Claudius Baduellus

De R.ATIONE

Vi TÆ STVDIOSÆ AC ^ITERAT Æ. IN MATRI-monio collocandæ Scnbsp;degendæ.

PRÆFATIONE GregORII bersmaninbsp;Annæbergenfis»

L 1 p S'l

G R E G o R. I V S

bersmanvs bene-

VOLO LECTORI

S. D.

RvDENTIAM NON modo principem amp; ma-P trem virtutum omnium,nbsp;fed etiam ducem ac ma-giftram vitæ, ( ita cnimnbsp;interpretamur , quod apud diuinumnbsp;Platonem dicitur, on ptlmy tiyêiTcunbsp;T8 ^éi-^civ ) cenfuêre omnes , quot-quot amp; ingenijacumine, amp; iudicij dex-teritate inter philofophos p^çftiterunt.nbsp;Nam cùm virtutum quarumcunq; aftio,nbsp;quæ fane amp; laudem ipfarum perficit, ànbsp;redo proficifcatur racionis iudicio, connbsp;filioq; confier ac propofîto, ad quorumnbsp;moderationem prudentia omnino opusnbsp;eft: quis non vider, nullam honeftatisnbsp;partem virtutis huius vfu vacate poflc ?nbsp;Quæ in mente , velut in fede honorisnbsp;fui, ac fclla quadam curuli collocata, amp;nbsp;iufliciæ officia præfcribit, amp; quæ forti-tudinis munia fint , quæ temperantiænbsp;partes , diditat: amp; omnino adionumnbsp;omnium laudem expliÂt, ac gubernat.

A 2 Atq;

J.

AD LECTOREM.

Atque vt, quod dixiinus, cùm fummo-nim virorum teftimonijs, turn fi quis rc ipfa, quam autoritatibus niti malit, ra-tionibus exquifitis planum fieri poteft,nbsp;ac confirmari: itavfus vitæ docct,adnbsp;res gerendas opus efle amp; perfpicientianbsp;quadam , ad cognofcendum fcilicet,nbsp;quid in quaq; re verifsimum fit : amp; fo-lertia, ad explicandas nimirum rationesnbsp;atque confiliain ijs, quæperplexa funt,nbsp;atq; impedita, Quibus vtrifq; ad deli-berationem adhibitis, amp; in confultan-do minus erratur, amp;in dijudicandofta-tuendoque eo quod reftum eft, quodnbsp;honeftum ^quod vtile, fententia ferturnbsp;maturior, magisq; confiderata. Quodnbsp;cùm in conftituenda totius vitæ ratione,nbsp;fedulo Sc accuratè fieri ab vnoquoquenbsp;debet, vt in confilium inquam adhibeatnbsp;moderatricem hanc rerum cùm publicarum , tum domefticarum ac priuata-rum gt; (qiiæ præteritorum memoria in-ftrufta, magiftraq; experientia edoéta,nbsp;non præfentia modo cernit, fed fimili-tudines comparando, amp; difiunóia con-iungendo, etiam futura quæ fint, præ-uidec, ac mentis ^gacitate anteuertit :)nbsp;tum in dcliberatione de contrahendonbsp;matri-

AD LECTORS M. matrimonio, quæ eft vna omnium dif-ficillimaj inprimis hac confultrice, pro-uida vtilitatum cômoditatumq; omnium, cft vtcndum. Pleriq; enim vigentisnbsp;adolefcentiæ annis , cümineft maximanbsp;confilij imbecillitas atq; imperitia, ex-CO quodam amoris impetu commoti,nbsp;ac feruore iuuenili inflammati, ante im-plicantur coniugio , quàm quod illiidnbsp;vitæ genus effet, indicate potuerunt.nbsp;Multi formæ venuftate alledi, plûtesnbsp;dotis magnitudine inefeati, neq; paucinbsp;fplendote generis fafeinati, his autoti-bus amp; confuaforibus agunt omnia. Alijnbsp;ad patentum fuotum confuetudinemnbsp;motemq; deducuntut ; nonnulli multi-tudinis fetuntut iudicio, quæq; maiorinbsp;patti optima videntur, eamaximè con-fcûanda fîbi exiftimant. Quos, meonbsp;quidem iudicio, fatius état, cum animisnbsp;fuis confidetantes illud Pub. Syti, De-libetandum eft diu, quod ftatuendumnbsp;eft femel : Et hoc item altetum. Deliberate vtilia, mota eft tutifsima : diu fe-cum multuraq; deliberate, atq; ad na-turæ fuæ rationem, vitæq; inftitutum ,nbsp;confiliû conferre omne. Præfertim cumnbsp;in deligendo matrimonio, fi quid erro-

A 3 ris ac-

'ad 1 E C to R e m?

ris acciderit, f accidit autcm fæpifsimè ) non,quod alijs in rebus faccre in prom-tu eil, fiquisforte fe erraffe intclligit,nbsp;rationum amp; confiliorum mutationemnbsp;inftituerecuiquam fit integrum : fed autnbsp;ftulticia: pœnam lucre, aut negligcntiænbsp;culpam præftare oporteat fempitemam.nbsp;Verùm enimuerô, cum maxime rarumnbsp;fit hoc genus eorum, qui aut fingularinbsp;ingenij folertia, aut fapientiæ copia, autnbsp;vtraq; reinftrufti, quod in rem fuam fir,nbsp;confulere ipfi pofsint : quibus quidemnbsp;facultas ifta prudentiæ non fuppetit,nbsp;Hefiodeum hoc audiant :

tvToe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;or «uÎtçJ “zrarTa roiir« ,

léc, k’ ivetTit îf TfÄue MTir Ài/.ciritgt; t^Xor if’ où , «r cv c-îorôi'T/ ‘o-tSuTeu.nbsp;or ifÉ zs ^»9’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FOS», fzifT*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kMvav

Lu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;öd' ojijT

atque cum fibijpfifapcre nequeant, fairem bene nionentibus aurespræbeant, eorumq; fubieétionibus obtempèrent.nbsp;Ac cùm ex Platonis quoque fententia,nbsp;prudentiæ autor fit Deus, parumq; pof-fit intelligentiæ humanæ perfpicacitas,nbsp;nifi Dei æterni prouidentia dirigatur acnbsp;gubernetur: qui l)^nc vitæ coniugalis vi-am ingreffuri funt, operam ante omnianbsp;dabunt.

AD tPCTOREM«

dabunt, vt Deuin fibi confiliarium at-que in rei tam arduæ confultationc at-que effcétione moderatorem, piaacre-ligiofa nominis diuini imploratione af-cifcant,adiungantq;. Abfq;cuiuscon-filij communicatione, atq^ auxilij focie-tate, nulla delibcratio à nobis fatis pro-uidafufcipi, nulla eleftiofatis accurata haberi, multo minus, quod gerjtur, féliciter procedere, atque euentus poteftnbsp;fortiri profperos. In illius præpotentenbsp;manu, confiliorû aâionumq; omniumnbsp;exitus funt, amp; f vt Pindari verba hue af-fumamus) mnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vidithoc

veri Dei ignara, fed non ftulta antiqui-tas, quæ non modo malè oSiinatis die-bus connubia folebat interdicere , fed * etiam primo nuptiarum die, cum de-iponfatio futura effet, ad huius folcnni-tatem familias nobiliores, non nifi au-fpicatô conuocare. Peraftis aulpicijs,nbsp;illico rem diuinam faciebant, atque im-molato lunoni porco, quod illius nu-I men, facrum nuptiale parantibus, fan-1 €tum inprimis erat amp; religiofum, præ-terea louem inuocabant cognomentonbsp;Téxwoi', amp; Vencrera, cumq; hac Dianamnbsp;Cinxiam, ac Suadelaift. Etfiautem fu-A 4 perfti-

AD LECTORS M. perftitiofa ifta auguriorum captatio, acnbsp;cultus niiminum prophanorum minimènbsp;probandus eft, iintno dcteftandus raa-ximè ac dcprecandus : tarnen qua: in eonbsp;apparent, admatrimonium ineundumnbsp;attentionis cura, atq; pietatis qualifcun-que ftudium, haudquaquain reprehen-dendafunt,fed potiusadoratione verinbsp;Dei, ( qui eft Deus pater, autor amp; præ-fes coniugij vnicus : qui eft Deus filius,nbsp;fblus paranymphus : qui eft Deus Spiritus fanótus, conciliator optimus,) matrimonium inituris ftudiofè imitanda,nbsp;atq; anxiè confeéhanda- De qua vnius amp;nbsp;trini Dei, in cocundo coniugio, ardentinbsp;inuocation*^ diligenter facienda, præternbsp;complura alia prudentiæ amp; circumfpc-âionis, amp; cautionis in hoc vitæ gcnerenbsp;conftituendo, præcepta fedulô tenenda,nbsp;piè, fapienter, amp; crudité admodum, innbsp;hoc, qiiem tibi leâor beneuolc, de alie-no largientes offerimus, libcîlo differi-tur. Cui quidcm de ratione vitæ ftudio-fæ ac literatæ in matrimonio collocàn-dae amp; degendæ , autor illius Claudiusnbsp;Baduellus, homo, vtexiftimarc licet, amp;nbsp;pietatis religiofe ftudio , amp; fapientiznbsp;copia, ScdodririS: eruditionepræftans,nbsp;titu-

AD LECTOREM. tïtulutn fecit. Quo fané in pofterum f ni-fi valde me animi induftio fallit) amp; au- 'nbsp;tore iapientilsimo amp; confiliario fidelif*nbsp;limo vri poteruntomnes, w -srh-T« MÄa-ÄXTSf, ( vt cum Hcfiodo loquar )nbsp;ad vitæ coniugatæ, qua r-aîîahoneftiornbsp;eft, nulla Deo immortali gratior, nullanbsp;propagando gcneri humano magis ne-ceftaria, focietatem a.c confuetudincm,nbsp;natura duce, comité am ore, deducun-tur. Etfi enim, quæ in aureolo hoc com-mentario difputantur, id quod de in-fcriptionis indicio cognofcitur, ad vi-tam hominumliteratorum potifsimumnbsp;accommodata fint : ( quarum quidemnbsp;literarum amp; doótrina, amp; iSudes verifsi-mæ hîc attinguntur : ) tarnen eiufmodinbsp;ilia quidem funt, vtad quamcunq; ali-am vitae rationem, faltem à profefsioncnbsp;Chriftiana non abhorrentem quadrent,nbsp;transferrique ab vnoquoq; intelligentenbsp;reâifsimèpofsint. Ego quidem,cumnbsp;huius opufeuli ante annos xxxiii,nbsp;Lugduni apud Sebaftianum Gryphiumnbsp;impreisi Typographo noftro copiamnbsp;feciflet, Chriftophorus Curio, iuuenisnbsp;dodrinaeliberalis-amp; inprimis LL, ftudijsnbsp;ornatifsimus : noniftodo autor illi fui

A 5 editio-

AD t E C T O R E M. editionis huius amp; adornationis, verutïïnbsp;etiam à mepetenti,vt aliquidadbancnbsp;operæ confcrrem, abfq; vlla labori» amp;nbsp;occupatiönum exceptione, quibus ob-ruormagis qiiam onerorjhaudgraua-tus annui. Itaq;, etfi mca quafi præco-nis voce, commentationi huic opus nonnbsp;erat, cui, vt probæ merci, videbam facile, vel abfq; vllius præeonio, reperturnnbsp;iri emtorem : tarnen petitioni hominisnbsp;amici bac qualifcunque præfatiunculænbsp;adiedione morem gererevolui, mcaq;nbsp;coinmendatione velut hederam fulpen-derevino minimè illi quidem inuendi-hili : propter eos potifsimiim , qui obnbsp;autoris nomTnfibiignotum,( fient ferènbsp;eftignoti nulla cupido, fecundumNa-fonem ) difputationem banc minus aui-dè erant cognituri. Quod eo feci liben-tius, ciim quod gratum fibi hoc officionbsp;fieri amicus nofter fignificaret, turnnbsp;quod--àtfnhéïv à.ip‘ «y

7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jtaWurof •arói'ay

mihi viderctur,de o-oipDiS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fen-

tentia. Atq; hoc faftum ftudij redi, ac voluntatis officiofæ, benigne Ledor, vtnbsp;eo animo accipias, quo à me profedumnbsp;eft, maiorcm in mftdum rogo, amp; obfe-cro.

'ad IE CTORS MÎ

cro. Non hoc mci propofitifuit, vel in-gcnij in his prolegomenis vim aliquam, vel doftrinæ facultatem vcnditare, quscnbsp;fentio quam in me ambo fintexigua:nbsp;. multo minus volui tibi vcrborum aucnbsp;I fententiarum pigmcntis fucum facere ,nbsp;VC de laudatione mea merces tibi ob-‘ truderentur fallaces, parumq; probatæ*nbsp;I Totarestibiadcognofcendum cftpro-pofita, tu oculis de hac tuis ipfe, tu pro-1 prio vteris iudicio : neq; veto tibi à menbsp;perfuaderi patieris quidquam, de quonbsp;non «WTO TO «{gt;01', quod dici folct, artifi-cem demonftrando, fidem meis verbisnbsp;I facere videatur. Vale benigne Leftor,nbsp;i amp; his interim fruere, dum quidoperisnbsp;I Mufici è noftratibiprofcratur officina,nbsp;! quod Deo æterno adiuuante , amp; otianbsp;aobis faeiente, fict in pofterura.

Jn ‘ CommentationejTLj CLi Badn^Ui de comugio lite-ratorunLj.

ƒ, frifiatffiod gern autumat fßintvirgtnet JouM fatu ter tresfor ores edîtrc,nbsp;Cur matre nat um CaUtopa nos credimuinbsp;Vatern, fita ciui fraxinos traxit fyra jnbsp;Curfusffluniinuin e^i moratus mcitos ?nbsp;Cur matre Rhefam Terpfichora, Crania Unutnnbsp;Cretos, vetußas non inepta prodidit ?nbsp;Hon ergo caelibes fuêre, nectorinbsp;Rudes iugalisjtqua dederunt über os :nbsp;Jiarum nec affeelas in algido decetnbsp;£trato, car entes compare exolefiere :nbsp;^od Baduelltu hoc cattu libro docet.nbsp;Tu calibatum pradices cuculliger,nbsp;jiuceps luparum, cafiitatisprodttortnbsp;Cubarecum meaiuuet me coniuge.

eandeiTLs,

Redus homo e^, bellv tungens BadueUus amores, Jccubet vtdoito cafiapuella viro^

Hil

EPIGRAMM A.

Nil eU in^enio, nil morum dote bonorum, Pulcriiu amborum nil quo^j coniugto.

Gregor. Bersmanus Prof, publ, in Acad, Lipfenfi,

Jn eundcm Itbellum epigram-wa Chrifi-ophori Curionis Lipfenfis LL. fludioß.

dgt;Egitvtl)unc{ultor Mufirutn forte libeüum, Exiguo fecum murmure latus aÿ :

Jia^enus heufalso fiudijs contraria noflris Sum ratus, e^fugifœdera fan£ta tori :

Sedgenus hoc vita, fludijs Baduelle/eueris Aptius, ad M.u(às commednu^ daces.

Calebs vita vale, ter tresignofiite Diua, Addetur veßro dena puella choro.

Dixit, amp; adfctuit thalami fibi iure puellam, Exo/iis vacui frigida frat a tori.

Nine cemit natos, hinc patrie nomine gaudet, £tfimul Aomas ardet vt ante deas.

re£fè accommodavipoßi/it. Ea eniw hominis literati, eiusq^ vxorü infotmatio ad vnumquenq^pertinet qui Eeum me-tuit : ea^ colenda eslei, quifitum munusnbsp;^icium, Deo inprimüpjobare vult.nbsp;Etfi enim diuinafapientia infacris Uteris habet docirinam inßiratam diuini-tus, ac traditam, qua omnem hominemnbsp;in Omni vita genere atq^ opere infiituat,nbsp;atq^ perfiaat : hac tarnen de vno fiat»nbsp;copiofiui accuratiuiq^fcripta, ad omnemnbsp;aliam Chrißianam profcßionem infor-mandam, df regendam non parum ad-iumenti afferent. Profeßio liter arum innbsp;coniugio collocata hie inßituta ell, amp; 'vita coniugum eo inge^re caße, modeßeißnbsp;viuen-

ad L E C T O R E M.

•viuentium conform^ta. Sed tatüfiudioßif ,hanc vit a fiudiofi itifli-tutionem ad fuam cjuoq^ transferre f titelt: ea^ hinc deftrnere, qua ad culturenbsp;Dei i» fuo infiituto praßandurn pertinent. Etenim multa quidem varianbsp;fÜMt vscationes, atq^ munerum fun^iio-nes : fed vna tarnen communis omniumnbsp;prsf’ßto elf ,ïnpietate ac religione con-ßituta i qua in omni vita manere praßend a eïi. Earn cum in ßudio optima-rum liter arum prafcriptam habeas, adnbsp;proprium rafionem tuam debes , tuumq^nbsp;officium amp; mores in fan^tate atq^ mo-deßia conformare. Itaq^ te etiam atq^nbsp;etiam hortor , vt ifta qua pie quidemnbsp;fcripta ffntjfiudiose legos : fruHum^pia

amp; autorisfcriptione, nbsp;nbsp;leHione

tuanon indignumperci-pias. Kale^.j,

CLAVD IVS

BADVELLVS ’

z to E RATIONS VITAB'nbsp;ftudiofæ, ac literatæin matrimonionbsp;coUocandæ, Sgt;c degendac.

Ad ornatissimvm

V I R V M AT Q„V Ï D O C T I $-gt; fimiim hominem loannem Maffc-calunij fummx Curix Tholofanxnbsp;primum Pra.fîdetn.

lendam

intelligi poteft, turn ex hoc, quod tarn fæpe, tamq; diligenter in diuinis literisnbsp;à Deo admonemur J Ne prudentiano-ftra nitamuFj neq; nobis ipfisconfida-mus : fed omnia noftra confilia , om-ncmq; vitæ amp; inftituendæ amp;moderan-dæ rationem ad diuinam fapicntiam at-que autoritaté reuocÄnus. Quid enim

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft ho-

3 CL. BADVELLVS

eft homine vanins amp; ad pranas opinio-nesjomnesq; errores magispronum, atq; proieftum ? Quid tantis ignorantie cæcitatisq; tenebris eft iraplicatum,nbsp;quantis hiimanum ingenium libi confi-dens implicatur ? Quid verb tarn con-fidens, audax, tamq; temerariumjquamnbsp;hominis animus, in ijs præfertim rebusnbsp;conftituendis, quas amp; hominibus , Scnbsp;Deo inprimis probari vult : in quibus ftnbsp;aliqua fpecies religionis affingi poteft,nbsp;turn vix dici poteft, quantum ipiritus,nbsp;quantumque arrogantie fibi fumat,nbsp;quamq; perniciofe turn fibi, turn alijsnbsp;plerunq; confulat. Eft enim in naturanbsp;ipfius homfnis infitus, vel potius inna-Amorfui. tus amor fui, qui à Græcis ap-pellatur : qui quidem facit, vt homo fe-jpfum, fuaq; omnia nimium amp; amet, amp;nbsp;probet, acadmiretur. Is autem amornbsp;cùm fit plané cæcus amp; inconfultus, per-fæpe accidit, vtiniudicando amp; delibe-rando mentis indicium à vcritate ab-ducat, amp; ea ad confilia deducat, quænbsp;magis valent ad perniciem, quàm ad fa-lutem. Quod fi etiam accedat confuetu-do, quæ tanquam nutrix fufcipiat, alat,nbsp;ac confirmer, qutd ab errore prauaq;

opinio-

DE CONIVG, LITERAT, J Dpinione partum eft : tum veto huiuf-cemodi Humana inftitutio tantum iusnbsp;fufcipit, tantainq; autoritatem, vt Humana temeritas diuinæ fapientiæ longenbsp;anteponatur J ipfaq; veritas fuperetur à.nbsp;mcndacio ac vanitate. Iraq; cuenit, vtnbsp;quæ à Deo ftintinftituta acmandata,nbsp;eanegligantur,pro,nihi]oq; habeantur ;nbsp;quæ veto ab hominibus inuentaamp;in-trodmSa funt, ea ita fanciantur amp;co-lantur,vtad omnem vitae perpetuita-tem permanfura, fuamq; autoritatemnbsp;ac religionem inuiolatam retentura vi-deantur. Longa eft oratio, qua poftemnbsp;demonftrare hanc humani ingenij velnbsp;temeritatem in rationibus vftæ compa-randis, autpotius comminifeendis, velnbsp;fiimmani arcogandam in ijfdem com-mendandis atq; imperandis. Sed Ma-ftimonium, de quo nobis hæc inftitutanbsp;dilputatio eft, vnum pro multis cxem-plum nobis erit, in quo facile cognofee-’’epotcrimus, quanto plus in vita infti-îuenda audacia hominis fibi tribuat,nbsp;^uam Deo, ad cuius confilium atq; ar-^gt;itrium tota ratio vitæ noftræ eft con-ferenda. Nam cum coniugij fanftamo-derataq; inftitutio cætÇris omnibus re-B 2 bus.

4 Ct. BADVItLVS bus,quæ à Deo hominumgenen tri-butæ funt, amp; digniraceprüftet, amp; vtili—nbsp;täte : tarnen nefcio qua impictate innbsp;tantum contemtum venit, vt prophaninbsp;propè amp; à Chriftiana rcügionc alicninbsp;habeantur, qui hoc genus vitæ fufcipi-lint. Sanfti vero ac diuini, qui contra-riam vitæ rationem deligunt. Neq; veto ita fentio, Cœlibatum efle hominumnbsp;inuentum: fed donum Dei fingulare,nbsp;inftitutumq; diuinum, fi cafté,pudicenbsp;acpiè traducatur. Cuius tarnen non itanbsp;eft amplificanda gloria , vt Coniugij,nbsp;quod etiam à Deo eft inftitutum, digni-tas minuatur, præfertim fi ij, qui in ma-trimonio Äegunt, caftius acmodeftiusnbsp;viuant,quam illi,qui in cœlibatu ac-quiefeunt : ad quern fi naturam afferuntnbsp;intemperancem, animumq; magis libi-dlni, quampudicitiædeditum , caufamnbsp;nullam video, cur illud genus vitæ ex-tollere tantopere debeant, amp; coniugi-um contemnere : vtrunq; enim diuini—nbsp;tus eft inftitutum, amp; bonum ac falutarenbsp;Dei munus, fi vfus bonus ac moderatusnbsp;fitvtriufque,nonabufus vllus adpro-priam vel libidinem, vel gloriam, ac in-îblentiam adhibftus. Sed tanta eft visnbsp;eius

CONIVG. LITERAT. J eins atnoris, quo quifq; fe profequirur,nbsp;vt iudicium veri omne tollat, animoq;nbsp;casofFundattenebras,vt nein clarifsi-mis quidem rebus homines perfpiciant,nbsp;qûid Deus vclit, amp;: natura dclidcret:nbsp;aut fiperfpiciunt, contra tarnen amp; Deinbsp;voluntatem, èc fuam naturam conten-dunt, atque Gigantum more cum Dijsnbsp;bellum gerant. Namjquid hoc eft aliud,nbsp;quam Deo improbante, amp; natura repugnance ftultè earn rationem vitæ ftifci-pere, quam honeftè ac pie tucri nonnbsp;pofsis ? Quod finequc verboDei, adnbsp;quod tanquam ad normam vitæ omnianbsp;noftra confilia ftudiaq; funt^dirigcnda ,nbsp;voluntatem eius intelligunt,neq; ex ipfanbsp;natura, quae quibufdam in rebus duxnbsp;optima efle folet, eius defiderium fcn-tiunt, vfumq; coniugij neceflariumnbsp;honeftum appetunt, ex eacertè vitae ratio ne , quam ipfi degunt in omni turpi-tudine, poftunt fatis intelligcre, quodnbsp;genus vitae fit maxime amp; Deo probatii,nbsp;amp; naturæ hominis accommodatum.nbsp;Sed tantam vim habuit opinio femelnbsp;fufcepta , diuturnaq; confirmata con-fuetudine, in earn cæ^itatem hominesnbsp;adduxit, vtnequeea incommoda atq;

B 3 dede-

¦g Cl'. BADVEtt V J

dedecora, quæ funt immifta rîfligioiu videre potiierintj ncque ca Deiiudicianbsp;animaduertcre, quæin matrimonij cohnbsp;tcmtorcs, impurosq; fcortatorespluri-'Ceneri vi- graiiifsimaq; fada font. Amat enimnbsp;tx aüeoin Dcus fua opcva a.c infticuta, eaq; viilcnbsp;.mendaiXTnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;locum, qiicm vniciiîq; at-

tribuit: ncq; pati potelé, vt corum dignii tatcm temcraria ciiiiifquam cupidirasnbsp;labcfaciat. Sanâificatur enim in operi-biis fuis Deus, cùm ca. ab hominibusnbsp;cum maxima autoris laude rccogno-feuntur, amp; commendantur- Vitupera-tur vero, cûm autingrate obfcurantur ,nbsp;aut impie ^ontemnuntur. Cùm autemnbsp;Coniugium in inftitutis Dci fummis,nbsp;fummisque eius erga humanum genusnbsp;bencficijs primûlocum obdneat, quôdnbsp;äbipCojamp;ab initio ad hominum falu-tem fuit inftitutum, Sepoiiea omnibusnbsp;ætatibus femper commendatum: nonnbsp;potcil non moleftè ferre cùm illud con-temni, aut fperni vider, ab ijspræfer-tim, quialio in vitæ gencrc, quod im-prudenter, aut etiam nequiter fufeepe-runt, nullam non modo fandiimoniamnbsp;ac pietatem præ^ ferunt, fed ne ipeci-cm quidem piecatis^ qu^fe alÿs aut ren~nbsp;ditare

DE CONIVG. LITERAT. 7 ditare pofsint, aut etiam quemadrriodunbsp;folent anteferre. Quare eiufmodi pœnisnbsp;C05 aftecit, amp; quotidie afficit, vt intelli-gere facile pofsint., nifi plane dcploratinbsp;«flcnt, atq; pcrditi, neq; dona Dei efienbsp;füperbè repudianda, neq; inconfulte eanbsp;affcdanda, ac appetenda, quæ naturamnbsp;fuperant, hominuniq; funt perpauco-rutn : caftitatem veto, pudicitiamq; efl'cnbsp;quærendatn amp; præftandam, non in eonbsp;Vitæ gen ere, in quo non pofsint, fed innbsp;Co in quo pofsint. Nam id conari, quodnbsp;non pofsis, fummar dementia: eft : tcii-tandi au tern fallen di q; caufaidfufeipe-fe, in eoq; cum flagitio dcdecorenbsp;Petmanere, defperatæ impietatis. Ini-bo veto quod eft optimum aptifsimum-4ne deligere, prudcntiæi amp; poftea comnbsp;nuitare vitæ genus malè inftitutum, vtnbsp;^^onfeientia falua viuas, ingenij non de-plorati, amp; Deum metuentis,. Sed ea ra- caiftatusnbsp;bo vitæ in coelibatu degendæ primùmnbsp;blit fufeepta, aut potius mandata ijs, tus,,nbsp;Quires diuinas adminiftrant, qui Sacer-dotes appellantur, à quorum quidemnbsp;nfficio a.c munerej quod eft in rebus di-ninis adminiftrandis ,^oniugium alientinbsp;®2dftimatum eft. Neq; id tarn proptec

B 4 con-

8 Cl. BADVEllV« coningij indignitatem, amp; aliquam qua*nbsp;in ea vita exifteret tiirpitudinem, quamnbsp;gppter curatn atq; folicitudinem, quamnbsp;plerunq; ea coniundtio habet, qiiæ adnbsp;illam fanäam occupationem reriitnq;nbsp;diuinarum curationem minimè adiun-genda vidcbatur. Itaq; vt commodiusnbsp;ac liberius Deo fcruirent, munusq; innbsp;Ecclefia fuum obirent, Sacerdotes dnbsp;coniugio remouerunt, omnibusq; curisnbsp;huius mundi vacuos efle voluerunt.nbsp;Neq; fuit mens alia corum, qui cœliba-tuminduxerunt, neq; aliud quicquamnbsp;propofitü habuerunt, quam vitæ quan-aam libertgtem, 8c commoditatem adnbsp;munera Ecclefiaftica obeunda necefla-riam. Nec verö , qucmadmodum ple-riq; faciunt, ca inftitutione aliquid denbsp;coniugij dignitate detrahere voluerunt,nbsp;nec ab honefta vitse coniunftione hominem abducere, nec viam ad libidi-nem atq; flagitiorum omnium licenti-am aperire, nec etiam maiorem iufticiscnbsp;fanftimoniæquc commendationem autnbsp;apiid Deum, aut apud homines quatre-re : fed vacuitatem tantum omnium earum rerum, quib|js vita humana in ma-trimonio coliocata implicari folet. Nam

(vtait

DE CONIVG. LITERAT. p ( vt ait Paulus ) qui maritus eft, cam fuf- '• CotintWnbsp;cipit folicitudinem,vt vxori placeat, eiqjnbsp;fatisfaciat. Qui veto eft cœlebs, con-iugioq; folutus, earn curam habet, vt ;nbsp;foliDeo placeat, eiq; libéré inferuiat. lt;nbsp;Reliqua autem, hac excepta commodi-tate,parempropèiufticiæ amp;fandimo-niæ laudem gratiamqj apud Deum habere exiftimar un t, modo fides adefl'er,nbsp;quæ in quocunq; genere vitæ cum Deonbsp;intégré aepiè viuerct, amp; fe fuaq; omnianbsp;ftudia atq; officia approbaret. Sedhi,nbsp;qui poftea fecuti funt, eo inftitutoiranbsp;funt abufi, vt coniugium vituperarent,nbsp;amp; quaftrem profanam iult;ÿcarent, abnbsp;coq; quofcunq; poflent auocarent : ne-que ipfi tarnen earn ducerent vitam,quænbsp;ci inftituto, atq; ftudio pietatis conue-nirct. Quôd fi fuæ profelsionis inftitu-tionisq; maiorum memores honeftius ,nbsp;ac verecundius viuerent, tarnen mode-ftiæ Chriftianæ eflet, dematrimonio iranbsp;fentirc 8c predicate, vt is vult, qui illudnbsp;inftituit ; ncq; ita fibi placere in cœliba-tu donoq; virginitatis fingulari vt aliosnbsp;in difsimili vitæ genere cafté modefteq;nbsp;viucntes defpicerent^acpro nihilo du-ecrent. Nunc verô cum ea fit cor um vi-

B 5 t» ra-

1 o Ct. BADVEILVs

tæ ratio , quæ tota Jibidini ranqiiam proftibulum quoddam pareat : mirornbsp;qua fronte, amp; quo ore audcnt cœliba-tutn ilium pudicitiæ nomine ornure ,nbsp;quem flagitijSj omniq; dcdecorc conta-minarunt. Quad vero fcortatorcs. Scnbsp;adulten't fub prætextu cœlibatus regnunbsp;Dei /intpoflcfliiri : ac non potius ij j quinbsp;ad quameunq; virx rationem à Deo vo-cati in câ moderte ac fan etc vixerint.nbsp;Otdoeceie Sed Sacerdotes ifia vidcrint, amp; maximenbsp;ordinc locati maioretn ,nbsp;a-umlibéras quam irti impuri fcortatorcs, turn lalu-rermale’ tis, tum exirtimatioius rationcm ha-audit. bent. Puto enim nonnulJos efle ex eonbsp;genere horffinum, qui Dcum metuant,nbsp;in eoq; inflituto atq; ordine honefte vi-vant : qui vtinam earn curam folicitudi-nemq; fufcipcrent, vt impudicos flagi-tiofosq; continerent, aut, quod eftfaci-lius , loco illo ordineq,- amouerent. Itanbsp;cnim confulerent honori Sc dignitatinbsp;cius inrtituti, quod cafti/simis fanäifsi- inbsp;misq; moribus eorum, quiilludample- )nbsp;âuntur, in primis ornatum efle oporte- |nbsp;bat. Nuncproptermultoruralibidines fnbsp;intempérantes ac ßagitioras ita malenbsp;audit, vt cceJibatffs non ad colendamnbsp;pudici-

DE CONIVG. IITSRAT. II pudicitiam fufceptus , fed ad libidinemnbsp;cxplendam appetitus elfe vidcatur;nbsp;l’riores quidetn illos, qui eius vitæ fuc- Conlîiiui«nbsp;runt autores, puto magnain caufam ha- quot;bàt^inS'nbsp;builTc, non tam gratiæ apud Deum aut wendo,nbsp;homines maioris ineundæ, quàm op-portunitâtis minifterio Ecclefiæ compa-randæ. Quanquam amp; antca D. Paulus i.Tiniot.4.’nbsp;prædixerat, futurum poftremis teinpo-ribus genus quoddam fpirituum falla-'cium, qui homines à matrimonio prohibèrent : non tarnen in eo hominumnbsp;gcnere pono eos, qui cœlibatum facer-dotuminftituerint. Fuit honeftaratio,'nbsp;vt dixi, 8c grain’s caufa eius ^iftitutionis,nbsp;amp; ea, quam idé Paulus jis, qui Dco libéré feruire volunt, propofuit. Vtinam hi,nbsp;qui Ecclefiæ miniftri volunt elle, ean-dem mentematq; animumafrerrent adnbsp;Cœlibatum fufeipiendum, quemillivelnbsp;habuerunt ad inftituendum, vcl ad co-lendum ipfi attulerunt, perpetuoq; re-tinuerunt : amp; ijs moribus atq; ftudijsnbsp;honeftarent id vitæ genus, quod maio-rum continentia, caftitate,ac fanâitatenbsp;inaximè fuit celebratum. Nunc pleri-que pulchcrrimo pr^ftantifsimoq; in-ûituto magis abutuntur ad licentiam

12 CL. ÏADVEttVS cupiditatum fuarum, quam vtuntur adnbsp;cas commoditates, quas vetercs in conbsp;introdiicendo amp; fufcipicndo fecuti funt.nbsp;Quod fi maiores exiftimaflent, aut tan-tam turbam futuram facerdotum, autnbsp;tantam licentiam libidinum, tantamq;nbsp;in omni flagitioruin genere impudea-tiam, nunquara profedo, qua fueruntnbsp;pietate, earn rationem induxiflent. autnbsp;ad pauciores atq; modeftiores camnbsp;tinerc voluiflent. Quamobrem in huiuß.nbsp;cemodi rebus inftituendis, qux ad vi-tam pertinent, magna caurio adhibcn-da eft, omniaq; incommoda prouiden-da, quæ leees amp; inftitura ilia pofl'untnbsp;confequi. Neq; folùm videndum, quamnbsp;redum honcftumue fit id , quod innbsp;Kemp, aut Ecclefiam introducitur : fednbsp;ctiam profpiciendum , quo modoilludnbsp;corrumpi pofsit, amp;Jjs incommodis ,nbsp;quæ confequuntur J certa quadam ra-tione occurrendum. Vt in ccelibatu finbsp;caucus deledus fuifiet præfcriptus, Scnbsp;certus numerus facerdotum præfinitus,nbsp;non ea cxifterent vitia, amp; dedecqra,nbsp;quibus fandifsimus ordo indignifsimènbsp;Conraminatur. Neque fane fuit difficilenbsp;vidtre in tanta tamq; infinita turba facer-

DE CO N IV e. LITERA. IJ cerdotutn, corumq; imperitorum acnbsp;otioforutn , non magnum futurum locum caftitati : quæcum fit donum Deinbsp;rar um, amp; fingulare, cuius, vt ait Chri- ciititunbsp;ftus in Euangelio , non funt capacesnbsp;multi, quomodo poflet tarn latè patere,nbsp;quam latèpatet eorum ccelibatus, quinbsp;facerdotio funguntur ? requirit tnim C2nbsp;virtus primùm naturam fua fponte mo-deratam, ac continentem , deinde ijsnbsp;ftudijs excultam, amp; occupatam, quæ vi-tiofamj immoderataraq; naturam poC»nbsp;funt corrigere, amp; continerc. Sed hocnbsp;tantum incommodum non viderunt,nbsp;neq; multitudinem infinita^mq; mini-ftrorum ab Ecclefia excluferunt. Exifti- ioUcis pjunbsp;oiarunt enim, illud indicium atq; dele- gendis°Lquot;-öum in Ecclefia permanfurum, quemnbsp;î’aulus antè in miniftris Ecclefiafticisnbsp;tonftituendis prudenter præfcripferat,nbsp;ipfe diligenter adhibuerat : neq; pu-tarunt vnquam futurum , vt dignitasnbsp;tanti muncris, tarn irreuerenter patcretnbsp;Omnibus. Extant Pauli ad Timotheumnbsp;amp; Titum epiftolæ, in quibus non minusnbsp;jliligenter, quam erudite præcipit qua-*ps ij effe debeant, qui^unt Eccicfijs præ-‘üturi. Cuius doârinam Sc autoritatem

nor»

14 CI. badveiivs non dubium eft, quin ij fecuti fint, quinbsp;ccelibatus facerdotura autores fuerunt.nbsp;Atq; etiani fint arbitrati, propter infti-tuti difficultatem , munerisq; dignitatem , non tot futuros , qui facerdotesnbsp;fièrent, atq; in cœlibatu fine vlla libidi-nis fufpicione viuerent. Quo in genercnbsp;fi hoc tempore funtaliqui, quemadmo-dum nonnullos efle puto, qui inftitutinbsp;maiorum, fiiiq; officij memores, cupi-ditates conîineant, atqueanimumpijsnbsp;ftudijs excrceantjijs cenfeo fummamnbsp;obferuantiam amp; reucrentiam efle præ-ftandam,eorumque autoritatemapudnbsp;omnes bon^s plurimum valere oporte-re : vehementerq; doleo eorum famamnbsp;ac exiftimationem lædi infamia aliorii,nbsp;qui fuis flagitijs fanöifsimum ordinemnbsp;polluunt. Sed fpero futurum aliquan-do, vt Chriftus fuam Eccicfiam tantanbsp;colluuione hominum liberet , bono-rumq;, qui in ea funt, dignitatem tuea-tur, autoritatemq; Eccleliaftici ordinisnbsp;ac miineris conftituat,atq; confirmer.nbsp;Sed vt redeam ad propofitum, non fo-lum ab Ecclefiæ miniftris cœlibatus fuit poftulatus amp; fu^ceptus J verùm etiamnbsp;ab alijs, inprimisq; ab ijs, qui vitæ pro-fcfsione

DE CONÎVG. LITERA. I3 fcfsione ad facrofanâum faccrdotumnbsp;ordinem proximè accédèrent. Hi au-tem funt homines ftudiofi, literati gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

qui fe in optimariim artium ftudio to-toscollocarunt,à quorumprofefsione vita coniugata aliéna fuit iudicata. Cau-fa autem quæ homines deduxit in earn'nbsp;opinionem, vt hanc quoque vitam ftu-diofam, à coniugio cenferent feiungen-dam,in eaq; cœlibatum maximèpro-barent, fuit prop c eadem,quæ fuitfa-cerdotalis cœlibatus. Nam quemad-fnodum illis propter rcrum diuinaruinnbsp;adminiftrationcm coniugium non fatisnbsp;aut decorum, aut opportui|um vifumnbsp;cft : ita literatis propter bonarum ar-tium traftationem non honeftum, ncqjnbsp;iccommodatum exiftimatum eft. Abnbsp;vtroq; hominum generc fingularem vi-tæ modeftiaiTij continentiam,pudiciti-amque poftulauerunt, amp;in eo quidemnbsp;prçcIarèiudicarunt.Quid enim eft quodnbsp;^ut rerum facrarum moderatorcs , autnbsp;optimarum literarum profeftores ma-gis deceat, quàm caftitas, amp; verecun-dia ? Cùm amp; Deus, cuius illi funt ad-’iiiniftri , fit fanâifsimus : amp; Mufæ,nbsp;Suarum funt ifti ftuJiofi , caftifsima:nbsp;virgi-

16 CL. BADVELIVS

virgines habeantur. Sed quôd eam vir-tutem in honefto coniugio non vide-Ewer ect- gt; ^ut quöd fine eo in tanta natiiræ iib«usiite-xnfirmitate,tantisq; huius mundi ille-Mtoruni. pndicitiampræftari pofie crede-rent à plurimiSb in eo certè errauerunt,nbsp;nec matrimonij dignitatem, nec ipfiusnbsp;tiaturæ viin fatis perpenderunt. Quôdnbsp;fi huius vitæ à coniugio defertæ ratio-nemadtranquillitatem ftudiorum oti-«mq; retuliflent, fortafle amp; in iudican-do amp; inftituendo eo genere vitæ minusnbsp;peccauifient. Fuiflentenim fccutieamnbsp;commoditatem in traâando hoc ftu-dio, quam facerdotes in docendo ver-bo Dei,ac Feligione moderanda propo-fuerunt. Quæ tarnen caufa fi in hoc qui-dem ftudio valere debet, non video curnbsp;in alijs quoq; vitæ generibus, quæ nonnbsp;minus ad Rempub.pertinent, magnanbsp;ac grauis efle debeat. Nam fi cœlibatusnbsp;ab ftudiofis ac literatis propterea requi-ritur amp; poftulatur, vtplus otij ac temporis adftudia recolenda habcant, atq;nbsp;ita Reip. melius inleruiant, oportet ea-dem de caufa idem flagitari à magiftra-tibus, amp;ijs qui munus aliquod publicum gerunt, quorum opera non minusnbsp;tota

BE C O N I V G . LITERAT. I7 Cota (lebet elle Reipnb. quam eorum,nbsp;•qui aut religion! præfunt, aut bonis li-'teris.. Neq; enim de officio ftudiocj; eorum erga Remp, domeltica cura plusnbsp;debet detrahere, quam de ftudio lite-rarum. Quodfi ita eft,vt coniugiumnbsp;tranquillitatem animi impediat, vitæq;nbsp;officium perturber : Quid caufæ eft, curnbsp;è-maiore j melioreq; hominum partenbsp;tollatur, amp; folis relinquatur opificibus :nbsp;quanquam nein illisquidem remane-bitj fi vera opinio eft, vt animum ab of-¦ficio atq; munere abducat : atq; ita fiet,nbsp;Tt ea vitæ inftitutio è vita ipfa tollatur,nbsp;fine qua vita eflc non poteft : authac di-¦uina ac falutari fublata coniunótione eanbsp;licentia confequatur, in qua ritufera-rum earn confuetudiné appetant, quamnbsp;iiefaria effrænataqi libido excitarit. Idnbsp;vero neaccidat, omnes boni acfapicn-tes , amp; amantes communis tum falutis,nbsp;tum dignitatis ,inprimisprouidei;e de-bent, matrimonij honeftatem, amp; colerenbsp;amp; defendere, amp; alios adhortariad earnnbsp;vita: rationem, qua nulla eft necmelior,nbsp;hec honoratior. Equidem quantum fa-cere, omniq; ftudio c^nniti potero,'nonnbsp;committam, vt coniugio præfertim ftu-C diofo-

18 CL. EADVELLVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

dioforum, vel propugnando vcl laudari*- * 1 do defuifle vidcar. Nam cùm me.Deusnbsp;ad vtrunq; vitæ genus vocarit, alterumq;nbsp;cum altero in me coniunxerit, ftudium inbsp;optimarum literarum cum honeftifsiradnbsp;nbsp;nbsp;|

coniugij inftituto: videor mihi nihil aÜe-num ab meo officio facturus, fi quæ fit literarum amp; .matrimonij coniunâio de-monftraro, easq; perniciofas hac de renbsp;opiniones redarguero, quæ longa con-firmatæ confuetudine animos hominumnbsp;mirabiliter occuparunt, neq; error hacnbsp;in parte femel fufceptus, quamuis diu- 'nbsp;turnitate temporis maximam vim acce-perit,apud doâos quidem certepliisnbsp;valebit, quÜm ipfa veritas, amp;. vitæ com-munis vtilitas, Sc doârina, cùm bona-rum literarum,tum maximè diuinarum,nbsp;qux plané nos docent, quæ ratio degen- ,nbsp;dæ vitæ fit eligenda, amp; quomodo ea in-Qui homi. ftituendaamp; moderanda. Eorum homines abhor- quj abhorrent à coniueio, ftudi-tugto. umq; literarum ab eo feiungunt, quatuor funt genera vnum eorum, qui hocnbsp;genus vitæ fciunt, amp; fatentur honeftumnbsp;effe , Deoq; probatum, fed id propternbsp;inopes. inopiam ac indigentiam earum rerum

quas requirit ea vTca, præfertim coniun-éta

DE CONI VG. LITERA. 1 p da cum iitcris , nou audent attingere;nbsp;quorum timori atque infirmitati dandanbsp;venia eft, Alterum eft hominum impe- imperiti.nbsp;ritorum imprudentium, qui cum propter iudicij imbecillitarem in incundanbsp;vitæ rarione ignorent quid fit optimum,nbsp;fcquuntiir earn opinionem amp; confue-tudinem , quam apud multos valere vident , ad eamq; rationem toto animinbsp;impctufernntur, quam vident probarinbsp;atque feruari à pluribus : quorum qui-, dem imprudcntia aliquam excufatio-

ncmhaberepoteft. Tertium eft, quod Voiopfarfj vtin maiore viuat bonorum aftluentia,nbsp;voluptatum licentia, coningium odit,nbsp;ac refugit, tanquam piftrinum quoddam , ergaftulum’perpetuæ duræqucnbsp;fcruituti addidum : id vitæ inftituruinnbsp;I arripit, in quo non tarn otium adftudianbsp;tecolenda , quam magnas facilitates adnbsp;hbidines explendas , omnisq; generisnbsp;voluptates percipiendas habere pofsit:nbsp;quod genus hominum voluptarium eftnbsp;Vehementer reprehendendum , atquenbsp;acerbè caftigandum. Qiuirtum veto impfj.nbsp;tiullo modo ferendum eft, fed è Re-

30 Cl. BADVELIVS

amp; cùm infiitutione vitæ ac confuetudine, tnm etiamdoftrina Chriftianæ reli-gioni iniiniciim. Hoc aiitem eft eoriim, quibus non fatis eft, quôd ipfi impuriftnbsp;fimè, inteinperantifsimeq; viuant, nilinbsp;etiain qnod fenrinnt, amp; faciunt , aliosnbsp;doceant : oeq; folùm fcorcationem fla-giciofam, acnefariam, omnemq;libidi-nis incemperantiam hominibus ip/î per-inittant, atq; concédant : fed etiam ànbsp;Dco concedi dicant. Horum quidemnbsp;opinio impia, impuraq; doârina iainnbsp;inueterauit, amp; in inultorum ac imperi-tornin animis infedit penitus , prauaq;nbsp;viuendi cojjfuetudo, ac licentia volupta-tum omnium innumerabiles hominesnbsp;ad earn voluptariam ratioiiem illexir, amp;nbsp;ab Optimovitæ genere abduxit,quodnbsp;poterant ampleâi, in eoq; amp; honeftè Scnbsp;incommo- commodè viuerc. Tanta veto Chriftia-ba'iTftudi» religioni amp; literarurnftudijsincom-forumiiec- moda atque dedecora intulit, quantanbsp;tisaïuta. jjulla oratioiie,liée line fummo dolorenbsp;pplfem dicere. Nam vt nihil dicam denbsp;moribus , quos in plerifq; hi voluptarijnbsp;homines, ac impuri feortatores fuis fee-leratis opinionib^scorruperunt, amp;per-niciofis exemplis, quæ in earn vitam in-diixe-

DE C O N I V G . LITERA. î I duxerunt, quam pulcherrimis, fanftiß.nbsp;fîmisq; inftitutis abundare oporrebat,nbsp;perdiderunt, ea infamiæ labes nomininbsp;Chriftiano cit inufta,quævix vnquamnbsp;I deleripoterit. Nam qui modeftiæ, tem-perantiæ, continentiæq; nomine apudnbsp;omnes genres nationesq; inprimis benenbsp;audire debebant, optimisq; moribusnbsp;ac fanâifsimis exemplis rtligioncm ,nbsp;quam à Christo acceperuntcom-1 mcndare, ad eamq; cæteros à Chriftia-i no nomine alienos omnibus hontflifsi-mis rationibus inducerc, hi iampridemnbsp;propter quorundam libéras libidinesnbsp;conceflaque flagitia apud o^nes orbisnbsp;populos pcfsimè audiunt, dignitatemnbsp;Ecclefiæpolluunt, autoritatem religio-nis labefaciunt, ab eaque fufeipiendanbsp;I multos auertunt. Literarum veto vi-cem, de quibus inftituta nobis eft oratio, quis vnquam fatis pro carum digni-tatc aut dolere aut deplorare poterit ?nbsp;Quotjamp;quàm bona ingénia eiusvitænbsp;licentia, atq; conceffa fœdæ voluptatisnbsp;intemperantia peruertit , ac omninonbsp;I perdidit, quæ in matrimonio, cùm ali—nbsp;I ter non pod'ent honei^ viuere, fi fe cr mnbsp;i literis coUocaflent, in coq;, quod fuitnbsp;C 3 1 facil-

2 î Cl. BADVEttVS

facillimum, continuiflent, ne vagas illas libidines appetiuiflent, quanta adiu-mcnta atq; ornamenta Reip. amp; Eccle-ûæ ôc litcris importaflent ? quantamq;nbsp;autoritatem, gratiam, beneuolentiamnbsp;ftudiofis ac literatis comparaflent ? Hocnbsp;veto Se fieri debuit, amp;c potuit, afiumptanbsp;quidem ea vitæ ratione , quæ à litcra-rum neq; dignitate, ncq; otio niihivi-detur abhorrere. Etenim hoc inprimisnbsp;Deus rcquirit, amp; ratio literarum docet,nbsp;amp; confirmât bonorum prudentiumquenbsp;suiim-cuitg confuetudo, à quibus ita Temper faâumnbsp;muiius ot- eft, fitq; quotidiè, vt quifque id vitæ in-aan ununbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, jy q^Qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßj. collftitUtUS,

omnibus quibus pofsit honeftis rebus omet, omnibusq; commendethomini-bus, vt amp; Deus autor eius muneris glo-riam adipifeatur, amp; ipfa viræ inftitutionbsp;atq; profcfsio autoritatem, dignitatem,nbsp;earitatemque hominum confequatur.nbsp;Profetsio Quæ autcm eft ars, difeiplina, aevitænbsp;, quæ aut maiorem munerisnbsp;fufcepti commendationem requirat,autnbsp;meüorcm hominum exiftimationcm,nbsp;quàm hæc ratio optimarum literarum,nbsp;ac liberalifsimartjpi artium : quæ cùmnbsp;proptereafitcomparata ,à Deoq; ho-minibus

DE CONIVG. LITERA. 23 minibus tri b ma vt vitam hiimananinbsp;erudiat, fanaq; doôrina atq; præceptisnbsp;rtdè viuendi inftituat , debcnt qui einbsp;præfunt û Deo voluntobedire , fi mu-nus fuum tueri, fi autoritärem doccndinbsp;ptæcipiendiq; habere, fi gratiam ac be-neuolentiain acquirerc, earn vitam in-ftirucre amp; colcre, vt nihil appareat in eanbsp;quod quenqnampofsit ofFcndere,autnbsp;ab hoc ftudioalienare: Sed quod aliosnbsp;tlocere volunt amp; fufcipiunt in ipforumnbsp;vita ac moribusita illuminatum debetnbsp;efl'e, vt exardefcat, oænibusq;perluce-at^aliorumq; animos adamorem earuinnbsp;rcrum, quas profitentur ac lt;Jocent, vehementer accendant : funt cnim res prænbsp;clarifsimæ, amp; maxime vtiles, quæ in li-teris continentur : quæ tum optime amp;nbsp;docentur, amp; difeuntur, cùm tradunturnbsp;ab ijs J quorum vita ac mores à profeG-fione J arque doôtrina non abhorrent.nbsp;Neq; enim hoc folùm fufeipit ingenua- Profcfsîonbsp;rum artium ftudium vt ijs j qui fe ad il-lud contulerintjorationis elegantiam amp; motumeft.nbsp;rerum cognitioncm afferatjatq; tantumnbsp;liuguam mentemq; informer. Sed præ-terca hoc efficit, fi bcÿium alicuius ani-tniim ) atq; ingeniû nancifeatur, vtilJud

C 4 omni

24 CL. BADVELLVS

omni hlunanitate , morumq; mojdeftia temperatum, atque in omni.reßb vitænbsp;officio inftitutum reddat : quæ mo rumnbsp;conformatio nifi adhibeatur, amp; ad do-.ftrinam litcrarnm adiungatur, quæpo-teftefTe rerura fcientia , aut orationisnbsp;elegantia, aut quomodo vtilis ac faluta-ris efl'epoteft? Neq; enimfacile avitio-fo, depraiiatoq; ingenio oratio aut pru-dens ac erudita, aut elegans amp; pofitanbsp;folet proficifci : neq; poteft vel autorita-tem habere, vt doceat, vel etiam fuaui.»nbsp;tatem, vt delcftet. Ex animo neceffe eftnbsp;habeat qnodcunq; poteft, eiusq; vim,nbsp;naturam, formamq; referat. Eft enim innbsp;eo fons vnde earn oportet dimanarc ,nbsp;OMtioani- fimilesq; fontis edere riuulos, puros, acnbsp;mi index, falubrcs, fi origo talis eft : impuros veronbsp;jires. ac peftilentes, n ab impuro corruptoq;

fonte profluant. Neq; eft vlla aqua aut immundior, aut peftilentior, quam abnbsp;animo prauo ac impio profefta oratio.nbsp;Itaquc propter earn fimilitudinem na-turæ quain effingit, atq; exprimit, fpe-culum animi eft appellata i quod moresnbsp;eius in ca maximè reluceant. Nihil enimnbsp;eft, quod naturajjij vimq; animi meliusnbsp;oftendat, quam fermo ; qui fi eft timftus-jis vit'

DE CONIVG. LITERA. 25 ijs virtutibiis, quib. bonus animus præ-Ætusoft, nihil poteftefle eo neq; pul-chrius, neq; melius, necad vitæ focietar-tem accommodatius, Cùm veto eiuft-dem vitijs, prauisque opinionibus eftnbsp;contaminatiis, aut etiam alperfus kuiter , nihil eo eft aut deformius, aut vitænbsp;communi perniciofius. Neque eftvllusnbsp;fons veneno infectus , ex quo hominesnbsp;hauriant, qui tam noceat, quam fermanbsp;ab impio animo depromptus, atque innbsp;communi vita prolatus. Et quamuis isnbsp;fiftus amp; fimulatus efle polsit, aliquan-doque mentiri, amp; Ipeciem præfe ferrenbsp;boni viri, tarnen quoniam nulla fimu-latio firma nec diuturna elP, necfpeciesnbsp;fiétæ probitatis, diu in mendacio ac fi-mulatione efic poteft, nec vita humana,nbsp;nec Deus veritatis amantifsimus amp; vl-tor acerrimus diutius ferre, proferet fenbsp;aliquando, quodintus diu inclufum la-tuit, magnamq; infamiam animi nonnbsp;vitiofi foltim ,fed etiam mcndacis afte-ret. Vult enim Deus, ipfa etiam vita re-quirit,vt fuinmam animiintegritatemnbsp;in noftro munere præftemus, verita-temq; colamus, quæ eft fundamentumnbsp;virtutum omnium.*Fraudem autem amp;

C 5 men-

t

î 6 CI. BADVELLVS mendacium fngiamus, atque hac rcdanbsp;confcientia noftrorum tum ofïiciorum,nbsp;tum ftudiorum nos fuftentcmus, amp; gra-tiam hominum beneuolentiamq; com-paremuSj atq; eo maius debet ’cflè ftudi-«m eius integritatis acfidei, quó maiusnbsp;•munus eft à Deo nobis mandatum, ma-gisq; cum ad gloriam Dei, tum ad com-munem vtilitatem vitæ pertincf. Cumnbsp;autcm vita ftudiofa ac literata fitpro-fefsio carum artium, quæ optimæ, hu-manifsimæ, liberalifsimæq; amp; funt, Scnbsp;nominantur : idq; ftudiumacinftitutuinnbsp;fit huiufmodi, à quo ipfa humanitas, Scnbsp;vitæ morumque elegantia peruenit adnbsp;alios, oportÇr eos, qui eo in ftudio vcr-fantur, ita cafté ac intègre fe gerere, vtnbsp;formam exprefl'am in moribus actotanbsp;vita præ fe terant earum rcrum, quæ innbsp;optimis literis, ingenuisq; artibus con-tinentur. Duo porrô funt maximè ex-Din excô- eolendaijs , qui adftudium humanita-ratfZ l'àtio bonarum artium fe contulerunf,nbsp;amp; oratio. Ratio, atq; Oratio : eaq; duo, quæ Deusnbsp;homini ex omnib. animantium generi-bus foli attribuit, præftantiora amp; illu-ftriora debent efte in literatis, quàmnbsp;funt in cæteris,quiîiullas literas attige-runt.

DE CONIVG. LITERAT. 27 runt, aut tantum deguftarunt : vt hisnbsp;duabus facultatibus, quæ funt maxi in æ,nbsp;maximeq; ad vfum vitæ nccefl'ariæ, hinbsp;qui exculti funt literis, tantô præftentnbsp;cætcris hominibus, quantô ipfi homines reliquis animantibus præcellunt.nbsp;Nam amp; de rebus amp; fentire melius, amp;nbsp;prudentius, amp; clegantius, commodius-que fermone vti debent quàm cæterinbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;omnes, quorum mens atq; lingua inge-

‘ nbsp;nbsp;nuadoiârina literarû conformatafuit.

Quôd fi hæ duæ animi virtutes in ftudio-fis cernantur détériorés quàm in alijs hominibus, magna fufcipitur infamia,nbsp;non tam tarditatis, quàm negligentiæ,nbsp;i qua amp; otio amp; literis funt*abufi turpi-ter, cùm in his ea neglcxerunt, ad quænbsp;cxcolcndaautparanda acceflerunr. At-que in eam culpam amp; repræhenfionemnbsp;I negligentiæ ac ignauiæ necefl'e eftcosnbsp;incurrere, qui non dant operam^ vt vitanbsp;amp; mores cum ftudio ac profefsione con-fentiant. Si verô in eifdcm appareat vita flagitiofa, in omniq; intemperantianbsp;diflbluta, in eam inciduntvituperatio-nem amp; infamiam, qua nulla turpior, ne-que literis indignio^ nec à Chriftiananbsp;rcligione alicnior dici, aut excogitarinbsp;pofsit.

¦y

î8 CL. BADVELLVS

Nihil cd ex püfsit. Quæ autem orationis vel pru-a'^p.TgfHo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commoditas ab hoc homi-

fls Rorta- nurn genere eft expeflanda ? Deplora-tonbus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caufam litcrarum li aut

bonis acdoâis effet obfcuruinj quan* tum incommodi, atq; dedecoris eft li-tcris iinportatum ab his, qui abhorrentnbsp;à matrimonio, cœlibatumq; Sc otiumnbsp;ad mollitiem animi voluptatemq; expe-tunt : aut ea effet vis ingenij atqj orationis meæ, quæ vel indignitatem rei, velnbsp;doloris mei bonorumq; magnitudinemnbsp;declararepoffer. Itaq; omiftahac con-queftione,qiix mœrorem ex tantain-dignitate fufceptü augeretpotius quamnbsp;leuaret, acc^dam ad difputationem eiusnbsp;rei, quæ mihi propofita eft : oftendam-que,coniugij coniunéüonem à litcrarum profefsione non tam effe alienam,nbsp;quàm plerique arbitrantur : fed potiusnbsp;eiufmodi, quævitæ literatæ magnum amp;nbsp;adiumentum, amp; ornamentüm, amp;fola-Dignkas fjum aft'erre pofsit. Neqj vero ilium la-cotuugu.jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hacin parte fumam, vt coniugi-

um fuis acveris ornem laudibus, eiusq; dignitatem à diuina autoritäre profe-étam, atque omnium ætatum iudicijsnbsp;confirmatam effe oftendam. Hoe eniinnbsp;multi

DE C O N I V G . LITERA. 29 multi ante doftifsimi homines accuratènbsp;fecernnc , de coniugijq; laudibus mulranbsp;honorifice ornateq; fcripferant, vt mihtnbsp;hac in parte nullus nunc locus fit reli-dus. Nemo eft etiam qui ignorer, De-um autorem efte matrimonij, eaq; ex-tarc in facris literis de eo teftimonianbsp;quibus nulla poftuntcfle vlla alia de renbsp;vel grauiora, vel honorificentiora. Ne-que mihi de toto ipfo genere coniugijnbsp;eft fufcepta difputatio : fed tantiim denbsp;coniugio literatorum , quod quidcmnbsp;non tale cfte, quale multi exiftimant,nbsp;demonftrare propofui. Quare earn om-nem orationem, quæ ad ^toritatem,nbsp;ius, landitatem matrimonij conftabili-endam amplificandamq; pertinet, præ-termitram : ne id videar aut tradarenbsp;quod mihi non eft propofitum, aut confirmarc quod non dubium, aut laudarcnbsp;quod nemini eft obfcurum. Tempus ta- Tempusnbsp;men amp; id quo primum coniugnim a dco ùuh-Deo fuit inftitutum, amp; illud, quod earnnbsp;diuinam inftitutionem eft confecutum,nbsp;nobis confiderandum eft: vtintelliga-mus , quanta vis fit eius coniundionis,nbsp;ac focietatis, quam J)eus primum internbsp;homines, amp; maximam viro cum fœini-

na con-

5© CL. BADVELLVS na conciliauit. Nam etiam tum cùm integra amp; cafta hominis natura cftet, neq;nbsp;vllis carnis ftimulis ad fceminam appe-tendamincitaretur, coniugium à Deonbsp;fuit conftitutum, amp; grauiter cómenda-tum. In fumma enim naturæ hominisnbsp;moderatione 8c caftitate, tarnen hancnbsp;coniuniftionem vitæ, atque confuetudi-nem feminæ, ad beneiucundeq; viuen-dum Deus necefl'ariam efie duxit : foli-tudincmq; homini alicnam cfTe dixit,nbsp;adiunélionem vcró fœminæ ad virum ,nbsp;eamq; vitæ focietatem homini vaîde eftenbsp;opportunam 8c iucundam. Iraq; alte-rum cum ajfera ita coniunxit, vtcamnbsp;coniunôlionem grauifsimæ ac fanCtifsi-mæparentum neccfsitudini anteponen-dam dixerit. Quod tempus eft poftcanbsp;confecutum ? nempeillud.in quo tantanbsp;cum totius humanæ naturæ deprauatio,nbsp;rum ctiam lihidinis intemperantia ft-mul fecuta eft, vt coniugium non tarnnbsp;ad folatium tædiumq; leuandum folitu-dinis adhibendum fuerit, quam ad rc-primendam coercendamq; libidineinnbsp;vfus ;con. remedium comparandum. Iraquevfusnbsp;huius inftituti eft, (^im vtiucundè viua-mus, adiungendo nobis earn vitæ fociâ,nbsp;^quam

DE CONIVG. LITERAT, 3I quam hominis natura appétit : tum et-iam ytiJitcr liberos Reip. procreando-,nbsp;atq; inftituendo : tum veró honeftè con-tinenda libidine,pudicitiaq; in fanctonbsp;ac moderato coniugio confcruanda.nbsp;Hæ enim funt caufæ coniugij inftituti,amp;:nbsp;eædem debent efle vnicuiq; inftituendinbsp;ac fufcipiendi : fed maxima ilia vt hominis natura, quæ ad vitium hoc maxi-inè procliuis eft, nefaria libidine flagi-tijsq; non polluatur : fed in ea modera-tione, pudore pudicitiaq; conferuetur,nbsp;qua homo à brutis animantibus dit-fcrt plurimum. Homocnim adpudo- pndoreen-rem ac verecundiam natus eft, itaq; ànbsp;Deo creatus, vt ad certain flgitimamq;nbsp;coniunétionein, non ad vagam atq; nefaria in libidinem licentiamq; aptamna-turam habeat. Hane coniunäionemnbsp;naturalem, honeftamq; vxoris confue-tudinem fi relinquat, amp; aliam appetat,nbsp;! atq; amplcdatur, qua Deus nec inftituitnbsp;nec permittit, ciim turpitcr contaminâtnbsp;ipfam naturam, tum brdinem à Deo in-ftitutum fceleratè violât. Neque enitnnbsp;Deus vllo modo probarepoteft, amp;ho-minibus concedere earn licentiam vitænbsp;atque intemperantiaTn, quam quidamnbsp;in om-

3 2 CI. B A D V Et t VS

• in omni généré libidinis eifrxnatæ, om-niq; fcortatione 8i fibi amp; alijs conce-duntj Si à Deo concedi dicurit : fed tarn diffolutain vitæ rationem vehementernbsp;edit, amp; pœnis acerbifsimis aificit. Qhinbsp;cnim earn concederct, aut approbaret,nbsp;tjuæ eft contra amp; fuam inftitutionem Scnbsp;naturæ excellcntiam : præfertim cùm isnbsp;¦fit ea natura atq; mente ,lt;]uæ nihil for-didum ac impnrum ferre poteft ? Eftnbsp;enim Deus lux purifsima, nullis nequenbsp;tenebris offufeata, ncq; perfufa fordib.nbsp;Sociefsscu Homo autem adillius imaginem amp;fi-t3'°u'dorc'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;creatus eft y cum eoq; cam

habet focie|atem, quæ primis illis fecu-nu' jCoien- jjg Abrahamo atq; eius poftcris cum co religiofè fuit conftituta , Sc nouifsimisnbsp;per mortem Christi filij Dei fändenbsp;confirmataj amp; femper à pijs hominibusnbsp;in omni vitæ fandimonia, culta ac con-feruata. Quare quicunq; volunt efte innbsp;cafocietate, arque amicitia^qua: cumnbsp;Deo eft, debent, quantum humana ferenbsp;natura, effe participes eius puritatis, Scnbsp;fanditatis, quæ in Deo fumma eft, ncq;nbsp;quicquam non modô facere, fed ne cogitate quidem,qiiod ea coniundioncnbsp;tarn prærtante indignum fit. Duæ autem

D E CONIVG . LITER A. J j tem lùnt partes, quibus homo amp; ab initio conftitutus, poHca ciirn eas om-nes corrupiifer, ac perdidifïctjpcr Chri-ftum reftitntus. Corpus, atq; Animus: Du^part,,nbsp;in quibus duabus nartibus puritas ac hotntn.s. a-calritasrequinrur : vrrunq; tnim crea-corpus qui-uit Deus, amp; pro vtroq: Chriftus mortu- ’’»» caftenbsp;us eft : vtrunque igitiir, eorumq; mcm- c„dum eft.nbsp;bra, ciirn iam noftra non fint, fed velnbsp;eius, qui ea i.ftecit, vel cius, qui perditanbsp;fuo fanftifsiino fanguine recuperauit,nbsp;debemus conterre , amp; tanquam facranbsp;vafa applicate ad cius vfum amp; cultuin ,nbsp;qui ilia ab impijs amp; profanis vfibus fe-gregauit, amp; ad fanéta ac diuina muneranbsp;atq; officia transferre voluit Non eninrnbsp;iam fumus noftri , aut alterius cuiuf-quam, nifi eius folius, à quo pretio magno redemti fumus Iraq; ea eft omnium piorum vitæ ratio, vt meinores cumnbsp;illius creationis, qua ad imaginemDeinbsp;conditi funt, turn verb cius rederatio-nis, qua per Chriftum amiffam imagi-nem eiusq; gratiam ac beneuolentiamnbsp;recuperarunt, in priftinam focictaternnbsp;atq; amicitiam reftituti, vt omnia rumnbsp;animi, rum corporis inquinamenta fu-giant : amp; qua funt caffa, pudica, fobria,

D hone-

34 Cl. BADVELLVS honefta, fanfta , ac pia feftentur. Eflnbsp;enim animi criam quædatn impudicitia,nbsp;quseinfacris literis fcortatio appellatur,nbsp;ipfius animi à vero Deo difiunétio, ócnbsp;cum creatura nefaria impiaq; coniun-élio. Qucmadmodum in eodcm cafti-monia ell cordis cum voluntate Deinbsp;fumma confenfio, in eoq; amando acnbsp;colendo intcgritas atq; fides , qnæ Deonbsp;eft gratifsima. Sed de hac mentis amp; animi caftitate mihi non eft propofitumnbsp;difputare. Hic de coniugio agi mus,nbsp;quodadhoneftèpudiceq; viuendum di-ximus comparatum. ld enim ad fanan-dam homim's carnem quafi remediuninbsp;datum eft, amp;: vinculum ad continendamnbsp;libidinem concefliim. Deus autem no-ftri non foliim animi, verum etiam corporis vfum ad cultum fuum requirit,nbsp;qui nullus poteft effe, fi pudor pietatisnbsp;cuftos amiiTus fuerit, corpusq; ad omnianbsp;flagitia proftitutum. Deus enim vult, amp;nbsp;iuftum eft, vt colamus amp; honoreinusnbsp;«urn ijs naturæ noftræ partibus, quarumnbsp;cftipfe amp; effeâor, amp; conferuator : neq;nbsp;poteft eos fecum ferre, aut amare, quinbsp;vtrunq;,autalterign negligunt, autpol-luunt : neq; integer efle poteft vfus, amp;nbsp;cul-

DE CO NI VG. LITERA. J J cultus vnius, nifi alterius etiam fit in-corruptus : neque caftimonia vlla animinbsp;retineri nifi continentia corporis, pudi-citiaq; retineatur ; neque vlla cum Deonbsp;efie amicitia, quæ vtraq; parte non ca-ftifsimè amp; fanótifsimè colatur. Quare,nbsp;quoniam ( vt ait Joannes^ à tenebris'• lo»»«»•nbsp;ad purifsimsE lucis focietatein vocati fu-! rnus, verecundia ac pudicitia cft reti-nenda, fi volumus cum Deo coniunétènbsp;viuere, in eoq; fideliter mancre, qui eftnbsp;( vt dixi ) lux pura, quæ nullas tenebras,nbsp;hoc cft, animi, corporisq; maculas pcr-ferrepoteft. Impudicitiavero, acScor-tatio, carnisq; intcmperantia eft fugien-da, amp; Chriftianorum confuetudine, at-I que congrefsione prohibenda : in quanbsp;nulla eft, nee efie poteft, ßrma aut fin-cera cum Deo amicitia. htenim quæ cur mparinbsp;critamicitiæatq; beneuolcntiæ coniun-

r- • Î • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦* nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ucono

ctio , vbi nulla clt motum naturæq; fi- pUceanu militudo, quæ aut coniungat, aut con-iunftos in amicitia, hoc eft , in fancto,nbsp;mutuoq; amore contineat ? In quibusnbsp;vero tanta eft morum difsiinilitudo ,nbsp;tantaq; diferepantia, vt nihfi magis poffit diferepare, aut ma^is repugnare : inter eos quæfetrt coniunftio, ac confen-

D 3 fio

^6 CL. BADVELIVS

fio animorum ? Nihil enim eft quo4 sfmîttfimi- 2f”*citiain magis aut impediar, autdif-tiunicum, foluat,quàm ftudiorum conliliorumq;

difcrepantia : contra nihil quod facilius contrahat vel contineat aräius, quàmnbsp;morum atq; ingeniorum hmilitudo bonorum. At quid in natura reruin eft tarnnbsp;difsimilCi difcrepans , ac repugnans,nbsp;quodDeum ab hominib. vchementiusnbsp;abalienet, amp; longius fcparct , quàmnbsp;fumma illius puritas ac fanâitas : Scnbsp;quorundam in omni libidine fœdifsimanbsp;intemperantia, impudicaque impudici-tia ? Quæ coniunâio inter tales tarn impur os homines , Sc Deum purifsimum,nbsp;quæ mutuaTicneuolentia, quæ volunta-tum fententiarumq; confenfio efle pof-fet? Citius igitur conueniet luci cumnbsp;tenebris , igni cum aqua, quàm Deonbsp;fanftifsimo cum flagitioiis fcorratorib.nbsp;Kutta pi|s Ea tanta morum ac naturarum rcpu-»io*Cs necir g'^^tttia eft etiam in caufa, vt nulla pijsnbsp;fitudo aut hominibus , qui caftum nonfolùm ani-famiiian- jjjyni, fed etiam corpus ftudent præfta-re Deoi cum impuris huiufmodi hominibus vel neceisitudo, vel confuetudo,nbsp;vclvlla vitæ fermq|usq; communicationbsp;nec eife debéât, neq, pofsit. Tanta enimnbsp;morum

DE C O NI V G. tITE R A T. worum differentia, vitæq; repugnantia,nbsp;Dullam pati poteft inter eos non modonbsp;familiaritatcm , fed ne vllum quidemnbsp;communem vfum vitæ. Præterea tamnbsp;infamis ac flagitiofa viræ ratio horunlnbsp;hominum cùm bonos mores Chriftia-norum lædit, turn etiam vehementernbsp;dedccorat earn honeftatcm , quam innbsp;Ecclefia, hoc eft, cœtn Chriftianoruninbsp;maximè oportet relucere, amp;. ab huiuf-modi fœditatibus abhorrere. Quarenbsp;oportet, Vf omnes, qui non folùm nomine, fed etiam magis vita volunt pic-tatem profitcri, Deumq; aç Chriftumnbsp;piè confiteri, vtprimùm hochominum genere fibi caueant : idq; nonfo-lum confuetudine , verùm etiam con-grefsione, collocutionçq; prohibeant :nbsp;atque (¦ vtloquuntur in Ecclefia ) planenbsp;cxcommunicent, exterminent,profli-gent : deinde ipfi earn vitam comparent, vt omnia turn mentis, tum corporis inquinamenta dedecoraq; fugiant :nbsp;eumq; hominem fufcipiant, induant, acnbsp;gerant, qui cùm ad pictatem amp; iuftici-am creatus eft , turn verô ad modefti-am, pudorcm,omgcmq; temperanti-am ; vt qui ä religione funt alieni, fan-D 3 âifsi-

38 Ct. BADVELLVS ôifsimæyitæ adniirâtione commoti, adnbsp;Dciitn conuertantur, eaq; luce acfplen-dore optimæ vitæ aliorum flagitia dete-gantur, amp; ex tenebris in apertum pro-ferantur. Hoc enim iubet ipfe Chriftus,nbsp;amp; Apoftolus eius Paulus multis in locisnbsp;‘ diligenter præcipit. Et Joannes primanbsp;fua Epiftola nihil aliud docet, quain vCnbsp;lt;5uæ fit noftraprofefsio cognofcamus ,nbsp;eamq; vitæïnnoccntia, puritate, ac mo-deratione deelaremus, atq; ornemus.nbsp;Eius rci tanta ratio habenda eft, tantaq;nbsp;cura fufeipienda, vt pijs omnibus , quinbsp;D^um amant, nihil antiquius efle debeat : atq; in omni confuetudine, in quanbsp;Chriftianus •debet verfari, ea rcueren-tia eft adhibendaeùm erga Deum, turnnbsp;etiam ergahomines, vt quæ aliquamnbsp;aut fpcciem habent turpitudinis , autnbsp;filfpicionem oftenfionis, ea omnia vi-tanda fint : amp; omniftudioea quæren-da, ac perfequenda , quæ aliquam velnbsp;commendationem , vel beneuolentiænbsp;conciliationé afferunt: cuiufmodi funtnbsp;quæcunq; vera, grauia, iufta, pura, arnica, cum virtute denique, ac bona fama,nbsp;Philipp, 4. laudeq; coniunfta^a Paulo enumeran-tur, amp; pijs proponuntur, ea omnia funtnbsp;omni

DE CONIVG. tlTERA. Jp omni temporc meditanda, atque omninbsp;ftudio excolenda. Nihil autcm eft quod craiiifsimanbsp;grauius offendat, quodque animos ab j'*nbsp;huius profefsionis aut religionis ftudio th.nbsp;magis aliéner, quam morum macula:,nbsp;amp; flagitia vitæ, in ea libidine, de qua lo-quimur, diffolutæ : amp; maxime eorum,nbsp;qui cùm abftineant ab honefta vxorisnbsp;confuetudine, ac fanfta coniugij focie-tate, non tarnen ab ijs vitijs atque ftu-pris abttinent, quæ Deus prohibuit, amp;nbsp;acritcr fe vindicaturum effe dixit. Ne-que verô hac vitæ turpitudine folùm fitnbsp;offenfio hominum, amp; alienatio ; veriimnbsp;etiam, ac multô quidem magis ipfiusnbsp;Dci, qui nihil impurum a^flagitiofumnbsp;in fuis ferre poteft , amp; ipfius Spiritusnbsp;fanâi, cuius in nobis habitantis tem-plum effe corpus noftrum exiftimarcnbsp;debemus. Illud autem flagitijs macula- Corpus pîjnbsp;re . fanâumn: Dei Sniritum . nui in en tempium

crilegium ac feelus eft putandum,quàm , templa alia amp; fana, auro, alijsq; rebusnbsp;fpoliare. Quarc redè amp; fæpèadmonetnbsp;nos idem Paulus, ne hoc templû, quodi, Corin.^.nbsp;corpus noftrum eft, corrumpamus, ne-que Spiritum fanéeuîn in eo habitan-

4° 'Cl* BADVELLVS

tem contrifternus. Ncc verô naMirareft repugnandam, neque plus quatu pofïti-mus conanduin, neo; jd {ufcip-f ndum,nbsp;lt;juod viresfupçrat, Sc in quo iuhrmitasnbsp;hominis cum magno pudicitiæ pcriculonbsp;Csftitas periclitari poteft. Caftitas cniiu corpo-corporis ris iion cft eiufmodi virtus, quæ aut ànbsp;quxvitcus.

tioneq; aliqua afferatur : fed elt donum Dei fingulare, quod non in niultis latènbsp;patet : quod tarnen nifi fapientia exco-latur, aut honefta aliqua occupationenbsp;cullodiaturj non facile is, qui etiam na-turam habet moderatam ac continen-tem, tueri goterit. Cùm autem intem-perantiacarnis tanta fît, amp; ad libidinemnbsp;propenfio, idq; vitium pateat latifsimc,nbsp;Cwr volumus tantæ confeij imbecillita-tis auttentare Deum, aut nos ipfos fal-lerç, aut naturam violare, ad eamq; ra-tionçm cogéré, quæ cùm omni homine,nbsp;turn maximè Chrilliano indigna eft ?nbsp;Quare cùm in maxima naturæ infirmi-tate coniugium fit conftitutum, amp; ànbsp;Deo omnibus mandatum, non ad coë-undam folùm vitæ fbcietatem,fed etiamnbsp;ad pudorem, hop^ftatem, ac exiftima-tionem retinendam, Sc ad Dci, fpiritus-

DE CONIV6. LITERA. 4I que eins fanâitatem confcruandam ;nbsp;profedô tam præclariim, tam fahitare ,nbsp;âc neceflatium Dei inftitutum nemininbsp;în vllo vitæ genere eft afpcrnandum.nbsp;Sedmihihocpropofitum non eft, vni-uerfè de matrimonio dtfputare , nequenbsp;demonftrare quid cuiufq; hominis virænbsp;ratio requirat. Quifq; in eo ftaru, in quonbsp;eft conftitutus, fecum confideret : amp;nbsp;cum Deo, ac confcientia ( quibus inui-tis nihil vnquam faciendum eft ) délibérer. Nam amp; natura hac quidem in renbsp;optima dux efle folet : amp; Deus ipfiusnbsp;natarîE,quôd opportunum necelTari-iimq; appetentisgrauifsimjis eft appro-bator, amp;fuaforprudentifsnnus, HdeUr-'nbsp;fimusq; cius rei : quam ciirn ad nos per-tineat, ad fuum confilium, indicium,nbsp;arbitriumq; referri vulr. Itaque cum de fn Wts ge-vita eligenda, acin matrimonio degen - quot;quot;^^^'’2,'*nbsp;da,eft conftituendum, hxc duo inpri-cot’di^nJi.nbsp;mis in corifilium, deliberationemq;nbsp;adhibenda : Animus noftrx facultatisnbsp;confcius, amp; Deusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, omni-

umq; noftrorum confiliorum, atq; ftu-diorumteftis. Ego veto quod inftitui cxplicabo , de conmgioq; litcratoruinnbsp;diiputabo ; vt intelligatur aliquando,

D 5 quod

quodplerifq; fuit incognituni, aut dii-bium, earn vitæ rationem à literaruni Audio non abhorrere, fed.ei maximçnbsp;congruerCj ac conuenire, cum propternbsp;honeftatcm, turn etiam propter multas,nbsp;ac magnas vit^E commoditates, atq; iu^nbsp;cunditates. Atq; vt id cognofcatur melius, explicandum nobis primum eft,nbsp;quæ, amp; qualis fit profefsio literarum acnbsp;bonarum artium : quid fufcipiat, 8c ef-ficere debeat.' Etfi enim quædam antènbsp;deiftius inftituti ftudijq; officip ac mu-nere à nobis difta funt : tarnen vt id,nbsp;quod eft propofitum , facilius percipinbsp;pofsitj coniugium vitæ literatæ neq; eflenbsp;indecorum,^eq; importunum, non fa-ciam incommodé, fi quædam adhuc denbsp;ratione literarum dicam : paucisquenbsp;oftendam, quod fit inftitutum eorum,nbsp;qui fe totos in optimarum artium ftu-dio pofuerunt : quid fufcipiant, ac præ-ftare debeant. Nam turn melius fcie-mus, quæ fit conuenientia , congruen-tiaq; coniugij cum hoc Audio literarum,nbsp;cum quale vtrunq; antè perlpexerimus,nbsp;alterumq; cum altcro comparaucrimus,nbsp;fine quo nulla non modo matrimonij,nbsp;fed ne alterius cuiiÄdam rei ad alteramnbsp;ad-

DE CONIVG. LITERA. 45 adiundio atq; applicatio reâè fieri po-teft. Ac de coniugij quidem dignitatc,nbsp;vi, ac vtilitate, fupra eft à nobis in généré difpuratum- An vero conueniat hu-ic profefsioni literarum, feparatim quæ-rendum eft. Acillud inprimis fcire o-portet, quod ad omnis non modo infti-tuti conlmendationem , veriim etiamnbsp;muneris funérionem valet plurimum ,nbsp;amp; fine quo nulla vitæ ratio Deo eft grata , aut probata : hums inftituti, quodnbsp;in literis verfatur, Dciim eflc autorem, DfgnrtasU.nbsp;effedorem, ac moderatorcm, quern-admodum cæterarum return bonarumnbsp;omnium, quas ipfe inftituit, amp; homi-nibus ad vfum vitæ tribuit. Primùmnbsp;enim diuus Paulus doótrinam litera- \nbsp;runij quam illc yvar/y hiyou xjJ rolt;pta{ di-cit efle , in donis Dei numerat : St -a-«/-hoc eft, eruditionem liberalem, innbsp;ijs ponit muneribus, quæ ad Ecclcfiamnbsp;inftituendam,vel (quot;vt eius verbovtar)nbsp;ædificandam diuinitus datafunt. Dein-de'ea eft ipfius rei turn dignitas, turn vti-litas, vt etiam fi nulla effet in diuinis literis expreffa de eaautoritas, dubitarenbsp;tarnen non pofsimus^quinftudium literarum, artiumq; ingenuarum, amp; à Deonbsp;opti-

04 CL. BAD VSllV 5 pptimarum rcrum omnium autore pro»nbsp;feftura fiierit, amp;. in maximis eius bepe-£cijs, quibus humanum genus affîcit,nbsp;numçratum : Sc omnibus feculis ijs ho-minum iudicijs decoratum, quæ vel adnbsp;honorem, vel commodum,in rcs præ-claras atque vtiles amplifsima conferrinbsp;folent. Et id quidem meritó. Non enimnbsp;aliud eft vitx inftiturum j autftudium ,nbsp;quod aut prxclarius fit, aut magis fufasnbsp;in omni vita habeat commoditates,nbsp;qua’m hæc profefsio litcrarum, de cuiusnbsp;plurimis maximisq; amp; ornamentis amp;nbsp;adiumentis, alias multaamp; fa;pedixi,amp;nbsp;fcripfi. Nu^c ea fueruntattingenda, vtnbsp;huius vitæ ratio amp; dignitas ca efle intel-ligatur, à qua matrimonij coniunótionbsp;non aliéna videatur. Profefsio autemnbsp;hxc cft 8c munus eorum, qui ad bona-rum literarum ftudium ira fe contule-runt, vt acquiefcant in eo, vtmentenrnbsp;atq; animum habeant ijs rebus omnib.nbsp;inftruétum amp; ornatum gt; quæ in literisnbsp;traditæ ac fçriptæ continentur : ijfdcmq;nbsp;rebus mores, vitami^; hominum intti-tuant, atq; ita eo inftituto vtantur, amp; adnbsp;Dei, à quo profe^um eft, gloriam, amp;nbsp;jidhumanæ vitæ, propter quam eft datum,

i)E COiilVG. LIT EK AT. 4$

tnm, vtilitatem. Res porro qiiæliteris utetiscSi extant compræhenfæ funt. Facultas po- Pf*henu,nbsp;lits amp; fubtilis orationis, Scientia nml-tarum bonarum rerum, amp; ad commu-nem vitæ vfura pertinentiuin , Hiimani-tas, omnisq; rriofum, ac vitæ amp; inftitu-endæ amp; regendæ Difciplina j Virtus de-niq; amp; Sapientia, quæipfius vitæ ars eft,nbsp;ac magiftra : ad quain cùm ex omnibusnbsp;animantium gencribus foli homines na-turam aptam habeant, nee tarnen fatisnbsp;firmam ac valentenl j requirünt ea do-drinæ adiumerita, quæ in literis compa-rata continentur. Hæc enim eft vis acnbsp;facultas huius profefsionis ,vt quod iii ProfersM*nbsp;natura honiinis ad fapientiam aptümnbsp;eft, amp; quafi iam inchoaturh,id perpo-licndum., perficiendumq; fufeipiat : at-lt;iue tale i quantum fert quidem natura,nbsp;in omni virtute, fapientiàquc cfficiat.nbsp;Tria autem funt, in quibus excolendisnbsp;hæc ars vitæ maxime elabotat, Lingua,nbsp;Ingenium, amp; Voluntas : quoruth pri-mum orationis elegantiam poftulat, al-terum rerum rioticiam, poftremurii vir-tutem. Nam hoc mihi quidem videtiarnbsp;ftudium literarum praten amp; fufeipere,nbsp;VteoSj qui feei erudiendos atq; infor.»nbsp;tnatidöä

4 6 CL. BADVELLVS mandos tradiderunt, eftjciat 8c in fer-mone elegantiorcs, amp; prudentiores, 8cnbsp;in omni vitæ aflione munereq; mode-ratiores ac mcliores, quam funt omnesnbsp;cæteri, quibus nulla liberalis literaruinnbsp;doétrina fuie adhibita. Q'uöd fi hæCjnbsp;qua propofuiinus, in hoe hominum gêner e détériora reperiantur, non eft culpa proiefsionis, fed vitium eorum, quinbsp;pulcherrimo inftituto ad turpc otium 8cnbsp;rthinom- voluptatem abutuntur. Triaautem funtnbsp;na'requ^quot; cum in Omni difciplina atquc arte,nbsp;tl, ‘ turn maximè in hoe bonarum artiumnbsp;ftudio requiruntur : Natura, quæ no-bifcum nafüitur : Vfus, qui ex multarumnbsp;return humanarum ,vitæq; communisnbsp;exptrientia comparatur : amp; Dodrina,nbsp;quæ ex his ftudijs ac literis defumitur.nbsp;Ad quæ tria vel excitanda, vel confer-uanda, coniugium reftè inftitutum tantum alfert adiumenti, vt fine co nec Natura fuum ftatum retinere, nec vfus pru-dcntiain habere pofsit, nec Doétrinanbsp;earn ingenij atq; animi culturam , quænbsp;Nafura.’ fîimmain his ftudijs adhibenda eft. Denbsp;Natura primùm dicamus, quæ ctiam innbsp;primis defideratunt amp; ciim ilia duo præ-currat necefl’ario , eins ratio primùmnbsp;haben-

DE CONIVG. LITER AT» 47 babenda eft : Eft enim in ea otnnis artisnbsp;difciplinæq; initium, Sc informata, atq;nbsp;inchoata opens ratio, fine qua nulla resnbsp;ncc pcrfici, nec bene excoli poteft. Eiusnbsp;ratio duplex eft : Nam aut ad Valetudi-nem, bouaTnq; corporis habitudinenxnbsp;referetur, aut ad Honeftatem : ytrunq;nbsp;enim natura hominis defiderat, vt amp; fi-bi Bene fit. Sc Honefte. Quorum alte-rum nobis cum brutis animantib, commune eft, in quibus ctiam ineft appeti-tus, ac fenfus lanitatis, amp; eius, qui ex eanbsp;pcrcipitur, iucunditatis : Alrerumpræ-ftantiæ hominis proprium eft, qui fo-lus ex omnibus animantibi^, ad virtu-tem atque honeftatem natus eft. Homo enim eft particeps rationis , cuiusnbsp;cætera animalia expertia fiinr. Sednbsp;quantum ad valetudinem conducat mo- vaiftod»nbsp;deratus coniugij vfus, honeftaque vxo- ««’¦poi“-ris confuetudo, Medicis amp; Phyficis, quinbsp;ifta profitentur , explicandum rclin-quo. Hi enim fciunt, quid hominis natura appetat, quid fugiat, quid ei fitnbsp;commodum, quid alienum.

Gulielmus Bigotius, qui in Mcdicis libcr u;» ac Phyficis diligent^ verfatus , fum- cefsLatnbsp;mam harum rerum habet fcientiam , coniugijnbsp;ptomüïiij.

4 8 nbsp;lt;^L. BADVELLVS

aliquando proinifit, fe dc coniiinßio-nc marrimonij vfuq; cius neceflario fcri-pturuin. Neceflarium ( opinor ) intclli-gitjf.ne quo homo nonpoUllvalere, ïtaq; cam partem Naturæ, coniugiumnbsp;ad bonam corporis conftitutionem ap-peteiitis, nos ci explicandam relinqua-mus : in quo valde prudenter facier, finbsp;cam commoditatem exlegirimavxorisnbsp;coniunctione ciusq; moderata confue-tudine petendam elle doceat : amp; ea incommoda ollendat, quæ ex liberis illis,nbsp;acdiflblutis fcortationib. humanis Cor-Mcnedas, potibus multa amp; magna aferuntuf. Al-ac uigidcas ceram autem partem, qux naturae hominis maxime propria eftj cuiufq; in hisnbsp;ftudijs maxima eft habenda ratio, nosnbsp;fumemus : amp; oftendemus, Hoiicftatcmnbsp;ac Dignitatem, ad quam homo natusnbsp;eft, nulla alia ratione melius vel compa-rari, vel conferuari , vel amplificari,nbsp;quam honcftaacfanflavxoris focietarc,nbsp;in qua homo literatus non cum litcrisnbsp;fólüm atq; libris ,fcd etiam cum vxorenbsp;ac liberis pottft honeftc, grauitcr, moderate , remperanterq; viucre : amp; earnnbsp;vitxcxiftimationcpi retinere,fine quanbsp;nulla ftudia florere poftunt. Nam antènbsp;ƒatis

DE CONIVG. LITER A T. 49 fatis demonftraui, quantum ftudiiunnbsp;non modô literarumj fed etiam virtutisnbsp;amp; dignitatis in hoc hominum generenbsp;eflc de b cat, quantaq; cura fit adhiben-da, vtid, quodprofitentur, omnibus ijsnbsp;ornent rationibus, quib. aut profefsio-ni autoritas , aut hominum beneuolen-tia parari poisit Hoc cnim cft profeélônbsp;vita: inftitutum, quod nulJaalia re vehe-mentius, quàm virtute nititur : nec vllanbsp;re magis efflorefeit, quàm dignitatc, amp;nbsp;vitæ exiftimatione : quæ nulla poteftnbsp;elfe, nifi honellas exiftat, quædignitatem,quafi lumen quoddam, ex fe gignit.nbsp;Quare iftius vitæ ratio ita eft inftituen-da, vt ea tota conferatu? ad fingularenbsp;virtutis ftudium, atq; excellentem lau-dis cupiditatem : idq; totum ad gloriamnbsp;Dei, amp; commendationem muncris re-feratur. Ac primùm de honeftate, quæ neHcne-retineri in coniugio pofsit, dicamus :nbsp;deinde de ea,quæillam neceflario fe-quitur, Dignitate. Et quoniam magnanbsp;honeftatis vis, ad præclaram opinionemnbsp;virtutis comparandam , in temperantianbsp;pudicitiaq; ineft : ficut ctiain turpitudi-nis par vis, ad infamiam atq^ hominumnbsp;olfenfioncm, in libiSine amp; impudentia:

£ de ca

.4

JO Ct. BADVEttVS

de ea primiim parte difputemus, cuiiis quidern conferuandæ caufa coniugiumnbsp;eft compararum : atq; oftendamus. Homines literatos non poftè caftius, vere-cundiusq; viuere,quam in ea rationenbsp;i.CoHBt.7. vitæ, quamDeus amp; ad libidinem con-tinendam, amp; ad pndorem retinendumnbsp;inftitnit: amp; omnibus,qui fe non pof-fint continerc, mandauit. Eft eniin innbsp;coniugio moderato certa quædam ca-ftitas : cum hi, qui hoc vinculo coniun-lt;fti funt, maritus amp; vxor Chriftianæ mo-deftiæ memores, eo vtuntur, non ad cx-plendam hbidinpin, fed refrænandam.nbsp;Vfus enim hgnefti modeftiq; coniugij isnbsp;debet elfe, qui eft cæterarû rerum omnium , quæ à Deo conditæ funt, amp; adnbsp;vtilitatem hominum tributæ ; vtis ver-bo Deifemper conftituatut, amp; ad vtilitatem neceifariam aut deleétationemnbsp;honeftam, ac moderatam, non ad libidinem intemperantem, amp; turpem vo-luptatem referatur. Nam turn nobisnbsp;prodeftid,quod à Deo eft datum, ftnbsp;ex co capiamus eum vfum atq; fruftum,nbsp;quern Deus nobis præfcribit, amp; naturænbsp;necefsitas requirit.lt;Sanó:tificatur enim,nbsp;J. Get. 7. vt Paulino Verbo vtar, cum agnitionenbsp;bene-

DE C O NI V G. tIT E R A. JI beneficentiædiuinæjà qua profeßumnbsp;donum eft, tum ctiam eamoderationc,nbsp;quæ in perfruendo dono adhibetur.nbsp;Coniugij autem natura ea eft, vt non ccniugijnbsp;tarncorporum vinculum fit, quamani-morum : amp; quod ex eo corpori tribu-endum eft, idmagis adlibidinis remedium coërcendæ , quàm ad licentiamnbsp;explendsE valere debet. Quare fi huiusnbsp;coniunßionis vis ac inftitutio reâè in-tclligatur, amp;in ea perfruenda is modusnbsp;adhibeatur, qui in cæteris Dei muneri-bus tenendus eft , vt ad neceflarium vi-tæ vfuni referatur : poterit, mea qui-dem fententia, talis vitæ rÿio atq; moderatio bonis omnibus approbari : amp;nbsp;pudicitiæ, caftitatisque nomine , cùmnbsp;apud homines, tum etiam apud Deumnbsp;commendari. Atq; hanc quidem cafti-tatem poflunt habere omnes, qui ani-mum habent amp; liberali literarum do-Ôrina excultum, amp; Chriftiana religionenbsp;temperatum. Cùmilla virginum cafti- caftitatvitnbsp;tas paucorum fit hominum, amp; eorumnbsp;folùm, quibus Deus naturam quandamnbsp;fingularem dédit: non omnium com-munem, neque lat^atentem. Magnanbsp;cnim vis eft doiftrinæ elegantis in con-

E 2 for-

52 CL. BADVELLVS formandis moribus, temperandisq; in-genijs ; maxima verô eius fpiritiis, quinbsp;à Deo nobis cft datus : qui cùm fit faii-ôus, ac diuinus ipfum hominem mira-biliter immutat, naturamq; etiâ intem-perantem potell moderatifsimam rcd-dere. Quöd fi aliquis in litcris ingenuenbsp;eruditus, amp; in timoré ac reuerentia Deinbsp;piè inftitutus, hune Spiritum in modaran da vitæ ratione autorem amp; ducemnbsp;fequatur, atq; audiat vt magiftrum acnbsp;monitorem, in coq; inftituto amp; ftudio,nbsp;ad quod eft à Deo dedudus, diligenternbsp;verfetur : dubitandum non eft , quinnbsp;pofsit ita viu^re, vt amp; apud Deum , amp;nbsp;apud homines illuftrem pudoris ac mo-deftiæ laudem obtineat, 8c fummamnbsp;Caiibatus gratiam ineat. Vtraautem caftitas ma-iughm terii îo^em laudem, gloriamq; apud Deumnbsp;peratû.mï- parfat : corumnc hominum, qui in cœ-libatu intégré ac cafté viuunt: ancon-iugumpudicé, temperanter, fobrieq;nbsp;viuentium, Theolôgis difputandum re-linquo. Illud tantum dico, vitam con-iugum pudoris, modeftiæ, ac tempe-rantiæ plenam , quam præfertim pietas,nbsp;timorq; Dei talem gftïcitj 8c regit, Deo,nbsp;atq; homintbus maxime gratam efle, 8cnbsp;pro-

DE CONIVG. tITERAT. JJ probatam. Nec verô banc fanâi con-iugij moderationem, acpudicitiam, Li-teræ, ac Mufæ aipernantur, quæ à Poë- afpcman-tis caftæ virgines elle dicuntur : nec ca-rum princeps , atqiie omnium honefta- modaaiio-rum artium inuentrixMinerua : tametfinbsp;coniugio nunquam, vllaq; viri confue-tudine vfafuerit, perpetuoq; virgo vixe-rit. Ea verô amp; Mufæ acLiteræ bancpu-dicam, modeftam, acfanôcam vxoris 8cnbsp;mariri confuetudinem vebementer amp;nbsp;amant, amp; approbant, amp; fibi bonori acnbsp;dignitati efle putant, atq; etiam mulrônbsp;magis quod in fumma poteftate eiusnbsp;rei, qua libido expleri pojpft, magnamnbsp;moderationem continentiamq; intuen-tur, atq; admirantur. Illius verô vitæ,nbsp;quam pleriq; deguntin omni carnis in-temperantia ac turpitudine,eas omnino .nbsp;pudet : nec cum buiufmodi bominibusnbsp;flagitiofis commercij aliquid babere necnbsp;volunt, nec polTunt. Etenim quomodonbsp;fieri poteft, vt quod ante de focietate,nbsp;quæ bominibus cum Deo eft, diximus,nbsp;inter eos vlla eflet coniunftio , amp;vitænbsp;ftudiorumq; communicatio, inter quosnbsp;tanta naturæ ac m(yum difsimilitudo,nbsp;differentiaq; exiftitr. Mufæ cnim caftæ,

E 3 pudi-

54 Ct. BADVELLVS pudicæ, verecundæ virgines dicuntur»nbsp;Ipfa tota ratio literarum plena eftmo-deftiæ J pudoris, omnisque honeftatis.nbsp;Quoinodo igitur eorum hominum tamnbsp;difcrepans ac repugnans vitæ ratio, tamnbsp;fœda amp; dilToluta viuendi confaetudonbsp;cum hac Mufarutn verecundia, litera-rumq; elegantia amp; dignitate conneni-.ret ? Quod commercium impuri, libi-dinofiq; homines cum Mufis caftifsimis-,nbsp;amp;c literis elegantifsimis habere poflcnt ?nbsp;Quomodo ad faniâifsima Mufarû adytanbsp;audercnt accedere, aut quibus oculisnbsp;cas intueri gt; aut quo ore cum illis collo-qui homines^tantæ impuritatis, ac fœ-ditatis fibi confcij ? Qiiid verô dignumnbsp;literis, earumq; autoreDeo cogitarcnt,nbsp;aut fcriberent, aut docerent, aut omni-nofacerent, amp; dicerent, quimentemnbsp;atq; animuin habent fœdifsimis cogita-tionibus ftudijsq; occupatum ? Ne verônbsp;id faciunt, nec literas amant, quorumnbsp;animus turpifsimus eft implicatus amo-ribus; fed cas réfugiant, aeverentur :nbsp;tametfi omnem pudorem fimul cum pu-dicitia abiecerint, tarnen cùm in meutern venit tam diuejjfa vitæ ratio, tantanbsp;jngcnuæ doôtrinæ atq; impurs vitæ dif-cre-

DE CONIVG. tITERAT. JJ crepantia, non poteft eos non pudere,nbsp;praefertim cùm ipfas literas habeant fe-ueras vitæ magillras, quas quoties ade-une, audiunt, vident, toües luos moresnbsp;infames, amp; turpia ftudia grauifsimè re-prehendi vident. Quarc cùm eiufmodinbsp;viræ flagitiofæ, amp;: confeientiam teftemnbsp;grauem habeant, amp; literas afperas accu-farrices,à quibus fuaprobra quotidiènbsp;audiant, fieri nullo modo poteft, vtftu-dium vllum erga bonas literas habeant,nbsp;amp; earn tranquillitatem mentis, quamnbsp;hæc ftudia poftulant. Quomodo enimnbsp;aut amarent literas, earumq; ftudio de-leiâarentur, à quarum doârina præcc-ptisq; ita abhorrent, amp; qffibus feinui-îbs propter ralem vitam fentiunt ? autnbsp;mentis quictem conferuarent, quamnbsp;grauifsimo confeientiæ teftimonio, ma-ximoq; tormento perturbatam habent?nbsp;Poftulat autem ea ratio cùm acre ftudi-um, fummumq; in literas amorem, turnnbsp;verô maximam animi fecuritatem amp; li-bertatem : quæ nulla poteft efle, cùmnbsp;ipfe animus , aut turpifsimis ftudijs eftnbsp;diftraâus, aut grauifsimis confeientiænbsp;tormentis agitatus, Sentiuntpij, ac vercnbsp;ftudiofi, ctiara in lAiionbus peccatis ,nbsp;£ 4 non

CL. BADVELtVS

non illam modo animi perturbationem, veriun ctiam literarum occultam quan-dam offcnfionem, tacitamq; repræhen-fionem, quæ illos neq; animo finit quie-fcere, nee cum literis in gratiam redire,nbsp;donee id,quodeftcommifl'um, corre-xerint, vitamq; honeftifsimo ftudio di-gnam toto animo fufeeperint, atq; con-tlter« ctiî ftituerint. Eftenimin optimis etiamli-mJuenm. eanatuta, vt zelotypia mouean-tur,vclintq;fingulariter, amp; penè vnicènbsp;amari ab ijs, qui fe illis dediderunt :nbsp;eumq; amorem caftum, atq; integrumnbsp;conferuari, nec in vllos alios conterri,nbsp;nifi in cos, q|ii ab ipfis non abhorrent,nbsp;id eft, in bonos, pios, ac modeftos. Vtnbsp;verô ftudium aniini ad turpes amores,nbsp;fœdasq; libidines conuertatur, nullo pa-fto ferre poftunt. Sunt cnim natura nonnbsp;folùm ipfæ elegantes, politæ, liberales,nbsp;achoneftæ: verùm cius elegantiæ, de-coris , amp; honeftatisin alijs appetentes ,nbsp;amantesq; :hoc eft, vtGræci dicunt,nbsp;epihUnKii. Et quemadmodum acciditnbsp;Ti/s- i^wny.w, vt difpliceant, quæ funt de-formes , immundæ, proteruæ, impudi-cæ : maxime verô placeant pulchræ,nbsp;mundæ, elegantes, moidcftæ, ac vere-cundæ:

DE C O N I V C . LITERA.

cundæ; Itavfu venir inftudijsingcnua-ruin lireraruni, vt vitæ turpirudine, mo-rumq; deformitate, magna eariim fiat offenlio, atq; alienatio : vitæ autem ho-neflate, maxiineq; modeftia, ac vere-cundia, admirabilis ipfarum amor ftu-diumq; exardefcat, atq; eômultôma-gis , quô prxftantior eft animorii ainornbsp;qiiàm corporum, excellentiusq; indicium literariim de pulchritudine virrutis,nbsp;quàm aliorum hominum de venuftatenbsp;corporis. Hanc autem orfenfionem, amp;nbsp;à literis alienationem, ftudiofi ac mo-defti fentiunt tum facilè , cùm aliquidnbsp;commiferunt, quod neq; doftrinæ, nccnbsp;profcfsioni eft confentaneftm : amp; maxi-mè fi eain rc peccarinr, quæ cum aliquonbsp;flagitio corporis, inquinamentoq; con-iunfta fit. Nam tum quidem tanta foletnbsp;fieri ipfius animi â literis abalienatio,nbsp;vt illis reconciliari vix, aut magno cumnbsp;laborepoffevideatur, Eftenim hoc cor- i.Cotîn.tf.nbsp;pus noftrum,vt Spiritus fanéti templumnbsp;quoddam exiftimandum, ita ingenij arque mentis domicilium, quod amp; Deus,nbsp;amp; ipfæ Literæ volunt mundum,fan6i:um,nbsp;incorruptum feruari : neq; poteft flagi-tijs vllis maculari ,Mine maxima aut of-

E J fenfio-

J 8 Cl.BADVELtVS fenfione fpiritus , aut perturbationenbsp;mentis. Quanquamfuntaliqiii, qui diu-turnaflagitiorum confuctudine itafuntnbsp;affeéti amp;. confirmati, vt ( quod Paulusnbsp;de impijs ait) fint plané , hoenbsp;eftj prorfus obftupefcant, atque omninbsp;fenfu turpitudinis careant. Quida etianinbsp;funt, qui ad eam vitæ rationemflagitio-fam adiungunt opinionem impiam : ita-que exiflimant, eam vitam nee alienamnbsp;elle à profefsione , amp; d Deo concef-fam. Quorum hominum neq; vita con-taminata à morte diftat, in qua nullusnbsp;eftfenfus eius rei, cuius in alijs eft acer-rimus : neque mens corriipta à naturanbsp;bcluarum, qyæ tantam fœditatem nonnbsp;poffunt intelligere. Sed hi quamuis co-nenturnaturam humanam exuere,ei-usq; omnem fenfum abolere; nullo tarnen modo pofliint vnquam facere, vtnbsp;aut cum Deo, aut cum literis pacemnbsp;habcantj aut mentis quietem retineant,nbsp;quæ in illis mültis fœdisq; maculis cftnbsp;inquinara, amp; conturbata. Vita veto eo-rum, qui fe in matrimonio locarunt j innbsp;coq; modefiè, fobriè, ac pudicè viuunt,nbsp;adeo Litcræ deleâantur, vthuiufmodinbsp;I focieratem vehementer expetant, amp; fibinbsp;talcs

DE CONIVC. LITERA.

tales vehementer adiungant, atq; in numero coniugum amp; efle amp; haberi gaude-ant. Nam etfi funt virgines, in eoq; con-iugatis diisimiles, tanta tarnen ett mo-rum vitæq; fimilitudo , ac conuenientia optimarum litcrarum, fanótorfi coniugum, vt nihil pofsit efle nec coniun-éüus, nec congruentius. Quamobremnbsp;ij literati, qui in coniugio amp; Audio ita fcnbsp;gerunt, vt nullum veftigium libidinis innbsp;corum vita amp; moribus appareat, ncquenbsp;Deum metuunt propter confeientiam ,nbsp;ncq; literas refugiunt, quas fuæ vitæpiæ'nbsp;aemodeftæ habent teftes amp; laudatrices:nbsp;fed in co inftituto itaviuugt, vt in eonbsp;conquiefcant, amp; ea omnia cogitent, amp;nbsp;fcribant, amp; doceant, quæ tam præcla-ro Audio ac munere flint dignißima, amp;nbsp;Rcipub. vtilifsima. Ac dehacquidemnbsp;virtute fads fit diftum, quæ huic homi-num generi maxime conucnit, amp; ma-gnam comraendationem parit. De re-liquis veto virtutibus, quæ pertinent adnbsp;lioneAatem , pahca etiam dicamus,nbsp;Crauitate, Conflantia, luflicia, Fide,nbsp;omniq; Probitate : quæ cum in omni vita, turn maximè in lûc Audiofa ac litera-ta vigere debent : ad quod oAendendu,nbsp;quid

6 O CI. BADVELLVS

quid opus eftlongiorem orationem co-Graiiitas amp; parare ? Quis eft enim qui dubitet, quin Conßantia. is aut grauius ac conftantius cum in omni vita, turn in ftudijs fit verfaturus, quinbsp;grauem conftantemq; difciplinam dorai fuse conftituerit, in eaq; fe, vxorem,nbsp;liberosq; fuos cum fumma Dei reue-rentia continuerit : quam is, qui omninbsp;cura, difciplina domeftica folutus, libe-lußicia.' riusac difl'olutiusfæpèviuit? Autiufti-us viólurus, 8c ftudiofius humani generis focietatem feruaturus, quipriuatam,nbsp;domefticamq;diligentercoluerit, à fu-isq; principia naturse ad alios duxerit,nbsp;in hisq; iurajiumana didicerit, neefibinbsp;foli natum elfe, fed patriæ etiam, libe-ris J parentibus, amicis : quam is, quinbsp;in vita ilia folitaria viuens fibi foli, quidnbsp;humana focietas, communisq; vita po-fiulet, ne cogitate quidem potuit ? Derides. niq; quin is fidem, bcneficentiam, libe-ralt'tate, cæteraq; officia, quæ hominib.nbsp;tribuenda funt, perfequuturus fit melius, qui in fuis ea iam eft diligenter me-ditatus : quam is, qui cœlebs perpetuônbsp;viuit, expers domefticæ Charitatis ? Ete-nim hæc iura amp; officia focietati hominûnbsp;tumpræftantur melius, cum à domeftica

DE CONIVG. tITERA. lt;S ï fiica, priuataq; coniunélionc, amp; chari-tate profeda ad alios, non modo Ciliés, lcd ctiam peregrinos, omnisq; generis homines diffunduntur. Primae- Primafo-nimfocietas hominumatq; coniundionbsp;elt in iplo comugio, ex quo pnmum , couiugîo.nbsp;tanquam ex guodamfeminarioliberi,nbsp;propinqui, affines exiftunt. Deinde om-nes ciues propagantur, 8i inter fc con-fociantur. Neq;folùm Coniugiumprin-cipinm eft Reipublicæ, 8c feminariumnbsp;verùm etiam, cùm eft benc conftitutû ,nbsp;omnis iufticiæ fundamentum : neq; vn-quam erit vlla bona Refpublica, in quanbsp;nulla ratio Matrimonij hjbctur : turnnbsp;enim flagitia , turn fcelera omnia na-fcuntur, cùm omni pudore fublato, ruimt homines, tanquam fera?, in promi-fcuos concubitus, nec vllo certo aclegi-timo amore ac charitate vel coniugum,nbsp;vel liberorum implicantur. £t omninonbsp;humanam focietatem tollunt, qui hancnbsp;coniundionem tollunt, autimminuunt.nbsp;Nullà enim eft tanta hominis ad hominem adiundio, quanta eft vxoris ad mari turn, aut liberorum ad parentes: hacq;nbsp;fublata charitate, n^llû ius humanæ fo-cietatis faluum rclinquitur. Quare Con-iugi-

63 CL. BADVELLVS

ingiutn honeftum non domcfticx fo-lùm, fedetiam ciuilis coniunftionis vinculum eftexiftimandum : quo dirupto, nccefle eft difl'olui omnem humanamnbsp;focietatem, prçftantifsiinamq; virtutemnbsp;lufticiam tolli, atq; ctiam pietatcm acnbsp;religionem, NamEerinullomodopo-teftjVtautDeopius cultus tribuatur,nbsp;autiuftus amor Proximo, fublato jVelnbsp;ctiam negleólo co vitæinftituto, in quonbsp;amp; Deus maximèvult honorari, amp; ho-Prudentü. mines plurimiim poflunt adiuuari. lamnbsp;quid dicam de Prudentia, quæ in virtu-Vfus rerü. tibus etiam ponitur, amp; Vfu rerü, quemnbsp;cum natura^-doétrinain ftudijs litera-rum neceflarium efle fupra diximus ?nbsp;At quem vfum is habere poterit, qui innbsp;allo otio ac folitudinc latet femper ab-ditus , nequein communem hominumnbsp;focietatem confuetudinemque ciuilemnbsp;vnquam prodit? An non multômaio-remis acquirit, qui in priuatis, dome-fticisq; rebus elf verfatus, qui iam dominbsp;in fua familia fentijt, ac didicit, quid natura amp; confuetudo hominum requirat ?nbsp;-qui in le, vxore, liberis, totaq; familianbsp;inftiruenda amp; regenda eft expert us, quænbsp;in literis de naturaTiominum de mori-bus.

rgt;E CONIVC, LITERA. } bus, de totius viræ degendæ ratione, ànbsp;doâifsimis prudentifsimisq; homini-bus fcripta funt. Iraq; licet videre cos ,nbsp;qui viuunt in matrimonio , miilto elTcnbsp;prudentiores 7 ad communem vitamnbsp;aptiores, quàm funt ij, qui in folitarionbsp;illo otio, pcrpetuoque cœlibatu totamnbsp;vitam confiimunt : qui propter infolen-tiam, atq; infcitiam earum rerum, quænbsp;in vita vcrfantur, omnium funtineptif-fimi, in humanisq; rebus peregrini quidam , ac hofpites efle videntur : quonbsp;quidturpius, amp; literis indignius efle po-teft? Namanteaquidemfaris demon-ftrauimus , quanta exccllantia oratio-nis turn elegantis, turn prudentis in ijsnbsp;elTe debeat, qui ad.hæc ftudia fe contu-lerunt, quantaq; de eorum vel ingenio,nbsp;vel confilio hominum opinio atque ex-peâatio efle folcat. Sed nifi is, qui innbsp;Omni replurimum poteft, amp; magiftrosnbsp;cfficit, in optimis difciplinis Vfus acceP-ferit, non fané video, quomodo ilia quainbsp;literis extant fcripta, auc bene percipi,nbsp;aut ad aliquam vtilem vitæ rationem reété adhiberi pofsint. Ncque eft quif-quam , qui certam h#bere pofsit fcicn-tiam earum rerum, quæ in vira verfan-tur,

lt;54 Ct. BADVELLVS

tur, nifi in vita ver fat us fuerit, multaq; in ea cxpertus. Atq; hanc quideni cxpc-riendi lacultacem niaiorcni habcntma-riti quàin ccelibcs, qui in priuato illo acnbsp;otioib ftudio ira feabduntaliquando,nbsp;vt quid in vitaveldomeftica vel ciui'ifo-leat fieri,ibi nihil intelligant, nec ipfinbsp;inde magnum frtfâutn ad communesnbsp;hominum necefsitatcs perferant. Nonnbsp;illud repetam, quodfupradixi, plcrofq;nbsp;eße , qui illo otio amp; folitudinc magisnbsp;vtantur ad voluptates percipiendas,nbsp;quam ad literas excolcndas : ad ani-muinq; molliriepotius cft'œminandum,nbsp;quam ad ingenium libcrali doctrinanbsp;conformanSum, amp;. confirmandu, Nosnbsp;hoc in loco de Vlu rerum loquimur, amp;nbsp;Prudentia, quæ nulla aliaratione potcftnbsp;melius aut parari, aut confirmari, autnbsp;pifcipiin» omnino conferuari , quam ea vitæ Di-*“¦** fciplina, de qua antè diximus, quæ cumnbsp;in omni virtutc, omniq; vitæ officio fitnbsp;pofita, turn maxime in Temperantia,nbsp;VTcmperan- Continentia, ac Moderatione, cum cu-nento°Mo piditates hacfumma ratione continen-daatio. tur, in omnibusqj amp; faftis , didis, amp;nbsp;conlilijs, aqcogitationibus is modus ad-hibecur amp; ordo, vf optimus naturæ Ratus

'DE CONIV6, LITER AT, tus confcruetur, mentisq; conftantiaamp;:nbsp;tranquillitas retineatur, Neq; enim fierinbsp;pofsit, vt ij aliquid prudenter vel cogi- camis vo^nbsp;tent, vel dicant, vel faciant, qui in om- ’ntrapérMnbsp;ni intemperantia voliiptatumq; licentia«»*nbsp;vitamducunt. Neq; omnino eft aliud,nbsp;quod vniuerfam hominis naturam,nbsp;præcipuè vim mentis atq; ingenij magisnbsp;éuertat,amp; extinguat, quam ftudium vo-luptatum immoderatum: ncquequodnbsp;ftudio literarum ac optimarum artiumnbsp;magis repugnet, fapientiæq; percipien-dæ plus obfit, quam vita intcmperans amp;nbsp;difl'oluta, ea præfertim, quæ flagitiofisnbsp;libidinibus totum corpus contaminât, j, corin.nbsp;atq; eneruat. Quare rectè ß. Paulus hu-iufmodi homines in corpus propriumnbsp;peccare dicit. Quod fi corpus haccar-nis intemperantialæditur, quidde animo dicemus ? qui cum fit ex ccelo ortus,nbsp;amp; à Deo hauftus, in ipfo corporegt; quafinbsp;in domicilio ac templo quodam, ab eonbsp;qui genuit, locatus eft : ad cuius quidemnbsp;cœlcftem diuinamq; naturam turn con-fcruandam,tum excolendam, perma-gni refert, quo in corpore inclufiis agar,nbsp;quafiq; in domo quadam habiter. Ira-que quod Paulus in Scclcfia omnib. pijs

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præ-

Cl. BADVELtVS præcîpit, ne corpus fuum ftupris polluant, fed in omni conferuent fanftimo-nia : propterea quod Spiritus fanétus innbsp;co, tanquam in quodam ttrnplo habiter: hoc etiam præcipiendum eft ijs,nbsp;qui in ftudijs humanitatis, liberaliumq;nbsp;artium ingenuè atq; honefte verfari vo-lunt •• hique omnes funt admonendi, vtnbsp;corpus fuum quafi delubrum ingcnio acnbsp;menti confecratum habeant, nec vlla rcnbsp;corrumpant, qua animi vis aut retarda-ri, aut deprauari, aut omnino extinguinbsp;pofsit : fed potius contineant cupidita-tes, inprimisq; libidinem impudicam ;nbsp;fintq; non folùmin cibo acpotu fobrij,nbsp;veriim etianf reliquo corpore cafti acnbsp;pudici : amp; ita inferuiant corpori, vt finenbsp;flagitio , ac dedecore, amp; valctudinis, amp;nbsp;mentis maximam rationem habeant.nbsp;Nullaenim eft res,quæ mentis aciemnbsp;melius expurger, ad fapientiæq; ftudi-um magis exacuat, quam animi moderatio , amp; temperantia in moderandisnbsp;voluptatibus corporis. Iraq; hanc vir-tutem, qu£E cupiditates continet, Socrates apud Platonem ait eflè nomina-tam SsJiffoa’uuLu, quafi a-a^^auravnbsp;ny, propterea quod^rudentiam confer-uet.

DE CONIVG. LITERAT, uct J quæ nulla elTe poteft, nifi naturanbsp;hominis confcruetur , maximcquc canbsp;pars, quæ ei us vnius propria eft, amp; adnbsp;virtiitcm atq; fapientiam apta : cui nihilnbsp;in rcrum natura tarn eft inimicum ac in-feftunij quam voluptas blandifsima domina, inprimilq; ea, quæ cum inquina-mento corporis coniunfta eft. Nullanbsp;peftis eft,quç tam noccatcorpori,quàmnbsp;ingenio hæc voluptas : quæ ctiam in iu-ftolcgitimoq;coniugio vim mentis læ-dit, fi eft immoderata : in nefarijs vero,nbsp;amp; vagis fcortationibusjomncs vires turnnbsp;corporis, turn animi plané labefacit, at-que corrumpit. Quare fi quis vult na-turam infua integrirate Stpræftantia,nbsp;præcipueq; partem cam , in qua exco-Icnda élaborant literarum ftudiofi, debet cupiditates continere ciimanimi,nbsp;turn etiam corporis , eamq; inpviniisnbsp;voluptatem , quæ magis cœlibes, quamnbsp;coniuges infeftare folet. Neq; foliim innbsp;coniugio naturæ noftræ inferuimus,nbsp;mentisq; prudentiæ confulimus, vcrùmnbsp;ctiam amp; offenfionem hominu vitamus,nbsp;amp; cxiftimationem vitç retinemus,quaninbsp;antea diximus doftis hominibiis nonnbsp;negligendam, Ea Jiitem maxime com-F a para-

6 8 CL. «ADV E Ltrs

paratur ea virtute, dc qua fupra didum cft. Nam quemadmoduminiufticiavio-lantür homines, cùm in ipforum autnbsp;rem, aut corpus aliqua fit iniuria : itanbsp;immodeftia , impudentiaq; offendun-tur, cum in moribus ac vita alicuius ap-paret turpitudo, quam animi, præfer-tim bonorum, videre nullo modo pofi-funt. Itaq; ficut iufticia neminem lædit,nbsp;fie verecundia nullum ofFendit, cauetq;nbsp;omnia, quibus tanquam fœtore homines auertuntur, amp; ea fufeipit amp; agit,nbsp;quæ cum fint decora, acmodefta,hocnbsp;eft, hominis naturæ congruentia, bene-uolentiam ho^ninum cum approbatio-nemerentur. Adhibet enim hæcvirtusnbsp;reuerentiam cùm erga omnes, turn præ-cipuè erga optimum quenq;, ftudetq;nbsp;bonis viris ac dodis inprimis approba-ri. Sed pudoris commendatio nufquamnbsp;maior eft, quam in moderato fandoq;nbsp;coniugio, cum ipfi coniuges Deum ha-bentes ante oculos , ita viuunt modeftenbsp;ac cafté , vt in coniugio pudicifsimumnbsp;Coeiibum coelibatum profiter! videanrur. Cum hi,nbsp;qui cœlibes dicuntur, earn edant vitam,nbsp;quam omnes nouerunt, tantumq; pul-cherrimum nomen cœlibatus impurif-fimis

DE CONIVG. LITERA. 69 fimis morib. prætcndant. Sed nulla funtnbsp;integumenta, nulla tarn fpeciofa fanóti-tatis fi(âæ nomina j quæ polsint illorumnbsp;flaginaoccultare: ii. éa indicia homi-num murare, quæ de illis iandiu fadanbsp;funtj ac fiunt quotidiè. Ea enim eft communis j ac iam longé lateq; peruagatanbsp;opinio, quôd cœUbatus in plcrifq; nihilnbsp;aliud fit, quam prætextus impudicitiæ,nbsp;Sc fpecies quædam virginitatis ad libi—nbsp;dinem tegendam maximè accommoda-ta. Alioqui nefcio quomodo fiat, vt etfinbsp;hæc tam diuerfa morum ratio, in vtroq;nbsp;hoc hominum genere non fit altera ho-nefta, altera infamis, viuantqi vtriquenbsp;peræquè honeftè, tarnen îhelius fempernbsp;homines fentiantde coniugatis, quamnbsp;ccelibibus : quos etiam honeftè, pudi-ceq; viuentes , vixpofliint liberate fufi.nbsp;picione earum rerum, ad quas fentiuntnbsp;fcipfos elTc propenfos. Alios vero tumnbsp;putent grauiter ac moderatè elfe viöu-ros, ciirn id vitæ genus funt amplcxi,nbsp;quod ad honeftatem retinendam com-,nbsp;paratü diuinitus effearbitrantur. Quan-quam in hoc etiam genere funt aliquinbsp;flagitiofi, amp; adulteri, quorum libidinesnbsp;effrænatæ non confïnentur in coniugio,nbsp;Fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed

Ct. BADVEt IT S

fed foris federate peruagantur : qui tarnen fi effent verbo Dei inftituti, amp; ad-moniti, melius viuerent. Verum nos hîc oftendimus non quid ä quibufdam,nbsp;fed quid ab omnibus aut pluribus foletnbsp;fieri : nee de aliquibus , fed de toto ipfonbsp;genere iudieandum dicimus. Dubininnbsp;autem non eft, quin faeilior ratio graui-ter eontinenterq; viuendi propofita fitnbsp;in coniugio, quam in coelibatu ; pluri-busq; hominibus ad honeftam opinio-nem, cüm omnis virtutis, tuna maximenbsp;moderationis amp; grauitatis locus in eonbsp;pateatjin quo quidem innumerabilesnbsp;homines omgibus ætatibus honeftifsi-mèvixerunt,non ex gentilibus folumnbsp;dofti, fed etiam ex noftra rcligione pijnbsp;aefandij Abraham, Ifaac, lacob, Mo-fes, Daiiid, aliqui etiam Apoftoli : ho-dieq; funt pene infiniti, qui cum fummanbsp;fua dignitate, amp; Dei gloria, in hoc vitxnbsp;». Timot.;. iuftituto acquiefcunt. Paulus etiam ciimnbsp;deferibit, atq; digit bonum epifcopum,nbsp;hoc in vitæ genere verfatum amp; proba-tura digendum dicit effe. Nam cuiusnbsp;prudentia,induftria,grauiras ac inte-gritas in familia reggnda continendaq;nbsp;fuerit perfpeda, eumidoneum putat.

'DB CONIVG. tITÉRA. 7I qui domum Dei, hoe eft, Ecclefiam gu-bernet. Quod iudicium Pauli non innbsp;Ecclefiafticis foliim magiftratibus eftnbsp;verum, fed etiam in Politicis : vt ij fem-per rebus alienis, aut communibus re-ôè fint præfuturi, qui in fuis amp; priuatisnbsp;reâc verfati fuerint. Habet enim Oeco- Oe«onolt;nbsp;•nomia paruæ Reipublicæ quandamnbsp;imaginem, in qua primùm Pater, fami- go q««-lias tanquam Rex quidam eft: deindenbsp;eins vxor Mater, familias eft domina,nbsp;atque eins imperij focia : tum liberi, amp;nbsp;reliqui domeftici, quafi eines funt, qui-bus illi praefunt : quos cum bene re-gunt, atque in omni grajii conftantc-que difcipHna continent, cumq; con-feruant, amp; amplificant rem familiärem, magnam commendationem tumnbsp;•prudentiæ, tum grauitatis, ac modera-tionis afferunt, ad res maiores grauio-resq; adminiftrandas. His vero ftudijs,nbsp;de quibus nunc loquimur , rnaioremnbsp;-autoritatem amp; dignitatem affert mode-ftia amp; induftria alicuius literati in con-iugio cognita, quam eademin illo cœ-libatu.inquo tanquam in fclitudine,nbsp;aut obfeuritate , non poteft tarn illu-ftris, claraq; exifter?. Quamobrem pu-

F 4 to nunc

•JZ CL. BADVELLVS

to nunc fatis intelligi, Coniugium ab ftudio literarum non efle alienum : turnnbsp;, quia vtrunq; à Deo ita efle inftitutum gt;nbsp;vt alterum cum altero non indecorènbsp;coniungi polsit : turn ctiara quod in eanbsp;coniunäionehiiiufmodi vitapoteft de-gi, quæ amp; Deo honori fit, amp; literis di-’ gnitati. Hoc adhuc melius intelligetur,nbsp;cum fuerit demonftratum, quale coniugium hominis ftudiofi, qualemq; vxo-xem eius efle oporteac in quo etiamnbsp;non foliim honeftatem iftius vitæ cognonbsp;fcemus , verùm etiam vtilitatem, qurnbsp;erat alterapars huius dilputationis mcç»nbsp;Vxotiite- Pritniim igitur videamus gt; qualis vxornbsp;rati quaiiseius homin* i dc quo doquimut, eflenbsp;cffedebeat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expoiiemus eas com-

naoditatcs , quse ex carflugio bono ac moderato confequuntur.. Ac principionbsp;illud quideni hac in re reftè præcipitur,nbsp;vt qui habet in animo vxorem ducere,nbsp;DdeÄus dehgat, quam diligat. Nam nul-»xoris. Ium aliud eft vitæ genus, in quo eligen-do ac conftituendo maior fit adhiben-da vel prudentia , vel diligentia. Alianbsp;enim inftituta vita, atq; ftudia, poftea-quam funt fufcepta, poflumus deponc-re, cum nobis nonlidcntur aut natur«nbsp;noftr«

DE CONIVG. LITERA. 75 noftræ apta eflc, aut rationibus noftrisnbsp;commoda : neq; in aliquo eorum corurnbsp;mutando in vllam aliam rcpræhcnfio-nem incidimuSj quam aut imprudentiaenbsp;in deligendo, aut inconftantiæ in depo-ncndo. A' Coniugio veto femelinftitu-to, S£ fufeepto, nulla poteft fieri difeeÇ-lîo finefummofcelere,amp;eaimpietate,nbsp;quæ maximis fit pœnis vindicanda : nifî -id accidat, quod coniugium violât amp;nbsp;difsipatj quod Chriftus in Euangelio fo- Matth,nbsp;lùm excepit, Cùm enim femel hoc ge-nus vitæ eft fufeeptum, in eo aut cum Luc« i«.’nbsp;molcftia infinita, aut læticia perpétuanbsp;manendum eft. Quare in co inftituendonbsp;fumma tum cautio , tunT diligentia eftnbsp;adhibenda, quod malèinftitutum affertnbsp;coniugibus non ftulticiac folùm, aut ne-gligentiæ vituperationcm : fed molefti-am etiam,amp;pœnitentiam fempiternam.nbsp;Iraq; illud Publij Mimi præceptum, quonbsp;monemur,vt eain re diu deliberemus, .nbsp;quæfemel facienda eft, cùm in omni vitæ rationc atq; aâione fufeipienda mul-tum valet, tum in ineundo, coëundoq;nbsp;coniugio plurimum quod nullam habetnbsp;mutationem, fed aut pœnam temerita-tis perpetuam ac gr auem, aut corredio-

F 5 ncm

'7 4 CL. BAßVBLtVS

I îiem valde diffîcilem. Atq; eô etiam ho-mini ftudiofo eft diutius diligentiust^ -deliberandum, quo magis metuendumnbsp;«ft, netranquillitas, otiumq; ftudiorumnbsp;perturbetur accerfita , Sc adiunfta eanbsp;•yxore, cum qua nec fatis honeftè, com-Prouîdennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îucundeq;pofsitviuere. Scdpar-

MiaDeiprij- uam cxiftimo prudentiam confilij noftri dcntiK’no. fgrè, nifi cum ca fummam Dei proui-«ja. dentiam coniungamus : imo vcroipfumnbsp;Dcum autorem atque gubcrnatoremnbsp;coniugij noftri ftatnamus : eumq; S: connbsp;fulamus I vt inre obfcura, dubiaq; cru-diamur : ôc inuocemus, vt in periculoianbsp;adiuuemur. Sine hac quidem diuinanbsp;aut confilij coTnmunicatione, aut aiixilijnbsp;petitione, ac inuocatione, nulla nequcnbsp;dcliberatio diiiturna, neq; eledio accurata magnopere vnquam profutura eft;nbsp;Nec vlla non modo coniugij, fed ne al-terius quidem cuiufdara rei inftitutionbsp;De«j eon- âtq; fufceptio poteft fuccedere. Etenimnbsp;inftituit hoc vitæ ge-“ nus,qui Mafculum Fceminamcon-iunxit : qui vt mundum regit vniuer-fum, ita coniugium pulcherrimam opti-mamq; mundi partem moderatur: innbsp;quo quidem fi exfenttntia, âc voluntatenbsp;Dei

DE eONItG. tITERAT. 7^ Dei fit fufccptfi, tanta extant Dei beneficia, quanta in nuîla alia inftitutione vi-tæ : fin aliter inftituatur, ea apparent ne-gîefti numinis indicia, quæ ad metuen-dum Deum, atqueinuocandum omnesnbsp;vehementer commouere debent. Romani veteres res omnes graues, quasnbsp;fufeipiebant, non folùm publicas , fednbsp;etiam priuatas, in ijs maxime coniugia,nbsp;ab aufpicijs, amp; precatione ordiebantur rnbsp;eiusq; rei negligentiam, aut etiam præ-termifsionem nefariam arbitrabantur.nbsp;Nos Chrîftianij qui non falfa, amp; obfcu-ra, vt illi : fed vera, ac elara aufpicia ha-bemus, in verbo Dei pofita, tanta in renbsp;négligentes erimus ? An non cum eo-communicabimus, eiusque implorabi-miis opem, à cuius manu bona vxornbsp;proficifeitur, ae datur ; cuius prouiden-tiatota hjec coniugatævitæ ratio, in bonis acpijs viris maximè, amp;inftituitur, amp;nbsp;gubematur, amp; omni genere bonorumnbsp;cumulatur? Atq; hæc quidcmnegligen- Numînfenbsp;tia inuocandi numinis videmus in ple-''”‘°”quot;‘'Â..nbsp;nique coniugibiis quantum noceat, in quantumnbsp;quantasq; moleftias amp; miferias multosnbsp;homines adducat : qui aut amore libi-dinofo incitati, au?turpi pecuniæ ftu-dio

^6 er. BADVELLVS

dio commoti aut fua etiatn confifi ni-mia prudentia, earn afeifeunt in vitæ fo-cietate, qua cum nee fanétè, nee aman-ter ac concorditer, nee fuauitcr poflunt ¦yiuere : qusecorum vita perturbata, amp;nbsp;mifera facit, vt permulti putent Coniu-gium ftudio licerarum atq; otio non fa-tis efle accominodatum. Verum nos hîcnbsp;»ondevulgari matrimonio loquimur,nbsp;fed hominum'dodcorum amp; piorum, quinbsp;eamvitsE rationem non ingrediuntur,nbsp;autimpudice, aut auare, aut etiam con-fidenter, fed fapienter , ac reucrenternbsp;cum inuocatione cius, quiiftius totiusnbsp;rei inttitutiq; prseclari autor eft. Namnbsp;quoniam doîlrinaliberali amp; piaingeniûnbsp;habent excultum, debent efle, amp; in ap-perendo moderatioreSj amp; confideratio-res in cauendo, amp; vero in Deo colendo,nbsp;inuocandoq; diligentiores, quam funtnbsp;alij, quorum animi nee dodrina litera-rum, nee religione irabuti funt. Quarenbsp;Dens de du ftudiofi omncs hoc teneant inprimis, vtnbsp;cüm de ducenda vxore délibérant, antenbsp;kiidus.nbsp;nbsp;nbsp;omnia Deum cafte adeant, amp; libéré tan

ta de re confidant, omneq; animi pro-polirum, atq; confilium , ei familiariter exponant : eiusq; pftant earn turn beni-gnita-

DE CONIVG, LITERAT. 77 gnitatem, tum opem, quam ab initionbsp;mundi, cum coniugium inftituiffet, pijsnbsp;hominibus promifit. Eft enim à Mofenbsp;itafcriptumj Quod Deus pofteaquamnbsp;virum amp; fœminam vinculo ifto coniun-xiflet, illis bene dixit, hoc eft, fe illis af-futurum , eorumq; coniugium adiutu-rum fortunaturumq; promifit : quæ qui-dem promifsio à principio primis illisnbsp;humani generis parent! b us. fa et a, pofteanbsp;omnibus feculis valuit, in coniugio eo-rum, qui Deum autorem eius vitæ co-gnouerunt,in eaq; inftituenda inuoca-uerunt, amp; iam inftituta ac fufeepta piènbsp;coluerunt ; valebirque pe^petuö in ijsnbsp;coniugibus, qui hac mente earn vitæ ra-tionem ingrediuntur , amp; ingrefsi in eanbsp;‘ verfantur. Ciirn autem nullius rei neenbsp;grauior, nee difficiliof incidat delibera-I tio , quam hæc de vxore ducenda con-fultatio, id tali in tempore amp; re eft faciendum , quod propheta harum rerumnbsp;feientifsimus in hisq; maxime verfatusnbsp;præcipit, acmonet, vttota cura, amp; ani-mi folicicudo domino committatur, at-que in eius voluntatem euentus noftrinbsp;totius confilij inftitutiq; permittatur. Isnbsp;enim,turn omniafaQet,amp; petitionemnbsp;noftram

78 CL. BADVELLVS jîoftram exaudiet : quæ debet efle eiuf-medijVtiSjCuius fumma eft bac in rcnbsp;turn poteftas, turn prouidentia, nobisnbsp;earn det vxorem, qua cum vno eodem-que fpiritu coniunóti, ipfum puré cole-re, atq; Honorare in hac focietate poßi-Coniugi} mus. Hie enim eft finis boni fandiquenbsp;cuquot;is'quot;amp;’ coniugij, Cultus Dei, amp; honos, in vnanbsp;faoQos Dei. familia, quafi in parua quadam Ecclefianbsp;à coniugibus, liberis, ac omnibus do-mefticis celebratus. Atq; hxc præcipuanbsp;caufa, bonos amp; dodos viros, ad coniu-gium vehementer commouerc debet ;nbsp;vt quoniam non bonum eft, ipfum ho-CeneE* 2. minem efl’e ^lum, habeat fecum earn ,nbsp;quæ religionis, pietatisq; fit focia amp; par-ticeps, amp; adiutrix : cum qua vno fpiritu,nbsp;ac fide Deum creatorem fiium inuocet,nbsp;eiusq; in confpedu vitam integram,nbsp;fandamq; traducat. Neq; eft dubium,nbsp;quin fi hoc animo coniugium expeta-tur, amp; ad illud fufeipiendum, conftitu-endumq; purse preces adhibeantur, Deus adfit, amp; earn vxorem dec, qualemnbsp;nullius hominis aut prudentia, aut diligentia reperire, autpræpotentis alicu-ius autoritas gratiaue dare poflec. Di-ues quidem amp; foiînofa, alijsq; rebusnbsp;eiuf-

DE CONIVG. tITERA. ciufmodi ornata, humanis vel confilijs,nbsp;yel ftudijs, inucniripoflet. Sed quæ cumnbsp;noftris probis j ac piis moribiis conue-niat amp; congruat, quæ in religione, ciil-tuq; Dei nobifcum confcntiat, quæ nosnbsp;adiuuet, ea cft præftans, ac fingulare do-niim ipfius Dei, fuis bac in parte vitæ amp;nbsp;fauentis, 8c confulentis. Quid autemnbsp;maius aut melius in hac quidem vitanbsp;traducenda homo à Deo optarepofler,nbsp;quàm optimam fanftifsimamq; fœmi-nam, amp; fidclifsimam vxorem, quæ nonnbsp;fit leéta ('vt Romani olim loquebantur)nbsp;ab hominibus, fed ab ipfo Deo : cuiusnbsp;neq; prouidentia in deligendo falli po-tcft neq; voluntas in dando fallere ? At-que huius diiiini bencficij magnitudi-nem fi quis non intelligit ex commodi-tate, fuauitateq; vxoris piæ, ac modeftæ,nbsp;eertè ex incommoditate, atq; amaritu-dine vxoris immodcftæ facile intelliget.nbsp;Qmd enim eft improba muliere, 8c im- tmprobanbsp;modefta importunius, atq; intolcrabi-!quot;“**quot;'’’**nbsp;bus? Quid aceroius, quamvita plenatabiUus,,nbsp;difsidijs, atque odijs, in qua non tarnnbsp;Coniugiumincft, quàm diuortiû quoddam animorum ? Quid vero miferius,nbsp;quàm cum ea viuert, quam nec honeftènbsp;pofsis

Xantippe, ud habes, quam vt Socrates de fua Xantippe folebat dicere, Malum domefti-cum, perpetuum tuæ patientiæ exitium. Quanquam funt complûtes vitiofiores ,nbsp;quam illa Xantippe, quæ ita afperis eratnbsp;moribus, vt maritum tarnen fuum vnicènbsp;Prouer.27. diligeret, eiq; egregiè fidclis cfl'ct. Salomon quidem vxorem moleftam , acnbsp;iurgiofam, redè comparât tcéto pertu-

Græcos iadata fententia, cum duobus maximis malis, ignis conflagratione, amp;nbsp;aqusE inundatione , coniungit tertiumnbsp;improbitatem mulieris. Quare nc ali-quis , præfertim ftudiofus , ac quietusnbsp;homo in hanc tantam molcftiam, amp; mi-feriam incidat, inprimis ac femper oran-dus eft Deus, vt earn rem totam fufeipi-at amp; regat, eamq; adiungat nobis, cumnbsp;qua in Chriftiana religionc coniundif-fimè atq; integerrime viuamus : vt vtri-ufq; vita, fandaq; confuetudo nihil fitnbsp;aliudj, qium honofifica, omnibusque

DE CONIVO. LITERA. Si teftata confefsio cius qui illos copula-uit , amp; perpétua gratiarum aâio. Adnbsp;haue enim gloriam Dei tota eft referenda ülaconiunftio matrimonij : fedhæcnbsp;laus-Deiexhoneftavita coniugum nonnbsp;poteft confequi, nifi pia, amp; accurata, acnbsp;perpétua ipfius numinis præcefl'erit in-uocatio» Deus dat probam vxorem, amp;nbsp;beatam vitam promifit coniugib. Hu-ius igitur rei tam præclaræ amp; petitiones,nbsp;gratiarum aétiones ad ilium funt referenda : vt quemadmodum ait Paulusgt; Rom.anbsp;omnia amp; çx eo ipfo profîcifcantur, amp;nbsp;per eum gubernentur, amp; conferuentur,nbsp;amp; ad cundem referantur. Nulla rei bona honeftaq; adeptio poleft efle, necnbsp;cius vfus bonus, autiucundus, neeexi-tus felix, nifi ea res amp; fit fafta à Deo, 8cnbsp;ab eo nobis tributa, amp; à nobis piè, gra-teq; recognita. Itaq; primùm eft intel-ligendum, qui eft autor amp; largitor hu-ius tanti beneficij : idq; ab eo, qui folusnbsp;dat, petendum eft. Deinde cùm eft datum ac tributum , eo munerc fobriènbsp;cum laude Dei , gratiarumq; aâionenbsp;vtendumeft. Neq; vlla fatis magna diligentia in huius tanta rei petitionc ad-hiberi poflet, nec afltè orandi intermifi-

G fio eft

82 'ci. BADVELLVS' fioeftfacienda J donee earn adepti fuc-rimus, quæ tanto Audio , tantaq; afsi-duitatepetendaeft. Ncque tarnen nosnbsp;aut in quærcndo, aut confilio capiendonbsp;négligentes cAe debcmus : fed èc nobi-fcuin ipfi deliberate diligenter. Sc cumnbsp;amicis noftris hac de re communicate :nbsp;inprimisq; cumijs, quorum prudentiæ,nbsp;probitati, beneuolentiæq; erga nos plurimum tribuimus: ita tamen,vt plus fpeinbsp;ponamus in Dei prouidentia, quam innbsp;noftra, amicorumq; noftrorum aut diligentia, autprudentia. Nam ipfa quidemnbsp;voluntas Dei in nosperfpedaamp; cogni-ta, amp; ftudium noftrum in vxore aliquanbsp;honefta expeîendaincendit, amp; diligen-tiam in quærenda acuit, amp; in eligendanbsp;prudentia parit. Quare prima ratio ha-beatur, curaq; fufeipiatur piæ atq; per-petuæ orationis, altera prudentis deli—nbsp;berationis noftræ, amp;cleécionis perdili-gentis. Atq; ita ftatuamus ciirn in cçterisnbsp;reb. omnibus, turn maxime in has duasnbsp;præclaras res eflc,vt fcribit Ifocrates,7âzînbsp;Sawnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TÙÙnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«jtzâi' ciGohinv,

Ac de deleäu vxoris diligenter ha-Deteflus bendo, quædâ nunc dicamus, amp; often-’ nbsp;nbsp;* damns, quæ amp; quSis vxor hominis li-

tera-

DE CONIVO. IITERA. 8;

terati efle debeat. In hac confideratio-ne atq; clcCtionc, quatuor res videntur rn vîtore potifsimum fpeâandæ , Mores animi ,

Natura corporis, Genus, amp; poftremô. ßmum fpe-Dos, quam complures hoe tempore primo loco ponunt amp; appetunt, Sednbsp;hïc non docemus hominem fordidum,nbsp;auarumq;, qui magis dotem impietatisnbsp;fuæ idolum in domum fuam cupit duce-re, quam vxorem pietatis adiumentum,nbsp;ÔC confortium : Sed eum monemus, quinbsp;cùm fit à Deo collocatus in literis, vtnbsp;ilium commendet, 8c omet , non do-Ârina folùm, fed vira ctiam fanéla. Debet cam appetere, amp; quæj^ere, quæ eiusnbsp;ftudij cornes , acfocia fit, amp; adiutrix.nbsp;Iraq; cùm eius profefsio non in quæftu,nbsp;fed cultu Dei fit occupata,ea etiam quæ-renda eieft,quæ ab eo vitæ genere ac in-ftituto non abhorreat: nec tam pecunia,nbsp;qiiàm virtutem , pictatemq; ad virumnbsp;aiferat. Nam quod Paulus præclarèfcri- Auarîfî«.’nbsp;pfit de Auaritia, quam tnalorum omni- '•nbsp;um radicem elfe dixit, id latifsimè pa-tet, cùm in omni negotio , turn verô innbsp;coniugio inftituendo, quod à virtute,nbsp;non à pecuniæ cupiditate oriri debet.

Vna enim eft Virtus, quæ animum benè More anP

G 2 infor-

84 CL. BADVELLVS infortnatum ac generofum , cùm adnbsp;omnes diligendos allicic, in quibus ali-qua eins apparer fignificatio , tum verônbsp;ad eani amandara, cuius vfum amp;fru-ßum ex optimis, cartifsimis, fuauifsi-misq; moribus iam animopræfentimus,nbsp;ijsq; frui vehementer cupimus, Quôd (inbsp;lumen pietatis in ea reluceat, ita animosnbsp;piorum inflammat, vt nihil pofsit efle eonbsp;amove ardentius. Etenim magna qui-dem vis eft ad deligendam omnis virtu-tis, quamin aüjs cernimus : fed maximanbsp;religionis atq; pietatis, in ea præfcrtim,nbsp;quam vfq; ad extremum vitæ diem, vitænbsp;piæ, ac fanâa^ fociam habere cupimus.nbsp;Hic ortus coniugij eft honeftus amp; gene-rofus, amp; ab eo profeftus, qui mafculumnbsp;amp;fœminam ab initio copulauit, Necnbsp;hinc orra coniunftio matrimonij vllamnbsp;poteft habere incómoditatem, fed per-petuam felicitatem. Quos enim virtutisnbsp;opinio conciliauit, amp; conftrinxit coniugij vinculo, eofdem ipfa virtus in ipfonbsp;coniugio perpctuo, fanétifsimoq; amove, ad vltimum vfq; diem continebit. II-Dos. la verô Dotis, pecuniæq; cupiditas, nullam fuauitatem vitæ^ nec amoris firmi-tatem, ftabilitatemque habere poteft.

Nam

DE CONIVG. LITERAT. 8 $ Nam pecunia ea aut confumpta j aut adnbsp;quæftû collata : neceffe eft, vt aut amo-rem tollat, aut ab vxore ad lucrCi transférât ; nee tali coniundione, qua? tamnbsp;fordidam habet originemjquicquam eftnbsp;nec turpius, nec miferius. Commemo-rarem hîc incommoda, quæ plurima, amp;nbsp;maxima coniugibus talis cupiditas af-fert, nifi ea fatis nota arbiträrer. Illudnbsp;vnum eft maximum, quodqj fecum alianbsp;omnia importât, quod in eiufmodi ma-trimonio , quod nulla virtutis opinio ,nbsp;fed turpis vel pecuniæ cupido, vel autoris libido conciliauit, nullus eft virtuti,nbsp;pietatiq; locus. Quare hæc caufa coniu-gij longiftimè abfit ab animo dodi viri,nbsp;atq; pij : ad vxoremq; ducendam addu-catur ea vna re, quam amp; Deus probat,nbsp;èc literarum ratio, profefsioq; Chriftia-ni nominis poftulat Quod Themifto-cles cuidam quærenti, cui daret fuam fi-liam, prseclarè refpondit, Se malle vi-rum, qui pecunia egeat : quam pecuni-am.quæviro. Id de vxore deligenda,nbsp;ac duccnda non ineptè dicipoteft ; vtnbsp;benèmorata, bene dotatæfemper ante-ponatur, magnaq; dos in muliere exifti-metur, Animusmfideftiapietateq; or-.vera do».

C j natus.

8lt;J Ct. BADVEttVS natus. Si tarnen pecunia vnà cum optf-mis moribus afFeratur, non erit repudi-anda. Magno enim vfui efl'e poteritadnbsp;otium literarum fuftentandum, de quonbsp;pofteaquædâdiccmus. Nunc hoc qui-dem teneatur, hæcftudia non tarn ege-re pecunia, quam virtutc ; quæ fi adfitnbsp;in marito amp; vxore, pecunia facile pararinbsp;poteft : cùm Virtus nullis pecunijs com-paretur.

Corporis Idem de Forma, ac Pulchritudinc corporis iudicandum eft, à quaamoremnbsp;charitatemque coniugij oriri nolumus.nbsp;Forma. Eft enim Forma fluxa res , amp; caduca,nbsp;quo vel morfio aliquo, vel etiam tempore ipfo defforefcit. Deinde fi etiamnbsp;integra permanerct, non tarnen eà eftnbsp;eins vis, quæ aut bonorum animos con-iungat, aut in amorepudico, perpetuo-que contineat. Scdfi egregia forma, autnbsp;etiam mediocris, comes fit eins virtutis,nbsp;quæ debet efl'e in mulierc, non eft afper-nanda. Eft enim donum Dei Pulchritu-do corporis ornata pudore ac modeftia:nbsp;eftq; tum appetcnda, amp; laudanda, cùmnbsp;virtutem vclut pedifTequa confequiturnbsp;atquc comitatur, amp; maximè fi fpeciesnbsp;quieti ac placjdi illiu? fpiritus, quem Petrus

DE CONIVG, LITERA. 87 trus commendat in mulieribus, in ea'‘P«lt;^lt;îquot;nbsp;reluceat. Venuftaverô mulicre, eadem-que immodefta, aut improba, nihil po-tcft efle dcformius : quam Salomon fi- Prouer.n.'nbsp;milem dicic efl'e fui, cuius in collo tor-quis aureus eft illigatus : vt ficut aurumnbsp;fpurcifsimo animali applicatum, maio-rem oftendit eius fœditatem : ira formanbsp;corporis in impudente, impudicaq; mulicre maiorem dcformitatem demon-ftrat. At pulchritudo placidi modeftiq;nbsp;Ipiritus tantam vim habet, vt vitia corporis tegat, aut minuat : amp; ornamentanbsp;illuftret, atq; augeat, Neque eft aliud,nbsp;quod magis aut commendct, aut in na-

_______ ___n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ _________ quàm pulchritudo animi : quæ fi oculisnbsp;cerni poifet, mirabiles amores hominunbsp;bonorum excitaret. Quare animi decornbsp;bonis viris princeps fit ad amoremfuf-cipiendum, coniugiumq; coëundum. Isnbsp;fi adfit, non fane video , quæ venuftasnbsp;alia fit exquirenda. Illud magis eft innbsp;corpore fpeftandum, vtfanum fit be-neq; conftitutum : in quo fi ratio præ-ftantis prolis haberetur, medici etiamnbsp;effent adhibendi, qui de natura corpo-rum iudicarent. Magni enim refert, amp;

8? CL. BADVELLVS

ad cgregiam fobolem,amp; ad valetudi-nem, amp; etiam ad rem familiärem, quo-modo fit afFeéta corpore, qua: vxor fu-tnra eft. Sed in eo quidem homines non funt admodum négligentes j nifi fortenbsp;ij, qui pecuniæ cupiditate occæcati,quidnbsp;vitiofum fit in corpore atq; animo nonnbsp;vident.

cenuî ; Sc Nee verô Genus eft negligendum, amp; p»en£cs. Parentes, à quibus caufe non paruæ fo-lent proficifci adbonam, malamuc,tumnbsp;naturam, turn educationem, atq; difci-plitiam, Namamp;abonisbonifolentna-fci, amp; ab ijfdem bené inftitui : improbinbsp;verô quos poflunt, nifi fui fimiles procreate , aut educate ? Præterea nullsenbsp;cum malis hominibus vel amicitiæ, velnbsp;affinitates funt contrahendæ. Nam fîcutnbsp;olim pij ex mandate Dei impiorum Ca-naneorum, aliorumque connubia nonnbsp;artingebant : ita boni ab improborumnbsp;affinitatibus debent omnino abftincre.nbsp;Nullainter eos coniunâio vera amp; firmanbsp;efte poteft : nullx commoditaces ab ijsnbsp;proficifeuntur. Bonorum verô affinitasnbsp;non folùm honeftaeft,atq; honorifica,nbsp;verùm etiam vtilis, amp; in omni vita op-portuna, Quamobr?m vir doâus ac pi-us da-

DE CONIVC, LITERAT. 89 US dabit operaiDj vt vxorem fuam ducatnbsp;ex domo , amp; familia, non tamlocuple-te,quàm honefta,amp;pudica; yt ca, exnbsp;domo vxor id aft'erat ad raaritum,qnodnbsp;in coniugio inpninis cxpetcndum eft.nbsp;Id autem eft Pudicitia, quam intcgranij pudidtia.nbsp;incorruptamq; ad viriim afferre oportet.nbsp;Quædam etiam femina earum virtutum,nbsp;quas pofteain honeftafœmina oftende-mus, in bonis pijsq;. familijs ciim funtnbsp;nata, atq; auâa, mirabiliter poftea iiinbsp;coniugio,maximeque literato efflore-fcunt, præftantifsimosque fruâus afre-runt» Magna enim res eft, atq; homininbsp;ftudiofo inprimis expetenda , grauisnbsp;morum difciplina,in quS puella à pa-rentibus diligenter inftituta ad mantumnbsp;ducitur. Nihil autem eft , cuius maiornbsp;ratio fit habenda, quàm ipfius animi, innbsp;quo mores funt fpedandi. Id cùm primo loco à mefuiflec fuprapropofitum,nbsp;huic poftremo eft referuatum. Hoc autem eo feci confilio, vt qui, amp; qualesnbsp;moreseius fint, quam homini literatonbsp;vxorem quærimus, fuperioribus illis de-monftratis, commodius explicate poC-fimus. Nam fi hæc pars demonftratanbsp;fuerit, exiftimo fifturum, vt omnes qui

G J ifta

\

ÇO CL. BADVELLVS

ifta legent, ac cognofcent, dignitatem ipfius coniiigij intelligant, ad illudq; ce-lebrandum , amp; colendum omnia fuanbsp;ftudia conférant.

Duoprx- Philofophipropè omnes, qui de mii-lieÂVequL lictum motibus aliquid fcripferunt, du-fiu, as virtutes maximè in muliere elTe vo-Modcfiia. ^^erunt, Modeftiam amp; Diligentiam : ac Modeftiam fiue Pudorem cuflodein eflenbsp;eius J qua: etiam ab eo eft nominata Pu-dicitiæ : qua fublata , vt ait Lucretianbsp;apud Liuium, nihil mulieri faluum relin-qukur. Amifla cnim pudicitia, omnianbsp;maxima mulieris ornamenta fimul amitnbsp;tuntur. Ea cni^n eft, quæ amp;c virgini paritnbsp;commendationem , amp;. poftea coniuginbsp;exiftimationem vitæ, honoremq; aft'ert.nbsp;Hanc fgitur efficit Modeftia, quam alionbsp;nomine fine Temperantiam, fiue Mode-rationem, fiue Verecundiain Pudorem-que appellate licet. Cuius virtutis vis,nbsp;pulchritudo,in totavitæ ratione con-Eiiigcntia. îùetudineq; apparet. Altera eft Diligentia , quæ etiam Induftria appellatur,nbsp;magnum rei familiaris adiumentum, amp;nbsp;præfidium otio literaruni alendo, tucn-doq; neceflarium, quemadmodum ilianbsp;prior eft fingularc oAamcntum. Hænbsp;duæ

'de CONIVG. IITERA. 'p I duæ virtutes maxime propriæ funt einsnbsp;mulieris, quæ vxor alicuius futura eft :nbsp;quarum altera ad mores pertinet, altera ad res domefticas : quas quidê etianinbsp;diuus Paulus in eadem requirit. Nam'. TimotH»nbsp;mulierem coniugatam amp; modeftam,’’nbsp;fobriamq; elTe vult J quam appellat ira-

, Sc eandem oÎHou^sy, hoc eft, cufto-dem domus : quæ Cuftodia compledi-turnon folùm diligentem dilpenfatio-nem confèruationemq; eorum,quæ à viro in domum inferuntur: fed etianinbsp;prudentem accuratamq; liberorumacnbsp;domefticorum inftitutioncm,amp; grauemnbsp;difciplinam. Has duas virtutes milliernbsp;debet aut à parcntibus’fuis afferrc adnbsp;maritum, quod eft rarum, atq; optan-Aeias mu-,nbsp;dum : aut ab ipfo marito acciperejquod“'quot;*’nbsp;erit facile, præfertim ß virprudens acnbsp;dodus, illam ducat ea ætate , in quanbsp;mores fint ita traftabiles, amp; dudiles, vtnbsp;ad virtutem amp; pietatem formari pof-fint. Nam in grandiore ætate folent eflenbsp;duriores amp; intradabiles, cùm animusnbsp;vitijs quibufdam iam confirmatus,autnbsp;nullis rebus honeftisinformatus,difci-plinam non facile fufcipit. Quemadmo-dum dicitur de CSne vetulo, quód fitnbsp;diffi-

P 3 Ct. BADVELLVS, difficile eum loris affuefcere. Quarc autnbsp;eain beneinftitutam à parentibus acci-piat^aut quemadmodum apud Xeno-phoiitem dixit fe fecifle Ifchomacus, eanbsp;ætate eam ducat, quæ fit docilis, 8c ca-Éx diiiinis difciplinæ. Sed fieri nullo modo po-{irsceptis tcft vt ca rcétè vel iam fit inftituta, vel ànbsp;îi'o't/?'vxtrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inftitiiatur in ijs rebus, atq; officijs,

quam philo quæ mulieti maximè conueniunt, nifi detKtü” adhibeatur ea doétrina, quæ nobis ( vtnbsp;ait Paulus ) infpirata eft diuinitus, quænbsp;ad omnem moruin vel emendationem,nbsp;veHnformationem, maximè vtilis eft S:nbsp;neceffaria. Etenim vtin Pfalmo ait Pro-pheta J Quoi^odo emendabit adole-fcens viam fuam nifi iuxta verbum Dei ?nbsp;Etfi enim permulta funt à philofophisnbsp;doéfifsimis hominibus præcepta, atq;nbsp;fcripta, quæ ad officium mulieris honc-ftæ, prudentisq; matrisfamilias pertinent , ijsq; præceptis complures olimnbsp;fœminæ inftitutæ honeftèvixerunt: tarnen nefcio quomodo illavidentur mihinbsp;efï'e leuiora, cùm comparantur cum ijs,nbsp;quæ in facris literis, à fanâifsimis virisnbsp;funt grauifsimè tradita amp; fcripta, Nonnbsp;enim hîc officia ducuntur à natura, quænbsp;totavitiata eft, vt a|)iid Philofophosj

I

DE CONIVG. LITERA, pj fed tum ab ipfo Deo autore noftræ vocation is , tum etiam à fine eiufdem vo-cationis,qui cüm fit gloria eins, cumnbsp;quo, amp; a quo maritus amp; vxor coniun-äifunt,habet confideratio tantæ eiusnbsp;dignitatis maximum pondus, amp; acerri-mum aculeum ad omnem colendamnbsp;fanftitatem, omnemqjpietatis laudemnbsp;colligendam. Omnino caufæ virtutumnbsp;funt gtauiores, amp; fontes, vnde manantnbsp;officia , præftantiores in diuinis literis,nbsp;quam in philofophorum libris. Neq; eftnbsp;vlla vitsE pars, vlia aftio, quæ præceptisnbsp;legis diuinæ carere debeat. Nam îiuenbsp;cum Deo agas, fiue cumproximo, finenbsp;tecum, fcriptura facra tantam vim habet, vt fine ea nihil nee reâè inftitui, neenbsp;honeftè agi, nee féliciter confici pofsit.nbsp;In ea turn præcepta eiufmodi tradun-tur, tum proponuntur exemplafanâo-rum, quæ hominem, ad omne bonumnbsp;opus atq; officium vehementer amp; in-cendunt, amp;inftituunt. Aevitaquidemnbsp;eorum omnium, qui fpreto verbo Dei,nbsp;fuis humanisq; reguntur confilijs, valdenbsp;eft incerta, fluxa, lubrica, ac mifera,nbsp;quæ,vtfcriptum eft in primo Pfalmo, fi-milis eftpulueri , quot;qui à vento difsipa-tur.

lt;,4 Ct. BADVEttVS

tur. Cerra vero, Sc firma, Si beata eo-rum, qui ex lege Dei, hoc eft, voluntate atq; fententia cius viuunt : qui amp; Deumnbsp;cognofeuntj amp; ab ipfo cognofeuntur.nbsp;Nouit enim Dominus viam piorum, amp;nbsp;via impiorum ignota, ac negleâa peribit- Sed nos hîc loquimur de muliere amp;nbsp;vxore ftudiofi hominis, quæ nunquamnbsp;intelliget, aut obibit reifte munus voca-tionis fusEjUifi rationem viræ degendænbsp;didicerit ex ea difciplina j quæ hominem inomnivitæftatu, omniq; officijnbsp;actnuncris genere inftruit, Si perficit,nbsp;Dei voiun- Voliintas ciiim Dei eft cognofeenda, adnbsp;feendaudZ ^amq; omnia^udia atq^ officia referen-^uc ex fa- dainecfineeacogitationequidquam eftnbsp;«15 lucns,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, am- £)go gratum, probatumq;.

At quid Deus à nobis velit ac requirat, non poteft cognofei, nifi ex ea lege amp;nbsp;doiftrina, in qua nobis fuam volunta-tem plané declarauit. Quamobrem muller, quæ vel virgo in paterna domo, velnbsp;poftea coniunxin fua amp; mariti fuerit innbsp;lege Dei diligenter erudita, facile omnianbsp;tenebitSc præftabit, quæin ea vita con-iugatafunt cogitanda, amp; colenda- Atq;nbsp;iftudquidem, quemadmodum fieri amp;nbsp;¦debeat amp; pofsit, demonftremus. Pri-mùm

DE CONIVG» LITEft. AT, 95 ïnâm Deum Crcatorem fiium cogno- Denm agnonbsp;Icec Sc. antorem coniugij fui, à quo fitnbsp;ad virum deduiâa, focia eius conditio-nis vocationisq;, qua nulla mclioreft, amp;nbsp;præftantior. Eft enimhomo creatus adnbsp;imaginemDei ,in quapræftantiaac di-gnitate Deus ilium folum noluit dcge-re : fed eius vitæ diuinæ, piæ, ac fanftænbsp;mulierem ei adiunxit Si fociam, amp; adiu-tricem. Iraq; adhanctam excellcntemnbsp;vitæ focietatem cùm fe Si primùm ànbsp;Deo vocatam, ôc per Chrirtum reuoca-tam intelliget, cauebit ne quid indignûnbsp;bac tanta dignitate committat , amp; ca, innbsp;re rnarito noceat, cuius adiutrix eft ad-fcita, illiq; comes adiunâî: in qua etiamnbsp;tuenda, ornandaq;, eô cautiorem dili-gentiam , maioremq; modcftiam adhi-bebit, qnô diligentius memoria repeter , quantum primæ mulieris immode-ftia ac infolentia nocuerir, in quantam-que calamitatem non modo earn, vi-rumq; eius, fed totum etiam humanumnbsp;genus præcipitarit. Deum igitur metu. Dcum me.nbsp;etjimbecillitatemfuifexus cognofcet:nbsp;Deum colet, cùm caftifsimis fuis preci-busj turn optimis, fanétifsimisq; totiusnbsp;vitæmoribus: mftnor erit femperfuæ

voca-

f)6 . CL. BADVELLVS vocationis , ac confidcrabit amp; à quanbsp;prokftafit, amp; cui adiunßa, amp; ad qucmnbsp;vitæ ftatiitn appellata : in quo li aUquxnbsp;funtmoleftiæarq;incommoda, ea exi-ftimabit prioris caufæ præmia efle, Scnbsp;nunc remedia quædam coërcendæ in-folentiæ,quæ in eo fexu magnaappa-ruit, eaq; leuabit cum autoritate ac vo-luntate Dei , qui talcm conditionemnbsp;mulieribus impofuit, turn ea promifsio-ne, atq; benediétione, quam eidem in-ftituto coniugij ftatim adiunxit, quæ et-fî primorum coniugum culpa fublatanbsp;erat,poftea tarnen per Christvmnbsp;fuit inftitutaatqueconfirmata: eaq; innbsp;piorum matrîTnonium tanta importâtnbsp;tumfolatia, turn beneficia, vtincommoda cum his comparata commodis,nbsp;nulla omnino apparcant. Atque hæcnbsp;cognitio Dei, amp; vocationis , fons eft ,nbsp;vnde manare debent cætera omnia officia , quæ vel domi marito, liberis, acnbsp;domefticis , vel foris alijs hominibusnbsp;tribuendafunt. Fundamentuenim vir-tutum omnium eft Religio, ac Pietas,nbsp;qua Deus ita colendus- eft, vt ei timo-remvtDomino, amp;amoremvt Parentinbsp;tribuamus. Quorunf vtrunq; nos in officio

DE CONIVG. LITERAT. 97 fîcîo ita continet, vt Timor à vitijs pec-catisq; deterreat, Amor verö adfandi-tatem iufticiamq; vehementer accen-dat. Qu are cüm vtroque mulier fueritnbsp;imbuta, in præceptisq; fapientiæ diuinænbsp;inftituta, nulla alia officia vitæ aut do-mefticæ, aut externæprætermittet. Nonnbsp;enim folüm aduerfus Deum itafe geret, Erga «»»-quemadmodfi oftendimus : verum et-iam mariti fui amp; naturam,amp; dignitatem rc debeatnbsp;cognofeet : eumq; amp; obferuabit vt fu-periorem, amp; vt parem , fociumq; ada-mabit. Eftenimvir mulieris caput ,4n i. corrâ.«.nbsp;quo colendo, atque honorando, ita cft Eph'f’i*nbsp;temperata reuerentia, vt^ea cum fiim-macharitate,fuauifsimoq; amorecon-iungatur. Hune igiturprudensfœminanbsp;debet, amp; vereri vt dominum, amp; obfer-' uare vt parentem, amp; diligere vt focium,nbsp;amp; amare vt fratrem : cum quo vnumnbsp;patrem communem habet, eumq; vnonbsp;eodemq; fpiritu inuocat, atq; a do rat.nbsp;Iraq; Paulus docet, amp; mulieri duo præ- officia vx«nbsp;! cipit quæ viro tribuenda funt, Obedi- ris in war»,nbsp;cntiam atque bcneuolentiam j eamq; Ephef. j.,nbsp;vTrayf'çoy fubieâam viro amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiuf- coioir.j*

dem aman tem effe vult. Ea Apoftoli do-drina de officio vxoris in maritum fum-

H ptaeft,

? 8 Ct. SADVELtVS

pta eft, ab inftitutione ipfius coniugij j cenefis ». autoritate Dei. Deus enim ab initionbsp;fceminani viro ita coniunxit, vt earn innbsp;poteftate viri efle voluerit, adarbitri-umq; illius viuere, vt omnia eius ftudianbsp;ad alterius voluntatem atque nutumnbsp;conuertantur, amp; tota vitæ ratio ad illiusnbsp;iudicium arbitriumque conformetur.nbsp;Quare hac in parte pia mulier erga ma-ritum ita fe geret, vt illi foli placere ftu-deat, in omni officij gcnere, quodvelnbsp;amoris fuauitatem, vel autohtatis reue-rantiam requirit. Neque facit aliquid,nbsp;lt;]uod pofsit aut illius voluntatem offen-dere,aut exiftimationem minuere. Nonnbsp;crit proeax, nec fuperba, nec ita arro-ganSjVt aliquid iuris in maritum fumat ;nbsp;ciirn is loquetur, lut docebit, non in-terponetfcjfed eumaudiet diligenter.

Silentium Docciidi enim aut loquendi autoritas, decerV.quot;quot; mulicre eft aliéna, nifi turn, cüm autnbsp;u Cor. «4. cum fuis Übens , ac domefticis eft, autnbsp;cum fui generis fœminis puellisq; ver-fatur. Nam turn quidem poteft cum il-lis habere aliquem eiufeemodi fermo-nem, qui fanftam morum inftitutionemnbsp;contineat. Cum veto maritus adeft,nbsp;turpe eft raulicreifl loqui , præfertimnbsp;ciini

DE CONIVG.tITERAT. cùm is tacear, aiit ctiam loquatur : vide-tur enim (^vt vcrbo Paulino vtar)nbsp;7HV, autoritatemq; in marituin vfurpa-re, eiusq; capitis violate dignitatem amp;nbsp;potellatem, cuius fignum gcftat in fuonbsp;capite. Omnino filentium ab omnibusnbsp;dodifsimis hominibus maximum orna-mentum in rnulierefuitiudicatum : eo-que vteturlibenterquæprudcnseftj Scnbsp;modcfta, cùm inter viros fcrmo erit in-ftitutus, cui ipfa intererit. Hæclinguænbsp;moderatio difFicilis fane eft in eo fexu,nbsp;qui loquacitatis vitio folet laborare : f»dnbsp;fœminæ modeftæ, ac rcucrenti cùm De-um, turn etiam maritum, facilima. Ne-que tarnen femper tacendiTm eft : fed vtnbsp;filentio inter viros, ira fermoneinternbsp;mulieres, aut liberos domefticos fuosnbsp;vtendum : quo in genere ita fe gerct, vtnbsp;oratio illius nullam habeat fignificatio-nem aut imprudentiæ,aut inconftan-tiæ, aut impudicitiæ atque intemperan-tiæ. Tencbitigitur doótrinam Pauli, cuius hæc funt præcepta de fermone, nonnbsp;mulierum modö , fed etiam omniumnbsp;Chriftianorum : vt in eo nulla infit ne-que obfcœnitas ac impuritas , nequenbsp;feurrilitas, nec vrbAiiras , aut huiufee-

X Ha modi

TOO Ct. BADVELLVS

modi res alia, quæ ad inanem deleda-tionem ab impijs folet adhiberi : fed ant aliqiia doétrina, ad erudiendos ignarosnbsp;neceffaria : aut exhortatio , ad excitan-dos négligentes accómodata • aut con-folatioj ad erigcndos confirmandosquenbsp;affliftos opportuna : deniq; gratiarumnbsp;aftio, amp;confefsio eius, qui nos eripuitnbsp;ex tenebris, amp; in hanc lucem deduxit,nbsp;linguxma vtvirtutes eius anniintiemus. Magnusnbsp;ximus vfus. efl; lingnx vfus , St maximse, pluri-mæq; eius inftrumenti opportunitatesnbsp;ciîRn ad noftram falutem, turn ad lau-'dem Dei, qui linguam in ea parte corporis proptef^a inferuit, vt ipfi inter nosnbsp;communicemus, advirtutematq; pie-tatem inftrtuamur, amp; Deum creatoremnbsp;autoremq; noftrum prædicemus. Muller igitur œm eius organ! vfum vimq;nbsp;intelliget, id adhibebit, aut ad ædifica-tionera proximi, aut ad commendatio-nem Dei : amp; præterea nullam ad remnbsp;aliam, quæ vel perniciofa fit, vel etiamnbsp;Matth.'u.' otiofa. Nam fermonis quidem etiamnbsp;otiofi ratio reddenda eft. Quid ? praui,nbsp;atq; obfcœni, quæ pœna eft expeftan-da? Deumitaq;femperfibi proponet,nbsp;amp; metuet, nec quidquam loquetur, necnbsp;cogr-

DE CONIV. LITERA. lOI cogitabit,quod ab ea doârinain quanbsp;volumus inlh’tutam cam, difcrcpet. Ecnbsp;quoniam feiet J quàm perniciofum con-filium fuerit primæ mulieris, amp; plerafq;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

alias fœminas eo in genere amp; nocuifle t amp; nunc nocere, dum vt in cogitatione,nbsp;ira etiam in oratione funt imprudentes,nbsp;cauebit diligenter, ne quid in eo ipfanbsp;etiam peccet, amp; cum timoré Domini,nbsp;amp; rcuerentia mariti fui, fermone vte-tur. lara in veftitu, cultuque corporis pe veßitu,nbsp;non minus moderata erit, quàm in fer- et cuit« cornbsp;mone : amp; eum, quem Demochares pJni-lofophus in orationis, atq; cultus parfi-monia pofuit , ornatum ampleftetur.nbsp;Cur enim formam aftcâîbit, quæ fuanbsp;contenta eft : aut cur alienam defidera-bit, amp; fucis, figmentisq; afcifcet, cùm innbsp;fua natiua fibi non dilpliceat, amp; maxi-inè in ea fpccie, ad quam Deys earnnbsp;finxit : finxit autera ad fuam imaginem,nbsp;amp; fimilitudinem, Quem veto cultum Cuitujîn-externum adhibebit, cùm internum or-natum tam pulchrum, tam elegantem ,nbsp;tamq; magnificum ac pretiofum coramnbsp;Deo habeat, animum caftum, pium, in-corruptum, amp; vt Petrus feribit, fpiritum Pet- 3»’nbsp;quietum, placidunT, ac modeftum : quo

H 3 in mil-

ïoa ci.’badvellvs

in mullere nihil pulchrius nee magnifi-centius,necDeo gratins eilepoteft. Nee vero caufa erit fe comendi, ornandiq;nbsp;ci, quæ ad coniugium fcitfe d Deoad-duétam , vt marito fatisfaciat, quæ hocnbsp;ftudet, ac agit tantum, vt viro fuo pla-ceat: virum autem habeat, qui iftiuf-modi inanibus ornamentis non delc-öetur, nee eapiatur ijs libidinis illeéla-mentis : fedpotius ampleótatur, atquenbsp;amet earn elegantiam, ac pulchritudi-nem, quæ ilium etiamin amorem pri-mfim illexit. Ea autem eft Virtus,amp; maxime pietas, omni modeftia, verecun-dia j aeprobijatemorum ornata, amp; cu-mulata. Quareplus ftudij,diligentiæ, acnbsp;operæ ponet in ca parte, quam amp; Deonbsp;gratiorem, amp; marito iucundiorem, amp;nbsp;apud omnes fapientes pulchriorem eflenbsp;feiet : in eaq; excolenda amp; componendanbsp;erit occupata, cuius tanta vis eft amp; di-gnitas, vt eius Iplendore reliquus cultusnbsp;corporis , quamuis fimplex amp; tenuis,nbsp;fplendefcat. Nam in cuius vita ac mori-bus ilia animi pulchritudo, probitas,nbsp;pictasq; elucet, in ea omnia aliapulchranbsp;acvenufta videntur.^Contra nulla tarnnbsp;præclara forma eft , quæ deformitatenbsp;ani-

DE CONIV. IITER A. lOJ aniini non obfcuretur : fed de forma di-ximus, nunc de ornatUjCultuq; corporisnbsp;loquimur, qiicm in fœmina coniugatanbsp;cum volumus elle, qui à fapientifsimisnbsp;viris, Paiilo ac Petro Apoftolis præfcri-ptus eft, amp; à fandifsimis matronis fem-perretentus. Is autem in fœmina fan cianbsp;non debet effe fumptuofus, neq; iplen-didus, ac lautus, qui in ea figniHcet autnbsp;luxum, aut faftum animi , aut etiamnbsp;frontem ac vultum pudoris expertem :nbsp;fedfimplex, amp;mundus, amp; honeftus, quinbsp;conueniat ( vt ait Paulus _) mulieribusnbsp;quæ profitenrur pietatem per bona opera. Mediocritatevteturpia fœmina, ne-que erit fordida, acfqu^idain veftitu,nbsp;nec etiam magnifica amp; Iplendida ; fednbsp;munditiem adhibebit, fordesamp; luxumnbsp;peræquè fugict. Paulus maximè pro- Qgod ve-bat , id genus veftis erat tala-ns, qua omnes partes corporis conte- batum.jnbsp;gebantur. Eiufmodi veftitu vtetur mo-defta fœmina : nec vllam partem fui corporis, præter eas,quas natura in apertonbsp;pofuit, alioTum oculis nudas patere finer : ne aut det aliquod alijs fignum fuænbsp;impudicitiæ, aut aliprum libidinis fcan-dalum. Paulus mulTeris coniugatç caput

H 4 pro-

104 Cl. BADVELLVS

propterea non vult denudari, quôd id contra dignitatem fit mariti, in cuiusnbsp;poteftate ell, eiusq; rei fignum afFcrt capitis intcgumentum , quodnon licet innbsp;publico deponere : multô minus easnbsp;partes corporis detegere , quas Deusnbsp;vult maxime teftas efl'e, amp; foli maritonbsp;notas. Hanc igitur modelliam in veftitunbsp;fœminanoftra retinebit, atque illarumnbsp;fugiet impudentiam, quæ ita fe dénudant, amp; expeftorant, vtalijs placerc,velnbsp;potius fe proftituere velfe videantur. Ea-riMn immodeftiam noflra redarguat,nbsp;non tam modefta prudentcq; oratione,nbsp;quàm totius vitæ, morumq; fimplicita-te, ac moderStione. Cuius admirabilisnbsp;lux inmedijs etiam huius mundi pom-pis, hoc eft, tenebris, elucerc folet, amp;nbsp;alijspudorcmoffundere,eosque ad fcnbsp;euocarCjVtreliâis tenebris incedant innbsp;Philip, 4. lumine. Præclarèenim Paulus præcipit,nbsp;vt modeftia piorum omnib. innotefcat :nbsp;cuius exemplum in fœmina Chriftiananbsp;cùm eft pulchrum ac laudabile, tum adnbsp;impios vel conuinccndos vef conuerten-Tempcrati dos gtauifsimum. Quid dicam de Tem-amp; pcrantia, quæ in potuac cibomulierinbsp;pow.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maxime feruanda efff“ Quid ea in eo ge

nets

DE C O NI V. t IT E R A T. loj nerepeccabit, atq; intcinpcrantcr faci-et, quæ nouit quis vfus cibi, potusq; eflcnbsp;debcat, amp; quantum natura humana,nbsp;maximeq; muliebris requirat : qusenbsp;ratio non folùm valetudinis , fed etiamnbsp;caftitatis ac pudicitiæ fit haben da ? Pri-mùm feiet ex diuinis literis, ea omnianbsp;créa ta elle à Deo, abeoq;dari,vtàpijsnbsp;fumantur cum agnitione diuinæ benefi-centiæ,amp; gratiarumaâione, vt is.quinbsp;creauit amp; animum, corpus, laudetur,nbsp;quôd curam vtriufq; habeat. Nec verônbsp;Deum ilia largiri ad luxus, libidiqjsq;nbsp;intemperantiam, aut ad naturæ corru-?nbsp;ptionem, fed ad eius fuftentationem ,nbsp;atq; conferuationem, vf mens fanaacnbsp;fobria contineatur in fano corpore.nbsp;Chriftus enim diligenter admonuit, ne tue»21,1nbsp;cibo aepotu grauentur corda noftra : amp;nbsp;vini immoderatum vfum Paulus vitan-Ephef. pnbsp;dum præcipit, in quo intemperantiamnbsp;eife dicit,nec corporis advoluptatemnbsp;curam habendam eife, fed ad necefsita-tem. Deinde pia fœmina, quæ cum ma-rito cafté j^pudieeq; viuere conftitnit,nbsp;neq; folùm parcamaterfamilias eflc, fednbsp;etiam vxor pudica, non adhibebit par-fimoniam ac frugïditatem, iScfobrieta-H J tem ?

laé CL. BADVEttVS

tem ? quarum altera eft cuftos rei famï-liaris, altera pudicitiæ amp; caftitatis. Et cuius mens in pijs precib. muneribusq;nbsp;Tei domefticæerit occupata,amp;corpusnbsp;cum fanâis ieiunijs moderatum, tumnbsp;honeftis rei familiaris laborib. occupa-tum, eins cogitatio poterit in vlla cibinbsp;potusque voluptate, intemperantiaquenbsp;verfari ? Atq; eó facilius iftam modera-tionem hac in parte retinebit, quodnbsp;cum eo viuet, cuius tota vita eft, amp; forma amp; magiftra fobrietatis , amp; caftitatis.nbsp;•Diximus antea quantam temperan-tiam continentiamq; ftudia literarumnbsp;Tequirant, qujntamq; fobrietatem de-lideret ingenium illius, qui in literis vultnbsp;confequi aliquam laudem fapientiæ.nbsp;Cum illo igitnr ita viuet noftra fœmi-iia, vt vterque in fuo gencre amp; rationenbsp;lit exemplum temperantiæ, ac mode-ftiæ, amp; infigne par coniugatorum, adnbsp;vitæ piæ ac fandæ profefsionem confti-Confiicta- tutum. Qiiin etiam in ilia interiore condo interior fuctudinc, quam cum maritqhabet, fe-ciatito.nbsp;nbsp;nbsp;cretoq; cubilg Ita ie gerct, vreum a nc-

mine videatur, Deum tarnen teftem, fpetftatoremque fuæ pudicitiæ habeat ;nbsp;neq; omne illud tempus, quod ad quie-tem

BE COHTV. tITERA. I07 tem datum eft, aut in fomno capiendo,nbsp;aut in explenda libidine confumet: fednbsp;aliquam eius partem ponet in Tandisnbsp;precibus, quas in fecreto cum maritonbsp;ad Deum cafté fundet. lucunda enimnbsp;hæc res eft, amp; grata Deo, amp; in qua magna eft pietatis exercitatio : multû enimnbsp;valet apud Deum coniund:a,puraq; ma-riti amp; vxoris oratio, amp; ipfos coniugesnbsp;dim in Chrifti fide, turn etiam in mutuonbsp;caftoq; amoremaximopereconfirmat,nbsp;caq; difciplina tantas affert commodi-tares, quantas ego non pofTem dicflre.nbsp;Qui ita funt inftituti atque exercitati, ijnbsp;experiuntur quam fuaujp fit eavita,nbsp;quamq; vera* fint amp; certæ ei à Deo fadænbsp;promifsiones. Reliqui verô omnes, quinbsp;vfum coniugij nefciunt, non percipiuntnbsp;etiam eum frudum, qui ijs, qui Deumnbsp;in eo metuunt amp; diligunt, promiflusnbsp;eft. lam verô videamus qualis mater-familias fit futura, amp; quid adura domi,nbsp;cuius euftodia ei à Paulo commilTa eft, Domscij-Codia vxo-ri a Paulonbsp;commifla,.

infifteret teftudinis , quani Hefiodus poëta appellat, quôd domumnbsp;fuam ferat. Nec verô eamulieris do-mefti-

io8 CL. BADVELLVS ineftica cuftodia otiofa efle debet, fednbsp;in omni rei familiaris bene adminiftran-dx inunere occupata. Nam vt antea di-ximus, ita eft diftributa inter coniugesnbsp;domeflica ratio, vt maritus foris quærat,nbsp;fuppeditet, quæ ad vfum vitæ funt ne-ceffaria : vxor vero ea domi difpenfet,nbsp;atq; ciifcodiat. Quare prudens fcemina,nbsp;quæ feiet fe à Deo ad earn vitx commu-nitatem, focietatemq; vocatam, in eaq;nbsp;partes muneris fui intelliget, facile fenbsp;domi continebit, omniaq; ita admini-ftrjfcit, vt nullum matrisfamilias, turnnbsp;prudentis turn diligentis officium in eanbsp;requiratur. I^on dicam hïc illam faftu-ram, quod ne cogitaturam quidem pu-to, vt conuiuia intempeftiua adeat, fal-tationes frequenter,amp; ccetus non hone-ftos hominum amp; mulierum diffoluta-rum, vtin foro ac plateis obambulansnbsp;confpiciatur, quæ funt notæ cius mere-tricis , quam defcribit Salomon , nonnbsp;eius mulieris quam nos doélo ac pio ho-mini informamus. Induftriaautem quænbsp;Græcè (f/AoTroc/« appellatur,€i Parfimo-nia, fiue Frugalitas, in muliere maximanbsp;funt duo præfidia, rei familiaris confer-uandæ, amp; augendæ cSnftituta. Pofteri-or et-

DE CONIV. LITERA. lop or etiam virtus , qua frugi homines di-cuntur,magnum eftmuliebris pudici-tiæ amp; adiumentum amp; ornamentum. Sednbsp;fœminæ virtus nulla in remagis lucet, Liberoromnbsp;quam in liberis amp; procreandis, amp; infti-tuendis, in domcfticis famulis regen- tio iLucrinbsp;dis. Mulier, inquit Paulus, fuit feduâa, propm.

r , ¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tjmoth J.

nonvir; leruabitur tarnen pergencra-tionem liberorum, fi permanferintin fide, charitatc, achoneftate, Iraq; idem Apoftolus vult earn e(fc (fuhiriKvov, aman-tern liberorum,in eisq; reâè,acpièin-formandis perdiligentem. Nulla efttlianbsp;pars rei domefticæ maior,nec magis ,nbsp;propriamulicris,nec qij^ maiorem einbsp;laudem cum prudentiæ , tum pietatisnbsp;afferat. Eft enim fanâaliberorura difci- pifcipümnbsp;plina, maximum domus, non fohim or-namentum , verdm etiam firmamentum, amp;feneâ:utisparentum præfidium,nbsp;amp; generis ac nominis ipforum monu-mentum fempiternum. Nam, vtinquic Pfai.nunbsp;Propheta, reftorum familia beata erit,nbsp;eorumq; atferna memoria.. Quare pianbsp;mulier ac ^na mater, eorum quos ge- j^ufricatio.nbsp;nuerit amp; niKrita erit, fi poteft, amp; magi-ftra, curamq; turn corporis , turn etiamnbsp;animimagnam fuTcipiet. Neque enim

mater

no Ct. BADVELLVS

mater eft, quæ alterutrum in liberis ne-gligitjquæ aut mammam negatjCÙm poteft dare, aut difciplinam. Atq; vtri-ufque rei, amp; educationis , amp; inftitutio-nis reddenda ratio erit ci, qui mulierinbsp;vtrunque vehementer mandauit, atquenbsp;commendauit. Sed prudens fœmina innbsp;ea puerili difciplina dabit operam, vt li-beri Deum inprimis timeanr, quod eftnbsp;initium omnis fapientiæ : parentes honorent, colant, diligant : amp; viuant tem-peranter, ac modeftè. Duo enim vitianbsp;fun*, quibus prima ilia ætas maxime fo-letlaborare, Contumacia,atq; Intera-perantia : quibus ftatim ab initio me-dendurn eft, atq;, vt monet Paulus, pa-rentibus curandum, vt liberi in omninbsp;fubiedtione parentum contineantur, amp;nbsp;vitæ moderatione, Sed in ijs quidemnbsp;Timor Do* duobus, cætei'isq; officijs, timor Domi-«quot;toi, nifanétuspuerisvnacumlaâetraditus,nbsp;eos maximè continere poteft. Venitcnbsp;( inquit Dauid ) pueri ad me, timoremnbsp;Domini docebo vos : in eom feruandonbsp;vitam longam diuturnamq;ifii promit-tit. In hac igitur Dei amp; par/rtum reue-rentia pia mater fuos liberos erudiet ,nbsp;atque ipfa in tota vitîeos mores often-det.

DE CONIVG, LITERAT. Ill det, ad quos pucri fiios pofsint confor-mare, eosq; vr legem quandam honeftènbsp;fanéleq; viuendi fibi proponere. Ncquenbsp;vnquam quicquam faciet ,’aut dieet,'nbsp;quod in exemplum licentiæ, petulan-tisEj ac immodeftiæ à liberis capi pofsit-Quôd fi liberos non habeat, feret æquo geenKfa»nbsp;animo, neque ftcrilitarem putabitpro- an probrsnbsp;brum efie in Chriftiana fœmina, in quanbsp;laus omnia itaoccupauit,vtnulliinfa-miæ ac vitiiperationi locus reliftus fit :nbsp;coq; multô minus, quôd prolis fœcun-ditas amp; fterilitas huiufmodi funt r«s ,nbsp;quæ pijs in bonum accidunt diuinitus ,nbsp;vtlaus Dei optimiin vtraq; infitpotins,nbsp;quàm fanftifsimæ fœminæ vituperatio.nbsp;Sed fi non poteft efie Mater^ poterit efienbsp;Domina,quæfamiliam itainftituet, amp;nbsp;reget, vt domeftici omnes Deum pri-mùm colant, amp; metuant : deinde ea officia finguli obeant, quæ ad rem familiärem pertinent- Poterit Ancillas dominbsp;fuæ erudire, vt lanam amp; linum nere fei-ant, amp; acum traâare, amp;ea agere, quænbsp;mulieribu^funt neceiTaria ad œcono-miam : qua^î re cùm fibi, turn illis con-fulet.dumeas amp; bonas vtilesq; ancillas, domi fusB redder, amp; alijs futuras

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;con-

I I 2 CL. BADVELLVS coniuges, non peritas modo ac diligentes , verùm etiam pias ac modeftas cffi-ciet. Eadem induftriaamp;pietatevteturnbsp;in Famulos, quofcunq; fecum habebit :nbsp;vt rccte facientes, pieq; viuentes Tempernbsp;landet, amp; traótct huraaniter ; fecus veto facientes verbis grauifsimis caftiget,nbsp;neminemq; domi fuæ efle patiatur, quinbsp;non Deum timeat, modeftè viiiat.nbsp;Denique in conftanti grauiq; difciplinanbsp;retinenda , fumma erit eins feueritasnbsp;fingulari humanitate ac comitate tem-peftta, vt domeftici omnes grauitatem,nbsp;fanâitatemq; eins intuentesjvereantur,nbsp;Sc videntes fii^imain eiufdem in fe cha-ritatem, eam omni beneuolentia am-pleétantur. Atq;hæcefteius domefticanbsp;euftodia, de qua non fingula perfequor,nbsp;quæ de ea dici poifunt. Neq; enim mihinbsp;fuitpropofitum vt fingula huius mulie-ris officia explicarem , fed vt fummasnbsp;eius virtutes demonftrarem , quas exnbsp;doftrina diuina fumerer, quibus virtu-tibus adduétus vir literatus apimum adnbsp;coniugium adijceret, amp; ,ir quærendanbsp;vxore deleólum adhiberetlt; atq; aut itanbsp;informatam eligerct, aur. his moribusnbsp;eam informaret. Itaque fion exponam

' etiam.

DE CONIVC. LITERA. HJ ctiam, quæ externa eins confuetudo efTenbsp;debeat, amp; quemadmodiim foris cumnbsp;alijs cam agere oporteat. Qjiæ enim fu-pra dicta funt, ad earn rationem pertinent, amp;doârina legis diiiinæ , omnianbsp;præcepta benèpieq; viuendiita eftcom-plexa, vt nihil fit in ea prætermifliim, innbsp;quo mulier coniugata maxima cum laude Dei amp; honore viri fui verfari polsit.nbsp;Nulla cnim vitxinflitutio, cuius infor-mandæ atq; moderandæ ratio in diuinisnbsp;literis non fit præfcripta. Neque foliimnbsp;præceptis recte viuendi vita mulie»uninbsp;ibiinftitutaeftjfedetiamexemplis fœ-minarum illuftrium , ac^quarum præ-ftantilsimas virtutes reliquæ omnes amp;nbsp;virgines nuptæ, èc viduæ poßint Scnbsp;debent mores fuos informarc. Ibi Sara sanflarumnbsp;eft mater piarum fccminarum, vtmari-tus eius Abraham pater piorum homi- sara. ’nbsp;num, quae amp; viri hominis lanftißimi innbsp;Deo colendo fuit femper focia, amp; eiuP-dem ad^o obferuans ac reuerens , vtnbsp;dominumJllum fuum folita fit appella-re, ad cuiulmodeftiam fummamqj obc-dientiam Intrus cæteras eius omnes fi-lias, hoc eft j^anftas fœminas, ac Deumnbsp;metuentes aotorfttur. Ibi funt duæ Sa-

gt; I ræ nu'

11 4 Ct. BADVEttVS

Rebecca, tx nurus Rcbccca vxor Ifaac, Sc Rachel coniunx lacob, muliercs ciirn pietate innbsp;Deutn fingolari, turn etiam fide amp; amo-re adtnirabili erga maritos, quos in tno-lefta atq; periculofaperegrinatione per-petuo fecutæ fiint, omnium periculo-Anna. rum fociæ, atq; confortes. Ibi eft Annanbsp;vxor Helcanæ, cuius fumma moderatio , amp; patientia in fercndo fterilitatisnbsp;probro, quod fubinde obijciebatur abnbsp;æmula memoriæ prodita, meruit vt ip-fa mater Sarauelis prophetæ excellentisnbsp;Michel, effet. Ibi funt etiam Michol amp; Abigailnbsp;Abigail, coniuges Dauidis: quarum alteranbsp;pictatcm'ac ficj^m memorabilem in ma-ritum declarauit, cum illius falutempo-tiorem habuit, quam autoritärem pa-tris atq; Regis, neq; vllis minis adducinbsp;vnquam potuit,vt ilium patri Sauli pro-deret, cuius falus paternæ non folùmnbsp;voluntati, fed etiam faluti anteponendanbsp;eft. Altera Abigail fua fumma folertianbsp;ftulto marito falutem attulitx^^ ptu-dentia commendata Dauid^rudentif-fimo atq; optimo viro poftejiiupfit. Ibinbsp;Sar» To- eft Sara vxor Tobiæ, qHæcij^ à paren-*’*** tibus in omni bonæ matri^amilias officio egregiè inftituta^if^siffet,pofteanbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eius

DE C ONIV. LITER A. IIJ eins inftitutionis friiftus oftendit , amp;nbsp;cura mari CO fuo modeftèac fanftè vi-xit, cniuspietas in orani culfu Dei, ma-ximeq; in caftis precibus omnibus pijsnbsp;fœminis eft imitanda. Ibi ell ludith mu- lud»**nbsp;lier vidua, cura fingulari quadam virtu-te qua in rebus magnis verfata eft : turnnbsp;etiam religione amp; fancticate, quaDeumnbsp;perpetuô conftanterque eft profecuta.nbsp;Ibi eft vxor xManuæ , quæ virum diffi-dentem, ac de Dei auxilio dclperantcmnbsp;conftantifsimafidefuaerexit amp; confir-mauit. Ibi eft Su/ànna vxor loachim ac suftana.nbsp;mulierin fumma venuftate moribus ca-ftifsimis, cuius pudiciti^non folùm 2l-dulterij crimine mortise^ periculo fuitnbsp;liberata, vcrùm etiamaceufatorumho-minum libidinoforuni fupplicio vindi-cata. Sed quid ego plura colligo ? cùmnbsp;hiftoria facra præftantifsimis exemplisnbsp;in omni genere muliebris virtutis, acnbsp;pietatis referta fit, quæ pia noftra fœmi-na inpÂjmis fibiproponct,atqueex ijsnbsp;mores fuV, fuorumque inftituet. Exnbsp;quibus orAibus vnum non pofl’um præ-terire, ftu V ad omnem modeftiæ, pu-dicitiæ,ac(knâ:imoniæ laudem in no-uo Teftamei^ef? propofitum : Id au-

Iltf CL. BADVELtVS tem cft M A K. I A virgo, amp; C h r i-s TI mater, decus ac lumen omniumnbsp;amp; virginunj 8c matronarum, cuius qui-dem ad mi ran da caftitas amp; ante coniu-gium , amp; in ipfo toto coniugio, integranbsp;ac fanéta fuit conferuata. Eiufdem mo-deftia amp; manfuctudo ab Spiritu fanctonbsp;commemorata eft, Sc ita exprefla, vtnbsp;omnes foeminæ, quæ pietatemprofiten-tur, facile pofsintintclligcre, qui amp; qua-les mores ipfarum elle debeant. Quarenbsp;amp; hanc inprimis , amp; cæteras omnes,nbsp;qu«rû virtures in facris literis funt pro-ditæ noftra fœmina fibi proponet, in ea-ruraque fanéfj^simis moribus ipfam legem Dei , eiusq; voluntatem propofi-tam, atq; exprelfam elfe ducet : omnianbsp;cnim amp; ab illis faéta funt, amp; ab Spiritunbsp;fancto feripta propter noftram vtilita-tem, vt nos optimis non præceptis modo , fed etiam cxemplis erudiri Deumnbsp;colamus piè , in eoq; fperantes vitamnbsp;hanc fobriè amp; honeftê trad^amus.nbsp;Quôd fiin capiè viuendi fam^rntia vxornbsp;hominis literati fuerit ita Âftituta,vcnbsp;fupra oftendimus j facile {Æftabit casnbsp;duas virtutes, ModeftiamYSi: Induftri-am, quas in fœmina 5c yiiuge requirinbsp;f dixi-

DE CONIV. LITERAT» II7 diximus: quarum altera coniugio eft or-namento , altera ctiam adiumento amp;nbsp;præfidio. Nam amp; ftudiofam^vitara, quæ !nbsp;exiftimatione dignitateq; maxiraè flo-rere debet, fuis modeftißimis ac pudi-ciftimis moribus honeftabit^amp; eandemnbsp;domefticis laboribus Sc curis fuftenta-bit. Quid autcm cft honeflius, amp; lauda-bilius ea vitæ ratione , ad quam duonbsp;coniuges à Deo dufti amp;'coniunä;i itanbsp;fe gerunt, vt Deum metuant, in eoquenbsp;omnem Ipem ponant : Sc ea ipe freti itanbsp;viuant, vt nullum non modö crinwn,nbsp;fed ne fufpicio quidcm criminis in earnnbsp;vitam cadat, laus vcro modeftiæ, pudo-ris, ac fandimonix omni? iure, ac mérité conferatur ? Scd de hac quidem con-iugij dignitate fatis iam multa diximus.nbsp;Reliquum eft, vtpaucis exponamus casnbsp;commoditates, quæ ex matrimonioitanbsp;inftituto ad ftudia literarum afferri pof-funt. Neq; enim foliim propter hone-ftatemi^cconiundio vitæ communio-quc cxp^tur, verùm etiam propter vti-litatcm. I^q; Deus illam cœîibatus fo- qiijc vHif-litudineid^cofoliim damnauit,quödnbsp;inea honeftL amp; pudicitia plerunq; pe- niobtnc innbsp;riclitetur: vefcimttiam, quod ca

\ I 3 foli-

I I s CL. BADVELtVS folitaria cxpcrs fit carinn commodita-tum ,atq; opportutiitatum , qiiæin hacnbsp;coniugata pliirimæ, maximæq; reperi-untur. Mulierem cnim Deus ad hominem adiunxit, quæ cfTet, vt eft fcriptum,nbsp;focia amp; adiutrix ad viuendum non ho-neftè folùm, fed etiam commode atquenbsp;iucundè. Etenim ea eft humanæ vitænbsp;conditio, vt vnus per fe ad earn tuen damnbsp;non fatis pofsit : nec ita omnia habeat,nbsp;vt aliorum opera, ftudio, auxilioq; carcat. Hoc in communi ac ciuili vita da-run» eft, in qua vidcmus varie difpertitanbsp;cffe dona amp; munera, vt non vnus omnia , fed fingul^aliqua habeant, quæ adnbsp;communem vitævfumfunt vtilia: eaq;nbsp;mutua officiorum atq; ftudiorum indi-gentia. Et neceisitas pant inter ipfosnbsp;homines fummam necefsitudinem, 8cnbsp;continet maxime inter ipfos focictatem,nbsp;cum vnus id reddit alteri in diucrfo of-ficij genere, quod ab eo in alio accepit.nbsp;Eadem ratio neceffaria in pri^a do-mefticaq; vita eft, Neq; eninrviro omnia funt à Deo tributa : f« quædamnbsp;propriè ac fingulariter muli«i conceffanbsp;amp; data funt, quorum vfus viiis maximo-pere eft opportunus, fc nj^ffarius. Vi-ƒ ' ri qui-

DE CONIVG, tITBRA. Up 'ri quidem fortiores, atque audacjoresnbsp;funt,amp; propterea ad vim prohibendam, 'nbsp;amp; rein acquirendam paratiores. Mulie-res verö timidiores,amp; ea de*cauiâ aptio-res ad domefticam cuftodiam , quamnbsp;Paulus amp; philofoqhi mulierispropriamnbsp;efle voluerunt. Iraq; cum non minus ne-ceflarium fit parta conferuare, qiiam eanbsp;parère, eft adiunfta à Deo mulier, qiiænbsp;domi diligenter cuftodiret, quæ ille innbsp;domum fuis laboribus inferret. Cufto-diaautemin eoeftpofita,turnvtreótènbsp;difpenfentur ea quæ funt acquifita,lt;umnbsp;etiamvt quæ fuperfunt, accurate con-feruentur. Ad banc quidem rem aptior Arlt;ts 11,«-naturaeftmuliebris, quihi virilis. Præ-terea artes quædam funt mu lien's pro-priæ, quæq; pertinent ad cultum corporis, amp; viétum, quibus viri carere non *nbsp;poifunt : vtlanificium, illudq; artificiumnbsp;vel lanæ vel relæ traâandæ, quod totumnbsp;eft muliebre : ratio etiam parandi ci-bos,qi mundior multô eftin fœminis,nbsp;quàm ii^iris. Alia prfterea quædam officia ad coworis cultum necefiària, quænbsp;obeunt, amp; honeftius, Sednbsp;:rato homine agimus,eius-^antrationem accommo-\ I 4 data.

120 CL. BADVELLVS

data. Huius igitur ilia amp; otium ftudi-umq; fuis laboribus fuftentabit, amp; vale-tudinem cuius habenda in ftudijs magna ratio eÆjCommoda viôtus confue-tudine diligenter curabit, amp; fufcepta to-ta domeftica cura , ita adminiftrabit rem familiärem, vt maritus nullis alijsnbsp;rebus impeditus, omniq; folicitudine li-beratus, in optimis literis conquiefcat :nbsp;amp; earn ferè libertatem ac tranquillita-tem in coniugio habeat, quam Paulusnbsp;in cœlibatu proponit. Nam cùm fe fo-ciai» intelligetpropterea elfe afcitam amp;nbsp;adiunôlam, vt earn vitam adiuuet, caue-bit inprimis, ne eius id otium tranquil-litatemq; impÇdiat , ac perturber, adnbsp;quam conièruandam diuinitus maritonbsp;elt coniunéia. Quare nec fua intempe-rantiaimportunitateq; fecrctas ac quie-tas cogitationcs viri conturbabit, necnbsp;ignauia ac negligentia animum eius abnbsp;ftudijs ad rerum domefticarum curamnbsp;Voiuptis deuocabit. Quiddicam deiuciMfiditatenbsp;voluptatc, quæ in eiufindoi coniu-capitur. gio honcfto expetenda eftgt; aW; ex bonænbsp;vxoris confuetudine capien A ? Quæ eftnbsp;vita aut coniunótio , quæfclus quamnbsp;hæc, aut etiam tantufti ijpeat fuauita-r tis ?

DE CONIV. IITERA. Ï2I tis ? lucundus eft fraternus amor, fua-uis mutua amicorum beneuolentia, amp;nbsp;fatniliaritas : fed omnes ifta coniunétionbsp;vincic amoris fuaiiitates, dim habeasnbsp;vxorcm ijs moribiis præditam, de qui-bus antè dixi, tibi à Deo datam, in pie-tate ac timoré Dei inftitutam, mode-ftam, caftam, grauem ; quam âmes amp; ànbsp;qua ameris, cui fidas, credasq; omnia :nbsp;cum quafamiliariter, libereq; loquaris,nbsp;nihil difsimules, celes, obtegas : quæ innbsp;omni temporum varietate tibi perpetuônbsp;adhærefcat focia, confors, ac parti^epsnbsp;turn bonorum, tum etiam malorum :nbsp;cuius amp; gratulatio in rebus fecundis iu-cunda fit, amp; in aduerfis^rata confola-tio J in omniq; fortuna animi fit fummanbsp;confenfio, atq; coniunöio. Hîectantumnbsp;habent fuauitatis, quantum melius ex- •nbsp;periendo percipi ac fentiri, quàm di-cendo exprimi amp; intelligi pofsit. Quôdnbsp;filiberi contingant, qui fint amp; mntuinbsp;amori^gnora, amp; ingrauefcentis æta-tis fubncla, amp; dona diuinæ benignita-tis, turn V« h«c coniugata omni iucun-ditate fcli Aateq; cumulatur, atque ex-pletur. Ni® enim eft nec ad frudus reinbsp;alicuius pemoieiidos vberius, ncc ad

12 2 Ct. BADVEttVS

voluptatem piè in D e o perfruendanî fuauius, nec adinfirmam feneâutem tu-endatn fuftentandamq; accómodatius,nbsp;nec ad meftioriam nominis ac generisnbsp;propagan dam perpetuandamq; melius,nbsp;quamliberi à bonis parentibus amp; procréât! , amp; bene ediicati, atque inftituti.nbsp;Nec verb domus folùm ac familiæ or-namentaamp; præfidia funtpofitainlibe-ris, veriim etiam Reipublicæ, quæ nullanbsp;alia ratione florere poteft, beata efle,nbsp;quam tarn præftantis prolis cum pro-cre^tionetumeducatione. Neq; vllumnbsp;eft genus hominum, à quo ob vnamnbsp;iftam caufam hæc vita in coniugio pofi-tamagis requifenda fit, éSi poftulanda,nbsp;quam literatorum , quorum profefsionbsp;non docendo folùm, amp; fcribendo, ve-• rum etiam prolem gignendo, atque in-ftituendo Reipub. plurimum prodelfenbsp;poteft. A' quibus enim aut meliores na-fci pofl'unt, aut melius erudiri, fi huiuC-modi fint literati, vt eorum vit^c mores cum profefsione piæ elegaj^q; do-drinæ confentiant ? Ea qu#amp; qualisnbsp;effe debeat antea fatis demofcratum ànbsp;me eft. Sed hac in parte' y mus, quænbsp;omnium rerum domeliicaj^ eftmaxi-ma amp;

DE CONIV. LITERAT. I23

ma, amp; præftantiftima, quantum vigere pofsit induftria amp;prudentia piæ mulie-ris , pnto fatisintelligi cxhij, quæ dixi-mus. Præcipua enim pars miiliebris cii-ftodiæ ad hanc pertinet liberorum re-âam educationem, atq; inftitutionem.nbsp;Quare hanc primam curam liberorum 'Liberorumnbsp;ita fufcipiet prudens fanftaq; fœmina,nbsp;vt maritum omnino liberet, amp; liberosnbsp;adhuc infantes, autpueros, ita vel edu-cabit, vel informabit, vt ad grauioremnbsp;poftea difciplinam marito tradi pofsint.nbsp;luciinda eft hæc liberorum procrea«o,nbsp;iucundior educatio, atq; inftitutio, quanbsp;ipfi in virtute, inpriinisq;^ietate, amp; mo-deftia adolefcant, Deum metuant, parentes reuereantur : eamq; indolem prænbsp;fe ferant , ac ipem oftcndant, vt amp; ànbsp;Deo dati, amp; à probis parentibus nati amp; *nbsp;inftituti Reipub. cfle videantur : eiquenbsp;cas vtilitates allaturi, quæ ex præclaranbsp;coniugum procreatione atq; educatio-nc funt^^eâandæ. Neque enim tan-t£E curæ eBt parentibus , vt illos fuarumnbsp;facultaturAiæredes relinquant, quàmnbsp;virtutum,wq; artibus illos erudient,nbsp;quibus amp; hwefti, amp; Reipublicæ vtilesnbsp;elle pofsint. Aim hic vfus ac finis

124 Cl. BADVELIVS bonæ fobolis, vt cum diuinitus fit data,nbsp;turn ad commnnem hominuin vtilita-tem, turn a^ præclaram parentutn me-moriam retinendam, turn veto ad nomen Dei celebrandum , à quo quafînbsp;ftirps quædamdiuinaper parentes natanbsp;fit, ad eafdem quoq; res adolefcat, amp;:nbsp;maxime ad eins confefsioncm ac præ-dicationcra, à quopofteritas piorûgu-bernatur, Sc fortunatur. Debent eniranbsp;boni liberi parentibus fuccedere in earnnbsp;focictatem, quam illi cumDcohabue-run*, amp; fanftè coluerunt : cumq; pieta-tis cultum permanustraditum retine-re, quo illi Deo fe probarunt, amp; beatènbsp;hicvixerunt. Tlulla fiiccefsio eft præ-fiantîor,quam religionis patcrnæ imitât! o ; nec certior, ac opulentior hære-* dirasj digniorq;, quant vel parentes fuisnbsp;tradant, vel liberi à parentibus accipi-ant. His enim hæredib. aepofteris bca-tamvitamDeus promifit, qui cùm di-uinæ illius focietatis funt paa^ipes,nbsp;quam parentes cum Deo iniamtam re-ligiofe coluerunt, eiufdem etïm traditænbsp;volunt videri fucceflbres hæredcs.nbsp;Itaque quibus fiudijs atquŒnftitutis illinbsp;eam foci état cm celebTaraF ijfdem pij

DE CONIVG. LITERA. 125 liberi conabuntur ornarc, omnibusquenbsp;honeftis rationibus colere, quibus feinnbsp;veterem maiorum parentufiiq; poflcC- .nbsp;fionem à Deo quafi miflbs cfie déclarent. Societas autcm amp; amicitia hæcnbsp;eft, quôd Deus eft Deus piorum amp; pa-rentum, amp; liberorum, isq; promittitfenbsp;illos adiuturum, atq; beaturum, modónbsp;hi fua quoq; ex parte cam fidem amp;inte-gritatem præftent, quantam præclaranbsp;ac fanfta coniunctio requirit. Ea autetnnbsp;amicitia eftinftituta, eiusq; promifsionbsp;confirmata in co femine , de quo ftri-ptumeft, In femine tuo benedicenturcen.ïj,nbsp;omnes genres, quod cùgi Ghriftus le-fus folus fit j oportet eumomnisfanélænbsp;beatæq; prolis ftirpem efle. Quare faluanbsp;erit ( vt ait Paulus ) mater, quæ tales li-beros peperit, in fideqj ac charitate in-ftituerit,amp; continuent: Felicesliberi,nbsp;qui à talibus parentibus lunt procrea-ti, atque educati : fortunatæ domus, innbsp;quibus^k tam fanétis coniugijs, ramnbsp;præftans^K diuina foboles etflorefcit :nbsp;beatæ illæ Befpub. quæ eines hac mentenbsp;præditos, W cum Deo ita coniunétosnbsp;hâbent. Hæ»ræftantia liberorû, quamnbsp;cvTinyiay voca^riftoteles , deferibitur

in co

6 CL. BADVELLVS

Pût. 127, in eo Pfalmo , in quo Spiritus fandus laudes coniugij complexus, in cæterisnbsp;cius comnèoditatibus hunefrudum liberorum vberrimum amp; præftantifsi-mum commémorât, atque exornat,nbsp;camq; bonitatem duarum rerum opti-marum fimilitudine demonftrat. Namnbsp;¦amp; vxorem feecundam fimilem dicit elfenbsp;viti frudiferæ, quæ patulis diffufa pal-initibus lateribus domus adhærefcit,nbsp;liberos bene turn natos, tum educatos,nbsp;velut plantulas oleæ elfe oftendit, quænbsp;orÄne èc eleganter fint deferiptæ, atq;nbsp;diftindæ. Quid autem eft in frugibus,nbsp;amp; in his quæ^d vfum hominum terranbsp;gignuntur,quod his duabusftirpibus vite , amp; olea fit vel ferrilitate vberius , velnbsp;fruétus bonitatepræftantius, vel fuaui-tateiucundius ? Iraq; ciim Spiritus fandus ita magnificè coniugium laudarit,nbsp;eiusq; frudum his duobus optimis fua-uifsimisq; liquoribus compararit, facilenbsp;intelligi poteft, quid fentiat dg|hius di-gnitate. Is enim qui eins infl^uti autornbsp;fuit, eiufdem eft etiamlau^tor. Ne-que vero Deus hoc genusnbsp;laudibus folùm alficir, vegnbsp;gularibus benefieijs ,*qiiw

¦ gt; f

DE CONIV. LITERAT. præftat ijs coniugibiis , qui in ipfo om-nem fpcm collocantes, piè amp; iuftè amp; fo-brièviuunt. Promifsiones «lluftres amp;nbsp;amplæ in diuinis literis extant faâænbsp;pijs coniugibus, quænon prius veræ eC-fe dcfinent, quàm Deus efl'e Deus. Suntnbsp;multagrauiaq; exemplafanétorum ho-minum, quorum vita in coniugio nonnbsp;pièmodo,ièd etiam beatè aâ:a,amp;algt;nbsp;Spiritu fanfto memoriæproditanos fa-tis docerepoteft, quàm hæc ratio vitænbsp;Deo fit grata, atque chara. Vfus verônbsp;quotidianus, amp; experientia eorum, ^Juinbsp;in matrimonio Deum metuunt amp; dili-

piis ftudijs atq; officijs præftandis , turn in donis Dei gaudijsq; perfruendis,quo-rum tanta eft magnitudo, vt aliæ in-commqditates, ac moleftiæ, quæ in camnbsp;vitamnbsp;fcantobfcnbsp;ptereadonbsp;nere, autnbsp;mum defponbsp;curas aliqua

'I

128 Ct. BADVEttVS

audiant, aut ipfi videant, ac fentiant. Tanti enim funt fruâus, tarn vbercs, at-que præftaatcs, amp; honeftatis, amp; vtilita-tis, amp; etiam voluptatis, tantaq; perfrui-tio cum ipfius Dei, turn ipforum coniu-gum amp; liberorum, vt incommoda hisnbsp;tot amp; tantis commodis gaudijsq; com-parata nulla prope appareant. Quæau-tem eft vira, quæ vacetijs incommo di-tatibu3,quæ à fortuna,tcmporibusq;nbsp;importantur ? Sed in coniugio fi quænbsp;iint incommoda , ea amp; hunt leuiora,nbsp;cii!h comparantur cum plurimis,ac ma-ximis ipfius Dei beneficijs : faciliora,nbsp;cüm ad tius )jpluntatemreferuntur, ècnbsp;communiter fortiterquc à coniugibusnbsp;ipfis perferuntur. Etenim magnamvimnbsp;habet amp; ad leuatione mali, amp; ad confir-mationemanimi, cum comunio omnisnbsp;fufcipicndæ fubeundæqj fortunæ, tumnbsp;mutuaconfolatio, atq; opis diuinæ ex-peftatio : quæ omnia maximè funt innbsp;pari æquabiliq; coniugio, cin|^uo vnonbsp;fpiritu atq; animo coniunÓMptelliguntnbsp;humanæ vitæ, maximequeKhriftianæ,nbsp;conditionem : amp; Deo cojÂdentes , innbsp;eoq; acquiefcentes, ira ewdhærefcunt,nbsp;vt nullis rebus, necadu^fis, necpro-g fperis

/

DE CONIV. LITERAT. 129 fperis diuelli pofsint, Denique qui om-nem rpem fuam in Deo fixerunt, atq; eanbsp;decauCaftudium pictatis magnum fuß-ceperunt, vt Deum ament, amp; reuerean-tur,hi amp; præfci^a mala moderate fe-runt,amp; caboua adipifeuntur,quibusnbsp;non pofsint non effelæti J atque beati.nbsp;Habet enim ea pietatis exercitatio pro-miisiones non futuræ folùm vitæj verùmnbsp;etiam præfentis : multisq; amp; magnîs af-ficiunrur amp; ornantur Dei beneficijs, quinbsp;eum piè colunt, qui ipfum amp; metuuntnbsp;vt Dominum , amp; vt Patrem diligwnt.nbsp;Prkftcnt igitur tantùm coniuges officium fuum, obeant diligenter ac fideliternbsp;id munus , quod à De8 acceperunt:nbsp;vit ftudiofus ac doft us rem literariam,nbsp;vxor eius euftodiam domefticam ; Deinbsp;gloriam inprimis quærant, eum in om- *nbsp;nibus quæ fufeipient, innocent : in eius-que fidem, ac bonitatem fe permittant :nbsp;ab eo finant regi,amp; protegi iftam vitam,nbsp;qui eanfcetiam effecit : earn totam conférant ad^s vfus, ad quos comparatanbsp;eft, ad cul«n Dei, ad vtilitatem proxi-mi , ad coi^endationem pulcherriminbsp;inftituti, d«q; ad teftificationem eiusnbsp;præftantifsinÂffiet, ad quam à Dco vo-

gt; K cati

Xjo CL. ÎAD VIll V J

cati funt. Harum omnium return fufci-piant honeftifsimum certamen, Deoq; gratifsimum. vt vterq; in fuo genere iranbsp;fe gerat,vt nmil fua vocationc indignumnbsp;eommittat : fed cam ira orner, vt Deusnbsp;autor eius , ac creator , apud omnesnbsp;quàm optimè audiat. Illud inprimis ca-ueant, ne fe dedant auaritiæ, quod vi-tibidoamp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^cilimè exiftit. Duo

Auaritta enim funt vitia ftudiofis maximè inimi-câ ac infefta : Libido in voluptatib. mu-licrum effræhata , ôc Cupiditas pecu-niæinfinita : quorum alterum plerunq; affert Cœlibatus , in quo continentianbsp;carnis perdiffîcilis eft : alterum Matri-monium , in ^uo curæ domefticæ adnbsp;auaritiam folent fpeftare. Vtrunq; veto teterrima peftis, ac pernicies inge-

* niorum, atq; fiudiorum , vt nihil literis dignum nec cogitate, nec faccre pof-fint, quifuum ingenium atque ftudiumnbsp;his duobus vitijs dederint. Sed de in-temperantiailla carnis extra c^^igiumnbsp;vbiqueperuagantis antea dij^amp; quo-modo ea reprimi continÂùe pofsitnbsp;oftendi, Coniugium vnicunÄffe intem-perantis , ac impudicæ lîlwdinis reme-. dium, amp; vitæ litcrats?oj^Rnentum dc-jr mon-

PE CONIV. LITERA. 13!

monftraui. Eafdem vero vires ad nocen- plt;cuni{ffu dum, amp; corrumpendum animos dico diumqua“«nbsp;habere alteriim genus libidinis , quodnbsp;in explenda pecuniæ cupiditate verfa-tur : baud fcio, an etiam maiorcs, quamnbsp;illam libidinem muliebrem. Nihil enimnbsp;eft quod magis animûeffœminet, vimq;nbsp;ingenij cneruet , quam ftudium pecuniæ , quam ( vt ait Salluftius ) nemo vn-quam bonus appetiuit. Id autem ciimnbsp;in omni vita, maximeq; coniugata, latenbsp;pateat, cauere debent literati, ne omni-no cos attingat, fi volunt reftè vti eoiin-ftituto, quod ad humanitatem, ad libe-ralitatem, ad hominum falutem, ad Deinbsp;gloriam eft omne confer?ndum. Rcótènbsp;Socrates Sophiftas repræhendere fole-bat, quod exftudio fapientiæquæftumnbsp;facerent,mercedc doccrent, philofo-phiamq; quafi artem quæftuofam facerent. Genus hominum id erat auarifsi- sophMaranbsp;mum, amp; ,animo, ingenio, iudicioq; cor-ruptifsi^im : in quo nulla erat vera,nbsp;nec bonawftrina, fed tantùm quædamnbsp;ingenij ofÄtatio , magis ad turpemnbsp;quæftum, lt;wm ad veram doârinælau-dem opporj^a. Iraq; id genus hominum auaritia^hÄnenter deprauatum .

K a fapi-

Ija Ct. BADVELLVS fapientifsimus vir mcritô infeâabatur :nbsp;quod ea re, quæ ad humanitatcm, ac li-beralitatenj data eft , ad quæftum , Scnbsp;auaritiam turpifsimè abuterentur. Hocnbsp;Cotoff. J., vitium etiam Diuus Paulus vehementernbsp;repræhendit, amp;idololatriam quandâ eC-fe dicit : idq; cùm ab omni vita Chriftia-norum vult abefle, tum præcipuè eorû,nbsp;qui religionem docent, èc ecclefiam ad-miniftrant. Ad quorum quidem vitamnbsp;intcgram, atq; incorruptam , cùm hæcnbsp;literarum ratio proximè accedat, debetnbsp;ea lt;çuoq; à pccuniæ ftudio maximè remota efl'e, eiusq; cupiditatis non modônbsp;crimine, fed qjnni etiam fufpicione ca-rcre. Quapropter non cftipfis in earnnbsp;rationem incumbendum , vt opibus,nbsp;copijs, ac facultatib. pofsint plurimum :nbsp;fed potius in earn, vt ingenio, ftudio,nbsp;doftrina bonarum artium valeant, amp;nbsp;floreant. His enim rebus potius debentnbsp;abundare,acflorcre, quæanimi atquenbsp;ingenij funt propriæ : quâm UF, qw^-rutn copia ab hac profe{sior«ft aliéna,nbsp;amp;in fortunæpoteftate pofitBIraq; nonnbsp;tamipfisftudendum eft, vwatresfami-lias locuplctes , opulentiÂopiofiq; amp;

• fint, amp; habeantur : quanÄudiofi, hte-g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rati.

DE CONIV, LITERAT. I jj rati, atq; eruditi : nee quæftuofi, ac aua-ri mercatores : fed rerum honeftarum,nbsp;atq; ingenuarum profeiTorej, amp; doäo-res. In cæteris modefto homini aeftu-diofo, in ifta quidem vita medioeri Fortuna opus eft, qua St illud otium ftudio-rum, amp; ipfum coniugium cómodè tuerinbsp;i pofsit. Nam immodefto, ac intempe-j ranti, St ignauo, aut etiam auaro, quidnbsp;1 poftet efte fatis ? EfFufa eft omnis intem-perantia, iofinitapecuniæ cupiditas,necnbsp;vllis opibus expleri poteft. At literati Scnbsp;moderati hominis ea eft St naturk. Scnbsp;inftitutio, ac proFefsio, vt ea Fortuna fitnbsp;contentus, quæ neq; defi^iat, neque ni-mium abundet ; quæ neceflaria vitæ ,nbsp;otijq; præfidia habeat, aut certè orna-menta ei proFefsioni débita, àc conue*nbsp;nientia : vt nulla fit deftitutio earum re-rum , quæ ad viftum quotidianum pertinent : St remotis fordibus, quædamnbsp;munditia adfit, atq; elegantia. Quod finbsp;eaprin“quot; ’pnon ita fuppetunt, vthæcnbsp;quieta,Stnbsp;non proptnbsp;neque ftudnbsp;nec coniuginbsp;mnandum.

134 CL. BADVELLVS inftituit, qui vtruaq; fua prouidentia regit, qui vtriufq; curatn fe fufcepturum amp;nbsp;habituruin^Jtomifit, Modo nos officionbsp;noftro non defîmus, ille nobis non décrit. Inferuiamus nofttæ vocationi, innbsp;eaq; obcunda omnem diligentiam adhi-beam’: quodmunus,amp;quæ dona à Dconbsp;acceperimus, confideremus : eaq; omninbsp;induftria aclabore exfufcitemus , amp; ex-colamus, nec extingui, aut etiam immi-nui eafinamus. Oremus eum, qui ilianbsp;dédit, vt ea etiam augeat, atq; fortunesnbsp;Hi?nos vtamur ad cômunes hominumnbsp;necefsitates fubleuandas, amp; ad gloriamnbsp;Dei illuftrandgm : non ad quæftum, adnbsp;otium,ad voluptatcm noftram abuta-mur : nec perfidiofè ea in re verfemur ,nbsp;quæ nobis ad afiorum commodum cornnbsp;miffa eft, in qua fummaintegritas amp; fides poftulatur, cuius ratio amp; aliquandonbsp;in hac vita, amp; in futura rcpofcetur. Ita-que cum timoré Dei vocatio intégré amp;nbsp;cafté obcunda eft, amp; obedie^Rn diui-næ voluntati. Qui hac meME atq; animo funt, amp; ( vt ait PaulusÂe miniftrisnbsp;Ecclcfiæ) bonam confciAiam in hisnbsp;ftudijs præftant, amp; egm ^lam is Apo-ftolus appellat *J'lt;elt;^5o£(j|^hi dignifsiminbsp;a funt.

DE CONIVG. LITERA. IJ J funtj quiliteris præfint, easq; profitean-tur : qiiife ad hoc genus vitæ à Deo deduct os effe putant, non vt^pes cumulent, aut fuas expleant voluptates, fed vtnbsp;humanas necefsitates adiuuent, moresnbsp;hominum informent,in picrate, iufticia,nbsp;temperantia, non folùm docendo, ve-rumetiam feribendo. Exhocgenerc ra-ro, atq; diuino, fuerunt doétifsimi, acnbsp;fapientifsimi illi viri Socrates, Plato, A-riftoteIes,Xenophon, Ifocrates, Cicero,nbsp;amp; alij complûtes : quorum ftudium innbsp;priuatis, domefticisq; rebus ampliffcan-dis non fuit occupatum, fed in traden-dis ijs artibus, quæ vita^humanæ infti-tuendæ font vtiles,amp; necelfariæ.Ea enimnbsp;feripferunt, feriptaq; nobis pofteris rc-liquerunt, quibus ncc domift vlla, necnbsp;Relpub. carerepoteft. Eadcm voluntasnbsp;literatis hominibus eft fufeipienda, vtnbsp;neglectis etiam rationibus priuatis, ve-lint, « cupiant vtilitatibus publicis in-feruir^^q; confulere. Neq; folùm aua-ritia, reiW familiaris amplificandæ eu-piditas in»oderata fugienda cft:verùmnbsp;etiam am0|tio foam quarrens gloriara gt;nbsp;totaq; iftiuÂudii córnendatio, amp; digni-tas eft ad DSbudem atq; honorem re- •nbsp;K 4 feren-

155 CL.BADVELLVS ferenda. Is cnim finis liominx pio eftnbsp;proponendus cum in omni vitjEigenere,nbsp;turn vero ig ftudijs bonarum artium ,nbsp;quibus Deus amp; inprimis debet, amp; maxime optimeq; laudari poteft. Eft enimnbsp;honeftum atque «quum, vt is præcipuènbsp;laudetur ab eo inftituto, quod non fo-Iiim ad cognitionem rerum bonarumnbsp;atq; honeftarum eft comparatum, fednbsp;etiam commendationem laudemq; : cuius quide frutftus maximè dehet in eumnbsp;redundare, qui illius autor eft. Ea au-tem^isineft in omni natura rerum,quænbsp;d Deo funt conditæ, vt omnes propenbsp;fuum autorem^c creatorem recogno-fcantj amp; commendent etiam illse, in quibus nulla non modo ratio amp; oratio, fednbsp;ne vita qufdem ineft, atque anima, vtnbsp;etiam fine voce, fine fpiritu Deum ip-. fum, à quo funt creatæ, laudent quo-dammodo, amp; prædicent. Multo igiturnbsp;magis pius vir in id ftudium diuinæ glo-riæ incumbet, eumq; fincm tQ«s vitænbsp;fuæ fibi conftitust, vt is inprij^ laudetur, ac honoretur, à quo in K vitæ genere collocatus eft : maximwero literatus , ac doólus, cuius ^ro^io vniuerfanbsp;• honorifica, confefsio noiimis Dei, ple-

gt; na om-

I

DE CONIV. LITERA. I37 na omnis eins laudis eftc debet. Nequenbsp;enim vUa alia eft vitæ ratio, quæ cumnbsp;omnes res bonas, turn ipfum Deum ,nbsp;qui eft optimus, omniq; laude dignifsi-mus, verius amp; grauius amp; ornatius lau-dare polsit, quam hæc vnalitcrarum, innbsp;qua eft cuftodia omnis memoriæ,amp;: gloria : in qua eft lumen, quod nifi ad resnbsp;honeftas, ac præclaras illuftrandas ac-cendatur, necefle eft vt in tenebris perpetuis fepultæ iaceant. Quid autem eftnbsp;melius, aut præclarius religione ? quidnbsp;à Deo omnib. magis commenda^nm ?nbsp;Ea igitur vir doiftus, ac Chriftianus, nihil charius, atque antiquius habeat : adnbsp;earn illuftrandam, ampTificandamque,nbsp;omni ftudio incumbat : itaq; fe geratnbsp;amp; in ftudijs, amp; in omni vita,»t aternamnbsp;laudem, teftimoniumq; fempiternum einbsp;det, à quo eft amp;in ca vita ratione col-locatus, amp; Chriftianus appellatus* Nul- *

Charitas ; quarum altera lau-Itera vtilitatem proximi ha-tam. Quibus duabus virtu-tprxditi, hi pij, ac diuini, pellantur: quorum vtftu-ijƒ Ycl voluptatibus, vel ,nbsp;K 5 com-

J

\

i j 8 C t. B A D V E L 1 V S commodis, vel honoribus non fuit oc-cupatum, kanomen eritæternum. Illanbsp;verô ambitilt;jcùm eft perfidiofa, ac in-iufta , quæ Deo honorem eripit, turnnbsp;etiam vana amp; inanis, quæ nullum verumnbsp;præftantemq; fruétum gloriæ feftatur,nbsp;fed quendam tantum florem , qui vnànbsp;cum herbafubitô extinguetur. Brcuisnbsp;enim fluxares Humana gloria, quænbsp;cùm à carne fit profecta, oportet vt ijf-dem terminis, quibus caro eft.circum-fcripra, definiatur : nec ad diuina, atq;nbsp;Eftijt4o,' cœlôftiavnquam pertineat Omnis caro ( inquit Propheta) cft ficut herba : amp;nbsp;gloria eins, veljjt flos ex herba natus.nbsp;Ilia excifacxaruit,amp;flos collapfus emar-cuit, atque extabuit. At verbum Dei,nbsp;ciusque oWeruatio manet in æternum.nbsp;Quare vt aliquando finem faciam, atq;nbsp;hanc difputationem concludam, mo-neo amp; hortor, omnes ftudiofos, vt ma-gnitudinem ac dignitatem fuæ profef-fionis confiderent : autoritatera^olun-tatemq; eius, qui illam elfeci^amp; con-cefsit, Temper fibi proponan« ad cam-que omnem rationem vitæ Ac ttudio-rum accommodent : præfteA cam ani-

• mi integritatem, quam Mnus in mini-A ftris

firis Ecclefiafticis req ui rit, vt munus commiflum obeant fideliter ac'diligen-tcr, in coq; commuai hominum vtilita-ti, Dei gloria: inferuianc. Siabfqjvxo-re poflunt pudicè, ac caftè viuere : vtan-tur ita co dono, atqj otio, vt eius tantænbsp;commodiratis ratio conftet, fruétusquenbsp;dignus ealibertate ad Rempub. Eccle-fiamq; perferatur. Sin vident earn vita:nbsp;rationem ad retinendam pudicitiainnbsp;efle diffizilem, aut ad focietatem homi-num colendam parum aptam, autiniu-cundam : fufeipiant alteram, de qift. diPnbsp;ferui : coniugium ampledantur, amp;irtnbsp;co ira viuant, vt oftenj^i. Ego quæ denbsp;eius dignitate vtilitateq; Tcripfi, nolimnbsp;cam in partem accipiantur, quafi ei in-ftituto, quod fumamplexu?, magis fa-ueam, quam communi vtilitati, verita-tiq; inferuiam, amp; confulam. Huius meinbsp;confilij atqueftudij nullum alium magisnbsp;idoneum teftem pofTum proferre,quamnbsp;confÄ^iam meam, amp; ipfum Deü ani-mi infpÄorem, quem in fpiritu colo in.nbsp;bis literiÄ qui fatis feit me non tarn ftu-dio ornaÂæ eius vitæ, quam fequutusnbsp;fum, quà™dem^nftrandæ ac defenden-dæ veritatiÄanc dilputatione, feriptio-

14° CI. BADVELLVS netnqiie fufcepifle. In qua quidctn, virnbsp;amplifsime, fi meum ftudium tibi pro-bauero, maximum me putabo mei la-boris fruiäum confequutum.

LAVS CONIVGII.

PSA I. C X X V I I.

Be ATI omnes, quitimentDominum, qui ambulant in vijs eius.

Labores manuum tuarum quia man-ducabis, beatus es, amp; bene tibi erit.

tua ficut vitis abundans in late-ribus domus tuæ.

Filij tui ficut nouellæoliuarum in cir-cuitu menfætuj# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;--

Ecce fic benedicetur homo, qui timet Domiiium.

* Benedicat tibi Dominus ex Sion, amp; videas bona Hierufalem omnibus diebus vitæ tuæ.

Et videas filîos filiorum tuoruru, pa-cem fuper Ifrael,

DE SCORTAT NE fugienda : 8c honefto v^risnbsp;amore.

PR O V E U B.*0

JU fcentiæ tuæ : cerua charifsima, amp; gratifsimus hinnulus. Videra eins mc-brient te in omni tempore : in amorenbsp;eins deleftare iiigiter. Quare feduceris,nbsp;fili mi, ab aliéna : fouêris in finu alte-rius ? Relpicit Dominus viam hominisgt;nbsp;amp; omnes greflus eius confiderat. Ini-quitatcs fuæ capiunt impium, amp; funib.nbsp;peccatorum fuorum conftringitur. Ipfenbsp;morietur, quia non habuit difciplinam,nbsp;amp; in muititudine ftulticiç fue decipietur.

DESCRIPTIO PI AE;

amp; fanâae, 8c diligegtis Vxoris.

IVi nier ? procul, 8c de vltimis fini-bus pretium eius.

Confidit in ea cor viri fui, 8c ipolijs non i^igebit. ,

RecÂ^ei bonum, amp; non malum, omnibuswebus vitæ fuæ.

QuæfiuÂlanam, 8c linum : 8c operata cft confili Aianuum fuarum.

Falt;âa eft wafi ^auis inftitoris, de longe portans «c-n fuum.

1

142 CL. BADVELLVS

Et de node fuq;exit, deditqj'prædam domefticis fuis, amp; cibaria andllis fuis.

Confideraijit agrum, amp;c emit eum : de frudu manuum fuarum plantauit vi-ncam-

Accinxit fortitudinc lumbos fuos, amp; roborauit brachium fuum.

Guflauitjamp;vidit, quiabona eft nc-gotiatio eius.

Manum fuam mifit ad fortia, amp; digi— ti eius apprehenderunt fufum..

Manum fuam aperuit inopi, amp; pal-mas feas extendit ad pauperem.

Non timebit domui fuæ à frigoribus niuis : oranes enim domeftici eius ve-ftiti funt duplicmus.

Stragulatam veftem fecit fibi : bylfus, amp; purpura’lndumcntum eius.

Nobilis in portis vir eius, quando fe-derit cum fenatoribus terræ.

Sindonem fecit, amp; vendidit: amp; cingulum tradidit Chananæo.

Fortitudo , amp; decor indu

«élus : amp; ri débit in die nouifsi Os fuum aperuit làpientiænbsp;mentiæ in lingua eius.

Confiderauit femitas d

• panera otiofa non confedj

I

de coniv. liter at, I4J

Surrexcruntfilij eius, amp; bçatifsimam prçdicauerunt: vir ciusfamp; laudauit eam.

Multæ filiæ congregauerunt diuitias ; tu fupergrefla es vniucrfas. *

Fallax gratia,amp; vana eft pulchritudo ; mulier timens Dominü ipfa laudabitur.

Date ei de frudu manuum fuarum, Sc laudent cam in portis opera eins.

Finis.

E R R AŸ A vit io prions editionis commifla

Rc corrigantur.

Pag. $. V. T. legecontendant. Pag ii. v.14.1. inftituerunt. Pag.i/.v.ii.I.quodan. ai. lo.acce-perant. ix. i. nec vag. 13.15. pTatluceat. ead.v.i6.nbsp;acccßdant. 14- 10. eompofita. 53.16. ttansferri.nbsp;15. ii.(nanti. $4- n. Nec ead, v. 15. turpifsimis.nbsp;60.(6. foli (è nat. $9.i4.i»on fit, alt. ^a-v.à 6003.nbsp;vitæ. 80. 8. exercitium. 81. v. àfine 4.

83.14.fanfta ; debet. 86.13.qux. 91. 4.Ifchonia-chus. 98.i3.facict. 10^.v.à fine 3.nutrita. 144.(1. nbsp;nbsp;*

xniula, naeai. 113.11. dele in. 119. 6. philofopbi. Si qux q«urrennt emendanda prxterea» qux nofiros fu^h||t oculos, corrigentur amp; benigne ànbsp;legentibus^^^is oculatis.

gt;I P S I AE

ImprimAat lohannes Steinman.

M. M L X X Y I 1.

/