GRAMADEG AREITHYDDIAETH:

YN CYNWYS

RHEOLAU A CHYFARWYDDIADAU

I DDARLLEN, SIARAD, AC AEEITHIO

YN GYWIE AC EFFEITEIOL.

PAECH. THOMAS THOMAS.

M^REXH AM:

OTHOEDDEDIG GAN R. HUGHES AND SON, HOPE STREET,

CYNWYSIAD.

AT y CYHOEDD ,

KHAGARWEINIAD.—Pwysigrwydd y gell’ydAyd—Anallu naturiol —Rhai wedi ei oresgyn—BeiaM aiaradwyr cyffredin—Y gwir areithydd ynnbsp;taflu ei hun i’w bwngc........7—11

PENNOD I. — Tafodaeth (Articulation), -—'Ei bwysignvydd—Demosthenes fel engraifft o benderfyniad—Sheridan ar y pwiigc—Esgeu-lusdra rhieni— Ein hysgolion—Y modd i wella hyn—William Pitt— Siarad yn araf—Darllen o flaen ereill—Peidio gostwng y llais—nbsp;Efelychu rhinweddau aiaradwj'r da, a gochel eu beiau—Peidio arfernbsp;geiriau rhy sathredig—Peidio arfer geiriau Saesoneg .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^16

PSiïi^OD II.—Gobphtvysiadau.—Y gwahaniaeth rhwng gorphwysiadau gramadegol a rheithegol—Engreiffüau—Y gorphwysiad byr—Y gor-phwysiad canol-Y gorphwysiad llawn-Y gorphwysiad hir—Rheol-au—Esiamplau..........17-27

PENNOD III.—Aceniad.—Y llais dynol—Yr acen esgynol—Yr acen ddis-gynol—Aceniadau i nodi y synwyr—Rheolau—Esiamplau 28—34

PENNOD IV.—PwYSLEisiAD.—Ei bwysigrwydd—Peidio pwysleisio gor-mod o eiriau—Pwysleisiad y synwyr —Pwysleisiad y teiinlad—Pwys-leisiad yn ei gysylltiad ag aceniad—Nodiad—Brawddegau rhydd-ion—Dr. Whately—Rheolau—Esiamplau ar aceniad a phwysleis-iJid............35—44

PENNOD V.—Y Llais.—Ei gyweirsain—Awstin ar y llais—Goslef—Plutarch a Demosthenes—Sut i siarad fel ag y gellir ein gwraudo heb boen a chyda phleser—Prif feiau siaradwyr—Rheolan cyfPredinolinbsp;amrywio y llais—Rheolau neillduol—Esiamplau- o’r gwahanol deim-ladau—Cariad, o “ Myfanwy,” Ceiriog—Galar, “ Manvolaeth Heber ”nbsp;gan Alun—Gobaith, o’r un farwnad—Ofn, “ Y bysedd ar y pared’”nbsp;—Gwawdiaeth, Esther,” Gian Aluii—Digllonrwydd o’r un demjmnbsp;—Dychrvn, “ Y Daran,” Dafydd ab Gwüym—Lla-w’envdd, “Priodas-gerdd,” gan Dafydd Ddu o Eryri—Hiraeth, “ Hir'aethgan,” Tal-haiarn—Digalondid, “John Jones, Talysarn,” Gian Alun—Gwrol-deb, “ Y Gwynt,” Pedr Mostyn—Digofaint, “ Awdl Job,” Ebennbsp;Fardd—Tosturi, “ Awdl Elusengarwch,” Dewi Wynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45—65

PENNOD VI.—Ysttjm.—Gwahanol aelodau y corff yn arddangos y gwahanol deimladau—Y llygad—Y dwylaw—Christmas Evans yn prcg-ethu—John Elias o Fon ac Ardalydd Mon—Cicerpar pwnge— Sefyllfa y corff—Quintillian ar ypwnge—“ Y Traetlwdyad'’ ar Williams, Pautycelyn—Betterton ac Esgob Llundain .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;66—73

CYNWYSIAD.

PENNOD VII.—y Nwydau (The Passions). — Rhesymn, 1 Cor, xv,— Trychineb, “ Dystryw Senacherib ”—“ Llongddrylliad ”—Melldith,nbsp;Ezec. XXXV.— Gweniaith, Diar. vii. 14—21. — Cerydd, Mat. xxüi.nbsp;13—24.—Amheuaeth, Gen. xxvii. 18-29. — Ymdaeru, 1 Bren. iü.nbsp;16—28.—Esbonio, Mat. v. 17—26.— Desgrifiad, “Yr Ymeangiad,”nbsp;lorwerth Glan Aled........74-87

PENNOD VIII.—Ardduu:. (Style)—Eglurder—Gochel arddull gvTnpasog — Cyfaddasu at amgyffredion y gwrandawyr—Am ail-adrodd —nbsp;Pryd y dylid ail-adrodd—Geirian sathredig—Ansathredig—Brawdd-egau i fod yu fyrion —Ffugresymu—Siarad er mwyn siarad —nbsp;Siarad i ladd amser—Arfer iaith chwyddedig a tbywj'll er mwynnbsp;Byau yr anwybodus. Grym.—Dewisiad geiriau - Geiriau neillduolnbsp;a chyffredinol—Y gwahaniaeth rhyngddynt—Cydmariaethau —nbsp;Cyflfeiybiaethau—Dr.^ Campbell ar y pwngc—Troeli-eiriau a clay*nbsp;tfelybiaethau — Geiriau llanw — Geiriau newyddion — Byrdra —nbsp;Brawddegau diangenrhaid—Trefn y geiriau .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;88—106

PENNOD IX.—Hyawdledd T Pwnpun.—Manteision neillduol y Pwlpud —Gwisgo hen bethau mewn dull newydd—Yr wrthddadl yn erbynnbsp;hyawdledd yn y Pwlpud—Dyben pregethu—Dylai fod yn ymarferolnbsp;—Dylai fod yn ddyn da—Mae i fod yn ddifrifol a gwresog—Dylainbsp;y Pregethwr fod yn ddefnyddiol — Dewis pyngciau dealladwynbsp;Pregeth fel cyfansoddiad. Gwahanol ranau Pregeth—Esiampl-an gan Morgan Howells—John Elias—Christmas Evans—Rowlandnbsp;Hughes—John Jones, Talysam,—John Evans, Llwynffortun—D-Roberts, Caerynarfon, — Pregethu ChwaryddoJ, gan Goodwin —nbsp;Gweddi yr Arglwydd, gan Wright.....107—148

ATTODIAD.—Areithyddiaeth.—Yn erbyn “Oes Rheswm,” Paine, gan Erskine—Diweddglo Araith Arglwydd Brougham ar Ddiw/giadnbsp;Seneddol, 1831—Dyfodiant y symudiad Dirwestol, gan Gough—Ynbsp;Gwirionedd, gan Gough—Y Meddwyn, gan Gough—PfoLineb Uchel-gais, yn cael ei ddangos yn Anerchiad y Sc^hiad i Aiecsandernbsp;Fawr, gan Curtis. Rhyddiaitth—Diwydrwydd Demosthenes—nbsp;Ymddib^yniad y naill ar y Hall, gan Sturm—Rhyddid a Chaethiwed,nbsp;gan Sterne—Sefydliad Crislionogaeth, gan Milman—Cenfigen anbsp;Chydymgais, gan Larbauld—Dewiaiad Hercules, gan Tatler—Yrnbsp;enwog Critchton, gan Hawksworth—Solon a Croesus, gan Robinsonnbsp;—Peryglon diogi a moethau, gan Johnson—Medrusrwydd milwrolnbsp;Robadil, gan Ben. Johnson. Barddoniaeth.—Rhybndd Lochiel,nbsp;gan Campbell—Y Goes Aur, gan Hood—Cato ar Anfarwoldeb yrnbsp;Enaid, gan Addison—Saith Gradd Einioes, gan Shakspeare-Bethnbsp;yw By^vyd ? gan Le-wis Glyn Dyfi—Cymylau Dysglaer ar Fachlud-lad Haul, gan Mrs. Sigourney—Y Fam arGloewyn Byw—Y Crlstionnbsp;yn Marw, gan Pope—Amynedd a Gobaith, gan Bulwer —“ Nid marw

hiieithrcysguymae.” . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H9-200

AI Y CYHOEDD.

AsvfYh GrowLADwrR,—

Dyma lyfr newydd eto yn cael ei ddwyn i’ch sylw, a hyderaf na bydd ei ddyfodiad i’ch plith yn hoUol afles-ol. Y mae gan y darllenydd, yr ysgolor, a’r bardd, eunbsp;gramadegau, a phaham na chaifF yr areithydd ei ra-madeg ? Yr ydym yn credu fod angen am dano yn einnbsp;gwlad yn y dyddiau presenol, am fod ein hysgolionnbsp;Sabbathöl, ein heisteddfodau, a’n cyfarfodydd Uenydd-ol yn rhoddi y fath gyfleusdra i’n dynion ieuaingc inbsp;amlygu eu meddyliau yn gyhoeddus. Nid ydym ynnbsp;myned ar draws neb ag sydd wedi ymddangos eisoesnbsp;yn y llwybr hwn ; y maent oil yn dda mor bell ag ynbsp;cyrhaeddant: bwriedir y Ilyfryn hwn fel attodiadnbsp;neu barbad o honynt—yr ydym yn dechreu 11e y maenbsp;ein Ilyfrau ar ddarllenyddiaeth yn diweddu. Nid ydymnbsp;yn honi llawer o wreiddiolder ; yr ydym wedi darllennbsp;pob U3’fr y daethom ar ei draws, a phigo pob peth ynbsp;gallasem farnu a fuasai o fudd i’r areithydd ieuangc.nbsp;Nid ydym yn meddwl fod hwn yn berfïaith: yn wir,

6 nbsp;nbsp;nbsp;AT r CriIOEDD.

yr ydym yn gwybod nad ydyw ; ond y mae mor gyf-lawn ag y gallasom ei wneutliur ; ac yr ydym yn sicr na bydd i’r efrydydd ieuangc gael acboa edifarbau onbsp;lierwvdd dysgu y rbeolau a osodir i lawr, a dilyn einbsp;gyfarwyddiadau. Nis gallwn ddweyd, fel y mae “ arfernbsp;rhai,” ein bod yn ei gyliooddi “ ar gals miloedd o brifnbsp;lenorion yr oes!” Yr oil a allwn ddweyd ar y pennbsp;yw, ein bod wedi ei ddangos i ychydig o'u cyfeillion, acnbsp;wedi derbyn eii cefnogaeth. Dyma ni yii ei adael inbsp;drugaredd y cyhoedd, gan hyderu y bydd iddo gaelnbsp;oroesaw i’w plitb, ac y bydd yn foddion i dynu sylw einnbsp;liareithwyr a’n pregetliwyr ieuaingc at y gelfyddydnbsp;bwysig 0 siarad yn gylioeddus.

YE AWDWE.

Nid yw y gelfyddyd o siarad gyda plarydfertliwch a nerth yn feddiatiol ond gan ycLydig iawn o’n dyniorinbsp;cyhoeddus. Y mae yn achos o syiidod fod celfyddydnbsp;mor anhebgorol angenrhcidiol yn cael ei hesgeuluso i’rnbsp;fath raddan—celfyddyd ag nas gall neb ag sydd ynnbsp;meddwl dyfod yn enwog fel siaradwr cyboeddus gyr-aedd ei amcan heb ei liefrydu. Tra yr oedd Groeg anbsp;Rlmfain yn eu gogoniant, yr oedd yr unig ddrws inbsp;barch a dylanwad.

Kid ydym yn meddwl fod eisieu dywedyd dim am bwysigrwydd y gelfyddyd bon, pan yr ydym mor amlnbsp;yn gorfod gwrando ar rai yn siarad, a roddant brawfnbsp;amlwg nad ydynt yn gwybod dim am y gelfyddyd.nbsp;Gall en pethau fod yn dda, ond nid ydynt yn cael dimnbsp;effaith ar y gwrandawyr, am nad ydynt yn gwybod panbsp;fodd i siarad gyda nerth, prydferthwch, a dylanwad.

, Dygir yn mlaen, fel rheswm, rai gweitbiau, nad oes angen ar y cyffredinolrwydd o ddynion, ag ydynt wedinbsp;derbyn cyfran W'eddol o wybodaeth, boeni eu penau inbsp;geisio mabwysiadu dull boneddigaidd i gyfleu eu syn-iadau. Ond yr ydym o’r farn y dylai pob dyn wridonbsp;a ddywedo, “ nad oes dim angen arno i geisio dysgu ynbsp;dull goreu o siarad.” Os nad ydyw y rhan luosocaf o’nnbsp;dynion ieuaingo wedi eu bwriadu yn siaradWyr cy-

KHAGA KWEINI AD.

hoeddus, naill ai ar yr esgynlawr neu yn yr areithfa, a ydyw yn canlyn na ddylent gymeryd tipyn o drafferthnbsp;i ddysgu siarad yn briodol en biaith en hunain ?

Y nbsp;nbsp;nbsp;inae y gallu o siarad yn gywir, hyd yn nod ynnbsp;inhlith cyfeillion ar yr aelwyd, yn wertbfawr iawn.nbsp;Golygwch fod dyn ieuango, yr liwn na fwriadwyd i fodnbsp;yn gyhoeddus, ai na fydd bytb ahvad arno i ddarllennbsp;mewn cwmni, yn mlilith ei gyfeillion ? Bydd, wrthnbsp;gwrs. Y mae yn anmhosibl i ddyn ieuangc gwybodns, agnbsp;a fyddo yn troi mewn cylch parchus, allu myned trwynbsp;y byd, beb iddo gael ei alw mewn rbyw amgylcbiadnbsp;neu gilydd i ddarllen neu ddatgan ei farn ar ry w bwngc.nbsp;Gall fod yn selog dros iawnderau ei wlad a’i genedl,nbsp;ond beb y gallu o siarad ei feddwl yn eglur a cbywir,nbsp;rbaid iddo eistedd i lawr a gwrando arnynt yn caelnbsp;cam, ac yntau beb allu eu bamddiSyn. Bydded i unnbsp;o aelodau y Cyffredin sefyll ar ei draed, a decbreunbsp;datgan ei farn ar ryw bwngc ag sydd yn dal cysylltiadnbsp;agos k pbresenol a dyfodol y wladwriaetb : y mae gan-ddo y gallu o gamarwain y mwyafrif o’r aelodau, os nanbsp;bydd ganddynt y gallu i wabaniaetbu rbwng yr bynnbsp;sydd gywir ac angbywir yn ei ymresymiadau. Yr unnbsp;fatb yn union y mae mewn lleoedd Ilai eu pwys—megisnbsp;pwyllgorau, cymdeitbasau dyngarol, eyfarfodydd llen-yddol, a manau ereil), 11e y mae llitbrwydd y tafod, anbsp;gallu i siarad yn cario y mwyafrif, a byny yn aml ynnbsp;erbyn rbeswm a synwyr cyffredin.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn wir, ag edrycb ar y pwngc mewn ystyr fyd-ol, nad yw yr byn a enillir yn ddigonol i ad-dalu amnbsp;lafur mawr a diflino, fel ag a arferwyd gan Demosthenes, Pericles, Eschines, Demetrius Pbalereus, Isocrates, Garbo, Cicero, Marc Anthony, Ilortentius,nbsp;Julius, Augustus, Peel, neu Cobden, amp;c. Er byny,nbsp;byddai yn fanteisiol i bob dyn ieuangc—er budd panbsp;rai y mae y Uyfryn bwn wedi ei gyfansoddi—i fod ynnbsp;ddigon gwybodus yn elfenau areitbyddiaetb i allunbsp;gwneyd eu hunain yn ddeaUadwy a derbyniol, pan yn

RHAGARWEINIAD.

siarad yn gyhoeddiis. Mewn gair, yr ydym o’r farn, fod Uawer boneddwr ag sydd wedi esgeuluso hyn ynnbsp;ieuangc, ac felly yn teimlo yn annedwydd pan yn caelnbsp;ei alw i siarad yn gyboeddus, yn barod, ar draul collinbsp;haner ei gymhwysderau ereill, i feddu ar ddull priodolnbsp;a dylanwadol i wneyd ei feddwl yn hysbys i’r rhai a fonbsp;yn gwrando arno.

Pa betli ydyw yr acbos fod ein darlithiau yn cael eu hesgeuluso i’r fatb raddau ? Paham y mae gweinidog-ion yn gorfod cwyno o herwydd diffyg sylw eu cynuU-eidfaoedd ? Beth ydyw yr achos fod can Ileied onbsp;argraff yn cael ei adael ar feddyliau y bobl gan einnbsp;pregethu, ein gweddïo, a’n darlitbio ? Beth, mewnnbsp;gwirionedd, ydyw yr achos fod y chwareudai a lleoeddnbsp;o’r fatb yn llawnion, tra y mae tai addoliad bron ynnbsp;weigion ? Am fod bai ar y pregethwyr a’r siaradwyr.nbsp;Y mae eu dull, lawer o honynt, rywbeth rhwng carm anbsp;siarad. Y mae eu hareithyddiaeth yn ddilFygiol, ynnbsp;aml yn wrthun; y mae eu geiriau yn dyfod oddiwrth-ynt fel darnau o il, gan mor oered ydynt, ae ymddang-osant mor ddifraw, fel y mae eu cynulleidfaoedd ynnbsp;myned i gysgu. Bydded i’r rhai hyny a safant i fyny,nbsp;siarad yn briodol a nerthol, a rhoddwn ein gair nanbsp;ohysga neb o’r gwrandawyr. Y mae yn anmhosibl inbsp;berswadio gweithredwyr drygioni i adael eu peohodau,nbsp;heb fod y pregethwr yn ymddangos ei fod o ddifrif.nbsp;Ac yr ydym yn sier pe byddai dynion cyhoeddus ynnbsp;ceisio cyraedd gradd o fedrusrwydd yn y gelfyddyd onbsp;areithyddiaeth, at eu synwyr da a bendith Duw, ynbsp;gwelid yr addoldai hyny ag sydd yn weigion yn brès-enol, yn cael eu llanw ê, gwrandawyr astud, a buan ynbsp;gwagheid y lleoedd hyny ag sydd wedi eu cysegru inbsp;wasanaeth y diafol.

Gall y darllenydd ddweyd, gyda Uawer o briodoldeb, nas gaU yr oil o’r rhai ag sydd wedi derbyn dysgeidiaethnbsp;lied dda ddyfod yn areithwyr hyawdl. Caniatawn hyny.nbsp;Gall rhai, ïe, lawer, feddu diffygion naturiol yn eu

EIIAGAEWEINIAD.

llafar. Ni chynghorem liwynt i geisio dyfod yn siarad-wyr cyhoeddus. Er hyn i gyd, y mae genym engreifft-iau o rai ag oeddynt yn meddu ar ddiffygion naturiol, yn goresgyn yr anliawsderau ac yn dyfod yn siaradwyrnbsp;gwych. Er engraifll, Demosthenes, pan y deohreuoddnbsp;efrydu rheitlieg, ni fedrai swnio Ilythyren gyntaf ynbsp;gelfyddyd. Ao yr oedd gan Cicero wddf hir ac amrywnbsp;anfanteision ereilL Ond darfu iddynt trwy lafur mawrnbsp;oresgyn yr holl ddiffygion naturiol, a gwneyd eu hun-ain yn anfarwol fel areithwyr. Yr ydym yn cael einnbsp;poeni rai gweithiau gan ddynion cyhoeddus yn siaradnbsp;fel pe byddai lediaeth arnynt; siarad trwy eu trwynau,nbsp;a cham acoenu amryw eiriau; ereill yn siarad yn irwchnbsp;na’u llais cyfFredin, a’r Ileill mor isel a phe byddent amnbsp;godi ysbrydion ; ereill yn gwaeddi nerth eu penau, felnbsp;hên werthwyr oysters Llundain ; rhai yn taflu eu geir-iau gyda’r fath nerth, pa beth bynag fo y pwngc, nes ynbsp;bydd yn anmhosibl eu dilyn; ereill yn eu dwyn allannbsp;mor araf, fel y mae yn orchwyl mor anmhleserusnbsp;gwrando arnynt a phe byddech yn cyfrif ticiadau clocnbsp;mawr ; y mae rhai 3m aifer codi eu hysgwyddau; ereillnbsp;luchio eu oyriï o’r naill oohr i’r Hall, ac yn mlaen ac ynnbsp;o), fel pe byddent yn sofyll ar farwor tanllyd ; y maenbsp;rhai yn agor eu geneuau a’u Ilygaid nes peri dychryn;nbsp;ereill yn eu cadw mor gauedig a phe buasant ofn inbsp;rywbeth ddianc lt;allan; y mae rhai yn codi eu haeliaunbsp;bob tri gair; y mae rhai yn crychu eu gwynebau at eunbsp;gilydd; ereill a estynant allan eu gwefusau fel penbsp;byddent yn gwneyd sport am ben y gwrandawyr; rhainbsp;a besychant ar ol pob gair, ereill a lyfant eu gwefusau,nbsp;a throi eu tafodau yn eu geneuau, fel pe byddent o dannbsp;ddylanwad syched parhaus. Wrth gwrs, arferion drwgnbsp;yw y rhai hyn oil—arferion ag sydd yn gwneyd y rhainbsp;a’u harferant yn wrthddrychau gwawd. Ein hamcan yn ynbsp;Ilyfryn Invnfydd gwella yr holl ddrwgarferiona nodwyd.

Nid yw siaradwyr cywir yn gwneyd yr un symudiad heb reswm digonol dros hyny. Pan y mae yn siarad

EHAGARWEIKIAD.

a’i gyd-ddynion yn ddirgel neu gylioeddus, nid yw yn edrych o’i gwmpas, fel pe byddui wedi colli y ffordd;nbsp;neu i fyny, fel pe byddai yn siarad si, rhywrai yn ynbsp;ceiling, ond y mae pob ysgogiad yn naturiol—edrycbanbsp;arnynt, nid Ilygadrythu, ond yn fwyn a rnawreddog.nbsp;Pan y mae jm cyfaroh y nefoedd, y mae yn edrych inbsp;fyny. Y mae ysbryd yr hyn a ddywed i’w weled ynnbsp;ei eiriau. Pan y mae eisiau eren syndod, cyfyd einbsp;ddwylaw a’i lygaid i fyny, a gellir gweled syndod yn einbsp;wedd, syndod yn ei lais, a syndod hyd yn nod yn mhennbsp;ei fys. Pan y mae yn cymell i rinwedd, y mae taerninbsp;a chariad yn ei -svedd ac yn tywynu tryw ei lygaid er-fyngar, si’i freichiau sydd ar led . Pan y mae yn mynednbsp;i fygwth, nid yw fel rliai yn siarad bygythion mewnnbsp;rhyw dón chwertliingar; ac, y msie yr ystorm ynnbsp;dechreu ymgasghi o amgyleh ei eiliau, ei lygaid, a’inbsp;lais, ac o’r dhvedd ymdora, ac anhawdd fydd peidionbsp;deall nad bygythio, y bydd. Nid yw ef yn Iluchio einbsp;freichiau nac yn euro ei oohrau yn ddiangenrhaid.nbsp;Nid yw ef byth yn rhoddi ei law ar ei fynwes, os nanbsp;bydd eisiau siarad am dano ei hun, neu rywbeth mewnnbsp;perthynas i gydwybod. Nid yw yn cilio yn ol, os nanbsp;bydd eisiau arddangos teimlad o ddychryn, Nid ywnbsp;yn dyfod yn nes os na bydd yn gv/ahodd. Nid ywnbsp;byth yn codi ei lais, os na bydd gancklo rywbeth pwys-ig i’w ddweyd. Nid yw yn gostwng ei lais ond fel ynbsp;byddo yn alluog i’w godi pan fo angen am clano. Ynbsp;mae rhai siaradwyr yn dechreu siarad mor uohel ag ynbsp;gallant, ac felly, pan y daw rhywbeth pwysig, ni fydd-ant yn alluog i ddangos dim gwahaniaeth rhyngddo anbsp;pheth dibwys. Am yr areithydd, y mae ei lygaid, ei lais,nbsp;a’i wedd, yn caru, ceryddu, cashau, llawenhau, tristau,nbsp;gwahodd, a gwrthod, yn ogystal a’r llais a’r teimlad. Ynbsp;niae yr holl ddyn i gael ei daüu i’r peth a siaredir, acnbsp;yna y mae jui sier o gael argrafï dda. Gall pawb ag syddnbsp;yn feddianol ar alluoedd cyffredin gyrhaedd y perffeith-rwydd hwn, ond iddynt ymarfer eu hunain i hyny.

GEAMiDEG AEEITHYDDIAETH.

PENNOD I.

Tafodaeth {Articulation).

Dtma y gair cyntaf mewn areithyddiaeth—y cam cyntaf yn yr yrfa; ac felly y mae o’r pwys mwyaf i ni fod ynnbsp;ofalus yn y fan hon. Pa betli bynag a all y difiygionnbsp;fod, y mae ymdrecli a phenderfyniad di-ildio yn sicr o’unbsp;goresgyn: cawn engraifft darawiadol o hyn yn hanesnbsp;bywyd prif areitbydd y byd, Demosthenes. Ar gy-chwyniad ei yrfa, yr oedd pob peth yn ei erbyn—einbsp;gorS yn wanaidd ac anffurfiol—ei lais yn aflafar, a phobnbsp;ysgogiad o’i eiddo yn bobpeth ond boneddigaidd anbsp;nerthol. Ond yr oedd ynddo benderfyniad, a tbrwynbsp;ymdrech galed am flynyddoedd a feistrolodd yr bollnbsp;ddiffygion ag oeddynt yn rhwystrau ar ei ffordd: ac ernbsp;fod ei gynyg cyntaf i sefyll yn gyboeddus wedi bod ynnbsp;fetbiant teg, ac wedi peri i’r boll dorf dori i cbwertbinnbsp;am ei ben, aetb yn y blaen yn fwy gwrol nag erioed, acnbsp;nid yn unig daetb yn areitbydd da, ond yn brif areitbydd y byd, byd yn nod yn y cyfnod hwnw, pan oeddnbsp;safon areithyddiaetb yn llawer uwcb nag y bu oynt nacnbsp;wedi byny. Fe ddaetb y dyn bacb gwargam yn Hercules yn ei gelfyddyd—yn gawr areitbwyr, ac yn wrth-ddrycb syndod ei gydoeswyr dysgedig a byawdl.

PENNOD I.

Yquot; mae Sheridan, yn rhywle yn ei weithiau, yn sylwi nad oedd un o bob cant o’r rhai a glywodd yn methunbsp;swnio geirian yn briodol, yn ineddu ar unrhyw anallunbsp;natnriol. Pel prawf o hyny, y mae yn cyfeirio atnbsp;yr athrofa y cafodd ei ddwyn i fyny ynddi; ac y maenbsp;yn myned yii mlaen i sylwi fod yr atiiraw yn talu syhvnbsp;neillduol i ddull ei ysgolorion o swnio geirian, ac felnbsp;canlyniad, nad oedd cymaint ag un o honynt yn cam-swnio yr un gair, er fod Uawer o honynt ar eu dyfodiadnbsp;ato yn lispio, au llafar yn cael ei anharddu a math onbsp;atal-dywedyd poenus.

Y mae y craff a dalo ymweliad a’n hysgolion Sab-bathol a dyddiol, yn sicr o weled y diffyg inawr sydd yn bodoli ynddynt yn y peth hwn. Y mae nifer o blantnbsp;yn cael eu casglu ynghyd yn ddosbarth, ac y maent ynnbsp;cael eu goddef i adrodd eu gwersi mewn dull cysglyd,nbsp;undonol, ac fel pe byddent yn haner-canu—nid yw yrnbsp;athraw ym talu dim sylw i aceniad priodol y geiriau.nbsp;Nid yw yn syndod fod plant o dan y fath amgylchiadaunbsp;yn mabwysiadu dull afler ac anghywir o siarad, ac ynnbsp;cael eu cadarnhau yn eu harferion drwg!

Dylai personau ag y mae gofal plant arnynt gywil-yddio o achos hyn. Nid ydynt yn ystyried y dylent ddechreu eu dysgu gyda’r geiriau hawddaf eu swnio, anbsp;myned yn mlaen yn araf a gofalus nes y deuant trwy ynbsp;geiriau mwyaf anhawdd. Yn lie y dull priodol hwn, ynbsp;maent yn cael eu cymell i gynyg ar y geiriau anhawdd-af, a thrwy nad yw eu peirianau llafar y pryd hwnw,nbsp;wedi eu oyfaddasu i’w swnio, y maent yn gadael lly-thyren neu ddwy allan o’r gair, er mwyn myned trwynbsp;y dasg, ac felly yn gosod i lawr gamduedd (bias)nbsp;anghywir, ac, yn ami, anmhosibl ei gwella. Y mae ynbsp;plentyn fel hyn yn mabwysiadu y dull hawddaf, ac nidnbsp;y dull cywiraf, i swnio geiriau, ac nid yw rh'ieni braiddnbsp;byth yn ceisio dysgu iddynt yn wahanol.

GEAIMADEG AKEITUYDDIAETII. nbsp;nbsp;nbsp;If)

Y MODI) 1 1VELLA Y BEIAU HÏN.

Pan yr oedd yr enwog William Pitt yn blentyn, yr oedd yn arfer ac adrodd darnau o farddoniaeth a plieth-au anliawdd ereill o flaen ei dad, larll Chatham, yr hwiinbsp;oedd yn gwybod y pwys o arfer y meddwl pan yn ieu-angc i fabwysiadu dull esmivyth a rhwydd o siarad.nbsp;Priodolir rhan fawr o’i Iwyddiant dyfodol i’r gwersi anbsp;gafodd pan yn ieuangc.

Addelir yn gyffredin, mai aneglurdeb y.dyw prif fai siaradwyr ieuaingc, yr hyn sydd yn codi yn y cylFredinnbsp;oddiar yr arferiad o siarad yn rhy gyflym. Pan y maenbsp;yr areithydd yn myned yn rhy gyflym, y mae yn natur-iol iddo adael Ilythyrenau allan, acenu eraill yn aneglur,nbsp;rhedeg sillebau i’w gilydd, a chydio brawddegau anghy-sylltiol yn nghyd. Dylid gochel y bai cyffredin hwn,nbsp;hyd yn nod pe costiai i ni beth trafïerth. Dyma lythyr-eu gyntaf y gelfyddyd, ac ni ddylid symud gam ynnbsp;mlaen nes ei dysgu yn drwyadl. Dywedir wrthym fodnbsp;hyn yn un o brif feiau Demosthenes ar gychwyniad einbsp;yrfa, yn cyfodi, y mae yn debyg, oddiar esgeulusdra einbsp;rïeni. Y mae yn debyg mai i wella hyn yr arferainbsp;lamv ei enau ê, cheryg man.

Efallai mai y fFordd fwyaf effeithiol i wella y beiau hyn, yw^arfer a darllen yn uchel, mewn ton ar af ach onbsp;lawer na’r cyfFredin ; ac os gwneir hyn yn mhresenoldebnbsp;ereill, wedi en penodi gan yr efrydydd i ddangos einbsp;wallau,^ y mae yn sier o ddyfod yn mlaen yn gyflym.

Peidiwch a gostwng y llais yn ormodol ar ddiwedd brawddeg, na-dweyd gormod o eiriau ar yr un gwynt;nbsp;ond ymdrechweh swnio pob sill yn eglur, a rhoddi ynbsp;pwysleisiad yn y man priodol.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Bydded i chwi hefyd fyned i wrando ar y siaradwyr cyhoeddus mwyaf galluog—sylwoh ar bob ysgogiad o’unbsp;heiddo yn fanwl—craffweh ar eu üygaid, eu breichiau,nbsp;eu traed, a cheweh, os byddant yn deall y gelfyddyd

PENNOD I.

fod pob symudiad o’r eiddynt yn fawreddog, yn briodol, ac yii berffaith naturioL Y mae llawer o’n dynion ieu-aingc' yn efelychu yr hyn sydd yn anghelfyddgar ac an-naturiol ya ein dynion cyhoeddus—yn cymeryd yr hynnbsp;sydd ddrwg, ac yn gadael ar ol yr hyn sydd dda.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae o’r pwys mwyaf hefyd ar i chwi fabwysiadunbsp;y geiriau mwyaf priodol i osod eich meddyliau allan—nbsp;gochelwch, er dim, a llusgo geiriau rhy sathredig i’rnbsp;areithfa : nid ydym wrth hyn yn eich cynghori i arfernbsp;geiriau annealleig : arferwch ciriau Cymraeg nertholnbsp;a chryno i osod eich meddyliau allan: y mae digon onbsp;honynt yn yr hen Gymraeg gyfoethog. Y mae ynbsp;terms a arferir yn rhy ami yn disgyn yn ddrewdod arnbsp;glustiau pob dyn o chwaeth. Dylai yr areithfa, yn lienbsp;myned i lawr at ddull isel y werin o egluro eu meddyliau, geisio eu codi—amcanu eu puro a’u coethi.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yna arferiad arall, ag y mae yn rhaid i ni gaelnbsp;dweyd gair arni wrth fyned heibio, sef arfer geiriaunbsp;Saesoneg Avrth siarad Cymraeg. Y mae Saesoneg ynnbsp;burion yn ei lie, ond y mae yn bobpeth ond angenrheid-iol wrth siarad Cymraeg. Y mae llawer yn meddwl eunbsp;bod yn ymddangos yn fwy dysgedig wrth arllwys rhywnbsp;eiriau estronol am benau eu gwrandawyr. Gochelwchnbsp;y bai cyffredin hwn, os ydych am gael eich parchu gannbsp;ddynion o wybodaeth.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae brawddeg wrth gael ei swnio yn iawn mewnnbsp;llais isel yn cael ei chlywed yn well gan y gwrandawyr,nbsp;na phe byddai yn cael ei chamswnio, hyd yn nod penbsp;byddai Uais lawer yn uwch. Y mae eglurder yn han-fodol er cynyrchu dylanwad ar y gwrandawyr.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae amryw lythyrenau yn y Gymraeg yn anndios-ibl eu swnio yn briodol, os na arferir ê hwy pan ynnbsp;ieuangc. Dyma yr anhawsder mawr sydd ar fFordd ynbsp;Saeson i allu dysgu swnio ein hiaith yn briodol. Y maenbsp;llai o rwystrau o lawer ar ffordd yr Ellmynwr a’r Ffranc-wr, am fod y swn y maent hwy yn roddi i’r llythyr-enau hyny yn debyg iawn i’n heiddo ni.

GKAISIADEG AREITHi'DDIABTH.

PENNOD II.

Gorphwysiadatj.

Y MAE y gorphwysiadau gramadegol ag sydd wedl eu cyfeirio at lygad y darllenydd yn anigonol i’r siaradivr ;nbsp;yr hwn sydd yn cyfeirio ei ymadroddion at y deall trwynbsp;gyfrwng y glust. Y mae arno ef angen am fwy o or-phwysiadau, ac mewn manau mwy hwylus, a hyd mwynbsp;cyfartal, er ei les a’i esmwythdra ei hnn ; er ei allnoginbsp;i gymeryd gwynt ar ei daith ; ao er hwylusdod y rhainbsp;hyny fy'ddo yn dilyn ei gamrau, er eu galluogi gydanbsp;rhwyddineb i ddeall yr hyn a ddywedir.

Yr ydym, gan hyny, yn mabwysiadu gorphwysiadau rheithegol^ yn annibynol ar, er nad yn anghyson a, gorphwysiadau gramadegol. Y mae o bwys fod y gorphwysiadau hyn yn cael eu deall yn drwyadl; gan nadnbsp;ydynt yn unig yn dangos gwahaniad priodol y drych-feddyliau, a chysyUtiad un rhan o’r synwyr a’r rhannbsp;arall, ond y mae eu hymarferiad yn anhebgorol er i’rnbsp;areithydd gael y dylanwad priodol; hebddynt j mae ynnbsp;rhaid iddo weithio ei ffordd trwy bob brawddeg hir anbsp;thywyll er poen iddo ei hun a’i wrandawyr : gyddrnbsp;cymhorth, y mae ei symudiadati yn dyfod yn gyson,nbsp;sier, ac esmwyth.

I brofi hyn, bydded i’r efrydydd ddarllen yn uchel y tair brawddeg ganlynol, heb orphwysiad o unrhywnbsp;fath; oblegid nid oes yr un gorphwysiad gramadegolnbsp;¦wedi ei nodi ynddynt. Yr wyf yn eu rhoddi fel ynbsp;maent wedi eu hargraffu mewn amryw lyfrau.

1- Nid oes dim yn fwy niweidiol i Iwyddiant a dedwyddwch eenedl na pjweinyddiaeth ansefydlog.

PENNOD I.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Nid ydych yn disgwyl cael oddiwrth y gwneuthurwr yrnbsp;un prysurdeb mewn anfon eich archeb ag a ddisgwyliwch oddiwrth y siopwr neu y nwyddfanwr.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Y mae yn sicr fod golygfeydd swynol natur yn dyfod ynnbsp;fwy amlwg a dyddorgar pan yr astudir hwy trwy gyfrjmgol-iaeth celfyddyd.

Gall y darllenydd weled ar unwaith fod rhyw or-pliwysiadait yn angenrheidiol yn y brawddegau hyn, er ei gynorthwyo ef i draddodi, ac i gynorthwyo y glust inbsp;ddoall a gwrando, y rhai lieb hyny sydd 5m agored i’wnbsp;cymysgu yn nghyd, a thrwy byny golli y cysylltiad acnbsp;aumharu y synwyr.

Y mae hyn yn dangos fod rhyw gyfundrefn o or-pliwysiadau yn angenrheidiol, mewn darllen a siarad, yn annibynol, er fel cynnorthwywyr, i orphwysiadaunbsp;gramadegol.

I’r pwrpas hwn yr wyf yn mabwysiadu pedwar 0 orphwysiadau rheithegol, fel y canlyn,—

1. nbsp;nbsp;nbsp;Y gorphwysiad byr, a nodir fel hyn ~| i ddal amo tranbsp;y rhifir un.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Y goi'phwysiad canol, tra y rhifir dau.

3. nbsp;nbsp;nbsp;y gorphwysiad Hawn, - , dwbl amser y gorphwysiadnbsp;canol.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Y gorphwysiad hir, |, dwbl y gorphwysiad Hawn.

0’r rhai hyn, y cyntaf, neu y gorphwysiad byr ^ yw yr un mwyaf pwysig, am ei fod yn cael ei ddefnyddionbsp;yn amlach, ac o’r cymhorth mwyaf i’r areithydd, gan einbsp;fod yn fwy o gyfleusdra iddo i gymeryd ei wynt nanbsp;gorphwysiad.

1.-Y GOEFHWrSIAD BYK. 1

Tn y lie cyntaf gellir defnyddio y gorphwysiad byr yn mhob man ag y mae rhagwahanod mewn atalnod-aeth ramadegol.

GKAMADEG AREITHYDDIAETH.

I ateb dybenion areithyddiaeth y mae yn rhaid iddigt; gael lie—

Ae ol,—

1. Y frawddeg neu amryw eiriau ag sydd ya sefyll fel testun i lyw ferf : fel,—

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae nwydau dynolryw yn rhy ami yn cymyln eu bam.

Gwneyd cyfiawnder yvr y rliinwedd dynol uwchaf.

I allu barnu ereill dylem adnabod ein hunain.

'2. Pan y mae ffurf y frawddeg wedi ei gwrtJidroi, j mae y gorpbwysiad hwn i’w ddodi ar ol yr ymadroddnbsp;gwrthrychol; fel,—

Wrth weithredu yn rhinweddol «-i yr ydym yn astudio ein cysur.

Wrth weithredu yn rhinweddol« yr ydym yn gweithredu yn ddoeth.

Trwy angerddoldeb ein tymerau y mae ein barn yn ami yn cael ei dallu.

Digon i’r diwmod .«j ei ddrvvg ei bun.

Y nbsp;nbsp;nbsp;doetkaf o ddynion^ oedd Solomon.

Y nbsp;nbsp;nbsp;He mwyaf prydferth yw yr arddangosfa fawr.

Fel deiliad ffyddlon amddifFynodd ei frenin.

Yn wrol a doeth daliodd i fyny gyfreithian ei wlad.

Ychydig ac anaml oedd y geiriau a ddywedodd. fel^rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ huna.n-feddianol gwynebodd y dorf wrthry-

lawnderau y byw a fathrodd ^ lludw y meirw m a wasg-arodd i r gwynt. nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Ar y ddaear oer ^ yn noetb y gorweddodd.

Oddiar ben yr hwylbren y syrtbiodd i’r mor.

3. Ar ol geiriau o brvys, a tbestun j frawddeg pe na byddai ond un gair os yn un pwysig; fel,—

Rhinwedd ^ yw yr atbroniaetb ddoetbaf.

Wei, cariadm^ yw ^ testun fy cbwedl.

PENNOD I.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Ar ol pob rban o gyfres; fel,—

Klusmqarwcli «-t ïlawenydd heddwch amynedd ydy^it addurniadau y ciistion.

(Y mae y gorphwysiad canol yn cael ei ddodi ar y gair diweddaf yn y gyfres.)

Calon dda ^ tymer addfwyn w yspryd gostyngeAiy diwyd-rioydd difefl -j ac ymroddiad 'di-ildio ^ ydynt yn hardd mown ienongciyd ^ yn anrhydeddn y dyn ac yn goronnbsp;yr henafg'vr.

Yn yr ail le y mae y gorpbwysiad byr i’w ddefn-yddio, yn—

5. nbsp;nbsp;nbsp;O flaen y modd anherfynol; fel,—

Gelwir arnom i gynorthwyo ein cyd-ddynion mewn cyf-yngder.

6. nbsp;nbsp;nbsp;0 flaen arddodiaid, pan y maent yn Ilywodraetlmnbsp;yr boll frawddeg ; ond nid pan y maent yn digwydd ynnbsp;nghorff y frawddeg ; fel,—

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn ddyledswydd », ar bob dyn i ragddarbod pannbsp;yn ienaingc gogyfer a ben ddyddiau a damweinian.

7. nbsp;nbsp;nbsp;O flaen rhagenwau perthynasol; fel,—

Dyma y dynion y rhai a ddymunant eich Ilwyddiant.

Y nbsp;nbsp;nbsp;cyfryw yw y beiau y rhai sydd raid i chwi eu hosgoi jnbsp;y cyfryw yw yr esiampl yr hon a ddylech efelychu.

8. nbsp;nbsp;nbsp;O flaen cysi/Uteiriau; a goreiriau o araser, tehygol-rwydd, a rbai eraill; megis,—

Cenedloedd w fel dynion w ni ffaelant yn yr an anturiaeth amp;'t hon yr ymgymerant ^ pan yn cael eu cynal gan amcannbsp;daionas a pbenderfyniad diysgog.

Pan y mae y cysyllteiriau “ ac,” “ otó,” “ Mac, ’ yn gwasanaetbu ond yn nnig fel bacbau i gysylltu un syn-iad Hawn, neu o eriau neu syniadau yn pertbyn ynnbsp;agos i’w gilydd, ni ddylid bod yno orpbwysiad o’u

GEAMADEG AREITHyDDIAETH.

blaenjiu, oblegid dyben gorphwysiad ydyw dangos gwn-haniad iin frawddeg, ao un gam yn jr ystyr, oddiwrth Tin arall; fel,—

Bywyd rhimveddol •.i yn fwyaf sicr sydd yn arwain i heddwch a ded-vyyddwch.

Yn y fan bon ni ddylid bod nn gorphwysiad o fiaen. a; j mae y syniad a gyflea mor debyg ac mor gysyllt-iol y naill a’r Hall, fel na oddefa iddynt gael en gwahann.nbsp;Ond, pe buasai y frawddeg yn sefyll—

Bywyd rhinweddol *-1 a sicrha heddwch mewn ieuengctyd ^ a dedwyddwch mewn hen ddyddian.

buasai gorphwysiad, fel y nodwyd, yn angenrheidiol o ilaen y cysylltair a, gan wahanu, fel y gwna, ddwy^nbsp;frawddeg wahanol, er heb fod yn anhebyg i’w gilydd.

9. Y mae y gorphwysiad byr i gael ei arfer pan y mae gair yn ddiffygiol; fel,—

Y cyfryw yw y llyfr a gyuygir i chwi.

(Yn y fan hon y mae y gorphwysiad yn oymeryd lie y gair “yr hwn ” a adawyd allan.)

Pobl unwaith mewn caledfydw allant rnddfan m oesau»^ mewn caethiwed.

(Yn lie am oesau.)

2.—T GOEPnwrsiAD canol

1 mae hwn yn digwydd yn ami yn nghanol brawddeg

yr hon a wahana drwy ysgaru y rhan gyntaf, neu yr byn a ellir alw y rhan anorphenol o honi, oddiwrth ynbsp;rhan olaf ag sydd yn diweddu y frawddeg—lie y maenbsp;y synwyr jm cael ei berffeithio.

ESIAMFLATJ.

Os nad yw y bvd yn effaith damwain y mae yn rhaid fod iddo Greawdwr doeth.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

PENNOD II.

Er nad ydych yn gweled llawer yn feddianol ar chwaeth dda eto gallai y rhan amlaf o ddynolryw fod yn feddianolnbsp;ami.

Cenedloedd, fel dynion, ni ffaelant yn yr un anturiaeth, a’r hon yr ymgymerant « pan yn cael eu cynal gan amcannbsp;daionus, a phenderfyniad diysgog.

Eheol 1.

Y mae y gorptwysiad yn myned o flaen ac yn nodi dechreuad esgyneb (climax) y frawddeg.

Ac yn awr bydded i’r darllenydd gymhwyso yr boll reolau blaenorol, trwy ddarllen yn uchel y brawddegaunbsp;ag y mae eisoes wedl eu daiilen heb y gorpliwysiadaunbsp;rlieitliegol; ac ni bydd iddo ffaelu teimlo yr hyn anbsp;enilla mewn rhwyddineb ac effaith.

Dylent gael eu nodi fel y canlyn, o ran gorphwys-iadau rheithegol:—

1. nbsp;nbsp;nbsp;Nid oes dim yn fwy niweidiol i Iwyddiant a dedwydd-wch cenedl na gweinyddiaeth ansefydlog.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Nid ydych yn dysgwyl cael oddiwrth y gwneuthurwr -inbsp;yr un prysurdeb mewn anfon eich archeb ag a ddisgwylirnbsp;oddiwrth y siopwr neu y nwyddfanwr.

3. nbsp;nbsp;nbsp;y mae yn sicr fod golygfeydd swynol natur « ynnbsp;dyfod yn fwy amlwg a dyddorgar pan yr astudir hwynbsp;trwy gyfryngoliaeth celfyddyd.

Eheol 2.

Dylid dodi y gorphwysiad canol ar ol y gair olaf o gyfres, o flaen y ferf, neu y gair sydd yn llywodraethunbsp;yr boll gyfres.

Elusengarwch w llawenydd ' ynt addurniadan y cristion.

Bod yn barchus o’n cydraddolion yn foneddigaidd wrth ein uwchraddolion w mwyn a charedig wrth ein israddol-ion dyma y pethdu pwysig mewn ymddygiad ag syddnbsp;yn gwahaniaethu y boneddwr m oddiwrth yr ysgogyn.

GimtADEG AREITHYDDIAETH.

Eheol 3.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y gorphwysiad canol yii cael ei arfer i nodinbsp;ymadrodd cromfacEol, neu pani yi atelir y synwyr;nbsp;os na bydd yr ataliad yn bur ysgafn ; yn mha achos ynbsp;gellir defnyddio y gorpbwysiad byr.

1. Dynion o athrylith anghyiFredin tra y maent yii gweled y gweddill o ddynolryww yn ymdrechu yn galed»|nbsp;i ddeall gwirioneddau tywyll dreiddiant eu hunain lt;-jnbsp;fel mellten trwy y calyniadau mwyaf pellenig.

3. Athrylith balchder dyn fel y mae dyn i’r gre-adigaeth a fwynheir ond gan ychydig o ddynion.

3.—r GOBPHWYSIAD LLAWN_.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae bwn, yn nodi cwblbad iieu berffeithiad y syn-wyr.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y diweddnod ag a ddefnyddir mewn atalnod-

iaeth ramadegol i nodi diwedd brawddeg neu adran, yn anigonol ac aniogel fel rheol; oblegyd y mae yn aml ynnbsp;eau brawddeg pan y mae y synwyr yn parliau, ac yn caelnbsp;ei gario i'r frawddeg nesaf, ao efallai i amryw ar olnbsp;hono, Yn y fatli amgylchiadau, dylai y diweddnod agnbsp;sydd yn nodi diwedd y frawddeg ramadegol, gael einbsp;wrthod mewn darllen; dylid defnyddio y gorphwysiadnbsp;canol ynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ddylid dwyn i mewn y gorpbwysiad

11awn nes y byddo y synwyr yn gyflawn, lïeu y oyr-naeddir esgyneb {climax) y frawddeg.

fjymerwcb y brawddegait canlynol, yn nghyd a’u hatalnodiaeth ramadegol, fel

esiampl.

Gall rhesymegwyr siarad am ddansoddiadau, ond nis gall y dosparth Iluosocaf o ddynolryw deimlo dim dyddordeb yn-ddynt. Ehaid iddynt gael delwau.

Yn yr uchod y mae y frawddeg feclian ag sydd yn diweddu yn meddu cysylltiad agoB, ac yn ffurfio rhan

PENNOD IT.

o’r gyntaf; ]ïle^¥n gwirionedd, y mae yn diweddu a. ohwblliau yr hyn sydd wedi ei ddechreu a’i osod i lawrnbsp;yn y gyntaf. Eto y mae wedi ei dadgysylltu oddiwrthnbsp;V rlian gyntaf trwy y diweddnod gramadegol. Dylai ynbsp;frawddeg fod fel byn, a’i darllen yn ol y gorpliwysiadaunbsp;rheithegol a ganlyn,—

Gall rhesymegwyr siarad am ddansoddiadau, «-l ond nis gall y dosparth lliiosocaf o ddynolryw m byth deimlo dyddor-deb ynddynt. Rliaid iddynt gael delwau. _

4.-Y GORPHWYSIAD HIE, I.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn nodi diwedd y pwnc, nen ran bwysig onbsp;hono.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn rhagflaenu—

Y nbsp;nbsp;nbsp;newidiad o un rlian o’r araitli i ran arall;

Cwrs newydd o fed dylddrychan nen ymresymiad ;

Dychweliad o rhyw ran gynhyrfus i ymresymiad

tawel.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y gorphwysiad liwn yn rhoddi cyfleusdra inbsp;newid tdn nen uclider y llais, yr liivn a ddichon fodnbsp;wedi cael ei godi yn rliy nchel o lierwydd y brwdfryd-edd a deimlwyd wrth ymdrin a rliyw ran o’r pwnc, acnbsp;yn gofyn cael ei ostivng er esmivyilian y llefarwr anbsp;cliystir y gwrandaivyr. Yn yr ystyr olaf y mae y gor-phwysiad hwn o wertli mawr i’r areithydd a’r gwran-dawydd.

Yquot;^ mae y gyfres lion o orplnvysiadau rheithegol yn galw am sylw arlienigol yr efrydydd; oblegid gwna einbsp;alluogi i siarad gyda nertli a dylanwad, heb golli einbsp;anadl, a plieri i’w wrandawyr deimlo yn anedwydd.

Yn awr bydded i'r darllenydd ddarllen yn uoliel esiamplau oanlynol,—

Riicr. XII.

Am byny m yr wyf yn atolwg i chwi, «.^ frodyr ev tru-gareddau Guw,'i^_ roddi o lionoch eich cyrpli yn nberth byw santaidd eymeradwy gan Ddinv ; yr liyn yw

GRAMADEG AREITIirDMAETH.

eich rhesymol wasanaeth chwi, ac «-j na chydffurfiwch a’r byd h.wa:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eitlir ymuewidiwch trwy adnewyddiad eich

meddwl; ~j_ fel y profoch *i betli yw daionus, a cliymer-adwy ^ a pherffaith ewyllys Duw. . Canys yr wyf yn dywedyd ^ trwy y gras a roddwyd i mi wrth bob unnbsp;3'’r sydd yu eich plith, na byddo i neb ucbel-syniad ynnbsp;amgen nag y dylid syniad;«-!_ eithr •i-j synied i sobrwydd,nbsp;fel y rhanodd Duw ^ i bob nn fesur fFydd. ¦gt; Canysnbsp;megis y mae genym aelodau lawer mewn an corph acnbsp;nad oes gau yr boll aelodau»^ yr un swydd. ««j. felly «-i nin-an, «-I a ni yn llawer ^ ydym un corph yn bfghvist, anbsp;pbob an «-i yn aelodau i’w gilydd A *1 chan fod i ni •-]nbsp;amryw ddoniau *1 yn ol y gras a roddwyd i ni, '•p pa unnbsp;bynag a’i prophwydoliaeth prophwydwn yn ol cysson-deb y ffydd; ai gweinidogaeth, byddwn ddyfal ynnbsp;y weinidogaeth; neu yr hwn -| sydd yn athrawdaethu,nbsp;yu yr athrawiaeth ; ^ neu •-] yr hwn ^ sydd yu cynghori,nbsp;yn y cyngbor; yr bwn sydd yn llywodraetbu, inêwunbsp;divvydrw3-dd ; yr bwn *1 sydd yn trugarhau, mewn 11a-wenydd. -¦ Bydded cariad yn ddiragrith. „ Cashewcb -]nbsp;y drwg*-|_ glynwch *1 wrth y da. Mewn cariad brawdolnbsp;lgt;yddweh garedig i’cb gilydd ; yn rhoddi parch, ynnbsp;blaenori eich gilydd:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nid yn ddiog mewn diwyd-

rwydd; *-!_ yn ^yrggog •-) yn yr ysbryd ; yn gwasauaethu yr Arglwydd: -|_ yn llawen *1 mewn gobaith :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn ddi-

oddefgar mewn cystudd ; *1_ yn dyfal barhau *1 mewn gweddi:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn cyfranu *1 i gyfrcidiau y saint ; ac yn

dilyn lletygarvrch. „ Bendithiwch *-1 y rbai*-! sydd yn eich ymlid ; bendithiwcb ac na felldithiwch. „ Bydd-wch lawen gyda’r rhai *^1 sj'dd lawen *-|_ ac, •-] wylwchnbsp;Syna r rhai •-] sydd yn wylo. Byddwch yn unfryd a’chnbsp;Sdydd; Jieb roi eich meddwl ar uchel-bethau; wj, eithr-lnbsp;gyd-ostyngedig a’r rhai iselradd, _ Na fyddwch ddoeth-

PENNOD III.

ion «Ji yn eich tyb eich hunain. _ Na thelwch i neb •'j ddnvg am ddrwg. Darperwch bethau onest yn ngolwg pobnbsp;dyn. _ Os yw bosibl, hyd y mae ynoch chwi byddwchnbsp;heddychlon a phob dyn. • Nac ymddielwch, rai anwyl,*'|_nbsp;ond *.*1 rhoddwch le i ddigofaint:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;canys y mae yn ys-

grifenedig, i mi y mae dial; myfi a dalaf, *1_ medd yr Arglwydd. Am hyny 1 os dy elyn a newynanbsp;portha ef;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;03 sycbeda *-]_ dyro iddo ddiod ; canys with

wneuthur hyn, ti a bentyri -j farwor tanllyd ar ei ben ef. _ Na orchfyger di*^: gan ddrygioni'T_ eithv gorchfyganbsp;di ddrygioni --i trwy ddaioni. igt;

Psalm six.

Y nefoedd sydd yn datgan *-! gogoniant Duw, •%, a’r ffurfafen sydd yn mynegn gwaith ei ddwylaw ef.nbsp;Dydd *'| i ddydd a draetha ymadrodd, a nos i nos anbsp;ddengys wybodaeth. ^ Nid oes iaith nac *1 ymadrodd, m_nbsp;lie ^ ni ehlybawyd eu lleferydd hwynt. Eu llinyn anbsp;aeth trwy yr boll ddaear, a’u geiriau hyd eithafoedd ynbsp;byd:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i’r haul *1 y gosododd efe babell ynddynt ; yr

hwn -1 fel gwr priod yn dyfod allan ^ o’i ystafell; *1_ ac a ymlawenha fel cawr *1 i redeg gyrfa. _ O eithaf y nefoedd y mae ei fynediad ef allan, a’i amgylchiad •.) hydnbsp;eu heithafoedd hwynt; *-1 nid ymgudd dim oddiwrth ei wresnbsp;ef. ) Cyfraith yr Arglwydd sydd berffaith, yn troi yrnbsp;enaid ; tystiolaeth yr Arglwydd sydd sicr, -l_ ac *-1 ynnbsp;gwneuthur y gwirion yn ddoeth. •, Deddfau yr Arglwyddnbsp;sydd uniawn, yn llawenhau y galon: *1- gorchymyn yrnbsp;Arglwydd *1 sydd bur,yn goleuo y llygaid, ¦ Ofn yrnbsp;Arglwydd 1 sydd Ian •l_ yn parhau yn dragywydd. „nbsp;Barnau yr Arglwydd ydynt wirionedd, -i. cyfiawn ydynt

GRAMADEG AEEITHTDDIAETH.

fflelnsach m hefyd *1 na’r mêl ac na diferiad *1 diliau ttêl. *i_ Ynddynt hwy hefyd y rhybuddir dy was;'l_nbsp;o'u cadw y mae gwobr lawer. _ Pwy *1 a ddeall ei gam-weddau ? _ Glanha fi oddiwrth fy meiau cuddiedig. _nbsp;Altai 1 hefyd dy was oddiwrth bechodau rhyfygus; *i_nbsp;na arglwyddiaethont amaf :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yna y’m perffeithir ac*i

y’m glanheir oddiwrth anwiredd lawer. _ Bydded *1 ym-adroddion fy ngenau, a myfyrdod fy nghalon yn gymeradwy ~| ger dy fron, 01 Arglwydd, fy nghraig,nbsp;a’m prynwr. •

ELAWERTDD A DIGEIFWCH.

Tr wyf hob amser wedi dewis llawenydd.^ o flaen digrif-wch*^_ Ystyriaf yr olaf fel gweithred y blaenaf^ fel cyn-neddf yn y meddwl ~|_ Mae digrifwch yn fyr a diflanol, •-llawenydd yn sefydlog a pharhaus Yn ami y rhai a ymgodant i uchder digrifwch ^ yw y rhai mwyaf tueddol onbsp;gael eu gorlethu gan ddigalondid :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i’r gwrthwyneb, ~i y

naae dedwyddwch «.j er nad yw yn codi dyn i’r fath eithafion n sirioldeb, yn ei gadw rhag syrthio i’r fath gyflwr o iseldernbsp;ysi)rydnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjjjg digrifwch *1 fel flachiad mellten yn tori

*‘‘quot;'7 y cymylau caddngol *1 ac yn disgleirio am foment; onddedwyddwch ^ sydd oleuni parhans yn y meddwl,nbsp;canol-ddydd gwastadol a digwmwl.»

PENNOD HI.

PENNOD III.

Aceniad.

Y MAE y ilais dynol yn debyg i offeryn cerdd—organ: ¦wedi ei gwneuthur gan law gywrain y Creawdydd Holl-ddoetli. T mae ganddo ei fegin, ei bibau: a pban ynbsp;bj^ddo yn gwybod pa fodd i’w drin yn briodol, dyganbsp;allan y gerddoriaeth felusaf. Y mae ganddo ei gamut;nbsp;ei gyweirsain—ei donau—ei haner-tónau—a phobpethnbsp;er ei wneyd yn gyflawn. Gall siarad mor esmwyth a’rnbsp;awel yn chwythu dros wely o berlysiau, neu mor uchelnbsp;a’r udgorn; gall chwareu ar nodyn melus cariad, acnbsp;efelychu rhuad yr ystorm ; mewn gair, gall ei droi inbsp;fyny ac i lawr—yn esmwytli a chryf, fel ag y myn, anbsp;liyny yn llawer cywirach na’r un offeryn cerdd a wnawdnbsp;erioed. A’r gelfyddyd sydd yn enill y gerddoriaethnbsp;hon oddiar y tanan yw Areithyddiaeth. Y mae ynnbsp;rhaid cyraedd perffeithrwydd yn j gelfyddyd hon o risnbsp;i ris, trwy ymarferiad diflino.

Yn bresenol, gadewch i ni ddysgu y cyfodiad a’r dis-gyniad syml—dywedwch un ddn mewn Gerddoriaeth, i fyny ac i lawr. Y mae y disgyniad a’r cyfodiad hwn ynnbsp;cael ei alw gan areithwyr, Aceniad, ac y mae ganddyntnbsp;ddau o

ACENIADAU STML.

Tr Acen Esgynvl, wedi ei nodi gydag acen ddyrchafedig, fel --------

Yr Acen Ddisgynol, fel hyn ~~—•

Gall yr efi-ydyAd bob amser, wrth ei ewyllys, daro yr' aceniadan liyn gyda sicrwydd a rhwyddineb, trwy ofynnbsp;iddo ei hnn j gofyniad canlynol, yr hwn ni ellir braiddnbsp;ei siarad heb wneyd yr aceniadau yn egiur, fel y maentnbsp;wedi eu dodi;—

CtRAIIADEG ARElTHTnOIAETn.

A ddarfa’m godi ynte gostwng?

yr li-wn y mae yr acen ddfcrciiafedig yn digwydd ar y gaLr codi, a'r acen ddlsgynol ar y gair gostwng. Ynbsp;Mae yn anmliosibl i cliwi eu lianghofio, a gwasanaetli-fel agoriad i chwi i’r ddwy acen syml lion.

Y mae hwn a gofyniadau cyffelyb yn rhedeg ar I’addeb (scale) esgynol a disgynol y llais, ac a ellir ar-ddangos new egliiro, fel liyn,—

Yn mha un y mae y llais yn gostwng ar “ a ddarfeHm ” “quot;yn codi ar godi,quot;—y llais yn y man invchaf arnbsp;ynte,quot; ac yn gostwng yn uniongyrcbol ar gostwng.quot;

Y mae yr acen dderohafedig yn amrywio yn ei cliylch cyffredin o wn i dair ton. Y mae y codiad yn cynyddunbsp;y mae Uais y siaradwr yn ycliwanegu. Mewnnbsp;®iarad cyffredin, pan nad oes dim yn galw am sylwnbsp;^sdlduolj ni bydd y codiad yn fwy nag un dón. Ynbsp;®th ofyniad, er esiampl, a

A ddaw fy lurawd ?

^ cael ei ofyn yn ddihwys, a dderbynia godiad o un

dyddordeb, a dderbynia godiad dair tón ; yn cael ei ofyn yn bryderns, a godanbsp;1 ump ton ; a phan yn cael ei ofyn mewn dycbryn neunbsp;I'yfeddod, a goda hyd yn nod yr wythfed; ond wrtbnbsp;siarad neu ddarllen gyda gradd o nerth, y mae yr acen-'^®^‘jl'afedig syml yn gyfl'redin yn dair ton (y dryd-iad quot; ^ ^ acen ddisgynol yr un hyd. Ac y mae newid-11. y °yweirsain yn uniongyrchol; liyny yw, y mae ynbsp;yn myned yn sydya di naill d5n i’r Uall.

GRAMA DEG AREITHTDDIAETH.

ACENIADAü 1 NODI T STNVYYR.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y cynghor cyfiredin a phoblogaidd—goslyng-Wch eich llais ar ddiwedd y frawddeg—yn ddisynwyr acnbsp;angliywir; ac wedi bod yn acbos o ddysgu drwgarfer-iad i lawer dyn ieuangc; a rhywfodd neu gilydd ar olnbsp;dechren ar ambell i ddrwg arfer, y mae cystal gannbsp;ddyn gael tynu ei glust a’i adael. Fel yna y mae gyda’rnbsp;arferiad ftbl a chlogyrnaidd o ostwng y llais ar ddiweddnbsp;pob brawddeg. Yr effaith nniongyrcbol o hyn, trwynbsp;I’r siaradwr neu y darllenwr ddweyd y geiriau diwedd-af yn isel a diofal, yw fod y synwyr yn ami iawn ynnbsp;Gael ei golli i’r gwrandawydd, am y rfaeswm da, nanbsp;chlywodd y frawddeg i gyd. O bob bai, goehelwchnbsp;hwn. Y mae geiriau diweddaf pob brawddeg mornbsp;bwysig a’r idiai sydd yn y dechreu,—ac yn gyffredin ynbsp;lïiaent yn fivy felly : gan hyny bydded iddypt gael eunbsp;ilawn swnio bob amser, neu bydd eich nerth gael einbsp;golli a’r synwyr ei gymylu.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yr aceniad priodol ar ddiivedd brawddeg ynnbsp;*iibYnu ar ei fEurf a’i natur: pa un a fyddo yn un gad-arnbaol, naoaol, neu gofynol; neu pa un a ydyw y syn-

Wedi ei gwblhau neu ei ohirio ; oblegid, fel rheol, ilywodraethu y brawddegau anorphenol y mae yr acennbsp;oerchafedig, fel y mae yr un ddisgynol yn dangosnbsp;SO'gt;'phenind gwblhad synwyr y frawddeg; ac y maenbsp;yr acen ofynol yn cael ei phenderfynu gan y synwyr.

RHEOLAU.

Y mae geiriau ag sydd yn gadarnhaol, yn gofyn yr acen ddisgynol, fel—

wyf newydd ddychwelyd ; bum yn mhgll.

Gorchfygodd Iwl Caisar yn Pharsalia.

Ï mae yr hin yn hySyd.

PENNOD in.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Y mae brawddegau uegyddol yn cymeryd yrnbsp;acen dderdiajediy ; fel—

Nid wyf yu dyfod, gyfeillioa, i’ch drygu.

Nid yw yr afalau yn addled.

Kid dyma y llylr sydd arnaf eiaiau.

Nid yw cariad yn ofiius.

Ni fa’m yn ^ nbsp;nbsp;nbsp;'

Sylwer fod yr acen i’w dodi ar y gair neu y S3miad negyddol; ond pan y mae y brawddegau o natur y rhainbsp;canlynol, doder yr acen ostyugoi ar y gair sydd yanbsp;negyddu y frawddeg

’ Ni wiiof aros.

Nid fy llyfr i yw hwn.

Ni ddar/u i mi wadu.

Ni wnqf eicU credu.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Pan y mae brawddeg yn cynwys cadarnhad anbsp;negyddiad, bydded i cliwi ddodi yr acen ostyngol ar ynbsp;rhan gadarnhaol, a’r acen dderchafedig ar y rhan negyddol ; fel

Dywedais da, nid drwg ; rhinweddol, nid anibesol.

Condemniwyd ef am ei droscddau, nid am o'ygiadan gwlad-yddol.

Fy llyfr i yw hwn, ac nid eiddo chwi.

Eicli llythyr chwi yw hwn, ac nid fy eiddo i.

Nid adeg i weneithio yw y presenol; ond i siarad y gwir yn onest.

Dywedasoch eieh bod yn dyfod gartrcf, oud ni ddaethoch, cymerasoch IFordd arall.

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

Naddo; nid aethum.

Ond adran gadarnliaol, yn ffurfio rhan o’r holl ym-adrodd negyddol, a ofyna yr acen esgynol, fel.—

ÏJi cliondemnir ni am ddweyd y gwir ; liyny yw, iii wna ein gwaith yn siarad y gwir ein condemuio.

Ni cliospwyd ef oherwydd ei olygiadau gwleidyddol; hyny yw, nid oherwydd ei olygiadau gwleidyddol y coudemniwyd ef.

Byddai j' darlleniad yn hollol wahanol pe bnasai yr Gn frawddeg yn cael ei bw'riadu i fod yn gadarnliaol, ernbsp;yn cymeryd lie mewn yniadrodd negyddol: fel,—

^ Ni chondemnir ni am ddweyd y gwir: hyny y vv, hydd i’r gwir eiu dyogelu.

Ni chospwyd ef am ei olygiadau gwleidyddol: hyny yw, ei olygiadau gwleidyddol a’i tadwodd vhag cael ei gosbi.

4. Y mae y modd gokchtmynol yn gofyn yr ac* feiiiad gostyngol:

Na thwng ddim.

Cytuua a’th wrthwynebydd ar I’rys.

^a lad rata,

®iaradwch! yr wyf yn eich tynghedu!

^i wrandawaf ychwaueg.

Ymaith! adyn truenus,

Mewn HoniAD yr acen esgynol a ddefnyddir; Addywedoddefydeuai? ¦

SutfeUy?

pwy y,v )i„jj y C

i-ESTNOU III.

Pa bryd y daw yina ?

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y rhan ddewisiadol o ofyiiiad yn galw am yrnbsp;acen ddisgynol, ftil,—

A wna fyw *1 ynto marw ?

A ddarfu iddo ddweyd y deuai ai dweyd ddarfa na ddeual ?

Ond mewn ymadroddion fel y canlyn, pan y mae y cysylltair neu yu cael ei ddefnyddio, düdir yr acen es-gynol ar y ddau air a gysylltir d’r wen, fel,—

'• A gasgl rhai rawnwin oddiar ddrain, neu ffigys oddiar ysgall ?”

A ddaw canwyll iV dodi dan lestr, neu dan wely ?

A all üs foddloni enaid anfarwol?

A wna gwenlaith gadw angeu draw ?

Yn yr esiamplau ucliod, y mae y cysylltair yn cael ei ddefnyddio i uno ymadroddion cyffelyb, ao nid i wa-Isanu rhai anhebyg. Y mae areithwyr gailuog yn collinbsp;golwg ar liyn, a tbrwy hyny yn darllen yn anghyivir.

Pan y mae cwesthvn yn digwydd mewn brawddeg gadarnhaol, doder yr acen ostyngol, fel,—

Y nbsp;nbsp;nbsp;gofyniad yw—a Iwyddwn ?

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yu dymuuo artiaf ofyn i chwi—a wnewch chwinbsp;ymdrechu ?

Pan y mae y fath ofynladau yn digwydd mewn brawddegau negyddol neu holiadol, doder yr aceniadnbsp;ag sydd yn briodol i’r frawddeg, fel,—

A ewch o amgylch, gan ofyn y nalll i’r Hall —pa newyddion ?

Xi ofynais—pa newyddion ?

GEAMADKG AEEITHrDDIAETH.

PENNOD IV.

PwrSLEISIAI).

Y MAE p^vysleisiad yn llanw yr un lie mewn brawddeg-ag a wna aceniad mewn geiriau. Aceniad yw y gadwyn ag sydd yn cysylltu sillafau amp;’u gilydd, a’unbsp;ffurfio yn eiriau, a phwysleisiad yn cysylltu geiriau, a’unbsp;gwneyd yn frawddegau. Y mae aceniad yn rhoddinbsp;pwysigrwydd ar y sill a noda; a phwysleisiad a osodanbsp;bwys ar y gair, ac yn ei gyflwyno gyda mwy o nerth i’rnbsp;gwrandawydd.

Dylid bod yn ofalus i beidio pwysleisio gormod o eir-lau yn yr un frawddeg, gan mai eu defnyddio yn gynil gwna yn effeithiol.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae dylanwad pwysleisiad i gryfhau neu newidnbsp;ffieddwl unrhyw frawddeg yn fawr; ac y mae gallu eunbsp;defnyddio yn briodol yn ychwanegu yn fawr at nerthnbsp;a dylanwad yr hyn a ddywedir; am hyny y gelwir rhainbsp;siaradwyr yn areithwyr pwysleisiol, am fod eu dull ynnbsp;ddylanwadol a miniog. Ond nid yw pwysleisiad ynnbsp;plygu dal neu hwvso y llais; ond gwneir ef i fyny o

ac acemad.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae dau fath o bwj^sleisiad,—

Pwysleisiad y synwye.

2- Pwysleisiad y teimlad.

Y nbsp;nbsp;nbsp;P^f-'l/sleisiad y synwye yw y pwysleisiad hwnwnbsp;sydd yn nodi neu yn dangos synwyr y frawddeg ; a’rnbsp;nwn, trwy ei symud o’r naill air i’r Hall sydd yn gallunbsp;Mewid meddwl neu arwyddocad neillduol y frawddeg

ono. Mewn geiriau ereill, y mae yn golygu gosod ar fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*'®'^*duol ag sydd yn llywodraethu synwyr y

rawddeg, neu aelod o frawddeg, yr aceniad a ofynir

PENNOI) IT.

gan y cyfryw frawddeg, a rhoddi grym neti bwysleisiad ar y fatli aceniad;—y mae y gair a nodir felly yn caeinbsp;ei alw y gaü- pwgsleisiol.

Yr wyf yn defnyddio y llinell lipn (-)’i ddaiigos

EHEOL.

I wneyd i bwysleisiad y synwyr daflu yr aCeniad pri-odol ar y frawddeg, neu aeiod o honi; hyny yw, rhoddi mwy o bwys ar yr aceniad esgynol neu ddisgynol, fel ynbsp;byddo yr adios yn galw.

Fel hyn,

Y mae y frawddeg ymofynol ganlynol yn galw am yr aceniad esgynol. Yn awr, wrth roddi yr aceniad arnbsp;m gair, ao ar yr un pryd roddi pwys neu rym ar yr aceniad, bydd y synwyr yn cael ei bwysleisio ar y gairnbsp;neillduol hwnw; ac fel y mae yr aceniad yn cael einbsp;symud o’r naill i’r Hall, y mae pwysleisiad y synwyr ynnbsp;cael ei symud ar yr un geiriau.

A ddarfu i cliwi gerdded gartref heddyw ‘i

A ddarfu i chwi gerdded gartref heddyw ?

neu, nbsp;nbsp;nbsp;__.

A ddarfu i chwi gerdded gartref heddyw ? neu,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;___

A ddarfu i chwi gerdded gartref heddyw ?

A ddarfu i chwi gerdded gartref heddyw ?

Y mae pwysleisiad y synwyr, gan hyny, yn dangos aceniad neu feddwl y frawddeg, neu aelod o honi, arnbsp;ryw air neillduol: ac y mae yr aceniad yn esgynol neu

GRAJUADEG AREITHTDDIAETir. nbsp;nbsp;nbsp;i) i

ddisgynol yn ol y rheol ag sydd yn gymhwysedig at y frawddeg neillduol, neu aelod o lioni, yn yr hon ynbsp;fflae y gair yn digwydd.

Yn awr, meddyliwch fod y cwestiwn blaenorol yn cael ei ofyn yn ddifater, heb amcan yn y byd ond ernbsp;pael rhywbeth i’w ddweyd, ni byddai yr aceniad ofyn-iadol ar ddiwedd y frawddeg yn nwch na haner ton ;nbsp;ond pe byddai yr ytnofyniad yn cael ei wneyd gydanbsp;dyben neillduol, byddai i’r aoen esgyn i fyny yn uwcli,nbsp;yn ol fel y byddo pwys yrymofyniad yn gofyn.

2. Pwyshisiad y teimlad, yw y pwysleisiad hwnw a ddefnyd'dir gan y siaradwr i yclwanegu jjwys ar rywnbsp;syniad neu air; nid am fod synwyr neu feddwl y peth anbsp;gyfleir yn gofyn byny, ond am fod ei deimlad ef ei liunnbsp;yn annog liyny.

EHEOL.

Y mae pwysleisiad y teimlad bob amser yn cael ei ddangos gydag aceniad ddisgynol.

_ nbsp;nbsp;nbsp;ESIAMPLAU.

A'lech Ch-wi fod mor greulou ?

[Yn golygu, A ydyw vn bosibi S Yr wyj m rhi/ftddu 1 chwi allu bod, amp;C.J

¦Aliech chwi fod mor greulon ?

[Ifyny y;r, mor hynod o greuloiij «idywedais felly.

[ïlyny yj. nbsp;nbsp;nbsp;y„ y m0Ud mwyaf pimddnt.]

mae y brawddegau hyn—gofynol a negyddol— ¦quot;'rth reol gyfFredin, yn gofyn yr aceniad esgynol; ondnbsp;fy teimlad yn cael ei ddodi ar y gairnbsp;creulon, a ni, jn rlioddi iddynt yr aceniad

isgynol, heb effeitMo y synwyr mewn modd yn y byd, ei od yn rhoddi grym i amcan y siaradydd.

PENNOD IV.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae pwysleisiad y teimlad wrtli ei ddodi ar gysyllt-air, neu air dibwys arall, yn rhoddi nerth neillduol i’rnbsp;frawddeg; fel,—

Gelhvch gymeryd eich cwrs eich hun yn y mater os dymun-wch, ond bydd i ehwi ddyoddef canlyniad eich ffolineb.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y pwysleisiad a ddodir fel hyn ar “ ond” ynnbsp;rhoddi grym neillduol arno; fel pe buasai y siaradwr ynnbsp;dweyd, “ Cofiwoh, yr wyf fi wedi eich rhybuddio.”

EHBOL.

Pan y mae pwysleisiad y teimlad yn cael ei ddwyn i frawddeg fynegiadol mewn ffurf gadarnhaol, a’i dodinbsp;ar y ferf a lywodraetha yr aceniad esgynol ar y frawddeg neu yr adran wrthddryohol.

Wrih yrn yn mlaen anturiaeth ddaionus, y mae y dyn gwrol

yn diystyru perygl ac anhawsdra.

Wrth acenu a phwysleisio brawddeg fel hyn, nid yw ond gwir digon amlwg o hono ei hun; ond os byddafnbsp;11, neu gyfaill, yn ymgymeryd ê rhyw anturiaeth er liesnbsp;y cyhoedd, heb fod yn amddifad o berygl iddo ef neu inbsp;mi, a’r gwrthwynebydd yn ameu a fydd i ni allu cyr-aedd yr amcan trwy y peryglon a’r rhwystrau sydd ynnbsp;ein gwrthwynebu; ac yna, pe buaswn wrth ei wrth-wynebu, yn defnyddio y frawddeg uchod, buaswn ynnbsp;dangos fy niystyrwch o’r meddylddrith o ddiffyg pen-derfyniad a awgrymwyd, trwy roddi pwysleisiad ynbsp;teimlad ar y gair “ diyamp;Ujm^' a darlienai y frawddeg felnbsp;hyn

Wrth yrn yn mlaen antnriaeth ddaionus, y mae y dyn gwrol yn diystyru perygl ac anhawsdra.

Felly, os bydd i’r frawddeg gael ei newid, bydd i’r aceniad esgynol ei diweddu, ar ol pwysleisiad y teimlad.

GKAMADEG AKEITHrCMAETn. nbsp;nbsp;nbsp;89

With yru yn mlaen anturiaeth ddaionus, y mas peryg! ac

“nhawsdra ya cael ei ddiystyra gan y dyn gwrol.

Eto,— nbsp;nbsp;nbsp;———

Eyn gwrol a ddiystyra herygl ac anhawsdra, wrtli yra mlaen anturiaeth ddaionus

Cedwcli mewn golwg, ynte, fod pwysleisiad y teimlad ynia yn cael ei wneyd yn annibynol ar, ac yn uwch na,nbsp;'oil reolau aceniad, y rliai a lywodraetha.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae pwysleisiad y teimlad rai gweithiau yn cael einbsp;a%blu; fel,_-

^ll'^ch chad fod mor greulon ?

Yn mha un y mae y pwys wedi ei daflu ar y ddau air, yn arwyddo cymaint a phe dywedai yr areithydd,—

ydyw yn bosibl eich bod yr hyn a ystyriaf mor ofnadwy greulon.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae hefyd yr liyn a elwir pwyleisiad pentyrol; pannbsp;y tnae y pwysleisiad yn cael ei bentyru ar amryw eiriaunbsp;agosi-wgilydd; fel,—

Eywedaf wrthyeh, na wnaf fl ef; ni wna dim ar y ddaear

^•5' mherswadin

p i y dull cryfaf o bwysleisiad a ellir ddefnyddlo. °nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn fanylaoli eto.

NODIAD.

Dylid peidio defnyddio y pwysleisiad hwn yn rhy ®-ml, nid yn unig oherwydd ei fod yn effeithio yn an-nymunol ar y glust, ond 3m tueddu i ddinystri o nerth ynbsp;rawddeg, trwy ei dweyd yn rby ami. Dylai £od digon

PENNOD IV.

O iimrywiaeth o aceniadau a phwysleisiadau yn mhob peth a ddarllenir neu a draddodir: ao y mae yr hwnnbsp;sydd yn cnro yn barhaus ar y geiriau yn sicr o fod ynnbsp;boen iddo ei bun a’r rhai fyddo yn gwrando. Dylainbsp;drin ei frawddegau yn ddeheuig a thyner, meddainbsp;Shaksperé. Gorbwysleisiad yw y graig sydd o flaen ynbsp;darllenwr neu yr areithiwr ieuangc, ac er mwyn pobnbsp;peth, dylai ei osgoi.

BEAWDDEGAU EIITDDIOÏT.

Yr hyn a feddyliwn wrtli gyfannod fperiod), yw y brawddegau hyny pan y mae y synwyr yn cael ei ohirionbsp;neu ei gadw hyd y diwedd. Y mae brawddeg rydd, o’rnbsp;tu arall, yn wrtligyferbyniol i gyfannod ; y rbai hynynbsp;ag y mae eu gwneuthuriad yn caniatau iddo aros ar yrnbsp;Laner, a ohael synwyr cyflawn cyn cyrhaedd y diwedd.nbsp;—Elements of Rhetoric, gan Dr. Whatelv, Khan III,nbsp;Pen. ii., Dos. 12.

Gan dderbyn y diffyniadau ucbod, y mae yn angen-rheidiol sylwi ar rai rlieolau cyffredinol er acenu brawddegau syml, cyfannodau, a braivddegau rhyddion, y rhai a wnant eu traddodiad yn hawdd i’r siaradwr, acnbsp;yn hawdd i’w ddilyn gan y gwrandawydd.

“ Y mae parhad annysgwyliadwy brawddeg, yr hon a feddylia y darllenydd oedd wedi ei gorphen, yn neill-duol, os with ddarllen yn gyhoeddus, ei fod, o dan ynbsp;dybiaeth hono, wedi gostwng ei lais, yn cynyrchu teim-lad hynod yn ei feddwl, tebyg i’r teimlad annedwyddnbsp;wrth fyned i fyny grisiau pan y cawn fod yno un grisnbsp;yn fwy nag a ddisgwyliasom: as os bydd i hyn gael einbsp;wneyd yn ami mewn brawddeg rydd, y mae yna fath onbsp;deimlad o ansicrwydd poenus yn cael ei brofi.”

Yn awr y mae hyn yn berfFaith gywir; ac y mae y syniad o gam gwag ar y grisiau yn un ag sydd yn cy-

GRAMAKEamp; AREITIIYDDIAETII;

nwys llawer ia-vrn o feddwl, ac yn ddarluniad pertfaitli or darllenydd ag sydd yn rhyw gamu a syrthio wrthnbsp;fyned trwy y fra-svddeg. Y mae bod gormod o fraw-degau o’r natur yma mewn oyfansoddiad, yn fai, nidnbsp;oes dim dwywaitli; ond gall y darllenydd medrus wneydnbsp;frawddeg fwyaf rliydd i aros wrth ei gilydd, gydanbsp;Sradd o gysonrwydd, ac felly i guddio ei gerwinder.

Cymeraf yr esiampl ganlynol a rydd Dr. Whately fel orawddeg hynod o rydd ; yn yr hon, fel y sylwa, nidnbsp;oos lai na phump o leoedd wedi en gwahanu gan dashesnbsp;'WTth ba un y geilid aros a tlierfynu y frawddeg, acnbsp;iddi fod yn eithaf gramadegol.

hlyma esiampl Dr. Whately o frawddeg rydd:

^aethom i ben ein taith —o’r dhvedd—trwy drafferth fawr— 00 ychydig o Hinder—trwy ifyrdd dwfn—a thywydd drwg.

Yn awr, gall y frawddeg uchod, er mor wasgarog a bydd, gael ei darllen a’i thraddodi fel ag i ymddangosnbsp;yn gryno ac esmwyth ; fel hyn,—

Haethom i ben ein taith o’r diwedd, trwy drafferth fawr

heb ychydig o flinder ^ trwy ffyrdd dwfn a thywydd drwg.

genym ni y darlleniad fel nchod, am ei fod yn awddach ac yn fwy naturiol na’r dull y dodir hi gannbsp;Dr.^Whately;ilh/n_

Wy^d drw*'^'^’ llawer o flinder, trw'y ffyrdd dwfn, a thy-St daethom gyda thraöerth fawr, i ben ein taith.

¦y

I ™ae yn rhaid i bob un, yr wyf yn medd-wl, deimlo ° y_ Syfannod hon yn rhy ffurfiol ac anystwyth onbsp;awer 1 ateb i’r frawddeg. 0’m rhan fy hun, yr wyfnbsp;yn dal fod brawddegau rhyddion, wrth eu defnyddio ynnbsp;V P^'^O'iol, yn ychwanegu yn fawr at nerth yrnbsp;ymadrodd, ac yn rhcddi ymddangosiad ddifyfyr iddi;

'iofnyddiad y gyfannod yn rhoddi swn ffurf-ae b. Y mae yn gorphwys ar y darllenydd neu yr

PENTTOD IT.

areithydd i gyfranu esmwythder a pMydferthwch i’r frawddeg fwyaf rhydd, ao i beri iddi lithro dros y tafodnbsp;mor rhydd a’r dwfr.

Meddyliwcli fod y “dashes” a ddefnyddir gan Dr. Whately yn golygu gostwng y llais wrth bob “ dash ”nbsp;yna cawn y frawddeg yn esiampl berffaith o ddarllen-iad anghywir, a bydd yn swnio yn aflafar iawn ar glustnbsp;y gwrandawydd; fel hyn,—

Daethom i ben ein taith—o’r diwedd—trwy drafferth fawr— heb ychydig o flinder—trwy fFyrdd dwfn—a thywydd drwg.

Yn awr, y mae Rawer iawn yn darllen fel yna,—mewn dull afler ac ansicr—personal!, hefyd, ag sydd yn deallnbsp;pa beth a ddarllenant, ond heb allu (oherwydd diffygnbsp;trefn) cj'fleu y meddwl hwnw i ereiU.

Sylwch, ynte, yn y He cyntaf, fod gwahaniaeth rhwng ataliad y llais—wrth yr hyn yr wyf yn golj^gu, dal inbsp;fyny y llais heb ei ostwng—ac aceniad esgynol, wrth yrnbsp;hyn y meddylir, fel y sylwyd yn barod, ddyrchajiad ynbsp;llais.

Y mae aceniad yn nodi ac yn dangos y meddwl, ac yn nodi pegynau y synwyr ; y mae ataliad y llais ynnbsp;dilyn ataliad y synwyr tra y mae y frawddeg yn cael einbsp;ffurfio; ac y mae yr aceniad esgynol yn dangos y mannbsp;uchaf y gall ataliad y llais gyrhaedd; ac y mae per-fifeithiad y synwyr yn cael ei nodi gan yr aceniad esgynol.

Wrth darllen neu siarad yn ddifrifol y mae jr acen-iadau hyn o dair gradd, yn esgyn neu ddisgyn yn olynol.

ESiAMPLAc o’e cyfannodau a’r beawddegau

EHÏDDION.

Y mae y rhai hyny ag sydd mewn angen yn naturiol yn chwilio am gynaliaeth mewn lleoedd ereill.

GKAMADEG AEEITHYDDIAEIH.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Y mae iawii-ymddygiad, *1nbsp;yn hardd yn mhawb •-i_

a phob amser yn boddhau.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Y mae iawn-yinddygiad'Inbsp;yn bardd yn mhawb

yn neillduol mewm tyw'ysogion ^ a pbob amser yn boddhau.

V. Y mae iawn-ymddygiad yn hardd yn mhawb ^nbsp;ond i dywysogion hnbsp;y mae yn anhebgorol *-!_nbsp;a phob amser yn boddhan.

ESIAMPtAU PELLACH AE ACENIAD A PHWrSLEISIAD.

Yr -wyf yn nbsp;nbsp;nbsp;yn Llundain,—dinas ardderchog.

Ac yn awr y mae yn arcs fFydd, gobaith, cariad—a’r tri hyn.

Siaradodd dros, nid yn erbyn crefydd.

Pel y maa dwfr yn wrthwynebol i ddu, felly y mae rhin-

wedd i

^ A fydd i ni ddewis afiechyd yn hytrach nag iechyd?

bywyd nag angeu ? caethiwed na rhyddid ?

® Pan y niae rheswm yn erbyn dyn, bydd ef yn erbyn rheswm.

PENNOD IV.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Nid yw erl^aeth yn dS^g, am ei bod ynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

ond 1 n greuion am ei bod Tn ddrwg.

8. nbsp;nbsp;nbsp;Kydd, (1)

gobaith, -| (2)

a cDariad, -i_ (3j

___ nbsp;nbsp;nbsp;i dynt y prif rinweddau.

9. nbsp;nbsp;nbsp;Bydded i ftydd, (1)

gobaith, (2)

cariad, •-j (3)

heddwch, •-] (4)

ac amynedd -|_ (5)

in T7- nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feddiaiju eich eneidiau.

10. nbsp;nbsp;nbsp;/ prif nmveddau ydynt,

fiydd (1)

gobaTth ^ (2)

11. nbsp;nbsp;nbsp;Med^er eich eneidiaa gan,

fiydd, (1)

gobaith, ^ (2)

oarl^ (3)

heddwch, (4)

a llawenydd ! (5)

12. nbsp;nbsp;nbsp;I orchfygiH i gaethiwo, i ortS^u, i ddhlJTtrio, ei

gyd-ddynion

ydyw buddngoliaeth y penllywydd amraraidd.

I ryudhan, i aniddFffyn, i wSlhTu, ac iV bSdithio nwynt

ydyw gogoniant y tywosog döèïh.

rENXOD V.

Dylid bod yn ofalus iawn wrtli ddysgu y nodau isel; ychydig o siaradwyr sydd yn gallu eu defnyddlo ynnbsp;briodol. Dywedir fod sisialiad y cliwareuwraig enwog,nbsp;Mrs. Siddons, pan yn y cymeriad o Lady Macbeth, iVnbsp;glywed yn y cwr pellaf o’r chwareudy, ac wedi cy-nyrchu mwy o deimlad na’r llais uoliaf a mwyaf cy-nhyrfus.

Y mae Awstin, wrth siarad ar y pwnc Inv-n, yn dweyd:—“ Nis gall yr hwn ag sydd yn feddianol ar laisnbsp;naturiol aflafar, ddim gobeithio ei wella ar unwaitli; ynbsp;mae yn rhaid iddo wneyd hyny yn raddol a chydanbsp;llawer o arferiad. Dylai arfer ei hun bob dydd i ddar-llen neu siarad, ac os yn bosibl, mewn ystafell fawr, gannbsp;gryfhau ei lais yn raddol; oblegid y mae yn hawddnbsp;iddo gynyddu yn raddol yn hyn, fel yn mhob pethnbsp;arall, pan y mae codiad sydyn yn anmhosibl; a bydd inbsp;bob codiad a enillo, ei alluogi i fyned yn ei flaen i’rnbsp;radd nesaf. Pan y cyrhaeddo y nod hwnw ag na allonbsp;fyned heibio iddo heb ddirdynu ei lais ac achosi poennbsp;iddo ei hun, yno bydded iddo aros; ac yn y cywairnbsp;hwnw, neu ychydig yn Is, bydded iddo ymarfer, nesnbsp;y byddo wedi blino.”

'Dywedir fod Garrick, Mrs. Siddons, a llawer o siaradwyr enwog ereill, yn arfer efrydu y darnau ag oedd ganddynt i’w hadrodd, ynghyd ft’r tönau a’r pwysleis-iadau a ddefnyddient pan yn eu dweyd yn gyhoeddus.nbsp;Yr oedd y dull hwn hefyd yn cael ei arfer gan yr hen-afiaid. Gallwn ei egluro gyda y chwedl ganlynol, anbsp;gymerwyd o Plutarch:—Yr oedd gan eilliwr yn Rhuf-ain bïoden o alluoedd hynod; yr oedd ei thalent gerdd-orol yn falchder ei pherchenog, ac yn rhyfeddod einbsp;gwsmeriaid; yn ei gallu efelychiadol yr oedd yn drechnbsp;na holl adar y gymydogaeth. Un diwrnod safodd

chanwyd dernyn o gerddoriaeth o natur hynod brudd-aidd ac aruchel; yr oedd y bïoden yn gwrando gydag

GKAMADEG AKEITHÏDDIAETH.

S'Studrwydd mawr, ac am ddyddiau lawer ar ol liyny yi oedd yn berffaith ddistaw. Yr oedd yr eiUiwr mewnnbsp;cyflwr hynod o’r digalon, a phenderfynodd fody gerdd-oriaeth wedi byddaru ei drysor, ac wedi diffodd tan einbsp;hathrylith am byth; ond er ei fawr syndod a i ddirfawrnbsp;lawenydd, ar y pedwerydd dydd dechreuodd y cerddornbsp;^ycban efelychn y don ag oedd wedi glywed, ac aetbnbsp;trvfyddi mewn dull meistrolgar; felly yr oedd ei dis-tawrwydd wedi ei achosi trwy ei bod yn dysgu y donnbsp;yn ddistaw.

Y mae goslef y llais o’r p-svys mwyaf. _Er engraiffl;, pe byddai i rywun ddweyd wrthym yn ei ddull tawelnbsp;ac arferol, “ Yr wyf wedi fy uinystrio trwy fradwr-iaeth!” “ y mae angeu yn syllu yn fy wyneb !” “ Ewcb,nbsp;neu mi a’ch lladdaf !” ni wnaem ond ychydig sylw o’rnbsp;fatb ymadroddion; oblegid y mae y tönau a allant gy-^yrcbu cydymdeimlad neu ofn yn cael eu gadael allan,nbsp;y rhai a adnabyddir gan ddyn yn mliob c\vr o’r byd,nbsp;heb y geiriau, ac yn sicr, i ryw raddau, gan byd yn nodnbsp;gteaduriaid direswm.

Yr ydym yn cymeryd y cbwedl ganlynol o Plutarch, ani yr areithydd Groegaidd enwog, yr hwn un diwrnodnbsp;» ymgynghorwyd gan ddyn ag oedd yn cwyno oher-’^ydd triniaeth galed ac anghyfiawn a dderbyniodd gannbsp;DemostheneS; ar ol clywed y cwyn, a wrtli-° AA Synieryd ei achos, a rhoddodd ar ddeall iddo nadnbsp;oedd yn credu ei banes; ar hyny yinneillduodd y dyn,nbsp;gan synfyfyxio uwchben ei gyflwr a’i ofid ychwanegol.nbsp;I n mhen ychydig amser, yn gwaedu o dan ei ofid ac ynnbsp;üiomedig oherwydd ymddygiad yr areithydd, aeth dra-chefn at Demosthenes, ac a ddechreuodd ei feio yn fawrnbsp;am ei ymddygiad creulon yn gwrthod cymeryd ei achos,nbsp;ac aeth dros yr banes draehefn; pan y dywedodd yrnbsp;aieithydd, “Yr ydwyf yn eich credu yn awr; oblegidnbsp;yr ydych yn siarad mewn ton dyn wedi cael cam, yi'

yn ni wnaethooh ar y dechreu.”

PENNOD T.

Eglurwn hyn yn mhellach trwy osod ein sylwadau mewn £Furf o reolau, y rhai, ond sylwi yn fanol arnynt,nbsp;a fyddant yn llesiol i’r efrydydd.

I SIAEAD FEL AG T GELLIR EOT CLTWED HEB BOEN A CHYDA PHLESBB.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Ymarferwcli eioh hun i siarad mor ami ag ynbsp;gellwoli, ac mor ieuangc ag y byddo modd, oblegid ynbsp;mae yn ddigon hawdd mabwysiadn dull aneffeitliiol onbsp;siarad, ond anbawdd yv/ dadwneyd byny. Hefyd,nbsp;cyngborwn bob dyn ieuangc i gad ei arwain mewnnbsp;siarad, fd yn mhob peth arall, gan reswm yn hytraclinbsp;nag esiampl ; ac felly i fod yn bynod o ofalus pwy anbsp;efdycba, ac i beidio efelyobu ond yr hyn sydd yn iawnnbsp;yn eu dull o siai'ad, ac nid eu banmberffeithderau, fel ynbsp;gwneir yn ami.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Gofalwch yn gyntaf a pbenaf am siarad fel ynbsp;gallo pawb eicb clywed a’ch deall gyda rhwyddineb.nbsp;Mewn trefn i wneyd byn, y mae yn fanteisiol i gaelnbsp;llais dir, crydquot;, a’r bwn, o leiaf, a lanwa y lie y byddwchnbsp;yn siarad ynddo,- ac i gael ei gly wed gan bob person ynnbsp;y lie. I gryfbau llais gwan, darilenwch neu siaradwchnbsp;rywbetb yn ucbel, am o leiaf baner awr bob boreu.nbsp;Byddwch ofalus am beidio codi eicb llais yn rhy ucbelnbsp;yn y decbreu. Decbreuwch yn isel, a cbodwch ynnbsp;raddol ac esmwyth.

Prif feiau siaradwyr ydynt—

1. Siarad yn rhy uckel. Y mae byn yn anfanteisiol i’r gwrandawyr, ac ar yr un pryd ym hynod o anhwylusnbsp;i’r siaradwr ; blegid y mae yn rbaid i’r gwrandawyrnbsp;ei gyfrif naill ai i fursendod neu anwybodaetb, yr hynnbsp;sydd yn anesgusadwy wrth bregethu.

,2. Siarad yn rhy isel. Y mae hyn, o’r ddau, yn fwy

GEAMADEG AEEITHYDDIAETH.

anfanteisiol na’r bai blaenorol. Byddwch ofalus i gadw ^ fewn y ddau eitliafnod: i gadw y cyweirnod, llywod-laethydd eich llais, ac i’w gyfaddasu i’r lie yr ydych ynnbsp;siarad, neu rif y personau y siaradwch a hwynt. Mewnnbsp;ti'efn i wneyd liyn, ystj^riwch pa un ai uchel ynte iselnbsp;yy eich llais yn naturiol; os ydyw yn gogwyddo i unnbsp;®rthafnod, bydded i chwi ei v/ella mewn ymddiddan cy-I'edin. Os yn rhy isel, siaradwch amp; phersonau syddnbsp;*yddar : os yn rhy uchel, a phersonau ag sydd 3m siaradnbsp;y*! araf ac isel.

3- Peiityru a chymysgu y geh'iau. Y niae rhai personau yn siarad mor aneglur trwy eu bod 3m llyngcu eu geiriau, ao yn gadael’rhanau o eiriau a llythyrenau hebnbsp;ou swnio o gwbl. Y mae hym weithiau yn digwyddnbsp;nerwydd diffyg naturiol; weithau oherwydd ofn; ondnbsp;^®lach o lawer oherwydd arfer ddrwg. I wella ynbsp;hwn, ymarferwch eich hunain, mewn ymddiddannbsp;oarllen, i swnio pob gair a llythyren. Sylwch fel ynbsp;rhai yn gallu rlioddi swn mor llawn i bob llythyr-a cheisiwch eu hefelychu. Os na wna yr un fforddnbsp;all, gwnewch fel y gwnaeth Demosthenes i wella einbsp;n or diffyg naturiol oedd arno, sef adrodd darnaunbsp;a an bob dydd a Hon’d ei safn o geryg mamp;n.nbsp;a nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn rhy gyjlym. Y mae hwn yn fai cyffredin

am nbsp;nbsp;nbsp;iawn; yn nedlduol pan y byddwn yn siarad

Vstv ^ 1 Duw. Gellir ei wella trwy arfer eich hun i 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phriodoldeb pob gair a ddywedwch.

y dyw nbsp;nbsp;nbsp;cyffredinyw siarad yn rhy araf; ac unwaith

y mr 1 ui nbsp;nbsp;nbsp;y jjig^g yji ffftwdd ei wella.

osty nbsp;nbsp;nbsp;gyda llais anwastad, yn cael ei godi neu ei

tner d ^'degau anmhriodol. I wella hyn, dylech gy-Ucliel nbsp;nbsp;nbsp;^ heidio dechreu eich brawddegau 3m rhy

llais ' nbsp;nbsp;nbsp;dyga hyny chwi i siarad mewn

eich nbsp;nbsp;nbsp;^ chofiwch am heidio codi na gostwng

•J'’d nbsp;nbsp;nbsp;^®swm dros hyny : yn cyfodi naill ai oddiar

J y rawddeg, neu natur yr hyn a ddywedwch.

PENNOD V.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Ond y hai givMthaf, a mwyaf cyffredin, yw siaradnbsp;gyda than. Y mae rhai yn gwichian yn ferchedaidd;nbsp;ereill fel pe byddent yn chantio; ereill yn siarad ynnbsp;rhwysgfawr a chwyddedig, gan roddi gormod o bwyslaisnbsp;ar bob gair; y mae gan ereill lais pruddaidd ac ofnad-wy, fel pe siaradant o’r bedd ; a clian ereill rliyw donnbsp;by nod, ag na ellir ei desgrifio a geirian. Yr unig fforddnbsp;i osgoi yr boll ddulliau annaturiol byn, yw siarad yn gy-boeddus yr irn fatb yn union ag y byddwcb yn siaradnbsp;gyda cbyfaill. Bydd i byn, ond sylwi arno yn fanwl,nbsp;eicb galluogi i siarad yn naturiol a pbrydfertb.

8. nbsp;nbsp;nbsp;Os oes arnocb eisiau i’r bobl eiob olywed gydanbsp;pbleser, ac mewn trefn i adael argraff arnynt: —nbsp;Gwnewcb eicb goreu i gael eicb llais mor esmwytb anbsp;melus ag a fyddo yn bosibl; ac yn fwy felly os ydyw ynnbsp;naturiol gryglyd ac aflafar, yr byn a ellir ei wella trwynbsp;ymarferiad. Trwy arfer eicb bun bob boreu, gellwcbnbsp;yn fuan wisgo ymaitb y diffygion byn, a mabwysiadunbsp;dull esmwytb a deniadol o draddodi.

9. nbsp;nbsp;nbsp;Yindrecliwch i ysgoi y dull hynod o besychu aphoerinbsp;tra y lyddwch yn siarad. Ac os nad ellwcb wrth byny,nbsp;o dan rai amgylcbiadau, eto cymerwcb ofal i beidionbsp;aros yn ngbanol brawddeg, ond yn unig yn y lleoeddnbsp;byny ag na byddo perygl o ambaru y synwyr.

10. nbsp;nbsp;nbsp;Yn fwy na dim, byddwch yn ofalus am amrywionbsp;eich llais yn ol fel y byddo y mater mewn Haw yn galw.nbsp;Nid oes dim yn swnio mor annymunol a’r un llais onbsp;hyd. Ac eto y mae byn yn beth cyffredin iawn. Nidnbsp;yn unig y mae yr undonaeth yma yn anbyfryd i’rnbsp;glust, ond yn dinystrio effaith yr byn a siaredir.

11. nbsp;nbsp;nbsp;Y ffordd oreu i ddysgu amrywio y llais, ydywnbsp;gwrando a.r bobl yn siarad yn gyffredin. Sylwcb sut ynbsp;byddwch chwi eicb hunan yn siarad wrth eich cyfeill-ion ar yr heol, a gwnewcb yr un fatb yn gyhoeddus,nbsp;ond yn unig ganiatau at faint y lie a pheUder y gwran-dawyr.

GEAMADBG AEBITHYDDIAETH. nbsp;nbsp;nbsp;51

EHBOLAU CTFFEEDINOL I AMEYWIO T LLAIS.

1- Gall y llais gael ei amr3rwio mewn tair ffordd ''''^ahanol; yn laf, o ran uclider ; yn 211, o ran nerth neunbsp;dynerwch ; ac yn drydydd, o ran arafwch a cliyflymder.

(!•) Mewn perthynas i uclider, dylid cadw oddi 'vrth y ddau eitliafnod. Dyleoli beidio rhoddi gormodnbsp;bwysau ar y llais, tnvy ei godi yn rhy uotiel; ac ninbsp;ddylech ychwaith ei ostwng yn rhy isel, ac felly i furfur yn 11e siarad.

(2.) Am angerddoldeb y llais dylid bod yn hynod o ’^‘alus, rhag wrth geisio ei godi yn rhy uchel, ei ddin-ystrio, Nis gallwch wneyd hyny yn hir heb i’r llaisnbsp;a ch gadael yn sydyn. Ac eto ni ddylech siaradnbsp;niewn ton rhy isel a difater, neu dinystria bob efïaithnbsp;dylanwad ag sydd yn perthyn i’r hyn a siaradir.

(3.) Am gyflymder, dylech reoleiddio eich llais fel 1 beidio myned ar garlam rhy wyllt; a thrwy hynynbsp;eidio rhoddi i’r gwrandawyr amser i feddwl, ac fellynbsp;yddwch yn analluog i berswadio ac enill. Eto ninbsp;ylech siarad yn arafach nag mewn ymddiddan cy-*5010. Y mae yn fai mawr i ddwyn y geiiiau allannbsp;ac i wneyd gorphwysiadau 11e na ddylentnbsp;odd f 'Icljdai yr ymddiddan gael ei dori, ond einbsp;fel ^ ^®deg yn ei flaen. Dylai, pa fodd bynag, redegnbsp;^yr afon, ac nid fel y rhaiadr wyllt.

„ nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dylid sylwi, nad yw y dull a’r don ganol a

mae nbsp;nbsp;nbsp;genym yn golygu un llais arbenigol. Y

as i nbsp;nbsp;nbsp;digon o Ie i chwareu. Mewn perthyn-

chw nbsp;nbsp;nbsp;iselder y llais, y mae yna bump neu

mae ° ®odau é, pha rai y gellir ei amrywio: felly y 7®®' 3digon o Ie i amrywio, heb syrthio i’r eithaf-eithafinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hefyd y mae digon o Ie rhwng yr

iau - nbsp;nbsp;nbsp;° ®'®ë®^‘ycloldeb a thynerwch, i ddweyd y geir-

} n twy angerddol neu dyner fel y byddo yr achos

PENNOD V.

yn galw. Ac am gyflymder ac arafwch, er i chwi ysgoi y ddau eithafnod, a ellwcli, pa fodd bynag, siarad jmnbsp;gyflymach neu arafach o lawer o raddau, fel y byddonbsp;yr achos neu natur y pwnc yn galw.

3. Dylid sylwi hefyd, na ddylid amrywio y llais ynnbsp;rhy gyflym yn y naill aclios na’r Hall; ond y mae gwa-haniaeth i’w wneyd yn raddol oblegid y mae newidiadnbsp;rhy gyflym yn annaturiol, ac yn ganlynol, yn swnio ynnbsp;atiafar ar glust y gwrandawydd.

RHEOLAU NEILEDUOL I AMEPWIO T LLAIS.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Pan y byddwch yn siarad am bethau naturiol, nanbsp;fydded i chwi ond siarad fel y byddo y gwrandawyr ynnbsp;deall: nid oes angen ond am lais clir ac eglur. Ond osnbsp;byddwch am siarad am ddoethineb a gallu Duw,nbsp;gwnewch hyny gydag acceiiiad llawnach a phruddach,

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dylid desgrifio gweithredoedd ac ymddygiadaunbsp;dynion enwog mewn llais Hawn ac acceniad aruchel;nbsp;gweithredoedd drwg a phechadurus, mewn tón gref anbsp;difrifol, a’r llais hwnw a gyflea y drychfeddwl o’ch cas-ineb at y cyfryw weitliredoedd.

.3. Wrth siarad am amgylchiadau dedwydd bywyd, dylai y llais fod yn fyw a’r aceniad yn Hon ; wrth siaradnbsp;am ddigwyddiadau galarus, marwolaethau, amp;c., dylai ynbsp;llais fod yn araf a phruddaidd.

4, nbsp;nbsp;nbsp;Dylai y llais hefyd gael ei amrywio yn ol mawr-edd a phwysigrwydd y pivno ; y mae yn beth hynodnbsp;wrthiin i siarad mewn llais a dull aruchel, pan y maenbsp;y pwnc yn nn dibwys, neu i siarad am bethau pivysig,nbsp;mewn llais isel, dideimlad, a chyffredin.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Ar bob amgylchiad, bydded i’r peth y siaradwchnbsp;am dano fod wedi ei argraftu yn ddwys ar eich calonnbsp;eicli him; a phan y byddwch wedi cael eich cyffwrdd

bo

eich iiuiij gwaith bach fyddai i chwi beri i ereill deimlo, trwy gymhwyso y llais i bob teimlad ag sydd yii eichnbsp;roeddianu.

6- Y mae cariad yn cael ei ddangos gan Ms mwyn a thoddedig, fel hyn,

Myfamp;nvry J rwy’n grweled dy rudd Mewn meillion, mewn bxiall, a rlius:

Yn n^,olen dihalog y dydd A llygaid serenog y nos:

Pan ggt;*tyd claer Wener ei pTien Yn loew rhv^Tig awyr a U'i,

Fe’i eerir gan ddaear a nen.

I Tenaid, Myfanwy, goienacb, O tecaeli v»yt tl,

Anwylacb, perffeithiacli wyt ti. nbsp;nbsp;nbsp;^

* ^ *

O I ua fcavm yn awel o wynt Yu crwydro trwy ardd Dinas Bran,

I bUo i’th glust ar fy liynt A throelli dy waUt ar walian:

Mae’r awel yn droiog a blin—

Un gynar ac oer ydyw hi;

Ond hi sy’n cnsanu dy fin.

O feinwen fy enaid, nid troiog fy aoroh atat ti,

Trag'wyddol yw’m sercb atat ti J nbsp;nbsp;nbsp;'

0 ^‘Myfantop'' Ceirio^.

.Y niag GALAR yn cael ei ddangos mewn llais pwys-eisiol^ 8-rafaidd, a chrynedig. Dyma engraifft,—o ‘‘Far-'¦olaeth yr EgGoB Hebeb,” gan Alun :—

Ele treigia CaTeri yn donan trylocwon,

«hwng glenydd lie chwardd y pomgranad a’r pin,

® iyfa perlysian yn llwyni teleidion,

distyll eu cangau y neithder a’r gwin; -isteddoi Hindoo ar lawr i alaru,

El ddagrau yn lUf droa ei ruddiau melynddu,

¦^’1 iron braidd rby lawn iV dafod lefaru,

Yuidorai ei alaeth fel hyn dros ei fin:—

Ey Hf^'tad i O fy ngwlad, He gorwedd fy nhadan !

Ai mangre y nos fyddi byth fel yn awr ?

* seren a dybiais oedd seven y boren,

nawn ei ddisgleirdeb a syrthiodd i lawr;

54 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD IV.

Y dwyrain a wenai, y tymor tyveynodd,

A godre y cwmwl cadduglyd goreurodd; Disgwyliais am haul—ond y sereu fachludcddnbsp;Cyn i mi weled ond cysgod y wawr.

“ Dy goelgrefydd greulon -wna d’ ardd yn anialdir, Ei sylfaen yw gwaed, a gorthrjmder a cham;nbsp;Pa oergri furlymawl o’r Ganges a glywir ?

Maban a foddwyd gan grefydd y fam;

Ond gwaddod y gvvae iddi hithau ddaw heibio;

OI dacw ’r nen gan y goelcerth yn rhuddo,

Ac uchel glogwyni y Malwah ’n adseinio Gan ddolef y weddw o ganol y fflam.

“ Fy ngwlad I O fy ngwlad I bu ddrwg i ti’r diwngt;od Yr aeth Hebee o rwymau marwoldeb 511 rhydd;

Y grechwen sy’u codi o demlau’r eulunod,

Ac uffem yn ateb y grechwen y sydd;

Juggernaut erch parotóa 'i olwynion—

Olwynion a liwir gan gochwaed dy feibion—

Duodd y nos—ac i deulu Duw Seion Diflanodd pob gobaith am weled y dydd.”

Pan y mae gobaith yn cael ei ddarlunio, dylai y llais gael ei godi i dSn orfoleddus, ond eto arafaidd.nbsp;Dyma esiampl yn yr un dernyn,—

Yn araf, fy mrawd, paid, paid anobeithio,

Gwnai gam ag addewid gyfoethog yr lur;

A ddififydd yr haul am i seren fachludo ?

Os pallodd yr aber a sychodd y mór ?

Na, na, fe ddaw boreu bydd un Haleluia,

Yn enyn o’r Qauts hyd gopaau Himalaya,

Bydd bauiar yr Oen ar bob clogwyn yn India,

0 aelgerth Cashgur hyd i garth Tra/vancore,

A hwyrach mai d’ wyrion a gasglant y delwau, A fwrir i’r wadd ar bob twmpath a brjn,

Ar feddrod ein Heber iV rhoi yn lie blodau,— Ei gyfran o ysbail ddymunodd cjn hyn

GBAMADEG AEEITHYDDIAETH. nbsp;nbsp;nbsp;t}0

Ofn.—Dylai y llais fod yn gynhyrfus ac ucliel—y ^Vgad yn fyw, y corff yn gogwyddo yn 51, a’r dwylawnbsp;yfl estynedig. Arferwch eich llais ar ji esiampl hwn:

Y BYSEDD AR Y BARED.

Ar y wal draw, e welir Ger gwen y canhwyllbren hir,

Byw ddigorff ddelw annelwig,

Deneu, gul, heb gnawd neu gig,

O mor drwra, ar y mur draw,

A llesgaidd y mae’n llvisgaw;

Ac a bys, fel fflamawg bür,

Llysg eiriau, a llws gerwin.

O 1 a’r newid wnai’r neuadd,

Sigla, flygryna pob gradd.

Traidd trwy eigion y fron frau Waedd ddwys yr arglwyddesan.

Dacw gerflun Bel ucbehvawr 0’i le yn cwympo i lawr.

Llewyga gwawl y llugyrn,

* Deryw eu chwai belydr chwym Oil, ond rhyw wyrdd-der teryll;

Llewyrn yw’r lleuerau urgawl Ac ercliyll, rbwng gwyll a gwawlnbsp;Aeth iferdod drwy ’u haelodau,

Fel caethion mewn cyffion can.

—Dylai y llais fod braidd 3ti isel, y gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ohwerthingar, a’r ystum yn briodol. Dyma

graigt ragorol o “Esther,” gan Glan Alun:—

lYmwehvyr yn ymddiddan o’r neilMul

Wei I yn wir 1 O bosibl ni gawn wel’d Y fenyw odiaetb bon; ond gyda Haw,

Nid gorchest fawr i fun wedi ei hamdoi Mewn sidan, porplior, gemau, pin, ac aur,

A choron berlog, ddrudfawr, ar ei pben,

I ymddysgleirio. Anbawdd peidio dwyn Breninol osgo mewn breninol wisg.nbsp;önd O t pe gwelent bwy fy mbriod hoff,

Fy nheg Faturia I gwelent ynddi hi Frenines wrth naturiaeth t nid oes raidnbsp;Wrtb ¦«’isgoedd gwycbion, coron, perlau teg,

56 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD V.

I’w gosod allftn,—pyleut wrtli ei gwedd.

Ei ctiorff mor luniaidd 1 Ei modrwyog wallt I Tryloew liwiau ei hawddgaraf wedd 1nbsp;y Uygaid dysglaer yn serenu gannbsp;Fwyneidd-dra, synwyr, a th3Tieraf sereh Inbsp;Ei phob symudiad yn lledneisrwydd purnbsp;Ac angeleidd-dra; ie, os ynmrnbsp;Yw’r angel yn fwy prydferth, teg, a mwyn.

Ni wn i ddim o ba le daeth y teg A’r addfwyn i nodweddu engyl, gannbsp;Nad oes i*w plith fenywod na babandod.

Nid aeth yr haul ond dwywaith trwy ei gylch Blynyddol er pan unwyd ni ein daunbsp;Mewn rhwymyn priodasol; a phob dyddnbsp;Gryfha fy sereh; canfyddaf degwch m^vy,'

Ehinweddau newydd, yn fy hoffFaturia.

Mae i ni faban, insel prid

0’n cariad paraidd; ni ddaeth gair erioed

0’i enau eto, ond fe daflodd swyn

Drwy ein holl annedd. Mae y gwirion bach,

Y gallu bychan mawr, fel ag un Haw Yn cydio yn nghalon bur ei dyner fam,

Tra yn y Hall fy nghalon innau sydd;

Ac felly trwyddo ef, o’r naiU i’r Hall,

Fe Ufa sereh yn gryfach nag erioed.

OI na bawn adref I Beth i mi yw Fasti ?

Mae hiraeth amaf am Faturia gu.

' nbsp;nbsp;nbsp;01 na bawn adref eto i grwydro maes,

Ymlid y geifr ar hyd y bryniau ban,

Neu hela petris y mynyddoedd iach,

Dychwelyd adre’ yn Hawen gyda’r hwyr,

I Ion ymddiddan a Faturia gu A chwareu a’r bychan 1

Digllonewtdd.—Dylal j Uais fod yn ucliel a hyrddiog, y wedd yn sarug, a’r ystum yn fawreddog.nbsp;Ehaid i ni gael difynu eto o “ Esther,”—y mae mornbsp;gampus:—

Ahasiebus,—

Digon Mehuman; ni wrandawaf mwy Ar yr esgusawd gwrthryfelgar ffol.

Mao yma yn amlwg gydfradwriaeth hyf Ymhlith y gwragedd; beth I a ydwyf finbsp;Yn frenin ar dalaethiau Media fawrnbsp;A Phersia ëang, a’m meddyliau yn

GRAMADEG ABEITHYDDAETH. nbsp;nbsp;nbsp;0 /

Gyfreithiau i’w phreswylwyr dirifedi;

Ac a gaiff benyw groesi fy ewyllys,

Amheu doethineb fy nhrefniadau i,

A fy sarhau ger bron fy nbywysogiou,

A’r ucbelwragedd oil 1 Nid all hyn fod I llynegwch i mi, ddoetbion, beth yw’r gyfraith,

Pa beth a wneir i Fasti ? Apbafodd Cedwir fy urddas, ac y rbwystrir i’rnbsp;Fatb ysbryd gwrthryfelgar daenu ar led.

^'ï'Chrïn.—Llais cynhyrfus a chrynedig. Dyfynwn y canlyuol 0 waith Dafydd ab Gwilym,—

Taro a wnaetb terwyn oedd Trwst taran tros y tiroedd;

A ffrydiaw croew-wlaw creulawn,

A phoeii mellt yn ffrom iavm.

Euryn fBam y Daran fQwch,

Eug warwyfa ’n digrifwcb:

Trwst enbyd, tristyd i’r trwyn,

Trwst mawr yn tristau morw^yn. Twrf a glyw pob tyrfa glau,

Tarw cryg yn tori creigiau.

Taran ddug trinoedd yn,

Trwst arfau wybr tros derfyn;

Tan ami a dwr tew ’n ymladd,

Tan o lid,—dwr tew ’n ei ladd t Clywais.fry, ciliais of raw,

Cawrlaia ntgorn y curwlaw:

Mil fawr yn ymleferydd 0 gadwynau sugnau sydd.

Braw a ddisgynodd i’m bron;

Bwrw deri o’r wybr dirion I Gwyllt yr awn a’m gwallt ar wyr,nbsp;Gan ruad g^vn yr awr:

Gwiddon gocb yn gweiddi ’n gau, Gwrach hagr, dan guro ei cbawgiau:nbsp;Rbegain garm rbyw gwn gormes;nbsp;Rbuglgroen, yn rboi gwlaw a gwres;nbsp;Tori cerwyui crinionnbsp;A barai gri o’r wybr gron:

Canu trwrap o’r wybr gwmpas,

Curo gwlaw arbob craig las:

PENNOD V.

Croglef yn drylliaw creiglawr,

Crechwen o’r ffurfafen fawr;

Tnvy ei liun y t’rawai hwrdd,

Tebyg i ganu tabwrdd.

Llawenydd.—Y mae pawb o honoch yn gwybod rhywbeth am lawenydd, ac er mwyn i chwi arfer eic'tinbsp;dawn, dyma i chwi “ Briodasgerdd Dafydd Thomas,nbsp;{Dafydd Ddu o Eryri,) ac Elen ei wraig,” gan Dewinbsp;Wyn :—

Dexvch feirddion hoy won hyawdl,

Yn effro i eilio Awdl;

Dafydd Ddu, fardd cu, hardd coetb,

Pen y gerdd, paun hygarddoeth,

Llondeg wr, yn Llandegai Priodwyd—pwy nas prydai?

0’i ymuno a meinwen,

Cymhares cynhes ei gwên;

Per wawd a gan tafawd dyn;

Ond dylid canu telyn.

Er hyn fe ga’dd ei fawrhau,

Ddidawl ami wahoddiadau;

Ac annerchion cynnyrchiol;

Mawl neu gerdd yn mlaen ac ol Fardd iawn rhoes foreu ei ddydd,

A’i flodau, ddyfal wawdydd;

Yn dilyn mwyn ei dolef;

Sef Awen o’i Awen ef.

Dysgodd ef eu dewisgamp;

Blaenawr yn eu gwerthfawr gamp.

Fe roddai gyfarwyddyd

I’r bcirdd a geir, braidd i gyd:

Haeddai ef, hawdd ei ofyn,

Beraidd gerdd gan y Bardd Gwyn:

O’i uno yn ei einioes,

Ar brydnawn ei imiawn oes,

A’i ddyweddi, wiw ddeuddyn,

A pharhaus y coffeir hjm.

Gan Dafydd y gawdydd gwin,

Anwylaidd iawn yw Elin;

Caiff fawr gysur, hoywbur bawl,

O’i mynwes, wraig ddymunawl:

Hyfryd yw ei gwen hoywfron,

Adfywia’n glau ei frau fron.

Hithau un foddau, wen fad,

Yn ei gwr o iawn gariad;

GRAMADEG AEEITHYDDIAETH. ' nbsp;nbsp;nbsp;59

Mad ydynt mwy dywedaf,

Eu llwyddo dan eilio wnaf:

Hiroes, heirdd ddwy oes i’r (UTau,

Ne’ wed’yn i’w heneidiau. Ambn.

. nbsp;nbsp;nbsp;—Dylai y llais fod yn gwynfanus a phrudd-

d. Dyma esiampl o waith y doniol Talhaiars^ :—

HIEAETH-GAN AM LLANFAIR-TALHAIARN.

Er cael pleserau o bob rhyw,

A byw mown bufen byd;

NÏ roddant imi fa^vT o bedd,

Ond gwagedd yn’t i gyd;

Pa les i mi yTT rhodio ’n rbydd Ar byd y gwledydd glan ?

Pa fodd y gwnaf ymlawenbau A’m ffryndiau ar waban ?

Fy nghalon dirion lam o byd Pr dyffryn clyd Ue’m ganwyd i:

Angbofier fi gan bawb drwy’r byd,

Os bytb angbofiaf di.

Rhyw budol fwyn byfryd'ol fan Yw’r llan ar fin y Hi;

Melusol ydyw cwafriol gan Hedyddion man i mi;

O lawnder calon bronfraith Ian Gogleisgan ddiddan ddaw,

A pberaidd swyn y fwyalcb fwyn O gvfT y llwyn gerllaw:

Fy nghalon dirion lam o byd I’r dyfifrjTi clud lle’m ganwyd i:

Angbofier fi gan bawb drwy’r byd Os bytb angbofiaf di.

Rboi’r clod i Limdain gain ei gwedd A’i mawredd yn mbob man;

Erb5Tiy boffwn fyvv yn rbydd A llonydd yn ein llan:

Cawn yno groesaw gan fy mam,

Heb ofyn pa’m y do’is;

Na’r acbos imi droi yn ol 0 siriol wlad y Sais;

Fy nghalon dirion lam o byd I’r dyffryn clyd lle’m ganwyd i:

Angbofier fi gan bawb drwy’r byd Os bytb angbofiaf di.

PENisror» V.

Er cael cyfeillion rif y sêr A mwynder yn rahob man,

Hiraethu -wnaf am iyn’d yn ol Pm genedigol lan:

Cael eiste’n ymyl aelwyd hardd Fy mam, yn fardd o fri,

Yn nghwmni bechgyn bocbgoch iacb, Mil mwynach yw i mi:

Fy nghalon dirion lam o hyd I’r dyffryn clyd Ile’m ganwyd i:

Angbofier fi gan bawb drwy’r byd Os bytb angbofiaf di.

Nid oes i mi ond gofid dwys ¦Wrth fyw dan bwys y byd;

Rhyw oerfel drwy iy mon^ves draidö A gwelwaidd yw fy mbryd:

Er holl bleserau ’r ddaear bon Ni bydd fy mron yn iacb,

Yn unman arall dan y ne’,

Ond yn ein pentre bacb:

Fy nghalon dirion lam o byd I’r dyffryn clyd Ile’m ganwyd i:

Angbofier fi gan bawb drwy’r byd Os bytb angbofiaf di.

Pe cawn adenydd c’lomen dêg Chwim hedegyno wnawTi,—nbsp;Dros fryn a dyffryn, ddl a gwaen,nbsp;Ymlaen, ymlaen yr awn,

Nes imi fyn’d i’r dyffryn glwys Heb orphwys ar fy hynt;

Ond bedeg wnawn i’r byfryd fan Yn fuan fel y g^vynt:

Fy nghalon dirion lam o byd I’r dyffryn clyd Ile’m ganwyd i:nbsp;Angbofier fi gan bawb drwy’r bydnbsp;Os bytb angbofiaf di.

Digalondid.—Y mae Glan Alun wrth ddarlunio y diweddar Barch. John Jones, Talysarn, fel yn ehedegnbsp;yn agos i’r ddaear, o dan bwys digalondid ; ond yn ynbsp;llinell ddiweddaf y mae yn codi drachefn i’r uchelder-au ao'yn rlioddi ei bwysau ar “fe ddichon Dmv.quot;

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

Af y cyfan, ni

Bdisgwyliem ar y ddaear wel’d ei ail,

Cryn gymhorth i ddigymod a’r hen fyd Oedd cofio fod y fath nodweddiad yiinbsp;Cydgyfarfod amo.—Er hyderns ddisgwylnbsp;Ei gael yn rhodio yn gs'fochrog hydnbsp;I ben yr yrfa; wele, fe ddifianodd!

A niian yr hanodd, i eiii teinilad priidd Bufarw fesur mawr o bleser einioes.

Ymdeimlem fel pe byddai cyfran fawr O'r haul dan fythol fethiaiit, neu fod darnnbsp;0’r wybren wedi s^rfthio I Am eghvys Dduw,—

Ei hoff frodyr yu Nghymru, pan yn cyd-Alaru uwch yr hardd-deg golofn a Syrthiasai; tywyll a digysur iawnnbsp;Euasai yn wir, oni buasai i rywun gaelnbsp;Ysgrifen dan ei sail, “ fe bpichon Euw.”

Gquot;wrolder.—Dyma ddarluniad bywiog Pedb Mos-^ o’r Gwynt, yn myned yn ei flaen, gan ysgytio pawb pnobpeth, nes y gafaelwyd yn ei war gan vr Hwn a’inbsp;feOUyiigocld;—

Eel cadfarch gornwyfiis y gwynt a dywysir 0’i loches, a’r ffrwyn ar ei war a ollyngir;

Carlama’n ddiarswyd dros benau’r mjmyddau A swn ei weryriad yn adsain trwy’r creigiau;

Ymbrancia drwy’r maesydd a’r gerddi godidog A’u prydferth gynhyrchion a fathra’n ysgythrog!

Ymdroella drwy’r llwyni—a’i chwim droadau ^adwreiddia y coedydd a rhwyga’u canghenau;nbsp;mesyd ar furiaii hén oesol gastellinbsp;chloddia a’i draed nes dj*noethi ’u sylfaeni:nbsp;ffrwst ei orph\^lledd daw heibio i’r ciogwyn,nbsp;ruthro ben-dra-phen fel hwrdd yn ei erbyn ,*nbsp;meini a holltant—ofnadwy yw’r cyffro!

’i laiB drwy’r agenan fel Ilewod yn rhuo I ^yno ag acadi ei ifroenau chiiyddedignbsp;^chferwa yr eigion fel crochan berwedig;

ddeffroant dan rym jr ysgydwad, heriant eu gilydd mewn gwyllt ysgymygiad;

'i how^’n lafoeriant dan effaith eynddaredd— w herch aflonyddwr bygythiant ddialedd:nbsp;nmrechant i’w erbyn ag eithaf eu hegni,

^ creulon orletha y march eu gwyrbydri:

PENNOD V.

Och 1 tón ar o] tón a chwymdafia yn giprys O ddyfuder y weilgi i nwchder arswydus;

Chwal eilwaith ddefnynau y dón ddisgynedig Yn darth i’r cymylau ar fwng ysgwydedig,

Y llongau a gipir fel üs i’r uchelder,

A chyflym ddisgynir hwynt eilwaith i’r dyfnder; Yn ngwely r dón echrys ymdroant fel meddwyn,nbsp;A’r dynion gwrolaf a waeddant gan ddychryn!nbsp;Chwibana ellyllon y dymestl arnyntnbsp;Yn fyddar i’w cwynion—diystyr o’u helynt—nbsp;Üwch, uwch y dyrchafa ei lais ymrysongar,

Mwy fwy yr ymwylltia y gwgus for anwar 1

Digofaint.—Gwraüdewcli fel y mae digofaint yr “ hen frawd du ” yn ymdj-wallt am ben y patriarch Job,nbsp;\ n Awdl benigamp Eben Eaedd :—

Pared ty lob y pryd hwn A gylchynai gweilch annwn;nbsp;Garw eu brys i dd’od ger bron,nbsp;Naill a Hall, hen ellyllon Inbsp;Gan enyn mewn gwyn annuwnbsp;Am iddo felldithio Duw 1nbsp;Y prif Ddiafl oedd a’i saflenbsp;Ar gwmwl dwl yn y de’,

Troai o’r abred trwy ’r wybren, Oiwynai ar niwl y nen ;

Saethai feilt dros y gelltydd;

Yn wyllt am enill y dydd;

Wybr i gyd oedd yn bwrw gwawl O dwymniad ei dan damuiawl I

i mestynai’r cwmwl brwmstanaidd—-megis Mwg tew ac anhydraidd;

Nes anhuddo bró, o’r braidd,

Yn ei niwl annynolaidd !

At d^ ’r sant troes o entrych Ei orddwl g^'mwd, ar gyreh;

I ro’i dyfyn o’r dufwg

I’w naw can Heng dreng a drwg 1

Hedai ogyleh lu di-gorph;

Anil eilun mewn cynllun corph, Pob gwas, a’i wynias enau,—

A lianes Siob yn nesau. Dysgw'yliai’r duw ysgeler,nbsp;y beiddiai lob waeddi “ hèrl”

PENNOD V.

Yno’i linorod, iin law ni irai I Yn ei wasg luniaidd ei wisg a lynai;

Gwayw llym, mwy ei rym yr ai—braidd ar ol liOesau mor ysol, na lesmeiriasail

Tostuki.—Pwy fedr ddarllen j liinellau canlynol, o Awdl Dewi Wyn, lieb deimlo tosturi? Dyiai y llaisnbsp;fod yn doddedig, y corff yn blygedig, a’r wedd ynnbsp;bi'uddaidd :—

Gwel dylodion, a gwael adeiladau;

Gwragedd, plant, a thrichant o wrthddrychau; Ymddifaid, gweddwon, wareiddion ruddiau;nbsp;TJn a dyn bychan yn dwyn eu beichian;

Dyn feichiog, Iwydion fochau—niewn angen Gwelid elusen,—dan gelyd loesau.

Luoedd ar luoedd ar welyau,

Hhwng cilddant echrys-haint a chroesau; Holl awch daunedd y lluchedenau;nbsp;Chwerw ffrewyll, lilengyll, a phla angau,nbsp;Gan anghenion, cwynion yn cynau;nbsp;Elusen düimla ’u hcisian,—a’i chynes,nbsp;Ganiaidd fynwes, eii griddfanau.

Yn rhodd anfonodd nef wen, 0 law lesu, elusen.

Diegynodd duwies gwiwnef,

Pn daear ni, do o’r nef: LIysoedd breninoedd heininbsp;Is law ei holl syiw hi:nbsp;Chwyddai sereh y dduwies honnbsp;At aehvydydd tylodion;

Agor o’i thrysor wrth raid,

A’i ranu i drueiniaiJ.

Edwyn eisiau dyn isel;

Yn hen a gwan, hon a’u gwel.

Gwel’d brawd ar ddelw ’Ngreawdwr, A delw Duw ar dylawd wr;

A chofio ’nhlawd lachawdwx Fu un dydd yn gofyn dwr,

A enyna yn imiawn Fy nhymher dyner a’m dawn.

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

Mewn ystyr brodyr o nn bru ydym;

Ar y cyntaf yn Addaf un oeddym:

Ni, gyd oil, un gwaed y’m—yn ddiddadl,

TJn cnawd ac anadl, ac un Duw genym. ,

Yn ammodau hunanymwadiad,

Caed ammod amlwg cydymdeimlad: Cyrhaedd deheulaw cariad—i bob dyn,

Pe b’ai yn elynpawb un alwad j

Pc’! Tyrciaid, pe’r Awstriaid, pob rhy w estron, Pe b’ai wael alltud o blith pobl wylltion;nbsp;Arddel pob Gwyddel a gwiddon,—cofiwch,

Er bod dyngarwcb, trwy’r byd, dan goron.

Portbaf bobl o bob partbau,—a byddaf Yn porthi nesaf perthynasanjnbsp;Rhoi i’r rhai bach, ar air byr,

Ca frodyr, eu cyfreidiau.

Yatyriaf, teimlaf at ham,—hen wraig glaf, Hen doff, ysgwyddgam;

Helynt g^^rach legach, law-gam,

Mai ethryb modryb a mam.

Fy n\vr hallt yn ddafnau rhed,

Uthr weled f’ ewythr ¦William;

Mamau, hen neiniau anwyl;

I’r drysau, mewn eisiau’n wyl;

OI ’r hên wr, mor druan yw!

Fy hên-daid, fy nhad ydyw;

Troednoeth a phennoeth, a’i ffon,

A’i gydau dan fargodion.

Chcgan oedd, nid gwag o nerth,

Ac arno wir ddelw gwrnerth ;

O gyneddfau gweinyddfawr,

Cyrus, Ahasferus fawr.

Be’n eistedd yn senedd Sior,

Ef i’w chanol fai’i Chynor;

Ac i’w Deyruben, cadambwynt Y lluuiai hi’n well na hwynt.

66 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD VI.

PENNOD VI.

Ystum.

Eel j mae y llais dynol yn meddu nifer anherfynol o donau, wedi eu cyfaddasu at bob math o nwydau, fellynbsp;y mae y gwynebpryd a’r aelodau yn gallu myned tnvynbsp;iuaws mawr o gyfnewidiadau, cyfaddasol i bob ysgog-iad o eiddo y meddwl; ond o hoU beirianau y corff, ynbsp;LLYGAD yw yr un ag sydd yn gallu cyfleu teimladau ynbsp;plon oreu. Pa deimlad yn y galon nad yw yn alluognbsp;i’w ddangos ? Mewn oynddaredd, y mae yn melldenu;nbsp;mewn ofn, yn gymylog; yn^ awr yn dy.sglaerio gan la-wenydd; yn Uanw mewn trailed; yn edrych i lawr mewnnbsp;gostyngeiddrwydd, i fyny gan falchder, neu yn toddinbsp;mewn tosturL Gail arddangos pob teimlad yn y ddyn-oliaeth neu y dychymyg. Y mae creulondeb, tynerwch,nbsp;gwroldeb, ymostyngiad, myfyrdod, ac anfoddlonrwydd,nbsp;yn cael ei baentio gyda lliwiau dysglaer ganddo. Y maenbsp;y llygad yn gallu siarad iaith ei hun, a hóno yn un mornbsp;nerthol, ac yn ami yn fwy nerthol na geiriau. Y maenbsp;y llygaid Hawn yn siarad cyfrolau, a hyny yn llawernbsp;mwy effeithiol na’r tafod mwyaf llithrig. Y mae honnbsp;hefyd yn iaith a ddeallir gan bawb yn mhob man—ynbsp;mae y geiriau yn newid mewn gwahanol wledydd, ondnbsp;y mae iaith y llygaid yn cael ei deall gan bawb. Iaithnbsp;y galon ydy w—dyma index i’r meddwl.

Gyda’n D'WTT.aw gallwn ollwng ymaith, galw, gor-chymyn, neu addaw; bygythio, erfyn, gofyn neu wrthod; dangos casineb, ofn, edifeirwch, neu edmygedd, amp;c.—nbsp;anhawdd dweyd pa mor bell y gallem fyned a’r rhifresnbsp;yn mlaen—am nad oes ond ychydig iawn o ddynion ynnbsp;gallu arfer eu dwylaw a’u breichiau yn briodol. Y maenbsp;gosod y Haw ar y pen yn arwyddo poen neu gyfyngder;

PENNOD VI.

Feibl Gymdeithas, with ddarlunio y cadeirydd, Ardal-ydd M6n, ar faes A¥aterloo,—“Dychymygaf ei weled yii dyfod i’r maes ar farch gwyn: hwnw yn diystyrunbsp;arswyd, ac yn herio pob dychryn—ei draed yn cloddionbsp;y dyfïryn, yn llawenychu yn ei gryfder wrth gyfarfodnbsp;arfau; y cawell saethau yn trystio yn ei erbyn—ynbsp;cledd, y bidog, y waewffon, a’r darian, yn serenu yn einbsp;lygaid, ac yn dysglaerio o’i amgylch ; ond y cwbl i ddimnbsp;ond i’w wneyd yn barotaoh i lyngcu y ddaear gan greu-londeb a chynddaredd.” Darluniai ef yn rliedeg i ganolnbsp;yr udgyrn, ac yn gwaeddi, “ Ha! lia !” mewn gwawdnbsp;am eu penan; ac yn arogli rhyfel o bell—twrf tywys-ogion a bloeddio !nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ Ond y marcliogwr enwog mewn

perffaith hunan-feddiant, yn nglianol y mwg a’r tan, yn cyfarwyddo y fyddin, ac yn arwain ei gadrod, nes yrnbsp;oedd wedi hollol gylcliynu y gelyn, fel nad allai fynednbsp;yn mlaen nac yn ol; ond yntau yn rhy fawr ac yn rliynbsp;foneddigaidd i’w ladd ei liun pan yr oedd yn ei gyr-haedd!” Ar hyn, attaliwyd petli ar hyawdledd yr ar-eithiwr gan deimladau y dorf : oblegid yr oedd si ddys-taw yn rhedeg trwy yr boll ystafell; a chryn gamp inbsp;gadw griddfanau a chrechweniadau i lawr. Ond ynnbsp;mlaen yr aeth Mr. Elias yn ei araeth ; ac fel yr oedd ynnbsp;cryfhau yn ei nerth, ac yn tanio yn ei ysbryd, yr oeddnbsp;yn myned yn fwyfwy effeithiol o hyd 1 Dywedai ynnbsp;awr,—“ Dycliymygaf glywed bloeddio concwest cynnbsp;ei henill. le, ond concwest ar draul colli bywydnbsp;un o bigion ein cenedl a fydd! Nage ; dim ond collinbsp;un aelod! Ar hyn dyma angeu yn dyfod yn mlaen,nbsp;ac yn taflu pelen nes ysgar aelod y llywydd; ond bethnbsp;er hyny, dyma Eagluniaeth i’r maes yn yr un foment,nbsp;ac yn gwaeddi ar angeu, fel y gwaeddodd yr angel arnbsp;Abraham gynt—‘ Atal dy law—hyd yma yr ai, ac nidnbsp;yn mhellach!’ Gochel gyffiwrdd è’i einioes—na feiddianbsp;fyn’d gam yn nes at ei fywyd na’i aelod. Y mae arnafnbsp;eisiau ei wasanaeth eto fel cadfridog mewn brwydr o

GRA.MADEG AREITHYDDIAETH.

natür uwcli o lawer na hon—j mae arnaf fi eisiau ei 'Wasanaetli i lywyddu yn nghadair y Feibl Gymdeithasnbsp;~~y mae arnaf eisiau iddo arwain byddin i daenu gairnbsp;y bywytj j gwlad, ac iaith, a pbobl, a clienedl, drosnbsp;'quot;^yneb yr holl ddaear.” Cymerwyd y blaenorol o “Ad-9yKn am John Elias gan li. Parry.quot;

Hiae Cicero yn dweyd fod nerth ystnm yn llawer ®quot;^y nerthol na geiriau; ac yr oedd yr areithyddnbsp;^'oegaidd yn ei ystyried y peth penaf; eto rhaid cofionbsp;yw areitbyddiaetb ddiweddar yn gofyn yr hollnbsp;^ymudiadau a ystyrid gan yr henafiaid yn anhebgorol,nbsp;oymeryd ychydig o drafferth i fabwysiadunbsp;h\v^ ° lionynt; a pha mor brin bynag y defnyddirnbsp;ynt, os byddant yn gyson a’r pwnc, rhoddant nertlinbsp;^PWysigrwyddi’r geiriau.

nw 1 dwyn yn mlaen nifer o reolau, a wnaeth-y^l gan wahanol ysgrifenwyr, yn ddigon liawdd ; ond _^nad ydym yn meddwl y byddant o fantais neilldu-aw ^ ®%lt;iydd, bydd i ni foddloni ar roddi ychydig onbsp;eglur ac ymarferol, yrbai, os na byddantnbsp;dri'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er cyrhaedd perffeithrwydd, a fyddant yn

“^onol i ochelyd rhai beiai. svminbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wedi dweyd mai gwaith ofer yw astudio

i^dau y corff, am fod y teimladau a gynyrohir f.y^i^dau yn llywodraethu yr aelodau yn naturiol.nbsp;^^'Jdiad^ y dylai pawb fod yn naturiol yn ei holl sy-dyiJd g ® dywedwn ninau hefy^d yr un peth. Ondnbsp;yn astnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;areithwyr y byd, hen a diweddar,

a thrw nbsp;nbsp;nbsp;symudiadau gy da’r manylder mwyaf,

Dvl ¦ nbsp;nbsp;nbsp;dyfod yn fwy derbyniol a tharawiadol.

eorlï®®^ydfa y corfï ateb i natur y pwnc. Y mae y ya ol h fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;®ylh, yn arwyddo gwrolder; ei daflu

par^h nbsp;nbsp;nbsp;ufudd-dodneu gydymdeim-

gwèdd' nbsp;nbsp;nbsp;addoliad, yn myned ar y gliniau mewn

quot;»« yn XJ, •

PENNOD VI.

Dylai yr ystum fod yn benderfynol, fel na byddo i’r Haw gael ei chodi yn ddidaro, neu ei gostwng mewnnbsp;ainheuaeth, ond bod yna ddyben yn ei chodiad a’i gos-tyngiad ; wrtli bwysleisio gair, dylai y Haw fod yn dilyn.nbsp;L)ylai y Haw ddilyn y Hais, yr hyn a fawr ychwanega yrnbsp;effaitli. Y mae y prif symudiadau yn cael eu gwneydnbsp;gan y Haw ddehau wrth gael ei hestyn allan ; a’r symudiadau israddol gan y Haw chwith. Y mae hyn ynnbsp;wahanol i arferiad yr henafiaid : Dywed Quintilian,nbsp;“Nis gall y Haw chwith wneyd yr un ystum priodol einbsp;hun, er ei bod yn ami yn cynorthwyo y Hall.” Gallnbsp;dull gwahanol yr henafiaid o wisgo, roddi rheswm drosnbsp;y gwahaniaeth hwn.

Dylid cymeryd gofal mawr am fod y wyneb yn ateb i’r teimladau a goleddir yn y galon—y mae hyn ynnbsp;bwysig—sef meddu perffaith lywodraeth dros y gwyneb,nbsp;yr hyn a rydd fantais neillduol i’r areithydd a’r dar-ilenydd. At y gwyneb yr edrychwn am index y galon;nbsp;ac os bydd ei ymddangosiad yn ddiofal a dideimlad,nbsp;neu ei ystum yn anmhwrpasol, y mae yr effaith yn caelnbsp;ei goHi, oherwydd bai nas gall y traddodiad mwyafnbsp;hapus wneyd iawn am dano.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae Cicero yn dweyd fel hyn am y wyneb,—nbsp;“ Trwy y wynebpryd y mae y t^imlad yn cael ei ddan-gos; ar hyn y mae y gwrandawyr yn ymddibynu; anbsp;dyma y peth a farnant cyn iddo agor ei wefusau.” Ynbsp;mae yn ddiddadl fod hyn yn wir, oblegid cawn fodnbsp;edryohiad y dyn yn effeithio arnom, ac yn cyfleu rhywnbsp;syniadau i ni heb iddo ddweyd yr un gair.

Wrth gwrs, y mae dull y wynebpryd yn amrywio yn ol natur y pwnc: ond dylai fod yr edrychiad yn onest,nbsp;ac nid fiiigio teimladau. Dylai ymddangos fel o dannbsp;ddylanwad yr amgylchiadau a ddesgrifir ganddo. Nidnbsp;oes dim mor wrthun a ffug mewn areithyddiaeth.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae y rhan hon o areithyddiaeth yn dibynu ynnbsp;fwy ar ymarferiad na rheolau; yn wir, y mae gosod i

GRAMADEG AKEITHTDDIAETH.

lawr reolau pendant yn anmhosibl. A chan mai felly y niae hi, glynu yn fanwl wrth natur yw y rheol fwyafnbsp;; oblegid y mae hyd yn nod feiau y siaradwr ynnbsp;^ell, pan yn onest a naturiol, na phe yn addurnedig anbsp;olodau benthyciol, am yr un iheswm fod y gwyneb-P^yd niwyaf cyffredin yn fwy derbyniol na’r un a fyddonbsp;^edi ei baentio fi’r lliwiau mwyaf dysglaer. Y maenbsp;lai dynion yn cyfnewid yn hollol pan yr ant i siaradnbsp;yn gyhoeddus—y mae eu llais, eu gwedd, a’u symud-anystvvyth a chlogyrnaidd a dyn pren ynnbsp;p'el ei symud -wrth dynu y llinynau; tra y mae yr unnbsp;ynion yn siarad ac yn edrych yn burion pan yn siaradnbsp;yr aehvyd. Y maent felly yn lladd y cydymdeimladnbsp;B -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fodoli rhwng y siaradwr a’r gwrandawr.

betl i bob dyn arfer ei ddull naturiol ei hun—pa Y Djmag fyddo, a bydd yn sicr o fod yn dderbyniol.

®felychu pobl ereill yr un peth yn union a gwisgo y ƒ y wyneb. Y mae dynion yn gwahaniaethu-^“lawr; fei

y mae un ystum ag sydd yn naturiol i un ei In'*quot; annaturiol yn y Hall. Arfered pawb ei ddullnbsp;y ^~7Sochelwch bob bai, hyd y gellwch, a chydagnbsp;*^®'r'wch yn siaradwyr gwych. Byddwchnbsp;' ®unain beth bynag, ac nid parrots!

Pant^quot;'^*! nbsp;nbsp;nbsp;yn J “ Traethodyddquot; ar Williams,

annerbv ”1 ^ nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ difywyd ac

“ yniol a arferir wrth roddi hymynu allan, —

ion nbsp;nbsp;nbsp;llurgynir ac y merthyrir y penill-

bongleranj^'^yquot; cyifelyb yn fynych drwy y dull Teimle ™^rwaidd, a diarchwaeth, y’u dodir allan.nbsp;breaetbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;calon lawer tro i redeg at ambell

yn dda f * nbsp;nbsp;nbsp;a churo ei ben yn erbyu y pared

^flafar nbsp;nbsp;nbsp;^yny, oherwydd ei ddull anghelfydd ac

canii ^ y beniUion allan i’r gynulleidfa i’w

PENNOD VI.

ant hwy. Yr un dön a’r un dull sydd ganddynt i dra-ddodi pob math o benill. Dodant y ddau isod* allan yn hollol yn yr un llais ac aceniadau, a’r rhainbsp;hyny yn eithaf anmhriodol i bob un o honynt. Ni bunbsp;nemawr ddim yn fwy poenus i’n teimladau na chlywednbsp;peniliion sychlyd, dienaid, a diansawdd, lieb na mawl,nbsp;na gweddi, nao un o elfenau addoli ynddynt, yn cael eunbsp;dodi allan i’w canu raewn addoliad cyhoeddus; ynghydnbsp;a’r dull aflerw o draddodi peniliion da a theilwng. Dynanbsp;ein hesgusawd dros ollwng y ffrwyn i’n teimladau felnbsp;hyn. O ddifrif oalon, cynygiem fod i’n gwyr ieuaingcnbsp;yn ein hathrofaiau gael eu gwersio yn dda yn y gangennbsp;hon o ddysgeidiaeth, er dysgyblu a choetlii eu chwaethnbsp;mewn caniadaeth grefyddol, fel y detholont emynaunbsp;teilwng i’w gosod yn nghenau ein cynulleidfaoedd, acnbsp;y dysgont, fel Paul, ‘ adnabod grym y llais,’ ac fel yrnbsp;ofEeiriaid hyny gynt, i ‘ osod allan y synwyr,’ y meddwl,nbsp;, a’r ysbryd, wrth eu dodi allan. Ehoddir math o orfodnbsp;ar ein cynulleidfaoedd yn fynych i gyflwyno ‘ aberthnbsp;ffyliad ’ i’w Creawdwr, drwy yr emynau ffolion a ddodirnbsp;yn eu geneuau i’w canu; a theflir emynau yn cynwys

* Dyma y peniliion y cyfeirir atynt gan yr ysgrifenydd galluog : —

“ Marchog lesu yn llwyddianus,

Gwisg dy gleddyf ar dy glun;

Ni’s gall daear dy wrthsefyll,

Chwaith nag ulfem fawr ei hun 5 Mae dy enw mor ardderchog,

Pob rhyw elyn gilia draw:

Mae rhyw arswyd drwy’r greadigaeth,

Pan y byddi di gerllaw.”

“ 0 1 Ilefara addfwyn lesu,

Mae dy eiriau fel y gwm,

Oil yn dwyn i mewn dangnefedd Ag sydd o anfeidrol rin;

Mae holl leisiau ’r greadigaeth,

Holl ddeniadau cnawd a byd,

Wrth dy lais hyfrydaf tawel,

Yn dystewi a myn’d yn fud.”

geamadeg aeeithtddiaeth.

Vn nbsp;nbsp;nbsp;mwyaf dyrohafedig a thanllyd arnynt

dd ^ j ^ififyd fel darnau o ia, drwy y dull oerfarwol a o’u hadroddi, nes y bydd meddyliau y boblnbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fteru a’u rhynu, yn lie eu bywiocêu a’u

quot;D •

jjj ddyben siarad ydyw hyfforddi a pherswadio; ac arp'tü i wneyd hj-ny, y mae yn angenrheidiol i’rnbsp;leiaf • • y^'i'^Engos fel yn teimlo yr hyn a ddywed onbsp;celf g*^Uir cyrhaedd hyn tra y mae yno arwyddionnbsp;bvddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dyfod i’r amlwg ; ond, ar y llaw arall, os

y ®-reithydd yn teimlo yr hyn y mae yn ddweyd, y cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ereill deimlo yn beth hawdd. At hyn

Llund'^^^ yr enwog Betterton yn ei atebiad i Esgob 'Werth*''^'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hanesyn, er yn eithaf hysbys, yn

oedd ®'iladrodd yma. Pan y gofynwyd iddo beth dynion yn cael eu symud i wylo, a’unbsp;edrv 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ystyfnig yn cael eu cynhyrfu, ¦wrth

®failai nbsp;nbsp;nbsp;olyg^® J chwareudy: golygfeydd,

mhlityj nbsp;nbsp;nbsp;gwledydd na fuont erioed ynddynt, yn

6E hs nbsp;nbsp;nbsp;yr oeddynt yn berffaith anwybodus am

yr oil • nbsp;nbsp;nbsp;yn gwybod ar y pryd mai ffug ydoedd

'ieiinlo nbsp;nbsp;nbsp;personau yn gallu gwrando heb

'^Eiserol^^ ^regethau ar y pyngciau ag y mae eu cysur Argl-vryi^^J'^'igy'wyddol yn ymddibynu arnynt. _ “Fynbsp;ni yn p -7 3,tebai Betterton, “yr aohos yw, ein bodnbsp;y gwir fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn ddifrifol: yr ydych chwi yn pregetlm

ddannos^ nbsp;nbsp;nbsp;yn ffug; ac yr ydym ninau yn ar-

fel pe hyddai yn wirionedd.”

74 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD VII.

PENNOD VII.

y Nwtd.iu {The Passions).

Yn yr esiamplau canlynol bydded i’r efrydydd arfer yr boll reolau a osodwyd i lawr yn flaenorol, nes ynbsp;byddo wedi eu meistroli. Tafled ei bun iddynt, gannbsp;ymddangos fel yn eu teimlo ; a bydded i’w lais a’i weddnbsp;yngbyd a’i ystum fod yn briodol i’r gwabanol deimladaunbsp;a arddangosir ynddynt.

EHESYMU.

Y mae yr engraifft a gawn yn 1 Cor. xv. yn un mor gyflawn ac arddercbog, fel yr ydym yn oael ein temtionbsp;i roddi yr oil o boni fel y mae ar lawr o’r bron:—

“Hefyd yr ydwyf yn hysbysu i chwi, frodyr, yr efengyl a bregethais i chwi, yr hon hefyd a dderbyniasoch, ac yn yr hoDnbsp;yr ydych yn sefyll; trwy yr hon y’ch cedwir hefyd, os ydych ynnbsp;dal yn eich cof a pha ymadrodd yr efengylais i chwi, oddi eithrnbsp;ddarfod i chwi gredu yn ofer. Canys mi a draddodais i chwinbsp;ar y cyntaf yr hyn hefyd a dderbyniais, farw o Grist dros einnbsp;pechodau ni, yn ol yr ysgrythyrau; a’i gladdu, a’i gyfodi ynbsp;trydydd dydd, yn ol yr ysgrythyrau; a’i weled ef gan Cephas,nbsp;yna gan y deuddeg. Wedi hyny y gwelwyd ef gan fwy namp;nbsp;phum’ cant brodyr ar unwaith: o’r rhai y mae y rhan fwyaf ynnbsp;aros h3'd yr awrhon; eithr rhai a hunasant. Wedi hyny fnbsp;gwelwyd ef gan lago; yna gan yr holl apostoliou. Ac yn ddi-weddaf oil y gwelwyd ef genyf finau hefyd. megis gan un an-hymig. Canys myfi yw y lleiaf o’r apostolion, yr hwn nid wyfnbsp;addas i’m galw yn apostol, am i mi erlid eglwys Dduw. Eithrnbsp;trwy ras Uuw yr ydwyf yr hyn ydwyf; a’i ras ef, yr hwn *nbsp;roddwyd i mi, ni bu yn ofer; ond mi a lafuriais yn helaethacbnbsp;na hwynt oil: ac nid myfi chwaith, ond gras Duw yr hwn oedd

GRAMADEG AREITHl'DDIAETH.

Syda mi. Am hyny, pa un bynag ai rnyfi. ai hwynt hwy, ydym yn pregethu, ac felly y credasoch chwi. Ac os preg-ethir Crist, ei gyfodi ef o feirw ; pa fodd y dywed rhai yn eichnbsp;P^ith chwi, Nid oes adgyfodiad y meirvv ?

[Dyma yr apostol wedi agor y pwnc mewn modd ®gt;eistrolgar, ac wedi gosod ei premises i lawr, ac y maenbsp;yn awr yn myned yn mlaen i gyfarfod a’r gwrthddadl.]

I'dthr onid oes adgyfodiad y meirw, ni cliyfodwyd Crist Ac os Crist ni chyfodwyd, ofer yn wir yw ein preg-, ni, ac ofer hefyd yw eich ffydd chwithau. Fe a’n ceirnbsp;Bd^'* yn gau dystion i Dduw; canys ni a dystiasom amnbsp;‘^‘^nrfod iddo gyfodi Crist; yr hwn ni’s cyfododdnbsp;fodir”* y meirw ni chyfodir. Canys os y meirw ni chy-foij ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chyfodwyd Crist chwaith. Ac os Crist ni chy-

Pcch rt’ y'^ nbsp;nbsp;nbsp;ntwi ; yr ydych eto yn eich

hefyd y cyfrgollwyd y rhai a hunasant yn truan T yn 7 ^y*! y™n yn unig y goheithiwn yn Nghrist,nbsp;odwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ddynion ydym ni. Eithr yn awr Crist a gyf-

hun^ nbsp;nbsp;nbsp;y nieirw, ac. a wnaed yn flaenffrwyth y rhai a

hefJd’^nnys gan fod marwolaeth trwy ddyn, trwy ddyn

tnao v.^ ahgvfodiad y meirw. Oblegid megis yn Adda y “cpawb'

pob

PENNOB VII.

perygl bob awr ? Yr ydwyf beunydd yn marw, myn eich gor-foledd yr bon sydd genyf yn Nghrist lesu ein Harglwydd. Os yn ol dull dyn yr ymleddais ag anifeiliaid yn Ephesus, pa lesadnbsp;sydd i mi, oni chyfodir y meirw ? bwytawn ac yfwu ; canys ynbsp;fory marw yr ydym. Na thwyller chvvi; y mae yinddiddanionnbsp;drwg yn Ilygru moesau da. Deffrowch yn gyfiawn, ac na 'nbsp;phechwch : canys nid oes gan rai wybodaetb ara Dduw. Ernbsp;cywilydd i chwi yr wyf yn dywedyd hyn. Eithr fe a ddywednbsp;rhyw un, Pafodd y cyfodir y meirw ? ac a pha ryw gorff y deu-ant ? 0 ynfyd, y peth yr wyt yn ei hau, ni fywheir oni bydd efenbsp;marw. A’r peth yr wyt tl yn ei hau, nid y corff a fydd yr ydwytnbsp;yn ei ban, ond gronyn noeth, ysgatfydd o wenith, nen o rywnbsp;rawn arall. Eithr Duw sydd yn rhoddi iddo gorff fel y myn-odd efe, ac i bob hedyn ei gorff ei hun. Nid yw pob cnawdnbsp;unrhyw gnawd : eithr arall yw cnawd dynion, ac arall ywnbsp;cnawd anifeiliaid, a chnawd arall sydd i bysgod, ac arall inbsp;adar. Y mae befyd gyrff nefol, a chyrff daearol; ond arallnbsp;yw gogoniant y rhai nefol, ac arall y rhai daearol. Arallnbsp;yw gogoniant yr haul, ac arall yw gogoniant y Hoer, ac arallnbsp;yw gogoniant y ser; canys y mae rhagor rhwng seren a serennbsp;mewn gogoniant. Eelly befyd y mae adgyfodiad y meirw.nbsp;Efe a heuir mewn liygredigaeth, ac a gyfodir mewn an-llygredigaeth. Efe a heuir mewn anmharch, ac a gyfodirnbsp;mewn gogoniant: efe a heuir mewn gwendid, ac a gyfodirnbsp;mewn nerth; efe a heuir yn gorff anianol, ac a gyfodir yn ,nbsp;gorff ysbrydol. Y mae corff anianol, ac y mae corff ysbrydol. inbsp;Eelly befyd y mae yn ysgrifenedig, Y dyn cyntaf Adda a wnaed inbsp;yn euaid byw, a’r Adda diweddaf yn ysbryd yn bywhau. Eithr !nbsp;nid cyntaf yr ysbrydol, ond yr anianol; ac wedi hyny yr ysbrydol. Y dyn cyntaf o’r ddaear yn ddaearol; yr ail ddyn yr ,nbsp;Arglwydd o’r nef. Fel y mae y daearol, felly y mae y rhai inbsp;daearol hefyd ; ac fel y mae y nefol, felly y mae y rhai ,nbsp;nefol hefyd. Ac megis y dygasom ddelw y daearol, nyni anbsp;ddygwn hefyd ddelw y nefol. Eithr hyn meddaf, O frodyr, nanbsp;ddichon cig a gwaed etifeddu teyrnas Dduw; ac nid yw llyg'nbsp;redigaeth yn etifeddu anllygredigaeth. Wele yr wyf fi yn dywedyd i chwi ddirgelwch ; Ni hunwn ni oil, eithr ni a newidirnbsp;oil mewn moment, ar darawiad Ilygad, wrth vr udgorn di-

GKAMADEG AEEITHYDDIAETH.

J^eddaf. Canys yr udgorn a gan, a’r meirw a gyfodir yn an-JJygredig, a ninau a newidir. Oherwydd rhaid i’r llygradwy wisgo anllygredigaeth, ac i’r marwol hwn wisgo anfarwol-A phan ddarflfo i’r llygradwy liwn wisgo anllygredigaeth,nbsp;i r marowol hwn wisgo anfarwoldeb, yna y hydd yr ymad-^•^d a ysgrifenwyd, Angau a lyngcwyd mewn buddugoliaeth.

angau pa le y mae dy golyn ? O ufFern pa le y mae dy '^ddugoiiaeth ? Colyn angau yw pechod, a grym pechod ywnbsp;^ Syfraith. Ond i Dduw y byddo y diolch, yr hwn sydd ynnbsp;^oddi i ni y fuddugoliaeth trwy ein Harlwydd lesu Grist.nbsp;^ ^yny, fy mrodyr anwyl, byddwch sicr, a diymod, a hel-yn ngwaith yr Arglwydd yn wastadol: a chwi ynnbsp;^^ybod nad yw eich llafur chwi yn ofer yn yr Arglwydd.”

TEYCHINEB.

DTSTRTW 8ENACHERIB.

Fel blaidd ar y gorlan yr Assnr a ruthrai,

Ei fyddin mewn porphor ac aur ymddysgleiriaï, Llewyrchant fel sêr ar y lli eu glas arfau,

Pan yw nos ar for Galeli dulas ei donau.

Pel gwyrdd-ddail yr Haf yn y goedwig yn gwridaw, Oedd milwyr banierawg tra haul yn macliludaw;nbsp;Eel dail gwedi Hydref yn grin yn y goedwig,nbsp;oerdorf oedd dranoetb ar daen yn wywedig.

Canys Angel Marwolaeth ei esgyll ymledai, wrth hedeg yn wyneb y gelyn anadlai;

Nes i lygad y cysgwr oerwelwi yn angau,

^ Phalln ar unwaith gur olaf eu bronau.

Ai fEroen yn agored gorweddai y cadfarch,

Cnd mwy ni weryrai mewn balchder dibafarch:

Y nbsp;nbsp;nbsp;dorian oedd wèn gan ddygyfor ei enau,

Ac oer megys ewyn y mor ar y creigiau.

Gorweddai y marcbog yn llwyd ac annelwig,

Y nbsp;nbsp;nbsp;gwlith ar ei rudd, a rbwd ar ei luryg;

Y nbsp;nbsp;nbsp;gwersyll oedd dawel, banieri beb gyffraw,

Y nbsp;nbsp;nbsp;picellau byd lawr, a’r ytgom heb seiniaw.

PENNOD VII.

A gweddwon Assyria yn erchyll a udant,

A delwau tenil Baal yn ddrylliau a syrthiasant; A grym y Cenedlyn, heb gleddyf yn ebrwydd,

A doddai fel eira yn ngolw:g yr Arglwydd.

liLONG DDEYLLIAD.

Rhwng tir y Werddon, fawr ei brad, A Cbymru wlad ïynyddog,

Unigol long oedd ar ei bynt,

O flaen y g\v-ynt tymbestlog.

A minau oeddwn ar fy nbro Yn mor-ymdeitbio ynddi;nbsp;A cbyda bywyd ar y traetb,nbsp;Yr unig ddaetb o boni.

y nos oedd dywelllloer na ser, 0’r uchder ni ddysgleirieut:nbsp;Ond tonau’r mor ar fawr wahan,nbsp;Fel byd o dan dywynant.

Ac ambelJ. fellten, er oin braw, Y croigiau draw amlygai;

Y rhai adseinient yn y man I’r daran a’i canlynai.

Y nbsp;nbsp;nbsp;cenllysg oeddynt ddarnau ia,nbsp;Ac eira o flaen y gyrwynt:

Y nbsp;nbsp;nbsp;rhai a daenynt fantell au,

Ar fór a’i donau danynt I

Yn nwcb, yn uwch, cyfodai’r gwynt, Oer belynt oedd i’r bwyliau ;

Y Hong beb lyw na Ilywydd ar A syrthio wnai’r bwylbrenau.

Ar grib y dón y treigla ’n awr, I’r eigion lawr y syrtbia;

A thon ar dón, ynnyfnder nos, Yn agos a’i gorcbuddia.

Er garwed ydoedd yn mysg myr, Hên forwyr wrtb arferiad;nbsp;Llesgan yr oeddynt bwytban’n awr,nbsp;Gan ofni’n fawr Llong ddry Iliad.

Oud, lia 1 rliyw drwst a glywais draTV, A dwedais—“ Paw cynorthwy j”

A thybiais ddyfod llu o’r wlad,

A’u bwriad yn glodadwy.

“ Ymg’leddu meirw, cadw i’r byw Eu heiddo yw eu bwriad;

Ac (meddwn) ni chais Cymryles Na mantais o Long-ddrylliad.**

0.nd, ah 1 os 3010 ambell fam,

A wyddai am dosturio;

Rhyw luaws mawr a ddaethai yngliyd, A’u bryd ar Long-ysheilio.

Ezec. XXXV.—A daeth gair yr Arglwydd ataf, gan ddy-wedyd, Gosod dy wyneb, fab dyn, tu ag at fynydd Seir, » phrophwyda yu ei erbyn, a dywed wrtho, Fel hyn y dywednbsp;yr Arglwydd Dduw; Wele fi i’th erbyn di, mynydd Seir, es-tynaf hefyd fy Ilaw i’th erbyn, a gwnaf di yn anghyfaneddnbsp;ac yn ddiffaethwch. Gosodaf dy ddinasoedd yn ddiffaethwch,nbsp;a thithan a fyddi yn anghyfanedd, fel y gwypech mai myfi ytfnbsp;yr Arglwydd. Am fod genyt alanasdra tragywyddol, a thywaU*nbsp;o honot waed meibion Israel a min y cleddyf, yn amser ennbsp;gofid, yn amser diwedd eu hanwiredd hwynt: Am hyny fel ma'nbsp;byw fi, medd yr Arglwydd Dduw, mi a’th wnaf di yn waed, »

GRA3IADEG AEEITHYDWAETH.

SWaed a’th ytnlid di: gan na chasêi waed, gwaed a’th ddiljm. wnaf hefyd fynydd Seir yn auvhaitix ac yn ddiffaisthwcli, anbsp;Olaf ymaith o hono yr hivn a elo allan, a’r hwna ddychwelo.nbsp;hefyd ei fynyddoedd ef a’i laddedigion : jn dy fryniau,nbsp;ddyffrynoedd, a’tli holl afonydd, y syrth y rliai a laddwydnbsp;®nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gwnaf dl yn anrhaith tragywyddol, a’th ddinas-

ni ddychwelaut; fel y gwypoch mai myfi yw yr Arglwydd. lyddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® honot, y ddwy genedl a’r ddwy wlad hyu

ant eiddo fi, a iiyni a’i nieddianwu ; er bod yr Arglwydd hyny fel raai byw fi, medd yr Arglwydd Dduw, gwuafnbsp;Ijy ° ^y ‘i'ilg, ae yn 0I dy genfigen, y rhai o'tli gas yu eu her-pan ® wriaetliost; fel y’m hadwaener yn en mysg hwynt,nbsp;ac ¦ ^ fernwyf di. A chei wybod mai myfi yw yr Arglwydd,nbsp;')edd^' S^y'y®d dy lioll gabledd a. draethalst yn erfayn mynydd-quot;quot;ydnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ddywedyd, Aurheithi',vyd hwynt; 1 ni y rhodd-

ly- erh nbsp;nbsp;nbsp;w difa. Yrnfawrygasoeh liefyd A’ch genenau yn

nis w *’ nnilhasoch eich geirian i’m herbyn: mi a’u clyw-boll nbsp;nbsp;nbsp;y dywed yr Arglwydd Duw ; I’an lawenycho yr

(i; nbsp;nbsp;nbsp;bii a’th wnaf di yn anghyfanedd. Yn ol dy lavvenydd

i JU, ^ddiant ty Israel, oherwydd ei anrheitbio, felly y gwnaf fel ®’”'baith fydd; di, inynydd Seir. ac £dom oil i gyd;

S^^ypout uiai myfi yw yr Arglwydd.

GWENIAETII.

vu. nbsp;nbsp;nbsp;Yr oedd arnaf fi aberthaunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

y cy wivais fy adduned: ac am hyny y nbsp;nbsp;nbsp;Mi n

fo*! a tW, r cbwilio ara dy wyneb ; a »

^rvvsiais fy ngwcly a lleniii, ac a cherfia ^ namon. Tyred, Ml a fwg-derthais fy ngwely a myrr, aloes, a ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ^

moes i mi ymknwi u garu byd y boreu; ym y md, Canys nid yw y gwr gavtref; cte a anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

^ gymertb godaitV o arian yn ei law; efe a ddaw nnmiodol. Hi a’i troes ef ii’i bami eiriau teg, ac a =nbsp;g'vlt;ifusau hi a’i cytnlieilodd ef.

PENNOD VII.

CEEYDD.

Mat. xxiii. 13—2i. Eithr gwae chwi, ysgrifenyddion a Pharisëaid, ragrithwyr: canys yr ydych yn cau teyrnas nefoeddnbsp;0 flaen dynion: canys chwi nid ydych yn dyfod i mewn, a’rnbsp;rhai sydd yn myned i mewn ni’s gadewch i fyned i mewn.nbsp;Gwae chwi, ysgrifenyddion, a Pharisëaid, ragrithwyr: canys yrnbsp;ydych yn llwyr-fwyta tai gwragedd gweddwon, a hyny yn rhithnbsp;hir-weddio: am hyny y derbyniwch farn fwy. Gwae chwi, ysgrifenyddion a Pharisëaid, ragrithwyr: canys amgylchn yrnbsp;ydych y mör a’r tir, i wneuthur un proselyt; ac wedi y gwneler,nbsp;yr ydych yn ei wneuthur yn fab uifern, yn ddau mwy na chwinbsp;eich hunain. Gwae chwi, dywysogion deillion, y rhai ydychnbsp;yn dywedyd, Pwy bynag a dwng i’r deml, nid yw ddim; ondnbsp;pwy bynag a dwng i anr y deml, y mae ef mewn dyled. Pfyl-iaid a deillion: canys pa un sydd fwyaf, yr aur, ai y demlnbsp;sydd yn sancteiddio yr aur ? A phwy bynag a dwng i’r allor,nbsp;nid yw ddim: ond pwy bynag a dyngo i’r rhodd sydd arni, ynbsp;mae efe mewn dyled. Ffyliaid a deillion : canys pa un fwyaf,nbsp;y rhodd, ai yr allor sydd yn sancteiddio y rhodd ? Pwy bynag,nbsp;gan hyny, a dwng i’r allor, sydd yn tyngu iddi, ac i’r hyn oilnbsp;sydd arni. A phwy bynag a dwng i’r deml, sydd yn tyngu iddinbsp;ac i’r hwn sydd yn preswylio ynddi. A’r hwn a dwng i’r nef,nbsp;sydd yn tyngu i orseddfainc Duw, ac i’r hwn sydd yn eisteddnbsp;arni. Gwae chwi ysgrifenyddion a Pharisëaid, ragrithwyr:nbsp;canys yr ydych yn degymu y mintys, a’r anis, a’r cwmin, ac anbsp;adawsoch heibio y pethan trymach o’r gyfraith, barn, a thru-garedd, a ffydd; rhaid oedd gwneuthur y pethan hyn, ac nanbsp;adewid y lleill heibio. Tywysogion deillion, y rhai ydych ynnbsp;hidlo gwybedyn, ac yn llyngcu camel.

AMHEUAETH.

Gen. xxvii. 18—29. Ac efe a ddaeth at ei dad, ac a ddy-wedodd, Py nhad. Yntau a ddywedodd, Wele fi : pwy wyt ti, fymab? A dywedodd Jacob wrth ei dad, Myfi yw Esau dynbsp;gyntaf-anedig: gwnaethnm fel y dywedaist wrthyf: cyfod, at-

GRAMABEG AREITHYDDIAETH.

fiistedd, a bwyta o’m helfa, fel y’m bendithio dy enaid. Ac saac a ddywedodd wrtb ei fab, Pa fodd, fy mab, y ccfaist mornbsp;^oan a byn ? Yntau a ddywedodd, Am i’r Arglwydd dy Ddnwnbsp;i(i(io ddigwyddo o’m blaen. A dywedodd Isaac wrth Jacob,nbsp;Oiai?p^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ deimlwyf, fy mab; ai tydi yw fy

ai nad ê. A nesaodd Jacob at Isaac ei dad; yntau dw ^i^**''*^^*^*^ ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® ddywedodd, Y llais yw liais Jacob; a’r

ei drt^quot;'’ '^'’^'aw Esau ydynt. Ac nid adnabu efe ef, am fod benbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dwylaw ei frawd Esau, yn flewog: felly efe a’i

ïnt **‘°*''*^‘^ ®*'- Dywedodd befyd, Ai ti yw fy mab Esau ? 1 tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Myfinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-A-C efe a ddywedodd, Dwg yn

enaid v - nbsp;nbsp;nbsp;— j.....—------j

jj „ ' ina y dug ato ef, ac efe a fwytaodd: dug iddo win Tyred ^ yfodd. Yna y dywedodd Isaac ei dad wrtbo ef,nbsp;yn nes^*^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ‘^^‘asana fi, fy mab. Yna y daeth efe

ac a’’ h *''' * '^a^anodd ef; ac a aroglodd arogl ei wisgoedd ef, acogl ^'*'^**'***°'l‘i ef, ac a ddywedodd, Wele, arogl fy mab felnbsp;Duwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bwn a fendithiodd yr Arglwydd. A rbodded

^d a * *'¦ ” ''^^**'** y nefoedd, ac o frasder y ddaear, ac o amidra edloediT^*^ ’• S'^^asanaethed pobloedd dydi, ac ymgrymed cen-meiiji Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arglwydd ar dy frodyr, ac ymgrymed

diaedül' nbsp;nbsp;nbsp;‘ ™elldigedig fyddo a’tb felldithio, a ben-

quot; tb fendithio.

ymdaeeu.

1 DiiEj, iii_ _28 Yna dwy wragedd o buteiniaid a ddaeth-

«“t at y brenin, uc a'safasant ger ei fvon ef. A’r naill wraig a aaywedodd, o fy arglwydd, myti a’r wraig hon oeddym ynnbsp;«go yn yr nn ty; a mi a esgorais yn t^ gyda hi. Ac ar ynbsp;trydydd dydd wedi esgor o honof fi, yr esgorodd y wraig honnbsp;“etyd ; ac yr oeddym ni ynghyd, heb arall yn ty gyda ni, ondnbsp;ein dwyoedd yn tj'. A mab y wraig hon a fu farw l.w nos ,nbsp;e erwydd hi a orweddodd arno ef. A hi a gododd ynghanolynbsp;®os, ac a gymerodd fy mab i o’m hymyl, tra yr ydoedd dy law-erwyn yn cysgu, ac a’i gosododd ef yn ei mynwea hi, a i mab

PENÏTOD Vtl.

marw hi a osododd hi yn fy mynwes innau. A phari godais i y bore i beri i’m mab sugno, wele marw oedd efe : ac wedi i minbsp;ddal arno y bore, wele, nid fy mab i, yr hwn a esgoraswn i,nbsp;ydoedd efe. A’r wraig arall a ddywedodd, Nage, eithr fy mabnbsp;i yw y byw, a’th fab dithau yw y marw. A bon a ddywedodd,nbsp;Nage; eithr dy fab di yw y marw, a’m mab i yw y byw. Pelnbsp;hyn y llefarasant o flaen y brenin. Yna y dywedodd y brenin,nbsp;Hon sydd yn dywedyd, Dyma fy mab i sydd fyw, a’th fabnbsp;dithau yw y marw : a hon acw sydd yn dywedyd, Nage; eithrnbsp;dy fab di yw y marw, a’m mab innau yw y byw. A dywedoddnbsp;y brenin, Dygwch i mi gleddyf. A hwy a ddygasant gleddyfnbsp;o flaen y brenin. A’r brenin a ddywedodd, Ehenwch y bach-gen byw yn ddau, a rhoddwch yr banner i’r naill, a’r bannernbsp;i’r Hall. Yna y dywedodd y wraig bïoedd y mab byw wrth ynbsp;brenin (canys ei hymysgaroedd a gynhesasai wrth ei mab) ac anbsp;lefarodd, O fy arglwydd, rhoddwch iddi hi y bachgen byw, acnbsp;na leddwch ef ddim; ond y Hall a ddywedodd, Na fydded eiddonbsp;fi nathithau, eithr rhenwch ef. Yna yr atebodd y brenin ac anbsp;ddywedodd, Rhoddvrch y bachgen byw iddi hi, ac na leddwchnbsp;ef ddim : dyna ei fam ef

ESBONIO.

CRIST TN ESBONIO T GYERAITn.

Mat. t. 17—26. Na thybiwch fy nyfod i dorl y gyfraith, neu y prophwydi: ni ddaethum i dori, ond i gyflawni. Canysnbsp;yn wir meddaf i chwi, Hyd onid êl y nef a’r ddaear heibio, nidnbsp;a nn iod nac un tipyn o’r gyfraith heibio, hyd oni chwblhaernbsp;oil. Pwy bynag gan hyny a doro un o’r gorchymynion Heiafnbsp;hyn, ac a ddysgo i ddynion felly, Heiaf y gelwir ef yn nheyrnasnbsp;nefoedd: ond pwy bynag a’u gwnelo, ac a’u dysgo i eraill, hwnnbsp;a elwir yn fawr yn nheyrnas nefoedd. Canys meddaf i chwi,nbsp;ni bydd eich cyfiawnder yn helaethach na cyfiawnder yr ys-grifenyddion a’r Phariseaid, nid ewch i mewn i deyrnas nefoedd. Clywsoch ddywedyd gan y rhai gynt, Na ladd; a phw'Vnbsp;bynag a laddo, euog fydd o farn : Eithr yr ydwyf fi yn dywedyd

GRAMADEa AREITHYDDIAETH.

i chwi, Fob un a ddigio wrtb ei frawd heb ystyr, a fydd euog o ^arn: a phwy bynag a ddywedo wrth ei frawd, Raca, a fyddnbsp;euog 0 gynghor: a phwy bynag a ddywedo, O ynfyd, a fyddnbsp;euog o dan uffern. Gan hyny, os dygi dy rodd i’r allor, ac ynonbsp;^dytod i’th gof fod gan dy frawd ddim yn dy erbyn, gad ynonbsp;rodd ger bron yr allor, a dos ymaiib ; yn gyntaf cymmodernbsp;a’th frawd, ac yna tyred ac olfrwm dy rodd. Cytuna a’thnbsp;'vrthwynebydd ar frys, tra fyddech ar y Ifordd gydag ef; rhagnbsp;amser i’th wrthwynebvvr dy roddi di yn llaw y barnwr, acnbsp;^ r bartiwr dy roddv at y swyddog, a’th daüu yngharchar* Ynnbsp;^ir meddaf i ti, Ni ddeui di allan oddi yno, hyd oni tbalech ynbsp;%riing eithaf.

DESGRIFIAD,

engraifft dda gan Iorwerth Gla.k Aeed

YB YMEANGIAD.

Yr awel fach Ar fynydd iachnbsp;Un boreu oedd yn lion;

Deffröai’n wan Goruwch yr eang fan,

Anwylaf fan o’r ddaear gron;

Ei hedyn ledai, chwyddai ’r cylch o hyd Mai syniad angel mewn ysbrj-dol fyd,

Nes ffnrfio ’n wynt^ yn gorwynt grymus fryd;

Clyw ’r chwihan draw,

Clyw gom y gwlaw,

Clyw ruad erchyll Hawn o fraw,

Ysgydwa ’r goedwig, deffry ’r ëang Iwyn,

Ysbrydion anian yno draethant gwyn,

Efroch'getbyd tymhestl a gynhyrfa’r byd,

Olwynion dyrfant mewn ymchwyddol fryd,

O’r ddaear draw i’r nen, o’r nen i’r Uawr ar ffrwst Ymdroella’n ffyrnig mewn cynddeiriog drwst,

Nes synu myrdd!

Yr awel fechan, fwyn—yn gorwynt dry Wrth ytnëangu ’w araf fry.

Aderyn mwyn Mewn deiliog Iwyn

PENNOD VIII.

Ar gangen gwyrddlas brcn»

A bletha gan O seinian man,

Mal alaw bér o’r nen,

Nee taenu twyn i bawb a’i clyw, y Bwyn yr hofSr ynddo fyw,

Er lleddfu bywyd gyda sain •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Anfarwol ryw;

Yn nnig un Hhydd gerdd i ddyn,

Er oycbwyn mawl rbyw seingór pêr cytun;

Yn araf daw O’r llwj’ni drawnbsp;Ar edyn cyflym, dorf ddi fraw,

Nes gwneyd y llwyn yn demi maes o law, Clywch I Clywch!

Y gan ymchwyddol sydd 0’u pigaa memnbsp;Yn llon ar furen 'r dydd;

Fel myrdd o göran ’r naf Yn uno mown un lefnbsp;Bhwng Uwyni Eden weidd,

Gan chwareu ar delynau anr, anfarwol gerdd— Wrth chwyddo *r gan trwy ’r deiliog Iwyn,nbsp;Mae ’n ymëangiad mwyn»

Ffynonig glit Ar ochr g^vy^ddlaB dirnbsp;Ymlifa draw;

Mae ’r SHd yn fechan iawn,

Yn murmur foren a nawn,

Mal pe mewn braw;

Ar draws y graian man,

Bhwng lliwiog flodau glan,

Nes cyrhaedd nant;

Yn fuan yno cwrdd a hi,

Wna ffrydiau ereill yn eu Ui’,

Nes chwyddo ^n afon ëang fri.

Er gwlychu llawcr mant j Ymdyrfa dros y graig,

Ymrüayn yr aig,

Ac yn y tro-ljn bcrwi wna yn gróch,

Mal twrf wybrenol gan y daran fróch—

I lawr dros greigiau gan ymdyrfu k Yn mlaen i’r eigion—tynu yno wna,

Nes Buddo ’n orlif i’r dyfnderau, pan Ddystawa’i sain oedd gynt yn beraidd, wan,

GKAMADEG AREITHYDDAETH. .

I’r eigion rhuawl Ymgynddeiriogawl,

E\vyna ar j Ian;

Yfynonig fach, wrth ddod i’r terlyn hyn,

Mae'n ytneangiad $yn I

Mae Cristion gwan Mewn llawer nnig fannbsp;Yn drist ei wedd mewn anial fyd;

Mae’n nnig wrtho’i bon»

Yn adfeddyliol ddyn,

Heb fawr o fwyniaiit i’w wyleiddiaf frydj Fel awel fach bob north,

Yn buno ’n nail y berth Yn ami iWn;

Nen fel adoryn mwyn Ar gangen fach mewn llwynnbsp;Yn eilio ambell gaine, er llcddfa cwyn;nbsp;Non fel ffynonig feeban arnbsp;Y fron, rbwng blodan gwar,

0’i fron ei bun yn esgor swyn j Ond 08 ymcbwydda’r awelnbsp;Mewn awel fry yn dawel,

Kes dod yn gorwynt cxyl I droelli yno’n hyf—

Os cainc aderyn swyna eto fyrdd I lunio miwBig yn y llwyni gwyrdd;

Os ffynou feeban gyda’i harian U’

A chwydda’n gefnfor mewn arddercbog frigt; Clyw Gristioa gwan Inbsp;Cei dithau yn y mannbsp;Ymgodi ’n araf o’th wyleiddiaf frydnbsp;I cbwyddo’r gan draw mewn ysbrydol fyd;nbsp;Oaw chwibap uwel leddf yn gorwynt cryf,nbsp;A’th gaine sydd isel, yn un seingor liyf—nbsp;Dy 81 sydd fel murmurog ffynon wannbsp;Ymcbwydda yno’n tbaiadr yn y man —

A'r oil mor bêr nes synu engyl coin Gan amrywiaetban y gyfunol sain;

Un halelnia fawr ^yd gyrau’r nefol wawr,

A gyfyd myrdd—

Nes anthem Calfari Fydd yn ei dwyfol frinbsp;Kbwng llwyni gwyrdd—

I bltot y codwm, pery’n fytbol ddydd, t H cb uwch, ymgodant yn yr awyr rydd,

^ u plaid yn awr, y gref addewid sydd,

Un tmeangiaI) ftod.

88 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD VIII.

PENNOD VIII.

Arddull {Style).

Ar ol i’r darllenydd fyned dros, a dysgu y rlieolau blaenorol, ni a awn yn mlaen yn bresenol i wneyd rliainbsp;sylwadau ar yr Arddull goreu i’w fabwysiadu. Y maenbsp;y pwnc hwn o’r pwys mwyaf i’r efrydydd—o gymaintnbsp;pwys, fel os na thelir sylw priodol iddo, y mae ei bollnbsp;lafur blaenorol yn myned yn ofer.

Y mae yn amlwg (er fod y gwirionedd yn ami yn cael ei esgeuluso yn ymarferol) mai y peth cyntaf agnbsp;sydd yn angenrheidiol mewn arddull, nid yn unig mewnnbsp;cyfansoddiadau rheithegol, ond pob math arall, ywnbsp;eglurder; am fod iaith nad yw yn ddealladwy, neu ynnbsp;hawdd ei deall ar unwaith, yn ffaelu cyrhaedd y pwyntnbsp;nen yr effaith ag y mae iaith wedi ei bwriadu i’w gyr-haedd. Ac nid digon fod yr arddull yn gyfryw ag anbsp;ddeailir gan y gwrandawyr, a chaniatau y bydd iddyntnbsp;Toddi eu holl sylw iddi: y mae yna ystyriaeth bwysignbsp;arall, sef pa faint o sylw a dalant mewn gwirionedd;nbsp;nid pa faint o sylw y maent yn alluog i’w roddi, ond panbsp;faint a roddant; y mae hyny i’w gymeryd i ystyriaeth,nbsp;a dylid darpar ar ei gyfer. Yr ydym yn nodi y mathnbsp;yn ogystal a’r gradd o sylw, am fod rhai gwrandawyrnbsp;yn araf eu hamgyffredion—yn cymeryd amser maith inbsp;ddeall rhyw bwngc, ond yn alluog i gymeryd rhywbethnbsp;i mewn, ond arfer dull gwmpasog, ao eglur i’w osodnbsp;allan; tra y mae ereill mor gyflym eu hamgyffredion,nbsp;fel y maent yn gallu gweled y peth ar unwaith, hebnbsp;fyned o gwmpas i’w egluro—y maent yn hoffi dull byrnbsp;a chryno, ac yn cael eu blino yn fawr amp; dull cwmpasog.nbsp;Y maent hwy yn analluog i dalu hir sylw i unrhyWnbsp;bwngc—^y mae yn rhaid iddynt hwy ddeall y pwnc ar

GRAMADEG AEEITHTDDIAETII.

'itiwaith, neu beidio ei ddeall o gwbl—dyrysir hwy ag ’’•’^ddull gwmpasog.

Pan y niae y gwrandawyr yn amrywiol iawn eu cyr-^^®ddiadau, y mae cryn lawer o fedrusrwydd yn angen-fneidiol er cyfaddasu yr arddull, ac yn wir, yr ymres-yïniadau, a boll osodiadau yr anerchiad, aty gwabanol ®'^dyliau y bwriedir eu beffeitbio; ac, yn wir, y maenbsp;anmbosibl i’r mwyaf cywrain Iwyddo yn mhob am-KyJchiad, yn enwedig os bydd y gwahaniaetb mor fawrnbsp;yn y cynulleidf'aoedd a ymgasglant yn nghyd inbsp;^nndo pregetbau. Ond y mae yn bosibi, pa foddnbsp;ynag, i gyrhaedd y gradd bwnw o berffeitbrwyddnbsp;clfquot;^Knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ‘^nll o ymresymn, fel ag i gyfarfod amp;

yrnaeddiadau y rban fwyaf o’r gynulleidfa, er mor ^’’ywiolj heb fod yn ddiflas i neb. Y mae yn an-iol ^oddhau pawb wrtb goginio ymborth meddyl-fel ^ modd cyrbaedd y perffeithrwydd bwnwnbsp;Rwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y rban fwyaf yn gallu ymbortbi arno, a’r

Car nbsp;nbsp;nbsp;gallu cymeryd tamaid yn beddychol, er y

]k nbsp;nbsp;nbsp;ci gael yn boethacb neu oeracb, yn ol fel y

ynuont yn teimlo.

di'a nbsp;nbsp;nbsp;cglur ac yn eitbaf bysbys i bawb, fod byr-

araf nbsp;nbsp;nbsp;yn angbyfaddasol i rai byr eu deall ac

nrferll^ ^nmgyffredion; ac nid yw y dull oyffredin o ioi. _ n\ver o eiriau, a cbylcbynu ol a blaen, yn effeitb-ynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P cwmpasog yn dyrysu y rhai ag sydd

i’r nbsp;nbsp;nbsp;^amgyffrediadau, heb fod yn nn cymborth

^'jned * nbsp;nbsp;nbsp;hollol groes i hyny; y maent, wrtb

y nbsp;nbsp;nbsp;’^^y ^nitb i eglnro unrbyw bwngc, yn angbofio

yn Coir ®rbyn y daw y diweddglo, a thrwy hyny Pïiaid ' 'Unbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gynifon—y dechreu a’r diwedd.

'’^yned^*^ n’nnegu at hyn hefyd y ffaith fod y pwnc yn y Maenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wrtb ei dynu allan nen ei beiaethn—

^ bira r™ nbsp;nbsp;nbsp;niynedyn feinacb wrtb ei gwneyd

'^Wtiwr. JL ' ,3 nbsp;nbsp;nbsp;llawer un wrtb geisio profi ami

S sydd yn ddigon eglur ynddo ei bun, yn rhes-

quot;PENNOD VIII.

ymu y synwyr allan o hóno wrth ddefnyddio gormod o eiriau. Ni ddylai yr areithydd egluro ei bwngc i’r fathnbsp;raddau fel y bydd yn ddealladwy os telir sylw priodolnbsp;iddo; ond dylai wybod pa faint o sylw a delir iddo; osnbsp;bydd yn gwasgu llawer o fater i gylch bychan, i gynuU-eidfa ddifeddwl, y mae yn. colli ei amcan; ac, o’r ochrnbsp;araU, os bydd yn myned yn rhy gwmpasog, y mae ynbsp;rhan gyflym a meddylgar o’r gynulleidfa yn cael eunbsp;blino.

Y rheol gyffredin i ocbelyd yr angbyfleusderau cy-sylltiedig ag arddull gwmpasog ac nn fyr, yw ail-adrodd-iad; i ail-adrodd, hyny yw, yr un drychfeddwl nen resymeg mewn gwahanol ffuriiau; pob un yn fyr anbsp;chryno ynddo ei hun, ond yr oil yn nghyd, yn dyfodnbsp;a’r pwngc mor eglur fel y byddo pawb yn gallu ei ddir-nad a’i ddeall mewn moment. Gellwch, trwy hyny,nbsp;gyspellu y meddwl ar yr un pwngc, heb ei flino a’i ddy-rysu. “ Y mae llawer ffordd i gael Wil i’w wely, heb-law ei gario,” meddant hwy, ac y mae llawer dull i garionbsp;argyhoeddiad i feddwl y gwrandawydd, heblaw ei or-fodi i’ch credu o’i anfodd. Efrydydd ieuangc, os methanbsp;un peth a chario argyhoeddiad, gosod yr un peth allannbsp;mewn dull arall—tail oleuni arno o wahanol bwyntiau, anbsp;byddi yn lied debyg o gyrhaedd dy amcan. Dyma ynbsp;dull a ddefnyddid gan Horace a Burke: yr oeddynt ynnbsp;ail-adrodd yr un syniadau mewm gwahanol frawddegaunbsp;byrion a hawdd eu cofio, fel nad oeddynt braidd bythnbsp;yn methu yn eu hamcanion.

Dylid gofalu na byddo yr ail-adroddiadau yn rhy amlwg; ni ddylai yr amrywiad fod yn gynwysedignbsp;mewn defnyddio geiriau cyfystyr; ond dylai yr hynnbsp;fyddo wedi cael ei adrodd mewn iaith syml, gael ei ail-adrodd mewn iaith ffigyrol; gall y rhan ragflaenol anbsp;chanlyniadol o’r rhesymeg, neu ran o gyferbyniaeth,nbsp;gael eu trawsddodi; neu ymadroddion gael eu gosodnbsp;mewn goleuni gwahanol, trwy newid y drefn, amp;o.

GUAMADEG AREITHyDDIAE’IH.

geikiau.

Y

A mae cryn bwys yn cael ei ddodi ar ddewisiad geir-u gan Aristotle ; y mae yn dweyd y dylai y geiriaufod gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ag a ddeallir gan bawb: peidio arfer rhai rby

ans tb nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cyfrif, ddefnyddio rhai rby

as ^ nbsp;nbsp;nbsp;gwlad ni, y mae yma un dosbarth

yn cymylu eu cyfansoddiadau trwy arfer geir-dosb ^ nbsp;nbsp;nbsp;ydynt yn ddealladvvy i’r werin; tra y mae

•gt; nbsp;nbsp;nbsp;nrall, ag sydd witb osgoi y bai bwn, yn

chw'^^i^^' nbsp;nbsp;nbsp;arall, ac yn arfer geiriau isel, i-

trwv f ’ ‘’“'^“•stardaidd. Dylid gocbel y ddau eitbafnod, vned rbyngddynt, ac arfer geiriau bycbain,nbsp;edis°’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eu deall gan yr annysgedig fel y dysg-

ei ^ ®ae y Gymraeg yn ddigon cyfoethog ynddi Y ’ fyned i unman arall i chwilio am gynorthwy.nbsp;y rbaTquot;^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;™ni y ffordd oreu i foddbau

arfer geiriau eglur a syml, heb

neffacb nbsp;nbsp;nbsp;oblegid y mae yr anwybodus yn

yrol Y ^wer na’r gwybodus o iaitb addurtiol a ffig-*^8eiria^ nbsp;nbsp;nbsp;fwyaf effeithiol, fel y cawn engraiffi yn

defuy^j- nbsp;nbsp;nbsp;er cyrhaedd calonau y werin, ydyw

sylyr j j ®yfielybiaetbau neu gyfatebiaethau. Os telir %Rod ffigy jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anwaraidd, fe geir eu bod yn

j. nbsp;nbsp;nbsp;BKAWDDEGAG.

d^ P®rtliynas i wneutburiad brawddegau, y mae Peidionbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rbybuddio yr efrydydd ieuangc i

*ybio fod nbsp;nbsp;nbsp;y^ rby hirion ; ond camgymeriad yw

yo unirr • ^^quot;¦'idegau yn aneglur am eu bod yn faith edol. S^^^^rawddeg hir, os wedi ei ffurfio yn bri-

PENNOD Vin.

meddwl yn eglur wrth fyned yn mlaen (er na fydd y synwyr wedi ei gwblhau) ni bydd ei hyd yn un rhwystrnbsp;i eglurder ; ond os na bydd i’r rhan flaenaf o’r frawddegnbsp;gynwys dim ystyr nes y cyrliaeddwn yn agos ei diwedd,nbsp;pa mor eglur bynag y gall ymddangos y pryd hwmv,nbsp;bydd, ar y cyfan, yn ddiffygiol mewn eglurder; oblegidnbsp;y mae yn angenrheidiol ei darllen drosodd, neu einbsp;meddwl drosodd yr ail -waitli, cyn y gellir ei hamgyffrednbsp;yn Hawn; yr hyn sydd yn ormod o draffertli yn y cy-ffredin, gan y gwrandawyr. Cymerwch, er engraifft, ynbsp;frawddeg canlynol;—“ Nid heb raddau o fanwl sylwnbsp;ac ymdrech diflino, mwy nag y mae y cyffredin ynnbsp;foddlon i’w roddi, er nad yn fwy nag a haedda y gwrth-ddrych, y gellir cyrhaedd yr arferiad o chwilio a barnunbsp;ein liymddygiadau ein hunain gyda’r un cywirdeb a di-dueddrwydd ag y gwneir gan ereill.” Y mae y frawddeg bon yn llafurio o dan y bai yr ydym yn son amnbsp;dano, a gellir ei gwella i ryw raddau ond ei dodi felnbsp;hyn; “ISis gellir cyrhaedd yr arferiad o chwilio anbsp;barnu ein hymddygiadau ein hunain mor fanwl agnbsp;eiddo ereill, a’u barnu gyda’r un didueddrwydd, hebnbsp;ymdrech diflino a sylw manwl, dim mwy nag a haeddanbsp;y gwrthddrych, ond mwy nag y mae y cyffredin ynnbsp;foddlon i’w roddi.” Y mae y ddwy frawddeg yn debygnbsp;o ran hyd, a’r geiriau a ddefnyddir; ond y mae cyf-newidiad y drefn, yn galluogi y gwrandawydd i ddeall ynbsp;naill adran ar ol y Hall hyd y diwedd. Y mae y goch-eliad hwn yn ychwanegu yn ei bwysigrwydd, pannbsp;feddyliom fod awdwyr wrth ddarllen eu brawddegaunbsp;drosodd, a’u cael yn hollol ddealladwy, yn anghofio fodnbsp;ganddynt hwy y fantais wrth ddechreu y frawddegjnbsp;o wybod pa beth yw ei therfyniad. Y mae pawb yonbsp;rhy dueddol o lawer i feddwl fod ereill yn gallu deallnbsp;eu brawddegau yn gystal a hwy eu hunain ; fod yr ym'nbsp;adroddion sydd yn ddealladwy iddynt hwy, oherwyddnbsp;eu gwybodaeth flaenorol, yn ddealladwy a’r un mot

93

GRA5IADEamp; AUEITHA’DniAETII.

Êglur i’w gwrandawvT. Dylid gocliel j bai bwn ar bob «yfrif. Y mae yn rhaid ystyried mai cyfleu y wybod-aetb sydd ganddo i ereill y mae, nad oeddynt yn tedd-lanol arni yn flaenorol.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Y mae yr holl reolau blaenorol, fel y mae yn amlwg, ¦'^edi en gosod i lawr oddiar y dybiaeth mai aincan ynbsp;siaradwr jnv gwneyd ei liun yn ddealladwy; ac ms gaUnbsp;fod ond fel hyn yn mbob achos o ddefnyddiad cyfreith-ton rheitheg: ac yn .vir, hyd yn n6d pan y byriad ywnbsp;^dg-resymu. Obleo-id, fel y mae Dr. Campbell wedinbsp;gall y twyll-ddadleuAvr ddefnyddio rliesyma.u agnbsp;®ydd ynddynt eu hunain yn gyfreitlilon a goddefol,nbsp;y gall tebygolrwydd fod ar y ddwy ochr, er nasnbsp;gall y gwirionedd fod ond ar un; y mae ei dwyll ynnbsp;gynwysedig mewn cadvv o’r golwg y tebygolrwyddnbsp;cryfacli ag a ellid ei ddwyn yn ei erbyn, a rboddinbsp;f''yfu anmhriodol ar y rlrai a ddygwyd yn mlaennbsp;ganddo ef. Eto, gall gynyg rhyw osodiad fel nn ag anbsp;yn profi d hunan, lieb fod yno ddigonol reswmnbsp;dros hyny;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ei wrandawyr at rhywbetli

dad yw yu cysylltiad rbeitliegol Yr pwnc mewn ddV, a thrwy hyny eu dallu; gall wneyd hyn oil Imbnbsp;abwysiadn arddull aneglur. Dyma ddarnodiad Dr.

®Pbell o ffugreswm, “Ymae yn anmhosibl camgy-‘ nbsp;nbsp;nbsp;tAvyll-resymeg am wir-resymeg, ond

^ “del ei ddeall yn briodol,” ac amcan y ffug-t ? nbsp;nbsp;nbsp;Y'^) nid cael ei ddeall, ond ei (jamddeall ; ar

d ei laith yn dwyllodrus vn liytrach nag yn aneglur a «M’mpasog. Ei amcan yw cael gan y gwrandawynbsp;r *0 barn anghywir, ac nid peidio ffnrfio barn o gwblnbsp;y P^nc mewn Ilaw, er gallu ei gamarwain. Mewnnbsp;• nid yw y twyll yn gynwysedig mewn arddullnbsp;ywyii ac aneglur; nid ydyw fel y tawch ag sydd ynnbsp;''J’-,*'^jiiirychau ymddangos yn aneglur, ond fel ynbsp;ydyntnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dg sydd yn eu dangos yn wahanol ir hyn

PEÏWOD VIII.

Y mae yna fathau twyllodrus ereill o areithyddiaeth (ar wahan i’r hyn a elwir yn dwyll-resymu) ag nadnbsp;ydynt ya tarddu oddiar ddieithrwch yr arddull. Gwirnbsp;ddyben areithyddiaeth, wrth gwrs, yw perswadio neunbsp;argyhoeddi, ond y mae yna fathau ereill o areithydd-iaeth, os teilwng o’r enw, er cyrhaedd amcanion gwa-hanol. Un o honynt ydyw—

SIAEAD EE MWVN SIAEAD.

Sef ymddangos fel yn dweyd rhywbeth, pan mewn gwirionedd na bydd dim i’w ddweyd; er osgoi y di-raddiad o gael ei drechu gan ei wrthwynebydd. Inbsp;gyrhaedd yr amcan hwn, goreu po fwyaf aneglur ynbsp;byddo y brawddegau, os gellir cario gyda hwynt ym-ddangosiad o wybodaeth, ac yn taro d’r pwngc. Nidnbsp;oes dim yn ymddangos yn fwy hawdd na hyn, os byddnbsp;yr awdwr yn syrthio iddo yn naturiol; hyny yw, pan ynbsp;mae yn twyllo ei hun yn ogystal a’r gwrandawydd;nbsp;ond nid oes yr un arddull yn anhawddaoh, pan y maenbsp;yn fwriadol—y dyn yn bwriadu siarad er mw3Ti siarad.nbsp;Y mae angenrheidrwydd hefyd, os dilynir y dull hwn,nbsp;i feddu ar lawer o gyfrwysdra er mwyn gallu cydblethnnbsp;amp;g ef ychydig synwyr yn awV ac eilwaith, er cadw ynbsp;twyll i fyny; neu y mae personau o farn yn lied debygnbsp;o weled trwyddo, a darganfod ei amcan. Dyma ddy'nbsp;wed un o’r beirdd Seisonig amun ag a fyddo wedicadnbsp;ei wthio i’r fath gongl anedwydd :—

“ Of darkness visible so much be lent,

As half to show, half veil the deep intenV*

T mae y dull ffol hwn o ymresymu yn gwahaniaethn oddiwrth dwyll-resymeg briodol yn hyn : dyben twyd'nbsp;resymeg yw argyhoeddi neu berswadio, ond nid oe^nbsp;dyben nac amcan yn y byd wrth “siarad er mwy**nbsp;siaradwrth ffug-resymu y mae y givrandawydd y**nbsp;deall rhywbeth, ond nid yw yn deall yn wiare—amcan y

95

GEAMADEG AEEITHTDDIAETH.

^¦wyll-d^adleEwr yw eu perswadio i ddyfod i dynu oasgliad anghywir—un ag Ba fyddo yn tarddu yB Bat-oddiar yr osodaeth. Ac y inae yr arddull ffugiolnbsp;h'wii ya aadnid yn unig yn ei gadw rhag syrthio i warth,nbsp;ond y mae yn gwneyd mwy: y naae personau anwybod-Bad ydynt wedi cael eu hargyhoeddi gan yr hyn nanbsp;ddeallant, yn meddwl fod ereill yn ei ddeall; ac y maenbsp;araynt gywilydd cyfaddef eu hanwybodaeth iV gilydd_nbsp;*el osnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pj, siaradwr, gyda llais awdurdodol ddweyd

®ai fel y gf dweyd, y mae pethau yn bod, y ®aent yn cymeryd hyny yn ganiatamp;ol, ac ni fynent ernbsp;aim a gadael iddo wybod eu bod ar ei ol mewi gallu inbsp;adirnad pethau. Y mae eisieu cryn lawer o benderfyn-lad ac annibyniaeth meddwl i ddweyd yn groew, “Nidnbsp;deall yr hyn a ddywedasoch.”nbsp;iJyben arall a enillir tnvy y dull liwn o siarad, yw einbsp;'od yn cael ei ddefnyddio fel esgus, un gwael y mae ynnbsp;'^0', gan ddynion i bleidleisio neu weithredu yn ol eunbsp;j ; gweithrediadau ag y buasai arnynt gy-¦^iydd eu cyflawni, pe buasai rhesymau cedyrn wedinbsp;aaei eu dwyn o’r ochr arall, ac wedi aros heb gael eunbsp;Bateb ; y naaent yn boddhau eu hunain os bydd rhyw-wedi ei ddweyd yn bleidiol i’w hoff olygiadau, hydnbsp;^ Bod pe byddai y rhywheth hwnw yn gynwysedig ondnbsp;mewn geiriau gweigion ag na chyrfleant ddimnbsp;1 yv Higon ganddynt fod atebiad wedi ei roddi, hebnbsp;^ Bghylch pa fath fydd.

croB nbsp;nbsp;nbsp;® siarad a fabwysiedii, ag sydd yn fwy

: nbsp;nbsp;nbsp;Waenorol, os oes modd, i reolau areithydd-

meta, yw

SIARAD I LADD AM8ER.

. Y mae hon yn ddinas noddfa ag y niae nbsp;nbsp;nbsp;J g

‘Wi. Dyma Idull ag a arferir yn ^ -^'J^^lodau odd. Pan y mae eisiau aroser i chwi _ mgsur ernbsp;Bbsenol er cael eu pleidleisiau, cael gohirio y

PENNOD VIII.

cael dyfeisio rhyw ystranc newydd, neu flino y gwran-dawyr i’r fatli raddau, fel na byddo ganddynt ddim bias i wrando ar y blaid wrthwynebol, y mae aelod liednbsp;lithrig ei dafod yn cyfodi ar ei draed, ac yn arllwysnbsp;allan gawodau o eiriau dengar, gan eu plethu yn nghydnbsp;yn y dull mwyaf cyvvrain a chelfyddgar. Nid ydywnbsp;yn siarad ffolineb, ac eto, nid ydym yn gwybod faintnbsp;gwell ydyw. Y maent yn troi yn rhywle o amgylcli ynbsp;pwno dan sylw, ond heb ddweyd dim o’i blaid, na rhoddinbsp;lie i’r bl.'dd wrthwynebol i gael dim yn erbyn yr hyn anbsp;ddywedir. Y mae yn gallu cadw sylw y am awrnbsp;neu ddwy gyda’r fatli yma o areithyddiaeth, lieb fodnbsp;ganddo ddim amcan wrtli godi ond lladd amser. Y maenbsp;eisieu medrusrwydd mawr i wneyd hyn—mwy o lawernbsp;nag sydd yn angenrheidiol i siarad synwyr. Y mae ynnbsp;rhaid iddynt fod yn hynod o’r barddonol, a chymysgunbsp;hyny ig arabedd. Ond wedi yr oil, y mae yn diweddunbsp;mewn mwg—hurst bubble yw yr oil!

Fe geir engreifftiau o hyn yn ein cyfarfodydd cy' hoeddus—ond gyda’r gwahaniaeth, fod un yn siarad ernbsp;lladd amser, a thrwy hyny yn enill ar ei wrthwynebwyr,nbsp;a’r Hall yn siarad er lladd amser, heb fod ganddo u»nbsp;amcan yn y byd—o’r ddau ddrwg, y mae y blaenaf ynnbsp;fwy goddefol o lawer. Fe glywir ambell i un yn codi,nbsp;a threulia amser gwerthfawr i ddweyd—dim! Ymes-gusoda, pesycha, edrycha o gwmpas—siarada am yr aH'nbsp;hawsderau y mae danynt—cyfeiria at yr hyn a ddy'nbsp;wedodd y siaradwr o’i flaen, ac yna a yn mlaen i ddango^nbsp;yr hyn sydd yn weledig i bawb, sef ei anghymhwysder jnbsp;ac ar ol cyrhaedd y climax yna, y mae yn cymeryd e*nbsp;wynt, ac yn dechreu ar yr ail ran o’i araith hyawdl, sefnbsp;son am yr enwogion sydd o’i amgylch yn barod i anerohnbsp;y cyfarfod, ac ar ol hir guro y llwyni, y mae yn cyt'nbsp;haedd yr ail glimax, a’r mwyaf dedwydd iddo ei hun nnbsp;phawb arall, sef eistedd i lawr yn nghanol “banllefa'*nbsp;o gymeradwyaeth!”

gkamadeg akeithyddiaeth. nbsp;nbsp;nbsp;97

Nodwn -an math o areithyddiaetli ffugiol arall, sef—

ARPER lAlTH CHWYDDEDTG A THTWYLL ER MWYN SYNtr YE ANWYBODUS.

Y mae dynion yn dueddol iawn i edmygu yr hyn ag yn gallu ei amgyffred, os arferir iaithnbsp;gnyftredin, ao os cyplysii geiriau chwyddedig ynnbsp;sv ^ ®Rent yn edrych yn isel ar yr areithydd agnbsp;RvfF^ siarad mown iaith ag sydd yn cyfateb i'w ham-redion. Am y blaenaf dywedant, “Oh! y fathnbsp;dd^ a dysgedig!” ac am yr olaf, “Hynod mornbsp;BOnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;annysgedig!” Nid ydynt yn ystyried mai

Rwii-' nbsp;nbsp;nbsp;athrylith ydyw cymeryd gafael yn y

pellenig, a’i gyfieithu i iaith synwyr cy-dwfn*^' ^ ^Rent yn camgymeryd dwtr budr am ddwfr sydd' methu gweled gwahaniaeth rhwng y dynnbsp;edrv °ytnylau a’r dyn sydd yn y tawch ! Beth penbsp;ehed^ a 1^quot;^ nmbell i “araeth flodenog,” a “phregethnbsp;mae arn'Tf”nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;synwjm cyffredin? _ Yn wir, y

ffy nbsp;nbsp;nbsp;mai ychydig o honynt a ddaliai y prawf.

quot;iefn-^A^ erbyn iaith brydferth pan yn cael ei inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g'wisg am rbyw wirionedd, er ei ddwyn

pan ei j 5 nbsp;nbsp;nbsp;yi' lidat yn ei le, ond yn wrthnn iawn

fehten , nbsp;nbsp;nbsp;i synu yn unig—y mae fel fflachiad y

Araith nbsp;nbsp;nbsp;y tywylhvch yn fwy. Y mae gwerth

^------- ^ ^^rTthAfiaPT

nn bfi V y® nbsp;nbsp;nbsp;y^ y

¦wedi gafael yn y galon a’r gydwybod.

PENNOD VIII.

GRYM (Energy).

Y MAE grym yn cynwys pob petb ag sydd yn cael ei ddefnyddio er cynyrchu sylw—i argraffu ar y meddwlnbsp;y rhesymau a ddygir yn mlaen—i gynhyrfu y dychy-myg, a chySroi y teimladau.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae grym yn dibynu ar dri phetb,—Yn laf, ynbsp;dewisiad o eiriau; 2il, eu rhif; ac yn 3ydd, eu tref a.

DEWISIAD GEIKIAU.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae Aristotle yn rhanu geiriau yn ddau ddosbartb,nbsp;sef “ priodol ” neu “ gyffredina’r ail ddosbartb 3mnbsp;cynwys jt boll eiriau ag nad ydynt yn cael eu barternbsp;yn gyffredin; geiriau dieitbr ac anarferedig; yn ngbydnbsp;amp;’r geiriau cyffredin byny a ddefnyddir rai prydiau inbsp;osod allan beth anghyffredm. Y mae yr boll droelleir-iau a’r fEgyrau a ddefnyddir gan ramadegwyr a rbeitb-egwyr jn syrtbio o dan y pen bwn.

Mewn pertbynas, ynte, i eiriau “ priodol,” y brif reol ag y gallwn ddibynu arni bob amser, yw peidio bytbnbsp;ag arfer geiriau dansoddol a chyjfredinol. Y mae yonbsp;angenrbeidiol er cynyrcbu effaitb, nid yn unig i gaelnbsp;gair ag sydd yn cynwys y meddwl, ond dylid cbwilionbsp;am y gair—a’r unig air ag sydd yn cynwys y petb alnbsp;unwaitb. Gellir cydmaru geiriau “priodol” i’r argraffnbsp;a dderbynia y meddwl pan y mae y llygaid yn gallt*nbsp;gweled y gwrtbddrycb yn eglur—y dyn, os mynwcbinbsp;—y mae yno yn berffaitb—dim modd camgymeryd;nbsp;mewn goleuni gwanacb, neu yn bytracb yn mbellacb, ytnbsp;oil a welwn yw, bod yno ddyn; yn mbellacb dracbefn, ynbsp;mae yno rywbetb yn symud; ac o’r diwedd, yr oil *nbsp;allwn ddweyd yw fod yno rbyw wrtbddrycb. Y maenbsp;geiriau yn debyg i byn. Gall y gair gynwys y petb agnbsp;y byddis yn son am dano, ond y mae mor bell ac aH'nbsp;eglur, fel y mae yn methu cyfleu syniad nertbol i’’’

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

ïReddwl. Dyma ddywed Dr. Campbell ar y pwngc, ac y ttae jn eitliaf gwir, “ Po fwyaf cyffredin y byddo ynbsp;gemau, mwyaf aneglur y bydd y darlun; po fwyafnbsp;^oaiigol a phriodol, mwyaf eglur y bydd y darlun.nbsp;yr un syniad gael ei gyfleu lawn mor gyflawn, anbsp;mor eglur, yn y ffbrdd flaenaf, a’r olaf; ondnbsp;8amp;R fod y Uiwiau yn y blaenaf yn fwy marw, ni roddanbsp;Quaint o bleser i’r dychymyg, ac fel canlyniad ni byddnbsp;y^ gallu denu y syl w, nac argraffu ar y cöf i’r fathnbsp;raddau a’r olaf.”

4^ olwg gyntaf, geilid meddwl nad oes gan yr ®^.*'“y*id fawr o ddewis yn y ffordd bon—ei fod ynnbsp;natnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geiriau neülduol neu gyffredinol yn ol

as ^wngc. Y mae yna le i ddewis, pa fodd byn-pa nbsp;nbsp;nbsp;yn y He cyntaf, y mae yn dibynu arnom ni

a of^*' ^ ddewisom ai peidio, eiriau mwy cyffredinol nag g^R y testun; yr liyn a ellir wneyd yn gyson amp;nbsp;a phenodoldeb, ond nid fi deddfau grym neunbsp;t)ydd yn Avirionedd fod dyn Avedi cyf-fod ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gellir dweyd gyda pliriodoldeb ei

t j cyflaAvni trosedd; os cafodd yr luddewon eu ySR)’’ a “Jerusalem ei dymchwelyd,’’ gannbsp;Priodoldnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gellir dAveyd hefyd gydag eithaf

yRquot; a’ it nbsp;nbsp;nbsp;wedi eu “darostwng” gan y “gel-

“Reilldliol'^*'^,^®” cbymeryd. Fel hyn, y mae y cyrbaedd^ Rr “cyffredinol” yn Avastad o fewn einnbsp;'iewisiad • ^ ®R^'^R Rewid y naül am y Hall yn ol einnbsp;i’r bainbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ llawer aieithydd ieuangc yn syrtbio

^yRVAvan^ ° arfer geiriau rby gyffredinol, a thrwy mae yn d bardduH yn fawr iawn; gan feddwl, ynbsp;coeth a dvf^l,^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^yny JR ymddangos yn fwy

arferiad ^ nbsp;nbsp;nbsp;wtb arfer geiriau nad ydynt mewn

geiriau f ^ mblitb yr anwybodus. Y mae y eynwysnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JR cynwys y peih, ond eu bod yn

ieuainsc nbsp;nbsp;nbsp;^ pregetbwyr

y uueddol i syrtbio i’r bai hwn, trAvy siarad

PENNOD Vllr.

ar rinwedd a drygioni, duwioldeb ac annuwioldeb, mewn modd cyffredinol, heb fanylii; y maent yn anghofio wrthnbsp;hyny, tra y maent yn cynwys llaiver, nad ydynt yn caelnbsp;ond ychydig os dim ejfaith.

Yr unig adeg briodol i arfer y dull cyffredinol liwn, yw pan ein hamcan fydd peidio carlo argraff rliy fywiog,nbsp;—pan ein hamcan fydd cuddio rhywbeth o natur atgas,nbsp;ffiaidd, neu ddychrynllyd; fel pan y byddwn yn son amnbsp;ddyn wcdi cael ei “ golli,” pan yr ydym yn golygu fodnbsp;y truan collfarnedig yn cael gwasgii ei anadl allan onbsp;hono trwy gortyn y dienyddiwr; y mae engreifftian o’rnbsp;natur yma yn lluosog iawn.

Ond yn yr ail le, nid ynunig y mae gofal am “rym” yn gofyn i ni beidio arfer geiriau mwy cyffredinol nag anbsp;ofynir gan y pwngc, ond yr ydym yn cael caniatad,nbsp;mewn llawer o amgylchiadau, i ddefnyddo geiriau llainbsp;cyffredinol nag sydd yn briodol. Yn mha aclios, yrnbsp;ydym yn defnyddio geiriau nad ydynt yn “ briodol,quot;nbsp;ond yn perthyn i’r ail o’r ddau ddosbarth a nodwyd. Ynbsp;mae defnyddiad troelleiriau yn bur gyffredin, am eunbsp;bod yn ychwanegu yn fawr at y “grym,” ac yn y cy-ffredin, heb beryglu y synwyr. Y mae yr adran a ad-roddir gan Dr. Campbell, allan o un o bregethau neunbsp;anerchiadau Crist, yn nghyd a’r nodiadau arnynt, ynnbsp;egluro yr hyn a ddywedasom: “ Ystyriwch y lili, panbsp;fodd y maent yn tyfu: nid ydynt yn llafurio nac yo

Solomon yn ei holl ogoniant fel un o’r rhai hyn. Ac os yw Duw felly yn dilladu y llysieuyn, yr hwn syddnbsp;heddyw yn y maes, ac y fory a deflir i’r ft'wrn; pa faintnbsp;mwy y dillada efe chwychwi ?” (Luc xii. 27, 28) Byddednbsp;i ni arfer dull esbonwyr diweddar o aralleirio yr adraunbsp;hon o air Duw, trwy dynu y geiriau “ neillduol,” ^nbsp;rhoddi rhai “ cyffredinol” yn eu lie, — “ Ystyriwch ƒnbsp;blodau, fel y maent yn araf gynyddu mewn maintioliinbsp;nid ydynt yn gwneyd gwaith o fath yn y byd, ac etc

101

GIïAMABSG ABEVrHïRGTAETH.

TROEnnElRIAU A CHÏFFEETBIAETIIAÜ

Tstyr gyfyngaf cyfielybiaeth, am y llallfoberwydd y tebygoDwydd^dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Nid y^v oydmariaeth yn gwahatuae i ybiaetb ond yn unig yn ei ^^ ‘yf fgl^y Hall ynnbsp;ddatgan, a’r Uall ei dybio. ^ ma® Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• er

cael ei sylJaenu ar nbsp;nbsp;nbsp;J ®quot;„,awriol i fj’»-

engraifit, byddwn yn cydmaru tonau maw yddau. Y cyffelybiLthau a’r cy^quot;aariaetbau anbsp;ar debygolrwydd ydynt bob amser y rliainbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ^

mdol a nertbi Y maent yn fwy aml, nbsp;nbsp;nbsp;^

gan bob gwrtbddrycb ugeiniau o waliaiiol gy y a gwrthddrycbau a pbetbau ereül; ac ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

tarawiadol, pan y mae gwrtliddrycbau ag sy y

lianiaetbu yn fawr oddiwrtb eu gdy^d yu e _

Surf, yn debyg i’w gilydd mewn nbsp;nbsp;nbsp;.fd

fwy at anbebyg i’w gilydd, mwy af nerthol y nbsp;nbsp;nbsp;‘

Pc baem yn myrred°i dde;vis c^drbwng a cliydmariaetbau, dewisem y blaenaf fel y m^y ,,nbsp;addasol at bob amgylcbiad; ond gall yr bj^ . jp„iinbsp;yn ymddangos yn dywyü fel oyffelybiaeth, gaenbsp;fel cydmariaetb. 4llwn ddweyd gyda

fod “ Cromwell wedi sui/nuiy cyfreithiau, ondswnlt; y

PENNOD VIII.

ddieithr pe dywedem “ ei fod wedi ymddwyn at ein cyfreithiau gyda’r un diystyrwch a’r dyn a sathro un-rhyw beth o dan ei draed.” Ni ddylid byth fyned i’rnbsp;drafferth i egluro a manylu ar y gydmariaeth neu jnbsp;tebygolrwydd—dim ond ei nodi, a gadael i’r gwran-dawydd y pleser o’i gael allan—nid ydynt yn lioffi inbsp;chwi ei nodi allan yn rhy amlwg. Y mae llawer o’nnbsp;dynion mwyaf dysgedig yn defnyddio cymysgedd o’rnbsp;ddau, yr hyn, pan yn cael ei ddefnyddio yn briodolnbsp;sydd yn ychwanegu yn fawr at y grym. Y mae Aristotle yn sylwi y gellir defnyddio cyffelybiaethau naill ainbsp;i ddyrchafu neu i ddarostwng unrhyw wrthddrych.nbsp;Fel hyn, gellir dweyd am areithydd lied uchel ei lais,nbsp;ei fod yn taranu. Yn mhob achos, os bydd y gyffel-ybiaeth yn briodol, y mae yn sicr o ychwanegu at ynbsp;grym.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae troelldriau, meddai Dr. Campbell, yn ychwanegu at nerth yr ymadrodd, pan y mae angen am gael ynbsp;meddwl i orphwys yn neillduol ar y peth mewn Haw.nbsp;Felly y mae nerth yn aralleiriad Abraham o “Dduw,”nbsp;pan yn siarad am dano yn y cymeriad o Farnwr: “ Oninbsp;wna Barnwr yr lioll ddaear farn ?” Ac eto pan yn cyf-eirio at ei Hollbresenoldeb, gallem ei alw yn “ Chwiliwrnbsp;y galon ac os at ei nerth, yn “ Hollalluog.quot;

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae cyffelybiaethau yn ychwanegu at nerth yrnbsp;ymadrodd, pan y mae pethau teimladwy yn cael eu defnyddio i ddangos allan wrthddrychau meddyliol. Felnbsp;hyn yr ydym yn siarad am “ athrylith tanllyd, ' “ calonnbsp;gareg” “ gollwng y ffrwyn i’w dymer,” amp;c.

Ond y gradd uwchaf o nerth a gyrhaeddir trwy ddefnyddio y cyffelybiaethau hyny ag sydd yn rhoddinbsp;hywyd mewn pethau difywyd, fel hyn, “ y dón ddigofus,quot;nbsp;“ y cleddyf yn syohedu am waed,” “ cawr y dydd ynnbsp;rhedeg ei yrfa,” “y gwynt yn chwibanu,” “y daran ynnbsp;rhuoquot; “y m6r yn ymgynddeiriogi” “yrhaul yn givenu,”nbsp;“ yr wybren yn wylo,” “ y weilgi yn agor ei safn,” “ y

GRAMADEG AREITHYDDIAEXH.

saeth yn awyddu am brofi cnawd,” amp;c. Wrth ddefn-yddio cyffelybiaetliau, dylid gochelyd dau betb :— 1. Peidio defnyddio rhai rhy gyffredin. 2. Peidionbsp;defnyddio rhai rhy bellenig a dieithrol. Dylid chwilionbsp;am rai newyddion a naturiol, os bwriedir cynyrchunbsp;efFaith. Dylai siaradwyr ieuaingc ofyn iddynt eu hun-ain yn ami, nid a ydyw y frawddeg yn un ddylanwadol,nbsp;ond a ydyw yn cyfleu y meddwl yn eglurach na phenbsp;defnyddia nn arall fwy cyffredin.

GEIRIAD LLANW.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae gormod o’r haner o’r rhai hyn yn cael eu har-fer yn ein hiaith. Gwisgir meddyliau digon cyffredinnbsp;S, geiriau prydferth a barddonol, er mwyn iddynt ym-ddangos yn fawreddog a barddonol. Yr ydym yn hofSnbsp;blodau, ond peidier er dim a defnyddio gormod o hon-ynt. Peidier a gorlwytho cyfansoddiadau Ê hwynt,nbsp;ond bydded iddynt gael eu rhoddi yn y manau ag ynbsp;maent yn briodol, er ychwanegu at yr effaith. Wrlhnbsp;hleuo y manau tywyll mewn darlun, yr ydym ynnbsp;gwneyd yr un peth, a phe tywyllem y manau goleu: ynnbsp;y naill achos a’r Hall, y mae y relief a’r contrast yn caelnbsp;ei anmharu; ac y mae gan y cyfansoddiad fel y darlun,nbsp;ei lights a’i shades, j rhai y mae yn rhaid ei gwasgaru,nbsp;os ydym am gynyrchu yr effaith bwriadol.

GEIRIAU NEWYDDION.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae llawer areithydd ieuangc yn camgymeryd yn

anghyffredin yn y fan yma, sef meddwl fod arfer geiriau anarferedig a dieithr yn peri iddo ymddangos yn fwy dysgedig. Ni ddylid ar un achos ddefnyddio gairnbsp;dieithr os gellir cael un cyffredin yn amlygu yr unnbsp;meddwl. Y mae gwir faAvredd yn gynwysedig, nidnbsp;mewn bod yn ddieithrol, a thrwy hyny yn aneglur, ondnbsp;mewn bod yn syml, goleu, ac eglur. Dywed ambellnbsp;’ll, “ Y mae Mr.-yn rhy ddysgedig i mi o lawer—

PENNOD Vin.

y mae allan o fy nghyraedd.” Ond fel hyn y dywed y

dysgedig am yr un dyn, “ Y mae Mr.-yn siarad

yn y tawch; nid yn raliell nac yn uchel y mae, ond yn ein hymyl, er hyny o’r golwg.” Nid am fod y dyn ynnbsp;ddysgedig y mae yn aneglur, ond y mae yn aneglur amnbsp;ei fod yn anysgedig. Y mae y dyn gwir ddysgedig ynnbsp;gallu dwyn pethau pell yn agos, a’r dyn anysgedig ynnbsp;gyru pethau agos yn mhell.

BTRDEA.

Pa beth bynag fyddo natur y frawddeg, dylid peidio defnyddio gormod o eiriau; y mae trwy hyny yn collinbsp;ei nerth i raddau helaeth. Y mae gwahaniaeth mawrnbsp;cydrhwng ysgrifenu a siarad—wrth ysgrifenu dylai ynbsp;brawddegau fod mor gynwysfawr ag y mae yn ddichon-adwy eu gwneuthur, am y gall y darllenydd fynednbsp;drostynt eilwaith; ond y mae yn wahanol mewn ar-eithyddiaeth; y mae yn rhaid iddynt fod yn gyfryw agnbsp;a ddeallir ar unwaitli. Y ffordd i ochel meithder neunbsp;arfer gormodedd o eiriau -wrth siarad yn gyhoeddus,nbsp;yw ail-adrodd yr un syniad mewn gwahanol agweddau.nbsp;Jidrycli ar yr un gwrthddrych o wahanol safleoedd—nbsp;tynu darluniad o hono o wahanol stand-points, nes ynbsp;byddo wedi cael ei argraffu yn ddigonol ar feddwl ynbsp;gwrandawydd. Y ffordd i dori y gareg yw ei tharo ynnbsp;ami, ao nid trwy arafu y dyrnodiau. Pe ddywedir ynnbsp;ami am areithydd ieuango, fod ganddo feddwl hynodnbsp;gynyrchiol, pan mewn gwirionedd, na bydd ganddo ondnbsp;digonedd o eiriau, y rhai a reffyna allan yn ddiddiwedd.nbsp;Nid yw hyawdledd yn gynwysedig mewn geiriau, ondnbsp;mewn pethau. Gall dyn adrodd llawer o eiriau pryd-ferth, heb ddweyd dim synwyr. Amcan siarad ywnbsp;perswadio, a phan y methir cyrhaedd y n6d hwnw, ynbsp;mae yr holl eiriau yn ofer. Gall yr areithydd gael einbsp;wrandawyr i synu ac edmygu, trwy arfer llawer o eiiiau

GKAMADEG AKEITHYDDIAETH.

swynol, otid y mae yn anmhosibl addysgu, i argyhoeddi, a pherswadio.

Ar ol i’r areithydd ieuangc ysgrifenu ei araith, byddai yn lies iddo gymeryd ei ysgrifbin yn ei law, a mynednbsp;drosti yn fanwl. gan groesi allan bob gair a alio ei heb-gor, heb niweidio y synwyr. Gall y frawddeg fod ynnbsp;gyfryw ag y byddo yn anmhosibl ei byrhau fel y maenbsp;ar lawr, ond efallai y geilid gwneyd hyny trwy einbsp;dweyd mewn rhyw ffurf arall.

BKA'WDDEGAU DIANGENEHAID.

Ar ol cbwynu y geiriau, y mae yn angenrheidiol rai prydiau groesi brawddegau cyfain allan. Y mae ynnbsp;digwydd yn ami mewn cyfansoddiad, amrai frawddegaunbsp;na fydd angen ai^^ danynt. Y maent yn lie cynorthwyonbsp;1 gynyrohu dylanwad, yn ei farweiddio.

Dyma gynllun da,—Er mwyn gwneyd argraff ar y gwrandawyr, bydded i’r areithydd wneyd y frawddegnbsp;yn hir, pan byddo y pwngc yn gofyn hyny; ac ynanbsp;bydded iddo grynhoi yr oil o honi i gylch bychan:nbsp;¦wrth adrodd yr un hir, bydd y gwrandawyr yn cael eunbsp;parotói i dderbyn yr un fèr; Ýant yn gallu dcall yrnbsp;Un hir, a chofiant yr un fèr. Y mae Burke a Johnsonnbsp;Wedi bod yn hynod o Iwyddianus gyda’r dull hwn. Ynbsp;uiae yn fanteisiol i’r efrydydd ieuangc i arfer y dullnbsp;^iwn o siarad mewn ymddiddan cyffredin yn mhlith einbsp;gyfeillion, er gweled yr argraff a gynyrcha.

Yr ydym wedi manylu ar y pethau blaenorol am fod yr areithydd ieuangc yn dueddol i syrthio iddynt. Ynbsp;®ae defnyddio gormodedd o eiriau yn beichio athrylithnbsp;yn ormodol, nes y metha ymgodi yn fawreddog anbsp;phrydferth. Nid yw wedi ei ddodrefnu yn dda amnbsp;ei fod wedi ei orlanw a phethau diangenrhaid, ac ynnbsp;o bethau angenrheidiol; ac nid oedd wardrobenbsp;¦L'Uciillus, yn yr hon, meddai Horace, yr oedd pum’ milnbsp;n fantelli, yn gyfoethog os nad oedd yno wisgoedd er-eill. Nid Uyfrgell yn un dda am fod ynddi lawer o

PENNOD Vm.

lyfrau, ond pan fo ynddi lawer o lyfrau da; felly yn union gyda golwg ar iaith : nid yw yr areithydd yn gyf-oetliog o eiriau, ond mor bell ag y byddo y geiriau yn rhai da a phriodol. Dylai feddu ar eiriau a thipyn o nervenbsp;ynddynt—geiriau a bachau ynddynt i afael yn y bobl.

TREFN T GEIRIAU.

Dyma bwngc a ddylai gael ystyriaeth fanylaf y tyro mewn areithyddiaeth. Gall dwy frawddeg fod yn cyn-wys yr un rhifedi o eiriau, ao eto fod yn wahanol iawnnbsp;yn yr argraff a gynyrchir ganddynt—un yn Jyw, a’rnbsp;llall yn farm, a hyny oherwydd eutrefn. Fe sonir gannbsp;y dcethion am drefn naturiol y frawddeg, sef y '¦‘¦subjectquot;nbsp;yn nghyntaf, yna y “copulaquot; ac wedi hyny y quot;¦predicate;quot; ond yr ydym yn meddwl mai y dull goreu inbsp;drefnu y brawddegau, yw mabwysiadu y dull mwyafnbsp;sicr o gyrhaedd yr amcan, sef cynyrchu teimlad ac ar-gyhoeddi y gwrandawydd. Dyna, yn ol ein meddwl ni,nbsp;yw y ffordd fwyaf naturiol. Yn wir, nid yw rheolaunbsp;ieithoedd diweddar yn rhwymo yr awdwr i fabwysiadunbsp;un drefn neillduol; ond pa gyfieithydd o chwaeth anbsp;newidia yn wirfoddol drefn y frawddeg ganlynol,—nbsp;MiyaXri n quot;AfriiJji? 'E®£(Is/w», sef yn Gymraeg a ellir einbsp;chyfieithu yn hollol fel y gwreiddiol: “ Manor yw Diananbsp;yr Ephesiaid!” Mor wan mewn oydmariaeth yw cyf-ieithiad Le Clare, “ La Diane des Ephesiens est une grandenbsp;Déesse !quot; Mor anrnherffaith yw eiddo Beausobre. quot;Lanbsp;grande Diane des Ephesiens!quot; Mor wan eiddo Saci,nbsp;“ Vive la grande Diane des Ephesiens !quot; Fe welir oddi-wrth yr uchod mai y cyfieithiad Gymraeg yw yr agosafnbsp;at y gwreiddiol—yn wir y mae yn gosod y meddwl ynnbsp;berffaith, a hyny yn yr un drefn. Y mae yr iaithnbsp;Gymraeg yn rhoddi rhyddid i’r cyfansoddwr, a dylai einbsp;ddefnyddio yn briodol. Dylid trefnu y geiriau yn ynbsp;fath fodd fel y byddo y gair ag y bwriedir ei bwysleisionbsp;yn amlwg i bawb, a thrwy hyny wneyd italeiddionbsp;llawer o eiriap yn ddiangenrhaid.

GEAMADEG AREITHYDUIAETII. nbsp;nbsp;nbsp;107

PENNOD IX.

Htawdledd t Pwlpdd.

Yn y bennod a ganlyn, yr ydym yn bwriadu sylwi ar arbenigrvvydd neillduol y Pwlpud yn ei gysylltiad Êgnbsp;Areithyddiaeth; ac, mewn trefri i wneyd hyny ynnbsp;effeithiol, gwnawn ddefnydd o sylwadau Blair, Van-denhoff, Dr. Whately, Butler, ac ereill, ar y pwngc.

MAUTEISION NEILLDUOL T PWLPUD.

Y mae y pyngciau yr ymdrinir a hwy yn fwy urdd-asol a phwysig na’r lioil byngcian ereill ynghyd. Mae ambeU i bwngc yn ddyddorol i un dosbarth, ond ynnbsp;perthyn dim i’r dosbarth arall; ond mae y pyngciau anbsp;drinir yn y pwlpud yn perthyn i bawb—yn haeddunbsp;sylw pawb—ac yn gyfryw ag y gellir eu dwyn gartref,nbsp;gyda nerth, at galonau pawb. Mae y pethau a ymdrinir yn y pwlpud, hefyd, yn rhoddi y scope fwyaf i’rnbsp;gallu desgrifiadol, ac i’r gwres dirgymelliadol. Man-tais neillduol arall sydd gan y pregethwr yw, ei fod ynnbsp;cael dewis ei bwngc ei hun, ac yn ymddangos o flaen ynbsp;cyhoedd gyda’r holl gynorthwy a all y rhagfyriadnbsp;Eiwyaf manwl roddi iddo.

GWISGO HEN BETHAU MEWN DULL NEWYDD.

Dyma gamp fawr pregethu. Y mae pyngciau ei ¦draethiad yn dra chyffredin ac adnabyddus—wedi tynunbsp;®ylw cymaint o lefarwyr ac ysgrifenwyr, fel y maenbsp;^tighen am athrylith gref i wisgo yr hen wirioneddaunbsp;pwysig ac ardderchog mewn agweddau newyddion.nbsp;Aid oes eisieu gwirioneddau newyddion—Beibl newydd

PENNOD IX.

ac efengyl newydd—ond gallu athrylith i wisgo yr hen wirioneddati mewn gwisgoedd newyddion. Dyma waitlinbsp;a dyma orchest ac na all ond athrylith ei chyflawni.nbsp;Dyma lie yr oedd cryfder nerth yr hen bregetliwyr anbsp;ysgydwasant Gymru d’u hathrylith—yr oeddynt ynnbsp;cymeryd y gwirioneddau ac yn eu toddi yn eu smeltingnbsp;Jurnaces, ac yn eu Iluchio allan, trwy gymhorth eunbsp;hyawdledd, nes tanio cynulleidfaoedd cyfain.

TK WKTHDDADL YN EEBYN HYAWDLEDD YN Y PWLPUD.

Fe geir llawer a ddywedant na ddylai hyawdledd gael ei ddwyn i’r Pwlpud, am, meddant hwy, fod gwirioneddau crefydd, heb gelfyddyd, yn fwy llwyddianus.nbsp;Y niae y rhai a ddywedant hyny, yn amlwg, yn llafurionbsp;o dan gamgymeriad; oblegid nid yw hyawdledd ynnbsp;gelfyddyd falch a thwyllodrus, ac yn astudiaeth o eir-iau er gogleisio y glust yn unig. Nid dyna yw hyawdledd. Gwir hyawdledd ydyw y gelfyddyd o osod gwirioneddau yn y goleu mwyaf manteisiol i argyhoeddiadnbsp;a darbwylliad, meddai Blair. Gall pob pregethwrnbsp;ddysgu y gelfyddyd hon, a chyn y gall fod yn wirnbsp;bregethwr, rhaid iddo ei dysgu. Efallai y dywedir fodnbsp;rhai o’r pregethwyr mwyaf llwyddianus heb wyboddimnbsp;am hyawdledd fel celfyddyd; ond y pwngc i’w brofinbsp;yw, a oeddynt yn well pregethwyr am eu bod yn an-wybodus yn y gelfyddyd ; iieu, oni fuasai y pregethwyrnbsp;mawr hyn yn Dvy pregethwyr pe buasent wedi galw ynbsp;gelfyddyd hon ibv cynorthwyo ?

DYBEN PKEGETHD.

Dyben mawr pregethu yw darbwyllo, argyhoeddi, ac enill; a dyben areithyddiaeth i’w cynorthwyo inbsp;ivneyd hyny yn effeithiol. Y mae y pregethwr i res-ymu, addysgu, a dadleu; ond ei brif waitli yw darbwyllo ; a’r darbwylliad hwnw wedi ei sylfaenu ar argyhoeddiad. Dylai amcanu yn bai’haus i weithio ei

GRAMADBG AKEIÏHÏDDIAETÏI.

ffordd at y deall a’r galon, mewn trefn i wneyd gwir les. Y mae ceisio dylanwadu ar nwydau dynion, heb ynnbsp;gyntaf oleuo eu meddyliau, yn sier, yn y pen draw, onbsp;brofi yn aneffeithiol. Gall gynyrchu teimlad ar ynbsp;pryd, ond teimlad i ddiflanu yw hwnw—gall trwy hynynbsp;gynyrchu gwresogrwydd diflanol; ond nis gall gynyrchu effaith barhaus. Y mae llawer wrth bregethunbsp;yn amcanu at ddychrynu eu gwrandawyr trwy osod orinbsp;blaenau ddarluniau ofnadwy a effeithiant ar eu teim-ladau anifeilaidd, ond y mae y gwir bregethwyr ynnbsp;goleuo y deall, ac yn cynhyrfu tiriogaeth y gydwybodnbsp;a’r galon

DTLAI roD YN YMARFEBOL.

Nid neges i'awr pregethwr i’r pwlpud yw dysgu athroniaeth i’r gynulleidfa—eu hysbysu o ryw wirion-edd newydd—na dadlu rhyw bwngc dyrus; ond dylainbsp;fyned yno gyda’r unig amcan o wneyd ei wrandawyrnbsp;yn well dynion; ac mewn trefn i wneyd hyny yn effeitli-lol, dylai roddi iddynt olygiadau clir, ac argrafïiadaunbsp;perswadiol o wirioneddau crefyddol. Mae i gyfieithunbsp;y gwirioneddau pellenig i iaith teimlad y galon—dwyn ynbsp;peil yn agos, a’r agos yn nes. Y mae pregethu athroii-yddol yn goleuo, ond y mae pregethu ymarferol ynnbsp;goleuo ac yn gwresogi—goleu y Hoer yw y blaenaf,nbsp;end goleu yr haul yw yr olaf.

DYLAI FOD YN DDYN DA.

Y mae hyn o’r pwys mwyaf—mewn gair, nid yw ei holl gyrhaeddiadau ereill yn werth dim, os na fydd ynnbsp;ddyn da ei hunan. Y mae hjwyd pregethwr yn siaradnbsp;yn uwch na’i bregethau—mae ei fywyd yn bregeth agnbsp;*ydd yn cael ei darllen gan y byd. Y mae bywyd cy-®en llawer o bregethwyr yn rhoddi nerth i’w geiriau,nbsp;Ira y mae bywyd anghyson ereill yn gwanhau eu dy-Janwad. Y mae y gwir bregethwr yn credu yn ddiys-fieg yr oil a bregetha; ac nid hyny yn unig, ond y mae

PENNOD IX.

yn teimlo yr oil a greda. Maent yn effeithio ar ei galon ac ar ei fywyd. Heb fywyd cyson nid yw by-awdledd celfyddydol yn werth dim.

MAE I FOD YN DDIFKIFOL A GWEESOG.

Ni all boll fedrusrwydd byawdledd efrydol wneyd yn lie byn, er ei fod yn gynorthwy iddo—ac nid yw difrif-wcb a gwresogrwydd efrydol, beb fod yn tarddu oddiarnbsp;dduwioldeb, ond ffug a thwyll bawdd ei adnabod, Nisnbsp;gall celfyddyd gynyrcbu gwir deimlad a gwresogrwyddnbsp;yn ngbalon y pregetbwr, ond gall ei gynorthwyo i am-lygu y teimlad a’r gwres bwnw. Dyma y ddwy elfennbsp;ag sydd yn perthyn yn neillduol i byawdledd y pwlpud,nbsp;yn fwy na pbob siarad cyboeddus arall. “ Y mae naturnbsp;ddifiifol y pyngciau a berthynant i’r pwlpud yn gofynnbsp;dwysder; a’u pwysigrwydd i ddynolryw yn gofynnbsp;gwres.’’ Nid peth bawdd yw gallu uno y ddau betbnbsp;hwn yn ngbyd—y mae dwysder, pan yn cael y Uywodr-aetb, yn tueddu at fod yn unffurfiol a marwaidd; a’rnbsp;gwresog, beb gael ei gymysgu yn briodol a dwysder, ynnbsp;ymylu ar yr ysgafn a’r chwareus. Y mae cysylltu ynbsp;ddau betb hwn yn ngbyd yn anhawdd, mae’n wir, ondnbsp;nid yw yn anmhosibl. Dylai pob pregetbwr ag syddnbsp;yn dymuno bod yn llwyddianus, gyineryd trafferth inbsp;efrydu y pwngc hwn, gan fod ei Iwyddiant, i raddaunbsp;pell iawn, yn ymddibynu ar ei allu i gysylltu y ddaiinbsp;betb byn yn ngbyd—dwysder a gwres.

DYLAI Y PEEGETHWE FOD YN DDEFNYDDIOL.

Y mae y pregetbwr i ofalu, wrth chwilio am destun-au i bregethu arnynt, at fod yn ddefnyddiol. Mae llawer o bregethwyr yn amcanu at fod eu pregethau ynnbsp;synu y bobl; ond y mae defnyddioldeb yn ail betb. Ynbsp;pwngc cyntaf yw, ymdrechu at fod yn ddefnyddiol, acnbsp;mewn trefn i fod yn fwy defnyddiol, nid yn fwy pryd-fertb a barddonol, dylai alw am yr boll gynorthwyon anbsp;enilla trwy efrydu y gelfyddyd bwysdg o areithyddiaeth.

GEAMADEG AEEITHrDDIAETH.

DEWIS PTNGCIAU DEALLADWT.

Camp fawr j pregethwr yw oael gan y gynulleidfa i’w ddeall; os na chyrhaedda y n6d liwn, y mae ei hollnbsp;lafur yn waeth nag ofer. Ni ddylai er dim a chymerydnbsp;i fyny amser gwerthfawr ei gynulleidfa i ymdrin mewnnbsp;dull tywyll, amleiriog, a cliwmpasog, ar bwngo nadnbsp;ydynt yn ei ddeall. Y mae clywed rhai yn dweyd fodnbsp;liwn a hwn yn bregethwr mawr, am nad ydynt yn einbsp;ddeall, yn ddigon a pheri i bob dyn o chwaeth i wenu.nbsp;Nid yw hyawdledd yn byw yn rhywle yn y tawch, gannbsp;siarad dirgeledigaethau; ond y mae gwir hyawdledd ynnbsp;cydio gafael yn y gwirioneddau mwyaf pellenig, a’udwynnbsp;yn agos—i galonau ein gwrandawyr. Y mae y pregethwrnbsp;mawr (a gamenwir felly) yn gwneyd pethau bychain ynnbsp;bethau mawrion, ond y mae y pregethwr gwir hyawdl ynnbsp;gallu gwneyd pethau mawrion yn fychain, syml, a deall-adwy. Y pregethwr mwyaf dealladwy yw y pregethwrnbsp;mwyaf hyawdl bob amser. Hefyd, wrth ddewis testun-au, dylai defnyddioldeb fod mewn golwg bob amser.nbsp;Testunau cyffredin oedd gan John Jones, Talysarn, ondnbsp;yr oedd ei hyawdledd yn gallu dweyd pethau anghy-ffredin arnynt—ond yr oedd ef bob amser, fel pob dynnbsp;mawr arall, yn ddealladwy. Anmhosibl i’r dyn fod ynnbsp;Pregethwr da yn hir os na bydd yn un defnyddiol.

PEEGETH PEL CYFANSODDIAD.

Yn mhob pregeth y mae yn ofy-nol fod rhyw leading idea yn rhedeg drwyddi—un ffaith fawr, unnbsp;¦wers fawr, o amgylch y rhai fel eu canolbwynt, ynbsp;mae yr holl ffeithiau a’r holl wersi ereiU i ymgasglu.nbsp;J^id dweyd pobpeth yw pregeth—nid casgliad o adnod-wedi eu cyrdeddu yn nghyd yn fedrus yw pregeth

quot;Ond y mae pob gwir bregeth yn cynwys rhyw un ¦quot;^ers fawr ag sydd i gael ei chadw yn barhaus o flaennbsp;sylw y gynulleidfa. Nid yw hyn yn. tybio nad yw ynnbsp;^ngenrheidiol i ranu ac adranu y bregeth, os bydd eis-

PENNOD IX.

ieu, ond peidicr a rhami y pwngc, oblegid y mae trwy hyny yn cael ei wanhau. Fe wna yr efrydydd yn ddanbsp;i sylwi ar y cyfarwyddiadau a ganlyn:—

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dylai y pregethwr fod yn neillduol a manwl.nbsp;y mae siarad ar byngciau mewn iaith gyffredinol ynnbsp;rliwym o brofi yn anuniongyrcbol ac anargyhoeddiadolnbsp;—dylai ddyfod yn nes—siarad yn fanwl, cyfeirio ynnbsp;neillduol at ryw bwngc, er cynyrchu effaith foddliaol anbsp;pbarhaus. Pan yn dymuno cyfeirio y sylwadau at ynbsp;meddwyn, na fydded i’r pregethwr ei alw yn ddim arallnbsp;na meddwyn—anmhosibl cyfeirio ato, pari y mae ynnbsp;cael ei osod mewn dosbarth mwy cyffredin, er fodnbsp;hwnw yn ei gynwys. Y mae y meddwyn yn bechadur,nbsp;ond nid yw pob pechadur yn feddwyn.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Peidier a dweyd yr oil a ellir ddweyd ar unrhywnbsp;bwngc. Pigwch allan y prif bethau, a’r pethau mwyafnbsp;defnyddiol.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Wrth fyfyrio pregeth dylai osod ei hun yn sef-yllfa gwrandawr difrifol.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Dylai ymdrechu deall gwahanol gymeriadau einbsp;wrandawyr, a chymhwyso ei sylwadau atynt yn ol eunbsp;gwahanol ddosparthiadau.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Dylai yr iaith a ddefnyddia fod yn syml a phur.nbsp;Dylid gochelyd pob gair chwyddedig ac anarferol. Arnbsp;yr un pryd, y mae yr iaith i fod yn goeth ac urddasol.nbsp;Cadwer allan o’r pwlpud bob gair gwerinaidd.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Dylai fod yn ddoeth wrth ddyfynu yr Ysgry-thyrau. Y mae dyfyniad priodol ac uniongyrchol o’rnbsp;Ysgrythyr yn rhoddi awdurdod i’r hyn a ddywedir.

GWAHANOL BANAU PREGETH.

y mae Blair yn dosbarthu gwahanol ranau pregeth fel y canlyn: —

1. nbsp;nbsp;nbsp;Tr arweiniad.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Blianiad y pwngc.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Y treithiad neuyr eglurhad.

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

4. nbsp;nbsp;nbsp;T rliesymiad.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Y than serch-gynhyrjiol.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Y diweddglo.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Yr Arweiniad.

(1.) Mae i fod yn rhwydd a naturiol. Yn rhy ami o lawer y mae y rliagarweiniad yn angliysylltiol ênbsp;phvvngc y bregeth—yn ddernyn ar ei ben ei bun.nbsp;Dylai efrydu gwahanol ranau y bregeth, neu y cynllunnbsp;o honi, cyn dechreu y rhagymadrodd; ac wrtli wneydnbsp;hyny daw yr arweiniad yn rhwydd a natnriol.

(2.) Dylai fod yn fanwl. Mae sefyllfa y gwran-dawyr y pryd hwnw yn gofyn manylwch—maent eto heb eu meddianu a’r pwngc na’r rhesymau, ac fel can-lyniad naturiol, talant sylw manwl i ieithwedd a dull ynbsp;llefarwr.

(3.) Mae i fod yn wylaidd. Peidied ag addaw gor^ mod. Dylai ei dduli, ei lais, a’i holl ysgogiadau, fodnbsp;yn wylaidd. Er dim, peidied a rhoddi ei holl nerth ynnbsp;y dechreu, ond bydded iddo gryfhau ac yniddyrchafunbsp;fel yr a yn mlaen è’i bregeth.

(4.) Mae rhagarweiniad i fod yn y dull llariaidd. Nid oes yma le i danbeidrwydd a gw'res. Ehaid inbsp;feddyliau y gwrandawyr gael eu parotoi yn raddol.

(5.) Ni ddylid dyddarbod un rhan bwysig o’r pwngc. Wrth gyfeirio at y pethau y bwriedir eu trinnbsp;yn y bregeth yn y rhagarweiniad, y maent yn colli eunbsp;grym a’u newydd-deb.

2. nbsp;nbsp;nbsp;llhaniad y 'pwngc.

(1.) Dylai gwahanol benau y bregeth gael eu gwa-haniaethu yn hollol oddiwrth eu gilydd, fel na byddo I’r naill gynwys y Hall.

(2.) Wrth ranu dylid bod yn naturiol.

(3.) Dylai y gwahanol benau ddihysbyddu y pwngc.

(4.) Dylai y termau a arferir fod jm gryno ac eglur.

(5.) Gocheler rhag lluosogi y penau yn ddiangen-rhaid.

PENNOD IX.

3. nbsp;nbsp;nbsp;F treithiad neu yr eglurhad.

Yn y fan hon y mae i draethu ei bwngc yn deg a tbawel cyn dechreu ei resymu na ohyiïroi nwydau einbsp;wrandai¥yr.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Z Rhesymiad.

(1.) Gocheler cymysgu rbesymau S,’u gilydd mewn modd dyryslyd.

(2.) Gyda golwg ar y gwalianol raddau o nerth, y rheol oreu ydyw iiiyned yn iiilaen mewn ffordd o es-gyneb. Dechreu gyda’r rliesymau gwanaf, a diweddunbsp;gyda’r rhai cryfaf.

(3.) Pan y byddo y rhesymau yn gryfion, dylid eu trin ar wahan oddiwrtli eu gilydd.

(4.) Ki ddylid estyn rhesymau yn rhy bell, a’u lluosogi yn ormodol.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Y rlian serch-gynhyrjiol.

(1.) Dylid ystyried a'fydd y pwngc yn caniatau y fath deimlad; ac os bydd, pa ran o’r bregetli fydd yrnbsp;un mwyaf addas i gynyg arno. Mae peuderfynu hynnbsp;o’r pwys mwyaf. Cyn y gall y pregethwr gynhyrfu ynbsp;sereh, rhaid iddo yn gyntaf fod wedi enill drosodd ynbsp;deail a’r farn.

(2.) Peidier a ffurfio un gosodiad i’r dyben o greu cyffroad. Mae y drefn anuniongyrcLol yn fwy sicr onbsp;Iwyddo i wneyd argraff—cymeryd mantais ar yr adegnbsp;briodol i greu teindad, ar ol parotoad priodol, yw ynbsp;ffordd fwyaf effeithiol. Ni ddylai y pregethwr ry-buddio y bobl o’i fwriad i’w cynhyrfu, ond dylai eunbsp;cyffroi heb yn wybod iddynt.

(3.) Sylwer fod gwahaniaeth rhwng dangos i’r gy-nulleidfa y dylent deimlo, a pheri iddynt deimlo yn weithredol.

(4.) Dylid gofalu am iaith briodol y nwydau. Gall fod y ffigyrau yn hyf, y geiriau yn gryfion, a’r agweddnbsp;yn gyffrous, ond ni ddylai yr iaith fod wedi ei heichio

GEAMADEG AEEITHTDDIAETII.

ag addurniadau a gwyclider. Mae byny yn hollol allan o ]e yn y rban yma o’r bregeth.

(5.) Na pharhewch y serch-gynhyrfiol yn rby hir.

6. T Diweddglo.

(1.) Dylent gyfodi yn naturiol oddiwrtli yr liyn a ddywedwyd.

(2.) Dylent beidio tori ar rediad ac undeb y bregeth.

YE ESIAMPLAU

Yr ydym yn y fan hon yn rhoddi daman o bregeth-an, a sylwadau ar bregethu, er mwyn i’r efrydydd weled gwahanol ddulliau pregethwyr hen a diweddar. Y maenbsp;trefn pob un o honynt yn dda, er yn gwahaniaethn ynnbsp;fawr oddiwrtli eu gilydd. Yr oedd Morgan Howellsnbsp;yn fawr yn ei ddnll ef, a John Elias yn fawr yn ei dduUnbsp;yntau ; Christmas Evans yn farddonol iawn, a Kow-land Hughes yn rhesymwr cadarn; John Jones, Tal-ysarn, yn gryf fel angel; John Evans, Llwynffortun,nbsp;yn naturiol; a D. Eoberts, Caerynarfon, yn wreiddiolnbsp;a synwyrol. Nid pigion sydd yma o’r pregethau goreunbsp;—nid dyna' ein haincan—ond rhyw un bregeth ynnbsp;perthyn i bob dosbarth.

PBEGETH MORGAN HOVrELLS.*

“ Da yw i mi fy nghyfituddio; fel y dysgwn dy ddeddfau.”

PsAlM cxix. 71.

Yr oedd Martin Lather yn dweyd fod llawer Cristion wedi •lysgu mwy mewn ehwech wythnos o gystndd, nag niewn chwe’nbsp;®iynedd o’r ysgol oreu. “ Mawrheaist dy air uwchlaw dy enwnbsp;oh pan y mae ei Want yn gwyro, neu yn crwydro oddiwrthnbsp;7 gair, mae ê yn gyru cystndd i’w galw yn ol. Ni fynai rhai onbsp;nonom er dim fod heb y cystuddiau ag sydd wedi ei'n cyfarfod,

Caerdy^®quot;^** yi “«hod o “ Boanerges,” gan y taleutog E. Morgan,

PENNOD IX.

Y profiad meivn gorthrymderau—yr ymweliadan—receiptsma.'nr ei Ragluniaeth ydynt; ond nid yw y rhai hyn da i bawb,—ynbsp;maent yn dda i ni, os gallwn ni ddweyd “ da.” “ Yr un ddam-waiii a ddygwydd i’r cyfiawn a’r anghyfiawn.” Darfu i’r ys-tormydd diweddaf yru llawer llong i’r porthladd, ond taflwydnbsp;ereill a.r y creigiau. Mae cysuron y saint yn flaen-brawf onbsp;gysur y nef; gofidiau yr annuwiol yn flaen-brawf o drueninbsp;nifern. Mae melldith 2)uw yn nby yr annuwiol. Mae Duwnbsp;yn rhoi aur ac arian wrth y canoedd a’r miloedd i’r annuwiolnbsp;yn ei anfoddlonrwydd,—yn rhoi Twrc i Mahomet, fel asgwrn inbsp;gl. Fe aeth y gwr goludog o lawnder j dlodi dragywyddol,—nbsp;o wely o “ down ” i wely o dta. Neges rhai yn y byd yma i’wnbsp;hel cyfoeth i’w plant, fel pe byddai Duw i fod jn fankrupt ynnbsp;yn yr oes nosaf. Mae gan rai ormod o sails i’w llestri, a rhynbsp;fach o falast. Mae arnaf B ofn fod y llwyddiant presenol arnbsp;fasnach yn farnol. Mae hi yn berygl bywyd ar yr ystrydoeddnbsp;yn y gweithfëydd y dyddiau yma. Mae’r bobl yn gwneyd tru-gareddan Duw yn shutters i gau Duw allan, yu lie yn Ifeuestrinbsp;i weled'Duw trwyddynt,—yn risiau i fyned i lawr i uffern, yn lienbsp;i e.sgyn i fyny at Dduw mewn mawl. Maent yn loado cannonsnbsp;Khagluniaeth i saethu yn ol at Dduw. “ If God’s mercies arenbsp;not loadstones to draw thy soul to Christy they will he millstones tonbsp;sink thee to hell” Mae gweinidogaeth yr efengyl yn foddion inbsp;galedu llawer. “ Sennou proof and gospel hardened,quot; dyna fel ynbsp;mae'r bobl y dyddiau hyn. Ni fu erioed fwy o ragrith nag ynnbsp;yr oes hon. Mae'r bobl yn bwyta damnedigaeth yn y swpernbsp;santaidd, wrth y miloedd. Mae yr haul yna yn niwed i lygaidnbsp;gweinion,—y mae ê yn toddi rhai pethau, ond yn caledu y clai;nbsp;felly nid yw cystudd ddim yn dda i bawb.—Nid yw ddim ynnbsp;dda yn ei natur,—nid yw ddim yn dda yn ei achos, sef pechod,nbsp;—nid yw ddim yn dda yn ei eflfaith yn ami,—mae yn peri tnchannbsp;ac anghysur mawr,—nid yw ddim yn dda yn ngolwg dynion ynnbsp;gytfredin, ac y mae dynion duwiol yn ami yn dyrysu am hyn.nbsp;“ Yn fy erbyn i y mae hyn oil,” meddai un ; a dim rhyfeddnbsp;ychvraith ei fod yn dweyd felly. Yr wyf fi yu gweled mwy onbsp;Dduw yn hyn nS, dim ; —ei fod yn tynu y daioni mwyaf o’rnbsp;drwg mwyaf. Yr oedd Job yn gallu dweyd, -“Bendigedignbsp;fyddo enw yr Arglwydd,”—ond. dyma y class uwchaf yn ysgo)

GEA5IADEG AREITHYDDIAETII.

Icsu Grist: eto, yn niwedd yr oruchwyliaeth, fe felldithiodd yntau ddydd ei enedigaeth, a’r nesaf peth at felldithio Downbsp;oeddhyny. Mwy o ddiolch i Ddaw a’i ras, nag i Job a’i amyn-edd ; eto, dylem gydymdeimlo a’r rhai y mae Duw yn eu trinnbsp;fel hyn. Ond da i’r Cristioii gael ei gystuddio, ac nid yn unignbsp;da yn ddyoddefol, oud yn weithredol. Peth raawr yw gallunbsp;dal pob cyflwr. “ Na ddyro i mi na chyfoeth na thlodi.”nbsp;Dacw ddoethineb Ahitophel yn ffolineb,—parch ac anrliydeddnbsp;Herod yn dybenu yn ei ddystryw. Mae y cyflwr fel y mor, ynnbsp;troi pob afon a rêdiddo yn hallt fel efe ei hunan. Peth mawrnbsp;yw cael constitution i ddal pob climate,—llefwch am gyfansodd-iad i ddal climate carcharau a iïagodau, amp;c. Mae llawer ynnbsp;dyfod allan o’u cystuddiau fel yr un y mae Bunyan yn s6n amnbsp;dano, yn dyfod allan ar yr ochr nesaf i ddistryw; ond y mae ynbsp;Cristion yn sier o ddyfod allan yr ocbr nesaf i’r nef. Y maenbsp;yn dda weithiau myned oddiwrth ragluniaeth dywell at y gair.nbsp;“Dedwydd yw yr hwn a geryddir gan yr Arglwydd.” Mi anbsp;ddarllenais fod yn mhlith y philosophyddion paganaidd, gantnbsp;a haner o ffyrdd i fod yn ddedwydd, ond dim un trwy garchar-au a dyoddefiadau. Dedwyddwch y ffordd yw hwn, ac nidnbsp;dedwyddwch pen y daith. Ond diolch, os anialwch yw hi yma,nbsp;yr ochr draw cawn gauu yn braf,—

“ O fryniau Caersalem ceir ^eled Holl daith yr anialwoh i gyd,” amp;c.

Ond y mae edrych ary bryniau o’r anialwch o’r un natnr a llawn cystal, ond ei fod yn fyrach parhad, ag yw edrych ar yr anialwch o’r bryniau. Mae Satan weithiau yn peri i bob gwyntnbsp;chwythu ar y Cristion er ei ddyfetha, ond y mae y nefoedd ynnbsp;bwriadu yn wahanol. Y mae ei Dad yn eistedd wrth enau ynbsp;ffwrn, ac yn dyfod a’r Cristion allan “wedi ei buro.quot;

“Darfu’n noddfa mewn creadur,

Rhaid cael noddfa ’n nes i’r nef.”

Pan oeddwn i yn Ijlundainj mi a gefais fy mhoeni yn fwy nag erioed gan y diafol. Yr oedd yn dyfod bob boren i’m ’stafellnbsp;a bwndel mawr o Rufain, ac weithiau un arall o Gymru, ac ynnbsp;eu unpacho o’mlaen, ac yn rhoi lectures arnynt, nes y bum «bronnbsp;a drysu ond, diolch am danynt, gwelais fw-y o werth nag er-

PENNOD IX.

ioed yn ein Harch-offeiriad Mawr, “yr Hwn ni ad eich temtio uwchlaw yr hyn a alloch,” amp;c.

Diolch ! Mae Duw yn gweled y diwedd o’r dechrea,—pob wheel yn ei le, y fly-wheel a’r cwbl. Yr oeddwn i yn arfer torinbsp;plans i mi a’r plant, ond cefais ddigon ar hyny ; yr oedd “ Duwnbsp;yn eu dryllio hwy i gyd.” Mae llawer o’r plant am garvonbsp;iddynt hwy en hunain, ond yn tori eu bysedd wrth hyny : ac ynbsp;mae rhai am eistedd yn y parlwr gyda’r meistr, yn lie gweithionbsp;gwaith j meistr: ond y mae cariad, yn gystal a doethineb ynnbsp;gweithredu. Dy les, Gristion, sydd mewn golwg yn y cwbl.nbsp;Fe all’sai dy Dad Nefol dy gymeryd i’r nefoedd mewn cerbydnbsp;o ds,n, heb i ti wybod dim am rwystrau, na thlodi, na chystudd,nbsp;amp;c. Ond, diolch, mae afiechyd corff yn lies i enaid,—collinbsp;priod yn gwneyd i ti, Gristion, i anwylo dy Dad yn fwy. Gwel-wch ddiwedd yr Arglwydd. Jehofa yvv yr Actor penaf ar y stage,nbsp;er ei fod o’r tu ol i’r curtains; ond fe fydd gorfod ar Satan inbsp;gwitio’r play pan ddaw Duw i’r golwg. Mae y Gristion ynnbsp;tynu cysur, yn laf, O gyfamod Duw;—2il, O addewidionnbsp;Duw; Sydd, O briodoliaethau Duw. Byddai Luther mewnnbsp;cyfyngder yn canu y iGfed Psalm. Gristion, mae genyt Dduwnbsp;yn Dad i ti, yr eglwys yn fam i ti, a Christ yn Frawd i ti, acnbsp;angeu heb golyn,—pob gwynt yn dêg i’r bywyd tragywyddol.nbsp;Immanuel, Duw gyda ni mewn cnawd,—golud Calfaria,—ynbsp;gyfi-yngdod fendigedig,—y feichniaeth,—y freniniaeth. “Acnbsp;a ddarostyngodd bob peth dan ei draed ef, ac a’i rhoddodd ynnbsp;ben uwchlaw pob peth i’r eglwys.” Ein braiod yw, gyfeillion.

“ Ac y mae’r cwbl sydd mewn bod Dan ei awdurdod ef 1”

Pan oeddwn i yn Llundain, yr oeddwn i yn gweled enwau ar rai o’r ’strydoedd, megis Silver Street, o Glden Crescent, amp;c.;nbsp;ond, dyma hwy mamp;vmproflad. 0 ! drefn Duw yn cynal mewnnbsp;ystormydd! Beth yw cyfoeth y ddwy India at hyn ? Maenbsp;dirmyg Crist yn fwy na golud yr Aipht. Mae’r philosopher’snbsp;stone yn meddiant y Gristion, sydd yn troi pob peth yn aurnbsp;—yn gwneyd trefn o gymysgedd,—creadigaeth o chaos,—nbsp;harmony out of discord,—cyfoeth o d\oAi,—jubili o gaethiwed,—nbsp;angeu yn elw. Mae yn cael mêl o ’sgevbwd yr hên lew,—yn

GEAMADEG AREITHTDDIAETH.

peri i falais Judas fod yn iachawdwriaeth i’r byd. Dacw’r pysgodyn yn llyngcu Jonah,—yr oedd yn rneddvvl fod darfodnbsp;am dano,—ond gorfod arno ei daflu a’r dir sych wedi hyny;nbsp;felly fe fydd gorfod ar yr hên forfil angeu i daflu y Cristion ynnbsp;safe ashore i'r hafan ddymunol. Yr wyf yn cofio am ryw ddynnbsp;da a safiwyd rhag boddi, wrth ddyfod ar gefn dolphin i dirnbsp;sych. Ni waeth gan ein Duw ni pa un ai inside neu outsidenbsp;passenger, ond cael ei blentyn yn safe ashore. Gogoniant !nbsp;feth fyn di adref yn ddiogel, blentyn!

PEEGETH JOHN ELIAS.

“ A -wyt ti yn credu yn Mab Duw ?—Pwy yw efe, 0 Arglwydd, fel y creel* wyf ynddo ?—Yr hwn sydd yn ymddiddan a tlii, liwnw ydyw efe.—Yr %vyfnbsp;fi yn credu, 0 Arghvydd. Ac efe a’i haddolodd ef.”—Ioan ix. 35—8S.

Y MAE’r gofyniad hwn yn addas i’w ofyn i bob un o honom ni. Yr oedd y dyn hwn wedi cael peth raawr gan Grist,—yr oeddnbsp;ganddo feddyliau uchel am dano,—wedi sefyll drosto, a dyoddefnbsp;yn ei achos ; eto, gofynwyd iddo, “ A wyt ti yn credu yn Mabnbsp;Duw ?”

Mae’r bennod hon yn cynwys hanes gwyrth o eiddo Crist, na chlybuwyd erioed o’r blaen am ei bath. Adn. 32. Tua chan’nbsp;nilynedd yn ol cafwyd allan, trwy gelfyddyd, ffordd i ddwynnbsp;rhai i w'eled a aned yn ddall. Ond ni arferodd Crist gelfyddydnbsp;na moddion meddygol, eithr cyflawnodd wyrth ryfeddol. Cy-ffrodd y Phariseaid pan glywsant am y peth, a dechreuasantnbsp;boli y dyn a’i rieni. Dywedodd y dyn mai lesu a wnaethainbsp;byn; ond yr oedd ef heb weled yr lesu, oblegyd Efe a giliasainbsp;tra y bu y dyn yn ymolchi yn llyn Siloam. Adn. 12. Ond yrnbsp;oedd gan y dyn feddwl mawr am dano, a thystiolaethai o flaennbsp;y rhai oeddynt yn ei holi, mai lesu o Nazareth oedd,—mainbsp;prophwyd oedd,—a’i fod o Dduw ; ac felly yr oedd yn ei gan-nrol a’i amddiff'yn mor belled ag yr oedd yn ei adnabod. Cy-nierodd y Pharisëaid ei fod yn ei addef yn Grist, a’i fod ynnbsp;ddysgybl iddo, a bwriasant ef allan o’r synagog,

Sylw 1. Dyoddefodd yn achos Crist er gwaned oedd ei ffydd.

PENKOD IX.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Yicofjnodd Crist am dano, cafodd ef, goleuodd ac j'm-geleddodd ef, ac eglurodd ei hun iddo.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Efe a wyddai o’r blaen gymaint ag y mae’r Sosiniaid ynnbsp;ei addef am Grist, ei fod yn yti da, yn brophwyd, ac o Dduw;nbsp;eto nid oedd yn gwybod digon i’w gadw, nes i Grist ei eglurhaunbsp;ei hun yn fwy iddo. Mynodd Grist afael arno i wneuthnr hyny;nbsp;ac yn y testun ni a gawn yr ymddyddan a gymerodd Ie rhyng-ddynt ar yr achlysur. Mae Grist yn gofyn iddo am ei ffydd;nbsp;yntau yn gofyn am wrthddrych ffydd ; Grist yn eglurhau ei hunnbsp;iddo; a’r dyn yn gwneyd proffes o’i ffydd, a ffrwyth ei broffesnbsp;ot dd ei addoli.

SÏL-W.tBAU ATIIUAWt.iETIIOL.

I. nbsp;nbsp;nbsp;Y MAE CKEDU AN MaB DüW O BWYS MAAVR.

II. nbsp;nbsp;nbsp;Y MAE ADNAEOD T ÖAVKTIlDDByCH I GKBDU YNDOO YNnbsp;AliGIIENBHEIDIOE.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Riiaid I Gkist ei eglurhau ei iiun cyn y ceed ni.bnbsp;YNDDO.

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Y MAE PROEEESÜ AC ADDOLI YN CANLYN GWIE GEEDU.

I. Y Mae oredu yn Mab Düav o bwys m.awe, “ A wyt ti yn crednyn Mab Duw ?” Er cael agor dy lygaid, mae y per-ygl yn fawr heb gredu; ac o’r tu arall, er cael dy fwrw allan o’rnbsp;synagog, ni byddi ddim gwaeth, ond credu.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Anfonodd Duw ei Fab i’r byd i gadw pechaduriaid.nbsp;loan iii. 16; i. 18, 34; x. 36; Ehnf. i. 4.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Y rhai a gredant ynddo a gedwir. loan iii. 14, 15;nbsp;1 loan V. 13. “ Credn yn ei enw Ef, a chael bywyd ynddo.”

3. nbsp;nbsp;nbsp;Er i Grist ddylbd i’r byd,— er ei fywyd a’i angeu ef, ernbsp;clyAved am dano, a bod a meddyliau parclins am dano, rnewnnbsp;llawer o bethau, ni chedivir neb heb gredu ynddo, ïe, credunbsp;ynddo fel Mab Duw. Nid digon ei alw yn lesu, a’i gydnabodnbsp;yn Bropliwyd, a dyn da; y mae gwir ffydd yn edrych ar einbsp;Dduwdod. Mat. xvi. 16 ; 1 loan iii. 20.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Dylem holi ein hunain a ydym yn credu ynddo. Y maenbsp;o’r pwys mwyaf i ni wybod hyn. Os heb gredu, yr ydym dannbsp;gollfarn, ïe, dan ddigofaint Duw. loan iii. 18, 36.

II. Mab’n angheneheidiol aenabou y gavrihddrych i gredu YNDDO. “Pwy yw efe?” Nid oedd y giyr hwn yn

GRAMADEG AREITIIYDDIAETH.

gwybod mai y gwr a agorodd ei lygaid oedd yn ymddyddan amp;g ef, canys ni welsai ef erioed. Pwy yw Mab Duw ? y mae arnafnbsp;eisieu adnabod y Person hwnw, “ fel y credwyf ynddo ef.” Panbsp;beth ydyw ef ragor ereill ?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ Yn awr y gwyddoiu y gwyddost

bob petli,—wrlh hyn yr ydym yn credu ddyfod o honot allan oddiwrth Dduw.” (loan xvi. 30.) Gwijhod, yna credu. Mae’nnbsp;rhaid cael “meddwl i adnabod yr Hwn sydd gywir,” yna “yrnbsp;ydym ni vn y Cywir hwnw,” *S:c. (i loan v. 20.) Y Tad syddnbsp;yn ei ddatguddio, Mat, xvi. 17 ; ac y mae’n gwneyd hyny irnbsp;rhai yr ewyllysio, Mat. xi. 25—27.

Sylw 1. Dylai gweinidogion y gair bregethu yn eglur y gwrthddrych mae i bechadur gredu ynddo: Efe ddylai fod ynnbsp;brif destun eu pregethau. 1 Cor. ii. 2 ; 2 Cor. iv. 5 ; Phil. i. 18.nbsp;Pregethu ei Berson, fel Mab Duw, ei gnawdoliaeth, ei osodiadnbsp;yn ei swyddau ac yn neddfle ei bobl, ei fywyd ei angeu, ei ad-gyfodiad a’i esgyniad, amp;c.; ac oddiar hyny yr anghenrheidrwyddnbsp;o gredu ynddo,—beth yw credu?—pwy sydd yn rhoi ffydd?nbsp;amp;c. Oni allai llawer sy’n gwrando ofyn i rai pregethtvyr, ar olnbsp;iddynt eu hannog i gredu, “ Pwy yw efe, fel y credwyf ynddo

2. Dylai y gwrandawyr eu holi eu hunain a ydynt yn gwybod pwy yw y person y gelwir arnynt i gredu ynddo, a llafurio mwy am wybod yn gywir am y person hwn. Trwy hyny yrnbsp;enillir i gredu.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Rhaid i Grist ei eodurhau ei hun, a’k T.ad iew'tnbsp;EI YsERVD ei ddatguddio, I GAEL RHAI I GREDU YNDDO.nbsp;“Ti a’i gwelaist ef” a’th lygaid yn awr; profaist ei waith,—nbsp;gwelaist a’th feddwl ei fod Ef yn iin mawr o r blaen ; yn awr ynbsp;mae yn ymddyddan S, thi; trwy ei eiriau y’th achubir, y dygirnbsp;di i gredu. Mat. xi. 25; loan iv. 26 ; xiv. 21, 23.

Sylw,—Lie y mae ymofyniad am dano, efe a’i heglura ei hun yn fuan. loan vii. 17; Actau x. 31—33. Ac, O ! mor felusnbsp;yw' y gair, “ Myei yw !”

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Y MAE PROFEESU AC ADDOU YN CANLTN CREDU YNnbsp;Mab Duw. 1. Felly yr oedd gyda Thomas; wedi i’r lesunbsp;siarad ag ef, “ Fy Arglwydd a’m Duw !” ebai efe. loan xx.nbsp;26—28. Felly y rhai oedd yn y Hong, ar ol tawelu yr ystormnbsp;pan aeth yr lesu i inewn atynt—“ hwy a’i haddolasant ef, gan

PENNOD IX.

ddywedyd, Yn wir Mab Duw ydwyt ti.” (Mat. xiv. 33.) Yr un modd y dysgyblion, ar ol ei adgyfodiad, “pan welsant ef,nbsp;hwy a’i haddolasant.” (Mat. xxviii 9,17; Luc xxiv. 52.) Mae’rnbsp;nefolion i gyd yn ei addoli. Dat. v. 9—14.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Credu, a phroffesu ei fod yn credu. “ Yr wyf yn credu,nbsp;O Arglwydd.” Felly y gwnaetli Pedr drosto ei bun a’i gyd-ddysgyblion, “ Ac yr ydym ni yn credu, ac yn gwybod, inainbsp;tydi yw y Crist Mab y Duw byw.” (loan vi. 29.) Felly tad ynbsp;bachgen ag ysbryd aflan ynddo, “ dan lefain ac wylofain, anbsp;ddywedodd, Yr wyf li yn credu, 0 Arglwydd; cymhortli fynbsp;anghrediniaeth i.” (Marc ix. 24.) Lie y bydd credu yn y galon,nbsp;rhaid hefyd cytfesu a’r genau. Rhuf. x. 10.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Ymostwng ac ufuddhan iddo fel Brenin. Salm ii, 12 ;nbsp;xlv. 11. “ Yn Nghrist lesu ni all enwaediad ddim, na dien-waediad, ond ffydd yn gweithio trwy gariad.” (Gal. v. 6.)

CYMHWrSIADAir.

1. nbsp;nbsp;nbsp;A ydym ni yn credu yn Mab Duw ?

2. nbsp;nbsp;nbsp;A adwaenom ni Ef ? a welsom, ac a glyw.som ni Ef einnbsp;hunain, yn wrtbddrycli teilwng i gredu ynddo ?

3. nbsp;nbsp;nbsp;A ydym yn ei gyffesu, ac yn ei addoli ef, ac yn ufiidd-hau iddo?

4. nbsp;nbsp;nbsp;Gochelwn fyw heb hyn, neu ar lai na hyn. Ceisiwnnbsp;wybod hyn.

PEEGETH CHEISTMAS EVANS.

PEYNEEIOAETH TEWI BEIDWEETH A GALLÜ T CYFETHGWH.

“ Gan ddileu ysgrifen-Iaw yr ordeiuiadau, yr hon oedd i'n iierbyu ui, yr hon oedd yngwrthwyneb i ni, ac a’i cymerodd hi oddiar y ffordd, gau einbsp;hoelio wrth y groes.”—OoL. ii. 14.

y MAE y llythyr hwn yn Hawn o ddirgelwch yr efengyl. Mae yr Apostol yngosodallan ogoniant dwyfol person y Cyfryngwr,nbsp;wedi ei wisgo a chyflawn fawredd Creawdwr a Chynnaliwr pobnbsp;peth, ac wedi cael y blaen ar bob creadur yn y nef ac ar ynbsp;ddaear, ac yn awdwr o’r holl greadigaeth ; oblegid trwyddo efnbsp;y daeth bob peth, yr hwn ei hun oedd cyn pob peth, ac nid oesnbsp;ond efe a all fod yn gyleh am bob peth i’w dal ynghyd, neu inbsp;gyd-sefyll. Hwn a wisgodd natur dyn, ac yn nghorff ei

GKAMADEG AEEITHYDDIAETH.

gnawJ, trwy farwolaeth ar bren, a gymododd holl bethan Daw amp; Duw ; ac y mae holl gyflawnder y Duwdod yn trigo, nid ynnbsp;caeV ei gynwys, eithr mewn utideb a’r enaid a’r corff hwnw anbsp;¦wabanwyil oddiwrth eu gilydd ar y groes ; ond ni thorwyd yrnbsp;andeb oedd rhwng y ddau a’r Duwdod. Yn awr, yn y testunnbsp;y mae yn darlnnio Crist fel Machniydd, mewn undeb a’i bobi,nbsp;ac yn elfeithio prynedigaeth trwy bridwertli a gallu.

I. nbsp;nbsp;nbsp;Dakluniad o’e Caethiwed yr oedd ei boblynddo.

II. nbsp;nbsp;nbsp;Ceisx YU gwaredd trwy beidwerth a gallu ; yrnbsp;hwn a enillodd fuddugoliaeth ogoneddus ar y groes cyn einbsp;gadael hi, ond eto yn anvveledig i ddynion y pryd hwnw; ondnbsp;ychydig iawn o’r haul oedd wedi dyfod allan i’r golwg o dan ynbsp;diffyg mawr a fu arno. Gweithiodd yn y cwmwl, a gwnaeth einbsp;ffordd trwy y mor, a llwybr yn y dyfroedd dyfnion, y rhai a lif-ant dros ei ben ef, a daeth i’r Ihn draw yn fuddygol ar foreu ynbsp;trydydd dydd

I. Darldniad O’e caethiwed ye oeddem hi ynddo. Yr oeddem yn gareharorion cyfiawnder, ac yn gaffaeliaid y cryf-arfog. (1.) Yr oedd ysgrifen-law yn ein herbyn. Ysgrifen ynbsp;ddyled, medd y cyfieithiad Ethiopaeg (Ethiopic version), meddnbsp;Dr. Gill. Pan bechodd Adda, daliwyd ef ag ysgrifen y ddylednbsp;ofarw, yr hon a ysgrifenwyd gan fys Duw yn llyfr y ddeddfnbsp;foesol, a darllenodd hi i Adda cyn y cwymp ; ond anghofioddnbsp;hi wrth geisio myned yn ddnw, trwy fwyta ifrwyth y pren ; ondnbsp;¦wedi pechu, darllenodd Duw hi yn ei gydwybod ef, nes y llan-Wyd ef ag ofn. Daeth adref ato y geiriau, “ gan farw ti a fyddinbsp;farw.” Pwy a’i hysgrifenodd ? Duw yn erbyn dyn. Pa faintnbsp;oedd hi yn ymofyn gan ddyn ? Llawer. Ai mwy na deng milnbsp;0 dalentau? le, can’ miliwn mwy; yr oedd yn gofyn ei enaidnbsp;yn aberth bythol i farwolaeth gyfiawn. Ond wedi rhoddi yrnbsp;addewid o 'Waredwr, darfu i drugaredd drefnu ebyrth o fywydnbsp;anifeiliaid i wneuthur taliad cysgodol i’r ysgrifen-ddyled hon.nbsp;Dan y daeth Duw i lawr i gyfamodi a’i bobl ar Sinai, fe ddyg-odd ysgrifen y ddyled yno yn ei law, a deallodd yr holl wersyllnbsp;nad allasent fywyn wyneb gofynion y ddeddf; gwelsant fod eunbsp;hywyd wedi eu fforffedu yn eu hwyneb, Trefnodd trugareddnbsp;t fustach gael ei ladd trwy dywallt ei waed yn lie dyn. Yr

PENNOD IX

oecid yr addolwyr yn y deml yn rhwym o ddwyn ebyrth a bywyd ynddynt at Dduw, i gael marvv yn eii lie, a myned i’r tan. Ofn-odd Moses fflam yr aberth oddiar y graig, rhag i’r fflam dan-11yd ei losgi ef yn lludw ; ond deallodd ei wraig, gan i’r angelnbsp;fyned ei ban yn en lie hwyut i’r tan, fod ffafr i’w chael. Yrnbsp;oedd yr boll addolwyr' wrth ddwyn eu creaduriaid i golli ennbsp;bywyd yn eu lie ar allorau Duw, yn cydnabod fod eu bywyd bwynbsp;yn ddyledus i'r ysgrifen-law, ac yr oedd eu barchoffeiriad ynnbsp;rhwym o gyffesu ei boll bechoJ mewn modd manol ar ben yrnbsp;aberth. Lef. xvi. Nid oedd dim gwir iawn am becbod mewnnbsp;nn modd yn cael ei wneyd trwy yr boll waed a liwiodd wisgnbsp;Lefi yn goch, ac allorau Duw, na gwir faddeuant am y bainbsp;lleiaf. Yn yr boll ebyrth hyny yr oedd adgoflfa pechodau, acnbsp;nid eu madden. Am fwy na dwy fil o flynyddoedd bu acbosnbsp;cymod pechadur a Duw yn cael ei drin, a’r ysgrifen yn cael einbsp;darllen ar fynydd Ebal bob blwyddyn, a’r ddyled yn chwanegunbsp;yn lie ei lleihau; ysgrifau newydd yn cael eu pinio wrth hénnbsp;ysgrif Eden. Wedi agor y llyfrau o wyl i wyl, nid oedd ondnbsp;gwaed anifeiliaid yn dyfod i'r allor, fel math o ysgrifau yn enwnbsp;yr lesu, ac addewid ynddynt o agor bank yr aur. Pan oedd nefnbsp;a daear wedi blino ar ff'ugiad, neu y rhithiad o faddeu pechod,nbsp;pan nad oedd dim ond adgoffa beiau, clywaf lais rhyw un ynnbsp;gwaeddi, Yraaith a’r aberthau a’roffrymau poeth, nifoddlonoddnbsp;y nef ynddynt, dyma gorff wedi ei barotoi 1 mi; ac wele fi ynnbsp;dyfod i gymodi dynion k Duw ag un aberth. Yr oedd yn dyfodnbsp;fel yn llamn ar y bryniau, a neidio ar y mynyddoedd. Galw-odd heibio swyddfa yr ysgrifen-law yn wyth niwrnod oed, anbsp;rhedodd ychydig o’i waed ef ar lyfr yr ysgrifen, a dywedodd,nbsp;Dyna it’ ernes a gwystl y cei waed fy nghalon friw. quot;Wedi bywnbsp;yma dair-ar-ddeg-ar-ugain o flynyddau, gwelaf ef yn Gethse-mane, a’r cwd aur (iiqvid gold) ar ei gefn, yr hwn a garioddnbsp;gydag ef trwy lys Caiaphas a Philat; ond nid oeddynt bwy ynnbsp;adnabod y bathnod a’r ddelw, a’r argraffiad oedd ar ei aur ef;nbsp;ond yr oedd ei Dad yn eu hadnabod yn llys ysgrifen-law Sinai;nbsp;canys ysgrifen-law oedd yn gofyn yr boll fyd ydoedd bon. Dra-noeth yr oedd Mab Mair, a’r cwd aur ar ei gefn, i dalu dyled ynnbsp;ol rhif llyfr y bywyd, neu ei gynrychioliad ef; ond yr oedd digonnbsp;o aur ar ei gefn i dalu dyled deng miliwn o fydoedd. Yu myned

GRAlfAtEG AKEITIIYDDIAKTII.

tnvy heolydd Caersalem tiia sivydclfa Sinai oedd yn awr. £;vda y drugareddfa wedi ei syniud i Ie y benglog; ac fel yr oedd ynnbsp;myned. yn gwaeddi, “ Ni ddaethum i dori ond i gyflawnipo'bnbsp;melldith, a phob bygythiad yn erbyn fy mliobl, gyrwch hwynt inbsp;roewn cyn tvi o’r gloch prydnawn heno—denwch a’r hen gyn-ysgrif a dynodd fy inhobl yn eu psn c.yntaf—prynaf dyrfa ddi-rif o fabanod hcddyw, mynaf eu pen yn rhydd o ben ysgrifnbsp;Eden—a’r llawer o gamweddau a biniivjd tnvy yr oesoedd, onbsp;Adda ac Bfa, ac Abel ac Enoch; a gwadiad Pedr o hono inbsp;neithiwr; ond am Judas, nid yw yn perthyn i’m Ilyfr i; inab ynbsp;goliedigaeth ydyw, efe a’m gwerthodd am ddeg-ar-ngain arian.nbsp;Mae genyf ddigon yn y cwdyn coch yma i dalu y gofyniad, anbsp;digon o i'odd i lanw pob addewid a phroffwydoiiaeth o drugar-edd, ac i fyvv yn llaweu, fi a’m dyweddi, i dragywyddoldeb, arnbsp;rinweddau fy marwol glwyf. Cyn tri o’r gloch y prydnawn,nbsp;nid oedd ysgrif yn Eden na Sinai nad oedd wedi ei dwyn at ynbsp;groes. A phan yr oedd pob peth weithian wedi ei gyflawni,nbsp;gogwyddodd lesu ei ben, a ciiyda llais givrol dywedodd, “ Gor-phenwyd,” nes crvnu pyrtli nifern, a siglo pyrtli marwolaetb,nbsp;nes oedd rbiniogau dystryw yn ymsymud, a’r gagendor yn eaunbsp;oedd rhwng Duw a’i bobl, a holl feilt a tharanan Sinai wedinbsp;llonyddu mewn boddlonrwydd yn ei aberth a’i bridwevth ef.nbsp;Cymeroüd o’r fiordd, dilëodd, a hoeliodd wrth y groes.

“ Dacw Sina a Chalfaria Heddyw wedi cwrdd yngliyd;

Byhvedd mawr yr holl pysgodau Yn wynebu’r Ddwyfol lid ;

Dacw’r cleddyf wedi defiro Ysgrifen-law yn d’od yn mla’quot;»

Dacw aur y prynedigion Wedi ei buro yn y tan.”

2. Rhan arall o’n caetliiwed ni oedd, ein bod wèdi syrtbio yn ysbail i’r tywysogaetban nffernol, y rhai a gymerasant Adda a’inbsp;hiliogaeth ym garcharorion yn ngoresgyniad Eden gynt. Pannbsp;gollwyd Paradwys, syrthiasom i feddiant y cryf-arfog, teyrnas •nbsp;odd pechod arnom yn un ehwant, a throsglwyddodd ni drosoddnbsp;i ieddiant manvolaeth ; daliodd diafol ni yn magl ei gelwydd,nbsp;—lladdodd pechod ni,—yinborthodd angeu arnom. Dyma

PENNOD IX.

degwch Paradw}-s wedi syrthio i ddwylaw yr angenfilod creu-lon hyn; ac nid oedd neb o galon am ddiangc o’r caethiwed hwn; canys peuf'eddwyd pavvb a gwin dreigiau. Gofynwydnbsp;cwestiwn: “A ddygir y caffeiliad o law y cadarn?” Pwy a’inbsp;gofynodd ? Ai y cryf-arfog yn ei ymffrost ? Ai yr eglwys ynnbsp;ei hofn, a’i ffydd, a’i hiraetli ? Neu y Gwarcdwr ei hun, pan ynbsp;Damai ar y bryniau, ac y neidiai ar y mynyddau, wrth ddyfodnbsp;o’r nef i farvv, a’i gladdu, ac yn edrych ar gadernid y pyrth presnbsp;a’r barau heiyrn, gan ddywedyd, ‘‘ A waredir y rhai a garchar-wyd yn gyfiawn ?” A oes cymaint o gariad a thrugaredd ynnbsp;aros mewn rhyw fynwes penadur trech nag angeu, a’i cymhellnbsp;ef i gymeryd y fath orehv^yl a gvvaredu y rhai hyn a hoeliant eunbsp;Gwaredwr ar bren croes ? Ond er syndod i’r nef a’r ddaear, ynbsp;mae yn ateb, fel yn Gethsemaue, Anrhaith y creulon a ddiang-ant bob un, a’r rhai a garcharwyd yn gyfiawn a waredir. Trwynbsp;law pwy, Arglwydd ? Ai trwy law Gabriel yr archangel ? Onbsp;nage, y mae yn llai na dim at y fath orchwyl, er bod ynddonbsp;neith a medr angel. “ Myfi a ymrysouaf a’th ymrysonyddnbsp;dof fi i babellu mewn cnawd ar y ddaear, a byddaf farw dannbsp;hoelion ar y groes, a chleddir fi yn y graig a greais i, a mi anbsp;achnbaf dy feibion: aeth y gair o’m genau, a mi a’i cyflawnaf.”nbsp;Synu yr ydym yn yr olygfa yma.

II. DaKLÜNIAD o’u PltYNEDIGAETH TKWr BKIDWEBTH.— Nid dwyn y ddwy lech a wnaeth lesu o law ei Dad, a’u mainnbsp;hwy, a chuddio eu Ilwch ; neu fel y dyhiryn yn Mon, a ymafael-odd yn y nod-ysgrif oedd yn ei ofyn o law ei ofynw'r, ac a’inbsp;drylliodd a’i ddanedd: O nage ; trwy gyflawni y gyfraith y caf-odd lesu ei bobl yn rhyddion. Tri gair a ddefnyddir am hyn ;nbsp;yn laf, Dileodd ysgrifen y ddyled, fel y gw'neir pan y byddo ynbsp;gofynwr yn gorchymyn iddo wedi cael ei dalu, ac yn rhoi cenadnbsp;iddo redeg lliw coch dros yr ysgrif. A oedd y Tad yn foddlonnbsp;i lesu waeddi “ Gorphenwyd ?” Oedd: fel pe dywedasai yrnbsp;lesu. A gaf fi ddileu yr ysgrifau ? A ydynt i mewn oil ? Ydynt.nbsp;A ydyw pob llytliyren o’th gyfraith fel wedi ei throchi yn fynbsp;ngwaed i ? Ydyw. Wele fi yn ei dileu; yna gwaeddodd, “ Gorphenwyd.” 2il, Efe a’i cymerodd oddiar y ffordd. Ni a wyddomnbsp;fod ysgrif gofyn dyn mewn nwyf-d^ yn ei erbyn i fyncd yno;

GRAMADSG AREITHYDDIAETH.

ac yn sicr os byddai gwir ysgrif gan yr uehel-reithwyr wedi passio yn erbyn dyn mevvn brawdlys yn peri ofn arno ddyfodnbsp;yno, y mae euogrwydd yn y gydwybod, ac awdurdod y ddeddfnbsp;iel y cyfryw ysgrif, yn rhwystro y dyn i weddio a nesau atnbsp;Bduw wrth farvv. Ond cymerodd lesu ymaith derfynau anbsp;pliicellau Sinai, a brathwyd ef ei bun a hwyiit ar y groes. Cy-uierodd yr ysgrif o law uchel-reithwyr Sinai, a thalodd hi:nbsp;cymerodd lyfr y ddyled o’r nwydd-dy i’w law ei hun, fel nanbsp;byddai ar fibrdd cyfiawnhad, a maddeuant, a chymdeithas dnbsp;Daw. Ac yn 3ydd, Efe a’i hoeliodd wrth y groes. Golygfanbsp;ogoneddus! Talodd lesu ddeg clwyu Sinai (_ten turnpike gates,')nbsp;a chafodd hwynt yn ei law o hyny allan, ac ni hoflodd ef osodnbsp;neb i’w cadw yn ei enw ef, ac enill ambell geiniog, gan fod ynbsp;liywodraeth dan ei choron yn achos y clwydau. Efe a gododdnbsp;y clwydau a’r pyst o’r ddaear, ac a’u gosododd i grogi wrthnbsp;hoelion ei groes gan ddywedyd, Yr wyf fi yn myned ymaith, ondnbsp;aroswch ohwi yna byth. A thithau hen fll, nen ysgrif Eden,nbsp;a’r man ysgrifau, oedd yn gofyn fy mhobl, yr ydych oil vyedinbsp;eich gorchuddio a chuddio eich llythyrenau yn fy ngwaed ; acnbsp;yr wyf finau yn cymeryd y morthwyl hoelio o law trugaredd ynnbsp;awr: hoeliodd fy Nhad yn y boreu, a dynion, dan dywysiadnbsp;cythreuliaid, a thyma fy ngwaed yn lliwio y lie : ond minau anbsp;hoeliaf yr holl ysgrifen oedd yn erbyn fy mhobl, a gosodaf yrnbsp;hoel ddirgel Iron trwyddynt, nes y byddo ei blaen yn cyrhaeddnbsp;y drydedd nefoedd, ac af finau yno trwy fy ngwaed i eiriol, acnbsp;ïnyfi a’i blaenblyga nes y byddo fel adfach, naellir ei thynuynnbsp;ï^bydd i gael sypyn mwy i gondemnio un o’m pobl, heb hollti acnbsp;anafu cerfiadau nef y nef. Pa sawl pechod o’m eiddo i cynnbsp;(^ael gras, a thithau a finau wedi prolfesu, a binwyd wrth ysgrifnbsp;®in pechod gwreiddiol, sef llygredd ei natur ? Ond dacw yrnbsp;boll ysgrif wedi ei hoelio! Cyfeirir yma at y tail- ffordd inbsp;tyddhau oddiwrth ysgrifau-gofyu—dileu, symud hwynt o’rnbsp;golwg, a thrwy eu hoelio wrth y groes.

m. Dabluniad o’k Pktnedig-aeth tewt alett. Nid cy-tuno ag uffern a wnaeth lesu, ond ei gorchtygu. Nid talu i’r 'gt;tyf-arfog y draal a aeth arno i adgyweirio y ty iddo ei hun;nbsp;^ nage, eithr dyfod arno a’i orchlygu, a gosod bwyeill gras i

PENNOD IX.

dori i lawr yr holl waith newydd, a’i holl arfogaeth ef, yn yr hon yr oedd yn y^rnddiried—sigo pen y Diafol, ond anrhydeddunbsp;y gyfraith—croeshoelio pechod, ond mawrhau y ddeddf—llyn-cu angeu, ond boddloni cyfiawnder ê. haeddedigaethau, gwaed,nbsp;ac ufudd-dod, hyd angeu y groes. Yr oedd yn prynn o ddwy-law cyfiawnder Daw, ond trwy orthrech a chryfder y mae ynnbsp;gwaredu oddiwrtli alluoedd y tri brenin a oresgynasant y bydnbsp;yn nghwyinp y dyn cyntaf. Uywedir pedvvar peth ara y pryn-edigaeth trwy allu hefyd yn y testun bwn. Yn laf, Dywedir inbsp;lesu yspeilio y tywysogaethau, yr hyn sydd yn profi eu bod ynonbsp;yn un wersyllfa ofnadwy wedi ymgasglu gyda thywysog y bydnbsp;bwn i Galfaria i ryfel amp;’r Ail Adda. Mae ysbeilio yn gryfachnbsp;gair na phe dywedasid iddo wneyd iddynt enoilio a ffoi; dilyn-odd hwy yn ngherbyd y groes, megis trwy en gvversyll, nes cyr-liaedd trwyddynt o’r pen bwy gilydd: agorodd ddrysau gwer-syllfa greulonach na’r hen Bastile, a charcharau Algiers; caf-fodd afael mewn llawer o feibion a merehed y gaethglud ynonbsp;inewn cadwynau, a gollyngodd liwy yn rhyddion ar y groes,nbsp;ond y cwbl brcn yn anweledig i’r byd isod yma. 2il, Efe a’unbsp;harddangosodd hwynt. Ystyr y gair, medd rhai, ydyw, “ Efenbsp;a w'naetii ymddangosiad o honynt.” Daliodd hen sarff Eden,nbsp;a chafodd hi i gawell haiarn y groes, a’i phen wedi ei ysigo dannbsp;ei sawdl ef, gau ei dangos ary groes i deulu y byd nefol, a hollnbsp;wlad dystryw. Ei ystyr, medd ereill, yw, “ Efe a’u diosgodd,”nbsp;i ddangos ei bod wedi myned mor galed ar fyddin nffern yn ynbsp;prydnawn ar y groes, nad oedd cymaint o oddefiad iddynt agnbsp;i’r lleng yn Nghaderenia, i ffoi i genfaint o foch, na chario nebnbsp;o’u harfau rhyfel gyda hwynt i’r maes ; ond bod yn rhaid iddyntnbsp;yn ddiamodol, rhoi eu hunain i fyny yn garcharorion rhyfel inbsp;Fab Mail-, yr Ail Adda. Er i Pharao waeddi, “Efown,” ondnbsp;yr oedd yn rhy ddiweddar: ffoi a hoffai y cythreuliaid tua thrinbsp;o’r gloch brydnawn, ond ffoi nis gallent; canys iaith buddygol-iaeth y groes oedd, Lloriwch eich harfau wrth droed y groes.nbsp;Gythreuliaid, lloriwch eich harfau o flaen hoelion dur a choronnbsp;ddrain, i ddifwyno balchder eich gogoniant. A llefaru mewnnbsp;iaith filwraidd yn ol y testun, nid oedd yn mysg holl fyddinnbsp;uffern, ychydig fynydau ar ol y gair “ Gorphenwyd,” ddim unnbsp;yn ei wisg filwraidd, ond fel pe buasent oil w'edi ymwisgo mewn

GEAMADEG AEEITHZDDIAETH.

g'varth—j capan rhyfel wedi syrthio oddiar eu penan, bwclau eu gwregysau wedi ymddatod, ea cleddyfau, a’u gwaewffyn ynnbsp;syrthio o’u dwylaw, fel pe tarawsid hwy gan y parlys mad. Pobnbsp;unicorn wedi colli corn ei dalcen,—teirw Basan yn benfoelion,nbsp;—llewod wedi colli eu crafangau a’u danedd; a’r ci mawr, anbsp;holl gethern-gwn uffern mor fud a chwn- yr Aipht pan gych-wynodd Israel allan. 3ydd, Dywedir iddo gaffael y tir uchafnbsp;yn y diwedd arnynt, canys dywedir, “arnynt arni hi,” sef ynbsp;groes. Disgynodd lesu i barthau isaf y ddaear, pan oedd bydd-inoedd Satan, peehod, ac angeu, a’r bedd yn meddianu uchel-fanau y wlad ; ond ymladdodd ei ffordd trwy y dyfnderau, nesnbsp;cyrhaedd yr uchel-leoedd, a throi ei elynion i lawr i’r eyniyddnbsp;duon. Synodd y proffwyd wrth ei weled yn camu mor wisgi onbsp;ddyfnderoedd tir Edom i fyny, i ben gelltydd buddygoliaeth, anbsp;gol'ynodd, “ Pwy yw hwn sydd yn dyfod o Edom ?” A ydyvvnbsp;yn fyw ? Ydyw yn fyw ei wala ; ac y mae yn dyfod i fyny onbsp;Bozra 1 Pa fath olwg sydd arno ?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ Y mae yn goch ei ddill-

ad !” 0! fe’i clwyfwyd yn farwol ? Do, ond fe ddaeth yn fyw. Nid ei waed ei hun, ond eu gwaed hwy sydd ar ei ddillad. Anbsp;ydyw ddim wedi gwanychu yn yr ymdrech ? Nacydyw : y maenbsp;yn hardd yn ei W'isg goch, ac y mae yn ymdaith yn amlder einbsp;rym, heb golli y mymryn lleiaf arno. lydd, Dywedir am bryned-igaeth trwy allu o ddwylaw’ y tri brenin, ydyw iddo orofoleddunbsp;arnynt hwy ar y groes (triumhped over them). Cafodd oruchaf-iaeth ogoneddus ar holl byrth uffern. Geirian yn cyfeirio atnbsp;oruchafiaethau milwraidd Groeg a Khufain, ac Israel yn dwynnbsp;pen Goliath i Gaersalem, a merched Israel yn canu a dawnsio.nbsp;Ifr oedd yr oruehafiaeth hon bron i gyd yn anweledig i ddynion,nbsp;und bod rhyw feilt yn gweithio o’r cwmwl tywyll—gogwyddonbsp;®i ben y mae ef—ac amdoi yn nillad y bedd. A wyddoch pwynbsp;yw hwna a amdoir ? Na wyddai nemawr o’r byd isod, mainbsp;Crewr y nef oedd wedi disgyu at ddynion. A wyddoch beth anbsp;ef heddyw ? wyddom.

“ Gwnaeth goncwest ar Galfaria fryn Am dano canodd myrdd cyn hyn; ’

Fe faeddvryd uffem faith i gyd,

Fe brynwyd gwael golledig ddyn,

Fg wuaeth y ddwy blaid ddig yn un,

A gwaed laehawdwr mawr y byd.”

PENNOD IX.

Ni chychwynodd neb o orucbafiaethau Csesariaid ac Alec-sandriaid y byd yn eu marwolaeth, ac o’u beddau ; pryd hyny y gwanychent hwy fel dynion ereill: dacw Julins Cfesar yn einbsp;amdo fel dyn arall: ond dyma Fab Mair yn enill buddugoliaethnbsp;wrth farw, ac yn ei chychwyn allan o’r bedd pen tri diwrnod.nbsp;Bnddygoliaeth a goruchafiaeth yn lledaenu a myneyd fwy-fwy; y mae yn gryfach pen tri diwrnod ar lan y bedd nag yrnbsp;oedd wrth y groes ; a deg diwrnod a deugain wedi hyny yr oeddnbsp;wedi cyrhaedd o byrth Jerusalem trwy byrth y ddinas nefol ynnbsp;nhragywyddoldeb, ac ugain .mil o gerbydau nefol, gyda llawennbsp;floedd a sain udgorn, yn hercyd Mab y dyn yn ol i dy ei Dad.nbsp;Goruchafiaeth na anghofir ydyw hon; y mae holl fwaog or-nchafiaethau penaf cedyrn byd wedi colli pob lliw a llun o’unbsp;mawredd, ond yn unig yn nhudalenau banesyddiaeth; ond ynbsp;mae goruchafiaeth Ie.su yn cerdded y byd yn awr, a’i bywydnbsp;heb ddarfod; ac y mae yn cael ei ysgrifenu h bys y Duw bywnbsp;yn nghalonau miloedd lawer. Mae merched Israel wedi tewinbsp;er ys talm i ganu with weled Dafydd a phen Goliath yn einbsp;law; mae y bywyd, y canu, a’r dawnsio wedi darfod, ond maenbsp;lesu yn fyw yn awr a sigodd ben y sarff, ac mae cwmpeininbsp;newydd o fetched Salem a meibion Seïon yn cael eu hysbryd-oli i fyned a’r gan waredigol yn mlaen trwy y nef a’r ddaear,nbsp;gan ddywedyd, “ Iddo ef yr hwn a’n carodd ni ac a’n golchoddnbsp;yn ei waed ei hun.” Pan gauo yr udgorn olaf, pan ymddang-oso lesu ar y cwmwl, pan y llosgo y ddaear, pan elo y nefoeddnbsp;heibio fel Ilyfr, pan gyfodo y meirw, pan yr agorir Ilyfrau y farn,nbsp;fe fydd bnddygoliaeth lesu yn ei gogoniant.

“ A thelynau aur yu canu yn un,

Effeithiol goncwest Mab y dyn.”

GRAMADEG AREITHYDDIAETH. nbsp;nbsp;nbsp;131

PREGETH ROWLAND HUGHES.

Rhcf. i. 19—2S.

y DATGUDDIAD A RODDODD DUW 0 HONO El HÜN I DDYNION ; A’B EGWYDDOBION A SEFYDLIR GAN YR UNRHYW.

BHAGTMADEODD.

Prif amcan yr apostol yn y geiriau hyii, ac yn y cyd-destun, Tw amddifFyn cyfiawnder cymeriad y Duw byw ; ac amlygu einbsp;fod yn ymddwyn yn deilwng o’r cyfryw gymeriad, yn yr bollnbsp;ddyrnodiau barnol a roddoddi’r cenedloedd, oherwydd eu heu-lunaddoliaeth.

Y mae yr apostol yn seilio ei haeriad, yn beuaf, ar y wybod-aeth oedd ganddynt am y gwir Ddnw, a’u hadnabyddiaeth o egwyddorion gvvell. Er nad oedd manteision y cenedloeddnbsp;yn gyfartal i’r eiddo yr Inddewon ; ac er na fynegodd Daw einbsp;eiriau iddynt hwy, fel y gwnaeth i “ Jacob ac Israel,” eto nidnbsp;oeddynt yn hollol anwybodas am dano : “ ni adawodd efe monbsp;hono ei bun yn ddidyst ” yn eu plitb; “ oberwydd yr byn a ellirnbsp;ei wybod am Ddnw sydd eglar ynddynt bwy.” Nid fod y cyfannbsp;a all dyn ei wybod am Ddaw yn bysbys i’r cenedloedd, ywnbsp;meddwl yr apostol; oblegid y mae yn yr efengyl ddatgaddiadnbsp;o bono ag sydd yn tra rbagori ar bob peth a fu yn eu meddiantnbsp;hwy mewn unrhyw genedlaeth ac oes. Er na ellir “ eael yrnbsp;Hollalluog hyd berifeithrwydd,” eto gellir cael adnabyddiaethnbsp;lawer belaethach o bono nag oedd yn meddiant y cenedloeddnbsp;gynt; am byny y mae rhai beirniaid yn cyfieithu y geiriau nchodnbsp;yn y modd canlynol: “ Oherwydd y wybodaeth am Ddnw syddnbsp;eglur ynddynt (neu yn eu plitb) hwy ; canys Duw a’i hegluroddnbsp;iddynt.” Yr oedd Tad y goleuni wedi egluro ei bun iddynt, inbsp;raddau digonol i’w galluogi i ymgadw oddiwrth eilunod. Ondnbsp;er iddynt “adnabod Duw,” eto, “nis gogoneddasant ef megisnbsp;Puw,” ni chafodd y gogoniant, yr anrhydedd, a’r mawredd anbsp;ddylasai gael, yn ol y wybodaeth oedd ganddynt am dano ; eithrnbsp;“newidiasant ogoniant yr anilygredig Ddnw, i gyffelybiaethnbsp;llun dyn llygredig,” amp;c. Gelwir ef yma yn “ anilygredig,”nbsp;mewn cyferbyniad i, ac er taflu dirmyg ar, dduwiau y cenedl-

PENNOD IX.

oedd ; y rhai a heueiddient, a gyfnewidient, ac a falurient; ond Efe, “ yr ün ydyw, a’i flynyddoedd ni ddarfyddant.” Pan ynbsp;mae llygredigaeth yn cael ei briodoli i ddyn, y mae yn arwyddonbsp;ei fod yn ddarostyngedig nid yn unig i dranc, ond befyd i halog-rwydd moesol; a phan y mae anllygredigaeth yn cael ei briodolinbsp;i Dduw, y mae yn arwyddo nad yw ef yn ddarostyngedig i’rnbsp;naill na’r Hall. “ Yr hwn yn unig sydd ganddo anfarwoldeb.”nbsp;Gan fod y cenedloedd yn priodoli dwyfoldeb i greaduriaid, acnbsp;yn rhoddi iddynt yr addoiiad oedd briodol i’r Creawdwr ynnbsp;unig, dywedir eu bod yn “ newid gogoniant yr anllygredignbsp;Dduw i gyffelybiaeth Hun dyn Hygredig, ac ehediaid, ac anifeil-iaid pedwar. carnol, ac ymlusgiaid.” Y meddwl yw, nid fod ynbsp;cenedloedd yn gosod yr amrywiol luniau hyn i arddangos ynbsp;Dnw anweledig, ond eu bod yn eu cymeryd yn ei le ef: nid caelnbsp;ei gamddarlunio yr oedd ef ganddynt, ond ei wrthod yn hoHol,nbsp;a’i fawl yn cael ei roddi i “ ddalwau cerfiedig ac “ nid oeddnbsp;gymeradwy ganddynt gadw Duw yn eu gwybodaetb.” “ New-idiasant wirionedd Duw yn gelwyddy mae eilunod yn caelnbsp;eu galw yn “gelwyddau” yn fynych; eu gwneuthurwyr ynnbsp;“ athrawon celwydda’u haddolwyr yn rhai sydd yn “ ym-ddiried mewn celwydd:” am hyny, y mae yn debyg, mai ynbsp;meddwl yw, ddarfod iddynt newid y gwir Dduw am dduw gau;nbsp;gan “addoli a gwasanaetlm y creadur yn fwy na’r Creawdwr,nbsp;yr bwn sydd fendigedig yn dragywyddol.”

Yr oedd rhai o'u duwiuu ar “ lun dyn,” a hwnw, meddant, hwy, o dymherau aflywodraethus ; am hyny y galwodd yr apos-tol ef yn “ Hun dyn Hygredig.” Llygredig yw pob dyn aflywodraethus. Anrhydedd i ddyn oedd cael ei wneyd ar lun Dnw,nbsp;ond dirmyg ar Dduw yw ei wneyd ar lun dyn. Addolentnbsp;“ ehediaid ” hefyd, megys yr eryr yn mhlith y Rhufeiniaid, yrnbsp;ibis a’r hebog yn mhlith yr Aiphtiaid. Ymgrymai rhai i “atii-feiliaid pedwar-carnol,” megys yr apis neu yr ych gwyn yn mysgnbsp;yr Aiphtiaid ; oddiwrth yr hwn, fel y bernir, y cymerodd Israelnbsp;eilunaddolgar eu llo aur ; oblegyd mai eidion a welsant yn brifnbsp;dduw gan yr Aiphtiaid. “ Troisant eu gogoniant i lun eidionnbsp;yn pori glaswellt.” “ 0 chwi nefoedd, synwch wrth hyn, acnbsp;ofnwch yn aruthrol, a byddwch anghyfanedd iawn, medd yr

GRAMADEG AEEITHrDDIAETH.

Arglwydd.” Yr oedd “ymlusgiaid” hefyd, megys y crocorfi'fe a’r chwilen ddu, yn cael eu haddoli yn mhlith yr Aiphtiaid.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn beth i sylwi arno, mai y cenedloedd a ymddangos-ent fwyaf rhwysgfawr mewn doethiueb a gwybodaeth, oedd ynbsp;rhai ynfydaf mewn crefydd. Tra yr oedd y barhariaid an-llythyrenog yn addoli yr haul a’r lieuad, yr oedd yr Aiphtiaidnbsp;dysgedig yn addoli ych, a chwilen dda, amp;c.; tra yr oedd ynbsp;Groegiaid, y rhai a ragorent arnynt hwythau mewn doethineb,nbsp;yn addoli clefydau a nwydau dynol; y Ehafeiniaid, y rhai anbsp;gyfrifid ddoethaf o’r cwbl, a addolent gythreuliaid; a thra ynbsp;mae yr Americaniaid tlodion, y dyddiau hyn, yn addoli taran-an ; y mae y Chinëaid cywrain yn addoli y diafol. Er fod ynbsp;naill greadur mor angbymhwys a’r Hall i fod yn wrthddrychnbsp;addoliad i ddyn, eto nid yw mawrhau cbwilod a chythrenliaidnbsp;yn fwy na banl na lien ad yn un prawf o ddoethineb.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yn amlwg fod gwaith y cenedloedd yn 2-hoddi addoliad Daw i eilunod, yn cael ei briodoli yn fwy i’w hanystyriaethnbsp;a’u rhyfyg nag i’w banwybodaetb am y gwir Dduw ; canys yrnbsp;oeddynt “yn adnabod Duw.” Y mae y dyfyniadan a wneirnbsp;gan ddysgedigion o ysgrifau Cicero, Plato, Xenophon, Plutarch, amp;c., prif oleuadau y byd cenedlig, yn brawf diwrtheb fodnbsp;ganddynt wybodaeth dra helaeth am “ dragywyddol allu anbsp;Duwdod ” ein lór ni. Ac y mae yn ddiau fod Socrates ynnbsp;gwybod am yr unig wir Dduw, pan y gwawdiodd ami dduwiaunbsp;yr Atheniaid, am yr hyn ei dyfarnwyd i farwolaeth; ond wedinbsp;ei farnu, pan na feddai ddim yn ychwaneg i’w ofni, yn He dwynnbsp;tystiolaeth gyhoeddus o blaid Duw y nefoedd, ae yu erbyn gan-dduwiaeth ei wlad, efe a’i hamddiffynodd yn hytrach, trwy ynbsp;gan a gyfansoddodd yn,y carchar i Apollo a Diana; a thrwy or-chymyn i’w gyfeillion aberthn ceiliog drosto i Esculapius; er ynbsp;gwyddai na allai hwnw ei wared, gystal ag y gwyddai Israel nanbsp;fedrai y Ho aur ddim rhwygo’r mor, na gwlawio y mana; yrnbsp;oedd yn peehu yn erbyn goleuni. Er y gwyddai y cenedloeddnbsp;ddigon am Dduw i’w galluogi i ymgadw oddiwrth eilunod, ac inbsp;weled eu rhwymau i’w anrhydeddu ef, eto nid yw hyu mewnnbsp;an tnodd yn wrthwynebol i haeriad yr apostol mewn man arall,nbsp;pan ddywedodd, “ nad adnabu y byd trwy ddoethineb monbsp;Dduw;” oherwydd yr hyn a alwant hwy yn “ ddoethineb,” nen

PENNOD IX.

athroniaeth, oedd un o’r jprif achosiou o lygriad crefydd wreidd-iol y byd eenedlig; ac ni wnaeth golygiadau eu ddoethion, fel eu gelwid, ddim ond porthi y rhanau gwrthunaf o eilunaddoliaeth:nbsp;“pan dybient eu bod yn ddoethion, hwy a aethant yn ffyliaidnbsp;ac “ ofer a fuont yn eu rhesymaucanys yr oedd eu hathraw-iaeth yn addysgu i’r bobl mai Duw yw pob peth, ac fod pobnbsp;peth yn Dduw; yr hyn fu yn achlysur iddynt ddewis gwahanolnbsp;ranau ac elfenau y greadigaeth; pan yr un pryd y gwyddentnbsp;am fodolaeth yr unig wir Dduw. A chan na fynent ymddwynnbsp;yn unol ê,’r drychfeddyliau cywir oedd ganddynt am Dduw, ondnbsp;eu llwyrguddio, dywedir eu bod yn “ attal y gwirionedd mewnnbsp;anghyfiawnder.” Byddai dyweydmai yr athronyddion a’r llyw-odraethwyr yn unig oedd yn euog o hyn, yn caethiwo y cyhudd-iadau sydd yn canlyn hyd ddiwedd y bennod iddynt hwy ynnbsp;unig, yr hyn fyddai yn dra anmhriodol; gan fod yr apostol ynnbsp;llefaru am y cenedloedd yn gyfiredinol: a chan mai ei amcannbsp;oedd profi fod “ yr holl fyd dan farn Duw,” ni thalai iddo ddwynnbsp;yn mlaen reswm na pherthynai ond yn unig i ran fechan o rnbsp;byd, megys yr athronyddion a’r llywodraethwyr. Ond yr oeddnbsp;y werin yn gyffredinol yn euog o hyn ; yr oedd y chwantaunbsp;llygredig yn eu hewyllys a’u serchiadau, yn fwy dewisol ganddynt na’r goleuni oedd yn eu deall; fel, yn lie byw yn unolnbsp;a’r wybodaeth oedd ganddynt am y gwir Dduw, a gadael i hononbsp;lewyrchu yn eu bucheddau, ymddygent fel pe buasent hebddi;nbsp;a thrwy attal y gwirionedd yn y modd yma, daliasant yn gaeth,nbsp;yr hyn a’u gwuelsai hwy yn rhyddion ; cyfrifir hyn yn “ anghyfiawnder” ynddynt; ac yr oeddynt heb un math o reswm i’wnbsp;roddi dros eu hymddygiad, gan fod ganddynt y goleuni yn eunbsp;deall, a gweithredoedd Duw o flaen eu llygaid, i wneyd cyfeir-iad gwastadol atynt. “ Canys ei anweledig bethau ef er cread-igaeth y byd, wrth eu hystyried yn y pethau a wnaed, a welirnbsp;yn amlwg; sef ei dragywyddol allu ef a’i Dduwdod; hyd onidnbsp;ydynt yn ddiesgus.” O holl briodoliaethau Duw, nid yw yrnbsp;apostol yn enwi yma ond ei “ alluoblegyd mai etfeithiau ynbsp;gallu Dwyfol yw yr hyn sydd yn taro meddwl dyn gyntaf yn yrnbsp;olwg ar y pethau a wnaed. y mae yr ymadrodd, “ Uuwdod,”nbsp;yn cael ei arfer rai prydiau i arwyddo y Bod o Dduw; a phrydnbsp;arall, ei Fawrhydi, a gogoniant y Bod hwnw, yr hyn a “ welir

GRAMADEG AREITHYDDIABTH.

yti amlwg” yn ei weithredoedd: nid “a anvyddir yn dywyll;” ond “a welir yn amlwg,” yn y “ pethau a wnaed.”

Cafodd holl dduwian y cenedloedd ddechreuad; a chanwyd gan rai o’r beirdd cenedlig i’r dyddiau y ffurflwyd Iluaws onbsp;honynt; ond am y gwir Dduw, “ tragywyddol” yw ei quot; alln a’inbsp;Dduwdod”ef: y mae yn “preswylio^tragywyddoldeb;” dymanbsp;ai deml briodol ef.

“ Bywyd wyd, cyn bod oes.”

Yr oedd pob petb pertbynol i’w dnwiau hwy i’w gweled a llygaid o gnawd ; ond y mae “pethau” y Duw byw yn “anwel-edig ” ac nid rhyfedd, canys y mae hyd yn nod sylwedd ynbsp;meddwl creëdig wedi ei guddio oddi -wrthym ni; llawer mwynbsp;“ bethau ” y Duw hwn, y mae pob gwychder, mawrhydi, a go-goniant, yn cyfarfod ynddo. Dichon fod yn ei natur oruchelnbsp;rai perffeithderau nad amlygodd mo honynt i ni erioed, a’r rhainbsp;nad yw ein galluoedd yn gymbwys i’w canfod i’r gradd lleief:nbsp;ac y mae yn ddiau y bydd llawer o “bethau” y Bod anfeidrolnbsp;yn “ anweledig ” i feidrolion am byth.”

Ond yn ngwyneb yr hyn a amlygodd o hono ei hun, hyd yn nod i’r cenedloedd, yr oeddynt “ynddiesgus” am eu pechod,nbsp;yn rhoddi ei “ fawl i ddelwau cerfiedigoblegyd y mae gwir-ionedd, mor belled ag y mae yn amlygedig yn y “ pethau anbsp;wnaed ” gan Dduw, yn sefyll ar yr un awdurdod ag ydyw yn ynbsp;pethau a ddywedwgd ganddo; ac y mae yr egwyddorion a ys-grifenwyJ gan Dduw ar y meddwl dynol, yn gwneyd dyn ynnbsp;rhwymedig, yn gystal a’r rhai a ysgrifenwyd gan fys yr nunbsp;Haw ar y llechau i Moses, gan eu bod wedi tarddu o’r un ffyn-non, ac yn cael eu hamddiifyn gan yr un awdurdod. Yu awrnbsp;ynidrechwn i ddefnyddio y geiriau hyn yn fwy fel addysg i ni,nbsp;nac fel hanes am y rhai gynt. Ymofynwn yn

I. Yn mha tsttriaeth y mae “ Gallu a Duwdod ” Ion t’w “gweled yn amlwg yn y fetuau a wnaed.”

Yn gyntaf, Ymae sylweddy ‘-pethau a wnaed ” yn amlygu ei ’^'''agywyddol allu a’i Dduwdod.

!• Nad ydynt yn bodoli erioed. Gwelir hyn wrth ystyried y Pethau canlynol:—

Y maent yn feidrol a therfynol yn eu hanfod.

PENNOD IX.

Nis gallasai y sylweddau hyn osod teifynau araynt eu hanain.

Y nbsp;nbsp;nbsp;maent oil yn ymddibynol ar ryw beth oddi allan iddynt ennbsp;hunain.

Y nbsp;nbsp;nbsp;maent yn ddarostyngedig i gyfnewidiadau.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Nad allent ymfodoli o honynt eu hunain.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Os nad yw y sylweddau hyn yn bodoli erioed, nac wedi ymfodoli o honynt eu hunain, rhaid mai ^^petkau a wnaed ” ydynt.

Yn ail, Y mae agwedd y “pethau a wnaed” yn amlygu ei “ dragywyddol allu a’i Dduwdod.”

Yn drydydd, Y mae llywodraethiad y pethau a wnaed” yn amlygu ei“ dragywyddol allu a’i Dduwdod.quot;

Sylwn yn

II. Ab kai o’k egivtddorion a seftdlir gan tr athraw-

lAETH HOK.

Yn gyntaf, Ymae yr athrawiaeth yma yn daigan y dylem “ ys-tyried ” gweithredoedd Duw,

Yn ail, Y mae yr athrawiaeth hon yn datgan teilyngdod y Cre-awdwr o ddiolch gwresog oddiwrlh ddyn.

Yn drydydd, Y mae yr athrawiaeth hon yn amlygu ein rhwym-edigaeth i anrhydeddu ein Creawdwr, gan ei “ ogoneddu megys Duw.quot;

Yn bedwerydd, Y mae yr athrawiaeth fu dan sylw yn sicrhau y hyddy coUedigion oU ynfud yn yfarn.

AMYNBDD DUW.

OAN JOHN JOSES, TAEYSAEN.

Yr wyf am geisio dangos i chwi bod amynedd Duw yn fawr.— Yr ydym ni yn galw pethau weithiau yn fawr,—afon fawr,nbsp;mynydd mawr, mör mawr, gwynt mawr, ac mae hyny yn ddigonnbsp;priodol yn ol trefu ein byd ni. Nid inawr iawn yw y ddaear onbsp;ran hyny. Yn ëangderau diderfyn y cread y mae bydoeddnbsp;mawrion : mae yr haul yn fawr, ond y mae amynedd Duw ynnbsp;anfeidrol. Pale y buasai y ddaear heddyw pebuasai Duw cyf-iawn a hollalluog yn ei llywodraethu ac heb fod amynedd anfeidrol ganddo ? Ni fuasai gareg ar gareg o’r hen ddaear i’w

GRAMADEG AEEITHTDDIAETH.

chanfod. Fe bae gan ddyn da, santaidd, allii Duw, neu pe rhoddai yr Arglwydd fenthyg ei alia i mi, fe ddamniwn y bydnbsp;hwn ar unwaith, heb gael amynedd hefyd. Mae ei lygaid efnbsp;yn gweled dan yr boll nefoedd. Gwelodd y diwedd o’r dechrea,nbsp;ac er gynt yr hyn ni wnaed eto. Yr boll becbodau mawrionnbsp;sydd yn cael eu cyflawni gan bob dyn yn mhob man ! Betbnbsp;pe bawn i yn gweled cymaint o ddrwg sydd yn cael ei gyflawninbsp;yn y dref bon (Liverpool), mewn un noswaitb, a pbob drwg ynnbsp;gas gan fy enaid, betb wnawn i drigolion y dref? Wei, eunbsp;damnio oil a dymchweliad, heb amynedd Daw! Ond y maenbsp;Duw yn gweled pob pechod, yn clywed pob llw : mae ei lygaidnbsp;ef yn dal ar gamrau y godinebwr, a’r puteiniwr, a’r llofradd,nbsp;a’r lleidr. Betb ydyw yr acbos fod y dyn meddw yna hebnbsp;syrthio i uifern yn fyw ? Amynedd Duiv, bobl! Beth ydywnbsp;yr acbos eich bod yn cael agoryd eich llygaid yn y byd bwnnbsp;bob dvdd, ac nid gyda chythraeliaid yn y thn tragywyddol ?nbsp;Amynedd mawr Duw ! Faham na buasai Duw wedi damnionbsp;y dyn yna er’s blynyddoedd, am wrthod edifarhau a chredu yrnbsp;efengyl? Ei amynedd, bobl anwyl. Fwy sydd yn cyfrif einbsp;amynedd yn iachawdwriaetb ? Oni bae fod amynedd Duw ynnbsp;anfeidrol, ni cbawsai yr un dyn byth amser i edifarhau am einbsp;bechod.

O ! y mae yn gas gan Dduw bechod. Mae pechod wedi can ei ddyrnau yn ngwyneb amynedd Duw lawer gwaith. Hirym-arhous yw Duw,—hwyrfrydig ei lid. O ! ïe, mae bywyd tragywyddol a’r nefoedd i gyd wedi d’od i ran llawer pechadur, amnbsp;fod Duw yn hwyrfrydig ei lid. Duw’r amynedd yw yr Ar-glwydd.

Fe fyddwn ni yn son llawer am amynedd Job dduwiol, ac y mae amynedd dyn fel Job yn werth son am dauo.

O! betb pe buasai Job yn myned o flaen plant Israel o’r Aipht trwy yr anialwch i wlad Canaan! Beth a wnaethainbsp;amynedd Job y tro gyda chenedl mor galed a hono? Nanbsp;wnaetha yn wir. Nid oes perfi'aith fel yr Arglwydd.

138 nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD IX.

HOLLWYBODAETH DUW.

OAN JOHN JONES, TALYSAEN.

Y MAE boll waith Duw yn ol ei ragwybodaeth, mewn creadig-aeth, rhagluniaeth, ac iachawdwriaeth.

Mae y greadigaeth yn fawr, yn llawer mwy nag y gwyddom ni. Y mae rhan fawr iawn o honi yn ein golwg ni. Yr ydym ynnbsp;gallu canfod llawer o fawrion weitbredoedd Duw yn y greadigaeth, ond beth a wyddom ni? Nid ydym ni yn gweled ondnbsp;rbanau o’i ffyrdd ef; ond pa faint bynag sydd o’r golwg, ni anbsp;ddywedwn fel y Salmydd, “ Yn ol ei liollwybodaeth y gwnaethnbsp;efe bob peth,”—gweledig ae anweledig, yn y nefoedd, y ddaear,nbsp;a’r mor mawr llydan,

Drychfeddwl rhyfedd ydyw i ddyn y pryd nad oedd nefoedd na daiar.

Yr oedd yr Arglwydd yn gwybod pa nifer o angylion i greu, rhoes enwau priodol i bob un o honynt.

Yr oedd Duw yn gwybod pa nifer o heuliau a ser i greu, a pha le i osod pob un o honynt; gwyddai pa mor agog at eu gil-ydd i’w gosod; a gwyddai fesur a phwysa pob un o honynt.nbsp;Duw 0 hawb am fesur a phwyso, fy mhobl i.

Yr oedd Duw yn gwybod pa faint i wneyd yr haul sydd yn goleuo ein daear ni: ni wnaeth ef yn rhy fawr na rhy fychan,nbsp;mae wedi cael ei osod yn union yn ei le—nid yn rhy bell nanbsp;rhy agos. “ I’r haul y gosododd efe babell ynddynt.”

Y mae Hollwybodaeth i’w weled yn y pethau hyn. Mae ef yn gwybod 1 ba le i anfon ei lu mawr—y locustiaid. Yr ydymnbsp;yn arfer dwrdio y brain ac adar yr awyr; ond ni a ddylem gofionbsp;fod gan Dduw lu mawr o locustiaid. Beth pe bae Duw ynnbsp;newid dau lu, ac anfon llu o locustiaid yn lie haid diniwaid onbsp;frain ? Mae Duw yn gwybod pa ffordd i anfon y mellt allannbsp;rhag iddynt danio yr yd wedi ei gasgln. Mae yn ddigon siwr inbsp;chwi bobl y dylem ni ddiolch i’r Arglwydd am bob tamaid onbsp;fara.

Yr oedd Duw yn gwybod pa fodd i wneyd dyn,—a rhyfedd ac ofnadwy y gwnaeth Duw ddyn. O! y mae yn dda genyf y

GEAMADEG AEEITHTDDIAETH.

funyd hon fod Duw yn Hollwybodol wrth greu dyn. Gwyddai yn mha iFurf i wneyd corff dyn;—ac yn wir y mae arnom waithnbsp;hardd,—pa faint o nerth i roi yn mhob aelod o’r corff, pa faintnbsp;o gymalau ac o ewynau, ïe, o fysedd i roi ar y traed a’r dwy-law, pa faint o wyth'ienau i roi yn y corff dynol. Mae dyn ynnbsp;niedru eu cyfrif—ond Duw oedd yn gwybod pa faint oedd ynnbsp;eisieu arnom. Ydyw, mae Duw yn gwybod cyfrif gwallt einnbsp;pen!—nid oes neb arall yn gwybod hyn o sum. Yr oedd ynnbsp;gwybod y lie goreu i osod y clustiau—pa faint o nerth i roi i’rnbsp;clustiau. Beth pe bae dyn yn clywed pob swn o’i ameylch amnbsp;filltir o ffordd ? Y fath achlysur i’r dyn fyddai clywed gor-inod. O’r ochr arall, beth pe na fuasai y glust yn clywed dimnbsp;ond a ddywedir ynddi, yn wir, ni chawsech chwi ddim hanernbsp;cymaint o bregethau. Yr oedd Duw yn gwybod pa faint oeddnbsp;eisieu i ni glywed, a gweled yr un modd. Mae y llygaid fel ynbsp;clustiau yn waith yr un Haw. “ Duw a adwaenir wrth einbsp;Waith.”

Y mae holl ddarpariaeth fawr yr iachawdwriaeth trwy yr Arglwydd lesu Grist, ar gyfer byd o ddynion colledig, yn olnbsp;rhagwybodaeth Duw.

Yr oedd Duw yn gwybod er tragwyddoldeb pa mor ddrwg yw pechod, a maint y trueni y mae pechod yn arwain iddo, ynghydnbsp;a’r gosbedigaeth am dano.

Anwyl bobl, peidiwch a rhyfeddu bod cenadon yr efengyl mor daer arnoch, mewn amser ac allan o amser. Am fod di-gofaint, gochel! Yr ydym ni yn credu bod Duw yn eirwir, a’rnbsp;Ouw hwnw yn Hollw}'bodol. Mae Duw yn gwybod am eichnbsp;holl esgusodion, am eich holl addunedau, a’ch dirgel bechodau.nbsp;Mae Duw yn gosod ein dirgel bechodau yn ngoleuni ei wyneb.

Pan y maedynion yn ymryson a’u gilydd, y gorchfygwr sydd yn euill. Pan y mae y naill frenin yn rhoi i fyny i frenin arall,nbsp;y mae un brenin yn colli ei deyrnas, a’r Hall yn chwanegu unnbsp;nt yr eiddo, ond pan y mae pechadur yn colli y mae yn enill, anbsp;Phan yn enill y mae yn colli. Mae Duw yn addaw teyrnas i’rnbsp;collwr yn y fan. Arfau i lawr, bechaduriaid ! Mae Duw mawrnbsp;wedi digio; y mae deddf fawr wedi ei thori; y mae iachawdwr-laeth fawr wedi ei darparu,—“Iachawdwriaeth gymaint.”

1 iO nbsp;nbsp;nbsp;PENNOD IX.

PEEGETH J. EVANS, LLWYNFfOETUN. loAN X. 16.

Yn y bennod hon y mae y bendigedig lesu yn cyfeirio at y def-aid a’r bugeiliaid yn y Dwyrain. Pe fyddai y bugeiliaid yn canu a math o gyrs neu gones bychain, a hwy fyddent yn mynednbsp;o flaen y defaid, a’r defaid yn eu canlyn, Nid wyf fi ddim ynnbsp;gwybod pa un a ydyw y defaid yn y Dwyrain yn gallach na’nnbsp;defaid ni yn y Gorllewin, neu beidio; efallai, pe cai ein defaidnbsp;ni eu dysgyblu fel y defaid Dwyreiniol, ,y byddent lawn mornbsp;gall a hwythau.

“ A defaid ereill sydd genyf,” amp;c. Dros y nos fe fyddai y defaid mawrion yn cael eu gosod mewn uu cae, a’r defaidnbsp;bychain yn y cae arall, a’r geifr yn y cae arall; ond yn y borennbsp;yr oedd yn rhaid eu eael oil i bori gyda’u gilydd dros y dyddnbsp;Dywedai y pen bugail wrth yr is-fugeiliaid (assistant shepherds)nbsp;yn ol agor un llidiart, “ Mae defaid ereill fan draw, mae ynnbsp;rhaid agor y glwyd, a chyrchu y rhai hyny hefyd.”—“ A defaidnbsp;ereill sydd genyf,” amp;c. At hyn, mae yn debyg, yr oedd y bendigedig lesu yn cyfeirio wrth lefaru y testun dan sylw.

Ni sylwn dros ychydig yn bresenol fel hyn—sef, Bod y bobl dduwiol a’r defaid yn debyg iawn i’w gilydd. Creadur bachnbsp;defnyddiol iawn yw y ddafad, ac y mae yn greadur diniwaidnbsp;i’w ryfeddu. Ni chlywir un amser bod cynghaws cyfraithnbsp;(matter of law) rhwng y ddafad ag un creadur; na, druan, ynbsp;mae yn dyoddef, a hyny yn ddistaw, ac yn fynych yn dyoddefnbsp;ar gam. Mae “ yn tewi dan law y rhai a’i cneifiant hi.”

Y mae yn nodedig iawn am ei defnyddioldeb hefyd. Mae yn ddefnyddiol drw'yddi. Mae ei gwlau hi yn ddefnyddiol iawn inbsp;wneuthur cludwch, i’n cadw rhag oerfel y gauaf du. Mae lli-einiau, a phethau teneuol felly, yn gwneyd y tro i’r Hwythaunbsp;sydd yn byw rhyngom a’r cyhydedd; ond i ni, sydd yn trigfanunbsp;yn nes i begwn y gogledd na hwy, ac hefyd i’r trigolion syddnbsp;yn byw rhyngom ni a’r pegwn, y mae gwlan y ddafad braiddnbsp;yn anmhrisiadwy o ddefnyddiol. Wei, diolch, ynte, am wlannbsp;y ddafad.

GKAMADEG AEBITHYDDIABTH.

Mae ei chroen hi hefyd yn ddefnyddiol iawn. Yr ydych cUwi, y farmers, yn wybodus iawn o hyn ; oherwydd chwi fydd-wch yn givneuthur gograu o groen y ddafad, i nithio yr yd a’rnbsp;ÜS oddiwrth eu gi)ydd.

Mae cig y ddafad hefyd yn ymborth blasus iawn. Barna Syr Astley Cooper ei fod yn iachach nag un cig arall. Dynanbsp;lawer iawn o’r achos paham y mae pobl ochrau y mynyddoeddnbsp;a'r bryniau yn gryfach ac yn iachach iia ni ar hyd y dyifryn-oedd acw, oblegid y maent yn bwyta mwy o gig y ddafad.

Y mae ymysgaroedd y ddafad yn ddefnyddiol hefyd. Gwna y bobl gall a chelfydd dannau y delyn fwyn o ymysgaroedd ynbsp;ddafad, y rhai a ganant yn bêrleisiol a hyfryd.

Defnyddia pobl ingenious, megys y Bfrancod a’r Italiaid, esgyrn y ddafad i wneuthur pethau defnyddiol iawn at yr household concern. Mae yn ddefnyddiol drwyddi. Llefwch lawer,nbsp;druain, am fod fel y ddafad.

Dyn enbyd iawn, meddai rhywnn, oedd y Nero hwnw. lë, yn siwr, dyn enbyd iawn oedd e’, fel yr y’m wrth naturiaeth.nbsp;Mae holl ddefnyddiau drygau Nero ynot ti a linau, fjj anwylnbsp;ddyn. Mae gan ein Duw ni flfordd i wneuthur bleiddiaid ynnbsp;ddefaid o’r mwyneiddiaf. Y Nefoedd a’ch gwnelo yn ddefaidnbsp;yn Myddfai, Llan’ddyfri, Llangadog, Llanddeusant. a’r hollnbsp;amgylchoedd o amgylch ogylch, ac yn Sir Forganwg, ac inbsp;eitha’r ddaear. “ Mynyddoedd Israel ” fyddo teyrnasoedil ynbsp;ddaear, a defaid y “Fen Bugail ” a’n meddiano, ac na byddonbsp;a’u tarfo.

PREGETH D. EOBEP.TS, CAERYNARPOH.

GoaPHWÏferA INAID YN NUW.

“Dychwel, O fy enaid, i’th orphwysfa.”—Salm cxvI. 7.

AuEERin dweyd mai arwydd o ddiffyg synwyr fyddai bod un yn siarad llawer ag ef ei hun. Gallwn sicrhau, mai arwydd onbsp;ryw ddilfyg mawr ydyw bod dyn heb siarad dim ag ef ei hun.nbsp;Y mae yn bradychu anfoesgarwch dirfawr i fod yn nghwmninbsp;un yn hir heb ddweyd dim, neu os dywedir, dweyd pethau an-mhriodol wrtho; dyma ymddygiad yr annuwiol gyda’i enaid:

PENSOD IX.

y mae yn awyddus am gael gwybod helynt pawb, ond y mae ei enaid gydag ef yn barhaus, nad ydyw wedi dweyd dim yn ddif-rifol wrtho erioed. Synai llawer un at atebiad ei enaid, pe gof-ynai iddo am unwaith, Wei, fy enaid, sut yr wyt ti ? Dywedai,nbsp;Gwael iawn ydwyf fi; os na chaf fi ryw ymgeledd yn fuan,nbsp;byddaf fi yn sicr o farw ! Os gwna ymddiddan a’i enaid, rhywnbsp;gellwair y mae, nid yw yn ymddwyn yn deilwng o un mor nohknbsp;ydyw yr enaid; y mae genym banes un yn siarad fel ffwl a’inbsp;enaid yn Luc xii. 19, 20. Ond y mae y saint yn ymddiddannbsp;llawer ^’u henaid, ac yn ymddiddan llawer am dano; y matnbsp;ganddo lawer o bethau i’w dywedyd wrtho, a llawer o bethaunbsp;i’w gofyn ganddo. Galw ar ei enaid adref y mae y Salmyddnbsp;yn y testnn, Wei, “dychwel, fy enaid, i’th orphwysfa,” yr wytnbsp;wedi blino.

Y nbsp;nbsp;nbsp;MAE ENAID AR OL GADAED DnW IIEB ORPHWYSFA

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae enaid wedi gadael Duw wedi myned di le.—Pan ddaethnbsp;yr Arglwydd i alw y roll, yr oedd pob peth yn ateb ; pan rifoddnbsp;efe rifedi y ser, gan eu galw oil wrth eu henwau i gymeryd ennbsp;numbers, yr oedd pob un yn y rank. Haul, Yma—Lleuad, Ymanbsp;—Holl ser y goleuni yn ateb, Yma—Ddaear, Yma—Y mör,nbsp;Yma—Y mynyddoedd a'r bryniau oil yn ateb, Yma—Y coednbsp;ffrwythlawn a’r holl gedrwydd, Yma—Y bwystfilod a phob ym-lusgiad, Yma—Yr anifeiliaid a’r adar asgellog, Yma—Pysgnbsp;heb rifedi y mor, Yma—Enaid, dacw ddistawrwydd ; Enaid,nbsp;neb yn ateb ; Enaid, Absent; y mae wedi cilio o’r rhenc—wedinbsp;dissertio, a Duw yn gwaeddi, “ Hwy a’m gadawsant i!”

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae heb orphwysfa ar ol gadael Duw.—Ni ddarparodd yrnbsp;Arglwydd orphwysfa i enaid yn un man ond yn ei fyn-wes ei hun, nid oes dim yn ddigon cryf i’w ddal am foment,nbsp;y mae pob stol yn rhy wan i gynal enaid, y maent yn ysigonbsp;dano ac yn ei ollwng i lawr j cilia pob creadur rhagddo, pan ynbsp;mae am roddi ei oglud arnynt; a dywedant, Paid a phwysonbsp;amom ni, nid allwn ni mo dy gynal—ysgydwant ef i ffordd ; ynbsp;mae pob gwely yn rhy fyr iddo ymestyn arno. Y mae yr enaidnbsp;heb gael gorphwysfa am un munyd erioed nes dyfod at T'duw.nbsp;Y mae fel colomen Noah, yn gwibio o’r naill greadur i’r llall,nbsp;heb gael lie i osod gwadn ei droed i lawr.

GRAMADBG- AREITHTODIAETH.

Ni orphwysodd Duw ddim nes gwneyd enaid.—Gorphwysodd wed’yn ; dyma bleutyn ieuengaf y greadigaeth—y Creawd-wr. Yr oedd rhyw Ie wedi ei ddarpara i bob peth arall or-Phwyso ; mynyddoedd uchel i’r geifr—creigiaa i’r cwningod, yrnbsp;awyr i’r adar, y dwfr i’r pysgod; ond ei fynwes ei hun i’r enaid.nbsp;Tra yr oedd y plant ereill yn cael eu rhoddi allan, yr oedd yrnbsp;enaid i gael aros gyda’i Dad, nid oedd neb a aliasai fod yunbsp;ddigon tyner wrtho. Ei Benjamin anwyl ydoedd; nid oeddnbsp;teimladan Jacob, pan ganfn siaced Joseph wedi ei throchinbsp;niewn gwaed, yn ddim at deimladau Duw, pan ganfn enaidnbsp;Wedi colli, “Efe a ymofidiodd yn ei galon.”

Y nbsp;nbsp;nbsp;mat enaid yn grwydryn ar ol gadael ei gartref.—Y maenbsp;crwydryn yn fwy truenus na chardotyn, nid oes ganddo un nódnbsp;i gyfeirio ato, gwibia yma ac acw i ganlyn ei cbwant. O! ynbsp;mae vn chwith gweled creadur mor ardderchog ag enaid yunbsp;grwydryn hefyd. “ Gwr yn ymdaith o’i Ie ei hun sydd debygnbsp;i aderyn yn cilio o’i nyth.”

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae wedi colli pob ymddiried.—Nid oes neb a ymddiriedainbsp;ddim i grwydryn. Yr oedd dyn yn uu o ymddiried mawr un-waith, yn derbyn boll deyrnged y byd yma, ac yn ei gyflwynonbsp;i Dduw, ond y mae wedi colli ei gymeriad.

Llais dyn dmciol sydd yn y testun yn galw ei enaid yn ol.—Y mae yu bosibl i enaid duwiol adael Duw, a myned i grwydronbsp;o’i Ie, amser blin arno ydyw hwnw; clywch Dafydd yn gwaeddi,nbsp;“ Cyfeiliornais fel dafad, cais dy wasyr oedd yn teimlo einbsp;fod wedi colli y ffordd, ac yn dyrysu fel plentyn yn y tywyll-weh, yn glynu yn y llaid, yn gwaeddi ar ei dad, “ Cais fi,” tyr’dnbsp;¦ fy ngheisio i. “ Dychwel di fi, O Dduw, a mi a ddychwelir.”nbsp;Yr oedd yr ystyriaeth y deuai Duw i’w geisio yn lloni ei feddwlnbsp;mewn amgylchiad cyfyng, “ Efe a ddycbwel fy enaid.”

Y nbsp;nbsp;nbsp;MAE TN Nuw ORPHWrSEA I ENAID.

Esmwythdra.—Ystyrir llonyddwch oddiwrth ofid a phoen yn

anhebgorol i orphwyso; er rhoddi esmwyth-fainge i’r Iluddiedig, O'S gall orphwyso tra y byddo mewn poen: ceisir gosod yr en-Aid blinedig ar eisteddle esmwyth, ond tra y mae yn llawn onbsp;arteithiau, nis gall orphwys am foment, y mae yn ymdroi dan einbsp;gnofeydd, heb ddim ond “ gorthrymder ysbryd” yn mhob man.

PENNOD IX.

nes dyfod atDduw; addawa ef roddi “gorphwysdra i enaid,” a’r peth cyntaf a wna fydd tynu y drain; ar ol dychwel yma, efenbsp;a “ orphwys ac a gaiff lonydd.” Geilw ar y rhai blinderog anbsp;llwythog ato, a dywed, “ Myfi a esmwythê,f arnoch fe dyn ynbsp;llwyth i lawr oddiar y gydwybod, iacha friwiau yr ysbryd,nbsp;rhwyma ddoluriau y galon, gwna ef yn esmwyth, a rhydd or-pbwysdra iV enaid.

Diogelwch.—Pa faint bynag fyddo blinder nn, gwawdio ei ludded fyddai peri iddo orphwys ar y traeth tra fyddai y llanwnbsp;yn ei amgylchu; pa mor ddiffygiol bynag a fyddai un, nis gallainbsp;orphwys, er cael ei osod raewn gwely esmwyth, os byddai y tynbsp;yn myned ar dan. Ond y mae yn Nuw berffaith ddiogelwch,nbsp;“Ato y rhed y cyfiawn, ac y mae yn ddiogel“ A’i asgellynbsp;cysgoda efe drosto, a than ei adenydd y bydd diogel.” Wedinbsp;eyrhaedd yma, efe a erys yn ddiogel, ac a gailf lonydd oddiwrthnbsp;ofn drwg.

Cyflawnder.—Prin y geilid edrych ar unrhyw fan yn orphwys-dra os byddai yno brinder, neu berygl iddi fyned yn brinder. Y mae pob cyflawnder yn Nuw, digon i “ gyflawni ein bollnbsp;raid ” ni. Ni bydd eisieu dim byth arnat nad ydyw yn Nuw ;nbsp;ni raid i ti fyned allan o hono ef i geisio dim i’th wneyd ynnbsp;gysurus, yn ddedwydd, ac yn llawen am dragywyddoldeb. Unnbsp;acbos paham nas gall enaid orphwys yn un man arall ydyw, einbsp;fod yn methu a chael ei ddigoni—y mae yn gwaghau pob llestr,nbsp;yn dyhysbyddu pob ffynon, yn treulio pob gwrtbddrych; ondnbsp;y mae yn cael ei lawm ddigoni yn N uw.

Anmogaethau i’k Enaid Ddychwei-yd.

Ymae yn myned yn waeth yn mlaen.—Gwelir nifer o longau yn troi allan o’r porthladd weithiau, ac ar ol myned am filldir-oedd cyfyd tymbestl, deil rhai allan gan ddisgwyl iddi fyned ynnbsp;well—dychwela ereill yn ol i’r porthladd, ac yn ami y rhainbsp;sydd wedi dal allan a wnaethant ddoetbaf; gwellhaodd y ty-wydd, a gwnaethant eu mordeithiau yn llwyddianus. Ondnbsp;gwaethygn y mae yn mlaen, cynyddn y mae y dymhestl, ynbsp;doethineb mwyaf ydyw dycbwelyd ; rhyfygodd rhai ddal allan,nbsp;gan dwyllo en hunain y deuai yn well, ond aethant i le “ nadnbsp;ydynt yn cael gorphwysfa na dydd na nos.” Y mae wedi bod

GEAMADEG AREITHYDDIAETH.

yn lied galed ar rai i ddal allan hyd yma, ond daw yn waeth eto, goreu po gyntaf i ddychwelyd.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae modd dychwel yn awr, nid felly y bydd byth. Y maenbsp;gwahaniaeth mawr rhwng y ffordd sydd yn arwain i’r bywyd,nbsp;a’r ffordd sydd yn arwain i ddistryw; yn y porth y mae y fforddnbsp;sydd yn arwain i’r bywyd yn gyfyng, ao yn gul iawn, ond y maenbsp;yn lledu wrth fyned yn mlaen; ond yn y cychwyn y mae ynbsp;ffordd sydd yn arwain i ddistryw yn llydan, yna y mae yn cul-han, ac yn cyfyngu, nes y bydd o’r diwedd wedi myned mornbsp;gul nas gall yr enaid droi yn ol, bydd yn rhaid myned ynnbsp;mlaen, dim lie i edifeirwch, yn rhy gyfyng i ddychwel.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae galwad i ddychwelyd.—Clywsom weithiau am blentynnbsp;wedi colli yn y raynyddoedd, a’r rhieni yn galw ar yr boll gy-mydogion i fyned gyda hwy allan i cliwilio am dano; y mae yrnbsp;enaid wedi crwydro oddi cartref, collwyd ef ben boren, y maenbsp;yn tynu at yr hwyr ar rai heb eu cael eto, yn dechreu tywyllu,nbsp;ac y mae mewn lie peryglns; yr ydym yn meddwl i ni glywednbsp;ambell un yn gwaeddi, yn y nos dywyll, am help—nid ydymnbsp;sicr a glywodd Duw hwy ai peidio; y mae efe yn glust i gydnbsp;hefyd, ond sonir am rai yn galw ac yntau heb wrando. O! yrnbsp;oedd clywed gwaedd rhai wrth godymu dros glogwyni, ynnbsp;ddigon i hollti calon. Y mae yr Arglwydd wedi codi yr hollnbsp;gymydogaeth i chwilio am yr enaid crwydredig, a’r haul yn dalnbsp;y lantern, y gwynt yn chwibanu ar ei ol, y mellt yn lluchio eunbsp;rochets i dynu ei sylw, y daran yn saethu eihergydion, y cwmwlnbsp;yn wylo ei ddagrau yn hidl ar ei ol. Paham yr wyt yn wylo,nbsp;gwmwl ? I edrych a ddaw y dyn ol—pe deuai, mi sychwn fynbsp;ngruddiau am byth wed’yn. I ba beth yr wyt ti yn dal y goleunbsp;yna o hyd, haul ? I edrych a ddaw y crwydryn yn ol—pe deuainbsp;mi ddiffoddwn y lantern wed’yn. T mae Duw wedi gwneydnbsp;Efengy! o bwrpas i fyned ar ei ol, yr oedd y clogwyni yr aethnbsp;drostynt mor ddychrynllyd, fel nad oedd yr un cerbyd yn dal inbsp;yru ar ei ol. Pe buasai yn saernio cerbyd o wahanol fydoedd,nbsp;ac yn rhoi planedau yn olwynion iddo, buasai wedi myned ynnbsp;ddrylliau er’s talm. Ond gwnaeth Efeugyl o ddefnyddiaunbsp;digon cryfion, y mae wedi dal i yru ar ei ol dros yr holl glog-wyni, ac y mae yn berffaith gyfan eto, heb eisieu dim adgyweir-

K

PENNOD rx.

iad arni erioed, ac y mae yn Hawn o rai yn chwythu mcwn ndgyrn, “ Dychwel ataf fl, medd yr Arglwydd,” “ Trowchnbsp;eich wynebau ataf fi, boll gyrau y ddaear, fel y’ch achiiber,nbsp;canys myli wyf Dduw.” “Deuwchataf fi bawb sydd yn flin-derog ac yn llwythog, a mi a esmwythaf arnoch, a chwi anbsp;gewch orphwysdra i’cb eneidiau.”

EJiaid dychmelyd.—Y mae ambell fachgen drwg wedi gadael ei gartref, ac yn ddigon caled i ddiystyru boll wahoddiadau einbsp;rieni oedranus, dywed wrth el gwmni llygredig, “ Nid af adrefnbsp;byth.” Dynia y penderfyniad sydd yn meddwl y pechadnr, Ninbsp;ddof i wyneb Duw byth ; ond rhaid iddo dy gael iV wyneb ;nbsp;fe waedda rai o’r dyddiau nesaf, “ Dychwelwcti feibion dynion,”nbsp;ni waeth iddo beidio, onid ydyw yn gwaeddi ar hyd en hoes, ninbsp;ddeuaut ddim, na, “ Yna y dychwel y pridd i’r ddaear fel y bn,nbsp;ac y dychwel yr ysbryd at Dduw, yr hwn a’i rhoes.” Dos dinbsp;mor bell ag y mynot, rhaid dy gael i’w wyneb. Bu llawer onbsp;chwilio am fynedfa o’r M6r Tawel i’r Mor Werydd, ond er bodnbsp;yn aflwyddianus am yn agos i dri chant o flynyddoedd, o’rnbsp;diwedd llwyddodd Capt. M’Clure i gael y iVorM-mest passage.nbsp;Ond y mae pob expedition i gael mynedfa yn mlaen oddiwrthnbsp;Dduw wedi profi yn aflwyddianus, ac ni Iwydda neb byth.nbsp;Khaid dyohwelyd!

PEEGETHU CHWAETDDOL. — Gaodmn.

Y MAE John Howe, mewn dariith ar “Ddwyfol Awdurdod yr Ysgrythyrau Santaidd,” a draddodwyd Chwefror 20, 1691,nbsp;yn adrodd yr hanesyn canlynol:—

“ Yr wyf yn meddwl y gallai fod yn werth eich sylw am ychydig funydau, i mi adrodd a ganlyn, a glywais amser yn olnbsp;gan ddyn, (enw yr hwn sydd yn dra hysbys yn Llundain, anbsp;dyddordeb ynddo eto. Doctor Thomas Goodwin.) pan yr oeddnbsp;yn Dlywydd Coleg Magdalene, yn Oxford; yno y cefais yrnbsp;banes ganddo. Dywedodd wrthyf, pan yr oedd yn efrydu ynnbsp;Cambridge, ar ol clywed llawer am Mr. Rogers, o Dedham,nbsp;yn Essex, iddo fyned o bwrpas o Cambridge i Dedham inbsp;wraudo arno yn pregethu ar ddiwrnod penodol, lie yr oedd

GEAMADEG AEEITHTDDIABTH.

yr eglwys fawr yn cael ei llanw 4 gwrandawyr astnd. Yr oedd Mr. Rogers (fel y dywedodd wrthyf) wedi bod am beth amsernbsp;yn ymdrin k’r testun ag sydd genym ninau yn awr—yr Ysgry-thyran. Ac yn y bregeth hono y mae yn syrthio i ddadleu b’rnbsp;bobl yn nghylch en diystyrwch o’r Beibl (mae arnaf ofn ei fodnbsp;yn cael ei ddiystyru yn fwy yn ein dyddiau ni); mao yn per-souoli Duw i’r bobl, fel yn dweyd, ‘Wei, yr wyf am gyhyd onbsp;amser wedi ymddiried y Beibl i cbwi: yr ydycb wedi einbsp;ddiystyru ; mae yn gorwedd yn eicb tai wedi ei orcbnddio anbsp;gwë y pryf copyn. Nid ydycb yn gofalu am edrych i mewnnbsp;iddo. A ydycb yn ymddwyn at fy Meibl felly ? Wei, ni cbewcbnbsp;fy Meibl yn bwy.’ Yna oymera y Beibl oddiar yr areitbfa, acnbsp;ymddangosai fel yn ei symud ymaitb—ei gymeryd oddi arnynt;nbsp;ond yn uuiongyrcbol yn troi dracbefn, yn personoli y boblnbsp;wrtb Dduw, yn syrtbio ar ei liniau gan eiriol yn y dull mwyafnbsp;difrifol, ‘ Arglwydd, pa betb bynag a wnei a ni, paid a cbymer-yd y Beibl oddi arnom ; lladd ein plant, llosga ein tai, dinystrianbsp;ein meddianau, ond gad i ni y Beibl, yn unig paid a cbymerydnbsp;ymaitb dy Feibl.’ Yna personola Dduw dracbefn wrtb y bobl:nbsp;‘ A ydycb yn dweyd byn yna ? Wei, mi a’cb profaf am ychydignbsp;amser yn ycbwaneg; a dyma fy Meibl i cbwi: mi a edrycbafnbsp;pa fodd y defnyddiwch ef, a fydd i cbwi ei garu yn fwy, ei ddi-lyn yn well, a’i arferyd yn amlacb.’ A tbrwy y symudiadannbsp;byn (fel yr bysbyswyd fi gan y Doctor), yr oedd yn peri i’rnbsp;gynulleidfa fod yn yr ystumian mwyaf hynod y gallai cynull-eidfa fod; yr oedd y lie yn Bocbim, y bobl wedi en gorcbnddio,nbsp;a’u golcbi b’u dagrau eu bunain ; a dywedodd wrtbyf ei fod efnbsp;ei bunan, pan yr aetb allan i gycbwyn yn ol, wedi gorfod treulionbsp;cbwarter awr i wylo ar wddf ei anifail, cyn bod yn alluog inbsp;fyned ar ei gefn, gan mor ddwfn oedd yr argraff ar ei feddwl, anbsp;gallai weled y bobl wrtb y canoedd yn cerdded gartref dannbsp;wylo, mewn canlyniad i bregetb y dyn da, ar esgenluso y Beiblnbsp;Santaidd.”

GWEDDI YB AEGLWYDD. — tTrigJit.

Y MAE Gweddi yr Arglwydd yn ami yn cael ei baiferyd mewn dull difeddwl a tbon ddiweddi. Ar ol gweddio yn ddifyfyr gydanbsp;dylanwad difrifddwys, mae llawer o bregethwyr yn’adroddynbsp;weddi gynwysfawr a pbrydfertb bon o eiddo ein Harglwyddnbsp;lesu Grist yn undonol, cyflym, ac mewn arddull ddiofal. Gallnbsp;yr hanesyn canlynol fod yn gynortbwy i wella y bai:—

“ Yn mblitb enwogion ereill, y mae America yn son am nn cbwareuwr poblogaidd o’r enw Booth. Ar un achlysur gwa-

PENNOD IX.

hoddwyd Booth ac amryw o gyfeillion ereil! i giniawa yn Baltimore, gydag hen wr boneddig neillduol am ei garedigrwydd, ei fanylwch, a’i dduwioldeb. Yroedd y gwestywr, er yn anghy-meradwyo y chwareudai a phawb a elai iddynt, wedi ciywednbsp;cymaint am allnoedd anghyffredin Booth, fel yr oedd ei awyddnbsp;am ei weled wedi llwyr orchfygu ei ragfarnau. Ar ol i’r cwmninbsp;(wedi iddynt fwynhau eu hnnain wrth y hwrdd,) gymeryd eunbsp;heisteddleoedd yn y drawing-room, erfyniodd rhywun ar i Booth,nbsp;fel ifafr neillduol, ac fel un a ystyrid felly gau yr holl gwmni, inbsp;ddarllen Gweddi yr Arglwydd yn nchel. Amlygodd Booth einbsp;foddlonrwydd i gydsynio a’r cais, ac yr oedd pob llyg-aid ynnbsp;gyfeiriedig tuag ato, Cyfododd Booth yn araf a defosionolnbsp;oddiar ei eisteddle. Yr oedd yn hynod i sylwi fel yr oeddnbsp;teimladau yn ymweithio yn ei wynebpryd. Aeth mor welw anbsp;inarwolaeth, ac yr oedd ei lygaid crynedig ag oeddynt yn odrychnbsp;i fyny, yn ll.awn dagrau. Nid oedd hyd yn hyn wedi siarad.nbsp;Geilid teimlo y distawrwydd, Daeth yn boenus o’r diwedd,nbsp;hyd nes y torwyd arno fel gan ergyd trydanawl, gan ymwthiadnbsp;ei lais soniarus rhwng ei wefusau gwelw, yn adrodd, ‘ Ein Tad,nbsp;yr hwn wyt yn y nefoedd,’ amp;c,, gyda phwyslais ac mewn ton anbsp;darawodd y gvvrandawyr ü syndod. IJiweddodd. Parhaodd ynbsp;distawrwydd. Nid oedd llais i’w glywed, nid oedd na bys nanbsp;Haw yn symud yn y lie, hyd nes y clywyd wylofain yn mhennbsp;draw yr ystafell, ac y daetli yr hen foneddwr, eu gwestywr, ynnbsp;mlaon gyda llygaid gwlybion, a chorff crynedig, gan gydio ynnbsp;Haw Booth, a dweyd mewn geiriau crynedig,—‘ Syr, yr ydyclnbsp;wedi rhoddi i mi y fath foddhad nas gallaf yn fy oes ei gydnabodnbsp;yn ddigonol, Yr wyf fi yn hen ddyn, a phob dydd er pan ynnbsp;fachgen, yr wyf wedi bod yn adrodd Gweddi yr Arglwydd, ondnbsp;ni chlywais hi erioid o’r blaen, erioed.’ Atebodd Booth,—‘ Y'rnbsp;ydych yn iawn. Y mae darllen y weddi fel y dylai gael ei dar-llen wedi costio i mi lafur caled a diflino am ddeng mlynedd arnbsp;hugain, ac nid wyf eto wedi hansr boddloni fy hun wrth ddarllen y cynyrch rhyfeddol yma, Prin y gall un dyn mewn dengnbsp;mil ffurfio syniad priodol am y prydferthwch, y tynerwch, a’rnbsp;arucheledd sydd wedi ei wasgu i gan lleied o le, a’i gyfieu mewnnbsp;geiriau mor syml. Y mae y weddi yna yn ddigon i brofi gwir-ioneddolrwydd y Beibl, ac argraifu arno sél Dwyfoldeb.’nbsp;Gymaint oedd yr effaith fel na pbarhaodd yr ymddyddan anbsp;garirvyd yn mlaen mewn geiriau toredig ond am ychydig am-ser—darfyddodd yn llwyr. Cyn hir torodd y cwmni i fyny, acnbsp;aeth pawb tua’i gartref gyda gwyneb trist a chalon lawn.”

Erodyr, na fydded i ni ddweyd, ond gweddio, Gweddi yr Arglwydd.

ATTODIAD:

YN CYNWYS

CWKS cyflawn O ddarnau dewisol er perffeithto

YR EFRYDYDD MEWN

AEEITHYDDIAETH, EHYDDIAETH,

BARDDONIAETIL

ATTODI AD.

I. AEEITHYDDIAETH.

ÏN EEBYN “OES EHESWM” PAINE.* —

Ond ymddengys fod hün yn Oes Rheswm, ac fod yr amser a’r person wedi dyfod ag sydd i chwalu y oyfeil-ioi-nadaii ag sydd wedi bod yn gorchuddio y bobloeddnbsp;mewn tywyllwch trwy yr oesau. Y mae y rhai syddnbsp;yn credu yn Nghristionogaeth yn Iluosog, ond per-thyna i ychydig ddoethion i gywiro eu barnau a’u dwynnbsp;i’r iawn. Mae credu yn weithred o eiddo y rheswm,nbsp;ac felly, gall rhai o reswm cryfach ddysgu y gwan.nbsp;Wrth daflu golwg dros lechres faith o dduwiolion defosnbsp;iynol a ohywir, nis gallaf lai na gofidio na buasai Newton fyw hyd y dydd heddyw, er mivyn i’w fdsder gaelnbsp;ei lanw gyda ffrwd y goleuni newydd yma.

Ond y mae y pwngc yn un rhy ofnadwy i wawd-iaith.—Siaradaf yn eglur ac uniongyrchol. Yr oedd Newton yn Gristion! Newton, meddwl yr hwn a dor-odd allan trwy y cadwyni a ddodir gan Natur ar einnbsp;hamgyffredion meidrol;—Newton, yr hwn yr oedd einbsp;wyddoniaeth yn wirionedd, a sylfaen ei wybodaeth amnbsp;dani yn athroniaeth—^nid y peth cymylog a thywyll agnbsp;sydd yn rhy aml yn cymeryd ei enw, ond athroniaethnbsp;yn gorphwys ar fesuroniaeth, y rhai, fel ffigyrau, ninbsp;allant gyfeiliorni;—Newton, yr hwn a.gariodd ei linyunbsp;a’i fesur i derfynan eithaf y greadigaeth, ac a archwil-lodd yr egwyddorion trwy ba rai y mae defnydd ynnbsp;bodoli ac yn cael ei gadw yn nghyd.

* Dylai JT efrydydd eylvi yn fanwl ar y wawdiaith ag sydd yn y demyn uchod. ï mae yn ymarferiad campus ar bwysleisiad.

ATTODIA.D.

Ond, efallai, fod y dyn rhyfeddol hwn, wrth ymestyn allan am bethau mawrion, wedi gadael yn ddisyiw ynbsp;profion hyny o gyfeiliornadaii a aliasai gasglu wrlhnbsp;chwilio y pethau bychain a breswyliant y byd. Beth,nbsp;ynte, a ddywedir am yr enwog Mr. Boyle, yr hwn anbsp;edrychodd i wneuthuriad a defnydd pob creadur, hydnbsp;yn nod y gwrthddrychan difywyd a sethrir dan draed?nbsp;Geilid meddwl fod y fath ddyn lawn mor gymhwys anbsp;Mr. Paine i edrych trwy Natur at Dduw Natur! Eto, ynbsp;canlyniad yw, fod ei holl ymchwiliadau ef yn troi allannbsp;yn ddim amgenach, yn ol barn Mr. Paine, na phethannbsp;teilwng o ddirmyg, ac effaith meddwl o dan ddylanwadnbsp;ofergoeledd.

Ond gallai y cyfeiliornad, efallai, gyfodi oddiar ddiffyg sylw priodol i sylfaeni y meddwl dynol, a ffurf-iad y deall hwnw ag sydd wedi ei roddi i ni gan Dduwnbsp;i chwilio y gwirionedd. Bydded i’r gofyniad hwnwnbsp;gael ei ateb gan Mr. Locke, yr hwn, yn ystyr fwyaf ëangnbsp;y gair, oedd yn Gristion!—Mr. Locke, gorchwyl yrnbsp;hwn oedd darganfod cyfeiliornadau mewn meddwl,nbsp;trwy fyned i fyny at darddle a ffynnonell meddwl; aonbsp;arwain meddwl cyfeiliornus dyn i redeg yn llinell bri-odol ymresymiad, trwy ddangos iddo ei holl symudiad-au, o’r llewyrch cyntaf o reswm a oleua y meddwl, hydnbsp;at y goleuni mwyaf. perffaith :—rhoddiffrwyn ar farnaunbsp;gan, trwy osod i lawr reolau ymarferol er defnyddio anbsp;llywodraethu y farn.

Ond efallai y dywedir am y dynion hyn, nad oedd-ynt ond meddylwyr dwfndreiddiol, yn byw yn eu llyfrgelloedd, yn anhysbys o’r byd, ac o’r cyfreithiau agnbsp;sydd yn llywodraethu dynoliaeth yn ymarferol. —nbsp;Foneddigion, yii y lleoedd yr eisteddwn yn awr i wein-yddu cyliawnder yn y deyrnas fawr hon, y llywyddaiynbsp;bythgofiadwy Syr Mathew Hale ; IFydd yr hwn ynnbsp;Nghristionogaeth sydd yn esboniad gogoneddus ar einbsp;gwirionedd a’i rhesymoldeb, a bywyd yr hwn oedd yn

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

esiampl darawiadol o’i ffrwythau :—cyfiawnder yr hwn, wedi ei dynu o darddle yr oruchwyliaeth Gristionpgol,nbsp;a fydd, ya mhob oes, jn destua canmoliaeth ac edmyg-edd.

Ond dywedir gan yr awdwr hwn, nad yw y ddameg Gristionogol ond ohwedl ofergoelus a ddyfeisiwyd gan yrnbsp;henafiaid, ac y gellir ei dynoethi yn hawdd ond deallnbsp;ffugchwedlau paganaidd yn briodol.—A oedd Miltonnbsp;yn deall y ffugchwedlau hyn ?—a oedd ef yn llai gwy-bodus na Mr. Paine yn ofergoeliaeth y byd ? Na;—nbsp;dyma oedd testun ei gan anfarwol; ac, er nad oedd ynnbsp;gallu troi atynt, arllwysodd hwy allan o ystorfëyddnbsp;cyfoethog ei feddwl toreithiog, ac a’u gosododd yn eunbsp;trefn fel egluradau o ffydd wirioneddol a dyrchafedig;nbsp;—ffynnonell ddiammheuol yr athrylith danllyd hononbsp;ag sydd wedi taflu gweithiau pob dyn arall i’r cysgodion.

He passed the bounds of flaming space,

Where angels tremble while they gaze—

He saw—till blasted with excess of light He closed his eyes in endless night

Ond goleuni y corff yn unig a ddiffoddwyd; “ yr oedd y goleuni nefol yn goleuo o’i fewn, aoyn ei alluogiigyf-iawnhau ffyrdd Duw i ddyn.”—Nid ydoedd oynyrch einbsp;feddwl ef, pa fodd bynag, yn hollol yr un fath ag eiddonbsp;Mr. Paine—mae casgliadau y ddau yn bur wahanolnbsp;oddiwrth yr un ffeithiau. Gwnaeth Milton yingnawd-oliad ein Hiach awdwr bendigedig, (yr hyn a geblir ynnbsp;y gwaith hwn, mewn iaith mor hollol anghymhwys inbsp;enau Cristion, a chlustiau llys barn, fel na feiddiaf acnbsp;na wnaf ei hadrodd) yn ddiweddglo ei “ Goll Gwynfa,quot;nbsp;ei orphwysfa oddiwrth ei lafur gorphenol, ac yn ddi-''’eddaf, yn obaith, disgwyliad, a gogoniant y byd.

Virgin is his mother, but his Sire,

The power of the Most High; he shall ascend The throne hereditary, and bound his reignnbsp;With earth's wide hounds, his glory with the heavens

ATTODIAD

Fel hyn, yr ydym yn cael fod yr oil ag sydd yu fa-wr, neu ddoetli, neu aruchel, yn mhlith bodau creuedig—yrnbsp;holl feddyliau ag sydd wedi eu ffafrio tuliwnt i’r cyffred-in, os lieb eu hysbrydoli gaii Awdwr mawr pobpeth, ernbsp;cyimydd a gogoniant y byd—er wedi eu gwalianu gannbsp;oesoedd, a chan wahanol ddaliadau, eto yn uno, fel penbsp;byddai, mewn un cydgan orfoleddus, i foli gwiroueddaunbsp;Cristionogaeth, ac i roddi ar ei hallorau santaiddnbsp;ffrwythau bythol-wyrdd eu meddyliau anfarwol.

DIWEDDOLO AEAITH ABGLWYDD BROUGHAM AE DDIWYGIAD SENEDDOL, 18S1.

Fy Aeglwyudi,—Nidydwyf yn cuddio ypryder mawr wyf yn deimlo o barth terfyniad y ddadl hon; oblegidnbsp;yr wyf yn gwybod yn dda, fod lieddwoh y wlad yn ym-ddibynu ar y canlyniad. Nis gallaf edrych ond gydanbsp;dyohryn ar wrthodiad y mesur. Ond, er mor boenusnbsp;fyddai canlyniadau methiant ainserol,—amserol yn unignbsp;y gall fod, oblegid y mae ei Iwyddiant yn y dyfodol ynnbsp;sicr,—nis gall dim yn awr ei rwystro. Peidiwch anbsp;goddef eicli hunain i gymeryd eich perswadio, hyd 501nbsp;nod pe gyrid ym.aith y gweinidogion ag sydd yn awrnbsp;wTth y llyw, y gallai unrhyw un eich arwain trwy ynbsp;tonau cynhyrfus ag sydd yn eich amgylchu, heb ddi-wygiad. Ond byddai i’n holynwyr gymeryd i fyny ynbsp;gorchwyl o dan amgylchiadau llawer mwy anfanteisiol.nbsp;O danynt hwy byddech yn ewyllysgar i ganiatau ysgrif,nbsp;wrth ei cliydmaru a’r un a gynygir i chwi yn bresenol,nbsp;a ystyrid yn hynod o’r rhesymol. Clywch ddameg ynbsp;Sibyl; oblegid y mae yu cynwys gwers fuddiol aonbsp;iachusol. Y mae yn awr yn ymddangos 0 flaen eichnbsp;pyrth ac yn cynyg yn dawel y cyfrolau—cyfrolaunbsp;gwerthfawr—doethineb a lieddwch. Mae y pris aofyna

GRAMADEG AEEITHYDDIAETn.

yn rhesymol—i arferyd yr efholfraint; yr liyn, heb yr un oytundeb, a ddylech roddi yn wirfoddol: yr ydyohnbsp;yn gwrthod ei thelerau, ei thelerau rhesymol,—ni thy-¦«quot;ylla y porth yn hwy. Ond yn fuan, oblegid nis gell-wch wneyd hebddi, yr ydych yn ei galw yn ol. Dra-chefn mae yn dyfod, ond ei thrysorau yn llai; mae rhainbsp;o’r dalenau wedi eu tori ymaith gan y bobl aflywodr-aetlius, ac mewn rhan wedi eu dileu gan lytliyrenau onbsp;Waed. Ond y mae y wyryf broffwydol wedi codi yn einbsp;phris: seneddwrth yflwyddyn—pleidleisiotrwy ytugelnbsp;—-pleidlais i’r miliwn! Oddiwrth hyn yr ydych yn troinbsp;ymaith yn ddigllon, ac. am yr ail waith cerdda ymaith.nbsp;G-oohelwch ei dyfodiad y drydedd waitli; oblegid rhaidnbsp;1 chwi gael y trysor, ond pwy all ddweyd pa bris a ofynanbsp;y pryd hwnw am dano ? Efallai y gall fod y mace agnbsp;sydd yn gorphwys ar y gadair yna. Pa beth a ddilynanbsp;6ich cwrs o gyndynrwydd, os daliwch ato, nis gallafnbsp;Symeryd arnaf fy him i ddweyd; ac nid wyf yn hoffinbsp;dyfalu. Ond hyn wyf yn wybod yn dda, mor sicr acnbsp;fod dyn yn farwol, a chyfeiliorni yn naturiol, y maenbsp;pyfiawnder gohiredig yn codi y pris ag y gorfodir chwinbsp;1 brynu diogelwch a heddwch; ac nis gellwch ddisgwylnbsp;Oftsglu i fewn well cnwd na’r rhai ag sydd wedi bod o’chnbsp;)^laen, os bydd i chwi fynu dilyn eu llwybrau cyfeilnbsp;fornns, sef hau anghyfiawnder a medi gwrthryfel.

Opd, yn mhlith yr ystyriaethau dychrynllyd ag sydd awr yn pwyso ar fy meddwl, y mae un ag sydd ynnbsp;sefyli yn uwch na’r lleill. Y chwi sydd yn cyfansoddinbsp;y brawdle uchaf yn y wlad ; yr ydych yn eistedd ymanbsp;fel barnwyr, ac yn penderfynu pob achos, o bob natur,nbsp;“sb apeliad. Dyledswydd cyntaf barnwr yw peidionbsp;oyhoeddi ei ddedfryd ar y mater lleiaf, heb yn gyntafnbsp;^ddi gwrandawiad. A wneweh chwi hyn yn eithriad ?

ydych mewn gwirionedd yn barod i benderfynu, ond ^id i glywed, yr achos mawr ar ba un y gorphwysnbsp;Sobeithion ac ofnau cenedl. Yr ydych ? Yna gochel-

ATTODIAD.

wch rhag eich penderfyniad! Peidiwcb, yr wyf yn erfyn arnoch, a chynhyrfu pobl lieddychol ond pender-fynol; na thorwch ymaith oddiwrth eich corff sereh yrnbsp;holl genedl. Fel eich cyfaill, fel cyfaill fy urdd, felnbsp;cyfaill fy ngwlad, ac fel ufudd wasanaethydd fy Nheyrn,nbsp;yr wyf yn eich tynghedu i wneyd eich goreu i gadwnbsp;heddweh, a chynnal i fyny a pharhau y Cyfansoddiad.nbsp;Felly yr wyf yn taer-erfyn arnoch i beidio gwrthod ynbsp;mesur hwn. Er mwyn pobpeth ydyoh yn garu,—ernbsp;mwyn y rhwymau ag sydd yn ein cysyllfcu d’n gilyddnbsp;ac a’n gwlad, yr wyf yn eich tynghedu yn ddifrifol—nbsp;yr wyf yn eich rhybuddio—yr wyf yn taer erfyn arnochnbsp;—^ïe, ar fy ngliniau, yr wyf yn ymbil arnoch,—peid*nbsp;iweh a gwrthod yr ysgrif hon!

DYFODIANT Y SYMUDIAD DIRWESTOL.—GottffA

Ye oedd y bobl a amddiffynant y symudiad ac a gol-eddant yr egwyddorion yn cael eu hwtio ar yr heolydd, drysau eu tai yn cael eu duo, a’u hanifeiliaid yn cael eunbsp;Uadd. Deifiodd tan yr erledigaeth rai personau i’r fathnbsp;raddau fel y gadawsant y gwaith. Ereill a weithiasantnbsp;y blaen, a bendithiodd Duw hwynt. Mae rhai ynnbsp;fyw heddyw; a hoffwn sefyll 11e safant yn awr a gwelednbsp;y symudiad holl-bwysig yn cyfodi o’u blaenau. Gweith-iasant yn galed. Codasant y dywarchen gyntaf—paro-toisant y gwely i osod y gareg sylfaen. Dodasant hi inbsp;lawr yn nghanol ystorm o erledigaeth. Gweithiasantnbsp;o’r golwg; ac yr oedd dynion bron ac anghofio eu bodnbsp;yn brysur yn dodi y sylfaeni i lawr. O’r diwedd codas-ant yr adeilad uwchlaw gwyneb y tir, ac yiia dechreu-odd ystorm arall o erledigaeth. Yn awr yr ydym ynnbsp;gweled yr oruwchadeilad—colofn ar ol colofn, twr arnbsp;ol twr, gyda’r arwyddair yn gerfiedig arnynt, “ Cariad,

GRAMADEG AEEITHTDDIAETH.

gwirionedd, cydymdeimlad, ac ewyllys da i ddynion.” Y mae yr hen bobl yn syllu arni fel y mae yn cyfodinbsp;o’u blaenau. Ni byddant byw i’w gweled wedi einbsp;chwblliau, ond trwy fïydd ‘maent yn gweled y prifnbsp;gonglfaen wedi ei gosod ar ben yr adeilad. Mae bon-eddigesau tynergalon yn wylo o lawenydd wrth einbsp;gweled yn cyfodi mewn gogoniant: a phlant yn gor-chnddio llwybrau y gweithwyr k blodau. Nid ydymnbsp;eto yn gweled ei gogoniant—nid ydym eto yn gwelednbsp;ardderchawgrwydd yr oruwchadeilad—oblegid yn caelnbsp;ei hadejladu y mae. Y mae yr ysgaffaldiau, rhaffau,nbsp;ysgolion, a’r gweithwyr yn esgyn a disgyn, yn cuddionbsp;Prydferthwch yr adeilad; ond yn mhen ychydig amser,nbsp;pan y bydd i’r dorf ag sydd wedi bod yn gweithio, ynnbsp;dyfod yn ol dros ugain-mil o faesydd lie yr ymleddirnbsp;yn bresenol, ond y pryd hwnw yn cael eu gorchuddionbsp;3g ^d, byth i gael ei wasgu yn y disdylldy — trwynbsp;Winllanoedd lie y croga y gwinwydd yn eu holl ogon-lant, byth i gael eu cyfnewid i’r hyn a all ddiraddio—nbsp;pryd y deuant trwy berllanau, o dan goed yn cael eunbsp;Pwyso hyd at lawr gan ffrwythau melynion ac addfed,nbsp;byth i gael eu cyfnewid i’r hyn a all niweidio a daros-twng—pan y deuant at y ddistyllfa olaf a’i dinystrio,nbsp;y ffrwd olaf o’r gwenwyn marwol, a’i sychu, at ynbsp;''^raig olaf a sychu ymaith ei dagrau, at y plentyn olafnbsp;^ I osod i sefyll yn y man y bwriadwyd iddo fod gan ynbsp;Creawdwr mawr ; at y meddwyn olaf a’i gynorth-quot;'yo i dori yn fil-fil o ddarnau ei gadwynau, nes peri inbsp;^tvn ei gadwyni toredig i chwyddo anthem fawreddognbsp;^byddid—y pryd hyny, Ah! ie, y pryd hyny y gosodirnbsp;y pen conglfaen ar yr adeilad; bydd i’r ysgyffaldiaunbsp;^yrthio gyda thwrf, ac ymddengys yr adeilad yn einbsp;°pniant ger bron byd synedig. Bydd i’r meddwynnbsp;°^af gael noddfa o’i fewn, a bydd llawenydd yn y nef-°®dd a gorfoledd ar y ddaear pan wawrio yr hyfrydnbsp;ore. Yr .^^yf yn credu y daw. A wnewcli chwi ein

ATTOMAD.

cynorthwyo ? Dyna y cwestiwn. Yr ydwyf yn ei adael gyda chwi. Noswaith dda.

y GWIRIONEDD.— G0U5?».

Mae Milton wedi dweyd, ac y mae mor wirioneddol heddyw a phan ei llefarwyd,—“ Bydded i wirionedd anbsp;thwyll ymladd è’u gilydd; ni dderbyniodd y gwirioneddnbsp;y gwaethaf erioed wrtli ymdrechn amp; thwyll.” Ah!nbsp;bydded i’r gwirionedd sefyll ar y dienyddle a’r cortynnbsp;ara ei wddf, tra yr eistedda twyll ar yr orsedd; byddednbsp;i wirionedd fwyta ei grystyn mewn unigedd darostyng-ol, tra yr eisteddo twyll wrth fwrdd y wledd; bydded inbsp;wirionedd gerdded yn droednoeth ao mewn carpiau,nbsp;tra y byddo twyll wedi ei wisgo mewn porphor a llïannbsp;main; y mae yna osgorddln o angelion yn wastadol onbsp;amgylch y gwirionedd, ac y mae Duw y gwirionedd ynnbsp;amddiffyn iddo.

[Y Ilais i fod yn gyffrons a mawreddog—y breichiaa i £od yn ostynedig a’r wynebpryd yn ddifrifol.]

Edkychwch ar y Meddwyn ! Pa beth ydyw ? Edrych-wch arno! Yn ymrwyfo yn ngwallgofrwydd meddw-dod, dyfroedd llonydd afiechyd yn sefyll yn ei lygaid, ao effeithiau y gwenwyn yn daenedig ar ei wefusaunbsp;crasedig. Pa beth ydyw ? Mae ei ddeall yn gythraul,nbsp;a’r anifail o hono yn fwystfil. Pa beth ydyw ? Edrych-wch arno yn cael ei wthio ymaith gydag ysgubion fnbsp;dafarn, ao effeithiau cyfeddach y nos o’r blaen yn glynunbsp;wrtho. Pa beth ydyw? Y mae cymdeithas wedi einbsp;ysgwyd o’i mynwes fel un anheilwng o’i chariad a’inbsp;thosturi. Eto y mae yn ddyn—nid peth; dyn—nidnbsp;anifail; bod, a chanddo galon dyn, ymenydd dyDt

GRAMADEG AREITHTDDIAETH.

rheswm dyn,—a all sefyll i lyny a dweyd, “ Yr wyf yn fvvy na lioll greadigaetli Duw; nid ydyw ond magwrfanbsp;fy enaid anfarwol. Pa un fwyaf y plentyn ynte y fag-¦wrfa? Yr wyf yn fwy na holl greadigaeth Duw. Gallafnbsp;ddweyd wrth yr haul, ‘ Yr wyf yn fwy na thydi, fydnbsp;gogoneddus, oblegid byddaf ar gael pan na byddi di.nbsp;Pan y byddi di wedi niarw, ar ol i ddeng mil o ys-tormydd rliuthro dros benau y niynyddoedd; pan ynbsp;bydd y mellt wedi peidio chwareu ar binaclau y greadigaeth ; pan y bydd i’r sêr ddiffodd a diflanu; pan ynbsp;bydd i’r greadigaeth gael ei symud fel bwthyn, a phobnbsp;elfen gael ei thoddi yn y dinystr olaf—byddaf fi ynnbsp;fyw; oblegid ynof fi y mae tan Duw nas gellir ei ddi-fodi, gwreioliionen anfarwoldeb nas gellir ei dlfFodd.’”

[Yu yr engraifft uchod, bydded i’r efrydydd ddeclireu yn y cywair cyffredin, ac fel llanw y mor, i godi yn raddol, yn uivcli uwcb, nesnbsp;cyriiaedd y climax—amp;edL drosti lawer gwaith.]

FFOLINEB UCHELGAIS,

Yn CAKI» EI DDANGOS YN ANERCHIAD Y SCYTHIAID I AlECSANDER FaWR.

Q. CurHus.

Pe byddai eich person mor fawr a’ch dyrnuniadau, ni allasai y byd eich cynwys. Byddai i’ch Haw ddeheunbsp;gyffwrdd y dwyrain, a’ch Haw chwith y gorllewin aryrnbsp;quot;Un waith; yr ydych yn crafangu am fwy nag yr ydychnbsp;yn alluog i’w gynnal. O Ewrop yr ydych yn cyriiaeddnbsp;Asia; ac o Asia yr ydych yn cydio gafael yn Ewrop.nbsp;A phe byddai i chwi orchfygu dynolryw, yr ydych felnbsp;pe byddech am fyned i frwydr gyda’r coed a’r eira, yrnbsp;afonydd a’r bwystfilod gwylltion, ac i geisio gorchfygu

I^atur.

Ond a ydych wedi ystyried cwrs cyffredin pethau ? a ydych yn ystyried fod coed mawrion yn cymerydnbsp;blynyddoedd i dyfu, ac yn cael eu tori i lawr mewn

ATTODIAD.

awr ? Ffolineb yw meddwl am j Srwyth jn unig, heb feddwl am yr uohder mawr y rhaid i chwi ddringo ernbsp;ei gyrhaedd. Cymerwch ofal rhag i chwi, tra yn ceisionbsp;cyrhaedd y pen uchaf, i syrthio i lawr gyda’r canglien-au y cydiwch ynddynt.

Heblaw hyny, pa beth sydd a fynoch Ê’r Scythiaid, neu sydd a fyno y Scythiaid a chwi ? Ni ddarfu i ninbsp;erioed oresgyn Macedonia; paham yr ymosodwch arnbsp;Scythia ? Yr ydych yn cymeryd arnooh fod yn gosp-wr Iladron; ac yr ydych eioh hunan yn arch-leidrnbsp;dynolryw! Yr ydych wedi cymeryd Lydia; yr ydychnbsp;wedi gafael yn Syria; yr ydych yn feistr ar Persia; yrnbsp;ydych wedi darostwng y Bactriaid, ac ymosod ar India;nbsp;ni wna hyn eioh boddloni heb osod eich dwylaw tra-chwantus ar ein düoedd a’n diadelloedd.

Ond a ydych wedi anghofio faint o amser a gymer-asoch i orchfygu y Bactriaid ? ïra yr oeddych yn eu gorchfygu hwy, gwrthryfelodd y Sogdiaid. Nid ywnbsp;eich buddugoliaethau yn ateb un dyben ond rhoddinbsp;gwaith i chwi trwy gynyrchu rhyfeloedd newyddion;nbsp;oblegid y mae pob buddugoliaeth yn ddaublyg; i enill,nbsp;ac i gadw; ac er y gellwch fod y rhyfelwr mwyaf, rhaidnbsp;i chwi ddisgwyl y bydd i’r cenedloedd a orchfygirnbsp;genych ysgwyd ymaith yr iau mor fuan ag y byddo ynnbsp;bosibl; oblegid pa genedl sydd yn hofii bod dan lyw-odraeth dramoraidd ?

Os croeswch y Tanais, gellwch deithio dros Scythia, a sylwi ar y fath wlad ëang a breswylir genym. Ondnbsp;mae ein gorchfygu yn orchwyl arall; cewch, ar yr unnbsp;adeg, ein bod yn rhy gyfiym i chwi allu ein goddiwedd-yd; a phryd arall, pan y tybiwch ein bod wedi diangcnbsp;ddigon peil oddiwrthych, cewch ni yn aflonyddu ynbsp;gwersyll: oblegid y mae y Scythiaid yn gwybod y iïorddnbsp;i ymosod yn ogystal a diangc. Eioh doethineb, gannbsp;hyny, yw cadw yr hyn sydd genych: wrth geisionbsp;ychwaneg, gellwch golli yr hyn sydd yn eich meddiant.

GRAMADEamp; AEEITHYDDIAETH.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae genym ddiareb yn Scythia, nad oes gan Ffawdnbsp;draed, ond fod ganddi ddwylaw i gyfranu y rhoddionnbsp;fo yn ei meddiant, ao esgyll i ysgoi cyffyrddiad y rhainbsp;y bu yn haelionus tuag atynt.

Yr ydych yn gosod eich hunan allan fel du'vv, mab i Jupiter Ammon : mae yn fwy cyson a chymeriad duw inbsp;gyfranu rhoddion i farwolion, na’u hamddifadu o’r hynnbsp;fo ganddynt. Ond os nad ydych yn dduw, meddyl-iwch am sefyllfa ansefydlog dynoliaeth. ïrwy hynynbsp;dangoswch fwy o ddoethineb, na thrwy sefyll uwchbennbsp;y pyngciau hyny ag sydd wedi chwyddo eich balchder,nbsp;a pheri i chwi anghofio eich hunan.

Yr ydych yn gweled mor ychydig a enillwch wrth geisio gorchfygu Scythia. Ar y Ilaw arall, gellwch, osnbsp;dewiswch, gael ynom ni gyfcillioii galluog. Yr ydymnbsp;yn llywodraethu gororau Ewrop ac Asia. Nid oes dimnbsp;rhyngom a Bactria ond yr afon Tanais ; ac y mae einnbsp;tiriogaeth yn ymestyn i Thrace, yr hon, fel y clywsom,nbsp;sydd yn ymylu ar Macedonia. Os peidiwch ag ymosodnbsp;arnom mewn dull rhyfelgar, gellwch gael ein cyfeillgar-wch. ' Y mae cenedloedd nad ydynt erioed -wedi' bodnbsp;mewn rhyfel a’u gilydd, yn sefyll yn gyfartal; oud ynnbsp;ofer y dodir ymddiried mewn cenedloedd gorchfygedig;nbsp;nis gall fod cyfeillgarwoh gwirioneddol rhwng y gor-thrymwr a’r gorthrymedig; hyd yn nód mewn heddwch.

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae yr olaf yn ystyried fod ganddynt havd gyfreith-lon i fyned i ryfel a’r blaenaf.

Bydd i ni, os byddwch yn gweled hyny yn oreu, fyned i gyfammod a chwi, yn ol ein dull ni, yr hwn anbsp;ddygir oddiamgylch, nid trwy arwyddo cytundebau, anbsp;galw y duwiau yn dystion, fel ag y gwneir gan ynbsp;Gïoegiaid; ond trwy wneyd gwaith—mewn ymarferiad.nbsp;Nid yw y Scythiaid yn arfer addaw, ond gweithredunbsp;heb addaw. Ystyriaf apeliad at y duwiau yn ddiangen-ïhaid, oblegid nad oes gan y rhai hyny na chadwant eunbsp;gair i ddynion, yr un parch i’r duwiau ychwaith.

ATTODIA.!».

Bydded i cliwi, gan hyny, ystyried, pa Tin oren gen-ych gael dynion o’r lath gymeriad, ac wedi eu gosodyn y fath sefyllfa fel ag i feddu yn eu gafael y gallu i’chnbsp;cynorthwyo neu eich rhwystro, yn ol fel y byddwchynnbsp;eu cydnabod yn gyfeillion neu yn elynion.

RHYDDIAETH.

DIWYDRWYDD DEMOSTHENES.

Efpeithiodd y ganmoliaeth a dderbyniodd yr areitb-ydd Callistratus, ac yn neillduol y dylanwad a gaf odd ei areithyddiaeth ar feddyliau y bobl, yn fawr ar Demosthenes, fel y penderfynodd ddyfod yn areithydd.nbsp;Felly, o hyny allan, gadawoddbob astudiaeth a phleser ;nbsp;a thra yr arosodd Callistratus yn Athen, nis gadawoddnbsp;ef am ddiwrnod, ond gwnaeth y defnydd goreu o bobnbsp;awgrym a deflid allan ganddo.

Ei araeth gyntaf oedd yn erbyn ei geidwaid, y rbai a orfododd i dalu yn ol ran o’i gynysgaeth. Darfu i’wnbsp;Iwyddiant gyda’r gorcbwyl hwn ei galonogi i’r fathnbsp;raddau fel yr anturiodd siarad o flaen y bohl, ondnbsp;ychydig fu ei Iwyddiant. Yr oedd ei lais yn wan, einbsp;dafod yn dew, a’i anadl yn fyr; er hyny yr oedd einbsp;frawddegau mor hirion, fel y gorfodid ef yn aml i arosnbsp;yn y canol i gymeryd gwynt. Parodd hyn iddo gael einbsp;wawdio gan yr holl dorf.

Fel yr oedd yn myned ymaith, a’i ben i lawr, wedi ei suddo i ddyfuderoedd digalondid, cyfarfyddwyd É,g efnbsp;gan hen gyfaill iddo, Satyrus, nn o’r areithwyr mwj^afnbsp;llwyddianus; yr hwn, ar ol cael allan j^r achos o’i ddi-galondid, a’i sicrhaodd nad oedd y drwgmor ddrwg na

GRAMADEG AEEITHTDDIAETH.

ellid ei wella, ac nad oedd ei gyflwr mor druenus ag y tybiai ei fod. Parodd Satyrus iddo adrodd rhai darnaunbsp;o Sophocles neu Euripides, yr hyn a wnaeth. Adrodd-odd Satyrus hwy ar ei ol, yn y fath ddull meistrolgar anbsp;chywir, fel y gwelodd Demosthenes eu bod yn hollolnbsp;wahanol i’r hyn oeddynt yn ol ei adroddiad ef. Dar-ganfyddodd ar unwaith pa beth oedd arno eisiau, anbsp;rhoddodd ei holl alluoedd ar waith er eu meddu.

Yr oedd ei ymdrecli i wella ei ddiffygion naturiol, a pherlFeithio ei hun mewn cynaniad, braidd yn anhygoel,nbsp;ac yn dangos pa faint ellir ei wneyd gan ddiwydrwyddnbsp;diflin. Yr oedd ei gynaniad mor anmherfiaith fel nasnbsp;gallasai swnio rhai llythyrenau, a’i anadl mor fyr, felnbsp;nas gallasai fyned trwy frawddeg gyffredin heb gy-meryd ei anadl. 0’r diwedd aeth dros yr anhawsderaunbsp;hyn trwy lenwi ei enau a oheryg mên, ac adrodd am-ryw ddarnau anhawdd cyn eu cymeryd allan; a thrwynbsp;gerdded a rhedeg i fyny y gelltydd sythaf a allasai gael ;nbsp;fel o’r diwedd yr oedd yn gallu swnio pob llythyren ynnbsp;berffaith, a myned trwy y frawddeg hiraf heb gymerydnbsp;ei anadl. Aeth hefyd at Ian y mor, pan fyddai y tonaunbsp;mewn agwedd gynhyrfus, gan draddodi un o’i areithiau,nbsp;er arfer ei hun a thwrf ac a bloeddiadau y bobl yn e\inbsp;cynulliadau cyhoeddus.

Yr oedd ei ofal yn gymaint hefyd am ei symudiadau ag am ei lais. Yr oedd ganddo yn ei ystafell ddrychnbsp;mawr, wrth ba un yr arferai sefyll er gweled a pher-ffeithio ei symudiadau cyn ymddangos o flaen y cyhoedd.nbsp;Er mwyn gwella yr arferiad drwg o godi ei ysgwyddaunbsp;pan yn siarad, arferai areithio ar fath o esgynlawr, acnbsp;os digwyddai iddo, yn nghanol ei frwdfrydedd, godi einbsp;ysgwyddau, yr oedd cleddyf yn eu trywanu, fel y daethnbsp;i adael yr arferiad wrthun hono yn llwyr.

Yr oedd ei ymroddiad bron yn anhygoel. Er mwjnj hod yn ddigon pell o swn, ac osgoi y posibilrwydd onbsp;gael ei aflonyddu, parodd i ystafell feohan gael ei had-

ATTODIAD

eiladu iddo o dan y ddaear, lie y canal ei hun i fyny, rai prydiau am fisoedd cyfain, wedi eillio un oclir i’wnbsp;ben, rhag iddo gymeryd ei berswadio i fyned allan.nbsp;Yno, wrth oleu lamp fechan, y cyfansoddodd ei areith-iau anfarwol, y rliai, meddai y rliai a genfigenent wrthnbsp;ei boblogrwydd, oeddynt yn arogli o’r olew;—yr bynanbsp;olygai en bod yn rhy fanwl.

Yr oedd yn arfer oodi yn bur foren, ac arferai ddy-weyd, y buasai yn ddrwg ganddo feddwl fod un gweith-iwr yn codi o’i flaen. Gallwn ffurfio dryclifeddwl am ei ymdrech i ragori yn mliob peth, oddiwrth y ffaith, einbsp;fod wedi adysgrifenu Thricydides wyth waitb gyda’inbsp;law ei bun, er cyfarwyddo ei bun Sg arddull y dynnbsp;mawr hwnw.

YMDDIBYNIAD Y NAILL AE T LLALL. — Stiirss.

Y JiAE cys3’'lltiad rbwng pob peth a wnaetb y Creawd-ydd Holl-ddoetb ar y ddaear—yr oil yn byw i’r un, a’r un i’r oil. Y mae y ddaear ei bun, gyda’i chreigiau, einbsp;tbywod, ei mwnau, a’i tbrysorau, yn ddyledus i’r elfenaunbsp;am ei decbreuad. Y mae y coed, planhigion, a’r llysiaunbsp;yn sugno eu bywyd o’r ddaear; tra y mae yr anifeiliaidnbsp;yn eu tro, yn ymbortbi ar y llysiau. Y mae y ddaearnbsp;yn rboddi maeth i’r planbigyn, mae y planbigyn ynnbsp;fwyd i’r pryfyn, y pryfyn i’r aderyn, yr aderyn i’rnbsp;bwystfilod; ac, yn eu cylcb, y mae y bwystfilod yn dy-fod jut ymborth i’r gigfran, y gigfran i’r pryfyn, ynbsp;pryfyn i’r llysieuyn, a’r llysieuyn i’r ddaear. Y maenbsp;hyd yn n6d y dyn, ag sydd yn ceisio troi pob petb at einbsp;wasanaetb, yn dyfod o’r diwedd yn ysglyfaeth iddynt.

Dyna y cylcb yn mha un y mae pob peth yn cymeryd ei gwrs,—y naill wedi ei greu i’r llall. Y' mae y llew-pard, yr arth, a’r lynxes, yn rboddi i ni eu crwyn i’n cy-nbesu: ymlidia y own yr ysgyfarnogod a’r ceirw er hUio

QRAMADEG AREITHYDDIAETH.

ein byrddau: troa y terrier y cwningod allan o’li lloch-esau, a rhedant i’n rhwydau: mae y march, y cawrfil, a’r camel, yn cai'io ein beichiau, a’r ych yn tynu yrnbsp;aradr: mae y fuwch yn rhoddi ei llaeth: y ddafad einbsp;gwlan : yr iar yn rhoddi i ni ei hwyau: y ceiliog yn einnbsp;deffroi yn y boreu, a’r ehedydd yn ein difyru a’i gSn ynnbsp;y dydd: yr aderyn du yn chwibanu o foren hyd nawn,nbsp;ac yn y nos y mae melysion acenau yr eos yn syrthio arnbsp;ein clustiau. Mae yr wyn chwareus, y colomenodnbsp;diniwed, a lliwiau prydferth y paen yn rhoddi pleser i’rnbsp;llygaid : gwea y pryf sidan ei we i’n dilladu: casgla ynbsp;gwenyn y mêl gyda manylwch er ein cysur: ac y maenbsp;hyd y nod y mor yn taflu ar ei liman ddefnydd ymborthnbsp;i ni: y mae y glow-ivorm, nen bryf mawr Snroriam, ynnbsp;goleno yn y tywyllwch, er arwain trigolion y gwledy'ddnbsp;hyny.

Os edrychwn hefyd ar wahanol alwedigaethau dyn-ion, cawn eu bod yn ateb yr un dyben, ag sydd yn wel-edig yn ngweithrediadan natnr. Mae y morwr yn gwyn-ebn peryglon y mór a’r ystormydd er cario nwyddau nad ydynt yn perthyn iddo ef, i ben ei daith : mae ynbsp;ffermwr yn hau ao yn medi gwenith, ond ychydig anbsp;ddifa o hono ei hnn. Fel hyn, nid ydym yn byw ynnbsp;gwbl i ni ein hunain; oblegid y mae y Creawdyddnbsp;Mawr wedi ordeinio fod y naill beth a’r naill ddyn i fodnbsp;yn ddefnyddiol i’r Hall.

Bydded i ni oddiwrth hyn ddysgu ein dyledswyddau cymdeithasol. Dylai y cryf gynorthwyo y gwan ; dylainbsp;y dysgedig ddysgn yr annysgedig; mewn gair, dylemnbsp;garn ein cymydogion fel em hunain, ac felly gyflawninbsp;bwriadau y Duw Mawr. Mae dyledswyddau y naillnbsp;ddosbarth at y Hall wedi peri iddynt ymlFurfio ynnbsp;gymdeithasau. Yr hyn nas gall gallu gwasgaredig einbsp;wneuthur, a gwblheir gan allu unol. Byddai ynnbsp;anmhosibl i nn dyn godi cofgolofn nen deml ar-dderchog heb gymhorth ; nis gallasai un dyn ddodi y

ATTODIAD.

sylfaen i lawr, cloddio y selerydd, gwneyd a llosgi y priddfeini, codi y gwelydd, gosod y tó, gwneyd y ffen-estri, a gosod y gwydr, a phrydferthu yr ystafelloedd ;nbsp;ond gwneir yr oil o hyn gyda rliwyddineb, pan y maenbsp;nifer o weithwyr yn cynorthwyo eu gilydd.

Mae y pethau Ileiaf, y pethau sydd islaw ein sylw, yn tueddu i’n gwneyd yn ddedwydd. Mae y pryfaid,nbsp;a anmharchwn mor fawr, yn ddefnyddiol. Bydded inbsp;hyn oil ddysgn i ni y wers bwysig o fod y naill yn ddi-bynol ar y Hall, a’r oil yn ddibynol ar Dduw.

RHYDDID A CHAETHIWED. — Stenie.

Oh liberty! thou goddess heav’nly bright,

Profuse of bliss, and pregnant with delight |

Eternal pleasures in thy presence reign,

And smiling plenty leads thy wanton train.

Eas’d of hei^oad, subjection grows more light.

And poverty looks cheerful in thy sight;

Thoumak’st the gloomy face of Nature gay,

Giv’st beauty to the sun, and pleasure to the day.

Ymddibithea fel y mynot Gaethiwed ! traflwnc chwenv ydwyt: ac er fod miloedd yn mliob oes wedi bod ynnbsp;yfed o honot, nid wyt yn llai chwerw ar y cyfrif hyny.

Tydi, Eyddid, wyt dduwies brydfertb a bendi-gedig, a addolir gan bawb, yn ddirgel a chyboedd : yr hon wyt bur, ac a barhei felly hyd nes y cyfnewidirnbsp;Natur ei hunan.—Ni all geiriau lychwino dy wisgnbsp;glaerwyn, na’r un gallii fferyllol droi dy deyrnwialen ynnbsp;haiarn.—O dan dy weniadau, y mae y cardotyn ag syddnbsp;yn bwyta ei grystyn, mor ddedwydd a’i frenin. Nef-oedd haelionus! caniatÉ, i mi ond iechyd, y Ehoddwrnbsp;mawr o hono, a’r dduwies hon yn gyfeilles ; a gwlawianbsp;i lawr dy goronau a’th deyrnwïail, os yn unol a’th Eag-luniaeth Ddwyfol, ar y rhai hyny ag sydd yn eu dy-muno.

GEAMADEG AEEITHYDDIAETH.

0 dan ddylanwad y meddyliau hyn, eisteddais i lawr wrth fy mwrdd; ac ar ol rhoddi pwys fy mhen arno,nbsp;dechreuais bortreadu o flaen fy meddwl drvieni caeth-iwed. Yr oeddwn mewn ffurf gymhwys at y fatlinbsp;orchwyl, a rhoddais fFrwyn i’m dychymyg.

Meddyliais am un caetli; ao ar ol ei gau i fyny yn y ddaeargell,—edrycbais trwy farau heyrn ei garchar inbsp;gymeryd ei ddarlun. Yr oedd ei gnawd wedi curionbsp;ymaitli trwy bir ddisgwyliad a maitli gaethiwed, ao ynnbsp;cario yr afiechyd poenus hwnw yn ei galon a gynyrchirnbsp;gan obaith siomedig.

Wrtli edrych arno yn fanylaoli, gwelais ef yn welw ac afiacli; am ddeng mlynedd-ar-liugain nid oedd ynbsp;dwyreinwynt wedi oynhyrfu ei waed—na’r hanl na’rnbsp;lloer wedi tywynu arno,—ac nid oedd na char nanbsp;chyfaill wedi bod yn sibrwd gobaith yn ei glust. Einbsp;blant—ond yma dechreuodd fy nglialon waedu ; a gor-fodvvyd fi i fyned yn mlaen Ê rhan arall o’r darlun. Yrnbsp;oedd yn eistedd ar y llawr heb ond ychydig wellt onbsp;dano, yn ngliongl bellaf ei garcliar—dyma oedd ei ei-steddle a’i wely ; yr oedd pentwr bychan o briciau ynnbsp;gorwedd yn ei yinyl, w'edi eu rliioio drostynt gyda’rnbsp;dyddiau a’r nosweithiau annyddan a dreuliodd yno. Yrnbsp;oedd ganddo un o honynt yn ei la-w, a thrwy gymhorthnbsp;hoelan rydlyd, yr oedd yn ychw'anegu diwrnod arall onbsp;ofid at y pentwr a orweddai yn ei ymyl.

Eel yr oeddwn yn tywyllu yr ychydig oleuni a weithia iV ystafell trwy y barau heyrn, cododd i fynynbsp;ei lygaid annobeithiol, a gostyngodd hwynt i lawr dra-chefn—ysgydwodd ei ben, ac aeth yn mlaen a’i orchwylnbsp;truenus. Clywais y cadwynau oeddynt am ei draednbsp;pan y trodd ei gorlf i osod y pric ar y pentwr yn einbsp;ymyl—rhoddodd ochenaid drom. Gwelais yr haiarnnbsp;yn myned i’w enaid—torais i wylo—nis gallwn edrychnbsp;nr y darlun o Gaethiwed a dynodd fy nychymyg.

168 nbsp;nbsp;nbsp;ATTODIAD.

ÜCHELUAIS. — UN CAM YN UWCH. — Elihu Burritt.

Agoeir y darlun amp; golygfa o’r Bont Naturiol anfertli yn Virginia. Saif tri neu bedwar o fechgyn yn ynbsp;gwaelod, gan edrycli i fyny mewn arswyd at y bwanbsp;anferthol o greigiau a daflodd yr Hollalluog dros ynbsp;gwagle hwn “ pan gydganodd sêr y bore.” Y mae darnnbsp;bychan o’r awyr a welir nwcbben, yn llawn o sêr, ernbsp;mai canol dydd ydyw. Y mae yr uchder o’r gwaelodnbsp;hyd y clofaen, yr hou nid yw yn ymddangos iddyntnbsp;hwy yn fwy na Ilaw dyn, yn agos i 500 o droedfeddi.nbsp;Gwneir y dystawrwydd a deyrnasa yn fwy tarawiadolnbsp;gan swn afonig fechan a ddisgyna o graig i graig i’rnbsp;gwaelod. Y mae yr haul wedi tywyllu, ac yn ddiar-wybod iddynt eu hunain, y bechgyn a dynant eu cap-iau, fel pe yn sefyll yn ngwyddfod Creawdwr y byd-oedd. O’r diwedd gwisga y teimlad hwn ymaith;nbsp;dechreuant edrych o’u cwmpas, a gwelent fod ereillnbsp;¦wedi bod yma o’u blaen. Canfyddant envvau canoeddnbsp;¦wedi eu cerfio ar y calch-feini. Daw teimlad newyddnbsp;i’w calonau ieuaingo, a thynent eu cyllill yn y fan.—nbsp;“ Yr hyn a wnaeth dyn, dyn a’i gwna,” yw eu harwy^dd-air, a cherfiant eu henwau droedfeddi yn uwch na’rnbsp;eiddo canoedd o ddynion cyflawn a fu yno o’u blaen.

Teimlant oil yn foddlon ar y gamp hon, ond un, es-iampl yr hwn sydd ar umvaith yn egluro yr hên ddy-wediad, “nad oes ffordd freiniol i enwogrwydd.” Sylla y bachgen uchelgeisiol hwn ar enw ycbydig yn uwchnbsp;na’i eiddo ef, a bery yn nghof y by^d pan y bydd enwaunbsp;Alexander a Caesar wedi myned i ebargofiant. Enwnbsp;quot;Washington ydoedd. Cyn cychwyn gyda Bradon inbsp;faes y frwydr angeuol, lju ef yno, a gadawodd ei enwnbsp;droedfedd yn uwch na’r un o’r ileill. Drychfeddwl at-dderchog o eiddo y bachgen ydoedd gosod ei enw ochrnbsp;yn ochr Ê’r eiddo “ tad ei wlad.” Gwasga ei gyllell ftnbsp;gafael mwy diysgog; a chan gydio mewn darn fach a

GEAMADEG AEEITHYDDIAETH.

daflai allan, tyr le i’w ddwylaw oddeiitu troedfedd yn Ewch na’r lie y safai. Anturiaetli beryglus ydyw!nbsp;Ond gan ei fod yn gosod ei draed a’i ddwylaw yn yrnbsp;agenau a dorasai, ac yn jrmestyn yn ofalus, cyrJiaeddanbsp;yn uwch o droedfedd na’r un enw a dorwyd yn y murnbsp;mawreddog. Tra y sylla ei gyfoedion arno inewn dy-chryn ac edmygedd; tj^r ei enw yn ddwfn, mewn llytbyr-enau breision, yn y c6f-lyfr creigiog. Y mae y gyllellnbsp;eto yn ei law, nerth yn ei ewynau, ac ymchwydda einbsp;galon i rhyw deimlad gorawyddns newydd. IJnwaithnbsp;eto y gwna hollt i’w ddwylaw, ac unwaitli eto y cerfianbsp;ei enw mewn llythyrenau brasaoli. Nid yw yn foddlonnbsp;ar liyn. Yn glustfyddar i ddymuniadau ei gydchwa-reuwyr, tylla a dringa draohefn. Y mae pob holltnbsp;newydd a wna yn pellhau oddiwrth y diweddaf. Mes-ura ei hyd bob esgyniad a wna ; a lleisiau ei gyfeillionnbsp;yn wanach, wanach, nes o’r dlwedd y mae wedi mynednbsp;o swn eu geiriau. Am y tro cyntaf, teifl ei olygon inbsp;lawr i’r dyfnder. Pe buasai i’r cipolwg barhau amnbsp;foment, y moment hwnw fuasai y diweddaf iddo. Craf-anga mewn arswyd yn ei hollt fechan. Y mae yrnbsp;eigion dychrynllyd yn barod i’w dderbyn ar ei ddisgyn-iad. Teimla ei him yn gwanhau o herwydd ei ymdrechnbsp;galed, a chryna gan arswyd, wrth feddwl am y dinystrnbsp;ofnadwy y mae yn agored iddo. Y mae ei gyllell wedinbsp;gwisgo at haner y llafn. Clyw lais ei gyfoedion dy-chrynedig, ond y mae yn rhy bell i glywed eu geiriau.nbsp;O y fath foment! O’r fath obaith gwan i osgoi dinystr ! Nis gall droi yn ol. Anmhosibl fyddai iddonbsp;rodrli ei draed a’i ddwylaw yn yr un hollt, a dal ei afaelnbsp;am foment. Gwel ei gyfeillion ei ddyryswch, a dys-gwyliant ei weled yn syrthio, gyda theimladau a oerainbsp;eu gwaed Y mae efe yn rhy ucbel—rhy wan i ofynnbsp;am i’w dad a’i fam, ei frodyr, a’i chwiorydd ddyfod inbsp;iveled neu rwystro ei ddinystr. Ond rhagflaenodd unnbsp;o’i gyfeillion ef yn ei ddymuniad, ac yn mhen ychydignbsp;hysbysir ei rieni am sefyllfa arswydlawn eu bachgen.

ATTODIAD.

Treigla rhai myntidau o dragywyddol feithder heibio, a saif canoedd yn y gwaelod creigiog, ao ar y bontnbsp;Tiwchben, yn dal eu hanadl, a disgwyl am y trychineb.nbsp;Clyw y bachgen truan leisiau yr edrychwyr yn sibrwdnbsp;yn ei glustiau. O’r braidd y gall glywed llais ei dad,nbsp;yr hwn oedd yn gwaeddi ê boll yni anobaith, “ William ! William! paid ag edrych i lawr ! Y mae dynbsp;fam, a Henry, a’th chwiorydd, yn gweddio drosot. Paidnbsp;ag edrych i lawr! Cadw dy lygaid tuag i fyny !” Ninbsp;ddarfu iddo edrych i lawr. Y mae ei lygaid yn sefyd-log ar y nefoedd, a’i galon ar yr Hwn sydd yn teyrnasunbsp;yno ! Gwasga ei gyllell eto! Tj^r hollt drachefn, anbsp;chwanegir troedfedd eto at y canoedd a’i symudasantnbsp;o gyrhaedd cymhorth dyhol o’r gwaelod. Mor ofalusnbsp;y defnyddia ei lafn! Gyda’r fath bryder y chwilia amnbsp;y manau meddalaf yn y graig! Pel y mae yn osgoinbsp;pob man caled! Mor gynil ydyw o’r ychydig nerthnbsp;sydd ganddo, gan orphwys ar ol pob cam a rydd ! Pelnbsp;y gwylir pob ysgogiad o’r gwaelod! Yno y saif ei dadnbsp;a’i fam, ei frodyr a’i chwiorydd, ary fan, He, os syrthia,nbsp;ni syrth ei Imn.

Y mae yr haul yn awr haner ffordd i lawr yn y gor-llewin. Y mae y bachgen wedi gwneyd 50 o holltau yn ychwanegol yn y mur anferth, a saif yn union o dannbsp;ganol y bwa marvreddog o greigiau, coed, a phridd.nbsp;Ehaid iddo dori ei ffordd yn mlaen mewn cyfeiriadnbsp;newydd, er mwyn osgoi y gor-ddibyn. Y mae gobaithnbsp;yn pallu yn ei fynwes,—cedwir ei wres i fyny gannbsp;floeddiadau canoedd o bobl sydd yn barod i’w gynorth-wyo a rhaflfau yn eu dwylaw ar y bont, ac ereill gydagnbsp;ysgolion yn y gwaelod. Rhaid iddo dori 50 o bolltaunbsp;eto cyn y gall gyrhaedd yr haff hiraf. Tery ei lafn etonbsp;i’r calchfaen. Daw yn araf, mewn poen dirfawr, allannbsp;o dan y bwa uchel. Saif y bobl ar ochr y bont ft rhaffaunbsp;yn eu dwylaw, yn barod i estyn cymhorth iddo. Daunbsp;funud eto, a bydd y cwbl drosodd. Y mae y llafn wedi

GKAMADEG AEEITIIYDDIAETH.

treulio hyd yr haner modfedd diweddaf. Y mae efe yn pendroni, a’i lygaid yn ymwthio o’u morteisiau. Pallanbsp;ei obaith yn ei galon. Croga ei fywyd ar yr hollt nesafnbsp;a dyr. Dyna’r hollt ddiweddaf. Yn y ddiweddaf, einbsp;gyliell, ei gyllell ffyddlon, a syrtli o’i ddwylaw bach, anbsp;disgyna wrth draed ei fam. Griddfanau o anobaithnbsp;anorchfygadwy a lanwant yr awyr, a dystawrwydd ynbsp;bedd a deyrnasa.

Yn yr uchder o yn agos i 300 o droedfeddi, y bach-gen a dry ei lygaid cauedig i fyny, gan gyflwyno ei hun i Dduw. Un foment, Ah! un troed a lithra, cryna—nbsp;disgyna i dragywyddoldeb ! Na! Clywch ! Clyvvir ynbsp;waedd o’r uchelder.

Y mae y dyn sydd yn crogi dros ochr y bont wedi cael cipolwg ar ei ben a’i ysgwyddau ! Gyda chyflym-dra meddwl y mae y rhaff yn nghyraedd y bachgennbsp;blinedig. Deil pawb eu hanadl. Gydag ymdreoh -vvan-aidd gwthia y bachgen ei fraioh i’r rhaff. Tywyllwchnbsp;a orchuddia ei lygaid, a chyda’r geiriaii, 0 Dduw!nbsp;Mam ! yn ddigon uchel i’w clywed yn y nefoedd, y rhaffnbsp;a’i tyn o’r hollt ddiweddaf. Ni ysgydwai yr un wefusnbsp;tra y crogai uwchben yr anwn dychrynllyd ; ond pan,nbsp;gyda braich gadarn, y cyfyd un o’r dynion ef, gan einbsp;ddal yn ei freiohiau o flaen y dorf, y fath waeddi—ynbsp;fath neidio a wylo o lawenydd, ni ddisgynodd erioed arnbsp;glustiau un a achubwyd o agendor arswydlawn dinystrnbsp;mor ofnadwy.

SEFYDIIAD CBISTIONOGAETH. • — Milman.

Meddyliwch, ynte, am apostolion yr ilirglwydd lesu Grist, y gwneuthurwr pebyll, neu y pysgotwr, yn mynednbsp;fel dyeithriaid i orwych ddinasoedd Syria, Asia Leiaf,

* Bhoddwyd y dernyn uchod gan yn awr y diweddar Dr. Whateley, yn ei Atddodiad i’w Elfenau Bheitheg, fel errgraiffl o allu y dycliymyg ynnbsp;rBoddi gwirioneddolrwydd i lianesiaetli.

ATTODIAD.

neu Groeg. Meddyliwch eu bod, fel heb eu cynys-gaeddu ê, doniau gwyrthiol, yn dechreu ar eu gweinid-ogaeth deithiol oddiar egwyddor fydol, ac er imvyn oyrhaedd dybenion bydol. Fel yr aent yn mlaen i’rnbsp;riiandir bellenig, Ue y disgwyliant dderbyn pob cared-igrwydd oddiar ddwylaw eu cydgenedl, cymerant olwgnbsp;ar gadernid y grefydd sefydledig, yr hon y maent ynnbsp;benderfynol o ddadyinchwel—dyma eu dyben proffes-edig. Gwelent yn mhob man demlau, ag y mae sym-iau aruthrol wedi eu gwario ar eu haddurniant gan ynbsp;naill gencdlaeth ar ol y Hall; delwau o’r gwneuthuriadnbsp;mwyaf oywrain, wrth ba rai, os yw eu sêl addcliadolnbsp;wedi gwanhau y glyna y bobl gyda balchder lleol neunbsp;genedlaethol. Cyfarfyddant a gorymdeitliiau, 11e y ca ynbsp;diog bleser parhaus, yr ieuaingc ryvvbetli i’w synu, a’rnbsp;cnawdol gynliyrfydd gwastadol i’w nwydau. Canfydd-ant offeiriadaeth luosog, ac ambell waith gyfoethog ; acnbsp;nid dyma yr unig rai ag sydd wedi eu hannatodol gy-sylltu trwy fantais bersonol ar ffydd sefydledig ; maenbsp;amryw o’r crefftwyr, megis gwneuthurwyr yr alloraunbsp;arian yn Ephesus, wedi eu rhwymo i amddiffyn y gyf-undrefn y derbyniant eu bywoliaeth oddiwrthi. Aentnbsp;heibio i chwareufa ardderchog, ar Iwyddiant a gogon-iant yr hon yr y'mddibyna, gan mwyaf, boblogrwydd yrnbsp;awdurdodau dinasol; ao yn mha rai y mae yr arddang-osiadau mwyaf difrifol yn grefyddol, a’r rhai ysgafnach,nbsp;yn annatodol gysylltiol a boddhad y nwydau iselaf.nbsp;Gwelant adeilad cyhoeddus arall, 11e y mae teimladaunbsp;gwaeth,—y oreulon a’r gwaedlyd, yn cael eu magu gannbsp;ymladdfëydd bwystfilod gwylltion a’r cleddyfwyr, ynnbsp;mha Ie y gallant hwy yn fuan chwareu rhan ofnadwy,—-

Butcher'd to malie a quot;Roman holiday t

Dangos a gweled ydynt fwynderau neillduol yr holl bobl, ao y mae pob arddangosiad yn gysegredig i’'quot;fnbsp;teimladau crefyddol, neu yn cynhyrfu chwantau Jnbsp;cnawd; y teimladau hyny ag y rhaid eu dileu yn llwyf)

GEAMADEG AKEITHYDDIAETH.

y chwantau hyny agy rhaid eu dwyn yn gaeth i ufadd-dod Crist. Gwrth’vvynebir hwy hefyd gan swyiiydd-ion, ser-ddewiniaid, a brudwyr, y rhai a ddylanwadant lt;E‘ yr ofergoelus, ac a gynliyrfent eiddigedd y dysgedig;nbsp;yn yr achos blaenaf, yn gydymgeiswyr peryglus i’r rhainbsp;a geisiant ledaenu a sefydlu ffydd newydd trwy dwyll anbsp;hoced ; ac yn yr olaf, yn tueddu yn natiiriol i greunbsp;rhagfarn yn eu ineddyliau yn erbyii pawb a hawliantnbsp;allu gwyrthiol: yiua, fel Elymas, yn ceisio rliagori arnbsp;arwyddion a rliyfeddodau yr apostolion; aow, yn taflunbsp;amlieuaeth ar bawb a gredant mewn gallu goruchnatur-lol, trwy yr amlygiadau ami ac amlwg a roddant mainbsp;twylhvyr oeddynt. Cyfarfyddant ag athronwyr, yn aminbsp;yn deitliwyr fel eu hunain ; neu ddysgawdwyr a lledaen-Wyr crefyddau newyddion, offeiriaid Jsis a Jeraphis,nbsp;y rhai sydd wedi dwyn i ddianrhydedd, yr hyn, pe nanbsp;tuasai hyny, a allasai ymddangos fel prawf o ddyngar-’'Vcli, sef cyfiawni teitliiau blLnderus ar draui ainddifadunbsp;yu hunain o lawer o gysuron personol er gwella dynol-laeth yn foeso' a chrefyddol; neu, o’r hyn lleiaf, wedinbsp;arfer meddwl y oyhoedd ft’r cyffelyb ynihoniadau, felnbsp;i gymeryd ymaith pob dyddordeb a allasai ddeilliawnbsp;oddivvrth eu beiddgarwch neu newydd-deb eu dull. Ynonbsp;^lefyd y ceir dysgawdwyr y gwahanol ddirgelion, y rhai anbsp;gadwant sylw y dosbarth mwyaf cywrain ac ymholgar,nbsp;^ chynhyrfu, os nad boddloni, gobeithion y rhai mwyafnbsp;eu meddyliau. Y cyfryw raid fod yn mhlith ynbsp;fliwystrau a gynygiant eu hunain i sylw y mwyaf selognbsp;yii eu myfyrdodau mwyaf tawel; y cyfryw oedd ynbsp;rijwystrau anorfod ag y buasai yn amnhosibl peidio eunbsp;pveled, a theimlo eu grym ; y rhai nad oedd eisieunbsp;llawer o ymchwiliad er eu canfod ; y rhai a’u cyfarfydd-®nt ac a'u gwrthwynebant yn mhob man, a’r rhai, naillnbsp;niewii beiddgarwch rhyfyguS, neu ymddiried pwyllognbsp;eu galluoedd uwch-ddynol, a ddiystyrasant ac anbsp;leiddiasant.

ATTODIAD.

Yr oedd dechreuad eu gyrfaoedd yn neillduol ddi-galon, ac yn tueddu ychydig at gadw yn fyw fflam ynfyd eu penboetlini. Dechreuant ar eu gwaith ynnbsp;syiiagogau tlodaidd a neillduedig eu oydwladwyr. Maenbsp;newydd-deb eu liathrawiaethau yn sicrhau iddynt wran-dawiad astud ; ond, fel y mae eu daliadau mwyafnbsp;gwrthun yn cael eu hegluro, mae y mvydau mwyafnbsp;gelyniaetlius ac ymosodol yn oael eu cynhyrfu. Maenbsp;dygasedd a dirmyg i’w gweled yn gweithio yn aeliaunbsp;cymylog a gwynebau cynhyrfus yr arweinwyr: os oesnbsp;un yma ac acw yn oael ei drywanu at ei galon, mae y'nnbsp;gofyn galki moesol anghyffredin i gydnabod ei argy-hoeddiad; ac y mae yr atbrawon newydd yn cael eunbsp;Iluchio ymaith gan y gynulleidfa ddigiedig, yn agorednbsp;i bob oosb a allant ddyfeisio—eu euro, eu rliwymo, iieunbsp;eu carcharu; neu, os byddant yn alluog i ffurfio plaid,nbsp;acliosant gynbwrf mawr, ac fel hyn ymddangosant onbsp;flaen y barnwyr paganaidd, o dan y cyliuddiad o godinbsp;cynhwrf, a thori yr heddweh trwy eu dadleuon cynhyrfus ; oT hyn Ileiaf, ni chydnabyddir hwy gan y bobl hyny,nbsp;ar draddodiadau y rhai yr adeiladant eu hatlirawiaeth-au, ac at ysgrytliyrau y rhai yr apeliant am brofion o’iinbsp;hyinoniadau. Dyoddefant, gweithiant yn nilaen ynnbsp;ddi-ildio, parhant i ryfela yn erbyn luddewiaeth a Pha-ganiaeth. Eu hamcan proffesedig a digêl, yw dadyin-chwel gyfundrefn fawr hon o eulunaddoliaeth; i dynunbsp;o’r gwraidd yr hen gyfeiliornadau; i ddistewi yr allor-au, wedi eu cysegru i wasanaeth yr eulunod er ys oes-au; i ddedfryduyr holl demlau ardderchog i adfeilion,nbsp;a’r delwau i anmharch; i ddiddyfim y bobl oddiwrth eunbsp;holl bleserau enawdol a barbaraidd.

Ond mewn un olygwedd, y mae yn anmhosibl yn awr i ffurfio dirnadaeth am yr ergyd a roddodd apostolion ynbsp;Crist croeshoeliedig i’r meddwl cyhoedd. Y mae syl-

faen Cristionogaeth, rhyfeddodyroesau, a gwrthddrych edmygedd y cenedloedd, wedi taflu o amgyleh croes

GHAMADEG AEEITHTDDIAETH.

Crist rhyw anrhydedd santaidd a cliysegredig nas gellir ei ddileu na’i symud. Nis gall unrliyw ymdrech o eiddonbsp;y dychymyg wasgaru yr urddas ag sydd wedi ymgasglunbsp;o’i hamgylch; y mae am gymaint o amser wedi cael einbsp;dinoethi oddiwrth bob arwydd o anmliarch, fel nas gallnbsp;fyned yn ol i’r sefyllfa gyntefig o waradwydd a daros-tyngiad. I’r angliredadyn mwyaf beiddgar yn einnbsp;plitli yn yr oes hon, y mae, er mor ffol ao afres-ymol y gall ef ei ystyried, yn arwydd a berchir o gref-ydd nertliol a dylanwadol: Pa beth ydoedd i’r luddevvnbsp;a’r pagan ? Cosbedigaeth fwyaf diraddiol y troseddwrnbsp;iselaf!—dycliryn diarebol y caethwas mwyaf truenus !nbsp;Yr oedd iddynt bwy, yr byn ydyw yr ofFeryn cospawlnbsp;mwyaf brawyclius i ni. Eto, at ¦ groes Crist yr oeddnbsp;dynion yn troi oddiwrth en duwiau, yn y rhai yr oeddnbsp;pob priodoledd o allu, nerth, a mawredd; mewn amsernbsp;anghymeradwy o fyr, darfu i dyrfaoedd roddi fynynbsp;wychder, balclider, a gallu paganiaeth, i addoli Bód, yrnbsp;hwn a ddiraddiwyd fel liyn yn is na’r isaf o blant dynion, yr hwn oedd wedi dyfod, yn ol ystyr lythyrenol ynbsp;brophwydoliaeth, yn waradwydd dynion, ao yn alltud ynnbsp;mhlith y bohloedd.

CENFIGEN A CHYDYMGAIS. — LarbauU.

Yn un o’r ysgolion arluniol nodedig yn Itali, cynyroh odd dyn ieuango ddarlun mor gampus, fel y derbyn-iodd ganmoliaeth gyffredinol y meistr yn y gelfyddyd.nbsp;Yr oedd yr orchest hon yn cael edrych arni gyda llyg-aid pur w'ahanol gan ddau o’i gyd-ysgolorion.

Yr oedd Burnello, yr hynaf o’r ddau, (dyn ieuangc o gryn enwogrwydd,) yn ystyried yr holl barch a dder-byniai Quidotto, fel yn lleihau ei eiddo ef i’r un cyfar-taledd. Yr oedd arno ofn dweyd dim yn gyhoeddus ynnbsp;erbyn y darlun ag oedd wedi enill y fath safle uchel yn

ATTODIAÖ.

marnau y bobi, ond taflodd allan awgrymiadau dirgel-aidd fod Quidotto wedi cael ei gynortliwyo gan ei feistriaid, a gosododd y peth alian fel digwyddiadnbsp;hapus, ao nad oedd yn debyg y byddai iddo bytb gaelnbsp;ei fynycliu.

Nid felly, Lorenzo. Er yn astndiwr ieuangc o’r gelf-yddyd, yr oedd yn gallu prisio talent Quidotto, a daeth yn un o’i edmygwyr m-vvyaf brwdfrydig. Ynnbsp;oael ei danio gan y canmoliaetliau a roddid yn ddyddiolnbsp;i Quidotto, ei gyd-ysgolor, mawr ddymunai haeddu yrnbsp;unrhyw enw da; a gosododd ef o flaen ei lygaid felnbsp;iiöd eithaf ei ymgais. Aeth i mewn iV wersi gyda’inbsp;holl enaid, yr oedd yn gyntaf a’r diweddaf o’r hoUnbsp;efrydwyr yn ystafell arluniol y coleg, a tbreuliai yrnbsp;oriau a deflid ymaith gan ereill mewn pleserau, i ymar-fer el bun gartref..

Bu am bir amser cyn gallu boddbau ei bun gydag un o’i gynyrchion, a dywedai yn aml wrtbo ei bun, A !nbsp;mor bell yw bwn oddiwrtb Quidotto ! O’r diwedd, panbsp;fodd bynag, cafodd y boddlonrwydd o ddyfod yn ym-wybodol o gynydd; ac ar ol derbyu cryn ganmoliaethnbsp;am un o’i gynyrchion anturiodd ddweyd wrtbo ei hun,nbsp;“ A pbabam nas gallaf finau ddyfod yn Quidotto ?”

Yr oedd Quidotto yn awr wedi parotói erbyn ar-ddangosfa flynyddol yr ysgol, pryd y rhuddid y gwobr-wyon, ddarlun ag oedd i fod yn well iia’r un o’i gy-nyrcbion blaenorol. Yr oedd wedi ei orpben erbyn y noswaith cyn yr arddangosiad, ac nid oedd dim ynnbsp;eisieu ond ei orchuddio a barnais tryloew er dwyn ynbsp;lliwiau allan yn well. Darfu 1 Burnello, oherwydd einbsp;genfigen tuag ato, trwy rbyw j^stryw neu gilydd, daflunbsp;rhyw sylwedd fferyllol i’r gostrel a ddaliai y barnais, ernbsp;distrywio prydfertbwcb a gogoniant y darlun. Gosododd Quidotto ef arno wrth oleu canwyll, ac yna, gydanbsp;llawer o bunanfoddhad, crogodd efi fynyyn yr ystafellnbsp;gyhoeddus erbyn dranoeth. Yr oedd Lorenzo, ar ol

GKAMADEG AEEITHYDDIASTH.

ymdrech galed, wedi gorphen darlun, j gostyngedig farnai a ddaliai ei gydmam il rhai o gynyrchion cyntafnbsp;Quidotto.

Daeth y diwrnod pwysig. Ymgyimllodd y dyrfa i’r ystafell fawr, a gollyngwyd y goleu i mewii trwy syrtiudnbsp;y lleni oeddynt yn gorchuddio y ffenestri. Aeth pawbnbsp;i fyny at ddarlun Quidotto ; pan, er eu mawr syndod,nbsp;yn lie darlun perffaitli, yr edryohasant ar ddarlunnbsp;inarw, anmlierffaith, a budr,—yr oedd y lliwiau wedinbsp;rhedeg i’w gilydd. ïorodd y llangc i wylo yn hidl,nbsp;gan gymaint oedd ei ofid, a dywedai ei fod wedi einbsp;fradychu, ai ddifetha. Yr oedd Lorenzo yn teimlo agosnbsp;morofidus ag yntau, a gwaeddodd allan,—“Foneddig-ion, Nid gwaith Quidotto yw liwn: gwelais ef pan arnbsp;haner ei orphen, ac yr oedd yn ddarlun ysblenydd,”

Yr oedd pob un yn edmygu Lorenzo, ac yn cydym-deimlo è Quidotto yn ei drallod: ond anmbosibl oedd iddynt allu dyfarnu y wobr am ei ddarlun yn y cyflwrnbsp;yr oedd. Felly dyfarnwyd y wobr i Lorenzo, yr hwnnbsp;yn uniongyrcliol a’i cyflwynodd i Quidotto, gan ddy-weyd, “ Cymerwcli y parch a enillasocli, pe na buasainbsp;i falais a cheniigen eich difreinio. Os bydd i mi bythnbsp;geisio ymgystadlu a chwi, gwnaf hyny yn onest a theg,nbsp;nid trwy gymhorth twyll.”

Darfu i ymddygiad canmoladwy Lorenzo dynu allan ganmoliaeth fwyaf gwresog y beirniaid, y rhai, u’r di-wedd a benderfynasaut i roddi, am y tro hwn, ddwynbsp;wobr gyfartal; oblegid, os oedd Quidotto yn haeddunbsp;gwobr am ei ddarlun, yr oedd Lorenzo yn oyfiawnnbsp;haeddu un arn ei rinwedd.

DEWISIAD HERCULES. - Tatler.

Pah yr oedd Hercules yn yr oedrau hwnw ag yr oedd yn naturiol iddo i feddwl am y cwrs o fywyd a ddilynai,nbsp;aeth un diwrnod i’r anialwch, lie yr oedd y distaw-rwydd yn ffafriol i’w fyfyrdodau.

ATTODIAD.

Fel yr oedd yn myfyrio ar ei sefylifa bresenol, ac yn metliii yn deg a gwybod pa gwrs o fywyd a arweiniai,nbsp;gwelodd ddwy foneddiges o daldra anghyffredin ynnbsp;nesau tuag ato.

Yr oedd un o bonynt o ymddangosiad mawreddog a boneddigaidd ; yr oedd ei phrydfertbwch yn naturiol anbsp;syml, ei pherson yn Mn a difrychau, ei Ilygaid ynnbsp;edrych yn wylaidd tna’r llawr, ei symudiadau a’i hym-ddygiadau yn llawn o wyleidd-dra, a’i gwisg mor w^nnbsp;a’r eira,

Yr oedd yn ngwynebpryd y Hall lawer o iechyd a cboohni, ond amlwg ei bod wedi defnyddio paent coohnbsp;a gwyn; ac yr oedd yn ceisio bod yn fwy boneddigaiddnbsp;na’r cyfFredin yn ei hymddygiadau, trwy gymysgu graddnbsp;o serchogrwydd a’i boll symudiadau. Yr oedd graddaunbsp;belaetli o hyfdra yn ei liedrycbiad, a’r amryw liwiau ynnbsp;ei gwisg yn dangos ei bod yn ymgeisio dodi ei bun allannbsp;yn y goleuni mwyaf ffafiiol. Taflodd olwg arni ei hunnbsp;ac yna trodd ei Ilygaid at y rhai oeddynt yn bresenol, i edrych pa fodd yr oeddynt yn ei hofii, ac edrychainbsp;yn aml ar y fiigiwr a dorai yn ei chysgod. Pan yn ymylnbsp;Hercules, cerddodd o flaen y foneddiges arall, yr bonnbsp;oedd yn dyfod yn mlaen yn gyson a phwyllog, a channbsp;redeg tuag ato, cyfarchodd ef yn y wedd ganlynol:—

“Fy anwyl Hercules, yr wyf yn deall dy fod yn rhanedig iawn yn dy feddwl o berthynas i’r cwrs onbsp;fywyd a ddilyni; bydd fy nghyfaill, a dilyn fi; arwein-iaf di i afaei a pbleserau, ac allan o gyrhaedd poen, anbsp;symudaf di oddiwrth dwrw a tbrafferthion masnach.nbsp;Ni fydd gan gyffroadau rhyfel na heddwcb yr un dy-lanwad er dy aflonyddu. Dy boll waith fydd gwneydnbsp;dy fywyd yn esmwytb, ac i foddhau pob synwyr a nwyd.nbsp;y mae byrddau Ilawnion, gwelyau rhosynog, cymylaunbsp;o beraroglau, y gerddoriaeth fwyaf swynol, a’r golyg-feydd mwyaf boddbaol, oil yn barod i dy dderbyn.nbsp;Tyred yn mlaen gyda mi i’r diriogaetb hyfryd, —byd o

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

blesei', a chana yn iach am byth i ofalou, poenau, a masnacli.”

Yr oedd Hercules, ar ol clywed y foneddiges yn siarad yn y dull liwn, yn dymuno cael gwybod ei benw, i’r hynnbsp;yr atebodd, “Mae fy nghyfeillion, a’r rhai sydd ynnbsp;hysbys o honof, yn fy ngalw yn Ddedwyddwch ; ond fynbsp;ngelynion a’r rhai a geisiant lychwino fy enw da, a’mnbsp;galwant wrth yr enw Pleser.”

Erbyn hyn yr oedd y foneddiges araU wedi dyfod i fyny, a chyfarchodd y dyn ieuangc mewn iaith wahan-ol:—“Hercules, meddai hi, yr wyf yn cynyg fy bun inbsp;ti, oblegid yr wyf yn gwybod dy fod wedi disgyn oddi-wrth y duwiau, ao yn rhoddi profion o byny, trwy dynbsp;gariad at rinwedd, a’th ymdrech i ddiwyllio dy feddwl.nbsp;Mae byn yn peri i mi obeithio, yr enilli i mi ao i’tbnbsp;hunan enw anfarwol. Ond cyn i mi dy wahodd i’mnbsp;cymdeithas a’m cyfeillgarwch, rhaid i mi fod yn agorednbsp;a gonest; a rhaid i mi osod i lawr fel gwirionedd sef-ydlog, nad oes modd pr3mu dim gwir werthfaivr, hebnbsp;boen a llafur. Y mae y duwiau wedi gosod pris ar bobnbsp;pleser uobel a gwirioneddol. Os wyt am enill ffafr Duw,nbsp;rhaid i ti fymed i’r drafferth o’i addoli; os myni enillnbsp;ffafr dynion da, rhaid i ti fyfyrio pa fodd i’w bodd-hau; os wyt am gael dy barchu gan dy wlad, rhaid inbsp;i ti ofalu am ei haeddu: yn fyr, os wyt am fod ymnbsp;enwog mewn rbyfel neu heddwch, rhaid i ti feistroli anbsp;nieddianu yr holl gymhwysderau angenrheidiol er dynbsp;wneyd felly. Dyma yr unig delerau ar ba rai y gallafnbsp;fi gynyg dedwyddwch.”

Yn y fan bon torodd duwies Pleser ar ei bymddi-ddan“ Yr wyt yn gweled, Hercules, meddai hi, yn ol ei thystiolaeth, fod y ffordd i’w dedwyddwch hi ynnbsp;faith ac anhawdd, tra y mae yr un a gynygiaf fi yn fyrnbsp;a hawdd.”

“A!” meddai yfoneddiges arall, gwynebpryd yrhon oedd yn disgleirio gyda chymysgedd o dosturi a dir-

A.TTODIAD.

myg, “Pa belli yw y pleserau a gynygi di? I fvvyta cyn bod newyn, yfed cyn bod syohed, cysgu cyn bodnbsp;blinder; boddbau dymuniadau cyn eu bod, a cliynyrohunbsp;dymuniadau na phlanwyd erioed gan natur. Y geidd-oriaeth felusaf yn y clustiau, yw hunan-ganmoliaeth ;nbsp;a’r gwrthddrych prydfertliaf a wel dy lygad, yw cy-nyrch dy ddwylaw dy hun. Mae dy ddilynwyr yrinbsp;treulio eu hieuengctyd mewn breuddwyd o bleseraunbsp;tybiedig, tra y maent yn trysori blinder ao euogrwyddnbsp;erbyn ben ddyddiau.

“Am danaf fy hun, yr wyf yn gyfeilles i’r duwiau, a dynion da; yn gydymaith boddhaol i’r crelïtwr; ynnbsp;aniddiffyn dros benau teuluoedd; ynnoddydd gweisionnbsp;a niorwynion; ac yn aelod o bob cymdeithas dda anbsp;gwirioneddol. Mae fy ngwleddoedd yn dda, ond bythnbsp;yn gostfawr ; oblegid nid oes neb yn bwyta nac ynnbsp;yfed o honynt heb eu gwahodd gan newyn a syched.nbsp;Maent yn cysgu yn drwm, ac yn deffro yn llawen. Maenbsp;fy nynion ieuaingc yn cael y boddhad o glywed eunbsp;hunain yn cael eu canmol gan yr henafgwyr; a’r hen-afgwyr yn cael eu parchu gan yr ieuaingc. Mewn gair,nbsp;y mae fy nilynwyr yn cael eu ffafrio gan y duwiau, eunbsp;caru gan eu oydnabod, eu parchu gan eu gwlad, ac, arnbsp;ol diwedd eu gyrfaoedd, yn cael eu canmol gan yr oesaunbsp;a ddel.”

Yr ydym yn gwybod hanes bywyd y dyn hynodhwn, ac i ba un o’r boneddigesau hyn y rhoddodd ei galon;nbsp;ac, yr wyf yn credu, y bydd i bob un a ddarlleno hwnnbsp;gymeradwyo ei ddewisiad.

YB ENWOG OEITCHTON. — HaicSsicorift. .

Mae rhinwedd, meddai Virgil, yn fwy derbyniol pan y mae yn dyfod mew’n fEurf foddhaol. Yr oedd personnbsp;Critchton yn neillduol brydferth; ond yr oedd ei bryd-ferthwch corfforol yn gyson a’r fath fywiogrwydd a

GBAMADEG AEEITHYDDIAETH.

nerth, fel wrili ymladd y neidiai ar unwaith ar ei wrth-wynebydd; a gallai ddefnyddio y cleddyf gyda’r fath nerth a deheurwydd, fel mai braidd y geilid cael nebnbsp;cyfartal iddo.

Ar ol efrydu yn St. Andrews, Ysgotland, aeth i Paris pan yn un-ar-hugain oed, a gosododd i fyny ar borthnbsp;Coleg Navarre, fath o feiddiad i ddysgedigion y coleg, inbsp;ddadleu ag ef ar ddiwrnod penodedig; y ca ei wrth-wynebwyr eu dewis o ddeg o ieithoedd, yn nghyd arnbsp;gwyddonau a’r celfyddydau. Ar y diwrnod apwyntied-ig, ymgynullodd tair mil, pryd yr ymddangosodd ped-war o ddoctoriaid a haner cant o weinidogion yn einbsp;erbyn ; ac y mae un o’i rtwhwynebwyr yn cyfaddef fodnbsp;y doctoriaid wedi eu gorchfygu ; ei fod wedi dangos fodnbsp;ganddo wybodaeth tu hwnt i gyrhaedd dyn; na byddainbsp;treulio can’ mlynedd heb fwyta na chysgu yn ddigon inbsp;gasglu ei wybodaeth. Ar ol dadleu am naw awr, an-rhegwyd ef gan y llywydd a’r proffeswyr, a modrwynbsp;werthfawr a phtvrs o aur, ac ymadawodd yn nghanolnbsp;banllefau cymeradwyol y dorf.

O Paris aeth i Ehufain, lie y gosododd yr un beidd-iad, a chafodd, yn ngwydd y Pab a’i gardinaliaid, yr un llwyddia.nt. Ar ol hyny ymwelodd d Padna, lie yr ymddangosodd drachefn o flaen y cyhoedd, a dechreuoddnbsp;ar ei waith gydag awdl ddifyfr o ganmoliaeth i’r ddinasnbsp;a’r cwmni j'mgynulledig ar y pryd, a diweddodd gydagnbsp;araith anmhosibl ei hefelychu, yn canmol ac yn cymer-adwyo anwybodaeth.

Ni chyrhaeddodd, pa fodd bynag, yr ystor helaeth hon o wybodaeth, ar draul esgeuluSb pethau angen-rheidiol eraill er cyfansoddi y boneddwr perffaith.nbsp;Ymarferodd ei hun, a llwyddodd i raddau tu hwntnbsp;i’r oyffredin, yn y gelfyddyd o arlunio; yr oedd ynnbsp;chwareuwr campus ar offerynau cerddorol; gallainbsp;ddawnsio yn fawreddog a phrydferth; a’r diwrnod arnbsp;ol bod yn dadleu yn Paris, dangosodd ei fedrusrwydd

ATTODIAD.

yn marchogaeth, o flaen llys Ffraingc; pryd, mewn cydymgais gyhoeddus, yr enillüdd y fodrwy ddeg onbsp;weithiau yn olynol. Yr oedd hefyd yn rhagori ar ynbsp;cyiïredin mewn campau Uai cyhoeddus; ac yn yr adegnbsp;o flaen ei ddadl gyhoeddus a dysgedigion Ffraingc,nbsp;treuliodd gymaint o’i amser gyda’r cardiati a’r dice, felnbsp;y gosodwyd hysbysiad wrth borth Sorbonne, y gallainbsp;pwy bynag a ddewiso weled y dyn hynod, gael bodd-hau eu cywreinrwydd trwy alw gydag ef yn y dafarn.

Mor ëang oedd ei wybodaeth am fywyd a digwydd-iadau, fel mewn comedy Italaidd, a berfformiwyd o flaen llys Mantua, y dywedir iddo bersonoli pymtheg o wa-hanol gymeriadau. Yr oedd ei göf mor afaelgar, feJ,nbsp;ar ol gwrando araith am awr, y gallai ei hadrodd air anbsp;Ilythyren, ac nid hyny yn unig, ond gallai ddilyn yrnbsp;areithydd yn ei holl aceniadau, ei bwysleisiadau, a'inbsp;symudiadau.

Ac nid oedd ei fedrusrwydd gydag arfau yn Ilai nag mewn dysg, na’i wroldeb yn Uai na’i ddyfais. Yr oeddnbsp;yno ymladdwr mawr yn byw yn Mantua, ag ydoeddnbsp;wedi g'orchfygu yr ymladdwyr enwocaf mewn amrywnbsp;ranau o Ewrop; ac yn Mantua, wedi lladd tri ag oedd-ynt wedi ymddangos yn ei erbynr Yr oedd Crichtonnbsp;yn edrych ar ei Iwyddiant gyda dirmyg, a chynygioddnbsp;gyngwystlo swm mawr o arian, ac ymddangos ar yr es-gynlawr yn ei erbyn. Ar ol peth petrusder,' cydsyn-iodd y Due Mantua a’i gais ; ao ar y diwrnod apwynt-iedig cyfarfyddodd yr ymladdwyr. Daeth yr ymladdwrnbsp;yn mlaen gyda nerth mawr, tra nad oedd Critohton ynnbsp;gwneyd dim ymdtech, ond ceisio ysgoi ei ruthriadau, anbsp;thrwy hyny adael iddo dreulio ei nerth. Yna gwasgoddnbsp;Critchton arno gyda’r fath nerth a medrusrwydd, fel ynbsp;trywanodd ef ddwywaith trwy ei goriF, a gwelodd ef ynnbsp;marw. Yna rhanodd yr arian a enillodd rhwng gweddw-on y gw^r a laddwyd ganddo.

Ar ol i Dduc Mantua gael y fath brofion o’i allu-

GEAÏIADEG AEEITHi'DDIAETH.

oedd mawrion, gwnaeth ef yn athraw i’w fab, Vinceutio de Gonzaga, tywysog o arferion Ilygredig ac ysbiyclnbsp;dialgar. Ond yr oedd ei ogoniant i 'fod o fyr barbad ;nbsp;oblegyd, fel yr oedd iin noswaitli, yn amser y carnivalnbsp;yn cerdded trwy yr lieolydd gyda’i guitar yn ei law,nbsp;yniosodwyd arno gan cbwech o ddynion wedi gorchuddionbsp;eu gwynebau, y rhai a wrthwynebodd gyda’r fath fedr-nsrwydd, fel y diangasant ymaith, a diarfogodd eunbsp;llywydd, yr hwn, ar ol iddo symud y gorchudd, a ad-nabyddodd fel y tywysog, ei ysgolor. Syrthioddnbsp;Critohton ar ei liniau, a chyflwynodd iddo ei gleddyf,nbsp;yr hwn a’i oymerodd ; ac yn cael ei gynhyrfu, meddainbsp;rhai, gan genfigen, ereill a ddywedant mai meddwnbsp;ydoedd, a’i gyrodd trwy ei galon.

Dangosodd llys Mantua ei galar am dano trwy ym-wisgo mewn du, ac addurnwyd jtalasau Itali ê darluniau o hono ar ei farch, ê. chleddyf yn un Ilaw, a Ilyfr yn ynbsp;Hall.

SOLON A CECESUS. — Eo6i«sojtlt;

Y MAE enw Crcesus, pummed a diweddaf frenin Lydia, yr hwn a deyrnasodd 557 o Ilynyddau cyn Grist, wedinbsp;niyned yn ddiareb i ddesgrifio meddianiad cyfoethnbsp;mawr. Pan y daeth Solon, gwladyJdwr Athen, ac unnbsp;o’r hen athronwyr doethaf, i Sardis, 11e y cynaliainbsp;Croesus ei lys, derbyuiwyd ef mewn dull teilwng o’inbsp;urddas. Tmddangosodd y brenin, yn cael ei amgylchunbsp;gan swyddogion y llys, yn ei holl ogoniant breninol,nbsp;Wedi ymwisgo yn y dillad mwyaf costfawr. Nid oeddnbsp;Solon, pa fodd bynag,yn ymddangos fel \vedi ei gyffwrddnbsp;amp;’r gradd Ileiaf a’r gwychder a’i hamgylchai. Darfunbsp;i’w oerfelgarwch a’i ddifaterwch synu ac anfoddhau ynbsp;Lrenin: yr hwn yn nesaf a orchymynodd ar i’w hollnbsp;drysorau, ei ystafelloedd gwychion, ei ddodrefn drud-

ATTODIAD.

fawr, ei berlan, a’i ddarluniati gael eu dangos i’r athroiiydd.

Ar ol i Soloii weled yr oil, dygwyd ef yn ol at y brenin; yr hwn a ofynodd iddo a welodd ef ddedwydd-ach dyn nag ef yn ei fywyd. Do, atebai Solon: unnbsp;Tellus', dinasydd tlawdond teihvng yn Athen, yr hwn anbsp;dreuliodd ei lioll ddyddiau uwchlaw eisieu, a welodd einbsp;ivlad mewn cyfhvr blodeuog, a gafodd blant a berchidnbsp;gan bawb ; ac, ar ol cael anrhydedd o weled plant einbsp;blant, a fu farw yn ogoneddus wrth ymladd dros ei wlad.

Yr oedd y fatli atebiad, yn mha. un yr edrychid ar arian fel pethau diwerth, yn ymddangos i Croesus fel ynnbsp;arwyddo iïolineb ac anwybodaeth dybryd. Pa foddnbsp;bynag, gan feddwl ei fod ef yn yr ail radd o ddedwydd-wch, gofynodd iddo ar ol Tellus, a wyddai ef am nnnbsp;mwy dedwydd ? Atebodd Solon; Cloebis a Biton onbsp;Argos, dan frawd, esiamplau perffaith o’r hyn a ddylainbsp;plant fod, a’r parch sydd ddyledus ar blant i’w ihïeni.nbsp;Ar adeg bwysig, eu mam, offeiriades yn nheml Jnno,nbsp;oedd yn gorfod myned i’r demi; a chan nad oedd yrnbsp;ycliaiu yn barod i’w rhoddi yn ei cherbyd, aeth einbsp;phlant ïr trcsi, a thynasant hiyno yn nghanol bendlth-ion y bobl. Darfu i bob mam ag oedd yn bresenoinbsp;iongyfarch yr offeiriades ar grefyddoldeb ei meibion.nbsp;Ilithau, gan faint ei llawenydd, a erfyniodd ar i’r dduw-ies i wobrwyo ei plant amp;’r peth goreu a allai y nefoeddnbsp;roddi i ddyn. Gwrandawyd ei gweddi; pan yr oeddnbsp;yr aberth drosodd, syrtliiasant i gysgu yn y demi, acnbsp;yno buont feirw yn dawel a diboen.

Beth nesaf, gwaeddai Crossus, nid ydych yn fy ngliyf-rif yn mlüith y rhai dedwydd ! “ Brenin Lydia,” atebai Solon, “ nid yw gwir athroniaeth, wrth ystyried y dam-weiniau iluosog y mae bywyd yn agored iddynt, ynnbsp;caniatau i ni orfoleddu yn y llwyddiant a fwynhawm einnbsp;hunain, nag i fawrygu dedwyddwcli mewn ereill a all,nbsp;efallai, brofi yn arwynebol a darfodedig. Nis gellir

(ÏBAMADEG AREITHYDDIAETH.

cyfrif yr un dyn yn ddedwydd, ond yr hwn a fendithir gan y nefoedd hyd ddiwedd ei oes. O berthynas i’rnbsp;rhai hyny ag sydd yn agored yn barhaus i beryglon, yrnbsp;ydym yn cyfrif eu dedwyddwch mor ansicr a’r goronnbsp;i’r ymgeisiwr cyn iddo ei henill.”

Nid hir y bu Crcesus cyn cael allan wirionedd yr hyn a ddywedodd Solon wrtho. Ar ol ei drechu gan Cyrus,nbsp;brenin Persia, a’r brif-ddinas gael ei chymeryd, daliwjainbsp;ef ei hunan yn garcharor, a tlirwy orcliymyn y gorch-fygwr, rliwymwyd ef ar y ffagodau i gael ei losgi jnnbsp;fyw. Darfu i’r tywysog anffortunus gofio yn awrnbsp;gynghor yr athronydd Athenaidd, a Uefodd yn ucbel,nbsp;“ 0 Solon ! Solon ! Solon !”

Darfu i Cyrus, yr hwn gyda swyddogion ei lys, oedd yn bresenol, deimlo dyddordeb i gael gwybod yrnbsp;achos i Croesus alw ar ei enw gyda’r fath anglierddol-deb. Ar ol ei hysbysu o’r achos, a myfyrio ar ansicr-wydd pobpeth gweledig, amlygodd gydymdeimlad tuagnbsp;ato ; a gorchymynodd i’r brenin gael ei gymeryd i lawr,nbsp;ac ymddygodd ato bytli wedi hyny gyda pharch neill-duol.

Pel hyn cafodd Solon yr anrliydedd o achub bywyd Un brenin, a rhoddi gwers bwysig i un arall.

PERYGLON DIOGI A MOBTHAU. — Joteson.

Yr oedd Hacho, brenin Lapland, yn ei ieuengctyd, y mwyaf enwog o’r milwyr gogleddol. Mae ei wrhydrinbsp;mihvrol wedi eu cerfio ar golofn o farmer, sydd ar gaelnbsp;y dydd heddyw, a cliofir am dano, a cheniriddo gan ynbsp;trigolion yn eu gwyliau crefyddol, a gynelir yn y nosnbsp;tYrtli oleu tan.

Ac nid oedd yn llai hynod am ei ddoethineb a’i bwyll nag ydoedd am ei wroldeb; ac uwchlaw y cwbl,nbsp;yr oedd ei gymedroldeb a’i arferion manwl yn liaeddu

ATTODIAD.

iddo barch dauddyblyg. Yn ei flyn3^ddoedd boreuol ni phrofai win ; ao ni yfai allan o gwpan paeiitiedig.nbsp;Yr oedd bob amser yn cysgu yn ei arfogaetb, a’i bicellnbsp;vn ei law; ac ni chymerai yr un waewffon wedi einbsp;haddurno S phres. Ni ddarfu iddo, pa fodd bynag,nbsp;barhau i ddirmygu moetliau; ao ni ddiweddodd einbsp;ddyddiau mewn anrliydedd.

Un diwrnod, ar ol bod yn hela y baedd gwyllt, wedi dyrysu a oholli ei fïordd yn y goedwig, a myned trwynbsp;lawer o beryglon heb damaid o luniaeth, darganfyddoddnbsp;yst5r helaeth o fél yn mhoncyff' hen ffawydden fawr.nbsp;Dyma y danteithfwyd cyntaf a brofodd erioed; acnbsp;oherwydd ei newyn a’i ludded, cyfranogodd yn helaethnbsp;o hono. Derbyniodd y fath bleser oddiwrth y saignbsp;felus hon, fel, ar ei ddychweliad gartref, y gorchymyn-odd ar fod i fél gael ei ddwyn i’r bwrdd bob dydd.

Daeth ei archwaeth o radd i radd yn foethus a llygr-cdig; dechreuodd golli ei archwaeth at fwyd cyfïredin, ac ymarferodd ei hun i ymborthi ar foethau ; gorchy-inynodd i erddi prydferth a amgylchai ei balas i gael eunbsp;taflu yn agored, (yn mha rai yr oedd y ffrwythau mwyafnbsp;deniadol wedi ei gadael i addfedu am dymhorau cyloh-ynol, heb eu cyffwrdd na’u defnyddio,) a boddhaodd einbsp;archwaeth newydd a moethus Ê’r ffrwythau mw’yaf pêr.nbsp;0’r diwedd, cafodd ar ei galon i ddefnyddio ychydignbsp;win ; ac ar ol unwaith ei brofi, temptiwyd ef yn raddolnbsp;i ymollwng i feddwdod gwaradwyddus. Yr oedd ynbsp;symylrwydd cyntefig wedi ymadael; peraroglodd ei ys-tafelloedd, a gbrchymynodd ar fod i’w lurig gael einbsp;haddurno yn y modd mwyaf costfawr. Diogi a ddi-lynodd ; collodd ei benderfyniad, a diffoddodd ei awyddnbsp;am ogoniant milwrol.

Tra yr oedd Hacho fel hyn wedi ymwerthu i bleser-aii, ymosodwyd ar ei deyrnas gan frenin Norway, gyda byddin luosog. Ymysgydwodd Hacho, ac aeth i’wnbsp;gyfarfod. Cyfarfyddodd y ddwy fyddin mewn brwydr

GEAMADEG AEEITHYDDIAETH.

yn y goedwig, lie y oollodd Hacho y lïordd wrth liela ; ac anfonodd brenin Norway feiddiad ato i ddyfod inbsp;ymladd èg ef yn bersonol yn ymyl y fan y bwytaodd ynbsp;mtd. Mewn byr amser, olierwydd ei ddiogi a’i ddiffygnbsp;yn arferiad, cafodd brenin Lapland ei ortbrechu, acbynnbsp;i’w eiyn dori ei ben oddiwrth ei gorff, dywedodd:—nbsp;“ Yr wyf yn syrtliio yn abertli i ddiogi a moethau. Ynbsp;mêl a hoffais yn y goedwig bon, ac nid Haw bren Norway, sydd yn gorchfygn Hacho.”

MEDEUSBWYDD MILW'EOL EOEADIL. — Ben. Johnson.

[Yn ymchwyddol a gwyntog.'}

I WILL tell you, sir, by the way of private and under seal, I am a gentleman, and live here obscure and tonbsp;myself ; but were I known to his majesty and the lords,nbsp;observe me, I would undertake, upon this poor headnbsp;and life, for the public benefit of the state, not only tonbsp;spare the entire lives of his subjects in general, but tonbsp;save the one-half, nay, three parts of his yearly chargenbsp;in holding war, and against what enemy soever. Andnbsp;how would I do it, think you ? Why thus, sir. I wouldnbsp;select nineteen more to myself; gentlemen they shouldnbsp;be, of a good spirit, strong and able constitution ; I wouldnbsp;choose them by an instinct, a character that I have; andnbsp;I Would teach these nineteen the special rules, as yournbsp;Punto, your Keverso, your Stoccato, your Imbrocato,nbsp;your Passado, your Mountanto; till they could all playnbsp;very near, or altogether, as well as myself. This done,nbsp;say the enemy were forty thousand strong, we twentynbsp;Would come into the field the tenth of March, or thereabouts ; and we Avould challange twenty of the enemy ;nbsp;they could not in their honour refuse us ? Well, wenbsp;Would kill them; challange twenty more, kill them;

ATTODIAD.

twenty more, kill them; twenty more, kill them too: and thus would we kill, every man his twenty a day,nbsp;that’s twenty score; twenty score, that’s two hundred;nbsp;two hundred a day, five days a thousand: forty thousand—forty times five, five times forty,—two hundrednbsp;days kill them all up by computation. And this I willnbsp;venture my poor gentleman-like carcase to performnbsp;(provided there be no treason practised upon us,) bynbsp;discreet manhood, that is, civilly, by the sword.

BARDDONIAETH.

EHYBUDD LOCHIEL. • — Campbell.

Ymochel, Lochiel! rhag y dydd pan y daw Yr Iseldir yn elyn o’th flaen yn ddifraw;

Maes gwaedlyd y meirwon i’n ngolwg sy’n troi,

A llwythau Cyloden ar wasgar yn fibi;

Maent eto ’n dychwelyd,—yn synhio ’n eu gwaed.

Gwae! gwae! i’r mavchogion a’u sarnant dan dtaed; Ehathro drostynt mae Cumberland f'alch fel rhyw gawr,nbsp;A’u mynwesau’n sathredig dros wyneb y llawr.

Ond gwel! trwy feilt buain y frwydr mewn poen,

Pa farcli sydd yn rhedeg mo’r ffyrnig ei fFroen?

Dy farch di, Glenylin! sy’n rhedeg mo’r rhwydd,

A’th briod anivylwch, alarus ei swydd,

Pal goleu twr caniad, a’i llygaid yn tiwyr,

A edrych am daiiat yn hir ac yn hwyr.

Mae march heb ei farchog, wr enwog ei ran,

Yn dychwel y boren yn wael ac yn wan ;

Yn dychwel yn unig, ond oer ydyw’r cwyn,

Arwyddion anobaitb sy’n goch ar ei ffrwyn.

Wyla, Albion ! O bydded dy dristwch yn drwm,

I angeu caethiwed cai ’th arwain yn llwm ;

* Yu y dernyn uchod, dylai tón y Dewin—yr hwn a dybir fel yn allnog i ragfynegu—ioA yn ddwfn a difrifol; yn cynyddu mewn angherddotdeb amp;nbsp;nerth, fel yr ymrithia y golygfeydd dychrynllyd i’r golwg, a’i amrywio ynnbsp;achlysurol gan dón isel gojid. Bbaid i laie Lochiel iod yn hy/. beiddgar.nbsp;a gieatwana o raglynegiadau y Dewiu.

GEAMADEG AREITIIÏDDIAETIT. nbsp;nbsp;nbsp;189

Ehif gwlith boed dy ddagrau, mae aclios yn vvir;

Ond meirwon Cyloden sy ’n dewach ar dir :

Cvloden ! cledd creulon dy lafn a fed,

Dros dy faes gwaed y dewraf yn ddiluw a rad.

Eo’th bregeth i’r ofnus, ti Ddewin dilwydd, Neu, os ydyw Cyloden mo’r erchyll i’th wydd,nbsp;Tyn dros dy hen lygaid fy mentyll yn glau,nbsp;Ehag i fi’ug-olygiadau dy synwyr wanban.

Na wawdia; daw ’r drom weledigaeth i ben ;

Cai ’th ddarostwng, ti ’r balchaf aderyn Is neu;

Clyw! rhuthrodJ yr eryr a’i awydd yn fawr,

O gwmwl y gogledd mewn ymffrost i lawr;

Mwy buan na phelen elynol ei daith,

A dystryw o’i esgyll yn arlhvys yn faith ;

O uchder ei ddifrod disgyned mewn pryd,

Gerllaw mae ’r anrheithiwr yn waedlyd ei fryd !

Pa’ra mae ’r banau ’n fflamychu eu marvvor i’r Ian, Trvvy’r ffurfafen fel ser yn gwreichioni ’nihob man ?nbsp;Tan-genllysg y dystryw sy’n chwyrn yn ei rwysg,

A dwy!awquot;g’lanastra yn dirwyn y dwysg,

Arfogwch Lochiel! digyffelyb mewn nerth,

A’th fanerau ar wynt dros y banau tra serth,

Ymaith ! tan sydd o’th amgylch i'th losgi a’th lys,

O dychwel i’th gartref yn unig ar frys,

Tywyllwch y lludw a noda He r oedd, a’ mam plant newynog yn erchyll ei bloeud.

LOCHIEL.

Taw ' mil yw cleddyfau fy llwyth ! maent ger liavv, Ond un en mynwesau difrad a difraw,

Yn filwyr tra ffyddlon—ni ofnir hwy byth,

I’r diweddaf o’u gwaed, i’r diweddaf o’li chwyth !

Fal medelwyr yn awchus am waith gyda’r wawr,

I gynhauaf coch angeu disgynant i lawr:

I Gr'uraberland groesaw fal r'huad y don,

A’i farch dihafarch-droed o deued ger bron Ond gwae idd ei dylwyth, a gwae idd ei blaid.

Pan fydd Albion yn tynu ’r cledd mawr wrth ei rhaid, Pan i faes buddugoliaeth yn dewach na’r grug,

Ehed Glenylin ddiarswyd’a Morai ddiblyg,

Yn wisg yr Ucheldir mor lion ar bob llaw.

190 nbsp;nbsp;nbsp;ATTODIAD.

Ymoo.hel, Loehiel, rhagy dydd pan y daw;

Mewn anobaith pe cwympai fy Ilygaid a’m lief— Kid dyn ddichon guddio a ddengys y Nef;

Cefais addysg ddychrynllyd wrth ymyl y bedd,

A’r pethau a ddaw sy ’n cysgodi fy ngwedd; Cyloden a ddadsain yr oergri a rydd

Y nbsp;nbsp;nbsp;gwaed-gwn wrth hela dy Frenin trwy ’r dydd.nbsp;Mewn tywyllwch ag nlw o’n golwg mae ’n troi;

Y nbsp;nbsp;nbsp;mgynhyrfa ’n ddu ’r dymhestl i’w guddio wrth ffoi.nbsp;Gorphenwyd ! Taranau y rhyfel sy’n awr

Yn ddystaw.—Ond Albion ! dy dristwch sy ’n fawr, y caeth haiarn gadwynog y’mha Ie y mae ?

Canys Ilygad y frwydr a ganwyd mewn gwae.

Yn alltud diobaith, O ! leithiodd e’r don,

Ei wlad yn amddifad o’i phenaeth a’i ffon.

Mae tristach arwyddion o’u blaen o bob tn ;

Mae’r tabwrdd dan orchgudd, a’r elor yn ddu,

Cloch angeu yn galw ! trugaredd y nef!

Mae ’nghrtlon yn rhewi! arswydus yw’m lief,

Mae mwg yr hyll weithred yn wenwyn ar led.

Hawyr; wyt ddirmygus, ni roddaf it’ gred;

Pe bae fy boll ddewrion da gwych yn eu gwaod Pal tew lysiau’r Aig yn garneddau dan draed,

Ileb ofni na chadwyn nag angeu yn en gwaed,

Lochiel fydd yn gadam a diflin ei gledd,

Os cyll fuddugoliaeth, myn angeu i’w ran.

Ei draed at ei elyn a’i wyneb i’r Ihn ;

A’i enw ’n ddisglaerwych, gobeitblawn bydd ef,

O wely marwolaeth fe edrych tua’r nef.

Cy/. TiilESIN AB loLO,

Y GOES AUE. — Sood.

fY mae Hood yn y gan hynod hon yn rhoddi hanes boneddjges ieu-angc gyfoethog, ag ydoedd yn orhoff o aur—dyna oedd ei duw. Un di-wrnod aeth allan i farcliogaeth, dyohrynodd yr anifaü,—rhedodd ymaitli, a’r caniyuiad yw, y mae yn cael tori ei choes, ac yn cael coes aur yn einbsp;11e. Mae boneddwr yn ei phriodi—yn troi allan yn feddwyn—yn mynednbsp;yn dlawd—ac un uoswaith y mae yn tynu ymaith y goes aur, a’r fonedd-

GEAMADEG AEEITHrDDIAETII.

igos yn manv. Difynwn ran fechan o honi, sef ei dtlarluniad o’r march yn rhedeg yiiiaith, a hithau yn syrthio, ac yn tori ei choes. Dylid ei ad-rodd yn gyflym, i ddynwared yr anifail yn rhuthro : yr aceniad yn sydyn,nbsp;a’rllaisyn ddigrif-ddifrifol. Yr ydym yn rhoddi y dyfyniad yn y Sacs-onaeg, rliag i ni wrtli geisio ei gyfieitliu, anmharu yr eftaith.J

AiYAT she ffallops !—it's awful work!

It’s faster than Turpin’s ride to York,

On Bess that notable clipper!

She has circled the ring! —She crosses the Park !

Maazeppa, although he was stripped so stark, Mazzeppa couldn't outstrip her!

The fields seem running away with the folks!

The elms are having a race with the oaks !

At a pace that all jockeys disparages!

All, all is racing ! The serpentine

Seems rushing past like the “arrowy Khine,’’

The houses have got on a railway line.

And are off like the first class carriages !

She’ll loose her life ! she is losing her breadth !

A cruel share, she is chasing Death,

As female shriekings forewarn her:

And now—as grates as blood of guelph—

She clears that gate, wliich has cleared itself Since then, at Hyde Park Corner!

Alas! for the hopes of the Killmanseggs !

For her head, her brains, her body and legs.

Her life’s not worth a copper!

'Willy-nilly,

In Picadilly,

A hundred hearts turn sick and chilly,

A hundred voices cry, “ Stop her!”

And one old gentleman stares and stands.

Shakes his head and lifts his hands.

And says, “ How very improper 1”

On and on !—what a perilous ruu !

The iron rails seem ail mingling in one,

To shut out the Green Park Scenery !

And now the Cellar its dangers reveals.

She shudders—she shrieks she’s doomed, she feels,

To be torn by powers of horses and wheels.

Like a spiuner by steam machinery 1

192 nbsp;nbsp;nbsp;ATTODIAD.

Sick with horror she shuts her eyes,

But the very stones seem uttering cries,

As they did to that Persian daughter,

When she climb’d up the steep vociterous hill,

Her little silver flagon to fill

With the magical Golden Water.

“ Batter her 1 shatter her!

Throw and scatter her!”

Shouts each stony-hearted chatterer!

“ Dash at the heavy Dover,

Spill her! kill her! tear and tatter her!

Smash her ! carsh her!” (the stones didn’t flatter her!' “Kick her brains out! let her blood spatter her!

Roll on her over and over!”

Por so she gather’d the awful sense

Of the street in its past immacadamized tense.

As the wild horse overran it,—

His four heels making the clatter of six,

Like a Devil’s tattoo, played with iron sticks On a kettle drum of granite!

On ! still on! she’s dazzled with hints Of oranges, ribbons, and coloured prints,

A Kaleidescope j umble of shapes and tints.

And human faces all flashing.

Bright and brief as the sparks from the flints.

That the desperate hoofs keeps dashing!

On and on ! still frightfully fast I Dover street. Bond street, all are past!

But—yes—no—/es !—they’r down at last!

The Paries and Pates have found them !

Down they go with a sparkle and crash.

Like a Bark that’s struck by the lightning flash— There’s a shriek—and a sob—

And a dense dark mob Like a billow closes around them !

“ She breathes!” “ She don’t!”

“ She’ll recover!” “ She wont!”

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

“ She’s stirring! she’s living, by Nemesis !” G old, still gold ! on counter and shelf 1nbsp;Gold dishes as plenty as delf!

Miss Killmanseggs coming again to herself On an oppulent Goldsmith’s premises !

Gold ! fine gold—both yellow and red,

Beaten and molten—polish’d and dead—

To see the gold with profusion spread.

In all forms of its manufacture !

But what avails gold to Miss Killinansegg, When the femoral bone of her dexter legnbsp;Has met with a compound fracture ?

Gold may soothe Adversity’s s nart,

Nay, help to bind up a broken heart;

But to try it on anj’ other part Were as certain disappointment.

As if one should rub the dish and plate. Taken out of a Staffordshire crate—

With Singleton’s “ Golden Ointment!”

CATO AE ANFARWOLDEB YE BNAID. — Addison.

filae Cato yn eistedd k thraethawd Plato yn el law, a’i gleddyf wrth ei ochr. Dylai y dón fod yn ddifrifddwys a mawreddog.3

Rhaid yw hyn—Plato, gwych dy gymhwyll di—

Os amgen, py y daeth hwn obaith per,

Hwnhoff ddymuniad, ac yr hiraeth hwn Am Anfarwoldeb ? Tnte, o ba le

Y nbsp;nbsp;nbsp;tardd hwn ddirgel fraw, a mewnol swydnbsp;Ehag syrthio i ddifodaeth ? A pha hamnbsp;Ymwylltia ’r enaid gan ofn dinystr certh?

Y nbsp;nbsp;nbsp;Duwdeb yw, o’n mewn sydd yn cyffroi;

Y nbsp;nbsp;nbsp;nef ei hun, yn gweyd am fyd a ddaw,

Gan ddysgu dyn am dragywyddoldeb, yw.

Bytholdeb ! hyfryd, erchyll feddwl wyt!

Trwy ba amrywiaeth, ammhrofawl fod,

Cyflyrau, a newidion, myned raid !

Yr ardrem ang, anherfyn rhagof sydd;

Ond cysgod, gwyll, achaddug, sy’n ei thoi.

N

AÏTODIAD.

Arosaf yma. Od oes Galla fry,

(A’i fod, yn groch dolefa anian oil

Trwy ei holl waith.) mewn rhinwedd holïa ef j

A’r hyn a hofi'a, dir mai dedwydd yw.

Ond pryd ? Pa Ie ? I Caisar gwnaed hwn fyd:

Blin wyf ar ddychymygioü—rhaid i hyn Osodi bythol derfyn arnynt oil.

\_Yn cymeryd i fyny y cleddyf.^ Mal hyn amarfog wyf—fy hoedl a’m tranc,

Fy ngwenwyn a’m cyfaredd y’nt o’m blaen:

Hwn im’ mewn eiliad i derfyniad dwg;

Ond hwn a’m dysg na fyddaf farw byth.

Yr enaid, diogel yn ei haafod, chwardd Ar y fidogan noeth, a heria ei min :

Diflana ’r sêr, gan henaint gwelwa’r haul,

Ac anian eidiog yn fethiannus eiff;

Ond ti flodeui mewn anfarwol hoen,

Heb friw y’nghanol brwydr elfenan gwrdd,

Grill eieh defnyddiau, a chlindarddach byd.

SAITH GKADD EINIOES. —

CnwAREDrA ydyw’r byd,

A chwareuyddion yw’r trigolion,

Hwy ddeuant yn en tro, ac ant bob nn : Amrywiol ranan ehwern pob dyn byw;

Mae ganddo saith gyfraniad i ymdroi:

Yt olwg gyntaf arno’n blentyn cawn; Y’mreichiau mamaeth yn rho’i egwan floedd.nbsp;Yna ’n llangc, tna’r ysgol a’i gwd bach,

A’i wyneb yn disglaerio, heb ddim sereh, Ymlusgo yno fel malwoden dawdd.

Ac yna cawn e’n garwr brwd ei bynt,

Yn ocheneidio megis Ifwrnes fawr,

Er enill sereh yr eneth sydd yn troi i ffwrdd. Yn nesaf milwr fydd, yn llawn rhegfeydd,nbsp;A’i farf, fel eiddo llewpart, fydd yn grych!nbsp;Eiddigus o’i anrhydedd, gwyilt mewn llid,nbsp;Diarswyd fydd i droi ei wyneb dewrnbsp;Ar fagnel Iwythog, er mwyn enill clod,

Sy’n ansefydïog megis doch y dwr. Ymddengys ar ol hyn yn ynad tew,

GRAMADEG AREITHYDDIAETH.

Yn cym’ryd ymborth o’r fath oreu gaiiF;

A’i lygaid llym, a’i farf o doriad chwith,

Yn Hawn o ddy wediadau doetli dros ben;

Fel hyn y chwern ef. Y chweched oes Newidia i’r gwrtbwyneb iddynt oil,

Y nbsp;nbsp;nbsp;dyn ganfyddwn yn myn’d oddeutn ’n awrnbsp;A’i goesau mew'n hosan-glos ; O! mor gul!nbsp;A’i wydrau ar ei drwyn, a’i göd wrth glun,nbsp;A’r clos a wisgai ’n ieuangc yn rhy fawrnbsp;I’w goesau meinion, sy’ fel gwerthyd troell;

Y nbsp;nbsp;nbsp;llais fuasai ’n gryf, yr awrhon syddnbsp;Yn chwiban. Yr olygfa olaf oil,

Rydd derfyn ar yr banes rhyfedd hwn,

Yw ail fabandod, anghof o bob peth,

Heb ddanedd, llygaid, bias, na dim yn y byd!

BETH ¥W BTWYD ? - Lewis Olyn Dyfi.

Beth y w bywyd ? Cragen dyner Daflwyd gan dragwyddol lï,

I dywodog draethell amser Am ryw gyfyng foment gu :

Ton fawreddig roddes iddi Le am dro ger gwydd y byw;

Wele. arall don yn golchi ’r Traetb, a’r gragen dlos uid yw.

Betb yw bywyd ? Defnyn bychan Sugnwyd draw o’rcefnfor mawr:

Wedi gado ’i wlad ei hunan,

Crwydro wnaeth nes daeth yr aw?

I’r cymylau a’u dyferion Wiychu gwyneb bryn a dSl;

Yna’n nghwmni dafnau’r afon Brysiodd yntau adre ’n ol.

Beth yw bywyd ? Siriol wlithyn A ddisgynodd yn y nos

I gusanu lili ’r dyifryn,

Neu ’r blodenyn ar y rhos;

Ond yr haul dywynai arno,

Teimlai yntau ’i angerdd dwys:

Oyn canolddydd nid oedd yno Ond lie bnasai ’r gwlithyn glwys !

ATTODIAD.

Beth yw bywyd ? Dyf'rgloch egwan V n marchogaetli ar y Uï,

Gan ymchwyddo ’n falch ei Iranian, Mewii (tybiedig) uchel fri ;

Ond rhyw don neu awel rnthra Mewn cythrymiad arni hi,

Hithau tanynt ymollynga,

Gan ddychwelyd fel y ha.

Beth yw bywyd ? Ysgafn nifwl,.

Welir weithiau fore ’r dydd Yn amdoi y fro fel cwrawl,

Gan ei chadw dano ’n gudd.

Aros ronyn: yna chwilia Yr ardaloedd ar ei hyd:

P’le mae ’r tarth oedd gyneu yma ? Llwyr ddiilanu wnaeth i gyd !

Beth yw bywyd ? Gwel y cysgod Acw sydd yn hofran draw ;

Gwel, wrth gralFa, wrthddrych hynod Dano yn y glyn islaw:

Dyn sydd acw ’n ymdrafferthn,

Saig oferedd hulia ’i fwrdd :

Clyw, greadur! tremia i fyny Cyn i’r cysgod gipio ’i ff'wrdd.

Os gofynir, Beth yw bywyd ?

Cysgod ac nid sylwedd yw;

Ofer iti ro’i dy oglud

Ar beth sydd mor wael a gwyw. Ki cheir ganddo aros mynyd,nbsp;Llithro ymaith mae bob awr;nbsp;Myned wna, nes troi ryw enydnbsp;Yn dragwyddol sylwedd naawr.

Beth yw bywyd ? Dim ond rhaglith Cyfrol fawr y bythol fyd;

Troi y ddalen gyntaf yma,

Ond fe’u chwelir yno gyd.

Bywyd ! Einioes ! eiriau pwysig !

Anhawdd eu darlunio yw,

Nes gollynga ’r byd pellenig Arnynt oleu gorsedd Duw.

[Yn yr engraifft uchod dylid talu sylw manwl i’r gofyniadau, “ Beth yw Bywyd Maent i fod mewn llaia uchei-bryderus; a’r atebion mewn tonnbsp;isel a'di/ri/ol.]

GRAMADEG AEEITHYDÜIAETH.

CYMYLAU DYSGLAER AE PACHLXJDIAD HAUL.

GAN MBS. SIGOUBNEY.

[Y corff yn syth—y dwylaw a’r Ilygaid yn cyfeirio tuag i fyny, a’r llais yn awdurdodol, a gradd o sarcasm ynddo—y peniU olaf mewn tón fudd-ugoliaetlius a mawreddog.]

Gymyi.au dysglaerwych ! o an i an draw

Y nbsp;nbsp;nbsp;dystaw ymgesglwch yn llii ar bob Haw;

Dysgubo yr ydych, mewn rhwysg heb ei ail,

O amgylch prudd wely marwolaeth yr haul,

A bauer borphoraidd, ae amdo anr wedd,

Pel byddin i roddi eu llyw yn y bedd;

Fe allai wrtli ymdaith fod genych gan drist,

Er nad yw ei seiniau yn cyrhaedd ein dust.

Ond tybiwyf eich bod yn ymdyru yn nghyd A gwedd ry arglwyddaidd, yn nghyda rhyw wridnbsp;Mawreddog ryfeddol, tra mae yr haul cunbsp;Yn suddo i orphwys ar fynwes y ll'i:

Nid felly y gwnelsech yn malchder ei ddydd,

Ei ffbrdd ni feiddiasech ei chroesi raor rhydd;

Y nbsp;nbsp;nbsp;bore, pan dremiai, cydgrynech gan ofn,

Gan frysio i ymguddio i’ch niwlog gell ddofa.

A ydych yn bloeddio, “Bu farw?”—Aha !

Gyda’ch harddwisg o enfys, eich iaith ni lesa;

Eich ymffrost sydd ofer; yr heulwen yn hyf Ymddyrchafry eto a’i belydr yn gryf;

Teyrnasa mewn mawredd ar ol i chAvi oil Ddiflanu o’r golwg a myned ar goll.

Pan yn eich llys anwedd y crymwch yn nghyd Yn noeth, a dilewyrch, a dystaw i gyd.

Yr Enaid!—yr Enaid!—a’i lygaid o ddn,

Eel hyn yinddyrchafa, pan gilia yn Ian Ei holl flin elynion; uwch pob poen ns frynnbsp;Ei edyn amleda gadawa ’r pryd hyn

Y nbsp;nbsp;nbsp;drygaa a’i cuddient, a’r beiau a funbsp;Yn hir yn llychwino ei harddwch a’i fri:

Pan dderfydd holl rodres y ddaiar a’i dig.

Lie na ddaw un cwmwl ymruthrawl y trig.

ATTODIAD.

T FAM A’E GLOEWYN BYW. [Efelychiad.]

Disgtnai Gloewyo Byw ryw ddydd Ar isel feddrod baban bach,

Ar ael yr hwn ddamweiniai fod Hoff lili dlos yn tyfu ’n iach:

Dywedai ’r fam, “ Ti wyt yn cael

Mewn lliwiau heirdd ymchwae ’n rbydd. Tra mae y bach a garwn inbsp;Yn cysgu ’n dawel yn y pridd.

Ar hyn yr edn eKedai fry

Gan ddystaw sibrwd braidd yn syn, “ Pryf oeddwn i cyn imi gaeinbsp;Y tlws adenydd hyfryd hyn;

A’r eneth fach a gollaist ti Fel seraff glan a gan yn awr ;

Gan hyny taw.—A tynit ti Ei chael yn ol o’r gwynfyd mawr ?”

Y CEISTION Yïf MAEW__jPope.

[Yr anhawsder i draddodi y dernyn prydfertb bwn, yw galln cadw tón wanilyd a darfyddol y dyn yn marw, ac eto cyflen y syniad o aicrwyddnbsp;huddugoliaethus y Gristion gobeithiol. Dylai yr efrydydd gadw y gwahan-iaeth yma mewn golwg wrth ei adrodd.]

Fttyiol fSam nefolaidd, gu, Gad, O gad dy farwol dy*!nbsp;Braw a gobaith, ing a hiraeth,nbsp;Poen ac ehv yw marwolaeth !nbsp;Paid, hoff natiir, paid a’th gur;nbsp;Gad im’ lesgau i’r bywyd par I

“ Clyw !” medd yr angylaidd lu,

“ Tyr’d, ein ch-waer ysbrydol, fry!quot; Beth sy’n awr yn dwyn f'y mryd,nbsp;Cau fy ngolwg ar y byd,

Boddi ’m sycnvyr, dwyn fy nghlyw ? E’ enaid, d’wed, ai angeii yw f

GBAMADEG ABBITHYDDIAEXH.

Yn lach i’r byd, ’rwy ’n gado ’r llawr ; Y nef sy ’n agor imi ’n awr,

A sain seraffaidd rym!

Khowch, rhowch eich edyn, hedaf fry. O fedd. pa le mae’th goncwest di?nbsp;A’th golyn, angeu llym ?

AMYNEDD A 60BAITH.—Buiaier.

Upon a barren steep,

Above a stormy deep,

I saw an angel watching the wild sea.

Earth was that barren steep.

Time was that stormy deep.

And the opposing shore—Eternity!

“ Why dost thou watch the wave ?

Thy feet the waters lave.

The tide engulphs thee, if thou do remain.”

“ Unscath’d I watch the wave;—

Time not the angel’s grave,—

I wait until the waters ebb again.”

Hushed on the angel’s breast I saw an infant rest.

Smiling on the gloomy hell below.

“ What is the infant prest,

0 angel, to thy breast ?”

“ The child God gave me in the long ago!

“Mine all upon the earth—

The angel’s angel birth.

Smiling all terror from the howling wild!” Never may I forget.

The dream that haunts me yet.

Of Patience nursing Hope—the angel and the child!

i

-â– i