Nid rhaid dywedyd beth yw ansawdd a ohynnwysiad y cyfansoddiad hwn, a deitlir Y DeeflAN, wi-th neb syddnbsp;wedi darllen y Deysoefa, cylehgrwn misol y Method-istiaid Oalfinaidd, am y ddwy flynedd diweddaf (1879 anbsp;1880). With i�r pennodau ddyfod allan o fis ifis, ennill-asant sylw cyffred nol a chanmoliaeth uchel. Ac yn awr,nbsp;oddiar annogiad ll�aws o gyfeillion yr Awdwr, gydanbsp;pharodrwydd y Cyboeddwyr qddiar ddeall � llais ynbsp;wlad,� fel y dywe^r'j-w^e, y cyfan yn dyfod allan ynnbsp;un llyfr, yr hyn a yydd^^s�fiS^ i lawer weled y gwaith

Yr oedd yn dda iawn-genyf weled fy nghymydog a�m cyfaill, Mr. D. Owen, yn; gbllwng allan ffrwd ei ddawnnbsp;trwy ysgrifenu yn y modd hwn, yn enwedig gan fod einbsp;wendid corfforol wedi peri iddo roddi heibio am yr amsernbsp;y gwaith cyhoeddus o bregethu, yn yr hyn yr oedd ynnbsp;ddefnyddiol a chymeradwy iawn. Ao y mae ei Iwydd-iant gyda ei ysgrifell eisoea yn ei orchymyn, mi a dybyg-wn, i fyned ymlaen eto yn y dull y dengys ynddo gymaintnbsp;o dale at a medr.

Dichon fod rhyw ychydig nifer o bobl dda yn meithrin gwrthwynebiad i ddwyn allan wirioneddau crefyddolnbsp;mewn ffordd o adroddiadau neu ystoriau, megys y ceirnbsp;yma. Ond os rhydd y cyfryw ddarlleniad trwyadl i�rnbsp;Deeflan, hwy a welant nad oes ynddi ddim yn annatur-iol neu yn anghymeradwy, megys y mae mewn Ilawer o

fFug-chwedlau; ao yn y llyfr hwn, hefyd, cyflwynir ll'iaws o wersi daionus i rai nad ant i edryclx am danyntnbsp;mewn pregethau, traethodau, ao esboniadau. Gwelirnbsp;fod yr Awdwr yn sylwedydd craff ar y natnr ddynol, acnbsp;ar gymdeithas grefyddol yn gyf�redinol, fel, er nad oeddnbsp;yn portreiadu unrhyw bersonau neillduol, fod ei ddesgrif-iadau mor natmiol k pbe bnasai yn rboddi banes gwrth-ddrycbau byw oedd o flaen ei lygaid. Yn wir, derbyniaisnbsp;fel Golygydd y Deysoefa lythyr difrifol, ymba un ynbsp;dywedai yr ysgrifenydd ei fod yn deall fod y cymeriadaunbsp;a bortreiedid yn y Deeflan wedi eu cymeryd o�r plwyfnbsp;yr oedd efe yn byw ynddo, ac felly fod yr Awdwr � ynnbsp;ceisio pardduo un o�r Uanerchau mwyaf moesol a obref�nbsp;yddol� yn ein gwlad, a�i waitb o�r berwydd yn �sotbacbnbsp;enlbbgar,� tra yr oedd y plwyf a nodid, a�r wlad o�inbsp;amgylcb, yn boUol ddyeitbr i�n cyfa�l. Wrtb ddarllen ynbsp;llytbyi acbwyngar bwn nis gallaswn lai na meddwl amnbsp;eiriau Solomon, �Megys mewn dwfr y mae wyneb ynnbsp;ateb i wyneb, felly y mae calon dyn i ddyn; � ao fel bynnbsp;rbaid fod y DEEFLAfT yn darlunio egwyddorion a tbeim-ladau sydd yn gyffredin i ddynolryw mewn byd acnbsp;eglwys.

Gallaf ddyweyd, ar ddiwedd byn o ragymadrodd, y siomir ii yn fawr os na bydd y llyfr bwn yn cael einbsp;dderbyn yn groesawus gan fy ngbydgenedl ao yn en-wedig gan Fetbodistiaid Cymru yn dra cbyffredinol.

K Dreflan: ei Phobldi Phethau. \

Na feddylied y darllenydd am fynyd mai rnyw bentrd anmhoblog a din�d ydyw y Dreflan; oblegid penbsp;felly, prin y byddai yn werth i mi ysgrifenu, nac iddonbsp;yntau ddarllen, dim o'i hanes. Y mae yn ein Treflan onbsp;chwech i saith mil o drigolion, er y dywed y rhai anbsp;ddeuant o Liverpool a Manchester yma eu bod yn dyfodnbsp;i�r �wlad a phan ant yn �l, maent yn dyweyd eu bodnbsp;yn myned i�r � dref.� Gyda Ilaw, mae clywed Dic-Sion-Dafyddion o�r trefydd mawrion yn siarad fel hyn ym fynbsp;mlino nid ychydig. Nt fynwn i er dim iddynt wybodnbsp;hyny; ond y mae amaf ofn eu bod yn gwybod, onid�nbsp;ni byddent mor ofalus am arfer yr un ymadroddionnbsp;bob amser.

Gwm nad oes genym yr un arglwydd esgob yma; ond y mae genym heer sydd yn meddwl ei hunan cystal agnbsp;esgob, ac y mae hyny yn ateb yr un dyben yn union. Maenbsp;gan y fleer hefyd Eglwys fawr a gorwych, yngl^^n a�jr honnbsp;y mae genyf gryn lawer o adgofion pan o dan yr hennbsp;oruchwyliaeth. Cyn dechreuad yr Ysgolion Prydeinig ynnbsp;y Dreflan, yr oedd yn rhaid i mi fyned i�r Eglwys o leiafnbsp;unwaith bob Sabboth, neu ynte orfod goddef triniaeth yrnbsp;��holdout� ddydd Llun y bore. Yr wyf yn cofio yn ddanbsp;am lawer awr y bu raid i mi ei threulio yn yr hea

Eglwys o fewn i�r eisteddleoedd dyfnion, o ba Ie yr oedd yn anmhosibl bion i mi weled y Person o hervvyddnbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bychander fy maintioli a dyfnder y s�dd, nac ychwaith

ddeall ond ycbydig oV hyn a ddywedai efe. Yn wir, nid oeddwn yn gofalu rhyw lawer beth a ddywedai y gwrnbsp;eglwysig, canys fy mhryder mavvr i fyddai gallu edrychnbsp;yn ddifrifol pan fyddai yr � hen ffonivvr,� fel y gelwid efnbsp;gan y plant, yn myned heibio, yr hwn a gerddai yn ol anbsp;blaen ar hyd yr Eglwys yn ystod yr holl wasanaeth cknnbsp;ddystawed i chath, a gw�alen gref yn ei law, gweinyddunbsp;yr hon ar ein penau a�n hysgwyddau oedd yn fforddionbsp;dirfawr ddifyrwch iddo, goeliem ni. Yn y cyfnod hwnwnbsp;ar fy oes, yr oeddwn yn teimlo rhyw barchedigaeth mawrnbsp;i�r adeilad henafol a gwych, ac yr oedd rhyw ddirgelwchnbsp;ac ofnadwyaeth i mi yngl^n 9, llawef o bethau perthynolnbsp;iddi. Un o ba rai oedd yr organ a�r ddynes ddall oeddnbsp;yn ei chware, a buaswn yn teimlo arswyd pe buasai ynbsp;Person neu yr ysgolfeistr yn gorchymyn i mi fyned tn olnbsp;i�r wahanlen yn yr oriel 11e yr oedd trigle yr holl ddirgelwch hwn. Meddiannwn yr un teimladau yngl}^n a�rnbsp;clochd)gt; anferth, yn yr hwn y coeliwn fod ysbrydion acnbsp;ellyllon yn cartrefu; ac nid allwn lai nag edmygu dewr-der y dyn a fyddai yn agor clo y drws ihawr yn nhywyll-wch a thrymder y gauaf, ac yn myned i mewn i ganu ynbsp;gloch wyth. Yn fy mhlentynrwydd, bum yn holi fynbsp;hunan lawer gwaith pa un ai tlodi fu yn achos fod ffen-estri yr hen Eglwys wedi eu gwneyd i fyny o fan ddarnaunbsp;o wydrau o wahanol liwiau, ai ynte a oedd hyny yn am-lygu rhyw amcan? Yn fy ngwiriondeb hefyd, bum ynnbsp;rhyfeddu fod Mr. Hughes y Person yn goddef i Thomasnbsp;Walters y clochydd ei watwar o hyd; a dysgwyliwn ynnbsp;barhaus ei weled yn cael ei droi allan o�r Eglwys. Ynbsp;penderfyniad y daethum iddo oedd fod yr hen ^r ynnbsp;_. dechre dyrysu, a bod Mr. Hughes a'r gynnulleidfa ynnbsp;cyd-ddwyn ag ef. Wedi cyrhaedd oedran addfetach, anbsp;gallu darllen ychydig, treuliais lawer awr i sillebu yrnbsp;argraffiadau ar barwydydd yr Eglwys, 11e yr oedd Phillipnbsp;Phillip, Yswain, wedi gadael hyn a hyn i�r tlodion tra y

rhedai y dwfr , a bum yn rhyfeddu a fuasai efe, tybed, yn gadael y fath swm pe buasai yn gwybod mor frwnt yrnbsp;oedd yr � hen ffoniwr wrthym ni y plant ? Cwestiwnnbsp;arall a ofynwn oedd, Pwy oedd yn gofalu am yr ariannbsp;hyn ? Cefais achlysur i ofyn yr un cwestiwn wedt cyr-baedd oedraa gwr Er i mi adael yr hen fam mor fuannbsp;ag yr agorwyd Ysgol Frydeinig yn ein Treflan, rhaid i minbsp;addef fy ngwendid, mai anaml y byddaf yn clywed clych-au yr hen Eglwys heb i�r holl ofergoelion a�r adgo�on hyn,nbsp;a Il�aws o rai tebyg, ddyfod i�m meddwl,

Ond i ddychwelyd. Mae y fleer yn \Vt tewdihvm, yn Eglwyswr o�r Eglwyswyr, ac yn myned hyd ei linynnbsp;mewn defodaeth. Mae ganddo ddau giwrad � hd ynnbsp;Sais pur, ond wedi dysgu methu slarad Cymraeg. Cyraro'nbsp;glan ydyw y Hall, a mab i flaenor gyda�r � Hen Gorff � ynnbsp;Sir Aberteifi. Neillduolrwydd mawr y eiwrad e�r Denbsp;ydyw, ei fod yn orzelog yn erbyn Ymneillduwyr, Maenbsp;yn dda genyf ddadgan fod y tri g\Vr Eglwysig yn ddi-iychwin o ran eu cymeriadau, ac yn gweithio yn ddifeS.nbsp;Mae gan y ficer ddau warden, dynion da a zelog am.nbsp;edrych ar ol amgylchiadau allanol yr Eglwys ar y Sab.nbsp;both; ac y mae y naill yn ystod yr wythnos yn gofaitrnbsp;am ddisychedu dynion, ac y mae y Hall yn.gofalu am yrnbsp;harriert. Rhag i�r clochydd feddwl fy mod wedi einbsp;anghofio, y mae yntau yn ^ corffol a diniwed. Cryddnbsp;ydyw wrth natur, ac wedi ei ddwyn i fyny gyda�r'Method-istjaid; ond o herwydd rhyw resymau, digonol ganddo efnbsp;ei hun, dros y caffai well gwrandawiad i�r erfyniad yn ynbsp;pader sydd yn cyfeirio at y bara beunyddiol, efe acnbsp;ymadawodd i�r � Hen Gorff,� ac a wnaeth ei gartref ynnbsp;yr Eglwys Sefydledig, ymha Ie y mae yn awr yn llenwi ynbsp;swydd anrhydeddus y cyfeiriwyd ati eisoes, fel olynyddnbsp;i�r hen Thomas Walters

Nid anenwog ydyw y Methodistiaid yn ein Treflan. Mae ganddynt fwy nag un capel yraa, ac eglwysi cryfionnbsp;anghenrheidiau ysbrydol pa rai a oruchwylir gan fugail,nbsp;a byddin o flaenoriaid. Mae y bugail yn -itn ieuancnbsp;lt;iysgedig a galluog, ac yn bregethwr da. O leiaf, felly y

lt;3ywed ei edmygwyr ; ond dywed eraill ei fod yn pregethu yn rhy draethodol, ac mai gwell ganddynt hwy fyddainbsp;bugail na fuasai mewn athrofa. Heblaw hyn, mae yrnbsp;eraill hyny yn meddwl ei fod yn cael gormod o gyflog;nbsp;ond yr un pryd, hwy a ymunent i wneyd tysteb iddo penbsp;byddai yn meddwl am ymadael. Mae rhai yn barnu ynbsp;gwnai efe fw-y o les pe byddai yn ymweled mwy a�rnbsp;aelodau ; ond tybia eraill y byddai yn well iddo aros mwynbsp;yn ei fyfyrgell na cholma hyd y tai fel y gwna yn awr.nbsp;Mae gwyneb llwyd y bugail, pa fodd bynag, yn dangosnbsp;yn eglur naill ai ei fod yn gwneyd ei ddyledswydd yn olnbsp;ei allu, ac �wchlaw ei allu, neu nad ydyw yn gwybod dimnbsp;am ormodedd ymborth. Yn perthyn i�r achos Methodist-aidd y mae pregethwr hefyd, yr hwn a edmygir yn fawrnbsp;gan y teulu gwrthfugeiliol; canys y mae efe yn ffarmwr,nbsp;yn siopwr, yn general dealer, yn gasglwr trethi, ac ynnbsp;pregethu rhwng cromfachau, ac felly, dybygid, yn dyfodnbsp;i fyny yn gyflawn a�r cynghor ysbrydoledig i beidio ym-rwystro gyda negeseuau y bywyd hwn.

Er fod yma ddyfroecjd lawer, ^xhydig mewn cymhar-iaeth ydyw nifer ein brodyr y Bedyddwyr; ac nid ydwyf yn gwybod am reswm i�w roddi am hyn, os nad ydyw ynnbsp;ijn anianyddol, sef ein sefyllfa dra gogleddol. Ond maenbsp;yr ychydig sydd o honynt yn gweithio yn dda. Mae einnbsp;brodyr Annibynol a Wesleyaidd yn fwy pentecostaiddnbsp;mewn un ystyr, beth bynag, na'r enwadau eraill, ynnbsp;gymaint a�u bod yn pregethu mewn mwy nag un laith ynnbsp;ein Treflan. Mae gweinidog yr eglwys Annibynol Gym-reig yn *r craff a galluog, ac y mae hefyd yn fardd acnbsp;eisteddfodwr. Perthyna i'w eglwys ef bregethwr cyn-northwyol; dyn bychan, eidd�, a llais hynod o fainnbsp;ganddo. Adnabyddir ef yn y Dywysogaeth a�r Americanbsp;wrth y ffugenw barddol Llew Rhuog. Prif arbenigrwyddnbsp;gweinidog yr eglwys Seisonig ydyw ei fod bob amser ynnbsp;gwisgo yspectol oddigerth pan fydd yn darllen, a�i fodnbsp;hefyd yn gwisgo het jim crow, a llodrau o liw goleu ar ynbsp;Sabboth. Mae cryn debygolrwydd rhwng y ddau weinid-og Wesleyaidd o ran eu personau a�u gwisgiad. . Maent

Ei Phobl a�i Phethau.

bob amsei yn daclus a thrwrsiadus, ac heb fod yn ddyeithr i awduriaeth Meistrl Glenfield amp; Co. Ychydig y maentnbsp;yn ymwneyd ig unrhyw symudiad cyhoeddus a chyffred-inol yn ein Treffan; ond y mae hyny o herwydd y cyf-^w�der mawr o waith sydd yn eu breichiau, dybygid, acnbsp;am mai dwy neu dair blynedd a fydd eu harosiad eithafnbsp;yma. Y maent yn weitbwyr diwyd yn mhlaid yr acbos da,nbsp;yn zelog dros yr athrawiaeth a�r cyfundeb, ac un o honyntnbsp;yn ddirwestwT gweithgar. Tra yr ydwyf yn ysgrifenu, ynbsp;naae yr Offeiriad Pabaidd yn myned heibio yn ddystaw,nbsp;ac yn ymddangos fel pe na byddai yn cymeryd syl�v onbsp;neb byw bedyddiol, ond dilys, frawd, dy fod dithau ynnbsp;gweithio yn dy fifordd dy bun lawn cymaint a neb anbsp;enwyd genyf.

Ond er yr holl ddarpariaethau a�r cyfleusderau sydd. genyra gogyfer ig efengyleiddio ein Treffan, er yr hollnbsp;ymdrech a�r gwithymdrech, er yr holl wedd�o a�r cynghori,nbsp;y mae yma eto gannoedd na wyddant fwy am yr efengylnbsp;nag am y peth dyeithraf yn y byd Mae yma )'strydoeddnbsp;cefn, tywyll a budron, 11e y mae tlodi, trueni, a drygioninbsp;yn cartrefu ac yn adgenedlu eu hunain y naill ffwyddyn arnbsp;ol y Hall. Mae yma ngeiniau ya gwario pob celniog anbsp;allant gael gafael ami yn y tafarnau, a�u gwragedd a�u plantnbsp;yn rhynu gan anwyd, ac yn gwynlasu gan eisieu ymborth.nbsp;Ewch ymlaen, frodyr y gwahanol enwadau! Mae gp^'-aith.nbsp;�anferth heb ei wneyd; a pha bwys ydyw gan bw)� y troirnbsp;y pechadur o gyfeiiiomi ei ffordd ara y troir ef?

V mae yn y Dreflan ddigon o fyrddau i ddodrefnu palas lied helaeth. Mae yma Fwrdd Lleol, yn gyfan-soddedig o ddeuddeg neu ychwaneg o ddynion wedinbsp;llwyddo tipyn yn y byd, ac yn cyfarfod i'u gilydd' y dyddnbsp;Mawrth cyntaf o bob mis, i edrych yn ddoeth ar eu gilydd,

1 gyfarch eu gilydd yn foesgar, ac i gadw heintiau ni-weidiol draw o�r Dreflan heb gyrahorth gweddi na Rhag-luniaeth, ac i benodi gwellianau mor agos ag v gallont at eu preswylfeydd eu hunain. ac i benderfynu pa faint fyddnbsp;y dreth, ac i gadw ar delerau da ar Reporter er mwyn iddonbsp;gywiro eu granaadeg cyn i�w cynghoriaethau ymddangos.

jn y Dewyddiadur lleol. Mae yma Fwrdd Ysgol, yn cael ei gyfansoddi o ddynion parchus yn cynnyrchioli dwynbsp;iDlaid, sef yr Eglwyswyr a�r Ymneillduwyr. Gosodwyd yrnbsp;Eglwyswyr ar y Bwrdd i edrych ar ol yr Ymneillduwyr,nbsp;ihag iddynt gael gormod o�u ffordd eu hunain. Gosod-�wyd yr Ymneillduwyr ar y Bwrdd yr un modd i edrych arnbsp;ol yr Eglwyswyr. Ond pa waeth? mae y street Arab ynnbsp;�cael addysg, a�i osod ar ben y ffordd, a bydd ryw ddiwrnodnbsp;�o bosibl mor ddefnyddiol a chystal ysgolaig k neb sydd arnbsp;y Bwrdd. Mae y Bwrdd hwn wedi gwneyd dirfawr les ynnbsp;barod, ac y mae llawer ci bach du yn gwella yn ei olwgnbsp;bob dydd wrth gael y briwsion sydd yn syrthio oddiamo.nbsp;Ond yr amser a ballai i mi son am yr holl fyrddau, a�rnbsp;�cwmniau, a�r clybiau, ac yn enwedig y cymeriadau syddnbsp;yn ein Treffan, amryw o�r rhai diweddaf addeuant o dannbsp;5ylw cyn diwedd yr hanes hwn.

PENNOD II.

PE gallai rhywun ddyweyd beth ydyw cynnwys y ddau air bach, � cadw seiat� yn eu cysylltiad anbsp;Methodistiaeth Cymru, byddai wedi dyweyd, mi a gredaf,nbsp;y naill banner o hanes gwirioneddol y Cyfundeb. Maenbsp;yn wir mai y pulpud a�r Ysgol Sabbothol sydd yn tarawnbsp;y meddwl gyntaf fel nodweddau arbenigol yr achos; anbsp;diammheu mai a. hwynf-hwy yn gyffredin y cysylltir einbsp;ddechreuad, ei gynnydd, a�i barbad; ond y mae ei fywydnbsp;mewnol ac ysbrydol yn ddinag i�w gysylltu ar cyfarfodnbsp;eglwysig. Cyntedd y Cenedloedd ydyw y blaenaf; ondnbsp;y cysegr sancteiddiolaf ydyw yr olaf. Yma y mae ynbsp;saint yn un, o flaen arch y cyfammod yn mhresennoldebnbsp;Duw, yn arllwys eu teimladau a'u profiadau i�w gilydd;

ac yma y cynhyrfir, y maethir, ac yr addfedir y teimlad crefyddol. Mae y cyfarfod eglwysig yn foddion arbenignbsp;i ddyfnhau yr argraffiadau a wnaed eisoes ar feddyliau ynbsp;Saint trwy y pulpud a�r Ysgol Sabbothol, ac i�w nerthu inbsp;ymladd y frwydr ysbrydol, ac i ymwneyd a�r byd hebnbsp;ymlygru ynddo.

Paham na chyhoeddir hanes y societies ? Mae rhai o honynt yn werth eu cyhoeddi. Dywedir mai y pethaunbsp;goreu a ddywed dyn yn ei fywyd ydyw y pethau a ddy-wed oddiar gynhyrfiad y foment; a diammheu genyf mainbsp;yn nghyfeillachau neillduol y saint y dywedwyd rhai o�rnbsp;pethau goreu a ddywedwyd erioed yngl5^n a chrefydd.nbsp;Pwy a wna eu casglu yn llyfr ?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Geraau y seiai ��dyna

ddrychfeddwl i�r dyn cymhwys i�r gwaith; ac y mae yn rhaid Iddo frysio, canys y mae miloedd o�r pethau goreunbsp;a ddywedwyd erioed wedi myned eisoes ar ddifancoll.

Mae y ddawn i � gadw seiat � yn ddawn ar ei phen ei hun; ac nid pob blaenor, ac yn wir nid pob pregethwr,nbsp;sydd yn meddu ar y ddawn hon. Hawdd iawn ydywnbsp;ireulio seiat, ond gorchwyl anhawdd ydyw ei chad-W ynnbsp;hen ystyr y gair. Mae yn gofyn graddau helaeth onbsp;dduwioldeb a threiddgarwch ysbrydol, a gallu i gynnyrchunbsp;a chydymdeimlo ar teimlad crefyddol yn ei wahanolnbsp;ffurfiau ac agweddau; a du fydd y divvrnod yn hanesnbsp;Methodistiaeth pan y collir y ddawn hon o�n heglwysi.nbsp;Byddai yr hen bobl yn parotoi llawer ar gyfer y cyfarfodnbsp;eglwysig, ac yn dysgwyl llawer oddiwrtho. A nodweddirnbsp;ein cyfarfodydd eglwysig a�r un peth yn ein dyddiau ni ?nbsp;Mae y cwestiwn yn un pwysig.

Nid rhyfedd fod brodyr yr � Hen Gapel� yn y Dreflan mewn tipyn o bryder beth a ddeuai o�r cyfarfod eglwysig,nbsp;pan gludwyd Mr. Williams, eu hen weinidog, at ei dadau.nbsp;Wrth i mi ei alw yn �weinidog,� na feddylied y darllen-ydd ei fod yn was cyflogedig i�r eglwys. Na, gan rai o�rnbsp;tu allan i�w eglwys ei hun, yr hon a dderbyniodd y rhannbsp;fwyaf o�i lafur, y cafodd ef y teitl �gweinidog.� Yn gyff-clyb fel y rhoddir teitlau o�r America i ysgoleigion y wladnbsp;hon, felly am Mr. Williams; gan estroniad, mewn cym*

bariaeth, y cafodd yntau ei deitlo yn weinidog. Ond na feddylied neb fy mod yn awgrymu fod y gymhariaeth ynnbsp;cario ddir� ymhellach. Yr oedd Mr. Wiluams,^^ gwein-idog yr � Hen Gapel,� wedi bedyddio a phriodi y rhannbsp;fwyaf o�r aelodau�wedi cynnrychioli yr eglwys ymhobnbsp;cylch�wedi rhoddi ei bresennoldeb a�i wasanaeth ynnbsp;ddifwlch yn ei holl gyfarfodydd, ac wedi ennill parch anbsp;sereh yr eglwys yn gyffredinol; ac eto ni ddychymygodd.nbsp;neb am dalu iddo am ei wasanaeth mwy nag am dalu i�rnbsp;dyn yn y Heuad am gario y baich drain. Gyda golwg arnbsp;M�; Williams ei hun, ni fynasai er dim ofyn am gyflog, ernbsp;fod ynddo ymwybyddiaeth dystaw, o herwydd ei gydna-byddiaeth damw�iniol ag ysgrifeniadau Mr Paul, nadnbsp;oedd yn anhaeddiannol o hono. Pa fodd bynag, gofal-odd Rhagluniaetb am roddi iddo ddigon, a mwy nanbsp;digon, o dda y byd hwn ; a chyn i�r eglwys sylweddoli einbsp;wir werth, yr oedd yr hen frawd duwiol a thalentog ar einbsp;wely angeu, yn mwynhau holl gysuron gwir grefydd oesnbsp;lafurus, a chydwybod ddirwystr; a thrwy iddo fod ynnbsp;� gyfrwys,� yr oedd ei gyflog wedi ei datio Jorward�ysnbsp;dywed y trafaelwyr�gan yr Hwn yr oedd i gael �i wysionbsp;i�w bresennoldeb ymhen ychydig fynydau. Nid yn fuannbsp;yr anghofiaf ddydd ei gladdedigaeth. Mae yn hennbsp;sylw nas g'S'yr dyn werth iechyd nes ei golli, ac y raae ynbsp;sylw yr un mor wir am ddyn da: nid ydym yn gwybodnbsp;ei werth nes iddo ein gadael. Ac mor rhyfedd ydyw ynbsp;ffaith�y dangosir mwy o barch gwirioneddol a didwyll inbsp;esgyrn dyn nag a ddangoSwyd iddo ef ei hun yn ystod einbsp;holl oes. Mae yna ryw ymwybyddiaeth ynom fod pobnbsp;dyn da, fel Joseph, wedi rhoddi �gorchymyn am einbsp;esgyrn,� yr h-wn orchymyn sydd yn gysegredig, ac an-ufuddhSu iddo a fyddai yn annuwioldeb. Yr oedd pignbsp;ion �gwahanol enwadau� y gymydogaeth yn y cynheb-rwng, �e, hyd yn uod y ciwrad Deheuol, a�r eiwrad arall.nbsp;a�r fleer, a phawb fel eu gilydd yn arddangos y parch a�rnbsp;tristweh mwyaf.

Ymhlith y rhai oedd yn bresennol, yr oedd hen flaenor �y blaenor hynaf yn wir yn yr � Hen Gapel ��^o�r enw

Benjamin Pr^s, G^r duwiol ac ysgrythyrol iawn ydoedd ef; ac yr oedd efe yn cofio Mr Williams yn liane ieuancnbsp;glin yn dechreu pregethu. Yr 'oedd wedi byw y rhannbsp;fwyaf o�! oes o dan ei weinidogaeth; ac ni chymerai einbsp;berswadio nad oedd Mr. Williams yn un o�r dynionnbsp;mwyaf yn y byd. Yr oedd yr hen frawd, er ys rhainbsp;misoedd bellach, o herwydd henaint, llesgedd, a�r gymal-�wst, yn analluog i fyned i�r moddion ond anfynych; ond ^nbsp;er fod diwrnod yr angladd yn oer ac ystormus, nid allainbsp;na henaint na chymalwst gadw yr hen Fenjamin yn ynbsp;y diwrnod hwnw. Yr oedd yr olwg arno yn ddyddorus �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

�gwir type 0 hen Gymro gonest. Gwisgai glos a leggins llwydion, gwasgod o ystwff cartref, c�b las, cadach India c-Ce^tnbsp;Wedi ei droi yn ddwbl am ei wddf, a het 4 chantel mawrnbsp;iddi. a choryn isel. Pwysai ar ei ddwyffon, ac edrychainbsp;yn gynhyrfus anghyffredin. Nid ymddangosai ei fod ynnbsp;adnabod nac yn cymeryd sylw o neb oedd yn y cladded-igaeth; a diau fod ei feddyliau gydag ysbryd ei hennbsp;gyfaill ymhell tu hwnt i�r gorwel draw! Gwelais amrywnbsp;yn myned ato i ysgwyd Ilaw ag ef, ac i�w longyfarch amnbsp;ei fod yn alluog i ddyfod allan ar y fath dywydd; ondnbsp;pan y gwnai gais i�w hateb, yr oedd ei galon yn neidionbsp;i�w wddf, a�i �n yn myned i grynu yn ddirfawr; a�r unignbsp;atebiad a gaent a fyddai edrychiad dyeithr trwy ei lygaidnbsp;nieinion, gloewon, a gwlybionj'a chlamp o ddeigryn ynnbsp;treiglo i lawr y ddwy rych o bobtu ei drwyn Rhufeinig.nbsp;Rhoddaswn' lawer am gael darlun o hono pan yr oedd,nbsp;wedi tynu ei hiet, a dadguddio ei ben moei patr�archaidd^nbsp;yn edrych yn galed ar gauad derw arch y cyfaill oeddnbsp;anwylaf ganddo, tra yr oedd brawd o weinidog yn gwedd-io wrth ddrws y ty cyn � cychwyn y corff.quot; Ond penbsp;cawsid ef, ni buasai yn cyfleu yr ochenaid a ollyngodd arnbsp;derfyn y weddi, yr hon a yrodd iis o hiraeth trwy galonnbsp;pawb oeddynt yn bresennol.

Yr oedd tipyn o ffordd o�r ty i�r fynwent; a chan fod y rhai oedd yn dwyn yr elor yn cerdded yn lied gyflym, anbsp;Benjamin jPrys yn hynod o fethiantus, methodd a chanlynnbsp;yr orymdaith er ceisio ei oreu; a. gadawyd ef encyd o

Ifordd ar ol, ac anghofiwyd ef. Yr oedd calon llawer un yn gwaedu o�r rhai oedd yn edrych trwy y ffenestri ai ynbsp;cynhebrwng yn myned heibio, wrth weled yr hen ^S'r ynnbsp;ymladd ai wendid, ac mor benderfynol o gael gweled ynbsp;diwedd. Pan gyrhaeddodd yr Eglwys, yr oedd y .ficernbsp;wedi myned dros banner y gwasanaeth; ac ar ei ddyfodiadnbsp;i mewn, teimlodd ambell un euogrwydd yn ei gydwybodnbsp;o herwydd esgeuluso ac anghofio cyfaill penaf yr ymadaw-edig, a hyny o bosibl am ei fod yn dlawd. Pan aeth-pwyd at y bedd, gwnaed Ile i�r hen Fenjamin i weled yrnbsp;hyn oedd farwol o�i gyfaill yn cael ei roi yn ei hir gartref.nbsp;Di�sgodd yntau ei ben drachefn, a phwysai eilwaith ar einbsp;ddwyffon. Yr oedd pawb bron erbyn hyn wedi anghofionbsp;Mr. Williams yn yr olwg ar dristwch a ffyddlondeb Benjamin Prjgt;s. Efe oedd yr olaf i adael y bedd, a chydagnbsp;anhawsder mawr y cafwyd ganddo ei adael o gwbl. Yrnbsp;oedd yr hen wedi trethu cymaint ar ei nerth, fel y bunbsp;raid i rai o'r cyfeillion ei gludo gartref mewn cerbyd; anbsp;hwn oedd y tro Olaf i Benjamin Prys fod yn mynwent ynbsp;llan yn fyw; ond nid hwn ydyw y tro olaf y bydd yn dyfodnbsp;ger bron yn yr ha nes hwn.

Beth a ddaw o�r cyfarfod eglwysig ? oedd gofyniad pawb ar ol marwolaeth Mr. Williams. Yr oedd efe er ys llawernbsp;o flynyddoedd wedi arfer llywyddu y seiat ei hun; ac er einbsp;fod yn feunyddiol yn taer gymhell y swyddogion i gymer-yd rhan arweiniol ynddi, anfynych y gwnai neb oddigerthnbsp;Benjamin Prj^s; ac yr oedd yntau bellach wedi myned inbsp;ormod oedran a methiantwch i ddysgwyl llawer oddiwrtho.nbsp;Nid oedd y blaenoriaid wedi ymarfer i chadw y seiat, acnbsp;yr oedd yn gwestiwn mawr ganddynt hwy eu hunain, anbsp;chan bawb, a oeddynt yn meddu ar y ddawn. Yr oedd Mr.nbsp;Smart yn wr rhagorol gyda�r llyfrau a�r cyhocddiadau; ondnbsp;nid oedd ganddo ddawn i wneyd ddim yn gyhoeddus.nbsp;Yr oedd Mr. Phillips yn ddyn gaUuog ac o gryn ddylan-wad.; onJ'yr oedd efe yn nervous, .neu yn credu ei fodnbsp;felly, yr hyn sydd yn dyfod i�r un peth. Yr oedd Mr.nbsp;Howells wedi ei ddonio yn fawr i siarad ar y casgliad ; ondnbsp;pan elai i ddyweyd ar rywbeth arall, teimlai pawb ei fod

allan o�i gylch. Edrycbid ar Mr. Bevan fel dyn o gymer-iad uchel, ac efe ydoedd yr ymadroddwr penaf; ond nid oedd ganddo flfordd i drin pobl; ac anfynych y cyfodai inbsp;siarad heb friwo rbywa�n, er yn anfwriadol. Cymaint ag anbsp;allai Mr. Prysor, y pregethwr, drachefn, oedd myn�d inbsp;seiat y � capel newydd � yn awr ac yn y man. Bu yrnbsp;eglwys yn llafiirio o dan yr anhawsderau hyn am gryn am-ser, a phawb yn myned i deimlo fwyfwy y golled yr oedd-ynt wedi ei chael yn roarwolaeth Mr. Williams.

Ymhen y rhawg, mewn �cyfarfod brodyr,� awgrymodd un brawd ieuanc, yrhwrroedd yn assistant mewn masnach-d}^ brethynwr, �Onid dyraunol a fyddai i ni gael bugail?��nbsp;ac attegodd ei awgrymiad gyda rhesymau anatebadwy ynnbsp;ei dyb ef; ac fel diweddglo dywedodd, � Dyna fy meddvvlnbsp;Dilynwyd yr awgrymiad a, dystawrwydd. Yn y mannbsp;dygodd Mr. Smart ei Dd\ctdiadtir o�i logell a dywedodd,nbsp;�Beth a wnawn o�r pum� mlynedd o gyhoeddiadau dynionnbsp;da sydd yn y Ilyfr yma?'' Dywedodd Mr. Phillips fod ynbsp;mater yn gofyn ystyriaeth ddifrifo), ac fod perygl iddyntnbsp;gael eu harwain i brofedigaeth. Dywedodd Mr. Howellsnbsp;mai prin yr oedd y casgliadau- yn dyfod i fyny i'tnbsp;treuliadau yn bresennol, ac os gelwid bugail y byddai ynnbsp;ihaid chwyddo y casgliad yn fawr iawn. Dywedodd Mr.nbsp;Bevan y buasai y cynnygiad arti gael bugail yn dyfod ynnbsp;�quot;�ell oddiwrth un o'r swyddogion, neu ynte oddiwrth unnbsp;hynach a mwy profiadol na�r �brawd� a awgrymodd ynbsp;peth. Gwnaeth y sylw hwn i�r � brawd � wrido at f�n einbsp;�wallt. Pa fodd bynag, wedi peth ymdrafodaeth, pender-fynwyd cymeryd y pwnc i ystyriaeth, a'i osod yn � deg � onbsp;flaen yr eglwys. Cawn weled yn y benod nesaf beth anbsp;ddywedodd yr eglwys.

Mae cryn gyfatebiaeth, os nad tebygolrwydd, rhwng gwaith eglwys yn myned i alw bugail a gwaithnbsp;dyn yn myned i dd�wis gwraig. Yn y ddau amgylchiad,nbsp;y pwnc mawT a ddylid ei gymeryd i ystyriaeth ydyw, anbsp;oes gw� anghenrheidrwydd am y cysylltiad newydd, acnbsp;hefyd a ydyw y moddion yn ddigonol i gadw y cysylltiadnbsp;1 fyny yn anrhydeddus. Mae ambell i leuanc i�inbsp;amgylchiadau yn gyfryw nad oes un anghenrheidrwyddnbsp;penodol ar y pryd amo am iddo bnodi, gan fod gan-ddo gartref cysurus, ac, hwyrach, fam a chwiorydd inbsp;ofalu am dano. Ond ryw ddiwrnod, y mae yn gwelednbsp;rhyw feinwen deg, ac yn y fan yn syrthio mewn cariadnbsp;4 hl j a chan fod priodi yn arferiad y wlad, y mae yntaunbsp;yn myned i�r cysylltiad pnodasol. Felly y bydd ambell eglwys yn gwneyd , dichon nad oes anghenrheidrwydd neillduol arni am fugail, ond y mae hwn a hwnnbsp;yn bregethwT ag y mae hi yn ei edmygu yn fawr, ac;nbsp;y mae gan eglwysi eraill fugeihaid, a phaham nad hi-thau ? Nid hon ydoedd sefyllfa eglwys- � yr Hennbsp;Gapel � yn y Dreflan

Bydd ambell ddynsawd arall ag angheti gwinoneddol arno am wraig , ond y mae at yr un pryd yn ymwybodolnbsp;nad oes ganddo fodd i�w chadw fel y dylai hi gael einbsp;chadw; ac eto mewn dygn anystyriaeth y mae efe ynnbsp;rhyfygu priodi, ac yn cael ei hunan ar fyr amser mewnnbsp;profedigaeth a thlodi, ac yn gorfod syrthio yn ol arnbsp;gymhorth plwyfol. Felly, yn awr a phryd arall, y gwelirnbsp;ambell eglwys yn galw un i�w bugeilio heb un rhag-oiwg sylweddol am ei gyflog, ac yn gorfod yn fuan iawnnbsp;myned at y relieving officer perthynol i'r union districtnbsp;Methodistaidd, i grefu am gymhorth i wneyd' ei gyfldg inbsp;fyny. Nid hon, ychwaith, ydoedd sefyllfa eglwys yrnbsp;� Hen GapeLquot;

Yr ydys weithiau hefyd vn gweled engreifftiau o un �(V�di bod yn trigiannu yn yr un i meinwen, ac wedinbsp;ffurfio cyfeillgarwch mawr a hi am lawer o flynyddoedd,nbsp;ac eto heb fwriadu i bethau fyned ymhellach. Ond wedinbsp;byw yn ddigon hir felly gyda eu gilydd, ac iddo yntaunbsp;dderbyn llawer iawn o gymwynasau a charedigrwyddnbsp;oddiar ei Ilaw, ac, hwyrach, i'r siarad fyned ar hyd a liednbsp;y wlad fod � rhywbeth rhyngyn' nhw,quot; pan ddaw efe inbsp;ystyried fod yn hen bryd iddo feddwl am briodi, mae ynnbsp;gweled na fyddai yn gyfiawn a�i gyfeilles iddo feddwl aranbsp;neb arall yn wraig; ac y mae yn teimlo mai ei ddyled-swydd ydyw, os goddef y darllenydd yr ymadrodd�/t?/-io'r cwestiwn; ac, wrth gwrs, ni bydd ganddi hithau yr unnbsp;gwTthwynebiad. Hon a ddylasai fod sefyllfa eglwys � yrnbsp;Hen Gapel.�

Mae ambell �'^r arall wedi arfer byw hefo ei fam nes tnyned i dipyn o oedran, ac heb feddwl erioed yn ddif-rifol am bnodi o gwbl tra yr oedd ei fam yn fyw, er fodnbsp;ganddo foddion i hyny, gan fod yr hen wreigan dda ynnbsp;wastad ac yn ddifwlch wedi arfer gofalu am dano, acnbsp;Wedi bod ymhob modd yn ymgeledd gynihwys iddo.nbsp;Ond wedi marw ei fam, mae y creadur truan yn teimlo einbsp;hunan yn unig yn y byd, ac yn hollol analluog i ofalu amnbsp;dano ei hun, ac yn gorfod dyfod i�r penderfyniad y byddnbsp;yn rhaid iddo gael gwraig; ond pa fodd i fyned o gwm-pas y gwaith nis gwyr, ac nid anfynych yn yr amgylch-ladau hyn y bydd yn gofyn cyfarwyddyd gan rywun mwynbsp;profiadol. Hon ydoedd sefyllfa eglwys yr Hen Gapet.nbsp;Yr oedd yr ymadawedig Mr. Williams wedi arfer einbsp;phorthi a bwyd ysbrydol, ac wedi ei meithrin yn addysgnbsp;athrawiaeth yr Arglwydd, a hithau wedi arfer ymddi-bynu arno am ymgeledd a chyfarwyddyd, ac am bobpethnbsp;a ellid yn rhesymol ei ddysgwyl oddiwrtho. Ond pannbsp;aeth ef i lawr i�r glyn, yr oedd yr eglwys yn teimlo ynnbsp;bollol amddifad a diswcr, ac yn fwy felly o herwydd inbsp;Mr. Williams gael ei gymeryd ymaith yn lied ddirybudd.

J Gan mai Mr. Bevan, fel yr awgrymwyd yn barod, oedd yr ymadroddwr penaf, iddo ef yr ymddiriedwyd y gwaith

o ddwyn yrnlaen y cynnygiad ana gael bugail, a�i osod yn deg o flaen yr eglwys. Nid y siaradwyr mwyaf ydynt ynbsp;siaradwyr goreu bob amser; ac yr oedd Mr. Bevan ynnbsp;engraifft ragorol o hyn. Yr oedd efe yn llefarwr rhwyddnbsp;a llithrig, ac yn gallu cyfleu ei feddwl yn naturiol anbsp;thaclus; ond yn hyn o beth yr oedd'yn rhy debyg i Mr.s.nbsp;Partington, yr hon a dystiai na byddai hi byth yn agornbsp;ei safn heb roi ei throed ynddi! Pa fodd bynag, yrnbsp;oedd angel gwarcheidiol Mr. Bevan wrth ei benelin ynbsp;tro hwn, ac aeth trwy ei orchwyl yn ddidramgwydd inbsp;bawb oddigerth m^wn un engraifft�ar fynyd yr oeddnbsp;ei angel yn hepian o bosibl�pan y m)niodd Mr. Bevannbsp;gael ailadrodd ei ofid na buasai y cynnygiad hwn wedinbsp;deillio oddiwrth rywun hynach a mwy profiadol, yrnbsp;hyn a barodd i bawb edrych ar yr assistant yn shopnbsp;y brethynwr, ac a barodd iddo yntau borphon ynnbsp;ddwysach nag y gwnaethai yn flaenorol o dan effaithnbsp;yr un sylw.

Cafodd y cynnygiad am gael bugail, sereh hyny, y fath dderbyniad cyffredinol gan yr eglwys- nes synu yr hollnbsp;flaenoriaid yn aruthrol, yn enwedig Mr. Phillips y blaenornbsp;nervous; ac yr oedd yn llawen iawn ganddyrlt, meddentnbsp;hwy, weled- y fath barodrwydd yn y frawdoliaeth i ym-gymeryd i�r cyfrifoldeb. A thystiai Mr. Bevan ar ynbsp;diwedd, ei fod, wrth ystyried mai y gvn ieuanc Johnnbsp;Jones oedd wedt cynnyg y peth, yn gorfod cyfaddefnbsp;gwirionedd yr hen ddywediad fod perl weithiau i�w gaelnbsp;yn ngenau Ilyffant, yr hyn a wnaeth i�r � gtS^r ieuancquot;nbsp;eilwaith dybied fod y sedd yr oedd yn eistedd arni arnbsp;dan.

Y cyntaf i godi ar ei draed i gefnogi y cynnygiad yd-oedd Mr. Peter Pugh, g^�r da arno, calon-gynhes, cym-ydogol a haelfrydig dros ben. Yn wir, yr oedd y gt^r da hwn�am yr hwn y bydd genyf lawer eto i�w ddyweyd�nbsp;yn cario ei haelfrydedd i eithafion weithiau ; ac gydol-yga y darllenydd a mi yn hyn pan ddywedaf mai gydagnbsp;anhawsder mawr y byddai ei deulu, ar adeg y Nadolig,

yn aml, er yr holl wrthwynebiad, ei fod yn camp;no allan. ya ddirgel ei fvsrriadau da yn hyn. Addawai Mr. Puglinbsp;dreblu ei gyfraniadau, os byddai anghen, tu^ at gaelnbsp;galw g^r i�w bugeilio; ac nid oedd neb yn ei ammheu.nbsp;Siaradodd amryw yn yr un cyfeiriad a Mt. Pugb ; a.c, ynnbsp;quot;'ir, ni ddangoswyd un gwrthwynebiad gan neb oddig�rtlinbsp;Mr. Jeremiah Jenkins yr hwn, yn ol tystiolaeth un oedd.nbsp;yn eistedd yn ei ymyl, ckn gynted ag y clywodd son amnbsp;fugail, a wthiodd ei law y foment hono i logelt ei lodrau,nbsp;i sicrhiu ei hun fod ei bwrs yn ddiogel, ac, er mwynnbsp;gwneyd hyny yn sicrach fyth, a�i syraudodd i logell frestnbsp;ei wasgod. Wedi gwneyd hyn, anadlodd yn fwy rhydd,nbsp;n dywedodd�nad oedd efe yn gweled yr eglwysi oeddnbsp;a bugeiliaid ganddynt yn llwyddo mwy nag eglwysi oedd.nbsp;hebddynt, ac mai doethach lawer, yn ei feddwl ef, anbsp;fuasai dewis ychwaneg o flaenoriaid', ac hefyd fod ganddynt ddigon o Ie i roi eu harian ymysg y tlo.dion. Hynnbsp;a ddywedodd efe nid ara fod arno ofal am y tlodion. Inbsp;dori yr hanes yn fyr, penderfynwyd, gan fod y Cyfarfod.nbsp;Misol i gael ei gynnal ymhen ychydig o wythnosau yn ynbsp;Dreflan, i osod y mater ger ei fron, a gofyn ei gyfarwydd-yd yn yr achos.

Prin y gwyddai y g'A'r ieuanc, John Jones, ar draed pwy yr oedd yn cerdded gartref y hoson hono, gan faintnbsp;ei lawenydd fod ei gynnygiad ef wedi cael y fath dder-byniad, er gwaethaf geiriau cas Mv. Bevan. Preswyliainbsp;yn yr un masnachd^. �.g ef egwyddorwas o�r enw Walter,nbsp;yr hwn oedd -gryn lawer yn ieuengach nag ef,^ a�r hwnnbsp;hefyd a sylwodd ckn gynted ag y daeth John i�r ty fodnbsp;rhywbeth rhyfedd wedi cymeryd He, gan nad oedd ynnbsp;bosibl bron gael gair o�i enau ; ac er gwneyd llawer caisnbsp;at hyny, parhau i edrych yn synfyfyriol a wnai John.nbsp;�ysgwyliai Walter, pa fodd bynag, gael gwybod y cwblnbsp;quot;^edi myned i�r ystafell wely, i'r hon yr aethant yn llawernbsp;fynriarach y noswaith hono nag arferol. Ar eu myned-lad i mewn i�r ystafell, synwyd Walter yn ddirfawr gannbsp;waith John yn cymeryd cadair ac yn gosod ei hunan inbsp;eistedd o fla�n y bwrdd gwisgo, gan dynu allan o�i logell

� Y chi, os gweli di yn dda; dydw i ddim am ychwaneg o�r ti a�r tithe hefo fi,� ebe John.

Yr oedd Walter erbyn hyn yn sier fod John' wedt cael ffrae A�i feistr, a�i fod yn myn�d i roi notice iddo; acnbsp;ebe fe�

� Yr ydw i yn myn�d i neyd peth na fedri di mo�i neyd o,��ebe John, braidd yn orchestol.

Tarawodd hyn Walter i mudandod am foment; oncL yn y man meiddiodd ofyn iddo eilwaith,

� Yr ydw i yn myn�d i gysfenu i�r wasg, peth na fedri di na dy dad mo�i neyd, ac yr ydw i�n deyd wrthat ti am fyn�dnbsp;i dy wely yn reit ddystaw, a pheidio moddro i, achos pannbsp;mae dyn yn myn�d i gysfenu i�r wasg rhaid iddo gaelnbsp;llonydd. ��

Agorodd Walter ei enau, nid i lefaru y tr� hwn, ond i ryfeddu ; ac ymddangosai fel pe buasai wedi rhewi wrthnbsp;lawr yr ystafell gan faint ei syndod; ac yno y buasainbsp;hyd yn awr am a wn i oni buasai i John roddi edrychiadnbsp;bygythiol ac awgrymiadol arno, yr hyn a barodd i Walternbsp;druan lechian i�w wely ckn ddystawed a Ilygoden. Nidnbsp;oedd ganddo un dimadaeth beth oedd �gysfenu i�r wasg;��nbsp;ond yr oedd yn credu ei fod yn rhywbeth ofnadwy, acnbsp;yn rhywbeth hefyd a barai i John fod yn fuan yn Aelodnbsp;Seneddol, neu ynte gyflawni hunanladdiad. Pa un nisnbsp;gwyddai. Ofnai Walter syrthio i gysgu rhag y buasai ynnbsp;chwyrnu, a thrwy hyny beri aflonyddwch i John �gysfenunbsp;i�r wasg. �� Yn awr ac yn y man anturiai gyfodi ei ben acnbsp;edrych yn lladradaidd dros ymylon y cynfasau; a phobnbsp;tro y gwnai hyn canfyddai John i�i ddau benelin ar ynbsp;bwrdd, ac yn gwasgu ei ben rhwng ei ddwylaw, ac yn ym-ddangos fel pe buasai mewn gwewyr. Ond er ei hollnbsp;wyliadwriaeth, syrthiodd Walter i sefyllfa freuddwydiolnbsp;rhwng cwsg ac effro, ymha un y gwelai heddgeidwad yn

/�yf�d i gyrchu John i�r carchar; eithr nid allai wneyd ei drosedd ond ei fod yn rhywbeth erchyll mewnnbsp;cysylltiad a �gysfenu i�r wasg.� Bryd arall, gwelai efnbsp;mewn cerbyd gorwych, a gweision lifrai o�i amgylch, anbsp;phawb yn tynu eu hetiau iddo. Ac felly y treulioddnbsp;Walter y noswaith nes deffro yn y bore, a chanfod Johnnbsp;yn cysgu yn drwm wrth ei ochr.

Yn y newyddiadur yr wythnos wedi hyn, ymddangosodd y paragraph canlynol: � Y Dreflan�Mewn cyfarfodnbsp;^glwysig a gynnaliwyd nos lau diweddaf yn yr -Hennbsp;^^Pelj� penderfynwyd gofyn cyfarwyddyd y Cyfarfodnbsp;Misol nesaf gyda golwg ar alw pregethwr i fugeilio yrnbsp;^gl'fiys.�Aelod.quot;

Byddai desgrifio yst�.d meddwl John rhwng y noswaith y cyfansoddwyd y llinellau uchod a�r dydd yr ymddangosodd yn y newyddiadur, yn orchwyl caled. Ni funbsp;�quot;ythnos erioed mor faith yn ei olwg. Hwn ydoedd ynbsp;cais cyntaf o�i eiddo at ienora, a theimlai ei fod yn gyfnodnbsp;pw-ysig yn hanes ei fywyd. Gyda chalon guredig a Hawnbsp;giynedig yr agorodd y papyryn oedd i gynnwys ei �ysgrif;-�nbsp;^bu agos iddo lesmeirio pan y S5'rthiodd ei lygad ar � Ynbsp;l�, d}'na lie yr oedd mewn print, air am airnbsp;yn union fel yr oedd wedi ei anfon, oddigerth pump onbsp;gyamp;ewdiadau ieithyddol, ac ychydig wahaniaeth yn jrnbsp;sillebiaeth. Yr oedd llwybr ei fywyd bellach W'edi einbsp;^cio; teimlai ei hunan wedi myned i mewn i'r byd llen-yddol. Dysgwyliai i bawb a ddeuai i�r shop son rhywbethnbsp;yr � ysgrif; �� ond nid oedd neb yn gwneyd; ac yrnbsp;pedd yn gorfod penderfynu fod chwaeth at ddarllen ynnbsp;isel lawn yn y Dreflan.

Adeiladodd John lawer castelt yn yr awyr y diwrnod wnw; ond yr oedd yn teimlo yn sicr fod un adeilad arnbsp;y feini safadwy, sef y byddai John Jones ryw ddiwrnodnbsp;^ lienor enwog, ac yn cael ei edmygu gan filoedd, a�inbsp;eithoedd o bosibl jm cael eu cyfieithu 1 ieithoedd ynbsp;ndir. Ysywaeth, yr oedd un rhwystr mawr ar ffordd einbsp;uwogrwydd, sef cyffredinedd ei enw. Yr oedd hyn ynnbsp;Oawd fawr; a gallai gyrrif deuddeg 0 leiaf o�r un enw ag

ef yn y Dreflan ; ac yr oedd yn rhaid na ddychymygodd ei rieni erioed iddo ennill yr enwogrwydd yr oedd am ejnbsp;jennill, e onid� ni fuasent yn rhoi enw mor gyffr'edin arno.nbsp;pnd cofiai, er ei gysur, mai nid efe ydoedd yr unig unnbsp;pedd wedi gorfod wynebu yr anffawd hon. Gallai enwinbsp;,dwsin o vveinidogion enwog oeddynt wedi godod edrychnbsp;yn Ilygad yr un anhawsder, ac jvedi gorfod hefyd gael.nbsp;pnw rhwng y John a�r Jones. Pe buasent wedi ymfodd-loni ar yr enw John Jones yn unig, ni buasai neb ynnbsp;gwybod dim am danynt; felly yr oedd yn rhaid mai i�rnbsp;enw canol yr oeddynt yn ddyledus am eu holl enwogrwydd !nbsp;Dos dithau a gwna yr un modd, meddai lief ei ymwy-byddiaeth o�i fewn. Yn wir, ystyriai fod ganddo ffugenwnbsp;eisoes, sef � Aelod.� Nid oedd yn hof�i hwn yn rhy dda;nbsp;ond pe buasai yn dewis enw arall, buasai raid iddo aberthunbsp;yr enwogrwydd yr oedd yr enw hwnw wedi ei ennill iddonbsp;yn barod�na, ni fedrai ddygymmod ar meddwl. Cym-erodd bin ac inc, ac ysgrifenodd ef mor debyg ag y gallai.nbsp;i argraff, er mwyn cael gweled sut y buasai yr enw ynnbsp;edrych mewn print:�quot;John Aelod Jones.quot; Yr oeddnbsp;yn meddwl ei fod yn edrych yn dda; ond sut y buasai ynnbsp;swnio, tybed? Aeth i�r ardd, a dywedodd yr enw ynnbsp;ucbel; ac, wele, yr oedd yn ateb y dyben ! �Dyma,quot;'nbsp;ebe fe, quot;yr enw yr adwaenir fi wrtho ohyn allan��Jo-hhnbsp;Aelod Jones.quot;�

� YWEDAIS yn y bennod o�r blaen fod y Cyfarfort Misol i gael ei gynnal yn y Dreflan; ac er nad hwnnbsp;pedd y cyntaf na�r t�weddaf a gynnaliwyd yno, hwnnbsp;ydoedd .y^jiyntaf,^ er nad yr olaf, i�r ysgrifepy5id..Jgd

ynddo. Oddiar yr ystyriaeth hon, o bosibl na chyd-ddyglt;a y darllenydd a mi yn rhoi desgrifiad byr o�r sef-ydliad hynafol a pharchus hwn, a'r argraff a wnaeth ar fy meddwl ar y pryd. Rhag i�r darllenydd hynawsnbsp;�irnmheu ei gywirdeb, dymunwn iddo gofio mai desgrifionbsp;yr ydwyf y Cyfarfod Misol yno ryw ddeg neu ddeuddengnbsp;wlynedd yn ol, ac felly na fyddai, o bosibl, yn ddarluniadnbsp;cywir o�r hyn ydyw yn bresennol.

Kdrychid ymlaen at y cyfarfod hwn gyda dyddordeb neillduol, er oddiar deimladau gwahanol. Yr oedd ynnbsp;chwith gan lawer o gyfeillion y Dreflan feddwl am gyfar-�fod -o fath yn y byd yngl^^n �. Methodistiaeth yno hebnbsp;fod eu hen weinidog, Mr. Williams, yn llywydd arno; arnbsp;un pryd, yr oedd y cais oedd i gael ei ddwyn ymlaennbsp;3-m gael g\Vr i lenwi ei Ie fel gweinidog yn lliniaru i ryw radd-y teimlad hiraethus ar ei ol ef. Yr oedd cyfraniadau.nbsp;yr eglwys tuag at ddwyn traul y cyfarfod wedi bod yunbsp;haelionus dros ben, a phaw'b yn awyddus i wneyd eunbsp;goreu oddigerth Mr. Jeremiah Jenkins. Yr oedd efe ynnbsp;�credu mai bob tri mis y dylesid cynnal y Cyfarfod Misa/^nbsp;yr hyn oedd yn fy adgofio yn rymus am y wraig a fynainbsp;berswadio ei chymydoges i whitewashio ei th^ yn felyn !nbsp;Ps buasid yn cynnal y cyfarfod bob tri mis, buasainbsp;Jeremiah yn cyfranu tuag ato; ond hyd hyny nis gwnai.nbsp;Nid am ei fod yn gybyddlyd yr oedd yn gwrthod cyf-ranu, ond i ddangos ei egwyddorion (?). Ond aethpwydnbsp;ymlaen gyda�r parotoadau yn rhagorol heb help Jeremiahnbsp;druan. Yr oedd Mrs. Price wedi rhoddi round of beefnbsp;yn yr heli er ys dyddiau, ac wedi dwyn y cyllyll a�r ffyrcnbsp;allan o�u llochesau, a pheri iddynt ddysgleirio nes ynbsp;gwelech eich Hun ynddynt.. Wrth fyned heibio, goddefernbsp;I mi adrodd y bum yn meddwl yn fynych fod rhywbethnbsp;hynod o nodweddiadol o Fethodistiaeth Gymreig mewnnbsp;^otmd of beef�rh3rwbeth ag sydd yn arddangos cadernidnbsp;a bywioliaeth dda, ac felly yn dra mynegiannol, yn gystalnbsp;n chymhwys, ar fwrdd Cyfarfod Misol a Sasiwn.

Bore dydd Llun, y cyfarfod a ddaeth; a gwelid crya rysufdeb.yo ac oddeulu ysgold^ yr. Hen Gapelj.-.y

chw�orydd mewn ffedogau gwynion ac k gwynebau siridl yn myned i fewn ac allan yn gyflym i barotoi y te a�rnbsp;coffi, y bara ac ymenyn, a�r caws, ar gyfer y dyeithriaid.nbsp;Vn sefyllian oddeutu yr ysgold^ yr oedd t^r o fechgynosnbsp;�^in Methodistiaeth ddyfodol y Dreflan�yn dysgwylnbsp;�yn bryderus am gael marchogaeth ceffylau y pregethwyr inbsp;Ty�nllan. Yr oedd yn amlwg fod y gw^r traed a ddeu-�ent i�r cyfarfod yn sefy� yn isel yn meddwl y Jehuiaidnbsp;�ieuainc hyn ; a chymerodd llawer dadl frwd Ie rhyng-ddynt pa un a oedd y bra'wd hwn ac arall yn � 'geth-wr �nbsp;ai peidio. Os na byddai gan y brawd geffyl, byddai ynnbsp;cael ei roddi i lawr gan y beirniaid crafF liyn naill ai felnbsp;blaenor neu ynte fel ��geth'wr sal.quot; Y p-wnc mawrnbsp;yngl^^n a�r Cyfarfod Misol gan y Methodistiaid ieuaincnbsp;Tiyn oedd cael race i Dy�nllan �, ond nid oes anghennbsp;dyweyd nad oedd dim perygl i�r ped'warcaruolion a yridnbsp;ganddynt redeg a hwynt ymaith, canys yr oedd yr ys-^ubliaid hyny, fel yr enwad yr oeddynt yn ei gynnrych-ioli, yn slow and sure; a phe dygwyddasai i gorn y c^nnbsp;hela seinio ar y ffordd, nid oedd raid ofni iddynt godinbsp;eu clustiau ac anghofio i bwy yr oeddynt yn perthyn,nbsp;na�r achlysur yr oeddynt wedi dyfod y bore hwnw o�inbsp;hlegid.

Deuai y brodyr i mewn drib drab, fel y dywedir, a h)my, mae yn ymddangos, o anghenrheidrwydd; oblegidnbsp;nid y cwestiwn oedd pa bryd yr oeddynt yn cyrh'aedd ynbsp;Dreflan, ond o ba Ie yr oeddynt wedi cychwyn; hynynbsp;ydyw, mewn geiriau eraill, y cwestiwn ollbwysig a ofynidnbsp;y naill gan y llall oedd, � Pa Ie yr oeddych chwi ddoe ?�nbsp;Yr wyf yn cofio yn dda fod ynof deimlad o wir dosturinbsp;dros y rhan fwyaf o bregethwyr a ddeuent i�r Cyfarfodnbsp;Misol hwn. Yr oedd y tywydd yn hyiryd a hafaidd, acnbsp;eto ymddangosent bron i gyd fel rhai wedi cael anwydnbsp;trwm, oblegid gwisgent gotiau uchaf trymion a mufflersnbsp;tewion. Wrth borth yr ysgold5gt;, yr oedd ein cyfaillnbsp;twymgaloD, Mr. Peter Pugb, heb yr un het am ei ben,nbsp;yn gwylio yn ddyfal am ddyfodiad pob dyeithryn j anbsp;chan ^ gynted ag y canfyddai un, elai fw gyfarfod, anbsp;chydiai yn glbs yn ei fraich, gan ei orfodi ymron i

fyned i gael � tamed,� i�r hyn, fel rheol, yr ufuddhai j brawd dyeithr, gan gymeryd yr arlwy h�b dynu ei het, ynnbsp;enwedig os byddai yn bregethwr, a hyny, wrth gvsrrs,'nbsp;iddo gael anwyd. Yr oedd 11e i feddwl fod ofnnbsp;cael anwyd yn hunllef mawr pregethwr) ac felly cymerwnnbsp;ganiataol mai dyna yr unig reswm am yr arferiad rhynbsp;gyffredia o fwyta ac yfed arlwyaeth y Cyfarfodydd Misolnbsp;^eb ddiosg y pen. Nid oedd heb tebyg i Mr. Pugh amnbsp;lt;ideall anghenrheidiau a dymuniadau y dyeithriaid. Osnbsp;�ethai eu perswadio i gymeryd �tamed,� edrychai ynbsp;foment hono yn myw eu llygaid, a rhoddai ei fraich amnbsp;fraich y brawd dyeithr, a phwyntiai a�i fys mewn moddnbsp;�Confidential at d5gt;^ William Jones, a dywedai yn ddystaw,nbsp;�� Ewch i gael 'belled, ynte.�

Wrth sylwi ar y dyeithriaid yn yr ysgold)^, ac yn gyplau yroa ac acw yn muarth y capel, yr oeddwn fel y bechgynnbsp;y cyfeiriwyd atynt, yn teimlo anhawsder i benderfynunbsp;pwy oedd yn bregethwr a phwy oedd yn flaenor. Gwisg-3' ambell i bregethwr mor debyg i flaenor, ac ambellnbsp;flaenor mor debyg i bregethwr, ac felly yn dovetailianbsp;oymaint i�w gilydd, fel mai gorchwyl anhawdd oedd inbsp;newyddian benderfynu i ba urdd yr oedd y naill a�r Hallnbsp;y'^ perthyn. Cafodd un brawd, y gwyddwn yn dda mainbsp;P�'Ogethwr ydoedd, el roi i lawr gan y bechgyn fel blaen-a hyny yn unig o herwydd ei wisg; ac os yw y brawdnbsp;hwnw eto yn fyw, ac heb arwydd tr�edigaeth ar ei ddyanbsp;oddiallan, ac yn-debyg o ddarllen y llinellau hyn, dyra-unwn iddo gael y fendith drwyddynt. Gwisgai efenbsp;odrau o liw goleu, a chob gwta; ac yr oedd ei wasgodnbsp;yn agor yn isel; ac oni buasai fod Harp mawr o grysnbsp;gwlanen lliwiedig yn y golwg, buaswn yn tybied mai inbsp;gynnulliad pur apnhebyg i Gwrdd Misol yr oedd yanbsp;�^eddwl ei fod yn cychwyn y bore hwnw. Yr oeddnbsp;ganddo goler bapyr am ei wddf, ond yr oedd hono wedinbsp;j* ofluddio bron i gyd gan farf ddu fras, a gwallt anbsp;_ oyjasai fod wedi ei gynauafa er y Cyfarfod Misol chwar-*�^�-��^orol. Pe gallasai ei het siarad. gallasai hinbsp;�fldi hanes,.y Cyfarfodydd Misol blaenoroLam_bedair

neu bum� mlynedd, o leiaf. Mewn gaif,'yr oedd golwg mor anefengylaidd, os nad anwaraidd, ar y dynsawdnbsp;hwn, fel os na ofynwyd cyhoeddiad iddo y dydd hwnw,nbsp;nad oedd hyny ond ei haeddiant llawn. Ni buaswnnbsp;yn meiddio rhoddi y desgrifiad hwn oni buasai fod ynbsp;� gwrthddrych a nodir quot; yn �^r lied ieuanc y pryd hwnw.nbsp;Gwisgai ambell i flaenor, o�r ochr arall,, mor debyg inbsp;bregethwr, ac edrychai mor lanwaith a deallgar, fel nanbsp;buaswn yn petruso gofyn cyhoeddiad iddo ar uuwaith,nbsp;pe buasai yr awdurdod genyf ar y pryd. � Sut y bydd-�wch yn gallu gwahaniaelhu rhwng pregethwr a blaenornbsp;heblaw wtth en gwisg?� gofynwn i Mr. Pugh. ��Doesnbsp;dim byd hawsach, wel di,� ebe yntau. �A weli di ynbsp;acw ymhen draw buarth y capel? Edrycha di,nbsp;yrwan, ar y brawd acw yn myned a�i Ddyddiadur yn einbsp;law at y brawd arall: mi elli fod yn si^ mai blaenornbsp;ydi hwnyna. A weli di y brawd arall yn ymddangosnbsp;mor ddidaro, ac yn gwrthod edrych ar y llyfr? Dynanbsp;bregothwr. Mewn geiriau eraill,� ebe Mr. Pugh, � pannbsp;weli di frawd yn cymeryd yr ochr ymosodol, blaenor ydinbsp;hwnw; ond os gweli di frawd ar yr ochr amddiffynol,nbsp;dyna bregethwr i ti.� Er fod rheol Mr. Pugh yn hynodnbsp;ddamodiadol, eto ni chefais hi bob amser yn gywir.

Pan darawodd y cloc un ar ddeg, gwelwn ddyn heb fod yn ielianc nac yn hen iawn, gwridgoch a chorffol, ondnbsp;yn berffaith heinyf ar ei droed, nid yn cerdded ond ynnbsp;ysgythru o�r quot;ysgofd^ i�r capel. Yr oedd ei hoewder a�inbsp;ly^ldquot;tanbaid yn dyweyd yn amlwg, �Business, business,nbsp;frodyr!� Deng mynyd wedi un ar ddeg, yr oedd tri gwas-anaeth yacael eu cynnal ar unwaith: un yn y capel, un ynnbsp;nhygt; William Jones, ac un yn muarth y capel, lie y gwelidnbsp;t\Vr yma ac acw a�u llyfrau yn eu dwylaw fel pe buasentnbsp;yn cadw cyfaifod darllen yn yr awyr agored. Llwyddoddnbsp;Mr. Pugh, pa fodd bynag, i berswadio y ddau ddosbarthnbsp;SL enwyd olaf i roi i mewn i�r gwasnanaeth yn y capel.nbsp;Wedi i mi fyned i�r cyfarfod, un o�r pethau cyntaf y dym-�unaswn gael eglurhad arno oedd, pa ddeddf oedd ynnbsp;jhoddi trwydded i�r s�dd fawr, ac yn penderfynu ar yr

agosrwydd neu�r pellder yr oedd hwn a�r Hall i gj'meryd ci eisteddle? Yr hyn a barodd i mi feddwl ara hyn oeddnbsp;gweled dau nad oeddynt ond cymharol ieuanc, y rhai anbsp;ddaethent yn ddiweddar i Sir y Dreflan o Siroedd eraill,nbsp;dan yr enw o fugeiltaid, yn eistedd yn y s�dd fawr, tra yrnbsp;oedd amryw o hen bregefhwyr y Sir encyd oddiwrthi.nbsp;Deallais yn ddilynol nad oedd yr un reol bendant ar hyn,nbsp;ond fod y cwbl yn cael ei adael i duedd neillduol neu inbsp;S3rawyr da y dyn ei hun.

Natunol oedd i gyfarfod y bore gael ei dreulio i �� ym-ddyddan a swyddogion y He ara hanes yr achos, a�u profiad crefyddol � Cafwyd y blaenaf yn gryno a thaclus gannbsp;Mr. Bevan, a buasid yn cael yr olaf hefyd yn helaeth acnbsp;offeithiol oni buasai fod Benjamin Prj^s yn methu rhoi einbsp;bresennoldeb o herwydd llesgedd. Yr oedd y cyfeillionnbsp;yn trydar o herwydd colli Mr. Williams; a gwnaed sylwad-au hynod o deimladol ac annoga.ethQl yn ngwynebnbsp;colled gan amryw o�r brodyr dyeithr Llawenhawyd ynbsp;cyfatfod yn fawr pan hysbysodd Mr. Bevan fod yr eglwysnbsp;yn dymuno cael caniatad a chyfarwyddyd y cyferfod gydanbsp;golwg ar alw brawd o bregethwr i�w bugeilio

Ckn gynted ag y gwnaed hyn yn hysbys, neidiodd un o�r ddau y cyfeiriwyd atynt yn y s�dd fawr ar ei draed inbsp;longyfarch yr eglwys, am ei doethineb, amp;c., a chyn iddonbsp;Cf braidd eistedd i lawr, yr oedd y bugail ieuanc arall arnbsp;ci draed yn siarad yn yr un cyfeiriad. Nid oedd y cyf-a.rfod, pa fodd bynag, yn ymddangos yn rhoi llawer onbsp;bwys ar yr hyn a ddywedai y brodyr parod hyn. Ar eunbsp;bol hwy cyfododd hen weinidog�nid bugail cydnabydd-edig^�i siarad , a gwnaeth sylwadau digon call ac annog-nethol, ond ei fod, dybygid, yn cymeryd gormod o amsernbsp;1 w dyweyd. Yr oeddwn yn hoffi -ei sylwadau yn fawr,nbsp;ond fy niod yn ofni ei fod yn defnyddio rhywbeth nidnbsp;annhebyg i�r hyn y cyfeirir ato yn yr ail bennod o bro-phwydoliaeth Jerem�ah. Gosodai efe bwys mawr ar i�rnbsp;eglwys ddewis gwr o�i Sir ei hunan, gan dd5rweyd fodnbsp;ninryw yn ymrithio i�w feddwl ar y pryd fel rhai hynodnbsp;o gymhwys i�r He a�r gwaith, er na wnai eu henwi.

Ar gymhelliad y llywydd, siaradodd gweinidog arall, y hwn hefyd oedd fugail; dyn peil oddi'vrth gael ei alw ynnbsp;hen rVr, er f�d ei goryn yn foei. Yr oedd rhywbeth dym-unol iawn yn� yr olwg ar y gi^ hwn. Anaml. y siaradai;nbsp;ond yr oedd pobpeth a dywedai i�r pw�paS. Dywedwydnbsp;wrthyf ar ol hyn mai ei unig fai oedd ei fod braidd ynnbsp;dueddol i don ei gyhoeddiadau, neu i roddi mwy nag unnbsp;cyhoeddiad am yx un Sabboth. Nid yn fuan yr anghofiafnbsp;sylwadau brawd parchus o flaenor, yr hwn, ysywaeth,nbsp;erbyn heddyw, nid yw. Nid allwn lai nag edmygu einbsp;ddyn oddiallan. Yr oedd ei farf, ddu y pryd hwnw, anbsp;llaes, yn rhoddi ymddangosiad milwrol ac awdurdodolnbsp;arno, ac yr oedd ei lais yn cyfateb i hyny yn hollol.nbsp;Er ei fod y rhan fynycbaf yn gwisgo gwydryn ar un Ilygad,nbsp;yr oedd ei olygon mor dreiddgar nes y byddwn yn ofninbsp;iddynt wneyd tyllau trwof Ond wedi i mi ymgydna-byddu ag ef mewn blynyddoedd ar ol hyn, cefais ef ynnbsp;nn o�r dynion mwyaf hynaws a thirion a welswn erioed.nbsp;Yn ei ddydd gwnaeth fwy nag odid i neb sydd yn fywnbsp;tuag at dyrchafu a pherffeitliio y wasg Gymreig; a pha bethnbsp;bynag a ddywedai yr oedd yn cael gwrandawiad, nid ynnbsp;unig yn y Cyfarfod Misol ond mewn cylchoedd uwch.nbsp;Nid hir y bum yn y cyfarfod heb ddeall mai y g\Vr corlfol,nbsp;heinyf ar ei droed, y cyfeiriais ato o�r blaen, ydoedd geniusnbsp;y cyfarfod. Meddai gryn lawer o�r hyn a elwir yn xvit, anbsp;gallu i ddywedyd yr hyn oedd eisieu ei ddywedyd. Yrnbsp;oedd efe mor debyg i Mr. Williams, y diweddar weinidog,nbsp;fel mai nid rhyfedd fod swyddogion y 11e yn derbyn pobnbsp;gair a ddywedai fel ysgrythyr. Cymerai ef fantais, oddiarnbsp;benderfyniad yr eglwys i alw bugail, i annog eglwysi eraillnbsp;i ddilyn ei hesiampl. Wedi i hwn a�r Hall ddyweyd eunbsp;meddyliau, ac wedi i ddau frawd gael eu penodi i gyn-nonhwyo yr eglwys i gario allan ei phenderfyniad i weith-rediad, gwelwyd drws y capel yn agor yn araf deg; ac ynnbsp;ddilynol canfyddid pen parchus Mr. Pugh yn gwneyd einbsp;ymddangosiad. � Foneddigion, � ebe efe, �goddefwchnbsp;air: raae�rcinio yn barod!� Pa un ai cynnwys yr hysbys-iad hwn, neu ynte ei ffurf, a barodd i bawb wenu, nid wyf yn

cymeryd a�naf benderfynu; ond dygwyd cyfarfod y bore i derfyniad buan ar ol hyn. Gwelid yn amlwg garedig-^^dd a'meddylgarwch cyfeillion y Dreflan yn y ciniawnbsp;rhagorol oedd wedi ei ddarparu. Yr oedd yno gyflawn-der o�r cigfwyd y cyfeiriwyd ato yn barod, a digoneddnbsp;o bytatws, gyda�r peth tebycaf a ellid ei gael ar y tym-l�ior hwnw. ar y flwyddyn i�r hyn a roddodd yr olwg raenusnbsp;a theg ar Daniel a�i gyfeillion gynt yn Babilon. Synai Mr.nbsp;I^ugh fod llawer o�r cyfeillion yn bwyta ck.n Ileied, hebnbsp;gofio mai rh)^ ddwy awr a banner oedd er pan fuasentnbsp;�'vrth y gwaith pleserus hwnw yn flaenorol. Wrth gerdd-yn ol a blaen, yr oeddwn yn clywed yr hen gwestiwnnbsp;yn dal yn ei flas, � Pa Ie yr oeddych chwi ddoe?�

yn mynegu neu ragfyhegu y tywydd, tra 'cua y ddau frawd a grybwylbvyd yn fynegol o ddimnbsp;an oedd y cyfarfod yn myned ymlaen yn ei gy

Gorphenasid mor llwyr y gwaith o roi a derbyn a galw ya ol gyhoeddiadau, fel y gallwyd dechre y cyfarfod amnbsp;ddau o�r gloch yn lied brydlawn; ond elai fy mhennod ynnbsp;��l''y faith, heblaw fy mod yn ammheus a fyddai o ddy-ddordeb cyffredinol, pe sylwn ar yr holl waith a wnaed ynnbsp;y cyfarfod hwn. Cefais fy argyhaeddi fod gwaith, a gwaithnbsp;niawr, yn cael ei wneyd yn y Cyfarfod Misol, a bod y sef-ydliad yn un ag sydd yn dwyn oddiamgylch lawer o dda-loni nad all y rhai sydd o�r tu allan synio yn briodql amnbsp;dano, Goddefer i mi ddyweyd, pa fodd bynag, nadnbsp;allaswn lai na sylwi fod rhywrai yno, fel ymhob cyfarfod,nbsp;yn siarad gormod, ac eraill ry ychydig. Yr oedd y ddaunbsp;y Pwyntiais atynt o�r blaen yn y s�dd fawr, yn fy marnnbsp;ostyngedig i, ar eu traed yn rhy aral, ac yn ymddangosnbsp;�Cl pe buasent mevvn cynghrair a�u gilydd, ac mai nid ynbsp;heiaf ymhlith eu haracanion oedd rhoi ergydion i rai o�rnbsp;hen weinidogion. C^n gynted ag y byddai nn wedi eisteddnbsp;� lawr, byddai y Hall ar ei w�aduau; ac nid allwn yn fynbsp;niyw lai na meddwl am yr hinfynegydd a welir weithiaunbsp;niewn ambell d^, ac a elwir yn �Sion a Sian.� Gwyddysnbsp;^n fydd Sion allan y bydd Sia-n i fewn, a vice versa.nbsp;Jy hd yr oedd hyn o wahaniaeth yn y gymhariaeth: ceid

mghoriaethau, yr oedd Mr. Bevan a Mr. Phillips yn myned yn ddystaw oddiamgyleh at bob un yn bersonol, i ymofynnbsp;eu pleidlais gyda golwg ar gymeryd gwely y noson hono.nbsp;Yr oedd rhai aln aros, eraill am fyned adref, a rhai yn an-mhenderfynol. Ond sylwais ar ychydig o�r dosbarth olaf,nbsp;wedi clywed cyhoeddi pwy oedd i bregethu, yn cael eunbsp;hennill drosodd yn ebrwydd at y rhai oedd am fynednbsp;adref. Er nad oedd ond gweinidogion y Sir yn cymerydnbsp;rhan gyhoeddus yn y cyfarfod, hyfryd yw gallu adroddnbsp;fod y weinidogaeth mewn grym mawr, ac ardde�ad amlwgnbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ar y gwirionedcl

AYDYW y 11e mawr yr wyf wedi ei roddi i Fethod-istiaeth yn yr hanes hwn wedi arwain y darllenydd I feddwl mai Methodistiaid ydyw pawb o drigolion ynbsp;Dreflan ? Os ydyw, yr wyf yn euog o fod wedi ei gam-arwain yn fawr, ac i�r dyben o dynu ymaith yr argraflfnbsp;gyfeiliornus, yr wyf yn bwnadu yn y bennod hon einbsp;ddwyn i gydnabyddiaeth a chymeriad y cydolyga efenbsp;i mi nad ydyw yn edmygwr mawr o John Calvin, nacnbsp;yn ddilynwr zelog i Charles o�r Bala. Nid am fodnbsp;cysylltiad anghenrheidiol rhwng y cymeriad crybwylledignbsp;a�r hanes hwn yn bresennol, a phaham y rhaid i gysyllt-lad fod? Nid wyf fi wedi addaw hanes cysylltiol anbsp;chyfrodeddol; ac ni waeth i mi ddyweyd yn y fan hon, ynbsp;bydd fy huil o fyned ymlaen yn debyg i ddull Spot, y cinbsp;bach yma, yr hwn sydd yn gorwedd ar yr aelwyd ac ynnbsp;cymeryd arno gysgu. Pan fydd Spot yn dyfod gydanbsp;mi i roi tro, ni bydd efe byth yn cerdded nac yn rhedegnbsp;yn unionsyth; na, bydd weithiau yr oehr yma, ac weith-

Jaii yr ochr acw; weithiau yn rhedeg i lawr y groesfifordd, bryd arall yn myned dros y clawdd; edrycha yn syrinbsp;at un peth, a chyfartha at y peth arall; ond gofala ynnbsp;wastad am ddyfod yn ei ol, Ac y mae mwy o naturnbsp;a barddoniaeth, goeliaf fi, yn null Spot o deithio nagnbsp;yn null creadur fel y camel, yr hwn sydd yn dal ei bennbsp;i fyny o byd, ac fel pe byddai yn edrych ara derfyn einbsp;daith bob cam. O leiaf, dull Spot a fabwysiadaf fi,nbsp;sereh i mi trwy hyny deithio llawer yn ofer.

Mae yn debyg raai ychydig o argraff y mae diwrnod braf a hafaidd yn ei wneyd ar feddwl dyn. Mae diwr-nodau felly yn bethau mor gyffredin yn nhymmor yr baf,nbsp;fel nad ydyw yr argraff a wnant ond arwynebol iawn.nbsp;Ond pe yr elai dyn i sugno ei gof, a cheisio galw ynnbsp;ol ryw ddiwrnodiau nodedig o byfryd a balmaidd, oninbsp;chysylltai efe hwynt S.�r dydd Sabboth ? Pa un ai dy-chymyg plentynaidd ai ffaith ydyw hyn, fod y Sabbotbnbsp;yn meddu ar fwy o dynerweh a swyn na holl ddyddiaunbsp;yr wytbnos, nis gwn; ond y mae yr argraff ar fy meddwlnbsp;er yn blentyn fod natur, ar y dydd hwnw, fel y byddnbsp;dynion yn gyffredin, yn ceisio ymdrwsio tipyn mwy nagnbsp;ar un dwrnod arall. Ai ara fod genym fwy o bamddennbsp;i edrych o�n ewmpas, neu ynte ai ara fod cysylltiadau ynbsp;dydd, a�n llwyrymattaliad oddiwrth bob gwaith, yn einnbsp;gosod mewn gwell tymher, y gwnaed yr argraff ar einnbsp;meddwl? Pa fodd bynag, y Sabboth oedd y diwrnodnbsp;hwnw. Yr oeddym yn dyfod allan o�r oedfa�r bore,nbsp;He yr oeddym newydd glywed pregeth ragorol ar weitb-garweh crefyddol, a�n dyledswydd i wneyd rhywbethnbsp;dros deyrnas y Gwaredwr. Yr wyf yn cofio yn dda fodnbsp;yr haul yn tywynu yn byfryd, a�r awel yn deneu ac ynnbsp;llefn, a phobpeth yn gwisgo y fatb swyn a llarieidd-dra,nbsp;a�r Creawdwr mawr yn arddangos y fatb ddaioni, fel penbsp;Das cymerasai neb ei enw yn ofer, ac na chyflawnasidnbsp;yr un pechod yn ei erbyn erioed! A oedd y dyrfanbsp;l�osog, drwsiadus, a pharchus a ddylifent allan o�r capelnbsp;y bore hwn yn meddwl rhywbeth am y nifer mawr o�nnbsp;cyd-drefwyr, na fynycbenl dy addoliad unwaith yn y

flwyddyn ? A oeddynt yn teimlo eu bod wedi gwneyd eu dyledswydd wrth ddyfod i�r capel ? A oedd y ciniawnbsp;rhagorol yr oeddynt yn myned i'w fwynhau yn eu gwa-hanol fanau wedi peri iddynt anghofio yn llwyr y cread-uriaid diddarbod, diymgeledd, diofal a di-Dduw, a bres-wylient ein hystrydoedd cefn a�n buartha� ?

Yr oedd yno un, pa fodd bynag, yn y gynnulleidfa fawr ag yr oedd y bobl hyn yn cael rhyw gymaint o Ienbsp;yn ei feddwl; a tbra yr oeddwn yn ymwthio trwy ynbsp;dyrfa, teimlwn ei law ar fy ysgwydd, ac, fel pe buasainbsp;yn cyfrif pedwar, yn dyweyd wrthyf, � Chwarter�wedi�nbsp;un�cofia!�

� 0�r gore, Mr. Pugh,� atebais, canys yr oeddwn yn gwybod beth yr oedd yn cyfeirio ato. O Peter Pugh 1nbsp;ai onid mwy plesurus o lawer, gan fod genyt d^ mornbsp;gysurus, ac estnwythfeinciau mor glustogaidd, a fyddainbsp;i ti, ar ol ciniaw, fyned i orweddian a cHymeryd cyntun,nbsp;yn hytrach na blino dy feddwl ynghylch cael rhywralnbsp;o�r newydd i�r Ysgol Sabbothol? Pa raid sydd arnatnbsp;ti i fyned i chwilio y prif-ffyrdd a�r caeaii a�r buarthau,nbsp;a bod wrthi o�r naill beth i�r Hall o fore Sabboth hydnbsp;yr hwyr, nes y byddi yn teimlo yn fwy blinedig arnbsp;ddiwedd y dydd hwnw nag un dydd arall, tra y maenbsp;dy gydaelodau crefyddol yn ei chymeryd yn ddigonnbsp;tawel, a rhai o honynt yn edrych i lawr arnat gyda.nbsp;thipyn o ddirmyg? Ai cyfeiborni yr wyt? Mae ynnbsp;rhaid mai �e, neu ynte rhaid ydyw eu bod hwy yn cyf-eiliorni.

Am chwarter wedi un, yi oedd fy nghyfaill zelog ac ymroddgar wrth fy nrws yn galw am danaf; ac nidnbsp;gwiw oedd i mi gynnyg unrhyw esgus dros beidio mynednbsp;gydag ef. � Gad i ni roi tro i lawr Buarth Jenkins, inbsp;edrych beth welwti ni,� ebe efe. Gelwid y rhan bon o�rnbsp;Dreflan yn Fuarth Jenkins am mai Mr. Jeremiah Jenkins,nbsp;yr hwn, y raae fy narllenwyr eisoes yn gydnabyddus ignbsp;ef, ydoedd perchenogydd y rhan fwyaf o�r cabanodnbsp;anolygus a digysur a gyfansoddent y lie. Prin y buasainbsp;gwr, �dyeithr yn pvybod fod y fath le yn ein 'Treflan i

ac'nidquot;bedd y naill banner o�r preswylwyr cyf�redin yn cofio fod y fath gymydogaeth mewn bodolaeth oddi-gerih ar adeg etholiad seneddol. Ar yr adeg hononbsp;byddai Loveall Goodman, Yswain, yn cofio am dani,nbsp;ac yn anfon ei oruchwyliwr i siarad yn diri�n a�r preswylwyr, fel y gallai, trwy addewidion teg a mwyneidd-dra digySelyb, eu troi allan o�u tyllau i restru eu pleid-lais dros ei ddyn dewisedig, megys y byddai, ar adegaunbsp;eraill, yn anfon ei ferret i droi y cwningod allan at einbsp;wasanaeth a�i bleser. Er fy mod wedi fy ngeni a�mnbsp;magu yn y Dreflan, a bod y fynedfa i Fuarth Jenkinsnbsp;yn troi allan o�r brif heol, rhaid i mi addef fod y rhannbsp;bon mor ddyeitbr i mi a Deheubartb Affrica. Ondnbsp;gwyddwn trwy draddodiad fod yno lawer o drigolionnbsp;a chyfleusderau i lett)gt;^a dyeithriaid. Cawswn brawf o�rnbsp;blaenaf lawer gwaith wrth ganfod esiamplau o�r tylwythnbsp;a breswylient y 11e yn sefyllian yn ngenau y fynedfa, ynbsp;rhai, oddiwrth yr olwg arnynt, a dyweyd y Ileiaf, nadnbsp;oeddynt yn anrhydedd i�r natur ddynol; ac fel prawfnbsp;o�r peth olaf, clywswn � Charles Dinbych � yn dyweydnbsp;mai yno y byddai ef yn gwneyd ei gaytref pan fyddainbsp;yn talu ymweliad a�n Treflan; a gwelais fy hunan, �nbsp;befyd, fwy nag un bagad o�r tramorwyr a adnabyddirnbsp;wrth yr enw German Band, wedi bod 'wrthi yn chwythu �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

yn ddvfal trwy y dydd, yn myned i Fuarth Jenkins i ejm^mu i aros diwrnod arall.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ /-i- ''

blid myned i gyrchu dwfr na llaeth yr oedd, ond rhyw-^ beth arall nas gallasai ei gael cyn un o�r gloch ar ynbsp;Sabboth. Wrth iddi fyned heibio i ni, gollyngodd Mr.

jberfeiddiol, gan fwmian rhywbeth rhwng ei dannedd J'Pghylch �y Calvins-.� Yr oedd yr ansoddauLJl

gysylltodd ar enw parchus yn rhywbeth hollol wahanol i�r rhai a ddefiiyddlr yn gyffredin gan dduwinyddion, hydnbsp;yn nod gan y rhai mwyaf gwrth-Galfinaidd. Nid oeddnbsp;yr arogl a�n cyfarfu wrth fyned i lawr y buarth yn gwblnbsp;mor bersawrus ag y dymunasem idd� fod; ac er mai ynbsp;dydd Sabbofli oedd, rhaid i mi addef daearoldeb fynbsp;syniadau, nad allwn yn fy myw beidio meddvvl am ber-ffeithrwydd gweithrediadau ein Bwrdd Lleol. A bamunbsp;oddiwrth y nifer a ddeuent i�r drysau i edrych ar einnbsp;holau, gallasai Mr. Pugh a minnau wenieithio i ni einnbsp;hunain �in bod yn bob! bwysig ac urddasol iawn, er fodnbsp;diffyg gorchwyliaeth y dwfr ar wynebau yr edrychwyrnbsp;yn brawf eglur, dybygid, fod ein dyfodiad i�w mysg ynnbsp;annysgwyliadwy.

Yr oedd Ilygad Mr. Pugh ar diVr o blant oeddynt yu chware marbles yn ngwaelod y buarth, ac yn taeru ac ynnbsp;gvvaeddi nerth eu penau. Gwaeddai un yn nhop ei lais,nbsp;� Clein ! dein l dein /� Gwaeddai un arall, � No backnbsp;my trick!quot; ac yr oeddynt wedi ymgolli cymaint yn ynbsp;chware fel na ddarfu iddyiit sylwi ar ein dyfodiad atyntnbsp;nes i rywun�na wyddein pwy�chwibianu o�r tu ol i ni,nbsp;yr hyn a barodd iddynt oil godi eu penau. '�'�No styrnbsp;byw �rwan,� ebe Mr. Pugh, gan ddefnyddio un o�unbsp;termau hwy eu hunain. Ond nid cynt yr agorodd efenbsp;ei enau nag y crafangodd y bechgyn yn eu marbles, gannbsp;ddiflanu fel pe buasai y ddaear wedi eu Ilyncu, oddi-gerth un bachgen, yr hwn a edrychai yn ein gwynebaunbsp;yn hollol ddieuog a hunanfeddiannol; ac wedi cyfrif einbsp;eiddo marblyddol, gan gymeryd i ystyriaeth yn ddiain-mheu yr ennill a�r golled, efe a�u rhoddodd yn hamdden-�l yn ei boced lydan. Yr oedd golwg ddyddorol ar ynbsp;bachgen hwn. Yr oedd yn fychan a theneu o gorffol-aeth, a�i wyneb yn llwyd a budr. Nid yn hawdd ynbsp;gallesid dyfalu beth ydoedd ei oedran. Wrth ddal inbsp;syllu amo, meddyliwn weithiau ei fod yn hen�brydnbsp;arall ei fod yn ieuanc iawrf. A barnu oddiwrth einbsp;ddillad, gallaswn dybied ei fod unwaith wedi bod yn hennbsp;iftwn, ac, wedi newid ei feddwl a myned yn^ieuanc yn_ei

0^, ond fod ei ddillad wedi gwrthod ei ddilyn yn ei gyf-newidiadau, canys yr. oeddynt yn awr yn rhy fawr iddo fgt; lawer. Yr oedd ei lodrau yn gwneyd i ffwrdd a�rnbsp;anghenrheidrwydd am wasgod, gan eu bod bron yanbsp;eyffWrdd i�i �n, ac yn cael eu dal i fyny gan un fresen,nbsp;�yr hyn oedd yn rhoddi golwg unochrog arno braidd.nbsp;Yr oedd ei gob mor fawr fel y gallasai, pe buasai,nbsp;anghenrheidrwydd yn galw' am hyny, ymguddio ynnbsp;hawdd yn un o�i phocedau. Pe buasai noethni yn brawf onbsp;ddiniweidrwydd, fel yr oedd gyda�n rhieni cyntaf, buasainbsp;y bachgen hwn yn sefyll yn uchel yn ngraddfa tnoesol-deb; oblegid yr oedd mwy o hyny yn y golwg nag anbsp;fyddai yn weddus i mi hysbysu y darllenydd yn y fan hon.

� Dwy daw, dwy stony, a scram; a mi fase gen� i ddwy scram arall dase Tvvni Hughes heb chetio.�

�Wei ydi, debyg, ac mi ddaw chets i�r gole hefyd,�' ebe�r bachgen, gan ddyfynu un o wirebau ieuenctyd.

. Ar ol peth petrusder atebodd, � Wei�bydda�weith-'2; mae pawb yn chetio weithie, ddyliwn.�

O ydi, �machgen i,� ebe Mr. Pugh; �plant drwg sydd. yn chware marbles occ y Sul; ac yr wyt yn gwybod p�lanbsp;Wae plant drwg yn myn�d, on�d wyt ti?�

' � I ardd Mr. - Phillips i ddwyn �fale; ond fydda i bytlr r^^p�yn'd,� oedd yr ateb diniwed.

Chwarddodd y bachgen nerth ei ben, gan godi un gop i alw ein sylw at ei lodrau fel rheswm dignnol dros beidionbsp;xhoddi ei bresennoldeb yn y fath Ie parchus.

Dim ateb. Rhoddodd Mr. Pugh ei law yn ei logell, a thynodd allan lonaid dwrn o sweets, a rhoddodd hwynt inbsp;Jim, yr hyn a barodd i�w lygaid ddysgleirio, ac a�i gwnaethnbsp;ar unwa�th yn berffaith ufudd. Erbyn hyn yr oedd ynbsp;.plant eraill ag yr oeddwn yn ofni fod y ddaear wedi eunbsp;Ilyncu yn- dechre dangos eu penau yma ac acw, ac wedinbsp;gweled y rhodd yn cael ei chyllwyno i Jim, braidd yn aw-yddus am ddyfod ymlaen. Arweiniodd Jim ni at dy einbsp;dad , ond gofalodd beidio dyfod yn ddigon agos i�w dadnbsp;allu gwybod mai efe oedd ein harweinydd. Curasom ynbsp;drws, ac atebwyd ni mewn llais cryf, � Dowch i mewn.�

Deallasom ar ein mynediad i�r ty, oddiwrth yr arogl lledr a�n cyfarfu, mai gwneuthurwr esgidiau oedd y pres-wylydd, yr hwn a ganfyddem yn eistedd yn ymyl y pentannbsp;wrth ochr bwrdd crwn bychan, a chetyn byr du yn ei safn,nbsp;ac yn darllen Reynoldses Weekly Newspaper Yr oedd yrnbsp;ystafell yn lechan a thlodaidd, heb ei gorlenwi mewn unnbsp;modd a dodrefn. Ar hyd y muriau yr oedd amryw gaw-eUau adar, gan mwyaf ar ffurf tas wair Gymreig, ac mornbsp;fychain fel yr oeddwn yn synu sut yr oedd y creaduriaidnbsp;bach pengoch yn gallu ymdroi ynddynt. Yr oedd ynonbsp;un cawell mawr, yr hwn a fuasai unwaith yn gist t�, ondnbsp;a droisid i�w ffurf bresennol gan breswylydd y bwtjjyn i

Sddybenion neillduol, yiiha un yr oedd dau aderyn pryd-fertli, un o liw melyn a eiwir canary, a'r Hall yn dywyll a phengoch a eiwir goldfinch; y ddau hyn, er yn anghym-harus, oeddynt wedi ymuno mewn glan briodas. Yr oeddnbsp;y creaduriaid bach hyn yn telori yn hyfryd pan oeddymnbsp;yn croesi rhiniog y bwthyn; ond wedi i ni fyned i mewnnbsp;peidiasant a�u cerdd, a safasant otl yn synedig ar eunbsp;clwydi, gan droi eu penau yn gam, a gwneyd sv/n undon-,nbsp;aidd yn awr ac yn y man, yr hyn a ddynodir gannbsp;edmygwyr adar yn �alw.�

� Felly�rwy�n gwel�d, Mr. Pugh ; well i chwi eistedd i lawr, os byddwch mor ostyngedig,�

�'Dydan ni ddim ara aros, Ismael Price; ond galw yr oedda� ni i ofyn a ddoech ch�i gyda m i�r ysgol?�

� l�, ond yr Ysgol Sul oedda� ni yn feddwl; ac mi ddowch gyda ni, oni ddowch ch�i?�

� Na, ddof fi ddim; �dydw i ddim digon respectable i lt;ldyfod i�r fath Ie; a pheth arall, faint gwell fyddwn i penbsp;bawn yn dyfod?�

� Llawer iawn gwell, gyfaill; mi welaf y medrwch ddar-llen, a phe baech yn dyfod i�r ysgol, mi gaech lawer o bleser wrth ddarllen y Bibl a chwilio yr ysgrythyrau.�

� Mae hyny yn burion i�r rhai sydd yn credu mewn peth fel yna; ond faint gwell ydw i, neu fy ngwraig yrnbsp;hon sydd yn sal yn ei gwely yn llofft yna er�s wythnosau,nbsp;t'cu Jim a welsoch hyd yr heol yna lawer gwaith, ynnbsp;banner noeth, 'yn gwerthu fusees�faint gwell ydan ni amnbsp;hyny o grefyddwyr sydd yn y Dreflan? Oes rhai onbsp;honyn� nhw yn gwneyd rhyw ddiaioni i rywun ? mi fuaswnnbsp;^ yn letcio gwybod i bwy. Ni wnai eu banner nhw ddimnbsp;byw yn grefyddol oni b�ai eu bod yn cael tal am hyny.nbsp;jDrychwch ar yr esgobion yma y cewch eu hanes yn ynbsp;Papyr hwn. Maent yn derbyn eu chwech, a�u saith, �e eunbsp;peng mil o bunnau yn y flivyddyn, a llawer o�u curadiaidnbsp;(yn derbyn punt yr wythnos, a llawer mwy o�u � hanwyl

gariadus frodyr� yn derfoyn banner coron yr wythnos. Ydach chi yn galw hyny yn grefydd? Bregethen� nhw,nbsp;ddyliech cb�i, pe�r attelid eu cyflogau, a phe byddai raidnbsp;iddynt wamp;iiiiio a'u dwylaw fel Paul gynt ? Choelia i fav/r ?nbsp;Mi gljnves am yr Hwn y rnaent yn cymeryd arnynt fodnbsp;yn d�ilynwyr iddo mai fAjmed oddiamgylch i wneuthurnbsp;daioni y byddai fe, ac nid myn�d oddiamgylch, fel y maenbsp;nbw, i ed�w i ni ein pechodau a�n gwendidau. Ha !nbsp;humbug, syr ! humbug ydi�r cwbl, syr ! �

Y? oeddwn yn ofni mai nid Mr. Pugh oedd y dyn i siarad gydag un fel Ismael, a chanfyddwn fod fy nghyfaillnbsp;ei hun yn teimlo hyny er ys rneityn.

� Ond,� ebe Mr. Pugh yn wyliadwrus, � wel, yr wyf yn gobeithio na ddarfu i ch�i dderbyn dim angharedigrwyddnbsp;oddiaj law un crefyddwr yn y Dreflan, os ydych wedinbsp;digio cymaint wrth yr esgobion ? �

�Angharedigrwydd? angharedigrwydd, syr?� A neid-iodd y gwaed i wyneb Uwyd Ismael. � Beth ydach chi�n feddwl o hyn ?�Mae Jeremiah Jenkins yn aelod gyda�ch

Gwyddai yn eitha� da tod fy ngwraig yn analluog i godi o'i gwely; gwyddai cystal a hyny nad oeddwnnbsp;inuau yn alluog i wneyd diwrnod o waith, hyd yn n�dnbsp;pan gawn waith i�w wneyd. Yr oedd arnaf ddau fis onbsp;rent iddo; a beth wnaeth o?� gofynai Ismael, gannbsp;edrych yn ddigofus.

�O �e 1 ei faddeu�over the left! Fe werthodd fy nodrefn i, syr; a buasai wedi gwerthu fy adar hefyd oninbsp;bae i mi v;neyd Uw, os efe a gyffyrddai ag un o honynt ynbsp;trywanwn ef ar gyllell sydd ar y fainc weithio yna Inbsp;Anghofia i byth rao�r diwrnod hwnw, syr.�

-vYchwanegai Ismael ychydig yn fwy tawel, � Yr oedd fy nodrefn wedi myn�d; yr oedd yr helynt wedi gwneyd fynbsp;ngwraig yn llawer iawn salach; yr oeddwn yn ofni mainbsp;marw a wnai; ac nid oedd genyf un job yn y ty, nacnbsp;ymborth chwaith. Gan nad oeddwn yn caniatau i Jimnbsp;gardota, ni ddygodd ddim ymborth i�r t)^; ond deallais

wedi Kyn ei fod wedi cardota digon yn ddirgel iV ddi-wallu ei hun, 'a dygodd rywbeth i�w fam heb yn wybod i mi. Daeth gwraig y person yma a rhoddodd gynghor i mi^nbsp;a tract crefyddol; rhoddes innau y tract yn y tin, a buaswnnbsp;yn rhoi y cynghor hefyd pe buaswn yn medru. Daeth ynbsp;curad, y Southwalian yna, yma; a chynghorodd fi i beidionbsp;sraocio, ac annogodd fi i weddio. Bu agos i mi ei gicionbsp;allan o�r t}^. Yr oeddwn wedi digio wrth bawb a phob-peth, a bu bron i mi a chredu nad oedd yr un Duw ynnbsp;bod. Yr wyf yn' meddwl yn sicr y buaswn wedi dyrysunbsp;yn fy synwyrau oni buasai am Sian Jones a rh3rw vvr bon-eddig sydd yn aelod gyda chwi. Yr oedd fy ngwraig, fe�nbsp;y dywedais, yn ol pob golwg, yn marw. Pe buaswn ynnbsp;myn'd at ddoctor y plwy�, buasai yn d)rweyd yn union fynbsp;mod yn grefftwr, ac felly- y gallaswn dalu iddo. Yrnbsp;oeddwn yn gwybod mai fy ngwrthod a fuasal Mentrais.nbsp;yn fy ngwallgofrwydd fyned at Doctor Ellis, a dywedaisnbsp;�wrtho fy ystori. Yr oedd y g\Vr da, Duw a�i bendithio fnbsp;yma hefo fy ngwraig cyn pen y ddau fynyd; a rhoddoddnbsp;rywbeth iddi a wnaeth les dirfawT iddi; ac wth fynednbsp;allan efe a roddodd banner coron yn Haw SiSn Jones inbsp;geisio ymborth.�

Cyn i Ismael gael gorphen ei ystori, yr oedd rhywbeth. yn myn�d i fyny ac i lawr yn ngwddf Mr. Pugh a�inbsp;gorfodai i besychu a defnyddio ei ga^ach poced ynnbsp;ddidor. � Byth �f hyny,�� ychwanegai Ismael, �mae Dr.nbsp;Ellis yn ymweled a hi bob dydd, ac y mae hithau, yrnbsp;wyf yn, credu, yn gwella ychydig; ac nid allaf bytlinbsp;adrodd i ch�i y caredigrwydd y mae ef wedi ei ddango�nbsp;� mi ac i fy ngwraig, a hyny i gyd am ddim�achos minbsp;ddywedais wrtho yn y dechre nad allwn i byth dalu iddo-jOni buasai am y dyn yna, syr, ni fuaswn yn credu fodnbsp;y fath beth a chrefydd, yn y Dreflan beth bynag. Ondnbsp;am Jeremiah Jenkins��a thrachefn dechreuodd Ismaelnbsp;fyned i dymher ddrwg, gan arfer iaith gref a dyweyd ynbsp;lleiaf, yn nghanol pa un y clywem gnoc ar y drws, anbsp;dyna Dr. Ellis i mewn. Er yr holl dymher a ddangosoddnbsp;Ismael,_nid_oedd, cyn dyfodiad y meddyg i mewn,'jvedi

symud o�i gadair, na rhoddi ei getyn heibio ond pan fyddai yn siarad; eithr y foment y clywodd gnoe ynbsp;meddyg, taflodd ei bibell o�r naill du a neidiodd ar einbsp;draed, ac ymdaenodd y fath sirioldeb dros ei wyneb, felnbsp;pan oedd yn talu ei warogaeth iV noddwr y meddyliwnnbsp;i ei fod yn edrych ddeng mlynedd yn ieu�ngach. Wrthnbsp;gwrs, yr oedd Mr. Pugh a minnau yn adnabod y meddyg yn dda, yr hwn oedd wr bywiog yn anterth ei iechyd,nbsp;a llon�d ei wyneb yn gystal a�i galon o garedigrwydd.nbsp;Synodd braidd ein gweled nr yno; ond deallodd emnbsp;neges yn union. �Wel, wel,� ebe fe, �gadeweh lonyddnbsp;iddo yrwanmae o mewn tipyn o brofedigaeth , ond minbsp;ddaw o i�r ysgol yn y man wedi i mi gael y wraig i lawrnbsp;o�r llofft yna,� ac aeth i fyny y grisiau yn gartrefol acnbsp;esmwyth fel meddyg.

Pan oeddym yn cychwyn ymaith, rhoddodd Mr. Pugh ei law ar ysgwydd Ismael, a gofynodd iddo yn ddystaw,

� Nac oes, diolch i ch�i, Mr. Pugh, mae o � � gan gyfeirio i fyny y grisiau, � wedi gwneyd pob peth ynnbsp;iawn.�

' �Diolch i chwi,� ebe Ismael. Yr oedd Jim wrth y drws yn ein haros allan, gan ddysgwyl yn ddiammheunbsp;am ychwaneg o�r melusion. Rhoes Mr. Pugh ei enatinbsp;wrth ei glust, a gofynodd iddo, �Wyddost ti 11e rydvv i�nnbsp;byw?�

Ar ein ffordd i�r ysgol, ebe fy nghyfaill dyngarol wrthyf ��A wyddost ti beth? mae dyn fel Jeremiah Jenkinsnbsp;yna yn gwneyd mwy o ddrwg i achos crefydd nag ynbsp;medri di a finnau wneyd o ddaioni trwy ein hoes. Yrnbsp;oedd yna rywbeth yn myn�d trwydda i pan oedd Ismael

son am y gyllell; ac eto yr oedd yna ryTvbeth yn dyweyd wrtha i�yr ysbryd dnvg, ddyliwn i ti�fod o yn 9nbsp;jci haeddu hi, y ^rfed creulon, dideimlad. Aros di i �nbsp;rni gael siarad aio ! Mi ddeuda i iddo fo be� ydi be�.

�^PRA yr wyf fi wedi bod yn ymdroi gyda�r peth yma a�r peth arall, y mae swyddogion ac aelodau eg-Iwys �yr Hen Gapel� wedi bod yn rhoi eu penaunbsp;ynghyd i ystyried pwy a aprhydeddid a�r fraint o fod ynnbsp;fugail iddynt. Profasant yn fuan yn eu cynghoriaethaanbsp;inai un peth oedd cael caniatad y Cyfatfod Misol i almnbsp;bugail, ac mai peth arall oedd penderfynu pwy a fyddainbsp;y g'Yr hapus hwnw�mai un peth oedd cael yr eglwysnbsp;bron- yn unfrydol o blaid cael gweinidog, ac mai peth'nbsp;hollol wahanol oedd syrthio ar \Vr y byddai ei gymhwys-derau yn cael eu cydnabod gyda�r un unfrydedd. Gannbsp;fod Mr. Williams, eu diweddar weinidog, yn ^ o gr)m_nbsp;�^dooiau, ac yn arfer cael edrych i fyny ato yii_y- Sir, y�

oedd rhai yn tybied mai annheilwng o�r eglwys y bu efe yn �weinidog cyfrifedig iddi, a fuasai galw g-^r arall i lenwi einbsp;Ie heb ei fod yntau hefyd yn meddu ar ddoniau a phrof-iad cyffelyb. Ond yr oedd tipyn o rwystr ar fforddnbsp;dwyn hyn oddiamgylch, sef y ffaith fod yr eglwys wedinbsp;arfer cael gwasanaeth Mr. Williams am ddim, a�r posibl-rwydd y buasai gwr arall o�i safon ef yn dysgwyl caelnbsp;cyflog uwch na chyflog hwsmon Ty�nllaii. Felly, gannbsp;fod yn rhaid Ilunio�r gwadn fel bo�r tr�ed, y pwnc y bunbsp;raid ei benderfynu yn gyntaf oedd pa faint o gyflog anbsp;allai yr eglwys yn ddiogel ei sicrhau.

Gan anghofio nad oedd pawb fel efe ei hun, ystyriai Mr. Pugh na ddylasent feddwl am gynnyg Ilai na degnbsp;punt a thriugain, ac na fyddai hyny yn llawer i�w wneydnbsp;i fyny rhwng cynifer, ond i bawb fod yn ffyddlawn. Pannbsp;wnaeth Mr. Pugh y sylw hwn, ymaflodd Jeremiah Jenkins yn ei het, ar fedr myned allan a gadael y frawdol-iaeth gyda dirmyg; ond cymerodd ail feddwl ac eistedd-odd i lawr, gan grynhoi hyny o ras a feddai i roddinbsp;pardwn ynfytyn i Mr. Pugh. Dywedai Mr. Phillips�ynbsp;blaenor ne?^ous�na buasai dim yn rhoddi rawy o blesernbsp;iddo ef na chefnogi cynnygiad Mr. Pugh pe buasai rhywnbsp;rith o olwg i�r eglwys allu hel y fath swm anrhydeddus;nbsp;eithr, gan nad oedd eu nifer ond rhyw ddau cant a banner,nbsp;fod son am ddeg punt a thnugain allan o�r cwestiwn, ac mainbsp;mwy rhesymol o lawer fuasai penodi ar ffigiwr llawer is,nbsp;rhag iddynt gael eu harwain i brofedigaeth. Dywedainbsp;Mr. Bevan fod rhyw bobl yn son am aiian fel pe buasentnbsp;i�w cael ar y ffordd fawr, ond nad oedd efe wedi eu caelnbsp;yno, a�i fod yn ofni mai hyn oedd profiad y rhan fwyai onbsp;ionynt.

Rhoddodd y sylw hwn y fath foddhad i Jeremiah Jenkins nes peri iddo anghofio yn Uwyr ei benderfyniadnbsp;i gymeryd ei het a myned allan ; a pharodd iddo gredunbsp;hefyd fod un dyn synwyrol, pa fodd bynag, wedi ei adaelnbsp;ar y ddaear. Yn nghanol y mwynhad hwn, cododd aquot;quot; einbsp;draed, a dywedodd fod lie cryf i ofni mai ariangarwchnbsp;ydoedd y prif rwystr ar ffordd llwyddiant crefydd ysbryd-

d1 y dyddiau hyn, a bod gwaith yr eglwysi yn rhoddi cyflogau mawr i�r gweinidogion a thuedd ynddo i�\vnbsp;gwneyd yn fydol, ac i beri iddynt feddwl mwy am ariaii'nbsp;nag am achub pechaduriaid. Yr oedd yr hen dadaunbsp;wedi bod yn llafurio ac yn pregethu am y nesaf peth inbsp;ddim, ac weithiau am lai na hyny; ac yr oedd bendith'nbsp;niawr wedi bod ar eu llafur. Ond yn ddiweddar, yr oeddnbsp;efe, yn ofni fod rhywbeth tebyg iawn i priestcraft ynnbsp;ymwthio i�r eglwysi, diwedd yr hwn a fyddai dinystr.nbsp;Yr oedd son am ddeg punt a thriugain, ychwanegai ynbsp;g^vr pur a duwiol, yn ynfydrwydd perffaith; a gwyddainbsp;y rhai oeddynt yn gwybod rhywbeth, fod y rhan fwyafnbsp;o aelodau yr eglwys hono, y rhai oedd yn gorfodnbsp;gweithio, heb allu gwneyd y fath swm yn flynyddolj anbsp;pha reswm oedd son am gynnyg peth felly i bregethwrnbsp;am ddyfod i fyiv i�r Dreflan?

Yr oedd yr aelodau mwyaf adnabyddus o�r cyfaill Jeremiah yn gorfod cydnabod ei fod ef yn awdurdod ar ynbsp;pwnc o fydoirwydd. Yn wir, credid nad oedd ei ennill-ion blynyddol ef ei hun yn rhyw lawer dros bedwar cantnbsp;o bunnoedd'j ac yr oedd efe yn gorfod gweithio, a phanbsp;reswm, fel y dywedasai efe, oedd son am roddi deg puntnbsp;a thriugain i bregethwr am ddyfod i fyiv i�r Dreflan !nbsp;Heblaw hyny, er nad oedd ei ennillion ond y swmnbsp;bychan a nodwyd, yr oedd Jeremiah o�i brinder ynnbsp;cyfranu swllt yn y mis at y weinidogaeth; ac os byddainbsp;heb wneyd hyny weithiau, yr oedd felly o herwyddnbsp;anghof. Byddai efe hefyd yn rhoddi dau swllt yn flyn-yddol at y Genadaeth; a buasai yn rhoi mwy ond fel yrnbsp;oedd yn ofni i rywtai feddwl mai eisieu gweled ei enw ynnbsp;y report y byddai efe wrth wneyd hyny. Ond nid hynnbsp;oedd y cwbl yr oedd efe yn ei wneyd. Os na byddainbsp;yn dygwydd bod oddicartref pan fyddai y casglwyr yiVnbsp;dyfod heibio, byddai yn rhoddi banner coron at y Fiblnbsp;Gymdeithas, a hyny bob blwyddyn yn gyson, oddigerthnbsp;y byddai amgylchiadau, fel y dyw'edwyd, yr ei alw^nbsp;oddicartref, ac yr oedd hyny yn dygwydd yn lied fyn-1 jsjthr_beth_a all dyn wrth amgylchiadau !_Gwir_na

byddai efe yn llettya pregethwyr; ond nid oedd 11e i ddysgwyl iddo wneyd pobpeth. Gwrthodai ef gyfranu atnbsp;y Cyfarfod Misol, fel y nodwyd mewn penned flaenorol;nbsp;ond gwnelai hyny oddiar egwyddor, a gwnelai beth gwellnbsp;na cbyfranu ato, canys bu yn gwedd�o yn gyhoeddus amnbsp;fendith ar y cyfarfod. Wrth gymeryd hyn oil i ystyr-iaeth, yr oedd ganddo ef hawl i siarad ar y fugeiliaeth, acnbsp;ar y pwnc o gyfranu yn gyffredinol.

Yr oedd sylwadau Jeremiah Jenkins mor groes i ddaliadau Mr. Pugh fel y bu raid i�r olaf frathu ei dafodnbsp;rhag dyweyd un peth neu ddau oedd ar ei feddwl; ond,nbsp;fel Aaron, cafodd ras i dewi. Yr oedd yn ymddangosnbsp;nad oedd Mr. Pugh ar ei ben ei hun yn ei ddaliadau,nbsp;oblegid siaradodd amryw yn yr un cyfeiriad ag ef. Aethnbsp;un brawd mor bell a dyweyd mai nid byui yn unig yrnbsp;oedd y bugeiliaid. ond eu bod hwythau hefyd yn giueith-io; ac mai nid cyfeirio at ei waith yn gwneyd pebyllnbsp;yr oedd Paul pan ddywedodd, � Mi a lafuriais yn hel-aethach na hwynt oilac mai nid cyfeirio at waith saernbsp;yr oedd Un mwy na Phaul pan ddywedodd, � Rhaid i minbsp;weilhio gwaith yr Hwn a�m hanfonodd.� Nid ydwyf finbsp;yn dyweyd fod yr esboniadaeth yma yn gywir. Yn wir,nbsp;a barnu oddiwrth y rhyfeddnodau a welid yn amlwg ynnbsp;ngwyneb Jeremiah pan soniodd y brawd am y geiriaunbsp;uchod, gallesid yn hawdd benderfynu na wyddai hwnwnbsp;ddim am eglurhadaeth ysgrythyrol�o leiaf ddim o�i gym-haru a Jeremiah. Aeth y brawd crybwylledig ymlaen i �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

ddyweyd mai nid clorianu ydau, bustacjm i symud h sachau, llwytho tail, a gwrteithio, oedd ynT unig yn teil- /nnbsp;yngu yr enw gwaith�Ibd myfyrio, cynghori, pryderu,nbsp;yraweled, gofalu, a phregethu, yn ei dyb ef, yn llawnnbsp;mor deilwng o ga�l ei alw yn waith.

Gwnaeth John Aelod Jones sylwadau i�r un perwyl; ac ychwanegodd at y pethau a nodwyd fod y bugeiliaid ynnbsp;�gysfenu� llawer, ac fod hyny yn waith, ac yn waithnbsp;caled iawn, gan gofio yn ddiamraheu am y gwewyr ynbsp;bu ef ei hun ynddo pan yn '�gysfenu� i�r wasg am y tronbsp;cyntaf.

Vr oedd iin gair a ddywedasai Jeremiah Jenkins �'vedi suddo yn ddwfn i feddwl Sian Jones, sef priestcraft 'nbsp;Trodd hi y gair yn ei meddwl lawer gwaith, ac nisnbsp;gallai wneyd dim o hono ond priest a chrefft. Yr oeddnbsp;Sifin, druan, vvedi arfer edrych ar Father Pinchuin ynbsp;perthynas agosaf i dywysog llywodraeth yr awyr; acnbsp;ynglyn a�r enw pfiesi rhuthrodd i�w meddwl yr addolinbsp;Mair a�r Seintiau, a thalu banner coron am faddeunbsp;wythnos o bechodau ; a gofynodd iddi ei hun a oeddnbsp;peth fel hyn yn ymlusgo i eglwysi y Methodistiaid. Na., L Ja*^nbsp;yr oedd hi yn meddwl nad ydoedd �yr Hen Gorff� wedinbsp;dyfod i hyny eto; ac os byth y deuai i hyny, mai y g^nbsp;oedd wedi awgrymu y peth a 'fyddai raid /ansio mwyaf o�inbsp;boced, os da y gwyddai hi ei hanes yn y �Buarth,�

Wedi peth ymdriniaeth pellach, penderfynwyd nas gallai yr eglwys yn ei sefyllfa ar y pryd addaw o gyflognbsp;1 fugail fwy na deugain punt yn y flwyddyn, ac iddonbsp;gymeryd ei fwyd ei hun, a chael ei Sabbothau. Credainbsp;y nifer ll�osocaf o�r eglwys fod y swm hwn yn gyflognbsp;lied dda, ac yr oedd Jeremiah Jenkins yn meddwl einbsp;fod yn rhy dda o lawer, yn enwedig gan eu bod ynnbsp;rhoddi i�r bugail ei Sabbothau; a dywedai mai gwirnbsp;Oedd y gair fod y Sabboth wedi ei wneuthur er mwynnbsp;dyn, ac yn enwedig y gweinidog.

Pan ddaethpwyd i�r penderfyniad ynghylch cyflog y bitgail, edrychai Mr. Pugh yn brudd a siomedig; ac ynnbsp;ei ffblineb a'i ddiniweidrwydd dywedai wrthyf ar ol hyn,�nbsp;�Wyddost ti be? Dydi pobl ddim yn rhoddi pris arnbsp;dalent, galluoedd, a llafur meddwl! Deugain puntnbsp;yn y flwyddyn aji fwyd ei hun ! Wel, mae hwsmonnbsp;Tyn�llan yn cael pum� punt ar hugain a�i fwyd, heblawnbsp;Pe i blanu tatws i�r teulu, ac ambell i faich o wellt i roinbsp;dan y mochyn. Twt ! �does dim sense mewn peth felnbsp;hyn., Ddaru ti sylwi hefyd mai y rhai sydd yn cyfranunbsp;leiaf at y weinidogaeth oedd yn siarad mwyaf yn erbynnbsp;rhoi cyflog rhesymol ? � Byddai rhyw touch o flblineb felnbsp;hyn yn dyfod at Mr. Pugh ar rai adegau, ac felly mnbsp;�wnaethum un atebiad iddo.

Y pwnc pwysig nesaf y bu raid ymdrin ag ef oedd, I twy y rhoddid y cynnygiad i ddyfod i fugeilio eglwys ynbsp;Dreflan ? Ond. teilynga yr ymdriniaeth hon bennod arnbsp;ei phen ei hun.

EWN eglwys yr oedd ei nifer yn ddau cant a banner, peth digon naturiol oedd fod tipyn onbsp;amrywiaeth barn a chwaeth yn dyfod i�r golwg pan aeth-pwyd at y gwaith o benderfynu pwy a fyddai ei bugaiLnbsp;Dadleuai rhai mai cael y dyn goreu oedd y pwnc mawr;nbsp;nad oedd o un pwys i ba Sir y perthynai, nac o ba wladnbsp;yr oedd yn dyfod, os efe a fyddai y dyn goreu. I ddos-barth arall yr oedd yn ymddangos fod pellder yn meddunbsp;ar ryw swyngyfaredd neillduol. Yn wir, onid ydyw pawbnbsp;yn teimlo dylanwad y swyn hwn i raddau mwj neu lai ?nbsp;Er esiampl, � Gwr dyeithr o�r Deheudir,� neu�r � G'Vrnbsp;dyeithr o�r North� gan nad pa fath bregethwr ydyw. Yrnbsp;oedd Mr. Bevan o dan ddylanwad y swyn hwn yn fawrnbsp;iawn, ac wedi arfer a gweithr�du wrtho. Os dygwyddai inbsp;Sabboth fod yn wag yn y Dreflan, ac i�r gwr da fod dannbsp;yr anghenrheidrwydd o anfon i�r Athrofa'�o ba le ynbsp;gwyddid y geilid bob amser gael pregethwr ond anfonnbsp;stamp ceiniog�ni byddai Mr. Bevan byth yn meddwl amnbsp;wneyd cais at un o�r myfyrwyr a ddygwyddent fod yno o�inbsp;Sir ef ei hun. Na, yr oe4dynt hwy yn perthyn yn rhynbsp;ages er eu- bod ymhell; ond os byddai y llanc yn dyfod onbsp;Sir arall, byddai y pellder hwn yn meddu ar swyn rhy-feddol. Byddai hyn, wrth gwrs, yn fforddio llawer onbsp;ddifyrwch i�r myfyrwyr, a byddent yn chwerthin yn eunbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llewis_wrth weled ambe� un yn galw gyda hwy,ar ,y_Sad-

wrn i ofyn a oedd ganddynt rywbeth i�w ddyweyd �vvrth eu hen gyfeiUion.quot; Ni byddai y pregethwr dewisedig' arnbsp;ei golled wrth dalu yr ymweliad hwn cyn cychwyn i�vvnbsp;daith f oblegid byddid yn rhoddi iddo bob cyfarwyddydnbsp;�am y ffordd, a pha fodd i foddio Mr. Sevan, ac i beidionbsp;digio Mr. Smart, ac yn ei roddi ar ei wyliadwriaeth inbsp;beidio ysmocio os dygwyddai iddo gael ei ofyn i yfed t� inbsp;d^ Mr. Simon Thinskin, gan ddymuno iddo yn wastadnbsp;gael myned i lettj^a at Mr. Pugh.

Yr oedd rhai �O, aelodau eglwys y Dreflan nas geilid edrych arnynt fel�rhai hollo! ddifarn, yn zelog am alvv gwrnbsp;a ddaethai yn ddhveddar drosodd i�r wlad hon o�r America,nbsp;a hyny, geilid meddwl, yn ol pobpeth a ddywedid o�i blaid,nbsp;am ei fod yn dyfod dr America. Gwir eu bod �wedi einbsp;glywed unwaith yn pregethu, ac yr oedd wedi pasio ynnbsp;ihagorol; ac yr oeddynt yn barnu oddiwrth ei ddullnbsp;dihidio-am-neb, a'i ymddygiad y geilid ei alw yn gwnewc/i-fil-y-mynoch-d-fi, y gwnaethai fugail campus. Pa foddnbsp;bynag, ni chafodd y cynnygiad hwn nemawr o gefnog-aeth; ac felly taflwyd y Trosforweryddwr dros y bwrdd.nbsp;Yr oedd yr hen frodyr yn arddangos awydd mawr am.nbsp;gael rhywun mewn tipyn o oedran; g^r profedig a phrof-iadol, a allai gadw seiat yn dda, ac ymweled a�r tlodionnbsp;a�r cleiamp;cn, a'u cysurro.

Tybiai John Aelod Jones fod yr oes a�r amseroedd yn galw yn uchel am iddynt feddwl am wr bywiog a gweith-gar gyda�r bobi ieuainc ; un a fyddai wedi cael addysgnbsp;athrotaol, ac yn deall Saesoneg yn dda, ac yn lienor cyd-aabyddedig. Vstyriai Joseph VVynne, y dechreuwr canu,nbsp;tnai nid y lleiaf, yn ei feddwl ef, o gymhwysderau bugail,nbsp;oedd ei fod yn gerddor. Credai fod cerddoriaeth ynnbsp;than bwysig, os nad y bwysicaf, yn ngwasanaeth y cysegr;nbsp;ac o�i ran ei hun, buasai ef yn ddigon boddlawn i gymer-jd i fyny hefo un na fuasai ond pregethwr canolig, ond

iddo fod yn deall y tonic sol-ffa; ac os gallai'chware'yr harmonium, goreu oil. Dywedai Mr. Smart fod y mater,nbsp;yn un pwysig iawn, ac y dylent gymeryd gofal rhagnbsp;gwneyd camgymeriad. Yr oedd efe yn ystyried mai yrnbsp;anghen mwyaf yr oeddynt hwy yn sefyll ynddo oedd caelnbsp;g\Vr i�w cynnrychioli yn y Dreflan�gwr y byddai pawb yanbsp;edrych i fyny ato; ac i�r dyben hyny y dylai bugail fod yanbsp;�lygus o ran ei gorfl (yr oedd Mr. Smart felly), ac yi^nbsp;hawlio parch yr enwadau eraill, yn enwedig pobl Eglvvysnbsp;Loegr. Yr oedd pobl yr Eglwys, yn enwedig y boneddig-ion, yn dueddol i edrych i lawr ar bregethwyr Ymneill-duol; ac yr oedd eisieu iddynt hwy fel eglwys y Dreflannbsp;feddwl am rywun a fyddai yn glod iddynt fel Methodist-iaid, a pheidio dychymygu am hen 'A^r gwladaidd acnbsp;annhaclus, nac ychwaith hogyn byr a dilarf. (Yr oeddnbsp;gan Mr. Smart farf laes.) Adgofiai Mr. Jeremiah Jenkinsnbsp;i�r eglwys ei bod wedi penderfynu ar gyflog mawr i�rnbsp;bugail, er yn groes i�w feddwl ef, ac y dylent feddwl amnbsp;\tJ�C rywun a allai ennill ei halen beth bynag.

Byddai Mr. Pugh yn ei ffwdan a�i ffolineb yn dyweyd pethau weithiau y byddai yn edifar ganddo o�u herwyddnbsp;ar ol hyny; ac felly y dygwyddodd y tro hwn. Ac y maenbsp;yn rhaid i ini ofyn maddeuant y darllenydd am adrodd yrnbsp;hyn a ddywedodd yn ei eiriau ef ei hun:�

� Frodyr, � ebe fe, � be� sy arnoch ch�i? Mae gen� i ofn os ewch ch�i ymlaen fel hyn am dipyn bach eto y byddnbsp;raid i ch�i anfon special order at y Brenin Mawr iddanbsp;wneyd dyn o bwrpas i ch�i; achos mi dyffeia i ch�i gaelnbsp;dyn ar y ddaear yma yn meddu yr hpll rinweddau yrnbsp;ydach ch�i i gyd yn son am danynt. Cofiwch, da ch�i,,nbsp;am y cynghor synwyrol a gawsom yn y Cyfarfod Misol,nbsp;beidio myn�d allan o�n Sir ein hunain i ymofyn bigeLnbsp;On�d oes gynon ni amryw o ddynion ifingc yn ein hymylnbsp;fydde�n syffisiant i ni? ac i be� yr awn ni i nol dwr drosnbsp;afon, ac i gyrchu glo i�r Rhosllanerchrugog ? Pwy ydannbsp;ni, tybed, i fod mor barticilar? Os cawn ni ddyn da,nbsp;duwiol a gw�ithgar, a bendith y Pen Mawr arno fo, be�nbsp;chwaneg ydan ni eisio? Dyna Nathan Morgan,. Ffredrica

Lewis, a Noah Reesj on'd wnai un o honyn nhw yn glyfar i ni? Ydach ch�i wedi consyltio Benjamin Pr;p's arnbsp;hyn, a�r ddau frawd a nododd y Cyfarfod Misol i�nnbsp;cynnorthwyo? Yr ydw i�n meddwl dase Benjamin Pt^snbsp;yma y base ni wedi settlo�r mater er�s meityn. �

Hwyrach na waeth i mi yn y fan hon hysbysu / darllenydd pwy oedd y brodyr y cyfeiriai Mr. Pughnbsp;atynt fel rhaicymhwys i ddyfod ifugeilio eglwysy Dreflan.nbsp;Giat diddysg, yn ystyr boblogaidd y gair, ydoedd Nathannbsp;Morgan. O herwydd fod ei rieni yn dlodion, bu raidnbsp;iddo ddechreu ennill ei fara pryd mewn gwirionedd ynbsp;dylasai fod yn yr ysgol. Er yn fachgen yr oedd onbsp;dueddfryd crefyddol, ac yr oedd yn arfer gwedd'io ynnbsp;gyhoeddus cyn iddo prin ddysgu darllen yn gywir.nbsp;Ymhlith ei gydweithwyr yr oedd ei gymeriad yn ddysglaer,nbsp;a�i ddylanwad yn fawr. Cafodd ei gynnysgaethu a dawnnbsp;i siarad tu hwnt i�w gyfoedion , a chymhellwyd ef gan yrnbsp;eglwys y perthynai iddi, pan nad oedd eto ond glaslanc, Inbsp;roddi gair o gynghor. Llithrodd yn bregethwr bron hebnbsp;yn wybod iddo ef ei hun ; ac yn fuan ar ol dechre pregethiinbsp;priododd. Ni feddyliodd erioed am iyned I�r athrofa; anbsp;phe buasai wedi myned, mae yn gwestiwn a fuasai efe arnbsp;ei fantais oddiwrth hyny. Ond er hyny yr oedd rhywnbsp;eneiniad rhyfedd ar ei bregethu, a�r fath ddylanwad yn ei-ddilyn a'i gwnelai yn vvr cymeradwy ymhobman. Ninbsp;buasai waeth iddo feddwl am fod yn brifweinidog Prydainnbsp;Fawr na meddwl am allu myned trwy yr Arholiad Cym-deithaslaol, ac felly nid oedd yn agored i gael ei alw ynnbsp;fugail nac i�w crdeinio. Yr oedd efe yn sefyll mor uchelnbsp;yn meddwl Mr. Pugh, fel pe buasai yn bosibl prynunbsp;trwydded iddo gael ei ordeinio, y buasai y gwr da h'wnwnbsp;yn ddigon boddlawn i dalu deg punt am dani unrhywnbsp;ddiwrnod. Ond yr oedd hyny allan o�r cwestiwn.

G\vr ieuanc ydoedd PTredric Lewis o deulu gweddol barchus; a phe buasai wedi gwneyd y defnydd goreu o�rnbsp;manteision a gafodd, gallasai fod yn ysgolaig gwych. Penbsp;buasai pawb yn meddwl cymaint o hono ag yr ydoedd einbsp;^ad a�i fam, buasai yn ^r cymeradwy dros ben. Nid

rhodres ac anwes. Yr oedd Ffredric, y pryd yr ydwyf

� i blvn- I

yraaflasai mewn unrhyw oschwyl neillduol erioed; a' chafodd ddechre pregethu nid yn gymaint am fod ganddo'nbsp;dalent benodol at hyny, ond o batch i�w deulu. Bu yn'nbsp;yr Athrofa am bedair blynedd, a daeth adref mor an-hunangar a chan onested a neb a fu yno erioed, gannbsp;adael yr holl anrhydeddau i�w olynwyr. Er nas galloddnbsp;yr Athrofa wneyd meddyliwr na phregethwr mawr o,nbsp;hono, gwnaeth un gwaith pwysig arno, sef ei anghy-mhwyso at bob gorchwyl bydol, a�i berfieithio mewn

yn son am dan o, wedi gadael yr Athrofa er ys rhai blyn-yddau, ac wedi treulio y blynyddau hyny gan mwyaf mewn llafur caled yn darllen ffugchwedlau y rhan amlaf,nbsp;oddigerth yn misoedd yr haf, pan y byddai ei iechyd ynnbsp;dechreu pallu, ac y byddai raid iddo fyned i Drefriw anbsp;Llandrindod i adgyfnerthu. Ond hyd yn n�d yn ynbsp;manau hyny, yr oedd yn gorfod dangos yr un diwyd-Twydd, er mewn ffordd arall, sef mewn ceisio ennillnbsp;syniadau da yr ystlen deg, ymhiith y rhai yr oedd yn caelnbsp;ei gydnabod yn dd�eithriad fel jolly fellow. Er nad oeddnbsp;ei rieni yn gyfoethog iawn, ,yr oeddynt wedi gwario rhainbsp;cannoedd o bunnau ar ei addysg, a hyny yn ddirwgnach.nbsp;Safai Ffredric mor uchel yn meddwl yr hen Gymraesnbsp;onest, ei fam, ar gyfrif ei foneddigrwydd a�i allu inbsp;siarad Saesoneg, fel y dychrynwyd yr hen wraig ynnbsp;. ddirfawr pan welodd hi ef un tro yn ymaflyd mewn rhaw,nbsp;rc rfcUrtar fedr myned i balu yr ardd; a thystiai ar ol hyn na funbsp;ond y dim iddo andwyo ei ddwylaw gwynion a melfed-aidd. Mae yn rhaid addef mai anfynych y byddainbsp;Ffredric Lewis adref ar y Sabboth o ddiffyg cyhoeddiad;nbsp;ac yr oedd yn ymddangos ei- fod yn cael croesaw mawijnbsp;He bynag yr elai, oblegid anaml y byddai yn gallvinbsp;cyrhaeddyd adref o�i gyhoeddiad hyd nos Lun, ac weith-lnbsp;'iau byddai yn fore Mawrth arno yn dychwelyd.

- Ar ol blwyddyn o barotoi ac o ymdrech diflino, aethi trwy yr Arholiad Cymdeithasfaol fel y dyn trymaf yn ynbsp;trydydd dosbarth, yn ol yr egwyddor fod y peth trymafnbsp;bob_amser yn myned i�r gwaelod Ond y mae y.ffaitli

nad oedd ganddo ddini arall i\v wneyd, nac i gymeryd i fyny ei amser ond parotoi, yn rhoddi C5'frif, o bosibl, amnbsp;ei sefylifa yn yrarholiad ; a bu yn ddigon hunanymwadolnbsp;ag ysgrifenu dau lythyr i�r newyddiadur dan ffugenw, ych-ydig vyythnosau cyn yr arholiad, i oleuo tipyn ar yrnbsp;arholwyr am y ffolineb o ddosbarthu yr ymgeiswyr Ernbsp;nad oedd Ffredric Lewis yn gerddor, yr oedd ganddonbsp;d�n soniarus a hyfryd wrth bregethu, yr hyn a�i gwnelainbsp;yn gymeradwy iawn ymhlith dosbarth IViosog o'i wran-dawyr Fr diniwed a�r hawddgar Mr. Pugb, ymddang-osai Ffredric fel un oedd yn cael cam dirfawr gan yrnbsp;eglwysi, am nad oedd un o honynt yn ei alw i fod ynnbsp;fugail, ag yntau wedi cymeryd cynifer o flynyddau inbsp;barotoi at hyny.

Dichon fod y darllenydd yn cofio i mi gyfeirio at Noah Rees mewn hanes blaenorol fel un oedd yn cael y gairnbsp;fod ganddo lawer o lyfrau, a�r hwn oedd yn benderfynolnbsp;�ia chymerai ei wneyd yn flaenor. Trwy lawer o anhaws-derau, ac ymroddiad digyffelyb bron, yr oedd Noah wedinbsp;dyfod yn ei flaen yn rhyfeddol. Pan gafodd drwydded inbsp;fyned i�r Athrofa, teimlai mor hapus a phe buasai wedinbsp;cael ystad, ac ni bu myfyriwr erioed yn y sefydliad.nbsp;gwerthfawr hwnw a wnaeth well defnydd o�i gyfleusderau.nbsp;Ar gychwyniad ei yrfa athrofaol, nid oedd ei ragolygonnbsp;yn ddysglaer gyda golwg ar y modd y gallai gadw ei hunnbsp;0-g ymborth ac a Ilyfrau; ond edrychai yn hyderus i�rnbsp;dyfodol, gan ymddiried ei hun i ofal Rhagluniaeth, a�rnbsp;Penderfyniad cadarn yr oedd wedi ei ffurfio ynddo ei hnn.nbsp;Er nad oedd yn cael ei alw i bregethu i�w Sir ei hun tra ynbsp;bu yn yr Athrofa, yr oedd pobl y teithiau cydchynol iddi,nbsp;^0 amryw o rai lied bellenig, yn gwerthfawrogi ej wasan-�-�th ; ac edrychid arno ganddynt hwy yn bregethwr syn-^yrol a meddylgar, ac fel un a fyddai yn sier o wneyd einbsp;larc ryw ddiwrnod. O herwydd ei fod yn cael ei alw inbsp;bregethu yn lied gyson, ac hefyd iddo Iwyddo i ennillnbsp;^obr bob blwyddyn y bu yn yr ysgol, gallodd fyw ynnbsp;}ed gysurus, er yn fain, heb dderbyn dim help gan einbsp;'^^ui, oddigerth dwy suit o ddillad. Pan ddaeth Noah

adref wedi gorphen ei addysg 'athrofaol, ni fynai wrando ar .ei rieni yn ei annog i gymeryd gorphwysdra; ond ym-aflodd yn y gaib a�r rhaw i gynnorthwyo ei dad i drin ynbsp;tyddyn bychan^ar gynnyrch yr hwn yr oedd- y teulu ynnbsp;ymddibynu am eu cynnaliaetb, gan ddefnyddio ei hollnbsp;oriau hamddenol i ddarllen a myfyrio; ac yr oedd ei famnbsp;:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. erbyn hyn wedi peidio grwgnach ei fod yn dyfetha cy-

/f-maint o ganwyllau. Ni choleddid syniadau uchel am ' �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alluoedd Noah Rees ar gycliwyniad ei fywyd cyhoeddus

ar ol gweled ei Iwyddiant mawr yn yr Athrofa, a'i gynnydd amlwg fel pregethwr, cymerodd chwyldroad trvvyadl Ie ; anbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dywedai hyd yn n�d y rhai a arferent ysgwyd eu penau a

thosturio o herwydd y camgymeriad yr oedd wedi ei Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wneyd wrth ddechreu pregethu, � eu bod hwy bob amser

wedi dyweyd fod rhywbeth ynddo fb.� Cymhellwyd jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Noah yn fuan gan ra' o brif weinidogion y Gyfarfod Misol

Mewn atebiad i Mr. Pugh, dywedai Mr. Bevan ei fod Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ef yn gobeithio y gwyddent hwy fel swyddogion beth

y cwestiwn, yr oedd yn dymuno ei hysbysu ef a phawb eu bod wedi ymgynghori a�r tri w^r, B. Prys a�r ddau vvrnbsp;parchedig a. nodwyd gan y Gyfarfod Misol i�w cynnorth-wyo. Yr oedd efe yn dymuno i�r eglwys gael chware tegnbsp;i ddyweyd ei meddwl yn gyntaf cyn iddo eu hysbysunbsp;beth ydoedd awgrymiad y tri brawd a enwyd. Ond felnbsp;yr oedd y peth yn dygwydd bod, yr oedd Mr. Pugh wedinbsp;enwi y gi^r yr annogai y cyfeillion hyny ar iddynt ei alw.nbsp;yn fugail, sef Noah Rees. Yr oedd yn awr yn gadael ynbsp;peth i farn yr eglwys.

Ar ol eglurhad �r. Bevan, ni ddywe,dwyd llawer ag oedd yn � tueddbenu at lesoli�r dynol deulu; � a chan nanbsp;chynnygiwyd neb arall, pan roddwyd Noah Rees i bleid-!nbsp;lais^ cafodd fwyafrif mawr o�i ochr. Yr oedd Mi. Pughnbsp;ar* uchelfanau�r_maes; ac wrth fyned adref. (dywedai.

Wthyf, � Wyddost ti be�. Dase yr eglwys wedi ymddir-ied y gwaith o ddewis bigel iddi i mi fy hun, faswn i ddira yu gallu plesio fy hun yn well.��

wyf wedi cael achlysur fwy nag unwaith yn yr hanes hwn i gyfelrio at Benjamin Prys, yr hwn ynbsp;mae y darllenydd yn cofio oedd wedi ei gaethiwo i�w dynbsp;gan afiechyd a henaint, ac a welwyd allan y tro olaf ynnbsp;��ghladdedigaeth Mr. Williams, y diweddar weinidog ynnbsp;y Dreflan, a'r hwn hefyd a dynodd y fath sylw ar yr am-gyichiad o herwydd ei dristwch dwfn a dystaw. Darfunbsp;* r ymdrech egn�ol a wnaeth i fyned i dalu y gymwynasnbsp;�yiaf i�w hen gyfaill wneyd niwed mawr iddo, a pharoddnbsp;iddo gael ei gaethiwo i�w wely am rai wythnosau; ondnbsp;trwy fendith ar ymdrechion diflino Dr. Ellis, a gofalnbsp;l^eillduol ei wraig, adferwyd ef I'w hen fare i allu dyfodinbsp;lawr i�r gegin.

Efe, fel y dywedwyd o�r blaen, yd.oedd y blaenor hynaf, ^ yn wir y galluocaf hefyd, yn eglwys � yr Ken Gapel.�

oedd yn hawdd canfod oddiwrth adfeilion ei ddyii oddiallan y buasai efe unwaith yn ^r cadarn a. nerthol;nbsp;yr oedd yr un mor amlwg 'oddiwrth ffurfiad ei wynebnbsp;ganddo feddwl cryf a bywiog. Buasai v.n sydd ynnbsp;lt;^fedi4 mewn gwynebiaeth yn casglu oddiwrth dorradnbsp;�'�eillduol ei safn, a�r man rychau a welid yn ei chongTan,nbsp;y gallasai ddyweyd geiriau'fel brath cleddyf oni buasai

, ygaid duon a threiddgar. Hyd yn n�d pe na buaswn a-dnabod Benjamin Pr^s, buaswn yn meddw)\wrthnbsp;- �fych_ar_ei_drwya mawr a Rhiifeinig nad oedd dim yn

rhagfarnilyd ndc yn shabby o gwmpas ei berehenog'; ac yr oedd ei holl fywyd yn gwirio y casgliad. Yn einbsp;ieuenctyd rhedasai Benjamin Pr^s i bob rl^s^d a dryg-ioni, ac efe ydoedd arweinydd ei gymdeithion ymhobnbsp;camp a chware. Fel hyn yr oedd efe mewn un ystyr ynnbsp;fiaenor, er nad yn ddiacon, oyn iddo erioed ddyfod atnbsp;grefydd. Ymha gylch bynag y troai, yr oedd natur wedinbsp;ei dori allan i chware y first fiddle. Os yn y dafarn ynbsp;byddai, nid oedd neb a allai adrodd ystori yn gyffelybnbsp;iddo, na chystadlu gydag ef i ganu gyda�r tanau; ac ynnbsp;fuan wedi iddo ddyfod at grefydd, neu yn hytrach inbsp;grefydd ddyfod ato ef, yr oedd rhyw ymwybyddiaeth ynnbsp;mhawb o�i gwmpas o�i ragoriaeth, a barai iddynt gilio ynnbsp;ol a�i osod ef ar y blaen. Na ddychryned y darllenyddnbsp;pan ddywedaf mai mantais mewn un ystyT ydyw ddarfodnbsp;i ddyn fod yn annuwiol iawn ar un tymmor o�i fywydnbsp;os caiff ar ol hyny grefydd wirioneddol. Onid ydyw ynbsp;rhan fwyaf o�r anghysur a�r ammheuon sydd yn blino.nbsp;dosbarth ll�osog o grefyddwyr, yn cyfodi nid yn gymamt:nbsp;oddiar ddiffyg crefydd, ond i raddau mawr oddiar was-tadrwydd eu bywyd, a�r anallu sydd ynddynt i gyfeinonbsp;yn �l at gyfnod y gwyddent eu bod yn annuwiol ac ynbsp;cawsant gyfnewidiad trwyadl a hollol yn eu cyflyrau a'u.nbsp;profiad? Anfynych y cyfarfyddir ag un fydd wedi ei.nbsp;ddwyn i fyny o�i ieuenctyd yn nghanoi pethau crefyddnbsp;nad ydyw yn teimlo anfantais am nad all gyfeirio atnbsp;ddydd neu awr y cymerodd y cyfnewidiad mawr Ie, acnbsp;nad ydyw ar brydiau yn ammheu yn fawr a ydyw yrnbsp;anian newydd ynddo o gwbl. Nid oes gan y dosbarthnbsp;bwn o grefyddwyr y �cynt� ac �yn awrquot; i�w cyferbynu.nbsp;Ac fel y inae manteision crefyddol yn cynnyddu, onidnbsp;ydyw y dosbarth hwn yn ll�osogi, a jicrwydd gobaithnbsp;a phrofiad uchel yn myned lailai? Nid ydwyf ynnbsp;sicrhau hyn, ond yn ei gynnyg fel awgrymiad i feddwfnbsp;am dano.

Ond nid felly yr oedd gyda Benjamin Prfs. Yr oedd y fath wahaniaeth rhwng y ddau gyfnod yn ei hanes efnbsp;ag sydd rhwng tywyllwch a goleuni, rhwng uffem a.

nefoedd, rhwng diafol a Duw. Anajnl y byddai Mr. Pugh yn cael cystal gwledd ag wrth glywed Benjamia'nbsp;Pr^ yn adrodd hanes bore ei oes, a�r tro mawr a gafoddnbsp;o dan weinidogaeth John Elias ; ac nid unwaith nanbsp;dengwaith y dywedodd wrthyf ar ol bod yn gwrandonbsp;yr adroddiadau hyn,�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

y � Wyddost ti be�? Dyna�r pryd mwya� blasus fydda� i yn ei gael, ydi clywed yr hen Fenja yn myn'd dros dipynnbsp;o�i hanes, er na bydda� i byth yn ei glywed o heb fyn�d inbsp;feddwl nad oes gen� i fy hun yr un grefydd. Mi gafoddnbsp;y dyn yna, wel di, dro mor rhyfedd a Saul o Tarsus bron.nbsp;Ac mi fydda� i�n meddwl hefo rhyw hen giants fel Saul anbsp;Benjamin yna y bydd hyd yn n�d y Brenin Mawr ynnbsp;gorfod dyfod allan hefo�i artillery. A ! hen eighty-poundernbsp;iawn oedd yr hen �Lias ! Yn wir, mi fydda� i�n clywed ynbsp;pregethwrs yma i gyd yn llefaru yn gl�n shoe ; ond waethnbsp;tewi; �does un o honyn� nhw yn ffit i ddal canwyll i�r hennbsp;Lias. Yr oedd o bob amser yn gwneyd i �ngwallt inbsp;sefyll yn syth bin 1 Gofyri di i Benjamin; y fo ddeudithnbsp;�i hanes o i ti.�

Er nad oedd Benjamin Pr^s y cawr y tybiai Mr. Puglt ei fod, yr oedd er hyny yn ^Vr rhyfedd, ac wedi profLnbsp;pethau mawr ynglygt;n a chrefydd. Pan argyhoeddwyd ef,.nbsp;gwnaeth bob ymdrech i ysgwyd ymaith yr argraffiadau, anbsp;gwingai fel Hew mewn magi, ac nis arbedodd unrhywnbsp;foddion i adfeddiannu y penrhyddid a fwynhai o�r blaen ;nbsp;ond bu ei holl ymdrechion yn ofer. YmgynnygiodJ o�rnbsp;diwedd yn aelod eglwysig, cafodd bob croesaw, a hynynbsp;yn benaf oddiar ei ofn, ac nid oddiar argyhoeddiad ei fod.nbsp;wedi cael tro. Yr oedd ar y swyddogion arswyd dyweydnbsp;gair garw wrtho rhag y buasent yn cael curfa ganddo;nbsp;ond nid oedd, erbyn hyn, fawr berygl o hyny, canys yrnbsp;Oedd efe weithian mor ddiniwed i�r golomen. Yr oeddnbsp;dymherau cryfion ac afrywiog, y rhai a arferentnbsp;ddangos eu hunain mewn ffurf y geilid ei alw 'yn gyurnbsp;odeiriogrwydd, erbyn hyn wedi eu toddi i lawr i fwyn-'nbsp;eidd-dra dwfn ac eang; a mynych yn ei hen ddyddiau,nbsp;y''rth edrych yn 61 at y cyfnod hwn ar ei_pes, y rhyfeddaL

gyda diolchgarwch at y cyfnewidiad, neu fel y galwai cf y peth, y greadigaeth newydd yn ei enaid; a thystiai penbsp;buasai pawb yn colli ffydd yn yr efengyl, a�r holl fyd ynnbsp;trol yn anffyddwyr, nad aliasai dim syflyd ei gfediniaethnbsp;ef yn anfeidrol allu gras y nefoedd. Gan ei fod yn vVr onbsp;synwyr cryf, ni byddai byth yn gwneyd arddangosiadnbsp;cyhoeddus o�i deimladau crefyddol; ond yn y dirgel,nbsp;mewn unigrwydd, byddai y rhai hyn yn orthrechol; acnbsp;yr oedd presennoldeb Duw a byd, yr ysbrydoedd ynnbsp;;^yso mor drwm arno ar adegau fel yr ofnai gyfodinbsp;oddiar ei liniau rhag taro ei ben yn y nenfwd sydd ynnbsp;gwahanu y byd presennol a�r byd tragywyddol. Arnbsp;brydiau eraill, byddai yn suddo i lawr, i lawr, i ddyfnder-au iselder ysbryd, nes y tybiai y buasai y diafl mwyaf hyfnbsp;yn ar�wydo ei ddilyn ! Drachefn deuai goleuni ar einbsp;gyflwr a barai iddo ddianc yn lladradaidd i'r mynyddoeddnbsp;l� jiiru/i quot;�^allan o olwg a chlywedigaeth pawb, 11e y gallai Mllwys einbsp;deimladau,mewn diolchgarwch a moliant Aeth 'tfwy 'yrnbsp;holl orchwyliaethau hyn yn anwybyddus i bawb ond i�rnbsp;Hwn sydd yn gwybod pobpeth, hyd nes y torw'yd ato gannbsp;Mr. Williams y gweinidog, i�r hwn yr agorodd ei fynwesnbsp;heb attal. Cafodd y fath gyfarwyddiadau a�r fath gyn^nbsp;irorthwy gan y gwr hwnw a barodd iddo ymglymu wrthonbsp;am ei oes. O ran cynneddfau naturiol nid oedd islawinbsp;Mr. Williams; ac nid oedd yn ddiffygiol o annibyniaethnbsp;meddwl a barn; ond er hyny anfynych yr ymgymerai agnbsp;unrh'yw beth o bwys heb ymgynghori ag ef.

Naturiol gan hyny oedd i Benjamin Prys, pan ddaeth i gredu fod yn hen bryd iddo feddwl am briodi, fyned atnbsp;Mr. Williams i ofyn ei gynghor. Yr oedd w'edi esgeulusonbsp;cymaint ar ei ddyledswydd tuag at y rhyw' d�g, ac w'edinbsp;gadael i�r amser fyned heibio mor bell, nes yr ydoeddnbsp;wedi ennill iddo ei hun er ys rhai blynyddau bellachnbsp;y teitl anrhydeddus, neu ynte dianr'nydeddus, o � hennbsp;lanc.� Ac fel aelodau yr urdd hono yn gyffredin, pannbsp;aeth efe i feddwl o ddifrif am wraig, ni fedrai yn ei'fywnbsp;osod ei galon ar neb ond un oedd flyiiyddau law'ernbsp;yn ieuengach nag ef, ac mewn llawer ystyr. yn hoUol

anghyfaddas iddo. Pan hysbysodd i Mr. Williams ar bwy yr oedd ei sereh wedi gorphwys, cafodd y giXrnbsp;parchedig drafFetth fawr i beidio chwerthin ; ond yr oeddnbsp;ganddo y fath barch i Benjamin Prj^s, a�r fath feddwl o�inbsp;farn, fel na chymerasai y byd a briwo ei deimladau gydanbsp;Phwnc mor bwysig. Lodes ieuanc wridgoch, yn tueddunbsp;braidd at fod yn dew, yn gweini gyda theulu cyfagos, acnbsp;Q�r enw Rebecca Jones, ond a elwid yn Becca, ydoeddnbsp;yr hon oedd wedi ennill ei sereh. Deallodd Mr. VVilliamsnbsp;yn fuan fod y quot;materquot; agos a bod wedi ei benderfyniinbsp;rhyngddynt cyn dyfod o hono i ofyn ei gynghor ef, ac mainbsp;ofer a fuasai iddo ei annog i feddwl am neb arall. Er nadnbsp;allai Mr. Williams beidio meddwl fod Benjamin wedinbsp;gwneyd camgymeriad yn ei ddewisiad, yr oedd yn gorfodnbsp;cydnabod fod yreneth, os nad yn brydferth, yn un olygusnbsp;a chynhesol o bryd, a rawy na�r cwbl, yn un grefyddol.

I dori yr hanes yn fyr, tr�dd hi allan yn un o�r gwrag-edd goreu yn y byd o ran glanweithdra, gweithgarwch, a Sereh tuag at ei g\Vr. A da i Benjamin Prjgt;s oedd hyny ;nbsp;oblegid cyn iddo ef eto fyned yn hen, analluogwyd ef yanbsp;hollol o herwydd afiechyd i ennill bywioliaeth; a bunbsp;��aid i Becca Pr^s droi i gadw ppbt^ i�w gynnal ef anbsp;bithau. Nid oedd neb yn gwybod sut y galluogwyd ynbsp;ddau �i godi�r gwynt� i gael y tf pobt^; ond gwyddidnbsp;fod Mr. Pugh a Benjamin yn gyfeillion mawr; ac yrnbsp;oedd y rhai ag oeddynt yn adnabod y gwr rhagorol hwnwnbsp;yn meddwl y gallent ddyfalu o ba le yr oedd yr nriaanbsp;^nghenrheidiol wedi dyfod.

Tua yr adeg yr wyf yn ysgrifenu yn ei gylch, gallesid. cerdded dwy Sir heb gyfarfod g-^r a gwraig mor annh�b-yggt; ac ar yr uh pryd mor hoff o�u gilydd, ag ydoeddnbsp;�Onjamin a Becca Prj^s. Yr oedd Benjamin Prfs ynnbsp;neh, yn deneu, yn boenus a methiantus, ac eto yn sirioi;nbsp;V� ddiolchgar, a dyoddefgar. Yr oedd Becca . yn!nbsp;anterth ei hiechyd, ac mor dew fel lie dylasai fod esgyrn!nbsp;P�gfain i'w canfod yn. ei phenelinoedd, nad oedd ondnbsp;yhau dyfnion, a�i dillad yn ��tio mor djrn am 'd^hi fe^nbsp;P^d^oedd yn bosibl dychymygu sut yr oedd_yn_galIu�

gwisgo a dadwisgo, ac yn peri i un ofni^yn barhaus gweled botymau ei g^n glanwaith yn neidio i ffwrddnbsp;bob mynyd. Ond er mor dda yr oedd Becca Pr5gt;s ynnbsp;edrych, yr oedd hi bob amser yn cwyno ac yn tybied einbsp;Jiunan yn salach ei byd na neb, ac yn ferthyres i bobnbsp;anhwyldeb ac afiechyd. Yr oedd Benjamin Prj^s bobnbsp;amser yn rhoi gair da i�w wraig, er na byddai efe bythnbsp;yn ei chanmawl uwchlaw ei haeddiant Yr oedd Becca,nbsp;hithau, yn wastad yn rhedeg ei gwr i lawr, ac ar yr unnbsp;pryd yn meddwl mai efe oedd y dyn goreu yn y byd.nbsp;Prif ddifyrwch Benjamin oedd darllen a myfyrio, anbsp;gwneyd ambell i ddernyn o farddoniaeth. Prif ddifyrwch Becca oedd gwneyd ei hunan yn druenus, a dyfeisionbsp;aihbell i broledigaeth. Yr oedd bywyd mewn gwirion-edd yn faich i Benjamin Prys, ond ni chlywai neb efnbsp;byth yn grwgnach. Yr oedd Becca Pr^s yn trin ynbsp;pObty, ac yn myned trwy ei holl lafur caled wrth foddnbsp;ei chalon; eithr gallesid meddwl wrth ei siarad ei bodnbsp;dan rhyw dynghedfen ofnadwy.

�Ac mi ddaeth�ch o�r diwedd, do?� ebe Becca wrth Mr. Pugh a minnau pan aethom un noswaith i edrychnbsp;am y par anghymharus. � Yr oeddwn i�n meddwl y�chnbsp;bod ch�i wedi�n anghofio ni�n Ian; a fydde fo ddim ynnbsp;rhyfedd dae pawb yn fy anghofio i; i edrych am hwn-yma yr ydach wedi dwad heno �rwy�n siwr, ac nid inbsp;edrach am dana iquot; gan roddi pwyslais mawr ar ynbsp;rhagenw. Gyda Haw, �hwnyma� y galwai Becca Pr^snbsp;ei g^Vr pan fyddai hi gartref, a �hwnacw� pan fyddainbsp;^ oddicartref.

�Ydach chi�n dechreu- tantro mewn mynyd, Becca Pr^s?� gofynai Mr. Pugh; �chware teg i ddyn gael einbsp;quot;wynt. Yr ydan ni�n y�ch gweled ch�i yn ddig�on ami;nbsp;ond chae ni byth wel�d Benjamin dae ni ddim yn dwadnbsp;yma. Yr ydach chi�n iach, ac yn gallu dwad i�r moddion;nbsp;ac y mae Benjamin yn wael ac yn y gornel; a pheth arall,nbsp;�un cnawd, un cnawd,� Becca bach. Wrth ddwad Lnbsp;edrach am Benjamin yr ydan ni yn dwad i edrach atnlnbsp;.idanoch chithe hefyd.�

Y fi yn iach, Mr. Pugh ? Os ydw i�n edrach yn symol, ac ddim yn cwyno, yr ydw i�n dyodde� mwy nagnbsp;a- ddylie neb. �Does neb yn gwybod be� ydw i yn inbsp;ddyodde�. �Does gen� i ddim amser i gwyno, Mr. Pugh,Jnbsp;echos yr ydw i wrthi, wrthi, o fore gwyn tan nos ynnbsp;^endio'ar hwnyma ac yn ceisio ennill tipyn o fywioliaeth,'nbsp;a�r cwbl heb ddiolch. O ran hyny, yr ydw ine ynnbsp;ddigon parod i fyn�d i�r gornel pan fynoch ch�i, ond ynbsp;mod i yn �eau ildio.��

�Ydyw, mae Becca, Mr. Pugh, yn cael llawer iawn o drafferth.hefo fi,� ebe ei phriod; �ac wn i ddim bethnbsp;fuasai wedi dyfod o honof oni buasai am dani hi; ondnbsp;fe fydd y drafferth i gyd drosodd yn bur fuan.�

�Be fase�n dwad o honoch ch�i, oeddech chi�n ddeyd, benjamin ? Wel, wedi llwgu y basech es' talwm; dynenbsp;fel base hi. On�d oedd Dr. Ellis ei hun yn deyd ar einbsp;�quot;'ir mai wedi marw y base fo oni bae mod i yn rhedegnbsp;�gt;c yn rasio i dendio arno fo o hyd, o hyd.�

� Wel, Becca bach,� ebe, Mr. Pugh; �mae yntau gweddio llawer drostoch chithe, ac mi geweh fyn�d i�rnbsp;nefoedd yn �i gysgod o yn y diwedd.�

� Os ca� i fyn�d i�r nefoedd, Mr. Pugh, yn �i gysgod o y ca� i fyn�d, achos dydw z�n cael dim hamdden i feddwlnbsp;am f�ened nag i ddarllen �y Mibl; ond am hwnyma ynbsp;mae y Bibl ar ei lin o fore tan nos; ac os aiff darllennbsp;y Bibl a rhwfun i�r nefoedd, mi aiff a hwnyma.�

�Rhaid i Becca a finnau, Mr. Pugh, gael gwell 'gysgod na nghysgod i i fyn�d i�r nefoedd; ac �yr wyf ynnbsp;gwan obeithio ei bod hi a finnau o dan y cysgod hwnwnbsp;ys llawer blwyddyn bellach.. Yr wyf yn teimlo fodnbsp;y nos yn fy nal yn ffast, Mr. Pugh; ond y mae genyfnbsp;hyder fod genyf Ie i droi i orphwyso. Ac mi fyddafnbsp;quot;'eithiau yn teimlo awydd mawr^am gael myn�d. Yr:nbsp;oeddwn yn meddwl neithiwyr fod y byd tragywyddolnbsp;fy sugno iddo ei hun. Yr oeddwn yn meddwl mainbsp;y cyfnewidiad maWr a barodd i mi lesmeirio, ac ynbsp;buaswn yn deffro yr ochr draw. Ond yma yr ydwyfnbsp;^to_am_ryw_hyd. Bydd yn dda genyf feddwl y caf

� l�, dyna ch�i eto yn son am farw,� ebe Becca Pr^s. � Dyne ydi�r �stori yma o hyd, Mr. Pugh; marw, a dyddnbsp;y farn, a thragywyddoldeb, a�r nefoedd, o fore tan nos.nbsp;Mae hyny�n burion mewn pregeth ne� mewn claddedig-aeth, ond mae eisio meddwl am fyw, a chael rhwbethnbsp;i fyw, ac nid son am farw o hyd. Be� bydawn i felly ?nbsp;Be� ddoe o�r pobty ? Pwy dale am y blawd a�r tanwydd,nbsp;a�r rhent, ynte, Mr. Pugh ?�

� Pawb at y peth a fo, Becca,� ebe Mr. Pugh. � Y pobty sydd yrw'an yn pwyso fwya� ar y�ch meddwl ch�i,nbsp;Becca, a phethe� byd tragywyddol ar feddwl Benjamin.�

� Nid felly chwaith, Mr. Pugh,� ebe Becca Prys; �ydach ch�i ddim yn meddwl �y mod fel pagan, byth ynnbsp;meddwl am fened? Na, yr ydw i�n meddwl mwy nag ynbsp;ddylie neb pan ga� i fynyd o amser; ond fydda� i ddimnbsp;3m son am hyny o hy.d o hyd fel hwnyma. Dyna neith-iwr diwaetha yn y byd ; mi feddylies i fwy na mwy am ynbsp;byd arall pan oedd Benjamin yn ffeintio, er, pan ddaethnbsp;o ato�i hun a dechre d�eyd rhw bennillion oedd o wedtnbsp;�neyd, i mi slipio i gysgu. A d�eyd y gwjr, �doeddwn inbsp;��'ddim yn �i d^t nhw. A be sy eisio g�neyd pennillion?nbsp;on�d dydi�r K�n Williams wedi g�neyd digon, mwy nag a.nbsp;ddysgwn ni byth ? �

�Wei, wel,� ebe Mr. Pugh, �mi wela-nad ydach ch�i ddim eisio cael madel hefo Benjamin, er yr holl drafferthnbsp;ydach chi�n gael hefo fo, Becca; ydach ch�i ? �

� �Madel hefo fo, Mr. Pugh; ddeydes i �rioed mo hyny eto,� ebe Becca; a thorodd allan i wylo yn hidl; ond arnbsp;hyn daeth rhywun at y drws i geisio forth, a sychoddnbsp;y wraig dda ei llygaid.

Yr oedd Benjamin Pr^s yn rhy wael i ni allu cael llawer o hono y noson hono; ond nid oedd Mr. Pugh ynnbsp;foddlawn i fyned adref heb iddo adrodd wrthym y pennillion yr oedd wedi eu hadrodd with Becca y noson.nbsp;gynt pan y �slipiodd i gysgu.� Ar ol llawer o grefu,nbsp;adroddodd hwynt i ni; a thystiai Mr. Pugh na chlywodi

Ei Phobl a�i Phethau.

erioed ddini byd yn �clyrau mor gl�n.� Dyna oedd syniad Mr. Pugh am farddoniaeth mai rhywbeth yanbsp;�clymuquot; ydoedd. Er, ysgatfydd, nad oedd llawer onbsp;deilyngdod barddonol yn y pennilHon, yr ydwyf yn eu.nbsp;dodi i lawr yma fel yr adroddwyd hwynt gan Benjamia

Oedd Becca Prys wedi dyfod ati ei hun yn lied dda ar Of gwpthu y dorth; ac wrth ffarwelio a hi wrth y drws,nbsp;p'^olais Mr. Pugh yn rhoi ei law yn ddirgelaidd yn einbsp;i^gell, ac yn rhoddi rhywbeth yn ei dwrn, a chlywais-Uhau yn dyweyd yn ddystaw, �Yn wir, Mr. Pugh, yrnbsp;y^Oh oin�n rhy dda wrthon nL�

y Dreflan:

UN bore, yn blygeiniol iawn, yr oedd prysurdeb rnwyl nag arferol i�w ganfod yn y Tyddyn Each, cartrefnbsp;dedwydd Noah Rees, ymha Ie y treuliasai ei holl fywyd,'nbsp;oddigerth yr adeg y bu yn yr Athrofa. Er mai tlodaiddinbsp;ac anenwog oedd yr annedd o ran ymddangosiad,^nbsp;meddai swyn digyffelyb bron iddo ef. Pan yr oedd efqnbsp;yn dwys ystyried y cwestiwn pa un a dderbyniai efe yr,nbsp;alwad i fugeilio eghvys y Dreflan ai p�idio, nid y lleia^nbsp;o�r dylanwadaa oedd yn peri iddo betruso ydoedd einbsp;hoffder angerddol at ei gartref a�i deulu. Mil a mvvynbsp;oedd ei adgofion o fore oes, y rhai oeddynt oil wedi eunbsp;cymhlethu a gwahanol wrthddrychau ei gartref, megys einbsp;dad a�i fam, yr anifeiliaid, yr adeiladau, y caeau, amp;c. Anbsp;phan ddaeth r feddwl o ddifrif am dori y cysylltiad anbsp;hwynt, teimlai ei fod wedi ei rybedu wrthynt bron yn an-nattodol. Yr oedd pob meddwl am ymadael a�i gartrefnbsp;yn actio fel udgorn adgyfodiad i ryw adgof a delweddnbsp;ddymunol y tybiasai eu bod wedi suddo i anghof er ysnbsp;llawer dydd Ond er y diwrnod cyntaf y derbynioddnbsp;oddiwrth Mr. Bevan y Ilythyr oedd yn cynnwys y caisnbsp;cryijwylledig, yr oedd yn ymwybodol fod rhyw ysbryd ynnbsp;ei ddilyn yn barhaus, ac yn sibrwd wrtho, �Dos,� Osnbsp;byddai ar adegau yn tueddu i anfon ateb nacaol, byddainbsp;yn clywed yr ysbryd yn dyweyd mewn llais cryfach,nbsp;� Dos.� Dichon mai ei ddychymyg ef ei hun oedd hynnbsp;igyd; ond pa fodd bynag, ufuddhau a wnaeth Noah inbsp;lais yr ysbryd; ac yr oedd y diwrnod wedi dyfod ar banbsp;un yr oedd i adael y Tyddyn Each, a hwylio tua�r Dreflannbsp;i ddechreu ar ei waith fel bugail.

* I�r darllenydd, gall yr amgylchiad hwn ymddangos yn rhy ddibwys i�w groniclo; ond nid felly yr ymddangosai inbsp;breswylwyr y Tyddyn Bach; a diammheu genyf i lawernbsp;un gychwyn i�� America heb iV teuluoedd_edry^h^ar^yr

amgylchiad mor bwysig o lawer ag yr edrychai teulu Noah Rees ar ei ymadawiad ef i ben arall ei Sir. 1nbsp;Cadwaladr Rees yr oedd pobpeth yn bwysig ag a fyddainbsp;yn dwyn cysylltiad a�i fab. Er nad ellid ar un cyfrifnbsp;ystyried yr hen ^r yn ddyn dwl, yr oedd Cadwaladr yn'nbsp;un hynod o syml a diniwed, ac o dymher hapus a bodd-iawn. Nid oedd neb a allai chwerthin mor galonog, nanbsp;neb y geilid yn gynt dynu deigryn o�i lygad. Pan fyddainbsp;yn ei dymher fwyaf afrywiog, y gair garwaf a glywid o�inbsp;enau a fyddai, � Diaist a mi.� Yr oedd cryn gyfateb-iaeth, geilid meddwl, rhwng ffurfiad ei gorflf a�i feddwl.nbsp;Crynder, fel yr oedd yn ymddangos, ydoedd y safonnbsp;oddiwrth ba un yr oedd y naill a�r Hall wedi ei gweithionbsp;allan. Yr oedd ei gorff yn y cyfanswm o hono yn gryn-nidd, ac felly hefyd yn ei ranau ; pen crwn, gwyneb crwn,nbsp;safn fechan gron, ysgwyddau crynion. Mewn gair, anamlnbsp;y geilid gweled dyn a chan Ileied o gonglau ynddo, acnbsp;nn ag oedd yn llenwi ei ddillad bol) modfedd mor gryno,nbsp;fel y Ileinw yr afal ei groen. Felly yr oedd ei feddwl:nbsp;yn fychan, ond yn grwn, heb un gongl gnyciog ynddo 11enbsp;y llechai rhagfarn neu ddrwgdeimlad. Meddyliai yr hennbsp;�'^r y byd o Noah; ac yr oedd rhai o�i gymydogionnbsp;dichellddrwg yn gwybod hyny yn dda; oblegid os byddainbsp;nrnynt eisieu benthyca arian gan Cadwaladr Rees, bydd-ent yn gyffredin yn rhagymadroddi i�r cais drwy ganmawlnbsp;Noah, a byddai y cynllun b�b amser yn llwyddo.

Er nad oedd yr hen frawd yn bwriadu, na�i amgylch-ladau yn caniatau y diwrnod hwnw, iddo fyned i hebrwng ei fab ddim pellach na�r llidiart, yr oedd efe er hyny wedinbsp;codi yn fore, a rhoi ei ddillad goreu ara dano, fel penbsp;lgt;nasai ar fedr myned i gyfarfod pregethu. Cerddai ynnbsp;frysiog o�r naill ystafell i�r Hall, safai yn aml, a throai ynnbsp;sydyn ar ei sawdl, megys pe buasai wedi cofio amnbsp;Tywbeth, ac yna dychwelai eilwaith yn waglaw. Gallesidnbsp;ineddwl ar yr olwg arno ei fod wedi gwneyd vymbreth o,nbsp;l'^�^�ith yngl)^n a�r parotoadau i ymadawiad ei fab, oblegid'nbsp;yr oedd y chwys yn ddafnau mawr crynion ar ei ben moeL]nbsp;'vnd.*,y ffaith oedd mai yr unig gynnorthwy. a wnaethT,

oedd dyfod o hyd i ddernyn o gortyn i nvymo y gist t� a gawsid gan Mr. Jones y shop, yn yr hon y paciai Noah einbsp;ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyfrau, a chogrdroi o gwmpas ei fab, a dyweyd lawer

gwaith focT'ganddo werth llawer o arian o lyfrau, a�i fod yn methu yn glir a gweled pa bryd y cai ef byth amsernbsp;i�w darllen.

I Hen wreigan ddigon synwyrol oedd Marged Rees, mam Noah, ond fod ynddi hithau y diffyg a welir yn rhynbsp;gyffredin mewn maraau na feddant ond un mab, sefnbsp;(nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meddwl gormod o hono. Yn ei chalon, yr oedd hi yn

casau y fugeiliaeth am yr unig reswm ei bod yn ei di-feddiannu o�i mab. Er na ddywedasai ddim yn erbyn i Noah fyned i�r Dreflan, mynych y gofynodd iddi hi einbsp;hun, Pahara nad e)lid cario yr achos ymlaen yr un fathnbsp;ag er ystalm? Y dyddiau goreu a welodd hi ar grefyddnbsp;oeddynt pan fyddai pregethwr yn cychwyn i�w gyhoedd-iad ar gefn merlen ar nos Sadwrn neu fore Sul, ac ynnbsp;dychwel at ei deulu y;i gynnar fore Llun, oddigerth pannbsp;fyddai yn myned ar daith am wythnos. Ond yrA'annbsp;dyma ddynion ieuainc yn cael eu sefydlu yn nghanolnbsp;��stroniaid,� i gad eu trin a�u trosi fel y g^vdai yr eglwysinbsp;yn dda. Nid oedd hi, nac oedd ddim, yn credu mewnnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peth felly. Yr oedd digon o Ie, yn ei meddwl hi, i ddyn

wneyd daioni yn ei gartref; ac os o�dd ar bob'1 eisien pregethwr at eu galwad ganol yr wythnos, paham nanbsp;chodent bregethwyr o�u plith eu hunain ? Ond yr oeddnbsp;Marged yn gorfod cydnabod fod Noah yn deal! einbsp;Fibl yn well na hi; ac felly ni ddywedaf hi ddim ynnbsp;erbyn iddo fyned i�r Dreflan os hyny oedd oreu yn einbsp;feddwl ef.

Os nad ymhellach nag i�r pen arall i�r Sir yr �edd Noah yn myned, eto yr oedd ei ymadawiad mor brofedigaethusnbsp;i�w fam a phe buasai efe yn myned i ben arall y byd; acnbsp;'er ei bod hi yn ceisio cadw gwyneb llawen yn ngwydd einbsp;mab, toddai ei chalon yn Ilymaid o�i mewn; a pha ryfeddnbsp;os gwnaeth esgiis lawer gwaith i ailagor y box oedd ynjnbsp;cynnwys ei ddillad, a�i chwalu i�w waelod, er mwyn cael;nbsp;�hoi ei phen_i mewn ynddo i wylo tipyn lle_nad. alla�

Noah ei gweled, sereh mor ofalus oedd hi rhag iV ddillad fod yn damp ? Yr oedd yr hen fam dda wedi parotoinbsp;boreufwyd rhagorol j ond, rhyfedd ! nid allai un o honyntnbsp;Prin gyffwrdd Sg ef. Yr oedd hyd yn nod Cadwaladrnbsp;Rees, yr hwn a arferai ymffrostio lod ei ystymog mornbsp;iach fel y gallai fwyta � pene�r pryfed,� heddyw wedi collinbsp;ei archwaeth yn lan, ac yn protestio mai wedi codi yn Sfti' -�'hy fore yr oedd. Priodolai y fam a�r mab �u diffygnbsp;archwaeth i bobpeth ond i�r gwir achos o hono; ac hydnbsp;yn n.6d pan gafodd Ted, yr hogyri oedd i hebrwng Noahnbsp;i�r orsaf, gyfleusdra i ddangos ei allupedd wrth y bwrdd,nbsp;ni bu yntau erioed mor amddifad o�i ddawn arferol yn ynbsp;ffordd hono. Yr oedd Ted, with barotoi a glanhau Jnbsp;ferlen gogyfer S,�r siwrne, wedi siarad cymaint wrthi amnbsp;yrnadawiad ei meistr, nes y credai o�r diwedd yn ei galonnbsp;ei bod hi yn deall pob gair a ddywedai; a thystiai ar olnbsp;byn na welodd efe Ffan erioed cyn y bore hwnw ynnbsp;gwrthod ei f�ed, a�i fod yn sier ei fod wedi gweled deigrynnbsp;yn ei Ilygad. Buasai Magws y forwyn yn teimlo yn fwynbsp;tawel o lawer yn ngwyneb yrnadawiad Noah oni buasai einbsp;bod wedi clywed y ceiliog yn canu ddeuddeg o�r gloch ynbsp;noson hono. Nid oedd yn dewis i neb feddwf ei bod ynnbsp;nfergoelus; ond ni fu clywed y ceiliog yn canu ar y fathnbsp;garaamser erioed yn arwydd dda i neb; ac mi fuasai ynnbsp;quot;'ell ganddi na llawer pe buasai hi heb ei glywed, oblegidnbsp;na chysgodd hi winciad ar ol hyny.

Yr oedd Cadwaladr Rees wedi parot�i yn ei feddwl iatli o anerchiad neu gynghor i�w fab; a bwriadai ei dra-ddodi iddo cyn breewast; ond oedodd y peth hyd adegnbsp;y pryd bwyta. Ond pan ddaeth yr adeg hond, meddyl-lodd mai ar ol y boreufwyd y buasai oreu ei ddyweyd.

^r oedd Noah yn y market-cari^ a Ted wrth ei ochr yn batod i gychwyn, a�r cynghor eto heb ei draddodi; anbsp;nieddyliodd yr hen dad gonest mai hwn oedd yr unignbsp;gyfleusdra; ac wedi rhoddi un pesychiad, dechreuodd�

Wel, �y ngwas iquot;�ond meth�dd a dyweyd un gair frail. Daeth rhywbet�n i�w wddf a barodd iddo ysgwyd

yn ei ymddygiad gan Margaret Rees. Eisteddodd y ddau, un o bobtu�r tan, gan edrych yn syn i�r twll Iludwnbsp;yn nghanol dystawrwydd poenus, cyffelyb i�r gosteg anbsp;deitnlir pan fydd un ar ei ben ei hun mewn ystafell a�rnbsp;awrlais wyth niwrnod wedi sefyll yn sydyn, neu gyffelybnbsp;i�r dystawrwydd a deimlir pan fyddo un yn unig mewnnbsp;ystafell 11e bydd cyfaill neu berthynas newydd farw. Ynnbsp;y man, cyfododd Cadwaladr yn sydyn ar ei draed a dy-wedodd, � Diaist, rhaid i mi fyn�d i newid 'y nillad, anbsp;meddwl am ddechre gwneyd rhwbeth.�

Yr oedd y cerbyd oedd yn cludo Noah a�i gydymaith yn teithio yn gyflym , ac yn nghanol trwst yr olwynionnbsp;clustfeiniai Noah am lais yr ysbryd yn dywedyd wrthonbsp;�Dos;� ond ni chlywa� efe ef yn dyweyd dim. Yn ynbsp;man dychymygai glywed yr ysbryd yn dyweyd rhywbeth,nbsp;ond nid � Dos� a ddywedai.

� Noah Rees, dyma ti wedi gadael y cartref dedwyddaf ar y ddaear, cartref na weli ei fath byth mwy. Gadewa�stnbsp;dad a mam a fuasent yn foddlawn i roddi eu bywyd inbsp;lawr yn hytrach nag i flewyn o�th ben gael ei niweidio�nbsp;tad a raam ag y gellir sicrhau am danynt mai un onbsp;aracamon penaf eu bywyd oedd dy wneyd di yn hapus anbsp;chomfforddus. Gadewa�st Tom y gwas^ yr hwn a ddysg-aist 1 ganu bass, a�r hwn hefyd yr oedd dy ddymuniad ynnbsp;prchymyn iddo, ac nad oedd dim yn ormod ganddo einbsp;wneyd i ti, yr hwn sydd y fynyd h�n yn yr ystabl ynnbsp;gorwedd yn y gwellt, ac yn wylo ei orqu glas o herwyddnbsp;dy golli. Gadewa�st Magws, yr hon o herwydd dynbsp;garedigrwydd tuag ati, a ystyriai yn fraint cael glanhaunbsp;dy esgidiau. Dyna Ted sydd wrth dy ochr, yr hwnnbsp;a ddysgaist i ddarllen ac.i ganu; onid ai efe ttwy y tannbsp;a�r dwfi er dy fwyn ? Pa sawl gwaith, pan oeddit ti ynnbsp;hir yn dychwelyd o dy gyhoeddiad nos Sabboth, y bu ynbsp;tri yn crefu ar dy fam am gael aros i fyny nes y deuitnbsp;adref, er mwyn iddynt gael gweled dy wyneb, a chaelnbsp;canu t�n cyn myned i orphwys? Oni wn�st Tom a Tednbsp;yn frodyr, a Magws yn chwaer i ti? ac oni wn�st tinbsp;y Tyddyn Each yn baradwys o rail hapusrwydd? ..Qa-d-

ewaist y cwbl ar ol, ond ei hapusrwydd; cymeraist hwnw gyda thi. Yr oeddit yn ddefnyddiol yn dy gartref, anbsp;phawb yno yn hoff o honot. Gadewaist y cwbl ar ol;nbsp;ac er mwyn beth ? Er mwvn bod yn fugail yn y Dreflannbsp;�er mwyn cael dy alltudio 1 ystafell fechan i fyw y rhargt;nbsp;fwyaf o�th amser ar dy ben dy hun�ef mwyn mynednbsp;o dan faich mawr c gyfnfoldeb a phryder�er mwyn i tinbsp;orfod gofyn i dy lett^wraig am bobpeth y bydd arnatnbsp;anghen am dano, yr hyn yr oedd dy fam gartref ynnbsp;gofalu am dano heb i ti feddwl na dychyrnygu dim 3'n einbsp;gylch�er mwyn 1 ti gael dy hunan mewn sefyllfa agnbsp;y bydd rhai yn dysgwyl i ti allu gwneyd pobpeth, a'inbsp;vvneyd yn berffaith, ac y byddi yn syrthio yn enbyd ynnbsp;eu golwg os naa elli ei wneyd�er niwyn i ti fod yn n�dnbsp;i saethau gwenwynig a geiriau bryntion prolfeswyr di-gretydd ac aflednais�ac er mwyn deugain punt yn ynbsp;flwyddyn!�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

� Aros, Ted,� ebe Noah yn sydyn, � pa faint o ffordd ydym oddicartref?quot;

�Pedair milldir, syr,quot; ebe Ted; �mae Elan yn myn�d yn iawn, yn ol wyth milldir yr awr.quot;

� Ond, Ted, dydi o ddim yn dyweyd � Dos,�quot; ebe Noah yn' absennol ei feddwl.

� 0, nid wyt ti yn deall, Ted. Gad i�r ferlen gerdded yn araf deg am dipyn.quot;

Nid oedd yr olwynion yn gwneyd trwst, ac ni chlywat Noah yr ysbryd yn dyweyd dim. Yr oedd y geiriau arnbsp;wefusau Noah Rees, ac yr oedd ar roddi y gorchymyn inbsp;Ted droi yn ol tua chartref, pryd y dychyraygodd glywednbsp;llais yr ysbryd yn dyweyd yn eglur. �Paid,� a dim

Yr oedd y cerbyd yn myned yn ddystaw ac araf deg, a r awenau yn gorwedd yn llac ar gein y ferlen, pryd ynbsp;sylwodd Noah fod Ted yn edrych i�w wyneb yn bryderusnbsp;a- dychrynedig, ac y dywedodd wrth yr hogyn, � Gyr ym-iaen.� Yn y foment )rr oedd traed bach a Jieinyf Ffannbsp;fywiog yn chware pedwarav/d ar y ffordd galed, a swa

yT olwynion yn ffurfio math o gyfeiliant i�r gerddoriaeth ; 3C yii fuan yr oedd Noah wedi syrthio i ddwfn fyfyrdodnbsp;drachefn. Yn ebrwydd clywai lais yr ysbryd yn adroddnbsp;y gair croesawus,

� Dos, dos ! Mae maes eang o ddefnyddioldeb o dy fiaen. Nid hapiisrwydd a ddylai fod n�d ac amcan g^vrnbsp;Duw, ond dyledswydd a defnyddiold�b. Cei lawer onbsp;brofedigaethau; ond ni pherffeithir dithau mwy na dynbsp;Feistr namyn trwy ddyoddefiadau. Gofala am gadwnbsp;-cydwybod bur, a chymeradn7ir di gan y rhai y mae eunbsp;cymeradwyaeth yn werth i ti ei gael, a chan yr Hwn ynbsp;niae ei gymeradwyaeth yn cynnwys pob daioni. Dywednbsp;y gwir sereh i ti gael dy groeshoelio, gan gofio y bydd i�rnbsp;gwir dy adgyfodi i fyvvyd uvvchlaw malais dy elynionnbsp;penaf. Os trywenir di yn dy ystlys gan ryw gasddyn,nbsp;gwel na ddaw allan ond dwfr a givaed. Na ddywed,nbsp;Lly^ad am lygad, a dant am ddant. O bosibl y ceinbsp;frodyr na byddant yn credu ynot; ond gofala ar fodnbsp;genyt Dad fydd yn rhoi tystiolaeth o�i foddlonrwydd ynotnbsp;yn ngwydd y byd. Nid dy amgylchiadau fydd yn cyfan-soddi dy hapusrwydd, ond yr hyn a fyddi di dy hun.nbsp;Llafuria, myfyria, a gweddia; a thi a gei dad a mam, anbsp;brodyr a chw�orydd, a yralynant wrthyt hyd farw. Osnbsp;byw yn ddioglyd a diofal a wnei ��

� Meistr,� ebe Ted, vvrth ei weled yn aros yn llonydd yn y cerbyd; � ydach chi ddim yn gwybod y�n bod ni ynnbsp;y station t �

�� Na, wedi bod yn gwrando un yr ydwyf, Ted,� oedd r ateb. Edrychodd yr hogyn arno yn synedig.

Wedi gwneyd ei gelfi yn ddiogel, a thynu ei law lawer gwaith trwy fwng yT�rlen, a�i phatio ar ei hysgwydd ynnbsp;serchog, ac wedi ysgwyd Ilaw yn gynhes a�r bachgen,'nbsp;a rhcddi rhywbeth iddo i gofio am dano, yr oedd Noahnbsp;Rees ymhen ychydig fynydau yn chwyrnellu ymaith yn ynbsp;gerbydres tua�r Dreflan. Er fod y tr�n yn gwneyd trwstnbsp;enbyd, Noah yn dra ebrwydd a syrthiodd i gysgu..

'Breuddwydiai ei fod wedi cyrhaeddyd pen ei daith, ac fod Mr. Jeremiah Jenkins yno yn ei gyfarfod, ac ynnbsp;gofyn iddo yn chwerw, pa beth oedd efe yn ei geisionbsp;yno�y gallent hwy wneyd hebddo yn burion. Deffr�ddnbsp;niewn t�imladau cyffrous, a chafodd fod ei freuddwydnbsp;inewn rhan yn wir. Yr oedd wedi cyrhaedd pen einbsp;siwrneu, ac yr oedd yno un yn ei ddysgwyl. Ond nidnbsp;Jeremiah oedd efe. Gwisgai y g*r hwn gob a llodraunbsp;duon, a gwasgod wen, a het wel�l; a gallai y dyn dylafnbsp;gasghi oddiwrth ei wyneb ei fod yn un o�r dynion tirionafnbsp;yn y byd. Nid oedd efe aragen na�n hen g3-dnabodnbsp;Mr. Pugh. Ckn gynted ag y canfyddodd efe Noahnbsp;'Rees, yniaflodd ynddo a'i ddwy law, gan ei groesawu ynnbsp;Wresog; ac wedi rhoi gofal ei bethau i�r gwas, efe a�inbsp;cymerodd yn ei fraich, ac a�i harweiniodd i�w dy ei hun.nbsp;'ii'r oedd yn wir falch ganddo gael Noah Rees i�rnbsp;Dreflan; ac yr oedd y wmc: ddeallgar a roddai ar bawbnbsp;*�u cyfarfyddent cystal a dyweyd, � Dyma i ch�i be� synbsp;.gyn�on ni ! �

i drigolion y Dreflan yn unig y bwriadaswn yr hanes hwn, ni buasai anghenrheidrwydd arnafnbsp;ddyweyd ymha Ie y saif y White Horse; ond gan fynbsp;mod yn gwenieithio i mi fy hunan fod cylch fy narllen-quot;�yr dipjm yn eangach, fe allai y cyd-ddygir a mi yn rhoinbsp;desgrifiad byr o�r ty a�i amgylchiadau. Nid am fy modnbsp;yn meddwl y cynnyrcha y desgrifiad unrhyw awydd yn ynbsp;dyeithr-ddyn a ddygwyddo ddyfod o fewn ein pyrth amnbsp;fvriA,-- j lettj^a i�r White Horse mwy nag y cynnyrchai

end er mwyn hysbysu y dyeithisddyn fod y fath Ie yn ein Treffan, a�i gyfanvyddo pa Ie y mae os dygwydd iddonbsp;deimlo cywreingarweh am ei weled.

Tybiwn fod yr ymwelydd a�n Treffan wedi disgyn yn yr orsaf, ac wedi iddo brynu newyddiadur gan yr hogynnbsp;sydd bron a�i fyddaru, a gwrthod prynu box o fusees gannbsp;yr hogyn arall�os bydd iddo ddilyn y ll�aws o�i gydyni-�welwyr, daw yn unionsyth i�r groes, sef canol y Dreflan.nbsp;Yn y fan hon, bydded iddo droi ar y Ilaw ddehau i fynynbsp;y brif heol, a chaiff weled mai y faelfa gyntaf yr a heibionbsp;iddo fydd un Meistri Puff amp; Bluster; a rhag iddo wneydnbsp;camgytneriad, edryched i�r ffenestri a chaiff weled papyr-au mawrion, a llythyrenau breision arnynt, lie y dywednbsp;y boneddigion eu bod newydd fod yn Manchester, acnbsp;wedi prynu miloedd o hetiau, miloedd o foneti, miloeddnbsp;o ddamau o frethynau, amp;c., a�u bod gydag aberth mavvrnbsp;er mwyn y cyhoedd yn awr yn eu gwerthu am bannernbsp;y prisiau arferol, yr hyn, wrth gwrs, sydd i gyd heb fodnbsp;yn ol y gwir yn fanwL Yn nesaf daw at faelfa Mr.nbsp;Rogers; ac os na fydd cwsmeriaid i fewn, edryched trwynbsp;y flfenestr a chaiff weled John Aelod Jones, a�i ddwylawnbsp;�yn ei logellau yn edrych yn drist a syn ar y counter, acnbsp;yn galaru am y canjgymeriad a wnaeth wrth ddewis yrnbsp;alwedigaeth frethynol yn lie bod yn Llundain yn ysgrif-enu i rai o�r chwarterolion. Ni bydd 11awer o berygl i'rnbsp;ymwelydd aros yn hir wrth shop Michael Flanegan,nbsp;gwerthwr pytatws, oranges, a phob math o bysgod, os nanbsp;bydd iddo roddi ei gadach poced am ei ffroenau. Fellynbsp;daw yn nesaf at shop barbwr, a chlamp o bolyn lliwiedig quot;nbsp;uwch ben y drws; ac os bydd yr ymwelydd mor an-wybodus a mi, dymunai gael gwybod paham y dynodirnbsp;t^p eilliwr bob amser k pholyn ? Os edrycha i fienestrnbsp;y faelfa hon, ni w�l efe yno ddim ond rhanau o walltnbsp;o amryw liwiau, ac yn ymddangos mor hen a llygredig.nbsp;fel y penderfyna yr edrychydd ar unwaith fod y rhainbsp;a iiiont yn ei berchenogi un tro wedi pydru er ys llawernbsp;blwyddyn; ac os dygwydd i�r ymwelydd fod yn benfoel,nbsp;ac iddo fod o�r un feddwl a mi, bydd yn well ganddo

aros yn benfoel byth nag anurddo ei hun a gwallt dyn arall nas g'Vyr yn y byd mawr pwy na pha beth ydoedd,nbsp;pa un ai gmyw ai benyw, llofrudd ai sant, nac ymhanbsp;fynwent y mae ei Iwch yn awr yn gorwedd.

Wedi i�r ymvvelydd fyned heibia i amryw dafarndai a thai preifat, daw at s/ii?p yr hen Ann Williams. Byddednbsp;iddo sefyll yma, oblegid yn y faelfa hon y dygir ymlaennbsp;y fasnach onestaf yn y Dreflan. Nid oes gan yr hennbsp;chwaer lawer ar ei helw; a gallai un dybied y medrainbsp;efe brynu ei holl r/�C/i in trade am ychydig sylltau. Maenbsp;papyr ysgwar wedi ei binio wrth y Hen goch tu cefn i�rnbsp;ffenestr, a�r ddwy linell gyntaf o bosibl a ddysgodd yrnbsp;ymvvelydd o farddoniaeth Seisonig wedi eu hargraffanbsp;arno, sef,�

y rhai a ddynodant nodwedd arbenicaf y fasnach. Mae yr argraff yn annhaclus, er iddo gymeryd dwy nosvvailhnbsp;i�r hen Ann i�w ddwyn i�w sefyllfa bresennol. Cydna-byddir mai table beer Ann ydyw y goreu yn y Dreflan, acnbsp;nid ydyw Bass amp; Co. yn meddwl mwy o�u cymysgeddnbsp;nag y mae Ann yn ei feddwl o�inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dyfais i wneyd ei diodnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ddirwestol. Er, fel y dywedwyd, nbsp;nbsp;nbsp;mai hwn ydyw asgwni/r^*'*'|�*^�^�'^|

cefn ei niasnach, ceir yn ei shop hi bethau eraill, megys penwa�ig cochion, ac amryw felusion, yn gyfleth, Indianbsp;JLoek, ac felly yn y blaen;. y rhai diweddaf a wnaethantnbsp;i'm dannedd redeg filoedd o weithiau yn nhymmor fynbsp;niachgendod. Yr ydwyf yn credu fy mod yn mynegunbsp;teimladau ugeiniau o�m cyfoedion pan ddywedaf fodnbsp;genyf barchedigaeth dwfn i�r hennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wreigan onest a char-

henw mewn print, yr hyu yr ydwyf yn lied sier na fa priced o�r blaen, tra y mae�r cysodydd wrthi yrr feunydd-lol gydag enwau eraill annhraethol Ilai teilwng. Pannbsp;oeddwn yn yr ysgol, a�r papyr yn llawer drutach nagnbsp;ydyw yn awr, a�r newyddiadur yn foeth y boneddwr, ynbsp;fatn ddiwrnod liapus oedd hwnw pan fyddwn wedi llenwi

Y copy-book I Fel y byddwn yn rhedeg ag ef i shop yr hen Ann i�w werthu am bapyraid o gyfleth ! O ddydd-iau hapus na ddychwelant byth rawy ! Bydd fyw byth,nbsp;yr hen Ann ' Ti a vvasgeraist yn ystod dy fywyd fwy onbsp;wir bleser gyda'th gyfleth, a�th India Rock, na neraawr inbsp;un a adwaenwn ! Os bydd gan yr ymwelydd geiniog ynbsp;gall ei hebgor, bydded iddo batronisio yr hen wreigannbsp;dda, oblegid y mae hi, at ei rhinweddau eraill, yn Feth-odist zelog Gwthied yr ymwelydd yr banner drws, neunbsp;fel y galwem ni y bechgyn ef, yr hector, yn agored, anbsp;bydd y gloch sydd ar ffurf blodeuyn gogwyddedig ac ynnbsp;gysylltiedig Sg ef, yn sier o ganu, ac raewn atebiad i�wnbsp;gwyg, daw i r golwg o�r ystafell gefn hen wraig lanwa�thnbsp;a pharclnis yn gwisgo pais a bedgwn, a chap quicknbsp;gwyn mawr yn gylch am ei gwyneb, ac yn edrych ynnbsp;siriol drwy ei hyspectol felen, ac os bydd yr ymwelyddnbsp;yn dewis, caiff heblaw swm da o gyfleth am ei geiniog,nbsp;ymgom ddifyr ac adeiladol; ac na fydded iddo deimlonbsp;yn glwyfedig os nad ydyw y gath braf ac amryliw a welnbsp;yn eistedd gan banner cysgu ar un pen i�r counter ynnbsp;cymeryd sylw o hono, oblegid felly yr ymddyga hi atnbsp;bawb yn ddieithriad.

Gan fod shop Ann Williajns yn gymhwys ar gongl heol, bydded i�r ymwelydd eto droi ar y Haw ddehau,nbsp;a daw I ystr^d gul a budr, cwbl anghofiedig gan y Bwrddnbsp;Lleol, oddigerth ar adeg hel y dreth. Wedi iddo fynednbsp;beibio i amryw o dai y bydd ynddo beth petrusder a oesnbsp;preswylwyr ynddynt ai peidio, caiff weled t^ ychydig ynnbsp;fwy golygus. Uwch ben drws y t^^ hwn, y mae sign ar yrnbsp;hon y mae yn amlwg y bu rhywun yn ceisio tynu Hunnbsp;ceffyl, ond yr hwn sydd mor anystwyth yr olwg arno, a�inbsp;amlinellau mor llym, fel y penderfyna yr edrychydd einbsp;fod rywdro wedi rhewi yn yr hin, neu ynte mai y cynllunnbsp;oedd gan yr arlunydd o�i flaen wrth ei baentio oeddnbsp;ceffyl pren un o�i blant Digon ydyw dyweyd mai y Xdjnbsp;hwn ydyw y White Horse; ac os canfyddii g\vT corffolnbsp;yn pwyso ar yr ystlyshost, ac yn ymddangos fel pe nanbsp;byddai yn orhoff o waith, a�i ddillad yn rhy fveham iddo.

ac wedi'gweled gwell dyddiau, a'i dra-yn mor goch a dysglaer fel y tybid y gallai un danio ei bibell ynddo,nbsp;gall yr ymwelydd gymeryd ei Iw mai y dynsawd hwnnbsp;ydyw g^Vr y tj'. Wedi dyweyd cymaint a hyn, yr ydwyfnbsp;yn teimlo mai nid arnaf fi y bydd y bai os metha yrnbsp;ymwelydd a dyfod o hyd i�r Whitt Horse.

Yr oedd y flwyddyn i8� yn tynu at ei diwedd, ac er fod rhai wythnosau rhyngddi a�r Nadolig, yr oedd yr hinnbsp;yn anarferol o oer, a�r gwynt mor erwin a miniog, fel ag inbsp;beri i lawer feddwl ein bod yn myned i gael gauaf cynnarnbsp;a chaled. Ond nid oedd pryder ar feddwl neb y gwelidnbsp;tlodi a chyfyngder y gauaf hwnw; ac nid oedd gerwindernbsp;yr hin ond yn peri i bobl wisgo ychwaneg o ddillad,nbsp;chwythu ar eu bysedd, a cherdded yn fwy prysur.nbsp;Ychydig a welid yn cardota, a Ilai o lawer allan o waithnbsp;os na byddent yn rhy ddiog i weithio. Yr oedd y Llyw-odraeth oedd mewn awdurdod ar y pryd yn dyf�is�Q rhywnbsp;Welliannau yn barhius, ac yn tywallt olew yn feunyddiolnbsp;ar olwynion masnach, a�r wlad yn llwyddo, a digonedd onbsp;�Waith ac o ymborth i�w gael ymhob cymydogaeth a chwm.nbsp;Ar ddyddiau marchnad, byddai ystrydoedd y Dreflannbsp;Wedi eu gorlenwi i phobl heb brin wyneb prudd i�w ganfodnbsp;yn eu plith. Gwelid gwragedd gweithwyr cyffredin ynnbsp;ttethu bron a chario eu basgedi gartref gan faint eunbsp;beichiau, a llawer o honynt yn gorfod cael help cerbydaunbsp;1 w cludo. Ar nos Sadwrn, o�r braidd y gallai y siopwyrnbsp;gau eu masnachdai cyn bore Sul, heb son am gyfrif yrnbsp;arian.

Eithr y dosbarth oedd yn gloddesta mwyaf ar y llwyddiant oedd y gl�wyr. Ennillai y torwyr o ddwy buntnbsp;a deg swllt i dair punt yr wythnos, a rhai ychwaneg nanbsp;hyny. Yr oedd y gweithfeydd yn � myn�d� mor dda felnbsp;yr oedd yn anmhosibl bron gael dyn i aros gydagnbsp;amaethwr am bris yn y. byd. Yr oedd y � gweithiwr� a�rnbsp;, dosbarth gweithiolquot; yn dermau mor gysegredig fel nanbsp;�ejddiai undyn ddywedyd gaif anmharchus am danyntnbsp;heb dynu cannoedd o bobl yn ei ben, ac hyd yn n�dnbsp;beryglu ei fywyd. Llogid dynion oeddynt yn gofalu.

mwy am gj'flogau mawrion iddynt eu hunain rag am wir les y gweithiwr, i fyned o amgylch y wlad i areithio ac inbsp;ffurfio cymdeithasau i amddiffyn iawnderau y gweithwyr,nbsp;Tieu, mewn geiriau eraill, i�w galluogi i sefyll allan osnbsp;sonid am ostwng y cyflogau. Os meiddiai goruchwyliwrnbsp;arfer ychydig o�i awdurdod, a myned yn groes i feddyliaunbsp;y gvi'eithwyr, byddai yn cael ei redeg o�r wlad, a da os cainbsp;fyned ymaith yn groeniach. Yr oedd holl amser y meistrnbsp;yn cael ei gymeryd i fyny i ddyfeisio pa fodd y gallainbsp;ddal y ddysgl yn wastad gyda�i gyflogddynion; ac er iddonbsp;wneyd ei oreu yn y ffordd hon, byddai yn aml yn eunbsp;gweled yn hel eu � pige � at eu gilydd, ac yn hwylio tuanbsp;gweithfa arall, ymha Ie y byddent yn cael derbyniad croes-awus. Yr oedd y llwyddiant mor fawr, a Rhagluniaethnbsp;yn tywallt cymaint o�i bendithion, fel yr oedd y dosbarthnbsp;iselaf o�r glowyr bron wedi colli arnynt eu hunain. Ond,nbsp;o drugaredd, yr oedd y dosbarth mwyaf deallgar onbsp;honynt, yn enwedig y dosbarth crefyddol, yn rhagwelednbsp;rad oedd yn bosibl i�r llwyddiant digyffelyb hwn barhaunbsp;yn hir, ac yn darpar ar gyfer diwrnod gwlawog�ynnbsp;adeiladu tai iddynt eu hunain, ac yn cynnilo eu hennillionnbsp;yn yr ariandy, Adeiledid capelau drudfawr mewnnbsp;lleoedd gwledig, 11e nad oedd ond gweithwyr yn unig ynnbsp;trigiannu; a thelid am danynt mewn amser byr, trwynbsp;roddion tywysogaidd y preswylwyr.

Ond, ysywaeth, gwariai y mwyafrif o�r gl�wyr truain y rhan fwyaf o�u hennillion caled yn y dafarn. Gwir nadnbsp;oeddynt yn ol o ddim mewn ymborth; ond wedi talunbsp;Ilyfr y shop, ni byddent yn esmwyth nes tywallt y gwedd-ill i goffrau y tafarnwi. Yr oedd y gweddill hwn mornbsp;�fawr ar ddiwrnod y tal fel y byddai yn cymeryd iddyntnbsp;nos Sadwrn, y Sul, a�r dydd Llun canlynol i�w wario; acnbsp;wedi hyn nid oedd dim i�w wneyd ond ail ddechrenbsp;gweithio fore Mawrth hyd ddiwrnod y tSl canlynol.nbsp;lt;jwnai y tafarnwyr gynauaf o honi. Mewn 11e gwledig,nbsp;heb fod ymhell o�r Dreflan, lie yr oedd dau neu dri onbsp;weithf�ydd glo, gallai un heb fod yn gryf iawn daflu caregnbsp;dros saith o dafarnau, a phob un o honynt yn gwneyd

Ei Phobl a'i Pkeihau.

'inasnach ragorol. Ymhiith y rhai a dderbyriio3d fwyaf o arian ffyliaid, safai y IVhiie Horse yn uchel. Yr oedcL-amryw bethau ag oedd yn rhoddi cyfrif am hyn: yn unfnbsp;peth, yr oedd ei sefyllfa neillduedig yn cyfarfod �. dyraun^nbsp;iadau ei fynychwyr; peth arall, yr oedd ei berchenog ynnbsp;astudio yn fanwl thwaeth ei gwsmeriaid; ac nid y rhes-wm Ileiaf ag oedd yn rhoddi cyfrif hm ei boblogrwyddnbsp;oedd, fod fie i�w gael os dygwyddai i boced cwsmer cysonnbsp;fod yn wag.

Yr oedd y tywydd yn oer, fel y dywedwyd, a�r gwynt yn chwibianu yn rhigolau y ffenestri, ae yn rhuo yn simddenbsp;y White Horse. Ond pa beth oedd hyny i blrs. Morrisnbsp;y dafarnwraig? Mwy swynol oedd swn y ceiniogau anbsp;ddisgynent yn ddidor i�r drawer o lawer iddi hi. Yrnbsp;oedd y gegin fawr ar y Ifaw ddehau i�r bar yn orlawn onbsp;yfwyr; a mwy nag y gallai Mary Ann y forwyn ei wneydnbsp;oedd ateb y galwadau diddiwedd am ychwaheg o ddiod,nbsp;ac yn enwedig cofio pa faint o newid i�w roddi i�rnbsp;owsraeriaid. Yr oedd yr ystafell yn rhy fechan i eisteddnbsp;pawb oedd yn bresennol, oblegid eisteddai rliai ar y pen-tanau ; a rhai o�r benywod�canys yr oedd benywodnbsp;yno�a eisteddent ar liniau eu gwyr neu eu cariadau.nbsp;Curai rhai y bwrdd a'u gwydrau, a galwent yn ffyrnig aranbsp;ychwaneg o ddiod, gan roddi enwau prydferth ar y forwynnbsp;o herwydd ei harafwch. Yr oedd eraill yn rhy feddw inbsp;wybod a oedd ganddynt ddiod ai peidio. Crefai rhainbsp;ara gael talu ara' dijjod i�w cyfnesaf; eraill a herient eunbsp;ffryndiau i �sefyll Sara.� Safai un gan wegian ar ei draednbsp;i geisio goleuo ei bibell yn y nwy; ond deuai rhywbethnbsp;i�w feddwl pan fyddai o fewn dwy fodfedd i�r goleuni, anbsp;byddai raid iddo gael ei ddyweyd. Ceisiai danio ei getynnbsp;drachefn, gan yslefrian ar hyd ei farf a�i ddillad; .ondnbsp;buan yr anghofiai beth oedd yn ei geisio. O�r diweddnbsp;wedi iddo banner syrthio lawer gwaith ar draws y spittoons., byddai rhywun yn gorfod estyn tan iddo; ac ymhennbsp;y ddau fynyd byddai y traan yn myned trwy yr un cwrsnbsp;drachefn. Siaradai� pawb yn nhop ei lais, ac yr oedd ynnbsp;anrahosibl i fwy nag un wybod beth oedd y nesaf ato ynnbsp;^Llt;i^y5veydi.*^yr oedd yr enwau wrth ba rai y galwent,eu

gilydd gt;11 ddigon a pheri i wallt dyn sefyll ar ei ben. Os byddai un eisieu galw sylw un arall, ystyriai ei fod ynnbsp;arfer iai'cb gyfeillgar pan floeddiai nerth ei ben, � Hwde,nbsp;uffem.� Yr oedd eu llwon a�u rhegfeydd yn arswydus;nbsp;ac oni buasai eu bod yn meddu cig a gwaed, buasai un ynnbsp;meddwl mai haid o gythreuliaid oeddynt wedi dianc onbsp;Gehenna, gan fel yr oeddynt yn galw ar eu tad bob ynnbsp;ail air. Drwg genyf dduo y dalenau hyn k�r darluniadnbsp;uchod; ond ni bu erioed ar unrhyw ddalenau yr hynnbsp;oedd wirach; a phe rhoddid y desgrifiad yn gyflawn, maenbsp;yn ammheus a allai llawer oddef ei ddarllen.

Ar y Ilaw chwith i�r bar yr oedd ystafell arall, yr hon a gedwid i ddosbarth neillduol o gwsmeriaid, cwblnbsp;wahanol o ran cymeriad i�r rhai oeddynt yn y gegin.nbsp;Edrychai Mr. a Mrs. Morris ar y rhai a fynychent yrnbsp;ystafell hon fel en cwsmeriaid respectable. Crefftwyrnbsp;oeddynt gan mwyaf, megys cryddion, teilwriaid, seirinbsp;meini, amp;c.j ac yn rhifo oddeutu wyth neu riaw pannbsp;fyddent oil yn bresennol. Nid ellid ar un cyfrif edrychnbsp;arnynt fel meddwon; ac o�u cymharu a�r rhai oeddyntnbsp;yn y gegih, nid oeddynt yn gwario ond ychydig. Ondnbsp;yr oeddynt yn y White Horse mor gyson, fel os byddainbsp;un yn absennol am fwy nag un noswaith y byddid ynnbsp;dechre pryderu am ei iechyd. Oddigerth rhyw ddau neanbsp;dri a fynychent yr ystafell o dan ddeddf goddeliad, yrnbsp;oeddynt oil yn ddynion o feddwl, ac yn wleidyddwyrnbsp;mawr, o leiaf yn eu meddyliau eu hunain. Llawer pwncnbsp;dyrys y methai dynion mwyaf y deymas ei ddadrys anbsp;benderfynid i foddlonrwydd pawb, ac am byth, yn ynbsp;White Horse. Ac iddynt gael chware teg, buasai pobnbsp;un o honynt yn ei hystyried yn ddarostyngiad arnonbsp;roddi ei bresennoldeb ymhliih y rhai oedd yn y gegin ^nbsp;a phe buasai Mr. Morris yn caniatau i un o�r haid hononbsp;ddyfod i�r ystafell hon, buasai pob un yn codi ac ynnbsp;gadael y t;^ gyda dirmyg.

Yr oedd yno gynnulliad lied l�osog y noson yr ydwyf yn ysgrifenu yn ei chylch; yr oedd cysuron yr ystafellnbsp;yn bobpeth y geilid ei ddymuno; damp o dan gwresog

�pob dodrefnyn yn dysgleirio gan lanweithra�cadeir-iau braf ac esmwyth; a phe buasai ambell i fudrogen awyddus am ddiwygio ei g^Vr yn cael cipolwg�aTni,'nbsp;buasai yn wers iddi am ei hoes, os buasai synwyr yn einbsp;phen. Yn un gongl o�r ystafell yr oedd tri o w)gt;r, ynbsp;rhai oeddynt yno, fel yr awgrymwyd, o dan ddeddfnbsp;goddefiad. Yr oeddynt mewn tipyn o oedran, ac ynnbsp;cynnal ymgom cwbl ar wahan i bawb arall. Yr oeddnbsp;yn hawdd canfod oddiwrth eu hwynebau nad allentnbsp;werthfawrogi yr ymddyddan oedd yn rayned ymlaennbsp;ymhlith y �clwb� fel y geilid ei alw. Hen filwr oeddnbsp;un, ac a elwid Tom; ac amaethwr wedi methu yn einbsp;amgylchiadau oedd y Hall; ac un wedi bwrw ei brentis-iaeth i wag symera oedd y trydydd. Nid oeddynt ynnbsp;cymeryd sylw, fel y dywedwyd, o�r ddadl boliticaiddnbsp;oedd yn cael ei dwyn ymlaen yn mhen arall yr ystafell.nbsp;Ond pan agorwyd y drws, trodd pawb eu penau i�rnbsp;cyfeiriad hwnw; a daeth i mewn \Vr canol oed, eiddil anbsp;gwyneblwyd, ac 61 pryder ac ymdrech o dan ei lygaidnbsp;duon a deallgar. Arwyddwyd peth syndod wrth einbsp;weled, a gwnaed amryw ymofyniadau ynghylch ei iechyd,nbsp;ac iechyd ei wraig. Yr oedd ei atebion yn sych a chwta.nbsp;Cododd un cyfaill gan roddi He iddo yn y gader ddwy-fraich wrth y tan; ac eisteddodd yntau ynddi fel maiiernbsp;of course. Galwodd am wydraid o gwrw, a chymeroddnbsp;newyddiadur i�w law, gan ddechre darllen iddo ei hun.nbsp;Edrychai y naill ar y Hall gan siarad au Ilygaid�fodnbsp;rhywbeth heb fod yn lawn ar Ismael, oblegid nid oeddnbsp;efe neb amgen. Yr oedd pawb yn ddy^taw, ac yn dy-feisio beth nesaf a gaent i�w ddyweyd, oddigerth y trioeddnbsp;oedd yn mhen arall yr ystafell, pryd y daeth y tafarnwr inbsp;mewn. Pan welodd efe Ismael yn ei �isteddle arferol,nbsp;tynodd ei het iddo yn foesgar-wawdiyd, a dywedodd,

� O ! ydi Ismael wedi ein hanrhydeddu a�i bresennol-deb heno? Yr oeddwn i yn dechre meddwl y�n bod ni yn ormod o bechaduriaid i Ismael ddyfod i�n plitli! Minbsp;wela� fod gan y White Horse ryw ychydig o ddylanwadinbsp;ar ein hen gyfa�l eto.�

� Hwyracli,� tnedd Ismael, � pe buaswn wedi absen-' noli fy hun yn amlach, y buasai yn well arnaf, ac ynnbsp;Vaeth arnoch chwithau.quot;

� O felly! y mae Ismael wedi cael tro yn si\Vr i ch�i.' Khaid i ni gael trin ei achos. Pe dase Ismael yrlnbsp;Jein gadael yn gyfan-gwbl,�be� ddaethe o honom ni?'nbsp;Cwyddoch ei fod o yn gwario yma gryn ddau swllt yrnbsp;wythnos, yr hyn sydd yn swm go fawr o�i gymharu a�rnbsp;deg swllt y mae y collier yn y gegin yna yn wario.nbsp;Torem i fyny yn siwr pe gadawai Ismael ni. Mae ynbsp;cyfaill wedi cael crefydd yn siwT. Mi glywais ei fod ynnbsp;y capel y Sul diwaetha. Peth garw ydi cael cyfaill felnbsp;Mr. Pugh, welwch ch�i. Mae gan Mr. Pugh bwrs liednbsp;hir. Oes gobaith i ch�i gael eich g�neyd yn flaenor,nbsp;Ismael? Gadewch i ni gael gair o�ch profiad, achos minbsp;fydd raid i ch�i ddeyd y�ch profiad yn y capel, cofiwch.�

Iduchiodd Ismael y newyddiadur o�i law; ac er fod ei gorff eiddil yn crynu drwyddo, edrychai fel llew ynnbsp;rgsvyneb y tafarnwr.

wedi cael fy nhalu ganddo ef. Yr wyf wedi gwario rhai; ugeiniau, os nad cannoedd, o bunnau yn eich ty; ac en

� Morris,� ebe ef, � yr wyf yn awr er ys rhagor na deng mlynedd wedi arfer mynychu eich ty yn gyson; anbsp;phe buaswn wedi bod mor flTyddlawn i�r capel yr ydychnbsp;yn son am dano ag yr wyf wedi bod i�r IV/iile Horse, ninbsp;buaswn yn fy sefyllfa bresennol, ac ni buasech chwithaunbsp;yn gallu edliw i mi fy nhlodi. Duw a ^vyr mai nid ernbsp;mwyn eich diod y dechreuais ddyfod yma, ond er mwynnbsp;y cwmni�cwmni, meddaf, nid yr eiddoch chwi, oblegidnbsp;ni fu dwsin o feddyliau erioed yn eich clopa, pnd cwmninbsp;y rhai a arferent ymgynnull yma. Y blynyddau di-weddaf, er fy nghywilydd, yr' wyf wedi arfer dyfod ymanbsp;er mwyn eich diod yn g}'Stal a�r cwmni. Pan oedd fynbsp;nghwpbwrdd heb yr un tamaid ynddo, a fy ngwraig a fynbsp;imachgen yu gwyneblasu gan eisieu bwyd,. yr oeddwm bobnbsp;iamser yn scamio i hel tair ceiniog i mi fy hun i gael peintjnbsp;:,o�ch diod. Duw faddeuo i mi fy nrygioni! Yr wyf

T^od yn rhy falch i�w gydnabod i chwi, er y gwyddech asn dano cystal a minnau. Yn fy holl dlodi, a dderbyniais inbsp;bailing oddiar eich Ilaw? Yr wyf yn diolch i�r nefoedd,nbsp;naddo ddim. Mi gefais gyfeillion a�m dygodd o�r hollnbsp;galedi, yn enwedig y boneddwr y cyfeiriasoch chwi atonbsp;mor wawdlyd, a�r hwn nad ydych chwi yn deilwng o�chnbsp;enwi yn yr nn flwyddyn ag ef. Yr oeddwn wedi pender-fynu na ddeuwn byth dros eich trothwy�a�r diafol anbsp;�wnaeth i mi ddyfod heno; nage, nid y diafol ychwaith,nbsp;oblegid y mae fy mhenderfyniad yn gryfach nag erioed.nbsp;Os croesaf eich rhiniog byth mwy, neu riniog utiThywnbsp;dafarndy arall, bydded-

Gwnaeth Ismael Iw mawr, a rhuthrodd allan o�r ystafell heb gymaint a chyflfwrdd S.�i wydraid. Dilynoddnbsp;y tafarnwr ef yn frysiog. Cawn weled a gadwodd Ismaelnbsp;ei benderfyniad.

� Rhaid i nine droi dolen; dydi ddim iws,� ebe yr hen filwr wrth ei gymdeithion.

� Taw a siarad, da ti,� ebe�r amaethwr; � wyddost ti ddim sut yr ydw i�n byw ? �

^ � Wyddost ti be� P� ebe�r ffarmwr, � ddechreuais t rioed fwyta fy nghinio cyn i�r bobol dd�od o�r eglwys.nbsp;Mi ddenda i ti beth arall, deis i �rioed i gysgu yn feddwnbsp;nac yn sobr heb dd�eyd �y mhader, weithie ar �y nglinienbsp;ac weithie ar 'y nghefn yn �y ngwely. Dydi o ods yn ynbsp;byd sut y deydi di o am y deydi di o. Mi ddeyda i tinbsp;beth arall, feddwes i �rioed na �fydde�n �difar �gen i amnbsp;hyny fore drannoeth.�

�Wel, gwyn dy fyd di, Ned ! mi fase yn dda gen� i allu deyd yr un peth,� ebe�r hen filwr.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

PENNOD XI.

YMHEN oddeutu wythnos neu naw niwrnod wedi i Noah Rees ddyfod i�r Dreflan, yr oeddwn yn eis-tedd gydag ef yn ei ystafell; ac fel y canlyn yr adroddainbsp;efe wrthyf ei brofiad :�

�Gofyn yr oeddit, onid�, pa fodd yr oeddwn yn teimlo wrth ddyfod i�r Dreflan, a pha argraffiadau anbsp;wnaed ar fy meddwl gan yr ychydig gymeriadau ynbsp;daethum i gysylltiad a hwynt yn barod? Wel, yr oeddnbsp;fy meddwl mor agored i dderbyn argraffiadau, ac ynbsp;maent wedi eu gwneyd mor ddiweddar, fel y gallaf eunbsp;cyfleu ger dy fron, dybygaf, yn lied gywir. Oddiar fynbsp;adnabyddiaeth flaenorol o honot, yr wyf yn gwybod dynbsp;fod yn lied hoff O chwedleua; ond y mae genyf gymaintnbsp;a hyny o ymddiried ynot na fydd i ti wneyd camddefn-ydd o�r hyn a adroddaf wrthyt yn awr. Diammheu dynbsp;fod yn cofio fod genyf gryn gred mewn argraffiadaunbsp;cyntaf; a dichon mai cofio hyny a barodd i ti ddechrenbsp;fy holi. Mae yn dda genyf ar fwy nag un cyfrif gaelnbsp;adrodd wrthyt fy mhrofiad, ond yn benaf er mwyn inbsp;mi gael gwybod pa un a ydyw yr argraffiadau a wnaednbsp;ar fy meddwl yn gywir ai peidio, gan fod dy adnabyddiaeth di o�r cymeriadau a gyfarfyddais yn llawer helaeth-ach na�r eiddof fi. Er mwyn i ti gael gwell cyfleusdranbsp;i fy nghywirOj desgrifiaf y cymeriadau mor agos ag ynbsp;gallaf i�r hyn y buaswn yn gwneyd i un nad oedd ynnbsp;eu hadnabod.

�Nid heb lawer o bryder, fel y dywedais wrthyt o�r blaen, y cydsyniais i ddyfod atoch yn y cymeriad onbsp;fugail. Gan nad oeddwn wedi bod yn pregethu i chwinbsp;ond rhyw ddwywaith neu dair, nid allaswn ddyweyd fy'nbsp;mod yn adnabod neb o honoch gyda dim manyldelvnbsp;gyda�r eithriad o honot ti, oddieithr yr hyn a glywswnnbsp;,am danocb oddiyma draw. Yr oeddwn yn ofni yi_ ^�'awr

Ei Pfwbl dt Phethau.

hefyd eich bod cbwithau fel eglwys wedi gwneyd catn-gymeriad wrth alw un yr o�dd eich adnabyddia�th � hono mor brin. Ond un o�r pethau a barai i mi bryderunbsp;fwyaf oedd, 'diffyg ffydd yn fy adnoddau fy hunan a�mnbsp;cymhwysder i�r gwaith. Yr oeddwn yn cofio ddarfodnbsp;i rni y troion y buaswn yma br�gethu y rhai a ystyriwnnbsp;i fy mhregethau goreu, ac yr oeddwn yn a'nobeithio bronnbsp;allu cadw i fyny ar mare yr oeddwn, fel yr oedd ynnbsp;ymddangos, wedi ei ennill yn meddyliau rhai o honoch.nbsp;Ar yr un pryd, yr wyT yn meddwl y gallaf ddyweyd ynnbsp;gydwybodol nad oedd yr ystyriaeth hon ond dibwys ynnbsp;fy ngolwg' o�i chymharu k�i ofn a�r dychryn oedd acnbsp;sydd ynof am ddiogelwch fy nghyflwr fy hun ? A oeddnbsp;genyf fi fy hun grefydd? A oeddwn i yn gadwedig?nbsp;A oeddwn i yn adnabod Ceidwad dyn? Pa.un ainbsp;anghenrhaid ai galwedigaeth oedd fy mhregethu? Ynbsp;cwestiynau hyn oeddynt yn cloddio i fyny waelodionnbsp;fy enaid, �rhag wedi i mi bregethu i eraill fod fy hunnbsp;yn anghymeradwy.� Gall hyn ymddangos yn rhyfeddnbsp;i ti, a, thithau wedi fy nglywed gynifer o weithiau ynnbsp;annog pechaduriaid mor daer i dderbyn y Gwaredwr.nbsp;Ond dyna yidyw fy mhrofiad i. Nis gwn pa fodd ynbsp;bydd pregethwyr eraill yn teiralo; ond' byddaf fi ynnbsp;ymwybodol yn aml fod wmbreth o ffug o fy nghwm-pas, ac nad ydwyf yn dyfod i fyny nid yn unig fi�rnbsp;hyn a ddylwn fod, ond a'r hyn y tybir fy mod gannbsp;fy nghyfeillion a�m perthynasau. Byddaf yn meddwlnbsp;Weithiau pe byddai i Cadwaladr a Marged Rees o�rnbsp;Tyddyn Bach edrych arnaf trwy fy Ilygaid i fy hun nanbsp;byddai iddynt fy adnabod fel eu mab Noah. Bum ynnbsp;dychymygu ganwaith beth oedd yn myned trwy fedd-yliau pobl wrth fy nghymharu yn yr hyn oeddwn yn ynbsp;pulpud a�r l^n oeddwn yn y cwmni?�yn y capel acnbsp;yn y t^? Dywed y gwir yrvVan, onid oeddit ti ynnbsp;meddwl fy mod yn shamio yn ddychrynllyd ? Onidnbsp;Oeddit yn fy ffieiddio? saith o�r gloch yn y pulpud ynnbsp;ymddangos i�r gynnulleidfa fel pe' buasai fy mhrydernbsp;am eu bywyd tragywyddol bron a fy llethu, a naw o�r

gloch yn y cwrnni, yn ysgafn fy ysbryd, ac o bosibl yn adrodd ystori i beri chwerthin! Y fath transition /nbsp;Dyma i ti gyfuniad o�r sublime a�r ridiculous l Bumnbsp;yn gobeithio ddegau o weithiau nad oedd pobl ynnbsp;edrych arnaf fel yr oeddwn i yn edrych arnaf fy hun.nbsp;Yr wyf yn credu y gallaf ddyweyd yn onest nad oesnbsp;dim mor gas genyf a diffyg reality�a hyn ydyw ynbsp;rheswm fy mod yn casau fy hun yn fwy na neb-arall a adwaenais erioed. Nis gallaswn ddyweyd hynnbsp;wrth bawb; nid ydyw ffyliaid yn fy neall, ac nid wyf ynnbsp;deall fy hun�yr ynfytyn mwyaf o bawb. Yr wyf ynnbsp;gwybod fy mod yn dueddol i fod yn bruddglwyfus, ac inbsp;edrych i mewn yn 11e edrych allan ; ond yr wyf yn can-fod y fath duplicity�pa air Cymraeg a gaf?�yn fynbsp;nghymeriad, fel ag i gyfiawnhau llawer ar fy ofnau amnbsp;ddiogelwch fy nghyflwr, fel y dywedais A wyt ti ynnbsp;cof�o y desgrifiad o�r pregethwr gau sydd gan Pollock ynnbsp;ei Course op Time ? Bum yn arswydo ugeiniau o weiih-iau wrth ei adgofio.

� Pan oeddwn yn meddwl am ddyfod atoch, yr oeddwn yn meddwl hefyd y dysgwylid i mi lenwi 11e ynbsp;diweddar Mr. Williams; a dychymygais weled fy hunannbsp;lawer gwaith yn ei ddillad ef, a�r rhai hyny yn fflablo-mvvy o fy nghwmpas nag yr oedd dillad Saul am Dafyddnbsp;gynt. Ond er hyn oil, yr oeddwn yn ymwybodol fodnbsp;rhywbeth yn dyweyd wrthyf, � Dos,� fel y bum yn adroddnbsp;wrthyt; ac mewn ufudd-dod i�r rhywbeth hwnw y cyr-haeddais orsaf y Dreflan, ymha Ie y cyfarfyddais a�r g^rnbsp;rhyfedd yna, Mr. Pugh. Fy unig adnabyddiaeth flaenorolnbsp;o Mr. Pugh oedd fel un a welswn yn eistedd yn nghanolnbsp;y capel, ac yn gwneyd daioni i galon dyn wrth ei welednbsp;yn gwrandaw mor astud, ac fel un y clywswn ei fod )nnbsp;oruchwyliwr i foneddwr yn y gymydogaeth hon, yr hwnnbsp;sydd Eglwyswr zelog; a dyna�r cwbl a wyddwn am dano.nbsp;Parodd ei dderbyniad llawen a ehroesawus o honof i rannbsp;fawr o�r baich syrthio oddiar fy meddwl. Yr oedd gannbsp;Mr. Pugh hogyn yn ei ganlyn, yr hwn a alwai yn Jim.nbsp;Yr oedd rhywbeth yn ymddangosiad yr hogyn hwn a

barodd i tni deimlo dyddordeb neillduol ynddo y foment gyntaf y gwelais ef. Yr oedd ei wisg braidd yn newydd,nbsp;ac yntau yn ymddangos fel pe na buasai yn gynnefin iawanbsp;a dillad da. Mi welaf dy fod yn gwenu; ond cofia niainbsp;adrodd yr ydwyf yr argraff a wnaeth yr hogyn ar fynbsp;nieddwl i. Yr oedd yn fychan ac eiddil o gorffolaeth ;nbsp;ond yr oedd rhywbeth yn ei wyneb, ac yn enwedig yn ynbsp;cyfrwysdra a lechai yn nghonglau ei lygaid, a barai i minbsp;feddwl ei fod yn llawer hyn nag y buasai un yn tybiednbsp;ar yr olwg gyntaf. Edrychai Jim inor ddyfal ac awyddusnbsp;i lygaid Mr. Pugh, nes dwyn i�m cof yn rymus y modd ynbsp;bydd cwn defaid bugeiliaid Meirionydd yn edrych inbsp;�ynebau eu meistriaid, ac eto yr oeddwn yn berffaithnbsp;sier nad oedd dim yn cymeryd 11e o�n ewmpas na neb ynnbsp;myned heiblo i ni heb tod Jim yn gweled ac yn gwybodnbsp;y cwbl. Wedi i mi gael fy holl luggage allan o�r gerbyd-res, gorchymynodd Mr. Pugh i Jim gytneryd eu gofal.nbsp;Teimlwn braidd yn anfoddlawn i�r fath drysorau gael eunbsp;liymddiried i hogyn mor fychan; a deallodd Mr. Pugh fynbsp;rohryder, a dywedodd,

� � Ho ! ho ! mi wranta i Jim ; �does.dim eisio dyweyd ddwywaith with Jim.� Cymerais ei air. Yr holl amsernbsp;hwn yr oedd Mr. Pugh yn gafael yn glbs yn fy mraich felnbsp;pc buasai yn ofni i mi redeg i ffwrdd. Pan oeddyninbsp;oddeutu ugain Hath tu allan i�r orsaf, yr oedd Jim yn ddisy-�iwth wrth ein sodlau, ac yn tynu yn labet cob Mr. Pugh.

� � Meistar,� ebe efe yn gyffr�us, � dydi�r bugle ddim Wedi dwad' �

� Chwarddodd Mr. Pugh nes ydoedd bron a syrthio. Wedi iddo adfeddiannu ei hun i raddau, dywedodd,

� � Mae y bugle yr oeddwn i yn ei ddysgwyl wedi dwad^ Jim. Cer di o gwrapas dy fus�nes.�

� Yr oedd yr ymgom hon yn ddirgelwch hollol i mi; ond eglurodd Mr. Pugh i mi, dan chwerthin nes oeddnbsp;bron a hollti, mai myfi oedd y bugle. Dygwyddodd inbsp;Mr. Pugh ddyweyd wrth Jim ei fod i fyned gydag ef frnbsp;station i gyfarfod �y bugail,� a thybiodd yr hogyn mai yrnbsp;oifcryn cerdd a elwir y bugle a oiygaL

� �Campus,� ebe Mr. Pugh�'bugle; \vel, wired a mod i yn y fan yma ! A ! mae gen i lot i ddeyd wrthoch ch�inbsp;am y bachgen ene rw ddiwrnoda chwarddodd drachefnnbsp;a thrachefn.

� Ar y ffordd yr oedd Mr. Pugh yn siarad yn ddiderfyn, ac mor llawen a dyddorol, nes yr oeddwn wed: colli pobnbsp;cof am danaf fy hun a fy mhryder. A dyweyd y gwir inbsp;ti, yr oeddwn ymhell cyn cyrhaedd y t}^ yn gafael yn fwynbsp;clbs yn Mr. Pugh nag yr oedd efe yncf fi. Os nad ydwyfnbsp;yn camgymeryd yn ddirfawr, ni welais neb erioed ag ynbsp;mae ei du mewn wedi ei argraffu mor fras ar ei wyneb agnbsp;ydyw Mr. Pugh. Yr oeddym yn cerdded yn lied gyflyra,nbsp;ac hyd yr ydwyf yn cofio ni ddarfu i ni sefyll i siarad anbsp;neb oddigerth dwywaith, a hyny am ychydig tynydau;nbsp;ond erbyn i ni gyrhaedd at y ty, er fy syndod, yr oedd fynbsp;hbll gelfi yn daclus yn y lobby, a Jim, gan eistedd ar ynbsp;gist d� ojedd yn cynnwys fy llyfrau, yn ein dysgwyl.nbsp;Tarawodd ei law ar ei gap, a rhoddais innau fy Haw ynnbsp;fy llogell ar feddwl rhoddi rhywbeth iddo am ei drafferth;nbsp;ond attaliwyd fi gan Mr. Pugh, a dyw'edodd y gofalai efenbsp;am hyny. Ymddangosai Jim braidd yn sioraedig; anbsp;phan drodd Mr. Pugh ei .gefn, gwelais Jim yn estyn einbsp;dafodi'dllan arno mewn revenge.. Deallodd fy mod wedinbsp;ei ddal ar y weithfed anweddus hon, ac estynodd ei dafodnbsp;allan eilwaith, gan gymeryd arno fod ganddo boen ynddo.nbsp;Bu raid i mi droi fy mhen draw rhag chwerthin yn einbsp;wyneb, ac yr oeddwn yn sicr fod Jim y fynyd hono ynnbsp;estyn ei dafod arnaf finnau�mor sicr a phe buaswn yn einbsp;weled

� Nid oeddwn wedi bod bum� roynyd yn y � Cartrefle �� oblegid felly y gelwir t^^ Mr. Pugh, yr wyf yn deall, hebnbsp;gael esboniad Hawn ar yr awydd a fyddai yn y bechgynnbsp;yn yr Athrofa, pan ddcuent yma i bregethu, am gaelnbsp;myned i lettya at Mr. Pugh. Yr oedd y t^ wedi einbsp;ddodrefnu yn ardderchog; ond yr oedd rhywbeth mornbsp;gavtrefol a Chymreig o gwmpas ei brcswylwyr, fel, yrnbsp;oeddwn yn teimlo mor hapus a rhydd yno a phe buaswnnbsp;yn y Tyddyn Bach. Tybiaswn wrth ddyfod gyda Mr.

Pugh o�r orsaf na welswn neb erioed y galhvn ei hof� yn fwy hyd nes y gwelais Mrs. a Miss Pugh. Derbyniwyd finbsp;sail Mrs. Pugh gyda�r fath groesaw tawel a serchog, nesnbsp;gwneyd i mi gofio am y modd y byddai fy mam yn fynbsp;nerbyn pan ddeuwn adref o�r Athrofa; a bu agos inbsp;mi anghofio fy hun, a thon allan i wylo, ac yr wyfnbsp;yn cyfaddef i mi orfod cymhwyso fy ngh^ach poced ynnbsp;lied nerthol at fy nhrwyn i guddio fy ngwendid. Cefaisnbsp;fy introaucio gan Mr. Pugh i�w wraig a�i fetch fel Mr.nbsp;Rees y � bugle � a bu raid iddo yn gyntaf oil gael adroddnbsp;iddynt yr ystori.

� � Pitar,' ebe Mrs. Pugh, � peidiwch a dyweyd y stori wrth neb arall, rhag i Mr. Rees gael llysenw trwy fi'olinebnbsp;yr hogyn gvvinon ene.�

�Nid oeddwn wedi gweled y perygl o hyny Uyd y foment hono, ac yr oeddwn yn teimlo yn ddyledus iawnnbsp;iddi. Fel yr awgrymais, yr oedd yn hawdd gweled oddi-wrth faint y ty, a�r modd yr oedd wedi ei ddodrefnu, fodnbsp;Mr. Pugh yn wr cefnog iawn; ond nid oedd dim yn yin-ddygiad nac ymddangosiad y teulu i arwain neb i feddwlnbsp;eu bod uwehlaw amgylchiadau cysurus. Yr oedd Mrs. anbsp;Miss Pugh wedi ymwisgo mor blaun fel nad oes genyf ynbsp;fynyd hon un dychymyg beth oedd lliw a dun eu dillad.nbsp;Galvvai Mr. Pugh Mrs. Pugh yn Jane. Galwai Mrs.nbsp;Pugh Mr. Pugh yn Pitar. Galwai y ddau y ferch ynnbsp;Kit. Yr oedd hyd yn nod Miss Pugh yn galw Mr. Pughnbsp;yn dad, a Mrs. Pugh yn fam, ac ni chlywais mo honinbsp;unwaith yn eu hanerch fel papa a mamma. Ni welaisnbsp;yn fy mywyd foneddiges yn llenwi cader ddwyffaich c^onbsp;bardded a Mrs. Pugh. Er ei bod bellach yn hen,nbsp;edrychai mor brydferth, siaradai mor fwyn a synwyroi, felnbsp;y gallaswn edrych a gwrandaw arni am ddiwrnod cyfannbsp;neb flino. Pe buasai fy main yn y Tyddyn Bach ynnbsp;gwybod y diwrnod hwnw fel )t oeddwn yn edmygu Mrs.nbsp;Pugh, buasai yn teimlo yn jealous iawn, mi wn. Gydanbsp;golwg ar Miss Pugh, nid wyf yn sicr y gallaf ddesgrifio inbsp;ti fy syniad am dani. O ran pryd a gwedd nid ydyv/ ynnbsp;neillduol o brydferth, ac y mae yn rhy fer ac eiddil i fod

yn olygus; ac eto ni wnaeth neb erioed y fath argrafT arnaf. Paid a chamesbonio fy ngeiriau, yrwan. Pannbsp;glywais hi yn galw ei thad yn dad, a�i mam yn fam,nbsp;rhoddais ei henw i lawr ar unwaith fel geneth gall. Ninbsp;welais neb erioed mor lan oddiwrth rodres neu affectation:,nbsp;fel y byddwn yn dyweyd. Ni chanfyddais ynddi rithynnbsp;o ddim nad oedd yn berffaith gydweddol a gwyleidd-dranbsp;yr angyles fwyaf pur; ac eto cyn i mi fod banner awr ynnbsp;y � Cartrefle,� ymddygai tuag ataf fel pe buasai yn fynbsp;adnabod er ys blynyddau. Canfyddwn ynddi rywfoddnbsp;gyfuniad prydferth o nodweddion arbenicaf ei rhieni.nbsp;Yr oedd caredigrwydd ac unplygrwydd ei thad, ynghyd anbsp;synwyr cryf a mwyneidd-dra ei mam, wedi eu cyfrodeddnnbsp;ynddi mor berffaith, nes ffurfio rhywbeth nas gwn beth.nbsp;yn iawn i�w alw, ond sydd a�i ddylanwad yn orthrechol.nbsp;Gofalodd Rhagluniaeth am iddi beidio bod yn nodedignbsp;am brydferthwch, onid� buasai wedi gyru ugeiniau o w^rnbsp;ieuainc, yr wyf yn ofni, i�r gwallgofd)^. Mi welaf dy fodnbsp;yn gwenu eto, ac y mae yn rhaid i mi erfyn arnat inbsp;beidio camesbonio fy ngeiriau. Mae yn arw o beth nanbsp;chaiff dyn adrodd yr argraffiadau a wnaed ar ei feddwlnbsp;heb i ti dynu camgasgliadau. Yr oedd Miss Pugh ynnbsp;siarad Cymraeg mor groew a dilediaith, ac yn ym-ddangos i mi mor ddiymhongar, fel mai o�r braidd ynbsp;gallasvvn gredu yr hyn a glywais am dani ar ol hyny, sefnbsp;ei bod yr un mor hyddysg yn y Ffrancaeg a�r German-^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aeg, ac yn gallu gwneyd i'r berdoneg siarad yr iaith a

fynai. Fy nghyfaill, maddeu i mi os ydwyf dipyn yn frwdfrydig; y mae Miss Pugh yn un o fil! Mae mwyaf-afrif boneddigesau ein dyddiau ni yn tybied os byddantnbsp;yn gwybod beth ydyw ystyr wie befinden se sich, y dylentnbsp;yr un foment aughofio ystyr, Sut yr ydych chwi? Onidnbsp;ydyw yn f�aith fod cannoedd o�n cyfeillesau prydferth acnbsp;anwyl yn pendroni gyda�r Ffrancaeg a�r Germanaeg amnbsp;flynyddau�ieithoedd na fyddant o un defnydd ymarferolnbsp;iddynt byth�ac yn esgeuluso neu ynte yn rhy falch anbsp;rhodresgar i ddysgu y Gymraeg lan fendigedig ! Ar yrnbsp;un piyd, deuant i�r capel Cymreig at y Sabbothau i

eistedd fel delwau, neu hytrach, fel paganiaid, heb ddeall iaith y pregethwr. Onid oes 11e i ofni fod llawernbsp;o�n boneddigesau parchusaf yn treulio oes heb ddeallnbsp;unrhyw iaith y traethir ynddi yn eu clywedigaeth wirion-eddau bywyd ac anfarwoldeb :

�Tra yr oeddwn i a Mrs. a Miss Pugh yn ymgomio am y peth yma a�r peth arall, cerddai Mr. Pugh yn ol anbsp;blaen yn aflonydd, a gofynai yn barhaus ai onid oedd ynbsp;t� agos a bod yn barod bellach, a chyn i�r pryd fod prinnbsp;�wedi ei osod ar y bwrdd, gofynodd fendith amo a�i lygaidnbsp;yn agored; ac heb roddi cymaint a diweddnod,- dechreu-odd fy ngwestiyn� beth a gytnerwn i�w fwyta. Yr oeddnbsp;yno gyflawnder o bob danteithion, a syna�i y g\Vr caredig.nbsp;fy mod yn bwyta ckn Ileied, ac o�r braidd y gallwn einbsp;berswadio fy mod yn iach. Yr oedd yn ymddangos mainbsp;Un o bleserau penaf Mr. Pugh oedd gweled pawb o�inbsp;gwmpas yn bwyta yn galonog; canys yr oedd ei lygaidnbsp;yn cynniwa�r yn barhius i edrych a oedd gan bawb yrnbsp;hyn a fyhai, a chyda hyny yr oedd bob rhyw ddaunbsp;fynyd yn estyn tamaid i�r ci bach yr oedd wedi ei ddysgunbsp;i sefyll ar ei draed ol, ac i�r gath oedd yn eistedd yn grwnnbsp;ar dop y gadair wrth ei ysgwydd. Nid cynt yr oedd ynbsp;pryd drosodd nag y gadawodd Mr. Pugh yr ystafell ernbsp;tnwyn rhoddi tro i�r buarth, i weled a oedd gan y ferlen,nbsp;a�r fuwch, a�r mochyn, a�r creaduriaid eraill � fwyi� Tra.nbsp;yr oedd efe wrth y gwaith hwn, yr oeddwn mnau, gydanbsp;chynnorthwy Mrs. a Miss Pugh, yn astudio darluniaunbsp;ysplenydd yr ystafell. Edrychwn ar o� painting o fach-gen ieuanc, pan ddychwelodd Mr. Pugh yn llawn ffwdannbsp;ac yn chwythu yn enbyd. Daeth i fy ymyl, a gofynodd inbsp;mi a oeddwn wedi blino. Atebais nad oeddwn mewn.nbsp;tin modd. Nid oeddwn yn canfod dim tebygolrwydd yanbsp;y darlun i neb a welswn erioed, ac nid oedd dim neill-�uol ynddo ond fod y ffrim yn ymddangos yn hynodnbsp;gostus. Bum mor anffortunus a gofyn darlun o bwynbsp;ydoedd. Ckn gynted ag y gofynais y cwestiwn, gadawodd Miss Pugh yr ystafell. Gogwyddodd yr hen aStnbsp;llawen ei ben, a thaenodd cwmwl ckn ddued ag anobaith

Y Dreflan:

dros ei wyneb, tra y treiglai deigryn i lawr ei ddwy rudd ; a chyda llais dystaw oedd heb fod o gwbl yn debyg i�wnbsp;lais ef ei hun, dywedodd, a phob gair fel pe buasai yn einbsp;dagu,

�Rhoddodd fy nghalon dro ynof, a theimlwn, er yn ddiniwed, fel pe buaswn wedi trywanu yr hwn a ddangosnbsp;asai y caredigrwydd mwyaf tuag ataf. Ni�wyddwn panbsp;beth i�w ddyweyd. Edrychais, ac yn ddigon ynfyd minbsp;wn, ar Mrs. Pugh ; cauodd hithau ei dwrn arnaf ynnbsp;awgrymiadol i beidio son ychwaneg am y darlun. Ninbsp;theimlais erioed mor annigonol i�r amgylchiad. Ninbsp;wyddwn pa un ai wedi marw ai � dafad ddu oedd ynbsp;bachgen Bob.' Ofnwn mai yr olaf. Pan fedrais hel fynbsp;meddyliau at eu gilydd, cymerais afael yn mraich Mr.nbsp;Pugh, ac arweiniais ef mor garedig ag y gallwn i bennbsp;arall yr ystafell 11e yr oedd ffenestr yn gwynebu�r ardd, anbsp;cheisiais droi yr ymddyddan at rywbeth arall. Os bu yrnbsp;ychydig allu ymddyddanol a feddaf ar ei lawn egninbsp;erioed, y tro hwn y bu; a chyda chynnorthwy Mrs.nbsp;Pugh, llwyddais tu hwnt i�m dysgwyliad. Ymhennbsp;ychydig fynydau yr oedd y cwmwl wedi cilio, a Mr.nbsp;Pugh yn ei hwyliau arferol. Dywedodd wrthyf fod ynnbsp;rhaid i mi fyned gydag ef i weled rhai o fy nefaid, fel ynbsp;galwai efe aelodau yr eglwys. Nid oedd yn ddrwg genyfnbsp;ei glywed yn dyweyd hyn. Yr oeddwn yn deall fod Mr.nbsp;Pugh wedi gofalu am lett^ cysurus i mi gyda gwraignbsp;weddw heb fod yn hen iawn, yr hon a ystyrid yn ddynesnbsp;lan a pharchus, ond hysbyswyd fi mai yn y � Cartrefle � yrnbsp;oeddwn i aros y noson hono. Pan oedd Mr. Pughnbsp;a minnau yn cychwyn allan, cyfarfuasom a Miss Pugh.nbsp;Yr oedd ei Ilygaid yn ymddangos yn llaith; ond pannbsp;welodd hi ei thad yn edrych mor llawen, daeth y fathnbsp;gyfnewidiad dros ei hwyneb nes oeddwn braidd ynnbsp;tueddu i alw yn ol y syniad a ffurfiaswn am dani, sef nad *nbsp;ydoedd yn brydferth. Pan oeddym yn troi am un gonglnbsp;i�r t^, gwelwn wrth y gongl arall beak cap�trwyn, ac unnbsp;Ilygad o�r eiddo Jim yn ein gwylio, ac ar yr un foment

dychwelodd Mr. Pugh i�r i geisio ei spectol. Cin gynted ag y cafodd Jim gefn ei feistr, daeth ar un llatn inbsp;fy ymyt, gan daraw ei law ar ei gap. Deallais ei neges,nbsp;a rhoddais iddo swllt. Glo�wodd ei lygaid prydferth, anbsp;gwadnodd i ffwrdd fel carw i fyny un heol ac i lawr heolnbsp;arall, a chyn pen chwarter mynyd yr oedd o�r golwg.nbsp;Prin y gallwn gredu ei fod ar gymaint brys a hynynbsp;am wario y swllt; a tharawodd i fy meddwl y gallai fodnbsp;gan yr hogyn cyfrwysddrwg hwn rywun oedd yn anwyl anbsp;hoff ganddo, i'r hwn neu yr hon y cariai ei ennillion.nbsp;Dechreuais feddwl yn well o Jim.

�� Y 11e cynta� y rhaid i mi fyn�d a ch�i ydi�ch lodjin' ebe Mr. Pugh. � Mrs. Jones ydi enw�r wraig; gwraignbsp;weddw ydi hi;�dynes gl�n shoe ond ei bod hi braiddnbsp;yn son gormod am ei g'9n ymadawedig; ond mi ddowchnbsp;i ddygymmod 1 hyny yn fuan.�

Felly yma y daethom, a rhaid i mi bellach siarad yn ddystawach. Curodd Mr. Pugh ddrws y gyda phennbsp;ei ffon mor enbyd o drwm nes oeddwn yn dychymygunbsp;gweled y wraig dda yn neidio llathen oddiwrth lawr ynbsp;gegin; ac yn y fynyd clywem hi yn dyfod i agor i ninbsp;gan siarad yn uchel,

�Can gynted, pa fodd bynag, ag y gwelodd Mrs. Jones mai Mr. Pugh oedd yn euog o guro mor ddires-'vm, a chodi yr holl gyraydogaeth, newidiodd ton einbsp;Ilais y foment hpno, a dywedodd,

quot;Wel, Mr. Pugh bach, yr oeddwn i'n meddwl mat ch�i oedd ene; a phwy sy gynoch chi hefo ch'i? Wel,nbsp;Mr. Rees, y�n gwnidog ni, yn siiS^r ddigon. Wel, dowchnbsp;i mewn, y mae yn dda gen i�ch gwel�d ch�i; ydi, onbsp;nghalon, ac mi fase dda gan Enoc Jones hefyd dasenbsp;byw; yn fase, Mr. Pugh? Pwy oedd yn nabod Enocnbsp;Jones yn well na ch�i, Mr. Pugh?

�' Wel oeddan, �roeddan ni�n nabod y�n gilydd yn e lew,' ebe Mr Pugh; ac ychwanegai, � Be dach chi�nnbsp;feddwl o�ch lodjiwr, Mrs. Jones? ydach chi�n add�nbsp;'hoi digon o fwyd iddo, ac edrach ar ei ol o�n symol?'

Y D�flam

� � Wel, rydach chi�n un gam, Mr. Pugh. Tloedd Enoc Jones yn wastad yn deyd na welodd o rioed ych bathnbsp;ch�i; a phwy oedd yn ych nabod chi�n well nag Enocnbsp;Jones, ynt�, Mr. Pugh? ydach chi�n gynhes, Mr. Rees?nbsp;ga i nol slijpers i ch�i? Mi fydde Enoc Jones yn deydnbsp;yn wastad fod dyn yn gylfwyso yn well yn �i slippers.'

� � Ddim yn myn�d i aros yma ? B'le mae o�n myn�d, mod i mor a gofyn? Oes ne ddim byd yn y capelnbsp;heno, oes ne? oes gynoch ch�i gyhoeddiad yn rhwlenbsp;heno, Mr. Rees?�

� � Na, mae o�n dwad atom ni heno, ac mi ddaw atoch chithe fory. �Doeddwn i ddim ond yn dwad i�w ddangosnbsp;o heno,� ebe Mr. Pugh.

� � Wel, yr ydach chi�n un garw, Mr. Pugh, fel yr oedd Enoc Jonos yn wastad yn deyd. Newch ch�i gymydnbsp;paned o goffi, Mr. Rees ?'

��Dim, diolch i chwi, Mrs. Jones; ni byddaf yn cymeryd coffi�r nos,� atebais.

��Fydde Enoc Jones ddim chwaith. �Roedd o yn wastad ym deyd fod coffi yn rhy drwm. Fyddwcn ch�inbsp;yn cymyd coffi i frecwast, Mr. Rees ? �

� � Wel ydach ch�i run fath ag Enoc Jones yn union ; dydi o, Mr. Pugh ? �

��Ydi, yn enwedig o gwmpas plygiad ei benelin,� ebe Mr. Pugh yn chwareus; ac ychwanegai, � Cewch ham-dden eto, Mrs. Jones, i weled mwy o debygolrwyddnbsp;rhwng Mr. Rees a Mr. Jones; ac ystyriwch chithe hinbsp;yn gompliment, Mr. Rees, cael eich cymharu a dynnbsp;mor dda.�

��Wel, pwy oedd yn nabod Enoc Jones yn well na ch�i, Mr. Pugh? nos dawch, os rhaid i ch�i fynd, ondnbsp;chawsech ch�i fawr o fyn�d naor swta dase Enoc Jonesnbsp;yn fyw.�

� � Be dach ch�i feddwl o Mrs. J ones a�ch Icdjin ? gofynai Mr. Pugh i mL Atebais mai fy argraff oedd

�i fod yn lie cysurus a gl^n, a bod Mrs. Jones yn ddynes daclus, onest, a charedig, ac yn un hawdd byw gyda hi,nbsp;ond dipyn yn wan.

� � Right, 'y machgen i,� ebe fe. � Byddwch yn ber-ffaith hapus wedi i ch�i ddygymmod hefo�r son am Enoc Jones. Wyddoch chi�r cynghor gefais i ystalwm ? Dymanbsp;fo: i beidio priodi gwraig weddw os na byddai ei g^rnbsp;cynta� hi wedi diweddu ei oes ar y crogbren neu yn ynbsp;transport, achos os bydd y cynta� wedi ei grogi nenbsp;ei dransportio, chlywch ch�i byth moni yn son am einbsp;enw; ond os bydd o wedi bod yn i^r go dda, chlywchnbsp;ch�i byth y gair diwaetha am dano Yn^'an mi awn inbsp;edrach am Mr. Smart, un o�r defed mawr,� ebe Mr.nbsp;Pugh.�

Aeth Noah Kees ymlaen gyda�i adroddiad o�i argraff-iadau cyntaf; ond gan fod y bennod eisoes yn rhy faith, rhaid i mi adael y gweddill hyd y nesaf.

'pEL y dywedwyd yn y bennod o�r blaen, aeth Noah Rees ymlaen gyda�r adroddiad.

� � Yrwan,� ebe Mr. Pugh wrthyf, � mi awn i edrach am Mr. Smart. �Does dim llawer o gybyddiaeth rhyngochnbsp;ch�i ag o, ddyliwn, Mr. Rees? Dyn noble anw�dd ydinbsp;Mr. Smart, ond i fod o dipyn yn rhy gys�.ct, fydda� i�nnbsp;meddwl. Mae gan bawb �i ffordd, wyddoch, Mr. Rees;nbsp;a be� dale hi fel arall ? Mae tipyn o�r gi^r boneddig ynnbsp;Mr. Smart; ond be� all y dyn wrth hyny? Mae rhai ynnbsp;deyd mai �i falchder o ydi�r cwbl, ac mai dene ydi�rnbsp;theswm am i fod o mor gr�t hefo pobl Eglwys Loeger.nbsp;Choelia i fawr; dene ydi natur y dyn. Wydducb ch�inbsp;t*e�? mi fum.i yn synu lawer gwaith fod Mr. Smart heb

fod yn EglwyswT, achoa mae pobol yr Eglwys, mi wydd-och, yn fwy o fonddigion na ni yr Ymneillduwyr�yn fwy gyskct rwsut; ac mi fase Mr. Smart, fum i'n meddwl,nbsp;yn fwy cyfforddus yn yr Eglwys nag yn y capel. 'Dall enbsp;aros weled pobo� yn dwad i�r moddion chwarter awr ar olnbsp;yr amser, neu yn dal eu pene i fyny, ac yn edrych o�unbsp;cwmpas pan fydd brawd yn gwedd�o. Mi g�s i scyffylnbsp;ryfeddol hefo fo unwaith am roi fy het am fy mhen cynnbsp;myn�d allan o�r capel; mae o mor gys�.ct a hyny. Maenbsp;o'n myn�d o�i go� os byddwn ni dipyn yn afl�r liefo�nnbsp;CB^jvU'.^'(i�^cyfraniadau, neu os gweliff o rw anweddeidd-d:a. Dene�rnbsp;Cyfarfod Misol diwaetha; mi .ddoth i roi tro i�r ysgoldynbsp;pan oedd y brodyr yn cael cinio ; ond pan ddoth o at ynbsp;drws, welsoch ch�i rioed mor swta y trodd o yn 'i ol.nbsp;Mi wyddwn mewn mynyd be� oedd yn �i glopa fo. � Lienbsp;�dach chi�n myn�d, Mr. Smart?� ebe fi. �Mr. Pugh,� ebenbsp;fo. � welwch chi�r bobol ene yn byta a�u hetie am eunbsp;� pene?' a ffwTdd a fo. Mae o mor- gyskct a hy'ny.

- \ Waeth i ch�i befo ; Mr, Smart sydd yn �i Ie, ac mi fydden yn well pobol o lawer dae ni yn gneyd fel y bydd o ynnbsp;j deyd wrtho ni. Mae o a fine yn cyttuno�n burion hydnbsp;� nes y daw hi�n lecsiwn. Mi fydda� i�n ffraeo tipyn hefonbsp;fo yr adeg hono, achos ddeydith o byth i bwy y mae onbsp;am votio; ac y mae rhai yn cymyd mantes ar hyny, ac ynnbsp;deyd mai tory ydi o. Dim ffasiwn beth, meddwn ine;nbsp;dene ydi �i ffordd o. Dae rh�wbeth yn ei gym�ryd onbsp;oddiwrtho ni, Mr. Rees, mi fydde�n glamp o golled i ni,nbsp;yn si\Vr i ch�i. Mae o�n cadw�r Ilyfre fel copperplate, acnbsp;mi fydda� i�n leicio 'i wel�d o yn y s�t fawr yn edrachnbsp;mor lan a theidi a phin mewn papyr. Mae o yn flaenornbsp;clyfar anw�dd; ond piti na nae o wedd�o yn gyhoeddus;nbsp;neiff o byth. Mi ddeydith yn ods o dda ar y casgliad;nbsp;ond 'does dim posib� i gael o ar �i linie. Ond mi fydda�nbsp;i'n meddwl weithie mai ddim yn leicio bod yn rhy hy arnbsp;y Brenin Mawr y mae o; mae�n gas ganddo bobol hyfionnbsp;hefo phethe crefydd. Ond dyma ni wrth y t)^,� ebe Mr.nbsp;Tugh, gan guro y drws yn drwm a phen ei ffon; ac ar yrnbsp;un foment dechreuodd grafu ei ben fel y bydd dyn pan

f3'lt;id wedi gwneyd camgymeriad. �Wel, wel, mi ca� hi .tv^an; chofies i ddim byd am y gloch.�

� Agorwyd i ni yn ebrwydd gan lodes ieuanc lanwaith a thaclus, yn dal canwyll yn ei Ilaw, a chap gw;^a at faintnbsp;rhosyn wedi ei binio ar ei choryn; ac nis gallaswn lai nagnbsp;edrych arm fel rhagfynegiad o gysactrwydd Mr. Smart, ynbsp;soniasai Mr. Pugh am dano. �Ydi Mr. Smart adre?'nbsp;gofynai Mr. Pugh. �Ydi, syr, dowch i mewn, os gwel-'vch yn dda.� Tra yr oedd y lodes yn eau y drws ar einnbsp;holau, a thra yr ydoedd yn euro drws y parlwr yn ochel-gar a seremoniol, yr oedd Mr. Pugh yn wincian arnaf, acnbsp;yn codi ei ysgwyddau, gan awgrymu eu fod yn dysgwylnbsp;ei chael hi.

� � Oes yna dan yn rhywle, Mr. Pugh?� gofynai Mr. Smart. � Yr oeddwn yn meddwl oddiwrth eich gwaith ynnbsp;C'ro mor drwm fod banner y Dreflan ar din. Holo, Mr.nbsp;Rees ! y chwi sydd yma? Mae yn dda genyf eich gweled,nbsp;syr; dowch ymlaen. Yr ydych wedi dyfod yn gynt nagnbsp;yr oeddwn yn eich dysgwyl; ond nid yw eich croesaw ynnbsp;llai am hyny. Mrs. Smart, Mr. Rees,�Miss Smart, Mr.nbsp;Rees,�Fred fy mab, Mr. Rees,�Mr. Bevan, yr ydych ynnbsp;adnabod ef, un o�r diaconiaid, chwi wyddoch? Tranbsp;yr oeddwn yn ysgwyd dwylaw a phawb, cymerodd Mr.nbsp;R'Jgh ei eisteddle, ac mi wyddwn ar ei wyneb y teimlainbsp;yn hapus fod fy ymddangosiad annysgwyliadwy i wedinbsp;nrbed iddo ei chael hi.

� Er fy mod wedi gweled Mr. Smart yn flaenorol, nid Oeddwn cyn hyn wedi sylwi ei fod yn ddyn mor hardd.nbsp;N's gwn pa un ai am ei fod yn edrych i well mantais ynnbsp;fly ei hun, ai desgrifiad blaenorol Mr, Pugh o hono, anbsp;quot;naeth i mi edrych arno felly y noswaith hon; ondnbsp;parodd ei daldra, ei ysgwyddau Ilydain, ei farf laes anbsp;. rwchus, a�i ymddangosiad noble, ys dywedai Mr. Pugh,nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn fychan a diystyr yn ei ymyl. Ac nis

galla.swn ymryddhau oddiwrth y meddwl ei fod yntaa ^efyd yn edrych felly arnaf, ac yn dyweyd yn ddystawnbsp;fynwes, �Wel, gresyn, gresyn, ei fod rtior fychan acnbsp;Yr oeddwn yn argyhoeddedig o, hyn bob tro yr

edrychai arnaf, er fy mod yn ceisio eistedd yn syth ac ymddangos mor fawr ag a allwn. Yr oeddwn yn gorfodnbsp;cydnabod priodoldeb desgrifiad Mr. Pugh o hono, sef einbsp;fod mor �deidia phin mewn papyr.� Yr oedd ei walltnbsp;wedi ei ddosranu ar hyd canol ei ben, ac wedi ei frwsio inbsp;lawr mor fanwl, nes yr oeddwn dan demtasiwn i gredu,nbsp;pe symudasid un blewyn o�r naill ochr i�r Hall, y buasai einbsp;berchenog yn coUi ei centre of gravitation y fynyd hono.nbsp;Yr oedd ei ddwy locsen ddu a llaes mor debyg i�w gilyddnbsp;% ydyw dwy geiniog newydd ddyfod allan o�r mint; acnbsp;yr oeddwn yn meddwl ar y pryd pe cymerasai rhywun ynbsp;drafferth o gyfrif a mesur y blew ar y naiil gern a�r Hall ynbsp;cawsid hwynt yn cyfateb i berffeithrwydd. Trwy fod Mr.nbsp;Smart yn wr o bryd pur ddu, yr oeddwn yn casglu oddr-wrth y ffordd las oedd yn arwain oddiwrth ei wefus isafnbsp;hyd at gwlwm ei gadach, yr hon oedd yn ffurfio math onbsp;avenue ardderchog, ei fod yn eillio o leiaf ddwywaith yn ynbsp;dydd. Yr oedd y cwlwm, crybwylledig mor daclus a phenbsp;buasai wedi tyfu yno, ac yn gwelthredu fel math onbsp;k,�v4�v^ pedestal i�r goler fawr ddilychwin, yr hon oedd yn yra-ddangos i mi ei bod yn torsythu ac yn falch o�i sefylJfa,nbsp;a�i dau big fel pe buasent yn sisial yn nghlust ei ddwynbsp;locsen mai coler bapyr oedd genyf fi am fy ngwddf Yrnbsp;oedd ei ddillad ckn ddued a�r fran, a�i wasgod yn agor ynnbsp;isel, gan ddadguddio crys main ckn wyned a�r eira ynnbsp;Salmon�mor wyn fel pe dygwyddasai i wibedyn ddisgynnbsp;amo y buasai 61 ei draed i�w gweled yn amlwg. Hebnbsp;son am yr aur a�r gemau oedd o�i gwmpas�heb son amnbsp;ei slippers cochion, ai rhyfedd genyt ti os oeddwn ynnbsp;teimlo fy mychander yn ei bresennoldeb, ac yn dechrenbsp;ofni mai gwywo a chrebychu i fyny a fuaswn fel y lindys,nbsp;ac y buasai rhyw forwynig yn dyfod o hyd i mi y flwydd-ym nesaf wedi i mi fod yn gauafu dan glustog y gader yrnbsp;oeddwn yn eistedd arni ?

� Ni wnaf anturio desgrifio i ti yr argraff a wnaeth Mrs. Smart ar fy meddwl. Digon ydyw dyweyd na ddarfu inbsp;Mr. Smart ieuo yn anghymharus. Ckn gynted ag ynbsp;syrthiodd fy Hygaid ar Miss Smart, yr oeddwn yn beu-

Ei Pkobl a'i Phethmt,

derfynol yn fy meddwl, er na ddarfu i mi ofyn ara gadarnhad o hyny, fy mod wedi gweled ei Hun ynnbsp;ddiweddar yn yr Young Ladies' Journal of Fashion.

eiddil a�r syniad mwyaf arddansoddol o feinder, ac yi oedd ei thaldra a dillynrwydd ^famp;edinol ei hysgogiadau, _nbsp;yn wir weddeiddlwys. Nid wyf yn cofio i mi erioednbsp;weled ne5^ yn meddu pryd mor dywyll. Trwy fod einbsp;hwyneb mor welw, a�i haeliau a�i hamrantau mor dduon,nbsp;pan fyddai yn edrych i lawr ar y crocheting work oeddnbsp;ganddi yn ei dwylaw, nis gallaswn gymharu ei phryd inbsp;ddim ond i lafn o�r nos wedi ei dynu ar draws wyneb ynbsp;dydd. Yr oedd ei safn mor fechan nes peri i mi feddwlnbsp;nad oedd wedi ei bwriadu i ddim ond i fwyta eirin.nbsp;Meddyliwn y gallasai fod ganddi daken uchel a phryd-ferth, oni buasai fod ei gwallt yn ei guddio yn ol dullnbsp;nniongred yr hen Fethodistiaid, ac wedi ei dori mornbsp;gymhwys o fewn oddeutu modfedd i�w haeliau, nes dwynnbsp;1 m cof yn rymus d� gwellt ysgubor y Tyddyn Bach, acnbsp;yn wir godi hiraeth ynof am fy hen gartref. Yr oeddnbsp;ganddi ffordd o osod ei phen ar un ochr, a chodi einbsp;hysgwyddau, ag oedd yn siarad cyfrolau j ac wrth edrychnbsp;nrni, nis gallwn lai na meddwl mor bell ar ol y ffasiwn yrnbsp;oedd Miss Pugh, druan, Yr oeddwri yn ymwybodol fodnbsp;Miss Smart yn edrych arnaf, ac yn ddigon naturiolnbsp;i'sfyd, fel clodhopper. Ymddangosai Fred yn hogynnbsp;bach digon diniwed, ac yn gwbl ddarostyngedig i ddysg-yblaeth lem ei dad. Eisteddai ar gader uchel, a�i goesaunbsp;naeinion, y rhai a wisgid a knickerbockers, ac hosanaunbsp;nmryliw, yn brin o droedfedd i gyrhaedd y llawr.nbsp;Edrychai mor Iwfr, ac mor lonydd, ac yn meddu y fathnbsp;nrswyd o�i dad, nes yr oedd yn creu gwaew yn fy nghoes;

Os symudai law neu droed, byddai llygaid ei dad yn melltenu c^rydd arno y foment hono. Unwaith bnnbsp;mor anwyliadwrus^a rhoddi ei ddwylaw yn ei bocedau jnbsp;ond buan y gwnaed ef yn hysbys o�i ryfyg gan lais dwfnnbsp;awdurdodol ei dad yn gwaeddi arno, * Fred 1 � Mewn

eiliad yr oedd ei ddwylaw bychain drachefn yn gorwedd yn farwaidd ar ei glurriau, fel pe buasai yn myn�d i gaelnbsp;tynu ei lun. Poor fellow I yr oeddwn yn sier mai Frednbsp;a finnau oedd y ddau fwyaf anghyfforddus yn yr ystafell.nbsp;Yr oedd yr ymddyddan oedd yn myned ytnlaen mornbsp;drwm o ran mater ac arddull fel nas gallasai yr hogynnbsp;bychan ei werthfawrogi, hyd yn n�d pe buasai yn deallnbsp;tipyn o Gymraeg. Wedi iddo, trwy ymdrech digyffelybnbsp;ymron, gadw ei lygaid yn agored i edrych yn yr unnbsp;cyfeiriad am yspaid ag oedd mewn gwirionedd yn glodnbsp;iddo, cafodd cwsg o�r diwedd y Ilaw uchaf arno i'r fatbnbsp;raddau nes ei orfodi i�w eau am oddeutu dau eiliad.nbsp;�Fred ebe ei dad, a neidiodd y bychan diniwed yn einbsp;gader fel pe buasai rhywun wedi ei drywanu yn ei fein-gefn.

� � My dear,' ebe Mr. Smart, gan anerch ei banner oreu, �mae yn amser i Fred fyned i�w wely. Now, Fred,nbsp;say your verse to Mr. Rees before you go to bed.� Yrnbsp;oedd y bychan yn rhy gysgadlyd i gofio yr adnod ynnbsp;gywir; ond dywedodd gyda phob parodrwydd, �lesunbsp;d�wedodd, Cadewch i plant bwchin tyfod ataf i, a nanbsp;�wenyrwch irint.� O herwydd fod ei lygaid yn bannernbsp;cauedig, a�r naill banner o hono mewn trwmgwsg er ysnbsp;meityn, cafodd gryn drafferth i ysgwyd dwylaw a phawbnbsp;o honom. Pa fodd bynag, wedi iddo gyflawni y gwaithnbsp;bwn, ac i Miss Smart estyn ei boch wbn iddo i�wnbsp;chu.sanu, ymbalfalodd allan o�r ystafell fel dyn wedinbsp;meddwi. Nis gwn pa fodd y bu, ond teimlwn wedi inbsp;Fred fyned i�r gwely ei fod rywfodd wedi taflu ei fantellnbsp;drosof; canys yr oedd arnaf eisieu symud fy nghoesaanbsp;a�m dwylaw yn barhaus, ond fod arnaf arswyd gwneydnbsp;byny rhag y buasai Mr. Smart yn gwaeddi arnaf, � Noah !'nbsp;Ymddangosai pawb o�r cwmni, oddigerth Mr. Pugh, i minbsp;fel rhan o�r dodrefn, gan mor sefydlog a stiff oeddym.nbsp;Rhwng pobpeth, yr oeddwn yn teimlo yn dra anned-wydd. Yr hyn oedd yn fy synu fwyaf oedd fod Mr.nbsp;Pugh yn gallu bod mor rhydd a chartrefol. Estynai einbsp;goesau allan, hapus rVr ! a gosodai ei draed ar y fender^ a

throai a throsai fel pe buasai yn ei dy ei hun. Nis gallaf adrodd wrthyt gynifer o weithiau y bu raid i Mrs.nbsp;Smart ailosod yr antimacassar o�dd ar gefn y gader yrnbsp;oedd efe yn eistedd arni. 0�r diwedd arbedodd Mr.nbsp;Pugh y drafferth iddi, trwy ei luchio yn ddirmygedig ym-hell oddiwrtho. Pellebrodd Miss Smart a�i Ilygaid i lyg-aid Mrs. Smart; pellebrodd Mrs. Smart i lygaid Mr.nbsp;Smart. Meddylivvn mai cynnwys y telegram oedd�nbsp;� What an ignorant man ! �

� Sylwaswn cyn byn fod gan Mr. Pugh ffordd o siarad ag ef ei hun, a hyny yn hollol anymwybodol iddo einbsp;hun; ac o herwydd fy mod yn eistedd yn glos yn einbsp;ymyl, yr oeddwn yn gallu deall rhai pethau a ddywedal

� � Mr. Rees,� ebe Mr. Smart, � yr oedd Mr. Bevan a finnan yn siarad yn eich cylch pan y curodd Mr. Pughnbsp;y drws mor ddireswm (rhoddodd Mr. Pugh wine arnafnbsp;ei fod yn myn�d i�w chael hi); ac fel y dyw�dais o�r blaen,nbsp;y mae yn wir dda genyf eich gweled wedi dyfod yma.nbsp;Er pan fu farw Mr. Williams, y mae yr achos w-edi bodnbsp;yn dyoddef o eisieu rhywun i ofalu am dano. (� Diranbsp;dowt,� ebe Mr. Pugh.) Gwnaeth Mr. Bevan a fmnaanbsp;ein goreu i�ch cael chw'i yma (cododd Mr. Pugh ei bennbsp;fel pe buasai yn ammheu ei glust, a rhoddodd ef i lawrnbsp;�wedyn, a dywedodd wrth ei wasgod, �Symol, thenkiw�).nbsp;^ae yn wir mai nid oddiwrthym ni fel diaconiaid ynbsp;cychwynodd y peth {�Fu �rioed well gwir,� ebe Mr,nbsp;�ugfi), ac fel y sylwodd Mr. Bevan mewn cyfarfodnbsp;brodyr mai gwell fuasai i�r peth fod wedi dyfod oddiwrthnbsp;y svvyddogaeth (�Pryd y base hyny, tybed?� ebe Mr.nbsp;Pugh); er ar yr un pryd, fel y sylwodd Mr. Bevan arnbsp;yr un amgylchiad, �Mae perl i�w gael weithiau o enaunbsp;llyffant� (�Piti na fase ni gyd yn Ilyfiint,� ebe Mr. Pughnbsp;yn ddystaw). Yr wyf yn meddwl, Mr. Rees, y cewchnbsp;ni yn bobl digon haw'dd byw gyda ni, hyny ydyw, ynbsp;swyddogion, chn belled ag y byddwn yn gallu cydwelednbsp;(�Rheswm,� ebe Mr. Pugh). Er fy mod yn mawrhaanbsp;fy swydd fel diacoD, nid wyf fi ddim, syr, ddim; ondnbsp;Mr. Bevan, yr ydych yn ei adnabod ef j y mae efe

wedi ei ddonio a�r cymhwysderau anghenrheidiol i�r swydd; mae yn bysbys o holl drefniadau Methodistiaeth,nbsp;yn siaradwr gwych, yn rhyvvbeth yn y Cyfarfod Misol;nbsp;ydyw, yn rhywbetli, syr. Am danaf fy hun, ni byddaf finbsp;byth yn myn�d i Gyfarfod Misol, ac nid oes fy anghen yno.�

��Mr. Bevan,� ebe Mr. Smart, �yr wyf yn adpabod fy hun� ( �Mi faswn i yn leicio nabod fy hun,� ebe Mr.nbsp;Pugh), ac yr wyf yn meddwl fy mod yn adnabod Mr.nbsp;Bevan.�

��I do hear him, but, ma, you know I don�t understand Welsh,� ebe Miss Smart.

��My dear,� ebe Mr. Smart, gan gyfarch ei gig a�i �waed, �the subject we are now discussing is entirelynbsp;outside the sphere of your observation, not to say comprehension.�

��Cewch, Mr. Rees, chwi a gewch Mr. Bevan yn llaW ddehau, yn gynnorthwy, ac yn gefn i chwi. Yrnbsp;wyf fi yn ceisio edrych ar ol y llyfrau, ac hwyrach ynbsp;gallaf ddyweyd cymaint a hyn heb ymddangos fy modnbsp;yn ymffrostio�nad oes genyf ofn i neb eu gweled

Copperplate^ ebe Mr. Pugh). Mae amaf ofn fod y diweddar Mr. Williams wedi ein camarfer, Mr. Rees.nbsp;.Beth bynag. a ddywedai Mr. Bevan�ac hwyrach y gallafnbsp;ddyweyd, a finnau (�A chwithau,� ebe Mr. Bevan), hynynbsp;a safai. Yr oeddym bob amser yn gallu cydweled.nbsp;Yr wyf yn meddwl y gallaf ddyweyd hefyd, beth bynagnbsp;a ddywed Mr. Bevan, y bydd y diaconiaid eraill, sefnbsp;Mr. Phillips a Mr. Howells, yn rhoi i mewn. Gydanbsp;golwg ar Benjamin Pr^s y mae efe yn gofalu mwy amnbsp;ansawdd ysbrydol yr eglwys nag am ei hamgylchiadaunbsp;allanol (�Poor Benja,� oddiwrth Mr. Pugh). At �

��Drwg genym, Mr. Rees,� ebe Mr. Bevan, �nad allwn addaw gwell cyflog i chwi, gan nad ydyw nifer einnbsp;beglwys ond rhyvv ddau cant a banner.�

� � Mr. Bevan,� ebe Mr. Smart, � esgusodwch fi�dau cant ac un ar ddeg a deugain.� (� Mor gyskct!� ebenbsp;Mr. Pugb.)

��Thank ybu, Mr. Smart, l�, gan nad ydyw ein nifer ond dau cant ac un ar ddeg a deugain, a�r rhainbsp;hyny gan mwyaf yn dlodion.�

� � Esgusodwch fi eto,� ebe Mr. Smart, � toae wyth o bob deg, neu yn fwy manwl, wyth a banner o bob deg,nbsp;yn dlodion.�

� � Gwir, Mr. Smart,� ebe Mr. Bevan ; � gan fod wyth a banner o bob deg yn dlodion, nid allwn ar hyn o brydnbsp;addaw yn gyflog fwy na deugain punt yn y flwyddyn.�

� � A�ch Sabbothau,� ebe Mr. Bevan; � ond mewn 11e �fel hyn,� ychwanegai, � yr wyf yn meddwl y gellwchnbsp;fyw yn gysurus.�

� ^ And respectable^ ebe Mr. Smart, �mae mwy yn hyny riag a feddyliai neb�i ddyn fod yn respectable. Maenbsp;Mr. Bevan yn gwybod y byddaf fi bob amser yn dyweydnbsp;naai yn y fan yna y mae pobl Eglwys Loegr yn ein euro ;nbsp;n llawer gwaith y dywedais hyny wrth y diweddar Mr.nbsp;Milliams. Dyna Mr. Brown, y curad: nid yw ei gyflognbsp;cf ond can� punt yn y flwyddyn, ac nid oes ganddo efnbsp;ei Sabbothau; ac eto y mae bob amser yn respectablenbsp;ei ymddangosiad a�i ymddygiad. Beth ydych chwi ynnbsp;ei ddyweyd, Mr, Pugh? yr ydych yn siarad cryn lawernbsp;3- chwi eich hunan yn y fan yna. Byddaf fi bob amsernbsp;yn hoffi cael barn dyn er na fydd yn swyddog, fel y maenbsp;Mr, Bevan yn gwybod.�

� � Y meddwl i ydi,� ebe Mr. Pugh, � y dyle dyn i ddechre gael digon o fwyd.�

� � Mae genyf ofn, Mr. Pugh,' ebe Mr. Smart, � eich bod chwi yn dipyn o epicurean�

� � Picuwriwch chwi fel y fynoch,� ebe Mr. Pugh, � mae yn rhaid i ddyn gael digon o fwyd. Weles i rioednbsp;ddaioni o neb, na neb fedre neyd ei �l mewn byd nacnbsp;eglwys, os na chae o ddigon i fwyta.�

��Purion,� ebe Mr. Smart, �ni bydd llawer o berygl i Mr. Rees fod yn bl am ymborth tra bydd Mr. Pugh ynnbsp;y Dreflan. Ond dyma oeddwn i yn ei ddyweyd, ei fodnbsp;o�r pwys mwyaf i weinidog yr efengyl feddu appearance^nbsp;onid� y mae yn sier o golli y parch sydd ddyledus iddo.nbsp;Yr wyf yn adnabod llawer o�n gweinidogion goreu nadnbsp;ydynt yn cael y parch a haeddant, am nad ydynt ynnbsp;cadw i fyny appearance'

� � Mr. Rees,� ebe Mr. Pugh, � mae yn rhaid i ni wneyd ein disappearatice. Esgusodwch ni, frodyr; yr ydymnbsp;eisio rhoi tro i edrach am Benjamin Pr^s.�

��Yr ydych yn gwneyd yn dda, Mr. Pugh,� ebe Mr. Smart; � nid oes dim gwell nag i�r bugail ymgydnabyddunbsp;Sg opiniynau y swyddogion yn gyntaf oil. Pe buasainbsp;amser yn caniatau, Mr. Rees, buasai yn dda genyf i Mr.nbsp;Bevan gael cyfleusdra' i adrodd wrthych ei olygiadau;nbsp;ond fel y mae wedi dygwydd, yr wyf fi wedi cymeryd yrnbsp;amser i gyd agos i mi fy hun. Mae Mr. Bevan a minnaunbsp;fel men op business yn edrych ar bethau o wahanol safle inbsp;chwi y bugeiliaidj ac yr ydym wedi cael pob profionnbsp;fod appearance gyda chrefydd, yn gystal �. masnach,nbsp;ym myned ymhelL Cofiwch yr arwyddair: Appearance,nbsp;appearance.'

� Diolchais iddo am ei gynghorion, a hwyliodd Mr. Pugh a minnau i ymweled a�r hen frawd o�r tgt;^ pobt^ j acnbsp;addawodd Mr. Pugh i mi ar y ffordd y cawn rywbeth ynonbsp;heblaw appearance; a dynvedodd y gwir. Ond mi welafnbsp;ei bod yn myned yn hwyr, a tmthau yn dechreu an-esmwytho; felly gadawaf hanes fy ymweliad a Benjaminnbsp;Pr^s hyd rywdro eto.�

YR oedd Noah Rees wedi bod rai wythnosau yn y Dreflan, ac wedi defnyddio yr amser hwnw gaiinbsp;cnwyaf i yragydnabyddu a�r eglwys a'r gynnulleidfa, ym-wded a�r tlodion a�r cleifion, sefydlu cyfarfod darllen, acnbsp;yn y blaen; a rhwng pobpetb, nid oedd efe ar un cyfrifnbsp;'Wedi bod yn segur; ac fel ysgub newydd yr oedd yn caelnbsp;gair da gan bawb. Dywedid fod hyd yn n�d Mr.nbsp;Jeremiah Jenkins wedi cyfaddef wrth un o aelodau yrnbsp;eglwys y gallai y bugail, wedi�r cwbl, wneyd rhyw gymaintnbsp;o ddaioni. Yr oedd Noah Rees ei hun yn teimlo yn liednbsp;ddedwydd yn ei waith, ac wedi cael gwaredigaeth inbsp;raddau mawr oddiwrlh y pryder oedd ymron S,'i lethu arnbsp;ei dd) fodiad cyntaf atom.

Yr unig beth ag oedd yn achosi anesmwythder i�w feddwl oedd, ei fod yn teimlo fod ei holl ysgogiadaunbsp;rywfodd yn cael eu llywodraethu gan y g\Vr da hwnw Mr.nbsp;Pugh, yr hwn nad ydoedd yn flaenor. Os byddai eisieu.nbsp;eynghor neu gyfarwyddyd yngl^n a�r peth yma neu ynbsp;peth arall, rhedai ei feddwl yn naturiol nid at Mr. Smart,nbsp;nac at Mr. Sevan, ond at Mr. Pugh. Pa fodd yr oeddnbsp;hyn yn bod nis gwyddai; a llawer gwaith y ceisiodd ym-ryddhau oddiwrth y dylanwad a�r swyn a feddai yr hennbsp;foneddwr arno, oddiar ofn i�w cyfeillgarwch mawr greunbsp;eiddigedd yn y swyddogion. Ond po fwyaf y ceisiai efenbsp;yniryddhau, tynaf yn y byd y teimlai rwymau y gyfareddnbsp;a.m dano. Soniai Noah am hyn wrthyf pan yr oedd ef anbsp;nainnau yn cyflymu trwy y gwynt a�r gwlaw un noswaithnbsp;tua�r Cartrefle. Awgrymais wrtho, mewn dull chwar�us,nbsp;niai nid yn Mr. Pugh, o bosibl, yr oedd y swyn, ond ynnbsp;rhywun oedd yn berthynas led agos iddo. O herwyddnbsp;ein bod yn cerdded fraich am fraich, pan wnaethum ynbsp;sylw hwn wrtho, teimlais ysgytiad yn myned trwy ei gorff;

ac er fod y noswaith yn dywell, yr oeddwn yn ymwybodol fod ei wyneb gonest yn edrych yn dramgwyddedig amaf,nbsp;tra y protestiai ei fod yn berifaith rydd oddiwrth y dy-lanwad y cyfeiriais ato. Gan nad oedd y pwnc yn hyfrydnbsp;i�w deimlad, ni chyfeiriais ato drachefn; ac ni chyf-newidiwyd llawer o eiriau rhyngom nes i ni gyrhaedd ynbsp;Cartrefle.

Derbyniwyd ni gan y teulu caredig fel pe buasent heb ein gweled er ys blwydd)ni. Eisteddai Mrs. Pugh mewnnbsp;cader esmwyth. ar un ochr i�r tan, a Mr. Pugh, gan ys-mocio o bibell wen hir, a chan estyn allan ei goesaunbsp;mewn dull hapus, a eisteddai yr ochr arall. Yr oedd einbsp;ben moei yn dysgleirio fel gwydr, a�r olwg arno yn aw-grymu i mi ddyn oedd ar delerau da a�i gydwybod, ac ynnbsp;benderfynol o wneyd y goreu o�r byd drwg presennolnbsp;Yr oedd y ddau yn gwrando ar Miss Pugh yn darllennbsp;iddynt, yr hon ckn gynted ag yr agorwyd y drws i ni inbsp;ddyfod i mewn, a gauodd y Ilyfr. Gan nad pa mor fernbsp;a fyddo y siwrnai, un o�r mynydau mwyaf dedwydd ynnbsp;niywyd dyn, onid�, ydyw yr adeg y bydd yn eau y drwsnbsp;ar ddannedd y gwlaw a�r gwynt ystormus, ac yn myned inbsp;ystafell gynhes a chlyd, yn enwedig os bydd yno galonaunbsp;cynhes i�w ddertiyn? Er nad oedd y pellder o iett^nbsp;Noah Rees i�r Cartrefle ond bychan, yr oedd yn ddigonnbsp;o hyd i�n galluogi i fwynhau y teimlad hwn yn ei helaeth-rwydd, a�r croesaw didderbyn-wyneb a gawsom. Ond ponbsp;fwyaf yr oeddym ni yn ei fwynhau o gysuron yr ystatell a�rnbsp;cwmni, mwyaf yn y byd yr ymddangosai fod yr ystorm�nbsp;oblegid yr oedd yn ystorm mewn gwirionedd erbyn hynnbsp;�yn cenfigenu wrthym. Yr oedd y gwlaw yn dyfod inbsp;lawr fel diluw, ac yn euro yn ddiarbed yn erbyn y ffenestrnbsp;oedd yn gwynebu yr ardd. Ymgenglai y gwypt nerth-ol am gonglau y t^, fel p� buasai yn benderfynol o�inbsp;dynu i fyny o�i sylfeini; ac wedi methu yn ei gais, elainbsp;ymaith dan ruo yn rwgnachlyd a siomedig i ddychwelydnbsp;drachefn gyda mwy o nerth a phenderfyniad. Eilwaithnbsp;ac eilwaith y ceisiai daflu y t^ i lawr, ac eilwaith ac eilwaith yr elai ymaith yn ddigofus i gasglu adgyfnerthion.

Ymddangosai unwaith fod y simdde ac yntau yn ngyddfau eu gilydd�y gwynt am ddyfod i mewn, a�r simdde am einbsp;gadw allan. Wedi methu gyda�r simdde, ymosodai ar ynbsp;drws a�r ffenestr, ac, fel y Sodomiaid gyda�r angylion,nbsp;gwaeddai trwy dwll y clo arnom i ddyfod allan iddo gaelnbsp;ein lladd; ond yr oeddym ni ddigon diogel yn Ilaw einnbsp;Lot gyfiawn. Nid oedd eisieu i�r teulii ein perswadio inbsp;barhau ein harosiad, oblegid prin y buasai un o honomnbsp;yn dychymygu am droi allan nes i�r ystorm fynednbsp;drosodd.

Heblaw fod fy nghyfaill Noah wedi ei gymeryd i fyny gan yr ymddyddan oedd yn myned ymlaen rhyngddo efnbsp;a Mrs. a Miss Pugh, yr o�dd ei gydnabyddiaeth a Mr.nbsp;Pugh a�r teulu mor ddiweddar ac anmherffaith fel nanbsp;ddarfu iddo, yr wyf yn sier, sylwi fod wyneb yr hennbsp;foneddwr yn gwisgo gwedd wahanol y noswaith hon i�rnbsp;byn a arferai fod. Er ei fod fel y dywedwyd, ar yr olwgnbsp;gyntaf arno, yn ddarlun o ddyn perffaith hapus, nid allwnnbsp;beidio meddwl ei fod yn gwisgo ei wenau i guddio ynbsp;tristwch a�r gofid dwfn oedd yn llechu tu cefn i�w siiioldebnbsp;ymddangosiadoL Weithiau byddai yn anghofio cadwnbsp;gwyliadwriaeth ar ei wyneb, ac yn edrych yn syn acnbsp;absennol ei feddwl. Dro arall chwarddai yn uchel arnbsp;fyw sylw a wneid ar y pryd. Ei ofal mawr oedd cadwnbsp;oddiwrth Mrs. a Miss Pugh ei wir deimladau. Gwelaisnbsp;�f fwy nag unwaith, pan feddyliai nad oedd neb yn sylwinbsp;^rno, yn syllu yn fyfyrgar ar y darlun oedd uwch ben ynbsp;be tan, at yr hwn y cyfeiriwyd mewn pennod flaenoroLnbsp;Yr oeddwn yn sier ymha Ie yr oedd meddyliau Mr. Pughnbsp;y noson hon, ac yr oeddwn yn sier fod yno un arall ynnbsp;gwybod; oblegid nid oedd dau fynyd nesaf at eu gilyddnbsp;Jm myned heibio heb ei bod yn cyfeirio ei Ilygaid ynnbsp;bryderus ato, ac yn defnyddio pob mantais i ennill einbsp;sylw, gan ofyn yn feunyddiol, ��Nhad, be dach chi�nnbsp;feddwl? amp;C.� Oedd, yr oedd �i meddwl bywiog a.nbsp;threiddgar yn gwybod yn well na mi ymha Ie yr oedd einbsp;�yfyrdodau. Clywai ef yr ystorm yn dywedyd rhywbethnbsp;�'''ahanol i�r hyn a ddywedai wrthym nL Rhedai ei

ddychymygion ef ar gefn yr ystormydd dros foroedd geirwon cythryblus, 11e y gwelai rywun anwyl a hoff gannbsp;ei enaid ar lestr fregus yn ymladd yn ddewr i�r elfenaunbsp;gwallgof a chynddeiriog. Deonglai ef udiadau cwynfanusnbsp;a thorcalonus y gwynt fel yii carlo llais rhywun yn gwaeddi,nbsp;� Help ! help!� ac heb gynnorthwywr. Y llencyn iraidd,nbsp;gwyneb-agored, canwyll ei lygad a chanolbwynt ei obeith-ion goreu un tro, ar yr hvvn yr arferai edrych gydagnbsp;edmygedd pan gariai ei lyfrau dan ei ge_sail i�r ysgolnbsp;rammadegol,�a welai yn awr yn ei ddychymyg yn suddonbsp;i ddyfrllyd fedd, yn nghanol crechwen wawdus y dymhestl.nbsp;Ar adegau megys y noswaith hon, byddai golygfa ar ol gol-ygfa yn myned drwy feddwl Mr. Pugh. Weithiau byddainbsp;yn portreadu y gwrthddrych yr oedd newydd ei ganfod ynnbsp;suddo yn y dyfnder mawr, yn grwydryn tlafrd, diymgel-edd, yn nghanol rhyw ddinas boblog a phellenig; brydiaunbsp;eraill gwelai ef yn nghanol anialwch unig a disathr, wedinbsp;colli ei Iwybr, a dim ond rhuadau milod anwar .a rheibusnbsp;i�w clywed o�i gwmpas. Dychymygion oeddynt, mae ynnbsp;wir, ond dychymygion a achosent gymaint o ofid iddonbsp;ef ymron t phe buasent yn ffeithiau. I un oedd ynnbsp;gwybod ychydig o hanes y teulu. nid oedd mwy onbsp;anhawsder darllen wyneb Mr. Pugh y noswaith hon nanbsp;darllen Ilyfr.

Yr oeddym wedi bod oddeutu dwy awr yn y Cartrefle, gallwn feddwl, pan ddechreuodd yr ystorm liniaru, ac yrnbsp;ymddangosai ei bod wedi gwario ei hadnoddau. Fel yrnbsp;oedd y gwynt yn myned yn wanach ac ymhellach oddi-wrthym, yr oedd wyneb ein hen gyfaill yn llacio ac ynnbsp;adfeddiannu ei naturioldeb arferol. Eisteddai Mr. Pughnbsp;S�i gefn at y ffenestr, ac eisteddwn innau ymron ar einbsp;gyfer. Gan fod y ffenestr yn gwynebu yr ardd, fel ynbsp;sylwyd, a chan nad oedd na ffordd na llwybr yn mynednbsp;heibio iddi, nid ystyrid yn anghenrheidiol dynu y gor-chudd drosti wedi goleuo yr ystafell. Yr oeddwn ar fedrnbsp;galw sylw fy nghyfaill Noah fod yn amser i mi hwylio tuanbsp;ehartref� pryd y dygwyddodd i mi edrych yn nghyfeiriadnbsp;y ffenestr, ac y gwelais, neu o leiaf y dychymygais weled

^neb dyn yn glos ar y gwydr. Yr oeddwn yn sier fy mod yn adnabod y wyneb, pa un bynag ai dychymygn ainbsp;peidio yr oeddwn. Pa hyd y buasai yn edrych trwy ynbsp;Renestr nis gwyddwn ; ond y foment yr edrychais i arno,nbsp;diflanodd fel ysbryd, a chollais ef yn y tywyllwch^nbsp;Cynhyrfwyd fi yn ddirfawr, ond yr oedd yn dda geny^

Cyn i mi allu dyweyd gair, curwyd drws yr ystafelL Teiinlwn fy nghalon yn fy ngwddf pan waeddodd Mr.nbsp;Pugb, � Dowch i mewn.quot; Yr oeddwn yn edrych ynnbsp;bryderus tua�r drws pan wnaeth Jira ei ymddangosiad.

Pan welais ef yn edrych mor welw a dychrynedig, pen-derfynais yn fy meddwl nad oeddwn wedi cael fy nhwyllo gan fy nychymyg. Cododd Jim ei fys ar Mr. Pugh, hebnbsp;,yngan gair. Yr oeddwn erbyn hyn yn sier fy mod ynnbsp;iawn. Ond pa faint oedd fy siomedigaeth pan glywaisnbsp;Jim- yn dyweyd wrth Mr. Pugh, gaii banner mgU) ei -fcnbsp;fam '�'�just a marw, ac isio gweld y �gethwr.� Ofnwnnbsp;itysbysu yr hyn a welswn, rhag mai dychymyg )'doedd.

Pan ddechreuodd Mr. Pugh holi Jim, torodd yr hogyn i quot;vylo allan yn hidl, ac nis gallat ddyweyd un gair; yn k(rnbsp;edrychai yn ymbilgar ar Noah, fel pe buasai bywyd 'nbsp;fii fam yn dibynu arno. Yr oedd Noah yn bared inbsp;gychwyn c^n gynted ag y deallodd beth oedd neges Jim,nbsp;�aeth Mr. Pugh i�n danfon at y drws; a phan oeddnbsp;wedi ysgwyd Ilaw a, ni, ac ar fedr eau y drws, sylwoddnbsp;fod Jirn yn edrych yn bryderus i'w wyneb, ac yn cydiO'nbsp;yn d^n yn labet ei g�b. Yr oedd hyny yn ddigon.nbsp;Rhoddodd Mr. Pugh ei het am ei ben, a�i g�b uchaf anr.nbsp;dano, a daeth gyda ni. Rhedai Jim o�n blaenau, fel ynbsp;bydd ci yn gwneyd pan y bydd yn cael rayned allannbsp;gyda�i feistr; yna safai nes deuem o hyd iddo, ac ymaithinbsp;ef drachefn am encyd ; ac os gwelai efe ni yn lied hirnbsp;Peb ddyfod i�r golwg, deuai i�n cyfarfod, a phan fyddai O'nbsp;fewn ychydig latheni i ni, ail gychwynai. Yr oeddwnnbsp;wedi fy nghythryblu gymaint gan yr hyn a welswn, felnbsp;^ad allwn feddwl am ddim arall ymron. Er ei bodnbsp;noswaith lied dywyll, nis gallwn beidio edrych i bob

congl ac i lawr pob heol yr oeddem yn myned heibio iddi, gan ddysgwyl bob mynyd weled yr un gwrthddrychnbsp;yn troi i fyny ; ond yr o�dd y cwbl yn ofer, ac yr oeddwnnbsp;bron a chredu mai lledrith o gread fy nychymyg oedd ynbsp;cyfan.

Er fy mod yn anewyllysgar iawn, bu raid i mi fyned gyda Mr. Pugh a Noah i dy Ismael Price, tad Jim. Yinbsp;�wyf eisoes, mewn penned flaenorol, wedi rhoddi des-grifiad lied helaeth o �Fuarth Jenkins.quot; Nid cysurusnbsp;o gwbl ydoedd teiralo ein ffordd i�r fath le, ac ar y fathnbsp;noswaith. Gwyddwri yn dda oddiwrth ddystawrwyddnbsp;Mr. Pugh fod arno ofn mawr; ac nid heb achos, oblegidnbsp;yn y Buarth hwn yr oedd y cymeriadau gwaethaf felnbsp;brodorion ac estroniaid yn preswylio. Nid ydoedd ynbsp;gwlaw trwm wedi gwella dim ar yr arogl a�n cyfarfu.nbsp;oddiar yr amser y buasai Mr. Pugh a minnau i lawr ynbsp;Buarth hwn o�r blaen pan yn ceisio rhai i�r Ysgol SuLnbsp;Yr oedd Jim yn ein harwain, a minnau yn ei ddilyn, anbsp;Mr. Pugh, gan gydio yn gibs yn Noah, yn cerdded ynnbsp;lied agos at ein sodlau. Cerddasai y nos ymhell, anbsp;meddyliais unwaith fod pawb o�r tngolion wedi mynednbsp;i orphwyso, hyd nes y daethom yn lied agos i waelodnbsp;y Buarth, pryd y clywsom swn cwmni llawen. Deuainbsp;y swn allan o d^f oedd H�i ddrws yn llydan agored.nbsp;Yr oedd yr ystafell oedd yn y golwg wedi ei goleucnbsp;yn br�f, a gwelid pedwar o ddynion, mileinig yrnbsp;olwg, yn eistedd o gwmpas bwrdd erwn, ar yr hwnnbsp;yr oedd jug mawr ac amryw wydrau. Cymysgai anbsp;throai un o�r dynion swp o docynau, tebyg o rannbsp;inaint i docynau cyngherdd, ond eu bod yn lliwiedig,nbsp;a throsai hwynt gyda chyflymdra anarferol. Yn eisteddnbsp;�wrth ochr y pentan a phibell fer yn ei safn, can-fyddais y wraig aflawen, lygadgroes, a gyfarfu Mr. Pughnbsp;a minnau yn ein hymweliad cyntaf a�r Buarth. Ynnbsp;ngoleuni dysglaer yr ystafell, ymddangosai ei chroennbsp;cbn ddued a chkn futred, nes peri i mi feddwl na funbsp;drws y ty yn agored erioed o'r blaen, a�i bod wedi arfernbsp;tnyned a dyfod trwy y simdde. Taerai y fudrogen hon

yn ffyrnig k rhywun, ond yr unig eiriau a ddeallais oeddynt, �Jack is high Jack, I teil you.� Er na ddarfunbsp;i�i cwmni ein gweled yn myned heibio, yr oeddym ynnbsp;sier eu bod wedi clywed swn ein traed, oblegid cyn inbsp;ni fyned nemawr o latheni ymlaen, clywsom ddrws y

Pan ddaethom at d^ Ismael, agorodd Jim y drws heb guro. Aethum i mewn, yn cael fy nilyn gan fynbsp;nau gyfaill. Ar y mynediad i mewn i�r ty, a welais inbsp;rywun yn llithro i�r ystafell gefn yn gyflym, ac yn eaunbsp;y drws yn ddystaw ar ei ol? Ai yr un un ydoedd a�rnbsp;hwn a welais yn edrych trwy fifenestr ystafell Mr. Pugh ?nbsp;Yr un un ydoedd, neu ynte yr oeddwn i yn breuddwyd-io. Ymddangosai Ismael yn hynod gynhyrfus; ac yrnbsp;oeddwn yn tybied fod euogrwydd i�w weled yn amlwgnbsp;ar ei wyneb. Sylwais fod yr ystafell yn llawer taclusachnbsp;nag ydoedd pan welais hi y tro cyntaf yn nghwmni Mr.nbsp;Pugh, er nad oedd dim Ileihid wedi cymeryd 11e ynnbsp;nifer yr adar, Oddigerth rhyw un neu ddau a ystwyrientnbsp;ar eu clwydi, yr oeddynt oil yn cysgu, ac yn ymddangosnbsp;fel pe buasent wedi cael tori eu penau ymaith. Yr oeddnbsp;yn ymddangos fod Noah, trwy gyfarwyddyd Mr. Pugh,nbsp;wedi bod yn ymweled a gwraig Ismael amryw weithiau,nbsp;a�i fod yn sefyll yn uchel yn meddwl y teulu. Arnbsp;amnaid Ismael, aeth rhag ei flaen i�r llofft, yn cael einbsp;ddilyn gan Mr. Pugh; ac eisteddais innau i lawr, gannbsp;feddwl cael ymgom ag Ismael nes iddynt ddychwelyd.nbsp;Edrychodd arnaf mewn penbleth, a chymhellodd fi inbsp;ddilyn fy nghyfeillion. Ymresymais ag ef nad allwnnbsp;i wneyd dim daioni, ac mai ynfydrwydd oedd i dri onbsp;ddynion fyned i�r ystafell 11e yr oedd ei wraig, o bosibl,nbsp;yn ymladd ag angeu. Ond ni fynai ei wrthod. A oeddnbsp;gan Ismael amcan mewn golwg wrth fy ngorfodi i fynednbsp;i�r llofft? Yr oeddwn yn sier fod; ac nid cynt yrnbsp;oeddwn wedi myned i fewn i ystafell fechan y claf, nagnbsp;y clywn ddrws y t)gt; yn cael ei agor yn ochelgar, anbsp;rhywun yn myned allan, a�r drws yn cael ei gau ynnbsp;ddystaw ar ei ol.

Y Dreflam

Parodd yr olygfa a welais yn ystafell y claf i mi anghofio ar y pryd yr hyn oedd uchaf yn fy meddwl wrth fyned inbsp;fewn. Ar wely tlawd, ond glan, gorweddai gwraig yr honnbsp;a adnabyddais yn y foment fel yr un a welais ugeiniau onbsp;weithiau yn myned a dyfod yn y Dreflan. Yr oedd wedtnbsp;myned o dan'y fath gyfnewidiad fel nad oedd yn aros onbsp;honi ond y croen am yr asgwrn; ac yr oedd ei gwynebnbsp;mor welw a�r galchen, a�i Ilygaid, er yn bryderus, yonronnbsp;a sefyll yn ei�p�ien. Yr oedd yn berifaith lonydd, a�inbsp;hanadl yn fyr a chyflyra. Safai Dr. Ellis wrth ei hochr,nbsp;gydag un Ilaw iddo ar ei garddwrn, ac yn edrych ar einbsp;oriawr, yr hon a ddaliai yn ei law arall. Pan ddaethumnbsp;i i'r ystafell, edrychodd arnaf braidd yn anfoddog, fel penbsp;buasai yn dyweyd, � A oes llawer ychwaneg o honoch ynnbsp;dyfod ? � Teimlwn fod y cerydd yn berffaith haeddiannol.nbsp;Yn eistedd 3m ymyl y gwely yr oedd yr hen chwaernbsp;fiyddlawn Sian Jones, yr honyr oeddwn wedi ei cholli ynnbsp;ddiweddar o�r capel; a chefais esboniad ar ei habsennol-deb. Symudai yr hen wreigan dduwiol ei phen i fyny acnbsp;i lawr, ac yr oedd yn amlwg ei bod mewn ymdrech rhedd-wl a gweddi ar ran yr hon oedd ar gael ei gwysio i wydd-fod ei Barnwr. Safai Jim a�i ddau benelin yn gorphwysnbsp;ar ystyllen pen isaf y gwely, gan gynnal ei ben rhwng einbsp;ddwylaw, ac yn edrych yn ddyfal i wyneb ei fam. Nidnbsp;oedd yn wylo, ond sylwais fod twitch yn ei wddf, a mathnbsp;o gryndod parhaus yn ei �n isaf. Gyda�i wallt du crychnbsp;yn gorwedd yn ddiofal ar ei arleisiau, yr oedd yn wrth-ddrych y buasai arlunydd yn gwneyd defnydd o hono.nbsp;Am rai rnynydau nid oedd y wraig druan yn ymddan-gos yn ymwybodol o�n presennoldeb. Yn y man edrychodd yn sefydlog ar Noah; a deallodd y meddyg ei bodnbsp;yn dymuno cael dyweyd rhywbeth wrtho, a chiliodd inbsp;wneyd 11e iddo ddyfod ati. Pan ddaeth Noah i�w hymylnbsp;gafaelodd yn ei Ilaw deneu estynedig, a chydiodd hithaunbsp;ynddo fel pe buasai yn cydio yn angor ei henaid; ond ninbsp;ddywedodd hi un gain Tra yr oedd efe 3'n sibrwd tvrthinbsp;addewidion melusaf yr efengyl, ac yn cyfeirio ei meddwlnbsp;at yr Archoffeiriad mawr, a hyny mewn dull mor dde-

heuig a barodd i mi synu wrth ystyried ei ieuenctyd, yr oedd y druanes yn syllu i�w wyneb fel pe buasai yn yfed.nbsp;pob gair a ddywedai. Pan beidiodd Noah a siarad,nbsp;gollyngodd Ann ei law, ac edrychodd braidd yn wyllt onbsp;atngylch yr ystafell, a syrthiodd ei Ilygaid ar Mr. Pugh.nbsp;VVrth ei gweled yn dal i edxych arno, aeth yntau i�wnbsp;bymyl. Gydag anhawsder mawr y clywem hi yn sibrwdnbsp;wrtho,

� Mi � nif, Ann bach, tra bydda� i byw, een wired 3. mod fn y fan yma,� ebe Mr. Pugh; a thorodd i lawr hebnbsp;allu dyweyd ychwaneg.

Dilynwyd hyn gan ddystawrwydd, heb gael ei dori gan neb oddigerth gan Sian Jones, yr hon a lofifainbsp;ambell i adnod a adawsid yn nghyrau y meusyddnbsp;yr oedd Noah newydd fod yn cynauafa ynddynt.nbsp;Credwyf na ddarfu i Jim syraud na Haw na throed,nbsp;nes i�r meddyg fyned ato, gan roddi ei law yn dynernbsp;ar ei ben, a'r berswadio i fyned i lawr i�r gegin. Yrnbsp;oedd y bachgen yn anfoddlawn iawn i golli golwg arnbsp;ei fam; ond mewn ufudd-dod i Dr. Ellis, llithrodd ynnbsp;ddystaw o�r ystafell. Edrychodd Mr. Pugh yn ofyngarnbsp;i lygaid y meddyg, a sibrydodd yntau nad allai wneydnbsp;dim rhagor i�r claf�ac nad oedd yn bosibl iddi weled ynbsp;bore, ac mai gwell a fuasai i Sian Jones gael rhywun gydanbsp;lii yn yr ystafeH. Ar h.yn cododd yr hen wreigan ar einbsp;thraed, a gafaelodd fi�i dwylaw yn Haw y meddyg, anbsp;diolchodd iddo yn gynhes am ei garedigrwydd at y claf;nbsp;ac ychwanegai,

��Does yma neb yn y Buarth, Mr. Ellis bach, yn fRt i�w alw i mewn ay y fath amgylchiad. Mae nhw i gyd ynnbsp;annuwiol iawn. A �does eisio neb yma chwaith. Maenbsp;Ann wedi' �nabod Cyfaill es wsnose fydd yn si\Vr o fodnbsp;gyda hi yn �r afon�a mae o wedi deyd wrthi, � Pan elychnbsp;trwy y dyfroedd, myfi a fyddaf gyda thi.� Mi �rosa i gydanbsp;hi nes y bydd y gelyn diwedda� wedi gneyd ei waith.

Er i�r meddyg gymhell yn daer, gwrthododd yr hen chwaer yn bendant i neb o�r Buaxth gael halogi yr ystafellnbsp;�u presennoldeb. Ytnlonodd pob un o honom gannbsp;eiriau hyderus Sian Jones. Yr oedd gwefusau Ann ynnbsp;ymsymud yn barheus, ond nid allem ddeall dim oil anbsp;ddywedai, oddieithr �Jim.� Gan nad allem wneyd unnbsp;gwasanaeth iddi, a chan nad oeddym yn dymuno hyll-dremu, aethom o�r ystafell gan adael Sian Jones yno ynnbsp;unig.

I lawr yn y gegin yr oedd Jim yn eistedd ar ystol, a�i ben yn gorwedd ledochr ar ei freichiau, y rhai anbsp;orphwysent ar fainc weithio ei dad. Yr oedd wedinbsp;�wylo ei hunan i gysgu, a�r deigryn olaf wedi sefyll arnbsp;banner y ffordd i lawr ei foch Iwyd. Yn awr ac yn ynbsp;man ocheneidiai yn ei gwsg. Edrychodd Mr. Pughnbsp;arno yn gynhyrfus, a thynodd ei gadach poced sidan, anbsp;sychodd yn ysgafn wyneb yr hogyn, gan sisial, � Poornbsp;Jim !� Eisteddai Ismael o flaen y tin i�i bibell yn einbsp;safn; ac er ei fod wedi ei llenwi i myglys, sylwais nadnbsp;oedd wedi rhoi tan arni. Yr oedd yn rhy ofidus i allunbsp;dyweyd dim. Ceisiodd ddiolch i�r meddyg, ond toroddnbsp;ei deimladau i lawr. Dywedodd Mr. Pugh rywbeth ynnbsp;nghlust Ismael, a gwyrodd yntau ei ben yn ddiolch gar.nbsp;Gadawsom y maes yn rhydd i�r gelyn diweddaf wneydnbsp;ei waith, yr hyn a gwblhaodd cyn i�r haul godi. Aethom ill pedwar yn ddystaw heibio y t^ lie yr oedd y wraignbsp;lygadgroes, a chlywem chwerthin uchel ac ysple(Wach.nbsp;Aeth y meddyg a minnau i un cyfeinad, a quot;Mrr Pughnbsp;a Noah i gyfeiriad arall�pob un i fyfyrio ar yr hyn anbsp;welodd ac a glywodd. Ond gwyddwn nad oedd unnbsp;o honynt wedi gweled na chlywed yr hyn a welswnnbsp;ac a glywswn i.

RHAG fy mod yn gosod gorraod o waith ar y dar-Ilenydd i ddyfalu, ysgatfydd y dylwn roddi gair o eglurhid ar rai pethau na wnaed ond cyfeirio atyntnbsp;yn y pennodau blaenorol. Un o�r pethau hyny ydywnbsp;y modd y daelh Jim i fod yn was i Mr. Pugh. Gan ynbsp;rhaid i mi yngl^n k hyn gofnodi amryw bethau liednbsp;blentynaidd, ni ddigiaf wrth y darllenydd coeth anbsp;lt;iysgedig am neidio dros y bennod hon, gan hyderu ynbsp;gallaf fod o ddyddordeb i fy nghyfeillion ieuamc ynbsp;bechgyn.

Hwyrach y cofir mai yr adeg y daeth Mr. Pugh i gysylUiad gyntaf a Jim ydoedd 'y prydnawn Sul hafaiddnbsp;hwnw pan fu raid i mi fyned gydag ef i geisio rhai i�tnbsp;ysgol, ac y cymerodd efe fi i Fuarth Jenkins. Ded-Wyddwch penaf fy hen gyfaill ydoedd gweinyddu cared-igrwydd; a gwyddwn cyn i ni ddyfod o�r Buarth ynbsp;prydnawn hwnw, wedi iddo wybod ychydig am helbulonnbsp;Ismael, ei dlodi, ac yn enwedig am afiechyd maith einbsp;�'''taig, na byddai efe yn ol o wneyd ei ran tuag at eunbsp;lleddfu. Canlyniad uniongyrchol ein hymweliad a�rnbsp;Buarth oedd, rhoddi gorchymyn caeth ar Jim i ddyfodnbsp;bob dydd i�r Cartrefle i geisio rhywbeth i�w fam. Ninbsp;bu Jim yn fyr o ddyfod i fyny a�r gorchymyn; ac ernbsp;t�iai croesaw bychan a gaffai efe gan Susan y forwyn,nbsp;tti feiddiai hi ei droi ymaith yn waglaw. Yr oedd teulunbsp;y Cartrefle yn ddiarebol am ganiatau i�w gweinidogionnbsp;fyned yn rhy hyf arnynt; ac nid oedd Susan yn eithriadnbsp;rhai a fuasai yno o�i blaen. Pan ddeuai Mr. Pughnbsp;adref gyda�r hwyr, un o�r cwestiynau cyntaf a ofynainbsp;3- fyddai,

�Bwyd!quot; meddai Susaaj �wn i ddim be mae o�n neyd efo�r bwyd mae o'n gael yma gt; �Rydach chi�n rhynbsp;wirion o lawer, mistar, hefo rhw hen feggars fel ene, nanbsp;wyddoch ch'i pwy na be ydy�n nhw. Cawn i fy ffordd,nbsp;ni chai o na�i sort darned yraa byth.�

�Ar dy �n, Susan,� atebai Mr Pugh, �rho di fwyd i Jim nes y deyda i wrthat ti am beidio.�

Coleddai Susan elyniaeth farwol yn erbyn pob math o gardotwyr, gan y credai mai lladron oeddynt ynnbsp;ddieithriad; a mwy pleserus o lawer ganddi hi a fuasainbsp;cymhwyso coes y brws at gefn pob un a ddeuai atnbsp;ddrws y Cartrefle nag estyn un math o gymwynasnbsp;iddynt. Yn ffortunus i Jim, yr oedd Mrs. Pugh ynnbsp;dwyn gormod o ddelw ei grvr haelionus i ochri dim gydanbsp;Susan. Yr oedd yr hen ferch groendeneu wedi c^rifnbsp;ar gynnorthwy ei meistres i gael gwared o�r �hogynnbsp;drwg a budur oedd yn drvad at y drws bob dydd;� anbsp;mawr oedd ei syndod, a dirfawr y syrthiodd ei gwep,nbsp;pan ddeallodd hi fod Mrs. Pugh yn gwybod am ymwel-iadau Jim, ac yn tueddu yn gryf o�i blaid.

� Meistres,� ebe hi, ��rydach chi�n wirionach na mistar. 'Rydvv i wedi bod mewn llawer 11e; ond weles i neb yn.nbsp;cyrajio cymint ar rogs a lladron.�

� Susan,� ebe ei meistres, � nid ydyw yr hyn a roddir i Jim yn costio dim i chwi; ac y mae yr hogyn yn wirnbsp;wrthddrych o dosturi. Mae tlodi mawr yn ei gartrefj.nbsp;nid ydyw ei dad yn gryf; ac y mae ei fam yn sil ynnbsp;ei gwely er ys wythnosau.�

quot; O �e, dene ch�i yn credu�r cwbl,� ebe Susan; � yr hen Stori ydi nene, mistres. Ond dydi mhamau nhw inbsp;gyd.yn sS.1, a�u tadau nhw i gyd wedi marw? a rhyfeddnbsp;arw fod tad hwn yn fyw ' �

� Mi fase�ch calon chithe�n galetach, mistres, dasech chi�n gwbod cymint am danyn nhw �, fi. Mi wn o�r gorenbsp;mai un drwg ydi�r hogyn ene. Be dae chi�n gw�l�d i.

lygid o ! Mae nhw cyn ddued i Ilygid y sipsiwn sy�n �r hen ffordd las. Gewch ch�i wel�d fod o�n perthyn iddyn�nbsp;nhw. By dae Miss Pugh dditn ond yn �i wel�d o, y Ainbsp;y cwartre fo o�r buarth yn o kandy^ 'dwy�n meddwLnbsp;Fedre fo mo�i thwyllo Ai.�

� Yr ydych yn siarad am rywbeth na wyddoch ddim yn ei gylch, Susan,� ebe Mrs. Pugh; quot;ni wnaeth yrnbsp;hogyn ddim niwed i ch�i, ai do ? �

�Niwed!� ebe Susan yn ddirmygus; �mi faswn yn leicio �i wel�d o�n treio ! Ac mi ddaru hefyd, ran hyny;nbsp;mi chwerthodd am ben �y nhraed i pan oeddwn i�nnbsp;rhedeg ar draws y buaith ddoe; ond Iwc iddo nadnbsp;oeddwn i yn �i ymyl o. Dase fo wedi dyodde cymintnbsp;o riwmatis a fi, fase fynte ddim mor sharp ar 'i droed.quot;

Cafodd Mrs. Pugh drafferth i gadw ei gwyneb yn sobr wrth ofyn i Susan, �A roisoch chwi rywbeth i�rnbsp;hogyn heddyw ?�

� Na rois i,� oedd yr ateb, � �roedd o yma pan oedd �y mistar yn y gegin, a mi r�th o ddigon iddo fo, o�nbsp;digon ydi llawer, heblaw fod o wedi gneyd iddo fonbsp;eistedd wrth y bwrdd. A be dasech chi�n �i wel�d o�nnbsp;byta ! �Roedd gen i ofn �i wel�d o�n myn�d yn sal, dasenbsp;gen i ofn hefyd. A mistar yn edrach arno fo; �roeddwnnbsp;i�n synu ato fo.�

� Os daw y bachgen yma yfory, Susan, gadewch i mi gael gwybod,� ebe Mrs. Pugh.

� Os, ddaru ch�i ddeyd, mistres? Mi ddaw yma o hyd �es y ffeindiwch ch�i golli rhwbelh. Os yn wir! os gneiffnbsp;yr haul godi! �

� Y dydd ydw i �n fyw os gweles i bobol wirionacb,�* ebe Susan wrthi ei hunan.

Bore drannoeth a ddaeth; ac fel y prophwydasai Susan, t�n sicred a bod yr haul wedi codi, yr oedd Jim wrthnbsp;ddrws y Cartrefle. Gan fod yr hogyn yn berflaith ymwy-bodol fod ganddo orchymyn pendant Mr. Pugh wrth einbsp;gefn, nid oedd gwyneb sarug ac anfoddog y forwyn ynnbsp;eflfeithio mwy aino nag ar bost y drws, Eithr pan

hysbysodd hi ef y byddai raid iddo sefyli y dlwmod hwnw o flaen Mrs. Pugh, gan awgrymu ei bod yn y pennbsp;amo, edrychodd yr hogyn braidd yn bryderus. Er fodnbsp;gan y forwyn ei hammheuon ynghylch canlyniad y cyd-gyfarfyddiad, ymhyfrydai mewn bygwth a dychrynu ynbsp;bachgen; a rhag mai hwn fuasai y cyfleusdra olaf iddi, yrnbsp;oedd yn benderfynol o wneyd y defnydd goreu o hono.

�Wel,� ebe hi, �yr hogyn drwg gen ti, wyt ti�n barod i ddeyd ffarwel wrth y Cartrefle? Wyt ti�n meddwl fod tinbsp;wedi cario digon odd�ma bellach? Fedri di fyw ar dynbsp;floneg erbyn hyn, ddyliet ti ? Rhaid i ti sefyli o flaen 'ynbsp;mistres heddyw, wel di, a hi chwiliff dy bac di 1 Paid tinbsp;meddwl y cei di hel dy straeon wrthi hl Hi ddangosiffnbsp;i ti ple ma�r drws 1 Pan ddaw mistres yma�ac mi fyddnbsp;yma i ti yn y mynyd�paid ti gwadu mai Ileidar wyt ti,nbsp;achos mae hi yn sii^r o dy gael di allan.�

Aeth Susan ymlaen yn y ffbrdd hon am yspaid, gyda�r amcan o ddychrynu Jim a pheri iddo redeg ymaith; ondnbsp;nid oedd efe yn gwneyd osgo at ddianc, eithr parhai inbsp;ddyweyd yn ngwyneb pob bygythiad, �Mae Mr. Pugh ynnbsp;deyd wrtha i ddwad yma.� Aeth Susan i hysbysu dyfod-iad Jim i Mrs. Pugh, ac wrth fyned ysgydwai ei phen ynnbsp;fygythiol at yr hogyn, ac edrychai drach ei chefn, gannbsp;ddysgwyl ei weled yn dianc; ond yr oedd Jim yno mornbsp;sefydlog 5�r cloc wyth niwrnod, wrth yr hwn yr oedd wedinbsp;cymeryd ei safle.

Tra yr oedd Susan yn ceisio ei meistres, cymerodd Jim drem arno ei hun, gan ddyfalu pa argraff a gafiai yr olwgnbsp;amo ar galon Mrs. Pugh. Gofidiai na fuasai yn gwybodnbsp;ymlaen Ilaw fod y fath gyfarfyddiad i gymeryd 11e, ernbsp;mwyn iddo gael cyfleusdra i daclu tipyn amo ei hun.nbsp;Vmgysurai, pa fodd bynag, y gallasai fod yn waeth amo;nbsp;oblegid fel y dygwyddodd y peth fod, yr oedd wedinbsp;ymolchi ychydig ar ei wyneb y bore hwnw; ac er fod dwynbsp;r�s ddu o bobtu ei -wyneb, y rhai a ddangosent yn eglurnbsp;derfynau y glanhamp;d�cyffelyb i�r mapiau a welir yn fynychnbsp;sydd yn gosod allan y byd gwareiddiedig ac anwareidd-iedig�yr oedd Jim yn hoeho llawer o�i Iwyddiant gyd�

Mrs. Pugh ar y ffaith ei fod wedi yraoIchL Ond yr hyn a gynnaliai ei ysbryd i fyny fwyaf oedd y botwm com gwjmnbsp;niawr a osodasai ar ei gob y bore hwnw, yr hwn, o�i gy-mharu amp;�r botymau eraill, oedd fel llawn lleuad yn nghanolnbsp;s�r y nef. Mor ffortunus yr oedd wedi bod wrth osod ynbsp;botwm hwnw ar ei gob cyn cychwyn oddicartref! Nidnbsp;oedd yn bosibl, ystyriai Jim, i�r olwg arno beidio effeithianbsp;yn ei ffafr gyd�l Mrs. Pugh. Heblaw hyny, oni buasai amnbsp;y botwm hwn, buasai Mrs. Pugh yn rhwym o ddyfod inbsp;wybod nad oedlt;! gan Jim wasgod. Rhoddasai yr hogynnbsp;ei gap yn ei boced; ond gan yr achosai hyny iddinbsp;ymddangos yn fawr a chwyddedig, daeth Jim i�r pender-fyniad mai doethach oedd ei dynu allan drachefn, rhag ynbsp;buasai Susan yn tybied ei fod wedi lladrata rh3rwbeth ynnbsp;ystod ei habsennoldeb. Ei bryder mawr oedd sut y gallainbsp;guddio y twll oedd yn mhen glin ei lodrau Ilydain, yr hwnnbsp;a ddangosai fwy o�i groen Ethiopaidd nag oedd ddymunol.nbsp;Daeth cynllun i�w feddwL Gan fod ei g�b yn anarferolnbsp;o laes, gorchwyl bychan oedd cymeryd y pin oedd yn einbsp;llawes, a chydio ei dwy gongl ynghyd yn y gwaelod.

First-raiequot; ebe Jim wrtho ei hun, gan edntiygu ei ddyfais. Eithr pan glywodd efe Mrs. Pugh yn d^od arnbsp;hyd y lobby hir, a Susan yn dyweyd rhywbeth wrthi amnbsp;� wel�d drostoch /ch hun,� dechreuodd ei galon guro felnbsp;lt;alon aderyn yn y ddalfa.

� Wel, 'y ngwas bach i,� ebe Mrs. Pugh, gan roddi ei Ilaw yn dyner ar ei beo crych, a chan edrych yn fwynnbsp;^o, � sut y mae dy fam heddyw ? �

� Mae yn ddrwg genyf glywed, �y machgen i,quot; ebe Mrs. Pugh. �Pwy sydd yn edrych ar ei holnbsp;J^rwan ? ��

'* Pam ddeydi di, * mam?� Wyt ti ddim yn gwbod hefo pwy wyt ti�n siarad, dywed?quot; gwaeddai Susan arno yn.nbsp;ffymig.

� Hyh !� ebe Susan, gan guro y pethau yn eu gilydd, a gwiieyd mwy o lawer o drwst nag oedd anghen-rheidiol.

� Wel, 'y ngwas i,� ebe Mrs. Pugh, � yr wyf yn gob-clthio dy fod yn fachgen da, ac y gwnaiff dy fani fendio ^n fuan.�

�Sian Jones yn gwdd�o bob dydd. Doctor Ellis yn rhoi ffisic, a Mr. Pugh yn rhoi bwyd,� ebe J itn yn ddi-niwed.

� Wei yn wir, �y ngwas gwirion i, mae genyt le cryf i obeithio,� ebe�r foneddiges. � Aros di,� ychwanegai, � anbsp;welais i mo honot ti yn Ysgol Sul yr Hen Gapel yn ddi-weddar? Beth wnaeth i ti beidio dal i ddyfod, Jimnbsp;bach ? �

� Plant yn chwerthin am y mhefi i ac yn bloeddio. * laid � ar yn ol i,� ebe Jim, gan edrych ar ei gob fawr.

� Plant drwg oedd yn gwneyd hyny, �y ngwas i, ond nahidia; cha� nhw ddim gwaeddi �taid� ar dy ol eto,�nbsp;ebe y wraig garedig.

V�r oedd Miss Pugh yn clywed y rhan olaf o�r yragom, ac yn ymddangos yn cymeryd dyddordeb neillduol yn ynbsp;bachgen. Wedi peth siarad pellach, dywedodd hi wrtho,

�Mae Susan,� ychwanegai Miss Pugh, �braidd yn brysur heddyw, heblaw ei bod yn gloff (edrychodd Jimnbsp;ar draed mawr y forwyn), ac y mae genyf eisieu i ti fyn�dnbsp;a�r note yma i shop Mr. Rogers.�

��Roeddwn i �n sii^, mistres,� ebe Susan, �y gnai Miss ddyfeisio rhwbeth i brofi i ch�i mai Ileidar ydi�rnbsp;hogyn ene. Mi dyffeia i na welwch ch�i byth y pres na�rnbsp;neges.quot;

� Dim o�r fath beth, Susan; nid lt;3edd dim pellach o fy meddwL Yr wyf yn sier fod 3T hogyn druan yn.nbsp;onest,� ebe Miss Pugh. Ac ychwanegai, � Welsoch chwinbsp;yn eich bywyd, �mam, y fath lygaid ag sydd gan y bach-gen yna? Yr wyf yn sier na welais i erioed lygaidnbsp;prydferthach.�

�Maent yn hynod felly, Kit,� ebe Mrs. Pugh; quot;pe byddai y creadur bach wedi ymolchi yn lan, a chaelnbsp;dillad taclus am dano, byddai fel pictiwr.�

Disgynai y geiriau hyn ar deimlad Susan fel halen ar �friw, ond yr unig beth a ddywedodd oedd, � Amser neiffnbsp;ddangos,� gan luchio a thanu y pethau o�i chwmpas ynnbsp;ddidrugaredd. Cyn iddynt prin wybod fod Jim wedinbsp;cychwyn, yr oedd wedi dychwelyd, ac wedi colli �i wyntnbsp;yn gymaint fel nad allai siarad. Yr oedd yr hogyn wedinbsp;gwneyd ei neges mewn amser mor anhygoel o fyr, felnbsp;oiai o�r braidd y gallasai Miss Pugh gredu mai yn shopnbsp;Mr. Rogers y cawsai efe y nwyddau, oni buasai fod enwnbsp;y g^Vr parchus hwnw wrth yrecefplT

Teimlai Susan mor ddigofus am na phrofasai Jim ei hun yn Ileidr, fel na siaradodd hi air a neb byw bedydd-lol am ddau ddiwrnod cyfan. O hyny allan bu Jim ynnbsp;uegeseuwr cyson yn y Cartrefle; ac er ei fod trtvy hynynbsp;yu arbed llawer ar gymmalwst Susan, nid oedd gelyn-taeth y chwerwen hono tuag ato lonyn llai. Ymhen ynbsp;deuddydd neu dri, yn unol a�i haddewid, anfonodd Mrs.nbsp;^ugh am William Jones y Dilledydd i�r Cartrefle i fesurnbsp;Jun am ddillad newydd; ac hyd y dydd hwn y mae ynbsp;^efltwr medrus hwnw yn edrych yn ol at yr amgylchiad,nbsp;^el yr unig dro y bu ei holl ymenydd ar lawn waitb;

� oblegid,quot; ebe fe, � yr oedd yn nesaf peth i anmhosibl-rwydd i wybod beth oedd hyd gwasg yr hogyn, gan nad oedd efe ond rhyw wyth neu naw oed, ac yntau wedi einbsp;wisgo yn nillad ei dad.� Pan gwblhawyd y gorchest-waith, ac yr anfonwyd y dillad i�r Cartrefle, a phannbsp;orchymynodd Mrs. Pugh i Susan gymeryd Jim i�r bat/inbsp;cynlies a�i olchi yn lan cyn rhoddi ei wisg newydd amnbsp;dano, synwyd y foneddiges' yn fawr na ddarfu i�r forwynnbsp;sarug yngan gair o wrthwynebiad. Pa fodd bynag,nbsp;cafodd Mrs. Pugh esboniad boddhaol ar y parodrwyddnbsp;livvn ar ran y forwyn o enau Jim ei hun. Defnyddioddnbsp;Susan y bath yn gyfleusdra i ddangos ei llid at yr hogyn.nbsp;Protestiai J im fod y dwfr bron yn ferwedig. Cymhwys-odd yr hen ferch ddialgar y brws at ei groen mor flfyrnignbsp;nes ydoedd ckn goched a moronen. Pan o dan y drin-iaeth, os agorai Jim ei safn, rhoddai Susan Iwmp o sebonnbsp;ynddi y foment hono. Cyn iddo ddyfod trwy yr plchfa,nbsp;yr oedd yr hogyn druan yn credu yn ei galon fod einbsp;groen a�i gnawd wedi eu crafu ymaith, ac nad oedd dimnbsp;oud ei esgyrn yn aros. Ni feiddiai agor ei lygaid inbsp;weled a oedd ei grediniaeth yn gywir ai peidio; oblegidnbsp;y foment y gvvnai hyny, taflai Susan gruglwyth o sebonnbsp;iddynt. Dechreuodd Jim wylofain; ond p� fwyaf ynbsp;dolefai ef, mwyaf o sebon a roddai Susan yn ei safn.nbsp;Felly bu raid iddo ohirio y mynegiad hwn o�i deimladaunbsp;hyd ryw amser dytodol, a dyoddef yn ddystaw. Tra yrnbsp;oedd yr hen ferch genfigenus yn ei drin fel hym, yr oeddnbsp;ei thafod yn myn�d yn ddibaid. Mynegai er adeiladaethnbsp;Jim, os efe a ddeuai i fyw i�r Cartrefle, mai hon oedd ynbsp;driniaeth y byddai raid iddo fyned drwyddi bob dydd;nbsp;ac adroddai ac ailadroddai os oedd Mrs. Pugh amnbsp;gymeryd beggars i�r Cartrefle, mai ei henw hi a fyddainbsp;Susan Walker.

A welodd y darllenydd y llndys yn tori ei groen garw ac anolygus, ac yn dyfod allan o�i garchar, gan ymagornbsp;yn l�yn byw prydferth ac amrywliwiog? Nid Ilai oeddnbsp;y cyfnewidiad a gaufyddid yn Jim Price wedi iddo fynednbsp;drwy oichwyliaeth y bath, a rhoi ei wisg newydd ara.

dano. Yr oedd yr olwg arno mor lan a phrydfertb, nes y methodd Miss Pugh ymattal rhag ei gusanu, a hypy yanbsp;Mhresennoldeb Susan, yr hyn oedd fel pe gyrid dagrnbsp;i galon yr dlaf. Eithr teimlai Jim ei hun�wedi ym-adael a�i fudreddi a�i garpiau�yn wahanol iawn i�rnbsp;lindys. Hyd nes iddo gynnefino ychydig a�i wisgnbsp;newydd, edrychai yn ysvvil a digalon. Ofnai y byddalnbsp;raid iddo bellach eistedd yn llonydd i bobl edrych arnonbsp;fel yr edrychant ar ddarlun, ac fod yr adeg iddo redegnbsp;�oddiamgylch a�i ben yn y gwynt wedi myned heibio amnbsp;byth. Yn ei galon dymunai fod eilwaith yn ei hen dd�l-ad mawr a charpiog. Deallodd Mrs. Pugh ei ofid, anbsp;gwnaeth iddo redeg yma a thraw ar negeseuon, ararywnbsp;o ba ral nad oedd gwir anghen am danynt. Ymhen ynbsp;ddeuddydd yr oedd Jim yn berffaith hapus yn ei wisgnbsp;newydd, ac yn meddwl cryn lawer o honi ac o hono elnbsp;hun. O herwydd fod Jim yn negeseuwr campus, yrnbsp;oedd yn cyfarfod a dymuniadau Mrs. Pugh; o herwyddnbsp;^^od ganddo lygaid prydferth, yr oedd yn ddwfn yn ffafrnbsp;Miss Pugh ; o herwydd ei fod yn gallu � bw3rta yn glyfar,nbsp;ac nid rhyw bigO' gwinon,�� ys dywedai yr hen foneddwr,nbsp;yr oedd yn bobpeth ymron y gallasai Mr. Pugh ei ddy-niuno. Gwnaeth y tri rhinwedd hyn ef yn was sefydlognbsp;yn y Cartrefle mewn byr amser. Yr hyn a flinai yrnbsp;hogyn fwyaf oedd, na thelid iddo gan ei gymdeithion ynbsp;parch, fel y tybiai ef, yr oedd ei sefyllfa newydd � yn einbsp;haw�lio, oblegid parhaent i�w alw yn �Jim y matchesPnbsp;Pan elai i Fuarth Jenkins i ymweled a�i rieni, byddai ynnbsp;gorfod bod ar ei wyliadwriaeth, onid� ymgasglai ei hennbsp;gymdeithion o�i amgylch, a dwbient ei ddillad newydd �.nbsp;baw, a hyny oddiar genfigen. Pan elai i�r Ysgol Sab-hothol, yr hyn a wnai yn gyson erbyn hyn, nid oedd einbsp;ssfyllfa nemawr gwell; qanys pan droai yr athraw einbsp;gefn, difyrat y naill hogyn neu y Hall ei gymdeithion trwynbsp;''�neyd udgorn o�i ddwrn a sibrwd drwyddo, �Jim ynbsp;patches.quot; Ystyriai Jim hyn yn ymddygiad annheilwngnbsp;hollol tuag at un oedd yn was i Mr. Pugh. Blinid ef i�rnbsp;fath raddau gan y plant fel y dygodd efe ei gvVyn un

diwrnod ger bron Mr. Pugh. Teimlodd ei feistr yn ddwys yn yr achos, a dywedodd dan banner gau einbsp;lygaid�fel y bydd dyn yn gwneyd pan yn ceisio dy*nbsp;feisio cynllun:

�Wrth y bobbyquot; ebe Jim drachefn; ac nid heb dipyn o esboniad y gallodd roddi ar ddeall i Mr. Pugh mai yrnbsp;heddgeidwad a olygai. Yr oedd dyweyd wrth yr hedd-geidwad am gamymddygiad plant yr Ysgol Sul, wrthnbsp;gOTs, allan o�r cwestiwn; a methodd holl gynlluniau Mnnbsp;Pugh i wneyd i ffwrdd a�r hyn y cwynai Jim o�i blegid.nbsp;Pa fodd bynag, ymhen amser, ffurfiodd Jim gyfeillgarwchnbsp;inawr S, mab William Jones y Dilledydd, sylfaen yr honnbsp;oedd fod Jim yn gwsmer i�w dad; ac o herwydd fodnbsp;Dick Jones yn hogyn cryf a beiddgar, ac yn dipyn onbsp;wron ymhlith y plant, rhoddodd efe derfyn buau arnbsp;achos y g\Vyn.

Gan na fyddai hyny yn un anrhydedd i blant yr Ysgol Sabbothcl, fe allai mai nid priodol a fyddai nodi ynnbsp;y fan hon y moddion y bu raid eu harferyd i ddwyn ynbsp;diwygiad oddiamgylch. Wrth fyned heibio, goddefer inbsp;mi ddyweyd cymaint a hyn: na ddangosir gan blant yrnbsp;Ysgol Sul y caredigrwydd a�r cydymdeimlad a allesid einbsp;ddysgwyl oddiwrthynt tuag at y rhai a ennillir i�r ysgolnbsp;o�r buarthau a�r ystrydoedd. A addysgir plant crefydd-wyr ar yr aelwyd gartref i fod yn dyner a charedig at ynbsp;Street Arab tlawd a charpiog? Gwn oddiar brofiad fodnbsp;mwy nag un o�r dosbarth hwn wedi eu tarfu o�i Ysgol,nbsp;am nad allent oddef g^vawd ac ucheldrem y bechgynnbsp;a fagwyd yn yr ysgol.

Ond i fyned ymlaen. Effeithiodd caredigrwydd teulu y Cartrefle yn eu gofal am Jim yn ddwfn ar ei rieni.nbsp;Pan aeth efe i ddangos ei hun yn ei ddillad newydd,nbsp;tarawyd ei dad a mudandod, a phrin y credai mai einbsp;fachgen ef ydoedd. Ei fam ef, yr hon oedd yn wael ynnbsp;ei gwely, pan .y gwelodd ef, a wylodd o lawenydd; ao

TOor ddaionus yr effeithiodd yr olwg arno ar ei hysbryd, fel y tystiai Jim, pan ddychwelodd i�r Cartrefle, ei bodnbsp;'�'just a mendio.� Hyn a fu y dechreuad i Mr. Pughnbsp;allu Uwyddo i gael Ismael i�r oedfaon, ac yn ddilynol i�rnbsp;ysgol, ac i adael y White Horse. Yr oedd ei noddwyrnbsp;caredig yn caniatau i Jim fyned adref i gysgu y nos, gannbsp;fod hyny yn ddymuniad gan ei fara. Bob nos cynnbsp;myned i gysgu, byddai ei dad yn rhoi gwersi iddo mewnnbsp;darllen ac ysgrifenu, yr hyn na feddyliodd am wneyd yanbsp;flaenorol, ac amryw weithiau yn ystod y dydd, byddainbsp;Miss Pugh yn gwneyd yr un peth; ac os yfodd bachgennbsp;ei ddysg erioed, Jim a wnaeth hyny.

Yr wyf yn awr wedi dwyn hanes Jim hyd at yr am-g)'lchiadau gofidus a gofnodwyd yn y bennod ddiweddaf. Bu raarwolaeth ei fam yn ergyd drom iddo. Hyd ynbsp;Qoswaith y bu hl farw, credai Jim yn ddiysgog y gwnainbsp;}vella. Yr oedd Sian Jones a Mrs. Pugh wedi ei ddysgunbsp;I wedd�o, ac i gredu y gwnai Duw wrando gweddLnbsp;Gweddiai Jim ei hun, ac yr oedd yn gwybod fod Siannbsp;Jones a Noah Rees yn gwedd�o; ac nid ammheuodd amnbsp;eiliad na wrandewid hwynt Ond er yr holl wedd�o, banbsp;ei fam farw. Nis gallasai Jim weled cysondeb yr am-gylchiad a�r addysg a dderbyniasai. Yr oedd wedi eLnbsp;ddyrysu yn Ian, ac ni fynai ei gysuro. Ceisiodd Mr.nbsp;Bugh ei ddyddapu; ond gyrai Jim yr hen foneddwr i�rnbsp;wkl yn union trwy ofyn,

�Pam na fase Duw yn gwrando, a fi a Sian Jones ^ Mr. Rees wedi gwdd�o? Be ydi iws gwdd�o os nanbsp;oeiff o wrando ? Mistres yn deyd, Duw yn gwrando;nbsp;fynte ddim yn gwrando. O mam, O mam bach! �� acnbsp;^ylai nes yr oedd ei wyneb yn fudr; ac md oedd gan Mr.nbsp;Pugh ddim i�w ddyweyd na�i wneyd ond wylo gydag ef.nbsp;Trwy lawer iawn o dynerwch, ac o ymresymu cywrain, ynbsp;eafodd Miss Pugh gan Jim yradawelu ychydig; ondnbsp;eymerodd lawer o amser a dyfalwch iddi allu gwneydnbsp;hyn. Y gorchwyl caletaf a gafodd y foneddiges ieuancnbsp;^ ei bywyd oedd cadw Jim rhag meddwl yn galed amnbsp;Dduw. Fwy nag unwaith, pan feddyliai ei bod wedi

Y Dreflam

llwyddo i hollol dawelu ei feddwl yn ngwyneb yr am-gylchiad, deuai cawod drom o hiraeth a gofid dros yr hogyn ag oedd yn wir galonrwygol, a byddai raid iddinbsp;bithau fyned dros yr un tir a�r un ymresymiad drachefn.nbsp;Rhyfedd y dyddordeb a gymerai teulu y Cartre�e yn ynbsp;bachgen amddifad a phrofedigaethus ! Yraddygent tiiagnbsp;ato yn fwy fel mab nag fel gwas. A oedd yna wagle ynnbsp;eu mynwesau eisieu ei lenwi? A oedd Jim, mewn rhangt;nbsp;yn llenwi 11e rhywun arall?

Pan glywodd Benjamin Prys hanes Jim, gwnaeth gan hirfaith iddo. Rhoddaf bennill neu ddau felnbsp;engraifft

Ei PJwhl di Phethau.

� �\T OAH,� ebe fi wrth fy nghyfaill un noswaitb, �a ' wyt ti yn cofio addavv dro yn ol fyned ymla.ennbsp;pan geffit gyfleusdra gyda�th adroddiad o�r argraffiadaunbsp;cyntaf?��

� Ydwyf, yn burion,� ebe efe, � ond y mae cymaint o amser er hyny, a minnau wedi dyfod i gysylltiad a�rnbsp;cymeriadau gynifer o weithiau ar ol byny, fel mai nidnbsp;gorchwyl hawdd a fydd i mi adgofio yr argraffiadaunbsp;cyntaf, ac yn enwedig eu didoli oddiwrth yr argraffiadaunbsp;a wnaed ar fy meddwl yn ddilynol.�

�Os da yr wyf yn cofio,� ebe fi, �clyvvais di yn. dyweyd flynyddau yn ol mai anfynych y byddai dynbsp;argraffiadau cyntaf yn anghywir. A wyt ti wedi newidnbsp;dy feddwl ar hyn ? �

� Nac ydwyt,� ebe Noah. � Po fwyaf o gymeriadau yr Wyf yn eu cyfarfod, mwyaf oil yr wyf yn cael fod y rheolnbsp;yn gywir. Mae yn wir fod eithriadau yn bod, ond yrnbsp;Wyt yn cofio y dywediad fod yr eithriad yn profi y rheol.nbsp;Ac y mae yr eithriad yn cymeryd 11e mor anfynych fel ynbsp;inae mewn gwirionedd yn eithriad eithriadol iawn, osnbsp;goddefi yr ymadrodd, fel y dywedir. Mwy na hyny, ynbsp;mae yr eithriad weithiau fel pe byddai yn edifarhau amnbsp;fod yn eithriad, ac yn dychwelyd yn ol i fod yn rhan o�rnbsp;iheol. Er mwyn gwneyd fy meddwl yn eglurach, rhoddafnbsp;i ti engraiffi. Pan oeddwn gartref yn y Tyddyn Each�nbsp;yr oedd hyn cyn i mi fyned i�r A'chrofa�daeth i�r Llannbsp;acw ^Vr dyeithr i lenwi swydd bwysig yn y gymydogaeth.nbsp;Gan na wyddid dim yn ei gylch cyn ei ddyfodiad atom,nbsp;teimlid cryn ddyddordeb i ba enwad crefyddol y per-thynai.. Y diwrnod cyntaf y daeth i�n plith, cyflwynoddnbsp;ci bapyr aelodaeth yn ein seiat ni y Methodistiaid. Ynbsp;foment gyntaf y gwelais ef, credais mai ci lladd defaid

ydoedd. Paham y credwn hyny nis gwyddwn. Fel compliinmt i wr dyeithr, annogwyd ef i ddiweddu y cyf-arfod eglwysig trwy weddi, yr hyn a wnaeth yn ddoniolnbsp;iawn a chyda�r fath ddylanwad nes oeddwn yn teimlonbsp;yn ddig wrthyf fy hun am ffurfio syniad mor galed amnbsp;dano. Wrth fyned allan o�r capel, ebe yr hen Williamnbsp;Thomas wrthyf, �Wel, Noah, dyna ddyn gwerthfawr!nbsp;y fath gaffaeliad a fydd i ni yma!�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Gobeithio na

byddwch wedi newid eich syniad am dano ymhen y flwyddyn, William Thomas,� ebe finnau bron yn ddi-arwybod i mi fy hun, ac edifarheais wneyd y sylw.nbsp;�Beth,� ebe yr hen -^r, �wyt ti yn ei adnabod o?� �Ninbsp;welais mo hono erioed cyn heno,� ebe finnau. Aethnbsp;wythnosau a misoedd heibioj. a phrofodd y g^r dyeithr ei hun yn w'eithgar, gonest, a ffyddlawn, ac argy-hoeddodd fi yn hollol fod fy argraff gyntaf o hononbsp;yn gyfeiliornus. Ond och fi ! ymhen y deunaw mjsnbsp;kr-UttiL gwnaeth ei Jtptes yn rhyfedd, ac aeth ymaith dannbsp;I V warth mawr, a dychwelodd fy argraff gyntaf, ac edliw-iodd i mi fy anghrediniaeth. Appeliaf atat. Ai onidnbsp;oes genyt engreifftiau cyffelyb o fewn cylch dy brofiadnbsp;dy hun ? �

� Wel, aros di, gyfaill,� ebe fi wrth Noah, � pa fodd yr wyt yn rhoddi cyfrif fod dy argraffiadau cyntaf di ynnbsp;gywir, a�r eiddo William Thomas, yr hwn oedd wr craff,nbsp;fel yr wyf yn deall, yn anghywir ? Onid ydyw dy engraifftnbsp;yn profi gormod? Yr unig gasgliad y gallaf fi ddyfodnbsp;iddo ydyw dy fod di wedi dy ddonio uwchlaw dynion ynnbsp;gyffredin a gallu i adnabod cymeriadau.quot;

�Mae dy wrthddadl,� ebe Noah, �wedi dyfod arnaf mor sydyn fel na fedraf dy ateb ar unwaith; ond yr wyfnbsp;ymhell � feddwl fod genyf fi allu uwchlaw dynion eraill.nbsp;Y ffordd rwyddaf i mi ddyfod allan o�r fagl ydyw, trwynbsp;ddyweyd mai yr engraifft a nodwyd oedd yr eithriad ynnbsp;amgylchiad William Thomas. Nid oes a fynwyf finbsp;ychwaith ag argraffiadau cyntaf pobl eraill; fy mhwnc inbsp;yn syml yw hyn: mai anfynych y mae fy argraffiadaunbsp;Cyntaf o gymeriadau yn gyfeiliornus. Mae yn wir mai y

Bbrdd gyffredin y ffurfir syniad am gymeriad ydyw trwy gwrs o ymresymiad�megys trwy glywed ei hanes blaen-orol, barnu ffurf ei wyneb, sylwi ar ei ymddygiad a�inbsp;eiriau, ac yna gwneyd casgliad oddiwrth y cyfan. Ond,nbsp;ai onid oes argraff yn cael ei gwneyd ar feddwl dyn onbsp;gymeriad yn fynych megys gan ymwybyddiaeth nad allnbsp;yoddi cyfrif am dano ? Oni chyfarfyddaist di a chymer-ladau na wyddit ddim yn eu cylch, ac na wnaethant ddimnbsp;niwed i ti, ac hyd yn n�d a ddangosasant garedigrwyddnbsp;atat, ac ar yr un pryd nad oeddit yn eu hoffi ? Oni wel-aist di ambell fachgen dirieidus, a dyweyd y goreu amnbsp;dano, ag yr oedd genyt well meddwl o hono nag am uanbsp;arall yr hwn yr oedd ei fuchedd yn llawer gwastadach?nbsp;Oni feddaist di ymwybyddiaeth o ddaioni cuddiedig yn ynbsp;naill amgylchiad, ac o ddrygioni cuddiedig yn yr am-gylchiad arall? Ac oni chlywaist di am rai yn syrthionbsp;niewn cariad a gwrthddrychau na wyddent ddim yn eunbsp;Cylch, a hyny nid am eu bod yn brydferthach na rhywunnbsp;arall, ond o herwydd fod rhyw fath o ysbryd prophwyd-oliaeth wedi disgyri arnynt fod y gwrthddrychau hyny ynnbsp;^eddu y peth y dymunent iddynt ei feddu? Ac oninbsp;chlywaist fod naw o bob deg o�r argraffiadau cyntafnbsp;hyn yn troi allan yn gywir?�

quot; Mi a glywais am bethau felly,� ebe fi, � ond nis gallaf weled pa fodd y gellir cynnyrchu argraff ar fedd-'quot;'i dyn heb fod achos o�r tu allan i�r meddwl ag sydd ynnbsp;thoddi cyfrif am dano, ac hefyd fod yr argraff yn rhwymnbsp;o ddwyn delw yr achos o hono. Er engraifft, pan welafnbsp;ddyn dyeithr i mi, a hwnw yn feddw, m ae yn anmhosiblnbsp;� mi gael argraff o hono ar fy meddwl fel dyn sobr.nbsp;Yr wyf yn addef,� ychwanegais, �fod argraff yn caelnbsp;m gwneyd ar feddwl dyn mewn rhai engijeifftiau hebnbsp;iddo ef fod yn ymwybodol o�r achos fydd yn ei gyn-riyrchu.�

� Dyna yn union yr wyf yn dadleu drosto,� ebe Noah ; yr argraff a wneir ar feddwl dyn nad all roddi cyfrif amnbsp;dano, ac nid yr hwn y mae yn ei dderb^n trwy ymresym-md fel yr. engraifft a nodaist, sef 'y dyn meddw. Pan

� Yr wyf yn meddwl dy fod tithau yn crwydro tipyn,� atebais; � ein pwnc ni heno ydyw i ti fyned ymlaennbsp;gyda�th adroddiad; ac os da yr wyf yn cofio, mai newyddnbsp;ymadael a Mr. Smart yr oeddit ti a Mr. Pugh, a�ch bodnbsp;yn hwylio i ymweled a�r hen frawd o�r t^ pobty. Yrwan,nbsp;dos ymlaen.�

�Wel,� ebe efe, �os hyny sydd oreu genyt, ceisiaf alw i�m cof y rhan sydd yn ol o ddygwyddiadau y dyddnbsp;hwnw ; oblegid a hyny yr yrogymerais, sef adrodd yrnbsp;argraffiadau a wnaed ar fy meddwl y diwrnod cyntaf ynbsp;daethum i�r Dreflan. Wedi i ni ymadael a Mr. Smart,nbsp;a�i eiriau olaf, ^Appearance, appearance,� eto yn swnio ynnbsp;ein clustiau, cerddodd Mr. Pugh am encyd mewn dystaw-rwydd, oddigerth yr hyn a siaradai ag ef ei hun. Yrnbsp;oedd yn amlwg i mi ei fod mewn dwfn fyfyrdod, ac mainbsp;yr hyn oedd yn cael ei droi yn ei feddwl oedd � appearance'nbsp;obiegid clywais ef yn sibrwd y gair fwy nag unwaith. Ynnbsp;y man, ebe efe wrthyf yn sydyn, �Mr. Rees, ffasiwn unnbsp;oedd lesu Grist, ddyliech ch�i, o raa yr olwg arno ? �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Yn

wir, Mr. Pugh,� atebais, �ni fedraf eich ateb. Nid wyf yn cofio fod yr olwg allanol arno yn cael son am dano;nbsp;ond y mae geiriau i�r perwyl yma yn rhywle nad oedd nanbsp;phryd na thegwch ynddo.� � Just y geirie oedd yn �ynbsp;meddwl ine,� medd efe; ac ychwanegodd yn ddystawach,nbsp;� Piti hefyd, gan fod appearance yn myn�d mor bell hefonbsp;chrefydd, fel y dywed Mr. Smart.� Awgrymais fod ynnbsp;bosibl nad oedd y geiriau yn cyfeirio at ei ymddangosradnbsp;corfforol, ond eu bod i�w hystyried fel yn desgrifionbsp;ansawdd ysbrydol y rhai a edrychent arno. � Hwyrachnbsp;hyny,� ebe Mr. Pugh ; � ond ydach ch�i ddim yn meddwlnbsp;fod dystawrwydd y Bibl am ei ymddangosiad yn dangosnbsp;yn ddigon plaun nad oedd dim byd neillduol yn yr olwgnbsp;amo?� Atebais fod y casgliad yn un digon naturiol, anbsp;syrthiodd Mr. Pugh i fyfyrdod drachefn. Yn awr ac ynnbsp;y man dywedai megys wrtho ei hun, � Piti! piti garw Inbsp;l�, piti mawr!� Oni buasai fy mod yn sicr fod Mr. Pugh

�iror ddiddichell i phlentyn, buaswn yn edrych ar y geiriau hyn o�i eiddo fel gwatwareg; ond yr oedd difrifwchnbsp;�i wyneb yn dangos yn eglur fod y geiriau yn dyfod ynnbsp;syth o�i galon.

�Wedi cerdded oddeutu can� Hath, heb ddyweyd yr un gair, safodd Mr. Pugh yn sydyn, a dywedodd gydagnbsp;angerddoldeb, �Wyddoch ch�i be�, Mr. Rees? mae Mr.nbsp;Smart yn misio' Nid appearance ydi�r peth pwysig inbsp;ch�i a mine, yn siwr i ch�i. Mae yna beth annhraetholnbsp;fwy pwysig nag appearance!' Wedt dyweyd cymaint anbsp;Ityn, edrychodd yn galed yn fy Hygaid, heb symudnbsp;ttiodfedd o�r 11e y safai. Wedi dysgwyl yn ofer amnbsp;yspaid iddo fyned ymlaen, gofynais iddo, � Beth ydyw ynbsp;peth hwnw, Mr. Pugh?� ^ P�d,� ebe fe, gan roddi wincnbsp;ddeallgar arnaf, a chan ail ddechre cerdded yn gyflym.nbsp;Troediai ymlaen fel bachgen ieuanc, ac fel un wedinbsp;gwneyd darganfyddiad neu ennill goruchafiaeth. Ymhennbsp;enyd gafaelodd yn fy roraich a dywedodd gydag yni, � l�,nbsp;^r. Pees, bod ydi�r igt;eth pwysig yn siwr i ch�i ac nidnbsp;oppearance, achos mi ddeyda i ch�i pam. �Dydi appear-ance yn werth dim os nad ydi o yn appearance o rwbethnbsp;sy tu cefn iddo fo ag sydd yn fwy na fo. Mi ddeyda inbsp;ch�i beth arall; mae appeara7ice heb ddim ond appearancenbsp;yti gelwydd ac yn bechod. Mr. Rees bach,� ebe fe ynnbsp;fwy cyfrinachol, �ydach ch�i ddim yn meddwl, erbyn i ninbsp;styried, fod yr oes hon yn gofalu mwy am appearance nagnbsp;^tn fod ? Be� ydi�r holl redeg i ddyled a�r tori i fyny ymanbsp;Ond effeth gofalu am yr appearance yn He am y bod ? Acnbsp;yn wir, Mr. Rees, mae gen i ofn fod appearance yn ennillnbsp;fir hefo chrefyddwyr. Drychwch ar yr hogia yma�ondnbsp;o ran hyny dydach ch�i ddim yn �u �nabod nhw�ondnbsp;f'^yddoch ch�i be�? mae yma hogia yn perthyn i�n capelnbsp;ni yn �u menyg cid, eu sigars, a�u viirshams, eu ffyn anbsp;thopia arian iddynt, na fedra nhw yn eu byw las fforddionbsp;rhoi ceiniog at y weinidogaeth. Be ydi hyny ond ynbsp;felldith appearance 1 Chymeren nhw lawer a rhoi bannernbsp;ooron am lyfr, ond hidia nhw ddim rhoi deuddeg swHtnbsp;�ni bibell, neu dairpunt am gadwen aur. Mae�r mor-

wynion ynia yr un fath yn union. Dacw Susan acw; mae hi�n troi allan yn grandiach o�r banner na Kit ni.nbsp;Mi {ydda�n deyd llawer wrthi, �dawn ni n�s er hyny.nbsp;Mae hi�n gwario ei holl gyflog, ac y mae hi�n cael cyflognbsp;go lew hefyd, ar ei chefn, ac yn enwedig ar ei phen, anbsp;drychiff hi byth ar lyfr. A welsoch ch�i erioed siwnnbsp;drafferth fydda i�n gael ganddi roi tair ceiniog yn ynbsp;mis ar lyfr y seiat. Yr ydyw i�n credu o �nghalon mainbsp;Ilyfr y seiat sydd wedi creu cas ynddi at bob Uyfrnbsp;arall. Mi fydda i�n meddwl fod yn iawn i bob dynnbsp;gael digon o fwyd, ac y mae�n gwilydd mewn gwladnbsp;efengyl i neb fod heb ddigon; ond wyddoch ch�i be ?nbsp;mae�r appearance yma yr oedd Mr. Smart yn son aranbsp;dano heno wedi hel llawer o bethe i meddwl i. Ydannbsp;ni fel crefyddwyr yn peidio rhoi siampal ddrwg i bobolnbsp;deydwch? Oes ene rw wahaniaeth rhwng capel harddnbsp;heb dalu am dano a bonet hardd neu got hardd hebnbsp;dalu am danynt? Hwyrach fod hefyd. Ond waethnbsp;i ch�i befo, mae yma ormod o�r appearance yn ein plithnbsp;ni, a rhy fychan o lawer o�r bod, yn si^r i ch�i. Maenbsp;o�n taro i meddwl y mynyd yma, dae pawb o honomnbsp;ni yn ymddangos y peth ydan ni mewn gwirionedd, a.nbsp;nae ni nabod ein gilydd, ddylech ch�i? mae gen inbsp;ddowt yn siwr i ch�i, Mr. Rees. Ond rhoswch, dymanbsp;ni wrth y tj^ pobty, ac mi gawn rwbeth yma heblawnbsp;-appearance, c�n wired a fy mod i yn y fan yma. On�dnbsp;ydi�rbara brwd yma yn hogle yn gl�nP-mae o ddigon anbsp;chodi eisio bwyd ar rwfun. Sut �rydach ch�i, Becca?nbsp;rhowch i mi wdcsen frwd. Dyma Mr. Rees wedi dwadnbsp;i ch�i heb ei ddysgwyl. Wyddoch ch�i be ? mae�r wiesennbsp;yma yn dda hefyd. Sut mae Benjamin, Becca? Fyn-wch ch�i wiesen, Mr. Rees? Dyma�r wraig fwyafnbsp;hapus yn y byd, Mr. Rees, er ei bod hi yn wastad ynnbsp;cwyno.�

� Llefarodd Mr. Pugh yr holl eiriau hyn ar yr un gwynt, gan helpio ei hun gyda�r teisenau briVd, ac yrnbsp;oedd efe wedi gwthio un i fy llaw cyn i mi gael ysgwydnbsp;dvvylaw a gwraig dda y t^. Gwyddwn oddiwrth ei

gwyneb nad oedd dim yn ei boddio yir well' na gweled Mi. Pugh yn gwneyd yn hyf ar ei heiddo; ac mewnnbsp;atebiad i�w sylwadau dywedodd,

� Mae�n dda mod i yn y�ch nabod ch�i cyn hen o, Mn Pugh. Mae llawer yn cwyno mwy na fi, a Ilai o achos.nbsp;Mae �pobol yn meddwl, Mr. Rees, os ydw i�n edrachnbsp;yn symol na ddylwn i ddim ewyno, yr un fath a dasenbsp;edrach yn rhwbeth. Dydi golwg ddim byd, ydi o, Mr,nbsp;Rees? On�d oes llawer yn edrach yn dda, ac ynnbsp;dyodde mwy nag a ddylie neb? Cymerwch wiesennbsp;arall, Mr. Pugh. �Rydach ch�i wedi dwad i Ie afl�rnbsp;iawn, Mr. Rees. Ond �does gen i ddim amser i neydnbsp;y yn deidi, mae Mr. Pugh yn gwbod, a rhaid i chi�nnbsp;cymyd fel rydan ni. Gybeithio y ceweh ni yn well na�nnbsp;golwg.�

��Dyna air synwyrol, Becca,� ebe Mr. Pugh, �yr hen bwnc, Mr. Rees; nid appearance ydi�r peth yn si^nbsp;i ch�i. Ple mae�r hen ddifein yma, Becca?�

��Mae o �run fan ag arfar i ch�i�yn y gornel,� ebe Recca. � Roeddwn i�n gwbod o�r gore mai i edrach amnbsp;dauo fo yr oeddach ch�i wedi dwad, Mr. Pugh; Daenbsp;rhwbeth yn hapno'i hwnyma, ddoe ch�i byth i edrachnbsp;am dana i, y rydw i�n sivvr, er nad oes gen i ddim ondnbsp;Pob da i ddeyd am danoch ch�i, Mr. Pugh.�

� � Wyddoch ch�i prun, Becca,� oedd unig ateb Mr Pugh. Arweiniodd Mr. Pugh fi i�r ystafell ymha Ie yr oedd yrnbsp;hen ddifein, chwedl yntau. Cawsom ef yn eistedd ynnbsp;fyr ei anadl mewn cadair ddwyfraich, yr hon y dymunas-'quot;�n iddi fod yn esmwythach i wr o'i oedran a�i wendidnbsp;Ar ein mynediad cyntaf i�r ystafell, glo�wodd einbsp;�Wyneb deallgar, er mai prin y gallai siarad a ni gannbsp;fsl y dyoddefai o henvydd diffyg anadl. AVedi i Mr.nbsp;Pugh rwbio y rhwd oddiar ei dafod, ys dywedai yr hennbsp;foneddwr, rhyfedd mor rhwydd a diboen y daeth yrnbsp;hen rS'r i allu parablu. A ddarfu i ti sylwi erioed fel ynbsp;hydd pobl asthmatic yn gwella wrth ymddyddan a hwynt?nbsp;Cyn i ni ymadael; yr oedd Benjamin Prys.yn siaradnbsp;raor rhugl ymron ag un o honom ninnau, er y dywedai

Becca mai hi a fyddai raid ddyoddef am hrmy wedi i ni fyned ymaith. G\Vr hynod ydyw Benjamin Prys, acnbsp;nid rhyfedd fod Mr. Pugh yn meddwl cymaint o hono.nbsp;Anfynych y cyfarfyddais a g^^r uniaith yn meddu meddwlnbsp;mor gyflawn a choeth. Dywedai Mr. Pugh wrthyf einbsp;fod yn fardd penigarap ; ond y mae arnaf ofn mai syniadnbsp;lied hen ffasiwn sydd gan Mr. Pugh am farddoniaeth.nbsp;Ni ddeuwn i ben heno ag adrodd wrthyt yr holl yra-ddyddan gymerodd le y noswaith hono. Nis gwn panbsp;hyd y buom yno; ond yr wyf yn cofio yn dda i Mr.nbsp;Pugh orfod gael adgyflenwad o�r teisenau brwd fwy nagnbsp;unwaith. Yr hyn a lynodd fwyaf yn fy meddwl ydoeddnbsp;y cynghor a roddodd Benjamin Prys i mi ar annogaethnbsp;Mr. Pugh. Hwyrach mai yr hyn a barodd i�r cyrig��rnbsp;wneyd y fath argraft amaf oedd y cyferbyniad a ffurfiainbsp;a�r cynghorion a gefais yr un noswaith gan Mr. Smart.nbsp;Yr wyf yn meddwl y gallaf ei gofio air am air; ac wedinbsp;i mi ei adrodd, cei dithe fyned adref.

��Yr wyf wedi arfer, Mr. Rees,� ebe efe, �ag ufudd-hau i Mr. Pugh, a rhaid i chwithau ddysgu y wers hono yn lied fuan. Mae yn ymddangos yn lied chwithig inbsp;hen greadur annysgedig fel fi roddi cynghor i un felnbsp;chwi sydd wedi derbyn cymaint o fanteision addysg;nbsp;a fy unig gymhwysder at y gwaith, am a wn i, ydyw fynbsp;oedran. Un o�r pethau sydd yn peri mwyaf o ofid inbsp;mi yn fy hen ddyddiau ydyw meddwl am yr hyn anbsp;allaswn fod pe buaswn wedi cael y manteision priodolnbsp;yn fy ieuenctyd, neu yn wir pe buaswn wedi gwneydnbsp;defnydd o�r manteision oedd genyf. Yr wyf yn credunbsp;yn sicr os caf fyn�d i�r nefoedd�ac yr wyf weithiau ynnbsp;lied hyderus y caf�(� Dim dowt,� ebe Mr. Pugh) mainbsp;un o�r pethau cyntaf a wnaiff y Brcmn Mawr a fi fyddnbsp;fy anfon i ryw goleg yno i ddysgu yr hyn a ddylaswnnbsp;fod wedi ei ddysgu tra ar y ddaear. Mae darllen volumenbsp;fawr fy mywyd yn ofid dwys i mi erbyn hyn. Er nanbsp;chaf fi fwynhau nemawr o�ch gwasanaeth, na bod onbsp;nemawr gynnorthwy a chefnogaeth i chwi yn eich gwaith,nbsp;credwch fi pan ddywedaf nad allasai dim ddygwydd i

Ei Phubl di Pluthau.

roddi mwy o foddhid i mi na�ch dyfodiad i�n plith. Mae yma lawer o Ie i chwi weithio, a gwneyd daioni;nbsp;ac os na ddeuwch i weled hyny yn gynt, byddwch ynnbsp;sier o ddyfod i�w weled pan gyrhaeddwch fy oedran i,nbsp;mai gwneyd daioni ydyw yr unig beth gwerth byw ernbsp;ei fwyn yn y byd yma. Gresyn fod yn rhaid i ddynnbsp;fyned yn hen, ac i'r cyfleusderau gan mwyaf fyned heib-io, cyn y daw i gredu hyn i bwrpas ! Byddaf yn meddwlnbsp;weithiau fod agos yn anrahosibi i ddyn weled gwirnbsp;amcan bywyd nes i�r bywyd fyned heibio. Pa foddnbsp;bynag, yr ydych chwi yn ieuanc, ac wedi ymgymeryd a�rnbsp;alwedigaeth uchaf y gall creadur meidrol ymaflyd ynddi.nbsp;Pan glywaf am ieuanc wedi penderfynu cysegru einbsp;fywyd i wasanaethu Duw yn yr efengyl, bydd rhywnbsp;lawenydd nefol yn fy meddiannu, a bron a fy llethu.nbsp;Dichon y daw meddyliau i�ch calon y gallasech ddewisnbsp;gahvedigaeth arall fwy ennillfawr ac anrhydeddusach ynnbsp;ngolwg dynion. Os deuant, sathrweh hwynl o dan eichnbsp;traed. Erbyn i chwi ddyfod i ymylon y byd tragywydd-ol, ni welsoch chwi erioed chn Ileied o bris a roddwehnbsp;ar holl gyfoeth y byd hwn yn ei grynswth. Bydd unnbsp;weithred dda, wedi ei chyflawni o gariad at Grist, ynnbsp;annhraethol fwy gwerthfawr yn eich golwg yr adeg hono.nbsp;Ymegniweh ac ymwrolwch at y gwaith. Hwyrach mainbsp;b�r fydd eich oes, ond gofelwch am iddi fod yn oesnbsp;lawn o w�aith. O fel y mae blynyddoedd fy oferedd ynnbsp;pwyso arnaf yn y gornel yma ! Pa beth a roddwn ynnbsp;awr am gael ail ddechre byw ! Er nad ydyw ein cynnull-eidfa ond bechan, mewn cymhariaeth, ceweh weled, pannbsp;ddeuwch I�n adnabod ni i gyd, fod yma lawer math onbsp;honom.. Gyda gwaith y weinidogaeth, byddai i chwinbsp;ddeall ychydig ar y natur ddynol o fantais fawr i chwi,nbsp;ond nid er mwyn i chwi fod yn boblogaidd. Bydd ynnbsp;anmhosibl i chwi fod yn gymeradwy gyda phawb,nbsp;g'Y^'^yd eich dyledswydd. Yn ystod fy oes mi a welaisnbsp;��ai yn ceisio gwneyd hyny; ond nis gallwn lai na�unbsp;oymharu i William y minceg. Byddai gan Williamnbsp;felusion ar gyfer pawb; ond yr oedd pawb yn gwybod

mai minceg ydoedd�rhywbeth i foddio plant. Chwi a gewch rai yma y bydd raid i chwi werthu dimeiwerthnbsp;o finceg iddynt, os mynech eu boddio, oblegid mai plantnbsp;ydynt er eu bod wedi tyfu i fyny. Cewch eraill na wnanbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dim y tro iddynt ond torth neu gosyn. Na cheisiwch

ftSh'-Uut foddio pawb, ond gofalwch am dafelju hen fara canreg�*v(L�^ ' yr efengyl i�r bobl, a gellwch fod yn si'^r y gwna ddy-gymmod ag ystymog eich gwrandawyr. Ni raid i minbsp;ddyweyd wrthych am i chwi ddarllen llawer. Yr wyfnbsp;yn credu fod hyny mor anhebgorol genych a�ch ymborthnbsp;anghenrheidiol. Goddefwch i mi roddi un cynghor inbsp;chwi, er fy mod yn credu ei fod yn ddianghenrhaid:nbsp;Peidiwch a benthyca eich pregethau gan neb; gadewchnbsp;iddynt fod yn eiddo i chwi eich hunan, sereh iddyntnbsp;fod yn waelach. Mae hyd yn nod y policema7i ynnbsp;edrych yn well yn ei ddillad ei hun. Gall y pryf copynnbsp;_ ddal mwy o ysglyfaeth gyda ei edafedd fain a w�a o�inbsp;goluddion ei hun, na phe benthycial holl gortynau ynbsp;wlad. Byddwch yn.rhy annibynol eich meddwl i ladratanbsp;pregeth neb; yn hytrach gadewch iddi dyfu o�ch calonnbsp;a�ch profiad chwi eich hunan. Pregethweh eich goreunbsp;glSs. Gellwch ymweled gormod neu ry ychydig; ondnbsp;jii ddywed neb eich bod yn pregethu yn rhy dda. Osnbsp;pregethweh yn dda, maddeuir i chwi lawer o ddiffygionnbsp;eraill a all fod ynoch. Rhoddweh arbenigrwydd arnbsp;bregethu. Ar yr un pryd, nac anghofiweh ymweled a�rnbsp;dirywiedig, y cleifion, a�r tlodion. Pe byddai raid inbsp;chwi anghofio pawb, nac anghofiweh y tlodion, gan gofionbsp;eu bod hwy yn perthyn yn agosach i�r Hwn nad oeddnbsp;ganddo Ie i roddi ei ben i lawr. Ni ddymunwn i chwinbsp;ymweled gormod, rhag i chwi gael eich galw yn Gadi,nbsp;nac ychwaith ry ychydig, rhag y tybir eich bod yn falchnbsp;a diofal. Yn eich ymweliadau a�ch ymddyddanion, ym-ddygweh hyd y galloch yn deilwng o�ch sefyllfa. Nanbsp;fyddwch yn rhy offeiriadol a rhodresgar ar y naill law,nbsp;nac yn rhy gellweirus ac ysgafn ar y Ilaw arall. Ceis-iweh fod mor naturiol fel y gallo pawb deimlo yn hapusnbsp;a rhydd yn eich cwmni, ac mor bur fel y teimlo pawb

yn well o�ch herwydd. Bydd rhai pobl yn sylwi ar bethau bychain. Na fyddwch yn afi�r a shabby yn eichnbsp;gwi'sg, nac ychwaith yn rhoi 11e i neb gredu eich bodnbsp;yn meddwl gormod am eich ymddangosiad. Yr wyfnbsp;yn credu fod aflerwch gyda�r ymddangosiad yn groesnbsp;i ddysgeidiaeth yr efengyl; ond pan welaf fi bregethwrnbsp;fydd yn dangos ei fod wedi cymeryd trafferth fawr gyda�inbsp;wallt er engraifft, byddaf yn meddwl fod rhyw wendid onbsp;dan y gwallt yn rhywle. Yr wyf yn teimlo fy mod ynnbsp;ihoi cynghorion nad oes arnoch eu hanghen, ac ninbsp;fuaswn yn son am bethau fel hyn pe cawswn lonydd gannbsp;Mr. Pugh. Yr wyf yn dysgwyl pethau mawr oddiwrth-ych, ac yr wyf yn credu na chaf fy siomi. Y pwnc mawrnbsp;i chwi a minnau, Mr. Rees, ydyw cadw yn ffafr einnbsp;Meistr, oblegid bydd hyny o d'daiom a gawm ac a wnawnnbsp;yma ac ar ol hyn yn dibynu yn gwbl ar hyny. Osnbsp;byddwch yn hofti eich 11e yma, yr wyf yn hyderu ynbsp;gwnewch aros, ac na chymerwch eich hudo i ymadael Snbsp;ni er mwyn ychydig bunnoedd. Gwn yn burion ynbsp;cewch layver o anhawsderau gyda ni. Mae yma lawernbsp;o honom yn hen bob'1 wedi tyfu a chaledu yn einnbsp;rhagfarnau, ac ni wnewch ond . anafu^ eich hun wrthnbsp;geisio em diwygio. Ond byddwn ni yn union degnbsp;oddiar eich ffordd ; ac os ceisiwch, gellwch genedlu ynbsp;genedl sydd yn codi ar eich Hun a�ch delw eich hun,nbsp;-3- bod o annhraethol fendith iddynL Cawn ymgomionbsp;�3m bethau fel hyn eto, Mr. Rees. Maddeuwch i minbsp;fy hyfdra. Duw fyddo gyda chwi ydyw gwir ddymuniadnbsp;fy nghalon.�

� Diolchais i�r hen am ei gynghorion; ac wedi i Mr. Pugh wastadhau ein cyfrif am y teisenau brwd,nbsp;�aethoni adref.�

YR oedd Mr. Sharp Rogers o�r London House, gyda�r hwn yr oedd John Aelod Jones yn gynnorthwywr,nbsp;a Walter Wynn yn egwyddorwas, yn un o�r dynion hynynbsp;sydd yn ynnffrostio na wyddant ddim ond a wyddant; anbsp;geilid yn hawdd grynhoi ei fywyd i dri gair�shop, ledger,nbsp;a hank; yn wir, geilid dyweyd ei hanes mewn tair llyth-yren-�^ s. d.; ac oddiar yr egwyddor fod yr hollnbsp;greadigaeth yn cael ei gwneyd i fyny o fan ronynau,nbsp;geilid myned gam ymhellach, a chwtogi ei fuchedd i�rnbsp;Ilythyren d, neu, mewn geiriau eraill, y geiniog. Buasainbsp;ef ei hun, o bosibl, yn ymwrthod a�r desgrifiad hwn, acnbsp;yn dewis yn hytrach gael ei ddarnodi a gair, a�r gairnbsp;hwnw yn ddiammeu a fuasai business. Wrth ddyweydnbsp;fel hyn, nid ydwyf am i�r darllenydd feddwl am fynydnbsp;fod Mr. Sharp Rogers yn amddifad o egwyddorion ; na,nbsp;yr oedd y rhai hyny mor sefydlog a threfnus ganddo agnbsp;ydoedd y silffoedd ar ba rai y gosodai ei frethynaunbsp;Uydain. YrhTihth erthyglau ei gyffes ffydd yr oedd ynbsp;rhai canlynol yn meddu 11e amlwg;�

I. Mai dyledswydd benaf dyn ydyw edrych ar olnbsp;number one, ac edrych ar ol pobl eraill neu beidionbsp;fel y bydd yn dewis, ond o�r ddau mai peidio syddnbsp;oreu.

2. Mai pril ddyben dyn ar y ddaear ydyw gwneydnbsp;arian, a dwyn pobpeth arall yn is-wasanaethgar i hyny.

3. Fod yn anmhosibl cario ymlaen fasnach Iwyddian*nbsp;nus ac ar yr un pryd ymgadw yn hollol at y gwir.

4 Fod gwleidyddiaeth yn burion i segurwyr, ac i�r rhai hyny nad oes ganddynt ddim arall i gymeryd i fynynbsp;eu hamser. Attodiad: nad oes dim gwahaniaeth gwerthnbsp;son am dano rhwng y pleidiau a elwir y Ceidwadwyr a�r

Rhyddfrydwyr; ond o�r ddwy blaid raai yr oreu yw yr un Ryddfrydig, ara ei bod yn fwy tueddol i gadw y trethinbsp;i lawr.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Fod crefydd, yr un modd ag y mae dirwest, ynnbsp;dda i�r rhai nad ydynt yn alluog i ofalu ara danynt eunbsp;bunain. Attodiad: nad oes dim gwahaniaeth rbwAgnbsp;offeiriad Pabaidd, person, a phregethwr; ond pe buasainbsp;raid iddo ef ddewis un o�r swyddogaethau hyn, mainbsp;swydd person a ddewisai efe, ara fod gwell cyflog i�wnbsp;gael, ac y gallai obeithio cael ei wneyd yn esgob.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Fod addysg yn dda er galluogi dyn i wneyd ynbsp;goreu o�r byd hwn, ac mai y gangen uchaf mewn addysgnbsp;ydyw rhifyddiaeth.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Fod beirdd a llenorion i�w hystyried fel rhai a chracnbsp;yn eu penau, ac mai dyfais ydyw Ilyfrau i ddyfetha amsernbsp;nc i yspeilio dyn o�i arian, ei ymborth, a�i ddillad.

8. nbsp;nbsp;nbsp;Ac yn olaf, fod annhraethol wahaniaeth rhwng ynbsp;iVest of England air Yorkshire goods.

Yr oedd gan Mr. Sharp Rogers chwaer deneu, d^b grebachlyd, a chybyddlyd, yr bon a ofalai am ei dy^, a�rnbsp;hon hefyd oedd mor debyg iddo ef ei hun o ran einbsp;chwaeth a�i hegwyddorion, fel na theimlodd efe yn ystod,nbsp;si oes yr anghenrheidrwydd Ileiaf am wraig. Er nadnbsp;Oedd y brawd na�r chwaer eu hunain yn grefyddol, yrnbsp;Oedd aelodaeth eglwysig yn gymhwysder anhebgorol amnbsp;dderbyniad i�r LonPon- House yn yr egwyddorwas a�rnbsp;cynnorthwywr, am y credid fod hyny, ckn belled ag yrnbsp;Oedd yn myned, yn sicrhad am onestrwydd. Yr oeddnbsp;Sharp Rogers, fel rheol, yn gofalu hefyd ar fod yrnbsp;Egwyddorwas a�r cynnorthwyrwr yn perthyn i deuluoeddnbsp;Parchus a ll�osog yn yr ardal, gan fod hyny yn � tuedd-henu � i ddwyn llawer i�w fasnachd;^ na buasent, o dannbsp;^tegylchiadau eraill, yn rhoi eu troed byth o�i fewn. Nidnbsp;^sdd y callineb hwn o ciddo Mr. Rogers yn ddiystyrnbsp;ychwaith o nifer cymhariaethol y gwahanol enwadaunbsp;orefyddol; oblegid nid unwaith na dwywaith y gwnaednbsp;^is ato i gymeryd bachgen yn egwyddorwas a fyddai o'rnbsp;quot;ydd drochyddol; eithr ymhob un o�r amgylchiadau hyny

byddai Sharp Rogers yn dygwydd bod yn � llawn,� neu wedi addaw cymeryd bachgea arall, pryd tnewn gwir-ionedd mai y rheswm penaf ^ddai fod ein brodyr ynbsp;Bedyddwyr yn y Ueiafrif yn fawr yn y Dreflan. Yr oeddnbsp;11e i gredu mai yr un callineb a arweiniodd Mr. Rogers inbsp;beidio cysylltu ei hun ag un enwad yn neillduol, ac mainbsp;doethach oedd rhoi tro � i edrych am y naill fel y Hallnbsp;yn achlysurol, yn enwedig ar adeg cyfarfod pregethu neunbsp;gt;^yl flynyddol. Yn ei feddwl ef, nid oedd Hawer o wa-haniaeth rhwng yr enwadau crefyddol, ac yr oeddynt oilnbsp;yn dda yn eu f�ordd eu hunain. Ceisiai wneyd ei hunnbsp;yn bobpeth i bawb fel y gallai gael ennill oddiwrth raLnbsp;Gan ei fod yn awyddus, fel y dywedwyd, i fod ar deleraunbsp;da gyda phawb, yr oedd wedi ffurfio penderfyniad, er ynnbsp;fore, i beidio dangos dim ffafraeth tuag at y naill enwadnbsp;crefyddol mwy na�r Hall; ac yn rhinwedd y penderfyniadnbsp;hwnw, gwrthodai gyfranu at bob achos a fyddai yn dwynnbsp;gwedd enwadol. Gyda golwg ar gronfeydd cyhoeddus anbsp;chyffredinol, yr oedd pawb yn gwybod nad oedd efe ynnbsp;rVr cyhoeddus, ac felly nad oedd a fyno ef a hwynt onbsp;gwbl.

Gyda�r fath feistr, nid oedd He i ddysgwyl y cawsai John Aelod Jones nemawr o gefnogaeth yn ei efrydiaethnbsp;lenyddol; ac, fel meibion athrylith yn gyffredin, bu raidnbsp;iddo ymladd �. Hawer o rwystrau, a gorchfygu Hawer onbsp;anhawsderau. Er y gallasai gael ambell i awr hamddenolnbsp;i ddarllen yn ystod y diwrnod, nid gwiw oedd iddo edrychnbsp;ar lyfr during business hours, ys dywedai ei feistr. Yrnbsp;oedd Mr. Sharp Rogers ymron mor gyson a ffyddlawnnbsp;yn ei shop ag ydoedd y counter, fel nad oedd gan Aelodnbsp;Jones ychwaith gyfle ond rhyw unwa�th yn y mis, sefnbsp;pan elai ei feistr i Manchester, i fanteisio dinj ar ei absen-noldeb. Ac hyd yn nod y diwrnod iau hyny, byddai Missnbsp;Rogers bob rhyw banner awr yn estyn ei thrwyn mainnbsp;gyda chil y drws oedd yn gwahanu y shop a�r gegin, inbsp;edrych a oedd y bechgyn wrth eu gwaith. Nid oeddnbsp;dim amser i ddarllen i�w gael ar adeg y pryd bwyd,nbsp;oblegid deng mynyd yn unig a ganiateid yn- y London

House i ddiwallu angbenrheidiau y corff. Yr oedd Mr. Rogers yn fanwl gyda hyn o herwydd dau reswm : ynnbsp;un peth, er mwyn argraflu ar feddyliau ei weision werthnbsp;amser; ac yn nesaf, er mwyn eu dysgu i beidio bwytanbsp;i ormodedd. l�, anghofiais ddyweyd fod hon hefydnbsp;yn erthygl bwysig yn nghredo Mr. Rogers�mai arfer-lad drwg oedd bwyta llawer, yn enwedig mewn poblnbsp;leuainc. O herwydd rheol gyfyng y deng mynyd, acnbsp;fod dannedd John Aelod Jones yn hynod ddirywiedig anbsp;braenllyd, ac hefyd fod y cigfwyd a barotoid ar ei gy^ernbsp;yn y London House yn amddifad bob amser o�r ansawddnbsp;hwnw a briodolir i einioes dyn, sef breuolder, yr oeddnbsp;John, yn ystod ei arosiad gyda Mr. Rogers, wedi mynednbsp;mor deneu ymron a gw�alen bysgota. Nid oedd neb anbsp;allai chwerthin yn fwy calonog wrth son am hyn na Johnnbsp;ei hun ; a mynych yr adroddai, er difyrwch i�w wranda-wyr, mai unwaith yn unig er pan ydoedd yn y-Dreflannbsp;y cawsai ei Iwyr ddigoni ag ymborth, a�r waith hononbsp;ydoedd pan wahoddwyd ef i�r Cartrefle i swpera gydanbsp;Mr. Pugh. Dywedai John ddarfod i Mr. Pugh y nos-waith hono addaw wrtho yn bendant y byddai iddo ef ynnbsp;y cyfarfod brodyr dilynol gynnyg ar fod i ardreth yr eis-teddle a ddaliai yn y capel gael ei ostwng i�r banner,nbsp;o herwydd ei fod raor deneu. Os dygwyddai i gwsmernbsp;y gwyddai Mr. Rogers ei fod yn meddwl yn lied uchelnbsp;o Aelod Jones alw ei sylw at deneuwch y llanc, rhoddaLnbsp;Mr. Rogers ei law yn gyfrinachol ar ysgwydd y cwsmer,nbsp;a dywedai,

�Syr, y mae enaid y bachgen yna yn fwy na�i gorff; yr ''�yf bob amser yn dyweyd hyny. Y mae yn deneu, ninbsp;Wiw gwadu ; ond nid diffyg ymborth ydyw yr achos onbsp;hyny na gorn)odedd gwaith, ond study^ study, syr; dynanbsp;sydd yn lladd y bachgen. Nid ydyw o un dyben i minbsp;siarad ag ef. Ni welais i erioed ddaioni o fechgyn a.nbsp;fyddent yn darllen gormod, ac yn moidro eu penau Lnbsp;ysgrifenu i�r wasg. Er nad wn i fy hun ddim am bethau.nbsp;^�hy, yr wyf yn deall fod y bachgen yna, syr, yn ysgrif-enu wraberth i�r papyrau newyddion. Pa bryd y mae

Yr oedd Mr. a Miss Rogers yn bobl gynnar iawn, fel y d)rwedir; hyny ydyw, yr oeddynt yn myned i�r gwely rainbsp;oriau o flaen pobl ereill, yn enwedig yn nhymmor y gauaf.nbsp;Yr oedd gan Mr. Rogers ei resymau am hyn fel am bobnbsp;pelh arall. Dywedai Mr. Rogers fod myned i�r gwely ynnbsp;gynnar yn fanteisiol i iechyd, a meddyliai ei fod yn arbediadnbsp;mawr ar nwy a glo. Byddai y swper ar y bwrdd yn ynbsp;Xondon House bob nos am chwarter i naw o�r gloch i�rnbsp;fynyd, a byddai pobpeth drosodd erbyn i�r awrlais daraw;nbsp;yna eisteddai pawb yn llonydd am yspaid byr. Am bum�nbsp;mynyd wedi naw, estynai Miss Rogers bar o slippers \nbsp;Mr. Rogers, a rhoddai dro ar hyd y gegin at waelod ynbsp;grisiau, ac edrychai i fyny i�r llofft, a dychwelai i barotoi ynbsp;canwyllau, yr un modd ag y bydd iar yn myned o dan yrnbsp;hofel i edrych ar ei chlwyd, ac yna yn dychwelyd i bigonbsp;tipyn wedi hyny'hyd y buarth. Am ddeng mynyd wedinbsp;naw, dechreuai Miss Rogers ddylyfu g�n, gan roddi tronbsp;arall hyd i waelod y grisiau, ac edrych i fyny i�r llofft, anbsp;dychv.'elai y tro hwn i dwymno ei thraed ; ac yn y pethnbsp;olaf cydymffurfid a hi gan Mr. Rogers. Am chwarternbsp;wedi naw, dywedai Mr. Rogers,quot;

�Wei, boys, nid yw o un dyben i ni aros ynia i edrych ar ein gilydd ; gwell i ni fyn�d i gadw. Arabella � (enwnbsp;quot;bedyddiedig Miss Rogers), � goleuwch y canwyllau, anbsp;throwch y gas i ffwrdd a chyn pen deng mynyd arall,nbsp;quot;byddai Mr. a Miss Rogers yn chwyrnu yn eu gwahanolnbsp;ystafelloedd, a John Aelod Jones a Walter Wynn yn ynbsp;garret mor effro a dau ehedydd ar ben bore yn misnbsp;Ebrill.

Pan darawyd Aelod Jones a�r dwymyn lenyddol, darganfyddwyd � gan Miss Rogers un bore nad oedd o�rnbsp;ganwyll ddimai gyfan a roisai hi i�r llanciau y noson gyntnbsp;ond rhyw banner modfedd yn unig yn ngweddill,nbsp;Byth wedi hyn, ni welwyd canwyll gyfan yn nwylaw ynbsp;llanciau yn cychwyn irystafell wely, ond �pwt,� ys dywedai Walter, ''�just ddigon i bara i ni dynu odd�an danom

ac i ni ddeyd ein pader yn y t�w�llwch !� Ond nid oedd y genius 1 gael ei roddi i lawr fel hyn; na, nid oeddnbsp;prinder canwyll yn garret y London House, sereh i�rnbsp;geiniog olaf a feddai John Aelod Jones fyned i'w phwr-casu, a tnynych y mynai Walter fwrw ei hatling i drysorfanbsp;y goleuni. Gan fod Mr. Rogers yn gysgwr trwm, ac onbsp;herwydd fod y �pwt canwyllquot; yn symud ymaith bobnbsp;drwgdybiaeth, nid oedd fawr o bryder ar feddwl y bech-gyn yr aflonyddid arnynt gan Master of the hounds,quot; felnbsp;y galwai Aelod Jones ef Yr oedd profiad maith hefydnbsp;wedi eu cadarnhau yn hyn. Am wythnosau a misoedd,nbsp;yr oedd y bechgyn wedi troi yr ystaiell wely yn fyfyrgell,nbsp;yn ddarllenfa ac yn neuadd gerddorol. Gwir mai Aelodnbsp;Jones a Waker yn unig oeddynt yn cyfansoddi y chwar-euwyr a'r gynnulleidfa, oddigerth rhyw ychydig o gread-uriaid man eraill nad allent fwynhau yr entertainment Fnbsp;Yr Oedd y nifer mawr o lyfrau a feddai Aelod Jones, einbsp;waith yn ysgrifenu Ilythyrau parhaus i Udgorn y iVerin,nbsp;ynghyd a'r ffaiih ei fod yn deall grammadeg, wedi llenwinbsp;H'alter a�r fath edmygedd o hono ag oedd yn yraylunbsp;ymron ar addoliad. Buasai yn rhoddi unrhyw beth amnbsp;fod �mox glyfarquot; a Jones; ond yr oedd hyny allan o�rnbsp;cwe�tiwn. Ystyriai W'alter hi yn fraint o�r radd uchaf gaelnbsp;gwrando ar .Aelod Jones yn darken ei gynnyrehion cynnbsp;eu hanfon i�r wasg, a chael cyxzideithasu S,g ue oeddnbsp;yn gwybod cymaint. Yr oedd Aelod Jones yn ymwy-bodol o edmygedd Waker, ac yn ei werthfawrogi felnbsp;luynegai o edmygedd cyffredinol y byd llenyddol yrnbsp;Oedd efe i�w ennill ryw ddiwrnod. Mae yn gofus gan ynbsp;darllenydd, o bosibl, mai ymddangosiad paragraph o�inbsp;eiddo mewn newyddiadur lleol a barodd iddo ef ymgyf-enwi yn �Aelodquot; Jones. Effeithiodd gweled ei waithnbsp;rnewn argrafif raorddwfn arno nes penderfynu cwrs ei fyw-3�d. Ar ol ymddangosiad y paragraph, ac wedi dysgwyl yn.nbsp;ofer am rai dyddiau am gydnabyddiaeth sylweddol am einbsp;v.�aitb, penderfynodd Aelod Jones nad ysgrifenai air bythnbsp;rnwyach i�r papyr hwnw, ac.na fyddai iddo ef roddi f�rwythnbsp;�ii feddwl i berchenogion ariangar a cbybyddlyd, a chad-

wodd at ei benderfyniad. Ymhen ychydig ddyddiau an-fonodd baragraph yn desgrifio �pytaten enfawr� i new-yddiadur arall; ond ni chafodd yr ysgrif ymddangos. Yn � At ein Gohebwy� � gwnaeth y Golygydd y sylw can-lynol; �J. Aelod Jones�Dysgwch sillebu.� BethPaoeddnbsp;y dyn yn awgryrou nas gallai efe sillebu? Daeth goleuni inbsp;feddwl Aelod Jones, a gwelodd nad ydoedd eto yn llenornbsp;perffaith. Gosododd Walter i ddarllen iddo yn araf, acnbsp;ysgrifenai yntau yr hyn a ddarllenid, gan gymharu yr ysgrifnbsp;a�r argraff; a chafodd er ei syndod fod Gol. y newyddiadurnbsp;yn gywir. �nd beth oedd hyny i un oedd wedi pender-fynu tori ffigiwr yn y byd llenyddol ? Yr oedd ganddo unnbsp;fantais fawr yn yr ymdrech : cawsai ysgol dda, ac yr oeddnbsp;yn deall Saesoneg yn wedd�l, ac yn ysgrifenwr cyflym anbsp;phrydferth. Gyda chynnorthwy Walter fel darllenydd,nbsp;meistrolodd Aelod Jones sillebiaeth a phriod-ddull ynbsp;Gymraeg ymhen ychydig fisoedd. Wedi ennill y perffeith-rwydd hwn deehreuodd ohebu i Udgorn y Werin, ac ninbsp;ddarfu i�r papyr �clodwiw� hwnw wrthod cyhoeddi cy-maint ag un o�i ysgrifau. Yr oedd hyn yn galonogol. Ynnbsp;y cyfnod hwn, yr oedd enw J. Aelod Jones ar ddalenaunbsp;yr Udgorn bob wythnos, a bron wedi niyned yn air teulu-aidd. Yr oedd testynau ei ysgrifau yn cynnwys amryw-iaeth diderfyn�o hanes �Hwch eppilgarquot; hyd at Gyfarfodnbsp;Pregethu. Tua�r adeg hon cyfarfyddodd Aelod Jones anbsp;phrofedigaeth lem. Bu gohebydd o dref arall mor ryfyg-us ac anghyfiawn a defnyddio yr enw �Aelod.� Brochoddnbsp;Aelod Jones yn fawr, ac ytgrifenodd lythyr miniog anbsp;cdieryddgar i'r Udgorn. Dilynwyd hwn gan lythyr oddi-wrth yr �Aelod� arall. Wedi cryn ffrwgwd, tawelwydnbsp;meddwl y wlad gan ymyriad amserol G��yf Udgorn ynnbsp;ftafr J. Aelod Jones, ac ni feiddiodd neb mwyach ladratanbsp;ei enw. Ystyriai Walter y dylasai y g^Vr oedd yn euog o�rnbsp;fath anfadwaiih gael ei roddi yn y carchar gyda llafurnbsp;caled am o leiaf dair blynedd. Cydolygai Aelod Jonesnbsp;a�i gyfaill, a phrophwydai y byddai i ryw Seneddwr cynnbsp;bo hir, �doedd bosibl, ddwyn mesur i�r Parliament er am-ddiffyn enwau llenorion adnabyddus. Gofidus ydyw

roeddwl na chyflawnwyd prophwydoliaeth Aelod Jones hyd y dydd hwn, er y cydnebydd pawb a wyddant ryw-beth am lenyddiaeth Gymreig fod hyn yn un o anghenionnbsp;pwysicaf yr oes oleu hon !

Dichon, wedi�r cwbl, fod peth gwir yn yr hyn a ddy-wedai Mr. Sharp Rogers gyda golwg ar yr achos o deneu-wch Aelod Jones. Yr oedd gan efrydiaeth, o bosibl, ran. yn nygiad yn mlaen guriad ei gnawd, oblegid treulid rhainbsp;oriau bob nos yn- garret y London House ganddo ef a�inbsp;gyfaill i ddarllen, ysgrifenu, a chynnal cyfarfodydd amryw-iaethol. Os byddai ar Aelod Jones eisieu �myn�d ati� inbsp;ysgrifenu, caniateid i Walter fyned i�r gwely, a cbysgu, arnbsp;yr ammod iddo beidio chwyrnu. Os darllen a fyddainbsp;gwaith y noswaith i fod, eisteddai Walter yn ei wely a�i g�bnbsp;�arn dano i�w gadw rhag anwyd, tra y cerddai Aelod Jonesnbsp;yn ol a blaen hyd yr ystafell, gan ddarllen yn uchel, anbsp;gwneyd ystumiau ar ei gorfif er mwyn dysgu areithydd-iaeth. Ar rai nosweitbiau byddai raid cael dwy ganwyll;nbsp;un i Walter, yr hon a ddaliai yn ei law, gan eistedd yn einbsp;'vely i ddarllen, ac un ar y bwrdd i Aelod Jones, yr hwn anbsp;geisiai ymberffeithio fel reporter. Ar ddechreuad yr ym-nrferiadau hyn, cawsai Walter gryn drafl�rth t ddysgunbsp;cadw ei hun yn effro, tra y darllenai Aelod Jones ysgrifaunbsp;nieithion o�i awduriaeth ei hun, neu o eiddo rhywun arall.nbsp;Ond esgorodd athrylith gynnyrchiol yr olaf ar gynllun anbsp;fu yn hynod effeithiol i ddwyn y deffr�edigrwydd a ddy-�nunid oddiamgylch. Yr oedd nenfwd yr ystafell 11e ynbsp;lt;^ysgai y ddau gyfaill yn hynod o isel, ac o herwydd hynynbsp;yn afiach a thra anfanteisiol i�r pwrpas y troisid hi yn ddi-'veddar; ond, fel pob gwir berchen athrylith, gwnaethnbsp;Aelod Jones i hyn wasanaethu er mantais iddo ef a�tnbsp;gyfaill. Pan orchfygid Walter gan gwsg, rhoddai Aelodnbsp;Jones ef i sefyll ar ei ben ar y gwely, gan osod ei draed inbsp;gyffwrdd a�r nenfwd, a chan berswadio Walter y gallatnbsp;gydag ychydig ymarferiad ddysgu cerdded y nenfwd fel ynbsp;bydd gwibedyn yn gwneyd; ac fel awdurdod ar y pwncnbsp;hwn, ac er mwyn ei argyhoeddi o bosiblrwydd y peth,nbsp;dyfynai gyfran o � Hyfforddwr yr Efrydydd,� yn dangos y

geilid gwneyd pobpeth trwy ymarfer. Mynych y ceisiat Walter gerdded y nenfwd, a pharhai yn yT ymdrech weith-iau nes byddai ei wyneb yn glasu, a�i lygaid ymron syrthionbsp;o�i ben. Canlyniad naturiol y ceisiadau ebychfawr hyn anbsp;! fyddai gwneyd Walter mor effro a�r gog, ac yna ai Aelodnbsp;Jones ymlaen gyda�r darllen.

Er mwyn. rhod�i chware teg i Mr. Sharp Rogers, dylaswn fod wedi hysbysu y darllenydd na byddai efenbsp;byth yn gwrthod caniatad i�w weision fynychu cyfarfod-ydd hwyrol. Yn Eglwys Loegr y magesid Walter, acnbsp;Eglwyswyr oeddynt ei rieni; ond mor fawr yr edraygainbsp;efe Aelod Jones, fel nad oedd yn hapus heb gael einbsp;ddilyn i bob cyfarfod a gynnelid ar ddyddiau yr wythnosnbsp;yn y capel, a mynych y cwynai efe mor ddiffygiol oeddnbsp;yr Eglwys o gyfarfodydd cyffelyb�mai un cyfarfod wyth-nosol yn unig a geid yn y Llan yn ystod blwyddyn, acnbsp;mai plygain oedd hwnw. Oni buasai am ei rieni, buasainbsp;Walter wedi troi ei g�t er ystalm. Os byddai ar y ddaunbsp;gyfaill eisieu myned i gyfarfod, elai Aelod Jones at Mr.nbsp;Rogers a gofynai,

�Wei,� .meddai Mr. Rogers, � yn gymaint a bod y cyfarfod a�i duedd i wneyd lies, gellwch fyn�d. Gadewchnbsp;i mi weled; mae�n debyg y bydd hi yn lied hwyr arnochnbsp;yn dychwelyd; a fydd o ryw ddyben parotoi gwper inbsp;chwi ?�

O dipyn i beth, daeth yn ddeddf yn y Londoii House, pan elai y gweision i gyfarfod hwyrol, na pharotoid swpernbsp;ar eu cyfer; yn unig gadewid ar y bwrdd y � pwtcanwyll�nbsp;a dwy fatsen. Sylwyd gyda boddhad gan Aelod Jonesnbsp;fod Mr. Rogers yn cynny�du yn ei gefnogaeth i�r cyfar-

Ei Phobl a�i Phethau.

fodydd hyn; oblegid os dygwyddai i ychydig ddyddiau fyned heibio heb iddo ef ofyn am y caniatad arferol,nbsp;gofynai Mr. Rogers,

Parai hyn sirioldeb mawr yn Jones, ond protestiai Walter mai arbed swper oedd yn Ilygad Master of thenbsp;hounds. Er pan ddaethai Noah Rees i�r Dreflan, yrnbsp;oedd y cyfarfodydd hyn yn dygwydd yn lied fynych, acnbsp;yn achlysuro cryn waghad ar logellau Aelod Jones anbsp;Walter ; oblegid pan ddeuent allan o�r cyfarfod, byddai ynbsp;ddau ynnron syrthio o eisieu ymborth; ac nid oedd dimnbsp;i�w wneyd ond myned i shof yr hen Ann Williams inbsp;brynu pastai ddwy geiniog. Mor llawen oedd gan yrnbsp;hen wreigan ddeall fod y bechgyn yn mynychu y cyfarfodydd, fel y gorfodai hwynt yn aml i gymeryd cwpan-aid o goffi gyda hi yn yr ystafell gefn. Yr unig beth anbsp;ohdiai Ann Williams oedd fod Walter, yr hwn oedd.nbsp;fachgen prydferth a synwyrol, � yn myn�d i�r Eglwys yn.nbsp;He bod hefo chrefydd !�

Yr oedd Aelod Jones wedi bod � wrthi � am dair nos-�ssaith yn olynol yn ysgrifenu hanes cyfarfod sefydlu Noah Rees, a Walter yn y cyfamser wedi bod yn cysgu yn y moddnbsp;ammodol. O barch i�w athraw, yr oedd Aelod Jonesnbsp;wedi tynu allan ei holl ymadferthoedd i wneyd yr hanesnbsp;yn y modd goreu a allai. Yr amser ydoedd bannernbsp;awr wedi naw ar y noswaith; y 11e�garret y London-JJouse. Oer oedd yr hin, a gwisgai Aelod Jones ei gobnbsp;nchaf am dano i gadw ei hun yn gynhes, a Walter anbsp;�isteddai yn ei wely a gwrthban dros ei ysgwyddau. Yrnbsp;oedd y � pwt canwyll �� wedi ei thaflu ymaith yn ddir-mygedig, a chanwyll geiniog wedi ei gosod yn ei Ienbsp;quot;Vr oedd Aelod Jones ymron a bod yn barod i ddechrenbsp;darllen hanes y cyfarfod i Walter cyn ei anfon i Ud~nbsp;gorn y Werin, pryd y cymerodd yr ymgom ganlynol Ie:

� Aelod Jones,� ebe Walter, canys wrth ei enw llen-yddol y dymunai Jones gael ei gyfarch; � ydach ch�i quot;Wedi gorphen yr hanes ? �

�Ydwyf, � ebe Jones, �ac yrwyf wedi ysgrifenu i�r UJ-gorn i gadw tair colofn.��

�Tair colofn!� ebe Walter, dear mei Yr wdw i wedi meddwl lawer gwa�th a gofyn i ch�i, Aelod Jones, anbsp;wnewch ch�i fy nysgu i scrifenu i�r print.�

�Wel, rhywbeth a fedra i wneyd i ti, Wat, mi gwnaf o ; ond cyn y medn di ysgrifenu i�r wasg, rhaid iddo fod ynotnbsp;ti; rhaid i ti gael y dalent; fedr neb ei stwfifio fo i ti. Maenbsp;hi yn ddawn ar ei phen ei hun. Wat. Yiymamp;r gaffer ymanbsp;(Mr. Rogers), er mor ffond o bres ydi o, cae o ddwy fil onbsp;bunnau am ysgrifenu dwy frawddeg yn rammadegol, fedrenbsp;fo ddim. Ond mi wnaiff dyn lawer o bethau wrth yraar-fer; ac os oes awydd mawr arnat am fod yn ysgrifenwr,nbsp;craffa ar y pethau canlynol �. yn gyntaf oil, rhaid i ti gaelnbsp;ffugenw. Wnei di ddim byd o hom hebffugenw, a hwnwnbsp;yn un a fydd yn swnio yn dda Wedi hyn rhaid i ti fedd-wl, neu mewn geinau eraill, synfyfyno , a dae ti yn edrychnbsp;dipyn yn hun, dydi o ddim ods, achos mi feddylifTnbsp;pobl ychwaneg o honot ti. Yn nesaf, rhaid i ti gaelnbsp;testun i ysgrifenu arno; ac y mae digon o destynau i�wnbsp;cael bob amser i ddyn o feddwl. Mi wneiff grammadegnbsp;ddysgu llawer o bethau i ti, ond cofia hyn�pan ynnbsp;ysgrifenu i�r wasg, ysgrifena ar un tu i�r ddalen. Wyt tinbsp;yn d�allt?�

llU ('ULf �Wel,� ebe Jones mewn tipyn o benbleth, ��does dim rheswm i�w roi am hyny, ond mai felly y byddai Dr. Johnson yn arfer gwneyd. Cofia, yn nesaf, wedi i ti roi dynbsp;ffugenw yn ngwaelod dy ysgrif, am roi dy enw priodol inbsp;lawr, a gwna gylch am dano. Wyt ti yn d�allt ?�

I be mae nhw eisio yr enw priodol, Aelod Jones ? ai er mwyn gwybod i b'le i anfon tal am yr ysgnf ? �

�Wel,� ebe Jones mewn penbleth eto, �gall hyny fod yn un rheswm, ond nid hyny ydyw y cwbl�mi ddoi inbsp;ddeall pethau fel hyn eto. Tria gofio y gwersi a gefaistnbsp;heno, a chei wers arall yn y man.�

�Un cwestlwn arall,� ebe Wat �Ydi hi yn talu yn o lew am ysgrifenu i'r wasg, Aelod Jones?quot;

�Mae hyny,� ebe Jones, �yn dibynu ar alluoedd dyn, a�r enwogrwydd a fydd wedi ei ennilL Mi glywais fodnbsp;golygwyr newyddiaduron Cymreig yn derbyn cymaint anbsp;phum� swllt ar hugain yr wythnos.quot;

Dear me/ pwy fase�n meddwl!quot; ebe Walter yn synedig, ac ychwanegodd, �'Rydach chithe yn scrifenu llawer,nbsp;Aelod Jones; ydyn nhw yn talu yn o lew i chithe?��

�Wel,� ebe Jones mewn penbleth mawr, �mae hyny hefo fi, Wat; nid cymaint ag yr wyf yn ei haeddu, hwyr-ach. (Poor fellow / ni chawsai geiniog erioed am ysgrifenu.) Nid er mwyn yr arian yn gymaint yr wyf yn ysgrifenu; ond er mwyn�wel, mi ddoi i ddeall pethau fel hynnbsp;eto. Wyt ti yn barod i wrando ar yr hanes? 'Drycha dinbsp;arna� i pan fydda� i yn dariien. Pan godaf un bys, dywednbsp;dithe �clywchl� pan godaf ddau fys, dywed �clywch,nbsp;clywch! � pan godaf fy holl law, rho cheers. Mi wnaiffnbsp;hyny dy gadw di yn effro. Ond yr wyt yn edrych ynnbsp;lied gysglyd. Gwell i ti, yr ydw i yn meddwl, roi iotuk onbsp;gerdded ar y ceiling cyn i mi ddechreu.�

� Hwyrach mai hyny fydd oreu, or fod gen� i ofn na ddysga i byth gerdded fel gwibedyn,� ebe Wat

Taflodd Waltar y gwrthban oddiam ei ysgwyddau, a safodd ar ei ben ar y gwely, a gosododd Jones ei draed efnbsp;yn gywir ar y nenfwd, a dywedodd,

Pa un ai diofalwch ar ran Aelod Jones, ai ynte diffyg ymarferiad, a barodd i Walter syrthio fel careg ar lawr ynbsp;llofft, sydd yn gwestiwn hyd y dydd hwn heb ei b�nder-fynu; ond i�r llawr y daeth, a hyny gyda�r fath drwstnes ynbsp;tybid fod y. London House yn gandrylL Yr un fomentnbsp;rholiodd Aelod Jones ar lawr, gan chwerthin nes yr oeddnbsp;et ystlysau esgyrniog ymron ymagor. Pan ddadebroddnbsp;Walter o�i syfrdandod, dechreuodd wylo; ond mewn am-

rantiad, tr�dd i chwerthin yn uchel a chalonog. Agorwyd drws yr ystafell, a gwnaeth y Master of the hounds ei ym-ddangosiad yn ei grys nos, yr hwn a gyrhaeddai hyd ynbsp;llawr. Yr oedd ei ymddangosiad fel ymddangosiad ys-bryd. Am foment meddyliodd Walter mai ficer y plwyfnbsp;oedd y ddrychiolaeth; ond gwelodd ei fod yn ddiffygiolnbsp;o�r riban goch ar ei i^n gwjrn, ac nad oedd ganddo flewynnbsp;o wallt ar ei ben. Yr oedd y bechgyn ar eu lledorwedd.nbsp;ar lawr, ac nis gallasent symud modfedd.

�Jones,� ebe Mr. Rogers, �yr wyfyn synu atoch chwi ; y chwi sydd yn ddyn o feddwl!�

�Syr,� ebe Jones, �yr ydych wedi anghofio rhoi eich wig am eich pen.quot;�

Tynodd Sharp Rogers ei law dros ei ben, a chafodd fod hyny yn ffaith. Yr oedd Aelod Jones wedi ei orch-fygu.

�Jones,� ebe efe, �cawn siarad am hyn eto,� a thr�dd ymaith ar ei sawdl ddihosan.

Er mor hofif o arian oedd Mr. Rogers, buasai yn well ganddo na phum� punt pe nas gwelsid ef gan ei weisionnbsp;heb ei wig. Yr oedd wedi ei ddarostwng yn eu golwg,nbsp;ac ni soniodd byth air am y noswaith hono. Boreu dran-noeth, ar frecwast, gofynodd Miss Rogers a oedd un onbsp;honynt wedi clywed rhyw drwst mawr yn gynnar y noswaith gynt. Atebodd Mr. Rogers mai tebygol oedd einbsp;bod wedi breuddwydio. Bu agos i Walter dagu.

Bu codwm Walter yn derfyniad ar weithrediadau y noswaith; ond gan y byddai yn gryn golled i�r darllenyddnbsp;gael ei amddifadu o hanes cyfarfod sefydlu Noah Rees,nbsp;mi a�i hanrhegaf ag ef yn y bennod nesaf verbatm etnbsp;literatim, fel yr ymddangosodd yn Udgorn y Werin.

OES dosbarth o bobl mor arbitrary^ mor ddichwaeth, ac mor analluog i farnu teilyngdod cynnyrchioanbsp;ll�nyddol ag ydyw golygwyr, ac yn enwedig golygwyrnbsp;newyddiaduron ? Yr wyf yn appelio at filoedd goheb-�wyr Cymru, Ai onid ydyw yn ffaith, sydd yn cael ei phrofi.nbsp;bob dydd o�r flwyddyn, fod Golygwyr yn arddangos yrnbsp;anwybodaeth dyfnaf, a�r dylni mwyaf anesgusodol, yn eunbsp;gwaith yn gwrthod yn wastadol gyhoeddi ysgrifau galluognbsp;a gwreiddiol a anfonir iddynt gan ddynion o dalent anbsp;dawn? Nid yn unig hyny, ond y fath anallu a arddan-gosant i watianiaethu rhwng cynnyrch gv;ir athrylith anbsp;Aothach! Gwrthodant bob wythnos yr hyn sydd werth.nbsp;ei gyhoeddi, a chyhoeddant yr hyn nad ydyw werth dim,nbsp;nac o un dyddordeb i neb. Hyn ydyw barn onest pobnbsp;awdwr ysgrifau yr hwn a wrthodir; a phwy sydd ablach.nbsp;i farnu gwerth a theilyngdod ysgrif na�r hwn a�i cyfan-soddodd? Peth arall ag sydd wrthunach fyth yn Meistrinbsp;Golygwyr ydyw, y digywilydd-dra digydwybod a arferantnbsp;wrth gwtogi a chyfnewid ysgrifau. Pan wneir hyn gadewirnbsp;allan bob amser y rhanau rhagoraf, a rhoddir i mewn jrnbsp;rhanau gwaelaf; a phan wneir cyfnewidiadau, y maent yi�nbsp;dd�eithriad yn gwaethygu ac nid yn gwella ysgrif. Yn ynbsp;cyfrjTiv arhgylchiadau, mae genyf awdurdod i ddyweydnbsp;ohebwyr Cymru, yn hytrach nag i�w hysgrifau gaelnbsp;eu IJiui-o^nio a�u talfyru fel y grvneir, mai mwy dymunoLnbsp;gan yr awdwyr a TydSai iddynt gael eu gwrthod allan acnbsp;allan. Yr hyn sydd fwyaf pruddaidd ynglyn a�r achosnbsp;bwn ydyw nad oes obaith am welliant; ac er crefu o�rnbsp;gohebwyr ar y golygwyr i gyhoeddi eu hysgrifau �fel ynbsp;rnaent� ac �yn eu ft'urf wreiddiol,� nid ydynt yn diwygicnbsp;dim oil; maent mor ddwfn yn y camwedd hwn heddywnbsp;y buont erioed!

Hawddach dychymygu na darlunio teimladau John Ael-od Jones ar-dderbyniad Udgorn y Werin, yr hwn oedd i gynnwys hanes cyflawn am sefydliad Noah Rees yn fugailnbsp;yn y Dreflan. Ar ol yr holl drafferth a�r llafur yr oedd efnbsp;�wedi ei gymeryd gyda'r hanes, yr oedd y Gol. afresyraolnbsp;wedi ei dalCyru i ddim ymron. Pan agorodd Aelodnbsp;Jones yr Udgorn, a hyny mewn dull braidd yn ddoctor-aidd a hunan-ddigonol, a phan welodd i gkn lleied o Ienbsp;yr oedd y Gol. wedi crynhoi yr hanes maith a llafurfawr,nbsp;collodd ei dymher yn hollol. Tarawodd y papyr yn ynbsp;llawr, a tharawodd ei het wedi hyny, gan fwrw ffrwd onbsp;gaseiriau ar awdwr y trycWneb. Cerddodd yn ol a blaennbsp;hyd yr ystafell, gan giCio yn ddirmygus y papyr a�r het.nbsp;O herwydd na wyddai Walter Wynii y rheswm am ygyn-ddaredd hon, meddyliodd yn sier fod Aelod Jones ynnbsp;dechreu dyrysu yn ei synwyrau, a bod hyny wedi ei ddwynnbsp;oddiamgyleh gan orefrydiaeth; ac yr oedd efe ar fedrnbsp;galw am help pan ddywedodd Aelod Jones,

� Walter, mae hyn yn Iwy nag y medr un dyn o feddwl ei ddyoddef. Wedi i mi fyned i�r drafferth i ysgrifenunbsp;hanes manwl, cyflawn, a gorphenedig, dyma fo�byd a�inbsp;gwelo!�wedi ei gwtogi i un paragraph !� a tharawodd yrnbsp;Udgorn yn y llawr drachefn. Gofynodd Walter, ag eidd-igedd yn amlwg i�w ganfod yn ei wyneb,

�Ti a siaredaist fel un o�r ynfydion, Wat,�� ebe Aelod Jones; �ond o ran hyny, be wyddost ti am lenyddiaethnbsp;a�i rheolau ? un fel ti nad ysgrifenaist linell erioed i bapyrnbsp;newydd, ac nad oes genyt ffugenw! Pe buasit yn gofynnbsp;ai onid oedd modd dyfeisio peiriant i wneyd gwaith golygydd, a'i wneyd yn llawer rhagorach nag y gwneir ef yn einnbsp;dyddiau ni, buasit yn siarad sense. Mae yn gywilydd ac ynnbsp;warth ar Gymru fod dynion yn cael eu gosod yn olygwyrnbsp;na wyddant y gwahaniaeth rhwng sothach a champwaithnbsp;�rhwng manus a gwenith. Dyma yr Udgorn yma amnbsp;heddyw; mae o yn llawn o rubbish, na ddarllenir gan nebnbsp;byth; a'r hanes y cymerais i gymaint o drafferth gydag

Ei Phobl di Phcthau.

�f, ac a fuasai o ddyddordeb cyffredinol, wedi ei lurgynio a�i wasgu i Ie gymaint a�m mys bath i. Son yr wyt ti amnbsp;hawlio damages! sonia yn hytrach am roi sense yn mhen-au golygwyr! �

Cyfaddefodd Walter ei anwybodaeth, a gwnaeth ym-ddiheuriad, a meiddiodd wneyd un awgrymiad arall: �Aelod Jones;� ebe fe, fedrech ch�i ddim codi papyrnbsp;newydd i chi�ch hun ? Mae Phillip Humphreys yn gallunbsp;wintio program7ne y cyfarfod cystadleuol; a pham nanbsp;ledre fo brintio papyr newydd ? �

�Wyddost ti beth?quot; ebe Jones; �mae rhywbeth yn dy ben di wedi�r cwbl. Gyda golwg ar yr olygyddiaeth, minbsp;fedrwn i fanagio hyny yn burion�yn llawer gwell nag ynbsp;mae golygydd yr Udgorn yn gwneyd. Ond y mae genyfnbsp;ofn mai nid Phillip Humphreys ydyw�r dyn i brintionbsp;papyr newydd, ac mae eisio tipyn go lew o bres inbsp;gychwyn newyddiadur, Walter.�

� Wel,� ebe Waker, t'mae gen i goron, a ddyliwn fod gynoch chithe bunt neu ddwy, ac hwyrach y gallech ch�inbsp;gael punt gan eich tad, a dae y gaffer yma yn meddwl ynbsp;gnae o dalu, y gallech ch�i gael punt gyno fynte.�

�Mae genyf ofn,� ebe Jones, wedi tawelu yn fawr, �na fyddai hyny ddim yn ddigon i gychwyn papyr first-class \nbsp;ond mi gawn feddwl am hyn eto; � a syrthiodd i ddys-tawrwydd synfyfyriol, ymha un y dychymygai weled einbsp;hun yn nghader y golygydd, ac yn galw ei hunan ynnbsp;�ni.� Parodd awgrymiad Waker i Aelod Jones adfedd-iannu ei natur dda; ac nid peth bychan oedd hyny,nbsp;oblegid ni welwyd ef erioed wedi colli ei dymher mornbsp;fawr. A phwy yn ei sefyllfa ef a fuasai yn gallu cadw einbsp;bwyll? Wedi iddo fod wrthi am nosweithiau yn ysgrifenunbsp;}m ddygn, ac er iddo anfon gair i�r Udgorn am iddyntnbsp;gadw tair colofn, wele y Golygydd wedi dirwasgu yrnbsp;hanes maith a gorphenedig i'r paragraph canlynol:�

� Y Drejlan.�Nos Lun diweddaf, cynnaliwyd cyfarfod yn yr Hen Gapel i sefydlu y Parch. Noah Rees yn fugail ar eglwys ynbsp;Methodistiaid yn y 11e. Yr oedd y cynnulliad yn iliosog ; a chafwydnbsp;anerchiadau pwrpasol i'r amgylchiad gan amryw frodyr dyeithr a

chartrefol; ac ymddangosai pawb yn eu hwyliau goreu. Hyderir y bydd y symudiad newydd hwn er lies i�r eglwys a�r gymydogaeth.nbsp;�J. Aelod Jones.�

Gan fod mwy o ddyddordeb a phwysigrwydd ynglyn �. chyfarfod sefydlu Noah Rees nag y mynai Udgorn ynbsp;Werin ei osod arno, fe allai na wnawn gyfiawnder a�rnbsp;hanes hwn nac a�r darllenydd, pe yr elwn heibio hebnbsp;geisio gwneyd crynodeb byr o�r hyn a gymerodd Ie ar ynbsp;pryd. Mae genyf gof da am dano, ac am yr hyn a ddy-wedwyd ar yr achlysur. Nid wyf yn cofio i mi deimlonbsp;mwy mewn unrhyw gyfarfod; oblegid yr oedd Mr. Pughnbsp;yn eistedd wrth fy ochr, ac yn fy mhwnio yn barhaus ynnbsp;fy ystlys tra yr oedd hwn a�r Hall yn siarad. Fel gydanbsp;phob peth arall, yr oedd Mr. Smart a Mr. Bevan wedinbsp;arbed y drafferth i�r blaenoriaid eraill, ac i�r eglwys, onbsp;gynllunio a threfnu y cyfarfod. Yr unig ofal a osodwydnbsp;arnynt hwy gan y ddau ddiacon parchus oedd, ar iddyntnbsp;gofio y dyddiad yr oedd y cyfarfod i gymeryd He.

Wedi dechreu y cyfarfod yn y ffurf arferol, ar gynnyg-iad Mr. Bevan, cymerwyd y gadair gan Mr. Smart, yr hwn er fod y peth yn wybyddus iddo ymlaen Haw, anbsp;arwyddocaodd syndod mawr, ac a ymddangosai braiddnbsp;yn nervous; ond gan nad oedd yn hoffi bod yn anufudd,nbsp;cerddodd yn araf a pharchus i�r gader grybwylledig; acnbsp;wedi eistedd i lawr am oddeutu chwarter mynyd, cododdnbsp;ar ei draed, a dywedodd:

�Frodyr a Chw�orydd,�Yr ydych i gyd yn gwybod nad wyf un amser yn hoff o fod yn gyhoeddus, ilawer Ilai ar amgylchiad o naturnbsp;�natur yr amgylchiad presennol. Ond ar amgylchiad o natur yrnbsp;amgylchiad presennol, gwell ydyw bod yn obedient. Yr ydych i gydnbsp;yn gwybod nad wyf yn arfer siarad yn gyhoeddus, yn enwedig arnbsp;amgylchiad fel o natur yr amgylchiad�hym�presennol. Gan mainbsp;Mr. Bevan ydyw y blaenor hynaf ar yr amgylchiad�hym�gwell onbsp;lawer a fuasai iddo ef fod yn gadeirydd ar yr amgylchiad. Ond gannbsp;fod yr amgylchiad�ie dyna yr oeddwn i yn myn�d i ddyweyd�nidnbsp;oes genyf ond gwneyd fy ngoreu yn bresennol, Ni wnaf gymerydnbsp;eich amser ar yr amgylchiad�hyny ydyw yn y cyfarfod hwn�gan

cyfarfod hwn Mae yma amryw (rodyr i�ch anerch, ac mi gewch glvwed beth vdvw natur�hynyjdyw, y mae jima frodyr dyeithr, ac.

Ei Phobl a�i Phethau.

ni fyddai ond ofer i mi ar amgylchiad o natur yr amgylchiad presen-nol�yn awr mi alwaf ar Mr. Bevan i ddywedyd gair ar yc amgylchiad.�

�Dydi yr hen Smertyn ddim yn gallu siarad mor deidi ar y stage ag yn ei barlwr; be wyt ti�n ddeyd?� ebe Mr.nbsp;Pugh wrthyf, gan roddi peneliniad i mi yn fy ystlys.nbsp;Ymhlith pethau eraill, dywedodd Mr. Bevan,�

� Gan fod Mr. Rees yn ein plith er ys rhai misoedd bellach, hwyr-ach fod rhywrai yn barod i ofyn, Paham na chynnaliwyd y cyfarfod. hwn yn gynt? Digonydyw dyweyd mai hynydoedd d3miuniad Mr.nbsp;Rees ei hun i ni oedi cyfarfod ei sefydliad nes iddo ef ymgydna-byddu a ni a ninnau ag yntau. Mae y fugeiliaeth yn symudiadnbsp;newydd rnewn cymhariaeth yn nghorff y Methodistiaid ; ond y mae-yn symudiad, yr wyf yn meddwl, ag sydd yn sier o gynnyddu, ac O'nbsp;fod o fendith gyffredinol. Ofer a fyddai i mi heno fyned yn fanwlnbsp;dros yr amgylchiadau a barodd i ni gymeryd y cam pwysig o alwnbsp;Mr. Rees i�n bugeilio. Tra yr oedd y diweddar Mr. Williams gydanbsp;ni, nid oedd arnom anghen am fugail, gan ei fod ef yn gwneyd ynbsp;gwaith ymhob ystyr o�r gair yn rhad ac am ddim. Ond wedi iddo efnbsp;fyned at ei wobr, yr oedd y diaconiaid yn teimlo fod yn rhaid caelnbsp;rhywun i ofalu am yr achos [rhoddodd Mr. Pugh bwt i mi yn fynbsp;ystlys], ac yn hyn yr oedd yr eglwysyn cyttuno. Yr wyf yn credunbsp;y cydolygwch S, mi pan ddywedaf ein bod wedi bod yn hynod ffor-tunus wrth gael Mr. Rees atom. Mae efe bellach yn adnabyddus i�rnbsp;rhan fwyaf o honoch, ac wedi prof� ei hun eisoes yn lt;^r cymhwys i�rnbsp;gwaith y galwyd ef iddo. Yr wyf yn teimlo yn falch o allu hysbysu.nbsp;yr eglwys a�r gynnulleidfa fod perffaith gydwelediad rhwng y bugailnbsp;a�r swyddogion hyd yn hyn. �

Wedi gwneyd rhai sylwadau ymhellach, eisteddodd Mr. Bevan i lawr a dywedodd Mr. Pugh wrthyf, �Mae grammar Mr. Bevan yn rhagori ar un Mr. Smart, beth bynagnbsp;am ei logic.�

Galwodd y Cadeirydd yn nesaf ar y Parch. Edward Prysor, yr hwn, fel y crybwyllais yn y bennod gyntaf, a,nbsp;berthynai i�r capel newydd, a�r hwn, o ran ei alwedigaeth,nbsp;oedd yn ffermwr, yn siopwr, yn gasglwr trethi, yn generalnbsp;dealer, ac yn pregethu rhwng cromfachau. Dywedoddnbsp;Mr. Prysor ar ol rhai sylwadau rhagarweiniol:�

�Yr wyf fi fel y gwyddoch, yn perthyn i�r hen ysgol, ac nis S^Uaf ymffrostio i mi dderbyn addysg athrofaol; ac y mae rhai yn

y Dreflan:

dyweyd fod tipyn o jealousy ynom ni, pregethwyt yi hen ysgol, at y bugeiliaid. Gall hyny fod yn wir mewn rhai amgylchiadau ; ond ninbsp;�welais i beth felly ymhlith fy mrodyr. Mae yn gysur mawr i un felnbsp;ii, sydd yn nghanol trafferthion y byd, gofio fod y Pen mawr wedinbsp;jwneyd wmbreth o ddaioni mewn amser aeth heibio trwy rai cy-flelyb i mi. Yn wir, yr wyf yn meddwl y gallaf ddyweyd na fuasainbsp;Methodistiaeth yr hyn ydyw heddyw oni buasai am y rhai oeddyntnbsp;yn pregethu gydag arddeliad ar y Sabbothau, ac yn nghanol helyntnbsp;y byd a�i bethau yn y shop neu y fferm fore Llun. Ond y mae amgylchiadau erbyn hyn wedi newid ; ac y mae yn debygol nad ellirnbsp;myned ymlaen gyda�r achos yn hwylus yn ein dyddiau ni heb yr hynnbsp;a elwir y fugeiliaeth, yn enwedig yn y trefydd mawrion. Rhydd inbsp;bob dyn ei farn ; ac y mae genyf finnau fy marn ar hyn. Ond yrnbsp;wyf yn hyderu y bydd dyfodiad y giVr leuanc, Mr. Rees, atoch ynnbsp;profi yn llesol i�r eglwys, ac y byddwch ymhcn y flwyddyn yn gallunbsp;pwyntio at rywbeth mawr wedi ei wneyd. Yn y cyfamser, nid oesnbsp;genym ni yn y capel acw ond ceisio myned ymlaen yn ol yr hen jognbsp;trot. Yr wyf yn llongyfarch yr eglwys yn yr Hen Gapel ar ei chaff-aeliad newydd, ac yn dymuno pob bendith arnoch. Nid oes llawernbsp;o gydnabyddiaeth wedi bod rhyngof a Mr. Rees ; ond oddiar bob-peth a glywais am dano, y mae yn wr ieuanc tra chymhwys i wneyd ynbsp;gwaith yr ydych yn ei ddysgwyl oddiwrtho. Os ydyw efe braidd ynnbsp;ieuanc, mae ganddo gynghorwr yn ein cadeirydd parchus ; ac y maenbsp;Mr. Rees yn ddigon call i wybod mai yr hen a wyr.�

Gwyrodd Mr. Smart ei ben yn gydnabyddgar, can belled ag y goddefai ei goler shff iddo wneyd hyny; anbsp;galwodd ar y Parch. Robert Hugh Lewis (W.) i ddy-weyd ychydig eiriau, yr hwn a lefarodd,

** Mr. Cadeirydd, a chyfeillion cristionogol oil; daethum yma lieno fel syml wrandawr, ac ni freuddwydiais y buasai raid i minbsp;wyddfodi ar y Iwyfan^ ond fel y dywedodd ein parchus gadeirydd

ar y dechreu, gwell yayw bod yn obedient. Vr wyf wedi dysgu cymaint a hyn o alhr�niaeth, mai ufudd*dod ydyw ammod bodaeth.nbsp;Hon ydyw deddf gyffredinol y bydysawd. Torwn y ddeddf, peidiwnnbsp;a bod mor sicr a bod effaith yn dilyn yr achos. Ufudd-dod ydyw yrnbsp;achos ; yr effaith yw eich bod yn clywed fy llais i yma heno.nbsp;Gwyddoch oil mai yn ddiweddar y daethum i gylchdaith y Dreflan ;nbsp;ac, o anghenrheidrwydd, rhaid mai ammherffaith gydnabyddiaethnbsp;a feddaf o�m brodyr Calfinaidd ; ond fel y bydd olwynion amser ynnbsp;chwyldroi, a�n llwybrau yn y byd yn cynghroesi, hyderus ddysgwyl-iaf y deuaf i feddu yr hyn yr wyf heno yn teimlo yn golledwr am nanbsp;quot;bawn yn ei feddu, sef yw hyny, adnabyddiaeth�cydnabyddiaeth, anbsp;mynwesol gyfeillach fy mrodyr y Calfinistiaid. Yr wyf eisoes. ynnbsp;ystod fy myr arosiad yn eich plith, wedi dyfod x ddarr. weiniol gysyllt-

�i PJioU di Phethau.

iad a�ch gweinidog newydd ar achlysuron fwy nag un; ac oddiar brofiad gweddol faith o�r ddynol natur, yr vi-yf wedi ei gael -Sanbsp;ieuanc coeth, pur, dysgedig, dwfn-dreiddiol ei feddwl, eang ei syn-iadau, tanllyd ei ysbrydj yn tueddbenu i fod yn Ilawen yn einbsp;gymdeithas, ac ar yr un pryd� yn ochelgar yn �1 ymddyddan, ac yitnbsp;wyliadwrus yn ei ymddygiad. Mae yn dda genyf fod y symudiadnbsp;newydd hwn, fel y dosbenwyd ef gaft Mr. Bevan, sef gofal gweinid-^nbsp;ogaethol, yn ennill tir ac yn ymeangu ac yn hydreiddio yn nghorff ynbsp;Callinistiaid, yir hwn sydd wedi profi mor fendithfawr ac wedi dy-lanwi mor rymus yn ein plith ni, y Methodistiaid Wesleyaidd.nbsp;Wrth dewi, nid oes genyf ond dymuno pob bendith a llwydd amochnbsp;un ac oil, a�ch annog i gydymosod ar furgaerau y gelyn, hyd nes ynbsp;bydd baner y groes yn cyhwfanu ar wreek pob ymherodraeth. �

�Wyddost tl be?� ebe Mr. Pugh, �dyna ddyn clyfar anw�dd; ond mi feddyliwn mai yn Sas�neg mae o wedinbsp;arfer pregethu; be wyt ti�n ddfeyd?� Atebais nad hynynbsp;oedd y ffaith, ac nad oeddwn yn deall fod Mr. Lewis ynnbsp;enwog fel Sais. Arwyddodd Mr. Pugh gryn syndod.nbsp;Dywedodd y cadeirydd,�

� Dylaswn fod wedi dyweyd yn y dechre fod amgylchiadau wedi attal i�r Parch. Stephen Hughes, yr hwn a benodwyd gan y Cyfar-fod Misol 1 ddyfod yma ar yr amgylchiad presennol�fod amgylchiadau wedi ei attal i ddyfod yma. Ond y mae yn dda genym welednbsp;yr hen batr�arch William Thomas ar yr amgylchiad. O�r eglwys ynbsp;magwyd Mr. Rees y mae William Thomas, ac y mae ar yr amgylchiad presennol wedi ei anfon dros y Cyfarfod Misol; a bydd yn dda.nbsp;gan bawb ei glywed yn dyweyd gair ar yr amgylchiad. Ond cyn

Siaradodd Mr. Rees ychydig eiriau pur gall; ond gan y gwyddys ei fod ef a minnau yn gryn gyfeillion, ni roddafnbsp;ei anerchiad i lawr yn y fan hon, rhag i rywrai dybianbsp;fy mod yn dueddol. Yr oeddwn yn tybied, ac yr oedd.nbsp;Mr. Pugh yn cydolygu a mi, fod Noah yn siarad braidd.nbsp;yn rhy independent. Galwodd y cadeirydd ar William.nbsp;Thomas ymlaen, yr hwn a ddywedodd:

� Yr ydw I yn teimlo heno yn debygiawn fel �roeddwn i�n teimlo ar ddiwrnod priodas ly mab William. �Roeddwn i'n teimlo y diwr-nod hwnw yn brudd iawn ac yn Ilawen iawn. �Roeddwn i�n erbyn.nbsp;yn arw iddo fo briodi, ac eto �roeddwn yn leicio�n ryfeddol �i wel�dnbsp;o�n cael gwraig dda. �Roeddwn i fel bydaswn i�n �i golli o am bytb,.

Y Dreflan:

ac yn teimlo�n isel iawn ; ac efo �roeddwn i'n Ilawen iawn wrth feddwl mai hyny oedd ore iddo fo, ac mai yr hyn ocdd ore iddo fonbsp;oedd ore i minnau ac i�w fam. Fedra i ddim deyd i ch�i sut �roeddwn i n teimlo, ond 'y mod i yn gymysglyd lawn. 'Rydw i�n cofio o�rnbsp;gore be ddeydodd ei fam wrth William pan oedd o yn gadael cartref,nbsp;acyn myn�di fyw�at ei wraig : �Wniiam,� medde hi, * dae rhywbethnbsp;yn hapno i Lizabeth dy wraig di, cofia y bydd yn dda gynno ni dynbsp;wel�d di yn dwad yn oi i�r hen garire�. � Ac mi fu gynon ni hiraeth

�irw ar �i ol o am spel ; do, wir. Wel, gyfeillion, deneydi�n nheim-d i heno. �Rydw i�n teimlo colled ryfeddoi ar ol Noah Rees� naiff o ddim digio am i mi beidio deyd Mistar. Oes, mae acw hir-acth mawr ar �i ol o hefyd. Ond mae'n dda gen i feddwl mai wedinbsp;newid ei Ie mae o, ac nid wedi myn�d allan o�r winllan�mai wedinbsp;�cael ei godi mae o gan ei Feistr, ac nid ei droi i ffwrdd. Peth garwnbsp;lydde i ni gael ein troi i ffwrdd gan ein Meistr fel gweision anfuddiol.nbsp;�Mi welais i rai yn cael eu troi o�r winllan, ac yn marw ar y comin,nbsp;Oybeithio y cawn i gyd ein cadw yn y winllan, a�n codi ynddi,nbsp;^Does gen i ddim llawer i ddeyd wrthoch ch�i. Mi fase�n ddanbsp;xyfeddol gen i dase Mr. Hughes wedi dwad yma; mi fase foyn gallunbsp;Thoi cynghorion go dda i ni. Ond mi lioiwn yn arw i ch�i neyd ynnbsp;fawr o Noah Rees, a bod yn bob help iddo gyda�r gwaith mawr.nbsp;Rhowch ddigon o waith iddo fo ne mi golliff ei iecbyd, achos welaisnbsp;i neb erioed mor anghyfforddus a fo os na chae o ddigon i neyd. Osnbsp;quot;bydd o heb neyd cymaint ag y buasech chi'n ddymuno, gwedd�wclinbsp;�drosto, ac mi neiff fwy nag y byddwch yn dysgwyl iddo neyd. Hydnbsp;y gellwch, peidiwch a brifo ei deimladau. Weles i erioed was nanbsp;morwyn, os bydde nhw yn werth eu cael, na fydde gynyn nhw dipynnbsp;'O hunanbarch; ac y mae dyn sydd yn parchu ei hun yn haws ei frifonbsp;�o lawer na�r dyn diog afl�r. Mi gewch ddeyd be lynoch bron wrthnbsp;hwnw ; mae o wedi arfer clywed pethau felly. Ond mae y dyn syddnbsp;yn gwybod ei fod yn ceisio gneyd ei ddyledswydd yn teimlo yn.nbsp;union os deydwch ch'i air cas wrtho fo. Yr ydw i�n cofio yn ddanbsp;fod hefo mistar unweth oedd yn wastad yn edliw fy nghyflog i mi, ernbsp;*y mod yn trio gwneyd fy ngore iddb fo. Dene�r adeg fwya' anliapusnbsp;:ar foes i. Er mwyn pob peth, peidiwch ag edliw cyflog eich bigel;nbsp;gwell i ch�i o lawer roi notice iddo fo fadel. Mae nhw�n deyd mainbsp;yn ei gartre y dylid morol am garitor dyn. Wel, �does gen t ddimnbsp;ofn i ch�i ddwad acw i morol am garitor eich bigel. Yr ydw inbsp;�wedi cael cyfleusdra o�r blaen i roi ychydig gynghorion i Noah Rees,nbsp;dase arno fo anghen am danyn nhw. Ond mi ddymunwn, fy nghyf-aill, i ch�i gadw y cwestiwn hwnw o fiaen eich meddwl o hyd, Pwynbsp;a gredodd i�n hymadrodd ? Eich gwaith mawr ydi cael y bobol inbsp;gredu. Wrth i ch�i ymweled, a phregethu, a gwedd�o�wrth i ch�inbsp;neyd eich gore hefo�r bobol ifinc, y pwnc mawr o hyd ydi cael ynbsp;bobol i gredu. 'Does gen� i, fel Mr. Lewis, ond dymuno pobnbsp;llwyddiant a hapusrwydd, i ch�i, a dae rhyw'beth yn hapno rhyngochnbsp;ch�i a�r eglwys yma, cofiwch/ fy anwyl gyfaill, fod acw gartref agorednbsp;i ch�i neiff eich derbyn yn groesawgar. �

�Wel, wyddost ti be,� ebe Mr. Pugh, �yr ydw i�n leicio rhw hen stpri fel ene. �Rydw i�n ei theimlo hi yn fraintnbsp;cael rhoi lodging i�r hen foy ene.�

Dilynwyd William Thomas gan amryw frodyr eraill, ac ar y cyfan cafwyd anerchiadau rhagorol. Canmolai Mr.nbsp;Pugh y cyfarfod yn fawr; ond teimlwn i fy hun fod rhyw-beth yn anystwyth ynddo, a�i fod heb gael ei nodweddu knbsp;chymaint o ireidd-dra ag y dymunaswn. Yr oedd hyn onbsp;bosibl i�w briodoli i�r siomedigaeth a gafwyd o herwyddnbsp;absennoldeb Mr. Stephen Hughes, yr hwn wrthgwrs anbsp;ddylasai fod yn brif siaradwr y cyfarfod. Yr oeddwn ynnbsp;meddwl wrth wrandaw ar Noah nad oedd efe yn ei ysbrydnbsp;arferol; ac hwjTach ei fod yn camesbonio absennoldeb ynbsp;genad a anfonwyd dros y Cyfartod Misol. Er mai yn ynbsp;capel y cynnelid y cyfarfod, yr oedd y cyfeillion yn ym-hyfhau ar adegau, ac yn arwyddo eu cymeradwyaeth,nbsp;pan gaent rywbeth i�w boddio, trwy guro eu dwylaw.nbsp;Sylwodd Mr. Pugh a minnau mai Jim, yr hwn oeddnbsp;�wedi gosod ei hunan ar ben mainc yn nghanol ynbsp;plant, oedd ringleader y gorchwyl o guro dwylaw; acnbsp;er i Mr. Pugh ysgwyd ei ben arno i ymattal lawernbsp;gwaith, cymerai Jim arno esbonio y nogiadau hyn felnbsp;annogaeth i fyned ymlaen, a churai ei ddwylaw gydanbsp;mwy o egni nag erioed.

T^YCHYMYGAF fod y darllenydd sydd wedi fy nilyn yn feddylgar, fel y dywedir, yn y pennodau diwedd-af, wedi bod yn ymofyn ag ef ei hun, Pa beth a ddaeth onbsp;Jeremiah Jenkins, gan ei fod ef, fel yr oedd yn ymddangosnbsp;ar ddechre yr hanes, yn gymeriad nad allai fod yn hir yn

guddiedig? Hwyrach, hefyd, fod y darllenydd wedi bod yn ymresymu, os oedd Jeremiah wedi marw, y dylaswn.nbsp;fod wedi hysbysu h^y, neu, os oedd wedi myned i�wnbsp;gragen o herwydd siomedigaethau, y dylaswn fod wedinbsp;n^Dysu h_yny hefyd; eithr os oedd efe yn cymerydnbsp;rhan yn y dygwyddiadau a gofnodwyd, nad oedd genyf unnbsp;esgusawd digonol dros ei gadw fel y gwnaethum yn nhirnbsp;neillduaeth. Yn wyneb hyn oil, rhaid i mi syrthio ar fynbsp;mai, a chydnabod fy anfedrusrwydd fel hanesydd. Wrthnbsp;i mi ystyried a chofio fod Mr. Jenkins yn -^� mor bwysignbsp;fel trefwr, ac fel aelod o�r eglwys yn yr � Hen Gapel,� ynbsp;mae fy esgeulusdra o roddi iddo y 11e a ddylasai efe ei gaelnbsp;yn yr hanes hwn yn ymddangos yn fwy camweddol fyth,nbsp;ac yr wyf yn ceisio edifarhS-u yn gyfatebol. O dan yr am-gylchiadau, ymdrechaf wneyd iawn am y cwbl trwy roddinbsp;y bennod hon yn hollol i ddesgrifio ei gymeriad, a chof-nodi hyd eithaf fy ngallu y rhan a gymerodd efe yn y dygwyddiadau a groniclwyd yn anmherffaith eisoes.

Ymfalch�ai Jeremiah Jenkins yn ei linach, am y rheswm, fel y dywedai ef ei hun, fod ei deulu yn byw erioed yn ynbsp;plwyf, heb i un o honynt erioed fod yn byw ar y plwyf.nbsp;Yr oedd J eremiah yn gallu myned gam ymhellach, ac ym-fltrostio fod ei daid o ochr ei dad wedi llenwi un tro ynbsp;swydd o bentrulliad i dad Loveall Goodman, Ysw., a�inbsp;daid o ochr ei fam ar un adeg wedi bod yn byw yn lodgenbsp;y Plas. Gwir ddarfod i dad J eremiah anghofio anrhydeddnbsp;y teulu, a myned i weithio i�r gl�; ond dangosodd yntaunbsp;natur y clai o ba un yr oedd y teulu wedi ei wneyd, trwynbsp;gael myned �ar ei bige� cyn bod yn ugain oed; a chynnbsp;i Jeremiah weled goleuni dydd yr oedd ei dad yn dalnbsp;swydd fel � sheltrwr,� yr hon a gadwodd efe hyd ddyddnbsp;ei farwolaeth.

Gan fod cyflogau da i�w cael i blant yn y gwaith glo pan oedd Jeremiah yn ddeuddeng mlwydd oed, ceisiodd einbsp;dad ei berswadio i fyned gydag ef i lawr y pwll. Ond onbsp;herwydd fod Jeremiah o duedd Iwfr, ac nad oedd yn bosiblnbsp;iddo gael cyflog mawr heb osod ei hun yn agored i ddam-weiniau, ac i gael ei gymeryd ymaith yn ddisyfyd, gwrth-

ododd yn bendant gydymffurfio a�r cais. Yn siopwr yr oedd efe wedi meddwl am fod, ac yn siopwr y mynai fyned.nbsp;Gan mai hyn oedd ei benderfyniad, gwelodd ei dad ynbsp;byddai raid iddo gael addysg ; ac yn ganlynol anfonoddnbsp;ef at Miss Whipum, o Stryt y Capel, i dderbyn y parotoadnbsp;anghenrheidiol. Bu J eremiah o dan addysg am flwyddynnbsp;gron, a pheidio cyfrif yr amser yr oedd efe yn chwarenbsp;� triwels,� ys dywedai y plant. Er fod y duedd o hel i mewnnbsp;wedi dangos ei hun yn fore yn Jeremiah, nid oedd yn ym-ddangos fod y duedd hon yr un yn ei dylanwad gyda golwgnbsp;ar addysg; oblegid ychydig mewn cymhariaeth a gyraer-odd efe i mewn tra y bu gyda Miss Whipum; a�r unignbsp;deitl a ennillodd efe oedd yr hwn a gafodd gan ei gydys-goleigion, sef � spwnjfwr � Teg ydyw hysbysu iddo dderbyn y teitl yn onest yn y ffordd ganlynol: os digwyddai inbsp;J eremiah gael dimai neu geiniog gan rywun, byddai ynnbsp;anmhosibl ei. berswadio i�w chyfnewid am felusion yn shopnbsp;Ann Williams; ond os gwyddai ef fod gan rywrai o�rnbsp;plant eraill geiniog, ni chaent lonydd ganddo nes ei gwario,nbsp;ac iddo yntau gael cyfran o�r hyn a brynid, am yr hwnnbsp;ymddygiad y rhoddwyd iddo y teitl �spwnjiwr.quot; Wedinbsp;iddo orphen ei ysgol, gosodwyd ef ar fis o brawf gydanbsp;masnachwr yn y Dreflan ; ond cyn i�r mis ddirwyn i fyny, �nbsp;darganfyddodd y masnachwr nad oedd ei dderbyniadaunbsp;lawn cymaint ag arferol; a daeth i'r casgliad fod ei fasnachnbsp;yn ileihau, neu ynte fod rhywun yn cyfranogi o�i ennillion;nbsp;ac felly penderfynodd geisio gwneyd heb wasanaethnbsp;J eremiah.

O herwydd fod y tymraor y bu Jeremiah yn gwasanaethu fel siopwr mor fyr, neu ynte o herwydd rhyw resw^n arallnbsp;nad amlygwyd, nid allai y masnachwr roddi caritqr a rodd-ai drwydded iddo am dderbyniad i mewn i unlnasnachd^nbsp;aralTJ ac felly tybiodd ei dad yn ddoeth ei osod eilwaithnbsp;ar fis o brawf gyda phaentiwr a paperhanger, at yr hwnnbsp;orchwyl yr oedd gan J eremiah gryn chwaeth. Cafodd ynbsp;paentiwr yn ystod yr ychydig wythnosau y bu J eremiahnbsp;yn ei wasanaeth achlysur i anfon ei weithwyr i dai ac atnbsp;deuluoedd gweddol barchus, y rhai, sef y teuluoedd, oedd-

ynt, fel y dygwyddodd y peth fod, yn meddu chwaeth ac opiniynau lied neillduol; canys tystient yn bendant wrthnbsp;y paentiwr nad oeddynt yn cael unrhyw bleser yn gt; ffaithnbsp;fod eu tai yn wagach o amryw declynau wedi i�w we^thwyrnbsp;ef fod yn talu ymweliad a hwynt. Dygwyddodd fod ynbsp;paentiwr yn union o�r un meddwl a�i gwsmeriaid; anbsp;chyda thipyn o hunanymwadiad er mwyn egwyddor, pen-derfynodd yntau, fel y masnachwr o�i flaen, amddifadu einbsp;hun o wasanaeth gwerthfawr Jeremiah.

Yn gymaint ag i�r ddau brawf a enwyd droi allan yn fethiant, ac hefyd fod J eremiah yn dal yn ddi-ildio yn einbsp;benderfyniad i beidio myned i�r gwaith glo, ni famodd einbsp;dad yn briodol wneyd prawf arall i ddwyn ei fab i fyny ynnbsp;grefftwr; a gadawodd iddo gymeryd ei ffordd o � sincio �inbsp;siawns,� fel y dywedai. Annogwyd y �sheltrwr� gan einbsp;gyfeillion i anfon ei fab i ysgol fawr yn ymyl Llundain, inbsp;ba Ie yr anfonid bechgyn yn gyffredin a fyddent wedinbsp;dangos talent neillduol. Enw yr ysgol, os wyf yn cofio ynnbsp;dda, oedd '�^The Reformatory.'' Ond ni fynai tad Jeremiah wrando ar y cynghorion, am y rheswm dybygid einbsp;fod yn rhy hoff o�r bachgen i ddygymmod a�r meddwl onbsp;ymadael ag ef, neu ynte ei fod yn ystyried fod y dalentnbsp;yr oedd wedi ei harddangos eisoes wedi ei dadblygu inbsp;Taddau gormodol, heb ei anfon at rai o gyffelyb feddwl.

Aeth rhai blynyddau heibio heb i Jeremiah ymaflyd mewn unrhyw orchwyl neillduol; a thybiai rhai mai yn ynbsp;cyfnod hwnw y dechreuodd blew dyfu ar ei ddwylaw;nbsp;ond mynai eraill, ac yn eu plith y masnachwr a�r paentiwrnbsp;y cyfeiriwyd atynt yn barod, fod arwyddion o honynt i�wnbsp;canfod yn llawer cynnarach. Tra yr ydoedd Jeremiahnbsp;eto yn liane, rhoddid credyd iddo, hyd yn nod gan ei elyn-ion, am gyfrwysdra di-ben-draw, yr hyn a barai i rainbsp;gysylltu a�i gymeriad enw y creadur deallgar hwnw a elwirnbsp;y llwynog. Yr oeddyn meddu gallu neillduol i ddyfod onbsp;hyd i gyfrinach a hanes ei gymydogion, ac ar yr un pryd inbsp;gadw ei hanes ei hun yn berfifaith ddirgelwch i bawb. Yrnbsp;�tidiArUM/J oedd ei fuchedd yn hollol ddiehlynaidd o ran dim a ellidnbsp;ei brofi i�r gwrthwyneb; ac er nad oedd wedi cymeryd yr

ardystiad dirwestol, ni byddai byth yn cyffwrdd i�r ddiod nbsp;nbsp;nbsp;*quot;

feddwoIT Byddai ganddo bob amser gyflawnder o anan yn ei logell; ac nid oedd ganddo wrthwynebiad i boblnbsp;wybod hyny, can belled ag na byddent eisieu eu ben-thyca. Ar brydiau elai oddicartref am ddeuddydd neunbsp;dri; ond ni wyddai neb i ba Ie nac i ba beth. Wedi iddonbsp;dyfu i fyny i oed a synwyr, cafwyd allan gan rywrai ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

byddai J eremiah yn prynu a gwerthu pethau ag y lybiai y gallai wneyd anan oddiwrthynt, ond nid oedd hyny ynnbsp;rhoddi cyfrif digonol am y modd yr oedd wedi ac yn gallunbsp;cynnal ei hun. Pan ofynid i�w dad am esboniad arnbsp;amgylchiadau ac arferion Jeremiah, atebai yr hen vvr ynnbsp;ddigon gonest na wyddai efe ddim yn ei gylch. Tybiainbsp;xhai ei fod yn gamblo, a�i fod wedi bod yn Iwcus; eraill anbsp;gredent ei fod wedi gwerthu ei hunan i hen wr boneddig,nbsp;yr hwn y mae fy narllenwyr i gyd yn gwybod am dano,nbsp;a�r hwn hefyd sydd yn awr yn fyw, ac yn debyg o fywnbsp;wedi i mi a hwythau ymadael a'r fuchedd hon, ac amnbsp;hyny ni wnaf ei enwi, gan nad ydwyf yn dymuno bod ynnbsp;rhy bersonol. Yr oedd rhyw ychydig o bersonau yn credunbsp;yn ddiysgog yn y dybiaeth olaf a enwyd, tra y taerai eraillnbsp;nad oedd hyny yn bosibl, gan fod Jeremiah yn wrandiiwrnbsp;cyson yn yr Hen Gapel, ac nad oedd yr hen foneddwr ynbsp;cyfeiriwyd ato yn orhoff o�r efengyl. a dyweyd y Ileiaf.

Ychydig ydoedd nifer cyfeillion Jeremiah; ond geilid pnodoli hyny i ragfarn a chenfigen, am ei fod ef ynnbsp;meddu neillduolion nad allai y ll�aws gydymdeimlo anbsp;hwynt na chyfranogi o honynt.

Nid yn hawdd y geilid darlunio y syndod a amlygwyd gan aelodau eglwys yr Hen Gapel un nos Sabboth, pannbsp;arosodd Jeremiah yn y seiat; nid yn gymaint am fod einbsp;fuchedd yn anghyson a phroffes grefyddol, eithr am y tybidnbsp;yn gyffredinol fod crefydd yn beth ag oedd allan o�i Iwybr,nbsp;ac yn rhywbeth hefyd nad oedd efe yn teimlo yr anghen-rheidrwydd Ileiaf am dani. Yr oedd Mr. Williams ynbsp;gweinidog a Benjamin Prys y diacon, dipyn yn hen ffasiwnnbsp;yn eu golygiadau crefyddol, ac yn arddangos gofid am nanbsp;buasai mwy o arwyddion edifeirwch yn Jeremiah wrth

gynnyg ei hun yn aelod eglwysig. Ond nid oedd ef ei hun yn gweled fod ynddo ddirn i edifarhau o�i blegid: anbsp;synai braidd fod y frawdoliaeth yn dangos ckn lleie� onbsp;lawenydd am ei waith yn cynnyg ei hun fel ychwanegiadnbsp;at addurniadau yr eglwys. Nid Ilai oedd y syndod ynnbsp;lied fuanwedihyn pan ledaenwyd y gair fod Meistr Jeremiah yn bwriadu cymeryd ato ei hun wraig, a hono ynnbsp;neb amgen na Miss Jones, yr hon a gadwai shop barchusnbsp;ar gongl Stryt y Capel. Yr oedd Miss Jones yn aelodnbsp;ffyddlawn yn yr Hen Gapel; a chanmolid hi gan y rhai a�nbsp;hadwaenai oreu fel un oedd yn meddu rawy o ras nag onbsp;brydferthwch, a mwy o gyfoeth nag o bob un o�r ddau.nbsp;Yn ngolwg Jeremiah, yr oedd y peth olaf yn gwneyd inbsp;fyny am bob diffyg; a buasai ef yn eithaf boddlawn inbsp;gymeryd Miss Jones yn wraig pe buasai yn amddifad onbsp;bob rhinwedd arall.

Wedi uniad Mr. Jenkins 3. chyfpeth Miss Jones,� oblegid dyna ydoedd nodwedd mwyaf arbenig y briodas,nbsp;gwisgodd ei fywyd wedd fwy cyffredin, a chyflawnwydnbsp;breuddwyd ei fachgendod, sef cael bod yn siopwr. Ym-roddodd i fasnach�i brynu a gwerthu, a gwneyd bargen-ion; ac nid oedd odid ddim prynadwy na gwerthadwynbsp;nad oedd gan Jeremiah law ynddo. Yr unig g�Sryn anbsp;ddygid yn ei erbyn fel masnachwr oedd ei fod braidd ynnbsp;galed fel gwerthwr, a braidd yn hwyrfrydig fel talwr.nbsp;Byddai rhywrai yn camgymeryd yr hwyrfrydigrwydd hwnnbsp;o�i eiddo am anonestrwydd, ac yn ei erlyn yn Llys y Man-ddyledion; ond byddai Jeremiah, fel rheol, yn dangos einbsp;fod yn ddyn gonest trwy dalu y ddyled ychydig oriau cynnbsp;i�r Llys gyfarfod.

Gyda golwg ar ei fywyd priodasol, ni oddef gofod i mi fanylu. Ymddengys oddiwrth dystiolaeth yrhai oeddyntnbsp;ei gymydogion nesaf.�i fod wedi cymeryd cryn drafferthnbsp;gyda Mrs. Jenkins, i�w dwyn i ystad o berfleithrwydd. Inbsp;gwblhau hyn, yr oedd Jeremiah wedi gorfod arfer modd-ion lied lymion; ond ystyriai ef fod y dyben yn eu cyf-iawnhau. Yn ystod ei bywyd morwynol, edrychid ar Mrs.nbsp;Jenkins fel merchieuanc ddiniwed, ddystaw, a rhinwedd-

Ei Phobl a'i Phtthau.

ol- a pherchid hi gan bawb. Pa fodd bynag, ofnai y cymydogion y cyfeiriwyd atynt y geilid casglu oddwrthnbsp;ei llefau, a glywid ar rai adegau, fod J eremiah yn gorfodnbsp;ei cheryddu ; ond ar yr un pryd tystient yn ei ffafr ef nanbsp;byddai yn delnyddio moddion Ilymach na�i ddyrnau. Ninbsp;chlywid fod Mrs, Jenkins byth yn cwyno wrth neb o�inbsp;chyraydogesau, am y credai, dybygid, fod y driniaeth anbsp;dderbymai oddiar law, neu yn hytrach oddiar ddyrnau,nbsp;ei gwr yn anghenrheidiol er ei lies. Yr oedd He i feddwl,nbsp;er hyn, nad oedd bywyd priodasol yn dygymmod a hi ynnbsp;dda; canys tystiolaeth y rhai a�i hadvvaenai oreu oedd einbsp;bod � wedi tori�n arw,� ac yn edr)'ch yn ddiysbryd anbsp;theneu. Ar yr un pryd, ymddangosai fod gan Mrs. Jenkins barch i�w g\Vr; oblegid byddai yn ei ofni yn fawr, acnbsp;fel pe buasai ar ei llw pa eiriau a ddefnyddiai wrth siaradnbsp;ag ef; a gwelwyd hi fwy nag unwaith yn gwelwi fel calch-en pan ddygwyddai Jeremiah ddyfod yn sydyn i�r tj^, a�inbsp;chael wedi gwahodd rhai o�i chyraydogesau i�r parlwr.

Erbyn i mi ystyried, mae yn rhaid fod rhyw ddiffyg pwysig yn perthyn i Mrs. Jenkins; oblegid os byddai Jeremiah wedi gwneyd bargen ddrwg, neu ynte wedi cael einbsp;siomi, neu ei roi allan o�r ffordd gan rywun, ar Mrs. J en-kins y byddai y bai bob amser, a hi fyddai raid ddyoddef;nbsp;a chan y byddai yn dyoddef yn ddystaw, y casgliad natur-iol ydyw ei bod yn euog. Gwir na fyddai Mrs. Jenkins,nbsp;druan, yn gallu gweled fod y cysylltiad Heiaf rhyngddi hinbsp;a�r dygwyddiadau anflFortunus hyn ; ond byddai Mr. Jenkins yn ei weled, ac yr oedd hyny yn ddigon. Wedi bodnbsp;yn briod am rai blynyddau, rhoddodd Mrs. J enkins ened-igaeth i fab bychan, yr hwn amgylchiad oedd yn groesnbsp;iawn i feddwl Mr. Jenkins; a thystiodd yn nghlywedig-aeth yr etifedd y dydd y ganwyd ef na fyddai iddo ef fyn-ed i lawer o gost gydag ef. Ond ni chymerodd ei gyntaf-anedig sylw yn y byd o�i eiriau, yr hwn ymddygiad anbsp;liosogodd efe yn ddiderfyn mewn blyayddoedd dilynol.nbsp;Pan nad oedd ei etifedd ond diwrnod oed, prophwydoddnbsp;Jeremiah gyda rhagwelediad gwyrthi�l ymron, mai bach-gen drwg ac anufudd a fyddai, ac mai wrth ddrws Mrs.

Jenkins yr oedd y bai igyd yn gorwedd. Gwiriwyd ei brophwydoliaeth i�r Ilythyren ; oblegid, yn ol tystiolaethnbsp;Mr. Jenkins ei hun ymhen blynyddau ar ol hyn, ni funbsp;hogyn fwy anhywaeth, dirieidus, ac anufudd, yn gwisgoi*��'-esgid erioecf. Nid oedd y bachgen yn gwella- wrth hennbsp;eiddio; eithr ymgysurai ei dad mai nid dififyg dysgyblaethnbsp;oedd yr achos o hyny, ac mai Mrs. Jenkins oedd yn gyf-rifol am ei ddrygioni. Dygai y bachgen ei hunan dystiol-aeth i wirionedd y peth cyntaf; a dywedai yn fynychnbsp;wrth ei gymdeithion, pe buasai ganddo gynifer o geiniog-au ag o wiail a dorwyd ar ei gefn y buasai yn gyfoethognbsp;iawn.

Perthynai un peth i�r bachgen na fedrodd ei dad erioed ei faddeu iddo, sef ei fod yn caru ei fam yn angerddol acnbsp;yn ei gasau yntau a chas perffaith. Galwyd y bachgennbsp;yn Tom, am mai Thomas oedd enw ei daid o ochr einbsp;fam; a mynai ei dad fod a wnelo ei enw gryn lawer a�inbsp;ddrygioni; ond bai Mrs. Jenkins oedd hyny. Yr unignbsp;fai a welai ei fam yn Tom oedd ei fod yn rhy dueddol onbsp;alw ei dad yn �hen law� ac yn governor^ Oni buasainbsp;am y dififyg hwn, buasai yn berffaith yn ei golwg. Yrnbsp;oedd Mrs. Jenkins yn ei gwiriondeb yn hoff iawn o Tom ;nbsp;a channoedd o weithiau y dywedodd hi wrtho, gan einbsp;gofleidio, � Oni buasai am danat ti, Tom bach, buaswnnbsp;wedi tori fy nghalon er ys blynyddau.� Ffaith nad alloddnbsp;Jeremiah Jenkins erioed roddi cyfrif am dani oedd, fodnbsp;Tom, er cynddrwg ydoedd, yn cael ei hofifi yn fawr gannbsp;ei d'enantiaid; ac anaml y gallai ymddiried y gorchwylnbsp;iddo o hel y rhenti, ara ei fod yn deall yr arferai Tomnbsp;eistedd gyda Sian J ones i siarad am grefydd, a chydagnbsp;I.smael Price i siarad am poliiics. Ymgysurai ei dad, panbsp;fodd bynag, nad oedd hyn ond peth i�w ddysgwyl oddi-wrth bobl anwybodus; ond yr oedd gwaith un o saflenbsp;Mr. Pugh yn dyweyd yn ei wyneb fod Tom yn werthnbsp;cant o hono ef, Jeremiah, yn beth nad allai byth einbsp;anghofio.

Yr oedd gan Mr. Jenkins was, yr hwn oedd yn weith-iwr medrus, ond na chyfrifid ef gan bawb yn ben llathen.

Yr oedd y gwas hwn wedi gweithio mor galed a diwyd nes y tybid fod ei CTromala� wedi Ileihau yn fawr o rannbsp;nifer er pan ydoeddyn ngwasanaeth Mr. Jenkins. Gannbsp;na feddai y gwas ond syniad anmherffaith am rifyddiaeth,nbsp;nac, yn wir, am ddim arall oddigerth ei orchwyl, byddainbsp;J eremiah yn garedig dros bfen tuag ato, ac yn ofalus iawnnbsp;o hono. Mike oedd enw y gwas, Gwyddel o genedl; ondnbsp;o herwydd ei fod wedi ei eni a�i fagu yn y Dreflan, gallainbsp;siarad Cymraeg yn rhwydd. Fel engraifft o garedigrwyddnbsp;Jeremiah tuag ato, gellir nodi ei fod wedi cadw a chymerydnbsp;gofal o�i gyflog am lawer o flynyddau, heb roddi dim iddonbsp;ond oedd wir anhebgorol er ei les, megys suit o corduroynbsp;bob dwy flynedd, a thair ceiniog ar noswaith quot;wakes�*nbsp;gyda gorchymyn caeth iddo beidio eu gwario am oferedinbsp;Engaifft arall o garedigrwydd Jenkins at Mike ydyw lianbsp;byddai byth yn anghofio chwaeth neillduol ei gydgenedlnbsp;o�r Ynys Werdd; eithr caniatai iddo fyw ymron yn hollolnbsp;o�r naill Nadolig i�r Hall ar bytatws a phenwaig. Gwir ynbsp;byddai Mike yn rhoddi awgrym i�w feistr ar rai adegau,nbsp;megys drannoeth ar ol �wakes,� am �drop d the cretur;quot;nbsp;ond, yn eithaf priodol, ni chymerai Mr. Jenkins amo einbsp;glywed. Pan ofynid i Mike pa swm o arian oedd ganddonbsp;wedi ei adael gyda�i feistr, atebai nad oedd yn ddigon onbsp;ysgolaig i wybod, ond ei fod yn raeddwl ei fod tua�r unnbsp;faint a�r � natmial dit.�

Ond y mae yn rhaid i mi brysuro. Profedigaeth fawr bywyd Mr. Jenkins oedd hyn; nid oedd byd nac eg-bvys yn cydnabod nac yn gwerthfawrogi y talentau a�rnbsp;nodweddion gwahaniaethol yr oedd ef ei hun yn ymwy-bodol ei fod yn eu meddu. Yr oedd y ffaith na elwidnbsp;arno un amser i eistedd ar unrhjrw fwrdd na phwyllgor,nbsp;nac i lenwi unrhyw swydd gyhoeddus o ymddiried yn ynbsp;Oreflan, yn dangos yn ddigon eglur, yn ol ei feddwl ef,nbsp;ac yn ei orfodi i ddyfod i�r penderfyniad, mai ar Mrs.nbsp;Jenkins yr oedd y bai. Yn y capel, yr oedd y diystyrwch.nbsp;a deflid arno yn fwy adgas fyth. Pan oeddid yn dewisnbsp;blaenonaid, ni chafodd gymaint a�i enwi gan un o�r aelod-2-U j ac oni buasai ei fod weithiau yn myned i�r addoliad

yn lied brydlawn, ac yn myned i�r sedd fawr heb ei wa-hodd, ni chawsai gymaint ag arfer m�ddion yn gyhoeddus. Nis gallai Jeremiah esbonio hyn me*n modd yn y bydnbsp;ond yn ei gysylltiad i Mrs. Jenkins. Ond er yr holl ddi-ystyrwch a deflid arno, ystyriai Jeremiah mai ei ddyled-swydd oedd siarad yn gyhoeddus mor aml ag a allai ynnbsp;y capel, i ddadlenu twyll a rhagrith, a chyhoeddi y gwir-ionedd yn ddifloesgni. Er na fynai yr eglwys ef yn flaen-or, nid ystyriai ef fod ei rwymedigaeth yn Ilai i actio felnbsp;detective, a galw y swyddogion a�r aelodau i gyfrif fel ynbsp;byddai amgylchiadau yn gofyn, a chymeryd ar ei ys-gwyddau ei hun oruwchreolaeth purdeb ac ymddygiad danbsp;pawb yn dd�eithriad. Yn gymaint a�i f�d yn gwybod fodnbsp;yn yr eglwys y fath ragfarn yn ei erbyn, byddai Jeremiahnbsp;fel rheol yn achub y cyfleusdra i ddadlenu diffygion einbsp;gydaelodau yn mhresennoldeb brodyr dyeithr,, megy'Snbsp;pan ddeuai pregethwr dyeithr i�r daith, neu pan ddeuainbsp;rhywun o�r newydd i�r seiat, neu ar ymweliad blynyddolnbsp;a�r eglwys dros y Cyfarfod Misol; ac yn fynych iawn, pannbsp;feddyliai yr eglwys yn gyffredinol eu bod wedi cael seiatnbsp;dda a bendithiol, byddai ychydig eiriau awgrymiadolnbsp;oddiwrth Jeremiah ar y diwedd yn rhoi damp ar y cyfan.nbsp;Y fath ydyw nerth gwirionerid, yn enwedig pan leferir efnbsp;gan un y mae ei fywyd yn ymylu ar berffeithrwydd !

Ond er yr holl ragoria�thau a berthynai i Jeremiah, �cyfaddefai ei fod yn ystod ei fywyd wedi gwneyd rhainbsp;camgymeriadau. Un o�r rhai hyny oedd ei fod, tra yr oeddnbsp;Mr. Williams, y dhveddar weinidog, yn fyw, wedi ei hys-tyried yn fraint ac yn ddyledswydd i alw y gwr parchedignbsp;hwnw i gyfrif rai ugeiniau o weithiau am ei ddiffygion, einbsp;ddallbleidiaeth, a�i ddiffyg barn yn gyffredinol. Ondnbsp;wedi i�r gwr parchedig farw, yr oedd wedi newid ei fedd-wl am dano, ac yn synio mai ei ddyledswydd bellachnbsp;oedd ei ddal i fyny o flaen y byw, yn enwedig o flaen ynbsp;diaconiaid,, a Noah Rees, fel siampl o berffeithrwydd.nbsp;Syniadau uchel J eremiah am Mr. Williams a barodd iddonbsp;yn benaf wrthwynebu hyd eilhaf ei allu benderfyniad yrnbsp;eglwys i alw Noah Rees i�w gwasanaethu fel bugail. Gwir

Ei Phobl ai PhetJiau.

fod ganddo resymau eraill, pa rai a nodwyd genyf mewn pennod flaenorol. Yr oedd Noah Rees yn hysbys onbsp;ddaliadau Jeremiah cya iddo ddyfod atom ; ac yr oeddnbsp;efe yn dysgwyl aael ei feirniadu a�i alw i gyfrif yn fynych;nbsp;ac yn hyn ni siomwyd ef; eithr byddai Mr. Jenkins ynnbsp;cymeryd tralTerth i egluro mai lies y bugail a�r achos fydd-ai ganddo mewn golwg bob amser. Tua�r adeg y daethnbsp;Noah i�r Dreflan, yr oedd Tom Jenkins wedi dyfod i�wnbsp;oed, ac yn liane cryf a heinyf, ac hefyd wedi cyrhaeddnbsp;pwynt uchaf ei anufudd-dod i�w barchus dad. Sibrydidnbsp;mevvn eyleh bychan fod Mr. Jenkins, hynaf, wedi cael arnbsp;ei feddwl un diwrnod geryddu Mrs. Jenkins yn ol yr hennbsp;ddull, ac i Mr. Jenkins, ieuengaf, ddyweyd wrtho ynnbsp;quot;bendant na oddefai iddo wneyd hyny, ac i Mr. Jenkins,nbsp;hynaf, ddyweyd y mynai wneyd, ac i Mr. Jenkins, ieueng-af, y pryd hyny roddi hergwd i Mr. Jenkins, hynaf, nesnbsp;oedd ei wadnau i fyny, yr hwn ymddygiad oedd hollolnbsp;anweddaidd. Daeth y ffaith rywfodd i glustiau Mr. Pugh,nbsp;ac er na fynai efe i neb feddwl ei fod mewn modd yn ynbsp;byd yn cymeradwyo ymddygiad Tom, gwahoddodd ef ynnbsp;uniongyrchol i swpera i�r Cartefle.

Fe w�l pob darllenydd diduedd fod safle Mr., Jenkins yn y Dreflan yn esgusawd digonol am feithder y bennodnbsp;hou ac unrhywiaeth ei thestun. Ond er mwyn iddo gaelnbsp;chware teg i ffurfio barn gywir am garitor Jeremiah, nod-af yn fyr syniadau amryw o bersonau oeddynt dipyn ynnbsp;wahanol eu barn am dano; ac hwyrach fod gan y darllenydd fwy o ymddiried yn eu barn hwy nag yn eiddo yrnbsp;ysgrifenydd;�

�Os bu yr ysbryd drwg yn preswylioyn rhywddyn yn ein hoes ni, Jeremiah Jenkins ydi hwnw�wired a mod yn y fan yma.��nbsp;Peter Pugk, Ysw

� Un o�r petbau sydd yn peri i mi hiraethu fwyaf am fyned i�i nefoedd ydyw na fydd yno neb tebyg i Jeremiah Jenkins.��nbsp;Benjamin Prjs

� Yr wyf bob amser yn dyweyd, fel y mae Mr. Kevan yn gwybod, mai un o ragoriaethau penaf Eglwys Loegr ydyw na chaniateir i rainbsp;�oyffelyb i Jeremiah glebar at bob amgylchiad.��Mr. Smart.

� Ceir cymeriadau cyfTelyb i Mr. Jenkins ymron ymhob eglwys y mae ei nifer yn ddau cant a banner.��Mr. Sevan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s,

� Bydaswn i yn lie Mr. Rees, mi faswn yn deyd wrth y bobby z.va. yr hen Jenkins ene. quot;�Jim Price.

� Yr oedd Enoch Jones yn wastad yn deyd mai un �d oedd Jeremiah ; a phwy oedd yn 'i adnabod o yn well nag Enoch Jones ?� �Mrs. Enoch Jones.

� Gobeithio y caiff y creadur druan faddeuant. ��Sidn Jones. �Mae genyf ofn fod clefyd Jeremiah yn anfeddyginiaethol.�nbsp;�Dr. Ellis.

ADVVAENWN ddyn yr hwn a wnelai bobpeth ymron yn ei ffordd ei hun, a byddai y ffordd hono yn wa-hanol 1 ffyrdd pawb eraill. Pan elai i gyrchu dwfr o�rnbsp;ffynnon, yr hon oedd dipyn o ffordd oddiwrth ei breswyl-fod, cymerai amryw biserau gydag ef, ac wedi eu llenwinbsp;oil hyd yr ymylon, canal un o honynt am oddeutu ugain-Hath, a gosodai ef yn ofalus ar lawr, ac elai i gyrchu unnbsp;arall, ac wedi eu cael i gyd yn rhes, dechreuai eilwaithnbsp;eu hebrwng yn nghyfeiiiad ei breswylfod, nes eu cael oilnbsp;o�r diwedd I�r rpan dymunol. Yn y bennod hon, ceisiafnbsp;finnau, mewn rhari, wneyd a�r cymeriadau y buwyd ynnbsp;son am danynt, yr hyn a wnelai y brawd a grybwyllwyd.nbsp;a�r piserau Ac er nad allaf addaw llawer o ddifyrwchnbsp;i�r Jarllenydd wrth eu gosod i gyd yn rhes unionsyth,nbsp;dichon y bydd hyny yn fantais i mi ail gychwyn i�w heb-Twng bob yn un ac un at y terfyn, lie y byddaf yn ffanvelionbsp;a hwynt,_yr hyn a raid ei wneyd yn lied fuan bellach.

Yn ystod blynyddoedd o afiechyd a gwendid, arferai Benjamin Pr;^s gymeryd y dyddordeb mwyaf yn amgylch-iadau eglwys yr Hen Gapel, hyd yn nod pan nad allai fodnbsp;yn bresennol. Ond yn ddiweddar yr oedd yn amlwg fodnbsp;cylch ei fywyd yn myned yn gyfyngach bob dydd, acnbsp;eithaf ei bererindodau etbyn hyn oedd o�r gwely i�r gegianbsp;ac yn ol. Yr oedd yn amlwg hefyd, fel yr oedd ei Iwybr-au yn byrhau, f�d ei syniadau a�i gydymdeimladau yanbsp;ym�angu. Yn raddol dechreuodd golli dyddordeb ynnbsp;amgylchiadau eglwys yr Hen Gapel fel y cyfryw; a phaanbsp;elem i edrych am dano, anaml yn awr y gofynai pa faintnbsp;oedd swm y casgliad, a phwy oedd i bregethu y sabbotbnbsp;dilynol; ond' parhai i ofyn a oedd rhywun o�r newyddnbsp;wedi aros yn y s�iat, ac ai onid oedd arwyddion am ad-fywiad ar grefydd. Os byddem yn ateb yn nacaol,nbsp;gofidiai yn fawr; ac megys heb yn wybod iddo ei hun,nbsp;dechreuai siarad am odidogrwydd y Gwaredwr, ac am ynbsp;dyfodol dyeithr a gogoneddus sydd yn aros y credadyn,nbsp;nes oeddym yn teimlo weithiau nad oedd genym hawl inbsp;siarad am ddim bydol yn ei bresennoldeb. Yr wyf yanbsp;cofio yn dda, pan oedd Mr. Pugh a minnau wedi myned inbsp;ymweled ag ef un noswaithj ei fod yn dechreu adroddnbsp;wrthym bennillion yr oedd efe newydd eu cyfansoddi.

Ond �r wy�n siwr, y daw�r GiSrr Fel y d�wedodd��rioed ni thoroddnbsp;Ei gyhoeddiad yn y dv/r.

pryd y daeth Becca Prys i�r ystafell, ac y dywedodd gyda thipyn o deimlad, �Benjamin, ydach ch�i wrthi hi etonbsp;hefo�r hen brydyddieth ene? Pwy �dach chi�n meddwlnbsp;sydd gan flas-iwrando ar bethe fel ene o hyd o hyd?nbsp;Ydi�r hen Williams, tybed, ddim wedi gneyd digon onbsp;hums sydd yn syffisiant i undyn byw, heb i ch�i fyn�d inbsp;foedro�ch pen hefb pethe telly? Yn wir, Mr. Pugh, mae

hwnyma wedi myn�d yn rhyfedd anv yn ddiweddar. Dydi o byth yn consarnio yn y pobt^ nac yn gofyn be�nbsp;ydi pris y blawd, nac a ydw i�n gallu talu am dano ainbsp;peidio, ac ynte yn gwybod o�r gore nad ydw i�n dalltnbsp;dim counts. Mae son am grefydd a�r byd arall yn bur-ion yn 'u 11e; ond dydi�r Brenin mawr ei hun, goelia i,nbsp;ddim yn dysgwyl i ni son am danyn nhw o hyd o hyd;nbsp;ai ydi o, Mr. Pugh ? �

Amlwg ydoedd fod hir gynnefindra a�i afiechyd yn rhwystr i Becca ganfod fod ei phriod yn prysur nesau i�rnbsp;afon. Ac mor anhawdd oedd iddi hi, yr hon oedd ynnbsp;anterth ei hiechyd, a�i chroen ckn llyfned a phwys o ym-enyn, a�i dillad yn ymddangos yn myned yn dynach,nbsp;dynach, am dani bob dydd, sylweddoli syniadau a theiml-adau yr hen ddiacon crefyddol, yr' hwn oedd yn ym-wybodol fod yr � ofnadwy gyfnewidiad � wrth y drws ?nbsp;Trymaf o gwbl oedd yr ergyd iddi hi pan ddaeth, amnbsp;nad oedd yn ei dysgwyl.

Yr oedd Walter Wynp wedi rhoi y goreu i geisio cerdd-ed y nenfwd, gan nad oedd llawer o anghen am yr ymar-feriad; oblegid anfynych yn awr y cynnelid cyfarfod am-ry^viaethol yn garret y io?idon House. Yn ddiweddar daethai cyfnewidiad rhyfedd dros Aelod Jones. Nid oeddnbsp;efe yn gweled fod llawer o ddaioni yn deillio wrth fynychunbsp;y cyfarfodydd wythnosol a gynnelid yn y capel. Yx oeddnbsp;Aelod wedi dyfod i gysylltiad a newydd-ddyfodiad i�rnbsp;Dreflan, yr hwn oedd talentog iawn, ac yn fardd o fri.nbsp;Nid oedd dadl am dalent y g^'h� dyeithr, oblegid gwisgainbsp;het uchel, a gwallt hirllaes, ac esgidiau oedd yn mynednbsp;yn gyflym i�r cwn. Wedi cymdeithasu ychydig a�r g\vrnbsp;hwn, anfynych y byddai Aelod yn cael pregethwr i�wnbsp;foddio ar y Sabboth; a byddai yn dangos ei anfoddlon-rwydd i bawb trwy gymeryd llyfr i�w ddarllen pan fyddainbsp;y pregethwr yn llefaru, neu ynte trwy roddi ei ben i lawr,nbsp;neu edrych o�i gwmpas yn ddiystyrllyd. Byddai Aelod,nbsp;druan, yn cael boddhSd mawr iddo ei hun yn y fforddnbsp;hon, trwy beri i bobl edrych arno, a gwneyd ei hun yn,nbsp;Bregethwr-fesurydd, at yr hwn y coeliai fod pawb ynj

edrych am gyfarwyddyd pa fodd i wrando a pha bris i�w roddi ar yr hyn a ddywedai y pregethwr. Dywedainbsp;Walter mai anfynych yr arosai Aelod yn y y nos, gannbsp;ei fod wedi ymuno �. chlwb ll�nyddol, 11e yr oedd ei bres-ennoldeb yn anghenrheidiol, ac i�r hwn Ie yr oedd Walternbsp;yn rhy ieuanc i gael derbyniad. Barddoniaeth oeddnbsp;pwnc niawr efrydiaeth Aelod Jones erbyn hyn; ac nidnbsp;oedd ganddo lawer o feddwl o neb os na fyddai yn fardd,nbsp;neu o leiaf yn deall barddoniaeth. Yn gyffredin byddainbsp;yn lied hwyr arno yn dychwelyd i�r tf y nos; ac o her-wydd ei fod yn gorfod myned i�r gwely heb ganwyll, sylwainbsp;Walter y byddai Aelod yn tripio yn fynych ar y grisiau, acnbsp;weithiau yn cael mawr drafferth i ddyfod o hyd i ddrvvs yrnbsp;ystafell wely. Yr oedd ei gof hefyd yn gwaethygu, canysnbsp;elai i�r gwely yn aml heb fyned ar ei liniau. Byddai aroglnbsp;ddyeithr ac annyraunol ar ei anadl ar adegau, yr hyn anbsp;barai i Walter ammheu rhywbeth yn ei gylch, ond ninbsp;feiddiai fynegu ei ofnau. Un noswa�th, o gywreingarwch,nbsp;dilynodd Walter Aelod Tones o hirbell; ac er ei syndodnbsp;gwelodd ef yn myned ir White Horse. Mewn gair, yrnbsp;oedd Aelod Jones ar y llithrigfa.

Aeth misoedd heibio, ac er syndod i bawb, anfynych y clywid Jeremiah Jenkins yn agor ei enau yn y capel.nbsp;Deuai i�r moddion yn gyson fel arferol; ond yr oedd naillnbsp;ai wedi cael yr eglwys a�r bugail i�r sefyllfa berffaith hononbsp;y llafuriodd efe gymaint am dani, neu ynte yr oedd wedinbsp;anobeithio am eu diwygiad. Sibrydai rhywrai nad oeddnbsp;ei amgylchiadau cystal ag y buont, a�i fod wedi collinbsp;llawer o arian yngl^n' k rhyw anturiaeth y cafodd einbsp;dwyllo ynddi. Dywedai eraill na bu efe erioed mor gyf-oethog ag y tybid ei fod, ac fod ei holl dai wedi eanbsp;gwystlo hyd eithaf eu gwerth. Pa wir bynag oedd ynnbsp;hyn, yr oedd yn amlwg fod J eremiah yn fwy difater am ynbsp;byd, ac fod ei fasnach yn prysur lithro i ddwylaw Tomnbsp;ei fab. Rhoddai y merched gyfrif gwahanol am y cyf*nbsp;newidiad yn Jeremiah, a dywedent hwy mai Tom'oeddnbsp;wedi tori ei grib ef gartref, ac yn ei rwystro i roddi yrnbsp;holl fai ar Mrs. Jenkins, ac ymddwyn ati yn ol yr hen

ddull. Yr oedd yn ffaith fod Mrs. Jenkins yn edrych yn llawer mwy calonog a siriol. Bid a fyno, ys dywed ynbsp;Deheuwyr, daw y rheswm am y cyfnewidiad yn Jeremiah i�r amlwg fel yr eir ymlaen gyda�r hanes.

Daliai sefyllfa pethau yn Muarth Jenkins yn debyg i�r hyn y cyfl�wyd hwy o flaen y darllenydd y tro diweddaf.nbsp;Cyrchai y wraig lygadgroes rywbeth yn y jug o dan einbsp;ffedog hwyr a bore, sul, gwyl, a gwaith. Megys yn caelnbsp;�u Tiarwain gan reddf, neu ynte gan yr arogl, a chydanbsp;thraed Ilychiog a dolurus, parhSi y German Band, wedinbsp;iddynt fod yn chwythu trwy y dydd, i fyned i Fuarthnbsp;Jenkins i chwyrnu am noswaith, ac elent ymaith borenbsp;drannoeth byth mwyach o bosibl i weled y Buarth dra-chefn. Trigai Ismael yn unig fel meudwy, ac nid ynnbsp;unig ychwaith, oblegid yr oedd nifer ei adar yn ll�osocachnbsp;uag erioed. Yr oedd y tymmor wedi bod yn hynodnbsp;ffrwythlawn, y canaries wedi paru yn dda, a�r mules wedinbsp;troi allan yn topknots cryfion a golygus. Ac felly y dylas-ent, oblegid cawsant eu gwala o biscuits ac o wyau wedinbsp;eu berwi yn galed, ac o hadau bresych. Yr oedd Ismaelnbsp;yn dal yn gadam yn ei benderfyiilad i beidio myned i�rnbsp;dafarn, a deuai i�r capel yn gyson. Dywedai ei athrawnbsp;yn yr Ysgol Sul mai Ismael oedd y dyn mwyaf deallgar anbsp;feddai yn ei ddosbarth. Dysgwyliai Mr. Pugh bob Sab-both weled Ismael yn aros yn y seiat, a chredai yn einbsp;galon fod � rhywbeth ar ei feddwl.� Ac felly yr oeddnbsp;ihywbeth ar feddwl Ismael, ac yr oedd yn rhaid iddo gaelnbsp;ei ddyweyd ryw ddiwrnod, ond nid yr hyn a dybiai Mr.nbsp;Pugh.

Fel Lot yn Sodom, preswyliai Sian Jones yn nghanol yr anwiriaid. Mewn caban bychan cynnwysedig o ddwynbsp;ystafell, cegin a siamber wedi eu gyyyngalchu oddimewnnbsp;ac oddiallan, treuliai yr hen wreigan un o�r bywydaunbsp;mwyaf hapus ag sydd yn disgyn i ran dyn. Gyda�i bonetnbsp;fawr, yr hon a wisgai bob amser o fewn yn gystal agnbsp;oddiallan i�r �gyda�i chadach India prydferth, a�inbsp;fsjuUlt phais o stwff cartref�ei hosan a�i gweill yn ei dwylaw, einbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liyst�l fawr a�r ysmotiau duon arni arquot; ganol y Uawr�ei

Bibl ma^^�r a�r hoelion pres yn ei gonglau�gyda�i quot;mor-gan � yn wastad yn suo ar. y pentan�drws y caban yn. Ilydan agored�y ddwy iar yn dyfod i mewn yn ddystaw,nbsp;gan droi eu penau yn gam, a chan edrych i�w hwyneb, anbsp;Siati yn hwmian canu�y byddaf bob amser yn cysylltunbsp;yn fy meddwl un o�r golygfeydd dedwyddaf a welais yn fynbsp;mywyd. Pa fodd yr oedd yr hen wreigan yn cynnalnbsp;ei hun, ni fedrais erioed ddeall. Derbyniai bannernbsp;coron yr wythnos o�r plwyf, a chwe� cheiniog gan Ismaelnbsp;am wneyd ei wely, a thaclu tipyn ar ei d^; ac yr oedd ynbsp;ddwy iar yn gwneyd cydwybod i ddodwy mor gyson ag ynbsp;gallent. Hyn ydoedd ei holl income. Nage, gan gofio,nbsp;byddai Mr. Pugh bob dydd cyntaf o�r flwyddyn yn anfonnbsp;iddi banner sofren, llwyth o lo, a chydaid o bytatws.

Talai SiSn bymtheg ceiniog yr wythnos o rent i Jeremiah Jenkins, a rhoddai geiniog ar lyfr yr eglwys bob nosnbsp;Sabboth heb fethu. Ni byddai byth yn cardota, ac ninbsp;chiywais ei bod erioed mewn anghen. Mae yn rhaid fodnbsp;rhywun yn rhoddi llawer iddi, ac yn rhoddi yn ddystaw,nbsp;a�r dydd mawr yn unig fydd yn dadguddio yr holl weith-redoedd da a- wnaethpwyd yn ddirgel. Y dydd hwnw,nbsp;yr wyf yn sicr y bydd cyfres hir ar gyfer enw gwT ynbsp;Cattrefle.

Yr oedd brawd crefyddol Sian Jones, sef Mr. Smart, yn parhau yn ei berffeithrwydd, ac yn gloddesta yn nghanolnbsp;ei lawnder. Nid oedd ei wallt na�i gMnflew byth yn ym-ddangos yn fwy nac yn llai. Ymodangosai ei grys a�i quot;nbsp;goler mor ddilwgr bgb amser fel pe buasent wedi eu hys-mwddio am dano. Eisteddai bob nos yn yr un gader ynnbsp;ei barlwr costfawr. Cyfranai natur glustogaidd y dodrefnnbsp;rywnaws meddflyd i�w lais dwfn ac awdurdodol, yr hwnnbsp;a edmygid-ga�� ei banner oreu, a berchid gan ei ferch, acnbsp;a ofnid gan Fred. Yr oedd y ddysgyblaeth lem a wein-yddwyd ar Fred wedi ei wneyd yn fachgen llwfr a hurt,nbsp;ac yn un oedd yn cael ei orchfygu bob awr o�r dydd acnbsp;ar boh arngylchiad gan gwsg. Yn ol pob golwg, nid oeddnbsp;tyfiant yn cymeryd He mewn un rhan o�i gorff na�i feddwl,nbsp;oddigerth yn ei goesau, yr hyn a roddai iddo yr ym-

ddangosiad o blentyn yn cerdded ar stilts. Pan fyddai Fred yn dyweyd ei adnod yn y seiat, tybiai y rhai pellafnbsp;oddiwrtho yn y capel ei fod yn sefyll ar fainc, gan mornbsp;blentynaidd oedd ei lais a'i wjmebpryd. Yr oedd Missnbsp;Smart yn gvvne) d i un feddwl ara lyfr yn dyfod allan ynnbsp;rhanau misol; yr oedd y plyg yno yn gyflawn, ond ynbsp;rhifyn cyntaf ydoedd o ddynes. Sereh hyny yr oedd hi,nbsp;dybygid, yn ateb y dyben yr anfonwyd hi i�r byd, sef inbsp;chwareu y berdoneg, gweithio�r crochet ac astudio ynbsp;y^urnal of Fashion.

Nid oedd ball ar Mr. Bevan am araeth; ond yn ddi-weddar, pan gyfodai ar ei draed i siarad, ni byddai yn briwo teimladau fwy nag un neu ddau fan bellaf o'r aelod-au ar y tro. Wrth i mi ddyweyd fod Mr. Howells ynnbsp;eistedd bob amser yn yr un man yn y sedd fawr, ac ynnbsp;cyhoeddi yn yr un geiriau yn fanwl ar hyd y blynyddoedd,nbsp;byddaf yn dyweyd y cwbl ymron a ellir ei ddyweyd amnbsp;dano. Wrth i.mi adrodd fod Mr. Phillips, y blaenornbsp;nervous, yn byw yn y Dreflan, a'i fod yn myned i�r vestry-room bob nos Sabboth i ysgwyd Ilaw a'r pregethwr, ac inbsp;ddyweyd yr un geiriau yn gymhwys wrth bob llefarwr, sefnbsp;� Nos daweh ; brysiwch yma eto,� ac fod y geiriau hynnbsp;yn gosod Mr. Smart mewn sefyllfa annymunol pannbsp;fyddai efe wedi penderfynu peidio gofyn cyhoeddiad i�rnbsp;gwr dyeithr, byddaf wedi dyweyd cymaint ymron ag anbsp;ellir ei ddyweyd am dano yntau.

Yr oedd yr adnabyddiaeth fanwl a feddwn o Noah Rees, a�n cyfeillgarwch dwfn, yr hwn a ffurfiwyd pannbsp;oeddym gyda�n gilydd yn yr Athrofa, yn peri i mi deimlonbsp;yn bryderus am i�w ddyfodiad atom fod o fendith i�r eg-iwys ac iddo ef ei hun. Credwn fod ynddo lawer o gym-hwysderau i wneyd y gwaith yr oedd wedi ymgymeryd agnbsp;ef. Yr oedd yn meddu talent neillduol i adnabod y naturnbsp;ddynol; yr oedd o dymher hynaws a phwyllog, yn efryd-ydd diwyd, ac yn feddyliwr gwych ; a bum lawer gwaithnbsp;yn cenfigenu at ei dduwiolfrydedd. Ond yr oedd ynddonbsp;rai pethau eraill ag yr ofnwn a allasent filwrio yn erbynnbsp;ei boblogrwydd. Yr oedd yn hollol analluog i wenieithio,

ac yn fwy tueddol i ddgt;�weyd yr hyn a gredai yn ei galoa ei fod yn wir, na�r hyn y gwyddai a fuasai yn cymerydnbsp;yn dda. Er nad oedd dim yn ei ymdygiad ag oedd yi�nbsp;arddangos y gradd Ileiaf o falchder, yr oedd yn hynod onbsp;annibynol ei feddwl, ac yn casau gwaseidd-dra a chasnbsp;perffaith. Ceisiai fod ar delerau da gyda phob dyn ; ondnbsp;yr oedd ei waith yn gwneyd cyfeillion mynwesol o ber-sonau neillduol a tbiiedd ynddo o bosibl i greu cenfigennbsp;mewn eraill. Yr oedd Noah wedi bod gyda ni er ys cryn!nbsp;amser bellach, ac yn cael ei hoffi gan y H�aws, a�i edmygunbsp;yn fawr gan yr aelodau mwyaf deallgar. Dywedai hydnbsp;yn n�d Mr. Smart,� fod y bugail wedi troi allan yn wellnbsp;nag y dysgwyliasai iddo wneyd, er nad oedd efe eto y pethnbsp;y dymunasai iddo fod. Yn nhyb Mr. Smart, yr oeddnbsp;tipyn gormod o blaindra yn y bugail; � ond,� meddai efe,nbsp;� gellir priodoli hyny i�r argraff a dderbyniodd with gym-deithasu cymaint a Mr. Pugh.� Tybiai Mr. Smart hefydnbsp;y dylasai Mr. Rees fyned at Meistri Simon and Salt,nbsp;Merchant Tailors, i gael ei ddillad, ac nid at William Jones.nbsp;Yr oedd ef, Mr. Smart, a�r curad, fel yr oedd Mr. Sevannbsp;yn gwybod, yn cael eu dilladu gan Simon and Salt; ac ernbsp;eu bod yn costio tipyn ychwaeg, yr oedd appearance ynnbsp;myned ymhell. Y diffyg mwyaf a 'welai Joseph Wynn,.ynbsp;dechrsuwr canu, yn Noah oedd, ei fod braidd yn ddisylwnbsp;o gerddoriaeth y cysegr. Yr oedd Joseph yn ofni, penbsp;buasid yn pwyso ar Noah, y dywedasai ei fod yn credunbsp;fod pregethu yn fwy pwysig na chanu mawl. Nid oeddnbsp;Joseph yn sicr o hyn, eithr ofnai fod Noah yn coledduinbsp;yn ddirgel y syniad peryglus hwn. Canmolid Noah gannbsp;Mr. Sevan am nad oedd yn ymyraeth dim %. materionnbsp;arianol yr achos, ac am ei fod yn dal'yn ffyddlawn i ym-weled a�r aelodau a�r gynnulleidfa. Tybiai eraill ei fodnbsp;yn ymweled gormod, ac fod perygl i bobl flino arno, acnbsp;mai mwy buddiol a fuasai iddo aros yn ei fyfyrgell i bar-otoi gwell pregethau. Syniad Mr. Sharp Rogers am danonbsp;oedd, na welodd efe neb mor anhawdd cael het i�w ffitio.nbsp;Yr oedd Noah yn gymeradwy gan y tlodion, ac yn ffafrynnbsp;.gan y bobl ieuainc. Credaf mai yr unig wr ieuanc nad

oedd ei edmygedd o hono yn cynnyddu oedd J. Aelod Jones. Yn y cyfarfod darllen yr oedd chwyddedigaethnbsp;Aelod Jones yn cynnyddu mor enfawr fel yr ofnai Noahnbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fod perygl i ymrwygiad gymeryd 11e; ac er mwyn arbed

llanastr, tybiodd yn ddoeth ei dapio. Bu y meddygwaith, yT�wn a wnaed yn mhvesennoldeb yr holl efrydwyr, ynnbsp;hynod Iwyddiannus i dynu y chwydd i lawr. Gwnaethnbsp;Noah yx'Operation mor fedrus, ac mewn amser mor anhy-goel o fyr, nes ennill edmygedd yr holl edrychwyr; ondnbsp;rhyfedd ! collodd edmygedd y goddefydd.

Tua�r cyfnod hwn yr oeddwn yn meddwl fod genyf g'A'yn yn erbyn Noah, ac yr oeddwn ymron a chredu fodnbsp;ei gyfeillgarwch tuag ataf yn oeri. Am yspaid maithnbsp;wedi iddo ddyfod i�f Dreflan, ni byddai byth yn mynednbsp;i'r Cartrefle heb alw am danaf i fyned gydag ef Ondnbsp;erbyn hyn, byddai yn myned yno yn amlach hebof nanbsp;chyda mi, a rhoddwyd ar ddeall i mi gan jim y byddainbsp;yno yn aml iawn. Ni byddai Noah byth yn son wrthyfnbsp;ei fod wedi bod yno; ac os soniwn i wrtho ef, yr oeddwnnbsp;yn methu deall paham yr oedd yn ymddangos mor gyn-hyrfus, ac yn cymeryd y fath drafferth i esbonio i ttii ynbsp;rheswm am ei ymweliad. Gofyngt;vn yn fynych i mi fynbsp;hun a oedd gwir anghenrheidrwydd am iddo fyned i�rnbsp;Cartrefle ddwywaith yr wythnos, pan oedd unwaith* yn ynbsp;pythefnos yn ddigon aml ganddo ychydig fisoedd yn ol.nbsp;Aj eisieu gweled Mr. Pugh oedd arno ? neu a fyddai efenbsp;yn troi gartref pan ddywedai Susan wrtho, pan yn agor ynbsp;drws iddo, fod Mr. a Mrs. Pugh wedi myned allan?nbsp;Pan awn i�w letty gyda�r nos, gan feddwl cael ymgom amnbsp;awr, a chael ei fod yntau allan, os aroswn i siarad ychydignbsp;a Mrs. Jones,�paham y, byddai hi yn sicr o ddyweydnbsp;wrthyf �fod Enoch Jones yn wastad yn dyweyd ynbsp;gwnaethai Miss Pugh wraig ragorol i bregethwr; a phwynbsp;oedd yn ei hadnabod yn well nag Enoch Jones?� Yrnbsp;oeddwn wedi sylwi na byddai Noah byth yn canmawlnbsp;Miss Pugh wrthyf yn ddiweddar. A oedd efe ynnbsp;meddwl llai o honi fel yr oedd ei adnabyddiaeth o honinbsp;yn cynnyddu? Pan ddygwyddwn fyned gydag ef i�r

Cartrefle, methwn yn glir a chanfod rhithyn o sail i awgrytniadau Mrs. Enoch Jones. Ac yr oeddwn wedinbsp;penderfynu na chyfeiriwn at y peth wrth Noah nes i rainbsp;gael rhyw dir i sefylt arno. Sylwais y byddai Miss Pughnbsp;yn gwrido tipyn wrth ysgwyd Haw a Noah a minnau; ondnbsp;byddai bob amser yn gwneyd hyny, felly nid oedd hynynbsp;yn profi dim. Yn wir, yr oedd holl ymddygiad Missnbsp;Pugh yn dangos yn eglur i mi nad oedd dim neillduolnbsp;rhyngddi S, fy nghyfaill. Ofnwn ei bod yn ymddwyn ynnbsp;fwy oeraidd tuag ato nag arferol; ac nid allwn beidionbsp;sylwi ei bod yn rhoi Hawn cymaint os nad mwy o sylw acnbsp;o groesaw i mi nag i Noah. Yr oedd yn ddrwg genyf ynnbsp;fy nghalon .weled hyn, a theflais ymaith o fy meddwl aw-grymiadau Mrs. Enoch Jones fel chwedl hen wrach. Yrnbsp;oedd agos i bythefnos wedi myned heibio, a Noah hebnbsp;fod gymaint ag unwaith yn ymweled a mi, a�i dro'efnbsp;ydoedd i ddyfod i edrych am danaf fi. Cofiwn nad oeddnbsp;efe mor rhydd a chyfeillgar pan oeddwn ddiweddaf yn einbsp;lett^, a�i fod yn ymddangos i mi- yn absennol ei feddwl,nbsp;neu ynte fod ganddo g\V.yn yn fy erbyn. Yr oedd hynnbsp;yn fy mhoeni yn fawr; ond ymatteliais heb wneyd sylwnbsp;o�i ymddygiad. Un noswaith, wrth ei weled mor hir hebnbsp;ddyfod i ymweled a mi, daeth meddwl sydyn ataf ynbsp;mynwn gael gwybod pa drosedd yr oeddwn yn euogonbsp;hono; canys nid allwn oddef y pryder yn h-^y, a hwyliaisnbsp;tua�i lett^. Erbyn i mi fyned yno nid oedd Noah i mewn,nbsp;ac nid oedd genyf finnau Has i wrando ar ddyfyniadau onbsp;Enoch Jones. Felly penderfynais yr awn i gyfeiriad ynbsp;Cartrefle, gan feddwl y gallwn gyfarfod fy nghyfaill ar ynbsp;ffordd. Nid oeddwn wedi myned ymhell pangyfarfum inbsp;Susan. Gofynais iddi a welsai hi fy nghyfaill y noswaithnbsp;hono? Atebodd nad oedd wedi ei weled, ond y gallainbsp;guesio He yr oedd os oeddwn eisieu ei weled yn benodol;nbsp;ac ychwanegodd, � mai hawdd iawn oedd i ryw bobl roinbsp;cynghorion i bobl ieuainc i beidio aros allan yn hwyr, ondnbsp;mai nid pawb oedd yn cael derbyniad i�r tai y dymunentnbsp;fod ynddynt fel rhyw bobl y gwyddai hi am danynt.�nbsp;Ychwanegodd Susan drachefn, �fod rhyw bobl yn gwy-

bod ymha Ie yr oedd pres, eu bod nhw yn wastad yn gwybod, er nad oedd hi yn cenfigenu�ei bod hithaunbsp;wedi cael cynnygion fwy nag un, ac wedi eu gwrthod, anbsp;phe buasai rhyw bobl yn cynnyg iddi hi mai gwrthod ynbsp;rhai hyny y buasai hi hefyd, sereh eu bod yn gwisgo cad-ach gwyn.� Yr oeddwn wedi fy synu yn hollol, ac aeth-um i�m ffordd heb ofyn cwestiwn arall i Susan. Teimlwnnbsp;yn ddig at Noah am fod �y pethquot; yn cael ei awgrymunbsp;gan hen wragedd, a�i siarad gan forwynion, ac yntau hebnbsp;son gair wrthyf.

Pan oeddwn yn nesau at y Cartrefle, gwelwn Jim yn sefyll yn dalog yn y porth, a�i ddwylaw yn ei bocedau, acnbsp;wedi ei wisgo yn drefnus a graen dda arno ymhob ystyr,nbsp;a�i het ar un ochr i�w ben, ac yn edrych fel mab i rywnbsp;country squire. Gofynais iddo pwy oedd i mewn ? Ateb-odd, �Meistar, Meistres, Miss, a�r Meistar newydd,� gannbsp;roddi winc deallgar arnaf. Bu agos i mi ei darawo am einbsp;fod yn gwybod mwy na fi am fy nghyfaill; ond cofiais ynnbsp;y fynyd nad oedd neb yn gwneyd gwell defnydd o�i lygaidnbsp;na Jim, a maddeuais iddo yn fy nghalon am fod yn fwynbsp;craff na fi. Hysbysodd Jim fy nyfodiad, a gvvahoddwydnbsp;fi i fewn. Yr unig un amp; gwen ar ei hwyneb oedd Mrs.nbsp;Pugh. Edrychai y tri eraill yn ddifrifol a chythryblus.nbsp;Fel esgusawd dros fy ymweliad hwyrol, dywedais fy modnbsp;wedi dyfod i nol Noah gartref. Atebodd Mrs. Pugh fynbsp;mod yn garedig iawn, gan fod arno anghen, fel yr oedd ynnbsp;ymddangos, am rywun i qfalu am dano. Chwerddais ar ynbsp;fohe., ac edrychodd Noah a Miss Pugh yn wirion, acnbsp;ocheneidiodd Mr. Pugh, gan edrych ar y darlun oeddnbsp;uwch ben y 11e tan. Dywedodd Mrs. Pugh y caffainbsp;Noah ddyfod gyda mi wedi i Kit chware t�n ar y piano.nbsp;Ymddangosai Miss Pugh yn falch .o�r cyfleusdra, ac aethnbsp;at yr offeryn y fynyd hono Clywswn hi yn chware ynbsp;berdoneg rai cannoedd o weithiau o�r blaen, ac o her-wydd fy mod wedi ei chlywed mor aml, yr oeddwn ynnbsp;weddol gydnabyddus i phob dernyn o gerddoriaeth anbsp;feddai. Ond y noswaith hon, chwareuodd rywbeth nanbsp;chlywais mo hono byth cynt nac wedi hyn; a fy argraff

Ei Phobl a�i Phethau.

y buwyd yn ei chwareu. Yraddangosai fel ymarllwysiadi*-^' o deimladau angerddol oedd wedi hen grom yn ei myrl-wes hi ei hun, ac na roddwyd tafod nac iaith iddynt ynnbsp;flaenorol. Ar un adeg yr oedd y nodau yn ddwfn anbsp;lleddf, ac fel pe buasent yn galw yn ol hen gyfeillion anbsp;dyddiau o�r peil orphenol, ac ymsyniadau yr ydym oilnbsp;wedi eu teimlo, ond na fedraswn erioed roi mynegiadnbsp;iddynt. Ar brydiau eraill, byddai y gerddoriaeth ytjnbsp;hoewach ac ysgafnach, ac fel mS.n fifrydiau arianaidd ynnbsp;treiglo o wahanol gyfeiriadau i un llyn mawr, yr hwnnbsp;oedd yn ymchwyddo yn barhSus, ac o�r diwedd yn torinbsp;ei holl argaeon, ac yn ymd3rwallt yn rhaiadrau gwallgofus,nbsp;i�r nentydd islaw, ac er cymaint oedd ei dywalltiadau nadnbsp;oedd ei adnoddau yn Ileihau. Drachefn, megys heb yn , p \nbsp;wybod i mi, trosglwyddai y gerddoriaeth fi i ryw. yst�d �nbsp;neu rywbeth na fuaswn ynddi o�r blaen, 11e nad oedd ondnbsp;meddyliau ac ysbrydoedd a phurdeb yn ei phoblogi, acnbsp;yn ol drachefn i ganol gofid, ymdrechiadau, a hiraeth,nbsp;nes oeddwn yn teimlo rhywbeth yn cerdded rhwng fynbsp;nghnawd a fy nghroen, a�r ychydig wallt oedd genyf ynnbsp;sefyll ar fy mhen. Yn nghanol y teimladau rhyfedd hyn,nbsp;nid allwn beidio sylwi nad oedd neb ond Mrs. Pugh anbsp;minnau yn mwynhiu y gerddoriaeth. Edrychai Noahnbsp;yn absennol ei feddwl, a Mr. Pugh yn brudd. Tra yrnbsp;oedd Miss Pugh yn chware, tybiwn fod meddyliau einbsp;thad yn rhywle peil, ac fwy nag unwaith edrychodd ynnbsp;hiraethlawn ar y darlun uwch ben y 11e tan. Can gyntednbsp;ag y gadawodd Miss Pugh yr offeryn, cyfododd Noahnbsp;a minnau i fyned adref, a daeth Mr, Pugh i�n danfon atnbsp;y drws. Yf oeddym wedi cychwyn ymaith, pryd ynbsp;galwodd Mr. Pugh ar Noah yn ei ol, a chlywais ef ynnbsp;dyweyd braidd yn bruddaidd, � Wel, felly y rhaid iddinbsp;fod, ddyliwn.�

Yn lied agos i�r Cartrefle, cyfarfuasom k Susan a rhyw-un gyda hi, yr hwn, yn ddiau, yr oedd hi am ei wrthod.

Am enyd cerddasom mewn dystawrwydd. Yn y man dywedais, �Noah, yr wyf wedi digio wrthyt, ac ym-

ddengys fod genyt tithau g\Vyn yn fy erbyn innau, a gwell i ni gael deall ein gilydd.quot;

Cyhuddais ef o oerfelgarwch tuag ataf, ac o fod wedi cadw oddiwrthyf ei gysylltiad newydd Sl theulu y Cartref-le. Chwarddodd Noah yn uchel, ac yml�ith pelhaunbsp;eraill d)rwedodd,

� Fy nghyfaill, yr wyf yn credu heno yn fwy nag erioed mewn argraffiadau cyntaf. Y diwrnod cyntaf y gwelaisnbsp;yr eneth yna, credwn na welais erioed ei chyffelyb, ac ynbsp;mae pob tro y gwelais hi ar ol hyny wedi dyfnhau yrnbsp;argraff, nes y mae pethau wedi dyfod i�r�wel, i�r hyn ynbsp;cyfeiriaist ato. Fy amcan yn cadw y peth oddiwrthytnbsp;oedd, er mwyn rhoi surprise i ti; otid yr wyf wedi colli ynbsp;pleser hwnw. Gallwn ddyweyd llawer o bethau wrthytnbsp;oni bae fod genyf ofn i ti chwerthin am fy mhen. Pannbsp;sylweddolais fy ngwir deimladau at Miss Pugh, dywedaisnbsp;fy ystori wrthi oreu y gallwn. Gwenieithwn i mi fy hun ynbsp;g^vyddwn yr ateb a gawn cyn gofyn o honof. Gwrthod-odd ddyweyd dim wrthyf ond a ddywedai trwy ei Ilygaid;nbsp;a chyfeiriodd fi at ei thad. Gwyddwn nad oedd fynbsp;amcanion yn ddyeithr i Mrs. Pugh, a�i bod yn gallu fynbsp;narllen ckn hawdded a darllen y Rhodd Mam. Fellynbsp;achubais gyfleusdra i gynnal cabinet council hefo�r hennbsp;foneddiges. Am beth amser, triniodd fi yn enbyd, a bunbsp;agos iddi a thori fy nghalon; ond ar y diwedd addawoddnbsp;arfer ei holl ddylanwad o fy mhlaid, ar yr ammod i minbsp;ofyn caniatad Mr. Pugh yn ei phresennoldeb hi a Kit, yrnbsp;hyn a wnaethum heno. Os buasai yr ateb yn foddhaol, yrnbsp;oeddwn wedi penderfynu dyfod ac i ddyweyd wrthyt hydnbsp;yn n�d pe buasai raid i mi dy gyfodi o dy wely.�

�Mae genyf ofn,� ebe Noah, �y bydd raid i mi ofyn hyny i Mrs. Pugh, oblegid yr oeddwji yn banner byddar.nbsp;Ni bum erioed mor nervous; byddai yn well genyf fynednbsp;tnvy gant o examinations athrofaol na myned trwy yr unnbsp;gwaith eto. Yr oeddwn yn chwys dyferol, ac yn methu

yn glir a chael y geiriau yr oeddwn eu heisieu, a gwyddwn o hyd fod Mrs. Pugh yn cael difyrwch wrth fy ngwelednbsp;mor garnbwl. Pan edais, drwy fawr drafferth, wneydnbsp;fy meddwl yn hysbys, edrychodd Mr. Pugh fel pe buasainbsp;wedi ei darawo gan fellten; a�r unig eiriau a ddeallaisnbsp;iddo ddyweyd oeddynt, �Wel, wired a mod i yn y fannbsp;yma! wired a mod i yn y fan yma! Be raae Kit ynnbsp;dd�eyd? Be mae Jane yn dd�eyd?� Cyn i neb gael einbsp;ateb, agorodd Jim y drws i ti ddyfod i mewn, ac ni fnnbsp;erioed yn well genyf dy weled. Clywaist ef yn dyvveydnbsp;pan ocddym yn cychwyn ymaith, � mai felly y rhaid iddinbsp;fod.�quot;

Yr oedd y noswaith yn hyfryd, a cherddodd Noah a min-nau am rai oriau cyn myned i�n preswylf�ydd, gan siarad am�, wel, am yr eneth oreu yn y byd yn meddwl Noah jnbsp;a phe buasai hi yn ddengwaith gwell, ni fuasai yn rhy ddanbsp;iddo yn fy meddwl innau. Wedi i mi ymadael a Noah,nbsp;nid allwn beidio meddwl am wyneb prudd Mr. Pugh, yrnbsp;hwn ar adegau eraill oedd yn nodedig am ei sirioldeb;nbsp;eithr pan ddaw achlysur i mi ddwyn teulu y Cartrefle onbsp;flaen y darllenydd y tro nesaf, bydd y wyneb hwnw ynnbsp;Bawer mwy prudd, a�i ofid yn un gwirioneddol.

oedd yr hwn a ddywedodd nas g\vyr un banner o�r ^ byd pa fodd y mae yr banner arall yn byw, yn gwy-bod rhywbeth o hanes y natur ddynol. Gallwn feddwlnbsp;niai nid cyfeirio yr oedd y doethawr at yr anwybodaethnbsp;ag y mae pellder yn achos o hono, megys er esiampl nanbsp;'quot;�yddom ni sydd yn byw yr ochr yma i�r ddaear pa foddnbsp;y mae ein gwrthdroedwyr yr ochr arall yn byw. Mae

gwirionedd y dywediad yn n�s atom o lawer;�nis g\Vyr y naill Wanner o bentref neu gymydogaeth pa fodd y maenbsp;yr Wanner arall yn byw., Mae cytnydogion dyn gan amlafnbsp;yn ddirgelwch iddo, ac yntau yn ddirgelwch iddynt hwy.nbsp;Ac onid ellir myned gam ymhellach, a dyweyd nad ^Vyrnbsp;dyn ond y naill Wanner o�i Wanes ei Wun ? Oni pWertWynnbsp;iddo rywbeth nad yw yn ei ddeall, a cWyfrinach, nid ynnbsp;unig na NVyr neb araU, ond na faidd ne� ynte na fyn einbsp;haddef wrtho ef ei hun ? Oni pherthyn iddo bethau agnbsp;y mae ganddo ofn ymgydnabyddu i hwynt; ac onid ydywnbsp;yn aml yn chware cast ag ef ei hun, ac yn ymddwyn tuagnbsp;ato ei hun fel pe byddai yn rhywun arall ? Ddarllenydd,nbsp;oni fuost ti yn diolch lawer gwaith nad ydyw pobl eraillnbsp;yn gwybod cymaint am danat ag a wyddost ti dy hun ?nbsp;A pha beth ydyw yr achosdy fod di a minnau mor an-ewyllysgar i wybod mwy am danoni ein hunain ? Ai onidnbsp;ein bod yn ofni syrthio yn ein golwg ein hunain ? Mornbsp;garedig y bu yr Hwn sydd yn ein hadnabod yn berfifaithnbsp;wrth beidio rhoddi y gallu hwn i eraill 1

O herwydd mai anmherffaith iawu yr ydym yn adna-bod ein gilydd, ymddengys fod dosbarth ll�osog o honom yn credu yn athrawiaeth yr appearance y soniai Mr. Smartnbsp;gymaint am dani, er nad ydym yn ei hargymhell fel ynbsp;gwnai efe. Fel y gwesgir yn y peth yma a�r peth arall ernbsp;mwyn cadw i fyny yr ymddangosiad, ac er mwyn gwneydnbsp;argraff ar feddyliau eraill ein bod yr hyn nad ydym 1 Osnbsp;taenir y gair fod Mr. Jones yn gyfoethog iawn, er y g\Vyrnbsp;Mr. Jones mai tlawd ydyw, a ydyw efe yn achub pobnbsp;cyfleusdra i gywiro syniadau pobl am dano ? Dim perygl.nbsp;Pan mae Mr. Jones yn iroi allan yn ei gerbyd yn y bore,nbsp;a Robert Roberts y saer raaen yn gwneyd bow iddo, anbsp;ydyw Mr. Jones yn galw ar Robert ac yn dyweyd wrtho,nbsp;� Robert, peid�wch a gwneyd bow i mi; yr ydych yn fwynbsp;cefnog o lawer na fi ; bore heddyw cefais lythyr yn byg-wth cyfraith arnaf oni thalwn fy nyled, ac echdoe y bunbsp;raid i mi fenthyca Wanner can� punt i gau safn gofynyddnbsp;arall� Ni choeiiaf fawr Yn unig cydnabydda Mr.nbsp;Jones y ��dyledus barch.�� ac a Robert� Roberts at y

inorthwyl a�r llwy-forter, gan wynfydu sefyllfa ei gymydog. Mae rhyw barodnfydd mawr mewn dyn ymhob sefyllfanbsp;ymron i dderbyn gwarogaeth anhaeddiannol, can bellednbsp;ag nad \tfyr neb ei bod yn anhaeddiannol Dyna Boaznbsp;Davies, hwn sydd yn cael y gair ei fod yn ysgrifenu erth-yglau penigamp i Udgorn y Werin, er nad ysgrifenoddnbsp;Boaz erthygl erioed a ydyw yn gwadu pan awgrymirnbsp;wrtho mai efe ydyw awdwr yr erthygl alluog yn y rhifynnbsp;�diweddaf? Gwnewch brawf arno, a chewch weled mainbsp;gwenu a wna Boaz, a gofyn i chwi pwy oedd yn dyweydnbsp;hyny. Dyna Mrs. Swankey, y weddw foneddigaidd syddnbsp;yn byw ar ei harian, yr hon y tybir ei bod yn perthyn inbsp;deulu uchel o Sir Amwythig, a�i bod yn perchen eiddonbsp;gwerth dau cant o bunnoedd yn y flwyddyn : a ddarfu iddinbsp;hi ddyweyd wrth rywun ei bod yn yfed coffi heb siwgr,nbsp;a,c mai deg swllt yr wythnos ydyw ei holl incwm, yr hwnnbsp;a dderbynia trwy garedigrwydd ei brawd yn nghyfraith,nbsp;ac mai nailer oedd ei thad? Naddo erioed. Dynanbsp;Caleb Hughes hefyd, yr hwn a fu daer ar ei gyfaill Mr.nbsp;Powell i ddyfod i giniawa gydag el, er na ddychymygodd ynbsp;buasai Powell yn derbyn y gwahoddiad : a ddarfu i Calebnbsp;ddyweyd wrth ei gyfaill ar ol hyn am y wers a gafodd efenbsp;gan Mrs. Hughes am fod mor ynfyd, ac fel y bu raid ben-thyca cyilyl a flyrc gan wraig y t^ nesaf, ac fel bu raidnbsp;�cosbi y teulu am ddeuddydd i wneyd i fyny y golled anbsp;achoswyd gan y ciniaw? Naddo A phe buasai Calebnbsp;wedi dyweyd, ni buasai Mrs. Hughes byth yn maddeunbsp;iddo.

Dygwyddais un noswaith fyned i ymweled a Noah yn ei letty, a chefais fod Mr. Pugh yno o fy mlaen. Ymhlithnbsp;pethau eraill, aethom i ymdrin a�r pwnc yr wyf eisoesnbsp;wedi cyffwrdd ag ef, sef mor ychydig a wyddom am einnbsp;gilydd, ac fel y mae gan bob teulu a phob aelod o�r teulunbsp;eu cyfnnach ; ac adroddwyd am y filfed waith ystori ynbsp;skeleton vn y cwpbwrdd. Daliai Noah yn gadam fodnbsp;Ilawn cymaint o hanes dyn allan o�r golwg ag sydd yn ynbsp;golwg, ac fod yn rhaid wrth Ifydd gyda phethau y byd a�rnbsp;bywyd hwn yn gystal a phethau y byd arall Nid oedd

Mr. Pugh yn myned lawn mor bell a hyn; ond can-iatii yntau fbd cryn lawer o hanes dyn neu deulu yn eiddo personol, nad ellid ei gyfranu i erailL � Er eng-raifft,� meddai, � dyma chi�ch dau, yr ydach chi�n gyfeill-ion mawr, ond dydach ch�i ddim wedi deyd y cwbl i�chnbsp;gilydd eto; a ddaru ch�i 'rwan ? ddeydwch ch�i byth mononbsp;chwaith. Ac felly mae hi i fod hefyd. �Does ond Un inbsp;wybod y cwbl o'n hanes ni. Dase ni yn gwybod hanes einnbsp;gilydd fel yr yden ni yn gwybod ein hanes ein hunen, minbsp;fuase gynon ni lai o lawer o gou/ii o�r Brenin mawr.nbsp;Pwy fase�n gallu gwneyd Duw yn confidant, dase pawb ynnbsp;gwybod ein hanes ni ? �Rydw i wedi bod yn meddwl amnbsp;y pwnc yma lawer gwaith o�r blaen, er na fedres i mo�inbsp;ddeyd o a�i drin yn athronyddol fel y gwnaeih Mr. Reesnbsp;heno. Ar bwnc fel hyn. fedra i �namser ddeyd fy meddwlnbsp;heb gael siampal. Deiie Jeremiah Jenkins 'rwan: pwynbsp;sy�n �i nabod o, os gwn i? Mi ddyffeia i fod mwy onbsp;hanes y dyn ene allan o�r golwg uag sydd yn y golwg.nbsp;Be dach chi�n ddeyd ? �

�Gan i chwi son am Mr. Jenkins,� ebe Noah, �beth ydyw y rheswm ei fod wedi cau ei fasnachd^ mor gynnarnbsp;heddyw? A ydyw Mrs. Gilt wedi marw ?�

� Wei, mi ddeyda i ch�i,� ebe Mr. Pugh; � dydi Mrs. Gilt ddim wedi marw, ond mae hi yn sal iawn. Unignbsp;chwaer Mrs. Jenkins ydi Mrs. Gilt, a hono yn weddw, acnbsp;yn berchen llawer o eiddo. Pan glywodd Jeremiah fodnbsp;ei chwaer yn nghyfraith yn beryglus o wael, dacw fo yn.nbsp;pacio Mrs. Jenkins yno ar unwaith, rhag ofn, mae�nnbsp;debyg, i�r filt golli o�r teulu. Mae Mrs. Jenkins hefo�inbsp;chwaer yrwan er�s pythefnos; ac echdoe anfonodd lythyrnbsp;at Tom fod ei fodryb yn ol pob golwg yn darfod. a�i bod.nbsp;yn dyrnuno cael ei weled yn union deg. Aeth Tom ynonbsp;yn s^h ; a bore heddyw dyma lythyr oddiwrth Tom at einbsp;dad fod ei fodryb yn marw ac eisio ei weled yntau, ac yrnbsp;oedd Jeremiah yn deyd bore heddyw ei fod yn anfonnbsp;y forwyn at ei mam am ddeuddydd neu dri, a�i fod am gloinbsp;y lie i fyny, a chychwyn i ffwrdd hefo�r tr�n diwaethanbsp;bygaswn i ac mi ellwch fod yn siwr fod J eremiah yn.

dysgwyl rhywbeth ar ol Mrs. Gilt, cyn y base fo yn gneyd y fath aberth. Gybeithio�r anwyl y coamp;ff y fodryb amnbsp;Tom ; bachgea cl�n anw�dd ydi Tom.�

� Wel,� ebe Mr. Pugh, � mae gen i gryn ddowt a oes llawer o dd\tT yn y pant ene. Mae Jeremiah yn caelnbsp;edrych arno fel dyn cyfoethog; ond faswn i ddim yn rhoinbsp;rhyw lawer am fod yn scutor iddo fo. Rydw i yn am-mheu yn fawr a oedd o yn werth rhywbeth cyn priodi, acnbsp;a gafodd o gymaint a ddysgwyliodd o ar ol priodi; ac minbsp;wyddoch o�r gore ei fod wedi speciletio llawer. �Roedd-wn ni yn sylwi fore heddyw hefyd fod �i stock o yn druenusnbsp;o�r bechan. Ond deydwch i mi, ydan ni yn peidio janglo ?nbsp;�Rydan ni yn myn�d yn o bell, mae gen i ofn.�

Cyn i Mr. Pugh gael dyweyd ychwaneg, daeth Mrs. Jones i mewn a�i gwynt yn ei dymau a�i gwyneb ckn wyn-ed ag amdo. � O Mr. Pugh bach anwyl,� gwaeddai,nbsp;� �roedd Enoch Jones yn wastad yn deyd mai i hyny ynbsp;doe hi; a phwy oedd yn �i nabod o yn well nag Enochnbsp;Jones? Do, do, mi ddeydodd Enoch Jones y byddenbsp;rhywbeth yn siwr o hapno iddo fo.�

� On� dydi d^ o ar dan, Mr. Pugh bach! O fel mae �i eirie fo yn d�od i ben.�

�O Mr. Pugh, mae nhw�n deyd fod o wedi llosgi i�r llawr,� atebai Mrs. Jones.

Rhuthrodd Mr. Pugh allan wedi colli pob pwyll; a chan gynted ag y gallodd Noah roddi ei esgidiau am ei draed,nbsp;rhedasom ein dau ar ei ol. O herwydd fod gan Mr. Pughnbsp;fwy o gnawd i�w gario nag oedd genym ni ein dau gyda�nnbsp;gilydd, nid hir y buom ncs cael golwg arno. Yr oedd yr

Ju ��''lien foneddwr trwchus yn troedio ymlaen yn hynod o gyf-lym, ond ei fod bob rhyw ugain Hath yn aros i besychu, ^an roddi ei ddwylaw ar ei liniau. Yr oedd yr olwg arnonbsp;hraidd yn ddigrifol, ac yn adgofio Noah a minnau yn rymusnbsp;ani y chware a fyddai genym pan yn yr ysgol, yr hwn anbsp;elwid kap frog. Nid allera beidio chwerthin urth welednbsp;Mr. Pugh yn rhedeg am bellder, ac yna yn sefyll gan roddinbsp;ei ddwylaw ar ei liniau, a gwyro ei ben i lawr fel pe buasainbsp;yri dysgwyl L rywun o�r tu ol iddo neidio dros ei gefn. Panbsp;fodd bynag, daethom o hyd iddo yn lied fuan, a chymer-asom afael ynddo, un yn mhob braich, gan ei helpu ymlaen.nbsp;Pan wnaethom hyn. rhoddodd Mr. Pugh nod diolchgarnbsp;arnom ; ond nidallai ddyweyd yr un gair, gan mor llwyr yrnbsp;oedd wedi'colli ei anadl. Ar ein ffbrdd yr oeddem vyedinbsp;myned heibio i amryw bobl, ac amryw wedi myned heibionbsp;i ninnau ; ac yn ateb i�n holl ofyniadau, ni chaem ond ynbsp;gair �Tan.� Nid oedd neb yn ymddangos eu bod ynnbsp;gwybod pa Ie yr oedd y tan ; ac os gwyddeni, yr oeddyntnbsp;yn rhy frysiog i allu adrodd.

Fel yr oeddym yn nesSu i'r brif heol, gwelem ddyn o�n blaenau yn cerdded yn araf a�i ddwylaw yn ei bocedau.nbsp;Pan ddaethom i�w ymyl, deallasom mai Wil Foulkesnbsp;ydoedd, neu fel y gelwid ef yn y Dreflan, yr Hen Cucumber Rhoddwyd y Hysenw hwn arno o herwydd ei ddinbsp;frawder, neu ynte ei hunanfeddiant ar adegau pan fyddainbsp;pawb eraill yn gynhyrfus. Dywedid ei bod yn ffaith fodnbsp;ymladdfa galed rhwng dau gymydog wedi cymeryd 11e unnbsp;tro ar gareg drws Foulkes, ac yntau ar y pryd yn darllennbsp;y newyddiadur yn hamddenol wrth y pentan, ac heb symudnbsp;modfedd o�i unfan, na gofyn beth oedd y mater. Dronbsp;arall yr oedd Wil yn gweithio ar adeiiad uchel, pryd ynbsp;.syrthiodd un o�i gymdeithion o uchder mawr i ganolnbsp;pentwr o geryg, ac y tybid ei fod wedi ei ladd. Pannbsp;ddechreuodd y creadur anffortunus ddadebru, cerddoddnbsp;Wil yn araf ato, a gofynodd iddo a fyddai efe mor garedignbsp;a dyweyd iddo beth oedd hi ar y gloch�hyny ydyw, osnbsp;oedd ei oriawr heb ei niweidio ! Pan geisiasom gan yrnbsp;Hen Cucumber y wybodaeth yr oeddym hyd yn hyn wed;

methu ei chael, safodd yn bwyllog; ac wedi rhoi pesych-iad hir, dywedodd, gan gyraeryd ei wynt rhwng gwahanoL ranau y frawddeg. �Wel�mae nhw yn dyweyd�fod

�Mr. Jenkins�ar dan.� Ymaith a ni yn frysiog. Ond wedi rayned encyd o ffordd, bu raid i ni roddi hamddeanbsp;i Mr. Pugh besychu. Tra yr oedd efe wrth y gwaith hwnnbsp;dygwyddais edrych yn ol, a gWelwn inai yr adeg hono yrnbsp;oedd Wil Foulkes yn ail gychwyn ar ol bod yn siarad dnbsp;ni.

Erbyn i ni gyrhaedd at d^ Mr. Jenkins, yr oedd yr heol yn orlawn o bobl; ac o herwydd fod y nos yn.nbsp;llwyd oleu, canfyddem fod y nifer mwyaf o honynt wedinbsp;eu haflonyddu o�u gwelyau, a�u bod heb banner wisgonbsp;am danynt. Gwelsom un dyn a�i gap nos ara ei ben.nbsp;Yr oeddym yn methu gweled arwyddion fod tan o gwblnbsp;yn y rhan o'r adeilad a elwid y t^ ond yn y rhan arallnbsp;�y shop, eglur ydoedd oddiwrth y mwg oedd yn dyfodnbsp;allan trwy ochrau y ffenestr, a�r wawr oleu a ganfyddidnbsp;yn yr ystafell uwch ben, fod yr elfen ddinystriol oddi-fewn. O herwydd y gwyddid fod teulu Mr. Jenkinsnbsp;oddicartref, ac fod y drysau yn gl�edig, nid oedd neb,nbsp;dybygid, yn teimlo yn ddigon hyf i wneyd mynedfa at ynbsp;tan, neu ynte yr oedd pawb yn rhy gynhyrfus i feddwlnbsp;am hyny. Yr oedd y dorf yn gwau drwy eu gilydd ynnbsp;ddidbr, a phob eiliad yr oeddym yn nghanol cymdeith-ion newydd. Siaradai pawb eu goreu, ac nid oedd nebnbsp;yn gwrandaw�yr oedd pawb yn gorchymyn, a neb ynnbsp;ufuddhau. Y waedd gyffredin oedd am y tinbeiriant,nbsp;ond nid oedd neb yn ymddangos eu bod yn gwybod panbsp;Ie yr oedd yn cael ei gadw, na phwy oedd yn gofalu atnnbsp;dan o.

Yn nghanol yr holl hwb dwb, yr oedd y tan yn enniH nerth, a neb yn gwneyd cais at ei ddiffoddi. Yn ynbsp;fynyd, gwelem y dorf yn ymwahanu i wneyd 11e i ddynnbsp;mawr esgyrniog, yr hwn a adnabyddid yn y Dreflan wrthnbsp;yr enw Syr Ned. Erbyn i ni feddwl, yr oedd yn bethnbsp;rhyfedd ei f�d ef heb wneyd ei ymddangosiad yn gynt,nbsp;oblegid byddai S3Tr Ned yn ben g\Vr ymhob helynt o�r

fath, ac nid oedd yn rhoddi pris ar ei fywyd os byddai gobaith cael clnvart o gwrw am ei wrhydri. Nis gallafnbsp;loddi cyfrif am y ffaith, ond ffaith ydyw,�pan ddealloddnbsp;y dorf fod Syr Ned yn eu mysg, ymagorodd fel o flaennbsp;�dewin. a rhuthrodd yntau ar hyd y llwybr a wnaed iddo;nbsp;planodd ei droed mawr yn nrws y shop, a gyrodd ef ynnbsp;Ilydan agored. Ar yr un foment, daeth alian y fathnbsp;golofn o fwg tew a barodd i�r dorf gilio yn ol am latheni;nbsp;a chymaint ag a allai Noah a minnau wneyd oedd cadwnbsp;Mr. Pugh rhag cael ei daflu i lawr, a pheidio son dimnbsp;am ei beswch. Wedt agoryd y drws, ac i awyr gaelnbsp;Kiyned i mewn, yr oedd ^^lt;7/ Mr. Jenkins mewn Ilai onbsp;iamser nag y gallaf fi ei ysgrifenu yn wenfflam. Grudd-fanodd yr holl dorf; ac yn ngoleuni tanbaid y tannbsp;gwelem raai Syr Ned oedd yr unig un y methodd y mwgnbsp;ei symud. Safai ef yn unig wrth y shop, gan vvaeddi ynnbsp;awdurdodol ara i bawb gario dwfr. Yn ffortunus yrnbsp;�oedd digonedd o ddwfr yn ymyl, a dygwyd allan bobnbsp;llestr pwrpasol, a rhai anmhwrpasol, i�w gludo ; ac yrn-hen ychydig fynydau, o dan arweiniad Syr Ned, yr oeddnbsp;y bobl yn gweithio yn ddewr. O ddiffyg He a threfn, yrnbsp;oedd banner y dwfr yn cael ei golli ar y ffordd ; ac nid cynnbsp;i�r nifer mwyaf o honom gael ein gwneyd can wlyped agnbsp;oedd yn bosibl i ni fod o'n danol i waered, y cafodd ynbsp;Thai oeddynt yn cludo y dwfr y ffordd yn glir i weithionbsp;yn rheolaidd. Am beth amser, nid oedd yr holl gawgiad-au o ddwfr a defiid ar y tan ond yn unig yn peri iddonbsp;disian ac yrogynddeiriogi. Yn ngolwg yr edrychwyr,nbsp;nid oedd yr holl weithio ond Hafur ofer, a gwaeddainbsp;pawb ara y tanbeiriant, ac ni wnai y tanbeiriant ei ym-ddangosiad. Dywedai Mr. Pugh fod yn rhaid fod gannbsp;Syr Ned groen o steel i allu sefyll He yr oedd, a derbynnbsp;pob cawgiad a llestriad o ddwfr, a�i daflu i lygad y tan.nbsp;Yn wir, er cyn(^rwg ac er mor feddw ac isel ydoeddnbsp;cymeriad cyffredin Syr Ned, yr oedd ei ddewrder a�inbsp;nerth Herculeaidd yn ennyn edmygedd yr holl dorf ynbsp;noson hon. Yn y man canfyddid fod y tan yn lliniaranbsp;ychydig, ac fel pe buasai yn dechre tori ei galon. Nid

cynt y gwelwyd hyn nag y dechreuodd y dorf ymwasgu yn n�s at y ty, ac achosi llawer o rwystr i�r rhai a glud-ent y dwfr; ond gwaeddodd Syr Ned fod y tan yn ymylnbsp;uieie/- y nwy, ac fod perygl i rywrai gael eu lladd. Ateb-odd y gair y dyben, a chiliodd y dorf yn ol. Gydagnbsp;ymroddiad ac egni di-ildio, torwyd nerth y tan i )awrnbsp;ac i fyny, a dechreuodd y dorf fod yn gellweirus anbsp;cheisio bod yn wiity. Llongyferchid Syr Ned, yn en-wedig pan oedd efe yn sefyll ar ben ysgol, ac yn taflu ynbsp;d\Vr trwy ffenestr y llofi't, wrth yr enwau anrhydeddus,nbsp;� Baronet, Knight of the Garter, dvr �

Pan oedd y tan wedi ei Iwyr ddiffoddi, clywem s\Vn mawr megys trwst cerbyd trwm yn agosau; ac yn ynbsp;fynyd gw�elem y tanbeiriant yn gwneyd ei ymddangosiad,nbsp;yn cael ei ddilyn gan y fire brigade a dau heddgeidwad.nbsp;Rhoddodd y dorf un fonllef fawr o gymeradwyaethnbsp;gwawdlyd, gan dori allan i chwerthin yn uchel; a rhaidnbsp;i mi ddyweyd fod y swyddogion golygus wrth natur�nbsp;ar y pryd yn edrych bfaidd yn small. Fodd bynag,nbsp;gwnaeth y ddau heddgeidwaid y goreu o�r amgylchiad, anbsp;cherdd^sant yn seremon�ol at y fan 11e yr oedd y thnnbsp;�wedi bod�cymerasant feddiant o�r tjt-; a gorchymynoddnbsp;y prif swyddog, ar lawes cob yr hwn yr oedd rhimynnbsp;lliwiedig, i Syr Ned fyned o gwmpas ei orchwyl. Cyn-hyrfodd hyn Mr. Pugh nid ychydig, ac aeth'yn syth atnbsp;Syr Ned, a rhoddodd ychydig sylltau yn ei ddwrn; acnbsp;am ei garedigrwydd cafodd Mr. Pugh three cheers gan ynbsp;dorf, yr hyn a barodd i�r prif swyddog dynn ei gorn ato.nbsp;Yn ddigon priodol gosododd y prif swyddog yr is-swydd-og i sefyll yn nrws y ty, er mwyn cadw y bobl allan, acnbsp;aeth yntau gyda chynnorthwy ei lamp i archwilio yr ys-tafelloedd. Ymhen y ddau fynyd dychwelodd a galwoddnbsp;ar Mr. Pugh ato i wneyd ail ymchwiliad. Dychweloddnbsp;y ddau yn union deg, a galwodd Mr. Pugh, ar Noah anbsp;minnau ; ac yn nghysgod ein cyfaill, cawsom yr anrhyd-edd o gynnorthwyo yn y trydydd archwiliad. Yr oedd. ynbsp;t.in wedi gwneyd dinystr dychrynllyd yn y shop, ac nidnbsp;�'edd dim vmron wedi dianc rhag ei lid. Pan aethom i'r

ystafelloedd eraill, tarawyd ni a syndod, ac o�r braidd y gallai Mr. Pugh lywodraethu ei dymher. Yr oedd lloriaunbsp;pob ystafell wedi eu gorchuddio a gwellt, shavings, papyr-au, ysglodion. a phob defnydd tebyg i gymeryd tan, a�rnbsp;rhal nyny wedi eu trwytho mewn olew a brasder. Dan-gosai pob peth tu hwnt i atnmheuaeth fod yr holl adeiladnbsp;wedi ei fwriadu a�i barotoi i gael ei losgi yn lludw.nbsp;Gwyddwn fod ammheuon pob un o honom yn rhedeg i�rnbsp;un cyfeiriad, er na ddarfu i ni roi mynegiad iddynt.

Gofynodd y prif swyddog i Mr. Pugh a wyddai efe a oedd y lie wedi ei yswirio. Atebodd Mr. Pugh ei fod,nbsp;ac am swm lied fawr. Edrychodd y prif swyddog ynnbsp;ddoeth, gan roddi wine ddeallgar arnom. Amlwg yd-oedd fod y tan wedi cychwyn yn nghefn y shop, ac wedinbsp;gwneyd ei ffordd i�r ffrynt; a diau mai ymyriad amserolnbsp;Syr Ned a�i cadwodd rhag gwneyd ei ffordd i�r rhan anbsp;elwid y ty. Pan aethom at ddrws cefn y shop, yr hwnnbsp;oedd yn arwain i�r buarth a�r ardd, cawsom ef heb nanbsp;chlo na bhr arno, a dywedodd yr heddgeidwad fod hynynbsp;yn ei ffafr; ond ni ddywedodd pa un ai yn ffafr y drwsnbsp;ai ffafr rhywun arall. Aethom ein pedwar i�r buarth; acnbsp;wedi i�r prif swyddog edrych yn fanwl o�i gwropas, gadaw-odd ni, gan addaw dychwelyd wedi iddo ymgynghori a�rnbsp;is-swyddog.

Pan adawyd ni ein hunain, ymollyngodd Mr. Pugh i lefaru :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� A glywsooh ch�i erioed am ffasiwn beth yn

eich bywyd, bobl ? Mae y dyn wedi rhoi ei dy ei hun ar dan, �does dim dowt am dano. Be dach chi�nnbsp;ddeyd?� Wrth gwrs, nid oedd genym ond cydsynio agnbsp;ef. Aethom i�r ardd, gan' ymgoraio a gofidio am ynbsp;gwarth a achosai yr amgylchiad ar achos eglwys yr Hennbsp;Gapel; oblegid nid oedd yn bosibl na ddeuai pobpethnbsp;i�r goleuni. Yr oedd Mr. Pugh yn poethi ac yn colli einbsp;amynedd wrth adgofio fel y byddai gwrthddrych einnbsp;hymgom yn galw pawb 1 gyfrif, a phob amser'yn dysgunbsp;sancteiddrwydd i�r eglwys. Yr oedd yr ardd wedi einbsp;hamgylchu a gwal uchel, ac yn y mur pellaf iddi yr oeddnbsp;drws yn agor i gae perthynol i�r ty. VVrth gerdded yn oi

Ei Phobl a�i Phethau.

a blaen, sylwasom fod y drws hwn yn lledagored, ac fel pe buasai rhywun newydd fyned trwyddo; a rhoddodd.nbsp;y ffaith hon bwnc newydd i ni ddyfalu ac ymgoraio yn einbsp;gylch. Yr oedd y noswaith yn hyfryd, a�r lleuad erbynnbsp;hyn yn gwenu yn siriol, fel pe na buasai yr�un rhagrith-iwr na phechadur erioed wedi bod ar y ddaear- Cerdd-em ein tri yn ol a blaen, gan ddysgwyl i�r prif swyddognbsp;ddychwelyd. Byddai Mr. Pugh weithiau yn cerdded o�nnbsp;blaenau, ac weithiau ar ein holau. Ymgomiai Noah anbsp;minnau am ddygwyddiadau rhyfedd y noswaith, pryd ynnbsp;sydyn y collasom s^Vn troed Mr. Pugh, ac edrychasomnbsp;ein dau ar unwaith o�n holau, a gwelem ef encyd oddi-wrthyra wedi sefyll, ac fel pe buasai yn gwrando neunbsp;ynte wedi ymgolli yn ei fyfyrdodau.

Y foment nesaf gwelem ef yn rhoi Ham tu ol i ryw fangoed, a chlywem ef yn gwaeddi nerth ei ben, � Scoundrel.� Mewn amrantiad Ilygad deallasom fod Mr. Pugh a rhywun arall yn ngyddfau eu gilydd; ac megys ar unnbsp;naid yr oedd Noah a minnau yn eu hymyl, ond yn rhynbsp;ddiweddar. Gorweddai Mr. Pugh ar wastad ei gefn arnbsp;�awr, ac yn ymladd am ei anadl; ac yn dianc fel ysbrydnbsp;gwelem ffurf Jeremiah Jenkins yn myned drwy y drws ynnbsp;y mur, gan ei gau ar ei ol a�i gloi. Cyn i Mr. Pugh prinnbsp;ddadebru o�i syfrdandod, neidiodd ar ei draed gannbsp;waeddi ei oreu '�'�Police! police!� a chychwynodd ynnbsp;wyllt tua�r t)gt;. Gafaelodd Noah yn ei fraich, a dywed-odd, � Mr. Pugh, peidiwch achynhyrfu; cymerwch bwyll.nbsp;Mae Mr. Jenkins yn sicr o ddyfod i�r ddalfa. Gadewchnbsp;i�r llwynog gael start o flaen y cwn. Mae genyf ofn fodnbsp;y filain wedi eich niweidio.quot; � Fy niweidio,� ebe Mr.nbsp;Pugh, �ni choeliaf fawr. �Daswn i ddeng mlyneddnbsp;iengach, chawse fo fawr �neyd fel ene a fi. Pie mae�r

Yr. oedd y prif swyddog wedi dychwelyd, ac adroddodd Mr. Pugh ei ystori wrtho yn gynhyrfus. Aeth yr hedd-geidwad ymaith yn frysiog, a bu raid i Noah a minnaunbsp;fyned i ddanfon Mr. Pugh gartr�f, oblegid yr oedd efe ynnbsp;dechre teimlo effeithiau y tafliad a gawsai gan Jeremiah

Jenkins, yr hwn oedd \\t gewynog a chryf. Pa fodd bynag, wedi cyrhaedd y Cartrefle, daeth Mr. Pbgh ato einbsp;hun yn lied dda; ond gofidiai yn fawr fod Jeremiahnbsp;wedi llwyddo i ddianc. Prophwydai Noah y byddainbsp;y dyhiryn yn sier o ddyfod i�r ddalfa; ond wrth bro-phwydo, nid oedd efe o dan ysbrydoliaeth, oblegid ni ddal-lodd neb Jeremiah. Er i�r heddgeidwaid gynnyg gwobr-�wyon uchel am ei ddal, neu am unrhyw wybodaeth anbsp;arweiniai i hyny, ni chlywyd gan bobl y Dreflan siw nanbsp;miw byth am dano, mwy na phe buasai y ddaear wedi einbsp;lyncu.

Achosodd yr amgylchiad lawer o siarad yn y Dreflan. Pan ddaeth Tom a�i fam gartref ar ol iddynt gladdu Mrs.nbsp;Gilt, ac wedi iddynt wneyd ymchwiliad manwl i�r hollnbsp;amgylchiadau, cawsant allan nid yn unig na adawoddnbsp;Jeremiah un geiniog ar ol, ond fod ei holl dai wedi eunbsp;gwystlo ymron i�w llawn werth, a�i Jod hefyd mewn rhainbsp;cannoedd o bunnau o ddyled. Ni chafwyd allan panbsp;beth a gymhellodd Jeremiah i roddi ei dy ar dan ; ond ynbsp;gred gyftVedin oedd fod Jenkins, o herwydd ei fod mewnnbsp;amgylchiadau cyfyng, wedi meddwl sierhau arian yr ys-wiriant, a�i fod wedi cuddio ei hun yn yr ardd er mwynnbsp;gweled a fuasai et gynllun yn llwyddo.

Credai Tom ei fab yn wahanol; a dywedai ef mai cyn-nwys y Ilythyr a anfonodd efe at ei dad oedd wedi ei gynddeiriogi. Yn y Ilythyr hwn dywedasai Tom wrth einbsp;dad fod ei fodryb, Mrs. Gilt, wedi marw, a'i bod wedi gad-ael ei holl eiddo iddo ef, sef i Tom. Dysgwyliai Jeremiahnbsp;i Mrs. Gilt wneyd ei heiddo i Mrs. Jenkins, ac felly ynbsp;buasai yn rhinweddol yn dyfod yn eiddo iddo ef; ond yrnbsp;oedd Mrs. Gilt yn ei adnabod yn rhy dda i wneyd hyny.nbsp;Er nad oedd arwyddion fod Tom na�i fam yn gofidio amnbsp;i Jeremiah ddianc, yr oedd y gwarth yr oedd efe vvedi einbsp;ddvvyn arnynt yn eu blino yn fawr; ac o dan yr amgylchiadau nid allent feddwl am aros yn y Dreflan. Ceisioddnbsp;Mr. Pugh ei oreu eu perswadio nad oedd neb ynnbsp;meddwl yn Ilai o honynt hwy o herwydd drygioni eunbsp;perthynas agosaf; ond ni fynent wrandaw. Talodd Tom

holl ddyled ei dad, a throsglwyddodd y tai yn Muarth Jenkins i�r boneddwr oedd yn dal y gwystf arnynt; ondnbsp;gwnaeth ddarpariaeth na ofynid rhent oddiar Sian Jonesnbsp;tra fyddai yr hen wreigan fyw. Sicrheid hefyd fod Tomnbsp;wedi ymddwyn yn dda tuag at Mike, a�i fod wedi tynu inbsp;lawr gryn lawer o�r � national dit.quot; Pan yr oedd Tom a�inbsp;faal yn ymadael a�r Dreflan, daeth amryw gyfeillion i�wnbsp;hebrwng at yr orsaf; ac yn eu plith yr oedd Mr. Pugh ynnbsp;ben gwr, ac yn ysgwyd dwylaw gyda Tom a�i fam lawernbsp;g^�aith drosodd. Ond yr hyn a barodd _i galon Tomnbsp;neidio i�w wddf, ac a ddygodd ymaith ei holl barabl,nbsp;ydoedd bendith Sian Jones a�r eiddo Mike y Gwyddel, ernbsp;i�r olaf gysylltu gydai fendith enw Mair Forwyn.

Os dygwydd i'r darllenydd yn ystod yr haf presennol fyned i dref neillduol ar Ikn y mor yn Nghymru, gallnbsp;weled Tom yn cymeryd ei fam allan mewn cerbyd parch-us; ac os dygwydd iddo ymorol yn ei gylch, caiff allannbsp;fod Tom yn cael ei anrhydeddu gan bawb, yn enwedignbsp;gan y tlodion.

PENNOD XXL

Mae 11e i ofni mai yr amgylchiad ag y mae y canlyn-iadau pwysicaf yn perthyn iddo, a�r hwn sydd yn llawn o ddyddordeb iasol i ddyn, sef marwolaeth, ydywnbsp;yr amgylchiad, wedi�r cwbl, sydd yn cael- Ileiaf o�i ystyr-iaeth ddifrifol hyd nes y daw i�w afaelion. A phan erys ynbsp;meddwl uwch ei ben yn awp ac yn y man, y mae ynnbsp;gwneyd hyny, nid oddiar hoffder ato, ond oddiar ei ofn.nbsp;Nis gall nad ydyw- angeii, hyd yn n�d i�r ammheuwr, yrnbsp;amgylchiad mwyaf ei bwys yn ei hanes ; oblegid ato ef yrnbsp;edrycha am gadarnhad neu ynte wadiad bythol i�w gredo.

Felly hefyd i�r credadyn, mae angeu yn llatm o ddyddor-deb, os priodol y gair; oblegid y pryd hwnw y caiff ei dynged dragywyddol ei phenderfynu, ac y dysgwylir caelnbsp;goleuni ar fil a mwy o bethau y bu yn petruso yn eu cylch.nbsp;Yn gymaint a bod marwolaeth fel hyn yr amgylchiadnbsp;mwyaf i bawb fel eu gilydd, pa fodd y cyfrifir ei fod ynnbsp;cael can Ileied o Ie yn myfyrdodau dyn ? Onid ellir dy-weyd fod dyn yn trafferthu mwy ynghylch amgylchiadaunbsp;cyffredin bywyd, megys galwedigaeth, neu briodas, nagnbsp;ynghylch ei farwolaeth? Onid ydyw ambell un wedinbsp;meddwl a phryderu mwy ynghylch ei fynediad posibl i�rnbsp;America nag am ei fynediad sier i dragwyddoldeb ? Onidnbsp;ydyw yr awydd am gynauaf da neu fasnach Iwyddiannus,,nbsp;neu ofn methiant a thlodi, wedi cael mwy o Ie yn myfyrdodau y rhan fwyaf o hononi na thragywyddol wynfydnbsp;neu wae? Dilys fod rhyw reswm i�w roddi am hyn, pa.nbsp;un by nag a allwn m ei gael allan ai peidio.

Pa beth bynag fyddo sefyllfa dyn yn y byd, y mae wedi ei amgylchu bron yn dd�eithriad a gwrthddrychau wrthnbsp;ba rai y mae ei serchiadau wedi ymgyjymu. Y mae perth-ynasau, cyfeillion, eiddo, ac arferibn, wedi raeddiannu einbsp;enaid, ac wedi myned yn rhan o hono. Mae ynddo ym-lyniad hyd yn n�d wrth wrthddrychau difywyd. Nis gallnbsp;feddwl am farw heb ar yr un pryd feddwl am dori ynbsp;cysylltiad a�r pethau hoffaf a gwerthfawrocaf ganddo; a.nbsp;pha ryfedd os ydyw hyn yn anhyfryd i�w deimlad? Nisnbsp;gall beidio teiralo oddiwrth �orthrwm y presennol,� ahoSnbsp;ganddo ydyw edrych ar bethau y byd a�r bywyd hwn felnbsp;pethau sylweddol a gwirioneddol; ac wrth edrych arnyntnbsp;telly yn unig y gall eu llawn fwynhau. Diau fod amryw Onbsp;fy narllenwyr wedi bod ar un adeg mewn sefyllfa pan.nbsp;dybient eu bod yn marw, a phan oedd eu holl fyd wedi einbsp;grynhoi rhwng pedwar post eu gwely; mor fychan ac an-sylweddol yr ymddangosai pobpeth y byd a�r bywyd hwnnbsp;o�u cymharu S.�r hyn a ofnent oedd yn eu hymyl, ac fel yrnbsp;oeddynt yn synu eu bOd wedi bod mor ynfyd a rhoi cym-aint o�u sylw ar bethau mor wael! Ond wedi i�r afiechyd.nbsp;eu gadael, ac iddynt hwythau gryfhau, rhyfedd fel yr oedd

�yrun pethau yn adfeddiannu eu hen safle yn eu meddyliau I Nid ydyw yn ddichonadwy i ddyn lawn fwynhau pethaunbsp;y byd hwn, ac ar yr un pryd edrych arnynt fel yr oeddnbsp;yn edrych o lyn cysgod angeu. Hoff gan ddyn hefyd,nbsp;hyd y mae yn bosibl, feddwl yn dda am dano ei hun;nbsp;ond nis gall fyfyrio ar ei ddiwedd heb syrthio yn ei olwgnbsp;ei hun, a dyfod i ystyried i ryw raddau pa mor anghy-mhwys ydyw i wynebu yr amgylchiad. Drachefn, er inbsp;ddyn fod yn credu mewn anfarwoldeb, nis gall beidionbsp;cysylltu ag angeu y syniad am derfyniad ar yr unig ffurfnbsp;o fodolaeth y gwyr ef am dani yn brofiadol, i�r hwnnbsp;syniad y mae ynddo wrthwynebiad greddfol. Heblawnbsp;fod ynom wrthwynebiad cryf i fyfyrio ar angeu, onidnbsp;edrychir arno hefyd fel rhywbeth peil yn y dyfodol, acnbsp;felly heb fod anghenrheidrwydd penodol am ei gymerydnbsp;i�n hystyriaeth? Anaml y cyfarfyddir a neb, gan nad panbsp;mor hen ydyw, nad yw yn meddwl byw yn hwy, ac ynnbsp;edrych ar angeu ymron yn yr un pellder oddiwrtho agnbsp;erioed ! Mae dyeithrwch arswydus marwolaeth, a�r ffaithnbsp;nad ydyw yr holl farwolaethau sydd wedi cymeryd 11enbsp;wedi taflu dim goleuni arno, nac wedi ychwanegu dim atnbsp;brofiad dyn erbyn y daw i�r amgylchiad ei hun, yn dwynnbsp;ei anadl oddiarno, ac yn peri i�w galon grebachu gannbsp;ddychryn wrth feddwl am ei ias. Pan ychwanegom atnbsp;hyn yr ymwybyddiaeth sydd mewn dyn fod cysylltiadnbsp;dwfn ac annattodol rhwng holl bethau annymunol raarwol-aeth a phechod, nid ydyw yn rhyfedd fod y meddwl ynnbsp;cilio oddiwrtho mewn arswyd, yn enwedig tra mae pethau eraill hyfrydach yn ei ymyl. Y fath orchvvyliaethnbsp;rinweddol y rhaid i'r meddwl hwn\v fod wedi mynednbsp;drwyddi, yr hwn a all edrych ar angeu gyda thawelwch,nbsp;ac hyd yn n�d ei groesawu ! Er nad ydyw pob cristionnbsp;yn ei chyrhaedd, nid oes ond crefydd yr efengyl a allnbsp;ddwyn dyn i�r sefyllfa hon.

tYr oedd fy hen gyfaill Benjamin Prys yn engraifft nodedig o�r hyn a all myfyrdod gwastadol yn yr Ysgryth-yrau, a hollol ymddibyniad ar anrhydedd a thrugareddnbsp;Ruw yn ei Fab, ei effeithio ar brofiad dyn wrth wynebu

ar angeu a�r bjd tragywyddol. Dichon fod ei fywyd pechadarus yn ei ieuenctyd, a�i dr�edigaeth hynod,nbsp;ynghyd a�i atiechyd maith yn mlynyddau olaf ei oes,nbsp;wedi bod yn fant�isiol i ddwyn hyn oddiamgylch. Felnbsp;yr hysbyswyd y darllenydd eisoes, yr oedd yn amlwgnbsp;iawn fod yr hen bererin yn nesau yn gyflym, er yn dawel,nbsp;i�r afon. Gan ei fod ef a minnau yn gyfcillion lied fawr,nbsp;a fy mod yn cael cyfleusdra i�w weled yn fynych, y raaenbsp;ei ymddyddanion wedi gadael argraff ddyfnach ar fynbsp;meddwl na�r holl bregethau a glywais yn fy oes. Ar yrnbsp;un pryd, y mae yr argraff yn un o�r rhai hyny nad ellirnbsp;eu cyfleu i eraill ond yn anmherffaith iawn. Yr oeddnbsp;Benjamin Prys, fel y dywedwyd o�r blaen, yn ^Vr o gyn-neddfau cryfion, ond heb dderbyn dim manteisionnbsp;addysg; a�r unig goethder a berthynai iddo ydoeddnbsp;coethder sancteiddrwydd a hunan-ddiwylliant. Yr oeddnbsp;rhai o�r pethau goreu a ddywedai ar brydiau wedi eunbsp;gwisgo mewn Cymraeg gref a gafaelgar, ond a ystyrid, onbsp;bosibi, gan yr oes fursenaidd hon yn aflednais. Yr oeddnbsp;bellach wedi ei gaethiwo i�r gwely o�r hwn nid oedd inbsp;gyfodi; ond er syndod i bawb o�i chyfeilUon, nid oeddnbsp;Becca Prys eto yn meddwl ei fod yn ymyl marw; a phannbsp;soniai ef am ei gadael, yr hyn a wmai yn fynych yn awr,nbsp;yr oedd ei ymddygiad, yn meddwl syml Becca, yn anghar-edig. Ymddangosai ei ymadawiad iddi hi yn fwy felnbsp;aragylchiad o�i ddewisiad ef ei hun nag fel yr hyn oeddnbsp;anocheladwy. Sereh hyny, nid oedd ball ar ei gwasan-aeth iddo; a b�m yn rhyfeddu lawer gwaith ar ol hyn panbsp;fodd yr oedd nerth y wraig dda yn dal i gyflawni yr hollnbsp;waith oedd yn myned drwyddo bob dydd. Yr oedd einbsp;llafur gyda�r pobt^ yn anhygoel; cadwai y ckn laned anbsp;chkn daclused i phin mewn papyr, chwedl Mr. Pugh; anbsp;cherddai i fyny ac i lawr y grisiau ugeiniau o weithiau ynnbsp;ystod y diwrnod. Byddai yn banner nos, )m amlach nagnbsp;fel arall arni, yn cael myned i orphwyso, a hyny pan fydd-ai � gan .stiffied a dam o bren,� fel y dywedai; ac oherwyddnbsp;-fnychdod mawr ei phriod, byddai raid iddi gyfodi amrywnbsp;weithiau yn ystod y nos i weini arno. Rhwng chweeh a

saith yn y bore byddai Becca drachefti yn ail ddechre ar ei bywyd caled, ac felly bob dydd. Sou a wnawn ni atnnbsp;heroism ! mae mwy o wir wroniaeth i'w gael yn fynych ynnbsp;ystafell y claf, ac yn nghylchoedd cyffredin bywyd, nagnbsp;ar faes y gwaed; ond o herwydd ei fod yn cael ei gyf-lawni bob dydd, ni seinir ei glodydd mewn udgorn. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Chwi wrageddos moethus, sydd yn dreng-glwcian ar eieb ^ esmwythfeinciau clustogaidd o herwydd eich min anffod-lon, ui wyddoch mo�ch geni eto o�ch cymharu ag ambellnbsp;wreigan a adawyd yn weddw gyda llon'd o blant bach,nbsp;heb yr un geiniog at eu cynnaliaeth, neu i B�cea Prys,nbsp;yr hon oedd raid iddi ymladd am fywioliaeth iddi hi a�inbsp;hybarch briod. Rhaid addef y byddai Becca hithau ynnbsp;grwgnach nid ychydig; ond gwnelai hyny oddiar arferiadnbsp;ac nid oddiar anfoddogrwydd. Cwynai yn fynych, ynnbsp;enwedig gyda�r nos, ei bod '��jusi yn methu symud,� acnbsp;eto elai i fyny ac i lawr y grisiau laweroedd o weithiau onbsp;ewyllys ei chalon i weini ar Benjamin, hyd yn nod pannbsp;grefai efe ar iddi beidio.

Er nad oedd yr hen \^r, fel y dywedai ef ei hun, �yn dda i ddimquot; bellach, yr oedd yn berffaith ystyriol o�rnbsp;afael a feddai Becca ynddo, a�i gwrthwynebiad di-ildio inbsp;ddygymmod a�r meddwl iddo farw. Gwyddwn yr achosainbsp;hyn fwy o bryder iddo nag ydoedd gwynebu angeu einbsp;hun; a diammheu mai er mwyn ei chymmodi ychydig a�rnbsp;orchwyliaeth y soniai efe gymaint wrthi am ei yraadawiad.

Ond yr oedd ei lafur i gyd yn ofer. Taerai Becca ei bod wedi ei weled yn llawer gwaelach, a�i fod wedi dyfodnbsp;drwy lawer bwlch mwy cyfyng. Druan oedd Becca fnbsp;dyweyd yr ydoedd yr hyn a ddymunai.

O herwydd rhyw amgylchiadau, yr oeddwn heb weled Benjamin er ys rhai dyddiau; ac un noswarth cefais airnbsp;oddiwrtho y byddai raid i mi frysio. Aethum yno ynnbsp;ddiatreg. Deallais oddiwrth wyneb Becca fod cyfnewid-iad wedi cymeryd 11e, a�i bod hithau o�r diwedd wedi einbsp;hargyhoeddi fod cyfyngder yn agos. Ckn g^ted ag yrnbsp;agorodd y drws i mi fyned i�r t^, claddodd ei hwyneb yiinbsp;ei ffedog, gan sobian yn dost; ac am beth amser nid allai

ddyweyd un gair. Wedi iddi ynidawelu.ychydig. arwein-iodd fi i�r llofft; ac ar y grisiau dywedodd wrthyf yn ddystaw, � Mae hwnyma wedi altro yn arw er neithiwr.�^nbsp;Lledeisteddai Benjamin yn ei wely gydag amryw oben-yddiau with ei gefn; ac wrth ochr y gwely, eisteddai einbsp;gyfaill penaf, cyfaill na throdd ei gefn arno erioed, sefnbsp;Mr. Pugh. Edrychai Mr. Pugh yn brudd a digalon,nbsp;ond yr oedd Benjamin yn siriol a hapus. Yr oedd rhyw-beth, er hyny, mor ddyeithr yn ei wyneb a barai iddonbsp;ymddangos i mi ymhellach oddiwrthyf o lawer nag arfer-ol; a phan ysgydwodd ddwylaw a mi, teimlwn fel penbsp;buasai yn gwneyd hyny a Haw rhywun arall, gan mor an-nhebyg ydoedd iddo ef ei Jiun.

� Bu agos i ti ag aros yn rhy hir, �y machgen i. Mi fu just i mi a slipio i ffwrdd heb i ti fy ngweled,� oeddynt ynbsp;geiriau cyntaf a ddywedodd wrthyf.

�Na,� ebe fe, �mae yr hen elyn yma, wel di; mae o ym dechre ar ei waith yn fy nhraed, ac ni fydd yn hir hebnbsp;wneyd ei neges. Yr oeddwn yn adrodd wrth Mr. Pughnbsp;fy mod wedi meddwl yn siwr fy mod yn myn�d i�chnbsp;gadael neithiwyr. Daeth rhywbeth rhyfedd drosta i�nidnbsp;fel llesmair�mi wn yn dda beth ydyw hwnw, ond felnbsp;gwynt cryf heb s^n yn ei ganlyn, yn fy ngyru yn fy mlaen,nbsp;a rhywbeth yn fy sugno i rywle na wyddwn i ba le, acnbsp;nad allwn ei wrthsefylL Gwneis egni rhyfeddol yn einbsp;erbyn, ond i ddim dyben; ac o�r diwedd ymollyngais inbsp;gael fy mghario i ffwrdd, a chollais fy ymwybyddiaeth, amnbsp;ba hyd nis gwn; ond y peth cyntaf yr wyf yn gofio ar olnbsp;hyny ydyw clywed Becca yn crefu arnaf i gymeryd llym-aid. Meddyliais yn siwr fy mod yn marw, gan fel yr oeddnbsp;y teimlad mor ddyeithr; ond notice to quit oedd o.�

� Naddo, Mr. Pugh; �doedd o ddim ods gen� i ; ond chysgais i ddim ar ol hyny. Mi eis i feddwl i ba le, tybed,nbsp;y buasai y gwynt, neu beth bynag ydoedd, yn fy ngharionbsp;pe buasai wedi cael ei flbrdd Y lie cyntaf yr aeth fy

Ttieddwl iddo oedd uffem. Ni bum erioed am gyhyd o amser hefo�i gilydd yn y 11e bwnw ag y bum neithiwr, acnbsp;yx wyf yn dysgwyl na byddaf byth eto. Lie garw syddnbsp;yno, Mr. Pugh. Byddaf yn meddwl nad oes olygfa fwynbsp;prudd i�w chael ar y ddaear na gweled hen ^Vr boneddignbsp;o deulu uchel wedi myned yn dlawd a charpiog. Ondnbsp;beth ydyw hyny pan feddyliom am hen foneddigion y nefnbsp;wedi syrthio i dlodi erchyll y pwll diwaelod ! Druainnbsp;oeddan nhw ! Wyddoch ch�i beth, Mr. Pugh, yr oeddnbsp;gen i flys mawr gwedd�o drostyn� nhw wrth feddwl amnbsp;danynt neithiwr. A�r fath gwmpeini sydd yno : llofrudd-ion, lladron, celwyddwyr, meddwon, a rhai wedi twyllo eunbsp;hunam I Gwarchod ni ! mae yn werth i ddyn ymdrechanbsp;am oes faith rhag myned at y fath haid. Meddyliwchnbsp;hefyd am eu cyflwr�wedi caledu mewn anufudd-dod, acnbsp;yn druenus byth, mewn gwlad heb na llawenydd na chysurnbsp;na son am efengyl o�i mewn. Wyddoch ch�i beth ddaethnbsp;i�m meddwl i, Mr. Pugh ? Tipyn o ynfydrwydd oedd o,nbsp;mi feddyhwn. Dyraa fo : y buaswn yn dymuno pe buas-ai y Brenin mawr yn dyweyd wrthyf, � Benjamin, yr wyfnbsp;yn rhoddi gorchymyn i ti fyned i�r 11e ofnadwy yna amnbsp;yspaid, 1 gyhoeddi lachawdwriaeth a maddeuant pechodaunbsp;i�r creadunad truenus yna, ar yr ammod iddynt edifarhau anbsp;chredu yn fy Mab ? � Dear me, oni fuasai hi yn negesnbsp;ardderchog, Mr. Pugh ? A fuasent yn credu, feddyliechnbsp;ch�i? Ond rhyw feddwl gwirion oedd o. Cosbedigaethnbsp;dragywyddol ydyw hi, onid� ? Druain ydyn� nhw hefyd !nbsp;Ond hyn oeddwn i yn myn�d i ddyweyd : mi welais mainbsp;nid i uffern yr oeddwn i gael fy ngyru, er mai hyny oeddnbsp;fy haeddiant. Yr oeddwn i yn teimlo nad oedd gen� inbsp;ddim cyfathrach a neb oedd yno. A phe buaswn i wedinbsp;cael fy rhoi yno, yr wyf yn ammheu yn fawr a fuaswn ynnbsp;gallu dal fy nhafod heb ddywedyd rhywbeth am y Prynwrnbsp;at y fenter wrth y creaduriaid druain.�

� I b�le ddyliech ch�i, Mr. Pugh, ond i�r cartref tragy-wyddol ? �Roedd genyf gryn ofn hefyd myn�d yno wrth

feddwl ara sancteiddnvydd y l!e; ac oni bae fod genyf le�ens gan y Gwr sydd yn Frenin ar y wlad, ni buaswn yanbsp;mentro. Bobl anwyl! dyna 11e mae teulu noble, Mr.nbsp;Pugh ! y patr�archiaid a�r prophwydi, a'r apostolion, Mr,nbsp;Elias, y ddau Richards, Mr. Rees, a fy hen ITrynd Mr.nbsp;Williams, a channoedd eraill o fy hen gydnabod, yn molinbsp;yr Hwn y clywais i hwynt yn ei bregethu ddwsinau onbsp;�weithihu ! Yr oeddwn i yn fy elfen yno mewn mynyd.nbsp;Dyma fy nghartre� i, meddwn; croeso, angeu, gwna dynbsp;�waith yrwan.�

�Benjamin,� ebe Mr. Pugh, �mi faswn yn rhoi llawer ara fod yr un fath a ch�i. Sut y daru ch�i ennill y profiadnbsp;uchel yma ? quot;

� Ei gael o a ddarfu i mi, Mr. Pugh, wrth gredu y dyst-iolaeth. Mr. Williams, fel y bum yn adrodd wrthych, a�m harweiniodd i at y G^r pan oeddwn ymron dyrysunbsp;yn fy synwyrau o herwydd fy mhechodau. Do, Mr. Pugh,nbsp;tni bechais i mewn blwyddyn fwy nag a ddarfu i chwi ynnbsp;ystod eich oes; ond arweiniodd Mr. Williams fi at y Gi^nbsp;sydd yn maddeu anwiredd a chamwedd a phechod mornbsp;�wirioneddol ag yr arweiniwyd yr eunuch gan Philip.nbsp;Yr wyf yn gallu gogoneddu Duw ynddo ef. Agorodd inbsp;mi yr Ysgrythyrau, yn y rhai y cefais ollyngdod. Nidnbsp;ydyw marw yn ddim, Mr. Pugh, i�r hwn sydd yn credu.nbsp;Yr ydych yn cofio fel yr oedd y Gwaredwr yn ofni marwnbsp;nes oedd ei chwys yn ddafnau gwaedlyd. Yr wyf finbsp;wedi colli ofn maiw yn yr ofn hwnw. A phaham ynbsp;rhaid i mi ofni, gan ei fod Ef wedi talu y ddyled ? Onidnbsp;ydyw Ef wedi dileu yr ysgrifenlaw oedd yn fy erbyn i ?nbsp;Mae y dystiolaeth yn dyweyd hyny, ac yr wyf finnau ynnbsp;ei chredu ac yn ei derbyn yn ddiolchgar. Bendigedignbsp;fyddo ei enw byth bythoedd ! �

A�th Benjamin ymlaen yn y fforddhon am amser; yna dechreuodd ddyfynu adnodau�ei hen gwmpeini, fel ynbsp;galwai efe hwynt, y rhai oeddynt yn awr yn dyfod i�wnbsp;ddanfon i ben ei siwrnai. Siaradai mor rhwydd a diboennbsp;fel y credai Mr. Pugh ei fod yn llawer gweli nag y buasai

er ys amser. Ond pan oeddym yn ffarwelio ag ef, edrych-odd arnotn yn galed, a gwasgodd ein dwylaw yn dyn. Pan oeddym yn myned ymaith, gofynodd Becca,

� Mr. Pugh, �roedd hwnyraa yn dyweyd pethe rhyfedd arw neithiwr; ydach chi�n meddvvl fod o�n rainblo ? �

� Ramblo !� ebe Mr. Pugh, � ydi, mae o yn ramblo yn Union yr un fath ag yr oedd Paul yn ramblo o flaen Ffes-tus. Os dene be ydi ramblo, gybeithio�r anwyl y bydda'nbsp;inne yn ramblo. Nos dawch, Becca bach.�

Aethum i edrych am Benjamin yn fore drannoeth. Pan nes�ais at y t^, deallais oddiwrth y gorchudd oedd ynnbsp;cuddio yr holl ftenestn fod yr anwyl hen frawd a thadnbsp;wedi myned i ffordd. Yr oedd Becca am y tro cyntaf inbsp;mi ei gweled, yn segur, ac yn eist�dd yn llonydd wrth ynbsp;pentan, gan edrych yn syn i�r tan. Yr oedd y pobt^ amnbsp;y tro cyntaf er ys blynyddau, oddigerth ar y Sabbothau,nbsp;heb ei dwymno. Yr oedd Bella Barlow, y wraig a fyddainbsp;yn arfer � diweddu � pobl, yn cerdded yn ol ac ymlaennbsp;yn ddystaw ar hyd y t^, ac yn myned i fyny ac i lawr ynbsp;grisiau fel pe buasai yn cerdded yn nhraed ei hosanau, acnbsp;yn sisial pob gair addywedai. Ymddangosai Becca i minbsp;fel pe buasai mewn breuddwyd. Am y tro cyntaf nidnbsp;oedd hi yn cwyno nac yn wylo, ac o�r braidd y gallwnnbsp;feddwl ei bod wedi sylweddoli yr hyn a gymerasai Ie.nbsp;Yn yr ymddyddan fu rhyngof �. hi, rhoddodd ar ddeall inbsp;mi na ch^merodd nemawr gyfnewidiad Ie yn Benjaminnbsp;cyn iddo farw. Rywbryd rhwng tri a phedwar yn y borenbsp;gofynodd yn sydyn, � Becca, ddaru ch�i dalu am y blawd?�nbsp;�Do, Benjamin,� ebe hithau. �Purion,�ebe ef, �maenbsp;pdbpeth wedi ei dalu yr^an�mae y ddyled fawr wedi einbsp;thalu er ys blynyddau; � a gogwyddodd ei ben. a bunbsp;farw.

Yn y cyfnod rhwng y diwrnod y bu Benjamin farw d�r dydd y claddwyd ef, soniai Becca am dano wrth yr enwnbsp;� hwnyma; � ond wedi ei gladdu cyfeiriai ato yn dd�eithr-iad fel � hwnacw,� gan gyfodi ei Ilygaid i�r neL Tra yrnbsp;oedd Noah Rees yn agor y Bibl i ddarllen pennod cynnbsp;cychwyn yr angladd, a thra dodid corff Benjamin Pifs ac

^dwy gader o flaen drws y t^, tarawyd pawb a syndod gan brydferthwch ei arch gostfawr. Rhyfeddai pawb sut ynbsp;gallodd Becca fforddio. Claddwyd ef yn ol ei ddymun-iad wrth ochr Mr. Williams. Ymhen ychydig wythnosau,nbsp;tarawyd pawb i syndod mwy wrth weled uwch ben ei feddnbsp;gofadail.hardd a gwerthfawr. Ond ni chostiodd yr archnbsp;na�r gofadail geiniog i Becca; oblegid yr oedd cyfaillnbsp;�wedi dyweyd wrth Benjamin Pr^s, tra yr oedd efe eto ynnbsp;fyW, � Benjamin, os byddwch ch�i farw o�m mlaen i, minbsp;ofala i y cewch ch�i arch dda, a chareg barchus ar eichnbsp;bedd, can wired a mod i yn y fan yma.�

AETH misoedd heibio. Blinodd pobl yn siarad am Jeremiah Jenkins a�i waith yn gosod ei d^ ar dan;nbsp;ac anaml yn awr y sonid am ei enw cddigerth gan Syrnbsp;Ned yn y Three Pigeons, pan fyddai yn myned dros yr hollnbsp;wrhydri yr oedd efe wedi gyflawni yn ystod ei oes. Cneif-iodd rhywun arall gynffon ei gi ar ol Jeremiah, gan roddinbsp;testun newydd i bobl y Dreflan chwedleua yn ei gylch.nbsp;Tyfodd glaswellt ar fedd Benjamin Prys, er iia thyfoddnbsp;glaswellt na danadl ar hiraeth Becca ar ei ol, yr hon anbsp;barhai, er gwaethaf Mr.. Smart, i roddi arian ar lyfr yrnbsp;eglwys � dros hwnacw.� Yn ystod y misoedd y bu Benjamin yn analluog i fyned i�r capel, yr oedd ei gader o dannbsp;y pulpud yn wag; ond wedi iddo ef farw eisteddai Mr.nbsp;Smart ynddi, er ei fod bob amser yn dyweyd, fel yr oeddnbsp;Mr. Bevan yn gwybod, mai Mr. Bevan a ddylasai einbsp;UenwLnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;b

�* Gyda golwg ar Jim Price, yraddangosai fod y Cartreile yii dygymmod yn dda ag ef; oblegid cvn iddo banner

gwisgo y suit o ddillad, byddai wedi tyfii allan o honi; ac nid oedd dim yn boddio cymaint ar Mr. Pugh S gwelednbsp;c�b Jim yn gwrthod botymu. Byddai William Jonesnbsp;^vrthi yn feunyddiol naill ai yn altro dillad Jim, neu yntenbsp;yn ei fesur am rai newyddion. Ac yr oedd yr hogyn yn.nbsp;haeddu hyn; canys yn ol tystiolaeth Mr. Pugh ei hun, ninbsp;bu gwell bachgen yn gwisgo esgid erioed. Clywais yrnbsp;hen foneddwr lawer gwaith yn dyweyd y buasai yn backionbsp;Jim yn erbyn unrhy\y fachgen yn y sir oi oed am neidio,nbsp;rhedeg, marchogaeth, darllen, ysgrifenu, adrodd pennodnbsp;allan, neu ynte am fwyta cinio da, yn enwedig y peth olaf,nbsp;yr hyn oedd bwnc pwysig yn nghredo Mr. Pugh; oblegidnbsp;mynych y dywedai, � Weles i �rioed lawer o ddaioni o nebnbsp;os na fedre fo 'neyd cinio hearty.quot; Eisteddai Jim yn yrnbsp;un sedd i'r teulu yn y capel; eisteddai wrth yr un bwrddnbsp;i fwyta pob pryd; ac yr oedd ei ysbryd bywiog ac ieueng-aidd, ei atebion parod a ffraeth, wedi dyfod yn rhan an-hebgorol o gysur teulu y Cartrefle. Perchenogai Jim fesurnbsp;o gyfnvysdra; eithr nid i hyny, yn sier, y geilid priodolinbsp;ei gynnydd a�i Iwyddiapt yn ffafr y teulu. Y diwmod cyn-taf y gwelodd Miss Piigh ef yn ei garpiau a�1 fudreddi, yrnbsp;oedd hi, gyda�i chraffder arferol i adnabod cymeriadau�nbsp;yn gweled yn ei lygaid dysglaer, a�i wyneb gonest, wrth*nbsp;ddrych gwerth ei achub o drobwll trueni a Ilygredigaeth.nbsp;A oedd y peth yn bosibl ? A allai hi trwy garedigrwyddnbsp;ac ymr�ad roddi cyfeiriad newydd i�w fywyd ? A allai htnbsp;ei wneyd yn gyfryw ag a fuasai yn llenwi y gwagle oeddnbsp;yn mynwes ei thad, a lliniaru ychydig ar ei ofid a�i brudd-der pan fyddai y gtvynt yn chwythu, a�r eira yn disgyn ynnbsp;drwm ar hirnos auaf, a phan y gwyddai fod ei feddyliaanbsp;yn crwydro ymhell ar ol yr afradlawn ? Parodd y drych-feddwl i�w chalon ddychlamu. Ennynodd tan ynddLnbsp;a oddeithiodd ei holl amcanion, ac a gadwyd yn fyw o�rnbsp;diwrnod hwnw allan gan rym penderfyniad a chariad anger ddol at ei thad. Fel y sylwyd o�r blaen, yr oedd ynnbsp;Miss Pugh gyfuniad prydferth o synwyr cryf a choethdernbsp;ei mam, gyda charedigrwydd ac unplygrwydd ei thad, a�rnbsp;eyfan wedi ei berffeithio gan addysg dda, duwiolfrydedd

dwfn, a chasineb naturiol at bob rbodres a gwagymddan-gosiad. Yr oedd y dasg yn fawr, ond ymgymerodd a hi A�i holl enajd. Safai Jim o�i blaen yn symlrwydd ei galonnbsp;�yn ddiddysg ac anwybodus. Perthynai iddo rai arfer-ion drwg, a mesur o gyfnvysdra, fel y dywedwyd, yr hwnnbsp;a genedlwyd ynddo gan gyfyngder a thlodi. Eithr nidnbsp;oedd yn ei ysbryd falais na thwyll. Fel ei wallt crych, ynnbsp;hwn a chwareuai yn ddiofal ar ei arleisiau, felly yr oedd einbsp;galon ieuanc a diniwed. Credai Miss Pugh, fel y gwnainbsp;ei thad, yn ddiderfyn mewn tiriondeb ; a phenderfy'noddnbsp;yn gyntaf oil doddi Jim yn ffwrnes eirias caredigrwydd,nbsp;ac yna gosod ei dehv arno. Yn yr anturiaeth yr oeddnbsp;ganddi un fantais: yr oedd Jim ckn iached a�r clai, ac ynnbsp;nodedig o brydferth. Buasai unrhyw ferch yn cymerydnbsp;ato pan fyddai efe wedi ymolchi yn lan, ac wedi ymwisgonbsp;yn drwsiadus. Sereh hyny, costiodd i�r foneddiges lawernbsp;o amynedd a llafur i�w ddiddyfnu oddiwrth eiiian ac ar-ferion nad oeddynt yn weddus; ond talwyd iddi am yrnbsp;holl lafur gan y ffrwyth toreithiog a�i dilynodd.

Fel yr awgrymwyd, hi a ymgymerodd a�r gwaith ar y de-chre yn benaf gyda�r amcan o ychwanegu at ddedwydd-wch ei thad; ond yn fuan iawn daeth y gwaith ei hun yn ystorfa lawn o bleser a dedwyddwch iddi na buasai ynnbsp;ymadael ag ef am unrhyw bris. Ni byddai Miss Pughnbsp;byth yn son wrth Jim am ei sefyllfa isel a�i dlodi blaenorol;nbsp;yn hytrach gahvai efyn�frawd bach,� a chymerai arninbsp;wneyd confidant o hono, gan sibrwd yn ei glust ryw gyf-rinach yr oedd efe i�w chadw yn ddirgelwch oddiwrthnbsp;bawb, yr hyn a wnai Jim i�r Ilythyren. Yn ei fforddnbsp;dawel a diymhongar, ymddygai y ferch ieuanc tuag atonbsp;bob amser yn yr un ysbryd, gan achub pob cyfleusdra inbsp;ddefnynu i�w feddwl a�i galon brydferthwch gwirjoneddnbsp;a daioni, a rhagoroldeb gwybodaeth. Pan adroddai hinbsp;iddo hanesyn o�r Bibl, neu o ryw lyfr arall, agorai Jim einbsp;lygaid mawr duon mewn syndod; ac er ei fod yn Ilyncunbsp;pob gair a ddywedai hi, gwnai'hyny heb gymeryd ei wynt.nbsp;Ar adegau teimlai Miss Pugh yn lluddedig ar ol bod ynnbsp;JJafurio gyda Jim, agofynai iddo weithiau mewn ysraaldod'

Mewn atebiad, gofynai Jim iddi hithau pa bryd yr oedd bi yn bwriadu talu iddo ef ara ei dysgu � sut i fendio'rnbsp;��deryn.�� l�, hyn oedd yr unig beth y gallodd Jim einbsp;ddysgu i Miss .Pugh ; ac yr oedd efe yn teimlo yn faich onbsp;hono, Wedi ei fagu, fel y ge�ir dyweyd, yn nghanolnbsp;cages a phob math o adar, gwyddai bobpeth ymron yn eunbsp;cylch. Os byddai anhwyldeb ar yr aderyn, gwyddai Jim ,,nbsp;pa sawl blewyn o saffron iV roddi yn ei ddwfr�y cyfar-�'^^-**��^'nbsp;taledd llesol o�r hemp a�r canary seed�pa bryd i roddinbsp;dail dant-y-llew a bresych iddo, a pha bryd i beidio ; panbsp;fodd i�w gynnorthwyo i fwrw ei blyf, a pha fodd i dynunbsp;braw o hono pan fyddai y gath wedi gwneyd cais aflwydd-ianjius am ei fywyd. Clywais Miss Pugh yn dyweyd fodnbsp;ei brofiad yn y pethau hyn yn anmhrisiadwy. Ni byddainbsp;y foneddiges byth yn ceryddu Jim yn yr ystyr lythyrenolnbsp;o�r gair, ac eto yr oedd yn hollol dan ei llywodraeth acnbsp;wrth ei hewyllys. Protestiai yr hogyn wrthyf y buasai ynnbsp;well ganddo gael curfa bedair gwaith drosodd gan ei dadnbsp;yn hytrach nag i Miss Pugh edrych yn ddig arno.

Er fod ei gwg y pelh oedd Jim yn ei ofni fwyaf, byddai yr anffawd hon ar adegau yn disgyn i�w ran. Un tro (buasai y dygwyddiad hwn yn rhy syml i�w adrodd oninbsp;bae ei fod yn gwasanaethu i ddangos y teimlad da a ffyn-ai rhwng y ddau, ac hefyd fod a fyno y dygwyddiad ryw-beth a�n hanes)�un tro gorchymynodd Mr. Pugh i Jimnbsp;gymeryd y ferlen allan am exercisf. � Y gorchymyn es-mwyth hwn a groesawid bob araser gan Jim. Aethnbsp;oriau heibio, ac nid oedd argoel am ddycbweliad Jim, anbsp;dechreuodd Miss Pugh fod yn bryderus yn ei gylch; ondnbsp;dywedai Mr. Pugh, � Mi wranta i y bydd Jim yma erbynnbsp;swper.� Amser swper a ddaeth, a dim son arn Jim, anbsp;dechreuodd hyd yn nod Mr. Pugh edrych ar ei oriawr.

Aeth awr arall heibio, ac ymdaenodd tywyllwch y nos, ac eto nid oedd arwydd am ddyfodiad Jim. Er oeddnbsp;Miss Pugh bron llesrneirio, ac nis gallai ei mam guddionbsp;ei hanesmwythder yn h'^y, a dywedodd, � Pitar, rnaenbsp;rhywbeth wedi dygwydd i�r bachgen druan, yn siwr i

ch�i; ewch a chodwch rywun i fyn�d i ymorol am dano.quot; Aeth Mr. Pugh i�r drws i wrandaw, a dychwelodd yn ynbsp;fymyd a dywedodd, �Ho, ho, mae Jim yn dwad i ch�i felnbsp;y fellten.quot; Y fynyd nesaf yr oedd y march a�i farchog yn,nbsp;y buarth, a�r blaenaf yh ^rym o chwys, yr hyn a baroddnbsp;i Bob y gwas fyned i�w esgidiau, fel y dywedir. Adrodd-odd Jim ei hanes yn gynhyrfus, lel yr oedd wedi mynednbsp;mor bell nas gwyddai pa Ie yr oedd efe, fel yr oedd y nosnbsp;wedi ei ddal, ac fel yr oedd wedi gyru mor gyflym gartrefnbsp;fel nas gallai yr un Ileidr el ddal, yr hyn oil a wrandawainbsp;Mr. Pugh gyda�r dyddordeb mwyaf, gan alw am fwyd i�rnbsp;bachgen. Pan osodwyd ymborth o flaen Jim, gweloddnbsp;fod gwg ar wyneb Miss Pugh, ac yr oedd hyny yn ddigonnbsp;o swper iddo; nis gallai lyncu tamaid, na dyweyd dimnbsp;ychwaneg o�i hanes. Gan gymeryd amo ei fod wedinbsp;blino, cyfododd i fyned i�w wely, ac wrth ysgwyd dwylawnbsp;a�i feistres ieuanc ni ddarfu iddi ddyweyd dim wrtho, nanbsp;phrin edrych amo. Wedi iddo adael yr ystafell, dywedodd y ferch, � Nhad, dylasech roddi cerydd i Jim amnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ wneyd fel hyn heno.�

!-(iii,-�l^l i gyd, Kit,� ebe Mr. Pugh; �rown i �runjfig am fachgen heb dipyn o ysbryd ynddo fo. Lol i gyd; wnaethnbsp;y bachgen' ddim drwg. A pheth arall, feder neb arallnbsp;�neyd fr hen ferlen ene chwysu ond y fo.�

Ni soniwyd gair am y peth wedi hyn. Pan oedd Miss Pugh yn myned i�w hystafell y noson hono, paham y gos-ododd hi.ei chlust ardwll do ystafell wely Jim, gan wrandonbsp;yn astud, os nad oedd hi yn gyfeillgar iddo, er ei fod wedinbsp;gwneyd ei hoff ferlen yn furym o chwys ? Ai dychymygunbsp;yr oedd hi ei bod yn clywed Jim yn sobian? Tarawoddnbsp;yr hen gloc mawr�y doc wrth yr hwn y cymerodd Jimnbsp;ei safle pan gyntaf y cyfarfyddodd efe a Mrs. Pugh,nbsp;a phan drinid ef mor enbyd gan Susan; tarawoddnbsp;. yr hen gloc un ar ddeg, ac yr oedd dau o breswylwyr ynbsp;Cartrefle heb gau eu llygaid. Tarawodd y doc ddeu-ddeg, ac eto nid oeddynt wedi cysgu. Tarawodd y docnbsp;un ; a thra jr oedd Miss Pugh yn gwrandaw ar swn hir-llaes y gloch yn darfod yp araf deg, clywai rywun yn euro

� Miss Pugh,� ebe Jim, � newch ch�i fadde i mi? �na i byth yru y ferlen fel ene eto.��

Heb ddyweyd un gair, neidiodd yr eneth dynergalon o�i gwely, agorodd y drws, ac ysgydwodd law yr hogynnbsp;yn wresog, nes yr oedd Jim yn y seithfed nef, ac y dych-welodd ei holl awydd am ymborth y fynyd hono.

Taflodd y ferch ryw hugan drosti, ac a aeth gyda Jim i lawr i�r gegin, a rhoddodd yrriborth o�i flaen. Pe buasainbsp;Mr. Pugh yn Ilygad-dyst o�r awch gyda pha un y bwytainbsp;Jim ei swper, buasai wrth fodd ei galon.

�Jim,� ebe Miss Pugh, �paid ti a dyw�yd wrth neb am y codi ganol nos yma, rhag i bobl feddwl ein bod ynnbsp;dyrysu.�

Gan fod safn Jim yn dygwydd bod yn llawn ar y pryd, nis gallai ateb, ond rhoddodd nog, ystyr yr hwnnbsp;oedd aU right, ac aeth ymlaen yn egniol i ddiwallu einbsp;anghen.

Y fath deimlad rhyfedd sydd yn dyfod dros un hyd yn nod yn ei d^ ei hun pan yr elo i lawr i�r gegin ganol nos ?nbsp;Y fath ddystawrwydd sydd ymhob man ? Mor gryf y maenbsp;y cloc yn tician ?�yn gryfach o lawer nag yn y dydd.nbsp;Fel y mae y Ilygoden fechan sydd yn dianc ar draws ynbsp;llawr, a�r chwilen ddu ysgleiniog sydd yn rhedeg ynnbsp;ddystaw i�w thwll, yn ychwanegu at unigrwydd a dyeithr-wch y teimlad! Mor barod ydyw y dychymyg i roddinbsp;ffurf a Hun ar bob swn a chynhyrfiad !

Eisteddai Jim wrth y bwrdd mawr a�i gefn at yffenestr, ac eisteddai Miss Pugh ar ei gyfer, gan ei annog i wneydnbsp;brys. Rhoddodd Jim nog arwyddocaol arall, gan roddinbsp;extra supply yn ei safn, yr hyn a barai i�w fochau ymddan-gos fel pe buasai eu perchenog yn chwythu mewa udgorn.

Wedi iddo lenwi pob congl o�i gylla, gollyngodd Jim ei afael o�i arfau bwyta, rhoddodd ei ddwylaw ar ei liniau,nbsp;cymerodd un anadliad hir, a dywedodd, �Wel!� Pannbsp;gyfododd ei lygaid i edrych ar Miss Pugh, gwelodd hi ynnbsp;syllu ar y ffenestr, a�i hwyneb mor welw a marwolaeth.nbsp;Y fynyd nesaf gwelodd hi yn rhuthro i�r drws, gan roddinbsp;ysgrech wasgedig�� O Bob ! �

Dilynodd Jim hi yn gyflym i�r buarth. Yr oedd y noswaith yn djrwell a thavvel, ac ni welent ddim ac ninbsp;chlywent ddim oddigerth y ci yn cyfarth.

�Be di�r mater, Miss Pugh?� gofynai Jim; �ydi Bob yn chware 'i antics, ac yn treio�n dychrynu ni ?�

� Ffans�o �roeddwn i, Jim. Dos i dy wely, �ngwas i,� ebe y ferch yn grynedig.

�Jim,� ebe Miss Pugh, pan oeddynt ar ben y grisiau, � paid ti son wrth neb am hyn.�

�Dim peryg,� ebe yr hogjm, ac aeth i�w wely, a chysg-odd yn drwm heb gael ei flino o gwbl gan ddififyg treuliad. Ond yr oedd meddwl Miss Pugh yn rhy helbulus iddi hinbsp;allu cysgu. Ceisiai ymdawelu a pherswadio ei hunannbsp;mai wedi cael ei thwyllo gan ei dychymyg yr oedd. Anbsp;pha beth oedd yn fwy naturiol, gan nad oedd hi yn grefnbsp;iawn o ran ei hiechyd, ac hefyd ei bod wedi bod yn ynbsp;fath bryder ynghylch Jim, a�r awr ar y nos mor drymaidd ?nbsp;Ac eto onid oedd y wyneb mor debyg ac mor agos i�rnbsp;gw'ydr? Dychymygai glywed drws y gegin yn agor, anbsp;chyfododd yn ei heistedd yn y gwely laweroedd o weith-iau i wrando yn ddyfal; ond ni chlywai hi ddim y gallai,nbsp;fod yn sier o hono ond y ci yn udo yn dorcalonus. .Ynnbsp;ei meddwl ni bu y wawr erioed mor hir yn tori; ac oninbsp;bnasai ei bod hi yn clywed yr hen gloc yn tician, buasainbsp;yn meddwl ei fod wedi sefyll, gan mor faith oedd yr oriau.

Wedi hir ddysgwyl, llithrodd i�w hystafell wawr hv5�d oleu, yr hon a gynnyddai yn araf a thawel bob mynyd. Cyf-ododd hithau yn ddystaw o�i gwely, a dadorchuddiodd acnbsp;agorodd y ffenestr, gan roddi ei phen allan. Disgynainbsp;awel ffres a theneu y cyfddydd ar ei phen cythryblus, felnbsp;pe buasai yn ceisio lleddfu ychydig ar ei chyni. Tremiainbsp;yr eneth serchoglawn trwy wyll y bore i bob congl anbsp;chilfach, ond ni welai hi ddim ond y ci yn dyfod allan o�nbsp;gut, gan edrych yn hiraethlavvn i un cyfeiriad, ac yna ynnbsp;ysgrwtian ac yn dychwelyd i�w gut i gymeryd ail gyntun.

Clustfeiniodd yn astud, ond ni chlywodd hi ddim oddi-gerth gw�dd Ty�nllan yn myned i'r glo, a'r gyrwr yn chwibanu, ac ambell geiliog yn canu mewn atebiad inbsp;geiliog y Cartrefle, yr hwn a ganasai eisoes dair gwaith.nbsp;Cauodd y fienestr ac aeth yn ol i�vv gwely, a theimloddnbsp;ryw drymder yn dyfod drosti, a chredai y gallai gysgu ynnbsp;awr Ond belh os nad oedd hi wedi ei thwyllo gan einbsp;dychymyg? Beth os ei wyneb ef a welsai hi? Beth osnbsp;oedd efe y fynyd hono yn cysgu yn y gwellt yn ygywlasnbsp;�hwyrach yn marw ? oblegid yr oedd ei wyneb yn welwnbsp;a theneu. A oedd ganddi hi hawl i gysgu a�r fath bethnbsp;yn bosibl ac yn debygol? Na, nid Miss Pugh gyda�inbsp;chalon fawr oedd yr eneth i allu cysgu o dan y fath am-gylchiadau. Neidiodd i�r llawr drachefn; edrychodd ynnbsp;Tvyllt ac anmhenderfynol; rhoddodd ei Ilaw ar ei chalon,nbsp;fel pe buasai yn ofni iddi don, tra y dywedai, � O penbsp;gwyddit y fath ofid yr wyt wedi ei ddwyn arnom !� a�rnbsp;foment nesaf syrthiodd ar ei glmiau, gan gladdu einbsp;hwyneb yn y cynfasau, a chan dywallt ei gofid o flaen yrnbsp;Hwn sydd yn gwybod am ein holl deimladau a�n hollnbsp;helyntion. Pan gyfododd hi oddiar ei gliniau, yr oedd ynnbsp;oleu ddydd. Gwisgodd am dani yn frysiog, a llithroddnbsp;yn ddystaw o�i hystafell. Wrth fyned heibio i ystafellnbsp;Jira, safodd a chlywodd ef yn chwyrnu yn uchel. Cafoddnbsp;ddrws y. gegin yn gymhwys fel y gadawodd hi ef. Aethnbsp;i�r buarth, a neidiodd Gelert o�i gut i�w chyfarfod, gan ys-gwyd ei gynffbn, a phob cymmal a gewyn mewn gorlon-der croesawot. Edrychodd y foneddiges yn fyfyrgar i

lygad y ci; ac fel yr oedd hi yn tynu y goler oddiam ei wddf ac yn ei ollwng ef yn rhydd, dywedodd megys wrthinbsp;ei hun, � O Gelert, na faet yn gallu siarad, gael i mi ofynnbsp;cwestiwn i ti na feiddiaf ei ofyn i netr arall!� Ckn gyntednbsp;ag y teimlodd y ci ei hun yn rhydd, rhedodd gim-gam-gwa ar hyd y buarth a�i gynffon i fyny a�i drwyn gyda�rnbsp;llawr, hyd nes y daeth at y llidiart; yna edrychodd yn olnbsp;i weled a oedd y ferch ieuanc yn ei ddilyn. Ond yrnbsp;oedd hi yn myned i gyfeiriad arall; a phan welodd y cinbsp;hyn, cyfarthodd, fel pe buasai yn ceisio dyweyd, � Fforddnbsp;yma, ffordd yma.quot; Ni chymerodd y foneddiges un sylwnbsp;. o�r ci, ac aeth i�r ystabl, wedi hyny aeth i�r gywlas, anbsp;thrachefn dringodd i fyny ysgol i�r daflod; ond ni chafoddnbsp;hi ddim o�r hyn yr oedd yn ei geisio. Dychwelodd i'r t^,nbsp;gan gloi y drvvs ar ei hol y tro hwn; a threuliodd yrnbsp;amser hyd nes i�r teulu gyfodi yn ei hystafell mewnnbsp;hunan gywilyddiad o henv�ydd i�w dychymyg gael y Ilawnbsp;uchaf arni.

Yn gynnar y boreu hwnw gwelais Miss Pugh yn rhoi tro yn y Dreflan, a synais ei gweled allan mor blygeiniol.nbsp;Daethum i�r penderfyniad mai rhywbeth ynglyn a�r parot-oadau gogyfer a,�i phriodas, yr hon oedd i gymeryd 11e yrnbsp;wythnos ganlynol, oedd y rheswm am hyny. Wrth welednbsp;ei gwyneb mor welw, dywedais wrthi yn gellweirus fodnbsp;gweled wynebau pobl yn newid mor fawr yn fy nigaloni inbsp;feddwl am briodi, Nh wnaeth ond gwenu a dyweyd,nbsp;�Wel, hwyrach y caf tveled eich wyneb chwithau rywnbsp;ddiwrnod yn llwytach nag ydyw heddyw.� Mor ychydignbsp;a wyddwn i pryd hyny beth oedd yn blino enaid y ferchnbsp;synwyrlawn a rhinweddol.

Y noswa�th ddilynol yr oeddwn gartref, a phriodas fy nghyfaill Noah a Miss Pugh oedd uchaf yn fy meddwLnbsp;Yr oedd y dygwyddiad hapus erbyn hyn yn berffaithnbsp;wybyddus i bawb o bobl y Dreflan. Credwn na fu enoednbsp;well cymhariad. Cawswn bob mantais i adnabod y ddaunbsp;yn drwyadl. Yr oedd gan Miss Pugh gynneddfau cryfionnbsp;a chalon fawr deimladol, ac ar yr un pryd y fath wyleidd-dra benywaidd na fuasai gan Efa, cyn iddi brofi o ffrwyth

y pren, gywilydd ei harddel fel ei chwaer. Er cymaint yr edmygai lenyddiaeth a cherddonaeth, un o�r pethaunbsp;olaf iddi wneyd fuasai tynu ystumiau ar Iwyfan gyhoeddus. �:�nbsp;Nid oedd yr addysg dda a gawsai ychwaith wedi ei hang-hymhwyso i wneyd gwaith y ty, ac ni byddai arni gyvyil-ydd 1 neb ei gweled yn gwisgo ffedog wen. Yn annibyn-ol ar ei heiddo, gallasai unrhyw ddyn deitnlo yn falch o�inbsp;chael yn wraig. Er y dywedir yn fynych�gyda pha sailnbsp;nis gwn�fod merched cyfoethog yn meddu swyn mawr inbsp;wyr y gob ddu a�r cadach gwjrn, yr wyf yn sier mai nidnbsp;hyny a orchfygodd Noah; a phe hyny fuasai y ffaith, yrnbsp;wyf yr un mor sier mai Miss Pugh fuasai y gyntaf i�w gaelnbsp;allan. Yn hytraeh teimlai y ddau, pan ddaethant gyntafnbsp;i gysylltiad a u gilydd, fod eu 'huniad mor sier o gael einbsp;gyflawni ag ydyw prophwydoliaeth a holl rym arfaeth wrthnbsp;ei ehefn. Gwir nad yn y wedd hon yr edryehid gan bawbnbsp;ar eu priodas agpsaol. Dywedai Mr. Smart fod ganddonbsp;ef bob amser feddwl mawr o weinidogion y gair, fel ynbsp;gwyddai Mr. Bevan, ond yr un pryd na buasai yn dy-muno i ferch iddo ef briodi pregethwr Methodistaidd hydnbsp;nes deuai y wlad i edryeh arnynt fel yr edryehir ar ynbsp;do'gy Dywedai Miss Smart,�� Certainly Miss Pugh isnbsp;a little old fash, but she might have looked a little higher.�nbsp;Dywedai Mrs. Smart ei bod yn ofni y buasai yn dda gannbsp;Mrs. Pugh erbyn hyn pe buasai heb wneyd eymaint onbsp;Mr. Rees pan ddaeth efe -gyntaf I�r Dreflan : oblegid bethnbsp;arall a allasai hi ei ddysgwyl ?�mat pobl ieuatnc ydywnbsp;Jgt;ohl icuainc. Dywedai un neu ddau eraill eu bod yn go-beithio na feddyliai Mr. Rees ei fod, wrth briodi Missnbsp;Pugh, yn sefydlu ei hun am ei oes yn fugail yn y Dreflan,nbsp;ac nad oedd yr un mor agored i gael gostwng ei gyfl�gnbsp;neu i gael rhybudd i ymadael. Pa fodd bynag, nid oeddnbsp;V syniadau uchod ond eithriadau, Llawenhai y mwyafrifnbsp;wrth feddwl am yr amgylchiad, ac yr oedd rhai hyd ynnbsp;nod wedi parotoi eu hanrhegion.

, Yr oeddwn gartref, fel y dywedais, ac o herwydd mat y noson flaenorol y buasai Noah yn ymweled a mi,nbsp;sjriwyd fi braidd pan glywais gnoc fy nghyfaill ar ddrws

fy ystafell, ac y gvvelwn ef yn dyfod i me\vn. Dywedais wrtho fod yn dda genyf ei weled yn gwella fel bugail ynnbsp;ei ofal am ei ddefaid. Atebodd yntau, � Buasai yn ddanbsp;genyf allu credu fod eraill o�r un meddwl a thi; ondnbsp;mae genyf ofn nad hyn yw y ffaith. Wyddost ti beth ?nbsp;mae y gair a ddywedodd Mr. Prysor noson fy sefydliad,nbsp;sef ei fod yn dysgwyl y gallwn, ymhen y flwyddyn,nbsp;gyfeirio at ryw waith mawr a fyddwn wedi ei wneyd,nbsp;wedi bod yn fy meddwl ugeinian o weithiau. Dyma finbsp;bellach yma er ys rhagor lawer na blwyddyn, ac nisnbsp;gallaf eto gyfeirio at waith mawr yr wyf wedi ei wneyd.nbsp;Yr wyf yn ceisio gwneyd fy ngoreu ; a pha g\Vyn bynagnbsp;a ddygir yn fy erbyn, yr wyf yn teimlo yn sier na ddy-wedir fy mod yn ddiog a difater. Ac eto pan ddechreu-af gyfrif a mesur a phwyso yr hyn yr wyf wedi ei wneyd,nbsp;yr wyf yn methu yn glir cael gafael arno. By dda f ynnbsp;teimlo yn ddigalon iawn ar adegau, a bron a meddwlnbsp;nad ydwyf yn dda i ddim. A dyweyd y gwir i ti, yrnbsp;oeddwn yn teimlo yn yswil iawn y dydd o�r blaennbsp;wrth dderbyn fy nghyflog gan Mr. Smart; a phe buasainbsp;yn gofyn i mi pa beth yr oeddwn wedi ei wneyd amnbsp;dano, nis gwn sut y buaswn yn ei ateb.�

� Yr oeddwn yn meddwl wrth dy wep,� ebe fi, �fod y pruddglwyf arnat. Paham na wisgi di sachlian a Iludw,nbsp;ac ymdreiglo yn y domen, dywed? Yr wyt bob amsernbsp;yn lladd arnat dy hun heb achos. Wyt ti yn dysgwylnbsp;gallu gwneyd gwyrthiau ac iachau cleifion ein heglwys, anbsp;bwrw allan gythreuliaid o bobl ddrwg y Dreflan yma?nbsp;Yr wyt yn gwneyd pobpeth ond hyny, am a wn i. Pannbsp;fyddi yn pregethu, yr wyt yn cael mwy o bobl i dynbsp;wrando na neb arall. Os byddi yn absennol o�r seiat,nbsp;maent yn methu myned ymlaen hebot. Mae y boblnbsp;ieuainc yn dyheu am danat, fei y ddaear am y gwlaw.nbsp;Nid oes genym neb i�n cynnrychioli mewn cyfarfodnbsp;cyhoeddus ond tydi; ac nid ydwyt byth yn tori ffigiwrnbsp;gwael ar yr adegau hyny. Mae dy lafur yn sier yn caelnbsp;ei fendithio.', Yr wyt yn cael dy barchu gan enwadaunbsp;eraill, a�th anwylo gan dy eglwys dy hun. Beth wyt yn

ddysgwyl fod? A pheth arall; ti a fyddi yn well ac ya fwy cyflawn dyn yr wythnos nesaf nag y buost erioed,nbsp;wedi i tl gael gwraig�a�r fath wraig !�

Sianadwn fel hyn iV galonogi, ac ar yr un pryd credwa fy mod yn dyweyd y gwir. Nis gallaf byth anghofio einbsp;olwg wedi i mi ddyweyd y geiriau hyn wrtho. Yr oedd.nbsp;ei wyneb yn llwyd a chynhyrfus, a chanfyddwn mai prinnbsp;y gallai gasglu digon o ddynoliaeth i beidio tywallt y dag-rau oedd eisoes yn Ileithio ei lygaid, tra y dywedai ar olnbsp;mynyd o ddystawrwydd,

� Fy nghyfaill, mae yr holl siarad a�r parot�adau i gyd yn ofer. Nid ydyw Miss Pugh i fod yn wraig i mi yrnbsp;wythnos nesaf, os ydyw i fod byth, Dyna oedd fy negesnbsp;yn dyfod atat heno, i gael dyweyd fy nghi^yn wythyt, acnbsp;1 ofyn am dy help.�

Yr oeddwn wedi fy syfrdanu, a phrin y gwyddwn pa beth i�w ddyweyd. Tarawodd i fy meddwl a oedd ynnbsp;bosibl fod yr hon a yslynwn i y brydferthaf, y buraf, a�rnbsp;fwyaf rhinweddol ar y ddaear, wedi ei dwyllo ! Egluroddnbsp;Noah i mi mewn ychydig eiriau yr holl amgylchiadau, anbsp;chodasom y fynyd hono ac aethom ein dau allan.

minnau allan. Ceiddasora yn gyflym tua�r Car-trefle. Er fod yr ystrydoedd yn weigion a llonydd, ychydig o eiriau a gyfnewidiwyd rhyngom. Yr oeddnbsp;Noah wedi egluro ei gynllun i mi cyn i ni gychwyn o�rnbsp;ty. Fel yr oeddym yn troedio ymlaen mewn dystaw-rwydd, gwyddwn fod ein meddyliau yn rhedeg ar yr unnbsp;Peth; nad eiddo gwr ei ffordd�na wyddom yr hyn a

ddygwydd i ni mewn diwmod�fel y gwnk un dygwydd-iad syml yn fynych gyfnewid ein holl amcanion, a rhoi gwedd newydd ar ein dyfodol am ein hoes, o bosibl.nbsp;Pan gyrhaeddasom y Cartrefle, arosais i wrth y llidiart,nbsp;ac aeth Noah i mewn i�r ty.

Ymhen ychydig o fynydau, daeth Mr. Pugh allan yn: frysiog gan wthio ei hun i�w g�b uchaf wrth gerdded tuagnbsp;ataf. Edrychai yn fywiog a llawen, fel pe buasai wedinbsp;derbyn y newydd goreu ar y ddaear. Gan gydio yn fynbsp;mraich, a rhoi rigkt wheel i mi tua�r cyfeiriad yr oeddymnbsp;i fyned, dywedodd,

� Be wt ti�n sefylHan yn y fan yma, d)rwed ? Pam na fasit ti�n dwad i�r t^? Ac y mae Ismael eisio �ngwel�d i,nbsp;ydi o? On�d oeddwn i yn deyd i ti fod rhwbeth ar 'inbsp;feddwl o er�s talwm? Rydw i wedi bod yn dysgwyl amnbsp;hyn er�s misoedd. Wired a mod i yn y fan yma, mae�rnbsp;gwirionedd wedi cyffwrdd a meddwl Ismael, yn siWr i ti.nbsp;�Drycha di fel y mae o�n dwad i�r moddion, ac fel y maenbsp;o wedi newid ei fuchedd. Rydw i wedi bod yn diolchnbsp;ganweth am i ti a mine gael ar �n meddwl i fyn�d i Fuarthnbsp;Jenkins y p'nawn Sul hwnw. Oni base am hyny, wel di,nbsp;mi fase Ismael heno, mae�n lied debyg, yn y Whitenbsp;Horse, a Jim yn �i garpie yn gorwedd ar yr aelwyd yn �inbsp;ddysgwyl o gartre�. Diolch i�r Brenin Mawr am gaelnbsp;bod yn foddion i wneyd tipyn bach o ddaioni yn y bydnbsp;drwg yma.�

Nid wyf yn collo beth a ddywedais mewn atebiad iddo, ond yr wyf yn cofio yn dda beth oedd yn fynbsp;meddwl. Teimlwn ryw fath o euogrwydd fy mod ynnbsp;chwareu cast i�r hen \v�r gonest ac unplyg, ac ar yr unnbsp;pryd credwn mai hyny oedd oreu o dan yr amgylch-iadau. Pan oeddym yn myned i lawr Buarth Jenkins,nbsp;' /dywedodd Mr. Pugh, �Un o�r pethe casa gen� i wrthnbsp;^/�''fyn�d i lawr y buarth yma ydi meddwl am y lafnes lygad-' poes hono. Wyt ti�n cofio fel y rhegodd hi ni y Sulnbsp;hwnw? Siawns na welwn ni moni heno. Wyddost tinbsp;be� ? fydde gen� i dryst yn y byd na ddeue tan a brwm-Btan ar y 11e �ma oni bae fod yr hen Sian Jones gyfiawn

Ei Phobl a�i Pheihau.

yn byw yn nghanol yr anwiriaid! Aros di, hwn ydi Ismael, ynt�? Be� di�r gole ene yn y llofft? Ydi�rnbsp;creadur ddim yn myn�d i�w wely, tybed i ti?�

Curasom y drws yn ysgafn, ac atebwyd ni gan yr^um Jlais dwfn, ac yn yr un geiriau, �. phan oeddym ynnbsp;ymweled y tro cyntaf d�r ty, fisoedd lawer yn ol: �Dowchnbsp;i mewn.� Eisteddai Ismael yn yr un gader, a chyda yrnbsp;un bibell, am a wyddwn i, yn ei safn, ac yn cael einbsp;.amgylchynu gan adar dirifedi.. Wedi i ni eistedd i lawr,nbsp;dywedodd Mr. Pugh i gw�n siriol ar ei wyneb, �Wel,nbsp;Ismael bach, mae gynoch ch�i rwbeth eisio �i ddeydnbsp;wrtha i, rydw i�n dallt, ac y mae yn dda gen� i ga�l dwadnbsp;yma i�w glywed; ac os nad ydw i�n twyllo fy hun yn fawr,nbsp;mae rhwbeth ar ych meddwl ch�i ePs talwm.� Gosododdnbsp;Ismael ei getyn ar y pentan, a chyfarchodd Mr. Pughnbsp;mor agos ag y gallaf gofio yn y geiriau canlynol:�

�Oes, Mr. Pugh, y mae rhywbeth ar fy meddwl, a dylaswn fod wedi ei ddyweyd wrthych er�s llawer dydd,nbsp;pe ond i ysgafnhiu ychydig ar fy nghydwybod. Maenbsp;�eich caredigrwydd digyffelyb at fy ng\vraig pan yr oeddnbsp;hi�n fyw, ac ataf finnau pan oeddwn mewn profedigaeth,nbsp;ac yn enwedig at fy machgen, wedi fy ngosod o dan ynbsp;fath ddyled i chwi, nad allaf dalu y filfed ran o honinbsp;byth. Ac eto ni dderbyniais erioed gymwynas oddiarnbsp;eich Ilaw heb fod fy nghydwybod ar'dan Vrth ei derbyn;nbsp;oblegid chwi, o bawb yn y byd, yr wyf wedi ei niweidionbsp;fwyaf. Yr ydych yn synu; ac felly gellwch; ac nid allafnbsp;byth obeithio am eich maddeuant ond ar yr ystyriaeth fynbsp;mod wedi eich niweidio yn fy anwybodaeth, neu o leiafnbsp;yn fy anystyriaeth. Pe trethwn eich amynedd trwy fynednbsp;dros hanes fy mywyd, hwyrach y gwnai hyny liniarunbsp;ychydig ar fy nhrosedd yn eich golwg. Ond ni wnafnbsp;eich poeni gyda hyny heno. Fel y gwyddoch, treuliaisnbsp;y rhan fwyaf o�m hoes yn Lloegr. Fy nghymdeithion ynbsp;pryd hyny oeddynt, gan mwyaf, yn feddwon ac anffydd-wyr. O�m hieuenctyd yr oeddwn yn hoff iawn o ddar-llen; ac yn ystod fy arosiad yn Lloegr darllenais agos;nbsp;bob Ilyfr na ddylaswn ei ddarllen. Pan ballodd fy

iechyd, a phan ddychwelais yn ol i�r Dreflan, yr oeddwn heb fod mewn moddion gras er ys llawer o flynyddoedd,nbsp;ac yr oedd fy syniadau atn grefydd a chrefyddwyr yn isclnbsp;a^^chaled. Edrychwn ar grefyddwyr fel dosbarth yn caelnbsp;el wneyd i fyny o ffyliaid a humbugs, ac ar weinidogion ynbsp;gair yn enwedig fel rhagnthwyr twyllodrus, y rhai oeddyntnbsp;yn yspeilio poblach dlodion o�u harian. Golygwn eiriaunbsp;fel �cymwynasgarwch,� �cariad,� amp;c., megys geiriau gweig-ion, y rhai a ddefnyddid gan offeiriaid cyfrwys i guddionbsp;eu twyll; a chredwn mai y geiniog oedd yn llywodraethu.nbsp;pawb a phobpeth. Cadarnhawyd fi yn fy nghredo gannbsp;yraddygiadau bryntion y scoundrel di^ydwybod hwnw,nbsp;Jeremiah Jenkins. Er fy mod yn rvael lawn fy iechyd arnbsp;y pryd, ac y dylaswn feddwl am fy niwedd, yr oeddwn ynnbsp;y fath ysbryd fel yr oedd melldith i rywun neu gilydd arnbsp;fy nhafod bob awr o�r dydd.

�Un diwrnod daeth Tom Jenkins yma i ymofyn y rhent�noble fellow oedd Tom�a chydag ef yr oeddnbsp;eieh mab, Robert Pugh. Yr oedd ef yn glyfrach bach-gen hyd yn nod na Tom, oblegid, y mae yn debyg, iddonbsp;gael gwell addysg a dygiad i fyny. Yr oedd arnaf ddegnbsp;swllt o rent, ac nid oedd genyf ddim i dalu. � Rhoddoddnbsp;Robert Pugh ei law yn ei boced, a thalodd fy nyled ya.nbsp;erbyn fy ngwaethaf. Wrth weled caredigrwydd y bach-gen calonagored, yr hyn oedd yn beth newydd a dyeithr inbsp;mi, mynais innau ei anrhegu a'r aderyn goreu a feddwnnbsp;�brawd i hwnyma, syr (wrth ddyWeyd hyn cyfododdnbsp;Ismael ar ei draed, a rhedodd ei ewin ar draws wirenbsp;cawell green canary prydferth oedd yn ei ymyl), y breed'nbsp;goreu allan, Mr. Pugh. Ond nid oes, eisieu i mi ddy-weyd dim am yr aderyn�gwyddoch beth ydyw, oblegid.nbsp;y mae yn y Caitrefle heddyw, ac nid oes ei gyffelyb yn jrnbsp;chwe* Sir. Byth wedi hyn, bu eich mab a minnau ynnbsp;gyfeillion mawr, ysywaeth. Llawer hirnos auaf a dreul-iodd efe yma, gan eistedd yn y gader yr ydych chwi ynnbsp;eistedd ynddi yn awr. Nid oedd arno, fel y gwyddoch,nbsp;brinder arian a phob amser y byddwn mewn anghen, yrnbsp;oedd ei law yn agored i�m cynnorthwyo. O herwydd fy

mod wedi gw�eled a darllen llawer, yr oeddwn yn gallu ei ddifyru bob adeg gyda chwedleuon, a gwyddwn todnbsp;genyf ddylanwad mawr arno. Ofnai yn fawr i chwinbsp;ddyfod i wybod ei fod yn mynychu fy nh)gt;�, ac nid hebnbsp;teswm. Rhag i mi eich poeni yn ormodol, Mr. Pugh,nbsp;mi doraf fy ystori yn fer. Er fy nghywilydd yr wyf ynnbsp;addef i mi gymeryd trafferth i greu rhagfarn yn ei feddwlnbsp;yn erbyn crefydd a chrefyddwyr, ac o dipyn i betbnbsp;llwyddais i�w gael i goleddu yr opiniynau a goleddwn inbsp;fy hun y pryd hwnw yn gydwybodoL Er ei fod yn mynychu moddion gras yn lied gyson er mwyn eich boddhau.nbsp;chwi, ymfalch�wn a chwerthwn yn fy llawes ei fodnbsp;ar yr un pryd yn ffieiddio yr holl foddion, ac yn enwedignbsp;y pregethwyr. Nid dyna�r cwbl, syr, na�r gwaethaf�nbsp;Duw faddeuo i mi fy nrygioni! cymhellais ef i ddyfodnbsp;gyda mi i�r White Horse. Yr oedd yn anfoddlawn iawnnbsp;ar y dechre; ond wedi i mi chwerthin ymaith ei raglarnau,nbsp;fel y galwn hwynt, ildiodd. Ni chefais ddim trafferth i�wnbsp;gael yno wedi hyn. Yr oedd yn hoffi y cwmni, a�r cwmninbsp;yn ei hoffi yntau. Gwyddoch yn rhy dda, Mr. Pugh,nbsp;beth a fu�r canlyniad. Er nad ydwyf mewn modd yn ynbsp;byd am gejsio cyfiawnhau fy hun, y mae�r Nefoedd ynnbsp;gwybod na fwriedais ei wneyd yn feddwyn. Fy ymdrechnbsp;gwastadol oedd, ei ryddhau, bid si^r, oddiwrth yr hyn anbsp;ystyriwn i yn fy ffolineb y pryd hwnw yn rhagfarnaunbsp;crefydd�l, a�i arwain i edrych ar bethau oddiar safle syn-wyr cyffredin. O y fath ynfytyn oedd ei athraw ! Ondnbsp;aeth y dysgybl y tu hwnt iddo yn union ! Daliwyd ef ynnbsp;rhwyd uffernol y diafol; collodd ei gyraeriad, a gwarth--ruddodd ei dad a�i deulu. Ond beth wnaf fi yn siarad?nbsp;pe bae genyf fil o dafodau ni fedrwn fynegu banner eichnbsp;profiad ehwerw chwi eich hunan. Yr holl anghysur, yrnbsp;holl bryder a�r cyni calon yr aethoch drwyddo, yr hollnbsp;ob�ithion dysglaer a fallwyd; rhoddwch y cwbl wrth fynbsp;nrws i�yr wyf yn gyfrifol am y cyfan, a byddai raid inbsp;chwi feddu calon ddvvyfol ymron i allu madden i mi!

�Mi welaf, Mr. Pugh, fy mod yn rhwygo eich teiml-adaa Ond cyd-ddygwch a mi am fynyd. Gadewch, i mi

wneyd clean breast, byddaf ar ben yn union. Yr oedd Robert bob amser yn son am fyned i ffwrdd, ac am gaelnbsp;gweled mwy o�r byd, ac ar yr un pryd yr oedd yn hoffnbsp;iawn o�i gartref a�i deulu, yn enwedig ei chwaer, hyd ynnbsp;nod pan fyddai efe yn ei gyflwr gwaethaf. Gwn eich bodnbsp;yn cofio y noswaith yn dda pan ddywedasoch t^ho, nadnbsp;oeddych yn bwriadu yn y dyfodol agor eich drws inbsp;feddwyn. Daeth Robert Pugh yma y noswaith hono.nbsp;Wedi iddo fod yma ychydig fynydau, aeth allan; ac yn ynbsp;icyfamser gallodd fenthyca swm lied fawr o arian gannbsp;Tom Jenkins. Dychwelodd yma drachefn, ac arosoddnbsp;'hyd dri o�r gloch y bore, a mynegodd i mi ei benderfyn-iad i fyned ymaith. Ceisiais ei berswadio i newid einbsp;fcddwl; nid er mwyn ei deulu, yr wyf yn addef, ond er fynbsp;mwyn fy hun, oblegid yr oeddwn yn hoflf iawn o hono j anbsp;phwy nad oedd ? Ond ni fynai ei droi�yr oedd yn ben-derfynol o fyned i ffwrdd. Aethum i�w hebrwng bedairnbsp;milldir o ffordd�hyd at y Coed Gwylltion, a ffarweliaisnbsp;�ig ef yn nhywyllwch y bore, y pymthegfed dydd o Dach-wedd; ac nid oes genyf gywilydd dyweyd i ni ein daunbsp;dywallt dagrau; oblegid er mor annuwiol oeddym,' nidnbsp;oedd yr oil o deimladau goreu y galon ddynol eto wedinbsp;ein gadael. Camgymeriad mawr,. syr, ydyw tybied nadnbsp;ydyw y meddwyn yn teimlo, ac yn teimlo yn ddwys arnbsp;adegau. Gwelais amryw yn fy nydd, wedi iddynt sobri,nbsp;yn wylo nes oeddynt bron yn ddall wrth ystyried mornbsp;ddwfn yr oeddynt wedi syrthio i drueni a chaethiwednbsp;meddwdod. Gwn na chlywsoch chwi byth air oddiwrthnbsp;Robert Pugh, ond anfonodd amryw lythyrau ataf fi.

� Rhawg wedi iddo fyned ymaith, cymerwyd fy ngwraig yn wael, a bu raid i mi ofyn i Dr. Ellis ddyfodnbsp;ati. Erbyn hyn yr wyf yn meddwl fy mod yn gweled bysnbsp;Duw yn hyn, i fy nwyn i fy synwyrau. Mewn ym-ddyddan k mi deallodd Dr. Ellis yn fuan fy mod yn unnbsp;o^r ynfydion hyny nad ydynt ond wedi edrych ar un ochcnbsp;i fywyd, a hono yr ochr waethaf. Yn ei ddull siriol anbsp;charedig, treuliodd lawer awr yn yr hen gaban tlawd ymanbsp;i geisio fy argyhoeddi o fy ffolineb. Yr oedd yn drech

Ei Phobl a�s Phethau.

�na mi mewn dadl. Pa safle bynag a gymerwn, yr oedd yn fy nghorchfygu yn lin. Heblaw fod ganddo well tir i.nbsp;sefyll amo, yr oedd wedi darlleti mwy na ml Dechreu-odd goleuni dywynu i fy meddwl, ond yr oeddwn yn rhynbsp;ystyfnig i gydnabod hyny hyd yn nod wrthyf fy hun, anbsp;phrotestiwn mai hunan a�r geiniog oedd yn llywodraethunbsp;pawb. Yr oedd holl ymddygiadau Dr. Ellis tuag ataf finbsp;a�m gwraig yn condemnio fy athra'wiaeth, oblegid dywed-aswn wrtho ar y dechre nad allwn dalu iddo, ac am einbsp;holl lafur a�i garedigrwydd nid oedd yn dysgwyl ceiniog.nbsp;Syr, os oes dyn da ar y ddaear, Dr. Ellis ydyw hwnw �nbsp;Yr oeddwn }m barod i wneyd unrhyw beth a ofynai i minbsp;�oddigerth cydnabod fod fy opiniynau yn gyfeiliornus.nbsp;Pan ddaethoch chwi a�ch cyfaill i�m ceisio i'r Ysgol Sul,nbsp;yr oeddwn mewn sefyllfa ryfedd o ran fy meddwl. Dy-muniad fy nghalon oedd cael ffraeo k phawb oddigerthnbsp;a�r doctor, a rhoi kick i�r byd a marw. Ond yr oeddych.'nbsp;fel pe buasech wedi gwneyd i�ch gilydd i fy lladd tr^|nbsp;eich caredigrwydd. Yn ben ar y cwbl, daeth eich gwein-jnbsp;idog, Mr. Rees, yma. Pan ddeallais pwy oedd efe,!nbsp;deffr�dd fy holl ragfarnau yn erbyn pregethwyr yn y fan.,nbsp;Ond yr oedd un peth ynddo a gafodd ffafr yn fy ngolwg;nbsp;nid oedd ganddo gadach gwyn, ac yr oedd wedi ymwisgonbsp;yn union fel rhyw ddyn arall; a chefais nerth i l)fWod-raethu fy natur ddrwg, a pheidio dyweyd dim yn gasnbsp;�wrtho. Peth arall yn Mr. Rees a gafodd argraff ddanbsp;arnaf oedd nad oedd dim twang na cant grefyddol o�inbsp;gwmpas, yr hyn bethau oedd yn fy ngwneyd yn sal pannbsp;ddeuai y curate yna o�r De yma 1 ymweled a ml Yrnbsp;oedd fy ngwraig yn rhy wael i Mr. Rees allu ei gw�eled ynbsp;diwrnod hwnw, ond eisteddodd i lawr i ymddvddan a mLnbsp;O herwydd ei fod yn edrych yn lied ieuanc, meddyliaisnbsp;os oeddwn wedi cael fy ngorchfygu gan y doctor, yrnbsp;gallwn fesur cleddyfau yn lied lew a llencyn fel hwn, anbsp;themtiais ef i ddadl. Buasai yn well i mi beidio. Trin-jodd fi fel baban ; taflodd fi i�r awyr, mewn ffordd o,nbsp;feiarad, daliodd fi ig un Ilaw, gosododd fi ar wastad fynbsp;)nghefn ar lawr, a chwareuodd a fy nhrwyn, a hyny yn y

ifordd fwyaf tawel ac hamddenol a welais erioed. Yr oeddwn yn chwys dyferol gan gywilydd; a gwelais ynbsp;fynyd hono mai un peth oedd siarad yn fawr yn lighanolnbsp;ffyliaid yn y White Horse, ac mai peth hollol wahanolnbsp;oedd siarad a dynion o synwyr a dysg. Parhaodd Mr.nbsp;Rees i ddyfod yma yn gyson, nes oeddwn o�r diwedd ynnbsp;edrych ymlaen at ei ymweliadau gydag awch.

�Yr oedd fy ngwraig ymron mor ddifeddwl am ei diwedd ag oeddwn innau cyn yr argrafiiadau da a wnaednbsp;ar ei meddwl gan gynghorion yr hen greadures ddiniwednbsp;'Sian Jones. Hyd y dydd hwn, syr, nis gwn yn iawn panbsp;un ai yr hen Sian ai Mr. Rees a fu'yn fbddion yn Ilawnbsp;Duw i�w dwyn i afael k gwir grefydd; ond gwhr grefyddnbsp;a gafodd chn sicred a�r byd, fel y gwyddoch. Yn ei hollnbsp;boenau a�i givendid, yr oedd hi yn dawel a diolchgar,nbsp;Bu Dr. Ellis yn hynod o ffyddlawn; ond er ei holl lafurnbsp;a�i ofal, nid allwn gelu oddiwrthyf fy hun fod fy ngwraignbsp;yn gwaethygu bob dydd, ac yr oeddwn ymron dyrysu ynnbsp;fy synwyrau wrth adgofio fy ymddygiadau angharuaiddnbsp;tuag ati am lawer o flynyddoedd; ond ni soniai hi unnbsp;gair am danynt. Un noswaith, ychydig wythnosau cynnbsp;iddi farw, yr oeddwn yn eistedd wrth ei gwely yn einbsp;gwylio. Edrychodd arnaf yn sefydlog am rai mynydau,nbsp;a thybiwn fy mod yn gweled angeu yn ei gwyneb. � Is.,�nbsp;ebe hi, �wnei di addaw un peth i mi?� �Beth ydywnbsp;hyny?� gofynais innau. �Wnei di addaw?� ebe hi dra-chefn. 'Gwnaf, beth bynag ydyw,� atebais, oblegid yrnbsp;oedd fy nghalon bron a thorL � Wnei di fyn�d i�r capel,nbsp;a darllen y Bibl?� Nis gallasai ofyn peth mwy anhawddnbsp;genyf ei gyflawni j ond yr oeddwn wedi rhoi fy ngair, anbsp;dywedais drachefn, �Gwnaf.� �Wnei di un peth arall?�nbsp;gofynodd wed�yn. Credwn nas gallasai ofyn mwy nagnbsp;oedd wedi ei ofyn eisoes, a dywedais yn bendant, �Gwnafnbsp;unrhyw beth a ofyni.' � Dos ar dy liniau, ebe hi.nbsp;Teimlais rywbeth fel dwfr oer yn rhedeg rhwng fynbsp;nghnawd a fy nghroen, ond ufuddheais. Mewn ychydignbsp;eiriau syml, gwedd�odd yn daer drosof fi a Jim, yr hwnnbsp;oedd' ar y pryd yn cysgu yn et ddillad ar lawr y llofft

Nis gallaf ddesgrifio i chwi fy nheimladau, a phrin yr oeddwn yn credu mai myfi fy hun oeddwn wrth feddwlnbsp;fel yr oedd fy ngwraig' anllythyrenog wedi gOrchfygunbsp;balchder fy nghalon trwy ryw ddylanwad rhyfedd anbsp;dyeithr i mi.

Ond maddeuwch i mi am son cymaint am danaf fy hun, er fy mod yn ceisio bod yn gynnil. At hyn yrnbsp;oeddwn yn cyfeirio. Yr hyn a fawr ofnais a ddaeth arnafnbsp;o�r diwedd, a buasai wedi dyfod yn gynt oni buasai amnbsp;eich caredigrwydd chwi, Mr. Pugh. Un noswaith�yrnbsp;ydych eich dau yn cofio y noswaith yn dda�yr oedd ynnbsp;ystormus iawn, ac yn fwy felly ar fy mynwes i. Yr'oeddnbsp;fy ngwraig yn ymladd am ei bywyd,- a Sian Jones a Jimnbsp;a minnau yn. edrych arni heb allu gwneyd dim iddi.nbsp;Daeth y doctor yma; ac wedi fy ngalw o�r neilldu,nbsp;dywedodd wrthyf ei fod yn ofni ei bod yn marw. Wrth'nbsp;gwrs, gwyddwn hyny cystal ag yntau; ac eto aeth einbsp;eiriau fel cleddyf trwy fy ymysgaroedd. Yn y mannbsp;deallasom ei bod yn dymuno cael gweled Mr. Rees, anbsp;rhedodd Jim i�w gyrchu. Methais i ag aros yn yr ystafell.nbsp;Tra yr oeddwn yn eistedd o flaen y tan yn y fan ynanbsp;mewn synfyfyrdod, ac yn dysgwyl am Mr. Rees a Jim,nbsp;clywais rywun yn euro y drws yn ysgafn. Cyfodais inbsp;agoryd, a phwy a welwn ond eich mab Robert Pugh. Yrnbsp;oedd yn wlyb at y croen, ac yn edrych yn wael a blinedignbsp;lawn. Dywedodd wrthyf ei fod wedi bod yn fachgen_nbsp;drwg, a�i fod wedi dyoddef caledi mawr�ei fod wedi;nbsp;gweithio ei ffordd o'r America i�r wlad hon gyda�r bwriad �nbsp;o daflu ei hunan wrth eich traed, ac erfyn eich madden-ant�ei fod wedi bod with y Cartrefle, ac iddo edrychnbsp;drwy y ffenestr�ac iddo eich gweled chwi, ei fam a�i�nbsp;chwaer, a�ch cyfaill yma, a rhywun arall tebyg i bregeth-wr, a�ch bod oil yn ymddangos yn gysurus a llawen, ondnbsp;ddarfod i�w galon syrthio ynddo, ac iddo ofni myned inbsp;fewn rhag na buasech yn rhoddi derbyniad iddo.�

Hyd yn hyn yr oedd Mr. Pugh a�i ddau benelin yn gorphwys ar ei limau, ac yn cynnal ei ben rhwng einbsp;ddwylaw, ac yn edrych yn drist tua�r llawr; a phan ddy-

wedai Ismael y geiriau olaf, byth nid anghofiaf waedd wasgedig fy hen gyfaill�

�Goddefwch am fynyd, Mr. Pugh,� ebe Ismael; � dywedais wrth eieh mab am fy sefyllfa, fod fy ngwraignbsp;yn marw, a fy mod yn dysgwyl Mr. Rees yma bob mynyd,nbsp;ond, ebe fi wrtho, mae i chwi gan� croesaw i aros wrth ynbsp;tan drwy'r nos. Tra yr oeddwn yn dyweyd hyn, clywemnbsp;lais rhywrai yn nesau at y t^^; a phan agorodd Jim y drws,nbsp;adnabyddodd Robert Pugh eich llais chwi; a chan osodnbsp;ei fys ar ei safn i arwyddo nad oeddwn i son dim llithr-odd i�r ystafell gefn yma, gan gau y drws ar ei ol. Wedinbsp;i chwi eich pedwar fyned i�r llofft, daeth yntau yn ol, anbsp;mynodd fyned ymaith; ac wrth fyned dyma oedd ei eiriau,nbsp;y rhai a ddywedodd mewn brys mawr, � Ismael, peidiwchnbsp;a d3rweyd wrth fy nhad. �Rwyf yn gwel�d na fedraf godinbsp;courage i fyn�d adre; os clywch fy mod wedi marw, dywed-wch wrthynt fy mod wedi eu gweled oil�ffarwel amnbsp;byth!� a gwasgodd fy Haw yn dj^n, a chyn i mi sylwedd-oli ei eiriau, clywn ef yn cerdded yn gyflym yn y tywyll-wch i fyny�r buarth. I ba le yr aeth y noswaith hono nisnbsp;gwn, ac ni chefais lythyr mwy oddiwrtho.�

Peidiodd Ismael a llefaru, ac edrychai ef a minnau ar Mr. Pugh, yr hwn a barhai yn yr un sefyllfa, ond ei fodnbsp;yn siglo fel cryd o�r naill ochr i�r Hall, ac yn ymddangosnbsp;yn y dirdyniadau mwyaf. Ar ol mynyd o ddystawrwydd,nbsp;cqdodd yr hen foneddwf anwyl ei ben. Ymddangosai einbsp;wyneb i mi yn hynach o flynyddau nag ydoedd awr yn ol.nbsp;Edrychodd yn galed ar Ismael, ac anhawdd oedd dyweydnbsp;pa un ai gofid ai cerydd oedd amlycaf yn ei v/ynebpryd,nbsp;tra y dywedai gydag anhawsder mawr,

�Ismael, ddaru mi ddim haeddu hyn oddiar eich Haw. Pam na fasech ch�i yn d�eyd wrtha i fod fy machgen ynnbsp;eich t^ y noswaith hono?�

� Mr. Pugh,� ebe Ismael, � gwyddwn ei fod wedi bod yn afradlawn iawn, ac wedi diystyru eich hoH gynghorion,nbsp;ac yr oeddwn yn ofni na fuasech yn maddeu iddo, ac nanbsp;fuasai dyweyd wrthych yn ateb un dyben.�

2ir

� pe base� i ddrygioni o yn ganmil mwy, baswn yn madde iddo o waelod Cy nghalon !�

Neidiodd Ismael ar ei draed y fynyd hono, a chan gydio yn mraich Mr. Pugh, dywedodd, � Dowch gydanbsp;mi, syr,� ac arweiniodd ni i�r lloffL Y gwrthddrych cyn-taf a welsom ar ben y grisiau oedd Gelert, yr hwn oeddnbsp;yn ysgwyd ei gynffon ac yn edrych yn Hawn concern. Ynbsp;nesaf oedd Dr. Ellis, yr hwn a ddaethai i gyfarfod Mr.

Pugh ac a gydiodd yn ei fraich. Yn sefyll wrth ochr y gwely, gyda�i chefn atom, yr oedd Sian Jones, ac ar ynbsp;pryd yn derbyn llestr o law�^wel o law Robert Pugh, yrnbsp;hwn oedd yh eistedd yn y gwely. Yr oedd ei wedd ynnbsp;wehv a churiedig; ond pan welodd efe ei dad, rhuthroddnbsp;hyny o waed oedd ganddo i�w ruddiau, gan gilio yn olnbsp;drachefn a�u gadael yn fwy gwelw nag o�r blaen. Ed-rychodd y ddau ar eu gilydd mewn dystawrwydd. Can-fyddwn fod Mr. Pugh yn gwneyd ymdrech galed i edrychnbsp;yn stern i wyneb cywilyddgar ei fab, yr hwn a ofynodd ynnbsp;wylaidd, ��Nhad, ga i dd�od adre i farw ?quot; Dirgrynai _ tnbsp;pob gien yn ngwyneb yr hen i^r, ond nid atebodd efe yrji��^nbsp;un gain �Mr. Pugh bach,� ebe Sian Jones, �cofiwch inbsp;am ddammeg ein Gwaredwr bendigediga gadawodd yrnbsp;hen wreigan yr ystafell. Nid cynt y dywedodd hi hynnbsp;nag y nesaodd Mr. Pugh at ei fab, a chan ymaflyd yn einbsp;law estynedig, syrthiodd ar ei fynwes, ac wylodd yn hi4linbsp;ond ni lithrodd un sill dros ei wefusau. Clywem rywunnbsp;yn dyfod i fyny y grisiau, a gwnaeth Noah ei ymddan-gosiad a dywedodd, � Mae pob peth yn barod.� � A oesnbsp;berygl ei symud ? � gofynai Ismael i�r doctor. � Dim onbsp;gwbl,� oedd yr ateb. Cymerodd Noah Mr. Pugh ymaith.

Yr oedd y bachgen afradlawn mor wanaidd, neu ynte yr oedd cyfarfod ei dad wedi effeithio arno mor fawr fel nadnbsp;allai wisgo am dano, a bu raid i�r Doctor Ellis a minnaunbsp;ei helpio. Wrth i ni adael y t^, dywedodd Robert Pughnbsp;rywbeth yn ddystaw yn nghlust Ismael, ac ysgydwodd ynbsp;ddau ddwylaw yn garedig.

jnyned i orphwys er ys meityn, gallasai y tngolion glywed Kobert Pugh yn pesychu yn drwm fel yr oedd efe ynnbsp;gwegian yn mraich Dr. Ellis a tnmnau wrth fyned i fynynbsp;y buarth. Pan gyrhaeddasom yr heol, yr oedd y cerbydnbsp;yno yn ein baros, ac ymhen ychydig fynydau yr oeddymnbsp;ein tri yn y Cartrefle. Er fod yr olygfa yno y noswaithnbsp;hono yn fyw ar fy meddwl, ni cheisiaf ei desgrifio.

Ychydig a soniwyd am Robert Pugh yn yr hanes hwn, ac nid ydwyf yn dewis cyflenwi y darllenydd �. mwy onbsp;wybodaeth yn ei gylch nag sydd wir anghenrheidiol inbsp;�wneyd yr hanes yn rhywbeth tebyg i gyflawn. Cawsai yrnbsp;addysg a�r dygiad i fyny goreu, ac yr oedd yn fachgennbsp;talentog a charedig, ond llithiwyd ef gan gyfaredd y ddiodnbsp;feddwol. Gwnaeth ei deulu a�i gyfeillion bob ymdrechnbsp;i�w ddiwygio, ond bu y cwbl yn ofer. Am amser cyn iddonbsp;fyned oddicartref, be�ai rhai Mr. Pugh ahi ei oddef cyhyd,nbsp;gan ddadgan yn gryf y buasent hwy wedi ei droi dros ynbsp;drws er ys llawer dydd. Ragrithwyr! leied a wyddechnbsp;chwi fel yr oedd Mr, Pugh yn ei garu ! Pan ddywedoddnbsp;efe wrtho nad oedd yn bwriadu yn y dyfodol agor einbsp;ddrws i feddwyn, ni ddychymygodd am fynyd' roddi ynbsp;bygythiad mewn grym; a bu yn edifar ganddo ganwaithnbsp;adael i�r geiriau syrthio dros ei wefusau. Ac eithrio Ismael, ni wyddai neb ddim o han�s Robert Pugh tra y bunbsp;oddicartref, hyd nes y cafwyd yr adroddiad o�i enau ef einbsp;hun y noson y cymerwyd ef i�r Cartrefle. Mae rhai blyn-yddau er hyny; ondgwelaf fy hunan yn ystafell wely oreunbsp;y Cartrefle, Yn eistedd mewn cader esmwyth y mae Mrnbsp;Pugh, ac yn chwerthin ac yn wylo bob yn ail. Weithiaunbsp;y mae yn chwerthin 11e dylai wylo, ac yn wylo 11e dylainbsp;chwerthin. Wrth edrych ar wyneb Noah, gwyddwn einbsp;fod ef fel fy hunan yn ofni fod yr hen ^Vr yn dechreunbsp;dyrysu, ac fod y cyfarfyddiad yn ormod iddo. ifn eistedd yn ei wely y mae yr afradlawn, ac yn cael ei gynnalnbsp;gan amryw glustogau. Er ei fod yn wan ac yn pesychu ynnbsp;dost, y mae yn mynu cael siarad, a dadgan ei edifeirwch.nbsp;Wrth ei ochr y mae ei fam a�i chwaer yn llawn pryder, acnbsp;yn dyfeisio, gyda chynnorthwy Dr. Ellis, pa gordial a

roddir iddo nesaf. Yn un gongl o�r ystafell y mae Jim, ac yn sychu ei lygaid yn llawes ei gob, er nas gv^yr yn iawnnbsp;am ba beth y mae yn wylo, os nad ara ei fod yn g^velednbsp;ei feistr yn gwneyd felly. Mae drws yr ystafell yn lied'nbsp;agored er mwyn cael digon o awyr bur. Mae Susan ynnbsp;yspjo gyda chil y drws, ac yn rhwbio ei ilygaid �.�i ffedog,nbsp;gan gymeryd arni golli dagrau�ond cymeryd arni y mae;nbsp;oblegid ni bu erioed yn dda ganddi ara Robert Pugh, onbsp;herwydd y byddai bob amser yn ei � phlagio.quot; Mae Mrslnbsp;Pugh yn gorchymyn Susan a Jim i�w gwelyau, ac er ynnbsp;anfoddlawn y maent yn gorfod myned.. Crefa Miss Pughnbsp;ar ei brawd i geisio bod yn Ilonydd a gorphwyso; crefanbsp;ynjau am gael dyweyder ystori, �rhag ofn,quot; meddai, �na-byddaf byth eto yn ddigpn cryfi�w hadrodd.� Mae Dr.nbsp;Ellis yn r�ioi caniatad i,ddo ddyweyd ei hanes, gan aw-*nbsp;grymu y bydd yn fwy ta-wel ar ol cael dyweyd yr hyn'nbsp;sydd ar ei feddwl. Mae ei ystori yn faith�yn rhy faith iinbsp;mi roddi crynodeb o honi yn y bennod hon.

PE buasai rhywun eisieu engraifft ddifrifol o ganlyniad-au dinystriol anghymeroldeb, gallasai ei chael yn �Robert Pugh y noson y cymerwyd ef i�r Cartrefle gan Dr.nbsp;Ellis a mmnau. Ond y mae yn ofnus fod yr engreifftiaunbsp;yn rhy aml, a bod ein Ilygaid wedi cynnefino gormod �.nbsp;hwynt iddynt gynnyrchu yr effaith a d^lent ar e!n calon-au. Y noson hono nis gallaswn beidio edrych yn ol rywnbsp;chwe� blynedd. Gwelwn o flaen fy meddwl lencyn iraidd'nbsp;hoew, ugain oe^, o�r enw Robert Pugh. Yr oedd hwn-wnbsp;yn foneddigaidd ei olwg, yn addurn i�w deulu, ac yn ffafr-yn gan bawb. A cedd yn edifar gan ei dad ei fod wedi

gwario cannoedd o bunnoedd ar ei addysg? Nac oedd, oblegid gwelai ddyfodol dysglaer iddo; a phan elai ynbsp;bachgen i�r swyddfa erbyn naw yn y bore, edrycbai einbsp;dad drwy y ffenestr ar ei ol gydag edmygedd. Ond panbsp;beth a welwn o flaen fy llygaid y noson hon yp y Cartrefle ?nbsp;Llencyn chwech ar hugain oed, ond yn edrych yn Hawnnbsp;ddeugain, ei fochau wedi pantio nes yr oeddwn yn ofninbsp;eu bod yn cySwrdd a�u gilydd yn ei safn, ei wefusau ynnbsp;lei^ion a gwahanedig, ei lygaid yn annaturiol o ddysglaernbsp;a gwyllt, ei anadl yn fyr�ei frest fel pe buasai yn pwysonbsp;ar asgwm ei gefn, ac yn peri iddo besychu yn barhaus anbsp;jhogri yn feunyddiol�ei aelodau heb brin allu gwneydnbsp;eu h�l yn y gwely, a�i ddwylaw yn feinion, masw, a Uaith.nbsp;Yr oedd hyny o lais oedd ganddo yn gras a sych. Ed-rychai o�i gwmpas yn aflonydd, ac at y drws yn fynych,nbsp;fel pe buasai yn ofni gweled rhyw saer calongaled yn dy-^nbsp;fod dg arch iddo cyn ei farw ! 0�r braidd y gallwn goelionbsp;mai yr un un oedd y ddau Robert Pugh hyn. Pan ynnbsp;ugain oed, yr oedd yn iach a chryf, a�i chwerthiniad calon-og yn llenwi y Cartrefle, ac yn drydanol yn ei effeithiaunbsp;ar galonau ei rieni a�i chwaer. Efe ydoedd eu llawenyddnbsp;a�u gogoniant. Ond yn awr yr oedd ei wyneb wedi einbsp;prdoi a chywilydd; ac er ei fod yn cael croesaw a�r car-tedigrwydd mwyaf didwyll, bradychai ei wedd anesmwyth-jder poenus ac euogrwydd oedd yn bwyta ei galon. Ninbsp;clieisiai gelu dim ar ei afradlonedd, eithr yn hytrach dan-gosai awydd cryf am ddadguddio y cwbl.

O herwydd ei fod yn wanaidd iawn, cymerodd iddo hir amser i adrodd ei ystori. Gwyr y darllenydd eisoes fel ynbsp;darfu i Robert Pugh fenthyca arian gan Tom Jenkins i�wnbsp;gario drosodd i�r Gorllewia Cychwynodd oddicartref,nbsp;meddai, gyda phenderfyniad cadarn i droi dalen newydd.nbsp;Pan gyrhaeddodd i�r America, meddyliodd y mynai gaelnbsp;gweled ychydig ar y wlad cyn ymaflyd mewn unrhyw or-chwyl. C3'n iddp ychwanegu nemawr at ei wybodaethnbsp;ddaearyddol, gorchfygwyd ef gan ei hen chwant. Afrad-lonodd mewn byr amser yr ychydig arian oedd ganddo,nbsp;gyda�r hwn orchwyl y cafodd gymdeithion cynnwynasgar

Ei Fkoil a�i PhetHatii

i�w gynnqithwyo. Wedi gwario y swJlt olaf, gadawodd ei holl gymdeithion ef i fwjmhiu hyny o gysur a allai ei gaelnbsp;wrth synfyfyrio ar ei bwrs gwag. Meddyliodd ei fod, o�rnbsp;diwedd, wedi gweled ei ffolineb, a thrachefn gwnaethnbsp;benderfyniad i ddiwygio, W�di dyoddef newyn a chaledinbsp;mawr, llwyddodd i gael 11e i ennill' bywioliaeth gysurus.nbsp;Yn fuan cafodd godiad i sefyllfa a�i galluogai i roddi ariannbsp;o'r neilldu. Yr oedd ei ragolygon erbyn hyn yn ddys-glaer, a gofidiai yn fynych na fuasai ei rieni a�i chwaer ynnbsp;gwybod fel yr oedd yn dyfod ymlaen yn y byd; ond nidnbsp;oedd ganddo ddigon o yraddiried ynddo ei hun i�w hys-bysu o hyny. � Rhyfedd,� meddai, � er fod Mor y Wer-ydd rhyngom, pan fyddwn yn fachgen drwg credwn bobnbsp;amser eich bod yn gwybod y cwbl atn danaf, a�ch bodnbsp;weithiau yn edrych arnaf gyda.dirmyg, bryd arall gydanbsp;thosturi; ond pan yr oeddwn yn dyfod ymlaen ynnbsp;dda, ac yn byw yn lied agos i fy 11e, meddyliwn nanbsp;wyddech ddim am danaf.� Byr fu parhad ei Iwyddiant.nbsp;Yr oedd wedi rhoi o�r neilldu ymron ddigon o arian i dalunbsp;yn ol yr hyn a fenthyciodd gan Tom Jenkins, prydnbsp;yx ymosododd yr hen demtasiwn arno gyda mwy onbsp;nerth nag erioed. Ymollyngodd yntau iddi gyda�r fathnbsp;awch, fel pe buasai yn ceisio gwneyd i fyny i'r diafolnbsp;am yr holl amser yr oedd wedi bod yn sobr. Yfodd ynnbsp;ddid�r, a phan oedd yn estyn y geiniog'olaf i�r tafarnwr,nbsp;yx oedd ymron wedi dyrysu yn ei synwyrau; a chredaipenbsp;buasai yn ei feddiant bumswllt yn rhagor, y buasai ei reswmnbsp;wedi ei adael am byth. Wrth gwrs collodd ymddiried einbsp;feistr, ac yn ddilynol ei Ie.

Wedi hyn bu raid iddo fyned trwygwrs o galedimawr; a dechreuodd feddwl fod bai yn bod yn rhywle ar y wlad,nbsp;ac nad oedd yn bosibl iddo fyw yn sobr .yn yr America.nbsp;Credai pe cawsai unwaith fyned adref y gallasai ddechreunbsp;bywyd o�r newydd. Hyd yn hyn yr oedd yn iach a chryf.nbsp;Ymhen yrhawg, daeth yn ddamweiniol i gydnabyddiaethnbsp;a chapten llong, yr hwn wedi iddoglywed ei ystori, a roesnbsp;gynnygiad iddo i weithio ei fordaith gartref. Derbynioddnbsp;y cynnygiad yn llawen. Tra bu ar fwrdd y llong, gweith-

iodd mor egn�ol a chalonog nes ennill ffafr y capten, yr hwn, pan gyrhaeddasant Loegr, a ddywedodd wrtho,nbsp;� Pugh, os na chewch groesaw gartref, deuwch yn olataf fi,nbsp;a gwnaf longwr o honoch,� a rhoddodd ychydig arian iddo.nbsp;Ni ddysgwyliodd Robert Pugh y buasai yn gweled wynebnbsp;y capten byth ond hyny. Fel yr oedd yn nesau i�r Dreflan, daeth mil o adgofion i�w feddwl. Meddyliai am yrnbsp;amser pan oedd yn wych ei wisg, ac yn barchus a char-iadus gan bawb. Mor wahanol yr oedd yn dychwelydnbsp;j�w gartref r Yr oedd yn dda ganddo fod y noswaith ynnbsp;dywyll a dryghinog, ac nad oedd berygl i neb ei adnabod.nbsp;� Pan oeddwn ymhell oddicartref,� adroddai, � tybiwnnbsp;mai gwaith hawdd a fuasai i mi syrthio wrth eich traednbsp;ac erfyn eich maddeuant; ond pan ddaethum at y Cartreflenbsp;y noson hono, diflanodd fy holl nerth, ac nis gallaswn amnbsp;yr holl fyd roddi cnoc ar y drws, ac ymddangos ger eichnbsp;bron yn y cyflwr yr oeddwn ymido. Wedi i mi edrychnbsp;drwy y ffenestr, a�ch gweled oil yn hapus a llawen, medd-yliais mai creulondeb ynof a fuasai eich gwneyd yn anhap-us; a phenderfynais fyned yn ol wedi i mi yn gyntaf gaelnbsp;gweled Ismael.� Mae y darllenydd o bosibl yn cofio bethnbsp;a ddygwyddodd y noswaith hono yn Muarth Jenkins.nbsp;Wedi i Robert Pugh ymadael �.g Ismael, trodd ei wynebnbsp;i�r cyfeiriad yr oedd ei gefn ato awr yn ol. Ar y ffordd ninbsp;welodd neb a adwaenai o bobl y Dreflan oddigerth Foxnbsp;yr heddgeidwad, yr hwn oedd ar y pryd yn cellwa�r ynnbsp;nrws rhyw dafarnd^. Pan yn troi ei gefn unwaith ynnbsp;rhagor ar ei gartref, penderfynodd na dychwelai byth ynnbsp;ol nes ennill sefyllfa a�i galluogai i wneyd hyny heb orfodnbsp;plygu ei ben o flaen ei deulu. Yr oedd yn ieuanc a chryf,nbsp;a chyda chynnorthwy ei gyfaill y capten nid oedd ynnbsp;gweled dim anhawsder iddo allu gwneyd hyny yn fuan.nbsp;� Dyn a�m helpio,� meddai, � yr oeddwn yn gallu gwneydnbsp;penderfyniadan da gystal ag undyn, a�u tori yn hwylusachnbsp;na neb a welais erioed. Yr oedd mono yn waith caletachnbsp;nag a ddychymygais ei fod, ac yr oeddwn wedi llwyr flinonbsp;arno erbyn i mi gyrhaedd yr America. iVedi i mi gael rhoinbsp;fy nhroed ar dir sych, cefnais ar y capten caredig, ac ni

welais mo hono mwy. Syrthiais yn fuan i fy hen �fyrdd,� weithiau yn gweithio ac weithiau yn meddwi, a phobnbsp;amser yn yslotian gyda�r ddiod hyd y daliai yr arian. Bum�nbsp;yn y cyflwr hwn yn hir; a hwn ydyw y cyfnod duaf anbsp;mwyaf truenus 3�n fy hanes. Laweroedd o weithiau cefaisnbsp;fy hun ganol nos yn gorwedd mewn conglau a chwterydd,nbsp;ac yn cael fy nghicio yn fy ystlysau gan yr heddgeidwadnbsp;pan yn ceisio fy neffro. Ond goddefwch i mi ddyweydnbsp;hyn : yn fy holl ddrygioni ni hum yn euog o un pechodnbsp;rhyfygus arall ond nieddwdod, ac y mae hyny yn ormodnbsp;o lawer. Edrychid arnaf yn y dref 11e yr oeddwn fel unnbsp;hollol anobeithiol, a gwyddwn innau hyny yn burion.

Pan yn gweithio, gwnawn hyny, nid er mwyn cael ym- . borth, ond i gael diod. Gwirod oedd yn fy meddwi yn^,~;nbsp;nghwsg ac yn effro. Yr oe33^di myned yn glefyd ajrnaf;nbsp;yr oeddwn yn llosgi am dano. Pan fethwn yn glir ei gael,nbsp;byddai rhyw euogrwydd a phruddglwyf llethol yn dyfodnbsp;drosof nad allaf ei ddesgrifio. Yr oeddwn yn dlawd a IIwmnbsp;ond ni ofalwn am hyny. 0�r diwedd ciliodd fy iechyd,nbsp;jT hyn ar y dechreu a barodd i mi ddychrynu j ond deunbsp;ais i gynnefino a hyny yn fuan; ac os yr un, yr oeddwn ynnbsp;fwy awyddus am wirod na phan oeddwn yn iach. Ynnbsp;raddol aethum yn rhy wan i allu gweithio, a bu raid i mLnbsp;droi i gardota. Do, bum yn cardota am wythnosau.

Un bore yr oeddwn newydd dderbyn cardod, ac yn ol fy arfer wedi ei gwario am wydriad, pryd y teimlais fath onbsp;lesmair yn dyfod drosof, ac y syrthiais ar yr heoL

� Mae blanc yn fy hanes ar ol hyn, ac nid blanc ych-waith, oblegid dyma y cyfnod hapusaf ar fy mywyd tra fum oddicartref. Meddyliwn fy mod yn y Dreflan.nbsp;Gwelwn fy hun yn chware yn hapus gyda Tom Jenkinsnbsp;ac eraill o gwmpas y Cartrefle. Ar un adeg gwelwn fynbsp;hun am yspaid maith yn gorwedd yn fy ngwely gartref, anbsp;Kit yn gweini arnaf yn barhius; ac yr oeddwn yn methunbsp;deall paham y gwnai hi hyny, a minnau yn teimlo ynnbsp;berffaith iach a hapus. Bryd arall, byddwn yn yr ysgol,nbsp;neu ar gefn y ferlen yn difyru fy hun, ac yn gwneydtnbsp;campau, ac yn llawn iechyd ac ysbryd. Yr unig beth.

a�m blinai oedd fy mod yn clywed llafs Jeremiah Jenkins yn fy nilyn i bob man. C^n gynted ag y dechreuai Tom a minnau chware, clywem ei dad yn gwaeddi ynnbsp;chwerw arno. Ond nid oedd Tom na minnau yn gofalunbsp;dim am dano, ac yr oeddem yn hollol ddedwydd. 0ndnbsp;och 'fi! breuddwyd oedd. Deffroais un diwrnod, anbsp;gwelwn fy hun mewn 11e quot;ac yn nghanol pobl ddyeithr.nbsp;Yr oeddwn yn yr hospital, ac wedi bod yno, fel y dywed-ai y nurse wrthyf, er ys naw niwrnod. Meddyliais einbsp;bod yn y pen arnaf; a rhwng argyhoeddiadau cydwybodnbsp;euog a llesgedd mawr, yr oedd fy nghyflwr yn hollolnbsp;druenus. Nis gallaf byth adrodd yr hyn a aeth drwynbsp;fy meddwl tra bum yno yn gorwedd yn fy ngwendid.nbsp;Ymddygai y doctor a�r nurse yn garedig iawn ataf, acnbsp;o dipyn i beth dechreuais gryftau. Nid oedd ond unnbsp;claf arall yn y ward lie yr oeddwn i, ac yr oedd hwnwnbsp;,yn cwyno yn barhaus; a thybiwn ar adegau oddiwrth einbsp;iswn ei lod yn rhegu ac yn melldithio. �Poor old man,nbsp;;he won�t live long,quot; ebe y nurse wrthyf un diwrnod.nbsp;Teimlwn yn ddiolchgar wrth feddwl fy mod i, oedd ynnbsp;bechadur mor fawr, yn gwella bob dydd; ac yr oeddwnnbsp;yn awyddus iawn am gael cyfodi a gadael fy ngwely, ondnbsp;ni chaniatai y meddyg i mi wneyd hyny.

�Un noswaith methwn a chysgu, gan fel yr oedd fy nghydymaith yn y pen arall i�r ward yn gruddfan. Yrnbsp;oedd ei lamp yn oleu, ac ofnwn y gallai fod y creadurnbsp;truan yn marw. Penderfynais gyfodi a myned ato. Yrnbsp;oedd yn orchwyl caled, ond trwy fawr drafferth aethumnbsp;at ei wely. Gorweddai a�i wyneb oddiwrthyf. Pannbsp;glywodd fi yn nesau, trodd i edrych arnaf. Pan welais

chwi?� ebe fe, yn groes ei dymher �Robert Pugh, o�r Cartrefle, Mr. Jenkins,� atebais. Edrychodd arnaf ynnbsp;syn, a dechreuodd grynu nes oedd y gwely yn ysgwydnbsp;odditano. �Bob,quot; ebe efe yn y man, �wyt.ti yn gwybodnbsp;fy hanes?� �Yr wyf yn gwybod eich hanes, Mr. Jenkins, yn y Dreflan,� ebe fi, �ond ni wyddwn eich bodnbsp;yn y_wlad hon.� Yr oedd Ismael wedi anfon ei hanes.

Ei Phobl di Fhethau,

i mi �Wel,� ebe efe, �dydi o ddim ods; mae�r game yn y pen; ond paid a son wrth y bobl yma.� Cedwaisnbsp;ei banes oddiwrth bawb. Parh�ais i wella; ond bu ynbsp;doctor yn ddigon gonest i ddyweyd wrthyf na byddwnnbsp;byth yn iach, ac mai goreu po gyntaf yr awn adref.nbsp;Hawdd iajwn oedd iddo ef son am i mi fyned gartref, anbsp;minnau heb un geiniog ar fy helw. Meddyliais nadnbsp;loedd geriyf fi, yn anad neb, le i fod yn ddig wrtbnbsp;'Jeremiah Jenkins am ei ddiygioni, a gwnaethum fynbsp;ngoreu iddo mewn ffordd o weini arno. Gwyddai,nbsp;idruan, ei fod yn marw yn gyflymj ac ni welais ac ninbsp;chlywais am neb mewn cyflwr mor ofnadwy. Yr oeddnbsp;yn hollol anedifeiriol, ac yn cynddeiriogi wrth feddwl fodnbsp;yn rhaid iddo farw. Ar adegau metbwn ag aros wrthnbsp;ei ochr; ac eto pan adawn i ef gwaeddai yn ddidbr amnbsp;danaf. Eisteddwn wrth ochr ei wely y noswaith cynnbsp;iddo farw. Teimlwn fy ngwallt yn sefyll ar fy mhennbsp;HTth ei glywed yn siarad am y drychiolaethau a ymrith-ient o flaen ei lygaid. Yn y man trodd ataf yn sydyn,nbsp;a dywedodd, �Bob, f�aset ti�n leicio cael myn�d adref?�nbsp;� Yn fy nghalon,� ebe fi. � Estyn y papyr llwyd sydd tannbsp;y matras,� ebe fe. Wedi chwilio tipyn, deuais o hydnbsp;iddo. � Agor o,� ebe fe. Agorais ef, ac ynddo yr oeddnbsp;pwrs Hawn. �Daloi fyny,�gwaeddai Jenkins. Deliaisnbsp;ef o flaen ei lygaid. � Edrych arno,� ebe efe yn gyffirous;

� dyna fy ninystr, fy melldith, fy namnedigaeth! Aur oedd fy nuw, aur oedd fy mhobpeth ar hyd fy oes.nbsp;Gwerthais fy nghorff a fy enaid, gorthrymais y tlawd, ynbsp;weddw, a�r amddifad, er ei fwyn. Cymerais gochl cref-inbsp;ydd i gario allan fy nghynlluniau melldigedig f ac yn ynbsp;diwedd methais yn fy amcan! Casawyd fi gan fynbsp;ngwraig, fy machgen, a fy nghymydogion; a beth penbsp;buaset yn gwybod y cwbl am danaf? �e, y cwbl! Wedinbsp;dyfod drosodd i�r wlad hon, ceisiais wneyd ffortun wrthnbsp;gamMo, ond methais; mae�r game drosodd! 'Rwyf ynnbsp;taflu fy nghardiau i lawr�nid oes genyf un trtmjgt; yn fynbsp;Haw, na gobaith am gael double, os gwyddost beth ydywnbsp;byny. Mae angeu yn well chwareuwr na fi; mae yn fy

nhagu y fynyd yma!� Wrth ei glywed yn siarad mor ddychrynllyd, gollyngais y pwrs o fy Ilaw yn frawychus.nbsp;�Fffrl,� ebe fe yn ddigofus, �rho fo yn dy boced.�nbsp;Gwrthodais wneyd hyny am amser; ond wrth ei welednbsp;yn cynhyrfu ac yn gwylltio, cyfodais y pwrs drachefn.nbsp;' �Dydi o dda i ddim i mi,� meddai �, � ac heblaw hyny,nbsp;yr wyf wedi twyllo dy dad am fwy na�i werth. Maenbsp;ynddo fwy nag a dal am dy gario adref, a gelli roddi ynbsp;gweddill i Tom os dewisi.� Rhaid i mi addef fod ynbsp;gobaith am gael myned adref wedi fy ngorchfygu, anbsp;ihoddais y pwrs yn fy mhoced. Y fynyd y gwneis hyn,nbsp;ymdawelodd J^emiah, a syrthiodd i ystad o anymwy-byddiaeth. Drannoeth bu farw yn y pangfeydd a�r dy-chrynfeydd mwyaf arswydus. Ar ol claddu Jenkins, agor-ais y pwrs, a chefais ynddo werth banner cant o bun-noedd. Arswydwn ddechre defnyddio yr arian, rhag ofnnbsp;y buaswn yn S5Tthio i fy hen ffyrdd drygionus; a channbsp;gynted ag y teimlais fy hun yn ddigon cryf, cymeraisnbsp;long am Loegr. Yr wyf yn teimlo yn rhy flinedig heno inbsp;adrodd ychwaneg o fy hanes. Mae Mr. Rees, yr hwnnbsp;sydd wedi bod yn hynod garedig ataf heddyw, yn gwy-bod fy hanes neithiwr , fel y daethum at y Cartreflenbsp;ganol nos, ac fel y darfu i mi ddychrynu Kit a�r hogynnbsp;�fel yr aethura wedi hyny i d^� Ismael, ac yn y blaen.nbsp;Gwna Mr. Rees adrodd y gweddill i chwi.�

Yn union deg syrthiodd Robert Pugh i gysgu, aethum innau gartref, gan adael Noah yn y Cartrefle.

BU Robert Pugh yn dihoeni am wythnosau. Ar adegau tybid ei fod yn gwelliu, ond buan ynbsp;syrthiai yn ol drachefn. Yn ystod yr wythnosau blinion

hyn, yr oedd un nas gadawodd ef ddydd na nos, oddi-gerth am ychydig oriau. Byddai hi yn wastad wrth ei ochr yn ceisio lliniaru ei boenau a chadw ei ysbiyd inbsp;fyny. Tra yr oedd ei chalon fel plwm yn ei mynwes,nbsp;cadwai wyneb siriol a llawen. Synai pawb sut yr oeddnbsp;hi yn gallu dal allan cyhyd, a mynych y dywedai Robertnbsp;Pugh, � O Kit, nid oes dy fath yn y byd.� Treulioddnbsp;Noah lawer o amser gydag ef, ac nid yn ofer; oblegidnbsp;y mae yn credu hyd y dydd hwn ei fod wedi cael ynbsp;fraint o arwain ei feddwl i ymddiried yn Nhad yr hollnbsp;afradloniaid. Chwith oedd gweled Mr. Pugh yn edrychnbsp;mor brudd a phryderus. Hwyr a bore a chanol dyddnbsp;byddai y fam wrth ochr ei bachgen yn dehongli einbsp;ddymuniadau, y rhai na fedrai ef roddi mynegiad idd-ynt. Ond er yr holl weini a�r gwylio, ac er holl ym-drechion diflino Dr. Ellis, yn hollol sydyn un diwrnodnbsp;ehedodd ysbryd y bachgen ieuanc ymaith tra nad oeddnbsp;ond ei chwaer gydag ef yn yr ystafell, Nid oedd ynbsp;dygwyddiad pnd yr hyn oeddid yn ei ddysgwyl er ysnbsp;dyddiau; ac eto pan ddaeth, nid oedd ei chwerwdernbsp;ronyn llai. Daliodd Mrs. Pugh y brofedigaeth gydaTnbsp;tawelwch a�r ymostyngiad prydferth hwnw sydd yn nod-weddu pobl o gynneddfau cryfion ac o argyhoeddiadau.nbsp;dwfn. Effeithiodd yr amgylchiad yn wahanol ar naturnbsp;unplyg ac impulsive Mr. Pugh. Crymodd ei gefn anbsp;suddodd ei ysbryd o dan y ddyrnod. Pan adgofiwyfnbsp;mor ieuanc a thyner oedd Miss Pugh, ac mor angerddolnbsp;y carai hi ei brawd, nid rhyfedd genyf, erbyn hyn, einbsp;bod wedi cymeryd ei farwolaeth m�or fawr at ei chalon.nbsp;Y rhawg ar ol hyn, sylwai wrth Noah a minnau, � Wrthnbsp;fy ngweled mor drist, chydymdeimlai Jim ^ fi yn fawr,nbsp;ac aeth dros yr un ymresymiad yn gymhwys ag a ddefn-yddiais i gydag ef pan fu farw ei fam. Cofiai bobnbsp;gair o hono. Ond mor rhyfedd! er fy mod yn teimlonbsp;yn ddwys drOs Jim pan oedd yn y brofedigaeth, ninbsp;ddeallais ei ofid a�i hiraeth nes i mi ddyfod i�r un amgylchiad fy hun.�

Amser, fel y mae o drugaredd yn arferol a gwneyd, liniaru cryn lawer os nad llwyr iachau y clwyf a achos-wyd gan farwolaeth Robert Pugh. Gwelwyd Mr. Pughnbsp;unwaith )ra rhagor yn siriol a llawen; ond sereh hyny yrnbsp;oedd rhywbeth yn od ynddo. Dywedai Dr Ellis fod yrnbsp;hen foneddwr wedi cael slight stroke. Pan elai allan inbsp;roddi tro, gwaghai Mrs. Pugh ei logellau, onid� byddainbsp;wedi cyfranu hyny o arian a fyddai ar ei berson cynnbsp;iddo ddychwelyd. Gadawsai Susan y Cartrefle er ysnbsp;atnser, gyda�r amcan clodwiw o edrych ar ol ty, amgylch-iadau, a chysur gi^r gweddw o grydd, yr hwn na fynai einbsp;wrthod. Nid oedd Jim ychwaith yno mwyach; oblegidnbsp;yr oedd ei noddwr caredig wedi sierhau sefyllfa dda iddonbsp;gyda masnachwr parchus mewn tref gyfagos, ymha le yrnbsp;oedd yn dyfod ymlaen yn rhagorol.

Un bore, tra yr oedd Ismael Price yn ol ei arfer yn sefyll yn nrws ei d^ yn mwynhau ei getyn, tynwyd einbsp;sylw gan ddwy iar Sian Jones. Yr oedd yr iar ddu ynnbsp;pigo y drws, ac yn ymwrandaw yn ddyfal am atebiad;nbsp;a�r iar frech wedi hedeg ar lintel y ffenestr, gan geisionbsp;yspio yn gywrain I�r gegin. Gan fod Sian yn arfer bore-godi, deallodd Ismael fod rhywbeth heb fod yn iawn,nbsp;ac aeth at y tyr Yr oedd gorchudd ar y ffenestr, fel nadnbsp;allai efe, mwy na�r iar fr�ch, weled i mewn i�r tjgt;. Cur-odd Ismael y drws, ond nid oedd ateb. Curodd ynnbsp;drymach, gyda�r un canlyniad. Wedi galw ato un o�rnbsp;�cymydogion, torwyd y drws yn agored. Yr oedd y tannbsp;wedi llosgi allan yn lludw gwyn, yr oedd y Bibl mawrnbsp;a�r hoelion pres ar ei gonglau yn agored ar yr ystol fawrnbsp;a�r ysmotiau duon ami; a�r hen Sian a�i hyspectol ar einbsp;gwyneb wedi taflu ei phen yn ol ar gefn y gader ddwy-fraich ac yn berffaith lonydd. Pan agorwyd y drws,nbsp;aeth y ddwy iar i mewn i�r ty fel y gwnaethent gannoeddnbsp;o weithiau, gan droi eu penau yn gam mewn agweddnbsp;ddysgwylgar am eu breewast, ond gan nad oedd nebnbsp;yn cymeryd sylw o honynt, dechreuodd y ddwy bigonbsp;ffedog stwff cartref yr hen Sian i alw ei sylw at eunbsp;hanghenion Ond nid ystyriai Sian, oblegid yr oedd ei

hysbryd wedi hedeg i wlad nad oedd raid iddi ymddi-; bynu ar y ddwy iar, nac ar drugaredd y relieving officer.'nbsp;Cafodd farw yn ol ei dymuniad�heb roddi trafferth i neb.!

Mae yr olygfa yn newid. Nid yd)rw masnach lawn* mor fywiog yn y White Horse ag ydoedd pan arweiniaisnbsp;y darllenydd yno y tro cyntaf. Er fod Mrs. Morris ynnbsp;gofalu am fod tan mawr a chysurus yn y gegin, nid oeddnbsp;yno brinder 11e erbyn hyn i eistedd y cwsmeriaid. Nidnbsp;ydyw y gl�wr yn gallu gwario deg swllt yn yr wythnosnbsp;am gwrw, fel yr arferai wneyd; ac y mae Mrs. Morris ynnbsp;methu yn glir a deall sut mae pobl yn meddwl i dafam-wyr allu byw, yn enwedig ar ol codiad yn mhris y drwydd-ed. Yn ngwyneb holl galedi yr amseroedd, mae gan Mrs.nbsp;Morris, sereh hyny, ychydig gwsmeriaid ffyddlawn ymhlithnbsp;y gl�wyr, er nad ellir dysgwyl iddynt wario llawer, gan nadnbsp;ydyw eu cyflog ond rhyw bedwar swllt ar ddeg yr wythnosnbsp;yn 11e bod yn ddwy bunt a chweigien fel yr oedd er ysnbsp;talm. Mae tipyn o gyfnewidiad hefyd yn yT ystafell oreu.nbsp;Mae yr hen ffarmwr methedig erbyn hyn wedi myned inbsp;ffordd yr holl ddaear, ac felly hefyd y gwagsymerwr; ondnbsp;parha yr hen filwr i ddyfod yno yn gyson. Mae gan ynbsp;milwr adgofion parchus am ei gydymaith y ffarmwr; anbsp;mynych y dyfyna ei noble sentiment, fel y geilw ef, sef, � nanbsp;byddai byth yn myned i gysgu yn feddw nac yn sobr,nbsp;heb ddyweyd ei bader,� ac hefyd � na feddwodd erioednbsp;heb fod yn edifar ganddo am hyny fore drannoeth.� Ynnbsp;y gader yr arferai Ismael ei llenwi, eisteddai glt;^r liednbsp;gorffol, yn gwisgo het fawr a gwallt llaes. Dengys arwyn-ebedd y dynsawd hwn na fu yn ymweled a�i deiliwr na�inbsp;grydd er ys blynyddau. Efe ydyw y newydd-ddyfodiad ynbsp;cefais achlysur i son am dano o�r blaen. Dywedir ei fodnbsp;ef yn fardd o fri, ond ei fod heb gyhoeddi ei gyfansodd-iadau. Yr ochr arall i�r tan eisteddai bardd arall, yr hwnnbsp;a gyferchir gan y newydd-ddyfodiad wrth yr enw �Ffroch-wyllt.�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gweddol ieuanc, teneu, a blaen ei drwyn yn

dechre cochi, ydyw efe. Dywed gwyddonwr enwog Dreflan mai � mynych oragosrwydd y trwyn at wlybwrnbsp;rhuddboethol ac adlewyrchiadol o ran ei natur ydyw y

Theswm anianyddol am y cochni.� Fel y dywedwyd, y mae�r Ffrochwyllt hwn yn fardd ; ond protestia y rhai a�inbsp;hadwaenant oreu y gallai yfed baril o gwrw mewn llawernbsp;Ilai o amser nag a gymerai iddo i gyfansoddi englyn.nbsp;Gall fod o ddyddordeb i�r darllenydd wybod nad ydywnbsp;Ffrochwyllt yn neb amgen na�n hen gydnabod Johnnbsp;Aelod Jones l Gan fod bywyd ac ymddygiadau Aelod ynnbsp;rhedeg yn groes i reolau eglwys yr Hen Gapel, tybiwydnbsp;yn ddoeth ei ddiaelodi. Yn ganlynol gwelodd Aelodnbsp;Jones yn eglur nad priodol oedd iddo ef wisgo yr enw'nbsp;aelod ac yntau heb Jod yn aelod Yr oedd yr un mornbsp;eglur iddo ef nad oedd yn bosibl byw heb ffugenw; acnbsp;wedi dwy noswaith o gydymgynghoriad pwyllog gyda�rnbsp;newydd-ddyfodiad, penderfynwyd ar yr enw Ffrochwyllt,nbsp;yr hwn a wisga Jones hyd y dydd hwn.

Nid ydyw amser nac amgylchiadau yn effeithio neraawr ar Mr a Miss Rogers o�r London House. Byddai ynnbsp;orchwyl mor anhawdd gweled gwahaniaeth rhwng y naillnbsp;ddiwrnod a�r Hall yn eu bywyd ag a fyddai canfod hynynbsp;ar wyneb cloc rheolaidd. Derbyniai Mr Rogers lythyrnbsp;yn achlysurol oddiwrth Walter Wynn, yr hwn sydd ynnbsp;awr yn y coleg yn ymbarotoi at fyned yn glengwr. Barnnbsp;onest Mr. Rogers ydyw y gwna Waker berson rhagorol,nbsp;ond na wnaethai frethynwr byth�am nad oedd digonnbsp;yn ei ben.

Oddiar yr amser y daeth Noah Rees i'r Dreflan, mae eglwys yr Hen Gapel wedi ychwanegu llawer at nifer einbsp;haelodau, ac nid y Ileiaf ymhlith y dychweledigion ydywnbsp;Ismael. Tipyn yn stoicaidd ydyw efe, a lied hoff o ddadl,nbsp;sereh hyny nid oes neb yn ammheu nad ydyw wedi caelnbsp;tro. Mae yr eglwys a�r bugail yn awyddus am gael rhagornbsp;o flaenoriaid, ond barn Mr Smart ydyw, fel y gi^yf Mr.nbsp;Bevan, nad ydyw pethau yn addfed i hyny eto. Cydym-deimlir yn fawr a Mr Smart yn wyneb y brofedigaethnbsp;lem a�i cyfarfyddodd yn ddiweddar. Tra yr oedd efe a�inbsp;briod hawddgar yr haf diweddaf yn mwynhau pythefnosnbsp;yn Llandrindod, yn hollol ddiarwybod iddynt priododdnbsp;eu merch fab y clochydd. Tarawodd Miss Smart ar y

g\Vr leuanc hwn wrth fyned yn achlysurol i eglwys y plwyf, am nad oedd hi, wTth gwrs, yn deall y bregethnbsp;Gymraeg yn y capel. Heblaw fod ei ferch wedi priodinbsp;g\vr leuanc tlawd, gofidai Mr. Smart yn fawr wrth feddwlnbsp;fod French a German Miss Smart, a�r piano a�r cwbl, erbynnbsp;hyn yn hollol ddiwerth iddi. Mae Fred ganddo eto; acnbsp;er ei fod dipyn yn hurt, mae yn berffaith ufudd i�w dad.

Edrycha Becca Pry^s yn rhagorol, ac y mae ei dillad chn dyned ag y buont erioed. Pan fyddaf yn ei chyfarfod,nbsp;dywed wrthyf na bydd hi byth yn hapus nes y caiff ailnbsp;gyfarfod a �hwnacw.�

Mae Mrs. Enoch Jones wedi colli ei llett^wr. Nid oedd hyn ond peth i�w ddysgwyl, oblegid yr oedd Enochnbsp;Jones yn wastad yn dyweyd nad ellid ynddiried i arosiadnbsp;Uett^wr a fyddai yn \Vr ieuanc. Daw y rheswn am gyf-lawniad prophwydoliaeth Enoch Jones i�r golwg yn ynbsp;paragraph nesaf.

Yr oedd yn hirddydd haf, a�r tywydd yn deg ac adfyw-i iol. Un o�r diwrnodau hyny ydoedd ag sydd yn gyru ynbsp;pruddglwyf ymaithj ac yn temtio gweiniaid a chleifion o�unbsp;hystafelloedd pruddaidd i fwynhau awyr iach. Safai ynbsp;masnachwr yn nrws ei shop a, gw�n ar ei wyneb fel penbsp;buasai yn dysgwyl gwneyd dhvrnod da. Chwibianai yrnbsp;hogiau hyd yr heolydd. Yrnddangosai pawb yn hynodnbsp;gyfeillgar a digenfigen. Yma ac acw ar gonglau yr ys-trydoedd yr oedd twr o bobl yn ymgomio yn llawen.nbsp;Ceisiai Noah a minnau gyfeirio yn ddirgel tua�r Hennbsp;Gapel, ond rywfodd yr oedd pawb yn ein gweled ac ynnbsp;igwenu arnom. Aethom i�r vestry-room. Yr oedd unnbsp;boneddwr yno o�n blaenau, a Ilyfr coch o dan ei gesail;nbsp;yspiais gyda chil y drws, a gwelwn fod y capel yn llawn onbsp;bobl, er nad oedd hi yn ddydd Sabboth. Ceisiai Noahnbsp;fod yn llawen, ond dangosai ei wyneb llwyd lawer o bryd-er. Yn y man clywem s\^n cerbydau. Maent yn sefyllnbsp;wrth y capel; ac yn union deg mae boneddigesau anbsp;boneddigion yn dyfod i�r vestry-room. Yn eu plith maenbsp;dau parchedig a phatr�archaidd yr olwg yn gwisgonbsp;cadachau gwynion. Nid ydynt i bregethu, ond yr wyf yn

deall fod un i �gynnorthwyo�� y Hall gyda rhywbcth. Yn ebrwydd yr ydym yn sefyll yn gylch yn y s�dd fawr.nbsp;Mae rhywnn yn darllen ardystiad neu ddau yn uchel anbsp;hunanfeddiannol, a rhyw dduu yn eu dyweyd ar ei ol ynnbsp;wanaidd a chrynedig, yn nghanol dystawrwydd fel y bedd.nbsp;Yr ydym eilwaith yn y vestry-room, a rhyw nifer yn signianbsp;eu henwau yn y llyfr coch. Ni welais Noah erioed ynnbsp;ysgrifenu ei enw mor wael. Yn union drachefn yr ydymnbsp;yn yr heol, 11e mae tyrfa fawr yn ein dysgwyl. Mae ynonbsp;ddau gerbyd hefyd a�r ceffylau sydd yn eu tynu yn gwisgonbsp;clustiau gwynion. Pan ydym yn chwyrnellu trwy ynbsp;Dreflan, mae agos i bawb yn sefyll yn eu drysau ac ynnbsp;chwyfio cadachau. Yr ydym yn y Cartrefle, ac y mae�r t;y'nbsp;yn banner llawn o bobl; a phe cawsai Mr. Pugh ei ffordd,nbsp;buasai jmo gymaint arall. Yr wyf yn adnabod pawb syddnbsp;yno. Dacw Cadwaladr Rees o�r Tyddyn Each, yn einbsp;glos pen glin llwyd. Dacw Marged Rees ei wraig ynnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;givisgo bonet anferth o fawr�mor fawr nes peri i Mr.

Pugh, yr hwn sydd yn siarad a Mrs. Rees, ymddangos mor bell oddiwrthi ag ydyw oddiwrth y clerk pan fydd ynnbsp;ceisio raihuay ticket l Mae Noah yn siarad a phawb, ernbsp;mai prin, yr wyf yn ofni, y g^r pa beth y mae yn einbsp;ddywedyd. Mae yn anterth ei ddedwyddwch; a buasainbsp;cwpan ei lawenydd yn rhedeg drosodd oni bae am fonetnbsp;fawr ei fam. Mae yno un arall, yr hon sydd wedi ym-wisgo yn brydferth; ond pwy sydd yn edrych ar ei gwisgnbsp;tra y mae ei hwyneb yn arddahgos y fath gyfuniad rhyfeddnbsp;o lawenydd a difrifwch ? Y fath ddiwrnod hapus ydyw tnbsp;Fel y mae pawb yn mwynhau eu hunain yn y wledd ar-dderchog ! Ni chafodd plant Ysgol Sul yr Hen Gapel, ynbsp;rhai sydd yn chware yn hoenus mewn cae cyfagos, erioednbsp;y fath ddifyrwch. Mae y cerbyd a'r ceffylau S�r clustiaunbsp;gwynion wrth ddrws y Cartrefle. Nid oes ond dau ynnbsp;unig yn myned i mewn iddo. Mae Noah yn un o'r ddau,,nbsp;a phawb yn rhoddi bonllef iddo ef a�r � eneth oreu yn Y\nbsp;byd, � tra y cychwynant yn llawen i dreulio eu mis m�L 1

478

A. G. van HAMEL

EHAGYMADEODD.

K Dreflan: ei Phobldi Phethau. \

Ei Phobl a�i Phethau.

PENNOD II.

lt;fr

Ei Phobl a�i Phethau.

y Dreflan:

Ei Phobl a'i Pkeihau.

PENNOD XI.

Ei Pfwbl dt Phethau.

Y Dreflan:

Y D�flam

Ei Pkobl a'i Phethmt,

Y Dreflam

Y Dreflam

Ei PJwhl di Phethau.

Ei Phubl di Pluthau.

Ei Phobl a�i Phethau.

Ei Phobl di Phcthau.

'F

Ei Phobl a�i Phethau.

y Dreflan:

�i PJioU di Phethau.

Y Dreflan:

Ei Phobl a'i Phtthau.

Ei Phobl ai PhetJiau.

Ei Phobl a�i Phethau.

Ei Phobl a�i Phethau.

PENNOD XXL

Ei Phobl a�i Pheihau.

Ei Phobl a�s Phethau.

2ir

Ei Fkoil a�i PhetHatii

Ei Phobl di Fhethau,