Dit boek hoort bij de Coilectie Van Bucheli

Huybert van Bucheli (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn innbsp;volgorde waarop ze getoond worden:

• de rug van het boek .

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Coilection

Huybert van Bucheli (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order ofnbsp;appearance:

• the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• the bottom edge

• • the back board

Centiurti

Historia Gentium'

Folio n\ löo.

I.

REBVS’ GESTIS

A FRANCISCO XIMENIO

CISNERIO, ARCHIEPISCOPO TOLE-TANO, LIBRI OCTO, AVTHORE AlVARO Gomecio: quifuntrerum , «nbsp;Hilpanicayum

Tomus III.

NTNC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN (jERMANIA

recufi'.quibus inßrtptionesallqM^ot Tfirraconenßs ex nbsp;nbsp;nbsp;*

hiltoriaHißanica Lulouict I ont is adinnEiApmt.

Apud Andream Wechelum,

M. D. L X X X I.

Francisci Xi menu ToletaniPræfulis,

I Simonis Cugnæ Riberæ^Lufitani, epigramma.

•

Qmflupet ex humilt meperuenijje cucullo, Pramp;folùadculmeni Qardineumfpdecus,

Adtun^dumt^fagù fieptrumj Libyamlt;^fiihii£bam, Deo,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;templa die at aJacrü:

^irtutespotiùsflupeatiqHtbusorbùa^ omnis Qßit honoSftitalhpurpuraf regna^duces.

ROBERTO A STO-

ZINGEN. SERENISS. AR-

CHIDVCIS MAXIMIL.amp;C. PALATII

Rectori, Senatvsqve avlici Imperialis Confiliario, amp;c.

^mbucus S.

gentUnil pr^popieriSi ante annum duobus ‘Tomis res Hifano-^ rumdenubproduxifet’.inq^idisXimenium,j:um Petro Med^ha^nbsp;^fiudouico^ntCiqui TarracouienÇia feparatim comprehen-^nbsp;diti cP^tCendo'^q^pamiliasnobilioresdefideraremfd hosnodudtnbsp;tranflatosfciremidumPatinifierent} fquodbreuipccedet quarnbsp;to Tomoj ^elpotius nuc accuratur) author eidemfui, tertiumnbsp;interim Tomum ^ütiadornaramp;t ipjb hoc luculentoXimeniOinbsp;aliquot Tarraconenfibus epigrammat isnbsp;nbsp;nbsp;inferiptionibus ex

hiPtoria Hpanica Ludouici P ont is adie Plis. Tni ^ero nominis pramp;clara •vfurpatione*qui exemplaria nobisfappeditariSi hancnbsp;editionemconßareijolui'.cumquia teamo tuis merit is^coloque»nbsp;^üirumnobilitate ^etuPbifima:, edqueliteratajuris cognittonenbsp;prAtban tern filo politojelegantiq^^numerispoettcisterjum^erganbsp;omneshumanitate ac beneficentiaprolixumitum ‘verb3quia lt;?-mnium admirations it a e^tasyclientelisßoreS} amicitiis ^unnbsp;das, denique aulamp; iiX)i£aximiliani f^rchiducis moderator cun-Horumferrissacitainoculishizres, ( taceo quantum fentétUtuAnbsp;luceant in Senatu Cfar is,nbsp;nbsp;pmperiali) nemo ^tfit, nifi mon- ,

ƒ V

• •

gt;

E P I S T O L A.

ßro eâitîiSjac extremalaborasharbarie:quin in tuis’virtutum monument Ü lib ent erscopioß^ ^erfetur,ad^ te amandum aliosnbsp;facile excitet.Scio earnfimper tuamfuife modeSttam, ^t lucemnbsp;fugia5yquamp; in teßngularia omnes laudant stut e non agnofias'.^e-runtamenhaudegoleuiaducOidumexplico uitA tuamp; curfumi acnbsp;nonnuùorum excut io memoriam.An tu exiguum cenfessconfiliisnbsp;trium maximorum Impp. excellerez abs Tdiuo Ferdinando la~nbsp;ribus excitum, SpirA ajfejforemfloruijfe, ^F^omam ad Fium IIILnbsp;ejfemifum^paulopcfi a otF^aximil. II.filtA carifimA in HiIpa-‘nbsp;niam mtjfAz comitatuiz ^3 ^t ‘vocantzfiUprAfeclum ablegatu?nbsp;moxMatthiA 'sTAlaximilianifiliorumaulAzregundisq^mori-busadlQibitu7n?hActu non curaSzCdentio etiam obrui ^elü?abßt,nbsp;ml ifia Stoica feHa^ficieszno euadesz^t maximeadnit ar Czquinnbsp;* te canamusz^cAta^mfequ'esdotes loquaturfimpiternas. Vale^-Kalend. Januariisz hAcf nomine laniz ftrenaruintßnbsp;'VtacciptaS:^oroz lySi.UennAzCXnbsp;cS^ufiolo noflro.

PHILIP-

PHILIPPO IL HISPANIA-RVM REGI CATHOLICO ET POTEN-tißimoydoä^or (^/igorreta, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aAca^

demia Comfflutenfisjperpetuam felicit at em optât,

A E s T temporis natura,Philippe magne,vt reshominum qualibet præclaras, paulatimnbsp;cçcaobliuioniscaligineinuoluattcontracu-ius iniurias nullum aptiusexcogitari potuitnbsp;remedium ad rerum diuturnitatem, quamnbsp;vtadifertis viris Icribcrentur. Hacenimlic-terarum arte diuinitus inuenta, faólum eflenbsp;vidêmus,vt quæ mukis feculis à noftra ætate ,nbsp;funt,remota,in oculis hominumrecêciaver-fentur.Scimus,muitaeruditorumhominummonumêtaquotidieinnbsp;lucem prodirejquç tuo nomini auguftiffimo dicata,approbationemnbsp;ÔC laudem confequuntur: led nullum inter eaefle exiftimamus, quodnbsp;maiorimerito fub tand regis patrocinio inmanus hominum venirenbsp;debeat,quam hi Iibri,qui tuæ maieftati â nobis offeruntur,amp;: dicatur.nbsp;Nam cum noftræ geds magnorum virorum turn f aóta, tum dióla di-gniflimafint, quæ apud exterasnationes celebrentur,nulla quidcmnbsp;cerce digniora videbuntur,quæfempiternæmemoriçcommenden-tur,quam quæ Francifcus Ximcnius Cifnerius, Archiepifcopus To-letanus,amp; Hifpaniç Cardinalis geffit.-fiue quis illius virifortunam,fi-ue incremencaper gradus, fiue animum ad maxima quæq; natum*fi-ucegr.egia eius facinoramentecompledatur. Curauimus ergodili-genter,neXimenijgefta amplifliina,amp; dignitatis plena, ab homin«nbsp;memoria euelleretur; quod necelTarib euenturum videbamus,ni,an-tequam monumeta, quæ apud priuatos homines erant, aut animamnbsp;qui rebus ipfis interfuerunt agerent, ab interitu literarum ope vindi-carentur.Præcipua verb nobis cura fuit,vt quantum pro virili cauerenbsp;poiremus,nulla,aut perpaucaelTentjquæ cordatis viris in hilce libris,nbsp;non quidem verbofis,aiic ineptis,quibus omnis ratio otij,0c negodj,nbsp;illius magni viri,amp; poll hominum memoriam clariflimi,conftat,difi-plicerepoirent.SufcipeigiturrexPhilippequafolesfróte,munushocnbsp;quod tibiolFerimus: quo prætervulgares illashiftoriarum vtilitates,nbsp;innumera de rebus gerendis documentahis tuis tcmporibusperne-celTadacontinentur.Multahic Philippi auitui,amp; Carolipatrisinue-nies,nonnullaetiamtuapr:%clariflimaf3â:aattinguntur,vtquæfuntnbsp;pro dignitate a tuis hiftoricis confcribenda: fed in primis multa pro-aui tui Ferdinandi Catholici recenlentur, cuius confilia Ximcniusnbsp;plurimum iuuitmihil enim vnquameoinconfulto rcxillefapicndf-

E P I s T o L A.

fimus tentandum efle duxit. lam verb quæ per Ximenium Hifpania; præfeôlum gefta (unt, amp; quanta eius contentioneamp;periculo,durisnbsp;illis temporibus regiamaieftasferuatafuerit, quoniamlonganarra-tioneinliislibris explicantur, non eft cur nunc repetamUs. lllinctuanbsp;maieftas aperte colliget,quantum Ximenio debcatunquipoll tot in-ßgnial)eneficia,quibus vniuerfamHifpaniamaffccit, amp; quotidieaf-ficit,omnium ferè magnatum odia fubierit^ dum regnu ftabilire reginbsp;Carolo adhuc puero^ amp; abfenti laborat. Hæc fi pro merito confide-rentur, mirabitur nemo, quod bas literarum fedes omni indulgentianbsp;rex potetiftimus foues,iure amp; virtute tutaris,amp; omni ftudio vt indiesnbsp;fint illuftriores curas.Experta eft nuper hæc Academia quad illam fa-ciasjcum illorumaudaciam,quieiuslibertatiinfidiantur, tua autho-ritatecompreflifti: amp; literarum ftudiofos ftioiure amp; legibus frui,quanbsp;polies maieftatejiuflifti.Ingentes tibi gratias agit hæc tua Academia:nbsp;• cur enim tuam non dicamus,cuius tu patronus Opt.Max.a Ximenionbsp;appellatus es? amp; quæ in medio regnorum tuorum fita, Hifpaniæ tuænbsp;ornamêto eft maximo? Gratias, inquam, tibi agit, quod tua tutela amp;nbsp;præfidio cotra criminatores maleuolos,in literarum otio gratiflimo,nbsp;honeftiflimis difciplinisomnem operadat.Quisenim nefcit,omni-busfcholispublicis,quotquothomines memoria, vel Icripto rcpetc-repoftuntjimmunitates complures à principibus viris,amp;pótificibusnbsp;• max.fuifle fem per concelTas? amp; inter eas primarium locum tenere,ncnbsp;qui ftia nomina militiæ literariæ dederunt,alibi quam fub Academiænbsp;indice litigate coganturî Quæ immunitates amp; priuilegia fi infringe-rentur,nec iuuentus ita frequens ad literarum ftudia conueniret, necnbsp;animus inquies ealècuritate difciplinis vacate poftet, quam ha-rum return natura poftulat. Neque enim minus filentlàpientiæ artesnbsp;i nter moleftiftimas imperioforum hominum lires, quàm inter belli*nbsp;êos tumultus.Pro tali igitur,amp; tam magno beneficio, hoc quod pof-fumus diligenter præftabimus;vt hæc noftra literaria relp. ûcris lem-perftudiis fitoccupata,amp; taies in cisprogrelTusfaciatjVt quoties rei-pub.vfuspoftulauerit,multi viripræfto fint, qui votis tuæmaieftatisnbsp;fàtisfacere poftint; quod haôtenus in rebus arduis abundèpræftite-runt,quando eorum dodrinaeft rcquifita. Vale Rexpotentifinbsp;fime,quemDcus ad defenfionem Chriftianæ reipub.

diu nobis faluum amp; incolu-mem feruet.

AL VA-

ALVARVS GOMECIVS

GASTRVS TOLETANVS. AD HORVM LIBRORVM LECTOREM, QyOS DE GESTISnbsp;Francifci Ximenij Cifnerij, Archiepifcopinbsp;Toletani,amp; Hifpaniæ Cardinalis,nbsp;ïcribebat.

Æ P E Ÿnecum demiratus fum leéÏor optime, e^t/a hominumCompltt-tenßum negligentia, vt amplißimi 'viri qui hanc il-lis Academiam condidit, praclarafaéÏa paulatimnbsp;intermorißnerent: amp; cum totßelicißima inpenia innbsp;eloquentiaßudio Compluti florerent, fcriptoremnbsp;rerumßlendorii amp; gloria plenaru,ah Academianbsp;paßim no inueniri,qui ^ltronbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lahorem Jcrihendi fuhirent. Ergo cum hoc mecum

aßidue uolueremifuhiit animum meum mira quadam cupiditas Francißi JEi~ tnenq resgeßasßrihendi'.non quidem compedq alicuiusgratiaßcdui quadam,nbsp;itnpuljufatali. Namhic animi aße6lus,ßatim ut Complu tum ueni ad hort eß di dißciplinascognoßcendaiime mirißce tenuitjCreuitq-, mecum ad hanc ußnbsp;que atatem. lüud tarnen meJemper male hahuit, quod nec unde resßcrihendanbsp;fufßcerentur, nec otium ad eas pro dignitate tradlandas erat. Sedpoßea Deo •nbsp;quot;viamparante, d Bernardino Alcaracio,ßholaßico Toletano,'viro humanißi-^0,^ Opibus in urheßtapollenti^Toletumßim uocatus.l^hi cum ad loannemnbsp;V’irgaram qui Ximenio dßecret 'isßuerat, doólrina ôquot; dignitatis cau[a,qua u-traque in eo homine fupremafuerunt,aßidue uenire,amp; deprudentia,magné‘-nimitate,caterisq; Ximenq uirtutihusßapenumero tradlaremus, tandem ho-mini,quanuisßenio C' morh 'ts atrocißim 'is vexato,eamßrihendi cupidi'tatem ,nbsp;inieciy'vt de Ximenq rehus illußrandis cogitare cœperit.Ergoprimo illo animinbsp;calore,exordia tantiprincipis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incunabula adeo luculherßripßtjUt etiam

ßid breuichartarum numero explicuerit, multum tarnen Cergara debeamus qui res apaucis cognitas,^ in eaßortuna conditione quam Ximenius priuatusnbsp;tenuitpoßtaSftam diligenter è tcnebris eruerit. EAagnum meßeciße operapre^nbsp;tium arbitrabar, quod ad rem tarn difficilem capeffendam eius animum permonbsp;uißem:namproßeclb dignum ferumjuarumßcriptoremuir clarißimusnaElusnbsp;eratßdardore illo ob morbos ingrauefcentes extinAo, toto quod poßea uixitnbsp;triennio nihil omninoßcripßt'.non quod uoluntas illi deeffetfßd quodmentis a-lacritäs,qua rebus huiujmodi conßribendispernecejßaria eEl,mortis uicinita-te euanuerat.PoElquam uirille,longiore uita dignißimus,uiuere deßit, Academia Complutenßs,quaad rem procuradamßbi poßerisq; fuisglorioßm,ßeßnbsp;demüexcitauerat:mihi,quem exKirgaracomunicatione, quopaElo res'isni-uerpatraElandaeßet,noffearbitrabatur, operoßamidamjcribendi cur am de~nbsp;mandauit,quanquam nuüa ex parte cum illoßm comparandus.Sußeptis igiturnbsp;l^ergara commentariis,reliquiscp monument'is, qua ad earn rem parauer at, adnbsp;nbsp;nbsp;.

• •

EPIST. AD LECTOREM.

Didaciim Lupum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Toletani 'vicarium mecontuU.Fuerat is in

^imenijfamilia à pisero e ducat hs, ere fente at ate maxima negotiis prapo-ßtuSjtjuaregefior urn ferme omnium certißimamnotitiamah eomehabituru exifiimaha. Neque mefefeUit opinio'.nam literarumfafciculos complures mihinbsp;ohtulit,(juibusnonflum ea continebantury qua cum repe Ferdinado de Ora-. nica e^peditione conuentafuerunt^nbsp;nbsp;qua à Ximenio gefia funtfed etia qua

cu Carolo apudBelpas apete J^imenius repnorupubernatorperarcanas notas traclauerat'.vnde fapientis atiri conflia^copitationeSj^fenfus licet copnofee-re.Naólusfum^^ yallepif canoncii Sepuntini^ qui Cardinali Ximenio a cu-biculofueratJ commentarium Hif^ano frmone de rebus Ximenq^ dilipenternbsp;quidemfriptumfed vitra Philippi in FliF^aniam aduentum non ePl proprepnbsp;Jus. Hunc commentarium Andreas CuePla doctor theolopus^ qui po/lea E-pijeopusLepionenfsfuitjè Nauarradeferedum admecurauit. Incertum eratnbsp;d quo CueftaJufcepiJfet’.donec cum adhifioriam edendamyacademia Complu-tenfsrepijJenatuSide more,approbationemcurat,vir amplif imusnbsp;nbsp;nbsp;clarißi-

mus Didacus Spinoja,qui adJenatus repq Çj Inquiftionis prafePluras, quas no friprafdentias vacant,ajjumptusfuit,nbsp;nbsp;nbsp;nuper mapno eiusmerito Cardina

le Hißgt;ania, amp;• Epifeopus Sepuntinus créât us ePl,Juum ejfe dixit,fibi q; refi-tui petiit'.fed poflquam in academiaferiniù aferuari copnouit,liberdli animo donode dit. b^enitetiam inmeas manus commentariusautopraphus Florianinbsp;Ocampi, repij hifiorici, de Ximenio, quern ille ad F'erparam vulparifermonenbsp;mißrat,cum hanc hijloriamfcribere meditaretur.Dedit etia academia Com-* plutenfsf qua ad banc remfacientia monument a habuerat-.nonnulliq^ viri ex

Ximenq aula,qui adhuc fupererant,permultaretulerunt,qua quanuis lit crû mandari non poterant,tarnenfidnobis ipnor ata fuif ent,multum pratia nofiranbsp;hac hifioriafuerat amifura. Porrb annales Lauretq Galindi Carauajali,qui-b9isvirprauißimus,rerumq-^ illarum cumprim 'e particeps,quinquapinta ferme annorum memoriam complexus ePl, haudvulpariter meam opera luuerut,nbsp;• Hac te fiudioje lePlor neßire nolui-.vt tibi ratio confiaret noßri laboris,amp;Jci-res nihil temer e d nob'e creditum,nihil ad pratiam,aut odium alicuius confPlunbsp;hifee libre continerjfed omnia inuefiipata amp; erut a ex public is aPle,epifvoleqinbsp;repum,c^ Ximenq,^ exmapnorumvirorumJcript'e,quarecenJuimus. PoPlnbsp;opus vero conferiptum,vjusfum candidißimo iudice Franeißo Farpa, vira donbsp;Flißimonbsp;nbsp;nbsp;inteperrimo, multorumq., nepotiorum v[uprudentißimo,qui poPî

impetratam d repe Philippo 11, vita quietem ii^ Cißenßfecefu, attentißime hoSiibros audiuit, amp; amice monuit,ßquid erat quod animum ojfenderet. Etnbsp;vtinpenuèfatear, multaeius conßlioJuntaddita, multaimmutata,multaet-iam expunPla. Huie tanta nofira dilipentia amp; cura,aceeßit approbatio loa.nbsp;Paccij Cafiri repia hifioriafiriptoris, cuißpremusfenatus hanc nofiram hifioriam explorandamnbsp;nbsp;nbsp;corripendam dedit'.quam aded attente perlufirauit.

vt non modd ea quamuner'eJui er ant,fidß qfiid ofcitanter, aut impropriddi

• Piumfi quid par urn apto loco collocatum,fi quid delicatas aures erat candore amp; eruditione animad-

uerterit. Hale.

AL VARI

ALVARI GOMECII TOLE-

TANL de FRANCISCI XIMENII CISNE-RII, HISPANIÆ CARDINALIS ET ARCHIEPI-fcopi Toletani, vita amp; rebus geftis, libri odo.

LI’BEK PRIMAS.

I s N E RI s, haudignobili municipio in regno Le-gionenfi,anti qua gens Ximeniorumeft: in quaho-neftiflimi, amp; immunis conditionis homines pcr-multi fucrunt,nonnulli etiam equeftri dignitate,de more noftro, audi. Nam Gonzalus Ximenius Ci-fnerius cognomento Bonus, ad Villaizar Cifnero-rum fuburbanum, in æde Virginis Mariæ fcpultusnbsp;cft.Huius fepulchrum candido è marmore conftrunbsp;élum,amp;clypcus appenfus,fatis demonftrant hominis nobilitatem.Eft enim clypeus quindecim tetra-gonis(quos noftri jaqueles vocant)depiótus,amp; Ban-dæ baltheo in tranfuerfum diuifus. Sunt autem te-

tragoni gentis Ximenix infignia : Banda verb, ordinis equeftris à rege Alfon-fo XI. inftituti : ad quem non nifi nobiles admittebantur. Sunt circum illud Saccllum gentilitia quædam prædia ad Ximenios pertinentia : quibus amp; eiusnbsp;delubrijamp;fcpulchri curaeft. Quos autem liberos,quamve.fobolem Gonzalusnbsp;ille bonus reliquerit, pofterorum incuria incertum eft. Hoc faltem ex vetuft^snbsp;membranis anno m. c c c x c v i. fcriptis conftat, loannem Ximenium Cifne-rium, Ximenij Archiepifcopi proauum,fodalitatis titulofamfti Iacobi,qux ad-ao hue Cifneris durât, primum abbatem ( fic enim prxfeótos fodalitatum vocant)nbsp;fuifte ; ad quam viri duntaxat nobiles admittuntur. Hi verb focij ftatis quibuf-dam diebus Gonzali Boni manibus patentant : vndc earn iodalitatem àioan-neXimenio fuifte inftitutam populariter creditur. Nam à Gonzalo Bono genus loannem ducere,cunfti municipes pro certo habent, cui Toribius filiusnbsp;fuit. In xde Diuo Petro facra Cifneris,eft fepulchrum loannis familiæ comidu-ne, intra xdiculam probe conftrud:am, in qua Francifcus Ximenius Archiepi-fcopus facra hebdomadaria conftituit,reditibus ad ea ré ncceftariis fua pecunianbsp;comparatis.Toribius loanis Ximenii filius tres liberos procreauit:Garnam, Al-uarum,amp; Alphonfum:a quibus duplex Ximeniorumfamiliaproceflit.Siquidénbsp;5° Garfias, amp; deinceps eius pofteri antiquesadhucXimeniorum penatespofli-dent : nam cùm maior natu cftetamp; irigeniofyt aiunt) difficili amp;præfraéto, ge-ncrofo tarnen prxdituSjfratÿibus amandatis,gentilitia prædia fibi afleruit.Ispri-marium locum quoad vixit Cifneris obtinuit,fummis quibufqjmunicipiihononbsp;ribus funftuSjfilias viris nobilibus elocauitmam Garfias eius filius, quem virilisnbsp;fobolis vnicumfufccpit,Bcncdilt;ftinoordiniinitiatus, primum Pinciano cceno-bio Prior, Monti deinde Serrato Abbas præfuit : cuius in fanéti Laurentii, àdnbsp;Garfiæ partis facellum,monumentanonnulla cernuntur. Ex Maria quæ maiornbsp;natufuit,Ioannaprocreataeft, Garfiæ Villaroello matrimonioiunôla: qui in A-fricam cû Ximenio Archiepifeopo traiccit,non ille quidein Caftorlanus præfc-4c d:us,fed manipulorum quoruifftam in ea expeditione duêlor. Hæc lo^na vt-potc Gonzali Boni hæres, quofdam eius fepulchti violatores, qui auratacalca-ria, aliaque item militaria ornamenta fubripuerant, diris,de more Chriftiano,nbsp;dcuouit,amp;S ficris arcuit.Villaroellus ex Ioanna vxore Mariamfufcepic,quç San-ûio BrauojViro nobili nupta, Brauum peperit, virumfanc præftantcm,amp; manunbsp;A •

• •

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

ftrenuum, cüius rcifignapermuka deditadvterfus MaüroSpro Rep* dimicans: qui Garfiae Ximenii Archiepifcopi patrui domum in præfcntia tenet. Aluarusnbsp;amp; AlphorifuSjdüro Garfiæ fratris ingenio cedentes, Campenfi regione relida,nbsp;intran€montanamfefe contulerunt. Verùm AJuarus poll Garfiæ fratris mortem Cifnéros repetehs,inpartem fords patern^ ablatæ,Garfiæ domum fibi vinnbsp;dicauit, qua tarnen pofteafpontcloannæ confobrinæ cellit ; nam nullos hic liberos procreaiTe traditur. Alphonfus verb, à quo Ximenii Archiepifcopi cau-fa,multó illuftrior familiadcriuatur,Turrilacunæ fortè fuhfiftês, cùmcoaôhio-nes numarias curaret, quæ ex Romani Pontificis condonationibus régisfiiconbsp;debebantur, virginem hónefta,bonis prognatam, cuius forma captuseft,vxo- jonbsp;fern duxit, quæ Maria vocabatur.Exhac Francifcum Ximenium maiorem natu,loannem amp; Bernardinu fuftulit.Francifcus de quo agimus,die luftrico dumnbsp;facro fonte tingitur,Gonzalus didus eft,Alfonfo(vtopinor)patre,illiusGonza-li Boni maioris fui memoriam ficconfcruare cupiente : fed hoe nomen poftea,nbsp;religionis Francifeanæ cui fe addixit caufa, mutauit. Hisrationibusaddudinbsp;nonnulli, ex vetufta amp; illuftri Cifneriorum genre, quæ ( vt ex noftris monu-mentis confiât Jplurimis amp;fplendidiflimis familiis, autprincipium, aut clarita-tem dedit, eum originem ducerc affirmant.NamDidacus Fernandus Mendo-zius,inlibelloquem defiemmatibus, SdnobiliuminHifpania famiharumin-fignibus edidit,fcriptumreliquit, CardinalemGonzaluumMendoziumiure xonbsp;quodam propinquitatis incitatum, Ximenium tam fiudiosè prouehendum, amp;nbsp;ornandumcurafle.Nam vtgetïealogi nofiri teftantur, Didacus Furtatus Men-dozius, Almirantus, Leonoram Garfiæ Laffi lunioris, amp; Metiæ Cifneriæ fili-am,vxorem duxit,ex quibus Inachus Santillanæ Marchio nafcitur, Petri Gon-zalui Cardinalis pater. Nos tarnen apud grauiffimum præfulem Ximenii cla-rifiimam virtutem, plufquam vllum cognationis vinculum valuiiTe pro cer-to habemus. Hunc igitur parentes, iam inde ab ipfis incunabulis ecclefiafii-Agt; ordini dedicatum,honefiè,amp; fände educauerunt: puerilibus^ue literarumnbsp;rudimentis domi infiitutum, ad grammaticæ præceptores Complutum mifc-runt,qui ibi etiamid temporis habebantur no ignobiles. Quod propter loei vi- jonbsp;cinitatê,mihi verifimilius videtur,qua quod in V allegii commentariolegimus.nbsp;Roam fcilicet, Sirueletani comitis-oppidum,ad patruum facerdotem mifiTum,nbsp;qui iÄum paulö poft in Cuellaris oppidi gymnafium, quod in eo tradu multisnbsp;retro annis pcrcelebre fuit,ire iuifit. Aluarum illü V allegius fortè innuit, quemnbsp;nullos liberos habuifle diximus.Sed is fane ( vt exiftimo) errat : nam nee Aluarum facerdotem fuiife feimus, Ximenius puer à parentibus in domum Garfiæ Ximenii mifliis eft,qui Aluariamp; Alfonliminorumnatu frater fuit.Hinc,vbinbsp;fatis in eius difeiplinæ cognitionepromouifletjSalmanticamflorentiflimam o-mniumdodrinarum Academiam veniens,ciuilis,Pontificiique iuris ftudiis o-peramnoninutilcm,neque infelicem dedit.Nam amp; priuatim baud multo póftnbsp;tempore domifuæiusdocuitjamp;paternum fumptum colleda exauditoribusnbsp;ftipe leuaiTe dicitur,fibiquelaudem amp; ingenii amp; induftriæ peperiiTe. Ad opti-marum verb artium,ac diuinarumin primis literarum cognitionem propenfif-fimus,quicquid temporis ex iuris ftudio fubducerepoterat, theologiæ imper-ticbat,non grauatus etiam inpublicis philofophiæ,theologiæq} fcholis,operaranbsp;dare magiftro Roenfi celeberrimo tunc harum dodrinarum profeifori.Ergo iunbsp;ris curriculoperado,in patriam reuerfus,ex parentis Alphonfi authoritate, quinbsp;forenfes caufasprocurabat,Romam contendere ftatuit,peruulgato nimirumnbsp;omnium mortalium affedu fefe à dira egeftatis tyrannide vindicandi. In eanbsp;pcregrinatione, cum in latrones femel atque iterum incidiftet, viatico, ve- j-qnbsp;fte, ipi® etiam quo vehebatur cquo deipoliatus,* pud Aquas Sextias iterfufee-ptum fiftere coadus eft, donee commodùmpræteriens Brunetus quidam, quinbsp;eius Salmanticæ contubernalis fuerat,pecuniammutuauit,amp;in communis iti-neris focietatem(vterque enimRomamcontendebatJadmifit. DumXime-nius Romæ caufis fefe aditandis exercer,morte partis nuntiata domum conti

nuo

1

FRANCISCI XIMENII, LÏB. Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

nuó rediit. Certè tnatris viduitati j óc fratrum orbitati commode fe poffe fub* uenirc arbicrabaturj fi faltcm Pontificiutn diploma impetfaret,cuius vi amp; po-teftatefacerdotiumaliquod inter fuos indipiici poflet : literas vulgo expetta-tiuas vocant. Harum igiturlicerarum quas obtinuitauthoritatCiArchipresby-teratum Vzedx oppidi,tu nc forte vacuum fadum occupauit, facerdotium qui-dem minime opimum,fibi tarnen cùmnatalis foli vicinitate,tum iurifdiôlionis,nbsp;quæ ipfos etiam Turrilacunenfes ampleéleretur, dignitate peropportunumà Isnbsp;facerdotiavindicandi modus,apudomnes Epifeopos inuidiofus eft) quod iurcnbsp;luo fraudari vidcanturzvnde quibus ad refîftcndum minor vis eft:,Vel inüiti ce-10 dere coguntur. Cum Alphonfo Carrillo Archiepifeopo Toletano,homine po-tentiflîmo amp; cerebrofo, negotium fuit tradandum qui domefticum quendamnbsp;facerdotio ftatim præfecerat. Q^re grauilTima Antiftitis offenlione coiitra-da,amp; captus,amp; euftodiæ traditus,in penitiore V zedanæ arcis turri, quæ ipli deinde Archiepifeopo faôto pro gazophylacio fuit, non fine vinculis tenebâtur.nbsp;Hune inter cæteras cuftodiasmœftumamp;conticcntem,nonignôbilisconditio-nis facerdosjcius oppidi ciuis,qui in vinculis etiam erat, perhumaniter folatus,nbsp;fie finem dicendi fecifle dicitur : Depone mœrorem, quo angeris, vir optime,nbsp;naminhocipfo quo teneris vinótus cubiculo, loannes Zerezuella Aluariilliusnbsp;magni Comeftabilis frater, grauioribus vinculis conftridus, acerbiorem cu-lo ftodiam paflus eft : cui ad Pontificatum Toletanum alTumpto rerum præteri-tarum Sciniquæ fortis memoria iucunda fuit. Qmnpoftquamtuæ frontis pro-bitatem, totiusque corporis dignitatem fum contemplatus, talem tibi rerumnbsp;commutationem futuram animus mihi iam dudum diuinat. Egit illi gratiasnbsp;pro tam blando fermone Ximenius : fed durioraprincipia elfe dixit, quàm vtnbsp;cxitumtamfelicem elTenthabitura. Non defuerunt aliquot huiufmodi præ-didiones, amp;oftenta, quibus eius futura magnitudo quantum curæ immorta-libus eiret,prædiuinari,animaduertiquepotuit: quaeprofedo noncommemo-raflrem,nifi id exemple fummorum hiftoricorum à me fieret : amp; àvirisgrauff*nbsp;fimis relata mihi effent, qui id non femel àmaioribus fuis audiuiffe afiirmaue-jo runt. Quare non verebor fuis locis aliquainterferere, quæ ilium non humanonbsp;aliquofauore, autcæcafortunæ temeritate, fedpotius diuino confilio amp;nutunbsp;ad tot res ampliffimas gerendas deftinatumfuifle oftendunt. Ab hac Vzeda-næ arcis euftodia, hand itamultö poft ad arcern oppidi fandiTorquati,^bli-cumfontiumfacerdotumcarcerem tranflatus, complûtes ibidics detentus,v-na facrarumhterarum ledione duramfortunx,inquaverfabatur,conditionemnbsp;tolerabat:donec Archiepifeopus per Bondianicomitis nepotis fui vxorem tandem exoratus,abieda ce|fionis fpe, quam de iure facerdotii extorquere à captonbsp;conabatur,hberum hominem abire permifit. 111e conceptam femel Antiftitisnbsp;indignationem veritus, ne quæfita, vtfit, non tantum expedata occafione,

40 rurfus crumperet, folum vettere ftatuit, atque ab vniuerfa illius ditione ipfe fe exiliofpontaneo multauit. Q^circacompofitacum capellano maximoec-clefiæ Seguntinæ mutua facerdotiorum permutationc , Capellaniam quamnbsp;maxima appellant,ecclefiaflcicæ dignitatis titulo infignem,adeptus eft,fednon-nullo, quodvberiorisprouentuseffet quàm Archiprcsbyteratus,annuæ pen-fionis onere prægrauatam. loannes Vallegius aliter fada hæc fuifle dicit : namnbsp;eiftatimvtàSalmantica in patriamperuenit,AlphonfumCarrillum, eiusvirtu-te cognita,vltro facramTurrilacunæ,Talamancæ ,amp; Vzedæ prçfeduram de-tulifle : poftea tarnen Archipresbyteratus Vzedani caufa, quem fibi fine Car*nbsp;rilli authoritate ex fummi Pontificis diplomate vindicauerat, fimultate orta,

50 invincula(vt fuprà didum eft) coniedum, clam deinde exolutum,Romam ad ius obtinendumpetiiffe:in(îbque lite compofitareuerfum,permutati^nem ilnbsp;lamfeciffe. Sedquoniamhominemofficiofiffimum id incôfulto hero fadurumnbsp;fuiffe,verifimile non eft : amp;leuioris momenti res ilia erat, quàm vt fido mini-ftro Carrillus indignaretur ; placuit FlorianumOcampum, amp; loanncm Ver-garam fequi, qui de eo diffrdio ira vt diximus prodiderunt. Sed vtcunque ea^nbsp;A ij

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

gefta fint, Seguntiam Ximenium pctiifle confiât : vbi ita intégré vitam in^ fiituitjVtab omnibus bonis eins amicitia certatim ambiretur: inter quos fa-miliariifime vfus eft loanne Lupo Mcdinenfi, Almazani Archidiacono, vi^nbsp;ro fingulari morum probitate, atque rerum gerendarum prudentia prædito,nbsp;tumetiam opibus authoritate pollenti : cui iam tunc author Ximenius fuitnbsp;ciusCollcgii litcrarii condendi, quod in fuburbio Seguntino ius Academia:nbsp;publicae tenet. Qua inre,non obfcurum fane documcntum dedit,animi adli-terasprouehendas propenfi, fecumquc tale aliquidmeditantis, modo fortu-na par votis ofFerretur. Fuit per ea tempora diuinus quidam in multis ad ex-truendas Academias per Hifpaniam ardor: nam partim pacis bénéficie inuita- lonbsp;ti,quæ perinde atque vernum tempus in arboribus flores,itahæc omnes bonasnbsp;artes aura quadam indulgenti euocat:partim Dei Opt. Max. confilio, barbari-cmamp;ignorantiamabHifpaniarelegareiamparantis, Francifeus Aluarus To-letanam erexit: Magifter Rodericus à fanfta Ælia, qui diólionarium ecclefia-fiieum compofuit, Hifpalenfem; Fernandus Talabricenfis Hieronymianus,nbsp;primus eius vrbis Antiftes, Granatenfem : quam Daualus fuccefTor amp; colle-gio,amp; reditibus adauxit. Quin amp; aliquot poftea annis, adhuc eodem ftudionbsp;in quorundam animis durante, Mercatus Abulenfis Epifeopus, in mediisnbsp;Cantabrorummontibus Onnatinam-.in Bxtica Gironius Vreniæ regulus Vr-faonenfem: Alexander VI. Pont. Max. Valentinam: fed ferme inter primes xanbsp;Complutenfem Ximenius. Ergo ciim is Seguntiæ ageret, lam vitæ amp;:diuitia-rum modo conftituto, totum fefe ad diuinarum literarum ftudium conuertit,nbsp;adhibito etiä Hebræo pr^ceptore perdifeendse Hebraicæ,Chaldaicæqj linguxnbsp;defiderio : nam à ciuilibus amp; forenfibus ftudiis adeo natura fua abhorrebat,nbsp;Vt multi ferio affirmantem audiuerint, quicquid illius difeiplinæ peéfore con-cepiflet,fe fi fieri polTetjlibenter euomiturum.Interea Petrus Gonzaluus Men-dozius Cardinalis,qui amp; Seguntinus Epifeopus erat,magnahominis fama per-iftotus, nihil tale cogitanti, aut ambienti, vicariam detulit vniuerfie diœcefisnbsp;adminiftrationem. Q^od file munus quanta potuit content!one recufauit, amp;nbsp;deprccatus eft. Sed cum Antiftes potentilfimus acrius inftaret ,amp; vrgeret,fub- jonbsp;iit tandem onus,ne illius authoritatem contemnere videretur. Sufeeptum igi-turmunus tanta animi moderationeprudentiaque gerebat, vt vniuerfi facilènbsp;intell^erent, neminem inucniri pofle, qui ab omni vel auaritix vei infolentiænbsp;labe magis abhorreret.Qim fadu eft,vt ab Antiftite fuo plurimi fieret, amp; facer-doriis non contemnendis augeretur ; amp; fimul maiorem bonorum omnium be-neuolentiam comparauerit.Nam Alphonfus Sylua Cifontanus comes, ad Granatenfem expeditionem profedus, dum egregic pugnat à Mauris eft captus.nbsp;Hic ergo Granatx ciim intra cuftodias haberctur,Ximenium que prxftare vitçnbsp;integritate fciebat,ditionifux vniuerfx prxfecit, rem^ publica, amp; familiärem,nbsp;eius fidei amp; tutelx commendauit. Cùm itaque Seguntiæ, in litibus ecclefiafti-cis iudicandis extefis omnibus abunde fatisfaceret, fibi vni tantum difplice-bat: nimirum mens diuinis aflueta rebus,quç ab illo vitç ftrepituin tutiflimumnbsp;otium fe iam receperat, haud ferre poterat tempu| ferê omne rebus fordidisnbsp;impend!. Quare fuas meditationes, amp; aflidua cum Deo colloquia fufpirabat :nbsp;non tarnen reperire modum poterat,quo fc à fufeepto munere extricaret, amp;: innbsp;priftinam libertärem aflereret. Cœpit ergo monachatum cogitate, nam hxcnbsp;fola via Ximenio reliquavidebatur, qua amp; Cardinal! Mendozio fatisfaceret,nbsp;amp; fui voticompos eflet. Cùm rem ad amicorum quamplurimos detulflTet, il-lorum nonnulli haudquaquam pari fpiritu afflati, ma^nopere hominem abnbsp;eo confilio dehortari,ac deterrere conabantur. At ille cum obfirmato in ea fen yonbsp;tentia inimo,hanc viam liberatorem noftrum Chriftum Opt.Max. common-ftralTe diceret,quaillum expeditius mortales fequerencur:amici diuinitus hancnbsp;homini mentem datam intelligentes, minime quidem repugnandum rati,nbsp;de facerdotiis quibus prxerat cum eo agere cœperunt, vt ad Berrtardinumnbsp;^cius fratrem natu minimum deferri, operam daret. Vagabatur tune tem-

FRANCISCI XIMENII, LIB. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

poris adolefcenS) nee fatis conftabat vbi nam locorum ageret. Prouidendutn ergo dicebanc,qua fieri poflec,ne egeftate opprefEis,vc qui amp; parenturn iampri-dem auxilio,amp;nunc fraterna ope deftitutus effet, malis artibus viélumquære-ret.Illc diótis amicorum cedens,fucceffores facerdotiorumipfosconftituit,fra-trem interim illis commendans,modö idoneus effe videretur. Domefticis rebus vtcunq; compofitis,Diui Francifci inftituto,quod ex toto potiffimum mo-nachifmo delegit, fefe mancipauit. Cum verb eius ordinis monaftcriumnupernbsp;Toletia catholicis regibus Ferdinande amp; Ifabellacóditum, fyncerç Sc antiquçnbsp;religionis cultu florere audiret,illius fe fodalibus adiunxit. Elapfo verb tyroci-io nio,quod probationis annum vocant,huic fe vitae inftituto profeffione folenninbsp;addixit,affumpta (vt diximus) Francifci appellatione,qub in nomen quoque i-pfum, baud minus quam in familiam adoptatus videretur. In V allegii commê-tario legijMendozium Cardinalem aegrè quidem tuliffe priuari fe,luamtpueE-pifcopen integerrimo vicario : amp; nonnullis quibus cum famiiiariter agere eratnbsp;folitus dixiffe,magnum virum Ximenium effe : amp; augurari fe, ab illo ccenobionbsp;adpræclariffimam aliquam dignitatem abducendum : quod fi eueniret, in magnum cefl'urum totius Reipub.Chriftianae emolumentum. Hoeprudentiffiminbsp;viri didum in hominu memoriis hæfit,amp; rei euentus veram effe vulgaris Grccinbsp;verfus fententiamdocuit:Bene quiconiiciet,vatem hunc perhibeto optimum.nbsp;20 Toletiigiturmonacfiusfadus,tanta continub, tamque praeclara veras pietatisnbsp;documenta dare coepit,vt breui maximam de fc fantlifliini viri opinionem ex-citarit.Sed offendebat hominem quietis amp;tranquilli tatispercupidum,celcbri-tasloci : qub frequens amp; virorum amp;fœminarumturba variis de rebus inter-pellantium quotidie confluebat. Ergo vt ad folitudinem quandam mittere-tur magnis precibus obtinuit. Quare in anguftam quandam perpaucorum fo-dalium domunculam,nonlongeaToleto,quam acircunfufa frequentium ca-ftaneorum fylua Caftasetum vocant,amandatus eft. Hie ille iam voti compos faótus cxleftcm quandam vitam cœpit meditari : fatagebat corpus incd«,nbsp;Sc labore, amp; vigilia attenuatum, animi imperio fubigere: mentem prccatione,nbsp;JO lelt;ftione,amp;contemplatione exercitam in fublime tollere.Inuitabat ad hoc,prç-ter loci filentium,ac folitudinem, lucus quidam vicinus tam proceris Sc den-fis arboribuSjVtvixinternitentis folis dubium lumen per meridiem admitte-ret.Hic fefe ille penitifiime recondebat, vno duntaxatdiuinarumfcriptiyarumnbsp;codice comitatus : vbi poft mentem facra leótione refedam, prccationibus in-tentus,nunc pofitis genibus,nunc herbido folo recumbes, totus à fenfibus pro-pemodum abftradus, infupernam regioncm ferebatur. Multo pbft temj^renbsp;huraanis negotiis redditus, haue folitudinem foiebat requirere : Sc fub aureisnbsp;laquearibus pofitus, tuguriolum quod ad vitandas cœli iniurias hoc loco con-ftruxerat, faspenumcro fufpirabat. Illinc nonnunquam à fui ordinis magiftrisnbsp;40 Toletum euocabatur,qub ille inuitus,fed tarnen veniebat.Mirum quiddam ac-cidiffe fertur dum aliquando hoc iterfaceret.Eratilli vir comes Sandiacus, fuinbsp;ordinis monachus,vir integritate vitas ac fimplicitate Chriftianainfignis : cumnbsp;multa node Ajofrinum,non longe à Toleto oppidum perueniffent,in frugibusnbsp;ad triturationem paratis recumbentes indormierunt. Euigilauit Petrus, amp; Ximenium inclamans, Te nunc finquit)ô pater Archiepifeopum Toletanum ve-nerabar,galero etiamrubro infignitum :Deum optimum Max. precor,vtinfo-mnium a fc, vt credo, miffum, verum efficiat. Ximenius autem nihilo ob idnbsp;commotior,dormi(ait)obfecro : namhæcfuntmerafomniludibria. Hoc memoria: mädare libuit,tum propter Sandiaci fandimoniam,tum propter often-p ta, qua:Ximcnii potentiamprxeefferunt. Sed ille nullis diuitiis Caftaneti fc-ceffum commutaffet, quo taftien hand ita diufruipotuit: namFrancifeani ordinis mos cftjVt fubinde monachi fedcs mutent. Verum eins votis Deo fauen-te,asqualis fada eft permutatio:commigrareenim iuffus eft in perpufillum a-liud monafterium,quod à proximo falido Salzedamnoftri vocant, nee amœ-nitatc, ncc folitudine Caftaneto inferius. Ibi multb incultiorem amp; horridio-A iij •

• •

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMEGII DE REB. GESTIS

rem vitam agebat ; nam amp; vino nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;herbis aqua elixis, vc mitiores cf-

fent,ad cibum vtcbatur.Sedneque hocquidem viuendi genus diutius fcqui, VC propofuerat,permiffumfuit:breui fiquidemillius monafterioliGuardia-nus ( vt vocant) fàdus,minus illilicuit vt inftitucrat viuere. Hoc munus inui-to amp; recufanti datum,fumma cumlaude,inprimis veto tamnullo fupercilio genbsp;rebat,vt monachos exemplo potius quam imperio in officio contineret. Namnbsp;amp;:infima quæq; minifteriafibi vitro affiumebat, amp;nonnunquam aliorum ope-ram prxffabat tarn lubenti animo,vt omnes pro virili anniterentur, fefc icage-rere in muniis demandatis, vt Ximenius necefl'e non haberet ipforum ctiam resnbsp;agere:vfqucadeö verum eft, vim acremimperandieffe,fiduótor ipfe præce- lanbsp;dat. Quocirca contra prioris inftituti fententiam, rebus iamgerendis intendc-re,aclionis induftriam animi contemplation! coniungere, operam omne fuamnbsp;foras quoque ad res externas curandas perducere coaótus fuit. Enim verb pu-gilem Deus hatftenus in vmbraexercitum, in mediamecclefîæ arenamparabat immittere : quern è latebris illis fylueftribus hac potiffimum rationc pro-duxitinlucem.Erat hoc tempore Petrus Gonzalus Mendozius Cardinalis, quinbsp;ex Seguntino Epifeopo Hilpalenfis Archiepifcopus,ac deinde T olc'tanus fadusnbsp;fuerar,in fumma apud reges catholicos authoritate, amp;: gratia : Ifabellæ verb re-ginæ fuprafœmineumcaptûprudentiffimç inprimis carus. Erant ante prioresnbsp;reginæ partes in adminiftrationeregnorum,quæ iure hæreditario adillam per- ionbsp;uenerant,quammariti : quanuis vtriufq; primæ efle viderentur. Igitur cum rc-ginaGranatavrbe non itaprideme Maurorum poteftate recepta, in Caftellænbsp;regnum difeedere pararet : huius Mendozii Cardinalis fidei ac diligentiæ comnbsp;mifit,amp;fummopere commendauit,vtquempiamfpe(ftatç religionisamp;probita-tis quæreret,quiipft ab arcanis confeffionibus eflet : nam qui earn opcram ha-dlenus reginæpræftiteratFernandus TalabricenfisHieronymianus eximia (annbsp;dtirate vir,ex Abulenfi Epifcopo,nuper Granatenfis Archiepifcopusfalt;ftus,au-lareliftain vrbefuaremanferat,anno m. cccc.xcii.quohæcfuntgefta. Cardinalis qui nimis folicitam hac de re fentiebat efle reginam,non elfe dixit opusnbsp;longa indagine : habere enim fe b^ominem illi minifterio advnguem fatftum 30nbsp;atq; formatum.Ergo illi Francifeum Ximenium, fuum olim Seguntinum vica-rium,tuncverb Salzedæ Guardianum, fuis coloribus accuratiffimc depingit :nbsp;fe tarnen vereri affirmât,ne homo prifea: feueritatis,amp;: fanâ:imoniæ,fuam illamnbsp;concemplationem quietam,amp;: vitæ modum quantumuis incultum,velit condi-tione alia mutate. Regina Cardinalis fermone permota,quemfciebatnon te-mete,qua erat prudentia,quenquam laudarefolitum,flagrare cœpit Audio hominem videndi,atqj alloquendi familiariter:quare Cardinal! mandat, vti iliumnbsp;aliqua ob caufam accerfat. Ximenius per literas Cardinalis accitus,quanquamnbsp;ægerrimè à feceflu illo Salzedano diuellebatur, tarnen ne optimopatrono de-clfc videretur, ad ilium in regium comitatum venit. Vbi communicatis quæ 40nbsp;Cardinalis voluit negotiis,à regina deinde, tanquam per occafionem vocatus,nbsp;iniedis variis fermonibus prudentiflima fœminaXimenii aiiimum interrogannbsp;doamp;percontando eliccre fatagebat. illc regio cofpeé^u,alloquióvejnihilo com-motiorfadtus, vultu atque habitu corporis fedatæ mentis compofitionem prænbsp;fe ference,tum oratione ipfa fapienciflimis fenteptiis plena, quæ vera eft latentisnbsp;animi imago, facile reginam in fui admirationem adduxit, amp; conceptam de fenbsp;opinionem impleuit. Poft aliquot dies rogatus eft,vtreginæ eflet à confeffionibus : quod onus ea fe refpondit conditione fubiturum, fl regium comitatumnbsp;fedlarinoncogeretur : fequoties fuaopera regina indigeretventurum eius iuf-fu,mox tarnen rediturum infuum cœnobium : nec aliud niultis precibus à Xi- y©nbsp;memo impetrari potuit.Magna tunc eratXimeniffama apud omnes Hifpanos,nbsp;ob eius integritacem,amp;fanlt;ftimoniam. Namregina apudmaritum,cæterofquenbsp;viros prudentes, non ceflabat Ximcnii dotes laudare : reperifle fe hominemnbsp;dicens omnibus pietatis, religionis, amp; fapientiæ numeris abfolutum. Certenbsp;Petrus Martyrregumcatholicorumhiftoricus, qui ftyli ruditatem rerum à fc

• --- -- -

traditarum fide egregiè compenfat,in epiftolis fcribit , eumexabditis fyluis cxtraólum, vulttis pallore, amp;ob vitæ afperitatcin totius corporis obduótama-cie, Paulum, aut Hilarioncm,eremi incolas poft tot fecula in luccm retuliflc s’nbsp;magnamque fui apud regios comités admirationemconcitaflc. Reliftis enimnbsp;Seguntinis facerdotiis, fortunacyuenequaquamafpernanda, in femotam foli-tudinemfecefliftejamp;eum viuendirigoremdeliciis,quas aulici tantopere con-fe(âantur,prætulifle,haud vulgariter mentes hominum comniouit. Nec dubi-tat Petrus Martyr ipfum Auguftini acumine, Hicronymi abftinentia, Ambro-fii feueritate exornare. Addit præterca ab eins fodalibus iaótatum fuiflc,menie tis plerunque vcluti excelTujaut cum cxlitibus ipfis collocutum,aut certe rebusnbsp;ipforuracontemplandis occupatum,fenfuum quendamftuporem alienatio-nem fubire folitum.Illud etiam à viris doótismemoratur :cùm de itinerc laft'usnbsp;efletjCofedifle propter aquæ riuulum: cuius comes inediam minus fercns(namnbsp;vterq; erat impranfus)modó non animam videbatur agerc. Qm dum Ximeni-us vtvires colligat hortatur,amp; vt in memoriaDeiprouidctiam,amp;curam quamnbsp;habet de vilibus etiam paireribus,reuocet,vidifl'e fertur puriflimum panempe-træquæ riuulo imminebat, impofitum : quem inter fe partiti,amp; aqua fumpta^nbsp;quod icineris fuperabat coficere potuerunt.Cùm ergoXimenius inmagna effetnbsp;apudreginam authoritatc, atq; omnia fere Reipublicæ negotia de eius confilionbsp;20 amp; fententia gererentur: accidit vt loannes Tolofas magiftratu Prouinciali, qui

amp; pcrampla dignitas eft, amp; per triennium durât, fe abdicaret : erat enim vir à negotiis alienus,amp;contemplationi fupraquam credipoteftdeditus. Vnde Xi-menius àconcilio fui ordinisin cœnobioFrancifcanorû quarto àBurgis lapide,nbsp;in Tololàtis locum abfensfuftedus eft :quanquam monachi veriti fuifle per-hibentur, ne homo rerum iftarum nequaquam appetens, magiftratum qui illinbsp;mandabarur,recufarct. At ille quodpaulo ante cu reginç nullas operas debebar,nbsp;omni ratione dcpuliifetjperlibenter accCpit: vtoccaGonehuiusmuncris,quodnbsp;afliduas habet occupationes,hand ita frequenter adregina amp; aula venire cog?nbsp;poftet.Sednihilo rariiis ob hoc ab illaaccerfebatur:in cuius finu non folùm oc~

uata negotia moleftix aut folicitudinisincufterant,famiîiariter amp;: amice cf-fundebat: quæ cùm femper maximis de caulis in ilia fortuna oriantur, ne~ celfe eft, vt mole fua eos etiam quibus cumcommunicantur, obruanttautnbsp;faltem ingenti folicitudine amp; tumultu eorum animos implcant. Quocircanbsp;quantum fieri potcrat ad reginam itiones vitabat. Cùm itaque vtriufque Ca-ftellx prouincia , tarn qua: cis montes, quàm quæ vitra eft, Ximenio vifen-da, amp; peragranda eflet ( erat enim amplior quàm nunc cft miniftri Prouineia-lis adminiftratio) multæque res examinandæ amp; deferibenda: eftent, mona-chum aliqucm quærere cœpit,amp;ætatis vigore, amp; ingeniidexteritateprædi-40 turn, quem in laborum partem aftiimeret. Qua de re dum Compluti forte mo-raretur,amp;: cum loanne Marquina Complutenfis monafterft Guardiano fedulonbsp;agcret : peropportune finquit) hoc mihi vt eurem mandas: namnon ita pridemnbsp;adolefcens quidamhuc aToJeto aduenit,quiinnoftrumfodalitiumpermeco*nbsp;optatus præclaram indolempræ fe ferre videtur: namamp; viuido ingenio,totiuf-que corporisvegetanatura, omnia induftriæamp;virtutismunera,nimalê con-ieifto, mihi pollicetur : prorfusque iis rebus quibus ipfe in præfentia tradandisnbsp;indiges, apparet aptus : pulchris cnim literis, celerique traiftu manu minimènbsp;torpenti fcribit : vnum cft tarnen cur à nobis diuelli doleamus, quod cùm voce amp; artismuftcæperitiaexcellât,magnam nofterchorus iadurameftfalt;ftu-5c rus. Namtotampueritiam inter pueros rempli Toletaniminifterio dicatosc-git : póft verb in quoddam Collegium migrauit, quodFrancifeus Aluaru^ To-letanus fcholafticus in horum puerorum gratiam domi fuæ inftituit, antequamnbsp;AcademiamToletanam conderet, vbilatinasliteras difcerent.Permotus Mar-quinæ fermonibus Ximenius,adfeFrancifcumRuizium(hoc enim erat ado-lefccnti nomen)quamprimum duci iubet: cuius libcraliafpeótu delciftatus fibi

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

fodalcmdelegitjamp;fadvitæfinemretinuit ceiusque fideni amp;vtilcm operamin rebus maximis amp; grauiffiniis expertus, primiun qui dem Mirobrigæ Epifcopû,nbsp;Ciuitatenfcm noftri dicünt,pollremö Abulenfem faciendum curauit. Igiturnbsp;Ximenius in fufcepto muncreftrcnuc gerendo totus occupatus, eo quo priua-tus foiebat apparatu lingula prouinciæ contubcrnia luftrabat : hoc eft, vniconbsp;duntaxat fodale viæ comité, amp;afello quo farcinae nonnullæ portarentur,nbsp;dcfeftus nonnunquam fodalis veheretur : ipfe enim religionis fuæ tenax,nifi x--gritudo aliqua cogeret, femper iter pedibus conficiebat. Oftiatimab vtroquenbsp;petebatur cibus,nifi ilium nonnunquam ex itinere male habentem Francifcusnbsp;Ruizius vt quiefceretmoneret,fibiquc eas partes concederet,orabat.Nam Xi- lönbsp;menius ad hanc rem plane ineptus,pleruq; domum vacuus redibat, oleribusnbsp;tantu vefcebatur. QuocircaRuizius ft quando acrius de mendicatione facienda contenderetjhifce verbis obiurgare foiebat : Quin tandê non fends ô pater,nbsp;minime te ad has operas eireaptum,autgenitum? non omnib. omnia diui con-ceflerunt.Tu precibus amp;meditationi vacato.’amp;mihihancmendicandiprouin-ciam relinque. Aliquando dumBæticaex officii ratione perluftraret,ad fretumnbsp;Herculeum,vbi Calpe mons eft,quern nunc Gibraltarum ex corrupta Arabicanbsp;nomenclatione appellant,appulit. Hîc amp;: Africa: terra: confpecfu inuitatus, amp;nbsp;quod iam diu defiderio teneretur eo traiiciendi,quodamp; diuumFrancifcumfe-cifle didicerat, cœpit de nauigatione cogitate. Ardebat Ximenius miro quo- zonbsp;dam defiderio trafmarinis hominibus Chriftum annunciandi,paratus fupplicianbsp;amp; mortem fubire. At quoniam per viros religiofos certior fadlus fucrat,fœmi-nam ordinis fui cultricëfex his quas vulgo Beatas vocantjibide efle,vitæ amp; mo-rum fanftitate data, amp; qua: diuorum præfentia ftepenumero frui crederetur:nbsp;captato extemplo fœminæcolloquio,ad ea rem qua animo conccperateius fennbsp;tentiam prius requifiuit.Deterruithominem vates mulier,amp;vt à propoftto de-lifteret effecit: feruari enim eum ad res maximas pcrficiendas dicebat, in qui-•bus grauiora certamina fuftinenda forent,qu«àm fi inter barbaras amp;Punicas na-tiones verfaretur.Retardatus Beatæ diftis fententia mutauit : amp; è Bæticarurfusnbsp;ad Reginam qua: ilium per literas vt mature ad fe veniret rogabat,in Caftellam jonbsp;rediit.Acciditperid tempus adreginævotum de Ximenioapudfe diutius reti-ncndo,peropportuna occafio : cœperatenimillefummoftudio cum Regina a-gert,vt quod iam olim à Regibusnoftris tentatum erat, atque minima ex partenbsp;confeä:um,per deleiftos quofda cenfores perficicndum curaret,qui corrigendisnbsp;atque in veterem difciplinam reuocandis omnibus omnium ordinum per to-*am regiam ditionem,tum virorum,tumfceminarum monafteriis, animumin-tenderent. Obfoleuiflc omnem vbiq-, prifci monachifmi lynceritatem ingcmi-fcebat:maximè verb apudfuosMinoritanos,quibus vt nafcentib.ardior quondam amp; faniftior dilciplina fuerat, itacollapfis,amp;: degenerantibus altior cafusnbsp;atqueturpior contigerat.Nam præter vitæ licentiam,quç fane labes communis 40nbsp;per id tempus religiofis collegiis propemodum elfe videbatur,pleraque illorumnbsp;fodalitia aduerfus tarn comendatam illam à diuo Francifco paupertate, prædianbsp;vbique cùm ruftica,tumvrbana,veótigalia^,amp; c^fus obtinebant.Huiusinfti-tuti qui eranc,conuentuales fratrcs,amp; clauftrales paffim dicebantur. Hi pleraq;nbsp;omnia magnifica,frequentiffimaq; incolebant Hifpania: monafteria : illi verb,nbsp;quos propter accuratiorem ordinis fui obferuationem fratres obferuantes ap-pellabant,pauca quçdam,eaq; exiguacocnobiaobtinebant.Per fpeciem autemnbsp;nuius cenfuræ,quamillivifitatione vocabant,hoc Prouincialis Ximenius age-batjVt conuentualiumfratrum domus vel prece,vel pretio,quacunque demumnbsp;arte atque aftutia in obferuantiumpoteftatem traducerentur. Ei negotio,quo- fonbsp;nian^cum opulentis amp; potentibus aduerfariisTontendendum erat, cùm fe im-parem elfe viderct,regina: fauore decrcuit vti, atque longius folito apud illamnbsp;morari: quæ ea de caufaXimeniolonge beneuolentior amp;:æquiorerat, amp;iplinbsp;competitorib.terribilior,amp;formidolofior. Quod fane confiliüpietatis qüidcranbsp;plcnum,grauiffimarum tarne diflenfionum atque turbarum fuifle caufam confiât-

FRANCISCÎ XIMENII, LIB, L

ftat.Nam amp; ftatim in Archicpifcopum.Toletanüafrumptus,nóduniea dc cau-^ faProninciali prxfeólnra abdicata, cum adhuc acriùs poteftate auäus inftaretnbsp;de clauftralibus illis reformandis,exortus eft quidam Laurentius Vacca, fanótinbsp;Spiritus monaftcrii Segobienfis commendatarius,qui prætextuPontificix con-ceffionis,fibi facultatemeiTe affeuerabatjquofcunq; vellet conuentuales in fan-óti Spiritus libertärem alTerendi : hoe eft arftam Minoritanorum diféiplinamnbsp;infuam quandam laxioreni commutandi. Is famftiffimos Ximenii conatusdi-plomatibus Pontihciis eludebat. Nemo erat licentiæ paulo amantior,qui nortnbsp;apud ilium rationem inueniret, qua femel fufeeptam religionem abiieeret, fe-que ab excommunicatioms vinculo exolueret.Itaq; fiebat, vt quantum vigila-tiftimus cenfor ad prifcam fanétimoniam fodales fuos diligenti ftudio reuocarenbsp;niterctur,tantum ille commentitiis priuilegiis ad petulantiamamp; immodeftiamnbsp;defleifteret. Qua de caufa ab optimis amp; religiofilfimis principibus Ximeniusnbsp;impetrauit,vtisfaluafummi Pontificis authoritate, quapræterfas amp; ius abu-tebatur, per regios liótores in vincula coniieeretur : ibiqs tantifper pœnas læfrenbsp;rehgionis dater,donee fufeeptum negotiû Ximenius conficeret:remqj omnemnbsp;c Reip.Chriftianævtil!tate,fuique ordinis integritate componerct.Laurentiusnbsp;ramen è vinculis aufugiens Romam ad Afcanium Sfortiam Cardinalemcon-tendit,quem patronumquondahabuerat : vteiusprælidiocùm feucriflimiho-

20 minis indignatione vitaret,tum in regum noftroru gratiam rediretiquiXimenii ftudia tantopere iuuantes,nonifi per magnos interceflbres placari pofte exifti-mabat.Sufcepit ilium benigne Afcanius : deqs eiusinnocentiafacile fine aduernbsp;fario perfuafus,literas fauoris plenas ad reges dat: amp; Petrum Märtyrern Medio-lanenfem virum dodu,amp;in reb. gerendis ftrenuum,per epiftolamrogat,vt fuonbsp;no mine Ximenium adeat: detq; operam, vt fi patria tandem Laurentius propternbsp;fummi Pontificis rede adminiftratä conceflionemcarere debeat,faltem ablatanbsp;per fummara iniuriam fupellex,amp; intcrcepti ex facultatib. fuis frudus illi refti-tuantur.Inuitus id Petrus Martyr fecit,qui probe rê omne,vt erat,cognouerat:*nbsp;ne quid tarnen in officio cclTarct, Ximeniu adiuit,eiq5 Afcanii mandata expo-

50 fuit.AdquemXimeniusfvt idem Martyr in cpiftolis feribitjeontrada amp; obdu-da fronte conuerfus,hominem(inquitjPetrc Martyr,qui tam fanda regum décréta aufus fuerit refeindere tueris ? minatusqj in reginæ odiü venturum fi verbum ampliusproeofaceret,abirciuffit.Hocidevtadum fuit, ad Afcaniû Martyr rcfcripfit:fimulqj ipfum à patrocinio Lauretii Vaccæ,qui tanta inuidia apud noftros laboraret,dehortatus eft,multa obiter de Ximenii fandimonia, graui-tate,amp;: prudentiacommemorans. Procefleratiam biennium, amp;eo amplius, exnbsp;quo Ximenius à Cardinal! MendozioToletano præfule accitus adreginä venenbsp;ratiqui d/fficili correptus morbo,relida aulain vrbc Guadalfajaram, natale fo-lum,coadus eft fccedere. Poft dies aliquot morbo ingrauefeente, Reges quiin

40 Cifmontanis æftatë confumpferant,cùm falute hominis præftantiffimi, fibique multis maximisqi de caufis cariffimi,propemodum deplorata comperiftTent, adnbsp;Tranfmontanos vifendi illius caufa venire conftituut. Annus m. cccc.x c i i i i.nbsp;ad finem vergcbat,quando ilji redà Guadalfajaram veniunt, vbi decumbetemnbsp;familiariffime falutarunt,beneq5 fperarc iuftèrunt.Qijódfi quidhumanitus ac-cideret,fuam operam amp;authoritatem funt polliciti adresomnes,quæcunq5 illinbsp;curæcordiq; eft'ent,conficiendas. Cardinalis augufto illotantorum Principumnbsp;confpeduexhilaratus,poftadasofficiofiffimc regibusgratias,fubmotisarbitrisnbsp;multa cumipfisde rebus ad rem publicampertinentibus egiire,multa item quçnbsp;fibividebancurvtilia,profuaerga illos pietate,atq;fide,moribundusconfuluftre

50 dicebatur.Ex quibus tria potiffimumfama vulgauit. Primu, vt pacemeu Fran-corum rege omni ratione perpetuo conferuandä curarent;deinde,vcfer®niffi-mum iuuentutis principem loannem filium,quem imperii fui fucceflbrem fore fperabant,Ioannæ illi quam excellentem vocabant, quæ Alphonfo Portu-gallenfium regi pada de Caftellæ imperio certauit, matrimonio iungerent : po-ftremo,quodmagni referrc putaret, vti mediocris conditionis homine, modo ,

Z

ÏO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

aliis integritatis,prudentiæ,grauitatisjamp;doâ:rin3: doribus prçditus eflet,in Pon uficatûToletanüfufficerét:quod item pofteris vt idem facerenr, inuiolabiliex-cmplo demandarent: earn elfe, inquiens, eius fedis ainphtudinê,amp; potentia,vtnbsp;haudtutö committeretur cui amp; natalium fplendor, amp; iiumerofæ familiæ pa-trociniumeflet. AfFerebat autem inexempium,quantum moleftiarum AI-phonfus Carrillus eis exhibuiflet régi Portugalliæ adhærcns. Habere eos vi-rum on)nibus numeris ad earn dignitatem obtinendam abfolutum, Frâcifeumnbsp;Ximenium Francifeanorum fodalium Prouincialem,quem fibi demortuo fuc--ceflbrem darent. Verùm è duobus primis alterum Ferdinandus, vt'docuit e-uentus, afpernatus eft : nam dum Galiicam potentiam fux digniutis xmulam lonbsp;vidit, nihil minus in animo habuit,quàm pacem cum Gallo firmare: quod nonnbsp;ïincgrauireipublicæ incomodo adhæcvfq; temporaaccidifle vidimus: doneenbsp;per Philippum pronepote huius nominis 11. Hifpaniæ rege potentiffinium,nonnbsp;îblum fœderibuSjfed Ifabellæ Valleiiæ Henrici II. Gallorum regis filiæ feliciF-fimo coniugio,pax ingenti vtriufque regni lætitia diutiflimè duratura initanbsp;fuit. Alterum verb itareginam malehabuit, quam infeeptra Hiipanica, exnbsp;loannæ illius excellentis repulfa,ius habere certumerat, vt hominem alioquinbsp;prudentem, fibique non vulgariter carum, palàm defiperc ex morbo iadaue-rit.Tertium tarnen,quod adimpcrii conferuationem pertinere viderctur, aui-dis aunbus fufcepifl’e dicuntur.Quanquam rogatus poftea àregibus Ximenius 19nbsp;quid de eare fentiret,longe aliam Tententiamfibi elle dixit : neque enim aliumnbsp;decere magis adampliflimum Pontificatumvocari,quàm hominem tamllem-matibus,quàm propinquorum amp; clientum familia clarilÏÏmum.Nam prçtcr Hinbsp;fpanorûerga reges fuosobferuantia,qua Temper illos colunt,poftquam regia ponbsp;tcntiatotamplifl'imorü regnorumincrementis adauda eft,minime verendumnbsp;efle,vt vllos vnqua motus ArchiepifcopiToletani fint concitaturi.Ex altera aücnbsp;parte perdifficilefibivideri,hominem humili fortunç airuetum,amp;innutritum,nbsp;Tcpentè eum animum pofte fufeipere, qui ad tantamrem pro dignitate gerentnbsp;dam aptus eiFet.Qnare regin.xfuadebatjVt Didacum FurtadumTendiliani co-mitis filium,ex cadem etiam Mendoziorum familia, Petri Gonfalui Cardinalis 50nbsp;exfratrenepotem,qui Alexandrin! Patriarchæ titulo condecoratus, pontifica-tumHifpalenfem obtinebat, aliis qui eum ambiebant reieótis,To!ctanoprïc-ficefcnidenim è reipubhcçvtilitate multis decaufiselTe videbatur.AtCardinanbsp;lis digreftis regibus,anno infequenti paucos poft dies naturæ conceftit, vir fanènbsp;omnibus modis magnus. Nam præter clariftimum tum natalium,tumfortunæ,nbsp;tu dignitatis fplendorem,quæ in illo ornameta fumma exant,incrcdibilem ani-mi fublimitatem cum pari morum facilitate,elegantiaque coniunxerat : vt me-rito locum in Repub. fummoproximumadfupremum vfquediem tenuerit.nbsp;Poft eius ergo mortem, cura continuo reges inceftlt Archiepifeopum Toleta-num fufficiendi : nam PetnGonzalui Cardinalis hominis prudentiftimi de ea 4*nbsp;re fub mortem fententiaeorum animis infixarcmanferat.Rurfus Archiepifeo-pi Toletani authoritas tanta Temper apud HiTpanos fuit, vt fi quando de rebusnbsp;jidRempub. pertinentibus ageretur, is ftatim poft regemTencentiam dicerct:nbsp;nihilque vnquam illo inconfulto,aut rogatum aut dccretum fit: Vndeamp;maxi-mus regni CancelIarius,amp;:Pontificum HiTpanorum primas ingenti potentiaSfnbsp;dignitate iam olim creatus, adhuc histitulis Tuo iure nominatur. Nam quan-uis antiquus ille fplcndor, quern quondam tenuit, non omnino pericrit, tarnen multum ex prima quam obtinebat poteftate amifit: amp; longe infra illamnbsp;maieftatem eft,qua noftri ilium maiorcs exornarunt. IccircoTolctanac Eccle-tix Tacerdotes, quandiu ius defignandi apudeos fuit, anxiè amp; folicitc difpicic- ƒ•nbsp;bant ^ualem virum ad cam rem dcligerent. ftaque aut homines virtute præ-ftantiftlmi, aut maiorum natalibus clari, adampliflimam dignitatemalTumc-bantur. De Gotthorumtemporibus, poftcladem illam quam ab Arabibus Hi-fpania Tuftinuit,amp; qua omnia ferme rerum antiquarum monumenta pericrunt,

• nihil eft quod certumtradi poflit:quanquaex conciliis Tolctanis conftat,fçp©-

nu-

FRANCISCÎ XÏMÊNII, LIB. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

îiùriicro viros ex Gotthico fanguine illuftres Toletanæ fedi præfuifTe : quibus amp; concilia cogendijdeq; rebus iàcris tradandi frequentem vfumfuiffe,acccpi-mus.Poftea tarnen Gotthico nomine amp; Chriftiana gente per africanos Arabesnbsp;ex Hifpania ablata, præter paucos qui in montibus Afturum amp; Cantabrorumnbsp;diuino beneficie ad patriam recuperanda, religionemcp reducendam funt fer-uati : Alfonfus vi.Hifpanix rex anno m. c. lxxvii. x v calendas lanuarii/extonbsp;poftmenfe ab expugnataToleto, conuocatis regni principibus, Archiepifeo-pis,amp;: Abbatibus, permultisque aliis piis, amp; religiofis viris, Bernardum hominem Galium,pietatc,morum innocentia,animi magnitudine, amp; prudentia c6^nbsp;ÏD mendatum,quern non ita pridem Alfonfus ex Gallia, vt fandtorum Facundi

Primitiui monaftcrio præeflet,accerfiuerat, Toletanum Antiftitem creauit : amp;: vrbi clariffimx ac totius Hifpaniæ principi Pontificatus in Hiipania primatumnbsp;reftituit: Vrbano fecundo Poncifice maximo adregis efflagitationem libenrernbsp;concedente.Poftea verb rex idem oppidis multis,arcibus, villis, opulentisquenbsp;prædiis Pontificiam dignitatem locupletauit. Igitur tanta illico AntifticisTo-letani authontas fuit, vt Bernardus ex Hierofolymitanaquaminftituerat ex-peditioneToletum Roma rediens,viros quos ex diuerfis Galliarum partibusnbsp;literis amp; moribus exornatos fccum adduxerat,ferme vniuerfis Hifpaniæ eccle-fiis præficicndos epifeopos curaucrit. ExhisRaimundum quern Vranienfiec-io clefiæ præpofuerat, fucceflbrem inToletanahabuit: cui Alfonfus Rex Oreta-no tractu cxpugnato,eorum locorum ecclefias Toletano Pontificatui adiecir,nbsp;parte quoque veâ:igaliumquæad regem pertinebant, religiosè amp;liberaliternbsp;concefla. Tres aut quatuor huic fucceflerunt, quorum pleriquc Bernardi comités fueruntjVt ex cognominibus colligere licet, ne que enim alia monumen-ta fuperfunt,quos fola morum probitatc Sz doâ:rinæ opinione ad earn dignitatem eueulos fuifl.e,crcdibiie eft.Nam paulb póft viris ex primaria Hifpanorumnbsp;nobilitate Pontificatum ampliflimum ambientibus non nifi regum filiis, aucnbsp;cognatis cedebat.Siquidem duos San(ftios,alterum Caftellæ,alterum Aragoniç *nbsp;regum filios, non longe ab ipfis principiis ad id facerdotium clecfos e/Te legi-p mus.Quod cum ferie perpétua,præterquamin paucis quibufdam,vfq; ad Fran-cifeum Ximenium, de quo agimus, obferuatum fit : in earn amplitudinemnbsp;Pontificatus Toletanus creuit, vt regibus non itagrata iam effet tanta Archie-pifeoporum potentia. Q^s ob res Ferdinandus, amp; Ifabella, reges cathoÄcinbsp;huic dignitativirumqui nobilitate, amp; clientela valeret, nolueruntpræficere.nbsp;Sic ergo Archiepifeopatus Toletanus ad homines mediocris quidemfortunægnbsp;fed vittuns ÔC probitatis fpeftatæ quafi poftliminio deuenit. Atque ita Petronbsp;Gonfaluo Mendozio vita fundo, cum diu reges fecum deliberarent, quern innbsp;demortui locum fufiicerent, nam amp; Didacus Mendozius Archiepifeopus Hi-fpalenfis totius nobilitatis ftudiis ci fuccedere ante alios contendebat : Regi-4° na ( vt Ximenius poftea referebat} loanncm Belalcazarem ex Aftuniga fami-

ba, qui non itapridem Belalcazarioprincipatu reli^o, Francifeano ordini fc ^ddixerat, defignare voluit : Rex certe pro filio Alfonfo Aragonio Cæfarau-guftano Antiftitevehementerlaborabat.Sedpofteaquamvxorem virilis ani-nii fœminam, neque precibus, neque blanditiis, neque odio denique in fuamnbsp;fententiam pertrahere potuit, facile totam earn curam ex animo reiecit. Regina verb cuius arbitrio res coficienda erat,quanuis loannis Belalcazaris,de quonbsp;diximus, fandimoniam ante oculos haberet : cum nullius ex optimatibus fa-miliamtanta potentiæ acceflîoneaugere vellet,variis confiliis fluduabat. Sednbsp;tandem in iurifeonfultumquendam Oropefam nomine,regium fenatorem,aninbsp;yo mus inclinauit,virum fanè præftanti morum integritate atque grauitate prædi-tum,qui ætate iam feffa domefticæ quieti veniamàregibùsimpetrarat. ÿuncnbsp;ergo regina communicato cum Ximenio proninciali confilio Archicpifco-pum Toletanum defignare ftatuit. Quare luo apud Pont. Max. legato per li-teras mandat, vt fuæ nominationi apoftolicam authoritatem more maiorumnbsp;interponendam curaret, Veriim haudita multb póftreligiofæ niulicris ammo

• •

GOMECII DE REB. GESTIS

eft obortus fcrupulus,qu6d Prouincialis viri optimi rationem nulla habuiflet, quamlibetabeiufmodihonoribusabhorrentis. Nam quiproculabomniam-bitione func,amp; nulla imperandi aliis cupidine ducun£ur,admagiftratus,præfe-£turas,munera denique omnia obeunda, vei inuitos efle pertrahendos optimènbsp;nouerat. Huie errori opportune fuccurri pofte videbatur ; nam Romæ haben-dus erat cade re non femel legitimus Patrum fenatus,amp; ob frequentiam negotiorum crcdibilc erat non defutura impedimenta,quæ prioremdefignationemnbsp;morarentur. Igitur miflb magnis itineribus veredario ,legatum fuum reginanbsp;mutatae fententia; admonens, Francifeum Ximcnium prouincialem defignarinbsp;iubet AntiftitemToletanum: eiusquedefignationis fancitamauthoritatemamp; lanbsp;litcris Apoftolicis(quas breucs vocant)præfcriptam,magna ad fe celeritate per-ferrijiufto diplomat! expediendo dilationc,vt fieri folet, impetrata. Romæ igitur negotia ex fententia reginae procefterunt:cum interim omniainfcio Xime-niOjfecretogcreretur.Sunt qui Oropefam oblatam dignitatem,quod ei geren-dç tmparem fefc arbitraretur,conftanti animo renuifle dicant.Erat iam dû hæcnbsp;cófeóta funt,adfolcnnequadragefîmæ leiuniu anni M.CDxcv.deuolatum tempus : quare neceflarió Madritura, vbiReginaaderat, Ximenius venit,quiilliànbsp;confeftionibus crat : amp; poftquam muneri fuo fatisfeciftet, in fpei cœnobium,nbsp;quod Ocannæ eft, difeedere parabat : quofacris interefte poftet, quæ folenninbsp;Chriftianorumritu,inmemoriamdominicifuneris celebrantur. lamFranct- tonbsp;feum Ruizium fodalem admonuerat, vtafcllum, quo vehi folebat, fterneret ;nbsp;fimulque aliquid herbarum condiret,ne impranfî viam ingrederentur. Sedin-iperato, dum h.xe moliuntur, Caftellus vnus ex cubiculariis reginæ ad Xime-nium venir, amp;: priufquam difeedat ad Reginam maturet, iubet. Doluit ille conbsp;nuntio accepto,veritus ne quid,tempore prçfertim tam facro,impedimenti ac-ciderct. Continuo ergo ad Reginam adiuit, fefe quanto ocyus poftet explica-turus. Regina Romani Pontificis literas tune allatas,poftfermonesalus dere-

• bus, ex confulto primum iniedos, in manus tradidit : amp;: videto,inquit,quæfo quidnam hifee literis fummus Pont, fibivelit. Prouincialis adprimamftatimnbsp;infcriptionem,quæ fie à tergo erat (vencrabili fratri noftro Francifeo Ximenio jonbsp;eledo Toletano) vehementer commotus, depofitis continuo in reginaegre-mio obfignatis literis,amp;: nihil ad fe pertincre inquiens,de fcabello furrexit ; atqjnbsp;nulia, vt folebat, expedata mifiione, vultu admodum conturbato ad fodalemnbsp;abiit. At regina, qua eratgrauitate, diïfimulandum intérim rata,dum fcilicecnbsp;interieda temporis morula animum hominis reinouitate perculfum redderecnbsp;-fedatiorem, abire in prxfens facile permifit, petita tarnen priufquam cubiculonbsp;cgredcretiurab eo facultatc,quicquidliterarû illud erat refignandi. Paulô póftnbsp;Henricum Auricium Villadse dominum,regisqueauunculum,eiusque familiçnbsp;prçfedum,amp; Aluarum Portugallium regii fenatus præfidem, fumma viros di-gnitate, ad prouincialem mittit, qui peterent ne velReginæ quæ ilium tantifa- 40nbsp;ciebat, vcl Pontificis Maximi,cuius in ipfum imperii ius eflet,authoritatê con-temneret : quin vtriufque voluntati,imo diuinæ potiùs vocationi facilem fe di-doqucaudicntempræberct.Simulque alia in eaip fententiam adderent mandat,qux ad hominis ingenium emolliendum facere viderentur.Illi fufeepto ne-gotio ad monafterium venientes, cùm comperiftent prouincialem iam dudumnbsp;inde profedum, Pintum verfus contendere , citatis equis earn viam ingref-fi,hominem cum duobus fui ordinis fociis ad tertium aboppido lapidem con-fcquuntur pedibus iter facientem : redudumque paulifper c via, poft multumnbsp;fermoné,vitro citroq; habitum, hue tandem pcrpulere, vt relido itinere quodnbsp;inftituerat,Madritumreuerteretur.Igitur cùmamp;: reginæ,amp;procerum omnium jonbsp;hortÿu precibufquc rogaretur, vt delatam dignitatem capefteret, forte omni-no animum atque inuidum præftabat,femperpropofiti fui tenaxiadco vt Gut-terius Cardenas è reginæintimis,Ximeniumaliquando deeare compcllansdi-xerit: Non eft pater cur nos fufpenfos teneas : namfiannuis,ArchicpifcopiTo-Ictani rationc : fine renuis,magnanimitatis tuæ, amp; rcligionis caufa, manus tuacnbsp;func

FRANCISCI XIMENIÎ, LIB. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

funt à nobis deofculandx.Reges paulo poft Burgos deuencrut,quo allatæ funt liceræ Pont. Max.ad Ximeniumprouincialem, quibus ilium non modo horta-batur,fedpro fuo ineumiureimperabat,vtiPontificâtumToletanum,cui ritenbsp;præfeiftus effet, omni pofthabitamora acciperet. Hie ille nihil amplius repu-gnandum ratus animo dolenti amp; inuito fc ceruicem fubmittere afperrimo iu-go,poft fex ferme menfes quibus hac de re controuerfum fuerat, profefl'us eft ;nbsp;nihil tame addubitabat, quin Deus opt.max.qui ineundi tanti muneris authornbsp;fuiffetjobeundi quoq; adiutor effet futurusdlludfemperexcipiens,ft nullis connbsp;ditionibus,nullavc penfione pregrauatam earn dignitatem datent. Nam liiiiftrisnbsp;IO quibufdam rumoribus fparfum fuerat, eius mediocritati quemuis iumptumnbsp;fuflicientemfore, quocircaprouentibusmodicis,qui tarnen idonei effent,con-tentum, regibus qui magna amp; religiofameditabatur, reliquis qui fuperfuiffentnbsp;libenter ceffurum. Non ideo indignati aut offenfi funt reges : quinimo incre-dibile didu fuit, quanta regum animos, procerumque omnium lætitia perua*nbsp;ferit,quód ab eo tandem impetratum fuerit,vt Archiepifcopus Toletanus, hocnbsp;eft,inter regni primarios authoritate amp; opibus primus effe non recufaret.Tamnbsp;ta eft virtutis vis,amp;tarn potens verus potentiæ honorumque contemptus. Di-grelff Burgis paulo poft reges cùmTuriaffonemnobilem quondam Romano-rum coloniam, amp;: nunc regni T arraconenfis non obfeuram vrbem, veniffent :nbsp;20 ibi Francifeus Ximenius Archiepifcopus defignatus in diui Francifei æde magna celebritate,aftantibus etiam regibus,v.Idus Odobris ( qui dies Francifea-nis facer,odauus à diui Francifeifefto numeratur) folenniritu inundus,confe-cratus^ eft.Sacris verb peradis confeftim ad reges accedens, illoru dextras pernbsp;fpeciemdeofculandi de more appetens,nontam (inquit)quöd beneficio veftronbsp;reges inclyti, Archiepifcopus fadus fum,veftras exofcularimanus velim,quamnbsp;quod eas mihi vos confidam porreduros effe officii mei adiutrices : vt tandemnbsp;mihi liceat in cælo archiepifeopi locummereri. Reges contra quod ille per fpe -ciem regii cultus fecerat, re ipfa religionis ergo facientes, amp; póft vniuerfi quinbsp;aderanc proceres, eius manum venerabundi funt deofculati. Deinde omniumnbsp;p aulicorum congratulantium comitatu, ingenti quoque quacunque præteri-bat populi plaufu,in domum fuam redudus eft. Mittit illico per totam diœce-fim Toletanam præftantes viros,qui oppidis,arcibus, amp; præfidiis nouos cufto-desamp;præfedos defignarent, quorumfidem verbis coceptis Antiftitiperitifiu-randum demote aftringerent : cæterosqueomnes, turn facri turn profani forinbsp;miniftros,donee fibiper otium luftrare liceat,quam idoneos amp;ftrenuospræfi-ciant.Eft enim ingens numerusinhocpontificatuhonorum,præfedurarum,amp;:nbsp;munerum, quae temerè quibuflibet,propter oppidorum celebritate,nunquamnbsp;committuntur. Erat illi quoque prouidendum de peramplacùm dignitatis, tumnbsp;opulcntiæ plena, Caftorlæ præfedura, quam Petrus Furtadus Petri Gonzaluinbsp;40 cardinalisfratereo viuente femperobtinuerat. Qimcircacùmreguli quidamnbsp;ex Mendozia familia ad Ximenium veniffent,regin3e nomine (vt aiebant} ro-gätes,vt Petrus rurfus per eum praeficeretur,ne cogeretur priuati habitu ab ad-miniftratione prouinciç difeedereffuturumenim perqua iniquum,neq; ingra-titudine infigni cariturum,fi tîonfalui quondam patroni immemor, cuius nem-pe authoritate amp; teftimonio in tarn fublime faftigium confeendiffet, fratremnbsp;modo dignitate deturbaret,quaGolfaluus ilium decorauerat.Solent reges dumnbsp;rogantcogere, nectam id precibus videbatur agi,quam imperio.At Ximeniusnbsp;cxcelfi animi, quem diu intra fyluas obfeuras prefferat, aperta iam documenta exhibens , renunciare Regina: iubet, fe quod petitur nequaquam faóturum.nbsp;JO Potero(inquit)rurfum ad priuatam vitam amp; humilem cucullum, vnde inuitusnbsp;abftraä:usfum,redire,neque enfta vnquamhanc dignitatem ambiui: cæ^rùmnbsp;Toletanum Pontificatum mutilum, aut gleba vnaimminutum nunquam pro-feétó fufeipiam. Audita voce tarn conftanti, ad reginam reguli cum reiponfonbsp;redierunt, non tarn Ximeniirobur apud illam collaudantes, quam ingratumnbsp;animumobijcietesmeq; eadere verbum ampliuseftfaärum. Poftaliquotverànbsp;B

• •

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dies, cùm nihil tale iam expeótaretur, forte Antiftiti aulam ingrelTo FurtaduS obuius fadus eft : qui alio cum vellet iter diuertere,namXimenii confpeótum,nbsp;veluti ab eo læfus, vitabat : voce paulo altiore ilium honorifice appellat,amp; Ca-ftorlse præfeôtum falutat : addons fe pro certo habere, talem fe regibus, Reipu-blicx,amp; prsefuli fuo T oletano præftaturû,qualem haftenus fub fratre illuftrifli-mo. Hunc igitur quandiu vixit,in magno pretio amp; honore habuit, Caftarlxnbsp;imperio prxefle voluit. Ergo tanta fortunæ dignitatisque acceffione, nounsnbsp;antiftes ceunouus quoque homo faótus , parem extemplo perfonam tantonbsp;faftigio induere vifus eft,nihil iam nifi fublime excelfum animo agitans : feu-quod ita natura comparatum fit, vtmagni animi magnis honoribus fiant apti, lonbsp;fed quod diuinitus huicfanè homini adres magnas gerendas, vtcætera mftru-menta, fie quod primû omnium eft, par animi roburamp; magnitude data fuerit.nbsp;Primum igitur diœcefifux conftituendx vehementer intentus, confiliarios,nbsp;feu afleflbres iuri dicundo,tum morûcenfores (quos vifitatores appellant)homines cùm do(ftrina,tû vitx integritate præftantes vndiq; conquifitos,fibiafci-uit.Qupd verb ad rem priuatamattinet,nullam fane aut fumptuofi, aut magnifie! apparatus rationem per id tempus habere, vnquirave habiturus videbatur:nbsp;nonfrequentisfamiliæ, nonpretiofx fupelleétilis : quinphfcam illamfanéto-rumpontificû frugalitatem, cum Francifeifui humilitate coniungere vifus eft.

Nam afello quo foie bat vehebatur monachis fui ordinis afte(ftantibus,autibat 2.0 pedibus. Non argento menfam, non aulæis parietes ornabat. Totum porronbsp;annuum cenfum ftatuerat ita partir! : vt ex parte dimidia prxfentibus egeno-rum neceflitatibus fubueniretur,rehqua verb deduétis cùm familiæ, turn Pon-tificatus ncceftariis fumptibus,in opera publica quæreligionis cultuiproue-hendo, iuuandisque facrarum literarum ftudiis neceflaria effent, impendere-tur. Totum ergo femiffem pauperum vfibus deftinatum loanni Cardennxnbsp;BurgenfijViro Theologo,amp; antiqui moris homini,quem piis præfecerat largi-tionibuSjVnica fyngrapha decrcuit, nulla expenfi ratione deferenda, in egenosnbsp;diftribuendum. Verùm deinde fuccedentibus maximorum fumptuum occa-fionibus,inprimisverbgrauixrealieno,ex effufa in Granatenfes nouos Chri- 50nbsp;ftianos liberalitate contralto, femiffis illius largitionem, ad arbitrariam diftri-butionem redigere coadus eft. Quod fane confilium in dies magis neceffa-riut» ahimaduertebat : cùm impofitam fibi turn moderatoris, turn pacificato-ris public! perfonam, dubiis turbulentisque Rcipubl.temporibus, cerneret fine magna pecuniæ vi fuftineri non poffe. Adfamiliæ quoque frequentiam,nbsp;dbmefticumque cultum,atque ornatum,paulb pbft Pont. Maxim! hortatu per-traäus eft. Qi^mquidemmutationem quoniameius xmuli,quos egregia vir-tus femper eft habitura,lcuitati animi eo tempore afcripferunt,non alienum abnbsp;inftituto erit,literarum exemplum,quas ad Ximenium Pont.Max.eade re mi-fit,adfcribere : quod fie habet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

Dilecto filio Francifco,ele(fto Toletano, Alexander Papafextus.Dilede fili falutem,amp;: apoftolicam benediôtionem. Sanâiaamp;vniuerfalis Ecclefiajfic-ut te ignorare non putamus, ad inftar cœleftis ^erufalem, multis ac diuer-fis decoratur ornatibus : in quibus, ficut in exceffu præuaricando pcccatur, itanbsp;in defedu nimium declinando erratur. Grata eft Deo, amp; laudabilis cuiiifli-bet ftatus condecens obferuantia. Et propterea quiconque, præfertim prx-lati Ecclefix, ficut inmoribus, itainhabitu amp;inceffu,ftudere debent, ne ni-mio faftufuperbi,névcnimiaabieftionefuperftitiofi effe videantur,cùm vtro-que authoritas ecclefiafticx difeiplinx vilefeat. Earn ob rem hortamur te, vtnbsp;poftquam te fanda fedes Apoftolica de inferior! ftatu ad Archiepifcopalem yonbsp;dignijatem euexit, quemadmodum te in inteftori confeientia fecundumDe-um viuere'intelligimuSjde quo plurimumgaudemus , ita extrinfecus iuxtanbsp;condecentiam ftatus tui, habitu fcilicet, familia, amp; exteris ad dignitatis deco,rem conuenientibus te habere amp; obferuare coneris. Datis Romx apudnbsp;fandum Petrum, fub annulo Pifeatoris , die x v. Deçembris,M. cd.xcv.

Pon-

• •

FRANCISCI XÏMENIÎ, LIB. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ij

Pontificatus noftri anno i v. Sic ergo Pontif. authoritate inïpülÊis, cui minus audientem efle religio crat, vix tunc libi imperare pocuit, vt familiam modi-ce augeret, domum vtcunq; ornaret, amp; lautiore denique vitæ culcu vteretur.nbsp;Procedente tarnen deinde tempore,animaduertens quantum fplendor hie vitçnbsp;apud vulgus momenti habeat,ad vindicandu à contemptu publicæ perfonæ dignitatem , quam in pretio haberi permagni àdquietem publicam refert : nonnbsp;modo ad iuftam familiæ frequentiam, menfarum magnificentiam elegan-tiam, ad omnis quoque apparatus gloriam amplitudinemque peruenit,fed cul-tum etiam fibi accerfiuit non incuriofum. Nam amp;holoferica vefte fuperin-ÏC duebatur, amp; pretiofis pellibus fed præcipuè Icucophæis ( quod velU fcilicet

Francifeanæ concolorcs eflent) vtebatur. Longo poft tempore dum Reipu-blicægu'bernand.xpræeflet ,BeltranumMetinenfemregium apudnouum or-bem fenatorem, veftem illi obtulifle aiunt, rariflimis pellibus ornatam ex ani-malibus tranfmarinis, quæ tribus ducatorum aureorum millibus æftimaba-tur. Retinuit quidein illam Ximenius domi per aliquot dies, ne videretur of-ferentem contemnere, fed paulo póft ad Beltranum remifit morbi prxtextu, quo poftremo laborauit, quafi flbi parum commodus eo tempore eiufmodinbsp;cultus amp;:neceflarius effet. Mirum quiddam in illis pellibus fuifle traditur :nbsp;nam fl quando cxplicabantur,aut quouis modo agitabantur, fuauitas quædamnbsp;odoris ex illis afflabatur,quæ totum opplebat locum.Leótos item fericis amp; pur-pureis ftragulis ornatos,cùm tarnen ille Francifeanæ regulæ ad vltimum vfquenbsp;fpiritum obferuantilfimusfuerit, findones lineas femper refpuerit : amp; fæpe ànbsp;rciniftris deprehenfus fitmollibus culcitris, amp; pretiofis pannis ê leóto ablatis innbsp;nudis tabulis,aut humi fomnumcarpere. At in familiaribus,tarn primo hoc temnbsp;pore,quam deinceps recipiendis, maximum morumdeleftumhabuit : namamp;nbsp;inculpatä vitam,omniq5 turpitudinis non modo labe,fed amp; fufpicione vacantenbsp;exigebat.Pueros vero ingenuos ferculorum ad menfam miniftros feueriflimanbsp;difciplina continebat,pçdagogo admoto qui illorü ingenia bonarum literarum,nbsp;rudimentis excoleret : à quibus amp; ipfe nonnunquam diurni ftudii operamexi-.30 gebat. Familiæ porró vniuerfæ, hoc ipfo Pontificatus fui rudimento, non exi-gua pars ex Francifeanis fodalibus conftabat. Decern quippe ex illis fpedatanbsp;probitate viros contubernales fibi delegerat, quorum focietatc religiofæ vitxnbsp;memoriam, amp; quoad eius fieri poflet formamquoque tueri, perque cos facranbsp;officii fui munera exequi deftinarat. Q^o fiebat, vt penes huius ordinis ’^irosnbsp;fiuuram iam inde partem maximam Pontificatuum, honorum, magiftratu-umtpe facrorum omnes arbitrarentur : tanta erat Archiepifeopi in illos, tani^nbsp;Reginç in Archiepifcopumamorisamp;beneuolentiç fignificatio.Vnde non vulgares fpcs fibi propofuerunt,non ij modo qui familiari illo Archiepifeopi vfu arque conuiétu fruebantur,fed alii etiam eiufdem ordinis viri, infigni aliqua re-

40 ligionisatque doétrinæ opinioneclari. Qiiifiapud aulæ primates,amp; authoritate amp; gratia pollerent,porrigente vtcunquemanum Archiepifcopo,facilè emer-furi credebantur. Sed vtrofque fane fua fpcs fefellit : omnino enim Ximenius, feu quod religiofos homines longe ab human! ambitus fcopulis rctrahendos ef-fc iudicaretjfeucerto quodaffi alio confilio: nihil fane fuis illis contubernalibusnbsp;publicorum negotiorum vel communicabat ipfe, vcl ab ahis finebat commu-nicari. Interuentores veto ,quales permulti rerum alienarum curiofi,amp; fûmes venderefoliti, in aula regia efle confueuerunt,adeos ingredi baud réméré patiebatur ; fed neque pedem in palatium inferre, aut inter proceres aulicosnbsp;verfari permittebatiadeo vt anguftius,in Archiepifeopi ædibus agere,quàm in

50 fuis cœnobiis viderentur. Cum viris ordinis fuiprimariis queries familiäres fermones conferre contigerat,nihil aliud quam de tuenda religio nis difciplina,nbsp;de continendis in officio fodalibus, de precationis,le(ftionisque frequenftia, a-liisque id genus exercendis pietatis ftudiis, non fine fumma oris grauitatc dif-fercbat.Q^ de re non vulgar! inuidia apud mo nachos laborare cœpit,quafi ornbsp;dinis fui ornandi parum ftudiofus ; ncc verebantur nonnuUifiniftros fermones

B ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tlt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

de nimia hominis feueritate in vulgus fpargere. Accidie per id rclupus, vc Francifcani ordinis fummus magifter ( queniilli ininiftrum generalem vocant)nbsp;ex vrbe Roma in Hifpaniam mu tic ris fui cxercendi caufa veniret. Nam quódnbsp;quidam in hoe ilium à Ximenii æmulis confpiratione faófa accitum puranr,nbsp;quo iilius opera ad facefl'endum Ximenio negotium abuterentur, affirmarenbsp;nolim. Illudcertèfatis conftat, homines fui ordinis miniftri generalis auresnbsp;grauiOimisin Ximenjumcriminationibus onerafle. Naminfigncm eiusliuo-rem amp;: maleuolenciam criminabantur: qui crim monachos dodrinæ religio-ni s laude præftantiflimos facile poflet in ampliilimis dignitacibus collocarc,nbsp;maximo deinde vfui atque ornamento vniuerfo ordini futures, non modo i- ïonbsp;pforum incrementis no faueret,fedamp;: reginæ animum fuafponte ordini deuo-tiflimum aliorfum defledere, atque abalienare conaretur. Sed neque in fra-tremfuum vterinum Franeifcanoquoque ordini initiatum qucmfccum habe-ret, vlla amoris lignificatione propenlùm elfe. Klulta prætcrea in eius inge-nium moresque indigne iaeientes, quæcunquc nimirum exulceratis animis c-dium,obfpesfruftratasfuggerebat. Atille homo quidcm externus, rerum-que noilrarum ignares,amp; fuapte Ximenio magnopereinfenfusferatenim con-uentualis) vita,amp; ftudio,facile tot calumniis irritatus, in Ximenii perniciemnbsp;cœpit incumbere,palam amp; impotenter iaclitans minime conquieturum,doneenbsp;cum èfaftigio quo indigne confcendilTet, deturbatum, ad fordes priftinasre-uocaret. Reginamergo adit : amp; poft paruam temporisaprimafilutatione mo-ram, eius aitentione jtanquam de re magnadidurus, cftlagitata,mirarife dixit , quonam confilio Francifeum Ximcnium ad tantum honoris amp; potentiænbsp;culmen prouexiflet : cùm ncc natalium fplendore moucri potuerit,nec dodri-nx opinione,cum omnium iuxtà bonarum difciplinarum ignorans habere-tur. Nam iurifperitiaminquafe excrcuifte dicebatur, à limine tantiim (quodnbsp;aiunt)filutauerat. lam veto eximiam quampiam prudentiam, returnve ge-^endarum vfum, qui potuiflet ex folis Seguntienfium facrificulorum iudiciis,nbsp;quibusbreuialioquitemporepræfuiflet,tarn vberem tamque regiis negoiiisnbsp;tradandis accommodatam fibi comparafle.’Q^cd ft vulgatailla aeproinde fal- 30nbsp;laxfummxfanditatisopinio,quafuprcmos iplos cxlites proximo credebaturnbsp;accederc,ad eum augedum ipfam impuliflet,caueret hafee fidas fanditu dines,nbsp;qua: ncc horum temporum aut morum eflent: fatisque nobifeum præclarè aginbsp;put5ret,fi vitamvtcunque innocetem prxftaremus. Qimd ft mentis caliginemnbsp;remoueretjfatis magnum habere potcrat argumentii animi leuisamp; incoftantis,nbsp;quod nonitapridem intotius domus amp; familiæ ratione dcfignaucrat. Nam abnbsp;aufteriori norma,qua: monachum decebat, ad fy baritlcum luxum traduxerar,nbsp;non ftne magna omnium reprehenftone. Quodft velletcommcmorare inge-niiacerbitatem, rigidos,agreftesquemores, orationcm afperamamp;infuauem,nbsp;nulloqueleporeconditam,adhxcpallorcmaccerfttumjtriftitiam amp; fuperci- 4Ónbsp;lium, turn demum intellcduram quantum à propofito aberraflet. Hæc enimnbsp;omniaanimicumidi amp;arrogantispropriaclTe,non autem veræ fanditatis indicia, vtregmacxiftimabat. Namfyncera fanditas fuauis eft,amp;: mitis, placi-da,hilaris, amp; tradabilis. Quare non efle cur dub5taret, quin fucum fuæ ftn -plicitati plane fadum fucrit. Nam quod delatum honorem ram longa ille cun-dationc diftulilTetjVulpini hoc ingenii potius quam fanóti indicium fuiflTe. Si-quidem probi,ncc diffimulatores vin,vt non ambiunt honores,atque magiftra-tuSjita rite atque incorrupte delates modefteaccipiunt, non tarn præefle quàmnbsp;prodelTc cupicntes.Qiurc oportcrc quidemetiam atque etiam circunfpicercr,nbsp;qua nam tandem ratione tanto huiceccleftxToletanç vulneri mederipoflet, yonbsp;nifl fuxexiftimationis, atque adeo etiam aninMC falutisobliuifci potius vellet.nbsp;Namtiihili hominem, adea fe dignitate abdicandum adigere, cui par efle ge-rendæ nequeat, nihil profedo negotii elTc. His pcrmulta addidit conuitio-rum amp; fœditatis plena. Ægrc fe iam rcginaGontinebat,quin procacem hominem,amp; inuerecundum,c confpedu fuo rapi,atque exportari iuberet: verùmnbsp;quid

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

quid fuatn maicftatem deceret incmor,fefe continuit. Ergo nihil aliud quam, fatifnc fanus eflet, ad verbofam cius orationem fubiecit : amp; an qui cum loque-retur intelligeret?Hîc illeacerbius irrita tus, Satis (inquit) fanus fumjUeque quinbsp;cum loquar ignoro, nempe cum Ifabclla regina, quæ pauculus puluis eft,vt e-go. Et fimul confurgens foras furent! fimilis abiit.Multum Archiepifcopi cau-fam iuuit generalis miniftri tarn eifufa petulantia, quæ reginæ quidem iram amp;nbsp;indignationem meruitpotius, quam gratiam aut afl'enfiun. Facile fapientifli-mafœminaintellexit,morbo ilium animi ftimulatum potius, quam certo vllonbsp;iudiciodudum,intam illotum fermonem prorupilTe.Interim Ximenius quan*nbsp;10 quam mature fatis quid in iplius caput minifter ille moliretur amicorum indi-cio intellexerat, reiäiconfcientia fretus, tantum abfuit, vt vel reginæ aures ( idnbsp;quod illi facillimum fadu fuiiret)ducerct præoccupandas,autcertè poft inten*-tam calumniam,dc apologia cogitaret,vt nec verbum vllum ea de re cuiquainnbsp;faccre fuftinuerit : nec miniftro quidem vllam offenfi animi fpeciem præbue*-rit; quin ftngulari ilium ftudio, mirificaquepietate colere, venerarique perfi-ftebat. Itaque omnia Ximenio moderate diflimulanterque fercnte, facile to-tus ille fæuientis inuidiç feruor contepuit,amp;; paulo poft in fumum euanuit.Por-roquanquam nihil aduerfus fodales illos fuos ,quos fibi domefticos elegerat,nbsp;querelarum habere præ fe ferebat,quos neque confci os quidem illius in le connbsp;io iurationis fuifle exiftimabat,tamen vel æmulorumaliorum tædio,vel quod ar-dam viucndinormamiftis difplicere fentiebat,quæfitis occaftonibus atiuma-lio , incœnobium quenque fuum amandauit, tribus modo retentis,Francifconbsp;Ruizio, Didaco Camachio,amp; Didaco Villalano,qui Ximenio ab arcanis con-feflionibus, à priuatis facrificiis eflent. Qiubus leges pendcnti in tabula præ-fcriptas dedifle fertur, varias quidem illas, fed quæ hue tandem omnes tende-rent, vt intra fuum angulum abditi, ab omni negotiorum ftrepitu, amp; ab omninbsp;profanorura hominum commercio abftinerent. Hæc tarnen tarn rigida illisnbsp;impofita viuendi conditio in caufa fuit, vt ad honores émergèrent, fauentçnbsp;non nihil Ximenio. De Francifco Ruizio diximus : Didacus verb Villalanusnbsp;30 cùmvalidislateribus adpopulum concionaretur,amp;;aptus eftet aftedibus per-mouendis,regius concionator eft fadus,amp; in Abderitanum deinde epifeopumnbsp;afliimptus. Qi^rtushisannumerandus eftBernardinus Archiepifeopigerma-nusmam nec morû æquabilitate,nec iudicio fatis fano erat prçditus.Hic ^nim,nbsp;vt fuprà commemorauimus,cùm à Nauarra rediit operaXimenii amicorum,amp;nbsp;fratrem Monachum fadum refciuit, eidem ordini fe addixerat. Sed non eratnbsp;cuiquam illorumtrium,quos Ximenius domihabebat conferendus : ac proi«-de fortunaminfœlicem fortitus, verum efle fatis declarauit, fuam moribus for-tunam vnumquenque fingere. De quo, quoniam fraternam indignationemnbsp;conimeritus,domo Antiftitis perhxcferme principiaperpetuopulfus miferamnbsp;40 arque calamitofam vitam duxit,paucapræfanda funt.Erat Bernardinus in mo-nachatuhaud vulgariterpius amp; religiofus,quamobrem fratri erat carior. Subnbsp;ipfa etiam Pontificatus tempora, non modo confiliorumparticcps,fedamp; to-tius Pontificiæ familiæ primus, vt par erat, habebatur. Aiunt tarnen in eo Xi-menium defiderafle anim*conftantiam, circunfpedionem, amp;in rebus tra-dandis prudentiam. Nonnunquam enim natural! quadam temeritate, nonnbsp;fanæ mentis dabat indicia: fed quicquid id erat, fraterna beneuolentia diflîmu-labatur. At cùmægrè animi vitia contincantur,præfertim vbi paululum licen-tiæ accedit, Bernardinus infolentior fadus, cùm neminem fibiapud fratremnbsp;præfcrri paterctur, non folùm Archiepifeopi amicis amp; miniftris, fed ipfi et-jo iam, dumomniaprolibidine tradare cupit, cœpit efle grauis. Nam quicun-que eum, aut leui fado, aut d»do offendiffet, domo Pontificia, fratre incon-fulto, ftatim pellebatur. Q^dfi quid ilium Ximenius obiurgaret,eadbmer-ga eum libertate vti : grauibus verbis inuehi : eius œconomiam impudenternbsp;culpare : protinusq; locum aliquó in propinquius cœnobium mutare: aliquôt-que dies conceptam indignationem abfcntiæmora teftificabatur. Manfucto

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

animo ca omnia Ximeniùs tolerabat,amp; fimul atque irafratri deferbucfat rur*' fus ad fe admittebat : nullumque amphus reiantè aôlæ verbum faciebat. Accidie tarnen,vt aliquando iratior multo quam foîebatBernardinus Cópluto Guanbsp;dalfajaram fefe receperit : vbi bilis impetu vehementer agitatus, nulla fratrisnbsp;Archiepifeopi ratione habita,libellum quendam fcripht,quadraginta ampli-us rerum capita continentem, quibus non modo Archiepifeopi mores, fed fa-miliæ luxumamp;intcmperantiam,amp;totius Pontifieix ditionis fub Antiftite fra*nbsp;tre licentiam,falsó amp; immerito taxabat.Ea cum loanne Viana probo hominCjÔinbsp;libi amico,cæterùmfideli fratris miniftrocommunicauit, diditans quam pri-mùm occaho daretur,fe libellum in manus reginæ traditurum. Nihil iniquius lonbsp;Ximenius ( animo alioqui excelfo) ferebat, quam fiahquid liniftrum apudre-ginam de fe iadaretur.ld Viana ciim Ximenio ftatim notumfecifl'et, illicopernbsp;fcdulos miniftros agit,vt captus Bernardinus deferretur, amp; fimul quæ fcripliifenbsp;ferebatur.Ergo vniuerlis thecis,amp; armariis eius rcclufis,tandem libellus inuen-tus eft : ipfetjueacerbxcuftodixtraditus, atque paulo poft Guadalfajaram de-portatus : vbi indignabundus A: animi impos biennio integro decumbens, connbsp;tumaeix quidemmorbum concoquerc potuit, ni etiam infanixvitiomifer la*nbsp;boraflet, Sanior tarnen poft ilia fadus, fratris Ixli dementia implorata,rurfusnbsp;Immaniflimc reccptusfuit.Sed vt vulgo dici folet,qui femel bonammentem a-milit, hand facile curari poteft. Ægrotabat Compluti Ximenius amp; aderat Ber- 2.0nbsp;nardinus frater: accidit veto, vt tunc caufa quxdaapud Archiepifeopi indicesnbsp;ageretur, Bernardinus verb in alteram partem adeo inclinaueratgt;vt litemfuamnbsp;fecifl'e videretur : Indices enim ex fuoarbitrio fententiam quanuis iniquam vtnbsp;profcrrentimpulit. Id Ximenius eueftigio refeiuit, altera parte nimirii proclamante, Asiudicum fuorû fententiärefeidit, morbo interim obindignationemnbsp;adaudo.Hîc infanè Bernardinus fremere : amp; fpecie vifendi fratris ad ilium in-grelfus, multaprimum conquer!çœpit,amp;quodipfein nullo pretioapudeumnbsp;eilet : multa deinde iudicum nomine, quos graui infamia eo pado notaflet,nbsp;prorfusque defpicatiflimos feciflet. Inualidus ob morbum Ximenij animusnbsp;folitum in eo tolerando vigorem retinere non valens, acri ilium oratione in- 5®nbsp;crepat : amp; vctaceat pro imperio iubet, alioquiftatim in vincula coniiciendumnbsp;minatur. Bernardinus puluinari quo caput Ximenii fulciebatur arrepto,os ob-turai^t: amp; tanta vi guttur vtraque manu furibundus comprcllit, vt omni facilitate miniftros inclamandiadempta,qui in proximocubiculoexcubabant,mo-do non animam efflauerit. Bernardinus flue quod eum iam mortuum credi-dftjfeu rei atrocitate deterritus,nec animi prxfcntia nefario fceleri abfolnendonbsp;neceflaria prxditus,decubiculodiirimulanterexiens,miniftris ne ftrepitudor-mientemcxcitarentadmonitis,inobfcuramlatebram fe proiecit, viide rei e-uentum aucuparetur. Aderat inter miniftros adolefcens quidam Auellane-da, quipaulo quamcxteriattentior,vultum Bernardini immutatum confpi- 4^nbsp;cams,vocem etiam titubantem, grefliis inconcinnos amp; ferme vacillantes ftib-notauit.Ergo iiniftri quippiamaccidiflc fufpicatus,prxfertim quod Ximeniumnbsp;amp; Bernardinumviciflim iurgantes audierat, fufpenfis paflibus ad Archiepifeopi ledum acccdens, ex vultus pallore, amp; ex frequent! fufpirio animo iliumnbsp;defeciffe credidit : focios aduocat, amp; ad medicos accerfendos aduolat: quinbsp;idvimorbi accidifle exiftimantes, quodmediexartis erat, fedulo faciebant,nbsp;fed vt in re fubitaamp; ambigua, velut cefpitantes. Donee ille ad fe reuerfus, nihil celans aut dilTimulans, fratrem palam incufare cœpit, fceleftnm, facrile-gum, parricidam appellat : rcmque vt ada fuerat exponit. Sunt qui Bernardini furorem non ob fententiam refeiflam obortum fuifle dicant : fed facer- y©nbsp;dotiorum quorundam caufa,qux cum a.fratr% periiiret,necpotuiiretimpe-trare,cötandeminfanix peruemt, vt fratremftrangulare voluerit. Ergo Bernardinus per gnauos exploratores conquifttus, Turrigios oppidum iuxta To-letum, olearumfertilitate celebre,compedibus vindus abducitur: vt in humi-lituflc temporis cccnobiojvitam fordidam,vtmcrucrat,traduceret. Quod

FRANCISCI XIMENII, LIB. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

in commune ab omnibus monachis curatum eft, quibus Bernardini facinus indigniftimumvifum fuerat. Tarafiæ ramen Auriquefiæ matronæ fanélilîîmxnbsp;bcnignitate ,quæ Turrigiorum ditionem eo tempore tenebat, bona mole-ftiæ pars ablata fuit, quam in cuftodia pertuliflet. Ab eo tempore tanto ille o-dio Ximenio fuit, vt nullius vnquam precibus iimultatem depofuerit: nec hominem amplius viderc fuftinucrit, nedum alloqui,aut infamiliamrecipere.nbsp;Amor enim quo vehementior aut coniundior eft, fiiuftis de caufis aliquan-do lædatur,nunquamadpriftinam charitatem redit,nec oftenfione oblite-rata coalefcit. Ferdinandus Rex longo póft tempore vix à Ximenio impetra-10 uit, vt mitius contra fratrem germanum præfertim abfentem agcrct, eumquenbsp;benignèiuuaret.Aftîgnauitergo Bernardino oéfogena numûm millia in fingunbsp;los annos, ea conditionc tamen,ne vnquam in eius confpeiftum veniret.Huncnbsp;ego Bernardinumextremam pene fenedam agentem puer olim Compluti vidi , molli otio amp; genio indulgentem. Erat ftatura procera, fronte perfrida,nbsp;vultumirum in modum rubro flammeoque, nafo prælongo, amp;: incuruo, o-culis introrfum redudis, totiufque corporis firma quidem compadione, fednbsp;macra. Auellanedæ veto fedulitatem femper ante oculos Ximenius habuit :nbsp;namamp; adolefccntiæ vitiofiepius peccantem paterna emendabat indulgentia,nbsp;præter feueritatis fuæ confuetudinem : amp;nequidilU dura viucret deelfepof-io fetjbenignilfirae prouidit. Sed vt ad initia pontificatus reuertamur : vtpriraumnbsp;EcclcfiaToletanarefciuit Xiraeniurain Aragonia vbi tuncagebat inaugura-tum, legatos ad eura raittit Francifcura AluaruraToletanu, loannem Quin-tanapalliam canonicos, illura iurifconfultum, hunc theologum, qui illi totiusnbsp;Ecclefiæ nomine gratularentur. Qrabus cum longura ferraonem habuit:amp;nbsp;multa fe dixit cupere denuo inftituere, amp; multa corrigere, amp; in antiquum fta-tum reftituere, quæ in rem communem eflent ceiTura : fed illud in primis, vtnbsp;canonici amp; eorum focii, qui portionarii dicebantur, ad vitæ communitatem,nbsp;quoad eius fieri poffet, redirent, qui lamdiu ad vitamfecularemamp; vagamde-fciucrant. Vtfaltem altarisminiftri, qui per hebdomadarum vices facra faci-30 untjillis diebus intra clauftra rempli continerentur , quo religiofius munerenbsp;fungerentur fuo : fe vero vt bona domicilia cxtruerentur curaturum, quibusnbsp;commode vti poflent. Legatis verb diligenter mandat, vt id ad capitulum référant , amp; primo quoque temporeea dere decretum faciendum curent. L^a-ti quanuis rei diflicultatem probe intelligcrent, noluerunt tarnen quid fenti-rentaperire : fed eius mandata ad capitulum bona fide relaturos,quemadmo-dum iubebantur, promittunt. Canonici verb per legatos de Antiftitis fui vo*nbsp;luntate certiores fadi, mirum quàm fuerint rei nouitate amp;: infolentia com-moti. Non tarn quidem qubd intolerandum videretur, tres illos facrorumnbsp;miniftros pauculis diebus intra ædem facram contineri, quàm qubdvereren-40 tur ne homo feuerus amp;: reftituendæ veteris difeiplinæ cupidiflimus, qui tuncnbsp;fumma contentione agitabat, vt omnes omnium religioforum virorum fœ-minarumque per vniuerfam Hifpaniam focietates ad prifea viuendi inftitu-ta reuocarentur, idem quoqtie de canonicis fuis cogitaret. Auxit illorum fu-fpicionemXimenii ad præfeiftum fabricx mandatum, vtfuper interiori tem-pli portico, quæ impluuium vindario confitum , ad mea vfque tempora cin-gebat, domicilia conftrueret: in quibus multb plures quàm illi tres facerdo-tes laxe habitare poflent. Quare inito ftatimfecretoconfilio,Alphonfum Al-bornozium canonicum, qui amp; capeUani maioris dignitate fungebatur, pru-dentem virum, amp; induftrium,Romam ad Pontifie. Maxim, aliis negotiorumnbsp;50 caufis prætextis, mittunt, qui præfentem ecclefiæ Toletanæ ftatum capitulinbsp;nomine tueretur: amp; Archiepifc4)pum fi opus eflet,iniusvocaret,vtresnouasnbsp;moliri defineret. Sed Ximenius quipaulb pbftiftarefciuit, nonefle ceifandumnbsp;ratus, viatores, fatelhtesque, non fine authoritate regia ftatim in portum mifît,nbsp;qui Albornozium comprehenderent. Sed quanuis magnis itincribus profedi,nbsp;nauim confcendifl'e, amp; plcnis velis nauigaflè repererunt. Sçd Ximenius vienbsp;B liij

b

ao nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS'

prudens amp; expericns, ita pofle euenireratus, vno tcmporc ad portum facelUtcs, amp; Romam expeditiffimam triremem mittit, qua viri fibi cari amp; itrenui cumnbsp;mandatisregiisvchebantur, quiGarfîæ Laflb, tuncapudPontif. Oratoriedi-cerent vtquamprimutn Albornozius appuliflet, ablata in vrbem veniendifa-cultatCjVindum in Hifpaniam remittcfet. LalTus ftatim vt regias litcras acce-pit, amp; rem totam intellcxit, Oftiam contendit, vbi quinque dies Albomoziinbsp;celeritatem anteuercit : tot enim cùmcH'ctibi moratus, defcendentem de nauinbsp;vocauit ad cœnam. Vbipoftquam de Hifpaniæ rebus multa interfe collocutinbsp;funt, regia illi mandataexponit : amp; Centurioni in cuftodiam traditusrurfus innbsp;Hifpaniam traiicere cogitur. Poftquam Valentiam appulit ,ad Attienzæ ar- lonbsp;cem tranflatus eft, Sâ tandem Complutum ad Antiftitem deducitur : vbi totosnbsp;ferè duo de viginti menfes partim vinftus, partim in libera cuftodia reten-tus fuit. Carceris moleftiæ duriores Albornozio exhibebantur, quam mi-tis Ximenii naturaferebat. Scd cumpunitio potius régis nomine, quamfuonbsp;fieret, non nifi régis interceffione dimittendum putabat. Soient ctiam quinbsp;nouam aliquam poteftatem ineunt, fcueritatem quandam pene inexorabi-lem fub ipfa principatus initia exercere, quo alperi amp; formidolofi vulgo ha-beantur. Sic cnim qui contumacifuntingenio, amp; nouarum return auidi, fibinbsp;cauere curant: amp; in officio faciliùs omncs continentur. lutere a Ximeniusnbsp;ToletumprofeóluSjVtfe Albornozius fequcretur iuffit : amp;cùmillicrelinqucn- lonbsp;dus crederetur , rurfus fecum Complutum reduxit, vbi tandem miffium fierinbsp;placuit. Vfus fuit Albornozius fideliffima opera Tamai eins miniftri in mari-timo itinere vinólus, póft etiam Complun : adeo vt fe maximam fuæ cala-mitatis partem, in verbis amp; confiliis prudentis famuli depofuiflc fateretur.nbsp;Quarepoft omncs turbas fedatasiamliber, Tamaiumgratitudinis ergopor-tionarium Toletanum faciundum curauit. Ximenius qui Tamai pictatem er-ga herum,amp;fidemac fedulitatema viris laudatis prædicari audierat,poft Al-bornozii mortem, in familiam fuam alciuit, amp; domus fuas prxfeäum eftTe voluit: ac canonicum Toletanumcreauit, vt fummum benenauatx operx pretium. De ftatu ecclefîæ mutando, aut de facrorum miniftris intra ecclefiam jonbsp;continendis, mentionemnullam ab eo fadam Vergara exiftimat. Ego Dida-cum Lupum Aialamaliquando dicere audiui,Ximenium inpriuatisfermo-nib WS, quos interdum ad canonicos habuit, de ea fufpicione fefe purgaire,quanbsp;ad regulärem viuendi modum eos rcducere veile infimulabatur. Quanquamnbsp;nonnulli refcrunt,vfum ilium aliquando adhanc remexemplo tenuiffimipan-iTi Leucophxi, quem canoniciXimenio obtulerunt, vt inde fibi vcftemcleri-calem coficiendam curaret: tune enim pannum laudafle,fed condiuonem nonnbsp;probafle: vtcunq; enim res caderet, fub diui Francifei cuculla vitam viuere dc-creuifte fe,dixit. lubebat ergo, vt ipfi etiam canonici ad Auguftini regulamfcnbsp;compararentamp; viuerent,quämultis adhuccxrcmoniisrcferrent. Sedfibipro- 40nbsp;pofitu efle dicebat Helix ver bà vfurpans,non in igne,neq; in comotione,fed innbsp;aurx tenuis placidiffimo fibilo,hoceft,in lenitate amp; manfuetudine,omniacuinnbsp;ccclefia fua traótare, amp; componere. De hebdqmadariis autem miniftris ïcnbsp;non quidem prxeipere, fuadere tarnen vt inter fe ea de re agerent amp; tradarcni^nbsp;qua nihil fibi autreligiofius, aut faniftius videbatur. Ego vt his de rebus afleue-rare nihil poflum,ita ex xdificiiperamplaftrudura, amp;;ex fermone cumlegatisnbsp;ecclefix in Aragonia habito,amp; ex portç forma quam ad vicum crepidarium ad-aperuerat, fuis amp; ciuitatis Toletanx qux adhuc vifuntur infignibus ornatam,nbsp;earn qux ia^abatur animifui fententiam fuiffiejConijcere licet : exterum tu-multus ÔC turbas cmerfurasprxuidentem,nihilamplius de vtraq; re fiuepriua- fonbsp;tim,fi^c publice Toletiegifle. Habitacula vercFilla,magnifico atque fumptuofonbsp;opere conftrult;fta,in pontificalis palatii partem conceffiflè videmus. Poft cele-bratum in Aragoniaconuentum, amp;resomnes compofitas, reges Almazanumnbsp;oppidum in Caftellx limine fitum peruenerunt. Sed rex paucos poft dies,nbsp;ad comprimendos Caroli Gallorum régis motus , qui in Gerundenfiuranbsp;fines

FRANCISCI XIMENII, LIB. L . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii

JSnes hoftilia moliri nunciabatur, in Cataloniam rediic. Regina verb Burgos Ximcnio adftante profefta eft:vbi Lauretum oppidum feptentrionalis O-* ceani portu celebre adiré conftituit,vt loannam filiam fuam ad Philippum Au-ftrium fponfunijMaximiliani Casfaris filium, traieduram adnaues deducerennbsp;Sed cumitinerisdifficultasfnamper anguftias quafdamamp;infeftasmontiumnbsp;falebras eundum erac ) arque oppidorum vicorumquc infrequentia tot liomi-num millia, qui reginam comitabantur, cuni tanto præfertim apparatu amp; totnbsp;impedimentis exciperenonpoflet: Archiepifcopus, qui omnes omnium oc-caÊonum articulos ad ecclefiamToletanam vifendam captabat,idoneum tem-io pus naólus,facile à reginaimpetrauit,vt fibi tandiu abefle liceret, dum illa Burgos rediret.Ergo Complutum Toletanorumpontificum regiamünc vUa moranbsp;profeétuSjpoftquam fe ibi ab externis negotiis feriatum videt, cafolum in animo verfabat, quæ ad boni pontificis partes bene agendas neceflaria efle arbi-trabatur. Quocirca ecclefia T oletana inuifere,amp; conuentü facerdotum ( quemnbsp;Synodum dicunt)indicere, demum totam diœcefim circunluftrare cogitabat.nbsp;Sedantequamproficifceretur, areamcircunfpicitampliflïmis amp;magniiïcis x-dibus in ftudiorum collegium ædificandis aptiflimam. Cum ergo in bis deß-gnandis cum architedis effet occupatiflimus, reginaqua: aLaurentano portunbsp;BurgosrcdieratjXimeniiabfentiam,cuius confilio multum fe iuuari fentiebat,nbsp;diutius ferre noluit, amp; hominem ad fe accerfiuit: cundantem verb amp; caußtsnbsp;moræ ne(äentem,tande occafione inftantiumloannis filii nuptiarumcü Margarita Maximiliani Augufti filia omnino ad fe venire iubetmegabatenimprin-cipem iuuentutis, in tot tantorunu^j regnorumfpem natum,peralium qua pernbsp;primärem Hifpaniarum matrimonio iungi debere.Ergo magna omnium cele-britate,atq; ordinumfrequentia,nuptiç coniundæ funt iii.nonas Aprilis,annonbsp;M.cccc.xcvri. quib.ipfe ftipulandis amp; fanciendis interfuit,amp; matrimoniifolennbsp;nia in confpeótu regû religiose iuxta amp; fplendide peregit.Poft hxc cum difcef-furum fe iam ad coeptanegotia arbitraretur,mfferando quodaracafuprçter votum manere fuit coaäus. Alphonfus Cardenas Gutterii Cardenç filius,magnxnbsp;3« fpei iuucnis,dum inter æquales inludis nuptialibus, qui magnificentiibmi obnbsp;principes fadifunt,equumincautius admittit,dorfo excuffus corruit,amp;ceruicenbsp;fradajè veftigio animam efflauit magno omnium mœrore.Erat G utterius Cardenas reginæ perfamiliaris, amp;intimorû confiliorûparticeps:vndehaud v«lga-riter ob cius calamitatem doluit. Alleuabat ægritudincm Ximenius pio amp;: prudent! fermonemec minus acerbum Gutterii partis vulnus cofolando leniebat.nbsp;Poftquam illa mœftitia nouis(vtfierifolct)rebus fubnafcentibus excufl'a eft:dS-creueruntrcges,terminosquibusCaftella à Lufitaniadiftinguitur vifere,amp; obiter Pintiam etia,amp; Metinam. Hxc Ximcnio peropportuna occafio vifa eft To-letum proficifcendi, adres fuipontificatusagendas. Commeatu igitur à reginanbsp;40 accepto, Archiepifcopus Complutum venir, amp; paucos poft dies Toletû de node accedere inftituerat,faftidiens omnino apparatum ilium,atque faftum,quonbsp;noui Antiftites primo aduentu vrbé inuehi confueuerunt.Atcu id ciuitati vehementer ingratum cffe intellexiffet,eorum votis obfecutus eft. Sed quo magisnbsp;illehumanam gloriam fugi rabat, hoc illa perfeuerantiùs folidam eius virtutemnbsp;fequebatur. Neminem Toletanorum præfulum tanta frequcntia, tanto ciuiumnbsp;ftudioôc applaufu exceptumeffc comperimus.Eft quidê illaciuitas pontißcumnbsp;fuorum obferuantiflîma, quos haudfecus ac numen quoddam cælitus dcmif-fumfoletvenerari : fedcommunibus Archiepifcopos colendi caufispeculiaresnbsp;quafdam in Ximenio effe fama vulgauerat,quæ hominum ftudia mirum in monbsp;JO dum excitarunt,ad eius vultum amp; totius corporis habitumpropius cotemplan-dum.Ergo vbidies aduentus eifis adfuit,cûdus populus,omnis ætas,fexi^s,atqinbsp;ordo,vteftvrbsfrequentiffima,per portas feeft'undens,campos omnes qua ven-turus cxpedabatur, latc compleuit. Vbi verb ad primum ab vrbe lapideranbsp;Archiepifcopus appropinquate nunciatur, ornatiflîmus maximi rempli clerus , dupiici agminis ferie obuiam proceflit. Mulx erant nitidæ amp; infignes,

• •

zz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quibusfingulidemorefacerdotumHifpanorum fedebant. Præcedebant au-temvnumqucnique fui anteambulones purpura fulgentes- Subftitic Ximenius media via, quem omnes venerabundi falutarunt,amp;; deofculatis nianibus omnianbsp;illi bonaprecabantur, Paulö deinde vlterius procedenti, præfedus vrbis cumnbsp;omnibus imperii fui fatellitibus, amp; clariffimus dccurionum ordo cum prima-riis ciuitatis quos viatores amp;acccnfi prxibant, occurrunt: fubiiftentique rur-fusfinguli prxterueä:ifelicemaduentumoptabänt,honorificis verbis appellantes. Hiftoricus noftrasFernandus Pulgarus homo incorruptx fidei, amp; fuanbsp;lingua fatis eloquens, cuius hiftoriam A ntonius NebrilTenfis latinam fecit,fcri-ptum reliquit, fuilTe folenne, vtin primo pontificis Toletani in vrbem ad- lonbsp;uentu, prxfedus vrbis cum fuis adminiftris, amp; ipE etiam decuriones vrbaninbsp;poft falutatum extra vrbem Antiftitem, ciïm ad portam vrbis ventum elfer, di-miffis equis pedibus irent, equitantem Archiepifcopum comitantes vfque adnbsp;templum maximum : fed huiufmodi honore Petrum Gonzalum Mendoziuranbsp;Cardinalem Archiepifcopum Toletanum, in gratiamifabellæ reginæ,in cuiusnbsp;comitatu vrbem primum ingrelTus eft, fponte abftinuilfe. Verum liue hoe eonbsp;tem-pore in Gonzalui adulationem primo fit tentatum, fiuerc verahoc officiinbsp;genus Toletanis olim Pontificibus(qua crant maioresnoftrircligionejdelatumnbsp;fuerit,feculo certè noftro compertum eft obfoleuilfe. Ad portam igitur vrbisnbsp;eiim veniflet Ximenius, tam conferta multitudo aditum obftruxerat, vt non- lonbsp;nulli de vitafuerint periclitati. lam verb poftquam vrbem eft ingrelTus, omnesnbsp;feneftras fœminx pueriqs occupauerant: fummateótorum culmina infidenti-um mortalium pondéré laborabant : locaaltioraomniafufpenfishominum vc-ftigiis tenebantur. Tam denfa denique vias turba compleucrat, vt vix fummanbsp;fatelhtum apparitorumque contentione anguftus trames procedentibus aperi-retur.Sic tandem ad auguftiffimi rempli veftibulum, ampliffimo ornatu appa-ratu,præcipitante dieivefperaperuentumeftâbi.àfacerdotibus,quivenientinbsp;obuiam procelferant, facro amidu velatis excipirur. Et poft adoratammorcnbsp;maiorum facrofandæ crucis pretiofiffimam particulam, quam iam olim cccle-fia Toletana dono regum in thefauris alferuatjproforibusaftanti liber oblatusnbsp;eft,inquo ecclefiæ T oletanx inftituta, legesque continentur ; quas ille ratas fcnbsp;habi'turum conceptis verbis pollicitus,in illas de more lurauit. Inde in remplinbsp;ady» religiofo facerdotum concentu indudus, poft habitam fupplicationemnbsp;ad aram maximam, in Pontificale palatium, quodin proximo eft, deducitur.nbsp;Tertio verb poftquam aduenerat die canonicis in curia fuamper edidumvo-cÏtis,in hanc ferè fententiam verba fecillè dicitur.

Qvam inuitus fratres chariffimi,in hunc que videtis dignitatis gradû afcen derim,neminê veftrum arbitrer ignorarc:quam verb immeritus illü occupem,nbsp;nemo nouit prxter me,qui fub onere ta recenti gemere iam incipia, amp; nutare.nbsp;Quo magis equidé fentio, non ab ipfo modb numine fubfidiü mihi fummis pre 40nbsp;cibus implorandü, fed ope atq; auxilium vndecunq;, fed à vobis in primis fratres obferuandi,petendu elfe,tanta in Deum picrate, tanta prudentia amp; virtutcnbsp;prxditis:quoru votis amp; rogationib.ad numina cxl^ftia3amp;; cofilio in rcb.geren-dis,plurimu vtilitatis me capturu fpero.Confido enim vos mihi omne operam,nbsp;confiliujftudium^ prxftaturos,vtno inhac modb ecclefia,fed in vniuerfaadebnbsp;diœcefi noftra cultus diuinus augeatur,mores formentur, ecclefiafticx deniqinbsp;difciplinx vigor, fi non omnino inftauretur (hocenim optare magis corruptif-fimo hoc feculo,quam fperare licet) ad quanda certè prifeæ integritatis imagi-nem componatur. Cuius quide voti me facile compote futurum lpcro,cum vosnbsp;in primis videa ad omne virtutis excmplum formates.Æquum eft enim, vt qui f®nbsp;exter^ facerdotibus in ditione noftra fuperiorÄ emolumetis amp; dignitate eftis,nbsp;moru quoq; fandimonia fitis. Qj^ enim eruditie aut difciplina ad veftros ci-ues,qui à rebus facris profani funt,dimanare poterat,fi vos officia veftra conte -mneretis,opinionû diffidiis laborantes? amp; no potius tum veftium cultu, totiuf-que corporis motu,atque geftu,tummutua inter vos pace, fandis colloquiis, amp;nbsp;bonis

FRANCISCI XIMENII, LIB. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xj

bonis opcribuSjinterioremhominëverè facerdotio dignum populo (vtfacitis) oftenderecis ? Ego fane, vt aperte vobifcum again, quofcunq; hac via ad cœle-ftem Hierufalê afcendentes,de virtute in virtutë procedere animaduertero,lionbsp;rumprofeëto non modo conatibusadero,fedcominodisetiam,dignitateq5 au--gebo: fi quis verofquod aborainorjterreftrem Hiericho defcendens, in latrocinbsp;niavitiorû,àquibusfaucietur,inciderit,huiuscertè vulneribus, euangelici Sa-maritani exemple,oleum fuperfundam,nbsp;nbsp;vinum : fed ita vc multo magis ille

olei lenitatem,quàm vinifit aufteritatë experturus : nifi vbi putre vulnus(quod Deus auertat)fed:ione,vftionéve indigebit. Namnecab bac quidem quamli-lo bet inuitus temperare potero, cùm intelligam quicquid in vobis huiufmodinbsp;fuerit,à me vno apudfupremum iudicem feueriffimè exigendum. Verùm me-lioraprofeëto atq; dignioradetam grauj, tamqsbonefto ordine, fperandamihinbsp;elfe perfuadeo,aduerfus quemofficiis potiusamp;humanitate,quàmfummoiurenbsp;mihi elfe agendum video.Q^niam veto iam dudum meditor fynodum facer-dotum noftræ diœcefis,rei ecclefiafticæ conftituendæ caufa,Complutumindi-cere,magnopere vos hortor,vt legatos veftros illuc mittatis, qui ex prifco ma-iorum inftituto reb.gerendis interfint.Interim fi quid vobis videbitur,in hac i-pfaecclefia,vel alibi per noftrâ ditioncm,matura cenfuraindigere, magna mo-nitoribus fum gràtiâhabiturus.Huic orationi cùm per Decanum reuerenter re-fpÔfum effet,difcelTum eft.Dati deinde dies aliquot procerù amp; ciuium faluta-tionibus, à quibus quàmpoterat citilfimè fe expediebat ; nam volumë facrumnbsp;inproximamenfa apertum femper erat,ad cuius ledionem, nifi quid effet ferionbsp;traólandum,poft primas ftatim falùtationes fefc conuertebat : quod cuiuis me-diocriter attento,nehomini rebus grauiffimis occupato negotium vitra faceffe-rct,indiciù erat.Habita eft etiânonpoftremafupplicum llbellorû ratio,plerifqînbsp;quidem eius generis quib. effetliberalitate potiùs, quàm oratione vlla refpop-dendum: quos in fafciculos difpofitos,adlargitionibus præpofitû mittebat, quinbsp;votis omniû fuo arbitrio fatisfacere curabat. ita fiebat vt numerofior in dies adnbsp;palatiiliminapetitorum turba coflueret : adeofanè vt confier, Archiepifcopumnbsp;jo quo die vrbe profeélus eft flagitatorum multitudine exitudomusfuiffeprohi-bitû,donec largitor prouido confilio iaclatis,quos diuidendos parauerat,num-mis,peruiumiter fecit exeunti.Multa ergo illeToleti, quibus ibi commoràtusnbsp;eft paucis diebus,præclara conftituif.multa compofuit,tù ad cleri populiq^di-fciplinâ,tum adfummi templi,cæterarumqj xdium facrarù farta teifta, fupelle-dilem,cëfum,totius deniq; diuini cultus fplendorem pertinentiaiquæ longumnbsp;effet figillatim perfequi. Vnum tarnen non omittam,propter exempli clarita*nbsp;tem,amp; rei difficultatem cumprimis memorabile. Offendebantur quicunquenbsp;templumToletanum adibant facelli illius anguftiis, quodCapellam maioremnbsp;vocant,vbiara maxima folennibus facris operandis ereda eft : erat enim dimi-

40 dio ferme quàm nunc eft anguftior; quod delubri magnificentia indignum ef-fe omnes iaâ;abant.Porrôvnicaeratlaxandiratio,fifanâ:ç Crucis ædiculaquç illicontinens eft, facello adderetur : quod facile fadu eratdiruto pariere medio .Erat autemædicula ilia reffium opus venerandæ antiquitatis,veterumquosnbsp;quot;vocantregumtumulis percelebris : nempe Alphonfi feptimi,quiHifpaniæ di-ûus eft Imperator, Sandiihuius filii cognomento Defiderati, amp; item San-diialterius ex Alphonfo decimo gemti: præter alios regiæ ftirpis principes vi-ros,quorûillic manibusper proprios facerdotes quotidianis inferiis parenta-batur.Quare multis rétro feculis nefas vifumfuerat, de diruenda regia capellanbsp;cogitare. At Ximenius re ftatim perpenfa, ædiculam regiam capellæ maximæ

50 iungendam,amp;: regum reliquias ad eandem transferendas decreuit. Regiis porto facerdotib us ædiculam aliamrtacris fuisfaciendis affignauit,tanta quidem celeritate, vt fub ipfum difeeffum præfeélo fabricæ negotium dederit rei primo quoq; tempore conficiendæ.Verùmhuic decreto poft Archiepifeopi abi-tum r'egii facerdotes fumma contentione intercedentes,rem ad capitulum de-tulerunt; patres obteftantur,nefuo fe facello exturbari,neufacraclariffimoruia

•reguni fepulchra, quæ illi certa quadam religione duóti cineribus fuis delegif-fent,violaripaterentur. Patres quanquam Antiftitis fui conlilium cum ecclefix dignitate coniundum efl'e liquido videbanc, tarnen ne Petri Mendozii Car-dinalis A rchiepifcopi monumentum,quod proximê dextrum fununi altaris latus conftruótum erat,pro lato altaris iitu, longius rclinqueretur, regiorum fa-cerdotum caufam tuendam fufcipiunt.Hadenus tarnen vt perlegatos reginamnbsp;orarentjtantifpcr negotium differri vellet,donee ipfa in re prxfentem veniens,nbsp;(expeétabatur enimpropediem in vrbem ventura ) de re tota pro imperio con-ftituerct: fperabantenim Cardinalis fui,cui tantopere viuenti fauiiret,etiam fe-pulturæ rationem habituràm. Reginacùmcapitulipoftulatis facile annuiifet, tonbsp;paulo póft in vrbem veniens, re oculisfubie(fta,Ximenii confilium laudauit.nbsp;Itarcgiifacellifpatiumcapellæmaximæceftit : vbi ara maxima denuo conftru-lt;fta,amp; ingenti facrorum fignorum pegmate, quod ad fummum vfq; rempli for-nicem fublatumvidemus, exornata : regii tumuli vtrinque in edito locati,fum-ma quidemtum illorum dignitate, turn ædificii ipfius elegantia, atque decorc,nbsp;Mendocii verb Cardinalis monumentum longiufcule quidemab araipfafeiunnbsp;dum manfit.Verùm id fane incommodum, honorificentiflima regiorum mo-numentorum focietate abunde penfatum eft. Porro regiis facrificiis aediculanbsp;non longe à Capella maximaattributa : quæ olim fanefti Spiritus nuncupata,fannbsp;cru cis titulum in prioris facelli memoriam fufeepit. Archiepifeopus vbi lonbsp;Complutum venir,conuentumprimumfuorum facerdotum celebrauit. Quonbsp;in conuentu multa è Reipubl. ecclefiafticæ vtilitate décréta funt faótaiquacnbsp;pofteainfecundoconuentuTalabricæhabito rctraétata amp; confirmata vulga-uit.Eorumpublicæ tabulç quoniam ætatis iniuriainterciderunt,atque ab infe-quentib. Archiepifeopis multa dilTimulato nomine in ipforuaóta tranflatafunt:nbsp;nonnullarefcrre, potiftimum quæ viri pietatem amp;prudentiam declarant,nonnbsp;ab re efle exiftimaui. Sacerdotibus presbyteris facultatem eligedi facerdotemnbsp;dedit ,ad quern occulta pcccatadeferrent, vicaria huiepoteftate data de qui-buflibetcommiflis abfoluendis,quorum ad fe duntaxat ex legibus facris cogni-tiopertineret: ne forte rem diuinamperagere volenteshuiusrei obice retarda- 30nbsp;rentur.Qu,odfub id tempus perfa^pc contingebat, cùmnondû tam multi Pont.nbsp;Max.priuilegiaadidfaciendum,vtnunc,adcpti eflent. Primariisfacerdotibus,nbsp;(qu^s curas vulgo vocant)præcepir,vt fingulis dominicis diebus poft boras ve-ipertinasfquas compleólorium vocant)campanæ fonitu,vicorum fibi fubieóto-rumpueros adDeiparæ Virginis falutationem conuocarent: ibiq; eosperfeautnbsp;non fine magno puerorum inChriftianapietateprofe(ftu,adætatemnoftramnbsp;perfeuerat. Quoniam facræ aquævfus, quæ pro foribus templorum eft,negli-gentiapaflim interciderat,leuibus peccatis iuftrandis more maiorum inftitutanbsp;amp; confecrata,vt cundi ecclefias ingredientes ea fe diligenteraipergerent,mul- 40nbsp;ta etiampropofita cauit.Iam quoniam facrapatina circunferri folet deofculan-da,amp; peruerfa quadam ciuilitate induiftæ erant mutuærogationes,quibus præ-termiflîs graues oftenfionesamp;inimicitiæ inter eines exoriebantur: cauerat Al-phonfus CarrilluSjVt minifter qui patina geftabat,ftatim ac quifquäproximumnbsp;rogare cœpiflet,ad altare patinamreduceret.Ximenius quidemnoluit cæterosnbsp;ofculopatinæ immerentes priuaripropter vnius ineptam ciuilitatem,{cdfubitónbsp;ad alium tranfirc, nulla illius ratione habita : amp; vt fic fieret,graui multa contranbsp;miniftrum amp; parochum mdida cauit. Forenfium caufarum diuturnitatem exnbsp;variis aduocatorum allegationibus proficifei certo feiens, quas in fraudem pu-blicæ vtilitatis ob priuatum ipforum emolumentum introduxerant, maximo Jonbsp;fanôtæSynodiapplaufu fic adcertambreuitate«n reduxitme quis inditionefuanbsp;iude??,fiue is ccclefiafticus fiue laicus efleqin Icuioris momenti caufislibellumnbsp;vllum admitteret : feddeplanofvt aiunt)illas dirimeretamp;iudicaret. In reliquisnbsp;verb,vt maiorum décréta feruarentur : amp; poft vnum amp; alterum libellum, qui-bus caufæ fundamenta ab vtraque parte concluduntur, pofitionum amp; interro-

FRANCISCI XîMENIÎ, LIB. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

gationum libellifecundum quosamp; ipfi licigantes iurati refpondcant,amp;teftes ctiamquiproducuntur quidfcntianc declarare teneatitur, amp; tandem vltimusnbsp;libellus offerretur,quiamp;: contrariorum didis rcfutandis, amp; fuorum confirman-dis lit fatis:vitra quem fi vel denuo telles darentur, vel libellus porrigeretur o-mniaefl'entreiicienda vt inepta. Qttodfi altera pars forum mutaret,exceptio-ncmvealiamdenullitate (vtaiunt)opponeret, id intra odo tantum dies cogno-fceretur,amp;fexto poft die fententia,quam interlocutoriamvocant, proferretur,nbsp;amp;diffinitiuacontinuo poftvigefimum. Decreuerantfuperioribus temporibu.snbsp;ArcbicpifcopijVt facerdos qui continuis quatuor menfibus facerdotio abefl'et,nbsp;lo eo ftatim priuaretur citra vllam allegationem : huiufmodi priuationemXime-ni us abrogauit,amp; ad ius commune reduxit : facile enim prece, aut munerCjautnbsp;gratia hx pœnæ eludebantur, amp; facerdos tefte confeientia frudus perceptosnbsp;fuosfacerenonpoterat.At nunc Tridentiniconcilii beneficio,liis atque aliisnbsp;incommodis obuiam itum eft. Cæterùmres duas cum primis vtiles amp; nccclfa-rias Ximenius primus tuncexcogitauit : alteram, vtparochi librum in fuis cc-clefiis habeant, in quo nomina eorum qui luftrali aqua per baptifmum expi-antur,defcripta fint,additis infuper patrum,amp; compatrum (quos vocantjnomi-nibus,auno etiam,dte,amp; menfe prjenotatis.Q^o fanèprouidentidecreto fcele-ratis multorum diuortiis occurfum fuit: quos fi quando legiiimæ vxoris fafti-10 dium ceperat,faills teftibus fubornatis compatratus prætextu,matrimoniis illicites copulabantur. Quin amp; ad tutelarum curationes,ad facros ordines fufeipi-endos,adhæreditates amp; facerdotiaineunda,ad milleque alios vfuspofterifeiu-uari fentiunt. Alteram, vt parochi,quadragefimali ieiunio ineunte, eorum nomma conferibant qui Chriftianorituconfelfiones arcanas, quibus tenenturfa-cerdotibuSjfecer'int : eaque ad Antiftitem ipfum,aut ad ToletanumComplu-tenfémve vicarios,vt ratio territorii expofeit, intra dies quadraginta tenea'nturnbsp;deferre : fie enim Antiftites certielTe polfuntdiuinisSi: pontificiis præceptis ef-fe fatisfadum.Iubenturetiamvt ab iplis certiorcs fiant,fi quid publici,autnouinbsp;reatusexortumfit,quodipforumauthoritate corrigi debeat. Quæ duæresma-30 gno cum ecclefiafticæ difciplinæfrudu adhucinnoftra diœcefi obferuantur, amp;nbsp;inde ad alias deriuatæ funt: nunquam vet o fine ingenti iaduraimmutabuntur,nbsp;aut intermittentur.Qi^dam verb circa pietatem diuis debitam religiose fanxir,nbsp;fccutusinplerifqueXiftiiiii.Pont.Max.inftituta.DiempræfenrationisDe#ge-nitrids Mariæ,ii.calendas Odobris,folenni pompa,amp;fefto apparatu coli iulfit,nbsp;xiiii.verô calendas Aprilis,eademfolennitate D.lofephû virginis matris fpon-fum,vt coleretur,non folùm fanxic,fedin calendariuToletanum,in quo defide-rabatur,rcferri iullit.Diui Francifei diemfeftum elfe voluit,amp;:ficin honore eftnbsp;dies eius habitusvfq;adTaueram ArchiepifcopûToletanum, quiinordinemnbsp;redegit.Iulianum Pomérium Archiepifeopum Toletanum, ob vitæ fandimo-40 niam,amp;eruditioncmfacrarum literarum olim inter diuos relatum, fedtempo-rum negligentiaminus cultum quàm vita inculpata amp; feriptis mcruerat,calen-darioetiamToIetano vtadfcribereturcurauit,amp; eiusdiempridie nonas Marti! fùainecclefiacelebrari.Hÿ:præterdiuinis de rebus volumina,fcripfit etiamnbsp;hiftoriam de rebus geftis à rege Bamba fub quo ille vixerat,quæ in bibliothecisnbsp;Hifpaniæ alTeruatur.His abfolutis,ad publici vfus opera,quibus inftituendis natura propenfilfimus erat,fe conuertit : nam religiofas virorum fœminarumquenbsp;domos, virginum maritandarum gynçcea,ftudioforum collegia conftruere innbsp;animuminduxerat. Cum primis verb liberalium artium amp; diuinarumliterarum ftudiis,quarum ille femper amorc flagrauif prouchendis, Academiç Com-yo plutenfis cœptum ædificium vrgendum elfe putabat: cuius quidem augendænbsp;ornandæque, adufque vitæ exitiftn,curam amp; cogitationem nunquam reijiilit.nbsp;Durn hæc per Ximenium in diœcefi fua gerutur,monafticorum ordinum cor-redio,quamfummopere vt fieret curabat,grauiflimis vbique motibus ac fedi-tionibus agitabatur : liquidem fratribus conuentualibus pallim tumultuanti-bus,non pauci infigni nobilitate atque authoritate viri fauebant, cùm aliis qui-C

• • • •

i6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dem de caufis,tumhac potiffimum,quód anciqua maiorum fuorum fepulehta^ facellaq;fumptuofoopere exædificara,atque ahnuis cenfibus auóta facrormnnbsp;ibidemperpetuo celebrandorumcaufa, in horum cœnobiis étant: quæ facilenbsp;peri cura exiftimabant, fi fratres obferuantes, quibus cenfiium huiufmodi im-mobiliumque bonorum pofleflio inter di ôta eft, conuentualiumloco fubftitue-rentur. Necefle enim eue videbant, vt bona ipfaatque cenfiis aliorfiim dilabe-rcntùr : ilia enim partim fœminarum cœnobiis, partim fratrum obferuantiumnbsp;literariis collegiis inftituendis applicanda cfle vulgo ferebatur. Verùm hifcenbsp;difficultatibus inHifpaniaregiaauthoritate perXimeniumfuccurrcbatur. Ro-mæautem,vbi præcipuus caufæ vniuerfæ cardo vertebatur, longe maiora im- lonbsp;pcdimenta atque incommoda peruincendaétant. Proferebantur pada quæ-dam conucnta,olim inter conuentuales minoritanos,amp; fratres obferuantes fnbsp;fecundijamp;SixtiquartijRom.Pont. authoritatefirmata, quibus inter aliaca-uebatur, ne fratres obferuantes conuentualiumfratrumcœnobiajdomôfve,nbsp;aut alias pofleiTiones etiam fedis Apoftolicæ permiffu reciperent. Aduerfus il-lam conuentionem, in bac monafteriorum reformatione fuerant nonnullænbsp;conuentualium domus Ximenii opera,dumreginæ à confeflionibus effet, abnbsp;obferuantibus receptæ, amp; regular! obferuantiæ, veteribus earum colonis con-fentientibus vindicate : quiprecibusamp;præmio illeôli, domos fuas obferuantibus reliquerant : idque nihilfuperiorumPont.prohibitione obftante, Alexan.nbsp;Sex. Pont. Max. authoritate probatum firerat: amp; obferuantibus, vti domos amp;nbsp;monafteria conuentualium, de habitantium fratrum confenfu recipere,aclibère retinere poffent, periniiTum. Qua ratione fiebat, vt ex conuentualiumnbsp;cœnobiis nonnulla ad obferuantium ordinem transferrentur. Id incommo-dum ne latius ferperet,miniftergeneralis quiconuentualis erat, amp;perpetuonbsp;magiftratufungebaturf nam nuncper fexenniumtantùmretinetur)abeodemnbsp;Alexandre fummacontentionc impetrauit, vt in ea monafteriorum torreôtio-ne minime liceretcam curam gerentibus,fine certis quibufdam adiunôtis fociisnbsp;conuenjualis inftitutiftatribus,ab ipfo generali miniftro defignatis, officio fuonbsp;fungi. HosigiturRomamiffoscùmà regiis correôloribusfquos reformatores 5°nbsp;vocant ) contemptui haberi, neevUam ipfis in eominifterio author!tatem de-ferriintellexiffetjPontif.Maximummirismodis ad iracundiam prouocat, tan-quîtnilliusauthoritatipotiffimùmilluderetur: corrogatoqs Cardinalium quo-rundamfauore,qui conuentualium partibus ftudebant, edidum à Pont. Max.nbsp;de ampliffimi etiam fenatus fententiapromulgatur, quo vniuerfo cenfuræ hums atque emendationis monafticæ negotio fuperfederi iubebatur : datis de eanbsp;re ad Catholicos reges, quorupi authoritate res gerebatur , breuibus literis,nbsp;quas regina ad fe ftatim allatas ad Ximenium mittendas curauit ; erantautemnbsp;hoc exemple.

CHARissiMisin Chrifto filiis noftris,Ferdinande régi, amp; Elifabeth régi- 4^ næ Hifpaniarum catholicis, Alexander Papa fextus. Chariffimi in Chrifto filiinbsp;noftrijfalutem amp; Apoftolicam benediôtionem. Vtimponatur finis diffenfioni-bus,amp; querelis quæ continuo afferuntur, àfratrijjus præfertim ordinis mino-rum fanifti Francifei, propter commiffamin iftis regnis amp; dominiis veftris re-formationem: pro qua à generali aliqui fui ordinis iftuc tranfmiffi,vt fimul cumnbsp;prælatis per nos ad id deputatis huic negotio intenderent, officio fuo minime fungi permittuntur, amp; variis iniuriis ( vt afferunt ) fe aftedos conquerun-tur: decretumfuitinconfiftoriOjde venerabilium fratrum noftrorum S. R. E.nbsp;Cardinaliumvnanimi confilio,vttam ipfis tranfmiffis fratribus, quàm per nosnbsp;deputatis huic reformation! commiffariis inhibetur,yt in huiufmodi reforma- yonbsp;tiong, amp; eius executione non procédèrent : I?d fuperfederent, doneeveritatenbsp;per nos intelleifta prouideretur,amp; aliud mandaremus. Q^madmodum maie-ftates veftræ ex literis venerabilis fratris noftri G.Epifcopi Portuenfis Cardina-lis Vlixbonenfis,eiufdem ordinis viceproteôtoris,amp; dileôVifilii Garfiæ Laffi O-ratojis noftrijadquas nos remittinxus,pleniusintelligent.Dat.Romæ apudfan-dum

FRAN CISCI XIMENÎI, LIB. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

ûum Petrum,fub annulo pifcatoris,die nona Nouembris,M.cccc.xcvi. Pon-tificatus noftri anno fexto.

Hoc nuntio Ximenius maiorcm in modum commotus eft : facile cnim vir prudens animaducrtebac, hoc Pontificis interdido quanquam in fpeciem tem-porario,illudpotiflîmùm agijVtcaufa tota in præfens fopita,perpétua deindenbsp;diflîmulationeextingueretur : hacenimvia foletplerunque perplexis negotiisnbsp;exitus inueniri.Sed VC eratingenio acri,amp; animo magno, maximis femper dif-ficultatibus fefe opponebat. Qu.are obicc ardentiorfadus reginara adit, eam-»nbsp;que à tam molefto negotio propemodum abhorrentem confirmât : folitæqucnbsp;Io fuæ conftantiæ atque animi præftantis vt fit mcmor admonet :nbsp;nbsp;fummo ftu-

dio orat,atque obteftatur, ne caufam tarn piam defcrat. Moleftiftimam baud dubierem efl'e,odii,tçdii,laborisque pleniftimam, fed tanto perfeuerantius innbsp;cam incumbendum.Fieri enimnon pofte,quin tandem Chriftus Opt.Maxim.nbsp;tarn (anda confilia eftet numine fuo fortunaturus. His verbis regina animumnbsp;collegit, Ximenio quicquid gratia amp; fauore fuo apudPontif Maxim, efficinbsp;poftet, benigne promittit, dum modo negotii pondus ipfe fubeat, donee ad o-ptatumexitum perducatur. Hoc cumulatiftîmè Ximenio de fe pollicente, de-nuo rem vrgendam ceniêt : amp; fimul quid fibi præfenti occafione conftituen-dum videretur, quid Romaî, quid alibi prouidendum exponit. Ximenii igiturnbsp;xo opcra,labore amp; induftria eftedum eft,vt fummus Pont, interdido illo fublato,nbsp;totam eam cenfuram amp; reformationem non modo exequendam decerneret,nbsp;fed Ximenio ipfijVnàcumCatanenfi Pont, internuntio, acGiennenfiEpifco-pis ftatim committeretexercendam. Sedtamardo quidem mandate, quodad-uerlàriorum improbitati datum fuifle videbatur,vt non liceretvlli ex tribusnbsp;Pontif.vicariumpro fe conftitucre,fcd per feipfos mandatum exequi teneren-tur.Hocdecretumcum prorfus inane eiTeanimaduerteretfnec enimfieri pote-rat vtipfe,eiùfve collegæ totprouincias obirenc, amp;: tocadirent monafteria)nonnbsp;conquieuit,donee vicarios pro arbicrio fubftituendi facultatem impetraret. Itanbsp;negotium procedere de integrocœpit,amp;: diuina tandem opecompofîtis autnbsp;JO fublatis maximis,quæindiesexoriebantur,difficultatibus, tranfadum omninonbsp;eft atque confedum; monafteriaque omnia (paucis quibufdam exceptis) adnbsp;eum quem cernimus obferuantiæ atque religionis ftatum reduda funt, tantanbsp;quidemXimenii laude,vc inter egregiacius præclaraque facinora vnumfiocnbsp;cenièndum fane fit maximum amp; clariftîmum : vel ob rei difficultatem, vel obnbsp;jjublicamvtilitatem,tanto ex hac religionis reformatione frudu percepto. Sjnbsp;quis monafticamdiiciplinamillius feculi inmemoriam reuocare volet, aut a-liarum hoc tempore nationum monafteria cum noftris conferee curet,facilè in-telliget veriflima efte quæ diximus. Igitur hac tempeftate quicquid in mona-fteriis noftris modeftiæ,religionis,continenti2E,fanditatisque eft,huic viro re-40 ferri debet acceptum.His diffîcultatibus incredibiliquadamcoftantia euidis,nbsp;fentiens Ximenius fibi cum huiufmodi hominibus non femel,atque iterura eftenbsp;colludandum: qui ei prætentu pontificalium literarum,autdiplomatum,atquenbsp;etiam Apoftolici palatii officiorum aut praefedurarum, quotidie graues amp; mo-lefti futuri eftent,fefe ab eius foro eximentes, atque ad Pontif. Max. caufas fuasnbsp;pertinere proclamantes : ne qua ergo hinc viuendi licêtia in diœcefi fua emer-geret,quam omnium virtutumgeneribus exornatam amp; illuftratam cupiebat,nbsp;ab Alexandre vr.aduerfus iftorumimmunitatesfumma Pontif. confenfione,nbsp;quifandiflimis Ximenii conatibus prorfus efte annuendum iudicauit,breuesnbsp;literas huiufmodi obtinuit.

,0 Venerabik I fratriFracifco Ximenio Archiepifcopololetano, Alexander Papa vi. Venerabilis fratcr,lalutem amp; Apoftolicambenedidionem. Cùm fient nobis nuper exponifecifti, in tuis ciuitateamp;diœcefi Toletana complûtesnbsp;perfonæ ecclefiafticæ fore nofcantur,quæ pro eo quod noftri amp;apoftolicæ fe-dis officiales exiftant, tuam ordinariam iurifdidionem eludunt, amp; videntes fenbsp;non pofte à te corrigi multa enormia committere non verentur : qux nullate- •nbsp;C ij

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

nus aiiderentjfi à cua iurifdictionc fe exemptes efle noncognofeerent : nos vo-lentes defuper prouidercjfraternitatituxjde qua in his amp; in aliis fpecialem domino fiduciamliabemuSjContra talcs perfonas fub prætextu huiufmodiexem-ptionura iurifdiótionem tuamordinariamefFugerevolentes,authoritatenoftra procedendijamp;: illos iuris remediis compefcendi,omniaq; alia amp; lingula in præ-miiris,amp; circa ea neceflîxria quomodolibet amp; opportuna, faciendi, gerendi,amp;:nbsp;exequendi,quaefacerepoires,ll officiales noftri,amp; diôtæ fedisnÓ effent, plenamnbsp;amp; liberam tenorc præfentium concedimus facultatem : non obftantibus præ-miffis,atque conllitutionibus amp;: ordinationibus apoftolicis,cçterisq5 contrariis.nbsp;quibufeunque.Datum Romæ,apud famffum Petrum,fub annulopifcatoris,die i»nbsp;xxiij.Iunij,millefimo qnadringételimo npnagefimo feptimo. Has cu illegra-tas fufeepiffet,partim earum authoritate,partim regii fauoris auxilio,quodlibinbsp;benigne quoties opus erat dabatur,itain omnidifciplinaamp;: fanä:itate dioecelimnbsp;fuam continebat, vt homines denuo renati vidercntur,amp;: bellum omnibus vi-tiis indicium,prifcamque illam feueritatem rediiffe : quæ probum vindicemnbsp;adepta,animos hominum ad virtutem natos,eth arduo amp; difficilinegotio, tandem vclutipoftliminii iure in fuampoffeffionem repofuerit.Erat porrö id temporis Ximeniusfieanimatus, vt in palatina verfari aula,regiumve comitatumnbsp;fe ff ari,c re fua effe non ar bitraretur,nifi maximum,atq; cuidentiffimum operç-preciumfperari pofl'et.Q^re fi quando ad reges ibat,protinus omnes id non fi- lonbsp;ne magna Rcipub. vtilitate fieri dicebanr. Gerte nihilo minorem publicæ ad-miniftrationis curam gerebar, quammuneris Pontificii : omnia enim diligen-tiffime circunfpiciebat,ac perluftrabat : amp; quiequid in aulicis officiis, ciuilibusnbsp;muneribuSjiurifdicundi præfeff:uris,publicxpecuniæ exaff ionibus, in vniuer-la deniq; Reipub.traffatione dignum emendatione videbatur, adreginam cx-templorefcrebat.Intermultavero quçab ipfo vtilitcr,atquee Reip.commodo,nbsp;curata hoc tempore atq;confeffafunt,vnumloannes Vergara commémorât:nbsp;quod vt perpetuam populis peperit felicitatcm.ita perpétua laude tribuendumnbsp;illi eft raagnæ virtutis teftimonium.Vexabantur mileri populäres toto Cafteila:nbsp;Legionisepregnojideft per vniuerfamreginç cathol.ditioncm,duriffimaveffi- 30nbsp;galis cxaffione,quodalcabalanofiri vocant: caeft décima rerum omnium quænbsp;venduntur,aut permutatur.Q^od tributi genus proauorum noftrorum memoria tempus,amp; velutprecarió impofitum, vt effet vnde rex cotra Mauros tunenbsp;bellum gcrere poffet,pofteriorum temporum patientia perpetuauit.Hoc veffi-^almultöfiebatgrauius amp; iniquius magnapublicanorum acerbitate atque a-uaritia, amp; innumeris prætcrca litibus, amp; calumnhs ob merces omnino nonnbsp;profeffas, vel minoris profeffas, quam diftraffæ effent : adeô vt populis omnibus , non vno alioqui onere preffis, tam impudens expilatio intolerabilis pror-fus videretur. lam verb quibus aliquid pecuniae ex veff igali, vei perpétua velnbsp;temporaria affignatione,vel ftipendii falariivenomine, aut alia de caufaautho- 40nbsp;ritate regia attributum erat, vix id multo póft tempore, amp; fumma quae debc-baturaccifa,recipiebant.Vfq; adeo nihilapublicaniSjdecumanisqs fine quæftunbsp;amp;:munerepriuatimannumerabatur.Horum aute*n rapacitati cùm variis pro-mulgatis legibus occurri tentatum effet,reprimi quidemin præfens, nunquamnbsp;tarnen omnino comprimi poffe videbatur. Qmn ex ipfis nonnunquam legibusnbsp;atque fanffionibusgrauiora(vt fieri folet) fuboriebantur incommoda. Namnbsp;cùm advitandas quotidianaslites de merciumpretiis difceptantium,latalex ef-{ct,vt iuratis venditoribus crederetur: tanta paulo póft deprehenfaeft periurio-rum,quæ verbis conceptis apud iudiccs dabantur, frequentia, vt nihil iam vul-gó vilius eflet,quam iurifiurandi religio,nilvc magis vfurpatu quam ipfius vio- jonbsp;latioj^ouebatveró publicanorum auaritiam ingcnspotiffimùm potentium ge-nerofiflimorumque aulicorum numerus : qui partim veffigalibus illis locandisnbsp;atq; cxercendis,partirh illorum rationibus fubducendis, conferendis, coficien-disque, luculentifiimo falario praepofiti,damno publico ditabantur.T anti igitur

• xnali à Rcp.auertcndi curani fiifcipicns Xiincnius,adhibico in confilium loanne Lupo

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. 1.

Lupo Cantabro,argenEariæ coaclionis callcntiflimo,rationcmcxcogirauit, per quam eiufmodi vccligalia fine vlla diminutione ad fifcum peruenirent : ôi: quænbsp;ex eis concefla efiet pecunia,in priuatorum liominum vfus cum fide amp; in tempore perfolueretur. Igitur regia authoritare fancitum eft,vc vniuerfa annuænbsp;pecuniæ fumma (quanta videlicet id temporis ex decumanorum redemptionenbsp;in fifcum recipiebatur) ciuitatibus,municipiis,oppidis, pro cuiufque frequen-tiæ,opulentiae,amp;negotiationis modo diftributa imperaretur : quæ per fuos cuiufque populi coactorcs à fingulis negotiatoribus,opificibus, venalitiis, propolis cogeretur,amp; regiis quæftonbus,atitexhorum allignationibus priuatis homi-lo nibus prompte numeraretur. Extraordinariisautemdecimis quæ,vel externa-rum mcrcium nomine, vel ex venditionibus ciuium qui mercaturam non exer-cerent,fifco deberentur,redemptioni ciuium reliétæ funt. Itaingenti populorunbsp;confenfu atque plaufu,publicam temporum felicitatemgratulantium,tota ilianbsp;decumanorum,redemptorum,niancupum pulfacolluuie,quies pub]ica,amp;: vel-utlibertas parta eft : amp;:vniuerforumilludperiuriorum,vexationum, deceptio-numqj feminariumeReip.vifceribusftirpitus euulfum eft atque deletum, Ha-ótenus perfeuerat hie cogendorum eiufmodi vedigalium mos ( queni vulgusnbsp;encabezamentum appellat) adauéla tarnen pro temporum ratione fumma, quinbsp;nullo vnquam tempore fine magno Reip.malo mutabitur. Hoc quanuis multonbsp;xo poft aXimenio fiierit conftitutum, quando fcilicet fub extremum vitæ curriculum regnortim gubernationipræfuit, vtexliterisipfius ad Carolum regemnbsp;apudBelgas agentem fatis conftat,videtur tarnen multo ante de hac re pertra-ciafte cumifabellaregina: nam eius teftamento,vt primo quoque tempore fie-ret,iuirum eft.Ergo re tampræclara ad Reip.vtilitatem conftituta, in diœcefimnbsp;Toletanamreuerfus,ne famihæ fuæ deefle videretur, quanuiseius rei curamnbsp;inuitus fufciperet,tame de vxore loanni Ximenio fratri, qui feciidus natu erat,nbsp;quærenda,inter familiäres traiftare cœpit.Oblataeftautemhoneftiflima conditio: nam Madritiloannes Zapata nupere viuis fublatus,Petri Zapatæ Barajarunbsp;dominijCognometo lufci,frater,filiam nubilemHelionoram legitime procrea-jo tarn, fubMariæ Luxanæ vxoris tutela reliquerat, pulchritudine amp;:generepræ-ftantem.Igitur cum Maria Luxana Archiepifeopi animumamp; potentiamcon-fideraretjfacile mulierprudentiffima præuidit,finatam loanni Ximenio trade-ret,optime fe illam collocafle omnibus vifum iri.Matre ergo curate,amp; Arcftie-pifcopo annuente,fponfalia funt faifta, Cætcrùm vteratab omnifaftu alienifli-mus,ftatim poft peradasnuptias,Turrilacunam vtfratercumvxore concede-»nbsp;ret iulfit: vbi inpriuato loco,eoquc Pontificiæditionis,amp; proprio vtriufque natal! lôlo,frugaliùs amp; commodiùs vitam agerent. Atque ita per id temporis mo-dicis quibufdam pofteflionibus loannem fratrem contentum elle voluit, qui-buscolendis occuparetur : nam cætera advi(ftumamp; familiam neceftariafacilènbsp;40 ex Archiôpifcopi liberalitate fuppeditabantur.Hic dumTurrilacunæcômora-tur,tres ex Helionora liberosfufeepit : Benediôtum Cifnerium,Diui Benediârinbsp;die natum : amp; Ioannam,qu£e Alphonfo Mendozio,Clunienfis comitis maiorisnbsp;natu filio nupfit : amp; Mariam,quæ aliquot poft mortem Archiepifeopi annis,Pc-tro Zapatæ confobrino collocata eft,cui poftea Barajarum pofleflio ceffit, Petro Lufco,qui ei auunculus crat,abfq; liberis decedente.Benedidus qui in fpemnbsp;fuccedendi in caput gentis Cifneriç,amp; familie nome educabatur,m adolefcen-tialiberaliterfuit inftitutus,amp; poftea Petronillam Mendoziam primariam fœ-minam,ducis Infantatus exforore neptem,vxoremduxit.Huic Archiepifeopusnbsp;magnam dotem dixit,attributis peramplis reditibus amp; pofleftionibus, pecu-yo hari Ximenii labore amp; induftriîy)artis,dum Oranum expugnat,amp;gubernatio-niregnorum præeft : nam bona ecclefiaftica,in vfus iure canonico defigtiutos,nbsp;nemo religiofius amp; folidiusinfumpfît. Helionora in ipfo ætatis flore,Archiepi-feopo fuperftite,fatis prærcptafuit,lacrymas amp;; luôtum marito relinquens. Eratnbsp;infigniprobitate amp; pudicitia: atque digna prorfus, quæ :Archiepifeopi nurusnbsp;effet. Bcnediiftusliteris Græcis amp; Latinis eruditus, magnam de fe fpem con- •nbsp;C iij

P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

citauit ; cratenim ingenii acrimonia,amp; acumine mirabili præditus. Sed acutus illeamp; vcuemens fpiritus, qui raro fine furore prouenit,rebusgerendis paruinnbsp;aptum facicbat. Studiis literarû obleólabatur;amp;: fæpe Madrito,vbi inter fuos vi-uere conftituit,ftudiorum caufa Coinplutum diuertebat : vbi vt Academiæ pa-tronufi colebatur,amp;familiaritatc doâ:orum hominum gaudcbat, in quos eratnbsp;beneficusamp;liberalis.Lupum AlphonfumFerrerampolitiorisliteraturçprofef-forena magnopere coluit,a quo diccndiartein ftudiosè audiebat.Reges ob mofnbsp;temimmaturamloannis principisnimiomœrorepenc obruti,fub menfein Nonbsp;uembrcmiamhyemeappetente,annoM. cccc.xcvii. Valenciaprofcóti,qux adnbsp;ponteniTagi,quenaTraianivocant,inLufitaniafitaeft,Complutuinveniunt, lo'nbsp;vbi tuncXimenius aderat : cuius piifiîmis verbis modumrcginalacrymis«5^æ-grimoniæpofueratinam illam vtfilii morte affliétam confolaretur non multonbsp;ante inuiferat.Quanquam ob Margaritx abortum quâgrauidam loannes prin-ceps reliqucrar,aulæ luôtus fueratrenouatus. Hofpitium in domo Pontificiali-mul cum regibus eo tempore Ximenius habuit, quod eius authoritati datumnbsp;fuieSubfincm April.anni infequentisToletumreges conceflerunt. Ximeniusnbsp;verb de fi.iadiœcefifolicitus,fynodum facerdotum quam fecundam indixerat,nbsp;dum illiToletidimorantur,Talabrice congregandam curat,in çdibus fui ho-fpitis loannis Aialæ,viri in eo oppido primarii,magna facerdotum frequétia pienbsp;amp; religiose habuit. Nam fingulis ferme diebus Ximenius pontificio ornatu fa- xonbsp;era celebrabat: concionesque de rebus adfandam Synodum fpc£lantibus,a vins doéfrina amp; probitate claris habebantur : ob quas Gregorius Caftellus iudexnbsp;pontificius,magnamapud omnes gratiam,fedapudXimeniumpotiifimùm ini-uit.Ibi ca omnia quæ priore Synodo conftitutafuerant,rurfus approbaca,ôô connbsp;firmatafunt: multa item de nouo adieda. Exquibus vnum cum primis egregi-um,amp; admorumlicentiamemendandam neceirariumeife vifuin fuit : vein futurum fcilicet,fingulis quibufque annis Synodus faltem femelhaberetur. Sednbsp;fiue humanarum rerum accidatconditione,fiue potins negligentia noftranbsp;culpa,nihil minus curainus quàm quæ maxime ex noftro vfu funt, Varia deindenbsp;negotiorum mole paifim in Rephib. glifeente, eiufmodi Synodi per euin cogi 50nbsp;ampliusnequiuerunt: neq; poft hafee à Ximenio habitas, vllaætasnoftra,præ-terquamfemelàIoanneTauera,conuocatas viderat.Sedperœcumenicû concilium Tridenti celebratum,magna Epifcoporumamp;doôtorum hominum fre-quentia,non modo cuiufqueEpifcopatus priuatas,fedprouinciales etiam Syn-pdos fieri fanci tum fuit: quas curaamp;religione Philippi regis catholici,frequentes cogi amp; h^beri in Hifpania vidçmus,

LIBER SECVNDVS.

funt redditç,quibus iubcbatur,vtquamprimum reginafequereturzeuius opera amp; confiliû magno vfuieflentfutura. Paruit illico Ximenius,amp;Complutum quonbsp;reges iter contulerant,properat: vbipaucis diebus commoratus,in Toletana amp;nbsp;Complutenfi præfeétura,quæ in fua diœcefi amplilfimæ funt, duos grauiflimosnbsp;viros,Villalpâdum,amp; Friafium,vicarios conftiyiit:amp; regium c veftigio comita-turn lt;ftfecutus.ltcrilli per Seguntiam necelfariôfaciundûfuit, vbi prima pôti-ficatus gerendirudiméta,vicarius Petri Gonzalui Mendozii exercuerat.Sacer-dotes Seguntienfes ad Fontem calidum,ideft vico nomen,obuiam prodeunces,nbsp;primatem venerabundi falutarunt: fenes præfertim, quilongæ ætatis beneficio.

• quondamvicariumviderant.Ille omnes comiterfufeeptos cupidiffimos fui di-mittit.

FRANCISCI XIMENII, LIB. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31

mittit.Nam qui hominutn,quibus cum. viuunt,traftandorumarterunouerunr, quofdam ftimulos,amp;: plenos veri amoris impetus,fuç erga eos bencuolcntiç,re-quot;nbsp;linquereconfueuerunt. Ventura eft Harizara proxirauranoftris limicibus Ara-gonix oppidum: vbi illuftri apparacuafacerdotibusfufceptus,quanuis alienire-gni ditionem ingrcftiis,fuique iuris inprimis tenaciflimi,crucem tarnen,quæ denbsp;more patrum,Toletanum Antiftitem celfapræcedit,illic quoque antccederefcnbsp;iulftt. Meminerat,Petrum Gonzaluum Mendozium prxclariftimo elogio tefta-mento declarafte,crucem argenteam,quam facro ecclefix Toletanæ ætario le-gauitjGranatæ olim in Alhambrana arce pro vexillo ereda,prima deditæ vrbisnbsp;1C aufpiciademonftrafle: fequcfcmperautitcrfacicntem,aut invrbibus diuerfan-tem,per Compoftellanam,Hifpalenfem,Granatenfem,Cçfarauguftanam,Tar-raconefem,V aie tinam, alias q; omnes diœcefes præceflifle, vt primatus infigne.nbsp;Hxc honoris prærogatiua,regum,populorumiq; confcnfuToletanis præfulibusnbsp;meritiffimc data eft. Cùm Cæfarauguftam acceflît, quo reges hand ita du du innbsp;peruenerant,voluit fine vllo ftrepitu vrbem ingredi, fedproceres non permife-runt; Nam inter alios, Alphonlus Aragonius catholici régis Ferdinandifilius»nbsp;Cxfarauguftanus Antiftes,amp;: Aragoniæ regnisgubernandis prxfedus, huma-nillimis olficiisToletanumprxfulemprofequutuseft.Hîccùmres graues inci-diflent,quibus tradandis Ximenii prçfentianeceflariafuit,nulla in re quantumnbsp;10 prudentiavaleretmagisoftendit,quàmcùmlfabellaregnorumhaeres,inEma-nuelis Luficani coniugis complexu,qui illuc venerat vnàcumvxore,poft loan-nis principis mortem, regnorum fucceflioni ab Aragoniis deftinandus,accrbif-limo fato ereptafuit.Nam Aragonii,Valentini,amp;: Catalonii ingenticontrouer-lia in dubiumvcrtebant,anfucce{rioillorumregnorum,adfœminam poftet iu-rc deuolui.Sed partus doloribus fubito correpta,quorumimpotêtiæamp;: vi, infirma alioqui puellafuificere non valens,animameftlauit, Qmc,vtfçriptores eiuSnbsp;tempons teftantur, longiftlma vita digna fuerat. Nam vt nomine,amp; vulfu, itanbsp;quoq; animi dotibus matrem clarüfimam referebat, corpore tarnen macro ma-gis,amp;gracili.Cùmergo cdolore grauiter laborarer, Ximenium accerfi reginanbsp;jo iubet, vt in tam graui difcrimine parturientem religiofis didis confirmaret,nbsp;ad omncmfortunæ cafum paratamfaceret. Hoc ita prudenter Ximcnius efte-cic,vtcùm earn ex vultus coniedura morti proximamiamefte præfentiret,piif-limis fcrmonibus fic mortem contemncndam efte perfuafcrit,vt hac vita »or-lali fpreta ad Deum quamprimum euolare concupifceret. Vixex vtero pro-dcuntc infantulo, animam in Ximenii manibus Ifabella emifit, non indignan-temautmoerentem, quod ante diem in ætatis flore occumberet, fedpotius vb*nbsp;rifandilTimi monitis exultantem amp;; Ixtam obnixe. In ilia vltima vitæ refpira-tionc, .aXimcnio petiit, vt defolatorumparentum curam fufciperet : amp; ne quidnbsp;ex fubito cafu incommodi caperent, prouideret: nam eos proculdubio tamnbsp;40 graui idu confternandos efl'e certo nouerat. Fecit id fedulo Ximenius ; amp;nbsp;cùm vtrunque parentcm mœftiftimum oftendifl'et,amp; Ifabellam apud Deumnbsp;Opt. Maxim.agereprofufis lachr\^mis dixifl'e't: tanta commiferatio regum animos inuafit,vt Antiftitem bcwio animo efte iuberentiScfe mortales efte,amp; mor-talem genuilfe dicerent, amp; ob tempons tranfadi vfuram immortaliDeo gta-tias agere.Hic iam fronte confirmata Ximcnius,cœpit apud eös de rerum mor-taliuminconftantia grauiter difl'erere,bene adumeiTe cum principe filiaprçdi-cans,quæ cterrena pofteftione,amp;caduca,ad immortalemamp; cœleftem trahfla-ta eftet.Qund aperte declarahatur,cùm ex didis pietatis amp; fandimoniæ plenisjnbsp;eux moribtmda protulit,tum ex rebus paulô anteadis, quibus mortem fciuif-yo fc apertè intelligebatur. Crebrô enim fœminis palatmis dicebat, vnà cum partunbsp;mortem quoq; fibi adfuturam.T^^circa priufquam tempus partus acce^eret,nbsp;confeientiam fuam diligenter exeuftit, viros religionC amp; fandimonia cla-ros aifiduos fibi amp; frequentes adeft'e voluit ; quibus cum multum fermonemnbsp;de alterius virx myftcriis habuit. Qma: omiiia ctfi regum animis maiorem do-Icndi caufam datent, quodfe talihxrcde priuatos intelligerent, cum tarnennbsp;C iiij

GOMECII DE REB. GESTIS

dolorem regibus cum muleis aliis communemclTejXimcnius dicebat,quorum permultum intererat earn diutius fuperefle. Cæterùm Deo Opt.Max.ea omnianbsp;curæfutura, cùmpræfertim editus in lucem infantulus vulnusmaternæmortis mitigaret,amp; animos res nouas meditantium contineret, benequede omnibus fperare faceret.Nam vt naturali patrioque affedu eos concitari,nemini mi-rum vidcri deberet, itaquoque fummæ fapientiæ, amp; excelfæ cuiufdam virtu-tis elTe, qualem omnes ab illis expofeebant, vulgares naturæ afîedus fuperare,nbsp;potius animumadxquitatem componerc,quam fe nequiequamaffligere.nbsp;His, atque aliis fermonibus cofirmati reges, optimo Antiftiti pro tarn beneuo-la amp; fapienti oratione gratias agentes,bonam doloris partem depofuerunt : at- lonbsp;que nepotis in quem vniuerfa regnorum fucceflio inclinaucrat, cura fulcepta,nbsp;non multö poftluftralibus aquis afpergendum curauerunt, Michaelis nominenbsp;indito.Quiex Ximenii confilio, leéfica aureis ftragulis exornata in complexunbsp;nutricum per totiusciuitatis vicos circumlatuseft : quo nimirummœrorfeda-retur,qui ex infperatalfabellæ principis morte, omnium animos occupauerar.nbsp;Quanquam amp; hi c quoque ferme biennio po ft,ciini ex matris imbccillitate mulnbsp;tum contraxiflet,Granatæ obiit: amp; ad loannam maiorem natu filiam, quac Philippe Maximilianilmperatoris filionupferat,hæreditasperuenit,fatisnimirumnbsp;Carolumrerumimperioparantibus.Hac miferrimacataftrophe Aragoniç connbsp;uentibusfolutisjin Caftellam reges reuertütur,amp; vnaXimenius Antiftes.Qm-bus Ocannam nobile acfertile oppidüin Carpentaniaaduenientibus,ille Cornnbsp;plutumftatimreuertitur: neq; enim moram,ftne aliqua maxima caufa,inregunbsp;aulafacerefquodfuperius diiftü eft)propofuerat.Decurrebatiam annus à Chri-tempore cü aliquidotii fibi fuifle conceiTum viderct,quod fecundo ab hinc anno meditari cœperat,de ftudioforum collcgio Compluti erigendo, omni operanbsp;vrgendumcurauic.Nam tertio poftquameleótus eft anno, qui quadringentefî-mus nonagehmus oftauus eius feculi fuit, iam illc aream Compluti defignaue-rat,totiusqjædificnfymmetriam,ex Petri Gumeliipræftantiflîmi archicediartenbsp;adumbratam comprobauerat.Q^d fine nobis argumento eft,fimul cumpro- pnbsp;pofita pontificatus fufeipiendi fententia,literariam domum ædificandâ fi bi pro-pofuifle.Toto igitur femeftri tempore in hoc intentus,pridie Idus Martias,horanbsp;ferme poft meridiem quarta,cruce Francifcanicœnobiipræeunte,amp; fodalibusnbsp;religiose fupplicatione facientibusjafta funt collegii diuo Illefonfo dicati fun-damenta.Quibus ille profeindendis adfuit,amp; antequa lapis primus poneretur,nbsp;quod felixfauftumqj efl'er,puris precibus adDeumfufis, aufpicatiflima oratio-nc,amp; iîgno crucis locum expiauit,GeniumqueComplutenfemilluftriorem fecit. Illic enim fubSandio quarto Caftellæ rege, qui Ferox cognominatus eft,nbsp;Gozalumii. ArchiepifcopumToletanumfcholâcondidiflecertumeft,cifdemnbsp;immunitatib.prédira quibus Pintianû gymnafîum:vtex diplomate regio,quod 40nbsp;Compluti adferuatur, fatis conftat. Nimirum fîtus hilaritas, amp; vicini fluminisnbsp;amœnitas cum paricælibenignitate,modô non clamare videbantur fedes illasnbsp;mufts aptiflimas elTe.Ergo illico aureaamp;argenteaamp;umifmata per Gonzaluumnbsp;Zegri(qui tune forte Ximenio cornes fuit)fundamentis de more prifeo funt in-ieda: amp; imaguncula palmi longitudine ex xrc fufa,facco amp; cucullo Francifea-num monachum referens, dextro frontifpicii latere, cocauo loco poftprimumnbsp;lapidemin fundamento eftcollocata : intra cuius cauûpedus pergamena charta fvt aiunt)inclufa fuit,Francifci Ximenii fundatoris,amp; Petri Gumelii archite-(fti,amp; anni,menfis,amp; diei,quibus ea geri cœpta funt,memoriam feruas. Mirumnbsp;eft hune diem à fapientiflima Academia inter faftos fuosrepofitum no fuifle,amp; jonbsp;religione maxima celebratum:quemadmodû dïim natales vrbiû dies coleban-tur,amp; nuncdedicationes bafilicarum amp;tcmplorumcoluntur. Cùm præfertimnbsp;cxemplisinnumeriseius diei felicitatemfulgere videamus,tam ingenti doclri-næ luce Hifpan.x reipubl. amp; huic potiflimum Tranfmontanæ région! parta.nbsp;Dum in Academiam conftituendam Ximenius incumberet,amp; rotus in re præ-

FRANCISCI XIMENII, LIB. II.

clarifllmaeflètjreges Granatam nuper c Maurorum ditione multïs laboribus amp; ingcnti virtute receptam,ad eam confirmandam,amp; in officio retinendam, pru-dentiffimo confilio venerunt. Vbi cu mulcç res paflim occurrerent,qua: regibusnbsp;alioqui prudentiffiinis negotiumfacefl'erent, dubiosqueamp; fufpenfos tenerenr,nbsp;Ximenii præfentia neccflaria vifafuit ; cuius folertia amp; confilio ancipites illænbsp;res expediretur. Qi^propter ad reges illico venire iuflus,quod turn gerebat in*nbsp;termittere coaôtus,vniuerfæ fabricç curaBalthanafo virooptimoamp;illarum rerum periciffimo cómifI'a,Granata venit : vnde reges poft menfem Hifpalim pro-fecli funt ; Ximenius verb donee reuerterentur Granatae manfit. Mulca intercanbsp;10 ad illius vrbis tranquillitatem, multa ad mutua Chriftianorum cfi Mauris com-mercia,multadeniq; ad religionem ipfam fpeótantia excogitauit. Nam cum di-uinaprouidentiaamp;. beneficio,Ferdinandus Talabricenfis Hieronymiani ordi-nis fodaliSjVirfanótimonia amp; doétrina clarus,ad eius vrbis Pontificatum afliim-ptus effiet,facile Ximenius ab homine minime ambitiofo obcinuit,vt concordi-bus animis de illorum falute inter fe communicarent,eosque omni curaamp; diligentia ad Chrifti fidem reducendos curarent.Quod cum diligenter fecum connbsp;fiderafl'entjhxc demum ratio ad idexequendum potior vifa fuit. Vocatis primunbsp;ad fe facerdotum illorum principibusfquos illi Morabitos amp; Alfaquinos vocat)nbsp;cum iis quoridic manfuete amp; comiter de rebus ad religione fpedantibus difpu-ao rare,nihil per vim cumillis agere,fedpotius omni libertatisgenere eorum animos fibi deuinciendos curare,quodamp; fcccrunt.Nam paicimfcriceis telis, parrim rubris pileis coccineo grano tind:is,quibus gens ilia impense dele(ftatur,nonnbsp;contemnenda fumma comparatis,donates à fe dimittebant. Qui nuper igiturnbsp;contempt! ódcaptiuiellevidebantur,æqualibertate amp; fplendore cum viótori-bus fe frui cernentes,animis paulatim erganoftros conciliatis,Chrifti dogmatanbsp;amplcifti cceperunt : populoqs deinceps fuadere,vtmendaci Mahometo abnegate, Chriftum veru Deum fequerentur.Fuit id adco prouidens amp; falubre con-filium,vt intra paucos dies Alfaquinorum authoritatem turbx fccuræ,ad Bapti-ftiium petendum cateruatimconuolarent. Nam dies quidam inter faftos rela-30 tus eft,quoplufquam triamilliahominumluftrali aquaexpiata funt.Quoscumnbsp;non poffer Ximenius priuatim fingulos de ccclefiaftico more tingere, decreuitnbsp;afperforio vniuerfos luftrare,quod merfionis limplicis locum habuit.Cœpta eftnbsp;fieri eiufmodi conuerfio,xv.Kalcnd.Ianuarias anno Domini m. cccc. xcixlt;quinbsp;dies Gotthicis tcmporibus,Rccefuintho rege procurante, Angelicæ ad Deipa-ram virginemlegationfexinftitutioneEugcnij n.ArchiepifcopfToletani,nonnbsp;autemlldefonfi(vtvulgôcrcditur)confecratus,religiofiffimcamp;: perfamftc coli-tur.Cùm hoc igitur aufpicatilfimo die bonaquadamXimenii fortuna, tanta rcsnbsp;fieri ccepta fit,ingentis huius beneficii caufa, quo refp. Granatenfis tue per cumnbsp;aftccFafuit,Deiparævirgin!,fub cuius tutelaccclefiaToletanaeft, foicnnia fa-40 cracLim Granatæ,tum'roletieodie quotannis faciendacurauit.Hxcnucdua-bus his celeberrimis vrbibus magna fenatus religiofi curacclebrari, amp; confiernbsp;vidcmus.BonaparsGranatenfis vrbisiamfidemChriftilibétilfimis animis fuf-ceperat, quando cxorti funtjquidam contumaces amp; rebelles, qui paternarumnbsp;traditionum nimis ftudiofî jdolentesque prifeam Maurorum fuperftitionemnbsp;in Hifpania funditus eo exemplo perire , populi animos crebris concionibusnbsp;à Chriftianifmo vehementer deterrebant. Hos omnes Ximenius,ne quid de-trimenri nouellæ illæ plantationes caperent, vinculis coercitos in cuftodianbsp;detinuit : amp; quod eius ingenio repugnabat, indignis modis traótari permitte-bat. Inter hos Zegri quidam, partim ob generis nobilitatem, partim ob egre-jc gias animiamp; corporis dotes,authoritateprçftabat.Nam fermone hominumia-ftabatur,epatritiaillius Abcnhlbnaris familia, qui rhythmis vernaculis palfimnbsp;a noftris hominibus decantatur, reótam originem traherc. Is magnoperc affi-dua contra fuos increpatione Ximenii pios conatus retardabat. Qua de caufa decreuit Ximenius,omni fere humanitate depofita, feuera in eum ratione a-niniaduertere,amp;: ei quem comitate amp; beneficetianullo modo potuerat placare,

34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

atrocia remédiaadmouere. Data eft cura cicurandi hominem Petro Leoni, Ximeniiafacris miniftro, qui verè animo leonino præditus adcó fortiterin eanbsp;re fe geffit, vthominem alioqui ferum,amp;: immani animi truculentia reluótan-tem,manfuetum amp;humilcm reddiderit,prorfusque Ximenii voluntati obtem-perantem.Nam aliquot poft dies,fiue impotentiadifficilis conuinótus,fiuepo-tius diuinoadidinfpirantcfauorc,qui omnibus hominibus ad falutempræftonbsp;eft,Zegri ad Alfaquinum Chriftianorum ( fic enim dixifle memoria proditur)nbsp;fe deduci quamprimum poftulat. Deducitur vimftus vterat, amp; fqualidus : quinbsp;à Ximenio petiit,vt quo poftet libéré eloqui, vinculis ilium iuberet exoluerc :nbsp;neque enim quicquam pro rato habendum efte,quod ab homine captiuo com- jonbsp;pedibus amp; rtianicis conftriifto dicetetur. 111e vinculis leuatis, continuo genu-bus volutatuSjterram primùm, deinde manum propriam,ex Maurorum ritu ànbsp;prifcagentiumadoratione dimanante,deofculatus, fe veile fieri Chriftianumnbsp;dixit : id enim fibiea noóle manifefta vifîone ab Ala ( ita enim Mauri Deumnbsp;vocant) admonitum : feq; diuinitus ad earn rem vocari certó fcire. Quod tuncnbsp;proculdubio fe declaraturum eft'e confidebat,quando tale quippiam accidiftet,nbsp;vbi eius fides erga Chriftianos expofceretur : vt interim taceret,quantum mo-menti ad rem quam inpraefentia parabat Ximenius,fuaad Chriftum conuerfionbsp;allaturaeftet.Sed nç ego ridês(inquit}ftultus fum,qui aliunde momenta require,quam ab hoc tuo ferociflîmo leone,cuifi noftri femel committantur, nemo j,©nbsp;erit,qui no illico Chriftianus fiat.Hoc aut renidenti vultu,quafifubnotarevclletnbsp;Leonis erga feacerbitatem.Letior ea de rc quàmcredi poteftXimenius,ablatisnbsp;captiuitatis veftibus,totoq5 illo pædore abfterfo quern ex diuturna ea^ grauif-fima cuftodia cotraxerat,veftecoccinca amp; fencea indutum,ad facrumfontemnbsp;venireiubet.Vbiilleper baptifmumreuiuifcens,nomen fimul cum religionenbsp;mutauit: amp;GonzalumFerdinandiumZegri fe appellari voluit: quoniamolimnbsp;adolcfcens,inlatiftima illaplanitie quæ ante vrbem Granatam eft, cum magnonbsp;Gonzalo Ferdinandio, fortidimicatione amp; ancipiti certaminc, manumcon-feruerat, viresqueducis prxftantiftimi cumfingularihumanitate expertusfue-rat: amp; potiflimum ingratiamoptimi Antiftitis,quem magni Gonzali amicum, j©nbsp;ob eius excellentiam,efte feiebat : certe ilium officiis no vulgaribus,in fui amo-rem pellicere curauerat. Q^ de caufa cu paulo ante Neapolim Gonzalus ma-gnagnftruiftus clafte iteru nauigaret, regnum illud è Gallorum faucibus, quod,nbsp;irritis fœderibusfaâ:is,per vim amp; fraudem occupauerant,erepturus : itineri ac-cinctusad Ximenium venit: nihil profperumfibi fore exiftimans,fi Antiftite o-ptimoamp;fibiamiciftimoinfalutato oram foluiftet. Commodiftlma accidit Ximenii confiliis hæc GonzaliFerdinand! Zegri conuerfio : nam fimul atque idnbsp;vulgatum fuit,Mauri quibus prifea fuperftitio cordi erat,animis mutatis,Chri-ftianifmo initiantur. Tantum poteft vnius hominis apudpopulum authoritas,nbsp;quifuavirtute amp;animi praeftantiafidemfibi amp;amorê inter fuos pepcrit.Qmn- 40nbsp;quaginta millibus nummûm in fingulos annos à Ximenio Zegri donatus, nonnbsp;modo Chriftianæreligioniapudfuos dilatandæ,fedamp;Rcip. commodis augen-dis multis in rebus pofteavfuifuitzquemadmodum in Fcrdinadi régis catholicinbsp;hiftoriis traditur.Hoc fucceftu exultas Ximenius,occafione tarn commoda vr-gendam,amp; totum Mahumetanumerrorem penitus ex animis illorum, quandonbsp;opportunitas dabatur,extirpandum efte ratus,nihilillorum opiniones moraba-tur,qui inueteratamcofuetudinempaulatim abolericonfultius efte cenfent: idnbsp;enim tantum in rebus parui momenti,^ vbi de animarum falute non agitur,locum habere exiftimabat.Ergo Alfaquinis ad omnia obfequia. eo tempore exhi-benda promptis, Alchoranos, id eft fua: fuperftitionis grauiftimos hbros, amp; o- pnbsp;mnes cuiufeunque authoris amp; generis eftent K^ahumetanæ impietatis codices,nbsp;facileline edid:o,aut vi,vt in publicum adducerentur impctrauit. Qumqj mil-lia voluminum funt ferme congregata,quæ variis vmbilicis, punica arte, amp; o-pere diftinóta,auro etiam amp; argento exornata, non oculos modo, fed animosnbsp;quoque ipeâantium rapiebant. Multi eis fe donari à Ximeniopeticrunt, fednbsp;nemini

• •

ERANCISCI XIMENII, LIB. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5Î

lïéïWÎni q^uÎGquam conceffum eft.Ignibus omnia,publica in pyra,ad vnum exu-ri,præterquam aliquot ad rem medicam pertinentia,cuius gens illa,nô fine magno profei^u ftudiofiflima femper fuit, quæ propter faluberrimæ artis dignitatem,ex incendio illo liberata,in Bibliotheca Complutcnfi nunc feruantur.Ha-denus quidem profpero curfu Antiftitinoftropropofitumfucceflerat:amp;quan-uis res difficillimas amp; grauiflîmas fit aggreflus, incomparabili tarnen prudentia, qua femper eftvfus,omnes ex voto confecerat. Nondeerant tarnen quibusin-dignum efie videbatur,prorfusq; ab inftituto Chriftiano alienum, quenquâ pernbsp;vim aut huiufmodi artibus,ad fidem Chrifti capeflendam adigere, cuius vnicusnbsp;10 fcopus manfuetudo eft,amp; prompta in primis,ac fyncera voluntas.Cùmprçfer-timToletanis conciliis, quorum tamCelebris apudomnes Chriftianos autho-ritas cft,feuereadmodumfancitumfit,nemini vim ad credendum Chriftoin-fcrendam. Cæterùm ille confiliumineare fuum fecutus fuit,pauloque póft adnbsp;duriffimû fcopulum alhdens,vt in rebus humanis, quoties aliquid præclarû tennbsp;tatur,parata femper inuidia eft,qu3E ardua quæq; negotiafubuertit,milleqjim-pedimentis obfiftit,animi fui conftantia oftendit,quantumqj robur. pectori in-eflet,in acerbiflimo cafu dedarauit.Eft in vrbe Granata locus, qui Albaizinus ànbsp;Mauris appellatur,rcgio prævupta,amp; reliquævrbiimminês,amp; fuis mœnibus abnbsp;eademfeparata,quæ domorum plufquam quictq; millibus habitatur.IUuc forte

20 fortuna,quidam exXimenii familiavenerat,cuinomen Salzedus erat, duobus miniftriscomitatus,exiis qui pedites Ximenium præibant. Hos Albaizinenfesnbsp;aliquot confpicati, quiiamdudumpriuataaliqua de caufaSalzedo infenfi erât,nbsp;verbis primùm afperis amp; duris eos accipientcs,deinde obiurgatoriis, amp; contu-meliofis,poftrcmô vefanis, amp; furore plenis,mutuo fefe cœperunt accendere,amp;rnbsp;in eam tandem rabiem deuenerunt,quæ mentis aciem amp; rationcm obfcurans,nbsp;vulnerademum,amp;; homicidia patrat. Pedites igitur duo illi miniftri ferro funtnbsp;miferabiliter confofli,eademq5 Salzedum fortuna fccutafuifict,nificomodùmnbsp;fe proripuiftet,amp;Maurç mulieris beneficio fub ledo occultus tantifper delituif-fet, quoad ille tumultus fedaretur.Sednon itafacilèfedari potuit,nam clamori-

50 bus hinc inde increbrefcentibus,cùm adhuc captiuorum pedoribus dulciflimç hbertatis imago obuerfaretur,occafionem eiufdem recuperadæ fibi dariauidcnbsp;exoptantibus,cœpitvniuerfus Albaizinus concuti,ôê hinc amp; inde arma concla-mari.Excita demum totaciuitas eft,amp; omniumanimi adres nouas eredi, nihilnbsp;magis quàm defeôtionem minabatur. Augebatur in fingulas horas furor, qftoq;nbsp;minus refiftipoterat,eô maiores vires capiebat.Superuenit interca nox,quço-mnia incommodaauget,fed timoripotiflimumincrementa magna addit,ani7nbsp;mis bonorû vitro fefe cotrahentîbus,amp; faciem il’am tenebrarûformidantibus.nbsp;Mali veto homines per nodis licentiam pudore ac metu liberi,citra vllius reue-rentiam,impunc quidlibet tentare audent. Quare illico vniuerfi Granatenfes,

40 fuie quod difiimulater Ximenio tanquâfuæfuperftitioniseuerforiinfefti,iram amp; odium iamdudum occultabant, fine potius quod ex eius familia fuos illos ri-uales efie agnouerant,quibus cumnuper ad Albaizinum contentio habitafue-rat,domum Ximenii obfidere inftituunt; amp; quem paulo antè cantilenis per vices celebrabantjiberalitatefti eius prædicantes, quam in fe demerendis nullisnbsp;fumptibus parcens exhibuerat, nunc quæ vulgi leuitas eft, mutatis animis do-mumeius cingunc,eumque è medio tollere volunt,autcertèvniuerfam eins fa-miliam,cui oppido quàmindignati erant.Suadebantplerique Antiftiti, vttur-barumfurorem in tempore euitaret,protinusque ad Alhambram fe conferret,nbsp;id eft vrbis Granatenfis præfidium, vbicohortis prætoriæ dux cum eledilfimisnbsp;JO militibus ad tuendam ciuitatem excubat.Pium confilium refutauit Ximenius,nbsp;indignumqj fua grauitate duxi^ifedes alio ea node mutare,eùmprçfertim peri-culum effet,ne eo abfente infamiliam fæuiretur. Idcirco ad omnem foriunamnbsp;paratus,maluit comuncm euëtum cum fuis expedare,quâ quicquam alienumnbsp;fuaconftantiafàcere.Noxillafuitterrorisplena,totaque infomnis peradaeft.nbsp;Nam fidi famuli pro hero foliciti, herus contra illorum curam gerens, mutuis

' •

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

officiis fibi profpiciebant : nihilque cfl'eintanro metu remittendum arbitraban tur,quod ad falutem fuampertineret. Vt autem aurora diluxit,quoniam tumul-cus duraturi videbatur,Tendillano comité ad fe accerßto,qui Alhambræ cuftonbsp;dix præfeârus erat,ciuitatis curam magnopere commendat, atque fuos præto-rianos milites,qui ducenti plus minus Eabebantur, vt paratos in procinótu Ea-beat. Ipfe interim prudentia fua omnia tentare, nullum lapidem non mouere,nbsp;nunc Alfaquinos,nunc turbas alloqui/emperque noftris Ipes bonas oftende-re,vtfacile eos motus comprimendos,priftinamq5 vrbi ferenitatem Deo Opt.nbsp;Max.annuentereftituendameffe crederent:quod tarnen ante decimum diemnbsp;faâ:umnonfuit.Nequeenim,quanuisomnemdiligentiam, omneque ftudium lonbsp;ille adhibuiftet,ante id tempus pacaripotuit. Tertio ftatim poft coortam fedi-tionem die,cum vellet Ximenius nuncium quàm velociftimum ad reges mit-tere,quo de his omnibus qucmadmodum acciderant edocerentur,iamque iternbsp;adornaret,acceflit vir eius ciuitatis patritius Cifnerus nomine, qui fe Æthio-pcm haberedixit,pcdibus in fingulosdies oófogintaquatuor miliia pafl'uum,ftnbsp;opus eftet,facile conficientem : cui ft negotium demandaret, intra biduum reges proculdubioliteras quas mandater recepturosaffirmabat.Facilè Ximeniusnbsp;perfuafus eft,amp; Æthiope ad fe venire iuflb literarum fafciculumdat, quern innbsp;mantis reginæ,aut ft id minus liösfet, Almazano regio fecretario traderet. Di-greditur omnia promittens Æthiops, qui vteft hominum fordidorum ingeni- 2,0nbsp;urn,nihil fuam exiftimationem reputantium,ad fecundum, auttertium diuer-forium fefe epulis amp; vino obruens,in fcquentemdiemiacuit. Quinq; dies praî-terierant neqtie vnqua Hifpalim quo mittebaturperuenerat. Acciditid perin-iquo fato Ximenio, fed vt nonullis videbatur,commerito, qui mifero homun-cioni,amp; vtgenus id hominum eft,non fatis mentis compoti, tantam rem com-miferit.Quanquam ingens turbatiohorhiniquantunuis conftantifolct mentisnbsp;dimidium eripere.Naciimvariis curis diftrahituranimus,miru non eft fiomnianbsp;nonpræcaueat.Perueneratintereaadreges Granatènfts tumultus fama, eumq;nbsp;multis partibus adauxerat, tota ciuitatem rurfus in ditionem Mauroru venifte,nbsp;amp;tâ.atrociamp;:grauiia£turæXimeniumToletanû antiftitë occalionemomneni jonbsp;dediftc, dum ftudio nimis pertinaci Mauros, homines adhuc rudes,amp; traditio-num fuarum tenaces, nullis præmiffiscatechifmis,aut do(ftrinis,fubitóvelletnbsp;Chriftianos fieri. Stupor in primis reginam tenebat,quæ ferme iam rumoribusnbsp;crcÄenSjdc Antiftitis fui prudentia dubitabat,cùm ab eonihilpertotdies rcnû-tiari, nihil quod fadum excufaret,aut afterri, aut fcribi videret. Regem verb,nbsp;çui totingentibus laboribus,tot difficultatibus ,vrbis illius expugnatio confti-terat,grauis quidam dolor occupabat,adeô vtifam conceptam non difllmulans,nbsp;indignabundus adreginamquæ Ximeniumexcufabatdixifte vulgatum fit. Ennbsp;totmaiorum noftrorum,amp; noftros triumphos,Hifpanæ nobilitatis fanguineamp;:nbsp;fudore partos,ob Ximenii tui ftultamperuicaciam,momento temporis diftïpa- 40nbsp;tos,amp; euerfos. Hæcrégis tamiufta, vttunc omnibus videbatur,increpatio eónbsp;mentem reginæ acrius pupugit, quoniam nondum coniugis animo excidiflenbsp;fentiebat Alphonfi Aragoniifilii honores præreptos ,amp; Ximenii prælati iniu-riam. Anxiaigiüur animiregina,literas doloris amp; querimoniæ plenas ad Ximenium quamprimumdedit.Quas ciimillerecepiflet, tandê fecum cogitate cce-pit,quantum rebus detrimentiprouenirctexignauis amp; focordibusminiftris: finbsp;quidemimpuri Æthiopis caufa, laudem fuam amp;authoritatem,in oftènfionemnbsp;amp; contemptionemapud reges venifte animaduertebat. Quade caufa deincepsnbsp;cauit,vtprobosamp; ftrcnuoshomines,veladminima quæque negotiafulciperet,nbsp;hoe fe penumero inter familiäres diótitans : Qui operam exaótam in conficieiidis y onbsp;negptiis captat,exalt;ftos etiamad eaminiftros cenquirat oportet, magnoque il-los inçretio habeat. At qui facile quoftibetfine examinatione ad ardua vel le-uia traftanda ex æquo admittit,is plerunque rem male gerit, nechabet quê ac-eufare poflit negîigentiæ,præter feipfum.Ergo vtregum indignationem,amp; connbsp;ceptam iracundiammitigaret, Francifcum Ruiziumfodalemfuumcum man-datis

FRANCISCI XIMENII, LIB. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

datis Hilpalim ad reges mifît,ftaüni fe illuc venturutn promictens, rationem o-jnnium illis redditurus,fimulac motus Granatenfes refediflent. Adeó rem o-mnem Ruizius à principio eleganter edocuit, adeó fingula per partes difl'cruit, vt regum animos, ferie rerum aâ:arum audita,leniueht, amp; fuopatrono prifeamnbsp;beneuolentiamreftituerit.Poft veto Ximenius Hiipalim veniens,omnem prç-fentiafua,fî quaremanferat,ofFenfionemL abfterfit. Nam omne animi fui conii-lium,circares Granatenfes,accuratius patefccit î quodfe tantifper reges cela-lüflc dicebat,ne quidfibi impedimento efl'ent ad id opus quod parabat peragennbsp;dum.Sumptibusigitur immodicis confideratis, quibus profufiflimas largitio-K) nes in Mauros fecerat,amp;vitæ difcrimine quod fuftiuuerat animaduerfo, cumnbsp;nullius adidauthoritate,autimperio cogeretur, aut vllumindcemolumétum,nbsp;nifi vnicam Dei Opt.Max.gloriam amp; laudem captaret, non folùm omnis indi-gnatio difeuflaeft, omnisque ratio ofFenfionis abolira,verùm magnæ iili aéiænbsp;funtgratiæ,quod rem tam difficilem animo primum concipere aulus,adexi-tumtamfelicemperduxiflet. Nam cùm Albaizinenfes læfæ maieftatis lege te-nerentur,conditioque illis propofita effet,vtrum fuppliciura mallent, an bapti-fmum : ad Chriftum omnes advnum funtreduä:i,amp;: fimulquicquidinrtliquanbsp;vrbeinfidelisturbç fupererat.Q^s omnes Archiepifcopus Granatenfis,in partem gregis fibi commiflireceptos,feduló vt par erat,Ximenio adiuuante,Chri-xo ffianis myfteriis per fingulos dies' imbuendos perfludiosè amp; famdiflimc cura-uit.Sacris etiam miffarum,cçterisqj diuinis pfalmodiis,quæ ex antiquorum patrum traditione,in ortliodoxis ecclefiis decantatur, eos intereffe confuefacie-bant. Sed quoniam Granaten fis Archiepifcopus leótiones, quæ interdum exnbsp;veteri,aut ex nouo teftamento, horis præîertim noóturnis occurrebant,vulgarinbsp;eorumidiomaterecitari paffim demandabat,librosque cxcudi perrnittebat, quinbsp;adhuc ex eo tempore innoftramçtatem durât,quibus aliquot mifi'arum folen-nia,amp; nonnullæ euangeliorum partes in Arabicam linguam tranfiata contincn-tur,fecutus vt credo,quodPaulus adCorinthiosfcripfit, Ximenius quiPauluranbsp;longe aliter interpretabatur,indignum effe,amp; pene par piaculo dicebat,marga-50 ritas ante porcos proiicere,hoc eft, hominibus nondum bene in religione con-firmatis facranoftrairridenda,autcontcmnenda proponere. Hacenim mundinbsp;fenefeentis calami tofa,amp; deplorandaçtate,quando hominum vulgarium mentes tam longé ab ilia puritatc,quam Pauli temporibus retinebant, degener«üt,nbsp;nihil minus conuenire, quàmfacrofanûailla, amp; non nifi à viris integerrimis amp;nbsp;fanóliflimis percepta oracula idiomatibus vernaculis vulgari,quæ indodi, vtnbsp;Petrus Apoftolus ait,adfuam perniciem detorquent. Namtalemeffe vulgi na-inbsp;turamdiccbat,vtobuium quodque expofitumcontemnat, abditum vero amp;nbsp;inacceffumin pretiohabeatamp; reuereatur. Idcirco vt quæque gens prudenrifli-ma fuit,ita quam longé à myfteriis fuis profanum vulgus amp;turbas arcuifie,quinnbsp;40 amp; ipfum Chriftum, fapientiam fummi patris, multa quoque non alia caufa innbsp;parabolis dixiffe afferebat,quàmvt à turbis imperitis abfeonderet, fuisep difei-pulisfeorfum reuelaret. Placere quidem fibi cos fermonc vulgarilibros circu-ferri, qui ab hominibus piis fcripti,aut optiinoruin exemplorum enarratione,nbsp;autardentibusverbis,amp; grauibus rationibus, prudentiqueadeo ,amp;maturo di-cendi ftylo animos prorfus dcicétos excitarent, amp; ab his rebus,quæ fenfibus fenbsp;offcrunt,ad illa diuina contemplanda reuocarent, quales ipfc in vulgus edendos,quamprimum'effet otium,meditabatur.Cæterùm nouum amp; vêtus inftru-mentum,in quibus multa funt,quæ doâum attentum ledorem, caftuinquenbsp;amp; pium hominem reqiiirunt,tribus illis linguis afièruanda cfl'e, quas non finenbsp;JO maximimyfteriicaufa cariffimi filii capiti,in acerbifl'imo quodpatiebatur fup-pliciOjDeus opt.max.fuperponi toluit.Iam verb diuinans affitmabat, tun^ de-mum magnamChriftianæ religionis perniciem adfuturam, quando vtriulquenbsp;teftamenti oracula,invernaculaslin'guas vulgarentur.Idenimpeffimisquibuf-que vulgarium hominum ignorantia abutentibus,ad vniuerlum catholicæ ec-clefîæ ftatum labefaélandum, paratam occafionem fubminiftraturum ; cùmnbsp;D

38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

nihil fit facilius, quàm ftultæ plebeculæ imponere, fapicntiæ præfertira opi-nioneinfibi exvulgatis myftcriis arroganti. His tam prudentibus Ximenii di-éliSjHonnihilabcius confîlii progreflutemperatum eft, quaniiis eis, qui Tala-bricenfî fauebant, vifa fincpaulô duriora.Cætcrùm plufquam vellemus vera-cem Ximenii fententiam, rerum quas cernimus euentuSj comprobauit. Ma-gnç deinccps apud omnes venerationi Ximenius elTe cœpfijjfiquidem tam gra-ui afteâ:usincommodo, amp; tam arAis anguftiis circumuentus, nequeipléa-nimo defeccrat, neque feinlatcbras abdiderat, aut regum fuorum confpe-dumfugcrat, Porto plus mentis acic viderc,quàm folenthomines,credeba-tur,quôdre ancipitijneque plane confirmata,barbara ciuitate adhuc fuumMa- lo humetum fpirante, tanta animi contentione,vt Chrifti dodrinam ampleôteren-tur,laboraueratamp; effecerat. Idem ferme confilium Fernandus Cortefius am-pliflîmi imperii Mexican! expugnator, cuiuis antiquorû Imperatorum æquan-duSjfîuc longilîimam,eamque difficillimam ad ignoras terras nauigationem, fine rerum geftarum ma^nitudinemconfideremus, fecutus proditur : qui incre-dibiliaudaciajamp;ingenti Chriftianæ religionis amore,fimulatque vrbem ali—nbsp;quamin poteftate ccperat,illicotemplaferuidusintrabatjamp;: cunôtis attonitis a-nimique eius præfentiamadmirantibus,aris dæmonumexpiatis,eorumq; ima-ginibus euerfis, Chrifti crucem reponebat : illamque adorandam prædicabat,nbsp;vique adhibita, répugnantes nonnunquam cogebat. Ordo rerum à Ximenio 19nbsp;geltarum me admonec,vt quid ad harum gentium tunc ropertarum faluremnbsp;vtilitatem,ab optimo antiftite excogitatumfit,paucis exponam.Nonnullis antenbsp;annis,quàmhæc quæ modo dicebamus fièrent,Cliriftophori Colûbi Genuen-fis folerti induftria, incogniti orbis notitia ad reges nollros allata fuerat, Vbinbsp;cùm mulcagrauia amp; Chriftiams hominibus indigna per noftros duces, amp; cen-turiones,reliquumq$ item Hifpanorum militum vulgus, qui illuc commeaue-rant,patrarinunciarcntur aduerfus illas gentcs,alioquiimbelles,amp;incrmes,ftanbsp;tim XimeniuSjdum Hifpaliapud reges moratur, cœpitcogitare ,quo paôho hisnbsp;malis fuccurreretur. Nam cùm omnes illuc traiieientes, vnico tantummodonbsp;opum congerendarum ftudio tenerentur , vnicaque ilia inexplebili auri eu- jonbsp;pidine, terras fub alio foie iacentes, quxrerent, primo de deprædandis, amp;nbsp;fpoliandis miferis hominibus, amp;niaurum proderent, male mulótandis, poftnbsp;dee#udiendis,amp;Chriftoinitiandis,malignaamp;: perfunóloria cura agebant. Id-circo regibus Ximenius fuafit, vt viros religiofos, fandimonia amp; integritatcnbsp;vitæ præftantes,ad earn rem curandam tranfmitterenr,qui folutioris vitçlicen-tiamomnem comprimèrent.Id ftatim religiofîflimi principes effecerunt, amp; denbsp;Ximenii confilio amp;voluntatc,cum cæteris viris,qui ex omnibus Hifpania? cœ-nobiis elelt;ftiflîmiconquifîci funt,vnà quoque funt profefli Francifeus Ruiziusnbsp;Ximenii cornes,loannes T rairierrus,amp; loannes Robledus,omnes Ximenio ca-riflimi,amp; intimi : quorum cùm illc probatiflimos mores, amp;infîgnem eruditio- 40nbsp;ilem cum non vulgari picrate coniunftam abunde noftêt, voluit magis huma-no affelt;ftui pro tempore ccdere,quàm Chrifti nomini amp;gloriæ deefle.Multumnbsp;enim interefleexiftimabat, per quos in tam barbaris tamq; latè patentibus terris fides prima plantaretur,amp;coleretur. ExhisFrancifeus Ruizius, cùmadcxlinbsp;mutationemfuftinendam parum firmo corpore eftct,incommodiflima valetu-dine vexatus,poft femeftre tempus,ad reges,amp;: antiftitem fuum rediit, Franci-feoBoadillo Hifpaniolæpræfedo,ineuftodia fecum adduôto, vt repetunda-rumreus ageretur ,amp; variarum criminationum, quæ aduerfus ilium oppone-bantur, apud regium fenatumrationem redderet. His rebus confedis, amp; adnbsp;hune modumex voto compofitis, quoniam ex Granatenfibus moleftiis, ex-terisi^ue omnibus immodicis curis,quas ob rftpub.commodum fponte fubi-bat, permultum tædii amp; languoris Ximenius contraxerat, annuenteregina,nbsp;cui potiflîmum eius abfenria moleftiflima erat, in diœcefim fuam,àquaiamnbsp;diu abfuerat, rediit. Complutum Natalem Domini celebraturus venir,qui

• iam fupra millefimum quingentefimus fecundus numerabatur. Tarnen ante quam

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

tequam Hiïpali difcederet,cùm aliquando diui Lazari Nofocomium,quod extra muros vrbis demote eft,iii'-dferct,amp;£Egrordm frequentiæ reditusimpares effe intellexiflet, vt tricena millia nummüm in lingulos annos compararentur,nbsp;curauif. quibus eo morbo laborantibus aliqua ex parte fubueniretur. Dumnbsp;Complut! Ximenius moratur, Academiæ molemquamparabat adurgenSjamp;:nbsp;pontificiæ fuç ditioni omni ftudio èc cura profpiciens, Alpuxarrenfes,qui montes niuofos vrbi Granatæ imminentes incolunt,partim Granatenfibus indigria-ti,quód cçremonias patrias reliquiflent, partim ne ipfî quoque ad eafdem de-ferendas cogerentur veriti,præruptorum montium quos habitant natura freti,nbsp;*0 defedionem adortifimt.Hæcres non mediocriter animos regumconturbauit,nbsp;nam in expugnanda prouincia, nullibi durius aut pcriculofius laboratum di-micatum fuerat. Cunôti in Ximenium denuo fremere, eiusque rurfus confi-lium improbare, quôd pertimefcendæ illius feditionis caufanbsp;nbsp;nbsp;origo videba-

tur. Idcirco perliteras à reginareuocatus rurfus Granatam venire cogitur, o-peribus ædificiorum quibus intendebat,interruptis. Quo cùm iter ftudiosè fa-ceret, ante quam ad vrbem Granatam perueniret,omnem tumultum regis vir-tute fedatum fuifle, amp; AIpuxarrenfes, totumque ilium faltum habitantes, qui à colore Sierra Vermigia noftra tempeftate, olim Orofpeda Græco nominenbsp;propter tramites rupibus impeditos eft appellatus, acri prælio amp; cruento deui-ôtos,tandem Chrifti facra fufcepifieper amicorum literas agnouit. Cuius reinbsp;nuncio lætitia magna, vt æquumerat,afFeâ:usfuiffet,ni Alphonfum Aguila-rium, magni Gonzalui fratrem, in eo prælio occubuiiTe intellexiflct, dumnbsp;ftationem quandam tempore incommodilfimo tueri contendit. Nam nodisnbsp;tenebris occupatus,amp;:imbribuspenèobrutus,miferabilitermontis faucibusnbsp;inrcrclufus,trucidatusfuit.Ceciditpugnansinnumerabilibusvulneribus con-folTus, amp; poftremô immanilïïmihoftes eius cadauer in frufta diflccuerunt.nbsp;Periitfimul magnafamiliarium acfidorummanus,quivt ilium defcnderentnbsp;fortilfimè depugnarunt. Permultum ea viôtoria animos Ximenio obtredan-tium placauit,qui totam illam querimoniam de Mauris ad lacra noftra coadisnbsp;30 depoîuerunt. Ximenium Granatam ingredientem reges benigniifimè fufee-perunt: cui in Alhambranaarce, vbicatholici reges diuerfabantur, locus adnbsp;manendumeftdatus : omnique genere comitatis, amp; fauoris,liberaliter eft tra-datus. Dumigitur duorumferme menfiumfpatio, arcanis grauiflîmisqug denbsp;rebus cum regibus afliduè agit, amp; cnm nobilioribus ex Maurorum genre ho-minibus, quife hortante Chrifti religionemfufceperant, libenter verfatur, amp;nbsp;fidei Chriftianæ ab eis rationem expofeit, inmorbum grauiflimum hac de caufa ( vtcreditur) incidit, Eftvrbs Granatanon quidem àmalo punico hiantedi-da, vt vulgo creditur : nam Granata Maurorum lingua horreorum domus eft,nbsp;vt periti illius fermonis interpretantur, fabellam ad id peruetuftam recenfen-40 tes, de principe fœmina, quæ antiquællliberisincola, ex cuius minis Granatam elfe ædificatam volunt, fuaillicfrumenta recondebat. Totavrbs quinque collibus alTurgit : in medio Alcazaba, amp; Alhambra eft, quæ ex altera parte turribus Vermigiis, ex altera verb Albaizino clauduntur. Hic in duo iuganbsp;diuifus, quintum monticulum ad feptentrionem conftituit: cui horti, quosnbsp;Hinadamares vocant,iunguntur. Imminent vrbi montes perpetuis niuibusnbsp;tedi, quos Serram niuofam vocant. Alhambra regiam amp; prætoriam cohor-tem, eiusque præfedum f vt fuprà demonftrauimus ) tenet. Quæ quoniam loco excelfo pofita eft,ventis tenuibus afliduè perflatur. Ea verb Alhambræ pars,nbsp;vbi Ximenius honoris caufaà regibus manere jeft lulTus, latis feneftris portis-jo quepatentibus acrem ilium copiofiflîmum admittit. Vnde homo afliduis cu-ris confedus, aepropterea corpftre imbecillo, inægritudinem grauiflimam in-cidit.Quæ cùmlongiorvideretur, parumque medici remediis vulgaribu’pro-ficerent : reges quos folicitudo incredibilis tenebat, lcdo accumbentem làlu-tarunt, dulciflimis verbis confolati, amp; bono vt eflet animo hortati funt. Male habuithumanilfimamreginam, amp; Ximenii inprimis amantem, tanta virium

D ij

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

in eo diminutio : idcirco digrefla, agitare cum medicis cocpic, an habiraculî amp;locimutarione eins faluti confultum iri crederent. Qui bus in re ancipitiamp;£nbsp;parum cognita omnia tentanda elTe fuadentibus, regina per nuncios obnixenbsp;poftulatjVtquoniam medici èfalute fuaid efl'e ftatuebanc, quibus in capitisnbsp;periculo non obcemperare piaculum eft, mutatis fedibus Genalarifum adeat.nbsp;Is eft locus Alcazabam verfus, extra Alhambram poiitus viridariis hortisnbsp;amœniflîmus, quo nimirum vernis temporibus exhilarandi animi caufa Gra-natæ reges feconferre confueuerant : inde quod eft profpedtus iucundiffimusnbsp;inbonamciuitatispartem,qux intuentium oculos iubicóta vrbe mira ratio-ne amp; varietate obledat. Paruit regiismandatis Ximenius : fed neque ob hoc lonbsp;jnelius fe habere fentiebat. Menhsvnusiam elapfuserat, poftquam ille Genalarifum migrauerat : indicsque detcriori valctudine vfus, morbo vires maio-res aflhmente, marafmum grauiflimum contraxit : in idque febris genus inci-djfl'e videbatur,quæ Græco nomine heólice appellatur : quoniam oüibus inhç-rens, confuetaamp; familiari tabe vixfentitur, donee corpus excdit.Nihil medicinbsp;intereainconfultum,nihilintentatumautinexpertumrelinqucbant. Regina adnbsp;il!um,quod eximiæ cuiufdam beneuolentiæ indicium erat, iterum vifendumnbsp;anxia diuertit. Omnifermonum genereiacenteni confirmât ,.beneq; eum fpe-rare iubet. Sedmorbiimportuniamp;fæui,principumhominum prxfentiamnonnbsp;verentur : nihilque minus illis deprecantibusautiubentibus,in mortaliacor- xonbsp;porafxuire definunt. Erat ferme ad maciem extremam redaftus Ximenius,nbsp;mcdicis omnibus nihil fe amplius ad eius falutem præftare poife aperte profi-tentibus. Porté nobilisex Mauris mulieribus fœmina Franciica nomine, 'quxnbsp;quondam Chriftifacra,Ximenii luftricaafperfione,inter cteteros fufeeperat, Scnbsp;quam Zaualio fportularum amp; penoris præfedo, fidelilhmo ex fuis miniftro,nbsp;matrimonio collocaucrat,dumadmultam noélem in Ximenii cubiculo mti-morumfamiliariumcolloquiis inrerciret,de eius valetudine inter fe tradtanti-um,adXimenium,illis aftantibus accelht : Sc nolle fe (inquit ) Granatæ permul-tos rei medicæ peritiffiinos, qui nulli medicorum Chriftianorum ccderent,nbsp;fed potilTimiim mulierem, hac de caufa in magno pretio apudomnes habitam: jonbsp;quxlongxxtatis bénéficiéedoéla(eratenimplufquam odtogenaria)finevllanbsp;venarum fedfionc, Sc fine vllo pharmaco,folis vndlionibus morbos depelieret,nbsp;.coiîporaque in priftinam fanitatem reftitueret. Quod fi earn liberet accerfiri,nbsp;nondubitabat,quinDeo fauente,falutem efletrecepturus. Placuit Prancifexnbsp;oratio. Etquoniamfalutisdulcedo magnaeft, etiam eiusfpes hominum animos mire alficit: vnde cuiuis fe medicumprofitent!, quodviri fapientes iam o-lim annotarunt, incundtanter fidcs habetur. Sed non tarn id facere exoptatxnbsp;fdutis imaginem alii exiftimant (quanquam eft omnibus ea fuauilfima) quàmnbsp;fi liftram opinionem de medicis v ulgo conceptam plerunque temere fe geren-tibus. Neque enim multumreferre cxiftimatur, his aut hominibus imperitis,nbsp;æqué vtrifque intenebris errantibus,defperatam falutem committere. Accer-fitaillicoeft vetula, qux venis exploratis,amp; ventre pertentato,non efle medicis infultandum,dicit,fimorbum periculo amp; difficultate plenum artis vi depel-lere nequiuilfent : fe tarnen, Deo auxiliante,fub cuius tutela tantus virfpiri-tum ducebat, fperare ante odto dies ad priftinam falutem Ximenium reduâu-ram, vndlionum duntaxat amp; herbarum beneficio. Vnum tarnen intcreaprx-miiloco depofcere,vt id medicis infeiis ageretur : qui authoritati fux confu-lentes, huiufmodi medelas ab illiteratis hominibus profedas verbis atrocibusnbsp;confuelTent improbare: ftatimq; adartis fux prxfcripta,pugnis quibufdam ver-borum,quarum ilia imperitaerat,omnemremdeducendamcurardt. Quodetfinbsp;ilia parum morabatur,remediorum fuorum n Aipe confeia, pcrmultum tarnennbsp;xgro*antisintcreire,ne quidei fernpuli aut fufpicionis ex illorum didis fubori-retur. quafi verb donafamtatum,non magis numinis beneficio,quàm ope vl-lahumana comparentur.Æquum poftulare vifaeft mulier:amp;ne quiddeincepsnbsp;medicis innotefcerct,curatu eft. Ergo per nodis tenebras iam omnibus digref-

FRANCISCI XIMENÎI, LIB. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

fis jfedula anus ad Xi nicnium veniebat: eunup nemine répugnante vnftionibus fouebat, leuiterqj oleo condito perfricabat: donee tandem affiduis medelis, intra octo dierum præfcriptum tempus,fidemfuam mulier liberauit. Namque o-mni febri liberum Ximenium hilaritati folitæ reftituit : Ôc qui fe inleóto vix mo-uerepoterat, iam pedibus ambulare geftiebat : quodper probamferuatricemnbsp;facile concefl'um fuit.Interim tarnen dumfirmior reddebatur,geftatione vti iu-bet:amp; antemeridiano præfertim tempore,qua flumen Darrus præterfluit,animinbsp;fecurus amp;tranquiilus,vt aliquot fpatiaobambulans conficeret. Nam à maiori-buslongo experimento obferuatumerat,Darri aurasadeo falutares efle, vtvelnbsp;lo vnico earum remedio,fæpe ægri defperati conualuerint: amp; idcirco grabatis de-cumbentes,quando aliter fieri nequiret,ad ponticulum Darri educi folitos,quanbsp;iter ab Alhambra ad Alcazabam eft. Eft enim riuus alioqui aurifer, quod ipfonbsp;nomine indicari ferunt,de auro in Darrum per Arabes mutato, barbarè nimi-rum prolata voce.Quod ego quamuis argute excogitatum, non tarnen elfe verum exiftimOjfed fortaffe Grxca potius nomenclatura, quales multæ paffim innbsp;vernaculalingua feruantur,Darrum quafi Diarrheon di£tum,quód inter Alcazabam amp; Alhambram fluat, vrbemque interfeindat, ad diflfcrentiaxn Singilisnbsp;fiuminis,quod ad turres Vermigias per campum,qui à rege appellationem ha-bet,ab vrbe diftans nonnihil feratur. Cùm verb paululum vires confirmaflet, vtnbsp;»0 quamprimum in patriam terram contenderet monuit, familiarium locoruranbsp;beneficio priftinam falutem prorfus habiturus. Fa£ta funt omnia ex eius prac-fcripto,nam illico adhortantibus regibus,Ximenius inCaftellamprofedus,an-tequam Complutum quo iter inftitueratveniret,integra iam fanitate frueba-tur. Ibi ergo patrii cæli indulgentia, amp; otii nunquam antea conceiTi beneficio,nbsp;rurfus animum ad cœpta opera couertit.Sedquoniam in eumlocum,ex omnibus reip.ChriftianxGymnafiis,bonas literasiamdiu ab Hifpaniaexulantesre-ducendas,vtdiximus,curabat, ad Complutum exornandum fefe comparauit.nbsp;Igitur viara illam,qux maxima appellatur,re(ftitudine amp; longitudine confpicu-am,cœno ex aquarum pluuiarum fordibus,qux propter loci planitiem ftagna-jo banc, opplecam, lapidibus vniuerfam fterni iuffit, amp; medio alueo paulum de-primi,quo aqux précipites fenfim laberentur,illamque puramamp; vicinis domi-businnocuam rclinquerent. Hancaliquotpoft annis Alfonfus Fonfeca,t^rtiusnbsp;à Ximenio antiftes, vir politioris vitx, amp; totius elegantix gnarus, ad earn pul-chritudinem,quamnunc cernimus, reduxit, ablatis ligneis columnis, amp; earum loco marmoreis fubftitutis. AiunttimeanimumfuiflTeXimenio,viam il-1am maximam ad portam vfque Mantuanam continuare, omnibus xdificiisnbsp;qux fefe obiter obiiccrentdirutis, fed negotiorum multitudine,rerumque gra-uioruminteruentu,quodpropofueratnequaquamefl'eciire. Interea dum hxcnbsp;gerebantur, Francifeus Ferrera, Complurenfis ecclefix abbas, qui quarto fer-40 me ante anno Romam milTus à Ximenio fuerac, de Academix Complutenfisnbsp;ereétione cum Romano Poncif. a£lurus,vir fane induftrius ,amp;ad congrelTumnbsp;potentiorumaptus,obtenus literis, diplomacibusque illis quas breues vocant,nbsp;ad earn rem conficiendam neceifariis, ad Ximenium venit.Ex partim Alexan-dri fcxti,partim lulii fecundi indulgent! a, omni benignitate,omnibus gratiis amp;nbsp;fauore referex, liberaliffime concefl'x funt. Quas poftea Leo x. ingeniorum amp;nbsp;ftudiorum magnus fautor, incrementis muleis confirmauit. Fuit enim Xime-nius quo tempore vixit,fummispontificibus carus,tum propter fummam in federn apoftolicam perpetuo reuerentiam, turn propter non vulgaria, in eofdemnbsp;priuatimofiicia,de quibus fuisinlocisdiccmus. Sub hxc cadem tempora Phi-jo lippus çacholicorumregumgenrr,amp;:loannaeiusvxor,Fontarabiam,extremumnbsp;Hifpanix oppidumamp;Gallixoppoficum,quodprifcum Olearfum fuiflè cre-ditur, peruenerant, liceris accerfiti, ob magna reipublicx négocia. Philippus,vtnbsp;prxgnanti loannx confuleret, iter per Gallias eo tempore faccre inftituit : vbinbsp;comiter per Galium accept!, omni que regia magnificentia tradati, in Hifpa-niaradimiflifunt. Poftquam Toletum principes noftros venire, vt ibi hxre-D iij

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECn DE REB. GESTIS

ditarix fucccffioni à populis Hifpanis deftinarentur, Ximcnius litcris rcginx ccrtiorfaélus eft, quæ iatn Tolcti eos opperiebatur, continuo Compluto dif-ccdcns Tolctum, nouis principibus, cum cætcris omnibus Hifpaniæ proccri-bus, qui illuc conuenicbant, reucrentiam cxhibicurus venit,amp;aduentumfau-ftum cis gratulaturus J qui tam longinquisregionibuscmenlîs, Diuis iuuanti*nbsp;bus, incolumes tandem in fuam Hifpaniam veniflent. Per odo ferme dies,nbsp;quibus Ximenius principes anteceflerat,omnemeuramintendit, vt fenatus,nbsp;populusquc Toletanus, tanto impcrio defignandos principes, quam fplendi-dimmo poftet apparatu ad fc primo venientes cxcipcrct. Fecit id Icdulo oifi-ciofa ciuitas, regibus fuis demerendis alioqui propenfa : nam per omnes vicos, icinbsp;amp; vrbis platcas, publica lætitia certatim ab omnibus colcbatur. Ximenius conbsp;quo ingrcfli funt die, qui anni millefimi quingentefimi fccundi,feptimus Maijnbsp;numerabatur, pontificalibus ornamentis indutus ad rempli vcftibulum, intranbsp;portam indulgcntiarum, vbi ara pro tempore extruda crucis fignum rafili auro amp; mira gemmarum copia ornatum oftentabat,venientes opperiebatur.Poft-quam proftrati crueem adorarunt, à Ximcnio venerabunde funt eredi amp; adnbsp;rempliaram maximamdedudi, vndepoftpreccsadDeumfufas,in regiam adnbsp;parentes profedifunt.Quinq; ferme menfesTolcticadc caufamoratus Xime-nius eft, parum quidem aulicas delicias curans,cæteraq; hominum militabiumnbsp;oblcdamenta, quibus per eos diesregius comitatus fete exhilarabat. Ergo in- lonbsp;tentionem ad ca conuertit, quæ iam diu animo mcditabatur. Intelligebat fanenbsp;vir prudens facrorum voluminumledionem,quç Biblia Grçco nomine paftimnbsp;appcllantLitjCundis quifacris initiati funt,fedprxfertimtheologis maxime elfenbsp;neceftariam,nullibiq5 magis cofdem illos rerum theologicarum ftudiofos dor-mitare,quàm in ca verfanda tradandaq;, idquc potiftimum è trium linguarumnbsp;ignoratione prouenire Hebraicæ,Græcæ,amp;Latinæ, quibus nonfolû quicquidnbsp;feitu dignum eft in omnibus difeiplinis profanis,eft proditimi,fcd facra omnianbsp;continentur. Diuinabat vir pr udentilfimuSjin tanta hominum noftrorum inertia, diuinas literas negligentium, impios homines quamprimum exorituros,nbsp;quiearumledione armati,amp;: ad fuos affedus detorquentes, Chhfti ccclefiam 50nbsp;aufuquidem nefario,amp;immani,ànoftratarnen imperitiaprofedo,impugna-re,amp;: euertere tentarent.Qmn antiquiftima quæque Chriftianæ religionis tem-pora%cum rcputans,diuina prouidentia ita eftefadû videbat, vt quemadmo-dumàprudentibusimperatoribus ex hoftium,cum quibus dimicant,pugnandinbsp;natura,ratio amp; confilia fumuntur,ita quoque aduerfus dæmonum artes, quinbsp;ingeniis humanis percallidc abutuntur, remédia quoque ex eodem fonte pc-tenda cfte. Chriftus cnim opt.max.vnde omnis fapientia ad homincs cmanat,nbsp;fandos ecclefiæ Chriftianç patres per quafdam dodnnarum viciftîtudincs,ad-uerfiis emergenteshoftes couenientibus armis prudentia fua inftruxit. Ximenius,qui ex publica morumcorruptela,ipforumque adeo religionis principumnbsp;immoderantia, vulpeculas aliquas in occulto nutriri coniedabat,quç vinea my-fticam cùm minus expedaretur demoliri tcntarent,nequc ad id aliunde com-paratopræfidio,quâ ex facrorû voluminum perpera intelledorumpromptua-rio,non abs rc timere cœpit,nc noftri imparati,amp; in vtriufquc teftamenti librisnbsp;pcregriniamp;hofpitcsdeprehcndercntur. Magni igitur Origenis diligentiam i-mitatus,qui hexaplis illis dccantatis,omnes facrorum voluminum, quæ tunenbsp;habebantur, tranflationes invnumconiunxerat,cditioncmBibliorum facien-dam curauit. In ca veteris teftamenti libri ternis columnis per fingulas paginas funt diftindi. Prima Hebraicam ledioncm tenet, media vulgarem, quanbsp;nunc vtimur, tertia verfionem Græcam lxx. ipterpretum tranflatione etiamnbsp;Latirft illuftratam. In marginc veto inferiori, ne quid defideraretur, Chaldai-ca, quam vocant, paraphrafis fubieda eft, Latina verfionc è regionc appofita^nbsp;At nouum teftamentum Græcam ledionem quàm cmendatiftîmam, amp; vulgarem tranflationem habet. Additumeft poftremum volumen Hebraicarum

• didionumeruditumamp;copiofumOnomafticon, abeius linguæ peritis valdc lau-

».

FRANCISCI XIMENII, LIB. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

laudatum. Idin, aliquot bibliorum huiufmodi libris jquorundam incuria, qui cos aflcruandos fufccpcrant,nonlincgrauiiadura, defideratur. Res fuit cumnbsp;primis operofa,amp; magnifica,amp; quæ non modo tam ingentem principcm,fed ct-iam ingentis aniini virum , ad difficultatcs omnes euinccndas rem tarn ar-duam comitantes, rcquircret. Accerliuit continuo adfe homines vtriufque li-teraturç pcritiifimos,Dcmctrium Cretenfemnatione Grçcum, Antonium Ne-brilTcnfcmjLopidc Aftunigam,amp; FernadumPintianum, Grxearum literarumnbsp;amp; Latinarum profeflbres,quorum fcriptaamp; ftudiofa monumenta paflim nuncnbsp;in manibus habentur : Alphonfum medicum Complutenfem, Paulum Coro-10 nellum,amp; Alphonfum Zamoram,Hebræarum rerumconfulciilimos : qui cumnbsp;olim inter fuos publicas fcholas fuiflcnt modcrati,tunc Chriftianæ fidci facrisnbsp;ex animo fuTceptis, ccclcfiæ orthodoxæ domeftici amp; alumni eflent, merito adnbsp;tantum negotium à Ximenio funt vocati : quod illorum virtuti, cruditioni amp;nbsp;conftantiæ,meritô eft commiiTum. Cura his viris de fuo confilio fcrmoncsnbsp;confert, libcralifiirac impenfas proraittit, amp; fingulos præraiis propofitis pri-uatim inuitat. Ante omnia feftinandum admonet, ne,vt funt res mortalcs ca»nbsp;ducæ, amp;: fluxjc, aut illi patrono ad cam rem promptilfimo, aut ipfe tara accom-modis adiutoribus priuaretra,quorum pr3efcntiamamp; operara phnis quàm vllasnbsp;pretiofas polTeflîoncs aut diuitias æftiraaret. Accenduntur cunôli Ximenii ver •nbsp;ao bis,amp; ab co die,donee vltima manus fuit impofita, nihil eft à viris eruditillimisnbsp;cefiatum, Conquifiti funt vndique, vtriufque teftamenti vetuftifiimi codices,nbsp;ad quorum fidemcaftigatio cxcudendôrum fieret,amp; vitiata loca fanarentur,amp;:nbsp;qux dubia amp;obfcura eflent illuftratacolluccrent. Sed potifllmum adiumentonbsp;merunt Bibliothecæ Vaticanx venerandae antiquitatis apographi,quorum copia per Leonem x. Pont. Max. benigniflime Ximcniofaóta eft, cuius iam turnnbsp;magnificentiâdcmiratusjcœpit hominem in magno pretio habere: amp;eius con-filium,quamuis in vltimis terris pofiti,quotics rcip.Chriftianæ negotiapoftula-bant,inrcbus arduis requirere.Lxx.tame tranflationis cxplicatio,partim ab aliquot Academia: Complutefis cruditis hominibus,qui iam tunc fub Demetrio

5 o amp; Pinciano prxeeptoribus in Grçcis literis non vulgariter profecerant,partim à Dcmetrio,Pinciano,amp; Aftuniga,adeó féliciter confedafuit, vt nihil à lxx. in-terpretibus iuxta Grxeam eruditioncm fit diélum, qualia pcrmulta apud eosnbsp;habentur,quodanoftris in tanta breuitate fuerit prxtermifliim. Fuit inter fcosnbsp;ad hocmunus vocatus loannes Vergara, cuilibri, quos vulgo Sapientiales vo-cant(vt ab eofæpius audiui) cxplicandi funt commifli : in quibus multa quæ innbsp;Vulgata tranflationc difficilia efle videbantur, in antiquam leótioncm reftituit ;nbsp;nihilquemagisfenijcumotio frucbatur,fibidicebat in votis efle,qualibrumec-clefiaftici(qucmPanaretu vocantjfcholiis aliquot illuftrarc:fedretardauit præ-claruminftitutum incommodiflimavalctudo.Durauitab hoc anno,quiM.o.ii.nbsp;Chrifti natifuit,annos continues plus minus quindecim de facris bibliis eden-dis cura : vtpenè cum Ximenii vita,finem quoque editjo fufeeperit. Vbi fi pernbsp;partes narrandum eflet quantum laboris exhauftum fit,quantum tædii amp; fafti-diideuoratum à viris illis operiprxfediSjin exemplaribus excutiendis, quamqjnbsp;multiplici amp; ardua negotiorum mole Ximenius interim alio euocaretur, nimi-um profedo in cis dicendis immorarcmur. At illud vnum quod ad impenfas ànbsp;Ximenio inca reabfoluendafaófas pcrtinet,reticendum ncquaquam eft. Sc-pteHebracacxemplaria quçnunc Compluti habentur,quatuor millibus aureo-rumex diuerfis regionibus fibi comparafl'e, Alphonfus Zamora Hebrxarum li-teraru profcflbr,fçpenumcro refercbat; vt interim de Græcis amp; Latinis taceam,nbsp;|o quorum ilia ab vrbe Roma,hæc^um ex peregrinis locis,tum ex variis in Hifpa-nia bibliothccis,ab olt;ftingétis ferme annis charaélcribus Gotthicisfeript^ma-gnis fumptibus Complutum funt delata.Iam verb Chalcographorum amp; fcri-barumfalaria,doólorum hominum non vulgariaprxmia, mcrccdes internun-tiis propofitas, quibus ad codices vetuftos adipifeendos vtebatur,afiiduam dc-nique fubminiftrantium cateruam, quam ad res qux infperato cmcrgcbanc *nbsp;D iiij

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

cxpediendas fuftentabat, amp; mille alia, quæ longum eflet referrc, fi bene quis ratione fubduiäa numeret, quinquagintamilliumaureorum,amp;: amplius,fum-mam conficiet : quod amp; maiores natu frequenter diccre audiui. Hac tandemnbsp;diligentia , authoritate, ic hbcralitatc, opus illud abfolutiflimum prodiitnbsp;Leoni x. Pontif. Maxim, dicatum ,cumintellimoniumgrati animi,tum quodnbsp;vniuerfa qux ad facrarum literarum illuftrationem pertinent, ncmini magisnbsp;quàm Romano Pont.penes quern totaecclefiæ Chriftianæ authoritas cft,con-fecrari offerri debcant. Opus me hercule miraculo par, amp; cuius tanta apudnbsp;omnes qui vbicunque cerrarum in facris literis verfantur, veneratio eft, vt adnbsp;Complutcnfium bibliorum exemplum, quicquid aliubi excuditur, certatim i«nbsp;reuocetur : Si in fapientillimorum virorum fcriptis, quotics deleétione facranbsp;controuertitur, teftimonia ab eifdem petita proferantur. Hoc ergo,quod diui-ni bencficiiloco ego quidemreponendumarbitror,figno dato,mentes noftro-rum hominum, atque adeo mortalium cæ ter or um, ad facras literas tradandasnbsp;fefe conuertcrunt, velut ex longo veterno ad facra myfteria perfcrutanda e-uigilarunt : quæ, vt in proœmiis huic operi per viros illos emincntiflimos pro-pofitis, fapienter amp;: copiose dicitur, multam lucem, ne vniuerfam pene dixe-rim,ex linguarum cognitione,quibus vtrumque teftamentum fcriptum eft,nbsp;fufeipiunt. Audiui loannem Brocarium Compl. excuforem, Arnold! Gui-lielmi Brocariifilium, fæpenumero ad æquales dixifle, eo ipfo die quo vltima zonbsp;manus àpatre operis excufioni impofita fuit, fepuerumeleganterveftitum cunbsp;vltimo bibliorum volumine ad Ximenium veniife : qui impendio lætatus itanbsp;cælum fufpiciens acclamauit : Grates tibi ago fumme Chrifte,quöd rem ma-gnopereà me curatamad optatum finemperduxeris.Et adfamiliares continuonbsp;conuerfus, equidem (inquit) cum multa ardua amp; difficilia reipub. caufa haâe-nus geflerim,nihil eft amici,de quo mihi magis gratulari debeatis,quam de hacnbsp;bibliorum editione : quæ vnafacros rcligionis noftræ fontes tempore perquamnbsp;neceflarioaperit: vnde multo purior theologica difciplina haurietur, quàm ànbsp;riuis pofteadeduótis. Nonfatis animi fui magnitudini Ximenius ingens hocnbsp;bibliorum cdendorum opus efle arbitrabatur, adhucaliafecum voluebat,quæ jonbsp;morte præuentusabfoluere non potuit. Namvt loannem Vergaram,aliosquenbsp;complures, quieo tempore apudeumvixerunt, dicentes audiui, Ariftotelico-rumvoluminumeditionemparabat: vtfîngulæpaginarumfacies ternis colu-mnis diftinguerentur : quarum prima græca Ariftotelis verba emendatiffimènbsp;contineret : media vulgatam tranflationem: extrema vero nouam quandam, Sinbsp;libcriorem veriionem : vt eis veluti commentariis, fcriptoris alioqui difficilisnbsp;fenfus abditiilluftrarentur. Nam ad earum difciplinarum cognitionem, quasnbsp;infcholafuatraéàandaspropofuerat, eum quoque authorem perneceiTariumnbsp;eife intelligebat. Atque ad nouam illam veriionem faciendam, viros aliquot innbsp;græcis amp; philofophicis literis doótiflimos accerfendos vndecunque curafte. 40nbsp;Huic rei inter alios qui adhuc conquirebantur,Joannes Vergara defignatus eft:nbsp;qui diligenter latinos fecit oóto de phyfico auditu libros, tres de anima, Meta-•phyiices verb quatuordecim. Hi Toleti in rempli maximi bibliotheca fcr-uantur. At cùm bibliorum edition! Ariftotelica eflet fucccfliira , atque ilianbsp;nondum abfoluta Ximenius è viuis fublatus fit, mortis præoccupantis iniuria,nbsp;quæfemper viris magnanimis periniqua amp;immaturaaccidit, præclari operisnbsp;ingenti fpe ftudiofos homines fruftrauit. Veriira hæc ad eruditorum virorum ftudia iuuanda eflè videbantur. Illiterata verb amp; imperita turba, quorum maxima vbique copia eft, ne vanisfabulis, autMilefiacis hiftoriis, quibusnbsp;mores corrumpuntur, fine legendis,fine aujiendis, intenderet: libros ali- yonbsp;quotjandimoniaamp;pietateplenos,quibus ipfefeolim priuatus obleiftauerat,nbsp;partim latine edendos, partim in linguam vernaculam per viros prudentesnbsp;transferendoSjCosque non fine magnis impends vulgandos curauit. Hi funcnbsp;Catherinæ Seneniis cpiftolæ, Angelæ Fulginatis, amp; Metildis opufcula, loan-nis Climaci gradus, Vincenti! Ferrerii,amp; Claræ virginis cœnobitarum fuorumnbsp;viuendi

FRAN CISCI XIMENII, LIB. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

Viuendi inftituta,Chrifti vicæ meditationes, quas Laiidulphus Carthufienfis fcripfitjThomæ Archiepifcopi Cantuarienfis vita : qui omnes, fi Landulphumnbsp;demas, cuius adhuc memoria recens eft, propter excellentem vitæ puritatem^nbsp;incorruptos amp;grauiffimos mores, in diuorum numerum relati,fcriptorum fuo-rum pietatem commendant: veraque documenta exhibent, quibus in tantanbsp;hominum peruerlitate, amp; in tanta omnium viuendi licentia, ad arduam illamnbsp;virtutis viam return iter dirigere poflimus, Sed cùm hi libri partim ab antifti-te per cccnobiadiuifi, partim à bibliopolis eueftigio diftrafti fuerint, paucif-fimi nunc inueniuntur, fui pretium raritate adaugent. At verb cùm diuinisnbsp;1,0 cantibus obeundis mufici libri mutili èc laceri in ecclefiis haberentur, veritusnbsp;ne quandoillorum inopia diuinæ laudes intermitterentur, quæ mirum mmo-dum, ilia præfertim fimplici modulatione quam Gregorianam vocant, pio-rumanimos religione afficiunt,in membranis vniuerfam officii diuini feriemnbsp;multis voluminibus excudi iulfit, appofitis etiam muficis notis, quæ per fuamnbsp;diœcefîm diftribuit. Hæcfî nunc excudenda forent, magnis fumptibus amp;;im-penfis opus effet. Durant adhuc ex illis multa, fedquæfenio amp; cafibus tandemnbsp;conficientur, nifi alter Ximenio fimilis exoriatur,qui eius veftigiis infiftens innbsp;integrum farta tebta reftituat. Ne quid tarnen relinqueret quod ad publicam'nbsp;vtilitatem videretur pertinere, non folùm earum rerum ftudia quæ difcipli-zo narum difficultatibus peruincendis, rebusque grauiffimis traiftandis inferui-unt, fibi efle excitanda propofuit, fed etiam agrorum excolendorum, atquenbsp;adeo vitæ rufticæ vniuerfa exercitia. Nam quemadmodum illis ftudiis animinbsp;pafcuntur, ita his corpora viiftum amp; fubfidium percipiunt. Alterutns autemnbsp;homines 11 occupentur, beatam vitamdomi, forisque agent. Tres fratresTa-labricæ orti funtFerreræ nuncupati, ingeniofi fane, amp;fua quifque eorum artenbsp;eruditus. Natu maior ftudiis eloquentiæ deditus, oratoriam Compluti pro-fcflus eft. Secundus mufîcæ artis ftudiofus, organis pulfandis in diui Ildephon-fidelubroper Ximeniumpræfeblusfuit.Tertius in rei rufticæ fcriptoribus legendis verfatus, in eamque exercendam natura propenfus, Geoponicæ artisnbsp;50 callentilfimuseuafit. Dcea diligenterfcriberetpræcipit, præmiis etiam pro-pofitis,vtindo£tiamp;: ruftici homines, qui tunc agriculturam indignilfimctra-blabant, aliquid vulgari lingua quod legerent amp; edifcerent ad manum habc-rent, ne difciphna honeftilfima periret. Hoc ille argumentum itafœiicitergra-d:auit,vt iure cumprifcis illis contcndat qui græcè latineve de ea re fcripferunt.nbsp;Quanti verb fiant quæ fcripfit, teftimonio funt crebræ illorum voluminum e-ditiones, noftrisnimirumhominibusea femperauidè exoptantibus. Hisigiturnbsp;rebus, vtpote operæ amp; curæ leuioris, vfquc in annum ab hoc de quo diximusnbsp;quintum occupatus,aliud etiam conftituit non fine magna laude. Hoc de Moz-arabum facris inftaurandis fuit, cùm Toletiageret. Nam cùm per id tempus cæ-40 terifvt diximus) aulæ proceres,totusq5 regius comitatus,ob publicamlætitiam,nbsp;ludis diuerfis intenti effent, Ximenius fui rempli bibliothecam inuifcre ftatuit,nbsp;vbi complûtes codices venerandæ antiquitatis,manu præfertim fcriptos,afl'er-uari certior fabtus fucrat.Cæterùmquoniamincommode amp; inique loco pofî-tam deprehcnditfnam amp; luce,amp; aura puriore carebat)libris itidem maligne in-ftruâ:a,cùm alioqui amplilfimi reditus,quib. rempli fabrica dotataeft, illam velnbsp;Vaticanæ pare, vel fi quæ aliæ célébrés habentur,facilipoffentnegotio facere înbsp;ftatim de ea apparatiùs amp; copiofiùs ornanda, amp; in locum meliorem mutandanbsp;cœpitagere. Confeciffetque fane vir celfî fpiritus, quæ propofùerat,nifî tot return grauilfimarum cura eins animum eueftigio occupaffet.Reliftus tarnen eftnbsp;Jo pofteris locusrempub.in re tam clara amp;magnificaiuuandi. Neq; enim tam in-gentis ditionis princeps,qualis A^chiepifcopus Toletanus eft,folùm concmni-bus adpopulumhabendis ,puerifve facrooleo ex Chriftiano ritu confirman-dis, amp; eleemofynis diftribuendis, aut vicis fuæ diœcefeos peragrandis, tem-plisque inuifendis,amp;id genus aliis,quæ certè magni momenti, eiusque mune-ris funt, contentus effe debet : fed excelfilfima quæque concipere, expeditio-

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

nes in Mauros adornare,littoribus noftris ab lioftiumincurfionibus tranquilli-tatem parcre, totius regninioleinfuftinere,tumultuantes populos fedare,reges vt prasclara conentur adhortari, dottos homines amp;: ingenia proueliere, di-fciplinis nitorem reftituerc, rem literariam pro viribus iuuare, mores denique prauos corrigere, bellum vitiis omnibus indicere,eorumque prorfus radicesnbsp;extirpare. omniaadeo cumulate Ximenius præftitit, vt ad fummumfa-ftigium ea dignitas tunc perduóla, inclinationem quam videmus minata vi-deatur. Nam indy tarn illam T oletanorum præfulum authoritatem, quorumnbsp;nutu diuinaamp;profana in Hifpania gerebantur, ab hoc tarn egregiè amp; conftan-terconferuatam,fucceflbres paulatim amiferunt: non tarn ipfornm(vtopinorj lonbsp;culpa, quamhumanarum rerum natura, quæ cunda nouis rationibus ad fe-niumpaulatimperducit.Sedcerte multafuilfe inueniet,qui res attendus confi-derauerit,quæ illam Ximenio magnitudinem pepererunt. Anna Caftella,ma-tronaprudentiflima,amp;innoftraciuitate cum prinus nobilis, triapotiflimumnbsp;numerabat : quodfolitos reditus Archiepifcopatus nullis penlionibus accifosnbsp;percepiflet : quod Ferdinandum vices filiorum gereutem, vicarium potiusnbsp;principem, quam proprietarium ( vt aiunt) regemhabuiflet : cui nimirura tarnnbsp;necelTariæ fuiflent Ximenii operæ, quam Ximenio régis fauor amp;: beneficen-tia. Vltimo quod his occafionibus peropportune oblatis, animum illi naturanbsp;parem dedifletjVt fc ea Fortuna dignum agnofceret : proque dignitatis amp; rerum tonbsp;magnitudine, ineis omnibus,vtvirum magnanimum decebat,fe gcreret.Qm-busrebus tandem fadumeft, vt totius reipub. curafufcepta, ferme bienniumnbsp;rerum fummx prxfuerit, vniuerfis regulis amp;: Hifpaniæ populis nihil contranbsp;tentareaudentibus. Sed ad rempli Toletani bibliothecam, quo ilium veniflenbsp;dixeramus, redeo : vbi cùm fingulos libros diligenter excuteret, de omnibuF-que certior fieri vellet,vtfiquando vfus expofceret,haud eorum codicum ino-pialaboraret,fortè adquçdamvetufta volumma in membranis Gotthicis cha-raderibus fcriptaperuenit. Sed antequam ad ea quæ circahæcvolumina Ximenius geflit, dicenda accedo, pauca mihi de Gotthicis facris narranda Funt.

Gens Vifigotthica (hoceft ) qui occidentales dicebantur Gotthi, quo tempo- jo re Hifpaniam pene vniuerfam Honorii imperatoris permifTu occupauit ,cùmnbsp;eftet Arrianæimpietatis dogmate infcda, tantam catholicis eius prouinciæ ec-cleÄs perturbationem inuexit, vt cultus diuini in varios ritus cæremoniasquenbsp;diuififuerint : amp;:neque inter orthodoxes quidem ipfos, vnavel facrificandivelnbsp;horariaspreces(quæcanonicæ dicutur)pfallendicofuetudo eflet.Sedpoftquamnbsp;vniuerfa Gotthorumgens,Leandri amp; Fulgentii ftudio,poft annum cetefimumnbsp;circiter quadragefimumex quo in Hifpaniam venerat, antiqua impietate abdi-cata,orthodoxam fidem vna cum fuo rege Recaredo cupidiflime accepifletrpa-ce ecclefiis reftituta, de facris communi confilio conftituendis agitari cce-ptum eft : idquepotiflimum in vrbc regia, fic enim Toletum poft aduentum 40nbsp;Gotthorum,qui federn regni illuc tranftulerunt, cognommabant, cùm an-tea (vtRodericus Toletanus pontif. rerum Gotthicarum diligens fcriptor tra-dit) à Vandalis, amp; Selingis,Germaniæ gentibus,quivnà in Hilpaniamcommi-grarunt,Hifpalisvrbs regia, amp;vocata amp; habitafuerit.Toleti igitur conuentue-pifcoporum indidro (quod concilium qu artum T oletanum fuifle ferunt)patr urnnbsp;decreto fancitumeft,vt in vniuerfis Hifpaniç ecclefiis,preces priuatæ,miflarumnbsp;oblationes,amp; omnes publicæ pfalmodiæ, vnico amp; eodem exemple à facerdoti-bus celebrarentur. Cura hunc ordinem inftituendi Ifidoro pontifici Hiipalen-fi,fummatuncfand:imonia amp; dodrina claro, demandata fuit. Q^anquam innbsp;hoc authorss variantmonnulli enim Leandrum Hifpalenfis ecclefiæ antiquiore yonbsp;antify tern ei muneri præfedum aflerunt,cui liîdorus comes datus fuerit.fcd il-lud conftat,ab Ifidoro eum ritu Ifidorianum officium fuiffe nuncupatu. Perffi-uerauit in Hiipanis ecclefiis hæc facrorum religio, quandiu res Gotthorum innbsp;ea floruerunt : hoc eft centum viginti circiter annos, vfq; ad miferandam illam

• calamitatem, cum per Mauros Arabesque, vniuerfapene regio cæde incen-diis^

• •

FRANCISCI XIMENII, lib. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

diisq; vaftata,fufis, fugatisqj HifpanorücopiiSjin barbarorumditioncmvenit. Cuniauteminpublicaclade,vrbsquoq; ipfaregiainhoftium poteftatêjidqs eanbsp;condicione venifïèt,vt oppidanis liceret Chriftiano ritu, legibus, moribuscjj innbsp;ca viuere : quanuis pleraque ciuium multitudo fpontaneum exilium Arabicænbsp;prætulitferuituri,nonnulli ramen quibuspatrii domeftieique lares cariores libertäre fuerunt,condicione accepta, fub Arabum amp; Maurorum imperio facrisnbsp;fuis retentis, in vrbe manferunt. Ergo eiufmodi homines quod Arabibusper--mifti viuerent, Miftarabes appellati funt,amp; illorum ecclefiafticus rirus,officiumnbsp;Miftarabum.Quæ vox cùm temporis diuturnitatc, tum barbarorum lingua eftnbsp;ïû corrupta,amp;: in Mozarabum degenerauit, qua nunc vulgus vtitur. Igitur iis quinbsp;fie inter Arabes Toleri manlerunt, fex ecclefiae in quibus rem diuinam facerent à Mauris permifl'æ funt, diuorum Marei, Lucæ, Sebaftiani, Torquati,nbsp;Eulaliæ,amp; lufta: numinibus dedicatæ : in quibus ritum ilium Ifidorianum, quinbsp;incolumiflorentiq; emirate in templis omnibus canebatur,captiua etiam qua-dringentos ferme annosconferuauerunt, quod Toletanum officium appella-batur.Atvcro vrbeipfadiuinatandembcnignitate,AlfonfiqueregisFerdin2n-di magniF.felicibus aufpiciisrecuperata,cùm de facris inea inltaurandis re-ftituendisque ageretur,rexRicardi Maffilienfis abbatis fuafu,amp;Conftantiæ re-ginæ vxorisafiiduainftigatione, ritum facrorum àdiuo Gregorio oliminfiitu-io turn Toletano prætulit,quanuis populis clamantibus,vfumiuorumfacrorfi totnbsp;feculis inter medios barbaros conferuatum,per fumma iniuriam aboleri.Qua:nbsp;verb de fmgulari militum certamine,altero pro Gotthicis facris,alcero pro Gre-gorianis dimicantium,deq; pyra in medio foro Toleti incenfa dicutur,in quamnbsp;facri vtriufqtie officii codices coniedifuntyapud alios authores qui de earc fcri-pferunt explicatiùs,amp; vberiùs,legi poterût.Sed ramen vt rex animos turbarumnbsp;lenirct adhuc facra fua auferri frementium, cùm in vrbe nuper recuperata inter varias bafilicarum,fanorum, xdiumqjfacraruindedicationes, parceciales innbsp;primis(quas vulgo parrochiales vocant)ecclefix regionatim cÓftituerentur, adnbsp;quaspopulusrei diuinæ caufaconuenirec,fuiqj limites per vicos domosq; fin-30 gulisdefinirentur,folis illis fcx ecclefiis,in quibus Ifidorianus ritus,vel inter holles per tot annosdurauerat, fines nullipræfcripti funt, fed fui cuique Mozarabes , illorumque pofteri, vbi illos intra extrâve vrbem in agro Toletano mo-raricontingerec,immunicatibus,amp;:priuilegiis aonvulgaribuscoceffis, prop^r-rochianis amp; tribulibus affignati fuerunt.C^andiu ergo illi Mozarabes eorumq}nbsp;pofteri floruerunt,fuâquifqj ecclefia,facracj5 gentilitia frequentarunt. Sed pau-latim familiis dcfîcientibus,ritus etia ille deficere,amp;: Gregorianus fenfim in fexnbsp;ctiamill^ts ecclefias introduci ccepic.Tandcmergofaólum eft, vt no nifipaucisnbsp;quibufdâftatis,feftisq}dicbus,corltuin illis facrificaretur. Literarû vero Got-thicarum charaderesLatinisnoftris nonmultum funt abfimilesmonnullienimnbsp;4^ eadem funt forma,alii verb diffimili: quos per Gudillam quendamEpifeopum,nbsp;vnàcumfideinoftræ rudimentis,gcntiGotthorumtraditosferunt:quiprimùmnbsp;Gotchici,deinde Toletani,poftremb Mozarabumappellati funt. Ferunt ctiamnbsp;veteris ac noui teftamenti libros, in vulgarem Gotthorum linguam per hunenbsp;Gudillam tranllatos fuifle. Igitur cùm ad eavolumina Ximenius veniflet, denbsp;re tota( vt fuprà narratum eft)edoélus,indignum efle amp; graue iudicauit, fanclifinbsp;fimas prifcorumHifpanorumcæremonias àviris præclaris inftitutas,amp; mira-culorumteftinioniis comp;obatas,intanramdefuetudincmvenift'e, vtiamiamnbsp;intericuræ effc viderentur. Ccepit ré altiùs confiderare: ôc vt erat prifcaru cære-moniarum ftudiofiffimus,Mozarabu ritus inftaurandi curafufcepit:adhibicisqinbsp;JO viris quotquot extabanc eins rei peritis, primùmlibrosomnes quibus facra illanbsp;continerentur, Gotthicis characifcribus conferiptos,in vulgaris litefaturæ for-mam redigendos,impreiToriisque formis excudendos curauit. Qmbus ndii fine magnaimpenfa in exemplainnumeravulgaris,ad extremam rempli partem,nbsp;occidentem verfus,in ædicula quç corporis Chrifti dicebatur,facellum elcgan-ti ftr uCiura ædificauic,in quo tredecim facerdotum collegium, adiunblis tribus

4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

miniftris, inftituit, quos Mozarabes fodales appellauit. Hoc collegium idoneis prouentibus annuls inftruótum fub capitub Toletani patrocinio conftituit. I-pfisporrofacerdotibus perpecuamhorum facrorum curationem demandauit:nbsp;vt eo ritu fingulis diebus facrificarej borariasque pieces concinere folenne ef-fet.Ad quos amp; £cx Mozarabum cccleiiarum facerdotia pertincre voluit : quaenbsp;quotiesvacuaeifecontingeret, ipfi optare pofl'ent facerdotes,quibus ilia Ar-chiepifeopus conferret : aliasque leges addidit, quasnon eft operæpretiumnbsp;referre. Sic ergo facra ilia per Ximeniuni reftituta, Sr ab interim vindicatanbsp;funt : in cuius reftitutionis me mo ri am cenotapbium reparatori in medionbsp;facello honorificè eredumcernitur, impendente defuper coccineo galero, lonbsp;Cardinalitii honoris infigni. Per bæc tempora, cùm nondum Toleti publica pauperum iuuandorum, quabs nunc eft, cura increbuilfet, duo medio-cris conditionis homines, Hieronymus N'ladritus, Petrus Zalamea, partim fuis pecuniolis, partim diuitum rebgioforum erogationibus, ad quos ftu-diorumfuorumrationem deferebant, aliquot ex afflidis, amp;xgrotis pauperi-bus,in vnum locum cogere,cisqs medicorum confilio falutarem ope miniftra-re,mifens viduispræiîdio efle,orbitatipupillorum fubucnire,milleque aliahu-iufmodi opera pietatis plena,Deo fubinde afpirante,perficere cœperunt. Célébré ftatim in vrbe noftra eorum ftudium eft habitum,nec latuit vigilantem pa-ftorcm:namamp; frequenter de moribus fuæ ciuitatis interrogabatjamp;dcadis lin- tonbsp;gulorum inquircbat.Vocari adfc Hicronymum iubet : cuius pietatem poftquanbsp;ex variis fermonibus cum eo habitis abundc cognouit, maóle animi eum elfenbsp;hortatur,amp; vttam falubrem occupationem non intcrmittat,humaniflîmè mo-net : videat etiam quibus in rebusipfe vfui efle poftet,nam in eis omnibus icnbsp;aut confilio, aut authoritate,aur pecunia iuuaturum,fuppetiasque laturum : id-que ftatim re ipfapræftitit : aliquotnummorum milhbus ad pauperum curamnbsp;Hieronymo datis. Mirum eft,quantum roboris amp; eflicaciæ ex hac Ximenii polnbsp;bcitatione Hieronymusccperit: illico enim fodabtateminftituit,quæ tampu-bbcis,quampriuatisegenorum,præfertimquospudences vocant,neceftitati-bus provirilifuccurreret: itaenim eos appellamus,qui oftiatim mendicare cru- jonbsp;befcunt,amp; domi nimis angufte,amp; arclè viuunt, Porro cùm negotiû fufeeprumnbsp;ex voluntace fuccederet,Hie/onymusadXimeniumnotitia omniu defert : quinbsp;Complutum difeedere voleSjbberam facultatem Hieronymo amp;: fodalibus dar,nbsp;quicquid in ca re vcllent inftituendi. Hieronymus de fodalitatis confecratione,nbsp;deque eius legibus agendum ratus,conuocatis fodalibus,primùm ne quid finenbsp;numinum tutela fieret, earn immaculatæ Dei genitricis conception! dedica-runt. Dein de communi omnium confenfu fancitum fuit,vt quoniam miferi-cors Hieronymi animus tantam remexordiendioccafiofuiftet,quide node adnbsp;pauperes quærendos vigilabat : pofthac fingulis annis, à Calend. Nouemb. vf-que ad finem Martn,duo fodales cum fodalitatis viatorc,fub nodem concubia, 40nbsp;peromnes vrbis vicos præeunte laterna obambularent:amp;quos ex vagis amp;ege-nis hominibus fub dio alicubi pernodantes deprehenderent,eos in ædem fodarnbsp;litatis deducerent. Quç fi forte præhofpitû turbaanguftior efte aliquando con-tingeret,in alia publica pauperum hofpitia deferrent, diplomate regio, quod eanbsp;de caufa eis conceiTum fuerat,grauia interminantc,fi quis prxfedorum hofpi-tium non recluderet. Deinde permultaalia inter fe pepigerunt,omniaad mfte-rorum opem fpedantia.Cum igitur fodabtatem fuam, optimis amp; præclaris in-ftitutis inftrudam Hieronymus efle videret, non ftatim ad Antiftitem conten-dit : nam vtres hominum amp;caducæ,amp;: mutabiles lunt,verebaturne ille conce-f)tus fub initiis ardor paulatim intermitteretur : fed toto ferme triennio, foda- yonbsp;ium,fuxque conftantix periculumfacere voltiit. Q^odvbi profpere fucccde-re cdhfpiceret, amp; animos omnium magis quotidie accendi, diuinam vim tandem ineife ratus, fub annumeius fectili m. d. v. ad Archiepifeopum Complutum venir,fuæ operæ rationem redditurus. Ille hominis ftrenuitatem demira-tuSjCius diligentia non vulgaribus verbis collaudata, quanta ex ca voluptatemnbsp;fufee-

FRANCISCI XIMENII, LIB. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45»

fufcepcric,priufquam Compluto Hieronymus difcedcret,opibus peramplis do-natis declarauic. Nam primùm,quoniamea tempeftate ob fqualidumamp;implu-uium cælum,frugum inopia laborabatur, leótiflimi frumenti quatuor millia amp; amplius modiorum,fodalitati in vfus pauperum diftribuendos dedit.Hæc fum-ma ob immane grani pretium admirationi fuit. Idcirco fandæ Dei genitricisnbsp;conceptionis die Ximenio anniuerfariafacra quotannis fiunt,fodalibus ad cœ-nobium Francifcanorum folenni pompa venientibns. Deinde quoniamphar-macis amp;:medicamentis ad çgrotantiumcuram comparandis,vicenanummümnbsp;millia, nongentos item frumenti modios infingulos annos quoad vixit contu-10 lit: Afcenfionis dominicæ die,quo ille celebrem vidoriam, Orano capta, ex A-frishoftibus reportauit, ineodemcœnobio,folennibus facris laudes cælitibusnbsp;amp; Ximenio offerunt.Rurfus quiatria millia nummum aureorumdedit,quibuSnbsp;pafcuamirx vbertatis nonlongèaTalabrica coempta funt,quæ nunc maximosnbsp;prouentus reddunt,quotidieq5 nouis incrementis augentur,Calend.Nouemb.nbsp;ac poftndie eius diei, facris in æde propria Ximenio parentatur : deque ipïlusnbsp;prxclarisgeftisapudfodales frequentes concio habetur. Sed quoniameius au-ihoritate amp; nutuinftitutio fodalitatisfaâaeft, Sreondonationes fuas (quasin-dulgentias appellat)quo maiori religione fodalium animos deuinciret,ille quo-que conceflit : in Auguftinianorum cœnobio, fub idibus Augufti,ad aramvir-ginis matris,qux Gratiæ cognomen habet,in Ximenii mcmoriam feftum diemnbsp;concelebranr,ftipe quinquaginta pauperibus tributa. Ædiculam,quæ iuxta do-mum Antiilitis Toleti eft,poftico ad viam publicam adaperto, facris peragen-disXimenius tradidit: qua in diem prxfentemfodales fruuntur,nemineexpo-fterispontificibus autrefcindcnte,aut ægrè ferente. Annus eius feculiquintusnbsp;elapfus iam efat, fextusque ferme ad finemproperabat, quando Calend. No-uemb. fodalitas Conceptionis Deiparæ titulo,in noftra vrbe promulgatafuit :nbsp;qux deinde in hxcvfque tempora creuit féliciter Ximenii aufpiciis. In huiusnbsp;inftitutionis monumentum,quarto nonas Oclob. qui dies beato Francifeo re-ligiofus eft,huicdiuo,tanquam Ximenii tutelar!, fodales facra faciunt : quin-30 quagintafportulas totidemegenis diftribuunt : anpiuerfario,funebribusquenbsp;hoftiis Ximenii animam amp; cognatorum expiant. Porro ædiculæ pontificiaînbsp;traditx gratia,facra per tria pafchata pro pontificibus Toletanis religiofiflimonbsp;apparatu peraguntur : amp; lingulis quibufque hebdomadum fabbathis, pro eo-rumfalute fub vefperam preces adVirginemfunduntur. Procedente deindenbsp;tempore,xvii.pôftanno,cùmiamXimenius viuere defiiflet, ad Adrianumquinbsp;in Hifpania vice régis fungebatur,inPontificemMaxim.per id tempus afl'um-ptum,Tarraconam Hieronymus venit : eaque omnia vt fodalitati confirmaret,nbsp;qua: Ximeniusolira conceflerat,deprecatuseft. Adrianus Ximenii memor li-bentiffimo animo præftitit. Mtdti horum imitatione alleóti, nouas fubinde ra-40 tiones in noftra vrbe excogitate pergunt,quibus ciuium indigêtiæ fubuenitur,nbsp;amp; peregrinorum neceflitati prouidetur,omnium deniq; difficultatibus incredi-bili ftudio confulitur : adeovtnullibi locorum, tot calamitatum quibus huma*nbsp;navitadiuexatur,plura aut maiora remedia, quamToletiefle certum fit.

LIBER TERTIVS.

VM hæcTolcti à Ximeniogeruntur, principibus quos iam fatie-s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ludorum ceperat,rurfus ad fcrioresjcogitationcs,resque inter-

Î0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miflas mentem conuertentibus, alius alio, quo eos priuata ac pu-

blica negotia vocabant,difceflit. Nam Ferdinandus rex, quoniam Galium ob detrimenta nuper à Gonzalo Magno illata vehemen*nbsp;terdolentem,deleótusper Gallias vniuerfasfacere,exercitusque ad Salfasprx-fidium expugnandum parare, per fuos exploratores certior fatftus fuerat : pernbsp;mediam xftatem Cataloniamcontendit,Rufcinenfemprouinciam confirma-

GOMECII DE REB. GESTIS

turus.Philippus amp; Ioanna patrcmfubfequentes,Aranfueßaneniora,non longé à Tolcto diftantiadeueniunt : vbi innumera aprorum,capreariicn, ceruorumnbsp;multitudo fpatiofiffimis fcptis cocrcita, regiis vcnationibus oblelt;âationcm amp;nbsp;copiam fubminiftrat: vndc ad Aragonios iter ftatim faéturi erant, fucceflîoninbsp;regnorum defignandi. At regina Madritum reuercitur: quoniaincùm nonnbsp;multopôft omnes oflent invnumconuenturi, peropporunam ftationemregionbsp;comitatui oppidum id efle iudicabat. Ximenius veto Complutum profedusnbsp;eftjfurgcnti fcliolæ faftigium impoiicurus,cui nuper dumTolcti commoratur,nbsp;decies ccntics nummûm perpetuo percipicndum è proucntibus regiis corn-paraucrat. Ea prima (vt aiunt) Academiæ largitio ab eo fada fuit ; quod tam xanbsp;benignum amp;: munificum principium fpem ingentem ftudiofis dédit, futura:nbsp;propediem maieftatis. Anniiam quingentefimi fecundifinis inftabat,quandonbsp;Ximenius Complutum venit. Sub initium verb quingentefimi tertii, paulonbsp;poft Calend.Ianuarias, Ifabella regina mutato confilio Madrito Complutumnbsp;amp; ipfa proficifeitur. Nam cû proximo autumno infalubris acris caufa in febri-culam incidifTetjVirisque aliquot primariisextindiSjinterque eos Didaco Fur--tato Archiepifeopo Hifpalenfî, S.R.E.Cardinalijintraquintum duntaxat dicmnbsp;in oculis eius fublato, non mcdiocriter turbata fuiflet, Ximenii prxfcntiam fibinbsp;vfuiforc exiftimauit. Nam amp; dolorem ob prxftantium virorum mortem con-ceptum ira fe pofic mitigate fperabat,amp;: fapientiflîmi hominis alloquiis mole- a®,nbsp;ftias quoque lenituram,quæ fibi ingentesfùboriebantur ob Philippigeneri fennbsp;tentiam,qui ad Belgas per medias Gallias redire tempore nimis importuno in-ftituerat.Namcùm cæli inclcmentia bona Philippi familiæ parte abfumpfifTer,nbsp;-amp;inea Archiepifeopû Bizontinumfquodilleægerrimètulerat^vitæ fux eufto-dem amp; magiftrum,qui amp; ipfe quoq; intra quintum ab initio morbi diem,vt Fur-•tatus,obierat:eo viro integerrimo amp; grauilfimo mortuo, reliqui qui apud eumnbsp;incolumes rcmanferâc,largitionibus(vt fama erat) Gallorum corrupt!, quorumnbsp;permultumintereratjVt illac iter eo tempore Philippus faceret,ad Belgas primonbsp;quoq; tempore maturandumadhortabantur.Igiturautiftorum fuafionibus in-citatus,autloannæconiugis tædio affedus, quæincredibilizelotypiaftimulata jonbsp;acerbain eum crat,eamoleftialiberari propcrans,xiiij. Cal.Ian. fæuiente hye-me,Madrito ad Belgas difeedere decreuit.Nullis itaque reginæ didis, nulla in-iuriarum commemoratione, quas amp; in Maximilianum patrcm,amp;:in fororeranbsp;Md^garitam colnmiferat Gallus,dum illi nuptias Britannas per iniuriampræri-pit,amp;hanc Delphino padam,nihil reueritus matrimonii tutelaresdiuos,domonbsp;pulfam répudiât : nullis Hifpanæ reipub. tumultibus, quos necefFariô futurosnbsp;prudens regina ab atauis figillatim répétons monebat,ni longam diuturnamqjnbsp;moram in Hifpania ad gentis animos amp; mores cognofeendos faceret, detinerinbsp;potuit. Sed nec vxoris lachrymis,quæ cùm parmi propinquaeflet,non dubiumnbsp;erat, quin mariti difcelTu afflida immaturum fœtum effet editura, quicquam 4®nbsp;cft commotus.Illa enim regnorum immemor de viro tantum folicitaeratiadeonbsp;vtnodu diuque cogitabunda (quod eius temporis feriptores tradunt} verbumnbsp;nullum nifî admodum coada faceret. Vnum duntaxat cupidiflimè audiebat, finbsp;quando mater confolandæ caufa,claffem iamadornari diceret, quamaritum innbsp;Germaniamfequeretur; qua: vttantifperobdurarct rogabat,donec àpartu effet libera : nam fimulac Fauonii fpirarent, fe cam ftatim voti compotem fadu-ram. Terra enim qua per earn anni tempeftatem iter faccre ad coniugem po-tuiffet, aditum nullum patere: quando mimicorum armis loca omnia inter-clufa effent. Has ob res fupramodum anxia regina, infalubris cælicuitandinbsp;prætextu, Ioannafilia fecum affumpta,Complutum,vbi Ximenius agebat, fe janbsp;contulit. Vritcnimpræcordiaægritudo anim^ompreffa,amp; in anguftias addu-da n»cntcm fubuertit ; ncc alio mcdicamine facilius erigitur, quàm cordati hominis fermone. Ille ergo primiim tam matris, quàm filiæ ægrum animum mi-tibus alloquiis confolatus eft. Deinde loannæ amorem erga coniugem apudnbsp;matrem exeufauit, cui nimius videbatur : neque enim caris coniugibus quic-

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji

quam efle in am ore niniium.Quod vero zelotypia grauiter aliquando difcru* ciaretur,minime id mirum videri debere, cùni ante alias pudiciflîmæfœminænbsp;eo foieant morbo laborare. Qmbus enim caritas erga maritos languor, parumnbsp;eiufmodi querelas curæefle:abfentiamq5 eorum,omncmq5 animi abalienatio-nemnon magnoperegrauemefle. Quare cedendum tantiiper crudo vulneri,nbsp;donee tempore cicatrix obduccretur, iliaque abfentiam moderate ferre difee-retjCertiilima fpe concepta ad virum vere primo nauigandi, vt cupita præfcn-tia frueretur,fuisque tandem votis fatisfacerct. Deinde ad reginam orationemnbsp;conuertens, ne fe plus xquo affliótet adhortatur : cam enim efle humanarumnbsp;lo rerum conditionem, vtæquè reges amp;priuati hominesfolicitudinibus pafliranbsp;iaóhentur : neminemqj adeo feliccm viuere,qui non ex duobus illis doliis Ho-mcricis,partim la:ta,partim triftia hauriat: femperque malorum menfuram fa-tali noxafuperexcederc. Regum verb eo fortunam efle miferiorem,quód in ex-celfo loco conflitutis,nil eorumquæ faciunt autmeditantur latere poteft, aut iftnbsp;obfeuro efle:amp;quöd durioribus moleftiis,vtpote res grauiores tradantes,quamnbsp;vulgares homines corripiuntur. Ynde virum ilium impense laudauit, cui cumnbsp;àrege fuo quiduis optandi facultas dataefl'et,dâto(inquit)quæ voles o rex,dum^nbsp;modo è tuis non fit fecretis.Patienter ergo naturæ leges ferret,feque hominemnbsp;nataelTe agnofeeret.Q^odfi quando voluptatem aliquamex fufeepta fiiiaper-2,0 cepiflet,xquum efle vt moleftias amp; incommodapatienter ferret,memor animinbsp;illius virilis, quemfemperomnibus innegotiis præftitifl'et. His atq; aliishabitisnbsp;aflîduècolloquiiSjicaanimumvtriufq;confirmauit,vtquanuis rex, qui ex Ara-gonia ad earn febriculafvt diximus)languentem vifendam venerat,rurfus ad belnbsp;iumparuafa(3:amoraPerpennianum,quôtota vis hoftium inclinabat,redierit inbsp;amp;reginanihilo viri abfentiacommotior,fedpotius priftinx virtutisamp;dignitatis memor,deleä:us per totam Hifpaniamfaceret,prxfidiariasq;legiones incre-dibili celeritate conferiptas admaritum Perpennianummitteret.Intereatamennbsp;aeris intempérie per aurumnum contraóta nondumceflante,Gutterius Cardenas Mached-x regulus, vir apud reginam magnx authoritatis,atque omni orna-50 mentorumgencreabcadecoratus,patritio fandi lacobi equitum ordiniin ci-tcrioriHifpaniapræfcdus,quemLcgionis maximum commendatariumvocat,nbsp;Complutipridie Cal.Febr. fatis conceflit. Hunc morti proximum cum Xime-nius viferetjCius confpedu valde eft exhilaratus:amp;: vt erat elegantiamp;acuto in-genio,nihilfoliti vigoris in eotemporis articulo remittens,multum (inquit) onbsp;Antiftes, de tuahac ofliciofahumanitäre obxratus de vita difeedo: neque enimnbsp;parerat vt è domo ruahofpiteinfalutatotamlongumiterfadurusproficifcerer,nbsp;Nam honoris amp; dignitatis caufa,in domo pontificiavbi reges diuerfabantur,locus quoque Guttcrio datus erat.Perculfus eft Ximenii animus ad ea verba, amp;nbsp;communis conditionisrecordatiomentemhominis,alioquigrauiflimi,ftrinxit.nbsp;,^0 Cærerumprudcnter difllmulatodolore,vultuqjhilaritatemprçfe ferente,vtre-hgioni latisfaccretcurauit: tabulasqs teftamenti obfignaret, quas fallaci xgro-tantiumfpe,nunquam fehancluccm relidurosexiftimantium,imperfedas ad-huc fern abat. Mœror eft omnibus ob tanti viri mortem obortus: fed multo gra-uior Ifabcllx reginæ,quam fors iniquavariis modis exercebat: nihil enimacer-biusfcrebar,quam fidis miniftris priuari. Sed eummitigauit Lucinx benigni-tas; fextoenimidus Martias,Ioannafacili partu Ferdinandum in lucem edidit :nbsp;quern dieluftrico Ximenius magnafolennitate baptizauit,amp;:auinomen impo-fuit,Naiarenfi,amp;: Afcalonio regulis compatribus, Mirandio verb patinameumnbsp;fiilino amp; calice prxfcrente. At Ximenius Complutum ornandi amp; augendi occanbsp;jQ fionem pcropportunam nadus, vedigalium immunitatem Complutenfibus a

reginapetit, apud quos tanrus «fletprincepsnatus. Vtquoniamliberahbus di-fciplinisineo oppidodomiciliumparabatur,libcri quoq; à regiis exadiOhibus perpetub eflent: ita enim breui futurum, vt locus infignitcr illuftratus amp; adau-duSjHifpanam iuuentutcm ad ftudia cxercenda inuitaret.Facilc in publicalx-titiaimpetratumeft; amp; inhunevfq; diem ad beneficii impetrati monumetum,nbsp;E ij

GOMECII DE REB. GESTES

Compluténfisrefp.Ferdinandicunas amp; crepundia fcruat. Dum omniliilaritagt; tis genere regius comitatus ob natum puerum Coinpluti fe obieótat, cafus Xi-menio inopinanti oblatus eft, quo animi fuilenitatem declararec.Poftquamrc-^nbsp;ges Complutum venerunt,Ximenius filentium opinor captans,aula fua alioquinbsp;capaciffimareliótajlongè ad Vaennæ cuiufdam donium commigrauit: quae innbsp;via maxima ad Guadalfaiarç portam eft.Ibi ftrepitu infolito interpellatus,quidnbsp;rei effet miniftros rogat: qui vinótum quendam capite plcftcndum à lidoribusnbsp;duci rcfpondenf.Proceffitadfeneftram, amp;de crimine perliólores edoótus, ncnbsp;vlterius procederentvindumque folui iuffit,vtquó vellet abiret; hocfacræfuænbsp;dignitatipietatisergóconcedendumeffe diótitans. Placuit omnibus Ximenii i»nbsp;faóhim,eoque gratius amp; iucundius fuit,quod die liilaritatis Silætitiç pleno,quonbsp;regius puer in banc lucem editus fuerat,nece hominis quantumlibet noxii oppidum pollui amp;funeftari videbatur.Igitur Complutiper vernum tempus mo-ratireges,vbiper çftaté quoq; fuiffent,nifl immodici quibus oppidum illudin-feftaturcalores, infalubremlocumreddidiffent: tertio enim nonas Julias Joannes Ciaconius Carthagini nouæ amp; Murgenfibus prçpofitus(quemnoftri patrionbsp;nomineadelantatumvocant)exrin3;us, no minoriquam Gutterius dolorelfa-belläreginamaffecerat. Erat enim vterq; ei earns : nulliqs magisad fuaconfilianbsp;intima admittebantur.Idcirco fibiquoquenonmediocriter timens,præmaturanbsp;feftinatione Compluto Madritum reuertitur.Ximenius verb Brioeâ proficifei- zonbsp;turûd eft fuç ditionis oppidum çftatis ardoribus ferendis accommodum.Namnbsp;montanisinlocisSeptentrionem verfusfitum,amp;gelidarum aquarumfcaturigi-ne abundans,çftum muJto Jeniorem facit.Qua de caufain antiquis monuments reperitur,olim Toletanæ ecclefiæ principales facerdotes ( qui digmtates di-cuntur)proprias domos Brioeæ habuiffe, quo moleftiffima ea anni tempeftate,nbsp;nonfecus quàmTybur Romani fecedebant.De cuius oppidi principio,quaquenbsp;itê ratione.ad Archiepifeopos Toletanos deuenerit, no grauabor quæ mihi co-gnita funt referre: ne dumhæcfenfimcontemnuntur,rcrum vetuftarum quoq;nbsp;memoria pereat.Cû Alfonfus Legionisrex,magniilliusFcrdinandifiiius,San-dtiifratris fæuitiam fugerct, regno pulfus ad Almeonem Maurorum regem To 50nbsp;letû profugus amp;; fupplex venit : vbi barbari principis benignitate vfus, nihil iliinbsp;ad priftinam fortunamdefnit,præter regium diadema.Etquoniam Maurorumnbsp;conuitftu offendebatur,locus in fuburbanis hortis, qui regii dicuntur, ad habi-tamflimeft datus,qua Tagus anguftiffimis faucibusinter duos montes premi-tur. Gaudebatporrô feraruvenationibus,quare hanede qua agimus Briocam,nbsp;nulla tum temporis habitatione, præterquam turris ædifîcio infignem, .à Mauro regeliberaliter donatam fufcepit:vbivniuerfumvenatorium apparatumho-minesque feras confeófandi amp; figendi peritos, animi remittendi caufa,habuit:nbsp;vt quotes à bellis finitimorum Arabum otium effet, quib..cum gratia Almeo-nirependens ,alfiduè præliabatur, venationifefeobleclaret. PofteaToletoto- 40nbsp;toque regnil'oletani tradu, Dei beneficio fub ditionem fua redaóto,regnumnbsp;enim Caftellæ iam mortuo fratre adeptus erat: ciim Bernardum ccclefiç Tole-tanæ Archicpifcopum(vt diximus)praefeciffet, pietatis erga Deum memor, cuinbsp;apud barbarum populum diuerfans vota captiuus fiepe nuncupauerat,inter cetera non ignobilia oppida quæ Rodericus Toletanus Antiftesinhiftoriis fuisnbsp;enumerat. Briocam etiam Archiepifcopo Bernardo donauit : vbi venatorumnbsp;illorum pofteritas durauit, donee Joannes tertius Toletanus Archiepifcopus,nbsp;commoditatem loei contemplatus,diui Petri parochia ibi exacdificata, rau nici-pium conftituit.Q^quidem tempore fadum exiftimo,vteccJefiæ Toletanænbsp;facerdotes opportunitate loci alle(fti,ad æftiui fyderis ardorem vitandum, qui y»nbsp;non mediocris fub Toletano ctiam cælo eft,dclt;nos fibi conftruxerint, ad quasnbsp;quotannis migrarent,donecfubtcrraneafibi invrbedomicilia,petris duriffimisnbsp;perfoffis,pararunr,additis etiam cifternarum deliciis,vnde T agi aquam fngidif-firaam aeftate hauriunt: quare Briocam ire fuperuacaneum putarunt. Hue cumnbsp;fe recepifletXimenius,fiue quod ab ingentibusCompJuti caloribus adfrigidasnbsp;auras

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

auras fubitó niigraflet, fîue potius quod infalubris anni tcmpeftas fragilicor-pori non pepcrcerit,grauiter Briocç ægrotare cœpit,amp; tota ferme pontificia familia. Qlu de caufa fandum T orquatum,fuæ quoque ditionis oppidumjCom-plutenficælo propinquiuSjfedquodin editomonticulo fit, multo minus quam Complutum æftuofum,cum fuis commigrauit: vbi curandis corporibus inten-ti mirifice omnes recreati funt. Interim regina ad eum crebro nuntios mittc-bat,quibus de eius falute cercior fieret,amp; ilium de omnibus reipublicæ negotiisnbsp;eonfulebat.Si quidem regina quo loannæ filiæ gratificarctur, nihil æquè ac denbsp;profedione ad Philippum cogitanti, Madrito Segouiam vcnerat : id eft extreme mum V acceorum oppidum,proximumque Carpetanorum finibus,T raiani ce-lebcrrimo ponte,aut potius marmoreo aquæ dudu nobile: vnde ad Methinamnbsp;Campenfem progrediendum erat,vt illinclente ad Cantabricum Oceanum ve-niretur. ReginaSegouiæ dumFerdinandus coniux cum Gallo ad Salfas dimi-cat dimorante, Ioanna omnis moræ impatiens Methinam profedaeft. Vbinbsp;cum optatilTimas literas à Philippo fufeepiflet, quibus vt ad fe veniret inuita-bat, nullafuæ dignitatis, nulla parentis ratione habita, quam bidui itinere vifere quiuiiret,fubitôfarcinisconuafatis infalutata matre, comités adprofedio-nemconuocat: amp; regiæ maieftatis oblitaè cubiculo quamprimum exiiiens,nbsp;moras fi quæ trahi videbantur, caftigabat. Eo die profeda eftet, fi per loan-io ncmFonfecamBurgenfem Antiftitem,qui propter egregiammorum grauita-tem euftos ei àparentibus eft datus,amp; loannem à Corduba oppidi prætedum,nbsp;licuiftet.Qmbus illanecem minata, cùm nihilominus intcrcederc perlifterent,nbsp;nuncii quamprimum adreginammittuntur,qui dehis omnibus certiorem fa-ccrent, obferata interim Methinenfi arce, vbidifteruabatur, ne quid præcipitinbsp;deliberatione facerct. Ioanna verb cùm irrita fua confilia videret, totamillamnbsp;nodem fequentesque,donec mater feftinabunda aduenit,fub dio infomnes innbsp;arciscauædio egit.Quadc caufa Ximenius,qui diutino morboliberatus, nata-IcmChrifticelebraturus Complutum venerat,fubinitiumanniM. n. iiii. Me-thinamàregibusaccerficur.De cuius confiho,deque regumfententia,claftîs innbsp;3® Lauretanoportu,quæIoannamadPhilippumtraiiceret,apparatur.Illavt omnianbsp;inftrudafueruntjCalend.Martiis (qui dies ob Tauricam vidoriam, quam Lu-fitanis fufis Ferdinandus obtinuit, inter faftos, apud Hifpanos eft) è complexunbsp;mœftiflîmæ parentis Oceani fludus emenfura difeeffit. Ergo poftquam in opta-tilîimam terramperuenit,àmarito Philippo amantilfimè lufceptafuit.Sed^mnbsp;per id tempus puella: cuiufda amoribus Philippi animus implicatus eftet,quamnbsp;lecum comitem Ioanna adduxerat, zelotypiæ ftimulis vehementer exagitata,nbsp;criminationibus,iurgiis,amp; tragœdiis totâ Philippi regiam impleuit. Et cùm adnbsp;earn perpellicisæmulos delatumeffet, flauapueUæ cæfarie Philippumconiu-gem in primis captum fuiffe, rabie concepta cæfariem ftatim abrafit : puellæ^nbsp;4° miferabiliterinfultans pulchramfaciemvibicibusfœdauit. Indignatus amansnbsp;adolefcens, non iani amplius diffimulata ira, apertis contumeliis amp; atrocibusnbsp;verbis, vxoris dicitur peruicaciam multafle, atque ab eius congreffu dies nonnbsp;paucos abftinuifle. Hxc vbi regibus noftris, arcanis notis per fidos tabellariosnbsp;renuntiata funt, nonmediocri dolore aftedi,partim ob natæintradabile inge-nium,partim ob parumregiam in Philippo genero confiderationem, vterquenbsp;grauiter ægrotare cœpit. Nam rex in febrim tertianam incidit, regina verb innbsp;continuam : quare anxietate amp; morbo affîidi iacebant,dum alter de alterius falute folicitus erat. Nam amp; rex fui diferiminis oblitus, medicos ne quid innbsp;regina curanda prætermitterent monebat: cuius fi faluti confulerent, fuæ quo-yo que confultum eflccrederent.Regina verb adomnemftrcpitum intenta paue-

bat, aflidueq; medicos intrantes^diurabat,ne quidfibi de regis valetudine im-portuno officio mentirentur, quæ vna res morbum adaugebar. lntere% Xi-menius diemnullum intermittebat,quin vtriufque ledoaflideret,omniaque diligenter circunfpiceret,quæ ad eorumfalutcmpertincrc videbantur. Regenbsp;inpriftinam fanitacemreftituto, fata in regina inclinare videbantur: nam putrnnbsp;E iij

y4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dum amp; vcrccundum vlcus quod ex afl'iduis adGranatam cquitationibus con-traxifle aiunt,mortifère ferpebat. Veruntamen cùm id malum corpora per Icn-tasmoras depafcere foleac : defperatam reginx falutem, vtcunque tamenno-uis fubindeobleélamcntis cundifubleuare, Sc foucre nitebantur. Namquid-quidvnquamßucmilitiXjüuedomi prxclarum accidiflet,decumbentircccfc-batur.Si qui illuftris fortunsc homines è Neapoli captiui mittebanturjvbi Gon-zalus admirabili virtutc inclytam operam rcgiconiugi,amp;reip.nauabat,adfcin* rroduétos rccipiebat,amp; de hominis magnanimi, amp; hbi muleis de caufis cariflï-mi geftiSjCupidillImè pcrcontabatur. Siquictiam ex exteris nationibusHifpa-nicarum rcrum famapermoti,ad regia eius maieftatem vifendam diuertiflent, i»nbsp;tametfi vltimo morbo affliâ:a,eorumcolloquiis nequaquam grauabatur,amp; hu-maniffimis fermonibus fufeeptos, animi plufquam virilis in ca dotes admirantes à fedimittebat. Inter quos c Venctis hominibus Hieronymus Viancllus fuit,nbsp;qui pede aufpicatiiTimo in Hifpaniam venit.Nam totius Africançcxpeditionis,nbsp;quam in OranoexpugnandaXimenius fecit, quamq; Ximenii fuafuDidacusnbsp;Fernandus à Corduba,adportummagnum,quemPunica lingua Mefalcabirapnbsp;pcllâtjoccupandû paulô ante fecerat,ideft totû huius hominis confilio falt;^fum.nbsp;Hic cùm ad regum dexteras deofculandas Methinam vcnilTctjCrucem auri.pu-rillîmi gemmis intcrlucente reginx obtulit: inter quas carbunculus,quam efpi-ncllam vulgus appellat, corrupto nomine pro fpinthera, fcintillas cnim contra xônbsp;folem emittit, quales Plinius carchedonios mafculos elfe dicit,quorum finguli,nbsp;modo faclitii non fint,prctium mille aureorum nonnunquam exxquat. Is cùmnbsp;ad Ximenium falutandum continuo veniflet, annulum adamante feledtiffimonbsp;infignitum, quem apud fe vcnalcm habebat, Antiftiti oftendit : de cuius pretionbsp;cùm Ximenius rogaffet,quinq; millia nummùm aureorum efle dixit : qui pre-tii magnitudinc commotus,quanto(inquit)meiius cafumma qumque millibusnbsp;militum laborantium fuccurrerc, nummo aureo in fingulos collato, quam o-mnes Indices adamantes poifidcrc? atque ita Vianellum eo tempore dimifit.nbsp;T une ctiam Francifeani inftituti fodalis,cœnobii quod Hierofolymis ob Chri-fti Dei fepulchrumcunâ:is Chrifliani nominis cuîtoribus in fumma teueren- jonbsp;tiaeft, Guardianus, ad reges noftrosab Ægyptio Sultano legatus venit, namnbsp;is nondumTurcaruni viribus euerfus,adhuc Syriacis regionibus prxcrat. Hicnbsp;monachus antequam Hierofolymis difccderet,cùm tamlonginquos terrarumnbsp;trahis,totquc fi bi marium amp; montium fpatia emetienda elle confideraret,fupnbsp;plexàCampfoneSultanopetiit,vtdifcedenti Dominicum fepulchrum adora-rc amp; confpicerc iiccrct,inftar id fibi ingentis viatici ad tam difficile iter futurum.Effc facer ille locus euftodibus amp; repagulis munitus,qui nifi euidentiffimonbsp;emolumentomaximoque operxpretio, inacceffibilis efleconfueuit. Obtinuitnbsp;id facile homo profeffione religionis inops,amp;r qui in folam Sultani gratiam tamnbsp;laboriofam legationcm capeflebat. Quo cùm vencrabundus aliquotcccnobii 40nbsp;fui fodalibus ftipatus intraffict, amp; debitam adorationem exhibuinet, tabulamnbsp;marmorcam in fcpulchri fundo confpexit,longam pedes tres,latam vnum, liui-dis maculis adfperfam,vt c Çhio marmore feâra videri poffiet.Hanc etiam vt li-ceret tollere à Sultano impetrauit : quam in quinque xquales diuifit partes, amp;:nbsp;aris facrofanótx Euchariftix dedicauit,de more Chriftiano confecratas. Hafcenbsp;aras fecum adduxit, amp;: inter Chriftianx religionis fupremos principes, magninbsp;idmunerislocofufcipientesjdiftribuit. Nam Alexandre fexto Pontifici Max.nbsp;vnam : Bernardino Carauajallo fanflx Crucis in Hierufalcm Cardinal!, quodnbsp;cam veluti propriam poffeffionem titulo Hierufalem lîbi afl'ererct,alteram : I-fabellx reginx tertiam-.Francifco Ximenio Archiepifeopo Toletano quartam: ƒ•nbsp;vltimam verb Emanueliregi Lufitano,heroi omnibus modis incomparabili,amp;:nbsp;qui ajJ antardicumvfque polum Crucis nomen ftudiosè dilatauerat. Fuit id donum reginx gratiffimum,coque inprimis exhilarata recreari vifaeil. Ximeniusnbsp;qui omnem animi fui voluptatem in facrx iynaxis celcbratione collocauerat,nbsp;vbi aram illam è Dominico fepulchro eft naiâus, vcrc triumphabat : amp; per an-nos

FRANCISCI XIMENir, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jy

Bos XII. quod illi tempus viuendi fuit, nunquam alibipræterqu.'im in ca ara, diuinafeEuchariftiarefecit, Francifcanis fodalibus qui ilium fcquebantur, i-dem faciendi facultate concéda. Moriens verb (vtex teftamenti rabulis appa-rct) ecclefiæ Toletanæ dulce amoris monumentum pignus,inter cætera pre-tiofa ornamentalegauit.Qim autem inloco rcpcrra,amp; perquem ad ipfumaila-ta fucrit,eius teftamento, ne quid poflet dubitari, declarari voluit. Dum Me-thinæ ob reginæ morbum complufeulos dies Ximenius moratur,loci vicinita-tc monitus, de facro funebri Cifneris,in maiorum fuorum antiquo domicilie»nbsp;inftituendo,ad hunc modum egüTe certum eft. Annua vedigalia ex regiis in conbsp;*0 municipio prouentibus comparauit,quæmunicipalibusfacerdotibus funttra-dita : vt in veftibus lineis,fingulis quibufque dominicis diebus, pomcridianisnbsp;horis,poftridiè verb antemeridianis, ad fandi Petri ædem, vbi Toribius Xime-nii auus proprio facello conditus eft,maiorum manes expiare teneantur, amp; et-iam ad fandi Laurentii, vbi antiquum Ximeniorum monumentum, facello i-tem peruetufto habetur. Durant Cifneris adhuc hæc facra, præterquam quodnbsp;vigefîmo abhinc anno, facerdotes ad facra facienda veftibus lineis indui dc-fterunt : amp; negledo Toribii facello, ad aram maximam diui Petri fiera faci-unt. Sartis tedis faccllorum curandis vedigalia etiam comparauit, Garfixnbsp;Villaroellio quempoftea Caftorlæ præfedum creauit, adminiftratione pcr-pctua demandata. Sed poftquam alib domicilium mutauit eius pofteri curamnbsp;nonnihil remiferunt. Certc Academia Complutenfis reihoneftilftmæ oper.amnbsp;nauabitjfi qua: Ximenius multis inlocis in eius memoriam reiiquit, pcrluftrarinbsp;amp; ex teftamento fieri curauerit. Priufquam Ximenius Methinam veniret, vtnbsp;morboliberatus fuit,Toletumire voluit. Nam à principle fuipontificatus mirenbsp;concupiuit facerdotum mores emendate, amp; in corum ada amp; vitam inquire-rc. Fuerat quidem bis Toleti, fed nullam id agendi occafioncm nadus fiic-rat. Namprimb in vrbemfuam venienti,vbi omniagratulatione amp;p’aufuftie^nbsp;pcbant,non tarn afperitas emcndationis,quam facilitas compellandi conuenic-bat. Secundo verb regibus in cam vrbem ad res ampliflimas conuenienti-5° bus, ac proinde diuerfatum gentium turbis refertam, multb difficilior occaiionbsp;offerebaturadvitiahominum facroruminquirenda. Tunc verb cum cogitareCnbsp;ad cam rem perficiendamToletum iter facere, reginæ mandatis id quo minuynbsp;profequeretur prohibitus, ftatuit quas per fe non poterat officii fui fundionesnbsp;per Vicarios adminiftrare.Inprimis igitur in vitam moresq; facerdotum ecoèefiçnbsp;Toletanæquæftionemdccernit, quamVifitationem vocant : eamque dodorinbsp;Villalpando vicario fuo generali, vna cum FernandoFonfecaeiqfdem eccle-fix canonico, exequendam mandat.incredibile didu eft,quàm hoc decretumnbsp;grauiter niolefteqs ecclefiatulerit:amp; quam obftinatis aniniis fe illi omnes op-pofuerint : citius fe extrema omnia pafliiros clamitantes, quam vt ab vllo præ-40 terquamab ipfo Antiftitein ipfos inquireretur.lntcrpofitaeftadfedem apofto-licam fülennis prouocatio,ccnforesque commun! confiho reiedi funt. Qui exnbsp;canonicis fefe acriùs opponebant, tres potiftimùm eflevidebantur,ScpuIucda,nbsp;Barzana,amp; Orticius cognomento Nuntius, qubd vices Pontificis Rom. in Hi-fpania aliquando gefliflet. Hos Villalpandus ex archicpifcopi præfcripto com-prehendendos curat,amp; Archiepifcopalibus municipiorumarcibus incuftodiänbsp;tradit. Veriti funt canonici ne Ximenius regiam maieftatem in ipfos irritaret:nbsp;quare legationem ad reginam dccernunt.Mifiilegaticùm in reginæ confpedu,nbsp;quæ id temporis apud Methinam Campenfem morabatur, admifti eflenf.Fra^nbsp;cifeus Aluarius ccclefiæToletanæ fcholafticus, vnus exlegatis, cuicæteriobnbsp;JO prouediorem ætatem,amp;: infignem return peritiam dicendi locum fponte con-ceflerunt,reginæ primiim beneuolentia ex eius fingulariiuftitia,amp; reifacræ tu-endæ ftudio prudenter captata, inuitos quidem amp; dolentes ad cam caufam ad-uerfus præfulem fuum tradandum venire,fc dixit:ciira præfertim ecclcfiaTo-letana adeb fuorum Antiftitum obfcruantifiimafempcrfuiiret,vtapudcahi-jnniatoresamp;parûæquos homines inaflcntationisvitiuvcrteretur.Atquonianlnbsp;E iiij

GOMECn DE REB. GESTIS

infîmulatos apud ciusmaicftatcmfe eflc cognouerantjæfæ in fuum Antiftitcnj obedientiæ, quod cenfores quofdam niorum ab eo aduerfus ipfos deftinatosnbsp;contumaciter ôâ contemptim reiecilTent, quafi vt nulla de vita adionibusqucnbsp;fuis ratio proprio Antiftiti conftaret, niterentur,fead cius prxfentiam conue-niffe contumaciam crimen depulfuros. Nequc enim libi vnquam eum animumnbsp;fuifle, cenforium de moribus fuis indicium deprecandi, fed idduntaxat ne pernbsp;vicarioslcuitcrjamp;languidèjremilTéque, quod alias folent, in fe cenfura fieret,nbsp;fedpotiusferiojamp;feueroiudiciojcuiufmodiàtali Antiftite antiquæ afperitatisnbsp;homine, expedandum proculdubip erat, Nam earn elle capituliToletani au-thoritatem, vt minime deceret in illius facerdotes abalioquam afuo pontifice tonbsp;inquiri.Quare eius maiores, qui illudreligiofiirimutemplum códiderunt, cen-foriam deecclefîæ Toletana: miniftris explorationcm adeo eli'e cum ipfius di-gnitate coniundam femper cxiftimauerunt,vt fi aliquando per alium quàm pernbsp;antiftitem fuum exerceretur, falua neutiquam conliftere valeret. Ergo diui-num eius celfitudinis ingenium,fummumq5 honcftatis amp; virtutis ftudiu, quodnbsp;in ilia præcipuè relucebat, obteftari, vtetiam atq; etiam cofideraret, ancrimininbsp;fibiimputandum effet,quod acutum fui antiftitis mucronem aduerfus fe ftrin-gendum petcrent,miniftrorum obtufum declinarent.Id enim in votis capitulonbsp;Toletano cum primis effe, pro certo haberet, antiftitis fui fulmina, quantum-uis formidanda amp; terribilia, vtpote à viro veteris difciplinse rigido exadore vi- j,onbsp;brata, cum graui potius cundorum periculo fubire veile, quàm cum omni venia amp;remiflione ad examen ab æqualibus vocari.Qm fi nihil aliud,certè çqua-les,amp;parcs effent; amp;nihilominus,quod illorum pace diceretur,cenforia feue-ritatc indigerent. Veniretpaftorinouile fuum, vtiuxtadiuini vatis oraculum,nbsp;infirmumfolidare,£egrotantimederi, confradumalligare, errantemin caulamnbsp;rcducere ftudcretmec mercenariisfundionê fuam,euangelio reclamate,com-mcndaret: eos extemplo omnium primos obfequentilïimos cxpcrturus filios,nbsp;amp; quod æquum amp; religiofura effet, officii fui ftudiofos adiutores. Alioquiper-fuafum haberet, quod ipfi liceretpræterfas amp; ius imperarc, fibi viciffim licerenbsp;nonobfequi. Quod fi confidentius apud cius maieftatem viderentur loquuti, 50nbsp;minime id confidentiam effe credcret, imomagis conftantem fiduciam,quamnbsp;nimirum ipfis,atq; adeo fœliciffimo fuorum temporumfeculo,çquiffimum pla-neqs diuinumeiuscelfitudinisimperiumper vniuerfam Hifpaniam peperiffet,nbsp;inqjjo certiffima fpe,fupremis iuxta ac infimis iure fuo vti concederetur. Obnbsp;qua: minus ab ea in præfentia tolerandum effet, quod ipfis itineri accindis pernbsp;antiftitemfadum fuiffet : quittes optimales amp; præcipuos viros ex ampliffimonbsp;ecclefia: Toletanæ ordinc, tanquamfontes adergaftula abduciiuffiffet. Quarenbsp;fimilem fortunam metuentes,ad fufeeptum iter maturandum ammos alioquinbsp;deiedos excitaffe. Ad hæc regina partim folita grauitatc, partim morbi caufanbsp;coada, paucis relpondit. Ad aures fuas pcrueniffe detredatum ab ecclefia 4«nbsp;Toletana imperium pontificium : cæterùm moris fui haudquaquam effe,nbsp;priufquam rem totam cognitam compertamque haberet, feftinare ad malenbsp;de quoque, nedum de tarn graui focietate,fentiendum, Libenterfe capitulinbsp;mentem intcllcxiffe, dignam illam quidem viris bonis, ac religiofis : proindcnbsp;bono animo effent, folicitudinemque omnem deponerent, fperantes nihil denbsp;careftatuendum,quod non fit c dignitateToletanæ ecclefiæfuturum.Illis di-miffiSjCÙm regina probari fibi capituli caufam Ximenio figmficaffethlle arreptanbsp;occafione, quamuis reginæ morbo,cui in omnibus adefle cupiebat, ad difee-dcudum rctardabatur, de profedione in Toletanam diœcefim agcre cœpit,nbsp;ncceffarium inquiens omnino effe, vt quod officium per abfentem præftare yonbsp;nequiret, coram ipfe exequerctur: nec poffe animum religioncexoluere,cumnbsp;cogitaret certiùm iam apud fe deftinauiffe earn morum cenfuram facere,ne-que tarnen idpræftitiffet. Regina iuftam ab illo caufam agi videns, perhuma-nitcr veniam abeundi dédit, illud etiam adiiciens,quando ille à diœcefi fua tarnnbsp;çgrè abcffet,daturamfeoperam,vtipfacumconiuge,totoqucadeó regio comi-tatu

FKANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jy

tatu inToIetanam diœcefimquàm priniùmvenirent.Sedmors regihæpromif-fa diflipauit,neque eft amplius à Ximenio vifa. Erant id temporis,qui exiftima-rentjXimenium fuos illos cenfores,quos à capitulo reieótum iri non dubitaret^ aftuto Gonfilio defignaflc,vt hac arte difcedendi facultatem,quod euentus do-cuitjâ regina extorqueret.Scdidverifimile eflenon videtur,in tantovitæ difcrinbsp;mine reginam ab homine illi deuotiflimo reliélam,praefertim caufis ementitiSknbsp;Tentauitnoftris temporibus loannes Martinus Siliccus, cùm fimilem moruninbsp;cenfuram cxercere vellet, rem multö quidem minoris momenti, quam nonnbsp;valuit obtincrc. Dicebat fe quidem pro Eccleftæ dignitate neminiinrc tantanbsp;lo vicariam operam committere veile, fed per feipfum, femotis arbitris,ex di-^nbsp;gnitate vt ftbi videbatur cenfuram peragere, vno duntaxat excepto , qui dela^nbsp;tiones omnium defcriberet.Hunc autem qui ftbi à fecretis crat,patcrentur vi*nbsp;ce notarii aduocari. Obnixè renuit Toleianum capitulum, amp; ingenti conten-tione oborta, cùm antiftes fuum notarium, capitulum verb fuum deligendumnbsp;contendcret:tandem Siliceus neutro afliimpto ipfe ftbi notarius fuit.Hoc cumnbsp;primis noftris amplitudinem, Siliccohumanitatem conciliabat : cùm fummusnbsp;apudHifpanos præful,in inquirendis lacerdotü fuorum peccatis notarii vicesnbsp;agere dignaretur : isque folus eflet arcanorum erratorum confcius,qui ft difli-*nbsp;mulaftet,ad alium non emanarent: ftn punirc aut emendare decreuiU'etjteôliùsnbsp;idamp;honeftiùs eflet confeóturus. Nonnunquametiamcùmfcribendilaborisnbsp;tæderet,capituli notario,fuis omnino reicélis vtebatur. Igitur non ftnc graui a-nimi mcerore quód optimam reginam tam graui morbo alFeófam deièreret,nbsp;poft quatuor menfes Methinæ alt;ftos,Tolctum primo ad cenfuram faciendam,nbsp;quæ tandemiuxta capitulivoluntatcmfalt;ftaeft,Complutumdeinde redire co-gitur: vbi amp; furgentis Academiæ opus,amp; lufti rempli ftruftura,amp; bibliorum fa-^nbsp;crorum editio,cius præfentiam videbatur requirere.Nam quanuis vin diligen-*nbsp;tia præftantes, quos rebus illis conftciendis præfecerat, omne ftudium amp; ope-tamadliiberent,muitumtarnen patroni præfentia vrget. Namfl qua res eft, innbsp;qua vetus habcat prouerbium locum, quöd domini oculus multo nitidioremnbsp;3° equumrcddit,quàmliordeum,eacft certèa:dificatio: in quaverc acciditquodnbsp;de Amphionefabulanturpoetæ, ad cuius vocem fine vllo labore lapides mu-rorumlociSjdolatiamp;expoliti vitro reponebantur. Satis bæc aliquis exiftimaf-fct,inquib. Ximenius abfoluendis occupatus,ad aliarum rerum cogitationemnbsp;aninium quantumuis capacem non diuertcret. Eft enim hominis prudentisnbsp;minimè montes montibus imponere gigantum more,fed fuas potius vires me-tiri,animosque captum fuum excedentes non expedata Nemeft coercere, comnbsp;primereque. At Ximenius,cui mentem humana menfura maiorem nafcentinbsp;tabenigna tribuerunt,quam paulatim virtus comes adauxit, poft Hieronyminbsp;Vianelli aduentum, qui omnes Africa: partes probe tenebat, amp; ad eius expu-40 gtrationem proptermaritimæ oræcognitioncm afftduè hortabatur, beliumA-fficanummeditaricœpir. Sed interea dum regem couenire poflct,quo cum de'nbsp;hac re ageret,intellexit complures efle fœminas honeftis natas parentibus,qua-rum pudicitiaob rerum penuriampericlitabatur. Qi^re religiofarummulie-ruin ceenobia pafl'imperfuamdiœceftmcÔdere neceflarium efle iudicauit: vbinbsp;puellç,quæ ob rem anguftam illocabilcs eflent,aut quæ fponte fua à nuptiis abhorrèrent,longè à virorum congreflibus femotæ,Deo opt.max.dicatç virginitanbsp;tem perpetuo colerent.Nam quanuis multaciufmodi loca,piisiam olim homi-nibus in re præclara ftudiosè contendentibus, in Toletana diœceft ftruóta effent,annonæ in dies caritate ingrauefcentc,mulierumque numero tripla (vtfo-jo let) proportionevirorum fupergreflb,nihilinhacreamplianda vnquamfiet,nbsp;quod nimium aut inutile dici poflit. Ergo inter cætera ædificia quæ Complut!nbsp;fiebât,ædcm etiam facrarum fœminarum erigendam curauit, titulo fand^lo-annispœnitentis; cuicollegium egenarumpuellarum,nouitio ac prudent! in-uento,ftibnomine diuæ Ilabellæ adiunxit:quæ deillarumcuftodis voluntatenbsp;(quam matremvocant) amp; diui Francifei in eo oppido Guardiani conftlio, iu-

î8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

xta prxfcriptas ab eo leges cooptatæ, tandiu illic in omni difeiplina euftodia degerent, donee lubricum ætatis prætergrefl'æ, autfe diuino obfequio mauci-pari,aut nubere conftituerent. Q^odfi inillamparteminclinarent, ad votanbsp;faciendaeitra vlliuspecuniæ dons nomine numerationem admitterentur. Sinbsp;veto nuptiis indulgere mallent, viro frugi amp; probo collocatæ, dotem ex cœ-nobii prouentibus fufeiperent, quos illc vberes amp; copiofos grandi fumma ærisnbsp;çomparauit. Nam olim cùm miniftrum ( vt diôlum eft) prouincialem ageret,nbsp;nonnullarum virginum animos in cœnobiis degentium grauibus furiis diue-xari intellexit, quod aut parum ingeniorumfuorum confciæ, autcognatorumnbsp;coadx authoritate, aut egeftatis duriffimo imperio fe fodalitatis myftcriis ad- lonbsp;dixilfent. Quamobrem humanilTimo confilio excogitauit, quo paélo partimnbsp;fui cxploratione habitajpartim dotis erogatione fada,illis incommodis fuccur-reretur. Curam hoc conficiendi Gregorio Fernando viro induftrio, amp; probi-täte clarojin diuæ Mariç templo,quod Compluti infigne eft,benefîciariocom-mifît: qui opéré nondum abfoluto è viuis difeeflit, feque illic tanquam infun-do à fe culto, fidus colonus humari demandauit. Eins ecenobii inftitutio obnbsp;frudum in dies nonmediocrem inde prouenientem adeo grata antiftiti fuit, vtnbsp;cùm olim Toleti agens quingentamillia nummûm eroganda in ea vrbe perpe-tuo reliquiflet, quorum triginta, de virginibus dote caû'is iam tune folicitus,nbsp;earum nuptiis deputari voluefat,ducenta veto ad miferorumhominum redem lonbsp;ptionem, qui apud infidèles captiuitenebantur,idquetabulisteftamentiobfî-gnairet,quas anno m. D.xii.condiderat,pofteamutatafententia, anno m.d.xkii.nbsp;per codicillos refeiderit, cœnobiumque alterum huieperfimile loannis itideranbsp;pœnitentis cognomine,T oleti ex ea fumma quotannis colligenda ædificadum,nbsp;amp; tuendumeauerit. Addidit infuper nummorum decies centies ex ære ad pri-uatos vfus fepofito continuo numerandum, cuius nempe prçfidio res domefti-cis vfibus neceirariæ,reliquusq; omnis penarius apparatus bcneficio fruduofif-fimoemerentur, cœnobiumq;deinceps aduentantibus fuo tempore prouentibus beatiflima vbertate gauderet.Quôdfianticipatavedigalium folutione ilianbsp;fuiflent comparanda,totam œconomiæ rationem conturbalTent. Cùmpollea jonbsp;Françifcus Ruizius Abulenfis epifeopus patronimemor ibifepeliri dccreuifl'ct,nbsp;facerdotiis quibufdam inftitutis per cœnobii matrem cÔferendis, pretiofaitemnbsp;donata fiipelledile, turn aulæorum, turn argent! amp; auri, amp; poftremô cœnobionbsp;in^æredem nominato, fadum eft vt non folùm egenæ virgunculæ in co vi-tamhoneftiffimè traducant, quarum de caufa ideft inftitutum, fedex vniuerfanbsp;cmitatis ingenuitate puellæ innumeræ,in id collegium fufeipi ambiant,quç autnbsp;parentum patrocinio orbatæ, aut propter formamfolicitatæ, aut paterna domonbsp;ob nouercale diifidium pulfæ,iuftum tempus nuptiarum expedantes, famæ il-iibatæ teftimonioillicfruuntur. Hanc laudemtaminfigniterComplutenfe ob-tinait, vt ex toto eins regionis tradu illucpuellæ difeiplinx gratia confluant, 40nbsp;noftrisqjtemporibusPhilippus ii.Hifpaniarum rex inter cæterahumanitatis,nbsp;magnificentiæ,amp; fandimonixexcmpla,qux ab copaflimeduntur, eo vnoab-nndc commcndetur,quôdaulicorumminiftrorum filias,eorumpræfcrtimquinbsp;in fecundo miniftrantiumgradu conftituuntur,quinquagintaamp;adhuc ampliusnbsp;numero,in eo cœnobio ftudiosè amp; pudicè educadas curat. Regium profeólónbsp;præclarûopuSjdiuisqj omnibus,fed Ximenio inprimis iucûdum,qui clariffimisnbsp;fuis monumentis, tanti principis teftimonio magnum decus amp; honorem addinbsp;cernit. Ergo ne hoc Complutenfe cœnobium illam quam diximus egeftatemnbsp;pateretur,fi fumptus faceretanteprouentuspcrceptos:multis tu millibus nummûm ftatim numeratiSjtû frumcntimodiorum,omnê ab eis folicitudinê abftu- fonbsp;lit,amp; tranquillitatë illâinduxit,quç ab omni profana cura fequeftratis hominib.nbsp;ad rêligionê cui fe femel dicarunt tuendam,neceflaria eft. Vt interim ilia non rc-cenfeam,c4ices,patinas,pretiofamqs crucem, quonda regum Aragonix deli-cias, ex argcntopurÜTimo: prxtereaculcitras,ftragula,tapetiaamp;aulxa, qux çxnbsp;omni fuaopulentafupclledile,huic cœnobio Compiutenfi,teftamento,amp;: binisnbsp;item

FRANCISCI XIMENII, LÏB. III.

Item codicillis Icgauit. Poftquam hæc Gompluti aóta funt, de Mozarabum officio,quod ToletiMelcliiori Gurrizio Genuenß librorum impreffioh edeiidum demandauerat, amp; de multis aliis quæ ad ecclefiam fuam fpcdabant aólurus,nbsp;Toiecum proficifcitur. Officii Mozarabum libri tune per ilium in publicumnbsp;dati, vt res omnes vfu confumuntur, nunc ita fermç iam exhaufti funt, vt volumen quod miffiale vocant, me vidente, triginta aurcis Toleti conftiterit.,nbsp;Nam ab omnibus doótis amp;: piis liominibus, quibus huius officii notifia eft,tamnbsp;miflale quàmbreuiarium certatim expetitur : ipfeque adeo Paulus iii. Pontifex maximus miffisToletum legatis ab ccclefianoftra officium hoc petierit : amp;nbsp;lo GotthicæpietatismonumentuminbibliothecaVaticanaafleruari iufterit. O-pus profetfto vtrunque,fiue facrarum precationum grauitatcm,fiue hymnorumnbsp;elegantiam,fiue return geftarum per antiquos patres, amp; martyres, non vulgaresnbsp;hiftorias quifpiam conftderet,magnoinpretio amp;:vcncrationc habendum, Vti-nam aliquis exoriatur aótorum Ximenii æmulus, qui facrahæc Mozarabumnbsp;voluminaeuulgetrurfus. Aftunigam, Nebriftcnfem, Pintianum, amp; Coronel-lum, reliquosque facrorumbibliorum curatores fecum Ximenius Toletumnbsp;adduxit. Volebat enim quoties ftbi per otium facultas daretur, eorum ftudiisnbsp;interefte, amp; facrarum rerum difficultatibusenucleandis totum id temporis,nbsp;quodanegotiis fuccidere liccret,impendere. Porró cum crebrö ad ilium tamnbsp;40 Hebræa , quàm Græca exemplaria ex diuerfis locis , per conductos mini-ftros,non ftne magna impenfamitterentur, gaudebat viros earum linguarumnbsp;peritos apud fe habere, qui de certa librorum æftimatione amp; fide edocerent.nbsp;Volebat etiamin re tarn graui, quæ propter illius temporis ignorantiam, apudnbsp;plerofque male audiuerat, fua præfentia amp; authontate honeftare, amp; à calu-mniantium criminationibus aflcrerc. Illic ergo totam æftatem eft dimoratus,nbsp;partim egenis fubueniendis, partim moribus emendandis intentus, lam bonanbsp;parsautumnitranfierat, cùmnuntius adeumcitatisitineribusàrege venir, quinbsp;ifabellam reginamtotius Hifpaniæ, autorbis potius ornamentum, vitaliauranbsp;fpoliatam vi. Cal.Decembris,Methinæ deceffifl'e fignificabat. Quare Taurumnbsp;30 oppidum quo fc rex profedurus accingebat,quàm celerrimc pofl'et feftinaret:

vt qui inter teftamenti cxecutores appellatus fuiflet,reginç fuiamantiffimæ,de-qnecotam bene meritæ non deefl'et: cui iam munere viuendi cafta executio-nem poftremæ voluntatis, tanquam fido amico commendauerat. Vt interea noncommemoraret,quantum fibi remedium,amp;leuamen contra inftantis dî)-loris acerbitatem, eins præfentiaefl'et allatura. Præfcripfit etiamitineris confi-ciendirationem,amp;profe6tionisdiem: ne imprudens quàGranatam reginænbsp;cadauer ex teftamento deferebatur venions,funus comitaricogeretur: quonbsp;faóto omnes regis rationes contutharentur. Vnumeflequod inuitus abfqucnbsp;cius confiliofcciflet,ob celeritatem quam reipub. vtilitas ineonegotio confi-40 cicndoefflagitarevidebatur.Nameo quo reginaobiit die,imô vixintegræ ho-ræ poft cius mortem interiefto fpatio, eredo pro tempore in medio nundinalinbsp;Methinæforo tabulate, regis Caftellæ titulum folcnniter depofuifle:amp;fublatisnbsp;per Federicum Albæ regulum, more Hifpano, vexillis, feciales præcones Phi-lippum generum amp; loannam filiam fauftis vocibus reges proclamari iuffifl'e.nbsp;Quod prçclaro in primis amp; prudenti confilio fadum eft,ad omnem calumniamnbsp;aftectati regni depellendam : quamfaàlionis aduerlæ reguli, qui Aragonio no-mini infeftij vt quàm primùm adregnum auitum difeederet, adolefcentis Phi-hppiauribusoccultis criminationibus affiduè inftillabant. Quod vbi Ximenionbsp;nuntiatum fuit,quamuis ad omnem animi ægritudinem dilhmulandam excr-yo citatiffimo, lachrymæ pietatisinreginam indices obortæfunt; amp; voce præternbsp;folitum lamentabili reginam eo iempore dcfecifte dixit, cuius nunquam fi-milcm fol vifurus eflèt, fine animi magnitudinem , fine pedoris puritatam,nbsp;fine religionis Chriftianæ cultum , fine iuftitiæ curam , quam æque omnibus tribuebat, fîue legum prifearum conferuationem , aut pro tempore con-dendarum ftudium , fiue annonæ vbertatem diligentia fua vbique partam.

éo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quod in primis regium amp; populäre eft,confiderare quifpiam voluiflet. Atque in nunc modum oratione de eius vircutibus inter familiäres longiufculè produda,nbsp;animum ex triftiffimo nuntio afflidum nonnihil remifit, amp; fine vlla mora iuftanbsp;itinera facere inftituit: quibus Taurum,quæantiqua Sarabis anonnullis credi-tur, iuxta régis præfcriptum perueniret. Erant ea tcmpeftate hyberni imbresnbsp;adeó magni alTiduijVt inter eos qui reginæ cadauer aeferebant, agitatum amp;nbsp;initum fueritjillud Toleti deponere,donee cæliinclementia defæuiret, viaquenbsp;facilis pateret.Nam itinera mukitudine aquarum exundantia ( fi Petro Marty rinbsp;fides habetur, qui funus fequebatur) maris vaftitatem (fie enim ille ait) refere-bant: maioresque à fc difficultates effe perpeflas dicit,quàm in longiffima perc- lonbsp;grinatione qua per Ægeos loniosque rugitus,in Africam Afiamque,deinde adnbsp;maximam vrbium Cairum,quamMemphimeireaiunt,legatuspcruenit.Xi-menius tarnen baud propterearetardatus,iter per medias pluuias,picrate amp; fide laborcm vincentibus, extemplo arripuit. Non eft prætereundum quodinnbsp;Gonzali Ouetenfis commentariis reperijoccurriffe fcilicct pucllam euftodetnnbsp;ouium feretrum reginæ ducentibus,quæ feifeitata cuius id cadauer cifet,prohnbsp;vitiorum (inquit) magnum triumphum : nam hodie è feueriffimis quibus cocr-citatcnebanturrepaguliSjfoluuntur. Cuius vox cùm rerum cuentum tam ccr-tum habuiifet, vaticinii loco tunc eft habita. Poftridic eius dici, quo Ximc-nius Taurumacceflit,in primo illo poft reginæ obitumcongreifuadco fortemnbsp;animum, vereq; regium Ferdinandus oftendit,vt obuius Ximenio ad cubiculinbsp;ianuam procedens,comiter amp; hilariter exceperit, amp;manifefta fignacxhibue-rit lætitiæ ob Ximenii præfentiam conceptæ : quod incredibili gaudio vniuer-fos qui aderant aftecit. Nam hadenus rex in mœrore amp; lachrymis fqualidus,nbsp;confolationem nullius admiferat.Dum fedes antiftiti deferebatur, rex nihilo-minus honoris caufaftctit:quod à noftris regibus inHifpania,nonnifiviris mc-ritilTimis, quorum prudentia amp; fides fpedata fit, exhiberi, amp; id perraró, foiec.nbsp;Poterathoc fanèblandientis regis obfequiumvidcri,Ximeniumiameaarteca-ptantis ad nouos tumulrus amp; rerum mutationes, quas ex Ifabellæ reginæ obitunbsp;propediem futuras præuidebat,nifi iamolim frequentibusexemplis quanto j«nbsp;cum in pretiohaberet,quantumque eius dignitasfibi curæ cifet, in omni obla-taoccafionedeclarafl'et.Memini,me aliquandodehis rebus cumDidaco Luponbsp;Aiala Ximenii intimo amp; fidiflimo miniftro agetem,audiire quid ab rege Garro-uifiis,municipio in Lufitama Cauriæ proximo, effet fadum. Accerfiuerat eonbsp;Ximeniumrex,vc de principis filii morte reginamcertioremfaccret,amp;piis verbis confirmaret.Meridiabatur Ximenius,cuftosqueDidacus Aialapro foribusnbsp;erat.Rex Ximenium allocuturus infperato aduenit. Extemplo Didacus foresnbsp;cœpit recludere,vt dormientem cxciraret. Sed rex vetuit,amp;commodiori(in-quit) tempore veniam.Ergo Ximenius tamhonorifice à rege fufceptus,^fcrmenbsp;duarum horarum fpatium iemotis arbitris cumillo collocutuscft, domumque 4»nbsp;corpus curaturus difcclfit: eratenime proximo itinereadmodumlaifus. Eo di-gredienterex honoris caufa extra cubiculum proceifit,amp;: cum Ximenius fe innbsp;genua demitterer,quöd fc tarn infigni comitate profequeretur: rex etiam caputnbsp;detexitjamp;hilari vultudimifit. Suntquidem hæc parua amp; minuta, fed à regibusnbsp;apud noftros fubditis exhibita,multum moment! amp; admirationis adferut. Exe-cutores teftamenti fingulis fere diebus conueniebant. Hi autem fuerunt,rexamp;:nbsp;Ximenius, Antonius Fonfeca,amp; loannes Velafquidcs,Didacusquc Deza Ar-chiepifeopus Palentinus,amp;loannes Lopides Cçfarauguftanus eiusfccrctarius.nbsp;Hi de rebus adrempub. pertinentibus, magna cura amp; confideratione, inter fenbsp;diligenter confultabant.Rex interim hilarior folito per oppidi vicos, Ximenio ƒ•nbsp;adhortante,obequitabat,amp; confuctis remiflitnibus paulatimmoerorcm depo-nebat.Tuncftierunt promulgatæ leges Tauricæ,quæ Ifabellæ reginæ prouidennbsp;tia,adreip,fcclicitatem,amp;adlites dirimendas præfentiifimû remedium, deFcr-dinandi coniugis, multorumque in eareperitiftimorumvirorum confilio, ex-cogitatæ amp; adinuentæ funt.Ex teftamenti reginæ claufulis, tres funt quæ potiAnbsp;firnum

FRANCISCI XIMENII, LIB. ÏII.

iïmum ad regem pertinebant: amp;: quarumcognitio ad ca quæ pöftea dicenda funtjnccelTaria videtur. Prima, vt Ioanna filia ab Hifpania abfente, aut laboremnbsp;fua regna adminifträdi reeufante, aut minus id propter aliquâ priuatam caulaninbsp;facerc valente,Ferdinandus maritus rerum fummæ præeflendoncc Carolus exnbsp;Philippo amp; Ioanna maior natu filius,vigefimum annum ætatis attingeret. Namnbsp;dePhilippogencro,autquôdilIipeculianterinfenfa,quôdfiliam indigne tra-ä:aflet,aut quöd Hifpanis rebus moderandis parum inttruólum cfle exiftima-bat,nullam omnino mentionem fecit. Altcra,vtin rerum à Ferdmando maritonbsp;geftarum,amp;Iaborum in Granatenfi prouincia expugnandafufeeptorum me-lo moriam,præmiumdeciesccntenamillianummûm,necnon dimidiam ex nu-per repertis antipodibus prouentuumpartem, quoadvitamfupericôcefiîlîent,nbsp;quotannis perciperet. Tertia, vt trium opulentifiimorum equeftrium ordinumnbsp;fandi Iacobi,ÇaIatrauæ,amp; J^antarç magifi:eriis,quæ indulgête Romano pon- .nbsp;tifice mâgiilrorumofficio abrogato,quôdregiçpotentiæ çmulitranquillitatcm !ƒnbsp;teip.lxdcrcnt, Ferdinandus amp; Ifabella reges non ita pridem fibi vendicauerât,nbsp;per vitæfuæ tempus pociretur. Curauit enim vt adminiftratione regnorù com-mifla,^ tantarüm opum prouentibus,nihil priftinç mariti authoripati prçter re-gium Caftellæ titulum detralii videretur. Proceres illiquibus Aragonium nomen infeftumerat;Ferdinandi regis præfentiamauerfantcs, ad hæcfimulatque

10 vulgatafunt fremere : Pbilippum,cuius ingenio parum propter aetatèmcailido, fe abufuros fperabant,accerfcndum: Ferdinandum ad patria regna primo quo-que tempore pellendum, vrgere.In hoc præ cæteris Fmanuellus, qui diu apudnbsp;Maximilianum CæfaremFerdinand! legatus fuerat,totis viribus incumbebat.nbsp;Is enini fiuc patrimonii dilatandi caufa, fine potius primas partes apud Philip-pum habendi cupiditate,fimulatq; reginam obiiffie intellcxit,adPhilippum regem conuolauit: apudquemomniadnitebaturftudio,vt nihil cum focero pa-eifebretur: fedvtis quam primùm c Caftella difeedens ad hæreditaria régna,nbsp;quibus dcberetcontentus efl'e,migraret. Nonnihil Ferdinand! peâus hac ani-morum amp; rcrum muratione infradumfuit.Et conftans ille æqui amp; boni,vxore

50 viuente,vindex,affeclibus procerumnonnihil indulgere coepit, amp; Aragonium fcceffiini formidare.Neque tantum præteritorum temporum,rerumque gefta-rum ratio apud eum valuerunt, quàm praefentis ftatus inuerfio : quæ nimrruinnbsp;fuaseogitationesde magnisnegotiis abfoluendis rctardabat,côprimebatqUe.,nbsp;Qimd dû Ximenius animaduertilTet, vir robuftoamp; incorruptoanimo,omilt;ranbsp;operam amp;: curam pollicitus ad eius dignitatem tuendam,nutantem animum régis confirmat:virosqi aliquot fpedatæfidci ad Philippum genetum mittendosnbsp;adhortatur, qui eum Hifpanicarum rerum ratione edoceant,amp; cupidos rerumnbsp;nouarumregulorum animos detegant : qui mutua rcrum fimultate, fuis como-disferuirefatagerent. Adolcfcentemrerum imperitum, nullosque veteratoresnbsp;40 aut vafros homines adhuc expertum,multo tutius in foccri fidem,qui horumnbsp;hominum multos iam annosnotitiam habeat,quique folam eiusregiam maie- ¦nbsp;fiateni conferuare amp; augere intcndat,quàm in eorum præda venire, qui ex eo-rum difeordia rerum fuarum incrementa captant. Neque enim generum regem efle abnuere ; in cuius rei teftimonium , in medio mœrore amp; iuftifli-mislachrymis,eoipfo quo coniuxmorte præreptaeft die, regio fê titulo fpolia-uit, nomine tantum adminiftratoris fibi in Caftellæ regnis afl'umpto. Veniretnbsp;illc modo cum Ioanna vxore,amp; experiretur nontantùm cupidum regnandi fo-ccrum efle,quàni peflîmi delatores dixiflent: qui velut furiæ facibus accenfis,nbsp;vtrunque curabant inflammarc. Huic rei gerendç præficiuntur Lupus Conchil-ƒ0 Ius,amp;: Michael Ferrera Aragonenfes iuuenes •. ex quibus Conchiilus priuatimnbsp;mittebatur,vtquandiu Philippus^ipud Belgas moraretur, loannæ femper regi-næ adefict, ôr quidquid rei fécretioris filia cum pâtre Fernando tradarc v^jjlet,.nbsp;co tantum arbitre fierct.His rebus itaconftitutis dum omnia lufpenfa amp; in ex- 7nbsp;pedatione iunt,anni M.n.v^ferme tertiapars iamelapfa crat:Fernandus nihilo-minus admiuiftrationi reipub. intendere, amp; CaftcUani regni vtilitati, in cuius

fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

illc moribus coinprimendis,amp;: finibus ampbficandis, tantum pcriculi 8â laboris cxhaufcrat, profpiccre. Ximenius veró a reip. negotiis parumper liber, qui re-ligionis amp; diuorumcximius cultor,femper aliquid fecum verfabat, quod huncnbsp;tam piumafFedumincenderetjin memoriam rcuocauit diui lldephonfi corpus Zamoræ afleruari, quam Senticam olim appellatam efle nonnulli cxifti-mantjamp;xvi.millibuspairuumaTaurodiftat. Incellitergo ilium miraquas-dam cupido vifendi, amp; venerandi reliquias viri fandiffimi qui amp; Deiparaenbsp;Virginis münerc alloquio pcrilluftris eft, amp; ecclcliae T oletanæ pontificatumnbsp;adeó mtcgrcóe vigilanter tempore duriflimo, dum fchifmata Sc haerefes vigc-bant, adminiftrauit, vt diuinos fibi honores inter diuos relato comparauerit. lonbsp;Dolebat Toletanamecclefiam co elfe thefauro fpoliatam, amp; nihil magis ex lila calamitofa Hifpanix vaftatione,quam fub Roderico vltimo Gotthorum rege fuftinuitjin familiari colloquio deplorabat,quàm fandiflimi lldephonli cor-

• ; pus,veftemquefacram,pervirginem matrem cælitus adeumdedudaiîS^quacin Ouetana ecclefia eft,àtempli Toletani ady tis per aliénas ledes exulare. Pecpp-portunus adeam rem gerendam Petrus Biuerus vifus eft : tum quod equeftrisnbsp;ordinis Zamorx ciuis eflet,amp; in faccrdotum ciuiumquc fenatu permultos cognâtes, Sc amicos, quorum id opera amp; patrocinio fieret, habebat : tum etiarnnbsp;quod intimus amp; earns Ximenio, optimam operam patrono erat nauaturus, vcnbsp;yoti compos fieret. Eins ergo authoritatc amp; curaidduntaxatimpetraripotuit, aonbsp;vt quam diftimulater id fieri poftet,Ximenius Francifeo Ruizio fodale,amp; duobus à cubiculo miniftris comitatus, totidemque antcambulonibus, Zamo-ram de node occultus veniret. Accipitergo conditionem laeta fronte Ximenius , gratiis pro tarn Icdula cura Biuero act is. Cum omnia iam apparata eflenc,nbsp;fubito Zamorenfes mutatis animis,ne fcTauro moueret per eundem Biucrumnbsp;renunciant : ncque cnim de ea re tarn arcane confilio potuifte tradari, quin adnbsp;notitiam multorum dimanauerit : qui tam grauitcr amp; moleftè tulerunt, vt vni-uerfa Zamorenfis ciuitas fortunarum omnium diferimen ,fuorumque ciuiumnbsp;internecionemfubire parata fit potius,quam facultatem vllam dare lldephonfinbsp;corpus cernendi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem tarn fubitx mutationis caufa fuerit,nihil pro cer- jo

tecompertumhabeo ; nifiquod nonnulli ridicula amp; pro tempore confidaex-cufatione,religioncquapiamprohibcrife dixcrunt:voccmfcilicethumanaau-guftioremepenetralibus, vbilldephonfus afteruatur,prodeuntem audiuiflcx quft manes fandiftimos folicitare vctabat.Sed verifimilius eft,potentiflimi hominis amp;:intrepidi ingenium timuifte,nc quid de pofteflione quondam fua ten-tarct,autgraues lites intendcret fandiflimis reliquiis confpedis, quae diuinumnbsp;edorcm vndiq; fpirarent,vcre(^ illam puritatcmretincrent, quamlldephonfusnbsp;olim in illo cxuuio coluit.Experimento cnim conftare, camqs efte rerum natu-ram,vt qux fub afpedumveniunt acrioribus ftimulis animos hominumcomo-ucrefoIeant.Ægrè id Ximenius tulit,quidelufusaZamorcnfibus videbaturiôc 40nbsp;illorufcntentia cognita,quantum(inquit)priuati hominis coditio principis for-tunx prxftat?Nam ft ego detrito,vt olim folebam,faccoindutus,adZamorenfi-um ecclefiamveniftcm,finc vllo negotio, quodfruftrarogaui eftTem aflecutus.nbsp;H is didis omnem dcinceps huius rei curam proiccit,amp;: rege Segouiamconce-dctCjT auro Complutum reuertitur : quanquam in quorundam fcriptis reperionbsp;regi comitem fempcr fuilTejdonecFerdinandus amp; Philippus conuenerunr.Sednbsp;veriftmile non eft,cum tot res Ximenius Compluti interruptas reliquilTet, dif-ficultatis amp;:laboris plenas,quib. abfoluendis eius prxfentia neceftaria crat. In-terearcip.rebuseclanculariis confiliis,amp; occultis congreftibus,in lucem fe ef-ferentibusjlcgati duo c Belgis vcnerutjPhilibcrtus Burgundius Veranius prin-ceps,amp; Andreas B urgius patria Cremonenfis Jtalo ingcnio,amp; litcrarum ftudiisnbsp;claries; altera Philippe genero,alter àMaximiliano Cçfare Philippi patrc,ad easnbsp;res omnes,qux non mediocriterreip.ftatumperturbabat,cognofccndas amp; tra-dandas mftTi.His in primis mandatum erat, Emanuello aliisq; Hifpanix proce-ribus omni vi Sc ftudio id contendentibus, vc Ferdinandus CaftcUa esderet.

Erat

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. III.

Frat rcgi adolefccnti impcrandi cupido facile perfuafum, fpeciofam quan- i /'i dam feruitutemfe fubFerdinandi cutela aclurum,dulciqi ilia regnandilibertatqnbsp;fub foccripædagogica difciplinacariturum.Belgis verb, qui Philippo intimi e-rant,Hifpanarum opum auiditate captis, ingentialucra propolitafuerant, fi inter focerum amp;generum fœdus nullum iniri permitterent.Quas ob caufas nihilnbsp;aliud «à legatis extorquer! poterar, quàm vt Ferdinandus loannx filiæ patrimo-nio relido, infua régna quamprimum difcederet. Qua vna re tumultuantiumnbsp;rcgulorumftudia, cxterorumque omnium, quinouis rebus inhiabant, miruranbsp;inmodura augebantur,amp; glifcebant. Dabant naturx degeneris documentum,nbsp;ïo quód impudent! infultatione,regem de ipfîs,amp;rcpub.optime meritum,vellica-

bant amp; perpungebant. Qmbus iiic altiffimapatientiadilfimulatis, aut aliorfum quàm herent acceptis,temporis fuccelTus expedabat.Res enim ipfæ fe demumnbsp;prodituræ erant, amp; Philippus malo fuo docius fententiam fuam eratniutatu-rus. Sed fubitö exoritur, quodnonmediocriter Ferdinand! animum, quan-tumuis excelfum, amp; fortunx idibus fuperiorem, debilitauit, amp; pene infregit.nbsp;Lupus Conchillus,quemadloannam reginam fupràfuifle miflhm demonftra-uimus, cumeam dehis rebus certioremfaceret,procerumqueartes amp; confilianbsp;declararct, quibus Philippum coniugem à patre Ferdinande abalienare co-nabantur, parentemperliteras fecretiores adhortatur, vt fiquidapudeumca-riflîmæ filiæ preces valercnt, nuilo modo earégna defereret,quæ ipfe vnacumnbsp;Ifabella matre, tot feditionibus amp;:tumultibus nutantia, totholtilibus armis vi-cinorum Maurorumimpefita, fecuritate perpétua ftabiliuerant.Qjwdli ad id,nbsp;prxter ius ex teftamento reginae Ifabellx,folcnnes tabulx necefl'arix efl'ent,qui •nbsp;bus facultas regniadminiftrandi, donee Philippus in Caftellamappelleret, da-rctur, fe vel nolente marito quamprimum milTuram. Qi^re curis amp; mole-ftialiberdegerct:namfimulatqueinCaftellamventumeflet,oniniaex eiusfen-tentia componenda fore. Has literas, Conchillus Ferrerae, quem fupra confi-liorum participemeum eo ad reginam venilfc diximus, ad Ferdinandum per-ferendas dedit, quodnemo ad id exequendum aptior quam vir Aragonius vi-}o deretur : quiamp;foiinatalis communitate,amp;:multorumbeneficiorumcaufa,qui

tus ilium cohoneftauerat, Ferdinande régi obftriótus erat.Is autem fiue timoré deterritus,ne h res palam fieret,Belgis pœnas atroces daret,fîue captandi Philippi cupidus,parum fideiamp; officii meinor, rem vniuerfam ad Philippin defert, cique literas in manus tradit. Philippus poftquam iiaittendarum literaruHi amp;nbsp;totius Confilii authorem Lupum Conchillum fuiffie intellexit : iracundia perci-tus,tanquam nefario in crimine amp; capital! fraude deprehenfum, in tetrum car-ceremdetrudi iubef.vbi loci pxdore amp; vliginecaputintabuit,amp; defluuiumnbsp;capillorum pairus,vitçpericulumfubiit.Idmedicâminis viribus,quo fepetituranbsp;eo tempore aiebat,Conchillus accidilfe arbitrabatur: atque ita in familiar! col-40 loquio fenex olim iadabat, mentem fibi poftea per interualla vacillafle. Nec

Conchillipoena Philippus contentusfuitmam vniuerfam vxorisfamiliam, Ara-goniorum hominum caufariis miffionibus atq; adeo exterorum omnium,quos ad Belgas venienti pater tradiderat, obdurate animo immutauit, paucis dunta-xat retentis, quibus ne fe infeio in Hifpaniam feriberent, feueriffima admoni-tioncedixit. Ferebatur etiam Philippus cum Gallorum rege Ludouico fœdusnbsp;iniifle, ad deturbandum è Caftellafocerum fi per vim aliquid tentafiet. Namnbsp;Carole Philippi filio ClaudiaLudouici filia,maximis conditionibus defponde-batur. Galli tarnen proccresidnonprobantes,paóla cum Philippo conuentanbsp;mutarunc: amp;Francifco Angulemxregulo,ad quem nifi Ludouico proles vi-yo rilis nafccretur, feeptrade more maiorum pertinebant, elocataeft ; ne minoris

Britannix fucceffio,cum Claudi^materni iuris amp; patrimonii hxrede, ad Caro-lumpoftea deuolueretur. De bis omnibus Ferdinandus certior fadus, egm fe peruerfis corruptisqj Belgarum ftudiis foris vrgeri cerneret, demi verb fuorum ,nbsp;ingratitudine amp; inuidiapremi,minime elfe malis cedendum ratus,Ximeniumnbsp;confeftim accerfiit^vt iUumregulorumpotcntix opponeret,qui apud Belgiensnbsp;F ij

lt;4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

legatos,in régis contemptumaiTiduè verfabantur : amp; vtcum eo conferret,qui4 fuper Conchilii vinculis eflet agendum. Quodquanuis alta diffimulatione ce-laucrat, animo tarnen hærebat,prxfertim poftquam apertafimultate amp; odionbsp;rem agi vidit. Paruit ftatim Ximenius, regique fuo tot difficultatibus molc-ftiislaboranti, deefle noluit. Venitcitato innere Segouiam,amp;regemmonu-mentis geftarü rcrum darum,Caftellæ reipub.amantißimum, maniuetudine^înbsp;morumcommendabilem,cuius in omnes Caftellae regulos extabat mérita, vnonbsp;aut altero ex proceribus,qui aut proprer fanguinis coniundionem ; 'aut propternbsp;intimam familiaritatem eins dignitatem tucbantur,comitatum inucnit.Cxterinbsp;enim(vt dixi)apud Philibertum amp; Andream legatos aflidui, omni infuitationis lanbsp;gencre regi fuo bilem mouebant.Ximenius infeiis omnibus Segouiam ingref-fus,vt erat de via puluerulentus,anteqtiam regem falutaret,legatos qui iamepnnbsp;lis paratis difeumbere volebant,ad fe quàm primùm venire iubet; res cnim eflçnbsp;maximi momenti, quæ fe fellinabundum Segouiam venire coegiifent: nec vu!nbsp;gare periculum emerfurum,nifi in tempore fuccurreretur, omnemqj morâ quasnbsp;rebus gerendis femper nocuit,nuncperniciofam infanabilcmqsfore. Commo-ti funtlegati Belgç,quanuis proccribus idextenuantibus,atq; vt mânes terroresnbsp;contemnentibus.Gratias igitur fe Ximenio agere pro fufceptolabore benignènbsp;refpondent,amp;; fe à prandio ad ilium ventures, amp;: ex eins præfcripto omnia eife-â:uros,quæ adremp.pertineant, promittunt. Inftat Ximenius vtreliclisepulisnbsp;properét,ncq; enim id genus negotium eire,vt dilationem vllam pateretur. Parent legati,amp;inregiam quo iamfe illecontulerat veniunt. Egit primà de Philippi rebus prüdererfatisamp;sgrauiterramp;improbare fe dixit,quôdlôceriprobitatinbsp;amp; candori diiïidens, fefe vulturibus deuorandum committeret, lupisqs hianti-bus prædam appararet. Deinde de Conchilli carccre, amp; Aragoniorû amanda-tione,rei indignitatê verbis etiamexaggerans,quödPhilippus leuibus de caufisnbsp;camgrauiaanimiexulceratifignaaduerfus focerum, de illomultisinrebus be-nemeritum dedifTet.Qiure nuncios per equos difpofitos ad Phiiippum mittendes ccnfet,pcr quos deConchillo dimittendo, atq; in priftinam dignitatem re-ftituendo,cumillo agant.Namfi vlterius progrederetur, videret ne foceri ani- jonbsp;mum aduerfus fc irritaret: cuinihil aliud quàm reip. Hifpanas commodum cu-ranti,non defuturaelTe optimatum ftudia, qui iliumquantumuis Gallico prçfî-,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dio amp; potentia inftruélum,donee fanius confîlium reciperet,ab horum regno-

tutiffacceflii prohibèrent. Attoniti ad tantam diâ:orum libertatem legati,amp; durum Ximenii ingenium cognofcenteSjUe quid nouarum rerum in tam iufta im dignatione,partim rexmultitudini carus,partim antiftes potentiflimus molirennbsp;tur,antequam dapes répétèrent, nuncios cumlitcris ad Phiiippum miferunt denbsp;rebus perXimeniumtraflatis: monêtes vt omnia in melius mutaret, donee iplènbsp;in Hifpaniam veniens,rebus pro voluntate compofitis,fceptra tcnerct.Nûc verb Ferdinandum amp; Ximenium timedos elfe, quireip.commodis tuendis,eisqj 4anbsp;proculdubio ftudentes,ni eorum voluntati obtemperarctur, magno ad res gerendas impedimentofuturi erant. Haec poftquam Philippo,intimisque fuis re-nunciatafunt,cun£ta exXimenii præfcripto fiunt. Conchillus vinculis liber innbsp;dignitatem ablata reftituitur, amp; de fœderibuscû focero agitur. Illevteratper-%nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpicaci ingenio amp; prudentia præditus,nihil firmum fore eorum quæ tratftaren-

tur prædiuinans,dum hæc cum genero agit, Galium ad amicitiam inuitantem* quanuis omnia fuperiora pctentem,non abnuente Ximenio recepit. Ximeniusnbsp;ab hoc tempore vfq; ad régis Philippi mortem, amp; Ferdinandi in Hifpaniam re-ditum,magna rcip. vtilitate variis procellis per id tempus perturbatæ, nûquamnbsp;à regio comitatu difeeftit. Mittunturad Gallum Icgati Cifontiuscomcs,amp;Tho pnbsp;mas Malfelitus Aragonii fenatus præfedus : q^ib. aaithoribus, etfî imquiflimisnbsp;conditionibus, fœdera tarnen pereufla funt. Gallus iuri Neapolitano cederet,nbsp;dummodo Ferdinandus Germanam neptcm,quanuis ipfe ætatis multb proue-ârioris effet,vxore duceret (erat enim duo de viginti annos nata) cui Ferdinandus rex maior eratauunculus: na ex vetufta Foxiorum coraitumfamiliapater-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuni

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

num genus,maternuin à regio Aragonum amp; Cantabrorum ftemmate ducebat.

Quód fi germanaabfq;liberumfucceffione decederet,vrbs Neapolis atq; ad-eó vniuerfa regni pars,quam Federico deturbato Hifpanus amp; Gallus partiti fue rant,rurfus in potentiam Gallorum veniret: atque in fummam,vt videbatur,Hi-fpanorum iniuriam,quibus fufi fanguinis,amp;: ingentium labor urn prçmium,iurenbsp;belli oppida quædamamp;vrbeshoftium donatafuerat, rurfus prioribus dominisnbsp;totius defection is authoribus, Aragonio nommi infenfiflïmis,reftituerétur.Poftnbsp;hæc quingentaaureorum millia decennio penderentur, in lingulos annos con-tinuos quinquagena. Quæ etfi Ferdinand! author it ati, qmpauló ante de Gallonbsp;totdeuiÆo præliis triumphauerat,no mediocriter officiebant,amp;partam gloriamnbsp;magna ex parte obfcurabant,n5 reiiciendaelTeeo tempore vifalunt. Pollquamnbsp;hæc Philippus refciuit, indigniflimè tulit: amp; cû fe à Gallo delufum efle fentiret,nbsp;acfoceri vires multum eaaffinitate adau6tas,quanuis indignabundus pace cumnbsp;ïôcero inire cogitur : amp;cumvxore ingratiara rediens, tabulas tandem ad eumnbsp;mittit,quibus regnorum adminiftrationi æqua cû ipfis poteftate præficitur. Sal-manticam intercaFerdinandus Ximenius vnà è Segouia vénérant, vbi mêlénbsp;Decembri Ximenio nuntiatum fuit, Petrum FurtatûCazorlç prçfedum,Gua-dalfaiaræ è viuis deccilîiTe.Eius prouinciæ curaquonia adeumpertinebat, fta-tim viros ftrenuos amp;: induftrios llluc mittit, qui omnes præfîdiarios euftodes,nbsp;2.0 iurifiurandi folenni religionepoft Furtati mortem iam exolutos, hbidenuo denbsp;more obftringcrent, amp; publicæ tranquillitati prouiderent : ac vciStigalium prouen-tuumqs coUeârioni, quæ folent in huiufmodi rerum occafionibus rapaciflimo cuiqjnbsp;prædç efle,diligenter amp; ftudtosè attenderent. Hac düigetia, qua in omnibus rebusnbsp;tempore femper neceflario eft vfus, animos hominum quietos côtinuit:ctm£tosq;nbsp;motus amp; feditiofas cogitationes è psdoribus eorum euulfit. Nihil vitra ea de re tûcnbsp;conftituendum elTc exiftimamr,fagaci (vtnonnuUi dicebant)confilio,vt negotio innbsp;pofteruni dilato, régi de fe benemerito occafîonempro aliquo intercedendi præ-riperet.Quanuis dinerrcfeaiebathocnegotiiuninaptius tempus, quando regis a-nimushilarioreflet,amp;minus curispremeretur,EftverôCazorla(fiuemagisCafl:or-î° hm appellate libet,namita ab hiftoricis noftris vocitari deprejiédojantiqua (nifal-îorjapud Strabonem Cataftaonmam haud procul ab ea Segufamons efl:,quem ar-genteura vocat,vnde Bætis fontes erumpunt : amp; adhuc noftra tempeftate pliunbinbsp;amp; aliorum metallorum fodinæfunt, quarum etiamStrabomeminit. EaquoÂamnbsp;olimàRoderico Toletano Antiftite,viropræterinfigncm, prout ilia tempora fere-bantjcruditionem, amp; in pace amp; bello claro, è barbarorum imperio liberata fuerat,nbsp;Ferdinande tertio Hiipaniarumrege id benigniflimè cÔce dente, inToletanorumnbsp;pontificum ditionem venir : in quorum poteftate trecentorum annorum amp; am-plius ipatium durauit, donee fub loanne T auera, ad Camarafium Francifei Gobinbsp;filium tranflatafuit.Inftabant interea lanuarii Câlendæ,nouaque omnia cum nouinbsp;4® anni luce, qui fupramillefîmurnmvi.numerabatur,ex fœderibu^ inter reges iótis, */rX

non fine magna bonorum lætitialpêrabantur. Nec eos fefellit euentus : nam oôta-no idus lanuarias, quo die Magorum adChriftum natum adorandumaduentus religiofîflimèànoftris colitur,publicapræconumregiorumvoce,concordiaregisnbsp;Ferdinand! cum eius liberis pronuntiamr. Q^re regia deinceps diplomata Ferdi-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

nandi, Philippi, amp;loannæ nomenpræferebant. Nondeerantèfenioribus finiftri vates,quilongarenimexperientia, Agrandis ætatisvitio, omniain peiorem partem detorquerent. Nam in eum vium tantifper fimulari dicebant, donee PhiUp-pus in Hifpaniam fe reciperet,amp; focerum in Aragoniam pelleret. lUam enim di-plomatumpræfationem in qua Ferdinandus prænominabatur, quem nuUo inloconbsp;P pofitumvellentjoppidoquàmingratam Philippe amp; Belgis fttturam.Ferdinandusnbsp;ftatimSegouiamrcdiit, vt venationefeobleâ:aret,cwus ftudio amp; exercitatilt;gt;ne,nbsp;mirum inmodum recreabatur. Vere ineunte certiorfaduseft, Philippumamp;lo-annamvelafecifle,propediemque in Hifpaniam appulfuros. SuppÜcationes pronbsp;eorumprofperanauigatione ad diuos omnes fufceptæfunt,amp; non contemnendanbsp;numraorumfummaper facerdocum collegia, amp; per facrartun virginum contuber- •

F iij

GOMECII DE REB. GESTIS

nia4iftributa. Quarc Segouia difcedcns, quot;V alleolctum ( quae antiqua Pinu’a eft) proficifcitur: vt Occanopropinquior, fimulatque compertum habuiflet Aftu-runi terram eos attigiflcjquaè Belgis foluêtibus vcnicndumerat, facile illi« ob-uiam procederet. Illi intcreamaris inconftantiam experiences, tempeftatibusnbsp;grauiflïmis iaólati,vi. Calendas Maias magnum Calleciæ portumdeuenerunt,nbsp;olim Brigantinum,nuncCorunnamdi£tum,quaiiColumnam(Incol£e cnim ficnbsp;turrim vocabanc} non quod ibi ab Hercule fecundæ columnæ, quod viri dodinbsp;nonnulli crcdidcrunt,eo inloco collocatx iïnr,dcccpti (vc opinor) fabella quxnbsp;inter noftros circunfertur ; turrim illam ab Hercule conftrudam,in qua fpecu-lum artequadam arcanapofuerit, in quo naues vel longiflimo fpatio diftantes lanbsp;contemplari liceret. In tamridiculam opinionem ignoracione vocum funt de-lapfî.Nam cùm turrimfpeculam vocarct'fpeculum illi, quod diximus, confin-xerunt. Sed quoniam banc Augufti turrim titulo eflc memorabilem nonnullinbsp;authorestradideruntjadfcribemusamp;citulum,quifeoriimab ipfa turriinfcul-ptus eft,optima fide tranfcriptum.

MARTI

A V G. S A C R,

G. S E VIV S. .

L V P V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xo

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÂRCHITECTVS

A. F.D ANIENSIS LVSITANVS EXVL

SîfhulàtqueFerdinandûS reges aduentaftc refciuit, iuftis itineribus Valleole-to Compoftellam contendit. Poft eum Ximenius viæ fe dédit, primoque ipfo quo difceflîtdie, Villumbrale oppidum peruenit,fuæ ditionis municipium,nbsp;lampadum oleo rempli Toletani «a maioribus religiose dedicatum, bis decemnbsp;millia paftiium Valleoleto diftans. Quo pado autcmàToletani Pontificis di-tionc longe fepofîtum oppidum in ipfîus poteftatcm venerit, non grauabor re- 5®nbsp;cenfere ,qucmadmodum in rempli Toletani adytisfcriptum deprehendi. Al-fonfus odauus Hifpaniærex, cui crux inaerefe oftendcns vidoriæ aduerfusnbsp;Maiftos fignificationem certiflimam dédit, Ferdinando Sandio, qui regis aba-co praefedus erat,obfedulam in munerefuoobeundooperam,id oppidum do-no dédit. Ipfe verb fine colonorum moleftias non ferens, fine potius animi picrate indudus, quam Aida vxor ,fœmina religiofifiima fouebat,cumRodericonbsp;Ximenio Archiepifcopo Tuletanopadus eft,fe illi oppidum cura agris com-munibus traditurum,modôpenfionisannua: nomine, aureos denarios trecen-tos,amp; frumenti Toletani quinquaginta trimodios fufciperet, hiè Complutinbsp;prouentibus, illiè falinis Villinchonis, in fpartario tradu pendendi. Hæc pada 4®nbsp;Ferdinandus tertins Hifpaniærex, Alfonfi odaui è Berengaria nepos, remplinbsp;Toletani ScPontificatuseximius cultor,vt fièrent benignê permifît:amp; diplomate regioteftatuseftjfe id municipium cumvniuerfaregiunculafubieda,To-letanis pontificibus concedere, eo pado quo Alfonfus eius anus Ferdinandonbsp;Sandio donauerat,quieiàcuftodia poculorum crat. Fuit hic Ferdinandus tamnbsp;infigni erga Deum pietate,vt inter omnes Hifpaniç reges Sandi cognomen ob-\tinueric : multisque præliis cum Mauris confettis, viôïor ipoliis onuftus redie-rit.Nam Cordubam,amp; Hifpalim,clariflîmas vrbes,atque adeô maiorem Bæticçnbsp;partem, diuina ope amp; auxilio è Maurorum ty rannide recepic. Huius optimi régis beneficioauguftiifima templiToletaniteu^debentur: quæ,cùm adhucper J®nbsp;cent»m,^amplius annos, exquo eavrbs inpoteftatcm Chriftianorum vénérât, Arabici delubri formam retinerent, miferrimam illam Hifpaniæ cladcmnbsp;probrofo quodam monumento referebant, curante id Roderico Antiftite, vi-ro grauiffimo amp;magnanimo,in cam faciem exædificata funt,qua Chriftiani ho-

• mines vti confueuerunt. Huic rci cxordiendæ Ferdinandus rex, amp; Roderi-

«us

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

«us Anri ft cs, præclaro exemple aufpices fuerunt,primos in rempli fundamenris lapides venerabundi collocantes. Ea nondum quadringentoruni annorum fpa-tio ƒ in eum fulgorem maieftarem ereuerunc,vt nihil illis auguftius in totonbsp;Chriftianoorbe vifatur. Nam paulatim ex religioforum principum amp;piorumnbsp;hominumiiberalitate,ea facrorum redituumportio que farcis redis curandis cedit,odogies centena millia nummorum fummam effïcir, Altcro poftquam Xi-menius acceftît die publiée faens in templo incerfuit: quoniam agrorum fqua-Iorc,amp; pluuiarumaquarLiminopia,eoanno vniuerfa Hifpania laborauerat, ho-minumanimiafflidi erant: placuic religiohflimopræfuli,poftperada facra, vélo tuftum quodextra oppidumeftfacellum adiré',quemomncs lùpplicantesfecu-tifunt,crucis vexillo(vcfolct) prxeunrcamp; facerdonbusin veftibus lineis vtrin-que procedentibus,pluuiæ eliciendæcaufa.Eaingensamp;copioiîftîma antequamnbsp;in oppidumredireturelÏLifa,amp;: per plures dies continuata, mm folùm circum circa regio nem,fed cæceras omnes Hiipaniçe partes admirabili fœcundicate affecic.nbsp;Hoc tantum beneficium Ximenii fanditatc à numine concelfum, plerique dixe-runt.Hinc adFerdinandumproperauit ; qui iam dudum in Calaciæ Lucenfibus,nbsp;ad Molinarn oppidum, quam Ptolemæi Oliuam nonnulli effe dicunt, liberosnbsp;Compoftellam venientes expedabat. Hic aliquot dies Ferdinandus commora-tuseft: quod Philippus amp;: Ioanna maris tempeftateiadatflcnrc à portuprocede-10 rent : amp; homo alioqui in omni negotio attentus, hac mora regulis parum benc-uolisoccafionemdedit,vt animum Philippipræoccuparent,amp; iuuenis mcautinbsp;facilitateaduerfuseumabutcrentur. Nam qucdin Belgis Emanuclluscœperat,nbsp;caîteri omnes fadionis lux principes, nouis additis calumniis, perfecerunt. Regem prxftantilfimum, autinuidiarcgniafteólationerabant, autfi id minus pro-bare poteranr, confortis efte impatientem criminabantur : amp; in anim.o habere,nbsp;fl prolem è Germana vxore fufciperc contingeret, Caftellamcis opibus Ara-gonenfium porentiam adaugere, camque noftris feeptris xqualcm, autxmulamnbsp;faccre. Philippus animo infenfiflimo Germanx nuptias femper acceperat,nbsp;quod eas in fuum detrimentum amp; contumeliam efte fadas crederet. Quarcnbsp;30 his tarn opportunis criminationibus aurcs vfque adco faciles dédit, vt Com-poftcllam tandem accedens, quo Ferdinandus erat venturus, vc de rebus adnbsp;rempublicam pertinentibus cum genero agerct,non expedato focero, quam-primum inde difeedere, alioque iter fledere, quam inter eos per legatos Fcr-nandum Vegam,Calletix proregem, amp; Raimundum Cardonam conueneftt,nbsp;inftituerit, loannxque confpedum patri denegaucrit,nihilque eoram qux pernbsp;prxconcs Salmanticx funtpronunciata firmura ratumve habuerit. Icaque iternbsp;per moncium pene inuiorum anftadus, ne fibi obuium focerum haberet, adnbsp;Aquafcalidas (quod oppidum Orenfe nunc diciturjquantapotuit celeritate con-uertit. Id vbi Ferdinandus refeiuit, doluit quodparumprudenter Molinxcom-40 moratus,regulos apudgenerumnon anteuertifltt, de quorum ingenio amp; malc-uolencia,nihil bonifperandumfuerat. Ergo dilumulato dolorc, vteratinaduerfisnbsp;tolcrandis prudentifl'imus,de tarn aperta generi contumelia Ximenio ad fc accer-fito conqueritur : fuamque negligentiam damnans ,nonnihil etiam Ximeniumnbsp;de eareculpat,quiceirantemnonadmonuiiret. llle verbminimè in ea re defu-ilTe refpondit: amp; vtmemoria repeteret rogabat, quoties rdmonuilfet,vtarma-tus, amp; copiis militaribus inftrudus, res controuerias cum genero componeret,nbsp;Nam regulorum animi nimium in Ferdinandum exulcerati, hand alia rationenbsp;refringi,autin officio contineri poterant. Sed poftquam ei durum amp;c acerbumnbsp;vidcri intellcxit, vocem compreffiffie,nihilque ampiius iuper ea re fibi tradan-jo dumexiftimauiflTe. Quare videretipfe,quid nunctandem eiletf .ciendum,vtlfa-dis rebus fuccurreretur : libenter anim fe omnia executurum. Conuenit inter v-trunque, vt Ximcnius quamprimum ad Philippum iret, ciusque animo perceata-to,daret operam vt omnem conceptam malcuolcntiam ex regulorum rumori-bus , deponerct: eiusque animum lenirct, amp; tradabih m, qua erat dextcricaccnbsp;redderet. Sufeepitcius reicuram Ximemus, amp;:ferme lub mc*dh Mail principiumnbsp;F iiij

69 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

' Molina profeclus, Compofhellam ad Philippum ibat : fed per nuncios, quos præmiferatjcognouit, Philippum Compofteila difceflifle, atque via faciliorinbsp;negleda, iter impcditius ( vtdixi) fufcepiffe. Doluit Ximeniusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod nihil

iam fieri à Philippo videbat, amp; quod bona fpe efl'et fruftratus. Nam fperabat, Ferdinandumagenero opera fuaCompoftellam vocandum, atque inde con-iunóbs animis Caftellam bonis aufpiciis ingreffuros, amp;6. fine vlla æmulationenbsp;autfimultate, de rcru fumma fimul confulturos : hac verb publica mutuæ con-cordiæ imagine regulorum amp; vulgi animos conquieturos.Cæterùm eaitinerisnbsp;mutatione palam fecerat, fe focerum auerfari amp; fugere. Qi^re nihil iam am-plius prxtexi poterat, quod Philippi alienationem cxcufaret. Dolcbat etiam lonbsp;fibi occafionem præripi, adreligiofifiimamfanéli lacobi ædem accedendi, vbinbsp;amp; facra celebrate voluiflet, 06 quouis pietatis genere diuum Hifpanix tutela-remdemereri. Cogitur Ximenius Orenfe diuertcre,vt primo quoque tempore Philippum conueniret,glifcentemque illam fimultatem coerceret. Iternbsp;per montes illos facienti vicus quidam occurrit,in cuius peruetufto amp;6 male far-to templo, diuæ Euphemise corpus afleruabatur: cuius præfcns patrocinium in-numeris per earn regionem editis miraculis, cùmalii finitimi populi, turn prç-fertimaccolæGigun, in quorumtradu Orenfe oppidum, amp; vicus ille eft, frequenter fenferunt. Ad earn vifendam continuo Antiftes venit : quam quoni-am ob vici inopiam parum pro dignitate contineri comperit, ærefuo ædicu- tonbsp;lam diuæ exædificari iuffit, vbi ornatiori apparatu coleretur : quas poftea(vtau-dio) Orenfe tranflataeft. Sedecim millia pafTuum vicus ille ab Orenfe aberat :nbsp;amp;dum his rebus occupatur Ximenius, quantumuispofteafeftinantius folito i-cer fecerit, tarnen Philippus amp; Ioanna anteuertentes Orenfem peruenerant.nbsp;Hocillemolcfte tulit: cupiebatenimPhilippum, oppidumpercelebre ingredi-cntem,comitari. Igitur hora ferme diei fexta,reges intra oppidum funt rece-pti: Ximenius verb fub nodis crepufculum, ftatimFrancifeumRuiziumfoda-lera fuum ad Philippum amp; loannam fuo nomine falutandos mifit,feque veniftenbsp;nuntiaret, amp; tempus aptum ad colloquium peteret. Benigne Ruizium Philippus fufeepit, amp; gaudere fe dixit mirum in modum de Ximenii aduentu, amp;: jonbsp;vt die fcquenti ad feveniatiubet: cuius pra:fentiam fibi cum primis gratam fu-turam humaniflimisverbis fignificat. Gauifi funt etiam proceres aliquot, qhinbsp;bonam fpem conceperant, eius prudentia amp;6 grauiffimo confilio controuer-fiaî inter reges componendas. Ergo Ximenius poftquam facris interfuiftetjadnbsp;Philippum venir : qui accedentem omni honoris amp; comitatis genere, in omnium confpedu recepit. Nam præter primatis pontificiam dignitatem , cui o-ninem honorem reges noftri deferre confueuerunt, nouerat iam olim Philippus , quanta eflet in eo amplitudo , quanta grauitas, amp; morum fandimonia.nbsp;Per duarum amplius horarum fpatium, fine arbitris collocuti, prandio interpellante funt digrefli. Cœpit illicb Ximenii domus crebris procerum itio- 40nbsp;nibusfrequentari,quos ille omnes incredibili comitate accipiebat, quamprudentia fua ita cum innata feueritate coniungebat,vt nemo eo aurgrauior, autnbsp;iucundior fit habitus, quanquam feueritati femper propior. Interca Philippum conuenire non ceflabat, deque rebus cum Ferdinando componendis a-gere:in quibus omnibus poftquam fatis inftrudus Philippus fuit, casque cumnbsp;intimis fuis communicauit, ij erant Belgarumprincipes,Veranius,Laxaus,nbsp;Villas,amp; cum his Andreas Burgo,qui Philippoàfccretis erat. Hiergoiufli lunenbsp;ad Ximenium venire, regisque fententiam dcclarare. Fadum eft id pridie fa-cramentalium , idque ad multam nodem. In fequenti die bene mane, poftquam diei religion! facris peradis fatisfadum à Ximenio fuit, penetraleingrefi yonbsp;fiis, amp; exteris digredi iuifis, Vallegium ad fe»vocat : obferatisque cubiculi fo-ribue , vt ad Ferdinandum epiftolam fcribat, imitato eius ad Vnguem chiro-grapho,iubet. Nam huiusrei gnarus Vallcgius,fepc ilium fcribendilaborcle-uabat, quoties ad principes viros fcribendum crat. Ergo epiftolam in huncnbsp;modum didauit '. Se cum Philippo genero omm cura amp;: diligentia egiflè ;

inti-

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. HI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

intimos fuos fxpius conuenifle:quibus regulorum animos aperuiffet;vt intelli-gerent, nihil aliud quam priuata patrimonia ex regum fuorumdifcordiis adau-gere veile : amp; Ferdinandum virum optimum de Philippo optime meritum, imó veüö de tota Hifpania,è medio tollere vellet : quoniam illorum voluntatesnbsp;amp;:confiliapercallcbat.Q^re diligenter vidèrent, ne regulorum verfutiaamp;aftunbsp;circumuenirentur.Nam h blandis illorum didis decepti,fefe illorum fidei comnbsp;mififlent, re ipfa poftea cognituros, quàm fana fint eius confilia. Q^are rebusnbsp;fuis melius profpeóturos, fi Philippus fub foceri tutelam receptus, illi fe totumnbsp;crederet;qui longa rerum experientiaedoólus,rerunilt;^ noftrarum abunde per-itus,quid in Philippi rem effet percallerct, amp; quo pado apud cos homines regianbsp;authoritas eilet conferuanda. Neq; enim aliud Philippum agere,qui foccrore-pulfojfeEmanuello amp; cçteris tradebat,quàmfi crus fibiproprium abicindc.rer,nbsp;amp; eiusloco ligneum, arundinaceumve fiipponeret. Socrus folere quidem nu-ribus infeftas cffe,proptereaquódfexusimbecillitatc patinequeuntfilios ab il—nbsp;Iis allici,quafi id fibi amoris detrahatur. At foceros femper effegeneris beneuo-los,eoque magis corum res curare,omnique ftudio adaugcre amp; prouehere connbsp;tendunt,quódficfiliarum commodis,fuæq; pofteritatiprofpicere certo fciunc..nbsp;Eum vero potiffimiim affectum nunc in focero rege acriorë efl’e,qui viriliprol©nbsp;lt;Ieftitutus, omnem fpem in filia collocarat : cuius caufa natura ipfa vrgente,amp;:nbsp;propriis compendiis ita expofeentibus pro virili curaturus effet,vt Philippusnbsp;quem afciueratinfiliæ coniugium, amp; fub cuius poteftate, iure nuptiarum, rocnbsp;principatus futuri erant,amp; nepotes item gignîndi tanti imperii fucceffores,fibinbsp;iam feniori,amp; corporis viribus ob ætatem ferme deftituto, iuuenili robore ad-efl'etjamp;regnorummolemfuftineret, foceriprudentia adiutus. Cæterùm nihilnbsp;apudillos, fuper hacre, tot rationibus effeciffe : fine quôd femper difficile fuir,nbsp;opinionesquib.femel animus imbutus efteuellere,fiue quôdpleriq; hominumnbsp;nialis confiliis maiorem fidem habent:amp;: quôd principes Belgarum certi effent,finbsp;in foccri gratiam Philippus rediret, primas apud ilium partes fc non effe habi-,nbsp;‘^uros, totamque illampriuatarumvtilitatumconceptamfpem in fumos abitu-fam. Iraq; hanc fibifeneftram occlufam effe cùm Ximenius vidiffet, fefe ad idnbsp;‘^’¦affandum conuertit,vt Ferdinandus in Granatcnfiregno,quod ipfe tantis la-boribus amp; fndorc ceperat,regnaret, Effe adhuc genres illas libertatis antiquæ,nbsp;amp;fiiperftitionis memores, femperqi nouis rebus intentas : quare hominis præ-fcntiaindigere,cuius authoritatem amp; confpedum vercrentur, quique illo#innbsp;officio contineret. Nemo verb ad earn remeo rege commodior, cuius magnanbsp;viamp;: bonis aufpiciis to ta ilia regio fubiugatafuitiamp;cuiomnes montiumamp;vla-rum aditusjomnesque locorum ftationes notæ effent.Séd cùm neq; hoc ab ipfisnbsp;inipetraffet,qui in primis id fibi euincendum efl'eperfuafiffent, vt Ferdinandusnbsp;c Caftella difcederet : alioqui Philippum, nequecommode,neque tutô re-gnare poffe : illis tandem conditionibus contentum effe oportuit,quç inreginçnbsp;teftaniento continentur.Nempevtcxbombyciniopificii quæftu, quiGranatxnbsp;pernaagnus eft,deciescentenamillianummûm quotannis caperet: amp; fanôli la-cobi,Callatrauæ, amp; Alcantarx, militarium ordinum maximismagiftratibus,nbsp;quoadviuerct,frueretur: amp;nouiorbis, quieiusamp;lfabellævxoris aufpiciis pa-tefadus eft,redituum(qui tune quinquagies centena millianummûm,aut ali-quantoaniplius erantjdimidiam partem fine vlla controuerfia pcrciperet. Hæcnbsp;pada quanuis fortaffis non afpernanda viderentur,non admodum fibi arriderenbsp;Ximenius dicebat; fedquando aliter fieri nequiret,illis tandem conditionibusnbsp;vtnonomninomalis acquieuiffe. A Philippo autemfe non difcefl'urum,donecnbsp;foceramp;generinconfpedusmutuosvenirent. Interea de omnibus rebus quænbsp;illic gererentur, certiorem eum (jpntinuô fadurum. Hæc poftquam ad hunenbsp;modum feripta funt,priuato figno quod diuiFrancifei imaginem tenebat, gpi-ftola eft obfignata,amp;; Mirandx curfori in manus tradita,vt qua celerrimè polletnbsp;Molina contenderet,amp; regitraderet.Rcfcripfit ad Ximeniù Ferdinâdus literasnbsp;amoris Sc beneuolentiæ plenas : in quibus pro tara ledula opera, qua tam facile

•jQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

amp; tam brcui tempore, res tam difficiles amp; arduas confecifTetjgratias agebat, Gratiora enim Ene fanguine amp; tumultu mediocria illa übi contigifle, quam pernbsp;vim aut ty rannidis imaginem maxima quxq; obtinere. Namcùm talis mortali-um conditio fit,vt non nifi idi(quodaiunt)fapiant,fe iam quidemcertèdiuina-re y Philippum tandem malis cdodum eins operam non ita multó poft fpontenbsp;fuarequifiturum. Didumeft fupra, de Caftorlæ præfedura nihil poft mortemnbsp;Didaci FurtatiaXimenio pronifum, quoniamiadauerat, vt diximus, expeda-re fe lætiorem in Ferdinando animum, multis de caufis moerente y amp; aftedo.nbsp;Atres ipfa in præfentia indicauit,prudentiffimum virum noui régis aduentumnbsp;expedauifle,quofuamvoluntatemconfirmaret.Atque itacumfuperearecura lonbsp;Philippo egiftct,amp; aliquando Garfice Villaroello comité adeum adiuilTetjVt régis manumofcularetur inffit, qui ilium Caftorlæ præfedura bénigne donaflet.nbsp;Erat Villaroellus Ximenio earns, multisque de caufis perquam coniundus.nbsp;Nam Garfîas Ximenius, de quo diximus, loanni Villaroello viro nobili, oppidinbsp;fandi Martini ad fontemdomino,Beatricem filiamvxorem dédit: ex qua na-tus Garfias Villarocllus, de quo agimus, fuit : eo nempe cognationis gradu Ximenio propinquus,quem igrifperiti propius fobrino appellant. Hune omnior-namento amp; honore decorare Ximenius inftituit : partim quod in eo præclaranbsp;indoles iam olim reluceret: partim quod Garfiæ Ximenio patruo, ita fe referrenbsp;gratiamcxiftimabat,pro beneficiis quibus puer quondam ab coaflèdus fuerat, j,®nbsp;Qmn amp; moriens Archipresbytero nepoti legatum reliquit,erat enim Ximenius Vzedx Archipresbryter,vt aliàt diximus. Philippus amp; Ioanna,quoniamlafli-tudinemex mari contradam, nondum depofuerant, aliquot dies Aquifealidisnbsp;corporum curandorum caufa fe continuerunt. Huius vrbis fitus in Cilinis eft,nbsp;olim Amphilocopolis dida, amp; deinde Amphilochia: nam earn Amphilochus,nbsp;qui Tcucrum ex Troia in Hifpaniam eft fecutus,condidifte dicitur. Romani tarnen Calletiadeuida Aquafealidas vocarunt,quôdpropeeamfons fit, cuius a-qua tanta inflammacione perpetuo feruet, vt quibus ignis vfum expedare fafti-dium eft,aut quos inopia vrget,illic oua,carnes,amp;:obfonia percoquant.Sed prç-lèrtim vitularum capitibus radendis,quarum ea regio feraciffiina eft,magno eft jonbsp;vfui.Nam citravllam coquorum moleftiam,dido citiùs ablatis pilis,coriapuranbsp;relinquuntur. Thermæ inde faluberrimæ deriuantur , variis ægritudinibusnbsp;falutares. Sueui, qui ex illa Scytharum gentium inundatione, vniuerfam Hi-fplhiam fubiugarunt, ea Calletiæ parte poft Romanos occupata, proprio i-diomate Warmfe appellate cœperunt: id eft lacum, fine flumen, autfontemnbsp;calidumffe enimparticula aquam fignificat) quç cognominatio paulumimrau-tata adhuc durât.Quare non funt audiendi,quiab auri copia,quod ex proximonbsp;Minio fluuio colligebatur, didum efle prodiderunt. Permulta in eo tradunbsp;funt,quæ vrbemamœnamamp;nobilemfaciunt : fedpotiffimum excellentis vininbsp;abundantia,frudusque variiarborumcircum circa adnafeentes. Hîccùmali- 4®nbsp;quando ad templum maximum Ximenius venilTet, quod Epifeopo amp; Canoni-cis fodalibus exornatum cft,multaperfpexit, quæraritate, amp; arte commenda-bantur: amp; inter alia fignum Chrifti in cruce pendentis vetuftaindigenarum re-ligione venerabili,iam olim miraculis darum, eiufdemque ( vt ferebatur) arti-ficis qui Burgis huiufmodi fignum in Auguftiniano cœnobio dicauit, homi-num cultu celeberrimum : cuius illud apud Burgenfes mirabile circunfertur,nbsp;quôd ludæi domumpollieem crucifix! clam mutilantis, cruoris riuulus conti-nenter fluens,manifefto indicio prodident.Locus in quo collocatum erat, nonnbsp;fatis commodus Ximenio vifus fuit: luce enim totus replebatur, vnde bonare-ligiofi affedus pars detrahebatur.Quare facerdotes quieumeomitabantur ad-monuit,vt inaliam federn transferrent: quaqjipfe,omnibus approbantibus,de-figt^re grauatüs noneft. Viginti ferme dies Aquifealidis commoratus Philip-pus,iter fufeeptum perficere contendit: conftituerat enim Pintiam venire, atque inde Burgos: vt ibi publiciconuentus haberentur, rcs^ omnes per cuiufq»nbsp;Giuitatisprocuratores amp;: legatos, exHifpaniæ vtilitatc tradarcntur.Sanabriam,nbsp;altéra

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

altero poftquamprofeduseft dic,Xinienio eum comi tante vcnic : cuius opera amp; induftria curatum fuiCjVt poftquam lam cum Ferdinando conuenerat, in colnbsp;loquiumetiam veniret, amp; fimultatis depofitjeclaram apudomnes fignificatio-nemdarcc, Obtemperauit Philippus : fed quoniam gnauus aliquis vir necelTa-riuscrat,quiamp; tempus amp; locum colloquio aptum, amp; rebus traótandis modumnbsp;amp;ordincmcönftitucret,EmanuelIusperaccommódus videbâtur. Sed ille rerum aduerfus Ferdinandum adarum confcius,nolGbat ineius præfentiam, nißnbsp;de fua falute tutus,venire.Dati ergo hint obfides Fadricus Albx regulus,amp; Antonius Fonfcca,virinterVacceosprinceps,qui Ferdinando intime can, euminnbsp;lo omnem fortunam fequi decreuerant. Hi ftatim vt ad Philippum venerunt,nbsp;mifli ad Ximenium hint : à quo humaniter amp; laute excepti, mutua inter cosnbsp;lætitia, earn hilares nodem tranfeg«runt. Interea Ferdinandus Sanabriamnbsp;verfus iter hifccpit, quo Philippus redà venturus erat. Afturica, Bçneuen-tum in medio occurrebant, qua illi necefiario tranfeundum erat ; fed Pimen-tellus ÔL Oforius reguli,quorum ilia oppidaerant,parumpropenfi in Ferdinandum,ne inca rccipereturedicunt. Quodvt nonmultum Ferdinandus curauir,nbsp;qui fortunx mutationes prudenter fcrebat, fic illis multum laudis detraxit.nbsp;Cordatis cnim omnibus iniquum amp; graue vifum eft,tantum fubditis in corumnbsp;nuper dominum licere.Alcero poft datos obfides die,Philippus Sanabria,ad fo-io ceri colloquium,qui non longe abèratprofedus eft, magna regulorum multi-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tudine,tamBelgarum, quam Hifpanorumcomitante. Prxeedebatmanus mil

le peditumGermanorum,acieita probe apparata amp; inftruda, vt prxlii facieni plane refcrret.Subfequebantur fagittarii équités, inter quos Philippus veheba-tur, finiftrum latus Emanuello,dcxtrum verb Ximenio claudentc. Q^tuor fcrnbsp;me millia paiTuum à Sanabria emenfo, Ferdinandus, qui totidem ferme e Riuonbsp;nigro progreiTus fucrat, obuiam fit, nihil bellicum autinfeftum prx fe fcrens,nbsp;fed vt rebus tranquillis amp; pacificis conhicuerat, ducentis è fuis ftipatus, quinbsp;«nulabus vehebantur, enfe tantùm accindi, viteispunieeis, more patrio capita obuoluti, Hifpanicisque palliis contedi, quæ Caputia vocant, paruni adnbsp;30 pugnandumaptis. Qui fane fpecic innocentiam fuamita Ferdinandus apud o-

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mnes commendauit,vt qui velei iniquiflimi erant, co tempore fatericogeren-

tur,ncinincm velprudennorem co rege, vel moderatiorem eile. Qiiiiudiciis amp; animis incorrupt! erant,non folùmeiusprudentiamamp;modeftiam lauda-bant, fed peifimis illis inftigatoribus taciti indignabantur, quorum caufa, Philippus velut vidor infultans, focerum inermem armatus exciperet : cui ob Hi-Ipanx rcipub.conferuationem,totiusque fux dignitatis amphficationemfvt interim affinitatis vincula taccantur,qux paternis proxima funtjmultipliciter ob-noxius eranPaululum antequamin generi confpedum veniret,in proximo tu-mulo Ferdinandus refedit,vt italocum prçtereuntibus dacet.Qui omnes eore-4® ucrenter falutato, ordine fuo redà procedebant: inter quos armatimanipulinbsp;pilas ferreas tormentis contorquentes, de militum more falutarunt ; amp; ad ia-ftnm lapidis promoti, eredis haftis ( nam ita iuifi fuerant ) vtrunque regem cir-cunfteterunt.Eafancresqux ferme inconiumeliamamp;: dolorem ab eins xmulisnbsp;excogitata videbâtur,amplioremFerdinando dignitateattulit.Sicenimfadumnbsp;cftjVt proceres qui Philippum fequebantur, etiam qui Ferdinando irati erant,nbsp;militaribus turmis interclufi,omnemrcuerentiamvel inuiti prxftiterunt, dumnbsp;more regio cum falutant. Q^os ille omnes comiter fufeeptos, nulla oftenfio-nis fignificatione data,renidcntivultudimittebat.Inter eos veniebatManricusnbsp;Naiarêfis regulus, thorace ferreo indutus,amp; vitta bombycina circfitedus, quenbsp;Jo armiger fequebatur,manuité militumnoncontemnendacircunftipatus.Huicnbsp;priuatx cumFerdinandoregeint^cefferantfimultatcsieoqimagis iefe hocap-paratu amp; Philippo commendari, amp;infeftior Ferdinando exiftimari voleèat.nbsp;Quemad fe Ferdinandus accedetemleniteramp; blande fubridens,Madc Manrique ( inquit) efto hac animi prxftantia,femper enim mcraor es tui, neque vn-quam boni militis excmplum prx te ferre définis. Notabatur cnim pafiini

71 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Manricus clatiorisamp;g!oriofianimi. Ad qucm ille,qualis qualis fum,talem Philippe tibime dedo.Garfias LafluSjqui apud Alexandrum vi.Pontif.Max.Lc-gatus Ferdinand! regis fuerat,totam illani falutationemhilariorem amp; Ixtiörem fecit.Nam cum regem falutaturus aceederet,in cius humeros Ferdinandus branbsp;chia iniecit,amp; manibus leniter demulcens(inquit)Garfia tibi gratulor ob humenbsp;ros latioreSjamp;miror quo dipatio tambreuimulto obcfiorfaótus iis, eodióto fa-ris facetc declarans occultorum armorum farcinam,quibus veftitus erat, Omnisnbsp;enim nobilitas ficprémuniravenicbat,vt liquid forte Ferdinandus attentaifet,nbsp;parati omnes ad reiiftendum elfcnt. Prope iam ad cliuum in quo Ferdinandusnbsp;conftitcrat Philippus aceedebat, ciimillefemouit,amp; obuiam venienti procef- lonbsp;lit. Philippus ftatim ac focerum confpexit,fpeciem fe ab equo demittentis dat,nbsp;amp; ad pedes cius fc proiicientis. At ne id faceret Ferdinandus inftat, amp;celerita-te Philippum anteuertit, qui equo hærens detefto capite, malkus deofculandasnbsp;fuppliciter petebat, Ferdinadus quantum ex mulalicuit vniuerfum complexus,nbsp;caput amp; genas deofóulatus eft. Deinde mutuis alloquutionibus, quæ coniun-ftiflimos animos indicarent,fe falutauerunt.Hæc in vafta planitic quatuor mil-lia pafluum à Sanabria diftanti,in omnium ferme Hifpanorumregulorum con-fpeótu gcrcbantur. Sed quo fermones commodius inter fc reges conférèrent,nbsp;inproximû facellum,quod forte adcrat,ad priuata colloquia fcccifcrunt. Quosnbsp;Ximeniusamp;:Emanuellus,cæteris femotis,comitatifunt.Sedcùmamp;;ipii quoque i©,nbsp;illuc cum regibus ingrefii efl'ent,neq; id Ximcnioplaceret,qui longe abeo col-loquioEmanueIlumablegarecuperet,ad eum ftatim conuerfus,qua erat frondsnbsp;feueritate præditus,demus{inquit)principibus noftris colloquendi locum: namnbsp;eft prorfus inurbanum, nos priuatis eorum fcrmonibus interefle vclle. Qiwrcnbsp;tu hinc difeedito : ego verb ad fores obferuans, lanitoris ofticium in præfcntianbsp;pracftabo.Nihil contrahifccre Emanucllus potuit, fed ftatim ad rcgulos digref-fus voluntati Ximeniifacisfccit:qui obferatisfacelli ianuis, tertius apud regesnbsp;in podio fedit, quod paftores amp;c agricolæ conlidcndi caufa è terra conftru-xcrant. Per duarum ferme horarum fpatium colloquuti funt. Multa Ferdinandus cxpoftulauit : quod fibi tarn fidcliter eius amp; reipub. vtilitatem procu- jönbsp;rantijfine vlla rationc diffidiftet,amp; potius fidem iis habuiflet, qui priuatis com-modis profpicientes,inter vtrunque difeordias ferebant.C£Etcrùm,quandoiamnbsp;cores loci dedudaeftet,vt fibineceflario è Caftellæ regnis difeedendum force,,nbsp;videret quibus fe hominibus committerct. Atque fimul regulorum figillatimnbsp;mentione habita,vniufcuiufq; ingenium patcfccit : quantum cuiq; fidendum,nbsp;quibusqueartibuseflcnt tra(ftandi,rex prudcntiflîmus,amp;earumrerumob diu-turnum vfum probe callens,magnaanimi folertiadeclarauit.Sedin primis hor-tatus cft,vt Ximcnium quern digito monftrabat,reuerentiaamp;caritate,quæpa-tri debetur profequeretur. Vnum cum efle cuius incorruptis confiliis tuto poffer credere,amp; omnes intimos animi fenfus apud eum deponere. Qr^re ab eiusnbsp;fententia nunquam difl'entiret,etiam ft quæ mente ipfe conccpiifct, potiora fibinbsp;vidcrentu-r. Multa cnim eftc, quæ prima fpccie inexpertis fugienda cenferen-rnbsp;tur,altiùs tarnen vt homines experientes facere confucuerunt, introfpeda,lon-gè alia videbantur, aliamque protinus faciem oftentabant. Earn autem rerumnbsp;eognitionem,facrumquc per fapicntiam vaticinium, non nifi poft longû vfum,nbsp;quem acris amp;: attenta confideratio comitarctur,mortalibus contingere.Se ianxnbsp;diu Ximenii fan(ftimoniam,atque in rebus gerendis dexteritatem,multis expe-rimentis cognitam habere : feireque fc plcrifque regulorum res fuas priuatasnbsp;magis cordi cflc,quam regum fuorum,aut publicas: quorum cofiliis fiobfeque-retur,fc non dubitare,quin tandem in eiufmodi rei familiaris anguftias eifet de-uenturus, vt nemo per vniuerfam eius ditioftem, fe vno eflet calamitofior,autnbsp;miftrior.Itafc faóturum Philippus recepit,multaquc fe excufans refpondit,quænbsp;itatunc aut foccripræfentia commotus fimulabat,aut fic rem habere fentie bat.nbsp;In tarn longa autem confabulatione,nec Ferdinandus loannæ filiæ præfentiamnbsp;à gcncropctiit,ncc contra Philippus cupidiflimo patri obtulit:quod animi non.-nihil

• •

FRANCISCI XIMENII, LIBr UI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;73

nihil ofFenfi claram Ferdinando Ximcnio fignificationcm dedit. Ergo omni comitatis amp;amorisfpecie,rcgulis videntibus,data,è facello digrefli,ad propriasnbsp;ftaciones, quænon longe aberant, proficifcuntur.Eranc in agri illius fini bus op-pidula tria,duobus millibus pafluum inter fe diftancia,quorum ignobiliaamp; ob-fcura nomina praeclariffimor urn regum congreiTus çternum celebrabinea funtnbsp;Vime,Pcque,RemefaI : in quæ Ferdinandus,amp; Philippus, amp; Ximenius corporis curandi caufa difcefferunt. Horum nominum interpretatio ob Hifpani ier-monis ambiguitatem, dicacibus hominibus cauillandi amp; ludendi locum dedit.nbsp;Nam fi quis nomina illainterprctetur, fignificare videbuntur,vidi,pcccaui,colo mas vellam.Qiyifi reges pœni tent ia duftig quod in mutuum colloquium venif-lentjinde animis ofFenfioribus difceflerint : vt ftatim perquam manifefta fignanbsp;funt data. Nam priufquam inde pedem Ferdinandus mouiflet, nuntium grauenbsp;amp; permoleftum à Philippo accepit, vt feilicet aliud iter qu.àm Philippus faceret,nbsp;ne in regione fteriliamp; incommoda, fibi mutuö impedimento client. Pro indenbsp;Philippus Beneuentum, Villafafilam Ferdinandus eft profeftus : vbi variislu-dorum fpe£taculis à Pimentello recreatus, per quindecim dies continues fefcnbsp;obleótauit. Accidit, vt die quæ agitandis tauris dabatur, Ximenius ad regem fefenbsp;conferret,ante cuius ardes maximus circus ad taurorum fpeäacula vndiq; con-clufus,aditum peranguftum Ximenio dedit : atque ita paucis ftipantibus(nec e-10 nim vniuerfus eins comitatus admitti potuit) lento, vt lolebat, gradu per medium circum pergebat. Et quoniam fole iam inclinante, omnes intentis animisnbsp;commillionem ludorum expedabant, parum Ximenium tranfeuntem,quibusnbsp;eacura demandataeratjconäderantes.taurumferociflimumemiferunt : qui illico in Ximenii comités irruens quofdam illorummalcmultauit : quiinterem-. pti proculdubio fuiflent, nifi peropportune regia cohors in auxilium accur-renstaurum vndique confodifl'et. Interea intrepido vultu, amp; gradu compoii-to Ximenius perleuerans, nullam animi commotionem præ le ferens intra regiam fe recepit. Qiiem vt incolumcm Philippus vidit num timuifletnbsp;hilariter rogabat: ille vero negabat, femper enim bene fperauiflc de cohortenbsp;}o regia,prxfto aftutura.Caeterùm ad Pimenteilum conuerfus,iubeto (inquitj op-pidi duumuiris, ne tantopere deinceps fpedaculorum aut ludorum fint aui-tii, vt prxtereuntium incolumitatem negligant. Pimentellus fubridens, poft-quam(inquit}publica præconis voce de tauro iam emittendo proclamatum eft,nbsp;Ehiquifque ô Antiftes,fifapit,caueat. Hine Pintiam Philippus reâà conteAlit,nbsp;quo item Ferdinandus, quanquam innere diuerfo veniebat. Is cùmTudellamnbsp;quæ ad Duriam flumen eft accelTiftet, odo millibus pafluum à Pintia diftatem,nbsp;Philippumque in villam Muzientem venilfe intellexiflht, quæ propior Pintiaf,nbsp;quam Tudella eft, ægrèferebat fibi cum Ioanna filia colloquendi facultatemnbsp;non dari,cuius vnius caufa fuae dignitatis immemor,totcontumelias à Philipponbsp;40 genero, fiue potius ab eins deprauatoribus,fuftincbat.Quare iterum in conlpe-dum ire cogitur,ö^ generi animum, fi quo pado queat iiifleäere, Ximenio fe-queftro pertentat. Eius quidem voluntati perquam inuitus Ximenius annuit:nbsp;intclligebat enim nihil aliud ficFcrdinandumfacere, quàmfe deridendumini-micis proponere : amp; fuam conftantiam,amp;: authoritatem quam olim in omnibus rebus retinere confueuiflet, obfeurare amp; detcrere. Conuenit tarnen internbsp;vtrunquc,vt quoniam nifi Emanuello adiuuante, nihil quod frugieffet conficinbsp;poflet,priusper Ferdinandum Veganijqui Emanuello intime earns crat,ncquenbsp;a Ferdinando rege alienus,animus illius conciliaretur. Sed quanuis Vega id e-gregie curauerit, multaqj illi præmia, amp; vberiores ex concordia vtilitates pro-jo pofuerit, illc tarnen nihilo bcneuolentiorfadus, animo iam pridem induratonbsp;refpodit: Nolle fe beneficium vlUimab Aragonio rege accipere :quare ne quidnbsp;amplius obtundat;hanc effe fummam,fc quädiu aliquid apud regem Philipipumnbsp;gratia aut authoritate val0rct,nunquam paffurum, vt Ferdinandus cum Philippo in Caftella maneat, amp; fimul feeptra moderentur. Id quanuis Ferdinandusnbsp;aegre tulerit,nullam«^ bonam ad res quas parabat fpem efle videret, curauit ta-G

\

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

men focnue, operam Ximenio apud Philippum nauante, vt rurfus antequani Pindam gener veniret,côgrederctur. Id Ranedi ignobili vico quatuor millia paf-*nbsp;fuumà Pinda diftante,præfente Ximenio,circa nonaslulias fadumeft. Durionsnbsp;animi ligna in eo congreflii Philippus dédit: neq; ilium foceri authoritas,neqj vl-la Ximeniipræièndâjàpropofitoreuocarepotueruntjfolùmhocvnû crebrius di-âitatemjè reip. vtilitate efle, vt quamprimum Ferdinandus è Caftella difcederet,nbsp;Cui Ferdinandus; Quando ita(inquit)animo tuo fedet,ego quide in Aragoniamnbsp;ibojtu nequidfcedera violes curato. Sic ergofîliæconfpectudenegato, amp; omninbsp;iperemanendi abieóla, in Aragoniam profedus eft. Fadricus Albæ dux,amp; Bernardus Rogius Dianii marchio,omnê cu Ferdinande cafum fubireprompt!,for- idnbsp;Cunæreflantis incurfiones nihil funt veriti : namcæteris arrucis regem deferenti-bus,hi non modo in Aragoniam,fedin Italiamquoq;,quo vtriufq; Siciliæ rebusnbsp;prouidendis Ferdinandus properabat,fecuti fuiffent,ni(i princeps prudctillimusnbsp;prohibuifler.At Alfonfus Fonfeca, Alfonfi Fonfecæ Compoftellani Antiftitis fi-lius, cumRomam eo tempore priuatis decaufis traiicere inftituifl'et,demerendinbsp;Ferdinandum occafionemnadus,feilli comitemitineris dedit : amp;: Neapolim officii gratia,cumeo appulit.Decreuerat(vtdiximus)Ximenius, nttquam à Philippi comitatudifcedcre, donee eiufmodi turbæ amp; diflidia inter focerum amp;gene-rum,componerèntur : fed multo magis id apud fe conftituit,poftquam vidit ab-fente Fcrdinando,piaculum efle iuuenem regem in tarn lubrica ætate,amp;: dura re- idnbsp;rum occafione,fidi cofilii egentem relinqui. Proindc vigilantiflimis vicariis gre-gisfui cura demandata,quoad vixitPhilippus,ei afiiduusfuit. Si quid verb infuanbsp;diœcefî grauioris cenfuræaut animaduerflonis dignum emergebat, vt ad fe de-ferreturiuflerat. D urn reges Tudellæamp; Muzicnticommorabätur,crinita ftel-la (quam cometam vocant) incælo vifebatur, ad Ardton inclinans, qux Muzi-entivillulæ imminere videbatur. Hancobremvariifermoncs vulgoiadaban-tur : alii reipublicæ tumulcum amp; bella ciuiliapromittere : alii regi Philippe exi-tium. Qm verb melius de rebus fperabant, vim fuam exercuifl'e ducebant,innbsp;Ferdinand! régis difeefl'u. Æftatem ferme totam, in vicis Pintix proximis Philippus confumpfit: nam in vrbemingredi pertinaci animo reginanegabat.Tan- jonbsp;dem arte Scaftu effeólum eft,vtreginafub primum Septembrem Pintiamingre-derctur. Qmid Pintianisgratiflimumaccidit,qui fplendida pompa,amp; folenninbsp;apparatu,reges fuos accipere expetiuerant.Du illic commoratur Philippus, iur-giuînMendozioZenetenfî cuPimentello Beneuetano fuit: quod in tantafimul-ratecreuit,vt vtriufq; familiäres amp;propinquiadarmaconcurrerent. Res eratciinbsp;primis formidabilis:nam ZenetenflMendoziorum familia præfto aderat:Bene-uentano aut,pleriq; proceres. Zenetéfls partes inferiores videbantur:nâ quanuisnbsp;Didacus Infantatusdux,BernardinusClunienfis,InachusTendillauus,quifalu-tandoru regum*caufa,eo tempore Pintiam venerat,Zenetenfi fuppetias ferrent,nbsp;impares cæteris erat.Modicumenim amp;inermecomitatum,quahstogatis ebue- 40nbsp;niens erat,nihiltaletimentesadduxerât. Atvulgari Hifpanorum parœmia nonnbsp;ab re inter noftros iaä;atur,nullibi magis panopliam requiri,qua in nuptiis amp; pu-blicisludis.IdcuGarfias MendoziusMatallanêfis abbas fenfiflet,quipopulo Pinnbsp;tlano carus,ineo oppidomultumpollebat, Michaelis cymbalupulfari iuflit,quodnbsp;mfi magna aliqua de caufa fieri nofolet,amp;: Garfiam abbatê concIamari.Tâtapo-puli armati multitudo ob has voces in Zenetenfis domum,vbi Garfias aderat,có-fiuxitjVtaltcrius fabtionis proceres manifeftaperniciem timentes, de régis vtaiûtnbsp;volûtate,quifeidno fentire fimulabat, nuntios cotinubadXimenium miferint:nbsp;vt quamprimum adMendozios egrefltis, feditionemglifcente comprimendamnbsp;curaret:quimultb ante Bernardini comeftabilis fuafu,adidfaciendumfcfc para- ƒ»nbsp;uerat. Erat comeftabilis Pimentello leuiramp; Mendoziis iamolimamicus,quarenbsp;vtro4q; faluos cupiebat.XimeniusClunienfis opera,quo cu amicitia intercede-bat,adhancrixamcomponendam eft vfus. Cui, eZenetenfis domo vbipopulus •nbsp;tumuluiabatur accerfito,reiindignitatem,cladem imminentem, iuftam régis in-dignationem grauibus verbis ante oculos proponit : amp; Pimentellumè populifu-rorc,

• •

FRANCISGI XIMENII, LIB. III.

rorc,qui cius ædcs iam frequens cinxerat,piud6ntia fua vt liberet,rogat.Ille mula qua forte vehebatur,in Pimentelli domum,tanqua vnus ex adüerfariis vcnic, atq;nbsp;Pimencello fuadet, vt obuoluto capite in mulain etia defiliat,fi falutem carangt; ha-bcret.Quü faâ:o extra vrbe illti abduxit, amp; populus eft delufus Garfiaapprobàn-tc.Erat Garfias Didaci ducisinfantatus patruus lunquerx oppidi ad Guadalfaja-ram dominus jcuius pofteri gentilitiam adhuc hæreditatê lunqueram tenent. V ixnbsp;Ximcnius has turbas pacauerat^cum ecce aliud eueftigio oritur,quod ad fe priua-timpertinebat: GÓfalus Gallecus,amp; Petrus Mercatus, è regii comitatus quatuornbsp;viris, Francifcum Ribam Compoftellanæ diœcefis prirnis duntaxat facris initia-10 tum,certaobcaufamcomprehendiiuflerunt. Deeare AlfonfusFonfeca Com-poftellanus antiftes certior fad;us,Gonfalum VUoam indicé ad eam rem à fe lega-tum adeos mittit,qui ni ccclefîafticç iurifdilt;ftioni Ribas rcftitueretur,regios qua-tuor viros demoteChriftianoà facris arceret.Q^dcûtandemVlloafeciflet,illinbsp;ad Ximcnium primate prouocant: qui vt erat antiquarum confuetudinü religio-fus obferuator,iurisqi fibi debitimaximus vindex,occafionê libëter arripuit; ób-folctamq} illa primatis antiftitis poteftatê auidè amplexus,tota caufam cótinuö adnbsp;fe deferendacurat:amp;perliteras fuasCompoftellanüex iuris forma inhibet.Id ad-eô grauiter CópofteUanus tulit,vt duriflimo libello,acerbitate amp; contumelia re-ferto,adXimeniiliteras refponderit.Huius libelliexemplum Gafpar Qmrogao-10 mnium bonorü ftudiorum,fedpotilîîmû antiquitatis cultor, qui ex regiis fenato-ribus vnus adfenatusitalicipræfeifturam nuper magna cunlt;ftorum approbatio-nc aflumptus eft,copiam mihi benignê fecit.Pintiæ paru moratus Philippus,Bur-gos vt decreucrat pctere contendit. In eam vrbem maxima totius ciuitatis lætitianbsp;leptimoidus Sept.excipitur: Ximenioineius vrbis vico,cui hortus regius cognonbsp;men eft,IoannisOrenzi nobilis mercatoris domus in hofpitium datur. Igitur cumnbsp;Pintix de rebus reip.agi cœptüeft,nihil erat parui aut magnimomenti, quodnonnbsp;Emanueili confilio gercretur: cuius (vtdiximus)apudregê,non (ine magna quo-tundaminuidia,fummacrat gratia.Id cümalè Ximenium haberet,cui propofitünbsp;^ratPhilippûçquèomnib.carûreddere, occafionefibidaricupiebat,quaEmanunbsp;}o elli (tudiareprimeret,amp; ab eo régis animû nonnihilabalienare poflet. Erat hoe cünbsp;pritnis difficile, fed vir intrepid! amp;ingentis animi, nihil ea difficultate deterre-batur.Hæcdiuinitus optantieftoblata: namciim Beltranus Saltus,vnus exiis quinbsp;rationibus regii s prxfeäri erant, femel ad Ximcnium cû libellis venifTet, deqfeisnbsp;omnibus familiariter cueo agerct, diplomata quædâoftcndit,quibus bombyeminbsp;opificii quçftus,qui in Granatenfi regnofvt diximus}peramplus cft,amp;:ex pado A'-quis calidis inito,curate Ximcnio, Ferdinando ceflerat,redemptoribus in decennbsp;niumlocabatur. Hoc (ibiinmantis tradiferenafronte Ximenius poftulat:amp;c-^^nibus infpeclantibus medium diftupit, amp; fragmëta Vallegio cius cubicularionbsp;vt afTcruetiubet. AdBeltranuverocouerfuSjHoc, inquit, Beltraneamicitiæ no-40 ftræ dato,quod no ftatim vt^tibi caput amputetur,apudrcge curo:cui tu fidei fra-dæ infamiam concilias, atqun tarn aperta fimultatem cu fui amantiffimo foceronbsp;commiuis Ya£tus dolore ob eam ré Beltranus,omnem culpa in Emanuellum,ra-tionum regiarum magiftrum, reiicere : cuius fcilicet confilio amp;:iuftu, ea omnianbsp;confeda effent. Nimis graue præfentibus vifumfuit,etiâfi nemo hifeere audebat,nbsp;regia chirographa adhunc modu lacerari.Ximenius ne que calumniatoribus ca-lumniandi locum daret,priufquam id aliunde Philippus refciui(ret,fe in eius con-fpedumdedit :atque aduentus fui catifadeclarata, quantum damni, perfidiæ. Scnbsp;turbationis exillo chirographo elTet emerfurum, planum fecit. Cœpit deinde a-pud cum grauiflîmè difterere, quanta calamitas amp; peri;iicies rebus Hifpanicisnbsp;JO proptcreaimmineret,quódperue]^s quorundam confiliis, nihil ex æquo amp; bo-no ficret:parum ei efTe cognitas hominum noftrorum mentes. Quare nifi inlt;emnbsp;pore fibi caueret,non dubitare quin res eo effet deuenturamiferiæ amp;calamitatis,nbsp;vtniûànumine aliquo,in integrum reftitui non poffet. Inpræfentia veto nullumnbsp;fe præfcntius remedium videre, quamvt honefta excaufaEmanuellus aliqtiôa-mandetur. Durum id effe Philippo videbatur : quoniamita fe illi,fuaquetradiderat,nbsp;G ij

• •

7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMEGII DE REB. GESTIS

vtnôtifîncinâgnamoleftiaabcofepoffe explicari crcdcret. Cæterùm quoniam Ximcniidiéla,vtpote ex animo cùm prudenti, tum fyncero profeda, eius men-tcmaltius penetrauerant,mandatorum Ferdinandi memor, fe ipfi totum li-bentcrcommittit.MuItainmediumaddudafunt, inquibus Emanucllus forisnbsp;occupari potcrat: Sed tandem Ximeniovifumfuit,vtRomamlegatus mittete-tut : id enim cum primis hone ft um efle, quod nulla iufta ex caufa recufarinbsp;poflit. Placuit Pliilippo ,amp;propcdiemfe ideft'edurum Ximenio eft pollieitus;nbsp;tarnen ineiusgratiammoleftiamhancfubiret rogat,vt negotiafccretioris con-filii,quç fingulis diebus Vcneris cum rege de more tradabantur,pridie eius dieinbsp;-cum eo communicarentur,amp; fuam fententiaminterponercr,quæmultum mo- i®nbsp;menti omni in re effet habitura. Ingentes gratias Ximenius habuit ob conceptanbsp;de fe opinionem.fcd deprecabatur prouinciam,vt qux inuidiæcum primis eftetnbsp;cxpofita,amp;: immenfi laboris plena. At cum rex in propofito perfiftcrct,amp;Ximenio nihil antiquius effet, quampublicis comodisquacunq; data occafione con-fulere, tandem expugnari libentertulit: atq; itadeinceps vfq; ad Philippi morte,nbsp;non fine magno fuæ virtutis teftimonio,regiifenatus prxfedus,cæteriq5 proce-rcs,quiab arcanis erant, die louis ad eumveniebant : nihilq; Philippus decer-nebat Ximenio inconfulco. Viuunt adhucToletiex primaria nobilitatehomines,qui hoc memoria tenent. Solent enim adolefcentu,pracfertimingenuoruninbsp;animis,ea virtutis amp; honoris fine infignia fine tcftimonia, quae raro vel viris ex- lo lt;nbsp;cellentibus dacur,ob illam gloriæ, ad quam optimus quifq; propenfus eft, cupi-ditatem,tenaciter hærerc.Multum debilitari Emanuelli cofilia ab hoc temporenbsp;cœperunt : ciuilior deinde, amp;modeftior,non finemultorum lætitia, eftfadus.nbsp;Crebro deinceps ad Ximcnium venire omnemqj illireuerentia dcferre,fimulq;nbsp;fccum cogitate cœpit,dc co viro obfequiis demerendo, cuius virtutem inte-gritatem multo finsconfiliispraeftareintelligebat. PræfagiiffeEmanuellumali--quis poftetexiftimarcjquod nomultopóft Philippoaccidit.Nam xin.Cal.Od.nbsp;lefe obledandi gratia in agrumequesproceflit,vbiequuadmiftum in gyros aliquot circumegit.Eanode,fiue quod paulo antequa incampum prodiret,paruaenbsp;pilæ lufu,quo fe crcbróexercerec5fueuerat,delaffatus,fudorc oborto frigidam jO.nbsp;nibiffet,n5 expedata refrigerati corporis conftipatione,fiuc alia de caufa,in len-tam febrimincidit,nofinelateris affedi fufpicione. Petrus Martyr refert in epi-ftóTis,accepiffe fe à Martiano medico,ciue fuo,amp; ftudiorûfocio,Philippû partimnbsp;animi afflidi tçdio,qui fe circumueniri àprocerib.fcntiret,prçdamqj indies fingulis ficri,partim mole curaru obrutum, eamxgritudinem contraxiffe : namnbsp;ilium aliquando in fecretiori cubiculo,adhuncmodum conquerente audiuiffc.nbsp;Quis me in has coniecit miferias, amp; fpeciofo magni régis nomine grauatuminnbsp;hancreruminopiampertraxit?Menc velmeis ftipatoribus amp;miniftris,quoslpenbsp;præmiorum illedos vix à Belgisreuelli, annua ftipendiaperfoluere non pofte,nbsp;quibus hæreditariæ tantû ditionis mea: prxfidio abunde fatisfaciebam, amp; regi- 4^nbsp;ficofumptumeam amp;vxorisfamiliamexhibebam? Vbi regem aegrotareXimenius refciuit,eius medicum Pctrumlanguam,fuainartepercelebremmittit,quinbsp;morbi qualitatem cognofccret,amp;opequa poffet ferrct.Belgæ medici ad regemnbsp;ingredi omnino prohibuiftent,ni Philippus certiorfadus adduci iufliffet. Is adnbsp;Ximenium reucrfus,in fummo periculo regem effe dicitndqj fadum Belgarumnbsp;medicoruignoratione,qui plane morbi natura non perfpeda(abfccfterat enim innbsp;ftniftrum latus nonparuafanguinisinfedi copiajvenamfcindcre neglexiffent.Senbsp;tarne ab illis irrifumeffecûhæcdiceret,vt qui Belgarum tempcraturâamp;habitumnbsp;ignoraret.Qmrecuraret Ximenius quaefadoopus eftent,vtin Philippi falute o-mnino deplorata.Igitur rumore in fingulas h#ras crefcente,quotegemdeterius jOnbsp;muito fe habere fcrebatur,regulifrequentiores ad Ximenium ventitantes o-mnesrumufculosadeumdcfercbant,amp;priuatim multa cum co tradantes rcinbsp;euentumfufpenfiexpedabanc. Tandem ix. Calend.Odob.regeminvltimovi-tx diferimine effe paflim vulgatur.Erattotius ciuitatis miferrima fpecies:cum ne-ffio, qui regemin adolefccntix vigore,vcluti florem decerptura, è medio toUi vi-deret,

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

derct, à hchrymis tempcrarc poflet. ConuenercpoftmeridicmindomumXimc / nii vniuerfi principes, qui Philippi comitamm fc que ban cur -, vbi ad multam no-ä:em,vtfieri{olet,variaconfiliafunthabita.Poftndie eius diei,ajmlethalifinguLnbsp;tu peólus Philippi quateretur, amp; fcnfus ferme omnes moribundumdeftituerent,nbsp;principum conuentus apud Ximeniiundenuo faéhis eft, de tranquillitate reip.nbsp;ftatimferuanda,quandoquidemres incoftatueflet. Sic enim,quamprimum illenbsp;viucrc defiiflet, regio fùneri amp; reginæ confolandæ tutó vacate poflent. Erant innbsp;co confilio totius Hifpanicae nobilitatis viri primarii, Mendozius Infantatus dux,nbsp;y elafcus Friafiomm princeps,equitumin Caftella magifter (quern Comitem fta-buli,magnæ apud noftros dignitatis vocabulo appellant) Henricus Methineflumnbsp;dux,qui in V acceis funt,amp; Egurros nonnulli eflc exiftimant ( hunc noftri o b maritima: orç prçfeâzuram, Almirantum vocant)Pimentellus Bcneuenti comes, Pa-ciecus Afcaloniæ dux,Cueua,amp; Klanricus,ille Alburqueciorum, hie Naiarefiumnbsp;duXjRogius Dianiimarchio, Aialas Fonfalitanus comes,Emanuellus amp;Fonfeca,nbsp;rationum apudregemfummi magiftri.Principio apud eos,de primario aliquo vi-ro defignandoaótumeft,penes quem poft mortem Philippi fumma return eflet:nbsp;quandoquidemIoanna regina parumfyt diximus)mentis compos, amp; Carolus fi-lius adhucçtate immatura,minimè eflent tam latoimperiogubcrnâdo apti.Non-nullorum fententia fuit, vt Ferdinandus ex itinere, quo Neapolim contendebat,nbsp;*0 quamprimum in Hifpaniam accerferetur, que ad earn rem adminiftrandam comnbsp;mendabant. Multi horum fententiis,fiue quod contrariæ fadionis procercs Fer-dinandi difcefru,odiis fatisfecerant,fiue quodneminem ex çqualibus fuperioremnbsp;habere æquo animo ferre potuifl'ent, manifeftis fignis cœperunt applaudere. Effet in eas inclinatum, nifi Pimentellus acerbiflime Ferdinande infenfus, indigna-bundus dixiflet : Apage obfecro Hifpani proceres, nihil veftravirtute indignumnbsp;decernatis. An quern nuper, quod nobis grauis amp; moleftus eflet, tanta animi connbsp;fenfionc eiecimus, rurfus ad imperium imprudenter admittemus ? An non videos euminiuriærecentis memorem,noftris capitibus infultaturum î amp;:vteft animinbsp;^enfus dilfimulandi Sópremendi peritiflimus artifex, etiam fl omnemlenitatemnbsp;30 præfe ferat,atque in principio comiter arndeat, tandempœnas longe contumeliànbsp;illatamaiores,à nobis fumpturum ? Vobis quidem liberum erit quod libebit fta-tuere : ego tarnen iamhîcin veftro omniitm confpedupolliceor, priufquam rexnbsp;Aragonius Caftellæ régna gubernaturus redeat, duo paria thoracum, quos a^udnbsp;me ad militâtes vfus feruo ,conftahti animo in bello detriturum. Eo PimentelUnbsp;ièrmoneregulicommoti,ineiusfententiamvniuerfi confenferunt. Quod cùmnbsp;animaduertiflet Ximcnius,qui hadenus vt mentes eorum explorarctin filentionbsp;fefe continuerat,nihilamplius expc(ftandumratus,ne vlterius tacendo, illis tan-quamFerdinand!fautor,fufpedusforet,aduerfus quem poft Pimentelli oratio-iicmomncsgrauiterfuifle concitatos fentiebat, tempori prudenter cedens ,e£“nbsp;40 iamfl præter animi fui conftantiam, qui femper Ferdinand! partibus adhæferat,nbsp;quoniamreipublicçnimisftudiofum,amp;iuftitiæ obfcruantiflimum elfe cogno-fccbat, adhunc modumexorfus eft. Non fatisintelligo proceres, quæ vos caufanbsp;diutiusinhacre deliberandadetineat, cùm vcftraamplitudine,amp; maiorum ve-ftrorrunauthontatc,quivel regibus fuis viuentibus fefe,quoties vtilitas rcipubÜ-cxpofcerct,opponebant,indignumfit,vtinpræfcntiftatu, quo niflfortc concla-matum iameft,continuo vtvidetis rege carebimus, alium præterquam ex vobisnbsp;ipfis, Hifpano imperio curetis præficiendum. Nunquam negabo Ferdinandumnbsp;regem,longa return experientia edoótum, vel populis immaniflimis rcgendisnbsp;peraccommodum efle : V erùm non vfque adeö eius me amicitia: tradidi, vt pa-yo trii decoris amp; dignitatis oblitus,?ion intelligam, non modó fruftra, fed etiamnbsp;impie ab alienis præfldia peti, cùm domi tot viris pra:ftantibus abundemu^! Satnbsp;illcnoftrorum dum licuit curam regnorum geflit : nam(nifallor)perquadra-ginta annos rempublieam noftram eft moderatus. Suamergo ditionem bonisnbsp;au/piciis deinceps curet: nam vobis non dccrunt optimaconfllia, vt Deo an-nucntc,rebusfuccurratis,rcgiqucveftro fuarégnaiacolumta conferuetis. Pro-G iij

7« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

inde omni alia fublata cura,in id vnum incumbite, vt vnum ex vo bis tandem de-ligatis,non dicam prudentia auc integritatealiis præftantem(namin hacpanc ciim omr cs his virtutibus inftrüäri fitis,crrori locus efle non poteftjfed qui autho-ritate amp;gratia populis commendatus, maiori abiilis beneuolentia colatur. Namnbsp;amp;:huicobtemperatioreserunt,amp;ciusconfuetaamp;amata voce,non fecus atquenbsp;equi generofi fræno,in omnem partem facile Hedentur. Ita eft enim natura comnbsp;paratum, vt non omnes parem gratiamapud populos obtineant : imo nonnulli itanbsp;apopularitate abfunt, vt fine vlla certa rationc plerifquc fint odio. Ego quidemnbsp;certe quern tlcgeritis, non fecus colam quàm regem ipfum, cuius vicarias vicesnbsp;geret : amp; omni ope amp; confilio adnitar, vt eum cætcri eadem pietate profequan- lonbsp;tur. His præter expedationem à Ximenio didis, ita principum animi demul-fifunt, vt dici non poffitquantafuerintlætitiaperfufi. Metuebantenim ne tumult s populäres excitarentur, fi Ximenius cuius tanta erat potentia, Ferdi-nandumeuocandumcontendifiët. Q^redecommunifententiadecretumeft,nbsp;vt quoniam nemocrat,qui magis morum fandimonia, amp; authoritate, quamnbsp;Ximenius,apud plebem vniuerfam polieret, aut cundis proceribus carior, vtnbsp;qui nullis propmquitatum cognationibus cuiquam eorumobnoxiuseflet, is v-nus ex omni optimatum amp;regulorum numero, reginæcuftos, Carolique pue-ri protedor defignaretur, Comité ftabuli, amp; Naiarenfium duce, quadam plane tnumuiratus fpecic, in communicationem confiliorum affumptis : doneenbsp;poft Philippi regis mortem, procerum confilio iterum coado,qtiid efl'tt dein-ceps faciendum decerneretur. Ab hora eins diei meridiana, vfque in medi-am nodem protradi fermoncs, Ximenio confuetum cœnandi tempus abftu-lerunr. Nam cum die qui fequebatur, religionis caufa efus carnium interdi-das eflet, qui iam ex horologiorum fono præcedenti diei fucceflifl'e videba-tur,nonlicerc œconomus putabat, apparatas carnium epulas apponerc, Xinie-nium confulere decreuit, qui quod parum credendum horologiis cenferet ( inter quæ rato conuenit,moderantium vitio) Accumbamus(inquit)intrépide,nbsp;adhucenimadmediç nodis terminumintegram horam deefie non dubito. Hocnbsp;dido conuiuaru animi fueruntreligioneexoluti. Poftridieeius diei Philippum jonbsp;vitafundum Ximenio eftnuntiatum: quodeius animum,vt par crat, vehemen-ter^ixit.Sedpoftquam remotis arbitris dolori fatisfecit, quanuis obfirmata facie in publicum progredicuperet, non potuit adeo obdurate, quin magna moe-ftifiimianimi indiciavultu proderet. Poftquam in aulam venir, reginam in pe-netralibus domus luduamp; dolore pene obrutam, magna prudentia nec minorinbsp;grauitate vfus,non quidem nc fe afflidaret fuadebat, fed cumulatiffimas rationes addidit,curànemine in tanta calamitatc eius fletus eflet inhibendus. Cumnbsp;verb doloris vim perlachrymascxhauftamfenfit, omnia confolationislenimentanbsp;piiflimisamp; grauilÏÏmis verbis admouit.Pridie proceribus placuerat, vt Ximeniusnbsp;poft Philippi mortem in regia mancret. Quarc locus illi dignitate plenus in parte 40nbsp;æditim anteriore eft datus, qua in viam publicam profpedus eft. Totus is diesnbsp;régis cadauericalceamp;aromatibuscondiendo, amp; plumbeis loculis apparandisnbsp;datus eft.Ipferegiis veftibus more patrio indutus,alto in ledo,oftro amp; auro cx-ornato compofitus,fceptris vtrinqueiacentibus,amp; enfc ad pedus admoto,velucnbsp;fomno indulgens vifebatur. Liberum fuit per eum diem omnibus eius vu1tum,amp;:nbsp;quæ diximus ornamenta intueri, donee Miraflores Cartufianorum ccenobium,nbsp;quod modico à Burgis fpatio diftat,tranflatum cadauer eft.Hoc ipfo mortis Philippi die Velafcus,amp; Manricus, namXimenius pontîficiæauthoritatis caufainnbsp;palatio remanfit,equisvedivrbemperluftrarunt,amp;:celebrioribus in plateis publica præconis voce omnes admonuerunt,vtrîfemo armatus obambularet,alio- jonbsp;qui centum flagris cædendus. Qui enfem, pugionem, ficam, aut cultrum ftrin-geret,dextramutilaretur. Sanguinemcuiufquamquiefiunderet,autpotentio-ris alicuius familiam appellaflet, capite plederetur. Vtflag'tiofi qui fefc in domos rcgulorum recepiflent, ncmine vetante, illico extrahcrentur. Qi^d fiquisnbsp;pri-

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. 79

priuâtxconditionishomo,eisvindex,autfautorcfletjflagris cxdcretur:Reguli /ƒ« 9 veto pecunia magna muldarentur. Eins edidi promulgatione, adturbas com-¦ primendas non mediocre operæpretiumfadum eft: nam regulor um animi, pa-rum huiufmodi triumuirorum Ïanólionibus commouebantur. Poftcro die, innbsp;fecretiuscubiculumXimeniusfecedens,Vallegiovtfolebat,quoties aliquid arcanum ad reges fcribendum erat ,adfe vocato, Ferdinandum illico per literasnbsp;de omnibus,quæ poft difceflum eius acciderant, priufquam Barchinona folue-retjccrtiorçm facere inftituit. Nam quantum ex breui tranfaóhi temporis mora,nbsp;quxaRanedi colloquio adeum vfque diem interceflerat,Iicebat coniedare, ad-*0 hucBarchinoniefle credebatur. Literarum autemhæc erat fumma: Philippumnbsp;celeri morbo magna omnium mceftitia præreptum efle, proceres inter fe diflide-re,amp;propter varietatem conliliomm, nihil efle certi quid omnino fieri de beret.nbsp;Nam cùm multi eorum aequalem dignitatis honorem teuerent, quenquam præ-ferri grauiter ferre,amp;nouis rebus,vtiam olim confueuerunt, ftudere. Ioan-nam reginam animi impotentia totam in mœrore amp; fqualore elfe. Proinde flnbsp;quid regnorum quondam chariflimorum cura, fi quidfiliæ defolatæ amore tan-geretur, Italas res, quarum ftatus quietus erat, in præfentia dimitteret, amp; proti-nus in Caftellamrediret. Nonfe dubitare, vthumaniaffedhis funt, quin propternbsp;ingratas procerum noftrorum voluntates exulccrato animo hinc difcefliflet:nbsp;*0 cæterùmcius efle magnanimîtatis amp; prudentiæ, hifce rebus vel tantil’um nonnbsp;commoueri. Quod fi vereretur ne rurfus ad eundem lapidem efl'et oflènden-dum,fibique denuo cum proceribus rixandum,fuam ipfe fideminterponerc, fu-amquc opemfimulpolliceri,in Caftellæregnis earn tunctranquillitatem habitu-rum,qualcm nunquam vcl Ifabella coniuge viuente obtinuiflet. Hafcc üterasnbsp;obfignatasadLudouicumFerrerium,qui Ferdinand! legatus apud Philippumnbsp;manferat, perferri iubet: quas ad fuum regem per nuntium aliqucm, qui mu-tatis fubinde equis volet, perferendas curet. IntereaDidacus Gucuara, qui Phi-hppoàpoculisfuerat,aliquotèregiacuftodiafufccptis militibus, incertum quonbsp;c triumuiris iubente,àBurgis Simancas cum diplomate regio præpropcrè venit inbsp;30 quibuscdicebatur,vtFerdinandus puer Philippi filius,quiin eo oppido,fub Pétri Nonnii Gufmani, Calatrauæ præfeéli maximi educatione amp; cuftodia tene-batur,in oppidi arcemreciperetur, Gueuara, amp;militibus comitantibus, amp; et-iamGufmanofedcunipaucis miniftris, donee fecundis tabulis quid efl'et faciendum à rege admonerentur. SedRamirus Gufmanus Petri præfedi ex pâtrenbsp;nepos,quiCatanenfis epifeopus cratf vtGonfaluus Ouefenfis, qui iilis rebus in-terfuit,fcribit) diligenter amp; ftudiosè Gueuaramreiecit : partim quod de Philippi morte Catanenfiscertus, tabularum fidemelcuaret,quæ oólauo Cal. à rege fi-gnari tam firma manu,quàm autographum præ fe ferebat,non potuerant: partimnbsp;quod longe tutius,amp; è reipublicævtilitatecfleiudicaret,fiPintiamfrequcntiflî-40 niumamp;nobileoppidumFerdinandusiamtunctransferretur, ne in potentiorisnbsp;alicuius poteftatem veniret, qui rempublicam intetturbaret. Quod ctfi ægrè ànbsp;Simancenfibusimpetrari potuiflèt, qui id in fui contumeliam fieri,vtpote quitus parum fideretur, interpretabantur : tarnen Pintiani magiftratus qui illic innbsp;regio tribunal!publie!indicesfcdent,amp; magna apudnoftros authoritate funt,nbsp;adeos cum non mediocri armatorum manu venientes, amp; caufas quse adhancnbsp;remfacicndam impellcrentdéclarantes, tandemeffecerunt, vt regiuspuer Pin-tiamcommigraretjGueuarahonefta è caufa reieifto. Datus eft potior apud pue-' rum locus cccc. viris Simancenfibus : qui ea conditionc ipfum Pintiam venirenbsp;conceflerunt. Peropportunum id Catanenfis confilium habicum fuifle Oue-jo tenfis teftatur,nempefideiin rerUp.plenum. Atcùmfit(vtdiximus}ambiguum,nbsp;cuius authoritate Didacus Gueuara Simancas venerit,exhis quxpoftea «nnonbsp;xvn.aâa funt,fa(ftum id fuifle Ximenii iuflii quifpiam iure poteft coniedare.Nânbsp;vteratoccafionib.præoccupandispromptus, eius illico pueri,à quomaximaparsnbsp;quietispenderet,rationemflon vulgariterhabendamconftituerat.Vndcfortaflc

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G iiij

îo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quoddam fcminarium animi parum in Pctrum Giifmanum totamque cius fa-miiiam bencuolijXimcnio datum fuit,quica c re præfraûos eorum mores no-tauerat : Adeo paruis de caufis magnarum rerum momenta amittuntur, facile humano animo ad fi ni ft ras opiniones concipiendas inclinante. In ea rerum mu tationc proccrcs nimium foliciti, rurfus eo die apud Ximenium in confilium ve-niunt. Erat iam numerus auólior Aftuniga Beiarenß duce, Sc Aftimiga Miranda: comité, Cordubaque iuuentutis aulicæ magiftro , amp; VillarocUio Caftorlaenbsp;præfcéto, multisque aliis in vnum confluentibus. Nam in rebus afflidis, qua:nbsp;in commune ad omnes pertinent, etiam diuerfarum fadionum homines, SCnbsp;qui mutuô fe oderunt, conuenire folent. Sed Vclafcus prifearum fimultatum {•nbsp;erga Manricum tenax, priufquamadpublica tradanda acccderetur,fe hoc abnbsp;cis efflagitare dixit, vtManricus cogcretur,iuxta leges amp; confuetudincs Hifpa-niæ illi fatisfacere, in quibus ab illo infîgniter læfus effet : alioqui manu proprianbsp;vindidam fumpturum. Multa ab alterutro viciflîm funt iadata dum alter alte-rum proditionis infîmulat, feque mutuô malcdidis, partim veris, partim faills profeindunt. Ximenius, qui fi longius fimultatcs procédèrent, graues forenbsp;tumultus videbat, Nondum(inquit)humatus cft Philippus,amp; vos iam diflî-diis ftudetis, quos multomagis deceret,concordibus animismecumanimad-uertere, quo pado reipublicæ fuo rege orbatæ confidatur. Nam in Bætica ( vtnbsp;audio) Henricus Sidoniædux nouas turbas concicat ,amp; parum honefto titu- tanbsp;lo innixus, Gibraltarum armatus obfidet. Idcirco vnus tandem de reginæ no-ftræ authoritate, rebus gerendis, amp; regio fenatui præficiatur, cuius didis omnesnbsp;obediant : alioqui nihil vnquam bene adminiftrabitur , fed omnia potius innbsp;manifeftam pcrniciem ruent. Nonpotuitcommodioriratione, glifeenti difeor»nbsp;dix à Ximenio fuccurri, quàm Bætici motus mentione inieda. Nam quodfi-bi quifque facile condonat, inaltero minime ferendum effe cenfet. Vnum o-mnes è Ximenii fententia, defignandum vnanimes proclamant, qui deamplif-fiiWE curix confilio , vbi duodecim viri literis amp; authoritate infignes maioranbsp;fdbfellia tenent, reipublicæ prouideat, cui omnes fine prouocatione obtempèrent. Ximenium autem fine controuerfia eligendum effe cenfent, quo nemo jonbsp;effet ad earn rem aptior: Nam quanuis illi laboriofa prouincia effe videretur,nbsp;qua^ameninrempublicamcaritateerat, non dubitabant, quin id oneris liben-ter effet fubiturus. Qró veroidcommodiusgererct, mille aurei annui,ex regionbsp;aerario, numerarentur, quibus impenfe publicæ fièrent, amp; ipfe facris reditibusnbsp;parccrct,quos egenis fubueniendis,amp;multis aliis caritatis operibus tam ftudiosonbsp;crogabat. Difficile idcffcXimeniovidebatur,prxfertimintamdiuerfisregulo-rumftudiis,tamencùmintelligeretbonam eorum partem adMaximilianumPlffnbsp;lippi pattern è Germania vocandum animari,cuiHifpaniæ régna, donee Carolusnbsp;neposadolefceret,gubcrnandatradercntur,veritus ne hacratione Ferdinandonbsp;régi, cuius præfentiam ncceffariaeffe videbat,reditusadnoftros mterciperetur, 40nbsp;non duxit id muncris quantumuis molefti rccufandum.Qi^re libenter fe in illo-rum,amp;rcip.gratiam,onus illudfubiturum dixir. Nam quanuis ætate erat imbe-cilla,tamcnDeiOpt.Max. auxilio amp;coruconfiliis adiutusfperabat fe bonorumnbsp;votis fatisfadurum. Cæterùm oblatam nummorum fummam regio fe fifeo libenter concedcre,eos enfin prouentus ditfino bcneficio fibi contigiflè, qui per-amplè tam egenorum fubucntioni,quàmtcip.adiuuandx pares effent, cuius ege-ftati amp; anguftiæ viri boni fuccurrere tenentur, fed in primis pontifices, nam reges femperfe exciperc. Vnumid tarnen vidèrent, ne quidà fe quifpiam iniquumnbsp;pctcrct,aut per vimtentaret:illudenimnunquam conceffurum, violentix autemnbsp;crimenfeueriffimè animaduerfurum. Nam vt ftinc ne ipfe ad idmunus affume- p •nbsp;retuPjin eorum voce amp;poteftateerat’,itafifemeloptarctur,nemini ampliusiamnbsp;liberumforc ciusvoluntati,præfertimhoneftaconantirepugnare. Proinde ite-rumatqueiterura fccumeonfiderarent quidcxpcdiret,fe enim nulla tanta ne-ccffitudinc,autamicitia cuiquamhominum obftringi,vt vcriamp; xqui rationem,nbsp;non fit femper potiorem habiturus. Grauior nonnullis Xfinenü oratio vide-batut

FRANCISCI XÎMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ji

batur quam pro ipforum voluntate. Gætcrùm iufta dicenti omnes aflenferunr, feque ea omnia præftaturos promiferunt. Abrogatumfuitabeodie Triumui*nbsp;ralcjde quo diximus,imperium,amp; omnia vnius Ximenii arbitrio tradita:qui par*nbsp;timrcgii fenatus cura fufcepta,eiusque numero, quieo tempore imminurus ha-bebatur,virorum præftantium deledu fuffeóto, partim communicatione de rebus omnibus,qu£E fcrii aliquid continerent,cum proceribus habita, facile omnesnbsp;ad opinionemfuanitraxit,remq5publ.miruminmodum adiuuit. Sedquoniamnbsp;pauciflimos quofq; efle intelligebatquihonefti rationedud:i,meliorafcquere-tur amp;tueretur,inftrudamaliquam armatorum manum, quxad omnem rnotumnbsp;Io præftoeiTet,comparandarhexiftimauit. Proinde VianellumVenetum,de quonbsp;iupra diximus,cuius fidem,prudentiam,amp;: bcllicam virtutem egregiè probabat,nbsp;accerfiuit,amp; re diligenter cum co communicata,ftipcndiumannuumilli confti-tuit, ob rei be!hcxcuram,aurilibram cum femifle.Ille verb quingentos leuis ar-«nbsp;maturæ milites magna celeritate conferibit, quos armis inftruótos extra vr-bem inloca fpatiofiora quotidic cduccbat, vbi exerccrentur amp; ad quamlibecnbsp;belli occafionem promptiores herent. Sic nouarum rerum auidi à propofitonbsp;deterriti in officio rctinebantur quanquam qui Ximenium minus amabant,fc-ditionis id efle feminarium dicebant. Per totum feptennium, amp; amplius fueratnbsp;Hifpani, poft Granatæ expugnationem, altapace vii, amp; omnearmorumgenusnbsp;^0 rubigine ob incuriampenerat.QmmobremXimenius,qui reipublicæ quietemnbsp;invnico armorum pr£Efldiocollocabat,GonfalumReinofumnobilcmc familia fua virum, ad Afturum ferrarias officinas, quæ non longe aberant, in Can-tabriam mittit, vt mille è chalybe thoraces, haftas bis mille, amp; tormenta le-uiora, quibus pilx ferreæ contorquerentur, quingenta, ad fe quanta poflet celeritate adduceret. Interim rcginæ,amp;palatiicuftodiæ prætorianâ cohortem prç-ficit, quaamp;ipfe quoties ncceffitas expofeerevidebatur ,ftipatus progredieba-tur.Huius cohortis curam Granatenfis prouineix prxfefto demandauit, quemnbsp;Adelantatum Hifpani vocant. Is erat Alphonfi Cardenx maiornatu filius, quinbsp;cordatus amp; manu ftrenuus efle videbatur, patre, qui maximus erat ordinis fan-50 (fti lacobi commcndatarius,ea de re gratias Ximcnio non vulgares agente. E-rant, vt diximus, quiciim nondum Ximenii virtutem amp; roburnoflent,eiusnbsp;confiliis amp; adis detraherent, omnia vana quxdam terriculamenta efle didi-tantes. Hominis enim plane ftolidi efle, ea tyronum manu quenquam jya-gnatum pofle compefei credere, fi quid noux rei conarctur. At ille Dei opt*nbsp;max. præfidio fretus, quern fandiffimcfemper coluit, amp;.proprio animi vigorenbsp;adiutus,quo ab omniignauiaamp;ofcitantiaeratalieniffimus, adeo intégré amp;ma-gnanimèfegeffit, vtfimultatesregulorum admirabili prudentiaconfopiuerit,nbsp;amp; externos motus qui per Sidonix ducem apud Gibraltarum, vt diximus, acci-derant,diligctia infigni cocrcucrit.Nam diplomata à regina, qux ob mceroreninbsp;40 mente aliquantulumlxfa efle credebatur,amp;fubfcribererccufabat,extorfit: petnbsp;qux finitimis circumcirca regionibus, vt Gibraltaro laboranti fuccurrant, amp;:nbsp;Sidoniana obfidionc libèrent, ducemque ipfumcapiendum quamprimum curent, edicebatur, prxmiis etiam capienti non vulgaribus propofitis. Dum hxcnbsp;geruntur,nuncius de Philippi morte adFerdinandumregemmiiTus^queminnbsp;Ebufainfula fuerat confccutus,literas lachrymarum amp;:mœftitix plenas attulit*nbsp;Dolorem quem de genero fublato conceperat, multis verbis exaggeratiXime-nio gratias pro beneuolentia amp; fide erga fc agit : grauiterq; amp; inique pertuliflenbsp;diGit,quôd non id,antequamvelafcciflet,refciuerit:nam omnibus inaliudtem-pus reiedis negotiis,ad Hifpanx rcipub.confcruationem, omnem fuam curamnbsp;50 conuertiflet.Cxterum iam integrum fibi non efle, retro pedem referre : quan-doquidem eius aduentus Neapolivulgatus,omnium animos crexerat, vbi mul-ta erant magni momenti agenda,qux fuam prxfentiam requirebant.Quai^ fieri non pofle fine maximaNeapolitanx reipub.iadura,tanta prxfertimclaffis in-ftrudximpenfafa(da,illucnonappellere. Se tarnen fidemfuam obftringere,eànbsp;negotiajquantapofletfeftinationCjConfedurum,illico^ inHifpaniamreuer-

îi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB, GESTIS

furum. Intcrca fummopere rogarc, vc quando non fine diuorum numine Hi-fpanis regnis tépore maxime neceflario datus effet,caritatis in remp.memor, rebus modcrandis, vtquidemfacicbat, fedulus incumberet: minimeqs gentium aütmcErentemreginam,aut negotianutätiadefereret : crebrasqj de fingulis rebus adillu daret litcras.Ximenius fufceptahuiufmodiepiftola,untal£Etitiaper-fufus cftjVteam Vclafcoamp; Mendozio,nonnullisqj aliis »quorum in rempub. fi-dem multis rationibusexploratambabebat,oftenderit : qui pari gaudioaffedinbsp;funt.Namrumorcsquidamincertiferebantur, FerdinandumNeapolitanisre-bus,quse faôhionum diflidiis impeditæ erant,non facile fe explicaturum : diffiei-lemquc fore eius per ea tempora in Hifpaniam reditum : quo magis qui diuer- 19nbsp;fas partes tuebantur,deaccerfendo Maximiliano imperatorc vrgebant. Nonfa-tis cauto confilio tam propera literarum oftcnfio à Ximenio fada videbatur.nbsp;Nam cum Fcrdinandi propofitum ad diuerfæ fadionis homines emanaffet,ni-miam in eo redeundi cupidinem cauillantes traducebant: cuius nempecaufa,nbsp;fuis fefc inimicis fubmitteret propriis regnis externa anteponeret. Hi ergonbsp;cùm eius præfentiam fuftinere no poffent, antequa Neapoli Ferdinandus fe ex-pcdirct,afliduis ad Maximilianum legationibus miifis,eius aduentum impedirenbsp;conabantur. Hoc cùmXimenius præfenfit,denuoprocerumconfilioapudfenbsp;coado,multa adhuc effe in tanta mole regnorum dixit,quibus perficiendis baudnbsp;parem fe effe videbat. Nam cùm reginæ caufa,qua: mentis morbo acgroubat,non tonbsp;fibiplena poteftas effet adres omnes pro arbitrio gubernadas, neceffe effe vnumnbsp;aliquem rebus præficere, cuius ilia aut præfentiam vereretur,autrerumvniuer-farum curam,citra fententiç mutationc,illidemandarct.Effeenim aliquot cccle-fias, præfulibus fuis eo tempore otbatas, non fine maxima rcligionis iadura. Exnbsp;crantSegouienfîs, Placentinaamp; Ouctenfis : quibus paftorcs fuos nondari, pia-culumerat.Iamtribunalia, quibus caufie religionis examinabantur, amp;:vnde to-tius regni traquillitas pende bat,non poffe deteriori in ffatu effe. Quandoquidcmnbsp;Petrus Corduba Pliegianus Marchio,confradis vedibus carceris, in quo fontesnbsp;religionis caufa tenebantur, omnibus difeedendiquo vcllcnt libertatem dedif-fet,in maximum Hifpaniamgubernantium opprobrium.Eius autem generis ne- jonbsp;gotium id effe, vt nifi exempli feucritate, cæteri à re fimili perpetranda deterre-rentur,funditus rcip.fundamenta fubuerterentur. V t interim taceret reginæ præ-gn^ntis valetudinem : cui tum ob partus iaborem,tum ob mentem afflidam,nonnbsp;mediocre periculum immineret. At verb neminem huic rei, fi rede iudicarenbsp;vellent,aut foccro Maximiliano,aut patre Ferdinando aptiorem futurum : quorum vterque cum proprüs rebus occupatus effet,precibus eranteo tempore ex-orandi.Suam ergo fententiam fi pofcerent,eam effe, vt omnes fimul ad reginamnbsp;irent.ab eaque velmagna importunitate exculperent,vtrum c duobus comitem,nbsp;moderatoremquefeeptrorum in Hifpaniam venire vellet ? Neque cnim æquumnbsp;effe eainconfultade tanta re aliquiddecernere.PlacuitvniuerfisXimenii confi- 4»nbsp;lium : atque inde ad reginam profedi,eius fententiam fiiper ea re cxquirunt. Illis ergo,quodr^ina poft mariti mortem facercfolebat, per feneftellam ad colloquium admilus,acuta,prudentique oratione, qualem vix animo integro con-ftantiflimoque dixiffet, ad hunc modumrefpondiffe fertur: Effe fibi in animo fi-xum,regnioccupationibuslibcram, viduali fcccffu vitam tranfigere : nam amp; fibi molcftiffimas effe , neque fe fatis aptam eo muneri pro dignitatc obeundonbsp;fentfie. QuqdfiCarolusfuuseaforetætate,vtèBelgis in Hifpaniam traiieiens,nbsp;regendi molemfiiftinere poffet,idcffe cumprimis ab omnibus optandum. Atnbsp;quoniamidfierinonpoterat,magispatremFerdinandum, vt ad fc veniret pla-cerc, cui rerum Hifpanicarum notitia effet, quique hæcCaftellanarcgnamul- pnbsp;tis modis labefadata, maximis laboribus reuïtuerat, amp; adauxerat. Maximi-liancTvcro fac negotiorum amp; curarum effe ex imperii Romani, quod fuis hu-meris fuftinebat, pondéré. Quod fi illi, ex horum regnorum adminiftra-tione , quorum mores amp; inftituta parum nouerat, noua cura fuperponere-tur,proculdubio fuccubiturum. At de epifcopis prouidendis, effe quidemnbsp;per-

• . •

\

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

pcrquam necefîarium,verùm fe fœminamrerum iftarum ignaram efle : expcda-rentdûnecvcnirctpater,cuimeritacuiufquenotacflent.VrgenteXimenio,amp;cæ- -tens proceribus, vc aliquot eonim, qui aderant,in confilium adhibitis, id examen faceredignarctur,neintereaexabfentiapaft:orum,morumcorruptela,amp;circare*nbsp;ligionem err ores varii cxorirenmr. Grauius fore arbitror ( in quit ) fi paftores gre-gibus regendis incptos, aut inutiles delegero : nam fieri poteft vt quifque veftnimnbsp;priuatas amicitias liabeat, quibus gratificari ciunprimis ftudeat. Jnftantibus verb , vt quando ita animo federet, adpatrem vt reditummaturet, fcriberet : proti-nus ad mentis fuæinconftantiam rediens, nolle fe pattern Itaiis rebus occupatif-Io (imiim in nouos laborcs coniicere, refpondit : neque vt anni tempore incomm o-diflimo feie mari laólandum committeret. Quod fi ipfis fecus videretur, id a pâtre per litcras expofcant. Hoc reginæ refponfo habito difeeflbrunt rcgtili, nihil-que vitra de Maximiliano vocando, à contrariæpartis proceribus eft adum. Andreas Burgo Maximiliani imperatoris legatus, femper in vulgus fpargebat Ma-Ximilianum in Hifpaniam venturum, quantumeunque regina prohiberet. Namnbsp;Petrus Martyr Andream ad eum de his rebus expoftulantcm dixiife fcribit : id fi-biprimùminmandatiseflejVtFerdinandi reditrunquoquo pado poflec impe-diret. Demirabantur plerique quodnam id efl'et dehrii genus in regina,quætamnbsp;commodis äc prudentibusarefponfis regulorumconatus elufiflht, Qimd fi tabu-xo hefubfignandxtraderentur, quæadreipublicæ vtilitatem pertinerent, etiam fi anbsp;iupphcibus perlachrymaspeteretur,nihil tandem obtineri poterat. Qm meliusnbsp;id confiderabant, mulieres' natura fufpicaces efle aiebant, regina verb tunc atranbsp;bile exagitata, nullis ex ratione præfîdiis adiuta, vehementiiis in id incumbebat.nbsp;NamfiueBclgicxpellicis (vtferebatur}veneficiis,fiue idmorbimalitiaaccide-rar, ilia quidem imaginandi vi amp; memoria pollebat, at prudentia ad diftin-guendum res propofitas, carebat. Hæc enim virtus fanam amp;multovfuedoólamnbsp;tnentem poftulat. Coepit inter hæc reginam Burgorum vrbis tædere : quarenbsp;Xtmenio adfe vocato, vt fe, regiumque comitatum alio transférât petit, nequenbsp;cniin in ea fe vrbe manere veile amplius, in qua Philippus mortem obiiflet. Du-30 ruin id elle Ximeniovifum fuit, qui vterum gerenti impendib metuebat : at in-rnbsp;ftanti repugnare non licebat, cuipro ratione voluntas erat. Idcirco Ximeniusnbsp;vt illi fatisfaceret, de procerum fententia Pintiamepndiun elfe propofuit. Eft innbsp;medio itinere Torquemata oppidum, olim Porta augufta vocitata, Benfetrijlenbsp;(vtànoftris appellatur)municipium, quoniam nullius principis fubieifta impe-no, propriis legibus tantùm gubernetur, feque eius protedioni pro volimtatenbsp;tradat,queni magis bcneficum patronum efle fenferit. vnde amp; nomen acce-pifle creditur. Eb peruentum eft pridie dominicæ Natiuitatis, vbi reginæ pla-cuitfubfiftcre. Annus millefimus quingentefimus feptimus numerabatur,fubnbsp;. cuius initium, xix. Calendas lanuarias, regina CatherinamTorquematæ pepe-40 rit, quæ poftea Lufitaniæ régi nupfit. Annus hie peftilentia amp; annonæ carita-tc Hifpaniæ vniuerfæ grauiflimus fuit : arque ita cum Torquematæ morbus ihnbsp;le contagioius cœpiflet fæuire, amp; aliquot regias ancillas in ipfo palatio abfum-pfiflet : nulla Ximenii admonitione, qui crebrb cum ea de hac re cgit, inde pe-dem mouere voluit *. ægram enim fefe dicebat, neque fatis é partus labore viribus refedam. Ximenius dealiorum falute magis quamde fua folicitus,regiumnbsp;ienatumPallantiam transfert ; quern comitentur iubct,quQtquotTorquemattenbsp;inhabitarc commode nequirent. Ipfeverb cum aliquot reguiis, quorum Vela-feus primas partes apudillum obtinebar, reginæ femper afl'iduus fuit. Tuncè regio fenatu ainoti funt,quos Philippus, inltigantibus Belgis pecuniacorruptis,nbsp;Jo incautedeicgcrat,illique omnesrurfusrecepti,quosFerdinanduseimuneri præ-fecerai.Quod flue idreginapræcefltrit,fiuepotius Ximenius ita reipublicæcon-ducerearbitratus,fuoconfilioamp;procerumfeccrit, reginam fie iubercvulgattim ,nbsp;fuit. Qriod nonnullis ridiculum eife amp;: inane videbatur, tantoperc reginam denbsp;mutandis ienatoribus folicitam credere, quæ Belgiens facrorum ofliciorum cantorcs immutari paiTa nonfuerit, óó annua ftipendia numerari,eorumquc ma*

«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

xiraam rationcm haben,iuflilTet. Hoe ipfo tempore auitiCifnerorum munici-pii Ximenius memor,quod èc Benfetriale cft,ad antiques maiorum lares vifen-dos profcârus eft,vt Cifnerii tradunt. G ar fix Ximenii domum ingreflus, co-gnationis officia in tanto pofitus faftigio non neglexit. Earn tunc domum Maz-haGarfix filiapofl'effionumauitarum hxrcs,nam mafculorum fucceffio defe-cerat, tenebat. Ximenium ad fe venientem Cifnerii omni apparatu amp; pompa cxcipiunt : cos ille contra, quid inreip. fux vtilitatem à fe fieri cuperent, rogat.nbsp;QuijVt antiquorum hominum mos fuit,cùmin numerato nonhaberentquibusnbsp;indigerent,vnius duntaxat incommodi,quo tune impendió vrgebantur, reme-diumpoftulant. Vtquoniamperpublicosminiftros, quos Caftcllx prxfcdus lanbsp;(quem Adelantatum vocatjadeos mittebat, affiduisiniuriisdiuexarentur, apudnbsp;regium fenatum curaret,rogarunt, liccrctipfis municipales duumuiros, adiuasnbsp;caufas amp;lites difceptadas,quotannis crearc.Hoc eins opera paulo poft cfFeduiunbsp;eft,amp;nunc etiam eo munerefruuntur.Peftilentiaigiturmagis acmagis fçuien-te, regina fub Aprilis finem de difcedendo cogitate ccepit : non longius tarnennbsp;quàm per duo milliapafliium ab eoloco progredi voluit.Eft villula qux Furnil-li vocatur,quàtrâfeundum eratPallantiam petentibus, vbi diuitis agricolae domus reginx arrifit,vt quscperaptèxdificataerat, amp;profpedu amœniffimo frue-batur.(^are nulla Ximcnii,neque aliorum procerumratione habita, vlteriusnbsp;cfle procedendum pérnegauit. Qui cum vt Pallantiam fe eonferret fuaderent:nbsp;viduam non decere refpondit,inmagnificis oppidis, aut frequeïitibus vrbibus,nbsp;moram facere.Praeclaro mehcrcle,amp; celebrando cxemplo,modö ex fanç métisnbsp;confilio id profedum eflet. Dum Furnillis morantur, varii tumultus è diuerfisnbsp;locisquotidie renunciabantur.Nam Methinxnobiliemporio in creatione ab-batis Methinenfis, paulatim procedentibus iurgiis intereos penes quos crean-di ius cratjita clues vniuerfi mutuo exarferunt,vt armati medio in foro multi fenbsp;cofoderint.Dionyfius Caftrus,Roderici Oforii gener,Lemiorum comes, Pon-ferratam olim fuæ ditionis particulam, tunc veto ob diffidia inter Oforiumnbsp;Pimcntellumfuper eare habita,per regem tanquam publicum protedorem amp;:nbsp;fequeftrem ab illorum iniuriis vindicatam, per vim prxfidio impofito occupa- 3«nbsp;uerat.Vbcdaadprifcas fimultatesrediens,Molinefibus Carolum, Cueuiis Fer-dinandum appellantibus, qui iam olim in ea vrbe fuernnt fadionum capita, innbsp;arpis erant,amp; multi vulncrati renuntiabantur, Antonio Manrico vrbis praefc-,nbsp;do, qili contrarius Ferdinandinis erat, ad id manifeftam (vt aiunt) occafionemtnbsp;dante.Neqj minor! in feditione Abulaamp;Toletûclariffimæ vrbes efteferebatur.nbsp;InachusTendillx comes Granatenfem prouinciam in periculo efle per nuntiosnbsp;declarauerat: quoniam milites qui oram maritimamtuebantur,ob ftipendia nonbsp;folutairritati,facramcnto exoluipofeerent: quorum multi nonexpedato exau-thorametOjftationes fiias iam deferuiiTent.Hxc omnia Ximenium animi anxi-umamp;fufpenfum tenebat. Nam partim obreginæobferuantiam,ad quam,quan- 4*nbsp;uis nihilproficeretur,referêdaerant, partim ob proximum Ferdinand!regis ad-uentum, vt frequcntibusliteris pollicebatur, illi omnia huiufmodi negotia integra referuarc ftanierat.Ncquc cnim fatis tutum cfle libi exiftimabat, quo temporenbsp;omnium animi ad res nouas eredi erant, nondum plane cofirmata regendi po-tcftatc,fefe tarn grauibus caufis immifcere.Sed quoniam eiufmodi erant,vt necnbsp;contemni,nccdiffimularipoflent, proceribus incofilium vocatis, quoremedionbsp;incommoda quae diximus propulfari quirent,tradauit. Vifum fuit quantumuisnbsp;fiibitarium,aut pro tempore natumremedium interponeretur,magnimomenrinbsp;coinarticulo futurum. Nequeenimearemedia tune quaeri oportere, qux virnnbsp;mali penitus euellät,fed qux tantifper dum Ferdinandus veniat,ne vlterius graf-fcntur,inwcdiant. Quare Ximenii curx,amp;ptudentiae,qui Velafcum çôfiliorumnbsp;foc’îum afli.imeret,omniarelinquenda cfle cenfuerunt. Nam amp; Vbedamexecu-tores regii funt mifli, qui in feditionis authores capitaU pœnade more animad-uerterent.Toletani amp;: A buienfes,vt quiefcercnt,à feditionibus ceflantes, magri?nbsp;interminationc fi fccus faccrcnt,funt monittTendillano libera poteftas dataeft»nbsp;àcoa-

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8y

à coaâoribus cuiufuis ordinis pecuniatn exigendi, eamque in milites fiios amp;-rogandi. Sedquoniamfiniftrède fe fufpicandi Tendillanus occafionem de-derat, Molinenfes eins fauore frctos, Vbedæ lèditionibus ftuderc, manife-fto eins rei indicio , quod Antonium Manricum, de quo diximus, libenter hofpitio Granatac fufcepiflet : quo cum arcanos fermones habuillet:, etiam arque etiam quid faceret caueret iuflns eft, amp; vt fefe reipublicæ fidum cuftodemnbsp;amp;minifl:rum,maiorum fuorumexemple, prseftaret. A.t in Lemiorum comi-tem, quoniam grauius dclidumfuerat, Pimentellus Beneuentanus, amp;Frcde-ricus Àlbæ regulus qui ob affinitatem nuper contradam, in Caftri perniciemnbsp;lo confpiraucrant,duces reipub.deliguntur. HocFerdinandi regis exemplofaôtûnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit; nam ille apud Granatam occupatus, Roderico Oforioeadem tentanti, Pi-

mentellum,quicum Oforio de Ponferrata contendebat, callido quidem confi-lio oppofuerat.Quanquameo tempore Ponferrata,ab Oforio capta,non nid régis præfentia receptafuit. At nunc Pimentellus amp; Albanus coniunóH, cum va-lidam militum manum confcr]pfiirent,iamque inCaftrum proficifeerentur ; ille partimob proximum Ferdinand! aduentum, partim quod fi ferro decern en-dum effet,longe alias vires requiri,amp; longe alios apparatus faciendos effe fentie-batjfe arma deponcrc,amp; omnia pro Ferdinand! arbitrio fadturum ad Ximenium fcriplic. Interea tarnenfe régis nomine Ponferratæ manfurum, omnesq; motusnbsp;io Callaicos fedaturum,qui vteagens in marte eft prona,non parum multi futur!nbsp;credebantur. Ad quæXimeniuspaucisrefpondit: ni mature Ponferratadifee-dcret,indeque praefidium militate educeret,non modo Albanum, amp; Pimcntcl-Ium,quorum tarnen virtuti multum fidebat,fed vniuerfas Caftellæ vires,ad eumnbsp;perdendu ftatim cocitaturum.llle foceri pcriculo edodus, quern vniuerlis pof-feflionibus ea de caufaFerdinandus priuauerat,confeftim paruit. Dum bis rei-pub. negotiis diftineretur, non deerant etiam priuata facerdotiorum negotianbsp;indiœccltfua.Namcùm Raneræ,quæinCarpetania fita eft,beneficio,quod Cunbsp;ratum vocant, deXimenii voluntate Petrus Martyr præfedus eflet: Bernardi-nus Mendozius,Didaci Mendozii Infantatus ducis frater,Guadalfaiarici traótus,nbsp;JO in cuius folo Rainera eft, Archidiaconus,literis quas vulgo expedatiuas vocant,nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab Alexandre Pont.Max.olimimpetratis,eam ftbi præfeéturam armis amp; vi vin^

dicareconabatur. Quodmtiltis de caufis Ximenius ægrè tulit:nam Alexandri, quiiamdudum obicrat,illius modi priuilegia nihil tunc efficaciæ continerç dicebat : quo prætextufibi fraudem fieri,vimquelocis facris, fuisque miniftrisin-ferri,nonmodógraueamp;inhoneftum,fedflagitiofum amp; impium iudicabar. Id-circo literas expoftulatrices adeum dat,amp;a prxfente Mendozio, vtfratrem innbsp;officio contineat,eumque feuere increpetjcxpofcit : multisque verbis obfecrar,nbsp;ne fibi anfam,aut occafionem dari ferat,fefe propriis armis (h o c eft factor urn in-terdiótis,amp; pontificiaauthoritate) vindicandi.Quod fi eanegligcrentur,effefibinbsp;40 quoque militâtes copias,multo armatis fatellitibus præftantiores, quos Bernar-*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dinus veluti in bellicum præfîdium, in eius contumeliaminæde facra Ranerx

collocauerat. Optima monenti Mendozius paruit : atq; ita fe Ximenius eamo-leftialiberauit.Nihil tarnen animum eius çquè fauciauit,quàm quódper eofdem dies Petro Cordubæ iuuenum regiorum præfcôto in Africaaccidit. Nam cùmnbsp;cius opera portus magnus, qui Maurorum lingua Merfalcabir dicitur, Cartha-gininouæin Hifpania oppoficus,in noftrorum poteftatem veniffet,eumq} præ-fidio militaritueretur : aliquid egregium patrandicupidine incenfus,in interio-rem Africam,cum tribus peditummillibus,aliquotque item cataphradis equi-tibus penetrauit: fcdinaufpicato prælio cura Mauris dimicans,pcnèomncs,ho-jQftiuminnumeramulricudinevndiqueconfluente,funtperempti. Quodmagisnbsp;ac magis Ximenii animum conTirmauit ad expeditionem Africanam, ^uamnbsp;iam diu fccum meditabarur,fufcipiendam.Dum bis in Hifpaniacutis Ximeniusnbsp;diftringitur: Ferdinandus,qucm vniuerfæ Italiægratulationes, ipfiusqueadeonbsp;Pontificis Max. lulii 11, bonorifica per nuntiosgratulacio,amp;: iftumcum Ludo-uico Galloruni rege fœdus,iniuriarum obliuifci fecerant, à Neapoli, vbi omnianbsp;H

8^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

exvotocompofucrat,inHifpaniamrediens,SauonaniGcnuenfiunivrbcm,antd diem quartum Cal.lul.appulic.Eo Gallus neptis fuævifendæ prxtexcu, quain (vcnbsp;d.ximus)Ferdinandus'vxorem duxerat,venit : raulta de vtriufque rebus, quxnbsp;antea per fequeftres S)C nuntios traótabantur,prxfentes egerunt,G onßilo F ernan-docognomentoMagno,amp;: AntonioPalauicinoPont. Max. Legato tantum a4nbsp;colloquium admiflis.Digrediuntur reges animis coniunéliflîmis, Gallo in fuanbsp;rcdeuntc, Ferdinandus profpero curfuinLaletaniamtraiecit, qux pars eft Cata-lonix: vbiab omni nobilitateofficioliffimefalutatus,receptus eft.Deinde inCa-ftcllam diu cupitam profedus,ab vniuerfis proceribus, qui ad ilium feftinatis iti-neribus conuolauerant, multis obfequiis amp; gratulationibus excipitur : qui nul- lenbsp;lam interim offenfi aut alienati animi fignificationemdedit ,fed omnibus benigne arrifit.Nam vel Emanuellumipfum,cuimultis de caufis non iniuria often fusnbsp;efteexiftimabaturjNaiarenfium reguli,quo cum amicitiaeiintercedebat, cufto-diæconceffit.QuanquamvteratEmanuellus animifagacis amp; prouidi,parumfi-dit Ferdinand! diffimulationi. Sed dum ille aliis atque aliis negotiis occupatur,nbsp;decepto autdiffimulante cuftode,fimulatque per occafionem licuit, iter ad Belgas continuo arripuit.Quod paulo ante non expedrato Ferdinand! aduentu. Villas, amp; Veran!us,ah!que nonnuUi Belgamm principes fecerant, ftatim ac Philippus obierat, ad Carolum Philippi fihum confugientes. Qi^nquam hint qui adnbsp;regem Gallorum diuertifte dicunt, vt eius liter is Ferdinando commendatentur; lonbsp;qui rerum ab illis geftarum gnarus, Placet fane (inquit ) ad eum ita fcribere, vtnbsp;talemerga vos bcnignitatcm exhibeat,qualemvos veftris officiispromeremini.nbsp;Atreginavtpatrem pernuncios aduentare refeiuit, quanquam nullo fignolæti-tiædato,invltimosCaftellxfinesvenirevoluit,adexcipiendtunpattern,nifi Xi-mçnii authoritate, qui ea de re Ferdinand! literis admonitus iam erat, prohibitanbsp;fuifTet-ProindeFurnillis reli(ftis,Tortoles oppidulum non longe diftans, nodur-nisitineribus, vtfoiebat,proficifeitur. Qj^m cùmXimenius nonntmquam ad-moneret, nciternod:u, tempore fane incommodiftimofaceret: hoc eft (inquit)nbsp;viduæfœminxperquam decorum: nam foie marital! ablato, folis lumen oportet'nbsp;fugiat. Atqueita facibus longo ordine præeuntibus, amp; mariti feretrum cingen- jpnbsp;tibus, viæ fe de node dabat,nouo,neque vnquam antea audito exemplo. Modi-cis itineribus Ferdinandus ad loannam filiam contendens,quod crebris regulo-run^occurfibus impediretur,quarto Cal.Sept.Tortoles venit : vbi patria quadamnbsp;caritate illachrymans in mutuos filiæ amplexus cffufus,obortam animo læcitiamnbsp;apertedeclarabat.Illa verb,quod vixquifpiamintampettinaci mœroreexpeda-ret,lachry mas quidem nullas eftu dit, quç ill i poft pellicem cum marito deprehen-fam,n!miavidoloris,aruifledicuntur:hilarcfcentis animi fignanon pauca,nequcnbsp;obfcuradcdit.Sermonibus vitro citroqshabitis, ad multam nodem euigilarunt,nbsp;Ximenio dutaxat arbitre. Priufquam colloquium dirimeretur,ca:teris aulicis iamnbsp;admiifis, cum de loco regum habitation! apto agitaricceptum fuiflet,amp;regina 40nbsp;pattern rogarctjVtfuoarbitrio ilium optaret,amp; Ferdinandus earn curam honorisnbsp;gratia in filiam reiiceret : tandem placuit,vt fandam Mariam Campenfem, oppi-dùm fatis celebrc vigintimilliapaftuum aBurgisdiftans,concederec. Nam amp;an-nonx abundantia illicerat,amp;reginx affeduimos geri vide batur. Inter cæteraquçnbsp;dum in Italia Ferdinandus morabatur,cumlulio Pont. Max. egit,hoc vnum ab eonbsp;efflagitauitjVt Ximenius vir omni laude cumulatiffimus, atque maximx authori-tatiSjVtpote Hifpaniarum primas, in Cardinalium ampliffimum fenattun coopta-retur,cum Cardinalis Hifpaniçtitulo,quem patrum memoriaPetrus Gonfaluiusnbsp;obtinuerat,amp; aliquot ante annis Petrus Friafius Vxamenfis Epifeopus, ab Enriconbsp;tertio Hifpaniaru rege,magno in pretio amp; honore habitus. Igiturcùmid Ferdi- y©nbsp;nandus Ximenio impetrafret,fecumque ipfe iiffignia tantx dignitatisafportauif-fet,qtodamoris in eum teftimonium hand vulgare fuit, voluiflet quidem, vtpri-mo quoquerempore magno apparatu,amp; celebritate, Ximenius galero purpureonbsp;infigniretur : fedregina id pertinaciffimc vetuit, indignum efle viduitate fuacla-mitans,quicquam Ixtum fe prxfente geri.Qimd fi id ita animo federct,diuerterêc

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. 87 inaliquê proximuni vicû,atq; ibidem meritiffimû Antiftitem,om ni honoreamp;hi-laritate profequerenturh'c.n.aurea ferica tapetia,amp; qnicquid amplius orname-toruad eam rénecctlariumelier,ègazophylacio regio deprompturâ,amp;quocûq;nbsp;locorû conucniiîentjlibenti animo mifluram.ObtemperauitreginæFerdinâdus,nbsp;quanuis animo dolcnti amp;perinuito:neq; .n. tantamrcmyfteriorumamp;religionisnbsp;plenamjhumiliinloco parûregiieomitatus capaci geri voluiflèt. Accerfitus eftnbsp;è Pallantia vrbeloannes Rufus Pont.Max.nûcius,nâregina(vtdiximus}pervicosnbsp;ignobiles amp; anguftos diuerfante, illuc multi ex procerib. fefe cotulerant.Q^omanbsp;aût çftatis calores nôdû defeibuerat,veftes purpureç ex ferieb vndulato Ximenionbsp;*0 funt apparatæ. Acciditaût, vt cû ad eu vifendû Ferdinandus rexvenifîet, ôc ambonbsp;in domo Ximenii moraretur, nuncius Pontificius aduêtaret,amp; iain proximo elfenbsp;Ferdinando amp;Ximenionuntiaretur, voluit illico prodire obuiarex, led eb vfq; fenbsp;côtinuit,donee vellib.purpureis Ximenius indutus,fefe comité régi adiungerec.nbsp;Tanta fuit régi potentiflimocomitaSjamp;tanta præfulioptimo dignitas, vtneq; illunbsp;id honoris præltare dedeceret,neq; hune admittere. Oppidulû quodda, quod innbsp;propinquo erat ad ea vfq; tempora obfcurû,incoiæ Mahamudû appellat, ad ea fiera celebran da pro tépore accomodü eile vifum eft. Illuc cû rege ferme procercsnbsp;omnes côuenerût,amp;: ioanne Rufo facra curante,rubro galero Ximenius decora-tur.Literæ verb lùmmiPont.lupereareadXimcniû miilæ, quoniâ tune funtpu-blicè perlelt;ftx,nonabsre tuerit pofteris quoq; inhifcecomentariistradere:quasnbsp;nobis eeeleftxT oletanæ facerdotes ex ady tis fuis,vbi afteruatur,defcribédas ob-tuIerunt.Nam Ximenius beneuolen tiæ amp; officii caufa,Toletum mittendas cura-uit: amp;:priuataeius cpiftola,amantcr de Pont. Max. collato in fe bènefîcio certio-res fecit. Rogatetiamvcfupplieationesad Deumhaberentur,quircipub. Chri-ftianæ inprimis,deinde fibifelixamp; fauftumefte annuerct.

Venerabilifratrinoftro FrancifcoS.R.E.Presbytero Cardi-

nali,Iulius ii.P.M.

Indudijgt;rtclarismeritiscotemplatitn»

¦ tttâcitrifSimttn Chniiofh moflrt Aragonit,Sfcilte.,regts cathelict,ijut hsc ànohti fer literal amp; or at O‘ resinJlantißiinefetiit,iooilieinconßßorionollrofccreto,S.K,E. Cardmahiiconjortto,^ coUegioteagnbsp;gregammusßerantes ^Mod etdem S. Ji. £. ctnus tam honorabitemembrum estiotths erts iaonoriß~nbsp; cus,iUiitßf^authoritatemfro'i}tribKsconßruabts,z^augebis,Dans Roma afudjandum Petrum(ubnbsp;annulo fiJcararts,Die'i.'ils..Matt,tA. ...vii, Ponttßcatusnoßrt anno eiuarto.

AcTvMeftid,maximaomniûaulicorûlçtitia,xix.Cal.Oét.quo diePetrus^Na uarrus, vir in belhcis rebus fpebtatæ virtut's arcis Burgenlis præfidium, quod duxnbsp;Naiarenfîû ibide collocaucrat,ad deditioné facienda coegerat. Qi^nta aût ea co-optatiopatrûpurpuratorûapprobâtione,IulioPont.Max.rogâtefaâ:afuerit,hterçnbsp;multorù, qui exnoftris eo tëporc Romæ agebat dcclarauerût:quarum mihi copianbsp;eadé S.Ecclclix T oletanæ adyta fuppeditauerût,vt multatû ctiâ rerum aliarû,quçnbsp;huic operi neceflariæ vidcban tur. trat qui de Ximenii nome vel apu d exteras gé-40 tes iâcelebrc,fedconceptadeipfo opinione no mediocriter regisFerdinadi fauornbsp;amp;ftudiûadauxerat:quiincrcdibilicuraamp;rvolûtate,vtgrauiflimisquibufq;munenbsp;rib.præficereturcontendebat. Quare poft facræ purpuræ dignitate concclfamjVtnbsp;cauüsreligionis examinandis fiipremiiudicis partes fuftineretfque Inquifitoremnbsp;generale vocât)à Pont.Max.obcinuit. Huius magffiratus tara authoritas amp;maie-Æaseft,vtnemo ût quantûuis magnus7qnem non libéré queai in iudiciû vocare,nbsp;meritasq} pœnas irrogare.Inftitutûeft huiufmodi tribunal, magna totius regni conbsp;fenfione,ab Ferdinado rege dç^uo agimm,amp; Ifabellavxorc, procurâte vtid c5-ftitueretur Petro ôonfalioMendozio,quituncEpifcopusHilpalcnfis erat,anno-v.Pont.Max.approbante.Thomas Torquemata, ordinisnbsp;JO Dominicanifodalis,amp;:Segobiéfimonafteriopræfcôtus(quêvulgus priorê vocat)nbsp;virtheologus,$cvitæ fanlt;ftimoni^larus,ad hoc munus côlilio Gonfalii Médoziinbsp;tune fuit alfumptus.Huius prçclari,amp;facri magiftratus,cû ftatim HifpaniaA^litanbsp;tem maximafenfît contra iudaizantes,tûvcrbhiscalamitofis temporib. cotratotnbsp;feiftarûpeftê expert! fumus incomparabilë, amp;: nunquâfatis promeritoæftimada.nbsp;5cd quoniâ quo tepore Philippus rexin Hifpaniatraiecit,fubDezaEpifcopo HRnbsp;H ii

ipalenfi,quihuic tribunali præcrat,amp; Luzcroinquifitorc Cörlt;lubcnfi,magnimó tus Corduba: exortifunt,Petro Corduba Plegii Marchione caufam quorundahonbsp;minum, qui de violatareligione accufabatur, protegcnte:rex Ferdinadus id memoria voluens,multû referte intellexitjVirum aliqué,qui authoritace,prudentia,nbsp;amp;vitsB integritate polieret,ad tribunalgrauiffimum moderadum aflumi. Nemonbsp;autcm occurrit,qui omnibus numeris abfolutior efletjamp;aptior ad tantum munusnbsp;digniflïmè exequendum,quamXimcnius,Idcirco iimulcum cardinalitiohono-re,huius magiftratus moderationem ad eum deferri,a Pot. Max. poftulauit. Hæcnbsp;fimulatq; impetratafunt,illicoFerdinandus cum,autographa epiftola,de vtraqucnbsp;recertiorcmfecit:cuiusexemplum,quodFrancifcus Hifpaniaregis Philippi ii.nbsp;eubicularius minifter,mihi benigne obtulit,hïc lib uit adfcribere.

H VI c grauiflimo ftatimvtpræfeâais eft muneri,tabulas publicas,quarûcxem pluminCôplutenfibus fcriniishabetur,pervniuerfas Hifpaniæecclefias dédit:nbsp;quib.id potiflimùm agcbatur,quo paéto recens ad fidem côuerfi,liberiq5 corum,nbsp;amp; familiavniuerfa in religionisrcb.feiegererent,amp;: qualiter facris deberctinter-cfle:amp; quib.itcrudimcntisamp;exordiis,paulatim adChriftianafidé inftrucretur.nbsp;Rurfus à quib.rebus cauendû cfletjVtpote Iudaicis,amp; Mahometicis carremoniis, J®nbsp;maleficisritibus,amp;magicisincantationibus,cæterisq5 omnib. fuperftitioiis aâi-bus,quiàdæmonib.funtinduâ:i.Nâde blafphemiis,amp;nefariisvocibus,quib.ho’nbsp;minesimpii diuos ocs,imô amp; Deû ipfum impetût, quoniâlegib.regiis feucrè vinnbsp;dicâtur,idvnûadditumfuitinhistabulis,fuâquoq; illosexperturosindignatione.nbsp;Hçc verb cominatio mirûeft quantûmométi apudnoftros femp habuerit.Qj^-nia verb feuera Luzeri animaduerfio multorû animos turbauerat,primo quoquenbsp;têpore de eo agenda ratus,curauit vt depofito magiftratu, rerû à fe geftarû rationénbsp;daturus,vtreifolêt,adfeveniret. Fuit idcûprimisfpeciofum,amp;multishominib.nbsp;oppidbquâgratu.Teftcsfuntinmediû produôti,quorû ille opera aduerfus inno-xios vfus dicebatur.Ingentiacaufarû volumina,quib.damnatorûcriminacbtine- 4^nbsp;bâtur, aflîdua Ximenii amp; aliorû iudicum cura, qui fupremas in inquifitionis curianbsp;partes cû eo tenebant,leââtataamp; expenfafunt. Luzerus crebrb de omnib.interronbsp;gatus Burgos vinólus afportatur:ibiq; arcis præfeétofub arftacuftodiaailcruadusnbsp;traditur.Sedrcomni accuratèexaminata, cû in ilium animaduertendicaufafatisnbsp;idoneanoinueniretutjlibertandeabirepermiflus eft,amp;Hifpali,in cuius vrbis té-plo raaximo facerdotiû canonicus obtinuerat,diupriuatâ vitam vixit.Priufquamnbsp;huic volumini fine imponamus,cômodum vidctur,de Hierofolymitana expedi-tione,adquâfub hoctépus XimeniusFcrdinandû,amp;EmanuelëLuGtaniaeregemtnbsp;affiduis fermonibus no ceflabat adhortari,nonihil pofteritatitradere. Navt ex li-teris Emanuelis,quæin Academiæ Copluteniis fcriniis,regio figno,ccraqjpropé-denti Lufitanofermoncfcriptæferuâtur,intelBgere licet,anno fexto quihûcan-teceÄitjpaulb antequa Hifpania Philippus è Belgis appelleret, fuadéte amp; curantenbsp;Ximeniojde fœdere inter Ferdinandù Hifpanû,amp;Emanuclcm Lufitanum,amp; E n-ricum Britannû fenendo agebatur: vt mutuis animis,amp;: exercitibus,aduerfus Sa-racenos proficifeerêtur, Dominicû fepulchrû rccuperaturi. Quanta in earn rem

FRANCISCI XIMENII, LIB. III. 89

animicotcntioneXimenius intêderet,abunde Emanuelis verba déclarât: que fuis é 7 ferme verbis,quantû potui fideliter amp;circûfcriptèapponâ: quoniânihil pôtuitbonbsp;noriâcêtius,aut preftatius in alicuius comédationc feribi àrege rerû geftarû glorianbsp;inclyto.Fcrdinandi(inquit)foccriprudentia,cûcxcellentianimimagnitudinccÔ-iu6la,nofl:erq5 itêamp; Enrici Leuiri ad hâc rê ardor amp; propenfiojcbcorsqj animotûnbsp;affeótuSjdiuinoinprimisfauore adiuuate,fine quonunqua aliqtiidinterris præ-çlarègcritur,facile me infpê ingente erigunt,vota tua fuum finemhabintra.Qiy:nbsp;quantû exliteris tuis intelleximus,fempcr co tendût,vt Mahumetana feéta deleatur,amp; oês qui extra coetù Chriftianorû funt, dominico gregi tandê coniungantur,nbsp;fiatq; vnû ouile,amp;: vnus paftor. Idaûtfauftahacamp;feliciexpeditione,ita cumulatenbsp;cuëturûlperamus, vtpropedieviôloriis exultâtes,fanôuiflîmû Chrifti corpus te adnbsp;fepulchrûdominicûfacrafaciéte,è tuis manib.foceramp; duo generi, magnalætitianbsp;amp;voluptate perfuïi,genib.flexisfumpturilimus.Crede.n.mihi,quôdpàftFerdi-nandi regis adhanc ré parata voluntatcm,cuius aufpiciis mirificê côfidimus, nihilnbsp;meum animù magis confirmauit,neccôfirmauit modo, fed altcro tanto etiâ adaunbsp;xit,quâtuû adhancrc feruorê,dihgentiâ curamqj intueri,finc quib. nihil eörumnbsp;quæa te prudéter fingulis in reb.animaduenûtur,potuifrent ad me perferibi : quænbsp;mihi maximo arguniêto funt Deo annuente prouinciâ hanc aflîxmi. Qi^re id tibinbsp;vnûpcrfuadeas velim,multô magis mihi pretiofumamp;carû elfe, te nobifcûhuiusnbsp;expeditionis participé vcnire,quâ fi rex quifpiâ potentilfimus, fefe nobis fociumnbsp;adiungeret. Neqj.n.folùm opib. tuis,amp; authoritate,quæ neutiqua contemnendanbsp;funt,præfidionobis amp;vfui cris,fed augurii fortunatilfimi fpé præfentia tua fein-per fuggeret. Nam id ex tuapietate,amp;:quâperpetuôcolis,morû fanétimoniapronbsp;certo habemus,nihil vnqua aduerfum,aut trille eis,quibus cû verferis, acciderenbsp;pofiè.Siquidéà viris fapientiflîmis accepimus,idq; oraculis noftris tellatû retine-rnuSjDeumimmortalébeneuolentioréineos elfe,à quib. pure religiose, que-admodum tufacis,colitur. Sæpe etiâ ob vnius viri dignicaté amp; mérita vniuerforûnbsp;Boxas côdonari : quemadmodû c diuerfô,ob vnius flagitiûamp; feelus tota aUquan-doremp. euerti. In iis verb quæex longa cofideratione,qua in legendis hiftoriis

30 adhibuiftijvbi defimihexpeditioneagitur,pnidentilÏÏmê diireris,permultafanè exempla recéfentur,quæ parûalioquianimatosdeterrerét,amp;: prôptos amp; paratosnbsp;comonefaciût amp; cautiores reddût. Ea etfi nos quoq; iä profpexeramus,abs te tame admonerijgratoamp;lubêtianimofufccpimus.Nâamp;fentétianoftratuo calqulonbsp;cófirmatafuit,amp; amplioréde earecogitandi materia nobis obtulilli: vt quandonbsp;coràmdeeis agenda fit,eaquæ nobis vfui funt futura,accurate expendere valea-mus.ElTet.n.omni culpa dignus,quiexaliorû periculis nofaperet. At tu Antillesnbsp;optime,planècurâno vulgarépræ tcfers,ingétisq; tuæ folicitudinis no mediocrenbsp;mihi teftimoniûpra:llas,cû eorûomniû,quæadhancré efRciendac5ducunt,tatanbsp;fiscognitioneinllruôlus.Nec.n.orçmaritimæfinus,nauiûllationes,amp;abditosin

40 ipfo pelago fcopulos,quifquâ ell in oriente nauclerus, qui diftindiùs poflet expli carc.Iâ quç de belli gerendi forma à te dicûtur,ita aptè,amp; côuenienter,ita fortiternbsp;amp; robuftè difponûtur,vt nihil ahud tradalTe videaris.Idcirco quanuis hoc vltimûnbsp;cirevideamus,neq; de eo prius difputandû,quâcæteris omnib. (vtoportetjcôpo-fitis,quidnosquoq;deco fentiamus,ateta luculcter prouocati,breui fermone a-peruimus.HæcexEmanuelis literisdecerpta, fatis demollrant folicitû in primisnbsp;Ximeniianimû,de Mahumetanageteextirpadazqui tanta diligêtia, amp; fedulitate,nbsp;triûpotëtilfimorû regû concordiâ ad earn réperficiendâ curaret.In hoc quidemnbsp;negotio Emanuelis pietas mirificê enituit,magnamvoluntaté, infigné fortitudi-né,ingenté in Chrillo fiduciâ præ fc ferentis. Quatamé de câufa ea expeditio nonbsp;JO Gtcôfeéla,nihil certi quod feribâ habeomifi quod partim ex Philippi regis in Hi-Ipaniam aduentu,cuius occafion^omniamutari,amp; aliam (vt fupràdiximus) facienbsp;ollëdcre cœperût,partimexlulii ii. Pont.Max.cû Gallodilfidiis,in quib.a^ollonbsp;licîcfcdilaboranti,fubueniendûfuit,Ferdinand!amp; Ximenii conatusad bellumnbsp;fanâàffimû fufcipiendû impeditos fuilic par cil credere. Præfertim cû multa deinnbsp;ceps exeo fonte cotinenteracciderint, quæ domcfticâtranquillitatê interturba-

H üj

$0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

runtjamp;cundadc bellis externis curäabftuleröt.Quädifficileaüc adhuiufmodires coficiendas principum animi coire foieant,quantçqj in ipfis difficultates fubindenbsp;oriantur,FrancifciVallefii Gallo ru régis, prudes mchercle de hac re diâ:û,amp;fa-pienter amp; eleganter declarauit. Illc.n.cû captiuus ad Imperatoré Carolü v.qui tuenbsp;JMadriti erat,per Hifpania,Alarconc, aliisqjprimariis viris comitatibus, iterface-retjamp;Copluti meridiatus effet, cœpit viótoris imaginem qui iâ propè erat,mœftonbsp;vultu cogitate:amp;CU nihil iis qui adftabantloqucretur,Petrus Laffus,vtçgrimoniânbsp;difcuteretjbono animofinq uit)efto rcx, neq; te ad bofte venire exiftimato, fed po-tius ad principe mitiffimüamp;humaniftimü;in cuius poftquacófpeótü veneris,cüärainbsp;ex tua voluntatc fient. Naiatn egohincconcordiäintervosclauistrabalib.fixamnbsp;ortä video:qua nofolùm Chriftianarefp.cofirmetur,fed Mahumetana feifta de-leatur.NâTurcîs tanto terror! eritis,vtparib.armiscofpirätes,amp;caeteris Chriftia-nisprincipib.adeande prouinciäprouocatis, vrbe Hierofolymitanä fine vllo ne-gotio cxpugnetis.Francifcus ad hxc refoondiffe fertur,longe maiusnegotium innbsp;cofpirando Laffe erit,qua in expugnando.Profpiciebat enim prudentifiimus rex,nbsp;duos çquapoteftate principcs,quorû alter paré,alter priorê nequaquâ ferret,difficile tnutuä confenfionê habituros. Illorum ergo principu Chriftianorü difcordiisnbsp;noftrisque flagitiis,cas vires barbarifumpferunt,vtdifficiliorexpugnationis rationbsp;iam fafta fuerit,quä pro Ximenii eo tempore opinione.Cùm tame Fräciieus rex,nbsp;Academiæ vifendæ caufa in Ildephonfi xdem veniffet,eumque redor, acliterarünbsp;patres,per omnes fcholas circüduxiffent,vbi finguli profeflores de fiiis difciplinisnbsp;difeeptabät: poftquamattcntoamp;confideranti animo cundatacitusperluftrauit,nbsp;RemfinquitjXimenius vefter animo concepit,eamqs (vt video) abfoluit,quäegonbsp;aggrcdineutiquäaufus fuiffem, veritus ne conäti effeótus tanne rei no fuccederct.nbsp;NâParifîenfis fcholaquameaGalliaiuregloriatur,opus regu multoru eft.Hoc fane potentiffimi,atq; eredi animi regis teftimonio,illuftri alioqui Academiie,noanbsp;mediocris commendatio parta eft. Sednos adeius amplitudinempro virili defer»

, bendara, quandoquidem itafcries hiftoriæpofcit,Deo auipice,accedemus.

LIBER Q.VARTVS. ’’

D earn partem hiftorix dcuenimus, in qua nobis de Academic Complutenfis principiis amp; inftitutis, amp; literatorum hominum fub-fidiis ad vitam ducendam,cft agendum,amp; etiamdeprofeótibusnbsp;ftudiorum, quandiu Ximenius fuperftes fuit. Ergo poftquam illcnbsp;cardinalitia purpura infignitus, amp; Inquifi tor generalis fadus fuit,

FRANCISCr XIMENII, LIB. IIII.

hü iuflix deduâra, diui Ildephonfi ædes fauftis aufpiciis, in totius Hi^ania* profe-äum,amp; comodü fempitcrnü,habitaairainiuit. Eoru vero nomina (neq;enim in oblcuro fas eft delitefcat, qui tâ præclaræ rei principiü dederunt} à maioribus hæcnbsp;fuifle accepimus:Pecrus Campus,Michael Carrafcus, Fernandus Balbafius, Bar-tholomæus Caftrus,Petrus Sanólacrucius, Antonius Rodericus, loânes Fontius.nbsp;Quiomnes intraædes Ildephonfi, fub eins diei crepulculûrecepti,quas deincepsnbsp;collcgiinominefumus vocaturi, triclinium efcarium ingrefli,quod peramplamnbsp;amp; fiitis fpatiofam coilegii fui maieftatempræfefert, epulis hilares accubuerunt.nbsp;CoUegarum numerum triginta tres efl'e placuit, quibus duodecim facerdotes,nbsp;( quos capellanos vocant)fodales dédit. His idem veftitus, habitatio, amp; menfanbsp;comunis eft:omni reipxtbîicæ cura hos liberos efle,nullumq5 iu« fulfragionun pernbsp;leges habere cauit : addita infuper caufa, quoniam deo dicati effent. Hi làcra fin-gulis diebus in collegio peragunt, Ximenii conditoris, eiusque parentum amp; co-gnatorum,atque collegarum defunftorum manes,perpetuis parentationibus,lta-tis quibufdam diebus,expiantes.Ægrotantium fodaliumcuram gerunt : pauperi-busdeputatasfportulas,atq;reliqu;asepularuni diuidunt. Çuo ex his, qui capel-lanimaximivocantur,parochorumius,ex fummiPontif. authoritate,incollegasnbsp;tenentjcæterosqi alios qui collegium inhabitant. Sunt alia officio amp; religione plena horum curæ cômiira,quæ in Academiæ decrctis cotinentur. Vnu tarnen dicamnbsp;lege benigniffimaaXimenioprouifum effe: vt fcholafticisfacerdotibus,quos in-opia rerum neccffariarum prenait,no deeffec vnde viuerent,facra pro eius ac pio-rum defunélorum requie celebrantibus,certireditus vt deputati eilentiuffit, vnde illis in fingulos dies velut fportulæ darentur, ne à fuis ftudiis ceffarent. Poilri-die illius diei,fepte illi viri collegarum primitiae, peculiar! iodalitatis veftitu, qüa-lemnuncvidemus,ornati,inpublicûprodierût.lseft talaris amidus,ffilui coloris,nbsp;nulla parte adapertus,nifi qua caput profertur,amp; brachiaper fciffuras laterum ex-cruntur.Eft autem qua cerincem attingit,altiufculus, vt coUum vndique veftiat,nbsp;fibulis quatuor aftrióhus. Abhumero finiftro dependetvtrinque eiufdem panninbsp;amp; coloris fafciaquædam, palmari latitudine,longitudineveröferè amidumæ-5® quat: fed quæretro proiicitur,inmulto latius fpatiumdefinit,fpiraquadam finuo-fis plicaturis affûta. Hæc autem eft veluti infigne collegii primarii,cæteris enimnbsp;nonlicetfic veftiri. Hie ergo amiftus adco coliegas condecorat, amp;fpeciofos red-ditjVtquanuis illorum pleriq; fatis maturanonfintætate,fenatorumperfonâpro-bè référant,planeq; digniefie iudicentur penes quos reipub.literariçgubernationbsp;fit.Namhorumarbitrioamp;prouidcntia,orbisilledifciplinarumnouis fubinde lu-minibus clarus,perpetub cftcircumuertendus. Pridiediux Annæ,qui dies laco-bo apoftolo diuo Hifpaniarum tutelar! facer eft,ab Ildephonfi facello inlacobinbsp;ædem,quætertiamparochiam Complüti conftituit,quingentis ferme fcholafti-cis comitantibus (is enim numerus,vt qui adfuerunt funt teftati, ex finitimis locisnbsp;initiislicuit,fatis fplendida,ventumfuit.Nam Petrus Lerma,quern luftiamp;Pafto-ris abbatem Ximenius creauerat, amp; exiguus illequi tunc erat canonicorum acnbsp;cæterorum facerdotumin eo templo numerus,fuppheationem fedulo curauerat.nbsp;Nonduminpileis laureatorum,tot vcrficolores apices præfulgebant, neefeeptri-genregnumliterarium,qualenunceft,oftentabant, amp; tarnen Complutenfes clues impendio hilares, fauftum fibi diem nonceffabant gratulari, ac veluti ammo

facrorum, in primis cultor religionis, legibus quas inter cæteras fcholæ fuæ tulit, in perpetuumcauit, vt eo die fingulis annis literariarefpub. in earn ædem facranbsp;T® fafturafrequens conueniret: ortusquefuiearationememor,adnouamfobolemnbsp;fubinde educendam,amp; prouentus^berrimos præftandos facri concionatori^vo-ce concitaretur. V bi priuatim regum Hifpaniaru falutem amp; fortunas,deinde cæterorum quorum proteftioni amp; fidei fcholam fuam commiffam effe voluit, fup-plicibus votis Deo,amp; lacobo Hifpaniarum anudcælites Datrono,cÔmendandam

• •

GOMECII DE REB. GESTIS

. lulias faéhun fuit,Cordubam eft profeótus, Ximcnius opportunamoccafioncm , naifhiSjfub Auguftifinê Complutü venit:vbi collegii fui reb. cofideratis, prxcla-ris^ illisinitiisperfpeä:is,quib.ingens ftudiorufpes oftendebacurâllico viros do-ótiffimos,partimSaluiatica,partim Lutetia Parifioru, qux femper bonarü atriumnbsp;emporium eft habita, ad difciplinarûprofcflionéaccerfendos doólores curauir :nbsp;id^ tanta folicitudine Ôc diligétia,vt ante Lucac fcftû, quod fub idus Oébob. cele-bratur,quodq5 fingulis annis ftudiis in Hifpaniaper vniuerfas fcholas principiumnbsp;datjOes ferme profeflbres feu regentesf vt die appcllare maluit)c5uenerint. Theonbsp;logic3cfcholaî,quânominaliûeo tepore vocabât, Gonfaluû Ægidium Burgefemnbsp;prçfecit,ingenii peramœni virû,atq; variadodrinarû fupelledile exornatû:cuius lonbsp;tenaciflimamemoriaadeo admirationi fuit,vt hac vna potiffimû re ingentis opi-nioné dodrina: apud ocs coparauerit : quanquafunt qui mihiretulerinr,eam me-moriæ vim,morbo grauiflimo,poftquam à Paritiis in patriâ rediit,amififlè.Deditnbsp;fuæ memoriæ fpecimê,apud XimeniûjCÛ Carolo Bouilio Samarobrino no incelcnbsp;brithcologo difputâs. Hic.n.cùm diâu diui Auguftinijinpatrociniûfuaeopmio-nis citaret, nihil contrafe facere Gonfalus proclamauit: nampræterquâ quod nonbsp;in CO libro Auguftini,quê B ouillus citaueratjca authoritas côtinebatur,multa verba deefle diifto diccbat,quac omniaprotinus cotinuatafenc recitans, memoriamnbsp;aduerfario vacillate expro brauit,quæ illi neq; librû certû, neq; libri caput fi dchternbsp;fuggeffiflct:Hicilleeft, inquiés,Bouille,quétun5 itapridê,bonûinreliterariaty-ronê,inter iuucnes noftros appellafti.Bouillus ad hçc hominis dodrina amp; memonbsp;riammiratus:nóiam(inquit)fpci bonæ tyronê te Gonfale,fed veteranû doâoremnbsp;vencrabor.IUicoqsad XimeniûcÔuerfus,multis eu verbis comendauit.Qimdgranbsp;riflSmû Ximenio accidifle,vultus amp; frontis indicio declatauit.Eius aliquot carmi-na, memoria magis hominu,quàmfcriptovllocircunferuntur,amp; acuminis amp;¦ iu-dicii plena. Scoti le^oni Clemcntem,fodalë Francifcanum,vitûinillius autho-ris libris vcrfatû,claramqi ex eius Cimmeriis tenebris amp;: no contemnendadodrînbsp;nam,crucntem.Erat alioqui Clemens impeditioris naturæ,carebatenim extem-porali refpondendi facultate,amp;: frontis confufionê,rebus præfertim fubitis,patic-batur.Q^are rato quæfitores illos,quos columnares vocât,admittebat. Nam no- jànbsp;nullileéhonepcraifta, præceptorccgymnafîo theologico egredientê,amp; adcolu-mnam quæ è regione eft ftantê, vanis nonnunquainterrogationibus, oftétationisnbsp;potins gratia,qua vllius bonæfrugiSjimpudenter nimis interpcllât,amp;: obtundunt..nbsp;S.Thomae enarrationi, Petrum Siruellü Darocenfem, indefefli in ftudiis laborisnbsp;Jiominê,libris^perpetuô adliærentê,cuius permultafctipta,quç paftim inter plünbsp;lofophiæ ftiidiofos publicè editac;rcunfen.mrur,cius diligentiaamp;eruditionc non.nbsp;vulgaréindicant.Huncego pucriaodogenarium Compluti vidi,adhuc vigoremnbsp;fuum retinenté: cuius illud diâûin ore omniû tune habebatur, nunquâ à fe diemnbsp;fuauius peragi,quâ cùm populus tauroboliis,aliifvc publicis ludis occupatus,çdesnbsp;fibiliberas interuentoribus faciebat: folidus.n.ille dies ftudiis dabatur.Na quic- 4^nbsp;quid teporis ftudiis non iniperticbatur,perirc exiftimabat.Penuria auditorû eiusnbsp;gymnafium femper laborabat. Cuius reicaufamcû aliquando rogaretur, adhûcnbsp;modûfvt aiunt)refpondebat: S.Thomæ dodrina incomparabilê quide elTejpror-fus^ cubicis figuris pcrfîmilé,quæ vtcunq; iaciantur firmiter fedent,cçterùmci-bi folidi inftar,nifi lento ventriculi calore percoquatur, nuilû eft corpori alimen-turn allatura : Id aût Hifpanorû ingeniis repugnare, quib. omnis mora moleftiamnbsp;incutit. Logicæ,amp; Philofophiæ ftudiis Michaelê Pardum B urgcnfcm,cuius in eanbsp;reeximia diligentia multisexemplis Parifiis innotuerat,quiq}dû vixitGallicâillânbsp;viuendi libertaté fine vlli us querela perpetuo tenuit: Antoni um itê Moraliu Cor-dubcnfem,AmbrofiiMoraliircgiihiftoriogr^hipatrem,quinunciniuuentutenbsp;nob^li moderandavaldelaudatur,virû tamphuofophicis, quamcdicis ftudiis conbsp;çeraporecelebrem,amp;cuius operaXimenius perfæpe eft vfus.Medicorum fcholçnbsp;Tarraconâ,amp; Cartagena, viros percclebres.HuncegoCoplutifamiliaritercognonbsp;uijclegantia morûin primis commendabilê,vultusqj quadâhilaritate prædi£Û,quanbsp;mire animos ægrotantiumrccreabatiatquc cade caufaprincipibus viris,ad quorum

FRANCISCI XIMENII, LIB. UIL

tum morbos curados per fæp e miffuse ft, val dcgratum. Hic dum Vcranicæ, quod eft Vacceoru oppidum,Dclphinojamp; Duci Aurelienfi Fracifei Galloru régis ftliis,nbsp;qui pro patre captiuo obfides funt dati,Caroli v.imperatoris iuffu,opera mcdicamnbsp;prçftitit.GræcçIinguç Demetriu Cretefemex Italia accerfitu, aepoft eum Ferdi-nandu Nonniii Pintianu: è quoru fcholis Franeffeus Vergara, loaiiis V ergaræ fra-ter,Lauretius Balbus Liliefis prodierût,virieruditionc amp;ingenio præftâces,vete-rib.illis fîneiniuriavllacoparandi. Vnu tarnen adda,quodXimeniiprudentiamanbsp;ximècomcndat.Nadumlcgib.fuisfquas cóftitutiones vocat)fingulis profefiorib.nbsp;quidagcndûpræfcriberetjcautûq5efl'et,vt auditorib.dcficientibus,ftipendiaitemnbsp;lo cathedrarü ceffarêt,de Græcç linguç præfeiftura fancies fie ait: Quqniä Grçca linnbsp;gua,Latinifermonis,atq; adeo aliarû feientiarû fonsamp;origocft, quiuis numerusnbsp;auditorû,de quoru indole profeetu bene fperetur in ea,fuffîciens efto.Prçuidc-bat.n.virprudentiflimuSjpauciflimis femper quibufq;,quorû nêpe animus ab ftunbsp;dio lucri alienus,ad dilciplinarû arcana rimâdaproptus effet, Græcæ linguæ co-gnitioné cordi futura: atq; ita eius curâdæ,amp; prouidendæ ratione, minime quidemnbsp;quêadmodûin cçteris difeiplinis ad auditores,qui perrari amp;negligctes futur! erât,nbsp;fedadRedoris,amp; triuuirorufquos CÔfiliarios appellât)fufFragia,pertinere voluit.nbsp;Hebrææ linguæ Paulû Coronellû, de quo fuprà diximus,cù de bibliorûcxcuffio-nctraôtaremus. Rhetorûgymnafio Fernandû Àlfonfum FcrraraTalabricenfem,nbsp;io hominêingenioproptû,amp;extêporalifacundiapræftantê.Ferûtillû arrogantinauinbsp;raprçditû,nôdubitaffeinoêmmeflèmfalcêmittere,deqjre omnilitcrariaiudiciûnbsp;ferre:adeô vt aduerfus Ariftotelêlibellû edere no erubuerit.Fuit quide ille repre-henfus àplcrifq; Academise magiftris,fed ab Ægidio Gofalo, amp; Bartholomço Canbsp;ftro multo acnus,adeô vtfenex ruborefuftufus,ô^æftuans hæferit.Rlietorum gy-mnafio hoc priuilegiûXimenius dedit,vt femel ad id moderandû aifumptus,perpétua dû vixeritteneatpræfelt;fturâ,nifi iuftæ aliquæ caufæinteruencrint, quæ illûnbsp;gymnafiodecederecogât. Nâinaliarû difeiplinarû fcholis,vt profeffores officionbsp;fuo amp; munere diligêtiu s fungerentur, volui t vt perafto quadriennio exauthorat J,nbsp;rurfus diferimé petitionis fubirêt,nouiq; iterû candidatihaberentur.Profpiciebatnbsp;30 enimvirfapiens,annis ingrauefeentib. fegniores mortales naturafieri,amp;: nullarenbsp;magis in officio perftaturos,quâfiæmulos paratos vidèrent,femperqj ancipitis e-uentus folicitudine tcncrêtur.Qmdtamêfecutus,diuerfumin Rhctorica fieri Vo-iuerit,mihi fane certû nô eftmifi forte, quôd coieétare licet,homini prudenti ^return humanarù probe perito,exalt;ftè quide cognitû fuiffe,viros exccllêtes in omninbsp;re perraros femper fuiffe,ineloqucntia tamcnlongc rariores.Naamp;: perpaucos eonbsp;ingenio effe,qui multiplie! difciplinæpares pro reidignitatefînt,amp; maguahomi-nû parte lucri cupiditate in tranfucrlum raptâ,potius artib. quæftuofis, q uàm elo-'nbsp;quentiæ, cuius in præfentia negledior eft vfus, opera fua libenter impendere ani-maduertebat.Iuri ciuiline vllus in Academia fua eftet locus, lege feueriffima ca-40 uit: cur aût idfecerit,ftatim dicemus. luri pontificio interpretado Loranca quen-dâ,amp; Salceû præfeeit,homines quide no admodü celebres,fed qui rudimentis e-ius facultatis tradendis fufficere poterat: quanquapoftealege de ea re feres, virosnbsp;in vtroq; iure præftates ad id munus eligendos effe voluit : vt fi quæ inter Acade-miæ patres cotrouerfîç,autpotius aduerfus remp.literariaorirctur,eftentineaiu-rifperiti,quino tantû profefforu munus implerêt,fed etia confulere Scpatrocinarlnbsp;poffent.LibetIcgis ipfîus aliquot in præfcntia verba recefere,vt intelligätomnes^nbsp;quantu Ximenius auerfatus fueritnimiacura in iure perdifcendo.Na cû thcolo-gica,amp; liberaliu artiû ftudia fuo tempore cotemni videret,cumq5 his linguarû co-gnitionê,hæc tria ante alia à iuuêtutc literarû ftudiofa, in Academia qua codebatnbsp;yo quçrivoluit.Sedaudiamuslcgisverba.Cûduçceleberrimæapudnoftros Acade-miæhabcantur,in quib.iuris vtriuÊj;fcicntia,magnocûfruâ:u, amp; laude ingetitranbsp;ditur,iuris ciuilis peritiæ in hoc gymnafio locus no efto. lus potif.eo vfq; trad^ur,nbsp;quatcnuseiusperitiâadfacros ordines inhacToletanadiœcefi fufcipiêdos,noftrçnbsp;fynodales coftitutiones neceffaria elle cauêt.D uo profeffores lacrorù canonû quanbsp;maxime dodi amp;inftruôtihabcripotcrût,in hoc nro collegiofunto.Sic igitur iliç

94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

cum alioqui his difciplinis paru faueret,honefl:iflimam caufamprætexuic, quod vnam pra:tcrierit,amp;ftlterius paruam rationêhabuerit.Cùmaliquâdo Ximeniusnbsp;apudeorugymnafiuqui Philofophiam naturale profitentur federet,turba^ fchonbsp;lafticoru oculis circunluftraret,con^xit forte pontificii iuris præceptorc cû difcinbsp;pulis leftione peraéta egredienté,amp;: ailantib. dixifle aiunt, Profeet ó ex animi meinbsp;ientetiavobifeu aótü eft.Occupateergo illa inferiora latibula,vt aliismihi cario-ribus difciplinis,hæcfplendidioraamp;: üluftriora loca relinquatis.Inhac aütfentcanbsp;tiaerat,nonquidccontemptuillarü difciplinarü,quas fentiebat efle reip.necefTa-riaSjfi vitiohominünoncorrumpatur.Sedcü vir prudentilTimus vtriufq; iuris co-gnitionc Salmanticæ,amp;:Pintiæ doceriintelligeret,TheoIogiam vero iacere,hanc ronbsp;hbi omnibus modis exornanda,amp; augcndapropoRterat.Singulisprofeflbribus,nbsp;eo que diximus delect u afcitis, neceffariu vifum eft vnü aliqué create, qui omnesnbsp;in officio continere poflet.Is autopibus,amp; cenfunon exiguo,vt imperioamp;maie-ftate polieret,indigerevidebatur.Qi^mobrë diufecu Ximenius agitauit,an Salman ti ce nflsfcholarexcmplo vnûènobilib.adolefcentibus,quiftudiorumcauiànbsp;Complutû conuenirent,redoré conftitueret,penes que fenatus cogendi, amp; fala-riaprofeflbrib.diftribuendijamp;nouos præceptoresin demormorû locum,aut eo-rum qui docendi munere fundieflent fubfl:ituendi,ius eflet. Præter hune veto,nbsp;ctia magiftrum fcholarû litib.audiendis,amp;: fontib. puniedis præficcret. An potiusnbsp;è collegis Ildefonfi vnû aliquem vtriq; muneri præficeret,qui annuo tantu têpore t«nbsp;duraret.Videbathacformaprimariûilludcollegiù multûaugerijÇÔtràveroü'hçcnbsp;potentia in partes diuideretur,imbecilliorc amp;feditiofioré futuram : præterquamnbsp;quôdiuuenéillûènobilitateRedoréprobare non poterat,quôd pari conditioncnbsp;oésinludoliterario feexercêtesviueredeberentmæteris vetoimperaturum longe alia rationé fequi oporteret,nec fieri poffe vt ex æquo cû cæteris ageret. Scho -larum veto magillrû,fiue is eflet Iufl:i amp; Pàftoris fcholafticus,minus virium habi-turû, quàmtanto imperio conueniretieftenimlufti amp;Pafl:oristemplû longe infra Salmanticenfe,fi quis reditus amp;:opulentiâconfideret,His rationib.perfuafus,nbsp;Ildephonfî collegiiRedorë,dignumeflc exift:imauit,qué Academias gubernan-dx præficeret. Sic.n. amp;:collegiifuiauthoritati, ôciupremæillipoteftati cÔfultumnbsp;irijfibi per fiiafit.Na cùm in fingulos annos ingente pecuniæ fummâ,in Academitenbsp;vfus impendenda, penes fe redadâhabiturus effet, fatis hinc illi neruoru ad tâtamnbsp;'dignitatc tucudam acceffurum : amp; Ildefonfi collegis,quos maxime audos effe eunbsp;piébat,authoritatémagnamcociliari: cùmvnusexeisadprçflantiffimâomniuranbsp;dignitatem eligendus effet,cui omnes obtemperarent. Dédit tame illi exeifdemnbsp;collegis ànnuos triumuiros,quos proprio nomine cofiliarios appcllauit, quorumnbsp;folùmfuffragiisamp; fententiis,nefemperefl'ent.à fuis ftudiis collegæ interpellandi,nbsp;pleraq; ncgotiadifponedaforet. Qiioties veroaliquidmaiorismometi tradandûnbsp;incideret,ad collegas referendum efîe iuffit,deque omnium fententia decernen-dum.Quodfiidadtotius Academiia:vtilitatcattineret,maioribuscomitiisagen- 4^nbsp;dum effe voluitrSc ex omnibus difciplinis eos duntaxat,quibusinfignemagifteriinbsp;datûefret,ad fenatû per apparitores effe cogendos. Fuit hæcratio fatis idonea adnbsp;redorismagiflratûcohoneftandum ; namillico magno in pretio haberi cœptusnbsp;fuit,atq; æquè cumipfo Ximenio venerari. Nunc veto cùmpræter feeptrigeros,nbsp;lidorê,Quæfloré,amp;:Tabelliones duos, quosilli Ximenius per leges dédit,nouisnbsp;fubinde rebus in tanta amplitudine emergcntibus,multi in dies miniftri addatur:nbsp;quoties extra collegiû prodire redoriaccidit, quodnunquânifigrauib. decaufisnbsp;fi c, nihil efl: eius comi tatu honeftius,aut dignius, Præfedus eft primus huic amplifnbsp;fimomuneri, anno M.D.vni- fub Lucæfeftumfnameo tcporeadeumeligedum,nbsp;ex Ximenii lege fenatus cogiturjPetrus Capus, iuuenis ia tûc magna: expedatio- I*nbsp;nisatq; eadecaufaincoUegarûnumerûfvtdiîimusJaffumptus.Huicpræter ingenbsp;niû,amp; morûprobitaré,fpecies digna imperio contigerat: ca .n. erat oris dignitatc,nbsp;atq; aptatotius corporis habitudine,vt ad fui venerationé facile oés alliceret.Co-ftituit etiam ad Parifienfis fcholæ exemplum, Acadcmiæ Cancellariû, qui hono'nbsp;rum titulos(quos vulgo gradus vocantjftudiofis tribueret, amp;fimulcum quatuornbsp;viris?

FRANCISCI XIMENII, LIB. III.

vins,qui cxaminacioni iuuenum inliberaiibus difciplinis quocannîs præfîciuntur, præfens efl'ef.omnibufqj literariis adibus iure fuo intereflet.Hunc Abbatem luftinbsp;amp;Paftorisperpetuô efl’e voluit:vt maiori authoritatemunusfuumpofretobire.nbsp;AdeaniremPecrumLermamdo£toré Parifienfem Ximenius aflumpfitjdequonbsp;latius alias dicemus. Compofitis adhuncmodum quae ad tradendas difciplinasnbsp;pcrtinebant, maximam libifuæfcholæ partem peradam arbitrabatur : quoniamnbsp;idvnumeflefibiperfuaferatjvndefrequentiainprimis ftudiorum expedaretur,nbsp;fi viri in fîngulis dodrinis præclari Academiæ gymnafia moderarentur. Nec filanbsp;eum opinio fefellit,namanimorum ilia contentio,in rerum primordiis femper ex-lo ultans, tantopere ftudiofos accendit, vt breui in tantam frequentiam Complu-tenfis Academiacreuerit,qua: illamcæteris Hifpaniæfcholis quanuis florentifi-lïiis, xquauerit. Illico enim ex vniuerfîs Hifpaniæ partibus ingens numerusnbsp;ftudentium confluxit : amp; præceptores multitudine incitan nullis laboribus in-defefli parcebant. Plurimùm autem nafcenti Acadèmiæ profiiit bcnignitas in-dulgcntiflimi patroni,non fine fiimma prüdentia. Propofitis enim prxmiis ,Scnbsp;obferuantiapriuilegiorum,pr3eccptores vndccunque alliciebat, amp;miram fcho-lafticorum copiam. Namvtconditoresnouarumvrbiumfolentfecuritatem æ-dificatis afylis promittere, vcciuiumcopia non défit: fie qui Academiam con-ftniit, indulgentem efle oportet, amp; in erratis nonnullis conniuentem, Conue-10 nichant per ea temporaComplutumiuuenes exdiuerfis locis,qui tama:tatis fer-uore, quàm noualibertatis,amp; gymnafii afTurgentis licentia, velutipulli indomi-ti, primùm in oppidi pratfedum, fonte quopiam qui ad fufpcndium duccbaturnbsp;ablato,deinde in regium executorem infultantes,fabr o argentario,qui Guadalfa-jarx capitale quid commiferat, ex eius manibus per vim erepto. Sed illud fa-dumiuuenilixtati condonandum, vt rifu dignum, Ximenius efle dixit : hoc verb apud regem alioquifrementem fapienter eleuauit:fcholæ idefie ebullientisnbsp;fpumam diditans,quæ illico eflet feruorcm reprelTura. Erat faber argenrariusnbsp;artefuaCelebris,iacris poculis quæ Ildephonfifacello parabanturnecefl’arius:nbsp;vnde Ximenii voluntate magis quàmvllotemerario fcholafticorum impetu fer-30 uatus à nonnullis dicitur. 111e autem alter, qui iamiam ceruicemlaqueo præbe-bat,Vocecuiufdamfcholafticifuitereptus. Nam cùmdixiflet,quæefthçcôiu-uenes ftudiofifocordia, amp;animorumdeiedio? Vobis ne præfentibus,amp;maxime hoc facro tempore, quod Chriftifuneridicatumeft,patiemini miferihomianbsp;nis cadaucr pendere ? ira funt animi omnium incitati, vt agmine in præfedüm,nbsp;lidores, ôc fàtellites fado, fontem nihil taie expedantemliberauerint,amp;adpro-ximum diui Francifei cœnobium duxer int.Id cùm acerbiflimè oppidi præfedusnbsp;ferret : nullamque de illis vindidampoifet fumere, nam fcholafticorum adole-fcentummultitudo per momenta crefeebat : fuadente Carolo Mendozio Xime-nh cubiculario, quiCompluticertis decaufis turn temporis agebat,vnusèvin-40 dis vulgo fatisnotus fubitb eft raptus,amp; afino impofitus publice verberatus,nbsp;præcone proclamante fcholafticum ilium elfe , amp; pledi ob feditionem paulonbsp;antèfadam. Fuifletid priori cafu atrocius, namfimulatq;prxconem audierunt,nbsp;illico iuuenes nihil rationis aut penfi habentes,eum iterû erepturi conuolan^cla-*nbsp;dem amp; incendium oppido minitantes, nifi hominë, quiverberatur, agnouiflent,nbsp;dó impofturam fibi fadam intellcxiflent.Quamobrem pacatis animisjtifu in tanta turbatione oborto,finguliin fua fe teda receperunt : licetgrauiter offenfisop-pidanis,quibus eaiuuenum infolêtia,nimis terribilis,amp; formidanda vifafuit : fednbsp;Carolus Mendozius blanda oratione furentes deliniuit: deqjeare ad Ximeniumnbsp;fcripfit : qui indulgentem pattern imitatus, cùm fe in eos acerbe vindicaturum

JO refcripfiflet,tamennon longo póft tempore Complutumveniens, oppidandrvtfn prudentia collaudata, qui infanis adolefcentibus pro tempore cefliflent, fefe ’|ÿ;Onbsp;illisfponforemdedit,nihilvnquatale commifluros;idqiitaquandiuillevixit,eue-nit.Florebat quidemhis de caufis Complutenfe gymnafium,maximamq5 irudicsnbsp;expedationcm dabat, bonas literas in Hifpaniareuiduras:Ximeniiquepedüsnbsp;gaudiumoccupabat, cùtniuucntutemcontempJaretur, à quaveluti foehciplan-

tariofœcundiflîmæ arbores fperabantur, quarum mirabiles fruóhis brcuipcrto-tam Hifpaniam effent afportandi. Scd vt funt res humanæ inftabiles,fubitó accidit, quod animü Ximenij baud médiocriter aJfflixit.Na viri illi præftanccs, quib, munus 'nbsp;docendi datum diximus,partim Ximenij fauore abutentes, partim Salmanticenfisnbsp;academix pollicitis inuitati(verebantur enim SaJmanticenfes, nc fua fchola non itanbsp;floreret, ff Complutcnffs tam infignes haberetprofeffores ) Talariafibi maioradarinbsp;pofcebant.Id cum Ximenius,adeos prouehendos alioqui munificus,indignum cf-fe amp; impudens duceret,Temper enim vir in promittendo pareus,bene de ipTo Tpera-rentedbteratjCœpitanimononnihilcommoueri. Nulla enim remagisingenuiamp;:nbsp;liberales viriindignantur,quamfiiommdiffidentia, quos Tecuros elle iuflerant de lOnbsp;ffio in eos animo amp; voluntate,nec tarnen ceffant putidè,amp;: ineptc, illorum mêtemnbsp;pertentare: Tuboritur enim faftidium, quod paulaum amorem in odiu verrit. Cumnbsp;itaquepræceptoresilliXimenio diTplicerent,nondumintegroTexennio exaóto, o-mnescertatim,Tedaliusaliomaturius , Compluto profedi,duronimis amp;:iniquonbsp;tempore naTcentem Tcholam deTeruerunt.Nam Gonzalus Ferrera Pintianus, alij-que nonnulli,inter quos AlphonTus Cordubenfis Tuit, cuius in artibus bberalibusnbsp;tradendis non vulgaris diligentia laudabatur,in Salmanticenlè gymnafiü concelTe-re. Sunt autem illos comitati complures iuuenes ingeniofi, amp; proueóti diTciplinis;nbsp;léd potiffimum GonTalum,cuius mira erat in docendo dexteritas, amp; extemporalis ,nbsp;facundia: quodacrius Ximenio bilem commouere potuit.Acciditetiam,vtBar- tonbsp;tholomæus Caftrus,cuius obiurgationem Ferrera Tuftinere non potuit, Ximenionbsp;propter eius virtutemamp;dodrinam impensè carus ,Romam diTcedcre conftitu-crit,Tpe magnarum rerum concepta, quamuiscauTamhoneftioremobtenderer,nbsp;linguarum videlicet,amp; literaturæ politioris amorem. Veruntamen cum parumnbsp;SalmanticaGonTalo arri derer, placidis nondum cultadiTciplinis,amp; AlphonTus obnbsp;inTolentiamTcholæ AuguttinicucuIluminduiffet,Fcrreraautemlepra importunanbsp;laboraret : Ximenius cum ifta reTciuit, Genius hic eft (inquit) Complutenfis aca-demiæ,iftorum faótaiuftararione vlciTcens,qui meam liberalitatem amp; indulgen-tiam,tamTuperbisanimis,finevllacauTaTprcuerunt. Iftorumvos caTus iamvidi-ftiszat fibiCaftrus vtcaueatmoneo:nam neTcio quidfiniftrum mihi de co mens jonbsp;prx/agit.Non multis poft menfibusad Ximenium allatumfuit, Bartholomxuranbsp;CaftrumTpe Tuafruftratum, amp; vrbisRomxtandemtxdioaffedum, duminHi-ipaniam OftiaToluiffet,miTerandü naufragiumpaffum. QuodTaneindicauit,quXnbsp;à pontificibus facris dicunmr,vananon effe. Debilitatus nonnihil hoceuentu ftunbsp;dentiumardor videbatur:veruntamcn aureus illeMaronis ramus, nullibi magisnbsp;quam ingymnafiis diTciplinarunaTcitur, vereqj de eo Tapietiffimus poeta cecinit:nbsp;Vno auulTo non deficit alter. Protinus.n.poft illorudiTceflum indigenx Tunt prç-ceptores Tuffe(fti,alii^ deinceps Tucceflèrunt,quorum opera amp;eruditione in earnnbsp;claritatemamp; gloria Complutenfis Tcholaproue(ftaeft,quanunc videmus.Hoc innbsp;loco de Fernado Balbafio, qui Textóreótor fuit,paucadicendaTunt,quoniâin eins 4®nbsp;luagiftratunonnuUa acciderunt,quç cü Ximenij rebus videntur coniunda,vere-cundètamcrbamp; paree:viuit enimadhucCompluti odogenariomaior, viridi ramen Amolli Tcneóla,vniuerfisliterariishGnoribus magna cumlaudeamp;dignita-tefundus.Adeamxtatemfine vUis Tenedutis moléftiis perueniffe creditur, obnbsp;placidamamp; mitem quapræditus eftnaturam. Hunc virum Ximenio carum fu-iflèpermultaoftenduntmam amp;opimisTacerdotiis ilium honeftauit, amp; poftquamnbsp;ftudioru luorurn curricula peregit, extremis Ximenij temporibus, ad eius fami-liam acccffitus fuit,vt diTputationibus theologicis intcreflef.quas illepoft epulasnbsp;fingulis diebus longiuTculè, cùm deleótarionis, turn valetudinis caüTa produçe-bat. Nam homo regiis negotiis occupatus,grauiflimisque rebus, hac vna dunta-XM vtebatur animi remiftione. Adeo enim Temper Tapientix ftudia amauit, vt hublicè habebantur contentus Tuit, Ted ad interius cubiculum horis prxTertim no-durnis, priuatas quoq; commentationes addebat, viris lUislitcratispraeTentibus,nbsp;inter quos non ignobili apud Ximenium loco Balbafius eft habitus. Is anno

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. ^7

M.D.xtii. inredoratus dignitatem Michaeli Carrafcofucceflit:quo tempore Xi-menius rebus Academiæabfoluendis Compluti agens afliduusinftabat. Accidit aütjVtFerdinandus rexob medicatasepulas,quas eiGermanam reginam,dumnbsp;prolem difcupit,propinaflefamaerat,malc habens,fub Calcnd.IanuariasaMa-drito profeânSjComplutoiterfacerctjinfeceiTus illos amœniffimos Segouianos,nbsp;vbifc venationibus obledaret,procul ab aulico ftrepituamp;interpellationibus negotiorum. Gramm id Ximenioamp;peroptatum accidit. Nam cùmOranicæexpe-ditionis caufa nonnihildiflidiiintercefllfl’et, tam opportune régis interuentuadnbsp;omne genus lætitiæexhibendum fefc comparauit. Atquidlibentiùs ab eoexhi-*0 beretur, quam nouæ Academiæ,nbsp;nbsp;nbsp;reipublicæ literariæ oftentatio ? Qu^ régi

a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perxquè ac Ximenio conditori voluptati futura erat, cùm Hifpaniam fuam feho-

la florentiffima adaudam videret, quæ ParifienGs gymnalii æmula, illius lau-dem adnoseflettranflatura. Venitigiturin IldephonG collegium Ferdinandus, Ximenio lams claudente, vbi magna totius populi literarii lætitia exceptuS, lingulas fcholas diligenter perluftrauit,amp; profeflores ftudiosè audiuit. Sed ædifi-ciorummagniGcentiamcontemplatus, Ximenio qui propc aderat compcllato,nbsp;Omnia (inquitJmihimiriGcè arridcnt:fedterrenahæc ftru£tura,operis æterni-tati, quam æquum eft te animo concepifl'e, parum quidem videmr accommoda. Ad quæ Ximenius refpondiffe fertur: Itaeft, ôrex, fed huiufmodi effe o-porter opus hominis feftinantis, amp;: ne morte præoccupetur timentis. At ni meanbsp;mihi vaticiniablandiuntur, quam ego terrenam populo huicliterarum ftudiofonbsp;trado, ipfe Gbimarmoream conGciet. Neque eumfefcllit Gia diuinatio. Namnbsp;pofteaannoxLiii.Io. Turbalanusre(ftor,amplum ilium orthographiæ prolpe-dum,totamque parietumfericm,quæ ab IldephonG facello verfus diuiFrancifcinbsp;cœnobiumprotenditur,aliquot ex collegisreclamantibus, quibus amp; immodicinbsp;fumptus difplicebantjamp;terrena alioqui moles ftrmaadhuc,amp;: diu duramra vide-batur,folo nihil cunélatus æquauit : quod rimulas aliquot in tam ingenti xdiGcionbsp;contemplatus,ruinamminari,autia(ftauerit,autprocertohabuerit. Satiscoljiftatnbsp;dum panetes fornacei dirucrentur, multa ferreainftrumenta,obmurorum dùfi-

30 tiem, penitus confrada, amp; diG;uptafuifle.,.Cœpit illico marmoreum opus aflur-g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gere, tam accurata fabrorum arte, vt non modo ædes xternas fecifle videantur,

fed vario ornamento amp; fculptma inGgnes, amp; pulcherrimas. Verum eft enim quodPindarus cecinit,operis principio veftibulum quodàlongê refplendeat,ap-ponendum efte. Interea redor patribus Academiæ ftipatus, cùm è collegi o in régis occurfumprogreflus eftet,prxeuntes eius feeptrigeros, rabduchi regii, quiamp;:nbsp;ipû feeptra gerebant, confpicati,voceintentiori,vtfceptrafubmittant,autde-ponant inclamant : neque enim fas efte, vtpræfenterege, cuiquam fubditorumnbsp;huiufmodiinûgniaprxferrentur.Athumaniftimusrex,nihil caderemaieftatemnbsp;luam imminui fentiens,vt folito more procédant iubet:mufamm inquiens illas æ-

40 des efte, in quibus fas pofeebat, vt mufarum facris iniriati regnarent. Præclarif-ftmoidfanèexemplofadiunftiit,nontamenfummisprincipibus inuGtato.Nam 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cùmmagnusillePompeius, vniuerG penè orbis triumphator, aliquando Athe

nas veniiret,atque PoGdonium Philofophum dodrinæ opinioneeo tempore pcrcelebrem inuifercinftituift'et,neque enimeuocarc ad fe paftùs fuit, fores denbsp;moreàlidore percutivetuit,amp;fafcesianuæfubmiGt, fapientis hominis Sóemdi-ti reuerentia. Cùmgratias Ximenius Ferdinando régi ageret,protam humananbsp;erga fuam fcholam comitate,honoriGcentiæ amp; fplendoris plena : Redor ad régis genuaiamprocumbés,manusofculandas fuppliciterpetebat, amp;libenteràre-geexceptus,cùm aliquid ab eo rogandus videretur,occaGonem Redorem fuuranbsp;JO honorandiXimeniusnadus,minimèearn auolarc ûnens, fteregi dixiffeferunt;

Nitibi,orex,moleftumeftfumriftn, edifterat redor main prxfentia,quæ me abfente in Academia gefta lunt : amp;: tibi breuirer feriemftudiorum recenfeaf, o-mnemquealiamhuiusfuæreipub.rationcm: mihieniminresdiuerfas amp; multasnbsp;diftrado,minus ad id præftandum facultatis aut mem oriç eft. Placuit régi huma-nilfimo,vt redormédius inccderct,Gc enimmelius quæ vellet referre,vterq; erat

GOMECII DE REB. GESTIS

intelleóturus. Narrauit ille difertè, quæ ad illud tempus pertinereputauit,faâ:is tionnullis in ambulatione fpatiisadprimafermenoâ:islumina:vnde occafiori-xæ interfcholafticos adolefcenccs,amp; rcgiospueros dataeft. Nam iam vefpera-fcertte,pueri régis eumfacibusadefleiubentur,qui vtfunt mire pétulantes,cœpe-runt acriter fcholaftieos iuuenes dideriis impeterc,amp; cauillis mordete : fcholafti-ci vcro ncc puerorum nobilitate, nee quódin regia effent familia retardati, toti-demregerunt conuicia. Paulatimdenique admanus ventumeft : illis fchola- ¦nbsp;fticorum facies facibus vftulantibus,his verófuftibus amp;faxis fc vlcifcentibus,nbsp;tantus excitatus eft tumultus, amp; clamor, vt neceffe fuerit rem oninem regi aperi-re.Qmquanuis adanimi motus compefcendos,amp;diffimulandos, mire erat com-pofitus,nonpotuitindignationemreprimerc. Et ad Ximenium conuerfus,harenbsp;funt(inquit)prxmiameæ fempcrlenitatis.NamfiiftituifchoIaftici,cùm primumnbsp;inregios miniftros irreuerenter fe gefferunt,fiiiffent vt mcrebanturmultati,nonnbsp;peruenifl’ent ad tantam impudentiam,vtmepr3efcnte,in meamfamiliamtamnbsp;procaciterirruerent. Dumbæc à rege indignante dicebantur, patribus aliquotnbsp;literariis curantibus,tumulcusillefedatus ftierat,fed potiffimùm Bernardini co-mitis Clunienfis opera.Is enim fcholafticis acriterincrepatis, amp; aulicis pucris blade demulfts, qua erat inter vtrofqueauthoritatc, facile iras conceptasdeliniuit:nbsp;cunélisque ftudiofis hominibus,non fine magna voluptate,illius viri pietate gra-uis imaginemretulit,qui apudnobilem poetam,vulgi fieuientis animos diótis re- ^gt;0nbsp;geredicitur. At Ximenius dolcntis vultum præfeferens,Ineftfinquit} ôrex,amp;:nbsp;formicæ fua bilis : nemo eft tam deiedo animo qui fe vlcifci, nedum defenderenbsp;nonconcturffed videt tuamaieftas vtfubito omnis tumultus efteompreffus vocenbsp;viri vnius? Repreffit animum rex, amp; (ubdolens quodpuerorum rixa effetcom-motus,adhilariorcsfermoncs fe conuertit : Sc Academiæ magnificentia,amp; difei-plinarumexercitiis collaudatis,inregiamferecepit. Hisipfisdiebus, Antoniusnbsp;Nebriftènfis Salmanticenfis fcholx odio, ad Ximenium quem olim deferuerat,nbsp;vitro tanquam adporturxi rediit, vt in Compl. Academiæ grcmio,fine vllo temnbsp;peftatis metu,quodcunq; æui fupereflet conquiefceret.Fuerat ad Salmancicêfèmnbsp;fcholam vocatus,ob mortem cuiufdam Petri Titionis, qui primariam grammati- J®nbsp;cæcathedram,vt vocant,liabuerat.Dignum fua eruditione effe putauitNebrif-fenfisjinluce illius perantiquæ Acadetniæ verfari,amp;: feneôluti fuae confulerc,am-pliifimo amp; perpetuo ftipendio fufeepto : necenim dubitabat, quin in fua arte ex-teris omnibus effet prxfercndus. Sed rem longe aliter euenifle lènfit : nam cùmnbsp;duoshaberet competitores, Ferreram fencm,cuius à nobis fadaeft mentio, amp;nbsp;Caftellum,qui Ferreræ in eruditione nullo modo eratcomparandus,nedum Nd-briffcnfi, vtrunque tarnen hiclongo fuftragiorum interuallo fuperauit. Ergo Helena, quam tres ambiebantjCaftelloceflit: fiueismuneribus, fiuepollicitationi-bus,fiuealiis artibuspuerorumanimos,quorumfuffragiis ftatur,deceperit.Impa-tientifiîmêhanc repulfun Nebriffenfis ferens, adXimenium venir, amp;patronum 4*nbsp;optimumappeUauit: fibi deliberatum efl'edicens, nunquam à Complutopedemnbsp;difcedcre,quodamp; præftititûbienim obiitingenti omnium moerore, amp; honori-fice fepultus cft.Excepit ilium Ximenius perhumaniter,amp; quinquagintanumumnbsp;millia, amp; quadringentos frumenti modios ftipendii loco infingulos annos con-ftituit : quod tue habitum eft ampliffimum. Meruerat id,amp; multö maiora hominisnbsp;eruditio,cuiHifpaniadeber,quicquidhabetbonarumliterarum. Ergo quanuis ànbsp;Ximeniorogareturvtfibiparceretjgenioquefuo indulgeret,poft tot inhterarumnbsp;ftudiis amp; peregrinationibus labores,non ideo optimus fenex à publica bonoruaunbsp;thorum interpretatione ceffauit, fumma femperauditorum frequentia ftipatus.nbsp;Itaque ab eo tempore Ximenius tantum honoris Nebriffenfihabuit, vt lemperil-lumhonorificeappellauerit,amp;:ad fe venientÄn nunquam non exceperit vultunbsp;hiliti : amp; quoties ab ædibus fuis in collegium veniebat, ad officinam cxcufori-am,propequamNebrifl'enfis habitabat,iter confulto fledebat, amp;cum eo c fene-ftra profpedante,longos interdumfermones habcbat,vel de rebus quas inter Ic-gendum affequinópotuerat,veldenegotüs Academiæ. Sed hoc practercundumnbsp;non

• •

FRANCÎSCI XIMENII, LIB. IIII. 99

nonvidctur, difplicuifle Nebriflenfî locum quem Academia: Ximcnius quæfi-uilTetjidque duplici nomine : nbsp;nbsp;quod infalubris ob vicinicacem fluminis pla-

nitiem arcuofam cflet fnequc enim probabat Platonis confilium, quo Acadeini-amiycco præferebat^amp;quôd ad ditionempertinebatPontificumToletanorum, quibus cumaflîduæ eiïent futuræ lices,amp; de iurifdiólione,amp; de tribuendis bene-ficiis cemplilufti amp; Paftoris.His de rebus lubEpiphania: diem cumXimenio pernbsp;occaûoncmegifle aiunt : eft enim folenne tuncprincipes viros domifuæ faluta-TCyèc boni ominis caufa,fœlicem illis annum nouum optare : quodclientumpra:-cipuè officium eft erga patronos. Nam cum quæreret à Nebriflènfe, quid fibinbsp;Xo de nafeente Academia videretur, ampUffimam amp; prxclaram elle retulit. Sednbsp;duo iila quæ dixit defiderare, locum fcilicet corporibus falubriorem, amp; ex patrimonie Ximenii,vt ad eius hxredes tranfiret. Commotum fuift'e Ximenium hisnbsp;dictis conftat:fedcùmtotam fecum rem, demiflb, vtl'olebat, vuliuconfideraP-fet,hoctantùmrefpondic:Ego,ô bone,hæc quæ vides fundamenta ieci, amp; cura-uiquantumhumanarationccaucripoteft,vtfintperpetua,reliquumeft vtDcusnbsp;optimus maximus incrementum addat,amp; remfuam tueatur : vanaenim eftho-tninum ædifîcatio,amp;folicitudo, niDcusaufpexamp;cuftos füerit. Solebant quot-annis maiores noftrioratione funebri, amp;: publicis Academiæ exequiis ,Ncbrif-ftnli, tanquam homini de vniuerfarepublicabenemerito parentarc, led quoni-*0 amidnegligentiaobfoleuerat,annoM.D.Lxri.per reiftoremDidacumLopidemnbsp;OcannenfemexpatrumconfenfudecretumeftjVtiddeinceps inllituto oüm dienbsp;inftauraretur, venientibus inIldephonfî ædemeundis Academiæ patribus,amp;nbsp;ftudiofa litcrariun iuuentute. Qui verô fecus fecilfent ,iurifiurandi violati, quodnbsp;dere(ftoriobedicndodatur,tenerentur. Ergo p oft quam duo illiviriiunt àXime-nio conftituti, Reôtorlcilicetamp;: Cancellarius, principes Academiæ,penes quosnbsp;rerum fummaeflet, ilium annuapoteftate, hune perpétua : videbat,hos fatis efi-leeios opinioni falt;fturos, fi fuo quifque munere fungeretur. Animaduertebatnbsp;ctiam præceptorum diÜgentiam, amp;induftriam,ex auditorum frequentia con-ftare.Igitur adiuuentutisin difeiplinis incrementum ,amp; ne copia alimentorumnbsp;JO deftitucretur,præclaramrationemexcogitauit, qumquetum temporis colleghsnbsp;inftitutis, quibus pauperes adolefcentes, alii triennio, alii quadriennio aleren^nbsp;tur. Nam cùm multi ingcnio,amp; natura ad dilciplinas apto,priuatarumfaculta-tum inopia,indolemiilam,quæ advirtutis culmeneueherc poiret,vilibus amp;: non-nunquam fordidis minifteriis,necelfitate,grauiffimo dæmone, cogente addice-rent: neidaccideret,quinquecontuberniaparariiulfic,in quibus qui redotis amp;:nbsp;triumuirorum fuffragiis comprobatielTenc, tempus vnicuique defignatum di-uerfarentur. Ædes igitur peramplæ exædificaræ funt, quarum fingulæpeculiarinbsp;alicuius diui tutelæfunt dicatæ, à quo amp; nomen acceperunt. Grammaticoruninbsp;' Ichola binas fufeepit, altéras diuo Eugenio,primo Toletanorum antiftiti con-40 fecratas, altéras diuo Ifidoro Hifpanorum indigenæ, ex Gotthico languine, cuius admirabilisdodrinamultis in rebus rempublicamiuuit. Namvt concilia innbsp;Hifpaniacelcbrarenturcurauitjamp;libros complûtes fiïmma dodrina amp;religio-nelcripfit. Harumædiumfingulis,virummoribusamp; dodrina præftantcm præ-fecit; qui ternos grammaticæ præceptores,ad pucroruminftitutionem per claf-fes filas diftindos, conducit. Horum primus rudimentis tradendis, alter proüe-^nbsp;dioribus inftituendis,tertius vtrofquc fupergrelfis,ad elegantiorem rationem,nbsp;priufquam ad alias dilciplinas difeedant, formandis, omni cura amp;: vigilancia in-tendit, Eofdem Latinælinguæ authores, in vtroqueGrammaticotumcollegio,nbsp;fex iili dodores publiée interpretantur : partim vt ipli mutua æmulatione exci-P tentur, partim vt difeipuli deeifdem lententiisinterfeagerepolfint,amp; animad-uertant an fui præceptores idem f^ferint. Hac collatione à: ingénia exerej^n-tur, amp; videntur finguli binos audiilTe magiftros, amp; in re maxime necelfaria amp;nbsp;perdifficili, fi quis rem vt par eft confideret, non inutiles profedus faciutit. Innbsp;nis collegiisquadragintaduo adolefcentes, ex aliorum numero defumpti, triennio aluntur : qui fæpenumero ab initiis illis, ad contuberma reliqua per gradus

• •

GOMECII DE REB. GESTIS

promoti,vidaegeftate,inviros magnos amp; præcIaroseuaferunt.HoruprafCcpto-reSjXv. quoq; die,viciflimtribus diicipulis fuorü magiftrorfide rebus Granima-ticis fententias defendentibus,aduerfariis contra impugnantibus, ingymnafiuni quodtnaius ob capacitate vocant,conueniunt: vbi multaeeius difeiplinæ difficul-tates enodâtur, pueriqjex mutua cotentione nomediocriteriuuantur.Qunniaranbsp;verb ad cæterarum diieiplinaru cognitionem,permultumintereft bene pueros innbsp;Gratnaticisinftitui: nullaq^; maiorftudiorum pcrnicies fit, qua fiignoratis linguxnbsp;Latinæ fundamétiSjConetur quis caeteras difeiplinas fuperftruere,quæ Latine tra-ditæ funt ab authoribus; hac quoq; in parte fapientiflimus Academiæ côditor,cu,-rauitvtcaueretur.Nam horû collegiorû præfeôtis,quoties adoleicentibus ab vna i®nbsp;gramaticac clafle adaliamtranfeundû effet, quantü in gramaticis rudimentis pro-feciffent explorare iuffit: animosqj corii no mediocri religione obftrinxit,ne im-meritisamp;parüproueótis,admaioraprogredi concederet. Quod fi ad alias difci-plinas confeendendû foret,reétori de examinatorecreando cura dédit.Huic mu-neri,FrancifcoFontinouilla redore,anno xLii.ab Academia condita, Alfonfusnbsp;Mâtamorus Hifpalcfis,primû eftpræfedus,vir multiplicieruditione, amp; Latinifernbsp;monis puritate excelles vt exlibris quos hadenus edidit,omnes intelligût.Hic v-nus,ni eu podagra,aliisqs morbis aflîduèludaretur,potuitamp;eloquetiæ Iludia mi-rum in modû proueherc, amp; Academiæ noftræ multô maiori effe ornamêto. Dia- -ledicæamp;philofophiæftudiis,binæ itidéa:des cotributæfunt:alterçdiuçBalbinxnbsp;dedicatæ,cuiustitulusXimeniocardinalifadodacusfuit: hæquadragenos odo-nos fingulis qtiibusq; annis recipiebant,qui dialedicæ primo anno rudimetis, fe-cundo Ariftotelicis deearelibris, ingentipraeceptortim labore,affiduis exerci-tationibus,per pugnas literarias inftituerentur. Alteræfub diuç Catherinç titulo,nbsp;ad quas tertio quoq; annoèdiuæ Balbinæ collegio quicommigrabant, naturali-bus amp;fapientie,quâ poftnaturalem philofophia appellat, traditionibus, pari curanbsp;per bienniû inftruebantur: hi metaphyfici,illi veto phy fici in Ximenii legibus vo-câtur.Sed in Balbinæ collegio viginti illi quatuor,qui Ariftotelis dialedicç operanbsp;dabät,alios qui rudimêtis vacabat, anno antecedebat: quo temporis fpatio, amp;innbsp;Catherinçmetaphyfici,phyficospræcurrebât.Hacdecaufaprioresilli,vtiavete-rani,infecûdosvttyrones imperiûexercebâtmecobhocvllaàprincipio difeordianbsp;-exortaeft.Atq; ita cotinuaquadacouerfione illis abeuntib.noiufuccedunt:quodnbsp;depyrishortoru Alcinoi Homerus dixit. Näquadrienniointegroperado,quodnbsp;femper in cótinuo curfueft,adnouos præceptores ftipediacathedratû quotannisnbsp;ledeunt.Perpetuófub Lucæ feftûduo præceptores deligûtur,qui toto quadrien-nio in philofophica fchola infudent.Hac nimirû ratione efficitur,vt odo dodoresnbsp;in eadê femper area verfentur,quilogices rudimenta, aut Ariftotelis de eadé artenbsp;inftitutiones,autlibros dephyfico auditu,cæteraqj ad naturalem philofophiäfpe-dantia,aut prima philofophiä,quamfapientiamvocät,incredibihaEmulationedonbsp;cét.Sicautodo,quos diximus,dodoresdiftribuütur,vtfingulisquasnumeramus 4^nbsp;difciplinis,binicotribuâtur:quos (vtdixi)regêtes appellat. Singuli duodecim ad-olefcctes ex auditorib.fortiuntur,qui adhas fodalitates,de quib. diximus,pauper-tatis caufa fufcipiûtur.Hi fuis periodis cofedis,primo baccalaureatus,deinde li-centiæ tittdis donantur-.amp; poftremo ad quadriennii fine magiftrali fl ofeulof ea eftnbsp;merceslaborû)infigniuntur. Cogrediunturetiahorû præceptores,quindenis,vcnbsp;grâmatici, quibufq; Saturni diebus, adfuaplacita ftudiosc tuenda.Ne quid verbnbsp;otiofumhabeatur,proximispoftpræceptorücogreffumfabbathis,Academiaipe-'nbsp;dante,præceptonbusqs ipfis rêtotamoderantibus,difcipuli quoq; de eifdé difpu-tant.Ta ad illas,qua adhas difputationes frequentiflîmacouenit A cademia: fernnbsp;perq; redor,amp; cancellarius, nifi quidpia mami momêti impediat, præfenria fuanbsp;difgutantiûingenia excitant,amp; ipedaculû dignius effefaciût.Ædificataeft amp; donbsp;mus alia,titulo matris Dei,vbiægrotantes fcholaftici curentur: fedanguftior fada eft architedorû negligentia, cü Ximenius vt laxitate cæteras domos fuperaretnbsp;iuflîffet.Culpabatenim quod in nofocomiis vulgb fit: na code in cubiculo multinbsp;diuerfis morbis affcdi,amp;:pleruq; contagiofis iaccnt:quos noxiis vaporib. viciflîmnbsp;infici»

• •

FRANCISCI XIMENII, LIB. 1111. loi

mutais gemitibus aflligi,amp; vicinoru morte confternari dicebat;quare de fecudaconftrucndacogitauit. Fuit ca domus peropportunaoçcafio,vt theologicunbsp;fodalitium de quo iam Ximenius fcrmonem fecerat,felicibus aufpiciis infticuere-tur.Namcû lldephonli ædcsTheologis hominib.parataeflet,iisqjfimul reip.lite-rariæ cura demandarctur,necefl'anu efle videbatur, collegiu aliud à reliquis fepa-ratû conftituere,vbi aliquotiuuenes ftudiofi,abomnicuravacui,Theologiç pcr-difcendæliberiùs attenderctjindeqs inlldeplionficômigrarcnt.lntereatamé dumnbsp;idefficiebatur,nonnulliad eamrédelcdifunt,qui peraliorum contubernia hofpi»nbsp;tes fine cercis laribus alebantur: donee fextoab Academia condita anno,Fernan-10 do BalbafiorcdorCjhancdequa diximus matris DeidomûjViginti quatuor fodanbsp;les funttran{lari,quorûdecéamp; oâ;oThcologiç,reliquifex mcdicinç vàcarét.Hocnbsp;genioadeô felicifadum fuit,adeoq; ineaduarumpræclariflimarumdilciplinatûnbsp;Itudia egrcgiê tradantur,vt fingulis quibufq; quadrienniisfna id tempus ad cômonbsp;randumdatur)velutiqua:dâexaôlilt;fimao{ficina,bonos artifices educat,qui partimnbsp;inlldephonfi collegiu fuffeéli,partim adalias fcholas, aut ad principes viros vocati,nbsp;n^agno cû aliorum fruâiu doclrinæ fuæ documenta proférant. Hic Jegülatoris prunbsp;dentia,anicquâ ad alia prætereOjUotanda eft: qui cü in co collegio velutiludû que-dâinftitueret, in quo Thcologiæ Medicina: ftüdiapergnauos atbletas, huicreinbsp;duntaxat deftinatos,excrcerentur:neminc ad id admittendû cauit, quiad licentia-tus(vtvocant)gradûjinliberalib.difciplinisnoperucnifl'et : cû alioqui vel medio-enter indialeâicainftrmâû in Ildephonfi fufeipi permiferit. Satis enim fua ampli-tudine bac effe tuta vir prudes præuiderat:aut certèintata illius collegii maieftate,nbsp;nouis fubinde negotiis cmergêtibus,nonullos rcquirbqui nô tam literarû prçfidio,nbsp;qua rerum agendarû dcxteriiate polieret. Poft cri tarne,quos longa rerû experientianbsp;quid fit factucóducibiliusdocuit,neminê ad Ildephofiadmittût,nifi probe inTbeonbsp;logicis verfaiûjautquipublicèabqua cius difciplinçperitiamexbibuerit.Nequidnbsp;tamë X imenius vir oHîcii picnus viderctur præicrmififle, Fracifeani ordinis, cuiusnbsp;ipfe olim inftituto fefe addixerat, inter bæc quoq; ratione habita; intra collegiu II-dcpbonfi,dignitatis ergo,loco peraccômodo, amp; ab babitatione collegaru diuifo,æ-}0 des alias ædificandascurauir,vbitredecimmonacbis,duobusqj eiulde fodalitatisnbsp;miniftris, viftuincccfiària,prout in lege de bac re data habetur,fuppeditâtur: quinbsp;ordinis fuimultisexolutilaboriofispræceptis, vniliterarû ftudiovacat. Dédit Ximenius inca lege pietatis fuæ egregiûteftimonium.Na quonia(inquit} buius reli-giofi collegii côdendi confîliûea de caufaà me fufceptû elf,ne diuiFrancifciin hocnbsp;oppidocœnobiû Academiæ occafione,itamagiftrisprouincialibusiubenribus,nbsp;fcholafticos fodales habere cogatur,qui nimirû literariis exercitiis monafterii filë-tium Sô tranquillitatê interturbent: fi quando in eo vitra duos vel tres qui gramma-ticam difeât, verfari cotigerit,tûctredccim illi c collegio pellâtur: ac eorûlocolaicinbsp;facerdotes per reâ:orë amp; collegas fufficiantur. At Academia in ampbtudinë,quamnbsp;40 nunchabet,crefcente,ealegispars mitiorifentêtiacorreófafuit.Namgensnumerus nionachorû literarû gratia ex vniuerfa Hifpaniaincœnobiû recipitur. Credi-bile enim eft,Deo elfe pergratû,in vtroq; hominû religioforum cœtu fapientia vnànbsp;cû pietate exerceri. Huic de quo diximus Francifeanorû fodalitio, Apollolorumnbsp;Petri ScPauli titulû ob earn ratione dedit,quoniâ vt ex Arteagç epiftolis,qui Ximenbsp;nii procurator apudfummû Pont.fuit,conftat, eo tempore quo Leo x. Pont. Max.nbsp;XXXI. Car dinales creauit,confibû Ximeniofuit de S.Balbinæ titulo mutâdo,proqînbsp;co bafilicæ Apollolorû Petri amp; Pauli intra vrbe alTumédo : amp; quod is titulus fum-mi honoris in vrbe efle folcat,quod eabafilica cœnobiûFrancifcanorum, reli-gionc amp; dignitatepræclarû elTet.Is aût titulus anno eius feculi xvii.menfe Junio,nbsp;fo ineofenatu,quoCardinales funtcreatbperSum.Pont.XimeniococefiTusfuit.Sednbsp;Arteaga,quod nihil cerri deXimennfententiafuperearehaberet, nihil volui^in-• confultopattonocolfituere. Quamobre Pont.Max.proximo fenatueû honoremnbsp;Cardinal! Columnæ cótulit: affirmabatenim,fuo Ximeniû contentû elle.Ximenius tamëeade te ab Arteaga certiorfaótus, felihenter admitterercfpondit,duranbsp;putat adhucrccife iiktcgram.Ob hocergo,ilUus bafilicæ titulumFrâcifcanotumnbsp;I iij

loz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

collsgio,queniadmodutn diakcticorum Balbinx,tribuit. Ctim poft aKquotdicS Arteaga Xinieniivoluntate cognita,tituluin bafilicæ apud Poncif. Max. poftnla-ret,inagiftrum cæremoniarum adiré iufl'us,libroinquotituliCardinaliurnpræ-notantur,produ£to,CardinaliColumnxfuifre datum inuenit. Qture multumobnbsp;id cum magiftro cæremoniarum expoftulans, tandem re infeóladomumabiitïnbsp;adeó femper rebusparatisdilatio noxia ftiit. Horumcontubcrniorumcura,re-ótoriamp;triumuiriseftcommifla: ncque aliorum quam ipforum fuffragiis,adfo-dalitatumiuracandidati admittuntur, prxter nonnullos ,qui patronorum Aca-demiæ voluntate aflumi debent, aut ccrcorum bominum, autciuitatum,quibusnbsp;XimeniuSjVtpote fibicaris,autpropinquis eamfacultacem dedic. Suæveró Aez- tanbsp;demiæ patronos amp; vindices,quorum fauorem in rebus ardis amp; difficilibus Com-plutenfegymnafiumimploraret, quinque potiffimùm ede voluit, Hifpaniarumnbsp;regem,fandæ Balbinx Cardinalem, ArchiepifcopumToletanum,lnfantatusnbsp;ducem, amp; Clunienfem comitem. Ratio autemfatis conftat, cur quos rctulimusnbsp;patronos nominaucrit. Nam reges femper oportet propitios habere : Toletanumnbsp;verb Archiepifcopum,quód Complutüeius eftetditionis,amp;:plurimum poftet A-cademiam iuuare ft literasamaret: iam verb ère Academia: effe feie bat, haberenbsp;Romæprotedoré,quiapudPontifîccm Maximum,fl quado vfus poftulaftct,ciusnbsp;caufam agerct, amp; limul ticulum quemgefterat, quodammodo illuftrarc voluit ;nbsp;Mendozios verb tamducem,quam comitem, partim quia ob vicinitatem prx- tonbsp;fto efte poterant Academiæ laboranti, partim ob affinicatem cum ea familia contradam. Fadum eft ergo totcollegiorumædificatione,vc eonim veluti efea ado-lefcentes ftudiofi illedi, frequentes in Academiam vndecunque conftuerent :•nbsp;namvnius prxbendxfvt vulgo appellacur) caufa, quadragintaaut amplius fcho-laftici conueniunt. Idcirco cùm earn peropportunam efte occaftonem Ximeniusnbsp;videret,ad continuum incrementum amp;lt;: frequentiam fux Academix, vir prüden*nbsp;tiflimusitaad verbum inlege de collcgiis prxeepit. Acfi tantum incrementi Academia: reditus fufceperint,qubd præter has fodalitates, alia adhuc collegia extruinbsp;poftint,poft'eflionesamp;cenfus emantur,atqueadftudiofos iuuenes alcndos ,citranbsp;vllumprxfinitumnumerumnouæædesperpetubinftituantur. Hifce igiturcol- J®nbsp;legiisinftitutiSjVndevelutipergradus,adIldephonG afeenditur, nouisqs fubin-de columniSjfine vllo vnquam minx metu. Academia fulcitur: prxter aftidua ex-ercitamenta,qux pro cuiufq; difciplinx ratione inter ipfos fodales habenda legibus fuperea re latis fancitafunt, collationem titulorumfquosgradus appellant ƒnbsp;Parifienfis Academixcxemplofaciendâefte,duabuslegibus,quçdeliccntiisvo-cantur,fanxit.Namcùmapud omnes Academias, qux fapientumvirorum con-ftlio conditx funt, poft abfolutos labores, qui in difciplinis percipiendis tolc-ranrur, tituli quidam honorum prc^iofiti fint, quibus velutimercede Szprxmionbsp;ftudiofi iuuenes condecorati, maiorem authoritatem amp; celebrius nomen af-fequantur:Parifienfis fcholx conditorcs xmulationem Hefiodicam probantes, 4«nbsp;in tribus potiffîmùm difciplinis, qux magis difficiles amp; neceftarix videbantur,nbsp;Philofophia, Medicina amp; Theologia,non quidem peradta dodrinarum curricula, quxfingulis difciplinis abfoluendis propofita funt,fed vniufcuiufquc vi-ri laborem amp; induftriam co^ntemplandam effe cenfuerunt. Proinde in libera-Lbus difciplinis, vno duntaxat confeäo luftro, eiufdem claffis adolefcentesnbsp;per viros dodiftimos examinantur , amp; catalogus quidam procuiufque pcritianbsp;conferibitur, omnium, qui ad earn rem nomina fua dederunr. Exploration^nbsp;autem perada, Academix patribus, exteraque iuuentute prxfentibus, graui prx-conis voce, fufpenfis accentibus catalogus quem dixi recitatur. In Theologianbsp;idipfum, fed grauiùs amp; accuratiùs fit, amp; non nifi duobus luftris peradis, in quo-runjfecundo diuerfis aftibusfquos vocant) amp; conflidibus Théologiens milesnbsp;publice examinatur. Ergo adeb variis quxftionibus lt;^uas Theologi patres ex •nbsp;lege proponunt,pertentatur, vt necefte fane fitdodrinam non vulgarem fibinbsp;comparauerit, fi apte refpondere velit, dignusque tandem illo ordine cenferi*nbsp;quo niliil habet Hifpania noftra grauiqs. Sed cùm omnes hi adus, fine ci qui

• •

FRANCISCI XIMENH, LIB. IIII. 105 patrum iudiciuni fubit pertimefcendi, illa certc adio, quæ à collcgii appclla-tionc Alphonfina dicitur, vt Paridis Sorbonica, longo interuallo cateias vin-tic. Nam fccundo quoque fub extremum Aprilem anno, ab hora ferme dietnbsp;fccunda, vfque ad vndecimam protcnditur. Inhacquifui periculumvt fiat po-Icit, longa quadam commentacione , eaque prout quifque Valer, erudicilïi-ma,placitafuaantiquorumpatrum tcftimoniis confirmât, multä etiaUieX re-centioribus adducit, fi qui de illis quæ tradat fcripferunt. Ingens lilentiuin,nbsp;animorum intentio cit, ad cum audiendtim, donee finem dicendi facit. Ergönbsp;cùmiatis fibi vifus eft dixifie, difficiles quæftiones contentione acerrimaexpli-cantur:prorfusq;,iuxtaMenandndid:um, dies ille vel calumniam, vel glorianinbsp;refpondenti parit. Liberi prorfus fiunt ab arena literarum athletæ Thêologînbsp;vltimofecundilullri anno,Calendis Nouembribus. Statimfub eiufdemmen-fis idus, nifi caufa aliqua grauior retarder, in theatro congregantur : fic enimnbsp;vocant locum in Academia capaciffimum, quadrata figura, multis vndique fe-ptus gradibus, tedlo laqueato à cxli iniuriis tutum, multis tarnen à fupcriorenbsp;pane feneftris lucem admittentibus, per quas etiam profpicere licet, quæ irinbsp;theatro geruntur. Nam amp; comœdiæ ibi recitantur, amp;: orationes habentuf, qiiænbsp;frequentiam auditorum defiderant. Ergo ad hos in theatro ( vt dixi J congrega-tos nuntium cancellarius mittit, qui longa amp; elegant! oratione , comicioruninbsp;io diem, in quo licentiæ, vt vocant, gradum , ad TheolOgicum apicem obtinen-dum prope adeffie nuntiat : atque deTheologiæ, deque competitorurn laudibusnbsp;orationehabita, epiftolium fingulis portigit. Illi viciffim refpondent,laboresfu-os amp; Vigilias enarrantes. Reseltcumprimisfpedaculo digria, magnoquevtnn-queapparatuagitur : nam amp; nuntius icenici Viatoris habitu,tubis hiiic inde rau-cum incinentibus, àcancellarii domo inthcatrum iter facit, cuitisgradus o-nines à confeflbribus iam funt occupât!. Ineius medioorcheftra credaeft, vbinbsp;competitores liantes vifimtur, caufamfuamftudiosè aduri, PoftridieciUs diei,inbsp;totius Academiæ concurfu, in ecclefiam Iuftiamp; Paftoris conuenientes, illaninbsp;præconisvocem interfpemamp;metumconftituti, expedant. Nam redor amp; can-30 cellarius , Theologique patres in fecretiorem locum magna religione ingre-diuntur, vt indicium de competitoribus ferant. Ingens eft interea populi ftu-diofi folicitudo : nam prout quifque huic, aut illi fauet, ita varii rumores fpar-guntur : quo noftri homines repulfam impatientitis fcrunt, co acrius ftu-d:is diuerfis incenduntur. Progreditur tandem ordine ampliffimo Théologiens fenatus, amp; poft omnes cum redore cancellarius , in manu catalogumnbsp;coronandorum tenens. Prænotantur finguli progredientiunl vultus, vnds fæ-pe cuentus diuinatur. Sed nonnunquam per arcanos amicorum nuttis, cornnbsp;petitores fuam fortein intelligunt, amp; magnam folicitudinis partem deponunt.;nbsp;Hie rurfus animi omnium eriguntur,competitoresque ipfipallentibus genisiiinbsp;40 geniorum iud.cium, in quo qui velit cedere rarus die fertur , tremebundi au-fcultant. Fado itaque perpræconem filentio, animis ambientium, oratiuncu-la per cancellarium de more confirmatis, fufca voce, amp; trepidanti fono, catalogi feriem inclamare præco incipit: Sequitur ordo licentiandorum, in facranbsp;Theologiæ facultate ,amp; cæteraquæ in eo decreto conceptis verbis, donee aänbsp;feriem ipfam deueniatur , dicuntur. Tubæ interim clalficum canunt, totus-quelocus terroreplenus,præfentium animiS ftuporem incutit, mireque iiiue-niunmentesinflammat,adfimilcs honores cum dignitate amp; gloria confedan-dos. Ita quoque alternis annis amp;medici faciunt : fed eorum fchola tarn numero candidatorum, quàm pompæ maieftate amp; apparatu, à facro Theologiæinbsp;Jo gymnafio, vtæquumeft, vincitqf. lamftatimab ipfis Academiæ primordiisnbsp;magnum quoddam odiorumfeminarium,prómptamque feditionibus mai^ri-am,eumordinemtitulorum fore apparuit. Nameum XimeniUs fexto ab Academia condita anno, in dies magis ac magis numero fchólafticoruih crefeen-tc , primum Theologorum catalogum recitare iuffiflet, voleiis fua prsefentiinbsp;Xem grauiffimam condecorare, amp;: fimul animos ftudioforum luuenum accen-;

I quot;‘i

z

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

derc, conuocatis adfe coinpetitoribus, qui nouemtunc ftiifleferuntur, in teni-plumluftitSiPaftoriSjpromifcuafcholafticorum Sgt;c indigenarum multitudine, quæ adnouüfpcótaculüfrequentiiriraa c6uenerat,proceiüc.Medius inter redorenbsp;amp;cancellariûAntiftesfedit.Duoèregionefubfelliacandidatiserâtpoika:èquo-rûpofterioreinanterius,quodpropeaderat,iuxtaférié à prçcone pronunciandânbsp;fedendû illis erat: qui mos in hüc vfq; diem durât. Cotingit aût plerunq;,v t qui ftunbsp;diiantiquioriscaufa, inpofteriorifcamnoprimariûlocüoccupatjin anterioripo-ftremus fedeat:quodgrauiflimû ignominiç amp;: dedecoris genus inter fcholafticosnbsp;habetur.Ille ergo cuihoc accidit,pudorevidus,lucêamp;honunü confpedûvitat,nbsp;doneepaulatim dolor euanefeit, dieiqjilliusobliuiofubrepit.Erattunccôpetito- lanbsp;rib. Ximenii præfentia, non minus dignitatis qua formidinis amp;anxietatis caufa.nbsp;Nec.n.folûhonoriscertaméjfedpræmiorûamp;diuitiarûerat: quoniâ rcs apudpa-tronûgerebatur,àquo iingulorûfortunç pendebat.Primus ergo omniû applauiù,nbsp;Ferdinandus Balbafius vocatus eft:qui etli redoratus præclarè ante arinû gefti,a-liarum^ rerûrationeinnotiierat,eo teftimonio egregiccomendatus, ilJâ authori-taté quâfupràdiximus,apud Xiraeniû quoad vixitretinuit. Viuitadhucoptimusnbsp;fenex, Academiamqj nollra venerandis canis illuftrat. Mihi certè ad has cômen-rationesexdignitateabfoluendas, Dei fîngularibeneficio adhuncvfq; diem fer-uatus videtur. Erat igitur inter côpetitores quidâ ValIadaruSjVir no contenendus,nbsp;amp; facri fermonis egregius eccleliaftes, qui cû tardius qua pro eius opinione ad annbsp;terius fubfelliû vocareturfodauus.n.appellatus elfe ferturjadeo grauiter morail-la tulit, vt totius corporis conuulfionéexcocepto timoré fît pairuSjamp; tandc ad fedénbsp;defignatâoccupandâfurgens,madidûlocummultavrinareliquerit..NotauitXi-menius re omné,amp; inde digreflus cû Theologis patrib.egifîe fertur de abrogâdinbsp;illius iudicüieueritate, autinlenioréformatransfcrenda:variisfententiiseoiunïnbsp;quos ad ré dilferendâ adhibuerat didis,oés ferè no cfle mutandu iudicii ordinemnbsp;fentiebât. Vnus Ximenius mitius elfe omnino agendû putabat, hanefentetiamnbsp;dixit.Si duo(inquit) côpetitores duntaxatfuerint,adfecretâillâ curiam,vbipatresnbsp;Theologi côgreganturvocati, iudicû fententiaaufcultent,publice tamé fimul ap-pellentur: fîverôtres,publiccquidéprimusvocetur,rcliquis duob.fîmulappella-tisiatq; itapronumeriratione,paucisaliquotperferiévocatis, reliqui adelte pro-mifeuè iubeatur. Vicit tûc Ximenii authoritas, ncgotiûq5 loanni Raedo canoniconbsp;Toletanocômendatur, quivnusexiudicib. caufarû pontificaliû erat,quos vulgonbsp;Rotæauditores vocat : fed morbo ex quo periit occupatus, cû nihil fuper ea rea-gere potuilTet, Ximenio interea perfuafumfuit, maximû momentum ad excitannbsp;dos iuuenû animos,in ea ferie elle, amp; no fîne graui ftudiorû iadurain aliafaciemnbsp;aliquando mutanda. Iraq; prudes Antiftes aliorû confiliû fuo prætulit. Valiadarionbsp;tamé in côtumeliæ fufceptæ folatiû,opimû facerdotiû benigniîfîmè donauit. Fuif-fet ca Ximenii fentétia proculdubio aptiflîmû remediû ad molé dilcordiarum euinbsp;tanda,quampofteanôfînc Academiæ detrimento fæpc fumus expert!. Tot ergo 40nbsp;collegiis ædificatis,amp;rotincitamentis ftudiorû propofîtis,nihiliâ adlætilfimâexnbsp;Academia melfem, vberesq; frudus reportâdos deefle videbatur. AtXimeniusnbsp;omnib. animatibus qaturainfîtû animaduertebat, vt dereb.ad viuendû necefla-riis cura quada peculiari teneantur,quæmultôacrior humanis métib.innafcitur.nbsp;Homines.n.nofolûpræfenté vidû curant,fed de fumrafcnedute foliciti funt.Nenbsp;igitur quiliterarû ftudiafcdâtur,hac cura de viduparado afilidi, minus difcipli-nis vacarct:attétius cogitate cœpit,quanâratione ftudioforû animis ta graué foli-citudiné eximeret. Cûergo fua Academia ex viris theologis potilfîmû cÔfîare a-nimaduerteret,quorû ftudia funt magis ad pietaté amp; vera fapientiam,quâ ad vUûnbsp;lucrum intenta: navt Dionyfîus Vafquius dicere folebat, facrilegioproximû eft yonbsp;ex theologia opes expedare : no celTabat Xiiftenius haede re inter familiäres a-gerS. Accidit verô vt cû Adriano Florentio Traicdenfi, quipoftea Pontif Max.nbsp;creatus fuit,loqucretur,inciderit métio de Academia Côplutenfî,amp;fc Ximeniusnbsp;prandium quidem parafte fatis opiparum fuis conuiuis dixit, no tarnen hadenusnbsp;aflecutum quemadmodum illis ccenam etiam daret.Quçfiuit Adrianus quid pernbsp;cœnani

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. lo; cocnamintelligeret : cui Ximenius,TheoIogi(inquit)mei quadiu incollegiis quxnbsp;exædifîcauiverfabuntur,habcbûtvnde viuâtjfedcûfenuerintjautcûperadHsllu-diorum curriculis Academia relinqucnda eritjiiondu fatis commoda inire rationcnbsp;potui,vnde viólu habere poflint.Collaudauit Adrianus Ximenii curas femper adnbsp;bene merendu de ftudiolis intentas, ad id tarnen quod cogitabatLouanienfis A-cademia: rationêperopportunam eife affirmauit, in qua Lamberti comitis bene-ficiojdiui Petri templum rcligiofis amp;dodis viris præclarum, facerdotiis dotatumnbsp;eil,quæ in eius Academiæ magillros pro titulorum antiquitate diftribuuntur: cuius amp;: ipfe quoq; Adrianus Theologie! titulicaufaeo têpore Decanushaberetur.

10 Tametli initio cûidgymnafium per loanne Brabantiæ ducem, Antonii filium,anno ab otbeferuato m.cd.xxvi. conditu eft,nullus locus theologis fuifl'et.Pergrata fuit Ximenio Adrian! ratio, viamqueillamcommodilljmacffcllatimiudicauit,amp;:nbsp;adCompl.Theologorum indigentiæ fubueniendû,amp;adfcholç frequentiamad-augendam: præfertim cùmplufquam dimi dium negotii, fi vera vulgaris fenten-tia,exAlphonll Carrilli Toletani Archiepifeopi libcralitate confeélum elfet, quinbsp;huic rei peraptum principium dedille videbamr.Is cnim v t erat animo excelfo,Iu-ftiamp;sPaftoris fuo tempore parochialem Compiuti ædem, quam olim pii homines in beatiflîmorum martyrum memoriam,pauperem fane amp; humilem, prout ilia tempora fere bant, exædificauerant,collegiatam (vt vocant) fecit, incitatus loci

20 religione,in quo duo illi indyti germani fratres proChrilli fide ceruices fecuri Ro manæfuppofuerunt,fiEuientibusDiocletiano amp;Herculio Augullis in Chriftia-nospertotfiRomanumorbem. Fuit ante hçcperfecutio decima,vtferibitEutro*nbsp;tropius.Seruatur adhuc à Coplutenfibus lapis prçgrandis,illorû pucroru fanguinenbsp;tefperfus: puerienimerant, vixadolefcentiaingreffi, cum à Daciano prouinciasnbsp;præfide vtducerenturiufli funt,amp;in capo,qui laudabilisfvthiftoriæecclefiàfticçnbsp;traduntjvocabatur,violatæRomanæfuperllitionispœnas dederunt. Horûmartynbsp;rumrehquiæ,annuente Piov.Pont.Max.votis amp;efîlagitationi Philippi ii.Hifpa-niarumregis Catholici,ab Ofca Aragoniç vrbe,Complutum funt tranllatç.Qi^nbsp;nonis Mardis annofalutis humana: m.d. lxiix. defideratiflîmaeperuenerût. Re-

50 ccptæqj funtincredibili Carpetanorü omniû lætitia,«Slt;:noftrç Academiæamp; Eccle fiæ,quaeiam olim luftoamp;Pallo ri,magno illorûmerito,dicataftierat,memorabilinbsp;apparatUjamp;popanobililîima.Ergo Carrillusa Sixtoiiii.Pont.Max. facilitate im-petrata,viginti fex fiiccrdotesinllituir,quoAimfeptem vocantur dignitates,internbsp;quasprecipuaeftabbatis.Ex xix.autcm qui fuperant,duodecim funt canonici,amp;Snbsp;lepte portionarii.Tcmplum verb malèfartum,amp;mûris fatifeentibus, humileq; vcnbsp;erat rcliquit,cùm omnem curam ad cœnobium Francifeanorum exædificandumnbsp;tranftuhlletjvbi fe humari voluit. Earn igitur commoditatc ad Academiam tantanbsp;cum ampli tu dine adaugendam Ximenius naélus,à Leone x.Pont.Max. omni di-iigendaamp;:liberalitateobtinuit,vtCompl.Academiæ,templûIuftiamp;Paftoriscon

40 tribueretur,cuius facerdotiis,quæ beneficiavocantur,reôlore procurante,Theo-logiç Sdiberalium dodrinarümagillrinullo impediente potirentur.Hac enim de caulà aureorum nummorum centum amp; quinquaginta millia,in Vzedana arce fe-poiucratjvndedecemSefeptemcanonicifacerdotes, duodecimitide portionariinbsp;poftea funt additi.Theologi ergo in canonicos, Philofophi inportionados,proutnbsp;quifque in titulis præcelïcrat,per reélorem amp; triumuiros cooptati, à rege tandemnbsp;alTumcndi funt, ad cuius tutelam iure, quodpatronatus vocant, eaomniaperti-nere voluit. Templum autemadToletani imagine,fi licetnftgnis parua compo-nere,fpatiofis fornicibus extruendü curauit. Luce, re nulla luminibus obftruen-te,ficadmittit,vtmira fit femper totiusfanihilaritas,quæ in temploToletano de-jo fideratur. Ad farta teäraperpetuö conféruanda, plufquam mille nummos aureosnbsp;in fingulos annos reliquit.Inuenitfin Artheagæepiftolis confilium Antiftitifuiffe,nbsp;vnâexpræbëdis iuris Pontificii profeflbri dare, ne Theologi facerdotes ex iuris i-gnorantia caufas perderét,fedhabcrentdomicertumamp;fidclem patronû, quemnbsp;polTent confulere. At quo minus idfecerit, leges àfe de rebus Academiæ datæ,nbsp;incaufafuerunt, Nam iuris Pontificii profefibri ad abfoluendamillius difciplinac

10« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

periodü,quadricnnii tempus præfinitur : quo pcrado, cumfefemunereprofiten-diabdicetjfacerdotio quoque abdicari, quodalioquiperpetuum confertur, nc-ceffe erat. Nuncautcmadduodecimillaspræbendas per Alphonfum Carrillum infticutaSjpoanficii iuris peritinonnunquam admittuntur. Nam cùm Arcliiepi-fcopi qui Ximenio fucceHerunt,Carrillana facerdotia adfuam curam pertinere,nbsp;cum Academia ftrenue contendiircnt,régis opera tandem paólumeft,vtalrernisnbsp;per fingulos menfes imperiiSjin dcmortuorum facerdotumlocum, aut alio quo-uis modo ab eo templo abeuntium Toletanus Pontif. fine Tlieologum, fine iuris potificiiperitum, qui autapice doótoralicohoneftatus, autfacultatem adeumnbsp;obtinendumin aliquaex quinq; Academiis confecutus fuiffetthae aute funt,Pari- lonbsp;fiends,Bononienfis,Salmanticenfis,Complutenfis,amp;Vallifolerana)Reâ:orverànbsp;Complutenfes magiftros,iuxta fcriem ütulorum fufficeret. Trecenos niimos au-reos in annos fingulos facerdotes canonici, quinquagenos portionariipercipi-unt, funimam quidemnon admodum amplam,verùm quæliteratis hominibus fitnbsp;fatis: nam raediocritas illis maxime eft optanda, qui fefapientiæ ftudiis addixe-runt. Certe modicis illis prouentibus tranquille amp; beate vitamagunt,amp; fæpeo-pulentioremfortunam oblatam contemnunt. Eft fane collegium illud omni dignum reue rentia,amp; à cord atis viris fufpiciendum. Nam tituii quos tot laborious pepercrunt, amp; mentaincana,amp;totius corporis macies, quamnimioftudionbsp;contraxerunt, amp;: habitus ipfe nullainduftria, fed fola fapientia amp;: virnite forma- lonbsp;tus, vel barbarorum immanes animos ad fui venerationem fleólerent. Carolusnbsp;quintus Romanorum Imperator, in quoprætcr caeteras virtutes, qux in illo he-roe fuerunt maximæ, hoc etiam pofteritas femper eft laudatura, quod bonis in-geniis amp; dodis hominibus plurimum detulit, cùm aliquando Complutum ve-niftet, amp; in eo templo facris adfuturus gt; Cæfareum puiuinar ad aram maximamnbsp;ftratum oifendiflct, illo dcferto ad chorum facerdotum proceflifl'e fertur, in-terque eos priuatus confedifte : eius diei hanc fe perdere nolle gloriam dicens,nbsp;vt tot eruditisamp;præclaris viris etiam fit Carolus Cæfar annumeratiis. Ad olt;fta,*nbsp;uumidus Augufti,qui dies lufto amp;Paftoriapudnoftros facer eft,Ildcphc.nu col-legæ ad facram a:demveniunt,alternique interfacerdotes fedent,amp;:fefcinuicem jonbsp;contuenteSjilli ob tales fucceffores fibi gratulantur,hi virtutumillorum æmiuli,adnbsp;illos exæquandos, aut filicuerit vincendos accenduntur: tacitisque animoruinnbsp;fenten tiis Laconicum illud carmen viciffim fi bi occinunt, Nos fuimus olim ftre-nuiiuuenculi:præftantioresnos futuri olim fumus. Hi Canonici facerdotes re-ólori per omnia obtempérant; cui tantum in eorum vitaminquirere licet : quodnbsp;Archiepifcopis T oletanis inuidiofum femper fuit. Senatus doÄoruniTheologo-rum,quoties aliquid deccrnendum eft,quod ad coru gymnafium fpedtat, per re-ótorem cogitur : quod amp; in cæteris difciplinis,earû pu Wicis profeiforibus, amp;: lau-reatis accerfitis, fit. Interimreftor priuatum cufoiis Ildephonli collegis, fingulis •nbsp;femelmenfibus,fecundumXimeniilegem,fenatumhabet:inquodelis qu^ ad 4®nbsp;fingulasdifciplinaspertinentagicur,relatisper reftorem,quæ prins cum profef-foribus amp;laureatis traótatafuerant. Et fi qui munerafibi commiffa grauiter ex-ercent,hocinloco adaudis falariis cohoneftatur: fi qui verb remifseamp;: negligen-ter,nireprehefi fcfe excitauerint,iuxtaXimcnii de cledione profeflorum legem,nbsp;fine vllaprouocationefeueriflîmè ordinepelluntur.MuItafunt adhuc adreip.lite-rariægubernationê faniftèamp;: prüderer à Ximenio inftituta,de quib.dicere fuper-fedeo,quoniâ fvt dixijnon ita pridem pubhcis typis excufa funt, vbi totius Aca-demixmores,amp;: cgregiamex Xinieniiefiingentis ftudio imaginem,quiharûre-rumvoluptateducitur, non fine animideleôtatione contemplabitur. Sednos adnbsp;Academiam nafcentê redeamus,cuius is fulgor ftatim fuit,vt Hieronymiani gy-mnafii collegium,quod in fuburbano Segunflenfî ius amp; priuilegia publicæ Aca-denîiæ tenet, collegæ ipfî,poft mortemioannis Lupi Medinenfis Almazani Ar*nbsp;chidiaconi,qui illud condiderat, Complutum transferre, amp; Complutenfi Aca-demiæ adiungere conarentur. Xiraenius tarnen migrationem illam, tametfi ra-tionibus fuis peropportunam, omnino prohibuit. Q^d fi quis caufam requirat,nbsp;loan-

ÎRANCISCI XIMENIi, LIB. UIL Î07 îôânncs Vergara hanc ftiifle fcripfit. Fuit olim Ximenius Scguntienlîs ecclefîænbsp;tapcllanus maximus, amp;c tune huius Archidiaconi, viri hnguLui morû integritatenbsp;atque prudentia præditi,familiaritate in primis vfus eft. Indignum ergo cfle ami-citia inter vtrtuique vicilîim cultahomo officio fus exiftimauit, fi cariifimi hominis memoria ex coniunótione Academiarumperiref. quod euenturumminimenbsp;dubitabat. At Salmanticenfis fcholafui gymnafii folitudinem è diuerfo metuenSjnbsp;Lunamiuns pontificii doôlorem, amp; magiftrum Ortegamphilofophiæprofefl’o-^nbsp;rem ad Ximenium legatos mifit,qui ab eo obnixè efflagi tarent, vt fiiam illam lite-rariam rempuad. Academiam Salmanticenfem transferrer : vt c duobus tam cele-bribus amp;inclytis populis,vna tandem fcholacoalefcerct, quæ no modo Parifien-fem cfiTetobfcuratura, fed antiquæ Athenarum gloriæ æmula amp; æqualis euade-ret.MeminüTctquodab Antonio Nebrifiènfijhomine doâ:rinaamp;prudentia dato,non ita pridem (vt acceperant) didum effet, perpétuas fore cum Pontificibusnbsp;Toletanis Academix Complutenfi lires : amp; tempus tandem aliquandofuturum^nbsp;quando omnia eius décrétaamp;legcs,aut Archiepifeopis ipfis curâtibus,authomi-nibusTheologis paru quid effet faciendum profpicientibus,abrogarentur.Quodnbsp;proculdubioeuitarctur,fi petitis annucret,amp; diuinitus oblata occafione vti vel-lct.SiquîdemSalmanticenfibus,exiurisvtriufq;peritia,inquaidgymnafiumflo-J^entiffimü effct,confilium ad eos conferuandos no defuturum: amp; ob ditionë ineanbsp;40 vrbe regiam,nulla cum æmulis Archiepifeopis contr ouerfiam,aut contentioncmnbsp;habendam.Q^d fi hase fortafle contemncret,vtpotc in temporis venturi ambi-guitare pofita,geniumque fuum præftantioremcffe exiftimarct,quàmvtquid taie vnquam timeretur,faltem locifitu infalubri deterritus, quodamp; Nebriflenfemnbsp;addidiffe famaerat,fefe exorari fuftineret, defineretque tandem, vnica duntaxatnbsp;camporum amœnitatecaptus, qua vernantibus agris fpatiofaplanities alliciebat,nbsp;bonorum ingeniorum commune fepulchrumcondere. Qi^d fenon infauftio-minis caufadicereaiebant,fed vt omnia obftantiatanto principi proponercnt,amp;:nbsp;ad vnam vrbem fapientiæxdificandam,quæ parem nunquamhabuiffet, aut ha-bituraforet,eius animummouerent.Hocautcmvnicum eispropofitumeffe, velnbsp;50 exeo cognofeere poflèt,quodprætercommunis gymnafii ius, id enimad publi-camquictë cratneceflarium, nihil arnplius abillopeterent.Ad eamSalmânticennbsp;fium legationem Ximenius hoc vnum refpondiffe ferturdibenter fe quidem con-ditionemaccepturum,modô inca intra vrbem planitie quas ad ædem Francifea-nâefi:,fuam fi bi Academiam eXædificare permitterent, quæ Parifienfis inftar,fuonbsp;iureamp;reôlcrefruens,propriis legibus gubernaretur. Id Salmanticenfes apertamnbsp;effe repulfam intelligentes,re infeda ad fuos rcdierunt.Inter alia multa qux füntnbsp;per Ximenium prxclarèfufceptaamp;confecta,duofuntinoculis omniumpofitajnbsp;Academia Complutenfis de qua haótenus cgimus, amp; bellum Africanum denbsp;nuncfiimus didüri. Vifumeftenimhas duas resmaxim^ebdemvolumi-40 necomple(fti,vt quantum vir eg'regiecordatus, paceamp;bello valuerir,exearumnbsp;inter fe collatione planum fiat. Sed vt fidem noftrx narration! omnes habeantjnbsp;aliqua de eius viri ingenio,amp; de caufis quæ eum ad id bellum impulerunt,nccef-fario præfandaeffe duxi.Itaenim admiratio, quæ ex rerum magnarum narratio-ne nafeetur, apudhomines prudentes eft vanitate caritura, fi veris rationibus fenbsp;perfuaderiintelligant,nihilquenosdominoftrænatum ad res exaggerandas af-ferre.Ergo Ximeniu animo excelfo amp; magno fuiffe, nemo qui paulö accuratiusnbsp;geftaipfius cófiderauerit, inficiari poterit. Namvt cæterainpræfentianoncom-memorem,quo tempore Academix conftruendæ amp; exornandæintentus erat, amp;:nbsp;cam rem folùni curare videbatur,longè diuerfis curis diftraótus bellum etiam ad-jo uerfus Africameditabatur,dcq5eiusapparatu,inftrumentis,amp; ordine, cum regenbsp;per certos homines,amp;: per literas a^ebat,donee re ad efl'eótum pcrdu(fta,voti fan-étiffimi compos faólus fuit. Nefcires adquam rem illepropenfior natura cftet,nbsp;difciplinis prouehendis, amp; pacis muneribus obeundis,an potius bellicis ftudiisnbsp;cxercendis.Nam qui tot literaria monumenta dc quibus egimus animo reuolue-rit, quitothbrorum excufioncs,tot cœtiobia exædificata, tantam rcip.in officia

IO« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

continendxcuratnconfpexerit, togx proculdubio tantum cultorem fuifle cre-det.Ego tarnen dum vniuerfas eins acliones compare, magis ad bellica exercitia à natura effiäxim eile iudico. Erat enim vir animi inuidi amp; lu blimis omniaque innbsp;melius aflerere conantis amp; mirabili folertia à natura præditus : qui perfuafumnbsp;haberet, non alia ratione animoshumanos imperiaaliorum laturos, nili vifadanbsp;aut adhibita.Qu^re pro certo affirmarc folebat,nullum vnquam principem exte-ris populis formidini,autfuis reuerentixfuifle, nili comparato milicum exercitu,nbsp;atque omnibus belliinftrumentis admanumparatis. Dedit huius rci praeclarumnbsp;argumentum,cùmHilpaniægubernandæprxfedus,hoc de quojigimus inpri-miscauit. Q^ quidemtempore veteranos militesdixilTe ceicumelt,nunquam (0nbsp;antea militates virostantoinpretio vel honore habitos ,aut ftipendia certius adnbsp;dicmillis fuifle numerata.Sedhocnoftrum de eo iudicium ex Africano hello cernbsp;tum efle,luce clarius(vtexiftimo)apparcbit. Qród li illuftrioramonumenta liincnbsp;qux ille ad pacem pertinenüa reliquit, fecit id iuæ vitx inft itutum atq; facri Pon-tificatus pcrfona,cui nihil minus quam vulnera amp; cxdes conueniunt, amp; totus illcnbsp;tumultus quo Mars amp; Bellona gaudcnt.Quod li vitæ diuerfum genus hue fors,flue potins Deus dedifletjfummis ducibus fuifletproculdubio annumcradus. Sednbsp;nos ad huius bellicaufas explicandas veniamus. Venit in Hifpaniam(vtdixi)Hicnbsp;ronymus Vianellus,vir induftrius, amp;: rerum Africanarum in primis pey itus : funtnbsp;enipi Veneticumdiftrahendis,turn importandis mercibus,rebusquealiis ad vi- k»nbsp;tam vtilibus vniuerflintenti,amp; in cundas ferè orbis regiones pénétrât,vndemul-torumvrbes amp; mores notoshabent.Is ergoeùm Ximeniianimum adbellücon-tra Africamflifcipiendu ex eius fermonibus propenfum cognolceret, cœpit cumnbsp;co de portubuSjftationibus,atque de vniuerû maritima ora, quxHifpaniamfpc-dat,agere: fedpotiflîmum quanam ratione portus ille magnus, quem eade caufanbsp;Merfalcabir Mauri appellant,oblideriamp;: expugnaripofl'et. Gratilîimi fermonesnbsp;hi Ximenio fuerunt, nam fi is portus inpoteftatcHifpanorum eflèt, facülimumnbsp;aditumhaberifenriebatad vninerfam Africamcapiendam. Eft enim ille portusnbsp;velingcntisclaflis capaciflimus ,nullibique in continua Africæ oranaues tutiùsnbsp;autcommodiùselfepoflimt.Atquevtinamprincipibus noftris, quosgrauiflima pnbsp;reipublicç negotiahadenus folicitos habuerunt,liceat aliquando potentes viresnbsp;fuasin Africanamgentem conuerterefliaudiis anguftiis quibus inprxfenüapre-mcremur,nec cum Algerio prædonc, aliifve ignobilibus piratis, quibus animosnbsp;Turcâtyrannus facit,tâancipiti marte cotenderemus. mihi magis Ximeniinbsp;conatus admiration! funt, verè enimadreipublicæ falutemamp;: felicitarem natus,nbsp;id vnumquoad vixitcurauit,vtoram illam maritimam noftrâ faceret. Qua fanenbsp;intentione régi Ferdinando,vtBugiam amp; Tripolimeaperet, Orano expugnata,nbsp;authorfuitiamp;Carolo v. Imperator!, vtGuletæprçlidium occuparct. At eapar-timhoftibus ceflèrunt,partimnereliquis fpoliemur quotidietimemus. IgiturXinbsp;menius Vianellum conliliisfuispcropportunum adueniflevidens, ad colloquia 4®nbsp;perhumanèinuitat,edicit^ ianitoribus, vt Vianello ad fe venienti femper ficadi-tus liber.Ille igirurvteratliberaliingcnio, Ximenio operam in earefuamfeduîonbsp;præftitit.Nam amp; cotum locorum fitum diligêti fermone declarauit : amp; quoniamnbsp;eiufmodidefcriptiones,nifi oculis fubiiciantur,non folentomninoimaginationinbsp;noftræ quales lunt hærere, tabulam manibus fuis peraccômodè apparatâ attuiit,nbsp;in qua conformatisècerafignis,oppidum portui magno proximum, arcc ico-nicè(vtaiunt) fînxit ; turn deindecollesamp;monticulos,hisqueipfis fubiedas valles,amp;viam,quà adfpeculam,quæfacis dicitur,deueniebatur. Eaeft in præruptonbsp;cliuo,quànoftris afcenfus ad Oranum erat fnturus. Locus ipfe arduus eft, amp;C vn-dique rupibus inaccelfis inuius,prçterquam quibufdam anguftiis,quç ex forma,nbsp;fedes ab incolis appellantur. luxta has fpectfla quam diximus conlùrgit,qua; eXnbsp;altera parte Oranum,Mcrfalcabir ex altera profpicit, face continuo de node prx-luccnte Græcorum pharis non admodum abfimilis. Sequebatur ftatim Oranumnbsp;vrbs cclfo quodam in colle pofita,mœnibus,amp; turribus, ac loci fitu munira, quas^nbsp;mari;ilteraparte alluitur,alteravariis pomariisac irriguisfontibus cinda,in fm

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. lo^

upidinem quenuis regem pellicere poteftjnedum Ximenium,quem iam fatalis ardor ad earn gloriam obtinehdam incitabat. Eft id Mauritania: celeberrimumnbsp;oppidum,fuitqj olim mercatorum nundinis amp;:commerciis darum,foli felicitate Bæticæ noftræ par,cæli falubritate temperie præftantius. Hincfadum eft vtnbsp;totius Europæhofpitibusfrequens,innon mediocremopulentiamcreuerit, atq;nbsp;Afris piratis occafioncm præbuerittotam Hifpaniæoramdiuexandi. Qmn ipùnbsp;mercatores prxlîdium illic militate alebant, ad fe fuasque merces ab omni iniu-riahoftilivindicandum. Liberis legibus Oranitæ viuebant, præterquam quodnbsp;Trimefemio regitributumquoddam quotannis pendebant : cuius coadori exnbsp;lo regiis miniftris in vrbemingrediendi facultas tantum erat, nec præterea vllâ ha-bebatpoteftatem,autiurifdilt;ftionem. Florente ciuitateplufquam fexmillia do-morumnumerabantur : quæ cùm ædificiorum magnitudine, turnpulchritudi-ne,mirum in modum vrbem ornabant. lam veto frequentia templorum, col-legiorum,xenodochiorum,balneorum,cæterarumque ædium publicarum, ad-eo multa erat,vt quamlibet vrbepræclaramamp;illuftrem facere poirent.Prçruptinbsp;loci fîtus parum apta frugibus aut arboribus efficit: funt tarnen huic incommodonbsp;circum circarcgiones remedio,afliduc in earn frumentumimportantes,adeo vtnbsp;nulla ex re ccrtius vedigal Oranifit,quâ ex furnis amp; aquariis molis. Variis id op-piduninominib. vocaturàreccntioribus : namalii Madauram,alii Aeranij Au-io ranumetiamnonnullivocant: Afrihodie Guharam appellant. Omnia aût hæcnbsp;nominalocû accliuem,amp; ventis expofitum figmficant. Hincigitur noftrates O-ranüdixerunt. An veto hæc vrbs antiquaßt,amp; eius fîatàprifcis au.rhoribus men-rio,quoniam mihi non fatis conftat,confultius faciam, fi banc cura aliis relique-ro.Ergo ex didis Vianelli,amp; defcriptione loci qua propofuerat, facile Ximeniusnbsp;intellexit,fruftrafequicquam tcntaturum, nifi portus ille magnus .a noftris præ^nbsp;occuparetur.Q^re ad hoc omne ftudium conuertens,cûrege Ferdinando remnbsp;omncm communicat,amp;: vt maturè refcribat quid fieri velit, impensè rogat. Eratnbsp;quidércxfua fponte fatis animatus ad bellum Africanû gerendum, fedre num-naariaminus fe efte inftrudumdicebar, quod bello Granatenfi j amp;Italicis im-}o penfis, eius ærarium ferèclfet exliauftum: efte ergo bonäm voluntatemj fed fu-osconatus neruis belli deftitui. His cognitis, Ximenius qùem amp; Hifpaniæ clades ftimulabat,ex quapermaximum dedecus,prædæ ab Afrisquotidie abige-bantur,amp;religionis prouehendæ amormiro quodam ardore impellebat,ne prç-fentemoccafionem amitterct,quam Vianelli præfentiapromittere videbatur;amp;nbsp;ne totius aulicæiuuentutis voluntas,quamhuius belli cupidameftefentiebat,di-lationeinteriedalanguefcerct,regi continuo pollicitus eft, eamfe pecunia mu-niodaturum,quaexercitus fuftineriper bimeftre fpatiû pofTet, ad Merfalcabirnbsp;in Africaexpugnandum,vtreipublicçChriftianaehoftes à noftrislittoribus arce-rentur.Inftrudiffimaergo clalfis apparatur,amp;deled:usiuuentutis pervniuerfanlnbsp;40 Hifpaniamfiunt.Aulicorum adolefcêtum magiftro totius belli imperium com^

naittitur.Is eratDidacus Fernandus Corduba,vir ipedatæ virtutis amp; prudentiæj qui illico ex veteranorum militum numéro, focios amp; participes laboris afciuitnbsp;virosfelcótos,amp; reibcllicæperitos : fedpotilfimum Ramundum Cardona claf-fisregia:,amp; Didacum Veramtormentorum regiorum præfedos, amp;Gonfalumnbsp;Aioramprætorianæ cohortis ducem, amp; Petrum Lopidê Horofcum cognomen-to Zagaltun,fed ante alios Hieronymum Viancllum, viæ indicem amp; common-ftratorem.Tcrtio nonasSeptemb.Malaca foluuntmoftrumlittus deinde legen-teSjEuris nonnihil retardantibus,fexto Idus Almeriam,quâm nonnulli antiquamnbsp;Abderam efte volunt,veniunt: tertio póft die Merfalcabir appellunt.Afritamenjnbsp;JO qui perfuos cxploratores de Hifpanorum clafle ccrtiores faâi, iam dudû in fpe-culaamp; vigilia erant,vteos portum* ttingentes viderunt, fundis, tormentis amp; fa*nbsp;gittis hoftem propellere,amp; fubmouere tentauerunt : fed virtute noftrorum militum cû omnis conatus irritus fuiiret,crebris ignibus de more eius gêtis in fpecu*nbsp;lis accenfis,fumi indicio,paruo fane temporis fpatio noftrorû aduentus vniuerlænbsp;ferme Mauritaniæinnotuit.Statim vt diluxit, tanta Maurorum amp; Numidarum,

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

qui per cos câtnpôs vagantur, cum equitum turn peditum multitude congrega-. ta fuit,vt omnes vndique colles armatis hoftibus replerenmr. Hi ergo magna a-nimiconftantiaadlittus defeendebant, Hifpanos ne terrain Africam contmge-rent prohibituri. At eas omnes difficiilcates noftri euincentes, inuitis hoftibusinbsp;portum tenuerunt. E nauibus extemplo egrefli, prout in illis anguftiis licuit,nbsp;cùm prxfertimhoftium telis vndique impeterentur, caftrametati funt. Alterumnbsp;diem in exploranda regione , in caftris muniendis, Sc auxiliis Afrorum, quaenbsp;ab Orano, aliisque partibus aflidue veniebant,deturbandis, occupati fuerunt.nbsp;Duces interea, donee aliquid memoria dignum effeciflent,nullum nunciumnbsp;ad regem remiferunt. Id cùm animos cunftorum folicitos teuerer, omnes ru- lOnbsp;mores, qui varii prout in re incerta fieri folet ferebantur, auide captabant.nbsp;Anceps erat vidoriae euentus,propter egregiam hoftiumvirEutem,fedpræfer-tim arcis præfeéti, qui fingulari vigilantia amp; fortitudine præfidium eius fideinbsp;commiflum tuebatur. Petra vbi id praefidium eft, maris vndis ex omni partenbsp;alluitur,præterquam qua meridiem fpetftat. Ab ea autemparte collis quidamnbsp;praeruptus attollitur, cuius ftatio amp; hoftibus eratneceflaria, amp;noftris peroppor-tunaadpraefidiumipfumexpugnandum. Hunc collem ex hoftium poteftate e-ripere, cùm totius exercitus viribus Hifpani contenderent, eo tandem vt funtnbsp;potiti,quanuis non fine fanguine, protinus in fpem maximam funt eredi ,Mer-îalcabirquoquepotiundi. Interearex TrimefeniusMaurorumamp;Numidarum lOnbsp;excrcituramiferat, qui dum variis præliis cumnoftris confligunt, vt eft Mars anceps, nunc illi ,nunc noftri viólores fuerunt, amp; milites vtrinquedefiderati. Por-ropræfidiipræfedus, quifumma(vtdixi)diligentia, noftrorumconatibus obui-am femperibat,duminterpropugnacula reficiendistormentisattendit,glandsnbsp;ferrea à nauibus emifla percuflus occubuir. Permagni moinenti ad rem bene gerendam vnius viri mors noftris fuit : nam ab eo tempore hoftes debilitatinbsp;omnia remifse timide gerere.Tandem cîimneq; fubfidiofibi veniri,neq; nauibus commcatus coinportari poftet, noftris mare amp; itinera omnia intercluden-tibus , feque partim ex nauibus, partim è colle occupato, omni tormentorumnbsp;genere impugnari vident, de deditione agere coeperunt, duinmodo aliquotnbsp;dierum induciæ ad deliberandum darentur. Igitur inter noftros ,amp; Mauros ficnbsp;conuenit, quod fi rex Trimefenius copiofiori cxercitu auxilium per tempus in-duciarumnon tuliftet,Merfalcabir extemplo Hifpanis cederet. Elapfis diebusnbsp;cùm nequicquam régis fubfidium expeótaretur,totidemdies adiiciendos petunt,nbsp;quibus fi etiam Trimefenius ceffaret,ipfi omni facrametoexoluti,oppidum fimulnbsp;amp; arcem traderent. Cum ergo omnes diespadionis bellicæ exiiftcnt,poftridicnbsp;mane Didacus Fernandus exercitu ante portam,quæ Oranum ducit,agminatimnbsp;inftru(fto,clafticura canere iubes,antequam armis infeftum aliquid tentaret, pernbsp;fecialem alta voce pro mcenibus admonuit: Qi^ndoqu idem Mauris per dies in-duciafum, nihil auxilii à fuis adueniftet,ipfi ,vxores, liberique eorum Merfal- 4^nbsp;cabir fecundum paóta indemnes exirent : quicquid eorum corporibus pofientnbsp;exportarent, quoicunquehbcret,ncmine per vimauferente, adueherent. Qmexnbsp;noftris abeuntes Ixfiftet, aut alio quouis modo contra paóla cum Mauris fecifier,nbsp;capitis multaducemfœderisviolatireligione exolueret.IUico oppidiportis refe-ratis,dies tres impetrati funt ad fupelledilem conceftam conuafandam. Toto illsnbsp;triduo Didaco Fernando pro portis fedente, per medias acies Mauri tranfibant,nbsp;rerum adamatarum quicquid potcrant afportantes. Nemo ex noftro exercitunbsp;inuentus eft,qui vel dido Mauros offenderet,praeter vuumex gregariis militibusnbsp;cuius nomeninobfeuro eft,qui àuaritiæmorbocorreptus,aut,vt quidam narrant,nbsp;libidinis,Mauræfœminæiniuriuseftecœpit.Eratis inpoftremisordinibus,quarcnbsp;lateje pofte confidebat.Atindignc Mauris id/ercntibus,miferabili voce cótrapa-da couenta agi clamitabantmâ amp; pénates rclidi, amp; arcis traditæ tacita exprobra-tio,doloreamp;ira animos repleuerat. Illico adauresDidaciperuenit,qui antiquonbsp;amp;feuero Hifpaniaruminftitutopilis militem trans figiimperauit: quod vniuerfonbsp;exercituiamp;exemplojamp;pauori fuit. Oppidoitaq; veterib.incolisdefticuto,noftrinbsp;exuT

FRANCISCI XIMENII, LIB. UIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

exultantes quinquagefimo po ft quam Malaca foluerunt die,potiuntur; amp; Hifpa-nopraefidioarcemmunientes, ad regemamp;:Ximeniumtrirememniiferunt,quæ vióloriam partam nuntiaret. Aiunt poft Merfalcabir occupatum,multos cx Maunbsp;ris qui Oranum incolebant, cum vniuerfafamiliaamp;facultatibus Trimefemiumnbsp;fe contulifle : nam earn vrbem ftatim anoftris oppugnatum iri nihil dubitabant.nbsp;Poftea tarnen ciim toto quadriennio ceflatum à noftris eflet, omnes Oranumnbsp;reuerfi funt, exiftimantes Hifpanos fatis habuiflc portus magni receptaculo ànbsp;Mauris erepto, oræ noftræ fecuritatem comparafle.Vnus tarnen prædiues Maunbsp;rus,qui camelo auro onufta Orano difceflerat, magnopere redeütes deterrebat:nbsp;qui propoiîti tenax expugnatas vrbis cladem effugit. Didacus interim cùm aliquot dies Afrorum commeatu corpora fuorum curari permiftlfet : nam quan-uis multa Mauri exportauerant,cum ea pretiofiffima quçque fiiiftent,multa quo-que inta0ta,prxfertim quæ ad viólum pertinent, remanferunt.Ergo prteftantiili-mis quibuique ad, cuftodiam Merialcabir per Didacum ex vniuerfo exercitu de-leais,cæceram mulcitudinem inHifpaniam redire iuffit. Nam amp; res nummarianbsp;fereomnis confumpta erat,amp;nihil quod vitra tentaret occurrebat.Ad Oranumnbsp;enimoppugnandum,loci fitu,amp; ciuiumfrequentia,amp; militari exercitu muniiu,nbsp;longe maiorcs vires requiri videbat,quâquætuncfibiadeflent.Regis tarnen im-periûexpe3:are conftituit.Interea non cellauit omni ratione cura,porté, oppi-10 dum,ip{àmq;arcemadnoftrorumvfum,tumreficere,tumdenuoformate.Poft-quamregi, amp;Ximcnio return earum fuafori, vidoria nota fuit, dici non poteft,nbsp;quanta lætitia non folùm vtriufq; animum,fed vniuerfum Regis comitatum, to-tam^ Hifpaniam perfuderit: omnes enim anxios amp; mœftos tenuerat, tam diu-tinu de Didaco Fernando,deqs eius clafle per menftruum fere tempus,filentium.nbsp;Odo dierum fupplicationes per vniuerfam Hifpaniam ftint indidæ,quibus Deonbsp;opt. max.gratiæagercntur,quod cum AfricæportûHifpani cepiflent, vnde nonnbsp;niodo fecuritas littoribus noftris comparata eflet,fed ingens aditus patefadus adnbsp;omnem Africa:oramoccupandam.Veneruntnonmulto poft adregemaliquotnbsp;ox tribunismilitaribus à Didacomifti,Didacus Vera,Gonfalus Aiora,PetrusLo-5® pides Horofcus,qucm Mauri Alzagalum(vtdiximusjobfingulare in rebus belli-cis ftrenuitatem,vocabat.Hic ex fpoliis Mauromm, baculum exfeledo hebeno,nbsp;cximii turn læuoris tum nigredinis,Cadin(ita enim Mauri potifices fuosamp;fenio-res vocant;geftame,ad Xiraenium detulic. Quo in gratiam Alzagali cùm aliquotnbsp;dies Ximenius vfuselfet, Complutum ad Academiam fuam,vidoriæ Africanxnbsp;monumëtum,amp;: amici viri optimi pignus mifit.Rex verb poftquam quæ per Didacum Fernandumgeftafunt,amp; quibus opus eflet cognouiflet,centum leuis ar-maturx équités, pediies quadringetos ad Didacumin Africa traiiciendos curat.nbsp;Horum ducemRodericum Diaflum Rogium,virumnobilem,amp;: fortiflimuconnbsp;ftituit. Didacum verb Fernandum ad feaccerfiit, vicaria magni portus cuftodianbsp;4c Rodericointerim tradita.Didacus àrege benigniflîme fufeeptuseft, amp; Ximenionbsp;eius virtutem apud regem col!audate,multis prxmiis amp; honoribus aftedus,Mer-falcabiranaetiampræfeduradonatur. Nam cùm eius fortitudineamp; induftriainnbsp;poteftatemnoftram dcuenifl'et, ànemine melius, veluti in re propria laboranti,nbsp;defend! pofleiurecredebatur. 1'riamillianummorum aureorum,qux fumma,nbsp;prout ilia tempora ferebant,ad capiendum illud prxfidium fatis fuit, in fingulosnbsp;annosad retinendum aflignatafunt. Hand eft obliuionis tenebris premendumnbsp;Roderici Diafli fadum : is enim non ignauam in abfentia præfedi operam na-uans,cum crebras eruptiones inhoftes faceret,amp; rebus rufticisoccupatos de im-prouifoadoriretur,amp; frequenterprxdam ex agris ageret,rcgionemque omnemnbsp;Jo incurfionibus vaftaret:Mauri tot djimnis amp; rapinis grauiflime permoti, fefe ad ilium,quoquo modo poflent,opprimendu parant. Ergo cu de more agroS pop«la-retur,intcrclufus eftà Mauris.Erant perpauci milites quiRodericu fequebantur,nbsp;præ hoftium multitudine: quare in re defperata bono vfus confilio,fuos breui,nbsp;fed acrioratione cohortatus, ne inulti périrent, fed Hifpani nominis memores,nbsp;fc ducefequerentur,amp;: per medios hoftes viam,qux folapatebat, falutis facerent,nbsp;K ij

Hi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

lîmulqué equum adigic, amp; in confertos Mauros irruens, tantam eorum ftra-* gem fecit, vtquocunqueincederec, ingens effet hoftium trepidatio. Hffpani yc-‘nbsp;ro milites tanti ducis exemple excitati forti Hi me dimicantes, holies terga darenbsp;coegerunt.Narratur mirabilis i£tus, quemhoc die Rodericus conicefione haftxnbsp;fccit.Infequebatur Maurumequitem,quiciim equo fideret velociore, dum pu-tat fe eualuntm, terga dedit. In hunc Rodericus tanta vi hallam contorfit, vtnbsp;holle tranfuerberato, ligneum ephippii capitulum, amp; equi ceruicem perfode-rit. Certum ell holies hoc terribili iébu animaduerfo perterritos, cœpiffe Iaxis habenis fugere. Multo poll tempore duralTe inter Mauros prouerbii loconbsp;aiunt, vtquibus iratieffent,iclumprx’fccli Mazalquibirani imprccarentur.Dumnbsp;hæcin Africageruntur,Philippi è Belgis aduentus, quemadmodum in tertio vo-luminelate fumusexecuti,régis Ferdinandi conatum,amp;Ximenii antiflitis in-Ilitutum retardauit:qui maritimam Africæ oram,atque adeo totam ipfam Mau-ritaniç regionem,Hifpano imperio fubiiccre propofucrant: fatis enim per ca tempora ab vtroque laboratumeffe conllat, vt reipublicæ commodis confulerctur.nbsp;Nam amp;:tumultus reguloaim comprefferunt, regnorum imperium, quod pollnbsp;régis Philippi mortem labefaólatum fuit, in priorem ordinem, amp;llatutumredu-xerunt.Non ceffabat Didacus Fernandus è Merfalcabirana arce alfiduas in Maunbsp;rosincurfionesfaccre,cxquibus cum vicloriam fiepe reportaffet, decreuit tandem cum tribus peditum millibus, iulloprælio Oranenfes prouocare.Nam cumnbsp;Mauri non ita pridem oppidum in Hifpaniæ ora fitum internecione vallaffenr,nbsp;vtriufquefexus vniuerfis incolis advnum trucidatis, autcaptis, infolentiores exnbsp;ea re fadi, Didaco cladem minitabantur, amp; vt portum magnum reciperent o-mniapparatu amp; lludio curabant. S'ed vtfors belli anceps femper incerta eft,nbsp;anno eiusfeœli feptimofub idus ferme Iulias,cùmegregiè Didacus cumillisdi-'mïœffet,magna iaóluralufceptavidxis prælio difceffitEo nuntio Ximenius, carter!^; principes qui apud loannam Reginam aderant (nam nondum Neapoli Fernbsp;dinandus veneratjadeo grauiter perculfi funt,vt illico Ximenius ad expeditio-nemdiu exoptatamfueritnauigaturus,nifireginæ valetudo, rcip. llatus, einsnbsp;ftudium amp; conatumretardaffet,amp; in primis Ferdinandirégis abfentia,fine cqiusnbsp;aufpiciis nutu,nihil rité cofici poffe exiflimabat. Ergo fimul ac rex venir,amp; Hi-fpaniæres funt compofitæ Ximenius cum eo agere cœpit, vt vcl ipfe rex in Afri-cam traiiceret, vel Ximenio earn prouinciamtradcret. Indignumenim effe, Sz.nbsp;pene intolerabile,vt tali à Deo immortali ópportunitate oblata,taliq5 aditu ad vni-uerfam Africam debellandam dato,ipfi otiofi négligentes federent,fpeélantesnbsp;quemadmodumtotcaptiuorum Chrillianorummillia,cum maximo totius Hi-fpanç nationis dedecore,palfim abducerentur.Erat quidem rex in Ximenii fen-tentiam propenfus,quanuis reguli varie fuper hac re fentirent, Nam nonnulli,quinbsp;cum ipfi nihil praeclarum faciant, id ab ahis fieri fullinere nequeunt, Ximcniumnbsp;vtimmodiceambitiofumincufabant, quipræterinllitutifui rationem,prçtcrquenbsp;perfonæ decorum quamgercbat, cædibus fe polluere vellet, ôi: pro lituo amp; g;de-ro,haftam amp; galeam ambiret. Atq; ex re,quæ tunc in omnium ore verfabatur,oc-cafione capta,ridiculum effe paffim iadabant, Gonfalum Fernandutot vilt;doriisnbsp;in Italia partis,quæ merito magni imperatoris cognometum illi peperifien t,e hello reuocatu,orbiculos quibus preces annumerari folent, Pintiæ voluere,anrillitenbsp;veroToletanumcædes amp;lanienam optare. Hanc aiit rerum comutationem,effenbsp;portenti fimile aiebant,amp; vt reip. paru faullam,facris omnibus expiandam. Sed hinbsp;nollrorumannaliumignari,pontificum Toletanorum llrenuèfemperindebel-landisreligionishollibusapudfuos roges nauatamoperam,autnonintelligebat,nbsp;aut prx inuidia diffimulabant. Alii homineiji dementem, amp; temerariumvoca-ba»t, quod bellorum difficultatibus pantm confideratis, res maiores animo prar-fumeret,quam pro illius facultate amp; captu. Opus enim effe ad id bellum rege ali-quo potentilfimo amp; indullrio,nec no rerum bellicarü perito,qualis Ferdinandiisnbsp;erat; alioqui nec hollibus rerrori,neque fuis reuerentiæ fore. Porto milirum animos ad imperatoris amorem inflammare folet afli dua in callris præfentia, fomni

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. 113

«fc ciborunicommuniojamp;cadem inpericulis fortuna,quæ fingula longe àXime-nii inftituto aberant: qui vanis quorundam promiflis ladratus in earn fuiilet feriten-tianr induärus : quod extremæ leuitatis,amp; aniini parum fani teftimonium non mediocre ciTe affifmabant. Alii ramen qui fibi videbanturprudentiores, non adeo aiebant Ximenium infanire vt huic fe ncgotio parem efle crederet: fed hominemnbsp;imperandi cupidura, res que omnes pro ar bitrio componendi, regem arque adeónbsp;vniuerfamHifpaniænobilitatem in Africain amandare his prætextibus ftudere,nbsp;vtipfe interimfumma;rerumpræfeôtuSjderepubl.provoluntateftatuat. Quödßnbsp;malonodo malus quoquc quærcndus eft cuneus, régi alteram conditionis partemnbsp;*0 minime quidé elfe rccufandam: fedporius Ximenioconcedendum,vtin Africamnbsp;cum exercitu traiiciat, quandoquidemid tantopere fedifcupere Cmularet. Rcxnbsp;Ximenio multo erat æquior, quod eius probitatem, atq; illamporiflîmû ad hollesnbsp;rcligionis extirpandos animi propenfionem multis argumentis nouifle t. Qu^ire e-ius propofito apud rcgulos pala collaudato,fibi nimis Ximenii fententiam placerenbsp;declatauit : efl'cq; illi gratias pro mcrito agendas, quod vir tanta aitate proueôlus, amp;nbsp;diuturnislaboribus pencconfeâ:us, adduriflimû Martis opus religionis dilatandænbsp;ftudio,amp;reip.defendcdæ amore,fefeardoreiuueniliofferret. Idcirco fanôliflîmisnbsp;eiusconatibus omninofauendum, amp; omnibus regni viribus optimipræfuiis cofi-lium,religionis amp; pietatis plenum,maturè efle exequendum. Nihil contra éo tcm-pore amplius eft adum, fedftatim decretum vt reip.triremes,naues longæ amp;ro-(nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftratæ,ad Ximenii imperium,flue Malacæ,fiuc Carthagini nouæ præfto eifent, vt

comcatus ad earn rem neceflarii ex proximis locis empti coportârentür,amp; materia quæfcxcentisdoliis côficiendisfatis eflèt, adaquationesin terrahoftili faciendas:nbsp;naprimænauigationi exportuMenefthei,quemS.Mariævocant, amp;ex Cæfarisnbsp;caftris,quæ nunc Xerezium, aqua erat haurienda. Vt fulphur etiam amp; nitrura exnbsp;regiis fodinis,aut priuatis,nemine prohibente,ad pulucres tormcntarios confici-cndos,aut aflumere aut coemere liceret: amp; vt commendatarii,quos vocant,nullônbsp;miflionis genere vti,aut pro fe vicarium dare poflent,nifi légitima de caufa : fed o.-mnes tanqua ad rcmp. contra paganos defendendâ,fuis ftipendiis in hoc bello mi-3° litarent.Vtmilitesftipendiarii,quiAbulam,Areualû,Segobiam,Mcdinâ Campennbsp;tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fem,Vlmetum,Fontiucrum,Salmanticam,Vacceorû oppida, amp; qui Trufillum,amp;:

Cercris caftra in Lufitanis habitant,certo quoda regis ftipendio,ad militâtes vins fuut adftrióli,rcgiisliteris cuocarentur.Vt quotquotpanis nautici pondo, Malac^enbsp;pcrregiosprocuratores,parataeflent,Ximeniovendercntur.Vtcómmeatus, quinbsp;per regem cÓfcrendus ex paélis eife t, ad portum vnde Ximenio foluendum eifet,nbsp;regis operaaducheretur. Vtquoniamadmilitarêlicentiam coercendampontifi-cia pcrïona parum apta eflet,ex regiis quatuoruiris,qui capitalibus caufis in comi*nbsp;tatu principis præfunt,duo fal tem ad legiones Ximenii mitterentur,qui de illis rebus cognofeerent. Hi fuerunt G allecus,amp; Aguirrus, quibus omnia ad exercitum

40 pertinentia, proutvfus pofeere videretur,conftituendi fupremafacultas eftda^ (fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ta. IntcreratXimenius horum duorum confilio, amp;fuo arbitrio omnia modera-

batur. Sedprudentiffimè curabat,vt per regios miniftros difeerni Cun«fti arbitrâ-renrur. Nam regia authoritate prætcnta,quæ inter noftros femper fuit facrofan-lt;fta,facilc omnes in officio continebantur.Datæ etiamfunt regiç tabcllæ nonullç manu regis fubfcriptæ, amp; eius figillo impreflæ, puræ tarnen, quæ cùm opus effetnbsp;feribebautur, amp; earum vi amp; poteftate totidem indices vicatii cteabâtur, eiufdemnbsp;cum duumuiris facultatis, ad milites puniendos. Nam hocetiam Ximenii indu-ftriaconfcôlumeft,nc vir religiofus,amp;: tanta dignitatepræditus,adhuiufmodica-ftigationes fe demittere videretur, Hisitaq;apudregemdecretis,atq; per Xime-jo niiprocuratores acceptis,operiXin^nius accindus eft.Porto Gonfalo magno in-fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primishortâte,PetrumNauarrum01iuetiGomitem,ducemegregium,amp;reibel-

iicæperitum,quivirifortiffimi exemplain G onfali exercitu permultaediderat, amp; qui tune Gonfalum fecutus, in Hifpania apud regem erat, ad fe accerfit. Is nonnbsp;ira pridem Beleziam rupemf Pegnonum noftri vocant) quæ in Africano littorcnbsp;eft, è poteftate Maurorumreceperat. Ergo cum Nauarro omnia fua côfilia com-K iij

mufticat, amp; quid in fingulis rebus faciendum effet ab eo edoâus, imperatoren! totiusexercitus Nauarrumdefignat: amp;vt cohortes Italicas quæ fub Gonfaloma •nbsp;gno meruerant, continuo rccipiat, edicit : amp; vt Malacam proficifcatur, èc regiaenbsp;claffis commeatus explorer,quos à Varga fenatore regio, aut eius nomine à procunbsp;ratoreVillalupotraditos,Carthaginemcureta{portandos, Nauarroitaqueadeas'nbsp;res curandas digreffo, Ximenius militum deledus per diœceiim fuamfaeit, exnbsp;Bætica, Catalonia, Aragonia,Cantabria5ó Afturia, feledas aliquot legiones coft-fcripfit,exquibusexercitus faóhis eft ad earn rem quam parabat peraccómodus inbsp;nam equitum quatuor millia,peditum decern millia recenfebantur.T ribunos militum (quos coronellos noftri vocant) Rodericum Mofchofum, Altamiranum i®nbsp;Comitem, loannem Spinofam, Alphonfum V anegam, Gonialum Aioram, Pc-tnunAriaminhaftarumludocelcbrem,atque inde patrio idiomateiuftatorcm co*nbsp;gnominatum,amp; loannem Villaluam Cantabrum.Erant omnes hi viri bellicis vi-âoriis adco clari, vt faepe homines maiores natu qui rebus illis interfucrunt,di-cetes audiuerim,exercitum Ximenii eos tunc duces amp; coronellos habuiffe, quorum fingulis,no modo huius belli fumma, fed cuiuflibet alterius, quoddifficiliasnbsp;amp; grauius effet,tutoquidem committi potuiffet, Suberant eis non ing’orii manipulates duccs,acceturiones : quinamfuerint, quibufvcmanipulis autcohortibusnbsp;præpofiti,adhucinfuperftitûmemoriis durât. Ergo Petrus Caftellus Complutcfesnbsp;milites ducebat.VillaroellusTurrilacunéfes,Vzedanos amp;:Talamacenfes.Bernar-dinus Menefius T alabricefes,amp;: fagittarios tranfpontanos : nam hi Iadæ,quæ apudnbsp;eos copiofiffimenaicitur, beneficio,cxquafagittasfaciut, earn arte mirificc callet.nbsp;Buftamatus titularis epifcopusjamp;parochus Hipponcnfis,Guardianos, Romcra-lios,amp; Lilienfes.Ioannes Montanus,Hipponenfes,Valliuerdanos,amp; quos Morosnbsp;iuxtaToletumcis Tagu fitos,hoc eft colonos, lingua noftra appellat, Aluarus Sa-lazarus,Toletanos.San(ftus Petrus ciuisToletanus,Illefcenfes,quifuntToletocisnbsp;Tagumproximi.Haótenus genre ex Toletanadiœcefi memorauimus. Quos verbnbsp;Bxtica Afturia amp; Cantabria miferunt,alixvccircumcirca regiones,Ioanni Gien-nioBaftctano,amp;IoanniBuftamantoComplutenfifuntcomifli. Sedquoniapluf-quaodingenti militcs,nullo ftipcndio codu(fti,autvllafacramenti ratione addidi,nbsp;Ximenium in Africa fponte fua fecuti funt, iis Requelmus Baftetanus dux præfe-âus eft. In epiftolis Ximeniiad procuratores fuos, quos co tempore apud regemnbsp;habebatdatis,aliorumducumamp; quæftorü nomina reperio: quibusobegrcgiamnbsp;operam fibi in Africa nauatam,cupit vt rex beneficia amp; munera pro meritis donct:nbsp;inter quos,Garridum,Vadillum,Argueffum,amp; Madercllum Centuriones com-mendat-,amp;licentiatumetiamZaratem adcognofcendas caufas per duumuirosnbsp;fuffeótum. Ergoequitibusducendis Garfias Villaroellus Caftorlæpræfeftuscon-ftitutus eft : V iancllo magifteriu caftrorum defertunnam illc amp; regione bene no f-fc,amp; quo loco caftra effent metanda,amp; qua parte hoftes adoriendi,amp;qu£E præfidianbsp;daamp;c5firmanda,folusexaótècallere credebatur. Ximenius quifruftra appararinbsp;cæterainrclligebat,nifi pecuniæ,quæ bellineruifemper funthabitæ, vel in loguiftnbsp;tempus fuppeterent,aliquot retro annis de Africanaexpeditione cogitas,prouidonbsp;in pofteruconfilio no mediocres opes congregauerat.Sed belli cafus incertos efl'cnbsp;fciens,ftultiffimum effeiudicabatad tcrramhoftile,fubdu(ftis adcalculum ratio-nibus,proficifci.Ergo ne difficultatereinummariæaliquado premcretur,ad To-Ictanum capitulu fcripfit,vt fibi fubfidio effent,miffa quanta poffent nummoruninbsp;fumma.Namfi olim poft Hifpaniam à Mauris occuparam,ccclcfiafticisrediubusnbsp;cxercitus parabantur,vt ab hoftibus reciperetur, multo caufatius id nunc ab ipfisnbsp;pofcebatur,ne Hifpaniarurfus inprifeas illasq^feriasrecideret : præfertimcùrn i- ƒ*nbsp;pfe^ qui eorum caput effet, non folùm fuas facultates infumerer, fed fe quoque innbsp;manifeftum vitæ difcrimen,proreligionis defenfione amp; augmente obiiceret. Resnbsp;crat eo tempore huiufmodi fubfidium in Hifpania infrequens,amp;non nifi maximisnbsp;amp; euidentibus pcriculis, cùmvidendum erat ne quid dctrimentirefpub. Chri-ftiana caperetjà Pontif.Romaftisindilt;fta. Nam facerdotia quoquomodo per re-

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. 115

^es grauarijinuidiofum amp;iniquü cêfebatur.femperqj aliquid infauftum amp; dirum, idancntatibus accidilTejobferuatum fuit.Sedcapitulum necrei infolenriacómo-tum eftjnec graue aliquid in antiftitetn fuum dixit,aut immunitatë fuam imminuinbsp;Vllo modo idcirco exiftimauit.Imö animis prompti(fimis,nonmodö opes amp; faculnbsp;tares,fed omnem opera ad earn rem polliciti,multi difcedenté ad mare vfq; fecutinbsp;funt: quinifi ab eol'oletum redire coaólicflènt,non dubitaflent in Africam tra*nbsp;iicere,atq; ibifi opus eflet,confertis manibuscühoftibus pugnare. Sunt apudmenbsp;Ximcnii ad regem Ferdinandum cpiftolæ, quibus de hac capituli fui erogationenbsp;fcribit,penè gaudio geft:iens,quoniam aliç dioecefes amp; ecclefîç cxemplum eflentnbsp;*0 habituræ, ad Africanam Ximenüexpeditionem ftipe collataiuuandam, quodnbsp;fieriiamaffirmât.Quomagismiror nullam huiusreimemoriam, nullumve mo-numcntum,ineccleliçToletançarchiuishaberi.Nifî forte,ne exemplumfequc-rentur archiepifcopi fuccefruri,amp; quodliberalitate facerdotum faólum crat,tem*nbsp;pore maxime neceflario, ad exaëtiones per vim faciendas ob priuatacomodaad*nbsp;Hucerêtur,communitcr curatum eft, vt veftigium nullum remaneret.Eft quidemnbsp;certè folennis bic rapinarum modus, nonnulla precario obtinere apopulis, quaïnbsp;póftiurefuopotentiores exigant,quafilegeteneanturprxftare. Totushic annusnbsp;commeatibus apparandis,pecunia colligenda,amp;cxercitu congregando,aXim6-menio Compluti confumptus eft. O «ftauus qui deinde fecutus cft,non fine maxi-*0 mis moleftiis Ximenio accidit. Nam cum militu fcgiones ex omni Hifpania fele-das cófcripfifrct,duces egregios illis prçfeciflet,belli African! Fama adhoftes vfqjnbsp;penetraftet,amp;omnia deniq; in procindu efrent,no defuerüt peruerfi homines,quinbsp;femel conceptaopinionéc regis animo couelleretentarent,amp;falfis affidis caufis,nbsp;Ximeniipropofitu inutile eflecalumniarentur : vanu, Sctcmerarifiefleclamitan*nbsp;tes,tatimoniÊtirem,abhominctradari,quiinmonafteriis óefolitudinib. cucullonbsp;indutus,femperdclituiflct,necvnqualioftes,autcaftravidifret.Adhxcfubiicic*nbsp;bant,belliimpenfas arege efle attente confiderandasmeq; enim fieri pofte,vt tamnbsp;copiofam pecunia Ximenius congregaftet,quæ ad tanti belli mole fuftinendä cf*nbsp;fet fatis. Facile enim hominiplus fatis propefo ad hoc bellum Africanum, imponinbsp;P potuifleab iis quipriuatafuaemolumenta fedantur. Poft exhauftamverb pecu-Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niam,necefte eratre infeda difcere,amp;claftcm regiam, amp;: Hifpanam iuiientutem^

velit nolitjhoftium arbitrio relinquere. His fermonibus atque aliis rex deterritusj bellum Africanum difterre parat,amp;padis conuentis cü Ximenio per dilationemnbsp;deeffeincipit. Regiiverb procuratores, quibus claftisreficiendæ cura,eamquenbsp;cumomni nauticafupelledileXimeniinauarchistradendicommiftaeft,auaritiçnbsp;morbocorrupti,illo occafionismomento abutebantur,aquo cundiXimeniiconbsp;natus eo tempore pendebant.Quare Petro Nauarro,qui ad hoc mifl'us fuerat,nc-que cymbam vnam dederunt,nedum tot illa panis nautici pondo, amp; pofcæ dolia,nbsp;vteumrege conuenerat.Nam ciimciboru nauticorum copiam illi ad regios epi*

40 batas iampridem comparaftent, Ximenio indigent! pluris vendere volebant 1 fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod fi feciflent,haud contemnendum lucrum corrafiftent. Petrus quoque Na*

uarrus militaris ingenii homo, cùm ea impedimenta Ximenii confiliis obiici confpiceret, ipfe quoque in diuerfum mutatus, dum fuis commodis, quæ nonnbsp;nifiexpræda conftabant,confulere cupit, claftem regiam, quoquo modo pof*nbsp;fet, clam Ximenio,ad fc transferrc curat. Ergo regiis amicis perfuadet, Oneinbsp;promontorii præfidium, quod infra Oranum verfus fretum Herculeum eft,nbsp;multo facilius expugnari pofte, atque inde in totam Africa^maritimam oram in*nbsp;curfiones commodiffime fieri. Differebatur etiam commcndatariorum euo*nbsp;catio, amp; ftipendiariis nihil adhuc per regem denunciatum fuerat. lam verb finbsp;JO quando Ximenii procurator, regios de ea re confiliarios,regcmveipfumappel*nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;larct,aliis atqj aliis caufis eludebatur.Nam prout annitempeftas erat, authyemis'

inftantisobiieiebatur rigor,aut Malacæ aut Carthaginis pelagus, Vndefcificet foluendum erat, adhuc efte intradabile, aut æftatis in Africa terra immodicusnbsp;ardor, aut difficilis comnieatus importatio, fi præfertim, vt ille meditabatur, hy*nbsp;berno tempore exercitum traiicerct. De his rebus Ximenius certior faduSj

K, iiij

GOMECII DE REB. GESTIS

q Lxanuis-indigne fccuni agi confideraret, conftanti animo inre propofita perfe-» uerandum cenfens,rurfus ad regem epiftolas mifir,partim fupplices, partim ex*nbsp;poftulatoriaSjinquibus per religionem,quavtcrq; tucri ftudebat,per neceflitudi-nem,perpietatem qua regem Temper coluerat, perafliduos, quosad id tempus innbsp;repub.conferuandafuftinueratlaboreSjobteftabaturatq; obfecrabat,ne patere*nbsp;titrremtantam concidere: néve eiusexiftimationi, aut neceflariis Scoptimisco-natibusjvllomodo deelfe vellet.Eó enim vfq; rê procefliiTe, vtretrocedereiamnbsp;ncquaquamliceret.Nec poireiterum,qualis tuncerat, exercitum cogi fperaret;nbsp;namdelufimilites,fidem nonerant ampliushabituri,fedindignabundi,militari facramento exoluti,alia caftra,alium^ imperatorem quxfituri : li bi verb, vt in-terim pecuniam, quamnon mediocrem impenderat, taceret, multis de caufis in-iuriamfieri.Nampræternonleuemtemeritatisnotam,quamipfefubibat,fi bellinbsp;fufceptum dimitteret{neq; enim palam omnibus futurum,cuius id culpa accidif-fet)T oletani primatis dignitas non mediocri cotumelia afticiebatur,cuius ea po-tentiafcmperfuit,vtexercitumalere,atq;èMaurorumpoteftateoppida amp; vrbesnbsp;munitiflïmasrccipere,.folitafuerit. Nunc verb, ciim opibusfitmulto auguftior,nbsp;quamillatempeftateerat,amp;: accederettanti régis fauor,nefcire fe aicbat,quidhonbsp;mines non eflentoblocuturijficœptaintcrrumperentur. Namqubd fc maleuolinbsp;homines amentem vocabant,ad régis potius exiftimationem putabatpertinere,nbsp;qui eiufmodihominem ad fupremum orbis facerdotium fubuexifl'et. lam verb tonbsp;quödanni tempus obiiciebatur, meram effet ergiuerfationê ad conatus fuos re-,nbsp;tardandos: quandoquidemeoipfo temporenon itapridemDidacus Fernandas,nbsp;Merfalcabiranûpræfidium cepiffet,amp;tuncpermcdiamhyemem,èBeleziarupenbsp;rcaphas,cymbas,amp;: maioranauigiacommeatuumimportandorumcaufa,quoti-dieMalacamincolumiaappuliffecertumfit. Ne tarnen vllam tranfmarinam fa-mcm,aut tumultus militates vercretur, fe rerum futurarum prouidum, trium autnbsp;quatuormenfiumcibaria,amp;:miIitumftipendia,iampridemcomparauiflc.Qródnbsp;fi vlterius bellum effet protrahcndum, vt fieri poffet, habere fe facultates, vndcnbsp;fumptiisfuppeditaretur,amp; certa ecclefiarumfubfidia, vtpaulb antèregi figni-ficauerat. Qiiareneutiquamineo temporis articulo,amp; rerum omniumcardine, 1”nbsp;ceffandumerat.Porrb adfenuperdelatumfuiffe, Gratianum,amp;nonnullos alios,nbsp;Carthaginem, Murgos amp; Hifpalim, à Nauarro miffos,ad nouos quofdam delectus faciundos, clafl'emque regiam ad alia tentanda abduci : vtrunque verb eflenbsp;impedicndum,fifaluamremeflevellet.Nam quoddeOnco prxfidiodicebatur,nbsp;prorfus effe inutile,autpotius perniciofum: neq; enim inde,imb verb neq; ex v-*nbsp;niuerfa Africa,littoribus noftris tantum damni, quantum ex vnica Oranoinferri.nbsp;Neq; rurfus tam opportunum aditum, ad Africain occupandam, aut vaftandamnbsp;ex Oneo futur urn, quam ex Orano vrbe opulentaamp; portuofa. Solere autemgra-uiores fumptus, amp; maioramilitum damna, in oppidulis expugnandis interdumnbsp;fieri,quàminmagnisvrbibus.Quodfiadhucin mutandafententiaperfifteret, fe 4^nbsp;quidé habere quodageretToleti amp; Compluti,de bello aut Africano, ne verbumnbsp;quidem faóturum, fed fua confcientia cótentum quieturum: exercitum verb fta-tim dimiff urum,ne aliquid mali accideret ex otiofis militibus. Multa alia in Ximcnbsp;nii epiftolis cotinentur, quae chirographx Compluti afferuantur; vnde amp;religio-nem Chriftianam dilatandi amor, amp; in rebus gerendis dexteritas, amp; imperatorcnbsp;exercitatiflimo digna pr udentia,amp;: animi robur ad fummas difficultates fuperan-das, complûtes que aliæ vircutes intelliguntur, quae in bello, amp;: pace fummuinnbsp;ilium vifum fuiffe declarant. Vname multis libuit Latinam facere querelarumnbsp;plenam,quam eo tempore v. idus Od:.adDidacumLupumAialamdedit. Réglas litcras,masque fimul recepi, quibus non tarn commotus aut indignatus(qu^ f ®nbsp;cnim hominis priuati aduerfus regem indignatio effe poteft ? ) quam ftupore cor-repms fui.Doluitothominummillia,qui partim apud me iam erant, partim verbnbsp;meoiuffu multis in locis ad bellum Africanum conferipti, fubitb fine vUa caufanbsp;dimitti. Praetereatam multiplicemcommeamm, totærcatormenca,quæautàmenbsp;ftint fufa, autempta,relinqui paffim, quafi temere fucrint parata. Inciderunt

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII.

(juiJcm militarcs viri in fraudem fpe certi emolumenti,fed nos grauiorem iaétu-tam fecimus, nimirum fidci, amp; authoritatis. Optandum eft vt in pofterum rcgia maieftas de hifce rebus maturius prouidentiùs caueat. Omedem virum pro-bum,amp;pfudèntem, ad Petrum Nauarrum mitto, quihancillirerum commuta-tionem narret. Vtinam nee Vargæ,nec eins familiari Villalupo, de hac in me connbsp;tumclia,atq; adeó in totam rcmp.Deus opt.max.irafcatur, qui totimprobis aftu-tiis,amp;:commentis,nefceleftiffimamendaciacommemorem,nobifcum egerunt.nbsp;Sedvixcredo valituros diuinam vindidam effugere. Vale. His tam iuftis que-relis commotus rex, maleuolorttm amp; inuidorum fermonibus reiedis, ad Xi-io menium fcripfit, vt in proximum ver exercitum retineat, amp; nihil de intentio-ne fufeepta remittat : fidemque fuam denuo interponit, fe pollicitis nequaquamnbsp;defiiturum. Regis refponfo Ximenius eft confirmatus, fed nouæ ftatim diffi-cultatesfuntexortte. Namcùm commeatus fecundum pada conuenta Cartha-ginem, vnde Ximenius traiieere parabat, è Malacitano portu transferendi forent,erant apud regem,qui nee Petro Nauarro, nee Ximenio dandos cenferent.nbsp;Pofle enim fieri,vtab hoftibusinterciperentur,autabfumerenturà noftris in a-lios vfus, qui èrepublica noneflent, vnde clafljs regia magnum effet detrimen-tunicaptura. Idcircoregem confultiùs fadurum,fi eosinMerfalcabiranam ar-cem, euftodiæ præfedo afleruandos mitteret, qui fimulatque Ximenii claffis in-2,0 columis adeum portum appulifletjomniailli neceflariaminiftraret.Non placuitnbsp;Ximenio illorum fententia, partim qubd ftulte fe fadurum iudicaret, fi tot fe-cum milites in armis, amp; magnam cæterorum hominum multitudineni duceret,nbsp;vidum verb quo fint alendi, in altcrius poteftate haberi fineret : partim quod ex.nbsp;rebus anteadis verebatur, ne poftquam cum exercitu ad euftodiæ Merfalcabi-ranæ præfidium appuliffet, vt funtmilitum animi contumaces amp; feditiofi,com-rueatusdenegarctur. Siquidemnon itapridemDidacumFernandum euftodiænbsp;præfedum ab rege redeunte m, in præfidium recipere tandiu diftulerunt, doneenbsp;aliquot menfium quæ debebantur ftipendia, perfoluerentur. Rurfus Villalu-pus, qui commeatus curator erat, Vargæ (vtcredebatur) fuafu, ciim iam nul-jo lus tergiuerfationi relinqueretur locus,tandem animumauaritiainfedumpa-tefecit: negauit enim fe quem häbebat commeatum cuiquam daturum, nifi pe-;nbsp;cunia præfénti numerata: ea enim omnia fuis fumptibus comparata eire,quarenbsp;nihilregismandatumadfeattinere. Indigne quoquehanc Villalupi coditionemnbsp;Ximeniustulit,amp;: ad Vargamregitun Senatoremfcripfit,vtinepiftolisreperio:nbsp;Quod fi ea moleftia,atque belli mora pecunia tandem redimenda erat, execcle-fiæ Toletanæ fubfidio fuppleretur, potius quam ex fummain militum ftipendi-uniparata,quamvelquadranteimminuere,cumclaftem trans mare in terramnbsp;hoftilem duceret, non effet fani hominis confilium. Vargas in cuius rem nonnbsp;erat,vt hæc ad régis aures peruenirent,omnia ex Ximenii voluntate fecit; in eumnbsp;,^0 tarnen omnem culpam reiieiens, Didaco Lupo Ximenii procurator! dixit,vtnbsp;non cuiufquam negligentiam archiepifcopus culparet,fed fuam potius igna-uiam, qui tandiu otiofus federet. Cum hoc Ximenius refeiuit , hifce verbisnbsp;refpondit; Mirari fe hominem prudentem, de re quam ignoraret, ad eummo-dum loqui : fe enim omnium aliarum occupationum vacuum, ad hanc vnaminbsp;rem expeditum effe : mhilque aliud operiri aditerfuum quàmprimùm ma-turandum , nifi vt hæc quæ de commeatu agebantur , inter ipfos rata con-ftarent. Nam quöd nuper fibi Didacus Lupus feripferat, vt quoniam.in ex-trema linea negotium verfabatur, ipfe Carthaginem proficifceretur( ilium e-nim omnia ex eius voluntate extcmplo confefturum) minime faciendum du

rum referre,pedcm Compluto no mouere. Qmd enim ignominiofius aut pudendum magis fibiaccidere poftet, quam fi poftquam vniuerfamHifpaniamdeletfti-bus concitauifletjamp;ordinibusinftruiftis modo non claflicü ceciniffet, antequam ad mare accederetludibrio amp; dcfpeólui effet,amp; domum irrifus redire cogeretur.nbsp;Fuerunt adhuc alia quæ Ximenii profedionem remorabantur ; nam neque or-

ii8 - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dinummilitariumcommendatarii, quieuocati fiierant, conueniebant, neqgt; milites ftipendiarii addiem prxftitutumraictebantur.Sedquanuis hæc ilium mora-tura viderencur,primo tamê vere fuccedentis anni,qui eius feculinonus cenfe ba-tur,Nauarro ad (e vocato, cæterisqj militaribus tribunis, quid fit cuiq; faciendum mandat. MalacapetiitNauarrus, claflemCarthaginédeduóturus, amp;aliifuntaliönbsp;profeóti, vt exdiuerfis locis, vbi milites in by bernis expeéhauerant, Carthaginemnbsp;quoque colleóto excrcitu,ad certum quendam diem properarent. Octauum à do-minicteRefiirrcótionis fefto, qui eo anno indicmxvii. Cal. Maiiinciderat, huncnbsp;fuifle in epiftolis reperio.Ipfe verb familiaribus fuis ac domeftica turba ftipatus,nbsp;necnon pfxfidiorum Pontificiorü cuftodibus,quos ad vnumComplutu acccrfie- u?nbsp;rat,Tolctum religionis caufa proficifcitur.Erant verb tunc præfidiorum cuftodes,nbsp;xxiin. nuncautc poft Caftorlæ prouinciam infeudum data quatuordecimgan-tùm in libris quæftorum numerantur. Qui Ximcniûaflectabanturomnes lucen-tibus armisjéquis alacribus,amp;: cæteris impedimetis,qua: bcllo funt neceflaria, bene inftruôtiamp;ornatiincedebât.Na omni bus fiialiberalitate,præful benignè qua#nbsp;vfiii neceflaria forent,pro cuiufq; dignitatc fuppeditauerat.Præfidiorum cuftodesnbsp;coccineiS veftibus,peregrino grano tindis, notiores quocunq; in agmine comi-tantiû fplendebant.Quare non folùm fpedantiû oculi pulchri tudine agminis ob- ledâbantur, fedvidoriam qua illi precabantur, ex alacritate omnium diuinabat.

Toleti expeditionis fuæ caufis capitulipatribus coràm declaratis, amp; ecclefiafticis i0 rebuscompofitis(IoannienimVelafco Calagurritano Antiftiti, que inXimeniinbsp;fenatu principe locûtenuiflc diximus,Toletanæ dioecefeos cura commiièrat,nbsp;commcndaucrat)fupplicationib.afl5duis per omnes aras amp; cœnobia pro vidorianbsp;decretiSjdiuos patrios precatus,fed virginc matré ante alios,cuius numê in Tole-tanotemplofemperpræfens habetur,vteares fauftè profpereqjeuenirct,iuftis i-tineribus ad exercitumfuumCarthaginem contendit. V oluerat ex patribus capituli nopauciXimenium comitari,fedipfepropofitoeorû collaudato,duos tânimnbsp;admiiît,qui eum Carthaginê vfq; fequerentur: vnde poftqua Ximenius vela fe-cifletjT oletum étant cû fuis familiis amp;: comitibus reuerfuri,ecciefi2e cbmodis ftunbsp;dêdumelfe dicens,cuiusmultuniintcrerateorûprçfentianondeftitui.Quinfua J®nbsp;quoq; priuatim de caufain omnë fortunæ fuccelTum curare fe vt incolumcs ef-fent.Nâparuifempermomêtiàvirisfapiëtib.funtarmaexiftimara, nilî domi,vn-dc vires inexercitû dimanât,prudêsamp; fiduconfiiiumrelinquatur. Ex duobus illis quos Ximenius delegerat, alter Fracifcus Aluarus fcholafticus Toletanus fuit,nbsp;qui(vÊ dixi) AcademiamToleti condidit, vir iuris pcritiflimus, qui prudentianbsp;induftriam non vulgarem multiplici return vfucbparauerat. Hic odoginta ex fa-milia fua comitantibus,habitu militari fpeciosè ornatis, Ximenii animum valdenbsp;obledauit. Alter Carolus Mendoziusfuit, fandæ Leocadiæabbas,qui poftea adnbsp;Decani dignitatem afccndit.Hic maiotu nobilitate amp; propria virtutc clatus,Ximenii cubiculo iâolimpr3efcdus,atque huius belli African! maximus fufcipien- 4*nbsp;difuaforfiierat.Toletoitaq; fub finemmenfis Februarii, die cinerum ptoficifci-tur, atq; perfuam ditioncmquàcommodumeratiterfaciens, RomeraJiosamp;Li-lienfesprætetuedusjegenorum inopie fuccurrebat: atq; eorum vxotes,qui mili-tiænomendederantjfolabatur: monebatqj vt bene fperarent. LilioadDidacumnbsp;Lupü Aialam v.Cal.Martias liceras dédit, quibusfe iter inftitutûprofequi dicic,nbsp;amp; pridie nonarum Carthagini adfutumm.Et quonia criminatores non ceflabantnbsp;de Ximenii inconfiderantia apudregë obloqui, quafi pecuniam parata ad clalfisnbsp;traiedionem no haberct,vt regem adeat iubet, amp; certiorem faciat fe tantam at-gëti fignati fumma Malacamadclaflemteficiendam mififle, vtomnibus abundenbsp;prouifîs,plufquam decem millia auteorumnbsp;nbsp;nbsp;alios vfus eflent fuperatura. Er-

go per Marcam(vt vocant) Aragoniae, amp; per Murgitanos ad diem praïftitutu Cat-thaginemvenit ; vbi cundi eius prxfentia exhilarati, nouo quodam ardorc rem incœptam perficere cupiebant.NamextemploNauarrus,adeum Malacaprofe-dus,vcnit,amp;: omnia diligenter à fe prouifa, quæ ad claflem inftruendam pertine-bantjoftendit : fed quo minus Carthaginê appulerit, Eurorum flatibus hadenus

RRANCISCI XIMENII, LIB. IIII.

prohibitamfuifle,tarnen intra decimû diem,quandoquide illi flatus reihitteban-* tur,fperabatGarthaginê peruenturam.Scripferat Ximenius ad Spinofamtribununbsp;militarêjde ftipendiariis coliortium regiarumilitibus daret operam, vtquampri-mum colleótos antequamclaflis folueret,adduceret. Quod fi cuocati per regemnbsp;non effent, tumulcuarium exercitum cogeret: neq; enimpar erat, vt claflis ido-^nbsp;neam tempcftatc nad;a,retardaretur. Nihil ad id tempus Spinofa refcripferat: fednbsp;vir prudens ftatiin coniecit,rcgios miniftros ea in re négligentes fuiffe,neq; vllamnbsp;cuocationem effe fadam.Quare Valdefium cohortis prçtoriç ducê cum duobusnbsp;aureorûnûmûm millibus,ad Spinofam mittit,amp;: vt quanta celeritate poffent ma-^nbsp;num aliquammilitumfacerent,quæin euocandorum locu fuccederet, imperat.nbsp;Porrodumomniaquàmcomodècompoflta Ximenius eflè cupit,illud ecia, quonbsp;celeriùs régi nûtiari quid in Africa ab eogerereturpoffet,prouidit,vtmodicis in-tefual!is,perplaniores vias equi difponerentur.Currendi autc properandi cura Mirandæ veredario, magnopere comendauit. Id quo diligcntius fieret, binosnbsp;amp;vicenosaureos nummos in menfemtum ei,tumeius fodali,quem in parte la-borisrecepturus erat,aflignat,Tanta vero viôloriæfpêconceperat, vt quoniaeonbsp;ipfo tempore, regê in Italiam ad Neapolim cotinenda peditum cohortes mittercnbsp;cognouerat,ad cum fcripferit,fe fimulatq; Africanam expeditionem confeciffeqnbsp;partem exercitus in Italiam miffurum,feq5 ipfum etiam,fi o pus effet,traie£turum:nbsp;10 quareadfe quid fieri vellet figillatim fcriberet,omniaenimexreipublicxvtilita-

te, amp; dignitate regia curaturum. Rurfus duminanchorisvcntücxpeólat,adLu-pum procuratorem fcripfit, fe felicem euentum de re fufeepta fperare. Regem ergo fuo nomine commonefaciat,vt de tuenda Orano iam cogitate incipiatme-que enim minorem diligcntiam,aut impenfas ad earn poftea retinendam, quàmnbsp;ad expugnandam in prxfentia requiri. Quoniam verb Didacus V era tormentorunbsp;præfeâ:us,eo tempore reip.rebus occupatus aberar,vtrege dedado Verævicarionbsp;confulat iubet : fibienimFernandum Veræ fili um ad paternum munus obeundunbsp;latis aptum videri.Dum hæc Carthagine geruntur,bimeftre tempus eftelapfumsnbsp;n^eque enim vt conftitutum fuerar, fub menfem Aprilem proficifei licuit, nouisnbsp;fubinde diflîcultatibus,quænauigationemimpedirent,emergentibus-.quarûhçcnbsp;fuitpotiflima.CùmCarthagincmomnesconueniffent,nihilqucadvelafacicndanbsp;iam deeffet, tumultuari milites cœperunt, neque fe inde di fee fluros minari,nifinbsp;ftipendiis numeratis, qux fibi cû militiæ facramento obligaretur, duces fpopon-diffent.Huius tumultus authorê, Ar noldum quenda Complutenfem fuiffe dicût^nbsp;vi’cmhomuncionem,atq; fordido cêtonarii futoris opificio àpueritia addidum.nbsp;EÖ rcs proceflît,vt bonapars exercitus fecederet,amp;: colle proximum occupauerit,nbsp;atq; pila amp;:gladios ofl:enrâtes,difficilempacationëpromittere viderentur. Ximenius ea de regrauiter(vt par erat)comotus fuitmamcùmpaulo ante Petrus Nauarnbsp;rus nouarûrerum cupidus claffemaliodiuertere tentaffet,nequeadhucquidillenbsp;40 moliretur fatis certus effet, ftipis numerationem, donee in Africamappellereznbsp;tur,confultô diftulerat. Vianellus,cui ius caftrorum datûfuerat, poteftate traditanbsp;excrccnsjfi quos ex feditiofismilitibus coprehendere poterat,morte multabatmânbsp;aut laquco gula frangebatur, aut pilis trans figebantur, vt more militari folet fieri.nbsp;Id cumXimenio nuntiatûefl'et,Garfiam Villaroellum Caftorlæpræfedû adeumnbsp;mittit,qui fuo nomine vt mitiùs ageret admoneret. Nam quanuis ea effet caftren-»nbsp;fis confuetudo,Pontificiam tarnen perfonam lenitas potiùs amp; manfuetudo, quàmnbsp;immodicafcueritas decebat:præfertim cùmbonammilitumpartem ex pontifica’nbsp;libus municipiisjà liberorum amp; coiugum complexibus,ad belli labores ipfe per^nbsp;traxiffet. Id fortafle duriùs qua par erat Villaroellus Vianello expofuit: vnde procanbsp;P ciusaliquidinipfumamp;Ximeniû ef^dit.Cuiusfuperbumamp;:infolensrefponfum*nbsp;quale folet effe militum, non putauitVillarocUus verbis rctundendum, fedfegrönbsp;potiùs decernendum. Gladio ergo ftriéio hominem adortus,caputgrauiter per-^nbsp;cuflit.ScdXimeniiindignationêveritus,inarcê continuo ferecepit,cuius euftodi*nbsp;am V illaroellus quida tenebat,huic de quo agimus genere propin quus. V ianellunbsp;vulncracû fuifle permoleftè Ximenius tulit,nçc minus adarce V iUaroellumcon-

GOMECII DE REB. GESTIS

ftigifle doIuit.Reddebat auteni caufas nonincptas,cur nee ille vulneran,nec hic dare fe fugæ debuerit,viris etiam militaribus approbantibus. Venti ex voto flarenbsp;cœperantjfed expeótandum fuit donee Vianellus eonualcfceret, præfcrtim fedi-tionemilitumadhue durante, Sed SalazarusToletanoru dux,vir eloquentia militari præftanSjamp;plerifqucmilitibus notus, communi fententiaeleólus eft,qui adnbsp;milites tumultuantes orator mittereturJs ergo militû lie pedtora flexit amp; leniuit,nbsp;vtde eoncordia agerccœperint.Sedquialiaec folidaeftenon poterar,niftipcdianbsp;foIuerentur,amp;Ximenius tam milites quàm Nauarrum deabitu fufpeiftos habe-ret,opportune Fr. Aluari confilio decretum eft,vt per prxconem omnes vocarê-tur ad pecuniam,in nauibus recipiendam. Adducuntur facci nummorum aureo-rum plenijfeftafronde coronati,cunâ:is videntibus, amp; tympanorum tubarum^nbsp;fonum audientibus,quæpretiofummetaHum in nauimprætoriam comitabatur,nbsp;vbi quæftor fedebat,ftipendiaquç cuique deberentur,numeraturus.Hoc fpedta-culoitafunt omnes inflammati, vt incredibili feftinatione ad vnum naues con-fcenderintfeditionisobliti.XimeniuseamilitûaIacritateimpcnscIætus,ipfequo-que in idus Mail diedominico portuftatimfoluturus,nauim ingreditur : fed vfq;nbsp;in diem quartum inanchoris manere coadlus eft, propter parum idoneamtem-peftatem. Duces interea ad fe folicitus vocabat, amp; fingulis quibufq; tnbunorumnbsp;ac centurionum,officium demandatu inmemoriam reducebat. Hæc qua: de mi-litum tumultu diximus,tales caufas manifeftas habuerunt; cæterùrn vt ex Xime-niiepiftolis ad regemfub id tempusfcriptis colligere licet,tota eius feditionisnbsp;culpa,in Petrum Nauarrum,veluti in fontem amp; principiumreiicitur. Is enim Ita-licis rapinis afruetus,omniaq; ex voluntate tribunorum, qui cum eo in Italiame-ruerant,agens,exquibus non parum multos buius belli comités fecum ducebat,nbsp;paeftis quæ chirographo cum Ximenio firmauerat negledis, clanculariis obcre-ftationibus amp;c mendaciis,mi litum animos abalienauerat, dtun fidem Ximenii a-pudeoseleuat,amp;: mercedem promifiam calumniis dubiam facit. Nam cum internbsp;eumamp; Ximeniumconuenifret,pecuniam non vt alias confucfTet,tribunis com-mittendam,fedper quæftoremfuum,ipfis militibus viritim diuidendam: quan-doquidem experimento cognitLunerat,idindetrimentummilitumvergere;qui J*nbsp;fæpenumero aut ftipendio fraudabantur,aut fiid noncontingeret, diutius dilato,nbsp;rerum neceflrariarum,donec tribunis liberet,indigentialaborabant:aut certe rai-litumnumerumtribunimentienteSjquodamp;nuncquoque paflim fit, fibi per maxima auaritiamquicquidfupereratvindicabant. Eaigiturpadaconuentafimul-atq; tribuni Carthaginem appulerunt,perNauarrumrecifafunt : amp; aut de fum-ma rerum periclitandum erat,aut tribunis pecunia numeranda. Conuencrat etiam, vt dimidiapars prædæ hoftilis quæcunquc caperetur,ad id bellum geréduranbsp;cederet,acqueapudfequeftros ad militates vfus primo quoq; tempore depone-retur.Scd hoc etiam irritum Nauarrus fecit.Nam per illos dies,quibus Carthagi-ne Ximeniuscommoratuseft,oram maritimaminfeftabat, amp;:nonnullaex hofti-bus captafunt,qua: prædæ nomine cenferidebuerant, nihil tarnen in communenbsp;attulit,fed militaribus elufionibus ad priuatos vfus,amp; nonnullorum aliorumcon-pertit. Ximenii verbahæcadFrancifcum Ruizium funt: His me artibus Nauar-rus traótabat. Quod fi quid ex petitis renuere,aut me quod ageretur fentire indi-carem : illico milites adtumultumconcitabantur.Sedquoniam perfonæ mexratio, vt id more militari vindicarem,non permittebat,amp; Nauarrum habebam, qu»nbsp;ideximperio commiffo vindicate potuiffet, no modo ilium hacinre adiutoremnbsp;aut coliegam no habui,fed omnino aduerfarium fenfi. Verum omniapotius mihinbsp;coleranda duxi, quam in eo temporis articulo vniuerfum negotium fubuertere '•nbsp;quodnifiitafacereanimuminduxifTem, prtnrfus fuit euenturum. Habescaufarp f*nbsp;Cgrthaginenfiumfeditionum,quæ me non mediocriter difcruciauerunt.Q^-circacreditum eft,Villaroellum Ximenii cbfiliorum participem, aliquid huiul-modi bile percitum Viancllo exprobrafTe, qui Nauarro confentiebat, amp;in mili-tes,quafiillorumpeccatumeflet,feuerius(vtdiximuslanimaduertebat.Claffiser-go olt;ftoginta aduariis nauibus, decemmaximis trircmibus, quasnuncregiasga-leras

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. m

IcraS vocatjconftabat: præter permulcanauigia minora, amp; fcaphas maioribus fer uicntes.VehebantLir auc decemillia peditum,equitü veró quatuor millia, amp; lixa-rum calonumqs numerus necefTarius.Poftridie idus Maias ventumfecûdum nafta claflis cft: quare fublatis achons,hora ferme diei tcrtia,portu Carthag. foluut.nbsp;Ex literis Aluarifcholafticiad Diegum Lupum Aialamfatis conftat,Cardinaletnnbsp;corporis macie ex folicitudine contraxiffe, non tarnen ob id animi vires imbecil-liores faftas,amp; magna totiuscxercitus alacritatc vela quo diximus die fecifle,cer-tiflima viftorix fpe concepta. Adeó iufti belli caufam militum animos excitareamp;:nbsp;inflammarc valet,præfertim ob religionemfufcepti. Poftridieeius dieimultaiarîxnbsp;*0 nofte, Ximenius ad Africam fecundis vends appulit, Is autem dies religiofifli-mus eo anno fuit, quoniam Chrifti feruatoris in cælum afcenfus eo die celebrabanbsp;tur.Claffisfub meridiem ab fpeculantibus Mauris vifa eft, cum diftarent quadra-gintamillibuspafluum.Omniamontiûcacumina fignoexarce, quæFacis appel-latur dato, fumare cœperunt. fane fignificabatur hoftium exercitum lâ ad-ucntafle,amp;; idcirco oportere,vt ctuifti ad eos rcpellendos fefe copararent. Ximenius, Merfalcabiranopræfeftorecipiente,portum ingreflus eft. Obtexerant iamnbsp;omniacraflæ tcnebræ,cû Ximenio nuntiatumeft, clalfem vniuerfain ad eundemnbsp;portûfaluam appulifle,amp;hoftes magnopere coterritos,noftrorûaudaciamamp;:vir-tutem confiderantes,qui locis ignotis amp; hoftilibus, per noftis caligine fefe c'omit-»0 terent : tantaqj animorû pra:fentia,no expeftata luce,neq; ftaiionibus cxploratis,nbsp;porta tamentenuiflent.Mirum fane fuit,naues fibiviciflîm cladi non fLiiirc,dumLnbsp;portus anguftias nofte illuni fubeunt,alterain alteram impinges. Per earn nofteranbsp;Ximenius fomnum non capit,fed folicitus in anchoris manfit,dum fingulis quidnbsp;poftero die faciendum effet per partes diuidit.Nauarro,qui amp; ipfe quoque vt Im-pcratorem optimum decebat, ford fermone cunftos ordines ad prælium incendenbsp;bat,eius diei viftoriam commendauit. In eo cnim folo tiitius rei fummam verfari,nbsp;amp;foli tantx rei gloria referuari,multis audientibus dicebat. Adfeenimpræterim-penfas, amp; folicitudinem omnes cohortandi, amp; rege admonendi quemadmodumnbsp;quifque fein co béllo gereret,nihil,aut certe paru pertinerc.Multi ex ducibus eiusnbsp;gt;0 alloquiofiduciapleni,lucenonefl'ecxpeftanoaexiftimabanf.fedinprimisXime-nius,cuiomnismora,nonmodólongaamp; grauis videbatur,fed fuis conatibusim-pedimento amp; damno cffe.Itaq; inter omnes conuenit,vt quoniam plurimum monbsp;mend adviftoriamhabcret,prærupticiiui occupatio, que inter Oranumamp;por-tumconfurgere diximus,de media nofte irruendumeffe puubant,dum nihil talenbsp;hoftes timebant,amp;præfidiumincliuo pofini negligentiùscuftodiebatur.Ncc effenbsp;Numidarum muititudincm expeftadam, qui vigiliarum fumis admoniti, ante auroram omnes illos colles effent prazoccupaturi.Interea aftuariisnauibus, amp; trire-mibusperorammaritimamad vrbem accedendum effe, vteodemtempore tor-mends è nauib. Oranum quateretur,amp; præfidium è cliuo deturbaretur. Neceflenbsp;40 cnim effe, vt dum vni rei fuccurrere laborât, alteram deftituant: quare alterutramnbsp;capioportcrc. Sedpoftquapedites omnes è nauibus ante luceegredicoepiffenr,nbsp;Nauarru^certu quo cofilio.fcaphis amp; cymbis ablatis,qtubus equi erât traiicien-di orale^Rs,ad Oranii contendit. Hie vt retulere qui per id tempus vixerut, nun-quaprobauitclaffemtanumerofo equiteoncrari: effe enim dicebat arduaamp;diffi-cilialoca,nihilq5 minus quaequitatui apta. Ergo animi fui fentetiam fecutum, denbsp;egreffione equitum, vt paru neceffaria, nequaqua curafle,fcd vniuerfis nauigiisnbsp;arreptis,eorum ad vrbe fj3ecic,terrore hoftibus iniicere voluiffe.Id poftquam Ximenio renuntiatii fuit,exiftimans Nauarru,vt imperii æmulû,infuamid cotume-liam feciffe,indignabundus cxarce, quo fe ad curandum corpus receperat, fubitonbsp;Jo cxiliit, équités quamprimum qua rationc fieri potuitegrediiubet, atque adau-

Jtiliumpeditibusferendumvrget. Äe quid tarnen à mad, autatergo ex vallibus, qux ad prærupticollis radices profundilfimæ iacent, detrimend à noftris capôre-tur (eft cnim gens Punica, infidiofa, amp; fraudulenta) oræ maridmæ, amp; valliumnbsp;faucibus præfîdiumappofuit. Hac cura diligentia, plus exercitui falutis amp; au-xilii ad viftoriam attulit,quàmcætcri omnes dumftrenue pugnant.Poftea cnim

Z

GOMECn DE REB. GESTIS compcrtumfuit,complurcs ex Mauris in infidiis collocatos fuifle,qui nihil hoftilsnbsp;eade caufatcntarefuntaufi.Q^dnifi Ximeniusprudentifl'imocontilio cauidet,nbsp;pauci ex hoftibus repente noftros adorti, inagnu terrorem inopinantibus amp; per-niciemintulilîent. Dequibus ipfeadFracifcumRuiziumicribensdUius egreffio-nis confußonem déplorât,amp; culpam omnem in Nauarruindetorquet, atqueDeinbsp;vnius fauorc amp;ope,ad:a illius diei ad fehcem exitum proueniffe affirmât : nec fe,nbsp;quanuis id fedulo curauerit,effiGerepotuifle, vttertiapars cquitum cnauibus innbsp;tempore defeenderit. Qiwdfi ßiis conßliis Nauarrtis paruiffiet,omnes ad vnu Nunbsp;mide équités,qui in auxiliumMaurorumvenerant,proculdubiocccidifl'ent.Quinbsp;primus exequitibus in Africamdefcendit,Carauajalus quidam eflefertur, Pon-tißcalium çdium,quç Complutiamplç funt,eo tépore curator.Quare rei præclarênbsp;geftæ Ximenius memor, ftrenuum équité, qui Carauajalû referret, ènaui fcdulonbsp;defilientem latain tabula depingi,atq; indiui Bernardiniæde,quâillepofteaOra-ni dedicauit,affigi iuffit,quæ in hune vfq; diem incolumis vifitur.Multum alacri-tatis amp;animi,pr£Efentiafuaexercituieo die Ximenius attulit.NacMerfalcabirananbsp;arceßiorum caterua ftipatus,cùmadportum(vtdiximus)egrederetur,nouitatenbsp;infolentiafpeftaculi,ducumanimosamp;militumperculit.Neq;enimimperatoreninbsp;£uumfp!endenticlypeo,autcaffidcexchimæraigncsvomenteformidabiléintuc-bantur,fedpontificalibus veftibus indutum, facerdotibus amp; rcligiofis viris ex v-troq; latere ftipatum,amp; cruce argenteaprovexillo præeunte,quam Algora cant?-nicus Seguntienfisexoffieio gellarefolebat, tune vero frater Fernandus, validisnbsp;latcribus,amp;:proeeraftaturahomo,quo exFrancifeanis fodalibus Ximenius fami-Jiariter vtebatur,cquaalbainfidens gerebat,glad!oHifpanofupcr faeeum Fran-eifeanum aGeinôtus,qucmadmodum amp;eæterireligiofi viri,qui eo die,iubente Xinbsp;racnio,armis fe munierant.Horaferme diei fexta, omnis peditatus in quatuor a-gmina per tribunes milkares difpofitus,totâ illam planiciem oeeupabat,quæ ante areemMerfaleabiranâeft. Scdquoniam in tanta feftinatione milites debilitatanbsp;corpora eurarc non valuerât,atq; Veneris die qui tuneilluxerat,earnibus vefei religio erat, trépidantes eunétorum animos (neq; enim quid ederét, præ ter laridumnbsp;amp; porcmâ,exolaffiseommeatufuppetebat) Ximenius beneominando rcligione 5^nbsp;exoluit,amp;: quapollebatauthoritate,faotdtatem carnes edêdi dédit. Ergo poftquânbsp;ciborefc0lißmt,ad fc omnes conuocat,amp; adhunc modum allocutus eft:Si exifti-marê Hifpani viri,fortibus animis, vllis verbis aut neceffitudin ib. fiduciam addi,nbsp;haudegoadvosinpræfentia,homoparumadloqucduminftructus,amp;incaftrenfinbsp;vitanunquam vcr(atus,fed vnus aliquis ex veftris ducibus prodiidetjquem amp; elonbsp;quentia præftarc,amp; vobis beneuolentia amp;: laborum communione coniunctu elfenbsp;intcllexilfem.Atquoniammihiperfuafumeft,vosomnesadhanc Africanamex-peditionem inflammatos cfle,inquaamp; Deiopt.max.caufa agitur, reip.confer-uatiovertitur: quidautemreligioniamp; patriæ omnes debeamus,ncminé veftrûmnbsp;arbitrerignoraretcùm bellum inquam facriimgeramus, pro arisamp;:focis,vr diei 4^nbsp;folet : volui hoc potiffimùm tempore,quando adaleæiaélumdeuentum eft, egonbsp;ipfe alacritatem veftram intueri,amp; animorum præftantiam contemplait. Audie-batis multis iâannis, littoraHifpanaab hoftibus noftris miferè vaftari Âbduci liberos veftros in duriffimâ Afrorû feruitutem: filias amp; vxores indigné violari : terrorem dcniqimaximû omnium capitibus imminere.Cupiebatis cûillis côfligere,nbsp;tot iniuriarü vindiclam fumpturi. Id vt vobis hccret,cùm àme crehris vocibus panbsp;tria efflagitaifet, decreui tandem feledos milites, qualcs vos eftis,per vires pna:-ftantiilîmos congregate. Videruntexcunétis Hifpaniæ vrbibus matresfamiliasnbsp;nosegredientes, amp;ad aras templorûfufænoftra viétonam Deo commendarunt.nbsp;Expédiant cû triumpho noftrumreditum, liberosqj fuos exMaurorumergaftulis f*’nbsp;veftravirtutefolutos,inamplexufeiamiamh5biturasfpcrant. Habetis antcocu-los,^uemtâdiuoptaftis diem.Enillarcgioinfeftaamp;inimica,adfunthoftes adhucnbsp;infultantcs,amp;: veftrumfanguinem impotenter fitientes.Qj^reprçfentibuscftocenbsp;animis,atq; orbi vniuerfo hodie declaratc,non tam robur vobis ad patriam defennbsp;dendamhucufq; dcfuifle,quàmoccafionéamp;infigncmaliqué ducem,qui vos adnbsp;hanc

FRAN CISCI XIMENII, LIB. IIII. 125 hanc laudcm obtinendam inftigaret conduceret.Egp ante alios primus memecnbsp;periculo obiiciam, qui lie animatus hue tandem prodiui,vtaut ftrenuc dimicatesnbsp;nodie vióloria adipifcamur,aut fi id minime fuperi conceflerint,quod abominor,nbsp;omnes pariter cÓfolïi concidamus. Nam vbi melius Antilles Deo facer occvibet,nbsp;qua pro religionedepugnans? Nec ego primus hancgloriam vMebor adecutus:nbsp;he enim multi,qui me m Toletana dignitate antecell'erut,morte pulcherrimâ punbsp;gnantes oppetiere.Hçc dicens aciéprocedere iubebatjfeqj militib.comitë dabat.nbsp;Cunélieius orationemirû in modû incitati Ximeniû circûlleterejorantes vt pu-gna abfcederet,iplisqj prælii cofliârum comitteret: eam.n. operâ religioni amp;rcip.nbsp;ïo nauaturoSjVtipfumfulccptinegotiinunquapœniteret.Cenitcômunibus omrnûnbsp;precibus Ximenius: atq; ætatis perfonæ fuæmemor,in Petrû Nauarium eacu-ramreiiciens,Merfalcabiranâarcemferecepit:facramædiculâ ingrefîus,quæ di-uo Michaeli dedicata eh,in genua procûbens, pafïîs manibus in cælutn intentas,nbsp;multis lachrymis Deumprecabatur,vtfuis Chrihianispræddio cflet. Petrus Na-uarrus vtingentê Maurorumamp; Numidarûmultitudinem colles occupafle vidit,nbsp;ne nohriqu os maritimiæhus,amp;labor eius dieilahauerant,impares incongrelFunbsp;eflent timuit: bclh aût principio paru profperè nohris fuccedente, fiduciam amp; vires hohib.auâximiri no dubitabat.Qnarefecû deliberate ccepit, an in poherumnbsp;diemconfiiélû differret, intereaqj hohes in timoré cotinerct, analacritate militûnbsp;10 Iecutus,tandê de fumma belli eo die decernerct. Vt cunélationë magis approba-0 ret,dieitempehas in primis faciebat (eratenimhorapropemodû nona^metuebatnbsp;igitur ne iam appetentibus tenebris prælium incœptumintermitteretur, lt;3,^:110'51:5nbsp;interuentu noua exoriretur rerum facies:paruo enimmomento belli rcs plcrun -que in alteram partem inclinât. Animi itaque dubius ad Ximenium redire dc-creuit,eius fententiam antequamquicquam tentarct rogaturus.Is expcrientihi-milmperatoris dubitatione permultûcommotus,neq; quid confuleret fatis ccr-tuSjCÛ fe collegihet,inhac(inquitjvir fortihime pugna, Chrihus fummi Partis h-lius,amp;:feduihorMaurorum Mahometus in certamen defeendunt, omnem cun-élationem non folùm damnofam, fedimpiam eße arbitror. Quare omni depolî-jo tafotmidine, milites tuos, vtcumhohibus manus conlèrantiuGeto : certa enimnbsp;J mihi Ipes eh, te hodie viéloriam magna cum laude reportaturum. Diuintim idnbsp;potius oraculum, quàm vllius hominis confilium fuiße, quæfunt pohea infecu-ta declararunt: nifi cnim co die pugnatum fuifiet,Otanum capi non poterat. Vixnbsp;pohtrcs horas«àcapta vrbc,TrimelcniusMeiruarus,quiauthoritateamp;potentiaànbsp;rege eh fecundus,cû magna peditum amp; equitum vi,in auxilium Orani venir; quinbsp;vrbis captiuitate amp; direptione cognita, nil tentandum contra Hifpanos viÖroresnbsp;ratus,adregemfuumrcdiit.ErgoNauarrus ad excrcimmreuerfus,quiin quatuornbsp;agmina quadrata erat diuifus,quorü ûngula bis mille amp; quingentis militi b. con-ftabant,fibi vnûagmenafciuit,quo per omnes partes difcurrens,cæteris iaboran-tibusauxilio elTe polTet.Tormenta bellica,quçXimenii diligcntia,fimulcû ccui-U tibusjintantafehinationeênauib.educipotuerür, pulucretormêrario,reiiquisqînbsp;apparatib.inhruiha fubfequi iuflit. His ad hune modû conhitutis,tubis claflicumnbsp;incincntibus,amp; omnibus lacobû diiium Hifpaniæ tutclarê inclamâtibus,reélà adnbsp;cliuûoccupandum,amp; inde hohes deturbandos,infehis fignis amp;armis contendere imperat. Illi verb baud fegnes,per loca afpera amp; difiicilia, gradu militari, proutnbsp;tubxcymbalaquepræcinebantincedentes, iras tacitiin Mauros acuebant. Illicnbsp;montis vertice partim teloru iaôru,partim crebralapidû ingentium volutione,nonbsp;hrorumafcenfuni omni rationc prohiberc nitebatur. Quid Mauris paulô auda-ciores étant,ab hationibus nonnihil difeedentes, loci opportunirate confifi ( fa-jQ cilis enim erat ad fuosrcgrchùs)nohros ad manus conferendas prouocabant. E-1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rantquidemnohti Ducum amp;; tribuftorum imperio iulfi, ne locum vllo paâo de-

ferercauderent,antequam vertice occuparent: non tarnen defuerunt,qui Mau-j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rotuminfolentiâferrenopotuerint. InterquosnonalliGuadalfajarenfcs, prom-

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptiorianimoamp;manu,facinusaliquodhrenuumante alios ederscupientes, lon-

' gius ad prouocatores progrefiS, temeritatis pœnas dederunt. Nam Ludouicus

Z

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Contreras interemptus fuit,amp;r reliqui vt ad fuos reuerteretur, vi func coaâi.MaU ri veró,propter primi congreffus fortunam læti,amputatum Ludouici caput, vel-uti Chriftianorum pereuntium primitias,ad vrbem fcrendum curat,quod in no-ftrumludibriumpucrisper vicos rotandumcfttraditum.Erat Ludouictis alteronbsp;oculo orbatus,quod cu vetulx auguratrices,quarum ingens numerus apud Mauros eft, animaduertiflent, dira fuperftitione taélæ ad fuos inclamare cœperunt,nbsp;eertam elTe Orani captiuitatem : proinde faluti fuæ quifque pro viribus in tempore confuleret : id aperte numina declarare,cum is qui ex hoftibus ferro primusnbsp;occubuiflet, lufcus effet. Tantus tarnenvulgi de capite abfciffo mutuo fibi gra-tulantis concurfus fuie, vt ad fubterranea ergaftula, quibus Chriftiani vinóliaf-feruabantur,doloremamp;miferias auóluri detuIerint,AIfaquini effe diólitantesü-ta enim ex fuorum pontificum nomine, Archiepifeopum noftrum appellabant.nbsp;Id cum Francifeus quidam Deolodatus audiuiffet, qui in Ximenii familia ati-quando vixerat, amp; inMerfalcabirana oppugnatione à Mauris captus toto qua-driennio in vinculis fuerat, caput fibi oftendi poftulauit. Poftquam faciem, amp;nbsp;oculi etiam orbitatem perfpexit, non hoc(inquit )caput Alfaquini noftri eft, vtnbsp;VOS vane putatis, fed alicuius gregarii militis. Interea noftri in aduerfum niti,nbsp;ad montem occupandum : fed feftinantes à nebulis atris, quæ fubito amp; montisnbsp;cacumen, amp;: ipfos etiam Mauros è confpedu abftulit, retardati funt. Hunc tarnen cafum in augurium fecutæ cladis Mauri accepcrunt,vt ipfi poftea dicebantnbsp;Noftri ergo pertinacibus amp;:conftantibusanimis,tantumreptandoamp;contenden-do etfeceruntjVt capaciifimumaquælocum,àquo in prima ftatini montis ora ve-nænitidi(Emædefluunt,quemMauriingenticontentione defendebant,fibi pernbsp;vim amp; per necesoccupauerint.Eratob viæ difficilis moleftiam,amp; feftinandiftu-dium, in folopræfertimardentiamp;æftuofo,noftrifatigati: quibus multum rob orisnbsp;amp;:fiduciæ dédit aqua eo tempore occupata. Quare tormentis inter ficetaamp;fub-urbanas quafdam habitationes conocaris,Maurorum agminagladibus ferreis SZnbsp;nonmediocris magnitudinis lapidibus malemultabant. Nauarrus amp; aliquot fc-lcd:imilites,tanta ferro ftragemediderunt,vtterribilimetu débilitât! Mauri,vimnbsp;illorum fiiftinere nequiuerint, fed tergadantes montem deferuerint,noftrisquc J®nbsp;liber tranfitus fi t reliftus. Maurorum fuga confpeóta adeö animosè noftri funt in-fecuti, vt militarisordinisobliti, amp; ducum imperiaparum attendentes, perfub-ieótam Orano planiciem fefe aduerfus fugientes eft'uderint. Hæc turbatio amp; or-dinum conftifio, quafefe milites per campos infequendi auiditate.ad vrbemnbsp;tam late explicarunt, non inutilis fuit vt timebatur : nam terrorem maximumnbsp;Mauris incuifit,multómaioremexercitum quam erat, ea fpccie exiftimantibus.nbsp;Interea clalfis non ceifabat Orani muros quatere, quanuis Mauri pro virili fefe defendere fatagerent,amp; crebris tormentorum idibus noftros impeterent.nbsp;Accidit verb vt tormentarius magifter, tam bene collineaucrit pilam ferreamnbsp;contra præftantiflimam Maurorum machinam,vtillamconfrcgerit,amp;loco de- 4^’nbsp;turbaueric.Exindehoftiumidus remilfiores fuerunt, adeö vtnoftri è triremibusnbsp;defilientesjterreftribus copiisfefeconiungerepotuerint.Coniundifortilfimc di-micanteseftècere, ne fugientibus hoftibus pateret aditus invrbem,fed coadinbsp;fuerint, præter cafamf quod aiunt ) fugere, viis omnibus per noftrum militemnbsp;occupatis.Dumhçcgeruntur,fex Chriftianorum figna in fummavrbis arce funcnbsp;confpeóla,amp;pauló poftintrafemihoræfpatium,omniamœnianoftrorum vexil-lis tenebantur.Nam noftri milites per haftas mirabili pernicitate replantes, di(ftonbsp;citiùs omnia præfidiis obfedcrant.Tanto ergoimpetu confeenfum fuit, vt pofteanbsp;id per otium confiderantes,vix fieri potuiffe crederent ipfi authores. Nam partanbsp;viâ:oria,cùm idemefficere laborarent,nunquam fucceflît: nunc murorum alti-tudine,nunc haftarum politalæuitate, amp; fleÂbilimateria,militum ftudiumamp;: conbsp;nîtum retardantibus. Adeo ad res præclaras gerendas neceffarius eft illeardor,nbsp;quo animiincalefcunt cures veraagitur. Sofa cohortis pontificiæpracfeâus,fuicnbsp;primus qui reptando in muros confcenditmadiuulacobû amp;Ximenii aufpiciaimnbsp;clamasjamp;cfummis mœnibus Ximenii vexillûoftentans,vi(ftoriam parta nuntia-

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. », uit. Complûtes intra vrbcmc mûris defilientes, portisreferatis, aditum rcliquisnbsp;•'militibus dederunt.Mauri re infperataperterriti, amp; ftiorummilitumpræfidio de-ftitutijob fubitam noftrorum irruptioncm,multi fc in facella (quas mefquitas vo-caut)recepere, alii in muniras quorundamdiuitumædes,nonnulliquibus animusnbsp;.eratpromptior,patentioribuslocis conuencrunt,vltima aduerfus hoftes experirinbsp;parati. Atvbi vniuerfum noftrorum exercitumvrbem ingredi viderunt, totamqjnbsp;illam formidadam aciem per omnes vicos circufundi, verin ne omnino fpes fuga: intercipcretur,vrbis portas petiuerunt,fi forte cü irrumpentium confufa multi ciidinc ipfi elabi quoquo modo poffint. Ex noftris cquitibus quibus vtdiximusnbsp;ic Villaroellus Caftorlanus praterat, plures qua ducenti, id quod futurum erat rati,nbsp;ante portamTrimcfeniam confiftcntes qua hoftibus fugiendum erat, pene ad v*nbsp;num omnes confodiftent, nifi fubitus Villaroelli caftrs eis faluteminfpcratam at-

- tuliflet. Ille cnini ab hoftibus nihil periculiefte cogitans,quos in diuerfa dilperfot cfle n oucrat,prædæ folùm inhiabat. At centum amp; quinquaginta Arabum equi-tes,qui nonminus quanoftriprædandi erant cupidi,vt mos gentis illius eft,info’nbsp;ciosvidos omni perfidiægcnere infultandi,in hortis fuburbanis delitefcebannnbsp;Hi vltimos equitumfubitoadorti, tantum Villaroelloterrorem iniecerunt, magnum aliquem cxcrcitum aTrimefenio rege venifle exiftimanti, vt dum adno-ftros inconfulte Ce recipit,equum amiferit Arabis hafta perfolfum. Hoc vnus dnbsp;cornicinibus,qui équités fcquebarur,vides,Proh pudor(mquit) Hifpani équités,nbsp;curfugitis veftros captiuos? Hi Arabes nuperveftrasmanuseftugientes,inhofcenbsp;hortos fe receperunt,fi qua pofiint mortem eftugere.His verbis noftri fefe collegerut,amp; impreflionc faóla, Arabes infligam verterunt,nonnullis occifis. Decernnbsp;ex noftris Arabum haftis confoffi perierant, antequamfe colligcrent ; inter quosnbsp;Pczannuni Pezuelenfem,Didacum Quiralum,Francifcum V aezium,Ferdinan*nbsp;dumCauiamComplutenfeSjCecidifleaccepi. Exercitus qui Oranum viftoroc-cupauit,tanto ar debat odio contra alienæ religionis homines, vtnulliætari autnbsp;fexui pepercerit : omnia ferro amp; igne vaftabantur.Hanc ftragem pulchris carmi-nibusGonfalusÆgidiusincommentariolodebelloAfricano,defcripfit. Igiturnbsp;noftrihumanitatisobliti,vtinvieftoriafierifolet,nullumlæuiendi finem fadurinbsp;videbantur,nifinoxluccmademiflet, amp;treceptuilignafuiflentdata. Quifqucadnbsp;fuam ftationem 56 dueem properabat: fed tanta erat militum confufio,qui Mau-rorum domos diripiebat,feque fpoliis turn argenti faifti, infedtiq;, turn variæ fil*nbsp;pelledilis locupletabant,vt nullo modo contincri potucrint. Rurfus ergo ad di-reptionemredeunt,atque omnia vrbis loca,paucis cxccptis, occupant,occifo in*nbsp;genti hoftium numero : ô6 epulis, quas fibi illi in cœnam parauerant, dici famemnbsp;noftri depuleriit.Sed tandem fomnus ex labored vino obortus eos opprcflit,ôinbsp;cruentis hoftium cadaueribus tanta fecuritate 56 fiducia indormierut,vt permulti in Orani vrbis plateis ad multam diemftenucrint, Nauarrus interea vigilanti-40 bus centurionibus per opportuna loca difpofitis,cxcubias fieri diligenter iubet:amp;:nbsp;inhdias Mauro rum timens,nunquam militare fagum exuit: quod illi perpetuumnbsp;in bello fuit, erat cnim fomniparcilfimus.Pofteropoftquamilluxitdie, Nauarrusnbsp;omnia ftrenui Imperatoris munera executus,vrbem circumluftrat. Cum totpafi-firn cadaueramiferandis vulneribus perfofta noftri contuerentur,hoftili furoreamp;2nbsp;rabie, quæin peótoribus humanisex bellicacontencione innafeuntur, mitigatis,nbsp;mifericordia amp;6 communis fortimæ recordatione taéli, palam illachrymabantur inbsp;amp;: addeditioncmeos perhumaniter inuitabant, qui vel ad mefquitas, vel ad locanbsp;aliqua tutaconfhgerant. Perculitpotiffimum noftrorum animos ladens infantu*nbsp;la, qux in media via matri interemptac adrepferat, amp; vellicataper blanditias pa-pilla,colludens fugere tentabat. Hanc Georgio Baracaldo, qui Ximenio ab epi*nbsp;ftolisfuit,dumfub coronacaptiui4enetmt,exiguo pretio ceffifle Ægidius fcri-bit,amp;àfe poftea in Hifpania vifam. Huius perfimilemcafiimAriftides ThÄia*nbsp;nus,qui Apellis æqualis fiiit,pinxiftefertur. Oppidoenim capto ad matris mori-bundæ mammam infans repferat, adeoque mirum artificem fuifle aiuntin affe-dibus cxprimendisjvt mater fentire viderctur, timcrc ne pro lade fanguinem

nlt;S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

infans lambcrct. Illico Nauarrus ad mefquitas amp;præfidiarias domos cxpugnan-das milites quofdafeleélos mittit, ipfecircumcircarcgionc explorât : vtpriufquä Ximenius exMerfalcabirana arce Oranû vcniat,omniatuta foret, llli quiadmel-quitas capiendas funt profeä;i,täto impetu holles funtadorti, vt quanuis egregicnbsp;feqj,amp; loca tuerentur fufcepia,inde tarnen nollrorum militum virtutc deturbati,nbsp;tandê vi£loribus ceflerint: totaq) vrbs indeditionê fit redacla. Arianarorum fra-trum virtus quos Cantabria miierat, principiû loca ilia capiendi dédit. Nam cumnbsp;admefquitämaximampræclarèvtrinq: dimicaretur,hi,comitesq5nonnullirobo-re fiio freti, ædis falligiareptando occupauerunt : in quos cu tela ab hoflibus fre-quentiaiaccrentur,eirentq5 animi dubii,anin Mauroruconfertiflima multitudi-nem fefeimmittcrent (namdiutius eo in loco cofiftere nequibant ) nihil ampliusnbsp;cunólatijfe in medios holies,magna animi prællantia prxeipites dederunt. Sic adnbsp;vnumhollibus captis, maxima mefquita inpotellatem noilram venit, amp;:rehquanbsp;deinceps loca,in quibus Mauris fpei aliquid, autfidueix remanferat. Viri multinbsp;infignesamp;prxclariexhollibus cecidilTe dicuntur ,fedpromifcui vulgi quatuornbsp;millia,amp;aliquantoplures.Certeomnes platex amp; vix,adeócadaucribus erantplenbsp;nXjVcnecefl'e effet ambulantiumpedibus conculcari. De captiuorurn numero,nbsp;paru conuenit inter eos qui per epillolas tunc amicos certiores de his rebus fece-runt. Alii.n.quinq; milliafuiffe, alii oólo fcribunt: vtHieronymus lulianusfcri-bendarumepillolarum Baracaldo focius. Exnollris trigintafuntdeliderati, quinbsp;ferme in montis expugnationeperierant. Prxda adco ingens amp; opulenta fertur,nbsp;vtnonfolumtribuni militates amp; duces, inter quos quondam fuiffe certum.ell,nbsp;cui decom millia ducatorum obuenerint, fed ipfi quoque gregarii milites,atquçnbsp;adcócalones amp;: lixx,auro amp; argento diuites difceflerint.Quingentis millibus nu-mumaureorumOrani prxda integra xllimata ell •. quod neutiquam mirum vi-debitur,vrbisopulentiamamp;diuitias reputanti. Mille amp; quingentas tummerca-torum, turn artificumoffiemas Hieronymus lulianusfe per id tempus Orani numeraire tradit: quod fi admittimus, vix in tribus prxeipuis Hifpanixoppidis,innbsp;quibusnundinxfrequentes funt,totreperientur. Nondefueruntad bellum A-Iricanum fufcipiendum,neque polleainprxlii diferimineollenta, quxneuti- jOnbsp;quam recenfuiffem, nifieius temporis fcriptores conllanter ea non modo affe-uerarint,fed facris concionibus in templis euulganda,multis obtellationibus tan-quam rem admirandam commendauerint. Aliquotante diebus, cum dilatio-nibus de quibus diximus, in Hifpania Ximenius detineretur, ad Vaionam Car-petanix vicum, vbi Tagufa modieus fluuius, non longèàToleto in Xaramanxnbsp;capaciorem confluens, frequent! per cymbamveólorum traie élu, locum igno-bilem alioqui lUullrat, crucem per aliquot dies vifam elTe ferunt : de qua cumnbsp;crebrifermonesincomitaturegiofierent, eisque Ximenius aliquando interef-fet,multiquecaufamfcifcitarentur,quidpotiflimum fibi crux vcUct Vaicnx vi-culo imminens: quidam vt apparet noninertis ingenii homo, Ximenio prxfenti 4*^nbsp;dixit:Te Ô Antilles crux admonet,vtexpeditione fufeeptam matures: nâ Vaionanbsp;parumaVeaynadillarevides. Porto Ve ayna Hifpanorum lingua id fignificat,nbsp;quod vade citó,fiquis Latine interpretetur. Simili diuinatione in voceSatyrus,nbsp;cuius imago Alexandre, dumTyrumobfidet, per quietemoblata fuit, Arfftan-der vates earn elfe capiendam pronunciauit. Portu egredientibus, crux in Africanbsp;primo fefe obtulit.Igitur Cazalla titularis Epifcopus,crucem in limine portus connbsp;fpicatus(nam is de carç iulîu Ximenii, ad Villalpandum Toletanum Vicariurnnbsp;fcripfit ) ad milites conuerfus, in hoc (inquit) ligno vincemus. Q^d enim quinto nonas Maias, Toletiin templo maximo concionantem me audiuillis,cijm denbsp;crucis dominicx inuentione traólaremus ,nos nempe crucem dominicain repeti- ƒnbsp;tum in Africam tendere,quaperfidi Mauri l^ahometo duce ex illis locis impienbsp;det*irbaffent,en fe nobis in vellibulo offcrtjVobisqs certii viótorix augurium dat.nbsp;Aperdeinde immanis, è proximis faltubus per medias acies ferocir^r penranf-iens, clamore nollrorum continuo exorto, quafi ex compofito faólum effet, Ma-hometumeffe omnes conclamarunt,amp;:militum telis tansfixus ell. Ingens vultu-rum

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. 1x7 him muIüitudojCædem Maurorum palam fignificantium,hoft:ium exercitum cir-cumuolaba£,nunquaadnoftros defleólentes : vtprifca fapientum dióla vera ellenbsp;deprehenfa fint,qui vultures exercitus fequiprodiderunt, cosqj potiffimüdiligennbsp;ter oberrare,quoruinternecionefuturam efle triduo ante præfenfcrint. Leones i-temper fyluas frementes à circunuicinis Mauris audiebantur, qui poft præliumnbsp;commiirum,ad cadaucra deuorandade noóle conuenerunt.Cùmânoftris cape-retur, duplex item Iris vifa cft Orano imminere : quas ciim Carolus Mendoziusnbsp;Friafioiurifconfulto oftenderct,fubitó velutidiuinans,Oranü in noftram poteftanbsp;temvenifle,exclamat.HoccùmXimcniusrefciuit,prænunciacælo(inquit)venigt;nbsp;’o fti Iris,nobis vidoriam rata fadrura. Atq; ad familiäres conuerfus,in fcholis philo-’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rophorum,Irim non modö tempeftatem, fed pugnam etiam fignificare, audiifle

fe dixit: lam verb eius geminationempugnæ atrocitatem proculdubio indicate : penes quos tarnen vi(ftoriaeftetfutura,a Dei opt.max. pendere voluntate. Certcnbsp;nautæ tempeftate iadati, aeris inde ferenitatem arguunt, nos item fperenius re-rum immutationem : fic enftn qui haéfenus famelici amp; fiticulofi, montis afeenfunbsp;prohibebantur,vrbemoccupabun£.Hæcdicentinuntius aduenit,qui vrbem eftcnbsp;captam declarauit. Admirabile videbitur quod diifturus fum, fed nihil certiusnbsp;CO tempore eft habitum, ac proinde multorum feriptis teftificatum : nain præternbsp;priuatorumhominumepiftolas,Gonfalus Ægidius, amp; quidam innominatus au-*0 thor, quicommentariolis Latine editis, huius pugnæferiemediderunt,magnanbsp;önbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc afleueratione affirmant : folem fcilicet, quatuor amp; amplius horas, curfum

fuum continuifle. Namcùmà noftris mons appetebatur, dies palam inclinare cceperatjfermeque fol iam occafui proximus efle videbatur:quodvnum(vcnbsp;diximus ) Nauarrum ad montis radicem, priufquam prælium tentaret reputan-tem, non mediocriter conturbauerat. Hoc etiam Ximenium confiderafle. a-iunt, prudenter tarnen tacuifle, donee res hæc mirabilis omnibus Vulgata fuit.nbsp;Aoimaduertiflehoc etiam nonnullos ex Mauris affirmant, qui rei nouitate pcr-culfijfacrum fufeeperint baptifma. Certè in co prælio, quo temporibus noftrisnbsp;Carolus v. Romanorum imperator loannem Federicum Saxonem fudit, diemnbsp;30 quoq; longioremfiiifle fcri5ût,quàm eo tempore curfufolari elle potuiffet,quodnbsp;9nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;ipft Cxfâr affirmabat.Huiufmodi autem miracula anexopinionehumanana-

fcantur (res enimmaximas amp; difficiles breui tempore abfolui noncredimusjan luxilla verê tardior fuerit, præpotentis Dei voluntate, non eft confilium perfe-qui. Igitur Ximenius captæ vr bis nuncio impendio lætus, nodem illam hilarera,nbsp;inhymnis,amp;gratiaruma(ftionibusfomniimmemorinterfuostraduxit. Poftridienbsp;ciusdieitriremibusOranumpetereplacuit,vtfalebrofiitincrisdifficultatcs vita-ret. Fniebaturinternauigandumpulcherrimo vrbis afpelt;ftu,menianis frequen-tibus,amp;candidifïïmis turribuscollucentibus. Adterramcxpofitus,crucis ve-xillo præeunte, amp; vidore milite ftipatus, vrbem ingreflus, lætis omnium accla-40 mationibus fufcipitur,laudes Deo opt.max.viftoriarum largitoriincinétium, amp;nbsp;(jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ximeniü gentium barbararü viótore proclamantium. Qua illc re mirificè oble-

lt;ftatus,Dauidis verficulumfublimivoceprotulit,itavtab omnibus exaudiripof-fet:Non nobis dómine,nonnobis,fednomini tuo dagloriam. Ad Alcazaua ( hoe eft adarcemmaximam)è veftigio perrexit : neq; enim alteri prætcrquam Xime-nio aditusadeamfedaturumpræfedtus affirmauerat. Poftquareceptusfuit,cla-ues futjt ei traditæ : amp; protinus trecenti ex Chriftianis captiui, qui diraferuitute ànbsp;Mauris premebantur,exarcis ergaftulis in lucemfuntproduä:i,atq; optataliber-tatc donati.Oblata eftilli vniuerfapræda tanquam præcipuo imperatori,quç publice iufTafueratafteruari.Illequanuismultapretio amp; elegantia infignia videba-jo tur,nihil ad remfuam priuatam traftulit : fed quædam in publicos exercitus vfus,nbsp;)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quemadmodumcumNauarrocoMuenerat,quædâ ad regem deportada fepofita

ftierunt.Ducibus deinde,amp; tribunis militaribus vocatis, virtutem illorum putili-cè collaudauit, amp;pro tamfoniter nauata opera benigniftimegratias egit: diStor-quibus,armillis,amp;Numidicis phaleris ,aliisque item militaribus præmiis, pront quifque mereba£ur,donaui£. Cadauera extra vrbem vt eiieerentur curatu eft, L iiij

X

1x8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quorum foetorvrbcm pene infcccrar,amp;periculumcrat ne aer, qui facile aliénas impreflîones recipitjpeftilentes afflatus conciperet,amp; corrumperetur.Negotiumnbsp;id fuit cum primis operofum moleftum : neque enim panto tempore tarn ingens foetidorumcadaucrummulcitudo expelli poterat, neque facile erat homines inuenire qui vefpillones agerent. Idcirco aut in fcrobes profundos funt im-miflajamp;aggefta terra conteóta: autpervicos alia ignibus inceniis combufta, alianbsp;vftulata. Sed vix efficere'omni cura potuerunt,vt multis póft diebus à Ximcniinbsp;difceffii y cadauera per Orani vias non iacerent permulta : adeo vbi lucrum nonnbsp;eft, vulgus laboremetiamftbineceflariumfugit. Bellica inftrumentaærea, quxnbsp;mœniis dintendisob ingentem magnitudinemfuntidonca,plufquamfexaginta 1«nbsp;inftrudiffimafunt capta : Catapultarum, Scorpionum, Baliftarurn, amp;iaculorumnbsp;immenfus numerus. Quare miraculo proximum elfe videri poffit, atq; idco Ximcnii aufpiciis, eiusquepietatiafleribi folet vrbem Màuritaniæ ccleberrimam,nbsp;totapparatibus belli cis refertam, tamflorenti iuuentute,actot præfidiis Numi-darum (quos Arabes vocat) abundantcm,quæ vel fell menfium obiidione vixex-pugnari pofte credebatur,tanta celeritate amp; panto temporis fpatio, tarn deniquenbsp;incruentanoftrorum vidoria, captamefte. Eratin ore omnium,id. quod Cæfarnbsp;Pharnace deuido ad Senatum fcripi)t,Veni,vidi,vici, ob feftinationem celerita-temque qua hoc bellum Africanum confedum fv\it. Qt^c Ximenii virtus amp; fornbsp;tuna,omniumliterisör memoriahominum eft celebranda, qui Oranumnodum tOnbsp;vifam,eo ipfo quo appulerat die vicerit,fubegerit,amp;: occupauerit.Qtpanquam nftcnbsp;veniin eife,quod inter veteres parœmias circunfcrtur,fuam quenque moribus amp;nbsp;induftriafortunamfingere,oftendemus. Nam portarum occlufio, qua Maurinbsp;Numidaeexclufifunt,non idco fada eft, ne ft cum Mauris etiam Arabes recipe-rentur,horum tyrannidi feruiendum eftet, vt vulgo iadabatur. Multo veriiimi-iior caufa eft, quae ob Oranenftbus nonnullis adhuc fuperftitibus refertur. Hinbsp;enim qui inter captiuos aut dedititios dudi,in vicis Guadalfajarç proximis vitamnbsp;agunt, proditione fuorumciuium vrbem efte captammihi retulcrunt. Sed nonnbsp;ab re fueritde ingenio amp; moribus Arabum(quos Alarabes paflim vocamus) no-nihil præfari: vt he intclljgatur,qux de occluGone portarura dida eft caufa. Eft J®nbsp;gens in Africa, qux deferta loca in tentoriis incolit, vnde primum Sccnitæfuntnbsp;didi, fine legi bus, fine certis laribus,fine vllo manfuetiorisvitxcultu. Hi quodnbsp;potiflîmùmeam Africx partem occupauerint quxNumidiadicitur, à Romanisnbsp;Numidæfuntvocati,noftri verb Alarabes(vtdixi}appcllant, quo nomine à Mauris etiam dicuntur.Erant enim Arabix defertx quondam indigenx, qui per Æ-gyptum in Africam venerunt,amp;: bonameius partem armis fubegcre,rei pecuarixnbsp;in primis addidi,latrociniis amp; cxdibus intenti,nullamque vel fidei vel iuftitix ra-tionemhabentes. Hiaffiduis exercitationibusamp;vitxrigore duratis corporibus,nbsp;ad vfummilitix peraccommodi femper fuerunt,atque cum Mauris,quoties à bellis externis otium eft, perpétuas pugnas exercent. At fi quando ex alienis regio- 4®nbsp;nibus hoftes adueniant, illico fe cum Mauris coniungunt, amp; veluti religionis amp;£¦nbsp;communis patrixprxtextu,ftipendio condudi, vindices fe illoru profitetur. Nonnbsp;tarnen vrbibus fufcipiuntur,quoniam alienis opibus infidiantur,nullaque legumnbsp;pœna,aut dominorum querelis afolitisrapinis abftinêt. Hi dumres Mauris pro-îperè fuccedunt, non ignaui aut fegnes operas fuas prxftant •. at fi vinei Maurosnbsp;contingat,tanta eft Numidarum in eosfxuitia, tanta deprxdandi fuperatos libido, vt prx illorum truculentia,quiuis hoftes mitiffimi habeantur. Igitur Oranien-fes prxliiexitum profpicientes,idcirco portas fuis ad vrbem confugientibus nonnbsp;aperuifte,ab omnibus ferme mne creditum cft,amp;aproditionis authoribusin vulnbsp;gus Maurorum fparfum.Nam principio huiufmodi rumorevulgato, rem credi-bilcm amp; faciliorem proditionem fccerunt : Alarabum fcilicet equitatum à regenbsp;Trftnefenioauxilio miftum, vrbe mœnibusque excludendum efte, iurifiurandinbsp;etiam rcligionecundos portarum cuftodes obftringendos, ne quem corum in-gredi finerent : fuos etiam aditu vrbis tantifper prohibendos,donec Numidis fuga difperfis, nihil damni ab eis timcrecur.Ac rêverapriufquamXimenius expeditie-

FRANCISCI XIMENII, LIB. IUI.

ditionem Afncanamfufciperct,de prodenda Orano cum Mauris cgit. Eftcnim illi genti peculiare,fe mutuis padis fallere,amp;necpatriæ quidéfidemferuare.Di-ximus fuprà,DidacumFernandum,Merfalcabiranæ arcis præfedum, dum annonbsp;tenio à capto oppido parum profperè cum Oranienfibus manum conferit, nonnbsp;ßne cladc fuorum fufum: multi enim cxnoftris funt defiderati,multi item capti.nbsp;Inter hos igiturduopræftantes duces inMaurorum manus venerunt, Alfonfusnbsp;Martos,amp; qui hune dignitate fupcrabat,Martinus Argotus Cordubenfis, Didaeînbsp;Fernandi propinquus, vt Oranenfis ille,à quo ifta accepi,mihi retulit. Hi vtpotenbsp;viri fortes amp; præclari,Hameto Acanixo,hominiinterfuos primario, euftodiendxnbsp;’° traduntur: apud quem aftquot menfes detenti doneeredimerentur,indulgenter tradati funt. Intereafine obpriuataergaduesfuos Acanixi odia,fiue obno-hrorum induftriam,de tradendavrbe inter ipfos agitatum eft, adeofecretis clannbsp;deftinisq; confiliis,vt per biennium nihil eius negotii ad alios dimanauerit, præ-terquam ad Cattorram Iudæum,Orani itidem vrbis incolam, quem ad proditio-nemfaciendam, amp; fequcftrum amp; adiutorem habuerunt. Huius rei argumentanbsp;permulta fane funt : nam amp; hi ex Numidarum monbus caufis conquifiris,de por-rismilitibus fuis non referandis authores fuerunt : amp; in vrbis direptione, cæterisnbsp;omnibus exhauttis amp; vaftatis, Acanixi amp; Cattorræ domus,magnanoftrorumnbsp;ducumfolicitudine,ne quidlæderentur curattun fuit.Deindeverô rebus iam pa-catis,adregemamp; XimeniumeofdeminHifpaniam veniflecertumeft,àquibusnbsp;perpetuos redi tus, vnde viuerent,fufceperunt. Quin vt nihil ad fidem faciendamnbsp;deeftet,Martini Argoti filia, quiincuftodia apud Acanixumfuerat, Acanixi filionbsp;uuplît, vt inter parentes conuenerat. Is Acanixi fîlius,quiob Chriftianam reli-gionemfufceptam,nomen mutauit,amp;Ludouicus Fernandus eftdiâ:us,in fami-liaDidaciFernandi,cùmMerfalquibiropræeffet,diumanfît: poftea ab eodeinnbsp;Oraniticam præfeôturam obtinente, vrbis decurioeftfadus. Deferuitaliquan-donoftros,vteftgensillainfida amp; mobilis,ad Trimefeniorum regem deficiens,nbsp;fedrurfus redire cupientiiidem honores delatifunt,amp;reditusamp; opes quæ regionbsp;fifeo cefterant, fine vllius oboli iaôtura reftitutæ. Aiunt Ximenio dubitanti, annbsp;5° cxercitum maris æftu amp; iaétatione feflum, hora diei ( vt diximus ) poftmeridiananbsp;ad vrbis munitæ expugnationem mittetet, ab eifdem nuntium venifte,qui admonbsp;neret vt rê parata minime differ ret: na fi eo die cefrarctur,protinus Trimefeniorîinbsp;auxiliumadfuturû,quod vniuerfos Ximeniiconatuseratproculdubio in multosnbsp;diesretardaturum. Cedrinumetiam Alcazabæ in Orano cuftodem,Acanixo ne-cefïîtudinefanguinis coniundum, proditionisparticipemfuifle pro certo habetur : nam hic arcis claues in eaturbatione anxiè ( vt apparebat ) quærcns, vt pofti-cum aliasque arcis ianuas fugientibus adaperiret,nufquam inuenire potuit : fa-tuuli enimfvt a)ebat)negligentia,ininuolucra quædaconieéfa fuerant, quæ poftea tempore minime neceflario funt repertæ.Hæcvt expofuigeftafuifle,exhomi-40 ne OranienfiGuadalfajaræ didici,quicognationeproditoribus propinquus,eanbsp;tempeftate ododecim annos natus à noftris eft captus,atque Didaco Mendozionbsp;Infantatusduci iurc mancipii datus,à quo poftea libertate amp; agello donatus,Manbsp;laguillæ oppido apud Guadalfajaram religiose amp; innocenter vixit, fuperftitionisnbsp;abnegatæ caufa Deo optimo maximo ingentes gratias agens. Solebat enimnbsp;quod de Themiftocle fertur apophthegmate fibi gratulari:PeTierâni periiflem.nbsp;Ergo Ximenius, altero poftquam Oranum ingreftus eft die, obequitans per locanbsp;vrbiscelebcrrima,eius fitumeft contemplatus, amp;:quidin hngulis partibus refi-ciendum, aut noua molitione conftruendum attente confiderauit. Ad mefqui-tas deinde defledens, ritibus Mahometanis confpurcatas, vt emundarenturnbsp;fo expurgarentur curauit. EratfortèDominicusdies,qui cumintertiumdecimum

Calendas lunias, diuo Bernardin o41icatum incidiflec,religionem mire auxit.Cu* rauit igitur vt mefquitæ more Chriftiano confecrarentur, quo omnes facris*ln-terefle poffent : amp; religion! fatisfacientes,ad reliquainterrahoftiii, magnos animos conciperent. Igitur mefquitam maximam,Mariæ viâ:rici,amp; angelicæ ad earnnbsp;annuntiationi dcdicauit. In hoc autem templo,cenotaphio ad oram maximam

Tjo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

conftitutOj vt fibi anniucrfario facro xv. Cal.Iunias, quo die Granum capta fu«, parentarent inftituit, xxx. M. nummüm ad hanc operam in perpetuum datis. Al-teramjvbi multi ex Mauris occubuerant, diuo lacobo Hifpanicæ virtutis confer-uatori: inquibus ftatim facerdotes noftri facra fccerunr, amp;fapplicationes funinbsp;habitæ.Sed quoniamdiuo Bernardino,partim ob egregiam viri iandlitatem,partim ob communemmonachatusreligionem, Ximenius peculiar! affectu deuo-tus erat,ne eum prxteriifle videretur, Xenodochium quod aegrotantibus iniliti-bus parabat,Bernardino tutelar!cófecrauit,memor fcilicetpietatis, qua ille olimnbsp;Senarum nobilexenodochium,in floreaetatis conftitutus adminiftrandum fufcenbsp;pitjCæteris mini ft ris fugientibus obpeftem, quxquam dixi Hetrunx vrbem, lönbsp;Bernardini patriam,amp;totametiam Italiam occupauerat. Perpetuum in eo fun-dauit facer do tium Ximenius, vt efl'et qui ægrotanribus facra miniftrarer, impe-tratisafummopotificemultis indulgentiis,amp;facilitate abfolucndietiam a readbus pontificiRomanoreferuatis. A tquoniäreligionis cura Ximenio ante omnianbsp;cordi erat, quam fciret mirum in modum fodalitaübus monachorum ali, pro-moueri,xdes item binas dedicauit, altéras Francifcanis, altéras Dominicanis, innbsp;quarumfingulis monacliialercnturfeni. lamvero quod multi inter captiuos lu-dæi erant,quorum plerique ex illa effemigratione exiftimabantur, qua ex Hifpa-nia vndecimo ante anno,à catholicis regibus pulfi fuerant,vehementer timuit,vcnbsp;ex eins epiftolis adrcgem conftat,ne in tarn recend eorum,qui in Hifpania reman- tfinbsp;ferant, ad Chrifti fidemconuerlione, nonnulli priftinæ fuperftitionis memores,nbsp;vigilantiaminquifitorum metuentes,clamcx HifpaniaOranü fugerent.Qua-re officii fui authoritate fungens, Yiedram virumreiigiofum amp; eruditum,inqui-ßtorem,ad ea omnia diligenter explorandaconftituit. Mirum eft amp;: pene fidemnbsp;omnemexuperarevidetur, Ximenium hominem fenem, totnegotioru fludkibusnbsp;pene obrutum, amp; ob fuorum militum fidem paru m ftabilem, amp; rerum humana-ruminconftahtiam,atqueadeó dubiam regiianimi ergaeum propenfionem ni-mis anxium,tantum roboris amp; vigoris habui(re,vt non folumres militares,amp; quxnbsp;adtutelam vrbis pertinebant,vigilatiffimè conftituerit,fed res etiamfacras,quudnbsp;in fummo otio folet fieri, omni adhibita cura difpofuerit, amp; cuntta quæ ad epi-fcopi munus fpedant, admirabili conGlio prouiderit. His tandem rebus faótumnbsp;eftjVtquanuisfæpiusà Mauris eavrbs impetita fuerit, nihilominus optimi pne-fulis auipiciiSjfubrcgumnoftrorumpoteftatedurer. Dum hæc Orani aguntur,nbsp;Fernandus Didaci Veræ filius, à Ximenio nuntius ad regem deftinatus eft, quinbsp;reitotius vtgcftafuit,amp;notitiamamp;feriemfigillatim in tabellis ferret.TrimefenÜnbsp;Orani captiuitate, direptione,amp; vaftitate cognita, nam odoginta taiitummodonbsp;Mauros ex vniuerfis Orani ciuibus euafifle compertum fuit, cæteris omnibusnbsp;aut interemptis, aut captis, Chriftianos qui mercaturæ caufa, aut alia quauis ra-tioneillic degebant,ad vnumgladio percmerunt:atqueeodem furore inludço-rumgentem, quaefreques Africa: vrbes incolit,quafi Chriftianis cognatione co- 4®nbsp;iunôtam/fæuierunt,tantavulgifeditione amp; tumultu, vtrex intra arcemfe continuent,nec foras exirefit aufus,quanuis impédiôdoleret,fideifuæ commiflbs rrunbsp;cidari.Tantus ergo timor Hifpanici nominis vniuerfam Mauritaniam occupauerat, vtTrimefenii,aliiquepopulivicini trépidantes,defertis oppidisadregnufflnbsp;vfquc Fezanum fecederent.Dubius animi Ximenius fuit,anfortunae fuccefiumnbsp;fequeretur, amp;adreliquam Africæ oram excrcitum fiiumamp;: clafiemconucrteret,nbsp;an podus ætati amp; faluti fuæ confulens,fumma belli Nauarro tradita,ipfe rurfus innbsp;Hiipaniamremearct.Sed quanuis bcUicilabores animo obuerfarentur,amp;: militates mores parum eius inftituto quadrarent,tamen ingenium,animusque ille maxima quxque natura fuaappctens,omnemvincebatdiffiailtatem. Quareciima- ƒ«nbsp;rerurfustraiiciendumconfideraret,pra:fenteAautemgloriam,amp;viä:oriamexalnbsp;ter#partefibiproponcret,amp; Chriftianacreligionis propagationem,quamalteriusnbsp;induftriaamp;: opera fieri indignum fuafortuna iudicabat, adreliquapro virili per-fequenda iamiam animum inclinabat.Sed vt funt res hominum mutabilesnbsp;X£E, aliquot caufae partim ex occulto,pardm ex Nauarri æmulatione prodicrunt,nbsp;qui-

X

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;151

quibusin diuerfuni mutatus,Nauari'ofummoimperatore defignato,ipfèprotinus inHifpaniam traiecit. ld præ ter muit o rum opinionem accidit,qui eins conftanrianbsp;amp;: magnanimitate alienu effe omnino exiftimabant,poft tot' moleftias in congre-gando exercitu amp; in nauigationedeuorataSjpoftviftoriam tanta cum laudeamp;fc-licitate obtentam, qux folet animos militum efFerre ad res ampliorcs conßeien-das, amp; in tanto Afrorum hominum metu, lampada in ipfo curlus principio tamnbsp;gloriose miGantem,alteri fuælaudi inuidenti tradere. At fï quisremipfam nudamnbsp;attentius confideret, Sc in memoriam Deiotari regis ad M. CraHum refponfumnbsp;reducat, cùmnimirûfexagenariomaior,ad bcllü Parthisinferendu per Galatiamnbsp;lo iret,Ximeniilaudêaugebitpotius quam vllavelignauiæ,vel timons nota dcterct.nbsp;lufto enimambitiofiorhaberi poterat, fi fuæætatis, perfonæ, Sc pontificatus im-memor,cum hominibusilliusmcdivitam agereincailrismaluiflet, quam m patri x folo intw viros fapientes, religiofos,amp;fobrios.Deinde citm nihil fit belli fuc-celhbus incÄiftantiuSjOranovrbeopulentiffimamultumq; noftrislittoribus in-fcfta,quod lïbi vnicum propofitum fuerat, tam facile capta, non erat viri pruden-tis Martis aleam toties experiri veile, fed potius fuccelToremlibiinprouinciatamnbsp;laboriofa Sc incertapeterc, autfuaauthoritate, quodamp;fecit, conftituere. Cas-tcriim ad hanc communem caufam peculiares aliquot acceffere , quæ virumnbsp;propofiti tenacem, Sc conftantis ætatisàb, incœpto dimouiflent. Principio Na-^0 uarrus,cuihominis cucullati,vtipfeiaótabat,gloriainuidiofa erat, indignatio-nis iam dudum dilîimulatæ manifefta indicia, partim apud Ximenium, partimnbsp;inter tribunos Sc milites dédit. Neque enimßbi homini rerum bellicarum ex-pcrientilTimofercndum efl'e vllo modo exiftimabat,vt Ximenius antiftes togænbsp;inunenbus femper dcdicatus,in imperio militari præfcrretur. Accidit forte vtnbsp;Nauarri miles Ximenii famulum inter rixandum occideret. De ea re cum Ximenius Nauarrum obiurgaret, amp;;multa, vt ßt, vtrinque dicerentur,Nauarrusnbsp;bileamp;iracundiaftimulantibus, tandempedoris arcanareclufit. Grauibus enimnbsp;verbis Ximenium alloquitur, eum elfe in caufa, quod fibi milites partim edentnbsp;morigeri, Sc tot tumultus in exercitu exurgerent. Quodfi iilinc ipfc difcellil-jo fet,ßbiquevni belli negotiarelinquercntur,non dubitare breui temporis fpa-tio, magnam fe Africa: partem fubadurum. Nunc verb omnia qua:cunque animo concepilTet, eiuspræfentiaimpediri : nunquam enim duorum imperia bene'nbsp;coaluiire,amp;indc fempermulto maioremexercitibus cladem quam ab hoftiumnbsp;telis contigilTc. Qi^re bonis auibusinHifpaniamproficifceretur,fatisenimglo-riæreportarevrbe Mauritaniapræcipuatam vcloci vidoria capta. Quodli adhucnbsp;in propofito perfifteret, feiretfenon alio quam priuatiiurein exercitu elTe diuer-faturum. Namreliquaomniaquædcincepsagercntur,non amplius eiusaufpi-dis, fed cathoiici regis erant conficienda : ipfi enim ad Oranum capiendam ànbsp;regemunus elfe tantum delatum,quo explero, imperium abrogatum effe, do-ncc rex aliud decreuifler. Oranum verb, quam Toletanorum pontificum di-tioni, nifi rex impenfts pecunias rcddidilTet, addicere parabat, fe tubisprçci-nentibus Sc figniferis vcxilla pandentibus, ipfoaudiente, regium nomenaccla-maturum. Defincrct itaq; per vanas cogitationes regiæpoteftati, autincremen-tiSjhorno priuatus inuidereicapcfletet antiftitis munus,pila amp;gladios militib.con-ccdcret. Atqueabeoirreuerenterprofilions,adeaquædixeratconficiendaab-iit. Aduerfus tarn confidentemmilitaris hominis orationem, nihil refponden-dum Ximenius elTe duxitmamamp;idtuncdiflimulauit, amp; adftrepitum regem ac-clamantium,nullafuorumcum regepadorumratione habita,non modb nihilnbsp;interceflit, aut prohibuit, fed nuUa animi olfenfione oftenfa, Nauarrum poft-yc modumadfevocatum,benigniflinjpamp;comitertradauit,amp;: quid infingulisrebus faciendum eflet,antequam nauigaret, edixit. Tarnen poft aduenttun ftiuin,nbsp;literas ad regem Compluto dedit querelarum plenas, quibus Sc Nauarri iniu-rias, amp; rapacitatem expofuit. Illudetiam rumore percrebuit, obiecille Nauarrum Ximcnio tcnacitatem. Sc minus liberalem animum in ftipendiis numeran-dis, cum,vt diximus, vniuerfam prædam, nulla eins parte ad vfus fuos fepofita,

i}t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTISnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

aufcrendamXimcnius benigne militibus concefliflet: amp;quicqnidad vidumS: ftipêdiapertinebaCjdiequoCarthaginefoluiCjin trimeftre tempus largiffimè pro-uidifTet.Q^de re in epiftolaquæ altero poftquamCartliaginemredierat die, adnbsp;Lupumdatacftjficait : Dumbæcfcriberemliteræ tuæ mihi redditæ funt, in qui-bus vanos fermones amp;£. mcdaciis refertos legi, qui à noftris çmulis de exercitu pa-rum benigne à mccuratoimpudentcriadantur,cos tibi contemnendos eile du-co : fimusfadorum confcientiacontcnti,fiquidemnunquäexercitus,autftipen-diorumfubmanu numcracionc, aut commeatumilitari, vthienofter abundauit:

' vtnihil interim de difciplinacaftrenfi dicani,qux citraarrogantiam, vel cum an-tiquacompararipoteft: quoniamhæc omniacademfrontisfirrnitate,quaab ho- (• minibusimpudentibusdicuntur, ànobisitidem funt prætereunda. Deuin optimum maximum precemurvtquæreliqua funt African! belli codem curfu amp; te-norc perficiantur. De quo quidem fpem præclaramhabeo, quandoquidem quinbsp;ferutatur corda D eus,omnesmeos conatusinfevnumdiriginouit. ^dtu regemnbsp;admoncto vtfuis triremibus,quibus Soleriumpraeefle voluit, quamprimum pro-uidendumcurct : carentenim omnicommeatu.Nam niego optimi ducis,quirci ¦nbsp;publicæ multis in rebus vfui efle poteft, mifertus eflem, èc panis nautici odogintanbsp;contuliflem centipondia,milites inediaperüflent. His igiturde rebus Ximeniuianbsp;eommotum,ne totics fibicumhominibusillis quos ad eummodumbellaeffera-uerant,eirctcolludftndum,primo quoque tempore in Hifpaniam traiieere dccre-uit. Certè in fuis ad regem amp; procuratores epiftolis, hanc potiflima caufam difee-dendi affert. Ad Francifeum Ruizium,qui ad regem internuntius venerat, in hu«nbsp;modü feribit. V tinam quod me fxpe dicentem audiuifti, meæ diœcefcos amp; Mur-gitanæ prouincisc militibus contentus,expeditionem Africanam fufcepiflem,nc-que vnquam in mentemveniflet, Italien bcUo affuetas legiones acceriere : vclfinbsp;id tandemneceflarium erat, mihi cum illis bene, aut faltem non adeb male con-ueniret : nam huie rei mc deuoucrem, amp; cenfus amp; opes impenderem, vt vniucr-fam Africamhipcraremus. Hifce verbis plane aflentirem (funtenim fine vllo fuco, ex animilenfu, vtapparet, depromptajnificonftantior opinio fuiflet, litera-rumfafciculum,quemrexad Nauarmm dederat, in Ximeniimanus primùm de- J*nbsp;uenifle.Namdumquicquidacciderepoteftprudentertimct,portus prçfedisiui-ferac, vt quiequid literarum ex Hifpania vcniret,ad fe primùm diligenter curarentnbsp;deferendum. Rex igitur Nauarro per literas mandabat, vt tantifperXimenium*nbsp;traiieiendoauerteret, dum eins præfentia rebus agendis neceflaria foret. Id homonbsp;fenexamp;ob atrambilem fufpiciofus,infuum damnum amp; perniciem tradari cre-didit,quafi laboribus imparem breui moriturum Ximcniumrcxdiceret. Ergo ionbsp;actate ferme extrema efle vides,amp; anni tempus feruentiflimum inflate, in regio-ne prxfertimad Auflrum interiori,cótinuo metuerefebres cœpit, amp; Nauarrum,nbsp;Villaroellum,Didacum Veram,cæterosqueomncs tribunos ad fevocatos, benigne amp; perhumaniter alloquitur: difcelTusq} fui, quem illis flatim futurum fignifi- 4*nbsp;cauit,fpcciofas caufas permultas dat.Deinde Nauarrum, fefe illi concilias, fupre-mumimperatorem vocat,cuitanquam duciprxflantiflîmo ,totius Africæ fubi-gendsEtriumphumdecernendum fperaret,honorifîcèdicit :feqj tandem inrel-lexflre,prxfcntiäfuam, hocefl, hominis obfenium cunäianris amp;morofi, adfubi-tas belli occafiones viuidaingeniaamp; xtatem requirentis,minime aptam ciTe. Prç-cerea in rem totius excrcitus ftiturum elTe dicebat, fi ipfc in Hifpaniam nauigeunbsp;nam apud regem fua authoritatc opus efle, ad negotium vrgendum : alioqui vtnbsp;funtminiflrorumregiorum ingenia amp; mores, fe nondubitare, quinamp; duces,nbsp;milites fint rerum inopialaboraturi. Quxrcpatienter luflinerent eins difcefluiu,nbsp;non tarn fuç xtati aut valetudini parcentis,quam ipforum commodis confulentis-In^rim verb fe vniuerfum commeatum traJiturum, quem in vfus proprios pa-rauerat. Habere cnimviniGrxci apud fe doliorum fcx milha,totidem^ tntice^nbsp;farinx modios,amp;: panis nautici numerofam molemdardi itcm,amp; falitarum carniö»nbsp;aliarumq; return non leuem copiam, vnde exercituS per aliquot menfes non maligne aIipoflct.Addiditetiam,fe pro ceno comperflre,plufquani centum amp; tre-dccin»

FRANCISCI XIMENII, LIB. UIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;133

decimfcrobes,quos Siros vocamus,frumento plenos Orani efle.Poft hçc,fermo-nem ad Nauarnim conuertit. Qiwd te(inquit)pr£Efente quidam Genuenfis affir-mauit,centum fcilicet amp; quinquaginta millia modiorum tritici in hac vrbe recon-ditacflc: quorum notitiam almoxarifus ( fic enim publicum quxftorem Mauri vocant ) qui in tuis vinélis eflet, amp; altçr,de quo ego te priuatim admonuijiabent.nbsp;Quare noneft cur iddebeaminpræfentiaaltiusrepetere, cùmtuid optime fcias.nbsp;Qi^d fi hæcita habent,vtplané credo, erit vnde viótus exercitui plus quam bien-nio fuppetat. Sed timeo ne magiftrorum nauticorum vitio,qui captiuorum ingen-tem numcrum innauigia amp; triremes ingefferunt, dam quæ ad manum funt fub-ïo ripiantur : quod tu tarnen folicitcprotua diligentia animaduerccs ; fcio enim tcnbsp;nullam illis pcccandi facultatem in hac parte per focordiam conceffurum. Sednbsp;ante alia dan dam efle operam arbitrer,vt tantum quotidiefarinæ fubigatur,quan-tum exercitus inopiam leuet; quiequid inde pecuniæ obuenerit, ad te vnuranbsp;extemplo deferatur:quod tu murorum minis reparandis,nouis ædificiis extruen-dis, cæterisque militiæneceilîtatibus fubieuandis,vt optimum imperatorem dc-cet,esaflen.iaturus. De cadaucribus occifomm autcomburendis,aut human-dis, ne peftilentiaexcorruptioneaeris orta, vidorem perdat exercitum, noneftnbsp;curmoneam : nee de militibus quidem,perincurfiones interram hoftilcm fa-ciendas exercendis: cùm tu optime noueris, quantopere fit curandum ne exerci-10 tus torpeatiate enimaliquando audiui,expedire vt cohortib.aliquotin vrbe quænbsp;illam tucri valeant retentis, cæteris legionibus ftationes in caftris per hortos fub-urbanos darentur : quodmihiadmodumplacuit. ficenimin continuafuturi funtnbsp;vigiliaadvrbem, quæ tumultibus caftrenfibusliberabeatiusaget, amp;meliusim-peratori pare bit. lam verö de pabulatoribus deligendis, qui maturas iegetes innbsp;vrbemconuehant, antequamhoftes quiillas demeiTuerant, amp; per agros paflimnbsp;iacere finunt, aut auferant, aut igne comburant, vtvobis incommodent, tu ipiènbsp;(vtaudio)agere cœpifti, amp; mihi vehementer probatur.De littore Mauritaniæ^i-remibus amp; cæteris nauigiis, quæ facile bis mille homines in armiscircunferent,nbsp;infeftando, m etiam fæpius coram me propofuifti, ni memoria vacillat. Ad refi-JO dendas verb naues, quæ folutæ funt, tuis procuratoribus fexcentas auri libras append! iubebo: quod poft dimiflam concionemfaótum fuiire,inepiftolis fuis feri-bit. Deinde VillaroclloAlcazauæ cuftodiamcommifit:quipermittente Xime-nio,AlphonfumCaftellamComplutenfem ciuem vicarium defignauit, trecen-tis militibus Caftorlanis, amp; quinquaginta feledis equitibus ad præfidium datis.nbsp;Ne quid tarnen commeatus exercitui decederet, ex Caftorlana præfeétura, quænbsp;propter Africæ vicinitatem,ex vniuerfa ditione fua paratior ad eam rem eft vifa,fa-rinætriticeæjcæterarumquererumadvidum opportunarumquicquid effet ne-cellarium, doneerexarcis euftodiæ prouideret, afportari iuflît. Quod Villaroel-lum egregiè curaffe exXimenii epiftolis conftat, in quibus adregem feribitur,nbsp;40 Alcazauæ præûdio inquintum vfque menfem per Caftorlanum præfedum eflfenbsp;prouifum, Hac Ximeniiergaexercitum fuum benignitate amp; cura,itafunt vni-uerficommoti,vtmultis verbis deprecarentur,neipfos in regioric inimica defe-rcret : eiusenim aufpiciis ex Hifpania profeétos remeo vfque féliciter geffiffe :nbsp;nuneverô ad fuiimperatorisabfentiam,fortunæquoqucmutationem timere. Inter quos,primus Nauarruspræfe ferebat, ob non itapridem irreuerenterhabitosnbsp;lèrmoneSjpudorem amp;pcenitentiam quandam. Decimo Calendas lunias Xime-niusex Oranico ponuin Hifpaniam velafecit: eoqueipfo quo foluerat die,miranbsp;temporis opportunitate,nullis præterquamfuis familiaribus, amp; aliquot miniftrisnbsp;comitatus,Carthaginêvenit. Namfummafecuritatelittoribus noftrispcr ipfumnbsp;K parta, prætoriana cohorte inexerci^u, amp; bona familiæ parte,ad vfum Caftorla-nipræfcôtirclid:is,ipfeprimusfa£tifui vtilitatem fenlit,expedite amp; inermi apj^-ratutraiieiens.Septem diebus Ximenius Carthagine moratuseft, in quibus di-ci nonpoteft,quantamnegotiorum molem confecerit,quamdiuerfis rebus ftu-duerit,quantum commodorum exercitui comparauerit. Primùm enim ad circunnbsp;uicinaTarraconenfisamp;:Bçticæoppidaliterasfimulamp;:nuntiosmiût,iubens impe^

ratoria quam ad earn rem obtinebatauthoritate, vrquamprimum comcatum dem foluerat, multö ante quàm pada conuenta implerent, eafdem naucs cuiunbsp;nauiculariiSjamp;cxteris inftrumentis,mercatoribusamp;:aliis vedoribuslocaifent,nbsp;tranfuehcndis,prxfertimmancipiis,amp; multa fupclledili ex Orani prxda, ftipula*nbsp;tione inter ipfosfada, vt dimidiapars omnis prædætraiieiendx nauium magi-ftris cederet pro vedura, dummodo captiiios alerent doncc in terram expone-rentur. Hæc autem cibaria, quxtanto mancipiorum numero fatis efle potue-runt,ex publica annona fuifle fubtrada. His cognitis literas ad Nauarrum dat,nbsp;quibus vtineaomniainquiratiubet,amp;magiftros cogat per bimeftre tempus, eXnbsp;pado veduram facere, amp; poftcapropterlæfamquadcderatimperatorifidem, ionbsp;tantû temporis fpatium fine vllamercedeferuire cogat, quantum delidigrauiças 5®nbsp;expofeere vidcretur.Quinamp; farcinas eorûexcutiat: nam amp; fiutim dedudapràî'nbsp;da,quamquxftoribus regis non declarauiflent, eisq; infciis,adtraiedionemcoOnbsp;uafaiTent: amp; quæ veduræ nomine acceperant,centum millibus nummûm aurco-rum, quæ regio fi feo deberentur,æftimari pofte.Habere autemfe panis nanti ci nónbsp;mediocrem copiam, fed tantifper mittere diftulifte, donee ea omnia ab eo confe-da efte feiret ; neque enim fe veile quod ad militates vfus parauerat, in caupo-nantiumvtilitatemcedere. Deexcurfîonibus autem,multumfequoq; doluift®nbsp;ait,non ita frequentes fieri,vt inter ipfos couenerat.Nam poft fuumdifcefl'um,femel ad fextnm lapide extra vrbë cum exercitu proceflifte cognouerat; qui cùm innbsp;ducentos Numidarum équités, ^odingentospeditesincidi/Tet, amp; omnes ad v- 4®nbsp;num potuiftet trucidare,amp;: fuum exercitum prxda augere, maluilfet fine vlla di-micatione Oranum milites reducere. Idquade caufa fadum fit,ab eo homincnbsp;minime formidolofo, autignauo,prxfertimcùmmilitum fortitudine amp; numeronbsp;fuperior eftet,nondum affequi potuifte.lllud veto prudent! confilio,vt imperato-rem folenë decebat,Nauarrû fecifte,viros militâtes qui Afriex fitum, amp; illiusgennbsp;tis mores nouerant,cùm de hoc rogarem, difterentes audiui. Elfe enim Numidisnbsp;amp; Mauris folenncaiebant,paruamaliquamanum nitidè veftitam,amp; inequis hç 'nbsp;rentemmelioribus,velutincautèprocedentem prxmittere, cuius defpoliandx cu-pidinehoftesaccenfi,àmaioribus copiis,fubitôexinfidiis erumpentibus, circun-

cun-

FRANCISCI XIMENII, LIB. IIH. ijy cunfpedus amp; innocens ne quid detrimcnti fuis fubditis dcferretur,fummoperenbsp;curauit:vt exhac agricolarutn redudione quiuis intelliget,fed niultô apertiusex -teftamenti fuitabulis,in quibus loanneMartinum Cardenâ canonicum Tolera-num,Didacû Gonfaluum Barcû,duumuiros defignat, qui vniuerfam dicccefimnbsp;perluftrêCjamp;quicquiddamni Africani belli caufaeius incolæ pertuliffe inueniêt,nbsp;pecunia fua extemplo numeratarefarçiant. Hoc vero diligenter fuifle procuratû,nbsp;cxfecundis Ximenii tabulis,quas anno M.D.xiii£.condidit,fatisconftat. Adeonbsp;hæc omnia viuens facere maluic,quàmteftamento vt fièrent cauere. Cùm iuftisnbsp;itineribus iam propè Complutum veniflet,Petrus Campus Complutêfis gymna-fii redor,duosexcollegis obuiamadeumfalutandummifit,quieumfermevniusnbsp;diciitinere anteuer terunt,quodXimenio gratifiimumfuit. Menfaeos eo die ex-ccpit, vt Ildephonfi collegas folebat : vt indulgens pater, qui diu liberorum præ-fentia caruit,ad eos fæpe vultum conuertens, de rebus literarii gymnafii intcrro-gabat : quantum cœptaædificia aiEu'gercnt, qualê fpem difciplinæ promitterent,nbsp;quantus numerus fcholafticorum conueniret,qualévigoremadolefcentumingenbsp;niaoftentarent. Deniq; qui modo tubarumftrepitu claificû fonantium aures oc-cupatas habuerat, ad mufartun modulos conuerfus,totus erat in re literaria.Nîi-rabantur collegæ hominis prudentiam,nihil minus quàm gloriofum affedtum obnbsp;res geftas prç fe ferentis. Exiftimauerat enim nihil apud eu eo tempore, nih callra,nbsp;amp;captiuos Mauros,amp;: Africâaudituros.Illc veröpremebat omnia ïam adaaltonbsp;filentio,amp; de re præfenti verba faciebat: donee Balbafius,qui inter laluiatores vénérât,ex vultus pallore amp; macie occafîonê captans,bene cÔfiiltû fuifle dixic,quôdnbsp;relido tranfmarino amp; çftuofo cçlo,Orano capta ad fui cupidos tempeftiuè rediif-fet.Hîc ille quafiexprobratâ fîbi ignauiaminterpretaretur, reconditûanimi ièn-fum aperuit. No tu fatis(inquit)animi mei robur Balbafinofti: dediffes mihi fidelenbsp;exercitû,ego fortafle no Orani modô,fed to tins Africæ fuperatæ viâ:oriam,quan-tumuis fim corpore eftœto,rcportaffem.Hoc ide amp; Friafio primùm,deinde Luponbsp;Aialæ dixilTe certü eft.Hinc Complutû eft profedus, cuitam ciues,quàm literariinbsp;ordines,obuiam perrexerût, quilætis falutationibus incolumem reditû amp;:fœlicénbsp;P vidoriam gratulabantur. Prçcedebant antiftite captiui Mauri,amp; cameli auro ar-gentoqj ex præda Africana onuftæ. V olumina etiâ Arabicis charaderibus coferi-pta,ad aftrologiam amp; medicina fpedantia, vtfuam bibliotheca exornaret, Alca-2auæ,portarumqjvrbis repagula,amp;claues, candelabra, amp; pelues mefquirarum,nbsp;quibus Mauri ad fuas lotionesvtuntur,amp; Arabic! litui, quosannafilos vocamus.nbsp;Multa ex his in tholo rempli diuo Ildephonfo dicati fufpenfa fuerunt,quæ adhucnbsp;Complutimagno Audio vifuntur. Nonnulla etiam Talabricam mifl'a funt, præ-fertimcuiufdam Oranenfîs portæ claues,quæ adhucTalabricenfis vocatur,quo-niam à Bernardino Menefîo Talabricenfiû duce capta fuit,amp;:in facello Deipara;nbsp;Virginis quod extra oppidû efl:,vexillo rubro iuxtà pendente, quod lunä cçruleamnbsp;40 (vtMaurifolêt) infigne habet,afleruariaiunt.Res eratfane applaufu amp; fpecie tri-umphopar: qua cùm celebrate Complutenfes vellent, mœniorum partem diruenbsp;runt,quaXimenius in oppidumreciperetur.Tarnen modeftiæfuæ memor,nullonbsp;pado illac ingredi voluit,quanqua Complutenfibus nimis deprecantibus. Compluti aliquot menfes valetudmis reftituendæ caufa, commoratus eft : nam Tole-tû quo religionis ergo venire cupiebat, ire noluit, ne immodicis honoribus quosnbsp;parari nouerat, oneraretur: amp; vt falutationes regulorum euitaret, qui ad earn vr-bem fimulatque Ximenius aduentaifet venturicredebantur. Hac etiam de caufanbsp;Pintiam,vbi rexaderat,venirerecufauit.Homo enim ad res ferias amp; grauitatemnbsp;fadus,huiufmodi officiiSjquæille ineptavocabat,nimis grauari fe dicebat. Fecitnbsp;JO interim ecclefiæToletanæ patres deaduentufuocertiores,amp;;rogatvt dierum a-liquotfupplicationes pro incolumirêditu fuo decernerent : nam fe eorum purisnbsp;ad Deum precibus, in bellicis periculis vehementer adiutum efle dicebat : quænbsp;ftatimdecretæ pro dignitate funt. DiximusFernandumVeramDidacitormen-torumpræfedifilium,Orano capta adregemeum Ximenii literis venifle nunti-um,quodmagni beneficii loço Didacus patera Ximenio habuerat : folent enimnbsp;M ij

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECH DE REB. GESTIS

reges primos huiufmodi de rebus nuntios præmiis neutiquam contemnendis donate. Ac Fernandus ictatis vicio parum prudens, non admodum properabat, fed delicate iter faciens ad multum diem dormiebat, aprandio ludebac alea, literarum fafciculumnegligenteriacerc finens. Eius ingenium quidam ex militi-bus cum abunde cognouiflet, difcedentem, per veftigiafenfim amp;: diflimulan-ter infequitur : amp; occafione oblata, primo aut fecundo diuerforio literas fubfu-tatus J ad regem properac, amp;; præmia quæ Veram capere oportebat, intercepit-Ximenius verb iam bis ad eundem lapidem ofFendcns, Gratiacends æthiopisnbsp;memor, ob cuius defidiam pene regiam beneuolcnciam amiferat,quanquam obnbsp;præfentemfucceflum nihil erat quod trepidaretur, tarnen ne in parte aliquaoffi-cii ceflaile videretur, Franciicum Ruizium, cuius etiam opera in Granatenfisnbsp;æthiopis damno vfum efle diximus, cummar.dads copiolioribus, pro vt res de-nuo natæ pofcebant, mittir. Nam cum Zarateniem iurifconfulcum, alterumexnbsp;militaribus duumuiris, caufisOranidifceptandiSjaciuridicundo præfeciflet,literas qucrelarum plenas ab eo acccperat, de iis qux poft eius difceftura, ab ex-ercims principibus, feda Nauarro potiflimùm, amp; Vianello gerebantur. Omnianbsp;fcilicct per fummam auaritiam ab illis agi : quicquid frumcnti aliunde dcporta-batur, ad eonimhorrea transferri: nihilnifi per ipfos Orani venale efle: quicquid furfurum, amp; vitiofæ annonæ apud fe haberent, miferæ plebi quo vellencnbsp;pretio diuendere. Rurfus Vianellummagiftricaftrorumauthoritate vfum, edi-dióto publico vetuiflTe, ne quid amplius comeatus ex locis vicinis inferretur. Hisnbsp;denique artibus fadum efle, vt poft tamprouidam Ximenii de inuehendo com-meatucuram, poft tarn largampanis nautici collataab eocopiam, in maxima rc-rum penuria verfarentur: feqj intercedente,cùm ea quæ fiebant indigniflimacflcnbsp;èxiftimaret, pefTumc ab illis acceptum, amp; vltima fi quid vitra contenderet, elfenbsp;comminatos.Quapropter fe præfeduræmunere abdicauiflè, facultate poftulatanbsp;magiftratu depofico in Hifpaniam traiiciendi.Id cu nequaquam ipfi cócederetur,nbsp;(verebaturenimnetamcertoamp;domefticoceftimonio, apudrcge traducerêtur)nbsp;in fummo fe dolore amp; fqualore futurûinterim,dum per rege ab illis ærumnis eri-peretur.NamquoddeNauarriingenioaliasaXimenioaudierat:homincfcilicetnbsp;efle vaftum,bellis vitç caftrenfi afl.uetum,amp; rebus ciuilibus tradandis pcrquamnbsp;ineptiim,idfe plane experimeto didicifl'e. Quare daretoperam,vtaliquis mori-bus incorruptis,amp;rerumgerendarum prudentiainftrudus, ad rem tanta/ortunXnbsp;profperitatepartam conferuandam,quamprimümitteretur. Quödenimin tantanbsp;tumultuantium,amp;omniaperfcelusagentiûmilitarium hominum cófufione, in-columis Orani refp. permaneret, Ximenii omnino in Deu adfcribere pietati, quinbsp;diuino magis auxilio,quam vlla humana ope vrbem illam cepiflet. H is igitur lite-ris aZaratenfi præfedo fufceptis,de his omnibus ad regem fcribit : Sc vt Nauarronbsp;imperatoriam poteftatem qua ipfe contulerat confirmer,pofcit: fed rerü ciuilium 'nbsp;amp;reip.gubernandxGuramaliimandet. DeindenecelTariumvideri, vteiqui O-rani præfedus effet,Merfalcabiranus portus cederetzpericulofum enim exiftimanbsp;bat,earnpræfeduram inter duos partir!: ne forcaffe ex opinionum diffenfione, innbsp;tam coniundo negotio contra regiam maieftatem amp; publica commoda peccare-tur.Idcircofecum confideraret, anDidacus Fernandus, qui Mcrfalcabiranâ cu-ftodiamtenebat,amp; cuius in re bellica virtus,amp;: in rebus tradandis induftria per-fpedaerat,einegotioconuenirct: amp; tantifper dum de Didaco Fernando conful-tabatur, iuberet Nauarrû ad incurfîones faciendas Orano egredi, vrbis cura Ro-derico Rogio viro forti amp; vigilant! tradita, qui propter Didaci Fernand! abfen-tiam, vicariam opcram in Merfalcabirana præfedura dabat. Porto ad vrbis cu-ftodiam duo millia peditum neceffaria eflè exiftimabat, équités veto trecencos :nbsp;quanquam horum numerus in dies augendu? videbatur.f^æ verb cùm ad reli-gi^nis amp; Dei cultum,tum ad officia ta priuata, quàm publica,amp; ad agros, domos,nbsp;amp; peculia diuidundapertinerent,fic eflè tradanda videbantur,vt primùm facer-dotes templis iam dedicatis cooptarentur,quibuscenfusamp;laresdefignarentur.nbsp;Deinde colonos deducendos,quiregionisfertilitate,amp;cæli benignitate capti,vrbem

FRAN CISCI XIMENII, LIB. IIII. 137

bemfaluamcuperent,amp;arua excolerent, amp;vtiamindigenæpro arisamp;focisdc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.v.

pugnarent.AlioquifieaperegriniSjamp;ftatimvendituris,beneficii0^munerisIo-co erat daturus, fruftra fe tot labores fufcepifle, cum omnia breui eflent ruitura. Porro colonos ea lege Oranum efle deducendos,vt percotinuum biennium pe-dem inde non moueantjUecabelTe illisliceat vitra duos menfes; fl fecus fecerint,nbsp;ius coloniæamifluros.lam verb qui defignatifuerint,intra duos menfes Oranumnbsp;ire teneantur.Publicus cenfus,aut communia palcua neminivnquam priuato donbsp;netur,fcd aut publicis vlibus relinquantur,aut ad Dei culm amp; deinbroru m.Quodnbsp;fl commendatariijVtflepius cum rege traótauerat, Oranum tandem mitterentur,nbsp;quihoftibus noftris oppoflti oram maritimam tuerentur, vniuerfæ proculdubionbsp;Africæterrorem incuterent.SequidempermultumreipublicæinterefTecenfcre,nbsp;vt quemadmoduad Portugalliæ fines Alcantarenfes,amp;: in confinio Granatefiumnbsp;Oretani,quondam à maioribus noftris,quandoCaftella partim Maurorumvici-nitate,partim Portugallenfibus difcordiis laborarent,conftitutieflent : amp;:.Rho-di Hierofolymitani,qui Turcarumregionibus proximi, eorum infultus amp; cona-tus retardarent: itanuncquando diuino bénéficie,atq; ipflus feliciflimo regnOjnbsp;inteftinis tumultibus Hifpania libcrata eft, eius fines vitra mare prolati, faltemnbsp;commendatarii fandi lacobi, qui in Vclefano cœnobio funt, amp; qui illuc folenninbsp;rituinitiandiconueniunt, Oranum in nouumcœnobium tranfmigrarent, in ca-^nbsp;ftris omnino futuri, donee poft confeda vicefima ftipendia, iam emeriti militianbsp;foluerentur. Hoc fane fi tunc regi placuiiTet, non modo Oranum tuta haberemus,nbsp;quæobTurcarum cum Mauris coniundionem tarn ancipiti cuftodia retinetur,nbsp;feddetotius Africæ pofleflione decertaremus. At rex fibi facultarem donandinbsp;commendas,earatione adimi videns,caufls quæfltis,negotium vtile, amp; vt multisnbsp;videtur neceflarium,quoad vixitdiftulit.De quo pofteaXimenius rerum fummçnbsp;præfedus, quanuis ere bros fermones habuerit, nihil tame tentandum duxit, donee coram cum Carolo dere ardua amp;impeditaageret.NamCarolus,quimilita-risdifciplinæftudio cumprimistenebatur,facilè Ximenio aflenfurus videbatur *.nbsp;fed morte ante regem confpedum præuentus, hæcamp; alia multa, cummaximonbsp;reipub.incommodo,imperfeda amp; informiareliquit. luxta praefcriptam à Ximenio formam,omniapropemoduma rege funt curata. Nam de colonis deducert-dis, de agris diuidundis, de vtraq; præfedura Didaco Fernando tradenda, è ve-ftigio funtconfeéla.Quçverô adreligionem,adpublicos mores,adreipublicç officia fpe(ftabat,ferme intratriennium conftitutafunt. Nam regiarum tabularumnbsp;exempla, tertio ab hoc anno quiduodecimus eius feculi erat, data, amp; deinde pernbsp;tabelliones Onofriuifl Garfiam, Melchiorem Nonnium, partim anno quatuor-dccimo, partim decimo, fub AlphonfoFonfeca Archiepifeopo fignata, apud menbsp;habui, nunc verb ea Compl. Academia tenet, in quibus ex Hifpania coloniOra-nudeduci,agros ipfisamp; Maurorumprtediadiuidi, fex facerdotes in templo ma-xiino facris more Chriftiano faciundis cooptari, quibus itidem fex domos dari iunbsp;bentur,prope templum ipfum quoadfieripoflet,adaccommodamhabitationemnbsp;hominum religioforum. Alcazauæ amp; Caftello,quod ab altera parte vrbis Trime-feniuinverfus Didacus Veraprudenti confllio,ftatim fub difcelTum Ximeniiex-a:dificauit(Razalcazar, quafi minorem arcem, Oranienfes appellant) finguli facerdotes deputari mandantur.Paceigitur amp;ingentitranquillitate littoribus noftris ex Oranicaptiuitate conftituta, dum Ximenius Compluti ædem mufarumjnbsp;quamfelicibus aufpiciis exorflis Rierat, perficere animumintendit,non ceflabatnbsp;regem adhortàri, ne exercitui Africano deelfet, amp; recenti vibtoria exultantibusnbsp;militibus fauore fiio vires adaugeret : nam debilitatis Maurorum animis, vióto-remexerçitum facilè reliquam maris Africani oram in poteftate fiiamredaótü-rum.Quod amp; annoinfequentifachim eft : nam eo meunte,fub nonas lam^rii,nbsp;die ob Magorumadorationem religiofilfimo, Bugia vrbs celeberrima àNaiAr-ro in Africa capitur,quam nonnuUi luliam Cæfâream,ïubæ quondam regiam,eftnbsp;fc putant.Eano minus Hifpanis quam Oranum infefta erat, mûris altiflimis an-tiquitatis venerandaccingebatur ; namRomanam efle ftruóturam lapides ipfi te-

M lii

fjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

ftantur. Copiofior illam amp; ditior populus qua Oranutn incolebar, fed minus hello exercitatus,magisq5deliciis amp; voluptatib.dedi tus.Nonnulli inter quos eft Io. Leo Africanus fcriptorjminimo negotio rege continuo cû omnibus ciuibus in fu-gam conuerfo,captam fuifle dicunt. At ex noftris Petrus Martyr author eft,ad-uentuNauarricognito,fœminas,fenes,pueros, amp;omne bello inutilem multitu-dinê vrbe à B ugianis pulfam,cæteros qui cû rege remanferat, ducentis lorméto-rûmachinisfupermœniavrbiscollocatisjvnde lapides ferrei^ globiinnoftrosnbsp;cötorquebantur,primófortiterreftitifre,regêq5 ipfumnon contemnendo cûpe-ditatUjtu cquitatu,monte vrbiadiacenté occupaiTe, vtmaiore vi ex fuperiori loconbsp;in Nauarri exercitum irrucret,fed omnes machinarum quæ in mœnibus colloca-tæ crantiaculationes, magiftrorum tormentariorumimperitia irritas fuifl'e ; quanbsp;occafione noftris locû è nauibus egrediendi efledatum: qui bene ftipati,amp; cre-brofclopetaruamp;fcorpionuialt;ftu,incliuum que rex tenebat procciferunt.Cûergonbsp;no mcdiocriter plumbeis globulis amp; fagittis exercitus Maurorum percurbaretur,nbsp;vbi cominus ventum eft,amp; haftis atq; eniîbus agi cœptum,vim noftrorum Maurinbsp;notuleruntjfed ad vrbemvniuerftfereciperelaborabanc.Hifpaniperniciterho-ftes infecuti, illis commifti vrbemvnàmgrediuntur, eam^ tandem vidores ca-piunt.Petrus Arias cognomento Iuftator,quê inter coronellos receniùimus,fuisnbsp;præclaro exemple fuit: nam inter primos murû confeendit, amp; Mauroru figniferonbsp;dcturbatOjillius vexillo arrepto fuum fubftituif. amp; præfidium quod prope aderat,nbsp;admirabili præftantia occupât. Res accidiflet noftris fcliciffima, niii Rodericumnbsp;Mofehofum Altamirç Comitê,acerbomortis généré eoprçlio defiderari côtigif-fct.Hicnon hoftilivulnereoccidit,fedHifpanimilitis medicata fagitta,quam innbsp;fcorpii vmbilico aptauerat,amp; oculos in hoftes,occafionem feriendi captans,con-jicicns,minus quiàtcrgo cÔfertim premebat cauens,fagittaemida eft ipfo noléte,nbsp;amp; Mofehofum inter primos fortiter pugnantelethali vulnere pereuflît. Ille oculisnbsp;in cçlum fublatis,gratias Deo immortali egifte dicitur,quôd pro Chrifti religionenbsp;aduerfus Mauros dimicans occumberet.Vnûpræmaturæ amp; afperæmortis folatiûnbsp;feifcipere fe dixit,quôd non illico cadendum illi fuerit : naminterea dum fpiritusnbsp;feiperarct,tale fuaeîpecimen vîrtutiserat datums,vt meritoefletà fuis complota- J®nbsp;dus.Ergo cæteros exhortans in hoftes proceffit,tantumq-, manu dum potuit pere-git,vt magna pars viôtoriæ, quanoftrieodiefuntconfecuti, Mofehofo è Nauarrinbsp;teftimonio débeatur.Communitotius exercitus luôtu,eius corpus fepulturæ datum cft,amp; fortiifimus iuucnis præftantis imperatoris voce in totius exercitusnbsp;corifpedufiinebri oratione eftlaudatus.Eius mortepoftquamrefciuitXimenius,nbsp;moleftètulit: nain Oranicaexpeditione,cùmviuiduminiu'!üene animûanimad-uertiflet,eiprimas partes poft Nauarrûin exercitu detulerat. Eratiâcunôtis Africa: nationib.Nauarri nomen cumprimis formidabile : qui his fucceflibus elatus,nbsp;regéBugianum quinto póftmenfe vrbéfuam recuperate molientem,caftrisfpo-liatumadeópotéterfregit, vtnihilpofteahoftiletentauerit: fed regno amp; fortunis 4*^nbsp;exutus,priuatam vitam inglorius egerit.Ibi rurfus Petri Arias virtus emicuit:nananbsp;præfidio quod occupauerat per Nauarrum præfeôtus eft, amp; barbaris per oólo boras pertinaci cotentione oppugnantibus,hoftium imperii fuftinuit,egregieqi locum comiiRim eft tutatus,quinq; duntaxatmilitib. adiuuantibus : nam cæteri ac-grotabat.Idcirco auitis fuæ famiÛæ infîgnibus caftellû addidit,fcptem hoftiûfcalisnbsp;admotis,quasipfeferramentis fuftulit. HiceftilleArias,quiaduerfus nouiorbisnbsp;anthropophagos,quos Charibes vocât,clafleàFerdinâdo catholico rege ftifceptanbsp;mifliis eft.Huius fadûfub mortis tempus percelebre amp;inauditû alias fertur. Diu-tina amp; infanabili ægritudine correptus,crebrô ad facra audiendain templum ira-bat,vbi eius fepulturaeffoflaamp;aperta erat,in quaquotidie peradis facris deicen-debat,iacebat^ quantuserat: deinde luftralèaqua afperfus, amp;funebribus pre-caflonibus expiatus domum redibat.Hoc fe facere vxori amp; amicis dicebat, vc denbsp;paulatira afliiefceret illiusmodi habitationi, quæ fibi tam diuturna futura erat.nbsp;Fuit qui dem magnum intrepidianimi argumentum,totics terra fubiiiTe, amp; paré-tationes audiifle. Quâquam fi quis rem penitius rimetur, potius huiufraodi

atr?

%

FRANCISCI XIMENII, LIB. IUI.

âtræbiliadfcribet,quâvllianimivirtuti.Paricû Bugiano fucceflii,tertio póft mc-

fe,VI.Cal.Augufti,Tripolis per Nauarrumcapituræiusqjvrbisprçfeétusvnàcum nbsp;nbsp;nbsp;'

familia,captiui Mefanam in Siciliammittuntur,vbi aliquot annos in cuftodiaha-biti,tandem à Carolo v. Imperatore ( vt erat admirabili humanitate) Tripolim li-bertatipriftinæ reftitutiredierunt. Ob huius vrbis captiuitatem nonmodoHi-fpaniærex, amp; Ximenius vidorix particeps,ingentem lætitiam fufcepcrunt : fed cùmPontif.Max.advrbemhæcipfanuntiatafuiflent,adeôeiamp;fenatui Cardina-liumgrataaccideruntjVt aliquot dierum fupplicationibusdecretis, addiuorumnbsp;puluinaria publica omnium lætitia fit procelTum, regis catholici magnanimita-*0 tcm, Hifpanamvirtutem, amp; Ximeniipræftanüam coUaudantibus, quem harumnbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rerum fuaforem,amp; perpetuum apud regem inftigatorem elle cognouiflcnt. An

te tarnen menfibus aliquot, dum earn ora orientem vcrlus Nauarrus circûnaui-gat,adCercinnam infula Lotophagitis proxima, Vianellus vir præftanti animoamp; robore præditus,amp; rerü bellicaru notitiaclaruS,parü cauto prudenti aufu,mor-temiferrimatrucidatuseft-Namcumx. Cal. Martias ad eaminfulamHifpano-rumclaflis deueniiret,oppidis quidem vacuam repererunt, vtnoftra etiam tem-peftate eft: tantü enim funt frequentia paftorum mapalia, aliquotqs itë ex Maurisnbsp;agricolç,qui partim gregibus alendis,partim terra excolendo vita inermem agût.nbsp;Hue Nauarrus appulit,vtclairemaquaindigentem fubleuaret.Ergo Vi an cllu sale quationemfafturus cgreditur,amp;:locifitu circunluflxato tres dulcis aquæputeosnbsp;9 reperit : adeos explorandos Nauarrus acceffit:erantaütcœno oppleti.nam poft-qua Mauri alios puteos interius effoderant, hi negledi erant. Poftero die,quiiamnbsp;tertius ab accefl'u in inful am erat, Vianellus excitatus àNauarroobnixè conten-dit, vt fibi aliquot militibusdatis, curamputeos expurgandi ,amp;aquam ad nauesnbsp;inuehendi demander. Annuit Nauarrus. Ille verb quadringentis militibus af-fumptiSjitagnauiter in eofegeflit,vtcirciter meridiem opusfufeeptu abfolutumnbsp;dederit.Ergofoffis puteos circudat,amp;: in orbe haftas defigit,interpofitis alterna-tim fclopetis.V bi Nauarrus eo aduenit,fpeótaculo deleótatus, Vianellu idimpen-sèefflagitanté ad puteoru cuftodiam reliquit. Animo id parum lubéti Nauarrum

50 feciffe teftimonio fatis magno eft, quod inde difeedens dixifle fertur : rem quam ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;forti animo Vianellus confecit, temerarioamp; iuuenili confiliotueri ftudet ; facile

enim è nauibus in terra hoftili,velut canes in Nilo,aquam fumeremus. Vianellus dumputeosexpurgat,figniferumnonnihilinre demandata ceftantem, nomodbnbsp;verbis duris homo fuperbusamp;r iracundus qbiurgauerat, fed pugnis infuper amp; vulnbsp;neribus additis, barbæ joilos per contumelia vulferat:is indignis modis ficlcui denbsp;caufaaVianello tra(ftatüî,quanuiseo tempore iramconceptadiffimulauit,impianbsp;proditione iniuriam illatam vlcifci decreuit.Igitur fub primis tenebris ad agricolas Mauros qui Cercinnamincolebât profeftus,fe Hifpanorum ad puteos cuftodiam, fine vllonegotio inmanus traditurumpollicituseft. Node intempefta

40 fignifero ducente, Mauri exploratoribus finevlloftrepitupræmiffis,cùmHifpa-0 nos nihilminus quairruptioneminimicacogitantes,fomno oppreflbs efle cogno uiflentjineos irruentes,tribus duntaxat exceptis,vniuerfosobtruncant.Exhisal-teru ad regem Tunetis,alteru ad Xecum Lotophagoru regem, veluti de noftrisnbsp;triumphantes mittut: tertius exvulnerib.fufceptis pene exanimis,inter obtruncates reliduseft.Reuertcbanturintereaviginti milites, qui ad naues eSmeatus de-uehendi caufa,eo ipfo die fub foie occidente à V ianello ire iufli fuerant. Qui bar-baras voces Mauroru audientes,amp; quid accidiflet ftatim c5iedantes(quod in tenebris facilè fuit)qua comodè licuit,fefe occultauerut.Mauri dilaniatione noftro-rumpraîterfpemtamex votofada, fulphure fclopetaruincenfo,ingente fonitum ,nbsp;Jo exultantes excitarunt.Nauarrus,qui Vianelli amp; militumin Infula degentium fo-jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;licituSjfomno interrupto nodem anxiamillamtrafegerat,vbi parum aptatempo-

rishora(eratenimmatutinumcrepufculum) fclopetaru fonitum audiuit,extetft-plo perculfus,fagatus, vt incaftris dormire confueuerat,e ledo profiluit,amp; claffi-cum meinens vniuerfum exercitum ad terram cduxit. Mauri tarnen, qui ob vi-doriam adeptam elati, redd in littus ad naues properabant, vt fi noftros negU-

M iiij

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

genres ofFenderent,pari Ricccfl'u opprimerent, fimulatque Nauarrum acies fuas infl;ruentemconfpexerunt,tergadantes,adinteriorainfnlæ, in latebras amp; antranbsp;fe recipiunt. Ille autem nofter, qui inter cadauera femimortuus remanferat, v£nbsp;Maurosfugientesvidit,neceffitateviresfufficicnte, adnoftros reptansvix tandem peruenit. Is deficienti amp;collapfavoce,tribunum quenda militarem, amp;Frannbsp;cifcanum monachum alloquitur : quibus Vianelli contumaciam, fignifcri pro-ditionem,Maurorumaduentumordine exponit. Sed ante omnia Vianellu cul-pat, qui læfi militis amp; iniuriæ illatæ inimemor, vigilias procul à cailris pofuerit,nbsp;quas boites inopinantes oppreflerunt : oportuerat enim milites etiam intra ca-ftra conftituere, qui per folidam no clem excubarent. Ad ea cognofcenda Di- lOnbsp;dacus Pacciecus tribunusmilitaris,cumexploratoribusàNauarromittitur,àquonbsp;poftquam de omnibusabundecertior fadusfuit, diffimulato dolore, vt exerci-tus naues protinus cofcendatiubet,amp; anclioras eueftigio foluit.Nihilo infradiornbsp;eocafuNauarrus,Tripolim,amp;poftca Lotopbagorum infulam, quæMeninxdi-citur, Siciliælittoribus infeftam, vaftareinftituit. quo metu Neapolitanæ triremes liberatx,quas ei oræ rexFerdinandus, paulöantè in Italiam veniens,præpo-fuerat,faciliùs marcTyrrlienumnauigaturæerant.Minimonegotioeaminfulainnbsp;inpoteftatemfuamredaélurus Nauarrusfuerat,nifî GarfiasàToleto, Albanire-gulimaiornatufilius,fortisanimiamp;magn3efpei iuuenis,fub procinélum ipfumnbsp;adueniens infaufta amp; immatura morte Nauarri confilia prorfus interuertilfet. lOnbsp;Nauarrus enimfolisdeclinationemexpeôlandamomninocéfebat:eratcnimfubnbsp;extremum Auguftumdies diuo Auguftinofacer,noftris tarnen ateramp;nefaftus.nbsp;Lotophagiquid hora diei feruentiffima futurum eilet præuidentes, fitulas, ahe-neos vrceos, amp;:alia id genus vafahauriendæ aquæ accommoda, funibus appenûnbsp;lîtibundisiuxtaputeos appofuerunt,vtaquam morte emerent.Siquidem dum a-ftuantium præcordiorum rabiem aqua:hauftu extinguere certatim laborant,nbsp;quanuis exiniidiis prodeuntes Mauri équités in corpora eorum vndiquefa:ui-rent, nullis vulneribus infliôlis ab aquis dcpelli potcrant, nec vllum mortis genusnbsp;recufabant : miferandum fane ipelt;Staculum,ipfisq; etiam trucidatoribus horren-dum, Circiter quatuormilliaegregiorummilitum,cumfuis tribunis amp;: ducibus,nbsp;pauci ferro,fit i complurcsamp; arenofæterrævoraginofis fpecubus(vt Martyr fcri-bitjfubmerfi perierunt. Si qui tarnen ad naues fereceperunt, eademfempcrfor-tunaperfequente,cùmnihilhumorisquod haurirent inueniflent, ferme omncsnbsp;fiti funteneóli. Namdumfœminæ quæ innauibus erant, Iniulævaftatione pro-culdubio futuram credunt,lauandis veftibus amp;vafculis,omnê ferè claifis aquamnbsp;eifuderant.DifceditindeNauarrus mcerens:Meningem infulam,cui arbor lotosnbsp;in ea multa iam Homericis temporibus nomen dederat, olim Cæiarum creatio-ne nobilem, nunc verb clade Hifpanorum infamem, diris, vt nefaftam, execra-tur.EratinLotophagiteGerapolis vrbs,hinc fortaife rota infula Girba appellaranbsp;eftific enim illamEutropius rerum Romanarum fcriptor vocat. Hine Nauarro 40nbsp;prima mali labes : nam cum eius fraude id accidifle vulgo iadaretur, rex Ferdi-nandus vt Albano regulo gratificaretur, tertio deinde anno Nauarrum cruentonbsp;illoprælio adRauennamhabito captum,neglexit. Sic ob priuatamamp;commenti-tiam, vtnonnulliarbitrantur,caufam,fortis miles amp;præftans imperator, quireip-multis in rebus operaegregienauata profuerat,adhuc firma ætate,in fqualore re-lidus eft: donee pofteaGalloru partes fecutus,rurfus à noftris eftcaptus,amp; Nea-poli in cuftodia vbi afleruabatur,tçdio vitç mortem fibi confciuilTe creditum cftgt;nbsp;Cuius cadauer,quodingloriumin templo fanôlæ Mariæ nouæ priuatoin loco i^nbsp;cebatjDuxSuefl'anus infacellummagniGonfali,quodin eodem templo eft,rraf-tulit,conftrucfo etiam magnificofepulchro,amp; epigrammate infculpto, quod lie fUnbsp;habet:Oflibus amp; memoriae Petri Nauarri Cantabri, folertiinexpugnandis vrbi-bfts arte clariflimi,Gonfaluus Ferdinandus Ludouici filius, Magni Gonfalui ne-poSjSueflae princeps, Ducem Gallorum partes fecutu pio fepulchri munere ho-neftauit : cûhocinfehabeatpræclaravirtus,vt velinhofte fitadmirabilis.Huncnbsp;ergovitæ exitum Nauarrus amp;:Vianellus habucre, qui Ximcnii glorixamp; virtuti

FRANCISCI XIMENII, Liß. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

inuidenres,malam illi grat i am accept o rum beneficiorum retulcrunt, ingrati ani-mi,ne dicamimpii,abunde teftimonium dantes.Eft epiftolaZaratiiurilconfulri, qui Oranopræfeârusftiit,adXimenium,cuius extremiverfus adhac rem facien-tcs,fichabent;Cùm tot beneficiorum generibus àte Nauarrus,atqueeius intimi,nbsp;quos fatis nofti,decoraii fubleuati fint : na ni tu prouidè perhumanèannona:nbsp;caftrenfi fiibuenifles,ipfi cumcxercituonlninofuerantperituri : tarnen fic verbisnbsp;ainaris in te debacchantur,ac fi vxores eorumrapuifles, aut maiorum monumêtanbsp;violafieSjaliquidve in eos atrociusgeififles : hæc vna caufa me in prim is cogit, vtnbsp;miflionemabhocloco vel importune flagitem. A Vianello magiftro caflroruca-uendum tibieflecenfeo : nihil enimfyncero,nihilamico, nihil candido in te animo facit,aut loquitur. Hic ergo tune erat rerü noftraru in Africa ftatus.Ximeniusnbsp;poftquam Oranividoriam non itarecentem inhominum memoria eflc credi-dit,amp; fe minus feris gratulationibus obtundendum,Compluto T oletum patrtunnbsp;defiderio fatisfaéhirus venit : icdinprimis, vt votaquxinpericulis tranfmarinisnbsp;conftitutus vouerat,in Virginis Deiparæ templo maximo,vbi illacoli gaudet,fupnbsp;plex redderct. D urant ad noftram ætateni facri dies, in monumentum Africansnbsp;Vi6torixinftituti,quibuspoftridie dominicæ Afcenfionis, atq; alteroinfequenti,nbsp;rempli maximi facerdotes facraincrucis dominicæ honore, amp; Ximenii fuorum-quepropinquorumparentationem,faciunt, amplis reditibus in hoe contributis.nbsp;Ad facram verb rempli Toletani fupelledilem renouandam,tria nummorum au-reorummilliaannoeiusfeculixiiii.per duumuiros teftamentarios donariiufi-fit,pccunia à DidacoSamartinio, quæîlorepontificio,ftatim numerata.

LIBER QVINTVS.

Æ c vbi rite peradafunt,de Baftetana ccclefia,quamnunc Bazam vocant,ab Epifcopo Acitano extorquenda, quæfauorc reginæ Ifa-bellæ,fub Gonfaluio Mendozio, Archiepifcopo Toletano,fueracnbsp;occupata, Ximeniusapud patres capituliegit: cunóta rempli fcrinia,nbsp;ad anuquas tabulas proferedas, in quibus Baftetanæ ecclefiæ mëtio

i4i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

qu.im vtilia,qux ad Victoria; monumentum CompLaflêruabantur. Qœd fi im* pcnfarum regem pœniteretjCederet OranipofleflîonePontif.ToletanOj Sófe o-mnem fumptum remiffurum. Videbacur nonnullis hxc conditio neutiquam reginbsp;reiicienda,Ximcniumquc nouæ viéloria: caufahallucinantcm, haudfatis confidenbsp;rare,quantum negotii Scfumptus Pontif.Toletanisincuteret,eavrbetradita,quÇnbsp;perexigua cmolumenta efl'etallatura: imö vero quæ inregionehoftili trans matenbsp;conftituta,affiduis incurßbus impetendaforet,amp; nouis fubinde fumptibus defennbsp;dcnda. Non difplicebatregii cenfus procuratoribus ea fententia, qui regis patrimonium liberarc ab impenfis cupiebat. NamToletanamecclcfiam imparemfu-turamvidebantadOranumdiutiustutandam,amp;neccflari0 regis opemimplora-turam,aut oppidum minimo addiduram. Alii verb,quibus inftitutamaiorû ma-gis nota,amp; quibus fanior mens amp; confilium erat,neutiquam fumptus aut impen-farum caufa,aliquid regi efle committendum aiebant,ob quod aliquando dolerenbsp;poflet.Meminiflet enim illam miferam Hifpaniæ vaftationem, nö aliam ob remnbsp;magis accidifle,qua quöd Iccleftus lulianus Spartariæ Comes, ôcT ingitaniæ pro-uinciæpr2Efeâ:us,illacaditumin Hifpaniam Mauris dederit. Videret ergo ne O-rano tradita, præfertim fi portus cuftodiaOranipræfecto vtXimenius petierat,nbsp;committeretur, in talem aliquando fortunam rexincideret, qualem infclix Ro'nbsp;dericus pafldsfuit. Quqdfi præfules, aut homines alioqui facros,fidelioresefienbsp;exiftimabat,meminiflet etiamOppamToletanum,Antifi;item,Iuliani conatibusnbsp;CO tempore inprimis inferuifle. Præfertim cùm iam diu Hifpaniæ regibus vfita-tum ac penèfolenne,legibusque cautumfuiiret,nelimitanea præfidia, aut oppi-da,vllis vnquam priuatis darentur. Idcirco vt de cæteris fileretur, Agredam oppidum in Aragoniæ confinio pofitum, à Montacutanis comitibus ablatum fuiflè,nbsp;amp;L eius loco Almazanum fuffedum. Baftetanam item vrbem mari proximam,nbsp;Africæ oppofitam,ab ArchiepifcopoT oletano detraôl:am,V zetano oppido pro eanbsp;fubftituto.quæres nece{rariafemperefthabita,vtcùm Garfias luannius Pantuf-fagt;T oletanæ vr bis ciuis amp; præfeâ:us,in Murgitana prouincia præfidia mari vicinanbsp;pofiîderct,Niucllamfcilicet,amp;Neopotum, Alphonfiis rex cognomento fapiens,nbsp;illis fibivindicatis,Maganum,amp;Mozej onium, vicosToleto proximos,Iuaniode-deritzvcextabulis regiis,quasrotatas vocant,apudluanii fucccfrores,qui Pantuf-farumnuncappellationemin vrbe noftratenent, videre licet. Addebant huiusnbsp;fententiæfuafores,quôdfiajiquafortcobiicerentur,quæ intalibus locis fitæ pri-uatorum hominumpoiTeflîones effent, vetuftiores caufas ad ea prætendi, quàmnbsp;vt inpræfentiaconuellideberent. Vicithæc tandem apud regem fententia, amp; illico de impenfis reddêdis aôlum fuit: quas quanuis maligne amp; vix extorferiqred-ditæ tarnen Ximcnio fuerunt.Mittitur intereaComplutum executor regius, quinbsp;primùm cundam Ximenii fupelleâ:ilem excutiat,deinde priuatorum hominutn,nbsp;qui prædæ participes fuifle credcbantur. Id autemimpotenter ab eo, amp; contume-liosèjper AntiftitisToletanioppida,vbimilitumdeleâ:us habiti fuerant, faôium 4®nbsp;cffe àmaioribus accepi.Nammancipia,quæfub corona venierant, Maurica ftranbsp;gula, Numidicævittæ, amp;: quicquiddeniq; autprctiofum aut vile prædæ cefferat,nbsp;rurfus fuitin aceruum redadum,vt inde regi quinta pars tribueretur. Res fuit Xinbsp;mcniograuis amp;molefta,præfertim cùm iniquaamp;: indigna contingeret:fiquidemnbsp;maior pars exercitus cum imperatore Nauarro amp; tribunis militaribus in Africanbsp;manferat,quibus præda opulentior amp;:nitidior cefferat. Nunc verb tenues homi'nbsp;nesamp;agricolævexabantur,quidumàpeculio amp; opificiis fuis abfunt, plus ex renbsp;familiariamiferant, quàmex præda in bcllo comparauerant. Exigebantur etiamnbsp;àXimenii quæftoribus rationum libelli,in quibus fubducendis multb parcius amp;nbsp;tenuius agebatur,quàmincumino fecando, iuxtaveterem parœmiam,fordidi f“’nbsp;homines amp; auari folcnt. Hæcilleita forti animo amp; generofo tulit, vt nullam of-fÂifæ patientiæ fignificationem,nullam vocem,aut arrogantem,aut fuperbam e-diderit.Reuocabatenim inmemoriâ, prifcaThemiftoclis amp;Scipionis exempla •nbsp;quod magis eum cbfolari poterat,æqualis fui Gonfali ducis cognomento Ma-gni,qui nuper Neapolitan! regni præfcdurareliéla, ad fimiles fcopulos cum regÜnbsp;cenfus

FRANCISCI XIMENII, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

cenfus procuratoribus in rcddendis rationibus impegerat; etiamfi,qua erathic ingeniidcxteritaceamp;elegantiajfacetisdidenis contumelias ckcaeam remilla-tas vrbanc eluferat, Ximenii tarnen virile pedus paria cumGonfali dexteriratenbsp;faciebat. A regiis ergo rationibus cxplicatus,gratias pro redditis impends cgit:amp;nbsp;adomnedeinceps obfequiumfe paratumamp;promptüeftpollicitus. Qiwdvteratnbsp;magnanimiamp;excelfifpirituSjmultiplici officioinreb.quaepofteaemerierunt,m-iuriarû oblitus præftitit. Alterû verb negotium quod Epilcopus Oranefis faced-fcbat,ab hocprincipio occaiionem,non omnino temerèabaduerfario animad-uerfamhabuit. Aliquot retro annis priufquadc Orano capienda ageremr,Lodo-uicus Guilielmus ordinis Francifcani fodalis, Epifcopus per Pontif.Max, creatusnbsp;efttitulo Aurenfis diceceds:foletenimhuiufmodiEpifcopatus tribui titulo tenus,nbsp;donee vrbes iüæ ad Chriftianos iure poftliminii redeat. Cu igitur Guilielmus paf-dm Aurienfem Epifeopu fe vocitarct,isqj Oranends turn ab ipfo,tu a vulgo omnibus elle crederetur, dmulatque Oranum noftrorum virtute in poteftatem Chri-ftianorumvenitjveluti nihil iniquum autalienumpetens, fed potius iure dbi ac-quidto vtens,litem Ximeniointenditmaiji nihil precibus autfauoreefFecerat,denbsp;Oranieccleda,quamfuam eirecredebat,repetenda,ad quod Pont. Max.diploma-ta oftendebat,quibus fllico vt Oranum capta eft,ei fe rite luffici curauerat.Xime-nius verb, qui rem quam arcufuo ( vt facræ literæloquuntur) atq; adebmilitumnbsp;10 Ih.Tditionisfanguineamp; fudprepepererar,exconditionibuscum regeFerdinadonbsp;padisjdiœce d T olecanæ applicare,amp;: coniugare in primis operam dabat: vt vcl e-iiis podelfionis memoria,luccedentes Antiftites ad res condmiles efficiendas in-citarciuur. Anxius tarnen amp; folicitus, ne quid propterea damni Guilielmus fufti-ncret, propriæ ecclcdæ pofl'ellîone deturbatus, viros antiquitatum, amp; memoria-rum prifearumpericos ad fe vocat,amp; de Orani vetuftate inquirit. Uli verb, con-diltis prouincialibus de Epifcopatuumdiuidonibuslibris,amp; Afneanis conediis,nbsp;vbi nominaEpifeoporum amp;:diœcedum fubdgnantur, dtu item locorumexplo-rato, acvetuftis vrbibus cumrecentibus comparatis, ad huncmodum Ximenionbsp;refponderunt : Oranum nouam ædidcationem elfe, quod partim ex antiquo-jo rum cofmographorum libris eliciebatur, qui ad portum magnum, qui Merlalca-birdicitur, nullam celebremhabitationem, qualis Oranica nunevidtur, confti-tuunt: partim ex Maurorum iplorum monumentis, vbi OranumTrimefenio-rum Colonia efle proditur, amp; non ita longe à patrum memoria per Numidas ftru-fta. Q^ddita,vtcredebant,eilet,nullam antiquam appellationem huic vrbinbsp;inprælcntia dandamcenfebant.Qubdd ideo Guilielmus Aurienfem appellabat,nbsp;quod cum Guaharam nomine à colonis indito c0ueniebat,videret fane vir parumnbsp;illaium rerum pcritus,ne itacaufam fuam omnino euerteret: ciimnimirum dice-ecdum Africanaru nomina ia olim ex monumentis prouincialibus dnt cognita,nbsp;quæ multb ante ipds impodta fuerut,quàmà barbaris occupataregio eilet. Q^bdnbsp;40 d ex barbaro nomine argumentum capiebat, confiteretur neced'e erat,poft bar-baricam irruptionem Epifeopatum in ea vrbe conftitutum fuilïè: quod quam ab-furdum amp; ridiculum foret,ipfepaululumattendcnsintueripoterat. Rurfuscumnbsp;ex libris prouincialibus, turn exfynodis in Africa habitis, vbi de Metropolitanisnbsp;eins prouinciæ eccledis mentio eft,Carthaginends amp; Tingitana recenfentur : exnbsp;quibus Tingitanæ,SetinenfemdueEliirenam,Bugianam,amp; Hipponenfem fub-iiciunt,nulla Aurienfts mentione faifta. Qtmddtunceaeccledafuillet,cum mulnbsp;tb propior amp; vicinior, quam vlla prædidarum Tingi metropoli elTet, dubiumnbsp;non eft, quindiuifores illam inter primas fuerint numeraturi: Carthaginend veto Tripolitanam,Icodenfem,Horocellorum,pluresque alias, quæ ad orientem ènbsp;K freto Herculeo vergunt, inter quas Auriendsnumeratur,quæ ab eo loco in quonbsp;Oranum eft, plufquam paduum obtogmta millia diftat, ft bene fttus regionisnbsp;condderetur, amp; librorum compuratio ftibducatur. Accedit qubd Orano Tft-mefenio proxima,tantoque ilia amp; magnitudme,amp; dignitate inferior, neutiquamnbsp;crattamindgnis notaTrimefenioinurenda, vt hacpræterita,Oranumpontidci-ameccledamhabcret. His rationibus Ximenius perfuafus,Guilielmo eccledam

fuam alibi quacrat terrarum iubetmeque enim fe viuo vnquam pcrmiflurum eam fraudemToletanædiœcefificri,vtcontraregiapaâ;aamp;iuîlas(ponfiones, Orani-caeecclcfixpofleflioncpriuaretur.Nam,vtexDidaciLupi inftruClionibus appa-ret,quas co temporc a Ximcnio apud reges procurandas accepitjantequam in A-fricam traiicerct,inter cæteras ftipulationes,quæ folennibus tabulis hincinde iuntnbsp;habitXjVnurniUudprxcipuumfuit,quod Oranica ecclefiacollegiatæ titulo To-Ictana; adiungeretur,abbatiç,dignitatibus amp;i: facerdotibus per Pont. Max. inftitu-tis,quorum abbas inTolctana ecclefia locum dignitatis in tempio maximo, amp;: federn haberct : quorum nominatio iure patronatus regi noftro in perpetuum con-ccflaeflctjamp;protinusab ArchiepifcopoToletanoconfirmaretur. Id Guiliehnusnbsp;ægrè tulitjamp;vndccunqueconuocatisauxiliis, regium tribunal, atque adeo régisnbsp;ipfius aures querimoniis aduerfus Ximeniumonerat : fepoffeflione propria pernbsp;omne nefas deturbari : Pontif. Max. diplomata parui pendi : Sc demum ab aducr •nbsp;fario potcntilfimo,non tamexæquo vinei,quam per vim ôciniuriam obrui. H«ecnbsp;cùm affiduèab illo iadarentur,tandem biennio póft literas ad Ximenium à regcnbsp;impetrat, quarûautographum exemplum apud meeft, quibus omni ftudio modo no orat,vt huic liti finem imponat : amp; fi quas habet Ponci ficis Maximi tab ulas,nbsp;quod ixpe affirmauerat,de collegiata ecclefiae Toletanæ fubieéla Orani erigen-da,quamprimum ad fupremum regis tribunal proférât : vt tam Guilielmi, quàmnbsp;ipfius diplomatibus exade perfpeftis, quid fit tandem decernendum innotefeat •nbsp;alioquifîpofttambenignamobteftationemin proferendis tabulis ceflet, fe nullius rei priuatæ ratione habita,folû quod iuris elferfadurû. Harum literarü caufanbsp;Ximenius cum Guihelrao non afpernandis côditionibus Utem componere amp; fo-pire parat. Nam eumabbatem Orani creandum pollicetur: abbatiamqueipfainnbsp;Toleti intemplo maximo,dignitatis titulo (vtdidum cft) cohoneftandam,facer-dotio infuper,quod por tionem vocant,ad dignitatem tuendam addito. Sed dumnbsp;Guilielmus adhuc fe plura à Ximenio cxtorlùrum fperat,conditiones oblatas re-

exiftimabat,apudregios indices declaret.Tunc Ximenius feueritatis innatæ me-mor,diplomataquidemPont.nulla(vt opinor) protulit, cæterùm regem de con-1^ J ditionibus Guilielmopropofitis,pcrprocuratores fuos admonuit: qui apudeuin ,nbsp;prouincialium commenrariorum teftimonia, quibus Oranum recens efle coloria oftendebatur,cæterasque omnes Antiftitis fui rationes referentcs,fimul^ pa-dainmemoriamreuocantes, quæ cum Ximcnio ante Africanam expeditionemnbsp;inieratjde erigenda collegiata ecclefia, quæ Tolctanædiœccfi adiungeretur,regisnbsp;animum à Guilielmo alienarunt:amp;: partim negotiorum maiorum caufa,quæ funr ;nbsp;illico inltaliaoborta,partimregisægritudineamp;tædio,nunquam Guiliehnus am- (nbsp;plius aditum ad eum habuit. Cùm vero à morte regis Ximenius imperii guber- !nbsp;naculafiifceperit,fenfittandemauarusfenex,quanto fibi commodiùs fuifict,vcl .nbsp;cü iuris fui difpendio,nedum in re tam ancipiti amp; dubia, bènignas Ximenü con- 4* inbsp;ditiones accepilTe: necrerum maiorum captandarum fpe,paratam fortunam fto'nbsp;lidè abiecifle. Vixititaquepœnitentiafera cruciatus, prorfusque à Ximenio ne- jnbsp;gleétüs : raro enim homo prifeæ feueritatis in gratiam cum illis redib at, qui iuftam jnbsp;eiusindignationemmeruiflènt.Inaôtis tarnen Alphonfi Fonfecæ Archiepifeof*nbsp;ToletaniinucnijGuilielmumpoft Ximenü mortem rurfusad litem fuam redü^'nbsp;fe,amp; Alphonfum Fonfecamfvterat vir fingulari humanitatejeafdem cum XimC'nbsp;nbsp;j

nio conditiones obtuliflè : quas ille litigationis moleftias ferre noies, amp; fimul oC- nbsp;nbsp;(

caûonispræteritæ excmplo prudentior faôhis,libentcr quidem amplexus eft : ita anno eins feculi xxvi. ferme ineunte ( nam fub menfem lanuarium hæc ipf^nbsp;gercbantur)Fonleca Archiepifcopo apud regecurantc,lireræ ab eo adClen\en-tem vii.Pont.Max.amp;adducemSueflanum, Cæfareum apud Pontificem intet'nbsp;nuntium(namiam Carolus v. rebus potiebaturjfiiperea re datur. Porro in Suel-lani mandatis,eaquæàme narrata funt de patftis régis catholic! cum Ximenio m-itis,de ecclefia collegiata Orani erigenda, de ea vrbe perXimenium cxpugnata,olt;^nbsp;ccclefiæ inftitutione propter regis Ferdinand! imbecillem fenedam dilata, de e«

FRANCISCI XIMENII, LIB. V.

primo quoq-, tempore inft i tu en da copiofiffimè agebatur. Quid tarnen poftillud apudPont-Max. efieiäumfuerit, fane mihi compertum non eft. At quantum exnbsp;ccclefiæToletanæadisconiedtare licet, res adliuc anceps relidtafuit. Namcertenbsp;Pont.Max.nilconceflifle idmagno argumento eft,quod cum Romæ differrine-gotiuGuilielmus cóquereretur,fe^ititulo Aurienfis ecclefiæeius fidefretû abdi-cauiflc,quinquagintamillianûmûmGuilielmoquotannispercipienda, donee diplomata Romana adducerentur, liberaliter confignafle : ex quibus parte aliquamnbsp;fufeepifle, chirographo ftio Guilielmus teftatur. Sedcum Romæ nihil ageretur,nbsp;tandc Guilielmus Oranum conceflît,vicarii àFonfecainftituti nomine ecclefia:nbsp;gt;0 Oranicæ fruóftus percepturus : quos cùm exiguos amp; tenues, vt in regione hoftilinbsp;deprehendillet,rurfus in Hifpaniam rediit. Cuius aduentus parum gratus Fonle-cæfuit: ob quodalteras àregeliteras ad Fonfccaimpetrarecoadus eft, quibus il-1Û Carolus obte ftatur, vt faltem fumma illam quinquaginta millium nûmûm,mi-fero feni, atque in extrema inopia conftituto, ncquaqua denegaret. Cùm ergo adnbsp;cumftatumres produóta effet, ecclefiæ T oletanæ patres, vt ex adis eorumappa-ret,voluntatiFonfeca:confenferunt,ad dignitatem Oranicæ abbatiæ in templonbsp;luo conftituendam : licet feanguftiflîmè federe, »b facerdotiorum multitudi-nem dicerent. Cùm ergo hucuique proceffiffet, mirandum eft,quæ caufa retardate potuerit,vt res hadenus infeda remanferit.Nifi forte aut Pontif.max. religionbsp;Xo fuit,rem vetuftam circa Aurienfem titulum, aliter quàm vulgo acciperetur, de-clarare; autpræfulem Toletanumpiguit, impenfasnon mediocres ad collegia-tamccclefiam Orani,locoparumab hoftiliiniuriatuto,erigendamfacere. Hancnbsp;rcmiflionem Guilielmi mors fuperueniens adauxittcuiuspotiffimùm importu-nis petitionibus, res parum antiftiti Toletano grata intermiftafuit. Igiturmanfitnbsp;Oranum Toletanædiœcefis in Africa portio: qua de caufa cùm hoftium incur-fibus perpétue ab eo tempore vexetur,amp;:militariumhominum qui ad eius cu-ftodiam illic viuunt licentia , religionis ftudium pertenue habeatur, facerdo-tes à rege Ferdinande per Ximenium inftituti, armis magis quàm libris, amp; prç-dæpotius quàm pietatiaffueti,minoris fiuntquàm vtcanonicorum nomen obti-30 néant: ab basque ille qui præponendus curabatur, vicarii nomine in præfentianbsp;contentuSjfolo Pont. Toletam nutu, nulla regis neceffarianominatione,vt vide-inus,eligitur.Nam Bartholomæus Miranda, inter initia fui pontif. vicarium Ora-nenfem in demortui locum {uffecit,isque adhuc ecclefiæ illius præfedura potitur.nbsp;Ingens contentio nobis cum reipublicæ hoftibus, ab eo tempore pro Oranonbsp;porcu magno manfit,noftris fortiter defendentibus, illis abriter incurfantibus.nbsp;Namfub extrcmumXimcniivitx annum, femelàTurcisimpetitafuit,Horufcionbsp;Ænobarbo duce :rurfus ætate noftra Turcarumauxilio femel, Martino Alcau-deto præfeduram Orani tenente, anno m. d. t vi. amp; iterum Alphonfo Cordu-baanno M.d.lx111.vbi Martini Cordubæ, Alcaudetifilii,ingens virtus emi-40 cuit

gt; in Mafalquibiranopræfidiodefendendo contra innumeram hoftium multi-tudinem. Poft hoftium fugam,Deoimmortali à Philippe ltege,amp;vniuerfa Hi-Ipaniagratiæ adæ funt: perfuafumque fuitXimeniimeritis,quifacris armis amp;re-ligiofisauxiliis,diuinonotius quàmhumano præfidio.eapræfidia adeôreipublice

durncompofitafuntjOüum Ximeniusàrebuspublicis,per id tempus nadus,Co-pluti de rebus,quas iamdudum meditatus fuerat,quamprimum perficiundis eu-Jo rabat. Atqueitafub annum eius feculidecimumjaedem Ilefcis in honorem Dei-paræ dedicatam, Araozo penoris præfedo abfoluendam mandat. Turrilacunje, quod illi folum natale fuit, aream peraccommodam amp; fpatiofam fignat, adædeinnbsp;alteram Deiparæerigendam:eius enim cultui deditum fuiflè,tot præclaramonu-menta virgin! matri dicatamanifeftis argumentis demonftrant,in qua Franci-

i4tf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

rentufi Inde ad fanchi Auditus delubrunivenit,quod nonlongè à Turrilacuna, inter rupcs Buitragiorumeft. Locus certè nemorum {ólitudine,amp; aquarum fca;nbsp;turientium abundantiaperamoenus.Eius Priore(fic cnim xdispræfeduni appellant) adfe vGcaco, poftquam in mores eius ex officio paft or al i inquifiuiflct, quo?nbsp;corruptiffimos habere nouerat,dc auferéda ab eo præfedura,amp; ali is prouentibusnbsp;ei niagis profuturis copenfanda,agére coepit.Inde Complutuad Academiareucr-titur,quä fupra omnes alias opcrum inftitutoruni curas,taquam dileäram filiolam,nbsp;fingulari ftu dio adaugendam amp; exornandam curabat.Erat inter loannis XimenÜnbsp;fratris liberos, Ioanna Cifneria, ob honeftos amp; ingenuos mores peculiari affedunbsp;Ximenio grata:qua de caufa de eins in matrimonio locatione folicitus,virum all-quem nobile ingenio facili amp; mànfueto,maritû ei iamdiu quaerebat. Proponebannbsp;tur fanc ab amicis aliquot reguloru filii, ad quos primigenii iure hçreditas paternanbsp;pertinebat: fed his tanqua impendió fumptuolis femper reiedis, fcmpcr ad natunbsp;minores inclinabat,quödeis mediocridotefatisfadurûfeeffe arbitrarctur.Obla-ms tandé quærcti eft Petrus Gofaluius, Didaci Duels Infantatus exfratre Aluaronbsp;nepos,qui nondu ex ephebis egrelTus, indole maioribus dignä præ fe ferebat. Hienbsp;aliquot póft annis,multa fuæ virtutis exempla in Italia protulit, Vallis Siculx Mar-chionatumin dotemvxorisaccepit.Is tunc Ximenio fatis dignus fuit habitus,cuinbsp;loana nuptui daretuntabulis publicis,vt folet,nuptiaru ftipulatio,Didaco duce tu-tore collaudate,faótaeft : amp; extemplo Gonfaluius in antiftitis familia fponfusne-pti,quod fauftum felixqj eflet, magna omnium Ixtitia fuit afeitus. Sed aliter vifumnbsp;eft fuperis,neq; enim ratæeæ nuptiaefuerunt. Durnhæcà Ximenio Compluti a-guntur, V illaroellus Caftorlanus prxfedus in praefeóluram fuam Orano venerat:nbsp;vbidumabanteadis laboribus fequieturufperat,vtfunthominum fpes fallaces,nbsp;cum ciue fuo ingenuæconditionis homine limultate fufcepta,eó tandem furorisnbsp;res proccffit,vt eu ferro perimi curaucrit, amp; paternos quos incolebat penates,folonbsp;per noiftcm intempeftâæquauerit. Vxor amp; cognati tarn atroci facinore permoti,nbsp;fqualetiamp;luduofohabitu, ad regem vindidapetituri veniunt. Ad inquirendumnbsp;de ea re quatuoruir Cornelius Caftorlam mittitur.Id fimulatq; Ximenius cogno-uitjdedit opera,vtante eius aduentu Villaroellusreiperfonamgeres,antc regium 5®nbsp;tribunal continuo fifteretur,amp; largiffimè pecunia vxori amp; propinquis occifi ero-gata,amp;adfui defenfionem purgatione adhibita,mortuimanibus expiatis,eafcnbsp;tandem noxaliberaret.Vulnus nondumobdult;ftum,quodXimcniusinanimocXnbsp;OranicaVillaroelli, adTrimcfenii portam,negligentia fufeeperat, rurfus recru-duit: amp;ignauix,vtipfefibiperfuaferat,aduerfus hoftes, fcrociam infubditos ad-iungi videns,dici no poteft quagrauiter id tulerit: amp; quantû dum vixit, Villaroel-lo femperinfenfus fuerit, Interearex cu fub veris initium ad Aragonios couentusnbsp;proficifei vellet, Madritum adfe Ximenium accerfit: qui Ferdinandi nepotis cu-ftodia fufeepta regni tantifper gubcrnaculo infiftat, donee Aragonii conuentuJnbsp;peragerentur: quod fub primum Septembrem faótum fuit.Q^re cùm rex in Ca- 4*’nbsp;ftellam rediiflet,extemplo Ximenius Complutum conceffit. Illuc cùm veniflet,nbsp;loannc CaftellamSalmanticenfemEpifcopum,diem fuu obiifle cognouit:cum^nbsp;apudipfumdeepifeopo illi ccclefiæfufficiendo inter familiäres ageretur,non de-fuerunt,qui de FrancifeoRuizio eius fodale,quanuis iubtimide,amp; parum aperte,nbsp;Ximenii feueritausamp;: ingenii confcii,explorabundi tarnen mentionemfecerim*nbsp;Nam exfrequentibusXimeniimandatis, qua: eius nomine ad regemferebat. Sinbsp;præfertim ex narratione belli African!, quam Orano profeótus coram rege prudent! Sciucundo fermone expofuit,no folùm erat régi Ferdinande notus, fed earns etiam: vnde amplam fpem fecum reportauerat, tali aliqua qualis præfens eratnbsp;occafioneoblata,nonfefruftraadrcgem ventitaffe. Grauiter id accepifle Xime-i^umloannes Vergara referebat,qui quanuis co tempore in antiftitis familia nonnbsp;cflet,ab antiquioribus tarnen miniftris audierat,neminem ex Ximenii familiari-bus,neque adeo Ruizium ipfum, eius opera aut commendatione,ad dignita-tes quas habuerunt, gradus fecifle : fed fua potius ipforum induftria, Ximcnitnbsp;ffiuore obliquis confiliis ad ambitionem fuam abucencium. Nam id vnum vifnbsp;reli-

FRANCISCI XIMENir, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

rcIigiofuSjamp;rcrum earum cxperiens apud fe ftatucrat,vt nemo cx his qui fibi cari, aut alias quoquomodo curx effent,adhos honores,quospartimanimitranquilli-tatêlxdcre, partim periculo plenos effe cognofcebat, fe curante vnquam proue-heretur.Veruntamen quanuis hoe itaeffe non inficiabor, alii qui adhuc viuunr,nbsp;inXimenii domo per id tempus diuerfantes,longè aliter mihi retulerût.Namcùmnbsp;Francifcü Ruiziûfempcr plurimi Ximenius fcccrit,eumq5 cuiuis rei gerêdæ parem effe abunde exiftimauerit,ad epifcopalê dignitatem promouendü iudicaue-rat. Atq; ita Arteagam vnum c cubiculariis miniftris Madritum ad regem mififfenbsp;certü eft: quiSalmanticenfemecclcfiamRuizio peteret.Libenter feidfaélurumnbsp;fuiffe rcx Arteagas refpondit,nifi pridie eius diei FrancifcoBouadillo Marchionisnbsp;Moiani filio,in gratiam matris contuliffet : cuius in aulam fœmineam, dum regi-nis feduló infcruit,permulta quidem mérita extiterant. Qimd fi Rodericopolita-nam,quam ciuitatê vocant,a Bouadillo relidam tantifper lufcipere vellet, doneenbsp;ampliorfeofferret,inquaRuizius fuamvirtutempro dignitate oftcndcret,fe cx-temploid effcâiurum.Qimd amp; præftitit: nam ferme quadriennio póft,cumxgernbsp;rex per faltus fe obleótaret,amp; animi caufa in Segobiæ fy luis venationi operam da-rct,cùmfortèAbulenfisepifcopatus pontificedefeciilet,Didacus Lupus Aialanbsp;Xitnenii procurator, atque Ruizio amicitia coniunâ:iflîmus, ad regem venir,nbsp;quod Madritipromiûffetinmemoriam reuocauit.Cui verbis beneuolêtia 6c fa-uore plcnis adhuncmodumrefpondiffeferunt:Memineris tupotius Lupe de di-plomatibus Roma afportandis, namegomeiamantequam tu venires promifljsnbsp;Rui2io,fiue potiusXimenio,exolueram:quêego vnu,proptereiusinmepræclaranbsp;bencficia,nullavnquaoccafionc fallere veile. Huius fecundæ Lupi pctitionis Xinbsp;meniumignarüfuiffe,proculdubio ex Vergaræteftimonio affirmare außm.Satisnbsp;cnimfegetisadpietatemexercendam in Rodericopolitana ecclcfia Ruizio datum effe arbitrabatur: idq;fæpiusfignificauerat. Etenim crebris apudeufermo-nibus vfurpabat. Si me audis,nihil vitra ambies: nam quatum folicitudinis amp;: rao-leftiarum,fummi honoris amp; dignitatum gradus,fub fulgore qui præfeitur,occul-tent,àmeis rebus plenèdifcerepotuifti. Idcirco non tam regigratias tunc egiffe,nbsp;5° quàm offenfi animi indicia commonftraffe, quod id per Didacu Lupumfadumnbsp;eflct.Nilmemorabilius aXimenio faótum,hoc annocomperi,Baftetanæ ecclefiçnbsp;adToletanamdiœceiimreduôlione.NamcùmdecretumàpatribusToletanicanbsp;pituli,Ximeniopræfente de eaeccleßarepetenda,fadumfuiflet:ßmulatq; otiumnbsp;naófcusfuit,adid conandum vires fuas amp; animum conuertit. Eft fane difficilenbsp;arduum,rem quam femel quifpiam iure, vel iniuria occupauerit, rurfum extor-quere,amp; in tuampoffeffionem vindicate, fedmultó laboriofius quæ ab ecclefiisnbsp;tenentur. Cum igitur reges catholici,Ferdinandu5 amp; Ifabella, conatu feliciffimonbsp;ac religiofiffimo,Granatenferegnüexpugnare aggreffi funt, quanuis in id fedulónbsp;amp; potenter intendere decreuerant,intellexeretamenGranatam,regiamamp;muni-tiftimam vrbem,nulla vi,aut dolo debellari poffe, ni vicina oppida prius caperennbsp;tut: vtlignatores fi quando magnam arborem euertere cótendunt,ablaquearc fo-Ient,amp; paulatim radices quibusnititur,rcfcindere.Ergo inter alias vrbs Baftetananbsp;fuit,quæ vt in commentariis Ferdinand! Pulgarii habetur, obfidionc ffxmen-fium vcxata,tandemanno M.cccc.LXXXix.ante diemtertium Non.Decembrisnbsp;in poteftatemHifpanorum venit,plufquam quingentis ex noftris qui in ergaftu-liscaptiuicontinebantur,deditioneealiberatis. Curarunt illico religiofi princi-pes,deciuitateper facerdotes noftros luftranda,dec]ue præfuli proprio commit-tenda: vtaDei optimi maximi cultu principiumfacientes, fclici reliqua fuccef-fu prouenirent. Arinales rerum noftrarum tune confulti funt,amp;: ada facrorum li-I® brorum infpeéfa : atq; tandem intelleótumeft Baftetanam vrbemadToIetanamnbsp;diœceiim pertinere. Nam anno D omini M. cc.xxi i. tertio decimo Calendas Fc-bruarii, qui dies Fabiano amp; Sebaftiano Martyribus facer eft, Talamanca: ditc-cefisToletanæoppido,Ferdinando iii.amp;Berengariamatre præfcntibus,Alfon-fus T ellius Menefes, qui quonda montofis ad T oletum locis,quà fe illa regio Lu-fitanix antiqux coniungit,oppida quædâlimitaneacondiderat,puta Cedenillam,

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Malamonetam,amp;quod àduabus fororibus nomen tenet,quæ rcligionis ergo ec cleGæ Tolctanx,atq; eius Pontificibus donodedit.Idcu l oleti diuulgatù elfer,nbsp;magna cotentionc apud regem adum eft,vt Rodericus T oletanus antiltes,fcna-tiii populoqj Toletano oppidis iis cederct, quæ illorü vlibus peropporruna erant-Sed anno M.cc.XLV.folenni ftipulatione confedum fuit,vtintra quadriennium,nbsp;fi Baftetana vrbs c poteftate Mauroru erepta elfer, ecclefiæ amp; archiepifcopo To-letano addiccretur : ftatimpræfidia,quæcircumcircaeârex cœperat, traderen-tur.Non facilè tarnen in præfentia affirmauerim,an ad Balletanam à rege petendänbsp;aliquo iure Rodericus egerit : res enim funtperuetuftæ, amp; paru cognitæ, in qui-bus quod certitradatur nihilcft. Baftetana verb nunquam à rege fuilfe capta,pau-lö attentius quægeftafuntcoliderantifatiscoftarepoteft.Nam de V2edæ,Ezna-tophari,amp;aliorum oppidorum pro Baftetana aregefadacommutationeagitur,nbsp;örrex literis adSandium filium Archiepifcopumdatis, Rodericoiamdefundo,nbsp;de Baftetana vrbe primo quoq; tcmporeöbfidendafcribit.IUudcerte fatis coftat,nbsp;ad Ferdinandum v.fub Maurorumimperio earn vrbemfuilfe, archiepifcopis Tonbsp;letanis fuum ius retinentibus,li quandoinChriftianorum poteftate veniret.Ergonbsp;poftquäeavrbs capta eft,Cardinahs Gonfaluius Mendozius archiepifcopus To-letanus vicariumluum ineaconftituit,facris prius procuratis. Acis vrbs pariano-ftrisfortunaeodêmenfecapitur,quænunc Arabico nomineGuadix appellatur.nbsp;Hæc quonia olim epifcopatu decoratainueniebatur,amp;: tune hoftiumcaufa dice-cefeos anguftiis laborabat,vifum eftrcgibus,vtauthoritatefummi Pont. Baftetana vrbs propinquaad Acitanuepifcopüpertinerct: amp;:vtToletana, ditioneterri-torioq; fuo ampliffimocontentaelfet.Abeo tepore,in Acitanæ ecclefiæ poteftatenbsp;Baftetanafuit. NamcùmGarfias Quixada,Frâcifcaniordinisfodaiis,Acitanuse-pifcopus fuitcreatus, vteratapudaulicos fcrmeomnesgratiofus,facileareginanbsp;obtinuit,vt Baftetana vrbs Golaluio cardinale dilfimulantc,diœcefi Guadixiançnbsp;cederct.Ergo Ximenius rem indigna cll'c arbitrabatur,pontificatus Toletani am-plitudine diminutä amp; accifam eile,in gratiam præfulis Guadixiani. Et quauis pronbsp;tempore dilfimulanduelfeduceret,alte tarne animo eainiuriaimprelfaerat,amp;:de-creuerat fimulatq; occafio dataelfet, Baftetana ablataecclefiæ Toletanæ poflH'nbsp;minioreftituere.Igiturcûàpublicisrebuseo tempore vacaret,atq; obbellü Atfinbsp;canü alfidue pereos dies-inlocis maritimis cómoraretur,de Baftetana repeteda,nbsp;cu Acitano epifcopo ex iure agcre cœpit.Nâcùm ad comeatus, reliquaq;omnianbsp;belliinftrumentadeportädacrebro Singilienfes, Baftetanijamp;Acitani, aliiqjitemnbsp;maritimæ illius regionis incolæ conuenirent,querele ad Ximeniumfvt funt vulginbsp;mores, adcalumniammagiftratibusfaciendampropenfijdeferebantur, defacrisnbsp;male per Epifcopos Acitanos procuratis,dcq}difciplinæ Chriftianæcorruptelaobnbsp;Mahumetanæ gentis vicinitatê.Sed Baftetani ante alios inftabat, vtmemor efletnbsp;antiquorum clientum,neq; tarn bonus patronus,fubalieno dominio illosdege-re permittcret.Hisalfiduis Baftetanorumvocibus Ximenius comotus,fub men- 4^nbsp;fem Fcbruarium,apudiudicêà Pont.Max.delegatu, litemepifeopo Acitano intc-dit. Capita reru abeo propofita,quantûexpublicisnotariorûtabulis colligere Ifnbsp;cuit,hæc ferme funt. Primum,In ecclefiæ Toletanæ tabulariis inter cætera venc-randæ antiqui taris monumenta, membranas figillis regiis amp; Pontif. confignatasnbsp;elfe,in quibus, ex régis Ferdinand! tertiiamp;Sandii archiepifeopi Toletani padisnbsp;conuentis,ius Baftetanæ vrbis polfeffioni regiæ conceditur, Vzetaamp;: Eznatorofonbsp;oppidis pro ea datis,aliquot^item nummorummillibus perpetuo percipiendis-Nam vt ex ferieliterarum apparet,Roderico Ximenio T oletano antiftiti,in cuiusnbsp;demortui locum San(ftiusfuccelferat,Ferdinandus rex Baftetanam ditionemfubnbsp;ca conditione dedcrat,fi Mitaculo cederet. Id efat oppidum in Bæticæ confiniis, fnbsp;ad publicam viam qua T oletum itur pofitumun quod Rodericus,du Oreti Mau-rorum viribus refiftit,nouam coloniam curauit deducere,locofcilicetad impetusnbsp;hoftium infringendos peraccommodo: quanuis vt ipfe in hiftoriis G otthoru fcii'nbsp;bit,aboperiscontinuatione, ob crebraspluuiasjamp;inundationes, fub ipfisinitit^nbsp;retardatus fit.Pofteaverb quoniamrexBaftetanam vrbemtanquam vfibus lu‘Snbsp;ne-

%

FRAN CISCI XIMENII, LIB. V.

ncceffariam repetcbjt,Sancbius Archicpifcopusrcgisparentis voluntatiobtcm-perans,anuuentibus etiam capirulipatribus,amp;:publicis tabnlis interuenientibus, Baftetanævrbis iusinregem ac fuosfucceflbrcstranftuIic.Etnôfolùmdiploma-tain quibus donatio fadacontincbatur,regi funttradita, fedamp;literæetiâadRo-dericum T oletanu datæ,quibus intra quadriennium fe ecclefix T oletanæ vniuer-fam B aftetanam pofleflione, prout conuenerat,traditur um poUicebatur : itemquenbsp;aliseadSandium filium miflæ,quæ fubmenfemMaiuminftantisannifeideft'e-durum contint bat. De iurc verb pontificio m Baftetanavrbe exercendo per Ar-chiepifcoposTolctanoSjCxleftini 11.amp; Vrbani iii.concefliones, fub Gonfaluonbsp;Io amp; Martino ant i ft it i b us T ole tan is datæ,inpublicis noftræ ecclefiæ tabulariis repo-fitæaptiffimèloquuntur. Fuit hic Rodericus vir præclarus, pietate in primis,fednbsp;bello ctiam atque eruditionememorabilis,vt eius fcriptaamp; egregia inremp.mo-numentateftantur. Nam eius armis (vtfupràdiôtumeft) Caftorlana præfedura,nbsp;aliaque oppidaàMaufisfunt recepta.Idigiturcùm Archiepifc.Tolctani,exadisnbsp;fuis itaefl'e cognouiflent, iuris fui feruandicaufa, quoties decumarum facraruinnbsp;publicæ redcmptiones in diœcefi Toletanaagcbahtur,fempertam Toletiquàmnbsp;Caftorlæ,inter cæteros annuos fruôtus,Baftetana etiam annona, de more caxan-da proponebacur. Confiât ex Alphonfî Carrilli Archiepifcopi Toletani tabu-lis, Bailetanum archidiaconatum cuidam facerdoti etiam li nihil perceptu-Xû ro ab eo tributum : ne huiufmodi adiones negIeôlæ,Toletanæ ecclefiæ fraudieffent. Quinamp; anno Domini M.CGC.XXX. Ægidius Albornozius Archiepifcopusnbsp;Tolctanus, cuius egregiam amp;: admirabilê virtutem, fedes Apoflolica feruata, atque adeo Italia vniuerfafenfit: cùmrex Alfonfusxi. Abenzàidipræfidiumfquodnbsp;Alcala Mauri vocant) obfiderec, iuris Baftetani Archiepifcopis Toletanis debitinbsp;memor,Baftetanam vrbemobfîdendam duxit: quam cùm graui oppugnationenbsp;premeretjFarachius GranatæreXjquieiuslocipofTeflîonepriuari rationibus fuisnbsp;incommodiffimum efTeiudicabat, cum Alphonfo rege per legatos egit, fe Auen-zaidanum præfidium fponte traditurum, fi Ægidius Archiepifcopus à Baftetananbsp;expugnationc ceflaret. Ægidius tarnen iurifuocauês,grauatè idferebat. Sed rexnbsp;JO optimus amp;æqui obferuanciffimus,neid vnquamecclefiæToletanæ fraudi efier,nbsp;fide regia interpofita cauit: amp;collegiatam ecclefiam Virgin! matri dicatâ Auen-zaidi condidit,inquam Metropolitan! ius Archiepifcopus Toletanushaberet,amp;nbsp;oppidum.Alcalam regiani vocauit, oblitterata Auenzaidi appellatione. Quæ o-mnia ingratiam Ægidii archiepifcopi fada magnamvim habere confiât, in rebus huiufmodi tam antiquis, vt Ximenius ius funiii recuperate potucrit. Portonbsp;inter cæteros PP.RR.quiecclefiamToletanammultisprærogatiuis auxerunr,Canbsp;lixtusamp;Vrbanus, ius Metropolitan! archiepifcopis tribueruntineos epifcopos,nbsp;qui proprium metropolitanum Saracenorumincurfione amifîfTent.Quas obresnbsp;Gonfaluius Mcndozius archiepifcopus Toletanus, flatim vtà regibuscacholicisnbsp;Baftetanaamp; Efcuareparatæfunt,earum curam fufcepit, amp; mefquitas ritu Chri-flianoluflrauit, ecclefiasamp;facerdotesinflituit, templa dedicauit, atq; omnia alianbsp;pontificiamuneracu fuis vicariisexercuit: quæ ius etiam archiepifcopi Toletaninbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vulgariter flabilire potuerunt,fi quærecenfuimus non fuifient fatis.Igitur

cundum Acitanumpronunciauit.SedXimenius ad tres viros appellauitàP.M.in Hifpanianominatos,quipriorem fententiamconfirmandam efTe cenfuerunt. A-jQ citanus qui his adisfefe de more oppofuerat,duras agere partes intelligês, litemnbsp;defcruir, amp;tranquillitati fuæconfuluit: neq; amplius negotium Ximcnioexhi-

tificium in vrbe Baftetanaexercuit : amp; ecclefia noftra, ob Ximenii diligentiam, ca diœcefis fuæ parte priuata non fuit : cui fi fors fucceftbres fimiles dediflet,longe aliamfaciem maie fias ecclefiæ Toletanæ oftentaret. Ergo Acitanus, quanuis

J

Ïjo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

tuncquieuitjamp;trium Archicpifcoporum,qui poftXinienium continuo fuccefle-runt tempore,nihil efficerepotuerit: tarnen fubloanne Martino Siliceo, incuius pontificatu multi motus in diœcefi Toletana fucrunt, rurfus Iis Baftetana viresnbsp;fumpfîtjamp;antiftiti Acitano ceflit, iure Metropolitan! apudToletanumduntaxaCnbsp;feruato.Quanquamin aôtis ecclefiæ T oletanæ inuenio,Ioannem Taueram prin-cipiumlitis componendx dediffe, Bernardino Alcarazio fcholafticoToletano,’nbsp;adeamremgcrendamfubftituto.Neceftregumcatholicorumdiflîmulanda pie-tas,in quorum potcftatemfîmulatque vrbs Baftetana venit,prifcorum facroruronbsp;quæinea fucrant memores, atque Baftetani epifcopi olim pcrcelebris,ccclefi-amprimariam AnnunciationiDeiparæVirginisdedicauerunt: àcAbbatç, cano-nicisque facerdotibus exornatam perpetuis reditibus magna liberalitate dona-runt, vt ex tabulis qux deercélione BaftetanæèccleCa:extant, licet cognofce-re. Infequens annus Ximenium itineribus cxercuit,neque vtdeftinaueratcœ-ptaædificiaperficcrcjautoptatiotiifrudus quos medirabatur percipere potuitrnbsp;Namcùmregis animumGirbianaclades, quam noftra claflïs fub GarfiaDucisnbsp;Albse filio fuftinuerat,nimis commouiffet,decreuit Gadibus numerofam validif-fimamque claflem apparare , vt in Africam cxcrcitum potentiffimum ipfemetnbsp;traiiceretiamp;illatamGarfixneccm,magnahoftiumvaftationcjvindicaret. Idcir-co fub vndecimi anni initium Madrito Hifpalim proficifcitur. Sed fine in Africam properabat^ïîûe pôtiusGalli regis conatus cupiebac infringerc,quiluliuninbsp;11. Pont. Max. priuatis de caufis opprimere conabatur, nihil tentare voluit finenbsp;Ximeniiauthoritate amp; confiliozquare vtfe Hifpalim fcquatur iubet.Igitur menie lanuario, pluuioca^lo,amp; inundantibus fluminibus, neceflehabuitComplu-to difcedere. Vbi regis expeditioper Hifpaniam vulgata cft,ingens concurfusnbsp;omnium ordinum Hifpalim fit : neque enim reguli folûm, fed antiftites amp; pleri-que facerdotcs primarii illuc conuenerunt,promptis animis,amp;ardentibusvo-tis,regemad bellum tamiuftumcomitaturi.EratXimenio Turrigiispraetercun-dum : quod cùmTharafia Anriquefiaeius oppidi princeps refciuit, quæ ( vt dixi-musjpietate infigni fœmina , iam olim Ximenii adlmc monachi ftudiofafiie-rat, amp; cupiebat pro dignitate tantum hofpitem accipere, atque eius confpedu 1®nbsp;amp; coUoquiis fnii : fed verebatur, ne homo durior, amp; harum lautitiarum aucrià-tor, alio diuerceret, amp; infalutatam linqueret. Quare rumorem in vulgus fparfe-rat, fe per id tempus Turrigiis abeflc. Crcdiderat Ximenius fie elle, amp; Turri-gios ingreifus redà in ædes principales proceflîr. Qm vbi Tharafiam illiç adefi'enbsp;nouit, amp; in cius occurfum properare,ab ædium limine indignabundus in Fran-eifeanorum cœnobium diuertit, nihil publicas elegantiorum hominum legesnbsp;moratus, qui inciuile amp; indignum homine bene educato elfe cenfent, prima-riasfœmmas, obfequiis præfertimamp;humanitatis officiis certantes,faftidiosèautnbsp;rufticènegligere. Ergo l'harafiainfalutatabene mane iter fufeeptum die alteranbsp;profequitur, amp; Guadalupum religionis caufa venir. Ideft Hieronymianorutn 4*’nbsp;cœnobium, tcmplumque ampliffimum virgini matri dicatum, quod religionisnbsp;ergo ab vniuerfa Hifpania frequentatur, regum amp; priuacorum hominum donisnbsp;opulentum, in cuius farta te(fta,amp;hofpitalitatis fumptum,per Hifpaniam quamnbsp;late patet,ftips cogitur. Aliquot ibi dies commoratus, folita in diuos pictate, mu-nerailli fano obtulit, amp; iter inftitutum eft profecutus.Eratigitur(vt diximus) fum-mahyems,amp; incommoda ad iter faciendum tempeftas, ob frequentes amp; maxi-mosimbres,quibusnonfolùmamnes,fedriuiquoque torrentesadeo funt au-lt;fti,vt vado tranfiri non polTent. Occurrebant paludes cœnofe,hominibusamp;înbsp;lumentis inuiç,quæ tune aqua pluuiacolleda vias rumpcbät.Q^ade caufaaprin-cipio lanuarii Compluto profeftus, vix paulo ante Calendas Martias Hifpa-lim venire potuit, vtex epiftolis eius conftat. Cum Furnillos oppidum ignobi-leyeruenit,hilariterScamplèacceptusfuit,obantiquaXimenii beneficia, quXnbsp;incolis contulerat. Eft in proximo flumen Matacellum,cuius ripæ rhododendronbsp;veftiuntur,quæarborlauroeft foliisfimilisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;floribus nihil àrofis dift'en, vnde

Rododaphne etiamvocatur.Hæcquadrupedibus venenum eft, cuius vim non-nulla

FRANCISCI XIMÈNÎb LÎB, V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyi

huila tünc iumenta experta funt^quse paffim vagantia folia deuoraruht j eft enim lempiterna fronde. Inhuius fluminis traiedtioncXimeniusnon prxtcrfolitamnbsp;humanitärem,curauit vt omnes percommodè tranfirent:amp; quibus mulæ ob rho*nbsp;dodaphnem depaftam perierant, ex fuis vtreftitucrentur ividir, aut nummos vn-de emerent dari. Ab eo loco Cordubam profedus eft,fed propter diluüiem ne-cefle fuit, vt in quadam villa ruftica, quales in Bætica frequentes funt, mane*nbsp;rct. Locus erattamnumerofæ familia:anguftus: fedquifque vt potuitad nodemnbsp;tranfigcndam fîbiconfuluit, paffimignibus per villam incenfîs. Guadalquanaranbsp;poftridie Idus Februarias pcruenit, vbiCornarus Aurifex Hifpali profcdus,cumnbsp;literis Liidaci Lupi occurrit,qiubus hofpitium fibi in ædibus Pétri Anriqui Bæ-tici præfedi, paratum elle intellexit:quoniam Saiauedræ Mar cal ci domus,quamnbsp;cupiuerat, Gonfalo Fernandio Magno a me tat ori bus regiis defignata fuerat.nbsp;Ximenius perbenignè rcfpondit, fe xdibus paratis contentum efle,amp;maximènbsp;gratumaccidifle, quodàdomo Saiauedræ petenda deftiterit, quando Magnonbsp;Gonfalio homini ftbiamiciflîmo, amp;de fe praeclarè meritojattributamnouiliêt.nbsp;Etat in Ximenio ad viros excellentes demerendos, arque honorificis modis tra-dandos,innatus amp;pcculiaris affedus, quem quoties occafîo offerebatur, often-debat. Decimo quarto Calendas Martias, cùmCantillanam prope Hifpalim fî-tam veniflet, Didacum Lupum certiorem fecit, fe poftridie eius die i Rinconatænbsp;io vico meridiaturum,amp;paulô ante vefpcram ingrefturtun Hifpalim. Id vt à rege re-fcitum fuit,obuiam venienti odo millia pafluum, cundis proceribus regem officii caufa comitantibus, proceflît : Id enim femper honoris Ximenio exhibe-bat,nonnuUisægrè ferentibus,quibus tanta hominis potentia infefta erat. Inter-ca dum Hifpali commoratur,amp; claflis in Africam inftrudiflîma paratur,quæter-rori vniuerfis Africanis erat, Romanuntii deuenerunt, per quas Iulius fecun-dus Pontifex Max. regem noftrum certiorem faciebat, aliquot ex fenatu patresnbsp;confpiratione fada, Ludouico Gallorum rege opem ferente, fe Pontificatu de-turbarc velle,amp; in ordinemredigenduminuerecundis vocibus iadare: idautemnbsp;ca de caufa fieri, quoniam priuatis amp; immodeftis eorura affedibus ipfe non ob-jc temperarct.IamquePifis concilium indixifle,atq;alterumChrifti vicarium fee-lerato amp; nefando aufu, rege etiam Gallo annuente,adorauifle. Praccipuum verbnbsp;coniurationis authorem elle BernardinumCaruaialium Hifpanum,quemamp;rc-liquos omnes peffimi fadi focios fe per fummum dedecus, vt meriti ftierant, fenatu amouifte dicebat.Quare ad regis catholici præfidiumconfugere,amp; eius au-xiljum aduerfus Gallum implorare •. inprimisveroabipfo efflagitare, vt Garua-ialiumdirisfolenniter, à Chriftianorum cœtu feparatum, facerdotiis quæin Hi-fpaniaobtinebat, deiiciat,atquepariignominia infamem, amp; à regnis fuis alie-num pronuntiet. Res indigniifimaFerdinando pontificiæ authoritatis maximonbsp;femper aftertori amp; vindici eft vifa. Idcirco cum Ximenio cæterisque proceri-4c bus amp; epifeopis, qui Hifpalim conuenerant, de ea re délibérât. Refpondere o-mnesfruftra externa bella aduerfus hoftes religionis quæri, fi interim domiin-teftinis bellis caput religionis impeteretur. Igiturmutatafententia,ab Africae limine Ferdinandus pedemrcfcrens,in Italiam vires fuas amp; arma conuertit;Car-uaialio pontificatumSeguntinum detraxit, cui Fredericum Portugallium præ-fecit. Ximenius in quem multalulii pontif. extabant mérita ( nam ab ipfo in fe-natum Cardinalium alledus,inquifitoris maximi officio ad régis votum cohone-ftatus, amp; Academia Complutenfis non medioenbus priuilegiis auda fuerat)pe-culiari etiam affedu in Iulium propenfus, quemincredibilianimi vigore eccle-fiæpatrimoniumtuçri animaduertebat, amp; tyrannorum conatus amp; vires infrin-50 gère: per procuratores nuntiari iubet,vtnulla aduerfariorum potentia aut machina debilitatus,àpropofito fufeepto difeedat, néve peffimis hominibus rempu-blicamChriftianameuertendamamp; dilaniandampcrmittat. Se autern pro débita pietate amp; obferuantiain federn Apoftolicam,amp; Dei vicarium, quadringentiesnbsp;nummumaurcorumftatimadvrbemperpublicos argentarios numeraturum:fe-que ipfum, fi opus foret, exercitum coadumm, amp; in Italiam iturum. VolucraC

ip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quidem rex confiliu de pontifici fubueniendo celari, ineuntc autem vere Malaca foluere,quafi Africa petcret,amp;:in medio curfu ad Italiâ obuertere:fcd fieri non po'nbsp;tuit,quin hafce artes Gallus prscfenferit,Winter fuos iaólauerit,fe illu plane eile Sanbsp;raccnu,quecognacus FerdinadusclaffeGaditanaoppugnareamp;euertere pararet-Dedit igitur opera qua potuit maxima,ne imparatus opprimerctur: amp; quæ necef-(aria ad futuru bellij videbantur, vt in proptu client laborauit.Multis interea pro-digiis pcrterrefadaltaliatrepidabatmam Mutinæ addiui Fracifci cœnobium faces noéhi inaerc arderefuntvilæ, interdiuqj in eodem loco effigies humana ftri-dis enfibus cominus adftare,amp;: fefe inuicem confodete. Crcmæ verb Mediola-nenfi municipio,diemedio tarn denlxnubes cxlum obtexerunt, amp; tenebrxfuntnbsp;fecutæ adeo atrac,vt obfcuriores nemo meminilfet. Infolito fragore fremebât nu-bila,fulgura terribili lumine fplendentia diem ablatum in hunc vfum rcduccbat,nbsp;vt igneo colore cunda rutilantia,imaginemmundi quondam arfuri oftentarcnt.nbsp;Commiftipluuiis lapides immodiciponderis,immanique molecadebant. Cercenbsp;Petrus Martyrlapidem Mediolanum allatumfuilTefcribit, decemamp;cetum Me-diolanenfium librarum,quarum fingulae odo amp; viginti vneiis confiant,quern ta-di religione ciues ftudiose alferuauiflent. Particulam ex difruptis ad fe miflam innbsp;Hifpaniam dicit,quamnon fine maxima admiratione rex Ferdinandus ,præfen-te magno Gonfalio,eft contemplatus. Color erar femiglaucus, odorfulphureus,nbsp;pondus auro nonleuius,marchefitæmetalIariçperfimilis.Porrôin Hifpaniaeiusnbsp;annitempeftas inæqualis,prodigii loco etiam habebatur.Nam per menfes Mainnbsp;amp;Iunium,quando Hifpalenfes Africæ proximi, longeque à Borex flatu femoti,nbsp;immodicis folent caloribus vrgeri, itafubitis frigoribus horrefcebant,vtfocislu-culetis hyemem alieno tempore ingruentem fuflinerent. Ea fuit tam infignis munbsp;tatio,vthirundines amp;ciconix,qux ante Calendas Februàrias, vt folent, fpem veris attulerant,menfibus æftiuis byemcmfxuientemtolerate non potuerint, amp;:adnbsp;latibula,quibusfe à frigoribus defendunt,redierint.SequentibusveróDecembrinbsp;amp;Ianuario,cùmiamrexBurgos conceffiffet, vbi propter vicinos aquilones olexnbsp;non prouemunt,amp; vux raro maturefeunt : ea fuit aeris temperies, amp; tarn blandenbsp;Fauonii fpirarunt,vt papiliones volitarent,amp; mufex paffimno fine moleftiamen- 5®nbsp;fis affiderent.Non defuerunt in domo Ximenii cafus tragici amp; ominofi •. nameunbsp;Hifpaliagcret, quidam Mendozaeius ledicarius, infurorcmquo perinteruallanbsp;corripiebatur,incidit. Is cummorbum ex primis amp; fibinotis veftigiis ingruerenbsp;fcnfit,tcmplafrequentiùsprxterfolitumingredi,adomncsaras fupplicare adumnbsp;brataquadamreligione. Tandem cum ad arammaximamingenuaprocubuil-fet,fufpirüsamp;gemitumiferabili,nonfinemultis lachrymis omnium aftantiumnbsp;oculos infe conuertit,amp;dido citius, vt erat fupplicantis habitu,fepugione quonbsp;prxcingebatur,iuguIauit.Deciditextcmplo in caput exanimis,amp; magno tumul-tuexorto,multi rem diram auttemplo,autfacerdotibus pronunciariiadarunt. Idnbsp;non mediocriter Ximeniu conturbauit : qui co magis hoc cafu tangebatur,quód 4*’nbsp;hominem dementem,amp; tammanifefta infania xgrotantem, intra domum con-tineri non iuflerit,aut certos cuftodes no curauerit admouendos.Non multo pollnbsp;anno ciusfcculi xii.fub idus Ianuarias,Burgis rege couehtusagentc,melior replinbsp;maximi pars quatota moles ampliffimç fornicis tholo conneditur,graui damnolt;Sinbsp;iadura corruit. Quadraginta milha nummfim aureorum ad earn reparadam im-penfaefle dicuntur. Fuit tarnen innoxia,necvllus mortalium ruina periit: accidienbsp;enimfub node. Qiiodfialiadiei parte decidifret,ficrinonpofret,quinmulti,turnnbsp;profani,tum facri homines fuiflent obtriti. Prxuiderateam ruinanauclerus quidam,architedurx (vtaiunt) peritus. Nam quadraginta dies .antequam fornixla-pfa eft, operofam teftudinem fuerat contemplatus, amp; ftrudurx vitium aduer-rit,templiquc facerdotes monuit,ni in tempore fuccurreretur,brcui ruinam futu-r^.Sedillirifueius diuinationem,vtplerunque inhis rebus acciderefolet, quaJnbsp;diuinitus futurafunt,exceperunt,firmiorcm teftudinem efle perfuafi, quàm Vtnbsp;nauticihommis didis nutaret. Ergo poftquamrex Hifpalim rclinquere decre-uifTctjXiraenius quoq; fubmenferalunium,nonmulto poftfuriofiiedicariine-

FRANCISCI XIMENIJ, LIB. V.

cem,ante regis difceflutn, in dicccciiin fuam venire inftituit. Faciliori certè redi-tu eft vfus,quàm aduennt, vt ipfe ad Didacum Lupum fcripfic, fe bene valentem amp; hilarcm venire : gaudereq; quod regionein impendió aeftuofam, co anni tempore reliquerit. Dum in itinere eilet, ex literis faorumintellexit,loanni Cabrera:nbsp;folctano archidiacono, coadiutorem«àRomanopontifice, propter feniumda-tü.Semperecclefix Toletanæ vifa eft coadiutoris impetratio inuidiofa èc iniqiia.nbsp;adeó vt grauibus pœnis multandum cenferentnon folùm impetratorem, fed et-iain cos qui id permififlent,vt ex atftis conftat. At loannes, homo illuftris,amp; regionbsp;fauore viuente fratre, amp; Bouadilla fratris vxore,fuiFultus non dubitauit contranbsp;XD veterem morem priuilegiis Romapetitis vti : ncque enim in vrbe patroni deerant,qui eins partes fedulo tractarent.Ximenius qui prifeorum inftitutorum fem-per maximus vindex foit, folito animi robore vlus, impetratas tabulas à capitulonbsp;Toletano impediendas,Romæ verb abrogandas, ftatim apud regem amp; pontiä-cem maximum curat.Dumhæc per capitulumgeruntur,Illefcis per aliquot diesnbsp;manere decreuit.Prudenti fane confilio,nc reiinuidiofæ, Sc qux non poterat fine mutua animorum exafperatione vtrinq; tradari, vir feuerus cogcrcturintcr-efle Scaliquid authoritate fua indignum, dum animi incenduntur, palam dice-rct.Ergo Complutum regia mandata expedaturus venit: interim cœptis ædifi-eiis aliorumque fundamentis iaciendis,vt ftatuerat, præfentiafua inftaturus. Hienbsp;to ex Africa ad regem legatos veniffe certior fadus eft. Namcùm claifis Gaditanaïnbsp;terror vniuerfam Africam occupairet,rex Trimefenius,aliquocqiie item Mauri-taniæ minores principcs,regisnoftripotentiamformidantes,de pace cum co conbsp;ponenda, de captiuis reftituendis, amp;:tributis pendendis,fubnnliis animis age-re i nftituerunt:quan quam rege Fezano earn fententiam diiruadente,amp;graui at-que acerbofermoneeorum ignauiamamp;inertiamincrepante. llle enimpotentianbsp;fux ditionis cofifus,amp; quod a littoribus noftris longius lemotus tardius ad fe bellinbsp;incommoda ventura exiftimabat, am ara amp; minaciironia Ferdmandum Hifpalinbsp;agentem adexpeditionem Africanaminuitauerat. Nam fe omnesviasparaturu,nbsp;omnique ofFenfa amp; impedimento libéras ad itinera facienda, alacri Sc ardeniinbsp;Ïlt;’ fiiorumoperaFczamvfquc,modô vellet traiicere,complanaturum,per comme-antiunirumorespollicebatur. Reges quifeFerdinando dcdidere,Trimefenutsnbsp;T unezius fucrunt,cumque his Cadihametus,qui licet regium nome baud ob-tinebat, libera tarnen ditione fruebatur, nulli ex regibus parcre addiótus. Orani-cum commercium per ludæos interprétés peticrût,muneribus inamicitiæ fignûnbsp;oblatis.Trimefenius equos decê phalcris puniceis ornatos,cetras,amp;: falconcs to-tidem,vittas Arabicas,^ pulcherrimè elaboratatapetia,amp; pelles equorum ephip*nbsp;piis aptas,vtillinoueruntperficere.Cadihametus,inßgnispulchritudmis cicura-tumleonemmißt. DehifeedonisinTrimefeniiliteris,quarüexemplumapudnbsp;Märtyrern eft,ad hune modum dicitur:Sanè munera noftra talia non funt, qua-40 liaadregem mittidebuiflent,cuius nos poteftatifubiicimus.cæterùmmonumennbsp;’^’^pignora animorum noftrorumaccipito,acvelutiquafdam indicaturas,qui-bus te dominum cæterarumrerum,quæ apud nos fuperfuntconftituimus. Gaui-fus eft antiftes ob earn legationem: namlaboris fui fruótus in dies magis ac magisnbsp;clucebat, Sc trium dierum fupplicationes vt Toleti decernerentur, religiofilli*nbsp;mepræcepit.Vrbsverô,quæadreshuiufmodi celebrandas propenfilhmaelLvanbsp;riisludis publicamlætitiamdeclarauit. Fuit hoc Ximeniogratiflimum: nam adnbsp;Lupumliteris, VI. idusluliasdatisfîcait: Trimefenii nuntiumadcononvulgarhnbsp;necmeaiocriafteóbu vrbem noftramcxhilarauit,vt poftquam omni genere Ixti-tiæ exultarunt,quibus promifcuum vulgus fefe obleârauit, fupplicationes Sc con^nbsp;jo ciones capituliconfulto decretxfint,quibus Deo immortali gratix funt habitæ,nbsp;quódgens olim fpoliis noftris feroXinuncHifpanKT vires reformidans ,fefe reginbsp;noftro tam promptis animis, amp; demiffis fubiiciat. Pluris enim ho-c faciendtïttinbsp;efle cenfeo, quam fi omnis Africa ferro Sc cæde fiiperata foret. Algcrii regulusnbsp;idçm confilium cum Trimefenio, Sc cætcris fecutus ,fefe fideiFerdinandi tra-didit, Sc præfidio Hifpano Algcrium fuitmunitum: quodmgentis traftquiliitatis

IK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

caufa littoribus noftris eatempeftate fuit.Ferdinâdus interea,rerum Italicaruffl, Sgt;c Gallicx CÛ pontifice Romano fimultatis caufa,Burgis vrbe Gallis finitima con-uentus publicos habere parat: vbi cum de rebus maxi inis tradarc vellet,Ximeniinbsp;prxfentiamneceflariamelTe indicans, vt Burgos veniatiubct. Q^od fe libenternbsp;faóturum Ximenius refpondit,fed ob ardentifllmos lulii menfis calorcs,quo tempore literç regiæ illi funt rcdditæ, moram duntaxat viginti dicrum petere, ad re-crcandas corporis fenilis vires, experaótoHifpalenfi itinere fatigatas. Poftquamnbsp;Ferdinandus Burgos peruenit,amp;: nondum Ximenium venifle deprehendit. Uteris rurfus vt maturet folicitatinam reipub. vehementer interefle, vt primo quoq;nbsp;tempore adfe veniat.Ximenius,vtomnem ceffantis, aut parum obfequentis aiii- iOnbsp;mi culpam à fe depelleret,quódregem,vt fcripferat,Burgos accedentem no prç-uertiiTetjmorbumiliacumlibifamiliärem cxcufauit, quem per eos dies folitoa-cerbiorem expertus effet. Sed cum iam meliuicule fe haberet, daturum operamnbsp;vtfub Auguftiidus, Burgis praefto regi effet. Sed quanuis id faccre curauit, extreme Augufto Burgos eft ingreffus. In xdibus Salinarii Comitis hofpitium ilU honoris caufadatum eft : vnde Ferdinandus Caroli frater,migrate aFerdinado auonbsp;iuffus fuerat.Id verb neutiquam Ximenius tulit, flue principis pueri dignitati ce-dens,fiue vt ex epiftolis eius colligitur,quoniam domos quæ circu erant, ad fuamnbsp;familiam excipiendamanguftas effeiudicauit : turnetiamquod ex fuisprocura-toribus cognouerat,SaUnariamComitem fœminamgrandæuamædcs illas inha-bitarc,ad quasamp;: Maria etiam Vlloa eius propinqua quara primum erat venrura-Nolebat igitur, aufterioris difeiplinæ per omnia cultor, fœmineo contubernionbsp;vti,vnde vel fibi,vel familiæ moleftia crearetur. Itaque in amplâ Didaci Sorien-ftsdomum.ad diuiÆgidii portamconceffit. Hie cum aliquando Ferdinandumnbsp;puerumeu Ximenio déambulante rcxcfeneftrapalatii confpexiffct,voce inten-tiori dixiffe fertur:Euge nepos tali comite,a cuius latere, ft quid mihi credis, nu-quam difccdes. Poftquam Ximenius in ædem Palatinam puerum deduxit, amp; petita venia difeederepararet, cœpitille conftanti vultucontendere,quafî Archie-pifeopum in hofpitium effet comitaturus ,regeetiamnepotemhortantevtidfa-ccret.Sed Ximenius id vt par erat non tulit, gracias cumulatiflîmè agens, amp; puerinbsp;mdolcmmiratus,domum abiit.Vrbium noftranunprocuratores Burgos iam co-uenerantjamp;publicisconuentibus agicœptis,multa traôtabantur ad rei publier v-tilitatem pertincntia.Rex interdum in propinqua nemora tempeftate anni perac-commodaferatenimmenfis Oiftoberjadeeruorum venationêqua maxime ob-lc(ftabatur,prodibat. Soient enimfubVergüiarumexortum impotenter ad Vénérera ftiraulari,euius vi amp;:cupidine percitiraortera minus cauêt, amp; venatorumin*nbsp;fidiis expofitimedicatisfagittisferiuntur.TunclegatiàPont.Max.amp;regeGallo-rum Burgos venerunt. De fœdere cura V enetis aduerfus Gallum iôto certior Fernbsp;dinandus fiebat,qui in parte vocatus, deberet Galli ftirorem reprimere,amp;: eecle-fiælaborantifuppeiias ferre.Hauderatrerumeanim Ferdinandus ignarusmani 4^nbsp;aliquot retro menfibus MaximilianumRomanorumregem,amp; Anglumgeneru,nbsp;Venetamque rerapublicam aduerfus Gallum folicitauerat, quem in Italia domi-nariæquo ferre animo non poterat,quod proculdubio futurum videbat,fi Pontifex Maximus deturbaremr. Totusergo ille Hifpalenfis amp; Gaditanus apparatusnbsp;magnaminuidiam contra Gallum apudomnes Chriftianos cxcitauit, vt qui vires Hifpaniæàpaganorumfaucibusinltaliamauerterct. Quod quàminuitus Fernbsp;dinandus fecerit, hteræ longiflîmæ ad Ximenium poftridie idus Odobris datxnbsp;multis rationibus déclarant. Eanim autographum exemplum per Almazanuuinbsp;fecretarium feriptum, amp; regis iphuschirographonotatum, quoniam in manusnbsp;measdeuenit,compendioinfcrendumhoclocoduxi.ReuerendiffimeinChrifto f“’nbsp;pater,T oletane pontifex, Hifpaniarum primas, Cancellarie maxime, amp; fummenbsp;Ir^uifîtor aduerfus hæreticam prauitatem,qui nobis femper coniundione amicus,obferuantia parens es habitus. Ipfetumihi confiliorum meorumparticep^nbsp;abunde teftimonio effepotes,quotrationes haftenus inierim,quantamque lU'nbsp;duftriam amp; cogitationem adhibuerim, vt Bononia, amp; reliquæ vrbes amp;: oppida,

FRANCISCI XIMENII, LIB. V, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijj

«jüibusRomanaccclcfiaperregëGallorumpriuataeftjPont.Max.rèftituerenair, nc tumultus amp; fchifmata in repub. Chriftiana accidcrent. ld quoniam neutiquamnbsp;efficerepotuimus, ccclefiæ clamoribus amp; querelis ooncitati auxilium noltrumnbsp;affiducimplorantis, reuerentiaamp; obfequio quaomnes reges Chriftiani in illamnbsp;tenétur moti,commodis priuatis pofthabitis,amp; expeditione, quam aduerfus rei-publicæhoftes paraueram5prætermifla,adfedis Apoftolîcx immunitarem defennbsp;dendam,amp;Chriftivicarium conferuandum, noitræquereligionis caput tuen-dutn,amp;inpriftinamauthoritateniafrerenduni, Deo Opt. Max. cuius caufa agi-tur,aufpice,omnes meas vires conuertere decreui. Ad earn rem ex dignitate note ftra gerêdam,quarto nonas Od:obris,dietibifauftoob diui FrancHcireligionemnbsp;fœdus CÛ Pot.Max. amp;illuftriflima VenetoruRep. pepigimus,quod vt vulgaretuirnbsp;curauimuSjlocuin eo fereniiTimis imperatori fratri noftro,amp; Angloruregicard-firnofiliojVt per legatos petierûtjrelinquëtes. Porro intra vigefimu diuulgati foederis diem,Raimüdus Cardona,qui vices noftras Ncapoliagit, imperator exerci-tus ad Pontificiamreftitutione per principe foederis declaratus,extemplo cu mille ducentis cataphraólis equitibus,amp;leuis armaturte circitcr mille,amp; decern milli-buspeditum Hifpanorum,amp;tot bellicis tormentis, quæfatis advfumexercitusnbsp;fufficiant,iuftisitincribus adquærendû hofte,amp;locaperipfum occupatarecupe-randaprocedct.HuncfequeturTermencniisdux,cumfexcentis pontificiis equine tibus.Abalterolatere,quodaSeptentrioneeft, Venetxacies Gallu circuuenient*nbsp;Mare verb copiofa pariter,amp; perualida claflc occupabimus, quo melius quae cu-pimus alTequamur.Etenim duo funt nobis ante omnia curanda,ne quis princeps,nbsp;autItalia:regulus ecclefiae dignitate aduerfis armis vllo paóto labefaélet: deindenbsp;vt CÛ iis,qui ecclefix loca præter fas tenent,bonis coditionibus, ü per eos licuerir,nbsp;potius qua cruentis certaminibus rem totâcomponamus.Quocircamaximoftu*nbsp;dio amp;alFeéhipcto,adomnestemplorumaras Deumimmortalemfupplicanduranbsp;cures,vt ecclefiæ fuæ caufam tueri,amp; eius vnionem conferuare, vniuerfoq; Chri-ftiano orbipacem amp; concordiam propitius conferre vclitificenimab inteftinisnbsp;diffidiis liberi, aduerfus Chriftiana: religionis hoftes cundi vnanimes dimicabi-30 nuis :quod vt fiat, in concilii Lateranenfis indilt;ftione Pontif.Max. lecuraturumnbsp;pollicctur.Q^ omnia cum reuerendoepifeopo Bertonorenfi,Pont.Max. nun-tio,quê iâBarcinonâappulifte,amp; ad nos reftà venire fcimus,tibiefle cômunican-da ccnfeo.Dû hæc fcribo,ex Galliis allatû cft,ad Pifanû concilium,quotquotconnbsp;ueniunt, inuitos trahi: literæ poftridie nonas 061. funtdatae. Ex Angliaferenifli-mus gener nofter eandem nobifeum fortunam foederis initiexperturum fe pro-niittit:eius literx quarto Calen.Odob.funtdatæ. Ab imperatorc Maximiliano o-mnia fecundum noftram voluntatem offeruntur : litera: funt beneuolentia:, amp; o-ptiææ fpeiplenæ,ante tertiû diem Cal.Oâ.fcriptç. Earn principuChriftianörumnbsp;confcnfionemintuentcs,nequîdintentatû relinqueremus,quod maleuolihomi-40 nesobiicere,aut faltê,quod magis vcrcmur,numinaincufarepoirent,rurfus Galium fratretn noftrum admonuimus, vt ab armis in ecclefiam infeftis fuos militesnbsp;difccdcrc cogat: nam fifecus faxit,vires noftras nos vniuerfas illi oppolituros,nbsp;quo ecclefîæ authoritatem defendamus, amp; vim omnem amp; tyrannicum impetumnbsp;icommuni matre propulfemus. Vale reuerendifÏÏme in Chrifto pater Cardi-nalis, nobis care,amp;dilede amice ac domine. Deus Opt. Max. in omne tempusnbsp;tui curam fufeipiat. Datis itt oppido fandx Crucis ,xvr.Cal.Noueb. anno falutisnbsp;noftræ M.D.x i.Hæc ad Ximeniu Burgis agente tam prolixe feripfit, vt bcllû quodnbsp;parabat,tandê per virum grauiffimum vulgaretur, amp; conftaret ratio, cur in Afri-cam apparataexpeditio alio transfercbatur : ne quis per leuitatem fententiä mu-fö taracrederet.Solentenimreges qua:arcanisconîiliis diuoccultauerunt, tandemnbsp;pervirospræclaros,amp;apudpopulûinprctiohabitosenuntiare;vt rebus propofitisnbsp;authoritatem addant,amp; à fe inuidiam depellant. Hoc ipfo anno dum menfe luKonbsp;Compluti ageret, nuptias irritandas curauit, quas fvt fuperius retulimus) Ioannanbsp;Cifneriacu Petro Gonfaluio Mendozio contraxerat : caufam verb amp; rei geftx fe*nbsp;riê finrplicinarrationeexponam. Petrus hicGonfaluius Inachi Infantatus ducis

GOMECII DE REB. GESTIS

fecundi nepos fait ; nam Aluarus eius pater Inachi filius fuerat ex Maria Luna v-xore,minor verö natu Didaco fratre ad que Infantatus dominium deuenit.Hunc Aluarum Maria mater illius magni Comeftabilis filia,quódpatris nomenretine-ret,cuius memoriam quanuis exagitatam aboleridolebat gentilitia bæreditate,nbsp;quam à pâtre obtinuerat, Inacho etiam marito laudante donat : in qua non igno-biliàoppidaTurris Stephani, Abrami, caftellum Vaiuellæ, Montes clari,amp;quodnbsp;à/îcü nomenhabetcontinebantur. Aluarus Tharafiam Carrillam, Alphonfi Car-rilli filiam,qui Pinti öppidiin Carpetaniaerat dominus, vxorë duxit: ex qua hunenbsp;Petrum Gonfaluiüm,de quo agimusjiab uit. Interim moritur Inachus dux, nonbsp;multo poftipfe Aluarus fatis quoque conceflit.Didacus veto dux tertius, cùmcx !•nbsp;Maria Pimentella lediflîmâfœminafilios quoque iam genuiflet, Inachum quinbsp;dux quartus ætate mea vixit,vir per omnia magnus,qui poft operam reipub.egrc-giè nauatanl,feneâ:am in literarum ftudiis tranfegit,amp;Rodericumminorem natu Monticlarorummarchionem,dumcupitfiliumfuumpotius quàm fratris au-gercjcuni Mariamatrecontendit, vt mutatis legati tabulis, Petrum Gonfaliumnbsp;cxpungeret,amp; Rodericumfubftitueret:fe enim apud regem curaturum,vt lirnulnbsp;cum haîréditate marchionis titulo cumularetur. Quare futurum,vt præpotentinbsp;inclytæfamiliænon mediocre ornamentumaccederet,fi duo Infantatus ducisli'nbsp;berijalter ducatumMendoziægentis proprium, al ter noncontemnendum mar-chionatumpolïideret.Nam de Petro Gonfaluio nepote parum anxia vt effet iu-bebat: fatis enim nummatum focerum,amp; quiduis facere potentem Archiepifeo-pum T oletanum habere,cui, vellet nollec, chariffimae neptis curafufcipiêda effet-Mouit his didis fœminæ animum,amp;: vt fententiam mutaret perfuafit. Atquc icanbsp;quicquid haedere tabularum apud Tharafiam nurum fcruabatur,ruptum fuit.ldnbsp;poftquam Ximenius refciuit, aliquot ex fuis familiaribus, homines induftrios Sinbsp;prudétes Guadalfajaram mittit, qui à Didaco duce,vt Gonfalui tutore, rationemnbsp;patrimonii commiffi expofeerent: neque enim adaeû matreadhuc palam euul-gatafuerant.Didacus veroadrationem eo tempore non reddendam caufas ob-tendens,Ximeniumcludereconabatur,vt abeareprofequendatædio vidus dc-fifteret,amp; adolefcente fponfo contentus eflèt,quem tot auorum ftemmata com-1’nbsp;mendabant. Senfît Didaci machinas Ximenius,idcirco ætatis infirmitatéin Gonnbsp;faluiocaulatus ( neque enim annum quatuordecimumattigerat) nuptias neptis,nbsp;quæ etiam propter ætatê nubilis non erat,irritas fecit. Hoc enim vnum erat,quo3nbsp;intammanifeftainiuria, aduerfus hominem potëcem,agere potuit.Bernardinusnbsp;ClunienfisComes,quiexeademMêdoziafamilia erat,cùm loannam Gon/àlu'Onbsp;hauddaricognouiffet,Ximeniiauthoritatem apud regem confiderans, qui cumnbsp;priuatæ quaedam Bernardino rationes erant,ob vicini præfulis ad res multas auxi-îium,fed potiffimum ad Belennac caufàm,cuius vicos, montes, amp; pafeua, dux Infantatus præterius inClunienfis iniuriamoccupandacurabat,Alphonfo filio co-mitatus Clunicnfishxredi vt daretur optabat : deqj eare,ita vtadXimeniûpef- 4*nbsp;uenire poffec,incer lùos familiäres agebat.CSditio erat cum primisXimenio am-bienda,nedumaccipiendacùm offerebatur. Nam ob nobiliflîmam MendoziOquot;nbsp;'rum familiam,amp; opulentum Clunienfem comitatum,à præcipuis Hifpanix regu-lisadfiliarumfuarûnupuas Alphonfuscertatimexpetebatur. Proinde poftquamnbsp;Ximenius intellexit,quanquam hominis animus religiose timebat,ne proptetnbsp;nobilitatêgenerisamp;benefundatasdiuitias,maioremdotemBemardinuspofce-ret,quàm par effet à Chriftiano amp; pio Antiftite numerari : cœptat tarnen Acade-miæmolem,quam omnibus prsefidiis fulcire cupiebat,amp;cœnobioruîîiftitütio^nbsp;nes,atque facrarum ædium numerofa ædificia, quæ ille vt abfoluerentur alfiducnbsp;vrgebat,reputans,Deoaufpice eas nuptias oblatas credidit, quibus amp; fuægent*nbsp;patrocinium,amp; prædaris operib. defenfionem,amp; tutelâ effet relidurus. Neptemnbsp;i^itur Alphonfo collocauit,fuorum omnium,fed Academiæin primis,velut caril*nbsp;fimæ filiæ,curam amp; incrementum Clunicnfium fideicommendans. Ex Ioannanbsp;Alphonfus liberos fufcepit Laurentium Suarium, qui nuneCluniæ dominiumnbsp;tenet,virurnhoneftiflimis rebus deditum, quiCarolum Cæfarem, amp; Philippus’’nbsp;eius

FRANCISCI XIMENII, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyy

' cius filium aCTcótatuSjVirtutis fux pcriculu frequenter fecit :amp; Alphonfutn Men-dozium alti animi,amp; ad omnia virtutis ftudia natum iuueneni, doctoreni Theo-Iogum,IIdcphonfiædiscollegam, qui anno Domini m.d.lxv. adfupremunire-ftoratus gradumleófus, me animi dubium amp; ceifantem, vt has de Ximenio, qui eius patruus maior fuit,commentationes in publicum darem, compulit. Sunt hisnbsp;aliigencrofifratres, quoruminfîgnêamp;præclaramvirtutem,alii fuisferiptis me-inorabunt.AnnoM.D.xii.XimeniusadNauarræregem,exIulii IL Pontif.Max.

Apoftolicæ fedis authoritate,regno priüandum,Ferdinandumfecutus eftîerat enim fehifmatis Pifani, amp; belli aduerfus Pontif. amp; Apoftolicam federn fufceptinbsp;le vnàcum Gallo Nauarrusfautor. Ante tame quàmBurgisrexmoueret,fubrelùr-rcâ:ionis dominicalfeftum Ximenium Complutû rediifl'e inuenio, amp; Toleti ce-lebrationidominicæ paflionis adfui/ïe, vt rebus in diœcefî cÔpofitis, ad bclluninbsp;paratior proficifcerctur : vbi cùm fæpenumero annonæ caritate inopem plebccu-lam in vrbe noftra prend videret, amp; publicanorum iniquitate apud paucos fru-tnentumrecondi,cum vrbis præfedo egit,vt horrea publica,more Romano,To-Ictiinftitucrentur.NamRomani,vterantmirabiliprudentia,nonvno tantum loco,fed fingulis vrbis regionibus coftruendacurarunt. Primus Ximenius frumen-ti nonaginta mil.mod. populo Toletano donauit,nouis granariis aiîeruandos, amp;nbsp;quotannis in reip.vfus diftrahendos.Hanc curam fenatusT oletanus fufcepit,quinbsp;10 vtfehauddngratos Antiftitifuo bene merentioftenderent,pridie nonasOclob.nbsp;alteropoftfeftum diuiFrancifci die, Ximenii manes anniuerfario {acro,in facel-lo Mozarabum, vniuerfi congregati expiant. Concio per Francifeanum mona-chumècœnobio regio de eius laudibus amp;c geftis habetur,quam quotannis repe-titamcupidilTimèciues noftri,quifrequentifhmiconueniunt, aufcultant. Dura-runthæcfrumentain horreis,maximo cumrcipub.emolumento, vfquc ad xxitnbsp;cius feculi annû,quo popularib.tumultibus exortis,amp; eft'racni licentia ignobihflî-mis quibufq; cunôtà per feditionem diripientibus, magna ex parte perierût.Sednbsp;nemohadenus expræfulibus noftris fuit, qui rem cum primis ad miferos inopesnbsp;fubleuandos neceflariam,rcparare vcl denuo adaugere curauerit. Noftertarnennbsp;5° Scnatus,quod prædonummanus eo tempore effugit,diligenter collegerunt,amp;: innbsp;præfcntia,vt eftgrani pretium,fummam quinque mil.aureorumnummûm conceit. Qimd fi quis ad calcules reuocet, annonam illius temporis non minoremnbsp;fitinmam efle intelliget,quæ nunc in publico vrbis ærario feruatur,quàmquæ o-liinà Ximenio eft data. Hoc ergo remedio in cælifqualoremiferis ciuibus fub-uenitur,non folùmToleti,fedCompl.ctiam,amp;:Turrilacunæ,amp;: Cifneris, vbihu-iufmodihorreaex Ximeniiliberalitatc incolumiadurant. Et infummafrumentinbsp;difîicultate,cum inaliis locis magnopretio ftatimnumerate, vix è priuatorumnbsp;granariis extrahitur, in hi3 de quibus diximus, quinq; denariis tres tritici modiosnbsp;(tanti enim Ximenius vendi voluit)licet ciuibus emere. Sed quanuis T oleti ea dinbsp;4^ reptiofrumentiacciderit,vrbs beneficium collatum anniuerfario celebrate nonnbsp;ceflat, atqueinhuius rei monumentumin medio vrbis prætorio,vbiSenatus denbsp;more habetur, inicriptioeft, qua Ximenii liberalitas declaratur : idemComplu-tenfes præftiterunt,incifo epigrammate ad forum olitorium, quod fie habet :nbsp;^EthereJèu largus,/eu far eus décidât imber^

Larga eH Comfluti temfus in emne Ceres.

Dumannonæ tampiè amp; liberaliter Ximenius prouidet,TaIabricæ Tolctano-rum Antiftitum celebri municipio,monumentum marmoreum à ruftico terrara altiusmoliente repertum eft,literis Romanis hoc exemple infculptum.

?F

LITORIVS FAMVLVS DEI VIXIT ANN.

A PLVS MINVS LXXV. REQVIE V IT IN a • PACE DIE VIII. KALENDAS IVLIAS

AERA D.XXXXVIII.

ijS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Id cùm Ximenius refciuiffct homo pictatis cximius cultor, cùm ex epitaphii fc' rie,amp;:literis ä c,atque ex crucis imagine Chriftianumefle Litorium intelligc-ret,eius oiTaSc cippum,in Deiparæ facellum,quod extra oppidum eft, fub mêfeinnbsp;Maium deferenda curauit.Si æræ ratio attentius fubducatur, Chriftianam reli-gionem in Hifpania longe ante mille amp; quinquaginta annos floruifle reperietxunbsp;fepulchralia Chrillianorum marmora Romanis literis publicènotarentur.Men-fe Auguftorediit Ximenius ad regem,re bus Nauarræ Locroniiintentum. Ccrtcnbsp;femper fuit tanta Ximenio boni amp; æqui cura, amp; tam accurata religionisobfer-uantia,vt iuftâ belli caufam fuiffe exfolaeius viri præfcntiacredi poifit.Diuenini ,nbsp;regem noftrû eft moratus,fuadens vtomniapriustentet,quaad armadeicendat: i®nbsp;fieri enimpofte,vtNauarrusintereafaniorcfententiamcapefteret.Scdpoftquainnbsp;Michael Pompelcnfîs facerdos legatis noftris fcriptaquædamtradiditad Ferdi-nandumdeferenda,quæ ille in nummaria fecretarii regis Nauarri crumenainue’nbsp;nerat,quem rex ferro domi confoderat cum concubina deprehenfum, vifum eftnbsp;Ximenio bellum non efl'e vlterius differendû, amp; regem ad illud conficiendumnbsp;libero impetu ferri permifit. In illis quæ diximus fecretarii feriptis hxcferme capita fœderisquodcûGalloNauarruspercufteratrecenfebantur.Ferdinando PoC-Max.fuppetiasferenti tranfitûin Italiam vterq; denegaret.Itêquotiefcunq; Gallonbsp;vifum fuiflet,Nauarrus Hifpaniaminfeftaret.Gallus NauarroFoffeiorum patri-monium,quod dux Nemorenfis,Germanæ reginæ frater poflîdebat, reftitueret.nbsp;Omnia quæ à parente fuo Alebritenfî principe per reges Gallos ablata effent, Na-uarroreftituerentur.Gallus ftipendiaNauarro coferat, qualia regiam perfonatnnbsp;decent,qui tanto cum regis Hiîpani odio Gallico feeptro fefe fubiieiat. Gallus v-niuerfis regni fui viribus contendat,vt ea loca quæ à Nauarræ limitibus Gamona-lumvfq; duobus millibuspaffuum citra Burgos funt,vxori fuæ Catharinæredda-tur: quod olim maioru fuorum poffeffioné fuiffe ex antiquis monumentis confianbsp;ret.Hisitaq; apudregem noftrûamp;Hifpanos principes IcéliSjCÙm omnia iniuria;nbsp;plena per nefariam cupidinc,tanto eu reip.noftræ Apoftolicæ fedis detrimentonbsp;geri paJàm effet, Ximenius régi focium amp; belli participem cû fuis copiis fe dedi^nbsp;DumFerdinandus Locroniiageret,amp;: triftioreffet,quôdexcrcitus nofterinan-guftiis quibufda teneri nunciaretur,Santillum ad regé Ximenius cumandatis ini-fit,vthacoccafione regé exhilararet.EratSantillusComplutenfisciuis,homodi-cax amp;; vrbanus,qui tarnen falibus candidis femper eft vfus, ob quod apud Xime-niumgratiofus erat,amp;régi noingratus.Hicadregeingreffus,facultatemfibidarinbsp;poftulabat Pampelonem eundi : fe enim Gallorü exercitum in fugam poffe con-ucrtere.RegediffimuIante cùm Santillus inftaret,atq; magnificat gloriofa defcnbsp;promitteret,rex aliquanto hilarior,fi tu Sautille (inquit) mc vt iadas amares, iamnbsp;oportebat Pampelone venifie, amp; ducc Albanum,cæterosq5 qui obfidentur egrc'nbsp;gios milites, ab hoftium incurfu,manu ifta pugnaci defendiife. Proceres omnc^nbsp;qui apud regê aderant,eum fermonem,non tam ad Santillum,quàm ad fe diclum 4nbsp;interpretati,inde difeedentes tanto ardore aduolauerût, vt poftero die fe omnc^nbsp;ad vnû,apud Pampelonis muros,in auxilium fuoru armati fifterent.T antumregi^nbsp;vocula efficit ad nobilium pedoraexcitanda. Quocirca quoties huiuûnodi ped'nbsp;culaingruunt,folent reges ad eorum locorû continiaproficifei, in quæ belli tetn-peftas luperuentura creditur. Nam illo regem cundi fequûtur, amp; præftantilfim^^nbsp;quibufq; ad eu confluentibus,præfcntiamq5 eius neceffario reuerentibus,oinn*^nbsp;è reip.vtilitatefiunt. QuodneminemFerdinando regediligentiùs amp;crebriùsft-ciffe ex eins adis fatis conftat : vnde pleraque ex animi fententia confecit. Valdc'nbsp;fii prætorianæ cohortis præfedi, cuius,cùm de Africano bello ageremus, mentit’nbsp;fada eft,egregium fadû memoriæ mandate operæpretium erit. Nam cætera q^^?nbsp;ad bellum Nauarræ pertinent, amp; quemadmodum illudregnum Caftellæ ceffer^^’nbsp;quoniam à viris difertis feripta funt,n5 eft cur adum agamus,denuo repetente^'nbsp;Ergo Valdefius, cùm paucis aliquot antea menfibus,àrege Ferdinando adnbsp;mundum Cardona cum mandatis miffus effet, ne apud Rauennâcû Gallis cofihnbsp;geret,amp;: quanuis magnis itinerib.profedus fuit, eo peruenireno potuitante pr^nbsp;liiiH®

Z

FRAN CISCI XIMENII, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyp

lium comiffum, in quo fortillimc etiam dimicauit. Poft veto ad regem reuerfus, quo in ftatu res eflet indicauit fuæ feftinationis rationem expofuit, vnde cele-riùs tantum viæ confici non potueritconftaret.Rexob cladem præfentemgraui-tcrcommotus,nætu(inquitjValdefî,tibiprofpicere nofti, qui extäancipiti dimi-catione incolumisadnos venifti.lddidumadeo Valdefium, nullius ignauiæ autnbsp;timoris fibi confcium,pupugit,vt diflimulato pro tempore opprobrio,hoc ipfo denbsp;quo agimusNauarrenfi bello Lacedæmonio Leonida nequaquam inferior, innbsp;Roncalionç vallis faucibus,cum quadringcntis tantummodo militibus, vniuerfonbsp;Galloruin exercitui fe coftanter oppofuit. Palliza Gallicarum legionfi imperator,nbsp;Ï0 qui cü olim Valdefio amicitiainterceflerat,eum obnixè deprecabatur,vt præfidionbsp;quopiam occupatocederet neceffitati, neq; vimvniuerfamGermanorumamp;Va-fconum, in fe ac fuos irritaret ; nunquam tamenpotuitapropofito diuelli, doneenbsp;ad vnu cundi interempti funt,non fine magna Gallorum cæde: adeö excelfi animinbsp;viri contumelias ferre non poffunt.Intereanoftri dum Valdefius hoftes moratur,nbsp;Loberium amp; T afallam,munitiflïmas afces,ad deditioné compulerut.Interclufe-ratenimFonfeca,quo ducehæcgcrebantur,omnesvias,ne quiddefubfidioGal-lorüaduentante fciri poftet,amp;Nauarris fpes omnis auxilii adimeretur. Succeflïtnbsp;annus XIII.cuiusprincipialulii ii. Pont.Max.morte,amp;Ferdinandi regislethalinbsp;morbolugubriafuerüt.Duo quidam Fracifcanifodales pietateamp;literispræclari,nbsp;io Gallorulegati venire dicebantur, Annaeorum regina,fœmina religiofiftima,panbsp;cem curante: quamobrê Ximenius apudregë maiorem eius anni parte fuit. Pin-tiam fub mëfem Auguftum fodales Francifcani lacobo quodam Hifpano reginxnbsp;Gallicxfatniliaricomitati, ingreflifunt, nee plané quid attulerint, quidve pofteanbsp;cum illis aiftuui fit,in monumentis noftris reperio. Poft legatorum difcelfum au-lica iuuentus quo regem graui morbo affeélum exhilararêt,ludos militâtes (quosnbsp;vulgo luftas appellant) fumptuosè amp; fplendidè apparat. Qui ad huiufmodi ludosnbsp;cæterosprouocatjfolétlibellos publicè affigere, quibus ludoru conditiones cóti-nentur. Hos prouocatores præfto adeffe oportet cuicunq; illos in certamina po-fcentijVnde Manutentores à noftris vocantur,qui amp; armorum fplendore,amp; orna-50 nientorü opulentia atq; elegâtiapræftare folët.Hitunc quinq; fuerunt, inter quosnbsp;eniinebat Alphonfus Mendoza Clunienfis,qui partim noua Antiftitis affinitate,nbsp;partiniloanx fponfæ amore exultâs,fumptuofiùs qua Ximenius vellet,fe indiemnbsp;ludoru ornauit: nam feptiesmillia nûmûmaureorû ab Alphonfoferûturimpéfa,nbsp;quielegantisamp;fciti cultus præmiumtuliflet,nifimanumultô exteris promptiornbsp;amp; alacrior per ludoru indices eflèt iudicatus. Idcirco elegantix loanni Velafconbsp;Bernardini comeftabilisnothotributum fuit. Aétifunthiludi idibus Auguftiinnbsp;Germanxreginxconfpe(ftu,loco Pintixceleberrimo, qué Rinconarä appellant.nbsp;Ludos quoq; regiproximus Ximenius fpe(ftauit,coaä:us nimia Alphofi Cluniennbsp;fis efflagitatione. Didacus Lupus Mendoza rationum Ximeniimagifter,dumXinbsp;4c meniichirographo pecuniam impenfam adludos quos diximus de more fignarinbsp;pofccretjindignumeffe dixit tantum fumptum in reludicrafecifte. Cui Ximeni-“;S:poftquam,inquit,hunc generum fufeepimus, ad noftram magnificêtiam per-tinet,vtfuæ perfonx fplendidè fubfcruiat,alioqui fordes nobis obiicerêtur,à quibus longe abhorremus ; præfertim cùm fumptusnecnimiusfuerit,nec omninonbsp;perierit,ficenimregem morbo aftîiètumobleclare curauimus. Duni hxc Pintixnbsp;gerebatutjloannes Camperus architeôlus,cuixdis Turrilacunitane cura Ximenius adregë difeedens commiferat, eo abfenre contra pafta conuenta Salmanti-cam ad rempli maximi ftruèluram abierat,operis diuturnioris illecebra,amp; fpe manbsp;iorisrnerccdisinuitatus. Ximenius, cui omnis morainterpofîta grauiffima erat,nbsp;|o crebro enimfolebatvfurpare fallacem elle fenis fpofionem,Petrum Gonfaluum

Valerain, virum probum amp; prudentem mifit, qui vi ftipulationum Camperum vindum perduceret. Camperus,qui robuftum Ximenii animum nouerac, intranbsp;tcmpli penetralia latuit,canibus etia, qui dormienti excubias agerër, comitatus.nbsp;Sedfidea Ximenio datafraudi non fumrum eius aduentum,Madritum venir adnbsp;rem componendam: nam rex illuc difeedere ob falubritatem cxli Carpetani de-

i6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

crcucrat. Querebatur Camperas ex padisinitis iafturamnomediocrem fibiob-uenire, cui quadragies mille nummüm vitra paébam mercedem addidit,vt fta-timTurrilacunamadcoenobiumsedificandumrediret.Camperusdumnimisfe-ftinat, parum attente ad perpcndiculum parietes exegit: quare necefle fuit o-mniaadiadavfque fundamenta demoliri. Tolerauitid xquiori animo XirnC' nius,qui fciebat qu Am facile homines etiam periti labantur, atque ob id erratumnbsp;commodiore deinceps Campero vti potuit. Abfolutum eft id opusmagnisimpe-fis: na cumin patriæ fuægratiam præclarum amp; magnificüeflè vellet, præter fum-ptuofamædificii molem,aquæetiâperennislarginimâ venam, è vicinis collibusnbsp;magnolaborededucendamcurauit.RupesduriÆmæ malleis funtfracfæ,montesnbsp;eauatijamp;aquæduôlus validis fornicib, coftruâi, quibus aquaadcaftella profluit,nbsp;vnde in cœnobiopurgatiffima recipitur.Decies cetenis millibus nummûm aqu^nbsp;duntaxat deduélio Ximenio conftitit. Vafa verb tâad vfum facrorum aurea ar-gëtea,quâ ad cœnobii minifteriaænea, figlina T alabrica adueéla, quæ mirabilinbsp;tedorio obduda,amp;variis piduris decorata æneis non cedunt,permulta dédit. Indumenta etiam,quibus facerdotes in facris vterentur,amp;: ftragula tapetiaq; altari-bus amp;pauimentis exornandis,exauro, ferico amp; lana nobiliflima confeôta,beni-gniflîmè tribuit. Vifumetiam eft domum loannis Ximenii fratris, quod in ca na-tus effet, amp; puer reptalTetjædificio multo ampliori augere,amp;: Benediéto nepod,nbsp;addicere.Prædiaitidêfraternareparauit : amp; antiquûHifpaniæ moré fecutus,ea vtnbsp;alienari non poffent cauit, in perpetuum fuæ familiæ monumentum. Reip. etiamnbsp;ter decies mille frumentimodios facili opéra perpetuo adferuandos, in publ. vfusnbsp;largituseft. Q^o vnicopræfidio adhûcvfq; diem,inannonx caritate l urrilacu-namultu iuuatur. Sub hæctempora Leox.Pontif. Max.qui Iulio ii. fucceflit,vitnbsp;excelfi animi,amp;: bonorum ingeniorû fautor,fanâ:orum Apoftolorû Petri amp; Paulinbsp;acdem,qux palatio Pontifîcio Romæ coiunéla eft, temporis vetuftate collapfani,nbsp;amp; radis fecli infeitia prauèædificatam,Iulii xi. exemplù fecutus, qui primus id eftnbsp;aggreflus, in melioremformamredigere decreuir, optimis quibufq; architeflis,nbsp;fculptoribusamp;piiftoribus conquifitis,adeius operis molem illuftrandam. Sednbsp;quoniam nonmediocrispecunia:fummaadtantamrem neceflariaerat,priuile- 5'’nbsp;gia quædam,quas Bullas vocant,in Hifpania fucrunt,rcge noftro annuente,pro-mulgata,qusecertamftipcmtribucntibus dabantur, Ximenius,vteratprifcx re-hgionis tenaciflimus,laudabat quidemeos,quiin rempli Apoftolici conftruélio-nepifuas pecuniaslargiebantur,fedpriuilegiaobid dari,contra vetuftosecclefi^nbsp;ritus,nunqua probare voluit: amp;: quid de hac re fentiret ad Pont. Max.prudenti lli'nbsp;mefcripfit,amp;regiFerdinado inpriuatiscolloquiis,fine vllo fuco declarauit. Anno xiii£.infequente,dumrexmorbigrauitateólt;:faftidioaffli(ftus,varialoca Hi-fpaniæpererrat,Ximenius Complutum ad opera fua vrgenda reuertitur,amp;duunbsp;coenobia loannis cognomento pœnitentis,alterumTolcti,Complutialterû,quxnbsp;iamdiu(vtdiximus)ædificaricœperant, tandem abfoluta funt: quanquam Com- 4“’nbsp;plutenfe, ob afliduam Ximeniipræfentiam, à virginibus ante hoc tempus inha-oitabatur. Toletanum certe hoc anno dedicatum fuit, amp;totius vrbisapplaufnnbsp;deleétæfœminæinFrancifcinormam iurarunt,amp;:puellxquæpôftautnubere,autnbsp;in cœnobio manere deberent,earûmagiftræ funttraditæ,vt piè amp; fobric educa-rentur,inftituerenturq5. InhacfacràædeFrancifeus RuiziusXimeniifodalis,E-pifeopus Abulenfîs,humari voluit, monumento è marmore candidifïîmo, à Pan-ormo Siciliæallato, quodobmollemfignorumcælaturam, mire laudatur. Auxitnbsp;etiam in patron! benemerêtisgratiam illudcœnobium, additis fexfacerdotibusnbsp;adremfacram quotidiefaciendam,amp;perpetuisreditibus,adaliquot puellasdotenbsp;cafrasquotanniscolIocadas.Compluti,quódXimcnius peculiar! ftudioilludop'nbsp;pidum ornare curabat,rem vtilê,amp; iamdiu excogitatam facere adgreflus eft, qu^^nbsp;tarnen no fucceflit ex voto. Habet Complutü à meridie vitra flumen,quo alluitur,nbsp;perpetuos colles,quinonnunquain montes afrurgunt,nullis tarnen du mis aut ar-boribus veftitos.Hoc verb non tam foli fterilitare, qua negligctia incolarum euC'nbsp;nire exiftimabat: dédit igituroperam, vtdiligenter plantæ ponerentur, amp; mult*

,4*

FRAN CISCI XIMENII, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6i

glandium modii, in fcrobibus cmollitis fetninarentur : nam ilices quauis tellure prouenire audierat,amp; vtilifTimas fore feiebat tu pecori alendo, tu lignis cædendis,nbsp;quoruminopia Complutenfes laborant.Sedfùitfvt diximus)irritus labor,occulta quapiam locorum ratione : aut quod veto fimilius eft,quia illi montes herbamnbsp;pecori fufficiunt, amp; non ea cura fueruntcuftoditi,qua oportebat,nè teneræ planta:,aut feminalatentia paffim coculcarenair,præ£ertim totius territoriiincolis re-clamantibusjin quorum damn^feminabantur : oportuilTetenim per compluresnbsp;annos compafeuis agris caruiHc.Interea Leo Pont. Max. Lateranenfe cocilium,nbsp;quodlulius ii.indixerat, rité inceptum perficere curabat : multaqj apudXime-gt;0 niumderogationibus,amp;concilii decretis,partim literario conflidtu,partim faminbsp;liarifermoneagitabantur. Grata permukum Ximenio fueruntquæ de magiftrisnbsp;fcholarum,amp; adolefcentium inftitutoribus,aconcilio præcipi audiuit. Nam cumnbsp;Co tempore fuæ Academiæ infantiamgenerofo, amp; nulla prauitate infeótoladenbsp;imbuere,amp;alerecuraret, dici non poteft quanto applaufu decretum illud com-plexus fit,quofancitur,vtnonfolùniiuuentus in liberalibus difciplinis erudirc-tur,fediniis etiam,quæ adreligionisChriftianæ notitiampertinent: qualiafuntnbsp;præccptorumdiuinorum, fideiarticulorum, bymnorum, pialmodiarumque co-gnitiojamp;quicquidde vitis fandtorum per probatos authores fcriptum habetur.nbsp;Hæcomniafeftis potiflîmùm diebus,nulla aliorumftudiorum intermifta com-10 mentatione,præterquam quæde moribuseft,ingymnafiistradiiubebantur.Quonbsp;etiam tempore non folùmmiflarumfacrificiisjfedconcionibusfacrisjcætensquenbsp;de rebus diuinis officiis, quantum fieri pofljt,vtintereflentadmonebantur. Illudnbsp;inprimis collaudatu ab eo audiui,quód facrorumordinum initiatis feueriflimenbsp;demandabatur : vt poftquam grammaticæ amp; dialedicæ iuftam operam impen-diflent,rebus philofophicis,amp; poeticis,quinquenio duntaxat in publicisgymna-fiis incumbereliceret.Quqd fi eorum ftudiorum amore capti,Iongiorem moramnbsp;inipfisponereconcupifcerentjidnullo modo per Academiarum'^pTæfedlos per-niitteretur,nifi iuri etiam Pontificio,aut facræ Theologiæ, aliquid quoque labors quad in antidotuimpartirentur.Dicebatur etiam Pontif.Max. fedulo conniti,nbsp;30 vt fafti noftri ob foils curium à tempore lulii Cæfaris nonihilvariantem,inordi-i^emredigerentur.Namvtex vetuftis annalibus conftat,ad Pontif.Max.pertine-bat anni rationemexadte tenere, amp;faftorum dierum rationem rite promulgate,nbsp;Dehacigitur re cumapud Ximenium inter viros dolt;ftos fermo liaberetur, alius-que aliud pronunciaret, Antonius Nebriftenfisdixiftefertur,id fibi omnino fimi-le videri antique fabulæ, qua narratur quemadmodum diis confiliantibus, de or-bis tumultu ob mortalium bella fedando,Iupiter habere fe dixerit rem magni monbsp;menti,ad quam eorum confilio opus eftetjCui fî,vt fperabat,fubuenirent, ftatimnbsp;dccæteris orbis incommodis agendum foret. Inftarecælites,vt tandem id prode-retjfe enim operafua iuuaturos. Succurrite (inquit) miferis agricolis,quibus nonnbsp;40 fat eft cumraftns,ligonibus,amp;aratris perpetuo contendere, adexerccndamtel-lurem, fed nouus etiam labormultb moleftioradditur,incucurbitisquotannisnbsp;expurgandis ab interioreillamedulla,amp;:fœcundiiÏÏmofemine:quodni fedulo fa-ciant, vafis vinariis fint carituri, in magnum agriculturæ detrimentum •. res ergonbsp;dignaeft inquam omnesincumbamus.Qtiarediis vifumfuperis vtcucurbitæ vacuo ventre pofteanafeerentur. Nætu (inquit) Ximenius, Antoni falfafimilitudi-ne cs vfus,fed hæc res eft,de qua prifei amp; fanótiifimi patres,fummi quoque orbisnbsp;MonarchæftnJîQs^g^fQlicjt^,publiais conciliis, amp; priuatis congrelfibus egerut.nbsp;Mittam ad te Pauli Epifeopi Forofempronienfis volumen,ad me nuper ex Italianbsp;allatum, vbi errores qui ab huius rei ignorationeproueniuntpanduntur,amp;lu-jo dxorumrifus,amp;: cachinni, ofcitantiam noftram cauillantium, quod Pafcha do-mini amp; Dei noftri in fccundo menfeimmudis f vt illi aiunt)deputato,fæpenume-rocelebremus. HæccumXimeniusdixiifetjNebriflenfisgratiis pro tarn beift-uola obiurgatione alt;3:is, veraea omnia elfe fafliis eft, feque magis ad eum oble-dandumfabellæmemmilTe, quam quod aliter fentiret. Efquinas Abulenfis ca-nonicus literas,quas breues vocant,aPontif.Maximo obtinuit, quæ menfe De-

1^1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

cembri Abulæ funt publicatae, quibus emolumenta, quæ tribui folent canoni-cis,quihorisdiuinisadfunt,vtabfensetiampcrciperetconcedebatur. Huierei fefe Ximenius oppofuit : amp; ad regem fcripfit incommoda, quæ inde eflent pro-uentura, nifi in tempore caucretur. Tune per regias literas iulfl funt vrbium præ-feóli, vt diplomata quae Roma aflerrentur, ad fupremum régis tribunal mittc-rentur : Efquinas etiampcrterrefaéhis regis nomine, ni ab huiufmodi priuilegüsnbsp;petendis abftineret. Annus iam quintus decinius eius feculi numerabatur, quciunbsp;Ferdinando fataremêïïe pleriqueexiftimabant. Frequentes ergo literæ ad Xi-menium dabantur, turn régis, tum eorum qui illi à confibis erant, quibus vt adnbsp;publica negotia animum conuerteret, amp; regi ægrotanti curarum partem detra-heret, rogabatur. Neque enim fuis priuatis rebus agendis, rege conualefcen-te,tempus defuturum. Ximenius,qua erat prudentia,facile animaduertit labo-riofum admodum fibi futurum, fl regem nufquam quiefcentem,per faltuofa locanbsp;a{feótaretur,tam imbecillo corpore,amp;valetudine parum firma. Videbat etiam regem permoleftè ferre, fi quis de rebus feriis ad remp. pertinentibus fecû agerct,nbsp;q^ui tantum erat in morbo dcpellendo attentus.Quare confultius fe fadurïj,fi valetudine fuamcuraret,amp; vires feruaretin tempus opportunius, amp; multoreip. ne-ceirarius,quodpropediemfuturûconieiâabat.Decreuititaq; Compl.commora-ri,amp;res propofitas de villis in vfum Academiæcôftrucndis,ad coronidê perduce-re.Diximus inButragiorû montibus,qui incôfinio Vacceorûfunt,çdê facram in 'nbsp;remoto fecelTu eflTejVndiq; nemorib.amp; montibus cinâ:am,prorfus mufarum ftu-diis,amp; diuinarumrerû contemplationi aptam.Diui nomen cuieft: dicata,exan-tiquis quæ apud Academiam Compl.afleruantur monumentis, Auditum efl'e li-quido conft:at,quanuis eius memoriam in faftis facris nullibi reperiam. Vulgo ànbsp;noftris Sandoidappellatur, manifeftaab auditi nomine deriuatione. De primisnbsp;conditoribus, nil certi quod feribahabeo, locus canonicis facerdotibus videturnbsp;extrudusrnam amp; chorus eft pfalmodiis dicendis, fedilibus difpofitis cóftruóhisgt;nbsp;amp;triclinium(quodrcfeôloriûvocant)peramplum,cæteraq5multaadvitam pro-mifeuè degendam neceflaria.Fons eft in proximo prædiolo,qui Domini Santftdnbsp;appellationêferuat.Qmneiusoflaligneis loculis ferico panno conteftis in chore 1nbsp;afleruabantur, donee Chriftophori Petrii doCloris Theologi opera, qui diu ibinbsp;Priorê egit,monumento ègypfo iuxta ara funt condita.Sed quis ille Sanôtius fue-rit,aut quibus ortus parentibus, quôve ex loco ad eos montes venerit, neque eXnbsp;infignibus infculptis, neque ex vllis monumentis, authominûmemoriis afl'equinbsp;potui. Famatamenquædam eft, regis fuiflefilium, qui ad ealoca,dum Barbarinbsp;miferè Hifpaniamvaftarent,cum muftis famftorum reliquiisfeceflèrit.Has poft-ea Ximenius, præfentibus Francifeo Ruizio Abulenfi Epifcopo,amp;nonnulhs a-liis, c thecis detraétas meliori in loco repofuit. In antiquis membranis, quæ innbsp;Academiæ fcriniis aflTeruantur, inuenio nemus fanifti Auditi, de quo nunc agi'nbsp;mus,canonicorumfacerdotumpo{reflîonemfuifle,quiædemdiuæLeocadiædi'^nbsp;catamadToletum colebant.Arquillinum verb abbatem de fodaliumLeocadia^nbsp;voluntate,amp; ArchiepifcopiToletam iufru,ac patrû ecclefiæToletanæ confenfn,nbsp;nemus illud regi Alphonfo oétauo concefliiTe, qui tertius vocatur in membra-nis,quôdab Alphonfo,quiToletumcepir,eflet tertius. Hunepoftea Ferdinando Didacio S.Iacobimilitiæ magiftro,quêdile(ftiflimum fibivirum,Scomnire-ligione præditum ibi vocat,cœnobium famfti Auditi(nâ ita in membranis habe'nbsp;tur)cum vicinis nemoribusliberaliterdonalfe.Quis deinde cœnobii ftatus fue-rit,quive homines ipfum habitauerint, mihi plane incognitum eft. Igitur hanenbsp;ædem cùmàPriore dequolibro proximo diximus, Ximenius extorfiflet, then-logis doôtoribus, qui fcholafticam palæftra abfoluflTentjfecelTum elfe voluit, vt ’nbsp;nonnulli dicunt : vbi curis omnibus vacui,facros authores per otiu euolucrent.nbsp;Oertè patres, Academiaqi Compl.cùm hanefuifle conditoris mente arbitraren-tur,deeiufmodifodalitateCompluti creandafæpenumerofermonêcontulcrut.nbsp;Sed fîue publica rerum cura Ximenium ab haccogitatione dimouerit, aut loetnbsp;rigor nimius, ob Boreæaffiduos flatus,fententiamutarecoegerit,certè potins i^^nbsp;vuign

FRANCISCI XIMENII, LIB. V.

vulgo iadatumjquàm vlla Ximenii certa deftinatione agitatum fuifle, pareftcre » derc. Suntetiam nunc, quiXimeniumdicentemaudiuerint, tres villas amœni-tate amp;: falubritate notabiles fe ædificaturunijad quas æftiuo,autpeftilenti,autturnbsp;bulcnto tempore ob populäres motus, Ildephonß collegæ migrate poflent. Ha.^nbsp;rum vnam diui Auditi ædem fuiire,quain locis multis fumptuose conftruxit,ad'nbsp;ditis molis frumentariis,quæ à proximo riuo verfarentur, non fine magna vtili-tate tum villæjtum finitimorumagricolarum. Alteram non longe ab agro Turri-lacunitano,quam Aldehuelam {quafiviculum dixeris) appellat. Vbi ædem diuinbsp;Ildephonfi,quæ Complutenfis æmula videri poterat, eifdem prope partibus, öcnbsp;lo membris diftinótam, à primis fundamentis exædificauit, aptiorem tarnen hye^nbsp;mali tempori quam æftiuo,fedprædio vini optimi amp; frumenti feraciffimo orna-tam,vnde maximum emolumentum collegæ capiunt. Tertiam verb Anchuellinbsp;agro Complutenfi erigere cœpit.Sed cum parum exanimi fententiafurgentemnbsp;cerneretjdemoliri protinus iuifit,ncq; amplius dereficiendacogitauit. Verùmnbsp;duæ,quas diximus,villæ,fatis funt ad prçdida incomoda euitanda.Tædium cer-tè afiiduitatis diuturnæ in Compluti ædibus habitationis, villarum præfidionbsp;abundedifcutitur. Ximenius poftquam Anchuelli villa demolitus eft,fanólumnbsp;Torquatum Compluto proximum,amp;:fuæditionis oppidü venir,vbi arcem,quænbsp;vctuftate collabebatutjtäfirma ftruiäura amp; decorareparauit,vE pontificibus Tonbsp;10 letanis haud afpernanda habitatio habeatur.Hoc igitur propofito, amp; incredibilinbsp;animi præftantia amp;celeri täte, tot præclara opera côftruxit,quæno foiùm vtbemnbsp;aliquam,fed totam Carpetaniam,imö verb totaHifpaniâillufirant. Äuget hancnbsp;magnificentiam tenuitas prouentuum, amp; veóligalium archicpifcopatus Tole-tani, ficum opulentia amp; fiimmafruduum copianoftri temporis conferantur.nbsp;MuJtis morbo ædificandilaborare,aliis rerum bellicarum ftudiofior,quàm anti-ftiti conuenirctjvifus eft.Nonnulli literarum, amp; doólorum hominumfautoremnbsp;mirum in modum fuifle,cætera verb non natura fed cÓfilio procurafle. Hæc tamnbsp;Varia de illo indicia,non aliunde nataefle confiât,quam qubd in rem femel fuf-ceptam adeb gnauiterincumbebat, vtillifoiùmnatus,in eam^tantùmingenionbsp;}o ferri videretur.Sub menfem lulium rurfus literis régis Arandâeuocatur,quæ adnbsp;l“’ fiuinenDuriam fitaefi: qub Augufio menfe, qua potuit fefiinatione, cotendit.

Na rex cu Burgis ageret, acubiculi cufiodibus animo defcélus, amp; toto corpore tremebundorepertus efi, qui eius gemitu amp;rhonchis excitatiadcurrerüt, amp; vixnbsp;frigida adfperfa,membrorum^; confricatione,in fefe vt rediret efiFecerunt. Cre-ditumeft id régi accidifle,qubd per æfiiuoscalores,fenefiriscubiculi apertis,amp;nbsp;leuibus ftragulis ted:us,noótudormiens aurafrigidioreamp;tenui,qualis Burgenfisnbsp;efi,afflatus fuerit : vnde illæ corporis motiones amp;:torfiones oculorum prouene-runt.Hoc cafu rex perterrefa(fius,Burgis relidis Arandam profedus efi: Xime-nium ftatim ad fe venire iubet, de reip. fiatucum eo adurus. Namctim ineuntenbsp;40 annOjGermanareginain Aragoniamadconuentusfaciendos mifilTetjquoniamnbsp;ipfe ad alteros Burgis celebrandos procuratores Cafiellanos conuocauerat : re-gina rurfus in Caftella reuocata,ad Aragonios abfoluendos proficifci m'editaba-tur. Acciderunt autemnonnullæ res,quæ regiam maiefiatem ofirenderat,amp;: ma-*nbsp;gis arcano beneuolentiumhominu coiifilio, qua publica feuentate animaduer-tendaerant. Vt ergo Ximenium venire nouit,ad ponte eius oppidi, obuiamillinbsp;leifiicaproceffit,magna omnium admiratione,qui regem fe quoquamob aigri-tudinemdifficultermouere nouerant. Idenimrex perpétua quadamreligionenbsp;obferuauitjVt Ximenium,ad regium comitatum venientem honoris gratia extranbsp;oppidi mœnia falutaturus progrederetur, quod me alias annotaife memini.Vtnbsp;jo rex ad ponte peruenit,Ie(fiica defcêdit:quidü fluuiu magni in Hifpania nominis,nbsp;rapide alueo fiuentéfpectat, Ximenius adfuit,amp;pofi mutuas falutationes in o^i-dü colloquentes procefierut.Pofi aliquot dies Antonius Augufiinus, regnorlïmnbsp;Aragoniæ Vicccancellarius,reipub. male aôtæ infimulatus, in Septimancam ar-ccm,graui cufiodiafcruandus,mifl'us efi.Sedhunc anno infequenti,iaXimenionbsp;regni fummam modérante, qubd alias reip. efletmultis in rebus vtilis, vadibusnbsp;O iiij

lt;iatis,cuftodiaabire permifit, Inde rex fub fine AuguftiSegobiamconceffit : narn partimob temporis calorem , partim ob ægritudinem in dies ingrauefcentem ianbsp;Aragoniamiturusnoncredebatur.Sedextemplo,quæeftanimiægrotantis incó-ftantia,quanuis cunftis proceribus diucrfumfiiadentibus, Aragoniamproficifcinbsp;ftatuit,reipub.curaXimeniodemandata. Vt rex Bilbilim peruenit, ibi proceresnbsp;Aragonios allocutus de rebus quæ vrgere videbantur,ftatimMadritumrediic.nbsp;Sed cum nullibi fatis commode cohfifteret, Placentiam in antiqua Lufitania vr-bem,ex medicorum fententia, quod mitius cælum adhyemem tranfigendam hanbsp;here credatur,fub Nouembrem menfem contendit.Haud diu ibi commoratus,nbsp;in Albanireguliamœniflimumprædium, quod Abbatiam vocant,ad ceruorunanbsp;venationemdifceflit.Sednequehocilliexanimi fententiafuit, adeo cunftaquaenbsp;quondamplacuerantfaftidioerant. Omnia fibi angufta amp;arda in vrbibuseflcnbsp;clamitabat,amp;fub dio veile vitamagere,vbi late pateretcampi, optabat; tanta eratnbsp;mentis anxietaSjamp;præcordiorumæftuatio. Dum hîc per menfem Dccembrer»nbsp;immoratur, Adrian um Traieótenfem Louanii decanum,qui à Carolo nepotelc-gatusvenerat,honorificèrecepit.Sedregenegotiavniuerlafaftidiente,PiaeentiÇnbsp;vbiregius comitatus degebat, aut in Guadalupi coenobio, donee vocareturex-peä:are iuflvis eft. Hie rurfus Ximenii præfentia defideratur: nam Segouia Com-plutummigrauerat,de fuis ædificiis folicitus, quæ quo magis ad coronidem per-duótavidebantur,tanto plus manum extremamillis imponere,quodamp; fecit,cu-piebat. Igitur rerum fubinde pullulantium molem ad ilium reiicere Ferdinandusnbsp;defiderans, crebris literis ad fe vocauerat. Ximenius verb, quanuis nihil magisnbsp;perid tempus concupifeeret, quamregi laboranti, amp;ferme extremum halitumnbsp;ducenti aaefle,rccufabat tarnen eo venire: ne fi fe præfente,quodpofteaeuenit,nbsp;regnorum moderationi præficeretur,non tam regis de fe iudicio,quàm ambitio-nefuafaiftumefle videretur. Tumetiam verebatur, ne fi cum rege inBæticamnbsp;feccderct,vtvulgóiaft:abatur,Reguli interea,qui toties inFerdinandumconfpi-rauerât,amp; quibus eius dominatus grauis erat,aliquid nom molirêtur : præfertimnbsp;cumBelgæjin quorumpoteftate Carolus puer erat, nihilmagis quàm imperiumnbsp;optarent. Itaque régi adhuncmodumrcfpondit zSequidem omni cura amp; dili-gentia ad iter parafle,fedimbrium immodicè fuperuenientium tempeftate retar *nbsp;datumfuifle : nam ea rapidorum torrentium inundatio nunciabatur, vt omnisnbsp;tranfitus eflet interceptus : poft ferenitatem verb redditam nihil certi habuilTcnbsp;de regis manfione, quam fubinde mutare intellexerat: quamobrem decreuificnbsp;tantifper immorari, donee certior de ea re fieret. Quod fi in eo Lufitaniæ traétu,nbsp;qui propinquiorT arraconenfi eft,eam hyemem tranfigere ftatueret,fe quampri'nbsp;mum ad ipfum venturum,atque ea de caufa fimulatque epiphaniæ feftum cele'nbsp;bralIèt,adTalabricenfcsventurum,vtinextremo adoccidentem diœcefis fuæh'nbsp;mite,régis mandatum opperiretur.Q^dfiin Bæticam ireanimus eflet, amp;Gra-natam,Malacam,cæterasque eius orævrbesperagrarc,fciret multas ob caufas,dc 4*^nbsp;quibus latiùs aliasferipferat, Ximenii præfentiam inTarraconenfi trabtunecef-fariamefTe.Qubd verb comiter amp; amicè Adrianum nepotis legatum fiifcepifleGnbsp;id ex regia dignitate fadum eflh : euftodes tarnen (quodex aliorumhteris cogno'nbsp;uerat)illipalàmappofitos,vtnemo eumadiret,qui régi ingratusautfufjjeâusha-beretur,fibinonprobari.Nequeenim cumviroprobitate,autdo(ftrinafingulari,nbsp;amp;qui pacis inrempubhcam inducendæ caufa venerat,vt cum fcditiofîsamp;prauisnbsp;ingeniis agendum elTe.Poftquam hæc ad regem fcripfit,quodde Bæticanon ad-cunda fignificauerat,adeb firmiter feruandum propofuerat, vt Alarconio, quem

prædicarent. Cætcrum fimulatque de regis inloco certo manfione cognouiflè*^» iiluC

FRAN CISCI XIMENII, LIB. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6y

iIlucfcftinaturum.Namdûperinccrtasfedesrexvagaretur,ætatifuæ,autvaletu- , j dini tutu no efle,regem affedari. Interea regina cu ab Aragoniis conuentibus re-diiflet,Complutum diuercit, vbi regie amp; launflime accepta, Ximenius omni officiorum genereprofecutus eft. Illa verb in ampliftimis Complutenfispalatiix-dibus animum relaxabat, choro kiarum puellarum fine faftu intermifta, negotiorum moleftias quas apud Aragonios contraxerat,depoftiit. Ibi Ximenius denbsp;régis valetudine,de propoiiti fui raEione,amp; de dilatione fuæ profeólionis ad rege,nbsp;deqs muleis aliis reip.rebus cû reginaegit.Illarurfus deiliorum dolore, quo rex innbsp;abbatia vehementerlaborauerat,amp; de lapide præmagno per vifeera eieóto, cumnbsp;i6 maximo totius corporis tremore,quemadmodum ex régis literis intellexerat, Xinbsp;menioexpofuit.Quocircacitatisadeumitineribus properare,foreq} fibi oppidonbsp;quàm gratum fi ipfe fe viæ comité daret. Cætcr um quando ea i mpedimenta,qu£enbsp;d4xerat,obftabat,id(inquitjfacias,quodmagis erep.futurumarbitraris.Nam egonbsp;regi pro dignitate caufas omnes quas retuhfti ob oculos fum pofitura. Sed id vtnbsp;pollicita fuerat perficere regina nequaquam potuit : nam fata regem importu-^nbsp;ne affligebant, amp; quanuis omni feftinacione nolt;ftu diuque iter fufeeptum vr-geret,Matricalioli iamiaramoribundum oftendit.Q^re eum alloqui, aut priua-tim de rebus fuis agere non potuit.Tertio poftqua regina aduenerat, die,rex Per-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

dinandus inter viuos efl'edefiit:quibus diebus tanta rerum moles inftabat, toe ƒ’***’ 10 negotiaperagendafeofferebant, vt nihil aliud quàm flere per id tempus reginæ 'jRnbsp;licuerit. Nam cum ante aliquot dies rex Ferdinandus Abbatia difeeftiflet, to- tnbsp;tamque illam Lufitanix apricam regionem, qux Areuatum prouincia includi-tur, pererrando xger circumiret, aliquot dies T rugilio imraoratus, quæ an tiquanbsp;turris lulii à nonnullis creditur, inde in vicuna ignobilem, Guadalupini cceno-biimagna ex parte prxdium, cui Matricaliolum nomen eft, locum fibi fatalem,nbsp;venir : Nam vt audio, iamilli olim prædiélumfuerat, vt Matricalium fedulb ca-ucret. Quod quanuis rex religiofiflimus idemq; magni animi femper fpreuiftet,nbsp;nihilominus humanum aliquidinearepailuSjMatricaliumVacceorumnon longé à Pintia oppidum,ob nobile vinum me morabile,vitabat,fed longé memorabi-30 liusquod Alphonfi Toftati epifeopi Abulenfis natale folum fuerit, viri multifdi,nbsp;cuiusnumerofaamp;variis de rebus cumfacris, turnprofanis édita volumina, Di-dymo ilh Alexandrino parem faciunt. Ergo tandem in Matricaliolum incidir, vtnbsp;verédilftumefte conftet ,quid quifquevitetnonlatiscautumeftinhoras. Multanbsp;huic ambagi fimilia traduntur non folum gentium hiftoriis, fed Chriftianorum.nbsp;etiamjvtde Annibale Pœno amp;: Athenienfibus, illo Libyffam fatalem fepulchronbsp;fugiente,hisSiculam terram quxrentibus: amp;de Federico ii.imperatore,quiFIonbsp;rcntiaaftrologi monitis euitabat,amp; Florentiolæobiit.Sed hæc omniamerx funtnbsp;hominumimpofturx,qui poft rerum euentum huiufmodi fingunt oracula, quçnbsp;incerto authore in vulgus fparguntur. Sunt etiammulieres phanaticç,quç fimu-lataquadam fanftimoniafefuturanouifleprxdicant,amp; principibus nimiumcre-dulis,de rebus quæ vt eueniant mifere optant,facile imponunt. Sic Ferdinandusnbsp;rex quanuis morbo multum præualefcente,fceminæ, quam Bcatam Abulenfêmnbsp;Yocabant,prædi(ftionibus deceptus, quafimultó diutius effet viéfurus ,nequcnbsp;Adrianum, qui vt hæc cognouit, Guadalupo Matricolialum venerar,ad fe rece-pit,quód non tarn de rebus-reip. aéturus, quàm de eins valetudine amp; vitafermo-ncs captaturus adueniffe diceret,nequeMatienzumFrancifcanumfodalem, quinbsp;illi à confeffionibus erat, tempore maxime neceflario admittere voluit. Aiebatnbsp;enim nonpietatiscaufa,fedpotius libellorum fignandorum, amp; peculiar! ambi-tione impulfum venire,vtregem obtunderet : tanta erat viuendi cupido,amp;: adeonbsp;jc inlederantfanaticæmulicrispromiffa. Sed cum aliquot fupremifenatus indicesnbsp;qui regem comitabantur, aliquot^ etiam infignes medici ei blandis alloquiis, amp;nbsp;beneuolis fermonibus finem inftantem denuntiaret,amp; vt fibi ac reip.quam tanÄnbsp;caritate hatftenus coplexus fuiffet confuleret,adhortarentur:tande illorum preci-bus,viqi morbi viiftus, Adrianu ad fe vocari iuffitiÄ: poftquä humane falutauit,vcnbsp;Guadalupu rediret mandat,quo fiviueret, quamprimü feituru dixit, ad publicas

166 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

reseutnAdrianocomponendas.CumMatien2oetiam,peraIiquothoras,feniatis arbitris co!loctitus,amp;confcientia more Chriftiano expiata,acque venia erràtorûnbsp;àDeoopr.max,fuppliciterpetita,adreipub.curam, MatienziconGlioconuerfus,nbsp;teftamenti tabulas,quas non itapridem Burgis condiderat,incimis amicis, amp; re-giis fenatoribus,quiillicaderant,infpiciendas amp;retralt;3:andastradidit.In eisFer-dinandum puerum Caroli principis fratrem, gubernatorem horum regnoruinnbsp;conftituebat,amp; ilia triamilitarium ordinummagifteria/anóti Iacobi,Oretani,amp;nbsp;Alcantarenfis, iure hxreditario donabat. Illi ergo, multis rationibus addudis, v-trunquereprobarutjvnde teftamentum Burgenfe irritum eft faftum, amp; alterumnbsp;denuocompofitumamp; obfignatum. De Ferdinandegubernationi no prxficicn-do, etfirexfibiperfuaferat,CarolumBelgicis moribus innutritum,inHifpaniamnbsp;nunquam vcnturum,facilc acquieuit. Nam quanuis Ferdinand! indoles nihil fi-niftrifufpicaride fepermittebat,tarnen rex prudentiflimus facile intellexit^ nonnbsp;defuturos peruerfos homines,quimentem pueri ob priuatas fuas rationes immttnbsp;tarent. At demagifteriorumlegato mutando, nonlibenteraudiebat ; quodFer-dinandus,quem vnicc dilexerat,patrimonio regio deftitutus,vitam inopem adu-rus videbatur. Sedcùm fideles confiliarii monerent, vt quid faceret attendus iH'nbsp;fpiceret: nam fi experimento pcrniciofocognitum abunde fuit, vel vnius ordi-. nis magiftrum regi fxpius negotium faceftifle : quam difeordiarum materiam fenbsp;fiibminiftrarecredibileerat,tribus magifteriisin vnum FerdinandumcoUatis ?nbsp;Pracfertimcum nullas maiores diuitias poftet nepoti relinquere, quam Carolinbsp;fratris beneuolentiam ; quarc amp;hoc etiam legatum induótumeft. Carolus ergonbsp;regina matre viuente,gubernationircipub.præfîcitur : quod ob patriam in loan-nam poteftatcm regi facereiure licuit.Habita illico conî'ultatio fuit, de viro magnanime ac prudentc,cui cura regnorum ab fente Carolo committeretur. Ancepsnbsp;crat ca defignatio : nam neque ex règulis tutum erat conftituere, ob antiquas inter ipfos fimultates : neque ex hominibus mediocris fortunæ, ob ingénia Hifpa-norum,qui minorum imperia pati nefciunt ; amp; quod rariffimum fit, virum inue-nirc paruis afruetum,qui perfonam tantæ rei aprâ fubito induere valeat. Lauren*nbsp;dus Galindus CaraUaialius,iuris confultus, amp; regius fenator, qui ifti deliberatio- ƒnbsp;niadcrat,FrancifcumXimenium Archiepifcopum Toletanum cumeftequernnbsp;requirebant,dixit. Sed rexvultus auerfadone, qui animi motus plerunqn’ndicat,nbsp;fibinon placere oftendit : quod verbis etiam fie confirmauit. An vos ( inquit) in-geniumfeuerum Ximeniino cognofeitis, hominibus traôtandis intantamorutnnbsp;varietatehaudaccommodum ? Sed cùmadhanc vocemcôricuiftentomnes,reXnbsp;quafi diuinitus mutata fententia, fie ait : Si hominem effingerepro votis licerctnbsp;adrem de qua agimus,tradabiliorem,Ximeniüm voluiftem: mores enim homi-numquotidie dégénérantes, adprifcum ilium honeftatis rigorem, quem Xim®nbsp;niusprofitetur,exigere,magnasinrep. difficultates excitare folet. Sedvtveftrainnbsp;fententiam probem, facitin primis hominis integritas, animusque femper reâi 4®nbsp;amp; iufti appetens : poft hæc quod nulla propmquitate regulorum cuiquam cSiun-lt;ftus,nihil priuaris amicitiiseftdaturus.Porto beneficia,quæ ego amp;Ifabella régi'nbsp;nain ilium CO ntulimus, noftrarum rerum ftudiofiflîmumfecerunt, atque in no-ftro fvt fie dicam) ære eft,quod quotidianis exemplis haud obfcurè declarauit-Ad hos regis fermonesplaufus adftantium eftfecutus : qui regi pro Ximenii de*nbsp;fignationegratias agentes,eius fententiam vehementer collaudarunt. His atqu^nbsp;” aliis prudentercuratis,rexfemortiproximumintelligens,fanôdftîmçEuchariftiÇnbsp;viatico fufcepto,amp; oleo facro vnduSjXiii i.Cal.Febr.antequamilluxiftèt,religi^'nbsp;fiflimævitæ curfum claufit, dignus qui inter reges præftantiffîmos adnumeretut'nbsp;De quo, in fcholafticorum frequenti confeftu, Ciruelus Darocenfis theologes, jnbsp;vtillaferebant tempora memorabilis,in oratione funebri,vnum inter reges Fef' ,nbsp;Jinandumfuiftedixit,quiregnandirationë poftet inftituerc;amp; ob infignempr*’' 'nbsp;dentiam,cum longa rerum experientiacôiun(ftam,dc reâaprincipumgubcrna*nbsp;tione nonvulgariapræcepta tradere. Extemplo Carauaialus amp; Vargas internbsp;gios fenatores primarii,ad Adrianum qui rerum euetum Guadalupi expelt;ftabâ^»nbsp;funt

FRANCISCI XIMENII, Liß. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167

funtmiflî,amp;: iam Macriealiolum properantioccurrenint. Poftquam igitur ad vi-cuacccflcruntjVbiFedericus àToleto dux Albanus,Só BernardinusRogius Dia^ ' nienfîs inarchio, amp;Fadricus Portugalius Seguntinus epifcopus,amp; loannes Fon-feca Burgenfis antiftes, cü multis aliis viris primariis aduenientes pra:ltolabanturjnbsp;régis teftamentüeoipfo die ante meridieni,apertûamp;euulgatumeft:ai:q; eiusex-cmplum,quod ad Belgas Carolo tranfmitteret,authoritate publica, Adriano quinbsp;id iure flagitauerat,traditû fuit.Ximenius regiifenatus literis Compluto Guada-lupü continuo accerfitur,fimulq5illücertioremfaciunt,régis teft:amcto,adrempjnbsp;gubernandä,donee Carolus princeps in Hifpaniam veniat declaratum.Rex Gra-ic natamtumulanduseffertur. Gonfalus Guzmanus Oretani magifterii clauigcr^nbsp;Aluarus Oforius Afturicenfis antiftes,Ferdinand!pucricuftodes,qui Guadalupinbsp;rerü fuccefltis, vt cçteri omnes,fufpenfi expcctaucrat,ob irritas B urgenfes tabulas^nbsp;Vana Ipe quam conceperantdclufi, tacitis animis indignabantur. Sed aótorum i-gnorantiam fimulantes, Ferdinanduin altunnum impulerunt, vtiure tabularumnbsp;Burgenfiumquibus gubernator regnorü abfente franc conftituebatur, autho-ritatemregiam vfurparet: libellos de more ad lenatoresregios, aliosq; procc-^nbsp;res,quiconuenerant,mitteret,quos ad fc Guadalupü vocaret. Inlibelloru capiti-biis infantis nomenffic enim principis fratres appellant)infcriptum erat,ea formanbsp;quafoli reges in Hifpania vti folent. Eius rei infolentiam cùm finguUad quos da^nbsp;tc batur iniquo animo fufcepiflent : vnus ex regiis fenatoribus fidei publicæ,regia:-que obferuantiæ ftudiofus,renuntiato (inquit)infanti,nos Guadalupum iamiaranbsp;feftinare,vbi officü noftn memores debitam reuerentiam exhibebimus : regemnbsp;tarnen nifi Cæfarem habemus neminem. Quæ vox poftquam Carolus rex Ro-nianorum eft defignatus,amp; non multo póft Cæfar faä:us,prouerbii loco iaólaba-tur,quafi certiflimum imperii omen fuilfet.

LIBER SEXTVS.

Xtrem vs rerum à Ximenio geftarum adtus fupereft,in quo fatiS eum ad maximum faftigium,amp;: ampli tudinem fupremam fubuehen-tibus, quemadmodum Hifpaniæiceptra abfente Carolo bienniumnbsp;ferme moderatus fuerit,amp;: quanta autboritate amp; imperio,motus quinbsp;eo tempore in republicaexorti funt,autrepreflerit, autfuftulerit,fu-

i6f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECn DE REB. GESTIS

faduSjfcque ab eo,ad reip.gubernacula teftamento defignatum cffc, vcncnmt i» mentemnon folü beneficia maxima,quxFerdinandus üli contulerat,amp;, honoresnbsp;quos femper Ximcniodetulerat,fed fors etiamhumanamoriendi,quææquopc-de fumma amp; infimacôculcat.Obortæ funt ftatim lachrymæ homini alioqui feue-ro amp; grauiifimo: tantiq; régis morte,magnainfligi plagadixit vniuerfo orbi Chónbsp;ftiano,fed Hifpanix in primis. Ergo ne reip. deeflct, quam ftatim nouis turbatio*nbsp;nibus concitandam nouerat, G li ad al up uni ad fenatum properat. In mandatis quçnbsp;Didaco Lupo ad Chebr lum Caroli nutritium dédit, potiflimâ feftinationis cau-famfuifleinuenio, neFerdinandû pucrumaliquô abduccrent eius euftodesnbsp;motus tempore maxime incommodo excitarent. VtGuadaiupü peruenit, infaa-temFerdinadum quamprimû adducicurauit,quemdeincepsà fe diueliiquan-diu vixitpaffus non eft.Germanamreginam, atq; eius fœmineumcomltatuni o-mni obferuantia amp; cultuprolécutus, vt omnia ei quàmlargiffimè fuppeterét, donee negotia componerentur, pecunia fua ftatim cauit. Cùm ex teftameto rerumnbsp;funimam vellet capeflere, Adrianus Caroli mandata protulit, quibus fi quidiio-manitus Ferdinando auo accidiflet, Adrianum gubernatorem declarabat,amp; einsnbsp;nomine vtpofleflîonemregnorumcaperetiubebat.Ximeniusfe id permufuruninbsp;negabat : vnde nonnihil controuerfiæ inter eos ortum cft. Sed cùm vterq; reip-caufa id agitaret,amp;pari confenfu ad Caroli obfequia eflent animati, facile oninisnbsp;contentio fuitfublata. Namcùm ex regis Ferdinandi teftameto Ximenius ellêinbsp;rebus præfeôtus,Caroli mandata expeâanda elfe vidcbantur,vt quid faciendumnbsp;eftet poft cam Ferdinandi regis voluntatem,conftaret. Porrô cùm ex Ifabellæ Rcnbsp;ginæ teftamento,F erdinando marito reip. moderatio relida eflet,donec Carolusnbsp;nepos ad xx annû peruenirer, isqj c vita difeedens Ximeniû fuo locoinftituifiet»nbsp;quicquidFerdinado viuête fuper hac re Carolus feciflet,irritûex iure efle à nonulnbsp;lis affirmabatur: prxfcrtimcù ex Hifpaniæ legibus, atq; anti qua mor um confiéquot;nbsp;tudine, nullus poftet externus legi, qualis Belga Adrianus erat. Placuit Adrianonbsp;Caroli fententiam ea de re expeótare,amp; interea partitis curis regnimolem ainbonbsp;fubierunt,publicistabulis,amp;quibufuislibcllis,vtriufq;chirographofignatis.Fer-dinandirégis morte,amp;Caroli principis abfcntia,procerumHifpanorumanimiad Inbsp;res nouas concitandas parabantur. Nam Petrus Portocarrenus cognomento Sufnbsp;dafter, Afcalonii ducis frater,cuius fuccefTores nunc marchiones funt V illanouç»nbsp;cùm inter Lufitanos,qui trans Anam flumen funt, amp; potentiaamp; opibus valereGnbsp;ad Magifterium fandilacobioccupandum, quod motte régis vacuum eftet fi'nbsp;dum, Areuates folicitans,afpirauit.Is ergo prior coepit res nouas in Hifpanianio-liri.SperauerateamdignitatemagnusGonfalius,fedpoftcius morte Portocarre-rius pontificis Romanidiplomatacomparauerat, quibus continebaturvt fi is foquot;nbsp;perftes Ferdinando regi efl’et,iure fibi illud magifterium vendicaret. Sed Carolus diplomata ctiamapontificemax. BernardinoCaruajalo curante obtinuerat,nbsp;ad tria qua: diximus magiftcria poflidenda, vt regi catholico concelTum fueran 4nbsp;Cuius auxilio id fecerit incertum,certe Ferdinando rege infeio fadum efle,vel ihnbsp;lud fatis aperte declarat, quod is Ferdinando puero (vt diximus Jlegauerit. Cùmnbsp;ad Ximenium de Portocarreriieonatibus delatum eftet, qui per tumultutnnbsp;militarcmapparatumconuentum commendatariorum ad fe cligendum cong^nbsp;gabat,de Adrianiamp; Senatus fententiajVillafannam quatuoruirumadeumcom-primendum,rcgiis tabulis amp;: militari manu munitum,mittit: cuius aduetu,vt em*'nbsp;Villafanna virinduftrius amp; fagax, Areuatum prouincia à nouis rebus tentandi^nbsp;quieuit: amp; Portocarrerius fanior effedus melius fibiconfuluinPofthunctumubnbsp;^tum fcdatü,Ximenius amp; regii fcnatores,de loco deligendo in quo domus palatii’^ ,nbsp;amp; comitatus regius confifteret,variis fententiis egerunt. At Ximenius, qui nimnbsp;v^qua rede fieri pofte fciebat,nifi vnius arbitriocundacomponeretur,fuas p^'nbsp;tes efle videns, vt diuerfas voluntates amp;paru firmos animos, paulatim adnbsp;tem reducerctamp; confirmaret,ficin omniumcofeiTu dixit:Videtisviri fummip*!nbsp;qua ancipitipericulo paritercumrep.verfemur,nifi adlocüaliquemc6migraim*jnbsp;mus, in quo libéré munus noftrum exequamur. Inprincipioobftandumeftev^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI.

Icui/ïîmis incommodis fcitis : ne c parua fcintilla, maxima (vt fieri fokt) crefcant incendia. Quare fi nunc ifta negligimus in tarn præcipuo rerum cardine,vereornbsp;ne noftrum principem,amp;rcmpub. deferuiflevideamur. Video plurimis exvobisnbsp;tranfmontanamregionemplacere,quödpropior Belgis fit; namitaàregibusno-ftns faditatu effc dicitis, qui quoties Gallici motus accideret, aut alia externa ne-gotiatradanda erant,illucregiumcomitatutranftulerint. Rede illi quidc Sc pru-denter, qui cum regia maieftatepræditi eflent, vt rerum do mini ad fcpo tent iorcsnbsp;alliciebant viaru comités,amp; nihil erat quod aliunde vererentur. Nobis tarnen,quinbsp;hoc præfertim tempore dum res funt ambigua:,nihilq5 ad hue a Carolo fit manda-ic tum,precario regimus,longe ahudfaciendiieife cenfeo; locumq; eiufinodi delr-gedum,in quo libéré ius noflruexerccntes,reip.commodis profpiçiamus. Quodnbsp;fiinvltramotanam proficifeamur, præterquam quod multireguli inea funt,quorum potêtiæ,fi nouum quid moliri ftuducrint, pares efle nequaquam poterimus ;nbsp;videtis totam meant ditione cis' montes conftitutam elfe, vnde qua fero fubfidianbsp;fintillucperuentura,neminem veftrum ignorare exiftimo. Carpetani, Bxtici SCnbsp;Lufitani abfentia noftraabutentes,difiiculter in officio continebuntur. Pot to rebus etiam meis confulendum efle duco: eft enimmihi fimultas cu viro principe,nbsp;qui vt eft celfi amp; eredi animi, vereor ne quid mihi abfenti incommoder. O b quasnbsp;caufas,viri fapientiflimi,oppidum in hac noftra Carpetaniaadeam rem aflumennbsp;xo dum efle iudico, vbiamp;mihi paratiffima fint omnia ad cuiufuis contumaciam amp;nbsp;infultum coercendum : amp; vobis nil defttturum, vt pro dignitate agatis, Sc me vtnbsp;redumclauumteneam,veftraprudentiaadiuuetis. Vieit prudens Ximcniifen-tentia; oppidumnullumquodMadritoeflet commodius,autmagisaptum,inuc-niripotuit,quo ftatim profedi funt.IntereaPetrus Campus regius veredarius adnbsp;Belgas mittitur,cumliteris ad Carolumprincipem, omniaquæ poft Ferdinand!nbsp;mortem accidiflent,amp; quo in ftatu vniuerfæ res eflent, quidqj ille moriens man-dafletcotinentibus.Hunceftfubfequutusiuftis itineribus Rengifus Abulefis, virnbsp;adres geredasftrenuus. Petithic locus,vt quopatfto Belgic.'ierespræfente CarolOnbsp;fehabcret,quorumve coGlio autarbitrio regerêtur, exponamus: nihil enim poft-50 hac de Ximenii aótis dici poteft, quin de Carolo, amp; Belgis qui eins curam amp;c cu-ftodiamgerebat,fit dicendu.Ergo Carolus princeps Gandaui apud Belgas natus,nbsp;amp;cdueatusfttit: Ferdinandus verb eiusfrater,qui infans Hifpaniædicebatur,Co-pluti. Q^arein natali folo vterq; ad hæcvfqjtcporapcrfeuerâs, alter Belgicis mo-ribus,alterHifpaniciseftimbutus. VndcFerdinadus rexmaiorihuncinduIgétianbsp;amp; cantate profe quebatur,nec Ferdinâdus modö,fed cuóti ferme Hifpanorü principes. Carolum.n.longèfepofitum,5óalieno cælo,aliisq;viuendiinftitutisâfl'ucfa-fa(ftum,nunquaminHifpaniamventurum efle,multi ex noftris, fed ante omnesnbsp;Ferdinandus auus credidit.Qmre adFerdinandumpuerum,regnis vicariapote-ftatepræficiendum,atqueomniratione adaugendumamp;cöhoneftandum,in pri-40 misincitabatur.Erantin Carohfamiliamulti exprincipibusBelgarum,fedhipo-tiffimumob nominis claritatem, amp; Caroli fauorem notiffimi : loannes Saluagiusnbsp;Burgundiifenatus prxfes,qui magnus pofteaCancellariusfuit : HonteniusCu-fius,amp; Roefius confiliarii; Chebrius, Armaftophus.amp; Laxans cilbicularii : Laurentius Gorrebotus domus regiac præfeifttis, Carolus Lanoius hippagiorü admi-niftrator. Erat illi medicus,Bartholomæus Marlianus Mediolanenfis,fuæ artis penbsp;ritiaclarus,quifymbolumillud Plvs vltra inter Herculis columnas adicriptu,nbsp;in Caroli gratiamexcogitauit,amp; Tutedenfis cpifcopusfuitcreatus, inuito amp;: re-luótanteXimenio. Chebrius inter omnes Caroli fauore excellebat,neque idim-meritó: nam amp; à puero ilium enutrierat,amp; prudentia ingenioq; ad omnia verfa-jo tili,mirc erat præditus.Huic tarnen ob certas rationes Ferdinandus rexinfenfiffi- *nbsp;mus erat.Certc infœderibus quæ morti proximus cu Adriano iniuit, ante omnhnbsp;cauit,vt Chebrius cubiculo cui præerat,pelleretur, neq; quiequaquodad remp.nbsp;peninerettradaret.Hoc quanuis Chebrio ingratiflimum accidit, atqueeaderenbsp;feueriffïmè cum Adriano expoftulaucrit,nihil tarnen po tuit tempori accommo-datius ab Adriano fieri,vt Ferdinandi animus,quiCarolo aliquot de caufis infen-P

GOMEGII DE REB. GESTIS

fuserat,placaretür.Exnoftris loahnesEmanucllusemincbat: qui inter Fer dir. a-dum amp; Pliilippum generum lites diireminauerat;amp;: cum viuente Ferdinando rf * ge,a Margarita nuru Bclgarü pr2cfeä:a,in cuftodia detentus fuiflct,poft eins mortem à Carplo nepote liberatus,amp; in honore habitus eft. Antonius etiam Aftunig^nbsp;Beiaris ducis frater,qui cumDidaco Toleto ducis Albx filio,deprioratu fandinbsp;loannis contendebat: amp; Petrus Portocarrerius furdaftri,de quo diximus,filius:nbsp;Ludouicus Corduba,qui ob morum elegantiam,Carolo iucundus acceptusqucnbsp;erat; amp; Alphonfus Manricus epifcopus Pacenfis, quipoftea Archiepifcopusni'nbsp;fpalenfis fadus fuitzPetrus etiam Motaegregius concionator, Carolo ab epi(toliS,nbsp;Ghebrio ob morum facilitatem eruditionem earns, amp; Carolo principi no vul-1®nbsp;garitereqmmendatus. Quantaingenij folertia is fucrit vel ex hoc patere poteft-Cùmvariæepiftolæ ex Hifpania,falt;fta atq; infedacanetes(vtoptimuspoeta dixir)nbsp;adducerentur,erätapud Belgas Hifpani,quidomifuæliteras fcribebat, affidis etiam amicorûfubfcriprionibus,amp; ab Hifpaniaallatasiaólabat, quib. quæipfinun-tiata cupiebant,continebantur,amp; in vulgus fpargebanc. Ex horum fafciculis vnasnbsp;aliquando litcras nadtus,rebus male cohaerentibus infpedis, cofidas efle fufpica*nbsp;tus, chartae nota attente confiderata, Bruxellis feriptas efleliquidödeprehcndit-Hic ergo erat aulac Belgicae ftatus,quando Petrus Campus,amp; Rengifus ad Belg^^nbsp;profedifuntjFerdinadi régis mortem Carolo nuntiaturi, amp; Ximeniu cardinaleinnbsp;eins teftamento adreip-gubernatione dehgnatum.Mulca doloris indicia Carolusnbsp;dedit,redore optimo poft homines natos fe priuatücfl'e dices,fuiq; amantilfimO)nbsp;amp; qui rudi eins ætati erat perneceflarius. laduram tarnen hanc quanuis incoiu-parabilem,nonmediocritcrfarciriaui fuiconfilio,qui Ximenium cardinaleu’nbsp;præfeciflct,cuiusfapientiammulto vfulimatam, amp;: mores grauiflimos ex multo'nbsp;rumrelatione cognouiflet:quanquam poftremum aui fui de eo indicium fuininÇnbsp;commendationis inftar apudfeerat.Hæc ergo literis ad fenatum regium datis,nbsp;verbis ampliflimis declarauit.Scripfît etiam adFerdinandûfratrem, adReginafUnbsp;Germanam aui defundi coniugem, ad Ximenium gubernatorem,ad epiieoposnbsp;amp; adHifpanos regulos,quibus omnibus fepropediem,fub primamfcilicetaell^' .nbsp;tem venturû promittebat. Interim fi bi gratiflimum futur um,h iibenter Ximeniu» ‘nbsp;amp; fenatui, perinde ac fibi ipfî parèrent : fe enim certum efle omnia quæ adre*'nbsp;publicæ commoda,amp;ad regiam dignitatem tuendam pertinerent,illos efle cur^'nbsp;turos.Adeafenatus,amp;rcliqui omnesfummacumrcuerentiacundapollicentes«nbsp;officiosèrefponderuntiquorumexempla cum alijs nonnullis,quæ adXimcniu^’’nbsp;furnrai viri amp;grauiflimi feripferunt, Compl. Academia feruat. Incerea Carolasnbsp;apud Belgas funerisexequias multisequisphaleratis,quiregnoruminfîgnia prX'nbsp;ferebant, præccdentibus,amp; magiftratuum ordinibus, amp; nobilitate fubfequeritC’nbsp;more patrio celebrauit.Vifebanturvexilla,amp;:returngeftarummonumenta, qu*'’^nbsp;fpeciem potiùs maximitriumphi,ni omnia atris veftibustegeretur, præfefcreba^'nbsp;Eredum etiam fuit cenotaphium, multis facibus per tabulata difpofins, feeptd^nbsp;amp; coronis regijs ornatum, Literæ confolatoriæ intermiftis ob tamampliflîm^nbsp;hæreditatemgratulationibus, vndiq; ad Carolumquotidie mittebantur, quibusnbsp;rexfalutabatur: fed præcipuè Leonis x. Poncif. Maximi, amp; Maximiliani CaefanS»nbsp;qui illi anus paternus erat epiftolis: ipfeque iam eo fe nomine appeUari, ex Belg^'nbsp;turn familiarium confilio, quorum authoritatipermultum ( vt diximus) tribu^'nbsp;bat, deftinauerat. In literisquas ad Ximenium amp;; fenatum dédit, Adriano qu’“'nbsp;piam arcani, idque magni ponderis fcripfifle fe dixerat, de quo cum ipfîs erat a'nbsp;durus. Expedare ergo fe refponflim auidiflimè : quare operam datent,vcquai”nbsp;primum quid de eare fentircnt,certior fieret. Id autem erat, vt quoniam viue”^*'

* matrc,ad quamregnorum pofleflîo pertinebat, regium nomen à fummisprinf*' pibus, per publicas literas, amp; legatos iam antè ttibutum, aflumere decrcuid'''’nbsp;r^fi libéré fententiam fuam dicerent : amp; quid leges patriæ, amp; maiorum infli”*quot;nbsp;ta decernerent. Nam apud Germanos amp; Italos nuUa vtique rehgio erat, lil’^nbsp;ros paternarumdignitatum appellationem vfurpare, parentibus etiam viue”^nbsp;bus.Eaconfultatio infolens Ximenio,amp;i: fenatui vifàfuitmampræccrquaniq”nbsp;fup^'

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

fopcrftitc matre,regis nomen legibus pacriis Carolo interdicebatur, multæ aliæ caufæfe ofFerebant, propter quas principi hæredieo nomine abftinendum c/Tet.nbsp;Nam ob regis catholici mortem nihil iuris amplius acquifieratjueque eo in ftatunbsp;reginæmorbus erat,vt mentis inops omnino cenferetur. Quare iterum, atq; ite-rum videndum elTe, ne ea feftinata regii nominis præoccupatio, in re alioquinbsp;tranquilla amp; quieta,principi moleftias,autnegotiacompararet. Namparumgt;vtnbsp;ipfis quidem videbatur, ad principis verè regiam poteftatê intererat hoc aut il-lo nomine vqcari, fi cundta eius nutu moderanda erant, amp; nihil prorfus impedi-mentiex matris præfentia,aut mâdatis efixt habiturus: cùmpræfertimrerû nouage rum cupidis,no mediocris occafio præberetur,ad motus in rep.cocitandos. Neq;nbsp;cnim alius prætextus feditiofis hominibus conquifitusfemper fuit,quo fpeciofiusnbsp;fuorû principû imperia detre£tatenr,aut Remp.feditiosè læderent,quàm alteriusnbsp;rcgis,qui iure mehore fe regnaturû contendat.Quæ cû ita elfe vniuerfi compro-bairent,de omniû fentêtiacômunesliteras quarto non.Mardi ad principe dede-runt : quibus reuerenter, vt par erat,admonebatur, ne matre incolumi id facerenbsp;tentaret.Sed Carolus, qui no tam fibi confiliû eo in negotio dari cupiebat, quàmnbsp;fenatus fuffragationê habere, difficultatibus quæ proponebantur pofthabitis, exnbsp;aulicorû quorundam confilio quibus id conueniens videbatur,regiû nomen fibinbsp;vindicauit.Quod vt faceret,Pont.max. amp; patrum purpuratorum,Maximilianiqjnbsp;2,0 Cxfaris authoritate,atq; principû neceflariorumefflagitatione, fepropemodumnbsp;coad:umfuifle,adXimenium amp;fenatûfcripfit: idcirco curarent, vtid apudfuosnbsp;ratû haberctur.Ximenio verb priuatimmandat,vt quonia fententiamutare inte-grû iam nonerat,fuamqjin eoauthoritate verti fentiebat, daretoperam,vt abfqînbsp;vllius interceffionc ea res cunâis probaretur.Igitur cùmnecefiariôparendû efl'enbsp;Ximenius videret,ne ipfc folusrei infolitæ author effet, Adriano amp; Senatoribusnbsp;regiis ad auxilium affumptis, Antiftites amp; regulos, qui eo tempore Madriti ade-rant,ad Laffianas ædes,in quibusipfeamp; Adrianus habitabant, ac Senatus quoti-die cogebatur, cæteraque omnia palatiimunia, more regio adminiftrabantur,nbsp;pcrfceptriferosamp;accenfos couocat.Conuencrunt autemex regulis,Anricus Al-jo mirantus,Fadricus Albanus, Paciecus Afcalonius, Rogius Dianenfis. Expræ-fulibus Rogius Granatenfis, Senatus regii præfedtus, Fonfeca Burgenfis,Fadri-eus Seguntinus, ôcFrancifcus Abulenfis, aliquotquealii, qui tune in regio co-mitatuaderant. Poftquam Ximenius Caroli mandata coram omnibus expofuit,nbsp;proceres rei magnitudine perfpe6ta,quid refponderencdubitantes,Laurentiumnbsp;GalindumCarauajalium,virûreturn antiquarum Sêlegum noftrarû cumprimisnbsp;pcritifrimum,qui vnus ê Senatu palatii caufis,amp; cubieuh regii cognitionib. præ-crat, vtquidfuper ea re fentiret ingenue exponeret, rogarunt. Ille verô,qua eracnbsp;infententiis dicendis fecuritate,ad hune modû difleruit;Neminem veftrûmillu-ftdflîmi principesjinhoc ampliflimo confeffu elfe arbitror,cui fi res pro arbitrionbsp;4© gerenda fuiffet, non vehementer principem adhortaretur, vt quemadmodû leges diuinæamp;humanx expofcunt,reginæmatri fpiritumducenti,honorê omnemnbsp;amp;reuerentiamexhiberet:amp; regis nome tantifper difFerret,donec dies ipfa,quodnbsp;proximû futurum eft, vitro id quod mo dó efflagitat,ofFerret. At cû poft earn ad-monitionem, quaillûne quid huiufmodi in præfentia conaretur obfecrauimus,nbsp;palam fibinomen amp; regiam dignitatê defumpferit, maxima cura difpiciendumnbsp;nobis eft, quo padto id, quod multi infl exum amp; infoles effe cenfuerunt, reótum amp;nbsp;fieri folitumoftendamus. Nam coin ftatu negotia effe conftat, vt fine dignitatisnbsp;principis noftriimminutiohe,atque totius reip. damno,infe(fta fieri non poffint.nbsp;Hoc in primis mihi, amp; omnibus vobis veriffimum effe conftat, principem no-jo fttum inuitum id fecifle : nam ab eius miti ingenio, manfuetis amp; religiofis mo- •nbsp;ribus, nihil eftmagisalienum, quàm vis amp; tyrannis.Sed cum matris morbus a-pud omnes mortales notus fit ( neque enim regû cafus vllo modo in occulto effenbsp;pofTuntlduo reipub. Chriftianas culmina, Pomif. Max. amp; Romanus imperator,nbsp;vtregis nomen vfurparet monuerunt : fic enimpublica negotiapofeere. No po-tuit Carolus tantis priacipibus non parère : necnos quidem debemus principisnbsp;P ij

GOMECII DE REB. GESTIS

noftriiufla,m rcprsefertim non inhoneftaneq; infolita,vt moxoftcndemus,qua* uismultis aliter videatur, recufare aut deprecari. Quod vt planius intelligaiut,nbsp;primùmaliqua mihi de caufis ipfis,deinde quod nihil nouifiat,dicendum eft- Sinbsp;Ioanna regina Caroli mater,Dei immortalis voluntate, fux mentisnbsp;nbsp;iudicii co-

poSjditionem Hifpanam gubernare idonea eflet,ea eft imperii noftri amplitudo, ca maieftaSjamp;prouinciarum regerendarum moles, vt in confultationem amp; dubi-um vocaretis, antantarum rerum confilia tutofœminæ, quanuis ilia capaciftimanbsp;effet,tuto committerentur. Nunc verb in tarn manifefta mentis offenftone, innbsp;tarn claris animiemotiiudiciis,ei confortem dare dubitabimus? Nihil earum rerum quæ per nos geruntur, qui principe hæredc tanto inferiores fumus, ad eamnbsp;deferimus,amp; Carolumimperio eius parère,amp; principis nomine contentum cflenbsp;volumus ? Non hæc fane cohserent,authoneftam aliquani cxcufationem ha-bent. At ft,quod omnes fentimus ,dixcritis nomen tantum illi denegari,reru funi'nbsp;mam,atque adeo imperium vniuerfum concedi,in errore verfaremur ; pu tantesnbsp;regio nomine illidenegato,quicquägefturum,quod velreip,vtilitaiê,vellibi déçus aut gloriamcomparare poffit: quicquidenim tentauerit,precarió obtinebit-Qjwd ft precibus agendu eft,magno quicquid impetrauerit illi conftabit. Princi'nbsp;pis nome iurenoftro, priuatu quid fonat: amp; quandiu hæredis fpemtantû habet,nbsp;ncfcio quo paóto eius madata vel ferui negligetius pcragunt. Nome iilud régis,tonbsp;taqs ilia palatinacohors,amp;imperiu non aliunde pendens,humanos animos tacitanbsp;quada reuercntia afficit,amp; addcbitum culcuamp; obfequium inducit. lam verb,vtnbsp;demus fubditos imperatafaduros, cucxternis regibus, qui eum adtotrcgnotûnbsp;imperium vocari taciti dolent, nihil ex æquo aget,neq; iliis titulis amp; honoribusnbsp;Carolum profequentur,quibus ipfe in mu tuis otficiis,iilos vtpotc reges,decora-uerit. Neque enimalterius dignitatis æmulus,aliquid cupidiùs aut ftudiofiùs ca-ptat,quàm inreminimafuperiorecenferi:vteofaltcmprxtcxtu velfuamcaufitnnbsp;æquiorem effe probet: vel ilium alterum,vtpoteimparem,fibinequaquam oppfnbsp;nendum effe efflagitet. V ideteigitur incly ti proceres,ne dû nimium régi i nominisnbsp;cultores effe vultis, atq; id in regina mentis amp;c cofilii caffaconferuare côtendith,nbsp;maieftatem reip.noftræ minuatis.Et hoc quidem de caufis fatis eft'e arbitror:ne' 1nbsp;que cnim omnia in fapientiffimorum virorum confeffu, qui ea quàm ego multonbsp;melius nouiftis importuna oratione funt diceda.lllud,quod magis vrget,amp;: quodnbsp;rerum antiquarum imperitos infolenti nouitate perturbat,filiû regnorum harte-dem futurum,regii nominis conforte fieri,amp;: imperium cum matte exæquo mO'nbsp;derari,fi vos paulifper attentospræbeatis,externorumexemplis præteritis,queegt;tnbsp;prifeis hiftoriis apud omnes refp. fed præfertim in Romana fcfe offerunt, cxan-nalib.noftrisfolcneeffedeclarabo.Primùm enimGotthorûtemporibus, quadonbsp;res Hifpanæ frequëtibus Epifeoporum coaâris fynodis funt ftabilitæ,Cindafuin-dum regem,quem Cifnandum nonnulli vocant,poft remp.religiofiffimè mode'nbsp;ratam,poft: cbcilium ftptimûToletanû celebratum, poft legationê ad fummuni 4nbsp;Pont.miffam,qua beati Gregoriimoralium opus, in Hifpania deferédum cura'nbsp;uit,amp;: poftmille alia optimi amp; fandtiflimi principis exempla edita,quatuor anngt;^nbsp;antequam moreretur, Recinfuindû filium regni participem affumpfiffe legimu^’nbsp;atq; cumeo communicatapoteftate nihil idfacereformidauiffe. Sedhæc niua’^nbsp;vetuftamittamus. Poftmiferam illamvaftationem,quam Hifpania Iuliani pto'nbsp;ditione à Mauris pcrtulit,Veremûdus diaconus patrio Mauracato tyranno mo^'nbsp;tuo, CLimannoàpartu virginisdcc.lxxxiii. rexeledtus effet,acduobus anu'^nbsp;rcmpub.ftrenuè adminiftraffet,recolens fe olim facris ordinibus initiatunicfl^nbsp;lurelione vxore dimiffa,quam prolis quæ in regno fuccederetfufcipicndæ caul^nbsp;proceribus aepopulis adhortantibus duxerat,AlphonfumconfobrinumccgnO' 1nbsp;mento Caftumex Nauarris,adquos Mauracati timoré cofugerat,reuocaturo,re'nbsp;mam, amp; tranquillitatis plenam, quatuor amp; amplius annos cum eo traduxiffeb*'nbsp;ftoriæ noftræ referunt. Huic Alphonfo qui vitam cœlibem amp; purâ egit,Raniutynbsp;rus Veremundi filius fucceffit: qui exiurelione, quadiximus, cum fratre Gar”

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. 175 olim ïufccptus, fub Alphonfi cutela paruulus relidus, cum iam adoleuiflet, Al-phonfoidin primis curante,regno præficitur. Hic Ranimirus inter cætera virtu-tisfuæ præclara documenta, tanta fratrem Garfiambeneuolentia complefteba-tur,vt fine pacemfîue bellum gereret, nullam fibigloriam fine eo conquifiuerit :nbsp;amp; tandem eius fide amp; amore perfpcctîs,rcgni gubernaculis admouerit : atque itanbsp;imperii confortemeffecerit,vtrerumnoftrarum annales dubitent, an amp; is quoq;nbsp;inter reges habeatur.Sed ne,dum omnes enumero, orationem in immefum pro-ducam, vnum aut alterum addam. Cum matre V rraca parum ad rcmpublicâ mo-derandam apta, Alphonfus Raimundi Tolofatis films regnauit.Ferdinandus,Hi-10 fpalenfis vrbis recuperator, quem res piæ, amp; praeclarè gelbe diuorum adfcribuntnbsp;numero,amp;cælo alter un t,p o fi patri s Alphonli mortem, in Legionéfem regem af-fumptuSjCum matre Berenguella fœmina alioqui pru dentilfima,regio nomine,amp;:nbsp;paribus fceptris,poffeffionemmaternam(hoc eft)Caftellæ regna,annuentibus ponbsp;pulis rexit.Igitur cùm tot exempla viri principes adduôta videatis,quibus no modo no nouum 5c infolens,fed confuetum, amp; penê patrium elfe demonftrauimus,nbsp;amp;adregnicommunionem,nonmodô filiosha:redes,fedfratres,autfratrumfiliosnbsp;affumi : noneftcurtranquillitatem reipub.fruftrapenurbarevelimus. Namnecnbsp;Carolus regis nomen dimittet,nec fi ille,quod optimo confilio vfurpauit,mutarenbsp;vellet,nos eramus vllo modo permifluri : ne in rege noftro vllainconftantiæ notanbsp;10 hærerepoiret.Porrôhæcfummaeft:,nonpetitCarolusàvobisconfilium,fedcau-fascuridfeceritjhis literis déclarât : atque earn ob rem ad nos fcripfilfe dicit, vtnbsp;poftquamfuamfententiam viderimus,de nomine regio fufcepto nobisgaudea-mus,amp; illigratulemur.Hæc cùm dixiiret,literas regias è finu promit, quas omnibus audientibus recitauit,grauitate amp; imperioplenas.Diu intra filentium principes virife continuerunt: namquanuis Galindi oratioeosacriterpupugerat,pri-uatæ voluntatesamp;conceptafemel, ob feditiones quasfucuras putabant, emolu-mcnta, aliud prorlus faciendum fuadebant. In duas ergo partes funt diui fi : nâ Xi-mcnius cum fenatu,amp; qui aderant Antiftites, aliquotq; item ex minoribus pnn-cipibus,Galindi fermonibus ftatim alTenferunt. Anricusalmirantus,amp;Fadricusnbsp;30 Albanus incontrariamfententiaminclinantes,minimè id conuenire clamarunt :nbsp;neque cnim exempla à Galindo adduda aliquam vim ad præfentem confultatio-nem,aliquôdve momentum habere. Qumdo multos ex illis quos conumeraue-rat,non tam veros reges, quàm vfurpatores,rcm necelTariam amp;iuft:am fecilTejim-perioadproprios dominos delato. Vltimos verô,quimagis adrem propofitam vi-debantur pertinere, ob exiguam regum noftrorum ea tempeftate potentiam, fa^nbsp;cilc àprincipibus quituncinarmis erant, potuifle cogi ad res nouas moliendas,nbsp;ob ptæfentemvtilitatem.Nunc tarnen cùm Deiopt. max^ beneficio, tantum Hi-fpani fceptri maieftas creuifiet,amp; res omnes tranquillæ amp; pacatæ viferentur, nonnbsp;cflelegum fandionesimmutandas, neque ius aliquod, in re præfertimtam grauinbsp;40 violandum.ElTe enim ominofum,regniineundi exordium facere alegumirritio-nc,quas cundi reges illis initiis facrofandas habent,idque verbis conceptis, facranbsp;Deimyfteriatencntes,amp; fi bi diraincrepando fi fecus fecerint,auttentauerint,iu-rant.Idcircofatis elfe principi noftro,fi matre viuente,gubernatoris nomen obti-ncrct.Omnes adFerdinandimemoriam conuerli,eiusque inreipub.maieftatenbsp;conferuanda folicitudinemamp;curam laudantes,quanuis Galindi didis peroppor-tune prius viderentur confirmati,Caroli tarnen fadum non admodum probabat:nbsp;adcovtPaciecus,quiFerdinandirebusinfenfus, Caroli partes defenfurus crede-batur,multômagis in Almirantiamp; Albani léntentiamdeclinans,cùm quidfenti-rct efferre cogeretur,elFugium potiùs qu£efiiire,quàm fententiam vllam aperte di-jo xiirevifusfuerit.Quandoquidem(inquit)Carolusàme confilium, vtdicisGalin-dc,non petit,neque ego importunus dabo. Murmur illico per omnes cùm cœpj^-fetobonri,veritusXimenius ne indereinfeda difcederetur,indignabundo amp; fc-uerovultuamp;vocevehementiùsamp;acriùsintenta:Dere (inquit)minime dubia,nbsp;neque fulfragium veftrum expofcente.inpræfcntia principes agitur : neque enimnbsp;fubditorum confenfu Carolus rex ad vota fua eget : fe d idcirco hue à me couocati

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ GOMECII DE REB. GESTIS

eftis,quïcommodis veftris femperftudui ,vt regem gratiflimo officio demererc-mini. At vos homines agreftes imitati,leges parum vrbanas atcendenteSjquodeX comitatequadam datumfiiit,iurevobisdeberiexiftimatis. Hodie Madriti finenbsp;vllamora,publicafolennitatefier, vtreliquævrbes exemplum idfequantur. Vo-cemque illam præclaram edidit : cui ego regium quod aflumpfît nomen nega-rem,nec parère quidem in animuminduxiflem. Atq; illico concilio dimiflo, Petrum Corream Madritipræfeâum ad fe vocauit, amp; vt Carolum de Hifpaniæ more,in prætorio primùm,deinde per oppidi vicos gratulabundus amp; exultans regemnbsp;proclamaretjdecurionibus prçeuntibus,amp; vcxillis fublatis,iu bet. T ubarû amp; prç-conumftrepitusexaudiricœpitjcundiqueproceres ad vnum congregati prxfe-dum certatimcomitantur,amp;: cunélis mortalibus acclamantibus,Carolus rex Ca^nbsp;ftellæ vocitatur.Faéta eft Madriti ea proclamatio,fub extremum Maium. Poftri-^nbsp;die eius diei ad conuentus Pintianum,amp; Granatenfem,amp; ad alias Caftellæ vrbes,nbsp;adregulosqj omnes publico figillo literæ funt mi(læ,quibus quid Madriti per Xi-menium amp; regium Senatum geftum effet, declarabatur : iubebantque, vt exerri-plum hoc fecuti,ipfî quoq; Carolum principem ftatim regem proclamarent. Sen-tentia autemliterarûhæçfuit. Carolum regem Pont.Max. amp; auifuiimperatorisnbsp;fuafu,regnorum Caftellæ amp; HifpaniaepofTeffionemfimul cum régis nomine,marre Ioanna ferenißima fuperftite, ob caufas maxime conuenientes, de quibusaJnbsp;Ximenium Cardinalem,ö£ ad regium Senatum fcripfit,fufcepifre: quod in totimnbsp;reipub.commodum ceffurum nihil dubitabant. Quare ea reuerentia à fe fufeipijnbsp;quæ fubditos decebat : vt matris reginæ nomen omnibus regiis tabuhs,officii de-biti,amp; obferuantiæergo prænotetur-.nequein his folùm,fed vbiq; inregiis mu-neribus,reginçtanquâprçftantiori,omnes honores amp;obfequia deferantur.Namnbsp;tâtùm Carolo cordi efle,eiusimbecillitatifuppetias ferre,amp; aliqua parte laboris,nbsp;quam in tanta mole regnorum fuftincbat,fubleuare. Igitur quod fauftum fclixqjnbsp;effet,nomen regis,quodiuftis de caufis amp;conGlio excellentium virorum fibi a(-fumpferat,Dci numine primum inuocato, deinde lacobi apoftoli tutelaris diui,nbsp;lætis vocibus paffim perfonarent: nam regem ipfum primo quoq; tempore adfu-turum,cuius præfcntia,amp;:optatavoce pleniùs eius propofitumeffentintelleôfuri.nbsp;Cundiprotinus obtemperarunt,tantumque habuit Ximenii feueritas momen-ti,vt fine vllapopulorum cundatione,id ab omnibus approbatumfit. Reguli quinbsp;Madrito aberant, Ximenii amp; regii Senatus authoritatem veriti, nihil moliri funtnbsp;aufî.Sedante omnium procerumamp;:ciuitatumofficia,Toletanæ ciuitatis ftudiumnbsp;cnituit.Namfimulatqueliteras Ximenii, amp; Senatus regii accepit, incredibili ar-dore, amp;velutiquodam numine afflata, maxima omnium gratulatione, amp; infi-gnipompa,vexilla perpræfedumamp; Senatumfuntfublata, primariis equitibus,nbsp;amp; nobilibus, cæteros dues egregiè cohortantibus. Aragonii legum fuarum ob-feruantiffimi,quibus ex Ferdinand! catholiciteftamento, Alphonfus Arago-nius Cæfàr^guftanus Antilles præerat, contrariam omnino fententiam fccuti, 4^nbsp;Carolo regium nomen denegarunt : atque ineoperfeuerarunt, donee Ioanna ènbsp;viuis difceffit. Dumhæc à Ximenio Madriti gerebantur,aliquot regulorum tu-multus,primô Bæticam, vbi exorti funt, deinde veluti peftifero contagio Tarra-conenfem omnem peruadebant. Nam ftatim vt regem Catholicum obiiffefa-ma vulgauit, Petrus Gironius Vrennatum comitis maior natufilius, militumnbsp;manu nonignobili coada, in Affidonenfem ducatum irruens, Luzerum mariti-mum oppidum occupare conatuseft : vnde fi profperè fuccederet,adreliquainnbsp;ditionem capiendam procederet. Caufam huius feditionis hanc fuiffe inuenio«nbsp;loannes Guzmanus Affidonenfis dux, duas forores diuerfis temporibus duxir,nbsp;AftunicaeducisBejarenfiumfilias: ex quarum prima Enricumamp;Metiam,cx al-tq;a Aluarum liberos fufeepit. Gironius Metiam viuente Enrico vxoremhabuinnbsp;at quod Enricus frigida corporis conftitutione (vt apparebat ) natus, fterilitarentnbsp;perpetuam præ feferret,Ferdinandus rex Annam Aragoniam,ex Alphonfo An-tiftite neptem, Aluaroloannis ex fecunda vxore filio,tantumprincipatumhabi-turo, collocauit. Interea Enricus abfquc liberis èvitadifcelfit: atque Fcrdinandn

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jyy

patrociniumamp;fauorem præbente, Aluarüs dux Affidonenfis fufficitüt*, quanuis multum Gironio réclamante, qui Aluarum fpurium efle contendebat,amp; ad Me-tiameiusvxorcmprincipatumpcrtinere. Nam diuinis legibus,amp; pontificiisde-cretis vetari aiebat, ne quis duas forores duceret. Quöd ii aliquando fummi Pon-tif. hoe condonauÜTent, id ob maximum reipub. emolumentuni fuifle faólum :nbsp;in praefenti tarnen negotio,nullam huiufmodi facultatem à fummo Pontif. Ioan-ncmimpetralTc.Sedquoniamregis poteftas Aluaru tuebatur,amp;diplomatapon-tifîciaoftendebantut, quorum authoritate fccundum loannis matrimoniumce-le brattun fuerat, G ironius paruminterceflione hta profecerat.AtFerdinadimor-to te Vulgata, fperans fe armis fuperiorem fore, amp; quod iure nequiuerat per vimnbsp;obtenturum, ad Luzerum oppidum obfidendum fe parauit gt; fuis incœptis ob vi-cinum mare cumprimis opportunum. Sed Pontius Arcobricenfis dux, eleótonbsp;præfidio oppidum præoccupans,amp; Gometius Solifîus fandi lacobi commenda-tarius, qui regis itiflii arcem oppidi euftodiebat, quodin maritimis priuatorumnbsp;principumlocis,Hifpanomore fieri confueuit, Gironiiimpetum ftrcnucpropul-fantcs,ne oppidum co tempore caperetur effecerunt : amp; Ximenio, quid Gironi-ustentauüTetnuntiarunt. QmdeSenatus regii confenfu,Hifpalenfibusamp; Cor-dubenfibus finitimispopulis, vtPontio amp;Solifio præfto fintiubet: amp; paulópóftnbsp;Antoniuin Fonfecam,militarem virum,cum exercitu aduerfus Gironiiim mittit,nbsp;10 atq; cum eo Cornelium quatuoruirum,qui fontes, morcHifpano, ob læfam ma-icftatein,fecuri autlaqueoplcâeret. Horum aduentu Gironius perterritiis obfi-dionemdeferuit,amp;fîcillimotus confopiti tune fuerunt.Poftea tarnen fimulatquenbsp;hase quæ de titulo regio diximus,rurfus Gironius tumultuaricœpir: amp;: Velafco conbsp;meftabili auunculo vindice,quemaliæquoq; priuatæ caufæ ftimulabant,fefe Xi-nieniipotentiæopponere,amp;cognatos regulos conuocare, iuueniliaufunon du-bitauit.Quade caufaè Bætica inTarraconenfem venions,ad eius prouinciæ prinnbsp;cipesomni conatu folicitandos,perMadritum, vbi Ximenius cum regio fenarunbsp;^rat, iterfaciens,à publico abftinensfaétionisfuæproceribus conuenicndis mo-ratus cft. Vbiparureuerenter amp; ciuiliter egiire,vel amici eius fatebantur,qui cùmnbsp;30 cutnadeflecunôtirefciuilFentjadXimenium falutandumno acceflerit,regis per-fonâeo tempore gerentem. Quinimohoc non CQtentus,nuntiumadXimeniumnbsp;iniût,quifeillac veniffe certioremfaceret,adfuos amicos amp; cognatos vifendos,nbsp;quafi palam iilifîmultatemindrcerct,amp;Tarraconcnfes principes ineumconcitan'nbsp;dos minaretur. Ad quod Ximenius nihil aliud refpondilTe fertur, quàm vt bonisnbsp;auibus iterillud officiofum faceret. Suntadhuc alia in Ximeniiepiitolis, quæiu-ueniIemGironiitemeritatem,amp;parum fanaconfilia declarant. NamMadriti ànbsp;virisprobisamp;prudcntibusrogatus, cureamfeditionemtam manifefta Ximeniinbsp;amp; regii Senatus contumelia mouendam tentaret: quoniam(inquit) nullâgratiamnbsp;nobis rex,quód illi paremus,cft habiturus,fî eo abfente, eius vicariis ex æquo panbsp;40 rucrimus.Quæeo magisvanacenfebantur,quoniamnecpecuniarum,neGmilitônbsp;ptæfidns,autipfe,autregulorumquifquam cum Ximenio eratconferendus: quinbsp;fuis duntaxatpriuatis opibus iuftum exercitumalere poterat.Ille tarnen in propo-fito pcrfjftens,adlnachum Velafcumauunculum eftprofeôtus. Nam Velafcunlnbsp;iamdudiimalchabebat,quôdXimenium meditari audierat,vt quicquid primates fine titulo manifefto in regii cenfus præiudicium poflîderent,regis fifeo amp; pa-trimoniocederet. Namcùmipfe ex maritimis veétigalibus non mediocres redi-tus pcrciperet,timebatne XimeniuS quoq; earn rem conuellere vellet:quarc eiusnbsp;potentiamimminutamcupiebat. Nehancremteraere aggrederetur, regulos o-mncs,qui priuatis de caufis Ximenio infenfi erant, conuenire ftatuit, vtconiun-Jo dis opib.amp;viribuSjin perniciêXimenii coniurarent.Præcipui inter hos fuerunr,nbsp;quos facile in eius fententia ventures arbitrabatur,PimentcllusBenauctanus,tjuinbsp;Cigaliis præfidiûextruereprohibitus, cuius opportunitate vniuerfam Câpenfemnbsp;regionê,quotiesliberet,facilè infcftarct,iniquocratinXimeniûanimo:amp;Cueuanbsp;Alburquecius,amp; Cerda Metinenfis: qui Vrenati affinitate ac cognatione proxi-ini,ccnfibus item temporariis à regibus donati er^it : amp; Portugalius Seguntinus

iy6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Epifcopus, qui capiti fuo timcbat, ne fi locus Ximenio daretur, Carauajaliu quoi iamdudum agebatur,in pontificatum Seguntinum reftitucret,amp; ipfe rurfus in or-dincmcogeretur, facile in fuatn fententiam pertrahendos confidebat. Sedanwnbsp;onanes Mendoziumlnfantatus ducé, ob Velcnnatum cum comice Clunicnfi coflnbsp;trouerfiam,indignatum eflè fentiebat: quem fi vnum ad partes fuas pellicere poi-/ fetjfacilcXimeniumctamlata amp;amplapoteftatedeturbandumfperabat. Igitufnbsp;licerasftatimadPimcntellumdac,quibus fe Guadalfajaramad Mendozium pro-ficifci fcribit, de reip.commodis cu co craótacurus : quare aut ipfe protinus, quoinbsp;confultius efletjad eos veniat,auc fi caufis neceflariis impediretur,fidele aliqucrflnbsp;miniftrum profe mittac. Interca Velafcus nullamora interpofita,primum Cuel- (•nbsp;iaroppidumad Alburquecium, deinde Buicracum ad Mendozium properat: Gi-ronius ad Cerdam Mcdincnfem accerfendum, cum mandacis regulorum perre-xitJnepiftolis, quæper arcanas notas ad Carolum dabantur,fcriptuminucnio,nbsp;Mendozium adregulos venire rccufafle: fimulqueinternuntiis dixifle,in bis quçnbsp;ad reip.negotia pertinercnt,nihil fe aduerfus Ferdinandi tcftamentum, aut regisnbsp;CaroUvoluntacemtentaturumun aliis verb paratum fanèeffeadneceffarioruiflnbsp;iniuriasvindicandas.ObquodGuadalfajaram Velafcum,amp; qui eum comitaba-tur profedoSj illic cum Mendozio re difceptauiflc: vbi V elafcus multa de Xiroe*nbsp;nii infolentia,multa de eiufdem temeritate egit : nee tolerandum vllo paólo efiegt;nbsp;vtnouihominis amp; nobilitati infenfi,inimicagubcrnatione Hifpani principes re-gerentur : quibus aequius multóamp;decentius erat,vc cucullams homo pareret,nbsp;3uamvtipfepotcntiaabutcns,optimacesperludibriaagicarec.QimdfiFerdinan'nbsp;iregis ceftamento ad regni moderamen relidus dicebatur, fat feruitutis Ferdinande» viucnte, fe pertulifie : definerent tandem vana mortui imperia percimc-fcere. Quare facultatem quam à Carolofufcepiflet, Ximenius oftenderet, aut fenbsp;ei aliter nequaquam pariturum.Hæc cùm Velafcus repetendo exaccrbarctjCUfl'nbsp;di aduerfus Ximenium ffemere.Mendozius,qui tune inter eos authoritate pras'nbsp;ftantiorhabebatur,Sunt mihinon mediocres(inquit)aduerfusXimenium odio-rum caufie : nam amp; per fummam fidei violationem, padum cum fratris meinbsp;neptis fuae coniugium irritauit,amp; nunc demum patrimonio meo,nc quidgrauiu^nbsp;dicam,naalitiosè infidiatur.Sedilludpriuatares eft,ipfeque fuas excufationesob-tendit : hoe verb regii Senatus iudicio inter me amp; propinquum Clunienfem diri'nbsp;metur. Atq; itaapud me ftatui,nihil turbarum,quandiu abcftrexnofter,mouerc-Nouiego vtpotevicinus,Ximeniihuius,magis quamvos,naturamamp;ingeniuifl'nbsp;nihil cuiufquam gratiæ aut authoritati dat,neq; vllius rerroribus mouetur. Aifl'nbsp;plam,vt videtis,ditioncm poftidetjampliflimam potentiam refp. illi dat. An exift*'nbsp;matis ignauiùs quàm folet in præfcntia fe gefturum ? Non arbitrer : imb multb a-criùs innos popuh vires cxcitaturu,cui iamdiuodio fumus.Quare aduerfus rerfl'nbsp;pub.nil efle tentandum cenfeo: earn autem neceffe cft lædi,fi Ximenium oifeO'nbsp;damus. Aliam vos rationem cogitate,qua caufasnoftras apudomnes probciflus: 4^nbsp;amp; tuncgloriamaiorum me indignum iudicate,fi non me primum nobilitatis viflnbsp;dicem aduerfus huius contumaciam præftitero, amp; vos propinquos, affinesqu^nbsp;meosommbus mois viribus protexero.Id cùmMendozius grauitcrfimul amp;:pf^nbsp;denter dixiflet, illorum impetus nonnihil infradi funt, amp; mitius aliquid confié'nbsp;tare coeperunt. Vifum eft AluarumGomedumMendozii generum, Atanzoifl^nbsp;amp; Piozii oppidorumdominum,virumprudentem, amp;ftudiis literarum amoenio'nbsp;ribus deditum,cum mandatis ad Carolum mitterc : qui illorumprincipura qfl^^nbsp;rcccnfuimus nomine,Ximeniummuncrecommiftbpriuaripcteret, amp;caufas a'nbsp;pud eum eloqueccr amp; copiose exponeret. Interca Mendozius eos fplendide, laUquot;nbsp;tcquctradarc: amp;quæcft eins gentis principibus,veluti quodamhxreditarioiH'nbsp;rc,magnificenria infita,omni genere ludorum obl edarc, variaque illis fpcdacul^nbsp;exRibere.Ximenius qui vires eorum abunde nouerat, terrorcs Panicos illos vo-citabat : nihilq; idcirco magis mouebamr,quara fi homines aliquot priuati coo*nbsp;ueniflent, quorum nulla ditio, nuUaque authoritas aut facultas eflet. Namlo^^^*nbsp;fempernobilitatis comité, alui^ue minime neceflariis fumptibus, adeb eorn^nbsp;ceiflus

FRANCISCI XIMENII, LIB. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

Ccnfus cxhauftos efle dicebat, vt fok'im voces polfcnt, minas inanes fpargere. Sedcum publicaquietemnonnihilturbaripriiiatis regulorumconfiliis aniinad-ucrteret: dedit operam,vt à certis hominibus monerentur,in rem illorum efle abnbsp;incœpto defiliere. Qu_ód fi perfifterent, fequidem poflc,nullis regiis fiue pecu-niïs,fine militibus,fed propriisdûtaxatauxiliis, facile oftedere, quatô eo inferiores clfent futurijfi manu aliqua,aut militari exercitu agendü effet. Cû verb legibusnbsp;ac regis in primisimperio parendü effet, vidèrent inquæ periculafeconiicerent.nbsp;Senfim igitur couentus oft dimiflus,ne quid tentaffe videri poffent,quod régis a-nimüoffenderet.Paulbpoft vtfeinXimenüamicitiäinfinuarentjfingulicurarut.

10 Nam Mendozius literas adXimeniudeditofficiiplenas: Velafcus intirnos fuos, quiillü eius verbis falutarent,àRexis oppido mifit,caufatusctiä valctudinc, quo-minus idpræfensfaceret.Frequentiflîmusnoftrorû fermoeft,poft Mendozii o-rationem,proceres illos conftituifle,vt à Ximenio facultates petereiur,quas poftnbsp;régis Fcrdinandi teftamentumaCarolo ad remp.gubernanda habere fe dicebat,nbsp;atque eade re legatos fuiffemifios: quibusXimenius, vtpoftero die ad fe veni-rct,iuffit: amp;duomilliaarmatorühominum, quos per vicos Madritoproximosfl-mulatqullucvenerat, inftationibuscocinendos curauerat,multiplices bellicorunbsp;tormentoru machinas,ingenté pecuniæ tumpriuatæ, tum regiæ vim, ftupttibusnbsp;oftendiffe: amp;c vtfuis renunciarentmandaffe, fe nullas alias facultates præterillasnbsp;io a Carolo habere.Sedcumnihil tale inepiftolis inueniam, vbide Velafci conati-buSjamp;s de Mendozii refponfo agitur,potius hoc vulgo iaiftatu crcdiderim,amp; effi-lt;ftü ad fimile Scipionis refponfum in Hifpania,vt tradunt Romanaru reiüfcripto-res.Quanquaeo tempore DidacüLupumadBelgas mifl'uraeflefciam,quidehisnbsp;omnibus Carolû certioremfaceret: amp; facilitate quam ampläab eo peteret, quanbsp;abhuiufmodi aufisreguloruanimos,quotiesopuseffet,deterreret.Ipfietiaregulinbsp;ad Carolû fuos nuntios miferunt, qui mores Ximeniigrauib. verbis criminaren-tur: amp;: reip. in terefl'e dicerent,ne ille rebus moderandis prxfedus efl'et:quód homo contumax amp; vniuerfæ nobilitati infeftus, femper nouas cotentiones amp; litesnbsp;cócitaturus effe crederetur. Sedhiscauillationibus peropportune paulö ante re-

50 gius Senatus occurrerat: longa epiftola ad Carolum mifl'a,de tumultibus inBç-tica,magno regii Senatus contemptu, amp; regixmaieftatis offenfa, ac totius reip. turbationc, aPetro Gironiofaótis; vbi multa quoque obiter funt dicla, de regu-lorum confiliis. Ximenius,qui fi Carolus aduentiim dift'erret, fæpe ad eundemnbsp;lapidem oftendendum efl'e prxuidebat : neque enim in tarn latis regnis, variisnbsp;negotiis fubinde exorientibus, occafiones regulis defuturas aduerfus euiii con-iurandijVt nouas, turbas quotidieconcitarent: cœpit fccu attente inquirerc,quo-nampacfoeoru motus amp; tumultus cohiberepoflet.Erat(vtdiximus;Ximeniusnbsp;natura ad res bellicaspropenfus ; vnde fi quando fermonibus militaribus inter-erat,ftudiose magnos duces percontabatur,quaratione populus in officio conti-40 ncrifacilius poffet: qua re milites mchus cogerentur amp;alliceretur.Dccaftrame-tationibus,expugnationibusetiam,amp;oppugnationibus oppidorumlibentiflimènbsp;audiebat.Igiturcum aliquado deins rebus cû rege Ferdinande priuatim ageret,nbsp;qn i tum prudentia,tum rei bellicæ cognitione amp; laude, inter ætatis fuæ principesnbsp;excellebat : régi in animo effe intellexit, militarem exercitum quem femper adnbsp;manû haberet,excuiufq; ciuitatis incolis compararc amp; inftrucre. Dicebat enimnbsp;cxperictiabelIorûedodtuSjdeleétus qui ex ignotis amp; vagis hominibus, more ma-iorûhabcrentur,perniciempotiùs,quâvtilitatê in remp.inducere.Nam obfcurinbsp;i]li,amp; immodefti,atq; impurihomines,peflimisq5 exemplis famofi, quocunquenbsp;accederét exrapto viuere; vicos amp; agros miferè vaftare : infimam plebêSzrufti-îo cos homines affiigere,milleq; alia fcelerapatrare.Q^d fi per fingulas vrbes cer-ti quidam ciues nomina fuaadmilitiam facramento datent, qui quociefeunq; ànbsp;rcgevocarentur,bellica fupelleétileinftruóli,ad oranes cafus prompti,amp; præftonbsp;effent,innumeraincomodaceflatura.Hos.n.mcliùs amp;hberaliùs educatos,atquenbsp;morib.ciuilioribus præditos,liberis,vxoribus,ÔZ pcnatibus timentes, nihil indi-gnum,autatrox aufuros,fed potius totis viribus, pro focisamp; aris depugnaturos.

lyS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Quin commentariolos, quibus rei gerendæ forma tradebatur, aliquando per o-tium Ferdinandum fcripfiife aiebat, amp; lingula capita, per partes digelïifl'e : moleftiis amp;£egritudinibus fubindeobortis impeditum, cfficere no potuifle quodnbsp;tantopere moliebatur. Qj^ ne forte aliquis in re ancipiti amp; à multis improbata»nbsp;ad Ximenii lèntentiam côfirmandam confida putet,hæc eadem Ximenium adnbsp;Carolû fcripfiife inueniet, litcris quas hoc de quo agimus anno pridie idus De-cemb.Madritoad eum dédit, quarum autographum Complut! afleruatur. Hxcnbsp;igitur cùm Ximenius in memoriam reduxilfet, amp; præter reliqua emolumenta,nbsp;fummum inde præfidium parari animaduerteret, quod reipublicae fecuritatemnbsp;adferrcjamp;præfentemrerum ftatum miruminmodum recreare polfetjde huiufnbsp;modi inftituenda cœpit illico acrius cogitare. Nam nullam fortiorem aut potennbsp;tiorem machinam elfe intelligebat, ad omnium animos fedandos, amp; in olîicionbsp;continendos,quàmhuiufmodiexercitum expropriis ciuibus amp; incolis conftan-tem,per ciuitates fingulas difpolitum.Sed priufquam rem vniuerlîs proceribiisnbsp;inuidiofam, populis verb nouam attentaret, Didacum Lupum Aialam, virûex-perientem amp; ftrenuum,cuius fidiflimam operam innegotiisquæ cumrege Fer-dinando tradauerat fempcr expertus erat,ad Belgas tranfmittere necelfariû elfenbsp;duxitjVt Carolumde omnibus quse in Hifpaniagererentur, alliduis Ximenii Ibnbsp;teris admoneret: amp;:vt eadem opera,regia diplomata publico figillo amp; proprianbsp;régis chirographo notata,a Carolo peteret,quibus facultas rempub. moderandinbsp;Ximenio connrmaretur.Nam quanuis per priuatas epiftolas,id iam Carolus ab-unde declaraueratjtamen in te tamgraui,amp;: proceribus odiola,neceirarium cumnbsp;primis cratjVt omnia rite amp; ex maiorum inftituto,prout leges noftræexpofcunt»nbsp;gererentur. Hunc ergo Lupum de rebus quæ cum Carolo elfent agendæ, probenbsp;amp;diligeter inftrudum,ineunte Apnle proficifciiubet.Mirari Lupus, quodnihdnbsp;de literis gubernationem regniconfirmaturis cum eo egiiret,cùm id maximeadnbsp;omnium animos comprimendos,amp; adres quas parabat coliciendas pernecelfa'nbsp;rium elfe videretur.Sedprudetilfimus fenex,ad Lupum qui pridie Madrito pto-fedus fuerat,curforem itinere citato mittit,qui hanc ei epiftolam propria manunbsp;fcriptamtradat. Ximenius CardinalisDidaco Lupo AialæS.Quodlongiiftms ’nbsp;itineris præcipua caufa fuit,amp;cuius ante omnia monitu te elfe oportu. c,tot negonbsp;ciisamp; curis diftridus oblitusfui. Sic eft profedö,quod maxime meminilTevolu-mus, folicitudine ipfaimpediente,primu memoria elabitur; atq; interdu nimi^nbsp;fedulitasamp;importtmacura, plufquamignauiaaut focordianocent. Facultatemnbsp;perquamlatam,ad cundareipub.munera per me obeunda,a rege Carolo inpd'nbsp;mis petas volo: in quanominatim ab eo declaretur,nonmodo adregnorumniO'nbsp;derationemconcedijfed adtribunalia, amp; vrbanas præfeduras, iuridicos coueo-tus,amp;: ipfumadeo regium fenatum, pro voluntatemeacomponendos,amp; irafflU'nbsp;tandos: ad fifcuamp;cenfum regium explorandu,atque omnium pecuniarum,qu^nbsp;per praefedos coguntur,ad obolurationes exigendum.Nam quanuis hçc omni^* 4nbsp;parce à me, amp; non nififummisdecaufis tentabûtur,huiufmo di tarnen facultatemnbsp;penes me eire,permultum ad reipub.commodum amp; quietem intereft. Hanc ct'nbsp;go vt erit impecrata, primo quoque tempore adme mittes. Nihil enim interea,nbsp;fine publicum fiuc priuatum à me polTc fieri,regi indicabis, ad quod non ftatimnbsp;velut validum arietem,diplomarum de hac facultate folen nitaté abelfe, regii nO'nbsp;minis aduerfarii nonopponant. Quod fi quid hadenus egilfevideor tantxmo'nbsp;derationis præfedo dignum, no tarn epiftolis tranllatitiis tribui poteft, qu as faci'nbsp;li operaa regibus obtineriintelligunt,quam noftræ authoritati amp; dexteritati:mcnbsp;enim infenfum habere reformidant.Nolim hanc noftram petitionem Caroli ft'nbsp;miliaribusambitiofam videriinameadecaufaDeum obteftor, qui cunda no- ’nbsp;uitjdiuac multum dubitaui, anmihi elfet poftulanda huiufmodi facultas : nih»nbsp;eaim 2equèodi,atque huiufinodi res quae ambitioncm olet requirerc,quantum'nbsp;uis ad publica negotia lint neceflariae.Sed quid agerem,cum ad id curandum, di'nbsp;uina me primùm inftituta,regia: deinde maieftati debitum obfequium, amp; reip'nbsp;tranquillitas,quæ hacpotilfimîimratione ftabilitur,prorfus dubitantc amp; inuitm^nbsp;cog*^'

FRANGISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17«?

cogèrent? Vale,Madrico iii.non. Aprj^sM. p.xvi. Sij:ergo animoscofum, qui parum beneuoli erga ipfum erant, fufpenfos Sgt;c dubios per id tempus tenuit ; quinbsp;dubitarc poterant,anille tazdio negotiorü correptus, reip. çurâ deponere medita-retur. Quodfihacderecoracü Lupoegiflet,vtfunthomines inrebusalieniscu-riofijfacilèdiuinaffentjamp;repatefaóiajomnesadhibuiflcntmachinasadhuiufmo-di concelïionéimpcdicndam aut rctardandam.Nam vt Caroli adolefcentiæprç*-fedijquidcóducibile effet diutiusconfultarét, facile effeciflent:atq;interearefp.nbsp;tumultibus vexata, multum detrimenti capere potuiffet. Qualiter in eo negocionbsp;Lupus fcgefferitjXimenij teftimoniapartim ad Carolum, partim adalios fcriptanbsp;ïc declarant. Nam cùm fecundam legationcrn anno xvi i,Iub menfem Auguftum,

Ximenius per Baracaldum inftituiffet, isque, vt erat ingenio vafro amp; parum fy n-cero, clancularijs fermonibus nÓnihil Lupi fidem apud regem, de penfione Pon-tificatui Caurienfi in gratiam Epifcopi Abulenfis imponenda,labefaófanet,id* que tandem Ximenius ex Lupi relatu cognouiffet,literas ad regem comm end a-ôonis plenas,amp; perquamhonorificas dédit, vtitafe rem habere crederet, quem*nbsp;admodumci Lupus dixillet: ijs enim maioribus prognatum eile, vt nihil eorumnbsp;claritateindignumvUo vnqua tempore commiffurus foret :quare non minoremnbsp;eius fermonibus fidem habere poffet,quàmfi à Ximenio coramdicerentur. Me-^nbsp;mini mein Oranicis fchedis epiftolam quanda deprehendiffe,in qua hæc ad ver-1C bumXimenius ad Lupumfcribit. Quódveróexcufas,quörundam fermonibusnbsp;ad me dclatum, hæc negotia parum diligenter à te curari, equidem quantum adnbsp;hanc rem pertinet, talem te lemper iudicaui, vt vel rerum utarum negligentemnbsp;efie potius exiftimem. Dealijsveró,hoc cft,fide,amp;taciturnitate, atque honorisnbsp;mei perpétua obferuantia, cauedubitesquicquaalicuimecrediturum, quodno-ftramergate caritatemlabefaófet: eademque prorfus de Petro Aiala Canarienfinbsp;Epifcopo fentio, quem meo nomine multum falutabis. Quâquam ni ego fallor,nbsp;idcftFcrdinandi régis ingcnium,vt nullius vnquâperfuafione egeat, ad id quodnbsp;femel propofuit agendum: quemadmodumnullis vnquam verbis moueri iólet,nbsp;vt quod femel animo non fedit,rurfus probet. Hæc omnia declarant, quanti Lu-î® pi fides apudeum fieret,quóvein pretio amp;:opinionehominemhaberet. Sane ijsnbsp;ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^egntijsgerendis apud Carolii præfeéhis fuit Lupus, is^s ad eum quotidie aditus,

vt it morum feueritati, potius quagenio, vel ad tempus lindere maluiffet, procul-dubiohonoribusauârior locûintep. haudobfcurumtenuillet. Veru fua vnum* quenq; voluptas trahit: amp; modo animo fuo mos geratur, reliqua omniaàplerifqtnbsp;contemnuntur. Ergo Ximenius,cui omniscunélatio in rebus propofitis moleftanbsp;femper fuit,minimèadidquodanimocócepcrat,Lupi refponfum,aut Belgarumnbsp;décréta expedarevifum eft: fedexercitum,quem parare inftituerat, quanamra-tione cogeretur,meditari ccepit. Igitur poft diutinam confultationem,quam partim in Scn3tu,partim cum viris earu m rerti peritis habuit,ediótum ad omnes Ca-4c ftellæciuitates mifit, vtquicunq; ex earûincolis,præfertimquiius ciuitatis amp;:pc-nates haberent,nomen ad deledum quem parabat datent,multis immunitatibuSnbsp;fruerentur. Hi milites reip.futuri erant, amp; quotiefeunque neceffitas ingrueretjnbsp;adcamprotegendampræfto cum armisfuturi, amp; fingulis quibufque dominicisnbsp;dicbus aciem beiheo procinólu fub populorum confpedum exhibituri, quamnbsp;tranfuedionevocant. Duces fe illis,amp; qui lituis canercnt,ac tympana pulfarenr^nbsp;xehquofque exercitus miniftros pecuniapublicaexhibiturum:militibus verb pe*nbsp;culiaria priuilegia iurc fufccptæ militiæ concedi, vt ab exadionibus amp; tributiS)nbsp;quibus pendendis plebs amp;pagi circumuicini obnoxij funt, puta hofpitiis regionbsp;comitatuipræftâdis,amp; de multis aliis oneribus amp; angariis fubeundiS) adquæ ve-yc digalis conditionis homines tenctur,immunes effcnt.Nihil principio eo edidonbsp;f plaufibilius,autgratius vniuerfæplebi memorianoftra accidit. Na ea rationc facile ad nobilitate viam fi bi parata fentiebat, cii prçfercim tam paruo labore, inftanbsp;proprios pénates,cufiliis amp; vxoribus ea fe munera obituros intelligerent,amp; nonnbsp;foltim reip.faluti confulturos,fedhoftibus cundisformidinifuturos.itaq! paruonbsp;temporis fpatio,plufquam triginta millia feledoruramilitum,ex fingulis vr bibuJi

i8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

coada funt; qui per omn^s belliças,arte^efe in oculis ciuium quotidic exercen-teSjiucundo ipedaculo erant.Rurfus iuuentus, quæ nifi rebus honeftis occupe' tur,continuo voluptatibus diffluit,aquibus plus periculiquamab armatis hoin*'nbsp;nibus imminet, vt facile parentum exemplis incitatur, curfu amp;: iaku,amp; miflilibusnbsp;iacicndis,omniq5 armorum genere,amp; pedibus amp; equis mirum in modum exer**nbsp;cebatur.Denique ludus quidam militaris aperiebatur, quo nihilo optabiiius,autnbsp;iucüdius Ximenio vnquampotuiffet accidere : quieo oliminftituto, fortilTimaSnbsp;nationes à viris non perinde validis fuperatas amp;domitas nouerai,Nunc verb pdquot;nbsp;uatim fua. permultum referre vidcbat,huiufmodi exercitu ad omnes cafus, nuUonbsp;régis autreip.impendio,inprocinduparatumhabere, Cum Madriti,perportaionbsp;quæ Maurorum appellatur,Ximcnius Sc dux Afcalonius ad aciem inftruéiain vi-fendamegrederentur,amp; extemplo milites bombardis amp;:fclopetis,fumumriilphiinbsp;reum Sc fragorcm cocitaflentjab Afcalonio ciuili Sc beneuoio fermone monitun*nbsp;fcrunt,cauercttetrumfumum,tonitruaque illafulphurea,nefubitarerum paruinnbsp;afliietarum incurfione,noxamaliquamcontraheret.CuiXimenius,pone metu,nbsp;(inquitj o dux,bic enim fumus amp; fulphurea nubes,iucundiùs mihi amp; gratiùs ölet,nbsp;quam Arabumpretiofiflîmiodores.Huius miUtiæ notitia poftquam ad finitimosnbsp;reges,amp; remotiorcs nationcs pcruenir,cuncli Ximenii confilium magnificare,6^nbsp;prudcntiamviriantc omnia admirari,quimirabili inftituro Hifpaniamnon mO'nbsp;dó ab externis incurüonibus tutam reddidiflet, fed cunótorum mortalium facile **nbsp;dominam poffetconftituere.Gerteregi GallorumHifpanæpotentialæmulo,nihil ingratius per id tempus accidit,quam de huiufmodi militibus, non quideni i'nbsp;gnotis,autcolleditiis,fed ex ipfis ciuitatumordinibus,fine vllo reipub.himptu a-lendiSjà Ximenio fufceptam curam. Vincerus Guifæ Cardinali, qui apud Carolanbsp;erat,propinquitateconiunóï:us,menfe lunioad XimeniumfalutadumMadritumnbsp;diuerterat : qui totius rcipub.Chriftiana; nomine, pro eacuraamp;inftituto, gratiasnbsp;illi egit,atquefpontc currentem incitauit,vt tali difciplinaamp; rei bellicae ftudioHi'nbsp;fpanos populos in officio contineret,quó hoftibus perpetuó eflent formidini. E'nbsp;rat Vincerus militarium rerum peritus,amp;Maximiliano imperatori à confiliis,qiânbsp;tunc B auariæ principatû æqua cum duce poteftate rege bat. Qua de caufa eo teiH' fnbsp;porcinHifpaniâvencrit,nihilcertiquodaffirmem,inepiftolis vbi de eo agitur,nbsp;inuenio: fed creditum eft,àMaximiliano imperatorc diffimulanter adnosmif'nbsp;fum,vt quidin HifpaniaperXimenium gerereturcognofeeret : autipfumnoftr^Jnbsp;regionis luftrandæ ftudio iter tamlongum fponte fufeepifle. Illud certè conftai,nbsp;Ximemum eius præfentia impensè obledatum, omne genus lautitiarum,Nomuern comitatem illi exhibuiffie. Dicinon poteft, quantum liæc noui exercituSnbsp;inftitutio,feditiofoshomines,amp;rerum nouarumeupidos male habuerit: qui,ænbsp;mnemaditumad tumultusexcitandos fibi interclufumvidebât,atq;illamquainnbsp;ex regis abfentia viuendi licentiam præfumpferant,hac potiffimum ratione eua-nuilTe.Idcirco omnibus machinisamp;confihis, fi quomodo earn labefadare pof'nbsp;fent,autcalumniis Sc criminationibus inuidiofamamp;:ingratamfaccre,laborarucnbsp;Illicohæ voces ab incertis authoribus fpargifunt cœptæ, acerbitatis Sc odiorumnbsp;feminaria. Quorfum hæc infolens cxercitus forma ? Quid hxc noua armorum o*nbsp;ftentatio? An tædebatXimenium pacis? an homo fanguinarius Sc Martern fpknbsp;ranSjtantam concordiamamp;: tranquillitatem iniquis oculis confpiciebat? hoc 'f'nbsp;num nempeabfcnte rege defuifle , vt populus ignobilis authoritate publica af'nbsp;maretur, adnobilitatemeuertendamamp;vaftandam. Videretquid facerethomonbsp;ceruicofus,amp;:propriæfententiætenax,qui vulgo ferocis nationis tantamvimtfi'nbsp;bueret, vnde eas turbas propediem erat excitaturus, quas nulla induftria coef'nbsp;cere poflet. A ddebant etiam,hac militia fadum efle, vt fl orentes ciuitates amp; fn’^nbsp;muniis ea potiffimum ætate intentæ deformarentur, amp; ad prifeum fqualoremf^'nbsp;dirent,quando incultis Sc barbaris moribus palantes homines viuebant. Omnc^nbsp;enim opifices (vtfunt homines à labore ad libidinem natura procliues ) defett'^nbsp;officinis in quibus fefe exercebant, militaribus ftudiis intenti, id vnum tantum'nbsp;modoerât curaturi,quodillis liccntiâ quiduis faciendi indulgebat. Qi^e rebuj

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI.

ad vitam nccefiariis ciuitates fenGmpriuacas,tandem inopiam fenfuras,amp; vix ad priftinum ftatummultopóft temporeredituras efle.His atq; aliis fermonibus ad-uerfus Ximenij conatus pafftm iadatis, Legio Burgi, Salmantica, MetinaCam-penfisjAreualumjMatricalium, Oimetum, vltramontanæ vrbes, deledus quinbsp;fiebant impedire tentarunt. Sed quæmagis acri amp;pcrtinaci animo,atquema-iori cumtumultu amp; feditione, Ximenij imperiofefeoppofuit, neque à vocibusnbsp;etiampetulantibustemperauit, Pintiam fuifte ,tam Carauaialij annales, qu«imnbsp;Ximenij epiftolæ produnt.Nam cùm T apiaSegouienfis ad deledum faciendumnbsp;illucveniftet, Pintianicontumelijsaffedum in vincula coniecerunt : vtinre-lo bus humanis fit, vbi error errori fuccedit, itapaulatimanimieorumexacerbatinbsp;funt, vt nulla Ximenij ratione habita, fefe præfidiis omnibus, tanquam contrahonbsp;ftes munierintjvallumamp;foflam circumvrbem duxerint, excubias etiam de node amp;vigiliasfecerint,palamqueXimenioreftiterint, vt libertatis oppreflorinbsp;res perniciofas per vimtentanti. Dehis omnibus quæPintiægerebantur, per aliquot ciues regij nommis ftudiofos Ximenius certior fubindcfiebat,fedpotilfi-®umZaratenfis amp; Leguizaminuntiis,quicùmPintiani conuentus quatuoruirinbsp;cffentjdumXimenii mandata ftudiofiùs exequuntur,grauia perpetifxpe funtco-adi. Duaepotiflimum caufx hanc Pintianamfeditionemcocitarunt,altera quódnbsp;AntoniusRogius Granatenfisantiftes, quifenatui regio præerat,aliquotque i-io temamici fenatores, peculiar!quadamcontentionegubernatori Ximenio infe-ftij quiequidab illofiebatcalumniabantur. Hifi quandoPintianiadlenatumlegatos mittebant,priuata colloquiaamp;r clancularios Ïermones cum illis habebant,nbsp;amp; Ximenium tyrannum appellabant. Quód fihoe de viro iuftiflimominus cre-dibile legatis futurum putabant, dementem ilium elfe amp; temerarium, nihilquenbsp;penfi in rebus habentem aflerebant. Ea enim omnia nulla fenatus regij authori-tate, qui rem non modó inutilcm, verumetiam perniciofam, eas militates cohortes videbat, fed Ximenij folius voluntategeri. Quæ cum à legatis apud fuosnbsp;iiuntiarentur,animi ad Ximenio refiftendum augebantur. Nam virorum,qui re-giæmaieftatis aflertores videbantur,teftimonijs audaciaconfirmata,effræni qua-50 damlibidine crefcebat.Non ergo ignobile documentü illud fuit: vnde quantumnbsp;noceatgubernantium diuifio,amp; inreip.rebus tradandispriuatarumfimultaturanbsp;caufa,diuerfas partes amp; fentetiam tueri,planum fuit. Altera porró caufaab vltra-montanisrcgulis data eft,qui omnemfibi potentiam,per circunuicinam régis di-tionenijinnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pauló ante regnabant,auferri dolentes, fimul etiam ne quid inde li

centiæadpropriaoppida dimanaret timentes, afliduis didis amp; cohortationibus Pintianumfenatuminftigarunt, ne vllo pado apudfepermitterentdeledus illosnbsp;feditiofosfieri: nonenimeosadaliudarmari,quamad reipub. vaftitatemamp;per-niciem. Quare fi faperent, fuis vxoribus amp; virginibus profpicerent,amp;fuis facul-tatibus amp; peculijs cauerent,quorum nihil tutum aut certum, inter milites arma-40 tospoflefliiri eflent. Qui id maiori fedulitate apud Pintianos egerunt, Anricusnbsp;Almiranms, amp; Oforius Aufturicenfis epifcopus fuifle dicuntur. Habebat Al-mirantus Pintiæ ius ciuitatis, vbi ob aneiqua amp; peruetuftamaiorum mérita, qui-bus oppidum vniuerfum Almiranto deuindum eft,authoritatcm minime vulgarem, velutihæreditariam habet.Is cùm forte per id tempus apud Ximenium Manbsp;dritiageret,cuius amicitiamfemper coluit,vbi Pintiæ dcledum eflefaciendumnbsp;intellexit, poftbabita amicitiæ neceffitudme ,priuatis commodis confulendum

181 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE RE B. GE STIS

exeiusvoluntate gcrebantur,amp;inBxticaHifpalis, Corduba,Gicnnium,Vbe(bf Beatia,aliæqj itidcm no incclebres vrbes ; in Carpetania verb Tolecumamp; Madri-tum, atq; iis ipfis fubiedi populi(nam Guadalfaiara Mcndoziorum domiciliuni,nbsp;eorum tune imperio obtemperabatjin CeltiberiaSeguntia, Orctum, ViHenates,nbsp;amp; Murgitani, ac tota demum trans Anam prouincia, promptifTimis animis delc'nbsp;ftus feciffent: quin apud tranfmotanos ipfos Zamorenfes, T aurini amp; Abulenfcs,nbsp;cifinontanos imitati Ximenio paruerant: multi quoque exCampenfibus fccuónbsp;eflent,ac propemodumpræter illos paucos, vniuerfa Caftella : tarnen quandiunbsp;Pintiani,acBurgenfes,atque cæteri coniuratipopuli in fententiadiuerfaperfi-flerent, vtfunt incerta multitudinis ftudia, perfeueraturos Ximeniusnonputa-bat. Nâ quotics aliquid quod publico imperio amp; authoritate iubetur,à nonnullisnbsp;quamlibet paucis impunêcontemnitur,C2etcris quoque occafio datur,in eandcmnbsp;partem paulô póft peccandi.Quade caufaXimenius omnia cum Pintianisman-fuetè agere,Só ne fibi in re cumprimis vtili amp; neccflariaimpedimento eflent ad'nbsp;monere.Quód fi conceffiones regumve priuilegia,quib. ab huiufmodi manda*nbsp;tis immunes eflTe iuberentur,apud fe haberent, curarent vt in publicum edcreH'nbsp;tur: nihil enimfe per violcntiam,fed omnia ex æquo amp;:bonofalt;fturum.Illi tam^nnbsp;clatis animis,vicinorû regulorum patrocinio confifi, nihil ex arquo vcUe agerere-fpondentjparumqs curare quidipfe faciat. Nam Pintiana ciuitas pro virili cooa*nbsp;tara erat,libertatê fuam tueri aduerfus eius manifeftam tyrannidem,doncc Caro- *nbsp;lus in Hifpaniamveniat. Porto in ea fententia, cûXimenius nihil exfumrao iurcnbsp;agere decreuiflet,donee quid Carolo federet intelligeret,vfq; in annû fequententnbsp;durarunt.ExNauarra iampacataodingêtos équités accerfît,eôfq; ad Pintiam ii'nbsp;proximis locis circûcircacollocat. Sed ne Pintiani contra fe vocariexiftimarent,nbsp;Nauatrærecreandæ prætcxtu, quæ incurfionibuscxhauftaerat,ad Campenfenanbsp;rcgionê tranftulifle,iaôtatü eft : in qua ob rerum omnium abundantiam, annooanbsp;multo erat vilior. Lupum veto per literas monet, vt regia, qua diximus,facultas,nbsp;hæc etiam quæad tumultuantes ciuitates pertinerêtcópleóteretur,amp; primo quo'nbsp;que tempore adfe mittetet. Rem.n.ante omnes neceflariâimpcdiri : quafi regi^nbsp;approbatio non firmaret,necefle erat,vt fuæ exiftimationiconîüleretjgubernato* 5nbsp;ris munusdeponere: quodfefadurum nondubitaret.Porro.quoniam inuidiolÇnbsp;regulorum legationes ad Carolum, amp; Chebrium ,rcliquosque principesnbsp;efle cognouerat,quibus deledus nouitatem,amp; militarem licentiam criminaba'nbsp;tur: ad Carolum fcribit,vt de deleftibus quæ per Caftella fiunt,nihilgrauius pro*nbsp;pter quorundam calumnias exiftimaret : nilenim magis è reip.vtilitate vnquaiOnbsp;in Hiîpania fuilTe conftitutum, vt leges feruarenmr, amp; magiftratus legum mii^'nbsp;ftricolerentur,amp; regia maieftas nulla ex parte minueretur. Namquod malcuobnbsp;dicerent,rem efle nouamamp;infolentcm,non obideiTereiieiendam. Quanqu^^nbsp;fi quisnoftrorumregum annales euolucret,à Gotthorumtemporibusadregc’’’nbsp;Enricum quartum,longa amp; perpétua quadam ferie,duo millia equitum cataphr^* 4nbsp;âorum apud fe reges tcnuifle,quos euftodiæ cohortem vocabant,rcperirct : VO'nbsp;de regium nomen terror! fuit,amp; nihil indignum per feditiofos vnquam eft tent^'nbsp;tum. Poftquam verbEnricus,autanimi focordia, autpotius procerumvafriti^’nbsp;earn cuftodiam, vtparum necelTariam, dimififfet, illis miferiis amp; ærumnis,nbsp;ciushiftoriæproduntimplicitus,poteftatemomnemamiflt. IgiturmoremiUü^^nbsp;aliquanto copiofiorem,qubd ita tempora expofeerent,à fe reuocatum efle,quo *'nbsp;pfe citravllas impenfas regnumauitum, quietum teuerer : amp; hoftibus forinidi^*nbsp;amp; terrori eflet. Curaret igitur ne vllis faótioforü hominum diótis aufcultarcr,amp;^nbsp;totum Ximenio permitteret,cuius fidem amp; voluntatemtot in rebus haberetc’^'nbsp;ploratam. Suam verb fententiam efle, vt ad ciuitates quæ iuffis minus paren^^^nbsp;fuerunt, literas quamprimum mittat,ficacri aceto adfperfas, vtpofthaefuasf^^nbsp;JJuictc agant, deiinantqj quidquamnoui inrep. moliri-.nunquamenimleuenbsp;piendumefle, fi fubditi velinreminimafacere imperatanolint.Et quoniam^nbsp;bellorum defuetudinem, poft Granatenie amp; Africanum bellum rara erant atf”*nbsp;in Hifpania,petit vtcBelgarumofficinismagnamvim telorum,amp;:thoracuni‘^nbsp;reorui’'»

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185

rcorum,primo quoq; tempore tranfmitti iubeat. Perfuafit fidelibus cofiliis Xi-inenius,amp; omniacxeius voto funtfaóta.Vt régis mandatü cuni literis quas dixi-muSjdelatü eft,rebellatium populorü tumultus quieucrunt: amp; Pinciani,qui pcr-tinacius amp; duriùs refiftebantjpofitis armis,amp;porcis apertis,Ximeniifidei fe com miferunt. Ximcnius,vtiJlis gratificaretur, conceflîtvtpopùlus Pintianus publi-,nbsp;cos quofdaprocuratoreshaberet, qui quoties fenatuscogereturadeflent : amp;nenbsp;quid aduerfus regiSjaut reip.emolumentumafenatoribus fieret,vctarêt:quódfinbsp;perfifterent,illico regé admonerenc. HoePintiae maxime neceflariQ elle Xime-niusduxit,quoniämultitäexdecurionibus,quäexciuibus primariis,Almirantonbsp;Ie amp; Beneuentano familiäres amp; clientes erant, quorû induftria amp; cófilio multa in-terdiiparum reip.vtiliainpatronorügratiam fiebant. Pluiquam quatuor millianbsp;Pintianorü ciuium chirographa dehuius rei petitione ad Ximeniü feruntur mif-fa: multa item facerdotum acccenobitarum, amp; eorum præfertimfodalium, quinbsp;deliéladefertis inlocis commiflapuniunc, quorum fodalitas vulgó fraternitas apnbsp;pelIatur.Huncexitumdeleâ:ushabuerunt,quibus adiutus,munus remp;modc-randi fufcepcum, quanuis acerrimis aduerfariis reluótantibus, fine reip.ofienfanbsp;obire potuit.Noftra ætate rcx Philippus,huiufmodi delcótus cohortes Ximenbsp;nias,de fummi fenatus confilio inft:aurauit,vtfibi amp; reip.vtiles.Nani_amp;: duces innbsp;fingulis vrbibus conftituit,amp; immunicates militibus conceijïtj aniw htuus ïcculi ;nbsp;tonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menfeOótobri. Sedqiïóniamfnïftra exercitum terra parat,qui inäri gt;

ctiä vtfit potens non laborat,triremibus quas eo tempore rcfp.obtinebat, viginti adiungendas curat: atque ita claïTem inftruxit, maritimis regionibus benignenbsp;quæ ad earn armandam ncceflariaerant fuppeditantibus:quaalictoribus noftrisnbsp;boftiumarma,amp;: piratarumincurfus depulit.Namftatim fubmenfemlulium,cunbsp;prope Alicantum,ad infulam non longe in eo littore fitam, quinque longas Tur-carumnaues claflis noftra obuiamhabuiflet,acri prarlio cum illis commiilo, fex-centis hoftibus fortiter occifis,fufæ captæqj funt,amp; ad Alicantum captiuçremul-eoduétæ.Qua de re Leonis x. Pont.max. gratulationes ad Xinïenium funt mif-fæ,aninii præftantiam,amp; fingularem prudentiam,qua in his rebus vtebatur,comnbsp;jo niendantis.Eftapudme epiltolæautographe exemplum, Cardinalis S. Marie innbsp;porticu,in qua hec verbalegütur. Superioribus diebus,cüamagnifico D.Bene-diâ:o Hurtado fandiffimusD.N.literas veftrercuerediffime dominationis re-cepiflètjeumq; diligeter ac copiosè, mâdataquæ abeodetulcratexponentê audi-uiflet: libentiflimo animo eius fanóticas intellexit,tam Chriftianas, tamep dignasnbsp;viroprincipe cogitationes, animo veftre reuerendiffimae dominationis inlifte-re: fcilicet quo pado amp; edificari,amp; armametis inftrui,amp; continenter ceneri claf-fis neceflaria poffet,contra acerrimos Chrifti nominis hoftes; fummolt;^j operc e-ius beatitudo vefträreucrendifiimä dominationem cÓmendauit, quodadtamnbsp;egrcgiaamp;gloriofa opera animüadiecerit.Qujvtfunt maxime principibusChri-ftianis digna,maximeq5 pro fide Chrifti neceft'ariajitaetia non mediocre paritu-ta funt nomen veftre reuerendifllme D.cui nee tenuis «à fummo Deo eftexpe-dandaexhac re merces: fedquemadmodü ex eafummu percepit,itaetia ei minime deefte vult,quantuminipfa erit,quin ad optimum finem deducatur:vt ve-ftrareucrediffimadominatiopoteritexploratè iudicarcexbreui quodab eafcri-bitur eidem. Inuenio etiam in epiftolis, anno infequenti antiquum apud Hifpa-lim nauale(quod noftri Atarazana vocant jincuria temporum deformatu amp; neglenbsp;dum,aXimenioinftauratum,armamentisq5 iterum refeftum fuifte: ne fortafl'enbsp;nauium apparatarüinopia,noftri ad littora conferuanda imparati eft'ent, fed po-tius omniumanimi ad naualia muncra alacriores,vt folebant, efficerentur. Sednbsp;(o hancfolertisamp;prouidi hominis curam,pofteri ftudio incredibiliadauxerüt,tamnbsp;latè patentibus terris trans Aclanticum Oceanum cotinenter adinticntis : in quorum regionumfemotas genres,ne quid ad Ximenii magnitudincm deeflet, eiusnbsp;quoq; imperium penetrauit,atque ipfius prudentia amp; induftria,rei ncceflaria; amp;nbsp;pietatis plenæ,de Infulanis in hbertatemairerëdis,principium datum eft.Perhæcnbsp;tempora Didacus Columbus, Oceani maris Almirantus, Madrid morabatur :

184 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

qui anno antea£to,ob graues æmulorum accufationes,à rege cathoîico fuerat in Hifpaniä accerfitus.Poftregis autem mortem,reip.gubernatione ad Ximeniuinnbsp;dcuoluta,eiusdccrctüamp;: imperium expedabat. Fuiris Didacus Chriftophoriibnbsp;lius Columbifilius, quimagis diuina voluntate amp; confilio, quam vlJa liommuninbsp;diligentia aut peritia,nouumillumorbe patefccit,qui tot innumeris gentibus ha-bitatus, totlatiffimis fluminibus irriguus, tot animantibus anoftris diflimilibus»nbsp;tot plantarum generibus nunquam in orbe noftro vifis refertus, tot metallisnbsp;gemmis ditiffimus,aliis deniq; fideribus,alioq5 cxlo fuppofitus, per tot annos la-tuerat.Igitur cùm crebris,tum Almiranti,tum Infulanoru petitionibus Ximeniusnbsp;copellaretur: videret^ virprudentiflimus, adeas litestrans Oceanum coropo'nbsp;nendas homines aliquot integerrimos mittendos,qui non tarn auri amp; argeci cu-piditate, quam religionis amp; rcip.ftudio ad eum laborem capelTendum inuitaren-tur.nullibi eoscommodiùs poflTe reperiri exiftimauit, quàminmonachorûccc-nobiis,fedpotiflîmùm Hicronymianorum,quos rei priuaræ traéhandæ induflria,nbsp;amp;negotiorû agendorumprudentia,intercçteros poliere palàm erat.Ergo Ludo-uicum Figueroam,amp; Alphonfum S.Ioannis, ilium Melioratæ apud Olmcduingt;nbsp;hune Ortegæ apud Burgos adminiftrationi prxfed:os,amp; tertium cum bis Bernâtnbsp;dinum Manzancdum,qui olim magnis muneribus perfunélus, tune emeritus c-rat,virosprobitatcamp; prudentia inflgnes,vooariiuflit. Habere enim fc nonnuH^nbsp;rcip.negotia,qu3E illorumoonfilio eflrentperagenda.Hofce igitur tres,poft mul:nbsp;tos eum illis habitosfermoncs,de m^nitudine rerumadquas deftinabantur,5inbsp;commun! Vtilitate reipublieæ CKriftianæ è fua opera emanatura,!! vt fperabat lunbsp;gererent,cum fummapoteftate ad Lucaiorum infulas mittit, fedpotiflimurnadnbsp;Haytinam,quàm alij Hifpanicam,alij fandi Dominiei promifeuè appellant, abnbsp;vrbis nomine quam Columbus ineacondidit,quæfola per id tempus imper’Unbsp;noftro ceflerat,ad Almiranti amp; Hifpanorum eontrouerflas cognofeendas, catte-raque omnia, qu æ ad indigenarum quietem amp; vtilitatem ne eeflaria forent, pet*nbsp;fpicienda.Poft diligentemvero eognitionem liabitam, cundaex bono amp;xqufnbsp;componenda,omnivi noftrorummilitum amp;tyrannide inprimisfublata,fedan-te omnia vt rudibus illis populis doólrinam Chriftianam fyneere exponerent, 1nbsp;maximopere eommedauit. Datus eft illis comes ad fontes puniendos,amp;reliqui‘nbsp;muniaobeunda, Alphonfus Suazus, ob vitæ fanâ:imoniamamp; iuris peritiam Xi*nbsp;menio notus : cuius exccllentcm virtutem,ærumnofuminudnaufragium,quodnbsp;anno eins feculi m. d. xxiiii.apud infulas Scorpionumfecit,abundedemon*nbsp;ftrauit. IgiturHifpali foluentes, ad fand! Dominici vrbem fub extremumDc*nbsp;cembrem monachi perucnerunt,Suazusvcró fubprimum Aprilem infequcnti*nbsp;anni.HieronymianisapudFräcifcanosdiucrfariplacuit: quidüpridienatalisdnnbsp;mini horis matutinis cumhofpitibus Francifcanis interfunt,eo calore ex regiom^nbsp;fltu, quae non longe à circulo æquatore diftat, correpti funt, vt fudarc amp; a-ftu^tcnbsp;cogerentur. quo die vua: è vitibus recens demcflæ,atq; itidê maturæ ficus primb 4nbsp;menfîs fuerint appofitæ. Horum imperio cùm multa fint prouidenter fada, illndnbsp;potiffimùm memorabilc eft.Infulani,quos rex Ferdinandus quibufda^qui in Hi*nbsp;fpania degebant,veluti patronis protegendoscommendaucrat,vnde amp;comcn'nbsp;datarii vocantur,Ferdinandiadis refciflîs,prorfusfunt abfentibus ablati.Erat.n-omnino iniquum,vt homines abfcntes,otio amp;deliciis in Hifpaniadediti,potio*nbsp;res haberentur,quâfortiflîmi viri,qui poft vaftu mare emenfum,magnos laborednbsp;in armis tolerarunt, ob religionis amp;Hifpaniimperii prorogationem. Itaque In*nbsp;fulani veteranis militibuspro cuiufq; labore amp;:meritis funtattributi. Tune vul*nbsp;gó pro certo habebatur,lnfulanos iure belli feruos efTe: quare non folùm illis im*nbsp;perabant vtmancipiis,fed ad oncravehenda,vtiumentis, vtebantur. Hierony*nbsp;miani Chriftianapietatc id indignum amp; alienum elfe intelligentcs,quanuisnonnbsp;omnino in prima illacenfura opinioncm inueteratam abftulerint,tamcn vtinfn'nbsp;laniinvicos redigerentur,atq; vtoppidaincolerentclfeccrunt. NapriusnuHuinnbsp;illis municipii ius,nullum coloniæ, autpriuatarûlegum cocedebatur : fed dom**nbsp;norum tantum voluntate autftabant,autcadcbant. Curatum eft ergo,vt diuin*’nbsp;my*

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8y

myftcrijs,amp;: Chriftianæ religionis documentis per facros miniftros probèimbue-rcnturjamp;tyrannicamilituni feruitutequaoppre(Btenebantur,nonnihilliberati, quoquo modo tandem refpirarenc.Aótum id fuit magnis contentionibus,amp;vtinnbsp;rebus nouis amp; incertis contingit, non adeo claro amp;euidenti operæprctio. Namnbsp;cùmaliæinfulanorum diuifioncs ,partim per Columbum Almiratum,partim pernbsp;regios miniftros iamolimfadac ciTent, atque nuncidem per Hieronymianos no-uamhanc tentari noftri milites intuerentur, conieétantes quodpoftea fuit,aliasnbsp;atque alias fuperuenturas, donee Infulani folidalibertate donarentur, multi mails animis amp;mentibus pracditi,immodicis labori bus Infulanos diuexantes, è vitanbsp;ïo tandem migrate coegerunt. Horû patrum potifli mùm induftria artem arûdinumnbsp;mellitarum, totamep illam faccbari confîciendirationemmirumin modum cre-üifle aiunt.Quare in Hifpaniam reuerfi,magno in pretio amp; honore hint habi ti, vtnbsp;multarumrerum vtiliumauthores, Sedquoniamaddulcium arundinum offici-nas robufta feruitia neceflaria étant: nam molliaTnfulanorum çorpora labori cenbsp;dentia prorfus fatifcebant:nonnulli ex noftris infeio Ximenio,fequenti anno à rege Caroloapud Belgas impetrauerût,vtexÆthiopicismancipijs, quæ exNigti-tatumregione à Lufîtanis in Hifpaniam aduehuntur, quadringentos aut aliquante plûtes ad nouas infulas ttaijcereliceret.IdpoftquamXimeniusrefciuit,rem elfe perniciofam palam diól'itauit: atque illico ad Carolum fucumilli faétumin eanbsp;io re fcripfit : neque fatis à Belgis animaduerti potuifle,quanta fcditionis materiamnbsp;amp; tumultus,nouis illis regionibus dediflent.Efle enim Æthiopes illos bellicis ftunbsp;dijs aptos, neque omnino animis deftitui ad egregiè plcrunq; dimicandum. S cirer itaque fcelerum miniftros trans Oceanum mififle, àquibus rudes populi gla-diatoriam audaciam condifeerent, Sâ qui aduerfus Hifpanorum imperium ferui-le bellumaliquando concitarent. Neglexit prudens cofilium eo tempore Carolus,aut Chebrius potius, per quem omnia gerebantur: amp;nontamad reip.com-modum Ximenij monita ipeôtare exiftim^uerût, quàm ad tacitam aliquam que-relam autdolorem,quôdeo infeio adquemreipub.curapertincbat,traielt;ftioillanbsp;Æthiopumcirct fada. At poft eiusmortem,annO'eiusfeculiM.D.XXII.in hacipfanbsp;5® Dominicide quaagimusinfula,quadraginta Æthiopum confpiratione, bellumnbsp;Icruile excitari cœptum eft.Qimdnifî diuina ope,atque duorumfortiflîmorûmi-litum,Melchioris Caftri amp; Francifei Abulenlis præftâtia,fub primis initijs repref-fum amp; extindum ellet,ingentes motus amp; ftrages edidiflet. Nam cû Caftri villamnbsp;non longe à fandiDominici vrbe Æhiopes primoincurfuinuafiflent, earaquenbsp;hoftiliter deprædati, vitra animis ferocibus procederent,ferrum amp;ignemHifpa-nisminitantes,fibiqj alios exconferuisadiungerent:Caftrus quemdamni ful'cc-pti dolor premebat,non expedato Almiranti aduentu,qui lentisitineribus,vtCa-fttovidebatur,aduerfusÆthiopes cumexercituveniebat, vndecim equitibus,nbsp;quos fex pedites comitabantur, nodes diesqs feftinans rebelles feruos ad Ozoamnbsp;40 Suazi prædium confecuti funt, qui infeftis mucronibus noftros expedabant. Sednbsp;®quitumimpetubisautter difperfos,atq; rurfus coeuntes, tâdem fugere ad montes coiupulit ; inde^j Almiranti aduêtu deiedi,furcis ad vnû fufpenft funt. Quôdnbsp;nrorte Caftro Almiratum expedarelibuiftet,Suazivillamferui proculdubio ex-piignauifPent-jg^ cêtum alios Æthiopes,qui in operis illic cotinebantur, übi adiun-xilient. Deinde Azuam oppidum properare,amp; vi captum, quod fcci(renr,præfi-diis mtuiire conftituerant : indeque bellumaperto marte dominis indicere,deqjnbsp;inluiæ imperio cupi Hifpanis contendere.Sed nunc in Hifpaniam redeamus: vbinbsp;cum Alebritenfis Nauarra pulfus,auiti regni cupiditate teneretur,fimulatque regem FerdinanduiTi obiifte cognouit,occafionemperopportunam ad Nauarramnbsp;JO rccuperandain(vtarbitrabatur)nadus,Gallicis præfîdijs amp; militibus fretus,pernbsp;valles PyrenæorumRoncalem ôc Ifannam inftrudo exercitu Nauarram ingüe-ditur.Idnonmediocriter Ximenii animum,quanuis intrepidum amp; conftahtem,nbsp;perculit.Nam rebus.propterrccentem Ferdinand! morte nondum plane vtopornbsp;tebatconftitutis,imperium plane exercere non poterat, amp;regulumaliquêin Nauarram mitterc, qui prouinciamillam teneret,amp; Alcbritélifefc opponeret. Nam

iSä nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gomecii de reb. gestis

Fadricus Acunius Bondianicomitis frater,qui Nauarris co tempore prxeratjm-parfancefle credebatur, ad Gallorum impetus comprimendosamp;propulfandos. Nonquodanimi robur,aut militaris induftriaei declTer,lcd vnus aliquis neceifa-rius erat, qui patrimonii amp;propriaeditionis viribus jhoftium ferociam fuftmerenbsp;poflet:fed ncmofefcofferebat adrem difficilemadeö fubeundam.Tädem Antonius Manricus Naiarenßum dux ad earn prouinciam tuenda fefe obtulit, vir con-filio amp; manu ftrenuus, amp; qui fuam ditionem finitimä Nauarris, loco fatis idoneonbsp;adcommcatusamp;auxiliacomparandahabebat. Id Inachum Velafcura, Caftellîfnbsp;comeftabilc,propter antiquas cum Naiarenfi fimultates, Agramontenfiüfaéfioi^nbsp;timentcm,quibus cü fibi apud Nauarros neceflitudincs multæ interccdebät,ma- ffnbsp;le habuit.QuocircarecufationibusfolenniterapudXimeniuminterpohtiSjamp;ini-pediraentis obiedis,adeó res protrahi coepit,vt parum abfuerit, quinNauarrainnbsp;Alcbritenfis przoccupauerit.QuodprocuIdubio euenifl'ec,nifiFcrdinandusVil-ialuaPlaccntinus, qui tunc tribunus militariscumpedeftribusmanipulisinNa-uarra crat,incredibili vigore amp;præftantiahoftesintereairruentesfregiffet. Nai»nbsp;cumcos inmontiumanguftiis elTe cognouifletjvbi vepribus amp; rubis, atque prx-ruptisfaxiSjfemitæfallentcs amp;impeditæerant,locorumdifficultatibus,amp;fuoruinnbsp;virtute militumadiuuantibus,Gallorum cohortes profligauit. ExNauarris verbnbsp;omnes principes viros,qui exercitum Gallorum ducebant, Alcbritenfis nccefla-rios amp; fautores, pauciflimis exceptis qui per loca inuia euaderepotuerunt, capti-Uosduxit. In iisfuerut Petrus NauarræMarcalcus,amp; eins frater Didacus Vellez,nbsp;quiapud Alebritefemrebus incolumib.in magna quondam æftimationefuerat:nbsp;Garri prxterea,amp;Gamboæ, amp; Vicani oppidorum domini : qui omnes XimenÜnbsp;iuffuad Atienz^e prxfidium,arda cuftodia afleruandi,funt abduâa. Inde Marcal-cus,qui inter reliquos principem locum tencre videbatur,adSimancæ arce trans-latusjvitæ captiux tædio,cùm nihil rebus fuis bonx fpei affulgeret,ingrauiflîmuranbsp;mœrorem incidens,anno m.d.xxiii. vitam exofam abrupiflê ferunt. Alebriten-fis, qui dum Marcalcus cû Gallorum exercituper faltus Pyrenxos in Nauarra in-grcdicurabatjS.Ioannis oppido, quodinciteriori Pyrenxorû radicc eft,pervininbsp;capto,arcemobfidebat,cùmftragemfuorumrefciuit.ErgoHifpanummilitemin 5®nbsp;arcedefendenda conftantem videns,fpe omni abieéla de Nauarra capienda,ionbsp;Galliameftreucrfus,obfidione arcemliberans, Prxfedusarcisàtergoreccdcn-tem vrgës,extremos malèmultauit, amp; oppidum reeeptumfoiraamp; vallo muniuit.nbsp;His de rebus Ximenius cenior fadus, Villalux per literas gratias agit, quod cùmnbsp;rcs fubnouacula efle videbâtur,tamfortiteramp;ftrenuèoperamnauairet: amp; iliuronbsp;deincepsbeneuolentianonvulgaricoplexuscft. Quarefi quidgrauius inrebellica accideret,eiusetiam abfcntis fententiam requirebat. Huius confilio amp;per-fuafione,aliquotNauarræ præfidia,amp; nonullorum oppidorum muros Ximeniusnbsp;diruit, vt nonnulli affirmant. Certè nil potuit aptius amp; vtilius pro tempore excogi'nbsp;tariJMamcùmNauarriregem fuum omni ftudio reftituere vellent,aut finguliS4*nbsp;in oppidis præfidia militaria erant imponenda,quod infini ti fumptus fuifrct,amp;nbsp;ftrislittoribusnoui milites quxrendi adhoftes Africanos propulfàndos,autmurinbsp;folo æquandi,quod fadum eft: fie enim indigenx faciliùs cohiberi potcrant,fi resnbsp;nouas molirentur:amp; Galli non erât in apertis vrbibus duraturi contra noftrotunbsp;vim amp;impetum,quemquotidieàmunitis oppidis erantfaduri. Hoc Nauarriï'nbsp;gerrimè tulerunt, quibus miferrimum fpedaculum fuit,ineorum oculis oppi'nbsp;dorum muros euerti,amp; arces validas ac præfidia,quæ aliquot in locis rebus nofih^nbsp;incommoda habebantur,àfundamentisomninoexfcindi. Narntuncfedebellâ'nbsp;tos,amp;omnem rebcllandioccafionemamififlcintellcxerût. Igitur fiue à Villalu^nbsp;incitatus, fiue fuopte ingenio dudus, vt erat confilii femel probati tenaciffimus»nbsp;re(jnarduamamp; difl5cilem,dido citius confecit.Marzilla forti ffiinum amp;; artenbsp;tura præfidium,altera ex parte Aragone flumine ambiente,amp; mûris latiflimis vn-dique,non fine profundis foffis cindum, amp; fpatiofa in planitiecollocatum, fiucnbsp;vllis tumulis autmonticulis quibus holtes occultari,autmachinæimponi polfiu^’nbsp;hanccladem prudentia amp; virtute Annæ V elafeæ euafit: quæ abfente marito

Ceftfî MarcEione, cuius id præfîdium erat, mœnia ne diruerentur curauir. Nam cùm Ximenius huic reiconficiendæ Acunnium præfeciflet, amp;is à Vclafca regisnbsp;nominCjpræfidium illud pofceret,pÔte ligneo fublato, aditum Acunnio negauit :nbsp;amp;fe optimam præfidii cuftodem,donee Carolus rex aliud luberet, futuram pro-clamauit: quare Acunniusinfeóto negotio difeeflît. Datus eft locus Ximeniix-inulis obloquendi,quem præcipitiamp;temerario iudicio, fiuepotiiis animi furore,nbsp;adreyperniciofaspatrandas adumcfledicebant.AcccdebantNauarrorumque-ritnoniæ oppidafua deformata contemplantium, quxnonfecusactrüncacada-Ueraiaceredicebant.Oncrabaturetiamviolatæ religionis calumnia : cui nonfa-Ï0 tis fuiftet vetuftis Öc nobilibus oppidis earn cladem intulifle, nifi etiam facram di-uoFrancifcocumcœnobio xdem,multos per annos religiofiflime ab indigenisnbsp;^eneratam,quæapudOlitum oppidum erat, folo quoque vt cætera exæquaflet.nbsp;Lotdeniqueeadereab inuidisamp;maleuolis, in pciorem partem cunda rapienti-Ijusjfunt iadatæ calumniæ, vt poft Ximenii mortem, colore aliquê quærentes adnbsp;pecuniam Vzedanam occupandam,eam dixerint rege iubenteintcrcipi adNa-uarræ mœniainftauranda. Sed hæc omnia euanuerunt, amp;c quantum ea Xime-fiii prouidentia vtilitatis amp;quietisattulerit,fuisprimumtemporibus cognitum,nbsp;qui eo admirabili ftratagemate Gallumcoercucrit, amp; pofteaeomortuo, populisnbsp;inHifpania leditiones cocitantibus,prorfus NauarraadGallos defeciflet,nifi mu-*0 rorûpræfidio deftituta,nihilnouimoliriaufaeflet. Audiui aliquädo Nauarros aliquot primarios viros de hac re difputantes,quib.Ximenii faétû partim laude,partim reprehefione dignü videbatur. NaTafalla,Olitum,Tudellä,amp; fi quas alias adnbsp;Aragoniæ atq; Caftellæ confinia fitas,amp;: à Gallis femotaSjpotuifl'e faluas mauere,nbsp;qux facili opera ànoftris defendi poterant.Et quanuis Pompelo vrbs Nauarri re-'nbsp;gni caput, qua vnam Ximenius amp; præfidio militari firmandam, amp; mûris, amp; foflisnbsp;ïîiuniendam curauit,in poteftatemhoftium venilfet. Eine noftri reftfterc amp; ho-profligate potuiflent. Non enim aliam ob caufam Viannæ præfîdium, quodnbsp;longe à Lucronio eft, incolume efte reliûum affirmabant. At Lumbierum,nbsp;^endigurriam, Hirundinanzum, aliquotqs itéineo fitu arces,prudenti quidemnbsp;3® confilio dirutas,quod nimirum Pyrenæis montibus vicinæ facile capiabhofti-bus poterant,nec tam paratis auxiliis defendi. Sed nonulli quiinfermone aderat,nbsp;mihi poftea declaratût,hos V iamontenfis fatftionis odio,harû q uas diximus euer-

inhas duasfa(ftiones,Nauarræregnû odiis admoduminueteratis diuifümefle,res notioreftquàmvtinea declaranda immoremur.Nonmultopôft Alebntenfisfa-tisconcefllt, non fine fufpicione veneni, Gallorumrege, poftfpem Nauarræ ca-piendæ depofitam, neaffiduis Alebritêfis flagitationibus vexaretur,cuifeobno-Xiumeflevidebat,idprocurante.Subidem tempus Ferdinandus Villalua,xi, Ca-40 lend. Augufti, domum adprandium reuerfus, fubitb quodam ftupore ienfuum,nbsp;correptus, quem apoplexiam medici appellant, in gremio vxoris animam effla-

meruiflent,eaquoq5 illis decedentibus adeorum filios transferrentur, præfertim gt;0 fl dum regi feruirent morerentur, quod Ferdinande Villaluæ conngerat. Naranbsp;ita homines alacriores admunera commifla fidelius obcunda redduntur, fi fuçnbsp;quoq; virtutis prçmia ad liberos efle transferéda intellexerint:quos natural! qifb-damaffedu quàmmaxime ornatos, amp; proueófoscupiunt. Atcùmea quae dix!**nbsp;mus Ximenius filio contulilfct, tribunatum conferre noluit. ErateniminhaCnbsp;fentêtia,vt nuEtares tribunes (quos Coronellos appellari diximusJab exercitibus

i88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

crcderet aufcrcndos : quoniam multoru dominium ab omnibus meritó damiW-tum,in exercitum inducebatur. Prçftare itaque vnius imperio cundi obtemper!^' rent,quamintoctribunos potellate diuifa,impenfse,tumultui, atquedemumino'nbsp;bedientix locumdari : cuius ille rei magnamin bello Oranico experientiam cc-pcrat.Erat Villalua corpore valido amp;compadoj nee minus manu quàmiudicionbsp;ftrenuus. Altero oculo dumgladiisexercetur,ab aduerfario orbatuseflefertur,nbsp;quod viris fortibus,vcluti fatale quiddam efle nonnuUi arbitrantur. Aiunt,RonUfnbsp;Villaluam bis eodem diefingulari certamine pugnafle, atque viéloreminvtroq»nbsp;pronuntiatum.NaUarrorum ergomotibus nondumfedatis, literæ quædam arca-narum notarum, quas Lufitanus veredarius ad Gallumdeferebat, perSalfitanXnbsp;arcis euftodem interceptae, minime quidem negligendum efle quod Lufitanusnbsp;moliebatur,declararunt. Agebaturde fponfalibus amp; fœdetibus incundis in no-ftriimpcrij damnum amp; oftenfam. Præteriiflet veredarius, nullafadaliterarû ex-ploratione,fi,poft:quam Perpennanum tranfiuit,epiftolam quam ad illiusprxfidijnbsp;euftodem afferebat,rupiflet. NamSalfitanus aliquidmonftri aliex non redditisnbsp;literisfufpicatus,integrum fafciculum ad Ximenium mifit. Accidit autem vtillcnbsp;Compluti tune eflet: quare fafciculus Adriano Cardinali, vtgubernationis parti-cipi, eft traditusjpaulö antefolis occafum: quirei grauitate (vt par erat) commo-tuSjVt ad Ximenium ftatim properer, amp; fine moralité ras in manum tradat iubet.nbsp;Multaiamnoifte nuntius Complutum venir,amp;: vt Ximenius afomno excitarcturnbsp;curat: afferre enim fe negotia magni momêti,amp; qux dilationem ferre nequeant-111e verb literis perledis nulla vul tus aut vocis mutationc,prætcrquam quódnon-nihil moleftiæ propter intempeftiuum hominis aduentum cepifle,præ fe ferebat.nbsp;Renuntiato ( inquit) Adriano,me operam daturum, vt incommodis, quæ immi-nere videntur,obuiamcatur. Deinde ad Carolumregem de omnibus diligenternbsp;fcripfit: amp; quid deinceps Lufitanus gereret,per exploratores folicitè obferuabat:nbsp;atq; Aialæ Fonfalitano apud Lufitanum oratori, vt eum de omnibus quæillicdi-ccrêtur,autfierét,magno ftudio certioremfacerctmonuit. Id Fonfalitanum accurate fecifle Ximenij epiftolæ declarant. Dum hæc gerebantur,lires funtcom-pofitæinter Velafeum amp; Manrîcum, qui ad præfeéhiram Nauarrorumobeûdam J*nbsp;præclaris conditionibus eft profedus.Multum id remp.iuuit,amp; bonam Ximenionbsp;occafionem obtulit,alia negotia ex dignitate adminiftrandi. Complura funt qua:nbsp;Naiarcnfispræclariflîmè geflît, dum Nauarrorumrcgionem à Gallis tutatur, lednbsp;illudin primis mcmorabile,quodadCaroIum Ximeniusfcripfit : fie enim fietvtnbsp;ingénia Gallorumcognofcantur, amp; quantum inter fit viros magnanimos, nec a-uantiæmorbolaborantesprouincijs præficere,intelligamus. Lethenfis regulus,nbsp;qui in Gallia Aquitanica principatum tenet,ad Naiarenfem fcripfit,vt ad fe fiduninbsp;aliquem hominem mittendum curet: habere enim,quæ iure bonivicininunria-re vellet,non fine magno eius commodo. Miflus eft Gonfaluus Pizarrus centu-riojob bellicani virtute Naiarenfi earns,illius Francifci Pizarri pater,qui Perhua- 4*nbsp;nam ditiflîmamregionem,poftfubaâ:umàCortefioMegicum,noftrispatefecit-Ergo Lcthenfîsjpoftlongum cum Pizarro fermonem,vt Naiarenfi rcnutiet maxima fide amp; taciturnitate commendat,fe illi,Galli regis nomine, triginta millia conbsp;ronatorum,aliaq; neutiquamreijciendamunera daturum, modo Gallis diflïmu-lanterfaueat,autfaltem,ncomnino fe Alebritenfi aduerfariumoftendat: cuipr^’nbsp;antiqua vicinitatis ncceflîtudine,ad recuperadam auitam poircflîonem,è qua pernbsp;fummaminiuriam deturbatuseflètjOmnis fauoraut diflimulatio officiola debe-batur. Pizarrus mirarife dicit,quo paéloidrcx Gallus eflet præftaturus,quifidemnbsp;frcgiflet,quam non ira pridem Hifpano dediiTet^dcpaceferuada. Lethenfis, ad-huc (inquit) Pizarre ignoras, nullare melius,quàmiurifiurandireligione cotem- fnbsp;pta mortales falli ? An tibi leuiaefle, auttolerandaprobra videntur, quibus Gal-loîHifpaniquotidie afficiunt,amp;non quauisratione vindicanda? Quæ poftquaiunbsp;inter fe collocuti funt,arque dehomine mittendo, qui rcfponfum a Naiarenfi referrer,conueniflet,in Nauarram Pizarrus eftrcuerfus.Vt NaiarenfishocrefciuiGnbsp;no medioeriter fe efle offenfum exiftimauit,quôd deproditioncà Galloefletap-

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185»

J)dhtus. Quare grauiter eft minatus in nonnullorum confpedu, ita vr poflec ad Lethenfemdimanare, fe fceleratælegationis internuncium, auc infamifufpen-dio puniturum,autcatenis conftri«ftum ad XimeniummilTurum. Ad Pampelo-nis cuftodiam Ferrera quidam Aragonius per Ferdinandum regem defignatusnbsp;fucratjàcuius vrbis defenfione totius Nauarræ afleruatiopendere vidcbatur :nbsp;liæc etiam vtad Naiarenfem pertineret Ximenius omni ftudio contcndebat.nbsp;Qj^re ad Carolum fcripfit Aragoniis amp; Nauarris ob vetcres iam olim inimici-tias amp; difcordias,male conuenire,amp; fe in hac fentencia €fle,vt Ferrera Pampelo-nc dimoueatur,amp; viraliquis è Caftellanis tarn nobili vrbi præficerctur, qui Na-Î0 uarris eflet gratiofior : alioqui merito timeri pofte, ne Nauarris cicatrices non-dam obdu(ftærecrudefcercnt,amp;: res nouas cogitarent.FerrerahacdecaufaPamnbsp;pelonispræfecl:urafeabdicauit:fed cui traditafuerit,certum quod affirmemnonnbsp;habeo : certèNaiarcnfi tradica non eft. NauarrorumprouinciaXimcniorem-publicam capcftenti fatis negotii facefterat, cuius tranquillitatiprobcconfultumnbsp;fuerat, Naiarenfe rebus prsefcóto : fed, vt imperils recenter partis foleteuenire,

¦ nouæ fubindedifticultates fuboriebantur. Supremus Nauarræ fenatus ad quem totius regni moderatio pertinet,pari ex vtraque faótione fcnatorum numero ( innbsp;tot cnim regnum Nauarræ diuifum eife diximus}more maiorum conftareopor-tebat.Isautemquiprinceps fenatus dcligebatur,quem illi regeniem, nospræfi-*0 dentem appellamus, in quo maximum mometumad res gerendas ineft, quo tiesnbsp;ex fadione Agramontenfi erat, Viamontenfibus omnino iniquus, eorum com-inoda multipliciter lædebat: tatundem etiam, ft V iamontenfis præîei erat, in ad-iierfariosdelignabat. Q^mobrem loannes Alebritenfts Nauarræ quondarex,nbsp;atq; poft eum, Nauarra iubaifta, Ferdinandus Catholicus, præfidem externum,nbsp;SenatuielTe proponendumdecrcuerunt : qui conuentu publico celebrate,comtnunibus crearetur fuft'ragiis,vt leges patriæ iubent. Hoc fub illis regib,Nauarrinbsp;tolerarunt.Sed Ximenio remp. modérante, Belgarum principum fauore amp; auxi-lio vli , vt Caroli voluntate adprifeam confuetudincrcuocaretur, magno ftudionbsp;contenderunt. Id cum Ximenius ex amicoru relatione cognouiftet, ne id Caro -fo lus permitteret,multis caufis in medium addudis cffecit: addes etiam, nulla in rcnbsp;Carolum,aut loannc Alebritenfi,aut Ferdinande auo inferiorem elle, vt eo imperium adepto aliquid Nauarri licenti us conarentur.Emerfit aliud grauioris cu-ræ,de Cardinale Alebritenfiin Pompelonis Pontificatum,quo puKus fuerat, re-ftituendo.Nam vtidperXimeniumfieretfummus Pont.contendebat,aliquot^nbsp;etiam ex purpuratis patribus. Confuluit ea de re Naiarenfem Ximenius : cui illenbsp;nequaquamreipub.conuenircrcfpondit,hominemalieniflimumprouinciæ pro-ttentibus in noftrorum caput armare, vnde proculdubio motus perniciofi erancnbsp;emerfuri.Q^re conlultius fibi videri,eam pecuniarumfummam militibus alen-dis tribuere, ne prouincia exadionibus vexaretur.Et hæc quidem de Potificatusnbsp;4o refticutionc,profua in regemfidelitate fentire,Nuuardanenfem verb arcem,quçnbsp;ad Antiftitis Pompelonenfis curafpedat, quanuis tunc Cæfarauguftani Archie-pifcopi diligêtia viro probo demandata erat,diruenda cefebat,aut fibi cuftodien-oatradi:ne ficafu in Alebritenfis poteftate veniret,incÔmodaquæexperti iafuc-rant,rcnafcerentur.Vtrunq; exNaiarenfisfententiafgdumfuit,tamfeliciamp;ftrcnbsp;nuacura,vtNauarrorumnegotia, Ximcnii animum ab aliis rebus tradadis,poftnbsp;næcnonauocarint. Poftquamexterniraotus coquieuere,inteftinicotinuo funcnbsp;exorti.Natncùm Malacitaiiiiam olim cum Anrico Almiranto de iudiciis mari-tiinis exercendis contenderent,poft régis catholic! mortem,qui Anrico cogna-topatrocinabatur,occafionemnadi,tribunal,furcam,fic quicquidhuiufmodiponbsp;fo teftatisinfigncjin ora maritima illeretinebat,inconfulto Ximenio, neque vUaranbsp;Senatus regii fententiam expedantes,apud quem caufa tradabatur,dcmoliti pernbsp;tumultumfunt. Nam Caftellæ Almirantus, vetufto quodam maiorum inftitu-to, oræ maritimæ amp; naualibus præliispræfedus eft, amp; ius in nauticos hominesnbsp;habet. Quod fi quid controuerfiæ naucleris inter fe,aut cum vedoribus accidit,nbsp;cius confilio amp; iudicio dirimitur. In cundis ergo maritimis regionibus, amp; locis

i^ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMEGII DE REB. GESTIS

portuofis,atquc rcrum commerciis frequentibus,quales Hifpalis amp; Malaca fiint, furcas amp; indices conftituebat.Id illi indignuin,amp;: contra publicam difciplinaionbsp;cfle proclamabanc. Nam cum fcmper ad eas vrbcs propter maris opportunitatc,nbsp;hpmines moribuscorruptis confluant,afiidueque nouaflagitiapatrent, quoticsnbsp;per publicos liótores in ins vocabatur,Almirantitribunalappellabant,adquêeO’nbsp;rum cognitionê dicebant pertinere: quare pœnas frequenter euitabat,quas alio-qui fub iudicibus regiis erantdaturi. Accedebat etiam,quódmilitates cohortes,nbsp;qua: ad maritimam oram tùendâinbis locisfimt,fl quando ob aliquod crimec*nbsp;rant puniendæ, nunc ad Almiranti nunc ad regis tribunalconfugientes,indicianbsp;cludebant.Q^mobremmaritimiincolXjVttam grauia incommoda euitarent,nbsp;hanc Almiranti poteftatem prorfus tollere,amp; euertere ftudcbat.Sed ante oænesnbsp;Malacitani in Almiranti indices tumultuoflffimèinucôti,omncm poteftatem illis ademerunt. Almirantusgrauiterapud Ximeniu vim amp; contumelias conque-ftus cft : qâi achter Malacitanos perliterasobiurgat,amp; vtàviolentia abftineant,nbsp;iubet. Qu^ fl quid aduerfus Almirantumhabeant,ius elfe amp; indicia. QuoJûnbsp;poteftatem ^dueriàrii verebantur, fe aduerfus rcgulorû poteftatem populorui»nbsp;aifertorem amp; vindicem,quantum per leges liceret, futurum. Malacitani pau-cis quibufdam ciuibus credentes, qui eos ad tumultus ciendos miifis ad Belga^nbsp;criminationibus inducebant, authoritatem Ximenii contempferunt : amp; fc nihilnbsp;exiudicio cum Almiranto, donee Carolus adueniat,alt;fturos refpondent ;àquo *¦*nbsp;mandata habebant,vt fuo iurc interdum vterentur : moremque ilium tyranniccnbsp;indudum, àlittoribus fuis depellerent: ftatim vniuerfam multitudinem ad defe-étionem incitantes,ciuitatem in armis eifeiubent.Sednequidhoftile Ximeniu^nbsp;tentaretjtormenta amp; machinas bellicas,per vrbis mœniadifpolitas,ad omni co-natu refiftendum appararunt: idque tanta contentione amp; ardore, vt finguli ciucsnbsp;plurirna vafaærca in vnû congregantes,ingens tormentû conflauerint,hoc titu-îofupcrfcripto: Malacitanæ libertatis assertores f.c. Auge bat animo^nbsp;eorum,epiftolæquædamàBclgarumproceribus miiræ,quibusvtinlibertatefuânbsp;tuenda perftarent monebantur,fe enim apud Carolum eftedpros, ne eis frau^hnbsp;ca rebellio efl'et. At Ximenius quem inter cæteras occupationes tranquillitath 1^nbsp;publicæ cura in primis folicitabat, Antonium Cueuam, A tratæ oppidi dominuiu»nbsp;virum bellicis ftudiis darum, deleélu ex publicismilitibus momento temporisnbsp;faéto(hic enim primus militix inftitutæ frudus gratiflîmus Ximenio fuit) cinbsp;millibuspeditum,amp;quadringentisequitibus aduerfus Malacitanos niittit.nbsp;primumvt regiis mandatis obediantper fecialem moneret, mandat: quod finbsp;bellesimperatafâcercnoluiflrent,tuncvtinreipub.hoftes fxuicndum elfe, amp;vr-be capta faôliofos puniendos,amp; ciuitatem adfolitamquictem reducendâ.nbsp;cedebat magnis itineribus Cueua,iamq; ad vrbem Antequeram venerat, quan^nbsp;nonnulli Singiliam efleputant,amp; bidui itinere à Malaca diftat. Sed Malacitafl^nbsp;confilium mutantes,amp;. fortunis fuis côfulentes,cû Almiranto iure agere, totani' 4*nbsp;que rem ex Ximenii voluntate quemiufti amantiflîmum effenouerant,tranfi'nbsp;cere dccreuerunt : nam plebs vniuerfa rcrum omnium egeftate premebatuf»nbsp;Duos exfuaciuitateiurifperitosad Antonium Cueuam legatos mittunt, quinbsp;vitra in armis pcrgatfupplices dcprecentur: fe enim paratos elfe ad Ximeniinbsp;data exequenda : quem nunquam permiflurum ( qua eft religione ) feie bant.nbsp;Malacitana littora ab Almiranticorumiudiciorum miniftris, tanquam aprxfi^'nbsp;nibusmiferrimèinfeftarcntur.Certiorem de omnibus Ximenium Cueuafach’nbsp;ille verb quandoquidem ita animati effent, iubet vt fine fanguine negotia cóplt;’'nbsp;nat, omniaq; illis polliceatur iubet, quæ faluarcgix pcrfonx qua fuftincbatccH^'nbsp;tudine, tolerari amp; condonari poifent. Quinq; tantümodo punitis, qui feditio*^*^ 'nbsp;authores fuerant,cæteris publice venia eft data. Ad Carolum Ximenius eaiu*^*'nbsp;uitatem ex fententia fua,abfque ferro amp; cxdibus pacatam cife fcripfit, feriùs tarnen ob Bclgarumlitcras,quibus Malacitani fldebant, vt quiduis anderenbsp;rare poffent. Q^rum literarum exempla ne vanum efle quod à fe dicebatur af-bitraretur, cufuis mittebat:vnde etiailludintelligere poflet, multum damnircip'nbsp;créât*’

FRANCISCI XIMENII, IIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipi

creari, lires magna diligentia amp;rconfîlioprouifæ, facile à fuis Belgis irritarentur. Belgas enim tâlongo fpatio ab Hifpania femotos,parû quid noftris côducat noffe.nbsp;Quarc(inquitjfi mcæ authoritati profpexeris,cui tua etiâ hac in parte coiunôta eft,nbsp;nurum in modum remp.iuueris,quæ fola exiftimatione authoritate guberna-toris femper ftctit.Tuncetiani Velafquides Cuellar, rationum regiarûpræfedus,nbsp;amp;quæftormaximus,Guterii Velafquidis iurifperiti filius, Marias Velalcæ vxorisnbsp;fuaiù Arcualum Vacceorum municipium per vim occupare conatus eft. Eius op-pididitioattributafiieratloannisfecundi regis vxori poft mariti mortem. Porto Guterio V elafquidi viduas reginæ cura eft demandaîa,amp; fimul arcis Areualen-Ic fis cuftodia,quæ poft eius mortem adloannem filium deuenit.Tune verb Caroli regis iuffu, Areualum,Vlmetum, Matricalium, fanébam Mariam niueam, curanbsp;horum municipiorum territoriis, Ximenius Germanx reginas tradiderat : qui-bus quandiu viueret,vti fruiliccret.Nam cùm Ferdinandus catholicus teftamennbsp;tocauiifet, vttrigintamillianummûm aureorumGermanæ reginæ, ex Neapoli-tana regis pecunia fingulis annis penderentur, amp; ilia in Hifpania diuerfari ma-luiflet,vifumeftCarolo,deXimenijconfilio conditionem accipiendam efle,vcnbsp;quæ multo honeftior amp; vtilior effet. Id cùm Velafquides agi cognouiffet, fc A-reualcnfis arcis præfedura, quam fibi amp; pofteris in perpetuum acquirere medi-tabatur,caratione deiieiendum animaduertit. Quare cum Maria Velafea yxotenbsp;it negotio communicato,clàm Areualumproficifciinftituit, amp; oppidum præfidiisnbsp;militaribusmunire, vtnullovnquam modo Areualum in Germanæpoteftatemnbsp;veniret. Fuerat Velafca reginæ intima, fedtuncobpriuatas rationes illampelfi-mèoderat,vndeVclafquidemmaritum,neidpermitteret,vehementerinftigauit.nbsp;Accedebantadhæcaliquotregulorum cohortationes,qui Gcrmanæ reginæ resnbsp;male procedere cupiebant: V elafquidi verb optimo amp; ornatiflimo viro,atq; qui-bufdamillotumaffinitatis propinquitatc coniunôto omnia bonaoptabant. Quare ad hoc cbfequendum, fauorem amp;auxiliumpolliccbantur. Ximenius qui nonnbsp;ilium propria voluntate,cuius integritatemamp;placidos mores iamdiu noue-rac, quàm vxoris fuafu ad earn remincitari videbat, primùmliteris,amp; amicis pernbsp;JO internuntios fermonibus, deinde regiis epiftolis, quas è Belgio ad eum beneuo-lentiæ plenas, dandas curauerat, reuocare àpropofîtolaborauit: minas ctiam in-rcrpofuitjde reipublicæiniuriis vindicandis,fi minus diôtis pareret.Sed plus apudnbsp;Velafquidemponderis habuerutaflîduæ vxoris obiurgationes, amp; Almiranti pro-miffa,quàmXimeniihumanæamp;: vtilesmonitiones. Nam eoipfo tempore Almi-tantum ad Areuali muros acceflîffe certum eft, amp; municipii primarios viros adnbsp;fc vocatosdidis grauiftimismonuifte,ne fibi ipfis vllo paélo perignauiam deef-Icnr,nec vllo modo à ditione regia ad muliebre imperium,amp;impotentiam tranf-ferri paterentur,eicâ:o V elafquide,cuius manfuetudinem amp; lenitatem nouerât:nbsp;præfertim rege abfente, qui fi omnium incommodorum, quæ ex hac re fubo-'40 rientur,certiorfaâ;us effet,longè aliter regnis fuisconfuluiflet.Quibus etiam, vtnbsp;magis ad refiftendum Ximenio confirmarentur, literas nonnullorum regulo-rum,putaVelafci comeftabilis, Pimentelli Benauentani,Mendo2ii Guadalfa-jarenfis, propriis chirographis notatas oftendit, quibus liberos fuos cum milira-ribus copiisj ad Areualenfes protegendosfemifl'urospromittebant, liquid vio-lentum, aut hoftile à Ximenio tentari animaduerterent. His diôtis permultumnbsp;aniniati,V elafquidem vt infententiapcrmaneatadjiortanturffe enim potius for-tunas amp;vitamamiffuros, quàmfuftineancvtfualibertatcfpoliati,alterius quàmnbsp;regis poteftati tradantur. Ergo Ximenio omnia prius experiri cupiente quàmnbsp;ad arma effet veniendum, multos menfes ’ea Velafquidis contentio durauit.nbsp;JO Q^m cum nulla tandem mitiore ratione finiri polie videret, Cornelium qua-tuoruirum cum armatis cohonibus ad Areualenfes comprimendos mi fit. Isnbsp;pro Areuali portis confiftens,per præcones inclamari publicêiubet, fi ftatim regiis mandatis parèrent, contumaciæ amp; lælàs maic^atis veniam fe polliccri : finnbsp;prauipropofiti tenaces perfifterent, bellum cruentum, vt eorum infania merc-batur, illis indicere :nbsp;nbsp;nbsp;contumcliamreipublicæ illatam, multis damnis elfe vin-

lÿi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dicaturum. Velafquidiveródefeólionis author! proditionis infamiamdcnuda* re^qute ad liberos genusque fuuni,vt fempiterna turpitudo deriuetur: eius in*nbsp;fuper bona vniuerfa prolcribere ôâ publicare : fe enim pie iufte legatum veiU*nbsp;re,e quatuoruiris regijs vnum, ad earn controuerfiam dirimendam.Id cu aliquotnbsp;diebus quæadeam clarigationemfolennes funtfeciflet,cùni neque Almirantus,nbsp;nequealius exregulis quos comniemorauirnus,auxiliuni Vclafquidi ferre,autnbsp;clientes fu os,vel copias mittere, vt promiferant, aufi fttiflent: tandem ille adfei-pfum rediens, amp;malis quæinterimfamiliæ fuae acciderant, amp; rebellionis txdionbsp;fatigatus, militibus quos ad Areuali præfidium congregauerat dimiflis, Corne-liofedederenecelTariumefleduxit. Referanturextemplo Areuali porta£amp; ma*nbsp;ximatotius populi acclamatione Cornelius quatuoruir in oppidum recipitur, ciunbsp;arcis præfeduram, iuxta regia mandata, obtinendam tradidit. Tunefi quandonbsp;alias, claro exemple amp; manifefto documento innotuit,quantum moment!régisnbsp;nomen in Hifpaniateneat, modo comités fecum habeat, prudentiam amp; magna-nimitatem,quæinXimenio inueniebantur.Dehis omnibus ad CaroluraXimC'nbsp;nius fcripfît: amp; ne fibi adueriùs omnes pugnandû eflet, ipfius priuatimlitcris Al-mirantum cumprimis comprimendumeffemonuit: namvbique,fedinHiipanianbsp;præcipuè,omniaexemplis conftare aiebat. Porro, obedientiam quæ regibus de-betur, remeflefragilem, nifi adfit timor quidam amp;reuerentia: iamenim pero-mnes angulos iaâ:ari,regi Almirantum opponi in Areualéfîum immunitate pro*nbsp;tegenda. Quæ cùm probe Carolus confideraflet, omnia ex Ximenij voluntatcnbsp;confecit. Venir fub menfemluniumfequentis anni ad Ximenium V elafquides»nbsp;quem inter exteras calamitates, filij Guterij Velafquidismors,quimaiornatu,nbsp;fucceflioni deftinatus,ineunte Februario obierat, non mediocri dolore afflixo'nbsp;rat: feque amp; omnes fortunas foas, eius fîdei amp; humanitati cômifît. Ille verb m*'nbsp;ferumacfupplicem,quameliùs potuitrationeferuauit: amp;fe apud regem fuane-gotia amp; falutem,non lècus atque hominis amici amp; neceiïàrij, curaturum pollici'nbsp;tus eft: de qua tunc fane nonlaboraflet,fi eius fi dis adhortationibus potius, quàmnbsp;aliorum vanis conGlijs obtemperarë maluiflet. ErgoMadriti expedareiuflus, o-mnibusin rebus Ximenio adeire,nihilfuperbum aut elatumoftentare,qua:fturç inbsp;fuæmunusexcrcere,feregiobfequentempræftare,amp;omniafobrièadmoduniamp;^nbsp;modeftè agere vifus eft.Dumhæc geruntur,morte paulópóft prçuetus fuit.Qu^'nbsp;re votorum compos, id Ximenio fedulô curante, fieri nonpotuit. Veneni propi*nbsp;natifufpiciojpropterpræproperumeius obitum ( vt funt finiftra mortaliumiudi*nbsp;cia)obortacfl:,fedquæ inter prudentes temerariaamp;inanis fit habita. Namquo“nbsp;aliud præfentius venenum,quæve lues peftilentior, autgrauior, quàm tot mole*nbsp;ftiæ in Arcualenfi rebellione deuoratæ ? T am fallax amicorum ad earn infligé'nbsp;tium patrocinatio ? Anxius amp;incertus in capitis periculo euentus ? qui quoties a*nbsp;nimos mortalium folicitat,dicinon potcft,quàm acerbe difcruciet. AcceflitfilOnbsp;hæredis,quemdignitatibus amp; opibus ornauerat,mors immaturaïquifecialisma* 4nbsp;ximi,quem nos præcohem dicimus,facro magiftratu, amp; Membrillana comiuen-dataria præfedura per regem Ferdinandum donatus, atq; patris Velafquidis pÇ'nbsp;cunia VaqucrillioppidipoiTeflioneadaudus, gradum fibi adampliores dignJ*nbsp;tates amp; opes parauerat. Cæterùm Velafquide mortuo, Ximenius multo diligcn*nbsp;tins à Carolo contendit, vt vxoris amp; liberorum comodis profpiceret, quos omni'nbsp;no deftitutos videbat.ni folitaregiæcelfitudinis beneficentia,domus virioptim*»nbsp;dequeregeipfo benemeritifubleuaretur,conferendo inadultos filios,quxctt*^'nbsp;que pater à rege beneficia fufeepiflet. Nam fe iudicij fui teftimonium Velafq'tt'nbsp;di dare, ante feditionem Areualenfem,ad quam partim vxoris iurgia, partim ƒ ' .nbsp;gulorum fuafioncs reludantem amp;:inuitumperpulerant,optimiamp;prxclariciu*^ 'nbsp;documentaiémper dedifle: poft fedatum verb tumultumfumma fide muncrarC'nbsp;glt;a,quibus eftprxfedus,obiiflc, amp; præfto quoties reipublicæ vfus pofcebatn^nbsp;fuifle.Solebatautem Ximenius huiufmodi teftimoniarariflimècuiquaprçft^^®'nbsp;Res verb Areualenfes,quæ Velafquide fublato,inGermanæ reginæ poteftat^nbsp;protinus concelTuræ videbantur,meiiorêlibertatisaflerendæ, Ximenio vindic^»nbsp;occa-

occafionemhabuerunt. Nam cum Germana in mariti defunéti gratiam,Ferdi-nandumpuerum,atq; adeôdiuerfamfaâ:ionemcompleâ;eretur,Ximenius de A-reualenfium, amp; Vlmetanorü immunitate feruandaapudCarolum agere cœpit. Ncq; enim tutum efl'e,antiqua amp; valida municipia loco commodiflimo ad often-dcndum pofica, inquietx mulicri concedere. Et vêtus verbum in Hifpania efle,nbsp;qui Vlmecanis amp;: Areualenfibus potiri poflet, totius Caftellæ dominum fuairumnbsp;efle.Idque non folùm ex noftris hiftoriis, fed viuentium etiam memoria, ne remnbsp;admodùvetuftam fe afFerre putct, comproban poife : quiloannemNauarræ rege, hacpotiflîmùmfiducia,quôdVlmetûditionisiùæ eilet,loannill.Caftellxréginbsp;bcllumtotiesindicere aufum mcminiflent.Namrcginxcommodis c teftamentonbsp;Ferdinand! fatis confultumefl'e, Matricalio celebri oppido cum circumiaceutenbsp;territorio,pro Neapolitanacommutatione dato : cuius animû iaraipfe pertenta-ueratjamp;optimis racionibus eiFecilîe,vtfibi fatis efle faôtû credat.Nec fententiamnbsp;mutafle videri pofle, quanuis nuper Velafquide viuo, ea oppida reginx condo-nandacenfebat.Tunc enim Caroli regis litteras ad fe totius negotii infeium fuiflenbsp;J -1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

cncciiiCjVt Caroli mandata facrofanâra effent.Nunc vero cùm amp; Velafquides vitro patuiffet, atque è viuis effet fublatus, omniâque ea locaà regiis miniitris cum præiidiis tcnerentur,fententiam fuam aperte declarare : amp; pro regia qua fuftinetnbsp;perfona,quidfitfagt;ftu vtilius confulere.Prxfertim cum Areualenies amp; Vlmctani,nbsp;vetiifta regum prifeorum priuilegia,fedpotiffimùm Ferdinand! quarti, que à Ca-rauajalis fratribus addiuinum tribunal vadatum apud Gienniumobiifleaiunt,innbsp;fcriniis p ublicis fenienr,quorum exempla ad eum mittebat,in quibus propter an-dquaeorum oppidorummerita,magna: ad hoc pertinentes immunitates coceffænbsp;funt. VifafunrCaroloeaomnia,quxaXimeniofcribebantur,regiisrationibusnbsp;perquamneceffaria.Quarevtipfequx effent vtilioraprofpiceret,refcripfit -.fee-,nbsp;trim rata liabiturum omnia.Interearegina quorundam confiliis in diuerfum mu-tata,clam Ximenio Vlmetanos folicitat,vt fc eins imperio fubiiciant,mitius mul-5® to fub foeminealenitate, quàm fub alterius poteftate experturi. Sed cùm ill! vna-mmes repugnailent,rurfus Ximenium,vt priorem conditioné iuxta Caroli mannbsp;data exequatur, petit: dummodo manum aliquam militarc aduerfus Vlmetanosnbsp;répugnantes mittatj fibi enim ingentem fraudem fieri,dum rem altiùs cofiderat,nbsp;feniîlfejfoliMatricalenfis collatione. Adaugebathac in re Gcrmanæ animum legatorum Belgarum confenfus : nam iam quoq; Laxaus Adriano quoque fociusnbsp;venerat,qui vt erant iuxta gentis ingenium, fimplicioris cuiufdam naturæ, atquenbsp;return noftrarum ignari, facile diótis aliorum mouebantur: amp;magis Ximeniumnbsp;natiua quadafeueritate, quàm reiipfius animaduerfione ad ea omnia impedien-daconcirari, arbitrabantur. Ille tarnen propofiti conftans, in reparum neceflarianbsp;4® tionmultumeffelaborandumftatuens,placidis refponfis tempus eximebat. Etnbsp;quoniam Carolum amp; Belgarum principes querimoniis afl'iduis segiha fatigabat,nbsp;vt eæ parum curarentur, fi bique vni eius rei cxeq uutio mandaretur,admonebat.

gens,amp;: fomenta feditionis miniftrans.Itaq; res Areualenfes amp; VImetanxin Caroli aduentfidilatx fiint.Non minor! moleftia Ioanna regina Caroli mater,mor-bo durillimo conflidans, Ximenii animum afficiebat : ea enim (vt diximus ) atra? bilis commotionemiferrime vexata, T urdeflilis Vacceorum oppido vitam diffi-cileni tranfigebat : vbi pater Ferdinandus,loco certe amceno amp; peraccommodo,nbsp;fo fedem xgrxamp;dolenti dederat.Ludouicus Ferrerius Valentinus,quieius curç amp;nbsp;cuftodixprxfedus erat,autfeneétutis vitio adresexequedas tardus, autignarwsnbsp;quo patfto grauemreginxmorbum traótaret curarétve, nûquam ab ilia obtinerenbsp;potuit,vt ex obfcurisamp; tetris cubiculis,quxmorbumcontumaceminfignioffen-fione adauxiffe credebantur,ad Ixtioraamp;: luminibus renidentia, atque aqris falu-brioribusafflata,habitationemmutare vellet. Lcifto molli, èc blandis lodicibus,

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

qualibus rcginae vtuntur,fomnum caperc prorfus recufabat. Humi,aut tabulis,in fumniaobfccrantium gratiam,defuper ftratis cubitarc,deliciç magnæcrat.Hyc-me rigente,veftes pellib.pretiofis futfultas, aut alio quouis modo ad teporis iniu-riam propulfanda miin itas,pertinaci fententia auerfabatur. T riduo omni cibonbsp;potu perfxpe abftinebatmeq; vllis familiariumprecibus adefcam fumcndam ad-ducipoterat.Nonnunqua quodregnigubernaculis priuata,in illacuftodia afler-uarecur,coquerebatur. Doluit Ximenius reginx vicem, amp; vt rei iuxta honcftxä^nbsp;pix no decffetjCiim ex Ludouici cuftodis negligentia,tantii incrcmenti morbuninbsp;rcginx fufcepifle pro certo habcret,Ludouico Fcrrerio iamxtategraui,vacatio-nemlaborumconceffit, amp;ineiuslocum FernandusDucascognomentoStrata,nbsp;Talabricefis ciuis fubrogatur. Hie illuftri loco natus, amp;£. rerûprudêtiaamp; induftrianbsp;Valens, dum efferatu fœminx animum arte quadam perapta tradiat amp; demulcer,nbsp;tandem eftecit,vt cubiculo prorfus expurgato,amp; labris fidilibus,quibus carnes innbsp;prandium cœnâ afFcrebantur,cicótis, ad humanitatem priftinam rediret. Namnbsp;ciimhuiufmodivafaquotidiemcnfisapponeretur,nullaefFerri patiebatur : vndcnbsp;putrefeentibus obfoniis,teterrimus odor fentiebatur.Qi^arc Icóio cubas quietemnbsp;capere ccepit,amp; ad rem dtuinam audiendam foras prodire :amp; fc reginam efle fen-tiens, vitam illam grauem amp; inhumanam relinquerc.Id gratiflimum Carolo ac-cidit,proq; tarn diligenti officiofo erga parentem reginam ftudio,gratias per li-tcrasXimenioegit. Ferrerijfenisincommoda, FcrreriusfiliusTolctiprxfeduranbsp;amotus adauxit.Nam cu eius negligentia omnia confufa iadari, amp; quorunda pri-uatoru libidine potiufquam vllaleguobferuatia fieri Ximenius nouiflet,quiantenbsp;alias Hifpanix ciuitates T oletanam curara gcrenda fibi efle pcculiari officio ex-iftimabat,prxfeâ:uraFerreriumamouet,amp;;PortocarrerumPalmx comitem,virunbsp;magna laude amp; magnanimitate darum, eius loco paulo póft fubftituit. Sed cùmnbsp;no ftra ciuitas infadiones duas iam olim fit diuifii,Syluiam amp; Aialanam:hxc Por-tocarrerum ad eum magiftratum afliimi priuatis de caufis recufabat. Iam cunâisnbsp;fere eius fadionis primari js viris ad id violentia amp; armis prohibendum animaus,nbsp;comes Fonfalitanus veritus,ne eafadio, in qua ipfe primas tenebat,paruin obfe-quens Ximenio efte videretur, quern vnicefemper coluerat, FonfalitaToletuin 1nbsp;vcnit,amp; eosmotus facile repreffit,atque ita cimdis approbantibus Portocarre-rus receptus eft.Inter extera quxin epiftolis deFerrerij iunioris amotionefadanbsp;reperio,vnum fane eft memorabile, amp; quodmagis antiquis maioru temporibus,nbsp;quando morum rigor amp; feueritas vigebat, quam noftrorum temporum liccn-tiageftumvideripoteft.Gallecusiurifperitus,quiToletuminaiftaFerrcrijcogni-turus venerat,rebus omnibus accurateinquifitis,de Ximenij fententiaaliquote*nbsp;publicis miniftris, quibus Ferrerius in prxfcdura vfus fuerat,quód iuftitixexe-quendç prxtextu,nihilnon iniquugcffiflent,pervicos ciuitatis,prçconcprçcun'nbsp;te,atque corum peccataproclamante,flagellis cxdi de more iuffit. Simili leucri-tatis exemplo,grauiori tarnen vindi»fta,in Arroium Calatraux cruciferum,ni fibinbsp;fuga confuluiHec,animaduertcre iam meditabatur.HunceniminZoritana comnbsp;mendataria prxfelt;ftum,potius libidines fuas explere, quam munus comiffiim c*nbsp;dignitate obirc,multorum fermonibus amp; querelis cognouerat.Nam honeftis vit-ginibus inuitis parentibus vim intulcrat: nuptas per fummainiuriam ftuprauerat:nbsp;atq; affidua pcccandi cofuetudine liberos etiamex illis fufceperat.In eius locumnbsp;Sanólium Cabrerum,virum probum, Ximenius fuftecit: amp; ad Carolum cotinubnbsp;fcripfit,fi forte Arroius ad Belgas vcniftct,fcelus fuum medacioamp; fummaimp*^*nbsp;dentia excufaturus,eius gulam laqueo frangiimperaret. Calcenamfandx inqm-fitionis Senatus fecretarium,0i Aguirrum è ludicibus vnum,aliquot ex caufis gmnbsp;uiffimiordinisconfortioeijcit.Aguirrusveró,quódmultis in rebus reip.vdleieic ,nbsp;plt;xftiti(ret,non multo póft in Senatum fupremum transfertur: in quo ad extrC' snbsp;mam vfquefenedam durauit. His atque alijs exemplis fortitudinis amp; conftantif^nbsp;fux per Ximenium editis,tanta fibi authoritatem apud omnes coparauit,vt ncm^’nbsp;effet qui non impensè cuperet, in eius fe beneuolentiam amp; amicitiam infinuat^nbsp;Vniuerfi pene Hifpanix reguli, fimultatibus amp;: diffidijs pofthabitis, vitro ill*nbsp;fequcm

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^5

fequcntcs fuerunt,paólis etiam conuentis dc eius dignitate tuenda, non fecus ac fua,amp; propinquorum. Ex Bæticis Fontius Arcobricêfis, ex quo Vrcnnas res nouas nioliebatur,Ximenii partes fecutus eft.lpfc VrennatuniConies,cü Petro Gi-ronio maiorinatu filio,depofitis odiis,quac aduerfus Ximenium vana fpe conce«nbsp;perant,rebus fuis profpicienteSjfeneque vnguem tranfuerfum ab eius mandatisnbsp;difcrepare inftitueruntdn eoq; vfq; ad motus Villafradeos fine fraude perdurauenbsp;runt.Ex Carpetanis Paciecus Afcalonius,qui ob T oletanæ vrbis vicinitatc, nun-qua à Ximenii voluntate difceflerat,eo têpore magis cofirmatus, aflïduis ad eumnbsp;itionibus, omneobferuantiam amp;cultura exhibebat: atq; vt idem faceret Geor-lo gius VrennaSjilli propinquitate coniunótus,ante omnes curalfe certü eft.Ad eamnbsp;nouam animorü coniundionem,quanuis Afcalonius fpote fua bene erat anima-tus,Ioanna Anriquefiaeius vxor,fœminalectilîima,amp; diuis ob ingentem pieta-temcara,permultummomenti attuliïTe dicitur. lUa enim ciim abfentiam maritinbsp;tolerate non poflet,quiapudXimcniü continue agebat,Madritü venit:amp; coramnbsp;fandiflimis Ximenij confilijs,amp; aélionibus confideratis, intellexit diuinü hono-remab illo tantü captari,amp;: à fummo Deo tantü pendere, illiqj vni fidere. Quarenbsp;hocapud coniugem frequenter commemorans,effecit tandem vt Afcalonius fi-mulationc,fi quafortè vtebaturjteieda, fynceroamp;amico peftore hominem fannbsp;ótiiïïmunicomplederetur.Ex vltramontanis,Aftuniganafamilia,cuius dux Belo jarenfis princcps eft, multis de caufis Ximenio obftringebatur, fed potiffimùmnbsp;ob prioratus fandi loannis controuerfiam, qua’ inter ipfum Albanum ducemnbsp;crat. Almirantus, qui nifi Velafquidis negotiaintercefliiïent, in Ximenio colen-do Afcalonio inferior haudfuiflet,rurfus ad eius beneuolentiamrediens, Bene-uentanum vnà coniunxit. Hos Afturicenfes, amp;C Galleciaomnis fequebatur: Le-inofio,amp; Andrata comitibus, id apudfuos feduló curantibus. Pauci quidam pn-uatis de caufis, adhuc infenfi Ximenio per fiftcbant, primat ij illi fanè amp; principesnbsp;viri, Mendozius Infantatus dux, Velafcus Comeftabilis, Fadricus à T oleto Al-banusdux. Hi enim cùm adfuas voluntates, Ximenii animumpertrahere ne-quirent, vi amp; potentia qua multum valebant, non thm reipfa quid ille iuberetnbsp;50 contemnebant,quàm feidfacere verbis oftentabant.Nam quoties adrem ven-tum eftjtaciti óc quieti inter jCuos dcfidebant, quemadmodu Velafquidis negotianbsp;declararunt. Igitur cùm omnes motus compreift effent, atq; nihil fibi negotij abnbsp;vllo ex regulis faceflèretur, multa partim ad reip. vtilitatera, partim ad regij ccn-fus incrementum neceflaria facere eft aggreffus.Namprimüne tumultusdenuonbsp;exorirentur, ipfeqj fecurus amp; liber, rebus quas propofuerat animumintenderet :nbsp;tormenta bellica, amp; æneas illas ac operofas machinas, quæ propter ponderis im-manitatem nequeunt loco facile moueri,tribus potiffimùm Caftellae regionibus,nbsp;CÛ priuatis magiftris amp; præfeéliSjCollocare inftrudiffima decreuit: in vltramon-tanis, adMetinam Campenfem: in Carpetania ad Complutenfes : in Bætica adnbsp;40 Malacitanos. Ita enim fi qui tumultuaretur,aut alio quouis modo aduerfus rem-publicam iniurij effent, non ipcdatis aliunde præfîdijs, facilè fubipfis principesnbsp;coerceri Scinfringipoffe.Hoc tarnen adMetinam faâximtantùmeffe,in epifto-lis reperio.bJouam item pecuniam percutere,illiq5 diui Francifci imaginem ex altera parte infculpere, tentaflè aiunt, fed Senatoribus regijs multum dehortanti-bus confiliutn mutaffe. Deinde ad regia vedigalia cognofcenda conuerfus, to-tamqj aulæpriuatam rationem, quæ regis catholici diutino morbo multipliciternbsp;offenfa,atque perplexis ambagibus confufaerat: edidumaCaroloeius nominenbsp;ptomulgandum poftulauit,ad tabulas omnes flue publicas,fiuepriuatas,quædenbsp;rebus regijs tradarent, aquibufuis hominibus extorquendas, fiue ij in fupremonbsp;JO ^cnatu iudices,fiue apud principes aut refpub.legati, fiue domi cubiculo prasfe-di,aut deniq; muneri cuilibet per Ferdinandum regem olim deledi,aut præpoft-ti fuiffent: vt eæ in publica fcriniareconditæ,quoties vfus pofceret depromeren-tur.Fuiffet hæcres cumprimis fruäuofa,amp;:ad return noftrarum cognitionem v-tilis : nefcio enim quo finiftro fato, return apud maiorcs adarum négligentes,nbsp;illoriuninftituta contemnimus : amp; quid illi egerint,aut quaratione vixerint,no-R ij

r^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB» GESTIS

ftris tant urn modo cogitatis contenti, parum pcrcipcrc aut inquirerc curatmis ? vnde parte ad noftras acdiones inftruendas commodiflima, vitara noftrampri-tiaraus. Nihil enira fecurius difcitur,quàracuraalienopericulo fapiraus. At hxcnbsp;fcriniafada non fuifle fatis conftatraaracùra tot rebus Xiraenius diftraheretur,nbsp;in quibus reipub.incoluraitas verfabatur, neraini rairura videri debet, fi omnianbsp;quæ animo propofuit, tam paruo tempore ad exitum non adduxerit. Cæterùmnbsp;tabulas permultas rerum publicarum,amp; libellos rationum à miniftris illis excgii-fe, certum eft : ex illorumenimnotitiain ordinum Senatum inquifiuit, hoceft,nbsp;demilitariummagifteriorumcenfibus,de fportulis, amp; menfæ magiftralis (quantnbsp;vocant}falariis,decommendatariis præfeduris, quæ reôtorumcuftodia carcbât, ‘nbsp;de iudicibus in eorum Senatum afcifcundis', deque aliis multis ad eam rem atci-nennbus prouidendis. Nam cùm eorum magifteriorum recens effet fub regibus poffelfio, nullibi minus notitiæ,aut plus fraudis amp; iaâ:urx erat. At itain eo diligenter fe geflit, vtinprimo cognitionis triduo omnes trium ordinum leges, o-mnes fandiones , confuetudines, amp; décréta, quibus obtemperare militâtesnbsp;commendatarii tenerentur, peruiderit : limul etiam quæ ad cenfum pertinebat,nbsp;typo quopiamingenere perceperit. Præfedi maximi commendatariorum, quinbsp;Ximenio in res eorum inquirenti ,contradicturi proculdubio erant, aliquain-terea oppofuerunt, quibus fe non modo à Ximenii poteftate, fed à regia quoqucnbsp;h poffent, vindicarent. V erùm ea omnia tanta prudentia amp; dignitate à Ximenionbsp;fedata funt, vt vniuerfis commendatariis parentibus, omnia ex illius voluntatenbsp;ftnt confeda.Sedne aliquis fortaffe requirat,quæ fint illaquæ commendatarii opnbsp;pofuerunt, nosque propterea, nifi aliquid de co dixerimus, negligentiæ infimu-ict; Calatrauenfes,amp; Alcantarani, quorumilliad Oretum, hi adpontemTraja-ni facras fuorumcollegiorum ædcs tenent,diplomata fummorum Pontificuinnbsp;lt;ipudfe habere iadabant, quibus eorum magifteriorum præfeâturæ,iuxtaCiftet-cienfis ordinis rituminftitutæ, nulli præterquamfui ordinis Antiftiti, finemaxi-mo piaculo fubiedæ effe poffent. Quæ omnia vana amp; futilia effe,prorfusq5 ad te-pus eximendumadinuenta, multis rationibus Ximenius declarauit.Nameaquçnbsp;de diplomatibus Pontificiis ferebantur,cœnobitis Ciftercienfibus,qui facris ædi- înbsp;bus inclufi,infolitudinibusdelitefcunt, quemadmodum cæteris, qtu adeuiUnbsp;modumviuunt, religioforumfodalitatibus, fui ordinis Antiftites habere à fum-mis Pontificibus iurequidemconceffumeft,quibus alienos præfici redores in-dignum amp; indecens effet: amp; fub externis amp; rerum fuarum ignaris magiftratibus,nbsp;omniafurfum amp; deorfummifccrêtur. At militaribus hominibus,qui in luce cla-riflîma apud regium comitatum, aut in caftris viuunt, facrum tantummodo Ci-ftercienfîumcognomen,certa^; aliquot inftituta quibus fefe addicerent,data:nonbsp;autemardam cœnobitarumnormam, vnicamqj illamabbatum iurifdidionein-Atque itaFcrdinandus catholicus AntoniumRogium Archiepifcopum Grana-tenièm,tribus magifteriis aliquando præfecit: eorûqj maioribus comitiis omni^ 4nbsp;moderans Antonius interfuit.Quin etiam ne in primariotantûeorummagiftr^'nbsp;tu accidiffeidrefpondeatur: fandilacobi commendatarios,qui Auguftinianuiunbsp;ritumfequuntur,apud Calatrauenfcs amp; Alcantaranos,multis muneribus obeun-dis præfuiffe.Heri verôamp;nudiuftertius,nonullaetiam per Adrianum Caroli Ic'nbsp;gatumin eorum comitiis effeda effe,quæ hanc omnino dubitationemfoluetét'nbsp;Meminiffcnt enim,n5 ita pridem,præfeduram Calatrauæ maximam, fine fole^'nbsp;nicruciferorum rogatione, Caroli duntaxat voluntate,quibufdam in ipeeieniO®nbsp;mitiorum congregatis, Petro NunioGuzmanofuiffe collatam. Quocirca mn^'nbsp;to fîbiæquiorapetenti ,nullo modofifapcrent, refifterent : neque cnimpolTeaPnbsp;incœpto ceffare,literis ad idefficiendumà rege miffis.Quod fi facerct,fe operan’ jnbsp;flaturû,vt quod illi iamdudumcupiebant, Petrus Nunius Guzmanus, præfedO'nbsp;ra haud rite obtentadeturbaretur.Id enim qyodeorum priuilegia aperte imnijfnbsp;nuebat,contra morem illorum inaufpicatô fadum efle,fîbi quidem multunilt;l'nbsp;plicere. Scripfitquidem ad Carolum Ximenius hac de re iæpius: amp; Didacu*’’nbsp;Gueuaram,quemnonitapridemclauigerum crcauerat,præfcdû maximum d*

FRANCISCI XIMENII, lib. VI. ,^7 gendum,fuoque periculo akcriim deiiciendum fufceperat,qui ferme cundorumnbsp;commendatariorumodiis magiftratum ilium gerebat: nihil tame circa earn remnbsp;obtinuit. Igitur dum vniuerfas magifteriorum rationes euoluit,totumque iliumnbsp;militarem ordinem explorât,quadringenties centenamillianummum,commennbsp;datariorum periniqua diifimulatione, in fingulos annos ex regiis prouentibus in-tercipi inuenit. Nam cum illi ad bcllum Mauris inferendum,limitesque noftrosnbsp;defendendos amp; tutandos,certum militumnumerumpropriis fumptibus tolerate teneantur, idomnino prætermittentes, regiæ curæ amp; impenfisrelinquebant.nbsp;Quare vtdecebat prouifa duo Calatrauenlis magifterii oppida, quæcctenis mille libusaureorum æftimabantur,ab Aragoniis iniufte occupata, per Touilla amp;: Ca-brerum Calatrauenfes comendatarios,regiærurfusditioni vindicauit. Vim ten-tare principio Aragonii,litem fub iudicc eft'e obiicere, prjefidiis amp; militib. oppidanbsp;firmare.Sedre probe per Ximeniucognita,eaqj apudipfosdeclarata,poft longamnbsp;fub rege catholico polfeflionem,licet inuiti oppidis ceflerunt. Sed quoniam T o-uillæoperain eonegotioconficiendo infigniorfuit,volens Ximenius ftrenuihoquot;nbsp;minis diligentiam beneficio aliquo condecorarc,cùmpaulôantèCiaconiû quen-• dam fifeo magifteriorum Calatrauenfis amp; Alcantarani præfedum, parum ritenbsp;creatum comperiflet-.neque enim facultatem vllam,tabulafvc collatriccs, ab or-dinis fuiprincipibushabebat, fed vnicumduntaxat Ferdinand! catholici ehiro-1-0 graphum,quo illi facultas concede batur, arcem quandam cum deceflbre fifcalinbsp;comutandi ob munus in Ciaconii gratiam rcliólum.Idauténonmodóiniquuni,nbsp;amp; contra ordinu militarium confuetudinem, ab eorum Senatu diflimulatfi fuiftenbsp;aiebatjfedimpium quoque amp;: rei facrae diuenditæ labe infedtum, Proindenullonbsp;modo amplius tolerandum,neque Ciaconium ad priuataseius ordinisrationesnbsp;procurandasjid eft enim fifeo nomen,fine magnareligionis ofFenfa,haberi pofte.nbsp;IneratfimulinCiaconioparuamuneris gerendi dexteritas,habitusqsipfe totiusnbsp;corporis contemnendus. Ideo Ximenius de totius Senatus authoritate,fifcieumnbsp;præfe(âuraamouct,eamque ad Touillam transfert. Ne quid tarnen fraudis Ciaconio fieret, qui arcem frmftuofampro obtinenda praefedura dederat, vtarxillanbsp;50 fua redderetur cautiifuit. Doluit,vt par erat, Ciaconius, amp; graue libi iniuriam il-latam apud Carolum conqueftus,Belgarum tandem fauore eftecit,vt amoto T o-uilla,Ximeniimandata irritaeft'ent ripfeq; rurfus præfedura: reftitueretur. Quodnbsp;quanuis Ximenius ægerrimè tulerit,deque eo fæpius ad Carolum fcripferit,mhftnbsp;tarnen impetrarepotuit.Touillæ verb, quern prxmio aliquo, vir rerum abco benenbsp;geftarummemor,omninoafficere cupiebat, de Senatus decreto Sabioticam cu-ftodiamcontulit : amp; quadragmtamillianummorum fportulæ vice, ex communinbsp;ordinummilitariumpecunia aftignauit: atquevtidratumhaberetur,apudCaro-lumftudioseeftecit. Quoniamverb iudicuminopiaSenatus ille militaris labo-rabatjTellum fanbti lacobi commédatarium,virumiurifperitia, amp; return earumnbsp;40 notitiapercelebrem,Luxanum fuumncceftarium, dodrinadó nobilitatedarum,nbsp;Calueti loco in S enatum clegit. H une Calueturn Z oritanorum municipem,qubdnbsp;ad idmunus parum aptumiudicaret,Senatu ordinum paulbante amoueratxuiusnbsp;rci dolorem Ouetenfis Pontificatus,que illipoftea Carolus contulit,leniuit. Vo-luiftct ad eum modum cæteros qui aderant in eo Senatu indices régis iuftti Ximenbsp;nius explorare. Nam Oforium Epifeopum Afturicenfem,qui Senatus præfes ha-bebatur, Alarconumquoq; SenatoremSenatu pellendos iammeditabatur: pro-que Oforio Alphonfum T ellezium, coloniæ Montalbanicæ dominû fubftituen-dum,pro Alarcono Gonfalum Fernandummarchionis Plegiani fratrem.Nequenbsp;in hunctantummodo militarium ordinum Senatum,fed in alios quoque qui co-fo mitatum regium fequuntur,amp;: pbftin Granatenfem amp; PintianumcouentumeiTenbsp;accurate inquirendum propofuerat. Sednetotam rei inuidiofe moleftiam, in4cnbsp;vnumduntaxatderiuaret,priuatasl itéras fupcreareàCarolopetit,quibusde a-liis Senatoribus loco amotorum eligcndis,aut nominandis àrege ipfo demanda-retur.Bæticæprouinciæ,amp;Calatrauenfis(quam campumvulgb appellant) admi-niftrationibus,quæiamdiureâ;oribus carcbant,Didacum Lupum Padillam,Fer-

b« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

dinandum Cordiibam Capræ comitis fratrcm, qui poftea clauigcrfadüs eft, virus domi ac militiæ egregios,amp;qui eifdem regionibus alias præpofici operam non pœnitendam exhibuifl'ciitjgubernatorcs, hoc eft,generales præfedos dédit. Etatnbsp;etiam aliquot eorundem ordinum præftdia, fine commcndatarii militaris cufto-dia: quae quoniamàfaéliofisjautgraffatoribus occupari potcrant, fidiutius prxponbsp;fito carerent,quanuis in Caroli aduentum res minoris momenti diftèrre deftina-uerat,cuftodes quoq; peraccommodos quæfiuit, quibus interea præfidia comeii-dauit.Vnum tarnen quod iamdudum fecumcogitauerat, adhucfunercrat,fedreinbsp;inuidia deterrebatur: fufpenfusq5aliquandiufuit,anmultorum fu'^ultatcs,amp;negotium odiorum plenum,fed tarnen regiis commodis,vt fibi videbatur,neccfia- lOnbsp;rium capefleret.Idautem de falarii5amp;:fportulis,quæ ex publico ordinum milita-riumærario dabantur,menfam vulgo magiftralcm (vt dixi) appellant,donec Carolus veniretauferendis.Sed tandem ad id faciendum duabus rationibusaddu-lt;ftus fuit. Altera, quoniaregiis cenGbus per Fcrdinandum multapecuniaobæra-tis, necefl'e erat ad reip.commodis fubueniendum, vt militibus nicrces aflignat.inbsp;in ære alieno neutiquam cflet. Nam primum Germani milites ad Carolum è Bdnbsp;gio traiieiendum, xx millibus aureorum conduchi erant, totidem ex templo ( vtnbsp;poftea dicemus)GomecioBuitronio,viro inter Afturesprimario,deputatis:nantnbsp;hoc ipfo anno Carolus fc vela fadurum promittebat. Clafli quæ oram mariti-mam tuebatur, reparandæ amp; inftituendæ, odo millia numerabantur ; prxter i»nbsp;multorum præfidiorum a: dificia, praeter que Nauarrorum prouinciç ftipendia,nbsp;aliaqueinnumeraimpenfarum genera, quæ in tam ampla regnorum poflelfionenbsp;facienda quotidie ofterebantur. lis autem omnibus fufficiendis, falariorum ab-latione opportune fuccurri pofte, cùm pra:fcrtim Ferdinandi amp; Ifabellæ reguionbsp;catholicorum morte, caquoquc fimul ceftaiTent. Altera verb quae fibi baud in-feriorvidebatur,vt Carolus in altera regione natus, atq; rerum noftrarumprot-fus ignarus, dum Gngulis per Ximenium ablata reftituit,nouisproceres beneÄ-ciis obl!garet,feque cunólisamabilemredderet. Qiwplane re fatis illedeclara-bat, quacaritateamp;obferuantia erga regiam maieftatem ciTet; quandoquideinnbsp;modo regi fuorum procerum, atque adeo omnium aliorum qui liberalitatibus re- fnbsp;giis fruebantur,aduenienti applaufus conftaret, propriaodiafusquedequeha-bcbat.Sed dubitari poteft, an hac in parte vir animi æqui amp; fynceri redè ftatuc-rit : neque enim milites tantummodo commendatarios, fed aulicos nobiles,nbsp;comitatum rcgium fequuntur, quorum ingens numerus eft,falariis iam olim de-putatis,amp;multa quæ regum bcneficentia ex eorum cenfu proceribus qiiibufnbsp;dam, priuatisquealiis collata fuerant, abftulit. Vbi ne aftedtibus fuis indulgef^nbsp;crederetur,exæquo amicos amp; alienos multauit. Nam hæredibus magni Gonfa'nbsp;li,quem vnicè viuum femper coluerat, mortuumque itidem obfcruantia profe'nbsp;quebatur, plufquamquingenties centena millia nummum, hac falariorum ab'nbsp;latione perierunt : idque Ximenius fadhim fuum magni faciens in epiftolis au 4*nbsp;Carolum commémorât. Tello verb homini amiciftimo, quem m ordinum nH'nbsp;litarium fenatum elegiife diximus, ad Bætim prope Hifpalim frumentariæ mol^jnbsp;quæ Pelagii Correæ cognomen olim tenent, ante annos quadraginta ànbsp;propter eius mérita donatæ, rurfus regio cenfui reftitutæ, occafionemnbsp;attulerunt. Magnumincrementumregiisfacultatibus,ea falariorum amp; mib^^'nbsp;rium antiquatio intulit : cæterùmXimenio ingens odium amp;inuidiam conflaui^-Nam fi paria facere volumus : haud tanti apud Carolum eins diligentia amp;nbsp;ftria habita funt, quantum apud cos conceptum eft odii, quibus viuendi auXgt;'nbsp;liainfperatb demebantur. Itaqueimmancs illæ regii fplendoris, amp; vetuftæ aul^nbsp;impenfæ,atquelargiftîmiamp;munificifumptus fub frugi homineprorfusfunt3‘^ 1nbsp;lt;ÿfi,amp; intra certos carceres coerciti,illique tantummodo relióli, quineceft^^**nbsp;omninoerant.,Qi^inrene quis Ximenium omninoculpet, fi modb hæc culp*nbsp;amp; non potius laus cenfenda eft,fciat Alexandrum Seuerum Romanorum imp^'nbsp;ratorem, qui inter optimos principes ab omnibus connumeratur, palatiinbsp;Ratem, difciplinam reftituere ftudentem .neminem in palatinis haberi p^*'

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI.

fum,nifi ncccfldriutn hominem, malum pupillum imperatorem efle dicens, quiexprouincialium vifccribus,homines nonncccflarios neque reipublieæ v-tiles pafcerct. Supremæ igitur duntaxat cuiiæ fenatoribus, priuatis palatii præ-feâis èc miniftris, milicibus limiraneis 06 præfidiariis, quatuoAiiris capitalibus,nbsp;comitatus regii lióhoribus, vrbanis hofpitiorum mecatoribus, prætorianæ et-iam cohort!, èc fi qui alii ad regios vfus neceflarii erant, falaria amp; ilipendia, quænbsp;de moreillis dabantur,reliquit. Vnde Petrus Martyr, amp; Gonfalus Ouetenlis,nbsp;temporum illorum fcriptores, fuis quoque falariis priuati, calamo iniuriam illa-tam vlti funt. Nam cum Ximenii prxclaram virtutem antea commendaffent

10 pofteadolore inftigante parum xquê de illo fcripferunt. Certè huiufmodt viris Talaria vel de fuo Ximenius dare debuerat, præfertim P. Martyri, qui in gratiam rcgum catholicorum Babylonicalcgationc funâus fuerat,amp; multa quotidie fcri-bebat. Sed Ximenius aliam rationem eft fecutus.Hoc quod de falariis, cæteris-que honoribus fublatis diximus, non fatis adhuc mihi certum eft, an Ximeniinbsp;tantummodo confilio, an Caroli iuffu confeélum fit. Nam cùm frequenter in e-piftolisconqueratur,fibivtmalogcnioautcacodæmoni,partesauferendi concédas efte, donandi veto prorfus detra£tas: Belgis in memoriam reducat,fc eo-fuafuin fummo odio apud fuos Hifpanos elle : amp; rurfus cùm nihil apud Belgas, niG ex Ximenii fententia gereretur,cunlt;â'ique cum authorem fuifl'e credide-to rmt, isque alicubi idipfurn confirmauerit,atque regios cenfus augendos omninbsp;ftudio vbique contenderet,deque eo ferio amp;crebro multa verba faceret : res an-ceps amp;obfcuraredditur. Erat illi fane cum primis perfuafum,neminem princi-pem neque bello neque domires magnas, amp; reipublieæ falutares efficere pofte,nbsp;nifi cenfus regii curam haberet: parumque illam opinioncm probabat, qui regem quantumuis infumeret,prodigum futurum negat:fiquidem opes quantum-libet immenfas affiduis largitionibus diflipari, exhauririque. Ideôq; vt in donan-do cautèamp;s confideratc fegereret, Carolo confuluit. Porro fibi accurate difqui-renti, quod patrimonio regio eflet perutile, tandem vifum elfe adres principisnbsp;^plificandas maxime conuenire, vt fublatis quibufuis pecuniarum regiarum

30 çoaâ:oribus,vnus tantum virnobilis amp; induftrius, quæftor maximus crearctur, ad quem res nummaria vniuerfa perueniret, vnde ad publicas aut fubitas quaf-que neceffitates parata pecunia continuo numeraretur : quæ verb fupereftentadnbsp;liberalitates S^largitiones, aliôfve vfusprout regihberet, apud eum afleruaren-tur. Hoc fc amp; alias monuifte dicebat, nefeire tarnen qua de caufarem perutilcmnbsp;contempfiffet,nihilque vnquam de eaconfultalTet. Interim certè fe pcrmiftiirumnbsp;nonefl'e, vtapud LudouicumSandium Aragonium,qui ex curatoribus ærariisnbsp;vnus erat, magifteriorum militarium prouentus,amp; quicquid exorbenouo ad-uehebatur,deponeretur : quoniammaritimæorætutela, præfidia omnia, amp; cæ-teraquæ fupràfuntcommemorata,exea fummaprouidédaelTent. Sedquoniam

40 ex ftatis regnivedigalibus,xx. milliaaureorumGermanærcginæiubebatur da-ri, id ne fieret etiamprohibuit, quod eaex Areualenfi foloiuxta pada eonuenta cftent petenda. Nihil cnim damnofiùs regium cenfum lædere dicebat, quàmnbsp;huiufmodi rationum confufio, amp; folutionis femel deftinatæ mutatio. Regulo-rum nonnullis, aliifque item aulicis hominibus, non contemnendas nummo-rum fummas liberaliter à Carolo donatas, parum fe probare declarauit: multùm-que confiderandum monet, ne idpaflim amp; temerè fiat : fempérque hoc vnümnbsp;folicite difpiciat, quorumnam fidei amp; confilio fe committat : multos enim fe il-liinfinuaturos, nontamregiæobferuantiæcaufa, quàmpriuatorum commodo-rumratione. Quorum nonnullis hoc duntaxat propofitum efte,regeminegefta-jo temamp;S anguftias redigere, vteorumopcræneceflario implorentur,quas quantinbsp;libeat locent, Q^madmodum iam olim eueniftejCX prifeis hiftoriis, rerumq|jcnbsp;rccentiummonumentis facile cognofei poterat. Ergo fecum parumper cogita-rct,quantifumptusimpendcrent,inreipublicæ neceffitates primo quoque tempore faciendi, lllud etiam infolcns amp; mtolerabile, intra quadrimeftre tempusnbsp;quo regnare cœpcrat,ex ftatis veètigalibus, centies amp; vicies cetenamillia, ex aliis

verörcgüs proucntibus,plufquafexagies data effe:cùm reges catholici, totisqui-bus rcgnauerant quadraginta annis, quantüuis benefici fuiflent,earn fummaio non exæquaflent. Quare ea omnia prorfus abfcindendaeffe ccfebat. Tabulas verb,quas àrege FePdinando datas Enricus Fortuna, Anricus Almirantus,amp; Pacie-cus Afcalonius oftendebant,in quibus decies centies,ex noui orbis reditibus ün*nbsp;gulis donabantur,irritas amp;: inanes efle iudicandas. Nam quæ tempore diuturnçnbsp;acerbiffimæægritudinisparumconfideratêpromiflafuerant, præftarino deberenbsp;jus eft. Porrb Enricum Fortunam, qui cognationis vinculo Ferdinando regi pe^-quam coniun(ftus,id mereri magis videri poterat,hominem efle prxeipiti natura,nbsp;amp;quiGallorumquæfitis auxiliis,aduerfus Caroiummultatentairet.Qimdfilibe-rahtatera,quæ reges in primis amabiles facit, exercere vellet, habere apud fe no-biliflimos miniftros,qui promptèamp;fideliter flus iulfls afliduè o|3ediuiirent, quosnbsp;beneficiis,quoties facultas daretur,exornare poftet : iuftitiam verb erga reliquosnbsp;omnesex aequo coleret. Namiuftitiaeniunerafine diferimineomnibusefle tri'nbsp;buenda : liberalitatis verb miniftris,procuiufq; fidelifedulitate amp; dignitate.Trianbsp;enim fibimagnopere neceflariafemperfuifl'evfla,quæ regis imperiùante omni*nbsp;ftabilirent, primiim vt fuumius vnicuique tribuat, fiueidæqualis codi tionis homines à rege poftulent,fiue multum diflimiles. Deinde vt viroru militarium,prae'nbsp;fertim qui animi fortis amp; ftrenui praeclara dediftent documenta,ratione inprimisnbsp;habeat. Vltimum verb,quodmagni momenti exiftimabat,vt cenfum regium di^' **nbsp;flparinonpermittatifed opes potius exreditibus ampliflhnis continub feponat,nbsp;quibus res maximas Sógloriofas adoriatur,amp;: efficiat. Ipfc enim experientia dith-cerat,quantumhocreferret,quico quadrimeftrifpatio, quo Carolo vicariamO'nbsp;peram in moderandis feeptris præftiterat,tot res præclaras amp; egregias abfolucrat-Nam Bæticos motus fedauerat: terrores Nauarrorum compreiferatrMalacitano'nbsp;rum contumaciam coercucrat: hmitanea praefidia armis amp;militibus commun*'nbsp;uerat : amp; oræ maritimæ reddiderat tranquillitatem; incurfiones in Afticamfece-rat,clafte aduerfus Algerium mifta : Bugiam, Pegnonum, amp;: Melillam, Horufli*nbsp;Barbaroflæ obfldione liberauerat: Lufitanus ad Argillam defcndendaauxilinmnbsp;obtulerat: amp; demugrande æsalienum,quodfubFerdinandoregiuscenfuscon* 5nbsp;traxerat,diftoluerat.Qubdfiipfe aliénas partes agens,amp;maleuolorum inuidia iÇ'nbsp;peimpeditus, haeepotuit eflicere, afumptibus fuperuacuis abftinens : quid cemnbsp;îendum efle crederet de feipfo rege potentiflimo, amp; cuius celfitudinem fubdito-rum inuidia attingere non poteft ? Qimd de clafte ad Algerium expugnandaninbsp;mifta ait,quanuis profperfucceftusillidcfuerit,tamenob data conftantis anim*nbsp;amp; inuidi iigna,memorabile cft.Non minus enim laudis ex ea re infeda report*'nbsp;uit,quam quondam ex Orano capta. Algerium,quamnonnulli (fed vt opinor fd'nbsp;sb)antiquamCirtam, lubæamp;Syphacis regiam efte credunt, eo tempore fub H*'nbsp;bat,occuparelaboraret,amp;ab eius obfldione altcrius brachii iadura repulfus cFnbsp;fet: ab Algerianisciuibus qui Hifpanicum iugumexcutere affedabant ,vinde’^nbsp;libertatis accerfltus fuit : atque intra vrbismœniareceptus, totius luuentutis*^^'nbsp;uerfus Hifpanos dux conftitutus. Haredinus cognomento quoque Barbarofl*»nbsp;Chriftiani nominis acerrimus hoftis,illeeft,quern Carolus iam Romanoriiin’'nbsp;pcratornoftris temporibus Tunete depulit,oræ maritimæ fecuritate parta. Ain”^nbsp;permultum opera Morabitorum, ad perfuadedos popularm animos Horufeinn’nbsp;adiutu fuifte:qui afliduè proclamabant,nefas efte amp; rem iridigniflimam,genern'nbsp;fos Mahumeticultores,Chriftianishoftibus non folum parère, fed etiam tribnt*nbsp;pondéré. Quare Horufeium virum fortiftimumamp;Chriftiano nomini infeftn^’nbsp;qui cos ab Hifpanoru feruitute liberare poftet, regc capefterentmam amp; occahO'nbsp;ne peropportunam à D eo illis oblata efte, rege Ferdinado per id tempus vita fnn'nbsp;do. Ximenium verb non efte cur timerent :nam quanuis Orano capta African’

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xoi

bcrnatione impeditus erat,vc cclcrrimc è vita illi effet migradum : Itaqi nee vires f neq; otium Ximenio effe, ad res iterum Africanas inuadendas. His fermonibusnbsp;perfuafx turbæ,à Seliino Algerii principe déficientes, Horufcium regem creauenbsp;runt.Hicergo vrbe Mauritaniæ celebriamp;littoralipotitus, non folum Hifpaniamnbsp;maritimam quotidic vexabat, fed etiam ipfos Africanos regulos, auitis imperiisnbsp;deturbare conabatur:vt paulatim amp; Africam quoque adTurcanim feruitutemnbsp;traduccret, quorumarmis amp;præûdiis expraedone rexfadusfuerat. Inter hos cunbsp;Albuzeuenum Teneziumprincipem crudeliter vita fpoliaflet, lahia Albuzeue-ni frater à T enezenfi bus regno præficitur. Is pauló póft fil io hærede relido mûrie tuus eft.Hic continuis Horufcii incurfionibus afflidus, timuit ne in eins manusnbsp;incideret,^ in Hifpaniam tandem traiieere decreuit.Ergo ad Ximenium accef-fitfiipplex, lecius fidei commendans, amp; contra communemhoftem opemim-plorans: nam ob Hifpanorü amicitiam, in eas calamitates amp; miferias fe incidiffenbsp;dicebat.Maluiffe enim maioru fuorum exemplum fequi,qui Hifpaniæ reges co-luiffent,quâBarbaroffæ piratæ adhærere. Ximenius humane reipondit,curatu-rû fe,ne amicitiæ cum Hiipanis initæ vnqua ilium pœniteret.Deledus militûpernbsp;Hifpaniâhaberi iubet,amp;nauesquibus in Africa appellerctinftrui,vt pirata à no-ftris littoribus arceretur.Claffi cùm Fernandum Andradam prxficere vellet,im-petrarenonpotuit: quod extumultuariis reimilitaris imperitis hominibusle-10 gionesillas coadas effe diceret: vndepotiùs exillorum operaignominia,quavllanbsp;gloriaexpedandaeffet.Ximenius cui omnis repulfamoleftaerat,ægreqjad pre-ces defcendebatjDidacû Veram tormentorûpræfçdum,cuius induftriam amp;for-titudinem, in Oranica olim expeditione expertus fuerat, adeam rem idoneû ar-bitratuSjlcgionibus traditis ad Algeriû expugnandam mißt. Nonullis parum attente Ximenius idfecifl'e vifiis fuit: quod is militari arrogatiainflatus effet,amp; ca-fu potiùs,autfortuna,quaprudentiaconfilióve,quo carcbatjViduruscredererur.nbsp;Igitur odo millium arinatoru exer.cituDidacus VcraexHifpania foluit:in Africanbsp;ad Algeriilittus pridie diui Hicro.quidies antetertiû cal. Od.eft,appulit.Mauri,nbsp;quimulto antcidrefciuerant,finitimorumvndiqgt; euocatis auxiliis,ingeti Numi-50 darüequitatu condudo,oppidû probe munierant. Horufcius cû fexcentis fortif-fimis Turcis fagittandi peritis, quos ad fui corporis euftodiaex Afiaadduxerar,nbsp;pro mûris ftans magnos fuis animos adhoftium impetûpropulfandum faciebat.nbsp;Didacus Vera cû milites fuosadoppidû inuadendum prædæcupiditate plus fatisnbsp;paratos videret,in quatuor partes exercitum diuifit, fie in officio melius cotinerinbsp;polie ratus,amp; vt à quatuorite cæliregionibus expugnationem Algerii adoriréh’i-fur. Aiunt contentionemfuiffeorta de militibus diuidendis,inter Veram, amp; aliquot tribunos:qui nil perniciofius fieri pofte aiebant,qua excrcitû in tot minutasnbsp;partes frangere.Omne.n.exercitus nonnumerofirobur,inomniûmilitûvmonenbsp;pofitum eflè: præfertim cûpro certo acccpiffent,hoftiumpræfidia quâinftrudif-finaaamp;copiofiffimaparataeffe. Beneconfulentibus Veranô aufcultauit, qua denbsp;caufailli contumaciores fadi pugnam negligentius curantes, præcipite confilionbsp;fuo agi fiuerunt.Nam noftri quadrifariâ diuifi Maurorû viribus impares fuerunt:nbsp;qui liue quod tribulos ferreos per vicos oppidi diffeminaftent,fiue quod ferobesnbsp;pallimfodi(ïent,quas leuib.virgultis amp;arundinib. terra leui inieda contexiffent,nbsp;portas oppidi patêtes relinquût. Noftri punicas infidias veriti,ingreffu negledo,nbsp;muros audader confeendere conantur : qui viribus Turcarum repulfi funt,amp; aliquot captièpinnismurorum, in contumeliamamp;ludibriumfufpenfi. Horufciusnbsp;Turcas amp; Numidas egrediiubet aduerfus reliquas exercitus partes : quj copio-fiores atq; etiam animis,obducis noftri manifeftâimprudentiâ,elatiorib.irruen-jo tcs,Hifpanum exercitum continuo fugant, atq; ftragem amp;internecionem edüt.

Didacus V era confilio amp; militibus deftitutus, fuga fi b i amp; filio confulendum rti-tus,bonam(vtaiunt)eius dieipartem,dum Mauri in noftros fæuiunt,infcopulo-rumeauernis delitucrunt.Poftquâin Hifpaniam appulit,imprecationibuspaffim accipiebatur: amp; contumeliofis puerorum cantilenis profeiffus longé debilior Honbsp;rufeio effe cantabatur,qui altero brachio carebat. Infàufta ab eo tempore Algerii

GOMECII DE REB. GESTIS

expugnatio noftris femperfuit; namlittorisiliiusimportuofi ftationcm, malêfi-dam nauibus femper experti fumus. Eius rei nuntium Ximenius fub Oólobrcio accipir,multaiam node, hominibus theologis de rebus facris difputantibus afli-dens. Cutn didum effet, curforcmex Africa ad fores adftare, vtintromittereturnbsp;iubet: amp; nihil fcifcitatus,poft:quam hteras ad fe datas tacitus legit,fereno viff tu cif*nbsp;ctuiftantibus dixit:Exercitus nofter in Africa vidus amp; profligatus effe nuciatur :nbsp;fedparuamiaduram fecimus,Hifpania hominibus facinoroüs amp; audacibus eX-haufta eft. Et rurfus ad quxftionem theologicam difputandam eft couerfus, quanbsp;abfolutaad corpora curandadifceffum eft, admirantibus cundis Ximenij coU'nbsp;ftätiam,amp;: inuidum pedoris robur,qui nullum animi commoti fignum inrcad-uerfaamp; fubitadediffet. Id autem, quöd Hifpaniammalis hominibus exhauftaiunbsp;effe dixit,ex rcgis Ferdinand! confuetudine amp;conuidu traxit: qui fæpenumeronbsp;expeditiones aliquas no alia de caufaparandas effe aiebat, quam vtfuribus,fica'nbsp;rijs,ganeonibus,amp;perditis hominibus iuuentus Hifpanaexpurgaretur: quænia-lorum confortio inutilis amp; vitiofapaulatim reddebatur. Hoc confilio iam oHiunbsp;in Athenienfium rep. Periclem clariflimum imperatorem vfum effe,ex hillorijsnbsp;nouimus : qui fingulis annis claffem ornare folitus erat, vt ignaua, turbulenta,nbsp;Icditiofaplebeciuitatemfuamleuaret. Æmuliqui ex euentibus ada xftimabaGnbsp;camexpeditionem tanquam parumprudenti confilio fufceptam,parum^aptunbsp;imperatori commendatam,apud Carolumcriminabantur.Qua de caufaaliquoînbsp;epiftolis cladis famä Ximenius extenuat : nam mille tantùm homincs ex vniuef'nbsp;fo excrcitu,adnumeratisetiamcaptiuis,defideratos fuilTead Carolum fcribit: Ünbsp;culpam in Didacum Veram aperte reijcit,tametfi laduram nihili effe faciendaiunbsp;dicat; bonam tarnen fpem habere, magno cü hoftium damno amp; detrimentonbsp;vindidamfumpturum. Ad Leonern verb Pont. Max. vt ex eius refponfionenbsp;Petrum Bcmbu édita apparet, grauius aliquidfcripfiffe certum eft. Nam magu^nbsp;moleftia fe affedum elfe Pont.refpondet, quqdexercitus quem in Africain X*'nbsp;meni US tranfmi fi iret,m agnä plagam apud Algerium accepilTet : vna tarnen re do*nbsp;lorem fuum leuiorem fieri, quod ipfe animo fradus non effet, neque quicqua^nbsp;deipfius ardore amp; diligentia eamobcaufamefledetradum:atqueverbis ampb*' ”nbsp;fimis,eum ad alterum exercitü comparandum,amp; adrempublicam Chriftian^*”nbsp;iuuandamadhortatur : animumq; ilium dignumeius virtute, dignum etiamaU'nbsp;thoritatequamfupremam Carolus ei dabat,diutius retinendumeire,atque adeunbsp;fepius aduerfus communes hoftes incitandum:cum præfertim exrecenti,amp;ui''nbsp;fifica Turcarürégis contraSultanum Ægyptium vidoria,non dubium eratjqu^^*nbsp;infolcns amp; cxultans Turca,vere ineunte mare noftrum infeftaturus effet, atqu^nbsp;clafleinimica repleturus. Quod commune malum cæteris quoque principibu^nbsp;Chriftianis fe indefineter denunciaturum,vt communibus votis amp; præfidijsgt;bu'nbsp;fti poten tiffimovniuerfi refiftant, beUumque cum eo aduerfus Turcas vnaniiult;^nbsp;capeirant.Exquibus fane literis plané conftat, Ximeniiamplitudinem amp; auth^*nbsp;ritatem,nonmodö apudHifpanosclariflimam,fed etiamapud exterasgentcs U'nbsp;luftrem ftiiffe.Sic enim Pont. Max. cohortationi bus ad regios conatus fufcipi^^'nbsp;dosinftigatur,vtfolentreges,amp;magni principes. Nimirum bonamnegotiinbsp;ficiendipartem,ex eius induftria amp; robore pcndere intelligebat. Fuit etiainUJnbsp;hoc ipfum tempus edidum Ximenii,ex regiifenatus authoritate,aduerfusnbsp;catores Genuenfes,qui noftrasvrbes frequentes incohmt,pervniuerfamHilf^*nbsp;niam promulgatum,quo iubebantur, vt intra certum dierum Ipatium, exnbsp;nia difcederet,alioqui bonis priuandi,amp; capite puniendi.Tam acerbi edidinbsp;famhahcfuiffe apud Martyremreperio.IoannesRiuus, qui Didacum Veraß'^^nbsp;Algerianam expeditionem inter præcipuos comités fccutus fuit, modicis parc^nbsp;abus Toleti ortus,fed bellicis artibus amp; animi præftantia per omnia infignis,!^’'^nbsp;gaamp; probe munira triremipiraticam interdum profperè exercebat. Hiciniodnbsp;catores Genuenfes aliquandoincidens,naues eorumamp;opes depraedatuSjdaH’nbsp;nonmediocriafvt aiebant) illis intulerat : quare fedulocurabant, vt fefe occanbsp;ofFerret,qua prædonem vlcifcerentur. Accidit igitur vtfubmenfemluliuin,ti^^^

FRAN CISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loj

oncrarix Genucnfium naues a pud nouas Carthaginis portum,lanarutn afportan-daru caufa in anchoris eflent.Nam cu ouium Hifpanarii vellera,tenuitate Ôc mol-litudine prxftent,innumeri lanaru facci ad alias regiones ex Hifpania quotannis traijciuntur.Aderat prxfidij caufa totidem naues,omni bellico apparatu, atq; mi-litibus Gcnuêûbus muniras: quibus refp.iuflèrat, vt loannemRiuum prædonemnbsp;intcrca quærercnt, amp; méritas pœnas ab illo furnerent. Igitur dum ea de caufa innbsp;anchoris funt,ecce claffis Hifpana aduenit, cui praserat Catalonius Berenguellusnbsp;Mufchoti dominus, vir in illa prouincia primarius,dignus qui propter generis no-biliratcm,amp;fpeiStatafui parentis ergaregéFerdinandû fidem,honorificis mune-ribus prxficcrctur,quanquä animo nonnihil remiifojamp;ad pericula ignauo habe-batur. Huie comes veniebat loannes Riuus, quem extriremi longa Genuenfesnbsp;agnofccntes,eumfibitradimultis obteftationibus aBerenguclIo petunncûprç-fertim ex fœdere cû Hifpanixrege faólo, fi quis hoftis alterutrius fuifl'et, vtriufq;nbsp;prxfidijsamp; armis,ciretoblataoccafione puniendus.Id cu Berenguellus arroganter defpexiiret,Genuenfiumprxfidiairritata,quod iufta oratione impetrare ne-quiucrutjloanne Riuumviadoriuntur,amp;: eius trireme tormentis penc fubruunjç.nbsp;Commotus Berenguellus, fatis inepto amp; degenerc confilio prxfidiarijs nanibii^nbsp;relidis,qui5us cûob illataminiuriam,confligendûerat,in nihil cómeritas one-rarias tormentafiiahoftilitercontorquet. Vim virepellcndam Genuenfes deccr-ic ncntcs,cuinprxfertiminfontes impetiti effent, tres demittuntènauibusfcaphas,nbsp;amp;fingulis bina tormenta imponût,noftrâ claffemprxfcâro carentem ( illico e-nim vt adtnanus veniendum fuit,Berenguellus prxlium deferuit,amp; clalfe negle-^laterrampetiitjaffiduis idibus malemultat: ex quatuor Hifpanis triremibus,nbsp;duas vi tormentorum confregerunt-.quarum altera fubmerfa fuit. Berenguellusnbsp;intereatumultuvrbe complens,eam iniuriam qux prorfus adlxfam maielfatemnbsp;pertinebat,neutiquam effe ferenda clamitans, machinis tormentariis in Cartha-gtnis tutelam coparatis, Genuenfes effe rcpellendos admonet. Ccepit pugna gra-uiter accendi,amp; vt in tumultu amp; feditione fit,cxco furore concitatrs animis, nihilnbsp;confilii vel remediicapiebatur.Vtrinq; xnex glandes tormentis emittebantmzvrnbsp;bis tccta cocutiebantur : eminentiores turres concidebant: nihil hoftilius ab im-manibus Turcis mifera ciuitaspotuit expedare. Tande magna vtrinq; édita ftra-ge nodis interuentu certamendirimitur. Hoc faólum Ximenii animum acritefnbsp;commouif. neq; enim tanti faciebat loannc Riuum piratam à Genuenfibus capi,nbsp;quam per fuinmaminiuriam fœdus violari,amp; régis noftri maieftatem contemni:nbsp;fe^ eo tempore feeptra moderantem,tam manifefta cotumclia affeciffe. Hac ergo de caufa in Genuenfes edi(äum,quoddiximus,promulgauit. Berengucllu ve-roita ex ea re oderat, vt eum claffis prxfeä:ura pnuare apud rege curauerit, amp; adnbsp;f oannem V clafcum viru ffrenuiun,amp; Bernardini comeftabilis ia defundi filiumnbsp;^nsfcrre.Sed Berenguelli patroni,idnon tarn Ximenium rcip.caufa,quam affe-indulgétemcontendere,apudregeidentidem affirmabant : quorumnbsp;aietis fidemrexhabuit,amp;Bercngucllum ferme per Ximenium exauthoratu rur-’^uneri reftituit,quatuor millibus aureis adiaduras farciendas infupernbsp;''ianbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ximenius acerbioriin Berenguelli ignauiam epiftola ad rc’

gern ata,id neutiquamfaciedum effe feripfit. Qjmd fi Velafcus propter paruam ^^^’y’^^itimaru experientiam impar effe prxfedurx credebatur, Barchione-esnbsp;nbsp;nbsp;^entinos maritimos populos fefe offerte, ad omnem oram Hifpanam tu-

tanaam,proprijs commcatibus amp;fumptibus vniuerfx claffi neceffarijs : quorum promptam adeam rem voluntatem,eo prçfertim temporc,nonefle reijeiendam.nbsp;am poltquam feculares indueix cum Genuenfibus padx exierant, veteres fi-J multatcs, qux ob Sardiniam Mauris quondam proditam inter ipfos intercede-ant,capitah odio renouarividebantur. Porto mirari fe dicebat illoru inconfide*nbsp;rantiam,quiB«enguellii regia beneficentiaadaugendu curauifient,quiaccrbio-ricuftodia, quä eius conterraneus Qmndus, qui apud Belgas oblxfam maiefta-tcminvinculis erat,punirimeruerat. Sed nihil apud Carolum promouit. Belgisnbsp;a icis Berengucllo fludiosè patrocinâtibus.Eius caufam tue mire adiuuit,quod

lumamp;Bernardinumcomeftabilem fummè coluit: Fernandum Andradamno'' vulgari comitate traéfabat : compluresqs alii hac vnaratione, quanuis infimolo'nbsp;CO nati ciïentjapud eum inprimis commendabantur.Quæ res eo tempore edecit,nbsp;vt virorumfortiumnumerofaturbaadeum vndiqueconfluxerit : arque refpub* **nbsp;militaribus exercitiis florens, exteris principibus, rege abfcnte, terrori fucrit.Bc'nbsp;rengucllo verb indignabatur ob femel conceptâ de illo opinionem, quad rem'lî*nbsp;amp; imbellisanimieflet : àquanunquam diuelli potuit.Genuenfes verb, quos edi-habuit, illico ad Belgas traiieientes, publica legationc apud Carolum regemnbsp;exeufarunt : moleftiHimum id ftiis ciuibus accidifle, quanuis Berenguclli temc'nbsp;varia infolentia occafioncm iuftillîmam dcdilTet : Remp. tarnen eius nomini 3e-uotiflimamparum Berenguclli imprudentiam curauiflé,modb fœdera cûeaid*nbsp;conferuarentur: atqueitafcnatum decreuifle,vt nauiumillarum præfedi capit'Snbsp;rei continub haberentur,cæteris verb qui præfedis confenfiflent,vt quaprimu'” quot;nbsp;patriam terram appellercnt,commeritas pœnas reipublicæ datent.Verùm Deuiquot; jnbsp;immortalemiuftiflîmum delidorum vindicem,occafionemquâ quærebantprÇ' ,nbsp;tipuiire,quinauesillasapudNicæam,in Villafrancæportuconfidentes,fubiw^ |nbsp;infperato turbine correptas,amp;ruptis rudcntibus,anchorarumq5retinaculis,m''nbsp;ferabili fpedaculo in gyrum adas,cum viris plufquam trccentis fubmerfiflet. CU'nbsp;ius rei atrocitatemamp;durilfimamfortunamadebnihileoscommouifle,vtpot'quot;^ ¦nbsp;grauiter tulcrint,fceleftos homines amp; fœderumviolatores, diuinapotiùs vltioquot;® 'nbsp;periiire,quàmreipublicæ vindida,qua: in exemplum pofterorum erat futura.Ci'nbsp;rolus illorum appofita oratione placatus, quicq uid noxæ admiferat benignè coU'nbsp;donauit,amp; Ximeniiedidumabrogandumefleplacuit.Ximeniuscontrafeuerus )nbsp;inftare, inregiam maieftatempeccantibushauditaleuiterignofeendumînbsp;nouas caufas accidifle, propter quas Genuenfiû bonaapud lequeftros elTent 3c'nbsp;tinenda.Eæautem huiufmodi crant: Petrus Nauarrus,quem ad Africanam exp®nbsp;ditionem imperatorem Ximenius habuerat,crucntailla apud Rauennam pug''®’nbsp;cùm fortiflîmi militis amp; optimi ducis partes abunde præftitilTetjà Gallis captus,^nbsp;odio quorundam noftrorum,quosinfenfoshabebat,incuftodianegledus,àrcg®nbsp;Gallorum folicitatus,clafli Gallicæ hac (vt aiunt) conditione præficitur, vt nau^'nbsp;libus amp; pedeftribus copiis,confilio amp; præfêntiafua confulerct,manus autem dquot;”nbsp;Hifpamsconferere,autregemfuum apudqueminpretiohabitus ftipendiafece'nbsp;rat,aperto Marte oflenderenon teneretur.Is eo tempore fedecim nauium cla^^nbsp;MalTiliam veniens delcdus militum ftudiosèfaciebat,nec dubium efle,quinil*nbsp;totus apparatus aduerfus Calabriam amp;Siciliam inftrueretur. Nam Genuend'**’’nbsp;claflîs,quæ paulb antèGallicæ adiundafuerat, Panormüadoriendifufpicion^*’’nbsp;dedcrat,Camarinoamp; Golifeanoeius vrbis primariis hominibus clàmauxil'***^nbsp;fercntibus,poftNauarriverb aduentum aperte rem gerentibus.Nequeenim***.nbsp;de caufa,vircius oræ peritiflimus fuperuenerat,nifi vt eius duduamp;: confilioj*!^*nbsp;Campana amp; Siculalittora tam probe nouerat, totam illam regionem infeftar^^^nbsp;Periculum itaque efle,nc Maximiliano Caefare aduentum fuumin Italiam o'I*nbsp;rente,Gallorum poteftati Mediolanum amp; Neapolis cederent. Addebat etianbsp;chionenfium legationibus certiorem fadum elfe, quotidie in eorum portuynbsp;Genuenfesamp; Gallos fefe ofl:enderc,omnem^ ilium Cataloniætradunifublp®

FRANCISCI XIMENII, LIB. VL toy tcrceptas ad fc miferat, vniuerfatn rem deprehenfam eflc.Nain in eis Genuenfesnbsp;claflîs fuçpræfedo impeiabantjVttamàGalIisquâàcæteris confcederatis,aduer-fus Hifpanos præfîdia peteréc,bene^ deinceps fperarentmaraiafortunaeafpiran-tis principiufefe o fiend er at, cel occ Hifpanaapud Sardiniamcapta,plufquam cennbsp;tummilitibusinftruda, Quarebono animo eflent, neq; vllam rerum neceiTaria-rum inopiam timerent ; nam in duabus iniulis Sardinia amp; Sicilia, omnia prouifanbsp;amp; difpoiita eflcjqub fl angufliis premerentur,tuti fecuri fe reciperent. Idcirconbsp;fibiidfententlæefle,vtexfupeiledile Genuenfi, qua: apud fequeflros erat,nihilnbsp;propriis dominis re ftitueretur,donee illi motus apertius innotefeerent. Nâflfœ-lt;0 dus tandem violate no ceflaret,propria pecunia oppugnari pofle.Quare tantifpernbsp;fuo edido authoritas dan da, quoad de eorumerga noftros fidcrei euentus tefli-moniumdaret.Neq; enimtantopcre Genuenfium negotiations Hifpanisregio-nibusneceirariamefle,vtnonparum multi prudentes homines reperiantur, quinbsp;non modo corum commercia paru eflTc nobis fruótuofa afhrmant, fed vehementer etiäpcrniciofa: quodtamé alteriusconfiderationis eflet. Poriblegatos fe Ge-nuanimifiire,qui de his omnibus agerent, atq; eorum animos explorarent. Hxcnbsp;fluidem Ximenius diligentiffîmè monebat : fed Genuenfes fidem Caroli implorantes,tandem in priftinam coditionero, Ximenio etiä approbante reftituti (unt.nbsp;Na lcgatis,quos adeos miferat, benigniflime fufeeptis, omnemfufpicione quamnbsp;to deNcapolitano belloconccperat,abundcademerunt, Nauarrusquoquepro ve-teriatnicitia perTaramonam pres byterum familiärem fuum,fe apud Ximeniumnbsp;expurgauitjrnaritimasillascopias, totumqsiliumnaualcapparatum,pro antiquonbsp;fuo inftituto aduerfus hoftes religionis parariaflirmans: viresqs fuas amp; folitos conbsp;natusfepotius aduerfus Africanalittora,qua contraregnum Neapolitanum, autnbsp;contraSiculam oramintenderc.Dumhæcaguntur,NaiaFenfis Nauarræ prorexnbsp;ud Ximenium fcripflt, Caroli litcris iuberi, vtequeftre præfldium, quod in Na-uarrorum finibus tencbat,Maximiliano impcratori,ad Brixiç obfidionem inlta-liam defeendenti conccdcret.Ille enim Galli cæ potentiæ infringendæ caufa, ne-potiprofpiciens,in Italiani feftinabat:quoniam totumilluminfubrixtraidum ,nbsp;}o qui a Mediolano in Bononiam eft,Gallus occupauerat : cuius copix in dies ma-gis augebantur. Id vt diligenter faceret Ximenius refcripfit : fed per celeres curlorcs Carolummonuit,ne Brixixexpugnationem imperator auus fruftra tentet,nbsp;efle enim,vrbcm natura amp;locomunitiflimam: fed Mediolanum continuo con/nbsp;tendat,qua capta,nonfolum Brixix dominum futurum,fed vniuerfæ Italicæ opunbsp;lcntix,quæ ex Mediolanicis negotiationibus amp; commerciis,propter regionis fee-licitatemconftat.Severonifl ci alitervideretur,fiNeapolimGallus intendat, va-hdillimoexHifpaniacoadoexcrcitu, Lutetiam verfus in Gallias irrupeurum. Etnbsp;fluoniânonnullosexNeapolitanis regulis, qui priuatorum negotiorû caufa apudnbsp;eumerant, parum comitcr à Belgisaulicis tradari audiuerat, amp; morasinrebusnbsp;40 quasefflagitantiniquo animo fuftinere,meminifletNeapolitanorummores,quinbsp;leuibus de caufis nonunquam acriter irritantur : amp; daretoperam, vt omni bene-uülcntiæ sgt;c ciuilitatis genere deliniti,domum quamprimum fieri poflet redirent.nbsp;MilitumHifpanorum legionibus,qux adNeapolim eo tempore erant,infum-marerum inopiaconftitutis, fubueniendumftatim elTe cenfere. Nam ftipendianbsp;qux meruerant numerari flagitabant, vt ex Arellano tribuno, qui à prorege earnnbsp;ob caufamadfe venerat, cognofeevepoterat ; nam ineoarticulo res Italicas portas efle, vt potiùs regix familix, quam Neapolitanis militibus argentum fitne-gandum. Adexteros verbItalixmotusfedandos,Pontificismaximianimumca-ptandum : de quo, quanuis illc omnia polliceretur, fe non admodum fçcurumnbsp;ÏU efle. Nam cùmnon itapridem Gallis ad conferenda cooptandaque facerdotianbsp;überall animo, certis fub legibus, ius conceflifl'et, amp; condonationes item ponti*nbsp;ficias,quxacrucisproted:ionc, cruciatxdicuntur, has à nobis Ixpius flagitatas,nbsp;nouas caufas ne(ftendo,denegauit.Id autem fieri,vt vires Gallo adaugeantur,cernbsp;tilTimum efle : neque enim bellu cum religionis noftrx hoftibus fe gerere,aliam-re publicara caufamprocurandamfufcepifre,poteratprçtexere: cum Hifpaniper

i.oS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTI$

nongentós annos, cum Mauris perpétua præliaconferuerint, fanguinem^fuuni in defenfionem crucis ,amp; religionispropagationemcfFuderintj adhucefFun-dat.Efle itaqj fummumpontif.fi opus foret interdum perterrefaciendum, queiï^-admodum àfe quoq; nuper efletfaótum: qui iiberioriepiftolaeum admonuerac,nbsp;vtfeerga reges Hifpanixindulgentiùsgereret,amp;:multaaliaquç inhancremeflenbsp;videbantur. Quare etiam atq; etiam viderct,quem fuonomine legatuen Romamnbsp;mittcret : nam permultum in eo deligendo interefle, cuius ob Hifpanorum in vr-befrequentiam magna authoritas Sôpotentiaerat. Ergo Petrus Vtrca Belgatuinnbsp;fauoreapudregemcommendatus, non quidem Hieronymo Vicofuccefforda-tur, fed pari cum ep poteftate Romam m ittitur; quam aliquot menfibus non ad-1®nbsp;modum concordes, vt in imperii confortiofolet fieri,gclTerunt. Nam Martinusnbsp;CotiUus ficadXimcnm, cuius cû Petro Arteaga negotiaRomxprocurabat, fcri-bitde cardinalibus,quiaduerfusPont.max.c5iuraficaccufabantur.Sauli(inquit)nbsp;amp; Vrfini cardinaliucaufa,inportu(vtaiuntjeft,amp; propedie iiberandi creduntunnbsp;naiarn cotrouerfiaadclaufulaperdult;3:aeft,amp; vades Pot.max.dati.Inges ad haflCnbsp;rem fautor,nofter orator Hieronymus Vicuseft,egregieq}illoru partes agit: quonbsp;fit vt Petrus Vrreaeifdcaduerfetur,amp; in contrariam partem inclinet.Neqj cnitunbsp;fieri vllo padto poteft,vt duo fimui legati concordé operam, regi noftro profu-turam,apud Pont, vnqua prxftent,nifi alter alter! cedat, à quo hi noftri longe ab-funt.Nam Petrus Vrrearegio fauore infolens,legati munus arrogantiùs cxercct:nbsp;Vicus cotraex fuis opibus,amp;:exfratris Raimundi cardinalis dignitatc animos fu-mit:prxfertim quod tamreru expcrientia,quamiudiciiacumine amp;:grauitatc, Petro Vrrex prxftare fe videt: vndeattentius aufcultatur infentétiis dicendis.Qua*nbsp;re tempusefleexpedandu exiftimat,ncq; vllo modo Vrreç cedendu.QuiVrreainnbsp;propius nouerunt,multu eis virtutideferunt.Nam cum CaroliiufluMediolanuujnbsp;in Maximilianiduels auxilium veniflet, quern Gallus deturbarc principatu con-tedebat,atq; Heluctii,quos Maximilianus feledos apud fe habebat, Hifpanis ïiu-teponiniterentur,ille forti amp;prxftanti animo Helueciorûfuperbixiefeoppofuù'nbsp;illam^ celebrem voce edidit; fxpe Hifpanos Heluetioru terga confpcxilfe, cu iHinbsp;rarö Hifpanorum vultus ferre potuifient.Hxc de legatis per regé mittendis. Mo* 5*nbsp;nebat etiam,paricura confiderandü efle,quales legati inHifpaniam à Pont.œâX-raitterenrur: namtotius reip. träquillitatem ex eorum ad principes fuos relationi-bus pendere: fxpeqj numero accidiflc,vt illoru ftultitiaautinfolentia,motusgra’nbsp;uiflimi coorti fuerint. Certiorem porró fadum fe efle, nuncium à Pontif.maXU®nbsp;Caftellam mitti Laurentium Putium,Laurentii Putii cardinalis nepotem ; qu*^®nbsp;in rem noftramefle vt omni conatu rex intcrcederet,ne homo Icuiffimus, amp;nbsp;tilis ad nos mitteretur. Nam Putium cardinalem fuperbum efle, amp;auiditatisiU'nbsp;explebilis vitio laborarc, exfuorum literis didicifle. Magnamitaquereipub^*^nbsp;Hifpanx perniciemeuenturam, fi hic Romx, ille in Hifpaniaad res prolib’“^^nbsp;traiàandas mutuam fibi operam dediflent. Dum externis rebus apud Catolu*^’ '1nbsp;prouidendis Ximenius occupatur,multa reipublicx noftrx propria fefe inteni’'nbsp;quotidie ofièrebant, in quibus conftituendiseius virtus etiam elucebat.nbsp;Hifpania numerus eorum frequês,qui ludxorum fuperftitione relida, ad vefU^nbsp;Deicultûtranfierant: fed multi quotidie ob violatam religionem accufabatun^nbsp;cun| iudicia exercerentur,nulla teftium publicatione fada,apud regem omninbsp;dioamp; arte cotendebant,vtapertisteftimoniis vniuerfanegotiatraftarentut»^^nbsp;lata interim ingenti quadam nummorum fumma.Nam vtexMazuequinbsp;filiarii ad Ximenium literis intelligitur, plufquam odingenta aureorumnbsp;co tempore régi offèrebantur: idq; iam confeftum per Belgas efle crebris ruiU^^ ƒnbsp;ribus apudnoftrosiaótabatur.Rurfus Cathalonii apud Pontif. max. alteranbsp;te inftabant, hocipfumpetentes: amp;fortafle impetraflent pecunia oppugnan^ ’nbsp;nifi Laurentius Putins cardinalis, Hifpani nominis ftudiofushabcrivolens?nbsp;giumlegatum admonuiflet, qui Ximenium certiorem hac de re fecit :nbsp;thoritate amp; monitis, Cathalonii fummum Pontif. folicitare deftitcrunt. Annbsp;rolu vero mirari fe Ximenius fcripflt,quód ex facrofandi T ribunalis leg;i b us ,4 '

FRANCISCI XIMENII, LIB. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xoy

per rcgcs catholicos tatn accurato confilio examinatæamp;exploratxfuiflent,quic-quam mutari(vt aiebantJpermifiiTct.Phuatim quoq; doluilTe, quöd fè adiutore amp; hortatoreidefle faüuni à quibufdam iaótaretur: cùm apud Pontif. Maxim. Ca-thalonijs,ne id confcquerentur, ipfe potiflimùm impedimento fuiflet : amp;multönbsp;antè apudauuniFerdinandumrei nummarix inopia laborantem,quando bellum Nauarrenfe gerebatur,intercefliflct,ne fcxcenta aureorum millia acciperet,nbsp;qux modó annuilPet,continuo numerabantur: qui Chriftianx religionis cultumnbsp;amp;: obferuantiam, atque in Deum inimortalem infignem pietatem, pluris quamnbsp;diuitias amp;auriaceruos faciens, illius tribunalis leges ftabiles ratasque manerenbsp;Ie Voluit. Haberetitaque inoculistamprxclarumamp;rccensauifuiexemplumjnenbsp;quidmutandumincognitione caufarum, qux adreligionem pertinent, cenfe-ret.Nam quicquid ab aduerfariis obiicicbatur,fub regibus catholicis in vtranquenbsp;parte fatis difputatu fuit: amp; hanc vnicam viam fuilfe repertam, qua religion! la-banti cofuIeretur.Quare fiaDeo Opt.Max.incrementaetiafufcipere,amp;exorna*nbsp;ri cuperetjcandê quoqj viaminiret,quaeiusaui perpetnam fibi gloria pepererat.nbsp;Nam vt extera exempla taceret,vnde fatis conftaret legem de teftium nominibusnbsp;noncdendis immotamefle oportere: illud recenfere veile,quod nuper inTala-bricenfi tralt;3:u acciderafjnouum quendamèludxo Chriftianum ad tribunal In*nbsp;quifitionis appellatum,quiabfolutus, cùm inteftis cuiufda notitiam deueniiTet,nbsp;10 inùtliisinfolitudinedumiterfacitcircùuenit,amp;hafta transfixit. Tantaenimeftnbsp;eacxrcinfamixacerbitas ,amp; tanta turpitudinis notainuritur, vt fi hocremedionbsp;non fuccurratur,permulti ad hunc modu non folùm in folitudine,fed in foro ipfonbsp;iudicum fubfelliis, perituri atrociter fint. De quibus omnibus,fi certior fierinbsp;accuratius cupiebat, habere apud fe Alphonfum Manricum Cordubenfem E-pifcopum, Lupum Aialam procurarorem fuum, qui rerum iftarum magnamnbsp;cognitionemtenerent. Carolus religiofiifimè fe gerens, quavirtute ab illis adeónbsp;iniciis ad vltimam vfq; xtateni femperen;tuit,Ximenij confilium fccutus, facro-fanóti tribunalis authoritatemconleruatiit.Agebatur per eatempora,de Bernardino Carauaj aio Cardinali,in SeguntinumEpifcopatum reftituendo: nam con*nbsp;jo lurationisinluliumfecundumPont. Max. caufa,cuius ipfe princepsefthabitus,nbsp;facerdotiis omnibus priuatus,infuperSenatu motus, vitamignobilem amp;extor-rem traduxerat. Cxterùm Leonis x. benignitate,amp; Caroli regis fauore in Senatum iterum receptus, omnia ablatareftitui poftulabat, feduló id Ximenio con-tendente.Succefl'erat ei in Seguntina ecclefia Federicus Portugalius,regio Ara-gonum fanguine,amp; familix nobilitate perquam illuftris. Magninominis aduer-farius Carauajali negotium dubiumreddebat : namquanuis amp; regis voluntas,amp;nbsp;Ximcnii conatus Carauajali caufamtuebantur,aderatexvniuerfa nobilitate Federico patroni,quirem per tumultumaduri credebantur. Nam Inachum Men-dozium Infantatus ducem, quinuper ingenti omnium, fed potiflimùm ftudio-lorum mcerore, quorum ille patronus amp; fautor femper fiiit, anno m.d.lx v.fubnbsp;menfem Septembrem fatis conceirit,diccntem audiui, fe eo tempore ad Xime-niumà patre Didaco miflum, atque cum co multum expoftulaffe, quod in Federico exturbando tantoperc laboraret, quern Ifabellx Aragonix quam nuper i-pfe vxorem duxerat,non vulgari propinquitatis gradu cóiunótum nofTet. Qux cunbsp;liberioriorationeafe dicerentur, Ximenium quanuis irritatum, magno artificionbsp;refponfum temperauilTe : namamp; ilium feueraoratione corripuifl'e, amp; ita blandonbsp;fermoneintermiftoiuueniliferuoreexcandefcenteindernulfifle, vt inde Xime-nij ftndiofiffimus,quadamq; prorfusingeniorumf vtinachusaiebat) fympathianbsp;ergahominem amplifUmum afFedtus difeeflerit:fxpequemecum de eius animinbsp;JO magnitudineamp;conftantia, fingularielogio,amp; honorificaamp;profufamentione,nbsp;egerit : cum alioqui grauis amp; excelfi animi vir, non nifi optimos amp; meritiffimosnbsp;homines teftimonio fuo,idq; parcd,cohoneftandos duceret. Igiturdu de Cara-uajalo reducendo agitur,diœcefis Seguntinain diuerfas fadtiones diuifa,nonullinbsp;Carauajalo,alii Federico ftudebant.Hxccuindies pertinacius agitaretur,fimul-tatibus inodiuglifcentibus,adarmaamp; rixas dcuentûeft. Eftin eadioecefi Alma-

zanum,oppidum dirionis comitisMontacutani, in quotumultumhac derccx-orcunij non aliter fedaripoffe vifum fuit, nili qiiæftorc per rcgium Senatum mif-fo, qui in eius authores fcueriflimc de more animaduerteret. Hic, vt plerunquc huiuimodi indices carnificinamexerccre folent,inmiferamplebem,terrorcninbsp;(vt aiunt)incutiendi caufa, nonmodó infolenter,fed crudeltcr S£ inhumane fx-uirccœpit. Comes cùm ad Senatum de eius immanitate amp; dementia retuliflehnbsp;nihilque tandemab his prouidcretur,fubditorum iadurisconfulens,Fcrdinan-dum Calderonum (nam id erat quæftori nomen) Almazano per vim expelbt.Se-natusMontacutanum,vtpoteIxfa:maieftatisreum,amp; Adrianus Ximeniifociusnbsp;acerbiflime accufandumdecreuerunt: diemque illicontinuodicendnm.IdXi-menius ncutiquam pcrmifit,iurequefuo id Montacutanum fecifle dixit,qui to-ties apud Senatum queftus,nihilremedii attulilfet.Hoc autem quod de Caraua-jali 8c Federici controuerfiadiximus, Guterrii aToleto Piacentini præfulis morte diremptumeft :nameaecclcliaCarauajaloper Carolumdata,Fcdericus Sc-guntinamretinuit, His adhunemodum fedatis, cùm fub Ferdinando rege, vr-bium amp; oppidorum præfeâairæ obfeuris hominibus plerunquc committeren-tur, perpauci exnobilitatequieas ambirentinueniebantur. Quocirca Ximeniusnbsp;inhacquoq; parte reipublicæ confulens, prifca noftrorum regum confuettidincnbsp;reuocata, viros ex omni nobilitate feleä:os,moderandis prouinciis præfecitîquo*nbsp;rum catalogum non pigebit facere, nam nonnulla eis acciderunt, quæ fi prxcer-mitterentur, nonnihilleries hiftoriælæderetur. Comiti Lunae Hifpalenfem re-gionem tradidit Fonfalitano Callaicorum fines : Palmario Toletanos : Falccn-fiummarchioniBaecios inBxticaamp; Vbetanos: loanni Vclcziohuius fratri PaX-auguftanos: quosadremotiflimas Lufitaniæ amp; Bæticæ partes amandafiedicituGnbsp;vtlongêillosaNanarrislocarer,quorû permulti Alebritenfis,nóitapridemptibbnbsp;defiderio non vulgari tenebantur : Petro Reginofo Giennenfes : loanni ZapatXnbsp;Madritenfi Aftigitanos : Alcaratios Aluaro Luxano : Villenates Antonio à Cor-duba: BernardinoMenefio,quiTalabricéfium ad Oranum(vtdiximus)duxfiiirgt;nbsp;Murgitanos:Guterio Quixadx Conchenfes: Gaditanos Alphonfo Guzmanoo-Bernardino AftunigæMolinenfes: Petro Caftillo Agredenfes : AlphonfoSyli^^ ’nbsp;ToIctanoTrufillanos:DidacoGomecio Aiala: Placentinos: loanniSandioC^'nbsp;rauajalo,Cardinalis fratri,Salmanticenfes:BertranoGueuaræMadritienfes:P*^nbsp;tianis cuius prouinciæ adminiftratæ rationem eo tempore pratfedus reddeb*'“’’nbsp;Lupum Zapatam,vtinuenio,defignauit: Abulenfibus Bernardum Matam Gua'nbsp;dalfajarenfem:Legionenfibus Gonfalum Ayoram,de quo in Africanaexpelt;fi^’‘’*nbsp;ne diximus: Sanftifacundianis, amp; Carrionenfibus Sandium Brauum : loanti^’’’nbsp;G aitanum Malacitanis. Qui quoniam fine honefta excufatione Ximeniinbsp;tum, amp;regias tabulas de Gaitano recipiendo contempferunt, palam intermiO;^'

FRANCISCI XIMENII, LIB. VL

niumdarabant, Ximenii arbitrio diftribuercntur. Tum quod illi tarn longe ab* fentes, parumpnuatorumhominum dexteritatem,aut ignauiam cognofcebant înbsp;tum quódprouinciarum præfeôti ni àXimenio dcfignati fuiffent, parum obfe*nbsp;quentes ei futuri étant ; quandoquidemamp;quos ipfe præfecerat, quibus magi-ftratutn abrogate etiam potetat, îæpeimperatafacerc impudentet negabat. Pro-iiide mirari fe dicebat,cut fentetiam mutaflent : timeteqj maxime, ne iplis returnnbsp;noftrarum amp; Icgû ignaris,à maleuolis amp; peflîmis fucus faâus in ea te fuifl’et. Ca-rolo inmemoriamreducebat, quemadmodum non itapridem per literas priua-tas iuflîffetjVtcis continuo fucceflbres daret,quiàregionibus amp;:prouinciis tradi-10 tis vitra tempus à iurepræfcriptumquauis de caufaabeffcnt. Iraq; partira eam obnbsp;rationem,partim quod Lauretana tetrapolis per præfecforum abfentiam, vt funtnbsp;mores illorum homin um,graue damnum caperc folet, Villaroellum ad eos mifif-fe:cuius eaeratexpeticntia,autlioritasamp;dodrina,vtvelToletanæpræfcôturæparnbsp;eflc poflet. Si quis Ximenii naturam æftimauerit,generofumq) illud amp; contume’’nbsp;liæ impatiens ingeniumin rc præfertim tara manifeftè iniufta, durum id accidif-fcarbitrabitur: fcdinhocquoqueprudentiæfviædocumentadédit.Sentiebat c-nim aliter fieri non pofre,quin in tantarerumamp;negotiorum mole ,vbi ipfe vica-riünomine tegnabat,permultaintcrdumperregemabfentem irritanda forent,nbsp;quæillegrauitetamp;iuftèprocurauiiTct.Sedeiusanimum nonmediocriterexacer-io battit Burgenfis vrbis præfe6lura,quæ fe inuito amp; renitente,Belgarum fauore Petro Caftellæmâdatafuit.Is enim nefeio quas ob catifas à Ximenio negleôlus,cùmnbsp;nihil vnquam ab eo impetraret,ad Catolum traiccit,amp;: Belgis aulicis ctirantibus,nbsp;Burgenlis vrbis præfeôius conftittiitur : amp; in Hifpaniâ veluti de Ximenio tritim-phaturtis reuerfus,eo infalutato amp; inconfulto,prouinciæ cv. ram moderationemnbsp;cepit.Multaab eo ingratiam Inachi Velafci comeftabilis affinis fui, quifemper innbsp;ca vrbe primarium locum tenuit,faéta funt: multa item regio nomini amp; iuri offi-cientia. Nam inter alia Laræarcê, qux regio euftodi ad eam prouinciam in officionbsp;continendam,perpræfeôtos regios committittir, perniciofo cÔfîlio Btirgenfi Se-natui,contra paôta olim cum maioribus conuenta, ctiftodiendam amp; tenendâ tra-jo didit: quanuis Pomareda, qui tune Ximenii iulTuineiusaôta, quieomagiftratunbsp;abierat,inquirebat,veheraentetinterccderet. Burgenfes eius arcis ctiftodiæ, parum prudenter GiofredumCondanniuniBelgam,Philippi I,regishofpitiorumnbsp;metatorem,qui ius ciuitatis apudeos obtinuerat,praefecerût,hominem dicacem,nbsp;amp; Velafeo familiärem amp;: affiduum. Hifce omnibus commorus Ximenius, quidnbsp;Burgis ageretur adCarolumfcribit; cumqj per literas hortatur,vt Giofredoho-mini ad eam rem inepto,eius arcis euftodia auferatur. Idem cenfebat ctim Petronbsp;Caftellapræfedo faciendum,fi Galli atitNauarri bellum rurfus, vtdicebatur, in-ftatirarent.Vtrtinque veto efreàCaroloprouidcndum,ne ipfecumBurgenfibus,nbsp;aut cum Petro Caftella in certamen defeenderet. Cùm tarnen de his rebus cuninbsp;40 Didaco Caftella rempli Toletani decano agerem,viro grauilfimo,acerrimiqj iu-dicii,amp;: qui rcrum noftrarum non mediocre notitiamhabet,mirari fe aiebat,quôd

interim commemoratis, qttx ille adrerp. vtilitatem facere exorfus, ad finem pq;-ducere fi vrbi vitra præfuiflet ftudebat : quale eft, de municipalibus B u rgenfium legibus,quædifper{xiamdiu,infignireip.nocumcntovagabantur,colligcndisamp;nbsp;emedandis : item de tota Burgenfi regionc luftranda,deq5 multis fundis veâri-galibus,de agrorutn etiam limitibus, in eaperpriuatoshoraines vfurpatis, ad pu-

iro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

blicos vfus reftituendis. Nam cùm de eius voluntatc in Manzaneto confer^ uando certi eflent amp; fecuri,nunquam in animum induxemnc,præfeôtum ad earnnbsp;vrbem Ximenio inconfulto è Caroio miflumiri.Qimdtuncplancinfolensamp;in-fperatum accidiflet alioqui ipfi apud Belgas, tam pro débita m Ximenium ob*nbsp;feruantia,quàm pro magna in Manzanetumcaritate,quam ob eins lingulareminnbsp;reipublicx vtilitate procuranda induftriam conceperant, fumme fuerant curatii-ri. Porro Giofredus, quid de fe Ximenius ad Carolum fcripfifletcertiorfadus»nbsp;vt erat dicaculus, amp; feurrili pene licentia, Ximenii ada cauillis amp; calumniis, at-que amaris dideriis apud Carolum amp; Belgas traduxit. Multos ad magnos honores Ximenius cuexit, quos non eft operæpretium recenlere : vnum tarnen autnbsp;alterum propter eorumceleberrimaamp;clariffima nomina, amp; blädiflimam fortunxnbsp;indulgentiam,quibusadexcelfas dignitates obtinendas gradus certe per Xime*nbsp;niumeft fadus, obiter annumerabo.Cùm Dertuenfis Epifcopus, qui in Arago-nia Inquifitorismaximi officio fungebatur, diemfuum obiilïet, ad Carolumac-curata oratione Ximenius feripfit, idque fuo procuratori ftudiose curanduinnbsp;fummopere commendauit, vt Adrianus Florentius imperii focius, Dertuenf*nbsp;ecclefiæjamp;fandæ Inquifitionis officio fufficiatur:hominemenim efle 1'ynceruuinbsp;amp; probum, ab omnique prorfüs auaritiaalienum: externorum infuper nataliuiunbsp;caufa,adprouinciamfadiofam illis in rebus moderandam perquam accomnio-dum. Nam fe Inquifitionem Caftellx, amp; illo Aragoniæ tenentibus, omnia ritenbsp;amp; religiose procuraturum iri. Dertuenfem ecclefiam Adrianum obtinuifle cer-tum eft, quæ aditum illi ad purpureum galerum, amp;: deinde ad fummum Ponti-ficatumaperuit : de Inquißtionis officio diffimulatum eft. Cordubenfem itidemnbsp;ecclefiam Epifcopo carentem Alphonfo Manrico Paxauguftano, reguli Naji'nbsp;renfis filio, tradendam curauit:Paxauguftanaverö, quam nunc Pacenfem vo-cant, vtMotæ Burgenfi, regio fecretario, hominiTheologo mandaretureffecit-Manricus poftea ad Hifpalenfem confcendit,amp; Ximenio mortuo Inquifitor nU'nbsp;ximus ftiit. Motæverb Palantina ecclefia cohoneftato, cum iam prope culinennbsp;conftitutuseflet, morte præoccupatus, purpureo galero amp;Toletano pontifica- ,nbsp;tufruinonlicuit. Morte inftanteorationem grauitatisSc fandimoniæplenaniatl gt;nbsp;fuos familiäres habuifle fertur : in qua poftquam de fallaci hominum fpe, de re-rum mortaliuminconftantiadifferuiflet, binas literas exferiniolo quodadnja*nbsp;num habebat deprompfit, altéras fummi Pontificis galerum ofterentis, altera^nbsp;Caroliiam tum Cæfaris nomen adepti, quibus vteius falutem diuç virgin! Dei-paræ, quæToletipietate maxima colitur,commendarethortabatur: amp;vtipfee*^'nbsp;iam viciffimfirmus amp;incolumis,illius ecclefiæ moderandæcurâ fufciperet:qttienbsp;omnia(inquit)morte impediri videtis. Sed neceffitati,aut diuiru: potiùs volunta'nbsp;tiparendum eft,quæhominibus Chriftianis quod vtilius ad falutem xternatne^^»nbsp;proculdubio tribuit. Q^re ego me diuino arbitriolibentiffime committo,amp;nbsp;nbsp;nbsp;„

etiamquanquammultumperire veftris commodis fentiatis, debetis fummi De* decretum patienter ferre, amp; omnes vitae veftrae rationes, illivt patri indulgent**'nbsp;fimopermittcre.Sedilludmemorabileeft,vtprudentiffimosetiamhomincs dor*nbsp;mitare nonnunquam intelligamus. Fucrat Mota regi Philippo Caroli patri a co**nbsp;cionibus, poft cuius mortem cum parum Ferdinando catholico eifetgratus at*nbsp;Belgas traiecit, vt amp; exteri Philippi miniftri, fed fafciculis literarum quos à nO'nbsp;ftris regulis fufeeperatoneratus : nam illi in Ferdinand! odium, Maximilian*’“’’nbsp;imperatorem ad Hifpanixgubernationemeuocandum curabanr. De ea refer'nbsp;dinandus certiorfaftus, cum Bernardino comeftabili genere fuo re comm*’*”'nbsp;cata, vtmagnanimum regem decebat, Motx profeótionem neutiquam imp^' ,nbsp;diuit, fatis emm habuit hominis conatum eludere. Nam Bernardinus Burge“quot; ,nbsp;profeólus, vbi itinerineceftaria Motam conuafare intellexit, fafciculos quos o*^nbsp;xi literarum, per fedulos miniftros clam fubtrahendos curauit : quod facile 'nbsp;ea in vrbe potentiffimus cfficere potuit. Venit ad Belgas Mota, nihil omninonbsp;interceptis literis fufpicatus. Eius aduentus, qui iam regulorum literis innoritenbsp;rat, cupide ab omnibus expeiftabatur, quos ipfeiamprxfens alacriores ered^’^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2:1

tcsquc reddiderat,omnia regulorum nomine pollicendo: in cuius rei fidem^cun dorum fermeiiteras fe adferre iadabat. Sed apertis vafis, vbi fublatas elfe vidit,nbsp;Bernardiniaftu amp;call]ditateidfadum fuiffe, facile Carolo,amp;Belgis qui Ferdinand! diligcntiam noueranc, viralioquifacundusperfuafit. CœperatMota,VEnbsp;homoparumcautusnegligi : fedpaulatimvirtutis fux multis in rebus fpecimennbsp;proférons,Caroli amp; Belgarumapprobationem meruit:eamquegratiam tandemnbsp;confecutuseft,quæinfummo( vt dixi)faftigioilium collocauerar. Tab’s Xime-nius inexornandis nobilibusfuit, talisin viris præclaris adaugendis : quos nófo -lùm magiftratibus,beneficiis,facerdotiis,aliisque multiplicibus emolumcntisnbsp;ïe profecutus eft, fed etiam honorificos titulos, aut ipfe per fe dedit, aut per Caro-lum dandos curauit. loannem Paciecum Pacieci Afcalonii filium, comitem ti-tulo fandi Stepliani,patre petente,ipfe nominauit. Guilielmus Peraza ex Aialæanbsp;familia, Gomeræ Comes ( qua: vnaeft ex infulis fortunatis ) efle cupiebat, v t pernbsp;CarolumappellarcturXimenius eifecit. Namvtexeius epiftolis conftat,Guilielnbsp;mus præter fuam dignitatem, amp; claritatem generis,Ximenii beneuolentiam pri-natis officiis, régis autemmultis obiequiis abunde quidcm demeruerat : quare finbsp;illo titulo cohoneftaretur, gratum fibi magnopere amp; voluptati futurum ait : præ-fertim cùmex bac re nihil régis commodis deperiret, imo verb eius maicftas amp;nbsp;fifcus magis dilataretur: prorfusque id fieret,quod in prouerbij fpeciem à noftrisnbsp;1C hominibus iadatur,vt concubinainmatrimonium illicolIocarètur.Quodbuicnbsp;comitis titulum per regem conferri voluerit, Pacieci autem filio per fe contule-ritjidopinorin caufafuit:qubd de Guilielmi titulo prius eftadum,amp;: adfuammo-deftiam pertinere putauit,vt per regem id faciendum curaret, ne ambitione ali-quaeamquoquefacultatem rege inconfulto fibi alTumere videretur. Laudauicnbsp;eiusprudcntiamCarolus,quodfacultate conceflavtinoluifiet, amp; vt pofthacau’nbsp;dacius fegereretimperauit. Qiwre in Pacieco condecorando, anno fequentifuonbsp;nmncre fundus eft : vt Carauajalus in annalibus fcribit.

LIBER SEPTIMVS.

Nn vs decimuslextus rebus fuprànarratis componendis mode-randisque effluxit : decimus feptimus qui Ximenio fatalis fuit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

quo Carolus in Hifpaniam nauigauit, varios regulorum motus, difficiles exitus, populäres deniquetumultus habuit. Hiquoniamnbsp;anno proximo iam cœperant,amp;ferme vfque ad Caroli aduentumnbsp;principio huius voluminis narrabuntur : vt poftea minus impedito

C? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

'4P catholicus obiit,Carolus perliteras amp; frequetes nuncios pollicitus eft,fe vere in* eunte(nam fub extremü lanuariu Ferdinandus obierat)in Hifpaniam vela fadu-rum,quodomnibus ciuitatibus miru inmodum gratu fuiffet. Veruntamencùmnbsp;eins aducntus per totum eum annum dilatus eflet,multaqi interim accidiflent, innbsp;quibus Xinienii gubernatio no fatis æqua quibufda videbatur,iis nempe,qui rege ablente res nouas moliri decreuerat,vndeeoru patrimoniaaugerentur:Beigçnbsp;rerum noftrarü imperiti,amp; auri Hifpaniauidi,multafacerdotiaamp;officia,tumpu-blica,tumpriuata,extcrnishominibus,amp; noftratibus nonnullis,fedparü idoneis,nbsp;vt Carolus tribuereteflfecerunt. Exportabaturinterea ingens pecunite vis exHi-fpanianemine prohibente: coeperuntpopuli rempræfentire,amp; in fraudemreip.

fo fieri clamitabant. Acceflerunt regulinonnulli Ximenio infefti,qui vulgus ineen-derent,amp;: vtrcx quamprimum veniret flagitaret: amp; vt Belgis relidis,dénota Hir fpaniam yiferetadhortarentur,qua: illipotentiæ neruos, regiæqj adeo maieftatisnbsp;/plendore,vna potiflîmùm,inter ampliflimos quos teneret principatus,daret.Cunbsp;autc annum elapfum eire,amp;adhuc etiam differri régis aduentum animaduerte-, rentjVaniqj rumores difperfi funt,inmultó longius ipatium protrahi affirmantes.

S hij

tîi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Grauiùs itaqucfremcrc, amp;vrgentiùs inftare : nam Galli quibus Carolumin Hi' fpaniain venire moleftû Sgt;c graue erat, euni natalis foliamore captum Hifpaniamnbsp;auerfari iaclauerat. Quarerationem accommodamexcogitafrejquafuicupidif-Emis populis fucum faceret,fibique rurfus moraamplioremneóterec,quidurarQnbsp;moleftam populorum modcrationem,fuo ingenio amp;c iuuenili ætati paru aptanxnbsp;fugiebat.Ergo dccreuiflementiebanturjfimulatqî claffis Hifpanain Belgium vc-niflet,omnibus infpeciemnauigaturiapparatis,incundanter nauim confcendc-rc,amp;iübere vt anchorxfoluantur:fedftatimnaufeamvehcmctemßmulaturuni,nbsp;cuius prætextuinMorinos ad porcumrelidum effet illiredeundum. Alii verb Galnbsp;luminanimuminduxiffe aiebant,omnibus modis cius inHifpaniamaducntum I»nbsp;impedire : proinde Belgas aulicos parumhoneftis conditionibus apud Galliicurare, vt per Galliam iter Carolo cocedatur.IlludXimenius falfumfuiffe affirma-bat: hoc verb quod veriGmilius videbatur, fi ipfe audiretur, nequaquameffefaciendum cenfebat. Gallos enim Temper nobis inGdosfuiffe : quarene incuftodianbsp;^ud Galium rctineretur,donec Neapolim amp;: Nauarram traderet, vereri fe dicc-tat.Remeffc inconGderantiç plenam,amp; reipublicæ vehemeter perniciofam,pefnbsp;Galliam iter facere,in tarn veriGmili perGdiæ fufpicione,niû rex Gallix Gbi obfesnbsp;intcrea daretur.Nonihil hi motus compreffi funt,Laxai Belgx per id tempus ad'nbsp;uentu. Is enim quod amp; Philippe régi amicus fucrat,amp; Carolo Glio tunc à cubicu-loeflct,peraccommodusvifuseft,ob acutum etiam amp;ragaxingenium,qui Ximc i»nbsp;nio amp; Adriano tertius adremp. moderandamaccedcrct. Reguli qui in Ximendnbsp;inuidiam multa fcripferant : cius potentiam in triumuiratum diuiiam, infradanbsp;imminutam fore fperabant-Nam Adrianus eorum fuafu,amp;: inftigatione ad Belgas fcripferat,fe imparem effe ad Xipienio rcGftendum,qubd vir iuperbus amp; co-fortis impatiens,fua voluntate omniamoderaretur.PopuUqui rebus nouis ftatin*nbsp;capiuntur,aliquid quod fuis poftulatis fatisfaceret attuliffe Laxau rati, tandiuiu'nbsp;terquieuerunt,donee altertun Adriano Gmilem (hoc ell deGdiofum,amp;remiffui^nbsp;hominem) temporis tantum eximendi caufamiffum effc, intellexiffe fe dicercn*^nbsp;Reguli tanquam id in Ximcnij contumeliam fadumeflet,palamexultare: oniu)nbsp;gratulatione Laxaum excipere: omni cultu amp; reuerentia,non tam ex animo,nbsp;Ximcniixmulatione,profequi.Ximenius verb fortitudine animi,amp; perpétua vi-tx conftantia fubnixus, quanuis in fux authoritatis fraude Laxaum veniffe apef'nbsp;tè intelligebat,adeb id diffimulanter tulit, vt non fecus ac h rex aduemffet, oroncsnbsp;regij comitatusordines Madritumaduentanti prodire obuiamiufferit.Is enimpr^nbsp;mus Carolinomine ad nos veniebat,poft regis titulum affumptum.ReguliXiin®nbsp;nij imperio non cxpedato,clientibus quifque fuis ffipatus, in occurfum certatin’nbsp;procefferunt. Adrianum nuntij Romani(duoenimtuncaderant) BurgenGs itemnbsp;Antiftes, amp; Antonius Fonfeca frater comitabantur. Maximietiam prxfedinbsp;litarium religionum commêdatarijs longo agmine prxeuntibus, præfedus

amp; ordo decurionumnobilitatemunicipaliadiunda, Aragonij legati,Si:poftreni°4* ampliffmus regij Senatus ordo,cui fandx InquiGtipnis,amp; regij cenfus, ac priu^'nbsp;tarum rerum prxGdcs,maieftatis ergo fe adiunxerunt. Simul etiam proceihtEpbnbsp;fcopus Abulen-Gs cumXimenij familia. Huicfe comités in Ximcnij gratiam ad‘nbsp;diderut,AfcaloniusVillenatummarchio,GironiusVrennatumComes,marcbi‘’'nbsp;nesComarêGsamp; Aquilarius,amp;BeltranusCueua,Alburquercij ducis maioru^-tuGliuSjComitesOropefanuSjamp;Fernandus Andrada,amp;Bcrnardinus ClunieO'nbsp;fis, amp; Aiala Fonfalitanus, amp; quem Ximenius Stephani titulo nuper infignictsfjnbsp;loannes Paciecus Afcalonij filius : praetereanobiles alij viri permulti, quos Go^'nbsp;falus Ciaconius ducebat: nam marchio Plegianus,amp; Palmæ Comes,fuis vtcrqi’®nbsp;gétilibus cindus, Abulenfi adhæfifient, nifi tunc popular! fluxionis morbojqii^^ 'nbsp;^ieumatifmum Grxci vocat,laboraffcnt. Magna mentio huius morbi inter ilH*^nbsp;temporis fcriptores cftmeque enim Hifpaniam folùm,fed Belgas etiam amp;GalloS?nbsp;atquc ferme vniuerfam Europam, epidemiaï cuiufdam inftar, inuaferat ; qucn\'nbsp;admodumamp;noftraxtatcaccidiffc vidimus anno m. d. lvii. Ncmo enim ad^*’nbsp;falubri vidu,autfeledadixtaeft vfus, quihÓ vifluxionumfebriculis Scrigohbi^^nbsp;cof‘

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xij

torreptuSjpcftilentem argfitudincmfenferit. Viditp ego cœnobiaamp;: collegia cun ftis ferme fodalibus decumbcntibus,languoremillumimporcunum fenfiUe.No-ftrates vtcauillis gaudent, quôdillemorbus Ximeniitempore priores Belgasin-uafiflet, hoc vnum malorumdcfuifle dicebant, quod ad nos Bclgæ cum cxterisnbsp;miferiis tranfmitterenr,lentam rerum modcrationem ignauos qui mittebacurnbsp;prxfeâos fubnorâtes.Igiturhi omnes obuiam proceflerunt: folus Ximcnius per-fona:quamgerebacrationehabita,domifuaemanfitjamp;adfecundas cubiculi foresnbsp;progreflus venientem hofpitcm excepit.Et quodraro foiebat, ea node opi^arè 06nbsp;apparateiliumacccpit,amp;:omni fermoniscomitate eftprofecutus. Sedquonianinbsp;le palatii conclauiapotiora Ferdinande Caroli fratri,Germanx item reginæ, amp;: Xi-tnenioceflerantjdoneclocushofpitioaccommodus ineoappararetur, Abulen-fis in Laxaigratiamàcubiculo fuo migrauit. Reguli intereaad Laxaum ventitaie,nbsp;amp; oblique vt Ximenio fe in omnibus opponeret inftare : illumqj velut in hoftemnbsp;inftrucre amp; armare. Sedfolitum tenoremin moderandarep. Ximenius fcruans,nbsp;hominis ingenio perfpedo,qoi ad rifus amp; iocos pronior crat,quàm ad res cu gra-uitatetradandas,quodaXimenii moribusin primis alienilTimum erat,raiöilluninbsp;ad negotia vocabat.Quod fi quando vtidfaceret necelTitas vrgeret, Adriano primas tribuebat. Accidit vt coplures tabulæ regiæ ad diuerfos reip. vfus expedien-dæfucrint,quâ occafioncm Adrianus amp; Laxaus iam tunc captantes,regulis fortenbsp;jQ fubmonentibus,ad fe primo tabulas deferendascurarût,amp; priores partes chiro-grapho fuo occupantes, nouillimum locum Ximenii chirographo reliquerunt.nbsp;cum ad Ximenium delatx effent, ambitione Belgaru animaduerfa, vanamnbsp;illorum arrogantiam cotempfit:amp;: accerfito fcrib£e,vt tabulæ omnes quæad eumnbsp;modum fignatæ erät,rumperentur iuffit:amp; totidem fuo tantum chirographo notais fcribercntur,amp; adnegotia quæ gerenda crantmitterentur.Huncmoremadnbsp;regis vfque aduentum Ximenium tenuiffe certum eft: cum ante hoc fadum abnbsp;Adriano fimulfignari permitteret. Nihil Belgæ repugnare funtaufi,fedillis tan-quamquartæperfonæfcenæ feruientibus, folus Ximenius imperium exerce bat.nbsp;^agis ac magis ab eo fado indignatio æmulorum ad Ximenium inuidia oneran-dum creuit : Belgæq; ipfi quanuis de eins integritate certi, nefeio quopado fub-ucrcricœperunt,ne ille tandempotentiaabutens,fibiamp; Carole negotium facef-ferct.Ideo Armaftophum virum grauiorem, amp;: cubiculo regio præpofitum, cer-tis derebus legatum, pari cum aJiis poteftate mittendum curant. Sedquoniamnbsp;Ximenius, quemadmodum de Tirefia ab Homere proditur, folus inter illos fa-picbat,neque tertii legati præfentia eft fradus,aut fegnior in rebus gerendis fuit,nbsp;aut qniequam de conftantia fua remifit: fed ipfe folus quidquid è reipublicæ vti-licatc faciendum videbatur, parum illorum fententiis expedatis, fingulari præ-ftantia exequebatur, Belgis quoque qui apudCarolumerantnihil contra impe-rare tentantibus. res etfi non mediocriter authoritatem Ximenio auxit^nbsp;40 caufatarnenimplacabilis odii fuit, quodXimenio mortem maturaffe conftan-tiflimè pofteaeft creditum. Igitur Belgis Ximenii vires per id tempus extenua-rccupientibus, de variis hominibus in Hifpaniam cum poteftate mittendis cœ-*nbsp;ptum eft agi. Nonnulli Maximilianum Imperatorem, alii Ludouicum comi-tem Palatinum, Carole propinquitate coniundum, multi Seluagium magnumnbsp;Canccllarium, huic rei idoneos amp; neceffarios defignabant : nec deerant qui et-iam Ferdinandum puerumei muneripræficiendumadmonerent. At Maximi-lianus imperii amp;italiæ rebus impeditus erat:Ferdinandus verb non modo propter ætatem, fed ob fraterni gradus cognationem parum commodus effeiudica*nbsp;batur. NamàXimenio alias feriptummeminerant, Ferdinand!cuftodiamnonnbsp;JO effe negligendam: cuius prætcxtu reguli,fî res nouæcordieffent,magnos cumul-tus excitare pôffent. Nonnullis placebat, vtPalatinus qualî euftos Ferdinandinbsp;pucritiæ darctur,legati poteftate in Hifpaniam veniret. Sed complûtes in Seluagium inclinabant. Hæc cùm eflent Ximenio nuntiata, ne vllum fibi focium mit-tant,qui cum fitperpetuo rixandum,per literas grauiffimis rationibus plenas,connbsp;tinuô cgit. Quod fi alind animo federet, de fucceffore mittende cogitaret,quem

X14 . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

moderandæHifpaniæ præficercnt: fe enimin diœccfimfuamconceffurû.Palati-nü Ferdinando cuftodem venire fibi nondifplicere, fæpc enim cogitafle de magi ftr is eins amouendiSjtota^ adeó fatnilia immiitada. Se quidê haftcnus pro re-giæ maicftatis obferuantia,amp; quäreip.debebaccaritate,ineamoderädaamp;regcn-da integritatê omnem præftitille: nunc aut cum propter regis ætatcm,amp; quorun-dä auaritiatn, magis ac magis conatus fuos amp; voluntate impediri videret, vercd fe,nc magnaaliqua calamitas ex popularibus feditionib.aliud agentes opprimât.nbsp;Qi^atc T oletum fe recipere dccreuiflc: vnde velut è portu fœdam tempeftatemnbsp;iam imminentem,amp; aliéna pericula fpedare poflet. Hæc autem mala vitari vnicanbsp;polfe ratione, fi rege aduentum in Hifpaniam differente, omnia^nunera, qux adnbsp;iuftitiam conferuandam pertinerent, fine vlla exceptione fibi vni prouidendanbsp;conccderentur. Sic enirn futurum effe, vt indices tribunalium regiorum, amp; eo-rum prxfides,capitales regii comitatus quatuoruiri, vrbium prxfeófi, cêfus ct-iamregii procuratores,ex quorum fide integritate regiæ potential nerui omni-no pcndcrent,militariaitem prîefidia,eorumque duces amp;limitancæ prxfeólurx,nbsp;arcanorum negotiorumamp;fecretioris confilii comitcs,nequeadBelgarumquen-quam,nequcad ipfum quidc Carolum donee adolefceret, fed adfe vnu pertinerent. Præfeduræ verb militarium ordinum,amp;; Epifeoporu defîgnationes,regiï^nbsp;liberalitatcsamp;largitiones, Caroli arbitriorelinquerentur. Nam fe idvnumciira-turum,vt reip. dignitas no imminuatur,amp;: vtregius cenfus terror! hoftibus fic,d^nbsp;ius fuum vnicuiq; tribuatur. Qua: omnia laboris foUcitudinis funt plenajô«: Belgis propter rerum noftrarum infcitiam,amp; Carolo etia propter ætatem,minus connbsp;uenirôtit.Belgætam libero,aut potiùs audaci,vt illis videbatur, Ximenii fermoncnbsp;conterriti, hominis integritatem amp; potentiam coliderantes, qui vnus inter Hifpâ'nbsp;nos fi qui motus orirentur reprimerepoterat,diflimulatoquem excius diótis c5-ccpcrantdolorefaditumenim adremp.illo viuente interclufum fibi videbantjni-hilamplius dealiolegatomittendoconfultarunt,fcddcCarolo diutius detinen-do,amp;:Ximenio qua poffint arteplacando: ficenim vellet nollct,argento Hifpaniinbsp;exhaurienda erat.Quod fi Carolus tandem venire cogeretur,de Ximenio toUen-do deliberafrc,peruulgatumfuit. Parum callido amp;prudenti confilio ha:c tama-1*nbsp;perte ad Belgas fcripfifle Ximenius creditur. Nam certu erat, homines externes,nbsp;amp;Hifpanæ pecuniæpercupidos,neminemapud rege effe toleraturos, qui fe tantanbsp;animi conftantia,authoritate amp; potentia illorum cupiditatibus opponeret.Igitnrnbsp;Belgætemporiferuientes,Ximcnii fententiam impensecollaudare: omnem connbsp;c ordiam amp; confenfum polliceri: hortari etiä vt cunda fuo arbitratu regeret:quen»nbsp;folum reipub.falutarem efleaiebant. Carolum nauigationcm maturaturumdd-circo darct operam vt populi tantifper conquiefeerent, donee ille rebus Belgicisnbsp;compofitis, amp;: idoneam tempeftatem nadus, fe Oceano committeret : ipfeclafnbsp;ftminftrudam primo quoque tempore mittcrct,nequidoptatam profedionemnbsp;moraretur. Gratias illis Ximenius egit, amp; ex mutua concordia beatiftimum rei'nbsp;publica: ftatum proculdubio futurum affirmât: vtex cius epiftolis fatis confiât.nbsp;Maximilianus Imperator,quo inconfulto nihil tunc per Belgas agebatur,nepot*5nbsp;dignitati confulens,amp;:nauigandi dilationemægrcferens,Bruxellas venit: amp; Vd'nbsp;uordix proximo Bruxellis oppidomora aliquot dierum fada,crebravariis de rc'nbsp;bus cumCarolocolloquiahabuit:fcdpotilfimum,vtMartyrfcribit,deaduentuntnbsp;Hifpaniam mattirando.Nam pnneipum res, vt ingentes amp; excelfas, ita fortunsfnbsp;iudibrio magis efle expofitas : proinde occafionem continuo arriperet,ne loctu^nbsp;Hifpanis cogitandi daret de reipublicac ftatu mutando: nam populos iam tuntn *nbsp;tuariintellexiflefeaicbat:quos perbellc pullo equino fapientes comparaffcnbsp;diucrat,qui œftro ftimulante,hos amp; illos calcibus impetit,nequeab equapat^ænbsp;jc temperat. Ximenius cui iam omnia quæ apud Belgas fichant fufpeda erant»nbsp;exiftimans Maximilianum in ea quoque fententia efle, vt Carolus quemfucec -forem imperio Romano deftinabat, profedionem in Hifpaniam diflerret ’ nnbsp;fortafle colloquia illahaberi,vtconfiliiscommunicatis,tandemMaximilianu5’®nbsp;Hifpaniam guberuatorveniret: Chebrium ea colloquia vitandaeflegrauifB^^^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. ii; fationibus admonuic, exemplis etiam in medium adduétis de congreffibusma- ¦nbsp;gnorum principum fugiendis.Perro Hifpaniæpopuli du vams promiflis de régisnbsp;adiientu fe deludi vident,ad coitiones facicndas redicrüt.Neqj enim ia diflimula-tis technis, fed palam officia amp; magiftratus apudaulicos Belgas venire vocifcra-bantur.Iiem ampliflimapecuniani fumma diligentia«! Ximenio confcda, quamnbsp;vtadregis aduentum neccffiariampoftulauerant, adCarolumdemum traieclamnbsp;^iuCjied in alios vfus infumi affirmabat. Porto Seluagium,amp; Chebrium per Zu-S^ctum iurifpcritum,amp; per quendam fupremi Senarus duodecimuirum, regninbsp;P^fei^uras,fupremiScnatuscooptationes,cubiculi intimi minifteria muncra,nbsp;«0 ’taimprudentcr amp; palamlicitaiTe, vthorum officiorum poflefl'oribus,qua; quon-daninobilicati ob mérita, amp; antiquain reges noftros obfequiaoffierebantur,tur-piHimam conditionemde pecunia pacifcendaobtulerint, qua numerata nihil denbsp;officiis auferendiscfletimendum. HisartibusinnumerabUempecuniævim pernbsp;^eluagiumamp; Chebrium coaftamfuifle, vulgbferebatur.Idcirco Burgenfes Le-g*onenfibusamp;: Pintianis conuocatis,tQtaque adeóCampenhrcgione,de Belga-^urncupiditate, amp;infolentia coercenda confilia ceperunt. Quibufdam rexhor-videbatur vt in H ifpaniam illico vcniret, aut fi id minus face re eo tcmpo-poflet,Belgas omnes c cubiculo moueret,quorum artibus,corruptela: quas di-xirnuscxercebantur : amp; homines Hifpanos quorum probitas perfpeélaeiîet, pronbsp;n 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Alii difficile id amp; graue exiftimantcsjamp;metuentes neeadccum

^«gislabe noftri etiam inficerentur, publico populorum decreto ftatuendum elle arbitrabantur, ne régi vîlo paóto liceret, magiftratum, præfeduram, facer-aotium,cuiufuis deniquegeneris officium auf munus,externo homini concede-J'eïamp;ne crebræillæpecuniarum traiedioncs,quxferme mfingulos menfes fie-Dant,vllam deinceps ob caufam excrcerentur. Item ne confueta amp; ftata veéliga-quæ ad domefticos regis vfus neceflaria çfle iudicabantur, Ximenius incon-ciuitatibusmittetet : aliaque id genuspcrmulta.quæ quanuis ex feipublicçnbsp;coiutuodis co tempore effievidebantur, tarnenregîæauthoritatiofficicbant: Scnbsp;^‘^eftta quxdam forraidabilis aperiebatur, qua caput populi fenfim oftentan-jo tes, paulbpoftomniapudorisrepagulaefîentfronteobfirmataperfradhirûquodnbsp;non fine miferabiliamp;ingentireipublicæ damno, nondum toto triennio elapfonbsp;polt Xmieiji j mortem,feciffe nouimus .Multum in re maximi momcnti inter ci-uuatesvariatum fuit. Burgenfes vt ad viuum omnia refecarentur contendebant.nbsp;PinrianiSc Zamorani fi nonnulla in melius mutarentur, content! étant,amp; pleraq;nbsp;Ximenii arbitrio permittebat.Poftqua de rebus emendandis conuenit,plebifcitanbsp;quædamiureinrando confirmarunt,interueniente Pctro Caftella, vrbis Burgen-fispræfeôlo.SedFedcricusZamoranus,quiinprxfeôtura Legionenfi Aioræ fuc-^cffit, multo præftantiùs fe geffit, vt Ximenius in cpiftolis teftatur. Nâ illius vrbisnbsp;flaghantibus, vt plebifcitis fefc iureiurando obftringeret, animosdquot;nbsp;4° ’’chitit,8cperuicit.Legatos deinde ad Ximeniumamp; Senatû regium miferunt,quinbsp;apudeos caufamrcip.diuexatæagerêt,amp; eorum fententiam amp; propofitum,ni rexnbsp;^^^Î^^Pgt;^itnumveniret,declararent: amp;fimulab eis peterent aliquem inlocûcon-ucniendipoteftatem,vbi fingulariû vrbiumlegati de reip, ncceffitatibus trada-rcnt.luftaeilepopulorû vota,amp; Ximenius amp; Senatus agnofcunt: videbatur enimnbsp;reipnb.vaftitas imminere, ni ea omnia quæ illi decreuerant, rege aduentum dif-ferente, cfficerentur : tarnen motus populäres verebantur. Etquanquamapertènbsp;repugnare iuftis poftulatis non funt aufi,tarnen vtconuentus tantiiper differrent,nbsp;donecde regis aduentumeritôdefperarepoflent,rogant: nam propcdiem adfu-tunim huna erat.Interea Ximenius amp;Senatus literas adCarolum de hifce omnibus copiofas dederût : quas quoniam grauiffimæ,amp; pictatis in regem plenæfunt,nbsp;Latinas vtcunqjfacerevifumfuit. Ximenius gubernator,amp;Senatus regiusCg-rolo régi falutcm. Pro antiqua amp; fideli obferuantia, qua erga maiores, parentes -que tuos,amp; nunc demumerga teipfumobnoxii fumus : vt fidos miniftros, opti-mos ciues,amp; confiliarios incorruptos decet,tuis reipubliceq; commodis,ad quamnbsp;fufcipiendam, rot regni hxrcdibusparuo temporis interuallo çxtindis,Dci nu-

GOMECII DE REB. GESTIS

tu vocatus cs,neccflarió profpicere cogimur : ceqj ipfum continuo admonere quærcipublicæconuenire vifa funt,itacnimnos culpa vacabimus,amp;criminene'nbsp;glcéfcereip.autpotiùsproditæjliberieritnus. Magni principes,amp;fufpiciédirege^’nbsp;tandiuàDco poteftatê,amp;ab hominibus reuerentia confcquimerentur,quanlt;i*^nbsp;iufto Sc redo imperio populos eorû fidei cóniifibs regüt, ld aût ab ipûs fieri, null^nbsp;maiori argumcnto intcUigi poteft, qua fi adtantâ molcni fuftinendam, adiutorcsnbsp;amp;focios quafpedatiflimosSr idoneoselegerint. Neq; enitnvnus aliquis quan'nbsp;tumlibct præclaris dotibus amp; virtutibus excellueric, rebus tant diueriis obeunlt;l‘^nbsp;par efle poteft. Nânihil aliud prifcos illos centimanos cfle exiftimamus,niûreg5*nbsp;cofideratos amp; fapientes,qui per cgregios Sc probos miniftros, æquc ac pernbsp;regnafibicômiflatuerentur.Sedfabulofaiftarelinquainus,maiorumtuoruinrlt;^’nbsp;geftas,exteris cxemplispræteriniflis,intueaniur. Enricustertiusatauus tuus,qninbsp;propter afliduas in ætate floreti imbecillitates, valetudinarius cognominatuseftinbsp;cùmfe viribus corporis deftitutum, regio muneriimpareinvidcrct, prudentilß'nbsp;mo confilio vfiis, viros literis, Sc inoribus,amp; religione præftantes ad fe accerfitoS'nbsp;magno fcmper in prctio habuic: eis^ coinitibus Sc confiliorum participibus adcOnbsp;rcmp.pacatam amp; optime inftitutamtenuit,vt magno eius merito, fiiccefForibusnbsp;optimi principis exemplû fit habitus.Contra Enrico quarto tuo maiori auuncul^’nbsp;omniadüraamp;infauftacotîgerunt,quoniameosrerumgcrendarumfii:^orespc^nbsp;fummam focordiam apiid fc retinuit, qui nullo hominum pudore, nuUa Dei i®' *'nbsp;mortalis reucrentia, omniaiurfumac deorfum mifcentes, grauiflimanialarcip'nbsp;intulerunt.Sedquid in aliis commcmorandis immoramurî an non aui tui cath^'nbsp;lici reges,fatis magno doctimento efle pofliint ? quibus id vnumante omniacurÇnbsp;fuit, munch b us publicis viros egregios,quicûq; tandem ij eflenqpræficere. Vænbsp;de propriis miniftris,amp;: aulx fanxiliaribus prxtermifiis,qui fuo veluti iure hxc iin'nbsp;portunè folentcxtorquerc,ignotos homines,necfibivnquamvifûs, quodeffe*’*nbsp;mentis fins commcndati,amp;: publica opinione célébrés, prxter omnium expedaquot;nbsp;tionêadrcs magnas vocarunt. Nemo illis regnantibus ambitus efteonuidus: nC'nbsp;molege Itiliade repetundis condemnatus:quodprohdolor,miferrimohoctciU'nbsp;pore frequens efle, magnopere dolemus. F uit etiam illoru regum hoc prxclaruin )nbsp;inftitutum,rarô cuiquam fumma cocedere, nifi per inferiores gradus deuolutuSnbsp;fpecimen fux probitatis amp; virtutis exhibuiflet: vt pro cuiufque facultate amp; ing®'nbsp;nio,haecauc illamunera deferrentur. Qua nimirum ratione fadum cft,vtonini^nbsp;fuis numeris quadrantia, concentum quendainrep. conftituerent, qualeninnn*nbsp;qua ad id tempus videramus. His igitur artibus amp; confiliis, vt de exteris taceamus»nbsp;remp.aliorum principum negligentia collapfam,amp;: ficariis hominibus, arque ty*nbsp;rannicis violcntiis vehementer afflidam fufeipientes, tibihdcedifficultatibusli'nbsp;beram,tradidcrunt.Proindecû Deus opt.max. fiib cuius tutelareges eftis,iddbinbsp;Ingenium Sc indicium dederit,eam prudentiam in iuuenilibus annis largirusnbsp;ijs denique fîngularibus virtutibus maieftatem tuam exornauerit, qtiales hofflifi 4nbsp;principi neceflarix funt, xquum eft vt qtix diximus animaduertas. Sc quantuionbsp;pondcrishabeantconfideres. Inucnies enimgrauiifimam cladem, amp; ingentcninbsp;pcrniciem,fi hxccontempferis,reipub.iinminere:contrà fi hxcegeris,maxinui^nbsp;quandam foclicitatem promitti.Res vniuerlx «à phneipiisfuis pendent,amp;: errotcsnbsp;in principio folent minimo lab ore emendari, vt facile in viam redam redire poFnbsp;fimus.Scro remediumparari à fapientibus dicitur,dum mala vires diutinasfin^'nbsp;fcrunt.Quare tuis pedibus Hifpania vniuerfa fupplexprouoluta, vt eius coniin^'nbsp;dis profpicias,vt hominum corruptorum cupiditates reprimaSjVtglifcentiavi^*^nbsp;cohibeaSjVt tuorum regnorum tranquillitati confulas, te votis omnibus Sc prcci-bus orat Sc obtcftattir.Id autem facile fict,fi Hifpaniam amphffimam Sc nobiHu*'nbsp;mamregionem,fuörumque principum obftquio deuotiflimam,fecundunileg^nbsp;pfttriasamp;antiquamaioruminftittitagtibernari,amp;viuerecoccfleris,Valc. Car^nbsp;luslitcris fenatus rcceptis,vt erat mira prxditus indole,quanquam duodeuigÇ^'nbsp;mum annum agebat, animaduertitfibifideliter ab Hifpanis confuli. SedBcig^nbsp;inter quos ab infantiaadidxtatis vixerat, facile infuam fentcnciamperttaxeru'’'^

FRAN CISCI XIMENII, LIB. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

Nam egregiè diffimulantes , amp; difceflum pro virili protrahences , folitas artes . tanta imptidentia non folum in Belgio, fed in Hifpania etiam poft Caroli ad- ’ *nbsp;uencum palam exercuernnt, vtSeluagius magnus Cancellarius intra quadritne-ftrc tantnmmodo fpatiurn plufquain quingenta aureorum millia in Belgiumnbsp;miferit. Quod ft Chebrii, amp; aliorumcompilationes ad calculum reuocarentur,nbsp;infinica pecuniarumvis afportatacx Hifpania inueniretur. Huiufmodi rapinasnbsp;caufam feditionibus popularibus poftea dedifle ,quæ poft Caroli ad Belgas re-diuim iecutæ funt, proculdubio conftat: fapienter enim ab antiquis legum la-toribus didhm eft, poft munerum publicorum venditiones, illico bella intefti-

10 najSr tumultus exoriri. Igiturpopulicùm nihil certi de Caroli aduentuaudirent^

amp; magis Hifpaniamin dies exhauriri,ad propofitumfuum conficienduredeunt. Xtmenii amp; fenatus fidem iniplorant,conuentus faciendi facultatem petunt, qui-bustantummodo de rege accerfendo, delegum noftrarumauthoritate confer-uada,de Bclgarum aulicorum auaritia, de petitionibus officiorum per fummumnbsp;ambitum,r£pnmendisageretur. Alioqui,fi ipfi quoque inhocdiffimularent, fenbsp;pro débita in reinp. amp; regiam maieftatem cavitate amp;c obfemantia, non expedatonbsp;fenatus iuifu, legatos fuper eare miffuros, amp; ne quid refpub. de.trimenti caperetnbsp;caraturos. Nonpotuit Ximenius huiufmodi ciuitatum petitionibus contradice-re. Itaq; in menfem Septembrem couentus populates indidi funt, eosq; ad anni

10 extremum confulto reiecit,quod intereaCarolu venturumeffiecredcret. Ea con-ceffionc mirüminraodumciuitatcsrecreatæ,libenter,quanuis idfub lanuarium agebatuvjin autumnum vfq; quieuerunt. Ab eo die frequentes nuncios, amp; cre-bros iiterarum fafciculos, Ximenius ad Carolum, amp; ad aulicos Belgas niittere ;nbsp;aduentum inHifpaniamproperarent admonere: non effie negligendum quod ci-uitates tentabant clamitaremulla enim re magis populos infoleicerc,amp;: reueren-tiam omnemexhibere, quam cum libertatem loquendi nadi funt, amp; pro libidine fuas vulgo iadantquerimonias : quas iuftiffimas effie facile perditis homini-bus, quorum magna eft copia, perfuadent : qui eo magis timendi videbantur,nbsp;quod non fine fauore quorundam regulorum ad id agitandum funt concitati.

JO QuodfinauigatioinHifpaniam protrahenda erat,confultum fore videbatur, vt conucntus populates eo in oppidohaberentur, vbi ipfe amp; regius fenatus aderät.nbsp;Sic enim futurum, vtpræfentia potentia:regi3ecohibiti,minus effient arrogantes,nbsp;amp; magis feditiofis vocibus parcerenc. His demum atque aliis adhortationibusnbsp;Ximeniusapud Carolumeffecit,vt fub extremum eins anni autumnum, claffienbsp;quam ipfe inftrudiffimam mifit, cum Belgis aulicis in Hifpaniam traiecerit. Va-ria interim de Ximenii voluntate apud Carolum, amp; in Hifpania ab eius æmulisnbsp;iadabantur.Nonnulliobidmotuspopulorura fedulo ab eo comprimi aiebant,nbsp;quodimperii fplendore,amp;; regnandicupiditate captus,omncmoccafionem ftu-diosc tollerer,quæ Carolum cogère pofl'et,vt inHiipaniam citius quàmdecreue-4° rat venirct. Hanc enimob caufam pecuniamta ingentem ad Belgas'mittere af-fcueiabant,neeius defiderio nauigationematuraret.Qi^amobremcum Chebrionbsp;coniuraffie affirmabant, amp; ab vtroque fcenæinferuiri.Necdefueruntqui famo-fis libellis Ximenium, Chebrium,ó:Francifcum Ruizium, totius veluti fabu-læ Dauum, fcommatibus amp; conuiciis profcinderent. Alii verb populärem efl'enbsp;Ximenium aiebant, in inuidiam nobilitatis, cui iam diu infenfus erat. Sed affi-das huiufmodicalumnias femper neglexit : planum enim apud Carolum fece-rat,quo neruos amp; conatus fuos intenderet. Q^re fe conuentibus popularibusnbsp;prxfururum, aperte in epiftolis profitetur. Quod fi fecus tali tempore occa-fioncfaceret, quid aliudeffiet, quam domefticisprædonibus diripiendam rem-je piiblicamdeferere ? De libellis verb vulgbeditis, in gratiam quidem Bclgarum,nbsp;quorum animiacriter erant commoti, inquiri iuffiit, fed non admodum diligenter. Virienimfortes, fuæ virtutisamp;præftantiæ confcii,contcmrieve folenthtf-iufmodilarratus canum minutorum : amp; id folatiuminferioribus relinquunt, quinbsp;dideriis dolorem vlcifcuntur. Alphonfus Caftella Madriti præfcdus, famofanbsp;ilia carmina ad Adrianum amp; Laxaum detulerat : qui dentatis illis didis minus

aflueti,indigniffimè tuleruncfe viilgo deridendospropinari. QuocircaminV' admirationis habet,fi Adrianus poftea Pontifex niaximus fadus , Pafquinià-Marphodii ftatuas, vbi famofi Sc ridiculi libclli in vrbe affigebaniur, in T y berimnbsp;proiici ftudiosè curauerit. Cui Sueflanus Caroii legatus peropportuno fermo-ne dixifle fertur ; Si in flumen proijcerentur, ranas illiufmodi mala carmina cf-fe cantaturas. Quo dido fie pontificis conatus repreirit, vt ampliùs ea de rca-dum non fit.Toletum per hæc temporaXimenius venir : nam de Caroli aduen-tu iam certus, ad Campenfem prouinciam cum regio fenatutranfire confticae-rat. Qt^e earn vrbem, qux fuæ diœcefis caput eit, priufquam difeederet, in- .nbsp;uileredecreuit: tum vtrebusfacnsconfuleret,amp; cœnobiorum muliebrium x-dificia, qux tarn Toleti, quamlllefciseiusimpenfa furgebant, prxfens videret-Adrianus itineri comitem fe dedit : quem in Ximenij inuidiam, Syluanoiumnbsp;fadio frequens eft fecuta : tum quod in Aialxam Ximenius inclinare videbatur,nbsp;tum etiam in Albani ducis gratiam,qui cum ingens fimulcas Ximenio erat. Burgenfis ciuitas de foedere adconuentus populäres ineundo, Toletum fub id tempus legatos forte miferat. At Toletani Portocarrero authore, cui vulpes cognomen tuit, contentionis antiqux cum Burgenfibus memores, de primo fulfra- fnbsp;gio in conuentibus habendo, ineo fœdere elfe recufantes, indidis conuenn-bus renuntiauerunt. Quod Portocarrerus cum adXimenium detuliflet, velutinbsp;eius fententiam quam lequi fe veile fimulabat, cogniturus: ille hominis callidi-tare perfpeda, priuata funt hxc (inquit) ciuitatum negotia, de quibus nihil à menbsp;diffiniri nunc debet. Ita ille delufusabit,amp;: Ximenius authoritatemfuamreu-nuit. Non minorem curam in facerdotum turbis fedandis adhibuit, qux fubidnbsp;tempus etiam luntexortx,Leone x.Pontif. Max. ex Lateranenfi concilii autho-ritatCjfruduum factotum decumam à facerdotibus vniuerfis cxigente.Ea aiitemnbsp;prætextudefendendxChriftianæreipublicxàPontif. Maxim, petebatur. Namnbsp;cum Sclimus Turcarum princeps Ægyptio rege ( quem Sultanum vocant) dcui-do, amp;c perfummam ignominiam vitapriuato ,potentiam fuarnaduerfusltaliamnbsp;conuerfurus crederetur.Pontifexmaximusoram maritimam tuericupiens,amp;.’o-mneni adicum pro virili hoftibus intercludere, vltima Concilii Lateranenfis ro-1**nbsp;gatione, ad facerdotiorum decumam triennio cogendam,de patrum congrega-torum fententia egit. Vehementer .à nonnullis reclamatum eft,quibus durum ef-fe videbatuf yfacerdotia huiufmodi exadionibus grauari, contra aliorum conci-liorum décréta amp; pontificum fandioncs; prxfertim regibus Chrifbanis,quorumnbsp;id officium erat,nec deledus mill turn nec claffium apparatus ad earn rem facicn-tibus. At Pontifex maximus earn tunc neceffitatem imminere,qux in concilionbsp;Conftantienfi, fub Martino quinto prxnotata erat,contendebat. Qi^enimma-iorcaufavrgerepoterat,quam publico Chriftiani nominis hofte, Italiam amp;nbsp;mam vrbem inuadere parante ? Aragonii facerdotes, quibus amp; Cxfaraugufta-nus antiftes Aragonix prorex,amp;libercas qua iureillius regniomnesfruuntur,^'nbsp;nimos faciebat, Prouincialibus fynodis conuocatis, de non pendendaPontifiainbsp;max.decimaegerunt.SedquoniamidXimenii authoritate facere, cuius fumm^inbsp;apud Pontif.max.exiftimatio elfer, plurimum intercrat, Cxfarauguftanusamp;cx-tcri Aragonii antiftites,literas ad Ximenium miferunt,quibus vtlacerdotumnbsp;trociniumfufeipiatdeprccantur,neque patiatur, vtfetantumauthoritatisamp;rpo'nbsp;tentix habente,quantum nemim hadenus contigille meminerant, facerdotumnbsp;immunitas tarn magnum derrimentum caperet.Ximenius quiin Caftellanapr*’*nbsp;uincia id ne fieretcauerat, perhumaniterSc benignè refpondet, amp; omnemopC'nbsp;ramooliicetur ad ecrleliaftiram liberratem rnnleriiandam. Sed inrerpa VtCOU'

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. zi^ quacà Poncif. Max. allegabatur, talis effet excuceretur ; dummodo Hifpanorumnbsp;regum exemplo, non alibi quàm in regia curia facerdotes conuenirent, ad hafeenbsp;controuerûas terminandas. Ad Arteagamverô fuum Romæ procuratorem fen-pfitjVt Pontif. Max.reuerenter adeat,amp; Ximenii nomine non folùm décimas fuænbsp;diœcefis offerat, fed totos etiamfru£tus,amp; omnemecclefiafticamfupelleélilem,nbsp;amp;: quicquid auri èc argenti fadi, aucinfecti, in thefauris facerdotum, aut templo-rum facrariis effet repofitum : fed fummopere oret,vt eins fententiamde belli fa-cri apparatu difertè aperiat. Nam nifî iuftiffima de caufa, nunquam fe authoremnbsp;futurum, vt Hifpani facerdotes, quos iam fcrc tumultuantes pacauerat, vediga-to les fièrent.lubec etiam procuratori,vt diligenter inquirat,quid de huiufmodi de-cimisimponendis concilium Lateranenfedecreuiffet. Eacùmad Pontif. Max.nbsp;Arteaga retuliffet, Laurentius Putins, amp;Iulius Medices cardinales, Pontif. Max.nbsp;cumprimisintimi, adIiunc modum Arteagæ refpondent: Nullam facerdotibusnbsp;decumam, ex concilii authoritate ,aut alio quouis modo Pontificem maximumnbsp;hadenus impofuiffe, neque impofîturum quidem, nifi ad extremum, cùm res i-pCe opem non folùm pofeent, fed flagitabunt, iuxta fynodi Lateran, in vltima ro-gatione decretum. Culpam verb inloannem RuffumCufcntinum epifeopum,nbsp;nuncium ApoftolicuminHifpania,reiiciebant: qui parum prudenter hæc vul-gaffet. Quare facerdotes Hifpaniæ, quantum ad décimas præftandas, poffe in v-10 tramque aurem dormire : amp; diploma pontificium procuratori oftenfum eft pro-pediemedendum, vbi de Concilii Lateranen. adis tradabatur.Ximenius tarnennbsp;poft hæc ab Arteaganuntiata,nonceffauit à facerdotumConuocatione : quos o-mnesMadritumpaulo antequam Arandadifeederet, conuenifle certûeft. Namnbsp;Petrus Martyr,qui Granatenfis ecclefiæ procurator huic conuentui interfui t,v t exnbsp;eius epiftolis confiât, de neganda exadione cundorum fententiis approbatumnbsp;efferefert. QuorumpropofitumXimenius collaudauit,amp;fepatronum,amp; vin-dicem,fi opus foret, pollicitus efi. Exepifiolis nomine Leonis à Bembo editisnbsp;fatis confiât, non tantum rumoribus, fed reipfa decimam illam exadam fuiffe,nbsp;fed tantümin Italia, aut ditione pontificia, nifallor. Tres potiffimùm Hifpaninbsp;}o principes,priuatas ob caufasXimenioinfenfi,penê rempublicam obruiflènt,nbsp;Mendozius Infantatus dux,Fadricus Albanus,Gironius Vrennatum cornes,qui-bufeum vno amp; eodem tempore contendendum Ximenio fuir. Mendozii animus non tam ob irritas loannæ cumnepote nuptias cxacerbatus efi, quàm quodnbsp;exaffinitate interXimenium amp;Clunienfemcontrada, Velennæ municipii litem fibiancipitemfuturam videbat,reipublicæmoderationem Ximenio tenen-tc. EfiinCarpetanortim finibus, non longe à GuadaifajaraVelennaoppidum,nbsp;id loannes Mendozii frater poffidebat, quo cum iam olim Clunienfis iure ege-rat,amp; tandem certis quibufdam conditionibus loannes Velennam Clunienfinbsp;vendidit. Mendozius verb auitam hæreditatem, amp; fuis prælertim oppidis con-40 terminam, dolebatalterius potefiati cedere: Clunienfeminius vocat, qubdDi-daci aui tefiamento, qui earn legitimam portionem loanni filio legauerat, cau-tumeffet,vtfi deeavendenda ageret, Mendozii ducatus hæres earn fibi poffetnbsp;allerere, eodem pretio emptorioblato. Hæc controuerfia in complûtes annosnbsp;niit protrada. Ximenius,qui caufas in immenfum trahi conquer! folebat,cupie-bat lires omnes finire,quæapud regia tribunalia agebantur.Sed reguliid prælcn-’^^^^opere curarunt,vt lires ampliarentur, donee Carolus in Hi^Janiamnbsp;veniffet. Ipfe verb, ne callidis tergiuerfationibus eius propofitum eluderent, vtnbsp;de CIS omnibus primo quoque tempore cognofeeretur, impetrat, Baracaldo adnbsp;Belgium miflb,qui iddiligenter curauit. Sed quoniampofi mortem Ferdinand!nbsp;(0 catholici,tabulas ad Velennatumlitem ampliandam Mendozius à Carolo Belgisnbsp;curantibus obtinuerat, adarefeindiperiniquo animo ferebat. Quare regiiSena^nbsp;tus,amp; Adriani Laxai^ legatorum auxilium aduerfus Ximenii potentiam implorât, vt eafacilitate Ximenius priuaretur. Pintiani tnbunalis indices, apud quosnbsp;caufa Velennatum difeeptabatur, Ximenii de his litibus finiendis facultatcm adnbsp;Vclcnnatum litem non pertinere aiebant, quæ Caroli cognitioni feruari iufl'a

T li

iio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Eierat.Sed Ximenii in re iufta indignationem veriu,eius cognitioni reliqiiefunf» anin tabulis adeummiffis Velennatum caufaexcepta eflet. XimeniushocadiCquot;nbsp;gium fenatum reiecit: vbi quauis Rogius Granatenfis antiftes, fenatus regünbsp;ies,pariimæquus Ximenio effet, çqui tarnen ratione habita, fecundum Ximenanbsp;voluntatem pronuntiatum fuit. Mcndozius quifuperarià vicino Clunienfi terrenbsp;non poterat,iterum ad Belgas folicitandosfeconuertit: amp;£. tabulas fecundas obtiquot;nbsp;nuit,de Velennatumlite comperendinanda. Hoe Ximenii animumalioqui coH'nbsp;ftantem,haudmediocritercommouit.Nam is erat mandati tenor, vtPintianim*nbsp;dicesaVelennatumcaufaabftinerciuberentur. Quöd fiClunienfis aliquidop'nbsp;poneretanteimpetratum,aduerfuspræfens diploma, omnino vtreiieerent im'nbsp;perabantur, vt in notis arcanis reperi. Rem fadam fe habere Mendozius credi'nbsp;dit: amp;FerdinandumGuterium Altamiranumeiusfamiliärem, amp;: publicumnoquot;nbsp;tarium,ad Ximeniummifit,quiilli régis mandata denuntiarent. Time bant hi,ncnbsp;Ximenius offenderetur,amp; aliquid illis quod nollent accideret. Sed poft longa tre-pidationem amp;deliberationem, tandem régis interdiótum de caufa Velennacumnbsp;differenda Ximenio denuntiatum eft. Tandern tabulæ prudenter inter noftm’nbsp;dilïimulataindignatione, rurfus ad CarolumSd: Belgas fcribit, indigniffinièfe-cum aótum effe,amp; diploma iniquiflimum effe datum contra alteram partem.nbsp;inde contra publicam quietem elle, veile hominem potentiifimum nouis opp*'nbsp;dis augere. Nam quod de tumultibus Ximenio gubernantc exorituris vulgo i-i'nbsp;€tatumerat,vaniflimummultisargumentisplanumfacerepoterat. Qródfihi'nbsp;dices, amp;præfidem Pintiani conuentus ipfi confulerent, nihil ex hac parte imnn-nere periculi probe cognofcerent. In memoriam etiam reuocabat,quid rexPe*^'nbsp;dinandus egiffet, quem fimilibus ofheiis qualibusCarolumhauddemeruiflcr,nbsp;poft Ifabellæ Aragoniæ,EnriciFortunæ filiæ,cum Inacho Mendozio domus h*^’'nbsp;rede nuptias. Nam quanuismultum Mendozius apud regem laboraret, nuqua^^nbsp;obtinere potuit,quin libero in foroius fuumfinguliexæquo profequerétur. Ar*nbsp;que ita Ferdinande viuente, apud quem Mendozius multum fauore amp;grariap^nbsp;teratjfententiafecundum Clunienfem latam fuiffe. Addebat etiam, vercri fe i'“'nbsp;ob iuftitiae inæqualem diftributionem,turbæexcitarentur.Nam contumeliam'* ’nbsp;iniuriampaffi,defperatione quadam ad arma venire folere. Impetrauit quodvo'nbsp;luit Ximenius : amp; tandem Mendozio indignante, Belenna Clunienfi adiudicat^nbsp;eft. Acciditpaulö póft, vt Complutenfis Ximenii vicarius fuum fifcalem(nbsp;nim publicum aceufatorem vocant) Guadalfajaram mittetet, publier crimi^’^nbsp;vindicandi gratia. Mendozius occafionemarripiensin Ximenium aliquid de»'nbsp;gnandi, quoexulceratumanimumleniret, fifcalemmultisfuftibus malèmuha*^nbsp;iuflït : quafi in fraudem iurifdiótionis Bernardini fratris, Guadalfajarxarchidi^'nbsp;coni,feciffet,ad quem illius modi cognitiones pertinerentifufpendium etiam m*'nbsp;natus, fi quid tale pofthac änderet, Complutum dimifit. ld cùm ftatim adXim^'nbsp;nium, qui Madrid aderat, delatum effet: minime effe diffimulandumratus,vii^'*nbsp;dicationem in Mendozium non tam quidem re ipfa parabat, quam fermonih^^nbsp;circunferri permittebat : fe tam ob violatam religionem, quam ob reipub.nbsp;quiliitatem læfam, fie in Mendozium proceffurum minabatur, vt vel principe'’’’ inbsp;fpoliaret, vel imperatas pœnas ex lure fubire cogeret.Huiufmodi rumores iad^^nbsp;ri Mendozius durilfimè accipiebat:quare iræ amp; doloris impatiens, Petrumnbsp;dampresbyterum, quicatholiciregis cantorfuerat,amp;inMendoziifamilianbsp;erat,cum mandatis conuicio amp; contumeliaplenis, ad Ximenium Complu^^*^’nbsp;quo forte venerat, mifit. Is venia impetrata, amp;genibus aduolutus, vt fibi IR^nbsp;mandata exponere,obtinuit. Ea nihil aliud continebant, quam exprobratim’nbsp;priftinæ fortunæ,amp;humilis conditionis, minas que arrogantiæ pl enas. Namnbsp;^nitate amp; publicis muneribus fe ilium deturbaturum propediem promittc»nbsp;Conftanti vultu Ximenius,fine vlla indignantis autcommoti animi fignific^^*^’nbsp;ne, contumeliofamlegationemaudiuit ,amp;:an quidfupereffet dicendum,röamp;^ gt;nbsp;Etcumillenegaffet,redito(inquit)adtuumherum, quemiam fuæimproh^^ inbsp;ineptæ legationis pœnitentem inuenies. Sic res habuit : nam Mendozius

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zu

cum familiaribus fuis cxpoRulahat Petro alt;Iueniente,quód fe iratum non placaf-fent.Petrumetiamobiurgauit,quód fibi iraco paruiflet.IgiturcùmMendozii Ic-gatio diuulgataper Hifpania eflèt, Velafcus comeftabilß, qui Ximeniiindigna-tionem iufta ratione conceptam iniplacabilem efle exiftimabat, Guadalfajaram ad Mcndozium venit : amp; quanuis eius bilem amp; animum facile irritabilem pru-denter repreffit,maiorem tarnen culpæ partem in afperos amp; fubagreftesXimeniinbsp;mores reiecit. Suadebat tarnen vttemporicedens, cum Ximenio in gratiam re-diret: quod vt fieret ,fe apud Ximenium omnemoperamdaturum, promittit.nbsp;Velafci ergo dexteritate fadum eft, vt Ximenius omnem fe fimultatempofitu-lo rum diceretjfi fadi Mendozium pceniteret,amp; pœnas quas merebatur,ob facrumnbsp;miniftrum violatum,deprecaretur. Miflus eftciimandatis Friafius Ximenii fa.-miliaris ad Mendozium:amp;conuenit,vt certo quodam die ad Fontem Carralium,nbsp;victim oclo millibus pafluum à Madritodiftantem,Ximenius, Velafcus amp;Mcn-dozius pranderent,amp;: de amicitiafarcienda agerent. Die codiéto,Ximenius Fran-cifcoRuizioepifcopo Abulenfi,Villaroello Caftorlæ præfcdo, Cifnerio amp;Fria-fio, paucisquc aliis comitatibus, Fontem Carralium venit,nullis fenatoribus autnbsp;proceribus,qui in curia agebant,confciis. Antccclfit aliquothorasccnuiuasXi-menius : cùmmeridiem inftare cognouiffet, non expedatis conuiuispranfusnbsp;eft. Vixmenfæremotæerant,quando Velafcus amp;Mendozius, finevllisomninonbsp;to comitibus,amp;vno tantum à pedibus miniftro,aduenire Ximenio nunciantur,quinbsp;iametiampranfi erant. Vixmutuis falutationibushabitis,Mendoziumnondumnbsp;animo adæquitatem compofito,pauló altiori fermone,ita fari cœpifl'c aiuntiDumnbsp;egopiereligionemcoluero,regique meo fideliter obcdiero, parum quidcæterinbsp;ftemant curo.Ximenius quod principium dcdiftet confiderans,fua: perfonæ fer-uicns,ego(inquit)is fum Mendozi,qui vel te religionis reum inquifitormaximusnbsp;pleftere, vel regiis mandatis parum obfequentcm, régis vicarius obtemperarenbsp;poffim cogere. Velafcus Mcndozio acriter increpato,rurfus animum Ximeniile-niuit: quiaprincipioomnes caufas diftidiorum répétons, fingulis ex ordine ab-undefatisfecit, tarn de nuptiis Petri Gonfalui cum Ioanna Cifneria, quàmdenbsp;JO VelennatumcumClunienfiliteiobiter etiam conquerens de inciuiliPetripres-bytcri legatione, cum ipfe nihil vnquam dixcrit,aut fecerit,quod Mendoziam fa-miliamoffenderet, quam ante alias fcmper coluiffet. MeminiiTe etiam dcberet,nbsp;non ita pridem inter medias difcordias, poftquam fe conuiciis immeritis fuifl'ecnbsp;confeftatus, amp; poft (hum fifcalcm pulfatu,Bernardino fratre archidiacono Gua-dalfajarenfi vitafund;o,fe Martino filio, cum nihil tale pater expeétaret, multisnbsp;adniirantibus,necpaucioribus fortafî’eægrèferentibus,archidiaconatum infpc-•^ato contulilfe : quod non tamexprobrandi caufafe dixifte, quam commonendinbsp;pütaret.Hæcatquealiaprudenter amp;grauiter à Ximenio dilt;fta,fic animum Men-^ozii pupugerunt, vt fella affurgens, ad Ximenium vt fibi ignofceret poftulatu-40 rusiret. Animaduertit hoc Ximenius, amp;feftinantem præuenit : complexusquenbsp;ainicc: Ego (inquit) ni re amarem, amp; magni facerem, nec quæ dixi in tuam gra-feciflem,nec meam Academiam tuæfidei amp; protedioni commendaflem.nbsp;utnhæcinter fe agunt,fclopctarumftrepitus audiri funt coepti,amp;hofpitium v-mmeridiabantur,plufquam ducentis leuis armaturæhominibuseratobfeflum.nbsp;Nam loannes Spinofa cohortis Prætorianæ præfeôtus, indignum elfe cenfens,nbsp;riiplaniæ pro regem priuati habitu cumhominibus parum beneuolofis colloquianbsp;milcere,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prætorianis militibus mature vene-

rat.NonnihilreguIicommoueri vififunt,contrapa(ftaconuentaagi putantes.Sed plena humanitatis Ximenii oratio animos eorum confirmauit : amp; nimiaSpino-jo læ ^cdulitatereprehenfa, qui fe nihil taleiubente adeum vicum importunus ad-ueniflet,regulis perbenigne faluratis Madritum reuerfus eft. Hue finem habutf-runtMcndoziidifcordiæ: fed maiorem tumultum amp; ftrepitum Gironius Vren-natum princeps in rempublicam induxit. Magno amp; excelfo animo Gironiumnbsp;præditumfuifle, multa eius diifta amp; faélademonftrant, quæ adhucinhominumnbsp;memoriafcruantur : aderat quidem acumen amp; iudicium, fednimis liberumamp;nbsp;T iij

Xii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

àudax.Commendanturquædameius dilt;äa,Laconica breuitate tornata,fedple-raquefalenigro adfperfa.Hicigiturfimulatque régis catholici mors vulgatafuit, primus Ximeniiæmulus,Petro filio Aflyndonenfem ditionem {vt fupràdiximus)nbsp;inuadenti auxilium tultt,quem potius reprimere debuerat. Granatenfis conuen-tus miniftros, qui Vrfaonem vénérant, iuftitiæ exequendæ, amp; regiorum vcdi'nbsp;galium colligendorum caufa,pugnis,fuft:ibus, amp; vulneribus percufiTos, quanuisnbsp;Ximenii tabulas oftentantes amp; rcipublicas cautionem proferentes, violenternbsp;furiose repulit.Literæadhuc in Caruajaliannalibusferuantur,quas regius Sena-tusad Carolummifitde his omnibus copioseedocentes. Hæc Ximenius, Meænbsp;doziiamp; Albani contentionibusimplicituSjprudenticonfiliodiffimulauit: necunbsp;tribus potentiflimis Hifpaniæ regulis vno tempore effet concertandum. Sedoc-cafio non defuit in eum animaduertendi.Erat Ximeniof vt diximüs)propofitum,nbsp;lires inter regulos, aliosque inferioris conditionis homines, in regiis eonuenti-bus iamdiuagitatas, amp; in fraudem legum protraótas, finite. Inter cas Gironüamp;înbsp;Guterrii Quixadæ controuerfiafuit,de Villafratro inCampenfi regionc,no longe à Pintiaoppido, quod tunc pervimGironius obtinebat, non fine fpeciofis aliquot prætextibus. Hæccaufain Pintiano conuentuab vtroque iamdiu litigaba-tur,C^xada rem vindicate,Gironio,quamfemel abftulerat,rctinere cotenden-te.Eaigitur,amp;aliaepermultæcaufæfinitçfuerunt.NamdeiudicumPintianoruni^^nbsp;fententia, oppidum de quo agebatur, Quixadæ primo poflelfori reftitutum eft-Pintianicouentus accenfus,Ximenio iubente,oppidi poffeffionem regia autho-ritate Quixadæ daturus, cum aliquot regiis miniftris Villafratrum proficifeitur-IdciimGironiusrefciuifletjfententiam miquamfuifi'eproclamans,regios cxccnnbsp;tores infolitis modis pulfatos amp; affeflos, per RodericumGironiumeius filial'nbsp;ab oppidi finibus,re infeda audaciflîmè repellit. Comités facinoris aliquotæqna-les Rodericus Gironius habuit,qui adolefcentiæ infeitia fuum negotium in tuen-do Gironio agi arbitrabantur, puta Bernardinum Velafci comeftabilis, Bcltr^'nbsp;num Cueuæ Alburquercii, Ferdinandum Anrici Almiranti rcgulorum filio^-Redierunt executorcs ad hunc modum violati Pintiam,recentia vulnera,amp; vubnbsp;tus vibicibus déformâtes oftentantes.Id fpeólaculum cum omnibus regii nom*' ’nbsp;nis cultoribus graue,tum vniuerfæreipublicæ trifte accidit:qui nil ex legumnbsp;teftate,fcd omnia per vim agi intucbantur.DidacusRamiriusVillafcufanus,M3'nbsp;iaeæantiftes,quipræfesconuentusPintianierat,viralioquimitisamp; quietusnbsp;indignitate amp; atrocitate permotus,ex publicis militibus non ignobili coaiftanbsp;nu,tubis clafficumvndique inclnentibus,regiam iniuriam,amp; reip.contumeH^ ,nbsp;vlturus,equo armatus Villafratrum proficifei parabat. Vclafcus annis amp; prüftet*^ )nbsp;maturior,periculumquodprincipibusiuuenibusVillafratrumtenentibus,exlÇ*®nbsp;régis amp;:reipub. maieftate, imminebatcernens, eö properat, amp; priufquamacie*^nbsp;Malacitanuseducerct,finevlloarmorumftrepitu,finevllahoftiliincurfionc,V*nbsp;lafratroeosabire coeginamp;Pintianiconuentus mandata rite,amp;creip. more con*nbsp;fici iubet.Malacitanus armis depofitis,amp; Velafco collaudato Pintiamreuertim*^'nbsp;Tune tandem Pintianifenferunt, quantum effet in publicis militibus vtilim^*^’nbsp;ad potentum hominum vires infringendas, quitantopere eos inftituiprohih^ 1nbsp;rant. Poftquam adXimenium hæcperlatafunt,Gironii infolentiam minime^nbsp;rendam,aut diffimulanda effe cenfens,criminofis libellis ,amp; capitali accufatin*^ jnbsp;aduerfus regiæ maieftatis violatores agcre iubet. Sarmentum quatuoruirumnbsp;Villafratrumflammisamp;:ferro diruendum,cum armatis militibus mittit.IuuePnbsp;qui V elafci diétis parentes, V illafratro opportune exierant, poftquam eorunanbsp;cinusincrimenvocari,amp;:de læfa-maicftate caufameffe diduroscognouef**nbsp;Gironio fene eos aduerfus Ximenium (vt aiunt) inftigante,ex V illalpando,nbsp;V elafci ditionis eft,præfidio militari accepto, V illafratrum rurfus redieruntnbsp;xadam deieduri, amp; quanuis Ximenius omnia atrocia minaretur, eo inuito *nbsp;demmanfuri.Res duriffimoin ftatu verfabaturmec deerant qui Ximenium*nbsp;pabant, quodpoft Velafci officiofum fadum vitra quiequam tentalfet,Alt^^^^nbsp;præfertim, Mendozio paratis, ad omnes aduerfus eiun motus fouendos

FRANGISCI XIMENII, LIB. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zij

ptandos. At illc, gui fe longe paratiorcm fentiebat, ad regulos fi quid molircn-tur, in officio continendos nihilo fegnius proptereafegeffit : profcriptionibus, amp;publicis præconumvocibuSjlegumcontemptoreSjamp;regiæmaieflatisréijPin-tix amp;c Madritipubiicati funt ; libelliin celeberrimis locispropofiti, proditorcsnbsp;proclamati, ni continuo Villafratro cederent,amp;adregiumfenatum caufàmnbsp;maieftatis adurifefifterent. Dici non poteftquàmgrauiaeorumpàrentibusamp;inbsp;cognatis, hæc omnia acciderint. Qimcirca,tanquamin coramuni pcriculojple-^nbsp;rosque regulos cohortatifunt, vt in vnum locum conuenirent, de re tanta deli-bcraturi. Intcrea Velafcus amp;: Anricus Pintiæ- commorantes, Malacitano in o-i© mnibus aderant, amp;: quanuis in perniciem filiorum ea omnia fieri viderent, nenbsp;quideius maliin ipfos reciderct,regiis executeribus,quoties opus eHet, prtefto fénbsp;futuros eflè promittebanr. Locum ad conueniendum nonnulli Tudellam Vac-ceorum, alii Portilium oppidum Aluari Lunæ cuftodia percelebre,vbi ha:c coi-tiofadaeft. Conuenifle autem dicuntur Pimentellus Beneuentanus, Velafcusnbsp;comeftabilis, Fadricus Albanus ,Cueua Alburquercius, amp; Mendozii quidamnbsp;procurator. Sed Ximenii robur amp;:naturam metuentes, poftlongam tandem aUnbsp;tcrcationem, omnia pacified agere décernant: amp; ad eum primo, deinde ad Ca-rolum fupplices literas de his rebus mittunt.CumXimenio fubmifse fe geflerunt,nbsp;veniam libcris fuis deprecantes: ad Carolumgrauiaomnia de difficili Ximeniinbsp;10 ingenio feripfere, qui Hifpaniam turbis amp; tumultibus ob peruicaciamrepleret.

AcGironiusfcnatumregiumfcfufpeâ:umhabereprofitebatur,vtqnià régis catholicitempore, in Aflyndonenfisreguli partes quocumfibimagni moment! lis erat,manifeftè inclinaflet,amp;litemfuamfecilTe luce clarius conllaret. Ximeniusnbsp;per Malacitanum de his rebus certior fadus,quid fibi efient obiedturi cogitans,nbsp;adCarolum continuo fcripfit,amp;pariterfenatus regius,qui Villafratefemcafum,nbsp;inter aliacxponebat, ne mendofæ aliorum narration! rex fidemhaberct. Extrema çpiftolæparticula hoc cont!nebat:Guterri!QuixadæcumG!roniocofrouer-fia,quam tua maieftas requ!r!t,amp; in tuum aduentum difierri iubes,fic habet vt dinbsp;ximus.Porro nobis nihilpriuat! odii aduerfus G ironium efle,ex breuigellorumnbsp;50 fumma,quamadte mittimus,liquidoconftabit. Gerte nemini verifimile viderinbsp;debet, omnes indices qui in publicisHifpaniæconuentibus fedent, in vnum Gi-ronii caput coniurafle:præfertimcùmiudiciorum,quæ quotidie fiunt,integritas,nbsp;tam in diftrahendis cotrouerfiis, quam in puniendis dclidlis,fit notiffima. Quarenbsp;fi virigrauiffirniamp;iuratiffimi, quos in couentibus indices efl'evoluifti, Gironiumnbsp;!nfcclantur,illiuspotiùsculpa cordatihomines fieri credent,quam prinato iudi-cum odio,aut corruptela.Si Gitonins impotent! amp; perditaaudacia, cundta con-fund!tamp;:perturbât, nos quiomn! vigilantiaSc integritate à fubditis tuis miuriasnbsp;propulfamus jhuic vt etiamaliis quietis publ!c2e!nterturbatoribus,amp; omnia pronbsp;libidine exercerecup!entibus,neceflceftvt odio paritcr amp; terror! fimus. Acquenbsp;40 idcirco nonfolum apud tuam maieftatem, fedapudomnes mortalesnostradu-cuntjomnia mala !mprecantes,non alias ob res,quam quod illornmprauis confi-liis obuiam imus.Quare pro debitanoftrafidehtate maieftatem tuam monedamnbsp;duximus,vt fi falnam tuam rempub. optas, null! diploma de controuetfiis fnper -fedendisjconcedi permittas,quæ din in iudiciis agitatæ,amp; omnibus numeris cu-'mulatæfcntêtiam iudicum manent: hocenimfemper in altcrius partis damnumnbsp;fit,amp; caufam feditiofis hominibus turbad! remp.prxbet.Iube !gitur,leges patriasnbsp;fcruari, quaru tncuftosamp; vindexàDeoopt. max. es datus. Dii hæc ad Carolumnbsp;perferuntur,regulinon ceflabat capita conferre,amp; mutuo fibi animos addere adnbsp;Ximeninm deturbandum. Cundiproceres prætcr Aquilarium amp;: Afturienfemnbsp;JO ex vltramontanis,ex cifmontanis verbMendozius Infantatius,qui nondum in a-micitiam Ximenii redierat,Paciecus Afcalonius Gironio coniundtiffimus ad rç^-fiftendû Ximenio confenferant: fed viam optabat qua id iure fieri videretut.Er-go Acunius Zamorenfis antiftes,præcipuus feditionu popularium author, cui adnbsp;Aquilæarcemgulafraâ:aeft, amp;comes Albaliftanus cohortibusarmatis,amp;: mili-taribus tormentis, Gironio præfidium laturi Pintiam aduenerunt. Sed quoniamnbsp;T iiij

1X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

ciuesaddefeólionemfolicitabantjde iudicum rcgiorum fententia Pintiacxir® coaóti func. V elafcus Cigalios ad Beneuentanum, deinde Pennafielum ad Giro-nium magnis itineribus proficifcitur,qui videri volebat omnem operam dare, vtnbsp;Gironiuseius affinis Ximenii mandat is obcemperaret, amp; excitatumincenditunnbsp;nulla ruina,fedleuiaquacxtingucrettu'. Sedlongealiam mentemhaberepaulonbsp;poft exliteris ad Gironiu datis Xinienius deprchedit, quæ Madriti intercept?nbsp;runt,plenx acerbitatis amp; feditionis: nam Burgenfem,amp; Montana prouinciain^enbsp;concitaturupollicebatur,amp;:Ximenio palam detrahebat,quafiimpedimetoeflet)nbsp;quominusCarolus rex leges Hifpaniæ dignas regulis amp; populis cócederet.Hafc^nbsp;tä criminofas amp; turaultuofas literas,noluit Ximcnius,fua bonitate moderatio*nbsp;tie vfus,ad Carolu tranfmittere,quanuis illu multi inftigarct.Porro Albanus Hie*nbsp;rofolymitaniordinisprioraniDidacum filiumeveftigio fpoliandum metuebat.nbsp;Proceflcrat vitra feptenniumhæccontrouerfia, amp;poft multas cum Ximenio cO'nbsp;tentiones habitas, litemfeperdituru videbat, quo nihil durius eipoterat accidc'nbsp;re.Ergo Cuellar Alburquercii oppidum, quafi Cueuamfolaturus, cuius Franci'nbsp;fcafiliaFaiardi Velezani marchionis vxor, nonitapridem defun(ftafuerat,Ma-drito proficifcitur:fed re ipfa cum eo aifturus de fuppetiis Beltrano eius filio,amp;^,nbsp;fini Gironio,quiVillafradæ obfefti tenebätur,aduerfus Ximenium cerebrofuP’» •nbsp;amp; iniurium homine ferendis : fcq, exercitus cogendi authoreiri amp; ducê profeflt*’nbsp;eft. At Cueua vir prudentia confilio fingulari, vt perniciofum fibi amp; fiiis con*nbsp;filiummutaret monuit: nec enim aduerfus Ximeniu,fed omnino aduerfus remP'nbsp;amp; Carolumiftamoliri monuit: quarenecfeneq; vllum ex propinquis armaa«'nbsp;uerfus Ximenium capturum. Albanus rede monentiannuit, fuit enim hie vir ft**nbsp;principis ftudiofiflimus,amp;Madritumrediit.Intereahi qui Villafratro conclude*nbsp;bantur,ne illorum infaniç quicquam d eefle videretur,Ximenii imaginem pooW'nbsp;ficalibus indumentis veftitâ,præcone præeunte,per oppidi vicos(vt famaeftje**^'nbsp;cûtulerunt.Hæc quanuis Ximenio nunciarentur, vocesq; multoruirreuercntesnbsp;amp; minaru plena: ia(ftarentur,non ideo minus rem propofita vrgebat. Na SarmeO'nbsp;tus quatuoruir qui ad Villafratrum obfidendu miflus fuerat,mira diligentiaopP^' .nbsp;dum expugnarCjferroqj omnes quotquotaderatperimere nitebatur.SediuueO^^nbsp;cufcimpareselTeadrefiftendum animaducrterent,Villafratru tandem déférer^»nbsp;atq; fuç faluti confulere dccreuerüt.Porrö Sarmentus re vniuerfaex iuris formi’*^nbsp;in tabulas relata, nemine aduerfante per publicum præconem pronuntiariiubet*nbsp;Quandoquide Villafratri regiæ iuftitiæ executores indignis modis violatiefleuj»nbsp;prifco maioruminftitutoflammis incenderetur, amp; mûris aratro impado,opP*^nbsp;arcaûlc adfpergeretur : inmonumentumvero patratifceleris, vt nunquamd^'nbsp;inceps velædificiis inftaurare,vel alio quouis humano modo colere cuiquärult;”^'nbsp;taliumliceret. Gironiumamp; Rodericum filium,cæterosqueomnes,quiauxib^’’^nbsp;tuliflent, laefe maieftatis reos peregit: amp; vt Gutterio Quixadæ,fecundum q^ei]^nbsp;lis datafuerat, damna amp; impenfæ refarcirentur iubet. Extemplo ignis inopPynbsp;dum coniicitur, tormentis bellicis vndiquaque quatitur, totumque ab ipfisnbsp;damentisconcidit. Septemhomines,quiaccenfo Pintiani conuentus Gutter\^nbsp;Qmxadxpolfeflionemloci vindicante,feditiofis vocibusinclamauerat, fenei’'^’nbsp;nempræter Gironium dominuagnofcere,virgis de Sarmenti fententianbsp;Vnus ex AnriciAlmiratifamilia,qui Pintiæmilitûdeleâ:um,adpræfîdiûGirlt;’‘’nbsp;ferendû,clâfeciirc dicebatur,per oppidivicos diefefto inufitato exemplo veynbsp;ratus eft. Tamatrocis animaduerfionis in Villafratrueditæ forma, vtperHupnbsp;niam innotuit, vires cundo rum fregit : amp;qui prius minaccsamp;arrogatesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;[

bant,animos demiferunt. Afcalonius,qui Madritiaderat,amp;inter omnes has ti nbsp;nbsp;i

bas Ximenii amicitiam palamoftentauerat,eareaudita, tantumdoloris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ftioniæconcepit,vt pertotosfex diesneminiaditus ad eum fuerit. ApudFraP^^ feum verb Ruizium Abulenfem epifcopum,officii gratia ad eum venienten’’nbsp;Ximenii peruicacia,amp; animo difficili, atq; inexorabili, graui oratione coquenbsp;eft : vtpote qui nulla amicitiæ ratione habita, ita Gironium eins propinquufOnbsp;dauifl'et:quo fado vniuerfis Hilpanis regulis authoritate,multis de caufis d^^^^

FRANCISGI XIMÊNII, LIB. VIL itiy indigne imminuiflec. V elafeus iterum regulis Vltramontanis folicitatis, Mendo-zio Infantatio ßmul etiam adiunâro, legationem ad Ximenium inittit per quen-dam Mendozii familiärem : vtquandoquidem in Villafratrum per fummam V-rennatis contumeliam tam atrociter fæuitum fuifletjccflaret Gironiam familiaalnbsp;amplius perfequi,amp;: infauftis præconum vocibus per omnia compila exagicare.nbsp;Anricus Almirantus, qui nunquam Ximenio aperte inimicus fuit, Madritum eanbsp;de re cum eo expoftulaturus, venir. Multa ab Almiranto reuerenter tarnen denbsp;procerumHifpanorum dignitatejamp;: maxima in reges fuos fidelitate,fuerunt cornnbsp;memorata. Et tandem fe mir ari dixit, vnde viro prudent! in mentem venifletjnbsp;loiftadefîgnare. Nanicùm PontifexToletanus,cuius perfonamgerebat,Primasnbsp;non modo inter Antiftitcs,fed inter regulos etiam in Hifpania fit,noh modo ad-uerfus nobilitatem, fed aduerfus fe ipïùm ea omnia gerere vider! poterat: quinbsp;principes viros tam dirèamp; contumeliosè frangeret. Rex enim qui nondum eo-rum animos, fidem, amp;promptas voluntates nouerai, poftquam tam indignisnbsp;modistraôlariintellexifl’et, paruoinpretio erat habiturus. Quocirca etiam arque etiam caueret, nein eas anguftiasex quibus difficulter explicate fe poffentinbsp;regem,rempublicam amp; omnem Hifpaniæ nobilitatem de principe fuo beneme^nbsp;rentem,coniicerct. Notaenimplerifque elle, quæ de regulorum fuperbia, con-tumaci ingcnio,malisqi artibus adregem iratus fcripfîlTet.Quare fi Carolo æquif-10 fimojpotcntiflîmoque régi morem gerere vellet, amp;falutireip.confulere, diuerfanbsp;cum illis ratione ageret, amp;feadanimi æquitatem componeret, omni depofita i-^nbsp;racundia.Denique multa fe alia prætcrmictere dixit,ne dolorem fuum refricaret.nbsp;Ximenius paucis Almiranto refponditzNunquamfibi illorumartes placuifle,quinbsp;perfæuitiam,autaliorum!niur!as,gratiam inire apud reges curabant: reipub.cu-ram,quam ei rex tatopere commendairet,pro virili fuftinuiffe. Ad Carolum quæ-damde regulis Icripfifie^quæ ad quietem publicam pertinere v!debantur,non ta-nieneaverborum!nciuilitate,quæ vulgo procuiufquelibidineiadabatur.Qiiodnbsp;adGironiupertinebat,fatisfe haéfenus dilfimulaire,iam co loci rem elfe, vt à Carolo tantum expediri poflet.Interea Petrus Gironius,maior natu Gironij filius, Nnbsp;JO tcruminBæticanouosmilitum deledus confcriberc cœpit, fed nemo fe illi ad-^nbsp;lungere audebat,cunótis Ximenij !nd!gnat!onem,poft Villafratrû deletam, for-midantibus.ErgoGironij quidè Belgio Carolusiuberet auidèexpedabantcnonnbsp;enimintereaceflabat difficiles Ximenij mores apud Carolum increpare, vt aptifinbsp;fimos adfeditiones concitandas. Belgæ Ximenij adhortationes,amp; Senatus regijnbsp;literas, reiqj ipfiusnaturamconfidcrantes, omniaex Ximenij fententiavt fièrentnbsp;decernunt,amp;eius aduerfus Gironiumadlis authoritatem quantameunq; poftu-labat præftiterÛt.Ergo diplomaregium ad Senatummiffiim eft, quo Ximenij ge-fia vniuerfa rata elfe iubebantur,amp;: Gironijs notalæfæ maieftatis inurebatur,nifînbsp;illico fe adregium tribunal fifterentamp;iudicatumfacerent. Tunc demum omnesnbsp;40 mtellexerunt,quantumreuerentiæamp; honoris, cùmpublicis legibus amp;:inftitutisjnbsp;tumearuminiftris amp; iudicibus cflet deincepsperpetuo defercndum.ÀfcaloniuSjnbsp;qui Gironij fortunas in præcipiti pofitas videt, amicitiam Ximenij nouis officijsnbsp;demereri ftudet,amp;; omnes temporum opportunitates captans, ad Ximenij ani-mum, quoties occafio dabatur,placandum,tandemfadumeft, vt Gironiusadnbsp;Ximeniumfupplex veniret, paratus omne indicium fubire. Ergo ex Afcalonijnbsp;fententia rebus compofitis,FrancifcoRuizio Epifeopo Abulenfi(vt Carauajalusnbsp;teftaturjeurante,venia criminum,qux contra leges commiferat, dataeft. Namnbsp;Ximenius ad Lupum Aialamfcripfît,vt eiusnomine Carolo référât, Gironiumnbsp;virum primarium, fatis pœnarum dediffe, qui fupplex ad fe venerit, amp; fibi li be—nbsp;îo risque fuis veniam efflagitauerit, amp; animi in diuerfum mutati plurima eXem-pla dederit. Neque enim omnia ad viuum refecanda, aut principes viros æquAnbsp;cum priuatis hominibus conditione pleélendos efle. Denique in hoc elfe con-uentum ,vtres integra regis cognition! feruaretur, vtnihil de iure fuo régi, autnbsp;reipublicæ deperire videretur : amp; Gironius mirificè in officio contineretur, ne adnbsp;naturam amp; mores fuos redeat.Fertur dum Madnti de his rebus afturus Gironius

lis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

morarctur, quanuis rebus a4uerfis fra(âus,ingcnii ramen fui non oblitus,diâis non omnino ineptis Ximenium perftrinxifle.Cùm aliquando adeum accederet,nbsp;cubiculi præpofitos ecquid rex Ximenus agerec quæliuit. Nam Ximenus internbsp;prifcosjamp; pauperes Hifpaniæ reges numeratur,amp; queries aliquid rude, amp; ab vfunbsp;iamdiu remotum fignificare volumus, id Ximeni regis temporibus faditari foli-tum,parœmi3C vice,dicimus. Item ab eo digrediens miniftros rogauit, an Xime-nius tineofo effet capite, qui tam fuperftitiofa cura, ne quid capitis retegerettir,nbsp;caueret : vifus enim fuerat nimis maligne caput aperuiffe in Gironii difeedentisnbsp;honorem.Illo ipfo tempore quo contentiones Gironii ftint fînitæ,Lco x. Pontifnbsp;Max.comitiis v. Cal.Iulii liabitis,inufitato cooptationis numero xxxi Cartlina-1*nbsp;les creauit, amp;, in bis Adrianû Florcntium,qui vnà cum Ximenio moderandis rebus præfedus erat. EatamnumerofaCardinaliumcreatio parum grata reip. fuit,nbsp;multi enim Cardinales vehementer reftiterunt, amp; in primis Antonius Montius,nbsp;loannis Montii auunculus, qui póft Max. Pontif. fadus Iulius tertius didus cft-Inter hos Raphaelem Vrbinatem,clariffimum pidorem,cuius arte oppidó qiuunnbsp;deledabatur,nominaturus crcdebatur,vt hoc honore collate, ingëtcm arris fuiU'nbsp;mam quam illi ex pidura debebat,compenfarct.Qua de caufaRaphael Bernardûnbsp;Bibicnx Cardinalem, neptem fuam in vxorem efferentem, nouis morarum caU'nbsp;fis in dies allegatis,fertur îufpéfum detinuiffe; fedRaphaelis mors fatis immaturanbsp;omnes eius fpes prxuenit. Graue Ximenio vifumeft fupremû ecclefiæ honofct^nbsp;tralatitium fieri.Sed Pii quart! Pont-Max.tempore nonitadudum fadum efle vi-dimus,vt quadraginta amp; amplius Cardinales crearentur,pluresqj adhuc creandinbsp;effe credebantur, nifi quinteidus Decembris, anno m. n. lx v. ab humanis efnbsp;fetfublatus. Adrian! promotiononingrata Ximenio fuit : nam ea occafionenbsp;dace Lupo per arcanas literas iuflit,vt fuo nomine cum Carole ageret de Adrii'nbsp;no Romam,aut in Belgium,aut in diœcefim fuam mittende, quandoquidem*nbsp;rebus gerendis natura fuaabhorrens, noua tune dignitatis acceflîone potiusiiU'nbsp;pedimento,quàm vllivfuifuturus effet. Literæ elegantillîmæ inter Petri Beiubtnbsp;epiftolas Leonis x.nomineeditas,quas Lee ad Carolum de Adrian!cooptation®nbsp;fcripfit, circûferuntur: quibus perbellè ad hominem benemeritum augendû pU' 1nbsp;me quoq; tempore exhortatur.Nempe ilium fortuna ad fumma dignitatem vo-cabat,autpotius vrgebat. Gironii fîmultatibus contentio cum duce Albano fu®'nbsp;ceflît,qu3:cùmob dignitatem maxim! emolumenti,amp; honoris fufceptaeffetjin^'nbsp;gnas turbas excitauit. Erat res futura cum regulo potentiflîmo, amp; iufta ( vt vidc'nbsp;batur ) indignatione commoto, qui amplifîîma dignitatc, quam per totes fcxnbsp;nos tenucrat, priuabatur. Ximenii etiam robuftus animus, amp; cedere nefeiu^ c*'nbsp;pitales inimicitias promittebat.Qjmre cundorum mentes fufpenfæerant,quor®^nbsp;effet euafura.Eft ea dignitas in Hifpania adeo opima,vt fi ius fucceffionis accede-ret,cum cacteris Hifpaniar principatibus,qui potentiaamp; authoritate prxftantjpf'’”nbsp;culdubio comparari poftet. Ab hac dignitate Valenzuelafub Enrico quarto man^ lt;nbsp;artibus,vt ilia erant tempora, deiedus fuit,amp;eius loco Aluarus Aftunigaritèiuf'nbsp;fedus.Sed is velmorbis,vel fenio afflidus,otiumfibineccffariumillain xtateiU'nbsp;dicans,in Antonium Aftunigam ex fratre nepotcm,prioratum tranftulit,PhdiP' ,nbsp;po rege annuente,amp; Pont.Max.confirmante, ne quidiuftæ amp; légitima folei^î'nbsp;tatis defuiffe caufari quifquam poftet. Ferdinandus poft Philippi mortem adnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

fpaniam moderandam rediens,voluit Albano, cuius fingularia in eum officia nbsp;nbsp;nbsp;j

rât,gratifîcari: amp; Didaco tertio eius filio,fandi loannis prioratum cotra pubH®* iura,amp; Hifpania: leges,antiquamqs maiorum confuetudinem contulit. Ergo nja^nbsp;giftri Rhodiorum authoritate,qui per Pontif. Max. collatum effe ægerrimè tinnbsp;nbsp;nbsp;I lo

rat, Antonium prioratu priuauit, amp; D idaco Albani filio conceflit. F idMelioratæin Hieronymiano cœnobio,per Rhodienfis ordinis Balionemlnbsp;enim fuos adminiftros nominant) qui Rhodo à rege ea de caufa accerfitus mnbsp;rat,anno huius feculi M.n.xii.poftridie idus Aprilis. Antonius apud Pont, fynbsp;de regis iniuria,amp;magiftri Rhodionimaudacia, fed ff uftra conqueftusnbsp;enim longæ regum manus : quarc in Belgium ad Carolum confugit, vc patris ,

FRANCISCI XIMËNII, LIB. VII. 2.17 iippiafta tuerenir.Scd poftqnam Ferdinândi regismorcem cognotut, Belgis cu-rantibus,apud Carolum cgic, vt eius volnntateamp; fauore in integrum reftituere-nir. Kömamproficifcitur æquoiure cum Albano iam decertaturus, Mtilca Al-banüs, fed ca omnia Romanis iudicibus ingrata, obiiciebat. Nam fanóli loan-nis prioratum, cxcerasque omnes militarium ordinum præfeôluras ex Martininbsp;quinti diplomatibns loanni fecundo conccffis, ad reges Hifpaniæ amp; Rhodiö-rummagiftrospertinere aiebat:in Hifpaniaetiamapudregium Senatum procia-mabatjtegemamp;rempublicam ipfamperniciosèlædi, fi eaquæproprièregii iurisnbsp;efient, adPontificcm Maximum iterum incautè deuolui finerent. Contra An-10 tonius fepcrinique fpoliatum elle contendebat dignitate,quamiure optimo poi-fcderat.Iudices Romani, caufa probe examinataamp;cognita, Antonio Aftumgænbsp;pontificia diplomata dederunt, quæpoftcaufam diiudicatamamp;confedam, vi-clorittadifolcnt,advltimam rei controuerfæ executionem, vndeexecutorialiânbsp;vocantur. Hæc ad Carolum illico detulit,cumLeonis decimi Pontif. Max.literis,nbsp;ex quibus confiât,regis Ferdinândi intercefiione, iudiciorum moram per biennium efiefaâam, quas hic referre nonefioperæpretium, cùm inter epifiolas P.nbsp;Bembicircunferantur. Carolus partim fila voluntate, partim Pont. Max. epifiolunbsp;incitatus,Antoniû in Hifpaniam cû hifee adXimeniûiiteris mittit. C a r o l v Snbsp;Hifpaniarûrex,Francifco CardinaliToletano,amico carilfimo S. Qua: deprio-ic ratufanfiiloannis Hierofolymitani adnos accurate fcriptamififii,valdeprobatanbsp;a nobis funt.Caufæ ramenmagnitudo,amp; cotendentium dignitas, vt omniapriusnbsp;experiamur,quâ cû illi s fiimmo iure agamus,efflagitant. Idcirco dementia nofiranbsp;dignum duximus,vniuerfum prioratus patrimoniumfhoc efi}arces,oppida,emonbsp;liimctaSc prouentus fiduciaria pofi'elfione in potefiatem nofira tantifper redige-re,donee quid fitfaciendum decernamus.ld vt citra tumultû «à te perficiatur,duxnbsp;Albanusamp; Didacuseius filius,meo nomine tibi conueniendi funt : quibus no-firû hoc confilium expones, dabisq; opera vt mihi bac in re o btemperent. Com-ptomiflum faciant in quo me arbitrù ftatuant : quod fide publica cÓfirmatum, adnbsp;ßos quaniprimû mittatur:fumus enim Temperhabiturihonoris amp;commodi v-50 triufquationem. Id fi fecerint,nobis erit perquagratumzfinminus, quindecimnbsp;dies duntaxatad deliberandu damus, quibus elapfis nomine nofiroprioratü ca-piesjvirosqjregiæmaiefiatis fideles,oppidisamp;præfidiispr£eficies.Atfidux,aut e-iiis filius parère reculauerint,te inprirais hortamur,Senatuiverô nofiro iubemus,nbsp;vt diplomata Pontificia, ab Antonio Afiuniga Romaallata, fine cuiufquarefpe-fin manu regia exequamini.Id fi ex fententia nofira,vt fpero,c5feceris, magnamnbsp;gratiain apud me inibis. Vale Bruxellis xi ix.CaI.Febr. anno Domini M.n.xvir.nbsp;Afiuniga Begerenfis dux cû Antonio fratre,côuocatis ex fua ditione,quç ad Anänbsp;flumccfi,prç(îdiis,multisq5 rcgulis(nâMendoziusInfantatius,Cardenasprouin-ciæ Granatenfis præfeftus,qui pofiea duxMaquetanus fuit,Fonfalitanus Aialaïxnbsp;40 familiæ primarius, aliquotqj alii eum fequebantur) nulla quidem armorum fpe-cieadXimenium venit,cuiliterasregiasobtulit,omnemfuamamp;fiiorum opcramnbsp;pollicicus,fivfus foret. Pofiquamhæc omnia Albanus cognouit,amp;:Ximeniumnbsp;ficôti pofie dcfperauit, qui litem illamiurgiorumamp; feditionis plenam finite eu-piebat : fuam atq; Didaci filii dignitatem, nonquidemaduerfus regem, fed ad-uerfiis Ximenium,familiæ fuæ(vtiaôtabat)hofiê,omni conatu amp;: virib. defendercnbsp;ftatuit.Ximenius febribus tertianis eo tempore Madriti laborabat,vnde Albanusnbsp;creifiior faifius,numerofam fuægentisfamiliam,amp;: vltramotanos regulos,fibine-ceffitudinis vinculo coniunâ:os,folicitauit. Porto Antonius Fonfeca Cocceiorûnbsp;in Vacceis dominus,amp;: Aftalonius ex cifmotanis, qui hactenus dubii vtrâin par-Jo tcminclinarctfuerant,tertio poft Aftunigæaduentû die, ad Albanas partes tranf-icrunt:quodn6mediocriter Aftunigâcommouit. 'Eratin Afcalonio diuitiarum •nbsp;facultas amp; potentia,quä multæ propinquorû clientelæ adaugebant.In Fonlècaa-nimipræftantia,amp;; longo rerû vfu prudentia. Ruizius Abulenfis Epifeopus præ-torianam cohortemin armis efle iubet,cui tercenros ftrenuos milites adiunxit,nenbsp;altenitrius fadionis homines Madritû ingrederétur. Interea Ximenius àraorbx)

recrcatus,deque his omnibus continuo cdoctus, vtroq; reguloadfe accerfito,in* ducias pollicctur,donee receptis viribus, quid veerque iuris obtineat, amp; quid fitnbsp;è reip. vtilitate,amp; quemadmodum inter eos melius controuerfia componi poflic,nbsp;accuratius poflitinfpicere.Supplicationes pro Ximeniiincolumitate,Madriti prinbsp;mum,deinde per vniuerfam Caftellam funt habitx : videbantenim ex vmus hominis falute,eo præfertim temporis articulât, vniuerfæreip. quietem pendere. Eonbsp;enim çgrotante,prçfidiis arces communiebantur, adres nouas omnium animinbsp;erigebantur,quiXimeniomehùsfehabente pacatifunt. Albanus donee iteriiiwnbsp;Carolus de vniuerfiscaufæ eins articulis coniuleretur,amp;: quid excquendum fo-retrurfusiuberet, quiequid Ximeniusfacere tentaret,armisrepelleredecrcue-rat: palamq; clamitabat,feregiumiusco modotueri, cuipatronatusrationeprio-ratus defignatio debebatur. Fraudem etiam magno Rhodiorum magittro crearinbsp;affirmabat,ad quem poft régis defignationem,collatio pertinebat. Ximenius qutnbsp;remomnem perfpexerat, Albani voces vanas e(rcintelligens,ad Carolü fcripfit,nbsp;vtinre femel imperata conftanter perfifteret : permultum enim interefte, regiasnbsp;voculas velperiocum emiflas, nedum figillis impreflis publicatas, firmitatemamp;^nbsp;roburtenere.Poft aliquot dics,delicerisregiis ab Aftunigaallatis in Senatu agerenbsp;cœpit : fednonomnes ad earn executionem illico faciendam animates offenditjnbsp;erant enim qui Albanicaufamæquiorem efîe arbitrabantur: quorum fententiananbsp;Belgælegati,Adrianusamp; Laxaus,nonmcdiocriterconfirmabant.Itaquedubita-ri in Senatu cccptumeft,anlitcrisregiis Albanus fatisfaceretjfifaôto compromitnbsp;foprioratumretineret, donee rex arbiter certumfequeftremdeclararet: nequ®nbsp;enimex diplomate fatis liquere. Item iuris formam inliteris inuertiobijciebant-Quorfum enimeaftris amp;: arcibus prioratus exregis iufl'u occupatis, poftrenio tabula pontificiæ proferendæ erant? Sed cùmhæc omnia temporitantùm eximefl'nbsp;do ab aduerfariis dici Ximenius intelligeret,deditoperamvt omnes in Senatu denbsp;regiis mandatis exequendis cocordes eflènt. Albanus cui aqua hærebat,ad Ger-manamreginam confugit: quæ cùm propter antiquum in Ferdinandum coniænbsp;géraamorem,cuivnicècarumfemperAlbanum fuifleintellexerat,tura obpr*'nbsp;uatumergaipfuraaffcôtum,non mediocre præfidium tulit. Nam eius diligentia inbsp;amp;ftudio faâ:umeft, vtLudouicus Gallix, amp;Enricus Britanniæ reges,cû Carolonbsp;inprimis, deinde cumChebrio, cæterisque Belgicæ aulæprincipibus agerent»nbsp;ne Albanus clariffimus in Hifpania regulus, cuius officia in reges compluraexta'nbsp;rent, amp;qui Ferdinando inrep. Hifpana amplificanda tara muîtiplici opera vtih^nbsp;extitifret,eadignitate,quäde veteriHifpaniæinftitutoperfexenniû tenuit,nun^nbsp;inimicorum iniuria fpoliaretur. Cœpit Carolus nonnihilde cÔftantia, ob regun^nbsp;intercelfionemremittere. Sed Ximenius cumChebrio per literas acriterexpoft^nbsp;lauit,qui regis authoritatimalè confuleret,amp;: feditiones in remp.inueheret,ni to'

FRAN CISCI XIMENII, LIB. VII.

nius fubiiflct,vt iuxta leuium hominum vulgarem confuctudinem, priuatos aiFe-ftus ofGciis anteponeret. Igitur Albanus Madrito in Vltramoiitanamregioncin profeélus,amicos regulos de ea re cofuluit. Qm Villafratenfis cafus memDres,vtnbsp;quiefceret, condicioncs quas Ximenius obtuliflet accipiat, confulenti refpon-derunt. Hæc ad hunc modum acla fuifle ex V elafci comeftabilis, qui eo temporenbsp;Pintiæ aderat,ad Aftunigenfem Mirandæ comitcmliteris, qui cum fibi neceflitu-dointcrcedebar,compGrtumfuit. Acquicuit tunc Albanus inamicorum confi-liis ; verùm poftea res incrudefcere denuo cœpit,multaqj amp; varia Eine inde tenta-taamp;aótafunt : dequibusomnibus,in Ximeniiliterisquçperarcanas notas funcnbsp;datæ, longa admodum notitia eft: nobis Eæctantum dixifle fatis fit, ad vtriufquenbsp;caufas indicandas, quibus tandem rationibus addudi,tam acerbas fimultates cx-ercuerint.Vt igitur Albanum Ximenius nulla rationeinfentetiam fuampertrahinbsp;poflTe videt, præfidia reip.hoc eft milites à fe inftitutos, diuerfis ex locis conuocat,nbsp;amp;Ferdinandum Andradampræfectummilitum,àd earn rem defignat.Legatieosnbsp;motus confpicicntes,quóres euafuraefletincerti, mirum in modum angi cœpe-runt: amp; Ximenium vt Caroli aduentumexpedet adhorcantur,ne refp. quam ha-(ftenus florentemtenu'erat,nunc pet earn occafionem detrimentumcaperet. Antonius Fonfeca vir riobilis,amp;: rei bellicæ peritia atq; animipfæftatia ciarus,qucmnbsp;Albani partes palam tuendas»fufccpifie diximus,multis apud Ximenium eadc renbsp;46 diflcruit.Quo remp.conijcerct ertain atque etiam confideraret: efieiam omniumnbsp;exacerbatos animos,qui fi cæco fttrore femel metumamp;pudorêabieciflent, nullis confiliis^aut frxno cohiberi poflent. Ad quæ Ximeniüs, Pone metum finquit)nbsp;Fonfeca, nee tereru iftarume’uctus difcruciet, egoenimprofperrimum efficiam.nbsp;Mille équités cùm ex prætorianis,tumcxregiispræfidiis, quosnoftrilimitaneosnbsp;appellant,adfeaccerfit,quommfeptingenti cataphraéti erant.Itemquinq;millianbsp;pcditumconfcribiiuffit,in quibus veterani quingenti,qui fub Villalua Placenti-no ftipendiafecerant, quos Ximenius euftodiæ caufainvicis Madrito proxi-mis retinebat,funtannumerati.Cauitetiam,vtindiœcefiToletana tercentume-quites in procinôtu eftent,cum no pœnitenda peditum manu, qui in fupplemen-I® turn,autinauxiliumjfi forte opus effet,venirent.HosaduerfusConfaburenfcs,v-bi Didaçus fefe munierat,omhia extrema fuftinere(vt aiebant)pàratus,proâcifcinbsp;iubet.Sedantequam ad manus vcniatur,pcr reip.fecialem denunciariplacuit,vcnbsp;DidacusConfaburenfi præfidio cédât ; armatos omnes dimittat: prxfidiaprio-ratus,arcesq; cun(ftas,amp; oppida tradat : amp; ex æquo legibus cum Aftuniga aäurus,nbsp;in regium tribunal defeendat : tegem præterca,ex Pont.Max, præ{cripro,arbitrünbsp;ftatuat.Sinidcontumaxrenucrit,læfiemaieftatis damnatum elfe : eiusqj bonaamp;:nbsp;fautorum,fifcoaddióta.Interea Albanus circiter mille pedites cum pautisequiti-bus Confabronem mittit,qui multum æris amp; commeatus ad Didacum amp; fociosnbsp;deferre dicebantur.Idcirco Ximenii cohortes prædæ cupidine feftinantes,loco-40 runianguftiisamp; diuerticulis præoccupatis,nonmodotranfituprohibuerunt,fednbsp;inlatioraloca procedentes,leui operafuderunt,atq; omni pecunia amp; commeatunbsp;fpoliatunt.Inde àd Confabrone accedentes,dies aliquot ex formula iuris quieue-rut,vt fecialis regia mandata denunciaret,bellumqj cruentü mdiceret. Toletananbsp;iuuentus, quæ cû Didaco erat, animo tu vigore amp; præftantia exulcans, loculos ca-daueribiis conftrüi folitos, pullocolOre illitos, cmœnibus oftentabat: quafifc o-mnes more Hifpanico,de quo multis antè feculis in Dionis Nicaei hiftoriis men-tio eft,adcomoriendumcü Didaco deuouifleinnuerent,priufquâpræfidiû Con-faburenfetraderêt.Cùmhæc Albanus refeiuit, ne per tantum tumultu negotiumnbsp;ageretur, Madritu venire necefle habuit: vbi Germanae reginæ, amp; legati Adrianinbsp;ye opera adiutus, cum Ximenio de prioratu tradendo egit, modo conditiones, quænbsp;prius of[crebantur,aliæqj quasinfuperaddeba«,concederentur. Nam pro tribusnbsp;menfibus,quos Ximenius coccdebat, de no tradendo prioratu poft régis adueurnbsp;tü,trcs annos dari,amp; vtinterea tantunde pecuniæ ex régis ærario,aut vedigalibusnbsp;fibi numeraretur,quantu ex frudib.prioratus redigebat. Omni conatu legati co-tendcbantjVt illis partis Ximenius annuetet: quiquanuis antea conditiones ali-

»50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

quotobtuliflerjtunc finevUis padis aut cxceptionibus,vtprioratum régis arbitrio permitteret ftatuit,quando in cumlocu res progreflaeiFec : alioqui Albani podusnbsp;metu,quâlibcravolûtatcidpræftitifle,multos forearbitraturos. Ergo Albanusianbsp;mutato cofilio ad Ximeniu venit,coraqj cu co egit de prioratu libéré tradcdo.Fa-du eft id fubidus lulias,hora nodis intepefta.lgitur poft longa inter vtrunq; ex-poftulationêjXimcnius fe nunquam in caufa fuiffe dixit, vteo in cardine negoiianbsp;verfarétur. Præterca aliorû vicarios no pofte vitra mandata cxccderc,quod vt cre-dcretjliteras Caroli archetypas protulit,quàs Albano in manus dédit : vide(in-quit)quid ego,falua mea fîd5,amp; regis authoritatc,in tuâ gratiam facere poflini,nanbsp;idomnepraeftabo. Nihil aliud Albanus (inquit)quâvtpoftquâprioratùDidacus i*nbsp;tradiderit, noftræ familiæ rationë rex habeat, cuius fidë atq; obléruantiam ad resnbsp;oës gerendas expertus eft,amp; perpetuoexperietur. Audioetiam te ftatuifte,Ftrdi-nando Andradac militû pra:fedo,prioratû tradere afteruand um,donee rex veniat.nbsp;IndignüeftjVtis qui Francifea Aftunigam, aduerfario meopropinquâ, vxoremnbsp;duxitjinnoftrascalamitates infultet. Æquum poftulare Ximenio viiuscft, quarcnbsp;Antoniû Cordubam,Capræ comitis fratrë dcfignauit,cui prioratus tradercturdicnbsp;tarnen,vt Ferdinande Andradæ primû dederetur, amp; is pofte* Cordubaî traderct.nbsp;His ad hune modüconftitutis,eaipfa nodis hora data: luntliterç Ximcniiad Fer-dinandum A ndradam, Albani autemad Didacunxfilium,vt hic prioratu cédât, amp;nbsp;illc arma continuo ponat: qux omnia ex præfcripto confedafuerunt. Et ne quidnbsp;deefTe videretur, veniam amp; impunitatcmdari præconio promulgatum fuitcun-dis, qui Albani partes efTcntfecuti, publica fide interpofita,neillorum cuiquamnbsp;fraudi efle poftet. IntereaDidacus,quód in remfuamelFe exiftimaret,cöuentuinnbsp;mil tu Hierofolymitanorum, Paradinis commendatariorum oppido,quafi iuftusnbsp;prioreftetjindixitadvi.idusSeptembris.NammagnusRhodiorûmagifterDicia'nbsp;cum tantupnorcm agnofcebat,amp; illi negotia ordinis demandabat.Ximeniushxcnbsp;in fraudem Antonii,amp; contra pada conuenta fieri animaduertit:amp; Didacum le-uerc monuir,n2 conuentum quoq; indiceret,aut aliud quicquam quafi prior, iuonbsp;autRhodiorummagiftrinominc,gereret.NamDidaco imperia fui magiftricau-fantiXimenius acuterefpondiiTefcrtur:Redèquidera,fi tu iftain Rhodo infuh 5*nbsp;tradandafufcepiftcs,no in Hifpania,cuiegofumpræfcdus : oportueratenimmcnbsp;prius confuluifté. Sedquanuis Didacus tune ceftauit, Ximenii praeftantiaranbsp;feueritatem veritus, tarnen poft eins mortem, Antonio neglcdo, prioris muncranbsp;obibat ; vndctumultus funt orti,quos vix Carolus partit© inter cos prioratu feda-rc potuit,donee Antonius Perpennianum profedus, vt praefidiariorummilitumnbsp;dux eftet, diem fuum obiit : amp; Didacus in integrum fuccelTit. Supererat adhucnbsp;lis vna terminanda,ex his quas Ximenius finite decrcuerat:ea erat de Ripadei adnbsp;Galleciam comiratu,cuius ditionis tradas anguftus quidem, fed foli amœnitatenbsp;amp; vbcrtate,cælique falubritatc, nulli Galleciæprincipatui poftferendus. Comesnbsp;ob antiquamfuæ familiæ in reges obferuantiam,priuilegio non vulgari iam olim 4^nbsp;fruitur : nam die fefto Epiphaniæ, quo reges noftri lautiùs amp;conuiuantur,amp; or-nantur, cpulis regiis accumbere conceditur, amp; veftitu quo rex tedus ftiit dona-tur: idque quotannis. Hunc ergo comitatum Villandradus paulb ante poflederat-Isduas vxorcs fterilitatis caufaallegatarepudiaucrat: Ifabellam Caftannampd'nbsp;mö,amp;deindeLudouici Biberi filiam: LeonoramquegenercMauram,libcrtamnbsp;fuam,vxorcm duxit:cxquaRodericumfiliumfufcepit,cui Anricus AlmirantuSnbsp;filiam notham vxorem dcdcrat.An is legitimus haberideberet,amp;priorumvxo'nbsp;rum nuptiæ ratæ non eflent, à Ferdinand! catholic! tempore magna contentif'nbsp;ne controuenebatur.Nam Maria Vlloa multi nominis fœmina,SarmentocomJ'nbsp;ti Salinario nupferat,qui Villandradi ex forore nepos erat,ad quë comitatusper- fnbsp;tinebatjfi Rodericus Leonoræ filiusfpurius iudicaretur. Quade caula Maria Vl'nbsp;l#a Roderico litem intëderat filii nomine,quem ex Sarmento genuerat. Rege ci'nbsp;tholicoviuentc,nunquamRodericumlcgitimumeftedeclaratumeft,quâuis Al'nbsp;miratusid vt fieretmukum laborarct. Fiier.atquidem Bibei æ matrimoniumica'nbsp;tëtiaiudicis d Pont.max. delcgati diremptum,amp; nuptias cü Caftanna irritas fui^^*’nbsp;non

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. nondubitàbatur. X'mrniiis cuiRodericus pupillus cenus hæres eflevidebatur,nbsp;comitem eum Ripadcuin appellauitjCurabatqj fcdulo vt tabs haberetur. Scd quo-niamin Mariæ Vlloæ partes multi regii Senatores inclinabant, quos Compoftel-lanus amp; Burgenfis Antiftites, Velafcus etiam, amp; Mendozius reguli, omni ftudionbsp;folicitabantjCognitionemcaufeadPintianum tribunal remifit, vbi de more adnbsp;exitumperducerent. Sedquiaduerfus potentiflimos regulos aliaru caufarum lires diffiniueratjvnius fœminæ opera vincitur.Namrurfus Maria Vlloa in contra-rium nitente, regemque multipliciter captante, literas tandem abea allatæfunt,nbsp;quibusXimeniimadata irrita fiebant: Sarmentus SalinariusRipadeus comesnbsp;Io tandem pronunciabatur. NamBelgæ, quos præteriti tumultus male habuerant,nbsp;cumadhuc perMariam Vlloam nouis terroribus rçtardarentur,feffi potiùs rerumnbsp;grauitate, quaXimenii potentiacin re non admodu difficilidiffidentes, nolucrutnbsp;poftremóexperiri,quidillectiainhac caufapoflet. IdXimenius molefte tulit, amp;nbsp;literas adCarolu dedit querelaru amp;: doloris plenas. Ad Belgas aute aulicos,fefatisnbsp;quid in Hifpania poflet perfpexifle,quare nonefle cur timerent: fed omne potiusnbsp;cutam in Ncapolim amp; Siciliam conuerteret, vbi noui tumultus fubinde orieban-tur.Segrauiflàmè dolere, quod puer pupillus, cui pater viuens comitatu ce/Ierat,nbsp;nullis nunc allegationibus prolatis,ftatu effet deiedtus. Addidit etiâ aliquot vltra-motanos,regulos,libello ex iuris formulapropofito,aduerfus literas regias in pue-ri fauorê interceffiffe. Quoniam nihil acriùs omniû animos irritât, quàm iuff itiænbsp;peruerfaadminiftratio. NihilfupereareBelgæ relponderût,fedpotiùs cûnouosnbsp;quotidie tumultus emergere viderent,regis præfentiamncceflariam effe demumnbsp;fentientesjvt in Hifpaniam primo quoq; tempore traiieiat decernunt,deque ea renbsp;certiorem Ximenium faciunt. Ille claffem apparatiffimê inftruda,cui Gometiumnbsp;Buytronum virû inter Cantabros præftantem præfccit,adregê omnium votis.fednbsp;fuis præfertim exoptatiffimû,in Hifpaniam deducendû mittit. Porrus omnes amp; ftanbsp;tiones Oceanijcû Callaici,tum Cantabrici explorât: amp; quoniam nonnullâ maritima loca peftiletitia laborare nouerat, falubriora magna diligentia euftodiendanbsp;curât,amp; magna annonæ abundantia inftruit.Ferreræ quatuoruiro,experienti vi-}o rojhorum curam tradidit,amp; Buytrono ad claffem inftruendam,executorê amp; co-mitem dat.Ipfe veto quo régi aduenienii maturiùs occurrere,amp; rebus difponen-dis præfto effe poflet,quanuis corpore imbecillo, regium comitatû Madrito mo-uet,amp; Arandamad Duriamflumen fitamcotendit. Placuit illud oppidû ob mul-ta,fedob vicinum cœnobium Francifeanû præcipuè, amœniflimo in loco ædifî-catumad Aquüeram vicum, quod eius valctudini aptiifimumputabat. Turrila-cunam natale folum Ximenius obirçr inuifit,veluti telluri genitrici vltimum valenbsp;dióturus: nam iliac Arandam euntitranfeundumerat.SecumFerdinandumprinnbsp;cipem,Carolifratrem,adducebat. Comités fequebantur, Adnanus amp; Armafto-phiis legati: nam Laxaus,quemadmodu amp; cæteri qui in comitaturegio erât,aliusnbsp;40 alió,vt{olct,diucrtcrat.Pofl:ridie diui Laurentii,qui dies ad tertium idus Auguftinbsp;cft,Turrilacuna Ximenius difeedit. V enit altero die B ozeguillas, montanum vicum, vbi prandentifama conftans apudnoftroseft,venenumfuiffepropinatum,nbsp;CUIUS vi paulatim cotabuerit.Nam poft eas epulas folito grauius ægrorarc cœpit.nbsp;nee multó poft fames per aures,amp; vnguium iunduras erupit, reduuiis perfimilis.nbsp;Multavetienifamam confirmarunt: nam quo die Bozeguillis eft pranfus, equesnbsp;quida Marquinæ Fracifcano prouinciæ Cifmontanæ prouinciali miniftro,amp; aliisnbsp;magninominismonachis,quo3 Ximenius accerfierat,occurrit,capite fafciis ob-uoluto neagnofci poffer, qui Madritüpetebat. Hicmonachis dixiflèfertur,fiadnbsp;Cardinaleitis,diligêtiusfeftinate,vteiusprandiuanteuerterepoffitis : amp; diligëternbsp;fu nionete,ne ingentc troéla,qu^ illi codita eft,guftet:habet. n. venenu prç fentaneu.

Qupd fi ferius peffïeneritis,curate vt animæ fuæde more Chriftiano cofulat,ne-^ que enim veneni vim fuperare poterit.Marquinahomo fyncems,totä rem Ximenbsp;niopatefecit.Ille verb quanuis huiufmodi rumorib.nonmultu fidei habere effetnbsp;^olitus, fi quid huiufmodi ô pater, mihiaccidit, ante hune diem accidiffe certusnbsp;fum : namledisquibufda dumMadritieffeme Belgioliteris,oculis venenu hau-V ij

tjt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMEGII DE REB. GESTIS

filTe mihi ftim vifusinam ab co tempore notabiliter languerc cœpi:fedhoc criant mihi non fit verifimile. D eus qui omnia inefFabili fapientia moderatur,ægritudi-nes dat,amp; idem aufert: illius arbitrio faseft,nosamp; noftrapermittcre. Aliquandonbsp;ctiamdixifle medicis fertur,fc proditorum perfidiapcrire.Porro Francifeus Carnbsp;rillus,qui Ximenio Bozeguillis minirirabat, cum croftamdemoreprxguftaffct,nbsp;vehementer ægrotauit.Erant qui vcneficii authore è Belgicaaulaprodiifle dicc-rct.Nam ex literis cius,amp; mandatis ad Carolu per Lupu procurators miflßs,abuB-dc Xinicnii animu intellexerant de régis aula mutada,amp; Belgis in patriam aman-dandis. Et tanta efle authoritate amp; gratia apud regem Ximcnium videbant, vt idnbsp;facile efFedurii crederent.Nonnulli Baracaldu nefarii fceleris adminiftrufaciunt.nbsp;Erat illc fronte parix verecunda,amp; pecunia: auidus, cuius fides oblcgationc apudnbsp;Belgas male acta vacillauerat,videbatur^ Belgis addidus plus fatis,amp; obftrióhis.nbsp;Literas etiâ nomine Ximenii Gallice feriptas in Belgium tulit, quas illc fixas eflenbsp;negabat : Didacu Lupum hortatur,vt cas ftudiosè quafitas ad fc trâfmittat. Abnbsp;co tempore Ximcnium decrcuiiFe, in fubfignandxs libellis,literifve, Baracaldi o-peranon vti,ex epiftolis Abulenfis fatis conftat,qui in illius mores nimisinuehhnbsp;tur. SedhicBaracaldoinfenfus erat,propterpenfioncm Caurienfem intercept'nbsp;Nec cuiquam verifimile videri poterit, non aliquo aufugifle, tarn atrocis crinu*nbsp;nisfibi confcium,amp;patronivultum ferre potuilFe: nam Ximcnium illius opcr^nbsp;amp; manu femper vfixm fuilFc,quoufq; diem fuum obiit,multorum teftimoniispla **nbsp;num eft.Eftapud me Baracaldi epiftola,quam feptimo Cal.Od. ArandaadDida-cum Lupu dedit, cuius tres aut quatuor verfus bona fide Latinos feci,qui ficha-bee: Illud aut operæpretium eft,vt feias Cardinale communcm patronum tam ve-geto corpore,amp;profpcravaletudinc niic effe,obhilaritate (vtarbitror) qua poftquot;nbsp;quam rex nofter oram foluit concepit, vt vel in to tos viginti annos vitam fit proquot;nbsp;rogaturus.Certe tanti criminis confeientia perturbatus hæc fcribcrc non potuilquot;nbsp;fèt,ad hominem præfertim adeö Cardinal!intimum. Lapidibus mediusfidius apnbsp;petitus amp; obrutus fuüFet à Ximeniidomefticis, qui id no potuilFcnt non odora*nbsp;ri. Aquileræoppido cxiguo,Valuafius,amp;: Petrus Lerma, fi quandoadXimcniui’^nbsp;veniebant, comité Baracaldum adducebant: ncq; cnim in illo vitæcxtremo eut' rnbsp;riculo nifi intimi admittebantur,amp; ibi Ximenio afliduus feribendi opéras dabat«nbsp;D idacus etia Lupus,que B aracaldus loco deturbare apud Carolu voluit, cÓftaU'nbsp;tiffimè affirmabat,falfixmideire,neq;vnquâà Baracaldoattcntatû. Abulcfisqt”'nbsp;dé, qui multa hominis vitia per arcanas notas numerat, no crat hoc practeriturus»nbsp;fedtamémentioné nullâfacit. Confirmauithancvulgi fama, quanuis mcndacc,nbsp;Baracaldimors.Solent.n.homines ex mortis gencre, de anteada vitaiudiciûnbsp;re. Ille ergo vt à Chebrio repulfus fuit,domû Ægidii Baracaldi parentis fui Turd®'nbsp;fiUas diueftit,qui cohortis praetoriac apud Ioanna reginam præfcdus crat,vbigr^'nbsp;uiiFxmè ægrotarc cœpit:amp; cûatrabile vexatus,feneftræ profpcdufe oblcdarcconbsp;naretur,mœrore côfedus anima ftans efflauit.Sunt qui mulæ calcib.Segiiti«nbsp;petitu,dûRomâproperat, obiifle affirmât. Poftquâ Ximenius Aranda perueo*f’nbsp;tumultuariPintiæ cœptum cIFe accepit : amp; vulgo iadari,ea quæ de aduëtu CafO*’nbsp;dicebantur, à Ximenio confingi, quiiter illud æftuofo tempore fecilFet nonahanbsp;de caufa,quàm vt Ferdinandum puerum ad Belgas tranfmittcrct:amp; Hifpania rc;nbsp;giaproie orba,fub illo mancret : cuius vita diutius produci no poterat, ob grau**'nbsp;îxmâeius zgritudinê in xtate adeó proueda : vnde ipfi aut bellis ciuihbus crât W'nbsp;boraturi,autprçdafinitimishoftibusfuturi.Sedlegatis ad Pintiam mxffis,qui^^^nbsp;de regis aduentu, deque fuis confîliis edocerent,extemplo coercuit. Arandarnbsp;iam ineunte Septembri, de Ferdinand! principis Magiftro paedagogo, amp;nbsp;aliis miniftris amouëdis,folicitè egit.Didum eftfuprà,Ferdinandum Caroli tra fnbsp;trem,.à regibus catholicis, Petri Nonii Guzmani,Oretanæ militiæ clauigcrloo*^^nbsp;•traditû: fubmorte Philippi regis,cùmè Scnticenfioppido vbi diuerfabatur,in^^nbsp;cemperDidacum Gucuara dedudus eflet,Catanenfis Epifeopx Petri fratris*nbsp;dioamp; cofilio Pintiam tranilatûfuiiTc : atq; hune Petrum,Guterio Padillanbsp;Oretanæ przfcdo maximo fatis cScedente,in cius locû fuffedum fuifle. Vtrur’j

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII.

vcrè Ximcnio parum probante, fadum eft; vndc fimultates inter cos continuo funtexortx: quas Aluarus Oforius Dominicaniordinisfodalis Afturcenfis An-tiftes,quiFerdinandupriinisliteiis inftituebat,Ximenij odio fcduló augebat. ldnbsp;aut ab Oforii ambitione profîcifcebatur,quiægerrimèferebatjXimcnij fcdulita-tc omnëfpcm Fcrdinandoalumnoaduni res nouas inHifpania moliendi.Nam vtnbsp;fama incerta vulgauerat, quocquot infamiliaFerdinandi erat, mirumin modumnbsp;coneupifccbantoccafionêaliquamofFerri,quaillcrcrüfummapotiretur. Indicionbsp;fuerunt Guadalupani (de quibus diximus ) libelli, multaq5 alia tenierc dida amp; fada. Nam motus Pintianos de militibus publicis rcpellendis, ab Oforio Afturiccfînbsp;1« magna ex parte cocitatos elfe diximus. Delationibus atq; calumnijs apud Belgasnbsp;Ximeniû oncrabat:Maximiliano Imperator! fefc per intimos infinuabat : vt malenbsp;dcXimenioapudeumloquens, irritos optimi viriconatusfaceret. Poflrcmô vtnbsp;Germana regina Imperatori nuberet curabat : na itafore ar bitrabatur,vt aut Ca-tolo aduentüdiffèrétCjXimenio Maximilianus fufficeretur,autGermanaMaxi-milianonupta,fuis rebus,fuisqj confilijs magnûpondus amp;:momentûafferrct.Erâtnbsp;S^oq; nônulli qui affirmabant, Petrû Nonnium, cæterosqs miniftros, Ferdinan-dum puerum in Aragoniam transferre vclle,amp; ibi regem conftitucre. Nam Ara-gonios, Ferdinand! catholicimemoria, cui puerum vnicè charum fuilfe cogno-ucrant,facile in earn fententiam pertrahendos efle exiftimabant. Sed hæc omnia,nbsp;*0 4^antûadfidcmamp;integritatc P.Nonnij amp;Oforij pertinctjVanafuilTe, amp;abeo-rum æmulis in vuIp-us foarfa-multis armimentis comoertû habeo.Nonnius enim

in reges fideliffinai habitus eft. Verum cùm NonniusOforio conftiiorumcomité,amp;nonnuûquam authore vterctur,qui parrim Dominican« fodalitatis æmula-none,XimenioFrancifcanofemperdetrahebat,partimquôdcumadfuprcmum faftigium euedum moleftè ferebat, fadum eft, vc vterqj Ximenio etiam parumnbsp;gtatus effet. Vnde necNonnij cooptationê adpræfcdùram Oretanaprobauerit,nbsp;poftca in ordinû militarium ordincm inquires, ilium præfedura pellcrc ten-jo guérit. Nam Oforii confîlijs credens, ab abbate Morimundenfî, qui in Gallianbsp;Belgica Ciftercienfis ordinis magifterium fupremum tenet,fuæ cooptationis fir-mitatem in regis Caroli detrimentum quxfiiife arguebatur, amp; Ximenium innbsp;Senatum inquirentê diplomatibus Poncifîcijs,quæ Ciftcrcienfî ordini funtcon-ceffa,repellere tentauerit. De quibus Nonnius apud Carolû conqueftus eft,Gonnbsp;faluofratris filioeadecaufaadBelga$mifl'o:quicûChebriohominepotentiiIîmonbsp;mfolentiùs expoftulans,in eius odiûincurrit: quare amp; tune repulfus eft,amp; deindenbsp;^Ferdinand! euftodia amotus. Nam vt erat Ximenius rerum callentior.audiretâ;

negotium confeciffet.Nam ad fe puerum vocare potuiflet,amp; Caroli f ratris volû-tatem blandè infînuaflet ; docuiffet in magnam eius vtilitatem futurum effe, fi Caroliiuifisacquiefccret.SedVeredariorüprxfedus,dumde regis inHifpaniaranbsp;nauigationefiifceptain illis agipuut,amp;: tam exoptati nuncij præmia àfingulis re-

gulisamp;r proeeribusperminiftroscorrogatjtotos quinq; dies fafcicululitcrarudo^ mi retinuit. Acceflîcctiâamp;fccunda remora. Nam cü Ximenius valetudinisnbsp;tia,in Aquileræ cœnobiû fecefliflet, nihil interefle veredarius putauit, ilH rcdûc-rentur an Adriano,qui Arandae erat,vtadXimeniû tranfmitterct. Adrianus vcranbsp;fiue de aduentu Caroli folicitus, de quo fieri ccrtior cupiebat, fine humano vitionbsp;res arcanas cognofcendi fiue potiùs à Ferdinand! familiaribus, qui iam aliquidnbsp;olfecerantjinftigatus, fafciculûfoluit, amp;cxliteris quæad fe erantdatæ negotiumnbsp;cognouit; Ferdinadus etiamfuas legit,amp; rem omncm inter fuos vulgauit,adhucnbsp;Ximenio infcio : qua de caufa ex Caroli præfcripto nihil potuit à Ximcnio coSci.nbsp;Adrianus in errore,aut culpa potius fortafle fuit, quiintegrumfafciculumadXi'’*nbsp;menium,vtinfcriptiofaciendîi efl'eindicabat, rciicere dcbuiflet,auttacitusremnbsp;intcgram feruare cumillo communicandam. Sed fieri potuit, vt qua erat animinbsp;fimplicitate,prius litcras Ferdinando tradidcrit,quàm fuas legerit,amp; fero fadumnbsp;doluerit. Ergo poftquä Ferdinand! miniftri rem intellexerunt, dolore raaximonbsp;funt affeéb : amp;:quanuis nuUumin puero præfidiumefle vidcbant, tarnen inrede-fperata eius etiam opem implorandam putarunt. Quare eius fe fidci amp; tutelxnbsp;commendantesjomniprcce ab illo efflagitant,vt cum Ximenio cnixc contendar,nbsp;ne ante regis aduentum quicquam moueat; amp; vt funt pueri creduli, in eius con- inbsp;tcmptumamp;contumeliam,id negotii à Ximenio fuiifeprocuratüperfuadere font inbsp;conati.Poftridie eius diei Ferdinadus puer Aftuncenfi Antillite tantum comité, ’nbsp;(nâP.Nonius ægrotabat,amp; Adrianuserrorisfuicaufa,negauitfeadXimcniuffl ,nbsp;iturum)amp;: probe fuorum oratione inftruôlus, Aquilerâ ad Ximenium venit ,cui ;nbsp;Beiarenfisdux,aliiqj regulifortèaderat, quiextemplo digrcfl),locum Ferdinan-do fine arbitris reliqucrût.Ergo penè lachrymis erumpentibus, fecum indigne a-gi cû Ximenio conqucftuscll,qucdantiquis,fidifiimisamp;:optimisminiftris,queninbsp;lui amantiifimum elfe cxiftimabat,finc vlla caufa priuarctur. Igitur ilium per auinbsp;Ferdinand! memoriam, per Ifabellæ reginæ erga ipfum mérita obfecrar, vttamnbsp;infignem contumeliamfibifieri nequaquam finerct,integerrimo cuRode, pra.’-ceptore appofitiil'imo, obfcqucntibus miniilris, coæuis denique quibufeumH-benterconuiuebaqperfummumdedecusamp;iniuriam ablatis. Pueri pedusdolo- 5’nbsp;nbsp;1

re accenfum Ximenius blandofermonedemulcet: omnia magna de eiusincrc-mento,deque fiimmoapudfratrcm loco modo illi parcat poUicctur. De contu-melia verb quam tantopere dolebat, fe longe aliter fentire, cui propter ætatem longamrerumexperientiam, propterque liimmum amorem, quo fenipcr eumnbsp;profecutus fucrat, æquum erat vt confulenti crederct. Officia in miniltros im^nbsp;quidem deberi,fedcariores elfe qui nobis fanguine coniunôli bene monent.Co'nbsp;gitarct ergo,affieótu illo quem famulorum verbis conceperat depofito,idànbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ä

omniumregumpotentHfimo,eiusqucinprimis amantiifimojfine vllacxccptio* : cifTet accipercqoffenfique animi, autparum grati fignificationem darct.fc amp;nbsp;in manifcftûdifcrimen adducere : amp; fuis familiaribus damna amp; detrimenta nui'nbsp;ximacreare, dum parum cautè curat confulere. Nihil Ximenii didis pueri ani'nbsp;mus Icmel perfuafus mouebatur, Amorem (inquit) tuum erga me multis in rebu^nbsp;hadenusfenfi,nunctamcncùm maximemihi opus erat,nefcio quo tandem aiiO'nbsp;lauit. Ergo quando tibi propofitumeft,me amp; meos omninoperdere,quibiisplt;'’*''nbsp;ua temporis dilationefuccurrcrepoffis,curabo ipfe rationem inuenire, quanicinbsp;nihil detriment!capiant. Ximenius iam tune pauloirritatior, afperiori orati'''f’®nbsp;adortus,age quod libuerit Ferdinande : nam ego per caput C^oli tui fratrisnbsp;ro,quod etiam fi Hifpania vniuerfa aliud niteretur cfficere,non poifeqquin cra^nbsp;ante folis occafum, regis mandata fint confeda, quibus te ante omnes parère O'nbsp;porter. Qitæ fimulatque à Ximenio didafunt,Ferdinandusanimum virilemnbsp;re annos gerens,tanta inceiTus moderatione,amp; vultus conftantia ab eo Arandai’^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. xji tatis, cxciibias per noótis vigilias agant : omnemque exitum Ferdinaridi iiiini*nbsp;ftris intcrcludant : nc quod poftea ab iliis tentatum fuit, cuin puero regio ali— ‘nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

‘lnódiffugerent, Sc motus concitarent, iam regc inHifpaniam vela faciente. Ita gnauiter amp; ftrertuè S pinofa fc gcffit, vt priufquam Arandam F erdinandus venif-lct,qucmCabanillas deduccbat,cuftodia:expedite amp; inprocinótu effent, con-tinuoquefuerintfuislocis difpofitæ, quod mire omnium conatus compreffit. Eanbsp;flox infomnis amp; turbulenta Ferdinande, amp; cius miniftris fuit,dum inter fc com-muncni fortunani dolent. Vox Ferdinandiàcubiculi miniftrOj qui prope fta-bat,grauiorquàmproætateexceptaeft, Ximeniofîinpropofito perfifteret ini-jf Ji^icitiascapitalesminantis. Cui cùm Nonnius, Oforius,amp; cæteri qui adérancnbsp;dixiffent, quo paéfo fe id faccre cogitaret aduerfus hominem potentiflimum,nbsp;fie tot praefidiis militaribus munitum : fimulabo (inquit) me ad matrem reginamnbsp;proficifci, Sc iter quo libuerit deHeétam, amp;£. quem mihi aduerfantem offenderonbsp;intcrimara. Ergo cùm aula difeedendum vidèrent,fyngraphas à Ferdinando im-pctrarunt,quibuspollicebatur feillos in familiam reuocatumm, fimulac fui iuris faduseffet,amp;: maioribusaudurum honoribus. Quod Caftillegii indicio,quînbsp;ab epiftolis Ferdinando erat,Ximenius cumin eius familiam inquirerct, cognovit. Ferdinanduscxfuorumconfilio, regios fenatores, amp; duos pontificismaxi-mi nuntios, amp; quotquot aderant epifeopos ad fe vt venirent, rogat. Quibusnbsp;lo Caroli regis mandata exponit, fibi quidem, amp; fuis grauia, fed tarnen libenterfe*nbsp;renda. Effetarnen vnum, quod pro ipforum debito in regiam fobolem officio,nbsp;ab illis petcretjVt quando fuorum familiarium dignitatem amp; fidë longaexperien-tianouiflent,amp; quàm paratis amp; obfequentibus (emper illis vfus fuiffet,ad fratremnbsp;regem decainiuriaamp;tcontumelialiterasdatent.Quodcùmidfefaélurosrefpon-dillent, noncftillos amplius moratus. Ximeniusper BaracaldumcumAdrianonbsp;cgit,Vtad fe P, Nonnium, amp;: Oforium epifcopum,amp; Gonfalum Guzmanum ad-duceret: veile enimeonfilii fui rationem illis exponere,amp;querelis,quas de eo ia-ffabant, fatisfacere. Ergo poft expoftulationes fadas, Ximenii refponfiones,nbsp;ad hoc tandem ventum eft, vt fe dicerent quod imperatum effet faduros : orare

JO Uinenvtautlioritatefuaamp;:gratia,quamultumapudCarolumvalebat,eorumia-? diiramamp;damna curaretrefarcienda. Ximcniys qui eorum animos explorabar, vt fi minus iuffa comprobarent, Arandam redire omnino vetarentur, poftquamnbsp;obfequenteseftexpcrtus,reuertendilocuseftdatus,rcsque fuaseo diecompo-nendi. Igiturab alumnoaegrè diuulfi, ante folemoccidentem Nonnius Oforius,nbsp;ficGonfalus Aranda difcedunr.Niid feciffent,aut Nonnius quo minus id faccretnbsp;itnpedimento fuiffet,decreuerat Ximenius eum ad Oretanum praefîdium mitte-re,vbi in ardacuftodiateneretur,donec Carolus in Hifpaniam appelleret.Ferdi-nandus Aquibrio Marchioni,cui multum Ximenius deferebat,interea traditur;nbsp;nam Alphonfus Tellezius cuius curæ comme ndari a rege iube batur, Arandæ non

40 aderat.Tres de trigintaveteres miniftriexfamiliaFerdinandi funtamon^inquo-ƒ rumlocnm inférions conditionis homines,ne animos eft'errent, confultoaffum-ptifunt.Seuerum Aquilamequeftrircipropofitum, amp; Mofehofum puerum Al-tamirx vicecomitem dimiffos fuiffe,mirû fuit: nam ille Sanclii Aquilæ Ifabell^ Carauajalæfiiius, matris caufaretinendus crcdcbatur,quæ Ferdinandum omninbsp;I diligentia amp;: cura nutriuerat, tantaq; fide de teuerentiaCarolo fratri exhibendanbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud puerum affiduè agebat, vt Nonnius amp; Oforius inciuiliùs nôiiunquam cum

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’^^^cgcrint,exploratricem appellando,quam pollicitis Ximenius fubmitteret.De

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mofehofo veto, parentis optimi viri amp; foniffimi caufa, quiin Africanis expedi-

rionibus obierat, omnia faufta amp;profpera fperari poterant, præfertim ilia in æ-

50 Ute præclara indole. Erat Mofehofus libcrali facie, corpore agili amp; compa-«o,amp;ingenio adres omnestradandasdcxterrimo,obquasdotesfemperFerdi-nando fuit carifiîmus.Nam fine artem armorumludicrâexerceret, fiueferii quilt;f tralt;ftarct,fiueadlitcrarumftudiumcogitationemconuerteret,hic opera fîmilemnbsp;datumspræftoerat. Idcirco huncàfe diuelli impotenterFerdinandus doluit:at-que ob hoc multum fibi Carolum debere affirmabat. Cogitauerat Ximenius de

Y iiij

GOMECII DE REB. GESTIS

Mofchofo non atnouendojamp; proculdubio fecifletjni illi Orofius fuiflet patruus. Hinc facile cognofci poteft,quafeuerus acpenè durus Ximenius fuerit,quipue-ro bene nato amabilique amp; hominis de fe benemeriti filio parci noluerit,nc apudnbsp;Ferdinandum vlla Oforij foboles relinqueretur. Ob remtamceleritercofedainnbsp;omnes admiratio inuafit,amp; religiose curabant officium facerc,vt à X imenio pro-barentur. Alphonfus CaftillegiusinfamiliaFerdinand!manfit, nähomomufisnbsp;amp;: poefi deditus innocentiamfiiampræfe ferebat.Belgç tarnen nonnihil feditio-nes fubueriti, vt ad Marchionem Afturicenfem, amp;: ad Lemofiorum comitem,nbsp;Nonnij amp; Oforij propinquos,literas Carolus daret,efFecerunt: quos hortabatut»nbsp;ne vllo modo Ximenij a£tis impedimento eflent.Sed Ximenius fuae vinutis amp; ponbsp;tentiæ confciusjcxauthontate regia non fe fadurumputauit,fieas literas Afturi*nbsp;cenfi ic Lemofio redderet: atque hoe ipfum firpe multis in rebus fecit,parum cu-rans quid Belgæ trepidarent.Seniores quos vfus ac rerum prudentia edocucrar,nbsp;rerumquceuentus attentius contemplabantur, Ximenij fadum, vt quietircipu-blicæ neccirarium,maximè laudabant. Pauló ante quàm hæc gefta funt, Antoniusnbsp;Rogius Granatenfis antiftes, qui regio fenatui præfedus crat, ad Carolum fcri-pferat, Ximenium ambitione cunfta moderandi, quidFerdinandi familiäres a-gerent prxfenfifle, amp; cum eis quoq; fœdus feciffe, vt in omnem euentum puC'nbsp;rum fibi magis deuinciret. At Ximenius hæc quæ diximus de familiaFerdinandinbsp;tacite machinabatur. Aquilarius cuius vicariæ curæ Ferdinandus commiffiis foenbsp;rat,itaprobefeueritatem cum comitate mifcens,puerum tradauit, vtipfc petH'nbsp;teras fit Carolu deprecatus,ne Aquilarius,donee ipfe inHifpaniam veniat,quodnbsp;propedicmfuturumfperabatur,àfuafamiliaamoueretur.Ximeniusetiam litersnbsp;fuis Aquilarij fidem amp; induftriam mirificè commendauit: amp; vix alium inuefor*nbsp;polTc dixit,qui incorruptius amp; obfequentiüs quiequid ipfe præfcribat exequatur-Nam Alphonfus Tellezius, quemadidmunusobeundum defignauerat, omnianbsp;ex Afcalonij voluntate,cui cognatus erat,fadurus videbatur.Didacus aüt GuC'nbsp;uara,de quo præficiendo confultabatur, Velafco comcftabiliadmodüdeuindusnbsp;erat.Q^dfiinconftantixnotavereretur,pofre Chebriu de régis voluntatCjiUfo^.nbsp;muneris curas partiri,amp; Aquilariucubiculo præficere, T ellezium vero vniucri^ ’nbsp;familiæ. Quanqua nullam leuitatis animaduerfione incurrerct, fi donee ipfenbsp;fit, Aquilarius in munerc cœpto perfeueret: idq; ita reperio efle faólum.Pofth?^’nbsp;cü varia valetudine apud Aquileram Ximenius effet vfus, fiinie, quam diximus»nbsp;copiofiùs ex auribus dimanantc,vifceribus^ ipfis grauiùs affcótis,quoruminho'nbsp;mine fenc difficilis femper curatio fuit, magis dc eiusfalutetimcrefamiliares^nbsp;amici cœperunt. Fama igitur crebraiadauerat, Ximenium morbo lethali labo'nbsp;rante,in cœnobio Francifcano abditum, rcip. cura prorfus abieciffe. Quod vt U*nbsp;Bætica vulgatufuit, indeqj in Africamdelatum, Petrus Gironius Affyimoncnle^nbsp;continuo inuadit. Mauri cunda eo aegrotante negligentiùs curari exiftimanteS)nbsp;oram maritimam Granatz proximam infeftare audader tentauerunt.T urcx,4“‘nbsp;nuper Algerium occupauerät,Horufcio Barbaroffa ducc,Oranum XimenÜnbsp;cus,amp; trophzum,magna vi militum adoriri deftinantes,ipfam propediein inu^'nbsp;furi nunciabantur. At Ximenius qui animi vigore, quantumuis corpore deb*^nbsp;tato eflet,nunquam deftituebatur: ad Gironii motum comprimendü qui miH^nbsp;quingentis peditibus ex agro Vrfaonenfi congregatis, apud Moronum alias cO'nbsp;pias conuocabat, Quignonio Lunæ comiti, Hifpalis prxfeä:o,rcip. przfitfo^^^'nbsp;cerfitis,iuftum cxercitumcogatiubet,eoqj in Gironiüferatur,doncc aut capto*’®nbsp;ad fe viuum pcrducat,autinterimat.Id à Q^ignonio pra:clare curatum eft-A***®®nbsp;Aragonia Affyndonenfis reguli vxor, gemmas amp; lapillos, omnemque mundo*^nbsp;muliebrcm,ne rcipublicz ærarium cjdiaunretur, QuignonioliberaUtcr obtu** 'nbsp;At Gironius pater intelligens V illafratenfcm culpam denuo fufcitari,cuius iro**nbsp;^umveniamarege confecutus fuerat,amp; publica præconis voce cius bona»*nbsp;regio addici,amp; adhueXimeniü fpirare amp; valere, fuppliceslitcras ad eum mit***’nbsp;quibus filii errorem amp; pcccatum deprccatur:amp; fe protinus operam daturuinp*’^^nbsp;mittit,vt ab armis difcedat.Qimd quanuis cotinuo fadü fuerit,Ximenius ta^^

ERANCISCI XIMENiî, LÎB* Vit ij;

^rauibus interim Uteris Carola hortatür,vt digno aliquo exemplo taütâm famqj affiduamcotumaciam corum pledat. Ex Mauris qui ad tercentum in terram de-feendetes prædas ex maritimis oppidulis agebant,quinquaginta duntaxat elapfi^nbsp;exteri capti aut occifi funt. Aduetum Turcarum aduerfus Oranum, cum Carolusnbsp;quoq} dum vela facit, per nauticos aliquot pracdones cognouiflet, de ea re fimul-atque inHifpaniam appulit,certiorem Ximenium facitjamp; vt Orano primo qüo-que tempore fubueniendum curet imperat: nihil enim grauius eo tempore polFenbsp;accidcrc,quam fi ille in Africana régna aditus aliquo cafu aut negligentia oc-cluderctur. Se enim aflidue animo voluere, quonampaéfo nomen Chriftianumnbsp;Io dilataret,amp; Hifpaniælittoraàpiratis tutaretur. Adquæ coficiendapcraccommo-dam ftatione Oranum efl'e: ob cuius cxpugnationé,amp;fe,amp; remp.multfi illidebe-rcfatebatur.Lætus eas literas Ximenius accepit, eiusque propofito laudato,regesnbsp;cos,fl hilf orias repetat,beatiffime in Hifpania vixifle ait,qui ad eum modum reli-gionem adaugcre contendiflent. Cseterùm de Orano, tanquam de propria foli-citumprouincia, per illius vrbis cuftodes quotidie admoneri, omnia necefla-haprouidifle. Sedquoniam magnum hoftium numcrum effe audicrantjcuimi-“nbsp;lites noftri pares non eflent, Didaco Fernando Comano marchioni, Orani præ-fedo præcepiflèjVt fe intra mcenia cum fuis continerct : fatisque agi à fe exifti^nbsp;maret, fl earn forti ter amp;fl:rcnue tutaretur. Poftea cognitumfuit, Numidas Tur^nbsp;10 carom immanitatem amp;i: potentiam formidantes, eos Oranum venientes adortos,nbsp;confertapugnafudifle, noftros verb folicitudine amp; cura liberalTe. Carolus fe-ptimoidus Sept, cundis ferme aulicisinuitis,quibuseo tempore nofatis tutana-uigatio videbatur,fuo tantumodo confilio vfus,oram c Belgio foluerat: amp; ad Ta-zones Afturiae oppidum jhorridis cautib.vallatum,amp;:importuofum, quod nemonbsp;vnqu5exiftimauiflet,quinto Cal.Od.cogcntibus ventis claflem appulit.Efl nonnbsp;longe oppidum Villauiciofa appellatum,quó Carolus corpus c maris æftucuratu-rus,naufeam^illam, quacxmoleftaamp;immodicaiadationecomparauerat, de-pofiturus fecontulit.Carolum Leonora foror,quæprimùm Emanuelli Lufitano-rum regi, deinde Francifeo Gallorum nupfit, Chebrius inter cubiculi miniftrosnbsp;JO princeps, Laurentius Gorrebotus, Veraniusfamiliæregiæpræfedus, Seluagiusnbsp;magnos Cancellarius, Carolus Lanoiusequeftrisrei curator, Laxaus qui Aranda iam ad ilium venerat, fequebantur, amp; é noftris permulti,qui in Belgium pro-fedifuerant, quosfuperiusrecenfuimus. Aiunt corum montium incolas infue-tam claflem littora fua occupafle cernentes,dum Gallicas infîdias,hoft:iléfve ali-quas incurfionestiment, foeminas,pueros, amp;fenes in montanaloca fepofuifle, i-pfosque telis afl'umptis,in mari proximos colles ad vim repellendum paratos ad-uenifle : Carolum eo fpedaculo Ixtatum Hifpaniam è regia naui proclamari,nbsp;vcxilla explicari amp; erigi iufllfle, caftclla fimul amp;leoncs oftentantia, regum iamnbsp;olimHifpanoruminfignia. Armis proiedis regem fuumin genua procumben-40 tes Aftures falutant,regemque V illamuiciofam ouantes deducunt,quam V illam-dichofam,hoc eft,fortunata,vocari voluerunt,fatis appofita literaru permutatio-ne. Velafcus comeftabilis,qui ampliflimam in eo tradu regionem poflidet,fimul-atqueadcalocaregemaccefliflTecognouit, rebus omnibus neceflariis oppidulanbsp;inftruitiannonamqj, quantum terra incultapatiebarur, finevllo pretio omnibusnbsp;fuppcditariiuflit.Ipfe equitibus feptingetis comitatus,quiomnes familiäres,diennbsp;tes, amp;propinquicius cen{ebantur,regëreuerenterfalutaturus venir : amp;protinusnbsp;eft reuerfus,ne tanto apparatucommeatumamp; hofpitiaauguftiora faceret.Nemi-ni poftea ex proceribus aut regulis, ea in loca adiré concefliim fuit, donee reXnbsp;exillis montium anguftiis explicatus, in latiorem regionem perueniret. Xime-jo nius quern morbus ingrauefeens per eos dies immodice afflixerat,exoptato nun-tio exhilaratus longé valentiùs habere cœpitî atque ita priftinæ faluti nonnihil re-ftitutus,quipauló antèledo decumbebat,iiii.non.Od. qui dies diuo Francife^nbsp;dicatus eft, facra ad aram aftans celebrauit, amp; communi menfæ,quamrefedo-riumvocant, cum fodalibus Francifeanis accubuit.Sedhæc vt Carolo perquamnbsp;grata crant, qui animo verè regio, Ximenio de fetam multipliciter benemerito

x38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII de REB. GESTIS

multum deferebat,amp; ere bris nuneiis Abulenfem hortabatur, vt in co recreando reftituendo accurate, vt facie bat,occuparetur: ita aliquot ex Belgis moleftifli-mafuerunt,qui illumomhinofublatumc medio cupiebant,priufquam in colloquium cü Carolo veniret. Videbant,hominem maximæ authoritatis,amp; ob res ge*nbsp;ftas fummo apud regem inpretiohabitum, omnia exfua voluntate cófeóhirum :nbsp;ipfosqs ftatim, quód palam Ximenius parum coniîderatèfæpiufculè inter familiäres dixcrat, Sc innotis arcanis adCarolumfcribensfubindicauerat, arcgÜsco-filiiseflcdeturbados. Igiturex Parraramp;Ianguenfis medicoru relatione, aquibusnbsp;in fingulas boras de eius falute certiores fiebant,in quot dies fpiritum vitale pro'nbsp;ducere poiTct intelligentes, Caroli itinera,dedita opera remorabantur, id vnutn i*nbsp;foiicitè curantes,vt ille priùs viuere definerer,quam cum rege cógrederetur.Noonbsp;cefl'abatille intcreaper crebras literas regem admoncre,quidinfingulisrebusftnbsp;cere,quopaótoin obuiis cxcipiendisprodignitatefc gcrcredeberet. Namcùronbsp;Belgarum confuetudo Sc conuidus fimplicior multó, quam Hifpanorum fit,vtnbsp;ad noftros mores vultum limulamp;: fermonem componeret,fuadebat. AdiecitptÇ'nbsp;terea, fc fummopere curalTe, vtnonmediocris pecuniæfumma ad Bugix eufto*nbsp;dem mitteretur, quam à Simone Ruizio publicano obtinuerat, datis ad Alphofl'nbsp;fum Sandium Valentinum quæftorem literis, vt primo quoq; tempore eafum-ma Bugiam deferretur. Nihil enim libencius agere, quamea Africanaprxfidiinbsp;communire,amp; militibus illiccollocatis ftipendia débita perfoluere. VehemenK*^nbsp;quoqueprobatefcait, quöd ex Panormitanis multis Ncapolitanum exercitun’nbsp;fuftinererex conftituiilet. Siculoscnimillos re atrociffima amp; inaudita édita,qi’*nbsp;Vgonem Panormoeiicicntes,cundos fenatores trucidarunt,omnem poenaalnbsp;commeritos effc.Imó veróitaneceirariö faciendum,modöclaflis aduerfusMaU'nbsp;ros inftruenda eflet,quemadmodum fibi per literas iignificaueratialioquixm'nbsp;rium noftrum, tot impenfis nequaquam fuffedurum,quanuis effet probe pernbsp;pfum curatum,vt ditiffimum haberetur. De cuius incrementis,deque fununa vi'nbsp;gilantia,quam ne regius cenfus diflïparetur adhibuiffetjrationem fe coràm red'nbsp;diturum : ob quam gratias non vulgares iê reponaturum effe exiftimabat : nubnbsp;las tarnen maiores optarc, quam vt eius animum,mentemque incorruptam cO'l’nbsp;gnofcaC, integramque fidem fuam, quam femper in munere commiffo prxlbtif’nbsp;fet : amp;illi rempublicam incolumem de manu (vt aiunt)in manum traderet. At*nbsp;que ita pro laboribus inea hadenus moderanda exhauftis, id folùm petere, vt ynbsp;quid ipfum deinceps admoneret,abeobomineproficifci intelligeret, qui pafi^nbsp;antecundorummortalium inuidiam eiusduntaxatcaufafuftinuiffet. Miraafl*'nbsp;mi propenfione hxc omnia à rege aufcultabantur, amp; omnia ex eius confilio g^'nbsp;fturus proculdubiovidcbatur. Belgæ id dure accipientes,in propofito perfiffe-bant,ne vnquam congrederentur : atque ita Villauicioia profedi, fandum Vnbsp;centium oppidum,cui Barquera cognomen eft,deueniunt, vbi multos dies im*nbsp;morantur : amp; quo reguli, exteraque Hifpana nobilitas minus de rege adeundo 4’nbsp;cogitarent (namamp;illos quoque verebantur,ne vtprimiapudCarolumcffentl^-borarent ) in Aragoniam prius,deindein Caftellam eundum effe, vulgo iadaoj'nbsp;ld ne faceret Ximenius monuit,addens vt nihil de rebus publicis aut priuatis eß'nbsp;ftituat,donee ab ipfo de regnorum ftatu,amp;: xrarii facilitate doceatur : fed intcrif'nbsp;omnia negotia in aliud tempus reijeiat. Ferdinandum fratrem in Germaniam a“nbsp;Maximilianumimperatorem vttranfinitteret,confulebat:ea tarnen prudentienbsp;conficiendum,vt omnes intelligerentin Ferdinand! rem id effe, eiusque refett*'nbsp;maxime.Sibi autem commodillimam rationem videri,fi ex Maximilian! auip^'nbsp;trimonio bonam partem, aut totamillicedcret, quandoquidem ipfi tamampl“'nbsp;fimaregnaDei opt. max.confilioamp;prouidentiaobueniffent.PoftXimeniim^J' gt;nbsp;temhocCarolumfeciffecertumeft : nequeidtam Belgarum confilio,queniao'nbsp;4jiodum multos credidiffe video, quam Ximenii monitu. Nam cum Carolus •'*'nbsp;quam manibus lauandis pofeeret, curaffe Chebrium aiunt, vt id minifteriinbsp;dinandus prxftarct, quafi inferiorem fortunam fic melius laturus : Carolumnbsp;rb, quödpius frater ad id fe demitteretjdoluiffe: cuius hxc tune vox auditaÇ* ‘

Qu?ni

PRANCISGI XIMÉNIÎ, LÎB. vit i35gt; bene Ximenius admonebat. Protinusq; ilium Verani principis ctiræ, quinbsp;palati^rxfeétus erat, commendatum, ad auum in Germaniam mittendum de-creuifle, otnni ftudio id Chebno curante, armulum amandandi caufa, vt tunônbsp;pcruulgatum fuit. Ergo dum Aquileræ valetudinem Ximenius curat, teftamen-ctiam fui tabulas, quas anno eius feculi cùm duodecimo tum quatuordecimonbsp;Complu« condiderat,amp; hoc ipfo anno antequam Arandam veniret fub menfemnbsp;lülium Madriti recognouerat, mira fedulitate euoluit. Etanimæ fux rebus con-fulcns, quafî vitæ adx iamiam Chrifto Deo rationem redditurus , omnia attente infpeftabat : amp; fiquid minùs reôtè fadum videretur, id emendari S)L corri-gi ftudebat. Ob vnum tarnen Deo immortali Temper gratias fc egifle diccbat,nbsp;quod in tanta rcrum magnarum amp; variarum mole, neminem damno aut iniurianbsp;affeciffet : fed vnicuique, citra vllum amoris aut odii afFedum,fuum ius tribuen-*nbsp;dum curaflet. Antonius Rogius Granatenfis antiftes,fenatus regii prxfedus,quinbsp;“^inieniirebus Temperiniquusfuit, tuneei incommodandioccafionem nadus,nbsp;omnes ferme fenatores regios folicitauit, vt Ximenioinconfulto Aranda regemnbsp;»aiutaturi difeederent. Et ne fpeciofx caufæ defuifle viderentur,Ferdinandumnbsp;puerumfecumdeduxiflet, ni Aquilarius repugnaflet. Praefenfît Ximenius quidnbsp;jllimolirentur,amp;: binas Caroli literas ad Antonium Rogiummifit, quibus caue-batur,ne ipfe aut fenatores fupremi à Ximenio digrederentur. Non tarnen ob hocnbsp;ab incœpto ceffauit Rogius, tempus iam non efl'e iadans, vt cuiufquam nutumnbsp;expedaret. Senatus quxftorius, cæterique aulx Wlfpanx adminiftri in Ximeniinbsp;comitatuiuxta Caroli prxfcriptum, manferunt, PoftquamidXimenius refciuir,nbsp;hteras ad regem dédit, quibus de Antonii Rogii amp; Tenatorum proTcdione con-qucntur,qui regiis mandatis negledis,feremqj publicam,amp; negotia deferuiffet.nbsp;Quôd fi ante regis aduentum taie quid defîgnauiflent,itafc in eos animaduerfu-rum fuifle, vt triduo jiouum fénatum,amp; eius nouum prxfedû deligeret: illos vetonbsp;per fummâ ignominiam gradu fenatorio deiedos,in ordinem'redegiflecQuam-o brem illos ftatim indignabundus Arandam redire iubeat,vt qua par erat digni-tate,omnes fimul ilium adcant.Ægrè id fadum Carolus tulit,Rogium amp; Senato-» res acriter per literas increpauit,amp; vt adXimenium reuertatur imperat. Iam pro-vénérant,quando Caroli literis fuTceptis eade via redeundum fibinbsp;Clic intellexerunt. Omnia potiùs perpeti malui lient, quâ rurfus ad Ximenii cofpe-ftum reucrti,qucmadeôtemere offcndiflent.Itaq; fadiculpam deprecantes,Al-p^cnamamp; Polancum fenatores ad eum legatos mittût,qui ne rurfus idem iter re-*^gcndum effet cum tot vxorum amp; familix impedimentis,vt illic vbi aderant, autnbsp;* ^'antixTaltem,expeâ:arcconcederet, obfecrarent,donee aliud à rege edicere-^bt.Humaniter hi à Ximenio accept! funt,amp;nulla animi olFenfi fignificatione da-^^jOiïinê culpam,quxcunq; ilia eflct,remittere fe ait. Cxterùm de Arandam nonnbsp;rcdeunjQ verbum nullum efle faciendû-.regiis enim mandatis aliquid detrahere,nbsp;40 nemim vnquam ex Tubditis licuiffe.Itaq; Arandam Rogio irafeentes funt reuer-” j^ui itineris fuafor extiterat. Longe al iter à regulis faélum,qui ad offîciorum o b -lcruantiâ ex antiqua nobilitate propenfiores, fefe comités Ximenio obtulerunt.nbsp;Anricus Almirantus legatum mifît, obteftans vt fc comité in primum Caroli régis confpeiâuni venire dignaretur. Ximenius gratias fe illi agere pro tanto offi-do rcfpondit : Anriquefîorum tarnen familiam,cuius ipfe princeps erat,adeô no-bilem ôe uluftrem efle, vt nefas videri poflet, hac occafione cuiquam comiteranbsp;accedcre.Iretergo bonis auibus régi obuiam,fua geteamp;: familia ftipatus: vt Bel-gxintelligerctjquantii illis noftri proceres anteftarent.Haud abfimili elogioco-plurcsaliosregulosamp; proceres,qui fe illi obtulerant,dimifît.Hyems interea,quçnbsp;Jo inregione ilia multô maturius quàm in Cifmontana aduentarc folet, rigere cœ-

¦ ^Ximenius ex cœnobii Aquilcraninimia humiditate graue damnum fen-tire.Decrcuit crgoRoam,Siruelani comitis oppidum, vbi prima literârumrudi-menta didicerat,tanquâ in terram patriam pr o fici fci,amp; illuc fenatû etiam regiu m ducere.Ergo Tocci,chirothecx,amp; maniex pretiofis pellibus, quasZebellinas votant, Tuffultx erant, ipfe enâvillofis veftibus bene contcôtus,leâ:icâingrciruseft.

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

- \

Erat ad pedes prunarium argenteum,accenfis iunipcri carbonibus,manibus veto argenteutnorbe ferro candentiinclufo geftabat.Ergo cuRoamappropinquarct,nbsp;fecum^sFerdinandupueruadduceret, comes Siruclanus illi obuiam fit: amp;:feve-reriaitjiic quoniam olimRoa municipium,Infantum patrimonium fuiflet(fic’’°quot;nbsp;ftri rcgum tilios appellant) vnde eiufmodi ditionis oppida Infaiitatus quoq;nbsp;carentur,Ferdinandus arce in fuum detrimentum occuparetznam Icuioribusnbsp;Cafionib.propriapolTeflionedominos fepe deturbatosfuiffe. Omnia falua ie vi-uo fperaret,Ximenius iuifit,quo dióto illeconquieuit. Sedecimafit millibus pal-fuumremocior eft aPintia Aranda qua Roa.Faélaefthæcmigratio xvi.Cal.No)''nbsp;tataccleritate, vel quiapeftisgraifari Aradx cœperatvt Abulélisfcribit,velq’^*°nbsp;Roa eo in loco fitû c ft, vt facile Pintiam autSegobiaindc poffet iri: namin alter^'nbsp;tru propediem migrandu effe non dubitabatur. Sed Ximenius Segobiam malu»'nbsp;fetjVnde in fuamCarpetaniamfacile tranfirepoftct. Certefub extremumSept.cunbsp;meliufcule valere fibi eft vifus, Pintiam laudauit vt fplendidam ôâ capacé vrbeni’nbsp;amp;à peftilentiæfama iiberam, amp; regio comitatui aptilTimamjpoftea tarnen cùm^nbsp;fanâo Vincentio oppido Aquilarium Campenfe Carolus venifFet, vbi multinbsp;aulicis Hifpanis illum,vt iufli eranr,præftolabantur : Ximenius litcras ad eum x*'nbsp;Calend.Nouemb.dat,quibus ne Pintiam deueniat iampeftilentiæ morbo labO'nbsp;rantem deterref. fe enimco die nuntium accepifle,non ira pridem quatuor ho'nbsp;mines Pintiæ pefte obiifTc : totamque finitimam regionem eo morbo grauit^*^nbsp;infedzam efle. Quarc Scgouiam diuertendum cife videbatur, vrbem Pintiano'’nbsp;minorcm, ciquererumabutidantiaparem: vbide negotiisagere,amp;locum;nbsp;uentibus agendis deligere, amp; tranfueôlionemmilitum publicorum contcmpl^nbsp;poftet, quod fc Pintiæ fadurum propofuerac : nam ftationibus æquo interuaUnbsp;ab vtroque oppido diftantibus,inhybernis legiones erant. Q^nquamdeconnbsp;uentibus ftatim habendis fibi quidem parum probari : nam populirebus antc^nbsp;élis commoti,adres nouas petendas animatierant.Quareplurimû referre,vta*nbsp;quan'diu conquiefcercnt, doneereipublicæ negotiis (me tumultu compofitis,t^^ jnbsp;gis præfentiam atque imperiumvererentur.Efte enim vehementer curandum, jnbsp;nbsp;nbsp;jj

à principio per fummam rcuerétiamreges à fubditis cxcipiantur.Hocprudcnti fimumeonfiliumnegleétum fuit: quapropter parum abfuit, quinrefpub.nbsp;fuerit. D um de loco defignando tradabatur, commodum Roam legati Tnbsp;aduenerunt,quiab vrbe fuaadregemmittebaturde aduentugratulaturi,amp;JC^ ,nbsp;fupplicibus verbis oraturi, vt vrbem Hifpaniæ ampliflîmamprimis conuentibnbsp;celcbrandis optare dignaretur. Nam præter eius celebritatem, amp; aeris falub^nbsp;temquafempcrfruitur,opportuniftlmo in loco fîtam èffe, vt vndique abnbsp;niæ ciuitatibus,cuius vmbilicus videripoteft,commode adeatur. XimeniuS Qnbsp;iamtumToletanorum'fïdem,amp;:vrbisnaturam,fitumamp;pulchritudinemcôme^nbsp;dauerat,Regemitafe pofTe ad Cifmontanos deducere fperans, fenatusnbsp;faétumvehementercollaudat: atq; eis adDidacum Lupum Aialam xv.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

Noucmb.literasdcdit,quibus oftendit,quàmilli caravrbs Toletum eflet: ii^ cnimvtlegatis fecomitem adiungat, amp; eorumcaufam Ximenii nomine reg’nbsp;mendet: ciuiumintegritatem,falubres loci auras,annonævberratem ediftbrat-nignèamp;comiter legati Toletani à rege fùnt acceptizveruntamen Belgisnbsp;probantibus,quilittoriproximi efle cupiebant,amp; in Hifpaniæ interiorapeo^.nbsp;rcformidabant,Pintia tandem commodiorvifaeft. Didacus Lupus pernbsp;gatos Ximeniumeonfuluitan Roamiret,de rebus fingulis copiofiùs jjônbsp;éturus. Id ne faciat Ximenius iubet, pedemveà curiadifeedat, donee autip’^nbsp;nbsp;nbsp;i

fubftituat(namprincipemaliquemvirumfeptopediemmifrunimcogit2b2^'^‘ • te coràm,quodmallet,Carolumeonueniat: nam fibi vires firmiores iamnbsp;neri darc fe poftît.Ergo Carolus priufquam Pintiam veniret,T urdefiHasnbsp;falutaturus ire decreuit. laitineri accinótus ad Ferdinandû fratrem,nbsp;fenatumq; regium,amp; ad omnes regulos literas dat,quibus muleis verbis fn}^nbsp;filiumde matrereginavifenda, déclarât. Namea de caufa, relido Belg’fnbsp;ïiatus atq; educatus fuerat, in Hifpaniam potilTimùm venifiTe fe dicebat,vt

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;241

curarum amp; folicirudinis parte matrem leuaret, ad cuius nutum fcmper fe accom-modare certus erat.CollaudauitXimenius animi pietatemin parentemxæterùm tam multis de eare egiflenon placebat. Nam fi re integra fententiamfuifler ro-gatus : id ne faceret vehementer hortatus fuiflet. Neque enim tam id fcnbete rex videbatur, quód faótum fuum probari vellet, quàm metualiquo impul-fus, ne quid negotii facefleretur, matre ad reipublicæ curam capiendam, per-uerfo malorumhominumconfilio,inftigata. Nammulta per reges agenda eflenbsp;cenfebat,quorum ratio reddinondeberet. Incidereenim perfxpe negotia,quo-runiea natura eft,vtprius fint conficienda quàm euulganda. Interea Pintiæ ho-fpitiafignabantur:vbi quodanimum XimeniiofFenderet,pcr quatuoruirosBelgas hofpitiorumpræfeàoSjfadumfuit.Bernardini iurifperiti domum quihofpi-tium Ximenii curabant à Belgis pofcebant, vt falubrem amp; Ximenii valetudininbsp;pcraccommodam.Illi verb Germante reginæ efle defignatam contendunt,quamnbsp;Ximenio præferripar erat. Hoccùm Ximenii miniftri ad Afcalonium, qui Pintiæ aderac,amp; multis àXimeniobeneficiis affè£tus,eius amicitiamperpetuócoluenbsp;rat dctulifTent, cura Teneramunda quatuoruiro, quo cum fi bi à Philippi regisnbsp;tempore familiaritasintercelTerat,multa de Ximenii amplitudine amp; meritisdifi-fcruiticuinonmodbinhofpitio deligendo, fedin omnibus apud regem officiis,nbsp;primæ partes iure deberentur.Non elFe igitur,cur domum quam eins procurato-res poftulabantjiiegaret : ni forte regium dari palatium mailet,quodille paulo ante, régis vicarius biennium obtinuerat. Omnia modefta Teneramunda refpon-det,iibi^ hominis clariifimi dignitatem iamdiucognitam: cæterùmregias ad iénbsp;literasfuifleperlatasjquibusvt Bernardini ædesGermanç reginçrelinqueret,iu-bebatur. Afcalonius hæc fingula ad Abulenfemferipfit: amp; fe a Bernardino eiusq;nbsp;vxoreaccepifle ait, Albani ducis operaidelTe factum. NônihileonûtioXimeniusnbsp;commouetur,quôdea de re traótari indignum fuaauthoritatciudicaret: fed tandem illi domus Bernardini data in hofpitiufuit. Sed dumfamiliaribusquoq; ho-fpitia petuntur,in vicum Pintiæ proximum irc iubentur, quod periniquo animonbsp;Ximenius tulit.Namneque fiib regibuscatholicis,autfub Philippo Caroli patre,nbsp;quandononmodóprincipibus,fedmilitum cohortibus regia curia eratreierta,nbsp;tale aliquid cum familia fuaaélum fuiffe dicebat. Nunc verb poft tot menta, poftnbsp;totlabores pro Carolo exhauftos,contumelia fibi pro beneficio reponi,indignif-fimum effe arbitrabatur. Sed qua erat prudentia amp; grauitate, omnem animi rao-leftiam comprimebat : amp; rege aulicisque ignaris,id fieri per miniftros rerum no-fttarum infeios dicebat. Aulici Belgæ, qui bus permoleftum amp; graue erat, quic-quid in gratiam Ximcniifiebat,nihilqj auidius cupiebant,quam omnem eius au-thoritatem imminutam efte, cùm nimia eius viuacitateoft'enderentur, repulfamnbsp;dliftruunt: nempevalidiflimum mentis quantumlibet conftanris arietem.Motanbsp;Paxauguftanus epifcopus,in Chebrii patroni gratiam amp; fua priuatim caufa,Vt Canbsp;tauajalus prodit incitatus,author peifimi confilii fuit: qui vt rex adhuncmodumnbsp;adXimcniumfcribat fuadet.Se Turdefillas iter inftituerc:curaret igitur vt ad Monbsp;iados antiftitis Segouienfis oppidum,occurreret: vnde poftquam de reip. rebusnbsp;in commune egifl'entjConfiliumqs ab eo de priuatis rebus componendis,totaquenbsp;familiaconftituendafiimpfiiTetjdomumquieti fuæ confulturus difcederet.Satc-nimlaborum pro rep.fubiifle: quorum præmia,quando nemo mortalis digne tri—nbsp;buerevaleret,a Deo opt.max.expedaret:fe verb quandiu viuere daretur,memo-rem futurum, amp;eaobferuantiaprofecuturum, qualiberibene inftitutioptiroosnbsp;parentes profequi confueuerunt.His literis à Carolo acceptis, Ximenius fe planenbsp;t'eiicirepelliq5fentiens,febrilethali(vtferunt} correptus fuit. Abulenfis verb,quinbsp;I® de hac re ad Lupum fcribit,pridie quahæ literæ Ximenioredditæ clfentjfub ve-fpcrameafebrilaborafleait: atq; idcirco Caroli literas grauiter iam ægrotanti da-»nbsp;tas nonefle, fed adfenatum regium miflas. Adriano verb qui eas literas miferat,nbsp;vii.idus Nouembris refcripfifle,quo in ftatu Ximenius eflet:nam eo ipfo die quonbsp;literas teceperat,decimam oélauamhoram à febris incremento numerari,amp;: medicos amrmarevigeCma quarta è vita migraturumtquarecertioré regê faceret,

GOMECII DE REB. GESTIS

nam fortaflc hoe accepte nuncio,propofitû de Mof adis petendis erat mutaturus-y t igitur fe mori fenfit,vitæ fandiflimè aftæ praeclara documenta dédit.Na quan-uis corpore nimis afllitlo amp; debili, animo tarnen,amp;: iudicio firmo, de rerum bu' manaruminftabilitatcamp;vanitate,de immenfaDeimifericordia, apudfuos bre-ui quodamfermonepièamp;doótèdifleruit.DeindeChrifticrucifixi lignum com-plexus,veniam à Deo multislachrymisefflagitauit, voeäs interim in fuumpatro-cinium Diuos omnes,fedante alios Deiparam virginemMariam,Michacleranbsp;archangelum, Petrum amp; Paulum apoftölorum principes, amp; lacobum Hifpania-rum patronum,diuum etiam Francifcum,fub cuius inftituto vixerat,amp; T oletançnbsp;ecclefiæ præfides Eugenium lldephonfum. Qjkc tanta ab illo pietate, acque a- wnbsp;nimi Chriftiani alFedu dicebantur, vtcircunftantes amicilachrymas tenerenonnbsp;potuerint. Ergo poftquam religionis facra omnia abfoluit, vt oleo fanéto pcrun-geretur poftulauit:amp;aftantibus Petro Lerma, AntonioRoderico, FontanoAr-chidiacono,amp; Balbafio,qui morientempiis precibusiuuabant, óótidei conftan*nbsp;tiam augebant,fubinde verfus illos Dauidis repetens, In te domine fperaui,anti-ftes fandiffimus Sc ampliflimus, qualem pofteritas vix eft habitura, animarn ef-flauit vi.idus Nouemb.die Dominico,annofuipoptificatus xxii.ætatis veröcifnbsp;citer^Äogefimo. Cunftis qui aderät mceftîÏÏTmis^ctus ingens obortus eft,qu^'nbsp;lem patronum, qualem^dominum amitterentinclamantibus. Vox moribund* Jnbsp;audita eft,qua fe libenter quidem mori dicebat,quanquam cius morte rébus Hi'nbsp;fpaniæincomparabilisiaâ;urapariebatur.Paulôantequammoreretur,epiftolaninbsp;diâare ad Carolum cœperat, quailli fuam Academiam, amp; cœnobia à fe cofirudânbsp;amp;: dotata, familiamqifuamfupplicitercommendabat, feddigitorumrigidoftt*'nbsp;pore fubfcriberenon valuit. Aderantin vlteriori cubiculomulnexaulicisdumnbsp;animam Ximenius ageret, inter quos Vadillus amp; Collazus militares tribuni, qi'*nbsp;Ximeniiaulam frequentabant, fimulatqueobiifl'evulgatumfuit, argenteaval^»nbsp;qux in abaco de morepermulta erant, caeteramque admanum expofitam fupH'nbsp;leâilem deprædari adgrclE funt : idquc omnino cofeciflent, nifi Coronellus Spi'nbsp;nofa,aliquotque ex proceribus prodeuntes,amp;: præfertim Alphonfus Arellanus A' ’nbsp;quilarii cornes qui cognomentû ab obtorto capitehabuit,eos deterruiflet. E cü'nbsp;biculo in quo decubuerat,inproximum tricliniumXimenii cadauerproduiâu^nbsp;fuit,amp; pontificiis veftibusindutum,in fella vt viuês folebat eft locatum.Pofthï’^^nbsp;ledo pretiofis ftragulis ornato,amp; conopeo pendenti inteôto,componitur. Con'^*'nbsp;nuo per Roenfes vicos publ. vox præconis audiri cœpit,qua amp; Ximenii mors àc'nbsp;nuntiabatur, amp; oês ad deofculandas manus de more inuitabatur, propofitacrt^'nbsp;torû mdulgentia. Magnus hominû concurfus fadus eft,non eorum folû quinbsp;aderât,Iêd ex finitimis circucirca oppidis, Conditû fuit cadauer vnguentis amp;afO'nbsp;macibus,amp;: multo inprimis fale,vt Complutû afportari poflet,vbi fe humariiui^’^'nbsp;Sed dumiteradornatur,inRoenfc templum transfertur: vbi quotannis vi. iu^nbsp;Nouembris illiparentatur. Eo ipfo dieCifnerus viriurifperitiaamp;prudentiaU^*’nbsp;vulgari præditus, quem Ximenius femper magni fccerat, amp; omnium cofilio’^'jnbsp;participemhabuerat,diemfuumobiit : cuiiw cadauer Cifneros municipium»^^nbsp;paterna monumentadeportatumeft.Qui Ximenium Complutum afterebât,^nbsp;bribus afliduis toto itinere vehemêter impediti,quanolt;fte vicumRoblegom^nbsp;deuentumeft, largioribus delapfisaquis magno in diferimine fuerunt. Turnnbsp;cuna,Ximeniinatale folum,altero die eos excepit : vbi mœrens patria tapto anbsp;mnoorbata,iuftiflimo dolore fqualens amp; lugens,per agros efFunditur:amp; ad yirg*^nbsp;nis Deiparç cœnobium,quod ipfe fumptuofum amp;:fplendidum condiderat,iugt;^^nbsp;meris fiteibus comitatur. Ibiiuftis per cœnobii fodalcs parentationibus j J |nbsp;poftridie Complutû delatum eft. Academiatemporariumfacellû, vndiqjg*^^ jji

»funebri vefte ftratis cinôtum, amp; in eo cenotaphiumad portam Burgenfem tuerat. Vt autem proximo aduentare cognitum eft,iuuentus ftudiofa, cceuounbsp;rum fratru collegia, ordines literarii, omnes mœftiflimi,poftremô Michael vnbsp;rafeus itemmreôtorpatribus theologis,collegisquefuiscomiratus,obuiamiinbsp;cellum proceflerunt. Altera ex parte, Abbas amp; capitulum fanótorum

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII.

ftoris,aduenere,funefta cciamamp;r atrata Ximenii familiapauló poft acceftït.Tan-tifper eo in loco conftiterunt,dum preces aliquot funèbres,amp;carmina expiandis manibus accommoda, tam capituli qua collegiifacerdotes,mœftisrhythmis in-cinuerunt. Contentio illico inter canonicos amp; collegas exoritur, dum vtriq; Xi-meniicadauer adfuumfanu deducere cupiunt.Eam ægrè Abulenfis compofuit,nbsp;quiprolatis teftamentitabulis,diuilldephonfi ad collegium Complutenfe ædemnbsp;fuæfepulturaî Ximenium deligere recitans,tandem capitulo vt defifteret perfua-lit.Populum verb Complutcfcmobiiiamprogrcflumamp; multamœroris fignade-difle certum eft,quauis alii contrariüafleruerint.Namamp; duumuiris, decurio-ïo nibus pullasveftescx publica pecunia datas fuiftefatis conftat.Ccrtècacxrabantnbsp;Ximeniiméritainciues Complutenfes,vtfinepiaculo fecus facere nonpotuif-fent.IIlud tarnen diflimulari non poteft, villas quas adfœnicularium agrum,nonnbsp;longèàCompIutOjinaruis Benedióto nepoti vedigalibus,inuicis Compluteftbusnbsp;Ximenius extruxerat,extemplo ab eis dirutas fuifle.Ildephofi collegæ Cardenamnbsp;canonicum T oletanum rationibus collegii prçpofitum,amp; cómunes xdes cum eisnbsp;incolentem, Ximenio defunóto ftatim eiecerunt: nonnullaqs alia,quæ magis eiusnbsp;quot;voluntate, quàm vllius decreti virtute fiebant,abolere neutiqua funt veriti. Mul-tum a Ximenii voluntate Abulenfis te ftamenti executor inparêtalibus celebran-dis deflcxit.Nam cum antiftes religioiilïimus palam in teftamenti principio pro-io hibiiiflet, ne quid fuperbæ vanitatis,aut vulgaris ambitionis amp;arrogâtiæ, inciusnbsp;funere fieret, ampliflimum faiftum eflè feimus. Siruelus theologus côcionem denbsp;eius laudibus, amp; de temporû infequentium deploratione habult. Is quafi proxi-mam calamitatë diuinans,quæremp.continuô occupauit, verfîculuni ilium Da-uidis concioni fuæ thema propofuit: Increpa feras aruudinis, congregatio tauro-ruinvaccispopulorum,vtexcludanteos,quiprobatifuntargcnto.Quem alioquinbsp;obfcurum,amp; myfteriis perplexü, graui Sc diferta oratione ad Belgarû aulicorumnbsp;nioresdetorfît: quinoftratibuspulfîs,fibifolis apudadolefcentem regemlocumnbsp;rclinquerët: amp; affiduis acimmodicis prædis fe,amp; fuos locuplctarent.Dies quo Imnbsp;madus Complutum infertur, diuo Eugenio primo archiepifeopo Toletano, loganbsp;}o olim maiorum religione, non modo in Toletana diœcefi, fed per vniuerfam tam

Hifpaniam qua Galliam facer eft. Q^ob caufamreâor, amp;theologi patres, qua pietate in diuum fanëliffimum Ximenius fuiflet non obliti, in cuius, amp; diui Ilde-phonfîtutelafuam Academiam effe voluit,lege cauerût,vteo die facris anniuer-fariis conditori Ximenio parentaretur,fierentq5 exequiæ ampla amp; illuftri pompa,nbsp;concioncetiamhabitainciuslaudem,quemadmodûquotannis celebrari vide-n^us.Sepulchrivero monumentum quo eft coditus,èlunenfi marmore candidiflinbsp;^ofaftumeftjinquo eius fimulachrum indumentis Pontificiis,amp;paftoralipedonbsp;ornatum vifitur, multaque alia fi^na rerum variarum in fepulchrilateribus, tam

_ _ ___________________________—----?---- quot; ¦ '1

ciiSjVtfuprà diximus,noftri hi commentarii cùmab Academiaprobati,tûhone-* ftiflimo præmio funt affeifti, ferreis cancellis miro itidé opere,per Nicolmim V ernbsp;garamegregiû fcalptorem,elabotatis,monumentû cingendum curauit,te ecirnnbsp;quibus licuitfpatiis,totam Ximenii vita cælaturis prxclaris oftentanubus. JNo a

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Eugenii rcliquiis gefta funt. Nam præterqua quod fempiterna memoria gniflima,adXimcniietiahiftoriamfacerevideripoffunt. Phi li pp Vs H- y*'nbsp;fpaniarum rexpotêtiflîmus,ecclefiæ Toletanæ precibus,apud Carolum fX-nbsp;nbsp;nbsp;'

lorum regem operam piiffimam dedit,vt fanólidimi Marty ris Eugenii corpus eC' clefîæfuæ reftitucretur.Quo votiseius annuente,quanuis Galliæ populis doUn*nbsp;tibus,ac potiflîmum fandi Dionyfii monachis, in quorum coenobio multisi^}'nbsp;fcculis afleruabatur, numenque Martyris non vulgaribus miraculis prxfcnuni'nbsp;mum fentiebatur, in Hifpaniam per Petr urn Manricum canonicum T oletanuu’,nbsp;iure quodam poftliminii redudum fciit. Confultabant intereaToletaniteiupnbsp;patres,an ad ipfos Galliae amp; Hifpaniæ limites obuiam venerabundi procedetcuG ,nbsp;indeque ToletumEugeniumdeducerent. Quade re cum regem confuluillcuc»nbsp;vifumeft,vt Manricus Turrilacunarn,Toletanx diœcelîs limitaneumoppilt;^^^’nbsp;amp; Ximenii natale folum, cum fandiflimis rcliquiis feftinaret, vbi tandiu conU'nbsp;fteret, donee quid fado opus effet monerecur.Ventum eftTurrilacunam poftfi'nbsp;die Calendas lulias, vbi Eugenius in fuccefforis Ximenii patria magna populo'nbsp;rum frequentia exceptus, poft tam diuturnam à diœcefî fua abfentiam,qujnbsp;Ximeniilaribus fefeobledaret, per totum autumnum diuerfatuseft.Fuiteau*'nbsp;latio peropportuna, vt interea Epifeopis ,quosToletani Antiftitis fuffragane^^nbsp;vocanc,ad Synodum prouincialem Tolcti congregatis, primus Toletanuspr^'^^nbsp;ful Epifeoporum fuorum humerisinecclefiam Toletanam inferretur. Subc^'nbsp;tremumNouembris diem, qui inter feftos in faftis afleriptus fuit, id faduni efbnbsp;pompa celeberrima, variis diuorumferculis, amp; paffionis dominica: infignibuSnbsp;reliquiarum capfammultis gemmis amp; margaritis fulgentibus illuftratain,p''^’' ,nbsp;cedente : quam per vices Philippus rcx,amp; Carolus iuuentutis princeps ,amp; jnbsp;ceres alii fubibant: quibus in partem piifhmi laboris Epifeopi prouincialcSj'^nbsp;templimaximifacerdotesfucccdebant. Hoctanto apparatUjinvrbemnoftr^*^nbsp;multis fornicibus,ampliffimis arcubus ornatam, amp; magno mortaliuin cuunbsp;Curfu ex omni fere Hifpaniafrequentatam, reliquiæ illatx funt. Nihil illuftri^S’nbsp;magnificentius, aut fplendidius eo ingenere vrbs noftravnquam vidit.nbsp;cula Dominici fepulchri, quae fubter aram maximam in templo eft, rege iubeunbsp;te, depofîtæfuerût.Quanquam multi patres in facello Mozarabum,quodXiuj^nbsp;nius dicauit, Eugenio ( vt credi par eft )infpirante, collocandas efl'c contend*nbsp;fent. Ximenii mors, vt fuit bonis amp;rempublicam amantibus grauis amp; acerba)*'.nbsp;malis hominibus amp; feditiofis iucunda amp; grata. Nam cùm quofdam Senator^’nbsp;regiosSenatueieciffet,amp;alios,vt merebantur,ignominia notafret,amp;: infer**’nbsp;ris nobilitatis hominibus falaria regia, quibus vtinutiles fuci fruebantur,abft**nbsp;lifret,potentiores verb antiquis ftemmatibus amp; ditionis amplitudine fuperbic*^nbsp;tes,exaequo cum cætetis viuere primus omnium edocuifl'et: fieri non potuit,^****’nbsp;illo fublato gauifi fuerint. Mors enim vtcunque accidat, quibus ob damna a*nbsp;iniurias illatas male volumus, in vindidæ locum libenter accipitur : quanquagynbsp;nerofoshomines,inæmulorumautinimicorummorte,amp; dohiiiïe,ôcprçclaras’nbsp;lorum virtutes laudaffc, accepimus: carent enim odio amp;:inuidia.CertèFadriCnbsp;Albanus regulus, quocum de prioratu extorquendo tam acriter Ximenius cn*^nbsp;cenderat, miris laudibuspoft mortemefferebat: vnumque Ximeniumfuiddanbsp;firmabat, in quo prifcum illud robur eluceret, quo noftrates olim excclleba**^nbsp;Quod fi vultus amp; corporis lineamêta,animum amp; mores produnt, operxprc*:**’nbsp;erit Ximeniihabitudinem ,amp; fenfuum inftrumcntacompendio defcribere-quihac naturae parte dclcdantur,habere poffint quo animum obledent.nbsp;fuit corpore, firmotarnenamp;;compado,incefru compofito innatam grauitat^^^nbsp;præ fe ferente,vocc virili amp; ftabili, qualis in heroibus à poeta laudatur, facic nnbsp;longa amp; macra,Fronteamplafinevllis rugis,Oculis mediocribus,c6ditispodnbsp;quam eminentibus, acutis tarnen amp; acribus, fed vuidis, quales eße lachry naa^^^nbsp;tium folentjNafo oblongoamp;adunco, quem Græci grypum vocant, Nariutnnbsp;raminibus latis amplisque, Dentibus bene inndis, fed caninis prominentin* ’nbsp;vnde à ridicuhs parafitis elephantus vocabatur, Labris cralhoribus aliq*’‘^'j^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VII. i4y tumdiduótis, nam fupcrius nonihilatcollebaturjfed citra dcformitatcmjnfimisnbsp;auriculis nonpendulis, fed perpétua ferieadmaxillarura iunduras hærentibus,nbsp;Superiore totius corporis parte longior cr.it quam inferiore fefquitertia fermenbsp;proportione. Anno M.D.XLv. Andrea abbatereólorc,cum fornixfubterraneus,innbsp;quo Ximenii cadauerconditum fucrat,reficeretur,eius calua foras ad lucem de-duâa fiüt,quæ nullis futuris compacta erat, fed ofle continuo confia bat, qualemnbsp;aliquando in homine reperiri Ariftoteles notât. Animi fententiam breui explica-bat,refpondebat diferte,nec vnquam extra rem vagabatur : eratenim verb or timnbsp;parciffimus,etiâcùmiratusminabatur. Namcùm benefïciilöco aliquid promit-tebat,multó libcralius rem ipfam præftabat cumulatiorem quani verbis ; ne-que vnquam tcmerc, præterquam de rebus feriis, fermonem faciebat. Sæpequcnbsp;illudCiceronis vfurpabat, ncquaquâ itanos à natura generates elfe, vtadludumnbsp;amp;iocum fadi exiftimaremur,fedad feuetitatempotiùs,amp;:ad quædam Iludiagranbsp;uiora.Tamen nonnunquam inter familiäres fuos,qui natura fimplicioriamp;: aper-ta étant (nam bifeehominibus impendio obledabatur ) ioeis amp;rifuanimuiu la-xabat feriarum rerum mole fatigatum: Sed adeô parce amp; rarô, vt comitatem potins illi non defuilfc) quàm comem amp; facilem eife iudicari potucrit. Didis Fran-cefij feurræ, quaifalc nigrocarcrent, deledari videbatur: erat enim acriingenionbsp;amp;dicax. Domi hominem mente lapfum alebat, qui olim Theologiam didice-rat,amp; tune memoriter multa recitabat,cüius confuiis amp; nonnunquâ certis alleganbsp;tionibusobledabatur. SandiiPumilionisbreuiftatura,amp;ingeniologaudebat ;nbsp;quemlldephonfi collcgisamp;redorimoriens commendauit, amp;menfarum mini-ftrumcll'eiuflitâdenimmunus diligenter obi bat. Maderolli militari amp; fimplici linbsp;bcrtatenônunquamfrucbatur, dû illi per ioeû vt monachus fieret fuadebat, quônbsp;mente fceleribus impiatâ purgare t. Fuerat hic ad Oranû tri bunuS) qui mira qua-dam dexteritate, multis hoftibus quibufeum cominus pugnauit, dextros oculosnbsp;pundimfe riens effodit.Literis mire videbatur recreari, quarum ièmper ftudio-fus fuit.Solêne hocilli fuit,vt à prandio amp; cœna,dodç quæftiones de rebus præ-lertim facris proponerentur,dc quibtis viri cruditi, qui Temper illi aderant, diipu-}o tarent, A udiebat etiam dialedicas iuuenu dimicationes : bonû enim agricolanonnbsp;nnnus deledari nouis dicebat virgultis,qüàm arboribus iam fruduoiis. Atra bilenbsp;nonunquâvexabatur, quo tempore negotiis fe ftibtrahebat, neq; temere ab aliisnbsp;quam ab intimis conueniebatur. Qu^obre nonnulla furore podus animi, quàmnbsp;côfiliogeffit : quemadmodum Granatenfium Maurorum per baptifmatis aquamnbsp;mfeatio,amp;: Africæ debcllandæpropofitum tellimonioeiTepoflunt. Cum poten-tiflimis regulis obftinatiflîmè contendit,fed iufta femper ratione praîcedëte, vt fu-Petius oftendimus.Nam quidifficilium negotiorum exitus perhorrefeunt, atq; eànbsp;^^caufareru agendarum occafiones prætermittunt,nontam prudentes autcauti,nbsp;quamignaui timidi cenfentur.Nihil vnqua grauioris confilii aut operæ aggrei-priùs ad canonicos T oletanos referret : quibufeum te communica-^'^’^Precariiubebat,vt negotium fortunaret. Nam Africanâ expeditionemnbsp;aóturusjg^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Senatu profedurus,Toletum ad patres venir,qui-

bus conatusamp; confilii fui rationemedidit. Quod femel faciendum propofuerat, Qido citiusconfedum volebat,illudSaluftiivfiîrpans: Vbi confulueris, maturenbsp;opus eft fado. Si quis parum cautè aliquid egiflet,eriam in rebus magni momen-ti^nod.oaniinivolunrasadnocendumabeflét,peromnesætatis gradus nulla in-ûignaris ûgnificatione dara,fiue ca humanitas fine potius prudentia erat, diffimu*nbsp;P uit-Dum Academiæ cxædificandæ intentus, in diui lldephonfi templo fabronbsp;bgnario crucem fupra aram maximam clauis trabalibus figenti adeifetjpenè vitónbsp;uiicrimen fubiit,delapfo in Ximenii caput malleo,fed numine quopiamidum a-ucrtente,cutimtâtùmperftrinxit.Statiminde difee flit nulla voce emifla,vit£Ehu»nbsp;manæcaliginemamp;periculareputans. Verborumlibertateminnonnullis magnanbsp;animi moderatione tulit. Nam Vxamenfi facerdoti iudicem priuatum fuæ caufienbsp;poltulanti,cùm refpondiflet optimos vicarios fe tribunalibus pra£pofuifle,quibusnbsp;mclioresnecGuadalfajara,nccMadritû erat datura: Po tuit (in quit ille )Turrila-X iij

GOMECII DE REB. GESTIS

cunahuic regno præfulê dare, amp;hæ ciuitates no habebunt indice idoncu tannilç caufæ?Ximcnius,reguli alicuius fiducia ilium procace fuifl'e exiftimans,quxfiui^nbsp;que patronu haberer;p'ari condentia retulit,fc iibi pacronu efle,neq; alio indigcrc-Polfinquit Ximeniusjnon potcris te digniorem inuenirc.Et hac caftigationeconnbsp;tentus,de indice dando cœpit agere. Contrera cócionatorcm,qui præfentc XiinC'nbsp;nium, ob pretiofas pelles quibus induebatur, acriùs quàm par erat reprehederet,nbsp;magnaanimi lenitate fuftinuit,amp; ad prandiû vocari lulTit, amp; eins concionê laun^nbsp;uit.Qui perfona publ.fuftinent,vti non poiTunt plebeio veftitu amp; apparatu : nawnbsp;purpuræ fplédorc,amp; fnpelleôtilis lautæ copia,maieftas qnædâ conciliatnr, qnahonbsp;mines in officio continentnr.Sed Ximenius, quanuis iIbis in vfum quem dixiniusnbsp;vteretnr,interiores veftes,amp;lelt;3:i quo indormiebat ftragula,femper ex prçfcripwnbsp;Francifeani inftituti habuit. V itæ itaq; triftioris perpetuô cultor, rufticitati qigt;anbsp;deliciispropior femper fuit,quodde M. Agrippadicbumlegimus.Salzcdâaulte-rioris couiâais caufa fecedens,cùm menianû,quanuis anguftu, ante quoddâcubinbsp;culum proieétu vidiffiet: hæc eft(inquit)illa Salzeda,in qua omnia acida effie dice-bantur? quaûcuriofum opus,amp;; voluptatifaâû notaret. Quoties fodales Francifeani panêamp; vinûoftiatimmendicabant, pancm fine quo viuerc commode no“nbsp;poflentjiurc fuo expofeere aiebat,vinum verb delicias meras cfl’e,cùm tot perennes fontes vbiq; fcaturirent.Nodlurno tempore plerunq; tondebatur, ne vlia d'C*nbsp;particulam reip.fubtraheret : quanquam nec illud tempus perire patiebatur,au-diebatenim quigrauemaliquemauthorem recitabat. Preceshorarias, adiucorenbsp;rarôaccerfito,folusamp;plerunq; obferataianuaabfoluebat, vt interpcllandi occa-fionemadimeret. Sacram fynaxin celebracurus, publico item loco non gaude-bat; frequentiùs in priuata ædicula operabatur, duobus Francifeanis, viris bonisnbsp;amp; eruditis pra;fentibus,quos in id munus apud fe habuit. Simplicem in eccleb'®nbsp;cantumfquemGregorianum appellant)amabat,theatralioffendebatur,Teinplisnbsp;necadmodumfpatiofis,nccplurimam lucem admittentibus capiebaturmarn^I-terutra res mentis intentionem difturbat, quæ in locis fubobfcuris colligifolcnnbsp;Extremis vitç (uæ temporibus,negotiorû amp;: morborum agmine irruente,publiasnbsp;facrisinterefledefijt : amp;:aliquantoferiùsquàmfolebatin publicumprodibat. V- inbsp;trunq; æmuli culpabant;amp;apud regem per literas fxpe couquefti, multumdetn-menti ex ea rc lires capere aiebant.Qui refponfum rege dignum acceperuntjpb’^nbsp;momentiin vnàis Ximeniifalutead reip. incolumiratem vcrti,quàm inotnninmnbsp;priuatorum negotiis.Liberalis animi ergapofteros argumenta,tcftimon»s.Tter-niSjde quibus ia diximus,comprobantur. Quæ verb fingulari beneficentiainfoinbsp;æuihomines c5tulit,multacomemorari poflrunt.QuiomaraCaftra Manrici Naj*nbsp;renfis vxorem,quaillc vt eratingenio difficili amp;feroci,domoper contumelia inbsp;pulerat, Ximeniusapudfeeo fplendoreamp;:dignitatc Toletihabuit, quavix apm* ;nbsp;maritû diicemtenuiflet,donecintereosconciliatagratia,inpriftinamfortunârC' ƒnbsp;ftitutafuit. Cuius affliélio eb indigniorvidebatur, qubdManricusfaôlusfiicr“^^nbsp;Najaræ dux, ab Enrico 1111, in vxoris gratiam. Huius beneficii Qmomara dein-ceps memor,quotannis ad Ximenium linteam fupelleól:ilem,dulciani operis benbsp;laria,aliasque eiufmodilautitias,veluti perpetuum veétigal,mifit. Cùm olim Sc'nbsp;guntiaecapellanus maximus effet, Alphonfi lannii fuaui voce deledatus : eftd-fnbsp;dolcas lanni (inquit) me Archiepifeopû Toletanü non effe ; nam ego te primice'nbsp;riumcreaffem.Eftautemprimicerius,quichoricantûcurat,nunccapifcolums“ ,nbsp;cant.Pbftverb Archiepifcopuscreatus, promiffimemoreadignitateillûdonani^» jnbsp;addito inliteris propria manu elogio,ad cantoré Guadalfajarcnfem, ibi enim n“nbsp;tus fuerat. Brunetû,qui,vtdiximus,Ximenioàlatronib. ad Aquas Scxti;is dclp“'nbsp;liatOjViatico cft profecutus vt Roma adiré pofiét,ad fe officii caufa venienteffl,^'*-àtiigniffimèaccepit :cumq5eo non femel femotis arbitrisfamiliaritereft colloc“nbsp;tus,quodpcrpaucis ille præftabat. Voluit apud fe Brunetu pcramplis prxuriis rc^nbsp;tinerciat ille fine qubdætate prouedus lam effet,fine qubd aptum niduub^cqn“^nbsp;fibifatis eratScgouiæhaberetjgratiasXimcnioegit, aquo muleis munenbusoonbsp;parus difeedit: quæ ille ta facili amp; hdari vultu largiebatur,vt nemo effet qui

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIL 247 in poftcruin impetranda fibi non promitteret. Qiiotics digna aliqua aut opimafa-cerdotia,Toleriintcmplomaximo vacua efle acciderat, eain filios rcguloru, aucnbsp;in viros aliquos dodrina pariter amp;moribus præftantesjuxta fummorum Pontifi-cum décréta, quæinhacparte mira quada confideratione ecclefiarû cqmmodisnbsp;cÓfulucrant,propofiti tenax ad morte vfq; contulitmam ex claris amp; nobilibus vi-risfauorcm,exdodis verb authoritatemrebus facris conciliari aiebat. Qua in renbsp;nullo in difcrimme norhus,an legitimus effet,apud eum babebatur m.odó is vir-tute commendaretur. Benigna fuiffe naturafatis conftare potent, qui qua fuer.tnbsp;in domefticos caritate conbderauerit,amp;eiusepiftolaslegerit,quibus catholi-to cis regibus,amp;deinde Carolo nepoti,viduarum amp;pupillorum caulas piiffimis verbis commendat. Fuit in Ximenii familiaFerdinandus Valdefius Archiepifco-pus Hifpalenfis, vir ampliffmus, qui duos viros altcrum theologum, alterum iu-rifperitum Ximenium habuiffe reterebat,dicecefi T oletanæ luftranda; caufa, vt punbsp;dicas puelias dote caflas, autparentumauxiliodeftitutas, honeftis virisinmatri-nioniolocarent.lnbeneficiisecclefiafticis coferendis,pra:fertim quæ animatumnbsp;curam annexamhabent,baud vulgarem conliderationem adhibuit.Namproxi-mis quibufqjex familia prætermiflîs, fæpenumeroignotos aduocabat, hominesnbsp;probos,amp; in aliorum commodis curandis pic folicitos : quos vel mediocri litera-’^urapræditos, aliis quanuis dodioribus, minus tarnen ftrenuis præferebat. Dumnbsp;to liæcfecum ponderabat, amp; de fingulorum virtutibus certior fiebat, mukaiwnuii-H’^amfacerdotia penes fe retinebat,donee dignus minifter occurreret. Quod ta-’^enæmuliquoq; vt cæteraculpabantûpfevero confilii fuiconfciuSjquicquidiliinbsp;calumniarenturcontemnebat.Sacrispotilfimum Pafcharumfolenniis,eiufmodinbsp;Lcerdotia benemeritis diftribuebat. Amabat,homo beneficus,habere quod do-uaret,ne homines indigne egentes expedare, donee vacua client facerdotia, ço-gendi effcnt.Quaevtlibentianimo in ignaros fponte côferebat,itafi quis aliquidnbsp;hiiiufmodi ab eo peteret, moleftc amp;: grauiter ferebar, amp; veluti procacem, amp; pa-rum fui reuerentem auerfabatur. Miniftris amp; familiaribus,viris optimis,amp; cffica-cibuseftvfus:eosq;femperinmaiusprouehere,nouisqjincrementis adaugere,nbsp;50 vtfolentpatrescariffimos liberos,curauit. Si quis à familia difcedcre vellet, nihilnbsp;aliud rogans aut inquirens,illico abeundi commeatum dabat,neq; vnquaiftfur-fus admittebat. Rerum occultarum, quarum fibi notitia à rege non daretur,adeónbsp;fcparucuriofufn effe oftendebat, vt Lupo apud regem Ferdinandum diuerfanti,nbsp;be quid tale rogaretper epiftolaminterdixerit ,nihilq; operæ in illis rebus inqui-rèdis fumeret. Elle emm vanum amp; moleftum ftudium innegotio præfcrtim nonnbsp;^dmodum necefl'ario : cum alioqui ita omnia priufquam euulgarentur cognitanbsp;Labucrit, vt nihil fibi repentinum acciderit,aut occultum diutius fefellerit. Æquinbsp;fiemper obferuantiffimus, iuftitiam per fe, amp; per miniftros coluit.Quod fiquan-do munera fua aut parum intègre, aut ncgligenter obirc intellexerat, illico ma-40 giftr4tibusamouebat,quantumuis vinculo ardiffimo coniundos. EratTalabri-cæ Pæfedus Sandius Villaroellus, quern lUe locopropinquihabebat : hie dumnbsp;rapinis potifis, quàmreipublicæ curandæ ftudet,có res impudentiæ deuenit, vtnbsp;palàmconcuffiones perminiftros, per præfedum fièrent. Quare Talabricen-fes commoti, duos decuriones ad Ximenium mittunt, qui præfedi fiagitiofosnbsp;mores declararent:quibus auditis,iudicemXimcniusconftituit,quiinVillarocl-li ada inquirerct,amp;: querelas,qui ilium reumfacerêtcognofccret,adminiftratiqinbsp;magiftratus rationem feuere repofceret,poft quæ fuccellbrem illi dédit. Supremonbsp;fiiæ diœcefis tribunal! indices viros dodiflimos,amp;; maximi ponderis femper dele-git:ex quibus multi ad Pontificatum deinceps affumpti,magiftri difciplinaprobènbsp;îo retulerunt.Ioannes Velafcus,Petri comeftabilis filius,Bernardini amp;: Inachifraterjnbsp;aliquot annos huic tribunal! præpofitus,Calagurritanus Antilles demum cofti-*nbsp;tuitur,amp;: deinde Pallantinus. Verütamen poftquâCalaguriipræficitur,prçpoficinbsp;munus triênio apudtribunal Ximenii exercuit: necrccufituithomogenerolus,nbsp;Pontifîcatuhaudeontemnendo audus,in familia Ximenii recenferi.Sedfuithçcnbsp;olimT oletanorum Antiftitum fine authoritas,fiue maieftas,vt aliarü ecclefiarumnbsp;X iiy

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Antiftites publicis munerib. præfclt;ftos,amp; officiis priuatis adminiftros habuerint, Nam Rodericus Ximenius T oletanus Pontifex,is qui hiftoriam Gotthicainfcri-pfit,mcmoriae prodidit,fe Guadalfajaræ xgrotatem, in fuum locum Dominicumnbsp;Placentinum Epifeopum, qui fibi à facris agendis erat, fubftituifle : vtinterea re-gem Ferdinadum Alphonfi noni filium,ad Giennenfes, T oraphos, amp; Plcgianosnbsp;Mauros,qui in Carpetaniam incurfus fecerant,debellandos,comitaretur. Rurfusnbsp;vtex hiftoriis noftratibus intelligimus,PetrusTenorius,cuius aliquot funtinnbsp;diœcefi T oletana illuftria monumenta,Epifcopos Conchenfem amp; Segouienfem,nbsp;inter fui tribunalis indices habuit. Petrus autemGonfalus Mendozius generalemnbsp;vicarium Epifeopum Caurienfem conftituit. Poftquam Ximenii mors diuulgaUnbsp;fuît, Alphonfus Aragonius Ferdinand! régis catholic! filius, Cæfarauguftanusnbsp;Antiftes,quem inToletanum Pont.create pater exoptauerat,TutdefillasCaro-lumfalutaturus venit,amp;fimul deecclefialbletana obtinenda adurus. At Chc-brius, qui vt Guillielmo Croio nepoti, præclaræ mdolis adolefcenti,confeneturnbsp;adnitebatur,aliquotnoftroru ftudiis adiutus,quidiuerfxfad:ionis odio, Croiumnbsp;opibus amp; honore audum mallebant, Alphonfum Aragonium Turdcfillas ingrc'nbsp;di vctuit,quanuis multum deprecantem, vt fibi reginam for orem, amp; Carolû nc-potem vifere liceret.Ergo ad exteros proceres Pintiam proficifei tur, vnde poft re-géfalutatum,fpefruftratus in Aragoniam fub extremum Décembre dimittituf-Quatuordecimo Cal. Od. Carolus Pintiam ingreditur,ibi^ couentibus habiténbsp;procerum amp; vrbiumfuffragiis fexto idus Febr.rex Caftellas à cundis accIaInaw^nbsp;Supercratde diflidiis interChebriumamp; Gorrebotum,deq5 Guilliclmi Archiepi'nbsp;fcopi inFlandria,amp;: Seluagii magni Cancellarii in Aragonia morte,amp; de conucn-tibus Pintiæ eelebrari cœptis,amp;: Compoftellam tranflatis,de Hifpania etiam Bel-garum rapinis exhaufta, vnde modbus ciuilibus data eftoccafio, poftquanicim*nbsp;tatumprocuratores ad fuos redierunt,amp; rex Carolus in Belgiuvclafecit,vtfcpO‘^nbsp;mortem Maximilianiaui,impeni Romani candidatumoftendcret,amp; Gallo em’nbsp;çmuloprçferrifatageret,fcribere.Sed nos ifta aliis copiofius tradaturisrelioqn**nbsp;muSjfathabcntes difertis verbis profiter!, vniuerfailia incommoda, quxâ^ tun^nbsp;maxima fucrunt,amp; in noftra pr orepferunt tempora, ceflatura proculdubio fn**'nbsp;fcjfi Ximenio vitalongior Deibeneficio contigiflet.

LIBER OCTAVVS.

de vtraq; re compedio fcribere. Neq; enim cruditi homines,qui ab ilia prodeun^» minus Ximenii opus cenfendi /unt,quam ipfa ftudiofarum ædium ftrudura,qi^Jnbsp;vtquotidienouisfabricisilluftratur,fic etiam nouos fœtus fubinde edit,nbsp;perpétua fucceflione inhabitent, conditorisq; fui beneficentiam amp; virtutemnbsp;prxfentent. ErgoTheoIogiæfcholafucceflbrê accepit Michaelem Catrafcii*’^nbsp;virumdod:um,amp;indifputando accrrimum.Eratinhochominetantamor“’^ .nbsp;vitx integritas,vt ad fummu magiftratum, qui redoris eft, iterum fitnbsp;amp; Ximenius perpetuumre(ftorcmeflevoluerit,fyngrapha etiam datapaido annbsp;mortem,quaidhonoris Carrafco tribuereprofitebatur.Conditio erat,vel ƒnbsp;nbsp;nbsp;’

•iori fortuna nequaquam afpernandamam vniuerfa Academia,amp;: quicqu’d a emolumen tiemanat, quod amp; multiplex amp; non vulgare eft, ab vniuspendc*quot;^nbsp;(ftoris arbitrio Ximenius voluit. Cxterùmvir prudens,litcrariascontenuo ’nbsp;odia,amp;: communem hominum ingratitudinem,ambientium ftudia,nbsp;mendantium, raoleftias confiderans, decreuit conditioncm oblatamrcpno’^^j

FRANCISCI XIMENII, UB. VIII. 44^

§ed amicis nc id facerct fuadencibus, coaélus fuit fyngrapliam antequatn magi ftratu abiret, fuis collegis oftendere,amp; eorum fententias rogarc, anno primo à Ximenü morte, ab Academia veróconditadecimo. Tantusillico tumultus eftnbsp;cxonus,vtScnatuinlongiusprodult;fto, totus ferme dies collegarum contentio-nibus confumptusfuerit, Carranza inter alios, 8â Curia, amp; Almarazio, magna vinbsp;admittendampernegantibus. Quod cùm ille animaduertidet, fyngraphadifeif-fa,fe magiftratu cxtemplo abdicauit. Hic poft aliquot armos fcholam Theologi-camdefcrerecoacluSjin AlphonliFonfecæ ArchiepifcopiToletani ftmilia afei-tuseft, cui à confcientiaexpianda fuit. Datus fuiflet Philippo principi magifter,nbsp;to lüfi corpufeuli breuitas obftitifletjmatre Auguftaiudice,quæilli Siliceum prætu-lit:hienimduo,amp;:Siruelusdefignatifuerant. Huic fuffeétus fuit loannes Mett-na,iuucnis adhuc,fedperfpicacis ingenii,amp;grauis iudicii. Hic plufquam vigintinbsp;annosTheologicæ fcholæ præpo(îtus,tantam libi laudem comparauit, vt eius nomen breui celeberrimumper vniuerfam Hifpaniam fuerit. Erat in eo admirabi-lis incxplicando diftinétio, adeoque matenam propofitam line vllis ambagibusnbsp;colligcbat, yt nihil elTec tam perplexum autobfcurum, quod veltardilïîmus nonnbsp;aflequcretur.Et in argumente nonnunquam arido amp; ieiuno, tanta verborum vonbsp;lubilitateamp; copia,tanto ordine,tamq5aptaamp;:connexaferie,taintentacontentio-uc,tâfirmisfenfibus ad rem femperfacientibus,täacutisamp;: veris rationibus vtebanbsp;40 tur,vc nihil in illo adperfedâ eloquentiam pra:ter verborum delcétum defidera-rccur.Quanemperéanimés omnium attentos faciebat: qui lifemel vagarentur,nbsp;fruftrapofteaintentionemreuocarent. Concurfus vndiqueadeumfiebat inre-bus dubiis, aut certè parum cognitis, tanquam ab oraculo claiitatem petentium.nbsp;Ex immoderate ftudio varies morbos contraxit, qui ilium indignis modis cru-ciabant: podagram,calculum,amp; iliorum dolores. Atq; ira ante tempus è viuis fub-latus,fcholam Theologicam,arque adeô vniuerfam Academiam,fuamorccmœ-ftilfimam reliquit: neque enim annum quinquagelimum feptimum attigit.Situsnbsp;eftin diui Ildephonfîfacello, obiicanno Domini M. n. xLVi. quod infculptumnbsp;epigramma teftatur. Reliquit fuæ doélrinæ monumenta, libres de pœnitentianbsp;JO amp;reftitutione,qui etfi manibus ftudioforum circunferuntur (funtenim multisnbsp;in rebus cumprimis vtiles)verùm longemaiori cum veneratione is fua verba fo-nansâudiebamr,quàmpofteaeiusfcripta Icguntur. Eomortuo Andréas Cueftanbsp;fcholam fufcepit,aeri ingenio,amp;: non vulgar i prudentia vir, qucni ob doefrinaranbsp;Ôc virtutem,Philippus IL Hifpaniarum rex,Legionenfem Epifcopumfccit. Vn-‘JcadTrideiitinû conciliû profîcifci iufluscftjamp;rediens bene re gefta,amp;: doclrinçnbsp;opimoncclarus,apudMoutemSarratumdiemfuum obiic. Fuit in eo mirafubti-btas,acreingenium,amp; certumiudicium.Libcralesdifciplinæmulcospercelebresnbsp;viros habuerunt, de quibusaliicopiofiùs tradabunt: ànobis très cantùm hicre-cenfebuntur,Thomas Villanoua,Alphonfus Pratus,amp;DidacusNauerius.Tho^nbsp;mas in Ildephonfi collegium cooptatus,artes liberales profelfuseft, amp;: difcipulosnbsp;facis dodos Academiæ dédit : inter quos Dominicus Soco, amp; Ferdinandus En-zinas numerantur. Hic cùm raram indolemSô ingenii acumen opufeulis editis o-ftentaflet,magnamque fui fpem concitauiiret,immatura morte pra^reptus fuit: il-Ic verb inter Ildephonfi collegasadledus, tantos in libcralibusdifciplinis, inre-que Theologicaprogrcflus fecit, vt Salmanticam conccdens,amp;;in Dominicanaranbsp;fodalitatcmafcitus, in ea Academia Theologicam fcholam multos annos fueritnbsp;moderatus : feriptisque eruditilfimis orbem repleuerit : amp; ad res grauilïïmas tra-dandas aTridento per Carolum V.Imperatorem, cui à confeihouibus fuit, ac-^nbsp;cerlitus, magnam fibi authoritatëcomparauerit. Thomas veto, amp; ipfe lldephon-5^ fi fodalis, Auguftinianum ordinem pofteaprofelTus, cùm vita: fandimonia ma-

gis acmagis quotidie claruiflet, Archiepifeopus Valentinus fadus eft : in quoi* nmnereobeundo fandiflimèfegefiit. Alphôfus Pratus,Toleti orcuSjingenü acu-mineamp;acrimoniapræditus,fcholam philofophicam, nonmediocriterilluftra-*nbsp;uiuproutqsilla tempora ferebant,in illis plufquam Chryfippeis quæftionum fub-ulitatibus,quibus immodiccillaætas indulfit,magnum nome adeptus, multos

xyo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECil DE REB. GESTIS

illuftrçs doélrinadifcipulos reliquif. inter quos HieronymûVelafeuin,virûiudi' cio amp; doârina darum, quiadlldephonfî collegas tuncafTumptus, nunc Epifcænbsp;pusOuetenfiseft.Hic Pratipræceptoris in S.Thomæ cathedra petendacompeti'nbsp;tor,non fine multorû reprehenfione, vidor euafit,quem magiftro de fe amp; de rep-literaria bencmerito,ccdere fortafle æquum iudicabat. Pratus ob hancrepulf^nbsp;àloanne III.Lufitaniæregenonmultô poftvocatus Conimbriaeæ Acaaemia-’»nbsp;qua rexille florentiflimainftituit, Cancellarius eft faôhus. Nauerius ingeniiacn-monia,amp; non ingrata quapiam iaélatione feruetioris fpiritus homo, reclê erudi'nbsp;tos difcipulos eduxit,amp;: dodrinæfuæ documenta exhibuit,cditis de dialecticanbsp;philofophialibellis,qui multos annos funt publicè prælccti.Medicorû fchola Pcnbsp;trum Leonem,amp; hune quoq; T oletanû fufcepit,virû excdlcti memoria èc dodri'nbsp;na,at bilis feruore nonnunqua adeo pcrcitum, vt vix dû publicè profitebatur,feicnbsp;poflet cotinere.Quare magno impetuin gymnàfîo deambulans, corpus mirèconnbsp;torquens docebat,non fine offenfione dilcipulorû quorum attentioni officiebat-Habuithicloannê Reinofumlcdionis xmulum,qui cû non ita pride ex Italia'’C'nbsp;niffet,ac prxceptoré Lconicenum referret, literarû Græcarum prxfidio adiuiuSnbsp;inquibus nônullos profcâ;usfecerar,vniuerfamfcholâmedicinæinuertjt,amp;qi'înbsp;ad id tempus Aràbû medicorû placita apud Hifpanos pérfandè coluerat,totani^nbsp;ad normâGræcorû copofuit,Leone ferè deftituto. Mirû in eo homine fuitjquo^*nbsp;cura adreliqua omnia ingenio prxcipiti Scinquieto eflet,in morbis curandislcænbsp;tus erat,amp;gradarius: vndefaótueft,vtraröinrcmediis rainiftrandis aberrant.nbsp;diui Francifei templo,magna Academix frequètiafepultus eft. In rhetorum gy'nbsp;mnafioIoannesRamirius Toletanus Nebriiîènfi fucceflît, virleni quadâfacuU'nbsp;dia,amp; Ityli elegantia ac puritatc excellens: tanta verb probitate,amp;:in rebus dom^nbsp;fticis tractandis vigilâtia,vt meritb frugi appellari potuerit.Multa fcripfi^partâ”nbsp;dialogis,inquib.fcribendismultûobleâ:abatur,partim oratione perpétua, fcrinCnbsp;ad œconomicé cunéla pertinentia, qux in lucë nondum venerunt. Alebatdom^nbsp;adolcfcentes ingenuos,quos amp; moribus amp;: liceris probe inftituebat. Ramirio elo'nbsp;quentixfcholâtenente, cû magis ac magis ftudiolbrû adolefcêtum copiacrefcC'nbsp;ret,ne ille annis iam ingrauefeentibus niraio labore fatigaretur, vifum ell redof* 5nbsp;amp; collcgis,legê Ximenii dehacre fequentibus,alteracathedram rhetoriex con-ftituere.Hxcprimumloanni FernandioHifpalenfî, cuius nunc doólrina Conin''nbsp;bricenfis Academia permultumiuuatur,dcinde Io.PctreioToletanocômiflâcft»nbsp;iuueni ingeniofiffimo,qui nonita pride Complutumvenerancuius indolesnbsp;cendivigor,quemadmodûexcellentisartificisfigno accidere Cicero ait,finnd^'nbsp;fpeétus amp;: probatus eft.Eins tam promptaeratamp;extemporahs addicendû facul'nbsp;tas,ta amœno amne amp; perennifluens, tamq; liquido, amp; minime turbido, vtwC'nbsp;dioin Latio natusamp;eruditus,iudicio etialtalorum,quiillüaudierant,videretuf'nbsp;Pangebat etiamvenuftinimacarmina,cuiusrei amplum teftimonium,editis al*'nbsp;quotper Antoniumfratremeius poematibus, qux apud noftros circunferuntu^inbsp;datum cft.luftû opus de vitaamp;aâ:ibus Marix Magdalenxpoeticis virtutibustC'nbsp;fertiflimûfcripfiticui fivltimamanumadderclicuifl'et, eflet profeèlô opuspra^'nbsp;clarû,amp; vndiq; abfolutû. Lxram fxpenumero Academiam fecit facetilTunis c®'nbsp;mœdiarum argumentis.Mulcum de eius ingenio fperabatur,niimmatura nioi'*^*'nbsp;prxuentusfuiifet : neq; enim(vtopinor)quintû amp;trigefimumannûattigerat.Ig*nbsp;tur cû Academia omni genere difciplinatû florens,in dies magis aç magis augcnbsp;rctur,res^j theologicaquaXimenius fibi excolendafumpferat,eôglorix amp;nbsp;menti proceffiiret,vt Complutenfis Academixeomprobatioad res maximasf^nbsp;ligionisrequifitafit: ad jntegra corporis literarû magnitudine,atq; menibrom’’^nbsp;perfeóla abfolutionem,profeflbrinprimis defiderabatur,quifacrabibliorunivo )

• luminainterpretaretur,quorum cognitio viroTheologo propofitus eft finis:^ de re in Ximenii legibus nihilcautû eft,quod eius têpore antiquiauthorcsap^j.^ ,nbsp;paucis verfabantur:facrasq)litet'asamp;primitiuamillamfcholam,vtfacileinnegnbsp;gebant : qua quia fihedifputationeprocedebat,pofîtiuamvocabanc. Poftqnanbsp;rohomines euigilare cœperunt,amp;: fe fruftraquxftionibus vacate intelle'^'^^^^jlj

FRAN CISCI XIMENII, LIB. VUL aî« hifi atitîquitatis amp; bibliorum cognitio haberetur, magnadiligentiaviru ad bancnbsp;rem aptum quæficrunt. Oportcbat autem linguarum peritia elFe prseditum, in fa~nbsp;cris^authoribuseuoluendis bene verfatumjamp;: mature iudiciojatq; adeó vatici-nantisfpiritUjquodPaulus alicubi prophetiæ donü appcllatjinftruâ;uro,qui ad idnbsp;munus cxequendû accommodus effe videretur.Tandern poft longa conlulcatio-ncm,diuino numine rem fuam curante,Dionyfius V afquius T oletanus Augufti-nianiordinis fodalis,ingeniimonftrofi vir,qui tune in facris cócionibus apud Hi-fpanosprincipatumtenebat,acpropterea Carole Cæfariin primis earns,cuius panbsp;tiffimum erudita Sr peracri voce inter palatines concionatores oble(ftabatur,quênbsp;ïc nonnunquara ftans audire folebat,ne velfomnus obreperet,vel negotiorum co-gitationes aliö auerterent,accitus eft. Nouos ipfe feripturæ facræ fenfus, qui cumnbsp;antiquis certare poftent, ingenii acumine, quod in illo admirabile fuit, grauitatenbsp;iudicii plenos paffim eliciebat: materiam magnacum iucunditate dilatabat : am-plificationibus cumprimis eminebat: alFeótus mirificè inde cócitabat : amp; quotiesnbsp;ad ipfam pcrorationemveniebat,tanto dicendi fcrebatur impctu,tâpræcipiti tornbsp;rente decurrebat, vt animos omnium vel nolentes rapcrer,amp;inquScunq; velletnbsp;partem flederet: adeô vtRamirius deipfo dixcrit,nullum ætate fuaprætcrvnumnbsp;Dionyfium oratorênatumvidifle. Ingenio alioquiviuaciflîmo,exdodrinæad-iumentis,quamfibiiuucnis conquifiuerat,multum roboris additumfuit : nam amp;nbsp;ito inlinguis difcendisaftiduus,inTheologicis difputationibusfrequens,amp;fando-rum patrum ledioni quotidie intcntus,illuftre nomen fibi comparauit : Sr in tribus celcbribus Academiis Parifienfi,Complutenft,SrToletanadodoratus titulûnbsp;promeruit,ipfis certatim honores deferentibus. IneiditDionyfius poftremis fuænbsp;vitæ diebus inlingua: paraly fin,qua mire eminebat.Quare maximo omnium mœnbsp;rore Academiam deferuit,amp; in patriam feceflit,vbi eodem ferè quo natus eft die,nbsp;vitafunôlus eft,vix fexagelimumexcedens annum.Huicfucceflît Georgius Na-yerus,nontâexcelfi fpiritus vir, atdodrina amp; iudicio infignis, atq; quod maximenbsp;illû commendabat, vitæ puritate ôr fandimonia clarus. InTheologia ta grauiternbsp;amp; erudite inftrudus fuifl'e dicitur,vt in primis illis Theologiæ ftudüs,cùm nihil a-liud qua fcholafticæ quæftiones verfantur, quæ in priuatis aut publ.difputationi-bus alferuerat,ex veterû authorum placitis,fuis in fontibus confideratis, cofirma-bat.Is dodrinæ caufa Pallantinus canonicus fadus, Louanium literas Græcas di-fcendicupidinc incenfus, ætate iam decliui cocedens, no mediocriterin eis pro-^nbsp;fecit.In ecclefiamfuara reuerfus, Complutû accerfitur, vbi quanuis Diony liacænbsp;niagniloquentiæ longé impar ferat.n.minoribus laterjbus,amp;lenta adloquedumnbsp;prolationejattentionc audientiumretinebat,admirabili diligetia omnia veterumnbsp;ieriptorûarcanaenuclcans.Quodnimiruin caufa fuit,vt Francifcum Vergaram,nbsp;Græcæ linguæ profeflbrem,amp; magnæ cruditionis grauiflimi^ iudicii virum,ali-Quot annos auditoré habuerit,quaillere impédio deledabatur.Interim à Cæfarcnbsp;40 apiid Belgas Diuodurum,quâ Metin vulgo vocant,obfidente,ad vulneratoru^ amp;nbsp;çgrotantiû curavocatus eft.Quod munus cû religiose amp;fandiflSmè Naueruspbnbsp;ïtctjcviuis cû cæteris fublatusfuit.Succeffît infchola Cyprianus, Ciftereiêlis or-dinismonachuSjVirtam Latina qua vulgar!eloquentiailluftris : qui cùm non itanbsp;pride vnus è numero fcholafticomm haberetur,amp;: ordinis caufa inter præceptorcsnbsp;tantum amp;amicosnotus eflet,poft peradaPhilofophiæSr Theologiæ fcholafticænbsp;curricula,in linguammftudiis alTiduuSjbreuitantû ingenii acrimonia,quapollc-bat,prorecit, vt incredihbi totius Academiæ cofenfu, ad earn præfedura cæterisnbsp;omnibusprælatus fuerit. Magna de eius ingenio amp; eruditione in dies fperaban-tur,ledin medio vitæcurfuomnib.dodis dolentibus raptus fuit,relidis nonnul-hs dodrinæ fuæ monumentis. Petrus Campus, qui vt retulimus, primus redor *nbsp;aimviamp;poteftate Academiam gubernandi creatusfuit, pofteainter canonicosnbsp;lolctanos adfacrarum concionum munus cooptatus,plufqua xxx.annis ita pic^nbsp;amp;cloquenter,atq; tanta cum varictate earn rem tradauit, vt eo ad populumver-bafaciente,tcmplum alioqui capaciffimumfemper auditorumfrequentiareple-rctur.Mirum habebatur in ciuitate acuta Srdelicata, poft tot annorum curricula,

ip nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

nunquam cx fatietate faftidiutu cuiquam ftiifle fubortum. Vtebatur fermoneƒ• leganti ôâ culco, graui tarnen amp; feuero, qui non artificio quæfîtus, fedfpontc luanbsp;fluere videbatur. Accedebat motus gcftus^ aptiffimus,qui eius oratio nem adeonbsp;commendabat, vt vnus eo tempore fueric quem aures T oletanae auidifliine au-fcultarent. loan. Vergara fepulchralem infcriptio^minamicigratiaraconipO’nbsp;fuit^qux fic habet :

Reuerendo in Chr. Pat.Doä.

Petro Campo,Epifcopo Vticen. Can.T olet.Theologo,ex cuiusnbsp;ore concionantis Pop.T oletan.

totosxxxiii.annoscupidiflîmè pependitjDec.Cap.q; Toletan.nbsp;Sodali B. M. P. C.

obije Anno Domini m. d. li.

Aliideincepsinfecutifuerunt viri excellentes: de quibus quiada Complut. Aca-demiæ funtfcripturi,multanonindignarelatu memorabunt. Primus Acadenuî Cancellarius Petrus Lerma fuit (vt diximus) vir dodrina clarus, amp; cui plurtouiunbsp;Ximenius in primordio nafeentis Academiac detulit. Hic poft Ximenii patr®®*j(nbsp;mortem variis cafibus exagitatus, Hifpaniarelida Lutetiamconceffit. Ibian^'nbsp;quioris in Thcologia dignitatis ratione, primariumlocum quoad vixit obtint*’*nbsp;Ludouicus Catena huic fucceffit,qui in re Theologica Lermam patruurn xqua'nbsp;uit,amp;linguarumperitia,amp; multiplicivariarumrerumcognitionefuperauit.SuO*’nbsp;apud eius hæredes orationes multis eloquentiacluminibusclaræ, quibus ftudio'nbsp;forum hominum encomia,qui ad gradus feu promotiones afcendebant,c5tioe^'nbsp;tur,maximototius theatriapplaufureciutç.Pangebatargutiffimaepigramniâi^nbsp;amp; fauebatingeniis: barbaricmqueàComplutenfi Academia pro virili prop^^'nbsp;fandam curauit.Scd hic quoq;,vt eius patruus,graues fortunæ idus pertulit. Ep^nbsp;fcopus Abderitanus in Granatefi prouincia,fenedute ferme decrepita erat, qf^' jj,nbsp;obrem Ludouicus Catena,de quo agimus,Pontificiæ dignitatis confers (quécu'nbsp;adiutorem vocant)eftilli datus,vt in eius locum eomortuofufficcretunfedmal^'nbsp;uolorum hominum,qui cius gloriæ inuidebant,calumniis,amp; vt nonnulli cret^^’ .nbsp;Silicci archiepifeopi opera, alius Abderitano vitafundo in epifeopatu fuccefl’*’’ !nbsp;amp;:nofterintrapriuatamfortunamnegledus manfit.Hçcrepulfa fictotamLud^ 1nbsp;uicimentem occupauit,vtmœrore confedus intrapaucosmenfesobierit,re‘*'' jnbsp;do epitaphio,quo animi dolorem eft teftatus : negatenim fas efle fibiinfelici cç'nbsp;Ium intueri.HadenusnonuIlos viros eruditos,amp; fapientiaprasftantes retulin^’nbsp;quorumnonulli ad dignitateshaud vulgares prouedi ftmt,exiis qui partim a A**nbsp;menio rclidifunt,amp; partim poft eius mortem in eius Academia eruditifuefu^*'nbsp;Nunc nonnulla referemus,qux aut additafunt eius conftitutionibus,aut innbsp;lioremformam funtredada.Qi^rto volumine retulimus,quemadmodudodn^nbsp;Valladario occafionem dante, Ximenius cogitauerat,de liccntiarum(quas voca /nbsp;ordine mutando.Nam cum noftroru hominum id ingenium lit, in honorisnbsp;gnitatis contentione femperprimas obtinere, fine id iure, fine iniuria fiat,nbsp;ties promotionum comitia fiunt,de prioribus locis acriter decertatur : amp;nbsp;modeftiæ obliti,quifq; proximum deturbare cupit: adeo vtis, cuius alias nuE^f^nbsp;tio autpoftremahaberetur,primum fibi locum dariimpudenter poftulet,euinvnbsp;per omne fiagitiumconquirat.Iam cùm ex Ildephonfi collegii feminario,patr*^nbsp;animi,atqj adeo totius Academic, in fadiones diuifi fint, poftquä femel turb^nbsp;fententiis,hsec aut illafadio aliquem præferendum efle contendit,nihil non annbsp;^aciendu tentât,vel publica Academiæ tranquillitate conturbata.Nam cûnbsp;Ipreti iniuria alta mente recondatur, odia innonnullis ad mortem vfq; durant-nonnunquam peradis comitiis,neces iudicum intentantur. Anno ab Acad^^nbsp;condita xxix.accidit, vtadNaucriummalemultandum, quiCancellariivit;nbsp;CO anno gefrerat,quidamÆthiopicalaruatedus,ftridopugione,penèinoant

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIII. xyj amp;inenriêno3;u poft cœnâ confoderit. Quod amp; feciflèt, ni aliquot famuli aecur-renteSjtumultuaudito fuppecias tuliflent. Verfatur etiam in hac honorum cotcn-tione vcilitatis ratio,ob faccrdotia Iuftiamp; Paftoris,fed quæ minima lit præ honorisnbsp;ambirirepulfa.Nam inmedicorum fchola,vbiillaemolumenticaufa ceftat, gra-uiflimisfuriisremagividemus:amp;fufFragia,quæftudioruminduftriædebentur, .nbsp;alTcntationibuSjViliftimisqiobfequiis, amp;muneribusmercantur. Ergo de totiusnbsp;Âcademiæ fententia, Ximenii legem abrogandam efle maxime nccelîariû vifumnbsp;eft. Nam ftudioforûiuuenummutuamcontentioné,cui ealcgeprofpeiftum eßenbsp;crcditur,nihilominus duraturaefle dicebat, cùm eade pudoris vis, apud hominesnbsp;Io præfcrtim Hifpanos, quocunq; tandémodo reprobentur,maneat.Huius reiapud

SalmanticenfcmjCæterasqsHifpaniæ Academiasfatismagnu cxemplueft,vbiR. literæ timore,quarcprobatione figmhcari volunt, non minor! ftudio, qua Complut! dcfudatur. Reclamatu eft à fenioribus patribus,quibus fem per,quicquid abnbsp;eaformaquailliretinueruntmutatur,infolens amp;:iniquû folçtvideri. Quorum ad-hucpertinaciaapudregium fenatuperfeuerat, ftudioruardore ea re fublata petite clamitantium. Sedciim in honorum petitioneealexferuari femper de beat, vtnbsp;qua quifq; meretur dignitate ea contentus lit,amp;: maiore etiam oblatam recufet, amp;nbsp;adpræftantioré deferendamefleiudicec,vtfepte Græciæfapientes in tripode au-reo rccipicndo feccrunt, humanx tame naturæ vitio quisq; res fuas imniodicè a-tnatjamp;maioradefe quàmæquû eft cocipit. Quare nulla poteftgrauior elfe peftisnbsp;ad reip.tranquillitate tollcnda,quam fi ea ratione honores tribuantur,vt de mul-tis pariter in re aliqua iudicium fiat,amp; plerifq; negledtis ahi publica fententia prç-ferantur.Nemo eft enim quifecontemni velit,amp;: pauci alios prælatos patiuntur. 'nbsp;Quare qui paru ingenio amp; virtuti fidunt,preces importunas, epiftolas folicitatri-ces, minas deniq; plerunq; adhibent, vndc egregiè merit! de fuis locis pelluntur,nbsp;^ipli primarias appellationes manibus(quodaiunt}illotis vfurpat. Hac de reLu-douicus Catena Cancellarius multis in locis grauifiime conqueftus eft,fed nullibinbsp;prudentius autelegantius, quàmin oratione anno ab Academia condita xxviii.nbsp;aocompetitoresdeliberaliudifciplinarum titulis habita. Sed tandem anno ab A-jo cademiacondita mx. fupremus regius fcnatus ilium locorum ordinem abroga-üit,quanquâ multis indigne ferentibus, qui maximosftudiorum aculeosretundinbsp;clamabant,quosillalocorüæmulatiofubminiftrabat. Inter caetera quæ per Ximenbsp;nium prudenter funt conftituta,illud etiä ( vt al i bi Icripli mus ) memorabile eft, denbsp;rcdituuincrementis in nouacollegia aediftcanda cofumendis.Hincfadtum eft,vtnbsp;anno ab Academia condita x x. Matthæo Pafchali Catalonio redore, hommenbsp;thcologo,amp; nonnullalinguaru peritiainftrudo,in bonisqj authorib. afliduc ver-lato, trilingue collegiu Hieronymo dicatu fit. Triginta adolefcentes, quoru duo-Qeciinin eloquentiæ arte exercentur, duodecim Graecis literis incubunt, fex He-braica literaturâdifcunt,perpetuô ibi aluntur.Nam præterquaquod Hera Pontif.nbsp;uecreta linguarû periti ä in Academiis excolenda adhortatur, pullulantiu circa re-igione Icclarum inuentores qui fe fontes ipfos facraru literarum petere præ le fe-^^??t,Q^antuviris theologis neceirariafit,improbitatefuadeclarauerut.Sed quo-niaexÂinrenulege,fingulisgrammaticorûcollegiis,feniquiGræcasliteras pro-reretur adfcriptifQej-jj, j^ojecimilli in noua Hieronymi ædé funt tranflati.Hanbsp;buiufq; linguæ familia certas quafda leges præfcriptas marhetoribus de-amationes, GræcisinLatinâlinguam verfiones,Hebræis interpretû facrorumnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^jnerentiædemandantur. Hæcdomi inter fe crebro meditantur : nam

quotidie ad epulas aliquodlaboris diurni teftimonium, ànonnullis eorû fine per îo j°’'^^^ºtis,fiue ordineita exigcnte,pofcitur.Nonnunquâin publicum

P occuitur,atq;redorepræfente,amp; Academiçpatribus,magnaqueomniumfre-qucntia,frudus ftudioru conftat.Triennium lingulis in ea æde cômoratio conce • , * br : tamusqj fitîq linguis profedus, vt inter cæteras Academiæ Compl. laudesnbsp;Kc potillimahaberi polfit, Certè ab eo tempore ita bonis literis plerique excultinbsp;unt,vtpaucillimiquiq; reperiantur,quos Grçcæaut Hebraicæcitationes remo-cntur.Exhoc feminarioprincipüamp;optimatûfiliisinftitutoresegregiidantur ;

BH nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB* GESTIS

grammaticorutn per vniuerfam Hifpaniatngymnafia,adiuuentuteminfti*wcß* dam excellentes præceptores fortiuntur : denique eloquentiam cumfapientiaK^nbsp;féliciter omnescóiunguntjVt vel theologis ipfisjquod olim moftro par eile vilt;lc'nbsp;retur, Cicero placeat amp; Demofthenes, atq; fcripta Platonis Ariftotelis fualin-gnalegat.Igitur ii quis ex nouis cü incremêtis,tü diuifionibus collegiorü,numei^nbsp;adcalculüaeducatjnouêcontuberniaefle rcperiet: iuucnes veró,qui ineis alun-tur,plufquaducentos. Quöd fi collcgiorü præfcéti, Ô£ famuli annumerétur,vln3nbsp;trecentos cifc deprehendcmus:qui omnes pcrpetuaXimeniiliberalitatc lingul'Snbsp;diebus advitae vfus neceflatiafufcipiunt. Qupdli lldephonfi collegas, amp;capella-nos, cæterosq; miniftros cóputaremus, fumma quadringentorum hominü excédèrent,qui àXimenio perpetuó veftiunturamp;ralütur. Interhos, iuxtaXimeniioCnbsp;conditionc eligcndorülegc,qui ex T oletana diœceii funt,nó fine magnis ratiom*nbsp;bus præferuntur.Nam amp; AcademiæCompl.conditorinhacdiœceficfi:natus,amp;^nbsp;T oletanus prçful fuit, huiusqs regniToletani opibus omnia conftruxit, ÔC te diti-buslocupletauit. Accedit ctia T oletani cæli benigniras,quæ ad omnes dilci plionsnbsp;amp; artes aptiifima ingénia producit : vndemerito illis fubuenitur, præfertim ûnbsp;trimonii anguftia premantur.Huius trilinguis col'egii gratia. Academia Salman*nbsp;ticenfis legatos Complutû mifit,IoanneRuiziorelt;9tore,quiformâamp;: inftitutanonbsp;folûintuerentur, fedaccuratè tranferiberét. Cupiebantenimamp;ipficollcgiûcri-lingue coftituere noftro pcrfimile. Ergo paulatim Academia Compl.in tanta cte-uitmagnitudinem,vt inter orbisChrillianifcholas celeberrimas annumeretur,^^nbsp;cius in rebus arduis Scgrauiflimis fentëtia,femperrequiratur, amp;apud omnes magno in pretio fit.Permulta funt huius rci teftimonia,aliquot tarnen refera. Statin'nbsp;lub nafcentis Academiæ imtiis,cû Erafmi Roterodami lcripta pafiîm apud omneînbsp;Icgerentur ,amp;:nonnulliapudregê contenderent, multaciTe ineius libris,aut te-mere aircrta,autaffiniadamnatis dogmatibus,aut arroganter fcripta.'vifumeftjV^nbsp;tenfura de Erafmi operibus fieret. Ergo Pintiam theologorum concilium,per Al-phôfumManricûcardinalé,Hifpalenfemarchiepifcopû,amp;inquifitorémaximnn*nbsp;indiélueftjà quibus ea res difeepraretur. Coplutcfes inter primos funt vocati. P^-trus Lcrma fcholç Câcellarius,amp; Petrus Siruelus illuc venerûtæx quorû fentetn^ inbsp;ftudiosè auditis,pcrmulta Manricus vt fierët decreuit. Anno ab Academia codiernbsp;XXii.ChriftophoroLoaifareótorCjCÜEnricus oótauus,Anglorürex,Catharinan^nbsp;Vxorêfœminampudiciflîma,Ferdinand! regis catholic! filiârepudiaiTetjRoma^nbsp;Pont.poteftate indubiû vocata,qui nuptias cû prioris vxoris forore ratas habn»'nbsp;lêt, Academia Compl.fententiâfuam dixit,CaroloCçfarepoftulante. Anno Yen’nbsp;XL.FerdinandoBarriouero redore, cûnouiorbis perHifpanos patefadimtbg®'nbsp;nae,duro amp; acerbo feruitio àmilitibus nofiris premerentur, feruos eos efle coten-dentibus,quafi barbari homines, amp;: cóiumaces, palamq; Chriftireligionéauer*nbsp;fantes,iure belliiuftiffimècaptiefient: Genefius Sepulueda,virnoftratempcftât^ ,nbsp;dodrinaamp;eloquentiailluftriSjillorû caufam libelloelegantiflimo,aliiscontraâ^’lnbsp;ferëtibuSjdefendebat.Huius reicognitio noftræ Academiæ comifla cft:qn3:p^’* jnbsp;longa cû Genefio difputationê,hifce verbis ad regium fenatum fcripfit:Dodrin^nbsp;huiuslibriaccuratèprobatquodaflumit: fedquoniam noneft fatistuta,librn^ Inbsp;huncimprimi auteuulgariæquûnoneft.Atq; itaiuxtaComplutenfis Acaden”^ ,nbsp;dccretufadumefire,inhuncdiemvidemus. Anno xlv. Entrenaredore,cùi^ 1nbsp;bri canonicihæreticorum noftri temporis flagitio vitiatiefTent, amp; multanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;[

bibliorum làcrorum volumina,ab illoru exeuforiis officinis annotatiunculis niciofis,amp; capitulorum peftilentibus periochis fœdata, circunferrentur :nbsp;cftFerdinando Valdefio,Hifpalenfi archiepifeopo, amp; Inquifitori maximo,nbsp;per viros dodos amp; orthodoxos priftinæ puritati reftituerentur: huic negotio A

• demiam Compl. elegit,cui earn cura commendauit. Theologi patres inter ic borem partiti,facilè rem necefiTariam perfecerût : ex quorû cenfura formulî'P^^nbsp;fcriptaeft, vt expundis peruerfis quæ notarunt dogmatibus, libri difirahip^Jnbsp;bliopolas poflent,quique efiænt diftradi tuto retineri. Anno veto xiin .Ro^ .nbsp;redore,Philippus II.Hifpanix rex quanti faceret Academia declarauinnai»

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIII. xjj ipfe adhuc iuuentutis pr jnccps,nondti molc rcrü occupatus,ad earn vifenda non-nunquadiuerteret,eiusqj inftitutis Sóftudüs caperetur,collegium Complutiinfti-tuerc decreuitjn quo minifi.roruin aulicoru filii,quorü anguftx facukates effent,nbsp;aliquotqj Ctia Academiæ adolc{centcsalerêturamp;inftituerêtur,quemadmodiimnbsp;eorum etiam filiæ(vt alibi fcripfimus)donec aut nuberêc, autreligioni fefe addi-cerentjin S.IoanniSjCognomento pœniccntis,cœnobio,quod à Ximenio ædificanbsp;tum Compluti fuit,Phihppi liberalitate pafcunturamp;inftruuntur. Illud etiam infi-gnc beneuolentia: in noftrani Academiam argumentum fuitmam poft Caroli partis ceflioncm,regnorû moderatione fufceptaqnandata ad Academiam dedit, vtnbsp;lo quod in cætcris ditionis fuae vrbibus de more in Caftellafiebat, ipfi quoq; face-rcnt: vexillaqsfuftollerentdpfumq; regem Hifpaniarumacclamarent. Hoe Age-110 redore,anno ab Academia condica l vii i.ingentilætitia amp; apparatu fadü fuit.nbsp;Sicpræffdium potêtiflîmum Academiæ noffræ datum eft, nequidaduerfus earn,nbsp;ArchiepifcopiToletani deinceps tentent : quam eotioneftilfimo mandate,amp; fa-uoris pleno,libi rex propriam Srpeculiarem feciffet. Certè inter alia monumenta,nbsp;hoc etiam Academia Complutenfis perpetuô afferuabit ; vt pofteritas intelligat,nbsp;quanti àrege potentiffimo fadafuent. Diximusfuprà,theologorum collegium,nbsp;quod matris Dei cognomine appellatur, eopropofito a:dificariàXimenio eoe-ptunijVt ibi patiperes fcholaftici,fi quando ægrotarent,medicorum noftrorum o-lo pera,S,: Academiæ fumptu,in priftinamfalutemreftituerentur: aut ff morbi gra-uitati fuccumberent,idfolatium parentes haberent, omnem diligentiam ad eosnbsp;curandos adhibitä fuiffe. Eft enim acerbum amp; graue nuntii genus, cïim is mortenbsp;immaturainterceptus dicitur, quem autfenedutis præfidium, aut decus fuæ gé-tis,autcolumen familix, literarum beneficio olim fore fperabant. Semper enimnbsp;aliquid incautis iuuenibus,fuorum cura in peregrina regione deftitutis, per incunbsp;tiam accidiffeexiftimatur,quodvitam præter fati rationem ademerit. Ædium il-Urum anguftiis Ximenius oft'enfus,in eumquem diximus vfum conuertit:animonbsp;tarnenfemper voluebat de ægrotorumeontubernio ædificando.Nam inlegi-bus quæde collegiis funt,Valetudinarium diuo Lucæædificari præcipit : eiusquenbsp;30 formamdiligenter præfcribit.Regnitarnengubcrnatione,quamftatimfufeepit,nbsp;retardatuSjinorteqj inter hæc præucntus,quænullo non tempore viris excellenti-busimmatnraaccidit,vnû idexdeftinatis ad Academiam confummandam ope-ribus,neq; attingere neq; dedicare poruit.Seruata eft ea laus loanni Angulo,Eu-genianigrammaticorumcoilegiipatrono. Isenimcùmfæpius redorera,amp; llde-phonfi collcgas de eare confultantes videret, nihilqs tandê perficere,fcholafticosnbsp;ægrotantes miferatus,quos ad publica oppidi valetudinaria, indigniffîmè deferrinbsp;videbat, vbi præter priuatas fordes, quas inter viles homines decumbentes tolerate neceffe erat,neghgenter amp;: maligne curabantur, anno ab Academia conditanbsp;Xxxii. loanne Vergara Conchenfi redore, fpatiofas ædes, quas extra oppidumnbsp;ad eam portam, quæ tune ludæorum, nunc diui lacobi appellatur,poffîdebat, innbsp;V alctudinarii vfum Academiæ dono dedit,cum perpetuis aliquot reditibus, prout cius fortunapatiebâtur : cubicula fingulis ægrotis, vt Ximenius propofuerat,nbsp;fontdiuifa.Id cùm redori amp; collegis pergratû accidiff'et,Ximenii mandata in me-moriam reuocantes, quauis ex Anguli benignitare ægrotis effet pro facilitate fa-tis fadum,vt rei præclaræ ipfi quoq; incrementû adderent, frumenti centû qnin-quaginta trimodios, cetum itê aureos nümos in fingulos annos à collegio in vfumnbsp;ægrotoru pendenda coftituerunt. Hætâamplæædes diuo Lucædicatæ funt,quôdnbsp;is medicusfuiflet : fic.n.Ximenius faeiendû propofuerat, Oblata eft Academiænbsp;patribus,cæterisq} viris ftudiofis fatis honeftaoccafio pietatemcolendi.Permultinbsp;îo cnimcubiculariamfupelledilem,aliiperpetuos prouentushisægrotantiumædi-busattribuunt. Valladarus,de quo fiiprà diximus, hoc Valetudinarium,fuum e^nbsp;afle hæredem efle voluit : vnde plufquâ ducentorum aurcoru fumma quotannisnbsp;fit.Petro Salafio Cifterciéfis ordinis fodali, homini ad hæc munia obeunda per-ftrenuo,deinde eo mortuo,loanni Seguræ dodori theologo,difciplinarû mathe-maticarûprofeffbri,domus cura commiflâ eft: quorû prudential folicitudine ea

!

iytf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6OMECII DE REB. GESTIS

eft eius loci laatitia amp; mundities, vt nonulli ex primariis Academia: viris,in cam £e domu curandos deportari frequeter iubeant. Poft Ximenii morte egit aliq noties Academia de mutandis fcdibus,non quidc leuitate aliqua amp; animi incólun-tia,fed magnis de caufis,quas nunc lectori planas facicmus,ne hanc hiftorix par- ,nbsp;tern reliquiflevideamur.Pofttumultuolamillamfcditionem,qua viuenteXimc Inbsp;nio Carolus Mendozius fopiuit, longa quies Academiæ amp;: indigenis Cotnplutc-fibus fuit. Sedtertio poftquaXimenitisviuere defiitmenfe, exlcuiufculxrciinitio, vt omniu mortalium fœlici rates lubricæ funt, ea paulatim certamina inter A-cademiam Sgt;c Copluti incolas adeo infeniis ftudiis exarfcrunt, vt non modo Sal-manticâ vrbem opulentam,amp;: ftudioruratione ad côuiuendû perutilem,fed quo-1’nbsp;uis potius terrarij trafmigrare Academiæ patres deliberarint. Anno ab Academianbsp;conditax. poftridie non.lanuarias,qui dies Chriftianis hominibus,obMagorum Inbsp;aductuni ad Chriftii recens natum adorandû, religiofus cumprimis eft, adolcfces .nbsp;quidam Arenillas nomine,formofae puellç amore captus,cû forte ad eius ianuam,nbsp;quæ in fronte fpatiofæ plateæ,de qua fupra diximus,fitaerat, fpatia aliquotlafeiuonbsp;graduamp;eftraóto geftufaceret: Carrillus quidam,vnus ex his qui Ildephonû col-legio eo tempore famulabantur,illius mulieris cognatus,adolefccntis petulantianbsp;nonfercns,cui iam pride ea de caufa infenfus erat,non defines (inquit) o bonc,ftenbsp;minam pudicam in loco oppidi celeberrimo folicitare ? Quod fi minus te mouccnbsp;diei rcligio,crubefce falte prætereuntiumoculos, tuamtaeitisnutibus impuden-tiä auerfantes. Ad hæc verba indignatus adolefccns, ftrióto gladio in Carrillumnbsp;fertur : qui quoniainermis ex Academiæmore,quo pacto vim illata propulfarct,nbsp;nonhabebac, intenta voce Academiæ auxilium implorât. Idq; cum fæpius alta voce inclamaret,momento temporis tantusconfluxit Academiæ populus, vtmulnnbsp;oppidani,ne Arenillas àmultitudinefurentcoccideretur, quietiamComplutcfcSnbsp;appellabat,conuenerint. Ergo mutuo fefeferociterintucntibus,incum furorcmnbsp;noxio quopiam inftigante dæmone venerunt,vt fefe iólibus fæuis impeterent,5inbsp;clade, vaftitatem,amp; internicione mutuam minarctur.Cum acriorin fingulanio-mentacocertatio fieret,monachusquidâcxfcutiferorûordine,quosvulgusmer-cenarios appellat,linteum quo fub meridiem dormiturus caput alligarat,invfum )nbsp;fundæ pro tempore conuertit,amp;:Ramirium Complutenfem,armoru apparando-rummagiftrum,tamccrtoamp; validoiiftu percuflit,vtpeiftus comminucrit,amp;ino'nbsp;mnium cofpedu exanimé proftraucrit. Vargas regius fenator,qui pccuniæVzc-danædeferendæ gratia non ita pride Complutu venerat,equo fublimis inaciemnbsp;progreditur, multisqj obteftationibus regis nomine ad vtrosq; faiftis, cum amp; ip^®nbsp;quoq;lapidibusimpeteretur,furentipopulotantifperceftit,amp;infacramDeigc-nitricisædem,quæinpoftremaplateæ parte eft,fcfcquamprimu potuitrecepit^nbsp;amp; rempli parochu veftibus facris indutum,Chriftiq5 corpus manibus geftantem, inbsp;adeos cótinuö vtprodiret curauit: ad cuius præfentiarcligionc tadi fedatioribu’nbsp;animis ira compreflaeft.Michael Carrafcusreótor, Vargas regius fenator, iO'nbsp;crepationibus amp;:minis adpaulo iam fobriores conrenderunt, vt armis dépolir*’nbsp;difeederent: quodamp; fecerunt,ficqi fine certamenhabuit: quanuisodianópcr*nbsp;inde defierint,quæ inmultapofteaætatêdurauerunt.Obuerfabaturante patrun*nbsp;oculos, inconditus ille oppidanorû frementium furor, quo velutirabie correpr*, :nbsp;inclytâlldephonfîædcm,auguratô condita, fefe ineotumultu demolituros nonnbsp;femel iadauerat.Terrebat Complutenfium animos prompta ilia adolefcentûaU'nbsp;dacia,qua extrema omnia aduerîus eos implacabiles tentauerant.Qimre eufinn*nbsp;liacertaminaquotidie expeâ;arentur,tunc primùmde Academia in aliumlocnmnbsp;mutanda, deliberari inter patres amp; collegas coeptumeft : cùmpræferrimoppn*^' .nbsp;tuna occafio alioqui le obtuliflet,Hieronymianis Lupianenfibus, ad ædeinnbsp;phonfivfibus fuis peraccommodam, quouispretioamp;coditionecmendamnbsp;tis.Madritum amp; Guadalfajara, quas olim Manttiam amp; Caracam fuifle exilhni^^’nbsp;alteraadoricntem,alteraadoccidenté,cofines Compluto vrbes,de recipiendai*'nbsp;cademia inter fecontendebât.Nam epifeopus Placentinus huius Vargæ,deri*’^nbsp;nuper diximus,filias,inpatriægratiam,cuius ingés futurum incremcntûcx Ac**^

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIII. xf7 demiæaduêtuprofpiciebatjlargiflîma pecunia vtMadriiû ycnircntinuitabat.Pe-trus SirueluSjVt cu Madritefifenatu de care agcret,legacus eftmiflus.Quo minusnbsp;tarnen fadüidfuevitjFrancHcus Prato Madritenfis decurioincaufa fuit: qui gen-teminlubricoætatispofita,atq; exdiuerfis nationibus conftantem,poftremo retenti finitimorû hominum excniplo odiofam, in parte ciuitaris afl'umendam nonnbsp;eflediditabat. Q^odpotiflimùm Madritenfes deterruit, id fuit, quod fub finemnbsp;orationis à decurione didu eft. Vrbem banc noftra o ciues (inquit) à regibus frequenter habitari noftis :inuitanturcnimcælifalubritate,amp;rerû omnium in hocnbsp;loco abundantia,fed potiffimuiucundiflimis nemoribus.Pardoamp;Aranfuefotamnbsp;prope pofitis,quoruhilaritate afpedu, return publ. tædiavoluptate honeftiffi-niadifcutiuntur.Præcluditisigiturregumaduentum,h AcademiamComplutennbsp;fem recipitis:nouamq; fibi in hac potiùs regionc vrbe reges noftri condcnt,quàmnbsp;penates communes cu ftudiofagentehabeant. Nam qui cóueniuntncgotia cumnbsp;ntufis ? qui detrita philofophotum pallia cu auguftaprincipum purpura? qui dif-fluentes voluptatibus homines, cu frugalibus ? Certe prouidis pnneipibus quie-temlitcrariam aulicoftrepituintcrturbarc animus non eric. His didis cu mentesnbsp;fuorumab Academiæcoiundione abalicnafl’et,reinfedaad AcademiamSirue-lus difceffit.Guadalfajarenfibus cum ilia nota eflentjCommodorû fuorum foliciti,nbsp;ad Academiam legatos miferunt,qui invrbefua nómodófitumamp;locum,fed an-nuam vini Sc olei quantitate non contcmnendam,amp; in totCi quadriennium ad di-ucrfandum,nôillautaamp;gratuitahofpitiapollicerentur.ErathæcGuadalfajaren-tiumampledenda conditio,multo magis quàm vllius altcrius oppidi; nam amp; locus amœnis montibus, quos vocabulo Arabico Alcarianos, hoc eft mirabiles amp;nbsp;‘patiofos vocant,cingitur:vnde auræfalubres afîlduè liantes,cæli temperationemnbsp;gtatilTima faciunt : fontibus ctiam gelidis featuriens, æftum corpora ici b cane in-“anemantë mitigat, amp; per totum deinceps anni tempus folû pingue amp; fœcûdumnbsp;cft,adneceflarios vitæ vfus.Proindefiquis illam colliumhilaritatem,fyderûfœli-ceminfluxum,Henaris fluminisirrigationem,qualiquidioremamp;amœniore habet,quàm tradus ComplutenüsjContemplari velit,ftatimeandemcum Alphôfonbsp;jo f onfecaarchiepifcopoToletano acclamationemfaciet: qui fæpenumero demi-tans dicebat, hoc efl'e in rerum natura obfcurum amp;c abditum, vnde in ta breui lo-coruminteriedujtantaterrarumdiifimilitudo proueniret: necenim fibi quatuornbsp;Icucarumfvt noftri dicunt)diftantiam videri,fed quadringentarum. Adeo cæli amp;Cnbsp;folidifpofitio,longèaliævtroq;inlocofunc. Multu in hoc Academia inclinabat,nbsp;gtatiæqj funt Guadalfajarenfibus adæ,quôd tam humanis conditionibus remp.linbsp;terariam ad fe pcllicerent : fed ne gymnafium fuum illuc transferrer,geneis Men-doziæ aulâ incaufa efle,quæ nimirû peculiari quodam genio cam fibi federn ele-giflec,quâcùmfortunarîi patronâcolerent,nullo pado quietem interturbare vo-lebant.Quaread concordiamcû Complutenfîbus,Ximenii voluntati obtempe-40 rantes,fefe componere conatifunt.Tandé ab illis temporibus ea animorum con-icnûo exmutuis commodis Sc beneficiis contrada eft,vt æterna futura exiftime-ædificiorum molibus,amp; tot ampliflimis operib.pignorûloconbsp;obliduextrudis. Hune externum cü Complutenfibus tumultû,inteftinaamp;ciuilisnbsp;póft excepit.Nam anno ab Academiacondita xiii. cùm Carolusnbsp;ad belgasrcxRomanorû defignandus,Hifpaniis relidis profedus elfer, graues^nbsp;illi populorum motus,quiper ca tempora Hifpaniam affl'xerunt,exorti fuill'cnt :nbsp;nulla ciuitas,autoppidum,autvicusniit, qui nonciuilibusdifeordiis concutere-tur. Ildephonfi etiam ædes confuetis fadionibus laborarunt,amp;: commun! reipub.nbsp;contagioneinuadente,Academiæpopulus defertismufarumftudiis, furiaaliquanbsp;io mentes honiinum tune occupante, addomefticapræliaacriùs quàm vnquam fcnbsp;couercunt. Quo ties igiturin Ildephonfi ædefenatus de rebus literariis perredo-,nbsp;rem Hontagnonum cogebatur,qui rem facerc ex veto no valebant,quod poten-tiaamp; fuffragiis minores eflent,furore ex temporum calamitate concepto,illico adnbsp;arma conclamabant.Sancitû eft in Ximenii legibus, vc vitra numeru collegarum,nbsp;aliquot ftudiofi amp; ingenui adolefcentes, quos portioniftas Ximenius vocat, im-Y iii

xj8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMEGII DE REB. GESTIS

penfis victusf prout ille taxat)exolutis,intra ædem Ildephonfi à colleges rccipcrcn-

tur. In qua quidê re variatü aliquoties eft,na ciim rerutn domefticarü externes te-ftes habere difpliceret,ex Romani pont.confenfucalexabrogata fuit. Nóc tarnennbsp;Academia crefcente, virisq; nobilibus ad natorüfuorum inftitutionê earn man-fionêacollcgis peccntibus,ad reip.literariæ vtilitatë,quibus procerüfauornecef-farius eft,pertinere vifumfuit,antiquata legem reuocare.Eratigitur in Ildepho»nbsp;collegio per illud tempus,inter portioniftas iuuenis quidam, excelfo amp;gencrofnnbsp;animo,atq;maiorünobili täte clarus,Alphonfus Petreius Guzmanus nomine,nbsp;mirii Guzmani Legioncfis,Toraliæ ditionis dominifilius. Reótor Honragnonus^^nbsp;amp;Vltramontanicollega.’,huncfibiducê que fequerenturelegerunt. Contra Bï'nbsp;tici amp; eoru clientes, illorü conatibus amp; decretis,quanuis redore aducrfante,fortinbsp;animo fe oppofucrüt. Aderat Bxticis confiliorü hortator princeps, Petrus Ga-fca,qui Seguntinus Pontifex nunc eft,corporis ftatura,amp;: vultus fpecie paru com-mendabiiis,ex ignobili vicoin Abulenfi tradu ortus,fed iuuenis ingeniilolertia,

fenili quadamaturitate, adres omnes prudcteramp;fobriè pcragendasprxditus-HiepofteaCompluto Salmanticacocedens,theologicis ftudiis relidis, breuüU' ris vtriusq; peritiamnadus,atq; adres graues à regibus noftris gerendas accerü'

tus, magnâquidemanimivirtutcoftendit.Nammfenatû inquifitorum afcitus,^^nbsp;adMauricægëtis tumultus fedandos ValentiammilTus, quantü priidentia poHc'nbsp;ret oftendit.EtpoftremoorbisnouiPeruanos motus, totamq; ilia Pizarrorû fr^' ]nbsp;trum eredionë, qui velutfubalio foledegcntes incxpugnabiles efle credebatut)nbsp;admirabili animi præftantia fupplicio de tyrannis fumpto,abftulit : amp; prouinciasnbsp;pofttavaftumOceanüpofitaSjConfiliofuoamp;prudentiapacauit.Vnde adntirabi'nbsp;litemperanti3eexemplo,eadévefteamidus quaillucdetulerat,amp; quidcdctrita,nbsp;amp;pileo etiameodemin Hifpaniam rediit.Quod de Athenienfi Ariftide authorednbsp;Græcireferunt,cûadÆgei maris infulas tributorum componendorû caufa,àfni5nbsp;ciuibus miflus eflet.Ergo vecordes amp; infani iuuenes ftudiorü fuorum oblitijC'^'”nbsp;node quainpriuato fenatu per redore habito, res cótra Bæticorû fentcntianr

fta efletjidq; principes eoru male haberet,de redore cæterisq; tranfmontanis fodiendisconfilio inito,vnà impetû facere decernût.Suftulifl’enteosè medio,ngt;“ )nbsp;vigiles oppidi cuft;odes,qui temporis turbulenti rationeacriùsnodurniscircnn'nbsp;luïlrationibus intendebant, illac ad multa iam node forte tranfeuntes, dimican-tium ftrepitUjfuneftasq; voces clarè pernodis filentiumaudiuiflent.Fruftratain«nbsp;grauiffimisrepagulis obferatas portas,autreferare aut infringerctentarunt.nbsp;reigneadmeridianam ianuam, autquod aliquimalunt, adfodalium Franci*^^'nbsp;norum pofticum, quod iuxtaillam fitum eft,admoto, iteradeos patefadumh”^’nbsp;Præfedus oppidi amp; fatellites ingrelE fcholafticos homines, in quorû olim difpi^^nbsp;tionibus concertatio quxda togata à fedentibus conferebatur,nunc ab infeftnii*nbsp;maamp;cruentapugna,qualis nunqua inter immanes milites commifTa fuiiret,mnnbsp;tuis fefe vulneribus afficientes,vixvtceflarêtefficerepotuerunt. Redorem in®^’nbsp;nodurna pugna mortis periculumfubiiflc ferunt,Cueto Cordubenfi,qui poft^®nbsp;monachus faduseft,hominemvrgente.Illi motus in collegio duraueruntjdone^’nbsp;Cæfaris aduentantis aufpiciis, amp; regulorum eius maieftatem fidelitertuendun’nbsp;fl:renuitate,totiusregni tumultus funtfedati : refpublicaq; ipfa adpriftinamtr^”'nbsp;quillitatem,amp;legumnoftrarumobferuâtiam reftituta. Hisipfis diebus Antoniu^nbsp;Acunius Zamoréfis epifcopus,quivnusfpe Toletanipontificatus regia in prim”nbsp;authoritatê conuellebat,Copluto iter faciens, cû Fernando Pintiano Gra’carumnbsp;literarû profeflbre,qui maxime inter alios popularis habebatur,arcaniscôfili”nbsp;gifle fertur,vtpollicitisoptimatum eius oppidi animos folicitaret,eosq; inpof”'nbsp;hris flatus fauorem quantapoflet diligentiapertraheret. Sedula operamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

J’intianus nauauit: nam que vnum cæteros pellicere pofle exifl:imauerat,rû fl”® familiæ nobihtate illuflrior,tum quôd clientelis potentior viderctur, Alphof””*nbsp;Caftella præfradi animi,ncc multû opibus affluentem luucncm, vana fpe amp; p’'®'nbsp;miflis ladatû,fcxagcnis millibus nummûinfingulos annos interim oblatis,vÇP^nbsp;tespopuli fufcipereteifecit. Atrebuspaulo poft in contrarium mutatis,totafl! ”

FRANCISCI XIMENII, LÏB. VIII.

têmpcflatc difcufla,popularibiis in ordine redaäriSjillornmqs ducibus capite tnul-tatis,cùm Caftella Pintianum vt promifla perficeret vrgeret, illeq} reru mutatio nc fe excufaret : Gaftella magis ob reip.proditæ pudorenijquàm quod promifla ànbsp;Pintianohominepriuatoexigendaarbitraretur,gladio ftridoinillü irruic,amp;: bra-thiumvirieruditiflimivulnerauic. Ob eaminiuriamabhomine potcntiillatam,nbsp;quera vlcifci no poflet,relióla Compluto,Salmanticam Pintianus,nÔ fine magnonbsp;Acadcmiædolore,conceflît. Erat.n. Græcis èc Latinis lireris cumprimis erudituSjnbsp;magnusqj ad eas ingcniorû excitator. Reccnfuimus fuperiùs, queinadmodu Antonius Ncbriflênfis timere fe dixerat,ne Complutenûs Academia,qii3E in oppidonbsp;*0 additioncmarchiepifcoporumToleranorumperanenteædificabatur,perpétuasnbsp;lires cû illis habitura ciTetjtum de iurifdidione, tû de facerdotiis conferendis, autnbsp;fortafl'cleuioribusdecaufis, vtfuntpotentumanimi facile irritabiles. Ergo poft--quam prima parte confecimus,magnis viris annumeratis,qui poft Ximenii mor-*nbsp;tem abeius Academiaexierut,amp; de difcordiisdiflîdiisqscüciuibus Compluten-fibus : fupereftjVtquemadmodii iuxtafenis Nebriflenfis vaticiniumjab archicpi-fcopis Toletanis fuerit Ximenii Academiaagitauamp; exercita, exponamus. Ergonbsp;poliquä Guilielmus Croius,qui XimeniofucccflTcratjintra annum, nondum viianbsp;HifpaniaobiitjAlphonfusFonfecaadpontificatuToletanumUfTumitur.Isvtmo-ribus pcrurbanis, amp; dementi animo præditus erat, Academiæ rebus iniquus nonnbsp;io videbarur.Palam enim prxdicabat, Complutum Academiæ caufafibi vtluti pre^nbsp;tiofummargaritu cfTe. Tarnen fimultatis quamcu Ximenio quondaexercuerat^nbsp;amp;dolorisexea cocepti memor,cóquifitisCaufis Academia cœpitdiuexarc.Duaènbsp;potiflimùm resfuerunt,ob quas Fonfecavindidaoptabat, alteraquide omnibusnbsp;nota, quanos etiam diximusde Compoftellano antiftite à Ximenio iure prima-tus inhibito.Hanc fimultatis caufam dido aculeatiori Ximenius auxir imprudes;nbsp;nam cii anno iniequenti Compoftellanus à Fcrdinando rege impetraflet, vt apudnbsp;Pont.Max. liceretagere de archiepifcopatu Compoftellano in Alphofum filiumnbsp;transferendo,fibi ne gradu honoris decederet,Patriarchæ Alexandrini titulócó-cefTojXimenium inter fermones familiares,ad proccres priuatis dióleriis infiolen-10 t a rei notantes dixiife ferunt,potificatum Compoftcllanugentilitiam hærcditaténbsp;ex reftitutione efle fadu, proinde difpiciendu efle, an fœminarû exceptio fadanbsp;fuiffet : acerbo fcommate prolé vtriusq; fexus in Alphonfo perftringens,nec nonnbsp;régis Ferdinädi paru iuftam conceflSonem: cuius ipfum pofteapœnituiflè Cara-*nbsp;uajalus in annalibus author eft. At fecunda ilia poftcriùs multó gubernationis Xi-ntenicæ tempore, exnotis arcanis ad Carolu rege fcriptisexorta fuit. In iis Ximenius fuæ modeftiæ nonihil oblitus,pauló liberiùs in Fonfecç mores inuehitur. Hisnbsp;jgiturde caufiSjautfortaflTcquodita adremfuampertinereFonfeca arbitraretur,nbsp;primiim facerdotia ecclefiçIuftiamp;Paftoris, quçper Alphonfum Carrillurn ar-chiepifcopumToletanii inftituta funt,fuæ diftributioni amp; curæ aflereda omninonbsp;40 c5ccndebat:cùmid regio eadere diplomat! in AcademiæfauorëconceflTopalamnbsp;aduerfaretur.Deinde quoniam Pont.max.priuilegio Ildephofi facerdotes redorinbsp;Academiæ fubiiciutur,amp; ab co in mores corum inquirendii eft,iniquum eife, autnbsp;potius flagiciofum proclamabat,fi fuç ditionis clerici alium qua ipfiim indicé ha-bcrent: earn efle inquiens, du fe Tedor,amp; illi mutuo, iuxta prouerbium,fcabunt,nbsp;pcraccommodaadpeccandiilicentiam. Idcircoquoiure,quaqueiniuria,decorum moribus conquifitioncmfacereeftaggrcftus:fedhanc vimpræfenti animo-rumconftantianoftri repulerunt. Nam fimulatque id à canonicis facerdotibuSjnbsp;rcccns e theologis patribus perXimeniumadaudis,refcitum fuit, reêloris ope Sinbsp;ptæûdioimploratis,inlldephonfi collegium fereceperût: ibi^j plufquam trigintanbsp;jo dicstemplo abfentes morati funt : donee Pontif. max. tutelares literæ Roma ad-nencrunt,quibus eafolùm Archiepiieopus curare iubcbatur,quæad templicul-*nbsp;tiunamp;preceshorarias rité perfoluendas neceflaria effent : cæterùm morum amp;nbsp;vitæ inquifitionem redori relinquerct.De collatione tarnen facerdotiorum,quçnbsp;per Alphonfum Carrillû mftitutafunt, quandiu Fonfeca vixitcontrouerfîafuit inbsp;quod nuUo modo in alterius præiudicium,fiue per regem fine per fummum Pon-’nbsp;Y iiij

GOMECII DE REB. GESTIS

tificem,cafacuItas(vtiIlcaiebat)potLiiiret cocedi. Ergo tutelaresillæliteræquîbus in mores facerdotum inquifitio vetabatur,eius animii eo acriùs pupugerut,quoanbsp;per ea temporaa regio comitatu fponte abfens, Compluti quandiuilli vita fupei’*nbsp;eilet,morari conftituerat. Nam ciim in Cardinalium S.R.E. fenatum, priuatis legibus,nothus cooptari non poirec,amp; Cardinales nonnulli in curia Caefarea tue di-uerfarentur,quibus propter eius fenatus maieftatem, maiorhonos quàmFofecxnbsp;Archiepifeopo deferebatur; indignu fuaauthoritate efle duxit, qui Hifpaniarutnnbsp;Primas eflet, tarn infigninota quotidieaffici. Nam cum ad Auguftam aliquandonbsp;veniflet,fellaquc fibi ex earumformaallatafoiiret,quænullis hincinde lateribusnbsp;cinguntur, atq; ea de caufa rafæ appellantur; loannes verb T auera Archiepifeo-pus Copoftellanus quod Cardinalis eilet,in multo digniori federet, dolore amp; inquot;nbsp;dignationeafFeä:us,nonmultum apud Auguftam moratus, aulaegreditur,amp;vbnbsp;cimum vale comitatui regio dixit. Hat ergo occafione, quod iamdiu cogitaucrat,nbsp;Complummfeceifit.Secedentc ingens familia fecutaeft:decreueratenimCom*nbsp;plutiampliilime viuere, amp;:animum honefte oblelt;ftare.Namamp; muftcis concenti*nbsp;bus Icdiifimarum vocum ad peragenda facra vtebatur, amp; ftudiofis iuuenibus di-gna præmia proponebat, qui confida themata apud ilium eloquentius pero-raflent. Ad quod fpedaculum in ædes pontiiîcias Academia vniuerfa conflue*nbsp;bat:amp;crebrôfcx,nonnunquam odo dcclamationes,habebantur. Vbiprxtet^^nbsp;iuuenum difertas orationes, amp; ambiguam de praemiis fententiam, Petri Lcr-mxCancellarii verficuli ftudiose audiebantur, quos auteVirgilio, quernlUe annbsp;vnguemfenexmemoriaretinebat, autexalio quopiam poeta in Angulos iada-bat. Quale fuit,Luiitano quopiam non inuenufte caufam fuam agente,multuin'nbsp;queiudiccsobteftante,nefibi qubdeflet Lufitanus fraudieflet:Tros,Tyriuftcnbsp;mihi,nnllo diferimine agetur. D urn hæc in fauorem Academix gerebantur,cla®nbsp;per accommodes miniftros,non modb iam facerdotes ipfos,fed vniueriamlitera-riamremp. fibifubiedafacere curabat.Ildephoii collegiû per ea tempora in duasnbsp;fadiones diuifum erat ,Bxticam,amp; T ranfmontanam,quâ Caftellanam vocat.HÇnbsp;verb cum alternis vicibus in Academia,prout fors dabat, regnarent, qui numéronbsp;amp;potcntiamaiores erant,dignitatibus,cathedris, amp; emolu mentis cbtrarios pel* ‘nbsp;lebant: vndeatröcibus odiis inter felaborabat.IgiturVillichio ex Bxticafadion®nbsp;redore Caftellani multb inferiores,in magnis anguftiis amp;: dolore font conforn-ti.Peropportuna earn occafionemFonfeearatus, quanuis tunc Compluti no ad*nbsp;erat,aliquot tarnen Academix patribus qui in eius aula verfabantur internuntii^,nbsp;Moiam quiinter Caftellanos prxftantiorhabebatur, pollicitationibus permuln^nbsp;inefcatum,modb iuri fuo renuntiet,amp; ipfi demu Academiam traderet,c5ftitnC' |nbsp;re redoreparat.IdautemfacilefaduFonfecxerat, Bernardini Alphonflvifitato*nbsp;ris opera,quicxIldephonficollcgis,quosliberetfuflTagio priuarepoterat.ProcU' inbsp;ratum eft tandê à Bernardino homine multis decaufis Fonfecxaddido,vtnbsp;redorcrcaretur.Nafubmcnfem Auguftum,quifecundx vifitatoriscenfurxdc-* (nbsp;putatus cft,fecrctum amp; obfignatum edidum in Michaelis fefto, ne quid remedi*nbsp;intereaquxreretur,publicare decreuerat: aliquot ex Bxticis fuflragio ad flnctnnbsp;Odobris font priuati,vt fic eis exclufis comitia de redore creando prxterirent.1nbsp;cdidum,cu apud cenlurx ubellionemagnacuraamp; ftudio feruaretur, Didaci A*nbsp;gramotii,amp;Ioannis Cueux Cordubenfis,amp;: Santacruciicuiufdaminduftria,n‘’'nbsp;du ex fcriniis clam eft abdudum. Et ne quxftione per arïtiftitis vicarium fada,^'nbsp;licubigentiumedidum compareret,ab eifde confeftimdeuoratur. Is enim er^^nbsp;loannes Figueroa, viringenio vehementiamp;feuero, quipofteanoftrotempn^nbsp;magnis reip.muneribus fundus, ad regii fenatus prxfeduram per Philippum inbsp;alTuraptus fuit. Qua in re cum Agramontii fedulitas illuftrior fuilTet, Bedellain^nbsp;officio per redorem donatus eft. Cumitaq; cenfurx tempore elapfo, BernarOnbsp;nus nihil contraefficere valeret,amp;Fonfecatuncfpefuafruftratus,pofteainnbsp;demiam (vt diximus ) veniflet,atq; Caftellanorum fadionem commutata forn*^nbsp;na,tertio pbft anno potentiorem offendilTetjquod per foos abfenti non fucccinbsp;rat,prxfensmaioricontentione aggreditur. Q^endam itaque Alexandruma

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIII.

vocariinfTum, qui inter fadionisBxticse coliegas amp; prudeatior amp;cautiorhabc-batur,ad hunc modum alloquutus efle fertur, Miraberis fortaffe vir optime,quid ego veftræ reip.(nam ita exillimatisjtantopcrc infeftus,te accerfi in præfentia cu-tauerim,quc vnum eins amante ante omnes effe audio,aeproinde mihi (vt veftranbsp;fcrtopinio^minimepropitium. Veruntamé hæc ipfaratio vt tuucolloquiumex-pctcrêcffecit,cui ex omnibus qui hSc literariaremp.gubernacis, voluntatc mearnnbsp;apcrire,amp; conGliu approbari volui. Atqj vt primu omnem animi erga vos raaleuànbsp;lentis fuipicioné à meremoueam,intelligeretecupio,nihilmihiin totaponrifica-tnsToletani ditione,iiue carius,(iue pretiodus Academia veftra efle:id^amp;paG-'' fim,amp;hbenterprædico,acteftimoniis quotidiedeclaro.Nam crebro ad veftras linbsp;terarias difputationes in collegium venio, amp; ftudiofos iuuenes partim publice innbsp;veftro confpectu,partim priuatim inter meos familiäres,fiuedeclamätes,fiue pu-gnas eriiditas conferentes aufculto. Verum du audio,quod de vins theologicis nü-quä credidiflem,c0tentiones priuatas inter vos effe,odia^ tantü muicem creuiflc/nbsp;vtanimis implacabilibus, alteri alteros deturbare conemini, tota^ ilia literariamnbsp;quictem,cui vos virille ter maximus Francifeus Ximenius dedicate voluit,amit-tatis, non poflum non grauiter dolere, amp;: labanti gymnafio qua potuero rationenbsp;fuccurrerc. id autem fi opera tua mihi prxfto fuent, mc facile conlecuturü fpero.-Fontemamp; oiiginemhuiusmaii,quircs veftras penitus noucruntjinredoris ma-giftratu,quiprorfustyrannicusapudvoseft,effe aiunt.Namcum inhanc Acade-miamex variis Hifpaniæ locis conueniatis, patriæ nomen apud omnes mortalesynbsp;natura ipfa dictante, tarn fandum eft,vtquoties in tranfmontanis imperium fue-rit,Pelendonem,velremotum Cantabrum,fint Toletano, atqjadeoipfi Complunbsp;tend,fine vllo delcdu antepofituri : atq; idem Carpetani, amp; Bæticicomutata for-tuna in fuis funtfaduri. Huie ego malovnicum remedium efle video,fi hic redons magiftratus auferatur,amp;vnus aliquis opulentus vir amp; potens, que nihil vefti atnbsp;emolumentamoueant, Academiæcurâfufcipiat. Ille enim priuatis veftrisratio-nibus liber,atquumfefe erga fingulos præbebit. Neminem authuic reimagis co-^nbsp;uenientetn qua Archiepifeopum Toletanu inuenio : qui vt potentiam, authori-’ tatem,amp;:reliquaomnemamplitudinetaceam,quæadpopulos regendosnecef^nbsp;faria funt,ccrtè perfonæ qua profitetur caufa èc officiiproprii ratione,eruditisnbsp;ccrdotialargiturus eft, amp; omnibus ftudiofis fuum fauorem præftaturus. Hanc cunbsp;fi mcam fententiaapprobaueris,ego te in annu fequentem redore elfe faciam,dû-niodofadiis fide tuam des,hoc quod dixi,te ftatim curaturum : amp; mihi in manusnbsp;poteftatem veftra tradas ; quæ multo magis ( v t modo fe habetjdi flidiorum ,amp; fedi-tionii fomes exiftit,quam vllius commodi,aut profedus ftudiofi caufa.Et ne te adnbsp;tatnmanifeftam vtilitatem torpor aliquis fegnis retarder, quam primu in Tolcta-'nbsp;tanotemplo canonicatus vacuus erit,egotc incundanterdonabo. Defixis huminbsp;oculisaliquantifper Alexander conftitit, non tarn reip. fux proditionem confi-dcrans, adquamfucatis caufis, amp;pra:mioinfupernoncontemnendo ferme iaranbsp;perfuafus fuerat, quam aduerfæfadionis odium, amp;;fuæmaiorem poteftatem ilianbsp;rationc futuram.Quare gratiis Fofecæ adis, quod fecum ea de re tradare voluif^nbsp;fctjCollaudatis eius fermonibus,difficile effe dixit fc redorem creari poffe, cu Ca-ftellanorum fadio fcfquialtero maior quàmBæticorum effetmec enim tunc for-te,quemadniodununc fit, fed ex maiore fuft'ragioru numero, redor,vt Ximenionbsp;placuerat,creabatur.FacilèhocFonfeca,inquit,modötufirmusamp;fidelismaneas,nbsp;effedumdabo. luftiamp;Paftoris canonici, fub Andreæ fcftum,ex Ximenii veftrinbsp;legibus vifitatorem, quern vocatis, inter fc cligunt, qui in adapræteriti redorisnbsp;inquirat,omnesque alios magiftratus expIoret.Eius poteftas quam lata fit,intelli-gis:vosqjipfifæpenumeroapudmeconqueftieftis,graueiugumamp;intolerabil©nbsp;a Ximenio ceruicibus veftris impofitum fuifle, cum quicquid ille fanxeritratum •nbsp;fithabendum,nequ^vllarationeprouocandumeflhiufl'erit. Hunc ego deligiinnbsp;præfentia curabo,quinonvtcæteri ad omnia annuentes, fibiqs gratia viciffim captantes,fedrebus diligenter examinatis perfpedisq5,iuxta munus fuum fontes vl-cifeatur, atque quatuor aut quinq; ex CaftcUanorum fadione collegas,quos ega

HÓL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

moribus corruptis inter alios effe noui,fufFragiorum iure priuatos,doncc coimt'a Lucanaliaprætereant, atq; ab oólauo Cal. Aug. quando fecunda inquifitio^g*'

tur, ad Lucæ diemexulare iubeat.Quamobrc tu ira fuperatibus Bæticis facile re-

ótor ab eifdc declaraberis. NäSr Ægidius, qui redoratu fungitur, cui tu inpriæ^s cs amicus,vt reliqui omnes earundc partium ad tc creandü ftatim inclinent,cura-bit.Senfit tyrannicas technas Alexander,nihilq; tale commeritos vllos ex coUcgisnbsp;Caftellanis fciebat, cur ca effent pœnaafficiendi. Sed tarnen diuerfæ fadioniso-dio, qua omnino fublata cupiebat, ad ca animo Ixtabundo annuit : amp; quod anteanbsp;arduum videbatur,fine moleftiaamp;r difHcultate ita effici poffe no negauit. Digrefl*nbsp;funt datis dextris vrerq;,filentiumque ante alia pollicentur,donee ad fine optatufflnbsp;perdudacundaeffent. Alexanderintereafuos pertentabat,varieq; ipfisfcrniO'nbsp;nes inijciebat,de Academiæ ftatu mutando.Sub Andreæ feftu, Fonleca curante»nbsp;Albornotius SeguntienGs ViGtatorfadus fuit, vnusille quide ex Academix P^'nbsp;tribus, fed que minimo negotioinfententiam fuaniFonfecatraheret. Huietna'nbsp;giftratui in redoris prætertti ada,amp; mores omnium collcgaru inquirere, fummanbsp;poteftas abfq; vlla prouocatione,eo tempore erat, qua pofteri bonis legibus coat'nbsp;darunt. Venit, vt mos eft, poftridie diui Andreæ adredoré amp; collegas falutado^nbsp;Albornotius, feqj ftatim iuxtaXimeniilegem,præfante redore, facramento de*nbsp;uouit.citra vllius iniuriam ineorüadainquifiturum,inquos fibi poteftas ex leg®nbsp;effet: neminiqs vnqua reuelaturum, quæ vcl collegii, vel magiftratuum dignita'*nbsp;fraudieffentfutura: nullisqs verbis,literis aut fignis,velpecuniæ impenfx nunie- [nbsp;rum, vel rerum geftarura notiriam GgniGcaturu : omniaqj pie amp; fände curatuU’»nbsp;quæ ad Academiæ vtilitatc pertincret. D um ergo muneris fui partes exequitf^’nbsp;amp; annipræteriti magiftratus exarainat,amp; datiamp;acccpti rationes expendit,nbsp;ftionem de moribus fingulorum agendam, in paucos quofdam propêGùs diri^®'nbsp;bat.Senferunt illico quorum intererat, Albornotium no admodum æquum Ca'nbsp;ftellanis futurum; namper omne fas acnefas,eorumpotentiamamp; conditionele'nbsp;befadare veile videbatur. Hoc Alexandrummachinarumconfeium infpena^^nbsp;iore erigebat,amp; omnia fibi ex voto fuccefiurafperabat. Elapfifunt intereanbsp;quaginta quatuor dies,per quos vifitatori in redorem amp; collegas ius eft:cuniqynbsp;nihil rei nouæ accidiffet, pauore quem Caftcllani conceperant depofito, rud^^nbsp;animis fedatisquieuerunt.InterhæcincollegiuFonfecaventitare,amp;ne quio^nbsp;ncuolêtiæprætermittcretjludorum die,quos poft Pcntecoftcn in Chrifti corp^' inbsp;ris cultumfplendidiflimos quotannis Academia exhiber,epulis eorum,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

couiuæ caufa lautiflimas collegæ apparaucrunt, comitatis plenus accubuit. Inl^ ' bat iam S.Iacobi dies,qui per viii.Cal.celebratur, quando Albornotiusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

pofiti compos denuo fadus (durabat enim id fpatio minori, nempe ad Augufti,quod ferme tempus femeftreeft)cœpitanimumfuummagisproderC'nbsp;quibufdamcaufis prætentis,quinqj primores Caftellanæfadionis virosperq^’?^ ƒ(nbsp;tuor menfes exilio multat,amp;:femagiftratucontinuoabdicat. Collegæquifuf^*^ |nbsp;exiliummiffi : Didacus Wagus,Martinus Malus,Inachus Angulus, loan.Mof®.nbsp;nas,amp; Martinus Luiandusfuere.SeceflcrutinproximumComplutovicumi^lnbsp;Turrijonus Ardozus appellatur, vbiamoenis rufticationibus præfinitum exiüt^nbsp;traduxerunt.Comitiis Lucanalibus,iuxtaFonfecæ votumAlexander redorcf^e^

tus, Caftellanis quiremvtadaerat iam refciuerant,nonmediocremcuraniif*^^

cit de rep.literaria conferuanda,cuius negotia fub nouacula (quod aiunt) efft, lexandro redore intuebätur.Grauiora funt enim domefticaquanuis remÜf^^nbsp;la,quävllihoftiü duriffimiincurfus.Qmre Caftellaniqui comitiis interfuc’^'^^nbsp;interpofitis appellationis tabulis, cum redorem falutare nolucrunt,donec jinbsp;comitia fierent,exulibusq; rurfus fuffragia redderentur, Nam ArchiepilcopJnbsp;nbsp;nbsp;!

• cademiæ infidiantis nutu eaeffefada clamitabant:virosque optimos amp; pr^^“ ti/fimoseade caufa exilio pulfos, vtis tadem redorcrearetur, quiantiftitis P^^^nbsp;fequebatur. Hk querimoniis in tamiufto dolore effedum fuit, vtis annus, q^nbsp;nunquam contigerat,fine nouo redore principium habuerit, Ægidio niagi‘^‘nbsp;tum,donecliscomponcretur,in fexquiraenfemamp; ampliusprorogante.Ida^^

FRANCIS CI XIMENII, LIB. VIII.

lion tncdiocriter Fonfeca conmrbauit,qui confilia fua pala iam innotuifle cerne-ret,Proindeadregiumfcnatum,vbiCafteUaniaduerfus potentiflimu aduerfariii caufam agcre conllitucranr,procuratores mittit,qui omni criminationu amplifi-cadone Caftellanam factioncm onerarcnt,culpamqj cunélam à £e depcllanr, cuinbsp;idvniiminprimiscuræfitjvcfedidofishominibus pulfis, Academia indies augea-tiir.Irritus CaftcUanis conatus fuit aduerfus hoftem ingetem dimicantibus : naranbsp;redoratus Alexandro confirmatur : Sc res illas ad £e non pertinere fenatores regiinbsp;pronuntiarunt.Interca mifli in exilium redierunt, amp; taquam in pu blico commo-do, quemadmodu viros bonos decebat, depofitis odiis amp; fimultatibus, viros exnbsp;1« Bæticispræftantiorcs ad communepericulûcobortantes, cófiliainire promifcuenbsp;cœperunt,ne quid refp.detrimenti capcret. Cunóti igicur ad earn rem vnanimes,nbsp;quinqüllis ab exilioreuerfis,quiobrccenteminiuriamagisarchiepifcopo infenlinbsp;credcbanturjcurareótoremcompcllandi demadauerunt.Ex quibus Xi^agushomo prifex feueritatisamp;conftantiæ, qui poftea ad Cæfarauguftanos inquifitorànbsp;Cxfare eft miffuSjita in vtriufq; faótionis confpedu Alexandrumalloquutus eft:nbsp;Si ego folus, amp; non po tins hi vniuerfi præftantiflîmi viri, ad id perfuadendû quodnbsp;in præfentiadidurus fum,animatus elfem,fortafle tanquam nihil profuturus,aucnbsp;occafionem aliam expeétaflem, aut prorfus in filentio me continuiflem. At cùmnbsp;eiulmodipericulum metuatur,adquodeuitandum depellendumque omnes ani-to mis paratilfimis accederefaseft : eorum,quos inconfpedu tuo tanta confenfio-nc congregatos cernis,mcam vocemefle cxiftimato.Quam cùm non polfint finenbsp;tumultu amp; confulione lîmul omnes cmittere, mihi vni prouincia dederunt, nonnbsp;tamquidemob eloquentiam, quæ inmeparuaautnullacertèeft, fiucobmaiorisnbsp;prudetiæ opinionemjCÙm tu ipfc viriudicio eximius, quales hi omnes fint abonde noucrisjfedquodrerù pratteritarum,amp;:contumeliæfufceptæ caufa, mihi ma-iorcinnotitiam elfe exiftimantfœderis inter te Fonfeca Antiftitem iôti. Quodnbsp;vt certum elfe cognouimus, vobisque tantum non fanguine humano firmatum,nbsp;itafacile vniuerfi fperamus id te protinus depulfurum,poftquam ex meo fermo-nc intellexeriSjCÛôtaea quxin Academia:perniciemelàm pepigiftis, in luce tan-30 dem prolata ftiifle.Neq; enimhominibus prudentibuscogitadum erat, viros innocentes per fummuradedecus collegio pulfos, omnem operam non adhibitu-ros,adhuius calamitatis caufas prarcognolcédas, ipfaqj adeophncipiaperlcruta-da.FucuilIetibifortalTefecitjVteftmagnus verborû artifexineq; enim dehomi-ncjqualis tueSjincorruptoamp;probo, vllaproditionem fnfpicari animus eft:tuûq;nbsp;iftûreâoriuni magiftratû tâquam feditionû turbarû fomitem atrocibus verbisnbsp;infeiftatus fuit,ac deniqj noftrâ hac optimatû remp. democratiæ nomine traduxit.nbsp;Et vtfiintomniù potentioru mores,vbi viminferrenopofrunt,pccuniaamp;; mune-rib.impudenter oppugnât: tu aliquidhumanû in hac re paflus,præmii alicuiusin-gentis fpc eius perniciofis côfiliis alfenfifti. De vtroq; breuiter in præfentia dica :nbsp;40 neqs.n.longa oratione opus eft ad tuam mente tibi reducenda.hoc eft,intcgram,

amp;reip.atnicam. Atq; vtadprimûftatimrefpondeam, quanta vigilantiam reôto-rcs haftenus adhibuerintadhancremp.conferuandâamp;:augendâ,numerofus po-pulus tanto cûprofeôtuliterarum,amp; Academiænoftræmaieft:as,in quâtampar-uo temporisfpatio créait, argumente amp; teftimonio funt. Nam cû pubhcommo-du agi videremus,fi æquè omnibus in Academiam confluentibus, modo apti ad difeiplinas habeantur,aditus ad collegiaamp;cathedras fit,nullusqi fauoraliundenbsp;requireretur,præterquâ à cuiufq; natura amp; virtute, coditoris huius gymnafii leges fecuti,omnem in hoc opera pofuimus,vt cundis hoc perfuafum elfet, comu-ncmefieliterariam fortuna, amp; pariter opulentis amp;egenis,nobilibus amp; obfcuris,nbsp;yo tardis amp;ingcnio valentibus,patere : primûverolocû amp; honores laboreimprobo

fibi quemq; parare oportere. At quo paóto hoc potuilfemus facere,nifi liberis le^ gibus vteremur? nifiineodeludo exercitati cuiufq» mérita cognofeeremus? nilinbsp;quotidieeos explorâtes,laboris induftria,ingeniiacrimoniam,opera indefelfam,nbsp;nodes infomnes ,inuidadeniq; ineuincedis difciplinaru dilficultatibus coftan-tia,ante oculos fempcr haberemus ? At id credo Toletanus antiftes accurate per-

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

fpiciet,non me licrclc magis quàm rex Perfarura. Satis illi cum facerdotibus fuis negotiorum eft : fatis de rege demerendo, de fe czteris præfulibus anteponendo,nbsp;folicitudinis ie ambitionis habet. At id faciet eius vicarius, totaq; ilia tabellionu,nbsp;fifcalium amp;liótorum,quibus ftipatur,cohors ? multo minus profefto: cum vixli-tibus diiudicadiSjdies nodes illi fatis efle videamus. Noftra h«c Minerua affl-bitione amp; auaritia vacua,libertatem amp; otium requirit,qua:nonab aliis quad nobis ipfis præftariqueunt. At finganius nos,vtFonfecadicit,per omnia negligencesnbsp;eflc,nihilq5 quod noftrimuneris fit curare. An nonvidetis^vniuerfumftudiorumnbsp;profedum,quivnicus nobis fcopuseflTe debetjitafunditus cadere amp; pcrire: Sta-tim ad eius nutum cathedræ dabunmrrgradus qui licentiarumappellantur,qui-bus à nobis de fingulorum ftudiis indicium fit, non iam ex cuiufquemeritis,fcdnbsp;ex eius voluntatc, aut quodgrauius ôôintolerabilius eft, ex fuorum miniftrorumnbsp;libidine,conferentur.Quorum infolentiam non ita pridem expert! fumus,quan-do tuipfe,amp; competitores tui de theologicisgradibus contendentes, vnius mu-lierculæ,quæMaldonato præfedo domus Fonfecænuptaeft,arbitrio, rcsveftcâSnbsp;interturbari aperte fenfiftis. Taceo contumelias amp; iniurias, quibus per oppilt;^*nbsp;præfedos noftraiuucntusquotidieafficietur, quibusnefeio qua de caufa tanto-pere infenfaeft. Alter um verb quod dicendum mihierar,ne te file,quod minin'^nbsp;crcdimuSjpræmioaliquo propofitoladauerit. Sends iamquantufpes huiufino-di fallant : folent enim principes viri aureos montes,dum aliquid fieri cupiunc,fa' c’nbsp;cilepromittere, poftremvero confedam, non foliim aut nihil autperpaucapcï'nbsp;ftare, fed oblique, amp; nonnunquam aperte proditionem exprobrare : quod Phi*nbsp;lippum Macedonem fecifle feimus cum eis qui Olynthum illi tradiderunt.Qo?'nbsp;circa fi quid huiufmodi cum Fonfecapadus es,memento redorem te huius Aca-demiæ efle, hoc eft, parentem, protedorcm amp;: patronum: cuius muneris Si othe*’nbsp;cftjfeuercin eos animaduertere qui tale aliquiddcfignarent:amp; pada,quaein mi'nbsp;nifeftam noftrae fcholae perniciem, amp; in tuum fempicernum opprobriurn futuc^nbsp;erant,irritafacito:quod diuisamp;hominibuslaudantibus es fadurus. Erige obfc'nbsp;cro Alexander te,tuamque vicam tanta hadenus integritate an teadam recolicO)nbsp;cuinotamhancinurerenullo pado viringenuus debes. Habeshiepropefacrandnbsp;aram,amp;diuumlldephonfum huius Academixtutelarem, noftri coditoris XiniC'nbsp;nii ofla,quód fi per maximam hac iniuriamxdeshas literarias perdideris, Denn*nbsp;vltorem ,amp;Ildephonfi numeninimicum,amp;Ximenii manes iratos femperh^'nbsp;bebis, qui omnibus locis cofeientiam tua terreant, amp; te grauibus furiis vlcifca**'nbsp;tur.Hîccùm file fine dicendi feci(ret,illico ingens filentium fuit:manifeftx^nbsp;tx in Alexandre vifæ mutati animi, amp; culpa deprecantis. Nam amp; notabiliter ex-palluit,amp; lachrymæfponte funt illi obortæ.Vtprimû igitur voci intcrclufxnbsp;datus fuitjomniaprout cu Fonfecaconuenerant exponit, fibiq; magnis precibyjnbsp;veniam daripoftulat,hocvnumintanto crimine bonu futurum prædicans,quo“nbsp;fe CÛ Fonfeca fic eflTetgefturus ,vt amp;: ipfi fuum antiquu animum,amp; caritaté in Aca 4nbsp;demiam effent agnituri, amp; ille nullius vnqua animum de proditione effet inteC'nbsp;pellaturus.Quod tarn conftanteramp;fideliterpræftitit,vteius propofitum Fonfe*^nbsp;demiratus,fe anguillam cauda captafle dixerit. At is talé fe deinceps toto tenjplt;’'nbsp;re redoratus prxbuit,vt a:que vtrique fadioni earns effet: amp; munere tandemnbsp;doratus fundo,libenter erant fi per leges licuiffet,magiftratum prorogaturi.nbsp;rum non multo póft in Hifpalenfem ecclefia ab Alphonfo Manrico Archiepif*^^'^nbsp;po vocatus,canonicatu amp; theologicaeiuscathedradonatus eft.Fofeca,aut qoonbsp;operæfruftrafumptæeum iam tæderec,aut quod iniquo animo tulerit, Michaenbsp;Carrafco,amp; loanne Vergara eius familiaribus indicantibus,Anna Vlloamnbsp;cifei Maldonatifvt dixi)vxorem,curaffe vt gradus fecudum eius voluntatemo”nbsp;|ribueretur, interminatam, ni id fieret, Archiepifcopi amp; totius familiæ indignanbsp;tionem, mirum in modum fe continuit. V idit enim fi quod tantopere conabatnbsp;eflèciflct,omnia pro fuorum libidine efle iadandaamp; inuertenda. Interim tamenbsp;magna amp;frequens confultatioredori,amp; Academiæ patnbus, de mutandis gt;enbsp;bus fuit. N ä ex Ximenii lege aperte inuitabantur, qui prudentiffimè in hoc qc*‘’^'

FRANCISCI XIMENII, LIB. VIII.

prouiditjVt de regnninoftrorurn voluntate,fi quid incommodi ex Complurcnfis oppidihabitatione Academia pateretur,aliö continuo migrarêt. Cum ergo præ-fulem,alioqui bcnignum,tam iniquum crga fe experti efl'ent, frequentesqj itemnbsp;ftudioforu mortes jexoppidilocojöó cxiopeftilencicontigiflent, decreucruntca-lamitofisfedibus cedere, fc Pontificum Toletanorum moleftiis liberate, quasnbsp;perpétuas futuras ex principiis illis diuinabat.Poftquam id vulgatum fuit,crebra:nbsp;multorumpopulorumlcgationes venerunt, commodiflimascoditionesoifcrcn-tes,amp;:caritatê,rerumq; omniummutuam coniundionem. Fonfeca non fine ma-gnafuinominis iaólura,amp; Complutenfis oppidiimminutione,id furutü fentiens.

nihil actum fuit.Quod fi tunc effecifl'cnt,amp;fuæ libertati Academia confiiluiliêt,amp; multi præftantiffimi viri,qui immatura morte non ita pridé occubuerunt,magnanbsp;ftudiorum vtilitate nunc Harent. Sed huic malo obuiam iturn effe affirmât,paiu-dibus illis per cmiffiones influmenficcatis,falicibusq;frequentibus,amp;:populis adnbsp;eius ripas lludiosèconfitis,quarumattraâ:u nebulæillæperniciofærefringuntur,nbsp;amp; magna ex parte vi fublata hebefcunt.Moritur FonfecaCopluti intercuti mor-bo,amp;incius îocûloannes TaueraCompoftellanus antiftes fuffeduseft, vir qui-dem quodinelogiis intemplo maximo Toleti habetur, temperantiaamp;prudentianbsp;cximius.Verùm vtillis virtutibus maximelaudandus eft,ita iuris quodluumarbi-Xt trabatur adeo tenaxfuit, vt fuisemolumetis quantumuis minutisimpendio plusnbsp;ftuduifle dicatur, quàm Pontificem deceret. Nam cùm ftatim vt ad Pontificatumnbsp;Tolctanum defignatus fuit, controuerfiamfacerdotiorum lufti Paftoris com-ponere à Cæfare iuflTus effet, idqs optimis coditionibus aélum fuiffet, in mores fa-cerdotum inquirere voluit : amp; nihil grauius aut moleftius ferebat,quàm fi Complut! præfedus,atqueipfeTauerævicarius,diplomatibus quæ Academiæàfum-mis potificibus Alexandre, Leone amp; Iulio benignêamp;merito datafunt, à caufarunbsp;fcholafticoruna cognitionerepellerentur.Sæpe enim accidit,vtnonnulli fchola-ftici iuuentæ vitio,no£tu vagarentur,aut interdiu rixarentur, qui ab oppidi circi-toribus intercept! in carcerem coniieiebantur, amp; inter viliffimas euftodias vin-jo ^itenebantur. Hosreôtorpoftquam fuæ iurifdiéfionis effe compertumerat, vtnbsp;fibitraderenturcurabat. Quodnifi fieret,præfeCtos oppidi facrisarcebat, amp; dirisnbsp;(vt folet) deuouebat : monebatq} ne A cademiæ iuuentutë irritarent. Tauera nonnbsp;multopoft Complutû veniens, aliquot fcholafticorû iuuenum delida plus æquonbsp;apudredoré exaggerauit,amp; theologis patribus conuocatis,fefe illâremp.mutarenbsp;vclle dixit,quietem^eius perpetuô ftabilire.Namquod Fonfecæ de redoris po-teftate imminuenda viftim fuiffet,fibi quo q; maxime placerezcœpitqs ftatim non-nulla fcholafticorû errata cômemorare, quæ in tanta hominû diuerfitate, qualesnbsp;quotidie in Academiam coueniunt,accidere !anè neceffe eft. Quibus expofitis adnbsp;redoré conuerfus,permulta deeius negligentia dixit: quæ tarnen cÔdonabilia(vc

-Q-------J,--------------------1----------------------------, —

Je metande magiftratus mutato nomine effet futurus. Aliquot dies cùmea de re al-tcrcatûfuiffet,nihilconfedû eft: illeq; ad Cæfareum comitatû difeeffit : vbi par-

cademiælibertatéhonille clâ, quodFonfccafecerat ,fedapertis machinis expu-gnare conabatur-.Eratenimiam antiftitûcriminantium caufaredorius magiftra-tiis vulgo nonmhilinuidiofiis. Miffi func ad eumlegati Fernandas Balbafius, amp;

iS6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMECII DE REB. GESTIS

Fernandas Mataticus,vterq; prudcntia Sc doétrinacommcdatus. Hi cum defc-bus Acadcmiæapudeum cœpiflent traétare,liccat(inq«iunt)prçfulpotenuffimc, hominibus priuatis, amp; longe infra tuam Fortuna pofîtis,de re propria exæquo tecum tantifper loqui,donee tu nobis tuam voluntatcm,nos tibi contra noftni pro-poiitu Sc confilium dcclaremus. Placuit Taueræ iufta petitio: atq; ita inter cos fc-motis arbitris aótumfuit.Tandêcü fermo produceretur ,Taucra bilicomotaira“nbsp;tus, viralioquianimi fedatiamp; cauti, quod fortafle iamdiu in animo celabatjipio jnbsp;dicendi calore(vtfit)efFudit.Nihil(inquit)XimeniuSjaduerfuspötificiam Toleta-næfedis dignitatem perniciofius excogitate posait,quam eo in loco Academiamnbsp;conftituifle.Mirati id verbum legati,non ita ( inquiunt) Fonfcca fentiebat, à quo t®nbsp;inftar appenfiead peóluspretiofægemmx, Academianoftra oftentabaxur .'idquenbsp;paffim,amp;libcnter predicabat.Quid ille dixerit aut egerit,parum curo,T aacra rc-fpondit: egoprxfentesdiicordiastantummodocerno. C^ödfiè re veftrafututunbsp;efiecreditiSjltatimomni ftudio apudCefarem cotcndam,vt vobis fedesquoenq:nbsp;libuerit mutandi facultas detur. Atq; eo dido cû fuiflet colloquium folutiidegatisnbsp;domureuerfis, poft multas vitrocitroq;habitas fuperearedifeeptationes, Academiam CompLmntaredecrctierunt. Quarerurfus adTaueram redierunt,amp;vtnbsp;pollicitisftaret petierunt: neq; enim aliam fe pofte rationé inuenire,ad eas turbas ,nbsp;amp; contentiones euitandas. Cûigitur,quodnunquâexiftimaaerat, coftantem de jnbsp;comigrando Academiæ fententiam videret,hoc(inquit)viri optimi,non fine ma-'nbsp;gno ftrepitu, grauiqjquodaamp;inuidiofoapud ocsnimore fiet. Diu eft quod bancnbsp;reconamini,atq; abipfisadco Academiæpnmordiis,partim infalubris aerisiniunbsp;ria,partim genio loci,hoc eft, indigenariiauerfatione, ab huius loci habitatione jnbsp;repelliminL V os quid nunc tentetis obfecro attendite: nä fi id tan de efteceritis,nonbsp;propterea Complutu cócidet,neq; ipfc T oletanus antiftes aut p^imatû,autautllo-ritatê deteret. Atq; in interius cubiculuferecipics,nihil ampKusdeeare egit: cce-pitq; diem de die ducere,donec illi txdio correpti,pollicitis fruftrati in Academianbsp;funt reuerfi. At cum quotidic noua: eaufæ acciderét, quæ prxfule alioqui attentû,nbsp;minimeq; adignofcendûnoftrisanimatû,facilèrurfus irritarentamp; accenderent,nbsp;femper lires paratæ erant: Sc inter redore Sc antiftitis vicariû negotia animis exa-cerbatis gerebantur. Proindecu idmirii in modum Tauera vreret, amp;palàm dquot; inbsp;Ferre rurfiis vereretur,ne eos de trafmigrando ia dudu foliciros,eo pado vtefficc'nbsp;ret cogeret : gratiaamp;r fauore,caufis^ itê adfabrè cófidis,apud Romanû pontificé |nbsp;contendit,vt propriofquod dicüt)motu,fibi in oes facerdotes,qui Copluti ftudio-rum caufa côueniflentcogmtio côcederetur,atq; in eos dûtaxat iuuenes qui diœ-cefisToletanæ eflent.Cùm Academia perprocuratoresfuos,quiRomæcrât,fta'nbsp;tim refciuifietjgrauiter vt par erat tulit : Sc ad facram(qaod aiunt) anchoram eófu-gientcs,amp; Pont. Max. eiusq; intimos familiäres, Sc m primis fandæ Balbinx Car-dinalem Academix patronû obteftati Sc deprecati funt,vt Academia;labanti fucnbsp;currerent,amp; epotentiflîmiaduerfariimanibus afflidas mufas,amp;: ftudiaeriperent-Sed cûfurdis caneretur, Academiæ negotia in vltimo diferimine effent,nbsp;(vtaiunt)c machina,amp;Ximenii Genius rebus perditis opem tulit. Nondum Roma pontificiistabulis allatis,cû Pintiæ Ifabellæ Philippi principis vxoris excqtds |nbsp;Taueraintercffet,fiueatrarumveftium,quibuspullatusvenerat,pondere,fiuo^^'nbsp;cum cerearîi fumo,homo fenex Sc longis laboribus confedus, in febrim incidit»nbsp;Sc paucos poft dies extindus eft.Eins morte Academia refpirauit,amp; veluti loo?^nbsp;tempeftateiadatis, lumen quoddam affulfiffc vifumeft.Erat enim certamécun* inbsp;magno aduerfario,eoq; magisformidolofo, quoprobitatis Sc prudentixopin^®'nbsp;ne,incorruptius de rebus iudicare,amp; quid eflet in negotiis faciendû,rediùs quananbsp;cæteri præuidere credebatur. Defignatus non multo póft ad federn Toletan^J” quot;nbsp;iIoan.Martinus Siliceusfuit,Philippi regis quondama^ifter;qui cùm animi erg?nbsp;iaopes paterni, in annonæperea tempora earitate nôparum multa indicia de^ 'nbsp;fet, comitate prxtereaquadampeculian cundorum animos fibi conciliaffet, fl’nbsp;credibili omnium fauore ad earn dignitatem promotus fuit. Academia pard*®nbsp;hifce rebus perfuafa,partim ftudioru ipforum coniundione,nam Sc philolop^^

FRANCISCr XIMENII, LIB. VUL

amp;theologus,quæduæresinCompl. gymnafiofloret, habebatur, amp;libello dea-rithmetica Pariflis edito.fc à mathcmaricis non alienu oflenderat, ingentê quan-daflgnificationemlætitiædcditjfupplicationibus adomnesaras vno die liabitiSj amp;:certamineliterarü iuuentuti publice propoflto. Na poëtica themata,fymbolajnbsp;infcriptioncs, multaq; aliacxercitamentorü genera ad nouaantiftitis dclignatio-ncmcelebranda,non fine prxmiis,red:orisedidoinmediü funtallat^.Q^tato-tius gy mnafii atq; oppidi hilaritatc,pegmatibus per vias erecHs, Coinplutü ingref-fus f ucrit, quoniam publicis ty pis vulgatü eft, non eft cur in eo recêfendo immonbsp;retnur. Fecit Academiæ patres ad omnegenus obfequiorûerganouûantiftitenanbsp;U co tempore propenfiores,immincns à Tauera paulo ante periculü : quod procul-dubio aut euitare ncquaqua potuiflent,aut nó fine maximis amp;duriffiniis moleftiisnbsp;co fefetandéexplicaflent.Pollicitus omnê AcademiæbenignitatêSiliceus,To-letûquamprimû profeóluseft:vbinouis legibus codendis occupatusAcademiamnbsp;qiiictareliquit,magna noftrorû(vt ego exiflimoj fœlicitate: quibusfi acre homi^nbsp;ncm,amp;adidin quodincûbebat vehementem, hoftem expropofitohaberecoti-giflet,aâû forte efTetde noftralibertatc. Nam anno m. d. l. dodorcFontinouillanbsp;cum quadadere inter Antiftitis præfedlos amp; rcâ:orclitigaretur,amp; Ludouicus Canbsp;tena abbas, cæteriqj lufti Paftoris doótores facerdotes, facrorü interdiâû nonnbsp;timuiflent,quôdreâ:orifubieôtosnullainterdiâ:ireligioneobfl;ringi dixi/TentjO-^nbsp;mnes advmicomprehendi perarcanas literas Compluti præfedloiuflît.Quod cûnbsp;ad aliquot ipforum pcrmanaflcr,fibi in tempore confuluerunt : co die quo ma-nus vincula illis inijcere conlfitutu erat,templo abflinuerunt: amp; alius alibi de -lituit.Trcs tantummodo,qui aut xtate fenil ifrcti,aut dignitatis amp;innoccnt!a.'fuçnbsp;côfcii,autpotiùs quódnihilde manusinicólioncrefciuilfentjfecurc rebus diuinisnbsp;peragendis intenti erat:Ludouicus Catcnaabbas,Alphonfus Almenara,Bernar-dinus Alphonfus : quos prïcfcólus oppidi armatorum hominum manipuloftipa-tus capit,amp;:iumentisimpofitos,ad Almonacitanamditionispontificiæarcê, qua:nbsp;ToletoduodecimmillibuspalFuum dift:at,propercabduciiubet. Interim omnisnbsp;Academiæiuuétus commota,in maius collegium venit, amp; cubiculum armorumnbsp;jc refcraripofcunt, vt neceflariis telis communiti vindiótam fumcrent : idque facilinbsp;ncgotiofeciflent, copia amp; viribus longe oppidanis pra:ftantiores,ni redoris im-perio, amp; patrumTheologorum prudentia, coercitifuilTent. Ponunturilli inar-diflimafubtcrrancicarceris cuftodia,anni tempore rigidiflimo,nempefub Chri-fti Deinatalcm.Concitauitapud iratum Antiftitemrifum Almenara,quilonga:-‘nbsp;uiorexteris erat,homo innocentiaamp;vitæ fandimoniaapudomnescommenda-tus,cùmdefcendereinfpecumiuberetur:namvttabcllio adclFctpoftulauitjquinbsp;fein ilium locum obfeuruminuitumdefeedere, tabulisobfignatis fidemfaceret.nbsp;Adhibitaeft omnis cufl:odia,ne quis ex amicis,aut ex familiaribus,ad eorum colnbsp;loquiumadmitteretur.Nemo fuit in vrbenoftrainuentus,qui apud furibundumnbsp;4t Antiftitemintercedere pro eis änderet. At cum periculuminmoraefl’et,crebri-querumorcs Toletum deferrentur, partim temporis intempérie,partim animo-rum afflicliotie, tres illos viros in languorem incidifle, fed potiflimùm Ludoui-cum Catenam, qui animi deliquium patiebatur : non defuit ex illorum difeipu-JisTolctiagcntibus,qui Siliceumintcrpellandimunus fubierit. Erat tempus ge-nialc,amp;:Satarnalitium,quodmutuahilaritate inter omnescelebratur,acproindonbsp;cum -antiftestotius vrbis falutationibus occupatus conucnirinonpofl’et,poftri-die Dominicinatalis, noduaditusadeumpatuit. Sedvbi fenfitdeCompluten-fibus agi,vultum mutât,amp; illorumcrimen multis verbis exaggerat: amp; ignorantnbsp;( inquit^miferi iftiquo cumlitigcnt ? exiftimant enim ab inferis Fonfccam, autnbsp;y- LaueramreuixiiTejquorü alterofl:olidcclcmete,altero timidèprouido pro libidi

ne iuaabutebantur? Quideprecabantur,nefetorrentiopponerent,tantü orarefe , dicebat, vt fibi amp;c medico quem Siliccus vellet, vindos liceret adiré : ne hominesnbsp;idætatis,negligentia perirent: amp; ipfe nontamemedare voluifle,quàm interime-tcvidcripoflet.His verbis comouerivi fus eft,amp; literas adcarceriscuftodemdat,nbsp;quib.iubet vt Ofoguerç medico, 06 Aluaro Gomecio, liceret vindos Cöplutcfes

Z ij

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE REBVS XIMEN. LIB. VIII.

vifcre. Pofteahuius medici relatione, amp;multoru precibus fadueft,vtToletuni in mitiore cuftodiam adducerentur.e quatamë dimiffi non funt,donecper tertiasnbsp;fenatus regiiliceras,vt id faceret Siliccus eft iufliis amp; coadus.Sed cu ex iuris prx-fef ipto id per moras quafda,amp; dieru interpoficiones fieret, ab extreme Decemb,nbsp;ad Cal. vfq; Maias,nó fine multis impenfis amp; moleftiis eoruqui afleruabantur,té-pus eft protradä.Poft horu in Academiam reditu,accidit vt aliquot adolefcentesnbsp;è noftra Acadcmia,rchQlafticu eorum amicü,è vinculis in quibus .à Coraplutenfinbsp;prxfelt;ftotenebatur,eripuerint. Faóhtiid fuitcarccris poftibus effradis : vnde oésnbsp;fimulcuftodiæfugerunt. ErattuncSiliceus rebus Toletanis, qu*emultû negotiinbsp;amp; odiicrcarunt, occupatiflimus. Quare Complutu conquifitore regium miuen-du curauir,qui eade re in Academiae clues feuereanimaduerteret. Ob hanc caii-fam,eo anno graue damnu ftudiapaflafunt, fcholafticis coquifitons me tu maturenbsp;ad parentes in patriam difeedentibus. Tune antiftes intellcxit, fruftra huiufmoJinbsp;regios indices ad eos mitti,qui nihil priuatarufacultatum,praeter libres aliquot,nbsp;vrceolos, curtamq; aliamfupclleétilé ftudiorû gratia poflident : qua contempta,nbsp;facile foluvertunt, nullisfocis autliberis reliebs. Qmnamp;populus ipfe Complut,nbsp;oppido vacuo no mediocrem iactura fecit. Loge diuerfaquam cu aliis prxfulibusnbsp;ratione, Academia CÛ Siliceocotendebatfillienim Academia: principatu curabatnbsp;fibi aflerere,vteuerterët:fedSiliceo ad alias res perficiendas Toletimtento,poena de fcholafticis amp; Academia: patribus quoquo modo fumere,fat erat.Complu '*nbsp;tenfesverocùmtâpertinacianimiconaturebusToletanis incumbentë videren^ inbsp;neq; fe facile ab iis explicaturû crederët,nbsp;nbsp;infuper apud regium Senatû aliquoru

odiis laborare intelligerêt,noluerût optima occafionem prætermittere ; fedquolt;l nunqua in animû fub aliis præfulibus olim induxerât,de duumuiris ad caulàso^ ;nbsp;gnofcendas,more per Antiftites abolito rcducendis,qui ex ipfis ciuibus creari fo-lebant,amp;:dehofpitiis Pontificiæfamiliæ denegandis, deq;lanuariis ftrcnisnonnbsp;dandis,apud regiû Senatum contra Siliceû poftularunt,amp;: omnia ad vnû obtinue-runt.Qua de caufa Siliceus grauiter olFenfus,Compluti cômodaamp;; authoritatetn,nbsp;ratione fagaciter excogitata,imminuit.Na conuocatis ad fe vicorû Coplutofub-iedorû ditioribus agricolis,vtius municipiorû apud regiû Senatû confequerefl' 1nbsp;tur,elfecit,magno Complut! detrimëto,amp;:Pontificiorûetiamiudicû.Namphu'^nbsp;quaquindecimviciè territorioComplutéfi,municipalilibertatefruuntur.Hilu®nbsp;difficultatibusoccupatusSiliceus, non fine aifiduisirarû caufis, qure quotidielUnbsp;tanta rerû inuidiofarnm turba,homini alioqui irritabili,neceflariô paflim occurrcnbsp;bat,calcule pariteramp; vrinæ ardore oélogenarium feneatrociter affligétibus, fu^’^nbsp;concedere coadus fuit. Barth oloma:us Miranda Dominicani ordinis fodaJis, Si-liceofucceflit,in cuius Pontificatu Academia competitore cares, quietapacepu*^nbsp;hos annosfrniturmouisq; fubinde ftudiorû profeftib.exultât. Hæc funt Phil'P*nbsp;pe rexcathohce,quæ de rebus per Fr.Xim. Cifnerium geftis feribi curauimus,iunbsp;Hifpaniæ,vel potiùs intotius orbisgratiam.Sub auguftiftimo veto tuæmaicftati^lnbsp;nomine in publ. prodire voluimus, vt aufplcatiùs amp; tutiùs inter varias orbisu®'nbsp;tiones verfarentur.Simulq; fieret,vtnonulli magni viri quibus ingentia funtp®nbsp;trimonia,ad Ximeniiæmulationcm excitarétur. Nam vt nouas vrbes condereA jnbsp;pilis molibusq; inmare iaâ:is,neceirarios nauigantibus portus moliri,amp;: magp'^nbsp;rum fluminum curfus mutare ne frugibus noceant, aut arua agricolis neceib’^'^nbsp;occupent,aut quoirrigationi fint aptiora,regû funt potentilTimorum operatenbsp;opulentespræfules, amp; rcgulos magnanimes pertinet, Academiasiuuentutic^nbsp;dicndæ,amp; aedes facras virginibus alendis,amp;hofpitiamëdicis amp; valetudinariisnbsp;minibus recipiendis conftruere.Quanquafic nofter Ximenius omnes ƒ»nbsp;feopos amp; regulos, quotquot ilium praccefièrunt, aut âd noftram vfq; artatem

ruerunt, operum magnificentia amp;amplitudine fuperauit,vt æmuliqu®^!” fi qui forte tantarum laudum exoricntur,longo intcruallo fintnbsp;noftræ Academiæ condiroremfecuturi.

FINIS.

I N'

insgriptiones aliqVot tarraconenses

ex hißoria Hif^anica Ludouici Pontis DoóloriSi^c,

INSCRIPTIONES

t ARR ACONENSES.

INDEX IN GOMECIVM.

I5i,4î Uriocaoppidifitus Iß epua rationenbsp;ad Toletanos antifiites deuene-

UHfiiam,tpuamnonnulltluliam Ca fiream appellant, Nauarrus ca

^57.yt

Butrogiorum montes nbsp;nbsp;nbsp;i (S' 2, i o

Adtn «yjfirorum lingua idem eil puodpontifex 11 1,5 inbsp;l-airtu tßdßemphis ohm dicebaturnbsp;^0,8nbsp;(ancellarius academia Complu-

ianofiici Faletanide X/menij vo-^^tateadmonitifiecret'o Albor-Romdmittunt 1 9,47 Lanoniçi ÿptram ne adtculanbsp;''^^^‘afiiccllojnaximo adiunga-tHrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;L ç Z

c ' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

anonici Toletaniad reginalega-^’‘^cumpuerelismittunt i‘’*^lt;‘nicaiuslßportiones ,pro titu-lorttm antipuitatean academianbsp;^Hores Iß magtßros,Xtmeniusnbsp;'fltibuerecontendit i o y,4

C^tKtnicorutn Complutenfium Iß porttonartarH redttus i o (S, i 2nbsp;anonici ComplutenfisreSiori ob-iernperant

C^p' a maxima Toletani templi

24,12 Capellani maximi diui Ildephonßnbsp;tfi^f arochoruincollegas Ißcol-legij habitatores tenent 91,1snbsp;Carolus Qptintus Rom.pmperatornbsp;Iß Iltßamarum rex,canonico-rum Complutenfium authoritanbsp;temelogi, honefltfiinto amphfi-

f , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;106,1 I

larolus Gandauinatus i (S9,5 i intimi Iß magis grati virinbsp;1(79,40

CarolttsFerdinandoauo/uo, apud Belgas tußafunebria,figt;lendtdifinbsp;ßmo Iß regio apparatu , facitnbsp;17O.5Înbsp;dar olus viua matre rex appeßatus

^aroliin Htfianidaduentus 2 ^7,

11

^srolus ad Ximenium liter as dat ijuibuseumad colloquium votât, t/t tandem Xtmenius quietinbsp;fua confiilens,in Archiepifiopa-oie tan Ufe recipiat 2 41,41nbsp;profejfior 91,

^‘^^herina foannaregina,Iß Phi-l'pptfihaForquemata naficitur

^^lt;orla antiqua C'^^^fl^en eii

^^G)rla quotannos inFoletanorü

R E R V M HISPANIC.

Preecepiores 3 in fuii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jciendjs amp; dnibu^s inßgncs, ^^cadetnice admirabiles

^^oprejjitßcum Archiefiißofiis Toletanis contentionesfin o^ano libro require.