WARE GRONDREGELS

VAN DEN

GREGORIAENSCIIEN ZANG.

!)�igt;

DE

WARE GRONDREGELS

VIN DEN

AH

IH�OR

N. A. JANSSEN, PRIESTER,

1'ROFF.SSOR VA5 DFA KKRKZAKO KT.lf DB BEIDE AFDUEtlKGER VAT, BBT AERTSDISSCHOPPEDYB SE�IKARIE VAN JBr.Cnri.F-N ,

UITGEGEVEN ONDER DE BESCHERMING

VAN ZYNE DOORLUCHTIGE EMINENTIE

DEN KARDINAEL-AERTSBISSCHOP.

MECHELEN.

Igt;. J. IIANICQ, DRUKKER VAN Z. II. DEK PAUS, DER PROPAGANDA EN VAN HET AERTSUISUOM VAN MECHELEN.

HIT GOEDKEiniNO. � ISi.'j.

eigendom van den uitgever.

ZYNE DOORLUCHTIGE EMINENTIE

DEN KARDIMEL STERCRX,

PRIMAET VAN BELGIEN, enz. enz.

Monseigneur,

Ik achl my gelukkig aen de voeten Uwer Eminentie de hulde van een werk te kunnen nederleggen dat ik door U aengemoedigd ondernomen heb, en waervan het goed gevolg verzekerd is, zedert datnbsp;Gy hetzelve met uwe hooge bescherming hebt gelieven te vereeren.nbsp;Onder zulke bescherming moeten zich deze grondregels van dennbsp;Gregoriaenschen Zang noodwendiglyk verspreiden en de hervormingnbsp;van den kerkzang op deszelfs ware gronden gevestigd worden.

Men zal het zich steeds herinneren, Monseigneur, dat het Aerts-bisdom van Mechelen het voorbeeld gaf van zulk groot werk ; wyl

hetzelve praktisch en ernstig wil lot stand brengen hetgeen elders blyft by bloote verlangens, by onbepaelde strekkingen. Dit is overigens niet te verwonderen, alswanneer men ne�rziet op al het gewig-tigc, op al het groole dat hier in de laetste jaren is verrigt geworden.nbsp;Men zag immers rondom onze Aertsbisschoppelyke kerk zoo velenbsp;nuttige instellingen opryzcn en bloeijen , waer het nieuwe geslachtnbsp;zich als kwam hertemperen in het Catholicismus. De toekomst hoortnbsp;my toe, zoo sprak de Religie, en de Belgen zullen blyven hetgeennbsp;zy altyd waren, cene Roomsch-Catholyke natie. In onze eeuw-kerken drong zich de menigte rondom onze oude altaren, zy wasnbsp;daer met overtuiging en met de vurigheid der tyden van Geloof.nbsp;Het was dan, dat Uwe Eminentie begreep dat het tydstip gekomennbsp;was om in onze tempels ook wederom in te voeren die aloudenbsp;gezangen van eene vroegere godsvrucht, die opregte uitboezemin-gen van gevoelens altyd dezelfde, omdat zy de gevoelens zyn vannbsp;eene Religie die nimmer wankelt, die aen geene verandering onderworpen is.

Uwe Eminentie heeft dus den kerkzang in deszelfs vorigen staet willen herstellen, Zy heeft zich geweerdigd my deelgenoot te makennbsp;aen het grootc werk dat Zy wilde daerstellen. Ik heb deze heiligenbsp;zending aengenomen met al de vurigheid welke Uwe Eminentie weelnbsp;te ontsteken in het hert dergene welke Zy zendt. Ik heb, ja , denbsp;overtuiging, de ware grondregels van dien zang gevat te hebben,nbsp;en onder de vleugelen uwer hooge bescherming heb ik den moednbsp;gehad van dezelve voor te dragen. Dit werk. Monseigneur, zal, hoenbsp;onvolmaekt dan ook, toch altyd de verdienste hebben van gunsliglyknbsp;door Uwe Eminentie ontvangen te zyn; en zeker is het dat doornbsp;geheel ons land , ja verder nog. Uw naem het meest zal toedragen omnbsp;hetzelve te verspreiden en aen te bevelen. Zoo zal men dit boeknbsp;lezen en bestuderen ; men zal den gregoriacnschen zang beminnennbsp;en beoefenen , en dit zal de beste belooning wezen welke voor acn-gewenden arbeid te verlangen hebbe

Van Uwe Eminentie,

Monseigneur ,

De geheel toegewyde zoon,

N. A. JANSSEN.

INHOUD

-oi�

INLEIDING.

DLADZ.

Belangi�yklieid van den koorzang cn wel bovenal van den Gregoriaenschen.

EERSTE DEEL.

EERSTE KAPITTEL.

Toontrap. � Tusschenruimten of inter,valla. � Toevallige teckens. � Rustpunten. � Strepen. � Neumen. � Bemol. � Becar of lierstelteekcn.

� I. Waerom noemt men den kerkelyken zang Gregoriaenschen, Rootnschen of

Koorzang. � Deszelfs bepaling.

� II. Noten. � Lynen. � Notenbalk.

SIII. Over de Sleutels. � Over de Toonladder.

� IV. Tusschenruimten, toonsafstanden of intervalla.

S V. Toevallige teekens. � Rustpunten. � Neumen. � Bemol. � Becar of

berstellingslcckcn.

� VI. Toonsaenhefiing. � Notenzang.

TWEEDE KAPITTEL.

Over den diatonischen toonaerd van den gregoriaenschen zang. � Over de kerk-toonen. � Hun getal. � Dcrzelver verdeclingen. � Over het toevallig gebruik der bemol in Je kerktonnen. � Kort overzicht der fcerktoonen. �nbsp;� Regels om dezelve te onderscheiden. � Transpositie of verplactsing dernbsp;kerktoonen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

INHOUD.

� I. Over den diatonischen toonaerd,

� n. Kerktoonen.

� ni. Verdeelingen der kerktoonen.

� IV. Gebruik der toevallige b�mol in de kerktoonen. � Verdere bemerkingen wegens al de Toonen.

� V. Regels tot onderscheiding der kerktoonen.

� VI. Transpositie of vcrplactsing der kerktoonen.

TWEEDE DEEL.

OVER DES PSALMZANG.

INLEIDING.

Geschiedkundig overzicht der psalmen.

KAPITTEL I.

Over de toonen der psalmen en lofzangen. � Derzelver getal. � Tot welke kerktoonen zy behooreu. � Op welke noot de aenheffing der psalmennbsp;geschiedt.

� I. Toonen der psalmen en lofgezangen, en hunne onderscheidene soorten. ibid. � II. Van het begin der toonsaenhefiing.

� III. Plegtige aenheffing der psalmen in het Antiphoneel.

� IV. Aenheffing der psalmen op de feesten genoemd simplicia en op de gemeene dagen.

� V. Aenheffing der lofzangen Magnificat en Bcnediclus.

� VI. Aenheffing der lofzangen op de gemeene dagen.

� VII. Van de hebrecuwsche en eenlettergrepige woorden, welke men in het midden van sommige versen aentreft.

� VIII. Varianten der voorgaende aenheffingen.

DERDE DEEL.

OVER DEN GODDELYKEN DIENST.

INLEIDING.

Aerd en verdeeliug van den goddelyken dienst.

KAPITTEL I.

Melodien welke betrekking hebben met het H. Sacrificie der Misse. 154

� I. Aenheffingen van het Oremus.

� II. Aenheffingen van den Engelen-zang Gloria in excelsis Deo.

� III. Aenheffing van het Epistel en Evangelie, en van het Lyden O. H.

� IV. Aenheffing van het Evangelie volgens de roomschc zangwyze.

� V. Zangwyze van het Lydcn O. II.

INHOUD.

� VI. Acnheiruig van het Symboluiu.

� VII. Acnheff�ng der Prefacie.

� VIII. Acniicfting van het Gebed des Heeren.

� IX. Aenhcffing van het Ite missa est en Beiiedicawus.

� X. Toonsaenheffingen van eenige andere inelodicn welke somtyds in de misse gebezigd worden.

KAPITTEL II.

Van ket eigenlyk gezegd goddelyk officie. � Belrekkelyke aenheffingen. 161

� 1. Aenheffing van het Domine labia mea, en Zlews in adjutorium.

� II. Aenheffing der Versen.

� III. Aenheffing van het Pater, niet de absolutie en benedictie na clk nachtgezang. 166 � IV. Aenheffing der Lessen en Profetien.

� V. Aenheffing van het Kapittel.

� VI. Aenheffing der Gebeden.

� VII. Aenheffing der korte Responsoria.

� VIII. Aenheffing van het Benedicanms.

� IX. Aenheffing der pausclyke Zegening.

VIERDE DEEL.

UITVOERING VAN DEN GEWYDEN ZANG.

KAPITTEL I.

Algemeene beschouwingen.

� I. Over de stem.

� II. Aenkweeking der stem.

� III. Opening van den mond.nbsp;� Ademhaling.

� IV. Van de toonsaenhcffing.

� V. Van de uitspraek. � Van den nadruk. .

KAPITTEL II.

Byzonderc aenmerkingen over hetzelfde onderwerp.

Verkorte herhaling der voorgaende bemerkingen.

AENIIANGSEL 1.

Bevattende eenige raedgevingen noope7ide het vei'veerdigeii van een gregoriacnsch zangstuk.

INLEIDING.

KAPITTEL I.

Van de uitwerkselen welke aen iedcren kerktoon eigen zyn.

INHOUD.

KAPITTEL II.

Over de kadensen die eigen zyn aen eiken Toon.

KAPITTEL III.

Over de noten wacrnicdc de Toonen kunnen aenvangen.

KAPITTEL IV.

Over het gebruik der onderscheidene kerktonnen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

KAPITTEL V.

Over de gedeeltens welke het geheel der Toonen uitmaken.

AENHANGSEL 11.

Waerschoiiwingcn voor orgelisten.

1

EINDE VAN DEN INHOUD.

1

VOORWOORD

W� hebben deze leerwyze van den gregoriaenschen zang verveerdigd op het uitdrukkelyk verzoek van eenen persoon, die met eene hoogcnbsp;kerkelyke weerdigheid bekleed is. Het was daerom regt en billyk dat wynbsp;geene moeite spaerden, ten einde onze zwakke vermogens eenigzinsnbsp;zouden beantwoorden aen het groote vertrouwen dat men ons geschonkennbsp;had. Wy mogten gevolgelyk niets onbeproefd laten, om de regels ennbsp;voorschriften van den kerkelyken zang op eene volledige wyze voor Ienbsp;stellen, zonder nogtans aen eene vervelende en nuttelooze langdradigheidnbsp;prys te geven.

Het verlangen alleen van krachtdadiglyk eene gepaste uitvoering der geheiligde gezangen te helpen bevorderen, door dezelve op echtenbsp;gronden te herplaetsen, dit was het doel onzer poogingen en studi�n.nbsp;Moge dit voorgesteldc einde bereikt worden, dan zullen wy ons ruimnbsp;beloond achten voor den arbeid, welken wy aen dit werk besteednbsp;hebben.

De lezer vergenoege zich met dit, welligt te laconisch voorwoord. Wy hadden haest om hem eenige algemeene aenmerkingen voor te stellen,nbsp;strekkende tot inleiding der belangryke stof van den gregoriaenschennbsp;koorzang.

I

INLEIDING

�-3Kgt;-a

Volgens de bepaling der schryvers, is de zang, in het algemeen, niets anders dan eenc buiging of overgang der stem van een� lagen tot eenen hoogen, of van een� Imogen totnbsp;eenen lagen toon, door middel van tusschenruimten [intervalla) die geschikt zyn omnbsp;onderscheidene gewaerwordingen van de ziel uit te drukken (1).

De stem is een geluld voortgebragt door zintuigen welke wy van de natuer hebben, dezelfde waervan wy ons bedienen in de spraek (2). Waeruit volgt dat alle stem eennbsp;geluid is, maer niet alle geluid eene stem ; want hiertoe is noodig dat het geluid doornbsp;lichamelyke zintuigen van den mensch worde voortgebragt. Zoo zyn de uitwerksels vannbsp;een speeltuig gcene stem, maer slechts geluiden. Eveneens is het met de vogelennbsp;en dieren gelegen.

Eene doorgaende beweging der stem, van eenen lagen tot eenen hoogen toon, en omgekeerd, .wordt ook welluidendheid {consonnance] genoemd, in den uitgestrektstennbsp;zin van dit woord. Deze welluidendheid bestaet in eene vermenging van hooge en lagenbsp;toonen, welke op eene gelykvormige en behagelyke wyze de ooren streelen (3). Wanneernbsp;onderscheidene stemmen gelyktydig en op eene kunstige wyze vcrcenigd zyn, ontstaetnbsp;hieruit het zoo genaemde contrapunt (tegenzang), en in eenen meer bepaelden zin, denbsp;harmonie (samenluiding) (4). De ouden spraken, wel is wacr, ook van harmonie,nbsp;doch niet in den bovengenoemden zin, vermits zy gcene, of slechts zeer onvolmaektcnbsp;denkbeelden hadden van de samenvoeging der geluiden, welke wy hedendaegs akkoordennbsp;noemen.

De benamingen van zang, motif, m�lotlie (zoetluidendheid), enz. beduiden ons het denkbeeld van geluiden door eene enkele stem voortgebragt, of door verscheidenenbsp;ccnklinkende stemmen, op verschillige trappen of toonen (5).

Deze beschouwingen leiden ons tot het begrip der twee zangsoorten, eenvoudigen en samengesteldcn zang. Door samengestelden of gefigureerden zang verstaet men diennbsp;zang welke door verschillende stemmen of partyen wordt uitgevoerd; zoo nogtnns datnbsp;deze kunstmatiglyk vereenigd zyn, volgens vaste aengenomene regels. Ook hecht mennbsp;het denkbeeld van gefigureerden zang aen de uitvoering van eenc enkele stem, dochnbsp;met klankmaet, stemvalling of kadans, volgens de verscheidenheid der teekens dienbsp;dienen om zulke wyzigingen der stem aen te duiden (6). De enkele of eenvoudige zangnbsp;is die, Welken eene of meerdere eenklinkende stemmen v��rtbrengen, zonder merkelykc

(1) P. Mersen. Harmou. L, 7. (2) Franc. Salinas Jc mus. L. 2. C. 3.

• (3) Consonanlia est aculi soui gravisque mixtura , suaviter uniforniilcrqn� auribus ace�dens (Boetius L.nbsp;3. do mus.).

• (4) Zarl. instil. harm.T. 11. C. 12.

• (5) Melodia est sonorum contiuuala commixtio, it� ut alter post �kenim fluxu continuo souci, ct propii�nbsp;dicitur cantio unius vocis (Burcta apud MaiUn.).

• (6) Musica figiirala ca est, in qua vari� nolul� sccund�m variai figuras aliam subiiid� quautilalcinnbsp;accipiunl (Sebast. Ileydcn de arlc Can. L. L ).

INLEIDIKG.

maet of bepaelde waerde der tcekens (noten) die de buiging der stem te kennen geven. Zulke zang is meer bekend onder den naem van kerk- of koorzang (1).nbsp;De kerk- of koorzang wordt ook gewoonlyk gregoriaensche zang gelieeten ; dochnbsp;hiervoor is noodig dat hy in den toonaerd van Gregorius I geschreven zy. Het isnbsp;deze gregoriaensche zang die sedert vele eeuwen algemeen in de westersche Kerk isnbsp;aengenomen geworden,ftot opluistering der plegtigheden van den Godsdienst. Doch,nbsp;zeggen wy het reeds hier in het voorbygaende, die schoone zang heeft hedendaegsnbsp;veel, ja zoo veel verloren van deszelfs vroegere weerde , dat hy nauwelyks kenbaer is,nbsp;wanneer men hem vergelykt met de echte gronden van deszelfs oorspronkelyke instelling.

Intusschen, laten wy hier de zaek van wat hooger ophalen, opdat de lezer een juist en geschiedkundig gedacht hebbe van den zang, in betrekking tot de plegtigheden vannbsp;onzen heiligen godsdienst.

Ontegenzeggelyk is de zang in het algemeen, eene gaef door de natuer aen den mensch geschonken , om de bedrukte herten te verkwikken , en den last van het levennbsp;dragelyker te maken. Maer, de natuer, wat is zy anders dan God? En de Heer heeftnbsp;alles voor zich zclven geschapen (2). Zoo moet dan de stem van den mensch zynennbsp;Schepper loven en zyne tong de glorie van den Allerhoogsten verkondigen (5). Dit doetnbsp;zy op eene wyze die Gode veel weerdiger is, wanneer zy zich mengt met de zoetenbsp;verrukkingen der dankbaerheid (4). �T is daerom dat het geloovige volk, in alle tyden,nbsp;den dienst van God met gezangen heeft doen vergezeld gaen ; ofschoon de H. Schriftnbsp;geene byzondere melding maekt van den godsdienstigen zang voor Moses. De Isra�lietennbsp;werden op hunne reis naer het beloofde land door den Egyptischen koning, van nabynbsp;vervolgd en in het nauw gezet. Doch de roode zee scheidde hare wateren, God deednbsp;zyn volk droogvoets door de diepte gaen ; zoodat van weerskanten de opgedrevenenbsp;wateren hun als tot eenen muer verstrekten. Dan hief Moses, door goddelyke ingeving,nbsp;een gezang aen, dat door alle gevolgd werd ; en hunne stemmen klonken, zeggende :nbsp;Zingen wy lofzangen voor den Heer, want hy heeft zyne grootheid en zyne glorie doennbsp;vitschynen, en hy heeft het peerd 'en den ruiter ( die ons vervolgden ), in de zeenbsp;nedergestort (S).

Van toen af, tot aen de komst van den Messias, ontmoeten wy overal getuigenissen voor den godsdienstigen zang. Zoo zien wy denzelven onder David en Salomon, ondernbsp;de regters van Isra�l, in vollen luister (G). De Leviten waren vooral met deszelfsnbsp;uitvoering belast.

Doch komen wy tot het groote tydstip der verlossing. Met het aenbreken van het heldere licht der nieuwe Wet, vinden wy het groote geheim aengekondigd door dennbsp;zang. Hoort eens, hoe de tweede Eva heeft gezongen, ly zegt : myne ziel maekt grootnbsp;den Heer. Ziet, de klagten der eerste Eva maken plaets voor de gezangen van Maria (7).

• (1) Cantus planus dicitur ciijus not� �quali mensura et pari tempore pronuntiantur {Petr. Aaron denbsp;initit. Harmon. ).

• (2) Prov. C. 16. 4.

• (3) o Deilit milii Dominus linguani merceilem meam ; el in ipsa laudabo eum (Eccles. C. 51. 30. ). �

• (4) Laudabo nomen Dei cum cantico.

• (5) Exod. XIV. 22. Ibid XV. 1.

• (6) Jud. XV.17. Dau. III. 1. Paral. XV. 16. Ibid. XXV. I. 7.1. Reg. 18. 6. Confer. S. Augus. L. XVII. De civil.nbsp;C. 14. Habac. III. Judith XVI.

• (7) � Audite igitur quemadmodum tympanistria nostra canlaverit, ait enira ; magniKcat anima mca Dominumnbsp;HcT� planctum Mari� cantus cxclusit (S. Augus. serm. 18 de Sane.).

INLEIDING.

Wat meer is, de zoon van God, de God-Mensch heeft zelf ons willen leeren dat wy onze stemmen zouden verheffen in het vieren der heilige mysteri�n. � Et hynino dicionbsp;(Kaf 'u�v/;(TavT��), en nadat zy eenen lofzang gezongen hadden, gingen zy opwaertsnbsp;naer den berg der Olyven (1). �

De Apostelen volgden gelrouwelyk dit voorbeeld van hunnen goddelyken Meester. Ilooren wy den H. Paulus (2). Onderrigt u, zegt hy, en ivakkert elkander aen doornbsp;Psalmen, Lofzangen en geestelyke Liedekens, zingende uit er herte met stichting dennbsp;lof des Heere. En in zynen brief tot de Ephesianen (5). Vervult u met den H. Geest,nbsp;zingende uit den grond uwer herten, tot lof des Heere. Hy zelf (Paulus) geeft hetnbsp;voorbeeld van deze godsdienstige oefening, als wanneer hy met Silas gekerkerd, eenennbsp;lofzang aenhcft, om dengenen te bezingen voor wien hy gelukkig was te lyden (4).

Het is overigens zeker dat de eerste christenen deze voorschriften nakwamen, en zulke heilige voorbeelden opvolgden. De H. Dionisius de Areopagiet, die schreef tennbsp;tyde der Apostelen, zegt uitdrukkelyk dat de bisschop het gezang der Psalmen aenliief,nbsp;en dat het overige gedeelte der priesters hetzelfde voortzette (5). Philo de Hebreeuwer,nbsp;welke met den H. Petrus te Roomc redewisselingen hic�d, verhaelt dat de christenennbsp;zich �s morgens vroeg naer eene bidplaets begaven, C�nacidum genoemd, alwaer zy,nbsp;in twee kooren van mannen en vrouwen, zongen, onder leiding van eenen meesternbsp;bedreven in de kunst. De landvoogd Plinius gewaegt insgelyks van den zang, in zynnbsp;schryven aen den keizer Trajanus, het derde jaer der Christen-tydrekening. Justinusnbsp;de wysgecr die zich later tot het christendom bekeerde, en als martelaer stierf; denbsp;II. Clemens van Alexandrie, de II. Cyprianus, Tertullianus, de H. Basilius, in denbsp;IV eeuw, alle zyn eenparig ten dezen opzigte.

Geen wonder dan, dat de Pausen van Boome, als de bewaerders van den heiligen schat der apostolische overleveringen, immer de eerste waren in het voortplantennbsp;van godsdienstige gezangen in de kerken. Van daer dan ook, dat een Damasus, eennbsp;Leo, een Gelasius, een Hormisdas, en zoo vele andere, min of meer toebragten totnbsp;het verordenen van den kerkzang, naer gelang der omstandigheden waerin zy leefden.

Maer het was aen Gregorius den Groote voorbehouden, ons het toonstelsel na te laten van dien verwonderlyken zang, waerdoor de naem van dezen paus onsterfelyknbsp;werd, van dien zang welke, trots de eeuwen, en in weerwil van zoo vele maetschappelykenbsp;omwentelingen, ons ten erfdeel gelaten is.

Om wyders een gedacht te hebben van het belang dat men altyd gesteld heeft in de daerstelling, in de verspreiding en in de onvervalschte instandhouding van dennbsp;kerkzang in het algemeen, en van den gregoriaenschen in het byzonder , behoeftnbsp;men slechts de geschiedenis te raedplegen. De aenvallcn der ketters en vyanden vannbsp;de II. Kerk, van den eenen kant, en van den anderen kant de zorgen der Pausen,nbsp;der Kerkvergaderingen en Bisschoppen, ja zelfs de vrome bemoeijenissen van K�ningennbsp;en Keizers, toonen ons ten duidelykste, dat men niets spaerde, als het de bewaringnbsp;gold van den kostelyken schat der gewyde gezangen, inzonderheid van het psalmgezang.

Onder de ketters van vroegere dagteekening, zien wy de Nicola�ten en Gnostiken

(t) Matth. XXVI. 30.

(2) Ad Col. III. 16. (3J C. v.18.19.

• (4) Act. XVI. 25. Conf. S. Chrys. C. XXIV. de orat. in hom : limenlibus Beam.

• (5) Dc cedes, hier. C. S.

INLEIDING.

op de eerste plaels, de geeslelyke gezangen aenranden. De tweede Kerkvergadering van Anti�chi�, gehouden in het jaer 270, veroordeelde Paulus van Samozaten, niet alleennbsp;als leeraer eener kettersche dwaling, maer ook, omdat hy de gehruikelyke kerkzangennbsp;en Davids psalmen wilde opgeruimd en vervangen hebben door gezangen tot zynen eigennbsp;lof. De Donatisten, � zoo leert ons de H. Augustinus, � stelden gezangen van eigennbsp;keus in de plaets van den ouden psalmzang ; doch ook zy werden veroordeeld in eenenbsp;romeinsche kerkvergadering, onder paus Mclchiades (313), en een jaer later, in dienbsp;van Arles, toen de 11. Silvester den apostolischen zetel bekleedde.

De II. Athanasius bestreed de Melecianen, omdat zy op eene onvoegelyke en bespot-telyke wyze de psalmen zongen. Immers, zy vergezelden dezelve met handgeklap en met het geraes van eene menigte klokskcns aen eene koord gehangen. � De aenhangersnbsp;van Apollinaris den jongeren, die andere psalmen en gezangen uitdachten dan denbsp;gehruikelyke, werden onder den II. Damasus veroordeeld, in de roomsche Kerkvergadering van 373, en in 381, in een algemeen Concilie. Ook de Arianen weken af vannbsp;den wettigen kerkzang, en werden, uit dien hoofde, door den 11. Ambrosius te regtnbsp;gewezen. Juliaen de apostact ,-wicn in dit opzigt Luther volgde, kon ook den kerkzangnbsp;niet ongeroerd laten. Maer de Kerk waekte over het geheiligde pand, en nooit liet zynbsp;na, hare geestelykc wapenen te gebruiken tegen de nieuwigheidsdryvers welke roekeloosnbsp;den kerkzang wilden veranderen, doen ontaerden of vernietigen.

Indien wy nu alles wilden opsommen wat in eenen tcgenovergcstelden zin gedaen werd om den godsdienstigen zang, vooral dien van den II. Gregorius, te verspreiden en tenbsp;doen bloeijen, zouden wy vrcczen geen einde te vinden. De H. Augustinus, de apostelnbsp;van Engeland, bragt van Roome, in dit land, den gregoriaenschen zang met de fakkelnbsp;des geloofs. Eene kerkvergadering van Cloveshovie, en op het einde der IX� eeuw,nbsp;de Groote Alfred, werkten achtervolgcns aen de voortplanting van den ronieinschcnnbsp;zang, of aen de herstelling van deszelfs oorspronkelyke zuiverheid (1).

In oud Frankryk deed men nog meer. Chilperic I, Dagobertus en Pipinus yverden moedig voor den kerkzang. Doch Charlemagne vooral spande alles in, ten einde denbsp;zang, in de kerken van zyne uytgestrekte staten, op gregoriaenschen trant zoudenbsp;beoefend en uitgevoerd worden (2).

Gregorius II zond missionarissen naer Beijcren. Zy hadden nadrukkelyk in last om toe te zien dat de kerkzang , overeenkomstig de regels en voorschriften van dennbsp;apostolischen stoel zou worden uitgevoerd (3). Dit was voorzeker een groote stap totnbsp;verbreiding van den gregoriaenschen zang in Duitschland ; maer de aenkomst van eenennbsp;romeinschen zanger in de voormalige abdy van S. Gall, in Zwitserland, mackte dennbsp;zang van Gregorius nog meer algemeen in deze streken (4).

Wy zullen nietspreken van een aental schry vers welke ons mcrkweerdigcverhandelingen over den gewyden zang hebben nagelaten. De lezer zal in den loop onzer leerwj�zcnbsp;hunne kennis maken. Alleen willen wy, by wyze van een kort overzigt, eenige trekkennbsp;uit de kerkelyke geschiedenis aenhalen, waeruit zal blyken niet alleen hoe nuttig,

(1) Joan. diac. L. U. Beda, hist. Angl. L. �V. C. 2. Mabillon L. XXIII. Wood hist. acad. oxon. L. I.

* (2) Walaf. de rcb. ecclcs, C 25. Baluz.-Mabill. T. I. capiliil. col. 203 vet. analect. in f. p 73.

(3) Miiiistris quorum cunonicam adprobaverilis proinotionem , sacrificaudi ct minislrandi , sivc etiam psallendiy ex fujura el Iradilionc apostolie� ct Koman� sedis ordinc tradetis polcslalein (Gerb, de ca�.nbsp;T. I. p. 27i.).

(i) Ibid. loc. cit.

INLEIDING.

7

maer zelfs hoc noodzakelyk liet is, voor alle die tot de priesterlyke weerdigheid geroepen zyn, dat zy eene byzondere studie maken van den kerkelyken zang. Reedsnbsp;in het leven van Gregorius I werd de kennis van den psalmzang vercischt in degenenbsp;die de bisschoppelyke weerdigheid begeerden te ontvangen. De II. Gregorius zelfnbsp;weigerde, zekeren priester, Joannes, bisschep te wyden, omdat hy niet genoeg ervarennbsp;was in den zang (1). In latere tyden ziet men dezelfde regeltucht in voege.

In der daed, de Vaders der tweede kerkvergadering vanNiee�n (Can. 2.) stelden vast, dat niemand tot de weerdigheid van bisschep m�gt verheven worden, zonder in dennbsp;psalmzang wel onderwezen te zyn (2). En de achtste kerkvergadering van Toledonbsp;verklaert (Can.6.) dat niemand eenige hoegenaemde geestclyke weerdigheid kon bekleeden,nbsp;ten zy hy volmaekt bedreven ware in den godsdienstigen zang : � Dccernimus utnbsp;�gt; nullus cujusquc dignitatis deinceps percipiat gradum qui non totum psalterium velnbsp;11 canticorum usualium et hymnorum perfect� noverit supplementum. � Wel is waer,nbsp;dat de oude tucht later eenigzins werd gewyzigd, ten opzigte van den psalmboek ; dochnbsp;altyd heeft zy hare kracht behouden , wat aengaet de gebruikelyke gezangen der Kerk.nbsp;Immers, indien wy latere tyden raedplegen, vinden wy overal deze zelfde zorgvuldigheidnbsp;van het kerkelyk gezag. � Zoo wil het H. Concilie van Trente, dat de zang in denbsp;Seminarien geleeracrd worde (3). En wederom vinden wy dezelfde schikking hernieuwdnbsp;in de laetste kerkvergadering van Roome, onder paus Benedictus XIII. 1725 (4). Hetzelfdenbsp;Concilie gaet verder en wil dat, in het vergeven van kanonikdycn, dezulke, c�terisnbsp;paribus, bevoorregt worden, welke het best ervaren zyn in den gregoriaenschennbsp;zang (S).

Doch waertoc alle die getuigenissen aengehaeld voor cene stelling, welke redelyker wyzc niet kan tegengesproken worden. Alleen hebben wy nog een pacr tegenwerpingennbsp;te wederleggen, betrekkelyk het beoefenen van den zang. Men vindt namelyk zangersnbsp;die meenen, geene byzondere studie van den zang te moeten maken, om rede zy vannbsp;naluerswege met geene schoone stem of met geen goed musikael gehoor begiftigd zyn.nbsp;Deze zullen wy een aenmoedigend woord toespreken en hun zeggen : werkt, en oefentnbsp;uwe stem, onder de leiding van eenen bekwamen en geduldigen meester, en uwenbsp;gebreken zullen welhaest verdwynen, zoo niet geheel en gansch, dan toch in zoo verre,nbsp;dat uw zingen verdragelyk zy. � Andere beoefenen den zang niet, of verwaerloozennbsp;de studi�n welke tot diepere kennissen leiden, omdat zy wanen genoegzaem bedrevennbsp;te zyn, indien zy maer juist, dat is niet valsch zingen. Hun laten wy den vermaerdennbsp;Guido van Arezzo antwoorden : � nam qui facit quod non sapit, diflinitur bestia � (6).nbsp;Van daer een spreekwoord : Bestia, non cantor, qiii non canit arte, sed nsu (7).

Het moet niemand verwonderen dat wy vooral tot de geestelyken, of die zich voor

• (1) � Sed nee Johannem presbyterum pialmuTum netcium pr�sumpsimus ordin�re , quia li�c eum resnbsp;minus sui profecto hab�re studium demonstrabat (L. X. ep. 34.). Bemerken wy dat hier zekerlyk spraeknbsp;is van den zang der psalmen. Deze werden immers altyd door zang vergezeld. De vaders Benedietynennbsp;kleven hetzelfde gevoelen aen in hunne aenteekeningen op de werken van Gregorius. Zoo ook Tomassinusnbsp;en andere.

• (2) Decernimus quemlibet quidem qui ad episcopalem gradum est provehendus, psalterium omnin� nosse .nbsp;ut ex eo omnem quoque suum clericum it� initiari moneat.

• (3) Sess, XXin C. 18. de reform. (4) Cantum gregorianum addiscant.

• (5) C. V. In canonicatibus ver�... conferendis, c�teris paribus, semper eos pr.efcrant qui canlum callentnbsp;gregorianum.

• (6) Reg. mus. rhytm. (7) P. Alfieri.

INLEIDIKG.

(len gecstclykcn stact bestemmen, ons woord rigten. �T is, omdat wy overtuigd zyn dat de beoefening van den koorzang en deszelfs goede uitvoering grootendeels afhangennbsp;I van de medewerking welke men van dien kant moet verwachten. In der daed, hoenbsp;wil men in de kerken goede zangers hebben, ten zy derzelver aenkweeking door denbsp;gecstelykheid bewackt, aengemoedigd en bestierd worde, ten zy, � en dit is toch hetnbsp;krachtigst, � de geestelykheid zelve, in dit opzigt het voorbeeld geve? � Men duidenbsp;ons onze vrymoedigheid niet ten kwade ; doch het is maer al te waer, dat de zorgeloosheid van vele persoonen , wier pligt het is bevorderlyk te zyn aen den bloei vannbsp;den kerkelyken zang, eene der voornaemste oorzaken is van deszelfs verval en kwynendennbsp;staet. Men zou daeromtrent met eenen roemweerdigen Kardinael haest zeggen : � Utnbsp;� fatear quod res est, pudet me plerosque ecclcsiasticos viros totius vit� cursu in cantunbsp;igt; versari, ipsum verb cantum, quod turpe est ignorare � (1), En op eene anderenbsp;plaets (2) : � Ipse cantus ecclesiasticus quam � vero Gregoriano dissimilis est ! Fastiditnbsp;� �tas nostra concentum gravem et stabilem, amatque modules quosdam quibus innbsp;� frustra concisus cantus dissiliat et enervetur. igt;

Desniettegenstaende, wy bekennen het met een levendig genoegen, er openbaert zich hedendaegs eene gelukkige neiging, zoo onder geestelyke als wereldlyke persoonen, omnbsp;den deftigen koorzang in zynen ouden luister en in zyne oorspronkelyke zuiverheidnbsp;hersteld te zien. Moge deze onze leerwyze iets bydragen tot bereiking van dit gcwenschtenbsp;doel ! Althans wy hebben ons ten taek gesteld om, in het uitleggen der regels van dennbsp;kerkelyken zang, zoo romeinsch, gregoriaensch en zuiver te zyn , als het mogelyk was.nbsp;Want wy herinnerden ons het wyzegezegde van Charlemagne, over den zang sprekende :nbsp;Keert v:eder tot de bron van Gregorius, wiens zangwyze gy vervalscht hebt. Daeromnbsp;ook raedpleegden wy de verhandelingen der beste schryvers, zoo wel van vroegere alsnbsp;latere tyden ; opdat wy niets mogten voorbygaen van al wat het tlmoretiseh en praktischnbsp;gedeelte der kerkelyke zangkunde noodzakelyk of nuttig opleveren. Geen wonder dannbsp;ook, dat wy somtyds eene teruggaende beweging hebben moeten maken, ten spyt vannbsp;den hedendaegs hollenden voortgang. Wy moesten wel achterwaerts, wilden wy nietnbsp;blindelings tegen de dwaling stooten. Indien het dus gebeurt dat wy nieuwe denkbeeldennbsp;schynen te hebben, nieuw, omdat zy om hunne oudheid vergeten zyn; indien wynbsp;meermalen tegen aengenomene praktyken spreken, en dezelve trachten omver te werpen,nbsp;hoe kon het anders? Wy moesten toch bovenal de wacrheid betrachten. Ook makennbsp;w'y geenc acnspraek op verdiensten die de onze niet zyn. Wy hebben onze regels doornbsp;het gezag der beste auteurs trachten te staven ; wy brengen hunne woorden getrouwelyknbsp;over, omhelzen hunne grondbeginselen, wanneer zy ons aennemclyk voorkomen, ennbsp;trekken de gevolgen welke wy meenen dat uit hunne beschouwingen noodzakelyknbsp;voortvloeijen. Dit en niet meer. De lezer gelieve verder te oordeclcn en het besluitnbsp;te maken.

(1) Bona de cant, eccles. � �f 1. N� 1. (2) Ibid. N�

EERSTE DEEL.

REGELS VAN DEN GREG0R1�ENSCHEN

OF

ROOMSGHEN KOOR- OF KERKZANG.

-�t�gt;o-

EERSTE KAPITTEL.

Waerom wordt de kerkelyke zang Gregoriaensche, Roomsche of Koorzang nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Deszelfs bepaling. �Over de noten. �Lynen.

� Sleutels. �Toontrap. �Tusschenruimten of interralla. � Toevallige teekens. � Rustpunten. � Strepen. � Neunten. �nbsp;B�mol. � Becar of herstelteeken.

SI.

Waerom noemt men den kerkelykcn zang Gregor�etisc/ie�, Roomscheii oi Koorzanf/.� Deszelfs bepaling.

1. Men noemt den kerkzang gregoriaenschen zang, omdat hy is verordend geworden door Gregorius I, bygenaemd den Groote , welke deszelfs toonaerd gewyzigd en bepaeldelyk vastgesteld heeft (I).

(1) Be H. Gregorius I, bygenaemd de Groote, beklom den .stoel van Petrus in het jaer van J. C. 590. Wy zeggen dat hy den kerkelyken zang verordend, niet, dat hy denzelven uitgevonden heeft. Want, om niet te sprekennbsp;van de eerste christenen die, van de tyden der Apostelen af, reeds zongen in de plaetsen waer men de heiligenbsp;mysteri�n vierde, � 200 als ons getuigen Philo, aengehaeld door Eusebius (L. l�. hist. C. 17), Tertullianus innbsp;zyn verdedingschrift (C. 2), - de H. Paulus, I. Cor. XIV. 15, ad Ephes. V. 19. ad Col. lil, 16. � Behalve allenbsp;deze getuigenissen, is het zeker dat, reeds in het jaer 371, de H. Damasus het gebruik van den psalmzang, zoonbsp;niet ingevoerd, dan toch verspreid heeft. Men wil zelft dat deze H. Paus eenen nieuwen vorm gaf aen den zangnbsp;en dat hy, onder andere, lofzangen verveerdigde 1er eere van den H. Paulus ; als, Jam dudum Saulus procerumnbsp;pracepta seculus^ enz.

Na den H. Damasus, hielden zich vele andere Pausen bezig met den zang. Be H. Leo, Gelasius, Symmacus, �loannes, Bonifacius, enz. verdienen vooral genoemd te worden. Maer, dewyl de gedenkstukken van eenc zoonbsp;hoogc oudheid ons ontbreken, om met zekerheid te bepalen welk deel alle deze Pausen genomen hebben in het

10

Hy ook maekte eene verzameling van gezangen in dien toonaerd geschreven, ten gebruike der moederkerk. Hy was eindelyk de eerste dienbsp;eene zangschool te Roome opregtte en krachtdadiglyk yverde om zynennbsp;zang in onderscheidene kerken van het Westen te doen aennemen (1).

vesligen cn ontwikkelen van den gewyden zang, gaen wy over tot den H. Ambrosius, Aertsbisschop van Milaen, die ongetwyfeld op eene byzondere wyze hetzyne toebragtom oen den zang legeven eene regelmatige gedaentenbsp;en rain of meer vaste regels. In der daed, deH. Ambrosius regelde den toonaerd en de wyze van uitvocren dernbsp;lofzangen, der psalmen en antipbonen. Hy zelf maekte gezangen voor al de dagen des jaers, en schreef derzelvernbsp;gebruik voor in de kerken waerover hy gezag had {De Muris, sum. mus. C. HI). Blootgesteld aen de vervolgingnbsp;welke hem door Justina, de moeder van Valentinianus I, oni het arianismus, berokkend werd,bragt de H. Bisschopnbsp;met zyne geloovigen den nacht door in de kerk. �T was dan dat hy het gezang der lofzangen {hymni} en psalmennbsp;instelde, volgens de wyze der oostersehe kerken, ten einde door het zingen cenigen (roost te vinden in dennbsp;algemeenen druk. �T is nog aen Ambrosius dat men gewoonlyk toesebryft de vier kerktoonen van den koorzang,nbsp;bekend onderden naem van Authentieke die nog in wezen zyn. Hy wyzigdc het stelsel der gricksche vierklankennbsp;{tetrakoorden} en behield hunne vier meest gebruikelyke zangw�yzen, brengende zynen eersten toon in verbandnbsp;met de Dorische., zynen tweeden toon met de J^hrygische., zynen derden loon met de Lydische., en zynennbsp;vierden toon met de Mixolydische zangwyzc. � Moeijelyk is het met juistheid Ie zeggen waerin eigenlyk hetnbsp;verschil gelegen zy tusschen den Anibrosiaenschen en Gregoriaenschen zang. Intusschen, vastgesteld metnbsp;F ranch. Gaforius, dat beide van diatonischen aerd zyn, kan men het er voor houden dat de zang van Ambrosiusnbsp;altyd eene grootere eenvoudigheid heeft behouden, iets hetwelk zich natuerlyker wyze verklaerl, als men zichnbsp;herinnert, dat hy nooit veel is verspreid geworden. Daerenboven schynt het dat Ambrosius veel w erk maektenbsp;van de klankmact in zyne gezangen, vooral in de lofzangen (At/mm), terwyl deze byna geheel door Gregoriusnbsp;werd weggelaten. Voegen wy hierby dat de hymni eerlyds weinig of niet gebruikelyk waren in de kerk vannbsp;Roomc (Mabillon Mus. Liai. T. 11. p. 138).

Men kan er redeljker wyze niet aen twyfelen of de H. Gregorius I is de stichter van het toonstelsel waeracn hy zynen naem gegeven heeft, en de groote regelmeester van den godsdienstigen zang, in de kerk van hetnbsp;Westen. Hy bediende zich van de bestanddeelen der grieksche muzyk, doch wyzigde dezelve grondiglyk doornbsp;de grieksche toonopvolging met tetrakoorden, te brengen tot de ladder van twee octaven. Welligt racdplecgdenbsp;hy de beschouwingen van Boctius, die de grondbeginselen der grieksche toonkunde ten gebruike der Lalynennbsp;had ingerigt. Wal hier van zy, de H. Gregorius zegt ons zelf dat hy eenige gezangen, die in gebruik waren,nbsp;bevestigde, en dat hy er zelf nieuwe verveerdigde. Hy maekte van een en ander eenen bundel voor al de dagennbsp;van het jaer, en dit noemde men het Antiphonarium-cenlonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat is, samengesteld uit fragmenten

(Flacc. Hl. in proef, ad Henr.}.

(1) De H. Gregorius was de eerste die eene wel ingerigte zangschool te Roome vestigde. Deze school was verdeeld in twee wooningen, eene by den trap van den H. Petrus, in het Valikacn, de andere by het Patriarchaetnbsp;of Apostolisch paleis van den H. Joannes van Latranen. Hy voorzag deze gestichten van inkomsten noodig (otnbsp;hun onderhoud. Het was in de tweede der opgenoemde plaetsen dat de Opperpriester zelf de jonge kweekelingennbsp;in het zingen ouderwees. Ten tyde van zynen levensbcschryver, Joannes den Diaken, toonde men nog in denbsp;school van het patriarchaet de rustbank van waer Gregorius in eenen lydendcn toestand, de zangoefeningennbsp;bestuerde, het stoksken waermede hy de leerlingen in toom hield, alsmede zyn oorspronkelyk Antiphonariuninbsp;(Xtia S. Gi^g. L. 11. C. 1, n.� 6.). Het dankbaer nageslacht heeft den verlichten yver des grooten Paus willennbsp;vereeuwigen, door Gregoriaensch te noemen den zang welken wy nog gebruiken in onze kerken. Eerlyds wasnbsp;het een vry algemeen gebruik eenige versen te zingen lot lof van den H. Gregorius, voor den intro�tus, op dennbsp;eersten Zondag van den Alt;lvent. Wy schryven ze hier af, gelyk zy getrokken zyn uit het Responsorium cnnbsp;Antiphonarium van Gregorius, en opgeraept door den Kardinael Tomassinus :

(( Hoe quoque Gregorius, patres de more secutus,

� Instauravit opus, auxit et in melius

� His v�gili clerus mentem conamine subdat,

� Ordinibus pascens hoe sua corda favo.

� Quem pia sollicitis solertia nisibus, oinni

� Scriptur� campo legit et explicuit.

� Carmina diversas sunl h�c celebranda per horas

� Sollicitam redis mentem adhibete sonis.

15

• 2. Men noemt den kerkzang gevolgelyk, roomschen of roineinschennbsp;zang, ter oorzaek van deszelfs oorspronkelyke instelling, te Roome. Hiernbsp;was liy altyd in groote achting; van hier verspreidde hy zieh, door denbsp;zorgen der Pausen, in byna alte andere deelen der christene wereld.

• 3. Men noemt hem nog; effen zang, of plain-chant^ omdat hy eenvoudig,nbsp;zonder rhytmische ongelykheden , met eene gelyke beweging en blootnbsp;van alle musikale versierselen , voorgedragen wordt (1).

• 4. Derhalve is de gregoriaensche zang eene melodie van zuiver diatonischen aerd, dat is dezulke, wiens notenrei bestaet uit twee en drynbsp;toonen doormengd van een�natuerlyken hal ven toon; of nog dezulke,nbsp;wiens notenreijen samengesteld zyn uit juste kwarten en kwintennbsp;(zie � III. p. 22) (2).

� n.

Noten. �Lyncn. � Notenbalk.

1. Om aen te dulden de geluiden welke de stem moet v��rtbrengen, gebruikt men zekere teekens die men gewoon is noten te noemen (3).

� Discite verborum legales pergcre calles �

� Dulciaque egregiis jiingite dicta modis.

w Verborum ne cura sonos, ne cura sonorum

n Verborum normas moHificare queat.

n Quidqnid honore Dei stud�is celebratur honestis

� Hoc summis jiingit mitia corda choris. �

De prins-abt Gerberlus geeft iosgelyks, in zyn groot werk (De mus. sac. T. I. p. 250),eenige versen getrokken uit een oud �ntiphonael van bet klooster van S. Gall. Hy vond ze gcpiactst aen het hoofd van dat bock.nbsp;Soortgelyke loftuigingen, doch eenigzins gewyzigd, vindt men in een zeer oud handschrift van hetValikaen.nbsp;Zy zyn in groote letters geschreven :

� Gregorius pr�sul mentis et nomine dignus

� Und� genus ducit, summum conscendit honorem ;

� Tradidit hie cantiim populis, normamque canendi,

� Quod Domino laudes r�f�rant noctuque dieque.

� Hie vitam scribens bominum moresque bonorum ,

� Isdem gestorum mala non tacuit manifesta

� Omnia, sed post b�c senior plenusque dierum

� Transiit ad Dominum felix f�liciter ipse.

� Et quid te per pliira morer fastigia lector?

� Quod docuit fieri, fecit et ipse prior. �

� (1) Cantum planum vocant, quoniam simpliciter et de plano singulas notulas �qu� brevis temporis menstir� igt; pronunciant. � {Gaf. L. I. mus. arci. C. J.)

� L�antico canto ecclesiastico o Gregoriano era un canto me�od�co di puro genere diatonico : in consequenza � procedeva inviolabilmente per due e per tre toni, intermediati da un semitono. {BeCini mem. T. II. p. 80.)

(3) De maaier van den zang door noten uit te drukken, heeft vele veranderingen ondergaen. De meeste �chryvers hebben gemeend dat de H. Gregorius zich van de letters van het AB als van noten bediende. Doch,nbsp;daer men tot nog toe geen bandschrift heeft kunnen voor den dag brengen, hetgeen deze meaning zou bevestigen,

12

2. Er zyn zeven noten, welke men, zoo noodig, inde hoogte en laegte herhalen kan ; ut of do, r�, mi, fa, sol, la, si; en afgaende, si,nbsp;la, sol, fa, mi, r�, ut of do.

Ut r� mi fa sol la si si la sol fa mi r� ut

Maer deze noten hebben niet altyd dezelfde gedaente, noch dezelfde weerde. In de zangboeken, welke men hedendaegs het meest aentreft.

willen andere dat hy byzondere teekens zou gebruikt hebben, welke men noemt �oU romana (romeiosche noot), dat is, puntjes en haekskens, die ook bekend zyn onder den naem van neumen. Het is overigens zekernbsp;dat men in latere tyden de letters zoo van het grieksche als latynsche AB gebruikte, en beurtelings de neumen;nbsp;want er bestond daeromtrent noch regel noch vaste praktyk. In het vervolg wyzigde men de neumen, en, nanbsp;vele gedaentensveranderingen, is men gekomen lot onze hedendaegsche notatie, waervan men de eerste sporennbsp;vindt in eenige handschriften van de VIII en IX eeuw {Monlefaucon, pal�ogr. grec. L. 1. en IJI}. Voor meerderenbsp;ophelderingen verwyzen wy den nieuwsgierigen lezer naer Gerbertus de mus. sac. T. II. � Kiesewetter,nbsp;�Geschichte der europ�is. abendl.tnusik.Leipsig 1834. �J. B. Martini Storia dell. mus. F�tis Diet. biogr.T.I.

Tot verklaring van eenige notensoorten, die men nu en dan nog aentreft in zangboeken van de XV, XVI en XVll eeuw, zullen wy hier eenige staeltjes afschryven, omdat zy in hedendaegsche zangleerwyzen niet meernbsp;gevonden worden.

niagnvhc�LUO�TO-� mta. �um

Ma - gni - fi-cat a-nima me-a Do-minum.

A - - - ve re-gi - na c�-lo - - - rum.

Zoo heeft men nog aen elkander gebondene noten, schuinsche noten doorgetrokken van de linkere tot de regiere zyde. Deze laetste strekken zieh somtyds uit over eenen geheelen notenbalk, als ware het slechts eene noot.

De gebondene noten worden gezongen, beginnende met de laegste, en vervolgens opkli mmende tot de hoogerc.

De schuinsche noten verbeelden twee noten die men zingt van boven naer beneden. De noot genaemd guilMmo doet twee lange of de dubbele noot,��nbsp;nbsp;de roHa doet cenc of meer noten vcrstacn, welke men

13

vindt men gewoonlyk dry soorten van noten, te weten : de lange of vierkante noot met een� steert; de korte of eenvoudig vierkante, en denbsp;halfkorte, die de gedaente heeft van eene schuinsche of chineesche ruit.

VOORBEELDEN :

Noten. Lange. Korte. Half-korte.

3. De betrekkelyke weerde van deze dry notensoorten kan slechts ten naesteby bepaeld worden; zoo dat de eerste, of de gesteerte nootnbsp;het langst en de schuinsche het kortst duert, terwyl de korte tusschennbsp;beide komt. Men kan dezelve eenigzins vergelyken met de volgende notennbsp;welke wy der gefigureerde muzyk ontkenen.

Wat haer gebruik betreft, dit is wederom niet altyd hetzelfde in de onderscheidene zangboeken. In overeenstemming nogtans met�de bestenbsp;Italiaensche uitgaven, kan men zeggen dat haer gebruik zich gedeeltelyknbsp;en wel voornamelyk regelt naer de syllabische weerde der woorden ;

zon{j, zonder dat zy uitgedrukt waren. Wanneer, by voorbeeld, de roUa de sluitnoot r� wa$, van den eersten toon, moest zy opgevolgd worden door ut welle er onder verstaen werd. Somtyds beduidde zy eene terts, eenenbsp;kwart of eene kwint, die er insgelyks onder verstaen werden. Eindelyk men vindt noten met een boven of benedennbsp;orgelpunt {point d'orgue}. � . ~ Zy werden gekroonde {coronata} noten genoemd, en hadden de weerdenbsp;van eene lange noot met eene korte {Belli diss, con le reg. del canto Greg.p. 68.). Merken wy nog aen dat denbsp;gedaente onzer vierkante en gesteerte noten haren oorsprong vinden in de gefigureerde muzyk {Gerb, de mus.nbsp;U. p. 63.).

Zeggen wy een woord over de lettergrepen �t, rd, mt, fa, sol, la, si, waervan wy ons thans bedienen, in de plaeis van a, b, c , d, e, f, g, der ouden. Men heeft veel geschreven over de uitvinding dezer benamingen,nbsp;waervan de regte uitvinder nog onbekend is. Zy die meenen dat Guido dezelve het eerst gebruikt heeft, hebbennbsp;zich laten misleiden door den lofzang VI queantlaxis, enz. Guido gebruikte dezen hymnus slechts als formulier,nbsp;dat hy zyne leerlingen deed van buiten leeren, opdat zy naer den zang van hetzelve, andere gezangen zoudennbsp;aenlecren. Het is overigens zeker, en de schriften zelfs van Guido getuigen het, dat het denkbeeld dezernbsp;uitvinding nooit by hem is opgekomen. Hy zelf zegt {Gerb. mus. sar. T. II. p. 42.), dat hy de letters van het ABnbsp;gebruikte. W at hier van zy, wy zien uit eenen trek van Joannes Cotto, die schreef op het einde der XI of in hetnbsp;begin der XII eeuw, dat toen ter tyde de lettergrepen ut, r�, enz. vry algemeen aengenomen waren ; � Sexnbsp;� sunt syllab�, zegt hy, quas ad opus music� assumimus, divers� quidem apud diversos; verum Angli,nbsp;� Francigen�, Alemanni utuntur his : ut, r�,\ mi, fa, sol, /a/�Itali autem alias habent.... � Voorwaer, indiennbsp;dezelve door Guido uitgevonden waren, zouden de Italianen, by wie hy geleefd en gelecracrd had , toch welnbsp;geene andere gebruikt hebben.

gedeeltelyk ook naer de tragere of snellere beweging welke men aen den zang geven wil. Zoo bezigt men de lange noot op het einde vannbsp;een zangstuk �onmiddelyk v��r eene half-korte, opdat deze des te beternbsp;uitkome^ en eindelyk op de lange lettergrepen welke men langzaem wilnbsp;gezongen hebben. � De korte noot plaetst men op de lange , en denbsp;half-korte op de korte lettergrepen, en deze laetste somtyds nog op gangennbsp;{passages} van eene snelle beweging, vooral op de laetste lettergreep vannbsp;een woord.

s�culorum a - men. stel - la.

Bemerken wy dat eene lange noot die met den sleert naer boven, aen andere noten , op eene zelfde lettergreep, verbonden is, slechts eenenbsp;verbinding aenduidt en gelyk is aen eene eenvoudig vierkantige noot (t).

VOORBEELD :

4. Om de noten te onderscheiden, en aen dezelve eene bepaelde hoogte of laegte te geven, bedient men zich van vier gelykstandigenbsp;linien, welker vereeniging men gewoon is notenbalk {port�e} te noemen (2).

• (1) In oude handschriften vindt men dikwyls twee korte in plaets van eene lang;c. De Douiiuikancn, te Roome ,nbsp;hebben hiervan nog een praktisch overblyfsel behouden. Zoo spreken zy, in den zang, eene vokael tvveemacinbsp;uit, ofschoon zy slechts dooi* eene geschrevene noot vergezeld gaet, Zy zingen, B. V. Doominus, voor Dominusnbsp;� et cum spirilu luoo, voor tuo. Guidetti behield, in zyn Directorium chori, dezelfde praktyk. Om zulks aen tenbsp;duiden, gebruikte hy de half-korte noot, wacrboven hy een� halve cirkel plaetste. � SyUaba subjacens, zegt hy,nbsp;levi quodam spiritus impulsu pronunciabilur, pcrind� ac si duplici scriberetur vocali, ut Doominus pro Dominus,nbsp;sed eum decore el gratia, qu� hw doceri non potest, o (Ba�ni mem.)

• (2) Het gebruik der lynen was in vroegere tyden , aen vele wisselvalligheden onderhevig, byzonder v��r dennbsp;vermaerden Guido van Arezzo. V��r hem had men ook wel teekens van stemverheffing; maer zy waren zoonbsp;willekeurig en zoo duister, dat zy aen byna onoverkomelyke moeijelykheden prys gaven. En ofschoon het zeernbsp;onzeker is , dat de geleerde monik de lynen van den notenbalk heeft uitgevonden , schynt het echternbsp;dat hy dit hulpmiddel van het notenschrift aenmerkelyk ophelderde. Laten wy zien hoe hy zich zelvcn desnbsp;wege uitdrukt in zyn micrologue of Deg. rhytm. :

n Quasdam lincas signamus variis coloribus ,

w Ut quo loco, qui sit sonus, mox discern�t oculus.

� Ordine terli� vocis splendens crocus radiat,

� Sexta ejus aff�nis flavo ruhet minio :

n Est aff�nitas colorum reliquis indicio.

n At si littera vel color neumis non intererit,

� Talc crit, quasi funem dum non habet putcus,

� Cujus aqu�, quamvis mult�, nil prosunt videnGbus. �

� fs �

Men plaelst de noten op of tusschen , of, hetgeen hetzelfde is, boven oi onder elk der vier linien: zoo dat hieruit negen trappen ontstaen.

VOORBEELD :

Deze notentrappen zyn rereem'gide, wanneer zy elkander, zonder lusschenruimte, aenraken; doch van een gescheidene^ als zy sprongsge-wyze op- of ne�rgaen.

VOORBEELD :

Cu l/iidaxe dcLim

In hedeiidaeijschc noten overgebragt, verkrygt men de volgende samenstelling :

C�-li c�-lo-rum lau-da-te De-um.

Later, dal is ten tyde van Guido, en reeds v��r hem, gebruikte men ook wel geel en roodgekleurde linien, welke als tot sleutels der noten dienden. De heer Kiesewetter heeft er eenige voorbeelden van gegeven in zynnbsp;werk getyleld : Getchichlc der europ�is. aicndl. vnusik., p. 114. Wy verwyzen den lezer dcrwaerls. Men kannbsp;nog raedplegen De Coutsemakery M�moire sur HucBAtn, Parys, 1811.

Somtyds ook, regelde men het getal der linien volgens de uitgestrektheid van den zang, enz. Men vindt zangboeken van latere dagteekening, inzonderheid van de XVI eeuw, wacrin regelmatig vyf linien gebezigdnbsp;worden. Dit gebruik duert nog voort in sommige landstreken : doch dat van vier linien is grondiger en wordtnbsp;meer algemeen gevolgd.

Over de Sleutels. � Over de Toonladder.

d, Tot hiertoe zagen wy de namen der noten en de plaetsen of trappen welke zy moeten bekleeden. Nu is er een zeker middel noodig om haernbsp;nauwkeuriglyk te kunnen onderscheiden. Dit middel vinden wy in denbsp;sleutels, welke het geheim van het notenschrift moeten openen (1).

Door sleutel verstaet men hier niets anders dan een aengenomen teeken hetwelk den naem van eene enkele noot vaststelt, om vervolgensnbsp;den naem van alle andere noten te kunnen bepalen.

2. Van veelvuldige sleutels by de ouden bekend, heeft men er slechts twee behouden : den ut sleutel, die in deze gedaentens voorkomt

Deze sleutels plaetsen zich altyd op, en

nooit tusschen eene der vier linien. De noot welke dezelfde plaets of trap bekleedt als de sleutel, ontvangt deszelfs naem. Deze noot derhalve,nbsp;volgens den naem van den sleutel vastgesteld zynde, is het gemakkelyknbsp;de andere noten te noemen. Want, met den ut sleutel opgaende, zeggenbsp;men ut, r�^ mi, fa^ sol^ la, si; en met den f�sleutel, /�, sol, la^ si, ut, r�^nbsp;mi; en afgaende, ut, si, la, sol, fa, mi, r�; en, fa, mi, r�, ut, si,nbsp;la, sol (2).

• (1) Clavis baud dubi� � ferre� claire, sumpl� metaphor� dicta est, ut h�c scram, il� ilia ca�itum aperiatnbsp;(Glarean. �odecach. C.

• (2) Eertyds noemde men sleutels, de letters van het AB, waerdoor men de toonen der toonladder uitdrukte ;nbsp;zoo dat er zoo vele sleutels als noten waren. En, vermits men twintig noten telde, waren er ook even zoo velenbsp;sleutels. Alle deze sleutels verdeelde men in uitgedruktc of hoofdsleutels, eu in sleutels welke ontstonden uitnbsp;den staet van st, natuerlyk of verlaegd door eene b�mol. De hoofdsleulels waren daerenboven laeg^ hoog of vannbsp;de boien-oclaeft naer gelang zy door groote, middelbare of dubbelde letters afgebeeld waren. Zie hier eenenbsp;vergelykende ladder dier sleutels :

Ut sleutel op de tweede linie.

als een bewys van eer voor de Grieken, aen welke men het toonstelsel ontleend had. Echter deed men acn de gamma de lettergreep ui, beantwoorden, omdat deze noot de eerste was, nacr welke de andere zich achtervolgen�nbsp;regelden. Vervolgens kwam A (hedendacgs la onder den fa�tleulel der tegenwoordige musiek), aen welke r�nbsp;beantwoordde, en niet fa, ter oorzake van ui die is voorgegaen. Om nu het overige te verstaen, moet mennbsp;opmerken dat de lettergreep si onbekend was by de oude musici (1). Zy werd verbeeld door de letter B, welkenbsp;men mi of , fa of noemde, volgens dat si natuerlgk of bemol was. Zoo dan komt, na A-r�., B mi^ omdatnbsp;men op deze plaets nooit si bemol gebruikte. � De vierde sleutel �'is/amet betrekking tol de voorafgaendenbsp;mii doch ut ten opzigte van F, welke eene kwart hooger is, �� D is sol met betrekking tot de voorgaendc /a,nbsp;maer r� met betrekking tot �lt; : en zoo voorts. Dan zien wy G sol-r�-ut; dat isj met betrekking lotnbsp;fa; r� met betrekking tot ut; en ui met betrekking tot mi of de natuerlyke si enz.

Dusdanig was het gebrekkclyke stelsel der zes noten of hexakoorden. Immers, een hexakoord niets anders xyndedan eene opvolging van zes noten, en de zang dikwyls hooger of lager gaende dan de hoogste ofnbsp;laegste noot van een hexakoord, moest men in zulk geval van hexakoord veranderen. Het is deze veranderingnbsp;van haxakoorden welke rnuancen^ veranderingen genoemd werden. Men ziet overigens wel dat er eigenlyknbsp;slechts zeve sleutels waren, vermits de andere alleenlyk herhalingen zyn van A,B,C,DyE,F^ G. �nbsp;Gok hepaelde men zich, v��r Boetius,by deze zeve sleutels. De romeinsche Raedsheer voegde ec' zevenbsp;andere by, verbeeld door de gewoone letters van het AB. Ten tyde van Guido waren de gamma en denbsp;dubbelde letters reeds in gebruik, hoe wel zeer vele schryvers aen hem, doch ten onregte, dezenbsp;uitvinding toeschryven.

Eene laetste aenmerking is deze, dat de opgenoemde sleutels gewoonlyk niet alle by het begin van een gezang geteekend stonden. De meest gebruikelyke waren deze vyf, F, F, G, C, D, In het vervolg hield mennbsp;zich tevreden met vier sleutels, ja, welhaest zette men ook de F op zy, tot dat men eindelyk tot tweenbsp;sleutels, die van ut en fa, gekomen is. Wy geven hier de vyf sleutels zoo als zy doorgaens afgeheekl

(1) Hy die bet meest heeft toegebraft om dc ti in de toonladder te doen opnemen, was Hcnricua Van de Putte, ook Erycius Pnteanns en door de Franschen Dupoy genaerod. lly noemde deie zevende lettergreep bi, getrokken uit den lofzang ut gueant loxts,... lab� reatum, etc-Van dc Potte was de opvolger van Justns Llpsius op den leerstoel der letteren aen de hoogeschool van Leuven. Hy stierf in deze stadnbsp;den 17 september 1648.

I!�

Ut sleutel op de derde linie.

Fa sleutel op de derde linie.

� � � . = fa mi r� ut si la.

3. Aenmebking. 1. De fa sleutel vindt men nooit op de eerste linie, en zeldzaem op de vierde.

� 20 �

• II. Wanneer men den ut sleutel op de vierde linie, vergelykt met dennbsp;fa sleutel op de tweede linie, bekomt men hetzelfde uitwerksel. Mennbsp;kan echter deze vergelyking niet verder uitstrekken 5 want dan zou mennbsp;den fa sleutel of wel op de eerste , of tusschen eene linie vinden; maernbsp;noch het een noch het ander wordt in de praktyk toegelaten.

• III. De fa sleutel is de laegste, te weten eene kwint, dat is vyf notennbsp;lager dan deut sleutel.

Het gebeurt somtyds dat een zangstuk eene te groote uitgestrektheid heeft van noten, om in den om vang des notenbalks te, kunnen geplaetstnbsp;worden , met behoud van den sleutel op zyne zelfde plaets. In zulknbsp;geval verplaetst men den sleutel op eene andere linie , door denzelvennbsp;te verhoogen, voor gangen welke te laeg zyn , terwyl men hem doetnbsp;dalen voor zulke gangen die in de hoogte uitwyken : waeruit volgtnbsp;dat, hoe hooger men den sleutel brengt hoe minder hoog men kan denbsp;noten plaetsen, en omgekeerd (I).

Om dezelfde reden vindt men somtyds den ut en fa sleutel door een ; een voorbeeki hiervan zy het Responsorium I uit den eersten zondag vannbsp;den Advenl.

4. Men komt te zien dat alle deze sleutel-verzeltingen zyn voorge-gaen van een aenwyzingsteeken guidon genoemd , omdat hetzelve zoo hier als elders , waer het voorkomt, aenduidt den trap en den naem

(1) Wanneer de noten die den omvang van den notenbalk overschryden, zeldzaem zyn, bezigt men soms ook wel cenc kleine of hulpfniie ,ii) plaets van den sleutel uil zyne stelling weg te nemen.

der noot welke moet gezongen worden na de verplaetsing van den sleutel, of in het begin van eenen nieuwen notenbalk (1).

5. Alswanneer acht noten samengesteld uit vyf heele en twee halve toonen elkaer met vereenigde trappen {degr�s conjoints') opvolgen , ont-staet hieruit, hetgeen men gewoon is toonladder of diatonische notenreinbsp;(gamme diatonique) te noemen.

VOORBEELDEN :

Toonladder met den ut sleutel.

De halve toonen zyn aldus geteekend; de overige trappen zyn heele toonen.

Aenmerking. Om een juist gedacht t� hebben van de bestanddee-len eener diatonische notenrei, moet men vooraf weten wat toonen , wat halve toonen zyn, in zulke toonladder.

Volgens Boetius en al degene welke na en naer hem, het toonstelsel van diatonieken aerd verhandeld hebben , is een toon (een geheele) eennbsp;samenstel van vyf gedeelten , welke men di�se of kruis noemde.nbsp;De halve toon, namelyk dezulke die alleen in den gregoriaenschen zangnbsp;plaets vindt (2), bevatte slechts twee dier vyf gedeelten ; zoo dat zulkenbsp;zoogenoemde halve toon de helft niet was van eenen geheelen. Zoo

• (1) Er is nog een guidon gebruikclyk in den psalmzang, waervan wy later zullen spreken.

• (2) Dezen noemden de ouden enharnmnischen of kleinen halven toon.

22

zyn alle loonen der ladder heele, behalve den afstand tusschen mi-fa , of/a-mi;en si-ut, oiut-si; want deze zyn enliarmonische of, kleinenbsp;halve toonen (1).

Eene tweede soort van halven toon was dediatonieke, of samengesteld uit eenen enharmonischen halven toon met byvoeging eener di�se of eennbsp;vyfde gedeelte. Eindelyk had men den chromatischen halven toon , dienbsp;samengesteld was uit vier vyfde gedeelten van eenen lieelen toon (2).nbsp;Wy laten hier eenige vergelykende voorbeelden volgen van de drynbsp;genoemdesoorten van halve toonen.

6. Uit de bovenstaende theori�n besluiten wy natucrlyk : I. Dat er zeven diatonische toonladders zyn :

Eerste diaton. toonladder.

• (1) Marchetti, Lucid, mus. Tr. I!. C. VII.

• (2) Bemerken wy dat de oude gcwoonlyk den nacm van kleinen acn onzen hedcndaegschcn groeten halvennbsp;toon gaven {Glanan. Oodte. C. X.).

II. Dat alle deze toonladders van diatonischen aerd zynde , zy als zoodanig, noch diatonieke noch chromatieke halve toonen dulden (2).nbsp;Dat gevolgelyk het gebruik van kruisen {di�sen} ( en b�mols (b), (3)nbsp;in den gregoriaenschen zang is, eene onregelmatigheid en een misbruik.

lil. Dat derhalve de zangboeken, waerin men het gebruik dezer toe^'allige teekens heeft aengeduid , vervalscht zyn in dit opzigt ; dat zynbsp;rcgtslreeks aenleiding geven tot het vernietigen van het oude toonstelselnbsp;des kerkelyken gezangs; dat eindelyk eene herziening wenschelyk is ,nbsp;wil men de bestanddeelen der toonladder van den grooten Gregorius innbsp;derzelver oorspronkelyke zuiverheid bewaren (4).

�. IV.

Tiisselienruimlen, loons-afstnnden of intemalla.

I. Men verstaet door tusschenruimte {intervallum) den afstand van eenen toontrap tot eenen anderen, op- ofafgaende. Of , volgens Boetius,nbsp;den afstand van eenen lagen tot eenen hoogeren toon, en omgekeerd (S).nbsp;Derhalve is eene zulkdanige tusschenruimte niet anders dan een toonnbsp;in het algemeen, dat is, het uitwerksel van twee geluiden met elkandernbsp;vergeleken.

• (1) Deze toonladders kunnen tot oefening strekken voor den leerling. Zy zyn des te nuttiger, als bevattendenbsp;den grondslag der kerkelyke toonen, waerin de gregoriaenscbe zang geschreven is.

• (2) In den boven uitgelegden zin.

(5) Later spreken wy van de bemol gebruikt by uitzondering.

• (4) Zie �. V, item Kap. 11. I.

• (5) Intervallum vero est soni aculi gravisque dislanlia {Bo�cc de mw�. L. T. ('. 8.).

�24

2. Gevolgelyk bepaeit zich het getal der toonsa�standen naev de hoeveelheid der toonen van de leegte naer de hoogte, o� van de hoogte naer de leegte. Zoo maken twee noten, eenen trap van elkander gelegen ,nbsp;een interval dat men secwwde noemt. Maer, vermits men op znlkennbsp;afstand , een� heden of slechts een� halven toon hebben kan , zyn ernbsp;noodzakelyk twee soorten van secnnden, de groote namelyk en de kleine,nbsp;naer gelang zy nit eenen heelen of eenen halven toon gemaektzyn.

VOORBEELD :

SemitQniwni minus. � Tonns �iy

Groote secunde. nbsp;nbsp;Kleine secunde. Kleine secunde. Groove secnnde.

1 * * \\ ' * \

Opgaende. Opgaende. Mgaende. klgaende.

Twee noten die twee trappen y an elkaer gelegen -zyn-, noemt men eene terts. Deze is wederom groot o� klein, al naermate zy nittweenbsp;toonen , of uit eenen en een� kalven toon is samengesteld.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VOORKKKLl) �.

Semiditomis. � Ditonus.

* \

Groote terts. Kleine terts. Kleine terts. Groote terts.

Opgaende. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k�gaende.

Twee noten, op den afstand van dry trappen ^ele^^en maken eene kwart. Zy is altyd dezelfde, in den gregoriaenseken zan^,en vssamengesteld uit twee toonen en eenen kalven.

voohhEtbn �.

Dialessaron.

Bemerking. Indien men in ket samenslellen der kv}artenNOor gelyk men in het opzoeken van alle andere intervallen bekoort k

Benamingen der ouden.

23

zal men, beginnende, b. v. met de eerste noot,zlt;t^ eene plaets aentrcf-fen , waer de kwart grooter is dan die wy komen aen te duiden. Verondersteld, dat men van fa dry trappen opklimt, dan komt men tot si; nu, van fa tot si heeft men dry toonen, dus een� halven meer dannoodignbsp;is voor de juiste kwart. In zulk geval wyzigt men deze groote oizivel-lende kwart (triton) door het verlagingsteeken , bemol, hetwelk haernbsp;een� halven toon doet dalen, en zoo doende gelyk maekt aen de juistenbsp;of reine kwarte (diatessaron). Eveneens gaet men te werk in het afgaen.

VOORBEELD :

z

Tritonus.

Twee noten die vier trappen van elkander gelegen zyn , maken eene kwint. Ook deze moet altyd dezelfde, dat is, uit dry toonen en een� halvennbsp;samengesteld zyn.

Het is overigens met de kwinten gelyk met de kwarten gelegen. Men ontmoet eene kwint si-fa., of, afgaende, fa-si. Deze kwint welke mennbsp;verminderde, afnemende of ratsche kwint noemt, is in den gregoriaen-schen zang evenmin gangbaer als de zwellende kwart. Men volgt dusnbsp;hier hetzelfde grondbeginsel als by de kwarten , dat is, hier moetnbsp;wederom de si door eene bemol gewyzigd worden. Want, vermitsnbsp;zulke kwint slechts eene omkeering is van eene zwellende kwart,nbsp;wordt het blykbaer dat zy door het verlagingsteeken, de juiste omkeering eener reine kwart zal worden.

VOORBEELD :

Diapenle.

Bemerking. De noodzakelykheid vansomtyds, in kwarten of kwinten de si te wyzigen , is gegrond op de welluidendheid der toonsafstanden,

(l)Men zou vermeenen hier eene zwellende kwart te vinden. Zy verdwynt wanneer men deze kwinten beschouwt op vaneen gescheidene trappen. Om duidelyker te zyn, hebben wy vereenigde trappen genomen. Dit zal lt;gt;verigeos nog nader opgehelderd worden.

4

26

die de bcstanddcelen ui (maken van het toonstelsel des gregoriaensciien gezangs.

De afstand van vyf trappen brengt de tusschenruimte eener sext voort. Zy kan groot of klein wezen , naermate de vyf trappen uitviernbsp;toonen en een� kalven, of uit slechts vier toonen bestaen. Bemerken wynbsp;dat bet gebruik der sext niet dikwyls voorkomt in den kerkclykennbsp;zang.

VOORBEELD :

Zes trappen afstands maken eene seplima , wederom groot, als zy vyf en een� halven toon bevat, doch klein, wanneer zy is samengesteldnbsp;uit slechts vyf toonen. De groote seplima mag nooit in den grego-riaenschen zang gebruikt worden ; ook de kleine vindt men zeer zeld-zacm, Men kan echter tot voorbeeld aenhalen de sequentia vanSinxen:nbsp;Keni sancle Spiritus.

VOORBEELD :

Dilonus cum diapente. � Semiditonus cum diapente.

Men heeft eindelyk de Octaef, of den afstand van vyf heele en twee halve toonen ; dat gelyk is aen eene gansche toonladder,

VOORBEELD :

Diapason.

Opgaende.

Men noemt eenklank (unisson) twee noten welke op denzelfden trap geplaetst zyn.

27

VOORBEELD :

Vnisonus.

Aenmerking. ai de bovengenoemde tusschenruimten, uitgenomen de sext en septima^ vindt men in den lofzang Alma redemptoris mater (I).

3. Wy voegen hierby eene recapitulatie oi een vergclykend overzicht van alle toonsafstanden , zoo als zy in de diatonische notenreijen voorkomen. De leerling make zich met dezelve gemeenzacm, opdat hy ze metnbsp;eenen oogslag onderscheide.

Tafel der toonsafstanden.

Kleine.

-�T�---�-ii

Zie hier eene andere schets van toonsafstanden, welke wy aen Glareanus, een’groeten toonkenncr der XVI® eeuw ontleenen.

� 29 �

�.V.

Toevallige teekens. � Rustpunten. � Neumen. �Bemol. � Becar of lierstellingsteeken.

• 1. Het rustpunt of/J�Mse wordt aengeduid door cene baer of regtstan-dige streep, welke de vier linien geheel of gedeeltelyk doorsnydt (1).

• 2. Er zyn dryderlei rustpunten : de kleine baer welke dient omnbsp;de woorden des teksts van een te scheiden, de groote , die daerenbovennbsp;de min of meer lange rustpunten aenduidt volgens de afslipping en dennbsp;zinder woorden (2); �en de dubbele baer,-welke men plaetst op hetnbsp;einde eener melodie., of daer, waer men andere gezangen, of waer eennbsp;ander koor moet aenvanejen.

O

VOORBEELD :

Kleine baer.

Sacris so - lemni-is juncta sintgaudi-a.

Groote baer.

I ' ' I � �� I '� * I J ? � I

Dulce lignum, dulces cia-vos, dul-ci-a fe - rens

pon - de-ra.

Dubbele baer.

Su-pr� petram. Resp. Tem - plum. Kers. - - - - etc.

Aekjierkikg I. In sommige zangboeken vindt men de groote baer altyd na een woord hetgeen den notenbalk eindigt, zonder dat daerdoornbsp;juist eene rust worde te kennen gegeven.

• (1) Na de elfde eenw beeft men zulk teeken soms ook Ncume genoemd. Gaforius, sebryver der XV� eeuwnbsp;beschryft ze ablus [Mus. prat. L. II. C. 8) : � Keuma est vocum sen notularnni unic� respiratione congruenbsp;� pronunciandarum aggregalio. hescribunt enim notalores in antiphonis et nocturnis responsoriis atque gradua-� iibus ipsani cer�� line� in modum paus� cantilenas terminantis, omnia lincarum intervalla complectentc :nbsp;� dividentem dislincliones : qua quidera inquuntvocis ipsius respirationem. w

• (2) Als zy naer behooren gebruikt werd, zou zy moeten dienen om de ve��scbillige gefleeliens van cenennbsp;musikaieii volzin af te bakenen eu derzelvcr kadensen aen te toonen. � Zie hierna acnhangamp;el oier denbsp;eemposUie.

II. In latere Romcinsche uitgaven gebruikt men gewoonlyk de groole baer na elke phrase. In dit geval laet men bet rusten aen de bescheidenheid van den zanger over, die verondersteld wordt den latynschennbsp;tekst te verstaen. Immers , het is zeker dat het gebruik dier strepennbsp;alleen is uitgevonden om onkundigen behulpzaem te zyn ; want, dienbsp;latyn verstoet, heeft ze niet noodig.

3. Het woord neum nulus, gressus , of by naemverwisseling jubilum , wordt dikwyls verward met pneiim, waervan het welligt isnbsp;afgeleid. Dit woord heeft onderscheidene beteekenissen. Hier verstoetnbsp;men er door cene voortzetting der stem op eene zelfde lettergreep,nbsp;vooral op het einde van het alleluia, waermede het graduale sluit, in denbsp;mis, voor het evangelie (I).

VOORBEELD :

neum.

Al�Ie - - lu - ia.

Aenmerkimg. Het byna algemeen gebruik der neumen klimt op tot de hoogste oudheid. Zy waren byzonder gebruikelyk op de hoogtyden,nbsp;ten einde eene zoo groote blydschap uit te drukken dat men , in denbsp;gezongene lettergrepen geen kracht genoeg vindende, de vreugde alsnbsp;uitgalmde door het doen voortduren der gezongene melodie (2).

Echter vindt men de neumen reeds in de X� eeuw somtyds door andere melodien vervangen, die men sequentia noemde (3). Dikwyls ook

• (1) Moris enira fu�t ut post alleluia cautarctur ncutna. Nominatur autem neuma canlus qui sequebatur alleluianbsp;{Belciliut de div. offic. C. 121).

• (2) Quouiam laudes �ternitatis verbis humanis plen� non resonantur, ideo qu�dara ecclesi� mysl�c�nbsp;pneumatizant sequenlias sine verbis, aut saltern aliquos versus earum ; nulla enim erit signifieatio verborumnbsp;ncccssaria, ubi siugulorum corda palebunt singulis iotuentibus librum vit� {Durandus L. 1^. Ration, e. 22).

• (3) De Sequenlia zyn slechts eene afleiding der Neumen of van het alleluja in neumen-zang. Daerom werdennbsp;zy niet gezongen, ten zy bet alleluja ware voorafgegaen. Van daer dat sommigen beweren dat de sequentianbsp;Bies ir�, in de mis der overledenen, niet behoort gezongen te worden, aengezien daer geen alleluja voorkomt (Bona L. IJ, C. G. rer. Ut.). Merken wy ook aen dat de grieksche kerk het alleluja zingt in de missen dernbsp;overledenen.

Erbestaet weinige zekerheid wegens de eerste sehryvers der sequenlia. Het algemeenst gevoelen haelt Notker acu , abt van 5. Gall, in de IX.� eeuw. Anderen willen dat men dezelve aen Paus Adrianus 11 verschuldigd is. Hel is misschien niet moeijelyk deze twee gevoelens op de volgende wyzc overeen te brengen.

Het is bekend dal Adrianus 11 op verzoek van Charlemagne twee romeinsche zangers naer oud Frankrjk zond, om er de echte groudbeginsclen van den gregoriaenschen zang te leeraren. De een Petrus genaemdnbsp;vestigde zich te Metz, alwacr eene zangschool gesticht werd die langen lyd dc voortrelFclykhcid van dennbsp;roomschen kerkzang in Frankryk stacndc hield.

31

ziet men de benamingen van neumen en sequentia onverschillig gebruiken (1). Zy zyn thans, op weinige na, uit onze zangboeken verdwenen.nbsp;Men treft nog cenige voorbeelden van sequentia aen^ als zyn Dies ir�. (2)nbsp;in de mis der overledenen. �Kictim� paschali laudes ; �f^eni sanetenbsp;Spiritus; � Stabat mater (3);� Lauda Sion^eai. Oudtyds beleckendenbsp;men gewoonlyk de neumen door eene gelykstandige streep die dennbsp;notenbalk doorsneed. Dit getuigt Gaforius (4).

De andere zanger ziek geworden zynde, eer by ter plaetse zyner bestemming aenkwam � werd in de voormalige benediklyner abdy van S. Gall, opgenomen en verzorgd. Na zyn berstel leerde hy den monikennbsp;de geheimen zyner kunst. Hy zou , volgens Eckhaerd (in Notker balbuli C. 2. n.� 13), by hen de eerstenbsp;Sequentia gezongen hebben. Notker die er behagen in vond, begon met woorden te plaetsen onder denbsp;melodien van den romeinschen zanger, en zelf zou hy naderhand nieuwe dergelyke gezangen verveerdigdnbsp;hebben.

Welnu, deze byzonderheden in verband brengende met eenen opdragtsbrief van Notker aen Luitwandus, waerin hy spreekt van zyne sequentia vindt men al dadelyk den sleutel dezer scbynbare tegenstrydigheid ,nbsp;volgens welke het maken der sequentia aen verschillige auteurs wordt toegeschrevenlt;, � Summ� sanctitatisnbsp;� merito summi sacerdotii decore sublimato domino dileclissimo Luitwando , incomparabilis viri Euseb�nbsp;� Verccllensis episcopi dignissimo successor!, abbatique coenobii sanclissimi Columbani, ac defensori cellul�nbsp;� discipuH ejus meritissimi Galli, nec non et arch�capellano gloriosissimi imperatoris Caroli, Notkerusnbsp;� cucullariorum sancti Galli novissimus. � Quum adhuc juvenculus essem, et melodi� longissim� s�piusnbsp;M memoriae commendat� instabile corculum aufugerent, cepi tacitus mccum volverc, quonam modo casnbsp;� poluerim colligere. Interim verb contigit, ut presbyter quidam de Gimedia nuper � Nordmannis vastalanbsp;� veniret ad nos, antiphonarium suum deferens, in quo aliqui versus ad sequentias erant moduiali, sed tamnbsp;w tune nimium vitiati. Quorum ut visu delectatus, il� sum gustu amaricalus. Ad imitationem tarnen eorumdemnbsp;� ccpi scribere: Laudes Leo concinat orbis universus, qui gratis est redemplus. Et infr� : Coluber Jd� deceptor.nbsp;� Quos cum magistro meo Ysoni obtulissem, ille studio meo congralulatus, imperiti�que compassus, qu�nbsp;� placuerunt laudavit, qu� autem minus, emendare curavit dicens : singul� motus canlilen� singulas syllabasnbsp;� debent habere. Quod ego audiens, ea quidem qu� in ia veniebant, ad liquidum correxi, qu� vero in le velnbsp;� la, quasi impossibitia vel attemperare ncglexi, cum et illud postea usu facillimum deprehenderim. Ut testesnbsp;� sunt : Lominus in Syna. Et mater... Hocque modo instruclus, secund� mox vice dictavi : psallat ecclesia maternbsp;� illibala. Hie gaudio repletus rotulos cos congessit et pucris cantandosaliis alios insinuavit.C�mquemihidixissetnbsp;� ut in libellum compactes alicui primorum i I los pro munere offerrem, ego pudore retraclus, numquam ad hocnbsp;� cogi poteram. Nuper autem � fratre meo Othario rogatus ut aliquid in laude vestra conscribere curarem,nbsp;� et ego me ad hoc opus imparem non imm�rit� judicarem, vix tandem aliquando �gr�que ad hoc animatusnbsp;� sum , ut hunc minimum vilissimumque codicellum vestr� celsitudini consecrare pr�sumerem. Quern si in

co placitum vestr� pietati compercro, ut ipsi fralri meo apud Dumnum imperatorem sitis adminiculo, metrum � quod de vita S. Galli elaborare pertinaciter insisto, quamvis illud fratri meo Salomon! prius pollicitus fuerim,nbsp;M vobisexaminandum, habendum ipsiqueper vos cxplanandum dirigera festinabo. Sequitur : Laus tibi Christe,nbsp;etc. {Gerb. T. I, p, ng). �

De kerk van Roome is allyd spaerzaem geweest in het gebruiken der sequentia. Men treft dezelve daer slechts aen in de Xlb eeuw {Mabillon ord. Lorn. XT}. � Tunc Pontifex mandat acolythum, ut surgant cantores ctnbsp;� cantent Sequentiam modulatts vocibus; qui surgenles faciunt imperata.�DerzeIver getal bepaelde zich by vier :nbsp;f^ictimos Paschali laudes. � eni sancte Spiritus, dat sommigen aen koning Robertus, anderen aen Hermanusnbsp;Contractus toeschryven. � Lauda Sion. � Dies irce.

• (1) Gerb, de mus. T. I. p. 338. p. 410.

• (2) Men gelooft dat deze sequentia verveerdigd is, in het begin der XllP eeuw, door Thomas Cclanus, van hetnbsp;Orden van den H. Franciscus van Assisie.

• (3) Jacopon , van hetzelfde Orden, wordt als de auteur van het Stabat gehouden (XIV*-' eeuw).

(^) Zie hierna, derde gedeelte. Kap. !!� S- 2, n.quot; 1. en 2.

32

4. Een� ketste soort van toeken welks gebruik dikwyls in den kerkzang voorkomt is de 6ezno/([,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;) en de becar , of vierkante B (b) Het

gebruik der bemol is altyd toevallig in den gregoriaensclien zang (1). Men vindt het op tweederlei wyzen, Somtyds staet hetzelve voor aennbsp;den sleutel. In dit geval geldt de bemol voor het geheele stuk, zoo datnbsp;dan overal de si een� hal ven toon hooger moet gezongen worden.nbsp;Doch, staet de bemol in den loop des gezangs slechts toevallig aennbsp;den slinken kant eener noot, dan behoort deze noot alleen zulke verlaging te ondergaen, zonder dat zulk teeken waerde heeft voor anderenbsp;volgende noten (2).

Toevallige bemol.

De becar herstelt de noot^ welke eerst door de bemol een�halven toon verlaegd was, in haren vorigen natuerlyken staet.

Het gebeurt ook dat men ze aentreft voor cene si, ofschoon deze bevorens met geene bemol geteekend is geweest. Zulks is overvloedignbsp;en kan slechts dienen voor mln bedrevene zangers welke genegen inbsp;zo,uden zyn cene bemol te zingen , waer zy niet moet gezongen worden.nbsp;Ook vindt men zangboeken waer de becar een� halven chromatischennbsp;toon beteekent doch men weet reeds dat zulke halve toon vreemdnbsp;is aen het toonstelsel van den gregoriaenschen zang (3).

• (1) Zie boven lil. n.� 5,

• (2) Deze regel is nog onvoldoende. Men zal dcnzelven beter verstaen gt; ^�nnneer er van de kerktoonen zalnbsp;gehandeld worden.� Hierna kap. II, IV.

• (3) Zie boven III. n.� 6.

� 53 �

VI.

Toonsaenhcff�ng. � Notcnzang.

• 1. Door toonsaenlieffing in het algemeen verstaet men de kunst vannbsp;met juistheid den toon der noten en de toonsafstanden , tusschen-ruimten of intervalla te zingen. Deze voor eiken zanger noodzakelykenbsp;kunst wordt doorgaens niet dan door herhaelde oefening verkregen ,nbsp;en nog wel onder toezicht en leiding van eenen bekwamen meester (1).

• 2. Door solmisatie verstaet men, het juist zingen der noten met denbsp;lettergrepen welke haer eigen zyn. In eenen ruimeren zin verstaet mennbsp;hierdoor ook het zoogenaemde solfieren , dat gelegen is in de kennisnbsp;der noten, sleutels, toevallige teekens en der toonsaenhefting. Dat denbsp;zangmeester met de stiptste nauwgezetheid wake, opdat deze oefeningennbsp;het voorwerp zyn der grootste oplettendheid voor zyne leerlingen.

Oefeningen op de toonsafstanden (2).�

• (1) Het is belangryk hier eenc fout aen te merkcu van vele jonge rangers. Uct gebeurt dat, na cenigcnbsp;^ogenblikken gezongen te hebben, hunne stem daelt ; zoo dat zy op het einde lager zingen, dan zy begonnennbsp;hadden. Om dit voor te komen, lette men op de volgende vyf waerschouwingen :

• 1. � Men moet met vrymoedigheid zingen, zonder vrees en met eene klare stem ; echter wachte men zichnbsp;van geschreeuw.

• 2. � Men moet eene houding aennemen geschikt om de klanken met juistheid voort te brengen. Het isnbsp;daerom vevkieselyk, te staen, het hoofd opgerigt eu de borst vooruit.

o.� Men kan den leerlingen niet genoegzaem aenbevelen van zich te oefenen in het ademhalen ;'deze ademhaling is van het uiterste gewigt in den zang. Zonder eenen groolen voorraed vau lucht, welke men moetnbsp;weten te houden en ailengskens te laten uitgaen volgens den aerd der rustpunten, zonder deze heeftnbsp;de stem noch kracht noch klank ; zonder deze begaafdheid is het onmogelyk wel te zingen,

• 4. � Ook moet men naer zich zclven luisteren, ten einde ai zingende, zich rekenschap te kunnen gevennbsp;van de intervallen welke men zingt.

• 5. � Alswanneer men de zangoefeningen door een speeltuig doet vergezeld gaen, is de viool en elk fyn ofnbsp;seherpklinkend inslrumeut minder geschikt. Beter is het zich van eene violoncelle, piano of orgel te bedienen ;nbsp;want hoe meer moeite men heeft in het nazingen der geluiden van een begeleidend instrument, des tenbsp;zekerder wordt men in het nauwkeurig aenheffen der intervallen.

• (2) Men moet zeer langzaem beginnen en na elke streep adem balen. �- Deze regel wordt gewyzigd naer dcnbsp;vorderingen van den leerling.

3

�=�

(1) Eer dat men de lettergreep si kende, werd deze noot B genoemd, als In Karen natnerl^ker gezongen werd ; men noemde ze ��, ah B mollis : hiervan daen heelt men de Benaming van la onnbsp;Zie boven p. 17.

Beknopte ontleding der loonsafstanden.

SECUNDEN.

1 ^xacst*

TERTSEN.

Nadat men deze oefeningen dikwyls herhaeld zal hebben, beginne men met onvoorziene wferrallen te zingen. De meester heffe een zekerennbsp;toon aen ; daerna bepale hy een mferral dat hy vervolgens den leerlingnbsp;doet zingen. Men herhale zulks op onderscheidene toonsaenhefhngen ennbsp;bepale onderscheidene mierraten. Zekerlyk is er niets nuttiger om totnbsp;ecne vaste en juiste aenheffing van toonen te geraken.

— 36 —

SOLFEGEN.

Ut sleutel op de vierde linie (d).

, 1 .-■■■■ 1' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' I *

Ut sleutel op de derde linie.

IN» 6.

(l) Men behoort al dc loonsafs'.anden flinkweg te «ingen , zonder de stem te leiden van het eene interval tot het andere.

— 37 —

Fa sleutel op de derde linie.

Nquot; 12.

38

Fa sleutel op de tweede linie.

OEFENINGEN MET VERPLAETSING EN VERANDERING VAN SLEUTELS.

Ut sleutel op de vierde en derde linie.

Ut sleutel op de derde en vierde linie.

Fa sleiitel op de derde en hceede linie. — Ut sleutel op de derde en vierde linie.

Om de voorgaende Solfegen zoo veel inogelyk volledig te maken , voegen wy hierby de wczenlyke of hoofdnoten van eiken regelmatigcnnbsp;kerktoon , alsmede de voornaemste gangen of toonsbewegingen derzelve.nbsp;Wy kunnen niet genoeg aendringen op het nuttige dat deze oefeningennbsp;bevatten.

Zie hier andere veel eenvoudigere formulieren, uit de werken van een� ouden musicus getrokken (1).

Douteras.

� � II � I

In betrekking tot de volgende oefeningen behoort men aen te merken:

I. Dat men moet trachten in het zingen , wel en zuiver uit te spreken de klinkletters a, e , i, o, u, zonder dezelve door eene h te doen vergezeld gaen. De e is altyd zacht, ten zy dezelve worde opgevolgd door

(1) Adam de Fulda mut. C. XIV. Deze formulieren zyn eigenlyk slechts de uitgangen cuov� genoemd ; wy zullen dezelve in den psalmzang nader Iccrcn kennen.

42

eenen medeklinker die met hacr ��ne lettergreep uitmaekt, zoo als in excelsis, omnes, descendens, enz.

11. Alswanneer een woord eindigt met eenen klinker, en een volgend woord begint met eenen klinker, behoort men wel te zorgen dat eennbsp;dezer twee klinkers niet worde ingezwelgd. Om dit voor te komennbsp;moet men de twee klinkers van elkaer scheiden door eene korte rnstnbsp;of ademhaling ; zoo als in Gloria Patri* et^ en n\olpatriot, enz. Dezelfdenbsp;bemerking geldt als na een woord dat met eenen medeklinker eindigt,nbsp;een klinker volgt, gelyk in dignwnet, in plaets van dignurn * et.nbsp;Eveneens moet men zingen Ave Maria, en niet nave. � Oremus ennbsp;niet noremus, enz.

Men zal deze vokaeloefeningen nuttiglyk vermeerderen, ten einde zich te gewennen aen eene zuivere en nauwkeurige uilspraek.

I quot; ? � �-rVS

o-minus De �

'I-' ' � � 1, , � � I �

A---a--a --a- - al-ma. Ca - iphas.

5. Nadat de leerling zich de vorige oefeningen gemeenzacm zal gemackt hebben, beginne hy met de woorden te zingen in plaets vannbsp;de lettergrepen. Hiertoe is noodig dat hy eenige kennis hebbe van denbsp;latynsche prosodie , opdat hy de lange van de korte lettergrepen wefenbsp;te onderscheiden , en dezelve in den zang als zoodanige late hooren.nbsp;Daerenboven moet hy acht geven :

43

4.quot; Dal hy aen elke letlergrccp dc noten geve die haer eigen zyn.

• 2. � Dat liy de vokalen alleen late Iioorcn daer, waer verscheidenenbsp;noten op eeiie zelfde lettergreep geplaetst zyn ; zoo dat de medeklinkersnbsp;slechts gehoord worden op de laelstc noot eener lettergreep.

• 3. quot; Dat hy nu reeds nazie en overwege hetgeen wy , rakende denbsp;uitvoering , in het vierde deel, � I, zeggen zullen.

OEFENINGEN (1).

-I-* quot; I ♦ ■ ■ I ■ t '■'I

Gau-de vir-go gio - ri-o-sa super o - mnes spe-

46

Bemerk de comma na : Adoro te devote^ en niet na A dor o te. Als men lot de woorden Ave Jesu gekomen is , zinge men langzamer.

■ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« . I ■ ■ ■ I 1 » ■'ti

Je-su pastor fi de - li-um, a-dauge fi-dem omni-um in

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

■■■ ■ I ■ ■■ l-‘- --l—■ I ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;ll\

A. - ve , ve-rum corpus, natum ex Ma-ri-a vir-gi-ne.

De volgende voorbeelden zyn des te nuttiger, omdat zy geschreven zyn in de kerktoonen , waervan \vy in het tweede kapittel zullennbsp;spreken. Het is goed dat de jonge zanger , reeds van nu af, tot dezenbsp;belangryke stof worde voorbereid.

Introitus op den vierden zondag van den Advent.

Responsorium van het eerste deel {nocturne) der Metten, op het feest van den H. Joannes Evangelist.

Tweede kerktoon.

Va - 1de honoran - dus est nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;be - - - a - tus

Responsorium IX, op den tweeden zondag van den Advent.

.J II » ■■ ■■ I lt; » ''quot;1

e - o : Vi-si-ta - re po - pu-lum nbsp;nbsp;nbsp;su - - - um

Responsorium III, op het feest van den H. Stephanus, eersten martelaer.

I quot; V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ -■■ -i=* *■

De - i, et a - it : Ec-ce vi -

1 ■ ■ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-I~■-] , ,:r b

cœ-los a - per - nbsp;nbsp;- tosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;et fi-li-um

* ■ I ........

ho - - mi-nis sta - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ntem à

de-xtris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vi - rtu -nbsp;nbsp;nbsp;- tisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De - i-

Antiphoon IIuit de Lauden van den eersten zondag des Advents.

Antiphoon ad Benedictus, op het feest van de H. Maria Magdalena.

Anliphoon II, uil de Lauden van den eersten zondag des Advents.

�-�-

ai

TWEEDE KAPITTEL.

Over den diatonischen loon-acrd van den gregoriaenschen zang. � Over de kerktoonen. � Hun getal. � Derzelver verdeelingen. �nbsp;Over hei toevallig gebruik der b�mol in de kerktoonen. � Kortnbsp;overzicht der kerktoonen. � Regels om dezelve le onderscheiden.nbsp;� Transpositie of verplaetsing der kerktoonen.

I.

Over den diatonischen loonaerd.

• 1. Men kan den oorsprong van bet woord diatoniek op twee wyzennbsp;uitleggen , zonder dat daerom het uitgedrukt denkbeeld vcrschillig zy.nbsp;Volgens sommige schry vers stamt bet af van bet grickschc , tiveeniaelnbsp;of twee, en van tcw; , toon ; omdat het aenduidt de onmiddclyke opvolging van twee toonen. Andere leiden het af van Aa , door of langs ,nbsp;en T3V5;, toon, als of men zegde , door alle toonen heen, o( doorloopendenbsp;al de letters van bet musikale ,A,B,C,D,E,F,G, waervan zichnbsp;de ouden bedienden om de noten der klank- of toonladder te beteckenen,

• 2. Om een klaer gedacht te hebben van den diatonischen loonaerd ,nbsp;moet men vooraf weten dat het oud gricksch toonstelsel ten grondslagnbsp;diende aen datgene, hetwelk de H. Gregorius aennam voor zynen zang.nbsp;Nu, de opvolging van toonen in eene klankladder, werd by de Giiekeunbsp;samengesteld uit vereenigingen van vier klanken, welke zy tetrakoordennbsp;noemden, van zezpx , vier, en snaer o� toon. liet waren dusnbsp;samenvoegingen van vier noten of klanken in den omtrek cener juistenbsp;of reine kwart. Zulke vier noten of klanken volgden clkacr op, tenbsp;beginnen met een� natuerlyken bal ven toon (1), en vervolgens tweenbsp;toonen. Zoo hadden zy regelmatig vier tetrakoorden, waeruit hunne

(1) Hierboven I. deel, kap, 1. 3.

32

twee octaven of bis Stcamauv, ontsproten , met omkeering namelyk der hoogste noot van elke twee tetrakoorden. Zie hier hoe zulks geschiedde.

VOORBEELD :

Bis �aTTaawv, of de twee octaven.

Zulkdanig is het samenstel eener diatonische klank- of toonladder. Eveneens iselketoonladder van den gregoriaenschen zang, of van deszelfsnbsp;kerkelyke toonen, de vereeniging van twee tetrakoorden^ of nog, hetgeennbsp;op hetzelfde ne�rkomt, eene opvolging van vyf heele en twee natuerlykenbsp;halve toonen(f).Gevolgelyk is de zang die zulke toonladder tot grondslagnbsp;heeft, geschreven of gemaekt in den diatonischen toonaerd. Overwegennbsp;wy rypelyk deze beschouwingen, eer wy voortgaen met dezelve tenbsp;ontwikkelen.

3. Het is eene onloochenbare en door alle musici erkende waerheid, dat de gregoriaensche koorzang in diatonischen toonaerd gemaekt is.nbsp;Hierdoor wordt dezelve eigenlyk en wezenlyk onderscheiden van dennbsp;samengestelden of gefigureerden zang ; want deze is een samenweefselnbsp;van diatonico-chromatico-enharmonischen aerd. � II ffenere diatonico �nbsp;� l�unico genere, in cui secondo tutti i primi maestri � composto ilnbsp;� canto fermo... � waeruitvolgt �ehe il canto fermo non ammetla ombranbsp;� di accidenti di n� alcun b molle, se non nella corda bej'aini �si),nbsp;� a solo fine di evitare il tritono di sotto con �, fa-ut., e di sopra lanbsp;� quinta falsa con f, fa-ut.... I primi Padri della chiesa nell�introdurre innbsp;� essa il canto fermo, solo ebbero premura di introdurvi un cantonbsp;� semplice e serio, piena di gravita, e degno di lodare Ia ma�sta denbsp;� Dio, escludendo qualunque ombra di canto presso, effeminato e tropponbsp;� molle; perci� scelsero il genere diatonico, come quello, ehe essendo

(1} Zie ibid.

� coniposlo principalmente di tuoni, per senlimento di Emanuel Brienco � (Lect. 7. p. � Gravem, robustam et firmatn indolem ostentat ;nbsp;n escludendo il genere chroinatico il quale o6 nm/am mollitiem, infami�nbsp;� nota non caruit (l). J. B. Martini, saggio di contrap. p. 30. �

4. Na deze onwederstaenbare getuigenis van den beroemden francis-kanermonik, welligt den geleerdsten toonkunstenaer der XVIII eeuw, hooren wy nog den doorluchtigen Ba�ni, kapelmeester van Z.H. Gregoriusnbsp;XVI (2). � L�antico canto ecclesiastico o gregoriano era un canto melodiconbsp;� di puro genere diatonico : in consequenza procedeva inviolabilmentenbsp;� per due e per tre toni, intermediati da un semitonio (memorie stori-� co-critiche T. II. p. 80.). � Op eene andere plaets heft hy bitterenbsp;klagten aen over de misbruiken welke de onwetendheid of zorgeloosheid hebben doen plaets nemen in den kerkelyken zang, in tegenstrydnbsp;met deszelfs oorspronkelyke instelling : � Q�i si vede un puro scheletro,nbsp;� l� un aborto mostruoso, q�i una veste di cento pezze , l� un cantonbsp;� senza canto ; V�ha per finochi ha sognato dei b molli in elami (mi) :nbsp;� e quindi osi � dovuto contradire, od � stato costretto a porre il bnbsp;� molle anch� in olamire (la), ed ecco la natura stessa del canto grego-� riano tutta a soqquadro : chi ha seminato qu� e l� , a diritto, ed anbsp;� rovescio, b molli , fcj quadri, e perfino i diesis : e chi non hanbsp;� lasciato neinmen 1� antico modo ad alcun canto , cangiata la sede allanbsp;cantilena (3). �

o. Het bovenstaende mag ons doen besluiten, dat halve chromatische

• (1) De diatonieke loonaerd is volgens alle �roote meesters de eenige, waerin de gregoriaensche koorzangnbsp;vcrveerdigd is. Waeruit volgt dat deze zang zelfs den schyn niet aenneemt van toevallige teekens,nbsp;zoo als kruisen en b�mols ; behalve dat de toevalliglyk een' halven toon verlecgd wordt, alswanneernbsp;de vermeerderde kwart of de verminderde kwtni moet vermeden worden. De eerste Kerkvaders die dennbsp;koorzang invoerden , zorgden vooral dat de kerk een gezang badde eenvoudig en ernstig, vol deftigheidnbsp;cn weerdig om Gods majesteit te loven. Daerom verbanden zy alle soort van gefigureerde, verwyfdenbsp;cn ligizinnige musiek. Daerom ook kozen zy den diatonieken toonaerd als welke, meest samengesteld uitnbsp;beele toonen, het karakter heeft van eene statige en godsdienstige deftigheid , terwyl zy den chromatischennbsp;toonaerd verwierpen die om deszelfs al te grootc zoetigheid hunne goedkeuring niet m�gt erlangen.

• (2) Zie F�tis, Die. biogr. art. Ba�ni.

De oude kerkelyke of gregoriaensche zang was van zuiver diatonieken aerd. Gevolgelyk bestond hy onveranderlyk uil gangen van twee en dry toonen doormengd van eenen halven toon.

• (3) Hier ziet men een geraemte, daer een wanschapen voortbrengsel, hier een verbrobbeld overblyfsel,nbsp;daer eenen zang zonder zang. Men is zoo ver gegaen dat men zelfs de mi met bemol geteekend heeft ,nbsp;weshalve men, om niet in tegensirydigheid te vervallen, ook de la heeft moeten bemoliteren. Dit heeft tennbsp;gevolge gehad de gansche omverwerping van de natuer zelve des gregoriaenschen gezangs. Sommigennbsp;hebben hier en daer, regts en links, bernois, bccars, ja lot kruisen toe in het spel gebragt, terwyl anderennbsp;zelfs de oude kerktoonen hebben weggeveegd, door het veranderen hunner toonladders (Conf. Caslil Blazenbsp;Diet, de mus. art. loM de ^�glise. � J. J. Rousseau art. l*lain~Cfiant. ~ Choron. Nouveau Manuel complet denbsp;mus. 2 Part. T. II/. I. l'/I/ }.

� a4 �

toonen , of, dat hier hetzelfde beteekent, kruisen en bernois vreemd zyn aen den diatonischen toonaerd , en gevolgelyk aen den gregoriaen-schen zang. Wel is waer dat derzelver gebruik, in de meeste zangboekennbsp;schaers wordt aengetroffen ; doch het is even waer dat zy door denbsp;meeste zangers , hoe zeer dan ook verkeerd , door aenwenning schiernbsp;overal gebruikt worden.

De oorzaek van dit misbruik is gemakkelyk na te sporen. Nadat het orgel in de kerk is ingevoerd , en dit instrument' gewoonlyk metnbsp;kruisen of groote Septimen de cadensen maekt , lieten de stemmennbsp;zich medeslepen, en het gehoor der zangers werd zoodanig aen ditnbsp;nieuwe toonstelsel gewoon, dat het in zekeren zin onmogelyk werd denbsp;oude gregoriaensche tonaliteit in acht te nemen , zelfs dan , wanneernbsp;het orgel den zanger niet begeleidde (1).

Wat ons betreft, wy zyn er verre af, dit gebruik � of zeggen wy het beter � dit misbruik goed te keuren , een misbruik dat regtstrecksnbsp;leidt tot vernietiging van het echte toonstelsel des gewyden gezangs.nbsp;Wy houden daerentegen , met den prins-abt Gerbertus (2) staende , datnbsp;men, zelfs in de cadensen , zeer wel den halven chromatischen toonnbsp;kan missen; waeruit wy besluiten dat men er zich in de practyk vannbsp;behoort te onthouden, wil men den zang van Gregorius niet plooijennbsp;naer de grondbeginselen der hedendaegsche muslek, hetgeen onsnbsp;inziens niet minder zou beteekenen, dan eene ongewyde hand slaennbsp;aen hetgeen door alle eeuwen heen , eerblediglyk als eene heilige zacknbsp;bewacrd is gebleven. Wy verzenden overigens den lezer naer het tweedenbsp;byvoegsel, waerschouioingen aen de orgelisten , alwaer wy dit puntnbsp;opzettelyk zulten verhandelen.

Kcrklooncn.

• 1. Men verstaet door kerktoonen of kerkelyke zangwyzen , zekerenbsp;welluidende formulieren samengesteld uit de diatonische vereeniglngnbsp;eener juiste kwint en kwart, of omgekeerd , welke strekken om verscheidenheid te geven aen den zang.

• 2. Ofschoon alle oude en latere schryvers eenparig zyn in het erkennennbsp;van den diatonischen toonaerd in den grcgoriaenschen zang, verschillen

(1) Alfieri, sagfjio slor. leor. prat. p. 28.

(2j Oc mus. sacr. T. 11. p. 230� Ubi cjusmodi scmitonioriim nulla �cccssilas cstj ucc illa quidcni ({uam � quidam cuphoni� grali�, pt�scrliin in ciaiisulis scu cadculiis {jeneri dialonico proprium slatuunt. �

� �i?gt; �

zy echter sonilyds in hct bepalen van bet getal der kcrktoonen. Volgens sommige zyn er veertien. Deze stelling rust op goede grondennbsp;(Ba�ni loc. cit. p. 81. � Alfieri p. 30). Andere bepalen derzelver getalnbsp;op twaelf (zie Glarean. dodech.). In de romeinsche zangboeken heeftnbsp;men er elf behouden. Doch, meer algemeen zyn zy tot acht gebragt:nbsp;niet omdat Charlemagne gezegd heeft dat octo toni sufficere videntiir;nbsp;maer omdat het schynt dat zy voldoende zyn tot het tegenwoordignbsp;gebruik der kerkzangen gelyk deze in de meeste zangboeken aenge-troffen worden (1).

3. Alvorens in nadere byzonderheden te treden wegens de kerk-toonen , komt het ons geschikt voor, dezelve in een algemeen overzicht te vereenigen en voor te stellen. Deze eerste inzage zal veel toebrengennbsp;tot opheldering der regels welke wy desaengaende zullen geven.

dal zy kunnen dienen tot bcstanddcelcn van zeve onderscheidene toonladders, volgens de vcrschillige

4. Na het aendachtiglyk overpeinsen der bovenstaende schets bekomt men de onderstaende gevolgtrekkingen.

• I. Vier toonen zyn samengesteld uit de vereeniging eener beneden-kwint en eener boven-kwart, te weten de ongelyktallige toonen 1,3,5,7;nbsp;lerwyl de vier gelyktallige 2, 4, 6,8, gemaekt zyn van eene bencden-kwart en van eene boven-kwint, alle reine of juiste. Derhalve hebben elkenbsp;twee kerktoonen eene uitgestrektheid van elf noten, waeronder vyfnbsp;gemeene en dry die aen elk der twee toonen eigen zyn. Het volgendenbsp;voorbeeld strekke tot opheldering voor alle andere toonen.

Noten eigen Noten gemeen aen Noten eigen aen den I Toon. den 1 en 11 Toon. aen den 11 Toon.

• II. Elke twee kerktoonen bevatten dezelfde samenvoeging van reinenbsp;kwarten en kwinten , behalve dezer onderscheidene plaets ; immers ,nbsp;de gelyktallige toonen dalen eene kwart lager dan de ongelyke. Zoo isnbsp;de eerste en tweede kerktoon samengesteld uit eene zelfde opgaendenbsp;kwint re-la , en uit eene zelfde afgaende kwart fa-re, enz.

• III. Elke toon heeft de hem eigene uitgestrektheid eener octave. Denbsp;gevallen eener none of negenden trap zyn zeldzaem ; ja , de octave isnbsp;zelfs niet volstrekt noodzakelyk.

plaets waer zich de halve toonen bevinden (Zie boven Kap. I. �. III. n.� 6.). Ku, het gebeurt dat de sluitnoot den leegtUn of den middcntrap van eene toonladder bekleedt (� VI.). Waeruit volgt dat deze toonladdersnbsp;onder twee gezichtspunten beschouwd kunnen worden, en gevolgelyk veertien toonladders opleveren. Dezenbsp;veertien toonen heeft men later tot twaelf gebragt, omdat in de veertien opgenoemde er twee gevondennbsp;worden �lie niet kunnen worden overeengebragt met eenen stelregel van den grcgoriaenschen koorzang.nbsp;Dat namelyk elke kerktoon het voortbrengsel moet zyn van eene reine kwart en kwint, of omgekeerd.nbsp;In der daed, wanneer men de veertien toonladders naziet, vindt men in eene derzelve de kwint �*-f^nbsp;en in eene andere de kwart fa-�, welke geen van beiden rein of juist zyn. Daerom heeft men deze tweenbsp;toonladders uit de kerkelyke toonen weggenomen als onbestaenbaer met de v^eUuidendkcid der intervalle,nbsp;welke tot grondslag gestrekt heeft van den gewyden zang.

Om nu uit te leggen hoe deze twaelf toonen lot acht gebragt zyn, is het noodig aen te merken dat men later begonnen heeft, hoezeer ten onregte, met eene bemol te plaetsen by de 9i van den eersten, tweeden, vyfdennbsp;en zesden kerktoon, waer door deze volstrekt gelyk werden aen den 9.�-, 10.�, ll.e- et 12.� toon. Daerom ooknbsp;heeft men deze laetste aengezien als eene verplaetsing {Iransposilie} dev vier eerst genoemde/tot de bovenkwint, en van daer het gebruik van slechts acht kerktoonen, welke die der volgende tafel zyn. Men heeft zichnbsp;echter in deze vermindering grootelyks bedrogen, vooreerst door het doen ontaerden van sommige toonen,nbsp;in welke de levnol te veel gebruikt is, en ten anderen omdat het niet altyd waer is dat zy slechts eenenbsp;verplaetsing zyn dier verminderde kerktoonen, in de veronderstelling zelve dat het gebruik der bemolnbsp;in die toonen wettig zy (Zie � VII. over de transpositie der kerktoonen). De acht toonen zyn overigens al zeernbsp;oud. Doorgaens worden zy aen den H. Gregorius zclven toegeschreven. Wat hiervan zy, zeker is het datnbsp;zy vermeld staen in eene verhandeling over den koorzang, reeds in de IX eeuw geschreven door �urelianus,nbsp;monik van het bisdom van Langres script, mus. T. J. p. 39.).

� 57 �

IV. Er zyn dryderlei soorten van kwarten , en vierderlei soorten van kwinten , in het samenstellen der acht kerktoonen. Het verschil dezernbsp;kwarten en kwinten ligt in de verschillige plaets welke door den halvennbsp;toon, in eene kwart of kwint, bekleed wordt. Zoo is de eerste ennbsp;tweede toon samengesteld uit eene kwint en kwart, waer de halvenbsp;toon tusschen den 2^quot; en 3�quot; trap te vinden is.

De derde en vierde toon zyn gemaekt van eene kwint en kwart, welke beiden den halven toon hebben tusschen den eersten ennbsp;tweeden trap.

De vyfde en zesde zyn samengesteld uit eene kwint met den halven toon tusschen den 4.^quot; en B.�� trap, en uit eene kwart met den halvennbsp;toon tusschen den 5.^quot; en 4.^quot; trap.

Eindelyk is de zevende en achtste toon gemaekt van eene kwint met

8

58

den halvcn loon tnssciicn den 3.�quot; en 4.'quot; , en van eene kwart met den lialven toon lusselien den 2.�quot; en 3.�quot; trap.

V. Men zou h�cr ligtelyk den achtsten met den eersten kerktoon kunnen verwarren, daer beide dezelfde uitgestrektheid van dezelfdenbsp;octaef re-re hebben. Doch deze eenzelvigheid bestaet slechts in dennbsp;schyn, want in wezenlykheid zyn zy zeer onderscheiden; immers

4.� hebben elk eene andere soort van kwint voortspruitende uit de verschilligc plaels van den halven toon.

• 2. � De eerste toon bestaet uit eene beneden-kwint en boven-kwart,nbsp;terwyl de achtste deszelfs kwart in de laegte en deszelfs kwint in denbsp;hoogte heeft.

• 3. � Ook bestaet er lusschen hen nog een toevallig verschil, waervannbsp;wy later zullen spreken, dat namelyk de si des eersten toons dikwyls,nbsp;en die des achtsten zeldzaem door eene bemol verlaegd wordt.

� ni

Verdcelingcn der kerktoonen.

�1. De eerste en voornaemsle verdeeling der kerktoonen is die welke hen onderscheidt in authentieke^ hoofd-of ongclyke; en, �inplagale^nbsp;voegde ofgelyke toonen.

De eerste, derde, vyfde en zevende kerktoon, worden authentieke of hoofdtoonen genoemd , omdat zy reeds van den H. Ambrosius dagtee-kenen, en als voorbeelden strekten voor de vier andere gelyke kerk-loonen , welke de H. Gregorius er byvoegde. Deze worden daeromnbsp;plagale genoemd van TrZayfo; zydelingsch, omdat zy na de authentiekenbsp;en volgens dezelve gemaekt werden.

Zie hier eene schels van alle deze toonen, met de eigenschappen hun door de ouden toegekend , met de benamingen der grieksche

� 59 �

2. De authentieke en placjale toonen verdeelt men in volmackte en onvolmaekte. Een kerktoon is vohnaekt, wanneer hy den gehcelennbsp;omvang of de gansche uilgeslrektheid bereikt van de hem eigen� toonladder of oclaef. Derhalve is een aulhenlieke kerktoon volmaekt , als livnbsp;klimt tot eene octaef boven deszelfs sluitnoot {finale). Een plagale kerktoon is vohnaekt, als hy gaet eene kwint of sext boven, en daelt eenenbsp;kwart beneden zyne sluitnoot.

Een authentieke toon is onvolmaekt., wanneer hy de gansche uitgestrektheid zyner octaef boven de sluitnoot niet bereikt, en plarjael-onvolmaekt, die welke niet komt tot aen de kwart beneden de sluitnoot.

Bemerken wy dat door sluitnoot of finael verstaen wordt de noot , waermede het gezang eindigt. Zulke noot is dezelfde als de laegsle nootnbsp;eener kwint , waeruit elke kerktoon gedeeltelyk is samengesteld.nbsp;Gevolgelyk heeft elke authentieke Toon met deszelfs betrekkelykeunbsp;yjfof/aeZ-Toon, dezelfde sluitnoot. Waeruit volgt dat de regelmatigenbsp;sluitnolen der kerkloonen zyn :

Toon I en II. m cn IV. V en VI. VII en VIII.

� GO �

Dit noemde men oudtyds ; tetrakoord der finalen.

• 3. Men noemt meer dan volmaekte of overvloedige kerktoonen denbsp;authentieke welke eene octaef overschryden , en de plagale die lager gaennbsp;dan eene kwart beneden hunne sluitnoot.

• 4. Een authentieke kerktoon is gemengd, als hy, meer dan eene nootnbsp;dalende onder deszei fs sluitnoot, daerdoor iets gemeens heeft met zynennbsp;betrekkelyken plagalen toon. � En deze is gemengd.^ wanneer hy doornbsp;hooger op te gaen dan eene sext boven zyne sluitnoot, iets heeft vannbsp;zynen betrekkelyken authentieken kerktoon (1).

• 5. Een kerktoon is samengemengd �cmnmixtus), als hy gemengeld isnbsp;met eenen anderen toon dan dengenen waervan hy is de betrekkelykenbsp;authentieke of plagale toon.

• 6. Een kerktoon is eindelyk regelmatig , wanneer dezelve heeft eenenbsp;der bovengenoemde regelmatige sluitnoten ; � onregelmatig , wanneernbsp;hy toevallig eene andere sluitnoot heeft dan de regelmatige. Immers ,nbsp;men kan reeds van nu af aenmerken dat de kerktoonen , uit hunnennbsp;aerd , niet aen de regelmatige sluitnoten verbonden zyn , mits maernbsp;hun samenstel gegrond zy op de kwarten en kwinten welke hunnenbsp;toonladder uitmaken.

De volgende gezangen zyn zoo vele voorbeelden van alle de opgenoemde verdeelingen. Men kan ze te gelyk doen strekken tot oefeningen van solmisatie.

Voorbeelden van volmaekte kerktoonen.�Zie boven Kap. I, �VI, p. 47.

VOORBEELDEN VAN ONVOLMAEKTE KERKTOONEN :

Antiphoon I, uit de gewoone Metten der Apostelen.

(1) De gemengde toonen worden ook ffemeenc tooiicn genoemd, cn volmaekt gemeene^ als wanneer de twee kerkloonen (de authentieke en deszelfs betrekkelyke plagale) te saem dc ladder vervullen, die acn elknbsp;dcrzclve eigen is {Gios. Zarlino ingtitut. harm. T. r^. C. 14.).

Antiphoon III, uit de Metten van het feest der H. Dryvuldigheid.

Antiphoon II, uit de Lauden van Goeden vrydag.

Antiphoon F, uit de Fespers van den H. Joannes Baptist.

Antiphoon voor den Benedictus, uit den derden dag van Paschen.

Responsorium I, iiit den derden zondag van den Advent (IL

Do - - mi-na - nti-um.

Hymnus uit de Metten der H. Maeyd.

præ - di-cant, trinam regentem machinam

Il

Voorbeelden van den tweeden toon, die meer dan volmaekt of overvloedig is, zyn zeldzaem in de antiphonen. Men treft echter nognbsp;aen de antiphoon voor den Magnificat^ uit de tweede vespers der Hemel-vaert O. H : Q rex gloriœ.

64

Invitatorium voor de Metten der feestviering genoemd Recollectionis festivitatum B. M. V.

ne - re - mur.

Men zal weiligt geen tweede voorbeeld vinden van den vierden kerktoon die meer dan volmaekt is.

Responsorium II, uit den tweeden zondag van den Advent.

r

Introitus uit den zondag na Paschen.