Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Bucheii

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn innbsp;volgorde waarop ze getoond worden:

• de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order ofnbsp;appearance:

• the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• the bottom edge

• • the back board

^2^

4

, Eiblia ec interprètes

K- / /

^:eliô~îFr- 4o.

JV* p-

i, '

//.

INOMNES APOSTO*

LICAS EPISTOLAS, PAVLÏ, PETRL lACO* BI, lOANNIS ET I V D AE D» CHVONRADI PELLICANfnbsp;T igurinæccclefiæ miniftri Commentarij, ad collationem optisnbsp;morum quorurntp mterpretum confcripri amp;3editi,nbsp;in ufum theologiæ apoftolicænbsp;Rudioforum«

P SAL. xrx»

ïn omnem terram exiuit fonus corum,amp;in fines orbis terrarum uerbaillorum*

î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

TÎGVRI IN OFFICINA FROSCH 0« uiana Menfe Augufto, Anno

'^OMNIBVS SAC RAE SCRIPTVRAE LECTORIBVS, PRAECI»nbsp;PVE VERO ECCLESIARVM DEI EPISCOPIS, FRA =nbsp;tribus in domino colcndis 8(. charis,Chuonradus Pellicanus^nbsp;precatur Chriftum fapere,aniarc,ui-'

uercS^docere*

ucrum interim fatcar,facrisaddiä:usIechonibus,8Coptauifemper,utprodiretaliquis pièftudiofus,qui in locum Gloffæordinarie, nimiumalioquiallegoriis rcfcrt^,exoprfnbsp;tnis quibufqjinterpretibuSjfiueexpofitoribus ueteribus 8c nouis, certiorêlocupktio*nbsp;fcm^expoiitionemdiuini uerbipræconibus adornaret* Expeäaui £lt; obferuaui diligenter fi quis prodiret, fed alqs occupati, quales Si quando uolui prodiit nemo* Ergonbsp;quando nö pauci uiri boni,doäi 8C amici, ad hoc ipfum quod coeperam mecum priuanbsp;tum ftudium,meincitarent,amp; primum extorfiifent Tomum,iamcp ad alterius æditio-nem nihilo fegnius urgercnt,cum^ uiderem à domino mihi otium fuppeditari,amp;fcnfnbsp;iam qualefcunqj concedi feruari^ uires,obfequutus fum amicis,adeo^ uocationinbsp;huic, quam omnino diuinam numini^ placentem multas ob caufas cogcbar interprenbsp;tarûTanto au tem tutius id tentare fum a ufus, quanto id fieri facilius per me poiïc arbi-trabar. Habcbam enim multorum fandorum theologorum fcripta, ncq; deerantHe«nbsp;braeorum Commentaria, in quibus ab adolefcentia, licet nihil talecogitantem, in hocnbsp;exercitaffeuidebaturme dominus. Omnium ergo, quos affequi dabatur, fcribentiumnbsp;piorum fenfum SC fpiritu,pro fide mea expendendo, ea quæ paifim facro canoni Teftanbsp;menti utriufqj certius amp; exaâius confentire iudicabam, Si utilius legenda arbitrabar,nbsp;fimplicibus tantum,librorum^ plurium opportunitatecarentibus,uel linguarum,nbsp;ignaris,felegi,exfchpfi, 8c in Commentaria mea retuli: non quidem femper uerbotimnbsp;omnia rccenfcns,fed prout iudicio meo pium Leâorem abundantiorem ac facratio-rem fruâumindeaccepturumcredebam,Quædam enim fufiustarditaàfanâis,contranbsp;Xi uclutin compendiumtquæ obfcuriorauidebantur,darius redderefum conatusjbrcnbsp;uia quot^ alicubi, quamuis id quidem raro, ad expeditiorem fenfum latius explicauitnbsp;ubiq;cupiensLelt;ftori pio præberealiquam occafionem facratiora Siabfolutioracogi-tandi ad edificationem ecclefi3e*V idebam anxius ac dolcns,dodiffimos optimos^ £tinbsp;tis noftræ uiros quofq;,magis quàm par effet ceffatores inhocinftituto,explicand! fcrinbsp;pturas,6C ædendiîcuius^ ut ex reliquis ipforum ftudqs liquet, ampliffimä alioqui ad idnbsp;agédigratiamaccepiffe à domino uidentur* Verum cernere erat interim fimpliciorumnbsp;in rurepræsbyterorum conditionem nimis periculofam,qui prohibiti iamdudum pr^nbsp;dicareSermones mendicantiûfratrum,Dormi^fccure,iuffiautcmàChriftianomagtnbsp;ftratu proponerc ecekfiis uerbum domini, folum ac puiS, facros^ canonicos libros,nbsp;aaa

P R AE F A T I o.

Euangcliorüamp;cpiftolarum, quæ tarnen nunqintegra didiccran t. Quidj'nqu3m,niife ris iftis facerdotibus deeflet,6lt; quid prodclTe uakrct, uideba,amp;qua rationc iliis fuccürnbsp;ri pofTct, pia folicitudinc pio^ fpiritu mecü ipfe cogitabam. Cui tam fynccro inftitutonbsp;dominus prouentûoptatumearation«conceflit, utciusncutiquam nospœniterepo^nbsp;tucrit, pro hoc faltem tam pcriculofo rcformationis 8( innouationis tempore* Certusnbsp;fum autem propediem longe melioribus fcriptis ftudiofis facrorum prouidendum,nbsp;quandocxprobatilTima fcripturarum traflatione, nuncferèubiqjfufcepta,tamillu^nbsp;ftria Commentaria fucceïfura fperentur,quae quamlibetfynceri conatus noftri opérasnbsp;longo fint intcruallo fuperatura* Cuius fpecimen iam nunc quoq;præbent pqiïimi 8Cnbsp;cruditiffimi uiri,Heinrichus Bullingerus,ôC Theodorus Bibliander, fuis libris aliquotnbsp;aeditistqui tam in prælegendi quàrti concionandi officio D.Huldrycho Zuinglio,uironbsp;dei,digniffimefucccdentcs,deo dantCjlongealiquando abfolutiora defuo producent,nbsp;quàm nos ex multis collegerimus, ut fubobfcurari noftra ftudia illorum pietate amp; do*nbsp;ârina fimul Si. eximia eloquentia,fpc ccrtiffima nunc quoqj gaudcam,Slt; quoad uixcronbsp;bono publico tam immenfo toto fim animo congratuîaturus* Video enim, quod nonnbsp;fine maxima gratiarumaâionediuinf bonitati dico,inTigurinacccIefia noftra,iam trinbsp;bus luftris maxima dodorum concordia, Chriftianiffimam dodrinam, amp; facri cano*nbsp;nis explicationem exadiffimam,iu^a linguaruA facrarumprophetates ôC phrafes,nbsp;tanta eruditione^ fecundo iam curfu, fie ad finem claboratas, 8(. excultam uineamnbsp;domini Sabaoth ut ipfiffîmam paradifum, tot iam annis, poft grauem Babyloni*nbsp;cam captiuitatem meam, inhabitaffe, ôC apoftolicæ fcholæ comités interfuiffe mccre*nbsp;damtquicquid intérim de noftris præceptoribus alq fcntiant*Teftantur nimirum teftanbsp;buntur^ id fcripta.quæ dei prouidentia non noftra uanitate prodeu nt,Slt; porrô prodinbsp;bunt ftudioptiffimi minime^ auaritypographi*Necceffabunt interim exadoresamp; exnbsp;ceptores,ut quæ priuatim excipiuntur ex utriufq; fermonibus,charitati inftâter rogannbsp;tium non negcntur.Qum iam quoqjexBibliandriordinarqs præledionibus, exceptanbsp;certatim à ftudiofis auditoribus, certatim quoq; oppidorum agri Tigurini presbyte*nbsp;risaüidiffimerefcript3,nûccopiofccxtantintotumTcftamentumuetus*Quæomnia,nbsp;fi iam, illo eadem fecundario incipient«, felici eiufdem curfu,pro officio fuo iuxta Col*nbsp;legii noftri morem,exadius, ut fpes cft, fucrint annotanda, bone deus, quantus cede*nbsp;fiænoftræfrudus,amp;pi?cruditionisprofedusindcproucnicK'Neceftutcaufaridebe*nbsp;antdefides ôCignaui, librorum multitudinem in facra feribentium, quando diuinusnbsp;fpiritus fuam cuiq; menfuram partir! ceffabit nunquam î fed amp; foccundiffîmus cum fitnbsp;ager fcripturpfacrf,non fine continuo SCnouo frudu fanditatis ac ueritatis cxcoictur,nbsp;àpieeruditisuiris amp;erudiendis, Emimusplcriqj magnoprecio Lombardimultipli*nbsp;ces CommcntarioSiamp;fperauimus cxqsfrudumampiiffïmumtmultoccrtiusfperabi*nbsp;mus ex tam diuino ac facrofando uerbi diuini femine, fyncere, fidelitcr, amp; non fine fpinbsp;ritupictatis cxculto,diuinosct fandiffimos frudus,in reformationcm fidei SC mo*nbsp;rum, fanc^ dodrinæ penes eledosî ut uberior fanditatis frudus fubfequuturusnbsp;fit, per dei gratiam, quàm infelix illud folium humanarum traditionum,fcholafticæ^nbsp;üanitatis.crrorum ac fupcrftitionum in eedefiam ingefferit.Quæ nunc iudicio fpiritusnbsp;agnofei cœpcrunt, improbari, explodi, cradicari,amp; reformari, inuitis inferorum por*nbsp;tis,fauente autem amp; opérante gratia dei opti maximi* Igitur poft qualifeu ncp tandemnbsp;operis noftri abfolutionem, hicnunc mihi monendi uidenturLedorcs, in pnmis au*nbsp;tem pii eedefiarum paftorcs,amp; miniftri Chrifti, quos iuuari cupio pro uinli, ut oblatanbsp;tanta opportunitate proficiendi pro officio ipforum, ad dei gloriam amp; ad comiffarumnbsp;eisanimarumfalutem eedefiarum^ profcdum,ca in uanum ncutantur,fedomnicx*nbsp;cufationcexc!ufa,mordicusarripianteam,atq;itaadminiftrcnt,utolimpaftorôprinctnbsp;pi 8i tremendo iudici, iufto amp; inexorabili cctlefti patrifamilias, de accepto talento cre*nbsp;dito ad ufuram, rationcm iuftamreddere queant* Turn uero facerdotes pro officio in*nbsp;quam fuo paftoraliamp;ccclcfiaftico digneagcnt,fiCanoncmfacraröfcripturarum,coe*nbsp;Icftiadiuina^oracula,non tantumcanonicishoris,utfol«bant,aliquando legant,fednbsp;multo

P R AÈ F A T I Ó.

multo magîs cum fano intelleflu/pirituscp undione 8C iudicio,diligenter, affidue, afgt; tente^ meditentur, acplena fide deuota^ mente traiieiantin affedum, auido^ profînbsp;ciendi defiderio relegerc faepius contendantîinuenient proculdubio diligenti luo ftu-‘^ioampliora quàm uel nos ucl ueteres indicauerimus. Non eftenim nunc abbreuiatanbsp;’’lanusdomini, quominus fpiritumintelligcntiæ largiriqueat, fiCcupiatquoqj, necnbsp;uis ôc uigor exhauftus eft florentiffimæ pinguiflïmfuineæjlocatæ ecclefiafticis, Ca-Ponicæfcripturæ fidcliter excolendæ.Nec nobis tentandus eft dominus, utfine noftranbsp;quoq; diligenti opcra,intelleâum nobis diuinarum rerum è coclis ac miraculofe infunnbsp;dendumcredamus,lcdionipotiusamp;meditationiinfiftendum. Oratio quoq;humilisnbsp;aedeuota exfidehaudomittendacrit,fedpræmittenda,amp; Icâioninonnunquammi^nbsp;feenda, pro fpiritu fi'dei fenfu orthodoxo, ut fcilicet illapfus diuini fpiritus 8i untfiionbsp;facra intercédât ôC aftiftatnoftro conatui^ Affeâus quoq; amp; facultas obfequendi pernbsp;omnia uerbo dei inardefeat, nefenfus humanus infolefcat, uel affcéîus in uia mandatonbsp;rum dei frigidior fubfiftatjn hune fiquidem finem confiât à patribus infiitutum olim,nbsp;utquiuelminifirarcntccclefiis,uel effent aliquandominifiraturi, fia tisquotidiehorisnbsp;facros codices meditarcntur,amp; explicari audirent.Pfalmorum quoq; orationi, uni^nbsp;CO ecclcfiæfacrificio,gratiarumaflioni,incumberentîutpofiquamipfisecclefiaftica elcnbsp;âio ad facerdotalem fia tu ni obueniffet, regendicp ccclcfiam dei minifterium commiC-fum effet,orthodoxamdodrinam fidem^ profireri, probare, acdefendereualerent.nbsp;Hune autem morem primitiuæ ecckfiæ quando inuertit ôC corrupit fupcrftitio mona^nbsp;chorum,ccrcmonialis, laboriofa, inutilis amp;. uana cantio in collegia s ac monafierfis,ftanbsp;tim quoqj cxpirauitcum uocum anhelitu fpiritus pietatis*Vocum enim diftradliOjMunbsp;fici^ concentus affeflati amp; nimq, notarum quoq; Si artificq attentiffima cura, fie præ«nbsp;»udicauitfanâofpiritui,acinternammcditationem,ucrborumintelleâum,expenfio^nbsp;nem^ prophctici fenfus ÔC apofiolici ita coturbauit 8(. inuoluit,utraro quid canereturnbsp;cogitatum fit, fed 8C cum temporis irrecuperabili iadura, ftudia facra non mediocriternbsp;afflixerit : pictatis enim fiudia, rçligionis quoq; ucræ exercitia magis neceffaria, impienbsp;pernitiofe^oppreffere, Acceffitquocpfpiritualisfupcrbia,aciaflabundafiduciamertnbsp;torum, ex inutili ilia uociferatione amp; ftudio fie colendi deum, pro quo mire fe fandîifi^nbsp;cari credentes, no folum magnifiée deum colere putauerunt, fed etpro a 1 qs quoq; tamnbsp;uiuisquàm mortuis fuis benefaéloribus, placaredeumamp;fcriptis acuerbis iadarunt»nbsp;Hinc uero religio ilia uana,8c religiofuli illi,mundo quafi neceffarq uifi funt, utpote fi«nbsp;tie quibus falus publica feruariconfiare^ nequeatîita enim ipfi docere funt aufi,Chri«nbsp;ftianum diuitem neminemferuari poffe,nifiqui uenditis omnibus quæpoffediffet,nbsp;diuitias fuas Chrifio, hocefiecclefiafiicis ifiis perfonis, donaffet. Nihil hic fingo, hu^nbsp;iufmodi enimTheologiamhaurire licet ex quatuor librisTimothei illiusSaluianiadnbsp;Ecclcftam catholicam, toto orbe difperfam î qui cum extent in Antidote ædito contranbsp;omnes hprefcs,non eft utmultis refricemtimpofiura fanemonachica.Quamuis unumnbsp;ibi in tam uetufto authore mirabilccernitur,qui faâum fit,ut purgatorium adeo diui^nbsp;temquæftum ôC poenarumin eo redemptioné, ideftindulgentias, tam tarde excogita*nbsp;rintmonachi, de quibus nihil ibi facer is author cômemorat. Hinc, inquä,liquet,quonbsp;fonte,quâue malitia hominum,ac temporis morumc^ iaôura omnis irrepferitin ecclenbsp;fiammonafticiinprimisordinis calamitasingcns,unde nobis prodierunt tot Roma^nbsp;ni Pontifices, improbis quibufdam artibus fubintrantes, Epifeopi quoq;alq potentesnbsp;admodum,8C gloriofi Abbatesîtotius^ fpiritualis ftatus illius corruptela.impia^ ty^nbsp;rannis. Opinio emreligionisamp;caftimoniacdemonachisconcepta, peperitimmenfasnbsp;diuitias,diuitiæhonores,honorluxum,luxusimpudêtiam,impudcntiaaudaciam,aunbsp;dacia tyrannidem, grauem quidem infidelium corpora, fed multo pernitiofiorem innbsp;confcientias.Gratia autem deo,qui è tam portentofo errore, à tam graui fuperftitiofi «nbsp;moris fopore,expergefecit uerbi dei ftudiofos,qui ex Antichriftianæ tyrannidis uiolennbsp;tia pios nunc eripit,amp; ueri luminis daritate,uerbo inquam fuo, tenebras illas illuftrat*nbsp;Verbo fiquidem ucritatis,hoc eft Canonica feriptura, non cantata aut murmurata uelnbsp;aa« 5

P R AE F A T t O,

organîs moduîata.fcd fimpliciflîmcintdleâa, ac inter fc colla ta diligcntius amp; fîdeliter, pure^ prædicata fîdelibus, 8Cpcrfuafa cordibus certa fide, iamfatis indicataciudicatnbsp;falfitatem,damnat^quicquidcxtrudum cftftipul3rum,foeni,8clignoruni,fuperftinnbsp;damcntumapoftolicumaurcum,8CfuperChrifti petram immobilem Jam nuncquo^nbsp;que dei gratia,ccclefia Chrifti uera,in fpiritu fanäo 8i in fide intelleélu^ ec cl e fia ft icinbsp;apoftolici Canonis legitime congrcgata, toto orbe Chriftiano ad decernendum defalnbsp;fisdogmatibusiftisaudit intelligitomnia, quæutrinqj producuntur uariafcnpta,nbsp;cxfacris propheticis SCapoftolicis libris, contra Romanos cpifcopos,alios^praclagt;gt;nbsp;tos fpiritualcs omnes, óC omnem quoq; ftatum ccclefiafticum î qui tot îæculis per fan^nbsp;dos uiros admoniti in concilqs amp; extra, fern per contumacitcr reformari renuerunc»nbsp;Audiuntur hodiccopiofe fcriptisac ucrbis ubiqj illorum dcfenfores, Sc ecdefiafticaenbsp;quam iadantlibertatis ftrenuiaflcrtorcs, quifibi ucndicant contumaciterdiui Petrinbsp;quoddam patrimonium,ius Regnorum ac Comitatuum, tanto plerunqj fidelium fannbsp;guine propugnatum, toties infeliciter amilTum amp; acquifitum« lam,inquam, fideliuntnbsp;fententia,fatis graui authoritate ÓC confenfu,eis potiffimü in locis,ubi praedicatio euannbsp;gelfiSCfacri Canonis authoritas noncontemnitur uelblafphcmatur,decernitur,5Cnbsp;iuxta uerbum dei cótra eofdem promulgatur, quod deficit damnatomnem illorumnbsp;faftum, quæftum, amp;Iuxum,tanquamcertiirimelt;intichriftianum* Quumilludipfumnbsp;fortilfimum dei uerbum, amp; Chhftus ipfe dominus dominantium nuncquoqj ad iudinbsp;ciumucniens,fentcntiamfertinfuos hoftes,ut malos male pcrdat,infidèles agricolas,nbsp;Scfcruos nequamïftupcnda iuftitia amp;prouidentia fuauniuerfale indicium anteuer»nbsp;tens, quod 8Cipfum abfqj dubio fuccedct tarn in mortuos quam in uiuos, Nó eft ergonbsp;Ut aliud Concilium expedieturlcgitimum amp; catholicû.Quandoquidcm ifti nunc accnnbsp;fati,notorierei, dcprehcfiin perfidia contra Chriftum amp; euangelium fuum, deploratinbsp;quoq; homines, in uero Concilio iufte neceflario^ damnandi funt dignius 8i certiusnbsp;q ut illorum prælatorum fit, ucl effc debeat aut poffit, pro fe quae fibi placeant aut pro»nbsp;fint ferre fententiamæquamSC facrofandam« lamautem princepsmundihuiusiudi»nbsp;catus eft, iam quoq; cæci uiden t, furdi qui fuerant nunc audiunt, iam pauperes euan»nbsp;gelizantur.iam ftolidi bardi^ illorum Germani fapiunt, iam omnium regnorum pc»nbsp;puli Chriftiani, legem domini dei amp; Euangelium Chrifti fui domini noftri audiencesnbsp;amp; crcdcntes,difcrimen in telligunt inter uerbum dei 8C hominis, inter Canonicam fcrinbsp;pturam amp; Canones Papifticos»Proinde in cöfcicntfis fuis falui funt,amp; tranquillo ani«nbsp;tno domino deofuo fefetotos committuntt etiamopprcffityrannide, amp;obmutefcerenbsp;coadi, deum interim inuocant, 8Ctuti inhaerent ipfius uerbo, promiffis, SC fidei. Au»nbsp;dit illorum dominus Sc pater uota orantium pro gloria dei, fcntit fuorum iniurias,nbsp;oditmcndacium,ueritatemferuat,præcipitatquoq;potcntcsôCfuperbos dcfede,6Chanbsp;miles euehiri Iam itaq; uelint nolint infolcntes Pontifices maximi, ÔC gloriofi Abbates,nbsp;ferturfententia totiusecclefiae orthodoxæScfandæ,deiuerbo innixæ,in magnoillonbsp;Concilio 8C uniucrfali,fpiritu 8C fide legitime congregato.iudicatur^uerejibere,6C i«nbsp;xta diuini iuris Canoncm,dePontificis Romani ufurpatis fibi iuribus SC poteftate, Aanbsp;diuntur enim ubiq; ada partium,libelli accufationu SC refponfionS eius producuntursnbsp;deprehcnditurSCprobatur, quodfueritaufus is Pontifex, Sc eafedes, temeritatenimianbsp;transferre imperia non fua, excommunicare pfiftimos Cæfares,illudere regibus,inua»nbsp;dcrcprincipatus,committcrcpr3elfispopulos,pr3elfiscruentiirimisintercircScftipen»nbsp;dfis procurare,indulgentfis item redimere,adferere fibi fupremam poteftatem in coele»nbsp;ftibus Sc infernis, interim quoq; fe à nemineargui poffe, ctiäfi animarö myriades orconbsp;cranfmittat,ualereiniu$ poteftatem, noapud uiuos modo, fed SCapud mortuos in alianbsp;mundo« Contra qux omnia fiquis,ueiangelus,aliquot iam fxculis mutiretentaf»nbsp;fet, anathematis fui larua, 8C ignium poena damnafiet, quamlibet alioqui fandifiimosnbsp;deifcruos, Scpietateclaros« Sedhaec omniaaclongefceleratiora facinoraPontificumnbsp;dariusnunc palTim lcgunturamp;aircruntur,fuorum quoq;,hoc cftPapiftarum,tcftimonbsp;Ofis, quäm ttt multis nobis agenda hxc fint. At talia commemorare non inftitueram.

P R AE F A T 1 Ö4

fed rpifitu nô falfa îngerchtè,talia tam horrenda fynccre doleo admodum ucra com^ pcrta cognofci, di tam turpitcr admiffa. Ad noftros pios, humiks, ackgitimos pa-ftores animarum conucrtor, quibus hæc fchbo i ut Canonicorum librorum leâionf,nbsp;pr^miffaorationeattcntaamp;humili,fimul^,utdiâumcft,intérfcrta,pro donofpirituânbsp;fibi donando, etiam pro ecckfia orent, pro fuo populo, pro cuangelicæ ueritatis pro*nbsp;fpcro curfujpro uniuerfalis ecckfïæ légitima reformatione,tanto tempore expeôta ta uânbsp;ne,proamoucndistot in ecdefîafcandalistutardcntcr quoqjhortentur fidelem po*nbsp;pulum ad neceflarias preces ôC deuotas t ut j quandoquidem propter peccata populinbsp;deus fecit regnare hypocritam, ôC ex fubiedorum ingratitudinc ac perfidia in deuni S£.nbsp;proximum, impios dominos ac prælatos ad tempus finit cxercere tyrannidem, con*nbsp;ucrfiaddominumdeprecentur hancgrauiffimampccnam,orent^fpiritum ueritatiànbsp;Si pietatis donari tpfis per uerbum domini auditum ôi creditum ab ecckfia, ôC fupplicinbsp;bus in cadem epifcopis» Ante omnia uero neceffeeft, ut in ipfo epifcopo fitiufta quoqjnbsp;cruditio,mentis in diuina eleuatiOjprobatiffimæ^ externæ conuerfationis Si honeftaenbsp;uitæ præ alfis maturitas SCrcIigio^ Quandoquidem non fufficit priuatim dornig fen*nbsp;ôe uiuere, nifi foris quoq; amp; in publico incorruptifiîmi fint mores amp; fermones* Nonnbsp;hic exigo pharifaicam, fed folidam, conftantem ac germanam formam, Si exemplar,nbsp;quod commiflïs à deo fibi fubditis Siouibus quibus pafeendis formandis^prffeôiusnbsp;fuctir,exhibcat.Necfufficietdoârina,oratione,excmplo^pr^cfiepopuloChriftiano,nbsp;quin prudenteropportunitatem obfeructoportet, utfamiliarinonnunq colloquio,nbsp;fideli uifitatione, SC exhorta tione fraterna, priuata correâione, ad meliora côuertat irtnbsp;folentioresjpiorû foictur confeientias. Si terreat côtumaces,confortct dubios,reducacnbsp;errantcSjinobedientcs adaliorum exemplum traducat publice, nihil^ criminis publtnbsp;ci diffimulando prætcrcat,quod aliqua rationc crediderit fe poffe c5pefccrc,nc côtagionbsp;ncpolluaturccclefia, Docendaeftigiturin ecckfia,ex uerbodei Canonicis^ feriptu*nbsp;ris,uera in primis fides,pœnitentia digna, cuius uigor fuccrefeat Si fruâificetin openbsp;ra deo grata. Si uere fanâa« Fidem, inquâ, paftor doceat catholicâ Si apoftolicis literignbsp;contentam Si orthodoxam,nulla hærefis fufpitione infamem Jd agatabfqj oftentatio*nbsp;nis, iaâantiae autuanitatis cuiufcunqj ulla nota, ardenteautem afFcâu Si selo pietatis,nbsp;tefiante pfiffimumanimum, amp; cupientcomnium maxime felutem animarum.- quæeftnbsp;fpiritualium amp;fanâorüm doâorumefficacitcrpcrfuadens diuina^ rhetorica, Ea de*nbsp;niqj fola producat in medium »quæpertincant ad iuftitiam fideiobtinendam, ad uitaènbsp;emendationem fpeâantia, quæue folidam reddere pofiint Si tutam confeientiam audinbsp;corum.Non obmittat autem à principio fidei fymbolum ecckfiæ fimpliciter propone:^nbsp;rc.uelutincophitisin fchola foliusChrifti SCfacrofandi cuangelii fui pure tradendûnbsp;Quid quoq}fperandumfitChriftianis,quidàdominopoftulandum,exorationedo*nbsp;minica. Addctquibuspropofitisinecckfiaperueniaturad operadeograta,præceptanbsp;in facro Decalogo mandatorum dei,naturali etiam iuri conformiaamp;innixa. Hic uerdnbsp;non eft obmittendum aliqua ratione fecundû decalogi præceptum æque digito dei ferfnbsp;ptum utalia nouem, Sc minimecanccllandu, de non habendis uel fuftinendis fculpti*nbsp;libus uel imaginibus,ad cultum quakmeunq; proftantibus,magno cum fcandalo,ne*nbsp;dum fimplicium credentium, Si fuperftitiofe haâenus inftrudorum, quin Slt; maxi*nbsp;me etiam Turcarum ac ludæorumî qui hoc nomine fetali odio femper ardent in Chrinbsp;fiianos,quos hac caufequoq; crudeliter exterminandos cenfent iuftiffimum, Quàtnnbsp;fueritautemhuiufmodiidolorumfacrikgium caufafuperftitionisgrauiirim^,moruninbsp;quoqj corruptelæ, impofturarum amp; errorùm in fide Si moribus, quis poffit breuibusnbsp;dicere id uero quod à nobis paifim in locis feripturæ propres non eft düTimulatum»nbsp;Fuiffeenim huiufmodiidola,aptiirima inftrumentahoftihumani generis, nemoeftnbsp;quinefeiat. Quamobremubiqjdeus, per omnium prophetarum oraSCapoftolorum,nbsp;fedulo clamat, Si paterne, ceu abominationes grauiifimas prorfus eradicanda efieatqjnbsp;deknda, iubet« Sic itaq; catholicæ fidei fynceritas, obedientia deuota magiftratibus,amp;nbsp;bencfica Charitas, cum officio pietatis ad parcs,docenda erunt , iuxta feripturas: fimulnbsp;aaa 4

P R. AE F A T I o.

quoqj acccdentcrcligiofa ac ma tu ra conuerfarione doâons,in uerbis, faâis,amp; habita omni,quibus doârinæucritasefficatiuscomprobetur.Defamilia quoqjfacerdotisrc*nbsp;ligiofe inftituenda, ut fit fpeculum honeftatis teftimonium^ dodrinæ ciuibus, heeftnbsp;inhgniterilli curandum, neuelleuioriscnminis aceufatione reddaturnotabilis. 'Vz-'nbsp;rum prolixius hæc ttaâara fuis in locis inuenies, præcipuein epiftolis ad Timotheumnbsp;amp; Titutn.nbsp;nbsp;nbsp;Addendum his quoq; uidebitur, non inutile ad cautelam, amp; pro euan«

gelics prædicationis profedu animaduertendum diligenter, quod ubi pura adhuc non ferrur, ob quorundam tyrannidem, perfeda libéra^ prædicatio ueritatis euan*nbsp;gelicæ, 8(. abufuum reprobatio t ibi, inquam, agendum eft cautius, ut non tam quidnbsp;non fieri pofthacdebeat praedicetur corumquænuncufqjprobauitqualifcunqjde^nbsp;ricorum omnium abufus, quàm quid omnibus agendum modis uerbum dei dare 8Cnbsp;irretradabiliter proponat amp;iubeat:id^ tantum inaffirmandisquæperfuadédafunt,nbsp;non ftatim damnandis quæ contraria in ufu ueteri funt uerbo dei.Facileenim ferri po-teft, amp; æquis audiri auribus in eedefia quacunq;, fi quis prædicet, ôC feripturarum au*nbsp;thoritate comprobet, Deum unum folum adorandum, id^ in fpiritu ôC ueritate:nbsp;quodChriftus dominus nofter, unicus fit mediator, feruator, redemptor, ÔCPonti*nbsp;fexfummus, regens ecdefiamfuam, præfensuirtutediuinaôCuerbo, qui tollat pecca*nbsp;tamundi,agnusobl3tuspro redemptionefideliumfufficiente,cuiChrifto domino crenbsp;dens,tranfeat ex hoc mundo per mortem ad uitamjpfum elfe ecdefiæ caput amp;funda*nbsp;mentum, 8cextendeChrifto exprophetisac apoftolis, Carnem quot^domandamnbsp;abftinentiaàuitfis, duminfeftattabftinentiarn necelTariam femper ab omnifuperfiuonbsp;cibopotu^,Humiliter confitenda peccatanoftra.ei in quempeccauimus,Dominonbsp;quoq; non uouenda, nifî quæ nouimus illi efle grata, nec nobis impoflîbilia, uel cer*nbsp;turn periculum fecum trahentia,Opera bona etiam fandorum,imperfeda cire,8lt; pecsnbsp;catoobnoxia, Beneficia circa nos dei prouenire nobis ex gratia ôi mifericordia dei,nbsp;Panem in coena dominica efiecorpus Chrifti amp;uinum fanguinem facramentotenus:nbsp;amp; cætera quædam non pauca. Quæ fi quis per negatiuas tradare tentet alicubi, non fonbsp;lum non promouebitdiueuangelicâ ueritatem,fedperiditabiturprædicatio ueritatis,nbsp;amp; non audietur,nihil^ proficiet ad falutem animarü j ud ad gloriam dei, qui uult donbsp;dores ecdefiafticos æmulari nedum columbinam fimplicitatem,fedamp;prudentiamnbsp;ferpentinam, Proderit quoqj ad ædificationem eedefiæ, ôi ad abufuum neceflariam renbsp;formationem non parum, fi qui minifter tantum eft uerbi in eedefia ubi auditur euannbsp;gelium ^quanimiter,habeat fibi familiäres eos primores,prudentes,amp; beneuolos, quinbsp;perfuafibiliores fc accommodant uerbo dei,quibus cum dereformandis cômodeabu*nbsp;fibuSjdeinftitucnda difciplina.amicein tempore commenteturî quorum quoq;authonbsp;ritate, prudentia.fi'de, amp; conftantia, bonum promoueatur, quod unius facerdotis ex*nbsp;hortatio fola non poffet conficere.Cauendum quoqj modis omnibus paftori ab iner*nbsp;Ci otio,8C à negotio quoq; uano SC curiofo,uidclicet,ut tempus quo ob corporis imbe*nbsp;cillitatem literis amp; ftudio non poteft incumbere, ill ud tranfigat honefto ac utili labore,nbsp;ne ab occupatione otiofus obambulans frequentius,cum pufillorum fcandalo male fitnbsp;auditurusî multo minus conuiuiis,nifi omnino pro honeftate ciuili neceffarfis fefeimnbsp;mifceat.Nihil inufitatum,notabile,preciofum aut curiofum, in corporis habitu uel uenbsp;ftitu oftentet, fed in omnibus fefe amare fimplicitatem, honefta ac matura conuerfationbsp;ne oftendatteam^ modeftiam facerdotalem ex animo colere, ufu ipfo öC orationcueranbsp;pariter amp; adione perfuadeat, quo facile contra omnem luxum acpetulantiam huius uinbsp;tæ, mundi quoqj uanitates 8C pompam, efficacius prædicando præualeat, ôC fe queacnbsp;abfqj aliqua reprehenfione omni impietati opponcre*Quia denitp ueritatis quiqj præ*nbsp;cones fideles amp; ftrenui,perfcquutionibus amp; odqs improborum in hoc f^culo funt plenbsp;runqj obnoxij, Slt; cruci grauiffimf in hac uita expofiti,eam à domino impofitä, difcancnbsp;magnanirniter ferre, fed amp; per aduerfaac profpera, per gloriam amp; ignominiam in uianbsp;uirtutis Sipietatis perfeueranterproperandocotendant femper ad charifmatafpiritusnbsp;perfedioi^^«”^ fideles fubditos,ad patientix exemplar audeac ÔC ualeatfortius in*nbsp;hortari.

t» R AE F A T I Ö.

hcrtarïjUt ipfi qucq; paticntiam S(. obcdicntiam,töta üirili obferuarc Si. retinerecoti tendantsed nee obmittendum aut ncgligendum facerdoti fuerif.necelTariunrt maximenbsp;officium in ecclefia, inftituendi iuuentutem populärem, quorum fe æftimet, ut eft,nbsp;primarium patrefti SC inftruéiorem, quos in timorem dei, in obfcruantiam mandato=»nbsp;rum eius, in agnitionem ueræ fidei, ftudio fideli introduccre conetur, ut in difciplinanbsp;quoqj morali,in conuerfationehonefta 8C politica, in traâabilitate Humana, in uerita«nbsp;tis uerborum operum öbferuantia nobili, multa cura eofdem ab ineunte ætate infti^nbsp;tuerefefeobliga tummemineritCogitetetiamfolieite,quantum tranquillitatisneduninbsp;ifta fua ecclefia,fed Si ipfe quoqj olim fenior habiturus fit Si iam üeteranus, dum inftisnbsp;tuti à fe à pucro boni ciues,fuos ipfi fubinde infantes fuaptediligentia in omnibus bnbsp;nisinftituereSidoccreualebunt, uokntcp religio fins. Torum ucro conetur pariter adnbsp;ædificationcm ccclefiæ,cuipræeft,àqua quoq; pcrpctuamfit,etiamin hocmundo,nbsp;laudem ôigIoriam*reportaturus,Quis autem nefciat,uel poteft negate, hpc omnia iamnbsp;prædiâafimplici forma Si breuibus,pertincreadmunusiicri paftoris,Siccclefi3emininbsp;ftri epifcopi, qui à pafcendo Si fuperintendendo epifcopalis nominis dignitatcaffequinbsp;tur,ut no fitppus côûitutionibus fynodalibus hæc decernerc,qu^ius ipfumdiuinum,nbsp;ucfbumdei'Siâpoftolica traditio,ccrtiiriraccompiclt;SunturSidoceni^quæSiinfcconnbsp;tinetepifcopi nonien acofficium. Cui,utdidumeft, tantæfunlt;9ionifiquisprodcbitonbsp;prarpofitusinuigilare tenta ucrit,utoporcet,fa tis nimirum opens aclaboris folicitudi—nbsp;nis^ fentict Si portabit, ut incrti otio ncquaquam marccfcat. Vt autem nuncfiniam,nbsp;oranda nobis eft ardebtcr 8i fedulo, communibus piorum uotis, dementia dei, ut eanbsp;miferante,contingateccIcfiac,Cæfarem Reges ac Principes, Chriftiano fpiritu cxcitarinbsp;tandem SiTxtimulari, Ut de reforma n.d O ecdefiafticô ftatu, quoniâ id nuncpoiTuntacnbsp;debcntjfic quoq; reliffiofe uelle incipiant, Siquod neceflariû Si cômodum fit fideli po^nbsp;pulo dei rcgendo in rdnis Si confcicntia,non expcdctur diutius Papæ Cardinalium^nbsp;faniormensSiconuerfio, nimis diu fperata, uanc^promifla. Longe minore negotionbsp;tentabirurpofthac,Siepiicopi,Principesecdefiafum,Siregnorumfatrapæ,rcclaman^nbsp;tcetiam.Romanoepifcopo,Gpfariacregibus exofficio,iuramento,acfcudis fuis dignenbsp;cbfcquctesjfaluis fuis omnibus iuribus,iuxtaucrbumdominiinfuis adminiftrationinbsp;bus,quasàChriftofehabcrccertiffïmecredant Siabecdefiisprincipumauthoritatej,nbsp;ncquaquam à Romano Pontificc (Gui nimium multa Si diu ptrmifTa funt à Cæfàf enbsp;regibus omnibus Si pernitiofedelata) auxilioquocy Rcgum inftituant in fuis dioècc^nbsp;fibus,côllegqs uel coEnobfis,Canonic3efcripturp.cxpofitorespios,honçft^S:,do.dos SCnbsp;cloquêtes, qui iuxta uerbum domini èruditi, in ctdeffis parochialibus, fidcm Si operanbsp;ucre fa net a aliquando docerepoffint, iuftitiam Si. obedientiam, pietatem ueram. Si rc^nbsp;diffimum dei cultumtquicpidonci finta’cparatijcaquæpurc docent,conftanterdefenanbsp;dere,8i fandis quoq; monbus, utdccctepifcopos,conteftari î quæcunqjctiam funtdenbsp;officio paftoris ccclefiaftici iam prcdiéta,fecum profundius aEftimarc,cxpcndcre,8i pronbsp;fequi ftudeant. Qpibus certe,ôi ex eis maxime fimplicioribus, quibus noftra haefenusnbsp;prodeffe Siplaccre potuerunt, hæc quoqjprpfatifumus in fine operis, nulla prorfusnbsp;aliaratione,cuiusteftis eft dominus,quàm uthæcomniaqualiacunq; feribentes, infccnbsp;uirent iftis tantifpcr,donec digniora facratiora^ Sifundatiora pro cedefiarum dei inxnbsp;ftituîicne,in Sacrofanflum Canoncm diuinarû fcripturarum,per fideliores fuos mininbsp;ftros fucrintaccepturi,quod præftarc dignetur fua gratia deus pater cœleftis. Cui cumnbsp;filio Si fpiritu fando, uni deo, foli debetur atqj reddatur ab omni creatura omnis ho^nbsp;nor Si gloria in omnia fæculafxculorum, Amen, Tiguri MenfeAugufto. Annonbsp;M. D. XXXIX,

C. PELLICANVJ LECTORI S.

ÎN APOCAlypsim d. loannis facrofanflæauthoritatis SC eccleßafticum librum4uculcnter,breuitcr,folide^ fcripfithis diebus dodiflîmus pnflîmus^ facrgnbsp;thcologiæprofefîbr, D, Sebaftianus Meyer, illuftris ecclefiæ Bcrnen. paftor, amp; do*nbsp;ôor eximius î tanta eruditionc SC frudn, ut fi feriptum illud inter fantHorum ueterumnbsp;hionumenta ÔC libres inueniffem ad uerbüm cum huic quoq; noftro operi adfcripfif*nbsp;fem, utaureumacornatifiimum colophonem* Illudcurtielegantibus typisexeufuranbsp;fit hoc anno Tiguri huic^ noftro per omnia fimilibus, pius amp; ftudiofus Leâor facilenbsp;tomparabitjamp;implebit totiusfandi Bibliorum operisabfolutionem optatifiîmam.nbsp;Quo toto in opère ueluti in feliciffimo Elyfiocampo obleâarefepoterit, fanfli fpiri*nbsp;tus nedare SC ambrofia reficiendus tota uita, alioqui mifera, donee ad cocleftem, feli*nbsp;tem, ac perpetuam tandem omnium bonorum uifionem 8C fruitiohem pertingat.nbsp;Amen*

ÉPIS T OL AR VH APOSTOLICARVM IN HOC VOLV* mine fériés,unà cum paginarum,ubi fingulx initiumnbsp;habeant, Indice*

if I N i îi

COMMENTARIVM

IN EPISTOLAM DIVI PAVLI

APOSTOLi AD R0HAN05.

ARGVMENTVM EPISTOLAE.

num cultut deditas,ut Iiquet ex Alt;fïis apoßolor urn. Erant rurfus,quM non arcen das putarentjfed legis oneribus fubtjdendas, quafi Chriftus egeret adminiculonbsp;legis MofatcaCjUt^euangdij gloriam ludaei infuam gentem transferrent,prxdtnbsp;cantes omnino non cfle fpcm falutis etiâ gentibus, nifi iuxta McyG præfcriptunanbsp;circumciderentur,Quamtamen opinionem Qi. liiem Petrus SC lacobus apoftólïnbsp;caeteri leniores,primæ Synodi authoritatecompofuerunt,dccernenteshegennbsp;tes onerarcnturlege Mofatca, tantum fibi à paucis temperarent, Sed SC Paulusnbsp;intclligens periculum effe, ne difltdio tam noxio magna ex parte periret eijangenbsp;lij frudus, 6lt;Chrifti gloria Mofaicinominisobfcurareturadmixtu, hocinpri»nbsp;mis agit ubicp, ut legis ceremonias abroget amp; antiquet, omnem^falutisadipünbsp;fcendaefiduciaminunum Chriftum transférât, SicutautemGalatas acriter, fednbsp;tarnen amanter obiurgat,quod effent in ludaifmum addudï: ita Romanos præ«nbsp;munit fedulo fiC inftruit,ne à pfeudapoftolis, quos fciebat nufquam ceffare, ilia«nbsp;queentur incauti, fed inredadodrina, quam ampledicœpiffent, perfifterenf.nbsp;Erat enim Roraæ ingens ludæorum numerus, cum quibus amp; Paulo poftea mulnbsp;turn fuiffe negottj,teftatur extremum caput Adorum, Miro autcm conßfio finsnbsp;gularis artifex fermonem tempcratinter ludæos 5lt;genres,dum fiudetomnesnbsp;omnibus modis ad Chrifium pellicereznec^ uult,fi fieri potefl,qucnquam omnisnbsp;nomortaliumperirefuoduci cui militabat, Itac^ nunc hosobiurgat nunc illos,nbsp;nunc rurfus crigit SC folatur. Gentium fupercilium deprimit, oftcndens nihil ilnbsp;Iis profuiffe,necçnaturæ legem,necçphilofophiam,cuius profeffîone tïimebant,nbsp;quo minus in omne fcelerum dedecus prolaberentur, Rurfus ludæoru arrogannbsp;tiam coërcet,qui legis fiducia perdidiffent, id quod erat totius legis caput,fîdemnbsp;inChrißumlefum.Docens legis ceremonias antiquatas, SC intelledum totius Icnbsp;gis iam Chrifti dodrina euangclica declaratum,06 promifliones impictas, SC tOsnbsp;ti mundo faluatorem tranfmiffum iuxta prophetarum oracula, quem legis um»nbsp;brae fignificauerant fidelibus, Docens fimul, ueros effe filios Abrahæ, quffîdemnbsp;Abrahæ referrenr.uere ludæos effe,qui Chriftum, quem omnes prophetæ præcinbsp;nuerût,ueniffe profiterenturiuere circumcifos,qui mentcm haberent à foedis cunbsp;piditatibus repurgatam ; ueram iuftitiam acperfedam falutem citra legis auxi«nbsp;a

a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ARGVMENT. IN EPIST. AD ROM.

lia per cuangch'um ac folam fidem fn Chrifto conferri ex æquo omnibus.fd^ do cet turn exeriiplo Abrahaî, turn uartjs legis ipfius teftimonîjs» Et adcummosnbsp;dum detrado utrifqj fupercilio, adempta utrifeg fiducia omnes æquat in nego-tiofidei euangelicæjtagratulans fakin'gentium, utfuægentis cæcftatem pater«nbsp;no deplorct affetflujquamlibet^ excaecatós,fore, ut aliquando reiipifcatludaco«nbsp;rum natio, fide gentium iuxta temporis tradum prouocanda. At^ hic traditurnbsp;obiter uaria multiplex^ dodrina, de pratfinitis fiuc praedeftinatis, de præfcitis,nbsp;de uocatiSjde gratia óó merito, de libero arbitrio, de diuino confilio nobis infer«nbsp;tabili,de lege naturacjde lege Moyfî,de lege peccati. V artj item allegoriar um fonnbsp;tes,duin duos facit Adam : alters quo nafeimur iuxta carnem mortales, alterumnbsp;quo rcnafcimur,immortales futuri. Duos homines,intcrnum ÔC externum : in«nbsp;ternum fpirituiparentem,cxternumcupiditatibus ÔC affedibus obnoxiû.Qi.o«nbsp;rüm priorem aliquando fpiritum appellat,pofteriorem interim corpus fiue memnbsp;bra,Duplicem mortem,corporis 8ó animûtertiam quoep, qua peccato morimurnbsp;amp; peccandi affedibus, Triplicem item uitâ,qua uiuimus corpore ÔC animo,iuftinbsp;tiæ ô^innoccntiÇjUel etiam peccato,Dupliccmferuitutemautlibcrtatem,ludaianbsp;fmum duplicem,ô^ geminos pofteros Abrahæ, Duas partes Mofaicæ legis, car«nbsp;nàlem,ueluti corpus: fpiritualem, uclutanimam legis. Baptifmum quotç dupli«nbsp;cem,quo peccatis abluimur,Slt; quo Chrifto commorimur, abdicatis mundi affe«nbsp;dibus, Scpulturam dUplicem, corporalcm, qua triduo fepultus eft Chriftus : ÔCnbsp;fpiritualem,qua femoti a mûdi uittjs,requicfcimus in illo.Duplicem refurrediosnbsp;nem,alteram quæ prçceffît in Chrifto,in nobis fequutura:alteram qua nos a pccnbsp;catis priftinis rediuiui progredimur à uirtutc in uirtutem, hac parte quoad licetnbsp;futuram immortalitatem méditantes, Duplicem iuftiriam,deiamp;hominum:iudinbsp;cium duplex,dei amp; hominum:gloriam etîaudem duplicem,apud deum ôi. hominbsp;ncs,His diff’ertis,tranfît ad locum moralem. In primis adhortâs ad mutuam con«nbsp;cordiam,cxemplo membrorum corporis : quoniam pax conftarc non poteftnbsp;ubi Eiftus eft aut liuor,obfecrat, utobfequijs mutuis mutuum amorem alant fo«nbsp;ueant^,R,omanos,ut ludæorS infirmitatem ex diun'na legis afuetudine relida,nbsp;ferant:contrà Iudæos,ne gentibus in euangelq confortium afeitis inuidcant,fednbsp;illorSfidem aelibertatem potius æmulêtur, Etcumidemfitomnium deus, idemnbsp;Chriftus,eadem gratia,idem pr3emium,omnes in untim corpus coalefcant,necßnbsp;quiiquâfibiarrogetquicquam. Hic fi qua dotepræccllataliquis,eam adfratrisnbsp;opem accommodet,Âtlt;ç hune locum uarie tradat, docens quales fe praeftare denbsp;béant erga ludæos incredulos, quales erga Chriftianos fuperftitiofîores, fiue utnbsp;ipfe uocatjinfirmos, quales erga fuperiores, quales erga inferiores, quales erganbsp;partes, quales erga principes ac magiftratus ethnicos, fedfuo utcûcç fungentesnbsp;offîcio,quales in^fpcris,qualcs in aduerfis. Deinde rurfum laude Roman, mitinbsp;gat admonitionis acerbitatê,6ô fuâ apud illos authoritatê prudêter commendat,nbsp;comemorans quanto plus cæteris promoueritineuagelio Chrifti, déclarai quannbsp;ta teneatur illorum uidendi cupiditate,ô(^ fpem facit fui aduentus,cur eum differnbsp;re cogatur,aperit,laudans fpontaneam Macedonum amp; Corinthiorum in paupenbsp;res fandos liberalitatem,tacite SC uerecunde Romanos ad æmulandum prouo»nbsp;cans,Tandem poft falutationum elogia,non frigide congefta, Romanorum fimnbsp;plicitatem admonet,ne pfeudapoftolorn blandiloquentia fallantur. Nihil autemnbsp;eft omnium horum, unde non ad hæc qùoe^ noftra tempora falutaris aliquid do-drinae poflit accomodari, Adeo aût non affedauit orationem arte humana comnbsp;pofîtâjUt cam fîbi fugiendam ettâ d«xerit,nc quid hinc dccederetglorix crucis.

CAP VT

CAPVT PRIMVMgt;

A V L V S feriius lefu Chrifti, uocatus apoftoïus/egré i gatus in euangelium dei,.

De nomine Pauli multâ paffim difputâtur à plurimis« Satis confiât gentilitium illi fuiffe ab infantia nomen Saulis, quod innbsp;tribu Beniamin plaufibile habitum eft,ob primum in Ifraeliticanbsp;gentc regem eledö à domino,cum eflet innocentifli'mus Si optinbsp;mus rex,ante fimultatem conceptam contra Samuelem in primts,deinde contranbsp;Dauidem,quern crudeliter ac perfeuerater eft perfequutus, Si fatftus ex optimonbsp;peflimus.Et Paulus quoq? ante Chrifii domini Dauidis filtj glorificationê in crunbsp;ce, probatiffîmæ cóuerfationis fuitpharifaeus, Hierofolymis fecus pedes Gama*nbsp;liclis cruditus,iuxta ueritatem paternae legis infignis æmulator, ftatim cœpit adnbsp;apoftolorum pracdicationem perfequi ecclefiamdei ad mortem ufcp,capiensódnbsp;alligans uiros Si mulieresjd uero per ardentem Si pium 2elum,no tarnen fecunnbsp;dumfeientiam, Haud aliter infefto animo Chriftum Dauidis filium Paulus bicnbsp;perfequutus eft,quàm Saul fileexofîffîmumhabens Dauidem fantftum ÔCelcanbsp;dum a domino. Conner fus autem ad dominum Icfum Chriftum, doeftor^ gen«nbsp;tium eledus. Si mifTus ad prçdicandum euangelium gr atiæ Chrifti, non legiturnbsp;ex illo tempore Saulus communiter ditftus, fed Paulus, quemadmodum legiturnbsp;in Adis i Saulus, qui Si Paulus, fpiritu fando repletus, ÔCc, Mutato nominenbsp;Hebraicoin Romanumzamp;gratius, apud quos infignes quidam Pauli erant. Si«nbsp;gnificare enim uoluit paruum fe Si exiguum coram mundo,0^ in apoftolaius dinbsp;gnitatc,qui ecclefiam fuerit perfequutus, Si indignus qui nominetur apoftolus,nbsp;per quern tarnen Chriftus dominus maxima pcrfecerit Si ampliffïma: euangclionbsp;enim gratiæ Si falutis repleuit omnia,a Icrufale Si circa, ufe^ in Illyricum, Ser»nbsp;uus.) Ex his feruis Paulus eft,quos mifithomo rex,fadurus nuptias filio,ut inuinbsp;tarent multos.Sunt enim apoftoli,quantum ad minifterium, ferui; quantum adnbsp;myfteriorum agnitionem, amici dicuntur. Plus autem eft dicereferuum quamnbsp;miniftrum.Seruus enim addiditius eft, minifter non item. Eximius auteferuusnbsp;fuitdomini,omnibusmodis feruitutis,creationc,opere,fidc Si uita.Nominat atinbsp;tern fc feruum lefu Chrifti) ut profiteatur feie totum elTe huius domini, eius tannbsp;turn negotium agere,praetcr hunc nihil fe nofle, nihil prædicare, fpirare, ueluianbsp;acre. Fuit quoegferuus Chrifti, hoc eft uerbi dei, fapientiac, iuftitiæ, ueritatis Sinbsp;uirtutis,quæ Chriftus eft. Et lefum quidem opponit regibus Si imperatoribus,nbsp;quibus cæteri mortalium addidi erant. Et Chriftum quoepopponit Mofi, utpo«nbsp;te euangelfj annunciatorem,Ô£: non oner urn legis, à quo fit folo fperanda, peten«nbsp;da Siimpetrandaiuftiti'a, Vocatus apoftolus.) Vultfe Apoftolus hinccomen«nbsp;dare R.omanis,quia qua: in Chrifti Si cuSgelij negotio hadenus egit, omnia egenbsp;tit domino fic uolente Si iubente,ad qua: iatagenda uocatus fit, nihil huiuimodinbsp;praccogitans,nedum ambiens,qui iniinita domini bonitate pertradus fit,ut connbsp;ftitueretur in hac apoftolici muneris fundionem, ut fit apoftolus,id eft legatus,nbsp;ad annunciandum peculiariter ludatis Si gentibus quot^, ca quse dominus ianinbsp;perChriftumfuum hominibuspraeftarc decreuerat, Nempe,ut omnibushuicnbsp;euangelio fidern habentibus, daretur ciuitas beata in regno cœlorum, Si Chri*nbsp;fit gratiaquotp Si iuftitia,fandacp communio corporis Chrifti myftici, Sicut er«nbsp;go optimafide Si fummo ftudio fungebatur legatione fua, fic quoep cupiebat re«nbsp;ligiofc excipi ab omnibus, maxime autem à Romanis,ut dignus Si fidelis apofta

a

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

lus haberctur,6ó firudu fandi ftudij fui non carcret etiam apud illos. Quis enim non fyncera ueneratione fufcipiat, S)C prona mente audiat quern deus certo fuonbsp;dccreto 66 fpiritu hue adegitjUt prædieare cogatur, quod improbare prius maxinbsp;meconabaturt’SicutenimChriftus Petrum impulit ad apoßolatum cireumeifîonbsp;nis ad Iudæos,fîc efficaciter quotç adegit Paulû, ut gentibus fefe exhiberet apoanbsp;ftolum.Vt omnibus darum effet,omnia eum ex dei fpiritu agerc,ÔC contra pfeunbsp;dapoftolosjuerc fe à Chrißo iam glorifîcato uocatum effe, Qc in apoßolatum ad«nbsp;(crtum,etiamfiuiuenti in carne Chrißo no adhaeferit» Segregatus.) Vult hocnbsp;uerbo fignificare, fe non temere accerfitum in hanc fundionem, fed ab æternonbsp;clcdumö^deßinatum,antequam effetinhanclucem arditus, quia ab utero ma«nbsp;tris fegregatus fit ad hoc munus, antequam boni uel mali aliquid feciffet,ut Chrinbsp;ftum dominum praedicarct.Omnia enim pendent ab unius dei arbitrio,deßinannbsp;tis quac condidit,amp; dißribuentis unumquodlt;ç ad fuum munus fempiterno con«nbsp;filio fuo.Huius fegregationis quantum ad apoßolatum ad genres attinet, folen«nbsp;nis cxecutio fada efl in ecclefia Aûtiochena, cum fpiritus diceret,Segregate mihi Barnabam Ô6 Paulum in opus ad quod uocaui eos^ In euangelium dei.) Punbsp;blicamdiuinæbeneuoientiae ÔÔ falutis annunciationem toti orbi inuulgandam,nbsp;euangeltj nomine fignifi'cat,quo, ficut illi à deo donatum eß, ita deum nobis nonnbsp;tarn praedicat quam exhiber in domino lefu Chrißo,qui cum patre unus efl, Vnnbsp;de 8C alibi id uocat Euangelium domini noßri lefu Chrifli, quo aeterna uita ad«nbsp;miniflratur ucrbo,quo fc deus ipiè nobis commendat ÔC communicat inChriflonbsp;lefu. Er his fefe Paulus titulis prudenter neceflario^ commendat Romanis, QCnbsp;tnunus fuum ueris epithetis approbate fände fludet,

1 nbsp;nbsp;Quod ante promiferat per prophetas fuos in fcripturis fand:is,de fi#

Ho fuo,quifad:us eft (ei)ex femineDauid fecundum carnem»

EuangeliS iflud dei,res eft anriqua,publica falutis uniuerfalis promiffio cer-ta,ardentiffimo patrum defiderio digne expedata, Ab initio enim, ftatim ut pec catum irrepfit in primum hominem malitia fadione^, promitti coepit humanonbsp;generi, Gene.j, ut fernen mulieris contereret caput antiqui ferpentis. Et per fe«nbsp;men benedidû reddentur diuinæ gratiç participes omnes genres tcrrac,Gen,ii,nbsp;Et nonaufereturfceptrumdeIuda,8Clegifcrdc fubpedibus eius, donee ueniatnbsp;Melflas félicitas qui mittendus cft,in^ eum genres fperabût, Genc,49, Pernbsp;prophetas fuos,) Referti funtprophetae,non folum maiores,fed ôf minores,pronbsp;miffionibus huiufmodi euangelrj.Ifaias enim,præter ea quac de hac re eximia denbsp;Chrifto amp; ecclefia fcribit cap.a..9.ii,amp; alrjs fparfim locis pracdixit,à 4o.cap,uftpnbsp;ad finem fui libride hoc potiflimum agit Euangelio diuinac grariæ per Chriftumnbsp;exhibitae: cuius prædicatio Ô6 fides poft exaltationem crucifîxi, in totu mundumnbsp;diffundenda erat: id quod omnes patriarchae QCprophetae ardêtiflîmis uotis femnbsp;per futurum expedarunt, QC praedicarunt tempore plenitudinis perficiendum*

In fcripturis fandis,) Hoc nomine omes facrofandicanonis feriptores appel lantur: funt enim certi interprétés uoluntatis diuinac Sgt;C folidac ueritatis, ad animarum 8i^fideipaftumutilis,inflindia fpiritu fando. Qiiamuis nonnunquamnbsp;lex dei fuo nomine appelletur,Sc Pfalmorum nomine Hagiographa,ut inde reli«nbsp;qui prophetarum priorum QC pofteriorn nomine nominentur.Quemadmodumnbsp;SC Lucas aitjincipiens à Mofe ÔC omnibus prophen's, interpretabatur illis in omnibus fcripturis quae de ipfo erant.Sandæ uero dicuntur,quia non humano fpiritu,fed fando Sc diuino funt infpiratae, quo minus ethnicis quotj pracfagtjs credere

AD ROMANOS. CAP?r»

derecogamur,permïx£is falfitatibus,8dincertis authoribusfamatfs* De filio fuo) naturalj,proprio,confubftantiali, coacterno óf coæquali,anre omnia fæculanbsp;aeternaliter nato,qui fit deus de deo,lumen de lumine, uerbum ex patre quod e«nbsp;rat apud deum,2C deus erat uerbum, per quod faó’a funt omnia quæ fa dia funt^nbsp;Quem ex maxima Sd gratuita diledlione qua mundum dilcxit,mifitfilium fuumnbsp;unigenitum in hunc mundum,ut inter homines cóuerfaretur fadlus homo,uersnbsp;bum incarnatUjhoc eft afliimpta carne öd anima,humana fcilicet natura, in unùnbsp;tatem perfonæ,homo Chriftus lefus, Quifadlus eft (.ei) ex femine Dauid fccunnbsp;dum carnem,) Non eftiuxta naturam diuinâ fadlus,d quo fadla funt omhia,fèdnbsp;qui ab æternodeus eft increatus,is iuxta proprietatem diuinam,quafilius eft,6dnbsp;uerbû patris,6d fapientia genita,per quam fadla ôdadornata funtfæcula, afliim«nbsp;pfîtfibi ueram naturam humanam, 6d uniuit fibi in unitatem fuppofiti, mSdamnbsp;ab omni peccato,ut purificaret omnia, Vt ii^xta naturam dei naturalis fît fi'Iius,nbsp;Unigenitus,coatternuSjôd uerus deus: fed iuxta unionem hypoftaticam aeperfbnbsp;nalem,cum carne ôd anima,fieret in tempore deus ôd homo,tanto unionis uincunbsp;lo perfonaliter unita, ut pc • communicationem proprietatum fine aliqua naturanbsp;rum commixtione,quod aicitur uere de una,de alia quocy dicatur, faluis tarnennbsp;proprietatibus utriufcç naturae, tam diuinæ quam humanae in Chrifto, Quâ carsnbsp;nis humanae naturam, non aliunde aflumpfit, de genere Abrahæ amp; Dauidis,nbsp;de quorum femine uerbum deiincarnandum, Melfias inlegepromiffus, à prosnbsp;phetis prædidlus eft, Sdexpedlatus à fandlis patribus omnibus, utcommunicasnbsp;tionenaturae diuinæ,ôd unitate maxima,fecundum quod uerbum eft def,fîtnasnbsp;turalis dèi filius: fecundum unionis gratiam ad alTumptam naturam, fît ôd dica®nbsp;tur perfonaliter deus, ôd dei filiustpro communicatione autem ôd participationcnbsp;ad carnem noftram ad humanam frägilitatem, praeter peccatum,fît ôd dicaturnbsp;frater nofter,tentatus per omnia propter nos ôd fecundum nos,ut nos faccret deinbsp;filios per gratiâ adoptionis, qua pariter cum eo ôd per ipfum damare polTumus,nbsp;Abba pater. Vt fit ipfe Chriftus dominus nofter unigenitus quidêdei iuxta unûnbsp;tatem naturae ôd unionis, primogenitus autem per adoptionis gratiam, ôdin frasnbsp;tribus multis, ôd ante omnem creaturam praeordinatus, ad cuius fîmilitudinemnbsp;crearetur humana fubftantia,cuius tot fndiûidua participationc fpeciei, ôd cumnbsp;Chrifti humanitate fînt unus homo, cuius alter alterius membra fimus per charinbsp;tatem in Chrifto,qui fit caput,rex,dominus,redemptor,ôd frater nofter: ut indenbsp;Ôd hac ratione fimus caro de carne eius, ôd os de olfibus eius, QuorS non eft ucsnbsp;ritus aflumere carnem caducam,ærumnofam, mortiobnoxiam,non tarnen pccnbsp;caro commaculatam, Qiiàm in ipfo fi'c euexit, ôd in tantum dignitatis faftigiumnbsp;cxaltauitjUt gloriç quoeç fuæ confortem fadurus fît,ôd poteftatem etiam hic det,nbsp;fieri filios dei per gratiam adoptionis, qui ipfe iuxta naturam humana uerus homo filius dei digne dicitur,per gratiam unionis ad uerbum, quod natura eft fill-us dei deus, unius cum patre Ôd fpiritufando diuinitatis.cffentiæ Ôdfubftantiæ.nbsp;Itafp quemadmodum ipfe uiuit propter pattern, ita qui unus cum eo fpiritus fitnbsp;per fidem ôd communionem ueræ charitatis,in fpe uiuat Ôd ipfe propter eum,Ionbsp;an,6.Sic alTumuntur uere fideles in diuinæ naturæ cum Chrifto confortium,utnbsp;unum fimus, Quod autem Dauid nominatim eft pofitus, de cuius femine natusnbsp;fitChriftu5,admonereuôlui£ Apoftolus fideiinpromifli'oncsfadlas patribus Ôdnbsp;Dauidi,adeoclare, ut Chriftus huiuspraecipue filius, imô etiam Dauid in pro-phetis non femel dicatur. Sic ergo per cuangelium prædicatur Chriftusdéifianbsp;liusjôd uirginis quocçfcciihdû carnem fiiius,èxfemineDauidis, qui fîtfaluatornbsp;a J

comment, in EPIST.

modi,rex uniuerfaUs amp; acternus, author omnis luftinae QC fandimomæ,cuius fo lius tußitia profit apud patrem,ad remiffionem S)C fatisfacfhonem pro totius munnbsp;di peccato,quod totum hufnanum genus incidit, transgreffi'one primorum pa«nbsp;rcntum, V10^ ex his omnibus certo intelh'gatur deus quoc^ effejCui foil hæc omnia competuntjChriftus dns,deus QC homo,uitæ æternae conditor QC largitor,

5 nbsp;nbsp;Qui prædcftinatus eft (declaratus) filius dei in uirtute, fecundû fpiri

turn fandificationis ex refurredione mortuorum lefu Chrifti domini noftri.

Per dominum noftrumlefum Chrifium deum amp; hominem,ad patrem peruc nire nos ncccfle efi,qui in hoc homo fadus efi,ut in carne nobis uifibili eum ma«nbsp;nifefiatum çognofccremus, amp; in diuinitatis communioncm amp; fruitionem addunbsp;cercmur.Id quod nobis cuangelij praedicatio de Chrifto credendum pracdicaf,(nnbsp;uirtutCjhoc eft per uirtutcm,non aliam quæ eft fpirirus fandusjfanditatis au«nbsp;thor,quo imbuti,dco placcamus, amp; pro Tandis amicis dei habeamur, QC «erenbsp;fimus. Qui longe opuiêtius 2lt;clariuseffi.ifuseft,poftquâ dominus nofter lefusnbsp;Chriftus refurrexit à mortuis,amp;immortalitatem induit, regnum^ fufeepit, adnbsp;dexteram patris fedens in gloria dleijfpeculS felicitau's omnibus bcatis.Qua uir«nbsp;tutenimirum percepta à Chrifto per fpiritum, credere cœperSt Chrifto, attradinbsp;à pâtre,cuius gratia præuenti,repreflis cupiditatibu« prauis,accêdatur ftudiumnbsp;omnis innocentiac ÔC pietatis,ft quo modo reflitui nos contingat, uelex parte eanbsp;dignitas in qua conditi fumus, id quod folius dei eft donum.Hanccum Chriftusnbsp;lar^iatur credentibuSjfruftra aliunde quærimus, fiuc alegalium obferuanria, fi«nbsp;uea ciuili uel philofophica probitate,fiue àreceptis ab homine religionibus,pronbsp;pter quod orbis totus iam pridem uera fandimonia deftitutus erat. Vnde abun«nbsp;de monftratur^hunc dominum noftrum Icfum Chriftum uere filium dei efle, ÔCnbsp;mundototipromiffum fcruatoremöCiuftificatorem,uerura deumde dco ueronbsp;miirum,amp; inter homines conuerfatS,ôô eledis omnibuj! praclatum regefn QC do«nbsp;minum.Miracula quac in nomine domini lefu acdebantur, fatis quoep euidenternbsp;demonftrabant, eum recepifle à patre, Ô6 habere omnem poteftatem in coelo SCnbsp;in terra,quod non eft nifi deüficut SC fandifi'care fideles, ÔC inuocato eius nemi«nbsp;ne mortuis uitam reddi. Verum ante omnia apoftolorum officiS erat pratdicare,nbsp;per Chrifti nomen daricredêtibus peccatorum remiffionem, ut^ iuftitia dei ue«nbsp;raSC folida per ipfum mundo oftenderetur SC exhiberetur.Hinc fandos ubiquenbsp;uocat^eos qui Chrifto crcdunt,8Ceum prædicât,propterca fefe tradidiftè in mor«nbsp;tem,SC refurrexifle,utfandificaretfuos, quorum caputeft,SC primogenitus fannbsp;dorum.Per fpiritum ergo fandificatorem à Chrifto nobis datum,qui nobis mornbsp;tuus eft,nobis refurrexit, amp; afeendit in coelum,diffufa eft in orbem fandificatio,nbsp;reddita nobis eft uita æterna ÔC diuina.Ncc inutiliter Chryfoftom’ numeratpronbsp;bationeSjUt Chriftus credatur dei filius ex his uerbis,ubiinducütur oracula pronbsp;phetarum, quibus id inferipturis paffim probatur. Ex uirgine nanuitas fecun«nbsp;dum carnem,ÖC fine uiro:Ex miraculis potentiæ dei: Ex fpiritu iandificante, abnbsp;CO dato credentibus : Ex refurredionc quoi^ mortuorum, ad inuocationem fulnbsp;nominis.Sed tarnen euidentiffimum diuinitatis Chrifti argumentum efttîla uir«nbsp;tus,qua nos fandificat: ideo hic dicitur fadus nobis fandmeatio. Sic ergo huncnbsp;iierfum intellige. Deraonftratus eft efle filius dei uirtute fpiritus fandificatoris,nbsp;ca quaf inde palam effulfit,quod lefus Chriftus dns nofter refurrexita mortuis»

4 nbsp;per quem accepimusgratiana 6c apoftolatum,adobedi€ndumfidd

inomiU«

AD ROMANOS. CAP, L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

in omnibus gentibus pro nomine eius in quibus eftis SC uos uocatilefu Chrifti»

Per dominum Icfum Chriftum non folum omnia cöfidita funt, uerboeniin domini cœli firmaci funt,óó inftaurata per incarnationis myfterium,fcd ctia aponbsp;ftolis omnibuSjamp;S ipfo Paulo gratia data eft,hoc eft uirtus diuini fpiritus,qua conbsp;ampliflimo frudu cuangeh'5 quod à Chrifto domino acceperuntprçdicandum,nbsp;fideliter adminiftrauerût,ueluti miniftri Chrifti idonei,eadem ftmpliciter renunnbsp;ciantes,quæ fpiritus diuinus in cordibus cledorum certa perfuadeat, ut plen^ftnbsp;de ampledantur quæ uerba domini illis per apoftolos Sgt;C apoftolicos uiros adfe«nbsp;r untur.Hanc ergo gratiam,ut Chrifti domini legatus eflet,ad prf dicandS omninbsp;bus gentibus euangelium Chrifti,exponit efle apoftolatum ruum,hoc eft diuininbsp;tus fibi commendatam fundioncm ÔC officium. agête hoc in ipfo fpiritu Chrifti^nbsp;ad proferendum falutis in Chrifto nunciS ad uarias gentium regiones, SC ad in^-ftituendû ecclefias per uirtutem fpiritus, earn qua figna ac portenta sedebat uer«nbsp;bis Sc operibuSjUt fie allieeret genres ad obediendum imperio Chrifti;idcp praccinbsp;pua uirtute qua polltbat, ut ^plurimos Chrifto per fidem adduceret, SC ubiqj dinbsp;gnos Chrifti SC ecclefiarum miniftros inftitueret,quodeftlegitimus apoftolatus.nbsp;Sc ucra Obediêtia fidei,de qua fubdit. Defnde ex fidei dono propêfio nafeitur adnbsp;toto pedoreoftfequendum præceptis SC dodrinis Chrifti,crcdentes quaefitam fanbsp;lutem noftram, SCpartam à Chriftotcui ob idobfequendum per qmnia fit,quannbsp;do nemo fefe obedi,entern Chrifto prçftarc poteft,ntfi eius uerbo crediderit.ld ucnbsp;ro Paulus egitin omnibus gentibus, per fonaliterquidem inludaca, Arabia, Sy*nbsp;ria,Cylicia,totafcrèAfia,Graïcia,Maccdonia,amp;^omae:epiftolisautemftiisfubnbsp;miffisep difcipulis inomnem terrarum orbem, lam enimprophetis praedidumnbsp;tempus adueneratjUt his quo^ qui longe fucrant,per Chrifti euangelium innoanbsp;tefeeret unicus SC uerus deus,ut falutis dodrina adnunciaretur omni creaturæ.nbsp;Ad eas cm gentes peculiariter miflus eft Paulus,quibus toto orbe difperfis tuncnbsp;quocß ludæis, ubiep primùm euangelium fuum Qbtulit,ôi non fine frudu, quoanbsp;rum etiam opera paffim ufus eft ad conuerfioncm genrium, quos SC epifeopos innbsp;ftituit ecclefijs, SC tranfmifît locis, ad quae ftbi peruenirc integrum non erat,Eratnbsp;autem præcipucconftitütus apoftolus gentium, ut eas ad Chrifti regnum adduanbsp;ceretjamp;S ad obedientiam fidei: qua in fundione, praîcipua uirtutc ualebat, quodnbsp;in eo primores apoftoli Hierofolymis agnouerunt, SC funt teftati. Cum ueronbsp;fubiecitjinquibus SC uos eftis,expreffît Romanos quolt;5 inter eas efle gêtcs,q(Ljinbsp;bus a domino fît miftus Apoftolus, propter quod SC fiepe prepöfuerit uenire adnbsp;eos:licct ad fuum uftp tempus quod dominus dcfinierit,id differrioporteat.Excinbsp;tat autem animos ad fidei obedientiam,cum eos nominat uocatos Icfu Chrifti,idnbsp;eft ex certo decreto dei dignatos communione Chrifti, in quam gratia fua deusnbsp;ipfos quoq? inferuerat. Qui ergo inter eos crant, quos pater filio fuo donauerat,nbsp;merito infigni ueneratione SC obedientia exciperc fuas exhortationes debebanÇjnbsp;Ô6 non fpernere communionem cum cçteris omnibus cledis SC pqs, fiue Scythasnbsp;effent fiue Thraces:in Chrifto enim aequatur omnes,per hunc unum feruari nc«nbsp;ceffe eft cundos.Pro nomine eius adiecit, ut fignifi'cct euangelq praf dicationemnbsp;effe celebrationem quoep nominis Chrifti,cui accepta referri debeat falus eledoanbsp;tum,attp fidei obedientium,ut commêdetur omnibus gentibus dus nomen,hocnbsp;eft uirtutes Slt;laudcs,ea^ omnia quæ nos per ilium redpimus,iuftitiam,fanditanbsp;tcm,gloriam^ æternâ in Chrifto,Q«æ cum nobis perfuafa funt, quid aliud effî,nbsp;a 4

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OHMENf. IN EP IS T.

ciunt,quàm ut toto corde nos illi credamus,amp;: ci confecremus omnem uitam no ftram SC opera,quod eft obedientia fidei in Chriftum,uere,non fidec*

Omnibus qui funt Romæ diledis dei, uocatis Tandis ; Gratia uobis ÔC pax à deo pâtre ÔC domino noftro lefu Chrifto^

Salutatio eft di'gna apoftolojcx animi ueritate QC afFedus puritate profîcifcês, cum chan'tate nonfida.Erat autem (quicquid poft titulum Pauli,quo fe comennbsp;dat Romanis in primo uerfu, tribus iam præcedentibus uerfibus didum eft) pa«nbsp;renthefîs quædam,qua flagranti animo incitatus in admirationem euâgelijjRoanbsp;manos quocp ftatim in eiufdem magnificamaeftimàtionem adducereuoluit, to.nbsp;tius euangeltf-naturam luculenter ÔC paucis explicansmunc uero finita ea inter.nbsp;pofitione,falutem precatur uerbis aptis SC religiofis.Omnibus autem diçit, quianbsp;optauit omnes quÇRomæ erant, SC in Romano imperio, unanimes efle in agni.nbsp;tione dei, quû infi'nita multitudine tune Romae fub Neronis imperio fuerint im.nbsp;pij,SC nihil nifi mundum cogitantes, SC piôrum hominum perfequutores. Erantnbsp;tarnen non tantum ex ludæis ibi plurimi conuerfî ad fidem per iam uiginii an.nbsp;nos,fed ÔC Romani ciues ÔC fenatores,imô SC in aula Cæfaris principes,qui Chrinbsp;ftum dominum confitebantur SC colebant,Erat cnim non parua tune eledorumnbsp;ecclefia, 8C illuftris,famata quotj per orbem Romanum,difperfîs fidelibus, Ve.nbsp;rum cum omnibus fcripfiiTet Romanis ÔC qui Romæ crant,non folum indigenisnbsp;SC ciuibusjfed etiam peregrinis, quorum ingens femperilliccopia erat, quibusnbsp;omnibus prius Apoftolusfefeuoluitamicum teftari, SC miiTumeisàChriftoaponbsp;ftolum, Addidit ftatim,Diledis detQuo titulo paucis dato,tcftatur hoc unû no.nbsp;bisquærendum,de quo unicegloriandum,fidiligatnos deus, ÔC uocetadfan.nbsp;dimoniamjhoc eft ad uerum uirtutis ftudium,ne de altjs titulorum pompis quicnbsp;quamoptemus,quibus uani homines uanam fibigloriam ucndicant,Hicmagisnbsp;dignitatis fmmenfæ nobis titulus habcatur, fi eum dominus nobis contulerit,uCnbsp;fuanosdiledionedigrictur,quoduocauerit in conforrium fideiSCiuftiriæpernbsp;euangelium in Chrifto^Quæ enim dignitas amplior,quàm ita à deo diligi Quisnbsp;non unice quoq; diligeret eos,qûos fie diligit deus f Intclligi ergo uoluit, Roma.nbsp;nos à deo amari ex{mic,id^ deum fuis ciufmodideclararebencfici}s,ut mererennbsp;tutdicidiledi deûEtuocatifanc7i,hoceftaircrtiinfandimoniçcommunionemînbsp;quæ cuin tota fit à gratiadei,ex qua fola non fuis meritis appellationê fumebant,nbsp;quod etiam turn Romæ eflent inter Chriftianos,in quibus non tam infignis fan.nbsp;ditaSrefplendebatSed admoncthis uerbis,unde fanditâs uera ÔC peti Kcenfe.nbsp;ridebeat,urinfola^def erganosdiledione coquiefeamus» Tanta eftenim noftranbsp;iuftitia,q«antam amàûs exfe noftri deus, cam in nobis cfFeccrit. Gratia uobisnbsp;8C pax.) De ea gratia hicPaulus loquitur,qua fc exhiber nobis deum, fuftifi'eSsnbsp;uereœielices reddens, Primumquidem per fpiritum fandum teftimonium ingenbsp;rensfpiritui noftro,quod filij dei à deo habeamur SC fimus; de cuius ad nos benenbsp;uolctitia Certi fimus,qiiibus ad faluteni omnia cooperentur. Hine fit, ut ex pacenbsp;quamhabemus ergadeumper Chriftum, pax etiam nobis donctur, SCadfitno.nbsp;bis,quantum ad nos attinet cum omnibus ôC hominibus 6Crebus,ut qui non dunbsp;bitemus omniaelTein manu patris noftri dei, SC ad noftram nobis lalutem ferui.nbsp;re. Atq^hæc eft pax Chrifti,quâ fuis dat,non ut mundus dat,falfam SC incertamjnbsp;ipfé cnim antmom ita pacat SC tranquillû reddit,ut eriam in aduerfis gratias agatnbsp;èc gäudeat. Huiufmodi iteram beatitudinem fandis Paulus pacis nomine precanbsp;ri folct, Vbi addit; A deo patre noftro) eo fpcdauit,ut Romani ÔC gentes omnesnbsp;agnofeerent

AD RÖMANÖS. CAP. I. agnofccrcntjper folum Chriftum dominum patrem cis ucllc pfacar j,fîc ut paternbsp;efle ueKtjgratiam QC pacem largirc praedidam,hoc eft ueram animi tranquillita^nbsp;tern,Sc bonorum omnium copiam,uitam arternam at^ beatam,Chriftum autcntnbsp;lefum dei filium,ubicß uocat Dominu noftrum,utinteUigamus patrem ei omnianbsp;dediffeinmanus,quodipfumregnareoportet,doneeomnes inimici eiusfubtj^nbsp;ciantur pedibus cius,quod beneplacitum dei patris per ipfum circa nos adminCnbsp;ftratur.Qui quia nobis fcruiuit, ÔC à fcruitutc pcccati mortis 8C diaboli redemitnbsp;fuo pretiofo fanguinejmorte,obcdietia ÔC iuftitia, dignum eft ut ipfum noftrumnbsp;dominum agnofcamus,non folum iuxta deitatem^propter quam frequenter Donbsp;minus dicitur in facris literis,et tetragr ammaton nomine facro inftgnitur in legènbsp;prophetis,fed etiam iuxta humanitatem,in qua fedet ad dexteram patris, rexnbsp;SCMeftias,eccieftæ caput,86 dominus omniumfidelium in hacadhucmortalitanbsp;te uiuentium,8C in cceleftibus beatorum.

Primum quidem gratias ago deo meo per lefum Chriftum pto oni« 6 nibus uobis,quia Gdes ueftra annunciatur in uniuerfo mundogt;

Officium fuummodefte Romanis Paulus inter falutandum commendaue« rat,nunc in exordio teftatur fingularem ftiam ad cos bencuolêtiam, tanquam le»nbsp;gati domtni dei ad eleeftos in fide. Non eft enim apoftolorum agcrc principes Qî.nbsp;tÿrannos,fed patres potius 8C amicos. Inuenics autempræcipuaamicorumoffi«nbsp;cia: Primum amice gratulantur, ÔC deo gratias agSt in mutua felicitatetfecundonbsp;memores funt amicorum abfentiumttertio orant pro feinuicem: quarto praefen:«nbsp;tes effe cupiunt:quinto muneribus fc liberales déclarant.Signifi'cat autem quannbsp;ta charitate eos compledatur in domino,pro quorum felicitate tanquam pro fuanbsp;gratias agat, ÔC de ipforum fide magnifiée fentiat. Erat charitatis in apoftolo,nbsp;antea confide raffe in ipfis quae eräit laudanda, quam quae duceret corrigenda uelnbsp;prouchenda, quo illorum animosfibiconciliaret,quando uirtus laudatacrcMnbsp;fcit,8C oftenfa facultas magni boni confequendi defiderium accedit, 6C ftudiutnnbsp;acuicNos aliter mutuum gratulari folemus, quafi ex nobis effent noftrac uirtuanbsp;teSjApoftolusdeogratiasagitjcontcftansetiamfidemeffedonumdei, 8C à dconbsp;proficifci.Deumfuum uocatjUt Thomas, qui dicebat, Dominus meus, ÖCdcusnbsp;raeus.Non quod communis non fit deus,etiam Romanorum, uel ipfius dunta«nbsp;xat,fed quod fe declarer deo addidum. in quo habeat omne bonu, fenfum^ fin«nbsp;gularemfidei ÔC obleruantiaebeneficiorum^,quibusfedeusueracfdicitatis QCnbsp;ÖCaeternaeuitae largitorcmdeclarat,qucradigneutdcumiuum colat.Ab huiuf«nbsp;modi gratiarumadione ferme omnes fuas epiftolasinchoat,Repetitucro,Per Icnbsp;fum Chriftum, more eorum qui plcni fenfu bonorum, redundare uerbis folentnbsp;quoties benefadoris tanti reminifeuntur, ut non poffint non frequenter fibi lu-dere,in ipfius nomine nominando. Et erat profedodeo multa referenda gratianbsp;abÄpoftolo,quodfeftdei fubierifientRomani,qui tarnen rerS ubitp potieban«nbsp;tur,ut maius miraculum effet,quando fides in Chriftum fapientibushuius farcunbsp;li ftultiria eft. Et quia refer ebat multum, altos ^plurimos adducedi ad eandem finbsp;dem uel in fide roborandis,exemplo eorum qui omnium erant principes, Qüodlnbsp;dicit. Pro omnibus uobis.) nihil optabat magis Apoftolus quàm fandificari nonbsp;men dei QC regnumChriftftid ubi fuccedere uidebat, animus totus geftiebat pronbsp;Omnibus ex charitate Chriftiana, qua promifeue compledebatur, quotquot SCnbsp;quofcuncp Chrifti effe audiebat in orbe toto, infirmos æque ac ualidos, humiicanbsp;ac fublimes, tam genres quàm ludaeos.Scmper ergo gratia: agêd» pro omnibus

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MME N- T. IN EPI 5 T.

quibus datur Chrifto credere, etiam I'mperfedis, Caufa autem gratiarumadio-nis ad deum,erat Romanorum fides toto or be Celebris : quam inniiit adco fuifle uiuam,folidam ÔÇefRcacem per diledlionem,ad oniia officia iuftitiæ. Netpenimnbsp;inanem uulgi rumorem morabatur, fed fandorum in orbe iudiciû, ex frudibusnbsp;de arbore cenfcntibus, fpedauic Omnium enim iam oreiadabatur, Romanosnbsp;Chrifto dedifle nomen, praeter hoc quod iam turn uniusuerideinotitiamfuc-rant confequutijper quam à faftu mundi fe auertebant,amp; propter Chriftum perinbsp;clitabantur in urbe tarn cQrrupta,quo ad perfidiam SC morum improbiratemzunnbsp;de Qi confolatore Qi doiiore opus habebSt, Quamuis autem Romanorum fidesnbsp;cclebrior fueritquam aliarum ecclefiarum, no tarnen hacclaus itaRomanac fed«nbsp;ôiPapæ authoritatitribuitur,quaficrrare nonpoffit,SC ecclefiac principatumnbsp;ufurpareproptereadebeat, QuandoSC in eamaliquandoinualuerunthaerefesnbsp;QC portenta criminum,ut eft hodie to ti mundo compertum»

• 7 nbsp;nbsp;nbsp;Teftis enim mihi eft deus, cui feruio in fpiritu meo, in euangelio filfjnbsp;eiuSjCjuod fine intermiffione memoham ueftri facio (femper) in oratio:«nbsp;nibusmeis.

Pro infigni amicitiaî f atione,qua perpetuo manor eft Romæ,operaepretium ei uifum eftjiurare ÔC deum teftem inuccare : pertinebat enim in gloriam dei, SCnbsp;ad utilitatem proximi.Et opus eft fide dodori apud auditorcs,ÔC authoritate: unnbsp;de Sc alibi fe laudat,alibi excufa t. Et non proptcrea iurat, quod paru fibi credi a«nbsp;lioqui dubitet, fed quia plurimg illos amat. Si uelit magni haberirem qua dicercnbsp;UeIit,8C ad deum pertineat.In his quo($ nemo nifi deus teftis effe poteft, Cui,in-quit,fcruioinfpiritumeo,hoceft,excorde,fi'de,fpeôCcharitate,quomodo deusnbsp;qui eft fpiritus uult coli,non in carne, id eft externa obferuatione legalium, fednbsp;charitate,quaad falutcm mixltorum adminiftro euangelium Ghrifli, omnibusnbsp;quibus poflum.Huncenimcultum fuum per hoc commendatcum emphafi,dianbsp;cens. In euangelio filtj eius. Quid enim religiofo homini porius,quam deo feruisnbsp;ré^jromouendo pro omni uiriligloriam fuam, præconium lefu Chrifti filij eius.nbsp;Sc regnum propagando, SC ebuccinando ^plurimis f Quanto iftud præftantiusnbsp;éft,quàm circuncidi, facrifi'eare pccudes, baptifmatis uarijs emundari, 6C cibosnbsp;feligere,SC reliquis incumbere tabernaculi ceremonijs Æuangelium hic dicit fi«nbsp;Iq eius,quod fupra dixerat,dei,quia filius dei deus fit, SCà deo per Chriftum nobis tranfmifTum fit. Quod indefînêter mentionem ueftri facio. Id eratargumennbsp;rumardentischaritatis àdRomanos,SCmultæ folicitudinis pro eorum falute*nbsp;Precabatur ein tam fibiquam alqs omnibus, ut remotis offendiculis quibufuis,nbsp;fandifi'earetur in omnibus nomen dei,amplificaretur regnum Chrifti,Huiufmonbsp;di precationes iuxta Chrifti inftitutionem non certis temporibus, fed crebro ha-bebat,quoties dei fuigloriam, SC apoftolatus fui officia illiin mentem ueniebat.nbsp;Sc per n^otium cuangelicum fibi licere potuit. Ardent!us autem Romanorumnbsp;mcminiffe.folebat,quo ampliore tot! orbi ab his in fide profi'eientibus exemplumnbsp;utilecxpedabat,Et eft ea quoq; ratione neceftaria huiufmodioratio, utne ecclenbsp;fiarum dodores fuis uideâtur uiribus quicquam agere, magis quam in dei dononbsp;uellc acdificare ecclefiamzpro qua indefinenter orandum, Chriftus quotp docuenbsp;rit, omnibus SC fempcr orandum,

• 8 nbsp;nbsp;ObfecranSjfi quo modo tandem aliquando profperumiterhabeamnbsp;in uoluntate dei ueniendi ad uos,

Cupft cogaudere in domino Romanis, ex amicis confpedibus QC colloques* ut

A D R O M A N 0 S, C A P, L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i lt;

ut foicnt amid magna fuauitatc congregari ad mutuum fefe cofolandum, ÔC ad orandum communiter,Cui congregationt fcruit quocj myften'um fynaxeos.Stanbsp;militer dicitTheffalontccnfibuSjNode ÔC dieorâtes,utuideamus fades ueftras,nbsp;ôôconfolationemfpiritusinglon'amdei.Hæcautemprecatuseft à deOjà cuiusnbsp;nutu omnia pcndcre nouer ar,profperitatem itineris,perueniedi cum gratia dei,nbsp;QC commodo ecclefiar um.Ad quod exprimendum adiecit,In uoluntäte dei, finenbsp;qua nec potuit nec uoluit quoquam proficiici, Amabat Romanos, folic irus pronbsp;ds,nea pfeudapoftolis decepti,toti orbi Romano fcandalum poneretur, Cupie«nbsp;bat quocp confirmari quotquot ubicç Chriftiani eflent in Romanor urn impef io,nbsp;amp;omnemoccafionemoblatamproficiendi,epiftolis ôf tier bo minime neglige»nbsp;batfideliflimus Chrifliminiften Quamuis fciretdeum profua uoluntatc difpennbsp;fare cunda,ut quos fingulari frudu replere uellet, eis quo«ÿ defiderium petendinbsp;ardens ingereret quote declaret facere uoluntatem timentium fe, ÔC magis in»nbsp;flammet ad petendum,Slt; ad dona dei gratius ampledendum, Vbidifcimms,ni»nbsp;hil habendum profperum, nifi quod ex uoluntatc dei fufcipitur:tum ueræ charinbsp;tatis efle ofRcium,optare cum his agere quos amas, omnia communicare bona,nbsp;congredi,colloqui,fed adfolam gloriam dei, Cupiebat Paulus inflaurare ubic^nbsp;fratres:ubi non dabatur coram, per epiftolas certior fieri cupiebat de rebus cedenbsp;fiafticis,8C fratrum conditionibus,nedû in fpiritualibus, fed Sf in temporalibus,nbsp;ubi erat occafio 0^ neceflîtas,

Defidero enim uidere uos,ut aliquidimpertiar uobis gratiæ fpiritatf lis,ad confirmandos uos,id eft fimul confolari in uobis,per earn quae in«nbsp;uicem eft fidem ueftram amp; meam,

Liberalitcr mutuum amici dona mittunt Paulus pretiofiflima dare cupit,fpl ritualia nempe,qualia funt dodrina cuangelica,cÔfîrmatio in omni bono,amp; ex»nbsp;hortatio. Abfens ergo per epiftolam docet, præfcns uerbis ôf exhortatione con»nbsp;firmat.Talcs decet efle conuentus Chriftianorum.Cupit ôf ipfe confolari in fra»nbsp;trumprofedujfiuideatmultos Chrifto fideconiungi, SCcharitateindiesmagisnbsp;ac magis flagrare.Etquidem folius dei eft largirifpiritualia charifmata,fidem SCnbsp;amorem, Ncc alterius eft cofirmare fidem,utrunep tarnen fit facro minifterio uernbsp;bi,ad quod fpiritu Chrifti imbuuntur apoftolici uiri, ut potentes fint in uei bo exnbsp;hortationis SC corredionis per uerbum dei, quod legitime praedicatS, organutnnbsp;eft Chrifti,qui omnia agit in omnibus,omnia fpiritu fuo agens ad falutem eledonbsp;rum,0C ad glorificationem diuini nominis.Nec aliud fibi Paulus fumere intelliginbsp;tur hie Sc alibi,dum fe miniftrum Chrifti fatetur,0f dodorem gentium in uerita»nbsp;te Scfide.Id uero uerbis fit,fadis SC fcripturis,fpiritu domini régnante ineledis,nbsp;SC aflenfum conferente uerbis dei rite propofitis, ne quis in talibus aliter in donbsp;mino glorietur, SC detur omnis profedus fidei fptritui domini, qui uerus eft do»nbsp;dor,agens per eleda fua organa quod fuum eft. Dum uero addit,Pcr fidem mu»nbsp;tuam ueftram fimul SC meam,oftendit ueræ fidei eire,femper operam dare,ut fe»nbsp;fe ipfa diffundat in alios quoc^.Quod SC dominus fignificauitper fimile grani fi»nbsp;napts SC fermêti,8lt;: ut mutuum fideles confirmantes,ex fidei incremento utrinepnbsp;proficiant SC confolentur. Nemo enim fie proficit, ut non gaudcat fe à fiatrû pianbsp;cohortationc admoneri,0i in Chrifti ftudio promoueri iugiter,SC confolari in franbsp;trum profedu.

Nolo autem uos ignorare fratres, quia fæpe propofui uenire ad uos,

tX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' C o M M E N T. r M E P I s T»

amp; prohibitus fum ufi^ adhuc, ut aliquem frudum habeam in uobis, fi* cut Sc in cæterisgcntibus,

Quandoquidem fperabam meapud uos aliquid collaturum ad fanÂificatto* nem diuini nominis, fæpcnumero propofui adiré uos, fed h a eren us prohibitusnbsp;fum,Non au rem exprimit à quo,aut quo padotcaufa forfitan fuit, aliarû quoepnbsp;ccclefiarum maior ncceffîtas,quandû uniuerfas propèecclefi'as fa tan perturbarcnbsp;cœperatjdifputatione ilia de ccremenqs legalibus, ÔC fidei fyneeritate. Quia er»=nbsp;go omnium ecclefiarum folidtudo eum mirifice exagitabat, uarias raigrationesnbsp;fufeipere coadus cft,ut tefiatur Lucas. Hac ratione no femel Hierofolymam pe«nbsp;ttj upleruncß etiam ab inftituto fuo ilium rapuer unt uariæ perfequutiones QC pertnbsp;cula.Cum^ Romam pergere propofuiffetjdominus ci in alijs regionibus moraenbsp;taufas inrjciebar, pro euangelio in orbem inuulgando, 8C proinftituendis corronbsp;borandiscpecclefqs.Quafidicereuelit: Vidiquoiiesego ad uos confédéré paranbsp;rem,deummeab inftituto reuocafle.Paruiergo utferuus, non ualde de domininbsp;uoluntatecuriofusinquifitor, Vt frudrum,inquit,aliquem haberem:dicir,ut hanbsp;berem,non,ut facerem, uel adferrem frudiim uobis. Quem enim alps docendonbsp;uelconfirmando frudûadferebat, huncipfefrudSperciperefibiuidebatur. Idnbsp;fuumlucrum fummum ducebatquodfaciebat Chrifto,memor dominicidiefti:nbsp;Non uos me elegiftis, fed ego elegi uos, ut catis SiC frudum adferatis, amp; frutftusnbsp;uefter maneat. Et in uobis,ficut fiC in reliquis gentibus. Suas hab ebat à dominonbsp;décrétas prouincias Paulus,euangelioilluftrâdas:in his erat amp; Roma, qua eumnbsp;pcruentur urn altquado animus praefagiebat, au t ora culo didicer at, etfi tempusnbsp;non noffet : illuc perpetuo deftderio fufpirabat, iterc^ eo expediri tandem fibi ànbsp;domino indefinenter orabat. Haclenus beneuolentiam in initijs caprat Roma«nbsp;norum,nuncfenfim adinftitutum progrcditur,euangelium prædicandum,

II Græcis acBarbariSjfapientibus ÔC infipientibus debitor fum»

Nomen Graecorum ludæis à tempore Alexandri magni coepit ufurpari, pro alijs quoc|; gentibus fereomnibus,quia lingua 6C inftitutis Graecorum utebâtur,nbsp;Barbariquoc^à Paulo,utSC abalijs authoribus, uocantur genres, nulloingenijnbsp;cuitu præditæ nullis ftudijs humanitatis intentæ. Sapientes uocat dotftrina im»nbsp;butos, fingulari prudentia pollentesjin co fcripturam imita tus: infipientes ucnbsp;rofimplicioresôCindodos. Conftitutus,inquir,fum à deododor gentium,ramnbsp;Græcârum non Græcarumtut ne quis putet me patriæ foli addidumtnam menbsp;omnium ceclefiarum premitfolicitudo. Hac igitur rationed Romanos docerenbsp;teneor.Eft ôC in hoc infigne officium apoftoli, quod eruditorS ÔCrudium dodornbsp;littigitur plebei apti funtad percipiendu dodrinam Pauli, ÔCûpientes exea»nbsp;dem proficere poflunt.Debitor,inquit,fum,non magifter uel dodorthos titulosnbsp;domino foli tranferibojuni magiftro noftrocœlefti. Ètfi huius uocatione ÔCgra«nbsp;tia dodor fim, 8C magifter hac parte gentiS, non me uobis prçfero, fed fubijcio,nbsp;minifterium uobis debeo,non uendico auihoritarem uel dominium.

n nbsp;nbsp;Ita quod in me promptum eft, 5C uobis qui Romæ eftis euâgelizare.

Dum nihil quàm quod domino uifum ciTet liberet Paulo,nec fibi fed domino uiuere uellet,ad nihil magis propêdebat, quàm quod domino probari cognofee-batjfua interim uoluntate prorfus refignatus ÔC liber. Et uobis qui Romæ eftis,nbsp;cum emphafi dicit,in hunc fenfum,Qiium fapientibus quoq? debitor fim,quâlûnbsp;bet uos Romani præcellatis, multis nominibus quidem, maximeautem fapien»nbsp;tia,tarnen ft ita uoluiffet dominus,non fuiffemueritus SC uobis euangclium an«nbsp;nunciare.

AD ROMANOS. CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I5

nunciare,quamIibetimprLidensuelimpudens, qviamlibct quoqjfciremhocmfi nitt 5»^ labon's QC difcrfminis futurum. Libenter autem utitur euangelizandi tiernbsp;bo,quando praccipuum dodrinae eius eratadnundare falutem antmarum, par«nbsp;tarn mundo totiper Chriftum. Eft cntm euangeh'um annuciatio eorum qu«e do«nbsp;minus lefus nobis efTe Qi. præftare dignatuf.

Non enim erubefco eüangelium» uirtus cnim dci eft,ad falutem ora« jj ni credentijudæo pritnum Sc Græco,

Signißcat fe quamlibet fecundum carncm humiIcm,R.omanis collatum : ni« hil tarnen pudere cuangelij prædicandijetiam tam excellentibus cæteras genresnbsp;Romanis.Quin ipfos Romanos hiiius no pudere debeat, Caufam fubdit. Eftnbsp;cnim potetia uel uirtus dei,non quaelibet,féd faluifica.Si uirtus eft,nihil in euartnbsp;geliodebile,dubium uel etiam pudendû authumile,uirtute eminentibus. Si deinbsp;eft,omnibus eft adorandum:fi faluifica,omnibus eftexpetenda,maxime fragili«nbsp;buSjSC faluris indiguis. Quorum in numero efle etiara ipfos Romanos Apoftpanbsp;lus his quo^ ucrbis innuit eleganter. Et eft hæc claufula bene obfer uàndâ, namnbsp;hicingreffum habemus in epiftolam totam. Proinde hic tanquam in liminc grasnbsp;uiter aberratur, igitur ftatus rei tratftandæ eft,Vcrbo dei credentes faluos fieri,nbsp;ïpfum enim dei uerbum,quia potentia dei eft,ialuat credentes, ut non fit alia fa«nbsp;lutis uia.SermOjinquit, crucis qs quidem qui pereunt ftuïtitia eft:at nobis qui fanbsp;lutem confequimur,potentia deieft.Quæ falutarisdei uirtus fefecxplic at, dumnbsp;cos certa in deum fiducia erigit,amore uero in proximos inflammat,odio omnisnbsp;uitij implet,ftudio totius uirtutis impellit.Quae o.mnia nulla alia uis quam diuininbsp;fpiritus per euangelium praçftare poteft, dum ex fpiritu fando diuina uirtute fi»nbsp;mul animus affïcitur QC immutatur, Dum enim cuSgelium legitime prædicatur,nbsp;nonfuntuerba inania,fed adeft audiêtium córdibus uis dei,fpiritus fandus,quinbsp;ca perfuadet illorum córdibus, ut certiffime omnia ampledâtur,ut pro eo extre«nbsp;ma qurci^ ferre parati fiant, Qî gaudent fe dignos haberi,qui hoc pado Chrïfto tenbsp;ftimonium perhibeât.Iudæis autem,ut primis omnium euangelium promiftumnbsp;eft per prophetas,ita Qi pracdicatum eft.Nam dominus ipfe Chriftus exhibuit fc«nbsp;ipfum apoftolum circuncifionis,ouibus quç perierant de domo Ifrael, Ad cuiusnbsp;exemplum Paulus quoc^ Qi apoftoli primùm quidem ludæis euangelium attulenbsp;runt.Quod cum eorum multitudo refpueret,conuerfifuntiuxta domini præce«nbsp;ptum ad genres. Id uero flatim poft Chrifti refurredionem contigit, T une ueronbsp;qui Graeci dicebantur gentiles,iam pridê unius dei religionem didicerât, ideo^nbsp;proximi erant feripturis credçntes diuinistut promiflb cuangelio crederêt, fiç^nbsp;falutis fièrent participes, eonuerfi ad Chriftum ludaci Qi Græci, idem gentiles.nbsp;Maximum enim euangelij frudum in Græcis extitiflè initio euangeltj, comme«nbsp;moratur in Adis:quamuis ludæis Temper primum oblatum extiterit,Sic Paulusnbsp;ubicp primùm fynagogis Chriftum docuit, Qi illic aggregatis profelyris, Qi relûnbsp;giofis ex gentibus, donee ludæorû impf obitate depelleretur,Id quod fi'ebat,quonbsp;ties ludæi cernerentturbam cofluerc,Ô^ euangelium recipi etiam à gentibus, adnbsp;quas tandem fefe perfîdia ludaica conuertere compulfa eft:de quo Ad, 1 Sem«nbsp;per ergo Græci ludæis adnumerantur, adfidem Chrifti conuerfi's, Idco gentilesnbsp;cos æquat ubic^ ludæis in falute confequenda per Chriftum : quamuis primi adnbsp;fidem uocati effent ludæi, Qi reliquis olim antepofîti gentibus, quibus bonitas dinbsp;uina æque iUuxit,licet aliquanto pofterius,

luftitia enim dei in eo reuelatur ex fide in fidem j fîcut feriptum eft, lu^ 14 b

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. ÏN EPIST.

ftus autcm ex fide uluit.

Probaturus quod dixerat,EuangeK5 effe uirtutcm ad falutcm omni crcdêti', fubijcit, Per euagelium exhiberi Ô6 reuelari iufiitiam dei. Eft autem fuftitia def,nbsp;qua fpfe (e nobis iuftum,id eft bonum amp; benefacfentem exhibct, potiflime fum»nbsp;ma illius boni tas et mifericordia,qua gratis peccata remittit crcdetibus,ct fpirxtSnbsp;donat iuftitiæ. Tune aSt euangelium recipitur,quando huiufmodi dei iuftittamnbsp;erga nos fide ampledimur,nihil dubitantes,deum nos connumerare inter fuos,nbsp;quos malis omnibus creptosjinacternu faluareuelit. Hocpado reuelatur ÔC ex«nbsp;hibetur nobis quocp dei iuftitiatquae mox quocj efFulget,dum nos ftudio uerae iunbsp;ftitiæ incendit.Nihil ergo inftantius praedicandumfidelibus ÔC diligentius inculnbsp;candum,quatn dominum deum noftrum iuftum efle ÔC optimum, QC impios iu«nbsp;ftificantem.Id fl creditum fuerit,uerus amor fuccedet,ftudium^ placêdi deo pernbsp;omnia. Non fic exagitant dei minae, uel metus iudictf, quemadrnodurn folida innbsp;dei bonitatcm fiducia, per pignus falutis noftræ, Chrifti mérita, paftio SC mors:nbsp;quam credentes noftrorum pcccatorum caufa perpeffam à dei filio Chrifto dominbsp;no,ad falutarem pœnitentiam ardentius inflammabimur. Haecautem reuelationbsp;iuftitiæ dei,qua per Chriftum feruat reftituit^ eledos,quac per euangelium in tonbsp;toorbefada eft,cxfide patriarcharum Slt; prophetafum in fidempofteriorS fan«nbsp;dorum,ex fide gentis ludaicæ in fidem omnis creaturçdcdudaeft.Hebræis pronbsp;mifrion,es dei primum fadæ funt,8C in his iuftitia dei, iuftificantis in fe credêtes,nbsp;reuelata eft in Chrifto per euangelium, quantum id temporis conueniebat. Quonbsp;exaltato in gloriam, cum iam beata ilia benedidio per fernen Abrahæ ad omnesnbsp;genres proferridebuit, ibipicniflîmareuelatio,ÔC folidiffîmaexhibitio iuftitiænbsp;ubicp inclaruit. Semper itacp iuftus ex fide fua uiuit. Id quod Apoftolus adduxitnbsp;ex Abacuc prophetia. Quiquum queftus effet apuddeum deprofperitateim«nbsp;pior um,6C aerumnis piorum,iuffus eft à deo fcribere fuper tabulas,Ecce qui per«nbsp;tinax eft 6C incredulus,non erit reda anima eius apud femctipfum: at iuftus in ftnbsp;de fua uiuet. Hoc eft,qui fe deo non fubtjcit, fed fupcrbit fenfu fuo, is nunquamnbsp;erit corde redo,tuto SC placido. At iuftus fide fua, qua promiflîs dei acquiefcit,nbsp;uiuet ÔC ex fpe futuræ felicitatis, SC ex præfenti certitudine fpiritus filiorum dei:nbsp;mirifica enim tranquillitate 6C gaudio de domini bonitate perfruetur. Nondumnbsp;cnim apparet quod futuri fîmus: quod expedamus,non uidetur. Ex parte enimnbsp;cognofcimus, Fide igitur qua fpes innititur promiffæ fclicitati,quâ ueluti per fi'«nbsp;demcoràm cernimus SC tenemus,ea fubfiftimus, uiuimus, faluiacbeatifumus.nbsp;Hac uixerunt SC confolati funt femper,quotquot unquâ iufti 6C deo proban fuc«nbsp;runt.Ethæc eft propofîtio totius inftitutæ ab Apoftolo difputationis,Euangelionbsp;reuelari iuftitiam dei, SC fide nos iuftificari, quod idem fît. Euâgelium enim cumnbsp;denunciatiuftitiam dei,hanc deibonitatem, qua nobis peccata rcmittit,ô^ ipiri«nbsp;turn largitur iuftitiæ,nihil fidem pofcit uerâ,qua ea fruimur, deo^ gignimur,nbsp;SC uitææternæ participes euadimus.VoIens fîquidem Apoftolus probare, pernbsp;euangelium reuelariiuftitiam dei,ftatim fubiecit,Ira enim dei reuelatur è coelo*nbsp;Quo oftendere uoluit quomodo res haberêt,6CquaIis effetiniuftiria,hoc eft im«nbsp;pietas, apud eos qui ignorant euangelium. Si enim nihil ira dei ibi extat, ubinbsp;euangelium non eftîiuftitia autem bonitas dei, ubi euangelium recipitur falucnbsp;tis per Chriftum:fatis liquet,euangelio iuftitiam dei reuelari SC exhiberi,4dco^ ilnbsp;lud effe uirtutem ad falutem omni credenti,cuius neminem pudere,fed quam fanbsp;pientes unice quærere debeant,

Reue«

AD ROMANOi. CAP* I» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

Reuclatur cnim ira dei de ccelo fuper omnem impietatem amp; iniufti* 15 tiam hominum,eorum qui ueritatem dei in iniuftitia detinent*

Oßendere uult hic confequêter Apoftolus,iïcut fide nos iuftitiam confequL «nur, ttafi fide deftituamur,fequi toros nosferuire iniuftitiæjd autê facile ÔC plunbsp;ribus oftenderepotuit apud gentes fieri, ÔC apud Romanos mundo dedttos omgt;nbsp;nium maxime,ut illi minime uera ßde iam ante imbutt fueranr,fedidololatræ funbsp;perftitiofiflimi, abominandis ex hoc criminibus notati SiC horrcnda ob id iranbsp;deioneratûSicut Sgt;C cæterimortales omnesjpro confcelerata SiC flagitiofa uita eonbsp;rum,in qua non nifi fingulari dei ultione adeo commaculari potuerunt.Qiiibusnbsp;omnibus,nifi per cuangelium folum iuftitia dei exhibeatur, 0^ per fidcm üeramnbsp;digne receptum fuerit,nihil aliud q grauiffîma dei indignatio extetet incumbat,nbsp;£gt;C grauiffimum iudiciiim irx dei ÔC ultionis iufix. Id^ de coelo,quod folium eftnbsp;diuinitatis, undeiudicia dei iufta contra peccatahominum demittuntur* Gumnbsp;cfh deus grauiores fumit de fceleratis pœnas,dicitur z cœlis immittere ultionem*nbsp;Hine in tempeftatibus cceli iram fuam deus grauiorem prodcrc öf rcuclare d«nbsp;citur*Vt cum Aegyptios perditurus erat, de cœlo tonuit Si perterrcfecit, Hinenbsp;quo(Ç prophetæ quotiesïnfolentiores Si âtrociores dei ulti'ones minantUr,prxdinbsp;cunt cœlos conturbandos,obfcurâdum fo!em,Iunam,ô^ aftra,ut inde dei pûten«nbsp;tia plenius inclarefcat Si timestar,Et qux poterat grauior ira dei defæuirç in idonbsp;lolatras genres,^ quod alioqui prudentes tanta fe turpitudine confundebanr,ucnbsp;omnibus effent horrori, S)C turpiffima morte digni,ipfi tarnen interim nihil fenti«nbsp;rentincommodi ueldedecoris,datiomnino in reprobum fenfym. In illam impienbsp;tatem decœloreuelatur ultiodei, hoceftinomnes homines impios ÖCiniuftos,nbsp;qui funt abfqj religione Si cultu dei uero.Quo enim deus hominibus plus intellenbsp;dus Si iudicq contulit ad dignofeendum quid uere bonum Si pium, hoc maiornbsp;eft illorumimpietas Si iniuftitia in deum Si homines, ut qui uocStem dominumnbsp;ad pietatem ÔCæquitatem Si inftindibus trahentem,fequicontcm.nunt, fed po«nbsp;tius uim quandam inferunt ueritati Si confeientix repugnati* Ita cnim hominesnbsp;conditi fumus,ut quod uerum,redum Si bonum cognofeimus, eandem uerita«nbsp;tem menti impreffam ad fedandum incitemur* Vnde nemo non renitente conanbsp;fcicntiapeccat,quinon ignorât ueritatem :qux Si uiquodammododetineri dicinbsp;tur,dum diuerfa malitiofe fedamur,06 agnitam ueritatem contemnimus facrilenbsp;ge,6^contra fpiritum meliora fuggerentem.Cum potius,quicquid homini deusnbsp;reuclat ueritatis ulla in re,in hoc reuclat, ut pietati incumbat,dei bonitatem prxnbsp;dicet,in admirationem uirtutis affurgat, Si ad offi'cij dignam rationem folicitet;nbsp;ne ingratus inueniatur, Si manifefte fefe quotß impium intra confçientiam iudinbsp;care cogatur propriam*

Quia quod notum eft dei,manifeftum eft in illis : deus enim illis ma^ 16 nifeftauit*

Id autem clarius fic, Gerte id quod de deo cognofei poteft, his manifeftum fa« pientibus fuit^Deus ftquidem iftud illis reuelauit,Huius iuftx ultionis dei in hosnbsp;fapientes gentiles caufam ftatim adfert : quia deum quem gratia Si beneficio inanbsp;gentj intelligercpoterant,non itacolereftudueruntutdecuitSatis intelligebantnbsp;fapientes fxculi, potentiam effcquandam, à qua caufantur Si reguntur omnia;nbsp;fontem effe quendam bonorum omnium, amp; ita diuinitatem* Hine cam reuererinbsp;öd colere debebant,eius prouidentix fe committcre: öd qux placere eidem intcllinbsp;gebaut rationis didamine naturalis, fedäda effe, ei^ fefe approbate Si obfequi.

l6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN E PIST,

Id^ non melius fieri poteft,quàm reuerentia ad authorem omnium,QC amorc K beneuoleniia offictjs^ in proximos, hincadmonebatur humanitaus,bcneficen.nbsp;tix Sgt;C iuftitiæ ad omnes.Hanc tarnen omnem ueritatem detinebantin iniuftiiia,nbsp;qux cos reuocabat ad fefe tantum diligcndum,ad profpiciendum fibi, quicquidnbsp;proximis accideret nil curantes Jlla autem nota funt ipfis,Quia deus hæc illis renbsp;uelauit,quaccunq? fas eft homines de deo cognofcere: eum fcilicet habere in omnia poteftatem, eflcfummumbonum.Deum enim efle, omnibus innatum eft Sdnbsp;infitum, ut nequcat hacc notio ex animis deleri quamlibet mundanis. Indiciumnbsp;cnim illud à natura cft,ideo à naturae profedum opiflce,qui pcrenni lucis fuæ in-fluxu in animos hominum idipfum irra^'at,cos^ ad fe agnofeendum ex his quçnbsp;condidit inducit:mentcs^ folicitat ad crcdendum,fic deum efle fautorem bonorum,utfimul ultor fit amp; malorum. Id quod faepe impij quoi$,uclint nolint,clarisnbsp;indietjs teftari coguntur.Et hinc quot^ difeimus, ueritatem non nifi deo manife-ftante cognofci,quam mortalium nulli inuidet, ut quiuis feipfum damnare coganbsp;tur fi earn non fequitur,femel omni defenfionc nudatum. Qiiod cum ante com-municatumgentibus euangelium deus praeftitit, quanto amplius nuncpræftat,nbsp;cum pauciffimi hodie mortalium legem 6C euangelium non audicrintc'ut cui nonbsp;luntasfucritferioueritatemampledendi, huiedodrina ueritatis nunquam de-fucriti Sacrap enim Euangcliorum hiftoriæ, Ôf reliqua fcripta diuina, nunqua mnbsp;non ad falutem intelkda fuernt,fi fuiffentleda diligentiusjamp;fîfuifîèt omnibusnbsp;libertas loquendi ea quæ fcripturas legenti reuelabantur,

17 Inuifibiliaenimipfiusacreatura mundiperea quæ fada funtintelle* da confpiciuntut:fenipit€rna quocj eius uirtus amp; diuinitas, ita ut fint innbsp;excufabiles»

Ifta quæ de deo cognofcuntur,inuifibiliafunt,amp; colliguntur â uifibilibus hu ius miindi ïreaturisîuerum non fine peculiari fpiritus diuini inftitutione ÔÔ mo*nbsp;tu.Neqj enim nos deum fine crrore,nifi ipfo reuclante, cognofeimus, Ea autemnbsp;inuifibilia de quibus loquitur, funt partim fempiterna eius uirtus SC potêtia, hocnbsp;eftiqUod in manu fua habet SC moderat omnia:partim quoep ipfa diuinitas, dumnbsp;fe mentibus noftris exhiber fummum bonum,0lt;f quçrentibus fe pattern, Hæc uenbsp;ro quemadmodum fub fenfus non cadunt, ita nec à mente pcrcipiuntur, R eue*nbsp;lante autem deo ipfo,cogitatione mentis colleda confpiciuntur,hoc eft,dare cernbsp;to^ cognofcuntur4Äddit autem quomedio,A machina,inquit,mundi, exopifinbsp;cio tarn admirando. Per ea nempe quæ ab tpfo condita funt SC fida, cum fua ma-gnitudine ¦motu,adionibus,fitu,fimul^ SC ex prçfenfione return futurarum,exnbsp;magnitudine commodorum,quæ cœlitus percipiuntur,ex terroribus uartjs ele-mentoturnSCmirabilium imprefli'onummultarum,cx^ perpetuomotuccclcanbsp;ftium corporum omnium. De quibus Cicero de Natura dcorum,amp; facræ literænbsp;longe clarius SC fîmplicius.De fingulis his notionibus in lege SC prophetis multanbsp;producuntur SC certa.Vnde difeimus,deum unumcffi'ccre omnia,6C optima ranbsp;tione,ne in alium defl animus nofter fefe attollat, fed placita eius in omnibus ha»nbsp;beat facrofanda. Non eft autem otiofa hæc dei manifeftatio,fada gentibus iènfiinbsp;fuoabundantibüs. Quamuisenimnoncredantneccolant, eximiturtarneneisnbsp;omnis defenfi'onis ratiô.Aequilîîme nobifeum agit deus, qui SC fua gratia redasnbsp;immittit cogitationes,ôi^ tarnen dum non cogit ad fanda,ubi contra cofeientiamnbsp;boni malum fedamur ex çoncupifeentia praua, fie peccamus ut contra nofîpfosnbsp;pf onunciare nos oporteat,ô^ dei gloriam confiteri iufte punientis*

Quia

AD ROMANOS. CAP. 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

Quia cum cognouiflent deum, non ficut deum glorificauerunt, aut ig ' gratias egeruntjfedeuanueruntin cogitationibus fuis,etobfcuratum eftnbsp;infipiens cor eorum:dicentes enim fe efte fapienteSjftiilri fadi fünf*

Exponit fufius,cur fint incxcufabilcs illi qui ucritatcm dei in iniuftitia deti« nent,Sigenres illæde quibus loquitur,ignoraffcnt effe deum à quo conditi funt,^nbsp;S)C à quo regunrur uniuerfa,qui benefacit impenfe hominibus, Qc ex ignorantianbsp;tali obmififlent ipfum colerè,excufarentur pro tanto. Vbi autê ipfe eis fe manifenbsp;ftauitjüt uerceum cognofceFent,ex omnibus creaturis admoniti, effe potentemnbsp;omnia 8gt;C fcientem,optimum QC beneficum omnibus, omnis ignoranw^ ôi i'mponbsp;tenaæprætextuscXcIuditur,utfîirttomninoinexcufabiles. Vitroenimô^tepiesnbsp;re deum ex animo reiecerunt, quern uenerari SC adorare contempferuptgt; quemnbsp;tarnen toto peAore ut fummum bonum amandum atc^ colendum cerlo qüidemnbsp;nouerunt, fed infirme tameniüt præualeret deprauata a’ftimatio retufti, SC cupinbsp;ditates ratibnis iuxta carnem fapiêtis,uero dei cültuijfed inexcufabiliter.Déutrtnbsp;autem glorificare ut deum 8C uenerari,eft cüm cultum dèo adhibere qui ei debcsinbsp;tur,feipfum totum deoaddicere,expedtare ab ipfo uno omnia^omnia huiusgra«nbsp;tia facere, in omnibus adionibus intcnderc,in omnibus illi gratias agere, boninbsp;confulere quiequid eius difpeniationc nobis occurrefitjUtCp credarnus,nihilgra'nbsp;tius deo in nobis efle,^ proximis noftris ut fîmus beneuoli,SC pro uiribus bene«nbsp;fici, ut non uerbis tafitiim,fed reipfa SC tota uita laudes dominidei noßri prædi«nbsp;cemus.Non autem deum glorificare ut deum, eft ea deo offerre,in quac fertur innbsp;gentj quo^ noftri deprauata cupiditas, utputemus placere deo quac carni pro»nbsp;bantur SC ianguini : quemadmodS colere confueuimus hominem uitiofum: au«nbsp;ro,gemmis,ftatuis,ueßibus,odoribus,mufica,geßiculationibus,luminibus,carnbsp;ne SC fanguine pecudum« Quanquam autem amp;huiufmodi quædam ueterifuonbsp;populo indixerat,adeo tarnen noluithis rebus tultüm fuumacßimari,utubi haccnbsp;quoq; fine fine adhiberentur,tolli ea iuberct, ut quæ abominaretur ÔC ferre nonnbsp;poffet. CredifibiSCaufcultariuoluit ,fiudere præceptis fuis ,id^' totôpcdore»nbsp;Hune uerum fui cultum pofcebatÆtadiecit Apoßolus,Etnonegcruntgratias»nbsp;Non poteß agere gratias,nifi qui fe gratuits accepiffe beneficium agnofeit, uer«nbsp;bis SC uita praedicare,a deo nobis omnia prouenire bona,ut de noßra gloria nihilnbsp;cogitetur omnino, Merito euanuerunt in cogitationibus fuis, ifli fecundum fac«nbsp;culum fapientes, ÔC agnitum fuum deum non glorifi'cantes, ut delaberéntur adnbsp;inanes ÔC perniciofas nugas rationis humanæ, adi cupiditätibus rerum fenfibi«nbsp;lium.Etquidcmfolicitabat eosmetus quidam iudiciorö dei, quemcultualiquonbsp;demereri cupiebant, fed tarnen interim nihil remittebant carnaliu defideriorumnbsp;ÔC aduum.Cercmonijs quibufdam, ab hominibus ad dei cultum infiitutis,id infnbsp;petrare uolebant,quod uir nullus honeßior non fummum putetfibi dedccus SCnbsp;ignominia, fi opem uel indemnitatem rogetur fccleribus,ad quae perducere cortnbsp;fueucruntopes,honores,fanitas, longæuitas, potentia, uoluptates, SC id genusnbsp;alia,quac caro miratur,ÔC ob quæ deus colitur à gentibus* Qui 6Cfrufirantur,etnbsp;uani fiunt,dum in abfurdiffima commeta fuperßttionum, fub ueri cultus fpecicnbsp;euanuerunt. Id uero fieri non potuiffet, nifi obtenebratum fuiffet infipiens cornbsp;eorum,amp;: omni ueritatis cognitione deßitutum. Quod quidem ita euenire opornbsp;tuit,fiinul atq? fe ab illa cognitione dei, qua æterna deo effe fapientia potentia SCnbsp;diuinitas cognofcitur,in fuas cogitationes à luce ad tenebrasdeflüxerunt. Vndcnbsp;ÔC illud confequi neceffe fuit, ut cum dicerent fe fapientes, omnium euaderentnbsp;b 5

it nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IM BP I s T,

ftultiffîmi: dum falfum pro uero dci cuitu ampleduntur,uef omncm ddcultum negligendumiudicant, Vndeö^uerebona,utnQn tntelHgunt,fic eh'gere nonnbsp;pofrunt;fed qu« pottus i'pfis obfunt ÔC certam adfcruntpernicfem. Quin amp; rc»gt;nbsp;pudiata uera uiua^ cognitione dei,toti de(îpiunt,ô^ amentes fiunt,ut fequoquenbsp;dicänt effe fapientcs.Sandi enim, ut fentiunt fe inunquam fans colere deum, fa«nbsp;tts^ gratos efTeuta hoc quo«^ norunt, quod nihil fie norunt quemadmodS noflenbsp;oportet, Sciuntquiequid cognofeunt, idfe ex parte cognofceren'deo femper o«nbsp;rantlucem d^fpiritumdei,traduin patris cœleftis,utcognofcantolim, ficutcoanbsp;gntti funqhoc eft,plene uideant QC fenriät deum efiè omne bonum, dicere^ poCgt;nbsp;mnt: Portio mea,fors QC hatreditas dominus efl.

Et mutaucrunt gloriam incorruptibilis dei, in fimi'Iitudinem imagi* ms corruptibilis hominis,amp; uoïucrum,8ó quadrupedum,amp; ferpentum,

Gloria 8C maiefias dci in eo efi, quod omnia finxit, ordinauit, Sgt;C moderatur, ut fint ab ipfo uno petêda omnia^qui nufpiam abefi, nihil ignorât,fumme efi bo«nbsp;nus,d^amator hominum maximus. Cumita^ ad idola rerum uariarum fupplunbsp;carent,profirati coram illis,omnia orarent à deo, tanquä in his peculiariter prx«nbsp;(cnte,profpera illis concedi,aduerfa depelli,quod foliuseft dei, Certe diuinitatisnbsp;amplitudinem imminuerunt 3d peruerterSt, fimilirudine rerum corruptibiliumnbsp;commutatam: quod neduminfanum, fedödinexplicabilis amentiacfucrir. Quinbsp;enim immenfus eft, continet quoc^ 6d portât omnia uerbo uirtutis fuæ, ôd nulLnbsp;quam non fe clarilfime at^ magnifîcentifiîme praefentem exhibet, eum tam inaanbsp;nibus rerum corruptibilium fymulachris uelutincluferunt 3d addixerunnpro^nbsp;co,implente,conferuante 3d perfîdenteomnrâ,rerum periturarum nihil fentiennbsp;tes exhibuerunt imagines,facrilegio,qua impietate, quidqueatexcogiiarinbsp;atrocius 3d magis impium f Cum itaep dei fempiternam potentiam at(^ diuinitaanbsp;tem cognouifient,quæ eis foret tantae impietatis exeufatio reliqua C Hifce tarnennbsp;9tque furiofis at^ nefandis fîgmentis ita fibi placuerunt, ut hinc fapientes fe elfenbsp;iadarêt, V erc igitur fr uftrati funt in cogitan'onibus fuis, 3d infipiens cor eorumnbsp;obtenebratum efi, Ordinem autem 3d procelTum in his erroribus gentium lege«nbsp;re licebit in opéré nofiri H,B ullingeri de Origine errorum: 8d in Enarrationibusnbsp;M.Bucerihoclocbadlongum: cuius in compendium prolixe 3d inuolutius dûnbsp;Aa in hanc cpifiolj»m,fiudiuin efi, 3d omnium fere fan Aorum diAa excuterc : 8dnbsp;quac ad rem propius faciunt brcuius,ut fieri per nos potefi, pro nofiro more tra«nbsp;dere. Quorum fummatim haec cft fententia : Cum deus merito requirit, ut eumnbsp;in Omni loco dominationis fuaeagnofcamus,praedicemus,colamus,gratum^nbsp;in nobis antmum erga ipfum in proximo declaremus,id omne ifii praepofiere re*nbsp;ligiofi 3d fuperfiitiofi prorfiis negligunt, 3d pro fua libidine exprcflàm ab aliquanbsp;creatura imaginem fibiconfècrant,cui honorem exhibent diuinum pro fuo infiinbsp;tutOjpro quo honore pofiulant,ut deus quem colere fe dicunt in idolis,cupidita«nbsp;tibusipforumferuiat, Voluntautem, ut ipfisadflagitiofeuiuendumlargiaturnbsp;quicquid petierint, Quod quid aliud efi,q ut feriptura ubi^ tefiatur,iram dei imnbsp;portunifiime prouocare 3d inflâmarc, adeo, ut ardeatufi^ ad inferni nouifiîma,nbsp;deuoretç terram cum germine fuo,8d montium fundamenta comburatî’Nequenbsp;cnim deus gloriam fuam conccderc alteri uult,3d laudem fuam Iculptilibus, Annbsp;non ergo fiultitia efi execrabilis,3d inexplicabilis amentia, conari fauorê dei pernbsp;a'd eblandiri,quod fie irritât deum,fie ad ultionem concitat,ut nihil «eque;'Huiusnbsp;amentia; nulla illis fuperefie potuit excuiâtiojquia dei cognitione donati, ad ue«nbsp;rum

AD R O JM A N Oî. CAP. f.

rum dei cultum uocabâtur«Id uero cum nollent,furor iße apud cos cotinuo am» plius inualuit,ut indies femper magts ad abfurdiora proficerent. Vt non tantumnbsp;religionem fuam confiituerêt in cultu aftrorum ÔC hominum,uerumetiam quodnbsp;facrorum doóhflimis, ÔC fumma religione famaris legitur cotigiffe,nbsp;ut coluerint tanquam deos quofdam boues,oues capras, hircos, leones, lupos,nbsp;canes,feles, mures, arancos, apes, crocodilos, afpides, pifccs,ccpas ÔC porrum,^nbsp;quod memorat Strabo. Nee fine rarionehaecportenta colere uideri uolueruntgt;nbsp;credentes per aliqua gratiam dei confequi, per alia iram dei auerti. Apud quos .nbsp;fatan amicus huiufmodi imaginum, quas deus abominatur ob ueritatem neglegt;nbsp;dam,effieaeemobtrufiterrorem, miras^ itihifce fuperfiitionum infirumentisnbsp;exhibait prçftigias.Id quod faciié credi poteft, fi ad nofirorS tempora diuorumnbsp;fymulachra conculerimus,quibus abufus eft fatan ad oppugnationem ueritatis,nbsp;ut admiratores imaginum induceret in ignorantiam dei,in fiduciam meritorumnbsp;aliorum q Chrifti folius.Tradidit^ cocupifcentijs cordium fuor um,ut iam infranbsp;beftiarum fpurcitiam degenerarent. Id femper in mundo fadum fcimus,quotiesnbsp;imaginum admiratio creuit inter homines.Idipfum ab initio fcriptur^ iemper fe.nbsp;riofe deus praemonuit per ora omnium patriarcharum,propbetarum, Chrifti S£.nbsp;apoftolorum.Id quotquot femper erant fandi prophetx,apoftoli amp; epifcopi,pronbsp;omni uirili impedire uoluerSt, funt coiwtf, Êxperientia tam perniciofa admo«nbsp;niti fepe,quàm obfit rdigioni uerac, ftatuere imagines ad cultum 8C reueretiam.nbsp;Cue id pubfice fiat in ecclefijs,fiue domi in oratorijs: dum fe putant homines incinbsp;tari ad deuotionem QC orationem, te uera autem nefciunt quid fit deo grata oraanbsp;tio, QC quam deo ingratus femper èC abominabilis fuit omnis idolorS cultus,nbsp;per uniuerfas fcripturas facras damnetur omnis idololatria, quod eft cultus imanbsp;ginum, V t inconfultiffime amp; fimul impie agant,qui tarn præiudicialem in Chri-nianitateabufum prohibent tolli,amp; tarn fcandalofum morem, nedum ludæis QCnbsp;Sarracenis, fcripturis facris credentibus, fed pie zelofis diuini honoris fidelianbsp;bus impadionis materiam femper fuifte ÔÇ abominandum facrilegium, defendsnbsp;re ufi^ hodie conantur. Quafi fapientiores fint authore fcripturarum facrarurn:nbsp;quafi quod femper mundo perniciofum fuiffe magno damnocompertum eft innbsp;omnibus gentibus, illud pofihac falubre ÔC deo gratum,d^ ecclefiæ utile fit futu*nbsp;rum.Et quid aliud diuorum imaginibus confedum eft, ut præter deum fandinbsp;colerenturÆt quomodo hiftoria,aiunt,Chrifti d^magnaliS dei,fine imagine delnbsp;Chrifti fingipoteritf An ignoramus in ecclefia femper futuros imperfcdos,nbsp;qutbus obfunttaliafPerfedi nedum nonindigent, fed utfcandalofum deteftan-tur:amp;S ubi pofTunt, auferunt iufto zclo, ubicunqß cum rcuerentia habcntur uelnbsp;tradantur,illudfcientes domino deo exercituum femper placüiffè.Cui quideiitnbsp;per omnia placere uellent cultu fpirituali ÔC ucro, per^ innocentiam uitæ, o«nbsp;dium uitiorum omnium, fi gratia dei iuucntur, fine qua nihil horum poffunt.nbsp;Quod autem poffuntin dei gloriam, etiam imperfedi, ÔC in mulds femper oftennbsp;dentes,e(jccre idola ex altaribus,fubruere aras,excultas reliquias rite tollere,nbsp;fine maiori malo, haec faltem aggredi poflunt, dum magiftratus fiC ecclefia edoanbsp;di cofentiSt, ÔC facile deferuire iierbo dei in his corporalibus exercitijs: unde minbsp;fericordiam domint fubinde confequuntur,ut et interiora animor urn uitia refornbsp;«are cum dei gratia poterunt. Satis cóftat,nihil ad uerac pietatis confcnfum pronbsp;ficwe magisjô^ reformationi citius conficiendse prodefte, quâm fi fcandala haccnbsp;publica in primis tollantur,quae nulla poiTuntfcripturarS dodrina dcfcndi,quacnbsp;totum feripturae canonem aduerfum habent, quae confiât Chrifiianæ religiösnbsp;b 4

10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-COMMENT. IN EP I st;

nt plus omnibus abufibus nocutffe.Etmiferc abimaginum cxordio damhimaa ximi femper caufa fuiffe. Ab codé enim tempore coepit Turcarum impietas, Pasnbsp;patus praefumptiojcoelibatus hypocrifis,amp; imagtnum uenerario,cum inuocattonbsp;nefandorum,hôceft, cumôbliteratioriéueræ fideiySC meritt pafltonis GlutßtVnbsp;Exordium prçbuerunt huiufmodi imagines pernioioft's cercmontjs, cohfidis ro*nbsp;raculisjS^ quaeftui nefatódo,cui cedcre coada eft pietas^Sed de his attj plenius Qi»nbsp;dodius multi, etiâmfimültisnondumplaçerepoflînCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

10 ‘Propter qùôdfrâÆditîliôs deus irt defideria cordis eoÆ, in immun*® ditiarpjUtcontùrnelqsâffîciantcôfporafüainfemedpfîs» ' -

\. Maximae irae diuinae ftgnum fuit jin tllos fecundum fæculS fapiehtes^ amp; mutó di quoc^ deceptorgs,quod cupïd^âtibus tem turpibus,'ÔÇ erroribus tan^orf en*nbsp;dis tradidt£S6mauçipauitiufto iudiciôfvodeus,eos quos àd tmàgmcmïuâmîïnnbsp;xçrat,iptrim fuoadjbipnefia, fandaamp;reiigiofadiuina^ ordiriaueratàfi^ cbtfdi«nbsp;deraçProrfus enj pecuaria^ funt ô(ignominiofæ hominibus hae cupiditatës, ublt;nbsp;deeftfides liera amp; fpirftusdeiper Çhriftum, Quia eniirt ratione homines ualcht,nbsp;ideo uidi cupiditatibus, fonge fiubt peçora iniblentiores ÔÇ immaniof es : quinbsp;nimirum fc intra natu.tæliïnft^s nêquaquâm continent, id tarnen quod béftiaî fónbsp;lent, Qu æ emm beîqâ Tic fe in V enérëm proli non feruientem proqëit,üt faëeamnbsp;naturæ aduerfam^ Qûæ tn cibo pqtu^ cS fua pernicie tam infaneluxuriatî'Ianinbsp;cupiditatibus honQrüjpotentiaejquibus bruta noq tanguhtur,in quantam muldnbsp;rabiem euaduntc'QuantÔ enim amphora funt in Komine detdona nâtufah'a,tannbsp;to enormius 6C uiolentius ab eo pecçatûr,ut eum euicerit täni improba peruerfinbsp;tas,quæ certe à lapfu prim/ hominis nàtüræ deftftutæ adhacret ÔC impëf âtuîoknanbsp;ter.Proinde nullum eft luculèntius 56 certius documents irae diuthæ, quâm hoanbsp;minem fuis tam fœdis 56 improbis tradi concupifcènttjs» Tradi aute à dëo in cotinbsp;cupifcentiam 56 deûderia,cordis,non aliter acciptendû,q induct* in tentationem,nbsp;no fine magna riôflira çûipa,qut fie uoluntati diuinæ agnitæ feiêterno acquiefei-mus,minimeà malo coadt,mùltominusàbono, VndequiftçnoiïrSde proprionbsp;peccato conuincitur,üt deo illud itùputare non poflît, qui nullam caufam peccänbsp;to noftro dtfpontt«Et noftra nos confcientia damnat de peCcato omni, quod nonnbsp;ignorantes committtmus,nec nolentes^ Deus qub^ ulcifcitur peccata peccatis,nbsp;ac fic tr adit concupifcentqs malts,quibus ipft fua uincStur malitia, qui deum ininbsp;fiindhbus fuis 56 uerbo fuo ad meliora hortanti nolunt obfequi, S6 uolentes caranbsp;ni obediunt, ut nulla gratia dei frui cupiant neep ueltnt : interim inefFabili nobisnbsp;modoiudiciafuadeus,utincorporïbus,ita 66in ebrdibus hominum operatur»nbsp;De quibus tarnen tam aids diuini iudictj fecretis,metis noftræ anguftia nihil phinbsp;lofophetur curiofiusjilud potius meminerimus,Tu quis es, ô homo, ut rëfpon«nbsp;deas deofCogita potius femper quid tibi deus agendum mandauerit, â quo pro*nbsp;bitatis 56 tuftitiæ rationem confequi ualeas,eum precibus attentis,fanda fide ininbsp;plorare ftudeas femper, 56 orarc quomodo Chriftus te docuit.

It Qui commutauerunt ueritatem dei in rnendaciiim, 86 coluerunt SZ feriôçruntcreaturæ potius quam creator!, qui eftbenedidus infæcula.nbsp;Amen,

Repetitie eft caufæ,cur deus tuxta carnem tantum fapientes, 66 fi'de det defti tutos uera,in fenfum tam infanum tradideritiratus, ut euadcrentbeftijs nequio«nbsp;res 56 magis fpurci, Veritas fiquidem dei,hoc eft, quod unusomnia faciqrc^'r,nbsp;86 optime ordinat,in ipfius operibus magnifiée apparetô6 extat, 56 ad uern ciusnbsp;eultum

AD ROMANOS. Û AP. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;If,

cultum nos inuitat. Sed homines per fua fimulachra mcndacium fibi prjßftuunt 8lt; admirantiir,magis rationis certac di(ßamen,ÖC intus piam loqucntis confcisnbsp;entiam,quam nemo non fæpius audit,fed non attendit qui carni utiiit. Sic QC imanbsp;^nes diuorum geftorum humanorum falfas 66 ftultas,uel eriam ueras appresnbsp;rianturmagis,06admirantur,dodores^fuoshabere eliguntmagis iierbumnbsp;domini 66 facras fcripturas,ueletiaminditS humano cordi probitatis iudicium,nbsp;cui corporis tarditas ÔC fenfuum appetitus,non tarn libenter obcdiunt,fed ad pcnbsp;ioracótinuopellüt,nifireligionis ueraefides Ô6 timor deiperfuadeätaliud. Ciirrtnbsp;itac^ cœlum,aftra,terra, animalia, ÔC ipfe homo, uiuaciflîmum exemplar fint fa*nbsp;pientiXjbonitatis 66 potcntiac dei, utclare in iftis faduris fador difci ÔC agnofcinbsp;poffii, uolunt tarnen magis homines artium fuarum figmenta fibi praeftituere QCnbsp;deformare, ex quibus deum longiflime iftis rebus diftimilem ftultiflimc difcercnbsp;Ô6 inueftigare præfumunlî 66 fuo fenfui credere magis ac obedirc,^ dei uerbo eCnbsp;uoluntati creatoris,haec omnia tarn feriofe prohibentis Ô6 abominâtis. Quod manbsp;lum,quod dedecus dei, dum haec Apoftolus fcribcns moleftiffime etiam cogita«nbsp;retjcoadus eft in fpiritu fando exclamare, 66 tantam indtgnitatem humanæ manbsp;hei» 66 ftultitiæ admirari, Ô6 dicere in fenfum contrarium Ö6 fandiffimum, Quinbsp;eftlaudandus infaecula,Amen, QuafidicerccOatrocem impietatê,ô infandamnbsp;deiconrumeliam,quifolus deus cft,ibluslaudandus,quifinxitomnia, quifolusnbsp;bonus amp; potens,hunc miferi negligunt, hunc fuis mendaetjs honorare conten«nbsp;dunt: bine prudêtius fapcre, Ô6 hominibus de meliore uia proficiendi in iuftitia,nbsp;per fua facrilegta profpicere praefumunt: 66 quae uérbum dei 66 deus ipfe digitonbsp;fuodamnauit, Ô6 in uniuerfumidolacfteabominanda, totiesclamar,cafibia(lnbsp;pietatê,quae dei cultus cft,proficerc perfuaderccpconrendunr.Quin Ô6 ut fupersnbsp;uacaneum praeceptum fecundum primac tabulae de idolis noncolcndis delent,etnbsp;utinconfultc à digito dei decalogo infcriptum,negligendo quaft cancellant. Adsnbsp;ledum, Amen. Confirmât omnein laudem cultum^ uni ucro deberideo, 66 abnbsp;omni al’io cultu cauere fideles 66 cultores ueri.

Proptereatradidit illosdeus in pafliones l'griômmiæ. b^amfeemu næeorumimmutauerunt naturalem ufum, in eum ufum qui eft contranbsp;naturam.Similiter autem 86mafeuli relido natural! ufu fœminæ, exarfcnbsp;runtindefiderrjs fuis in inuicem,mafculi in mafculos turpitudinem opcnbsp;rantes:06 mercedem quam oportuiterrorisfui in femetipfis rccipientesgt;

In gencre dixerat idololatras fingulari irx dei obnoxios eflcjnunc idem pro« bat 66 explic'atper fpecies. Quo enim execrabilior fuit horurn libido, uitaeqj ne«nbsp;quitia, hoc manifeftius eft, quare grauis in eos dei ultio incubuerit. Cum enimnbsp;non foluminnatus pudor obfifterefœminisdebuiflèt, nein tantam amen tiâ casnbsp;dercnt,ideo^ immaniorem irac diuinac ultionem expert» funt, quando ad maionbsp;rem impietatem teftandam naturae ufum fic mutauerunt praeter omnem honeftanbsp;tcm,fumme pudendis 66 ipfi naturae adtierfis libidinibus feruire paffim ab omninbsp;fide alten» non erubuerint, utcunq? multa,utdidum eft,dei cognitionc donataenbsp;effent gentcs.Cuius digna eft à deo ultio,quod ex uno peccato prolapfi in maiusnbsp;gloriamdeiinanibus fimulachris,ueritatemdei mendaciopermutarunt,cumnbsp;interim ex cognitione natur» Ô6 fenfu, ad ueru dei cultS inuitarentur. Per uerßnbsp;enimin deut^, etiam merchant per uerfiores fieri in ièmetipfos.Quemadmodumnbsp;boni cum fumus,omnia nobis cooperantur in bonum : fic contra, funt nobis ad«nbsp;uerfa 66 noxia omnia,cum noftr» nos prudenti» crcdimus,66 noftris aftèdibua

11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST,

indulgcmus.In co autcm quod didtufumnaturalem QC prætcr naturanijno hoc tantum eft animaduertendumjquod ueram amp; honeftam uoluptatem falfa QC pronbsp;brofa permutât untjUt Temper magis luuantquæ fecundum naturam funt quamnbsp;contra, fed quod iam in manifeftum ctiam exitium fui agcbantur, Quæ enim fe«nbsp;cundum naturam funt, diuinitus conftituta funt ad rerum conferuationem : eanbsp;fa ftidire,nihil aliud fuerit fe ex manu dei feruantis eripere, amp; in fui fe deftru*nbsp;dionem præcipitare Jam in re adeo fœda,tam^ aperte contra naturam fe conftinbsp;tutioni dei fubtrahere,quod ifti faciebant,id documento erat,ftc eos furere, uttonbsp;tos fe falutari ordine ratione,quam deus praefcripftt hominibus, turpiter exLnbsp;mcrCjÔ^ praecipites rucrc in probrofam perniciem non erubefcerent. Extrema ernbsp;go crat,0Comni cogita tione maior talium peruerfttas,eo^ irac diuinæ fumme inn.nbsp;cenfae argumentum euidentiflîmum. Et quod in feeminis ualere debuitinnatusgt;nbsp;pudor,hoc in maribus ratio confirmatior efficere debuiftet.Sed infana 0(. peruernbsp;fa libido uicitjamp;^deftruxitfexum utrunlt;^: uthoneftam naturae coniundionemnbsp;à deo inftitutam, furor ifte, cui ab irato deo gentes in peccati uindidam traditaenbsp;fuerant, turpiter diremit.Exarferunt,inquit,appetcntia nimium execranda:necnbsp;folum appetierunt, fed etiam arferunt monftrofe : exarferunt, ut toti libidinenbsp;ifta importuna conflagrarent,omni fenfu naturae femel exuti. Adiecit quocp,Manbsp;res in mares, utfoeditatem enormem perpetraret extreme perditi. Non homines,nbsp;fed bruta,imó turpius bruta aliqua, quo fefe perditionis mancipiaoftenderêt,nbsp;proprio quo^ iudicio codcmnati,amp;omnium iuxta rationem QC ex fide iudican«nbsp;tium omni uenia indigni QC humanitate. Et erat infania ÔC error, imô furor, fednbsp;uoluntarius î feientes enim 0^ uolentes naturam expugnabatfuam, inconditamnbsp;fœditatem toto pedorc deuorantes. Eius erroris mercedem,utinfeipfisrecipelt;nbsp;rentjfic femet inexplicabili ignominia affecerunt.Conditi erant ut effent têplumnbsp;dei,hinc per naturam admonebantur infttam,8C admonitu totius mundi,fed manbsp;luerunt peruerfitate fua omnem hanc faluificam ueritatem contemnere, QC ftu*nbsp;dium uerum dei ex animo eijeere, ut dominum fibi haberct iratum. Si ergo nonnbsp;fuftinemus ut deus nobis organis fuis utatur ad honefta fiC ad gloriam,digni pro

¦ fedo fumus,qui habeamur inftrumenta iræ,ad ignominia parata in interitS fem piternum.Hoc^ grauior eft haec uluo,quo minus fcntitur,Sf cum corpore con.nbsp;tempto dehoneftato,mens quot^ perdita eft,3^ fecum quoc^ confufa atternumnbsp;excrucianda.

Et fîcut non probauerunt deum habere in notitia, ( ita ) tradidit illos deus in reprobum fenfum,ut faciant ea quæ non conueniunt,

Tammulds Apoftolus hominu peruerfttatem exagitat qui fine Chriftoerant, oftendit^ apud illos femel omnia uitia SC cundam prauitatem uitae prorfus obtinbsp;nuifîè. idep non fol5 ut quifep pro fe federate uiueret, fed ut altjs quo(^ ad eademnbsp;author effet,0^ fedudorcm pracberet,quatumuis indicium domini minime ignonbsp;rarent. Nam quid deus præcepiffet,quid pœnarû tranfgrefforibus ßatuiflet,mi.nbsp;nime ignorarunt. Permifit autem iram fuam deus in omnem mSdum dire SC pa.nbsp;lam dcfæuire,ex quo non certo iudicarunt deum habendum femper in mente,innbsp;oculis,totopedoreobferuädum,ei^ftudendum ex animo. Vndc SCpeccatumnbsp;in mundo paffim adfummum confequenterperuenerat, quoclariuseffulgeretnbsp;bonitas diuina in redemptore Chrifto:ut^ abundaret gratia,ab6dauit antea de.nbsp;hdum,ut amplior quotp effetexhibitio iuftitia: dei, quæ fit per cuangelium deinbsp;Sc Chrifti,Cætcrum quæ hoc loco Apoftolus fcribit, cade funt cum ilhs fupcriusnbsp;didis.

'ad romanos, cap, I. didis.Nullac autem pracualerc cupïditates poffuntmens ß perftetin ucra, foh»nbsp;da uiua^ cognirione dei. Htnc fif, ut fi firma fit dei cognitio Si plena nunquamnbsp;tmponeni inancs falfæcp fpecies rerum praïfentium, Mentem itacp primum cor«nbsp;ruptam, oportet, atcp àdeoauocatam, cum agunthommem prauæ cupïditates,nbsp;ô^ilh'antmimorbipraîualeant, Deus interim indidit omnibus cognitionem fuinbsp;ÔC uoluntatis fuae,ueraecp iufiitiae Si rcHi ordinis ac ufus rerum, ut quid decear,nbsp;quid minus, rcdum fit aut pr auü,latere poffit neminem : fed mens cum fada eftnbsp;reproba, peruerfa, ui quadam detinet hac fibi diuinitus impreffam uerita tem,ucnbsp;contra fuijpfiusiudiciûiudicet facienda quae non conueniut, ôôquæfunt mala,

Repletos omniiniquitate,maliti'a,fornicanone,auariua, nequitia,plc nos inuidia,homkidqs,contentione,dolo, malignitate ; fufurrones, decnbsp;tradorcSjdeo odibiles,contumdiofos, fuperbos,datos,inu€ntores ma*nbsp;lorum,parentibus non obcdientes, infipientes,incompofitos, fine affccnbsp;lt;ftione,abfcp fcederc,fine mifericordia,

Commodius rcferuntur hacc ad uerbum,faccrcnt quae non conueniebantjut qui fequStur accufatiui mutentur in nominatiuos. Pro iniquitate autem SC ma*nbsp;litia,Graecus legit iniuftitia: ut co nomine intclligatur quicquid eft coniundumnbsp;cum iniuria proximi«Cum id fcilicet homines altjs faciut quod nolint fibi fi'crijCtnbsp;quod norat iniuftum. Eft enim Iniuftitia genus iniquitatum crga proximum, innbsp;diuittjs uel honore, coniuge ud prole, uel proprio corpore. Scortationem intdlinbsp;git omnem homini dominantem libidinem, qua quifq^fepromifcuëcumquo«nbsp;libet fcorto commifcet.Accipitur hie pro generali feortatione, etiam fub fe aduLnbsp;terium continente.Inferitur hie in Græco Verfutia, qua proximo infer tur molenbsp;ftia quafi ex compofito : dum callide uias quærunt maß, quo proximis facefiantnbsp;negotium.Auariua,cupiditas eft plus æquo habendi cum damno proximi. Ne«nbsp;quitia dicitiir malitia aut uitiofitas,quae uirtuti opponitur,ut fit calliditas quædanbsp;ÖC nocendi confilium,8C quouis modo incommodandi proximo, turn inferendonbsp;quod lædat, turn negligendo quod profit,quod^illidebetur,Sicautcm eorruptinbsp;homines,obnoxios eife cotingit malis quae fcquuntur.Refertos,inquit, inuidia,nbsp;nimirumergaeosjinquos fuam exerere peruerfitatem non audent:his enim insnbsp;terim bona omnia inuident, mala precantur,amp; uellent extin^ui, Ideo fcquitur,nbsp;Homicidiû SC caedes.ld quod dum non permittitur, perpetuo uexant proximosnbsp;fuoscontentionibus, SCdolis circumueniunt, odcrunt enim omnes. Sic autemnbsp;quaficumhumanitatcipfabdiumgerentest necdTeeft hue degcncrarc,utfintnbsp;moribus per omnia corruptis,importunis,profligatis,SC fumme execrandis.Manbsp;lignitate, dicit nofter interpres. Qui fie prauis afuefeunt moribus, SC mala con*nbsp;fuetudine,ut non nifi federate Sc praue omnia gerant. Huius pattes funt, quaenbsp;fubtjcit,Sufurrones, qui clanculo proximos apud alios deferunt. Quae res, ut adnbsp;difturbandas amicitias plurimum ualet:ita ingenuis mentibus merito eft inuifa*nbsp;Detradores uel obtredatores funt, qui omnia calumniantur, omnia atro dentenbsp;arrodunt. Quod Ô^ipfum malum inter praccipuashumanitatis peftesnumerasnbsp;tur.Deo odibiles,uel potius ofores dei,qui deum odcrunt. Cum enim deus charinbsp;tas fit,6C ipfa bonitas,amp; illi à deo in extremam peruerfitatem SC malitiam degenenbsp;earunt,aliud non poflunt quam odiiTe deum. Id quod de fe nimium palam teftannbsp;tur ,fimulatcp ex uerbo dei fcelerum fuorum admonentur, Iftud neceffario cominbsp;tern habet malum quod fubiungitur,Contumdioft: deo enim cum audentaduernbsp;farijôf profiteri manifeftumodium, quid fibi coiumcliat nonpermitterentin hQ

â4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o M M E N T. I N E P I s T.

mines» Sic ucrodeiSChominum contemptorcscumfînt ôi^hoftes , nonpoffutit non fumme fuperbiefle, faftu^ pleni : tum SC arrogantes adeo, ut fibi nihil indinbsp;gnum putent.Hi taies cum fefe omnibus præferunt, beilû quo^ indicunt omnûnbsp;bus, repertis^ flagittjsSCfceleribus contenu non funt, fed nouos quoddieubnbsp;uendi perditealios^lædendi rationes excogitant. Hinc tribuiteis Sfhunctitu*nbsp;Ium,Excogitatorcs malorfi.Hi funt de quibus dominus queritur per leremiaffl,nbsp;quod fapiêtes fint utmalefaciantîin his îcilicet ualent, ingenio uero ftupidi funtnbsp;ad omnia quæ recla funt» Quod fequitur, Parentibus immorigeri,eiufmodi eft.nbsp;Ut nemini fe poffînt fubtjcerc,ncminiobediant, qui parentibus fubelTe non poßnbsp;funt,fed pro fuis tantum cupiditatibus uiuunt modis omnibus peruerfis» Vt fennbsp;fim quoeç eo prolabantur ut fiant hoftes det,omni flagitiorS genere cofpurcatißnbsp;fimi. Hinc ÔC Apoftolus ea hic fubîjcit, quæ ficut natura confequi folent, ubi di«nbsp;feiplinam uitæ^ formationem homines repudiarint, ïta continent in fe totâ oralt;nbsp;nium uitiorum Icelerum^ co!Iuutem,quando funt omni ueri ÔC rediiudicio desnbsp;ffituti,adeo ut nec ipfi quæ decent cernere poffînt,nec aulcultare ea monfirandanbsp;bus.Eos autem intelligere licet per infipientes» Sequitur, Incompofiri uel pado«nbsp;rum haudquaquam tcnaces,quod pro codé accipitur» Qui tantopere deo SC hoanbsp;minibus aduerfantur, tanta funt uitæ immanitate,utfidem facilime fallant» Et fianbsp;militer quod fequitur, Ab omni prorfus ibeietate hominS SC conuiërione abhoranbsp;rent,nimirum podusomnibus hominibus hoftes, quos nullus tangtthumanitaanbsp;tis fenfus»Inde manentomnibus mortalibus hoftes irreconciliabiles, quos hic dinbsp;citabfqjfoedcre»Sicenim uocantur,quifero ÔC hoftili in omnes animo funt,adconbsp;ut fe hominibus nulla rationeconciliariplacari^fuftineant: edam fumme mifeanbsp;ris,ac fie habêtfous,ut quâtauis crudelitas pœnis eorum fadari iure debeat» V nanbsp;de Apoftolus his omnibus malis plus ^beluinis, fupremâmanumhocmaloimanbsp;pofuerir,addens,Immifericordes,quos nulla quamlibetmiferandà hominûma«nbsp;la eos tangant,nedum commoueant»

Qui cUm luftitiam dei cognouiflent, non intellexerunt: quoniam qui talia agunt,digni funt morte, fed edam qui confentiunt fadentibus^nbsp;Amplificadoeft enumeratæ peruerfitatis.Nam no folum eiufmodi funt ipfi,nbsp;tam^atrociacommittunt, fed edam fauent ÔCadfunt alfjs uteadem agant» Adnbsp;tantam autem demendam cum perueniflentmaligni ifti, ut eflent dati propternbsp;peccata fua in reprobû fenfum, non tarnen hoc illis accidit non fua ipforum pro»nbsp;pria fponte,autignorantibus quid deus ab eis pofccretfuoiure, qualia^ intentanbsp;retprofceleribustantis flagella» Noueruntenimiuftitiam dei ipforum animisinnbsp;fculptam,fcientes deum rependere unicuicg pro meritis, quod illi fine dubio co»nbsp;gnitumhabuerunt, utnonignorarent quid fibi ob tam deploratam prauitatemnbsp;fuam impenderet : ipforum eis hoe confeientia atteftante, ut morte effent digninbsp;qui talia pcrpetrarent,hoc eft fupplicio extremo SC fempiterno» De uarietatein»nbsp;terpretumalij uiderint»

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c A P V T II.

R-opter quod inexcüfabilis es o homo omis qci enim alterum iudicas, teipfum condemnas» Eénbsp;quæiudicas»

Hadenus memorauit quam immaniter perdita fuerit uita hominS, in quos ira dei de coelo reuelata eft,extreme impios SC iniquos»N unepeeuliariter aggte»nbsp;ditur

AD ROMANOS. CAP. rr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

ditvirf os,qui tantam pcruerficatem conabantur diffîmulafc,ùt alias fccicrum at guerentjquibus uellent cognitatn quidem uen'tatcm adminiftrare,amp;: fîmulaçe aanbsp;morctn iuftitiæjipfi tarnen pro amove futjpfius alios accufare malût, qùàm agno»nbsp;feere fuutngrauius main fuperbae hypocrifis, Vere enim cum quisreprehedensnbsp;alios,aliquid malum pronunciat, cumeo ipfo accufatomnes in quibus id m Ji lonbsp;cum habetjCtiam inter hos feipfum quoq^ condemnat.Idcp hoc grauius, quod einbsp;de fe,quod malo illo teneatur,amplius confiât. Tam abefi, ut ex ullo prætextu,nbsp;quod (èuerum fe fcelerum uindicem in alqs mentitur minus eiufmodi mal» rca=nbsp;tu obfiringeretur. Hine Seneca de philofophis perdite uiuentibus Qc alios quaenbsp;redafuntdocentibuSjfcribitjEos in conuitium fuum fuifle difertos.Et Dauid innbsp;agnitionem fuifacinoris perdudus efi,exfcntentiaquamtuleratinalium, dumnbsp;prophetaNathanilliquac admiferatfub aliéna perfonaiudicandaproponit.Huanbsp;ius autemuittjprimum conuincereincipit gentilesphilofophos, utillosexcitctnbsp;ad folidamfuacperuerfitatiscognitionem. Deindeetiam ludæos, defimiliuitionbsp;appellaturus,qui in ifia fimulatione maiorc fiudio detinebantur, ut quos lex deinbsp;paterna infiitutio ad iufiitiam plus pudere impietatis cogcret, fdeo adeo rnuEnbsp;tisutrifq;indiciumdiuinæ feueritatis proponit,tarnen ex ipfa rediconfeiertianbsp;quam illi fimulabant,alios reprehendêdojnempcgcntiles, lege Mofaica non do«nbsp;natos.Ea igitur ratione,qua plericp fuam conabantur impietatem tegere,dum a»nbsp;lios accufabant,reos agit illos impietatis, ÔÔ prorfus pronundat inexcufabiles.nbsp;Prodeft ucromagiSjdum dealiorS peccatis incidit nobis cogitatio, ut ftatim co»nbsp;gitemus, Ecceiudicium domini quod fe tibi quoeß nûc offerer. Vere peccatifte,nbsp;uerehæcdeus ulcifcetur.Tuiamdeipræco es,haecdamnans,Simulautem cogianbsp;ta dei iudicium elfe fecundum ueritatem, non folum in hune amp; ilium,fed in ornanbsp;nés qui faciunt talia. Vt caro quoq; tua coneuffa timoré dei,fpiritui citius obtemnbsp;peret ad innocentiam enitenti,ut indecumteipfum tumproximum ad refipianbsp;feentiam felicius extimules.

Scimus enim, quoniam iudicium dei eft fecundum ueritatem in eos i qui talia agunt.

Solus efi deus qui ex uero femper iudicat, qui folus animi receflus introfpia citjcum homines ficut nequeunt intueri corda, it a labi faepe ncceffe. Id fi per fua«nbsp;fum uerehabeamus, 8(. perpetuo cogitemus cum Apoffolo, prominimonobisnbsp;eritiudicari ab humano die,in utranc^ parte nihil omifîuri,quin ad bon um ointnbsp;bus placcamus.Eum autê quireuelabitaliquando abfcondita tenebrar5,amp; areanbsp;na cordium in apertum producet, ita in omnibus confiltjs amp; adionibus noftrisnbsp;fufpiciemus, ut eius reuerentia facile quamlibet prauâ in nobis cupiditatem re»nbsp;primat. Proinde fiue uere fine falfe homines de nobis iudicent, laudent nos fiuenbsp;uituperent,nunquam non in mentern huius ucniat.Deum feimus fecundum uenbsp;ritatem iudicare. Huicutnofira omnia approbemus,omnis uita efi impêdenda.

Exiftimas autem hoc,ô homo omnis quiiudicas eos qui talia agunt, 5 amp; facis ea,quia tu effugies iudicium dei.

Vt uehementius autem gentiles prædidos homines reddat iudictj diuini foa licitos,aggreditur eos admodû urgenti dilemmate. Vos,inquif,appello,qui per-gitis eis in rebus pcccare,quæ adeo inuifa deo cognofeitis, ut grauiter punire canbsp;fueueritjuthorum quocß alios admoncatis.Quid animi habetisf’Qiiid uobis polnbsp;liceminicAutcerte exiffimatisuos iudicium dei effugituros, aut certe admiran-dam ÔC ampliflunam deiclementiam, diffèrêu's méritas de uobis pœnas fumere,nbsp;c

COMMENT. IN EPIST. contcmhiusdUudimpofltbileeft.Nam I'udicat deus ex ucritatc, quam uos ferrenbsp;cogemini, qua efFugerc no poteritis. Omnino autem necefle eft,ut is qui peccatnbsp;in criminalia mandata principis,ut aut credat fc pofle cius feueritatem effugere,nbsp;aut plane contemnatcicmentiam ÔC. lenitatem eius,qua conceditrefipifeendi fpanbsp;tium.Qui hæc amp; fuperiora de hypocritis interpretantur, nihil ut uidetur ab hacnbsp;interpretatione diflTcntiunttquandoquidem alios de peccatisnemo iudicatautnbsp;accufat,quam is qui fe ucl exiftimat meliorem,0^ eft hoc ipfo deterior,uel dum fenbsp;peccatorem in maioribus agnofeit, fe tarnen non uult talcm quenquâ efle fe ere«nbsp;dere. Vniuerfam autem hominum condemnatiuftitiam, quæ non nifi phartfai«nbsp;ca eft,8^ utpannus mêftruatæ, quo minus proximos quofc^ iudicare praefijmat*nbsp;Ideo dieit, O homo,fragilis nêpe, amp; ad malû icmper propenfus, quado cogitationbsp;tuaad mais prona eft femper,cofidera tcipfum,ne ÔC tu tentcris,ft te deftitui connbsp;tingat gratia dei. Nc ergo alios indices talia agentes, qualia tu agis, fed iudicemnbsp;deum expcda,fccundum ueritatem iudicaturum, non in fpeciem nec iuxta pernbsp;fonanijfed corda pcrfpiciens iudicabit de internis opcribus.

An diuitias bonitatis eius 8lt; patientiæ Sc longanimitatis contemnisC ignoras quoniam benignitas dei ad peenitentiam te adducitC

Diuitias Paulus dicit pro copia,Hebraifmo frequenti, Vtftt fenfus,Quando quidem bonitas dei bonitas eft immenfa, ex qua deus nobis quamlibet indignisnbsp;SC malts, perpetuo bencfacit,dans pluuias ccelitus, 8C tempora frutftifera, altjs^nbsp;innumeris benefieijs declarata ipfa homines merito adducere ad hoc debcbat,utnbsp;ueredifplicereteis quicquidprohibuit dominus, ut illudnon folum nonagerc,nbsp;fed nec agentibus confentire poftent autuellent. Ipfi tarnen horrendis fe crimininbsp;bus commacularStjS^ hoftes dei fefc ftatuerunt. V t uideantur fola præfenti pro«nbsp;fperitate contenu, ôtS exteriori habitu ac hypocr ifi commendati, indicium domi«nbsp;ni fe euafuros efle uel nihil timere, Et non fois tam largiter deus benefacit ingra«nbsp; tis,f6d Si tolérât quoc^ quàm patientiflïmehoïlram impietatem,nihil de fua béninbsp;gnitate imminuês.Quin Si per anthropopathiam uideatur fado afîiigi. Si mole«nbsp;ftiamfentireàtantis hominumfceleribus^utdoleatei,fi ipfi nos perdamustamnbsp;crudeliter,qüos faluos adeo cupit. Quin cum nihil quoepomittimus adirritan«nbsp;dum eum,ô^ in pœnas noftras prouocandum, femper tarnen adhuc ille manfue«nbsp;tus perfeuerat,Ô6 tardns ad iram,lentus ad uluonem, Ignorans, ait, id eft non a«nbsp;nimaduertens,quod ifta te dei bonitas adrefipifcenuam adigeredebeatHoc quinbsp;dem fuperioribus addidit,utacrius inftaret, Si magis exagitarethorû infaniam,nbsp;qui tanta dei bonitate,tolerantia Si lenitate cmolliri non potuerSt nec uolucrût.nbsp;Noncnimpotueruntignorare,fe hacampliifima deibonitatead rcfîpifcenuamnbsp;non tantum uocari,fed agi amp; impelli.Sentiebant fiquidem deum inftituiflè ipfonbsp;rumperuerfitatembénéfices fuis expugnare,quactam ampla,tanta conftanuanbsp;pefltme meritis SC fcelera continuo accumulantibus cofer ebat. Et nifi omnis pu«nbsp;dor,omnis^ redi fenfus apud eos fuiflet plane abolitus,iftainfinita dei bonitatcnbsp;eo impulfî fuiflrent,utipfos fuæimpietarispiguiflèt,ô(f uitæ melioris ftudium fu«nbsp;fcepiflent.Difcimus hocloco,ut omnia deiopera in hoc faeculo in bonS noftrumnbsp;deus ordinaritrquæ Si ad poênitentiam nos debeant inuitare. Mala omnia nobisnbsp;adferibenda efle.Domino, inquit, deo iuftitia,nobis autêconfufîo faciei noftræ,nbsp;Difeimus quoq; quod thefaurus irae no irrogatur fimpliciter peccatis, icd impoe«nbsp;nitenriæ,quae eft peccatum ad mortem,Sd frudus perfidiar.Et infuper uidemus,nbsp;quàm bonos lenes nos quoœ efle conueniatin conferuos, ut perfedam patrisnbsp;nofiri

AD ROMANOS. CAP. I, nofiri bonitatem malis benefacienti's æmulcmur«

Secunckim autem duritiam tuam ÔC impcenitens cor, thefaurfeas tibi ±7 iram in die iræ,2lt; reuelationis iuftiiudicq dei, qui reddit unicuic^ fecun*nbsp;dum opera eius.

Omnia hue refert,ut plenius perfuadeat Chriftt faluatoris ôC falutts neceffL tatem, hienSe oftendens feueritatem dûiiniiudîcij.Eft autem occupatio qua ocsnbsp;currit cogitationi impiorum,tanquam non fit impoffibile efFugerc iudicium dei,nbsp;qui impios tam indulgenter tradat bonitate fua utcontemnant cam, Etefpondetnbsp;hic Paulus,Hacipfa de caufa, quod deus uos tanta fertlenitate, SÓ impellitadfénbsp;bonitate tam copiofa,uos autem in malo perfeuerantes QC proficicntes,nihil padnbsp;mini his commoueri,grauiUs uos manct iudicium dei, iracp dei iftam tarditatemnbsp;fupplïctj grauitateintolerabilicompenfabit.Proinde dum ita pergetis fccleribusnbsp;ueftris dei bonitatê contemnere talemjUihil aliud facitis, reponitis quotidic alinbsp;quid ad fupplietj ueftri cumulum:qui cum conftitutum huic iudicio tempus ad^nbsp;uenerit, femel promatur. Reddit enim deus citra ullum perfonarum refpedumnbsp;unicuiq; pro fuis fadis. Ergo quae fcelera maiore bonitatts eius cotemptu admitnbsp;tuntur,ranto funt atrociora, 2lt; grauiore antmaduerfione uindicanda, temporenbsp;quod ipfe conftituet.Proinde quo diutius impune fic uiuitis,amp; dei bonitatem ninbsp;hili facitis,hoc maiorem uobis fupplietj cumulum reconditis, quæ uos olim opa^nbsp;primetjamp;T in fempiternam uitionem praecipitabit, cum dies iræ aduenerit, Hæcnbsp;uero diligenter confiderata,homines reddcntfibïjpfis utfibidifpliceant, SCadeinbsp;iudicio trepidentjinde^ potentius ad Chrifiu confugiant 2C orent, Vbi interimnbsp;notandum,quod deus mérita fupplicia dum non exigit,recondit:fed quia homûnbsp;nes id fciêtes toties admoniti obflinata libidine iram in fe dei prouocant,redc dianbsp;cuntur ipfifibi uitionem repofterc, ÓC quafi expetendS thefaurum indies cumuanbsp;lare.Iram autem in die iræ,intelligit uitionem, uel quam dominus in ultimo iudinbsp;cio plenam de feeler atis fumet,ucl eer te atrociorem etiam inhacuita,qua omnesnbsp;aperte cognofcant iudicium graue dei.Huncquo^diemuocat Apoßolus diemnbsp;reuelationis iufti iudictj,Iufium autem iudicium eft, quo cuicç redditur pro fuisnbsp;meritis,Id cum differt deus,pœnas fumere de fceleratis,quafi latet amp; occultö eftïnbsp;reuelatur autem SCinlucem aeditur,cum poenas exoluuntimpïj, quod duritiamnbsp;impœnitentis cordis dignepertundat,Secundumfatßa rependi,exprimitfeuertnbsp;tatem diuini iudicitj fine omni refpedu perfonarum,ut metus huius iudietj incuanbsp;tiatur præpoftere fecur is, Nulla cnim ibi ualebit gratia,caufaî critfoli nitendum,nbsp;t'xOn poteft hic iudex deus fauore perfonæ à merito caufæ auerti.Cum autem hunbsp;mano more loquendi deus nobifeum utatur in uniuerfa feriptura, his quocß ucrnbsp;bis de repenfione fadorum uel fecundumfada, ad folicitudinem affequendi feilnbsp;citatem homines fic hortatur, ut expedent pro malefadis poenam,pro benefa»nbsp;dismcrcedem.Intcrimtarnenpaffimdoccntur,folabonitateamp; gratia per feSCnbsp;fimpliciter accipere:non tantum aeternä falutem, fed criam in praefenti uita temanbsp;poralia beneficia, tam animorum,qualia funt omnis generis uirtuies,^ necelTasnbsp;ria corpor i qualiacuncß. Quando omnia bona dei ad nos ex gratia dei funt, quanbsp;amp; larg{tur,utbene agamus uelimuscptSC eadê benefada,eius gratia per no« pernbsp;feda, mercedis nomine remunerate gratiofe promittit, fic^ fua in nobis operanbsp;coronat,2lt; nos interim ab eius cadem graria orcmus,ut det facere quçd iubetficnbsp;ri: 06 fi quid fadum bene per nos fuerit,id quidem dignum per fe non fit,acceptanbsp;tione dei,quam tarnen ex mera bonitate acceptât, ÔC dignum iudicat, cui ex fuanbsp;c a.

îl8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comment, in epist.

bonitate mcrccdem reponat, quando ex fide geftum eft,quam ïargttus cft 2C ipfc dnsîquæfînc bonis operibus haberi no poteil in adultis,quac ut domino placcat,nbsp;tarnen non aliter meretur nobis 2lt; ipfa præmium, quàm quia gratia dei per Chrtnbsp;ftum nobis QC fides contigit donata, 8d ad opera ordinata, eadê gratia qua amp; bca«nbsp;tifi'cabimur.Iußificati per fidem in Chrifto,quac non eft fine bonis operibus, quanbsp;à dotnino acceptantur,tanquam digna mérita pro præmio reddenda, iuxta pro*nbsp;miifi'onem ex gratia. Vt nihil habeant cotrarictatis dida Apoftoli QC fandorum,nbsp;quando fecundum opera iudicandi dicimur SC fumus,quibus ex gratia decreuitnbsp;præmiajô^ nihilominus non iuftificcmur apud deum, uel in iudicio dei abfolua*nbsp;niur,nifi fola gratia SC bonitate dei peccata noftra propter ièipfum remittêus, acnbsp;propter Chrifti iuftitiam SC mérita.

6 Hisquidem fecundumpatientiambonioperis gloriam SChonorem ÔC incorruptionem quærentibus uitam æternam. His autem qui funt exnbsp;contentione, ÔC qui non acquiefcuntueritati, credunt autem iniquitati,nbsp;ira Sc indignatiojtribulano Sc anguftia, in omnem anima hominis ope*^nbsp;rantis malumjudæi primum 8c Græcû

ClariusM.Bucerus hæcexplicat.lis quiinbencfadis toleratcsac perduran:» tes,quaeruntqu3egloriofa,honefta, acfolida, ÔC perpétua funt, uitam aeternam.nbsp;Hos uero quos agit contcntio,qui ueritati nonobtemperant, obtempérât autemnbsp;iniuftitiç,urgebitindignatio,ira,afflidio,anguftia,defaeuiturainomnêanim?mnbsp;hominis perpetrantis malum, ludæi primum, deinde SC gentilis, Dixerat, Vn:«nbsp;cuir^ iuxta fada fua rependêdum:memorat ergo, ut funt diuerfa fada,ita diuer»nbsp;fa quo(^ effe rependenda præmia: uolcns horum eommendatione SC defiderio,ilnbsp;lorum autem deteftatione SC metu, à perniciofa fecuritate in peccatisjimpellercnbsp;ad Chriftum. Studia autem 6C fada fandorum dicit effe, tolerâtiam boni operis,nbsp;quærere gloriam,ÔC honorem,SC incorruptionem,hoc eft uerum,folidum SC fta-bile decus uitæ,iuftitiam plenam,infignem, ac ideo in fempiternü quoep perma*nbsp;nentem.Porró bona opera quæ inquiri hic dicuntur,proprie funt officia iuftitic,nbsp;quibus deo adcommodamortaliumcura publica 8C priuata fandi infeririunt,nbsp;proximos^ad pietatem SC huius uitae necefÏÏtates iuuant. Hifce bcnefi'ctjsuuLnbsp;go mortales non folum nullam referunt gratiam, uerumetiam ob haec nihil nonnbsp;malorumrependunt,nullosfptantoperfequunturodio,atlt;^ cos qui inftituuntnbsp;rcshumanasiuuarepraïcipue. Exemplumhuius eft dominus Chriftus, Mofes,nbsp;Dauid,prophctæ,SC apoftoli, SCipfe Paulus. Opus ergo eft talibus non uulgarisnbsp;tolerâtta,qua animus duratus fuftineat pcrftet^ in bono opere, Gloriam autemnbsp;quærere SC honorem,hoc eft uirtutem éc quod uirtutem confequitur,non fic acanbsp;cipiendum cft,quafi fandi ob id tantum rede faciant, ut gloriam fibiparêt apudnbsp;homines,SC quæ fua funt quacrant.Deum potius fufpiciunt SC uenerantur fupranbsp;omnia,hunc unum amant,huic fefe approbate unice cupiunt. Hæc eftillorumnbsp;gloria SC honor quem quæruntfilij dei. Vt apud homines clari fintnon magnifa*nbsp;ciunt, quanquâ ftudeant nemini effe offendiculo, ita honefta fama effe, SC ad bonbsp;num probari ab omnibus pijs.Incorruptionem querere, eft perdurare SCfempernbsp;manere,bene habere, Opponitur^ fupplicio,quo criminofi SC à deo damnati plcnbsp;duntur:utincorruptidicantur, qui iftisterreniscontemptis ÔC corruptibilibusnbsp;bonis,uera bona,uirtutés SC coeleftia maltint. Itacp qui fände, pic SC iufte ac fo*nbsp;bric uixerint, 8C in pietate perfeueraucrint,aeterna uita donabuntur.Contra uc«nbsp;fo damnabuntur, qui contentioni deditifunt, qui ueritati nonconcedunt, nonnbsp;fuftinent

AD ROMANOS, CAP, II» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±lt;)

fufti'nent fibi pcrfaadcri quæ uera funt,tradunt autem fcfe mendacifs, Ôi. fînunt fibi perfuaderi iniquitatcm et mendacium quatnlibet perniciofum,ut uoci deminbsp;nt amp; uerbo uerttaris aufcultarc nequeant: cuius tarnen tanta lux eft, utfeetiamnbsp;inuitis ingcrat confpiciendam,’ut cum impij ci contradicunt,femper id rcclamannbsp;te confeientia faciant,SC tjs rationibus,quibus neipfi quidem fidant,Hac autemnbsp;congeric uocum idê fignifi'câtium, Indignatio,ira, Apoftolus exaggerate uoluitnbsp;ultionem, quam funt impij in extreme ÔC fummo illo iudicio experturi. Quibusnbsp;tamcn diÂionibus fignificatur concitatior animi ad puniendum appetitio. Tri«nbsp;bulaiio autem 8C anguftia coardlatio quaîdam eft QC c5quaflatio,magnopere exsnbsp;crucians amp;exagitansanimum expetftationc maiorum tormêtorum,exquaquonbsp;nos padlo rurfus explicemus’, inuenire non poflumus. Iftud tormentum animinbsp;dominus in Euangelio exprefti't per fletum amp; dentiS ftridorcm, Haec autem,in=nbsp;quit,tantamala,impendent omni animae hominis operatismala,Primum tarnennbsp;amp; praecipue ludaeis amp; Graecis, Nam Ô6ethnicis haeftenus deus ueritatem fuamnbsp;reuelauit,ut fint inexcufabiles. V t tarnen reuelatius SiC plenius Iudçis,ita illi prionbsp;ri loco rede ponuntur,tam in dando pœnas ueritatis reiedæ, q accipienda prae«nbsp;mia receptæ, Penitius autem his uerbis Apoftolus uoluitanimislegentiSimprianbsp;mere cogitatione de iufto iudicio dei, reddituri cuiep iuxta fua fada, fine perfo*nbsp;narumrefpedu,

Gloria autê amp; honor,ôc pax omni operand bonum, ludæo primum 7 Græco*

Praemium iuftitiae his uocibus cxprimitur,nimiru fumma ilia digrtitas, præ» ftantia decusep,quibus effiilgebunt fandi, iam per Chriftum confummati, cumnbsp;id iam in eis plcne extabitquod canit Pfalm,8. Gloria honore coronaftieum,nbsp;amp; conftituifti eum fuper opera manuum tuarumjSCc. Qui locus Chrifto tribirianbsp;tur,fimul® omnibus qui per Chriftum reftituuntur, Porto ifta hominum digni-tas’ôô praeftatia eo maxime nitit, quod in his imago dei reftituta cft,folida ac pie«nbsp;na iuftitia,utiam ipfi deo SComnibus angelis eius iufti fandi^ habeStur, hoc eftnbsp;benedidi,quosfcilicctdeus charos fibi dC eximios efre,reipfa dcclarat, Quos 2^nbsp;fempiternis bonis uere^ gloriofis cumulât, quicûc^ftuduerint bonis operibus,nbsp;primum quidem ludaeos Graecos,interim tarnen etiâalios quofeuntp, quam«nbsp;libet etiam Barbaros,6C omniferipta lege deftitutos»

Non eftenim acceptio perfonarum apuddeum* Quicunt^ cnim fine S lege pcccauerunt,fine lege peribuntEt quicuni^ in lege peccauerut, pernbsp;legem iudicabuntur*

Nc quis putaret inopia legis fcriptac, exterius non adminiftratæ, genti« j bus uia iuftitiæ ac falutis præclufam,eo^ cS peruerfe uiuunt,indigne eos code«nbsp;mnari, probat primum, Aequum efle in omnes iudicium dei, ex eo quod utritçnbsp;legem habent,ex qua quid redum fit,fads queuntdifcere: unde cum faciuntmanbsp;la,digni fint de quibus deus pœnas fumat.Porro etiam gentibus fuifle lcgem,exnbsp;qua facienda Sf uitanda abude poffintdifeere, ex co probat, quod inter illos fintnbsp;qui citra operam legis externa?,tabulis^ decalogi oblatæ, natura faciant ea quænbsp;legis funt.Hi igitur argumêto funt,fcriptum opus legis, hoceft uim uniuerfæ le«nbsp;gis in ipforum cor dibus efle. Hine ergo in die domini proprijs ipforum cogitationbsp;nibus accufantibusjuel etiam defendentibus iudicabuntur, pro^ fadis fuis reelnbsp;pientbona St mala. Hocdeiiudicium cogitet, quilegis decalogi bonam partemnbsp;de idolis nonhabendis, quamlibet alioqui ptj fint ôf eruditi, tarnen diflîmulant,nbsp;c ?

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. COMMENT. IN EPIST.

8^ quafî canceHanda ducant,SCobmittunt explicite docendo^Quum illud ipfuin dei fcriptum gentiles habuerint cordibus fuis inftrutîhim, de non habendis ima«nbsp;ginibus in templis^ut fciunt ipfi de legibus Numac QCaliorum gentilium, qui ci-tra omnes imagines deum colendum bene Slt; religiofe docueruntjd quod facracnbsp;litcræ ubit^ docent,apoftoli quoc^ amp; fandi epifcopi contcnderunt,omnis^ xtasnbsp;S)C natio experta eft, religioni uerac fuiffe imagines iftas pracfcntaneS uenenum.nbsp;Hoc teftantur abominationes regnorum Ifraelis, ludac, 6C Machabæorum, Deinde quantummalorum incidentChriftiana religio,a tempore quo imagines dinbsp;uorum non mala fpecie,fed contra fcripturam defenfac funtÔ^ audac in totius re-ligionis ftupendum excidium, amp; fuperftitionis cxecrabile augmentum. Quodnbsp;nec nunc quolt;^ datur agnofci SC emendari apud multos etiam pios.Et qui hodicnbsp;in his rebus peccant,quamlibetintentione bona,in legem peccanr,amp; per legemnbsp;iudicabuntur,Habent enim legem infcriptâ in cordibus, quam ÔC genres cognonbsp;uerunt funt reueriti, tarnen in earn peccantes peribunt« Non cm nobis minusnbsp;nocuerut hac diuorum imagines^^ Ifraelitis, nec pauciores habuimus diuos,necnbsp;fimulachra uenerati fumus minus illuftria, nec templa pauciora ucl humiliora ilnbsp;lis conftruximus, ÔÔ tarnen tantidamni iaduram in rebus 8C cofcientijs diflimunbsp;lare poffumus,quafi cocionatores noftri fortiori fpiritu imbuti fint, quam fueritnbsp;IfaiaSjIcremiaSjSd fimilestutBaruch interimcontemnamus, quifandus fuit, QCnbsp;zelo pio imbutus.

9 nbsp;nbsp;Igt;4on enim auditores legis iufti funtapud deum, fed fadorcs legis iu*

ftificabuntur»

Probat per legem damnari,qui in legem quam habent peccarunt Cum enim certum omnibus habeatur,non eflefan's,audilTelegem OCfduiire,nifieidem obcnbsp;diatur, operibus legis accommodetur,hinc etiam conftat, ludæos quolt;j nonnbsp;pofte apud deum iuftificari,0^ inter iuftos haberi à deo, quodlegis tantum auditores eftent,licet fadis legem tranfgrederentur: quin eos qui legem rede uiuen-di acceperunt,fi ifti praue uiuant,pcr earn legem codcmnari«ldeo fubiecit. Nonnbsp;enim auditores legis iufti font apud deum,fed condemnandi per ipfam legem ucnbsp;ftram eritis,fi mala fuerint opera ueftra: qualia amp; font non tantum gentiliS opera,fed QC ueftra quoc^:nam legem non obferuatis« Agnofcite ergo aliunde quamnbsp;â lege falutem uobis efte quærendam.Sed 8C gentiles quocp,quamuis nullam ac-ceperintlegem fcriptam à deo,peribunt tarnen,ft male fuerint operati: fan's enimnbsp;legis uel in corde foo fcriptum habet, utmeritobene debeantoperari. Quicunc^nbsp;ergo faciunt legem,hoc eftferioftudentlegi,utuita quocçlcgiconformetur, illisnbsp;deus uolet efte propittus,quos QC ad uitæ acternac hacreditatem admittet*

® Cumenimgentcsquælegem non habent,naturaliter ea quae legis fun t faciuntteiufmodi legem non habentes, ipfi fibi funtlex, qui often^nbsp;dunt opus legis fcriptum in cordibus fuis»

Dixerat reuelata gêtibus quibuslibet, non tantS Græcis,fed SC Barbaris,diut nitatê ÔCpotentia dei, ut fint inexcufabiles,Slt;grauiter quoc^ puniti, ga cogni«nbsp;ueritatem detinuiftent in iniquitate«Norntergo gentcs quç mala font SC impro-bata deo:adeo^ ft ea faciunt,fcientes SC prudentes admittunt,in quæ non dubi^nbsp;tant deum animaduerforum. lure igitur peribunt,etiam ft nullam fcripta legemnbsp;acceperint.Si uero naturaliter qua: legis font faciunt,hoe eft,fi uixerint honeftcnbsp;ÔC innocenter pro modulo humano, non ex inftitutione legis feriptæ admoniti,nbsp;quam non acceperöt, fed ex naturali hominum iudicio, quia communibus natunbsp;ræ fa-

AD ROMANOS. CAP. TI.

ræ facultatjbus praediti funt,quandoquidem deus uen'tatis aequi cognittoncm fufficiêtcm quibufui'si'mperritmortalibusjôC tam amplam, ut qui praue uiuunt,nbsp;feipfos tandem condcmnare cogantur.Ht certe fibtjpffs funt Iex:cx gratia amp; manbsp;fpirationediumaSfluminenatural!habent,utfcfedocerc dC corrigerepoffint^nbsp;ld autcm manifeftum faciunt,cum quæ decent uel ipfi faciöt,uel alios eadem doanbsp;cent agenda: turn certe oftendunt opus lcgis mfcriptumeflccordibusfuis, hoenbsp;eft,uim legis QC praecepta legis, Nei^ enim hæc ex libris hauferût facris,aut à do»nbsp;centibus acceper3t,fed inferipta diuinitus no ignorant, Nempe colendS deiim,nbsp;à quo omnia bonajà cuius prouidentiaregimur 5 cuius folabonitate nitendum»nbsp;Proximo autem ea præftanda effe fummatim quas cupimus ilium praefîare no»nbsp;bis. Sub qua lege CQntinetur,ut honor adhibeatur parentibus, gratitudinem ex«nbsp;hibendam,reipublica; feruiendumjueminem lædendum,6Cc,Cæterum ficut lexnbsp;feripta fua feientia neminem faluat,fîcut necobferuatio iuftificat coram deo, ni«nbsp;fi adiuuetur gratian'ta nec lex naturæ,de qua hic loquitur,quæ deum diligêdumnbsp;QC colendum ex creaturis monftrat,per fe pios reddir,

Teftimoniumreddente illis confeientia ipforum, hinter feinuicem n cooitationum aceufantium autetiam defendentium in die cum iudica«nbsp;O

bit deus occulta hominum, fecundum euangelium meum per kfum Chriftum»

Sic per M.Buccrum clarius,ut heceflTe erat,cîtpoftitur, Qui demonfirâtuint legis inferiptam incordibus fuis,atteftante corum confeientia,Ôlt;Scogita tionibusnbsp;inuicem aceufantibus SC defendentibus in dieillo,quando iudicabit dominus arnbsp;cana hominum per lefum Chriftum,Id quod euangelio meo prædico, Hæc gen»nbsp;tium natur alis lex ex illo lumine cxiftit,quod deus omniS mentibus infundit,ut:nbsp;quicquidfaciuntjipfifibiconfci) fintbeneanmaleidfaciant, Id^tam certofei»nbsp;untjUt ex his fupremum quoeÿ illud iudicium futurum fit, in die quando deus iunbsp;dicabit abfcondita hominum,per dominum noftrum lefinn Chrißum,De euan»nbsp;gelto autê fuo Apoftplus addit affe Au fingulari,quia crat ei præcipue creditum,nbsp;ÔC fummo ineo prædicando ftudio ferebatur, Necuero temere eft,quod cogita»nbsp;tionibus noftris tribuit æque noftridefenfionem ficut aceufadonê, Multacnimnbsp;faAa funt,quæinfpcciem iufta uidentur,cum iniufiafincea per aceufantes coginbsp;tationçs,quas reAi confeientia in nobis excitât,produntur. Contra quædam in«nbsp;iufta cum fint,ea item rationibus ex ilia reAi confeientia manantibus apud tribunbsp;nal cordis noftri uindicantur,Deum quoeç dicit iudicaturum per dominum le»nbsp;fum,Huic enim dédit pater facere omne iudicium. Coram quo iudicc tûc quoiÇnbsp;ualebit iudicium illudconfcienti«e noftrae,quæreuelabitur hocmodo,Dumnoitnbsp;ait] s aceufatoribus rei peragemur, quàm proprijs iftis cogitationibus euincenti»nbsp;bus mala noftra punienda efle quæ admifîmus : nec alijs patronis defendemur,nbsp;quàm noftris quoep cogita tionibus,fide certa in Chriftofixis,cuius pro fe poffîntnbsp;meritum ac iuftitiam allegare.

Si autem tu ludæus cognominaris,amp; fcquiefcis in lege,amp; gloriaris in 11 deo,amp; nofti uoluntatem eius, amp; probas utiliora inftru Aus per legem,nbsp;confidis teipfum efTe ducem cæcoru, lumen eorum qui in tenebris fünf, 'nbsp;eruditorem infîpientium,magiftrum infantium, habentem formam fei*nbsp;entiæ amp; ueritatis in lege,

Expofuitquàmfederateüulgouiuantgentes,quæ à Chrifto unico mundi

c 4

ja, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

faluatorc adhiic funt ah'enæ,indpicns à reprehenn'one gennum, quos arguit ex profenïonefaptentiactumiciosefre,quamhbetperuerfiefrent,quales utdcri nole*nbsp;bant,quibusamp;diuiniiLidictj feuen'tatetn expofuit. Nunc ad inftitiitumperuesnbsp;nit,adreprehendendume«am ludæos,quorummafuseratfuperdh'um, ôdmûnbsp;nor tolerantia rcprehcnfîonis.Labora'bantmagis ut fuam iuftitiâah'orum condcnbsp;mnattonemeurentur,nihilintcn'm æftimantcs,quodintcrim rcipfa tam flagiiionbsp;fe S6 impie uiuerent ficut genres, qui legem dei non ut ludæi acccperant. Eouf«nbsp;que autem deducit fermoncm, exaggcratione ÔC gradibus quibufdam,ut quic«nbsp;rat inter ludæos fummus honore, authoritate, QC iuftitiæ opinionc, fummusfdanbsp;licet facerdos, legis notitia fandificatus, negeteffe iuftum amp; fandum fine fideinbsp;inChriftumiuftitia,àfæcuh'spromiflî patribus 8C prophetis. Videamusigtturnbsp;gradusex ordinc. Primo ponit originemex Tandis patribus,cum dicir,Co«nbsp;gnominaris ludæus, unius fcilicet dei idoneus cuItor,6C dei cultoru filius. Namnbsp;uerifimilc eft illos plus fapere,qui à rcligiofis parentibus prognati funt, Quafi dinbsp;cat,Tu qui uideris cum matcrno kde diuinam fuxifle feientiam. Secundus gra*nbsp;duSjStudium legis.Namfingulisfabbatis legem riieditabantur.Vndedicit,Accnbsp;quiefeisin lege,id eß frequens es in ledione uel auditu legis. Teriius gradus efi,nbsp;Âbeneuolentiadei,quimaiorcmfapicntiam ludæis cratpollicitus. Vndedicit,nbsp;Gloriaris in deo.Et Deutc.4. Hæc eß ueßra fapientia amp;intelledus coram popunbsp;Iis,8Cc.Qiiartus gradus,Cognofcere eximia, ncmpe latentem in litera fpiritum,nbsp;fie promiiTum feruatorem ChrißS. Qutntus efi, Infiitutos efle ex lege, ut omnianbsp;probare poffîntidoneis ex feripturis teftimonijs.Sextus eß,Ita prouedos eflc,utnbsp;confidere poflînt fe præfiare pofie ducatum cæcis, quo ad uiam morum, Septûnbsp;mus,Pofle etiam efle lumen uerfantium in tenebris ignorâriac, fie docerc eaquaenbsp;funt fldei.Odauus,Habere ius cafiigandi alios. Infipientienimdifciplina debe»nbsp;tur fie uirga.Nonus gradus,ElTe in tanta authoritate, ut abfcp cafiigatione, fclanbsp;ui uerbi doceantimperitos.Decimus,Tantam habere formam cognitionis fie ucnbsp;ritatis per legtm,ut dignifint etiam primo honore facerdotis fummi, in cuius ranbsp;tionali fie pedore feripta eratdodrina fie ueritas, quoindicabatur fummum fa»nbsp;cerdotis officium effe,Docere ueritatem, fie innocenter uiuere, perfedionemçnbsp;fedari fie meditari. In fumma autem hocdicit,Q_uantauis uideatur prærogatiuanbsp;fcientie,non tarnen iuftificabit quempiam abfcp fide. Et uobis quidem perfonamnbsp;deus impofuit plus quàm eximiam,^ hac uobis uos ludati magnifiée placetis,fonbsp;los uos deus peculiar! foederefibi alTumpfit, ueram uiuendirationem à dominonbsp;complacendi docuit,per^ uos hancadminifirari alqs decreuit. Hæcomnia uosnbsp;ambitiofe admodum de uobis prædicatis,at uita amp; moribus nihilo fandius uiui*nbsp;ris quàm genres,quibus horum nihil donatum efl.Hoc uero intelligi uoluit,nonnbsp;expreffit.ita ut (oient qui admonentcum quadamacrimonia Sefi'gnifîcationcdcnbsp;teftationis grauioris. Mox autem utilla fignifîcatione animum eorum mouifTet,nbsp;ad ingenuam ÔC copiofam claramcp rei cxplicationem progreditur, ficutconfucnbsp;uer unt qui admonent prudenter.Excipit uero hic,quod inter laudes ludacor umnbsp;ultimo loco pofueratjProfefTionê dodrinæ falutaris, hoc eß, rede uiuêdi Si fétunbsp;tiendi dediuinis.

J Qtu’ ergo alium doces,teipfum non docesf Qui prædicas non furan dum,furans f Qui diets non mccchandum,mcecharisf Quiabominarisnbsp;idola,facrileoium facisf

O

Ergone, inquit,qui doces alium, teipfum non doces t* Per fe quidem nihil eß abfurdum

A3gt; ROMANOS. CAP, ït, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

ab/urdum magis SCindignumj docere ahos qux redia furnt, te uero id non do« uchemenrius ludaeoriim arrogantiam pcrcclleret, exrulit hoenbsp;habet m'm quandam urgendiSCinanbsp;tenon docerentludaci, quidocere ahos tibi foils fumpferant^nbsp;milt rua Ubris propbecteïs a tep facris, ta n eacerbts oppofirionibus proba r, per feuenbsp;rans tn/ïando/nterrogationibus. Cum prçdicas non furandum,ipfe furan's f'Afiinbsp;rtrmasnon moechanda,iptemcecharisCSéc, Volcbatfiquidem ilh's fcekrum comnbsp;tefftonem excorquere, eoep adducere, iitfe non minus quam genres peccatis pla«nbsp;ne perditos,ac inde Chrt/ioxqueatfplilas opus habere agnotcerent. Docebantnbsp;alios unius delueram religionem, amp;Clegem det, ÔC luflittam udep profitebantur,nbsp;boctpfo feiatn huic contecratos credcnrcs,amp;rcius tenere Icientiam.Quid autemnbsp;!equein/ânuni,quàm præ tè ferre tiudium alios ad uitam arternam adducendi,nbsp;Stipfum banc uideri prorfus fperneret teüari altjs in obferuatione legis dei faluanbsp;tem Stofhia bona ü[a,ipfum aucetn legemprorfus negligerefSubindc quoc^ luanbsp;dæosin communiappellansgeniem ludaicam alIoquêsnutnerofingulari.Quacnbsp;^go uulgo tam apud eos gerebantur £ta pluribus, iurc cis communiter impin»nbsp;gif.Cum icacpludxi xqueacgentcs admtC[erentfur[a,adulteria,St facrtlegia,leanbsp;gemi^ omnifariam cranlgrederentur,eo^ nihil^ignominia deum affîccrentdenbsp;cuiuslegegloriabantur, interim tam Ccelerate uiuentes ludæos in uniuerfum adnbsp;c“u/âr,Pcnzcncranfliucquoç^fandem,ufidoJa quidem abominatenturjquorumnbsp;infanum üudium obin excuti eis nullo padlopoterat, Inde^ nunc te eximie relùnbsp;giofos arbitrab^tat, cam interim a facrilegtjs nihil abhorrebant,hoc eft à contrccnbsp;^3tione ufu^ reram quæ idolis erant dicatæ,quas ne conringerc quidem debe«nbsp;bant. Commercium quoep cum idololatris, auaritu in facerdotibus:adhuc cnimnbsp;^xtabattemplum,ÖChoüiat ab auariiltmis facrißeis ipfbrum facrilegedeferebatinbsp;(ur,fub fpeciepromouendicultum ueridei, quem faAis blafphemabanu

Qui in lege gloriaris, per præuaricationem legis deum inhonoras^ 14 Nomen enim deiper uos blalphematar inter genres» Sicutferipmm eft,nbsp;ludxigloriabanturdelege, tanquam in maximt amoris indicium â deofibinbsp;dara,confemnebanf^ propter hoc gentes omnes, quibus non feciflettaliter, 0^nbsp;iudicia fua non manifeßaliet, uiuebant tarnen omnibus modts contra legis prxanbsp;fcriptum,Q.uemadmodamdeum uidebanturbonorare gloriandodelege à deonbsp;Ulis rradita:ncdum fadlis produntfe pro nihiio habere Iegem,quam tota uita im«nbsp;pudentiiTime eoncuJcant,eo deum grauiore afficiebätignominia, quando faeftanbsp;certius de ammo teliantur g uerba, öf pluris fiant. De deo enim rebus diuinisnbsp;contra animi certam lententiam malta iadlarc, quid aliud elinbsp;nbsp;habere dcuridi«

culo, 0^in fadem ddinfaltare tQuandoqaidem præfens eft ubic^ coram ipfo agimus omnia, Vndefitconfeqaêter, ut non refpondêtes dignitati ueftræ quamnbsp;iadati's,diaerfum potins per uos û'at,hoc elî üe/ha peruer/itate:nimirum ut no«nbsp;men dd male audiat inter gentes, ÔC conuittjsquoudieînceflatur» Nam gentesnbsp;deam legem^ dus a uefiris ælîimantmonbus, qui cum Jfîtis tam fceleratijOec iLnbsp;um uerum deum neclegem dusiuÜaôC fandam agnofeant» Qtiod autem Pau.nbsp;rs bic addudt, ad uerbum habetur Ifaiæ yi, Tribuiturcp id hoftibus m populumnbsp;crudeliter imperantibus,ôi^ nomen ddlfrael confemncfibus,SC conuitîjs aginbsp;ütibus, quos fit propter hoc duriter quoc^ puniturus, uiludaicus populus exnbsp;umoneftt domina deum gîorificaturus,Nunc autem contranum fît,ait Apo.

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Vo J« MÈN T. IN EPIS T.

ita péfdïte ui«iö*s,uyion deus ego,fed impun'flïmus daemon à gcntibus fiabear, de cuius fcilicethumine uos fic fcelefti ta flagitiofi audeatis gloriart Sic non tamnbsp;propterquàmpernosfit jUt ipßmeritodicaminiconuitia iiiagenuum indcumnbsp;iacere,quota tantam caufam praeßatis« Noftrum eft interim curare, Chriftiano«nbsp;rum fciliCetjUt nomen domini quo cenfemur,quod inuocamus,noftra caufa manbsp;k non audiatJd fiet,fi omnia dida dC fada noftra puriffîme Chriftum refîpiani,nbsp;amp; ad falutem proximorum referantur fimpliciter,

Circuncifîo qui'dem prodeft,G Icgcm obferues: fi autem præuarica* tor legis fis,circuncißo tua præputium fada eft»

Obfjcere ludæi poterant,deum uoluiffe ludæos babere pro fuo peculiari po” pulOjCffe ipfotum deum, ÔC habere quaff primogenitum ex nationibus cundis,nbsp;in cuius fîgnum fandfficauerat eos facramento circuncifîonis,dederatlegem,innbsp;ftituerat cultum religionis, habere^ uoluit pro fuo populo : fie utcircuncifionisnbsp;nomine intelligatur toca Ifraeltiica profefïto,Hic Paulus refpondet, differens denbsp;circuncifi'one,quid fit,quando ualeat,quid fiteffè ludæum, Quæ omnia nitSturnbsp;tllo quod fupra dixerat, deum abfq? perfonarum refpcdu unumquencç iudicatunbsp;rum,non fecundum profclïîonem,fed fecundum fada, Ideo externa ilia no pof«nbsp;funt adferre ludæis falutem,fi défit ftudium legis,alioqui gentes deum timentes,nbsp;ÔC iuxta legem naturæ uiuentes, de qua didum eft,condemnaturas efle ludaeosnbsp;tranfgrcflbres legis acceptæ.Qiiodfi fada quo(^ legis nos domino commendarenbsp;non polTuntjquæ funt immunda omnia,tam ludæorum gentium, aliunde eftnbsp;iußftfa fperanda ÖC inqufrenda. Cum ergo dominus circuncifionem, facram fo«nbsp;cietarem,inftiturionem legis,6^ quæcunq? in his cótinentur, quae omnia Paulusnbsp;hoc loco nomine circuncifionis comprehendi t a d id ludacis inftituiffet, ut uitaenbsp;bearæ participes euaderenr, in ea^ féliciter proficcrentihoc cftlegi fuæ ton's uirinbsp;bus ftuderentjUtruni^ hoc uerum eflefatisliquet, 0^ circuncifionemhabuiflenbsp;fuam utilitatem, fi'gnificando foederis fignum inter deum amp; filios Abrahae, utfi'cnbsp;eorum deus,00 ipfi eius populus. Earn tarnen utilitatê non peruenilTe nifi ad cosnbsp;qui legi ftuduiifent datæ.Hic fi'quidem finis erat, ad quern confequêdum ÔC ipfanbsp;facra communio facramêtorum ufus à domino erat inftitutus.Claret ergo lu«nbsp;daeis ad legis præfcriptum uttam fuam non conformantibus,circuncifi'onem to«nbsp;tam^ facram initiationem ÔC profeffioncm cum omnibus qua: ab his citra flu«nbsp;dium pietatis iolidum pendet,nihil penitus profuifle,iedfuiflepotius damno,S^nbsp;ad augmentum ultionis profecilTe. Hoc eft autem circuncifionem praeputiumnbsp;fieri,hoc eft ludaifmum pro gentilifmo haberi,quando qui iniiiatus eft facris ue«nbsp;rae religionis,nihilo pluris eft q ethnicus,

16 nbsp;nbsp;Si igitur præputium iuftitias legis cuftodiat,nónne præputium illius

in circuncifionem reputabiturÆciudicabitid quod ex natura eft præpü tium,legê confummans, te qui per literam amp; circuncifionem præuarica*nbsp;tor legis es»

Confert adhuc gentiles Iudæis,præfert^ gentes Iudaeis,ut demonftret inane efle fibi placere ob externa, alios^ prae fe contemnere, Gentes autcra dicit, finenbsp;fiducia uelbeneficio legis Iudaicæ,ucrâtarnen iuftitia præftantes,quenufquaninbsp;apud ludæos cxiftebaf,Intelligit autem gentes iftas, quæ in Chriftum iam credi«nbsp;derant,uel etiam easquibus ante Chriftum rcuelatS eis adfueritfpeciali dcigra«nbsp;tia uera iuftitia,fi'ne huiufmodi oinibus ccremonijsmt doceat ceremonijs his ex«nbsp;ternis,

'AD ROMANOS» CAP. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jÿ

terni5,tuft{tiam ueram non effe neceffarfo coiundam idcoc^ neminem prorfiis debere hor um fîducia falutem fibi ucndicare.Quâdoquidem autem rcuelato pernbsp;euangclium Chrifto,regnum dei à ludæis ad gentes erat transferendiim : uer ifîanbsp;milecftfubaducntumdomini non paucos inter gentes ueræ iuftitiæ ßuduifle,nbsp;unde ÔC albæ fegctes gentium à Chrifto dicebanturjCuius ÔC argumentum eß,fanbsp;cilitas recipièndi euangeltj prædicantibus apoßolis in orbe toto, ut plures ubitÿnbsp;fucrintqui deum ex animo quæfierint, etiam antequam euagelium audiuiflent,nbsp;ut fernen uerbi dei tune bonam terram dominô préparante inuenerit, quia fr Uanbsp;dumattulit: utcaufamiudæi non habuerintcontemnendipvæfe gentiles, necnbsp;grauari debuerint,cum illis eundem adorare QC credere Chri flum. Hinc fatis cianbsp;ruit,eius gentis praeputiS, hoc eß, uitamquam in præputio uiuebat,qui ex fen»nbsp;tentiadei uiuebat,apud deum haberi pro circuncifione, hoc eß, ea uitæ conditionbsp;ne quae cratcircunciforum.Quibus enim conceffum eß per dei clcmentiam fan«nbsp;de pie^ uiuerCjhos iam conflabat,ficut fpiritu dei prœdi tos,ita deo quoqj numenbsp;ratos elfe inter filios, dignos^ forte eledorum, quam femini Abrahæ oflèrebacnbsp;per circuncifionis facramentum. Âccufabit,id efiiudicabitgentium innocentianbsp;èC pietas,quac legem dei non audfcrunt,peruerfitateni ludaicam, quæ uerbis ia«nbsp;dabatlegem,fadisfoluebat. Sic dominus reginam AuflriSC Niniuitascondeanbsp;mnaturos praedixitgentem ludarorum, eo qupd illi uerbum dei fuo loco habuifanbsp;fcnt,quodïudæifpreuincnf.fidcfcruandosgentiles,Iudseosobperfidiamrepu»nbsp;diandos fignificans. De hoc iudicio, amp; hac damnatione ludæorum per gentes,nbsp;fimplicitercumfandisdodoribuscapiohic dida, nihil fupracaptum fideliumnbsp;imaginandum de iudicio fandorum, fed communi formula loquendi, ludic^ttnbsp;funt enim iamdudum fa dis uerbis Ôi feriptis, ôC manifeßa damnatione, tam ànbsp;Chrißianis omnibus,^ à feipfis,mifcre confußs in confeientia fua, dum malunCnbsp;horribilem fibi QC inexorabilem aeflimare dominum deum fuum,^ odium Chrianbsp;ftiôôdodrinæeius,ôimiraculorum gloria cumillußriflimo Chrifli regno,quodnbsp;latiffime patet in mundo,grati agnofcere,uenerari ÔC colere. Pater autem orancnbsp;indicium filio dedinNos qualibet parum pq ,iudicamus quidem de ueritate pro«nbsp;miiTorumjdcus autempater per filium indicium fedens defer et in uiuos amp; mor«nbsp;tuosimpios,fandis omnibus approbantibus illius indicium, ÔC impqs ipfisob«nbsp;ßruentibus os fuum, ut omnis mudus Chriflo obediat,cui foliomnis honor, gionbsp;ria èC uirtus, nobis etiam fandis iufiitiam nofiram Chrifio acceptam referenti«nbsp;bus,ne quiduel in minimo glorietur prj,nifi de gratia dei per Chriflum, qui ipfenbsp;agit omnia inomnibus,ne quid caroglor{ctur,nifi tantum in domino. Etacce«nbsp;ptio perfonarum nulla fit in ecclefia dei,prætcrminiflerium fandum uerbi, 8^nbsp;per uerbum myfleriorum, credendorum quidem ex auditu, perficiendorum aiinbsp;urn per fpiritum Chrifli,qui nobifeum efl, Sr in ecclefia Temper ufcp ad confum«nbsp;mationem temporum, ne deoffietj noflrimagnifi'centia infolentius fentiamus,nbsp;loquamur quafi noflrum fit aperire ccElum,peccata remittere,fpiritum infunanbsp;dere,confcientiam affecurare, falutemcp largiri,0C fimilia, qux folius funt Chrianbsp;fli domini dei SC hominis.Miniflerium uerbi, SC declaratio myfleriorum, dodri«nbsp;na fidei ÔÔ gratiac,8^ legis expofitio iuxta uerbum dei,hoc noflrS eft: pro hoc off»nbsp;cio,fi digne adminiftr etur,duplici honore digni funt in ecclefia qui miniftr i funtnbsp;ccclefiæ,6^ rigatores feminis uerbi dei,deo folo incrcmentum dante,qucmadmonbsp;dum omnes de fe apoftoli fuis fcriptis,Slt; Chriftus uerbo docuerunt,

Non enim qui in manifefto ludacus eft,necp quæ in manifefto in

jé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comment; in ep ist.

ne eft circuncifîo. Sed qui in abfcondito ludæus eft, circundfio cordis in ipiritu,non Iitera:cuius laus eft non ex hominibus,fed ex deo eft,nbsp;4Noncontemnendus eft quidemludaeusjnecrefpuenda circunciftojied deßlt;‘nbsp;nicndiim quid 8^ ludacum uoeemus QC circuneifionem : fcriptura quidem, iftanbsp;cum tantopere commendat, SC inefle illi's conforti'um uitæ dei teftatur. Non lolt;gt;nbsp;quitur de cis ut externis duntaxat conftanc ceremonqs, fed ut habent in fe ea adnbsp;quæ ea deus inftituit.Nec cnim apud deum ludæus eft,qui id folum eft in mani*nbsp;fefto,hoceft,ut externa oftendunt,circûcifîo carnis,phila(fteria,cibi, folennia,ienbsp;iunia:fed is ludæus eft uere,cuius in corde eft circucifto,8C fpiritualis dei cultus,nbsp;fides, deuotiojveuerêtia, cultus^ fpiritualis unius deüquæ deus refpicit SCagnonbsp;fdtjécamatquae in cordefuntfandadefideria atlt;ÿ uota,nonquæapudhomincsnbsp;quomodocuncp plaufibilia funt iuxta legem.Iudaei ergo titulu, QC ueram circun*nbsp;ciftoncm deo placentem nemo habet, qui non fimul ton's uiribus legi dei fefe de*nbsp;dar,adus à fpiritu dei, qui effedor eft huiufmodi circûcifîonis. In fpiritu,ait,nonnbsp;litera ludæus eft £lt; circGcifus, qui intima ui menu's, amp; tota inftitutione animinbsp;uitæ fie regitur,ut totus deo fide amp; cultu fpirituali adhæreat,hanc in animam uonbsp;luntatem fidem infpiranu'.Quam tarnen uim fpiritus non aeque omne^ perci*nbsp;piunt.Quos enim ex uniuerfo gencre humano deus fibi in filios delegit,his quo*nbsp;que uitam óó fpiritum adflat diuiniorem, quæinnatam prauitatem tandem pro*nbsp;fliget,utinfehabeantmentem redam, intelligentem deumô(Samantem,utfitadnbsp;dei cultum initiatus fide,öcSuoluntate fanda deo deuotus.Talis autem non opusnbsp;habet impelli præceptis,quæ literis facris funt paffîm comprehenfa, amp; oculis aütnbsp;auribus inger untur in ant'mum, fed ipfa mens, ut prorfus diuina cft,infpirata ànbsp;patre cœleftijiudicat Qi uult in fe fieri', quod nouit domino legis placere, id^ eXnbsp;charicate,non coadione,Talts ergo fandificatio cordis, eft iuxta dei fententiainnbsp;uera circuncifîo, non illud fimulachrum, quod carni imprimitur iuxta litcram,nbsp;fine fide prædida prorfus inane, Vbi ergo ex litera difcirur,quid lex pr^cipiat Sinbsp;polliceat uel minetur, deeft’autê uiutfi'cator fpiritus, ibi litera occidit damnat^,nbsp;confeientiamenim male fibiconfciamconturbat, SC in defperationem adducif,nbsp;quæ eft mors animæ:ficut fides in Chriftum noftram iuftitiam uiuifi'catio eft, Sinbsp;uita animae. Si agens fanda. Magnum eft autem ficeftefpiritualiter circucifutn.nbsp;Si eftè fidelem,in Chriftum fperantem faluatorem mundi,quod fandi ueteris te*nbsp;ftamenti crediderunt,Habet multum laudis hæc religio, non quidem ab homininbsp;bus,qui externa tantum uident Siiudicant,fed apuddeum, quicordium fcruta*nbsp;tor eft,Sc iuftificator Si iudcx:quamuis tales SC apud homines laudemhabet, fednbsp;fi fadis fidem iuftitiam^ inefîe oftendant,

CAP VT III.

Vid ergo amplius ludæo eftf aut quæ utilitas circiicifionisfmut turn per omnem modum,

Lucrariludæos ApoftoIusuoIuit,0Cqui exeis iamubic^Chrifio

It

AD ROMANOS. CAP. nr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

feruattt,quid nam illud tandem erif,quo ludgus gentili prÄfiatfOiiar illa utjhïas circScifionis, qua deus ludæos præ gentibus honorauit, ut eflenr peculium deij'nbsp;ïnficianenimnonpoteft,quin deusiudæorum popukim fuam hærednatem uonbsp;caueritjitem^ primogenttum,ÔCamph'oribusbonisdignatum.ilt;elpondet ergonbsp;adhanc quaîftionem,quæ fit uttlitas circScifionis,uelquahs per eam ludæorumnbsp;præftantia.Hic non fatis fuitilli dicere,MuIta efi huius conditionis utilitas,fed dinbsp;xtt, Multaper omnem modum: uolens exprimerez magnifiée de illor urn præ»nbsp;togatiua fentiretjquos ctrcunctfi'oné Si. legts datione coniecraflet deus.

Primum quidem,quia crédita funt illis eloquia dei.Quid enim fi quu ± dam illorum non credideruntC’

Hxc,tnquit,prima Si generalis eftdignttas illius populi, nbsp;nbsp;utilitas circunci»

fionis,quod crédita funt eis oracula dei,quibus Si quid de deofentirent, Si quia bus rebus falubriter fit ftudendum.His enim duobus confiant omnia quae deusnbsp;per lege Si prophetas fuos nobis expofuit : ficut etianobis uita aeterna in bis duonbsp;bus ftta eft,ut credamus deo,ÖC iuflis eius pareamus. V ere autem incomparabianbsp;lis thefaurus creditus eft ludseis à deo,oracula Si lex dei, difpenfanda aliquandonbsp;toti orbi. Nam per fernen Äbrahac omnes gentes fueruni benedicendæ, hoc eft,nbsp;reddendæ participes uitæaeternaî:quac tum pempitur, cumrecipiunturcumfianbsp;de Si deuotione eloquia dei. Ante rcuelatum enim Chriftum no debuit quidemnbsp;htc thefaurus gentibus difpenfari,nifi quæ Hebræis fe adiunxüTentjfed horö tannbsp;tumfilijs iuxta præc€ptumdomini,Per apoftolos autem erat demumfumma fe.nbsp;dulitatetotiorbidcpromëdiis, Inhac autem generaliter propofitadignitatc,connbsp;tinentur etiä reliqua magnalia gcnris,fan(fios habuifte patres, Si fpecialiter cha.nbsp;ros ac familiaresjlacris ceremonqs inftitutos, aflequutos certum cultum religioanbsp;nisjfacerdotium Si regnum à deo acceptum,Chrifti promiflione de ipforum gennbsp;te donandos,multis clarificatos miraculis, donee ex eis Chriftus nafeeretur. O.nbsp;mnia autem illaoraculis deiillisdelata funt ôôinftituta. Non autem fruftra hasnbsp;cis prærogatiuas detulit, etiamfi hinc ad multos eorum nihil frudus perueneritjnbsp;qui fcilicetoraculis iftis nonhabueruntfidem,nonerantgrati, non obfequebannbsp;tur.Namhorum talis incredülitas nonpotufiTetfidemdei irritam faccre,qui prónbsp;mtferat fehuic populo uerbo dei credentifore deumóóferuatorem, Ideo dicit.nbsp;Quid enim fi quidâincreduli fuèruntc’uolensextorquercrefponfionem. Nihil.nbsp;Semper enim fuerunt, quibus oraCula ilia uitam aeternam attulerunt.

bJunquid incredülitas illorum fidem deieuactiauitf Abfit. Eft autem 5 deus ueraxjomnis autem homo ittendax.Sicut fcriptum eft * Vt iuftificcnbsp;ris in fermonibus tuis,amp; uincas cum iudicaris.

Ex incredulitate autem aliorum ueritas Si iuftitia dei fada eft illuftrior.Id ué ro coprobat teftimonio Pfal.51.Fides enim quæ ueritas eft,quam deus præftat innbsp;promiftïonibus fuis,non poteft hominS pci'fidtairritari. Quid enim efficere po*nbsp;teftjUtdeusnonfitdeusfhoc eft,nonueritas fempiterna: quodabfurdum eftdenbsp;deo cogitare, Ideo adiecit, Abfit,ÓC adiecit praeterca fententiam, Deus fit uerax,nbsp;omnis homo mêdax. Alterum autem, Reddi fidem dei hominum incredulita*nbsp;te clariorem,quia nó ita patebat,probauit fubieda fcriptura,Vt iuftificeris,amp;^c.nbsp;Quae uerbalïreuitcr hunc eo in Pfalmo fenfiim habent.Haec Dauid,inquit,mcanbsp;fcelera tam grauia funt,ut torus orbis,ubi ea cognouerit,Z fuerint immania,ad.nbsp;miretur,5(:praEdicetingentem illam Si ineffabilcmtuam mifericordiam, quificnbsp;à me offenfusjfic irritatus,me tarnen adhuc infinitis esbenefieqs profequutus.Et

5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP IST,

fi uMiuftquam hommes te nimiæ feuen'tatis accufare aufint, uel folo hocmiferi* cordi'æ tuæexemplojquod in meacdidifti,caufamumces. Eteofecundumtepronbsp;nunciarecompelles,qincun^ illudritefuermtinnu'tf. Eftautemufus metapha*nbsp;raludictjjfi'cutfolenthommes,cum pœnasdant fcclerumfuorum, ôôacerbiusnbsp;paulo accipiuntur à deo,deum cogitationibus fuis uclut in ius uocarc:hmc dicit,nbsp;Vtiuftificeris,id eft iuftus pronuncicris in caufa tua, Illud autem, Omnis homonbsp;mendaXjfatis experimur $ uerum fit, amp;fi idpauci agnofcamus, ôi. fidem nobisnbsp;nimium arrogemus.

Si autem iniquitas noftra iuftitiam dei commendat, quid dicemusC* Nunquid iniquus eft deus qui infertiramf Secundum hominem dico»nbsp;Abfit^AlioquinquomodoiudicabitdeushuncmundumC

Dixerat Paulus,perfidia hominum ueritatem dei illufiriorcm reddi,6C pecca ta hominum eo ualere,ut deus cum iudicatur,in caufa uincat,iuftus^ appareat.nbsp;Ex eo uero uidebatur poflèinferri,Iniuftus igitur deus quipeccata ulciicit, cumnbsp;peccata iuftitiam dei illuftrent, Etpeccandû eft,ut dei ueritas af(Ç iuftitia clariusnbsp;emineat ÔC illucefcat.Ex hts uerbis hoftes ueritatis Pauli occafionem fumebatnbsp;incufandi cum,quafi docentcm,peccâdum efle licentius, ut dei gloria emineret:nbsp;ÔC facienda mala,ut bona eueniSt, Hanc calumniam hoe loco depellere quidetnnbsp;uelle uidetur per digreffîonem, quærendo num ex eo quod uere praedicabat,manbsp;litia ÔC mendacio hominum commendari dei bonitatem 66 iuftitia, confequatur,nbsp;deum in hominum iniuftitiam animaduertendo, facere quod iniuftum eft: amp; honbsp;mines hinc pofte caufam acciperc,ut peccentlicetius.Quam quaeftionem tarnennbsp;hic non pertradat,fcd cap,9,mfcrius:hic tantum afRrmat,iniuriam depellendo,nbsp;longe fe abeiTe ab ea fentêtia, deum cum peccata punit, debere haben' iniuftum,nbsp;etiamfi doceat iuftitiam dei ex hominum peccatis exiftere clariorcm : agnofcercnbsp;quocß eosiuftedamnari,qui hinc dicunt, Faciamus mala,utbona cueniant. Sicnbsp;ueroefthommumperuerfitas,utlicctinomnibuspeccatis fuisconfeientiacon« .nbsp;uincantur propria,à qua damnantur fecS,tarnen femper quxrunt eleuare apudnbsp;homines fuam iniquitatem,etiamfi nequeant,ut aliqua uerifimilitudine perditio 'nbsp;nis fuæ culpam deo attribuât, quod tarnen non poiTunt.Ad id ergo quod contranbsp;deum ex didis fuis uidebatur pofte inferri, adiecit confirmationcm, Quomodonbsp;iudicabitdeus mundumÆteftis didi huius fenfus, Qiiandoquidem omnia quçnbsp;in orbe gerebantur,tunc fuerunt magis corrupta,quado feruator uenit, nec un«nbsp;quamæqueindigniChrifto ludæifuere, eo tempore, quando feillisChriftusnbsp;exhibuit : uti^ hominS impietas ÔCperfidia bonitatem dei, quæ efteius iuftitia,nbsp;atc^ fidem qua promilTa â deo dudum,tam indignis pracftitit,ampliorem at^ illunbsp;ftriorem fuo modo reddidit.Quid diccmust’Num concordabimus cum aduerfanbsp;rtjs fic loquentibus,ut iniuftum deum concedamus, more hominum impie iudi«nbsp;cantium de rebus diuinis,iuxtarationem humana,Abfitautem,utdeus iniquusnbsp;dicatur:hoc enim proprium hominum eft, non deo conuenit. Et ab ea fententianbsp;ego fum QC fui femper alieniffîmus, Alioqui quomodo iudicabitdeus mundum:*nbsp;ludicare autem hie uidetur fignificare indicium illud,quo deus totius mundi in«nbsp;iuftitiam ulcifcetur, Illud autem quia abfoIutilTimum eft femper, ideo abfurdiftbnbsp;mum eft afferere contrarium,

J nbsp;nbsp;Si enim ueritas dei in meo mendacio abundauit in gloriaipfius, quid

ôC adhuc ego tanqua peccator iudicorÆt non ficut blafphemamur,amp;

cut

AD ROMANOS. CAP» Hf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r 59

tut aiunt quidam nos dicere,Faciamus mala,uteueniantbona»Quorum damnatioiuftaeft.

Quo nos atrocius deû offendimus, hocfanèamplius excdlit adeius gloriam ueritas jqua fua nihilominus promifTa pra:ftat tam plene : unde prorfus no fequtnbsp;poteft,quod non fint peccatores pcrfidi^jautnoniudicandi damnandi. Hæcnbsp;autem cum i ta habeant,cur ergo adhuc ut peccator códcmnor Æ t non podus itanbsp;cogitamusjfentimus uel agimus, Peccatum nequaquam fic faccre excellere deinbsp;gloriam amp;bonitatem,ut fit aliquatenus expetendum,fed maximefugiendurn etnbsp;damnandum.Auertatprocul deus hanc cogttationem àpijs animis : nam ifti iu«nbsp;re merito^ damnantur ob incredulitatem.Quodutdeononpoflunt imputarenbsp;peccatum fuum,cuius ipfi fua fponte funt authoresdta nihil gratiæ debetur iftis,nbsp;fi quod illi fuo uitio peccSt,deus fua bonitate uertit in gloria (uam.Sed ut ad remnbsp;redeam.

Qtud ergoCPrsccellimus eosfMequaquam* Caufati enim fumus, lu* 6 dæos amp; Græcos omnes fub peccato efTe. Sicut fcriptum eft, Quia nonnbsp;eft iuftus quifquam,non eft intelligens, non eft rcquirens deum,

In primo capite SC principio fecundieuicit Iiidæos nbsp;nbsp;genres ex eorum utta

Sc moribus palam malisjcffe ab oint iußitia alienosjunde fequebaturjnihil pror* fus tam legi philofophiæ per fe inelfejquod iram dei auertat,SC uitam æternamnbsp;iuftificando impetret. Ab odauo autem uerfu ufcp hue, couincit ludæos per ferinbsp;ptiiras impietatis,quädo nec lex ipfa iuftitiam adferat,neminem enim per legemnbsp;iuftificarijUt fic deieda fiducia animi, legis, SC fapicntiæ naturalis, ad Chriftü nenbsp;ceffario ducantur,tanquam ad unicam iuftitiam,qua faluêtur omnes eledi.Hicnbsp;autemredit,SC feripturis eos conumcit tantae peruerfitatis,üt nullus eis omninonbsp;fuperfit color diffimulandi, quo omi prorfus nudati tergiuerfationejCX ipfo quonbsp;que deiiudicio agnofeantfe modis omnibus perdîtes SC deploratos, quamlîbetnbsp;facra lege dei SC ceremonijs donati eircnt,fi nonferat eis falutem Chriftus domLnbsp;nus.Redit autem ad inftitutum,ab interieda occupatione eorum, quæ ludæi fianbsp;biuidebanturprofeadferrepofle. QuidergoCinquit, Præcellimus fEtquidemnbsp;acceperant Iuda:i à domino beneficia multa ÔC fingularia, patres,legem,ceremonbsp;nias,iudicia,portenta præ omnibus cæteris gentibus, oracula quot^ prophetarSnbsp;Sc figna præfentiæ fuæ clariflîma,de quibus didum eft,Non fecit taliter omni nanbsp;tionijSC iudicia fua no manifeftauit eis. Ex quibus omnibus merito etiam fide SCnbsp;frudibus fideijfandis moribus prçcellere debuiflent. Vbi autem fœdus cum donbsp;mino initü uiolanent,amp; fefe domini imperio fubduxiftentjgentes malitia SC peranbsp;fidia fuperaffènt, iam eis omnia dei beneficia SC prærogatiuæ cefterSt in cumulünbsp;damnationis SC confufionis perpetuæ in toto mundo, ut gentibus omnibus poanbsp;fiti fint in exemplum,ut illis fuer at prophetatum.Hinc negat Apoftolus,Iudæosnbsp;ullopado præcelleregêtes, fi ipforu uitarefpiciatur SCfanditas. Quodaötfupenbsp;rius cofdem gentibus prætulitjid de præclaris dei donis intelligendum erat.Ideonbsp;nunc admonetludços cenfendos non ex deibenefi'ctjs, fed ex ipforum improbisnbsp;fadis,fine acceptioncperfonæ, qua eis quidemdeus eximiam induerat ad faluanbsp;têjfed cui nulla ex parte refpodere ftudebat, femper ingratilfimi deo fuo, ideo^nbsp;in toto mundo iufte fadi funt omnium populorS deploratiffimi. Inde conuincianbsp;ttn,non genres folum,fed 8C ludæos quoqj,adeo^ totum mundum,iufto deiiu»nbsp;dicio damnädum,fi fada cenfeantur, ut fic obftruantur omnium hominum ora,nbsp;ne de quacunep iuftiua glorientur coram domino, uel in confeienttjs fuis. Coninbsp;d i

'4o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT, IN E PIS T,

fequêterautcmidtpfiim probare inciptt uarîjs fcripturarum facrariim oracuïis» non tantum in genres detorqucndisjed potius in ludacos, quibus kx ôf prophe*nbsp;tæ tradita funt.Non enim lex loquitur nifi eis qui fubiecn funt kgijquibus elt danbsp;ta, Et habent gentiles fua quaîlt;^ loca in prophetis, ubi crimina producuntur ipfonbsp;rum, Ifla autem quç Apoßolus hic adducit ex lege,prophetis ÔC Pfalmis,fingulanbsp;riter didiafuntludæis.Dum uero coponitludæos ÔC Grxcos, fan's confiatGrx*nbsp;corum nomine intelkxiffe omnes genres, iuflitiae SC rationis capaces, etiam casnbsp;quæ ûbi uidebantur fapientiffîmæ éc aliarum dodlorcs.Omnes caufatur ÔC acciïnbsp;fat peccati,cui leruiunt rota uita fua deprauati,ÔC libidinum uariarum tyrannidenbsp;fubiugati.Teflimonia autem fcripturæ explicata inuenies fuis locis, Primum aunbsp;tem hoc teflimonium ponitur Pfalmo 14. SC 55, Ifla autem citât Apoflolus,ad acsnbsp;cufandum ludæos fummæ impietatis,quando in corde fuo diccre non uereâtur.nbsp;Non efl deus, necquifquamipforûinucniaturiuflus autbonus uelctiâbonumnbsp;facicns, fibîjpfi confulens rede agendo, S)C proximis bonitatem oflendendo ucr»nbsp;bis uel fadis. Qui autê non ftudent bonitati, nihil prorfusbene fapiunt, nullamnbsp;ueritatis folidâ intelligcntiam aflequuntur,Sicutenim deus charitas efl, fie opornbsp;tet nihil boni adefle et qui charitate uacat,SC beneficentiænonfludct. Id autemnbsp;inde ucnit,quia no exquint deu, nihil de deo folicitus Jn huiufmodi neceffe eflenbsp;competat quotÿ quod fequitur ex Pfalmo 1

7 nbsp;nbsp;Omnes declinauerunt,fimul inutilesfadi funt, non eft qui faciatbo#

num,non eft uftp ad unum,

Omnes non tantum genres, fed multo turpius tudari ÔC Ifraelitæ,cx uia kgis SC iuflitiæ 8C communis ienfus declinauerunt,fccus omnino uiuêtes,(^ eis condinbsp;tor deus iniunxerat, deferentes humanitatis uiam SC inflindum naturæ, ne iu-uandi Audio proximis afliciantur,fedqu«eruntnondomini uolQtatem, fed quacnbsp;fuafuntomnia tantum.Etenim etiam apud ludæos iamduduminterciderantpunbsp;blicitus officia humanitatis,inutiles quoc^ fadi funt, ut putridus frudus qui nulnbsp;li fit ufufiExcider unt enim ab omni charitate SC Audio benemerêdi de proximo,nbsp;ut ne unus quidê inueniatur,qui fit in his prorfus inculpabilis, 8C non egeatgranbsp;tia dei per mediatorem Chriflum,qui unus efl iuflitia omnium 8C bonitas. Et ha-bebant tarnen iffiomnes malilcgemàdeotraditam:non ergo lex dei fedatori»nbsp;bus fuis conciliat iuflitiam,ncc Icgis opera faciunt iuflitiæ compotem,

g gepulchrum patens eft guttur eorû,linguis fuis dolofe agebant,Ve* nenum afpidum fub labqs eorum*

Hæc priora duo defumpta funt ex Pfalm.yj'dem^ utruniÇ fignificat Jllos im pios,de quibus hic quæritur,mêdacijs SC fraudibus fuis homines ficutfepulchrönbsp;uorarc,ac prorfus abfumere.In eo autem quod ait, Apertum fepulchrum, inteLnbsp;lïgît paratos ÔC infirudos ad fubuertendum dolis proximos. De ueneno autemnbsp;fub labîjs corum, habet hocPfaImo 140. idem ferme ualens cumfuperioribus:nbsp;intelligit aûtnoxias fraudes ÔC exitiales, quibus imptj fubito eucrtuntinnocuos.nbsp;Quorum os maledidione ôC amaritudine plenum eft,ueloces pedesnbsp;eorum ad effundendum fanguinem.

Legitur hæc fententia Pfalmo io,pertinet,utôCfuperiora, adexprimenduni quàm noxijs ÔC peftiferis fermonibus impij pios circumueniant SC perdant. LeXnbsp;tota dei impletur charitate ÔC bcncfi'cijs ad proximum: proinde fumma peruerfî«nbsp;tas cfljlaceifere iniurijs alios,dolo circumuenire ÔC decipere uel damnifîcare fl a*nbsp;tres«

AD ROitANOS. car III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4,

tres.Exaggefat autem pulchre elegahtibus mctaphon's cxpltcantibns ihiurîas et damna maxima, Vcloces pedes ad efFandendû fanguincrn.Locus cftinlfaianbsp;ubiprophcta prolixe ÔCgrauitcr queritur deeuerfapietateamp; innocentiainpo-pulo Ifraebubi 2C eademhabentur quæhtcfequuntur,licctuerbis altjs,

Contrido ÔC infelicitas in ufjs eorû,amp; uiam pacis non cognouerunt: lo non cft timor dei ante oculos eorum.

In Ifaia fequit priera, Cogitationes corû cogitationcs prauæ, uaftitas ÔC con fradio in femitis eorum,uiam pacis ignorât : nec eft indicium in tramite corum,‘nbsp;uiæeorum pcruerfæ,qui per illas graditur,ignoratpacem, Qtiaedam Apoftoltisnbsp;præterit, fed ea ex his quae adnumerauit, quiuis per fe intclligit : nempe ingénianbsp;impiorum, ad nocendum modis omnibus bonis, ad^ eos penitus conficiendosnbsp;fumme paratum amp; ftudiofum. Ex Pfalmo autem 56, additur ultimo, Non eft danbsp;mor dei ante oculos eor um,Id^ caput eft totius peruerfitatis humanae uitx : quinbsp;enim non reucretur deum,is totus fatanae captiuus ducitur,Ex quibus omnibusnbsp;patetjlfraeliticum populum in totum eatenus pcccatis grauibus obnoxium,ncnnbsp;cx lege eis donata cognita habuiffe iufiitiam, quæ per fe reddere non poteft iitnbsp;ftum,idcoçab eaiuftitiamfruflraexpedan'. Alius cft ergo quærendusiuftitiænbsp;author,qui placator fit mifere perditorum in tantis peccatis,qui fit faluator,

Scimus autem,quoniam quæcunt^ lex loquitur, his qui in lege funt n Ioquitur,ut omne os obftruatur,Slt; fubditus fiat omnis mundus deo,

Caufabantludæihæcquçpraedida funt nonadfe pertinere. Sic cm natura comparati fumus,ut nihil minus ad nos pertinere putemus,quàm aceufationemnbsp;perucrfttatis,Hæc ergo adferit,omnia dida non tam de omnibus gentibus quàmnbsp;ctiamiudæis,quibus data eft lex QC prophetæ cum untuerfa fcrjptura. Voluit er«nbsp;go his uerbis admonere diligêtius QC excitare ad fuæ iuftitiæ rationê habendam,nbsp;ne fe extollant pro more propter legem acceptam, fed non feruatam, fupra rclûnbsp;quas genres omnes. Id enim mire adhuc hodieiadant, ô(^ feaeftimant omnibusnbsp;melioresjUt audeantctiam adferere,folos ludæos diuinæ prouidentiæ cura regt,nbsp;cundas r cliquas nationes fubdentes influentiæ coeli ôC conftellationi, uel nefeionbsp;cuifato, Cumeerto cerrius fit, feripturas facras pertinere ad omnes fuo modo,nbsp;quXuis plurauideripoffîntmandaripriuatis, non aliter quàmutChriftusdixitjnbsp;Quæ uobis dico, omnibus dico, Eft enim totus Ifrael typus quidam SC fuit fern«nbsp;per omnium ætatum fidelibus SC infidelibus hominibus, ut ex ipfo quoi^ difea«nbsp;mus,quicuq? deum credimus ÔC quærimus,quid fit ipfe nobis,quid præftare ue*nbsp;lit,quid placeat illf,ÔC in quo proximis noftris obligati fimus, Hinc uera SC certanbsp;fuit eft fentêtia,qua dicitur,Quæcuncp lex dicit,ijs dicit qui in lege funt: quic«nbsp;quid cm inealaudatur uel uituperatur,punitur uelpræmiatur,id ad omnes per«nbsp;tinct,qui domini uoluntatemdiligunt, SCfunteifubiediuolentes,quiinitiatinbsp;funtlegi,quales ludæife effe iadant,cum nihil obfcruent,Etaudierunt quidemnbsp;2C audiunt hodielegemludæi, quæ nunquam potuit eos nec poteft arcerc ab in.nbsp;iuftitia,uel adducere earn,cum fuerint ôC fint femper pcccatorcs, Obtur atum eftnbsp;autem os gentium ex prædidis,primo SC fecundo cap,ergo ÔC nunc quo(^ obtu«nbsp;eato orc ludaico,fatis conftat quod nemo hominum quicquam habeat,quod pronbsp;fc defendendo adferat,fed compellantur finguli femetipfos damnare, 8C omnemnbsp;tuftitiam adfcribere uni deo,fibi omne malum,Totus ergo terrarû orbis conuin«nbsp;citur,hoc eft omnes homines,ludæi SC gentes,obnoxios efle deo pariter,quandonbsp;nec lex Mofaica obferuata quocß, quenquam mortalium poteft iuftum éc inno»nbsp;d î

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

centem redderc,tudicantedeo;multo minus fapientia m3dana 8C phäofophica, mukfs permixtaerroribus.

11 Quia€x operibus legis non iuftificabitur omnis caro coram illo» Per legem enim cognido peccati»

Concluditex operibus legis neminem iufiificari,iuftificari autem cledos om* ncs ex fide in dominum noftrum Icfum Chriftum. Opera autem legis,cum nonnbsp;dißinguat Paulus,fed in genere loquatur,ego quot^ malim cum Auguftino nonnbsp;diftingucre,quern confiât patrum omnium fandorum diligentifiîmû ÔC circumnbsp;fpediffimum fuifle,amp; catholicifiimum femper in ecclefia habitum, qui per ope«nbsp;ra legis contendit intelligcnda efle omnia praecepta legis : quandoquidem coftatnbsp;ex omnibus Pauli fcriptis no quibuslibet operibus, fed fola gratia dei iufiificari.nbsp;Huiusfentetiacduascaufas ampledimur,quasreddit, Vna ex hoc loco Paulusnbsp;adfignatjdum dicit,Pcr legem eficognitio peccati,quod de tota lege, amp; maximenbsp;decalogi,intclligi debeat,eo quod haec præcipuc peccata ofiendif. Altera, quodnbsp;nullum omnino opus efilegis,quod poiTithominem iufiificare, quando certumnbsp;cfi,ànullo impleri pofle homine prout oportet. Quia autem ludæi de ceremonianbsp;li lege ferèfemper magis fibi placebant,nempedelege circuncifionis, 5gt;C baptunbsp;fmatum ac ciborum,fimul^ illo adhuc tempore durante cultu facrificiorum,manbsp;xime legibus iadabundi,quâdo huiufmodi leges nulli nationi dediflet, fed Ifraenbsp;litis folum, Ideo obmiflb fiudio legum decalogi, fefc reliquis omnibus gentibusnbsp;efferebantob ceremonfas,quas ob id femper augebant,ideo de eifdem faepe mennbsp;tionem facit, ludæis feribens uel de ipfis, Quando 00 pfeudapofioli ceremonialianbsp;feruanda à difeipulis magis urgebant.Certa autem confequentia erat, fi opera Icnbsp;gis non iufiificant quenquam,ergo nec ceremoniales nec iudiciales. Efi enim o«nbsp;mnino nullum hominis opus quod iufiificet. Probat ergo, non iufiificari ex cir-cuncifione fi'deles, quando certum fit,8C in confequentibus probandum, omnianbsp;tn uniuerfum opera quamlibet bona,nihil tarnen ualcre ad placadum dcum, fednbsp;ne i pfa quidem fides nofira per fe 06 formaliter iufiifi'cat,fed tantum dei ultroneanbsp;beneuolentia ÔC gratia,merits^Chrifii SCeius iufiitia nobis omnia peccata connbsp;donât.uitam^ aeternam promerentuneam autem nos fide percipimus. Diciturnbsp;autem non iufiificari omnis caro, hoc efi, omnes homines cuiufeunq; nationis,nbsp;gentis,conditionis uel legis : amp; quicquid iuxta carnem agitur circa quæcunquenbsp;deipraecepta obferuanda,maxime ceremonialia,quae àludacis omnium maximenbsp;commendabantur,propter quas fefe reliquis omnibus gentibus prçferebant tannbsp;quamfandioresjamp;deochariores, cum interim de obferuantia decalogi minusnbsp;cogitarennquæ tarnen etiam ludaei teftantur gentibus omnibus data eitc,ex quanbsp;rum obferuantia iufiift'centur coram deo,etiam non circuncifi,ut lethro, amp; lob,nbsp;amp; fimiles.Contra utruncç autem loquitur Paulus, diccns, ex operibus legis cu«nbsp;tufeuneg non iufiificari quenquam hominum,multo minus ex ccremonialibus,nbsp;facrificijs,baptifmatibus,elelt;fiione ciborum ôôcircuncifîone.Etutiufius habca»nbsp;tur,qui legem obferuatcoram hominibus,0^ fibi quoep confeius non fit praeuari*nbsp;cationis,fi id fiei'ipotefi,non tarnen coram deo iufiificabitur quifquam: nemo e»nbsp;nim fine peccatonbsp;nbsp;nbsp;Indicium domini intrare fubterfugiunt omnes homines, Ca

tiam coram hominibus iufitSi quis autem quaerat,qua ratione à deo data fitlex, cum non efRciat meliores uel iuftiores,nullos enim iufiificat.Rcfpondet Apofionbsp;lus,Licet non iufiifi'cct,tafflen accufat,conuincit,amp; abfierret,docet quoep a qui*nbsp;bus caijendum,quid in nobis domino placcat,dirigit in uiam iufiitiae dC æquita*nbsp;tis,

AD RQM'ANÓf. CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4$

lis,Ut rcddamus dco quod fuum cft, SC proxïmis fimilitcr, ex lege deiadmoniti: ge ubi ld neglexerimusjaccufatconfcientias noftras,amp;urget ad humilitatem,6dnbsp;ad fuppliciter dcprecandum.Haec eft utilttas legis non una,fcd plures. Habetc-tiam alicubi' in fe confolationes QC promiflïones:ficut ÔC prodeft humano generfnbsp;non tantum trahi,fed etiam dud ad meiiora.

Nuncautem fine lege iuftitia dei rtianifeftataeft,teftificata à lege amp; i j propheti's»

Non eft rcuelata gentibus tarn celebriter lex dei^ ut olim in monte Sinai Ifrac litis per Mofen coiigit,fed uera iuftitia Chriftus, non minus Temper promifla eftnbsp;gentibus omnibus of dcfidcrata,c|^ Iudæis,utcuncp de tribu luda oritura ôf ex lanbsp;cob.Quibus Sii. nunc manifeftatur in orbe omnibus per eiiangeliutn Chrifti, fednbsp;credentibus,quo euangelio ira dei fuper genres amp; ludæos cÔquiefcit,Ôf per me«nbsp;diatorem Chriftum fefe patitur reconciliari. Iuftitia ergo femper quidem data eftnbsp;mundo perfidem fan dor um in Chrifto. Nunc autemmanifeftata eft, non ex Ie»nbsp;gis obferuationCjfed ex gratia dei,Per euangelium enim Chrifti etia^ ubi nihilnbsp;delegeauditum fueratcum ea redpiebatur,aderatfpiritus doming SC reuelaba»nbsp;tur iuftitia,0C dei fumma bonitas, quæ eledos SC à peccatis abfoluit, ÔC iuftitiacnbsp;communione exornat,filios dei conftituit, ôé. cohæredes regni cum Chrifto. Denbsp;hac autem iuftitia det manifeftanda aliquando, teftificati funtlex 5C propherae*nbsp;Diu enim antea,8C ab hominis ftatim conditilapfu, deus praedixitreftituendamnbsp;in femine mulieris iuftitiam,0C uidoriam contra ferpentis morfum. A quo tem»nbsp;pore pluribus Sf fepe fpem erexit fandificadis. Vbi autem fingillatim de hac iu*nbsp;ftitia didum eft,euangeliftæ ÔC apoftoli clarius funt teftati.

Iuftitia autem dei per fidem lefu Chrifti in omnes ÔC fuper omnes qui 14 creduntineum»

Nunquam tam præclare exhibita eft dei bonitas 8C eledorum iuftitia, atque cum iam perfeda eft per Chrifti mortem peccatorum redemptio, cœptum^ eftnbsp;praedicarieuangeliumomni creaturae. Per fidem auterh accipitur manifeftatanbsp;euangelio uera per Chriftum iuftitia. Vbi enim euangelio fides eft exhita, ac iranbsp;omnis fiducia tn Chriftum dominum repofita,ibi homines iuftitiam dei ipfos iu«nbsp;fttficantem SC beatificaniê cognofeere SC experiri coeperunt: unde SC confequennbsp;ter proficiat à gratia ad gratia, ut fide animatitotis uiribus fatagantcoplacereeinbsp;cui fidunt, fuam^ iuftiriaoftendcre in fe manentem per Chriftû, qui in tllis ope»nbsp;ratur magnifica,quâdo Chriftus uita eft ÔC ueritas, SC non otiofa, fed plurima QCnbsp;fanda operans.Idem ergo in fumma dicit quod fuprajiuftum ex fide uiuere,

Non enim eft diftindio. Omnes enim peccauerunt, 8c egent gloria ¦ dei,iuftificati gratis per gratia ipfius, per redemptionem quæ eft in Chrinbsp;ftolefu.

V t fuperius ita ÔC in praefenti loco reuocat ludæos ab adtniratione nimia pa» trum fuorum,6C maiorum fuorum meritis,0C à contemptu gentium,quafi deumnbsp;nonhabêtium patrem 6C gratiofum. Reuocat autem ad cognofeendû fua quoepnbsp;Sc fuorum fcelera,quamlibetfub lege conftitutorum:huccp impelltt,utdifcerencnbsp;humtliter defe fentire, SCfefe à proprijsmoribusaeftimare. Cumitacpintantamnbsp;impietatem effent prolapfi,ut non modo nulls effet inter eos 8C gentes uitæ mer»nbsp;torûcç difcrimen,fed etiam hoc fceleratiores illis euaftffent, quo maiore dei con»nbsp;t emptu in feeler a ruer ent, iure dixit, turn demum iuftitiae dei fados compotes,nbsp;d 4

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• CO AÎJWE-NT. -I-N EP I S T*

cum euangeîi'um rccfperent, Manifeftum fit hoc loco^fandros quocp pcccaffe* Ef nondicit,lmperfedifiierunt,ueladmalûpropenfijfedai'c,Pcccaueruntoinnes.nbsp;Âgnofcamus ergo nos effcpeccatores, Vfcpadeo autemuerûeft dicluiftud,nbsp;ut nullus prætef Chriftum legem impleuenX Semper enim fandi's adhaefit quaî*nbsp;dam in faÆs ettam bonis labecula, Defiitui autem gloria dei, opponitur ci quodnbsp;cft,amâre 6^ æmulari deum,qui fefe donatelecflisjin quibus ÔC habitat atcç ui*nbsp;uit,his donat fuam gîoriâ» Deftituuntur autem gloria dei^in quibus obtinetpec«nbsp;catum, per quos inde afficiturignominia nomen dei, in quos tyrànhidem fuatnnbsp;quantû poteft exercctfatan,His dominus dicitur fe fubduxüTe, ÔC gloriam fuao*nbsp;aucrtifle,quemadmodumludæis euenit, quando in impietatem prolapfis, nulbnbsp;eis amplius erat reuerentia dei,nulla prorfus humanitas SC religio uerajuftifica*nbsp;ti gratis per gratiam ipfius per redemptionem,SCc, Si hic dixiflet tantum nos iu*nbsp;ftificari gratia dei, fatis iam expreffum erat,nihil non mérites, Ita eu dixiflet Re«nbsp;demptos,rurfus meritum noftrum cxclufum fuifleuSed his non contcntus,Grânbsp;tis quoep addiditjUt diligenter inculcaret fldelibus,fola dei graria, SC uno Chriftïnbsp;merito eos redimi,reftitui,SC faluari.Nec enim iuflificationem meremur prioresnbsp;aliquid operati,nec illam aflequuti compenfamus ullo opéré,

16 Quem propofuit deus propitiatorem per fidem in fangumem ipfius, ad oftcnfîonem iuftitiæ fuæ, propter rerniffîonem præcedentium deli#nbsp;dorum in fuftentationedei, ad oftenfîonem iuftitiæ eius in hoc tempo*nbsp;re» Vt fit ipfe iuftus,8C iuftifîcans eum qui çx fide eft lefu Chrifti,

Metaphrafis fie habet clarius, Quem Chriftum dominû propofuit deus pro* pitiatorium,ut per quem placari conciliari^ uelit tjs,qui freti fanguine huius,fî*nbsp;dem fibihabuerint,îd^ in hoc,ut ita proférât SC oftentet iuftitiâ fuam, remitten*nbsp;do peccata que admifla antea funt tempore quo deo uifum eft,tolerantiam fuamnbsp;teftari ad id ufc^ temporis,cum ftatuitdeclarare,fe folum eflè iuftS, SC iuftifi'can*nbsp;tem eos,qui fide lefu uiuunt.ExpIicat hic Âpoftolus,quo nam pado redemptio*nbsp;nem Chriftus perfecerit, dicit^ deum ita ab initio conftituifle, ÔC multo antca^nbsp;in carnem uenit,in hoc ipfum deftinauit, SC non efle rem hanc nouam, fed antenbsp;faecuîaprædeftinatum,utimpleto aliquando tempore, difpenfaretur hoedeibe^nbsp;neplacitum, SC orbi exhiberetur in Chrifto, In quo, ut omnia olim fada funt, itanbsp;quolt;^ per eum reftitui debent. Qui SC propitiator dicitur,quia pattern nobis planbsp;cauit:SCeft fimul propitiatio, quia femetipfum pro nobis obtulit hoftiam pro peCnbsp;cato,Cœpit SC dicipropitiatoriu, illud,quod fedes ilia gratiæ in tabernaculo Monbsp;fis adumbrauit. Id eratpræcipuum fymbolum diuinae praefentiac SC fauoris,hicnbsp;exorari uoluit deus,gratig fuæ refponfa rcddebat,hinc uitæ dodrinam depromenbsp;bat, Hæc aSt omnia, cum in Chrifto pleniflime habeantur, rede propitiatoriumnbsp;dicitur, Vnus enim eft per quem patri reconciliamur, per eum omne confiliuntnbsp;dei difcimuSjUitæ^ æternæ legem accipimus,rs ergo propitiator eft noftcr,pcr flnbsp;demittfanguine eius, Effecit enim fanguinefuo SCmortc,utfatisfadumftt patrinbsp;pro nobisjnobis^ donat idipfum credere,Hoc myfterio à fgculis promiffôjSCfuonbsp;tempore donatOjOftendit iuftitiam fuam,qua iufttfi'eat repente credentes,qui la*nbsp;pfi fuerant in peccatum,quemadmodum promifit fefe inuocatibus, ut credatufnbsp;iuftus Sc ucrax,qua fide QC nos iuftificamur coram deo,dum nobis non imputaitnbsp;tur peccata noftra,dum fumus amiciper fynceram fidudam in deum,Non enimnbsp;irafei poteft deus eis, qui illi fyncere adhærent, SC ei bene fidunt, fefe^ fideliternbsp;committunt, SC cupiunt complacere per omnia,ctiamfi quandoqp labantur. Trinbsp;bus

AD ROMANOS. CAP. lil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

bus autem^onßatoflcnfio iuHitiæ dci«Primuni,quia tolerauithoiu/nuni itnpiea tatem,noneosutmerinfuerantdekndo. Secundo,dumremifitpeccata,nullainnbsp;tercedêtc fatisfalt;ßionc,donato filio fuOjqui pro ipfis fatisfacerct. Terito,per hûcnbsp;filiS fuum ita reddic uitæ æternæ,id cft iuftitiæ compotes, ut toit orhi côQjtcuumnbsp;fit,hisipfumfummc faucre. Et hoc poftremum per id quod fubiungitpknïus exnbsp;plicatjutfittpkiuftus, amp; iuftificans eum quieftexfidelcfu, donandocum fpirinbsp;tuiuftidae:fic placatus eis,utlocofih'orumhabear,6lt;nidicio fiioabfolutos pcccanbsp;tis,æternæuitægratuitoadtudicat,Ethae!cfuntquænobispcr Chrtftumconnn*nbsp;gunt fidelibus.In hoc tempore,addit Apoftolus fingulari admi'ratione, in quo rcnbsp;uelarc dignatus eft deus filrj fui cuangelium dudum promi(rum:quod QC plenittinbsp;dinis tempus dicitur ÔC annus gratiæ,Pra:teritorum autem pcccatorum nominenbsp;Paulushicintelligitôôexprimitfcekratotiusmundijde quibus fupra dixerat*nbsp;conuincens ludæos ÔC genres pcccatorum grauium amp; multorum, Qiiæ omnianbsp;deus femel condonauit in Chrifto, tunc quandoerant maxima,ut uix acceffio iUnbsp;lis effe potuerit. Et non folum eorum pcccatorum ueniamconceflïr^ quæantenbsp;Chrifti incarnationcm admifla funt,fed omnium quæ ektßi ad finem ufc^ mun*nbsp;diadmittent,amp;hadïenus admiferût.Etloannes quoq;dixit,FilioIimei, hæc feri-bo uobisjtte peccetisîSC fi quis peccarit, aduocatum habemus ad pattern, lefumnbsp;Chriftumiuftum,filt; hiceft propitiatio pro peccatis noftriszôC non folum noftris,nbsp;fed QC totius mundi. Quo conuellitur error dicentium, oportere nos propria faxnbsp;tisfadione expiare peccata, quanquâ non fine efficacia effufi fanguinis Chriftfi

Vbi eft ergo gloriario tuaÆxclufaeft,perquâkgemffadorû7Non, 17; per kgem fidei, Àrbitramur enim iuftificari hominê per fidem fine ope#nbsp;ribus kgis.

Expofucrat unde contingàthominibus uera iufiitia, nempe per unam fidem domini lefu Chrifti, Ex quo ÔC alqs didis fuperius, inferthic, nemini quicquamnbsp;fiiperefle unde glorietur, Vt autem magis id urgeat amp; exprimât pknius uerita«nbsp;temccrtam,interrogationeutiturî quaquotçrationeipfe quoq; fibirefponder*nbsp;Exclufa eft,ncmpc omnis gloriatio,tam ludacorum quàm gentilium.Demonftranbsp;turn eftenim,Slt;: ludços cum fua kge uiuentes fub peccato eflTejamp;l infuper totumnbsp;mundum obnoxium peccatis erroribus 8C magnis flagitîjs, fic^ cfle obturatumnbsp;os omnium, nullumcp diferimen reliquum inter ludacos amp; Graîcos, fed utrofc^nbsp;deftitui gloria dci,ficcp ambobus ademptam effe gloriationis materiam, deo auxnbsp;tem tranfcribêdam cfle omnis iuftitiægloriam,ekdos autem ex tudxis QC gentixnbsp;buSjfolamifcricordiadci feruari. Non aliqua dignitate operum quorumcuncpnbsp;totius kgis,quibus non iuftificabantur,fed fola fide quæ kgem hoc pado excluxnbsp;dit.Qiio enim merito quifpiam gloriari poreft,qui audit SC agnofeit fe ex fola deinbsp;gratia iuftificari,id^ cum fitipfe ex fc modis omnibus perditus cVbi ergo excluxnbsp;fa eft omnis gloriatiomeriti, exclufa quo(Ç eft quæ fit ex operibus gloriatio. Exnbsp;operibus,inquam, kgis totius,tam decalogi quàm ceremoniarum, multo magisnbsp;ergo exclufa eft à gentibus gloriatio, quæ kgem huiufmodi fiC hoc modo nullamnbsp;acceperant,glt; grauibus fuerant erroribus 8lt; criminibus implicati,etiam dum fcnbsp;fapientes putabant.Sequitur ergo,Fide,fine operibus legis, nihil adiuftificatioxnbsp;nem conferentibus iuftificari homines coram deo. Id quod eft totius difputatioxnbsp;nis Paulinae fcopus,ab initio epiftolæ ufiÿ ad 9.caput, Addit autem rationem.

Anludæorum deus tantum 7 Nonne amp; gentium îquot; imo ôd gentium,

46 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E PIS T.

quoniamquidem unus eft deus, qui iuftifîcat circuncifîonem ex fide, 8^ præpLitium per fidem»

Effe deum aliquorum,eft prouidentia fua in omnibus gubernarc,recipereio fuam tu telam, bonis pluribus accumulate, SC tandê uita æterna donate. Id deusnbsp;omnibus promifît,quibus fe dcum fore promifit.Inde dominus lefus ex eo quodnbsp;deus fe teftatus eft ciTe deum Abrahâ,Ifaac SC Iacob,collegit effe refurrctftioncoinbsp;mortuorum.Non eft,inquir,deus mortuorum,fed uiuentium:ÔC fie uiuentium,nbsp;utrefurgant olim in uitam aeternam.Ergo ludaîorum deus eft dominus. Ego,in*nbsp;quitjCro deus uefter. Sed SC genres condidit uniuerfas, SC ad fuam quoep imagi*nbsp;nem: ex quibus elcgit,quibus fe deum praeftet feruatorê, uitæ^fempiternælar*nbsp;gitorem. Id autem dominus eo tempore quo hæc Paulus fcripfîtcœperat rcipfanbsp;infigniter declarare. lamdudum quoep ex lud jorum difperfîone,maximc autemnbsp;SC clarius donum fpiritus gentibus quolt;5 largiendo, non minus ludæis con*nbsp;ucrfîs ad Chriftum.Cum ucroaddit,Quandoquidem unus deus eft, quiiuftamnbsp;redditcircuncifionem, hoc eft,circuncifosludaeosexfide,quam uelutperma*nbsp;nus traditam à maioribus fuis acceperant, SC incircûcifos gentiles per fîdem qult;enbsp;per euangelium eis obtigit.Conferuntur hic fides ludæorum SC gentium,prædi*nbsp;caturc^ una fides duobus ilk's idem adferre, eandem iuftificationem SC uitam fpinbsp;ritus,ludæis SC gentibus.Sed notatur ordo aliquis,Iudæos ex fide quam à parennbsp;tibus fufceperunt,gentes perfidem in Chrifti euangelium pracdicatum à ludæisnbsp;ad Chriftum conuerfis,8C ab apoftolis.

19 nbsp;nbsp;Legem ergo deftruimus per fidemf Abfit.Sedlegem Aatuimus.

Confidenter concludit expræmiflîs defidciuftificante, 8C ueramiuftitiâad* ducente,legem per fidem ftabiliri,eo^ oftendit abfurdum,legem abrogari per finbsp;dem.Lex faneomnis ad hocnititur,utiuftitiam ueram doceat, ludæi uero fuamnbsp;ia(ftantiuftitiam,ficeremoniasferuent,circuncififint,0Cfabbatumadlitcram:innbsp;quibus nulla iuftitia per fe eft, fed ea tantû inculcatur, quæ eft per fidem in deu,nbsp;à per legem SC prophetas Chriftum promilTumjôC iam exhibitum, quern doceCnbsp;tarn ceremontjs $ prophettjs,typis SC facrifteqs.

CAPVT Hit.

Vid ergo dicemusinuenifle Abraam patrem noftrum fccun* dumcarnem7

Docuit fidem id elle quo primo SC per fc mifericordiamdei gratis.

ad ROMANOS. CAP. I HI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'47

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uideatis gcntes probarc,credere amp; æmulari,non eft ut fuperbiatis de carnali pro

fapia,fi fide non rcfpondeatis, quam non folum deus ipfe, fed amp; pater Abraham præftiritjôC eft per cam iuftificatus,0C deo gratificatus:que ubi genres denote co.nbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lere uidetis,0C uefttgia Abrahæ fequi ftudiofius, uos quoep non tarn carnis fih'os

} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cxhibcatis Abr ahç, qualcs impios multos habet edit, fed m'agis piëta te fidei ei

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimiles fitis,ne gentibus conuerfis ad dei cultu inueniamini improbiorcs,ÔC exo.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi dco magis ÔC patri ucftro Abrahæ. Vidcamus ergo quid nam hic ipfe pater no

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fier fccundum carnem fit confecutus. Magna quidem ilia funt, luftus laudatus

• lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,pater fandorum omnium iuxta fîdem, ÔC hæres mundi à domino coftitutus.

• lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoceftitai^quodinucnit.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si enim Abrahâ ex operibus legis iuftifîcatus eft, habet gloriam, fed xnbsp;‘ nonapuddeum. Quidenimdicitferiptura7Credidit Abraham deo^Sc

reputatum eft illi ad iuftitiam.

» Eft quidem omnium iudicio ludaeorum 6^ gentium mine feripturis creden*

• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tium Abraham uere iuftus, ÔC gratiam inuenitdei, ÔC fenfiteertiffîmas efle pro“

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miffîones dei circa fe 2lt; pofteritatem, Éam autem coram deo iuftitiâ non eft afle“

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quutus ex operibus legis cuiufcunqt, non habet huiufmodi opera,de qiùbus co.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ram domino poifit gloriari: turn quia ut pannus menftruatæ funt omnes iuftitiac

k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fanâorum,tum quia omne bonS noftrum defurfum eft, non ex noftris uiribus,

5 ne quid deo eo gloricmur coram deo, uteuneç coram hominibus gloriam affe.

quatur qui fanda operatur.Si ergo Abraham çoram dco gloriam habet, ut amilt; eus dei fît 66 laudetur,tam à domino quàm ab hominibus,ôi cam no eft aftequu.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tus exoperibus,ergo cam habet non aliunde per fidem, qua totum fe deo cre.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;didit, à quo bona cfîda fperauit, quem fibi QC femini propitiû elfe futurû non

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dubitauît, quem nihil non pofte boni amp;C uelle communicate perfuafum habuit.

Quam ipfiusfynceriftîmâ fidem in deüm non aliter fufeepit omnipotens pro. tedor deusjæitî'mauit, acceptilfimam amplexus eft,^ folidam Qi. flrmam iuftinbsp;'.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam, qualis ÔC ab amicis fuis cledis ei exhibetur ,qualem exigit à Tandis, ut fan.

di fint. Nihilcp gr atius ei domino ÔC patri noftro offèrre poterimus,^; de omibiis operum noftrorum meritis defperare, tanquam prorfus infufficientibus ad pro.nbsp;mifta præmia dei aftcquenda,quafc S)C agnofeantur imperfeda, 8^ nequaquâ deonbsp;dignauel paria fuis bénéfices. Id ut iuftiftïmc ucriffimeep cogitant omnes feruinbsp;dei inutiles,fie à pâtre noftro hoc fideiuotumamp;fiduciainfolamdeipietatem,nbsp;deo ^maxime gratum eft,eatcnus ut earn fandis reputet pro ucra iuftitia,qualisnbsp;ôi coram dco in hominibus quamlibét fandis nulla alia uel maior inuenitur. Etnbsp;hoc ipfum fatis feripturis facris explicatur,dum feriptum legitur,Credidit Abranbsp;hamdeo, tanquâfummobonofuo, fer uatori, 6^ patri propitioSCfauenti, quemnbsp;SC fie ueracem àC infallibilem nouit,utde beneuolentia eius promifTis quibus-libetbonis dubitare non poftîcfic ergo credendo, iuftus deo fuo eft habitus, h'a.nbsp;isuitei deus pro iuftitia hanefidem. Ampliorem deeo iuftitiamnon exegit. Pronbsp;qua fide deus quoeç eidem promifit dC exhibuitmagnifica. Hinc noftra quoquenbsp;haec opera,quibus deobonitatem,ueritatem QC omnipotentiam defcrimus,amp; denbsp;co prsedicamusjllis^ nitimur, effe deo noftro omnium gratiftïma,habiturum^nbsp;ca nobis pro iuftitia,Hinc certe amp;coram deo iuftificamur, óó accipimus confe.nbsp;quenter quæ ultro offert ó^.bcnefacit, cui nos nihil tribuimus, quamlibet multanbsp;uelimus,recipimus pou'us gratiam pro gratia. Eft ergo fic credere opus dei Si bönbsp;num,imó omnium bonorum operum caput,amp;:pr»cipue à feruatore noftro pro

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coMMErrti iisf épist.

batum. Sed de quo glonari non poflumus apud deumjCufùs id gratia poflè âof natur,multo minus de quibufcun^opcribus legis moralibiiSjUeletiamceremO«nbsp;ntalibus,quæ nifi fide exhibeantur,damno funt potius laudi, ut pafiim omnc»nbsp;prophetæ docent Slt; inculcant,

5 JEi autem qui operatur,mertes non imputatur fecundum grariam,fe3 fecundum debitum*

Si iuftificatus efVAbraham ex folaimputationefïdei, qua crediditdeo per o» mnia,utdicitfcriptura,iamnonex operibus fuis aflequutus eft iuftitiâtanquamnbsp;præmium meritorurn,fcd ex fola gratia miferantis, ÔC gratis bcncfacientis amicOnbsp;fuo per fidem.Quod autem pro operibus rependitur, hoc debitum eß. Nihil all«nbsp;tem nobis debetcreatornoßerjä quo habemus quiequid boni poffumus,Cuinbsp;gratiam obligamur donanti ut poffimus, non pretiü uel mercedem poßulemus,nbsp;qui fumus inutiles feruijôd unum non rependimus pro mille quæ debemus, Co«nbsp;hærentuero,operari,merccSjÔ^ debitum ex unaparte:ab altera,credere,gratia,nbsp;SiC donataiuflitia uel impurata.PugnStergo ex operibus parare dei dona, SCpetnbsp;cipere ea ex gratia,dicente Apofiolo,Si gratia,inquit,iam non ex operibus: naninbsp;gratia iam non eßet gratia,Si uero ex operibus,iam no eß gratia : nam opus iainnbsp;non eßet opus, nempe quo quis mereretur aliquid,

4 Ei uero qui non operatur, credent! autem in eum qui iuftificatim# pium,reputatur fides eins ad iuftitiam (fecundum propofitum gra*nbsp;tiædei,)

Qiiotquot fumus de gencre Adam nati,impij nafcimür,abfcp iufiitia,in pec« can's concept!, non poßumus deum colere, nondum fpiritu deigratis donati 8^nbsp;renati in Chriflo,nihil ergo operamur boni,Primü ergo falutis initium,quo prat«nbsp;uenimur à domini gratia ante omnia mérita, eß remiflio peccatorum, condona«nbsp;tioingenitæ impietatis,impi) iufiificatio. Inuenit ergo deus in omibus nobis pecnbsp;catum,non ergo iußi fumus, nec beati erimus,nifi remittantur peccata: nulla ernbsp;go merces debetur.Inuenißturenim omnia Opera mala eße, fi quid debeturißisnbsp;operibus, certe damnatio debetur, Stipendium peccati mors eß. Quid ergo fitC’nbsp;Non reddit tibi deus debitam poenam,fed donat indebitä gratiam, Debebat uionbsp;di(ßam,dat indulgentiam.Eiergoquibonurn nooperatur, iußitia nulla conrin«nbsp;git,ni(i credat in deum, amp; fides huiufmodi, de quaiam didum eß, reputatur adnbsp;»uflitiam,ut non obßantibus pcccatis,quibus carere non poflumus, iußifi'ceturnbsp;per dei gratiam qui fuerat impius.Quod autem additur,Secundum propofitumnbsp;gratiæ dei,claufula eß,quæ in Græcis codicibus non habet, Vt ergo religio fonsnbsp;eß iufiitiæ, tta religione Ô6 cultu deideßitüi, caput eß totius peruerfitatis, Vbinbsp;quoep uera in Chrißum fides deeß,nihil nos gratum deo facere poßumus,nbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;Sicut amp; Dauid dicit,Beatitudinemhominis cui deus accepto fertiu*

ftitiam fine operibus. Beati quoru remifTæ funt iniquitates, SC quorum teda funt peccata. Beatus uir cui non imputauit dominus peccatum,

Clarius hoc redditur:Dauid felicitatem eius hominis efle dicit,cui deus iußi« tiamimputatcitrameritumopeium,Appofiteadmodum6lt;rhocteflimoniumadnbsp;dudum eß. Si enim beatus eß cui à domino peccata condonatur, QC ante herumnbsp;condonationem nihil in homine eße poteß, nifi cui deus iure indignetur, 8C obnbsp;quæ condemnet: fatis liquet ex operibus haudquaquam iufiificationem par ar i,nbsp;quaiido omnia quæ iufiificationem præcedSt opcra,nihil peccatum funnquænbsp;uero

AD ROMANOS. CAP. HU. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uero fequuntur opera,efFedus funt frudus gratis lufiificantis. Spirftum au«

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tern refipifcentis concipere nemo potcft^nifi adflatus diinnitus,eft enirn donum

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei iam propirij ,qiu^ fam peccata remifit,0(^ uelutt teó^a habet, ut non intueatur

ad puniendum,quod eft non imputari.His ergo quibus ita remifit,texit, non im Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;putat peccata:hos illo fpiritu fimpliciter obfignat omnes pios, amp; eo ipfo teftatur

Fe illos inter fuos habere, peccataoninia eis condonafle,R.eIiqua uide Pfal. jx, uerfu primo 0!^ fecundo»

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Beatitudo ergo hæc in circuncifioiie tantum manet, an etiam in præs 6nbsp;J putiofDicimus enim,Quia reputata eft fides Abrahæad iüftitiam, quo

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modo ergo reputata eftrin circuncifione,an in præputio^Non in circun

i cifione,fed in præputio*

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Beatitudinem uocat hie iuftificationc fidelium Coram dco qus fit per fideih*

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quia hanc ilia fequitur,non cnim nifi iufti faluantur uel iuftificatiper Chriftum

» Qusrit autem,num iuftificatio tantum locG habeat in circuncifis an etiam com fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;petat prsputiothoc eft,ex gentilitateconuei fis ad dominum, quodludsis pror«

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fus non uidebatur admittendum.Centra quos probat,Circunc/fionem non iufti

I ficare,muJtominusaIia quscunt^ legis opera, Exemplum uero profequitur in

Abraham,in quo tempus obfer uat,in quo ille credens nondum circuncifus iufti fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficatus eft Sd pronunciatus,iuftitis laudem affequutus ex fide,6lt; patriarchatum

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnium credentium deOjôC principatu religionis.Non minus incircunciforum

quàm circunciforum,quorum quidem omnium pater eft, proprie autem fan» tftius eorum qui fidei ipfius in deum fetftantur ueftigia,fiue prsputium habeant

‘ carnis fi'uecircScifioncm, VtigiturilliincircuncifoAbrahæfidesutrun(Çattu=s 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lit,utiuftus elTet cora deo,66 fidelium patriarcha : ita eadem fides quoslibctalios

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftos reddit coram deo, amp; filios Abrahs ueros, ÔC eidem diletftos, tanquam dei

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoep cultores,quales eflecupiebatomnes homines, non tantum filiosiuxta car

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem fuos. Non em tanti fuit fando uiro pofteritas carnis, quanti habuit dei ama

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tores filios fidei fuæ,Non ergo tantum iuftitia competit circuncifis,fed etiam ere

' dentibus deo,amp;: uerbo dei in præpuao,Qiiemadmodum iuftus fuifle dicitur Aa

brahameum adhuc effet in prsputio,nondum circuncifus, tunc enim dicitur fia I des eius à deo fibi reputata pro iuftitia, ut coram deo iuftus haberetur amp; effet;nbsp;id quod negari non poteft à ludsis legentibus facra, de quibus fe iadant contranbsp;gentiles.Neueroquis obtjceretjfruftraergocollatam circScifionem, anteuerticnbsp;ftatim declarat ad quid Abraham fuerit circuncifus,nimir urn ut hoc fymbolonbsp;iuftitia fidei obfignaretur QC confirmaretur, Ideo fequitur.

Et fignum accepit circuncifionis, fignaculum iuftitia; fidei quæ eft in 7 præputiOjUt fit pater omnium credentium per præputium, ut reputeturnbsp;amp;illis ad iüftitiam«.

Adeo nonfequitur drcuncifionem aliquid faccre ad iuftitiam,ut nihil omni, no iuftitis conferat,fides autem coferatomhia.Cum enim Abraham iam ex fidenbsp;iuftificatus effet nondum circuncifus, circScifionem ipfam accepit ut fignum ÔCnbsp;obfignationem huius iuftitiæ iam habita; in praeputio ex fide,ut ea iuftitia cum finbsp;gno in gente Ifraelitica conferuaretur,donee adueniret femen,per quod ad gen»nbsp;anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidei iuftitia perueniret.Iuftificationi igitur quae iam ex fide erat in

Al^aham feruiebat circuncifio,ut fignum effet fidei ÓC iuftitiae tranfmittendç ad, pofteros:non ergo adduxit iuftitiam,fed eft fubfequuta. Fide enim dudum iuftianbsp;¦ e

¦' 5® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E PIS T,

ficatuseftcumcfedtdttjamp;Scxfideobfequutuscftcuocanti fe deoex famtliafiiar quando ipfi gradam fuam promifit QC {alutem,8C ingcntem in orbe toto pofteriranbsp;tem SC fandam,per quam omnes nationes tcrræ gratiæ diuînæ parudpes fieret,nbsp;cum illi dicerct 15, cap. Ego protedor tuus,0Cc,Sequuta eft ergo drcuncifio tan*nbsp;quam infignc aliqiiod iuftiriæ ÖC fidei,qua pri'us placuerat ipfe domino,qua antenbsp;eampoliebat. Non ergoiuxtacarnemSCfanguincmfadus eft pater omniûcre*nbsp;d€ntium,fedpcrfidei ÔC iuftiriæ exemplum SC inftitutioncm, qua poftcros fuosnbsp;amp; familiam totam docuit fimiliter deum colere ut ipfe colebat. Nihil obmifit eonbsp;rum quæ addei cultum in fpiritu SC ueriiateexhibendum conducerent, ut fic uenbsp;re dicatur pater multarS gentium,ficut fe Paulus dicebatCorinthfos Chrifto gc*nbsp;nuifle.Et erant tarnen in pofteritate Abrahæ hœdi multi SC perfidi, quâlibet cir»nbsp;cuncifi,nefandificatioSC iuftitiacarnitribueret,8C non fidci. Hoc eft ergo quodnbsp;feruo fuo percharo pollicitus eft, futur urn cum pattern omnium credérium. Sicnbsp;eft autem credentium pater, ut 8C illis imputetur iuftitia credentibus uerbo dei.nbsp;Quod cnim Abrahæ ualuit, utapud deS iuftus ÔC charus haberetur,idem etiamnbsp;ualebit ÔC alijs,non obftSte præputio carnis,fi fides,ÔC ex ea iuftitia adfuerit,qui»nbsp;bus deus colitur SC delcdatur.Hoc enim futurû feiuit patriarcha, SC gauifus eft,nbsp;huius fidei iuftitiam olim palam in toto orbe regnaturam, SC imputandam omninbsp;bus ficut fîbtjpfî.

• 8 nbsp;nbsp;Vt fit pater circundfionis, non his tantum qui funt ex circundfione,nbsp;fed 8c his qui fedantur ueftigia fidei, quæ eft in præputio patris noftrinbsp;Abrahæ»

Dixerat Abraham conftitutum effe patrem omnium credentium, quoru au« tem quidamcircuncififuerunt,alij incircuneiß, ïncircunciforumautempaternbsp;fuitprimum nondum circüdfus, quia SC ipfe in præputio hanc dignitatem cumnbsp;iuftitia confcquutus eft.Quidam horum funt tantum ex circuncifione filtj, quanbsp;poliere fc putant præ gcnribus,extcrnis obferuationibus Icgis, SC circuncifionisnbsp;præcipue,abf(Ç fide cordis.Hi non Abrahæ fed diaboli filtj funt,tefte Chrifto domino. Mer ito igitur inter eos,qui carne omnes filij funt Abrahæ,hanc diftindio-nem hic fccitjcorum qui folum funt ex circuncifione,6C eorum qui ctiam ex fidenbsp;funt,hoc eftjueftigia fidei Abrahç fcdantur.Hi regencratione filij funt Abrahæ, ;nbsp;quæ Sc fandior eft 8C gloriofior. Repetit autem temporis notationem, addens, 1nbsp;Quæ eft uelerat,hoccft,quamhabuitcum nondum drendfus effet pater noftcrnbsp;Abrahamt fadus fandorü omnium pater, maxime autem nobis Ifraelitis couer- ;nbsp;fis ad fidem quæ eft in Chrifto.Nifi igitur fi'dem dus imitamur, no eft ut de eo pa

. tre gloriemur. Tantum enim credentium pater fadus eft, SC effe gaudet, Ideo fi ' dus filq effe cupimus, SC promiffïonum participes, infiftendum erit efus fidei :nbsp;ueftigtjs.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* j

• 9 nbsp;nbsp;Non enim per legê promiffïo Abrahæ aut femini eius,ut hæres effet

mundi,fed per iuftitiam fidei» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Promiferatdeus Abrahæ SC femini fuo hæreditatcm totfusmundiï id autem j non fadum eft propter cm'ufcunt^ legis obferuantiam, uel meritum operum le- ;nbsp;galium,quorum primum fuit circuncifio data Abrahæ, ante quam fufeeptam, :nbsp;promiffioncs hæ fadæ funt, ut ftellis cœli comparandæ fint ad multitudinem,ut inbsp;illuflres futurieffent in toto mundo, ut bencdicendæ effent omnes genres in corum fcminCjUt poffîderent portas hoftium fuorum.In quibus promtflionibus fads uidetur,mûdihær€ditas Abrahæ filijs promifla, non alia ratione ex iuftitianbsp;fidei

AD ROMANO.S. C A P. 111 r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- yi

fideGqwam imputaiüt ei deus,amp;; filijs credituris poft ipfiim.Et qui Chrifti bcncd» diionem percipiiintjiUum unice colunt,óó offîciorû omni genere obediunt Sgt;C uenbsp;nerantur,tnquibus QC impletur clariflime, quicqutd fecundiim fidem filijs Abranbsp;hæ promittitur in prophctis omnibus,maxime in Ifaia cap.49,ó(f 54.2C alibi: fernbsp;me ubi(^.Quibus uaticintjs fidelibus promifla eft mundi totius hærcditas,quamnbsp;dominus nofter lefus Chriftus germanum fernen Abrahæ SCtotius familiæ fan«nbsp;dæ caput,tunc aflequutus eft,0C frui cœpit, cum euangeliu eius iam omni créa»nbsp;turæ quae fub coelo cft,pracdicabatur cum frudu celeberrimo amphffimoqj.T ncnbsp;enim cœpit gentes acciperein hæreditatem fuam, 06fines terræinha:reditariamnbsp;poflèflionem, quæ Ô6 communis eft omnibus quoq? membris fuis. De illis enimnbsp;dicit:Beatimites,quoniam poflidebunt terram, Manfucti hacreditabunt terram.nbsp;Et centuplum accipient Chriftû fequentes,Norunt enim fideles fe habere deumnbsp;propitium,ac inde nullo fe unquam bono pofte deftir ui. Angelos fibi miniftrare,nbsp;fibi feruire omnem crcaturam.Omni tempore fibi præfto eflè, quicquid condu^nbsp;cit illis ad uiuendum féliciter Ô6 beate,fi fuæ uocationi fefe accommodantes,unsnbsp;domini folerter infiftere ftudcant,Sic ergo fandi Ô6 pofteri Abrahæ fecundum finbsp;dem mundi hæredes funt,06 dominirerum omnium,omnia poftident, etiâ cumnbsp;nihil habere uidentur.Chrifto enim domino,cui pater fubiecit omnia,in ipfis ui«nbsp;ucntc,rpftiiutum eft mundi imperium,rcrum^ beatus ufus, longe felicius prinbsp;mumhumanogeneri hæccollatafuerunt.llla omnia Abrahæ promifla, cum erenbsp;deret futur a certiflime,66 gaudcret de tantis dei benefictjs,iuftus à deo iudicatusnbsp;eft, non autem ex operS quorumcuncÿ meritis, fed fola gratia elcdionis, 8gt;C fideinbsp;ardore iuftificatus,quod Ô6 ipfum gratix dei erat,non operum. Ex quo ftatim innbsp;tenigitur,quodquicuncpfidcpollent, eos efleparticipes omniS promiflionum,nbsp;quæ Abrahæ 86 femini eius fadæ funt,eoœ uere cenferi populg dei, Ô6 efle apudnbsp;deum iuftificatos,quorum tantum pater eft Abraham,qui fedâtur ueftigia fideinbsp;Abrahæ, Ô6 non fola freti funt circunciftone Ô6 lege.

Si enim quiexlege hæredes funt, exinanitaeft fides, abolita eft pro« 10 miflio.Lex enim iram operatur^Vbi enim non eft lcx,necprpuaricatiogt;

Promiflîonê iftam fadam Abrahæ non pofle pendere ex legc,06fi probatum multis fit ex oraculo, de fide Abrahæ in præputio commendata ante omnem le=:nbsp;gcm,tam Mofis quam circucifionis, tarnen adhuc probat,ratione ducente ad im=nbsp;poftibile.Si,inquit,ij demum qui nitStur lege hæredes funt fortis fandorum, re«nbsp;ligtonis ueræ ac uitæ æternæ at(Ç orbis totius, fruftra fuerit Ô6 promiftio dei Ô6 fi«nbsp;des Abrahæ.ld autem ficut impiu eft ucl cogitare, ita quoep impoflibile eft, quianbsp;deus nec fallere poteft promittêdo,nec fallt fides quæ deipromiflîonê nititur : imnbsp;pium ergo eft Ô6 impoflîbile,conftare hæreditatem fandorum ex lege uel circunnbsp;cifione aut legis operibus. Hoc autem probat confequenter ex natura legis, coLnbsp;lata ad ingeniumnoftrum.Nobis enim pro malitia ftudiorum noftrorum Scaffenbsp;duum,lex nihilferèaliud eft iudex,qui peccatinos conuincit,S6 ultioni redditnbsp;obnoxios,eo^ pado exterminium noftri adducit, non ergo benedidionem uelnbsp;beatam mundi hæreditatem. Non enim poteft ex eadem lege pcrcipi fummabe«nbsp;nedidio,ô6 extrema maledidio.Legem uerooperari iram,ideft obnoxios reddenbsp;re ultioni ô6 fempiternæ execrationi,ex eo oftenditur,quod ubi non eft lex, quænbsp;qult;^ iuftum eft præfcribit,ibi nec tranfgreflîo fit, eius fcilicet,quod prçfcriptumnbsp;cft.Peccatafîquidemtumdemumueniuntulcifcenda, ubi à feientibus eflè pec=nbsp;cata admittuntur.Quo plus itac^ homines dodrinæ de ijs quæ agenda,quæ^ ui»

Ç 3.

5Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P I S T.

tanda funt pcr«piiTnt,hoc magis conuincuntur improbitaris, fi contra cam do« drinam uitam inftituant.

11 Ideo ex fide,ut fecundilm gratiam firma fit promiffio omni femini» Non ei qui ex lege eft folum,fed amp; ei qui ex fide eft Abrahæ,qui pater eftnbsp;omnium noftrum,Sicut fcriptum eft, Quia pattern multarum gentiumnbsp;pofui te»

Dum diciturjdeo ex fide, fubaudi, confiât hæredi'tas ilia mundi fandis pro=î miflatmox autem fubiungit,Sccundum gratiam,nullo quoeß addito uerbo, quanbsp;cclipfi fignificare uoluit, indubitatum efle debeat, fandis omnia confiare fidenbsp;SC gratia dei.Id uero eo ualet, ut promiffio ipfa dei firma fit,ÔC omni quidem feniinbsp;ni Abrahacjhoc efi quibufuis credentibus,fiuc circScifi fint, fiue incircuncifi,niinbsp;nime eis fit inanistid quod effet,fi obferuatione legis ifia adeSda elTet hæreditas.nbsp;Simplex quippe promiffio fuit,nihil prorfus requirês,nihil excipiens, nihil con«nbsp;dicens. Sic, inquit, er it fem en tu urn. Etfemini tuodabo terramhanc. Hie funt Sinbsp;ceterx promiffiones, quae ampliffimae fadæ legStur Abrahæ SC femini eius,antenbsp;quam deus uel uerbo de circuncifione ei praecepiffet. V t igitur ex fola gratia, ninbsp;hil q credenti adhuc Abrahæ hæc deus pollicitus efiffta præftitit ea ex gratia fua,nbsp;6C perceperunt ea ex fide,non ex lege,quicunc^ ilia ita perceperut,ut ea ad æter«nbsp;nam falutem deus Abrahç promiferat. Sicut etiam hifoli qui ex fide funt,uer umnbsp;fernen Abrahæ exiffunt SC germanum,qucmadmodS ipfe ex fide fadus eft mul*nbsp;tarum gentium pater,cum didum eft ei, Patrem multarS gentium coftitui te, SCnbsp;fic erit fernen tuum, Vnde manifeftum eft tam eximia fide SC fpe contra fpem fpcnbsp;rans,quod promittebat deus confequutus eft, ut pater effet multarum gentium,nbsp;SC fernen haberetinftar arenæ maris. Ita quoqp diîcitur, fernen pofteritatis tantaenbsp;non aliter cenferideberCjCj^ ex fide.Deus credentem Abraham iam noua uitadonbsp;nauerat,ÔCeo animo,ut nihil moraretur quàm fandifi'cari nomen dei.Ideo^ ni*nbsp;hilin hac promiffione carnalc fufpicandum eft,fed quod à credente deo unice SCnbsp;merito expeteretur,hoc eft,non carnales pofteros para credulos, fed fernen fan*nbsp;dum,omnes^ in orbe eledos,cofortcs regni dei,qui fefe iadaturi effent ueri deinbsp;cultores,ÔC pro fiducia infigni,non aliter Abrahâipfe præftaturi ex illius gra*nbsp;tia eis non neganda.

Il Ante deum cui credidifti,qui ùiuificatmortuos, SCuocatea quæ non funtjtanquam ea quæfunt.Qui côtrafpem in fpem credidit,ut fieret pa*nbsp;ter multarum gentium,fecundu quod didum eft ei, Sic erit fernen tuumnbsp;fîcut ftellæ ccGli,Sc arena maris»

Etlegit quidem Ambrofîus,Coram deo cuicredidifti, ut referatur ad ethni* cum quem alloquitur, Alij adexemplum dei referunt cuicredidit.Hanc fimilitiXnbsp;dinem in duobus ponit. Primum, Sicut deus non eft deus hiiius aut huius nationbsp;nis tantum,fed communis omnium: fie ÔC Abraham fore patrem omniû creden*nbsp;tium. Secundum, Sicutdeus pater eft,nonfecundum naturalem cognationem,nbsp;fed fecûdum neceffitudinem fidei,ita ÔC Abraam, Sed SC Ante deum legi poteft,nbsp;uel Coram deo,quia coram deo fic uolente SC ordinante Abraham omnium no*nbsp;ftrum pater fadus eft. Secundum carnem enim 8C ita coram hominibus, non eftnbsp;nifi ludæorum patenSed eft SC alia fimilitudo,dida uicinior,inhuncfenfum. Sinbsp;eut deus mortuos uitæ reftituit,Sc fiftit uerbo fuo ea quæ non funt,ac fi effennitanbsp;Abrahâ fpc contra fpem nixus,id accepit, utemortuo iam corpore cum fuo tuntnbsp;uxoris

v-

AD ROMANOS. CAP, IIII, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

uxon's,pater tarnen fieret:nec folius Ifaac,qui tum ex co natus fuit, fed omnium fimulgentium,quacnondumerant. Patereftergo Abraham omnium noftrum,nbsp;idep initar dei,quia fide fua fe amp; uxorem quafi ex mor tuis in iritam reuocauit, renbsp;cuperataui generandi,quaper aetatem iam amiferat.Naó-us^ eft fi'lios, qui nonnbsp;modo nihil habebant cum eo fandæ cognationis, fed ne erat quidem. Quicun^nbsp;enim ad finem ufcç mundi in fortem filiorum dei aflumuntur, hos tunc filios ac=nbsp;ccpit. id ei ualuitfides ilia, quae fperare eum fecit contra fpem. Huie debet quodnbsp;pater fadus eft multarum gentium, adeo ut filtj eius arenæ SiC ftellarum n«menbsp;rum fuperarintjiuxta oraculum illud, cui credens, tuftificatus eft, Igitur fine fi'anbsp;de nihil prodeft, nec legis necoperum,omnia autc praeftat fides Jd uero eft quodnbsp;in his uerbis apoftolus Ô6 alias ubitj agit amp; unicum, Quæ Abrahac præftitit, utnbsp;cum nulls fenex fernen haberet,crederet tarnen contra fpem ÔC potentiam natuanbsp;rat,per deum naturae conditorem fieri,amp; futurum quod promiferat, patremfe ftinbsp;turum multarum gentium, amp; eum longe illuftriorem fide meritisjfama quoc^nbsp;fandimoniç,^ fperare unquäpotuifTet. Quod,praeter miferos ludços quofdam^nbsp;totus mundus dudum uiditimplétum.

Et non eft infirmatus in fide, nec confiderauit corpus fuum emof:* 15 tuum,cum iam fere centum effet annorum, amp;emortuam uuluam Saræ,

Quotiefeunq? non fatis confi'deratur quid fit uerbum domini, aut quod huic oportet cedere omnia,fides debilis eft amp; infirma,Roboratur autem, crefcit,dumnbsp;illucefcente in animum lumine dei, plane uidetur, fixe confideratur, id quodnbsp;iierbo domini proponitur effe uolOtatem dei, ÖC bona ÖC immutabilem. Sic cumnbsp;Abrahac fuccurreret in mentem,quam inepti eflent ipfe amp; uxor eius ad gignenxnbsp;dum, amp;(. ratio iudicaretidimpoffibile efle,inualuitin eo fpiritus domini, omnêcpnbsp;confiderationem eius in promüTione dei ipfum deum conuertir, amp; hoc unumnbsp;Cügitare fecit,Deus eft qui prolem promittit,huic nihil eft impoflibile, qui dC faLnbsp;lere non poteft.Et erat certe emortuum corpus utriuftç, ut ex Sara iam nonage«nbsp;naria,ipfe centenarius filium fufeiperet, V er um emortuum à deo non erat,qumnbsp;expuellaCethurafiliosfufcepcritpöftmortemSaræ, Sed hanc quoepuirtutemnbsp;non aliunde accepit $ ex deo jin que Contra fpem fperauerat,fidem^ habuit deonbsp;promitténti,quod ex natura erat impofttbile, qüod centum ferè annorum fuericnbsp;dum promittcrctur Ifaac: hoc eft, nonaginta nouem erat, attingebat centefi«nbsp;TOum,ideo Apoftolus ufus fynecdocha eft,more feripturæ facræ, quando Ô6 cir«nbsp;cûcifus eft ftatim,ut promifitone fœderis accepit, amp; fandæ pofteritatis,illa uice,nbsp;quando ultra facultatem utriufqj corporis fuit, qUod deus poUicebatur,

Inrepromiffîoneetiamdei non hæfîtauit diffidentia,fed confortas? 14 tus eft fide,dans gloriam deojpleniffîme fcicns,quia quæcunçp promifîtnbsp;dcus,potens eft facere,ideo amp; reputatum eft illi ad iuftitiam,

Quemadmodum Abrahçfidem impugnabant omnia extra deum quipromi ferat,nulla enim erat in rerum uniuerfa natura facultas, fed omnimoda appare«nbsp;bat impoflibilitastita necefte fuit, eum in folam dei promiffîonem toto pedore rçnbsp;fpicere,fidefubnixumfirmiirima,Quemadmodum ergo pure adeo etfirmiffîmenbsp;^rederefe deo declarauit,ubihuicdefilio pofteritate fandapromiflîonifidemnbsp;habuit ita hoc potiflïmum loco feriptura tcftatur,hanc ei fi'dem pro iuftitia impunbsp;tatam efTe^Ea fiquidê fumma QC unica iuftitia noftra eft, fidem habere deo,fuamnbsp;nobis offerend dignationem,hoceftnoftri iuftificationem, Gloriam autem deonbsp;dare,in feriptuns idem ualet, quod deferre deo debitum honorem, agnofeere uenbsp;e 5

5^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIS T.

rum,tuflum Sf fatiAumific Abraham cum deum in promi'ffîone ilia prolis, uidebatur naturæ impoflibilis,uer um agnouit,ncc dubitauit praeftare ÔC uelle Sinbsp;poflc quod promififfetjdedit deo gloriam, fuum illi honorem detulit. Deun*nbsp;. quocp pro iuftitia im pu taffe ipfi Abrahac quod credidit promiflis iftis eft cam ß*nbsp;dem habuiffe rem adeo gratam,00 pro tam ftnguiari iuftttiæ offino,ut hocipfumnbsp;de nullo alio quamlibetpræclarofacinoreeius prædicet.Ergonihil unquam prsenbsp;dare Abraham fecitjquod tantifuiffet,quanti eius fides,quç ôi ipfa eft dd donS,nbsp;approbantisex gratia hominem,Fideergo excipientebeneuolentiâdei,iuftifi'canbsp;tus eft,non ex operibus.

Non eft autem fcn’ptum tantum propter ipfum,Quia reputatum eft lift ad iuftitiam, fed amp; propter nos, quibus reputabitur credentibus innbsp;eum,qui fufcftauit lefum Chriftumdominumnoftrum à mortuis,quinbsp;traditus eft propter delida noftra, amp; rcfurrexit propter iuftificationemnbsp;noftram»

Exemplum Abrahæ ad nos accommodât Apoftolus, diccns hoc fcriptS non propter ipfum Abraham folum celebrandum, fed etiam propter tedificarionetnnbsp;noftram,Omnia enim propter dodrinam noftram fcripta funt. Hine ergo nobisnbsp;difeendum fuerit,quod fi ita crediderimus promiffioni dei» quam deus offert no*nbsp;biSjUt Abraham credidit pollicitationi quæ fada eft ipfi, ÔC nobis noftram fidemnbsp;pro iuftitia fore imputandam,Porrô promiffîo quæ fit nobis per euangelium, eftnbsp;quod continuo hie fubiungitur,Dcumtradidiffe in mortem filium fuum domi*nbsp;num lefum, propter peccata noftra expianda,Óó rurfus à mortuis reuocafte pro«nbsp;pier noftram iuftitiam,nobis fcilicet adducendam.Credere fiquidem in eum quinbsp;excitauit dominum lefum ex mortuis, eft hoc ipfum certa perfuafionc tenere,çnbsp;filium fuum ex mortuis excitarit in hoc,ut ficut ille morte fua pro peccatis noftrisnbsp;fatisfecit,itaregnans in uita immortali,nos iuftitia fua donet, imaginifuçconfornbsp;maros,hoc eft,habere fide euangelio,utex cruce amp; morte Chrifti pro nobis per«nbsp;lata, femper cogitemus quid peccata noftra mcreatur, quæ amp; funt ipfius fangui«nbsp;ne cxpiata.Et in refurredione eius, qua uitam uiuit coeleftem SC in deo,non am«nbsp;plius moriturus,agnofcamus nos ad nouam deo placita uitam uocatos,cam^nbsp;per cum nobis conferendam.

domino noftro lefu Chrifto,qui morte fua peccata noftra expiauit, Si uita fua ifl qua nunc regnat,participes iuftitiæ reddit credentes, Vnde Si in prindpio cap/«nbsp;tis,poft hanc fententiam ulfimam quarti cap, ftatim hie docet, hac fide fretos, denbsp;bonitare Si fauorc dei paeem habere ad deS, ftare^ SC gloriaride fpe gloriæ def»nbsp;Cum itacp in hac fide nobis fita fit tota Si falus Si félicitas, uifum merito Apoßo«nbsp;Io eft,hoc capite fufius explicate quæ fidei infunt, Primo enim per earn certired«nbsp;mur de gratia circa nos dei, qui fie nofter efle ut ’it, ut de eius circa nos bonitatenbsp;gloriari poflimus,etia in ipfis uitæ huius tribulat onibus,Hac ergo fide iuftifica*nbsp;ti, paeem fideles habent cum deo per Ghriftum,per quern Si aditus patet ad benenbsp;uolêtiam dei,ut de communicata gloria dei glorientur per Chriftumdominum,nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qult;

AD ROMANOS. CAP. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

qui eft prima iuftifîcationis caufa.Peccata ftquidetn dum infunt cf confideratnr^ efficiunt ut deus nos hoftes iudicet, Hocenim omnibus fineChrifto uiuentibusnbsp;ingeniumincftjUtipforum conatus perpetuo ad malum feratur, femper^infennbsp;fum ideo habent fibi deum ÔC fentiunt,fempcr ab eo abhorrent ac refugiunt, hoanbsp;ftiliter^ mouentur in kgem dei, ÓC in eos quocp qui earn ipfis conantur imponcanbsp;rejnde SiC dominus toti mundo tribuit odium fui SC patris, quandoquidem fenanbsp;fus carnis inferius quocp dicitur,inimicitia effe cum deo.

Per quem habemus acceffum per fidem in gratiam iftam, in qua fta« x mus ÔC gloriamur,in fpe gloriæ filiorum dei»

Quod euangelio quo nobis gratia deiofFertur fidem habcmuSjid quoc^ Chri ftiopus eftjhic unus nos ad patrem mediator adducit,uia eft SC oftium.Gratiamnbsp;autem uocat,conditionem iftam filiorum dei,quaï per Chriftum contigttjquæ ÔCnbsp;fummum eft fummi fauoris beneficiumjn qua gratia ftamus, cum eer ta fide boanbsp;nitatis diuinae erigitur fidelis jUt nihil iam nutet,nihil labafcat,perfuafus deum fcnbsp;iam habere propitiû,ÔC in eo optata omnia. Quæ fides ubi non firmatur, fempernbsp;agitatur uanis opinionibus bonorS 8C malorum, cupit^ ÔC amatquæ beare nonnbsp;poflunt, unde SC indefinenter raptatur, nullibi conftans, deum ftbi iratum fenanbsp;tit,a quo trepidatjquem fugit, fed non poteft effugere. Qui autem deo credunt^nbsp;quaft in firma rupi collocati,moueri no pofTunt, Et gloriamur,inquit, de fpe gionbsp;riæ dci.Eft autem gloria«o,pracdicatio 8C iadatio boni praeftantis SC plene percenbsp;pti,quodccrtopouideas,ÔCplurimifacias. Quale bonum fandis eftSCfentiturnbsp;fpes gloriæ dei,8C ipfa gloria,quam in nobis dominus habct,magnifica prçfentianbsp;gratiæ fuæ,promptos reddens,ad quæcuncp fanda SC deo placentia peragenda.nbsp;Hanc autem gloriationem SC pacem non habent nifi filq dei,quos peculiariter aanbsp;mat,SC ad plurima bona promouet,ut uicifltm nihil illis placere pofftt, nifi quodnbsp;iuftum effe norunt,etiareclamante carne ÔC fanguinc,cum qua non ceffant quonbsp;tidie pugnare,8C adoptionem filiorum dei ambire,

Non folutn autem, fed etiam gloriamur in tribulationibus, fcientes 5 quod tribulatio patientiam operatur,patientia autem probationem,pronbsp;batio ucro fpem.

Dum hic uiuimus, deum SC beneficia eius fumma fpe potiffïmu percipimus, qua Sc feruati fumus. Afflidiones autem quas ex fide ut Chriftiani perferimus,nbsp;fpem augcnt,8C eatenus prouehüt,ut de eis etiam gloriemur, non tantum in eis*nbsp;Sunt enim fuo modo caufa,ut ampliora percipiamus diuinæ bcneuolentiæ expenbsp;rimenta.Dum enim amorem 8C admirationem profternunt SC negligunt créatiinbsp;rarum,ÓC adopcm domini fufpicere ÔC orarc compellunt,confirmant fimul expenbsp;dationemhuius opis SC proferunt.Quo enim plus fa tan per aduerfa in diffidentnbsp;tiam deijcit, hoe amplius cotra ingerit fpiritus dei fuum illud teftimonium quodnbsp;perhibuitfpiritui noftro,haberi nos deo infilijs, potentius^ noftræfuccurritin»nbsp;firmitati.Ifta itaeç tam præclara tolerantiæ uirtus ÔC conftâtiain aduerfis,in ChrJnbsp;ftianis exiftens, efficit, utfpiritus Chrifti uires fuas in eis potentius explicet, Scànbsp;cupiditatibus return præfentium efficacius reuocct, co^ diuinæ bcneuolentiænbsp;perfuafîonecofirmetjUtcœlefti quadam uirtutc animus duratus, hoc ftudiofîusnbsp;amp; alacrius iam in id incumbat, quod offictj eft, quod^ in gloriam dei fufeipien«nbsp;dum amp; gerendum obuenerit,quo fatan dcpellcre ab his improbius molitur.Hçcnbsp;uerotolerantia,quomodopariatexfeprobationem,facileeftuidere,Dum enimnbsp;exerit fe in aôlidionibus,ccrta fide SC cuidenti ipiritus documento,fentiunt fe dlnbsp;c 4

5$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I S T.

iiinæ influenttæ communione donates haec agere, numeran*^ fe inter probates à deo ab hominibus,nihii timere pro roborc animi.Sic ergo fandorum tolère*nbsp;tio effîcit probationem, nec minus darum eft, quo pado probatio efficiat fpeif»nbsp;Cum enim fandi fentiunt ineffàbilcm dei potentiam, ÔC praefentiam in aduerfis,nbsp;ùeceflario incrementa qvioqj fumitfpes ilia, ÔC expedatio diuinac fortis tandeiflnbsp;percipiendæ.Gignit igitur ex fe £lt; auget probatio fpem,dum experimento fum*nbsp;pto in fuperatis per deum periculis, fidem quoeç fuorû excitât, ôi^ in exempluo*nbsp;quoq? aljjs efflilgete magnifiée facit, ac ueluti oftêtat. Quo autem plus fe profertnbsp;Ôd eminet fides excitata probationCjhocpleniorem quoque facit fpemfelicitatisnbsp;promiffæ.

4 Spes autem non confundi't, quia charitas dei difFufa eft in cordibus noftriSjper fpiritum fandum qui datus eft nobis.

Tribuitur ubic^ in feripturis fpei,utnon pudefaciat, Vt eftillud Pfalm.51.lfl lt;-tcdomine fperaui,nonconfundar inæternum, 6dc. Idcp non folum eoquodho^nbsp;rum fpes nunquam poffunteffe irritæ,fed etiam quia fie eriguntur eorum animinbsp;qui deo fiduntjUt ne tum quidem contrahantur nimiumjaut pudore affîciuntur,nbsp;quando maxime patere ignominiæ creduntur, bonis huius fieculi omnibuseie#nbsp;di,ôdcalamitatibus oppreflî, ut 6C deo ipfî inuifi atqj damnati cxiftimêtur. Idnbsp;Dauidialqscp expræcipuisfandis, imo domino noftro lefu Chriftoufu uenit.nbsp;Sic enim fandi ànimis fuis defixi funt fpe in deum, ut necefle fit ipfis cooperartnbsp;in bonum quicquid patiuntur. Quo fit ut quæ alijs dolenda pudenda^ uidêtur,nbsp;ipfis habeantùr gaudenda Sd glorianda. Huius autem gloriationis 8d profedus,nbsp;per gradus prædidos prima caufa eft, Diledio dei effufain cordibus fîdeliâ,hocnbsp;eft exuberantis diuinæ dignationis communicatio perîpiritum fandum, qui biïnbsp;iüs dilediônis perfuafor eft,cum ipiritui noftro teftimonium perhibet, quod fill}nbsp;deifumUs. Per hune nouimus quæ donata funt nobis, qui Ôdperferutatur pro*nbsp;funda dei,qui 6d in ipfis afflidionibus nobis fuccurrit,intercedens pro nobis ge*nbsp;mitibusinenarrabiîibüSjCap.g.fineintermiftîonefuccurritinfi'rmitatinoftræjôdnbsp;perpetuo quodam diuinæ bonitatis guftu récréât, ipfacp dei diledione amp; indul*nbsp;gentia corda noftra perfundit,Sd per uirtutum gradus ad fandâ gloriationemnbsp;lætitiam in deo perducit,etiam in medtjs afflidionibus coftitütos,iuxta illud do*nbsp;mini : Beati eftis cum maledixerint uobis homines,Sdc. quoniam merces ueftranbsp;copiofa eft in cœîis.

V nbsp;nbsp;Vt quid enim Chriftüs cum adhuc infirmi eflemus fecundum tem*

pus,pro impijs mortuus eftfVix enim pro iufto quis moritur,nam pro bono forfîtan quis audeatmori.

Probare pergit,fidem in Chriftum fie perfuadere de bencuolentia dei, ut de ea etiam in aduerfis libeat gloriari. Agnofeit enim hæc fides Chriftum pro nobisnbsp;mortuujid^ tunc cum eflemus hoftes deo,quod fané eft infinity diledionis.Coflnbsp;fert ergo noftram indignitatem SC impietatem,in qua uiuebamus, cum gratiofonbsp;ftudiodeinosfaluandi,qubdfanefummumefleoportuit,cumfilium fuumpronbsp;nobis mori uoluerit.Id ut euidetius oftendat,addit,quod dominus pro nobis ad*nbsp;hue impijs mortuus eftjefle modis omnibus fingulare amp; unicum. Nam amp;fifintnbsp;’qui aufintproali}smori,quirariffimi funt, non funt tarnen qui fuftineant morinbsp;pro mails 8^ feeleratis:fed fi qui iufti ac boni funt, pro illis forfan quis uita impeflnbsp;dcreaufit.Addit autem,Forfan:nameos qui pro patria Ô6 amicis leguntur mor*nbsp;item obijfle J cos plurimum impulit tant! gloria nominis, FacautemeflcyUtnihilnbsp;detut

AD ROMANOS. CAP, V, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

deturgloriæjôi^foïuspurus^ amor ucl patriae udamicorum mortem impctrct, ibi tarnen amicorum ualet uirtus,amp;^ patriae meritum,amp; impenditur uita pro mcanbsp;lioribus ÔC pracftantioribus.At feruatorem noflrfi, qui diuina alioqui gloria poUnbsp;Icbatjô^nos plané impios 5C exccrabiles agnofeebat, in eo quod mori pro nobisnbsp;dignatus eft,nihil $ gratuitus noftri amor,ac fanèincomparabilis, ex ipfius tan^nbsp;turn bonitatc natus impellere potuit,Monere ergo uoluit nos Paulus,ut perpen-deremus,reuelari nunc nobis ea quæ ab initio mundi fuerunt abfcondita,filt;: camnbsp;nobis falutem pracftari,a qua alienum fuit genus humanum, per cunda retro faenbsp;cula,nos denicß ea uidere ÔC audire,quæ reges 8C prophetæ optarût,nec obtinuenbsp;runt,Qua de caufa Chriftus fuos difcipulos beatos pronunciauicHoc ergo am»nbsp;plius dei in nos gratiam admiremur, S€ gratos nos ei exhibere ftudeamus. Infirmnbsp;mos autem uocat,nulla penitus pietatis uirtute fubnixos, nam mox impios dicitnbsp;peccatores, quia extra Chriftum adhuc eramus amp; hoftes dei, pro tanto, quianbsp;cultu S)C religione dei deftituti,cuius caput eft,promiffis mifericordiæ dei earn hanbsp;here fidem,ut animus iam nihil fibi extra deum quaerat, abfej qua fide impolTibi»nbsp;leeftplaceredeo.

Commendat autem chatitatem fuam deus in nobis, quoniarri fi cum 6 adhuc peccatores eflemus fecundum tempus, Chriftus pro nobis mors:nbsp;tuus eft,multo igitur magis nunc, iuftificati in fanguine ipfius, falui cri«nbsp;nius ab ira per ipfum,

Diligêter inculcant apoftoli,traditum effe Chriftum iuftum pro iniuftis, qui pcccatum non fecit pro nobis peccatoribus.Et ideo ipfe fibi folus caufa exiftit,utnbsp;tantopere nos amaret,noftra:^ falutis gratia tanta faceret QCpateretur,6lt; no mutnbsp;tatur ut homo, fed conftatfibi femper, ut fideles dubitare non polTint fe haberenbsp;Chriftum fui amantiffimum SC deum,de quo poffînt gloriari, SC fic credentes iu«nbsp;ftificari pleniffîme coram deo.Per fanguinem Chrifti, mortem intelligit, qua iuftificati fumus, id eft ab omnibus liber a ti peccatis, quia deus accepta hac filtj fuinbsp;pro nobis fatisfa(ftione,peccata omnia nobis condonauit. Iram quoeç dei intclli-git iuftam ultionem,afflidioncs a deo propter peccata immiftas,quac iram dei o-ftenduntjSC inducuntfanlt;ftos,ut animisdeiedi,SC poenitentes, clament: Domine, ne in furore tuo arguas me, necç in ira tua corripiasme. Dum ueroperpen-dunt Chriftum in falutem fuam uiuere SC regnare, qui tanto ipfos amore profe-guitur,ut pro ipfts adhuc imptjs mortuus fit, ut in gratiam dei reuocaret qui erâtnbsp;oftes,facile fe crigunt, SC agnofeunt per uitam Chrifti fe ab omni ira fcruafi, uCnbsp;quicquidillcmalorum uel bonorum immittat, id beneficium efle, ÔC ad falutemnbsp;piorum cooperari oportere,

• Si enim cum inimicieftemus.reconciliati fumus deo per mortem filq 7 eius,multo magis reconciliati,falui erimus in uita ipfius,

Pertinet Sc haec fententia ad inculcationem fruduofam, ut cogitentptj de na turali de originali iniuftitiafua, qua offenduntin multis, fui nimium amatores,nbsp;SC deum odiêtes pro tanto, quod illius uolGtatem qua nouimus, no omnibus nonbsp;ftris cupiditatibus praeponimus, Cum^ tales nos effe feiamus, tarnen eidem re-conciliati fumus gratis,ex mera ipfius clemetia,qua proprio fuo filio non peper-citjfed pj-Q nobis omnibus ilium tradidit. Qiiod ubi pro nobis fadum credimus,nbsp;amplius multo fperabimus,non modo liberatos nos efle à peccatis SC confeietixnbsp;angufttjsjfed SC reftituêdos nos per uitam ipfius,in uitam æternam j qua cum eonbsp;perpetuo uiuentes,beati erimus» Hate quia firmiter funt credenda, ideo firequen

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMMENT. IN EPIS T.

tins inculcantur,ut tenadus hæreant, SC continuo offîcîj noftri nos moncant,ut atnicos nos dei credentesnbsp;nbsp;nbsp;ipfum nobis omnium maxime fauentem ob oculo^

habenteSjColamus fide 2€ operibus charitatis*

• 8 nbsp;nbsp;Non folum autem,fednbsp;nbsp;gloriamur in deo, per dominum noftruni

lefum Chriftum,per quem nunc reconciliationem accepimus*

Hac dileÂione dei perfufi, dum agnofeût per mortem Chrifti præftitû quod maius eft^nempe reconciliationem gratis oblatâ cum holies elTemuSjideo^ am«nbsp;bigere non polTunt de uita prællâda, ÔC conferenda hæreditate,iam non poil;;ntnbsp;non exultare in domino,8C gloriari incipere de ipfis etiam afflidionibus, de qui»nbsp;bus antea fumma animi ægrttudine querebantur ÔC lamentabantur^Omnis cer«nbsp;teafflidio,utpeccatinos admonet,ex quo uenit, ita facit à futur© dei iudicio, ÔCnbsp;mérita ultione trepidare.At ubi diledio dei ad animum reuocatur,illa^ infinitanbsp;bonitas quç nobis præftita eft in Chriftojnobis llatim fuccurrit, iram dei omnemnbsp;auertitjfacit^ faluti efle,omnem dei calligationê 5é uirgam, ut de ilia gloriemurnbsp;in domino.Eil autemgloriari in domino, perfruitio quaedam bonitatis diuinac,nbsp;quaî etiam in hoc tempore fandis concediturtut fenfus fît,Non fôlum hoc nobisnbsp;per Chriftum contingit,utreconciliati deo, olim feruemur ac reftituamur per 0«nbsp;mnia,uerum fîc ampliter fe nobis deguftandum praebet, ut etiam inter uitæ hu*nbsp;lus «erumnas de eo non polTimus non gloriari,tanquam nûc etiam exhibit©. Pernbsp;dominumautem lefum efthæcgloriatio,nondenoftris quibuslibct operibus,nbsp;quia per ipfum etiam ifîe nobis côtigit tantus diuinitatis guftus, 6C firuiti© facra,nbsp;ut bonitate dei etiam largiter in praefenti quoep uita perfrui liceat, ut de e© etiamnbsp;inter ©mnes faeculi huius aerumnas t©to pcd©re gloriemur.

• 9 nbsp;nbsp;Proptereafîcutperunum hominem peccatum inhuncraundumini«nbsp;trauitjSc per peccatum mors, amp;ita in omnes homines mors pertranfrjt,nbsp;in c^uo omnes peccauerunt.

Collationem incipitmali quod inuexit Adam,2C benefictj quod attuIitChri« ftus,ut^ hoc quantum fît euidentius 5gt;C efficacius prædicet, illudnbsp;nbsp;nbsp;late pateat,

SC quid effecerit, iam fequitur.Cum uerodicic, Quemadmodum peccatum per unum hominem in mundum inuafît, hic fubijciendum eraf, Ita Sô iuftitia per u*nbsp;num hominem Chrifîû.Id uero differt,non abfc^ ratione, ufe^ ad uerfum i4.hufnbsp;tus cap.Euehitur autem hic ardenti animo in Chrifti benefîcium,qui nos ab æternbsp;na morte in uitam beatam aeperpetem reftituit,ad explicandum quid peccatumnbsp;nocuerit SC quandiu.Hic autem déclarât,quantum mali peccatum Adaî dederitnbsp;uniuerfo human© generi. Ex eo enim mors in ornes homines inuafît. Omnes aunbsp;tem mor taies peccato teneri, SC eflè perditos, notius eft ut probandum fuen't,nbsp;cum id omnes plus nimio fentiamus.Similiter SC notû eft, à peccato inferrimor«nbsp;tem,omnes enim intelliguntefte in peccato,elle aduerfari de©, qui iblus uita eft,nbsp;iuftitia SC omne bonum. Peccatum ergo efîe mor tiferum omnes norunt. Cum^nbsp;conftet omnes peccato obnoxios efle,certum fequitur, mortem peruafiffe in ©mnbsp;nés homines. Cum igitur dicitur,Per unum hominem peccatum, poteft intelliginbsp;uterc^ hom©,uir SCmulier;utrunc^ enim feripturaconiundim Adam, id eft ho«nbsp;minem uocat: una quoeç car© funt,cum fîint parêtes. Et Eua quidem initium eftnbsp;tranfgreflîonis, Adam autem initium eft fucceffîonis: quiqualis fuit ubi legemnbsp;tranfgreftuseft,talesgenuitamp;pofteros. Peccatum ueroeft, pererroremfedarinbsp;malum pro bono,SC bonu negligere pro malo. Id autem eft niti ad exitium. Iamnbsp;quod qufftp naturae fuæ amicum SC confcntaneumfentit, id bonum SC expeten«nbsp;dum

AD ROMANOS. CAP. v; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

dum ncceffario iudicat. Deus autê folus uita eft SiC aeternitas,qui QC à nobis créa« tun's fuis cxigitjUtnos SC noftra omnia referamus ad ipfum, ut pronoftra portionbsp;nc quod bonum eft agamus amp; appretiemur.Proinde cum nos noftro ingenio denbsp;prauatOjtoti nitimur contra banc uiuedi rationem, ad quam nos deus condidit,nbsp;ubicß quærentes quç noftra funt,neceflario fequet,ut rurfum nos deftruat,fua cpnbsp;ilia praeclara dona aufcrat,ea^ in nobis relinquat, propter quat inæternû excru»nbsp;ciemurjtandcm^ fentiamus ÔC experiamur,^ amarum fit reliquifle deum, in^nbsp;dco foloefleomne bonum.Sic adomnes homines mors peruafit.Etidquoc^ob»nbsp;feurum non cft.Pcruerfitate enim uitæ,quæ à peccato efî,hærcditario fit, ut quinbsp;ab ea non reftituatur per Chriftum,etiam dum hie uiuerc uidentur, rc ucra nonnbsp;uiuantjquia uitae huius aeftionibus non rite amp; cum ucra uoluptate perfungStur,nbsp;fed huius uitæ bona,qusc poflent nobis ufui efle ÔC faluti, tranfifimus, 2C perni»nbsp;ciofas nobis efficimus. Et ubi placuerit domino finem imponere abufibus tot bonbsp;norum,nihilinis relinquatur cruciatus cxterni,0^interniquoc^,quodcftmoanbsp;rij id eft nihil boni fentire, fed iempiterna tot bonorum amiftionedifcruciariuianbsp;uentes.Inquo primo homine omnes peccauerunt, hoc eft, peccato funt perditi,nbsp;in Adam enim omnes fuimusjin co ergo Sgt;C peccamus, ÔC mortui fumus. Permanbsp;gnaeft enim per omnia filifs cum parêtibus fuis communie : ôi fi quaebona funt,nbsp;omnia gratuita dei funt munera, pendet^ omnis eorum liæreditaria perceptionbsp;ex fola deibeneuolentia,ô(5 mala quoeç nemini immerito immittûtur. Quaîis er«nbsp;go Adam fuit,taies quoep genuit;fie in lumbis Adæ peccarunt 6C perditi funtnbsp;quotquot homines funtôi^erunt. Vereita«^ ÔC de infantibus dicitur, peccauc«nbsp;runt,qui tarnen fua uoluntate nihil adhuc mali admittere potuerunt, fed rcatusnbsp;primiparentis fignum Ô6 fimul morbum fecumex origine nafcendiattulerunt,nbsp;óf co infedi peccatores funt,

Vfep ad legem eni'm peccatum erat in mundo, Peccatum autem non i» imputabatur, cSlex non eiïet,fed regnauitmors ab Adam ufqpad Moynbsp;fen,etiam in eos qui non peccauerunt in fimilitudinem prseuaricationisnbsp;Adæ,qui eft forma futuri.

Vult Paulus,Peccatum quod à primo parenté ucnit j ottmes homines perdf« diffe, QC ante datam legem Moyfi QC poft. N ec enim lex peccato cciTit, fed magisnbsp;propter deprauationem ingenq humanioccafionemobtulit peccato,ut magis innbsp;ualefceret.Hic autem oftendit à quo peccatuip acceperitoriginem,quandiu ob«nbsp;tinuerit,^ late patucrit,ut hinc cofiderato quanta fit in peccato perditio, meliusnbsp;intelligamus quantum fit iftud domini beneficia, qui nos ab hac perditione fan«nbsp;guine fuo reftituit, Valuit ergo peccatum ante legem, ut elTet in mundo j totumnbsp;occupando humanum genus fine difcrimine,ufcp ad id tempus,quo lex eft à dconbsp;data Hcbraeis,ut populum à peccato coerceret. Verum quibus defuitin illo populo fpiritus Chrifti,in his preualentc adco ingenq humani peruerfita te,inuexicnbsp;tranfgreiftones,non eas repulitîauxit,no minuit. Et erat quidem ante legem da«nbsp;tarn in tabulis,peccatum in mundo, fed publice non imputabatur,nön argueba«nbsp;tur,non puniebatur.Jlla enim pcccatorum radix, concupifeentia contra deum,nbsp;rcgnäbat plene, ÖC nemine contradicenteobtinebatomnesteo^ öf mors régna-batin omnes ufeg ad Mofen.Nam lex ilia naturae,qu£e alioqui peccato reclamatjnbsp;cum nulla externa legis admonitionefulciretur, cum libidinum ui innatarum,nbsp;tumdeprauatarum opinionum affultufic erat opprcira,ut homines fefe praccipinbsp;tarent in quoduis flagitium abfcß ullo pudore, in quibus öf tandem obbr utefee#

éo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

bantjUt omncm dei reuerentiamjudicij^ eius metu animis prorfus excutcrcnt» amiffb fenfu Si dolore fcelerunijUt quae fore I'mpune fibi per homines arbiträrennbsp;tur.Nec diuinaetiam ultione deterriti,diutius qearn deus fenfibiliter addidifTet.nbsp;Porro dum legem fuam deus Ifraelitis dedit, eam^ minifterio prophetarum eX*nbsp;pofuitjSC animis illorum infixit,tunc fuo fimul fpiritu eos adflauit, ut legem all*nbsp;quoufcß intelligerent, ibi cœperunt uere peccatum agnofeere. T une enim reui*nbsp;xit peccatum,0^ uires fuasexplicuit, dC damnauit homines tarn deprauati inge*nbsp;nq. Verum nulli unquam mortalium in ieeleribus tarn ftupuerunt, quin ÔC fib*nbsp;quifip Sc altj alqs fuam aliquando peruerßtatem imputauerinr. V nde 8C publicenbsp;in quædamfcelera exortæ funt animaduerßones. Has tarnen non tam uera pra*nbsp;uitatis deteßatiOj focietatis humanac neceffi'tas retinuit,mutuus^ uitae ufus innbsp;ter homines. Adeo nanc^ effera efl hominum ßbi permiflbrû rabies, ut fi ea nonnbsp;ui legum dC poenis coerceretur,ipfa fe fuftinere no poflet.Mors ergo indiuiduusnbsp;comes pcccati,quod homines uniuerfos detinuit, minima obludationereniten*nbsp;tes,neeeflario plènilfime^ tenuitin poteftate fua omne humanum genus, 8C ea*nbsp;tenus regnalîe hic dicitur,fumma poteftate incumbens,6lt;^ regnâs.Peccatum uc*nbsp;ro non imputabatur,necarguebatur à lege,quae nondum tab's erat, meritoergonbsp;regnauit mors,dum peccatum a lege nonreprehêdebatur.Sed SCregnauit morsnbsp;in eos quoeg qui non peccaucrunt.Cum non fuilTet lex Temper quæ peccatum atnbsp;gueretjfatis uidetur eos qui fuerunt uf($ ad Moyfen, non peccalTe ad ßmilitudi*nbsp;nem tranfgreflionis Adam. Hie enim primus Adam diferte propoßtä fibi legetnnbsp;contempfitjillt autem de quibus hie loquitur,legem nullam acceperant,qua qui*nbsp;dem externe admonerentur.ïntelligitur^ generaliter deomnibus,qui nondun»nbsp;accepta lege uel peccarunt olim, uel hodie peccant, mortis^ regno addidi fünf,nbsp;SC quondam fuerunt, N am SC hodie gentes reperiutur, quæ nullam legis diuintçnbsp;notitiamhabentmecaliteruiuunt^illi qui fuere ante Mofen. His iam infantes,nbsp;SC quicuncß infra eamætatem funt,ut legem dei per cipiant rede coniunguntur«nbsp;Oe Adam iam dido diçitur, Qiii eft forma futuri. Eft enim Adam typus Chrifti*nbsp;Primo,quia uterc^ quidem propagator eft. Adam quidem peccati, Chriftus iuflinbsp;¦ tiæ:Adam mortis, Chriftus uitæeftauthor. Ab Adam propagata natura pecca*nbsp;to eft obnoxia,ut nihil fit Humana prudentia uel uirtus,nifi peccatum, ideo profnbsp;fus naturâemori oportet, SCgratiam à deoperChriftuinfundi. Eftautem morsnbsp;per Adam iritroduda,ut pœna peccati originalis, per Chriftum fada remediun*nbsp;peccati per éius mortem.Oportet autem totum Adam,hoc eft, totam naturâabdnbsp;leri,6Cgratianitiper Chriftum, cuius per regenerationis grattam filrj fiunt fidc*nbsp;les,quorum pater eft dominus.

Il Séd nan fiçut delidum,ita SC donu: fî enim unius delido multi mor/ tui funt,multo magis gratia dei, ÔC donum in gratia unius hominis lefunbsp;Chrifti in plures abundauit*,

In præcedentibus peccatum Adæ SC beneficium Chrifti fimpliciter inter ft cohtuleratihic autem exponitbeneficij Chrifti præcellentiâ,dicens, Sed non udnbsp;lapfus, fie 8C donum.Nam eft humano generi, dono Chrifti plus allatum boni,$nbsp;mali per lapfum Adæ.Quis enim non uideatclare,bcneficiS Chrifti, quod deusnbsp;infilio fuo exhibuit generi humano ad reftituend3,multo efle cfEcacius ad beat*nbsp;dum nos,^potuerit unquam elfe peccatum Adæ ad nos euertendu cOeo nan«^nbsp;utfummöbonö,magis congruit excellerc beneuolentiaacmifericordia,^ ir^nbsp;8C indignatione.Hinc prædicat ipfe de fe, peccata fe punir« in tertiâ ÔC quartan*nbsp;genera*

AD ROMANOS, CAp. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.61

gcneratiöncm,mifericordiam autem fuam extendere in mille gcncrationcs. Né« mo dei beneuolcntiam ac uitam confeqm' poteft nifi per Chriftum, 'V erum fieutnbsp;ij omnes unius lapfu mortui funt,qui ab illo uno genus fuum ducunt : ita hi om»nbsp;nes (pro multis) confequuntur falutem per ChriftS,qui nat» funt ex Chrifto, cu»nbsp;iufmodifuntomnes clediinuitam,Exuberauitautcm,dicit»ói:abundauit,nonnbsp;tantum quia uitam dei attulit multis,fed etiam quia attulit banc infinita quadamnbsp;copia,adco,ut ei peccati uis in perdêdo conferri nullateftus quèauLonge potentnbsp;tior eft Chriftus adferuandum, Adam fueritad perdendö. Et obedientia Chrinbsp;fti multofuit efficador ad confcrendam uitam, q Adae tranfgreflïo ad inducenanbsp;dummortem, Etomninó.noïtam Adae Chrifti uidt bonitas, nequis tantum trianbsp;buatpeccato primi pat6ntis,utdefarciendafalutediffidat,

Etnonficutpcrununipeccatum,ita Si donum, Èslamiudicium exp;: no in condemnationê, gratia autem ex multis delidis in iuftificationem,nbsp;Dixerat donum Chrifti amplius humano gencri profuifte peccatum Adænbsp;nocuerit,nunc declaratin quo præcelluerit ÔC cxubcrarit. Ex uno, inquit, iudi«nbsp;cium fuit QC reatus: Adae cnim reatus attulit condcrnnationem multis, imo omninbsp;bus ex ipfo natis:Chrifti autem beneficium rcftituit non folum pcccatû, ÔÔmotsnbsp;tem uicit 2C aboleuit quam intultt, fed fimul infinita ilia fuftulit peccata, quae relinbsp;qui homines primo illo peccato adiecimus,adduxitcp in plenam iuftificationem*nbsp;quotquot ex Chrifto funt, ut deus iam illis non folum amp; Adæ èC fua ipforum ÔCnbsp;omnium maiorum peccata remiferit,fed fpiritu fimul donarit folidæ 6ó perfedænbsp;iuftitiæ, qui conformes nos reddat imagini primogeniti, Quæ tune iuftitia prûnbsp;mum côfummabitur,cum dieet : Venite benedidi patris mei,percipite regnumnbsp;quod uobis paratS eft ab initio mundi : quando cum ipfo peccato ultimus quo«^nbsp;boftis mors quo^fueritabolità, ÔC fandi omnes impleti fuerint frudu iuftitiæ,nbsp;Vnius ergo Chrifti morte iuftitia^ funt abolita omnia delida quatacun^ funt,nbsp;modo uere in ilium credatur.

Si enim in unius delido mors regnauit per unum,mülto magis abun dantiam gratiæ amp; donadonis amp; iuftitiæ accipientes, in uitaregnabunt,nbsp;per unum lefum Chriftum,

Sicutpeccatum Adæfubiecitmortiomnchumanumgcnus, utregnum obti neat in omnes:qui fîcut in peccato funt omnes,fie mors dominatur in omnes. Sicnbsp;euidens eft,decerebonitatem diuinam, ut gratia fada per dominum lefum Chrinbsp;ftum,donetur omnibus ad falutem amp; uitam, ut regnum quolt;$ obtineat uita deinbsp;in omnes credentes deo,in quos fua poteftate dominetur ad gIoriam,Hoc autemnbsp;unum pcccatû Adæ fîcingenium omnium mortalium deftruxit^ ut tota eorumnbsp;uita nihil quàm petcata gignere pofîît, Proinde quicquid unquam ulli hominesnbsp;peccaruntjfrudus funt Ôffcquclæ peccati Adæ, Quæ cum gratia Chrifti fuftulit, certe cum nihil fuftulitquod non a lapfu Adæ prouenerit, uidetur non plusnbsp;mail fubmouifîe peccatum Adæ inuexit,Si autem confideremusfingulôs mornbsp;talium,fuis quoc^ multis tranfgreffionibus auxiffemaîû humani generis, SC nonnbsp;minus quicuncp peccant,fuis pofteris nocere Adam nocuit omnibus,in aper«nbsp;to cftjgratiam Chrifti plura depulifle ab hominibus mala, q Adæ noxaintulerit.nbsp;Nam licet nihil in orbe pcccatû fît, quod ex illo primo Adæ lapfu non trahat or i«nbsp;ginem,tamen finguli qui peccanr,utfua quot^Iibçrà uolûtate peccant, ita fuumnbsp;quoc^ tantum adtjciunt reatû,fuam adferunt perniciem,Quæ omnia mala, cumnbsp;beneficium Chrifti folum fuftulit,certe iam multor urn peccata fuftulit, no unius

COMMENT. IN EPIST.

Adæ.Mantfeftum igitur,plura per ChriftS lefum mala fublata efle Adam ob« tukrat.Hoc tantum Chrifti beneficium agnofcentes,iufiitiæ donc polleamus/^nbsp;de SC ordinate uiuentes, ad imaginem dei reftiruamur,ut in regno Chrifti uiu^*'nbsp;tes aeternaliter beati fimus.

• 14 nbsp;nbsp;Igiturficut perunius delidum in omnes homines in condemnationnbsp;nem,{ic 8C per unius iuftitiam in omnes homines in iuftificationem uita:*

Ex prçmiflîs hic infert ÔC fummatApoftolus,quod priore obmiferat uerfu,Si cutexunius lapfiipeccaturn in omnes itainualuit, ut reddiderit omnes condc«nbsp;mnationi obnoxios:fic etiam unius iuftitiam in omnes homines obtinuiiTe, ut iilnbsp;ftificatio uitae omnibus contingat. V t enim per inobedientiam uetus Adam fuosnbsp;perdidit fados peccatores,dei feueritate id fic agente : ita nouus Adam Chriftusnbsp;reftituit per obedientiam,patre ex maxima diledioneadmundum fictraden«nbsp;te Sc propitiantc,Deus enim Chriftum fuum dedit,qui nos ad xternam uitam rcnbsp;ftituat,qui ex nobis nihil,hoftes eius impij SC pcccatores efle potuimus« Sequinbsp;tur ergo Apoftoli intenta conclufio,qua dixit: Sicut per unius peccatum huma«nbsp;num genus perditum eft, ita feliciffîmereftitutâ per unum ChriftS dominS no«nbsp;ftrum,Ex hoc autem occafioncm fumpferunt etiam fandi, qui de ufu legis non«nbsp;dum fuerant fan's edodi,cogitadi apud fe, Ad quid ergo lex data eft, fi peccatumnbsp;adhuc durât,SC mors poft datam à deo legem,fi non iuftificat legis obferuatoresCnbsp;Cui obiedioni refpondetftatim,uerum adhuc iam prædida exponit latius«

• 15 nbsp;nbsp;Sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores conftituHnbsp;funt multi,ita amp; per unius obedientiam iufti conftituentur multi,

Explicat Iatius,quis illc unius hominis lapfus fucrit, unde malum uenit in 0« mnes homines ad condemnationem,turn quid hoc ipfum malum fit,quod à pri*nbsp;mi parentis peeeato cundos mortales inuafit,Et ait, lapfum ilium fuiftc primi honbsp;minis inobediennam:malum autem hoc,iram peccati iftius communionem,quanbsp;meritOjUt didum eft,omnes condemnantur,quia peccatores, Hanc ueropeccanbsp;ticommunionem, Adam prognatis ex fe omnibus fubminiftrauit, quia occultanbsp;tabecarnalis cocupifeenriæ fuæ tabificauitinfe omnes defuaftirpeuiuêtes. In»nbsp;obedientia autem Adat fuit, quod mandate SC uerbis crcatoris fui non credidiGnbsp;ëiUs^ fe prouidentiæ permittere dubitauit,uolens ipfe fui deus eflc,procurandonbsp;fibi noritiam boni SC mali. Obedientia autem Chrifti uiciffim fefe patri tradentisnbsp;in uoluntatcm,ufqi ad mortem talis fuit,ut in omnibus fefe paternae prouidentiacnbsp;tradiderit,fefe abijciendo tantopere, ut tanquam fceleratiftimus omnium homi«nbsp;numindicibilicruciatu,SCgencre fupplicij ignominiofiftimo necidederet. HaCnbsp;faneobedientia nulla eft pIenior4Dicitur autem haec Chrifti obcdicntia,iuftifi'ca«nbsp;tio,propter quam fuperexaltauiteum pater,SC donauit ei nomen quod eft fupefnbsp;omne nomen,per quod folum faluari nos oportet, qui SC fpiritum nobis impartftnbsp;illum,qui ficut in ipfo omnem exhibuit iuftitiam: ita nos quoep tandem omniiu«nbsp;ftitiæ frudu implebit, Quotquot enimex deo nati funt, acideoaduitamaeter*nbsp;nam deftinati,iufti conftituentur,per SC propter unius öbedientiam Juxta idnbsp;Ifaias dicitcap,55«Sipofuerit animam fuam propeccato, SCc, luftifi'cabit hie iu*nbsp;ftus feruus meus multos,SCc,

• 16 nbsp;nbsp;nbsp;Lex autem fubintrauit,ut abundaretdelidlum ; ubi autem abunda^nbsp;ui't delid:um,fuperabundauit ÔC gratia.

Lex ad hoc data eft,ut peccatum augcretur,uim^ fuam magis explicaret’pd mum enim obieda legc,noftra concupifeentia magis inardefeit, SC ferimur ian*nbsp;in

AD R OH ANO S. CAP* V*

in rnalum citpidius* Deinde fcientes quid deccat, maiori peccamus dei contenir pïU.Poftremo quid hinc comereamur uidentes,defperare cogimur, plane pe=nbsp;rite. Sic cedit nobis lex dei,qualibetfanda fit ad fanditatem uocet. Noftra atinbsp;tem,quæ à primo nobis parente ucnit, tarn eft feiia peruerfitas,ut quo magis lexnbsp;urget ad iufi:itiâ,docet,hortatur,dirigit,foIaturÔ6 terrer, tanto nos al tins immei anbsp;gimusininiuftitiam. Hæcautem lex malum noftrum fic exagitat 8^ exafpcrar,nbsp;excruciat quocß exanimat,non ut pereamus, fed ut ad Chriltum cofugientcs,^nbsp;falutem plenius percipiamus per ipfum.Addit quocg Apoftolus, Vbi ante abunnbsp;dauit peccatum,hoc eft,innata nobis prauitas, qua deo contempro,in ea que ferinbsp;fibus uidentur arnica noftræ naturae,cæca ÔC furente cupiditate ferimur, uerumnbsp;ufum peruertcntes fenfuum* Hoc peccatum tunc uere inualefcit,uiuit,ôô exeritnbsp;uim fuam,ut dum quid domino uere placeat fcimus, 8C tarnen fenfibus carnis panbsp;rere uolumus magis confcientiæ reclamantfiSC dedominibeneplacito impletinbsp;dojualide adhortatur,comonet SC fuadet,cui tarnen peccato uenundati, acquie=nbsp;fcerefponte no uolumus : unde SiC propterea fibi deum irafci nefcire no polTunt,nbsp;fed nec excufareiniudicio dei QC confcientiç, Superabundareautem gratia tuncnbsp;fcntimuSjdum freti domino Icfu Chrifto,confidenter ipfumadimus,0fdeum panbsp;ttetninuocamusjftamus^ Sgt;C gloriamur infpefiliorumdei ; ncq; hocfolum, fednbsp;gloriamur quocp inafflidionibus,utfuperius Apoftolus horu tradiditordincm*nbsp;Ad hunc modum feruat dominus quod perierat,ftc pœnitcntibus adeft regn umnbsp;deijprædicatur cuangelium gratiæ,medsturcp contrïtis cordc, captis rennciaturnbsp;liberatio, ÔlC, Eft itaqj augeri peccatû, ipfum apparere ÔCfcntiriid cfle quod cftnbsp;auerfîonem à uero amp;C fummo bono, Si immerfioncm in fummû malum. Superasnbsp;bundare autem gratiam,eft exhiberi nobis per ChrifiS uim fpiritus fandijillam,nbsp;911a 8C de dei in nos beneuolentia,ôô certafelicitatisexpedlatione perfuademur,nbsp;ftudio^ glorificandi deum in omni uita accendimur, in quo eft certa diuinæ Sinbsp;beatæ uitæ communio, impartira nobis à fola dei gratia Si merito Chrifti, quemnbsp;pater nobis donauit,

Vtfîcutregnauitpeccatumin mortem,itaamp;gratiaregnet pen'uftk 17 nam in uitam ætcrnam,per lefum Chriftum dominum noftrum.

Vbi lex uir tute accipit,ut peccato poflît perdere, hoc eft, ubi quotidie incuL catur Si agnofcitur utruncp,irradiante fpiritu dei, oftenfo quantum mali in Siânbsp;peccato fit,nec tarnen per legem exhibetur huius mali remedium in confcientia,nbsp;regnum quoddam peccatum obtinet in nos in morte, hoc eft per mortem,quamnbsp;præfentiiumâ tune infer tjfed nonut inea pereamus, uerum ut hinc cognito, innbsp;nobis nihil q æternam mortem efîc,ad Chriftum nos conuertamus,ab hac mortenbsp;faluandos*ld quod Si ueteribus Tandis donatum eft, quibus Chriftus ipfe fibi innbsp;illis prælucens,non minus dédit habere fîdem facræ legi, ut peccatum detegit Sinbsp;condemnat, iram^ dei minatur,fed etiam ubi commendat mifericordiam Si granbsp;tiam in Chrifto, quæ peccatum aboleatomne, quæ meritam ultionem auertat.nbsp;Et gratia quoqp régnât per iuftitiam in uitam æternam. Quod regnum tune eft,nbsp;cum nos fpiritus Chrifti totos tenet, ac ita frudibus iuftitiæ implet,ut dicere pof.nbsp;fimus:Non uiuo ego iam,fed uiuit in me Chriftus. Hoc regnû dei Si Chrifti eft,nbsp;quod SC aduenire quotidie SC augeri precamur. Dicitur autem hic regnum gra=.nbsp;ttæ,quia ex gratuito dei munere uenit per dominum noftrum lefum Chriftum»nbsp;Id quod exprimit ubi($ ferè Apoftolus, hanc Chrifti gratiam prædicando, ita utnbsp;enam in eius ucra cognitione uita æterna nobis fita fit*

-fi

COMMENT. 'I N 'ET I S T.

CAP V T VI.

Vidergo dicemus^Manebi'mus in peccato, ut gratia abundct' Abfit, Qui enim mortui fumus peccato,quomodo adhuc uiuc*nbsp;mus in illof

DixeratApoftolus,ibiabundarcgratiam,ubiabundauitpeccatumjprædic^ rc^ fe Chn'ft« unum nos iuftificare dum in ipfum credimus : Icgem quocß dut”nbsp;maxime nobis prodeft, effîcere ut peccatum apud nos uiolentius fæuiar.Ideo pOnbsp;teratcontra eum inferri, Num ergo manebimus in peccato, ut gratia abundct!'nbsp;Abfit,inquit Paulus.Nihil tale prædicando Chriftû, intendo, uel fequitur etian’nbsp;ex uerbis meis.Doceo enim, nos fide in Chriftû eamcommunionem Chriftipef*nbsp;cipere,ut fpiritiis illius innatâ nobis uim peccati Temper reprimat, amp; ad ftudiuinnbsp;iiiftiuæ iugiter impellat ideoep uolo fie iuftificationem in Chrifto commendarc,nbsp;utà credentibus ignauiam uitæremiffîoris depellam, amp; excludam calumniaiHjnbsp;qua pfeudapoftoli criminantur docere me facilitatem peccandi cum doceam fl»nbsp;de noSjôC non operibus apud deum iuftifîcari. Abfit autê ut hæc admittatur quîtnbsp;ftio,num peccandum fit uel qualibet de caufa. Quin perfuafum eftè debet Chri»nbsp;ftianis,peccatum maxime fugiendum,ceu extremum malorum, minime ullo panbsp;lt;fto commendâdum,quando QC effet hoc impoffibile, quia nemo fimul poteft cx*nbsp;petere contraria.Qui enim uult in peccato mancre,non poterit ftudere gratiænbsp;condonationi,quæ peccatum aboleat, non tantum remittendo quod admiiTuf”nbsp;eft,fed arcendo etiam quod admit« poffît. Huiufmodi ergo quæftionem, quafi finbsp;quis quærat,Manebimus inincendiOjUtabincendîoliberemurf’rcpellerc poriuSnbsp;uoluit Apoftolus diffbluere,qui dixerat quidem gran'am exuberare ubi inua»nbsp;luit peccatum, no ut maneatur in peccato uel peccetur.Eft enim Apoflolo inua#nbsp;lefccre peccatum, non peccare au tin peccato manere uel cumulate malum, fednbsp;uim peccati nos perdentis, in quo noftro ingenio indulgemus improbo,fic fenti*nbsp;re,ut tibi totus difpliceas,ÔC te perditum agnofeas, eo^ mifericordiam Si opeiflnbsp;. domini toto pedore implores. Ad hune modum ficubi peccatum inualcfcit, ibinbsp;grada quoep Chrifti in fanâdis reftituendisep hominibus fefe exerit, fiC potentiusnbsp;exuberat. Arguitergo Apoftolus hûc in modum:Qui peccato mortui funt,nonnbsp;poffunt peccato uiuere: peccato autem mortui funt, quicuncp Chrifto credunt,nbsp;ergo nemo horum poteft manere in peccato, Peccatum autem hic Apoftolus ac#nbsp;cipit pro innata ingenfl noftri deprauatione,qua fit,ut nulla in re non pcccemus,nbsp;Mori peccato illi eft,omnem prauam in nobis cupiditatem extingui, qua pecca*nbsp;to uiuebamus fer uiebamus, Mor tuum effe legi, pro eo acetpit infra ca,7,quodnbsp;eft abolitum effe in nobis id,in quod lex imperium habeat, quod legi obnoxiiioinbsp;fit,In peccato autem uiuere, eft depraua,tionem illam naturæ noftraî in omni ui«nbsp;ta noftra obtinere SC ualere,ut cundæ noftræ adiones prauæ fint ÔC peccata,nbsp;a An ignoratis fratres, quia quicuncp baptizati fumus in Chrifto lefu,nbsp;in morte ipOus baptizati fumus.

Probat nos peccato mortuos effe à baptifmate, admonens nos corum quæ it* baptifmate rccepimus,quç uticp notiflima habere debemus, Certe eam nobis cö*nbsp;munionem Chrifti in baptifmate collatam gloriamur,utno fîtdubium, mortentnbsp;quoep Chrifti,quæ eft mors 6C extindio peccati, in nobis ualerc,hoc eft innatai”nbsp;nobis peruerfîtatem uirtute Chrifti reprimere SCabolerc, Quicunc^, inquit,ba«nbsp;ptizati fumus, qua uniuerfitate uidetur uoluiife exprimere hoc mortis Chrifi*nbsp;lt;onforiium,oportere non folû notum effè Chriftianis omnibus,fed etiam rc ipftnbsp;ia

AD ROMANOS. CAP. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

inciscerni.Eos cnimtantumbaptizatos intelligit,qui baptifmate uerefuntrca quot; gcneraü.Tunc enim demum Chrifti baptifma ell jCum lauacrum regenerationisnbsp;ÔC infitio in Chriftum fpiritus fandi communicatio eftn'n mortem autem Chr»nbsp;fti baptizamur,quia baptifmate itaChriftoincorporamur, ut iam mors eiusinnbsp;nobis ualeat,omne^ peccatum périmât, efïiciamur^ mortis eius participes, utnbsp;mors eius peccati mors fit.

Confepulti enim fumus cum illo per baptifmum in mortem, ut quo^ modo Chriftus furrexit à mortiiis per gloriam patris, ita amp; nos in noui^nbsp;tateuitæambulemus^

Mortis huius cofummationcm exprimit per ucrbG fepelitionis, idem^^ft ei baprizari in mortem,6C baptilmatc in morte cum Chrifto fepeliri.Quatnuis Orînbsp;genes fidei tribuitmortem peccatùbaptifmati autem fepulturam.Vcfuirtbapttanbsp;ûnate dominus hoc ipfum minifterio ecclefîæ exhibet, quod cüangélió cqmmerinbsp;dat ÔCfidesampleóWtur, Virtutem qua deus filium fuum excitauit à mortuis,uonbsp;cat Paulus hiegloriam patris, eo quod maieftatem SC potentiam fuam hahc excanbsp;rendo uirtutem clarilTtme demonftrâuitcelebremœ fecit. Caeterum nomine gloanbsp;riaedeijfcripturaintelligitffngularem prffenriam th'umiratis.’ Vter^o cum paternbsp;cozleftis à mbrtuis filium fuum in confortium beatac immórtaJitans rcurocauit,niinbsp;mendiuinitatis fuse prscicntifltmum exhibùtt,ita rc(ffe dicitur, ibi gloriam fuamnbsp;præcipue manifeftafle,« per gloriam fuam filium à mbrtuis excitafle. In peccaanbsp;topcrfeuerarcjuita uetus eft,^ per petuj feruitus iniuftitia::noua autem ujta iuanbsp;gis eft meditatio iuftitiæ. Si ergo nunc in nouitate üitàcambulandum nobis fue»nbsp;fit,non poterimus hærere peccato.Hancnouitatem Paulus diligcter ubiep com«nbsp;n^endatjUt ad uitæ priorisemendationem, ôdfacriinftitûti renouationem fedu«nbsp;lo enitamur,quia peccati uetuftas innata nobis,cgerrime depellitur, QC. non finenbsp;gratia dci£lt; ftudio iugiteiTcfipifcendi,

' Sienim comphntati fadifumus fimilitudinimortis cius, fimul S^re^ 4 furredionis crimus^

Complantatos ÔC confitos nos efie Chrifto Apoftolus dicit pro fumme con« iunlt;ftos,quanquâ hac uoce fimul fignifiicet regeneratione. Quæ aliâsjfimilitudi«nbsp;ne ab arboribus du(fta,plantatio Qi. tranfplantatio noftri dicitur,quae nobis cotinnbsp;gïtjdum Chrifto infèriihur, üiti cœlefti Qi dïuinæ, palmites, iam Qi ipfi cœleftesnbsp;diuini.Studium itac^ nouæ uitat oftendit oportcre nobis proprium elle, fi qui»nbsp;dem cum Chrifto pcccato mortui fumus.Confiâtfiquidem zx fide euâgeltj, ÔC innbsp;confefib eft Chrifttanis omnibus,ideoquafifupponitjSicut in Chrifio mors adnbsp;nouamuitamingrefTusfuit, itanullisChriftocredentibus,atcp ideo in eo mor«nbsp;tuis poife abeife confortium nouæ uitæ, quam attulit refurredio Chrifii. Dumnbsp;autem dicit complantatos fimilitudini morus Chrifii,id ei ualet,fic in earn uitamnbsp;nos cum Chrifto elTc plantatos,ut mortis eius fimilitudinem in nobis habeamus:nbsp;quam habemus Qi exhibemus cum prauis cupiditatibus,in quibus omnis uita renbsp;generatorum träfigitur, nihil indulgemus« Id enim ueteris Adat certa mors efi,nbsp;cum huius uita,in quam à parentibus nafcimur,nihil aliud fit, in omnibus iu«nbsp;dicio deprauato ferri, ui^ cupiditatum naturae permoueri iugiter ad ea quæ nosnbsp;minime decent. Qiias improbas nofiras cupiditates tollere fola poterit uis mor«nbsp;tis ChriftijUtep impleat nos Chriftus ueris terroribus iudiefj diuini, V t ficut deusnbsp;peccata huiufmodiin nobis unice execratur Qi punit, nos quoque ea ferio dete«nbsp;ftari Qi horrere incipiamus,ne deus ipfe fæuiat, Qi quafi aliens fibi ultionis opu^

Cé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST,

exerce at. Sic autem Chrißo inferi, QC ingenerari fimilttud/nf morris Chn'fii, tfs* hit fecum ingenerationem refurredionis cius, ficut mors ipfa Chrißi fecum tra»nbsp;xit eius refurrcdionem.Intellexit autem hoc loco per mortis ac refurredionis fi*nbsp;militudinem,comunioncm uirtutis, quæ in morte ac refurredione domini app’nbsp;ruit,ex qua uirtute ôd nobis datur mort peccato,ôiS uiuere deo. Tunc ucro dem»*nbsp;refurredio in nobis confummabitur, quando omne abolitum fuerit peccatutn»nbsp;ÇC extiterit iam deus omnia in nobis.

y Hoc fcientes,quia uetus homo nofter Gmul crucifixus eft, ut deftrua* tur corpus peccati,ut ultra non feruiaraus peccato»

-iCommunio hæc tn nobis tn morte Chrißi fi conßiterit,utdonata eßtn bapd» fmatc,ncceflario tmpendemus totam uitam nofiram,nec in peccato hacrere potcnbsp;rimusjfi infitt Chrißo fumus,inde^ nadt fumas fimilttudinem mortis amp; refurt«nbsp;dionis eius.Perpendamus ergo 6C agnofeamus hinc c5fcqui,ueterem homineifnbsp;noßrum iam crucifixum eße cum Chrifl», 8C in hoc, ut abolito corpore peccati,nbsp;non amplius peccato feruiamus,fed iußiuae. Veterem hominem, hic amp; ad Eph^nbsp;fios a.uocat Apoßolus utriofitatem in quam natifumus.Mauult autem hanc,ii^nbsp;terem hominem amp; corpus peecati dicere, uitium hominis 8C corporis, ut eX*nbsp;primat ipfam noßramnaturam eße uitiatarn ÔC perditam.SicadColoff.j. uitia,nbsp;utfornicationem, irnmunditiam, auarttiam, uocat membra noßra ita uitiata aCnbsp;perdita,ut nifi per Chrißum regignamur. nçp. pofltnt non eße horum uitiorutfnbsp;organa.Qiiod ait,Crucifi'xus eft uetus nofter homo, ut abolerctur corpus peccanbsp;ti,idem eßac fi dixißet, Vt abolerctur omnispeccandi morbus, qui tenet totuit*nbsp;noßrum corpus, omnem^ fubftâtiam. Hæc ucro crucifixio conßßit in ucris tefnbsp;roribus,quos dns in nobis excitât fuo iudicio,inpeccata noßra plenius oftenfo»nbsp;Hinc enim uiua ÔC folida omnis peruerfitatis exccratio in nobis oritur, 6C iußusnbsp;de peccato dolor, Hæc ucro cxecratio peccati, cum fit uoluntatis nofiræ,fcribitnbsp;Apoftolus ad Gala tas. Qui funt Chrißi, crucifi'xcrût carnem fuam cum uitijs 6^nbsp;côncupifcenttjs:fic^ tribuitipfîs fandis hanc crucifîxtonem.

• 6 nbsp;nbsp;Qui enim mortuus eft,iuftificatus eft à peccato : fi autem mortuinbsp;mus cum Chrifto,credimus quia fîmul etiam uiuemus cum illo»

Qui mortuus cft,tam nihil agere poteß prorfus,non ergo poteft agcrc praue» fempcr^ peccâdi fincm tune facit,qui fi'nem facit uiuendi. Atqui qui Chrifto crcnbsp;dunt,mortui funt,communicantes fcilicet morte eius, Igitur à peccato iuftificadnbsp;amp; prorfus abfoluti funt,ut qui nec poftînt iam peccare, Cum igitur cum Chrißonbsp;ÔC communicatione mortis Chrißi peccato nos nortui fumus, hanc morte cuo»nbsp;indiuulfe comitentur refurredio èc noua uita,fequitur,quodetiamuiuemusnbsp;cum eo, hoc eft, uiuemus uitam dei,uitam iuftitiæ, uitam omnis peccati puram»nbsp;Hoc uero probat ex eo,quod Chriftus cxcitatus à mortuis eft,in quo dedaratutt*nbsp;eft, peccatum à morte eius penitus dcuidurti eße, ita ut mors nihil ampUus ifnbsp;cum poßit.

• 7 nbsp;nbsp;Scientes quod Chriftus refurgês ex mortuis,iam non moritur, morsnbsp;illi ultra no dominabitur, Quod enim mortuus eft,peccato mortuus eftnbsp;femel: quod autem uiuit,uiuit deo,

Geminatione ifta qua utitur Apoftolus,dicens,No morictur,dcinceps mors ci non dominabitur,exprimere uoluit, quàm nihil amplius poßit mors in Chri»nbsp;ftum, Hoc enim quo certius pcrfuafum nobis fucrit,hoc plenius quo^ uidemus»nbsp;moricH’

AD ROMANOS. CAP. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

mortem Chrifti cffc uidoriam de peccato confummatam.Peccatum chim übi locum habet,mors habet, quas peccati ftipendium eft, Morti uero adeo nihil iua ris fuperefle in Chriftfi co probat, quod Chriftus mortuus eft peccato femel, hocnbsp;eft,utquidam intelligunt,pcnitus : quicquid enim ad abolcndum peccatum re«nbsp;quircbatur,Chriftus idomeita femel pracftitit,ut peccato nihil porro deberc pof«nbsp;fi r. Viuit ita^ iam inaetcrnum deo* V t nanq; deus uita eft,ita uiuens dco uni,hoanbsp;mo lefus Chriftus,uitam propriam habet, hoc eft, cum in Chrifto omnia deo pc«nbsp;nitus addida fint amp; coniunda id^ ea rationc, ut ifta fumma coniundio nuVonbsp;unquam momento poflitintercipi, neceffario confequitur dominum noftrumnbsp;lefum Chriftum uiuere,ac uidurum cfle uitam dei fempiternam, Iam fi uiuit innbsp;nobis Chriftus, fi morte fua, quod nos adeo feparabat peccatum,prorfus remo«nbsp;uit,neccfle eft,ut 0^ nos pro modulo noftro uitam dei uiuamus, iuxta illud dominbsp;ni loannis 6, Quemadmodü mifitmc uiuens pater, QC ego uiuo propter patrem:nbsp;quieditme,öf ipfe uiuet propter me, Quamuis autê illud quod dicitur. Morsnbsp;ei ultra non dominabit,indicare uideatur,ac fi mors ucl femel dominatafitChri«nbsp;fto,hoc non uidebitur incouenieris,fi conuenîenter intdligatur. Mors fiquidetnnbsp;fuoiurequodàpeccatohabet,nunquam dominataeftChrifto,Chriftusautemnbsp;fefc morti femel ultro fubijciens,dum expianda fuit mors, permifit fc uinci, eate«nbsp;nus,ut morerct uere,ut fuo iure mortem fpoliarct, quod ei alioqui erat in omnesnbsp;dcdos.Sed ei ultra nunquam aliqua ratione dominabitur.

ita amp; uos,cxifti'mate uos mortuos quidem efle peccato, uiuentes au? 8 tem deo in Chrifto lefu»

Hortatur nos hic Äpoftolus,ut arbitremur nos in peccato mortuos ciTe, hoc eft,agnofcamus9^perpcndamus,nobismortem Chrifti inbaptifmate ficdona«nbsp;tarn eftcjUt agat ualeatcp in nobis,dum omnem prauam cupiditatem plene extinnbsp;Xcrit.Hoc enim perpendifle QC rite iudicaire,excitabit utitp nos, ut tantae digna«nbsp;tionidominirefpondere conemur.Ex hac enim peccati morte, quçin baptifma«nbsp;tc donata eft,ætcrnâ uitam fperamus, fiquidem uera fide earn in baptifmate am.nbsp;plexifumus.Perficiendæ ergo huic morti tanto enixius ftudebimus, quomagisnbsp;perpcnderimus, nos in Chriftum baptizatos, iam peccati mortem utccrtum in«nbsp;greiTum in uitam aeternam,öi percepifle in Chrifto,6f effcprofefibs, illi^inno«nbsp;bis perficiendæ ton's uiribus uelle incumbere. Tunc fiquidê hate uita dei in no«nbsp;bis cxiftit amp; uiget,non quando ad nutu dei omnia agemus, quod fi'et nunquam,nbsp;fed quandocûdæuircs noftræ in dei placitaferriconant pro fuo modulo, Illudnbsp;ergo ftudtj Apoftolu^ excitare ateg inflâmareinftituitpraefenti hortatione,Namnbsp;6^fi fpiritus Chrifti omia falutis in nobis unus perficia^tamen ad id noftra quoc^nbsp;uoluntate amp; ftudio uti dignatur,eo^ nos pado in diuinam uitam reftituit, dumnbsp;oinibus membris ac uiribus noftris utitur tanquam organis ad uitam dei. In dnonbsp;noftro Ie(u Chrifto, Chrifto uita dei propria eft,uiuit em propter patrê, ut uitamnbsp;in iemeupfo habeat,6i^ fuis largiatur,Ioan,é,Hacc nobis communicatur in baptinbsp;fmo,quo Chrifto fcfticct inferimur, ut uiuamus iam per ipfum, cius membra fa«nbsp;diinipfo,

bion ergo regnet peccatum inueftro mortali corpore, utobediatis 9 concupifeentrjs eius,Sed nec^exhibeatis membraueftraarma iniquita#nbsp;tis peccato,fed exhibete uos deo,tanquam ex mortuis uiuentes, amp; mem«nbsp;bra ueftra arma iuftitiæ deo.

Exhor tatio efi,ut ton's uir ibus extinguendo in nobis peccato, 8^ uitx dei ex« f 4

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P I S T,

citandç tnfiftamus«Ea ad hunc modum cxplicatur,Donata uobfs eß communie Chrifii in baptifmate, 5gt;C bine coepiflis efle, non amph'us fub lege,fed fub gratia,nbsp;in conditione fciltcet noui teftamcti.Donata eßXiobis ÔC mors Chrifiijquae omntnbsp;in uobis peccatS extinguat,amp;^ uita Chrifii,utiam deo uiuatis, adeo utpeccatutanbsp;iam dominari uobis, SC in corpore uefiro regnare non poffit, lam in hac peccarinbsp;morte ÔC uita dei,omnis uobis félicitas fita eft, Conucnit igitur, ut Chrifto fuati’nbsp;in uobis ÔC mortem SC uitam ad ueftram fempiternafelicitatem expiicanti, funa*nbsp;mo ftudto uos accommodetis.Sicenimnatura comparati fumus, utexhibetibusnbsp;qux bono elTe nobis no dubitamus,toto nos pedore accommodate, imo SiCcoo*nbsp;perari cupiamus. Idftudtj 8C conatus etiam in quibufuis animalibus cernas it’nbsp;cupide Sc enixe fe pafcentibus,medentibus,SC alia beneficia exhibêtibus fefe ap*nbsp;plicant Sc infcruiSt,Proindequo diuinius, plenius SC beatius eft beneficia iftult;lnbsp;Chriftijhoc matore animo QL con ten none uehementiore, Chrifto domino in uo*nbsp;bis peccatum Occident!, SC uitam dei excitanti,addiccrc uos, inferuire SC coopPnbsp;rari debetis,hoc eft,fummam nauare operam,ne regnet in uobis pcccatum,neU^nbsp;tnêbra ueftra exhibeatis inftrumenta iniufiitie peccato,fed exhibete uosSC meifnbsp;bra ueftra deó,iam inftrumenta tuftitiæ, ut huic tanquam ex mortuis rcftituti,uinbsp;uatis uitam fandam, SC ipfopatre SC feruatore ueftrodignam,Membroru autei^nbsp;nomine intelligitApoftolus endos hominis partes, SCfi prædpueinferiores,qtilt;nbsp;bus infident affedus illi perturbatiores,qui funt rerum fenfibilium,à quibus fei*nbsp;licet omne fermé peccatum ortum fuum habet. Nam cum ad fenfuum apprehcHnbsp;fionem hi affedus exiftunt,peruertunt ftatim indicium mentis, ut ea no id quo^înbsp;ipfa ex fua luce bonS iudicat,fed in quod feruntur cupi'ditates ref urn fenfibiliuH'nbsp;fedadumftatuat,Hincuerodummenscupiditatibusumcitur, deuscuiusiufl’nbsp;negligiintur contemnitur.Et cum cupiditates iftae modum nefeiunt, perturbât^nbsp;SC indecore admittuntur,8C fiuntomnia,Quae perturbatio ÔC turpitudo, cum innbsp;externo ufu membrorum oculis,auribus, ore, manibus, pedibus ÔC toto corpo*nbsp;re maxime profertur, Apoftolus membrorum nomine uti uoluit,cum ramen fennbsp;tiret de omnibus hominis partibus SC uiribus,

IO Peccatum enim uobis no dominabitur, Non enim fub lege eftis, fe3 fub gratia,

Nifi ton's uiribus repugnemus pcccato,poritur noftri SCfuperat,utnullis fan* eius concupifeenttjs ualeamusrefiftere. Omninoenimconfequitur, militâduinnbsp;SC pugnandum ton's uiribus pro iuftitia, fi nolis tibi dominari peccatum, Altefi ,nbsp;totus feruias necefle eft, SC alteri totus aduerferis,ita de tc occupando inter fe cefnbsp;tant.Non,inquit,eftis fub lege.Quàm aliéna à nobis leife debeat dominium pee*nbsp;cati,oftendit,Cum lege refi*enante adhuc opus erat,plus ualebat in nobis pecca*nbsp;turn, nunc gratia Chriftieum adfertfpiritum, qui facile omne peccatum extin*nbsp;guatjuitamcp dei in nobis excitct.Conuenit igitur nunc nos membra noftra,hoenbsp;eft omnia noftra iuftitiae confecrare,Etenim fub lege efle, hocquidem loco idetnnbsp;eft quod à lege peccati codemnari.In genere fiquidem effe fub lege, idem eft at^Pnbsp;degerc in ea conditione filiorS dei,quæ illis fuit, cum uigeret adhuc apud eos ad*nbsp;miniftratio legis Mofaicae.Ita effe fub graria,hoc in loco eft, fpiritugratiæ 'exein*nbsp;ptum,ui per uer far urn cupiditatû agi, cum uoluptate adomnimodam iuftitiain»nbsp;In.genereeft uiuere in conditione, quae nobis illuxit à glorifi'catione dominino*nbsp;ftri lefu Chrifti.Componit aute legem cum gratia,non quod legis tempore nuH^nbsp;exdterit gratia: erat ein magna gratia SC in legis minifterio,quia caput omnis df*nbsp;drin^

AD ROMANOS. CAP. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^69

dn'næfanÂæ fempcr cuangeliutn fuit,nec fine fpi'ritii.Sed qufa uts grarfae ÔC dL gnationis dtuinx tempore Chrifti rcuelati mundo ampli'or effufa eft $ antea, dinbsp;ciintur fancri nunc efle fubgratia, Si Ruffe ante hoc tempus fub lege. Videturnbsp;itacp illudjNon eftis fub lege, idem ualere quod,Non eftis adhuc adeo pueri fpirinbsp;tu,non uiget adhuc in uobis tantopere peccatum,ut uobis pedagogia legi? obfit,nbsp;Liberi ergo à lege,nuncfub gratia degêtes,decct dominari uos peccato,non pecnbsp;catum uobis.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

Quid ergofPeccabimus^’quoniam nonfumusfub lege, fed fubgra« k tia.Abfit.

Occupatio eft obiedionis,quam pfeudapoftoliPaulo obijeiebant, quaftfolu tionem à lege Si gratiamjprædicanti, eocp infamare euangelium eius moliebattanbsp;tur.Cum enim ille gratiam domini noftri lefu Chrifti,qui nos à lege liberauit, donbsp;nato meliore uitac magiftro fuo fpiritu pr2cdicabat,illi calumftiabantur,hominesnbsp;ex hac prædicatione fie effe colleduros,Si foluti fumus lege,impune erit fi peccanbsp;bimus.Peccabimus ergo. Porro uterat haec manifefta calunia. Si deceat omnemnbsp;Chriftianum ita abhorrere ab omni peccato,ut nec difputare,num fit pcccâdumnbsp;fuftineat,more fuo orationem uerbo req'cit, Abfit, no diflblutt. Qiiandoquidemnbsp;Paulus quia gratiam Chrifti ex co commendâs,quod lege nos foluiflet, docebatnbsp;eos qui gratiam hanc recepiffent,fpiritu Chrifti fic pr aeditoS SC inflrudos effe, utnbsp;«am admonitione coërrionéue legts opus non haberent, fpiritu illo impellen» 1nbsp;te eos,multo meliore ratione lex poffit, quia lubcntes ad omnia quae lex iubet,nbsp;amp; abhorrentes ab omnibus quæ lex uetat.Contrarium ergo fequitur ex praedicanbsp;«one Pauli,ei quod inferebantcalumniatores.

An nefcitis,quoniani cui exhibetis uos feruos ad obediendum, ferui eftiseiuscui obediftis,fiuepeccatiad morte, fiue obeditionisadiuftitia..

Probat contra caliimniatores, eos qui dodrinæ fua: acceflerunt, aliud non poffe ftatuere, totis uiribus in id effe incumbendum, uteuitatis omnibus mo=nbsp;dis pcccatis,omnia eoru feruiatlt iiiftitiae. V Utur autem fimilitudine, Seruorumnbsp;eft,inquit,non modo nihil contra heros fuos fufcipere,fed totos etiam ab illorumnbsp;nutibus pendere. At corum qui fe ultro feruos addicunt, iftud hoc amplius eft,nbsp;quod ut fua ipfi uoluntatc feruitutem fibi deligunt, ita certum fibi bonum ea fer»nbsp;uitute expedât. Haec cum ita habcant, Annefeitis eius quemeun«^ fern um effe,nbsp;cui ipfe fe fer uS addicit, cuiq^ parctflta neceffe eft, uos aut feruos efle peccati, ftnbsp;peccato uos inferuitutc tradetis: fiue iuftitiæ, fi feruos uos accomodatis iuftitiçînbsp;cut paretis, inquam, huius ferui eftis. Atqui latere uos non poteft, cui, non diconbsp;uos in feruos addixiftis,fed modo obeditis.Obeditis enim iuftitiae,ita utex cordenbsp;uos illi addixeritis, amp; huius etiam operaepretium uitam æternam tndubie fentLnbsp;tis.Quare ergo cogitatio hæc cuiquam ueftrum inceflit, de propofito quomodosnbsp;cunep peccandi in dominum C Manifeftior itaeß eft calumnia, quam ut confutarinbsp;debeat,dicere,Ex mca dodrina cuiquam procliuitatem offerri peccandi.

Gratias autem deo,quod fuiftis ferui peccati: obediftisautem ex cor^r de in earn formam dod:rinæ,in qua traditi eftis,liberati autem à peccato,nbsp;ferui facti eftis iuftitiæ.

Commenda t Romanis beneficium dei quadruplici nomine, quo fuit illis do» natum,ut fefe dodrinæ euangelicæ dicarint. Primum expreffione admirationisnbsp;£€ gratitudinis fingularis dehocbeneficio,Gratia,inquii,deoJftud eniuttionfU

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO.MMENT. IN E P I ST.

ne præcipuo afFedu ita præfatus eft.Deinde collatione feruitutis pcccati, tn qua antea uixerantjquodfiiiftis ferui peccati.Tertio, notando quod plenum hoc be«nbsp;nefîcium fuit. Ex corde enim,inquit,ideft fîngulari antmipropenfione obediui*nbsp;ftisjhoc cft credidiftis euangeIio.Quarto,exprimendo quod diuina uirtute iftudnbsp;eftedum fit,ut fe ex corde euangelicæ dodrinæ confccrarêt. Ait nancp, In quamnbsp;formam dodrinç traditi eftis. Pater donauiteos filio,ô(S ad fi'Iium traxit,fllius eosnbsp;fufcepw,amp; fpiritu fuo afflatos, tradidit addixit^ iftï uiuendi generi, in formamnbsp;quam præfcribit Euangelium,ad id miniftrauer unt îj qui euangelium eis prxdi«nbsp;cauerunt. Vtautem hæc omnia commonent,eximium fit hoc beneficium del,nbsp;quo traditi fuerunt in obedientiam fidei,ita ftudium huius obedientiæ accendSf,nbsp;peccati^ odium QC deteftationem ingerunt,Liberati autem uel manumiffî à pec*nbsp;cato amp;^c. Perftat in fimilitudine feruitutis,quo id magis urgeat,u t totos nos opornbsp;teatiuftitiæuiuere, 5Cnihilaufcultandumfitpeccato,cumobidipfum fîmusnbsp;manumiflî,addidiueroiuftitiæ. luftitiam autem nunccomponitcum peccato,nbsp;cum paulo ante obedientiam ei compofuerit,eo admonet, typum dodrinæ eua»nbsp;gelicæ,hocefl:,rationem uiuêdiquam tradidit euangelium, ipfam efleiuftitiam.nbsp;Tantum abeftpeccatilicêtiam doceat euangelium, quando nonfolumiuftitiamnbsp;docet,fed etiam homines iuftitiæ penitus feruos addicat, utilli nihil iam aliud,$nbsp;iufte uiuere ftudeanu

14 nbsp;nbsp;Humaiîum dico propter infirmitatem carnis ueftræ, Sicut cnim exhi

buiftis membra ueftraferuireimmunditiæ amp; iniquitatiad miquitatem: ita nuneexhibete membra ueftra feruire iuftitiæ in fandtificationem,

Exhortatio eft ad fiudium nouæ uitæ,' cui præfationem præmittit, qua exte« nuatidquod poftulat.Teftatus fe humaniter Romanis omnibus nobis fideli«nbsp;bus loqui,pro noftra fcilicet imbecillitate, ut qui infirmitatê carnis noftræ agno*nbsp;fcat.Nihil enim amplius à nobis petere, q utitaferuiamus iuftitiæ fîcutferuiuûnbsp;mus ante iniuftitiæ.Eo uero magis prouocat ad ftudendum iuftitiæ, quo facitæ«nbsp;quius efle id ad quod prouocat: SC turpius, fi id quod tam æquo iurc a nobis po*nbsp;fcitur,ncgligeremus,plus deferentes peccato in noftram perniciem,^ iuftitiæ innbsp;noftram æternam falurem. Sicut enim exhibuiftis, SCc. Rurfus collatione utiturnbsp;peccati SCiuftitiæ,ÔC utriufcp frudus. Sic enim quemadmodum illius turpitudonbsp;fie huius dignitaSjtum illius damnû,fie huius frutftus magis elucefeit fiC eminet,nbsp;ita ipfa collatio pro argumento eft,incitandi ad ftudium iuftitiæ, ÔC odium peccanbsp;ti.Rationem primo inducit ab utilitate quam iuftitia parit, tam in præfenti quàmnbsp;in futuro.Studium cnim iuftitiæ hic quidem fecum trahit fandificationem, infunbsp;turoautem uitamæternam.Etàdamnoquidem rationem tangit, quodàpecca«nbsp;to hic percipimus pudendam peruerfitatem, in futuro uero mortem æternam»nbsp;Qiiod cnim fibi feruientibus peccatum uelutftipendiu rependit,mors eft : quodnbsp;uero beneficium dei ftudiofis iuftitiæ, uita æterna,parata tarnen per lefumChrûnbsp;ftum,non noftris uiribus, utcunt^ cooperari has deo oportet. Membrorû autemnbsp;nomine,utfupra,omnes noftras fiCpartes SCuiresintelligit. Enumérâtautêfpe*nbsp;’ cies peccati.Quicquid enim peccamus, autindulgentiapeccamus malarum eu*nbsp;piditatum,SC eftimmûditiatautiniuria proximi,fiC eftiniquitas. Vfurpatautemnbsp;iniquitatis uocabulum,proomnieo quod contra legem dei admittitur, cum ad«nbsp;dit Ad iniquitatem,ut iam SC immunditiam fub fe generaliter comprehêdat,Sannbsp;difi'catio autê noftri, eft noftri ab omni uitæ impuritatc purgatio, fiC in diuinamnbsp;fortem coformatio,quod ànobis dominus pofcit,Sandi,ait,eftote,quia ego fan*nbsp;dus

AD ft OM ANO $. CAP, VI,

Aus fum,hoceß,abfi^omni con tamina done peccatideo uiuatnus.

Cum cnim ferui cfTetis peccati, libcri fuiftis luftitiæ. Quem ergo fru« dum habuiftis tune in illis in quibus nue erubefeitis 7Nam finis illorumnbsp;mors eft»

Repugnît peceatum SC iußitia,quo fit ut fi peeeato feruire uelis^àrdas patri diabolo,mundo amp; carni,neceffe fit te liberum eflè à iuftitia,deo,amp;^ fanAitate. Etnbsp;contra,Malum eft autem àiuftitia liberum efte,ô6deftitutum fandimonia, ièruinbsp;re^pcccato.Nam perniciem 8Ccruciatum adferunt peccata,n5fruAum, Inter«nbsp;rogatione uero urget propriam confcientiam,quam eo teftificari fibi facit,quumnbsp;fubtjcit;Inquibus nuncerubefcitisÆft enim erubefeentia teftimonium animifinbsp;bi male confctj,ö^ hac de caufa dolor quidam,Damnat autem uehemêter, àC ma.nbsp;la oftendit ftudia prioris uitæ, eo quod affirmât ipfis qui ilia admiferunt ceftibus,nbsp;efle pudenda etiam,cum iamdudum per Chriflum abolita funt. Nam aitdn qui«nbsp;bus nuncerubefcitis.Confeffioncm autem exittj fui ob peccatum,amp; pudëdi fru«nbsp;Ausjcomprobat hac fententia confequenter. Finis, inquit,illorum mors eft,hocnbsp;cft,mortem adducunt non in füturo tantum, fed in præfenti quoeç fæculo : imdnbsp;turncüam, quum illis homines uidentur delcAari, Vera fiquidem uita exuunt,nbsp;mentem^ pudore turpitudinis,quae in illis eft, ÔC metu irx diuinæ impendentis,nbsp;exagitant ad tes omnino indignas,SCad impias aAiones,Huiufmodi ergo cos arnbsp;gumento pctiuNunquid quicunq^ agunt,caufa boni alicuius aguntc* At uiuen«nbsp;do procupiditatibus carnis,utantea uiuebatis, nihil q mortem côfequipoteftis,nbsp;id quod ipfi modo agnofeitis, imo fentitis, dum erubefeitis ob ilia quibus anteanbsp;obleAabaminfMors uero hacc in fe cotinet mala omnia,fpoliat cnim cunAis bo»nbsp;ï^is, Vôsne ergo contra omne hominum genus amp; naturae ingenium ita uitam innbsp;ftituendam putabitis, qUia liber t eftis à Iegc,8lt; degitis nunc fub gratia,ut ipfi' uonbsp;bis extremum accerfatis malorumj' Nihil profeAo eft à quo æque abhorrere de«nbsp;beat omnis Chriftianus,atc^ â uolûtate peccati.ld eft quod docemus, non cotra,

Nunc uero liberati à peccato, ferui autem fa Ai deo, habens fruAum ueftrum in fan Aificationem,fînem uero uitam æternam»

Obfjcit ad probandum non efle peccandum, triplex argumentum. Primuni cftjà collanone pcccati cum deo, Si,inquit,Jmaximû iam dei beneficium eft, nosnbsp;a peccato uindicatos cfle, tyranno atrociflîmo amp; perniciofiffîmo,quomodo ergonbsp;poterimus refpicere ad pcccatumfAltcrum argumentum, ab eo quod ipfo reAcnbsp;uiuendi ftudio efficitur fanAifïcatione, Si, ait, feruire deo in fetotam complcAi«nbsp;tur félicitatem, quî non huic uni incumberemust’ Tertium à toto fine fan Aæ ui«nbsp;tæjSi fan Ae uiuere abfoluit noftram fanAifi'carionem, reddens nos continue di«nbsp;uiniores,quid aliud ftuderemusfSidenit^ uita æterna, tota femel félicitas certonbsp;petitur amp;paratur,dum infiftimus ftudtjs pietatis,quæ res alia iam nobis in men«nbsp;tem ueniat,nedum pcccatum,quod hæc omnia perdit amp; auertitfNoftra itaep donbsp;Arina,nihil fummum ftudium uirtutis, 6C totius iuftitiæ inculcat,amp; uel fdao«nbsp;tnne pcccatum funditus excindit.

. Stipendia enim peccati mors,gratiaautem dei uita æterna in Chrifto 17 ^ludominonoftro,

ƒ. ç /petit hanc.fententiam,utmagisinculcet:probatione eins non ind^etfide MS, c a pcccati nocumêto quanta poteft auern'tur amp;deterretur. Voluit aût hocnbsp;diCTO menere,non folum quod iuftitia noftra omnis dei donum fit, nullis noftris

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P I S T,

uir ibusjfcdl fota ipfius gratutta beneuolentia nobis confias, uerum fimul co ipfo ftiidtumiuftitiac huius in nobis accêdere.Cumenim res fit tam diuina, ut fine finnbsp;gulari beneficio dei cotingere poflîf nemini, debet haec tanta dei in nos dignatio,nbsp;qui tam diuinum nobis munus contulit,8C augere continuo in nobis querit,iurcnbsp;nos excitare,ut hiiic dignationi dei refponderCjamp;C ad noftrâipforum lalutcm to«nbsp;to pcdorc cooperari ftudcamus.ÂdditjIn Chrifto Icfu domino noftro,utadmo*nbsp;neatjhuius merito ifta omnia nobis parari, ÔC beneficio coferri, ficiç fidem in do*nbsp;minum nofirum,in qua tota falus ÔC iuftitia noftra fita eft, pkniorem efficiat, Eanbsp;fiquidem ut caput efi: noftræ refiitutionis, ira fummam illam Apoftolus facit to*nbsp;tius fuæ QC dodrinæ amp; exhortationis.

dominatur quanto tempore uiuiu

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romanorum animos dcmulcct appellatione fratrum, defert^ eis

fcientiam legis, utrocßbeneuolos redditauditores, utueritati, quam docebaf,ef* fent arquiores. Ad hx c alicniorem fe facit à fufpicione animi iniquioris in legem,nbsp;appelläs ipforum iudicium tanquä docfiffimorum in lege, eam^ indubie colen*nbsp;tium.Magna fiquidem pars inecclefi'a Romana prima ludaei erant, Lcx,inquif,nbsp;dominatur hominidumuiuit,fcilicethomo:altj dicut, fcilicetlex. Senfus autemnbsp;cft,Lex non poteft ius habere in hominem, nifi quandiu ille uiuit. Legem auteinnbsp;putointelligendälegem Mofis,de quo Paulo hiceftdifputatio.Nam D, Ambro«nbsp;fius in ilIo,Scientibus legem loquor,dc lege naturæ, ciuilibus legibus Roma«nbsp;nor,um intelligit, praefentem uero locum de legenaturæ, Quod fequitur de legenbsp;matrimontj, id exiftimatdefumptum efTe ex legeeuangeltj, eo quod lex Mofi's dinbsp;uor tium admiferit,euägelium autem uetet, Ver um inftitutum Apoftoli hic eflenbsp;uidetur,docerefolutos efiè fideles à lege. Hoc fic probat:Mortuiiblutifuntlegi«nbsp;bus,uos mortui eftis,ergo folutiefiisIcge,Maior, Seientibus lege,per fe nota eft,nbsp;amp; cum ciufmodi hominibus erat ci in hac epiftola negotium. Minor nititur comnbsp;munione Chrifti,qua QC. mortis eius participes fadifumus, inbaptifmo corporinbsp;eius inferti:huius enim cum membra fumus,mors eius noftra quoeç mors eft,

i , !SIamquæfubuiroeftmulier,uiuenteuiroalligata eftlegizfî autert» mortuus fuerit uir eius, foluta eft à lege uiri, Igitur uiuente uiro uocabi*nbsp;tur adultéra,fi fuerit cum alio uiro. Si autem mortuus fuerit uir eius,libe^nbsp;rata eft à leoe uiri,ut non fit adultera,fi fuerit cum alio uiro»

Rationem prædidâ facit fi'mili dilucidiorem,huiufmodi deducens argumen« tUjLcx mortua cft,ergo lege eftis foluthnam fimile cft,Mulier nupta uiro,lege uinbsp;ro ita coftrida eft, ut eo uiuo altj nubere no poffit fine er imine adulterij.Ät mor«nbsp;tuo maritOjfoluta lege eft qua illi ligabatur, ita ut iam polfit abfe^ crimine adultenbsp;rijalqnubere,Huicutilt;^fimilifubijcicndumeireuidebatur, Itacp SCuosfratreSnbsp;mortua iam lege,foluti eftis lege, 6C Chrifto rede coniungimini, Atqui Apofto«nbsp;lus fubiccit,Itacp fratres mei,SC uos mortui eftis legi per corpus Chrifti,NoIuite«nbsp;nim dicendo, Lex mortua eft, offendere eos, quos quædam adhuc tenebatlegisnbsp;præpofterà admirätio, ncc dare occafionem calumniandi euangelium pfeudapOnbsp;ftolis, Attamen dum dixit,nos mortuos elTe legi,id affirmauit,cx quo illud, motnbsp;tuam elTelegem, necelTario iequebatur.Nam fi nos iam legi nihil debemuSjUtpf?nbsp;tc ei mortui,nec lex habebit quiequa iuris amplius in nos, eo^ nobis lex effe de*nbsp;fijt,0lt; mortua eft.

Itat?

AD ROMANOS. CAP, Vil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

Itaqjfratrcs mei,amp;uos morrificadefti's legi per corpus Chrifti, utfi? 5 tis alterius,quiex mortuis refurrexir,utfru(ftificetis deo*

Ita colligere Apoftolus uoluic. Si mulicr lege matrimonij folin'tur mortiio tna ritOjmulto tnagis foluetur ea fi etiâ mon'atiir ipfa, lam nos ipfi en'am per corpusnbsp;ChriftimortuifümuSjpIeniffi'moitacpiure legefoluti fumus: quia autê mortuanbsp;mullere legf ma tn'montj, fequitur earn en'am legem mortuam ene mulien',ügnifinbsp;cabat Apoftolus ftmul ex hoe fimilnnon dicifjcauens fcilicet offenfionem, etiamnbsp;legem ipfam mortua efle:utita dupliciiure folutilege fimus, quia ÔC nos illi mornbsp;tui fumusjamp;Silla nobis«Hoceft quod dicitur : Et uos mortui eftis kgi, hoe eft, Idinbsp;in uobis mortuum eft,cuius caufa ius legi in uos erat,corpus peccati,caró,inge3nbsp;nium deprauat5:huic enim cocrcendo,8C eo patfto irritando, indcqjnos adChrtnbsp;ftum medicum compellendo lex data eft, Vbi itaqj Chriftus iftum naturæ noftrænbsp;morbum,imó mortem fuftulit,quam fuftulitomnibus in fe credentibus, uiuit fianbsp;quidem in illis:nullus legis ufus fupereft,dicimur^ nos mortui legi,et lex nobis,nbsp;id^ per corpus Chrifti pro nobis in morte oblatû,cuius nos iam membra fumus,nbsp;ut dictum eft, Vtcunqj autê dum peccati aliquid in nobis fupereft, legi haeftenusnbsp;obnoxij fumuSjamp;peccatum nobis inhgret dum hi'c ufuimus,tarnen in Chriftumnbsp;firefpicimus uera fide,ut die fe nobis in baptifmatedonauittotum; induti enimnbsp;eo fumus inbaptifmate, ita iam totam uitam Chrifti cocipimus, QC ea tanquâpernbsp;feda in nobis fruimunld^ effifit,ut nos fpiritui Chrifti totos permittamus, fecunbsp;rinos non condemnandos per legê, fed in Chrifti faluados iuftitia nonnoftra icsnbsp;cundum legem. Sic ergo flagrabimus in nouam illam uitam dei, quæ libera pronbsp;feflione fidei SC exhibitione diledionis deum glorificat, SC homines iuuat, inftinnbsp;lt;?îu Chrifti,non coatftioneIegis,citra fcrupulofam illam SC anguftam iuftitiæ ra»nbsp;tionem,quæ eft in moribus 6C inftitutis gentis ludaicæ. Hic nani^ Paulo fcopusnbsp;cft,quo ifta omnia collimat, Vt uero ipfe oftenderet,fc non dicere,nos in nobis lenbsp;ge folutos eiTejfed in Chrifto, non dixit fimpliciter nos mortuos elTe legi, fed pernbsp;corpus Chrifti, Vt fitis,inquit, alterius, qui ex mortuis refurrexit, cuius Chriftinbsp;fpiritus domat SC opprimit peruerfas cocupifeentias peccati, ne ab illis regamurnbsp;uel fuperemur,id quod lex ipfa non poteft coficere,fed folus fpiritus Chrifti, quinbsp;nos foluit ab imperio legis, Excitatuseftautem à mortuis propter iuftitiamnoanbsp;ftram,quia animam fuam impendit pro peccatis elcAorum, ideo debuit quoquenbsp;dux eflTe uitæ eleClis uniuerfis,8C inftaurator omnium quæ funt in ccclo ÔC in ternbsp;*'a,declarauit^ hoc ipfo pater,efle cum caput SC feruatorem eccleftæ eledorum,nbsp;Pfudificamus autem Chrifto, cum ipfi homines adducimus, uerbis ÔCfatftis exnbsp;Itpiritu Chriftifluentibus,Iftud uero eftfrudum adferrequi maneata'n quod do»nbsp;minus conftituit nos, cum elegit de mundo. Sic fi-udificat Paulus Corinthios SCnbsp;genuitjiterum^parturitGalatas, Regeneratio autem turn demu perfeda erit,nbsp;quando per omnia conformabimur imagini Chrifti,cum fuerit deus omnia in Osnbsp;mnibus,SCc,

Cum enim eflemus in carne,pafliones peccatorum quæper legem e* 4 rant operabantur in membris noftris,ut frudificarent morti.

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

conduph'cct,nulli^ magts in carne fint amp;C uiuant, qui fine fpiritu Chrißi in k« ge funtjhoc eft legis fe imperio permifcrunt, ut poftea dicetur. Dicit autem, Paf*nbsp;fiones peccatorum quae per legem. Non quod ifti peruerft affedus peccatorum,nbsp;ex quibus omnia peccata ueniunt, per legem primum exiftant in nobis, 6C nonnbsp;potius nobis innafeerenturrfed fpedauitid quod dum lex nos no urget, affedusnbsp;ifti peruerft qui in natura funtjuelut mortui funt, quatenus nimirum peccata gcnbsp;nerant,alioqui etiam fine lege modum nefciunt,Slt; praui funt. Etenim dum nuknbsp;la agnofeitur lex,nulla fentitur contra legem repugnâtia, nihil^ proprie contranbsp;legem admittitur,eo^ nihil peccatur. Peccatum enim omnes intelligunt admif«nbsp;fum contra legem.Hinc ergo dum lex abeft,ignoratur peccatS, fiCmortuum di*nbsp;citur.Morbi itaqj 2C affedus peccatorum, per legem hadenus cxiftunt, co quodnbsp;id quo peccati affedus funt, hoc eft legi repugnant, 8C impellunt ad faciendumnbsp;quod damnat lex,per legem exiftit:quanquam in fe quoep illi hoc magis efferue*nbsp;feunt di. furiunt iftac cupiditates, quo præfentis uim legis fentiunt, hoc eft, dumnbsp;lex agnofeitur,reuocans ab his rebus in quas ardent illi affedus.Et ifti quidê affenbsp;dus operabantur in membris noftris efflcaciter, 8C præualebant, ut ita in nobisnbsp;ualeantprauæ cupiditates, utbonum quod ex Icgeprobamus 8C cupimus, nonnbsp;fac/amiis.’faciamusautem malum,quod dolt;ftiexlegedcteftamur,quamhbetpronbsp;hibiti,ut frutftificemus morti.Affingit autem morti perfonam,ut non incommo*nbsp;de pro fatana hic,qui homicida eft ab initio, mors pofita cfte credat. Dum nanegnbsp;maritus lcx,nihil gignere deo poteft, propter noftram fterilitatem pcruerfita*nbsp;tern, adulter peccatum peruerfum noftrumingenium per innatas prauas cupidinbsp;rates gignitfilios morti di fatanæ. Vt enim morti plurimum obnoxij reddan*nbsp;tur impie uiuendo, fua omnia inftitiiuntamp;:exhibcnt,quibufcuncf peccatumnbsp;dominatur.

Nunc autem foluti fumus à lege mortis in qua detinebamur,ita utfer Uiarnus in nouitatefpiritus,amp; non in uetuftatc literægt;

Caufam ftatim fubijcit,mortui ei fcilicet legi qua detinebamur. Detinet aute lex eos,qui legem agnofeentes, ludantur adhuc cum prauis cupiditatibus. Hisnbsp;fane perpetuo inftat lex,prohibens dC damnans quæ agunt,nam legi mente con*nbsp;fentiunt, amp; tarnen nunquam non contra legem agut. Velutmulier, quæ bonumnbsp;quidem maritum habet,ôi^ id agnofcat,quanquâ ideo fui pudeat,quod fe illi nonnbsp;to tarn accommodet,quæcp fibi ab eo timeat,certa,quod de fe ille poenas fumptu*nbsp;rusfir,copiamtamenfuifacit adulteris. Porro ut participes fadi fumus mortisnbsp;Chrifti, ea morte peccatum ifta uiolenta deprauatio ingentj,8C furentes morbi rcnbsp;primuntur 8Cextinguuntur,ut iam non fit in nobis quod lex coerccaf, mulmnbsp;minus quod condemnet,nec opus ea, ut ad iuftitiam compellat,quo agit fpirituSnbsp;Chrifti,amp; quidem cfticaciter,quod lex no poteft.Ei ergo feruiamus di uiuamus,nbsp;qui pro nobis mortuus eft ÔC exciratus,0^ pro omnibus ei feruiêtes,à quo fumuSnbsp;empti admodum magno pretio.Nouitas autem fpiritus eft,quam fpiritus Chrifilnbsp;aftert,innouas omnia ad placita dei. Vetuftas Iiteræ,ea eft uita, quam extorquetnbsp;præceptum dci,inliteris tantum defcriptum dC expofitS, non etiam infculptumnbsp;animæ,quæ folida iuftitia uacat,fola^ fibiplacet hypocrift. Qiios enim litcra k*nbsp;gis rite in agnitionê fuæ prauitatis inducit,eos utfacitdiftidere fibi, ita cogitconnbsp;fugere ad Chriftum.Alios autem impcllit,ut ceremonijs dC alijs in fpeciem bonisnbsp;operibus confcientiamutcunqjdemulccant,non tranquilknt,autcertc nonpC*nbsp;nitus dcfpercntjpræcipitantes fe in odium dei fempiternum,quod eftgehenna.

AD ROMANOS. CAP. VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

Quid ergo dicemusCLex peccatum cftfAbfît» Sed peccatum non co*: 6 gnoui',nißperkgem»

Dixerat Apoftolus,nos dutn in Chrifto utuimuSjCfle mortuos legùquo fignf ficauitjiege tcneri,amp; in Chrifto uiuere inter fe pugnare; inde uero colligitur, ui»nbsp;uerelegijideni efle atc^ teneri peccato« Addiderat morbos peccâdi per legem exinbsp;fterejfubingrefTam legem, ut peccatum inualefcerct.Inde uideii poterat Paulumnbsp;»entire,legem efle caufam peccati. Hane igitur obieeftionem gemina ufus internnbsp;rogationejdifpellit, Quid dicemusf Lex peccatum eft? Quafi uerohaec impia innbsp;legem dei blaiphemia conftqueretur ex didis de lege, Ea igitur reieda, exponir,nbsp;quomodo per legem exiftunt 8gt;C augentur peccata, Peccatum,inquiens,non co«nbsp;gnoui nifi per legem.Lex ergo per fe caufa eft,ut peccatum cognofeatur, non utnbsp;admittatur,6Coftendit quidem etiam lex naturæ peccatum, quia ÖC ipfa uoluntanbsp;tem dei utcuntç cognofeendam exhibet, fed haec ipfa animis noftris impreflarcanbsp;lt;^i agnitio, ex innata ingenij noftri deprauatione, ficeft obliterata in omnibusnbsp;qui per Chriftumrenatinonfunt, ut peccatum non plene indicet. Et peccatumnbsp;quidem id eft quo deus ofFenditur,ideoç tum demum peccatum intelligitur ue«nbsp;re elTe peccatum,cum fentimus deum nobis offènfum efle, deu irafei, öi. poenasnbsp;uiinari.Proindedeus præter legem naturæ femper alias quoiç uoluntatis fuæ innbsp;terpretationes fuis dedit,Primum,inftitutionem illamfandorum, quæ abfep ferinbsp;pro per manus tradebatur in fandis familijs,mox populo Ifrael per legem Mofts,nbsp;Stalijs gentibusper alias leges 2lt;praccepta rede uiuendf Poftremo perdodri»nbsp;nam exhortationes feruatoris noftri lefu Chrifti SC apoftolorum,inde^ eccle=inbsp;l*æChrifti,cui omnibus fæculis donat legis fuæ interprétés* Hæ omes leges quanbsp;tenus leges funt, hoc eft, diuinae de nobis uoluntatis interprétationes peccatumnbsp;produnt,arguunt condemnant*Sed nulla earum legum fatis,nifi quæ fide cernbsp;tautlcxdeiexcipitur. Quanquam autem omnis lex uetans quod uere malum,nbsp;0^ præcipiens quod uere bonum cft,lex dei fit, SC fæpe afflante fpiritu dei pecca»nbsp;turn folide cognofeere faciat, ut uifum eft in Adam,Cain,6C alijs multis,qui pecsnbsp;cati conuidi funt,lege Mofi nondum lata,uel literis manifeftata, hoc tarnen offî*nbsp;eium deus præcipuelegi fuæ dctulit,quam per miniftros fuos Mofen,prophetas,nbsp;filium fuum,0C ecclefiæ Chriftifecundum uerbum dei dodorcs offert. Paulus ernbsp;go legem Mofis hie adducit, non folum quod de ea ipfi effet hoc loci difputatio,nbsp;kd etiam quia nulla alia ipfi eo temporis quo ifta experiebatur, quæ hic confite»nbsp;tur,extabat,quæ ita potenter peccatum dctegeret,couinceret SC exagitaret. Cuinbsp;datum eft, ipfi ut plane credatur earn efle legem dei, quam necefle fit fiïmamnbsp;ftabilemep manere,tranfeuntibus coelo SC terra.Sic ergo uerum eft,PeccatS nonnbsp;nifi per legem, SC earn certa perfuafione ut legem dei agnitaplene cognofci, hoenbsp;cft,ut fentias tibi ob id deum infenfum efle, SC te iure optimo pimire in præfentinbsp;fæculo Sefuturo.

Nam concupifcentiam nefdebam,niG lexdiceret, Non concupifces. 7 Probat peccatum non cognofci nifi per legem, quia concupifeentia non nifinbsp;per legem cognofcitur peccatum eflc,qua ignorata,peccatumignoratur,cum innbsp;peccato hoe præcipuum fit,quod animus fertur contra deum, óf eo obledatur,nbsp;quod eft deo abominationi.Hinc tefte Auguftino,nulluin peccatum nifi concu»nbsp;pifcendo cómittitur.Hic uero oftendit Apoftolus, qobliterata fitlexnaturæ,nanbsp;alioqui concupifcentiam malam efle,haudquaqua ignoraremus. Vtic^ lege na»nbsp;turæ agnofcimus,deum debere à nobis toto corde diligi. ïamquisnefciat,lumanbsp;g

76 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

, mum hunc dei amorcm omncm excludcre afFcdionem,qua: feratur contra plaH ta deiïSed ita obunuit amornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnc genus cupiditatum,ut pro nihilo habe«

mus,antmum moucri ad ea quae praua funr,damnatarum^ rerum cupiditatc tillarijfi tantS non confentiamus in prauegerenda, nec^ ea moh'amur, donee ncsnbsp;domi'nus legis fuæ admonitione externe admim'ftrata exciter, ÔC doceatpeccat^nbsp;effcjhoc eft,dei ofFenfam nobis inæternum exinofam efle, uel quouis modo affi*nbsp;ci in ea quae deus uetat. Cum enim nihil bonû fît, nifî quod deus uult,dccet utit^nbsp;animos noftros totos rapi in ea quæ deus iubet, SC abhorrerc ab rjs penitus qu3fnbsp;deus prohiber, Iftud irac^ dum lex requirit, admonet nos fîmus ingenio per di«nbsp;to,quodpcrpetuópugnetcum ingenio dei, qui folus bonus eft, Apoftolus itai^nbsp;addudo hoc de coneupifcêtia præcepto,plcne demonftrauit,legi proprium elTc,nbsp;peccatum prodere,ncc pofte illud abfîÿ legis iudicio plene cognofei. Hoc generanbsp;li praecepto Apoftolus eft omnia complexus, cum fit tanquam uox legis ab omninbsp;peccato prohibcntis,radicem fiquidem peccatorum excindit, naturæ peruerfîtanbsp;tem illam urnde nobis mala adlube{cunt,euam cum ea fugimus totis uiribus,

8 nbsp;nbsp;Occafione autem accepta, peccatum per mandatum operatum eft in

me omnem concupifeentiam,

-. Ingens naturæ noftrae deprauatio, quae à lege dei, quae uocat ad iuftitiam,ad uitam,ad falutem,occafioncm accipit, fe furiofius prçcipitandi in omncm iniuflinbsp;tiam,mortem,gehcnnam,Cumcp à prauo defidcrio rcuocatur,eo ipfo amplius iinbsp;Io inflamraatur. Morbus certe exitialiftimus eft, qui ipfa quoeç remedia fibi in fonbsp;menta conucrtit.Quisferat eiufmodiiumentum,quodco plus retro currat, quonbsp;plus impellatur ad procurrendumi^uis eum fuftincatfilium, qui ad fîngula relt;nbsp;lt;fic monita ftudium perucrfc uiuediardentius intendatCAtnos fiefumus aduer*nbsp;fus dcum,cuius toti fumus,amp; qui nihil nobis $ quae eximie falutaria funt præcilt;nbsp;pitjfempcr nitimur in uetitum,cupimuscp negata. Vere itacp peccatum in nobisnbsp;lux?eft perditum ingcnium,alege accipit occafionê excitandi in nobis omnimo*nbsp;dam cupiditate, Vbi inquit Auguftinus,Sandus fpiritus non adiuuaf,infpiransnbsp;pro coneupifcêtia mala concupifeentiam bonam, hoc eft charitatem diffiindcnsnbsp;in cordibus noftris,profedo ilia lex quamuis bona, auget prohibêdo defîdcriuninbsp;malum:fîcutaquæimpetus,fiin earn partem nonceifetinfluere, uehemetior fitnbsp;obicc oppofito,cuius molem cum euicerit,maiore cuniculo præcipitatus,uiolennbsp;tius per praua uoluitur.Nefcio quo enim modo hoc quod cócupifcirur,fitiucuOnbsp;dius dum uetatur.Haec Auguftinus 4.de Spiritu SC iitera, Quam immanis ergonbsp;hie ingentj noftri furor fit,comoda fane uehementia expreftît,fcribens, per man*nbsp;datum efficere omnem concupifcctiam, hoc eft abfolutam plcnam SC perfedtantnbsp;excitare Sc incêdere. Necilludfanèfîneemphafîfcripfît Apoftolus, Inmc, Cumnbsp;nanep præ multis coaetaneis legi dei à puero Paulus ftuducrit, SC fecundum iufti*nbsp;tiam quae in lege eft,fucrit irreprchêfibilis,certe apparet hinc maxime, horrennbsp;dum fit illud malum uitiatç originis,quod pcccatu in tanto uiro,ôC legis dei adeonbsp;ftudiofo tammultum ualuit, Suam enim de feipfo experientiam hie prædicaronbsp;Apoftolum Auguftino uidetur, nam hoc amplius atrocitatem huius mali exag*nbsp;gerat,quod fcilicet in feipfo etiam graftatum adeo teftatur.

Sine lege enim peccatum mortuum erat,

Abcft lex,ôi: uiuit homo fine lege,dum non urgetur lege iam cognita. Sic all quando uiuebat Apoftolus,in prima fcilicet ætatc,in qua uim legis diuinae non*nbsp;dum fatis percipiebat,Nam aliquoufij edam in ea actate urgebaiur non folu legcnbsp;naturae»

AD R OM ANO S. CA P» Vil» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'77

naturæ,fedetiamdei,quantumfcilicetea parcntibus fiCmodcratoribus ingcrc batur,fed tenuis adeo erat illc legis diuinæ intelledus,qucm tarnen percipcre ponbsp;tuit,ut nondum polTetdici elTe fub lege.Dixit ergo fe tune fuifle fine lege. A t uCanbsp;rocumlexutrtuspeccatteft,confcquebatur,uttum peccatum ineoiaceret acnbsp;mortuumeflet.Vocatenimmortuum, quodfe non mouet: ficutuiuerc diciturnbsp;£^cflè,quodfeip.fummouet. Vt autem peccatum turn demuuerc cognofeitur,nbsp;quando ut ofFenditdeum cognofcitur u'ta uiuit etiam peecatS in nobis, cum uimnbsp;fuam exerit, fentitur ut offenfa dei,ut exitiofa repugnantia contra bon a in do*nbsp;mini uoluntatcm,quam uelimus nolimus optimam folam falutarem agnofee.nbsp;re oportet.

Ego autem uiueba fine lege aliquando,fed cum ueniflTet mandatum, 10 peccatum reuixit.

Ignorantur ifia,dum lex no urget rite cognita. Praue quidem uiuitur, at nee tamfurente contra legem dei impetu,nec tanto diuini iudictj terrorc. Itacp iacetnbsp;peccatum, Qi. eft quodammodo mortuum, homo ucro liber illo gehennæ fenfu,nbsp;guftucp mortis ætcrnç uiuit, id eft quanquam ftulta QC pern/ciofa fecuritatc intrenbsp;pidus,tarnen præfentibus bonisfruitur, diim hanc fecun'tatem lex perturbarif,nbsp;Vndc dixit:^ouerouiuebam fine Icgc.Quo non hocfolumdicercuoluir,fe alinbsp;quando uixifleabfcç lege,fed potiusfe turn quando fine lege erat uixifle. Vndenbsp;amp;fubiecit:Vbiuerouenitpræccptum,peccatSreuixit,cgouero mortuusfum. »nbsp;Sic entm comparatum eft inter nos 6C pcccatum,ut illo mortuo,nos uiuamus:6Cnbsp;^‘uente illo,nos moriamur.Cum ergo uiucte peccaro,neceflefit nos mori,6^ lexnbsp;omnino facial uiuere peccatum,dicitur lex confequenter nos occidere,quod ta»nbsp;accidit,non Iegis,fed noftri ingentj uitio fic pcccato pcrditi,hoc eft,per accinbsp;dcns,non per fe,ut didfurn eft.

Ego autem mortuus fum, 8^ inuentum eft mihi mâdatum quod erat u ad uitam,hoc efle ad mortem.

HincfcribitApoftolus Galat, i. Per legem legi mortuus fum.Lcxcnimucl Mandatum facit uiuere peccatum, quo pcccato uiuente, nos morimur, quandonbsp;iam uiget in nobis fenfusoffenfaîdeijfuccendentis nobisgehennam. Sic autemnbsp;*^ortuos pater cœleftis fufeipit uiuificandos,trahit^ nos ad filium fuum : quernnbsp;oum ampledimur uera fide,mors 8gt;C crucifixio eius noftra fit : qua cum peccatonbsp;^^tisfadum eft,occiditur peccatum,amp; uiuificamur nos uita Chrifti, uita quæ eftnbsp;ex fideßlij dei.Ea uitafic ualetfpiritu Chrifti,utquotics oceidimur peccatis à Icanbsp;gc exagttatis,atcp eo pado in uitam fuam excitatis, illico ad Chriftum profugia«nbsp;*«us noftrum uiuificatorem,in quo uiuentes,ita agimur ad omnia quæ fanda,iiinbsp;ac pia funt, ut pædagogia tarn multiplici legis non amplius opus habcamus.nbsp;ha per legem compellentem nos adChriftum,morimur legi: 8C qua parte condc»nbsp;*finatcontinuo peccatanoftra,00 qua externa uitam for mabatfuo modo ôftemanbsp;pore.Ad hanc falutarem mortem,qua ut pcccato, ita amp; legi morimur, mors ilianbsp;^ucit,qua morimur per peccatum,lcgc in nobis uiuificatum, fi tarnen adfit fpiri

Chrifti.^am quibus hie fpiritus deeft,hos peccatum lege exagitatum inæter perimit in defperationcm addutftos.Id quod Cain QC ludae ufu uenit. Sem»nbsp;P®’^ftacppcccatumlegeuiuificatumoccidit,fedaliosinfalutcm,utad Chriftum :nbsp;^°_§*cntes,moriantur peccato amp; legi, 2C uiuantdcoralios infempirernam pernbsp;Chriftum ignorantcs,qui ab hac morte folus libcrat,aguntur terro«nbsp;ribus diuini iudicq à lege excitati in defperationcm, Et eft data nobis lex ut uiuunbsp;' -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 5

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- COMMENT.'-IN EPIST.

£[caret,8C uitâ dei doceret, cedit autem nobis in. morte uitio noßriingenif quod ihagis inflammatur malorum cupiditate, quo per legem clarius reuocatur ab o«nbsp;mnimalo.

__ Nam peccatum occafione accepta per mandatum, feduxit me, Sgt;C per iUud occidit.

, Deprehendi ego SC expertus fum legem datam mihi,ut ex ea difeerem SC pef ciperem uitam dei,quæ fola uita eft ÔC beata,cedcre mihi in mortem,non illius uinbsp;tio aliquo,fed uitio deprauati animi Si ingenq mei.Simul enim attp lex dei cogninbsp;ta eft,iudicium dei intentatur hoc grauius, quo peccamus iam non folum maio*nbsp;re confeientia redi,bonæ^ dei uoluntatis,fed etiam maiore prauae cupiditatis firnbsp;Ù rore, qui fcilicet ad prohibitionem legis in nobis cfFeruefcit. Sicocciditnospec«nbsp;catum per legem,id^ nos circumueniendo Si fallendo, dum lege quæ per fe falunbsp;tifera eft,dC ut uitam aftèrat data eft,abutitur ifto modo in perniciem noftrâ,quænbsp;utic^ portentofa fàllacia eft.

15 Itatçlexquidemfanlt;fta,8cmandatum fandtum,ÔCiuftu,amp;bonum.

Cum poftremo oftcndiffet,nos id malum quod à lege accipimus peccato de* bere,concludit,praedicans legem fandam, quç non niß fanda præcipit,æqua acnbsp;commoda,quo plenius fcilicet à fe depelleret omnem fufpicionem animi, de legenbsp;dei non pie iudicantis.

¦4 nbsp;nbsp;Quod ergo bonum eft,mihi làdum eftmors f Abfît. Sed peccatum

ut appareat peccatum,per bonum operatum eft mihi mortem, ut fiat fus» pra modum peccans peccatum per mandatum.

Altera occupatio eft calumniæ,quafîdixcrit,lege dei nobis eftecaufam mor* tis:eam ut excutiataptius,offert confidentius interrogando de bono,n5 de lege,nbsp;dicens:Si lex ex fe bona eft,0C tarnen lege occidimur,ut ais, fequitur, id quod bonbsp;num eft,fieri nobis mortem,id eft mortiferum. Minime autem cohacrere uiden*nbsp;tur,pracceptum dei bonum efle,0C cedere ad mortem his quibus proponitur. Renbsp;fpodet ergo huic obiedioni, Peccatum, inquit, infer t mortem,quod à nobis comnbsp;mittitur, nonlex quae nobis obferuanda à deo proponitur. Accipitenim pecca*nbsp;tum,quod in nobis eft,occafioncm à legc,utirriretur Si odiat legem, fic^ perda*nbsp;mur. Hoc autem fit, ut manifeftetur peccatum illud nobis mortem opcrans, pernbsp;id quod bonum cft,uttantomaius fiat peccatum, quànto lex diligentius admo*nbsp;netjSC ardentius apraue uolentibus fedariconcupifeentiam oditur. Vnde pro*nbsp;cedit nihilominus duplex nobis utilitas, ut SC grauiffi'mipeccati noftriconuincanbsp;mur,qui abfc^ lege agnita malum noftrum ignoraremus:SC ut diffifi penitus no*nbsp;bis,imô occifi in nobiftpfts SC damnati, Chrifto domino nos totos contradamus.nbsp;Nam Chrifti beneficium,qui faluathomines fuos apeccaus,agnofccrcritcnonnbsp;poflumus,ignorato quam fimus in nobis perditi. Ipfum peccatum, id eft depra*nbsp;uatum Ingenium naturæ noftrac, dicit fieri fupra modum peccans, ita ut paulonbsp;poft dicat,id ^d ipfe male facit, non fe,fcd hoc ipfum in fe habi^ peccatu fecerc.nbsp;Voluit his loquendi formis, originale labern uim^ ilia exitiofam,qua à puero adnbsp;mala rapimur, qua^ lege dei ad uitam redam reuocati furioftus, in mala omnianbsp;ruimus,magis prodere SC exhibere plene cognofeendam.

1J nbsp;nbsp;Scimus enim quia lex fpiritualis eft*

Probat caufam exitq qua ex lege percipimus,Iegi nulla ex parte ad/cribi poi* fe.Quicquid,inquit,per fe uiuificat non poteft effe caufa mortis, at lex ex fe uiuinbsp;ficat,

liuæhumanæ Sgt;C carnalis contiimaciæ.Scribitenim Mofes,fc Ifraeli in'tam ÔC boss nûm lege propofuiflc,uiduros^ illos filegi ftuduiflent. Et dominus ipfe. Si uisnbsp;ïngrediin uitam,fcrua mandata. Pracceptum ergo deiquod ad uitam datum eft,nbsp;hic confcrtur carni quæ obnoxia eft morti. Vtem dixerat, Lex fpiritualis eft,fubnbsp;iecit:Ego autem carnalis fum. Hoc perinde eft,ac fi dixilTet : Lex uim fpiritusjdnbsp;eft uitam in fe habet 6C adfercego autem abimljecillitate ÔC morte carnis teneor,nbsp;ut uitam earn non ualeam perciperc,quin potius uocatus à lege ad uitam, incur,nbsp;ramtantoimpotentiusin mortem. Hæc ergo lex cum fpiritualis eft, docetfiCad.nbsp;monetquæ fpiritus funt,uitam fcilicetindeo per fidem certam, in proximum d»nbsp;iedionem, ÔC quæ funt fantftæ nouitatis per fpiritum huiufmodi omnia, Qiiin ôinbsp;fuo modo confert, cum fpiritu dei adminiftrata, ÔC cordibus infcripta, incitât 56nbsp;hortat ac urget ad uera bona,deo placentia amp; grata,fi fcilicet fpiritu Chrifti mennbsp;tçrenouata percipitur, Atquiadata eft lcx,ut ad uitam æternam reftituat fiC falucnbsp;tem:itauiuificarc,præftare fapientiam,reftituere,illuminate, ÔC quæ huiufmodinbsp;funt,legi tribuStur in fcripturis fimpliciter, 8C hinc earn Apoftolus fupra bonamnbsp;hic fpiritualem uocat, Ifta autem quæ iam dida funt,legem augere peccatum,ocnbsp;cidere,condcmnare,dicuntur per accidens,dum fpiritus ab ea fecluditur mente,nbsp;quæ legem audit,Sf pro carnis concupifcentia oditmagis.

ror non intelKgojnon cnim quoduolo bonum,hocago:fed quod odio malum illud faciô»

Anticipatio eft obiedionis huius. Si lex eft fpiritualis uiuifîca, unde ergo quod nobis cedit in mortemî'RefpodetjIftud inde eft, quod ego carnalis fum, QCnbsp;naturæ iam deprauatæ,in qua dominatur mihi peccatum,id eft uis quædam per«nbsp;hiciofa,reuocäs ab omnibus bonis,Slt; impellens ad mala quçuis, Hæ caufæ funt,nbsp;ut lex ex fe uiuifica,0f in uitam data,mihi tarnen cedat in mortem.Caro,id eft nanbsp;tura peccato originali dcprauata,0f exinanita fuo modo deo, admittit hoc maiff«nbsp;Pcccatutn,id eft ilia exitiofa uis deo aduerfaria,poteftas fatanæ,cfRcit illud, noiinbsp;kxdei immaculata,fapicntiam præftans paruulis, Addit, V cnundatus fub pec.nbsp;cato,quod altera caufa eft mortis, quam ÔC exaggerat fimilitudinc imperij in re.nbsp;demptum mancipium,Dumenim non totifumusinnouati fpiritu Chrifti, pec.nbsp;catum abftrahit inuitos etiam,ab agendo quodrcdum eft,impellit^ ad agedumnbsp;quæ mala funt,Iftud autem probat, cum ait, Quod enim facio nonintelligo, nonnbsp;probo,non habeo ut opus meum, non agnofco,Hoc autem probo per id quod fcnbsp;quitur,Non enim quod uolo id facio, fed quod odi id facio. At qui non potcft fa.nbsp;cere quod libet, compellitur faccre quod auerfatur,is uticp non eft fui iuris, QCnbsp;itnpellitur ab alio.Atquipeccatum inuitos nos depellit à redo quod uolumus,nbsp;amp; impellit ad prauum, quod deteftamur, Tyrannus igitur nofter peccatum eft,nbsp;nos illius quafi empta mancipia.

Si autemquod nolo illud facio,confentio legi, quoniam bona eft* i bJiinc autem iam no ego opcror illud, fed quod habitat in me peccatum».

Iam colligitjnonnosjfed peccatuquod in nobis eft ôf dominatur, faccre quae-• . • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 4

So nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

malafunt.Exquo prçtcrea mferendum eflc fignificat,Si nos quae mala funti’deo non faciamus, quia confentientes kgi dei ilia odimus, multo minus dici poffe,ànbsp;lege ilia fieri,qua: eorum nobis odium ingerit. Nemo fiquidem agnofcitur eafa»nbsp;cere,quod non fuo arbitn'o facit,A naturaenim eft adionis humanæ, proprio innbsp;dicio ÔC fponte in adionem ferri. Cum itaq^ de fe uere teftari potuitjie non facerenbsp;quae uult,00 facere quae odit,rede intulif, ea fe proprie non facere:quae rametfi fanbsp;ceret,oderat tarnen,fed peccatum potius ea facere,quod tyrannus eft, carniinfi*nbsp;dentem ôf dominantem.Se uero plane odifle quæ mala faciebat,eo profitetur, dinbsp;cens,Confenriolegi,quod bona eft.Hicconfenfusfaeiebat,utprobaretquæ leXnbsp;iubet,abhorretabns quae lex uetat,In bonum fiquidem natura ferimur, fi nobisnbsp;cognitum fit. His uero innuit,cum nos no rede dicamur peccata facere,quæ ad«nbsp;mittimus tamen,eo quod ilia deteftamur,multo minus quæpeccamus pofte im*nbsp;putarilegûquandoquidem lex illam nobis malorumdeteftationem ingerit, pro«nbsp;pter quam nobis ea tribui non debent, Scd inhabitans in mepeccatum,cum nonnbsp;à lege modo,fed etiam afeipfo caufam praue admiftbrum,atc^ ideo mortis remo«nbsp;uiftetjConfequens erat,ut caufam horum ucram æderet, Hanc ergo dicit pecca*nbsp;turn effe,ingenium illud malum,0^ uim peruerfam,quae nos per omnia agit coiv«nbsp;tra deum.Hanc exitiofam uim dicit in fe habitare,hoc eft,fe penitus occupare ÔCnbsp;fibidominarijutifolent quifuntdomi fuæ in fede Sf domicilio proprio. Apofto*nbsp;lus QC omnis fcriptura hac metaphora inhabitationis frequêter utitur. Et certainnbsp;fere ac folidam præfentiam eius quod inhabitare dicitur per earn fignificat, pie*nbsp;runi^ etia dominium. Cum dominus pollicebatur populoIfrael, fe habitaturuinnbsp;in medio eor2,promittebatpleniorempræfentiâopis fuæ, Ita ubiloannes euanlt;nbsp;. gelizat,Verbum carofadum eft,0Chabitauitinnobis,exhibitioncmamplioremnbsp;uirtutis diuinæ intellexit,quam cxhibuit dominus nofter nobifcum in carne connbsp;uerfatus.Sic cum dominus pattern ÔC fe manfionem nobifcum faduros promit«nbsp;tit,ô6 Paulus nunc Chriftum dominum, nunc fpiritum fandum habitare in no««nbsp;bisprædicat,aliudnonintelligit,$’folidioremôô efficaciorem diuinitatis comu«nbsp;nionem.Sic peccatum inhabitare in nobis, eft illud penitius dC potentius infide*nbsp;re noftr i^ dominari, hoc eft, uirus fuS præfentius ac plenius in nobis explicate»nbsp;i8nbsp;nbsp;nbsp;Scio enim quia non habitat in me,hoc eft,in carne mea bonum».

Probat quod modo dixit, Peccatum in fe inhabitans facere quæ ipfc mala ad mitteret,Cum enim confirmât,non inhabitarein fe bonS,eo oftendit locum cflenbsp;in fe peccatOjUt mala quæuis efficiat, plene^ regnet. Cum ein in nobis id ^d bo*nbsp;num eft, nihil poteft,nihil eft quod peccato repugnet, Dominatur igitur id libe*nbsp;rc,06in perniciem nobis omnia uertit.Dicens autcm,Scio uel Noui,plus figniflnbsp;cat dicit,nempe fe nimium compertum habere ôf exploratum,nihil in fe boni*nbsp;ualere. Non enim folum no habitat in me peccatum, fed etiam no habitat in meanbsp;carne bonumtnam fcio naturam meam,iuxta hominem loquor, ita uitiatam ori*nbsp;ginali luc,ut quamuis fpiritus dei aliquid reuelauerit, amp; coceflerit uelle,quia bonbsp;num cognitum Sf deo gratum, tarnen oppugnat caro, rebellis fpiritui, défunt^nbsp;incarne uires ad perficiendum, nifî idem fpiritus quoq^pcrficiat quod infpira^nbsp;contra uoluntatem carnis ôô fanguinis fomitem opprimendo.

Namueiïeadiacetmihi,perficercautern bonum non inucnio. Non . cnim quod uolo bonum hoc facio,fed quod nolo malum hoc ago.

Probat quod iam affîrmauitin fe nihil boni inhabitare,hoc eftjObtinere U«'

Içre,ô6 fîmul praefumit obiedionem huiufmodi; Diçcbas modo, Çonfenuo Icgi, quod

AD ROMANOS. CAP* vir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8lt;

quod bona eft:mhabi’tat ergo in tc boniim,non peccatum. Qu£ ad banc obicdio nem refponfio ineft hifce uerbis,fic habecFaieor jhoc boni mihi contigit,quod Ienbsp;gl confentio,ea bona eft,taking agnofco,diflentire igitur ab illa no poflum.Sednbsp;cum hic confenfus in mente hacrcat,carnem meam non peruadat, fic ut contrasnbsp;riumfaciam eius quod mente probo, Veile adiacet qyidem mihi, fed no inuenionbsp;in me,ut quod ex confenfu legis rede uolo,amp; bonum efle agnof co, etiam perfisnbsp;ciam.Hoc uero rurfus probat ex effedu,Non enim quod uolo bonum hoc facio,nbsp;ÖCc.Cum enim à nobis nihil boni tantum quod malum eft perficitur, id fanè arnbsp;gumcntum eft,nullam quoc^ efle boni faciendimali^ uitandifacultatem* Namnbsp;ft huiiis facultas efl'et,quando confentientes legi uolumus quod bonu eftjS^ odisnbsp;mus quodmalum,abhocuti^abftineremus,ÓCilludfaceremus,Atdiuerfumfitnbsp;anobisfemper.

Siautem quodnolo illud facio,iani non ego operor illud, fed quodlo habitat in me peccatum*.

Cum fitigitur in nobis nulla facultas redcfaciendi,6lt; non habitet in carne noftra bonum,poteft^ in ea omnia inhabitans peccatum, manifeftum fit, hafccnbsp;duas caufas efle noftrae perditionis, naturae noftræ uaniras, amp; ualentem in ea Osnbsp;gt;nnia uim peccati : adeo^ nihil noflræ perditionis imputari poteft legi per fe bosnbsp;na Qc fandæjUtipfi quoqjdum kgiconfenttmus, quod main eft deteftamur,ncnnbsp;polTumus dici facere mala ea,quæ tarnen admitt{mus,fed dicendu eft, peccatumnbsp;*lla facere,cui fumus uenundati,quod^ in nobis inhabitans peccatum poteft S)Cnbsp;facit omnia* Vbi nobis obferuandiim, quantum donum dei fit, uel mente repUanbsp;gnare peccato.Quod enim Paulus hic ait: Ego illud nonfacio,hoc deus per Chrinbsp;ftuni filium fuum ratum habebit,necp nobis imputabit, tantum ad ipfum confusnbsp;giamus omni momêto fummo ftudio, SC fimul cogitemus,in quibufcuncß hadesnbsp;nus uita dei cœpit,cos per Chriftum tandem uindicandos efle omni malotexpcsnbsp;demus itaep in eis tempus quod conftituit pater,dicm falutis, quem Chriftus Îîbinbsp;praefcripfit,SC fubferuire Chrifto,in uindicandis illis ad omnem occafîonem ftusnbsp;deamus, Deteftari aut malum,ideo quia malû eft, SC quia deo difpIicet,8C ab ipfonbsp;uetitumeft,argumentûeft falutis,quod innobis ÔCaltjsoptimafpe exciperedcs .nbsp;bemusjSC inde in Chriftum fortiter fperare*

Inuenio igitur Iegem,uolenti mihi facere bonum,quoniam mihima^ luni adiacet,

Exponitlatius,propria fua experientia, dcprauationêhumaniingenij,quaii do atrox ualde malum eft, SC latiffîmc patens uitium hoc originale naturæ depranbsp;uatæ per peccatum primorum parentum,utnos ad mala quæuis rapiat,etiâdumnbsp;legem cognofeimus SC amamus,SC hinc omnia mala deteftamur SC bona expetisnbsp;musjhinc legis nomine hanc uim peccati exprimit. Sic autem intendere uideturnbsp;Apoftolus, V olenti mihi facere quod bonum eft, iuxta dodrinam legis diuinæ,nbsp;ftatim deprehendo legem,id eft uim illam peccati in me adeo praeualentem, ÔC lenbsp;gispoteftatem exercentemjUt adiaciatmihi malum,hoceft,inomnimea adionenbsp;obtineat SC primatum fibi uindicare conetur.Hoc eft,iuxta fuperius dida, uellcnbsp;quidê fe quæ bona funt,idcp ex lege, SC tarnen ui peccati originalis fie agi fe trâfsnbsp;uerfutn,ut faciant quæ mala funt. Legem fimpliciter hic dixit,ftatim autem cumnbsp;de legedefioqui uoluit,expreflitiddicens:Condeledor kgidei, SCc. quibus ex«nbsp;ponere uidetquod dixerat fi'cut in genereita obfcurius : quafidixiflèt, Dico menbsp;inuenire Iegem,quæ fic imperat uolenti bonum agerc,ut malum femper adfit.

I

Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIS T,

11 Condeledor cni'm legi dei fecundum interiorem hominem,

Hac rationCjUt diximus,probat fe «elle facere bonö: auget uero omnia coifl* memoradOjUt animo inardefcat.Dixerat antea,Confentto legi,nunc dicitjCon«nbsp;deledor legi dei : de alia lege loqui incipiens, in qua delediatur fecundum inter*nbsp;num hominem.Totus autemhomo mente fiCrationeregitunVtautcm mens Slnbsp;ratio fequitur,nunc internum lumen dei, nûc cupiditatem ab externis rebus eX«nbsp;citatam,quæ ÔC uiget in corpore externa parte hominis, hinc Apoftolo internusnbsp;homo 6C externus, nouus QC uetus dicitur. Internum nouQ hominem uocat,nbsp;cum praeualet interna illuminatio mentis, 8^ innouator noftri fpiritus Chrißi.Exnbsp;ternum 8C ueterem,cum prgualet mens carnis,quæ fedtatur externa, ÖC quç funtnbsp;ingenij nondum renati, id eft ueteris,eius quod trahimus à parentibus.In utracpnbsp;autem appellatione totus homo, anima ÔC corpus,interne 8d externe, ÖC uiresnbsp;facultatcs continentur. Dum enim hic degimus,caro faceffi't negotium fpiritui,nbsp;ut fit perpétua inter eos pugna,ex quo iudicium corruptum carnis in nobis feinnbsp;per conatur prceualere,niß præfente fpiritu Chrifti reprimatur,

aj Video autem aliam legem in membris meis,repugnantem legi meiv tis meæ,amp; captiuantem me in lege peccati,quæ eft in membris meis,

Hæc uis fatanae eft,rapicns nos amp; detorquens in ea quç dco abominationi 8^ nobis exitio funt.Ea in membris noftris,id èft,omnibus partibus atc^ uiribus ob*nbsp;tinet à peccato original!. Agit autem Sgt;C regnat in omnibus, qui uerbo dei obedi*nbsp;re recufant.Lex autem mentis eft,uis retfti infpirata diuinitus, fecundum quaiunbsp;ea quæ decêt uidere,iudicarc QC cuperc datur, tametfi efficere ea fubinde non uanbsp;kamus.Hxc uis debebat uitam noftram totam regere, efte^ lex adionû noftra*nbsp;rum omnium, Veru dum non adeft amplior ilia uis fpiritus Chrifti,quæ primuinnbsp;â glorificato Chrifto cœpitexiftere publicitus, uis ilia fatanæ fie dimicat contranbsp;hanc uim bonam mentis,quæ eft ex fpiritu illo puerili, fpiritu Omoris temporiUnbsp;gis attributo,ut uincat cam identidcm,8C uidrix nos plane capo'uos addicat leginbsp;pcccati,hoc eft peruerfo iudicio,fenfui reprobo,prauæ cupiditati, Qitatuor hotnbsp;loco leges Apoftolus nominat,Lex fpiritus,eft uis ilia potentior Chrifti,nos pie#nbsp;nius reftituentis ante aduentum Chrifti, Lex dei, eft expofitio mentis diuinæ,nbsp;fiue facris literis expreffajfiue animis infpirata. Lex mentis, uis iudicandi eft 0^nbsp;eligendi fecundû legem dei.Lex ilia dimicans,amp;nos captiuos addicens legipec#nbsp;cati,ideftlex fatanæ,uis 0dpoteftasfatanaceft,quam in nos habet à peccato originbsp;nali,qua^ princeps mSdi dicitur. Lex peccati, peruerfum in rebus iudicium,Si^nbsp;nimia peccandi libido,

14 Inrelix ego homo, quis me liberabit de córpore mortis huius f Gra^ tia dei perlefum Chriftum dominum noftrum,

Dum mala noftra memoramus,naturaliter dolorem nobis comouemus.Vbi ttacß Apoftolus copiofe explicaffet uim peccati in fe præualentê legi dei, exacer#nbsp;bato dolore excIamauit,Mifer ego, quis me liberabit, ÔCc, In morte era t Apofto#nbsp;lusjSC quod hic corpus mortis dixit,fuperius dixit corpus peccati. Eft autem ue#nbsp;tusSdexternus homo,deprauatum 8Cpeccato addidumingenium, in corporenbsp;maxime uigcns,Dum enim tenet nos captiuos, ÄS agit quolibet uis ilia peccati,nbsp;SiC lex dei agnita cotra intentât iudicium dei,fentimus noftpfos præcipitari in ge#nbsp;henna,SC,utille ait,prudentes feientes, uiui, ÔC uidêtes perimus. Hoc uero quit^nbsp;aliud uocemus mortem t'Porrô hac interrogatione urgetconfeflîonem huius,nbsp;ncc legem nec quicquam effe quod hac morte nos liberet, eo^ ad folu Chriftumnbsp;confii*

AD ROMANOS, CAP. y II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

confugicndum cffc docet,dicens cofequenter:Gratias ago per lefum Chriftum, Sic diuer fî ÔC uartj afFeâ’ùs funt in fanc4is,pro conlîderatione rerum diucr far uninbsp;amp;C contrariarum.DumApoftoluscomemorando expenderet, utfæpecumpccanbsp;cato mifere conflicflafletjUidebat iam ftbi in ea conditionc adhuc laborarc, pro^nbsp;fenfumortisiftiusde eaexclamat. Mox aurem utextulit fein confiderarionemnbsp;benefictj Chrifti quod acceperat,exultauit animo, ÔCin contrariam cxdamatioônbsp;nem nimirum gratulationis eriipit. Per dominum lefum Ch» iftum agit gracias,nbsp;quia per hune mediatorê accipimus omnia .Ingens hic afFedus fermonem præcfnbsp;dir,nec enim exprimit pro quo gratias agit.Scopum hic Pauli difcamus,quê femnbsp;per intendamus,Fidem in Chriltum foîum iuftificare, hue præmifla omnia faci«nbsp;unt.Nam fi natura adeo perditi fumuSjUt lex en'am cum recepta eft,cum ei fidesnbsp;habita eft, cum ci côfentimus,tmô codelecffamur, adhuc non ualet fuperare hocnbsp;malum noftrum,imó noftri ingentj uitio id etiam exacerbât, Chriftus autem fibinbsp;credentes malo ifto penitus libérât : quis non uideat, non legem,fed fold in Chrûnbsp;ftumfidem iuftificare, Slt; non legem,multo minus quicquam aliud f Nam ft lex,nbsp;quae adeo mentem dei communicat, nos iuftos reddere non poteft, quid ufpiamnbsp;fit quod id ualeatÆrgo fola nos fide in Chriftum iuftos euadcre necefle eft,

Igituregoipfe mente feruio legi dei,carne autem leg» peccati. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

Cóclufio eft eorum quæ praemifit ante duas iftas exclamattones. Mirabilc eft autem didS, Idem ego mente fcruio legi dei ÔÔ legi peccati. Non dicit, Subindenbsp;affentior, fed Scruio. Nunquam enim non mens ilia infpirata diuinitus, qua le»nbsp;gicondele(ftabatur,nonaufcultatlegidei.Itautmens carnis,quamhiccarnemnbsp;tiocat, nunquam non audiat prauum iudicium,8Clibidinem hinc ardentem.Exnbsp;fits autem locis difcendS,quanta fit in nos uis fatanæ,quàm perditi fumus à pec=.nbsp;cato originali, quàm addidi ÔC ferui peccato, dum nondu in plenam libertatemnbsp;fpiritusadferti fumus, Haec autem uis nobis lexeft,fed carnis,0(S tenet captiuos,nbsp;quandiu nos Chriftus nondumliberauit. Hanc noftram miferiam agnofcamusnbsp;oportet,quam totuariatis modis loquêdi Apoftolus inculcat. Rariffimus autemnbsp;eft,qui ex confideratione ÔC fenfu mortis huius ft'c afficitur, ut hie uidemus affe-dum fuifle Apoftolum:at nunqua non nobis exclamandS erat,O me miferum,nbsp;quis liberabit me à corpore mortis huius f’Sic autem Chriftus nobis uere quære«nbsp;retur,plena^ fide reciperetur*

C A P V T VIII.

Ihilergo nunc damnationisefthisejuifuntin Chriflo lefu,quii non fecundum carnem ambulant,

____ Defcripferat Paulus conditionem in fc fpiritus legalis, hoc eft, anû mi legem feientis quidem fiC amantis, fed ex inftrmitatc fpiritus aegre quæ bonanbsp;nouitfedantis, Nuncauteminfedefcribitconditionemeuangelicianimi,iamnbsp;uim peccati plenius fuperantis, V nde nobis difcêdum quid cuic^ eucniat,qui innbsp;altera har urn fuerit conditionu.Chriftus a utem eos qui funt in fe,hoc eft, à Chri,nbsp;fiopendent,eius^fpirituaguntur in omnibus, liberal à corpore mortis huius,nbsp;quia libérât à lege peccati,nc pcccando in condemnationem incidant. Non quLnbsp;dem ut iam nihil percent qui in Chrifto funt,aut quod idco condemnationemnbsp;euadant,quod fua ipfi id iuftitia mereantur,gratia enim fer uamur,fed dum Chrinbsp;ftuseumdonatfpiritum,quo peccata aliquatenus uitamus, amp;legieinsftudcainbsp;mus, multo ep antea promptius certius. Hie fpiritus argumento nobis eft,0Cnbsp;teftimoniûperhibetnoftrofpiritui, deum effeinnos animo paterno, dC peccati

,84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

npflra nobis,no imputaturum: id autem ex fua mifen'cordia, ÔCpropter mortem Gltj fui.Deinde qui in Chrißo fun t,earo Chrifti funt, £C fpiritu çnis ad ipft'us lira»nbsp;ginem fic reftituentur, ut tandem deus fit in illis futurus omnia, Vere itaq; nullanbsp;manet hos codemnatiojà peccato ein folo condemnatio eft,Quod addit. Non ftnbsp;çundum carnem ambulantibusjfed fecundum fpiritum, accipi poteft dupliciter;nbsp;uelutfit ratio eiusnbsp;nbsp;nbsp;dixit, nihil efle condemnationis tjs qui funt in Chrifto:uel,

utfit conditio 2lt;^explicatio eius quod dixit, EfTeinChrifto, ideft, Chrifto adhæ» rere,Chrifto credere,Nam qui fecundu fpiritumambulant,nonpoffuntefle ob*nbsp;noxtj condemnationi. In Chrifto autem elTe cotingit dupliciter, Altj enim uiuanbsp;ac folida fide infunt Chrifto, 8C hi ambulant fecundu fpiritum; alq uana quadaiPnbsp;èi. otiofa opinione,6C iftiambulantfecundum carnem,fruftra Chriftum profefli*nbsp;a, - Lex enim fpiritusuitæ in Chrifto lefu liberauitme à lege peecati èCnbsp;mortis,

Inftituithoc capiteoftendere Apoftolus,quomodo fpiritus Chrifti adfit offl* nibus Chrifto uere credentibus,ipfos^ iuftificet,SC ut iuftos habeat, ft fide nitannbsp;tur in deum per Chriftum:unde 8C fimul docet,folam fidem in Chriftum iuftificanbsp;re,quia fola fides reddit adoptionis gratiam, fpiritum^ amadi Ô6 zelandi uerainnbsp;iuftitiam. Ex quo fpiritu frueftus prodeunt legitimi 2C falutares operum fpiritus,nbsp;ex quibus frudibus aduertere liceat,fi uere in Chrifto fint.Probat ergo hie confenbsp;quenter id quod dixerat, eos qui in Chrifto funt non fubiacere condemnarioni,nbsp;hoc pado: Virtus SC lex fpiritus,hoc eft,inftindus ad omnia facra SC deo placita,nbsp;liberauit omnes qui in Chrifto uere funt à lege peccati SC mortis, ut non illis im*nbsp;putentur, etiam quçpeccata committuntper carnis fragilitatem,ergo 6C à condenbsp;mnatione libérât, Qiiid enim deus codemnare uellet uel folet,fi nullum inuenia*nbsp;tur peccatum c' fed adfit pius ille fpiritus,qui earn uitam infpirat, quæ eft in Chrinbsp;ilo,propenfum reddit ad omnia bona,SC abhorrere à malis omnibus,Is ergo fpi*nbsp;titus depellitneceffariouim peccati SC mortis, hoc eftdeprauatum iudicium, ôCnbsp;appetitum mali,infanam^ in quasuis mala libidinem, Non enim nifi propter pecnbsp;catum ius fuum exercet tyrannis amp; lex mortis,

5 . Nam quod imponibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem, deus filiumfuummittens in fimilitudinem carnis peccati,amp; depeccatonbsp;damnauit peccatum in carne,ut iuftificatio legis impleretur in nobis,quinbsp;non fecundumcarnem ambulamus,fed fecundum fpiritum.

Lex dei propter tranfgreifiones arcendas lata eft hominibus, eas autem per accidens auxit,impotens quodammodo fada per carnem noftram SC infi'rmata,nbsp;uipote in qua regnet peccatum.Hoc ergo impofti'bile, ideft, hanc legis dei imponbsp;tentiam SC infirmitatem,ex quaipfum peccatum fubmouerinon ualuit, qua ta*nbsp;men caufa data fuerat,deus ipfe impleuit SC præftitit,quo padofMiftb proprio ßnbsp;fio fuo in fimilitudinem carnis peccati,hoc eft,uere carnem fadum SC homineo*nbsp;de genereÄdam peccatore. Cum enim omnis homo caro peccati fit,ideft per dcnbsp;prauationem naturæ peccato perdita,SC ad mala propêfa, 8C inclinans, ChriftuSnbsp;autem dominus nofteruerus homonatus eft, uenit uti($ in fimilitudine carnisnbsp;peccati,quod eft in omni hominetnon autem in Chrifto, ut unquam peccauerif,nbsp;fed quia facrificium pro omnium hominum peccatis fadus eft, SC fatisfadio SC renbsp;concilia tio peccatorum addeum, Vnde SC in lege SC prophetis peccatum dicitutnbsp;facrificium pro peccato,comuniflîmo tropo, Qtia ratione dicitur uere,deus pcfnbsp;fifium fuunrearnem fadum,condemnaife, hoc eftjdeftruxiffe, exterminalTe, 0^nbsp;abolcuifl^

AD ROMANOS. CAP. y H T.

aboleuiffè pcccatum per peccatutn, hoc cft per Chriftum in cruce facrtficatum^ iuxta illud lfaiac,Si dederit animam ûiam hoftiam pro peccato,uidebit fernen Ionnbsp;gæuum,amp; uoluntas domim in manu fua dtrïgetur» Ergo deus uolês præftare SCnbsp;fupplerequodtmpoffîbileeratlegijhocefijegtsinfirmitati quæîlherat à carnenbsp;noftra adeo rebelli, 8C peccatum abolerc de carne, mifîtfih'um fuum uthomoÔdnbsp;peccatum fieret,id eft hoftia pro peccatOjSC propter hanc hoftiam deftruxit iure,nbsp;quodin carne noftra regnabat peccatum utiuftificatio legis impleretur in noanbsp;bis,hoceft,hocquodlexdocetacpræcipit, ut à iuftishominibus perficienda, utnbsp;iufti habeantur QC dicantur coram hominibus jCtiam fi imperfedum illorum afpinbsp;ciatdeus,non homo,Vt,inquit,impleatur iuftifica«o,id eft tota hominis ad pla»nbsp;cita dei reftitutio,quod eft uita dei uel diuina,amp;rdei uera imago in hominc, Haecnbsp;ccrte ut reftitueretur in nobis,8C perficeretur legis iuftificatio,Chriftus mortuusnbsp;cft iuxta fcripturastquæ 5)C tune præclare certo^ elucet, cum fpiritus Ghrifti illcnbsp;potentior nos agit,qui ftudium legis confirmât plenius, qui non fecundum cafanbsp;nem ambulamus,hoc eft,pro cupiditatibus deprauatae conditionis fiC naturae uianbsp;taminftruimus,fed dudu fpiritus uitam degimus. Nullis fi'quidem codemnationbsp;per Chriftum fublata eft, nifi eis folum qui in Chrifto uera fide funt, eo^ fecunanbsp;dutn fpiritum,amp; non fecundum carnem uiuunt, in quibus dudus SC inftigationbsp;fpiritus uitam potiflîmum regit : in quibus tarnen omnibus dum adhuc uiuunt,nbsp;caro adhuc pugnat contra fpiritâ,ut faepe non quæ uolunt bona, fed quæ uoluncnbsp;«lalafaciant.

Qui enim fecundum carnem funt,quæ carnis funt fapiunt; qui uero 4 fecundum fpiritum funt,quæ funt fpiritus fentiunt.

Secundum carnem efle, eft iuxta carnem uiuerc, hoc cft fequi ingenium na^* turac deprauatum : hïquid aliud poffunt, curare ea quæ carnis funtÆa ueronbsp;font quæ uetat deus,S)C ideonoxia font Nam quæ cognata naturæ noftræ font,nbsp;ac ideo bona,ut font competens corpufculo noftro cibus, potus, ueftimentum,nbsp;tedû,uxor,libcri,ÔC cætera huiufmodi,nos no expetimus ut naturæ congruunt,nbsp;fed ut cum ea pugnant,nimirum præter modum naturæ congruentem, neep innbsp;cumufum,inquemea deus nobis condid.itamp;^largitur, Ea eft uis ignorantiæô6nbsp;peruerfæ cupiditatis,quibus caro noftra detinetur. Qui uero pro dudu fpiritusnbsp;aguntur,ea in quæ fpiritus feruntur.Studet.à contrario rem hanc reddere manianbsp;feftiorcm,2lt;diuerfitatemacpugnam fpiritus carnis confiderandam obtfeit,nbsp;in hoCjUt probe perpendamus quàm debcant efle aliéna à nobis ftudia carnis,nbsp;blam prudentia carnis mors eftjprudêtiaautem fpiritus uita ô^pax, •jnbsp;Adhuc latius probatur,damnatione per Chriftum non eximi eos qui ambuanbsp;lant fecundum carnem,ut luxamplior inferatunPorro,ait,cum caro tantum innbsp;cafertur quæ uetuitdeus,Sô quæ mala font,fîcut fpiritus in ea quçpræcipitdeusnbsp;amp; bona font,per fe liquet,ftudin curamcp carnis mortem elfe. Eft enim ferri connbsp;tra deum,qui folus uita eft,ôô uita donat,ita ut uita eft amp; félicitas, quam pro moanbsp;referipturarum nomine pacis intelligit,cura ftudium^ fpiritus. Omnia autemnbsp;«fficacius ut poteft pronunciat,utnondicat. Curacarnis adfertmortem, ftu«nbsp;dium fpiritus adfert uita pacem, fed eft mors, ait, uita 5C pax. Qui enim iuxta

té nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

6^ dulciffima confcicntiac pace tranquilli fr iiuntur, alacrcs ad fanda omnia.

Quoniam fapientia carnis inimica eft deo,Iegi enim dei non eft fubi^ lt;fta,necenim poteft.

Qui ftudia carnis fedantur QC cupiditates, ifii odiunt non tantum legem iß» damnâtem,fed etiam legislatorcm ipfum. Ipfe autê uita eft QC uirtus fumma, do^nbsp;nans diligentibus fe uitam æternam.Deprauata autcm caro morn adiudicata eßnbsp;ÔC obnoxia,ideo^ deo contraria, quia uoluntati eius aduerfa,quæ lex eius eft,8inbsp;nihil aliud dci placita enunciat, cui caro répugnât, S)C ideo quo^ inimiciaamnbsp;exercer cum deo. Vere igicur mors eft ftudiû cura quod dicitur fapientia car*nbsp;nis,66 non poteft reftitui ad uitam,nifi regeneratione QC renouauone totius natiinbsp;rac.Non poteft ilia natura noftra,ut nunc eft,non aduerfari mandatis dei, quae ftnbsp;ciens homo in eis uiuat,£lt; deo placcat,qui folus uita eft,0C earn largitur. Dicitutnbsp;non poffe fubieda efle legi,quandiu fcilicet eft deftituta gratia dci, amp; ex natura*nbsp;libus,quæin fe continet,ob lapfum primorum parentum deprauata. Sed tarnennbsp;renouata Chrifti fpiritu poteft SiC cupit,imô obledatur in Icgis obferuantia, amp; o*nbsp;mnem carnis infolentiam deteftatur amp; odit,etiamfi peccare non ceflet, pkrun«^nbsp;inmultis.

• 7 nbsp;nbsp;Qui autem in came funtjdeo pîacerc non poflunt.

Principalis eft ex praedidis ilia ta condufio,ut fine dei gratia per ChriftS obrf nenda quicquid in carne noftra agitur, deo placerc non poteft, ideo^ includi*nbsp;tur, quihuiufmodieft, fub damnationis fententia,quantum eftexfadis lege:nbsp;mifericordia autem dci eximitur,ut in carne uiuens,non iudicetur fecundu ope*nbsp;ra carnis, fed fide iuftificatur ut placeat, 6C in fpiritu cupiat probari fe 8C amari,nbsp;quamlibet fefe carne circundatum 8C aggrauatum corpore huius mortis,fe indi*nbsp;mum fentiat,quando non fidit in opera, fed in gratiam per opera amp; mérita Chrinbsp;ni,in quo folo mundum faluandum credit à domino«

• 8 nbsp;nbsp;Vos autemin carne non eftis,fed in fpiritu, ft tarnen fpiritus deihabtnbsp;ûtinuobis.

Exhorta tionem dodrinac fubtjcit,ut fpiritui Chrifti nos accommodemus, ad mortificandumingenium naturaecorruptae. Dixcrat,Chriftianos damnarioninbsp;non efle obnoxios,qui iuxta carnem non uiuunt,fed fecundum fpiritum,ut deOnbsp;placere pofltnt.Subijciendum his eratjErgo operam date ut 0^ enitimini, ut nonnbsp;in carne fitis.Sed quo magis urgerct ad hoc,fimulatfibi non efle neceffariam hnnbsp;iufmodi ad eofdem Romanos exhortationê,fignifïcans eos non pofle efle in car*nbsp;ne,fl uere Chrifto credant,fed aliènes ab omni Audio carnaliû rcrum, ut ample*nbsp;dantur ftudium fpiritus, Quippe cum hi quifecundum carnem uiuunt,nequa*nbsp;quam per Chriftum à damnatione eximuntur. Sed ifta, inquit, uobis Romanftnbsp;multiîKommemorarc non eft necefle,qui cum fitis iam Chriftiani ueri, non uiuinbsp;tis fecundum carncm,fcd fpiritum. Proprium eft enim fidclium,agi fpiritu Chrfnbsp;fti,utfintfilijdei,utcarnaliadefiderianondominenturin corpore. Adtjcitquoc?nbsp;condi tionem, Si quidem fpiritus dei habitet in uobis: qua acccderc ftudium mo*nbsp;Iitur,ut uiuSt magis ac magis feeSdum fpiritum,ut quicquid Chrifti eft, ÔC Chri*nbsp;fto placere cognofeunt per euangeliS edodi,id conentur fummopcrc, fint^ petnbsp;Chrifti fpiritum inftrudi ad omne bonum opus, quo cernatur Chriftus potefta*nbsp;tern habere QC regnare in corde per fidem ueram,non fatan uel uitiu quodcun^»

• 9 nbsp;nbsp;Si quis autem fpiritum Chrifti non habet,hic non eft eius«

Vhi

AD R OM A NO 5. CAP, V 111, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;87

Vbi ChrifluSj iufti'tiajpax,fides ÔCcharitas non obttncnt in homme regnû,is non eftChriftijadhuc peccati legibus detinetur,omnia eins pcccatum funt, nonnbsp;eft ei mortuus Chriftus,nec ipfe peccato mortuus. Hoc ipfo autê Chrifti fumus,nbsp;fiper fidemamp;: fpiritumChriftoinfitifumuSjineo uiuimus,amp;; de eius Temper gränbsp;tia benefieijs 8^ beneplacito cogitamuSjUt fimus uiua SC fana membra eius, renanbsp;liex fpiritUjSC hærcdesfegni ccelorum : hoc eft efle uerc Chriftiannm. Alicquinbsp;omnia Chriftifunt,cutpater in manus tradidit omnia, Eiecfti autem homines ea«nbsp;tenus Chrifti funt,ut cos renouet ad imaginem dei, quos ei pater donat peculia*nbsp;riter,hinc reliquis dicet:Non noui uosjhoc eft,no eftis mei ones,no uos agnoui,

Sf autem Chriftus in nobis eft, corpus quidem mortuum eft propter lo peccatum,fpiritus uero uiuit propter iuftificationem»

Chriftum effein nobis,ÔC fpiritum dei inhabitare in nobis, Si habere nos fpis» ritum Chriftijidem eft apoftolo Paulo. Eft ergo fpiritus dei SC Chrifti patris SCfUnbsp;hj idem fpiritus,ideo^ Chriftus uerus deus. Hoc fuo diuino fpiritu c5 hos Chjrianbsp;ftus adflat SC agit,dicitur habitare in corde noftro, per hunc fpiritum qui SC ipfenbsp;habitatinnobis.Eadem denii^ manfioeft, qua inobferuatoribus fermonis Chri^nbsp;fti manet pater SC filius.Eft autem huiufmodi afflatus ipiritus Chrifti in nobis,utnbsp;nos immutetad uitam fpiritualem,ut propterea dicamur membra Chrifti,jcaro^nbsp;de carne eius,ipß infiti,8C uiuentes iam,nó noftram,hoceft carnalem uitam, fednbsp;«us,quemadmodum Paulus inquit, Viuo iam no ego, fed uiuit in me Chriftus,nbsp;Corpusautemhic,proueteri homine.ab Apoftolo ditSu.eft, Hoc,ait, mortuum .nbsp;eft propter peccatum,quia uita eius nihil eft peccare.Dum au tern in Chrifto renbsp;nafcimur,diciturneceflariomori SCcrucifigicorpusnoftrûndfit, cum nihilpe«nbsp;nitus à nobis pro uoluntate carnis SC uoluptatc admittitur, fed omnia gerunturnbsp;dudu fpiritus, qui defideria carnis praua rcprimit SC extinguit Audio nouandænbsp;uitæ in praefenti,ut demum quoc^ uere beati tunc Futuri fimus,quum omnem uenbsp;tuftatem carnisperrefurredionêexuerimus, Sicergo mortificatocorporeproanbsp;ptcr peccatum, fpiritus ipfe uiuit propter iuftificationem, Sicut enim peccatumnbsp;continet in fc mortem SC infert,ita iuftitia adfert uitam æternam.

Quod ft fpiritus eius qui fufcitauitlefum à mortuis habitat in oobis, n qui fufcitauitlefum Chriftum à mortuis, uiuificabit ÔC mortalia corporanbsp;ueftra,propter inhabitantem fpiritum eius in uobis.

Probateos qui fpiritus Chrifti participes funt, ut non fccundum carnem uia uantjfed carné crucifiguntcum uittjs ÔC concupifcentifs,utdeftiruatur uita pec*nbsp;catijCtiam oportereparticipes fierirefurredionis ChriftijCjua SC uita carnis abo*nbsp;lebitur,SC perficietur uita dei per omnia. Hoc autem facit exemple Chrifti hocnbsp;medio,Deus pater fpiritu fuo idêefFedurus eft in ijs quibus fpiritum filij fui do*nbsp;nauit,quod eodem fpiritu effecit in Chrifto, Atqui Chriftum reuocauit ad uitamnbsp;diuinam à mortuis,in qua uita nihil carnis, nihil peccati haerere poteft : idem er*nbsp;go faciet in omnibus,quos fibi hoc fpiritu obfignauit, quibus^ donauit hunc fpinbsp;ritum inhabitatorem.Si iam hie fpiritus olim abolitoomni peccato, uitam Chri*nbsp;fti in nobis totam perficiet, uticß hic quoq? ad earn nos uitam à peccato perducetnbsp;ÔC afleret.Nec poterit nos finere, ut amplius iuxta carnem uiqarnus, quamlibetnbsp;ergotnortiobnoxiafintueftra corpora, tarnen adimmortalitatem eadeus refti*nbsp;tuetjut Chriftum refufcitauit.Cuius fpiritus fic in praefenti inhabitat fandos pernbsp;gratiam,ut in cœleftibus quoq; per infinitam gloriam eos non fit unquam defer*nbsp;turuSjfed in deo bearificaturos Temper,

8 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M MENT. I N E P I S T,

11 Ergo fratreSjdebitores fumus,non carm', ut fecundum carnem uiua^ mus.Si enim fecundum carnem uixcritis, moriemini:ß autem fpiritu fa*nbsp;éla carni's morrificaueriti's,uiuetis,

Coclufio cft praemiffbrum per modum exhortationis» Sic ergo Chrifto infid, 6Cper fpiritum eins iuftificati, at(^ refurredionis eius confortes futuri quoiquotnbsp;Chriftiani fumuSjUihil tam carnt debeamus, in nullo obfequamur, qutbufcun^nbsp;prauis affedtbusjqux oditin nobis fpiritus Chrifti, ÔC quæ morte operâtur, Iftisnbsp;non tantum nihil debemus offi'ctj,fed prorfus eliminandos ex nobis fciamus.O*nbsp;mnia potius fpiritui debemus,quinos obtinet, animat att^ regit totos,qui amp; car*nbsp;nalium prauitat« expugnator eft irreconciliabilis, quas ÔC tandem abolebit prornbsp;fus» V t autem nihil poteftis debere carni, fpiritui autem omia debetis neccflariôînbsp;ita cft ofeni ftudio connitendum uobis, ut per fpiritum carnis ftudia prorfus ex*nbsp;tinguatis, ôf agendos uos fpiritui confccretis totos. Si enim cura ftudium^ car*nbsp;nis mors cft,fan's liquet cum fîbi mortem ïnducere,qui fecundum carnis aftedusnbsp;inftituerit uitam,hoc eft contra deum. Qui autem fecundum fpiritû uiuunt, hocnbsp;eft contra carnem,cuius adiones comprtmuntôCconficiunt, uiuentuira deiamp;^nbsp;Chriftijô^ funtabfcp dubio talcs filtj dei,quos neceffeeft inaeternum uiuere,quianbsp;hæredes funtdei,SCcohaeredesChrifti,adeo^participes uttædtuinac, fempiter*nbsp;næ ôibeatæ, Porto filios dei efle qui non fecundum carnem uiuunt, fed per fpirinbsp;turn fada carnis aboient, Vndc ÔC confequenter dicit,

gt;5 Quicuncjp enim fpiritu dei aguntur,hi funt fîlrj den

Hic enim fpiritus eft,quo nos fibi deus adoptât,quo naturæ fuæ communie* nem largitur,ut documêto fit, nos cius filios dici,reftituta in nobis eius imagine.nbsp;Qui ergo non pro fua ignoratione QC prauis cupiditatibus agunt, fed hoc fpiritunbsp;dei,ferutante profunda dei, ôlt; probante quéc placita funt dei aguntur,eos agno*nbsp;feimus eflefilios dei,efle adoptâtes in communionem iuftitiæ, hoc eft uitæ æter*nbsp;næ,Vnde hic fpiritus alibi à Paulo dicitur, Arrabo amp; pignus eledionis noftrar,nbsp;acobfignatio,qua nos deus fibi obfîgnauit. Porto hic fpiritus agit nosdocendonbsp;quid uere bonum fit,6C in illud inflammando,reprimitquoc^ contrarias cupidi*nbsp;tates,ut nihil aliud libeat agere quae reda funt,ut omnes uires noflrae in ea quçnbsp;were bona funt ferantur, hoc eft, ut iam toti agamus 8C ftudeamus quæ filios deinbsp;dccêtJn hoc igitur adu fpiritus fandi fumma libertas eft,quia nihil prorfus coa*nbsp;di,nihil agimus inuiti,fumma alacritate cunda cogitamus,dicimus ôf facimus,nbsp;quod arbitriS infpirat deus Ôf fpiritus Chrifti, Vere itatç ubi fpiritus domini, ibinbsp;libertas,SC tarnen fîmulagimur toti,

14 nbsp;nbsp;Non enim accepiftis fpiritum feruitutis iterum in timoré, fed accept

ftis fpiritum adoptionis filiorum dei,in quo clamamus, Abba pater.

Affirmât peçuliaritcr Paulus, nos donates cftè fpiritu adoptionis, donum^ hoc amplifîcatcollatione fpiritus,qui donabatur ueteribus, que uocat fpirituninbsp;feruitutis agentem timore,quia infirmior erat,Ô^ fîduciac minus plenæ. Spiritusnbsp;enim ueteris populi quo deus eledos fuos afflabat, faciebat eos cognofccrc deônbsp;elfe omnium conditorem Qc gubernatorem,ôf infuper legis Mofaicæ authorcm»nbsp;adquam obferuandam obligarentur,utuitam aflequerentur æternam, trâfgref*nbsp;fi'one autem fupplicium æternum. Hoc tarnen fpiritu nondum fpiritu animunbsp;fie renouabantur,ut ea quæ domino placent, amp; in lege dei præcipiuntur, per f^nbsp;probarcnt:ualebant enim adhuc prauæ cupidirates deprauatæ naturæ,amp;' fubin*nbsp;de faciebant mala quæ deteftabantur. Et cum facerent quoej bonum quod uolc*nbsp;baol^

AD ROMANOS. GAP. V11T, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89

bant ex confcnfu Iegts,i'd non uolebant plena uoluntate,fed ægrc quodammodö à fe talia extorquebant,tarnen ita agebantiir fpin'tu dei, ut no poflènt non abhornbsp;rere ab off’cndendo deo, S)C quærere neceiïario fe deo approbate^ Nam cern erStnbsp;exafflatufpirttushuius, omnemfalutemfua afauore amp;benignitatedeipêdere,nbsp;Erantitacßinftarpuerorumjquinondumconfirmatoiudicio funt, utfua fpontenbsp;uirtuti fe dar ent, metu tarnen ftudio^ parentum abftinent ab tjs quae uetant pa»nbsp;renteSjóó faciunt quae praccipiunt,ÓCfi id ægre ÔC maligne, unde minimo ctiâ ne»nbsp;gotio in diuerfum recidunt, ôô parentum monita prorfus negligunt, Ifta ratio eftnbsp;ÔC feruorum, qui uidentes fe nifî propitios habeant heros fuos, agere infeliciter,nbsp;animum fuuminducunt, ut iuffîsillorumfefeaccommodent,nonnulloamorenbsp;ftudio^herorumpermotibenefîctjsamantillos,magis tarnenmetu. Etut plusnbsp;moueanturamoreergaillosnbsp;nbsp;nbsp;formidinepcenae,tarnencaquæ iubentibusillis

redefaciunt,non per fe amant,imô nimium fubinde ab cis abhorrcnt,ita ut quo datnmodo uim fibifaciant,quando dominis fuis morem gcrunt:ôf huiufmodi tanbsp;men inter frugi feruos numerâtur. Nam ferui nequam, nihil ne, ftudio quidemnbsp;dominorum,nedum uirtutis ipfius rede faciunt, malo extorquendum ab eis eftnbsp;quicquid tibi boni ab illis impetrare uelis. Sic funt hi qui plane impij funt. Namnbsp;ißi omnia praue,nihil rede,nifi ad quod prgfentibus pœnis adaóli fuerint,faciStnbsp;«nquam. At quibus feruilis ifte ac puerilis fpiritus côtingit, îj norunt deum effe,nbsp;rcmuneratorem bonorum,amp; uindicem malorum, norunt^ ab cius nutu pennbsp;dereomnia,amp;^ ab eins beneuolentia fe percipere uitam, fîC quibus uita fuftenta»nbsp;tur,percepturos quo(^ fe ampliora adhuc, unde ÔC in eis fit ftudium dei SC amor,nbsp;utlicetnondum eo peruenerint,ut fandimoniam ac iuftitiam quam rcquirit pernbsp;fe ament,QC cupiant plene, amant tarnen hæc, ôi. feruntur in ea propter deumnbsp;quem norunt hæciubere fîC uelle,ut nifi haccfaciant, deum fibi habere coganturnbsp;«nfenfum.Spiritus autem filiorum 8£ adultior, qui Chrifti eft, ut is dei in nos bo»nbsp;nitatcm propofitam nobis in Chrifto aliquâto reuelat plenius, ita quocp regignitnbsp;refi'ngit mentem noftram,ut non folum deum amplius fufpiciamus ÔC reuereanbsp;murjôi in gratiam eius mala libentius uitemuSjôôquæ bona funtftudeamus,fednbsp;etiam communicat nobis hadcnusfpiritum dei,uteodem inftigante, noftro iudinbsp;cio amp; ftudio quocß auerfemur quæ deus aucrfatur, probemus^ quae probat, O»nbsp;mnia quidem in gratiam dei praecipue agamus, fed proprio quoeç amore ôf ftu»nbsp;dio in ipfam uirtutem moueamur,utcun«^ hic amor amp; hoc ftudium nondum eftnbsp;plenum quandiu hic agimus.Multa enim ægre extorquemus à nobis metunbsp;nbsp;rc

uerentia dei,ô^ parce nimium expetimus,quæ per fe amanda expetenda erat, Adhuc enim pugnat contra fpiritum caro in nobis,quæ nimirum in refurredio»nbsp;ne primum abolebitur penitus.Hic autem adultior fpiritus Chrifti adoptionis QCnbsp;libertatis,non fie addidus eft euâgelico tempori, ut is nemini ante exortum eiusnbsp;temporis conceflus fuerit, autquod omnes qui euangelio uere credunteo pol»nbsp;leant, Dabatur enim fpiritus illetimorispublicituscredentibus etiam fublege,nbsp;datur hic adoptionis fpiritus credentibus fub euangelio.Haud paucos tarnennbsp;inuenias hodie quos agit fpiritus timoris, Ô6 erant nonnulli tarnen fub lege,nbsp;quos agebat fpiritus adoptionis. At qui folide euangelio credunt,hi fpiritu liber»nbsp;tatts aguntur, ôd excitantur ut proficiant iugiter, ut hanc adoptionc agnofeancnbsp;ô^feritiant,adeo ut filiali fiducia deum audeant inuocare patrem, Iftud uero nonnbsp;^Itnifi prorfus cum pâtre confentientium, 8C qui det patris beneuolentia infenbsp;çerti funtjut fefe hoc pâtre quafi obledcnt, de hæreditate eius omnia in fe bo»nbsp;na comple;dête iam gaudeant, fendant^ fe frut forte domini noflri Icfu Chrifti,nbsp;h 5

COMMENT. IN EP IS T.

cuius fefc cohaercdes futures feiunt, Ifla ergo fiducia amp;C audax famflian'tas qua miferuermiculusdiuinam maieftatem patremappellat, cooritur cxguftuquo«nbsp;dam fpiritus Chrifti SC diutnac bonitatts tn Chrifto cu tefttmonto quod perbibetnbsp;fpin'tui noftro,quod filtj dei fumus, Qiiod Apoftolus Hebræam uoeê cum Grx»nbsp;ca pofuitjferuiuit affedui SC antmi' ardori, quo natiuam linguam tn parato habt«nbsp;tatn,fuapte fponte geftt'entem,refoluit tn chart'tatt's dei encomium«

1J Ipfeenim fpiritus teftimonium reddit fpiritut noftro,quod fumus Iq detjfi autem filq, amp; hæredes« Hæredes quidem dei, cohæredes autemnbsp;Chriftijfi tarnen compatimur,ut ÔC conglorificemur«.

Sortem noftram ad quam dominus nos uocauit, modis omnibus amplificat Apoftolus,eam prçcipue,qua agnofcamus nos carne etconcupifcêtijs mortuos,nbsp;fiCrefignatos iuxta Chrifti fpiritum fapiendo SC uiuendo, Chrifto ingenerati fti#nbsp;musjcuius 0^ fpiritu uiuamus,8C non aliter,c^ iuxta illius dudS operemur,fcicnnbsp;tes gratiam dei ad nosjqua per Chriftum nos fibi rcconciliauit,utfpiritu fuo cerlt;nbsp;tificati,agnofcamus nos dei per adoptionem filios,qua filiatione Chriftus nos donbsp;nauit, naturalis dei filius fecundum praedida,non tantum timoré pœnarum,fednbsp;tnultomagisfîliali amoredomino per Chriftûadhærerecupiamus,8Cperomianbsp;complacere,fi fpiritus Chrifti in nobis habitans, gratiarum fuarum in nobis fru»nbsp;dus aedideriuquibus perfuadeamur 6C nos SC fratres reltqui, filios deiSC efle 8^nbsp;comprobari, Ifti autem frudus primarij funt,carnis mortificationes SC fenfuum,nbsp;SC uitæ nouae ftudium«Vnde reluceat certo nos cife cohæredes Chrifti,membranbsp;feilieet eius,amp;; infitt corpori eius,capitis diuini gratiam fufeipientes, defluenteinnbsp;in membra uiua,hoc eft foctetatem SC communionem domini lefu fentientes, utnbsp;complantatifimilitudini mortis SC refurredionts etus, prædeftinationis quoquenbsp;gratiam per adoptionis filiationem comprobemus, SC habeamus certtffi'mainnbsp;SC expedattffi'mam .Sic enim ad Ephefios dicit, prædeftinatos nos elfe, ut ipft innbsp;filios adoptaremur per lefum Chriftum in ipfum, in quo nos pater conuiuifica*nbsp;Utt,SC unàexcitauitjSCincœleftibus collocauitilIucprçdeftinatosSCadpararos.nbsp;Id autem fiet,fi tarnen compatimur,ut SC glorificcmur: hoc fi, ut utdetur, caufa*nbsp;liter accipiâdum, tantum ualet,Cohæredes Chrifti erimus,ut hæreditatem cœUnbsp;ßem cum eo adeamus fuo iure,ut una glorificemur, patiamur^ cS Chrifto,qu32nbsp;minime fuftinere poffemus,nifi cer ti eifemusjeiufdem nos gloriæ cum ipfo coo«nbsp;fortes futuros effe.Eamcp hoc ipfo plenius pcrcipere, quo plura pro domino SCnbsp;cum domino aduerfa tolerauerimus, Ergo dum uîiâ cum Chrifto tarn multa ftif*nbsp;fcrimus,SC grauia agimus ad eins gloriam,ipfi de nobis teftamur, SC Chrifti fpirinbsp;tus qui hæc in nobis operatur,indubitatos nos elfe cohçredes Chrifti,SC eiufdetnnbsp;gloriæ participes.Comparemus itac^ nos ad hanc totis uiribus, SC defideria cat^nbsp;nis,quæ ab hac gloria reuocât,reprimendo,SC in nouitatc uitæ, quæ gloriæ illinsnbsp;quædam eft præguftatio fummopereproficiendo.Vtcuncp tarnen fortiter mult^nbsp;pro domino perferamus, tarnen candem gloriam promiffam nullis noftris affli*nbsp;dionibus promerebimur. Hæreditas enim deieft ÔC patris noftri,ad quâ nos eî^nbsp;folafuamifericordia ÔC refpedu mortis filq fui adoptauit, SC ad earn nos per fi*nbsp;lium quoep fuît adducir. Summatim crgo,Copati,eft perfecutiones tolerare pro*nbsp;pter fpemfuturorum,carnemœcrucifîgere cumuittjs SCconcupifcentîjs, eft unnbsp;luptates SC pompas huius fæculi fpcrnere.Glorificari autem nos cum Chrifto,cfinbsp;(n nobis uitam reuelari diuinamjSCgloriofam apparere in deo SC iam perfedan’»nbsp;Hæc enim dignitas eft SC præftantia fîliorum dei,ueraœ præfentia dei.

Exiftimo

AD ROHANOÎ- CAP, VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;çï

Exiftl’mo enim quod non funt condignæpafliones huius tempon's t6 ad futuram gloriam quæ reuelabitur in nobis.

Amplificatio eft hæreditatis cœleftis,quæ manet cohæredes Chn'fii. Infinita, înquit,gloria eft filiorum dei,quam ut plene confequamur, debcmus SC ipfi caranbsp;ncmnoftramomniftudio crucifi'gere amp; mortificare,ut obtineat m nobis uitanbsp;Chrifti^Tam ingês enim èC perfeda eftgloria,utquicquid inhac uita pati poftuanbsp;musjttihil eft,uel æftimari poteft, comparatione immcnfæ iftius gloriæ, quæ noanbsp;bis in futuro exhibcbitur.Id nemini Chriftianorum dubium effe debet, qui ex tenbsp;nuietiam guftu futuræ gloriac didicit gloriari in affli(ftionibus,quas pro nominenbsp;creatoris dC redemptoris in hac uita ferre cogitur.Experiuntur enim omnes uer cnbsp;Chrifto credentesjleue Ô6 momcntaneum afflidionis præfentis pondus, perficcanbsp;rc muko excellentiflîmum ÔC æternû pondus gloriæ.Non eft ergo confercndumnbsp;puriffîmum gaudium fidelis SC fynceræ confcientiæ cû interpolata triftitia, quænbsp;îctlicet aliquid confolationis habet admixtum. N ulla enim fidelium tanta eft trianbsp;ftitia,quinconfolatione quapiam temperetur.Sed necçpaflîo leuiffîma quænoanbsp;bisinfertur à creatura, côparari poteft cum gaudio fummo,quod à créa tore ipfonbsp;accipttur. Hoc fie infïgamus animo, ut quoties indigna pa ti nobis uidemur, anûnbsp;mo fuccurrat,parari nos per ill a ad g!orfam,quo non modo non indignemur,fednbsp;gïoriemur quolt;^ in his quæ nos adnigunt,doniino fetuientçs^

Nam expedatio creaturæ reuelationem fili'orum dei expec^iat. 17

Aliter ô^clarius, Etenimquicquid creatueft, anxia expedationeexpedat, 'J't coditio filiorum dei manifefta exhibeatur, Bonum eft quod omnes expetunt,nbsp;*^axini3 ergo bonum quod uniuerià machina dei, èC primitiæ fandorum ardennbsp;ti fufpirant defiderio. Id aliud non eft gloria filiorum dei, ut reueletur ipforumnbsp;a doptio, plena cofummatio, Sicutenim propter hominê omnia condita funt,nbsp;fia fuo modo pro conditionehominum creaturæ omnes fefe habet, amp; quodamonbsp;do conform antur,Terra fterilis propter pictatem inhabitantium fi increfeat, rednbsp;ditur etiam ipfa frudiferatSC terra frudifera, propter inhabitâtium impietatem,nbsp;uertitur infalfuginem.Initio ftatim ut homo peccalTet, terra maledidionifubieanbsp;dacftjUtfpinasproferretô^tribulos, AngeliquocÇcumgaudentfuperunopecnbsp;eatore pœnitentiam agentc,dolent utitp pro tjs qui pcenitentiam negligunt. Sicnbsp;in omibus uaticinif s, quibus fandi prophetæ prædicût populi dei uel calamitaténbsp;magnam uelfelicitate, utrancpcœlo ÔC terræ ÔC rebus omnibus comunicant. In»nbsp;de cumifaias de regno Chrifti prophetat,coelos pollicetur nouos, 66 terram noanbsp;uam,adeo^ nouitatcmagnifica,utpriorum nullam indedicatfore memoriam.nbsp;Et omnium inftauratorem ChriftS facit Paulus, quæ funt in cœlo ôC in terra. Sicnbsp;hic quoep Apoftolus,creaturç nomine mundum uniuerfum intelligerc uidetur,nbsp;cui tribuitfuoloquendimodo, perquamanxiùm defiderium implcndæ gloriænbsp;omnium filiorum deitnec illorû folum,fed etiam omnis reliquç creaturæ rationanbsp;tis,præcipue eorum quoeç qui inter fandos funt præcipui.

Vanitati enim creatura fubieda eft, non uolens,fed propter cum qui 18 fubiecit earn in fpe,quia amp; ipfa creatura liberabitur à (èruitutc corruptionbsp;^^Sjinlibertatem gloriæ filiorum dei.

Exponit caufam huius defiderij Ô6 expedationis, inanitati enim nunc fubie« eft contra Ingenium fuum,condita enim ut fit 86 pcrftct,naturæ appetitu huenbsp;‘^’’^^^’^»ntfemper fit Ô6 perftet.Atfubieda uanitati 86corruptionieft, fub fpe, utnbsp;cum filr| dei reuclabuntur, hoc eft manifeftabuntur,in forte dei, ipfa quotj créa*nbsp;b 4

COMMENT. IN EPIST.

tura ab omni corrupttone liberetur, ad ornanda illuftrandam glortofam Kbcr* tatem filiorum dei.Ergo caufac,utreuelari gloriam filtorum dei tarn flagrater ex*nbsp;petit omnis creatura,funt,quod nunc inanitati Sgt;(. corruption!' fubieda eft, cotranbsp;inditum à conditore appetitum, ÔC quod fubiecra eft inanitati ÔC corruption!' ftjbnbsp;fpecie liberationis,quæ fatftura eft ad illuftrandam gloriam filioru dei.Siquideinnbsp;res omnes eo ferunturjquo conditæ funt,iam ad cohoneftâdam gloriam dei fünfnbsp;uniuerfa condita,ergo hue omnino tandem peruenient,ita idipfum non polTuntnbsp;non fuo more expetcre,id^ tanto enixius jquo eft in hac rerum reftitutione futnnbsp;ma earum confummatio, Ad hoc pertinet, quod in grauioribus ultionibus dei,nbsp;cum homines immanioribus calam!'tatibusinuoluuntur,etiamin aftris horren*nbsp;dæ funt immutationes, QC tota creatura cum hominibus laborare uidetur. Hintnbsp;eft utprophetac dum praidicant gentium ruinas atrociores, totam machina munnbsp;di unà commouendam teftantur^ Similia^ teftatur hiftoria: fatfta in grauioribusnbsp;cuerfionibus regnorum amp; populorum.Ita edam contra, cum dominus fingula*nbsp;ri magnifi'cêda opem ferre inftituit,facit ad id fibi feruire fuperna 6C inferna, id^nbsp;ratione aliqua infolita fiC ftupenda, ut facra teftatur fcriptura frequentius in leg^nbsp;SC prophetis. Sic Chrifto quot^ domino omnis creatura feruiuit,nafcenti,praedi*nbsp;canti,patient!,morienti,refurgenti, SC afcendenti,fefe glorifi'canti, fi'c quoep iudinbsp;caturo uiuos SC mortuos.Atqui Chriftus caput eft noftrû, unde in eo uidere eft,nbsp;fint SC nobis, qui Chrifti membra fumus, res omnes cognatac SC addi{ftae,ut^nbsp;compadantur fuo modo, 8C collactentur, 8C malorum quoep liberationem expe*nbsp;dent,qua edam potietur, nobis tandem penitus reftitutis. Vanitati fubieda eif^nbsp;omnia,eft obnoxia efle corruptioni, fecundum quod dicitur, Vniuerfa ut uefti*nbsp;mentS ueterafcent,ficut indumentum mutabis ea,SC mutabuntur,8Cc.Id ayten»nbsp;padtur creatura omnis,non uolens,répugnante natura deftrueftioni, quod in o*nbsp;mhibus cernitur tarn animalibus q platis»Cum uero res omes à corruptione na*nbsp;turaliter abhorreanr,non poflenthomines in illam adeo ftcuire, nifi deus eas fin*nbsp;gulariquadam ratione corruption!' addiceret, Sed fic omnia fub uanitate huiul*nbsp;modiftatuit,utfpesquo(çfuperfitealiberandiabhac uanitate:huius fignum eisnbsp;indidir,naturalem ilium renifum,quern non haberent à deo creatore fuo, uaniwnbsp;ti fubieda,nifi ab eodem coftitutum effet ut reftituantur.Quod autem ipfa créa*nbsp;tura liberabitur à feruitute corruptionis,euangelizatur tantum hoc loco,no pronbsp;batur:futura enim funt,quamlibethumanum fenfum fupcrent, Seruitus corrd*nbsp;ptionis in eo eft,quod funt obnoxia corruptioni,

Scimus enfm,quod omis creatura ingemifeft amp; parturit ufe^ad hue, non folum autem ina,fed ÔC nofipfiprimitias fpiritus haben tes, Sc ipfi idnbsp;tra nos gemimus adoptionem filiorum dei, expedantes redemptioncidnbsp;corporis noftri.

Ex ifta affeueradone feientiæ fuae, fed quam habet cum muftis communes, uidetur eo tempore ludacis quoeç dodis non fuilfe dubium, quod hie dicitur denbsp;compaffione rerum omnium in mundo cum homine SC confenfu, de quo hie Io*nbsp;quitur Apoftolus. Omnino enim hanc fententiam ut certam SC notam adducif,nbsp;ad intelledum prædidum.Quod addit,Non folum autem illa,fed 8C nofipfi' SCOnbsp;alia confolatio eft, Quando futuram gloriam filiorum dei teftantur etiam noftrjnbsp;gcmitus,qu!' non erunt uani,quandoquidem à fpiritu funt, Gemimus autem,i®nbsp;eft, defideramus redemptiOnem corporis noftri, hoc eft, noftrorum SC omniuidnbsp;quolt;p fidelium, qui fpiritus fandi donu opulentius effufum habemus à Chriftf’nbsp;laid

famglorißcatojdenimdoniapofioli primutn amp;largifîimepcrccpcrunt. Sicut uocauûquocp Äpoßolus Chrißum pnmicias reßirgen«'um,quodprimus à mornbsp;tuisrcfurrextt.Etipfiintra nos ô^cExaggeratgemitum defiderrj glon'çfiliorumnbsp;deijUt ofiendat quâtum fit hoc fandorû defiderium,amp; ex co quanta illa ipfor uninbsp;gloria,pro qua adco gemat fufpirantjd facit primo à perfona gementium, dianbsp;lt;^«ns,Ét nofipfi oui nrimi foiritu dei donati fumus.SC eo arnDlißimo:deindc à monbsp;*nant pro gloria dei reuclanda, plané beati funt, qui non dubitant fibi bono eflenbsp;omnia,fande^ ÔC pie uiuunt,adeo^ pkne bonitate dei fruuntur, ut poflïnt innbsp;omnibus fatis habere amp; gloriari. Hareautem beatitudo fandoru permagua quianbsp;dem efljfcd tarnen confer ri non poteß cum illa fu tura gloria filiorum dei, de quanbsp;hic Apofiolus loquitur;quin qui praefentem fruitionem complex! funt,nihilomtnbsp;*rus tarnen gemunt fiC fufpirantad perpetuam illam gloriam, id^ ex animo innbsp;timo cordis, Expetßantes adoptionem filiorum. Loquitur de confummata in cœnbsp;Lûibus,nondecaquænobiscontingitadoptionc,dum Chrißo primum per granbsp;fiaminpracfentiinkrimur,EtbocipfumexponitApoßolus,adqciens,Redemanbsp;prionemcorporumnofirorum,quænunequidemuenundata funtpeccato,fednbsp;^3riguineChrifliredimûtur,utiamiufiinæferuiant,ô^uitæ beatêc, Hæc ergo fernbsp;uitus iufiitiæ ubi perficietur, redemptio noßra perfeda erit. Et de hac félicitatisnbsp;noflræprofedionc Apofiolus hic loquitur,uocans cam uiuificationcm, hærcdianbsp;tateni,gioriam,S^ adoptionem filiorum dei, Sicut 6C ad Philip, j, transformatioanbsp;nem.Transformabitjinquit,corpus humilitatis nofiræ,ut coforme reddatur cornbsp;porigloriofo fuo,Priore ad Corinth,6.immutationem uocat, nempe à conditio«nbsp;car nali ÔC terrcna,in fpiritualem èC coelcfiem.

Spe cnim falui fadi fumus,Spes autem quæ uidetur,n5 eft fpes: nam lo lt;îuod uidet quis,quid fperatC^Si autem quod nÔ uidemus, fperamus, pernbsp;patientiam expedamus«

Obiedionem quam aliquis facerc poflet ex gemitu fandorunî,quctn Paulus confefliisefiiam,contrafel(citatemquamfideitribuit, hic excipit adhunemo«nbsp;dSjDixi eos qui credunt Chrifio efle filios 8C hæ redes dei, coep uere faluos SC bcanbsp;toSjUcrum ipe amp; cxpedationc,nondum reipfa præfenti^ fruitione,Iam fpes ifianbsp;fie expedatio parit gemitS, de quo dixi,nonexcludit: nondûenim pottmur eX,nbsp;pedatis bonis,at certa tamen eflcor5expedatio,SC hinc fanèingcmitn fe ÔCpetnbsp;petua fufpiria animus nofter efFundit,Spe ergo tenetur falus nofira, uita 8C haerenbsp;ditas,In fpe autem duo funt, Abfentia rerum quas fperamus, SC certa earundemnbsp;expedatioiin ilia efi afflidio SC gemitus, in hac fiducia ÔC alacritas, V truncp au*nbsp;tem eflTe in fpe,probat ex ipfa natura fpei, Prius, cum ait, Spes uero quæuideturnbsp;non efi fpes,hoc efi,non fruimur illis iam pracfentibus,fed expedamus ea futu«nbsp;ra,Non efi ergo requirêdum ut nunchaereditate nofira fruamur,Altcrum quodnbsp;in fpe efi,efi expedatio bonorum quæ fper antur,Si,inquit, quod non uidemus,nbsp;fperamus,per fufiinentiam expedamus,bona fcilicet promifla nobis, ÔC per granbsp;tiam conferenda à domino in futurum, Eft enim Spes certa expedatio futur! boanbsp;ni,arduiquidcm.fcd tamen noflîbilismuodexDedatiûncm conatumcB anneten

mentq Chn‘fii;huiufmodi fpes foKdc concepta parit fiduciam, ôi animi alacr*« tatcm,adeo ut forti animo omia pcrferamusjdonec aducniat dies domini, in quanbsp;corpus hoc corruptibile induct incorruptionem* Quia autembonum quodfpc*nbsp;ramus,non fenfu uel ratione,fed folafide apprehêditur:quæ autê patimur, fenfunbsp;perciptmus QC ratione:fit plerSc^ ut plus fit moleftiæ de his quæ fentimus,^ fidu*nbsp;ciæ de his quæ fperamustillud ènim naturæ eft, hoc autem fidei, Sgt;(. eius imbecd*nbsp;lis,Natura,a«tfrequêter apud nos plus ualct fides, ideo de ope fpiritus fubfjd*nbsp;Apoftolus,quam ipfe fert noftræ imbecillitati.Illud auxiliû fpiritus, eft arcanuu*nbsp;illud robur,quod ipiritus Chrifti in nobis operat credentibus* De quo fubditurlt;nbsp;unbsp;nbsp;nbsp;Similiter autem fpiritus adiuuat irifirmitatem noftram4tSlam quid o*

remus ficut oportet nefcimus, fed ipfe ipiritus poftulat pro nobis gemid bus inenarrabiîibus»

Excitât in nobis fpiritus Chrifti robur fidei ÔÔ uirtutum,in nobis fufpirando ad deum gemitibus inefFabilibus,quo fuffulti non concidimus,nondum animosnbsp;defpondemusjfed duramus ÔC manum domini perferimus.Quod auxilium uid^nbsp;mus in Pfalmis,quomodo femper fantftis adfuerit, unde illud fuit, quod ne tuflCnbsp;quidem fiduciam in deum depofueruntjCum nihil q fefe proiecftos à domino fcUnbsp;tirent, 06 ab afflicftione compellerêtur dicere,Deus meus,quare fic me dereliqui*nbsp;ftifQuanqua autem inorationequæfequitur, Id quodoramusquernadmoduU*nbsp;oportetnefcimus, id quoddiciturySicutoportetjreferripofli'tadNefcimus^Vi*nbsp;detur tarnen referendum efle ad uerbu Oramus, hoc fenfu. Id quod oramus,0^nbsp;quemadmodû oporteat orare nos nefcimus ; ficut ncc ipfi plene oramus,fed oralt;nbsp;tn nobis fpiritus Çhrifti,id^ oratione arcana,amp; nobis prorfus ineffabilt At deuSnbsp;tarnen qui intima cordis noftri perfcrufatur,intelligit ôf exaudit,quod ille in faflnbsp;(ftis ÔC pro fandis orat,interccdendo pro nobis intra nos,etiam cum id præ infir*nbsp;* mitate noftra ipfinon intelligimus» Quamuis autem in experietia landorum fir,nbsp;quod in atrocioribus afflidionibus orantômnino,ÔC quemadmodû oportet ora*nbsp;re opem domini, tarnen fe orare non intelligant, fic dctcnti dolore ÔC graui com*nbsp;ploratione. Et licet in huiufmodi tentationibus mens tota defixa fit, in eo quotJnbsp;cruciat,atcg ideo nihil queri QC plorare poflit,uiuit tame 0^ agit in ca adhuc,ctÖnbsp;Iatenter,fpiritus domini,fpiritus adoptionis,fpiritus ille per quêclamamus, Ab*nbsp;ba pater, Hicanimum inter cruciatus ôCanxietatemfuftentat, fenfira^ contrenbsp;mala ad deum erigit,id^ eô,quod excitât fupplices ad deum gcmitus, redeuflnbsp;tis fiduciæ ad patrem cœleftem fufpiria, quæ continuo impétrant eüam radiun*nbsp;aliquem uultus dei miferentis ampliorem, afflatum^ diuini fauoris recreantefljnbsp;potentius.Quoipfo amp;^grandefcuntat(Ç roborantur fufpiria, SCmaioremfimU*nbsp;apertioremcp afpedum fauentis 6C iuuantis dei eliciunt, donee in claram cef*nbsp;tæ fiduciæ precem digerantur,8C animus iam libera uoce patrem deum inuoceGnbsp;opem^ ab eo perfpicue amp; confidenter oret SC exoret. Sic ergo pro fandis imnbsp;tercedit fpiritus gemitibus ineffabilibus, dum fentiunt quidem fe de ope dei de*nbsp;fperare non pofle,fentiunt fua ad deum fufpiria,fed admodû obfeura funt etiafl’nbsp;fandis,8Cadeo implicata,utnefciantquid eafibiuelint, Deusitamen nouitfert*nbsp;fum.uotumœ foiritus.ouia infiiTs fnnt ea fufniria. 6C ab info. ouia ab eius foiritiT s

’AD ROÄANOS. CAP. VI II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9$

Qui autê fcrutatur corda, fcit quid dcfideret fpiritus, quia fecundum ai 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deum poftulatpro fandis*

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc prædpue indicat ApoftolS hic loqui de oratione fpiritus excitata in in«

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;timo cordis obfcura adhuc ÔC indigefta ut ipfe orans homo non fan's intclligat

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quid orct.Formula ucro ilia loquêdi,Dcum ferutaricorda amp; renes, feriptura uti

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur frequenter,monet^ utfemper cogitemusnbsp;nbsp;nbsp;fint omnia in nobis deo noftro

j nota ÔC perfpeda, Nunquam enim id fan's perpendimus. PIcriqj autem fic uiuu muSjUt uideamur conari deum fallcre,et noftra eum cçlari cofilia. Hie uero Aponbsp;ftolus utitur hac formula ad confolandum, admoncns deum reconditiifima uotanbsp;' in nobis nofle, SCexaudircquacen'amipfos noslatent. Et nihil aliud funt oratio«nbsp;lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nes fidelium,q nota 2C defideria opis diuinæ, per ipfum dei fpiritum in nobis ex«

( citata,quac non polTunt efledeo no placita.Noftra félicitas eft,cognofcerc deum bona nobis omnia facerc. Hscc ut continuo promoucatur, excitât pater optimusnbsp;per fpiritum fuum nos ad ea defideranda, quae ipfe bonitate fua nobis largiri fta«

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuitantequi eum oremus. Eo pado facit, utô^ nos animo toto feramur quo ipic

nos uocatjtum ut agnofcamus omnia noftra bona eius gratiadependcrc.Denicp

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utdifcamus q exorabilis nobis fit,quam^ tndulgens,dum omnia fcilicet quae fic

inftindioramus,etiamexoramus, utexhocadmirationeftudioç deimagisin«

• * nbsp;nbsp;nbsp;fiamm£mur,eoç promouemur,ut uni deo frui expetamus, hoe eft ut per omnia

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;falui iïmus.Et hæc ratio eft,cur adeo requirit à nobis deus,ut à fe omia petamusgt;

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfi^ perpétua ardenti oratione inftemus,cum tarnen non poffit exorari, nifi

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro co quod ipfc cx fua uoluntate dare dccreuerit,antequam nos illo orandi ftu«nbsp;dio accendat.Necp enim alia bona eiTe poterunt,^ quac deus ex fua uoluntatefa«

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cere decreucriunon enim concedit orandigratiam, cum non habet exaudiendinbsp;uotum Qc uoluntatcm,etiam fi non femper exaudtat ad uolutatem precantia, fed

’ ad eius frudum S)C utilitatem quam dominus nouit,non homines, Hine quoque

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difcamus,c^ omnia falutis noftrae confiât fpiritu Chrifii,nam non modo nihil bo«

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nifacere,fed ne optarc quidem pofiumus fanda ex nobis,c5da innobis orathic

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpiritusjó^exoratacperficit,

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scimus autem quoni'am diligentibus deum omnia cooperâtur in bo

j nbsp;nbsp;nbsp;num,hisquifecundumpropofitumuocatifuntfandi,

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Siuc autem defidcrium pracfens orantium fidelium exaUdiatur, fiuc aliter ac«

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cidat petitur,certum efi,SC feiunt elcdi omnes, diligentibus deum omnia adiii

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mento effc in bonutn fjs nimirum qui defiinato uocati funt, Certc qui habet all«

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam cognitionem dei,ôe perpendtt quo loco fint deo qui eum diligunt, QC func

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ab eo in confortium falutis acternaj uocati, is ipfefibi hanefententia facile reddec

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;probatam,oporterediligêtibus deum,amp;^abipfocerto uocatis, ad falutem Omnia

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonoefle.Hicnancp nouit deum facere omnia in omnibus, cum optimus fit,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diligentibus fe non poiTe non in omnibus benefacere. Hine ueroquid colligat a«

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liud,cp diligentibus deum,amp; in communionem Chrifii uocatis,unde fcilicetillis

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uenitquod diligunt deum,oportere faluti elTe omnia,ut intelligamus nihil omni

no nobis polTe accidere,quod nofiram falutem no promoueat. Qui etiam deum ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘iiliguntjUtfaciunt omnes uere credentes, hos deus prior dilexit, èC diligit in fia

\ nbsp;nbsp;nbsp;nem.Cum uero dicitApofiolus,omnia nos inbonum iuuare,ad fuperiora uide«

tur »¦efpicere,quibus teftatus efi,omncm creaturam nobis congemifcerc, expetc re quocÇjUt perficiatur falus noftra, turn ipfum quoq? fpiritum fuccurrcrc nofirfnbsp;infirmitati. Ad hacc ergo «dut amplificans nunc dicit, Sic nos iuwat fpiritus, fic

¦,’î COMME NT.. IN E P I S T.

opemferreomm'aquærunt: ficdeus tnfalutemomniainftrtuk,utnihdcmnino fitquodnoftramfaiutemnoninftauret SC adiuuet. Hinc diuus Auguftinus d«nbsp;Correptione èC Gratia, Vfc^adeo, inquit,omnia cooperator deus in bonum diH”nbsp;géntibus fe,ut etiam fi qui eorum deuiant SC exorbitant, etiam hoc ipfum eisnbsp;ciat proficere in bonum, quia humiliores redeun t att^ dodiores, Difcunt cnii^)nbsp;ut in ipfa quo(^ iufta uita cum tremore exultare debeant,non fibi arrogâdo,tanlt;nbsp;quam de fua uirtute fiduciam aflequantur : ncc dicendo, In abundantia fua noOnbsp;hiouebor ina:ternum,SCc» Quis enim dubitet, Petro fuam negationem ad maic-rem SC in fe modeftiam 8C erga alios mifericordiam profeciffef Sic 6C Dauidiô^nbsp;Paulo Sc fandis omnibus fui cafus profuerunt.De propofito autem loquitur bgt;^nbsp;Apoftolus,non nofiro, fed dei. V t enim certiora apud homines funt, quae certönbsp;propofito fufeipiuntur, ita uoluithac uoceexprimere certitudinem uocatioo*^nbsp;noftrac,quia dei fit, ÔC incerta elTe nequitqua propofuitdeus. CS itacp ad Chrifl*nbsp;cognitionem nemo perueniatabfq? dei propofito,certum couincitur eos quibu^nbsp;deus filium fuum hadenus reuelauit,indubitato decreuiffe feruare. V teunej cr*nbsp;go aduerfis exerceantur,non tarnen poffuntexcludiadilcdionedet

Nam quos præfciuit, ÔCprædeftinauitconformes fieri imagi'nis fil^ fuijUt fit ipfe primogenitus in mukis fratribus»

Prxfcire QC praenofle hocloco,efi deum fuos iam antequam fint,animo pr^* fumereSCagnofcereutfuos,SC inter fuos computare. Nam ut fi quis ex tur ba al*nbsp;qua hominum quofdam animo noter SC defignet, quos uclit fibi ad rem aliquafnbsp;peculiarirer adhibere:ita deus ex perdita hominum colluuie prouidet ac pracno*nbsp;feit quos uu!t,eosq5 iam tune ab alijs apud fe feiungit,8C in fortem fandoru coOnbsp;ptat,ideft,prædcftinat, præfi'nit SC fcligit» Vteunt^noneft temporum fuccefli**nbsp;(jï'deo,fed Ïunt illi oihia praefentia ÔC aeierna,ut fcribit Apoftolus Ephefijs,dcu’’’nbsp;nos ante iadamundi fundamenta elcgiflejideft, nos nouifle SC pracdefiniuifi^nbsp;Vtide Sc hicdicit in hunc fenfum, Quos praenouitjSC pracfiniuit,ut conformed*nbsp;tur imagini filtj eius.Quo plané affirmât, omnes præfcitos etiam efiè praedefiioa*nbsp;tos:ÓC in hoe prajdeßinatos,utconformes fïantimagini Chrifti,hoc efi,faluifin^nbsp;SCuitae aeternac participes, Præfciti ergo deo tj funt,quos cum condidit, agnofc^*nbsp;inter fuos, ÔC inætcrnum beare propofuit. Hic uero loquitur fpiritualiter, de c’nbsp;noftriad imaginem Chrifti coformatione,qua una cum ipfo glorificabimur,qU^nbsp;SC refurredionis fimilitudinem pleneconfequemur, in quam Chrifio complaH*nbsp;tati fumus,qua uiuificabuntur,SC noftra mortalia corpora,qua geftabimus iitia*nbsp;ginem cœleftis Adami, ficut geftauimus imaginem terreni, quadeniep transfigi^nbsp;rabitur humile corpusnoftrum,utconforme fit cerpori gloriofo Chrifti, per no*nbsp;uita tem uitaf,in-omi fanditate SC iuftitia. Quo ita«^ propius accedimus ad uitai**nbsp;Chrifti,hoe certius SC plenius obtinemus imaginem filij dei, quac eadê eft imaglt;’nbsp;deuVx fit ipfe primogenitus,SCc, Non tantum unum filium deus habere uoluihnbsp;fcdi^iurimoSjChriftum autem dominum noftrum caput eorum SC principe^»nbsp;id eftprimogenitum, Primogenitus autem ante SC fub lege fratrS princeps cr»*^nbsp;mówuo. patre regebat domum,donee finguli fierêt patresfamilias,co^ duplicci”nbsp;portioi^em accipiebar.Deus autem uult fuos inter fe uiuere gdeccntiflîmc,ôC^*’nbsp;ordine,ut corpus quoddam conftituant,fint^ finguli aliorum membra. Ad idnbsp;go cutt’ propter noftram imbecillitatem ad omnia uera SC reda, opus eft knip^nbsp;in quauishominum focictate redore SC principe, fubiecit primum deus totaionbsp;n^iain patrifamiliâs,qua caufa quofdam etiam fcruituti addixit, Patris inde i«”*nbsp;peril!’’’

AD ROMANOS. C A p. y r i r? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

perinm tranftulit in primogenitum, quo nunquam decfletmftitutor Sf diredor fandæ focietatiSjCo^ uitæ communie femper proficeret, Hûc ordinem inftituitnbsp;deus in rebus humanis, fed adeo deprauato ingeniofumus, uthuicprdininonnbsp;poffimus nos rite accommodarc,nifi renati per Chriftw,nifî Chrifto infiti,Slt; eius

• * nbsp;nbsp;nbsp;îpirituadtHunc dédit pater nobis, qui noua nos mente donet,aiiocet à prauisnbsp;gt; inftitutis,inducat ad ea quæ reda funt,regat nos QC agat,no aliter Ç caput mema

• * nbsp;nbsp;nbsp;brafua,idcpinhoc,utadimaginemdeireparati, uere filtj deifimus, deum omni

• * nbsp;nbsp;nbsp;uita exprimentes.Hac de cauià homo fadus eft uerbum dei deus,mortem quam

• * nbsp;nbsp;nbsp;nos meritifumus fullulit,pro nobis refurrexit ad cœlos afeendit, moderatur ÔCnbsp;inftauratnobifcumomnia.HincetiamuocateumPaulusprimogenitum fando

• * nbsp;nbsp;nbsp;rum,qui patris imperio in nos fungitur,qui regit totam domum dei, 66 inftauratnbsp;fratres fuos,indc eft quod Apoftolus uocat eum primogenitum omnis creaturæ,nbsp;6^ primogenitum ex mortuis,quod nimirum in omnes res,8C fingulariter in fan

• * nbsp;nbsp;nbsp;dos,refurredioni uitæ deftinatos imperium habeat,quia per eum conditæ funt:nbsp;in regenerates quoqj,quod his regener ationis atq; refurredionis author eft. Sic

• * nbsp;nbsp;nbsp;igitur cum uifum fît deo, utChriftus uelut primogenitus inter multos fratres rcanbsp;gnetgloriofus feruator, inter omnes qui ei credunr,td^ pertinet ad fummâ gloa

j namChrifti,fatis ccrnitChriftusfibiconformarcdebcre ÔCuellefibi fratres fuos cum iuftitia turn gloria.Quandoquidem ergo Chrifto tradita eft omnis poteftasnbsp;omnium rerum,amp;^ habet ille nos loco fratrS, quis dubitet eum cunda in falutemnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftr am fratr um fuorum attemper areC

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quos autem prædeftinaui't,hosnbsp;nbsp;uocauit:amp;^quos uocauit,hos amp;iu

ftifîcauit:quos autem iuftificauit,illos amp; magnifîcauit»

Fufîus repetit quod de prædeftinatione filiorum dei dixerat,ufus hic elegana Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gradatione,Qui ChriftS uere inuocant,amp;: in hoc deum diligunt,quia eos cona

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftat efle à deo uocatos certo propofîto,id uideri uult per fe efte notS, ut eft etiam

omnibus,qui feientiam falutis uel aliquoufîç confecuti funt. Certe animalis ho-: nbsp;nbsp;nbsp;mo,qui per fpiritum dei nondum regenitus eft, non poteft percipere quæ fpiria

, nbsp;nbsp;nbsp;tus dei funt,nec uenire ad Chriftum. Quicucp autem ad Chriftum uenerint,hos

pater cœleftis ad eum pertraxitfuo fpiritu. Ergo eos antea de Chrifto quicquS ’[nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noirent,inter fuos agnouit,fiC ex perdita hominum colluuie fibi defîgnauit,quos

, perfilium fuumprænoutt,ô(SuocauitfecundumfuumpropofitS,namdeus æter ( na fapientia eft,cerro confilio agens omnia. Ex eo quis non uideat confequi neanbsp;ceiTariOjCum deftinato fîrmoç propofito beneuolentiæ fuæ decreuifle, filio fuonbsp;' feruandos donare, quicunlt;ç in ilium crediderint, Eos ergo etiam prædefiniuif,nbsp;[nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6d ab ait}s apud fe defîgnauit ac feiunxit, forti^filiorum fuorum adlegit, etiam

antequam fundamenta orbis iacerentur,Ex hac ita^ prænotionc,ex hoc propos fito,prædefinitione,feledione,ueniturcum eiopportunumeft, uocethuiufmosnbsp;di cuangelio ÔC fpiritu fando, quo fpiritu illis euangelium ad ueritatem perfuasnbsp;dct,Cui cum credunt,fîde hac eos iuftificat,id eft fecuros facit de remiffîone pec*nbsp;catorum fuorum,fua^ paterna ^ratia,Sic uero filio fuo attrados,8^ per eum de«nbsp;uindos fîbi,folida^ iam fiducia a fe pendentes,indies magis innouat ad imaginénbsp;ßlij fuijdonatos oini fandimonia QC iuftitia, hoc eft uita æterna cœlefti gloria^

Quid ergo dicemus ad hæcfSi deus pro nobis,quis contra nosf nbsp;nbsp;nbsp;lé

Inardefcitfuo more, Ô6 fpiritu fiduciæ impletus interrogat, Quid ergo dice« ^æcc’Innucns neminem credentium his ulla ex parte pofte refragari,un«nbsp;fle oC læta confcientia dicit,Non placebimus nobis, de lanta dei circa nos digna«nbsp;i

t

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;••’••¦CO-ffHENT. IN EP 1ST.

ttoncî’floti gîoh'abimur in deo nobis fie propitio c* Hoc cft qiiod dieit. Quid erglt;’ dicemus adhæcç’Vnde fubîjcit,Sideus pro nobis^quis contra nosCQua interro*nbsp;gatione urget hanc confeffîonem, Chriftianos à nemine pofle lædi, deum enii’’nbsp;qui folus facit omnia,cum pro nobis fit,cum pater 06 feruator fit,haud pofTe noflnbsp;omnia innoftram attemperarefalutem,præfertim cum adhanc nos defiinaritabnbsp;æterno,iamcp etiâ uocarit,eam^ etiam fide contulerit,rpe fadra eius confummaflnbsp;dac aliquando in nobis. Attamen qu3 iftam dei in nos bonitatem nunquam fatisnbsp;agnofeimus 86 perpcndimus,fubtjcit alteram rationem,a beneficio dei per Chd^nbsp;ftum,quo fane pater cœlefiis infinitam in nos charitatem declarauit.

^7 nbsp;nbsp;Qui enim proprio filio fuo non pepercit,fed pro nobis omnibus tri

diditillum,quomodononetiam cumillo omnia nobis donauitf

Cui quis uultamplius parci,86 feruatum æque cupiatat^ proprio filioc’Imo quid non impêdat quis,ut faluum habeat filium C’A! deus fic pro nobis efl:,fic no*nbsp;ftræ faluti fi:udet,ut quo nos aeternum falui eflemus, non folum filio fuo non po*nbsp;percit,nec eum quouis modo pro falute noftra impendit, fed tradidit ipfe eu m iflnbsp;mortem .Idem dominus quolt;^ prædicauitloan.j. Sic deus dilexit mundum,ut^inbsp;hum fuum unigenitum daret, 06c. Quod hie A poftolus per proprium filium,nbsp;dominus per unigenitum exprefliunempe uerum Chriftum deum 86 homineniinbsp;Et fecundum utrancç naturam uere proprius 86 unigenitus eft dei filius. Secufl*nbsp;dum diuina,quia uerbum dei 86 fplendor charader^ fubftantiæeiusifecundufl’nbsp;humanam naturam,quia id fand« quod in diua uirgine natum eft, filius dei uo*nbsp;catur.Hinc fané homo dominus lefus, quia omnino fecundum humanam natfl*nbsp;ram imago eft dei inuifibilis, ingentum dei prae omnibus fiitjs dei referons 86 eJC*nbsp;primens,unigcnitus 86 proprius filius dei eft, per quern omnes nos id confequl*

mur, ut 86 ipfi per adoptionis gratiam fi'Itj dei fimus. Quomodo ergo non 86 cufl*nbsp;co donabit omniaÆtenim ut nihil obeflet nobis, prodeflent autem 86 adiumetflnbsp;nobis eflent ad falutem omnia,hoc eft,utliberatipcccatis aeternam uitam uiuef^

mus, deus filium fuum proprium donauit.Ergo cum hoc depulfore malorû, coflnbsp;ciliatore^ bonorum omnium,donauit nobis omnia.Quod quia per fe liquet,io*nbsp;terrogatione id extulit.

• 18 nbsp;nbsp;Quis accufabit aduerfus eledos dei 7Deus qui iuftificat, quis eft qü‘nbsp;condemnetC*

Interrogationes iftac, ut uidetur, non rogant, fed inftant, 86 fiduciam expffl muntueritatis:utcuminterrogatur,Quis accufabit aduerfus eledos deifpofta*nbsp;tur refponfio,Nemo.Et quod obijcitur,Deus quiiuftificat,ratio eft confidently»nbsp;qua interrogatio praecedens expreflit. Deo enim iuftificante 86 abfoluente, qifl^nbsp;aufitaccufareÆt utid quis aufif,86reos nos etiam peragat,præfto eftfatisfadi^’»nbsp;mors Chrifti.Imo potens patronus,qui nos omni quamlibet mérita codemnaty*nbsp;ne eripiatjChriftus mortuus,rediuiuus3 86 ad dextera dei fedens 86 rcgnans,tfl^nbsp;enim intercedit pro nobis. Si igitur nullus aufit nos accufare, 86 fi quis hoc cofl^*nbsp;tur,fruftra conetur, fi eo patrono Chrifto freti fumus, qui omnem facile auerfl^nbsp;condemnationem, nulli poflumus utiq^ malo obnoxtj efle, imo nihil poteritnbsp;bis non adiumento efle ad bonum. Id enim à pane contendit nobis nofter patf^’*nbsp;' nus Chriftus,86 contendit merito fuo, 86 contendit à pane, qui nos iam prept^*^nbsp;hanc filq fui intercefllbnem iuftifi'cauit,86 habet loco filiorum.

• 19 nbsp;nbsp;Chriftus Iefus,qui mortuus eft,imo qui Ô6 refurrexit, qui eft ad dext^nbsp;fam dei,qui etiam interpellât pro nobist

Exprifl’*^

AD ROMANOS. CAP. VUL

Exprirhit Apoftolus mortem Chrißi eflTe fatisfaÆonem unica 6C ueram pró ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftn's peccatis omnibus,fi in ipfam fperemus ÔC credamus. Refiirredionem au

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tem Chrifti ex mortuis, facere ad acceptationê huius fatisfadionis apud patrem»

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedere autem ad dexteram dei,poteftatem oftêdit nobis omnia conficiendi quæ

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uelit,authoritate diuina S)i. patris, utnullo aliorum quorumlibet fantßorum me»

J ritis adiuuari cupiamusJnterceflione autê Chrifti docetur, uoluntas 6c fiudium » Chriftidenofirafalute.Soletautem Apoftolus adduceremortê,refurredionem,nbsp;5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SiC fummam Chrifti potcftatem, quæ fignificatur per Efle 6C Sedere ad dexteram

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei,quoties confirmare ftudet fandis fiduciam falutis in Chrifto. Quia in his dci

uoluntas de noftra falute plene cognofcitur,quæ fcilicet falutis noftræ caufta eft Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;primatqua cognita,de falute noftra dubitarenon poflumus.Fide certa creditum

fuitfandis patribus prophetis femper,Chriftum morte fua peccataelcdorum ‘ expiaturum efTcjóó refurredione eiufdem communionem uitæ beatæ illis adduanbsp;durum,ad^ perficiendam hanc beatam uitam in cœlis fuprema poteftate régnanbsp;turum.Horum autem admonuiffe magnum momentum habcbat,ad confi'rmannbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum fiduciam in deum,in qua nimirum cardo pietatis, omnis^ falutis uertitur,

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Defeffîone autem in dexter a dei,uel translatie eft à fummis principibus, qui tjs

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quos apud fe primos habent, amp; uolunt fuprema poteftate poliere, concedunt effe

bedæi.Sic dum Chriftus dicitur in dextera dei,illud indicatur quod dixitdifcipu liSjData eft mihi omnis poteftas in cœlo 2lt; in terra.Et feiens leius quod omnia einbsp;pater deditinmanus. Hanc poteftatem célébrât Apoftolus ubii^fummo ftudionbsp;in fuis Epiftolis,ad Ephefios,Philippen.amp; Coloflen, Qiii etiâ interpellât pro no-bis.Etefthxc quoq; traslatioabinterceflionehominum, cum ij qui gratia Ualentnbsp;2pud principem,ueniam oranthis qui principem offenderunt,ac ita precado inanbsp;ter principem Sgt;C illos inter cedunt. Sic inter cedit pro nobis addeumfatisfadioncnbsp;fiia dominus nofter lefus Chriftus, cuius fanguis eft iugis propitiatio pro peccaanbsp;tis noftris,8^ omnis gratiæ dei impetratio. Secundu hanc Chriftus mediator detnbsp;amp; hominum prædicatur,2C aduocatus dicitur, id quod proprium ipfius eft,0C einbsp;foli competit,quia fic à patre conftitutus eft mediator, Ô6 aliorum nullus« Quananbsp;quam autem QC homines orent unus pro alio deum, ÓÓ ficquoeß interceifio dicinbsp;poffit,dum utrinc^ uiuitur,nihil tarnen de mortuis fcriptura memorat interceiTonbsp;ribus.Sdus Chriftus intercedit ad patrem pro elcdis pro officio fuo,qut dC folusnbsp;eft inuocandusut mediator. Sandorum quoep animæ in coeleftibus,non carentnbsp;uotis pqs pro falute multorum,ec pro gloria dei amplianda: ueru huiufmodi uoanbsp;tis carere non poflunt,iam plene beati,6C in zelo gloriæ dci cofummati, Sed nonnbsp;funt à uiuentibus inuocandi,quando nulla fcriptura doceat eos feire quid cogianbsp;tent niortales.Etquicquid boni agereôCuellepofluntfandi in cœlis,hoc uoluntnbsp;ôd agunt fua fponte,non effent rogandi. Et longe clementior deus eft ad eledos,nbsp;aliquis fandorû,uel omnes fandi« Docuit deus quomodo nos orare coueniar,nbsp;de interceffîone fandorum monuit nihil. Dilediliimus filius à pâtre repelli nonnbsp;poteft fapienti,amorofo ôô fumme benefico. Merita fandorum non pendêt, nifinbsp;îfola folius dei gratia,de quibus nemo fibi bladiatur, qui ftjmus omnes ferui inunbsp;tiles. Solius Chrifti meritum fuffîcit omnibus eledis,ÔC abundat in infinitum,fixSnbsp;bonitatis diuinæ abyffus eft, QC credatur,dc quo fonte hauriunt ôô abundant.

100 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPTST.

Sunt magni quihunc locS intelligunt de diledione dei, qua nos deum dili^‘ mus per ChriliS,qui de uolûtate parris tanta pro nobis paflus eft QC egit, fimul^nbsp;interpellât pro nobis, ut nihil prorfus trepidemus ac ceder c cum, Qi. apudipfui”nbsp;confi'ftere, Qi eidcm adhærere, optime fperare etiam ft totus mundus fefe opplt;?*nbsp;natfidei Qi charitati dei, Altj ftmiliter magni,intenigunt de diledione,quanbsp;certi funtfefediligi à deo,Slt; diligi quocp in finem,adeo utnemo aufitnos acciift*nbsp;re apud eum,multo minus pofltt condemnare. Deus enim iuftifi'cat, Qi Chrifiü^nbsp;noftram caufam agit,fidus ÔC potens omnia nobis perficerepatronus, Vndecolnbsp;ligitjSi deus pro nobis,quis contra nose’s^ quis nos feparet à charitace dei c'nbsp;enim omnia co faciunt,ut non dubitemus quæcuncç incidennt, ea oportere elTcnbsp;nobis adiumentoadbonû,eo^ boni confulenda,Tribulatio,air,amp;anguftia QCcgt;nbsp;Hisuocibusuideturingenereftgnificafte quæcunc^ molcftafunt Qi prémuni-Perfecutionem dicit,hoftilem infe(ftationem,qua hoftes Chrifti gprimum extin*nbsp;gucre fandos fatagunt,qualem perfecutionem Apoftolus ftepe fuftinuit. Ea UC“nbsp;ro quia depellit ab amicis, iæpc etiam amicis ob humanâ imbecillitatem fpoliat»nbsp;reddit extorres,facilefequitur Fames Qi nuditas,hoc eft,rcrum omnium inopia,nbsp;quæ ad uitam pracfentem fuftentandam neceffariæ funt. In his autem quid aliu^lnbsp;quam certum ô^fummumfîtuitæ difcrimenc'undefubtjcit Periculum. Sed nonnbsp;folum in mille diferimina fandi inducuntur,fed crudeliffîme etiacæduntur, ad*nbsp;didit ergo amp; Gladium, Hunc uidetur ifta inter fc ordinê habere, quæ Apoftolusnbsp;hie coniunxit,Afflidionem,anguftiam,perfecutionem,famcm, nuditatem, per*nbsp;culum,gladium, Voluithicdicerc, quæcuncjanimumgrauantô(^premunt,qurnbsp;folent omnia cumulo inferri ex perfecuttone, quæcuncp fumme molefta dimoUf^nbsp;re nos non poterunt à diledione dei, qua Qi deus nos diligit, Qi qua deum quoi^nbsp;nosdiligimus,

JI Situtfcriptum eft, Qûia propter te mortiftcamur totadie,æftimatî fumus ficut cues occifionis: fed in his omnibus fuperamiis propter cun’nbsp;qui dilexitnos.

Probat ifta fandis competerc ex Pfalmo,tali argumeto, Sandis propric con* pctit,ut propter deum quotidie madentur, non poterit igitur ulla aduerfitas ar*nbsp;gumentum efle illos minime diligi à deo, hoc eft excludere deum eos à diledion^nbsp;fua, Perpetua eft enim dei ad nos diledio,ideo oportet à fauente nobis deo atteH*nbsp;perari omnia in falutê, Qi nos effe faluos,Ne autem uideretur de fuis uiribus tan*nbsp;effufe gloriari, fubqcit unde fit hæc fandis tanta tolerantia, Sedinhis,inquii,o*nbsp;mnibus,Magnifice didum In his omnibus,Sandis enim nihil nonbono eft, Ai*nbsp;qui unde hæc tanta nobis uirtusfPereum quidilexitnos,Pfalmiautem huiusnbsp;uer fuum hor um expofitionem fuo loco inuenies. Hie autem uidetur argumeigt;nbsp;turn efle diuinç indignationis,multis laborare aduerfis, at fandi earn opem doUi^nbsp;ni in aduerfis experiuntur, ita adiuti fpiritu dei fuperuincunt omnia, ut hinc pl^nbsp;nilTime demu difeant Qi fentiant,quâtopere diligantur à deo,0C quàm fint indui*nbsp;gentia eiusbeati,

51 nbsp;nbsp;Certus fum enim,quia nec^ mors, nec^ uita, nelt;^ angcli, neqp prin^^

patus,necp uirtutes,nelt;^ inftantia, necp futura, netç fortitüdo, neq^ ald»^ tudo,necp profundum,nelt;^ creatura alia poterit nos feparare à charita^^nbsp;dei,quæ eft in Chrifto lefu domino noftro»

Rationem hie reddit prçmiflæ gloriationis, Qi quafi infultationis huius,QF‘^

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no*

AD ROMANOS, CAP, VIH, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

nos feparabit à dfleAi'one deiïantribulatio, an anguft/aç' QCc, Perfuafiis,inquifi fum,quod nulla prorfus creatura me depcllere poteft à düedxone det, fecurus e»nbsp;nimfumdeiftisjquæ fideles parimur,quæfatannobtsconcitat, ut à domino no^nbsp;ftro lefu Chrifto deficiamus,quafi nullam habente de nobis ciiram,aut certe nosnbsp;odientc.Deus autem qui dilcxit nos, hoc eft,immenfa nos fîC lempiterna dilccfîionbsp;neeftcomplexus,hicdonatfpiritufuum,quoeuincimus omnia mala, ^Sperftaanbsp;mus in fide Chrifti immotûGlorior autem pia confidentia in dominiglon'am Qcnbsp;fratrumconfirmationem,utneq^ mors,ncq5uita,6lt;:c,Magnoaftetftuprædicandi,nbsp;quæipfiératfeCurftas in domino, SCeffe debet omnibus Chrifto credetibus, enucnbsp;meratione ifta uoluitcIariiTrmeexprimcrCjquicquid ufpiam eft udapparete pofnbsp;fit formidabile,uel ad lacdendum potensjfiue in uita, uel dum uiuendum cftjfiucnbsp;in morte, ft fit moricndum , polTe nobis auerteredilcdionemdei, quod alicnetanbsp;nobis deum,eius^ nobis fauorem imminuat. Per angelos uidctur intelligcrc nonbsp;malos tantu,qui incitant nos ad omnia mala,maxime autem à fideirt Chriftum,nbsp;fed etiam bonos,SC hoc forfitanmagis praecipue,ut infit ea hyperbole huic dido,nbsp;quail's inert illi,Si angelus de cœlo euangelizct uobis, præter id quod nos 0Cc,utnbsp;glorietur Apoftolus de ea certitudine diuinacinnos dignationis ,quam nequeaCnbsp;intercipere etiam boni angeli, fi portent hoc uelle. Er non folum nequeantid an«nbsp;geliinfimi ordinis,fed nec princrpatus, ÔC ifli qui ampliore quoeûq? imperio fun.nbsp;genres, Virtutes quocp,quimira ÔC potentiacfFiciunt ultionem^ dei excquun=nbsp;tur in malos,quales erant qui euerteruntSodoma SC Gomorram,quidiurteruntnbsp;mare rubrum, SC alia aediderunt pro populo dei contra hoftes cius magnifica mi»nbsp;•¦acula,ut uirtutes dicantur.Hunc autem efTc ordinem rerum,fcriptura aperte fanbsp;tisindicatjUtper fpiritus cœleftes hæcinferiora regantur, SCin.his cunda admisnbsp;niftrentur» Cum itaqj angeli legatur paiîîmpræfides SC moderatorcs regnorum,nbsp;dominiorum,potcftatum, principatuum, uidentur à Paulo hac de caufa uocarinbsp;hifee ipfis nominibus, quibus opus illorß exprimitur, dici^ ipfos quoq; poteftasnbsp;tes,dominationes,principatus,quia curantres hominum,iuxta ordinem à deo ilnbsp;lis decretum,funtcp throni SC regtj praefides populorum,Porró,quia peccata noanbsp;ftra merentur,ut ÔC malis angelis fua fit in orbe poteftas,etiam non abfep ceVtö ornbsp;dinediftribuit Paulus hos quoqj malos angelos, redores mundi tenebrarum hu*nbsp;ius fæculijin princrpatus 8C poteftates,ut Ephef,6, SC Coloifi a. Hie autem uide*nbsp;tur de utrifqjintelligcrc,quumiadatnullos princrpatus, nullas^ uirtutes portenbsp;nos feparare a diledrone der.De angelis quid nos feire oporteat, facra tradit icri*nbsp;ptura.Docetef^bonos angelos, qui proialute noftra aduigilenr, SC enda nobisnbsp;inbonumadminrftrent. Stquidem deo ÔC Chrifto domino nos perm{ttimus,bo*nbsp;nitatem dei commenda t, Qc fidem nobis in earn corroborât, ElTe quoc^ malos,quinbsp;nihil omittant quo nos perdant, adfligâtiid reddit nos cautiorcs, gC compellit adnbsp;quærendam opem Chrifti.Hæc ergo,ut falutem noftram adiuuat, reuelata funtnbsp;abunde in arcanis lrteris,SCmultis admodum locis conteftata,Qui autem utrifiçnbsp;angelis ordines,qua£ fint proprie fundiones, SC huiufmodi, quia per fe pietatcranbsp;no promouent,fpiritus fandus ea no exponit,quia no putaurt nobis eife frugrfcnbsp;ra,Pracfentia SC futura,rntelligit res pracfentis fæculi quaecûqj SC futuri.Sicut pernbsp;^elfitudinem SC profundum res fupernas SC infimas, Hebraifino apoftolis fami*nbsp;liari.V olurthic Apoftolus ^pleniifime exprimere nihil ufpiam cflc,quod ualeatnbsp;nos excludere diledione dei,ideo iftis ufus eft diuifiontbus,quibus totam rerumnbsp;uniuerfitatem exponcret.Nccp creaturaalia, id eft, fi quid praeter hæc quae enu*nbsp;meraui effe poterit ufpiam,id quo^ noui quicquid demu fit aut ualeat, baud ta*

IȊt . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.COMMENT. IN EPIST.

men poffe nobis diledtonem dei auertere.Quod^ id non fine euidêti argumcn* to diccretjfubiecifjQiiæ eft in Chrifto lefu.Sic ergo abundc deuicit, oportcrc nonbsp;bis cunda efle adiumento ad falutem.Quia autem Chriftus fummum argumentnbsp;tum eft diuinæ in nos diledionis, repetcre uerbo uoluit iftam diiedionem dei ta*nbsp;lern,in domino noftro lefu Chrifto exhibitam efle,£lt; fic elucere,ut nemo Chriftonbsp;crcdens de ea unquam dubitare poflit«

c A P V T I X.

I Eritatemdico in Chrifto lefu, non mcnrior, teftimonium mib« perhibente confciennameain fpiritufando, quoniam triftitiiinbsp;mihi magna eft,ôô continuus dolor cordi meo»

Probauit hadenus Apoftolus fiC confirmauit, folam fidem iuftificare : nunC tribus fequcntibus capitibus tradat de abiedione ludæorû ad tempus, de^ uolt;nbsp;catione gentium, interim uehementerinculcare ftudens, nullis operibus, nuHisnbsp;ceremonijs Icgis,nulla dcnitç prærogatiua generis uel gentis falutem donari no*nbsp;bis,fed fola dei gratia ÔC mifericordia,in quam folam refpiciendum effè,ôf in nulnbsp;lam omnium hominum perfonam.Quia autem ludaei per Romanum imperiuH*nbsp;totum difperfijiam tunc quoc^ magno numero Romat habitates,ftante adhu^nbsp;Hierofolyma 8C templo,cumfacrificiorum ritu utcuncçdelato per malos pontißnbsp;cesjubicp locorum contra Chriftianos,tam ex ludacis ubitÇ conuerfos, ex gen*nbsp;tilibus paflim contendebant, fefe prae omnibus populis à deo eledos, ÔC ut uelnfnbsp;peculium habitos, folos donatos lege amp; uera religione inftrudos, Chrifti quotfnbsp;promifti'one cohoneftatos ex eorum profapia nafcituri, Denicp ccremoniarun*nbsp;Scobferuationum erant fuperftitiofe ftudiofi, quafi tanto fandiores eflent, fin«nbsp;quibus nemo domino placere ualeret. Contra hare pariter Apoftolus ubilt;^ uef*nbsp;bis SC fcriptis laborat, ÔC fuadet multis SC fortiter in hoc capite, promifliones H«nbsp;Chrifto fadas refpicerc,non quoslibet Ifraeliras,qui tunc ludæi dici cœperât g«*nbsp;neralinomine,quamlibet eifent de cacteris omnibus tribubus, fed ad hoc eledoSnbsp;diuinitustqui legem QC prophetas amplederent magis q traditiones ludaicasnbsp;humanas, amp; quifidei Abrahæpotius refpondcrctfadis 6C moribus,^ legis nui*nbsp;qua feruandis operibus,amp; ceremonijs non nifi Hierofolymis iuxta legem tran^nbsp;gendis.Sed QC indicium domini nunc manifeftum cerniin eos ludæos, qui tem*nbsp;pus uifîtationis fuæ non agnouerunt, carnaliter omnia intelligêtes de dei cuim»nbsp;ÔC regno Meflîae pompatico SC carnali,nihil de fide ÔC cultu deiuero,quiconfîfti^nbsp;in fpiritu SC ueritate.Quando eo tempore pauciifimi erâtex ea genre, quos den«nbsp;numero uerorum Ifraelitarum cooptaiTet, qui fidei iuftitiâ, quac fola eft, aliqui^nbsp;aeftimarcnt:fed operas ia datent fuas, ÔC eas admodum contaminatas,SC finenbsp;deo abominabiles teftimonio prophetarû omnium, Hacc autem SC alia quaeda«”nbsp;• confequêteroftenfurus, præmittit hic fandam ac uehementem côteftationem*nbsp;qua profitetur ineiTe fibi incomparabilem gentis fuæ ludaicac amorem, pro^nbsp;mnium eorum falute promouenda maximum ÔC religiofiflimum zelum,quo rf*nbsp;mouerct à fe fufpicionem,qua laborabat apud gentem fuam ludaicam, quafînbsp;cflet maleuolus, SC legis dei aucrfator,SC perfcquutor religionis paternæ. HuiiJ^nbsp;autem zeli ÔC amoris in ludæos caufas multo urgentiflîmas fubijcit,ut uideal^^nbsp;iurare SC teftificari,ut merito credatur ab omnibus. Sic autêdicere uidetur,Vf’’nbsp;ce diligo Iudæos,SC falutem eorum expcto,defidcrio quo nihil poteft effe maii^^’nbsp;Ut pic credentes Chrifto iam fidelibus,non purent me quicquâ damnare eorui”»nbsp;qux uel in fcripta dei lege ÔC prophetis, uel in ceremonijs eius legitime obfcru^ *

AD ROMANOS. CAR ÏX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I05

tisjludaei hadcnus utfacra per orbem nonfalfo prardicauertiot fuxtaïegcm, óf ucrbum domint ad fe fadum,fi tantum uel legitime inrellexiffent, uel in fide ue«nbsp;ra amp; iuftificâte domino detuliffentcultum SC ceremonias. Veritatem,inquit,di«nbsp;cOjid^ non humanomotUjfed per Chriftum a dus, óf dico uen'tatem certam, ninbsp;hil enimhicmentior.Cuius ueritatis teftimonium mihi perhibet ipfa confcicntianbsp;mea,abf(Ç ulla dubitatione,quç non ex Humana temeritate mihi a deft, fed ui ipfanbsp;fpiritus fandi permQuCor,qui iftud fen rit in me,óf de me tcftificatur ut id fandinbsp;omnesdefecredant,neodioludæorum quicquam per fc fieri putent, quo plusnbsp;ponderis habcrcnt ca quaeoportebat contra cascitatem ludaicam profcrri. Quo«nbsp;ties autem in mentem ueniebat perditio Iudgoru,ob perfidiam contra Chriftum,nbsp;ucniebatautem continuo,aliud non potuit ^dolere óf cruciari,diligebat enimnbsp;eos folide in CHrifto.Hoc uero contrarium non eft ci quod ad Philippen, fcribit,nbsp;fernper gaudendum, Sicut enim fimul femper attollebatmentem in iufta dci iu«nbsp;dicia,óf inexhibitam nobis beneficentiâ: fictanto maioregaudio mens eius per«nbsp;fiindcbatur,qua dolor de exitio ludaeorum affligebat, quanto gratia fada fandisnbsp;multo maius bonum erat cuerfio ludæorû malum, ^Ób quam uero rem ita do»nbsp;Icatóf excrucieturnonexprimit,id quod affedUsquidemuchementiafadumnbsp;eft,fed ea non incofulta,ut necclTe eft efle omnia fpiritus fandi. Quod enim ei Canbsp;tat adeointolerabile cxcsecatos cos efTcjôC à deo reiedos, noluitilico nominare*

Optabam enim ego ipfe anathema efl'e à Chrifto pro fratribus meis, 1 funt cognati mei fecundum carnem,qui funt Ifraelitæ*

Oftendit inde fibi ciTc tantum mœrorcm óf dolorem, ob exitium Huius gen* ^s,quod optarit utiep in exceffu mentis, tantum refpiciendo ad bonS gentis nonnbsp;proprium,6f ad magnitudinem gloriac dei, efle fe à Chrifto profcriptum óf reieanbsp;lt;^itium,Tanti autem redimcre ludaeorum falutem, non poterat efle nifi fyncerenbsp;Óf ardenter amantis,non tanta gentem illam,fed óf deum ipfum, in cuius honoanbsp;tem óf gloriam tanto affedu ferebatur, ut uellet eum habere dignos cultores luanbsp;dæos omncs,óf non tantum gentes omnes, quarum erat Apoftolus defignatus,nbsp;unde óf illorum falutem fuo exitio redimcre inlucro pofuiflet,Sic óf Mofes amanbsp;batpopulum fuumardentifltmc,utfolentuiri dei, eoep ferre non potuit illos pe«nbsp;rire.Cumcp fua nufquam quæreret, fed tantum quae populo coducere poterant,nbsp;fua perditionc illoijt redimcre uolebat falutem, Quando uero ifta orabant utriep,nbsp;totum animum habebat defixum in exitio tanti populi, quem cum ex ipiritu dcinbsp;diligetent maxime, nihil aliud cogitare in ifta extaft poterant, quam fi quo padonbsp;polfent criperc illos ab euerfioncæterna Óf morte. Quare ut funt fandi fuïjpfo«nbsp;rum prodigi ad omia,nihil ilHs prius occurrit, ut deo fui commutationem pronbsp;redemptione populi Iftaelitici offerant, Ifti exccifus deo placent, quia ex uche«nbsp;menti charitate dei,óf zelo falutis animarS proueniunt quac deo gratifli'ma funt«nbsp;Anathema autem intellexit Paulus hicreiedionem à felicitate quam haberet innbsp;Chrifto,eam auertere tantopere quaerebat à ludaeis, id eft à Chrifto deuotum,utnbsp;pereatinæternum,Pro fratribus,ait,meis,hoc eft mihi charitate Óf fanguincconnbsp;*ündiflîmis:unde óf addit, Cognatos fecundum carnem, hac enim in re ingensnbsp;^aufa eft uis amoris,Qui quidem funt Ifraelitæ. Non ex uulgo hominum fi'atrcs.nbsp;aut gentiles, fed ex nobiliffimo genere totius orbis,quos non mea folum, ied ófnbsp;dei caufa,pim;iint faciant omnes,a deo Ifrael cognominatus in luda cum angelonbsp;deumrepraefentante,cuióf benedixit, óf à dei potentianomen impofuit,quianbsp;deum óf homines euiciifet, Sic autem funt omnes eledi dci,qui in deo poflunt o«

• 4

To4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO Aï MEN T. IN EPIS T»

mnia,per quos deus opcratur magntfica.Eft ergo tn nomme Ifrael mfîgn.fs digi^ tas,quæ eftjhabere in poteftate fua deum amp; homines, ÔC omnia. Nam diligco^^nbsp;bus deum omnia cooper atur in bonum. Hæc dignitas ludæis præ omnibus mofnbsp;talibus donata fuerat,maxima ergo caufa erat,cur diligcretur à Paulo.

5 nbsp;nbsp;Quorum adoptio eft filiorum, amp; gloria,nbsp;nbsp;teftamcntum, amp; Icgida*

tio,amp; obfequium,amp;^ promiffa.’quorum patres,ex quibus eft Chriftus cundum carnem,qui eft fuper omnia deus benedidus in fæcula. Amen»nbsp;Singula decora quæ huic populo diuinitus funt collataexequinir. Fidcsit*nbsp;deum donata fuit huic populo, ea communionem tantam diuiniratis cociliat,u^nbsp;hinc filij dei dicamur amp;fimus,rmaginem dei uero iudicio fando^ rcrum ufunbsp;ftudioiuuandi quoslibet refercntes in banc fortem filiorum dcijamp;fiimpcrfedio*nbsp;rem ea quæ nobis per Cbriftum contigit,Ifraelitæ primi afcitifunt.Seruili fpirittfnbsp;praeditos fuiffe ucteres Paulus prædicat, 2C nobis propriam quodammodo fad^nbsp;adoptionisgratiam,fedinftituitcooftcndereexcellentiamdoni,quod nobis pt^nbsp;illis contigit,non negate ôôillis datum,efle filios dei, quamuis fub pædagogoS^nbsp;tu tore conftitutos,Slt; dominos efle omniû.Et gloria,dccus,dignitas. Ea eratpr^nbsp;clara dei dignatio,qua in filios eos airumpferat,lege uera^ religione donaucraf»nbsp;eorum uotis aderat,fouebat^ ut pater filios, Gloria ilia erat conforrium diuinit*nbsp;tis in facramento,fignis,£lt; ucrbis, quod illis præ omnibus gentibus donatû fue*nbsp;rat.De qua gloria Deute,4, Quæ gens fie ingens, cui dij ficadfunt, utadeftno*nbsp;bis dominus deus nofter,dum ipfum inuocabimus Quæ gens, cui fint adeo iu*nbsp;ftæ ceremoniæ Qi. lcges,ficut eft omnis hæc lex, quam ego hodie do uobis î* Et t£*nbsp;ftamentum,id eft pollicitatio, qüç foederis rationem in fc habet,qua fe deus popi’nbsp;lopromittitforeprodeo,ideft fer uatörc, fie ut illiuiciflîm ipfum debeantcolcr«nbsp;ut fuum deum.Huiufmodi pada fubinde deus pepigit cum ffraelitis:primum Sinbsp;fæpc cum Abraham,Ifaac,ïacob,SC populo toto inAegypto, qualia SC leguntu^nbsp;in lofue 5gt;C Deuteronomio. Promiflbrum autem nomine intelligit alias quoqu^nbsp;promiiftones,quas dominus huic populo fubinde fecit,de ope ferenda contra In’nbsp;îles ipforum,fingulariter autem de Chrifto Meffîa, Legislatio amp; cultus uel obf^*nbsp;quium intelligit facras ceremonias,fi«r cultum foli deo dignum 8C competenten’»nbsp;Significa! autem huiufmodi cultus, priuatum 6C publicum obfequium 8C min**nbsp;fterium ultroneum,ô^mercedecôdudum,fiuedeifîuehominum,Hocloco Pa^nbsp;lus hoc nomen Aonyt»« pro cultu dei ufurpauit.Quorum patres funt 6lt;rc,Cumfi’nbsp;certa dei promilTiOjbcnefadurum fe in mille generationes, eis qui fandos habe*nbsp;ant patrcs,fi deum colant, öf ei obediant, confiât magni habendum fandos ha*nbsp;buiffe patres. Et cum gratiæ fingularis fuerit, Chriftum alTumere ex ludæis car*nbsp;nem,fii: cognatS carne habere Chriftum,per fe id præclarum donum eft, ô^fifo*nbsp;Ium QC fine gratia fi'dei neminiprodeiîè poflit. Certe dominus fi'atrum fuorumnbsp;cundum carnem,etiamfi plericp increduli eflent, præcipuam tarnen rationemnbsp;buit in offerenda amp; communicanda fua falute, Quam multa deus genti Hebrat”nbsp;rum benefecit,propter Abraham,Ifaac,Iacob,Dauid,amp;fandos aliosfquato pl”nbsp;ra igitur propter Chriftu, Quin 8C per omnia fua membra lucem dignationis di*nbsp;uinæ infert fuo modo,quibufcun(j fe adiunxerit ex ultronea 0^ gratuita benenfnbsp;lentia dei.Quod ut appareat,fuit aliquando, ut ex malis parentibus nari, prate’*nbsp;puum tarnen locum in corpore Chrifti percipiant,SC qua nati ex fandis,dcgeO^nbsp;rent ÔC euadant fcclefti.Qiii eft fuper omnia deus 6Cc,Exclamario intclligi pot^*nbsp;in hunc fenfum,O ucre nobiles 6c beatos ludæos, fua fibona nouilTent. Ex iß’*nbsp;natt’*

natus Chriftus eft,Meffias,rex mundi tonus,cuius regni no crit finis i qui nouit abfcondita cordiü,6lt; regnat in omnibusjlle qui in omnibus amp; fupcr omnia exi«nbsp;ftit deus laudandus,Eft Chriftus in omnibus,SCconfiftuntomnia per ipfum, fisnbsp;cut amp;condita funt omnia Jdeo laudandus c3 patt e fuper omnta. Et hoe quidemtnbsp;ex illo confequitur,Quia enim in omnibus eft,6t facit omnia, id^ optime, ÔC eftnbsp;ideo fuper omnia,meriro agnofciturefle fuper omnia prædicandus.Eftein deusnbsp;in ChriftojóC Chriftus eftdeus,quia uerbumincarnatum,quod eratdeus, 06 pernbsp;ipfum fada funt omnia, 06confiftunt,feruat in fefperantesjöciudicatomnes,

Non autem quod exciderit uerbum dei, non enim omnes qui excir# 4 cuncifione funt lfrael,hi funt lfraelitæ,ne(ç qui fernen funt Âbrahæ,om*nbsp;nesfilij,

Expofui,inquit,quantopcre diÏigam tudæos,adiéci Cäufas,quia populus dei, SCfilfj tantisàdeobonis cumula«. Iftud ueroiuredeiftis fentio. Non enim fierinbsp;poteftjUt fides oraculorum,quibus deus huic populo falutem promifir, cxcidat;nbsp;quamlibet multi interim falutem hanc pertinaciter à fe repellant. His ergo oracutnbsp;lis dei firetus,fumma diledione gentem iftam profequor,utcuncp pauci nunc dianbsp;gnationêdei in fe agnofcant.Nee enim omnes qucqj Ifraclitæ funt, qui ex Ifraefnbsp;niati.Efleenimde populo dei,pendet non à carnalicognatione,fed eXgratuita SkSnbsp;libera eledione dei.Necefle autem fuit aliquos turn feruari ex hac gente, in quianbsp;bus deus hafce promiifiones praeftaret. At non confequebatur, fingulis qui caranbsp;ex Abraham genus ducunt,Chriftum communicari oportere, nec^ enim finsnbsp;gulispromiffionesillaefadaïfunt. Semini dicitferiptura fimpliciter, Ô6 intelligicnbsp;^lcdum,cui feeSdum carnern mul« adiuguntur, qui ei apud deum nequaquatnnbsp;adnumcratur.Sicut enim ex gratia Ifraelitas élegit,fi'c ex Ifrael iuxta carnern elianbsp;gitfandos,quos compotes fecit promiiïïonum fuarum. Qin'n 66 ex gentibus fCanbsp;gt;«en Abrahæ funt,quicunqj deo ucro credunt 66 eius uerbo,Chriftü promifluntnbsp;femini Abrahæ inferutur, ut fint de gente fanda colennum 66 amantium deum»nbsp;Quamuis hic Paulus de femine loqui uideatur nato ex carne Abrahæ,in quibusnbsp;adhuc latet fernen dei,cuius olim reliquiae faluabuntur,

Sed in Ifaac uocabitur tibi femen.Id eft,non qui filtj carnis,hi filij deft S fedquifilfj funtpromifRonis,æftimanturin femine.

Oraculum iftud lege Gene.ii.Per Ifaac,inquit,uocabitur tibifemen, hoceft* genus fandum deducetur tibi per Ifaac. In quo oraculo aperte deus ex fola ele»nbsp;dioiie fua difcreuit inter fernen Abrahæ. Vterc^ enim, Ifmael 66 Ifaac,ex Abra»nbsp;ham geniti erant,06 Ifmael prior. Nee adeo referebat quod natus eflet ex ancilla,nbsp;filij fiquidem ancillarum lacob cum filtjsliberarum, æquam hæréditatis portio«nbsp;«em adierunt.Nec ulla ex parte inferiores illis habirifunr,proinde quæ promiftanbsp;crant femini Abrahæ,uidebantur aeque pertinere ad Ifmaelem,06 propter primonbsp;genituram amplius quam ad Iacobum,fed ut uideremus deum quidem genti iftinbsp;fandçnatis ex carne Abraham præftare, quam promifit falutem : Ô6 tarnen nonnbsp;pf opter carnern iftam, fed ex ultronea fua dignatione iftud fecit in femine ifto dinbsp;ftritnen,ut Ifaac oui natus erat ex femine Abrahç afrumeret,Ifmaelem natum ex

amp; eritSarae filius.ISlon folum autem illa, fed Ô6 Rebecca ex uno concubi

«o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P IS T.

tu habens Ifaacpatris noftri*

ProtnilRonem intelligitfempcrgratiu'tam, pendentem à fola deibencuol^f^ tia,non cxmeretis operü: unde qiiod hic promiffionem dicit,poftea didiuiusnbsp;clcdionem,quæ conftat non earn all cognatione, ut quis Ifraelita ueriis dicatüf»nbsp;ÖC de populo deijparriceps promiflionum fadaru peculianter huic populo.nbsp;bat autem inftitutü hoc ex quatuor oraculis, duobus aedin's de ifaac,aken's duojnbsp;bus de laccb.Primum iam uifum eftex Gene. ii.Secundum ex Gene. i8. qu^^nbsp;aeditum eft antequam natus effetlfaac. Secundum hoc tempus ueniam, hoc eß)nbsp;reuoluto ferè anno, iuxta hoc anni tempus ueniam, amp;(. habebitSara filium pro*nbsp;prium,quieritpromi{rionisfilius,praefinitusinhoc,utfitgcrmanusfilius,quir^nbsp;putetur in fernen,in certum ÖC uerum genus, non fecundum eos qui carne tafl*nbsp;tum genus ducût ex fandis. Singularis enim ifta de Ifaac promiflïo argument^nbsp;fuit fingularis eledionis,a qua fola eft, ut quis fandificato femini adnumeretur-De Ifmaele fiquidem nulla talis Abrahæ fada eft promiffîo. Solet enim deusnbsp;ante promitrere,quos ad magna deftinarit.Eft ergo in Ifaac oftêfum, eos tantiH”nbsp;accenferi populo dcijgeneri fando,quos certo deus ante apud fein id delegerß»nbsp;ac inde in generali ilia promilïîone feminis fandi promiferit. Qiiia autem Ifaa^nbsp;utlfmaeli præfcrretur,ôlt;^ pater felcdæ pofteritatis fieret,non ab eo accepitquo^nbsp;fuit natus carne ex Abraha, fed quod deus id promifit antequam nafeeretur, cOnbsp;fatis indicatû eft, cbm deus generali pollicitatione promittiifibi liberos, qutbu^nbsp;communionem falutis exhtbeat,cos duntaxat ex liberis intelligere,2lt; falutis hu*nbsp;ius participes fadurum efle, quos ipfe in id deputarit, ftcut hic Ifaac députa uit*nbsp;¦ Non folum autem hoc contigit Abrahæ Saræ, utoraculo oftenderetur ipfis»nbsp;utrum ex filqs eorum deus dignaretur accenfere fuis,fed ÔC Rebecca ex uno p3*nbsp;tre noftro Ifaac conceptum habens, oraculum huiufmodi accepit, generalem^nbsp;promiffionem didicit,pro ai bitratu dei determinari,ac definiri ad eum quem de*nbsp;îegeritdeus.

7 Cum enimnondumnadfuilTent,autaliquidboniegifTent autmaH, ut fccundum eledionem propofitum dei maneret,non ex operibus,nbsp;ex uocante di'dum eft ei. Quia maior feruiet minori. Sicut feriptum eftînbsp;lacob dilexijEfauautem odio habui.

Altera hic funtoracula duo de Iacob,exGenefi 86 Malachia, quibus oftêdif» omnia fita efle ÔC. geri in dignatione amp; gratia dei. Oraculum autem primumnbsp;turn efle,tum cum neuter adhuc boni aliquiduelmali fecilTct. Finem quoc^ad*nbsp;dit,quem in his fpedarit deus,ut propofitum dei mancat fecundum elcdioneiT^»nbsp;non ex opcribus,fed uocante 06eligente deo, ut uideamus promiffa dei, amp; unlt;*nbsp;ùerfa bona pendere per omnia à fola cledione dei,ÔcT gratuita uocatione dei,no*Jnbsp;exoperibus,hoc eftulla requæpræftariqueatabhomine. SubmouetergofîniO’nbsp;fîCnaturæ meritum SC adionis,utuocationcm comendet SC eledionem. Vbi,io*nbsp;quit fcriptura,grauior in utero Rebcccæ infantiumcollifioeflet, SC ilia rogafle^nbsp;dominum,refponfum accepit, earn geftare in utero duas gêtes, ÔC duos popul^^nbsp;prodituros,alterum^ populum al teri prçualiturum, SC maiorem feruiturumnbsp;nori.lftud oraculum de utrac^ pofteritate Efau 6C lacob arditum eft antequatn gt;'*nbsp;|i nati eiTentjnedum antequam boni aut mali aliquid feciflent, Inde oftenfum eß»nbsp;eledione omia agi circa fandos, foreœ ex femine fando, ^tquot funt iufti: qnbsp;ro fint SC futuri fint,iftud eft diuinæ eledionis ÔC praedcflinationis,SC à nobis ccfnbsp;to cognofei no poteft,nifi ex effedibus fidei,ÔC inuocatiôis diuini nominis.

firmatu*^

firmatur autêcledionis gratia ex prophetia Malachiac i.ubi huius expofitioncm require, Deftrudi fucrant ob impietatem fuam QC ludæipofteri lacob, fed hos

• • nbsp;nbsp;nbsp;reftituitdominus,Efauautemadeoreiecit,utfitcxcmpIumdiuinæ ultionis,eu*nbsp;t tus montana redada funtin uaftitatem,ÔCinpofleflîonem draconibus, qui infi'anbsp;, dentdefertis,Exhis autem Apoftolus innuit ludæorum excæcationem, ÔC non

• * nbsp;nbsp;nbsp;efle illos filios fandorum patrum, in quibus pollicitus deus fuerat fe fuam mifcri

t cordiampcr Chriftû illuftrem redditurum, Efle quidem natos iuxta carnem ex i illisjfed longe à fide 66 gratia dégénérantes, Sed reiedos ob perfîdiam à commiunbsp;, nione fidei,non aliter Ifmael SC Efau reiedi fuer unt à comunione populi. Pro«nbsp;t inde neminem debereoffèndi,eo quodifti Chriftiadeoaduerfarentur,ut qui ne-5 quanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hac quæftionc Apoftolus præ fe culte more fuo fiduciam ueritatis à fc rite di-

• * nbsp;nbsp;nbsp;fpenfatæjUt fenfus fit: Sic quidem ad hæc quibus liberam dei eledionem prædicanbsp;uijinferre carnalis nofter fenfus foleat,Si,inquir,deus fihxit ex nihilo omnes ho-,

I* nbsp;nbsp;nbsp;mines, dedit^ cundis eandem naturam jiniquum eft ergo ficinter illos difeerne-

» nbsp;nbsp;nbsp;ce,ut alios amet,aliosodiohabear,etiam antequam genitifînt, ÔCquicquidbonî

aut mali fecerint,hunc^ amorem ÔC hoc odiû ßna t eo ualere, ut alijs donet æter-nam uitam,alios detrudat in mortem æternam. Apoftolus uero utindicaret g int

’ pium fit taies admittere cogitationes, cralfiflima 8C fumme impudent! ratione, hanc obiedionem contemnit,Quid ergo dicemus t'Nunquidiniquitas eftapud.

• * nbsp;nbsp;deum f Ad hanc interrogationem quis non iudicetrefpondendum elfe id quodnbsp;'• Apoftolus refpondet, Abfit, Ex his quat ego de dei eledione prædicaui nihil talc.

confequitur,Nemini facrorum myfterior um ftudiofo obfcur û elfe poteft, ex his didis de arcana dei eledione,nihil minus conlequi,quam tantam impietatem,uCnbsp;? ulla admittenda uideretur de iniquitate dei inquifîtio. Hoc potius monere uolonbsp;'*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quid religiofæ menti ad tam nefariam obiedionem refpondêdum fit, id uero eft,

Âbfît,SeueraôCconftantirciedioneopuseftintalibus obiedionibus, nulla di-

gt; nbsp;nbsp;nbsp;fputationc.Quid autem religiofa: menti magis execrabile, audire tribui iuftia

i tiajdiuinxiniquitatemf

î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Moyfi enim dixit: Miferebor cui mifertus fum, amp; mifcricordiâ præ^? 9

ftabo cui miferebor, loitur non üôlentis neen currentis, fed miferentis . eft dei.

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Intelligimus ex his üerbis Apofîoli,dominum praefenti oraculo uoIuiiTe dice

• * nbsp;nbsp;rc, nullam aliam efle cauiam beneuolentiæ 8C fauoris fui, quam ipfum fuum fa-’ uorem SCgratiam, Vultautem Apoftolus nullarationeadmittêdam elfecogita

• * nbsp;nbsp;tionem,quæ deum infimulet iniquitatis,ôC ad inferêdum quod fubtjcit,Non eifenbsp;î nec^ uolentis,nc(^ currentis,fed miferentis dei, Etenim fi gratia êC mifericordia

diuina in nos à feipfatotapendet,nec poteft extra feullam habere caufam, fan's.

' I nbsp;nbsp;liquet,quocunep ea feratur,2C cuicunqj fefe impertiar,nihil in eo pofîeadmittere

i nbsp;nbsp;miquitatis,SCnoftrûefleillamfuppliciterimplorare,£C religioie gratoepanimo

j ^pledi, non auteminquirere, curf€alijimpertiat,alij non impertiat, Etrur:« *fis,cum omnia falutis noftræ ab hac una dei mifericordia pendent,£C ilia à nulla

1©Ç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

diae fiiç dona cflè,nihilotriinus obtjcere audetSi,inquitjCum pariter omncs fuP* perditi QC pariter figmenta dei,uidetur decere fummam bonitatem,quç deusnbsp;utettam fi nolit paribus bcncficqs fingulos cumulare,qui nulli quicquam débet?nbsp;non tarnen alijs mifericordiam fuamimpendattamlargiter,ut æterna eosu*^nbsp;donet, aliosautemflcmifericordiafua deftituat,utaeternum perdan Atqj Ap^nbsp;ftolushoclocoomninoinftituit,rationihumanæos obturare, SC cundâillica^*nbsp;fationem ÔC iuftificationê fubmouere. Id ergo cum pleniflime praeftet fubdu^S’nbsp;ratione noftra in aby ffum diuinae maieftatis, cuius utiep eft omnia ex fe Si fuonbsp;bitratu facere, nulla prorfus extra feipfam re impulfam. Apparet in hunc ipl^^nbsp;fenfum oraculum adduxiflejquem ipfa quoep uerba admodumexprimut,nbsp;cnim exifto, Miferebor cuius miferebor, aliud accipias, mifericordiac diuinaenbsp;nullam extra ipfam cauflam efle,non decere deum altjs mifericordiam exhiber^,nbsp;quàmijs ipfîs, quibus illam exhibet, Eademenimquædeimifericordiadicitü’'’nbsp;ipfius quotp iuftitia eft,quia eius natura cft,quam nos no nifi ex ipfius opcribu^nbsp;cognofeere poffumus.Proinde neq; uolentis eft ut feruemur,SC promifTa dei coi*nbsp;fequamur,necp currentis jhoc eft,conantis ÔC fatagentis, fed dei uolentis iuftifl^nbsp;nic,amp; mifericordiftime,dantis^ fidem eledis,ut talia amplelt;ftantur,amp; fperanö^nbsp;defummabonitate dci,quam amp; humiliter implorare,amp;defiderareper Chriftiii”nbsp;ftudeat,8C anxie fiducialitcr^ petere à domino, eo modo quo Chriftus orare do*nbsp;cuitjCætera diuinæ clementiæ commendando,quac dat huiufmodi uelle amp; poHt»nbsp;Si enimdomini inter homines tantum fibihonoris amp; authoritatis fumât in fuO^nbsp;feruulos,tant5 prudentiç Si iuftitiac exiftimationem,ut indigni uideri uclint eo^*nbsp;dem feruulos de cofilqs fadïis^ fuis aliquid dubitare, tanquam parum certanbsp;ilia Si iufta,quamlibctillis uideantur in fpeciem abfurda QC iniqua, Siinquaho*nbsp;mines fibi tantum tribui uolunt,quanto iuftius requirit deus, ut fua iudicia fejn*nbsp;per fufpiciamusjiudicemus nunquam» lureitatp fuo Si bononoftro proponit *^*nbsp;la fubinde ijs uerbis,quæ uidentur rationi noftræ alienifltma, ut funt, dimittefƒnbsp;peruerfts cupiditatibus,tradere in reprobum fenfum ,excaccare, indurate, dec**nbsp;pere,uenifte iniudicium,ut uidentes non uideant, abfconderemyfteriumfalti*nbsp;tis à fapientibus Si prudentibus, Si fimilia.Difcamus itacp hinc agnofeere, quit*nbsp;quid deus fibifumit,iddecerceum,ÔCeflciuftiflîmum,cuius rationem fandifl^nbsp;mus folus feiat, Si rediffîme uelit,etiam ft nos ignoremus, qui longe minoranbsp;fcimus,nec citra confeffam impietatem,caufam eius perueftigari à nobis pofte.

IO nbsp;nbsp;Dici't enim fcriptura Pharaoni: Qui in hoc ipfum excitaui te,ut often

dam in te uirtutem meam,amp; ut annûcietur nomen meum in uniuerfa ra.Ergo cuius uult miferetur,amp; quern uult indurat.

Videtur iftud quod hie dicitur de Pharaone,fignificarc, non efte hoc myfte* rium paucis retegendu, fed laudem diuinx maieftatis omnibus mortalibus prsf*nbsp;dtcandam,adeo utin diuinas Iiteras,uniucrfis mortalibus publicandas referefl*nbsp;dum fueritOftendit autem hoc oraculum, deum Pharaoni teftâtem pefli'mo bo*nbsp;mini, 8C in fubditos miferos alioqui fua malitia duri Si crudeli,6Cdeö contemnednbsp;ti:fe ilium quoep ftatuifte Si excitafle, uclin hoc opus ordinafle,ut demonftrare*nbsp;ineo utiep digne tratftando Si puniendo potentiam fuam,Ex quo primum doce*nbsp;mur,deum ordinäre etiam impios Si prauos ad fuam gloriam, qui ex peftimisnbsp;bus promouere poteft,0(^ folitus eft optima. Quantum aQt iuris deo fuit. Si quo^nbsp;per cum peftimum cgit,uel etiam per bonos bona,tantundem eft ei in quoslibet»nbsp;qui ex nihilo condidit folus uniuerfos.Qiiamuis cnim tam impij fua fponte

AD ROMANOS. CAP; IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo^

3gant,dcus tarnen illorum opera abutitur in fuam gloriam. Etquocunq^ fe eón» fert impius,ÓC quiequid uult idem, deus tarnen fuor urn falutcm ordinat æque eknbsp;illorumpeflïmauoluntate,fïcutexbona. Nefitfalus noftra inuoluntate uel no«nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luntate impiorum fed in mifericordia dei, Pharaonis certe malttia hue deftinata

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftjUt ex ea exereeretur Ifraeliticus populus, amp; dei bonitas in fuos inclarefcci er.

» Sicfua malitia ille Pharao ferebatur,ut nulla eum quantumuis ßupenda,poi ten lt; ta prodigia,diuinam potentiam uoluntatem aperte conuincentia, nulla tannbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem diuinitatis uel agnitio uel confeffio, duritiam fuae malitiæ ôC perfidiæ emoL

f lirepotueritjUtdimitteret populum dei domino obediens, quetn dominum fate» »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;batur tandem. Ex hoe itac^ iudicio dei in imptjffimum Pharaonem aedito, quod

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in omnes reprobos perinde ualet,abunde cernitur, non cfle uolenris aut curren

5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiSjUt fe homo prauus ad falutem conuerfat,fed folius miferentis dei. Qui fi non

f nbsp;nbsp;nbsp;miferetur,homo nihil poteft q noxia uelle,8lt; ad pcrniciem fuam pleno curfu cur

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rere,utfecit Pharao in fua malitia induratus, non fine caufa dei, 66 id quoque in

Î nbsp;nbsp;nbsp;gloriam dei,ut patet.Rede igitur ex oraculo praeiènti infertur, 66 id quod Apoa

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftolus fubiecit,Deum mifereri eius cuius uelit mifereri, eis qui orant, humilian«

f nbsp;nbsp;nbsp;tur,credunt,admoniti uerbo dei,quod nulli non manifeftaf,06didaminc fenfus

5 nbsp;nbsp;nbsp;communis,ne quis fitcxcufabilis: Et indurare eum quem uelit, qui fcilicet nihil

t nbsp;nbsp;nbsp;curat eorum quac deus uult, uel loquitur,uel infpirat. Omnia pendere ab ipfius

f nbsp;nbsp;nbsp;uolimtate,quç cum ex fado apparet,nullä nobis eius caufam effe inquirendam,

. nbsp;nbsp;nbsp;quia tpfa fibi caufa omnium eft,Ô6 ipfa iuftitia,ne quis temere iudicare diuina au

i deat.OracuIum autem quod Apoftolus adducit,uide expofitum Exod. 9,66 loa 'lt; fueii.Efa.ój.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diets ita® mihi. Quid adhuc dueritürf Voluntati cnim eius quis rca 11

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiftitf

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Voluntatem cum dicit,notatdcum ea uellequæ homines mali uolunt, quos

• * nbsp;nbsp;nbsp;ad male agendum magis indurat, qui ut non refiftût inclinationi malæ 66 depraanbsp;uatæ uolitioni, fed pergunt in malis, dei immcmorcs 66 olbres,fic no ceftat deusnbsp;uti malitia eorum ad fuam gloriam,06 ad exercitium profedum^ bonorum.Dia

• * nbsp;nbsp;citur ergo deus uelle,ad quæ hoc modo indurat.Cum addit autem,Quis refiftat,

• * nbsp;nbsp;indicat uoluntatis dei potentiam uniuerfalem,qua Ô6 bona uult bone fieri,Ô6 ma

• * nbsp;nbsp;nbsp;la pefltmc fada digne punit, etiamfi diutius ferat, ut qui malus cft,fiat continuo

• * nbsp;nbsp;nbsp;peior fuo malo,hoc eft male agentis. Ex his autem fi quis eliciat, necciTario fierinbsp;ca ad quae deus indurat fîcut Pharaonê, ne ftatim fuo iuflui obtemperaret dimit»

gt; nbsp;nbsp;tendo populum Ifrael. Voluit uticp deus Pharaonem pergere fie deprauatum,ut

( nbsp;nbsp;deum quoep contemnerct,ô6 fuo iuflui in fi'nem no obtemperaret,imô repugnaa

ret,Et tarnen interim Pharao fecit peflîmus,quod per pcifimum fieri dignu erar, Ô6 à deo praeordinatum.Si uero hæc ratio humana nafute 66 no religiofe perpenanbsp;dens,dicat, deum cfle caufam mali huiufmodi, Ô6ideononreprehêdendum Phanbsp;raonem nec ulcifcendum, ficut nec Dauidis numerationem, cuius uoluntatemnbsp;dicitur deus immififTe in cor Dauidis,utcogcretur ad peccandS à deo, cum non

I nbsp;nbsp;pofltt infuo opcre deus fruftrari ad huiufmodi cm uerba fcripturac ratio humaa

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arguit, indigne punirc eos peccatorcs pro eis pcccatis ad quac ipfe impellit,ut

»pla^tat,66indurat.Adhaccinquamrefpondct Apoftolus.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D homo,tu quis es,qui relpondeas deo 7 Nunquid dicit figmentum

I ei qui fe finxit,Quid me fecifti fief An non habet poteftatê figulus luti ex , 1 eadê maffa facere aliud quidc uas in honore, aliud uero in cotumeliamf:

Dctcrrct Apofîoliis SCdepellitab co, ut indicia domîni iiidiccmus,oßeftdefl^ hoceffeextremæ impudénriæ ÔC impietatis. fd quodindicat ifta acdamation^»nbsp;Qiiintmô ô homojôô collatione hominis ad deum, ne quid pro quacunq? re ucIi“nbsp;mus uel audeamus difccptare cum dco,contradiccrc, èc refponfatorem fefenbsp;bere deo.Eft enim homo aliud nihil,dei fîgmentum,ex fe nihiIi,Deus autcip^^nbsp;iuftitia eftjÔf bonitas ac fapiêtia» Qind ergo magis dedeceat magis^ impium ßf,nbsp;quàm hominê contradiceredeo,difceptare cum iudictjs deicTeftatur de fe deiis,nbsp;femifereri cuius ipfiuifwin fît miferernCredamus hocfîmpliciter, 06 oremus utnbsp;noftrt mifereatur,ô6 minime in malo indurabimur, Quis autem dieet fe no pofl^nbsp;©rare hanc ex corde orationem CGratiquoi^ampledamur mifcricordiam, qU^nbsp;nos deus complexus eft.Teftatur fe indurate quos ueliqnimirû iam dures Ô6 iiu*nbsp;pios,deumodientes uel contemnentes,dei uerba abijcientes,hos tradat pronbsp;ritis,qui fe non pofîunt dicere uel fentire dignes mifericordia dei,quâ nec preca*nbsp;riuolunt,uclimplorare cogttanqNoftr5eft,tribueredeolaudemiuftitiæjô6gra*nbsp;tias agere eius bonitatijqui nos non indurabit fupplices QC timentes deum,quâl*nbsp;bet peccatores^Oremus ne inducat in tentationêjturfus^ dicamus,R-emitte nO*nbsp;bis peccata noftra.Caufam autem quare dat uni piam mentem, alteri non dat rc^nbsp;fipifcentiam,fed finit pergerc,non inquirasjdominus eft,ô6iuftus,nbsp;nbsp;nbsp;fapientiot

te,etiam iuftior.Nihil ergo in eo mali fufpiceris, qui optimus eft, Ôc fons bonita* tis, Qiii uult omnes faluos fieri,paratus omnibus ad falutem, qui neminem prlt;^nbsp;lîibet,fed madat Ô6 adiuuatbenefacere, quo minus fe quifpiam ualeatexeufarf'nbsp;Nunquid dieet figmentum Ô6c, Adhibet fimile,in quo eius nos præcipue admO*nbsp;net,cum ex nihilo deus homines fingit,ô6 ad ufus fuos deligit fandros, 66 muntJunbsp;necefîarioSjÔC pro eledris,quibus omnia bene cedunt» Ideo noncft omninofas^nbsp;gmentumcotradicerefidori, cum fît in manu figuli per omnia, liceat^ ei facetsnbsp;ex fuo luto uafa qualia ipfi uifum eft, ad ufus honeftos Si. fordidos, omnes tam^fnbsp;fuo modo,6i6 ad fuum finem utiles,fi non oinibus,faltem fandis, Admoneterg^nbsp;nos praecipue Paulus in hac fimilitudine,ne putemus nos de deo queri pofte, 3’nbsp;deo ius eft in nos. Qui tarnen de mane fem per cofurgit,ô6 admonetad iuftitiaJfl'nbsp;Nihilobmittit eorum quæ nos ad bonum hortari, Ô6 incitare poftint Ô6debeaoGnbsp;eafiquis per deicontemptum,quern non poteftignorare, 66 cuius fentit bonit^’*nbsp;tern,in fe et in alijs pergat male agere, is tandê fuo fe iudicio neceftario damnafl*nbsp;diim pronunciabit,06 fero dolebit,qui nunc deum reuereri,06 uerbis eius cred^*nbsp;re,66 propriae confeientiæ obaudire contemnit, Vnde fatis liquet,non nos copi*nbsp;pelli ad mala,nec uoluntatem cogi noftram,fed deum iuftum efte, bonum 66nbsp;uorabilem figmento fuo, 66 pro eiufdem bono promouendo nihil obmififte ufl”nbsp;quam. Sandi ergo omnes domino femperfummamiuftitiatribuunt iniudici)^nbsp;dei, fibi uero culpam omnem,quicquid peccarint. Si quid boniagunt, loquiitt*nbsp;tur ex animo,uel uolût,deigratia: 66 mifericordiæ tribuunt. Si uero ratio eoru*’’nbsp;alicubi offenderit in iudictjs dei,ftatim earn comprimunt, fpiritu illud fandoî^*nbsp;gerente quod hic dicitur, O homo,tu quis es, Ô6c. NecunquamfeimmittutJtt^nbsp;abyftum iudiciorum dei,ut ea excuterent,aut caufas requirât, fed utiumentu*”nbsp;fefepræbent,ducendos totos fe offer unt à dextera clementiac def,quae eifdemnbsp;efte non poteft,nec negare gratiam.

AD ROMANOS. CAP, IX,

Caufam cur deus fera titnprobos, hie Apoftolus I'nnm't porius cxplicat, quando talia non derer pronunciare audactus, EfTeeam ut declarer iram fuamnbsp;aduerfuspeccatajóóreproborummaliriam, ureatn rerundat, rum oftendatamsnbsp;plifRmam mifen'eordiam fuam I'n eledfoSjqua fola illos ab eadem ira libérât,baudnbsp;efle ramen,uthomo deum iniquitatis infimulet. Sic autêdicit,Non licetfigmenanbsp;to pofeere rationem à figulo,cur fe fic finxerit, ita multo minus poterit nobis fasnbsp;cfre,requirere cur nos deus ea coditione feceritqua fecit, Attamen fi hæc omnisnbsp;et caufa fit,cur impios ferat in hac uita, ut tn eis exempla ultionis aedat in peccaanbsp;ta,amp; hineformidandam potentiam fuam, SC ut tnfinitam tn eledfos fuos bontta»nbsp;tem manifeßtore faciat. Quid putas te, o homo, habere quod in deo culpes,cumnbsp;horum prima caufa fit domini det uoluntasÆa adoranda nobis pottus efl,^ iudinbsp;caoda.Etfipler unr^ uideantur impij magis féliciter hic agere quam pt), non finenbsp;domini uoluntate,Facile autem ratio humana agnofeit, fummo bono nihil bonisnbsp;taris amp; mifericordiac abefle.Illud autem ea percipere non potefi, quomodo con»nbsp;ueniat,utfummumbonum fingat amp; fuflentet homines, in quos nihil quàmfæuinbsp;reflatuerit, Commêdat uero Apofiolus,amp; in impijs mifericordiam dei, cum ait,nbsp;ferrihos à deo multamanfuetudine ÔClenitate, cum ramen ipfifadi fint in per®nbsp;ntciem,quam tandem incidunt perferre coguntur.Sic enim deus,ubi extent©nbsp;brachio fuo,id efi infigniter declarata potentia fua,exterminauit Aegyptios,po:.nbsp;pulum^ fuum Iiberauit,trepidatS efl undi^ apud impios, Ifraelitae autem exuLnbsp;tarunt in domino,multi denic^ ex gentibus,qui potentiam domini didicerut, utinbsp;de Rahab legim us,conuerfi funt ad deum Ifraeliinde dicitur deus exaltari, ÔC exnbsp;tollinomen eius,dumgrauiora ilia in homines indicia exercer,quos ingentileninbsp;tare fçpe tandiu pertulit, contra deum tam immaniter infultantes,id^ freti donisnbsp;tpfius.Deinde admodum conuenit nobis appellatio ifta organi uel uaforum,hocnbsp;efl inflrumentorum.Omnino enim hoc domino fumus,quod inftrumentum ar®nbsp;tiftci,Nifi enim ipfenos moueat,06 ad opus adhibeat, ne mouere quidem nos uanbsp;Iemus,Hinc ÔC hoftes fuos uocat deus uirgafuam dC fecurim. Hie autem dicun»nbsp;tur homines inftrumenta iræ amp; mifericordiæjab ea ira amp; mifericordta qua deusnbsp;in ipfis exercet,Ita ut uocantur fill) mortis Slt; irae, qui morti ÔÔ iræ deputati funt»nbsp;Apta uel coaptata in interitum. Deus quidem etia malis bene utitur tunc quorp,nbsp;quando illi aguntfcelefliflime,amp; fefe præcipitantin interitum.Sic quor^ à deo fanbsp;lt;fli dicuntur, ad exitin quidem fuum,falutem autem faneflorum. Et egit quidemnbsp;fua malitia ludas, quod faeflu eft illi in interitum SC æternâ mortem, ut ramen insnbsp;terim eifet organum uoluntatis diuinæ, cui tarnen non adferibenda eft culpa innbsp;ifto mälojfed falus ex malo ordinata mundi SC omnium (andorum,Quicquid Canbsp;nim mail per ludam contigit,hoc ludæ quoep imputandum,qui ex uafis iræ con«nbsp;ditus eft ad interitum, quern ipfe fibi fljo malo minime coadus cofeiuit. Interimnbsp;autem notas facit diuitias gloriæ fuæ,hoc eft opes bonitatis fuæ, quam in fandisnbsp;quosfaluat ex gratia redditilluftriorem. Malifemper bonis moleftiam exhibentnbsp;amp; perniciem,quantum in ipfis efl,inde fit,ut eorum extindio fit fandorum uin«nbsp;dicatio,Ea autê uafa miferiçordiæ antea præparauit,tunc quando ea finxit, idçnbsp;ex fua gratia,non eorum meritis, Præparauit autem eos ad gloriam,non quam ilnbsp;li mererentutjfed qua liber alitate fua daret eledis figulus totius creaturæ, SC paanbsp;terfaniiliäs,qui uincæ cultoribus dedit quantum SC quibus uoluit, quia id ei liceanbsp;bauGloria autem eft dei,fandificare SCglorificare eledos, id^ per Chriftü. Vr»nbsp;get autem Apoftolus fingulis quafi uerhis, cunda falutis noftræ bona eiTegra«nbsp;cuitæ bonitatis diuinæ,inde^ femper illud inferre uult, non eife ergo inquirensnbsp;k 2

•Ill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPÏ5T.

dum,cur alium affumat^alium retjciat,

14 Quos amp; uocauit,non folum ex ludæi's, fed eti'am ex gentibus. Skuî in Ofee dicit : Vocabo non plebem meam, plebem meam : amp; non diU*nbsp;lt;flam,diledam:amp; non mifericordiam confecutam, mifericordiam conf^nbsp;cutam.Et eritin loco ubi didû eft eisjNon plebs mea uos, ibi uocabufi’’nbsp;tur filrj del uiui«.

Commoda tranfittonccaptata,ex co quod di’flcrucrat de difcrimincpioruin K reproborum,uiam fibi fternit di'iTcrendi de diferimine ludçorum amp; gentium,nbsp;quo deus tumtllos habere coeperat,affumês cf;plurimos cxgentilibus, exludafisnbsp;autem paucos.Proponit quoep deo uifum effcjnon folum ex Iudçis,fed etiam eiinbsp;gentibus uocareadfalutc.Non dicit autem, Ex gentibus multos,ex ludæis paü!«nbsp;cos,quod tarnen de ludæis oracula exprimunt quæ adducit. Malcbatiftud ipfisnbsp;oraculis efferre,^ fuis uerbis,qui ad falutem gentem fuam lucrari uolebat. Satisnbsp;itaep habuit in propofitionc, gentibus tantum communionem falutis cum ludçisnbsp;ÔC poft ludæos afferere,nolebat adhuc gentes ludæis præferrc. Hoc ergo propo*nbsp;nit:Dcus uocauit non ludæos folum,fed ÔC gentes,in communionem falutis pcfnbsp;Chriftum partæ. Ad hoc probandum uiitur oraculo Ofee, illo quo iudiciû corn*nbsp;memoratur in ludæos cxercendS,quod ÔC idoneum erat, ut ex eodem ludæi tnbnbsp;norc offenfîonedifccrent uoluntatem domini etiam de gentibus. Nam ibimina*nbsp;tur deus Ifraeli amp; luda, eos ita abtjciendos,ut mererêtur uocari ingrati, répudia#nbsp;ti,ô^ non populus domini» Vide proprio loco Ofee a.Vndemoncre Paulus lu*nbsp;dæos uoluit,ft ipfi hanc cxpclt;ftarent mifericordiam ut ex ingratis fièrent zmictfnbsp;ex non populo, pcculium,non adeo aliéna exiftimarent à deo, fi etiam ex geUnbsp;tibus fibi adiungeret, ut cflent deo populus char us, uera fide 8C diledione fibi io#nbsp;hærentes,longe perfeuerantius unquâ ludæi fecerint: idipfum tarnen non eX*nbsp;plicat,parcensipforumzeloôlt;S infirmitati,qua huiufmodi uerbaferre nonpo*nbsp;tuiffent.Mox autem ex Ifaia oftendit, aftumendas quidem ludæorum reliquias,nbsp;fed admodû paucas.Ex duobus ucro locis defumpfit quæ adduxit, ex primo uclt;^nbsp;fu,amp;: ultimo capitis fccundûÔi^ quae ex ultimo fumpfitpræponit. Ratio uerofuUnbsp;loco difcatur.Iam uero coram domino filq Abrahæ amp; ueriludæi funt, quicunt?nbsp;fidem Abrahæ imitantur»Quales cum innumeri ex gentibus regno Chrifti addUnbsp;di funt,pcr^ idonea erat commonefadio ludæis ex hoc loco,de co quod ftatui^*nbsp;fet dominus ÔC gentibus mifericordiam fuam impendere, addudis Chrifto dom^nbsp;no,quando futurus erat ludæorum populus non populus dei habendus.

15 nbsp;nbsp;Efaias autem clamai pro Ifrael, Si foerit numerus filiorum Ifracl tan^^

quam arena maris,reliquiæ faluæ fient. Verbum enim confummans^^ abbreuiansinæquitate,quia uerbum breuiatum faciet dominus fup^*^nbsp;terram.

Hic îoqui apertius de reiedione ludæorum incipit Prætendit autem offenf^’ ni ludæorum authoritatem Ifaiæ,amp;^ inducit clamantem, in quo uehementioreU*nbsp;atteftationê innuit,qua percellercfiduciam ludaicam inftituit. Reliquias popi^,*nbsp;li fandi uocat illas minuaffîmas reliquias populi fandi, quæ reliqua multitude*nbsp;nepenitusconfumptaSC abolitaferuandæerant. Primum quidem reftitutiou^nbsp;ex captiuitate Babylonica, deinde Sgt;C maxima conuerfîone ad Chriftum, exort^nbsp;prædicationeeuangelij. Turn quoc^ reliquiæ illæ licet fummeabbreuiatæ, iuü^nbsp;tiam in uniuerfumorbem uberrime inundarunt,8^ cognitione dei return orbeU*

AD ROMANOS. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'llj

rcpleueriint. Quod uerodiuus Paulus in adducendo præfentioraculofecutus eft uulgatam Græcorum æditionem, dédit Romanis fratribus, quicum maiorenbsp;parte ex gentibus effent,Graecam aeditionem fol am uerfabant. Cum itaqjfenfusnbsp;conuenirct,noluitÂpoftolus uel uideri derogate æditionicui affueueranf. Vir»nbsp;tute enim fpiritus potius q uerbis nitebatur in omni dodrina fua, Apud hune aunbsp;temprophetam darum eft,dominum hoc loci pra:dixiffe,fe maxima partem po»nbsp;puli fui reiedurum:idautemimminutum,quod ex maxima ilia populilfraeliticinbsp;multitudine feruatumjcffet iuftitia omnia repletururn. Caetera uide fuo loco ca»nbsp;pitedecimo.

Etficutprgdixitlfaias:bsliß dominus fabaothrdiquiflet nobis fernen, i6 ficutSodoma fadi eflernus,0u ficut Gomorra fimiles fuiflemus*nbsp;Defumptum hoc eft ex primo capite,ubi propheta indicat maximam populinbsp;reiedionem‘,*CLim affirmât futurum fuiffcpopulum ut Sodomâ amp; Gomorram,nbsp;quae penitus deletæ funt, nift dominus ex illo ecu fernen aliquod referuaffet. In»nbsp;nuit tarnen non plene abolendos fuiffe.Eo autem quod fernen feruandum prædinbsp;dt,notateorum qui feruandi erant paucitatern. Tam paucos em'm futures ftgninbsp;ficatjUt non ipfi haberi populus poflent,fed uideantur tantu in fernen relidi effc,nbsp;populirurfum excitandi. HaecautemreiedioÔCdiminutio, quanquam fada fitnbsp;ab Affyrijs,Babylontjs,et altjs, ramen maxime hoc intelligi poteft et debet de ternnbsp;poribus Chrifti.Qui lam fide.meritis 66 numero corâ deo minuti, per Chrfftuinnbsp;recolligêdi erant,primû quidem pauco numero, ôl quafi totius gentis rdiquias,nbsp;fed inimmenfum augêdi fide,meritis Ô6 fandimonia, qui ueritatis capaces erâr,nbsp;nunc funt,per quos iuftitia uera inundauit in totu orbem. Fuit cnim falus per,nbsp;Chriftum mundo inferendajdeliniata 66 prarfigurata per praeteriti fæculi libera»nbsp;tionesjtemporibus Ezechiæ,ô6alijspræftitas,inquâuniuerfalemfalutemi’lamnbsp;prophetæomnesrefpexerunt.Ifteetiam typus falutis exhibitus eft in reftitutioanbsp;ne populi ex captiuitate Babylonica,de qua incoparabiliter pauciores redieruntnbsp;adludæâ,^ erant qui maluerunt permanere inter idololatras : fic multo ampliornbsp;debuitfieripopulidecimatiOjUteffent uocatimulti,eledipauci. Etresipfaclaanbsp;riffime aftipulatur huic ueritati, quando per Romanos fic deleti amp; uenditi funtnbsp;Iudæi,quieuangeliumChriftiô6apoftolorumprædicationesfpreuerunt,fecun«nbsp;dum quod prçdidum fuerat per prophetas,quia reiedi funt à gratia,qui tempusnbsp;uifitaüonis agnofeere noluerunt, Ô6 mundanæ potentiæ Meffîam habere uolûr,nbsp;non animarum faluatorem.Sed fic erat indicium domini, ut ad Chriflû quidemnbsp;initio regnieius ÔC progreffu pauciffîmi ludacorum conuertâtur : eos tarnen quinbsp;ad cum couerfi funtjdebuiffe effe ceu fernen populi dei,ô6 iuftitiam ueram inunnbsp;dare in totum orbem per eofdem.

Quid ergo dicemusfquod gentes quænon fedabantur iuftitiam ap# 17 prehenderunt iuftitiamCiuftitiam autem quæ ox fide eft*

Dixerat uocatos in numerum uaforum mifcricordiac, non ex ludæis folum, fed etiâ ex gentibus : fubiecerat ludæos ad minimas ufcç reliquias fuifte retjcien»nbsp;das’.ex his côfequebatur,debuiffe plures ex gentibus ad Chriftum ucnire,quàmnbsp;Çx ludæis,id quod iam fadum erat. Id oftendit confequi ex præcedêtibus* Qiiidnbsp;Jgnur,inquit,dicemus fHoc certe.Gentes quæ iuftitiam non perfequcbantur,iunbsp;Ititiam perccpiffe,fed iuftitiam fidci. Hoc mirabili paradoxo uiam præparatadnbsp;animosRomanorum fuadendos. Apprchendcre utiiç perfequentium eft,atiu«nbsp;ftitia apprehendunt,qui earn non perfequebantur; confequuntur illam qui earnnbsp;k 5

gt;»4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

minime fedabantur. Adeo tota eft donum 0^ opus dei in nobis, ncc quicqua ua* lent ad hanc parandam uires noftrç,utcuncç deus illis utatur,£lt; in recipienda,ô'nbsp;in ufurpanda iuftitia.Hæc cnim iiiftitia eft,oblatam euangelio gratiam ÔC mifci*nbsp;cordiam dei ampledi, ÔC ea fola niti, dC ei uni fe in omnibus pcrmitterc. Vt ucronbsp;laude aliqua uirtutis uiuerentjplurimi gcnrilium ftuduerunt, at ut deo fidereUtnbsp;prorfuSjfefeqj ei ad ufus proximorS totos addicerêt, uulgus gentium nunquaiflnbsp;quacfiuit, Additiuftitiam quæ ex fideeft.Ex fideenim Sgt;Cccrra perfuafione euan«nbsp;gelij,confiât nobis omnis fi'ducia diuina:bonitatis,quaillud fidelibus ponicetunnbsp;Fidem autem intelligit, qua apprehcdimus mifericordiam dei ultro oblatamnbsp;euangelium. Hxc fidei iuftitia non potefi nifi ab tjs qui earn non inquirebant pi^nbsp;mum percipi.Etenim quihanc iuftitiam nondum habcnt, in poteftate funt fata*nbsp;nae,0C detincntur feruitute peccati, iuftitiam^ ucram non tantum ignorant,nbsp;nc ferre quidem poffunt. Ncceflc eft igitur ut à domino prçueniantur cum extclnbsp;na pracdicatione euangeltj, turn interno afflatu fpiritus iandi, quo amp; euangelionbsp;crcdant,0^ credentes iuftificentur.Liquet ergo hanc iuftitiam non poffe percipi»nbsp;nifi ab ijs qui ei aduerfabantur,amp;^ minime earn inquirebant, priufquam ultro donbsp;natam acceperunt.

18 Ifraeluero fedando lcgcmiuftitiæ,in legem iuftidæ non perucnit» QuareCquia non ex fidc,fed quafî ex operibus (legis.)

Quia uidcbatur abhorrere à uerojudços qui legi ftudcnt,quaî docct iuftitó non confequi iuftitiam,magis donari ca diuinitus genres, quæ earn etiam itfl*nbsp;pugnarût.Huius rationem uerbo tantum notauit,hic ut plenius exprimat,qu3t*nbsp;rit,Quarct'8C refpondet. Quia non ex fide,fed ex operibus legis ludæi fiudentl^nbsp;gijhoc eftjceremonias, amp; cxternæ tantum iuftitiæ officia fedantur, his^ confi*nbsp;dunt,non nituntur fide promiflac mifericordiæ.Iam lex fidem in primis requirit»nbsp;fine qua qualifcunlt;^externorum officiorum obferüatio nihil domino placere pOnbsp;terat:qui ut fpiritus eft, fie fide, fpe charitatc colitur, non ceremonijs quibii^*nbsp;cuncp,ludæi autem erant toti dediti talibus externis, de internis non tantum pS*nbsp;rumfolicitijfcdeis præferebantexterna, ideofiedodrinæ ChriftiaduerfabâtuGnbsp;quæ fidem QC interiora docebat,in quibus iuftitia ftat, quam ludæi non fedaba^*nbsp;tur.Ideo ad earn non poterant peruenire. Perueniunt autem qui fide operantuhnbsp;quæ domino placent ÔC lexdocet.

OfFenderuntenim l'nlapidem ofFenfionis,(îcutfcriptum eft;Eccep^ no in Sion lapidem offenfîonis, amp; petram fcandah', ôd omnis qui créditnbsp;in eum,non confundetur.

Docere uult cur ludæi fine fide fint legi fiudcntes,quæ fidem docct ÔC pofd^* Ideo adiecit,Iudæos impegifle in petram fcandali, ChrifiS.Id non plane dicit,fi^nbsp;43phetç uerba obfjcit,quo minus offendat eos.Et certeoffèndebateos qgt; Galilçt’^nbsp;haberet,qgt; uilibus ortus parêtibus,qgt; externis obferuationibus, no fuperftirioi^’nbsp;utipfijinhæreret, maximeuero qgt; tam acriterincrepareteorû hypocrifi'm. HiO^nbsp;dicebat dominus: Beatus qui non fueritfcâdalizatus in me.Cum itacçChriftüt’*nbsp;non agnofcerent,non folum non receperunt, quam offerebat partis beneuofif*nbsp;tiam,fed fummoquotç odio eum funtperfequuti.Itaimpegeruntineum,nbsp;pfos perdidcrunt,quando ab eo falutem confequi ualuiffcnt.Sic in ruinam cefl*^nbsp;muftis in Ifrael,qui credere ci detredantes cum pcrnicic fua, operibus legis ad^nbsp;di fuerunt.Quæ hic Apûftolus adducit,fumpfit ex 8.cap,Ifaiæ,Quicquid doi”nbsp;nus in populum fuum olim confuluit,id typus fuit ÔC delineatio quædam eorti’’’nbsp;qü*

AD ROMANOS. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il

qu3C per Chrißum dominum erant perficienda.Erat autem olim dominus plurü Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mis ludaeorum inoffendiculum ÖC lapidem fcandali, ergancceflc eß hoc hodic

; «ffe longe amplius,quo pofladuentumdominiincarncm,iudicium hoedomini ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo alios reijcit,alios aflumit,debuit exerceri manifeflius ÖC plenius.Caufaitac^

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cur ludæorum tam pauci ad ueram iußitiam pcruenerint,efl,qufa credere Chrû

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fto nolucrunt. Omnia illis in Chriflo difplicebät,Hoc enim fuit illis in fatis,ut rca

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpuentes oblatam dei gratiam,amp; refpicientes in potentiam Romanoru^ôô fuam,

‘ Chrißum ipfiftbifaciebant eße ruinæ amp; condcmnationi,qui feobtulerat eis iera

• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uatorem 8i redemprorem, Vtep clarius doceat idem, cadere oportcrc qui fidem

' habere nollent, aliud quoep admifeet oraculum ex eodem propheta cap. a.8, ubi 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;allegoria utitur ponentis fundamêtum,ut ibi eß legere. Qui,inquit, certo credit

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;promiflîs dei,is aequo animo expedat,dum domino uifum fit ea implcrc.Non fc

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiinat animo morae impatiens,ideo nunquam cofunditur,non folum apud alios,

fed nec apud feipfum,tanquäfrußratus eßet fpefua.Deus autem confiituitChri ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flum fuum unicum fundamentum domus fuæ, unicam fiduciam ÔC. falutem elea

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;âorum fuorum.Dum illud ludæi non rccipiunt,fed furiofe infedantur, necefle

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eûeos impingerc dC caderc,ô€ inæternum perirc.Caetera uide locis fuis.

C A P V T X

Ratres. Voluntas quidem cotdîs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obfectado ad deum,fit *

^pro illis iti falutcm.T eftimoniû énim pethibeo illis,quodæmu ^lationem quidem deihabenqfednon fecundum feientiam.

Pratrum appellatione Apoßolus cxprimit,quantifaceret Romanos fratres, quam^eßet pro falute eorum folicitus, qui magna erât apud Romanos teuerennbsp;lia,propter quod tantoaßiedu omia teßatur amp; Audio, Nemo,inquit, putet,quxnbsp;nunc in ludæorum incredulitatem dico, me odio illorum dicere : amo fiquidemnbsp;eos impenfißimc. Amoris huius meiin cos documentum eßindubitatum, quodnbsp;perpetuo uoto cordis mei, amp; iugi deprecationead deum, falutem illorS expeto.nbsp;Quia uero hæc foli deo ÔC mihi poßitnt eße cognita,adduco aliam quoep caufatnnbsp;diledionis meat ineos,ôd ex hac quoep folicitudinis mcæ pro falute eorö quæ toanbsp;ti orbi patet.Habent fiudium dei,hoc eis meo quoep teßimonio confirmo, Agnonbsp;fco ipfe eos cultui dei deditos eßejam itafratribus cognitus fum, ut non poiß'nenbsp;dubitare mihi non charißimos cße,quicuncp deo ßudent, nedS hos fratres meosnbsp;fecundum carnem. At uero hoc de ludæis queri cogor, quia hic eorum zelus eftnbsp;abßpnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feientia ucl iudicio.Et eß quidem etiam zelus dei cum ignoratia, cutn

quis fetßatur ferio quæcuncp certo noutt placere deo, ÔC inter ea quxdam quæ Si fi plactta dei non funtalle autem nulla alia caufa ea fedatur, g quod omnino puanbsp;tateßedcoplacita,TalizelofuißeApoßoIumucrifimileefl,quandoperfequcbanbsp;tur ecclefiam dei.Confidcrabat enim legem Mofis effe dei legem, fludeba t illi ucnbsp;eßet irreprehenfibilis,cum ergo arbitrareturChrißianos Uellehanclegemdißblnbsp;uere,cenfebat eos fibi eße infedandos, 0^ legem dei contra eos defendendamnbsp;aßcrcndam.ldem prætexebant primores Iudæorum,hofles domini lefu Chriflf.nbsp;Atdominusiure obijeiebatillis,quodnec Moficrcderent,nec patrem noßent,nbsp;quem deum fuum effe gloriarentur,quod fuam gloriam quærerent, ôf iußitiamnbsp;fuam magnixßimarcnt,minora legis adoflentationem obferuates, grauiora aunbsp;tem tranigrederentur.His non pauci ludçi fimiles erant,dequibus hic loquitur.nbsp;Sedquia infiituerat Apoßolus caufas, cur ludæi ita abcuangelio abhorrèrent,nbsp;fie exponere,ut neminem fandor um uelnbsp;nbsp;ipfis ludxis uel ex gentibus, qui lu®

H 4

Il6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I S T.

dæôs amaban't ofFenderet,fed pottus ad pietatem fidei adducerctquos pofTet, confï» maretin ea qui illam renebant, dicere in ludæos uoluitpmnia, quoadnbsp;tüitmitius. Refpiciebatitaqjanimo,cumzelum dei illis communiter tribuit,nbsp;faniores qui inter eos erant,amp;^ qui uero ftudio dei tenebantur,licet cum ea adhüCnbsp;ignorantia,uteuangelium Chrifti admitrere non poffènt.Cum autem fubtjcitt^^nbsp;obftinata fiduciapropriæiuftitiæ,5lt; reiedione Chrifti, refpexit in eos qui etia”^nbsp;magis adeo zelo propriæ iuftitiaînbsp;nbsp;iuftitiæ dei agebantur.Ideo ficconfequentc^

âdditprædicîis^

a. Ignorantes enim luftitiam dei,amp; fuam quærentes ftatuere,iuftitif non funtfubiecfti.Finis enim legis Chriftus,ad iuftitiamomni credend*nbsp;Zelüm ludæorum cæcum eflè,amp;^ non fecundum fcicntiam,probat, quia co^nbsp;nabantur deum fua propria iuftitia colcre,ftudio fcilicetceremoniarum, ÔC ciü^nbsp;lis honeftatiSjiuxta literam legis,fine uera fide. N am cum ftatuerutpropriam id*nbsp;ftiriam,non potuerunt fôla niti graruita remiflîdne peccatorum oblata per Chri«nbsp;ftum,qui eft iuftitiadei,quam deus in lege fua docet, quâfuis donat, folam^ ap*nbsp;probat. Vere itacp præter feien tiam cratzelus eorum, dum deum fuaiuftitia co*nbsp;ïere fruftra conabantur, Sgt;Cearn quam folam agnofcit,tam obftinate rcpudiât4 A*nbsp;uero iuftitiædei ludæos fc non fubmififle, etiam dum legi ftudere plurimum ut*nbsp;derentur,eo probat quod Chriftus finis eft perfetftio legis, ad quem lex ubitfnbsp;uocatducit^,ut ipfe in fe credentibus ueram iuftitialargiatur. Notanter auteu*nbsp;dicitjQuærentcs ftatuere. Statuienim propria iuftitia non poteft, cum nulla fit,nbsp;iuftitia autem eft donum dei remittentis peccata, ÔC afftantis bono fuo fpiritu p^nbsp;Chriftum dominum,non opus uirium noftrar um.Qui autem huius iuftitiæ coU*nbsp;potes funtjtj pro ftercoribus cum diuo Paulo habent, quæ ante pro eximijs mednbsp;tis reputabanf,Sôcupiuntinueniri in Chrifto,nonfuam babentes iuftitiam exl'^nbsp;*ge,fed earn quæ eft perfidem lefu Chrifti, iuftitiam quæ ex deo eft per fidem.luft*nbsp;tia quoc^ dei quâ ipfe nobis donat,amp; in nobis agnofeit, eft rcmiflîo pecca torui”nbsp;propter Chriftum.Huic fubtjcimus nos,cum earn fide ampledimur, confitentcSnbsp;nos peccato perditos, SCmifèricordiædeinos totos permittimus.Finis autem ft*nbsp;gis eftjUt Chrifto Uiiiatur. Lex dei iuftitiam ueram docet,finis ergo eius eft, ncsnbsp;iufte uiuere.Iftud iam folus Chriftus habet, SC largitur in fe credentibus, 8C ho^nbsp;de CO lex omnis prædicat.Ergo finis SC ultimum legis,quo omnia inlege feruruGnbsp;eft Chriftus iuftificans in fe credentes. Qiiod autem dicit,Omni credenti,ad uo*nbsp;cationem gentium refpexit.Hic iterum monemur de uero ufu legis SC totius ftdnbsp;pturæ.Tunc enim ilia legitime utimur,ÔC cum frutftu, cum eo peruenimus, quonbsp;ipfa præcipue ducit ad Chriftum. Id autem erir, cum agnitis peccatis noftvis, rc*nbsp;demptionem ardenter defiderabimus.Hæc eft iuftitia quam dominus à nobis pt’nbsp;fcit,quam præftat folus Chriftus.

Moy fes etiam fcripfit: Quoniam iuftitiam quæ ex lege eft, qui fecerii homojuiuetinea.

Locus hic Leuit.v8.eft. Facietis,ait,iudici3mca, SC præcepta mea feruabiti^ SC ambulabitis in eis,ego dominus deus uefter. Cuftodite leges meas atep iudiq®nbsp;mca,quæfaciens homouiuetin eis.Egodominus.Ineis, hoc eft, perea. PolfttÇnbsp;hoc idem cum illo domini,Si uis ingredi ad uitam,ferua mandata. Intclligiturnbsp;liita quidem etiam temporali,quam perdit tranfgreifor legis,in multis cafibus/^nbsp;men principaliter de æterna, quam ex ßde feruas domini uolötatem alTequit^'nbsp;Adducit autem hoc diClum Äpoftolus, ad oftendendü fidei in Chriftum necefl**nbsp;taten’»

AD ROMANOS. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;07

tatem.Lex nanlt;ç uitam illis tantum conccdit,qut ipfi ex animo fefe dcdunt facia endis^ijs quae praccepit pro uirili incumbunt» Condemnat iiero morte,8Cmalis(nbsp;omnibus deuouet,quicuncp non infiftût inhçrentcp omni ftudio,hoc eft,manentnbsp;in omnibus quæ precepit.Atqui nemo hominum fibi relidus ftudere legi poteft»nbsp;Itac^ ad Chriftum compellit, qui faeftus pro nobis maledidum legis, maledidioanbsp;nem à nobis abftulit.Iuftitia autem fidei, hoc eft folida apprehenfio mifericordiacnbsp;dei,quam euangeliS offert in Chrifto,producit Sgt;C fuftinet fiduciam in deum, reanbsp;mouensomnem dehacnoftriredemptione dubitationem, Hinceft, quod Apoanbsp;ftolusiuftitiamfidei iuftirfae quæ exlcgeeftoppofuit,cumreuerautra^eadeninbsp;fitiuftitia.Nam quod lex requirir,fides praeftat, quam^ luftiriam lex admittirnbsp;iuftitia indieat,eam fides in Chrifto affèrt èi. perfi'cit. Lex enim pofeit ut pendeaanbsp;mus in omnibus à deo,amp;l bene mereamur de proximis. Fides uero Chriftum recinbsp;pit,qui id fuo fpiritu omnibus fibi credentibus largitur« Cum^ in his legi iam exnbsp;animoincumbentibus, caro tarnen fpiritui adeo adhucaduerfetur,utquamlianbsp;betlegiftudeant,nunquam tarnen nontranfgrediantuream, Chriftus ueniamnbsp;illis apatre impetrat,66 fuam perfedam obedientiam legis comnnicat, tandem^nbsp;co perducit,ut uita dei ipfis penitus impertita,legi per omnia refpondeât, eam^nbsp;plene iuftitiâ quam lex requirit polTideant, Perficit ergo in nobis fides iuftitianinbsp;quæexlegeeft,quamlcx docet amp;: nouit.Dixitenim Apoftolus,Iuftitiam quçexnbsp;•cgCjpro eo quod eft,Quac alege pro iuftitta habetur, quam lex iuftitiâ agnoicit»nbsp;Vna itaeç iuftitiâ eft,ÔC ex lege, èC ex fide, fed præcipitur ea tantum, exigitur ÔCnbsp;comprobatur,abhac uero concipitur,alitur,Ôôperficitur iuftitiâ lcgalis,utfîtcoanbsp;tam deo iuftitiâ.

Quæ autem ex fide eftiuftitia,lîc dicit : Ne dixen's in corde tuo, Quis 4 afeendet in ccelumC id eft Chriftû deducere. Aut quis defeendet in abyfisnbsp;fumChoceft Chriftumàmortuisreuocare.

Difflcillimushic locus fie à Chryfoftomo éxpîicatur, Éxiftimat enim dubita» tioncm damnari ab Apoftolo de defeenfu Chrifti è cœlis in carnem noftram, QCnbsp;de afcenfu ab inferis in cœlum.Iuftitia fidei Chrifto nititur,credens ilium pro nonbsp;ftra falute uenifTe è cœlo in carnem noftrâ,SC expiatis morte fua peccatis noftris,nbsp;e mortuis iterum emerfiiïe,amp; in cœlos afeendifte, Atqui hæc fides non eft humanbsp;narum uirium,caro de his facile addubitat.Dubitationicrgo ifti obludîatur iuftianbsp;tiafidei,prohibens dicere,Quis afccndet in cœlos/Quis defeendatin abyflumCnbsp;hoc eftjQuomodo pofTet Chriftus uenire de cœlo in carnem meamc' Quomodonbsp;poflet à mortuis refurgere c Hæc eft interpretatio Chryfoftomi. Si quis uero pernbsp;cœlos hic ôô abylTum fimpliciter celfitudinem Qc profunditàtem præcepti dei,uenbsp;raî^ iuftitiæ,quam Icx requirat,intelligendam putet, quadrabit fan's in hune fennbsp;fum quod Apoftolus adijeit: Hoc eft Chriftum è cœlo deducere,amp; à mortuis re.nbsp;ducere hocmodo.Iuftitia quam lex docct,fummam a deo pofeit coformationemnbsp;Voluntatis noftrac ad dei beneplacitaîeam autem non largitur lex ipfa dei,iuftitiànbsp;autem fidei,id eft fides ipfa,Chriftum ample(ftitur,qiu earn conformationem fupnbsp;pcditat,ut non poflîs dicere, In cœlis eft ifta iuftitiâ, quis afeendat in cœlum, utnbsp;^^•^uobisadferatdnabyifoeft, ideftita recondita Ô6 abftrufaeft, ut adiri nonnbsp;poffit,c|qis defeendat illô,ut illam nobis adducatC'Chriftus in hoc mortuus cft,ôinbsp;relurr exit,cœlos cp afcendit,uthanctibi iuftiriam’conciliaret, cordi^ tuo infcri*nbsp;beret,utfemperadfitinoreSCincordetuo. De quo fi dubites, Chriftum e cctionbsp;Kurfus deducis,Slt; ab inferis reducis,hoc eft, irritû facis tibi quod ille pro te mor»

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

tuus eft refurrexftjCœlos^ afcendit,Mortuus ftquidem eft, iittua peccata piaret,in'm qiiocß fatanæ in te profligaret,unde erat ut uim legis diuinae,ne intel*nbsp;ligere quidem poffes. Coclos afcêdit, ut te cœlefti fpiritu adflatum,ad imaginetfnbsp;fua plene repararet.Si itac^ credis Chrifto,dubitare non potes,te iuftiiiç dei cofitnbsp;potemefle,Slt; idomne iam donatiimtibiquodlexdocetô^exigit,fiCeruntift^nbsp;àteproculjQuis afeendetin cœlumt'QLiisdefcendatadabyffumfhoceft, celfio*^nbsp;eft. Sc profundior eft hæc iuftitia,^ uteam pofltm aflequi.

• 5 nbsp;nbsp;Sed quid dicit fcripturafPrope eft uerbum in ore tuo,0Cin corde tuo,nbsp;hoc eftjUerbum fidei quod prædicamus.

Volebatperfuadere certius, Si probe infigere Apofiolus j omnem iuftitiai” S)C faliitem noftram contineriinuerbo euagelij.Cum itaq; negafletiam à credeo*nbsp;tibus uim legis,remotam effe folidam iuftitiam,confequenter cum interrogationnbsp;neafRrmat,uimIegis8Cueramiuftitiamprope adeflefandis in ore SC in corde,nbsp;hoc cft,ita infixam efle cordi,ut predicate earn animus defideretfemper.Hatc ailnbsp;tern grauius eloquitur,ut attentior fit Lecftor.Hoc eft uerbum fidei SCc Jpfum fe*nbsp;licet euangeliu Chrifti,in quo ineft omnis uis legis,uis quotj totius iuftitiæ. Ve*nbsp;re enim filius dei,SC apud deum iuftifi'eatus eft, uitam^ æternam habet, quicöi?nbsp;cuangelio uerecredit Tenet ergo is omne id uerbum Sc legis praeceptum,in qiionbsp;uitadei,ipfa nimirS iuftitia continetur. Proinde probaturus ApoftoluSjUerbui”nbsp;fidei ipfum euangelium quod prædicabat, efle id uerbum quod Mofes prædixit,nbsp;fore fandis in ore SC in corde, ut in quo uitam SC falutem habet ent, fubiecit. Sabnbsp;uum elTe quicuncç credit SCconfitetur dominum noftrumlefum Chriftumeflenbsp;à mor tuis excitatum^regnare in cœleftibus ôd terrenis fuper omnia*

• 6 nbsp;nbsp;Quia fi confitearis in ore tuo dominum lefum, oC in corde tiio credbnbsp;deris quod deus ilium fufeitauit à mortuis^faluus eris*

Qui Chriftum fide SC confenfu fic iam receperunt, ut credant uerbum pro lute mundi incarnatum,Chriftum eire,qui mortuus fit pro peccatis mundi,SCr^nbsp;furrexerit à mortuiSjSC in cœlis fuper oinia regnet,poteftate accepta à pâtre Jfli^nbsp;femper inconfeiToeft, SC abftj dubio credentes fatentur, hacuera fide euangdtjnbsp;conftare iuftitiam,quam falus aeterna fubfequiturjnhuncmodumiam Roma*nbsp;nis perfualum erat,euangelium illud falutê adferre omni credenti per Chriftuif*nbsp;Si quis autem abfq^ Chrifto SC hoc euâgelio legem feiret, tantum id ei cædere a^nbsp;damnationem:ex quo feiebant iam faluifi'cum efle euangelium,quod fentieban*^nbsp;inferiptum fuis cordibus,per fpiritum dei eatenus certum et acceptabile,ut nihilnbsp;malint,^ idipfum ubic^ confiteri ÔC praedicare, ut idipfum alrj s quocß faluti fit a^nbsp;gloriam dei. Si cofitearis, inquit,ore, quod credis in corde, fpiritu Chrifti certiofnbsp;de iftis omnibus redditus,quae Chriftus nobis QC pro mundo paflTus eft SC egit,r^*nbsp;cepit^ pro eledorum gloria,certe faluus eris ea falute, quam ut eledis obtiner^*'nbsp;fua iuftitia unigenitus ipfe dei Chriftus uenit in hunc mundum, Excitatu autc*^nbsp;ciTe poft mortem, fumma eft euangelijîqui enim hoc credit, credit rntis£eci(^^nbsp;eum pró mundi peccatis, SC iam regnare in cœlis, ut nos quoep perficiat, SC pc*quot;*nbsp;ducatad imaginem ftxam. In his funt quae de Chrifto fcriptura praedicat omnia»nbsp;Aliiïs eft autem ordo loquendi fcripturae,quam uulgaris Latinis, SC nimium cur*nbsp;fiofis:quin 6c,quod maius eft, folet pier un^ praemitti, ut hie eft, maius confi'ttf’nbsp;quam credere,8C natura pofterius eloquutione tarnen prius. Qui orc confitctu’^nbsp;Chriftum,teftatur fe corde quoç prius credidiiTcjSC de fua fide non cofundi ud*nbsp;Ie,fedfidelisagnofci.

Corde

AD ROÎIANOÎ. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ït^

Corde enim creditur ad iuftitiam,oreautem confeflio fit ad faïutem; 7 di'cn enim fa-iptura,Omnis qui crédit ni ilium,non confundctur»

Probat quod promifit,falu3 effeeuni qui confitctur ore, Ôlt;Z corde credit Chrf ftum cxcitatum à mortuis,Sienim fides cordis ualetadiuftitiam SC côfèffîoorisnbsp;adfalutem,certofaluus eft qui credit corde, Sô ore coßtetur cuangeliumChriftf,nbsp;Fidei cordis tribuit iuftitiam,confeffîoni falutem.Sicut autê nee fides cordis efldnbsp;poteft fine confeflîone oris,nec confeffîo oris uera SC fyncera cfle poteft fine fidenbsp;cordis:itancciuftitiafînefalutejnecfalusfineiuftitia, imofalus eft ipfa iuftiria«nbsp;Cum enim ilia in nobis plene dominabitur,tunc abfcp dubio falui erimus £lt; bea»nbsp;ti. Atramen,quoniam cum fïdem noftram ait) s quoqj prçdicamus,in Chrifto nosnbsp;uiuere,6lt; fpiritum Chrifti in nobis oftendimus, ucraœ nos efle membra Chriftinbsp;declaramusjdum omnia agimus quæ nos decent,SC adiones noui hominis innonbsp;bis oftendimus,quarum præcipua eft,confiteri Chrift5,ôf prædicare, aliorum^nbsp;pedoribus uelleinferere uerbis SC exemplis, oratione SC exhortationibus, nonnbsp;eriibefcere de nomine Chrifti,fed eius gloriam propagate modis omibus quibusnbsp;pofftt, etiam non obftantibus impiorum conatibus,Dicit autem feriptura, Nonnbsp;confundendos eos qui credunt in Chr iftum,quia non fi-uftrabuntur fpe fua,quanbsp;uitam exped ant actcrnam,compotes enim funtiuftiriæ SC faîutis, Vcre enim di»nbsp;lt;ftumeft,iuftitiam efTe,credere corde, SC ad falutem necefTariam effeoris cofeffîonbsp;nem,utfinem bonorum affequantur quem expetunt. Vbi autem fi'des obtinet,nbsp;fbi non poteft abefle oris confeflio* T am enim nequit uere credens Chrifto eumnbsp;confiteri SC prædicare, non poteft fe non mouere SC agere qui rede uiuitnbsp;tialer* Compleditur fiquidem qui uere credit, Chriftum ut omne bonum, 6dnbsp;^fttitfpiritu in eo,cuius primû uotum eft fandifïcari nomen dominfTunc enimnbsp;*^ouit Chrifto domino in manu efTe omnia, quarc ilium ad prædicandum deuninbsp;tnipelluntomnia,ôôdeterretabeo nihil.

Non eft enim diftindio ludæi 8C Græci,nam idem dominus omniu, 8 ^iues in omnes qui inuocant ilium. Omnis enimquicunc^ inuocaueritnbsp;nomen domini,faluus erit.

Explicate cœperat uim fidei quæ deo commêdat, SC aflèquitur iuftitia quam fleusin lege tequirit in Chrifto, tandem autem confirmauitper Ifaiam, nonpuanbsp;^^fteri quicuncp credunt in Chriftum,in quibus régnât Chriftus.Rcgnum illudnbsp;Chrifti oftenditnunc maxime communicandum efTe gentibus, quibus datumnbsp;eft præ ludæis credere euangelio.Subiecit, Nullum enim eft diferimen gentiumnbsp;Iudæorum,fed quicunc^ Chrifto credit,quicuncp nomen eius inuocat, faluusnbsp;eft.Fides uero eft ex prædicatione uerbi dei, quod proponendum eft omnibus,nbsp;ntcuncppleriq; ei fidem habere non fuftineant. Sic enim deus ftatuit nunc, nonnbsp;folumludæos,fcd gentes SC ex gentibus plûtes ex ludæis, ad Chriftum domûnbsp;num trahere,quod fcilicet præcipuum eft in Apoftoli inftituto.Ex fe enim patet,nbsp;ut utriq; æque perditi funt,fide utrii^ pariter feruantur. Hoc uero cofi'rmauitexnbsp;amplitndine bonitatis diuinæ,6C quod deus eft dominus omniû.Diues eft enim,nbsp;*ueft,tnifericordia eius ualetin omnes quiipfum inuocant, cum omnium fitdoanbsp;uunus. Videmusunumquenqjredeinftitutum hominem fi'ngularidignationenbsp;cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eos quos genuit, regit, promouit,in ditione fua habet. Id autem à deo eft,

qui O Us bonus eft. Deusitacphac bonitate fumme excellit. Nonigiturpoterir •gentes üc abijcere.Conuenitigitur illi, uteas quoeç ad communionem falutis adnbsp;ducat,quæ totfæculis in fua perifTent impietate, Proinde dominus ipfe feruator

, |1O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- COMMENT. -IN -ERIST.

- eft omnium,Ut tarnen rcprobosabutêtes'gratta amp; bcnefkqs falute^ temporal», tandem optimo iure addicat gehen næ«Generalitas ergo domintj dei infer t, uto*nbsp;mntbus populis falutem Chrifti fui communicct,filt; ex cundis populis aliquosnbsp;men deligat,quos illi adducat. Quod autem adducitur ex loele propheta a, capnbsp;loquitur quidem de Zion lerufalem reftituta, ut femper perftet 2lt; regnet, Ëanbsp;üero eft ecclefia Chrifti,ad quam amp; genres accedere debuerunt, ÔC falutê ucrafHnbsp;confequi,quç ponitur in inuocatione nominis dei.Non iam ctiam in ceremonîl^nbsp;legis,quæ ludæis tune inoffenfo deo non potuerunt prætermitti: turn quod gco^nbsp;f aliter illud dicit,Quicuncß inuocauerit nomen domini,hoc eft,iuxta dei uolun*nbsp;tatemiliumcoluerit. Nam in cultu dei illud primum eft, Deum agnofccre,cun’nbsp;effe à quo fitfalus imploranda,qui fit in quouis diferimine inuocandus. Hic an*nbsp;tem fimpliciter inuocare accipiturpro petereopem omnê SC falutem à domino,nbsp;g Quomodo ergoinuocabuntjin quem non credideruntf autquornonbsp;do credent ei,quem non audieruntf Quomodo autem audientfînepraf^nbsp;dicantef

V titur interrogationibus propter maiorem uehementiam orattonis. ManiË ftum uero,eum non pofte inuocare deum,qui non credit fc opem ab eo polTe eX*nbsp;orare.Eiufmodi igitur fidei affedus eft inuocatio diuini nominis,ut fine fide cd*nbsp;ta deum uelle nos feruare,exiftere non poffit. Quomodo uero credent:' V t enit’’nbsp;quidpiâ credas de aliquo,neceffc eft te audire ante id quod credere de eo debeas-Fides habetur didis, Vt ergo deum omnes inuocent, necefteeft utomnes ei crc*nbsp;danttut uero credant,neceffè eft ut id de deo audiant quod credere oportet.QpOnbsp;modo uero audientabfcç præcone t’Omninoenim praeconium eft euangeliuif,nbsp;quo de Chrifto renunciaturjUenifTe eum ut feruet omnes in fc credentes, qui 1»^nbsp;iuftitia,falus,fanditas,6Cbeatitudofidelium,cuicredcreeftuitaaeterna. Impofl^nbsp;bileeftautem perutnire ad uitam aîtcrnam,nifiaudicris euangelium: id ucroa^lnbsp;‘ miniftratur per hominem,domino autem dante incrementum ut proficiat. No»*nbsp;ergo uerbum uitæ à Chrifti miniftris adminiftratum faftidiamus. Qui enim mil»!nbsp;ftros dei fpernitdum uerbum dei praedicât, deum fpernit,amp; fpiritû Chriftiinnbsp;Ioquentem,qui frudû uerbifouet,ôd adolcfcere faciat. Et Chriftus ipfe uerbi fn*nbsp;author,in fuis loquitur,amp;: omnia operatur in omnibus, maxime uero ad faln*nbsp;tem in eledis.Eft ergo euangeliû, annunciatio exhibitæ falutis uere credentibn^nbsp;per Chriftum,medianteminiftrofada,quiutpraetcr uerbum domini nihil loqn^nbsp;tur,cuiobidfît credendum docentiexterna uoeequæ deifunt, dominoauten*nbsp;fpiritu fuo incrementum dante, amp; interius mentes eledorum mouentc ad fai»»*nbsp;tcm,impiorum quo(^ ad indicium amp;confcientiæaccufationem,Credendumig*nbsp;tur fidelibus,dominum ipfum nobis ac nobifeS omnia agere fîC loqui,ideo^nbsp;niftrorum eius uerba non ut hominum, fed ut dei fermonem admiremur 6C art’*nbsp;ple(ftamur,ut abftineatur ab omni fuperftitiofa etiam miniftrorum Chrifti ad o’**nbsp;’'atione,fed per uerbum dei audiamus in nobis Chrifti loquentem fpiritum ad !ƒnbsp;lutem,diligenter ô£. fobriedifeernentes in uerbis pracdicâtium, quid iuxta hon’**nbsp;nem loquantur,uel iuxta fpiritum QC feripturam dei,ne quid ex perfonarumnbsp;miratione pecceuQuâdo quotquot homines fumus,in multis offendimus om^^nbsp;maxime aût fi de noftro fpiritu fecus iudicemus de humano, qui fallere pot^*‘nbsp;Ô6 falli, quandiu in carne uiuitur.Ôi fpiritu dei non per omnia dirigiturmc»’^nbsp;humana,

10 nbsp;nbsp;Quomodo uero prædicabunt,nftî mittanturCfîcut fcn'ptû eft,Quà»j;

fpecio®

fpcciofî pedes euangeb'zantium pacem,euangelizantiïim bonaf

Quid lien ah'quis de deo renunciet, 5)C ad falutem hominis faciens ad quod non ipfedeus eum mittatSi impellat C Non poteft ulla creatura de deimifericor*nbsp;diaprædicare,fiiddeus non ipîefecerit earn prædicare, lamfinon poteft prædi»nbsp;cariciiangelium Chrifti nifi ab qs qui diuinitus in idipfum mittuntiir,ô(f apoftolinbsp;indubitatum euangelfutn prædicabantjdequo non hic tantum Ifaias,fed omnesnbsp;prædicaueruntprôphetæjGentesquocphoceuafigeliumcupidiftîmcrecepernt,nbsp;ludæorum pluhmis id afpernantibus, liquct abunde dominum uoluiflc,ut temanbsp;pore cuangeltj ad regnum filtj fui addücerêtur gentibus multi, ex ludacis paunbsp;ci.Oraculûautem quodeitat Apoftolüs,habetur Ifaiæ 51.8Ccft locus iftcomnisnbsp;de temporibus Chrifti, de reftitutione Si glorifîcatione ccclcfiat ftdelium Chrifto -régnante.De quo uide in proprio illic loco,ubi prædicatio euangelq, quæ eft ni»nbsp;mirum renunciatio ueræ iôlidæ pacis in Chrifto ftdelium, uerorum quoep bo*nbsp;norum falutis perfedæ fîcdefcribitur, utquac maximum fîromniumbcnefi'cioanbsp;rum dei,quod non nifi fuo præfinito tempore exhiberc orbi deus uoluerit. Satisnbsp;hincconfiât, neminem pofle adferreufpiam præconium euangclicum,qui nonnbsp;fit ad id diuinitus deputatus,mifius ÔCimpulfus» Spiritus liquidé ipfe patris meinbsp;loquitur in uobis,inquit Chriftus. Vt ergo nihil ucn' nifi ab ipfo deo profi'cifci ponbsp;teft,mendacium eftenim omnishomo,ôlt;^ diabolus pater mendactju'ta piusquicanbsp;quid ueritatis iüxta uerbum dei audit Si intelligit,ambigerc non poteft id fibi penbsp;culiariter ciTe deftinatum diuinitus,Ôf quicucp illud adferat, eum nihil huiufmoanbsp;di potuifle,nifimififletcum deus. Siminifter bonus eft, hoc amplius admirabinnbsp;tur erga dignationem dei patris.Si malus, agnofeat fe meliore indignum.Exofcunbsp;iabitur tarnen quod ucrum intelligit, Si charitatem dei agnofeet, qua fe adeo ucrnbsp;bo falutis non ferat dcftitui,ut citius impellat malos, qui fibi id adferant bonæ donbsp;drinæSc uerborum uitæ, quam fpiritus Chrifti largitur, Proinde femper hoc innbsp;primis inquirent filq dei, fi dei uerbum fit quod audiSt:de co fi confier, iam nihilnbsp;morati quo minifiro uerbum patris fui ad ipfos peruencrit,toto illud pedore amnbsp;pledentur.Interim hic uide gràdus mifericordiarum dcûprima efi, habere apojnbsp;ftolos:fecunda,audire illos predicates: ter tia,illis crcdcrc:quarta,inuocare: quinnbsp;ta,faluari,qui fummus efi gradus,ad que abftç alqs non per ucnitur, Miflî autemnbsp;ptædicatores illi intelligantur, qui Chrifium pure annunciant Si uerbum dei,canbsp;nonicam fcripturam,citra uanae gloriae Si quæfius cupiditatem.Ita enim Si Chrinbsp;fins fe probat miiTum à patrc,quia non fe fed patrem glorificabat.

Sednon omnes obediunteuangelio^Ifaias enim dicit; Domine, quis il credidit auditui noftro;*

Hoc in ludaeos dixit, de quibus eft Si querimonia prophetæ, quam fubtjcit, Quâm autem non omnes ludæi euangelio credant,fatis manifeftum fuit tempo*nbsp;re Pauli,quem propter euangelium paflim perfequebâtur, perpetuô fui fimilcs,nbsp;qui ad fe miffos prophetas nunquam audicrunt, fedocciderunt ferè omnes. Etnbsp;Chrifium domini quoiÇ crucifi'xerût, qui euangelium non uolebant,nifî tempo*nbsp;ralia,faftum,diuitias,eloriamcB huius mundi annunciaret,Crucem femper abo*

Ill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIS T.'

bus pariim tcncant,amp; noftrts acccdere dodrinis ÔC moribus minime tutum lis.Cui accedit tyrannis fepiicoporö nomine, à quibus hadenus fueruntnon w«”nbsp;inßrudi fidc,^ exuti rebus,amp; dcprauati exemplis,ut fadi fuerini profeliti pc*®*nbsp;res, 0^ duplo fill) gehennæ.Quod additexlfaia,legiturcap,554habet^admirattonbsp;nem de paucitate creden«utn,0^ fingularitcr ludacorum. His prædieit adco nofnbsp;reuelandum brachium domini,id eft potentiam Chrifti contra omnes crrores,0^nbsp;idola multi generis,perCbrifti mortem faluificam,utiudicaturumprafdixcrit«^nbsp;promiffum faluatorem Chriftum,quinoftra expiaueritpeccata, ab eis quo^i**nbsp;iedum,amp; percuffum quo^ à domino,pro peccatis omnium eledorû,SC credc’’*nbsp;tium uerbis dci,amp;euangclio Chrifti. Vide locum,

11 nbsp;nbsp;Ergo fides ex auditu,auditus autem per uerbum Chrifti»

Ex praedicationeeuangeltj, quæ conftat uerbo dei, fides paratur augeW’’* Eft enim euangelium ipfum uerbum dei, amp; ex uerbo, hoc eft, iulTu dei prardit^'nbsp;tur,certa dei miftionc. Huie ergo dum credunt genres prac ludæis, manifcftui”nbsp;fitjdomino nunc uifum,adducerc multo plures ex gentibus regno fuo, $ ex Ii**nbsp;dæis.NechocficintelligendumeftjUtomnis Sdtotacaufafidei fitauditio uerb*'nbsp;Loquitur enim hie Apoftolus de externa prædicatione euangelif, per qua m donbsp;minus uoluit omnes genres uocare ad fideicommunioncm. Eft autem fidesdonbsp;num amp; opus dei, Vtitur autem dominus externa huiufmodi prædicatione, du***nbsp;fidemingerit,uttanto fitfidelibus commendabilior,ne oftèndat,minus illam fOnbsp;uerendo.Quia enim plures ludacorum adeo afpernabantur euangelium Chriß*’nbsp;contigit ut etiam genres ab codem alienarent, öd in fide euangeltj infirmarentiH'nbsp;His autem utrifcß defer uit potifttmum Apoftolus totis hifee tribus capitibus,O^nbsp;no,decimo öd undecimo. ideo per illud,Fides ex auditu, oftendit omnes euang^nbsp;Irj auditores pertinere ad falutem seternä,fi credant, Per id autem quod additui»nbsp;Äuditio autem ex uerbo dei, docet conftare omnem euangeltj prædicationenbsp;boödiuftudet

I ij ’ Sed dico,Man quid non audieruntC Et qûidcm in omnem terrameJ^nbsp;uit fonus eorum,8d in fines orbis terræ uerba eorum.

Ex auditionefidedixeratprouenire öd ex euSgelio.Honcftiorcrgo caufa creduh'tatis ludaeorum fuiffctjfi üli euangelium nondum audiuiflent. Earn ita*?nbsp;caufam Apoftoluspcrcunëîationefubmouet. An,inquir,non audierunteua*'*nbsp;geliumç’Caucus ucro offenfionem, non exprimit de quibus per conta tur, ödnbsp;(pondetper oraculum Pfalnft 19. Euangelium peruenifle adomnes. Adaptaü^‘nbsp;autem earn fententiam Pfalmi allufionc quadam praedicationi euangelicac. Na”*nbsp;propheta illud dixerat de cœlis. His ait,non effc fiquidem fermonem,nec uetb^nbsp;nec audiri uocem eorum, attamen in omnem terram prodire regulam ccrtun’înbsp;curfum eorum,öd in termines orbis uerba ipforum,ibidem docct,quac uideasnbsp;loci.Sicut, inquit,decus coelorum,lux öd motus aftror3,deum ubiep praedicai*^’nbsp;ut nemo ufpiam hinc maieftatem dei no pracclare cognofcerc queat:fic nuncnbsp;audiri undi«^ pracconium dei per euangelium,ut gloria Chrifti non minus qtiä*”nbsp;fplcndor ccelorum öd Solis,iam ubiep clariffimc effulgcrct, Adco nanjç curreb’*nbsp;tuncprædicatio euangehj,8d diffiindebasur quotidie, utferipferit Apoftolusnbsp;Ioflcnfibus,peruenifle illud,fua adhuc ætatc in uniuerfum orbem, öd ad omnc*fnbsp;creaturamquæfubcœloeft. Tametfi cnimid temporis nondum adfingula^^**nbsp;mata orbis pracdicatio euangeltj perucniiret,pcruenerat tarnen ad prarcipuas^^nbsp;bis regiones, ex quibus facile erat illam ad mortales reh'quos omnes dimana^^'

AD ROMANOS. CAP. X.

Ea tarnen ratio'ne, quod iibicp magna pars fempcr împiorG uixitcum ptjs SfChn' fto credentibus.

ScddicOjNunquidIfraelnoncognouttfPrimusMjoyfcs dixit: Ego 14 ad æmulationem uos adducam in non gentem, in gentem infipientem,nbsp;in iram uos mittam»

Didumhoclegitur Deut ji, ubideus praemittit: Ipfi meprouocaueruntin CO qui non erac deus, irritaueruntmein uanitatibus fuis, QC ego prouocabonbsp;cos in eo qui non eft populus,in genre ftuka irritabo eos.Zelotes deus eft,no fer cnbsp;iuxtafecolideumalienum» Proindequafizelotypiaprouocauerûtiudaeideum,nbsp;cum faditijs fuis Si nihili numinibus cultum eum impendertint, qui foli deo de»nbsp;bebarur Jnuicem itaep minatur deus illis hoc loco,aflumpturG fe Ôi. exculturumnbsp;bencficijs fuis genres: quae quia ante religionis liera: politia deftituebâtur,iure dinbsp;ccbantur non efte populus gens ftulta. Porro primiim beneficiorum, quibusnbsp;deiis genres excolere dignatus eft,ucra religio eft, quam confequuntur bona cçanbsp;plurima, Promiferat autem deus 1k)c didfoMofisgentibus fui cognitioncm innbsp;Chrifto domino, 8«f cum hacomnimodam fclicitatem collaturum, ludæos autemnbsp;ob contemptum gratiæ fuaî abielt;fturum,tantis^ malis immerfururn, ut cemulasnbsp;tione contra genres inflammarentur,ita utres urrinlt;^ habettotiam fæculis. Vtanbsp;cuncj enim S)C apud genres puriras religionis pridem collapfa eft,6C apudno pannbsp;cas omninoextin(fta,acinde régna inter fe miferc collifa ÔC euerfafunt, omne^nbsp;genus malorum in iftas incubuit,tamen utperftitit apud plerafcß prædicauo noanbsp;’^inisChrifti,ira plurimum quocßfupereft apud has pacis,hbertatis,amp;:omnimo«nbsp;felicitatisjludæis ubic^ exilium amp; capriuorum inftar in fumma miferia ÔC ca»nbsp;lamitate degentibus, id^ tot iatn fæculis ab ipfo nimirum exortu euangelrj, Tuenbsp;cnimcœpitdeus ludæos ad æmulationem prouocare,8Cirritareingentibus,quinbsp;^us cum Chrifto fuo donauit omnia,ficut ludæos obnegatum ôd reieóxim Chrianbsp;^um,fummæaddixitinfelicitatiôdcalamitati, Prouocare zelouelad æmulatio«nbsp;nemdicit,quo inteliigtteum doforê quiexagitatludæos,dum uidentgenres fruinbsp;felicitate,quæ ipfis olim promiiTa eft,ex quo utiq; impellcntur,ut ad earn félicitasnbsp;temrurfumafpirent,

Ifaiasautemaudet,amp;dicit:Inuentusfuma nonqua:rentibusme,pa:» ry Ern apparui his qui me non interrogabant. Ad Ifrael autem dicit : Totanbsp;expandi manus meas ad populum non credentem, fed contradicen^înbsp;tem mihû

Clar um eft hoc oraculQ Ifaiæ 6y.cap.Ioqui de rciedione ludæorû, fua ipfo« rum culpa,8C de aifumptione gentium gratuita Jdeo feribit Apoftolus, Ifaias aunbsp;«ietScdicit,Dominoautacceduntô6adhærcnt,qmuerbis cius creduflt Slt;obe«nbsp;diunt:qui illis non credunt, ad diuer fa illico ftudia rapiuntur,quæ cum iuifis deinbsp;ex diametro pugnant, His ergo dum detinêtur,aliud non polfuntjq omnem ad«nbsp;nionitionem dei contemnere areu rencere.hoc eft,non aufciiltarc uel contradice=«

cr uicacia ÔC crudelitate crucifîxo domino,^ occifts cius difeipulis,

1 1

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C Ö M EN T. IN EP I S T.

rcpulenmtExhoc autcm loco confûmatur, nos oportere gratia dei preueniri^J* omnibus, Sic nancp natura perditi fumus, ut nobifipfis relicS^i deum qua^rcre Sinbsp;inaenire non poffumus,necefrcç cft, ut ipfe fefe nobis priorem infinuet nosnbsp;fetrahat,6ô prorfus innouer.Sic amp;^populuslfracl prima aflumptus eft, id quo^^nbsp;propheta Ezechiel fîguraliter defcribit cap,

CAP VT XI.

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ico ergOjNunquid deus repulit populum fuumf Abiît.îslam

i J nbsp;nbsp;nbsp;Ifraelita furn ex femine Abraham, de tribu Beniamin,

B ^^arenulitdeus plebem fuam quam præfciuit.

Poft oftenfam reiedionem plurimorum ex genre ludaeorum ob impietatefl* fuam,ôôfîduciam operum,amp;: perfidiâ, nuncdoceteandem gentem nequaqua’’^nbsp;à domino fie effè abieda,ut dignationem dei in totû amiferint, fed rurfus quocfnbsp;efte rcftituêdos,quando 2C cafu eorum qui ex hac genre abiedi funt,falutem effenbsp;allatam gentibus conuerfis ad dominum. Primum ergo dicit, deum populumnbsp;décorum non reiecifte/eruaturum autem cxillo eos,quos ipfe ut populus fibici*nbsp;fentpraefciuit 8C elegitgratuito. Probat illud exemple fui SC Heliae, Cum auteti*nbsp;interrogatjNum reiecerit deus populû fuum, interrogat de peculiari ilia graria,nbsp;qua deus earn fibi gentèm adiunxit pcculiariter,ancamutata fit, ut fîcutgen^nbsp;huic deus hadenus fingulariter propitius fuit, ira ei fît mine infenfus peculiai^nbsp;ter: SC quemadmodum olim gratiæ crat,eflc natum de femine Abraham,nunc fnbsp;indignationis, Refpondet itac^, Deum populû fuum non repulifle,uel odifîè clt;^nbsp;pifte nunc,ut ideo quis deo inuifus fît, quia ludæus fît,gloriatur enim magnifie^nbsp;fe Ifraelitam efle,ex femine Abrahée,S^ de tribu Beniamin.Idem intendens quoc^nbsp;fupranonojcumcaufam reddens curdolcretdeexirioludæorum,lfraelitas lad*nbsp;dauit,quia ipforum eflet adoptio,gloria,fœdera,amp;;c. Teftari enim uoluit, agno*nbsp;fcerc eftè hæc adhuc indicia fauoris diuini non iraî, alioquime quot^ repulüTe^nbsp;- fed me aflumpfît,utetiam praîco gratiæ eius efî’em,6^ hocbenefîcij agnofeo con*nbsp;tigiflè mihi ex ea bencuolentia,quam maioribus noftris promifit.Non repulit «ƒnbsp;go deus populum fuum Ifraelem,tametfi nunc pauciores ex eis, quam ex gcnö^nbsp;bus affumat. Non enim mutât deus dona-6C uocationem fuam.Quos femel in'U*nbsp;tam felegit,eos nunquam abifcit.Populus autem eius tj funt,quos ipfe fîbi in holt;;nbsp;elegit,ut promiflîonem hanc ftatueret,ut eflenteius populus, hîj quos ex eisnbsp;præfciuit Ôf præfiniuit,ut fui eflent.

i An nefeitis in Helia,quid dicit feripturaCquemadmodum interpella^ deum aduerfum Ifrael7 Domine, prophetas tuos occiderunt, altaria tu^nbsp;fufFoderunt, ëC ego relidus fum folus, ôd quærunt animam meam.nbsp;quid dicit illi diuinum refponfum 7 Reliquimihi feptem milia uirorufl’»nbsp;qui non curuauerunt genua ante Baal.

Argumentum aliud ex oraculo fado ad Heliam,Deus,inquit, fui fimilis cH» SCquod dona eius SC uocatio abfîç pœnitentia funt. Nam fi' cum Helias putar^^nbsp;omnem in Ifraele pietatem femel extindam,nec quenquam fuperefle in totop^nbsp;pulo uerum Ifraelitam,deus tarnen feptê millia fibi feruauitSi nunc poft exca^f^nbsp;tionem fadam tempore euangelij, neminem fibi ex hac gente feruaret, nec fu*nbsp;milis eflet,Sc admitterent dona SC uocatio eius pcenitcnriam,fd autem impoifil’**nbsp;le eft,ergo in præfenti têpore habet deus fuas quoej reliquias ex Iudæis,fcdnbsp;ipfe elegit,quasœ feruabit ex fua gratia,nullo illorum metito.Legitur autemnbsp;hiftorö

hiftoriaj.Reg.ig.Videtur autem per feptemmüUa more fcripturæplunma mit lia intelligendum efle. Solcc enim numerum feptenarium pro incerto ÔC magnonbsp;numero ufurpare. Si iam deus tunc quando adeo perditæ res erant populi Ifrae»nbsp;litici,in eo tarnen fibi feruauit tam multosjfatis intelltgi datur,eam nunqua genanbsp;tem in totum repellendam omni tempore,uel aliquos ex cis fibi feruauit, ficut feanbsp;cit Heliæ têporibus, utcuntp nSc ex ca paucior es fibi eligat olim fecerit, amp; r urnbsp;fus fadurus fit.Multi ein 6C Pauli têporibus exifraelitis couerfi funt ad Chrifiü,nbsp;quin 8C plures difcipulos habuit Paulus ex ea gente, QC primitiuæ ecclefiae prcfanbsp;byteri multi ex ludaeis erant,fed SC aliquot quocp R-omani epifcopi nominantur,nbsp;qui ex circuncifionc conuerfi fände gubcrnauerunt ecclefia, ut interim feptuaanbsp;gintaduos difcipulos,SC eorum auditores cum apoftolis taccamus.

Siceroo SC in hoe tempore reliquiæ fecuiidum eleócionem gratiæ oei 5 non eft gratia.

Quos ex ludæis feruauit 8C feruat deus,gratia fua feruat,nullo meriro oper u. Quia autem inficiari nemo poteft,gratia feruari eos qui feruantur, ideo alterumnbsp;tantum oftendit,quod non ex operibus, quando gratia SC meritum operum fefenbsp;inuicem tollunt.Si enim gratia cft^hoc eft gratuito donatur falus,nihil poteft hu«nbsp;ius deberioperibus.Etfiquiddcbetur opcribus,iamgratia,ideftgratuitumnonnbsp;cft.Etfi dicas,falutem fimulconftare gratia SC operibus,facts ut necgratia fit granbsp;tia,nec meritum mcritum.Siquidem enim id gratis dari omnes intelligunt,quodnbsp;pt orfus nullo merito datur.Et quod merito datur,nemo no agnofeit minime granbsp;tis dari.Effîcitur igitur,fi gratia feruantur omnes,etiam ludæi, id quod omnes fanbsp;tentur,fieri non pofte,ut quifquâ nec ludaeus quidem feructur ex operibus. Ele«nbsp;lt;^ionem autem à gratiam libêtct memorat,ut deijccret ludæis fiduciam gentis,nbsp;IcgisjCeremoniarum.Id^ probe inculcaret,efte de populo dei,totum pendere abnbsp;eledione dei gratuita.Ignorare adiutorem 6C faluatorem alium, non patronumnbsp;quemcun(Ç,nec ex merito operum,fed ex gratia. Loquitur autem Apoftolus innbsp;hislocis de prima caufa falutis, ea tota eft una gratia ÔC mifericordia dei. Qua eunbsp;deus iam nos complexus eft,ÔC inter fuos afTumpfitjdonatfpiritu fuo bono, co^nbsp;agit ad bona opera quæ ipfe prçparauit, ea^ mox,licet dona funt ÔC opera ipfiusnbsp;in nobis, SC per oinia gratuita, ampliftîme tarnen longe^fupra pondus operumnbsp;remuneratjSChic seinfuturo.Indedicitfcripturatoties,repcndinobis à deofeanbsp;cundum opera.Opus enim quodeuneç rcdum,fic ualet apud deû, ut non poftîtnbsp;ci non rependere mercedem,non ex dignitate operis, fed ex gratia rependentis,nbsp;ÔC coronantis fua in nobis opera.

Quid ergof Quod quærebatlirael hoc non eft confecutus,eledio au 4 tern confecuta eft,cæteri uero excæcati funt,ftcut fcriptum eft:

ludaeorum uulgus maxime offendebatur, ÔC qui ex gentibus conuerfts illis fauebant,quod nulli æque aduerfarentur euangelio,atcp ïudæi præftantiores hanbsp;biti.Iftud ofFendiculum cupit remouere his locis Apoftolus, dicens dominS quianbsp;dem multos ludæorum excæcare SC indurate, plerofqj tarnen ex eis illuminate,nbsp;ÔC mollire ad nlacita fiia.iieriim tantum reliouias, id eft naucos. Accinit aut? hirnbsp;habuerunt quod étant de gente Ifrael, manifeftu, quod falutemnbsp;[crunt,confequi niftcredentes nonpotuerunt.Nam hanedeus elelt;nbsp;m donatjtcliqui ucro excæcati funt, Ä quo {’ A malo proprio conanbsp;I 5

la-é nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIS T.

tcftti’onts.Cum enimhaeccæcftasnihil fît^fenfusreprobus, fpirituscontco« tiofus, quàm ocuîi non uidentes, ÔC haec deus ipfe clare tcftatur fefe immiitere uCnbsp;pœnam reprobis.

• 5 nbsp;nbsp;Dédit illis deus fpiritum compundionistoculos, ut non uideant înbsp;aureSjUt non audiant,uf(ç in hodiernum diem.

Ifaias i9,uaticinatur de Aegypto quidem,dequibus fîmiliadictt. Potabit, quit,dominus Äegyptum fpiritu erroris uel copuntSionis, Signifîcat aûtnbsp;infaniam,2lt; mentis perturbationê,inopiam confilij; quam cum dominus imtnit^nbsp;tit ijs,quos punire atcß ettertere ßatuit}, dicitur fub allegoria agentium in furot^nbsp;nimio potS infundere,8C obtrudere eiufmodi uinum, uel poculum furoris’, quonbsp;uelut inebria.ti à reda mente excidant, SC confilia fibi perniciofa fumant, Id uct®nbsp;quid aliud eft,^ immittere fpiritum malum SC furentem,qui à ueris bonis auet*nbsp;tat,agat^incerta 6C malac’Qualem fpiritum dominus immifit in Saul 6C Iudaiflgt;nbsp;QC immittit omnibus uafisiræfuae. Ad has ergo fcripturas allufitforfan hie ApO““nbsp;Oolus, fenfumcp talium locorum fignificatius uolens exprimere, dixit, Dedit eisnbsp;fpiritum compun(fHonis,id eft peruerfum, SC exitiofum, qui cum omne maluß’nbsp;accerfat,nihil quàm pungit SC cruciat.Oculos, inquit,ut no uideattSC aurcs SCe»nbsp;Hie locus Ifaiae 6,habetur,cum altjs ibi mulds fequentibus fententijs, quas ibi n*nbsp;de.Similia^cp poftealudæis Romanis coraobiecitjUtlegimus Ad.ig.Quodu^nbsp;rohicaddit Apoftolus defuo, VfcginhodiernSdiê,perindeeftatlt;gillud 2, Cot*nbsp;5,Vfeg in hunc diem manet uelum fuper leClione ueteris inftrumêti, Voluit hocnbsp;didum prophetæ adaptare ludacis fui temporis,in quibus populi excaecatio pr^e*nbsp;dida à propheta maxime impleta eft,Quâdo immiffus eft cis fpii itus erroris,lof*nbsp;ge nocentior eo,qui illos tenuerat ante receptam legem.Id quod dominus ludçi^nbsp;confirmauit fub parabola,Spiritus,qui priore domo reftda, cum per inuia SC aHnbsp;da loca ambulans,quietem fibi fruftra quæfiiret,reuertitur ad domum fuam prionbsp;rem,quam cum paratam SCornatam fibi olFendit, alTumptis feptem fpiritibus^^nbsp;nocentioribus,incipit rurfus inhabitare.

• 6 nbsp;nbsp;Et Dauid dixit:Fiat menfa eoru coram ipfis in laqueum, 8c in capttö«’nbsp;nem,ÔC in fcâdalum, ôC in retributionem illis. Obfeurentur oculi eoruH^nbsp;ne uideant. Sc dorfum eorum Temper incurua.

Hie locus eft in Pfalm,69,quem fiio quoeg loco uide.Porro fenfus hie eft,F3C deus,utquæ iftis comparata ftc funt,utbono SCfolatioeisfutura uideantur, c3C*nbsp;dateis in perniciem.Adime illis omne redum iudicium, uires^perficiêdi quo®nbsp;eis fit utile. Porro fub metaphora menfæ amicorum laquei SC tendiculæ,pofter*fnbsp;ra fub metaphora ob tenebr adonis ocuIorum,SC inftrmauonis lumborum expd*nbsp;mit.Cuienim iam appofita menfa eft, is exiftimat fibi laboribus SC pcriculis de*nbsp;fundo quiefeendum SC deliciandum effeftbi ergo fi ei paratae infidiae funt, SC i®* ‘nbsp;tercipitur,quo malum eft inexpedatius,quocp alienioretêporeincidit, hoegt®*nbsp;uius eft,maior^ calamitas habetur, Ita eft etiam cum quis intercipitur uel intef*nbsp;ficitur ab amicis, cum quibus pacem efle fibi credidit. Vt uero infelicifltmSnbsp;ut didum eft,intercipi:ita fumma miferia eft, non poffe uel uidere quod agasnbsp;liter,uel id cum uideas perficere.Id quod Pfalmus fignifi'eat, fub imagine hoiu^*nbsp;jiiis,cui oculi funt obtenebrati, SC lumbi nutantes. Sic eis in locis ac alijs fpiritO^nbsp;fandus exequitur extremam reiedionem gentis ludaicæjinid praecipuum to®’*nbsp;pus cum illi Chriftum reieciffent SC crucifixiiTent, Apoftolus autem fatis habu*^nbsp;adduxifle,quodcedereinperniciemillisdcbuerwnt,ea à quibus falutem exp*^*nbsp;daruPf’

darum, quod defiituend» effent facultate, res utiles profequendi ucl profpida endi Jnhis enim omne malum conrinetur,00 pleniffiraa reiedio» Sicutergo fan»nbsp;disbonafuntjSCadfalutem cooperantur omnia,ctiam ipfa peccata, óópeccatisnbsp;accerfita malattta cunda ipfa^ falus eftexino mails, 6lt; feruare no poteft eos quinbsp;uiuunt extra Chriftum*

Dico ergOjNIunquid fic ofFenderunt ut cadercntfAbfit.Sedillorum delido falus eft gentibus,u£ I'llos æmulentur*.

Mollit Apoftolus quod neceffario dixeratde excçGatiôncreicdionc^Iudçô rum,maiore ex parte.Primo,quod ca fada fuerit gcntibus in falutem : fecundo,nbsp;quia adhuc fuperfitillis radix eledionis Si conacrdonis ampliffimeu'd autêagir,nbsp;ne boni exiudæis offenderentur,ucl etiam ex gentibus,intérim profligas à fe fu»nbsp;fpicionem iniquioris animi in Iudæos,prædieans dignationê dci ad rudæos,quaénbsp;eo ualetjUt Ôô cafus eorum mundo profit, Cafum autem hic intelligit totius gen»nbsp;fis,ab clçdione gratia^ dei.Dicûtur autem impegiffe quidem, fed no cecidiffe,nbsp;nifi urgentes incommunionem uenirentfalutis.Dura cnim côftatgentem luda«nbsp;cam adhuc deo fandam fuiffe,co^ reftituenda magna gloria,SC id tum demum,nbsp;cum iam plenitudo gentium ingreffa fuerit, effedum eft, gentcm earn cafu fuo»nbsp;*’uni,0c maioris licet par tis,non cecidiffe ipfam,fed impegiflc tantum,6C propternbsp;lalutcm cum gentium turn fuam ipforum. Propter falutem gentium, quia hæ in»nbsp;gens fub incredulitate conclufa effe iufto iudiciodeideber,quo ÔCin eaillufiriotnbsp;fiatmifericordia dct,quando olim earn iampridem gentem finemifericordia, SCnbsp;”on populum ad Chriftum dominum reuocabit. Vifum ergo eft deo,tunc euan»nbsp;gcliu uitæ dare gentibus,cum illud ludæi reieciffent, Hine Paulus Si Barnabasnbsp;dicebant, Quandoquidem uos ludæi euangelium dei repellitis, üos^ indignosnbsp;•udicatis uita aeterna, ecce conuertimur ad genres. Rede ergo hie Paulus dixit,nbsp;cafu ludæorum falutem alia tarn gentibus,non datam tantum cafu ludæorum ocnbsp;cafionem,ut falus adferretur gcntibus. Hine etiam eft,quod hanc iententiam to»nbsp;fies repen}t,affirmando cafum Si imminutionem ludæorum fadam eflediuitiasnbsp;*nundi,hoc eft attuliffe in rcliquo mundo copiam tarn ingentem credentiuro, utnbsp;illos æmulentur.Salus communicata gentibus, regnum^ dei exiftens florchs^nbsp;apud genres,æmulationcm merito excitât ludæis, ut Si ipfi ad Chriftû aduolenr.nbsp;* tenim apud Chriftianos ex gcntibus uera religio,SC ex hac omnia ab initio,SCnbsp;pofteaflorueruntac etiamnum,utcuncçfuperftitioubiep plurimum inualuit, SCnbsp;^pud multas nationes florent,urgens fane caufe eft Iudæis,ut ipfi interim totfu»nbsp;pcrftinonibus,ac inde omni gencre calamitatum miferrime opprcfli, æmulâdosnbsp;fibiChriftianos iudicent.Et id profedo non paucos illorum admodS perturbât,nbsp;plerofcg etiam ad Chriftum adduxit, SC adducit hodie, adducet^ multo plures,nbsp;CÛ religio Chrifti plenius apud nos reftituta fuerit. N ec enim aliud argumentumnbsp;aduentus Chrifti eft,quod ludæos hodie tantopcre folicitet,atc^ hoc unum,q) Ui»nbsp;dent Chriftianos tanto dei fauore uti SC fr ui,fe uero habere tarn calamitofe. Et ni»nbsp;fi tam manifefte fuperftitioncs apud nos inualuiffentplurimis inter eosianmri»nbsp;dem plene concidiffetfpes ominis futuri Meflîæ j Si recepiffent eS qui uenit Chrinbsp;ftntn dominum noftrum.

Qpod fi dclidum illorum diuitiæ funt fnündi, SC diminutio eorum S

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMME NT. I N E P I S T.

rus dçum ucrc colentium, maxima ilia reliquorum hominum multitudo per to* turn orbem acceffît regno det.Diuitias autem mundi uocar, copias gentium ct^*nbsp;dentiumaudas,ô6idfanèproprie,Nam eft amp; facit quæcp res id quod deus ded^nbsp;uitjuerbo cnim dei funt SC fiuntomnia.Ideo ex uerbo dei etiam de omnibus iu^l*nbsp;candum. Plenitudincm autem gentiu intelligit plenum numerum eledorum Ç*nbsp;ludaeis 0«Cgentibus. Plenus autem numerus ludacorum in regno Chrifti isnbsp;cum tot ex ludxis Chrifto nomen dederintjUtiamliceatftmpIiciter ÔC plenedic^nbsp;rejudæi coIuntChriftum:iam cnim id dici non poteft,fed dicendu eftjReliqu^nbsp;ïudæorum crediderut Chrifto» Et ne gentium quidem adhuc plenitudo ingreu»nbsp;eft, quia nondum tarn multi fortaflis ex gentibus communionem regni Chri^nbsp;perceperunf,utdicereIiceat;Totus orbis, omnes gentes Chriftum agnofeuntnbsp;colunt,id quod prophetæ futurum prædixer unt, V t autem nunc pauci ex geo^^nbsp;ludaica Chriftumrecipiuntjita olimpauciflimieumretjcient. Etut hodiehaU®nbsp;tta multac gentes Chriftum pure colSt, ita cum ingrefla ftierit in regnum Chriß*nbsp;plenitudo gentiu,nufquam no in orbe pura obtinebit religio Chrifti, N unqua^”nbsp;autem deerunthcedi fatanæ inter oues Chrifti, QC zizania inimici inter triticiH”nbsp;domini.Rationem autem plcnioris huius loci intelledus, Qi. illuminationis cu«”nbsp;gentium turn [udæorû,de qua hie D, Paulus uaticinatus eft, inquirere exadinjnbsp;fas no eftjfatis nobis fuerit nofle, Qi gentes Qi ludatos longe ampliore copia Ch*^nbsp;fto domino adducendos efle.Hoc autem ut maturetur oremus, Qi quifep pronbsp;uocatione fideliter ad id domino feruiat,utfieri polfit. Studio^ noftro incumba*nbsp;musjUtin primis charitas coalefcat,ut fubinde aequanimiter ueritas fimplexnbsp;pturæ facræ audiatur Qi credatur,si^ fpiritu Chrifti concilientur affedus, ne talt;^nbsp;fatalibus odtjs concitentur utrinep. Si id ex hoc loco didicerimus, fan’s profecitf^nbsp;nos credamus,0lt; in hoc ftudioft fimus,

, V obis cnim dico gennbus,quandiu quidem ego fum gentium apo^ ftolus,minifteriummeum honorificabo,fî quomodo ad æmulandu»^nbsp;prouocem carnem meam,8d faluos faciam aliquos ex illis,

Duplicem fenfum hoc didum habere poteft.Primus, V obis gentibus ifta ueftra uocatione Qi ludæorum reiedione prædico, quo agnofcatis quanta fitnbsp;uobis dei beneuolentia,Vtenim ueftcr apoftolus fum peculiariter, ita cupionbsp;nus hoc meum ad uos gloriofum efle Qi Chrifti, hoc eft ad falutem ueftramnbsp;caciflimum,quo ueftra felicitateludaeiæmulatione extimulentur,ut8CipfiCbi'’nbsp;Hum ampledatur,non ut à uobis abijeiantur. Alter, Dico enim uobis gentibus,nbsp;quod ideo fic glorifico minifteriS meum,St: præclara de falute ueftra, cuius prs^*nbsp;cipue apoftolus fum,prædico,utiudæos carnem meam, ad æmulationem faluf^^nbsp;uobispraeftitae incitem,non ut ludæos faftidiatis,aut fpem de illis deponatis. Hi^”nbsp;autem nonfolumuoluit fimplicitercommendarc gentibus falutem ipfis fada*’’nbsp;in Chrifto^ fed etiam ut erat ab ipib cis adminifirata, Neceflario enim imminUlt;^nbsp;fuiflet falus fada gentibus,cotempto minifterio Pauli,qui non folum plus otnu’*nbsp;buslaborauitadfalutem gentium^ fed etiam plus cffecit. De apoftolatu autefu^snbsp;ad ^ntes pafltm in domino gloriatur,ut illud reddat commcndabile,quoad li^^^nbsp;Qi efficax.Carnem fuam ludæos uocat,ut ex caufa diligendi eos quæ ipfi erat, y*nbsp;dem aftruat fibi diledionem eoru prac fe ferêti, Addit, V t feruem aliquos exnbsp;quia maiorem partem in præfentireiedam à domino ex oraculis fcripturæp’’^nbsp;bauerat.Seruat omnes folus Chriftus,at dum fideliter adminiftrant apoftoli u^s*nbsp;bum dei,dicuntur fuo modo feruare Qi ipfi,pcr quos Chriftus uerbum falutis ^7nbsp;diS

AD ROMANOS# CAP. XT.

dis fuis adminiftrat,qui fpi'ritu fuo régnât 8^ agit omnia in elcdis, cui foli debcc tur honor ÔC gloria:interim tarnen, Qui uos, inquit,fpernit,me fpernit,

Sienim amiffîo eorumreconciliatio eft miindi,quæafrumptio nifi ui lo taexmortuisC

Apoftolus ut exprimcretplenius, ad quid ufus fit dominus ludæorum abie-dione,tam audaci metonymia uti ucritus non eft,rcconciliationem enim genres affequuti funt per euangelium in gratiam« Opponitur autem hæç Iiidæorum af=nbsp;fumptio abiedioni eorum,eiquæ fada eft exortu euangeltj* Satis autem liquet,nbsp;Apoftolû prædicere hic,fore ut ludæi olim fie maiore ex parte Chrifio accédant,nbsp;ficutiniftaeorûabiedionemaiore ex parte à Chrifio alienatifuntpræ omnibusnbsp;gendbustotiusorbis. Accèdent autemludæiolim adagnitionemChrifii,dumnbsp;domino placuerit,utintelleduri fintferipturasdiuinas,non aliûintendifle Mefi»nbsp;fiam,^ eum qui natus efi ex Maria uirgine, iam ante mille quingentos Slt; fermenbsp;quadraginta annos^Eum credent SC fentient regnare in toto terrarum orbe, rcanbsp;gno non corruptibili,fed cœlefii,non tyrannide corpora, fed piëta te animorum,nbsp;^fpiritus infiindu ad omne bonum:id ubi continget côuertentur à carneo fen=nbsp;fu fiiOjSC in fpiritu ac ueritate domino deo feruire incipiêt, Sgt;C Chrifii fpiritum innbsp;feripturis loquentem intelligent,agnofeent, fratresfuosfilios Abrahæ in fide, SCnbsp;pro pelliculæ fuæ abfcifione nihil fibi uirtutis ÔC mer tti deberi agnofeent, intellûnbsp;gent autem eandem nobis Chriftianis fidem efie quæ fuitpatriarchis,qui fient innbsp;«de Chrifii promiflî, SC uenturi, omnes faluatifunt à peccatis fuis dei gratia, fienbsp;ucros interim Chriftianos faluos fieri credêtes, in exhibitum nobis Chrifium,8Cnbsp;pro tanto prçteritS, ut alium nullum fefe fperare debere agnituri fînt,prçter eumnbsp;quem totum præter fe mundus Chrifium ubi(^ credidit, profefliis eft, éc faluatonbsp;rem expertus. Sic ergo afliimêdos ludæos prædicit Paulus,nos^ fperamusproanbsp;pediem futur um,fi peccata pfeudochriftianorum non obfîftant, quo minus tamnbsp;ïudætquàm Sarraceni,iufto odio nos Chriftianos odire iufte fe credât,quia cumnbsp;Chriftianos nos dicimus,nihil tarnen fimile per uitam SC fidem preftare dodrinænbsp;Chrifti SClegi euâgelicæ uidemur.Futurum autem fperabimus,ut recens uel rcanbsp;rrouatus is modus euangelizandi per uerbû QC feripta ueritatis SC Chrifii adco^nbsp;dei fummi optimi,profecfturus fit beneficio linguarum SC librorum in cociiiatioanbsp;rrem SC pacem totius mundi, ad conuerfionem omnium gentium in uerum cuLnbsp;tum deijin ftudium innocêtiæ, quantum per carnis huius mortalis infîrmitatemnbsp;fieri potcft,quod omnes prophete futurum efie prædixifle uidentur. Hæc autemnbsp;ludæorum reftitutio fier, non fine ingenti bono orbis totius, Cui nimirum adeonbsp;profuit ad tempus reieeftio, ut tâto gloriofiore fanClimonia feruatoxem fuum finenbsp;amplexuri.Id uero commodius promoueri non poiTe uidetur humano confilio,nbsp;quàm fi principes ncutiquam finant ludæos otiofos libidinari ex fudor ibus Chr »nbsp;ftianorum,quos exugunt ufuris perniciofiflîmts,cum fumma contumelia 8C irrînbsp;fîonepopul{Chriftiani,quibus uelhacuia dominari fefeiaeftitant. SiquoqjTaUnbsp;mudicas fabulas ftultiflîmas,8C feriptæ dei peruerfiones continentes, QC ftolidifanbsp;fitnorum pariter SC arrogantifiîmorum Rabinor um traditiones,per quæ deceptinbsp;funtfponte^ errant,ei?dem per principes tollipræcipiantur,ôôidfiat. Vt^fi'anbsp;ledionem facrarum literarum adigantur folam, quas SC hasnbsp;bere oc legere pariter cogant.Is enim uidebifur opportunior modus agendi poftnbsp;bac cum ludæis,fi tarnen auaritia 6^ tyrânis Chriftianorum principum decreueanbsp;rit, «des in uerbum dei SC folicitudo proficiendi fubieâis increuerit, id quod

COMMENT. IN EPIST.

nobis à deigratia prccibus fuerit obtinendum, 8C zelo iuilo. Earn aiitctn muncfi conuerffonem citins confecuturum Chn'ftiiudicium QC mortuorum refurretS^’’nbsp;nem fempcr eft credit5,6C dodrinse Chrifti SC apoftolorum coforme, 6C patruf’’nbsp;fidei diClis^ prodit«,qui hune locum intelligun t de generali refurredione mot'nbsp;tuorum,quam ita affumptioneludæorum adfuturam mundo exißimant, utco*nbsp;rum abiedione fada eft mundi reconciliatio»

II nbsp;nbsp;nbsp;Quod fi’delibatio fan(ßaeft,8c maiïa:5cfi radix fanda,8C rami»

Alluditad ritum quern deus populo ludaico pradcripfttin lege fua,utfibio* mnium rerum primitias offerrent, quo rcliqua omnia fandifîcabantur» Ita int^^nbsp;caetera offcrebantur domino coliridæ,farina oleo confperfa. Ex qua cum delibs*nbsp;tio fanda erat,fandam effe oportuit SC reliquam cofperfioncm» Porro utroep^*'nbsp;milt,cum delibationis Si. relfquæ confperfionis, turn radicis SC ramorum Apoft^nbsp;lus ide colligit» Nempe fi primi gentis ludaica: patres fandi fuere, neceffe eft ü*nbsp;fandi fine ÔC eorum pofteri, Qiiæ illatio co nititur, quod deus patribus promii*^nbsp;fe fore deum,0Cfeminis eoru.Sic QC primitiae dici poffunt ÔC funt apoftoli QCnbsp;ftolici uiri,qui primi euangelium receperunt reuelato Chrifto»

Quod fi aliqui ex ramis fradi funt, tu autem cum oleafter efles, infri'’^ tus es in iIlis,0C focius radicis Sc pinguedinis oliuæ fadus es,noli gloriai^nbsp;aduerfus ramosjquod fi gloriaris,non turadicem portas,fed radix te»

D, Paulo quifpiam refpondere peflet, Agnofco fandas effe primitias, 6C fan* damradicem gentis Iudaicæ,id eft patres huius genris uerepios,ucre^deoch^nbsp;ros,ab his autem ludaei nunc alienati func,rciedo Chrifto,in quern patres corui”nbsp;omnem fpem fuam collocarßt» Hanc itacçobiedionemexcipit Apoftolus,utfa*nbsp;teatur ludaeos quidem nuncceudefrados ramos eflc,SC gentes fandac radiciin*nbsp;fitas,Monet autem,quod nos ex gentibus infitifumus radici ludacorum : dein^^nbsp;quod infitifumus ex oleaftro,id eftolea agrefti ÔC fucco deftitutæ, ex impia feil**nbsp;cet ftirpe,ÔCex maioribus a deo alicnis,eo^ infrugifcris»Hinc infert primum,!'’nbsp;dæos,licet ob incredulitatem defradi fint ex ftirpe fanda, tarnen nobis colendo^nbsp;effe,quia nos bonoipforumfruimur,participcs fadi pinguedinis oleæ, quaeillo*nbsp;rum eft,hoc eft, benedidionis peculiàriter promiffæ SC exhibitæ ludæis, porö*nbsp;riep nos à radice,hoc eft,nos niti falute ueniente à fandis patribus,SCauthoribn^nbsp;gentis ludaicac» Non nos portare radicem,id eft, nihil à nobis falutis allatumnbsp;iudaeis.Si itaep falus nobis àludæis contigit, ÔC nos fandis illorum patribus ado*nbsp;ptatt fumus,cur ludæos ob tantum beneficiû quod nobis per ipforum patres u«*nbsp;nit,non aliquo in pretio haberemus,falua confeientia fidei, SC iufto zelo contt®nbsp;blafphemias,quas non raro ex ipforum colloquio audire folemus,dum ÔC de pt^

tint, fefeepoftendut fæpe ludæos noefle, fed Sadducæos uelMinæos potius,ç|*’ Talmudicisexpofitionibus deprauantfententiasfandiflîmas Icgis SC prophet^*nbsp;rum, Modeftos autem ÔC ueritatis auidos ludæos in pretio habere debemus,nbsp;fcandalo ipibrum,quantum fieri poteft, cancre, totis^ uiribus incumbere,nbsp;ÔC illi ad Chriftum dominum fuum ueh'ntnolintreuertantur. Beneficium autc*”nbsp;quod gentibus oer ludæos olim conti2it,có admonuitauod addit,Infitus cs ill*®’

go infitæludæiSjUt gratia fandis patribus promifla SC fada fi-uantur,SC fpf ritty iorum uiuant. Id quod Apoftolusper communioncm radicis SC pinguedinis»**nbsp;gnificat» Vt nanepfilij dei omnes eadem deibeneuolcntia nitûtur, ita code ago*’*

AD romanoJ. cap. xr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJI

tur fpirttu, fîCfîhicdoneturgrandior nûcpoftChriftireuclarioncm« Ethiccft ex prarcipuis Iocis,quibus probatur eodem fpiritu uerac iuftittæ donates fuifle luanbsp;dxos,euam anteincarnatum Chriftum.Ncergoglorieris ÔCc, Ne fublatus benenbsp;fide quod per ludæos contigitjudacos præ te contetnnas ÔC abqcias.Rami enininbsp;funt radios quac te portaex qua tibi fuggeritur omnis fuccus uitae cœleftis,

Dicis ergOjFradi funt ramt ut ego inferar.Bene propicr incredulttast *5 tem fradi funt« Tu autem fide ftas,noli altum faperc, fed time« Si enimnbsp;deus naturaltbus ramis non pcperctt,ne forte nec tibi parcat»

Hic infer t fecundo, Cafum ludxorum nobis debere adferre ibiiet tudinem QC cautionem colendi donum dei,quod per ludazos obtigit,nequaquam ludatorumnbsp;eontcmptum«Nam fi deus non peperdtramis natutalibus, id eft natis ex pia fannbsp;öa^ ftirpe,certe meats efle debet,nc 5C nos abtjciat.Mctus,inquam,qui indtet,nbsp;wtdeonos folidteapprobemus, non quo diffidamus de promiflione SC uocatio:«’nbsp;ïtedeûProcliuius eft,inquit,Iudæosinferiitcruna oka:fuae,g expedareutinfe«nbsp;ramur flii cx oleaftro.Illud autem exprimit bis uerbis. Ne tu gentilis,fedus Cbrinbsp;^bnusjglorieris contra ramos oliuac ludæos, qui defradi quidem funt incredulinbsp;tatc:fitu fide ftas,non fupcrbias,fed mctiic. Alloqin'tur bis uerbis uniuerfas gennbsp;ïes ad Chriftum conuerfas, à quibus tarn multis, prob dolor, regn« dei ficut prunbsp;“'utn àludæis ablatum eft,ua funt PcrfaCj Arabes,Syri,Aegyptq, Äfiani, ÔC aliasnbsp;P^ures, Fides quidem in fingulis metura excludit« Vt enim promifiideus uitamnbsp;*^ernam,non temporariam.ita dubitarc ucra fides non poteft de fempiterna deinbsp;^®*'euolêtia. At cum deus inludæis præcipue declarauerit,utregnûfuutn deus,nbsp;j.®5eftpublicam gratiæ pracdicationem,8C ueram ecclefiæ deiemendatam^ poanbsp;transférât à genre non faciente frudum,ad gentem quae frudum facitjde«nbsp;°et fané nos exemplum ludæorum folicitos reddcre,ut fîrmâdæ apud nos, amp; adnbsp;poßeros propagandas religioni ftudeamus. Si enim deus ramis naturalibus ÔCc»nbsp;*^datos uocat ramos fecundum naturam,quia nafeuntur à fandis patribus, prianbsp;^is rc|igionis ueræ in orbe authoribus,unde natura ludæi funt,non ex gentibusnbsp;PtfcatoreSjUt fe Paulus de fe ÔC altjs ex ludaeis feledis apoftolis Petro loquutumnbsp;’’’^oratjGal.i.In bis ucro refpicit femper Apoftolus ad illud: Ero deus feminfsnbsp;Jy*’Carni tarnen per fe nihil tribuit. Promiffio ilia certe ualuit ludxis eô,ut quâli-. ^amp;*auifltmis,8C faepe infants fupcrftitionibus, omni^genere fcelerum deumnbsp;*?,, prouocaflentjhaud tarnen abiedi fint fie ab co,ut no cflent ci peculium praînbsp;gentibus orbis,idcp per tot fæcula, donecChriftum ipfum rcieccrunt ÔC crunbsp;tuixertint, propter quod SC ipfi reiedi fixnt«Ccrtc nobis gentibus eo amplius menbsp;tuendum eft,ne SC nos reifeiamur, qui nuper à deo in hacreditatem gratiæ ueni»nbsp;*^us,nec tanta fandorum fucceftîone, 8C in bis diuinifauoris perpétua profecu»nbsp;fionein ca confirmari fumus.Cæterum ÔC nos nunc per fidem filtj Abraham,eafanbsp;uem cum illis benedidiones accipimus,fîcut ÔC noftri liber t fandi funt, attamennbsp;ludæi in fidei poffeflîone primi, tot beneficijs alfedi fucrint, nos uero illis exnbsp;° ^’ftrojid cft ex gentibus tandiu imptjs infîti,merito ludæi præ nobis naturalesnbsp;^^’’'ijid eft nati ex gente fandorum uccantur à Paulo: maxime uero id initio relinbsp;genres translatæ tribuere cis conucnicbat, quando fcilicethæc Apoftonbsp;tænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim quales fint,liquet omnibus: fane neciuxta carnem Ifraclu

» ‘^cudum fidem, fed impij,auari, inuidi, ÔC ab omni ueritate abhorrentes, an urn lupcrftitiofi humanarum fuarurn traditionum obfcruatores,nihil de ucrnbsp;oaomiiu'jegeôc prophensperdtfeendis curantes, SedôCnegante«Weffiam,

IJÎ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPISTgt;

tampræten'tumquàm futurum,fdeftomnesprophetast nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

Vide ergo bonitatem amp; feueritatem dei* In eos qui'dem qurcecîd^quot; runtjfeueritatemîin teautem,bonitatem dei, G permanferis l'nbonitat^»nbsp;alioquin èC tu excideris»

Conûderatio ifta timorcnj foîicitudincm bonitati diuinae fefe accomodafl* ‘dî,ÔC in ca fide firma tnhaîrendi,excitat8Curget,difRdentiam non ingcrit. Di®*nbsp;dêtia enim etiam de pofteris QC genre ipfa deo abominatio eft. Oramus quoti®^’nbsp;Adueniat regnum-tuumu’d ergo fide oremus, Qi. abfit metus diffidentiæ Jnted^nbsp;tarnen monemur,ne finguli quocj,ut ab alieno lapfu proprium maiore metunbsp;folicitudine caueamus, ut qui fiat, uideat ne cadat,ne Qi ipfe tentetur, Niillanbsp;men eftadmittenda de fcmpiterna dei gratia dubitatio« Eft fiquidem duplexnbsp;tus Qitrepidatio:altera intendit Qi äugetdiligcntiam, Qiexdtat conatum, nt®*nbsp;remittens de fpe:altera,ut fpcm remittit,ita adfert ignauiam,omnem^ conatn'’’nbsp;fubmouct,Haec incredulitatis eft,tlla cautionis, Qi folidiin deum SCgratiameii^®nbsp;amoris ac ftudfj,facit^ perceptac bonitati inbaererc toto petfiore.Non eft ergonbsp;feniper deibonitas Qi gratia prædicanda hominibus etiam fidelibus,uel etiamnbsp;gitanda,ut non etiam feueritas etus certa,6C iuftitia cogitetur Qi proponatur.fi^nbsp;uera enim iuftus eft dominus,qui in iudicium intrat etiam cum feruis fuis, Qinbsp;gno rigorc punit peccantes, aliquando calamitatibus immiffis in rebus huiusi^nbsp;culi multifariaro,aliquando Ô6fæpius, dum peccata punit peccatis, dum finirnbsp;malis fieri peiores,donec dcfperetur,uel ad maxima confcientiarum mala pcfd^*nbsp;cit,qua non eft in hoc mundo maior infelicitas, quaî à pqs 6lt; impijs fit omniönbsp;xime pe’rtimefcêda, Permanere autem in bonitate, noftrum quidem non eft,nbsp;gratiæ dei,quâ anxic femper petendâ à deo docemur, ut fandifîcetur in nobisnbsp;men domini^Alïoqui Qi tu excideris.De gcntibus loquitur uniuerfaliter,nonnbsp;fingulis hominibus.Nam gentibus publicitus Qi in untuerfum fæpe aufert cu^*’nbsp;gelium,ctim finguli homines,quieuangclium uererccepcrunt,cxcidereadeif^nbsp;gnononpoflinn Habent enim eiufmodiuitam ætcrnam, ô^tranfîeruntiam^nbsp;morte ad uitam.Fit illis nimirum à domino,ira ut credunttcredunt autem fc dd*’nbsp;natos in falutis cônfortium,utea in fempiternum fruantur: ita fcilicet glorifie^**nbsp;dbutfîntuocatiô^iuftificatfinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Sed amp; illi Gnon permanferint in incredulitate,infercntür, potens enim deus iterû inferereillos.NIam amp;fi tu ex naturali excifus es oleaftf^’nbsp;amp; contra naturam infertus es in bonam oliuam, quanto magis hi quinbsp;cundum naturam,inferentur fuæ oliuæ7

Cum deus prima fitcaufa falutis omnium, quiomnia potcfî,8(f beneuolcft*^ fua omnibus præfens eft,facile poteft reconciliari peccantibus, SiS gratiam dai^’nbsp;quos puniendo odifle uidebatur. Qua gratia credere incipiant,qui nupernbsp;dull dominum non timebant.. Non ergo impoflîbile eft deum ludæis iratumnbsp;rum conciliari,quando Qi ab initio fola gratia,dum inimici eiTentjaiTumptinbsp;id nunc quoep fieri poteft. Sicutem olim fuit gens ludaica bona Qi frugifera o'^nbsp;Qi naturalis, unde natifunt naturales rami ex fandis patribus, poteft Qi adb}’nbsp;eofdem deus donare fua gratia,ut non abfonum uel indignum fit fperare, ut 7*nbsp;daeos deus uelit aliquâdo reftitutos,quando longe impoffîbilius Qi inexpeda®'nbsp;fuit, genres per rot fæçulaomni impietatis genereperditas, Qi ideo naturanbsp;agrcftis,populo fuo fando inferere contra naturam. Nam quaecum^ uelnbsp;uelinftftutiogentilium,à fuis maioribusaccepta,huic infitioniaduerfabat^ '

Erant enim Si filtj irae à natura,ôi infuper inftitutæ ad omnem l'mpietatem, Deus autetn declarauit fe eo maxime omnipotentem, quod ecu ex lapidibus nos filiosnbsp;Abrahæ fecit, Si defracîfos ramos ex oleaftro,hoc eft recifos ex impia ftirpe,6i ex.nbsp;mundo feledïosjqui totus in malo ha:ret,infeuitoleæ bonæ radici,fandæ familiacnbsp;fue,fancris patribus,Âbrahç,Ifaac Si lacob. Ex qua faîute noftra religiofe expennbsp;fa,agnofcimus bonitatem Si mifericordiam dei, undefides uera facile confirme*nbsp;tur,deutn quoc^ aliquandorefumpturos ludaeos, ut nobis futuri funtfratres, QCnbsp;membra in deo Sicharitate Chrifti per fidem. Si tarnen dei ueram gloria, Si nonnbsp;tantum fuamzelare cœperint, gratia dei reuocâdi abimproba mente Si perfidianbsp;ma,qua tantum quç fua funt quaerunt,non quæ gloriæ dei: quam,ut apparet,ôinbsp;oerbis Si moribus,nihil zelant nifî pro fuo bono temporali, qui de fpirituali uitanbsp;cultu nihil uel modicum cogitât, uel intelligere uolunt:noftrum intérim erit,nbsp;ut amplius admiremur,ôifufpiciamus dei in nos dignationem,qua deftftuunturnbsp;in præfentiaru ludæi, maioreep ftudio Si folicitudine retinere illam, ei^ nos pernbsp;omnia accommodate conemur.Quæ duo præçipue hic Apoftolus fpedauit, utnbsp;nimirum Si fadfâ nobis gentibus falutê digne æftimemus,ôi iufta cura tneamur»nbsp;Sicautem fuadet Apoftolus tandem, Qiiod amplioris benefictj fuit ôipotentiænbsp;quot;^aiorisjid præftitit deus uobis gentibus,dum perfides à maioribus, Si hæreditaanbsp;tio dei maîeditftioni obnoxios, Chn'fto domino tarnen infeuit. Si per hûc fandtisnbsp;omnibus, Cur ergo dubitemus dé eo,quodapparet elTe Si beneficîj Si operç mianbsp;non's de reftitutione ludæor um dQuôd autem hic dicitur de ludæis. Si eorum panbsp;'¦entibus omnibuSjConfiderandum eft eis, qui bonos fortiti parêtes dégénérant,nbsp;^°ui enim parentes naturales rami funt,quibus promifit deus in mille millia minbsp;icricordiam,Si uidemus tarnen eorû filios reprobari,Quidigitur non timendumnbsp;''Hnuilç promiffiones parentibus datæ funtdSed Si hic difeimus, de nullius ho*nbsp;minis falute quandiu hic uiuit defperandü elTe, poteft enim deus rurfus aiTume*nbsp;•¦Cjöi gratia fua redderemeliores,öi rurfus acceptos ad falutem,

Nolo enim uos ignorarefratres myfteriü hoc,utnon fttis uobifmeti* pfts fapiêtes,quia cæcitas ex parte contigit in Ifrael^ donee plenitudógennbsp;intraretjôi fîc omnis Ifrael faluus fieret,

Attentiores efTe defîderat Romanos ad arcana audiendum Si intelligêdumj tjuaenon nifi paucis Si diuinitus reuelantur, Myfteria autem uocatreconditioranbsp;ouâgeltj, ut quod iuxta prophetarum prædidiones eiiam gentibus ad Chriftumnbsp;conuer^Q cum populo dei communio fîtpromiiTa, Si per Chriftum exhiben*nbsp;ds.Hæcautem Apoftolus quidem docet, quæ pauciffîmis adhucreuelata erantnbsp;®lt;^credita,unde adhucarcana Qiuere myfteria habebantur,etiâ in eccIefia,Nonnbsp;ergo fîu's elato fpiritu Si infolentes, quafî per omnia ludæos contemnentes, quinbsp;^ondumcapacesfuntmyfteriorum Chrifti, Siintelligentiæprophetarum, Qiiinbsp;iuxta carnem tantumIfraelitæfunt,nonChrifti fpiritu donati. Quorum adhucnbsp;maxima pars eft,qui nondum euangelium Chrifti agnofcunt,de quibus Apoftonbsp;lus loquitur,qui excæcati funt diuino iudicio, propter odium Si fuperbiâ fuam,nbsp;^terim tarnen Ifraelis nomen obtinent,Nam qui Chriftum rcceperSt,iam Chrisnbsp;bum nec prophetarum oracula,nec Chrifti Si apoftolorum dodrinamintellige*nbsp;re uel approbate poterant, ficut nec hodie poffiint. Sic domino iuxta prophetas

Ij4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMME NT. IN E P IS T.

excæcantimpies, donee plenitudo gentium aduenerit. Sic enim uifumcftdeo, «tnuncgenres mifericordiadei in Chrifto fruantur per incredulitatem ludxo»nbsp;rum : èc ludæi fint propter duritiam ceruteis fuæ in incredulitate, per mifericof*nbsp;diam exhibitam gentibus. Plenitudo autem gentium,plenus numerus gentiumnbsp;eft,quem deus afl'umere e gentibus decreuit amp; praefiniuit. Non tune primutn,nbsp;quando ÖC nemo gentilium reftat ad ecclefiam amplius peruenturus,quod nun*nbsp;quam fortaflis fiet, Etiamfilapfu totius idololati iae gentilium,haud parum creo^nbsp;rit toto in orbe ecclefia.Sic enim fiet ultima ifta ludæorum couerfio ad Chriftun*nbsp;uniuerfalisjUtnon ad unum omnes,ncc ludæi nee genres funt Chriftum agnimnbsp;ri.Sed hi quos uocauit,fandificauit,amp;: elegit dominus clemens 06 iuftus.Totumnbsp;quoc^ Ifraelem faluandum,intelligi poteft hiede eledis amp; fidelibus, qui iuxtaß*nbsp;dem Ifraelitac eenfentur deo,quos nouit qui condidit öd praenouit omnia. Qualisnbsp;tune erit maximus numerus ludaeoru öd gentium, fic ut pauciflimi ex gentibuJnbsp;manfiiri fint tune extra ecclefiam, öd ex ludæis quoep r ariftimus falutis fit expefSnbsp;futurus. Sic em folet feriptura uniuerfa loqui in uniuerfalibus, quemadmodun*nbsp;quo«^ fert liominum confuetudo.

• 17 nbsp;nbsp;nbsp;Sicut feriptum eft : V eniet ex Siofl,qui eripiat 8d auertat impietaten’nbsp;ab lacob.Ethoc illis àme teftamentom,cum abftuleropeccata eorum.

Videtur Äpoftolus,quod hie adducit,recepifle partim ex 59.eap. Ifaiæ, paf* timexleremiæ ji.eap.fecutus uerfionem lxx, interpretum,quæ tune tarn In«nbsp;dæis gentibus folain manibus erat, öd ueritati Hebraicaenohic aduerfabatuf'nbsp;Vult autem quod feruator uenturus fit,etiam ipfi Zion redemptor,öd eis qui r^*nbsp;deunt abiniquitateinlacob.Nam quod redeanthi ab iniquitate, utiepChriftiö*nbsp;pus eft,ôdipfa eius redêptio,quinifi ipfe auertat iniquitate, öd à deodefetftionem»nbsp;in qua fane nunc funt ludaei omnes, nemo eft qui ab ea eripere pofli't. Foederisnbsp;quocÿ noui deferiptionem notât Äpoftolus,fecundum ea quac habentur 1ère.nbsp;pertotum ferè caput;quem cum priore loco Ifaiæ uide in fuoloco expofitü.Vb*nbsp;exprefle promittitdominus auferenda peccata Ifraeli, quæ eft perfeda credemnbsp;tium öd fidelium redemptio,etiamfi grauia in mundo ferre cogantur in tempof^nbsp;libus Öd cor poralibus damna. Vnde primum eft in foedere dei cum eledis pecc^*nbsp;torum remi{rio,Sd ut de ea per fidem in Chriftu certi fint, öd ob id ad omnem 3dnbsp;uoluntatem perficiendam tarn anxrj alacres.Hæc autem peccatorum remof*^nbsp;prædida oraculis prophetarum, quando totus Ifrael earn eftperceptura, adnbsp;expedanda eft,öd ueniet,cum patriccelefti placuerit.

• 18 nbsp;nbsp;Secundum euangelium quidem inimici propteruos, fecundumnbsp;(ftionem autem charilRmi propter patres.Sine peenttentia enim funt 3^nbsp;na 8d uocatio dei.

Fatetur Äpoftolus hic ludæos habendos fandis inimicos, fed caufa cuang^* ltj,quod nobis ton's eft uiribus promouendum öd prædicâdum in mundon'llifnbsp;ro pro fua cæcitate öd inuidia fummo conatu oppugnant, etiam odio profequ^”nbsp;tes eas gentes,quarum falutem illi enixeauertere laborant, Chriftum négatif^®'nbsp;Sandl autem pro omni uirilifua promouere conantur.Quanquam Öd illud,P^nbsp;pter uos,notare pofte uidetur quod ante dixit,cafum ludæorum attuliftediuiO^^nbsp;gentium, quod^ mox dieet, Gentes mifericordiam efte confecutas, ludæorü^^nbsp;«ncredulitatetfic ergo propter falutem genaum,Iudæi Öd dco Öd fandis internbsp;micos habentur,quia excæcari öd fub incredulitate concludi ludæos oportuitj^^^nbsp;genres dei mifericordiam confequerentur,feruatæ per fidemu'nimici autem

AD ROMANOS. CAP, XT,

bis habendi,non quidem utipfis noceamus/ed utconatibus eorum imprjs, quü bus rcgnum Chrifti oppugnant,toto ftudio contradicamus,conuincamus,öd dunbsp;riceruicos comprimamus,ne blafphemtjs fuis ueritati amp; Chrifto fefe opponanf,nbsp;T aliter^ eos tracîemus,ut iudicium domini fupcr fe fentiät, dc fe exules efle pronbsp;pter peccata fua agnofcant,Nequando,ut folent,iadent Felices fe,quia fefe de honbsp;ftibusfuis uel inuitis Chriftianis fauore principum uindicarepolTejdumpauanbsp;peres expilando fauorem Slt; pacem,munerum pollutorum’ofßcio redimere à prinbsp;moribus pofTunt, amp; fanguine pauper um inebriari,quos oderunt ex toto animo.nbsp;Iftis enim magno conatu occurrendum foret,utdilt;Sum eft, ne de fua felicitate fenbsp;iadare ualeant.Etipft's cum tempore uexatio intelledum reflitueret,ut quid ucanbsp;ra fit pietaSjSC quis ueri dei uerus cultus fir,iuxta fcripturas agnofcere poffînt.Etnbsp;ceflentfperare ftultum fuum regnum Melîîæ fui, in quo ipfi omnes reges futurtnbsp;fintjfiC qui in mundo reges funt ÔC principes, filiorum fuorum alumnos amp; feruunbsp;los,ad omnem illorum libidinem: hæc eft enim eorum fpes 06 fides etiamfi pernenbsp;gare uideantur.Et ut errate non poteft deus,fic nec pœnitere ulla in re:qui enimnbsp;de fuis fadis doleat,quum eafintfemperoptimac'Pœnitentia autemeft,dolor denbsp;incöfulto maleœ admiffis. Porro uocatio, qua deus patres fandtos oüm uocauir,nbsp;per fi'demiultificauitjfid utpeculium habuit proprer fidem in Chriftum,utpronbsp;pterea fuerit deus eorum,2d huiufmodi fui ieminis,ô6 aîternae uitæ Iargitor,reuonbsp;cari non poterit,quin Ô6 perfedïe impleta eft,iuxta omne defîder ium Abrahæ, ÔCnbsp;infide fibi fitnihum patrum,qui uidit diem falutis 8C Chrifti, 06 gauifus eft,quemnbsp;ïudæiimpij crucifixerunt,ô6 de omni ea blafphcmia,ô6 mala tradJatione Chrifti,nbsp;dolere g6 poeniiere nec uolunt,nec pet malitiam Ô6 odiû polTunt,donee fuo temanbsp;poreuelamen auferetur,quodfperatô6prophetatPaulus,utChriftuminlegeSlt;nbsp;prophetis promiffum agnofcant,ô6 collætentur cum Âbraham,fubîjciant^ fe tenbsp;gno Dauidis,Salomonis,ô6 Chrifti,quod durât fempcr,ct eft uniuerfale,uerum,nbsp;fclix,beatum,fanlt;ftum,86 quale decet fantftum fandiorum, ad folam falutem fubnbsp;ditorum fidelium,abfc^ omni grauamine,uel confeientiæ, ucl uitæ uir tuofæ,qu3nbsp;lis eft béatitude fandorum,htc inchoans, Ô6 cum Chrifto fine fine perfeuerans.nbsp;Hoc donee ludæi non accipiunt, fed in carne gloriantur, Ô6 mundum diligunt,nbsp;colunt^ feipfos magis deum,ncc Ifraelitæ cêfendi funt, nec re uera ludæi, fednbsp;inipij,mundani,gentiles,ô6 uerborum deiofores,quia nonquæcupiuntdifcuntnbsp;cxfcripturiSjfed omnia illis contraria.Et licet fuo tempore reuerfuri funt, Ô6 ucanbsp;lamine carituri,tamen nihil prorfus earum return aflequêtur,quæhodie fperantnbsp;optant,quæ nihil nifi carnalia funt,quæ Abrahæ Sd fandiis omnibus abominanbsp;tio fuiifentjgloriari fcilicct imperio multorum fubditorum,diuitifs,tyrannide,fanbsp;ftu,libidine,delicijs huius mundi. Talia nunquâ fandlis promiiTa funt patribus,nbsp;fed uere tantum bona, Ô6 fandïa,ô6 iucSda,in deo fcilicet omnia polfidere, plenanbsp;fiducia tutum eife ab omni malo,fandîe uiuere,gaudere femper in domino, amanbsp;te omnes ut fratrcs,uno humero inuocare deum pattern, Ô6 quem mifit, ut pro«nbsp;miferatjfilium fuum. Hæc olim agnofeent conuertendi ludæi, Sd Chrifti regnonbsp;cum multa lætitia coniungentur. Gratias agent de luce fibi affulfura, agnofeentnbsp;ueram Hterofolymâ 2d promiffionis terram.Summa pace fruentur ubicuncp lo«nbsp;corô cum Tandis fidelibus,2d erit Chrifto regnû, gloriofîus $ ucl Salomonis fucnbsp;t»tuelnuncfîr,dS ueritas Ô6 fides exulant in toto ferme orbe terraru, maxime aitnbsp;tem in Sarracenis 2d ludæis 2d Antichriftianis, quicunc^ hij funt. Nihil ergo di«nbsp;cunt,qmalfujludæfs Chrifti fuiregnum fomniant, Sd maiora promiiTa pollicennbsp;tur,^ optaflet unquam Abraham fandus.Quin longe plures in lege 2d prophe«nbsp;m a

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

tis leguntur ItidaeorS maledidtones,^ piorum ex cis bencdidioncsj prætcr eaW* qua habi'turi funtinChrifto domino, ÔC in regno dei, quod hicincipit in eleóis,nbsp;perfeuerat in coeleftibus fine fine. Non erunt feliciores in hoc mundo, quaP'nbsp;Abraham ipfe pater fidci noftræ,qui aîiud non magis in hoc mundo defiderauit)nbsp;quàm amplitudinê rcgni Chrifti, quod in fpiritu uidir,6C gauifus eft. Illud ipfi^i*^nbsp;Sc Elias uiditjSC Moles,amp; fandi omnes. Haec tantifper cogitanda relinquonbsp;ne ludçis fuam meram impietatem uel in minimo comprobare pergant,fi Chrift*nbsp;regnum expendant,quodnoneftdehocmûdo,Felicior hoc in mundo flatusnbsp;mini continget,multo minus ludaeo quamlibtt beatifi'cando, ut Chriflus uci'^nbsp;regnet in fuis fidelibuSjamp;fi fideliS numerus ^maximelaugeatur in orbe.Rogcii*nbsp;tur fapientifltmi optimi ditifli'mi reges amp; audiantur,q feliciter uiuantcomp^*nbsp;ratione eorum, qui uere Chr iflianam uitam uiuant Sl credunt obediunt^ euaJ^*nbsp;gelio.Impœnitentia ergo dei efl,præflare ludæis ôi gentibus bona,quæ credent*nbsp;bus uerbo fuopromifiit,pro ftatu præfentis fæculi ÔC futuri: non ea, filudæosfi*nbsp;ciat dominos orbis ÔC monarchas,quod efl miferrimorum hominum,

» Sicut enim aliquando amp; uos non credidiftis deo,nunc autem mifed^ cordiam confecudeftis propter incredulitatem illorum ? ita amp; ifti nuH^nbsp;non crediderunt in ueftram mifericordiam, ut Sc ip fi mifericordiam coHnbsp;fcquantur..

Qiiam difpenfationem diüinaî mifericordiæ in nobis experd funt popufiö* mncsjCam cur non ÔÔ ludæis expedandam putcmus f ludæis ohm credcntibn^’nbsp;nos increduli fuimus: nunc donati fumus fide, SC detinentur ludæi fub incrednl*nbsp;tarc.Sicut ergo dominus mifertus efinoflri,qui fuimus ex impijs parentibus, f*'nbsp;miferebitur ludæorum,propterfantflos ipforum parentes SCpromiiflones.Sen’*nbsp;per enim opera dei inferuiunt gloriac dei,0C faluti eleclorum:bona enim funt of^nbsp;ra dei Sc comoda alicui,maxime autem faniflis SC deum diligentibus.Fuit a utet’'nbsp;incredulitas ludaica utilis SC commoda,quia ab earepulfi apofloh',conuerfi fun^nbsp;addocendumgenres,Ea quoepdocettotum orbem,ut qui Chriflumretjeiunt/^nbsp;lutem reqeiant SC iuflitiam.Etdocemur ex fado ludarorum,^ perniciofaresf*nbsp;fiducia carnis SC operum, utep à fola mifericordia dei omnift falus pendeat, dut”nbsp;ludæi fie uiuunt calamitofîmodis omnibus, propterea quod fuam iuflitiâ ftatu^*nbsp;re moliuntur,8C à iuflitiâ fidei fefe fubducunt.Etquàm deus nequeat ferre hypf^nbsp;crifim,uerbi^ fui negligentiam,poflquam deus fic abiecitludaeos,tantiscp deU”nbsp;uitmalis, content ptoresgratiæfua?. Eteflquidembenignitas inflgnis patiëntienbsp;dei circa Iudæos,fed quæ nobis prodefl, quibus facræ literæ curac funt, quas ü!'nbsp;par urn appretiStur.Et ut fint nobis exemplum iuftitiæ dei, ÔC fidei geflorum p^/nbsp;illos contra deum, SC beneficiorum dei ad illos« Re uera autem horrendum iu^t*nbsp;cium dei illis efl,qui maximo fuo malo,calamitofo exilio, cui ægre quidem afu^*nbsp;uerunt,ludtbrio amp;contemptuifunt omnibustotiusmundipopulis, utuerit^^nbsp;üerborum dei clarefcat.Sienim iamdudum uel extindi eflent, uelloco aliquot^nbsp;moti regnarent,uix de ueritate fcripture ÔC gefloru poflibilitate perfuaderi nitt”nbsp;dus ftdelium poflef, Sed decreuit dominus perfidia illorum fulcire fidem eled^*nbsp;rum fuorum.Hoc ergo permaximumefl,quod arcanodeiiudiciofua incredul**nbsp;täte ad id feruiût,ut nos credamus, SCcredentes uera iuflitiâ per fidem fruantuf'nbsp;Ab initio quidem ludæi aflvimpti funt à deo,ut nationes reliquæ benediccrentf^nbsp;in Chrifto,diuinitatis^ confortio donarentur. Ad id perfidia fua contulerSt,pJ‘’nbsp;pter quam in mundum difperfi,unius dei gloriam ÔC ueritatem gentes docuefö^

AD ROMANOS. C A P. ÎX I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I57

Et nos gentes quo$ affumpti interim fumuSjUt frudus l'uftitîæ æ Jercrtius, 80 îu= dæoruminiuftitiamîudicaremus, Huiufmödiautemutrinlt;^frudificatio,fientnbsp;tota ex deo eftjfic merito etiam ad dei iioluntatem di'fpenfatur. Et ficut ohm nosnbsp;ludæorutn fide humiliabamur ad falutem, dum increduli effemiiSjSC mifei icor»nbsp;dtam confecuti:fic nunc humiliantur ad falutem ludæi noftra fide, condufi fubnbsp;increduh'tate^ Sicafus quoc^Iudæorumadduxit adChn'fium copias gentium,nbsp;quanto plus comraodabit orbi eorum aflumptiof

^onclufit enim deus omnia in incredulitate, ut omnium mifereatur a»

Sicdominusftatuit,uttamludæorum gentiumpopuli aliquandiuper in= credulitatem degenerent,quo ampliore mifericordia omnium fer uator agnofccanbsp;retur Jncredulitatis aût iudiciû à domino eft, ad cuius gloriam pertinet, utquæanbsp;cuncç in creaturis del bene ordinantur ex pœna uel culpa,dei arbitratu 8C uirtuanbsp;te dicamus fieri,ficutre uerafiunt. Hine quoep iudiceraus de omniu excæcatio»nbsp;ne hominum,non tantum ludæor um, donee omnino dominus oftendat,qui pecnbsp;centad mortem,huic^ mifericordiac dei cuifæpe elecfti parantur dum fub incrcanbsp;dulitate detinentur, fumma uigilätia fubfer uiamus. Semper enim nobis quærennbsp;di funt ad falutem qui perierunt,Slt; de nullius falute defperandum,nec remittenanbsp;dum ftudium lucrandi percutes, de quibus deus ipfe nobis non praefeindit fpemnbsp;aperte, amp; ftudium lucrandi inchoatumueltentatumnonrepellit, Mirabiturin»nbsp;terimhumana infirmitas, ad quid deus tam multos interim ludæos perire finir,nbsp;ôf olim gentes, Ö6 nunc quoc^ non ad fe uocauit.Ät qui cogitaueritnos nihil q finbsp;gntenta dei efle, ilium nihil bonS eiTe ÔÔ agere in uniuerfo, exclamabit ftatimnbsp;f um Äpoftolo,0 profundam dC ampliffimam fapientiam SC feiêtiam dei ; ôC quxnbsp;fcquuntur*

O altitude diuitiarum fapientiæ 8c fcientiæ dei, quàm incomprehen i» fibüia funt iudicia eius,5c inueftigabiles uiæ eius»

Voluit A poftolusexprimere amplitudinem diuinac fapientiæ, tammirifice omnia ad optimum fincm dirigentis,etiam ubi nos nihil ^perditionem SCextirtnbsp;dlionem rerum uidemus.Idem autem hic ft'gnificatur per nomen feientiæ, quodnbsp;per nomen fapientiæ,nempe pleniflîma SC abfolutiflîma fapientia ÔC feientia falunbsp;tis.Geminationibus huiufmodi plena eft ubieß fcriptura:de ilia aût altitudine fei*nbsp;entiæ dei, SC incoprehenfibilitate iudicioru eius loquitur uniuerfa fcriptura,cuanbsp;ius hic fumma breuiter fignatur.Quomodo fcilicet admirabili SC imperferutabianbsp;li iudtciorum dei difpêfationedeus adminiftratres, 6C hominum SC orbis totius»nbsp;ïfaias poft 40* cap.ad fi'nem libriadmodum copiofe depredicat,ut admiranda ÔCnbsp;hominibus minimeinueftigandafint iudiciadei,uiaseius utjsnoftristantoelfenbsp;celfiores,quâto eftcœlum terra fublimius« Totus quocßlob in co eft,ut difeamusnbsp;deum omnia iuftiffîme de hominibus ftatuere, rationem autem iudiciorum eiusnbsp;minime inquirere.Docet tota feriptura, ConfiliS domini de nobis et de omnibusnbsp;creaturis iuftiffïmum elle SC optimum, rationem autem eius à nobis inueftigarinbsp;non pofte, Eo^ uiuêdum eft nobis fide promiftionû eius, fiducia bonitatis eius,nbsp;utdicamuscumpropheta, Ego adnihilumredacftusfum,8Cnefciui, Vtiumenanbsp;tumfadus fum apud te, SC egofemper tecum, Tenuifti manum dextera mcam,nbsp;ÔC in uoluntate tua deduxifti me,0C cum gloria fufeepifti me. Et PfaIm,56,Dominbsp;‘^°^lo mifericordia tua,SC ueritas tua ufiß ad nubes,Iuftitia tua ficut montesnbsp;del,indicia tua abyffus multa. Homines SC iumenta faluabis domine,Eodem pernbsp;tinet quod in Pfalmis fandi tantopcre celebrant mirabilia SC ftupenda fada do*nbsp;m 5

IjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMMENT, I-N EPIS T.

mini.Ex hac l'tacÇ totius fcnpturæ fandae fumma ifta defumpfît Apoftolus, $ perfcrutabilia funt indicia eins»

Quis enim cognouit fenfuna domini,aut quis cofîliarius dus fuir, quis prior dédit,ÔC retribuetur eif

Ratio hæc eft exclamationis præcedentis, Cum enim nemo poffît mente do* ininipernofle,uti($ côfilia,indicia,nias eins, ideft fada,nemo perfcrutabitut»nbsp;in qnibns id fcilicet exeqnitur quod mente ftatninEx fadis qnidem domini con*nbsp;filium eins ex parte nobis proditnr, ex parte etiam pie inueftigatunatqnetnPnbsp;nem in omnibns ultimnm fpedet mens dei,quia nos latet, impoflibile ÔC ideo it^*nbsp;pis qnocp eft conari plura intelligere de indicijs QC ntjs domini, ipfe in fcriptu»nbsp;risinbetnos inqnircre. Nempe ntagnofcamus, quod quæcun«^ turn nobis tui^nbsp;alijs nel bona nel mala difpenfat, rjs uelle eum nos docere monere, extra fe d*nbsp;hil nobis boni parari pofle,a fe autê percepturos nos ultra expetere poffumüSnbsp;bona omnia, fi modo ei credimus. Quis confiliarius eius fuitCQui doceri mont*nbsp;ri^àneminepoteft,is nouitex feomnia:eft ergo fapientia fumma, cui nihil dar*nbsp;poteft,is habet omnia à fe.Eft igitur bonitas fumma,In hacitacp ueritate figamüSnbsp;animum^Et cum non liquet quid fibi deus uelit, quibufnis fadis amp; iudictjs fuis,nbsp;cum clariffîme in infinitis alioqui rebus QC fadis fiiprema eins fapientia ôc bod*nbsp;tas elucet, nobis^ cognofcitur: cogitemus cum etiam in ill is rebus ÔC fadisjqusfnbsp;nobis non ita patent,nihil admittere,^ quod fitfado optimum, quod deceatbo*nbsp;nitatemeiusj

Qyoniamexipfo,amp;fperipfum,amp;inipfofuntomnia. IpfihonorSi^ gloria in fæcula fæculorum. Amen,

Ratio eft didi præcedentis. Voluit enim prtçdicare, Deum à feipfo nullo alio mouente aut inftigantefttem per feipfum, nemine ei miniftrante aut eS adiuuannbsp;in feipfum,hoc eft propter fe unum 06 fua folius caufa omnia condidifle,ft''nbsp;uare Ô6 regere.Ex hoc iracp confequitur,quod nemo deo uel aliquid cofulere utlnbsp;conferre queat.Atfi ita penitus funt omnia dei, 86 nihil prorfus omnium rerun?nbsp;poteft efle aliorum,utic^ deus ius habet tam plenum in omnia,ut nefas amp; fumin^nbsp;impietas fit,rationem ab ipfo pofcere eorum, quç à deo per omnia de fuis figmtnnbsp;tisftatuerit,necagnofccre,utftcutinfapientiafumma,ô6 ex bonitate immcni^nbsp;fecit omnia:ita etiam regere,moderari Ô6 agere omnia,utregi agi^ fapientius 0^nbsp;melius non poffint.Quam uticp laudem 06 g!oriam,deo omnes in omnibus iudi*nbsp;' ctjs Ô6 fadis tribuere,86 toto pedore celebrate debent.Huc ergo quo nos inuim*nbsp;ret,fubiecit:Ipfi gloria in faecula,Amen:id eft fempiterna gloria,quæ fcilicet nonnbsp;poteft competere nifi ei uni,qui fecit omnia optime,deo 86 creator! noftro,foliftnbsp;pienti86bono,

c A P V T XI I.

L/llU VL71vV|UtLliii LIcILa UlJJ*

Docuit hadenus D.Pau!us,certitudincm beneuolentiædiuinæ 86gratis nd nos non conftare,nifi fola fide in dominum noftrum lefum Chriftum.Nunc do*nbsp;cetqui mores huicfidei congruant,quæ fint officia Chrifto credentium,quomo*nbsp;do uiuere oporteat eos qui uolunt gratia dei frui,cotinuo audius,tandem^ pf*nbsp;lienire ad conuerfationem diuinam 86 fandam. Et quidem fupra 6,86 S.cap.

pofint

AD ROMANOS. CAP. X it.

pofuit ftudia qiïædam Chrifti3norû,nempe quæcuncp deus trnmifen't, bonf cött» fulerCjprauas cupiditates innatas extinguere fanóimom'am meditarifequi innbsp;omnibus fpiritum iuftiriæ,oftenditcp ilia frudum elTe iuftiti.æ fidei. Hie autemnbsp;ftenditjquam nos uttam agere oporteat,quibus ftudere moribus j fi fidem reftarinbsp;ueram uelimusjôô Chriftiani haberi uel dici. V titur exhoriSdi uerbo,amp; fratrumnbsp;appellationCjUt fortius moueat ftudtum 8C uoluntatê alioqut fidelium. Jdcp facitnbsp;ex fyncera charitate ad ipfos,ut libentius aufcultêt. Mifericordiâ aöi dei allegat^nbsp;quam per omnia fen tim us in nobis, ôf cui charitati dei in nos, refpondere ftudeanbsp;mus toto CO rdc, ad earn uitam contendêtes, quam Chriftus docuit, ccccio miffusnbsp;a patre,exhibere,ofFerre,deuouere ÔC fiftere corpora noftra monemur, agnofee«nbsp;re quoque Slt; confîteri domino mal um SCperniciofumefle, quicquidlibet nobisnbsp;pro ingenio car nis noftræ, inde^ id omne ex animo deteftari ôé abdicate, uûnbsp;ciflîmcp agnofccre, falutare efle ferendum^ quicquid immittit dominus uel Cànbsp;tiam iuflerit ; fimul^orare obnixius, «t deus ipfe nos in omnibus adionibus ftinbsp;fcipiatjdoceat atep regat,ad fandificandumnomenfuum.Hæceftuera confcanbsp;cratio corporis noftri,dó totius externi QC interni hominis,Hæceft liera hominisnbsp;madatio Ôô oblatiojit abnegemus nofipfos,amp; abdicemus carnalia quæcj inordinbsp;nata.Cum italt;^ fie totum externum hominem corpora noftra offerimu5,uiuanbsp;dicitur hæc hoftia,fanda,2id deo grata, efle rationalis cultus, V iua quidem disnbsp;cftur,quia depelh't horrorcm mortis,qui ineft noftris corporibus, Sanda quoqj,.nbsp;quiadiuinis tantum ufibus addicendum.Placentem deo,qua deus unice obledanbsp;tur de nobis, R.efpicit autem Apoftolus adhoftias ueteristeftamentf, quæ uiuænbsp;gt;nterficiebantur,certo deledu munditiæ ÔC integritatis deo fandificabantur, innbsp;fide offerentium domino placebant, Hæc autem noftracorpora madantur quiànbsp;dem, fed utuiuantrationemelioreinæternura. Et non erant fandæ carnes iUnbsp;læ oblatæ, nifi quatenus fymbola erant fandificationis offerentium. Noftra au«nbsp;tem oblatio fanda eft, quia in Chriftifide fandificata.OlFundebant illæ odoremnbsp;fuauitatis ex fide tantum offerentium: noftra fimiliter deo placet ex fide confedanbsp;in eum,qui fadus eft pro nobis peccatS, amp; facrificium pro peccatis. Et ifte talisnbsp;nofter cultus,re uera rationalis eft,quia mentis corporis noftri facrificium eft,nbsp;non irrationalium pecorumtSC quia ampliore cognitione uolûtatis dei erga nosnbsp;benigniflîmç,6ô noftro in hoccultu Chriftianorum falutis, Credentes ergo Chrinbsp;ftum pro nobis facrificium, filt;noftramiuftitiam, noftra fponte ftudioft gratitudinbsp;nisjeiiamipfinosadfacrificia conuertamus,non more gentilium uel ludçorum,nbsp;qui pecora immolabant,8C aliquid dare fe deo credebant, fed uarijs modis fi'demnbsp;exercere conemur,8lt; nos totos deocofecremus»Namdumdicit,Exhibeatis cornbsp;pora ueftra.Non folum uult nos carnem in obfequiiï dei offèrre,fed uoluntatemnbsp;amp; mentem quocp,atcp adeo quicquid fumus,ex hoc ad uitam deputari æternam,nbsp;ut à contagtjs mudanis reddamur alieni, compofitiautem ad beneplacitum nonnbsp;hominum,fed dei,Rationalis qùoep cultus docebit difeernere inter bonû ÔC nonnbsp;bonumtinter acceptum deo,nbsp;nbsp;non acceptum: inter perfedum 6^ imperfedumt

inter figuram SC umbram:inter lucem ôô tenebras*

Et nolite conformai huic fæculo,fed reformaminî in nouitate fenfus ueftrijUt probetis quæ fît uoluntas dei bona,amp; beneplacens,amp; perfeda».

Dehortatur hic Apoftolus à ratione uiuendi fecundumhocfa:culum,hoc tft more hominum nondum renatorum in Chrifto, QC timoré dei uero, nondutnnbsp;anhelantium ad uitam cœleftemj nondum eonuerfationemdiuinam amantes,nbsp;«14

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP I ST.

Hortatur atitcm ad meditandam uftam religiofam Sgt;C piam,abhorrendo a uam't» tibus omnibus mundj,à faftujuxu, amp;C odio omni,quibus mundani infiftSt S)Cnbsp;ditifunt.Sedreformamini mcnte,ucterê hominem exuentes, abnegantes carnisnbsp;concupifcenttas, quibus affidtur homo uetus, ut placere indpiant tantum qus^nbsp;dei funtjSC quæ domino placere intelligimus. Renouandum enim eft iudiciuii’nbsp;noftrum.a quo reliqua uita pendectota. Quæ utiq; nobis non poteft continget^nbsp;aliunde,^? ft nos permiferimus penitus deo.Huius enim folius fpiritu â ration^nbsp;8C forma uiuendi huius fæculi poffumus immutari in rationem 66 formam uiuei’nbsp;di fecundum deum.Wud tarnen demum in nobis exiftit, cum plefle comperta Sinbsp;explorata habemus ea quæ uult deus,quæ nobis præcepit, inde^ folide agnofd*nbsp;muSjCadem fola bona,grata 66 perfeda efle.Hæc autem certa cognitio uolunta*nbsp;tis dei, Sgt;C uerorum bonorum, non eft ntfi renouatoris. Animalis enim hoifl^’nbsp;quæipiritus deifunt percipere non poteft. VolStas autem dd eft,hoc à nobis plt;’nbsp;ftulatdominuSjUtmentem omnem noftram,cundas^cupiditates ipftregenda«nbsp;permittamuSjUtrebus ad ufum corporis conditis utamur eo modo, quocorpUSnbsp;commodiflimealatur, 66foueaturad feruiendum proximis. Ea opera 66 ratio*nbsp;nc,qua quiftç poffit falutem proximorummaximepromouere, tarnpriuatiii*nbsp;quàm publice,66 quafi fefe ei præftaredeum. V ere itacp bonum 66 perfedum eftnbsp;id quod uult 66 probat deus:id ft fecerimus, domino offerimus facrifîciû bonuif»nbsp;gratum Ô6perfedum,

5 nbsp;nbsp;Dico enim per gratia quæ data eft mihi, omnibus qui funt inter uoSgt;

non plus fapere quàm oportet fapere,fedfapere ad fobrietatem, 5)6 cuicç ficut deus diuifit menfuram fidei.

Admonetdiuinæbeneuolentiæ,exqua D. Paulus acceperatmunus apofto* latus,utmittereturad promulgandumeuagclium Chrifti, utintelligamus deb«*nbsp;re nos exhortationes ÔC dodrinam audirc percupide, 66 acquiefcere monentift*nbsp;cra.Nemo enim dubitare poterateum accepiflehanc gratia, ideo nunc cum aii*nbsp;thoritate fcribit fic,Dico ego unicuicç ueftrum,per gratiam quæ data eft mihi,«^nbsp;unufquifcg Chriftianorum id agere uelit, 66 in eo eiTe totus, ad quod eft uocatu^nbsp;diuinitusjUt unufquifcß locum fuum quern accepit in ecclefi'a in corpore Chriftinbsp;religiofe feruet, 66 munus fuum obeat fumma charitate 66 fide, fecundum quo®nbsp;accepita domino facultatemagendi. Deus enimadmenfus eft menfuram fidei,nbsp;hoc eft facultatem uiuêdi 66 agendi ex fide cuiq^ propriam, eo^ declarauit, quilt;^nbsp;quemc^ curare uelit 66 facere.Conuenit igitur,ut quiftß dei erga fe uoluntati feftnbsp;accommodettotum,id^unumcuret,ô6curetfîde optimajquodaduertitfibift®nbsp;gulariter à deo iniundum.Nemo autem Chriftianorum ignorare poteft, non fo*nbsp;lum impium,fed 66 impoflibile effe alia fibi agenda defumere, $ deus iubeat, c®*nbsp;ius fumus toti,ut quicquam aliud rede faciatjobmiflb co quod dominus fieri U®nbsp;luit 86 iniunxit.Hoc ergo dido monemur,ut quiftç pro fua fapiat uocatione, t®*nbsp;tus intentus ad id quod fibi deus iniunxiUquSdoquidem no facile eft fuo quen^nbsp;officio fatisfacere, tato minus de alieno Audio folicitari uel officio,Ne quis udnbsp;inferioribus confiftens,afFedetfublimia, uel in fublimtoribus conftitutus hun^**nbsp;“liora fedari uelit, non tarn uera uirtute § animi pufillitate,fugientis labores 66nbsp;ricuIa.Præftatergo animum curam^ 86 ftudium omneficinftituere, hoc eft,nbsp;fapcrc,hoc fpirare,utintelligamus 66 agamus in oinibus idquod nobis domin®^nbsp;proprie iniunxit.Fidei autem menfuram hie intepigit, facilitate uiuendi 66 ag^^*nbsp;di ex fide,in noua 66 fpirituali uita,Hac fide fi Chriftiani fumus uiuimus, 66 ag‘*nbsp;mU®

mus omnta.Hæc tota donum def eft, luxta cui'us menftiram nos agcfc fedulo Oa Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;portet,neinfideliumferuorumculpaaccufemur, uelobmntendopræcepta, uel

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agendo prohibita»

J Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem 4 membra non eundem actum habent: ita multi unum corpus fumus innbsp;Chriftojftngula autem alter alterius membra*

Exponit quomodo deus untcuicç admetiatur propriam facultatem agendi ex: fide Chnfii,manifeftafimiIitudinehLimanicorporiSjquamlanus exponit I.Cor*nbsp;tilt;Sicutnanq;manusid nuquam præftare poteft quod oculus, quod aun's: ne«^nbsp;oculus Si auris quod manusa'ta nemo cum Clute qutcquam perficiet, præter idnbsp;ad quod cum fecit inftruxit^ dominus. In ecclefia ergo Chrifti omnia agitfpirianbsp;tus Chrifti.Is exuit nos nobis Si impellit,ut ea curemus quæ alijs conducût, nonnbsp;nobis:ficutnonuidetfibioculus,fedmcmbrisalijs:nec manusfibilaborant, fednbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alijs.Ne ergo trifteris,fi non appréhendas omnia myfteria fcripturae ueloperum

dci.Necç enim unus deus uni cocedit omnia,fed uult nos eße in uno corpore ua riatnêbra,in quo unus alterius indigent minifterio,0i alterinon obftftat.Sumusnbsp;enim myfticum corpus Chrifti. Vnum enim corpus Si units panis fumus multi,nbsp;ïd^ eft quod teftamur in facramento fynaxcos,efle nos unum corp us, quod nosnbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admaiorem charitatem admonere debet,noftra interim forte contentes.

' Habentes autem donationes, fccundum gratiam quædata eft nobis, 5 difterêtestfiu«^ prophetiam, fecundum rationcm fidei ; ftue minifterium,nbsp;inminiftrandotfiue qui docet,in dodtrina:qui exhortatur, in exhortantnbsp;‘^o:quitribuit,in fimplicitatejqui præeft,in folicitudinejqui miferetur,ini

, ^ibritate*

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Vides hie uarios gradus ordinum eccleftafticorum quomodo non uni cona

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ticniant omnia.Primi funt Propheta?,qui futura pracdicant,Si arcana dei renuna

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciant ad ædificationem ecclefiæ.Et côfertur hoc prophetiæ donum pro fidei pora

E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;done,ad utilitatempublicam corporis Chrifti : quo enim quifc]^ eft animo magis

I ^dgloriam Chrifti S)C fandoruminftaurationemadfpirante, hoc pareftunuma

• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^enc^donis Sifacultatibus ad Chrifti gloria illuftranda,ut fit autftior Si infir «

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;^ior. Quanquam autem quod additur. Secundum rationem fidei Cquod Si alijs

, ^“’^donisfequentibus fingulis adijeiendum uidetur )exponatur à quibufdam Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^fi^poftolus eo monere uoluerit,^phetias debere non diflentirc fidei, tarnen

i Apoftoliis hie facit aliam facultatem prophetiam, aliam dodrinam. Prophetae

nanqj fife dicunt,qui facultate diuinandi prtediti funt ex fpiritu domini,in quam quia uitiutn incidere poteft,Si non fuo loco proponi,uel non fpiritu diuino,ideonbsp;additur,Pro ratione fidei,Si ex fide dei,cui femper refpodeat tarn prophetia q donbsp;drina units. Si ex deo profeda. Secundi in ecclefiaftico ordine funt Miniftri,quinbsp;bapnfmOjiTienfæ domintcæ. Si fimilibus in ecclefia offictjs feruiunt bona fide, Sinbsp;inintfterio facro.nertinente ad falutem fidelium. Si ad profedum ecclefîæ in fpü

ti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfuafîone ab altjs doda,mentibus infînuant.MuJ

wtura mtclligunt,qui docere non poflunt, 2i contra. Quinti funt,Impec

COMMENT. IN EPIST,

tientesjqui ordfnati' funt inecclefiammiftri, ad difpenfandas facultatcs ecclefî^f, QC fandorum collationes in ufus egentiiim: qui alias Diaconi,id eft miniftri fiiP*nbsp;pliciter dicuntur.Ei autem additur,Cum fimplicitate,utbona omnia fide difpc^nbsp;fec,nihil aliud refpiciêdo,c^ quod refpici debet digne, èC omnino oportet,ne quisnbsp;ibi ftnifter QC non fimplex oculus locû inueniat. Sexti, Miferêtes,qui in hoc diß^nbsp;runt:nam qui mutuum dant, SC de facultatibus fuis uel ecclefiae fuppeditantef^nbsp;rientibus uel egentibus neceflaria,impartientcs dicuntur: Qi. hos oportetfimpH*nbsp;citer QL gratis dare,non refpedu amicitiaî uel commodi.Qiii uero uifitant aegro^nbsp;2gt;C captiuosjôs^ adfunt adflidis,hi miferentes dicuntur, SC offleiu fuum facerc de*nbsp;bent hilari animo,â^ prompta alacritate« Septimi funt Praefides,in quacunt^ cogt;^nbsp;grcgatione,hosoportebiteffeofficiofos Óóimpigros, Varia autem hæc donad«*nbsp;commcmorata,excitent nos, ut fi quid nobis donatum fit, in utilitatem ecclefi^nbsp;gererc,in id bona fide incumbamus, grati tantæ dei in nos beneuoletiac amp; digf^nbsp;tioni.Etfi quid alrjs collatS uidemus muneris præftantioris, remota cundanbsp;Iatione,fubferuiamus gratiç dei,necß domino repugnemus, V ult enim dominV^nbsp;ut rede in ecclefia habeat pietas Qifanda conuerfatio,ut Qi corpori quoqj necc^nbsp;faria no defi'nt, Semper autem primo apud deum loco habetur uera religio, qu^nbsp;nobis ante omnia fit quærenda: inucnitur autem dum in unum corpus fub cap**nbsp;te Chrifto compadi,uniti^ penitus fuerimus: öf, u t decet membra unius corp***nbsp;ris,quifcß fuum locum obtinebit, Qimunus fuum religiofeobibit. Sic autem U’*nbsp;kbit operaî ecclefi'afticac Qi facræ adminiftrationis, Qi fanda docendijpræcipit**nbsp;di corrigendi^ authoritas«Interciditenim pridem, proh dolor,in ecclefia polit*^nbsp;praîfcripta,ÔC ordinati funt altj ordines,ionfurarum,acolytor5, ceroferariorui**’nbsp;Qi cantorum,profligatis ordinibus fàcratioribus,dum epifcopi non Chrifto fednbsp;bi poteftatem omnem in ecclefia exercuerunf,

4, Diledio fine fimulatione.Odientes malum,adhærcntes boho.

Simpliciter prsccipit,n ihil probat:quæ autedocet Qi præcipit, éiufmodi fufl^ utnemo Chriftianorum ncfciat,ea expetenda in primis. Sunt autem officia p*^*nbsp;tatis Qi fidelium in Chrifto,quæ liaient ôlt;; commoda funt, non folum fandis, ft’nbsp;ettam omnibus hominibus, ad inftaurationem regni dei in ecclefia, non tantu***nbsp;Romana, fedChriftiana, Pro hominu autperuerfitate multu diffi'cultatis Qinbsp;leftiac ingerit carni,ut in officio permaneat qui non eft charitatc præditus:priif **nbsp;in fratres Qi pios,deinde in proximos quoftp, ca aute fimpliciffi'ma Qi certifftfl’^'nbsp;Primum igitur docetcharitatem fine fimulatione, Agit fiquidem uis dei,SC na**’nbsp;ræ quoc^ impulfus,ÔC offi'ciorum uiciffitudo neceflaria hominibus,ut mirifi'ca”’nbsp;prç nobis charitatem erga quoslibet pratferamus:at uerbis Qi geftu tantum,fi

odij irrepat erga homines, neue uulgaris fit noftra charitas, fimulata magis bis Qi geftu,qreipfa uigenSjSCfuisoffîcqsfynceriterexerens, utperpetuobc**^*nbsp;facial qui uere diligit,id^ propenfe ad omes homines, Qi femper ubi poteft, Su’nbsp;qdt itaep Apoftolus, ut ex animo auerfemur quicquid malum fit, Qi hominib*^^nbsp;incommoder: fimusautem agglutinatibono,ideftfummc cupidi ardentes ƒnbsp;omne id quod hominibus gratum fît uere^bonû. Animos noftros cupit efk ,nbsp;didoSjdeditos^.ftudio beneficêtiæ,66fumme abhorrere ab omni co quo pro?***nbsp;mus uideaturlædi autofFendijUtfineomnifimulationcamanteSjfîmpliciter,^^*nbsp;xtre candideÓB colamus amicitias.SC auerfemur omnê uafriciem rationïs bun’^”

AD ROMANOS* GAR X11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;143Î

quod eft præmi'fTumjdikdio fine fimulattone,

Charitatem fratermtatis inuicem diligentes, honore inuicem præue# nicntes»

Comïingit duo,quorum utruncç infi'gncm uchemcntê amorcm cxprimit: amorem fraternum per Philadelphiam,amp; eiufmodi amorem j quo parentes libe*nbsp;ros,amp; humani gratig fibcri parêtes,compleduntur per Philoftorgiam. V ult er«nbsp;go,ut nos inuicê uere fraterno^ amore profequamur,eo^ uehementi,quo aliusnbsp;alio fummopere deledetur : iuuare alius alium cupidiflîme ftudeat : cumep datCfnbsp;fueritjUt alius altj aliqua in re commodat,ex eo maxima afRciatur uoluptate. Vcnbsp;autem cuntfius nofter amor,amp; beneficentia ergaproximum, in deum nobis refenbsp;rend a eft, cui omnem eum amorem àS officium reddim us, quibus fratribus nosnbsp;amantes amp; bénéfices exhibemus,fubijcit ApoftoIus,Âlius aliû honore anteuér»nbsp;tite. Honoris porro nomine feriptura ea beneficia intelligit,qiiæ quidem ultronbsp;eum præcipuo demerendi Audio reddimus excellenti merito,uti efi, alerc parennbsp;ks,ÔCduplicem honoré,hoc efi dfmenfum liberale præbere ijs qui bene præfuntnbsp;laborantin uerbo4Nec enim dum proximis benefacimus, ipfos ccu dato benenbsp;ficio nobis obftringimus:nam deo in illis débita cultS reddimus, nihil de nofironbsp;illis côferimus» Veræ itac^ amp; Chriflianæ charitatis efi, ut alius alium ducat fe prænbsp;ftantj'orem,dignum^ cui omnf ftudio inferuiat,quacunq; in re alius alij in dominbsp;*1^0 gratificari uel commodare pofiît,Qiiin SC deo non hominibus inferutmus SGnbsp;officium præfiamusjdum demeremur fratres,utpaffîm feriptura tefiatur* Hinenbsp;quocß Paulus beneficium à Philippeh.ratione acceptum in uinculis, uocabat obnbsp;lationcm fuauis odoris,hofiiam acccptam,ÔC deo bene gratam»

Solicitudine non pigri, fpiritu feruentes, domino feruientes, ( alias ) 8 tempori feruientes uel occafîonfi

Natura fumus in nos æquo indulgenttorcs, facile^ laborc frahgimur : ideo hortatur nunc ut Audio impigri fimus, ÔC fpiritu fcruentes,hoc efi animi propennbsp;fîone feruidi,8C contendentes fingulari Audio, Quali contétione ÔC feruore præ»nbsp;dicabat Chriftum Apollo,Acî. iS.ubi dicitur, Quàm loqueretur feruenter in fpinbsp;ritu,ÔCdocebat diligenter quæ deifunt. Domino feruientes, habent exemplarianbsp;tam Latina quatdâ Grxca,ut intelligamus id efle domino feruire, fiudere pro»nbsp;ximisjita ut hic præcipitui',ÔCobtemperarelegi eius.Lex autem tota impletur dtnbsp;kdioneproximi. Tune ergo uere domino feruimus, quando commodis proxi«nbsp;»norutïiinferuimusjproutdeus mandauit.Secundû aliam autem ledionem,Ocanbsp;cafioni fer m'êtes,Paulus nos iubet feruire occafioni, hoc efi earn obferuare attennbsp;tius,utfolent ferui obferuare heros fuos,ad quorum nutum attenti funt.Necç ocnbsp;cafi'o oblata iuuandi fratres aliud eft,^ patris nofiri cœleftis uocatio ad officium*nbsp;Si iam uera fide deum pattern inuocamus,fi eum ex toto corde diligimus,fi intelnbsp;ligimus uitam æternam effèjôC confummatam felicitatem, accomodare nos pla^nbsp;citis diuinis,nihil nobis prius curandum erit,ÔC folicitius inquirendum 6C obfefnbsp;uandum,quàm quid à nobis requirat deus, qua in re uti nofira opera ad gloriamnbsp;fuam dignetur,hocefi,ut nobis occafionem agêdi aliquid ad falutem fratrum in«nbsp;ijciauhocautemfit,fi fratres incitentur à nobis ad agnofeendum beneficentiamnbsp;Chrifti,ad fanéfificationem diuini nominis, ut regnum Chrifti plcnius infiaurcsnbsp;toröCindarefcat,

Spe gaudenteSjin tribulatione patientes,orationi inftantes* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

Quâdoqut4etn difficultatibus dC ærumnis huius uitæ ut maxime firattes co»

»44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EP 1ST.

1ère ueh'mus iufli’s office's,tarnen fuftincdis pares non fumus, Ci nos non

(pes ah'qiia boni præftantioris : ideo obtjeit in loco Apoftolus hie amplitudin^”’ (peinoftrae. Spe, inquit, gaudete. Gaudium de pracfentibono eft, fpes deftit^^*nbsp;ro. At^s firmier,id quod fperat præfens aliquo modo facit, ÔC inde gaudionbsp;dam am'cit.Monetergo Apoftolus, cum nos diffi'cultas Si moleftia fatigatinp*^nbsp;ftando officio ChriftianojUt animum attollamus in ea, quxnobis deus promiß^»nbsp;amp; officiorum praemia propofuit,ut inde gaudio ÓCalacritateconceptis, in^^nbsp;perfeueremus,quod probari nöftro deo nouimus. Ad idem facit quod de tolérai*nbsp;tiamalorum additur,In tribulatione patientes.Etcófequenter, Precibus inftai**nbsp;tes. Omnia haec dona dei funtampliffima, quae nos orare à fe aflîdue ipfe iube^»nbsp;tum ipfa uisorarionis mirifîcam inomni diffîcultate Si preffiira confolation^i”nbsp;a deo impetrat. Reâe fubtjcit de aflîdua precû inftantia. Quomodo enim no aU*nbsp;diret indulgentiffîmus pater nos filios fuos,inquauis neceflîtatead feclamâtes»nbsp;ut eftinEuangelio.SedinftandumeftjôCperfeuerandum in precibus,

• 10 nbsp;nbsp;nbsp;Neceffîtatibus fantftorum communicantes, hofpitalitatem fcdlatts»nbsp;Officium omne ad quod nos hortatur Apoftolus, fîtum eft in demerêdis

ximis,Primumdomefticisfi'dei,deinde quibuslibet: maxime autem inter utrofF egentibus.Nominatim commendatneceffitatesfan(ftorum,quibuscomunicar^nbsp;debemuSjhoc eft impartire quç deus nobis contulit. Si inuitat ad hofpitalitatci”*nbsp;Haec enim Si præcipua Si maxime neceffaria officia funt,Si nancß cotemur coHjnbsp;murticare quorum nobis dominus difpenfationem commifit, tjs quiegent, SCnbsp;quos iuuandos relida naturae bonitas inuitat,idcp Tandis, cum quibus no foluH*nbsp;una caro,fed unus fpiritus fumus,amp; focij uitac æternæ : qui^ eo loco Si numeflt;’nbsp;npbis effedebent, ut pro faluteeorum,fiid res pofeat, oporteatanimam infui«^*nbsp;rc,ut fecit pro nobis Chriftus,cui tandem benefaciemus C’A pud ethnicos fanèo«*nbsp;mo uir bonus unquam habitus eft, qui non effet mifericors ôi amator hofpitui”’nbsp;coleret^ fi'ngulariter uiros bonos.Iam foli fandi SC Chrifto credentes, uiri boH^nbsp;funt.Huc natura propendit,utciuibus SC domefticis profpiciatur: hofpites erg*^nbsp;cum ibi alieni funt ubi hofpites agunt, ncc habent fuos qui curent eos, dominU^nbsp;qui omnibus profpicitfuis,illos ut defolatos pauperes^ omnes, quorum fcilir^*^nbsp;curam nemo gerit propriam,fîngulariter commcndatjncumbendum ergo toi*^nbsp;uiribus,ut hofpites iuuentur,offictjs demercâtur,excmplo Abrahac,Lot, SCnbsp;rum muItorum.Sedari autem iubet,infinuans non expedandum donee ad te tf*nbsp;uertat pcregrini,fed ipfe ueneris illos, ÔC inquiras,uel occurras,atlt;5 adeo intrat®nbsp;compellas,utfuntexemplafandorum,

• 11 nbsp;nbsp;Bénédicité perfèquentibus aos:benedicite,8d nolite maledicere.nbsp;Bene precarihominibus,eft illis petere à deo bonatmale precari,maIa,Reqti*

rithoeprimum Apoftolus,utinfedantibusnos,bene,nonmaleprecemur.Ci^ non fblum pt|s,fed Si impijs,orc fadis^ deum negantibus, in omni rerumnbsp;cultate,uotaad deum primum fuccurrant, tam contra hoftes ipforum, prefl^nbsp;quibus bene üolut, Deus nan^ regnum fuum in hominibus mirifi'ce obtinet»*’^nbsp;illiomnes,etiam qui amicos fuos in contrariumobfi'rmant,‘eum metuani SC ii*^nbsp;uocent.Qiiem enim non audias quouis in difcrimine opem deiimplorarec'Tü«^nbsp;ft quid appareatinfignioris boni, quis fit, qui non optet deum id conciliarcfif’^’nbsp;auertere ijs quos oderite’Sandi uero inuocant deum, hoe crebrius SC inftantin®’nbsp;quo frequentius ad deum mentem fuam fuftollüt, SC magis affidue ex operib**®’nbsp;SC uerbo deibonitatis SC fapientiaeeius admonêtur, Monet itat^m hoe loco Ap°

AD ROMANOS. CAP. XI T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145-

ßoluSjCum pij deum fempcr ut fummum bonum 8C omniS fer uatorcm intuetis tur,uthominibus falutem ab co orent,nequaquam perniciem:8ó perfecutoribusnbsp;eo amplius,quo ilU infanius falutem ipfi fuam tmpugnât, perfequendo nimirumnbsp;filiosdei.Geminatione utitur 8lt;c5tran'o«Bene precaminijinquit,uos perfequennbsp;tibiisibene precamini,amp; ne male precemint.Cum enim qui uos infcdantur insnbsp;iurq dC malefici fint oportet:fiquidê nos Chn'ftiani fumus, proch'ue nfmium eft,nbsp;utultionem eis oremus potius q falutem : noftrö uero eft, cum Chrifto dominonbsp;quxrere dCfaluum facere quod pertjt,8C nofträcaufam ipfi domino noftro com»nbsp;mittere,cui pater omnc dedit indicium.

Gaudere cum gaudenabus,flere cum flentibus : idipfum inuicem fa? pientes.

Afcendit adhumanitatis perfcdfionem, quando non fuffïcitadcam nemini male,amp; cundfis bene prccari, Ea enim oportet elfe praeterea in omnes humanitanbsp;te,ut mala QC bona omnia cum omnibus communia ducas. Eodem modo quo ill 1nbsp;quorum ea propria funt utrifcß afficiaris.Flentibus quidem aliquis facile mifereanbsp;tur Qc condoleatjgaudentibus gratuletur ÖC arrideat:at prorfus pari affici modo.nbsp;Ul fleas cum flentibus,ö(S gaudeas cum gaudentibusjid non fuerit, nifi humanianbsp;tätis öf charitatis abfolutg. Hane uero debemus proximis, ergo omnibus adeomnbsp;floftibus Sc perfecutoribus. Idem fentientes alius erga alium.Hic manifeftum eftnbsp;Apoftolüorare, dari nobis,ut idem quifcp de alio quod de feipfo fentiat. Eodemnbsp;fit in alium animo, quo eft in feipfum,fcd fecundum Chriftum, ex fpiritu Chriftinbsp;gloriam dei,ö^noftram ipforum falutem. Sic ad Philippenfes feribit, Impiéténbsp;gaudium meum,ut idem fentiaas,eandem diledionem habentes,hoc eft,eodemnbsp;fträtur fenfus ÖC animi ueftri.Sit alius in alium eadem charitate, id eft aliû quifq^nbsp;feipfum diligat.

Non altalapienteSjfed humüibus confenti'cntes« Nolfte efle prüden lt;5 apud uofmetipfos.

Docetnon affedare praecellentia, dignitates,aliam quamcuni^ fortem, præs* earn in quam dominus quenep conftituit,fed ut humilibus, mvïdo^ negledisnbsp;ftatribus, lefe Chriftianiaccommodent, eorum cafus ÔCneceffitatem tanquamnbsp;fliam habeant,ad quod charitas Chriftiana perducit facile, ut in ipfam humilitaanbsp;tem fefe demittant,propter conditionem humilium fratrum, ÔC carni faftiditam.nbsp;ïuuenias uero multos,qui adduci fe patiantur,utetiam infimos ÔC omnium con«nbsp;tyniptiffimos homines adiuuent aliquo modo, fed dignatione SC munere,no finenbsp;faftu amp; conteptn. Ar qui fuftineatfubire condition? ÔC humilitatem uitæ eorumnbsp;qui miferi funt,nullo^ inter homines numero habetur, ÔC fefe illis exhibere tananbsp;quam unum ex ipfis,cun(ftam^ eorum miferiam propria facere,hucufcp qui dcanbsp;mittantfe,ec fefe humilibus accommodêt, nulli funt,nifi eximie Chriftiani. Ad«nbsp;flitjNcinfoIefcatis apud uofmetipfos, Satis liquet Apoftolumutriniÿ tumoremnbsp;animi, Sc confidentiam uellederjcere,ex qua nafeitur aliorum contemptus,maxinbsp;•iic humilium. Supra arcere uoluitcontemptumludæorum,hicquorumlibet honbsp;ipinum, quiahumilium res uilioreshabentur eis qui fibi plus aequo tribuunt, SCnbsp;lublimius par fit de fe iudicant.Monet ergo Apoftolus, ne noftro de nobifipfisnbsp;iudiciofidamus, animos^ attollamus, fratribus^ egentibus noftra officia fub«

^ullimalum pro malo reddentes: prouidentes bona, non tantuco« gt;4 ram deo,fed etiam coram omnibus hominibus»

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

Ipfo nomine deterret à uindida,bonos fiquidê femper bona faccre decct prxftare. NuIIi, inquit: quafi dicat, Edam ethnicis non makfaciendum. Et fa^*®nbsp;hoc uetbo taxat, quod à gentibus fumpferût lurifconfuld, Licere par pari repe*^nbsp;dere, Praecipua diligentia curandSfubindedocet,necubidefimus officio,utnbsp;fpiciamus bona coram omnibus hominibus, ut nemo non opera noitra bona iti*nbsp;dicet.Id autem turn impetrabimus,cum benefecerimus quibufuis, male nemif**nbsp;Loquitur hiedeoffierjs uitæ præfentis. Mundus quidem damnare fokt religio*nbsp;nem ueram,fandorum autem uitam ne ipfc quidem damnare poteft,quæ eßnbsp;pofita quorumlibet ufibus,neminem lædunt,fludent omnium comodis: 66 cun’nbsp;rnakfada pro fuis benefietjs receperint,non uincuntur malo, fed utneuntin bo^nbsp;no malum.Tantumenimrelidum eftiudicij mundo quamlibetmalo,utuclitnonbsp;lit,probare cogatur uitam fandorum 66 admirart

• 15 nbsp;nbsp;Si fieri potefl:,quodexuob.'seft,cum omnibus hominibus pace’’’nbsp;habentes*

Non poteft pax diuturnior cum hominibus habeti,^ uelint ipfl, ideo adtjd't alteram conditionem. Quantum quidem ad uos atrinet, quantum uobis idnbsp;flare datur.Iflud enim,Ex uobis,hic non facultatem naturç,fed cautionem offe”nbsp;facfignificat,Ex nobis ut natura corruptishabemus, utquaenoftra funtquxra«nbsp;musjid^ cum aliorum iniuria, At fl Chrifliani fumus,06fpiritu Chrifti uiuimus»nbsp;ftudebimus offendere neminem,boni confukmus omnia ab omnibus, cûdanbsp;leficia benefieijs rependem'us, eo^ pado uincere malum bono fludebimus. Sicnbsp;flabit à nobis,ut pax nobis fit,06 colatur perpétua cum omnibus hominibus»

• 16 nbsp;nbsp;Non uofmetipfos defendentes chariffimijfcd date locum iræ»

Moleftum eft carni femper patere malorum iniurqs, 66 pro benefieijs accipc» re makficia,ideo fubijcit,Date locum iræ.Ergo uclle feipfum ulcifci,eft obfifiercnbsp;ultionidiuinae, qui uindexeft iniuriam patientium» Atfinos acceptam retaliatenbsp;conamur,ipfi iam non patimur iniuria,fed inferimustnon modo hominibus,q«’nbsp;in nos iniurtj funt, fed etiam ipfl deo,quando indices nos. conftituimus in eos ifnbsp;quos nihil iurifdidionis datum eft.Deo,quia iudiciariam poteftatem,quæ ipflusnbsp;folius eft inuadimus,unde fit neceflario, iufto eius iudicio iram fuam conuertatnbsp;in nos fuo iudicio répugnantes,66 eouflç nos opera malorum exercendo humi*nbsp;hat,donec ad ipfum per patientiam redeamus» Qiiod aute addit, Dikdi uel chalt;nbsp;riffîmi,facitin huncfcnfum,Iubeo uos ultionem ueftri rcmittere: non quod inifnbsp;ria affici uos kue ducam,compatior quidem uobis, quia uos amo ex animo : fednbsp;quia nouijfi ij ipfl uos ulcifci conemini, uos ultione ueftri,quod eft folius dei,m3nbsp;gno id ueftro malo facietis,quado id unus deus poteft 66 fokt. V dim uos irae degt;nbsp;dare locum:quod facitis, ft caufam ueflram ipfl patri ueftro permiferitis.

• 17 nbsp;nbsp;Scriptû eft enim: Mihi uindidam, amp; ego retribuam, dicit dominus*nbsp;Sed Ô6 fi' efurieritinimicus tuus,ciba ilium : fi fitit,potû dailli. Hocen»«nbsp;faciens,carbones ignis congeres fuper caput eius»

Probat ultionem effe folius dei,unde confequitur,eam ab uno etiam dco cut* dis expedadam effe, maxime uero filtj dei. Oraculum autem defumptum eft exnbsp;Deute.jixap.Deus enim cum iuftus fit,non poteft deeffe officio fuo:ita Apoftonbsp;lus docet, Deum indubitato pœnas fumpturum de ijs qui filijs fuis iniuriam in=gt;nbsp;gerunt.Id autem,ut omnia,ordinatefaciet,omnino fuo tempore 66 modo.Deifinbsp;tnico efuriete, oraculum eft Prouer. 2.5,Licet autem fpiritus domini exprelTe f ofnbsp;amplius praecipiat Ç corporis neceffaria inimids tribuere fi egeant, tarnen cutnnbsp;dbo

AD ROMANOS. CAP. XII, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

cibo 2C potu uita fuftentatur,commendatur in hoe beneficio charitas, ciufmoi dl ofFicïj ftudium,iK nihil omniumquae profuntamicis ad beatam amp; fandam uianbsp;tam omittere debeamus* Ad quid enim homo Chriftianus alat hominem, quarrinbsp;ad id ad quod ille eft conditus,06 nobis ad fouendum commendacus, ut rec4c uLnbsp;uat in omnibus.Hoc,inquit,facicns carbones ignis cogérés fuper caput eins, adnbsp;hunc fenfum, Tarn abeft utimpuneferat inimicus tuus facîîam tibi iniuriam, utnbsp;fi ad hunc modum trades eum,efurientem pafcas,fitientem potes, hoc eft nccefanbsp;fitati eins cuicunep fubuenias,adobruturus fis eum totü ignitis carbonibus, igninbsp;durabilijignem ei ultionis fæuiffîmæ fuccêdes. Hic^ ignis ualebit ad falutem ininbsp;mici tui,(iquidem tua ilia beneficentia pudefadus,in fefe defeendet. T une ignisnbsp;quemineius confeientia accendifti, exuretin eo quicquid efterga temaîeuolennbsp;tiæjfic^ feruabis eum,quod utitç expetendû tibi eft unice,utpote filio dei,6C do=.nbsp;do inimicos diligere. Siquidem,quo tu illi non folum uerbo,fed benefadis ijs feinbsp;licetadeo præclaris dei bonitatem prtedicas, amp; exhibes illuftrius prædarius,nbsp;hoc ignem ei gehennæ accendes potentius.Sandorum utieß fuerit,non aliter uelnbsp;le uindicari malos,quàm iuftum eft,deoœ,qui ipfa iuftitia eft, amp; cuius folius uinnbsp;didaeft,iuftum probatur.Hic autem caltigat altos, utrefîpifcant: alios quia obanbsp;ftinati funt abtjcit in gehennâ,ôô pofeit à nobis,ut ipfî ad hanc bifariam ultionemnbsp;fer uiamus,modo quem ipfe præfcribit.

Moll uinci à malo,fed uince in bono malum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8

Qiiid enim fœdius t’quid magis peruerfum,^ bonum dei filiu concéder c maa lo,8C qui fretus eft bono fpiritu Chrifti, inferiorem elTeconatui fpirttus fatanxt:quot;nbsp;Si Chrifto nos credimus,bonus eius nos fpirttus agat oportet. Boniigttur perfeanbsp;ueremus at(ß ideo malo fuperiores perfiftamus neceffe cft.Id uero tune erit,cumnbsp;hominum malitiam ôd peruerfitatem benefadis expugnare ftudebimus, nec ubnbsp;la unquaminiuria patiamur nos depelli eô,ut 8C ipfi reddêdomalummalo, iniuanbsp;rtj euadamus.Magis uero perftemus in ftudio benefaciêdi, quod ut eft offîcîj nogt;nbsp;ftri,ita ôô falutis, Noftris benefadis peruerfitatem inimicorum uel excludemus,nbsp;uel ad indicium fuum, quod illos à domino manetimpelletnus: magis autem oranbsp;bimus pro eis, ut meliorc illis mentêgratia dei comuntcet, exemplo Chrifti, quinbsp;dilexit inimicos, amp;: pro eis fefe obtulit in mortem ufcß. Hoc uere erit uincere innbsp;bono malum.

cAPvr XIII.

^Mnis anima poteftatibus fublimioribus fubditafit,nonefi:es; i nim poteftas,nifi à deo,

Multis commendare folet Apoftolusobedicnttam præftandamfu» perioribus poteftatibus St' magtftratibus,ftcutôt Petrus,contra peftifera dodri»nbsp;nam,quæiam tuncirrepebatin ecclefiam per quofdam ludæos, qui docebâtnulnbsp;lum hominem agnofcerc dominum,fideles deo,co quod populus dei effent, censnbsp;fum^ negate Romanis,cum tributumdomino penderent, Aiebantenim homisnbsp;pern dominum fufcipere,8C tributum ethnicis dare, efl’e confeffam à domino de-fedionê, lam Chriftiani fublimiori fpiritu donati, Slt; ita perfedius dei peculium,nbsp;ut folet fatan fuos fempcr gregi domini inferere, idipfum forfitan præpoftere exsnbsp;aggcrantcsinftillarant fimplicioribus,poteftatem publicam, quam ethnicituncnbsp;adminiftrabjf^ gßpg magis ferendam q colêdam,ôd iniuria exigi ab ipfis,quæ connbsp;ftituta erant publice. Vnde tametfi adhuc mille exorirent feditiones,tamen quosnbsp;niam per fe impium eratillud fentirc, erat^ in pofteru graue ‘damnum ccclefiacnbsp;n 2.

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P IS T.

daturum,putauitmcrtto Apofiolusmalûhocipfo exortufuoftatitn oppr/wc”* dum effe. Nota ter autem didt Apoftolus,Omnis antma,Hebraico more loqu^’’nbsp;di,hoc eft omis homo,utexprimeret neminem qui hacuita Humana fruitur.ncnnbsp;debere poteftati publicç fubiedum effe.Dum enim hie uiuitur,in focietatenbsp;num uiuendum eft,ergo communibus legibus 5C magiftratibus obediêdumc»*nbsp;Non ergo excipiuntur,nec monachi, nec facerdotes, eham iuxta Chryfoftom^^»nbsp;addentem,Etftapoftolusfts,amp;fieuangeIifta,öófipropheta, autquicunqj.nbsp;enim auertit pietatem fubiediot Poteftates autem fublimiores dicit,eos qui imp^nbsp;«um habent uitæ ÔC necis,6C gladium ferunt, qui principatu QC magiftratunbsp;guntur.Iftis fubieda fit omnis anima magiftratibus, ut fint fub imperio ôf po^^*nbsp;ftate illorum,à quorum arbitriopendeatuita dC tranquilla conuerfatiofubditO'nbsp;rum.Hortatur ergo Apoftolus, Noftra omnia nos ponere debere in manu eoh^’nbsp;qui publicam poteftatem gérât,fed propter dnm. Ideo quæ dno debemus, ea n**nbsp;hilominus lêmper 2»ù ante omnia præftâda funt. Interim tarnen fi magiftratus oPnbsp;id nobis non folum res, fed ipfam etiam uitam conetur eripere, ferendum eftj*’*^nbsp;domino obediaturdeonoftro» Dum hora noftra nondûaduenit, 2^ eo domingnbsp;uocatjut fubditus fit,Licebitquidemcum Chrifto ÔC Apoftolo uim poteftatisi”*nbsp;quæ declinare,amp; fe illorum crudelitati fubducere legitimis medtjs: at ipfamnbsp;ftatem uiolare non licet,fed legibus ôô imperio principum ÔC magiftratuum fü^*nbsp;rum in omnibus permittere fecundû deum. Cum enim nihil nifi bonorum cop*nbsp;ciliationem ÔC conferuationem,6C malorû fubmotionem Si depulfîonem ab oft*înbsp;cio magiftratus expedandum fit, deo fie munus iflud regente, noftrum plafl^nbsp;fuerit poteftatem publicam habere facrofandam, obferuare Si uenerari totop'^*nbsp;dore.Qiïod facimus,cum nos illi per omnia fubtjciendo, authoritatem att^nbsp;rentiam omnibus pro uirili deferimus,tributa Si uedigalia pendere,impendcn*nbsp;do illis et nos Si noftra omnia,quo non plenius modo,fed etiâ alacrius Sinbsp;animi libêtia munus fuum obeant.Non enim poteftas eft, nifi à deo, Vt enimnbsp;xit deus omnia ex nihilo,ita fola fua uirtute omnia portât 6C conferuat. Nulli*^!nbsp;èur quicquam in ullam creaturam poteftatis contingere unquam poterit, qiio®nbsp;non à deo proficifeatur, fine cuius certa feientia Si prouidentia non cadit in th*nbsp;ram paflercuIus^Cum igitur quæritur cuiparendum, non eft fpedandumnbsp;lis fit qui poteftatem cxercet : nec quo iure uel iniuria quis poteftatem inuafh*^’nbsp;qua ratione earn adminiftrcr,fed tantum fi poteftatem habeatSi quis enim po^^jnbsp;ftate pollet,iam indubitatum eft, ilium à deo poteftatem earn accepilTe, iratonbsp;propitio,Eidem ergo ex animo pareas,fed fecundum deum,Hinc fubijcit,

Quæ autem funt,à deo ordinata funt : itacÿ qui refîftit poteftati, ordinationirefiftiuQuiautem refîftunt,ipfî fîbi damnationêacquirufl^'nbsp;Quae,inquit,funt poteftatcs,à deo funt ordinatae,Nccß em unus muftis fi’^nbsp;cere poteft ad res rede Si ordincadminiftrandas, Vnde maiores monarchal *^‘7nbsp;per domino fuerunt uice uirgæ,per quas refpublicæ ^plurimæ euerterêtur,h^^nbsp;la inftitueretur falubriter4Sic fanèfehabuit monarchia Aflyriorô/Chaldaeoh’*^nbsp;Perfarum,Macedonû,amp; Romanorum. Floruit aliquando Acgyptus,fednbsp;'gt; regnum fub uno rege.Fïabuerfit fæpe féliciter res Ifraelitarum, fed cum illinbsp;haberent indices Si principes,Sic Athenæ,Lacedaemon,aliae refpublica:nbsp;cunc^infîgnes unquam redainftitutioneftiere. Nam cum eflèntàfuisfing^Lnbsp;principibus inftitutæ Si cultæ ^optime,per monarchas omnes deftrudæ f^^^nbsp;euerfæ«SinguIas ita^ poteftates ordinatas elfe à deo, utinam agnofcantamp;^îj^^j

AD ROMANOS. CAP. X111* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149

eas admmiftrantj qui illis fubiedi funt,ut QC illt quiftp fpar tarn fuam, quam na «nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dus fitjfummo ftudio excolat,8C fubditi ad id eis plena fubiedione parcat. Sufns

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mum itacp ius omnium poteftatum,regum,principum ÔC magiftratuum, in co fi

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn cftjquod àdeoordinatæfuntjquern dC dominum dominantium agnofcant,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SiC cogitent femper,cuirationcm fint reddituri,qui Ö6 potenter puniet perfide gu

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bernantes,6lt; fefe fpernêtes principes,dum illi placuerit, reddet iufto iudicio fuo

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ignobiles,donee agnofeere ipfî quo^ incœperint quid deo debeant, ut contigit

I Nabuchodonofor,ÔCmultis altjs» Proinde quioppofueritfepoteftati,dei ordina fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionirefiftit.Qui aducrfarius fuerit, non fe ei fubieccrit uel obedierit,magiftrat5

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contemnit, ÔC quantum in ipfo eft diflbluit j eo^eftiam poteftatioppofîtus. Ab

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc malo potentiflime fanedeterret, cum fubîjcit, eum qui fe oppofuerit potefta

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tijConftitutioni dei reftitifle atep refiftere.Qiiis autem non fumme horreat obfifie

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re ordinationi dei, quæ fola hominibus falutem adfert. Si oppugnari non debet,

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quin SC huiufmodi inobedientes,ô(S domino refiftentes,ultionem dicit capturos

) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fibtjpfîsjôC codemnationem accerfuros. Faciunt enim htj taies feipfos obnoxios

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ultionijipfî in fe iudicium prouocant j Si malum fibi ultro accerfunt. Cum enim

5 totaReipjranquillitaSjôC omnium ofRciorum conßatia, authoritate ÔCimperio (nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteftatis publicæ contineatur,necefre eft in cos prima Si omnium grauifTime a«

5 nimaduertere, qui conantur foluere authoritatem hanc imperium. Id autem f conantur quicuncpdetredantmagiftratibus effeobedientes, Hinc dominus innbsp;, Ifraelitica Repub.ftatuit,cum qui nollet obtêperare magiftratibus, interfici. Idcnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obfcr uatum eft in cundtis rebufpublicis,quæ unquam bene inftitutæ fuere.

Nam principes no funttimoriboni ôpcris,fcdmali.Vis autem non 5

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;timere poteftatemÆonum fac,amp; habebis ïaudem ex illa:dei enim mini#nbsp;ftereft,tibiinbonum.

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Loquitur de ittuncrc magiftratus in fe,non deabufu eius, qui eft apud prin»

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cipes impios,fed femper uitio fubditorumtminifterium enim dei eü hoc munus,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod nemo fua ui inuadere unquam poteft: ita ncc ullo momento obtinere, aut

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adminifttare.Quantuuis autem crudcles Si monftrifici tyrannifint,tarnen dum

aliquä fpeciê legitimi imperij rctincnt,ut eos retinere neccife eft, nifi uelint illico /nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intcrire,legibus Si legitimis imperijs fe accommodêt oportet.Iam in bis ingês eft

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuinæ in nos bonitatis miraculum. Nam etiam cum impuriffîmi homines hifee

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legibus 8d imperijs præfunt, ut noftris peccatis exigentibus nimium fit crebro,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terror tarnen omnis poteftatis fertur, qua mala opera, furta, latrocinia, fraudes

puniantur legitime,Et fauor omnis cura^ propria eft bonis operibus, ut fi quis jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fludeat uiuere traquille, modefte,in omnes benefice, huius teftimonium clariffî»

•num exiftit in omnibus,omnium gentium legibus SC inftitutis. Quæ tametfi fox 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leant à malis principibus nimium negligi,aliquoties etiam opprimi, dum contra

» i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leges Si inftituta publica defendunt noccntes,00 uexant innocetes,tarnen in uni

i ! uerfum Si in præcipuis legum capitibus ftc retinentur ui diuina, ut hoc munus »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magiftratus perpetuo fit formidinimalis,bonisfolatio. Namplurimiquocçeoriï

, qui uidentur à tyrannis iniuriaopprimi ,id re uera meriti funt : quanquam non 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«O quod in eis puniunt tyranni; Qui uero prorfus innocentes funt, cadunt cum

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bono R.cip, Si tam celfo Si alacri animo,ut nullum prorfus â poteftate terrorem

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fendant,Simpliciter itacß uerum cft,Principes non elfe terrori bonis,fed tantum

mailsoperibus. Hocexpcriemurabunde,fi ucrc bonis operibus ftuderemus, quaûtSoportctjhoccftjbencficijs in omneSjCX uera charitate, quæ deum in maisnbsp;n 5

150 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIS T.

giftratibus rite ucncratur QC colit, intêti eflemus ex totocordc.Hoc officium itrumjquia pauci præftant,minim non e(^ fi pauci etiam fendant inuicem oiH*nbsp;cium magiftratus.Vis uero poteftatem nometuerec'Nonfolumquia natural!^nbsp;uid paremus cuiquam, fed edam quia nobis femper malorum operum confetjnbsp;musjmagiftratus poteftatem auerfamur.Apoftolus ergo uelutexcipiens,06connbsp;futansidquod hominis animus commendadoni tantac poteftads publice reeb'nbsp;mare poffit,ait;Mali ferè principes funt,ôi^ gladio abutuntur,fcd non eft ut à ma*nbsp;giftratualiquid expelt;ft^cs mali,a te tantum illud dbi cxiftet, Quare fi uis liber elbnbsp;metu magiftratus,audi me,Fac bonum, præfta omnibus quod cupis præftari t(«nbsp;bi,caue quenquam lædas ueloffendas,8Claudabcris à poteftate. Idem praîdic^^nbsp;de magiftratu D.Petrus,quod fit in uindiclam malefaciendumjôC laudem ben^*nbsp;faciendum.Laudis hie nominecunda ifta fignificanturcommodajquacin Rep*nbsp;probis bonis^ ciuibus conftituta funt.Qui enim laudatur inter bonos, hi eoipbnbsp;iudicantur digni, qui participentomnibusijs bonis,quorum gratia Refp, coljt*nbsp;Huius uerorationem fubq cit plane neceffariam, cum ait: Dei enim miniftereb'nbsp;Omnia id necelTario funt ÔC prxftant,ad quae fada funt, 8C feruantur diuimW^nbsp;lamm^tftratusinhocfaduseftamp;feruaturdiuinitus, utdeo miniftretinbon^nbsp;iioftrum,hoc eft,ut uice dei nobis adminiftret maximum illud beneficium, quOynbsp;in pace degimus,pro^ neceffitadbus nofiris Remp, habemus, amp; necelTarijs ugt;*nbsp;£æ fruimur,quodadftudiauirtutum uocamur,deterremurauitljs. ProindeqH*nbsp;Icfcuncp fint,qui poteftate publica funguntur,fi modo nos bonis ftudeamus op^nbsp;ribus,fentiemus eos miniftros eiTe dei in bonum, uttranquillam amp; pacificam H**nbsp;tarn degamus in omni pietate fiC honeftatc,qua de caufa pro magiftratibus Ap^nbsp;ftolus iubet in ecclefia iblênes ad deum fieri preces.Iftud ergo,quia indubitatu*” gt;nbsp;ciTe debet fandis,infigit illud per contrarium.

4 Si aiitem malum feceris,time î no enim fine caufa gladium portât, enim miniftcr eft,uindex in iram ei qui male agit.

Et iftud maximo uidemus miraculo quoddie fieri, utquanquam peffimil**’^ magiftratus,demalistarnenfumStpoenas,0Cijs faepenumerograuiffimaSjqtJ^’nbsp;aliquandiuhabueruntinmaximis delicijsamp; honore. Quae nanepinferipturis“^nbsp;rebus hominum affirmantur,ficut eft, dei de hominibus difpenfario, accipieoo’nbsp;funt,hoc eft,quæ pleruncp fic cadant ,8C maiore ex parte atlt;^ uniuerfe, nonnbsp;per àc in fingulis.Communi enim difpenfadoni fuae deus femper aliquos exim**^nbsp;applicat uocadone extraordinaria, ad quae illi uifum cft:fic eft ÔC uldo mal*’*nbsp;rum,quam deus per magiftratum cxercet,dumfumit pœnas de icelerads perh^nbsp;fee miniftros. V nde faepc uidemus homicidas ÔC alios fceleratiores homines, i”?*nbsp;nifefto miraculo dedneri,dum in manus ueniant magiftratus. Nonnunquamnbsp;dicare feipfos,amp;: prodere nulla caufa quae appareat,Cum^ uidentur humain^^jnbsp;fupereffe uia: ^plurimæ elabendi. Interim tarnen feruat edam deus aliquos ü’nbsp;iudicio, quos hir per poteftatem publicam non punit, etiam committentesq^’^nbsp;fuerant publice ^indicanda. Nec enim fruftra geftat gladium, Quæ ergo imp^*nbsp;detia eorum,qui quae hie Apoftolus de poteftate dilTerit, de alia quam de fum*”^nbsp;*ntelligendacontendunt,eainquam,cuiius eftinuitamhominum,cuieftin’P^Inbsp;rium merum,quod leges defi'niunt poteftate gladij,ad animaduertendum innbsp;norofos homines,quod etiam poteftas appellatur, Deienim minifter eft.nbsp;go metuas ultionê iniquam. Deus per magiftratus fuos animaduerdt in eosnbsp;male faciunt,non qui bene.INihil igitur graue à poteftate publica tibi

AD ROMANOS. CAP. X111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'i-yg

bencfeccris:fimale,nifideimanum uelis fugercjpcrmitte técaftigadoniïpfîtiSj quam per fuos hos miniftros exercet.

Ideo^ neceflitate fubdin eftote,non folum propter iram,fed etia pro ƒ pterconfdentiam«.

Id agnofcet facile quicuncp confiderarit quaf praemifTa funt. Et hinc eft quod additjNon folum propter iram,nimirum uitandam, fed etiam propter confcienanbsp;tiam, tantorum fcilicet bonorumjquæ nobis per magiftratus confiant, ut eer te finbsp;nihil etiam malt nobis à contemptu poteftatis metuendum foret, tarnen ut cofetj ’nbsp;nobisfîmus tantorum bonorum, quæ nobis beneficiemagiftratus SiC conciliaitanbsp;tur ô^coferuantur, ipfa nos noftra confcietttia,id eft propriæ ratioriis iudfcium,nbsp;merito compellat, ut illi nos fubtjciamus ^pleniffi'me, quum hoc pofeat à nobisnbsp;deus,quum id fit utile nobis,66 officium boni uiri»

Ideo enim ôd tributa præftatis. Miniftri etn'm dei funt, l'n hoc ipfum 6 feruientes.Reddite eroo omnibus debitaîcui tributum,tributum : eut uenbsp;«igaljueâtgahcui timorem,timorem:cui honorem,honorem»

Quod præcipuum onus putatur à magifiratibus Apofiolushic pro argumett :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to adducit.Nofipfos fubditos agnofeere, tributiim penfîtando teftari, quanti fit

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobis habendus magiftratusjcui nimirum ceu mcrcedem operæ, quam in falua

, tem noftram impendit foluimus,cum pendimus trtbuta^Publtciim enim domtni 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;munusobcunt,ÔC plane diuinû» lure ergo illts Si fumma animi propenfione pert

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitemus,quæ publice exiguntur.Älteraraadijcttrationem,quodinhocipfum,id

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft ut fint domini publici miniftri dei, ad gubernandam rempublicam intenti ÔC

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infiftentes.Publica ergo illi cum curent, inftrumenta huius curae tllis promptiifii

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;me Ô6 liberaliffime deferre conuenit, Etfi illi publicis opibus abutantur,nobis ta*

men fpedâdum femper eft,quod poteftatem nemo nift à deo accipere, dei uir^ ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tute fuffultus retinere poteft;quodfi confideramus, nullius unquaueloperae uel

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;penfitationis pigebit.Reddite igitur omnibus. Non damus, fed reddimus quica

quid ex officio cuiquam damus, maxime autem omnium quæ pendimus publia [nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ce. Deinde eorû qutbus file nos feruos addixit, ipfi fumus quanti fumus,nedum

. quæ nobis dominus difpenfanda proximis credidit. Cui timorem,ttmorem. Per ; timorem,reuerentiam: per honorem, liberaliffimam oblationem omnium, quænbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuicß à nobis ofRctj amp; honoris gratia præftanda funt.Diftribuit quidem hæc, tria

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;butum,ue(ftigal,ttmorem,honorem,tanquam altjs tributS,alijs uctftigal Sife. dea

beamusjcum tarnen hæc omnia debeamus magiftratibus. Sunt tarnen quibus ré inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uerentiam SC honorem debemus,tributg autem 6C uetftigal no debemus.Pendia

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur enim interdum alfjs tributum,alqs uedigal.Summa eius quod Paulus hie do

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cet,eft,ut cundis perfoluamus quecunc^ debemus,priuato ucl publico nomine.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Præcipue refpicit ad id quod præftandu eft poteftatibus, fimul tarnen ab hoc pea

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;culiari loco,de officio erga magiftratus recipit iterum fe ad communem locum,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de diledione,qua SC ipfos nos,0C noftra omnia addicimus 6C exhibemus in bonS

; qutbuslibetjUl charitas uera augeatur.

Mernint quicquam debeatfs, nffi utfnuicem diligatis. Qui entm dili=f 7^ -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;§^^P’^oximum,legem impleutt. Nam,lSIon âdultcrabis, no occides, non

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuraberis,non falfum teftimonium dices,non concupifces.Et fi quod eft

aliud mandatum,in hoc uerbo inftauratur, Diliges proximum tuum ft* 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cutteipfunj.

n 4

lyx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

Ad lam praemi'fla refpiciens de reddendo cui(Ç quod debemus, hortatur, quicqua debeamus g diledionem, hoc eft, ut cuiep id præftemus quod offîcîjnbsp;ne quifquâ debit! nos appellare ulla in re poflit,excepto débite diledionis, qu^“nbsp;fcilicetperpetuo foluere SC debere nos neceffe eft.Ita tarnen, ut quicquid ilhsnbsp;nefecerimus, tarnen agnofeamus nos adhuc ill is debitores efîe Jtac^ iugi eosnbsp;dione profequarnur,ut debere nos illis cenfèamus omne id quo illos quouis te***nbsp;pore SC cafu iuuare dabitun Ad hoc autem diledionis debitum incitem urnbsp;rentia legisjnon quidem ceremonialis,fcd ftudio noue uitæ SC diledionis,quanbsp;ta nimirum uirtus pcrfîcitur.Qui entm diligit alterum,hoc cft proximumjeg^*^nbsp;impIeuit.Proximum autem «ocat feriptura, qui nobifeu uiuit, quem in uitaba^nbsp;nobis deus adiungif, Adiungit autem quofdamcognatione, ÔC affînitate, qU®,^nbsp;qui deferit, fîdem abnegauit, SC eft infideli deterior. Altos focietate ciuili uelnbsp;uata,in quos effe inofiSciofum, mundus quo(^ perfîdum iudicattalios folo oc^nbsp;fUjUt peregrines,SC quorum ncceffitas nobis potiflîmum offèrtur toleranda. f**nbsp;iitadiundusfueratSamaritanoisquiinlatronesinciderat, iftos deftitucre op^nbsp;noftra,nemo non cenfet inhumanum Sc crudcle. Alios coniundione fidei, q^^nbsp;rum præcipua ratio habenda ipfe pofeit fenfus fidei» Vt quifcß uero nobis adiu’’*nbsp;dus fueritjita debet nobis proximus haberi,ex anime diligi ÔC iuuari, quaeufl^,nbsp;rc opus habeat,quae quidem fît in facultate noftra » Qui huiufmodi proximuoi \nbsp;ligit, kgem impleuit, hoc eft, id perfecit quo lex omnia refer t» At quis eft is q***nbsp;fibi confeius fit de folida diledione proximi.Certe qui eo peruenifTet, uero au’^*nbsp;re compledcretur quofcun(p,nec aliam diledionis caufam in quoquam requH^nbsp;ret,^ quod homo fît, proximus fit,à dee iuftus amari» Hie profedo dee uiuet^^’nbsp;qui charitas eft. Hue itaq^ enitendum in omni uita, SC in hoc alenda continuoP*nbsp;des,ut tarn perfeda per huiufmodi diledio fefe exerat,et fanda opcretur»LeXnbsp;Cem dei,dequa hicquaedam adducuntur præcepta, triplici ordine praeceptorU»^nbsp;conftat.Primi ordinis funt,quæ pertinent ad religionem: ilia fiue prxeipiantnbsp;pliciter ipfum cultum fidei fiue ceremonias,hoc certe quær unt, utnos deenbsp;tus confecr€nt,accommodandos ad ea uitæ munia,quibus deo uifum fit, utnbsp;ximis feruiamus ad præfentem SC æternamfalutem, ut organa fimus diu^n3fƒnbsp;homines bonitatis,ut deum quifq^ fe proximis exhibeatn'd fola diledione prsf'*^nbsp;mus.Alia funt,quibus edicitur quæ ad puritatê uitæ propriæ fpedant,quænbsp;cipiuntjfanda ÔC uera frugalitate. Et tilts quolt;ç proximis noflris commodenbsp;uiamus,ad quae illa nos prçparant.Nam fi uere dtligis proximum,hoceftnbsp;homtnes,ftudens ut tilts femper aliquid commodi afferas uita ÔC adione tuaînbsp;certe fummo ftudio corpus SC animum inftitues, eas artes ÔC facultates tibi pa*quot;^*nbsp;re ftudebis.Sic fenfus ornes,ticrba SC aamp;ionzs moderaberis,ea parfimonia SC^^^nbsp;centia,rebus cundis uitæ huius fuftentandæ natis uteris, ut declares te totuiunbsp;turn ÔC fadum efle proximorum comodis,illts^ efte te pofte SC habere quæcU’’^nbsp;effe poffe ÔC habere te deus dedertt» Tertio funtpræcepta,qutbus præfcribuU^jnbsp;officia tn proximum,ut per ea diledio operetur.Hic quifep fatis cxpcritur,foJ^nbsp;ledione conftare uoluntatem SC ftudium proximos demerêdi.Cui enim tnnbsp;tem ueniat ullius iniuriæ in proximfî, fiue qua ipfe proximus, fiue qua res iu*nbsp;lædantur,fi eo amore proxtmum ampledatur, ut mater filium, uxor probanbsp;ritum.Siceuidenseft totamlegem,cundam^dei uoluntatem à nobis perfi^^Lnbsp;împleri,fi proxtmum diligimus ficutnofîpfos, Cætera de præceptis his fecuUnbsp;tabulæ expofita inuenies in locis fuis, Exodi SC Deuteronomtj» Hoc hicnbsp;Apoftolum diuum,in Decalogi enumeratione, quo ad fecûdam tabulamnbsp;habii**

AD ROMANOS. CAP. XII T.

habuiflè præceptum,utomncs ludæt, de concupifcentia non admi'ttcnda, dum aitjNonfalfumtcftimoniumdiccs, Nonconcupi'fces. Idquod ôi Aiigufiinoôônbsp;cæten's placui't Tandis.Intérim feparatur in duo, quia in prima tabula præccptunbsp;de idolis non habêdiSjnefcio quo loco habeant.Certc negligere indent j 6^ deumnbsp;non ferio fua manu fcripfilTc, ut cancellari aufi fuerint, quibus tantopere placéenbsp;proftitutæ imagines.Quod uerodicitur, in hoc uerbo in{tauratur,clarius expo*nbsp;nitur,fummatim comprehéditur, ideftrecapitulatur, confummat 5gt;C perficitur.

Solet feriptura co quod primum in quaq; re eft, rem toram ftgnifîcare per fys nccdorham.Ita hoc locOjper no malum facere intelligit benefacere, ÔC quicquidlnbsp;ucra diledio praeftare ftudet diledo. Nemo quoqi unquam eo ueniet, ut proxianbsp;mo malum no faciat,qui non ucra iam diledione proximi, atqjftudio illibenefa»nbsp;ciendi tcneatur.Sed confiât legem datam primû èc præcipue, ut à mails nos auoanbsp;ceqapud quos autem illud obtineas, eos iam bonis adionibus affixeris. Clarumnbsp;eft enim, diledione proximi, (|uæ cundam auer tit lædendi proximi uolûtatem*nbsp;legem impIeri.De quo fan's alias»

Ethocfciétes tempus,quia horaiam eft nos defomno furgerc.NIunc 9 enim propior eft noftra faills,quàm cum credidimus.

Generalis eft exhortatio,ut quo claf ius deus nos uocat ad falutem,hoc eft ad uitæ religiofte in Chrifto innouationem, hoc maiore ftudio debemus nos huic benbsp;neuolentiae ÔC mifericordiaîdei ed uocantis acedmodare. Vrget, inquit,nos noanbsp;ftraipforum confcientia.Profefli enim fumus Chriftum,amp;f aduentumcius expenbsp;damns in horas,imó in mometa, utic^ fan's nouimus,nunc maximctcmpus efle,nbsp;ipfamcp horam uetcrem hominem abijeiendi penitus, SC Chriftum induendipernbsp;ótnnia,iam nos à fomno expergifei, id eft à fccuritate uitæ, ÔCindulgentia carnisnbsp;nos excitandi.Chriftus lux eft, quo cum plane deftituti fumus, nox eft intempe=4nbsp;fta:cû uero eum tide amplexi fumus, luce ueræ uitæ pro portione fidei fruimur,nbsp;fiC nobis qnah plenidiei aurora illucefcit.Dies plenus ÔC meridies erit in refurre=snbsp;dione. Haiic itacp monet effe nunc propiorem. Somnus,imago mortis, uitam fi'anbsp;gnificat,quæp*'O ‘’^ftoucSCcupiditatibus carnis degitur,nullo certo iudicio,fed[nbsp;quaiiinfomnijs. Expergifei ergo à fomno,eft à uita carnis excitari in uitam, quænbsp;eftperfpiritum Chrifti.Salutem proximam intelligit plenam falutem,id eftrefurnbsp;redionçrn, Hæc illis iam propior erat,quàmcumfidem Chriftireceperant. In Osnbsp;mnia momenta expedandus eft nobis aduentus domini, qui ueniet cum homianbsp;nes nihil minus expedabunt.Hinc apoftoli de eo foliti erant loqui, ac ft eum fuanbsp;adhucætate putarent adfore. Vnde Paulum oportuit ea de re peculiariter monenbsp;re Theftalonicen.qui ex eiufmodi admonitionibus opinionem eonceperant, tannbsp;quam dies ille iam turn inftaret. Videtur D.Chryfoftomo, Paulum hacadmoanbsp;nitione notafle Romanos,quod progrelTu euangelij recepti, minus feruerentnbsp;iniuo,cum oporteat hoc ardentiores fieri inChriftû, quo diutius gratia eius fruianbsp;»nur,ÔC dona dei percipimus plenius. De haepropinquitate loquitChriftus,6Cnbsp;D.Petrus 2C Paulus ad Hebr. 6C Philip. Voluit autem admonere,cum dubitarenbsp;nondebeamus adduci nos à domino ad futuram 8C plena falutem, hoc propius;nbsp;quo magis accedimus uiuentes in fide eius,noftri corpufeuli folutioncm, omnianbsp;no tempus uitæ progredientis pofeere, utfuturæ iftinoftri innouationiftudédonbsp;hie quoc^ in ea magis ac magis proficiamus, Adfoeiat fe illis, Propius adeft no«

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

bis,inqüit,quàm cum crcdidtmus,id eft cum ad fidci communtoncm uentfl’i’^' Vt ita magis illos incnaret, qui nouerai ea, quae non minus fibi quam illis duc^nbsp;retcxpcrenda.

IO Nox præcellîtjdies autem appropinquauit. Abrjcfamus ergo tenebrarurn,amp; induamur arma lucis, fic ut in die honefte ambulemiis»

Nunc maxime opportunum eft in ten den di ftudium, SC. carnem nofträm*’*^ tificandi,amp;r in uita Chriftianodigna promouêdi, hoceftjUt quotidæsbiediü^Pnbsp;ribus tenebrarum, SC aiTumptis armis lucis, Chriftum perfetftius induamus,nbsp;carni pro fuis prauis cupiditatibus nihil prorfus concedamus. Nodem dicit^**nbsp;tarn carnalem,qute iam debuit euanuifle,uita pia in Chrifto plene iam eluxct^'jnbsp;propius modo accefferat. Viuit enim hie adhuc caro aduerfans fpiritui, Ô6 dep^nbsp;lens nos ad multajquæ aliéna funt à uocationenoftra. Deponamus operanbsp;brarum.Eadeopera carnis funt. Arma lucis funtfrudusfpiritus.Nuncfane’’^nbsp;bis dies falutis illuxit,ôôfî nondum plene agnofeimus dominum, ÔÔ uelutcof**’’nbsp;oculis illius fandorum omnium uerfamur. Vtiergo homines maioremi^^*nbsp;tionemadhibêt, utueftitunbsp;nbsp;omni corporisgeftudeeentiusagantcum dies

cum^ uerfantur in oculis hominij,q cum nox eft amp; domi funt:ita decet nos Chrifti lumine donates, multo maximam diligentiam adhibere,utcunda nol^?nbsp;decenter habeant, poftqua Chrifto domino S)C patri coelefti approbandam nOi***nbsp;mus uitam noftram uniuerfam, utpote quam in eius confpedu degamus,nbsp;n Non in commeftatioiiibus amp; ebrietanbus, non in cubilibusnbsp;pudicitrjs,non in contentioneamp;æmulatione, fedinduimini domini^**nbsp;fum Chriftum,amp;carnis curam ne feceritis in defiderqs,

Explicatfummatim opera carnis,quibus etiam fandi nonnunquaimpli«^^ tur.Cralftus nominal hæCjCommeiTationes, ebriofascompotationes, cubili’*nbsp;lafciuias,quo ab hifee magis abfterreat.Hæc autem nos mala admittimus,q ua***nbsp;docunq? nobis plus cibi,potus Si ueneris indulgemus,^ poftat necelTitas eofP^nbsp;ris, amp; fides coniugij, hoc enormiora, quo plus ab hac ratione uera ufu hofi’’’nbsp;recedimus.în his autem quis modum ucrum Temper feruetç' Contentio Sinbsp;latioueniuntexcupiditateprincipatus. Cum enim in omnibus excellere ud***nbsp;mus,06 primas habere, alq uero nobis nolunt nec debent nobis Temper ced^^nbsp;oritur contentio, Tic^ appareantilli potiores habere, inuidentia Si zelus,nbsp;quotç mala nunquam Tatis profligare à nobis poffumus: Temper itatçoppriifl^®’nbsp;nobis eft çaro,6lt; reijeienda opera tenebrarum,femper raortifi'eanda membranbsp;ftra quae funt fuper terram.Sed induimini dominum leTum Chriftum. Ifta in^nbsp;tionis translatie in fcripturis frequens eft. Signifi'eatur ea, rei quæ indui did^xnbsp;ingens copia,SC certa poflêflîo.Hic uidetur Àpofiolus fignifîcareimmutatio^^nbsp;ut qui baptizati in Chrifto funt,non in Tua iam,fed in Chrifti perfona appareai’’nbsp;uiuentesfcilicetuitam Chriftodignam.Et cumdicitad ColofT.j. Induamus^ jjnbsp;uumhominem Si uifeeramiferationum, bonitatem, modeftiam, Sic^nbsp;uthæcin uitam noftram afTumamus, uthæc in nobis exiftant, ô^reipTaeuf^^nbsp;bominibus confpiciantur. Sic in pra:TentiIoco,cumiubetindueredominu^tnbsp;fum,petit ut dominum lefum ita in uita noftra meditemur, ita in eius fimih'f^g^nbsp;nem immutemur,quo ipfîus,non noftro fpiritu fecundum carnem uiuamus«nbsp;eut cum quisabieda ueftefordida,induat ueftem principis,inqua alius hof«^^nbsp;princeps appareat.Iam domini ipfius hoc opus eft, ut nos feipTo induat,utnbsp;fpiritu largiat nobis. Tarnen quia noftro quo(^ ftudio ad id uti dignat,illud

AD ROMANOS, CAP. XJItT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15$

citet Apoftóliïs ffc loquitur,proponens nobi's totius ui'tæ noftræ metam, qiiæeft ut rcferamus ÔCexprimamus dominum noftrum lefum Chn'ftum, Etcainis cuanbsp;tam ne fcceritis in defiderqs.Caro concupifcit aduerfus fpiritum, adeo^ aduer«nbsp;lusChriftum.Proinde fi Chriftum induere, ideft uiuere inftitucmus fecunduntnbsp;Chriftum,carnis procuratio pro illius quidcm concupifcentia penitus abqcienanbsp;da eft:ad neceflitatê tarnen, ÔC ut caro fpiritui feruiat ponenda no eft. De offi'eqsnbsp;Chriftiani hominis Apoftolus hadenus præcepit, feopum itaep hic proponit toanbsp;dusuitænoftræ,quoin cundis confiftjs collimandum fixe^ fpedandum eft, nenbsp;quamofficij uel remiflionem uel labemadmittamus. Scopus ille eft. Nihil pro lianbsp;bidincnoftra,omniaautemhucinftituere, utconformes euadamus Chrifto doanbsp;tuino,plena in deum fiducia,flagranti in omnes charitate, fedulitatc incumbenanbsp;di unumqucncj in munus fuum:SC in his hune unum finem præponere, fandifinbsp;cationem diuininominis,amp; amplifîcationem regni cius ubicÿgentium. In hunenbsp;itaeç feopum fi femper reQîiciamus, oportet ut cSda uita noftra plcnc exprimâtnbsp;dominum noftrum lefum Chriftum, nulla certe apud nos irrepet offîcij infynccanbsp;ritas uel remiflîo,toto pedore conabimur ad brauium uocationis fupernæ, Quonbsp;fanèPaulustotam dodi'inæChriftidifpenfationcmrefert, philofophiânimiruntnbsp;uitæaeternæ.Quæ fequuntur,corredioncm in fe habêt diffîdi),quod inter Ghrianbsp;ftianos exortum fuerat,occafione dekdiis cibor um ÔC dierum, ÔC aliarum obfernbsp;^ationum,de quibus præcepcrat Mofes.

CAP.VT XÏIir.

^^^bîfîrmum autemin fideafrumite,non in difeeptationibus cogis i Ho tationum. Abus enim credit manducare omnia: quiautem infîrnbsp;l^îOmuseftjolusmanducet.

Appellat robuftos fidcjjrimum, hortatur^ cos ut fufeipiant complcdan-tur fouendo Qc curando cos,qui præ fîdei imbecillitatc nondû intelligcbatChria ftumlibcrtatemfeciiTeutendiquibuslibet, monet^neillosuelintempeftiuisdianbsp;fputationibus, uel exagitent uel afpernentur. Præcipue tarnen deterret eos, quinbsp;fidei infirmitate laborant à temerario iniquo iudicio, aduerfus eos qui liber taanbsp;te utebantur quam dominus fecerat.Etquia hi quoep non fuiflent afpernaturi ilsnbsp;j?s,niri SC ipfi inique de illis iudicaflent attemperat monitionem, qua ab iniquonbsp;fratrum iudicio reuocat ad eum modum,ut utrofeÿ pariter corrigat.Hortatur eranbsp;SOjtitfufcipiantur SC ad Chriftianam amicitiam SC curam, compledantur^ quinbsp;funt adhuc fide infirmiores,néue infrugiferis difputationibus percurbentur. 1nsnbsp;firmiautem in fide dicuntur,qui adhærebant adhuc cerempnialibus quibufdamnbsp;inftitutis legis Mofaicæ, nondum capere poterât uel uolebant generalem totiusnbsp;tnundi expedatum Meflîam, SC regem ueniiTe, qui benedida incarnatione fuanbsp;omnem cainem mundauerit,SC liberû fua charitate fteerit exteriora utendi cumnbsp;charitate SC fide,qui ita pattern placafTet, utcomunionem uitæ acternae donarit,nbsp;Ifti infirmi fide non tanti faciebant fidem in Chriftum, 5C charitatis legem,ut au»nbsp;fieffentdifcedereàceremontjslegis,quando adhuc ftabattemplum ^facerdosnbsp;tium,nefciebât regnum cœlorum SC Chrifti fitum effe in iuftitia,pacc, ÔC gaudionbsp;fpiritus fandi,fed erât foliciti de cibis non admittendis,gufiâdis,tangendis. Quinbsp;bus qui ian^ firmi erant in fide euangeltj ,ÔC myfterium Chrifti agnofeebant ÔC renbsp;gnumjfanda iamiibertate utebantur, feientes fe fide, non operibus iuftificarûnbsp;Qui utplures homines Chrifto adducerent,omnibus quoep omnia fiebant. Quinbsp;nunc docentur firmiores, ut eos qui ex imbecillitate fidei cognitionis^ euâgelij

gisjhos tu non fpernas illuftratus à domino,non tuts meritis,feddeigra^ quam Ô6 fuo tempore largietur infirmo,ut in uerafide fit domino magis plad^nbsp;rus humilis 8C timoratus, quam tu tua fuperba fide, 6C tcmerarioiudicio pf^nbsp;mi, quonia dominus nondû deditquae uerifltma funtnouille. Viciflitn quinbsp;mandùcat,lege adhuc, ut putat, prohtbitas carnes propter confeientiam, qijJnbsp;deponere non poteft, nondum plene inftrudus SC illuminatus lege, is ob cKnbsp;rornoreosoiTofenrti. nuns rum aratiarumatftionefumitfiir ibbrie.nroximus**^

AD R OH A N O S. CAP. X 111 T. Stabitautem,potens eft enim deus ftatuere ilium»

Reprobat temerarium iudicium,quod Si dominus Luc, 6. prohibet, idc^ ua» rijs argumcntis.Primum,quia omnes ex æquofumus ferui unius dei, ôt fubdidnbsp;uno omnium uniuerfali iudicf, cui fada ôô intentiones adorum foli nota fun t o»nbsp;mnia,qui fidei donum fient Si alia dat cui uult,Si iufte uult, etiamfiiuftitiæ rationbsp;nobis non fit manifefta. Proinde noftrum non eft iudicare uel condemnare con«nbsp;fer uo s, fed omne iudiciû domino permittamus, qui folus dominus cognofeie cornbsp;dis noftri arcana,unde indicium domini fibi ufurpat,qui alium iudicat, Maximenbsp;uerohocdedecet feruum erga conferuum in præfentia domini utriuftp caufatnnbsp;feientis, diffîmulantis non fine ratione, Tuum eft teipfum iudicare, qui con«nbsp;feins es confeientiæ Si pedoris tui,fi ex fide agas omnia, ne à domino iudicâdusnbsp;fis,qui nouitabfcondita cordium.Curam quidem tibi deus comèndauit de pro«nbsp;ximo,fediuuando,fubleuando,affumendo,erudiendo fîdeliter Si manfuete, fo»nbsp;uendo charitate,non iudicandi,quod dni eft, qui filio dédit fuo omne indicium,nbsp;nonferuoinferuunvludiciumautem dominifit per uerbumfuum, cuicredentnbsp;dum,elt; quod bona fide perferutandum, ut inde afTequantur fideles uitam æter«nbsp;nam. Domino fuoftatautcadit. Tibicadereuidêtur fratres SC conferuituijegisnbsp;tranfgreflîone, quod diierimina ciborum SC temporS per Mofen præfcripta, ne«nbsp;gligunt.Âtfîperpenderes,quafîn'lIos dominus dignatione complexus, potinsnbsp;iudicare apud te debebas,eos à domino côftitui Si confirmari ne cadant, Potensnbsp;eerte deus eft, ut ftatuat,hoc eft in uere piam Si fandam uitam confirmer, Atnbsp;fi potens huius eft, ne dubita id eum quoep uelle, poftquam illos dilexerit adeo,nbsp;uteosfibiredemerità cafu morte filq fui, lUicommendes proximos conferuosnbsp;tuoSjUt ab ipfo erigantur. Si ftatuantur ad uiam falutis Si ucrx fidei, de cuius uonbsp;luntate tibi no licet iudicarc,qui feruus cs,ÔÔ creatura illius. Is ilium ftatuet duntnbsp;ei uidebitur,Sin minus,non tibi perit,fed dominoîtu uide ut domino tuo fies*

Nam alius iudicat diem inter diem,alius autem iudicat omnem diem, 4 Vnufquifcp in fuo fenfu abundet,Qui fapit diem,domino fapit,

Videtur hic Iudicare idem ualere atcç habere præftantiorem Si fandiorem. Nam utit Apoftolus uerbo ludicandl pro æftimandi, Sunt ergo qui iuxta legemnbsp;Mofis difeernunt inter dics,ut unum habeant fandiorem alio. In quo toti domino adhæreant,ÔC diuinis officijs peculiariter fefe dedant.Sed qui fide robuftiorcsnbsp;«xeuatigelio SC prophetiseuaferant, illi omnem diem iudicabant domino dedi-candam, fine ceffatione de domino cogitabant, Sabbatum agebant ex fabbatCjnbsp;nouilunimn ex nouilunio, iuxta prophetarum oracula,toti domino dedicati. Sinbsp;pro eius honore proximo miniftrantesinneceffarifs rebus ipiritnaîibus Sôcoi'snbsp;poralibus, Sciêtes huiufmodi cuitu maxime deo probari, qui dominus eft etiainnbsp;fabbati,quem unit fpirituali fandificatione Coli,2«: perpetuum haberi à neris culnbsp;tofibus dei,qui infpiritu Si Ueritate uultcoli, Eft ergo iudicare inter diê SC dientnbsp;iudaizantium, quemlibet iudicare uere Chriftum agnofeentium, 5^ legem deinbsp;pro dei uolûtate intelligentium.Qui cum fpirittis fit,fpirituaîibus exercitijs pro-mereturjfidejfpefi^^charitatecolitur* Vnufquift^fuæ menti fatisfaciat,hoccft,nbsp;unufquifcç ^{{3^ fuam ita inftituit,ut fe deo placere fciat.Et quod agit cum gra-tiar utnadione agat.Iam no de iudicio agit,fed de opéré fuo,hoc eft, fiue edimus,nbsp;ftue feriatnur,fiue non feriamur, grattas domino agamus, Qyxod uero additur,nbsp;Vnufquifcg inf^o fgnfu abundenperinde cft,atcß quantum humano intelledui,nbsp;uel unicuicg bomini conceffum eft,tantum audeat indicate, Erafmus, Vnicuicç

o

»58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• comment, in EPIST.

fua mens fatisfadatgt;uel certam habeat perfuafionem, Abundarc in fuo fenfvij’’^ minis eftpræfradi ÔC mentis obftinatae.

• 5 nbsp;nbsp;Et qui manducat,domino manducat,gratias em agit deo: ÔC qui no”nbsp;manducatjdomino non manducat,amp; gratias agit deo.

Qui fideles domino adherent, SC eidem probari per omnia cupiunr,6C fefe totos domino deuouentes, S)C fabbatum iuge domino célébrantes,pendent!^nbsp;ex dominiuoluntate plena,uel bona fidenftidummanducâthæc uelilla, gratisnbsp;agunt deo,à quo fc pafci,0C omnia bona accipere credunt QC gaudent, SC gratis’nbsp;aguntjSC bene habet,domino enim placent per fi'dem, pro quo iufti habentur iii*nbsp;dicio domini,SC catenas quocß iufti îunt, ÔC in confeientia firmi SC quicti. Sinbsp;qui tales funt,non manducant,eadem intentionc,quia ut domino probentur,lt;^nbsp;abftinent, quern adhuc credunt exigere obièruâtiam Icgalium, adhuc templonbsp;facerdotio ttantc.Non manducantquidem carnes, fed olus autalia iuxta leg^*”nbsp;Mofls permifla: id uero ex fide fua agunt propter dominum, 8C deo gratias agS^’nbsp;â quo omnia fe credunt SC fatentur accipere, illi quo«^ domino probantur obnbsp;dem,quae illis reputatur pro iuftitia,qua domino placent.Dominû enim quinbsp;dicatjSC in omnibus gratiam ipfi habet, ut agnofeit fe nihil pofte, omnia eflefl^nbsp;troneacbeneuolentiac dciu'ta aere colit deum, SC eft dotnini, Debet^ meriton^nbsp;bis haberi maximi,0CcoIi fludiofe, quicquid imbecillitatis adhuc ineo uel haet^nbsp;re uideatur uel haereat,

• 6 nbsp;nbsp;Nemo enim noftrum Abi uiuit,amp; nemo fibimoriturî Gue enim u^u^ƒnbsp;mus,domino uiuimusifiue morimur,domino morimur,Siue ergo uiu*^nbsp;mus,fiuemorimur,domini fumus»

Q.ui toti refpiciunt in dominum, SC domino omnem gloria tribuunt, cui ce unico probari ex animo cupiunt, quern habentob oculis fem per in omnibn^’nbsp;‘ adeodomini funt, ut ipfi non folum hoc obfcruêtdifcrimen ciborum SC dieriH”’nbsp;fed uiuant per omnia SC moriantur.Ideo fubijeit Apoftolus:Nemo fibi uiuit,!’^*nbsp;mo fibi moritur, fandorum düntaxaune^ enim noftrtjpforS, fed domininbsp;quanti fumus.Iftis nos Apoftolus fubmonct,nc uelimus uideri iuftiores feuer’*^nbsp;res^deo ipfo,illos afpernando ÔC abijeiendo, quos uidemus aiTumptos à dell’**nbsp;no in communionem uitæ æternaî, uteunep infirmes adhuc fide SC imperfedo^'nbsp;Neue finamus nobis oboriri uel faftidium aliquod fratru iftiufmodi imbecilb’**!’nbsp;ob ipforum imperfedionem,cum dominus ca non obftantc,tanta illos tarnen ^**nbsp;gnatione complexus fit,fed agnofcamus potius dignos, quos fumma humanité*nbsp;te SCreuerêtia etiam foueamus SC colamus,quos nimirum adeo foucri coli^nbsp;nimus ab ipforum SC noftro domino,qui pro nobis hac ipfa de caufa mortuusnbsp;ÔCrefurrexitjUtfequitur,

• 7 nbsp;nbsp;In hoc enim Chriftus mortuus eft,SCrefurrexit, ut 8lt;^ uiuoru amp;nbsp;tuorum dominetur, T u autem quid iudicas fratrem tuum 7 aut tu qu^*^^nbsp;ipernis fratrem tuumf Omnes enim ftabimus ante tribunal Chriftft

Agnofee tu quifquis fie feuere iudicas fratrêtuum, agnoice magnitudin^**! impertj Chrifti,an tu non cum fi-atre tuo fubiedus es,qui iudicabit utrofc^nbsp;uiuetes occiderc poteft,0Cmortuosfufcitare. Ille eft qui poteftatern omnenit^nbsp;gubernandi quam iudicandi habet,acceptam à patre fuo,in cœlum 8C in terra’”»nbsp;qui ôf nos coferuat SC fouet,cui uiuimus SC morimur, qui proprio nos fangn’”^nbsp;eius redemit, Ôf fecit fuum peculiû atcß regnû, refurgens ex mortuis,ôf afcêd^^

AD ROMANOS. CAP, XIIIT» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I59

in cœlum,fcdct ad dcxteram patrts fui, ut olim uenturus fit iudex omnium, qui uel mortui funtuéluiui,omnescnim in manu illius funt,qiios omnesexæquonbsp;manet iudicium,ut in quo quifcp pro fe rationem uitç fit r cdditurus,Nolite ergonbsp;liratres ante tempus iudicare, fed expedate Chrifti iudicium, cui foli datum eft,nbsp;ante cuius tribunal nos omnes ftabimus ab ipfo iudicâdi. Nolite ergo temere iu»nbsp;dicare alios, unufquifcß de feipfo iudicâdo folicitus fit, inueniet multa intra fuamnbsp;confcicntiam magna, ut interim obliuifcatur proximorum parua mala. Coginbsp;tet de reddenda ratione pro fe, cui fe imparem ftatim inucniet, ut fitclamaturusnbsp;illicOjNonintresiniudiciumcum feruotuo domine,quianoniuftificabiturinnbsp;confpedu tuo omnis uiuenstergo nec tu iuftificaberis. Qua fronte ergo iniuftusnbsp;tu,alios iudicare audebis conferuos coram domino tuo, 06 iudice iufto, cuinonnbsp;potes refpondere unum pro millet' Idipfum loquitur Apoftolusillisnoftristamnbsp;procliuis ad condemnandum alios fra tribus. Qui primum ut agnouerint quidsnbsp;piamdodrinæ nouât uel inucteratæ,ftatim anathemateferiunt,amp;^ ut fra tres dedinbsp;gnantur agnofccre,nifi illico fubfcribant, QC fenfibus fuis abundantibus per om®nbsp;nia obfequâtur, non ueriti fchifmata in ecclefijs, Pratftat ut mutuum audiamus,nbsp;ÔC refpondeamus,admoneamur,expcdemus, amp; expedemurjdonec dominus finbsp;dcidator Ô6 illuminator ccrdium,fuam nobis utrin«^ uoluntatem aperiat.

Scriptum eft enim: Viuo ego,dicitdominus,c|uoriiammihifle(rtetorS omnegenUjSc omnis lingua confitebitqr deoJtaq} unufquiGç noftrumnbsp;pro fe rationem rcddet deo*

Ad uerbum oraculum iftud habetur lfa,45,Pcr me iuraui, inquit,egrelTum eft de ore meo uerbu iuftum,ncc reuertetur,0Cc, Vide fuo loco SC expofitionem»nbsp;In iuramento quod fit nomen dci,confcffi'o eft diuinitatis,quia fupremi iudianbsp;ctj quod in fe iurans inuocat, Perappofite uero locum ifrumadduxithic Apofionbsp;lus,in quo uaticinium eft dg conuerfione gentium.Commendat enim genres, 6Cnbsp;ab illarumiudicio ludæos reuocat.

Non ergo amplius inuiccm iudicemus,fed hoc iudicate magis, ne po natis offendiculum fratri uel fcandalum.

Agit praecipuehie Apoftoluscum ijs quilibertatê Chriftiintempeftiueufur pant,hoc eft,uelcum perntcie uel cum offenfione, autfidei aliqua cocuftionenbsp;labefalt;ftatione,autfaltem contriftatione fratrum diuerfum iudicantium. Hæce«nbsp;nim quatuor commémorât incommoda,quç ex ifta inconfulta ufurpationc libernbsp;tatis proueniant.Fratrum contriftationem,offènfîonem,fcandaIum,infirmatiOanbsp;nem.Et fi,inquit,onmia per fe pura fint puris, agnofeentibus pura licita efle,nbsp;Chriftianotamennihil ufurpandum eft, quo francs contriftari merito poflint,nbsp;nedura fcandalizari,hoc eft adduci in diferimen r uinæ,aut ihfirmari fide aut de«nbsp;btlitari. Hoc, inquit, indicate, id eft dignum uobis SC ex officio effe arbitraminfrnbsp;Hanc au tern regulam de fcandalo uitando fetftemur. In his quae fidei funt uel dianbsp;uini praccepti,offendiculum non curandum'.in alrjs uero quæ indifferentia funt,nbsp;lt;haritatem in confiliarium adhibe. Id enim er it faciendS, quo pluribus prodeffcnbsp;poffttnus. Studium quidem nobis effe debet quomodoaedificemus proximum;nbsp;quemfiiuuafg non poffumus,faltem fcandalo ci non obfimus,

Scio 8c confido in domino lefu, quia nihil commune per ipfum, nift lo CI qui exiftimat quid commune efte,illi commune eft»

Affirmatfecundo id,0C cum affeucratione, Effe per fe omnia munda, nihilt^

Çgt; »

l6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPI S T.

commune.Commune aucem uocatur l'mpurumjÔCquod coinqin'nat, tropo H«* braico.Atqui nulla res per fe inqui'nata eft, l'deo confcientia nefciêtis libertateï”nbsp;habet per Chriftum» Voluit autemhacalRrmatione partimreuocare ludaizao*nbsp;tes ab errore fuo,S(Spartim cauere ofFendiculS eorum qui libertatem Chriftiia’’^nbsp;cognouerât,ne fcilicethis uideretur errori ludaizâtium ueritatem cedere, Qi’®nbsp;c^teofFenderat fandum Petrum Ântiochiæ ,adeo utoporteret ilium idpalà*”nbsp;reprehendere.Quomodoautemnihil communeeffe à deo reuelatum fît,pai^fnbsp;inAAis.

U nbsp;nbsp;Sienimproptercibumfratertuus contriftatur,iam non fecunSufli

charitatem ambulas,ISIoli tuo cibo ilium perdere,pro quo Chriftus mof tuuseft»

Libertatcnon utenda cumoffcndicu’o fratrum,probat primo cxingcnio ei’’ ritatis quæ in omnibus quærit ijs quos diligitefle adiumento QC obledameoie»nbsp;Huit ergo aduerfum eft, admittere ut cibus cuiuslibetfpecie fratrem contriß^nbsp;nius,nedum afficiamus aliquo damno. Hic uero tantû agit de cibi fpecie. Sect’**nbsp;do arguit à reuerentia Chrifti pretio redemptionis noftræ. Confertenim Ap^nbsp;ftolus hæc inter fejredimere perderCjmortem cibum, Chriftû nos, Sgt;C id erga fr’*nbsp;tres noftros,Si,inquit,fratres funt,conuenit ut falutem eorum fîcut noftranbsp;ramus,eo^ caueamus fummopere,ne qua re illam impediamus uel remorem”*’nbsp;SiChriftum fequimur,illepro adferêdis fratribus noftris oppettjt mortem,nbsp;bis igitur pro falute fratrS ponenda anima eft, morte^ magis auerfandSnbsp;perdere.Iam fi falus fratrum etiam nobis morte noftra paranda efl^jnequicqua”*nbsp;»Hi non pofthabendum,^ impium SC execrandum fit,ft quis perdat fratrem cib^’nbsp;id eft cibi genere,quod nullo fuo uitet incommodo^ Eft enim in hoc nominenbsp;bo,extenuatio,quo antithefis cibi cum uita Chrifti,quam Chriftus impenditp*^nbsp;falüandis fratribus, magis emineret. Quam enim merito comoneat,oportetcö*’nbsp;ßderare,quod Chriftus dominus pro falute fratrum reliquit amp; impenditooii”’’nbsp;»pfamcp animam fuam,ut quiduis non cibos tantS abtjeias, fi quid obfitfratn””nbsp;faluti. Sicut Chriftianosueritasuereliberosfacitab obferuationibus legalib”^’nbsp;ita Charitas feruos facit.Charitas autem requirit,utficut Chriftus pro mepalß*^’nbsp;in corpore toto quo redamem ills in omnibus membris eius,id eft proximis.ß^^nbsp;ita diligere debemus,ficut Chriftus nos dilexit: quando autê moriemur pro P*quot;^nbsp;ximo,qui à cibo nondum abftinemus propter eum*

,i Non ergo blafphemeturbonumnoftrum.NIon eft enim regnum**^’ efca 8C potuSjfed iuftitia,nbsp;nbsp;pax, ÔC gaudium in fpiritu fando ; qui

in hoc feruit Chrifto,placet deo,6C probatus eft hominibus

Tertio arguità naturaboni.Quodenimredefacimus,id natura cupitnt’® * redum agnofci,horremuscp bonum noftrum efle obnoxium maledicentiae,nbsp;xime amicorum,6Ceorum quos iure colimus. lam dum illi intempeftiuilibc*'*^*nbsp;tis ufurpatores coram fratribus illis,qui ius libertatis huius nondS intelligeb^** ’nbsp;uefeebantur quibuslibet, obnoxium reddebant maledicentiae bonum fide’^*^nbsp;plioris,ex qua feiebant omnia efle pura puris. Nam fratres illi infirmiorcs,nbsp;non poiTent agnofeere libertatem illam elTe fidei, adicribebant eam negledt^l*nbsp;ligionis SC cupiditattbus carnis. Quarto addit locum ab officio proprio Cbrih^^nbsp;norum,quod eft dare operam, ut omnia noftra cedant elcdis dei ad pacem jnbsp;eft omnimodam commoditatem atcß felicitatem, item ad inftaurationemnbsp;ÔCprofed« continuum. Ab hoc uero inftituto quid alienius, q opus deiiai”

AD ROMANOS. CAP. XII11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16t

ptum deßfucrCji'd^ cibi gratia, quo nulla moleftia abftineas Bonum nofiruni quod adducitApoltoIus,pcrfeda quidcm eft libertatis cognitio, quae tarnen bla=nbsp;fphemat,fiignoratafueritcharitas,0^abutamur tllo indelidertjs carm's, quibusnbsp;fob's deck ramus nos Chriftianos, Per cibum quoiçnbsp;nbsp;nbsp;potum, intellige externa

quæuistnam ab internis Chriftianum difcimuSjSC regnum dei intra nos cfi,fides iuftificat Sgt;C quietat confcientias Juftitia quocp noftra in Chrifto eftjfide autem iunbsp;ftificamur.Pax fecuritas eft coram deo,ex euagelicis promiflionibus. Gaudiumnbsp;in fpiritu fandOjid eft fpirituale quod pacem confequitur durât ctiam in mcanbsp;aduerfitatibus. Per charitatem autem quae fequitur iuftitiam ÔC fidem, tananbsp;quam fingulari dono dei, etiam hominibus probamur, at non ita per cognitioanbsp;nem libertatis.

Itac^ quæ pacis funt fe(ftemur,Sd quae ædificationis funt, inuicem cu# jj ftodiamus.NIoli propter efcam deftruere opus del.

Vfc^adeocuratibi fit proximi,ut etiam comodi proprtj obliuifcaris, tantum abefle debet,ne cibo ofFendas ilium, Deum enim cuius opus eft obferuare in illonbsp;debes.Quando ante Apoftolus fic cibo, id eft præpoftero ufu libertatis Chriftiaanbsp;’'æj perdi ÔC deftrui dicit fratres ÔC opus dei in illis, potuerunt illi quos moncanbsp;bat refpondere:Nos uero non adeo moramur cibum,fed donum dei,regnû Chrinbsp;fti,quodproderemus, nifi libcrtatêquam nobis Chriftus parauitufurparemus.nbsp;Deinde fratres noftros libertate noftra non perdimus ; quod em ex fide facimus,nbsp;bonum eft,non noxium,ut co perdatur frater.Iftam refponfionem tacitam excûnbsp;pit Paulus réfutât, eo quod regnû dei non eft cibus ôf potus, hoc eft, uis 8Ciusnbsp;regni dei non eft uel declaratur in eo ut promtfeue utaris cibo amp; potu,fed ut ue=«nbsp;ram mediteris iuftitiam, ut in gloriam Chrifti te totum tmpendas fratribus, ceranbsp;tus^ de beneuolentia in te dei, tranquille fis animo, SC boni confulas cûda, gau-deas per petuô ex ui fpir itus fandi impellêtis eô ut proximis ubiiÿ uelis prodefTe,nbsp;ut didumeft ucrfu ii.Si autem te cernant infîrmi illi uefci quibuslibet, id ad mûnbsp;nimum molefteferunt: ficturbas eorum gaudium,quod illis te opor tuit promo»nbsp;uerc.Fit autem perfacile utin hanc tuam libertatem impingant ÔC offendantur ilnbsp;li,adeo ut te iam iudicent hominem trreligiofum, eut renuncianda fit amicitia innbsp;domino. Si peccent itaeç in charitatem, turn ôf in ccclefiæ communionê fchifmanbsp;facicntes,quod eft certc mal um ipfis exitiale,hoceftoffendiculum,Nec autem ibnbsp;lum hoc periculi metuendfî,poteft etiam fieri, ut offenfi tua libertate, iam de ipfanbsp;etiamreligione amp; fide Chrifti minus rede fentiant,ut â qua «meant inferri folu»nbsp;tionem legis diuinae,ô^ induct' uitam licentiofam ôiSprophanam, Talem infirmianbsp;tatem notaire uidetur Apoftolus.

Omniaquidcmmundafuntjfedrnalum efthominiquiper offendi# 14 culum manducat.

Timendum quoej ne illi infirmi fide impuliî tuo exemplo, tua^ improba in cibos promifeuos inuitationc,ô^ ipfi illis utantur contra confeientiam fuam, Exinbsp;ftimâtes feilicetfe eo admittere quod deus prohibutt. Id uidetur Apoftolus intel»nbsp;^iffe per offendtculum,quod ctiam in bonis rébus non rite admiffîs inciditur.nbsp;^unda quidem funt omnia, fed non femper confeientia mundaeft, nec mundenbsp;tradantur omnia , nec ad ufum quemdeus ÔC natura inftituit, uel charitas fra»nbsp;terna efilagif^^ Erat à prifds quo^ patribus praedidum, in arcanis dodrinisnbsp;ludæorum adnotatum,omniaanimalia quamlibetimmunda èx Leuitico,temponbsp;re Chrifti Qc integno Mefîîae mundâda,ô^ facra futura ad etbum,unius dei Ifrae^

O 5

161 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

Its cultoribus .Id qnod ÓÓ Petro reiielatS eft uifione fua, ut habetur tn A tftis, tarnen non ftatim læfîs confcienttjs piorum arn'piendum paffim fuit,donee Chr*nbsp;fti dodrtna illuminati, eius collatione ad legis amp; prophetarum fcripta conß’^*nbsp;mati,amp; fpiritu fancfo impulfi,£lt; iuffi infringerent fado, quod timorati dC imbe*nbsp;cilles impium iudicare cogerentur ÔC irreligiofum.

ly nbsp;nbsp;Bonum eft non mâducare carncm,amp;; non bibere utnum,ne(^ in

frater tuus oftcnditur aut fcandah’s^atur autinfirmatur.

Nondicit fimpliciter,Bonum eft non edere carnes, hoc enim licere docuit**? genere fex 86 uoluntas diuina.Et uini potus non prohibitus,nifi in certo Ô6 rar»'nbsp;fimo cafujfed aliquoties Iaudatus,amp; femper permiflus ad fobrietate, fed ita fu*’^nbsp;prohibita hacc ab Apoftolo, ft ex eo frater peins habeat, alioqui bonum eft ede*'^,nbsp;carnem, uinum quocß bibere,fed ut non offendatur frater in domino. Per fe 0^*nbsp;dem bonum eftjfide uti quibuslibef,cum per fe omnia pura fint: at non omncbiJnbsp;num coniundum iam cum offenfione fratrts,quam non admittas, fed debeasp^nbsp;tius in totum ÓÓ carne öó uino abftinere.

• 16 nbsp;nbsp;Tu fidem qua habes penes temetipfum, habe coram deo. Beatusnbsp;non iudicatfemetipfumin eo quod probat.

Si quis obtjciat,decere ut ilia libertas declaretur apud altos. Hute refpond^^’ Non opus effe tails fidei oftentatione, ft proximo pertculurti immineat. Nainnbsp;tisfueritcamdeoeftenotam. Intratemetipfumconfolcturconfeientia tua,nbsp;cafus tncidat aliquts manducandi hoc uelilludjquod lex dixit immundg, tuii^^nbsp;certus ft's,quae deus mandauit ut munda tc pofte edere, ÔC abfe^ timoré trâfgtnbsp;fionis legis diuin3e,quac cercmonialia ftatuit ad tempus corredionis, QC euag«^nbsp;diuulgandi in mund« omni creaturæ. Ifta confeientia tibt fufflett ad faluteiu gt;nbsp;coram deo tuto edis,quem credis 6C nofti nihil aegreferre huiufmodi, ut fidcsnbsp;-in deum integra,qua fola placemus. Beatus enim qui non facit contra confd^’ynbsp;tiam fuam, mifer ucro qui agit contra confeientiam. Beatus qui non aliudft^^nbsp;quamquod probat,hoc eft cognofeit utile proximo, SCplacere deo, 6C confd^^jnbsp;dæbonæ tuxta uerbum domini no repugnarc, Condemnatus autem qui iud*^^nbsp;aliquid non agendum,0^ nihilominus agit.Et hoc eft quod fequitur.

• 17 nbsp;nbsp;Qui autem difcernitjfi manducaueritdamnatuseft,quianonexß^^*nbsp;Omne autem quod non eft ex fide,peccatum eft.

Fides hic eft credere,quod deo placeatquod facis.In hoc peccatur duplicft^’ uel in manifefte malis,qua: nemo debet credere deo probari, uel in fpeciênbsp;fi dubitamus an placeant deo. Scire autem debemus quod deo placemus pc*quot; ƒnbsp;fum Chriftum, fi in ilium credimus, fi fauorem dei in illo obtentum perfuaft* *nbsp;' mus,ô^noexoperibusnoftris,quæfuntomniaimperfelt;fta8Cuitiofâ,quanibbnbsp;uideantur fpeciofa.Nam ubiper Chriftum gratifuerimusfadideo, etiamof^l^nbsp;noftragrataeruntjfiueedamus finedormiamus. Atqui fides ilia minimenbsp;erit,non eft fine charitate:quæ fi non agit,charitas non eft.Nec tarnen aliqut*^nbsp;bis tentandum,de quo noncertifimus illud placere deo.

C A P V T X V, .

Ebemus autem nos infirmioresjimbecillitates infirmoruui J jj nere,Slt;: non nobis placere. Vnufquifq^ noftrum proxiui® ‘nbsp;placeatin bonum ad ædificationem.

Docet generali régula nunc infirmiores, qui adhuc obferuant deleduo'^

AD ROMANOS. CAP. XV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;165

tum ÔC dborum non cffe contemnêdos, oftcndens dcbere nos omnium fnfîfmôa» rum habere curam.Etobferua uerbum,Debem«s,necp enim tanquam eôfilîumnbsp;fcdpræceptumhocini'ungit, Nancßideofortiores amplioribus uiribus praedidnbsp;funtjUtinfirmiores iuuenr,ÔCnon propter feipfos.Etenim fîcutoculus uidettotinbsp;corpori, ÔC fimiliter manus laborat toti corpori : ita QC finguli' utreSjUtfcrm'amusnbsp;altjsjrecepimus. Vaeigiturini'quisdifpenfatoribus,ueltalentum à dominocre*nbsp;ditutnad lucrum recondentibus. Imbecillitates uel infirmitates uocat ignoran»nbsp;tiam,niorofîtatem,amaritudinem,procacitatem, ÔC ft quæ td genus, quas apudnbsp;p31at.cap,6.uocatoncra,dices: Alter alterius onera portate,amp;Cc. Porrd aliud eftnbsp;wrc infîrmitatem,ôi aliud conniuere ad malitiam.Maledicitur paftor apud Ezcnbsp;fhiclcm,qui infirma non confolidat,2lt; confrada non alligat. Contra,bonus paanbsp;fiorfeipfumlupis obtjcit,utoues feruet.Exemplo fitmanfuetilîtmus Mofes, quinbsp;ptruicaciffîmam ludæorum gcntem,toties obmurmurantem amp; lapidantem tamnbsp;longanimûcr tuliuSibijpfi placcre,hoc loco eft, quærerecommodum propriumtnbsp;placere autemproximo,eft quacrere utilitatem proximi. Benefacereenimproiinbsp;’’'^jUtofFendas ÔC contriftcs, nonfuerit benefacere:aliâs prohibetur uelle place»nbsp;ptoximojid eft habere SC affedare laudem à proximo. Vt Galat.i.fcribit : Egonbsp;~ ^ominibus placerê,Chrifl:i feruus non eftem.PIaccre ergo proximo debemus,nbsp;eft prodefle toto aflFedu utfratri,quod cftin bonS,nonad uanitatem aliquam^nbsp;^^^utædificetur 8lt; melior fi'at,ôlt; deo gratior, proximis quoq^fuis utilior, ex»nbsp;^•Dplo Chrifti.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦. i

Etenim Chriftus non fîbi placuit, fed lîcutfcriptum eft : Impropefîa ‘'^propcrantium tibi cedderunt fuper me.

. Efficacifftmo exemple Chrifti nos docet,nè placeamus nobts, hoc eft, ne ni» noftri curam habeamus,amp; quae noftra folum fint curemus, fed quae profi»nbsp;proximo, ÔC Chrifto placeant.Dicis autem, Quortiodo Chriftus fibtjpfi po»nbsp;difpheergj qui fumme bonus ÔC peccatum non fecit. Sed ad hoc dicit, Qiiodnbsp;f ?®^*pfumcxinaniuit, propter nos prodigus fui fanguinis amp; uitae, Perindeacnbsp;‘‘®pftitnodiohabcret.lnhocigitur ChriftSfequi debemus, ut odio habeamusnbsp;noftram in hac uita, ut inaeternum euftodiamus. Porrô qui cotemnuntnbsp;/'”emiores,peculiariter fibi placent, ÔC fapere fibt uidêtur, Quod autem feriptu»nbsp;^^'^dducit ad id,habctur Pfalmo 68. qui totus inChriftum didus eft. Hoc au»nbsp;uerfu praedidum fuit quod quicquid alq peccarent in deum, hoc Chriftusnbsp;. ƒ“pt ôC ferebat. Idquod SC apud Ifaiâ cap.55. habes, quod iniquitates noftrasnbsp;¦. ^*^*^Hutus didi SC nos in couitrj s oportet memores elTe.Nec^ enim feruus menbsp;°’’ pft domino, necß rar um,fi miniftri dei male audiant.Non enim polTunt placenbsp;g P^do.Vnde ÔC Matth, y.Beati eritis,fi maledixerint uos homines propter me.nbsp;2ech,56,Pro eo quoddefolati eftis SC conculcatiper circuitum,ÔCfadi in hænbsp;afeendiftis fuper labium linguae ÔC opprobrium

Qyaccunc^ enim feripta funt,ad noftram dodrinam feripta funt, ut 5 Patientiam 8C confolationem feripturarum fpem habeamus. -feripturis hic uidetur fubiedum,non folum ad td ut r ationem reddé»nbsp;poner teftimonium adduxerit,fed cum iam finiret Epiftolâ, caufam ex»nbsp;inuita^^’^^ ftripturas citarit, fimul^ ÔC ad fcripturac ledionem eo padonbsp;1^ ’^^^jfationem^ oftcnderet,qua illç certo cum frudulegantur.Nam corne»nbsp;3d quid iUjç nobis dat» fint, quo^ earum nobis kdio conducere debet»nbsp;04

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST,

Ex CO fam illud ctiam mantfefiutn eft,qux fit «era ratio ilias uerfandi, uticp, qua cum aflequarc fincm in quem illas accepifti diuinitus, Videtur ergo hie fenfusnbsp;cffe.Iam itcrum induco fcripturSjUt dC fupra fubinde feci : hocideo facio fratrcs,nbsp;quod nihil in omni fcriptura eft,quod non conférât nobis, ft id religiofe excutia*nbsp;mus,adid,utmalorum tolerantiores, amp; ad bona omnia alacriores, ÔC ftudiofionbsp;res fpemindeohabeamusjContinuoaudioremôôfolidiorem» Nam quaecuncç»nbsp;inquit, ante fcripta funr,ad noftram doeftrinam dudum fcripta funt,6C ad eiufiu^’nbsp;di dodrinam, utper tolerantiam indubie malorum, ÔC exhortationem nimiruiunbsp;ad officium,ad uerabona aflequenda fpem habeamus.Nam dominus haec nobisnbsp;in fcripturis adminiftrauit,et earn religiofa ledione largitur,ut fpem habeainus»nbsp;fpem,inquam,qua falui beati fimus. Siquidem extremum bonorum hocno*nbsp;bis in hac uita eft,bene fpcrare de deo,extern efle beneuolentiæ eins, ex quanbsp;nobis ftnt bono uniuerfa,utmox communicetur nobis reuelata gloria Chriftgt;lt;nbsp;iicitas confummata. Proprium eft enim facrisliferis,utmeliores nos rcddat,ali^nbsp;qui à fabulis SC prophanis nihil diftarent. Et ex foils facris liter is fpes folida coo^nbsp;pi potcft,quod in gentilium difciplinis denegatum eft, Necß enim certS uerbu’’^nbsp;habcnt,quo redeineas fidatur,quandoquidem omnishomo mendax, Quacai*,*nbsp;tem in facris tradita funt,fallcre ncqueunt,utpote à fpiritu fando didata, in qu^nbsp;bus continuo ÔC patienter uerfandum efl,ôô lacconfolationiscarumfugcndui”'nbsp;4 Deus autem patientiæ amp; folatq, det uobis idipfum fapere in

trum fecundum lefum Chriftû,ut unanimes,uno ore honorificetis de«’’’

amp; patrem domini noftri lefu Chrifti,

Ad finem tranfiens Epiftolae,familiariter quxdam adqcit,00primum Roifl^ nis precatur,utomnes uere fapiat ea quae funtdigna Chriftojta enim uocatft’’*nbsp;tire fecundum Chriftum, Vnde ÔC futurum, ut 06 uno ore glorifi'centdeum,nbsp;qui nemo Chriftum rede fapit, qui regnum cius adhuc in externis illis fiiumnbsp;tat, Spirituale autem regnum eius eft,quodftfapcremus,ftatim ad unitatem p^*^'nbsp;duceremur,06 non digladiaremur de externis,fcd uno animo uno^ ore gloria*^nbsp;domino diceremus, quod erit ultimum 86 xternum opus noftrum in coelis, A®nbsp;hoc neceffarium eft nunc interim, utunufquifq; alium fummacharitate comp^f*nbsp;datur, ita ut nos Chriftus fufeepit, 86 eft complexus. Qua: fane fufeeptio, qiJ*Tnbsp;complexus,facile cauebit omne offendiculum. Facit enim, ut quifqj erga aliu”’’nbsp;ut erga feipfum aflFedus,idem iudicet 86 fentiat. Hoc ut praecipuum orat ApO^nbsp;lus,eis dari à domino,Deus,inquit,tolerâtiæ Ô6jcxhortationis,àdonts fuis de«'”nbsp;cognominâs, Iftud uero orando,fîmul oftendit, quam ipß id quoqp fibi orarc ànbsp;tnino debeant,86 totis expetere uiribus,

j Propter quod fufeipite inuicem, ficut 86 Chriftus fufeepit nos in Bö* norem dei,

Semper inculcatexcmplum Chrifti. Valdc efficaciter Chriftus nos aiTutnp*;

66 adiuuit,non egens noftro auxilio. Nos autem imbecilles alter alterius opus habemus,quod Ô6 pro uiribus prxftare debemus,^d eft fufeipere. Id qu®^*nbsp;mutuum,quando uarif s donis à domino homincs ornantur,non unus omnibn^’nbsp;ut mutuum adiuucnt,86 inferuiät,quemadmodum Chriftus fufeepit Ô6 adiu^^nbsp;nos,Omnia autem referenda funt in ultimü finem, qui fit nobis in omnibus g’^*nbsp;ria Ô6 honor dei, ut illius per omnia nomen fandifi'cetur 86 ab omnibus, ficutnbsp;mniafaciebat Chriftus in gloriampatris. Vnde 86 eodem animo proximisu^nbsp;femper prodeffe cupiamus,ut fimus filij dei,adingenium eius inftituti, utmu*^

'AD ROMANOS'. CAP. X V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t6f

amp;potiuts omnibus benefaciamus,exemplo patn's coeleftis,

Dico enim Chriftum kfum miniftrum fui'He circuncffionjs, pPoptct ucritatem dei,ad confirmandas promifRones patrum, gcntcs autem fu*nbsp;per mifen'cordi'a honorarc deum»

Hortaturludæos acgcnteSjaffumptosingratiamfiddpcrChn'ftum,utcon«» cfliati pariter SC concordes in idipfum uocatos,glorificent deS uno corde Se ore,nbsp;Idlariusnuncprofequitur,prædicans Chriftum minifirum,id eft peculiarem adnbsp;miniftrum falütis fuiffe circundfioni,id eft ludxis, quod de fe dominus teftabas 'nbsp;turjcum diceret fc mifTum ad oucs quç perij fient cy: domo Ifrael, V ndc dC fadusnbsp;eft fub kge,uolens ut eos qui fub lege erat redimeret, amp; filios faceret adoptionis nbsp;Eo nani^ promifTiones illis patribus fadas in lege ÔC prophctis (mpleuit. Deindenbsp;gcntes nuncglorificare deum pro mifericordia, qua SCipfein communionemfanbsp;lutis cum tudaeis alTumptae efient,quemadmodü ÖC ab inirio fuit expedatio gen«nbsp;tium,h,oceftexpedatiffîma falus mundi, qui à peccato ÖC erroribus liberaretde«nbsp;prauatos natura,amp; improbis inftitutis, reducer etcp ad unius dei uerum cultum jnbsp;fidem Se amorem,in quibus faluarentur j quod eratofficium Se fpes Meffîæ pro«nbsp;miffîabexordiomundi,non tantum Dauidijpatriarchis^Iacobo ÔC Abrahæ,nbsp;kd Se Adæipfi primo parenti,nedumlfraelmcipopuli,fed omniûgentium,Vn«nbsp;de Se de gentibûs ad um'tatem fidei reducendis, Sgt;C in Chriftû crcdituris fcriptu«nbsp;ras adducit.

Sicutfcn'ptum eft:Propterea confitebortibiingentibus domine, amp; T noniinituocantabOfEtiterumdicitîLætamini genres cum plebeciusZnbsp;^titcrum:Laudate omnes gentesdominum,amp;magnificateeumomnesnbsp;populi. Et rurfus Efaias ait : Erit radix leflTe, amp; qui exurget regere gêtes,nbsp;rn eum gcntes fperabunt,

Dracula adducit,in quibus de gentibûs prædidu erat, ut ludæi uel hinc plu« ris facerent genres quocß,utpote quos fa cri prophetç prædixtfTentipfîsfide Chrinbsp;fti fociandos. Ifta enim omnia quatuor oracula, quorum Primum addudum eftnbsp;cxPfaImoi8,AIterum,exDeuteronomio 55. Teruû,exPfalmoii7, Quartumjnbsp;ex u.Ifaiæjtnanifefte prædixerunt, communicâdam gentibûs omnibus laudemnbsp;dei,deredemptione per Chriftum peragenda, SC in Chriftû fiduciam, Ea autee«nbsp;kbratio Se collaudatio,hoc eft communio laudis dei SC fidei in Chriftum, prædi«nbsp;craeftfuturaaliquando,exgaudiode redêptionepopuli, quo erât genres quoq^nbsp;perfundendaî Jd^ ex eo quod SC ipfæ redemptionis eiufdem participes efTentjUtnbsp;Apoftoli tempore uifum eft efle perfeeftum. Reliquam autem horum locorû ex«nbsp;pofitionem,quære in proprijs fuis locis,

Deus aût fpei repleat uos Omni gaudio ÔC pace in credendo,Ut abuiv^ detis i n fpe ôe uirtute fpiritus fanâi..

Precatur confequenter in fine Epiftolæ, Romanis increttientum fpei per fpia ritumfan(ftumjneaenim,utdicftum eft,omnis falus SCfélicitas noftra. Htccau«nbsp;tem fpes frueftus eft fidei, id eft perfuafîoriis certæ euangelij, quod fcilicet dei innbsp;nos tantam bonitatem prædicat SC exhiber nobis per Chriftum.Hinc enim duranbsp;fiaemhabemus,SCde tambeatis dei promiffis minime dubitamus, no pofTumu«nbsp;no ^e fpe optima de deo,ea^ fpe fie uiuimus plane falui SC beau. Ad fidê hanc,nbsp;id eftpromifforum dei perfuafionem, mirifîce firmat, fentire attemperet deusnbsp;omnia in falutem noftram.Orat ergo Apoftolus,ut deus fpei largitor ÔC fidci,im»

l66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN E P IS T.

pleat Romanos in crcdêdogaudto 8^ pacc:hoc eft, ut nero in rebus omnibus , ccffu fruantur,8lt; inde perpetuó de domini in fe bonitate gaudeât, ÔC pacem ,nbsp;fcientiæ ad deum aftequutijcerti fint de gratia dei,6C aflequenda gloria, quoi’’**nbsp;nusjdefperatione retrahâtur à fandfis fidei ÓC charitatis exercitijs,fed indies ft*”*nbsp;per proficiant fide amp; fanAis operibus, unde magis confirmetur fpcs fandanbsp;opus fpiritus Chrifti in eledis,qui hacc largitur,8C ad incrementa pcrducit.

Certus fum autem fratres mei, èi. ego ipfe de uobis quoniam pleni eftis dile(ftione,replen omni fcienua ; ita ut poffitis alterutrui^nbsp;monere»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Excufat fe Apoftolus,quod no tanquam ad malos uel indodos fcripfcrit) quod uniuerfitatigentium prodelTe cupiens,officio fuo fungatur. Nam fup*'®^nbsp;cap.didum eft,ut nonfcripferit Romanis eeu contentiofis,fed ut per illos tof^nbsp;bi confulerctjCo quod Roma tunc erat caput orbis, Nee hie loquitur denbsp;plenitudinediledionis,qualis inChrifto uel pratcipuis apoftolis,fedde ea qu^i“nbsp;fcipuloru, Amatenim icriptura in loquêdo fimplicitatem quandam,iuxta qi’^*^nbsp;amp; impletos uocat. Alioqui nemo tarn bonus uel dodus eft, cui nihil addinbsp;id quod fan's liquet ex co quod additur, Valentes inuicem admonere,

IO Audaciusautemfcripfi uobis fratres ex parte, tanquain memori^*’’ tios reducens, propter gratiam quæ data eft mihi à deo,utfimminift^nbsp;Chrifti kfu in gentibus,fandificans euangelium dei, utfiat oblationbsp;tium accepta amp;C fandificata in fpiritu fandto»

Audacius dixit,pro familiarius,fiueliberius,0C referendum eft ad fuperio*^’' Non eft uobis opus mca admonitione, cum ipfi poiTitis inuicem admonere,nbsp;tus tarnen ueftra bonitate, non ueritus fum ad uos fcribere commonefaciedig*,^nbsp;tia,magis qdocendi.Fratres fempcr nominal, qualcs habebatin Chrifto, ¦nbsp;demhaberi cupiebatiuxta morem Chrifti,qui fratres dixit, quibus nouam d’^’^nbsp;tatis Ô6 amicitiæ legem commendauit« Ex parteautem addit,mitigansquoddgt;^^nbsp;rat audacius,perinde ualet, quafidicas aliquantulum« Admifeuit enim noO^’lnbsp;liberius dida de ftulta fapientia,de idolis,de libidine præpoftcra.Proinde di%**nbsp;quædam liberius loquutum,non quod illos contemncrct, fed quod illis fidci^^’nbsp;ueluti peculiaris iilorum Apoftolus. Plus enim audemus apud illos quos fai”**)*nbsp;riusamamus» Tanquam inmemoriam uobis reducens. Vbi uides etiamp^*^*^*nbsp;dioribus admonitione opus. Et non eft mir urn ab apoftolis admoncri, cumf^*’*nbsp;fen Ictro quoep foccr multo inferior admonuerif. Id autem fecitex debito mu’* jnbsp;ris fui,qui nimirum eiTet publicus Chrifti mtniftcr,0lt; facerdos ad gentes, q”^^nbsp;miniftrado euangelium deberet gentes offerre mifcricordiac dei,ceu oblatioi’^nbsp;acccptam.Propter gratiâ,inquit,quac data eft mihi.Hoc munus fuum, ut àp’'**’jnbsp;cipio Ëpiftolaî,uocat fæpe gratiam dei. Vti quotç gratia erat multo maxima»nbsp;lispleniusapprobarct fijam dodrinam amp; admonitionem. Earn autem grat’^nbsp;praealtjsadeoconfequutuseft. Primo enim plus altjs laborauitinconuertt”®nbsp;gentibus, ideo adminiftrateuangelium, utfiat oblatio gen tium, id eftutg^**nbsp;offerantur accédant ad Chriftum. DifcipulicnimSC auditorcs dicuntur« ^nbsp;uidima dodorum, quam immolât cultro uerbi dei Qc per fpiritum fandum »nbsp;Sc fandifi'câtur,dum fandam uitam in illis fpiritus opcratur. Hine obferuei’’*'|,lt;nbsp;quanta cura 8lt; qua ratione adminiftrandum fitucrbumdci,quofrudificetp**’|-^nbsp;mum inecclefia uniuerfali.Item quod fitfacerdotium noui teftamenti, ftuibu®^

'AD ÈOfl'AMÖÏ. CAP, XV.

crisopcrandiim,iM'mirum cuangclio,adhoc ut plun'mi mortal/um deo cofeeren ( tur,amp;Chriftói'nferantur.

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Habeo igitur gloriam in Chrifto kfu ad deum.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim audeo ali*

» nbsp;nbsp;nbsp;c|uid loqui eorum quæ per me non effkit Chriftus in obedfentiam gen*

* rium,in uerbo Sc faétis, in uirtute fignorum prodigiorum, in uirtutc' fpiritus fandin’ta ut ab lerufalem per circuitum ufc^ ad lllyricum repleue

, rimeuangeliumChrifth

mendat ipfc cum Romanis,in gloriam Chrifti 8i ad falutem ipforum Romano» rum,ncmpequo dodrinam Chrifti per ipfum adminiftrata pluris facerent.Comnbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mendat autem eum à uirtute ampla fpiritus,qua ilium eft exccutus, quam uerbo

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8Copcre per figna ÔC portenta potentiflime exercuit,ea re c^plurimas gentes ad

( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftum perduxerat.Hierofolymis quoep SC in eius circuitu gentibus, Arabia,

) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Palaeftina,Syria SC Cilicia,SC per Afiam totam acGra’ciam,ufq? ad lllyricum, Ini

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bis enim omnibus regionibus impleuit euangelium, hoe eftjperfecitprædicatio*

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem cuangeli),co^ omnia euangclio impleuit.Gloriatur ergo ad deum,qui tan»

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tam illi gratiam contulit, SC in officio demandaro adftnit, ut non fuerit otiofüm d

tnagnofrudu aufpicrjs Chrifti dömini,qui ilium uocauerat,couerterat,miferaf,

1 fiCadiuuerat,ufcçinpræfcns6Cfempcr, Dodrinaquoq’fuamdicitnófuamefie, . ftd Chrifti, qui fpiritu fuo fantfto illum infpirauit ut non alia dixerit ufquam,^nbsp;eaquædidicitraptusintertiumcœlum, ubi Chrifti myfteriumclareafpexit, in

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua fcholadidicit quæ doccref,8C multo plura g quç decuerit proloqui inter mor

tales.Et nihil fibi prorfus tribuit,nee doëtrinæ, nee operum, fed omnia Chrifto (nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regnâti in fuo regno,SC omnia agenti in omnibus, qui per Paulum,ut uas eledio

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nis,plur(ma agere uoluit SC conïecit. Finis autem tarn uerborum operum Paut

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kfuitobedientia gentium,ut Chrifti euangclio obedirent,SC agnofeerent dornt»

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num deum pattern cœli ÔC terræ, ÔC quem mißt faluatorem mundi dominum le»

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fum Chriftum.Fuit præterea eius dodrina ubiep manifeftata SC comprobata ua»

; ttjs modis,nempc potentia ucrbi,falt;ftorum,fignorum,ÖC fpiritus,

' Sicautem prædicaui euangelium hoc, non ubi nominatus eft Chri* li ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftus,ne fuper alienum fundamentum ædificarem, fed ficut fcriptum eft:

dieruntde eo,intelligent.

léS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST.

done iniientes proprio loco allcgato. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Propter quod amp; impediebar plun'mum ueniread uos, ô^prohioiti* fum ufep adhuc.Munc uero ulterius locum non babes in his regionib^^nbsp;cupiditatem autem habens ueniendi ad uos,ex multis iam præcedêIib‘^ƒnbsp;annis,Cum in Hifpaniam proficifei coepero, fpero quod præteriens n*'nbsp;deam uos,amp; à uobis deducar illuc, fi uobis primu ex parte fruitus

Excufattardioremfuum ad Romanos aduentum, id quod §6 i. cap. fecci’^^; Excufatautem fe duabus rationibus.Primo propter euangeliû annunciandn*^^nbsp;fecundo propter Diaconatum, Hadrenus fuerat impeditus ob latitudinemnbsp;num,2lt;: amplttudinemecclefiarum,quas diligenter inftitucratmulto tempo*^^.nbsp;bbore,currens ÔC difcurres,multa paflus,non fine eximio fi-uAu ÔC gloriaCpnbsp;fti Qi. dei,pcr annos multos in multis regionibus, Afiæ amp; Gracciac, uel Ma^nbsp;niar.Etiam fan's agnoucrat, non defuiffe Romanis fuos apoftolos 8C Chrifti «*nbsp;pulos,qui plures iliac iamdudum peruenerant, tam ex ludæis gentilibusnbsp;uerfis ad ecclefiam ChriftfiQuae amp; Romæ ufq; in illud tempus creuerat uald^’*nbsp;eruditione facra,SC perfonarS multitudine, hoc eft numero 6C merito. Ideof^nbsp;illucfeftinabatjfed adca loca, ubinondum fueratauditus Chriftus per eua’’^^nbsp;Üum.Hæcfuitpiohibitio, ftudiumpropagandægloriædciper Chriftum.^^jnbsp;autem non amplius locS habeam uacuum,quern ob id quarrebat,quod plus^ jnbsp;frudus,ficut ante dixerat,inhis regionibus, Macedoniac Qi propinquis,nbsp;ïllyricum,ô^c,Aduos,inquit,ueniendi,ad ecclefiam fidelium confirmanda«” ¦nbsp;confolandam,2lt; pariter confolari quærens cum eis in Chrifto, non cupiditaf^*^nbsp;dendiR.omam,quæ tuneflorebat maxime. Necdicitfalutandi Petrum ueli**”^nbsp;Ua,multo minus loci fandimoniam,utnoftri,magnifaciens, fed ad ecclefiamnbsp;dum Qi Chrifti gloriam.Iam multi lapfi anni fuerant apoftolatus Pauli, qoa’^^Jnbsp;hancfcripfi'tCorinthiepiftolam, primo fereNeronis anno. Ccrtefuprauig''\nbsp;quatuor annis,quosimplcuitdifcurrendo propter euangelium.Hifpaniaauf^inbsp;Hebraîiomnes obmifla prima fyllaba, Spaniam dicunt,quomodo amp; Paulus’jjnbsp;here potuit, more quo(ÿ Germanico ficdidam. An uero hate Pauli fandanbsp;tas perueniendt ad Hifpaniam, tranfita Roma impleta fucrit certo traderej\^^nbsp;polTumus.Certum quidem effe uenifle Romam, Ada probant, id^ annonbsp;ronis.Qui fi i4.tatidêeiufdem Neronis annooccifus cftRomac, fan's cofiai^^^nbsp;müitis annis quoep potuiffeluftraffe amp;:laboraflein Hifpania, Qi redifTeRof”^,^nbsp;tandem,domino uolente Qiordinante. De his quædam Faber Stapulenfîsnbsp;nabilia fcripfît, Qi id quidem quo^ poft alios uiros fandos Qi dodos.

14 nbsp;nbsp;Nunc igitur proficifear in Ierufakm,miniftrare Tandis,Probau^

enim Macedonia amp; Achaia collationem aliquam facere in pauperes dorum quifuntinlerufalem,placuitenim eis,amp; debitores funteoi'*^/’^'nbsp;Opportuneinciditinmemoriameleemofynæ,ad quam aliorum cxemp*^^nbsp;dtat pafttm quos poteft. V ocat autem eleemofy na m com m unica tione, eonbsp;clecmofyna cedatin utilitate tam dantis ^accipientis, Horu autfraterna*’^nbsp;uolcnn'âcomcndat,ô^ teftatur tarnen eosillamludarisfrarnbusdebuifte,’’^ .jjnbsp;Achæos QiMacedones, àquibus fcilicetfpiritualiaacceperât. ItalatenterPj,^nbsp;denter adeandembcneuolcntiaminuitatRomanos.Collationem,inquit,nbsp;in pauperes fandorum. DupIicirationedicitdignosmifericordiaHierokiynbsp;tanosîô^ quia pauperes crant,amp;: quia fandi Qi fideles.Laborabatur enim

AD ROMANOS. CAP. XV.

fofymis penurta annonæ,quæ temporc Claudtj Impcraton's cratlnfupcr 8lt;f prój pter perfecutioncm fæuiorê tn Chriftt difcipulos ibidem crantpaupcrés, quinbsp;propter ChriftS propria amifer ant. Debitum autem eft fubuenir c eor urn, qui fûnbsp;deliier docêt,nccefritatibus,ut babes i.Corinth.9.ÔC Gal.6.0^ Matth. lo.Sed tor.nbsp;quent hunc locum quæftionartj SC Papiftæ, qui hoc nomine fuas indulgentiasnbsp;uenditantjSC ceremoniarG onera,fimiliter SC fratres mendicantes, Si altj religio-fi utriufep fexus,qui tarnen non docent,fed mérita fua communicant, SC pro ternnbsp;poralibus benefieijs uenditant literis fraternitatum fuarum,quod Paulus nonnbsp;docuit,

Nam fi fpiritualium eorum participes fadli funt gentiles,debent SC in ’t carnalibus miniftrare cis. Hoc igitur cum confummauero ÔC affignaoctfnbsp;rocisfruiftum hunc, peruos proficifearin Hifpaniam.

Spiritualia multa affequuta eft uniuerfa gentilitas, per reliquias ultimas p0lt; pulilfracIiticiSCfuperftitis Hierofolymæ quae adhueftabat, in qua plurimi fan-’llorum multa paticbantur,0C ex co loco procelTerunt cuangelium in orbem ter-fa’'um,apoftoli SC apoftolorum difcipuli,omnts eruditio facra, SC euangclica do-^’^ina,Teftamcntum det in fcripturis ueteribus SC propheticis. QuorG omniumnbsp;participes fadi funt reliquipopuli geniilium. Vndenon magnum reputaridc-buit,fi uiciftim de fuperfluis fuis genres fidelibus Chrifttanis egentibus neceffa-pie fuccurrerenr. Ad hoc procurandum apoftoli monueruntPaulum, quodnbsp;egit fideitiTîme in nronria nerfona colleda adferens.unde fiC iftis uerbi« ftdem

Scio autem, quoniam ueniens ad uos, in abundantia benediÄionis Chriftiueniam.

Quanquam in tranfitu tantum Romanos fe inuiiurum fcribat,tamen p^» mittii fe aduenturum ad illos cum amplabcnedidione euan^clij. Hoc autem fecit, nc uideretur fibi pl us æquo fumere erga Romanos,quafi tj in fide Chrifti tatnnbsp;inopes adhuc effentjUt nccelTe haberent multa ab co doceri, Abundatiam autemnbsp;benedidionis intelligitgcneraliter,omnem uirtutG ÔC officiorum gratiam,quamnbsp;certo cognouit fe Apoftolus à Chrifto accepiffe tunc quando apoftolatum fufee-pit in genres,quarum orimi habebantur Romani,8C erant. Si ereo in alns natio-

pro meaddeum,utlibcrer abinfidelibus quifuntinludæa,6Cobfcqut) mei oblatio accepta fiat inlerufalem fanólis»

Quod tantopcrc orat pro fe fundi preces ad detim,ut à ludæis incrcdulis raretur,ô^credulisofFiciumfuumprobaret,indicatquàm ApoftolomaiiludxGnbsp;quorS pars maxima erat,infcfti fuerint. Qui ab illo tempore in præfcns ufqi ap°'nbsp;ftolicaedodirinæ ÔC Chrifto faluatorioblatrât multo maxime, ubicuncp polTuot»nbsp;quos ÔC in toto apoftolatu fuo femper dC ubitg habuitód fenfîtatrociffîmos iofefonbsp;tores.Cum ille nihil aliud promoueret,^ unius dei ueri cultum, Qc regnum Da'nbsp;üidis in Chrifto:quod illi miferi dC imptj aliud non optant uel uolunt, ad fuaf”nbsp;glori5,non dci,amp; domini Zabaoth, de cuius cultu Só gloria magna femper paf®nbsp;Ifraelitici populi paru fuit folicita,cum earn fandi patriarchac ÔC prophetænbsp;defiderarintjóC in fpiritu uidentes,amp; fide uera,gauifi funtrunde nulli mirumnbsp;iufto dei iudicio earn plebem tandiu retineri captiuâ amp; exulem,ac omnibusnbsp;fam,omnibus dei cultoribus,8C fcripturis facris credêtibus in exemplum. Eraf^nbsp;tum etiam machinatione fatanae ex bonis quidâ à Paulo aliénati, quamlibet plf*^nbsp;omnibus cxteris laboraret Paulus,ad promoucndum regnum Chrißi, Id aut^f”nbsp;nos doceat,quanto ftudio incumbendum fit, ut fratribus placeantquæ ipfisnbsp;nefacimus. Et ut de noflra etiam gratia quam dominus confert,non nimium pf^nbsp;fumamus,quando uidemus Apoftolum tantum, tam deo charum, amp;: eleóio”*’nbsp;uaSjOrare ut pro fe dominus oretur in caufa apoftolatus fui.Orat autem,nó pf^'nbsp;pter patrum quorumcunc^ mérita,fed per dominum Icfum Chriftum, amp; chartf^nbsp;tern, quæ donum eft fpiritus, ut pro huiufmodi affedibus fandis permoucO^^^nbsp;©rent dominum,fiCorando adiuuentfundionemfuam. Tantum abeftutueff^**nbsp;cauerit fibi ÔC fuo arbitrio ufum quocp diuini fpiritus,qui inhabitabat eû, de^^*’nbsp;minime dubitabat.Sic deus amatorationcm fi'delium humilem, fide ÔC charif^^^nbsp;depromptam,pro rebus fandis, ÔC ad deigloriam fpedantibus. Tam horrcdf^nbsp;quocç malum eft,domefticor urn inuidia ÔC perfequutio, quando inter fuos *ƒnbsp;fuo genere pauere cogebatur,magis q inter ethnicos Ô6 idololatras gentes.nbsp;paftim ubic^ ludæi obturati, infefti eflent Paulo propter euangelium,maxiiff^*^nbsp;men fæuiebantin eum illi qui ludæam adhuc inhabitabat: urgebat enimnbsp;iudicium domini, poft Chrifti SC plurium fandorum cædem, quod de pro:^*^nbsp;illis funeruennirum erat. nuando menfiiram imnleuiffent criminum fuofi’*’’'

guérit. Etenim ipfaquocß afliftitmultis,amp;mihrjpfi.

Quamuis ultimum hoc caput ferme in fob's uerfetur falutationibus S)C comen dationibus,non tarnen eft inutile. Difcere enim poiTumus, quibus laudibus fiucnbsp;titulis Chriftiani fint praedicandi.Nam qui hie laudantur, non laudantur à diuisnbsp;ttjs, ab eloquentia,uel poteftate fæculari, fed nec ab ingenti SC admirada eruditionbsp;nc 0Cdodrina,fed à charitate,fimplicitate,obedientia, fortitudine fidei, SC fidelianbsp;täte rninifterij. Quin SC in titulis ac eptthens relucetmira fimplicitas. Vocanturnbsp;enim miniftri ecclefiæ ad fummum,adiutores in Chrifto dileäi,multum laborannbsp;tes in domino,infignes inter apoftolos,probati in Chrifto.Præterea uides hie haanbsp;beri niillum refpedum perfonarum,nam à falutationc SC miniftcrio etiam mulienbsp;res Sc domeftici nonfuerunt reiedi.Qiiâhodie,ô dcus,diflimilis eft ritus loquennbsp;di,aIloquendi,SC commendandi ecclefiæ Romanæ pei fonas. Quam difltmilis fanbsp;cies Scinftitutio eorum qui ecclefiæ præfunt, 8C fefe feruos fef uorum contra connbsp;feientiamnominant, SC omnemorbis poteftatem fibioportere fubicââefleconanbsp;tendunt.Vtinam tandem toties admoniti cogitent,quidillis agendum, SC fub cutnbsp;ius profpedu agant omnia in cœleftibus ÔC in terra. Ne fem per putent orbem laanbsp;turum,fic fibi SC à talibus imponi.Cogitent potius fefe miniftros dei, SC difpenfaanbsp;tores minifteriorum in ecclefia fan(fta,utrc uera fint fandi, etiamfi non fandifli«nbsp;mi,quoduocarinonpoflunt,etiamfiuelint. Vtinam autemfintqui dicuntur.nbsp;Sc mentiantur omnes qui teftantur contrarium. Per hanc Phœben putant reddinbsp;tarn hanc fuifle Epiftolam Romanis. Sororem nomina t,quemadmodu ÔC fratresnbsp;tn Chriftofideles. MiniftrareaSt ecclefiæ potuitmultu, in hofpitalitate, cleemoanbsp;fyna,oratione SC dodrina,hoc eft opere SC fermonc.Cenchrcenfis ecclefia penesnbsp;Corinthum fuit,ftatio naualis Corinthiorum, ubi oppidum SC fideles ^plurimi,nbsp;cmpon'um.Quandoquidem conftathanc epiftolam à Corintho miftam. Cu*nbsp;pit ualde fic earn fufeipi cum charitate, qualiter docet charitas fideles in Chrifto,nbsp;digne feilicet fandis. Valde aûtprædicatur hofpitalitatisuirtus. Phoebe ilia quianbsp;hofpitalis fuit meruit etia ab alqs hofpitari. Et quia omnes fandos hofpitio fufee*nbsp;pit,meruit Sc Paulum fufcipereapoftoIumChrifti. Quomodo Lot SC Abrahamnbsp;ob eximiam hofpitalitatê,angelos recipere hofpites meruerunt. Orat ut affiftantnbsp;fœminæ in caufa,quam nimirum fandam, iuftam SC æquam habuit,exigendamnbsp;forfan in curia Cæfaris,ad que appellabatur ex toto orbe Romano, quod 8C Paunbsp;lus coadus eft experiri per ludæorum fæuitiam, SC iniquitatem præfidum cormnbsp;ptorum auaritia pro more. Et erant iam tunc quoep ex coniierfis ad fidem, quianbsp;damdeCæfarisfamilia,quieamiuuare SC promouere poterant,quibusPaulusnbsp;fama notus ÔC gratus erat.De quibus ad Philip.dicitur, Salutant uos quifuntdcnbsp;Caefarisdomo.

17t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'COHM ÈNT. IN E P IS T.

a nbsp;nbsp;Saîutate Pnfcam amp; Âquflam,adiutores meos in Chrifto Iefu,cjui pt'^’

animamea fuas ceruices fuppofuerunt;quibus non folum egograt*^® ago, fed Sgt;C cundæ ecclefîæ gentium;ÔC domefticam ecdefîam corum.

On'genes putat Prifcam candem efle quam Lucas in Adi's cap. i S.PnTcHla*^ appellat J cuius maritus crat Aquila Ponticus généré, ludæus religione ÔC orig**nbsp;neftirpis,artifîciofutor tabernaculorum. Qui poft mortem Claudq redieritRo*nbsp;inam,qui nuper omnes Iuda:os R.oma abegerat per faeuitiam, qua ceffantcredt^nbsp;rit,Quandoquidem SiC multos ludæos illic ipfe Paulus poftea fub N er onenbsp;ditjUtpatct Alt;ft,ultimo. Laudantur autêàfidein Chriftum, qua permoti auxiH^’nbsp;(uerunt Apoftolo cum cis commoranti, in prædicationem euangelrj, Sgt;C propr*^nbsp;confeflîone Chrifti,parati etiam mori cum Paulo pro ueritatis conteftatione,nbsp;etiara pro Pauli liberatione, cuius uitautilis 8C neceflaria erateuangelio prcp^*nbsp;gando,per gentiura omnium regiones, quod eft ceruicem fupponere pro ani«”®nbsp;alicuius, id eft uita feruanda. Qiiibus amp; cundæ ecclefiæ gentium gratænbsp;bent, qui tantum ipforum Apoftolum fuo periculo è mortis faucibus erueronf'nbsp;Habebant iam Romæ manentes PrifcaSlt; Aquilas,familiamhoneftam, nonfi^^*nbsp;in fide amp; moribus dilTimilem,partim Paulo quoqj notam,cum quibus hofpesnbsp;xcrat Corinthi.Hos nominal ecclefiam, id eft congregationem lan(ftam,quosnbsp;in domino bene ualcre optât ex animo pius Apoftolus,

J Salutate Epænetum diledum mihi, qui eft primitiuus ecclefiæ inChnftoIefugt;

SonatLatineEpacnetus laudatum uel laudabilem. Dicitur autem primit*^ fccundumaliamliteram,ôôGræcos,Achaiæ,nonAfîæ,fîue quodhuncprimv”’nbsp;Achiuorum conuerteritad Chriftum, ftue quod hic eflèt conuerforum ibitl^*”nbsp;præcipuus,qui fefe interim Romam contulerat, QC ibidem quocç Chriftum p«'^*nbsp;dicabat fi'delibus,propter quod diledus dicitur Paulo,qui nihil aliud Tpirab’^nbsp;qua'm Chrifti gloriam, 00 ecclefiæ profedum inter omnes genres, quibusnbsp;ni dominabantur.Quod additur,In Chrifto Iefu,fignificat infigniter Chr iftia^*^nbsp;fuifle ilium uirum.

Salutate Mariam,quæ multum laborauitin nobis. Salutate nicum,et luniam, cognates Sd concaptiuos meos,qui funt nobiles infp^nbsp;ftolis,qui ante me fueruntin Chrifto lefu.

Satis apparet fuifle earn Mariam iam ciuera Romanam. Quid autem labo’’^* ueritjincertum.Dicitur quod pro Concordia fi'delium ex ludais ÔC gentibusnbsp;uerforum laborauerit pia mulier ôf infignis aliqua ratione,prçcipue autem 'nbsp;Quæ dicitur Paulo renuciafle diflidium illud, ut iilud componeret per cp**^ *nbsp;lam,uel præfens fuapte perfona. Quod cognatos nominat, fortafli's de eadeo^ * *nbsp;cum tribu Beniamitica erant nati QC confanguinei. Qui non leuia feciioi 8* *nbsp;quando incommoda fuftinuerint in ludæa uel Græcia.Qui 00 nobiles dicu’’*^^^nbsp;hoceftinfignes meritis,dodrina,zelo fama, Qiii 6C apoftolinominantur,^^nbsp;eft ex feptuaginta Chrifti difcipulis,qui Chriftum audierunt SC uiderûteumnbsp;teris,ante Paulum conuerfts ad Chriftum, adhuc uiuentem SC prædicâtem. Q*nbsp;in prædîcatione quoqj Chrifti præceflerunt tempore conuerftonem Pauli,nbsp;nbsp;nbsp;*

ter primos Romae nomen domini prædicauerunt,SC ecclefiam conftitucrunf q. manam primi.Cum Petrus ecclefiai prxeflet Antiochenae, quem fine dubionbsp;tatis adferipfiflet prac reliquis omnibus hie nominatis Paulus, fi tuncRom^nbsp;aitt***

ad ROMANOS. CAP« XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

anniscccIeftafuftiniiifTeft De quo ôd tn Ädts nihil Lucas retulit^qui cum Paulo Komam peruenit. Sed de his altj plures plura di diligcnti'us fcripferunt,

Salutate Ampliatum dileÀiflîmum mihi in domino.Salutate Vrba^ ç num adiutorem noftrum inChriftoIefu,amp;Stachyn dilecflum mcum.Sanbsp;lutate Appellen probum in Chrifto^Salutate cos qui funtex Ariftobulinbsp;domo.Salutate Herodionem cognatum meumgt;

Pro Am plia to legendum Ampliam,0C pro dileÆiïîmo diledum fyncera dile , cnoncjhoc eft propter Chriftum. Satis apparet ludæos pafltmin orbe Romanonbsp;habitantesjcx quibus multi Chriftum credebant,prædicabantjcolebant, Latinanbsp;Auocç fufcepiffe nomina, ficut 6C Graeca olim,ut patet in libris Machabæor um«.nbsp;V nde Qc hie Amplias Sii. rbanus, quo minus quoqj de Pauli nomine conuerfonbsp;fx Saulo dubitetur uel contendatur. De Appelle Origenes addubitat, num hienbsp;ht Apollo AlexandrinuSjUir in fcripturis eruditus, cuius mentio fit in Adis aponbsp;“olorS cap«i8,u-fucrit amp; ipfe Romanac ecclefiæ dodor inter primos Stf magnos,.nbsp;* erumfufpicioeft, alio eundem cognomine uelepitheto fuiffe appcllarurum,nbsp;5^tam probo in Chrifto,quamlibet ingens laus fit probum efle in Chriftojhoc eftnbsp;hdelitcr praedicantem. Ex Ariftobuli domo, id eft, cos qui pertinent ad familiamnbsp;^•¦iftobiilinomenhabenns ab optimoconfilio, Cognatus Herodion falutatur,nbsp;non in exordqs,fed cum uulgo diledorû,ne quid fanguini datum intelligatur,

Salutate cos qui funtexbsIardfcidomo,quifLintin domino.Salutate ^’^‘phenam amp;Triphofam, quælaborât in domino« SalutatePerftdamnbsp;^^^ätiftimam, quæ multû laborauit in domino« Salutate Ruftim eledumnbsp;’n domino,amp; matrem eius 8gt;C meam«

ht hunc quoq; Narciffum quidam presbyterum fuifle, uel etiam epifeopunt Ptitant in ecclefia Romana infignem in uerbo ÔC opere,qui ÔÔ familiam habucritnbsp;hddeminChriftotquamuis non omnes,quia dicitur,Qui funtin dominotquamnbsp;nts dici poffttjintellexifle eum omnem familiS fuifle in domino« Tres confequennbsp;termatronasfalutat,quarumtertia illuftrior fueritinoperibus pietatis, feruiedonbsp;proximorumcommodis,elecmofynas largiendo,miniftrado peregrinis Qi. egen«nbsp;hbus,facultatibus,obfcquio, SCconfolatione Chriftiana. Semper enim in eccle-ha fucrunt huiufmodi fandimoniæ matronæ,etiam Chrifti exemplo« Labor au«nbsp;ten^ommendatur ubic^ ab Apoftolo,quicftindomino,hoceft,pro gloria dominbsp;n*,a adeiusbencplacitum ordinatus ad profedum ecclefiæ« Rufum eledum dinbsp;eit,qucmfacer£jotem, hoc eft eruditum exponSt in uerbo domini, ut alios quoeçnbsp;tnftruere ualeat atq; uelit.Qui tunc Romæ degebat cum matre,a quo plura benenbsp;ficia Paulus in ludæa fiifceperat, propter quæ ÔC matrem appellat fuam, QC pro*nbsp;ptcr ætatis reuerentiam«

Salutate Aftneretum, Plegontam, Herman, Patrobam, Hermen, amp; 7 quicüeisfuntfratres« Salutate Philologu amp;Iuliam,ISIereum ôt^fororeinnbsp;c*us,8(^ Olymipiadem,amp; omnes qui cum eis funtfandos.

Pro Aftneretum,Plegontam legendum Afyncritum,Phlegontem« AfyncrL tus onatincomparabilem,Phlegon incendcs. Hermen, Patrobam,Herman, dinbsp;tier a nomina funt,prius eft Herman,alterum Hermen,quod Latine fonat Mer*nbsp;curium.Hmyç Hermen Origenes in libris Periarchon arbitrator eiTe autorcm Itnbsp;bri apocriphi,cui titulus Paftor,unde frequenter adducitteftimonia: unde appanbsp;reteundemPaftoris librum non fuilTe minor is authoritatis in ecclefia primitiua,

P 5

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST»

quam Apocalypfîs.Quandoquidem Si utilia multa continet Si non abfonant^’ à ueritate catholica,5^ clan'or in mukis Âpocalypfis. Putat Origenes fcripti””nbsp;afflatu diuino,quanquâ non negatà muln's eundem contemni.Qiiandoquidc’”nbsp;Græet leguntOlympam,apparet uiros efle,no miilicres, ex articulis quoc^ du^nbsp;bus.Erant apud hos plurcs fandi, uel ignoti Paulo de facie uel nominibus ¦gt;nbsp;quosfufFiceretingenerefalutaffe poft tot perfonarum nomina,quæobmitt^’^*'nbsp;nonpoterat.

• 8 nbsp;nbsp;Salutateinuicêin ofculofando. Salutât uos omnesecclefîæ Chnklt;*nbsp;Oftulo charitatis Si concordiae in publico quocp fcfe fideles ofcuIabâtur.QP'

modus ÔC in ecclefia permanfît, âC fîgnum eft facræ quoc^ communionis. V fl* ÔCpræmittiturfacrofandæ Euchariftiæ, ô^communioni corporis Si fangu*’’*^nbsp;domini. In ofculo fando dicit, non adulatorio, ut Abfolon : nonfimirfatorionbsp;toab;non proditorio, ut Iudas:necimpudico,utmulier adultéra inProuerbîjs^^nbsp;pire 7.fcd fando Si {ynceto, Ecclefîæ quas tranfîens docuerat Paulus cupieb^*'nbsp;fefequoc^commendarifratribus in ecclefia Romana, qua omnium maxime^^nbsp;geri numero amp;: merito cupiebant aliæ per orbem ecdefîæ,in cuius pace Si

ipfæ quo($ proficerent inter genres idololatrig deditas,in orbe toto Romafl^' Et erant multæ quideminurbibus multis ecclefîæ,quæ tarnen una dicuntufnbsp;tholica fponfa Chrifti,unica pro qua mortuus eft,óó quam lauft fuo fanguinclt;nbsp;lus quocç eft caput,Si rex gloriæ in uniuerfo mundo, quamlibet difperfa fit 1^^nbsp;ÔCperfonis,fedSlt;uarîjsceremonijs,una tarnen eft,fidejfpejô^charitatejfubi’”nbsp;pontifi'ce fummo,qui apud ecclefiam fuam eft femper,ufqj ad mundi confufl’’’’*nbsp;tionem.Spiritu fuodocens Si faluans,utuicario nullo egeat, fed miniftris,nbsp;gratia donorum mukiplici ornat ad falutcm fi'deliu, quam Chriftus exhibetA^*nbsp;bo Si fpiritu fuo confcientqs credentium*

• 9 nbsp;nbsp;Rogo autem uos fratres,ut obferuetis cos qui diflcnGoncsnbsp;dicula præter dodrinam quam uos didiciftis faci'ut. Si declinate abnbsp;HuiufmodienimChrifto domino noftro non feruiunt,fed fuo uefl*^*^*’nbsp;amp; per dulces fermones Si benedidiones feducunt corda innocentiufl^'

PræmunitApoftolus Romanos contra pfeudapoftolos, quibus tribuit borum blanditiasjoffendicula Si diflidia, circa dodrinam Chrifti Si ftudiÖnbsp;tris.His notis deprehendamus Sóhodic falfos dodores.Occuluntilli quideiA^nbsp;peferuitutem uentris,ofFendiculis autem Si diflidijs circa fanamdodrinaft^ jnbsp;per produnt.De qua re SC ad Galatas quædam fcribit. Cur autem de his mofl^nbsp;nuc quocß Romanos,haccaufam reddir.Celebris erateorS fides, peruenerat*“^nbsp;ge late^ in orbem terrarum fama eius, cupiebat ergo eiîe cautos contra oiflfl^jjnbsp;impofturam fatanæ,Ôd puros à malis.Ne autem hinc dctjcerentur,orat, SCnbsp;cit fore,ut fatan conteratur fub pedibus illorum cito. Sic ergo diligêter obfet^’^^nbsp;di funt inquieti, qui noui aliquid SC alijs non cogitatum producere ftudenhnbsp;uideantur alijs uel dodiores uel fandiores, SC diuinæ quoqj gloriæ ftudiofi^Ljnbsp;quo nomen aflequantur SC famam apud homines præ alijs. Indeoboriuntu’’^^nbsp;fmata,dum non fimpliciter,fed ad affedus auditorum quorundam docetutj*^nbsp;pure ex uerbo dei cîaro,ÔC fimpliciter expofito. Tales autem fcandalofi innbsp;na pietatisjuarij SC obfcuri,animo funtdeclinandi.Non enimquærûtquacÇnbsp;fti funt,fed quæ fua,gloriam,quæftum,famam,commodum, quod eftnbsp;fibi uiuere,non ecclefîæ uel Chrifto.Dulces fermones Græcis funtbladiloft^ jnbsp;tia feu blandiloquium, SCbenedicentia : non qua uulgo benedicuntcpii^^^J

fed qua per aduïatfonem ftudetur,tantum ut ca dicantur quac placent QC audfun tur perlibentcr.Quibus fermonibus feducGtur fimpliccSjamp;T minime fubdoli,quinbsp;expertes funtfraudis ac fufpicionis,quaksLatininominantinnocentcs

V eftraenim obediencia in omni loco diuulgata eft.Gaudco igituf in *? öobiSjfed uolo uos fapiéntes effe in bono,amp; fimplices in malo,

Obedientia RomanorS alia hienon intelligitur fidei, ut uerbo dei euan* ge’io per Chrifti difcipulos praedicato fefe fubiccerint, fimpliciter credendo fcrunbsp;pturis facrisjde filio dei incatnando, nuneper Chrifti aduentum praeftito, fcanbsp;rundum cuangcltj prædicationem.Qiiae fides audiebatur paflim in orbe Roma*nbsp;*^oa Chrißianis omnibus,cum inefFabili gaudio. Vnde Apoftolus gaudet pronbsp;omnibus ptjs, qui meliora fperabant de gloria dei diffundenda per euangelium,nbsp;quando audiebant intra Romanam urbem, tot pios Chriftianos religiofc uiuen*nbsp;ïeSjSc Chrifti dodrinam amplexos. Sed de perfeuerStia in bono fidei, ÔC conftannbsp;fiainfando propofito folicituseratPaulus pro Romanis fidclibus. Neforfitäftnbsp;fæcularis fapiêtia ÔC philo fophiagentilium, èc uanitas cruditionis faftuofæ, quaenbsp;uigebat in multis,corrumperet bonum quod intellexeranr* V nde cupit eosnbsp;^^’¦efapienjes in bono,ôô fimplices in malo.Non omnis fimplicitas bona eft, fednbsp;ftuæeft ad malum, ut nemini malum infligas, non fubdole agas cum proximo,nbsp;baud aliter proximo deditus q ad bonum,abhorrendo ab omni malo.Cupit ergonbsp;^’pkntes cos ad intelligenda diuina myficria,ô(f ad bcnefaciendum proximo.

Deus autem pacis conterat fatanâ fub pedibus ueftris uelociter.Gra^ if hadotnini noftri kfu Chrifti uobifeum.

Quantodiligctius Paulus ôi cætcri apoftoli amp; apoftolici uirierrores idolola ludæorô quoc^ uefaniâ contra euangeliû extirpate conabantur, tantonbsp;lafanaftutius amp;C maiori opera aduerfabatur ueritati Ô6gloriæ dei per Chriftum,nbsp;palfiminftigando amatorcs huius mundi, ad opprimendum fideles, qui mund«nbsp;potiuscontemptum docebantuerbisôfoperibus, Omnes ergo ueritati obfiftennbsp;tcsjfiue fîntfalfî apoftoli,qualcs fatan multos folicitabat, fine alq, hos optatPau*

P ƒ‘nt,ue^ diutius quam expediat.Conteretur aurem amp; rriumphabitur,non ue* ns uiribus,fed gratia domini noftri lefu Chrifti, fi ilia non fueritis deftituti, fi innbsp;uto permanferitisjfi fummipatriscodeftisgratiam mundo oftcnfam in in,nbsp;fui unigeniti agnoueritis fana fide, QC oftenderitis charitate ad

Salutat uos Timotheus adiutormeus,8lt;^Lucius,amp;îafon, S^Sofipas ix tercognatimcûSaluto uos ego Tcrtius,qui fcripfi epiftolam hancin donbsp;mino.SalutatuosGaiushofpesmeuSjôi uniuerfa ecclefia. Salutatuosnbsp;Eraftus Arcarius ciuitatis, amp; Quartus frater. Gratia domini noftri lefrinbsp;Chrifti cum omnibus uobis.Amen.

Adfcribit Apoftolus Romanis falutem, nomine aliquorum apud quos tum cjciias in uerbo uitæ,amp; euangelio pracdicando, quafi collega aliquo coopéra-rio. Vndequilt;hm habent. Confers laborum meorum.Tcrtius autem dicebatur

176 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN EPIST. AD ROM.

dicebantur Scxtf, Quinti, Qi. 'Dccimü Quanquam in nonniillis codidbiis quo'? legatiir Terêtius.Arcarius ciuitatis inteliigitur uel quæftor ærarîj,ud praefcdüSnbsp;rationibiis aut ærar lo. Et hi'c quocp tan tus in rota urbe quæftor Corinthius Cbi^nbsp;ftianuseratjUtfci'amus Chriftianos quocjfungi pofîe huiufmodi magiftraiu^nbsp;ofRctjs publicis.De Gaio hofpite, Latin us fermo habet amphibologiam,quod i*”nbsp;certum an Gaius hofpes Pauli Romanos falutet cum tota congregatione anU’*nbsp;telligendus fît hofpcs non Pauli tantum,fed totius etiam ecclefîæ»

15 ci autem qui potens eft uos confirmare iuxta euangelium meum prædicationena Icfu Chrifti, fecundum reuclationem myfterq, tempof*^nbsp;bus aeternis taciti, quod nunc patefadu eft per fcripturas prophetarüN’»nbsp;fecundum præceptum æterni dei, ad obedientiam fidci in cundisnbsp;bus cogniti, foli fapienti deo, per lefum Chriftum. Cuihonor amp;nbsp;in fæcula fæculorum.Amen»

Poftremo concludir laude dei Qi gratiarumadione,6^ quod quærebat pt^*^ mnibuSjfoli deo omnem gloriam tribuit.Huius autem hiatus obfcuritatemnbsp;le intelligemusjfi poftremo loco legere cœpcrimus,SoIi fapienti deo gloria innbsp;cuIa,S^ ad initiumregrediamur, Ei qui potens eft. Etiaudatindeo potentiain^nbsp;fapientiam, qua fideles amp; eledi inftruuntur SC confirmâtur in fcientia falutis *nbsp;ùcritatis per fpiritum Chrifti, ÔC pracdicationem euangelij lefu Chrifti. Quodnbsp;hil aliud eft quâm reuelatio eius fecreti,quod fuitgentibus omnibus abfcondi'“’nbsp;y SC multis temporibus ignoratum,quod tarnen prædidum fuitpatriarchis ôi P’nbsp;phetiSjde faluatore totius mundi,^ de couerfîone orbis ad unius dei ueri uei'^’’nbsp;cultum,Qbmiiris falforum deorum falfîs cultibus Si crroncis. Hoc autemnbsp;rium à fæculis paucis gentibus reuelatum,nunc per apoftolorû officium Sinbsp;dicationem cognitum fadum eft cundis gentibus, ut obediât fîdei in unû deu’’’’nbsp;amp; pattern domini noftri lefu Chrifti, quando prophetarum praedidiones denbsp;uatoremittendo paucis cognitac étantgentibus, donee per apoftolosinomnjnbsp;terram exiuit fonus euangclq,quod Si creditum eft ab omnibus elcdis,amp; haunbsp;nus non fine tentationibus eft prædicatum, fed cuius ueritas data fempernbsp;net, SC erroribus uni ucrfîs præualet in Chrifto lefu, qui uita eft credenrium,nbsp;Si ueritas,eritcp femper. Qua abrogatur omnis dæmonum cultus ÔC idololaU’nbsp;Verbi autem diuinimaieftas fulget in perpctuum,ô(:illuminât credêtes in dequot;nbsp;pattern, cuicumfilio ô^fpiritufandoomnis debetur honor SC gloria, in oH’'’nbsp;ixculorum faccula.Amen.

FINIS.

COMMENTARIVM IN EPISTOLAM

Igt;‘PAVi,i APOSTOLI AD CORINTHIOS RRIMAM.

ARGVMENTVM«

dekninones,quibus labefadata cft non folum exterior cuUura dei, fed et ia ni fyni ceritas fidei apoftolicac.Scribit autem fidclibus qui erant Corinthi,ubi ceu in A»nbsp;chaiç metropoli Sgt;C celeberrimo emporio Qi opulêtiiRmo,corruptiffimi mores uinbsp;guerant,necdum ad plenum fuerantextirpati.Manebantenim adhuc ingcnij uinbsp;tæcç prioris nonnulla ueftigia,erat^ periculum,ne per philofophos crucis prçdinbsp;eatiouthumilisôCindoda faftidirctur,quinSC pfeudapoftoli ad ludaifmum ânbsp;Chrifti fynceritate eos alienare ftudebann Accedebat tumor corum,qucd ex dianbsp;gnitate apoftolorum,à quo quifq? fuerat baptizatus, fcfe efferebant, fpiritualianbsp;bus^ donis fuperbiebât.Cœnam dominicâ indigne celebrabant, Philofophiamnbsp;fuam contra Paulum appretiabantur, Mortuorum refurredionemreuocabantnbsp;in dubium.Impune uacabant in ea urbe libidini. V iri comati, fœminae nudo ca*nbsp;piteintereffe cœtui non uerebantur.De re pecuniaria inter fe litigabant, etiâ coanbsp;ram gentilibus iudicibus,Matrimonium fidelibus non laudabilecenfebant,Quinbsp;bus Corinthiorum morbis opportunis per fingularemedijsoccurrit, Primum,nbsp;ne in perfonis gloriêtur quibufcuncp, fed in Chrifto unico,à quo falus proueniatnbsp;uniuerfa,fupercilium detrahit humanæ philofbphiæjUt crucis humilitatem fufclnbsp;piant,nequid à pfeudapoftolis difcant, quod fitmox dedifcendum, fed fidei fuaenbsp;autori amp; fundamentoiado adhæreanf, Incefti fcandalum manifeftumdifcipling^nbsp;publicæ fubtjcitjUt emendetur cum cçter is ethnicorum flagitqsXhriftianos pronbsp;lucro no decere lires SC forum admoner, Scortationem Si libidinem inconditamnbsp;damnat omnem. De matrimonio,uiduitate,SC impari conubio, de^uirginibusnbsp;præcipit Jdolothita Chriftianis prohibet,propter fcâdalum. Et difciplinam inftianbsp;tuitobferuandani in cœtu ecclefiaftico,ÔC in facris epulis menfae dominicae, pronbsp;charirate augêda in Chrifti corpore,quâ præfert prophctiæ dono,quod SC ipfutnnbsp;docetcumfrudu tracftandum, Varqs tandem argumêtis aftruitrefurretftionemnbsp;mortuorum, declarans qualis SC quibus modis fit ea futura, Addens familiarianbsp;quædam,pro more, Varij itat^,ut uidetur palàm, loci funt huius Epiftolae SC oc«nbsp;cafiones fcribendi.

CAPVT PRIHVM.

AVLVS uocatusapoftolusIefuChnfti,peruolûtat€mdei,lt; ÔC Softhenes frater,ecclefîæ det cjviæ eft Corinthi»nbsp;Vtfueritbinomius facer hic Apoftolus, amp; in ïudaifmo Saulus di®nbsp;dus de tribu Beniamin,miffus tarnen per fpiritum Chrifti SC ecclefiæ,ad cuangenbsp;lizandum gentibus toto teArarô orbe, communi Grtccis Ô6 Latinis nomine fefc

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN T. E P I S T7

feniper Paul« nominat,noniam Chrifti perfequutor, ut Saulus Dauidis/c^ pugnator magnificus, 6C operofiflîmus, Qiu QC in hoc eft uocatus à Çhrifto»nbsp;quiuerbodeiin ludaifmofideliteroperamnauarat,00 fupcromnes coxtaoc^’nbsp;zelumoftcndiffetpietatis ad gloriam dei propagandam in obferuantia legis,**nbsp;nunc in propagando euangelio Chrifti domini, ÔC promiffionum diuinaruo’**’’nbsp;plctionc agnita per miraculum, fuper reliques omnes laboraretin diuulgado^^nbsp;gnumMeïIîae,in toto terrarum orbe gentibus, quae idipfum iamdudum exp^^nbsp;uerant,amp;^ contemptoribus ludaeis digniores erant gratia dei:quam funtafleq**^*nbsp;taeminifterio fideliflîmoPauli,quià Damafco, Hierofolyma, amp;ab Arabiai”^nbsp;piensjOmnemAfiam acGraeciam repleuit euangelio Chrifti, perlllyricurnH'^nbsp;mam perueniens,6Cin Hifpaniam tendens, longe gratiâ Chrifti Mofis Icg*;*^nbsp;profiifiori frudu fiC ardentiore fide commendauit orbunon tantum perfonal*^^nbsp;accedens,fed difcipulos mittens, per quas regni pomeria Chrifto ampliora p3*^**nbsp;ret ÔC excoleret.Id autem optima fide agit,nô ut pfeudapoftoli, ncc ut ufurpa*^^nbsp;apoftolici muncris afeitus eft ad hanc fundionê,ut Chrifti legatus eflet, pernbsp;tiam uocatus,dum perfequutor eflet 6C male meritus. Sic enim crat uolun tasnbsp;mini eum uocantis,non fua fponte currentis, ut minifterio fuo diffunderetg**’'nbsp;riam Chrifti,maxima fide,non quaerens quae fua effent, ut CorinthiorG qui(l’*jnbsp;apoftoli quifubintraueratjfed quae lefu Chrifti, cuius fe gerat Apoftolum, al***nbsp;fibi offi'eq nomen nullum arrogans, Vt autem arrogatiam aliorum déprimât,nbsp;iungit fibi in falutatione Softhenem, quern principe fynagogac fuifle Ada tcH’*’nbsp;tur apoftolica, fad« fcilicctChriftianum, odio autem ludaeorum Corintho r**jnbsp;dum,qui cohabitabatPauloEphefi,unde putatur hancfcripfifle Epiftolam,*^nbsp;amp; permanere uolebat ufcp ad Pentecoften^Fratrem autem nominal more apo^”nbsp;lico, quern à Chrifto didicerat, pro charitate quam fuis ante omnia amp; feriofe,*'**nbsp;ceffurus ex hoc mundo ad patrcm,commendauerat,Delatorem autem qui e*’*’'nbsp;dem faciunt, qui Paulo excelTus 6^ uitia retulerit Corinthiorum, praeter caul^ jnbsp;id agunt* Quamuis bono animo feciffc potuerit quifquis fecit, ÔC fando zelo*.nbsp;ædificationem CorinthiorG, Scribit autem ecclefîæquæ eratCorinthi, utpei*^^]nbsp;grauam unanimi concordiacoalefcant,8Cdcfinantdiflentirc, ÔC quicquam jnbsp;re perperamuelagere,utdccetecclcfiamdei,quædeumagnofcit,credit, amp;^inO’nbsp;ritu,non litera colit,mut«a charitate coglutinatac, Corinthi eratecclefia faO*^’nbsp;in pcrditiffimoluxu olim deprauata urbe,quam nouam ac cœleftem condilt;i^f,nbsp;uerbo euangelq, ex terreftri QC corruptiflima ciuitate. Quae ut erat metrop®**^nbsp;Achaiae,SC ob Ifthm« opulentiffîma,fic quoeç fuerat ÔC uoluptuofiffîma,obnbsp;catorum liccntiam,fed per dei gratiam, Pauli opera couerfa iam eratmax*’’”’nbsp;^x parte ad dominum»

â. nbsp;nbsp;Sandificatis in Chrifto kfu uocatis Tandis, cum omnibus qui

cant nomen domini noftri lefu Chrifti,in omni loco ipforum amp;

Repurgati iam fuerant per cuangelium Chrifti à priftinis uitijs SC cupid*^ bus,faftu diuitiarum,fupercilio philofophiç,reliquis^ morbis, unde folenti**^nbsp;( mor talcs pullulate diffîdia ôf digladiationes,à quibus oportet longiffimcab«**’nbsp;quos idem deus,idem affertorChriftus,idem baptifmus, eadê religio, ‘detnP* jnbsp;miGjtotmodis connedit ôi. copulat, Priftinae uitæ uitia femel gratis abftulii^nbsp;ftus,ut pofthac innocentiam reftitutam fände uiuendo tueantur. Nonnbsp;Veftro merito uobis ea parata eft,nelt;ß enim cam debetis uel opulentiae,uel p^*nbsp;fophitCjUci obferuationi legis Mofaicæ,fed Chrifto Icfw, qui uos femel expü*'^^

AD C O R IN T H I O S. CAP. f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179

tos fuo fanguinc, uocauit ad iugem Sgt;C perpetuam uitæ integn'tatem ac fanditno niam.Nei^ uero ait. Hie fermo ad uos folos pertinet, pertinet ad emnes quicuf^nbsp;ubilibetterrarum profitentur nomendomini noftnIefuChrifti, 6^fuisopibusnbsp;diffifi,ab huiuspendentpræfîdio,fine apudludaeos, fineapud genres, Eademnbsp;eft omnium ecclefia,idem contubernium, uni Chrifto debent ex æquo cunc^f,nbsp;quoda uitiorumfœdiffîmo feruitio manumiffi funtjSC ad fandimoniæ profeflionbsp;nemdeledi. Neclocus nee genus difeerniteuangelij caufam, Chrißus exafquonbsp;communis eftomnium, æque gratuitum eft quicquid ab illo confertur in quofinbsp;cuncj.Sic enim Paulus omnem locum fuum ducit,in quo funt,qui iniiocantnosnbsp;men domini, quod inter Chriftianos charitas communia faciat omnia, maximenbsp;uero Chriftus omnibus iuftitia eft ÔC fandifleatiOjex fide qua confitêtur dominSnbsp;iefumChriftum in toto orbe.

Gratia uobisamp;^ pax à deopatrcnoftro,3^dofhinolefu Chrifto* 3

Turn profitentibus in omni loco nomen domini, turn uobis Corinthtjs com« munem opto gratiam dei,fa uorem ÔC mifcricordiam,per quam iuftifi'cemini pérnbsp;«dem,quae per fpiritum infufum pacificat confeientiam, amp; hilarem reddit, proanbsp;pter condonationê peccatorum, Vtrunc^ autem præftabit, non alius is cui dcanbsp;hcntiir omnia,deus pater nofter 8C dominus lefus Chriftus,a quo uno deo profi'anbsp;dfeituromnis noftra felicitas,qui folus largitur gratiam amp; concordiam,remiffi'onbsp;Item 8C tranquillitatcm.Ea dei gratia à peccatis affertos deo cóciliat,id quod nonnbsp;daturnifi adeo,Cn itacp Sé à Chrifto datur domino noftro,fan's probatur Sé Chrinbsp;fium dominum efle deum,qui dat SC pacem Sé gratiam,Gratia tuebitur innocennbsp;tdm,hanc comiratur concordia,illa fentitur beneficium, ut author non ignore»nbsp;hanc declaratur,quod non titulotenus modo, uerumetiam ipfa reChrianbsp;ftianiftnum fitis amplexi.Per illam cœleftis benefi'cêtiæ participes eftis, per hancnbsp;quod diuinitus accepiftis, pro modulo ueftro uiciiTim altj in alios transfundatis*

Gratias ago deo meo femper pro uobis, in gratia dei quæ data eft uo 4 bis in Chrifto lefu*

Nullutn poft impletum dominiez incarnationis myfterium, Sé exhibita deo oblationem,qua uniuerfa reftaurauit in paflione Sé morte, relidum eft in eccle»nbsp;ba facrificiunijpræter folam Euchariftiam,hoc eft gratiarumalt;ftionem,pro perfcnbsp;da lalutc per ChriftS : ideo tarn familiaris eft femper Paulo gratiarSadio, quainnbsp;deo offert per Chriftum dominu i pro fidelibus quos fuo.minifterio, per gratiamnbsp;Ta ^^bertitad Chriftum, quales inter primos eraht^orinthij, apud quosnbsp;ut de ictum abundauerat, fic cœperat abundare grariarCum enim omniumnbsp;tuenntcorruptiffimi per flagitia plurima,idola colentes, êi mSdo per omnia fer»nbsp;uicntes : fic per euangeltj gratiam Sé Chrifti fpiritu fimt eatenus conuerfi ad do»nbsp;minum,ut non folum idola abiecerint,fed Sé uitæ nouitatem adorfi fuerint, ma»nbsp;xima pars iHor um,ut gratia dei fuperabundaucrit inillis infignitcr,non ex meri»nbsp;• tis,fed gratuita beneficentia dei, qua conuerfi funt toto corde ad dominum pernbsp;cuangelium Chrifti^ Paulo prædicatum,Sé fidcliifima opera inculcatum,

Quod in omnibus diuites fadi eftis in illojin omni uerbo,amp; in omni S icientia,ftcut teftimonium Chrifti confirmatum eft in uobis»

Gratias agit eorum nomine domino deo fuo, quod huius bonitaîe fic exube» rauentinCorinthtjs Chrifti munificêtia, ut qui ante hacopes terrenas fluxas acnbsp;temporarias uenabantur,8é genio per omnia ihdulgebant,nunc cœleftibus,necnbsp;unquam perituris opibus, Chrifti beneficio Sf gratia fint locupletati, Sé in uitx

l?0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. E P IS T.

innoccntiam maxima ex parte reftituti,quae folæ beatos reddunt. Nullum rum uel fermonis ucl fdentiæ donum,quo ecclefiam fpiritus Chrifti turn adorf’nbsp;re confueuit in eius exordio,quod non fitis ampliter affecuti. Dudum inanis P*’*nbsp;lofophiæ fupercilio tumebatis, nunc pro falfa ueram amplexi fapientiam,nbsp;modeftiam.Quondam qui ex uobis humana eloquentia fretifibi placebant,nbsp;coelitus afflatis ex dono fpiritus linguis,cœlcftia loquimini, at(Ç in eo quodcp'**nbsp;mum cognofcitis,qui inter illos meliores conftanter perfiftitis, Vnde ÔC euang^nbsp;It) ueritas, ScChrifti fides fadfa eft illuftrior per uos SC confirmatior, dumnbsp;declaratum eft omnibus quod in uobis geftum eft, non eftegeftum humanisnbsp;fpicijs,fed authore deo,qui fuis dotibus additis, noftrâ apud uos praedicatio”^*''nbsp;comprobauiuEt quç per prophetas dudum amp; Temper gentibus per Chriftu’’^“^nbsp;na promifei^ät ÔC gratiam,ea impleuit in uobis, QC confirmauitfuo fpiritu,

, bis abundedatuseftjUt conftanter credideritisprædicationi de Chrifto, hoc^’ euangelio,quo dei gratia per Chriftum pracdicata eft uobis quoc^, SC prædid^^nbsp;tur in toto mundo,ut cognofcai amplitudinem mifericordiæ SC gratiæ dei, 4'’*nbsp;cffufa eft per Chriftum,per quam 8C deus ipfe 8C opera eius in nobis cognofc^’*’*nbsp;tur,utdifcamusamaredcum,0C paratiefleinomnem uoluntatemeius» i

• 6 nbsp;nbsp;Ita ut nihil uobis defit in ulla gratia, expedatibus reuelationem do*’’nbsp;ninoftri lefu Chrifti, qui ÔCconfirmabituosufiç in finernfinecrim*^'nbsp;in die aduentus domini noftri lefu Chrifti,

Quamuis nee Petrum nec lacobum uideritis uobis euangelizantes, qoo^^ uobis quidam uel folos ucl præcipuos apoftolos efle putat,tarnen nihil eft eai^^nbsp;rerum, quibus deus foletapoftolorum minifterium comprobare, in quonbsp;mini cçteris inferiores,ut fatis liqucat,licet diuerfus fit minifter 8C lega tus,aO**:nbsp;rem tarnenefle eundem,cum idem effedus at(Ç frudus Icgationis SC prscdi^*quot;^nbsp;nis confequatur, lam ut ifta dei in uobis dona ecu pignora immortalitatis fo***^nbsp;tenetis,ita ex his quae cernitis magnalia Chrifti in ueftra ecclefia,fi'dem eorönbsp;ligatisquaenondumcernitis. Expedatis autem diemilium,quodChriftus*!nbsp;nunc in membris fuis adhuclaborarciiidetur, palam aperiat maieftatem fo^nbsp;fegregans impios à ptjs,SC omnem afflidioncm à fuis depellens. Huius did^,nbsp;deriotoleratisincommoda,huiusmetuscotinetuos in officio. Siquidem ulP^jnbsp;peram damnent aut abfoluent homines,certe dies ille certis calculis, autnbsp;fupplicijs addidurus eft,aut immortalitati beatac deftinaturus. Nec eft quo^^^nbsp;fidatis,quem olim eftis habituri iudicem,nunc habetis opitulatorem. Huio«^nbsp;neris eft,quod ab erroribus priftinæ uitar fitis ad innocentiam reftituti. Eiu^*^nbsp;munerecontingct,utqucmadmodn coepiftis piam puram^ uitam agere, Çnbsp;feueretis efle moribus inculpatis, nc quid reperiatin uobis dies ille formitl^^nbsp;domini noftri lefu Chrifti,quod atrum calculum mcreatur.

• 7 nbsp;nbsp;nbsp;Fidelis deus,per quern uocati eftis in focietatem filtj eius lefu

domini noftri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Confido forenonmeis autueftrispraefidtjs,fcd deibonitatefretus, ' ncmfanda fuafpcdeftituit,neepquicquamnopraeftatquodpollicctur, utnbsp;gratuite fauore fuo uos afeiuit SC adoptauitin confortium unici fill) fuinbsp;noftri lefu Chrifti.Is ÔC fauebit adnitentibus uobis, ut in adoptionis honot^nbsp;feueretis,Sc non excidatis ab hæreditate,cuius iam arrabonem p^gnus^ƒ^^^(tnbsp;Chriftum tenetis.Id uobis non ueftris mcritis contigit, nec in pofterumnbsp;da uitac aflequimini,quac expedatis,© Corinthij,quâdo impura funt, 6C

*

4eo opéra ctiam fanftorum, fed per gratiam dei in Chrifto fpcreti's aïTcquî focie!» taiein filij dei in ecclefiafticam unitatem, fub çapife Chrifto in praefenti,in futuronbsp;autem participes fieri gloriæ dei,ad quae toto corde femper adniramini. • *

Obfecvo autem uos fratres per nômen domini noftri lefu Chrtfti, utlt;9 idipfum dicatis omnes,ôd non fint in uobis fehifmata i fins autem perte»nbsp;diineodemfcnfujamp;ineademfententia«

Haâenus ditftum cft,de quitus uobis gratuler, nbsp;in quitus cupiam uos ue»nbsp;¦Duiaam ueftrum defiderem, quidep mutatum oporteatjamp; in quo magnopere uçnbsp;litïijUtueftridiffimiles fitis. Non eft opus utdoceam quid deceat profefîîônêüe«nbsp;ftram,quod ipfi non ignorafis.Tantû otteftor uos fratres chariftimi, per nomennbsp;domini noftri lefu Chrifti,quod optimo iur c facrofantftum eft omiiit us illi femelnbsp;initiatisjficut nomen domini dei patris eius, cùi in gloria amp; maieftate arquai isnbsp;eftjôC in omni ueritate amp; diuinitate confut ftantialis,per hune oro uos,ne ueftranbsp;Concordia fœdisdiifidq s feindatur, Sed animis pariter 8lt; linguisconfentiatisiùnbsp;ucro2lt;bono,utuerefitisunum corpus, membris omnibus inter fe coh^rêtibusnbsp;intcgrum.Mundana fapientia dogmatis SC placitis uarrjs difeinditur, amp; hïnc fa®nbsp;miliarum amp;: opinionum æterna certamina. Chriftianæphilofqphiæ cadem apudnbsp;omnes ftjnt dogmata, neiç nouitiftos fedarum opinionum humanarum riuùnbsp;los.Vnus eftomnium præceptor 2lt; author, Proinde par eft, ut quemadmodumnbsp;anitnorum confenfu iunguntur huic initiati philofophiæfita tempèrent à uei bis^,nbsp;quædiffîdinm Cnnentlntusdiffentircimnium eft.ucrbistantu niiànareffvanm

cos,quorum pietas Si. integritas fidem meretur, Noftis Chloën religio ne fpedaa tam foeminam,noftis huius fuæ patronat non diffîmiles familiares,ab tjs, dum SCnbsp;ueftrisfauentcommodis,ôlt;^meis curis auxiliantur, accept,inter uos effe conœnnbsp;tiones, ceu fadionibus quibufdara inter fe decertantibus ob dodrinas SC doCio^nbsp;res.Quidcnimaliudfonant iftauerba,quçpa(rim inter uos audiunturfdiim ex«nbsp;empli gratia hic dicit,Ego fum Pauli,hoc eft, de dodrina SC baptifmate fufeeptisnbsp;a Paulojdeordine Pauliiillc uerodicat,Ego Apollo fum.Qui cum ludæus fueritnbsp;Alcxandrinusjuir cloques, SC in feripturis potens,in Achaiam uenerat abEphenbsp;fo,multum contulerat credentibus, uehemcntercp SC publice reuincebat per fcrinbsp;pturas Iuda:os,IsCorinthiquoqîerat,ô(: multum pro Chriftiuloriaegerat. 6t irt

l8t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN 1.'EPISr

chorum infti’tuto ntmium multi nominari ÓC efle ftudüerunt, quamuis admoniti de contrario:quafi nÓ^fufficiat uel placeat generalis appellatio, utC»nbsp;ftianidicantur»

• 10 nbsp;nbsp;DiuifuseftChriftusC^Nunquid Paulus crudfixuseft pro uobisC^*^nbsp;in nomine Pauli baptizati eftisf

Non eft Chriftus diuifus per multas ecclefias, nee in fedarios diuidenda cleßa,qui aliud $ Chrißi nomen profiteantur 5C euangelium, qui feruosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

terius ^dei QC Chrifti dominiiadareaudeant.DocuitiynccriiTimam charita^ ; Chriftus,Kfimpliccm regulam uitc ueritatis ÖC fidei .In huius profeffionetn bnbsp;liac amp; religtoniSjfacramentum baptifma Chrifti inftitutum eft,non in alteriuanbsp;men in patris Si filtj Qi fpiritus fandi. Quamuis 0^ Chrifti nomen complc^^^nbsp;hacc nomina, Qi indicans uirtutem remittendi peccata per difpcnfaiionemnbsp;fti in fanguine peccatorum ablutionem effi'ciat,Solus ergo eft Chriftus, in c^*nbsp;nomine baptizamur,non altcrius cuiufeuneç. Quin Qi loannes Baptifta no^nbsp;fuo nomine,fcd eins quem prædicabat uenturum agnum dei,peccata munlt;l*,nbsp;Ientem,fuos baptizarit,ÖC inftituit in fide cius quem docuit,Cur ergo huius f ,nbsp;feftionis gloriam,quæ tota uni illi debetur,partimur in homines, ex minißf^^^'nbsp;chores facientesjquafi aliquid efle ueltnt ueldebeant, quod ne Mofes quidc*^ /nbsp;Aaron fuis effe 8C haberi uolebantCui crgo,ö Corinthij, debetis innocenß^j^nbsp;Nonne ei qui lauft uos fanguine fuo f Cur igitur aliud nomen praetexftur,lt;l^nbsp;cius cuius eft beneficiumc’Än Paulus pro uobis crucifixus cftî’ Soli Chriftonbsp;tis ex aequo omnefalutis beneficium, quado pro omnibus folus eft mortuus î .nbsp;ergo diuerforum hominu titulos uobis afcifcitisjueluti illis tribuentes, quo^**.nbsp;Chrifto acceptum ferri oportuitCPer baptifmum inferimur Chrifto,amp; huiu«^^nbsp;mincbaptizamur,unde uis omnis baptifmi proficifcitur.Qui uero couenii/^nbsp;li uos did potius q Chrifti, cum non Pauli fed Chrifti nomine fitis baptizati-

• 11 nbsp;nbsp;Gratias ago deo,quod neminem ueftrum baptizaui, nifi Crifpu’’^nbsp;Caiûîne quis dicat quod in nomine meo baptizati eftis. Baptizauinbsp;amp;Stephanæ domumgt; Cæterum nefdo,fi quem alium(ueftrum)*’nbsp;ptizailerim.

Si per hanc baptifmi occafioncm,gloria quaedeo debetur, hominum bus uindicatur,gratias ago deo,quod neminem ueftrumbaptizauerim,nbsp;nbsp;nbsp;|ii

Crifpum Si Caium,qui,ni fallor,nihil hinc arrogant fibi gloriç, Qi me mintß'* ^(1 tantum Chrifti agnofcunt,Chriftum ipfum authorem. Quod ft plures bapf*^nbsp;fern,fieri poterat,ut exifteret qui fe pro Chriftianis Paulinos appellari uell^^nbsp;rum interim fuccurrit, quod Stephans familiam baptizaui: practcrea,nbsp;commcmini,fi quem alium baptizarim aqua,docui autem complures. Sinbsp;mneSjUt Chrifti fpiritu baptizati fueritis, Dornum autem baptizari,cftnbsp;omnem,non tantum prouedioris ætatis, fed qtri membris Chrifti adnut^nbsp;amp; myftico corpori ecclefîæ incorporari poITunt, quales non minus noßt*nbsp;tes funt,^ Ifraelitarum olim, qui per circuncifionem odauæ diei infer«nbsp;fideliS fynagogæ.Sic quocß initia«' fuerunt fedis à fedartjs fecundo bapuß”nbsp;quod uocantjdum iurare docet in Regulas Francifci,Benedidi, Sinbsp;bus et fîgna imponiït agnitionis in ueße:nec alios geßare fînnt nifi fuos coio

Non enim mißt me Chriftus baptizare, fed euanr'’^*’quot;'*quot;’ ^entia uerbi,ut non euacuetur crux Chrifti»

AD CORINHTIOS. CAP, IT, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l8j

Minimum eft in bapnfmo quod conferturabhomine, cuiusamp;f nonmagno« pere meminit. Solcnnia ilia uerba quiuis proferre poteft : uoletem ac promptumnbsp;aqua tingere,tum procliue eft turn tutum. Verum efficacifermone,amp; fpirirunbsp;lofojtraducere à uittjs hominem,quibus diutiflimeiam quifquam afueuit, à pa«nbsp;trijs inftitutis SC ritibus transferre in longe diuerfam religionem QC uitarn',id nonnbsp;fine magno capitis tui periculo fit Jd uero munus eft apoftoHco uiro dtgnû, binenbsp;erat iuftior gloriandi caufa,fi fas eft quicquam homini uendicare.Non quodnbsp;probeturbaptifmus, fed quod potiora præferantur, quae potiffimum Apoftolonbsp;funtdelegata.Necenim Chriftus ideo deftinauit banc Paulo delegationead gennbsp;teSjUt miniftcr effet bapttfmi,fed Ut praeconio fuo nominis Chrifti gloria illuftra«nbsp;retapudomnes,S€^plurimospereuangelicam docftrinamilliadiungeret. Nonnbsp;ut humano more quicquam inde giorietur,necp enim id fieri uoluit, humanac faanbsp;pientiaefacundiæ^ præfidijs,quibus nihil huiufmodi præftare poterat.Incomponbsp;fito fimplici^ fermone rem tarn arduam geri uoluit, ut tota laus fadi deo trSferianbsp;batur,Cuiplacuitper contemptam2lt; ignominiofam Chrifti crucem innouarcnbsp;mundu uniuerfum, Videtur autem obiter Paulus taxare eos, qui fefe apud Coanbsp;rinthios elegantia orationis ucnditabant,cumipfe non tanta eloquentia euangenbsp;hum prædicaret amp; pompa uerborS,fed nec^opus fuit. Imo contra,fermone firn-plici ufus eft, ne crux Chrifti euacuaretur, ÔC ut fpiritus dei in corde fidelium ef»nbsp;fetuiuacior.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i h

Verbumenimcrucispercuntibus quiaemltuftitiaeft,qs autem qui 15 falui Hunt,id eft nobis,dei uirtus eft*

Humilis dC abieda res uidetur Chrifti crux,fed haec humilitas uincitomnem huiustnundicelfitudtnem, Stultaquidem amp; indoda res uidetur fermo rudis dCnbsp;inconditus,quoChriftumprædicamuscruciaffixum, S)Cin crucemortuumdeinbsp;filium.Sed quibus tandem ita uidetur fNimirum ijs,qui priftinis excæcati uitijs,nbsp;carnis fenfu abundantes,2f quae mundi funt fapierttes,hon audiunt intus fermonbsp;nem euangelicum, quod Chrifti morte uita contigerit tjs qui in mundo uiuuntnbsp;credcntibuSjô^ ideo pereunt,eo reiedo,unde poterat falus obtingcre. Caeteruntnbsp;ij qui falutemæternam hincconfequuntur,quicredunteuangclio falutisjdepecnbsp;catorS rcmiffione per Chrifti mortem obtenta,illi profedo fentiunt non effe remnbsp;imbecillam,fcd omnibus humanac fapientiæ præfidijs efficaciorem, ac prorfus ànbsp;fapientiadeiadmirabili aebonitateprofedam effe.Tribuit autem euangclio trianbsp;nomina.Sermonem crucis uocat,eo quod carncm offendat,Stultitiam,quia connbsp;tra fapientiain carnis. Potentiam dei^quia mundum uicit.

Scriptum eft enimîPerdam fapientiam fapientum, Slt;f prudentiam prudentium reprobabo. Vbi fapiensCVbi fcribafVbi inquifitor huiusnbsp;fæcuhVNônneftultam fecit deus fapientiam huius mundi7

Vifumeftfapientiaedei,nouahac minimeepuulgariratione mundum uni« uerfum inftaurare,quod olim fe fadurum per Ifaiam propheta promifcrat,apudnbsp;quern cap.i9.italoquitur,utcomparet humanam fapientiam dC prudentiam hisnbsp;quæ per infomnia uidentur dormiêtibus,quod fuo propofito pulchre aptat Pausnbsp;!us,dicens in euangelico negotio abnegandam effe, Qc euacuanda omnem munnbsp;di fapientiamjquandoquidem crucis myfterium perfcrutari nequeantuel noffc,nbsp;T am abeft m quicquam hie promoueat,ut etiam reijeiatur. Quid enim hie pote*nbsp;rit fcriba fapiês,aut fæculi inquifitorf De quo Ifaias jj.Nihil plane.Nonne uidc:*nbsp;mus innouari mundum c'nonne uidemus homines priftinæ religtoni » priftinaeq^nbsp;q X

l84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

philofophiae dîfRfoSjChrifti crucem ampledi Nonne iam intelligunt impiod quod antca pietas habebatur: 0^ ftultiffimum eflcjquod pr (us fapiens uidebai'^’^'nbsp;Vbi interim fapiens, legis fcientia tumens f Vbi fcriba, Icgis interpretatione*^'nbsp;perbusf Vbi philofophusjqui fcrutat arcana naturæ,Slt; opiflcis oblitus, resnbsp;ditas admiratur fMagnum quiddam poUicebantur omnes,uerum 2lt; falfinbsp;fefellerunt. luftitiam 0^ felicitatem promittebant, infelices interim ipfi, QC fnbsp;oper ti, paffus eft illos deus ( fic merebatur illorum arrogantia} per caccitatemnbsp;præcipites in omne dedecoris genus,ut illos fi bi oftenderet, ac refipifcentes t^”'nbsp;dem intclligerent, inanem eflè fapientiæ profeflionem, QC inefficacem. Annbsp;igitur deusjhuius mundi fapientiam ftultam efle declarauitc'

Nam quia in dei fapientia non cognouit mundus per fapient*^ deum,placuit deo per ftultitiam prædicationis faluos facere credeni^^'nbsp;' Declaraueratiam antea deus fuam fapientiam per hoc pulcherrimumnbsp;culum mûdi,fumma ratione conditi,ut ex operis admirationc homines rapct^’’*nbsp;tur in admirationemopificis. At ea res ipfcMrum uitio ceffitin diuerfum.Rcs^*’^nbsp;ditas admirati uenerati^ funt infipientes, fadi authorem uelut incognituin^nbsp;tempferunt. Etitauixerunt, quafideus autfaueretuitijs, autquodcondidi^*^^nbsp;non idem moderaretur. Proinde rem eandemdiuerfauia aggreffus eft,nbsp;eft ut quibus fapientia declarata per res coditas,ceffifîèt in deterius,hos refn^jnbsp;ret per prçdicationemrei,quae mortalibus ftulta QC humiiis uideretur, VtquiP^nbsp;lofophantes,muta faxa pro dtjs colebant, iam credentes falutem ueramnbsp;rentur per crucem Chrifti,Iam^ diffifipraefidtjs humanç philofophiæ,pernbsp;diuinæ fiderent bonitati.Nec enim fpes erat falutis,nifi fuiffet intelletftum,nbsp;falutem fperareoportuifletjnempeàChriftipaflîoneamp;cruce, quod deus^^nbsp;difletfilium fuum unigenitum in mortem, ut credentes uiuamus per eum.nbsp;enim eft euangelium quod praedicauerutapoftoli,quod ÔC ftultitia uideturnbsp;carnijfed percunti impio 6C incrédule homini.

i6 Quoniam amp;Iudæi ftgnapetunt, ôdGræci fapientiam quærunt,^“’ autem prædicamus Chriftum crucifixum Judæis quidem fcandalu,g^''^nbsp;tibus autem ftultitiam, ipfis autem uocatis ludæis atCß Græcis,Chri‘^'''nbsp;dei uirtutem,amp; dei fapientiam,

Auferenda femel erat fiducta fui, non folum ludaeis, uerumetiam gendf’^.^j Etenirn utIudaeiprodigiapoftulant,acmaiorSfuor0miraculisfefe iaditao^*’nbsp;Græci fedantur eruditionem,ac philofophiæ cognitionem, ab hac fibinbsp;tes felicitatem Só gloriam. Vtroûç fua fefellit opinio : nam Sgt;C ludaei fiducial^^j,nbsp;exciderunt à Chrifto,fadis fuis iufiitiam quaerentcs,0^ fibi promittentesjcef^/^^jnbsp;ntjs inftitutis à deo fi feruaflent, Etphilofophi fapientiae perfuafionefibi pbnbsp;SC turgidi,non recipiunt humilem in fpeciem prçdicationem crucis,At nos^ (nbsp;Mofi cum deo colloquia,nec angelos hofpitio receptos Abrahae, nec Soleinnbsp;iuirum,nec huiufmodi quicquam prædicamus, unde ludæi criftas tollunt*nbsp;turfus orbium motus, aut fyderum uires,aut fulminu caufas prædicamus,nbsp;rum rerum cognitio Græcis addit fupercilium. Quid igitur Rem primanbsp;ftultam ÔC humilem prædicamus, uidelicetChriftum crucifixum, cuius Ini^nbsp;tas ludæis ruinæ fuit occafio,qui lonæ tarnen prodigium admirâtur,Chril^nbsp;to maioris Iona fada calumniantur, Græcis uero, qui rationibus humanisnbsp;ftigant omnia,ftultum uidetur uirginem coelitus concepüTe fœtum, fub hot^nbsp;latuiffe de«m,morte witam effc reftitutam, reuixiffe qui femel effet mortuu^^

AD CORINTH! O S. CAP. T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l8y

Chriftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidetur afpernabilis, fed his dûtaxat qui fuis adhuc præfîdfjs ma

lefidtint.Cæterum tj quos dtm'nus afflatus ad fîdem uocauirjam^ transformati funt per euangeltj prædi'cationem,flue ludæi fîue Graeci, fentiûthumilem iliumnbsp;crucifixum,dei üirtutem elTe, ac dei fapientiam, ut iam ncc prodigia defîderentnbsp;hrdæi, qui maiora reperiunt in Chrifto, nec fapientiam Græci, femel reperto Oanbsp;mnis fapientiæ fonte Chrifto*

Quia quodftultumeft deijfapi'entius efthominibus: 8^ quod infirs? 17 mum eft dei,forrius eft hominibus*

Vehementi comparatione amplifîcat diuinam fapientiam jquafi diceret, Mia nimum quod deus fapientia fua operatus eft,quod^ noftro iudicio ftultiffîmumnbsp;uideri poffetjiuxta aeftimationem hominum ftultam,id longo interuallo omnemnbsp;mundi fapientiam fuperauDeiecit enim fe deus à fua fublimitate,ad noftram hunbsp;militatem: defeendit à fua fapientia,ad noftram ftultitiam : ÔC tarnen quod in illonbsp;ftultum eft uifum, praecellit uniuerfam mundi fapientiam : ÔC quod in illo uifumnbsp;elt imbecille,ualidius fuit omnibus humanis uiribus.Quid abiedius,^ inter manbsp;leheos ut maleficum tolli in crucem Atqui hoc pado mortem nulli nô inuidaranbsp;olus deuicit.Quid fimplicius autpopularius euâgelicadodrinac'quam S)C Chrisnbsp;«us populo propofuit, ôi. à populo intclligi potuit*

ideteenim uocationem ueftram frafres,quia non multi fapientes fe 18 cundum carnem,non multi potentes,non multi nobiles*

Haec ut uidetur dei ftultitia,orbê uni uer fum mutauit Qâ innouauit, quod atta tehac nulla philofophorum profeflîo ualuit efficere, ne quid huius laudis humaanbsp;*^*5 præfidijs afcriberetur*Id erat futurum j fi opum aut cruditionis adminiculisnbsp;potentes acfapiêtiac profefïîone célébrés,res adminiftratafuÜTet.Nunccumnbsp;Petidiotas ôc pifeatores expugnatum fit humanæ fapientiæ faftigium, totius hunbsp;JUS ncgottj gloriam intelligimus uni deberi dco j cuius occulta uis contrarqs rcanbsp;us contraria praeftititNec in Chrifto tantum aut apoftolis locum habet quod dînbsp;^Ojidem apparet in ueftro gregé, quos deus ad hanc gr a tia uocauit* Videtis ipf»nbsp;ƒatres,^ pa^.^nbsp;nbsp;nbsp;jnj-gf ygg humana eruditione praediti,^ non multi potentes,

‘uxta uulgarem aeftimationem,^ pauci maiorum imaginibus clari* Per humiles ®Ha eft euangelij gloria,per humiles dilatatur,ut uerfis rerum uicibus,humilitasnbsp;^^pugnet altitudinem,fimplicitas coarguat humanam aftutiam*

^^dquæ ftulta füntmundielegitdeuSjUt confundatfapientes: èC in^ 19 ’’’^’^ündi elegit deus,ut confundatfortiaîamp;ignobiliamundi amp; consnbsp;temptibihanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jeus : amp; ea quæ non funt, ut ea quæ funt deftrueret, ut

*^on glorietur omnis caro in confpedu eius*

Quae uero rudia amp; indodfa uidentur apud mundanos homincs, ea potiflîm g Qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deus, quo magis pudeat humanae fapientiæ profeifores friuoli conatus»

xuæ^ iuxta uulgarem homing aeftimationem uidêtur imbecilla,ea potiifimum irrideat iftos, qui fadionibus ac opibus aut tyrannide, aut alianbsp;tetn^*^ 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potentes uidentur,Quæ^ iuxta mundum humilia funtcon

quænl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihilo ducuntur, haec praecipue delegit, ut antiquaret ea

fushu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habere momentiuidebantur.Nequidhaberetmortalitas autfen

ter fenri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud iudicem deS, fed in hoc fidat,fi de feipfo humilî

atcorâ deo. Nam apudhomines inanis eftgloriatio, inter diuina autem tiQiananulla prorfus eft comparatio»

q 5

186 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

10 Ex ipfo autem uos eftis in Chn'fto kfu,qui fadus eft nobis fapien^'^’ iuftftia,8lt; fanctiHcatiOjamp;^ redem,ptio,utquemadmodum fcripturncft'nbsp;Qui glon'atur,! n domino glorietur»

Quamuis mundi iudicio uiles eßis, minimi^ pretij) tarnen dei patris bcne^* CIO ueram 8lt; fummam dignitatem eftis confequiwijqui uos afeiuit in confortiu’î’nbsp;filtj fuijper quern alia ratione largitus eft uobis omniajquae mundi celfitudonbsp;polIicebatur,Per hunc contigttfalutaris Ô6 uerafapientia, ut philofophia noO‘‘^nbsp;opus.Per hunccontigitinnocentia, ut nihil iam fit quod Mofaicæ legis opernnbsp;fideretis. Per huncacceflîtuitæfandimonia, nequishanc fuisafcribat merió^’nbsp;Per hunc contigitlibertasjUt cuius fangirineredemptifumus à uitiorumtyt^’’*nbsp;nide^Brcuitcrjfelicitatis fummam uniChriftodebemus authori patri, quop'^nbsp;nc fiatquodfcripfitlercmias cap. 9. Nefibiplaccatfapicns obfapientiamfua*”’nbsp;nee fidat potens uiribus fuis,nec efFeratur diucs opum fiduciatnam hare nonbsp;fiant felicitatem. V er um fi quis uelit uere gloriari, glorietur hoc nomine,nbsp;deum agnoueritjomnium uerorum bonorum authorem ac fontem:ac ita glot*^'nbsp;tur,ne quam huius negottj portionem mundi præfidtjs arroget»

C A P V T II.

T ego cum ueniflem ad uos fratres,ueni non in fubUmitate monis,autfapientiæ,annuncians uobis teftimonium Chrifti'nbsp;Qiiemadmodum fupra de caeteris loquutus eft,ita 6C in prarfend'^nbsp;pite de feloquitur^Viderintjinquit,quid uobis præftcnt,quos pudethumilitat^nbsp;Chriftijfed legis operum ÔC opum fapientiæquocp titulo feièiadant, apud uo^’!nbsp;tiora loquentes «t à fimplicioribus pcrcipi poifint ad nullam utilitatem, ftdnbsp;fui oftentationemftd quod agebant quidam faifo nomine Apofioli. Certe nonbsp;conditionc uos adChriftum ego couerti. Etenim cumprimum uenirem adiiö’’nbsp;arcanam QC reconditam euangelq fapientiâ uobis tradiiurus,non ueni admit»”*nbsp;darcuiulpiameloquêtiae uiribus inftrudus, auteximia quadam philofophistnbsp;gnitionefufpiciendus,quodhominum genus feiebam apud uos plurimifî^'nbsp;Quanquam enim harum rerum non eram omnino rudis, negledis tarnen hU) jnbsp;lum teftimonium dei uobis annunciaui,quodàdeo mihidemâdatum eratjib”/nbsp;firenue QC conftanter exequebar. Quod deus ipfe fuo uexbo de fe folus fert,nbsp;fua uoIuntatCjmifericordia, ÔC beneuolentia, de remÜTione quoeç peccatotH’”’nbsp;amp; huius certitudinis nota id nominat teftimonium dei,quod per euangeliupt^*nbsp;dicabatPaulus de Chrifto,profalute mundi crucifixo.

2. nbsp;nbsp;Non enim iudicaui me feirealiquid inter uos,nifîlefum Chriftuinr

hunccrucifixum»

Non ftatui aliud me uelle feire aut docerc,non quae m3do prarclara uid^b»^ tur profeifus fum,fed tantum lefum ChriftS,amp; hunc crucifi'xum.Netçnbsp;nc(Ç lucrum apud uos uenatus fum, neep me apud uos pro dodio uenditaui»nbsp;hoc unum fpedaui,ut uos ChriftS lefum fîlium dei amofeeretis, qui ueflrt dnbsp;fa fadus eft homo,pro^ ueftris peccatis malcdidum îadus QC facrifi'cium,nbsp;affîxus eftjUt nos peccatorum uinculis alligatos eximerct.Chriftum autem P*quot;*nbsp;dicat,qui fidem in eius crucifixionis meritum docet,6d fimul quoeç moresnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

di iuxta Chrifti exemplum,ne feruiatur pcccato,quemadmodum eum decettl accedit ad compagem corporis Chrifti,ut corpus quo(^ noftrS crucifîgatut^nbsp;uitijs ôf eoncupifcentîjs, Sicut autem praedicatio mea apud uos humilis fuibnbsp;ô^perfona,

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; *

AD CO RIN T H IOS. CAP. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'187

Et ego in in fir mi täte, ÔC timoré* amp; tremore multo fui apud uos,amp; fer 5 mo meus, prædicatio mea non in perfuafibilibus humanæ fàpientiænbsp;uerbisjfedin often fione fpiritus amp;uirtuiis, ut fides ueftra nofitinfapi*nbsp;entiahominum,fed in uirtute dei.

Quanquam humilis pracdicatto de Chn'fto crucifixo, effi'cax in uobjs fuerit, tarnen hinc nihil mihi laudis arrogaui, fic ui'uens apud uos, non ut potens qiiiamp;nbsp;piam,fcdutimbecillis ac tenuis,non ut regnuaffedans, fed utinfiidtjs impiorutnnbsp;pcriculis omnibus obnoxius, Potentium uires tolerantia uieimus.Porro qua«nbsp;bs crat uitæ habitus,talis S)C oratio.Quemadmodu ilia nullis hominum praefidtjs,nbsp;•cdfolius dei protedu munita erat aduerfus improborum uiolentiam : ita fermonbsp;mens nequaquam inftrudus erarrhetorum ornamentis,aut philofophorum ar»nbsp;gumcntis,qui declararet quanta ipfe pollcrem uel eloquentia uel eruditione,fednbsp;tarnen efßcax fuit ad transfigurandos uos,non oßentatione dodrinæ,fcd fpiritiinbsp;amp; uirtute dei,qui afflatu ÔC miraculis noftro licet incondite fermoni uim adde*nbsp;bat,ne quis hoc quod à fuperioris uitç tenebris ad euangeltj lucem eßis transla ti,nbsp;fç tant incredibili penitus perfuafa,cxißimct uos humanæ dodrinæ aut eloquennbsp;tiædebcre,quam nobis non uindicamus, fed potentiæ diuinæ', per quam fermonbsp;nouer effîcacior fuit, philofophorum oratio, quamlibet arguta aut compofita,nbsp;^ifeimus hic eos non rede ad feopum intenderc, qui euangelium abfc^ timorénbsp;Pf'^j^^ulis, fine^ uirtute dC excmplo fanditatis prædicant, qui cundatores 8Cnbsp;P ^^’’°*^’^iafocorditer agunt,ô^ uerbis efiîuendo tantum tradant. Spiritus adanbsp;“8lt;^potentia,utfidem, ftudium aeferuorem oßendät uerbis QC fadis parati adnbsp;quocß,quando abfcç cr uce crux prædicari non poffit mundo.

. Sapietitigfj^ autem loquimur inter perfedos: fapientiam uero no hu^: 4 lus læculi, neq^ principum huius fæculi, qui deftruuntur, fed loquimurnbsp;fapientiam in my fterio,quæ abfcondita eft.

docere uidemur apud incrcdülos,6^ humâno intelledu dißeti fapiètiæ iadatores,dum Chrifli crucem prædicamus, ijdem nos apud cosnbsp;qui iierbo fcripturac plene credunt,8C myßeria legis didicerunt, ueteribus tra dûnbsp;ptophetis indicata,eximiam quandâ fapientiam prædicare uidemûr.Omninbsp;connbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b’dæorû, myßeria multa de Chrifti regno ôf gentiunt

dita^^'^^'^°^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prifeis illius gentis Tandis patribus,etiam per manus tra# gt;

Dedfarragines inueniStur in monumentis dodiorum, quæ fub P * ^^^atnalielisquocßdidiceratimperfedius. Perfede autem fpiritu fandonbsp;U ƒatus,qu[3jj'2 apud gentis fuæ dodiores profèrebat, S/CinChrifto oßendebatnbsp;’npleta,ô^ indies impleri.Ea fapientia longediuerfa erat ab ea quam mundihuanbsp;JUS lapientes promittebant,qui mundi huius caufas humanis rationibus frufiranbsp;crutantur.Et quam uulgo iaditant fummates tam gentium q etiam fynagogæ,nbsp;xpl myfteriorum traditioncm ob quaeßuofam fuam theologiam negle«nbsp;Gamalielis traditiones ridebant increduH,nbsp;myft ^^'’^^^T^’^^utt^u’^’^buiufmodi perfedi nonulli,ut Apollo Qi. fimiles,quinbsp;dunnir^P*^^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lcgerant,quac hodiequoc^ extare pro

ditionum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Haeredia,Pici fenioris,ÖC Galetini.Harum itacp tra»

tur fapien • dodos putarim hic perfedos diet à Paulo, inter quos loqua« Pharifænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;huius mundi,hoc eß philofophicam. Ncq^ Rabinorum aut

or um uel Sedariorum apud fy nagogam fapicnuam,quam iadät contra

94

gt;88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T. I Nquot; I. E P I S T,

euangelîum* Quorum omnium authoritas,unà cum ipfatllorum làpientïap^ Chriftumabrogatur ôôantiquaturjÔC cum fynagoga fepelitur, prodttanbsp;rum ftulritia,^ fandîorum uera fapientia quam loquimur« Loquimur auteiP/^*'nbsp;uinam fapientiam de lege 8C prophetïs,myfteria in Chrifto compléta, fed ànbsp;toribus uanitatum huius mundi abfcondita, quæ potens eß ÔC effîcax uiribiis 2“nbsp;parandum fiddes,in uera fapientia confummandos»

y nbsp;nbsp;Quam prædeftinauit deus ante fæcula in gloriam noftram,quani

mo prindpum huius fæculi cognouit.Si enim cognouifTent, nunquao^ dominum gloriæ crucifîxiiTenu

Sapientia iUa quæ fanus efl intelledus legis ac prophetarum, myfierij de Chriflo incarnando ÔC mundû faluaturo paiîîone ôf morte fua,eam doniifl^^nbsp;prædeflinauit OC præordinauit anteomnia fæcula, Qiiin Qi. ante quædamnbsp;patriarchis ÔC J^phetis infpirauerat QC reuelauerat,cis quos dignos habuit,à q^*'nbsp;bus peruenitfideli traditione tam facrorum librorum, interpretum ufcç alt;^nbsp;cuIumPauIi,SCadhucdurat,etiam in ludæorumfcriptis. Id autem ceflîting'^'nbsp;riam non tantum Chrifli,fed ÔC apoßolorum ôc crcdentium,qui ilia non tantLJ*^nbsp;Humana traditione,fed ex fpiritus fandi immiflîone fie didicerunt, ÔC Chd‘‘*nbsp;dominifamiliariinflrudionc,dS interpretabatur feripturas apoßolisfeorfü'”’nbsp;ut ea mundo quoep protulcrint ÔC perfuaferint crédita, qu5do deus dignatusnbsp;huius arcani participes facere ecclefiam non tantû ludaicam, fed etiam gêtiii’J’nbsp;S)C adChrißumconuerforum, Earn autem myßieam fapientiam inferipturis^^nbsp;Chriflo contcntam,nemo Rabinorum et magiflrorum magnorum in fynago^?’nbsp;nemo Scribarum Ôf Pharifgorum,nemo principû in ilia fynagoga,qui tunenbsp;ctpcscrant fæculi illius, cognouit. Eorum nullt dominus rcuelauit, SCfpit**^’nbsp;Cmifli, qui fîmplicibus tantum 8f puris animis deledatur, quales apofloloJ'^’*”nbsp;erantÔfdifcipulorûChrifli, Alioqui fleam myflicam de Chriflo fapientian’^^’*nbsp;gnouiflent primates illius gentis QC urbis, nunquam Chriflum dominumnbsp;abnegaffènt,minimecrucifi'xiflent, Sedôf flcognouiflentfuturs, utquamü^’^nbsp;humilisautftultacrux Chriflifuofulgore mundigloriamobfufcaret,nbsp;libetimbecillis,mortisôfpeccatityrannidemexpugnaret, (Id uero erat my* ,*nbsp;riurnabfconditummundo à fæcuh's)nunquâillumprincipem acfontemotu*’*’nbsp;gloriæ cruci afiîxiflent,

Sed fîciit feriptum eftîQuod oculus non uidit,nec auris audiufl» in cor hominis afcenderunt,quæ præparauit deus ijs qui diligunt

Quamlibet cruditos in cognitione rerum uifîbilium, quamlibet turgidos entia Icgisjôf traditionum pharifaicarû, tarnen huiufmodi arcanum myflcdi*nbsp;dei in Chriflo illos fefellit,folis ijs communicandS, quos animi modeflia deonbsp;ciliafletld enim fore prædixeratIfaias, declarans hanc de qua loquimurnbsp;ttam,fecreto mentibus infpirari,Quæ,inquit cap, 64,ncc cofpeda funt unq*^,^nbsp;humants oculis,nec humanis auribus audito, ncc unquam cuiufquamnbsp;cogitau'one concepta funt,ea parauit deus ijs à quibus fynccre diligitur, qy‘’*nbsp;philofophantur,non ratiocinationibus. Qui uerbo dei humiliter fc fubmit^’^^nbsp;Ôf Chrifts tn feripturis faerts tnquirunt,qucm QC inueniunt ôf agnofcuiU,nbsp;SC faluantur tn præfenti fæculo SC futuro.

-J nbsp;nbsp;Nobis autem reuelauit deus per fpiritum fuum,Spiritus enimnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

fçrutatur,etiam profunda dei, Qgis enimhominum feit quæ funt

Ad CCORINTHIOS. cap, II* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189

nis,ni(î fpin’tus hominis,qui in ipfo

Myftcria Chri'ßi tantum fpiritualibus nota, nön merucrunt fcirc elati prînci pcs lynagogæ,nec etiam tumidi gentiliiim philofophi. Nobis uclut amicis area»nbsp;num hoc patefecit deus,non per humanam dodî^rinam, fed per afflatS occultumnbsp;uifpintus.Is quoniam diuinus eft,ÔCàdeo profedus,etiam abditiflima retrufiCnbsp;,fccretarimatur,quônonpertingithumanacuriofîtas. Idueroprobatnbsp;aumühPaciem hominumeuiuis promptum efteernere. Cæterum quid la teat innbsp;•ntimis animi receffîbus nemo mortalium profpicitjd folus nouit ipfe fpiritus,etnbsp;^nimus humanus fi bi confeius Jam cum uos arcanum hoc dei confiliû quo uosnbsp;Pcthhumfuumàmortehberauitcognofcitis, à foJodeoedodtfitisoportet. Hisnbsp;uerbis probat fidem in deum per Chriftum,non efle hominis,fed folius dci,quaßnbsp;u*ccret:Si id cognofeitis creditis,hanc cognitionê èc fidei huius reuelationemnbsp;’deoaccepiftis. His aute uerbis Paulus occulte femper perftringitpfeudapoftoinbsp;*'^s,quife uerborum lenocinio,SC curiofis quxftionibus apud Corinthios uendianbsp;*abant,ut dicat:NihiI horum apud uos egi,fed in humilitate üeni, tarnen uosnbsp;Interim potentes eftis in fide ÔC Cognition e dei. Videtis ergo folauirtutedeihocnbsp;3dutn. Illos uero pfeudapoftolos eloquetiae fuæ niientes, nihilpotuiffe folidumnbsp;noutim afferre.

ha Sc quæ Jei funt nemo cognouit,nifî fpiritus dei. Mos autem non 8 Phitum huius mundi accepimus, fed fpiritum qui ex deo eft,ut feiamusnbsp;deo donata funt nobis.

Return quidem condnarum cotemplatio Öf inueftigatio complun'um efl, ^°’'um quoej infidelium.Caeterum quç funt abflrufa in mente confilio^ diuino,nbsp;'uio nouit,nifi fpiritus æternus, qui deo intimus eft, 6Ó ob id ilfarum conftiusnbsp;iniparttt homini cogitationes arcanas ta cito fufurrio. Deus im«nbsp;fuum confilium per fpiritum,non hominis,qui prætcr humanas res ninbsp;j. ' ^'Ihrre poteftjfed dci.Qualis eft fpiritus,talia docet.Habet öf mundus hiefpinbsp;•tum fmini,eo qui corripiuntur,mundana tum fapiunt tum amant. At nobis djnbsp;'¦J* fpiritus afflatus cœleftia fuggerit utintelligamus quantum bonorum deusnbsp;^obislargitusfitper Chrifticrucem,nempefalutemmûdi, ÔC cum pâtre cœleftinbsp;cconciliationem, SCquæcunc^olimmundopromiferat perprophetas. Etinternbsp;11^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prophetas in manibus habebant,pauci hoc myfterium intel

qm'a fpiritu huius mundi iam turn imbuti erant.Qiii uero intclligebâf, piritu dei docente hoc intelligebantjôô hij femper anxie defidcrabantMeiïîam.

Quæ 8iloquimur,non in dotftis humanæfapientiæuerbis,fedin do 9 ^ina fpiritiiSjfpiritualibus fpiritualia comparantes.

Hanc philofophiâ cœleftem, quam ut à fpiritu Chrifti hauftmus,ita uicifîîm aàitnus ptjs acfîmplicibus,non uerbis arte compofttis, quemadmodum tradôCnbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P’^ofeiforeSjid quod profitentur. Sed uerbis inconditis quidem, ue«

feA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Conuenitenim,ut quoniam magnopCi»

hu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cftfapientiægenus,diuerfa fit QC tradendiratio. Humana quæ funt,

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^*^^duntur.Qiiæ cœleftia ac fpiritualia,nouo modo tradenda erâtgt;

funtd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti,iam habiles

tu I ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ipftitualfiquippe fpirituales amp; ipfi.Auditor enim fpiritualis,fpiria

a Ip ilofoplu'a:congruit,ôifisfimplexô(^abf($fimulationc: myfieriaenimfpi» us as qui fpiritu ducuntur ut intclligant,explicanda funt.

(IÇO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

• 10 nbsp;nbsp;Animalis autcm homo non percipit ea. quæ funt fpiritus deii ftultit**nbsp;cm’m eft:ini,amp;non poteft intelligere quiafpirituainer examinatun

Homocraffus Sgt;C animalis, qui rerum uifibilium fcientia turnet, QC afFedibus ducitur,nonrecipitea quæ funt fpiritus diuihi, pro ftultitia ducensa^nbsp;derides quicquid ab ijs quæ fapi t diuerfum eft. Non enim credit nifi quod udnbsp;pcrimcnto compertS habet, uelhumanis rationibus approbatum. Nec animal'nbsp;ucrtit, quod hæc philofophia quæ docet Chriftum è uirgine natS, uerumnbsp;fuifle,pariter ÔC uerum hominem, moriêdo deuicifle mortem, a morte rcuixi’s’nbsp;idem præftaturum in membris fuis quod in fèpræftitit, per afHidioncs iter ehnbsp;ad ueramfelicitatem,per mortes perueniri ad immortalitatem. Hæc, inquani)^nbsp;mnia non cotnprehenduntur humana ratione, fed afflatu diuini fpiritus. Ne*”**nbsp;hi hue adferas ingenium uafrum 6C acutum, fimplicem ac puram fidem adfe^a^'nbsp;Hocorganum idoneum eft artificio fpiritus, quod fe totum illi præbeatfing^*’*nbsp;dum formandum^. Interim acutum ingenium, G uelit agat fuumnegotiu’^nbsp;SuT non inueniet in uniuerfa philofophia certi quippiam, fed meras opinandf*”nbsp;uarietates 6C nugas,fi fide 00 credulitate præcipientiS authors fuer it deftituH’*’?'

• 11 nbsp;¦ Spirituah's autemiudicatomnia,ôdipfeà nemineiudicatur:ficut^^^nbsp;ptiim eft,Quis enim cognouit fenfum dominifaut quis inftruxiteuih',

Qui iuxta ingenium carnis 6d naturæ corruptæ uiuit, 6C mundo,is res tuales,cœleftes diuinas capere non potefttnecut funtiudicare, nonnbsp;quàm de faporibus,is qui febre infedam habet linguam.Nec enim uel iufti^a^nbsp;ra uel peccatum cognofeitur, nifi fpiritu retegente. Qui folus eft arguens o’*’*'*nbsp;dum de peccato,iuftitia, ÔC iudicio.SoIus fpiritus uerax eft,proindefolus dtnbsp;cato uere iudicat: negligit enim quæ mundi funt ÔC carnis, æterna fedatur Sinbsp;quirit,intcrpretatur^ omnia ut funt, QC iudicat facrofandaeffe quæ uerbo^^nbsp;docentur,etiamfi contraria uideantur Sgt;C exiftantcarni amp;:fanguini. VndeS^^^^’*nbsp;gnofeit myftcrium del in Chrifto,qui per mortem filtj introduxerit uitamnbsp;qui iuftitiam homini impoftibilem reddere pofuit in homincm,non carne coh^nbsp;pta uiuentem,fed qui fit ipfa iuftitia,æternitati unitum. Qui fie fpiritualis dlgt;nbsp;iudicat iuxta uerbum dei,de fapientia dei ÔC falute iuftorum,is non iudicatiH'’nbsp;non poteft falfitatis argui uel iniuftitiæ à quoquam.Sic de omnibus dei opc’’*^*’.nbsp;turn iræ tum mifericordiæ,aliter iudicat fpiritus, aliter caro: maxime autênbsp;fterio Chrifti.Quæ enim à deo per Chriftum funt ada, ex intimis diuinænbsp;arcanis cofiltjs gefta funt deprompta, non ex humanis ratiocinationibusnbsp;prehenfa,fed propheticis tantum reuelationibus indicata per fpiritum dei,nbsp;autem mortalis nouit confilium amp; inftitutum dei, nifi à deoreueleturf Qm'snbsp;minum caducorum deo poteft effe à cofilio, tanquam arcanorS diuinoruiflnbsp;feiusfNoua ratione diuina mens uoluit aflerere ôd faluarefuos, quafalleret^’’^nbsp;nem hominis curiofitatem.

li. Nos autem fenfum Chriftihabemus*

Nobis reuelauit deus per fpiritum fuum, per prophetas admonitos cas dodrinas,ut crediderimus euangelio, ut feiamus quanta fit dei miferit®*^nbsp;erga nos,qui pro peccatis noftris ChriftS tradidit, dC peccatum pcccato,nbsp;laerificio pro totius mundi peccatis oblato expiauit.Cuius utdodrinamnbsp;mus,etiam deipatris uolStatem didicimus, earn fcilicetqua fidei amp; operisnbsp;nbsp;nbsp;j

rationem amp; typum nobis in Chrifto propofuit. Fidci,utpeccatigrauitatein temus, pro quo filius dei mori debuitiudieio dei. Fadoru quo^, ut Chrifti

AD CORINTHIOÎ, CAP. Ilf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I9I

gU imitantes,concmur domino comphcerc in militate fpiritus, 8^ in humilitate extrema,in perpétua charitate. Hæc enim re uera fentiût qui Chrifti habent fen-fum, quimyfterium Qi. difpenfationem incarnationis uerbi, operum Chrifti,nbsp;quae uiuens geflit dC moriens,cuangcliorp fuo docuit,plcne agnouerunt, ut Paunbsp;lus, quiftmili uel eodem fpiritu iinbutifunt,ut Paulus«

C A P V T ' ¦ III.

T ego fratres,no potui uobis loqui quaft fpiritualibuSjfed qua« 1 ft carnalibus«

_ Blande primumeos Paulus anoquitur,mox cum infignimanfuctu dine Ulna proponitjS^emendanda defidcrat. Cum,inquit, primum uos adirem,nbsp;fermonemmeum accommodaui ueftro captui, Ideoqj non potui uobis fummanbsp;traderCjtanquam iam plene fpiritualibus, qualia uobis nunc quida interim pro«nbsp;ponere uidentur, ut appretientur magis ego in ueftra ecclefta« Deieci autemnbsp;ftrmonem meum ad ueftra tunc imbecillitatem, apud rudes r udi fermone ufus,nbsp;craffis crafTius loquutus fum, S)C uelut apud infantes balbutq. Habet enim ftcutnbsp;“des fic quoep doeftrina SC fermo profe Aus fuos.Quanquâ igitur Chrifti ienfumnbsp;baberem,fcirem^ myfteria Chriftiomnia ex fcripturis, non tarnen torum uobisnbsp;•’’cum fpiritum enundere potui,quâdo capere non poteratis,ileq? myfteria Chrinbsp;fticximia,8C omnia è fcripturis explicanda intellexi(fctis,quandoquidcm adhucnbsp;«^arnalicer uiuebatis,feci uobifeum quod potui,non quod uoliji«

quot;f anquam paruulis in Chrifto,lac uobis potu dedi,non efcam, non« i enim poteratis, fed nec nunc quidem poteftis, adhucenim carna«nbsp;eftis,

Cutn adhuc uos infantes uidercm in philofophia Chrifti, doArinse craflioris fcu laAe uos alui,non folido cibo doArinac perfe Aiorismon quod nos no potueanbsp;Uobis tradere maiora,fed quod uos ob carnalem affeAum, ac priftinae ui-caligi^çj^ nondum ciTetis capaciores altioris do Arinae.Sicenim agendS cumnbsp;P^f“^l’s,utqu? captui conueniunt,àpræceptoribus fidis tradantinonad oftennbsp;J,3tlt;oneni docentis,fed ad profe Aum difccntis.Quamuis aute paruuli non eifentnbsp;^’^‘Wjamp;eruditione humana,in Chrifto tarnen paruuli crât, nondum initia ti mynbsp;^*^^®5^iipturarum,qu3e de Chrifto proftabat, ÔC non nifi à pauciftimis tenebannbsp;J pquot;‘P^*daergo capere potueröt,8C fimplicibus apta dogmata, quæ la Ais pa»nbsp;U ° quot;gnificjujm,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folidam efcam uirilis aftatis,ôCpotiora myfteriadei in fcri

ptuns contenta. Qiiandoquidem carnali adhuc fenfu detenti, fpiritualia capere poter at, ÔC nec nunc quocj poifunt, dum nimium carnaliter fentiuncnbsp;«diiTentiunt.

Ctim enim fit inter uos zelus SC contentio,nónnecarnales eftis,8c fe« 5 ^^ndum hominem ambulatisC*

Sunt nunc quoep inter uos, qui licet per baptifmn Chrifto nomina dederint, ^i^en nondum exueruntaffeAus humanos. Qui tales funt,haAenus certecaranbsp;funt,nó fpirituaies.Quid uerbis opuslt; Auteur id uerear de uobis pronunnbsp;^’^^5cum ipfares clatnitetÆxeffeAu uis reicognofeitur. Cum Chrifti fpiritusnbsp;oncordiam : contra,liuor, contentiones ÔC dtfridia,non nifi ex humanisnbsp;/rorutur,nónne hæc inter uos comperta, coarguunt uos adhuc affines,nbsp;ri-p Î! humanis affeAibusrV nde alioqui uoccs ifiæ inter uos audiuntur, quaenbsp;tuiinn fonant,nifi à mente corr uptafDum fefe qui^ altjs præferunt,uel ut aU

¦ 1^1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. iCOMMEJîT. ï-rr If EP IS T. ’

tins 6^ pel fcdius eiuditosjuel àcelebn'oribus magißriSjamp;f pnmoribus fcipulis.Quemadmodum nunquam ecclefias moleftare ceiraurt magiflroru’^ ,nbsp;ftuofa nomenclatura, qua quidam huius, alij alterius præceptoris nominenbsp;dentappellari,quafinonft'tm3gjscurandu.m,qua5 quis doârinas aflequatuG*}nbsp;aqutbus.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

4 Cum cnim quis dicat,Ego qiiidcm fum Pauli:alius autcm,Ego

Io, nonne homines eftis f Quid igitureft Apollo f Quid ucro Paulu®' Miniftriêiüs cui credidiftis,8lt;î unicuicp ficut dominus dediu

Cum author acprinceps communis fit omnium Chriftus, tarnen alius ap'J, uos dicitjEgo fum Paulinus,dogmatis ÔC fide Pauli imbutus, fcdator^ difdPnbsp;nx illius.R-urfum alius uobifcum dicit, Ego fum Apollonius, à quo fum infii^y*nbsp;tus in fide 8^ ueritate,Nam his titulis inter fe decertant, humanac quolt;ç pbild'^nbsp;phiae difcipuli. Ego fum, inquiunt, Ariftotelicus, Ego Platonicus, Ego Stoit^^nbsp;Ego EpicureuSf Non quod ex meo aut Apollonis nomine huiufmodi quicqtJa'’nbsp;ficnatum,fed his nominibus abutiuolui,quoreiindignitatemeuidentiusp^*nbsp;fpiciatis. Etenim fi indignum eft, utgloria SCauthoritasquxChrifiodebei^f’nbsp;transferatur in homines, qui ucrifumus apoftoli, nec^ quicquam uobis tradernbsp;mus,nifi quod hauferimus è fpiriru Chrifii,quis ferat fi' afcitis hominu quahy”''nbsp;cunc^,fortaflîs pfeudapoftolof um cognominibus,falutis religionis authori'^*nbsp;tern uni Chrifto debitamhomunculistribuatis c” Quemadmodum fuperiod^^?nbsp;quoc^ Sc noftris fxculis, eis quicommêti funtaliquod uitx genus, fedatoresiquot;**,nbsp;co ipforu cognomentis illorum elati,fœdû fufceperuntcertamen inter fe, utoP;nbsp;terato ferè Chrifti nominfe,homines fecerint ueræ religionis authores,cuiusnbsp;eus author eft Chriftus* Quid era fupereft, nifi ut quemadmodu fadittjs cog”*’'nbsp;minibus, ita cultu SC moribus diffldium animoru declararintc'Quafi par um g'“’*nbsp;riofumfit, dici Chriftianos* An pudet huius cognominis îquot; An non fan's eftnbsp;uitæ innocentia profiteri f Qu,ales autem fint illi nondum eloquor, fint Apoquot;j.'nbsp;fint Pauli,ut fummates apoftoli fint, quid aliud funt q miniftri Chrifti, cujnbsp;tis c'Authores non funt, ÔC negotium aliéna adminiftrant fuo periculo, Atepnbsp;ipfam adminiftrandi facultatem Chrifto debent. Hoc authore communi, alijnbsp;partibus funguntur,utcuilt;jdelegatum eft à deo, fi'c agunt, non aliter ueb’*^nbsp;poifunt. Dat autem dominus illts, non ut fuaipforum uirtute quicquamnbsp;aut etiamloquantur, fed in illis ueluti inftrumêtis dominus loquitur, SC agitnbsp;tûtes SC munera fua,cui ÔC accepta foli referri debent omnia bona SC dona,nbsp;y Ego planiaui, A polio rigauit, fed deus incrementum dedit. Italt;^nbsp;que qui plantât eft aliquid,nec]ß qui rigat,fed qui incrementum dat

Primamegoconfeuiplantulam,ia(ftis uidelicet euangclicæ doClrinæfim^?* , mentis. Nemo enim ante me Corinthqs prædicauit Chriftum, Apollo riga'’/’nbsp;ptjs^ monitis fuis fouit,quod à nobis eft cœptum.Caeterum quod adolefcit a*'*’nbsp;feula, quod auefta diu/tem fœtuum prouentum effundit, id deo tribuendomnbsp;nonnobis.Siquidem fruftra laborer qui plantât, fruftra qui rigat, nificoelum^nbsp;flet uim fuam occultam,fed hoc magis effîcacem, Quæ fi deftituat agricola,nbsp;qui plantâtquicquâ agit,neqj quirigat, Sin fauerit, totus prouentus coelode^’jnbsp;debetur,De quo quoeß D, Auguftinus, Homo exteriusminiftrat, quafi' fcru^ ’nbsp;non ut aliquid de eo fperetur. Deus incrementum dat, qui iuftifi'câdo informa *nbsp;ÔCrigandofœcundat: homo loquitur, deus docet intus, Vndedicitur:Beat‘nbsp;quem tu erudieris domine,Qui plantât,SC qui rigat,foris operatur: qui dati^'^

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mentui”’

ad corinthios. cap. iti.

mentum,intus opitulatur. Sinon dantfandiincrementum, impcndunttamen adiumentum,fed non de fuo,quia inquit, Sine me nihil poteih's facerc, Igitur fi=nbsp;desrigando eft nutrienda,hoe igitur loquend0agitur,dücendo, fuadendo,Chrinbsp;ftus intcrius docetinfpirando. lila infpiratio undio eft, fine qua fermo hominisnbsp;perftrepitinaniter.Creator quiredemitjSd adfidem uocat, intus fuadendo loquinbsp;tur,quibus uult.Cum uerbumdei auribus infonat, mifçetur potentia dei cum fonbsp;no uocis,ut qui incitât prædicantem,confirmet auditoremtuocem format homonbsp;exteriusjfed deus imprimit intus, SCeiobedit, quern gratia praeuenit, quia deusnbsp;operatur uelle 0lt; perfîcere.Hæc ex AuguftinOjGlofla ordinaria,contra nimiumnbsp;deferentes uirtuti miniftrorum ecclefi'afticorum noftris etiam temporibus»

Qui autem plantat, amp; qui rigat, unum funt. Vnufquifcp autem pro== 6 priam mercedem accipiet fecundum fuum Iaborem,Dei enim fumus ad*nbsp;iutoreSjdeiagriculturaeftiSjdeiædificatioeftis^

Miniftrorum unus altero non fit fuperior,ambo enim nihil funt, nifi miniftri unius domini. Ad unum quoc^ omnes tendere uelint, adgloriam unius Chrifti«nbsp;Adhocunum omnes fpedant apoftoli, ut multos Chriftoaddueât. Adeandemnbsp;landein pari conditione attinent omnes. Alienum enim non fuum agunt nego«nbsp;tium,accepturi premium offi'eq fui,non ex hominibus, fed à deo cui inferutunt.nbsp;Apoftoli uero uclut operarq condudi in dei opere laborant fedulo, ecclefiae fide«nbsp;les fundus funt diuini feminis,quê Chrifto coiût apoftoli,non fibi. A quo 8C mernbsp;cedetn m miniftri accipient,non laboris fui frudum fibi ufurpabunt,fed dominonbsp;acceptg referent. Offici} ipforum eft laborare uerbo,opcrc, folicitudine, diligen«.nbsp;tiajuxta fpiritum à deo acceptum, fibi autem nihil tribuere, praeter id unum, utnbsp;agnofcant feruos fe dei efle, nimium inutiles, qui nondum impleuerintmcnfuanbsp;tarn gratis fufceptæ,2lt;^ pra^cepti iniundi fibiadomino. Nec eget dominus adiunbsp;torio noftrojfed fpirituali quadam gratia fua,quod fieri uoluit, inftrumêti tielutinbsp;loco, opera quocß noftra utitur, etiam in opete fando,fcd nonunquam miniftronbsp;indigno,ne quis miniftrorum glorietur, Talis agricultura Corinthiorum eccle«nbsp;fiæ commendata quidem primum eft Paulo,quam S)C eft ftrenue profequutus,abnbsp;exordiofolida fundamêta fiipponens^ViderintreliquifucceiTores, qualefuperanbsp;pofuerintædifîcium*

Secundum oratiam dei duæ data eft mihi, ut fapiens architedus fun* Z

*. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A *

Ab archht^nTca ad dodrinam ecckGaftfcS pulchem«' ludit ApoMus, opus fuum id eftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commendans, fpiritualc Sf ccclefiafticum, ta.

toqmWgamut deo notom operam iuxta patiam de. quam eft,quotqumf„musmmiftrieuangelôChrift..D.fp.c.atqu.rcp,quadom.noprænbsp;ftet operam. Si fidelem K fynceram, accepturus eft honeftum P«™™ j “nbsp;cus,autluferitoperam,aut mercedemfedignaretulerit. Ego, unbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P g

ï94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comment, in I. EPIS

fîtum eft,quod eft Chriftus lefuSf

Quod ad fundamentum attinec,quod ego folidum pofuj,non diffident a quod credOjapoftoK ueftrtNam aliud (quod fcto)ponere no poffiint,præternbsp;quod à me pofirum eftjnempe Chriftum in lege promiffum, non tantum ludaris»nbsp;fed omnibus qucc^ gcntibus faluatorem iffi's nunc temporibus exhibitfr, quiw»nbsp;Iatinnocêtia,iuftitia,amp;(pœnafuaomniamundipeccata.Qinliberauitàmak^**nbsp;do,non tantum legis,fed Adæ 2C Euac pn'morum hominum,quo ad reatumo**'nbsp;pac,non quo ad reftitutionem naturae. Id uero omnibus contingit fide pernbsp;omnipotent! adhaerentibusJIIa autem fides, fi légitima fit SC uera, non eß odoi^’nbsp;fed per diledionem operatur opera dei,non hominum uel hypocritarum.Hugt;iJ®nbsp;c ædificq fundamentum efi Chriflus,quifuapte utrtute 6C fiabilitatefubfifiit, 0^*”nbsp;fallibili ueritate. Si quid ab apoflolis adiedum eft, non aliunde illis defumptiquot;’’nbsp;eft,^ à Chrifto domino, SC eius fpiritu diuino. Ne quis apoftolos quocß aliter f'**nbsp;damenta ecclefiae fabuletur,quam utprimittut euangelij Chrifti præconcs,

9 nbsp;nbsp;Si quis autem fuperædificat fuper fundamentum hoc,aurum, arg^'’ƒ

tum,Iapides pretiofos,Iigna,fcenum,ftipulam,uniufcuiufcp opus man'* feftum eriuDies enim domini declarabit, quiain ignereuelabitur,nbsp;niufcuiufc^ opus quale fit,ignis probabiu

Succédant nobis quocuncj nomine praedicatores, nifiChriftum lefuffl dicant,SC eum crucifixum,audtendi non funt, Qiiod fi fundamentum probai’f’nbsp;fupereftjutftruduram inducant tali fundamento dignam, Coelefie ac fpin'tuaj.nbsp;fundamentum eft,non couenit huic ftrudura carnalis, acdodrinae terrenst* 'nbsp;hominumindiciumfallat,inanisacfucataftrudura,deiindicium non effug*^'nbsp;Huic igitur fundamento,fi quis fupcrftruat eximia folidacp,uelut aurum, arg^**nbsp;tum,lapides pretiofos:autcotra,fiquis addatfriuola uilia^,uelutiligna,foeniquot;^nbsp;ac ftipulam,euentus ipfe declarabit,quam quifq? operam commodarit. Didnbsp;poifunt craffi'us, quo magis intelligantur : Chriftum Paulus fcopum propo^^*''nbsp;Si quis huius exemplo in ecclefia doceat innocenter uiuendS, bene merend'J’’’’nbsp;etiam de inimtcis,non fidendum opibus,afpernandos honores huius fæcuü?nbsp;das uoluptatcs ut peftem execrandas, omnia ad Chrifti gloriam referre, pr^^^nbsp;immortalitatem nullum fperare praemium rede fadorum,mortem etiam op^^^*nbsp;' dam,fi'pro Chrifto fitobeunda, is ftruduram addit Chrifto fundamêto digf’^,.

Sin humanas additconftitutiunculas,de cultu, deuidu, defrigidis ceremof\^ de^ fimilibus rebus quashomines comminifcifolent,noninrem Chrifti,nbsp;fuamipfornmgloriam, aut etiaminquæftum, utorfi atamnobili fundan’^î’j;nbsp;degenerêtin fuperftitiofos,iam lignum, fœnum ac ftipulam induxit, Sed ufl“*nbsp;cuiufcß opus,cum propius admotnm fuerit ad lucem ueritatis,8C regulafflnbsp;gelicam,palam arguetur quale fit in die domini,hoc eft in diuino iudicio, ud ’nbsp;ftiffima ultione, quado Chriftus eft cum uindida SC animaduerfi'one uenti’’^nbsp;IO Si cuius opus manferit quod fuperædifîcauit,mercedem accipici*^^^^nbsp;ius opusarferit, detrimentum patietur, Ipfeautem faluuserit, ficnbsp;quafi perignemgt;

Si dodrina quæ acceffi'tfundamento euangelico, reddat inuidos ad o*’’ humanos affedus,palam eft efficace efle, Sin reddit imbecilles ad ferendanbsp;nbsp;nbsp;jf

moda,fi irritabiles,fi morofos,ficontcntiofos,fi obtredatores,fi fucatos, hir* ‘ liquet adulierinam fuifle dodrinam,(^uibus dies didus eft, apud iudicem

AD CORINTHIOS. CAP. HL

nem,frequenter elabuntur.Sed exac^afuntdeii'udtcia, perindequafi'rem explo res igni .Rebus tranquillisfortaffènon apparetinutilis fubftruóio. CæterumfLnbsp;mulat(^ingruerintperfecutfonum procellae, autirritamenta cupidi'tatum, tumnbsp;labafcentes,re declarant ex ccremonîjsauthumanisdogmatis,nonhauririfpiri=nbsp;tuni,quoquipræditifunt,hæc omnia pro Chriftocum gaudio tolerant. Hi'ceftnbsp;*gogt;s,qui cuiufcj opus quale fît probaturus eft. Proinde li in hoc incendio perdunbsp;rarit,quodhicautillefuperftruxit, nihil hinc laudis fibiuindicabitapudhomünbsp;ncsjfed a deo,cui laborauit mercedem deportabit; fin exuftum fuerit huius aut ilnbsp;»US opusjoperarius operæ fuæ iaóïuram fecerit, præmio^ fr uftrabitur, ctiam finbsp;*Pæfueritincolumisj fed fi'cuti, qui ex incendio nudi fubdu^untfefe, nec^ quicanbsp;quam fupereft,nifi ut nouis impendtjs fuperftruat quod fundamêto refpondear.nbsp;J'nmum ÖC optimum eratf)s,qui Chrifto fuiftentinitiati,nihil tradere, nifiChrianbsp;“Û dignum.Id fi fadum non eft,utrif(^ conduplicatus eft labor, 8C his qui docuenbsp;^untdedocenda,6Chis quididiceruntdedifeenda. Spes tarnen eft falutis, quan«nbsp;diumanferit fundamentumChriftus.Qiiid conucnitturpi uitaecum iftaprofeßnbsp;ioneCQu{£jf,-fgf4f5cei-e(nQnqs cumigneaChrifticharitate f His rebus quiuosnbsp;^3 dodrina inficiuntjdignasdeopœnas dabunt.

^efeitis quia templu dei eftis,Slt; fpiritus dei habitat in uobis C'Si quis n templum dei uiolauerit,difperdet ilium deus.TempIum enim deinbsp;«nftum eft,quod eftis uos.

. ^nnon meminiftis uos efle templum deo confecratum,quod diuinus ille fpi ^‘^^sinhjbjtator fantftificatC'Quod fi alRcitur fupplicio,qui templum ab hominenbsp;prophanat,an non hunc perditurus eft deus, qui fuum templû confpurnbsp;^®^*f^Cuindeus fpiritu fuo templum hoc femel purum famftum^reddiderit, adnbsp;^!^^’'diim,ut à nobis purum famftum^feruetur.Innocentia ac moribus Chriftonbsp;’§'iisferuatur,ambitione,libidine,diflidio,Slt; his fîmilibus affèdibus ac morbisnbsp;^^°phanatur confpurcatur^. Vos igitur cum fins templum dci,èuiuis faxis connbsp;^î^^^umjin deum impius eft,qui mores aut affedfus, aut dodrinam Chrifto in«nbsp;g g^amincœtQin ueftrum inuehit. Eft autem plurimum delecîatus Apoftolus,nbsp;à templo dei,qua frequenter utitur,quandoquidem templum dei,nbsp;fi ƒ dei,fan(ftum dci,amp; huiufmodi uoces nunquâ fine magna empha«nbsp;Ponuntur^ô^ fignificant omnia ilia fieri in fpiritu,quæ fiebant in templo corponbsp;qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignificabatfi'delibus prçfentiam dei, ÔC gubernationem gratiofam,

tab^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eletftum fuum populû, iuxta illud Ezechielis 57« Et eric

cis,S)Ccroeis deus,ôf ipfieruntmihi populus.

1 a feducat. Si quis uidetur inter uos fapiens efle in hoc fæcu? la, ^»ftultüs fîatjUt fît fapiens.

bu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fällig: Chriftus fi quis huicinnitatur. At uideat quifcp,ne præfîdtjs

fretuSjfalIat feipfum. N ih il eft quod felicitatem ueftram à philofoa ^autlegis præfîdijs expetîetis.Necp quifquam hoc fefe cæteris anteponat,nbsp;polleat.lmo qui fibi uidetur efle fapiens, iuxta mundanâ æftia

nim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;idoneus erit,quifît fapientiflîmae ftultitiæ difcipulus. Eté«

mundi nonreddunt uere diuitem, ut honores mundi non effi di hunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uoluptates mundi non faciunt uere felicemtita fapiêtia mun«

reddit uere fapientem apud deum, cuius indicium nemo fallit,etiam Piïdhomines fapientix magnificum titulum fibi uindicet.

196 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EP IS T.

JJ Sapi’cntia enim hui'us mundi, ftultida eft apud deum Scriptum nim: Comprehendam fapicntes in aftutia eorum. Etiterum ; DominU^nbsp;nouit cogitationes fapientium,quoniam uanæ funt»

Abufiuc ponitur hic fapientia,ut fæpius alias,pro afturfa. Maxima eß autö® temcritas ÔC ßukitia hominum,uolçntium metin' intclledu fuo diuina,cxcedegt;’*nbsp;tiaomniquaqp captum humanum,nonfecusatqueSolis iubar amp; fplendor«^nbsp;duac ocujos ofièndit ÔC opprimiuideo^ irridet deus fapicntiâ huius mundi,nbsp;earn déclarât adeo noneffe falutiferam,ut officiât etiam ad falutem parandam,^nbsp;ftultos reddatjdum elatos ac feroces, ob hoc indociles rcddit. Prædidû eft aü'nbsp;tem hoc iam olim in libro qui de patientia amp;iudicio lob confcriptus efi, cun’nbsp;de deo loquens: Qui comprehendit fapicntes per fuamipforum afiutiam.Cui’**nbsp;cxpofitioncm quaere cap.^.librilob.Acrurfusî Dominus nouit cogitationes*’”nbsp;min3,qui ßbi fapicntes uidentur, quod uanæ flnt, ÔC inefficaces ad præflandü*”nbsp;quodpollicentur.Q.uære Pfal.94.

Nemo italt;ç glorietur in hominibas:omniaem ueftra funt, fiueP^’’^ îuSjfiue Apollo,fîue Cephas ,fîuemundus,fiueuita, fiuemors, fiuep’'^nbsp;. fentia,fiue futura» Omnia enim ueftra funt, uos autem Chrifti, Chriß’'^nbsp;autem dei»

Cumhocfalutis nofirac negotium totum diuinum ât, non efi quod nés fibi quicquam hinc uindicent j nec eft cur illam gloriæ portionem homii’*”nbsp;luti authoritribuatur, cum tota debeatur deo. Iam cum unum fitis corpus,nbsp;tua charitate compadum,n5 eftquod aliud alius fibipcculiaritcr uindicct,nbsp;lt;n commune fint ueftra omnia. Siuc quid ualet aut poteft Paulus, aut Apo**'?nbsp;aut Petrus,beneficio dei in ueftrum commodum ex aequo ualent, QC uobisnbsp;lutem prodeffe debent,Siuc quid obftrepit mundus,in ueftrum id cedit booi”^/nbsp;bonis entmomia coopérant in bonü. Siue nobis obtingituita, uobis dodrio’?nbsp;firmandis uiuimusffi'uemors ingcritur,uobisexemploroborandis morimuf’”*nbsp;ue occurrunt praefentia, negledimutendum eft momentartjs : fiue futura bo”^’nbsp;ad hæc uobis magno animoconnitendum : quac licet non cernatis oculis coip^nbsp;ris, tarnen oculis fideiccrnitis. Faceflänt igiturpartium acfadionum uocab”*’’nbsp;cum per unicum authorem omnia ex aequo ueftra fint,ctiamfi ipfi ueßri””nbsp;eftiSjUtius ueftri in hominem traducatis, fed lefu Chrifti cui uos pariter ao -ipfos debetis.PorroChriftumdcodebetis omnium fummo authori, filiump^^*’nbsp;qui per ilium omnia uobis largiriuoluit.Non funt ergo miffiapoftoli, utuos^”^nbsp;rum fitiSjfed üt ipfi ueftri fint, hoc eft miniftri falutis ueftrae ad gloriam dei,nbsp;rum opera ad Chriftum duccremini,in cuius folo nomine gloriandû.Porrôf *’^nbsp;ftus dei eft:fi ergo uos Chrifti eftis, amp; dei eritis perpetuo per Chriftum*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ic nos exiftimet homo,ut miniftros Chrifti, difpêiàtores

fteriorumdei* Hiciam quis inueniatur*

Qui uere g.K..------------------------------- „

minum quorumcunc^,uolumus quoqj ÖC nos non aeftimari ab hominibus,lt;3’'gj^ authores SC domini,fed ut æftimari par eft, qui ceu miniftri Chrifti negotiÔ gt;nbsp;qui^ rem ab alio creditam difpcnfant,myfteria non hominum,fed dei. Cu^nbsp;tur in confeflb fit,quod omnes quales quales funt rem adminiffient,fumin^^^

AD CORINHTIOS. CAP, mi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

dem,fed altenam,quod ad horum æfti'mationem attinet, nihil aliud interim fpc« çîctui in his,nifi ut quod à deo creditum eft, bona fidedifpenfet aliquis, non aliónbsp;fpedansjt^ ad Chrifti gloriï.m. Qui pro diuinis humana docent, qui ueßr« obe«nbsp;dientia adquæftum ac fafium abutuntur, quifub euangeltj prætextu rem fuamnbsp;fiib umbra gloria: Chrifti tyrannidem affedant, malaefidei difpenfatonbsp;resfunt: Slt; quamuis imponanthumanoiiidicio,deum nonfallunt, cuiprobarinbsp;fummunieft,

Mihi autê pro minimo cft,ut 3 uobis iudiccr,autab humano die^ïèdi meipfum iudico,Nihil enim mihiconfdusfum,fednoninbocluftinbsp;fi'-'atus fum:qui autem iudicat rrtCjdpminus eft.

Obijcere poterant Corinthtj,Qüis nos certes reddet an 8C tufidus fis C Apo« “oli noftri (Jicunt fe nón minus fi’dos cfte^ tu fis. Ad hæcr.efpondet^Nihil mörornbsp;JJ^firurn iudicium, ó Corinthq, fi tieftro tantS iudicio prober aut.improbér,imonbsp;** quocunq; iudicio humano.Tantum enim abeft, ut homines de böminis cpnfcinbsp;^ntiarede ludicarc pcfTintjUtnecde meipfo aufim pronunciare, an laiidem me-*^^35 apud deum,ncc ne.Ipfe fiquidem pro uiribus adnifus fum,ut officio deleganbsp;fatisfalt;-grem,iuxta gratiam fpiritus donatam «à domino, nee ulliirs frhudis mû *nbsp;* ‘uoi confcius. At non hinc aufim miht ucndicare fttfîiriælaudem: fiquidem fienbsp;PotcftjUtimprudcsfiùeexcedensjfiuedefîciens fecerim aliquidfecusc^-dpor»nbsp;^uicid cum folideo fit cognitum,hunc unum habeoiudicem officq mei.Hwc iginbsp;^^’’jCiiius oeufis perfpicua funt omnta, iudicium onine de oceukis defèramus,*nbsp;F’^^’^unciaturo de fingulis, cum ipfi tempeftiuumuidebitur, interim rcm.uobisnbsp;“'^^^pertam SC indilcuffam,nolite iudicare. Per diem humanum iudicium hvmi.

“'^‘ntelltgit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noliteante tempus iudicare, quoaduft^ ueniat dominiis, qui SC j

’ ^kiinabit abfcondita tenebrarum,ÓC manifeftabitconfilia cót^ium,amp; ^^’klauseritunicuiq^adeo.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Vobis itaeß cauendum eft,ne cum icrui fîtis Chrifti,fententiam dpmini aegi« Tquot;ds,iiid,câjçs ante tempus.Nec enim tempus eft de his pronunciandi, doneç.nbsp;|.5uenerit dominus iudicaturus ôi cœleftia, ÔC terrefiria, ôC fubterranea. Is tumnbsp;r .proferet,quicquidnunc in tenebris abditum eft,ÔC oculis omniumeonnbsp;litV^''^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;finuofis humani cordis reccflîbus occultaium,fal

^'Dinum confeiêtias, T une ab eo cuius certa funtiudiciapro meritis confina g ’^fp’’afmia.Quiryncercfuncftuseritoffîcio,laudcm aeternamferctàdeo,cfiamnbsp;P^nitn conimendatus fuit hominibustqui lecus,pudefiet,amp;^po^nas dabitconanbsp;^’’’f'.antc deo,quam!ibet apud homines in pretio habitas.Poteft tarnen ôf ad Oanbsp;P ^ediem domini referri, dum uifitat dominus, SC punit fceleratos in hoc queepnbsp;l^''ulp,protrahens pleruncp in lucem omnem perfidiam ÔC. impietatem,quamlû.

Joæletur ab impijs.Quo minus temcrciudicemus minus perfpeda aut dubia, çn^P*’®^quot;’O’'um uidimalitia per impatiêtiam deficiamus. Longanimitateopusnbsp;^patientia his qui Chriftum fequuntur,utinfinem ufc]ß durâtes ,faiuenturtnbsp;Hæc autem fratres transfiguraui in me ÔC Apollo propter uos, ut innbsp;'S difcatis,ne fupra quàm feriptum eft, unus aduerfus alterum infle«nbsp;^‘'P’^oalio.

Ho ^^^^“’^^^’*®‘‘®gt;*’2lt;^^*'usfermoncm in me atqi Apollotranftuli,non quod s lumus huiufmodi fadionum oçcafio: nam net^ nos uindicamus nobis quic«nbsp;r 5

IÇS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST,

quain,nccç quifquâapud uos fc Paulinum aut Apollom’um iadat, fed tntcll»glt;^f »nt€r uos effe uaria partium ftudta,ne quem irritarem, maluirem fidis nowin*'nbsp;bus proponcre,utleCTa in commune Epiftohjfe quifcp tacitus agnofcat.nbsp;ftra caufa fadû eft, ut noftris nominibus res odioîa tradarctur,quo citra uHö^*nbsp;multum difccretis,§ indecoregloriantur quidam pfcudapoftolorum cognotn“;nbsp;bus,alios pr«fcdefpicientes,impie^ tribuentes hominibus,quod eft deijncco^nbsp;aliud attoUentes fui quiftp Apoftoli dignitatem, nifî ut ipfi interim præftantio’^f^nbsp;habeanturmon minus ftulte de fe iudicantes, de illis iudicant, quorum tiw'*^nbsp;efferuntur.Forfitan ferri poterant hæc,fi ftulta tantû elTenqnunCjCum hincnbsp;niciofa nafcantur difltdiajno poteft diflimulari. Necp enim plus tribuendum^?nbsp;üiris apoftolicis,quàm,utmodo dixi, alienæreidifpcnfatoribus tribuere patnbsp;Neœ çuiquam huius aut illiu.s nominegloriândum, cum hoc ipfum etiamnbsp;per flips adfertur,deo debeatur.Hâec cum mecum perpcndo,no poflum noo^“*nbsp;mirärt undé inter uos ambitio fœdiffîma ùel apoftolorû,ftulte fibi uendicano^'”nbsp;quod eft Chrifti uel difcipulpr um,qui malunt de homine miniftro, q de autbô’^^nbsp;dcodoriari,

• 5 nbsp;nbsp;Opis eni'm te difcernitC’Quid autem babes quod non accepiftiYnbsp;tcniaccepiftt,quidglon'an's,qaafinonaccepensr

Appellote quifquis es,qui ob fucatam gloriam eins, à quobaptifmum ret”” eflem accepifii, tibi uel places uel difplices. Quis eft iftius diferiminis authof)**,^nbsp;bic minus,ine plus accepiffe uideatur cquot; Si quis in aureo uel gemmeo labro bap^*nbsp;zetur,fatrapis fufceptoribus,‘id^ per Apoftolum,autfi hoc parum eft,pernbsp;mum àpoftolum,qui toto ftrepitu rcgiwn opulentiamfupereqquis aufirpron**^nbsp;ciare huic plus effe collate,^ fl per Petri pifcatoris,aut meum coriarij miniftti’|nbsp;aliquêinaluéoficulnéo baptizatus effetj'Rurfus appelle te quifquis es, quinbsp;tiffimum hune errorçm inferis in animos fîmplicium, aut certe abureris erfof,^’nbsp;quem caftigatum oportuit,quid tandem eft iftud,unde toUis criftas fTuanbsp;an aliéna J’S! tua,teipfum pracdicas,non lefum ChriftStfîn aliéna, qua frontenbsp;diras tibi â deo acceptum,^quafi a te profedum effetfSicredis tuum effe,quod®nbsp;uini muneris eft,quid tecæciusfSi intelligis, ÔC tarnen hinc te iadas ac uendb^^’nbsp;perinde quafi tuum effet,quid te impudentiusC'Tanto autem humilier effenbsp;r^SjfîC ad feruiendum deo promptior,ex tanto perceptodeimunere, quanto^^nbsp;ligatiorem te effe confpicis in reddenda ratione.

• 6 nbsp;nbsp;nbsp;lam faturati eftis,iam diuites faâi eftis,(îne nobis regnatis,nbsp;nbsp;nbsp;utifl^’’’

regnetis,ut amp;: nos uobifeum regnemus*

Abhumflifundamentoquod nos ftdelitcrô^ fynccrepofuimus uobifcG, magnitudinis ueniftis,ôCorinthtj;’Nosfamelici, tenues SCegentes apudt’^g^nbsp;adeo ut corijs confuendis nobis diurnum uidum parauerimus, nos humilf^^tnbsp;indignis modis afflidi,Chriftum uobis pure prædicauimus.Nunc eo uenift^’nbsp;nobis faftiditis per alios apoftolos, ÔC faturitate tam fitis feroces, SC opulent!^nbsp;gidi,amp;regnofeditioiîÆttantam rerum amplitudinem poflidetis,nobisqni^* jnbsp;cillimam iftius negotij portionem exhaufîmus à principio,nunc tandem ndnbsp;feclufisf An magnum aliquid affecuti fttis,uos uideritis, Optarim certe nosnbsp;regnS Chrifto dignn adeptos effe, Ingereremus nofmet in aliquâ portionéiy*^^nbsp;regnijUt qui rudimêta iecerimus, fimul^ uobifcûregnaremus. Nec emnbsp;,iïos ufi^adeo futures inciuilcs,ut à quibus félicita tis ueftrç nata fuiffent exot“ Jnbsp;hosprorfusàconfortiofelicitatisexcluderetis, Nifîprorfus hac infeliçitato

ad eoRirîtHtoj. CAP. rirr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

fumus, ut cum altj dodrina non fyncera tantam gloriam fibicotnparént tios prxtcr contemptum,famcm,mfamtam,carcerem,plagas,capi£ts difcrimina, nf«nbsp;hilprxmijreponcmus*

Puto enim quod deus nos apofiolos nouifli'mos oftendit, tanquam 7 morti deftinatos,quia fpedaculuni fadi fumus mundo,angelis, S)C honbsp;minibus*

Sipræmijshumanis penûndumcrat officium apoftolicum, arbitrer præci« pua deberi nobis, qui tâtis periculis Chriftum primi uobis infeuimus. At fi redenbsp;regnant apud uos, qui optimo fundamento per nos iado qualiacunc^ fuperßruanbsp;xerintjopinor irato deo,nos folos infelices efle. Illis opes Si fapientiae; titulus auanbsp;thoritatetn actyrannidem apuduoscondliat, nosopinor omnium poftrcmos,inbsp;Chriftus ad apoftolicum munus acciuit,utfupplictjs ac mortibus obijceret,fiminbsp;kstjs,quiobnialcfictafua befttjs obtjciuntur, quo plebi fpedaculo fint, Inquodnbsp;^aetorium non fumus pertradij'Quis eft career non cofeius afflidionis noftræî*nbsp;Quod forum eft,in quo no fimus publico ludibrio affedi, adeo utfpcdaculo fuenbsp;rimus,non folum huic mundo,qui Chriftum damnatmo folum hominibus, quinbsp;rerrena fapiunnuerumetiam ipfîs dacmonibus,qui noftn's malis obledantur*

^os ftulti propter Chriftum, uos autem prudentes in Chrifto : nos g infirmijuos autem fortes:uos nobiles, nos autem ignobiîes*

rerum uices in diuerfum uerfas. Nos ceu ftulti defpicimur ob Chriftum, quodhunccrucifixum ÔC humilem pracdicauerimus, uos utfapientcsfuftuliftisnbsp;animosChrifti* Nos utimbecilles deiecimus nos ob Chrifti gloriam, uosnbsp;potentes infolcfcitis* Nos cpntempti Sf obfcuri, uos inftgncs SiC clari* Ad nosnbsp;Pætcr laborem moleftiam nihil rcdijt,totus frudus penes uos cft.Quanto dunbsp;«gentius ueritatem prædicauimus,tanto mundi gratiam magis amifimus*

Vin hanc horam nbsp;efurimus, amp; fitimus, amp; nudi fumus, cola* 9

pbiscædimur,5i inftabiles fumus,amp; laboramus opérantes manibus noftn's.

Quid nobis acceffit praemtj pro tot periculis ac malis c’Ad hue uflt;ç diem adeo non regnamus,fient quidam apoftolorum nomine fefe uenditantes,ut fæpe défîtnbsp;ftuod edamus, faepe quod bibamus, fæpe quo ueftiamur: tantum abeft, ut opesnbsp;^‘ægerimus ex euangelio.Quin QC colaphis fubinde cædimur, tantum abeft utnbsp;nonoremlucrifecerimus. Adhuc incertis uagamur fedibus, quod quidem extrenbsp;mætenuitau'seft^necædiculas effe proprias,in quibus hoccomodius feras pauanbsp;periem,quo tedius, Adeo tionexpilamus quetlquam, utopificio manuario noanbsp;htsuidumparemus*

Maledicimur,amp;benedicimusî perfecutionêpatimur, fuftinemus: blafphemamur,ÔCobfecramusî tanquam purgamêtahuius mundi fadinbsp;fnmus,omnium peripfemaufq^ adhuc

^deo non aucupamur humanam laudcm,ut deüouehtibus nos bene preee« *nor:utpfo couitqs quibus affi'cimur aitidue,benedida rependamus. Adeo nonnbsp;oppritnitnus quenquam, ut perfecutoru fæuitiam taciti perpetiamur* Qiiid mulnbsp;tis opus efl J- gloria potiuntur apud uos, nos ueftri çaufa in hune ufq^ diem,nbsp;utreiedamenta habemur huius mundi,quibus nihil effepoffîtabiedius aut connbsp;cukatius. Si iuxta morcm quorundam mcos labores, mea pericula, mea officia,nbsp;uobis imputare «elUm, nonne foret expoftulandi iuftifli'n» rador

lt; 4

Aoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

II Mon utconfundam uos, hæc fcribo, fed ut fih'os meos chariHinio^ moneo* Mamß decern milliapædagogorum habeatis in Chrifto,!^“nbsp;non multos patres: nam in Chrifto lefu per euangeh'um ego uos gcnult;'nbsp;Nune no haec fcribo uelut alienatiis à uobis,ob ingratitudinem quo uos 2^^nbsp;ciam pudore,quin potius utamâriffîmus pater, fih'os charifflmos admoneo,nbsp;mea caufa,fed ueftra, N.arn ft res uobis in bonû cederet meo malOjUicutn into’’’*nbsp;mod um pro hihilo ducerem, gratularer uobis, quorum commodis 06 meipf””nbsp;non dubitem impendere.Nunc cum uideâ uos per nouos apoftolos in peiusnbsp;labi,cogitme pietas erga uos,ut uos admoneam periculi, quod ego meSeflc^^*nbsp;CO.Non eft uobis hie animus afpernâdus,ô Corinthq,ucre germane^ paternt^'nbsp;Immenfum diferimen eft inter paedagogum ÔÔ patrem:ille pro tempor« fæuif*^nbsp;exercetin ætatem innocentem,amp; mercedis gratia, autmaJi metu facit offidu”’’nbsp;fi tarnen facit : at pater ob infttam penitus à natura pietatem, uel fuo malo rnbsp;rum commodis confulit. Vt contingant uobis ud decern pædagogorumnbsp;certe paucos inhis experiemini patres.Cur autemnon appellem me patreni,^*^^nbsp;filiosfcum primus omnium uobis prardicarim euangelium, cum per mefit^*^f*nbsp;nariGhriflo.Nonnecgo quodamodo uos genui rQuæmater tantum laboft^*”nbsp;nixupatitur,quantum ego paflu5,dum uos Chrifto parturiremlt;nbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;Rogo ergo uos,imitatores raei eftote,ficut amp; ego Chrifti^

Si patrem hunc agnofcitis,fi uerefilq eftis,obfecro per mutuam pietatei^’P^ (rem uita ac moribusexprimatis.Cur è nobis prognati,alioru fimiles uider»*’’’*nbsp;uultisflfta quæ ad me deferStur de uobts,unde fint,uos uideritis: certe ànbsp;ftaufiftis. Audiant interim hie D.Paulum hi religiofuli, qui uitam apoftolica’’’^nbsp;(e profiter! iadantjUtfuos quofi^ patres,qups elegerut fedandos,eatenusnbsp;tur qua tenus illi fui Chriftum fedati funt. Expendant^ diligêter moresjuif^'”'nbsp;, Si. uerba Chrifti ad fuas illas régulas, quas fibi præfîxeruntftrenue obfcruâlt;l^'nbsp;Si omnia illichabeantconformia Chrifto:inuenient, ni fallar, innumera ptd’^nbsp;contraria uerbis non tantum Chrifti,fed 8C apoftoli Pauli. Qiiandoquidénbsp;ipforum ftudiumeft, canerefacrasliteras, quas non intelligunt, necintclh^nbsp;laborant,nec laborandum ad hoc credunt. OflTerre pro uiiris ÔC mortuis,nbsp;inprimis,quorum muneribus Si eleemofyna, propterea alioqui otiofi,uiw^^^nbsp;Sed quid talia moror,quæ iam fadsdare fuperftitiofa,amp; plane impia, quiaài*^*nbsp;bo del Sc apoftolorum Chrifti^ exemplo prorfus aliéna, nemo nifi infanusnbsp;intelligit 0^ contemnit:’

ij nbsp;nbsp;Ideo mifi ad uos Timotheum,qui eft films meus chariflîmus, SC

lis in domino, qui uos commonefaciet uias meas quæ funt in Chrifto J c fu,ficutubi(^inomniecclefiadoceo.

Si quid excidit uobis noftri,quando mihinondum uenire licet, mitto aH Timotheum,uelutalterumme,nimirumfilium,haudquaquamdegenerern,‘^nbsp;dci beneficio fidelem,qui ut primum per me Chriftum imbibit, ita a pateroisnbsp;ftigijs nufquam difcedir. Is uobis in memoriam reuocabitinftitutum uit2fnbsp;quod ad exemplum lefu Chrifti 6^ fequor SC trado:non uobis tantum, fednbsp;ccclcfîæ Chriftum profited. Quemadmodum is communis eft omniumnbsp;Ita debet omnibus eadem efle uiüêdi ratio.Qui germanus eft filius, is exnbsp;non mali metu,fuo fungftur officio. Non autênatUrafed charitate fiftomnbsp;£lt; quod cum per euangelium genucrit, Ô6 quod in omnibus obfequens il*‘ .nbsp;cxpdiP^’nbsp;.• I

ÀD CCORINTHIOS, CAP, ÏIIÎ.

exprîtnens fîdcm patn's ac dik'gentu in euangcHj præd»catione,quae potiflïmum in miniftro uerbi requirttur, ut populum QC familiam dd reële regat, ôë omnemnbsp;impictatem ôë fniuftitiam ex eis eîiminet*

T anquam non uenturus fim ad uos,(îc tnflati funt quidam, Veniam 14 autem ad uos ato,ß dominus uoluerit^Së cognofcam non fermonem conbsp;rum qui inflati funtjfed uirtutem»

Sunt inter uos qui ob abfentiam meam, cxcuiTo pudorc, fie infolentd fe gea rant,quafi nunquam fim reditur üs,fed fallentur ifti,nam propediem adero,fi donbsp;minus permiferit, Ac tum re ipfa experiar, non quantum fètmone polleant ifti,nbsp;qui tam infolenter efferunt fefe,fed quantum fadis, Necç enirti in magnificis dûnbsp;dis fita efl euangeltj uis,quæ cuiuis in promptu funt, fed in ui ac uirtütc cœîcfti,nbsp;quxmalorum tolerantia,quæ concordia,quæ totius uitæ innocehtia, quæ miraanbsp;culisdcclaratur, Virtutem ÔC uimintelli^i Paulus, efficaciam energiam fpirûnbsp;tus,qux apparet in dodrina QC uita,ideo^ nemô nifi habens fpiritum,quo ôu ui»nbsp;uat,poteftdocere fpiritualia, Verum non hic Paulus minatur, ut quidam ei opa.nbsp;probrât potêtiam êc imperiofam authoritatem, fed pfeudapoftolos eorum taxât,nbsp;quibus non fatis dodus uidebatur. Ait ergo fe corâ ecclefia cum illis uere £lt; ftre.nbsp;nue adürum,Cognofcam,inquit,non fermonem,red uim. Non moror loquacûnbsp;tatem SC curiofitatcm, uidebo qua fide diligentia SC uigilantia doceantJd in ucanbsp;ftris moribus luculenter pcrfpiciam,fi promouiftis ÔC deceffiftis à uittjs: id fi uidenbsp;ro,cognofcamplünè cos fide futnma docuiiTè, At metuoncuentriscaufa uobisnbsp;blandiantjÓC fermonis fuauitate dcmulceant,ttê etiam peccantes uos ofFendanr/nbsp;enim in fermone eft regnum deijfed in uii tüte. Quid uultis 7 Innbsp;uirga ueniam ad uos,an in charitate 8C fpiritu manfuetudinis?’

Eft mihi authoritas à Chrifto tradita,uirga fuppliciorum, coercendi praemcn diep rebelles SC intradabiles, Vera ego malo hac non uti,malim huiufmodi mo«nbsp;ribus elfe uos, utceupius SC propitius acmitis pater,autgratulerinnocentiaeuc,nbsp;ftræ,aut fi quid fueritleuiumerratoru, mollipaterna^caftigationeemendctur,nbsp;AuguftinusjTerroris uerba infert,utinflatihumilientur, Scfe préparent ad re«nbsp;cipiendutn eum,Abßt autem ut ptj filtj dicerenuSi in uirga uenturus es,noli ucinbsp;nire’.melius eft enitn erudiri in uirga patris, perire in blandimentis pratdonis^nbsp;C A P V T V. •

Mninoauditurinteruos fornicatio, talis fornicatio, quab's » inflad eftis,8c non magis ludum habuiftis, ut tollatur de medionbsp;ueftrum qui hoc Opus fecit*

—u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j ““ “quot;'2“” quot;~’^;Zn«gt;ffribit-,corporali SC fpirituali, Vc

occafione in fequentibus de omni fortuca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grauius a ut ferri debcat, SC

rum,inquit,eft iUud,ÖC notius $ utP ’s quos „t tXplun» deo facrun» perniciofius ut differrinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n tlfdjnis ’ä huiufmodilibidinis,ut etus

decebatomnispuritas.Fœdusrumoreftlibimn’^^“^*^Jquot;^j.^^l^^gj^^ç^l^yjg infemia,necapudethnicos,^aChn^alenbsp;nouercatnfuam uxoris loco habeat* Uuan

a.01. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

ipfîs placctiSjinani fapientiæ perfuafione (urgidi, cum magis coucnfrct pubH^*^ ludutcftan' uobi's turpiffimu admiflum uehemêter improbari, profligatoàf^nbsp;tubernto ueftro tanti fcclen's authore.PrimS, nefauere turpibus admilfisnbsp;mini,ft ecu famiftarem ac contubernalem agnofcatis cum, qui nondum dcc^^’^^quot;nbsp;uitfe pœnitere flagitij. Deinde ne peftis exitialis femel admiffajlatiusferp^^^nbsp;pud uos.Poftremo,ut author ncpharij criminis,fi uitetur à uobis,uelut omn^-publico ludicio damnatus,pudore tadus, refipifear,donee certa pcenitudinis *nbsp;^na déclarent hominem idoneum,qui in fandor um confortiumrecipiatuf*nbsp;a uobis illico fadum oportuit, ubi foedus rumor hominem (nam parco adhu‘^’’nbsp;mini) reS ageret nefandi criminis. Hoc ipfe fadurus eram, ft praefens apuonbsp;fuifrem,Quis non uidet quantum adhuc à ftudio ueræ pictatis abfttis quuiP^^nbsp;turn fcelus ex. uobis non etjcitisc'Certe apparet fides èC zelus ueftrorumnbsp;dorum,qui uentris gratia par cunt peCcantibus.

qui'dcm ab fens corpore, præfens autem fpintu, fam fudi'cau’5, praefens eum qui fie operatus eft,in nomine domini noftri lefu Cbi*‘nbsp;congregatis uobis 8d meo fpiritu, cum uirtute domini noftri lefunbsp;ftijtradere huiufmodi hominem fatanæ in interitum carnis, ut fpidi^^nbsp;faluus fit in die domini noftri lefu Chrifti.

Quandoquidem uideo tarn fegnes ÔÔ focordes efle eos, quorum maxifn^'^ tereratjôf qui apud uos praefentes degunt.Ego nunc quidem abfens,fcdnbsp;quafi fim praefens, ut fum quoq? author itate fpiritus, fer o fententiam, quaPinbsp;quo($ fequi debetis, ut à publico cœtu frequent!^ couentu decernatis, (ne^l'’'nbsp;hoc authoritatis fibi priuatim uendicet) quern oportet nullo humano affedti^^nbsp;' niuere,fed nihil aliud fpedantem,^ gloriam domininoftri lefu Chrifti,cuiu^ jnbsp;mine conuenietis, qui noflram fententiam fua potentia redder efficacem,nbsp;fcelus hoc tarn turpiter admifit,eiedus ex ueftro contubernio, tradatur fata”^^nbsp;qui iuxta carnem afflftgatur, pudefadus humano iudicio, ut fpiritus fiC ani’”'’nbsp;fit incolumis apud iudicem lefum Chriftum omnia iudicaturum, nonnbsp;tum,aut hunc tantum. Expedit interim hoc ÔC ifti, ut exadum illud ac feu^*'*’^nbsp;dei indicium anteuer tat, Ô6 temporaria caftigatione macerctur, potiusnbsp;fupplicijsaddicatur,Noftrumcftmedelam potius parare g poenam. Sicnbsp;gendum cum nocente,ut fit qui pofflt emendari : ncc enim hominem è medi^’fnbsp;limuSjfed extindo peccato,feruamus hominem. Hac poena debet efle conf^”nbsp;Chriftiana mafuctudo. Lapidare ludaeorum eft, mederi flagitqs Chriftiano’^”''nbsp;At nihil horum uobis curæ fuit,nelt;^ uos commune dedccus,neq( uos conufl^^nbsp;periculum commouit.Perinde quafi re bene gcfta,uofmet efferentes,denbsp;nifmo uobis placetis.De excommunicationis ecclefiafticae caufis,modonbsp;fterio,uideantur loci communes.

5 Non eft bona gloriatio ueftra.Nefcitis quia modicum fermentui’’^*’ tarn maftam corrumpit»

Quod in hominibus quibufeunq; gloriationem quaeritis, 0^ deuefiris ap^ lis uos iadatis,uobifipfts quoep placetis, ÔT interim tanta flagitia conniuenPPnbsp;oculis afpicere poteftis,8C ferre impunitos tantæ fornicationis authores,nbsp;efle non poteft, fed indicium eft fubfecuturorum malorS, quae reliquesnbsp;cum tempore fafcinabunt.Dedecori uobis eft omnino ifta gloriatio,quç Chunbsp;nos non decct,qui non nifi in Chrifto gloriari debent,0^ imitari illius ueftigi^’^^

AD CORINTH! O S. CAP. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loj

dodn'nas fedan', qui damnat quicquid lex Mofi damnat, imo pater cœlcftis 86 dominus, Cofundi potius oportet de ueftrorum fegnitia,qui tanta flagitia feren»nbsp;/nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daducunt, qde perlonarum quarumcunqj pra:rogaaua glon'ari, Efto, tnquitis,

unus eft qui peccauit, quid hoc ad totam congregationem fquot; An ignoratfs, quod ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ingentcm farinae confperfæ uim, paululum fermenti afRcit ÔC acidam reddit f Et

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod ut modicum putatis ferendum flagitium, fegniria ueftrorum miniftrorum,

H nbsp;nbsp;nbsp;Si dodorum inertia dilTimulatum, occafionem dabit aliorum quoq; criminum,

n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nonexhorrêdorum. Non cogitetis unius hominis flagitium ad totam ecclefiam

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non pcrtincre.Membra eftis unius corporis. Cauedum ergo uobis 86 ueft ris, ne

J fic uitijs £6 fceleribus feneftram aperiatis, ut totum corpus unius contagio in:* fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficiatur,

gt; Expurgate uetus fermentunijUt ßtis noua confperfio, fîcut cfti's 4

’ nbsp;nbsp;nbsp;nii.EtenimpafchanoftrumimmolatuseftChriftus»

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Similitudines capit Paulus ferè à uifibilibus rebusjquæ tum in ufu 86 præcci

ptoerantludæisjUt Si ueteris teftamêti figuras aperiat,ô6urriufqjpopuli,rudæa

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum feilicet Ô6 gentium jcandem ecclefiam elTe oftendat.Ne autludæi fupercilio

ftusinfolefcantîaut genresjquodludæorum ceremonijs carent, fefe ludæis infe=i riores arbitrentur. Paria ergo facit Äpoftohis, qiium illis noftra,nobis uero lu»nbsp;dæorum facramenta communia facit.Cum ergo de fermêto dicere cœpilTcqape»nbsp;rit quid per fermentum,quid per confperfionem 86 azymos intelligat, anfam adnbsp;hortandi nimirum capiens ab eo praecepto quod olim ludaico populo toties in»nbsp;culcauerat deus.Fermentû fiquidem eft,quod è corrupta malTa fupereft. Si quidnbsp;igitur ueteris uitæ refidet in uobis,diuerfum à fimplicitatc Chrifti, fermentû cft,nbsp;prorfusàuobis expurgandum, ut per uitæ nouitatem fitis noua confperfio, necnbsp;in uniuerfa mafia quicquam priftinæ malitiæ fitadmixtum.Sicutenim Chriftusnbsp;uos a pcccatis femel immunes rcddiditjita uobis dandaeft opera, ne rurfusirre»nbsp;patinuosaliquod fuperioris uitæ contagium, 86 innocentiæ Chriftianæ uitietnbsp;fynceritatem.Amat deus qui hoc ca rent ferm en to, an non id olim typis myfticisnbsp;adumbratum eftc'Hebræi, cum tranfito mari rubro,libérait fuilTent ab Aegyptianbsp;caferuitute, iulfi funtquotannis inhuius rei fymbolum ac monumentum ftatonbsp;tempore madato agno anniculo, feptê diebus uefei panibus, nullo fermento cor.nbsp;ruptis,quemadmodumfecerantiam fugam adornantes ex Aegypto. Intereafa»nbsp;nnam puram fecum efferunt, fermentum omne relinquunt Aegyptqs, Neep di»nbsp;gnus habetur qui uefeatur agno pafchali,nifi qui feptem diebus fermentum noitnbsp;atttgen’tjimô piaculum habebatur, quicquam ufquam fermenti reperiri in dominbsp;bus Hebraeorum. Vmbras rerum habebant illi, nos uerG phaie tcnemus,agnumnbsp;omnis maculæuefQ’mnJs eft Chriftus lefus, humanogeneri dudum promilTus,’ 'nbsp;Ô6 nunc exhibitus,pro totius mundi abluendis peccatis, 86 à teterrirna mortis aCnbsp;uitiorum tyrannide liberandis,in crucis ara deo patri eft immolatus,

Itacpcpulemur,non in fermento malitiæ Ô6 nequitiæ,fedin azymis 5 lynceritatis Ô6ueritatisgt;

Duo ergo irihis nobis fîgnificata funC primu, ut his externis ad agnitionetn Ö6 iruitionem diuinaî charitatis ad nos permoti, amp; ad falutis noftræ fiduciam cernbsp;tam eredfi, Ô6 fimilis charitatis feruoread mutuam beneficentiam inflammati, donbsp;mino deo noftro per Chriftum,86 hoc tantum facramentum commendatum no»nbsp;bis corporalibus Ô6 myfticis facramentis,ô6 a deo inftitutis fignis, ardenti gratia«nbsp;ruraadione permoti, illi pro noftris uiribus refpondeamus ^offîciofifitme, V t iï

Io4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN U E P I S T.

Ii'us tantæ chan'tatis crebern'me memores,tantopere amati à dominOjUidfl*”’^ lum amemusjSC quem nobis omnium maxime commendauit proximiim,nbsp;tua beneficentia proféquamur, Alterum eft,ut nos puri,fynceri,ôC inconiaiP*^nbsp;ti fîmus.Si enim deus uoluit,ut populus ille carnalis omni uitio careret,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

magis nos decet,qui per fanguinem filfj dei liber a ti ôi. loti fumus,confperfio^ . efle nouam mundiflîmam flllis agnus madtabatur, in ty po agni illius ddj tnbsp;ablatufus effet peccata mundi, nobis Chriftus uere exhibitus, QC fine maculanbsp;gnus oblatus occiditur. Idem utriufîç populi faluator repræfentatus auteiPnbsp;rqsfacramentalibusfignis. Non autem perinde Paulus curat utfermen^u^’ƒ^*nbsp;ciant,quantum ut ipfifintnouus ÔC fyncerus panis,utnihiladmifceantford^nbsp;priftinarum,quos Chriftus femel à peccatis abluerit.Nccp enim temereChr»^'’nbsp;oblatus eftjficutnecoîim agnus trâfitus dominici. Semel Acgyptum euafif^^^j^nbsp;fupereft,utiugiterhocfeftum celebremus.Haudquaquam gaudentesat^^t^^’jnbsp;lêtes nos tjs rebus,quibus olim capiebamur, cum adhuchaberet nos fœda fi’”'*nbsp;ac dura feruitus,hoc eft,non fermêto legis Mofaicæ,rudius intclledæ à r udib^®'nbsp;Non fermento ucieris malitiæ 6C ncquitiæ, quam contraximus ex gentilib’’^^ *nbsp;f oribusjfed libis ac panibus,nullo fermento uitiatis,id eft moribus innoxijsjfi^'’*nbsp;plicibus,fynceris,nullo^fuco maculatis* Quotidie euacuantes quicquidnbsp;rum in nobis refidequt fint mores incorrupt!, uita fanda ad Chrifti exef”Pnbsp;reftituta.

• 6 nbsp;nbsp;Scripfî uobis in epiftoIa,NIecommifccamini fornicarris,nô

nicarqs huius mundi,aut auaris,aut rapacibus,aut idolis feruientibu^/ lioquin debueratis de hoc mundo exiffe*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Præter has duas epiftolas quac extant, alias quoep Con’nthijs Paulfî fcrlt;F^ hic locus declarat,in quibus de adulteris ôô feortatoribus, caîteris^ facinof” ‘nbsp;uitandis, eos nimirumadmonet, Nec^ tarnen hune locn cum fuperiorijdeld^J^nbsp;ni excommunicatiOneeundem putemus,fed Paulû hicloquide quotidiansnbsp;fuetudinc,ne fcilicet cum fceleratis conuerfemur,autcibum capiamuSjUtaynbsp;rumfamiliaritate abftineamus, quorum cofuetudine uita noftra facile infif’P.nbsp;fit. At ne,inquit,çrretis,quod paulo ante iufferim à uobis uitari confuetudU’^j-^nbsp;infami libidine contaminatorum. Non hoc fentioquod poftulem, ut unin^^^^'nbsp;huius regionis impudicos deuitetis,neccum ullo confuetudinê agatis, qi””'*j)(nbsp;tix rapacitansucinfamialaboret, autfmulachrorum cultuideditus fit.nbsp;conemini, tota Græcia uobis fît relinquenda, cum ifîtufmodi nufquaiPnbsp;occurrant,

• 7 nbsp;nbsp;Nluncautem fcripfî uobis,non commifceri,fî is qui frater nornin^nbsp;inter uos,efl: fornicator,aut auarus,aut idolis feruiens,aut maledicii^rnbsp;€briofus,aut rapax,cum eiufmodi nec cibum fumere*

Quanquam autem cupiam omnes malos uitari poffe,uel efîè bonosî o’’*’ »nen quod fieri non potcft,non exigo.Illud exigo,ut fi quis titulo Chriftia^^,nbsp;làmhuiufmodiuittjsinfeiftusfît, quacplurimumabfuntab inftituto Chrilns^^^nbsp;putafcortat{one,autauaritia,autfîmulachrorumcultu,autmalediccntisE’’’^nbsp;bo,aut temulentia, aut rapacitate, adeo uitetis hominis familiaritatem, ij/nbsp;bum quidem cum illo capere dignemini, donee refipifeat, etiamfi ab eccle*’^ P^^nbsp;bltce exelufinon funt,Eam autê nomina tionem Paulus uoluit intelliginbsp;in quenquam cum fententia ôc ordine iudiciario profertur. Nam fi quachb^^^^,;nbsp;minatio fuffîcit,multi damnâdi funt innocentes,quia faepe faifo in

AD CORINTHIOS. CAP, V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I.07

nommant. Quibus ucrbts oftendit fatïsj non temcrc QCqiioiibct modo,fcd P« iudicmm auferendos efle malos abccckfiæ comuni'one. Aut fi per iudictumnbsp;non pofTunt, tolerentur potms, ne peruerfe malos uitando quifqiiam abnbsp;ƒdtfccdens,eos quos fugere uidctur, uincat ad gehennam. Mee alia ratio*nbsp;uitandusj^ ut corrigatur.

Quidemmihi de hisquiforisfuntiudicareCNonnedehisquiintusS uos i'udicatisfNIam eos qui foris funt,deus iudicabit»

cœtuspurusfit amp;;incorruptus:qualesfint JljUiderint ipfi,iiïorum uitia nee uos inficiunt,nec cedunt in probrum Chrifiianbsp;*^üotninis. Ergo qui tales funtjUon oportet finereimpunitosjfi modocrimeninnbsp;P^’opatulo eft,id fan's eft mihuQuorfum enim attinet, ut de his qiioq; indicé, quinbsp;^‘Unt a Chrifto alieni,ita non pertinent ad uos f onne domi quifqj fuæ cenfo*nbsp;ac iudicem agit,nec fua referre putat,quid agatur in ædibus alienis f Si quidnbsp;5*^fuae commiflum eft, id exiftimat ad totius familiæ rem pertinere.Proinde fanbsp;fV • ß Chriftiani de Chriftianis iudicemus. Qui funt alieni à profeftionenbsp;htiftianinominis, hos diuinoiudicio relinquimus, qui dominum fuum habet,nbsp;‘udicem non declinandum.

Auferte malum ex uobis»

. St nemo finit domi fuæ fcekrofumacpeftilentcm,ita uosquoeptantifacino* authorem à ueftro contubernio profligatæ.Hoc amp; illius refert 66 ueftr3,2lt; adnbsp;»tiftiani nominis dignitatem pertinet. Nam ÔC ilk pudere correptus ad fe redi*nbsp;uog periculum contagtj fi'mul ac fufpicionem à uobis propelktis. Etintellinbsp;omnes hæc non probari Chrifto, qui uitac doeuit ac præftitit innocentiam»nbsp;. ‘f^^huncautem locum notädumeftnobis,magna tantum à Paulo 6C infandanbsp;^*¦3 nominarijOb quæ uitadus eft frater : nam alioqui in multis offendimus Oanbsp;Non ergo fernere aut ob quoduis uitium uitandus eft aut etjeiedus eft fra*nbsp;^fjfedobea tantum,quae hicrecenfet Paulus, aut fiqua funt fimilia aut etiagra*nbsp;uiora. De abftêtione quam excommunicationem uocamus, hoc habeto. Qiian*nbsp;Qoquidem omnis Chrifti tum dodrina tum uita hoc docet, ut populus eins inno«nbsp;^cns,puriis ÔC fandus fit,à cæteris populis non folum nomine, fed 8C uitæ innoanbsp;ccntia ô(:pyjj,.jjjgPggj.çgjH,s,jjebenthiquigrauibus flagittjs funtcontaminatijènbsp;ccetu fidclium excludi,fi publice offendant, ne cæterigreges eius cotagio aut in*nbsp;3ittpereant,Quod fiecekfia tam negligens eft,ut publice peccante necnbsp;*pi Centern non excludat, fi dcnicß ceflet ettam magiftratus fontes gladio feri*nbsp;rc,pnuatnsqy.|j^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔCimpudenterpeccâtiumconfuetudine fibt

temperetjUe aut alienis flagitqs fauereuideatur,aut alienocriminecommacuk* ^P^^ nulla fuperfit.Siue ergo uitandus eft frater, fiuenbsp;adeundus, charitatis Chriftianae regulam adhibe in deum QC homines, dC nun*nbsp;qiiamerrabis.

^apvt vr.^

i y detaliquis ueftrum,habens negotium aduerfumalterum,iu!? i ] dicari apud iniquos,amp; non apud fandosf

, ^ï'îadenusquidemoftendifermentumfeditiofgcontentionisjS^fœ oæ ibidinis à ueftra ecckfia reijciendum.Sed alias quocg comperio in uobis prianbsp;liinæ uitae reliquias,quæ fermentum auaritiæ fapiunt. Vt ueftra non intereft denbsp;t)s qui ab ecckfiæ confortio funt alieni ferre fententiam, ita uehementer indeco*nbsp;rum eft, Ghriftianos à non Chriftianis iudicari, Primum illud admiror, quo pa*

s

- Io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-COHHENT. IK T» EPIST.

ó'o quis Chrfftum profeflu[s,fi quid extiterit controuerfîæ de re pecuniaria, P^** fit animS inducere,ut non uereatur ad iudicem prouocare : S)C quod grauius( gt;nbsp;ad iudicemimpium potiusnbsp;nbsp;nbsp;Chriftianum, An æquumiudicabit, quitotau*

profeffi'one iniquus eftc'An non uidetis praepofterS fit,ut mSdus,cuius tas ex fanâ^orum fide uita^ fit olim damnâda, nunc ceu iufiior ac meliornbsp;disferatfententiam,0lt;Sillorumlitesdirimat4 Qiiod û tanta res uobiscomm^f^^'nbsp;tur,ut per uos totius mundijioc eft, omnium impiorS uita dijudicanda fitô^nbsp;mnanda,filt; in meliorem ftatum reuocanda QC reformanda, an parum uobisnbsp;nei uidemini,qui de rebus friuolis ac leuiffimis iudicetisC Vndc fatis apparcGnbsp;rinthios parum pietatis adhuc haufifleexeuangelio, moribus^haud multö?^'nbsp;hucfuiffemutatos,quifratres iniuria adhuc afficerent,autimpotêteranimo‘^f*nbsp;rentiniurias,alter^ alterum coram iudiceconueniebaqô^ quod turpiuscraf/nbsp;ram ethnico QC iniufto,

1, nbsp;nbsp;An nefciti's,quoniam fandi de hoc mundo ludicabuntC Et ft in uoP'

iudicahitur mundus,indigni eftis qui de minimis iudicetisC An obliti eftis dignitatis ueftræ,quod qui olim magna cum gloria, fidenbsp;ftitia ueftrajcuagelica^ interim dodrina amp; uita infidèles eftis iudicaturi,nbsp;dem ad uobis confentiendum in fide, QC ad mutandum uitæ genus prouocai^’^nbsp;amp; errorum fuorum conuidurijquia fada eoru mala finr,amp; falfa religio,iniq^’jnbsp;iuftitia,qua fibi in religionibus fuis ÔC legibus placent,nunc cum tanto dedef^*.nbsp;rcligionis ueftræ SC dodrinae, qua charitatem fraternam tantum docerisnbsp;ÔC fymbolis facris,iam pro leuiculis rebus,qua£ ad quotidianum uidum QCnbsp;turn cultum^ SC facultates pertinent ad eos prouocatis Æt fi deo quoq; ta O’ Jnbsp;ri Sc pretiofi eftis,utiudicium impiorum uobis commiferit, ÔC conuerfionei”,^*nbsp;uitæ emendationem,cur uofipfos fic turpiter abrjcitis,ut pro rebus leuiflion^nbsp;dicium eorum expedetis, qui à uobis funtiudicandi rEtcum apoftoli filtjnbsp;ïudæorum,Chriftum quem ludæiblafphemabatac rct|ciebant,faluatoretii’’’‘'jnbsp;di fun t amplext lam ludæorurn perfi'dia ex fide apoftolorS iudicari dicitur,Q^’^nbsp;fcilicet ipfis credcntibus,Iudæi in perfi'dia permanferunt. Sic quoeç fandinbsp;dumiudicant,quorum fides ac uita,impiorum in mundo perfidiam ac con^*-ratam uitam iudicabit,ÔCquafi in eos feret fententiam, non habentes excuf^^jjnbsp;nem uel efFugium, quum neq? promiftionibus nec minis propheticis aufti’ƒnbsp;uoIuerint,imóChriftum ipfum ucram falutem afpernati fint, quem tarnenPj’nbsp;fandi mSdi faluatorem agnouerunt, confeflï funt, SC martyrijs conteftatijß^*^^nbsp;perfeda SC fanda uitam funt aflequuu æternam,

5 Nefcitis quoniam angelos iudicabimus,quanto magis fæcuIaH^' An ignoratis,quod non homines folum mundo deditos, uernmetiamnbsp;los impios huius mundi tyrannos olim iudicaturi eftis, ÔC fuam impietatein Pnbsp;dituri mundo. Quin SC optimos quofœ in mundo uiros, ÔC fapientiflimosnbsp;dei defedum in Chrifto,fiue etiam ex ifraelitis fint,ÓC comparatione gentil^^nbsp;gelidici poflïnt,obtimorcm dei, ÔC zelum legis acceremoniarum, oftendeiJ^j^^nbsp;cente uos euangelio ÔC Chrifti fpiritu,fine fide in Chriftum non poffe fhluar**nbsp;magnum uideatur, fi caufas infimas de rebus quæ ad uitæ corporalis ufum Pnbsp;pent,inter uos finiatis. Veftra credulitas, illorum incredulitatem: ueftra p*^nbsp;illorumjmpietatemtueftra innocentia,illorum impuritatem condemnabiij ^^^,5nbsp;bodie codemnat,fi uitam Chrifto dignam egeritis.Et obliti dignitatis ueftr^’^j^nbsp;indices facitis rerum ueftrarum,de quorum omniû capite ÔC falute pernbsp;nunciab*^

ad co R INT HI o s. CAP, VI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ä.07

niindabiturjamp;quifalutis dodrinam à uobis fîntperceptunf'

Sæcularïaignur iudicia ß habuentis, contemptibiles qui funtin cede 4

J fia,iUosconftituite ad iudicandum* Ad ucrecundiam ueftram di'co. Sic non eft inter uos fapiens quifquam, qui pofîît iudicare inter fratremnbsp;luumfSed frater cum fratre iudicio contendit,amp; hoc apud infidclesC'

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si tam contentiofi eftis,fi tam amantes rerum fluxarum,quarS contemptum

I profiteminijUt fuper his non folum diffîdeatis inter uos, fed ita diflideatis ut oma ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nino indices fint adeundi.uel ad quoslibet,quantnuis in ueftro contubernio con

, temptos amp; humilesjcaufas iftiufmodi deferatis. Non hoc dico', quod ita fieri ue« » Iiin,feditaloquor,ut uos ueftripudeat,cum apud ethnicos iudices decertatis.Sinbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tefpondetis profeffi'oni ueftræ,qui inter uos abiediifimus eft,præftantior eft eis,

) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui apud impios fummi habentur, V fepadeone uofipfos cotemnitis t'adeo nullus

eft inter uos qui tantS fapiat,utde rebus tam leuibus arbiter fedeat, amp; inter duos .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftianos lite dirimatdnter quos quoniâ fraterna charitate,ac rerum omnium

communioneconglutinantur, oportebatfacillime conuenirc. Nunc adeonon conuenit,utChriftianus cu Chriftiano contêdat iudicio,id^, quod eft foedius,aa

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pud hos,qui à Chrifto funt alieni, quafi poiftnt tilt ad legS humanarum regulam

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quodiuftum eft pronunciare,uos ad euangelicam regulam non idem poffîtis.

J lam quidem omnino delidum eft in uobis, quod iudicia habetis in^ 5 - ter uos,quarc non magis iniuriam accipitis C quare non magis fraudemnbsp;! patimini;'

¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VidetchiCjO uos Corinthq,quotmodis bicpcccetis.Primum, hocipfum uói

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bismrpe eft,quod huiufmodi controuerfiolas inter uos admittitis,tam pro rebus

‘euiculis,Deinde,quod eafdcm non ipfi inter uos componitis, citra«^ tumultuni

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aiitcontentionem ullam trafigatis, fed eo pertinaciæ uentum eft, ut dum neutra

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pars alteri uel cedit,uel cocedit aliqd, apud publicos indices, teftc populo, res fit

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exi^enda.Noncarebatuitio,fihæcagerenturapudiudices ecclefiafticos,nunc

! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam foedum eft fpelt;ftaculu,apud iudices impios decertare de rebus nth fl i f Noa

* ftfardigiopaxeft, ac per Chriftum in unum corpus inft'ti,plus germanifadi i fûmus:adhæc rerum illarum uilium, pro quibus hiemuhdus dcpugnat,ncgle=:nbsp;(nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dus nos reddit Chriftianos, At cum pro his ipfts tam acriter contenditis, utnon

pudeatChriftianu in ius trahere Chriftianum, apud impium iudteem reum 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agere,quid creditis in mentem uenire rj s qui confpiciuntfAn non fic apud fe coa

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gitabuntc* Vbi inter iftos Chriftianos pudorfu bi fraterna charitast’ubirerum Oa

mnium communitasf'ubi pax,quam femper habentin orc f ubi pecuniae cotema ptust’ubi lenitas ilia euagelica, qua iubentur ÔC tunicam ultro relinquere, ft quis

I pallium ademeritÆccequantuladerequàm turpiter digladiantur,non folû uoa f bifcum,uerum inter ipfos.Qui fif,ô Corinthtj, ut adhuc tati uobis fit pecunia,nbsp;Uthuius gratia tantum dedecus in Chriftianum nomen afeifeatis C Refpondebitnbsp;aliquis,Nifi meum ius perfequar,no abfuturus fum ab iniuria: nifi quod meuranbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft uindico,futurus fum in damno. At etiam at(^ etiam uidete, ne dum leuem iaa

J duram timetis rei pecuniariæ,graue damnum faciatis innocêtiæ bonae^ famæ, euincere rem,quam hanc anfam praebere 'incrcdulis,obtre(ftandinbsp;Chrifto 8lt; Chriftianis.Satius erat leuem iniuriolamnegligere,quam dum ftc pernbsp;w fcqueris,animum ulcifcendi cupidum profiteri»

f Seduos iniuriam facitis amp; fraudatis, amp; hoc fratribus^ An nefeitis

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

i.o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

quia 1'niqui regnum dei non poffîdebuntf

Tantum abcft ut Chriftiana manfuetudine damnum aut iniuriam I'mp^ feratts ab altjs,ut ipfi ultro affidatis iniuria, ultro fraudctis ac drcumueniansnbsp;Iios:non tncredulos tantum,uerumcrfam reh'gionis confortiogermanos,annjnbsp;ifta priftinac uitae fermcntum fapiuntc' An nonifta longifli'me diflbnant,nbsp;drina noftra à profeffione uefira c'Qiiifquis Chriftum profitetur, innocêt'^nbsp;profitetur,ôô his fadis promifTum eftregnS coelorum. Neccnim fatis eft tindonbsp;«fTe liquore,non fatis eft infttos efle Chrifto, niC tota uita Chrifti dodrinenbsp;deat.Ideo à mundo cxempti,cooptati eftis in corpus Chrifti, ut pofthac intcg*^*^nbsp;te uitae Chrifto capiti refpondeatis. An illud uos fugit, qgt; iniufte uiuentes,qu3*^nbsp;libet baptizatijCxdudêdi fint ab hæreditate regni cœleftisf Hacredibus regn*^nbsp;Icftis nihil conuenit cum iniuftitia, iuftis QC deum timentibus cœleftia bonap’*nbsp;rata funt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• 7 nbsp;nbsp;nbsp;Noh'te errare, nec^ fornicarq, neçp idoîis feruientes, ncque aduftd*»nbsp;nelt;ç iMolleSjneqp mafculorüni concubitorcs, net^ fures,n€(^ auari,nbsp;ebriofî,neq^ maledici,nelt;ç rapaces regnum dei pofîidebunt.

Vfu ueniebat etiam Corinthrjs iam conuerfîs ad Chriftum,quod uulgoj turXorrumpunt mores bonos colloquia praua.Gentiles cnim qui cohabitai’’?,nbsp;fidelibusjlucrojdelicijs SsC idololatria dediti, ridebant Chriftianos, mundo al’nbsp;ncntes utfatuos,interimdelictjsintenti.Idoffèndebatpios, dum interim uilt;l^’^nbsp;impios feliciore Fortuna uti, fe uéro uexari, Ideo hoc loco Paulus dicit, Nenbsp;tis,ne feducamini uerbis prophanorum inanibus.aut profperiore fortuna in’?.nbsp;rum.Etiam atep etiam dico,edico^ uobis, Ne(Ç fcortatores,nelt;ç fîmulachro*^nbsp;cultores,nc(^ adulteri,ne(^ molles, qui uelut euirati prodigiofæ libidini obfd^*nbsp;unt,necp qui mafeulis mulierS uice abutuntur,ne^ fures,nc$ auari, neefnbsp;fi,nccp maledici,necç qui per uim inuadunt aliéna, confortes erunt regni dd*nbsp;autem recenfuituitia ÔC flagitia,quæ Corinthijs uulgatiflîma crantQuicuf^^nbsp;go fe fcelerc huiufmodi fernere commaculant,oftendunt fe filios dei nonbsp;unquam crut,ctiamfî maxime uideriuelint. Tarn abeftut euangelium noOf^nbsp;hue tendat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

• 8 nbsp;nbsp;nbsp;Et hæc quidem fuiftis,fed abluti eftis, fed fandlificàti eftis, fed in^’nbsp;cati eftis in nomine domini noftri lefu Chrifti,in fpiritu dei noftfl*

Ne omnibus hoc aferibere uideretur, aut certe omnes ab his criminibus’l*^^ munes faccret,fi taceret, prohibuüTe enim uidebatur,no reuelaffc crimina.nbsp;ait,Non exprobro quod fuiftis, modo ne eodem reuoluaminû Haec qui'den’nbsp;dccora,quae modo commcmoraui,quondam in uos competebat, antequaif^^^nbsp;tis per Chriftum renati. Sed abluti eftis à priftinis commiiïïs, gratis abluti ft**nbsp;cauete ne rurfus inquinemini» Neep folû ablutis fuo fanguine reftituitnbsp;£iam,uerumetiam ultro fandimoniam contulit 8C iuftitiam, id^ non pts^^ ,L(inbsp;gis aut meritorum ueftrorum, fed per lefum Chriftum, cuius nomine bap^^^^jnbsp;eftis,per^ fpiritû dei noftri, cuius arcano aiftatu efficacia funt ecclefiaftir^nbsp;menta.Quo magis adnitendû, ne tantum beneficium quod gratis côtigit,^’^,nbsp;uitio perdatis,fîmul QC ingrati erga authorem, 06 in uofipfos peffîme conlh*^nbsp;figratiam aflecuti, impulfîone malorum dodorum his dei bénéficesnbsp;fed magis ad primam fententiam reuocati, recuperetis quod fueratisnbsp;nbsp;nbsp;j fSf,

Omnia mihi licent, fed non omnia expediunt» Omnia mihi

ad CORINTHIOS. CAP. VI.

fed ego fub nullius redîgar poteftate»

In his quae funtneceffitatis naturae, mihi Kcita funt omnia. Nullus enim megt;i uetatutieodemiurejquocæteri utuntur apoftoli.Sedfortaffîs non Temper expe«nbsp;dit uobisjUt utar meo iure.Qui ueftro cibo uiuunt,qui uos expilant, qui mendianbsp;cationeuobifeum negotiantur, uelutempti ueftra munificentia, non audentlianbsp;hereuosadmonereturpitudinisueftrae,ne offenfi commodum alio conferatis.nbsp;Mihiquoqjius erat,graiiare uos fumptu, ius erat acciperemercedemoperaeimanbsp;penfæ;præfertim cum plus laborarim q alius quifpiam. No mihidecrat poteftasnbsp;hæcagendi.fednolui committcrc. ut utens eo iure hactemDeftare.redie’ererfub

Non ita magni refert,cuius utare cibo,cum omnino cibo fit opus. Efcæ fiqui dem deftinate funt uentri,uenter uiciffim efeis dicatus eft,agc,feruiatur interimnbsp;pto tempore neceffitatijUt cibus quaeratur.fed nemo uentris gratia prçdicet,necnbsp;prædicatoribus deni® uidus neceiTarius ôô fuftêtatio inuideatur, Vtamur hikenbsp;’¦ebuscorporcis tanquamnonutentestnecuenternos a uerttate dicendacohûnbsp;beat, Pafcctnos’dcus, fiin minifteriocommiffofidcliter egerimus. Breuiquo«^nbsp;fiiturum eft ut uentrem QC efcas deus aboleat,hoc eft,ut ncq; uenter nos famenbsp;tovqueaqi^ç^ç viHus fit efcar urn ufus nccelTarius fidelibus, iam incorruptibilitatinbsp;donandis.

Corpus autem non fornicationi,fed domino,amp; dominus corporigt; ti

Vt necefti'tati parêdum eft nobis,qui Chrifto fumus initiati, quod habemus commune cum ethnicis, ita uitiorum nulla debet efle communio. De cibis nihilnbsp;uetojuefcatur quifi^ quibus uelit,fœdam libidinem interdico.Neq; enim ut uennbsp;terefcisdedicatuseft, ita corpus dicatS eftfpurcaelibidini. Imo corpus noftrum^nbsp;domino Icfu confecratum eft,Slt; iHc uiciffim nobis adglutinatus eft. Sic enim illtnbsp;uifumcft,utnobismembrorum,illo capitis uicefugente, myfticum corpus parunbsp;ter conftituamus.Hæc coglutinatio temporaria non eft. Mors foluit uefeendi nenbsp;ceffîtatem, S^nondirimitconiundionemeum Chrifto. Non ergo diÿadiâdumnbsp;eft adeo acriter pro rebus friuolis,quæ in diem perirêt.Nec fcortationi uacandu.

Deus uero Sd dominum fufcitauic,amp; nos fufeitabit per uirtutê luam« Quemadmodum deus pater dominum lefum caput noftru fufeitauit à mor»nbsp;tCjita nos quo® illius membra unà cum illo fufeitabit, fimu^ cuni illo donabitnbsp;immortalitate Potens eft enim deus amp; idoneus,quihocpraeftet, etiamfi quibuftnbsp;dam i ncredibile uideatur.Igitur ut anima noftra non erit particeps illius immor=:nbsp;!alitatis,nifi fucrit earn hie per iugis integritatis ftudium meditata : ita corpus re:inbsp;fnfeitatum non erit particeps illius gloriæ, nifi hie à pefte uitiorum fuerit immune. Vehemens id eft confolatio, his qui aamp;dibus adobruti, foedae libidinis funtnbsp;mancipia,utChriftumrefpiciant,hoc eft, utfidant, quemadmodum deus Chri-ftumfufcitauitàmortuiSjitaSCeosuitæpuritatireftituat. , ,

blefcitis quoniam corporaueftra membrafuntChriftif Tolles ergo 15 membra Chrifti,faciam membra meretricisCAbfit*

Quam prodigiofum fpedaculum/i membra capiti innocentilTtmo diffimilia uideantur f An non uenit uobis in mente,quod,utdiximus,corpora ueftra mem

¦ 4t« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMMENT. IN I. EPIS T.

bra funtChrifti c’Quidigiturc’Eô ne dementiæ ueniam, utcum hæc fciam/i”” fumma contumelia capitis tollammembrumChrifti,nbsp;nbsp;ex eofaciammcmbru*”

fcortidd quidem aiiertat deus,6^ tarnen quid aliud agit, qui cum fcorto rem I*’* betCProphanat enim membra Chrifti,rem facram, fit^ iuxta legem Lcuitic*nbsp;mortis reus.

14 nbsp;nbsp;An nefcitis,lt;lûoniam qui adhæret meretrici, unum corpus

Erunt enim (inquit) duo in carne una. Qtii aute adhæret domino, fpiritus eft.

An uos illud fugit,quod eft clariffimum, eum qui adglutinatur fcorto, corpus cum eo fieri f Sic enim legimus in Genefi de marito QC uxore^ E duobu«nbsp;fietuna caro,idem^ corpus. Nam ut inlicito matrimonio honeftus confenib^^nbsp;duobus animis unum rcddit,corporum légitima commixtio è duobus unuifynbsp;cit:ita in nefario coitu quifcp fit idem cum eo,cui fe turpiter admifcer.Qiiod »**

' dum habetur,ft corpus fuum uxor,fraudato marito,cum adulteromifceacit^”'^ farium eft,corpus femel Chrifto legitime confecratû,putido fcorto mifcere.N^*’*nbsp;qui domino lefu adglutinatur ob corporis QC capitis communionem unusnbsp;illo fpiritus redditur,cui,cum puriflimus fit, peflime conuenit cum fpurca lib*“nbsp;nCjquæ mentis ufum adimit homini,ac uelut in brutam pecudem transform^*'nbsp;lynbsp;nbsp;nbsp;Fugite fornicationem, omneenim peccatum quodcunc^ fecerit

mo,extra corpus eft:qui autem fornicatur, in corpus fuum peccat.

Cum altjs uittjs conflidari poteft homo, amp; cogitationibus uarijs abftrah* ) ^^ inftitutum incipiat difplicere,hoc autem fornicationis uirium, cogitatione

• - pugnatione crudefcit,0lt;^ magis magis^ irritât calcitrantem: proinde non !£**ƒ

autfaciliusuincitur,^fugiêdooccafiones.VndemonetApoftoIus,fumtnob‘^ dio fugicndam libidinem.A maioribus autem 8C minoribus crimen auget.fnbsp;ra,inquit,fcelera quæpatrantimpij,licetnafcantur ex corpore, tarnen cuifl^^jnbsp;ni corporis iniuria coniunda uidentur, nec totum ut uidetur hominem con'P jnbsp;cant.Cæterum qui libidine peccat,in fuumipfius corpus cotumeliofus eft,nbsp;turpi admixtu polluit'atcp contaminât. Nec enim adulter adulteram confpti*^^ ’nbsp;nifi fimul confpurcato proprio corpore, fine quo flagitium non admittitur. .nbsp;micidaquiiaculoconfigithominem, intadofuo corporelatditalienum,nbsp;nbsp;nbsp;J

duntaxat fui parte pollui uidetur. Libido totum confpurcat hominem,quod** gus etiam intelligere uidetur,cum à coitu folet uti balneis, quo fordes ànbsp;corporum cotradas abluat. Facinus eft in corpus'alienum elTeiniurium. A*’ !nbsp;mentiae fimillimum eft,proprium corpus ignominia afftcere.Graueeft,amp;^3^^nbsp;tia 8C fornicatio,utrunqj in gehennam intrudit. Sed cum ad perfuafionemnbsp;lus oihia moliatur,quibus potuit rationibus fornicationis crimen auxit,0^ denbsp;nicatoribus loquitur cum pondéré graui ÔÔ feriofo.

16 An nefcitis, quoniam membra ueftra templum funt fpiritus f**’ ’ qui in uobis eft,quern habetis à deo,Slt;f non eftis ueftriC Empti eniih^*nbsp;pretio magno.

Superius templum dei dixit, hie templum fpiritus fandi, quia in ftih^ft,

• - hoc eft fpiritus fandus, quod eft deus patri ô^filio confubftantialis. Ne,!*'^^).,nbsp;putetis leuem efle culpam libidinis, Etiamfi corpus potifttmum conipurcaf

f tcorporifuus habendus eft honos,quod animæimmortalis eft domiciliöd%[ ablutuni facro liquore, iam ipfum quocß fie deo confecratum eft, ut tempi**

ad cgorinthios. cap,., vrr.

fpin'tusfanfli,quêhaufifti'sjnbaptifmo,perqucmChriftoconglutinaminî,nnn quam ab eo dtuelknduQuod ft ueftri contumeh'a wos nihil commoner, certe monbsp;ueat,quod iftud cum graui iniuria Chrifti comittitur.Semel in ius illius toti ccßinbsp;ftisjin cuius corpus eftis cooptatijille uos à morte redcmptos fuos effe.cit, ut poft:nbsp;bçc ueftri iuris non fttis.Ius cmptitij corporis penes emptor em eft,id qui aliénât,nbsp;aiitquifecus tradrat, quàmcx arbitriodomini,iniuriuseft in eum eut debet feûnbsp;pfum.Necj uero uili uos emit Chriftus,qui pretiofum fanguinê fuum uobis afle«nbsp;rendis impendit.Meminitergomagnitudinem beneficq,Sdmodum falutis, cumnbsp;ofte^it nos alienos emptos efferôG non fimplicitcr,fed pretio magno.

Quandoquidem toti deo dicati eftis, ne uclitis in huius contumeliam polluca rc corpora ueftra:uerum ut animorum innocentia,ita corporum integritate nu»nbsp;men inhabitâs in uobis circumferatis,SC apud homines illuftretis, V trunqj ilHusnbsp;cft,utrû(^ caftum præftate,ne ob ueftra dcdecora apud impios male audiat ChrUnbsp;ftus,cuius nomine cenfemini,Nam quemadmodum dominorum claritas ad feranbsp;wosquoq’pertinetjitaferuorum turpitudodominisgignit infamiam, Proindenbsp;deus,licetnec gloria clarior,necignominta poteft obfcurtor reddi, tarnen apudnbsp;homines quodam modo 2C infamatur malefatftis fuorum, Sd cohoneftatur intcanbsp;gntate morum ac fandtitatc uitæ dum ex horuin uita apud uulgus aeftimatur.

B^ïnon tangere,propter fornication? autem unufquifq^ fuam uxo ^remhabeat,amp; unaquæcçfuumuirumhabeat,

Cum tria grauiffîma uitia Paulus coarguiftet, primum diflenftonis ecclefiar, ahcrumfornicatoris,tertiutn auaritiç, iam mafuetiori utitur fermonc,6d interimnbsp;^dtnonitioncm ÔC conûliû de nuptijs 2lt; uirginitate affert, amp; à moleftioribus exianbsp;•^itauditorem. Erant autem apud Corinthios quidam,qui caftimoniamfimulatinbsp;‘^s,àmatrimonio abhorrebant,in fcortationem turpiter lapft. Altj prætextu caftfnbsp;tatis matrimonia contradra foIuebant.Hos ergo,utfupra cœperat, hic acriter relt;»nbsp;prehendit.Huiufmodi autem errores turn fubolefcunt,quum contempla,dei orj:nbsp;dinatione noftra confilia friuola fequimur.Non,inquit Paulus, exiftimo quouisnbsp;lt;^oitucontaminari cornus. ouemadmodum ouidam uobis nerfuadere conatur.

nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ 1quot;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

_________________________r“-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jZadauæftionesdequibusnbsp;nus ad euangelq negotium expedtt autnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. faciendum tjs, qui iam matrl

me perltaras confuluifiis.pw“

^oniofuntirretitt.Rurfusquidijs^

t)s qui matrimonio molefto aut e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igitur, ut nunc efttempor urn ftatus,

nte clocJdis aut non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uxotumcoraertio Kinpetatc,qno

wulns de cauGs «quot;'quot;’°^“quot;?.‘^quot;‘gt;‘?Xbonxamp; menti uacare.Natn quamuisho rnagts liberum effet euangeliconegouonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ cmamlibetnolcntem muoluit

’^^ftarcs eflmatrimonium,tarnencurismudan^, qtiamliDetno^^^^^ hominem.fVniTortM***-*

aux nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPIST.

optimum affèdantcs,per occafionem in détériora prolabamini, Noui q fît iûdo* mitus ac utolentus hic affedrusjuec me fugit in hune fitis peculiariter prope^nbsp;fi.Tutius ergo arbitrotjUt fua cuicp fit uxor,à fuus cui(^ maritus, ut mutuooWnbsp;cio uterq^ alterius intemperantiæ medeatur. Hic autem Paulus non folos admo»nbsp;net faccçdoteSjfed omnes in uniuerfum ecclefiafticoSjôC Chrifto fideles. Nonnbsp;dicit:Bpnumeftmagiftromulierem non tangere,fed uniuerfaliter dicit; Bcnui”nbsp;cft homini.Sic^ omnino per totam Epiftolam huiufmodi procedit oratio,nbsp;a Vxori uir debitu reddat,fîmih'ter autem amp; uxor uiro.Mulier fuinbsp;poris poteftatem nÔ habet,fed uir: fîmiliter autem S)C uir fui corporis pO’’nbsp;teftatcm non habet,fed mulier.

Quandoquidem ad carnis affedus tarn procliues fumus, tutius efi,ut qui^^ fuam,qu£ecß fuum habeat.Lex ergo eft,0^ dei conftitutio, ut quifiç fuam habt^^’nbsp;0(^folamhabeat.Nam dixit deus:Erunt duo in carnem unam. Quod fialiqu^'^nbsp;legi dcrogatumeftjUt unus plures habuerit, abrogata tarnen lex non eft.nbsp;nim paucorum exempla communem legem faciüt,necß omnibus licet quodp^*’nbsp;cis eft permilTum uel indultum. Honefto aut uocabulo cogreifum maritakn’*^nbsp;culoquitur, ut difeamus uel de eo nihil extra neceffitate loqui, uel parciflimt^nbsp;honeftiftime. Inuicem aut fibi fubijeit illos in caufa,ut quia unS corpus funtgt;^^?nbsp;corn fit amp; uoluntas in lege naturæ, Hac,inquit,in parte a:quum ius eft utriflt;?»^nbsp;cctalicubi potior fit authoritas mariti.Siquidcm nec maritus hadenus fuicofrnbsp;ris dominus eft,utquod ad ufum coiugalem attinet, eius copia fraudet uxorlt;^^nbsp;amp; alteri copiam faciat,uel obfequi nolit cui obligatus eft, V icilfim ius uxorijnbsp;poris penes maritum eft, quod ad ufum matrimontj pertinet, no penes uxot^’’’’nbsp;quæ fut copiam née marito negate poteft.Mutuum eft debitum, SC utrintç bo’’’nbsp;fide cum res pofeit praeftandum, Reddatergo maritus quod ex lege coniugÜ^^nbsp;betuxori: reddat uxor quod ex iure matrimontj debetmarito. Caeterisintol’^nbsp;fortaftis imperium QC authoritas penes maritum eft, hie mutuum obfequiu*”^nbsp;jcquo debetur:id negare pofcenti,fraus eft,Dc quo fubiungit,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

5 Molitefraudare inuicem,nififorteex confenfu ad tempus, ut orationi,amp; iterum reuertimini in idipfum, ne tentet uos fatanas prop^^nbsp;incontinentiam ueftram.

Vult ut coueniat in re uxoria,nc diflenfio gcncret fornicationem.Non ‘5 lum fraudator eft, qui pecuniam debitam non reddit, uerumetiam quidebi^nbsp;detredat officium. Neuter igitur ftudio caftitatis fraudet alter urn, nifi finbsp;ter uos conueneritjUtrinc^ aflcntientes,utad tempus à cogreflu temperctiS)^|^^nbsp;»«agis defecatis animis uacetis precibus facris, ac coeleftium rerum contemp*nbsp;tioni, quod corporum ille complexus nonnihil hebetate foleatanimiuigo’^^Jnbsp;Ergo aut neuter aut utercß contineat,fed ex padomec ob quamlibet caufa«^’nbsp;ftudio return cœleftium:nec nimium diu,fed ad tempus aliquod, ac mox ao Pnbsp;ftinam confuetudinem redeatis,Non quod non intelligam optimum efle, f*nbsp;iugiter uacet pietati,fed quod periculum uideam,ne fatanas, qui nufquan’^’ jnbsp;uigilat,in ueftram perniciem,uos ad libidinem procliues,per hanc occafiot’^f^j^nbsp;liceat ad détériora, Malo quod eft imperfedius,modo fit tutu, quam id qUO“P,j,^nbsp;clarius eft, fed tarnen magni mali pertculo coniundum, Quamuis enimnbsp;termiffione orandum fit,ÔC quotidie creatormeditandus, munda quocjnbsp;trimonia,2€ à uero dei cultunon abhorrent,nec impediunt, fedmultunbsp;iuuant pios,dei^ Sf proximi charitati deuotos, temperadum tarnen eft

ad CORINTH ros. CAP. Vit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liç

Hs,Ut fiant fanAi'orcs,SC poft orationem redcundum eft ad ufum humatiogeneri naturalem,ne maioris malt detur occafto diabolo»

Hoc autem dico fecundum indulgennam,non fecundum imperium» 4 V olo autem omnes uos cffe fîcut meipfurti, fed unüfquifq^ propriü do«nbsp;num habet ex deo,alius quidem fic,alius uero fie»

Non autem hæcloquor, quo quenquam cogamuxorcm duccrc, autucfem ampledi tugem caftitatcm,fi tanto propofito iultû adfît robur, ôi. in matrimontonbsp;•’^utuiis inter cédât confenfus, fed confciusimbecillitatis ueftræ confulo ueftrisnbsp;periculis. Alioqui ü liceat,cupiam omnes met fimiles efle: ut autem prorfus libeanbsp;ri fintàuinculis coniugalibus,aut uxores fororumloco habeant,puri^ cum puanbsp;nsjcafti cum caftis coniugibus degant. Verum quod Chriftus non exigit à fuis,nbsp;non aufim à uobis exigere, Beatos pronunciat »lie, qui iè caftraiTent propter re«nbsp;gnumdei,nonretjcit,quiiure contugtj cafte moderate^ uterentur.Eximta quacnbsp;dam res eft perpétua caftitas,ob Chrtfti negotium fufcepta.Sed honefta res eft ÔCnbsp;Icgiumum connubium,cuius author eft ipfe deus : quod ut bonum eft à dominonbsp;bono quod in hominibus deus agit, 2^ uero diuino cultui r pcrfeanbsp;‘^æ^pietatiminime aduerfatur in fantftis. Verum ingens eft corpora ÔC animo«nbsp;rum uarietas,nec pares funt dotes oinibus à dco datæ,fortaflîs fupra uires homi«nbsp;fit,in totg à coitu temperare: Felices quibus hocrobur à deo contigit. Sed amanbsp;^fiilleiiarietatêhancinfuopopulojutaltj alrjsdotibuspraemincrcntinueritate,nbsp;*^onfigmejjjQ hypocritico,amp; proFeflTione magis adione, Atq? ifta rerum uaricnbsp;adnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;harmoniarn dC decorum mire faceret, fi legitime cbferuaretur. Pro«

damnetquifquam alienumftatum,necçfuipœniteatquenquam,fed pro ftia uirili,dono quod re uera fe agnofeit accepifte à deo refpödeat. Eftnbsp;mtn coniugium,quictum QC religiofum:eft impura uirginitas, 6C emêtitusnbsp;^®fibatus,deo quot^ exofus, Qc in ecclefia minime cum fcandalo ferendus» Ha«nbsp;^ns meuni confilium deducendis ac habendis uxoribus, VtinS omnes qui ca«nbsp;ß ^^ds fiint auidi, fibi temperare poflent quemadmodum ego:nam hoe mihi deinbsp;^^gulari dono contigit, ut tot pcriculis,laboribus êó curis exagitatus, acftus caranbsp;tantopere fentiam. Vcrum fcio,^ paucis hoe datum fit. Scio q prona fitnbsp;^^’’OHcio paucis expédiât,ut lege dei pr æter ita, fuis cofilijs hæreant. Metiaturnbsp;CÇ)iuxta uires fuas, ne quum id fequitur quod negatum eft, id quodnbsp;hitneftgrauiore iadura amittat, Nam non debemus putare Paulum fen«nbsp;xifl'et^^^^’^dus definat prope tempus,quod tarnen fadum oportuit,fi nemo du»nbsp;ry’^^renijquod ftulti hocexlocoeuincereuoluerunt,

^»coautem nonnupns,amp;:uiduis;BonumeftilIis,fificpermanrerint5 t,- . “digatntæquæftionem fie dico:Sunt,ut audio, qui licet fton adimant uo«nbsp;tununbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îioh'nt iterari matrimonium, fimulatcg mors alterius alte«

ab J. ^’’^’^‘^•His de rebus ita fentiotSi quis à morte coiugis coelebs eft, 06 fi qua uidua eft,fi uires adfunt ad perpetuam continentiam, prçclarumnbsp;bus d •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;répétât uxorem,nec ilia maritum, fed fuam utcrc^ libertatem re«

’ne nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confecret. Quod optimum iudicaui, id ipfe fum amplexus : ne quid

conte'^^^?*“’^ cuangeltj negotio, quod mihi fic cordi eft, ut eius ftudio facile jjQjj j'^^5“oluptatem uxoriam.Quod fi feiam omnibus eandem eftementem,nbsp;CQfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°’nncs ad exemplS mci uocare. Hie igitur quoniam difpares func

P f wtn atcß animorum habitus,idem confilium omnibus dari non poteft, fed

±i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o MM EUT. IN G EP 1ST. '

fuas quifc^Hiresprobeconfulat oportet, 6d ad quod uitae genus natura fit appofi'tuSjid ampledatur prudenti dC circumfpedo confilio.

é Quod fi non feconti'nêt,nubant: Melius eft enim nubere quarn^*^*'

Qpt femel expert! coniugium,uel nonexperti,fentiunt fefe adhue plTe uiolentis libidinis ftimulis,repetant uel amplet^antur potius coniugiii’’’’nbsp;legitimo 8gt;C naturali remedio fuae medeantur incoti nentiae, ut in cœlibatn^nbsp;witer pr un'ête libtdinis afFedu,grauions flagitq periculis affines effe uelint.^^nbsp;ergo praedidum fit, fore ut uitia carnis potilfimum regnent nouiffimisnbsp;bus,maximeœ id noftris temporibus uidimus accidifTe, minime uulgandus*^nbsp;rat cœlibatus JSlec uirginitas,nec nuptiæ praeceptæ funt, fed in cuiufuis^rbitnbsp;relinquStur,eatenus,quatenus alterutrû eligas finepeccato.Nam his quijnbsp;tur,hoc eft flammis luxuriae infeftantur importunius atcß frequentius,certfnbsp;præceptænuptiae.

y Iis autem qui matrimonio iundti funt præcipio non ego, fed nus, Vxorem à uiro no difcedere : quod fi difcefleritjinanereinnupt^*^’nbsp;aut uiro fuo reconciliari.Etuir uxorem non dimittau

Corinthtj uolebantautludæorumlege uxoribus darelibellum repudij)^^^ more gentium repudiate uxores.Praefcribit ergo eis Paulus quid in hac renbsp;péritdominusMatth.i9.TametfiUeroPauliuerbaà Chrifii uerbisnonnib*’**1^nbsp;rient,nam Paulus exceptionem non apponit, debent tarnen eius uerbanbsp;ter intelligi Chrifti,cum ipie fcfe ad Chriftum referat. Non,inquir,quenc]**^,nbsp;cogo ad matrimonium,nec interdico cuiquam,fed quid expédiât,ex fuocU**!*^.nbsp;animo perpendendum relinquo:nihil enim habeo quod à domino præfcfip’^ jnbsp;uobis tradam.Quanquam illud à lefu Chrifio præceptum non dubitem ànbsp;cxigere.Qui caret coniugio,ijs liberum eft,utdixi, profuo iudicio uel amp’*^nbsp;uel non amplet^i coniugiumjmodo no alio fpetflent cj^ ad Chriftum. Veru**’^nbsp;femel corjt matrimoniû,nolim id fieri, quod palfim fit apud ludæos SC ethn**'^’nbsp;utquibuslibet de caufis dirimatur coniugiû, Vetuitenimdominus, neu**'*’^-rem rcijciat,ob mediocres offenfas. Licet hoc indulferit ludæis olim Mofcs gt;nbsp;quod hoc redum effe iudicaret, fed quod metueret,ne homines naturanbsp;^obftinati,plura longe^ atrociora diuortio committerent. Vnam caufaP*^\^nbsp;pit dominus,fi uxor cum alio rem haberet,fiuequod turn excideritaiureco^’^nbsp;gij,quæ uni pada fui copiam,fe alteri communieauit: fiue quod iniquumnbsp;• tur,a quoquam exigere,ut cum ea domum, ledum, focum, ac menfam habnbsp;communem,quæ prodita coniugtj fide,qua nihil eft fandius,turpi adultct®nbsp;admifceat, AdeoChriftusfocietatem hancfirma ôôindiuullam elfe uolu**',^^5nbsp;lilde nifi quid huiufmodi interceflerit, nee uxor diuertat à marito, nee ma*'* jnbsp;uxorem ctjciat.Quod fi oborto diffidio, contingat uxorem à uiro diuertere,*’nbsp;bi fpem reditus intercludat,abftineat ab iterando coniugio.Intadam fortaf^nbsp;ritus iam placatior recipiat,corruptam quis recipietc' Quod fi' nee tantifp^*^nbsp;peratmul/er,utàcoitu fe cotineat,detoperam utcum marito redeat in g*^’r’nbsp;id fi non impctrat,meminerit cuicuncß fefe adiunxerit, nomine coniugiim’ 1° ’nbsp;re adulterium.

g Nam cæteris ego dico,nondominus:Si quis frater uxorem h hæc confentit habitare cum illo, non dimittat illam :

Ad CORINTH io s. cap. Vif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41V'

muller habet uirum infidelem,amp; hi'c confentit habitare cum lila, noil diis mittat uirum.

Quemadmodû cum de abijciendi's meretricibus difputat Paulus, corredio« ne rem facit faciliorem : ita hoe loco multa utitur in confulendo facilitate, inquûnbsp;ensjlam ad ea quæ de impari matrimonio interrogatis, no habeo qiiod ex authonbsp;riutcdominircfpondeam,fcdeft quod pro mea fentêtia, uelututilius füadeam,nbsp;Adco res eft odiofa diuortiü, ut nee ob religionem diucrfam dirimi uclim femelnbsp;initummatrimonium. Si contigerit,ut mulier Chriftiana iundafit mar ito,non*nbsp;dum profeffo Chriftum,atcp is licet alienus à Chrifti myftertjs, non tarnen adeonbsp;infenfus eft,ut ob diuerfam religionem putet earn repudiadam,ft' me audiet,noanbsp;rclinquet maritum.R-urfus, fi obtigerit ut uir Chrifto initiatus coniSdus fit uxonbsp;ri,qux à Chrifto fit aliéna (quando non conuenit quenquam ad fufeipiendam renbsp;ligionem compelli) nee ea quacrat diuortium,ofFenfa diuerfa religione,mco con*nbsp;filio non ctjeiat illam. Nee enim eft quod horreat Chriftianus aut Chriftiana, nenbsp;admixtu hominis à Chrifto alieni labern fibi contrahat. Licet impura fit alterius'nbsp;religio, tarnen legitimumac purum eftcóiugiura, quodillos, licet alias imparcs^nbsp;ex xquocopulat,Non inficitdeteriorisimpietas,alterius pietatem,quin illudponbsp;tins præponderat,quod melius eft QC cffieacius. Dominum ergo loquentcm hicnbsp;bcit Apoftolus,quum eapraecipitque uerbo SClege deifuntexprelTa.Sc uero lonbsp;qui dicit,quæ tametfi à domino expreffe non funt præcepta, fide tarnen didante-ôicharitàtefuggerente præfcribit.Siccumtremoreamp;^reuerêtiaomnia agitPaii'nbsp;lus,utetiamea quæ fpiritu fuggerente,8Cbona fide confulit,quoniam à deo prae*nbsp;fcriptanonfunt,fuadiciteffe,nondei,nefua quantumuis bonaprodiuinis uen-ditet.Non enim’debentquæ diuina funt, humanis permifccri uitiari, nec no*nbsp;ftra pro diuini's hominibus obtrudi.

Sandificatus eft cnim uir infidelis per mulierem fidelemî amp; fandifica 9 ta eft mulier infidelis per uirum fidelem, alioquin fili) ueftri immundi eamp; 'nbsp;^€nt,nuncautem fan di funt

Non timeat uxor fi'dclis fe immundam fieri, propter immundi uiri confuetit dincm.Eft quidem unum corpus,non autem immundum, fed uincit uxoris pie* lt;nbsp;tas uiri immunditiam, 06 fidelis uiri puriras rurfum infidelis uxoris immûditiamnbsp;fuperat.Non autem hoc in loco,de his qui adhuc coniundi non funt, fed de coH;nbsp;lundis loquitur. Siquidem non dicit, Si quis uult accipere infidelem, fed fi quisnbsp;habet infidelem,hoc eft,fi quis poft nuptias pietatis uerbum fufcepcrir,ô6 alter innbsp;incrcdulitatepermanferit,ne(^ mutuam amabithabitationem, non diuidantur*nbsp;Sandificatus eft enim uir infidelis per mulierem fidelem, tanta eft pietatis uehe*nbsp;mentia.Itacj maritus quamuis religione prophanus, ramen per uxoris Chriftia*-næ confortium,quod ad coniugtj negotium attinet fandus redditur. Item, uxornbsp;nondum initiata Chrifto congreffumaritiChriftiani, quodamodo fanda pura^nbsp;redditur,ob legitimum matrimonium*Quod ni efret,liberi,inquit, ueftri cómu*lt;nbsp;nes uelut ex incefto coitu nati, prophani impuri^ haberentur. At nunc confiâtnbsp;coslcgitimos ac puros effe, tanquaex légitime congreffu progenitos^Siquidemnbsp;uxor baptizata cum rem habet cum uiro nondum baptizato, no admifeetur ethnbsp;n{co,fedobfequitur marito,nec amatimpium, fed tolerat futurum pium, Hancnbsp;fpem de fe praebet, qui licet ipfe nondum profiteatur Chrifium, tarnen in uxorc :nbsp;non horretdei cultum.Non enim totus cthnicus efi, Ô6 aliqua ex parte Chrifiia*nbsp;nus eft,qui æquo animo couiuituxori,qua£ Chrifti nomen profitetur,NuUi tanv

a.l6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EP IS Ti

aegrc cohçrcnt,qu3m quos diuerfa feparatrdigio, Hæcigitur fpes retinereo^^ in conuidu eam,quae prior Chriftum amplexa eft.Si quoq? mulier dimittcr^nbsp;rum uokntem habitare fecum,Ôlt; altj fe copu!et,immSdi effent eorum filîj, .nbsp;enim aduIteri,Slt; per hoc quoq? filtj eorum fpurij, ideo^ immundi. Nuncnbsp;fandi funt, quia fub creatoris ueneratione QC profeffione nati funt, propcfl**®nbsp;ex parte,

• 10 nbsp;nbsp;nbsp;Quod fî irtfideli's difcedit, difcedat, non enim feruituti fubiectvisnbsp;frater autforor in huiufmodi: in pace autem uocauit nos deus,nbsp;nim fcis mulier,fî uirum faluum facies^Aut unde fcis uir,fi mulieren’^^nbsp;uamfacies7nifî unicuic^ ficutdiuifît dominus.

Si diuortium oriatur ab eo qui nondu credidit,is^ odio Chrifii répudia^ rem,quando iam fpes non eft illius mutandi, non cft cur amplius cumnbsp;hæreat.Excidit à iurc matrimonq, quideum horret authorem matrimonij« \nbsp;enim Chriffo dicatum hadcnus obftringit matrimonij 6'dcs, ut impiû ina'^*^jnbsp;affîdue iurgantemjChriftocp conuitiantem ferre cogatur, V tatur igiturnbsp;libertate quam ille dédit,ac trâquille Chrifto feruiat. Nec enim ideo uocaiiit^^nbsp;dominus ad euangelicam uitâ,ut in iurgtjs,fed ut in concordia pace^nbsp;Proinde fi non conuenit inter impares,^ diuortiû poftulat incrcdulus, non Pnbsp;reat inuito uxor Chriftiana.Sin conueniqfpe mutandi mariti maneatnbsp;cifftm fpe mutâdae uxoris maneat maritus, Etenim qui feite potes,andotnnnbsp;alloquijs, cum modeftia fuauitate^ mor um, an affedu coniugali fis effedt”’^¦nbsp;refipifeat maritus, tecum^ feruetur f Aut qui feire poffis marite, an his rafj?,(j^nbsp;tus fis uxorem feruaturus ÔC lucrifadurus ChrifiofQuod ftcontingiqani’“’nbsp;gens eftlucrumc'Sinonfuccedir,tamen approbabitdeus bonam mcnteif^^Lnbsp;quac id ftuduerit.Sed interim dum incertum eft, fucceffurum fit nec ne,bogt;^^nbsp;cohæreat coniugium, nec mutet diuerfareligio uitæ, ftatû, Nec enim bapt*nbsp;uindicat uxorem à iure mariti,fî is co legitime utatur, nec feruum à iure do’”*nbsp;fiis quatenus fas eft eo utatur,

• 11 nbsp;nbsp;Vnumquenq^ ftcutuocauitdeus,itaambulet,amp;ficutin omnib*^^nbsp;defijs doceo, Circuncifus aliquis uocatus eft, non adducatpræpuP^nbsp;in præputio aliquis uocatus eft,non circuncidatur,

V t cuic^ fua fors obtigit à deo, in ea Chrifto feruiat.In quo quentp ftatu henderit euagelica dodrina, in eo per feueret, Religionis nouitas ueteremnbsp;torum abolet uitam,no abrogatucterem ftatum politics, quod cum quoult;^^ jjtnbsp;ditionis genere conueniat Chriftianifmo, qui nequaquam ob id indudusnbsp;turbet publicum rerum humanarum ftatum,fed ut in omni ftatu fände P'^ st«nbsp;uatur,Hæc eft mea fententia,quam non uobis folum, uerumetiam omntb^unbsp;defijs propono.Nec grauabimini fequi quod omnes ampledStur, Itac^ ßnbsp;cantis afflatus deprehenderit te coniugatum,non eft cur ideo refeindasnbsp;nium:ficircuncifum,non eft cur pigcat te tuæfortis, 8Cpraeputiumuclis’^,^|i(*nbsp;rc.Nihil enim officit præputiS nouac in Chrifto domino religioni, Rurfusnbsp;nus es àcircuncifîone,non eft cur optes circuncidi, Hæc à Paulo ad connbsp;nem dicuntur, Nec patrocinantur his qui fedarum amp; fadionum falfam r^ ƒƒnbsp;nem tuentur, Porro qui liber eft uocatus, hac parte nihil praecellit, natnnbsp;eius iam domita,Chrifto mortua effe debet, ut Chrifto uiuat,non fibi,

ÀD CO RIN THIO S. CAP. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'±17

Circunciiïo nihil eft,amp; præputium nihil eft,fed obferüatio mandato la rum dei,

Vbicg contra cos pugnat, qui genres a fynccritate ÔC libertate Chrifiiana ad ludaifmum pelliciebant^n circuncifîone omnia exteriora retj cienstnam Circunnbsp;cifio omnium ceremoniarumiudaicarum caput eft: QC quicircunciiïonem scci»nbsp;pit, debitorem totius legis fe conftituit. Qitantum ergo attinetad nouatam relianbsp;gionê,nihil refertcircuncifus fis, an incircuncifus. Illud ex aequo refer t utriufe»,nbsp;utpofthac no iuxtacupiditates carnales,fediuxra iufla dei, cui iam initiatus eft,nbsp;uitam agat. Satis eft uitam mutari,ftatum nihil necefle eft,quod id abfc^ rer û pernbsp;turbationc fieri non queat. Fidei autem iuftitia non obeft publicæ tranquillitatûnbsp;Quemadmodum autem fîdes te tibi notum facit, filius dei fis nec ne:ita èC mSda#nbsp;torum dei obferüatio te notum facit proximo,qug eft fidei ff udus. Eledum ergonbsp;adeoeflè aliquem,autfilium dei,folus deus nouit : nobis uero tandem ex fi'de QCnbsp;«nandatorum dei obferuantia innotefeit. Fieri cnim no poteft,ut is qui deo fi'dat,nbsp;eledus non fit:ÔC impoffîbile eft, ut fîdes in eledis non obferuct mandata, dicêtenbsp;ChriftoÆx frudibus eorum cognofcetis eos.Qui ergo mandata dei ferua t,Ôd ucnbsp;re bona opera facit,huncintra ecclefiam fîdelium,quæ nobis confiât, cenfere denbsp;benius,etiamfî no ex fide faciat.Qui uero mala opera facit, hune extra ecclefiamnbsp;«flè pronûciare poffumus. Nos cnim de externis tantum iudicamus, folus deusnbsp;corda nouit,

Vnufquiftpfîi cjuauocationeuocatus eft,ineapcrmaneat,Seruusuo 15 catus es^non fît tibi curæ,f€d amp; fi potes fieri liber,magis utere.Qyi enimnbsp;in domino uocatus efl: fcruus,libertus eft domini ; fimiliter qui liber uo*nbsp;catus eftJeruus eft Chrifti,

Qiiod de matrimonio dc^ circuncifione didum eft, idem fentiendum de fer ottute.Quos euangclica dodrina deprehendit obnoxios feruituti, aequo animonbsp;‘Crant fortem fuamtnec ideo fe putent manumiftbs à iure dominer um, quod a tynbsp;tânidc uitiorum fintmanumifîi.R.urfus qui ingenuus uocatus eft ad Chriftum,nbsp;non eft quod mutatura uelit ftatum fuum,ac femet in feruitutem conijciat, quinnbsp;potius illud agêdum,ut fi detur occafio libertatem arripiat,ac mutet feruitutem,nbsp;b» dominus odio Chrifti rcijcit feruum,no eft cur nouum quærat herum : nec eftnbsp;eut fibi difpltccat quod domino carcat, cum Chriftum habeat patrons, ex feruonbsp;2 ^shuiu5j(jjgj.j^jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui ingenuus natus,per baptifmum renatus eft,

non eli quod (îbi ucl difpliccat uel placeat conditionis nomine, cum is per baptb imumratftus fitferuus Chrifti,ut rerum uicibus permutatis, libertas cotigerit fcrnbsp;no, feruitus acceiTerit ingenuo, quo moderatius utert^ fua forte ferat. Sunt enimnbsp;næccx eorum generc,ad quae Chriftus ueluti conniuct, Arripiatur anfa commonbsp;dior,fi grauat fcruitus,hoc nomine te cofolarc, ^d licet dominus qualecun^ fusnbsp;abcatin corpus,tarnen animus exemptus à uitijs,Chrifto manumiflus eft,

Pretio empti eftis,nolite fieri ferui hominu, Vnufquifc^ ergo in quo 14 '^ocatus eftiratreSjin hoc maneatapud deum,

^‘''“*^5*’igftanimumingcnuitas,cogitatccmptum aChrifio,necemptum r e 0 nicdiocri.Habes dominum modis omnibus obferuand3,ne tibi putes elTênbsp;I er um,ex affeduum tuor urn arbitrio uiuere. Et qui debet feruitutem hominf,nbsp;catenus manumiffus eft per Chriftum,utfi quid impium iubcat dominus, Chri-

0 potius aufcultct nouo patrono,q ucteri dno.Faueo libertati ft contingat:nam

Chn’ftï feruitus uera ingenuitas eft, Impio feruireChnflianumj^uidcturïn^^*^ gnum^EtconueniebatjUt domino Chriftiano ferui abeant in nomen ÔCnbsp;fratrum acfiliorum,ob communem dominum, à quo communi pretioredcn’F^nbsp;funt inriep. Verum nepraetexturdigionis Chriftianæ turbeturordoreipuWi^^’nbsp;fuam quifep fortem ferat,S€ ineoperduret:fedita perduret,utinterea memin^f”nbsp;deiiuflahominumimperatisanteponenda. Parete dominis, fed approbatenbsp;cui plus debetiSjUtà quo pluris fîtis redempti, g ab ißis empti. Quae de feruitu'^nbsp;aelibertatedidafunt, quadantenuslocumhabentin matrimonio amp; ccelib^fj^'nbsp;Nam qui matrimonij iugo femet implicuit,quodâmodo feruus eft: at quinbsp;uiuit,huicliberius uiuedipoteßas eß. Semper igitur id quod commodiusnbsp;tins eßjoportet fequi,fi liceat.Nec enim ufepadeo libertas eß afièdanda,ut hu*'**nbsp;fiudio ingrauioris perieuK fcopulum impingamus.

De uirginibus autem præceptum domini non habeo, confilium tem dojtanquam mifericordiam confequutus à domino,utßmfideH^*nbsp;De eo autem quod confequenter quaeritis,an Chrißiani Alias uirgines

TC debeant,an ueluti Chrißo facras in perpétua uirginitate tenere domi,que^^ rius domino feruiant, Licet non tiabeam domini præceptum, ex quo uobisnbsp;tefpondeam,habeo tarnen cofilium, quo fuadeam quod mihi uidetur optin’nbsp;Nec opinor uobis afpernandum meum confilium, quando mihi quoep dcleg^;^

experior. Vt pracfens neceflitas etiam ad Paulum referri poflît,ô^ à Paulo Ferri ad omnes hoc fenfu : Ego tot malis didici, opportunam rem eße eiiaf ?gt; finbsp;prædicando,hocmaximepcrfccutionumtcmporc,ôôdifcurfuumnecein’^^^^^)gt;nbsp;quis non fit alligatus uxori,utpcrmittam ÔC altjs quiin hac fententia funt,nbsp;ßimoniam feruare cupiant propter imminentes aduerfitates, commodui”*- ji»nbsp;fis innuptus. Arbitrer enim earn libertatem optandam, quæ profit diuulg^^

fecumtrahatfolicitudinum ÔÔ afflidionum.Hancneccflitatem ac ueluti nbsp;nbsp;ƒ

tem effugit,qui fine carnis aduflione confiflens,ö^ gratiam caflimoniæ rof lt;us,uel curis facris unice dicatus, abßinet à coniugio. Præflat igitur ßnbsp;mentis ampledi SiC corporis, fi fit uel integrum uel tutum. Integrum nof^nbsp;qui fefe tarn matrimonij uinculisimplicuerunt.Tutum non eß: tjsjquißß^^^nbsp;rare per carnis importunas ußiones non poffunt.

AHigatus es uxori f noli quærere folutionem î folutus es ab noliquærefeuxorem. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Hxc rcmcdtórum confilia funt:dicit èriïih,noh debcre quenqiiam abfolui ab uxore,niß caufa fornicanonis.Frequentef ein fuas dimittentes fub tegmine connbsp;nnentiaCj alias decipiunt,refrigefcente propofito.Ideo dicitrSi iam alligatus es u*nbsp;xori,neChriftiprætextu quæras diuotdiïni^Si contigitubi libertas,noli afFeda»nbsp;re'patritnontj capißrutn,tta tarnen üt à cxteris tempérés:fi quo minus, quid pronbsp;deft defiderium carnis premerefhoc eftjtem lieitaih fperneré,ô^ illicitis concupinbsp;feenttjs fubiacerc.Satius cft,à deo ptopofitum remediS incontinentiæ ampledC

Siautem acceperis uxorem,noil peccafti:amp; fi nupferit uirgo, no pec= cauitjtribulationenitartiencarnis habebunthuiüfmodi* Ego autern uo*nbsp;bisparco.

Si diffifus tuis uiribus duxifti uxorem, non eß quod tc poen/teaf, nihil enint fceleris admiffum efl,quia quod tibi conceffum eß fecifti, remedium inftitutumnbsp;adomino nonfpreuifti,a multis concupifeenttjs quominus infeftentiugiterj aninbsp;mum tuum exemißi. Rem quidem obnoxiam curis, fed légitima fufeepifti« N,ccnbsp;idco Chrifto detcrior eris quod uxorem habeas,fed affli{ftior,amp; curis mundänis,nbsp;fed no illicitis,eris magisobnöxius.Quincriam fi uirgo malit efle materfamiliäs,nbsp;uon pcccatjfi uiro legitime nupferit. Nihil eft incommodi,nifi quod ob curas reinbsp;hmiliarisjminus liberum eritaifidcreledioniacprecibus,aut altjs oftictjs pieta»nbsp;tis.Solicititdinibus diftrahetur,ferct cum dolore utcrum, curabit nutrimenta fi=.nbsp;Riorum,ui(f}um,amilt;ftum,tegumcntajdotes,aegritüdines,domus,apparatus, manbsp;dominatum.Ita^P dum utrunc^ uobis liberS facio, duplici nomine uobis par»nbsp;*^?‘Qpipoteftcarere coniugio,huiuslibertaticonfülo: qüi non potcft,huius pe»nbsp;•^‘culofiiccyrrQ Laiïdo cœlibatumlegitimum,caftum ôô quietum,utfeltciorcm*nbsp;P’^obo tnatrimonium,ut tutius.Nc quis me putet coniugium deteßari, aut ab eonbsp;hominum auocarc uelle.interim non recenfebo omnes coiiiugalis uita:nbsp;«ïolcftias,

r 210 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CôiîMÈNT. IN I. EPIS T»

quos cafus ueï neceffîtas muoluit mundanis n,cgotijs,fîc utantur quafi non tur.Sitharinnrerum poftremacurajpnmacœleftiûjfîfolamcfle non licet Vnbsp;bras modo bonorum ac malorum mundus hic habet, in quibus ne^ folidu«’^nbsp;quicquam,nec^ diuturnum, quibus hærere toto animo, non eft corum qui ^5.nbsp;tcndunt ad immortalitatem* Inter utruncp fie eft incedendum utneque adn’’Jnbsp;firam,nec]^ ad dextram déclinent« Nonfrangantaduerfa, nec profpera reddsnbsp;infolentes«Breue eft quod uiuimus,nemo hifee rebus inhict, ut cœleftia int^f*nbsp;: amittat«Nolite rebus fluxîsÔCmomentaneishærere,quæritcacterna«nbsp;10^ Volo autem uosfîne fohcitudineefle«Quifineuxoreeft,foIkit'^®‘;.nbsp;quæ domini funt,quomodo placent deo:qui autem cum uxore eft,nbsp;.tus eftqusc funtmundi,quomodo placeaiuxori,amp; diuifus eft,

Hacc ideo loquor,quod cupiam uos minima diftincri curis mundaniS) ’ | hoc uitæ genus potiffîmum amplcdi, quod uos q minimum inuoluat propl”nbsp;negottjs.Hac in parte potior cfTc çœlibis ^coiMugati côditio,Siquidemnbsp;(cbs eft,non diftrahitur in diuerfas curas,quomodo focero,focrui,quomodo^nbsp;teris afRnibus,quomodo uxori ac liberis fatisfaciat, undc uidum familix i’’^‘nbsp;crefeenti fuppeditet,undc dotem euincat,fed totus uacat Chrifio,ucrbonbsp;amp; proximorS faluti pro uirili,fumraam uoiorum adeptus fi illi uni placeat gt;nbsp;intérim otiofus QC iners uel ftertens,fed utquàm plurimis profit. Contra qi’*nbsp;xit uxorem,ut ex parte quidem domino uacarc poflît,tarnen aliquamfuinbsp;debet uxori ac rebus uxorijs.Non autem Paulus fîrapliciter dicitimprobandnbsp;caftum connubium, ubi domino pariter fer uitur, fed immodeftiam illamnbsp;èC uxorios affedus nimios (quin Auguftinus alicubi ardêtiorcs amatorcsi’nbsp;adultcros )qui fe totos carnis defîdcrrjs dediderunt, Ô6 huius mundi cun-'P^^nbsp;aequo impliciti funt«Nam fupra dixerat,fatius effe nubere $ uri, Vftio crglt;’*îj,nbsp;minus,imo omniu maxime abftrahità diuinis ftudtjs,multo magis adu^j^nbsp;iugalis,quifuum quoc^ falfamcntum habet,8C médicinales temperantias,^^L(nbsp;poteft cum legirima 6ô caftitate amp; modeftia, magno^ cum ufu pietatis,nbsp;irapedimento facrorum ftudiorum, fi contingatprobo uiro honefta coniiid^.')^nbsp;quod à domino dum petitur diligenter,facile poterit impetrari. Habet 8^ jjj»nbsp;tus multiplicia grauiffîma^ incommoda fua,de quibus nedum pracco uit^%nbsp;tis immodicus Hieronymus imprudenter multa teftatur,fed Si ab ipfîusnbsp;rc multiplex experiêtia docuit,non fine magno fcandalo,ôf ecclefiae Chrilt*^nbsp;uiflîmolapfu.DcquaIoquantur, quifuntexpertiutrunt^.

Et mulierinnupta a uirgo,cogitât quæ dommifunt,ut fîtfao^^^u corporenbsp;nbsp;fpiritujquæ autem nupta eft,cogitât quæ funt mûdi,

do placeat uiro*

Vxor quoniam fui iuris tota non eft,non poteft tota uacare Chrifto, üerfas curas diflcdajdimidiataferuit Chrifto,dimidiata matrimonio.Rut*^ ii(nbsp;go aut mulier alioqui cœlebs, unumillud curat, id eft curare debet utpo^^fLpPnbsp;Chrifto ccèlefti placeat fponfo,cuinon aliter placet,g fi fe totam caftamnbsp;ruptam feruet,no corpore folum, uerumetiam animo. At quæ nupta cfigt; , .£igt;*nbsp;habetjutfe Chrifto mSdo^paftiatur:itafatagens placere Chrifto, utmat^^fjrfnbsp;debetobfequium,nondifpliceat. Virgo autcm,autquæ non eft nupta,nbsp;toeleftium non fufeipit mariti Si fîliorum folicitudinem,de domino cogit^^’ J’||isnbsp;modo in uoluntate domini tota uerfetur, ut in corpore mundo animusnbsp;femper cœleftia cogitet. Animus eft cnim, qui aut faridificat aut polluit

Ad corinthios. cap* vrr* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lii

Qiu'dcnim prodeftcorpus mundumhabere, fitarnen femper mundum habere potclijó^ animam polluram, uarïjs tam cogitationibus defidenjs, cum men'tonbsp;anir^authonoratur corpus autdamnatur«

Porro hoe ad utüitatem ueftra dico, non ut laqiieum uobis inrjciam, fed ad id quod honeftû eft, amp; quod facultatem præbeatfîneimpedimennbsp;to dominum obfecrandi*

Aliter Erafmus.Sed ut quod honeßum ac decorum eß fequamini6^adhaj-i reatis domino abfqp ulladiflrad(one,Totus,inquit,hicfermo meus quo cœliba^nbsp;tumefFero,ne quis aliorfum uertat,huc tendit, non quo uobis libertatê adimamnbsp;contrahendi,aut non contrahendi matrimonium, aut neceffitate adigam in alianbsp;quod uitae genus, quod cuiufqttam animo non fedeat, fed amico confilio uefirisnbsp;confulo commodis ut cum feiatis utriufep ius effe uobis, ad id potius uergatis,nbsp;quod praeter dec us honefli libertatis quoep commodum habet adiundumtpernbsp;quamcoelibilicet perpetuo Audiocultu^ ficadhæreredominolefuChrifto, utnbsp;nullis terrenis folicitudinibus unquam ab co diuellatunlllud expendat quifqj fe«nbsp;cum,an quod honorificS ac liberum uidet, idem fibi iudicet efle tutS, atq^ etiamnbsp;ex animi fententia,ne fupra uires moliatur, ad quod à domino gratia non eft cotlnbsp;fequutus,ut ualeat quod praefumit. Sed hoc pottus quißß libère uitae genus am*nbsp;pledatiir, quo totus ÔC indiuulfus deo poiTit hçrere,fiue id cœlebs pomt fine ma=.nbsp;ntus.Hunc enim efle fenfum, exepla mox fubieda déclarât. Si potes plus Chri* .nbsp;fto uacare in uirginitate,eam amplcdere. Si te propius SC uicinius Chrifto adhaenbsp;fcgt;^eputas in coniugiOjduc uxorem*

Siquisautem turpem fe uideri exiftimatfuper uirgmefua, quodfu* 15 P^tadulta,8c ita oportet fieri,quod uult facitu,non peccat fi nubat*

Cfirius fic:Quod fi quis indecorum uirgini fuac putat, fi praetereatnubendl tempus, 2c fic oportet fieri, quod uult faciat,nonpcccat,iungantur mafrimonio*nbsp;Qui,inquitjmetuit,ne quid dedecoris aut infamiae fibi contrahat, fi filiam uirgfanbsp;nemiam uiro maturam, necabhorrentem â nuptqs, ultra iuftum tempus domtnbsp;claufam teneat,atc^ita res fuadeat, ut nubat: nihil obfto, quo minus facial quodnbsp;uidebitur faC^o opus,Quamuis enim matrimonium, cum feruitutis ÔC folicitudtnbsp;nis incommodis coniundum diximus, tarnen cum peccato non eft coniûdum*nbsp;^gfiima res eft SC honefta,quibufdam etiam neceflaria. Proinde palam ÔC ma*nbsp;filiam uirginem marito, ne furtim turpiter faciat, quod in coniugao,nbsp;5 probro. Id fuerat etiam cogitandum fandimonialium præfedis, SCnbsp;Uifitatoribus patribus,epifcopis 8C alijs,utnon uotis perpetuis graualTent uirgi*nbsp;nes,fed temper in neccifitatis, quam hie Paulus dénotât, arriculo, ÔC dum aliudnbsp;agendum confultius uidcrctur,libertas effet in domino nubendi, magis turpi*nbsp;ter uiuerc cum fcandalo ecclefiat,SC detrimente ecclefiaftici ftipis,quem tales in*nbsp;digneabfumuntjSC pro religiofis fe uenditant,quæ funt refolutiffimepraeua*nbsp;ricatriccs,

bJamqui ftatuit in corde fuo firmus,non habens neceftitatem, pote»? 14 ftatem autem habens fuse uoluntatis,8c hoc iudicauit in corde fuo feruas:nbsp;re uirginem fuam,bene facit*

quibufdam etiam non neceffaria res matrimonium, ideo fi quis intel Ilgens fibi liberum effe uirginem fuam filiam elocare,aut non elocare,neculla adnbsp;utrumuis adigi neceffitate,tarnen ex animi fui fententia ftatuit ac decreuit, fer*

t 5

a-11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O'MME NT. IN 1. TT I ST.

uare domi lurgtncm, quae non optet nuptias, rede facit, fî tarnen ferio 6lt;^ p^’T tuo tali propofito oirgo perfeueret, 0(. cum dei gratia ualeat. Etenim, ut non^nbsp;tutumnupturientem àmatrimonio arcere,fcdimpiöSópericulograui pknu«”'nbsp;ita pium non eft,à cafiitatis Audio uotccp légitime,fed non perpetuo,labefalt;^13fnbsp;animum puellarem,

Igitur amp; qui matrimonio iungit uirgine fuam, bene facit : nbsp;qui nO

iungit,melius facit»

Qui metu periculi nuptum dat uirginem nubcre cupientem, rede facit. enim dominus manda uit, amp; gratiam caftitatis perpetuae nulli promtfir, fine fl**?nbsp;præftatnubcre,- uri uel peccareiugibus defiderijs» At qui perpetuæ cafiit^**nbsp;appetêtem,adquam gratiam accepit à domino,ut ualeat quod cupit, non imp^Jnbsp;lit ad nuptias fuam uirginem,quandiu cafta perfeuerat,fed honefto uoio,hoe^nbsp;propofito,puellç obfequitur,redius facit,Nam præter honeftatem quam pr%jnbsp;promouer,hocquocpcommodi!ucrifacir,quod uacabituirgini, totamô^i’’nbsp;uulfam uacare fponfo fuo Chrifto. Nec enim inalium ufura captanda eftnbsp;tus îibertas,^ ut pijs ÔC Chrifto gratis per omnia infiflat offîctjs.Apud deutle*’*nbsp;ge pulchrius eft,in matrimonio quod neceflartjs curis fubduci poteft, confer*'^*nbsp;re diuino cultui,cp uirginitatis prætextu ad luxum aut iners otium uitae^nbsp;tiam abuti,qu3c cœlibatum zclantibus diligentius fuadeantur.

16 Mulier alligata eft legi, quanto tempore uir eius uiuit : quod fi mierituir eiuSjliberata eft:cui autcm uult nubat,tantum in domino.nbsp;Tantum abeft ut uirgini primas nuptias negem, ut ne uiduac quidem in^ .nbsp;mamiterandtconiugq cum fecundts nuptijs.Nec mundus honorem habeafj”^nbsp;iuxtamundu fentientes SC male,de natura bene à deo conftituta, cu æque it^”^nbsp;cula uiduari poffît SC uri ut uetula .Quid ergo cuiep expédiât, non eft meun^nbsp;gulatim præicribere,hac parte fuum quifep animumin cofilium adhibeat.Q'jJnbsp;citra delidum fieri poffît oftendo,uirgini licet nubere,quia fui iuris efi,£C efifnbsp;bct,amp; femper perfetierare dum uirgo manct.Semelnuptæ non idem ius efij .nbsp;enim nupta defij t fui iuris cfle,fed marito fefe adftrinxit fœdere coniugtjnbsp;file uixerit.Sola mors dirimithanc neceffîtudinem. Quifquis enim init mat*',nbsp;nium,hoc init animo,utfit indiuifa copula» Quod fi diem fuumobieritnbsp;redit uxori fuperftitipoftliminio fua fibertas,ut ß placeant iteratae nuptiæ,****nbsp;cuicuncç urelit,modo fitChriftianum coniugium,hoc eftjnecturpitudinisgt’^jnbsp;affedatum,amp;: cum eiufdem religionis uiro contradum, uel quern fibi aptu*”^nbsp;tauerit,quiainuitænuptiæfolentmalos prouentus habere»

^7 nbsp;nbsp;Beatiorautem eritjfi fic permanferit, fecundummeum confiliuni'^

to autem quod amp; ego fpiritum dei habeam»

V t autem fateor non eftc obnoxiam peccato, quae coceflas itérât nujJt*^^' feliciore arbitror,quæ ftudio perpetuo uacandi Chrifto in fan dis exercitijsjnbsp;tur redditam liber ta tern. Id igitur non praccipio quidem ut neceifariumjftæfS»nbsp;fulo utcommodius.Hominis cofilium audis, fed non abhorrentis à mentenbsp;fti,qui milita per fe,nonnulla per fiios tradit. Huius cum Ô6 apoftolus fim,nbsp;fallor,fpiritum hauferim utapoftoli caetcri,non eft quod meum confiliû let*nbsp;dus apud uos habeat.De terttjs aut 8C quartis nupttjs SC pluribus, foldnbsp;mouerequæftionem. Sed quis definite audeat, quod nec ApoftolS uide^^,^^^^,nbsp;finiuiflet’Quandoquidcm SC poffunt iuuenculae uiduac faepe maritis deftfit*^’nbsp;emplo fand« Ann« apud Tobiam,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjt

ad CORINTH I o St CAP* Vilt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llj

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C A P V T V 111.

îjs aotem quæ idolis immolantur, fcimus quod omnes feien? * tiam habemus.Scicntia inflat,chariras uero ædifîcat*

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qiium apud Corinthios fideles cum infidclibus mixrim uerfaretuf,

fadumeft ut itind'is amicitijs QC uicinitatibus, gentes in feftiuitatibus publicfs, qinim dtjs fuis facra facerent,aliquâdo fideles ad epulas pu bl teas inuitarenr. V onbsp;catiergoChriftiani (grauatim licet) cum gentibus accu mbebant quidam neui=nbsp;dercnturfocictatemeorum afpernari, quidam quod feirent idolum nihil efle«nbsp;Qpod quidem apoftoli,qui turn Corinthi præerant, admittebant* Erantaatmulnbsp;tiadhuc infirmi,qui hoc fado non parum ofFendebantur,apud fe cogitates, nonnbsp;adeo malum efle colcre idola,quum uiderent perfedos quoitß ex idolothitis pronbsp;mifeueuefei. Sciolos ergoifios, quiidolothitaintermedia SCindifferentia locaanbsp;bant hoc loco redarguit,peccatum eorum oftendens,quo multi non folum oftennbsp;dcbantur,fed QC plures Chrifti dodrina non ampledebantur.Bifariam ergo cosnbsp;peccafleconuincitPrimoin charitatem,quodcumofFenfioneproximorum, denbsp;^cris idolorum ederent, Secundo,inpietatem quod non deceaieos qui corpusnbsp;Chrifti funt,mcnfæ dæmoniorum effe participes. Sunt igitur, inquitinter uos,nbsp;ftuiquod intelligunt fimulachrum nihil aliud lignum aut aes, aut faxum efte;nbsp;proinde carnes huic immolacas,re uera nihil à cæteris differrecarnibus, nec ani^nbsp;mum hominis ullo cibi generc uel refici uel pollui pofte, male freti fua feientia,nbsp;palfim nullo^ deledu fefe iniurgitant carnibus immoJatittjs, bene quidem iudianbsp;cantes de re,fed parum memores Chriftianæ charitatis, quæ folet offendiculumnbsp;omneuitave acfemetaccommodare infirmioribus, donee paulatim admelioranbsp;Poficiant, Quid autem magni eft, fi intelligat fimulachra nihil habere numinisî’nbsp;QuisiftudChriftianus nointelh'git,quodinrel!igût SC inter ethnicospaulocorj«nbsp;datiores fAtfepenumero confultius eft fequi quod didat charitas, quam quodnbsp;didatfdentia,Scientiafrequcnter offîcit,utquæ turaorem ac fupcrcilium adfe^snbsp;•¦auat charitas ubic^ prodefle ftudet, læditnemtncm. Simile argumentum obijcinbsp;debet noftri fæculi defenforibus imaginum,in eccleftjs publice proftatium, conanbsp;tendentibus cas media dici ÔC effe, cum fint dei certa abominatio, ôf dæmonumnbsp;permciofaludificatio,

quis autem fe exiftimat feire aliquid, nondum cognouit quemad? i rnodum oporteat eum fcirctSi quis autem diligit deum, hie cognitus eftnbsp;ab co*

feientiæ pars abeffe uidetur tjs, qui nefeiunt quatenus fit utetldum rcientia,id autem præfcribit charitas,e pr oximi commodo metiens omnia, Hancnbsp;•gitur in cofilium aduocet oportct,qui uera feientia præditus uideri uelit : at quinbsp;charitatis expers,inani feientiæ perfuafione turnet, tantum abeft à uera feientia,nbsp;ut nec illud etiam fit affecutus,utfciat quatenus oporteat uti feientia. Quifquisnbsp;apud deum fapiens eft, is uere fapit. Etenim qui fibi placet, fuæ^ ftudet gloriæ,nbsp;^eg'edo fratris periculo,huius feientiam no approbat deus.Cæterum qui deumnbsp;P^.’^^diligit, ÔC proximS diligatnecefte eft, Huncigitur ut fuum difcipulu agnoanbsp;quemadmodum ille fuam fublimitatem accommodauit feranbsp;fuam feientiam fubijeit ac feruirc cogit comodo proximi*nbsp;on idera hieLe(ftor,quot modis animi clationem contundit, eorS qui nimiuninbsp;Iapiebant,Primum oftendit,non folos feire quæ feiunt, Omnes enim,inquit,fcianbsp;entiam habcmus, Deinde quod damnofa eft fine charitate feientia, Scientia, in«

t 4

2.1.4’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EP I ST.

quit,inflat.Tertioloco,quod etiamadiunda charttate non fitperfcda 8^ cofin®' mata.Si qui's fe exiftimat fcire aliqutd, nondS cognouit quomodo oporteateii*’’nbsp;fcire.Accedit ad hoc,quod necp hoc I'pfum ex fe habenrjed diuino munere.^®nbsp;cntm,inquit,cognouit deum, ficut cognitus eß ab eo, Præterea quod à chariw^nbsp;hocipfum proueniat,quam non habent ut oportet, Si qm's, tnquit, dih'gttdc*”^nbsp;hie cognitus efi ab eo.Tot igitur raïionibus eorum coprimens tumorem, his ünbsp;bis dodrinam fuam aggreditur,

Î De efeis autem quæ idolis immolantur,fcimus, quia nihil eft idoli”’^ in mundo,amp; quod nullus eft deus nifi unus.Nam amp; ft funt qui dicanf^'^nbsp;dtjjfiue in ccelo ftue in terra, ( fiquidem funt dq multi, domininbsp;nobis tamen unus deus pater,ex quo omnia,0lt;^ nos in illam,amp; unusnbsp;minus lefus Chriftus,per quern omnia,amp; nos per ipfum,fed non innbsp;nibuseftfcientia,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Vt ad id quod inftitutum erat recurrat fermo,infert:Nouimus pleriq^, fimulachrum,licet adoretur ab ethnicis,perinde quafi numen habeat,rcnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

men nihil aliud fit,^ lignum aut faxum,ad hominis autalterius animantis nem,cum unus fit deus,is^ fimulachro carcat, necenim effi'ngi poteft,nbsp;quod fimulachru rcpræfentat,nifi dçmonia,quibus infelices pro dco facrifit^^jnbsp;Iftos igitur poUuunthuiufmodicibi,quos utuerefacros capiunt, cu fintpf^’P^jnbsp;ni.Chriftianum non polluuntqui non uefciturutiacris,fcd ut à deo conceit®’¦nbsp;fèdandam famcm,Neceflitatis caufa uefeitur, non religionis, irridens apud*'^.nbsp;diculam ethnicorum deorum turbam,accertus, nullum alium eifedeump’'^nbsp;unum,cuifacra funtomnia.Namutfint alt) quiuocentur dij,fiuc in coelo, Jnbsp;illi coelitcs uocant:fiue in terra,quos inferosilliducunt,quod genus fanenbsp;multi ac domini multi,nomineduntaxat funt dij ac domini,amp;:ijs duntaxait^,^nbsp;funt,qui cos per errorem craffîflîmum tales credunt, in dcos ac domino«nbsp;ptarunt.Nobis tamen Chriftianis non eft nifi unus deus,nimirum pater ill^7nbsp;conditor QC author uniucrfi,a quo uno nobis proficifeuntur omnia,cui^nbsp;didi,pio cultu placere ftudemus, Vnus item dominus lefus Chriftus, pernbsp;unum omnia nobis contulit pater, 8C cuius unius beneficio deum ueruma^ jjjnbsp;fcimus,utiamcumfalfis acprophanisethnicorum dtjsnihiloraninocoo””/nbsp;fit nobis,neep pluris aeftimari debcant,qfi omnino non fint.Itac^ quifquis r®^.nbsp;Chriftianocontcmnitfimulachrum,6C fimulachris immolatum,redenbsp;o't,amp;redefamelicus uefeeretur immolatittjs carnibus', perinde ut quibusl’^^jnbsp;fi quod uerifftmum eft,ex æquo perfuafum aut perfpedum eflet ofhibus,nbsp;enimoffendcretur*

4 Quidam autem cum confeientia uftp nunc idoli, quafi idolothgt; manducant,ôC confeientia ipforum cum fit infirma,polluitur,

Nunc accumbuntin conuiuio,quibus ex maiorum inftitutis â prima nbsp;nbsp;M

tia perfuafum ac penitus infixum eft,fimulachrum rem eife facram, SC q^’jf jjt» accSbunt in epulis,huiufmodi fuperftitionis efle confortes, ne(Ç creduntnbsp;toperc pofte contemni, quæ ipfi tantoperelaudât,defcndunt,rcucrenturnbsp;tuunt.Hi quod tu iudicio bona^ fide facis,fic interpretabuntur apudnbsp;nbsp;nbsp;, pol’

tCSîNon eft tam exccrabilis idolorum cultus, quadoquidem à facris noft*’*^tû abhorrent Chriftiani. Accumbit aut aftat fortaftis 8C Chriftianus aliqui« »nbsp;eet Chrifto fit initiatus, tamen nondum robore fidci perfedus eft, fed eX

A t) c Ö R I rt T H Î ÖS. C AR V111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41^

itißituri contagio,quod à matoribus itnbibtt ex diutina pubhcaç cofüctiidiné rC lidis ucftigijsjlaborat, atcß immolatittjs carnibiis nofinereligi'oncuefcitur, nonnbsp;nOfpcrâs aut Umens,ne daemon tile quifquis eft, aut profit parte alt'qua aut off?nbsp;ciat.Qiiidenim mirum fi hoc accidat Græcorum altquibus, quod uidemus pleanbsp;rifcp ludaeorum accidere^'Arduum eft,penttus ac ’xadicitus ex animis hominunlnbsp;reucllere,quodtllic primae actatis inftitutio,quod publicus ufus, quod diutina conbsp;fiietudo fixit4Ncmo repeqtefit plene Chriftianus* Habet ut natura fie Ôl religionbsp;gtadus fuos.Itatÿ queinadmodum ætate robuftiores, natura magiftra ferimus acnbsp;wuemus imbecïlles:ita excmplo Chrifti,qui prouediores funt in fide,debent in«nbsp;“ƒ mioribus obfequi nonnunquam, donee progreflii temporis robur iuftum çeînbsp;Verum ut hodie funt apud Hebraeos Chriftûprofefiî, qui tarnen ob ha t;nbsp;iram àproauis rel{gionem,non pofluntiftiufmodi contemnercj quâuis id pal .nbsp;facri uates futurum prçdixerint, ÔC Chriftus ipfefieri iufleritnta fiierunf apui*nbsp;Græcosjprimum illucefeente euangelio. Quin amp; hodié funt, qui licet Chrifi i mnbsp;^gnofeant,tarnen nondum penitus expulerint ex animo patriae religionfs IvorrCinbsp;J'^ni,atcß ita uefeuntur carnibus uidimæ fimulachris immolatæ, non qi-arenùsnbsp;abiles funt ad medendumlatrantiftomacho, fed quatenusfacræ funt, huicsütnbsp;“‘idæmoni dicatae.Hic,cum te quem exiftimat dodrina iudicio^prxcenei'Cj usnbsp;^^fitciimethnicis infacris epulis accumbentem,fu!'pieans tenon also animo uÿnbsp;*'^•4 uefeatur ipfe,ofFenditur exemplo tuo,ac pcfperamimitâtur fadum, eufûânbsp;ÔC indicium non perfpieitlgitur qui paulo ante uacillabat, ac leuitf rnbsp;^aifuperfiiuofus, peroccafioncm reddttur fuperftitiofion Non hæc dico, quodnbsp;pobetnhuius uelfuperftitionem uel fufpicionem* Etcnim infirmitatem non coînbsp;fjt aucalendam, led ad tempus alicubi ferendam ac fouendâdocct cha»nbsp;/sChriftiana. Necenimarbitrorubilibetobfccundandum infirmorutneupunbsp;fäöbus. Quid enim hoc aliud eflet quam fuperftitionem in immenfum alere, ;nbsp;‘C obfequi infjfmiSjUtipfe definas eiTe firmus.Docendus eftinfi'rmus ilie, monbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;debuerit infi'r mior aufcultare firmiori, tamca

roh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acdamnat meliprem fe, 0^cum CQuenerit ex iliius exemple fi'deâ

_ Durcolligercjconfirmatanimifuimorbum« Cum^magisoportueritadiliius edionem cniti,cogit ilium ad aliéna infirmitatem defcêdere, Verum u non»nbsp;•’^eapaxeftquimonetur Chriftianac pietatis arbitror utqui firmier eft, obfeanbsp;profeduro, praefertiminhuiufmodinegotio, jnbsp;häufigP5^^^^*3ria flintexpendenda, primum fuperftitionis affedus, queninbsp;exnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lade lortgi temporis confuetudo cofirmauit, rem eiTe pene ina

pugnabilen,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullum periculum formidabilius fdololatriae pericuio»

Efca autetn nos non comendat deo» Meqp enim ft manducauerimus,5 ^oundabimusinec^ fi non manducauerimusjdcficiemiis*nbsp; ^g^^dum nobis potius eft,ut arroganiem,6f charitatis expertem, amp; fi'mplisnbsp;feientiam retundamus, Approbo quod dicis,Efca non comertnbsp;enimdeus uniuerfacrearitadufushumanos, ne^ quicquairinbsp;u fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;praeter uitæ pietatcm,quid iliius refert,pifcium autquadrupeduns^

Ueladcarnibus uefcamitf. Nihil enim horum pietatiquiequâuekddit, ßusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuperftitiofum facere poteft, pium nequaqua, Chris

conet^ nbsp;nbsp;nbsp;^orum diferimen docuit. Proinde temeriratis fit, fi quis hoinueulus

ris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^uiu^modi conftirutionibus onerare, pro fuo quifqs corpoat

a ectu uefcaCquibns «élit,modo fofirie parce^ » ftiper orâibus grattas agens

COMMENT. IN I, E P I S T. deo,ncc damiians quctiquam qut di'uerfis uefcitur,nec fibi placens quod obnbsp;poris commoditatem tills aut illis non uefcatur» Verum in alijs non periode i”nbsp;gnum periculum eft,hie ubi fuinmnm eft dandu eft aliquid infirmitatinbsp;dam,fiue uefcaris tjs qux funt immolau fimulachris, nihilo fueris fandior,nbsp;non uefcaris,nihilo fueris impurior«

. nbsp;Videte autem ne forte hæc licentia ucftra ofFendkulum fiat infir^’

Si enim quis uiderit eum qui habet fdentiam, in idolio recumbeot^’^ nonneconfdentia eius cum fit infirma,ædificabitur ad manducand^.nbsp;idolothitaCEt peribit infirmas in tua confcientia frater, propternbsp;Chriftus mortuus eft«.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Illud interim cauendum,nc ifta quibuslibet uefeendi poteftatc fic utaioi^‘’jjj infirmis praebeatis occafionem ruinac. Quid ni id futurum ftt,fi quis hacnbsp;«one nonnihii adhucinfedus confpexcritte, quiiudidododrina^uider*^|jjnbsp;teccllere,unacumcaeterisqui facrificarunt fimulachro, in communibus eR^/j,nbsp;acc«bentem,ac licet diffimili animo, ta men non diftimili fpecie uefccnteio^^nbsp;nehuius animus fuapte fponte propêfus ad priftinam fuperftidonem, exei^Lnbsp;tuo fulcietur, 0^ incitabitur ad idololatriam, ut quibus tu bona firma^ fide jnbsp;ris,ac tranquilla confcientia,hic infyncera confcietia uefcatur fQuid turnnbsp;inquies fVidclicet periculum eft, ne per occafionem tuac firmitatis pcreat frLnbsp;infirmus î quamlibet infirmas, fed tarnen frater, hoceftChriftianus, queto^^^nbsp;non contepfit ipfe Chriftus,ut pro eo feruâdo no grauatus fit mori« ChriftH^P^nbsp;infirmis fuam uitS utlem habuit, SC tibi fratris tut Talus adeo pro nihilo eft j ‘’Lnbsp;uiliflimum cibum negligas tilius periculum,pratferttm cum non defit, quo^*^nbsp;fratris offendiculum poflis explere uentris neceflitatemt*

• 7 nbsp;nbsp;Sic autem peccantes in fratres,amp; percutientes confcientiam eordi”’’nbsp;firmam,in Chriftumpeccatist

Ne leuc autem putetis crimen peccare in hominem, quotics ad dum offenditis infirmos. Exemplo fufpcdo uulnerantcs illorum imbee*'Lnbsp;confcientiam,0lt;^ Chriftum ipfum offenditis.Quantumuis pufilli funt,quan^nbsp;uis imbecilli, agnofcit tarnen hos Chriftus ut fua membra, in his fefe lacdinbsp;quodhis impenfum eft offici},patitur imputari fibi«

• 8 nbsp;nbsp;Quapropter fi efca fcandaltz^at fratrem meum, non raanducabo

nem inæternum,ne fratrem meum fcandalizem» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Nonabs re tantopere monuit cauendumab ofïèndicuIopufillorum.N^^ me magis inteUigit,in ci bis nullam efie portionem uel pietatis uel impictati^’nbsp;tarnen fi fenfero periculum fore, ne frater adhuc fuperfiitiofior, per occafi^^nbsp;pertrahatur ad ucfccndum his,quibus irrequietaconfcicntia ucfcitur,citii’^^gt;nbsp;omnemuitamintotumabefucarniumabftinuero,^ committam utmea^^j^yjnbsp;periclitetur Chrifti membrum. Non polluit uefcêtis firmam confcientiato tLnbsp;immolatus fimulachro,fateor,fed fic uefcentê polluit fraterni periculi ncgl^^nbsp;qucm æquc diliger e iubemur atq^ nofipfos,

OnfumliberCnonfumapoftoIusfnonnc Chrifhim lefun^ minum noftrum uidifnonne opus meum uos eftis in

An.CORïNTHIOS, CAP, IX.

Ium apoftolatiis mei uos eftis in domino«.

Cum y.capite taxaflet eos qui caftitatê fitnulante$,fcortattoni turpiter inféra uiebant, èC 8.cap,eos conuiciiTetjquifibiomniaedendijUelcum infiïmorum Oamp;nbsp;fenfionefacultatemeireputabant:praefenticapite,quod 6,cccperar,Iicitum fcili=jnbsp;cct ciTe apoftolis ex euangelio uiuere,muleis rationibus profequit.Deinde etianinbsp;Corinthiorum dodores perftringit,qui fefenimiiim extollebant, Paulum ut huanbsp;milemdefpiciebantjObijcientesei (quumeos uentris prædicatores appellaflet)nbsp;quodamp;l ipfeab eccIefiaeorS pecuniam accepiiTet, Hóe Paulus diluit, oftendensnbsp;fcnihilàCorinthtjs accepifle: deinde fi etiam accepifletjiure fe accepiiTe.Obijcienbsp;bant ci præterea,quod uxorem fuam circûduceret.ladabantfe quidem hoceflènbsp;Paulomaioresjquod eorum effent difeipuli,qui Chriftu in carne uidiffent, Hæcnbsp;omnia paucisabfoluitô^ exeufat hoccapite Paulus. Multæ,inquit, res funt,innbsp;quibus meo iure non fum ufus,non mihideerat iudicium, intelligebam quid minbsp;hiliccretjfed potius fuit quid uobis expediret.Permulta feci quac feiebam ad pie«nbsp;^tem nihil habere momenti,quo placarem eos,quos nolebam alienari à Chrifio»nbsp;l^rmulta no feci,quæ mihi fa cere licuiflet, nifi diuerfum fuafîflet ueftra utilitas».nbsp;Quidentmc'An non fum apoftolus,quemadmodû cæteri,qui hoc titulo gloriansnbsp;tutç’Nonfjg iuffu Chrifti miflus fum ad gentcsfQuod fi æquefum apoflolus atc^nbsp;3^^gt;quiminus mihi fus eilapoftolicæpoteftatisc' An non QC mihi datum eft uide«nbsp;te dominum noftrum lefum Chriftum,fi ein magnum jUteft,uidetur, quod altfsnbsp;arefurredionefiteonfpedusc’Quod fiextjs quæ præftiterunt, acrebus praeclaa

S^fthjæftimantur apoftoli,quid eft,quod uel hic in me defideretur f An non fa emuseftapQQQjj-j.ymjCorinthum olim fie addidâmundanis cupiditatibus Chrinbsp;Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;opitulâte domino,per medefignatum eft. An

^u«is fim apoftolus,ipfi uiderint, qui Chriftum cum Mofe ftudêt commifeere» Certe Uobis apoftolus fum,qui meofuafu Chriftocredidiftis, quifenfiftis uimdinbsp;uinam adeffe meo fermoni. Vos igitur meum opus eftis,fi fada requir untur. Lianbsp;'c«quicqu(4 hic laudis eft, Chrifto debctur,non mihi. Nonne uos eftis diplomainbsp;Jpeum,pçfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dQcere poflum ad Chrifti gloriam,mihi delegatam apoftolicani

lundionemc’

, Mea defenfîo apud eos qui me mterrogant, bæc eft : Munquid nom “abemus poteftatem manducandi ôd bibendif Nlunquid non habemusnbsp;P® ^^tem mulierem fororem circumducendi,ficut amp; cacteri apoftolinbsp;f^res dotnini A: CephasfAuteso folus amp; Barnabas non habemus ponbsp;¦'^«nhocoperandir

. tafoleorefponderetjs, quirogitantquoargumêto medeclarcm apoftolum. eft in uobis, quicquid ufquam per fummos apoftolos effedumnbsp;cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fum apoftolus q ilhï Quod fi par eft mihi cum illis apoftolL

u^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;authoritas uel frudus,quid uetet quo minus pari cum illis iure

fuperior inlaboribus,æqualis fîm amp; in præmtjsfAn

fuo n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobis fas no eft, Chriftianas matronas circumducere, quæ de

libet f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neceffaria fuppeditent, quod faciunt apoftoli, non quia

nés a ¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fummates,fratres domini, qui uocantur lacobus amp;C loana

R Cephas, cuius prima eft inter apoftolos exifiimatio f An uni otio 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facimus quod illi, non uidetur idem effe ius in

uiuendijôCaliçtiofumptu prxdicadieuangeliumVOpes ex euangelio âdeo

-1.18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN I. EPISTJ

non ucnamur,ut quod ah'oquiiuftiffimum erat, ne fîmph'cem qui’dem lem uidum gratis accepcrimus. Loquitur autem Paulus ÔÔ de uxore quoc^*'^ ’nbsp;quam aliquanto tempore fecum circumduxer at, non femper* Proinde rup^f*nbsp;opta uit omnibus fuam mentem,talern fcilicet, quae huiufmodi adfedibusnbsp;leuiflîme tangeretur,reprimentibus*eos nimirum itineribus,periculis,plag*?’nbsp;laboribus aflïduis»Etin huncfenfum dicit, Vollem utomnes effent utnbsp;nbsp;nbsp;,ƒ J

hoc eft,opto omnibus mentem tranquillam, nec obrutam Itbidinofis affedil’ J qualis mihi gratia dei contigit,Sed nec matrimonium damnat, nec uxorem aP !nbsp;cit,fororem uero earn uocat,propter fidem Chrifti communem,ut Philt4»nbsp;pulos quoqj fratres appellat more Hebraico ,'qui nimirum uxores circum^“^^nbsp;bant,nam alioqui fr uftra eos teftes adduxiffet,fi no omnibus fuiffet manift^»^’ ’nbsp;apoftolos uxores circumducere»

5 nbsp;nbsp;Quis militât fuis ftipendqs unquam^Quis plantat uineam, amp;

lt;flucius non editf Quis pafcitgregem, amp; deladegregis nonmandu^^^

Quafi diccrct:Apud milites huius mSdi maiorem inuenio acquitatem, 4^’: apud uos uidetur, Opprobratis mihi quod cibum pro munerc praedicandi^^^nbsp;piam, 8C milites huius mundi non militant fuis fumptibus* Pulchris^nbsp;utitur alijs.Quis,inquit,colit uineam,ut non edat de prouentu uincae ç*nbsp;fcit gregem,no interim edens de lade gregis î* In omni ofRcio fumptus abnbsp;peditantur,cuidatur opera. Verum hic quo^ caucndS, ne illud mulgerc ,nbsp;dereintelligasperpcram,uelutiilli,quiuiolenti tyrannidegregem Chriß‘.%nbsp;folum tondent,fed deglubunt etiam,ac pellem dctrahûqnon lade folumnbsp;tur,fed pinguia quaecp occidunt 0^ deuorat,crudeliffimi non tarn paftoresnbsp;depaftorcs,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

4 nbsp;nbsp;Nunquid fecundum hominem hæc dico f An amp; lex hæc non d'J*.

Scriptum eft enim in lege Moyfi:Non alligabis os boui trituranti.^'\ quid de bobus cura eft deo f An propter nos uti(ç hoc dicit,nbsp;pter nos fcripta funt,quoniam debet in fpe qui arat,arare:amp;: qui trifi’*’nbsp;in fpe frudus percipiendi*

Anhaec humants duntaxatargumentisafferoc’Nonnequodnaturaefä^^piii dat,idem ÔÔ facralexiubetc'Siquidem Mofaicalex uetat,nequis obligctosnbsp;cum ad trituram circumdudtur,quod iniquum fit,non inde fuppetere pabj* J,nbsp;in quo laboratur,Sed dixerit aliquis: Quid iftuc ad apoftolos f An probabij^nbsp;deum hac lege bubus tantum cautum ac prefpedum uoluiffefan potiusnbsp;altioris fententiae latet, quod ad nos pertineat, Adeo deus non uult opc*’^^|iinbsp;fraudari fuo uidu,ut ne bubus quidem id fieri uoluerit, Proinde non tarnnbsp;quam noftra caufa fcriptum eft hoc:utquifquis laboriofam agricolao'one’J’^^f^inbsp;cet in fegete domini,non fraudetur fpe premij fui: QC qui trituram cxercetnbsp;domini,præter fpem æterni præmij, prælentis etiam merccdis folationbsp;niat.Non negat Paulus boues quotß deo curæ eftè, cuius prouidentianbsp;fponit ac gubernat,cuius bonitas coruorum pullis cibum fuppeditat, f^^,nbsp;hacc à deo no effe in lege præcepta propter boues duntaxat,fed ut acquabu‘^nbsp;quandam ÔC acquitatem docerct,

Si nos uobis fpiritualia feminauimus,magnum eft ft nos carnab^j ftra metamus^Si alq poteftatis ueftræ participes funt, quare nonnbsp;nosfSednonufifumushacpoteftatCjfed omnia fuftinemusjnej^^

Ad cörinthiöï. cap. ix. offcndiculum demus euangelio Chriftiï

Necj uero magnum efle putetis, fi nos cuni uobis contulerimus ca quæ ad uf tam attinentimmortalê,uiciflïm à uobis accipfamus quod ad huius uitac necefflnbsp;tatcm pertinet: 3C cum uobis fpiritualia feminauerimus, ueftra carnalia recipia-habet cur imputetfuum beneficium, qui pro rebus pretiofiflïmis ui«nbsp;liffimas conimutat.Non fumus uobis obnoxij,fi uióïum à uobis obJatum recipianbsp;t^usjfed uos ingrati,fi uidtum negaueritis ijs qui ueftris comodis defudat.Quodnbsp;fihociurc apud uos ufi fint,amp;S utuntur apoftoli qualefcunqj, (nihil enim interim'nbsp;de hls pronuncio) quanto iuftius nos,qui omnium primi ÖC omnium maximenbsp;uohis laborauimus,hociure poteramus utiÆt tarnen fcientes dC pr udentes,nönnbsp;fiinius ufi iure noftro,non quia no liceret, aut quia nobis aliûde fuppeteret,quinnbsp;potius in graui rei familiaris inopia nihil non pertulimus ne quid exifieret quodnbsp;euangelicæ dodrinæ profecfium intcrrumperet, ne pfeudapoftolis,quç fua funtnbsp;9uærentibus,feneftramnegotiandi deeuangelica fundioneaperiremus. Haecnbsp;Jg'tur res,quia contra euangelicam erat difciplinam, hie non uult acciperCjUtli«nbsp;^¦^^arguatjne in illorS numero inueniatur.Vt enim régula: Chriftiana: nts maanbsp;^^’^^tjicita fecit illicita,quia illi per licentiam ofFendebant,interimamp;blaricjiebannbsp;^^‘¦peccantibus»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ r 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

'^efcitisjquoniam quiin facrario opcrantur, quæ de facrario.funt ca 6 ’^^»^tîEtqui altario deferuiunt, cum altario participant f Ita amp; dominusnbsp;^’‘dinam'tîjs qui euangelium annunciantjde euangelio uiuere.nbsp;, magis fpedaffemus ueftram falutem,quam nofirum emolumêtum,fcie«nbsp;notiffîmum efle,quod ut apud Grçcos,qui facrorumminiflri fünf,nbsp;^5tifi'cioui(aumhabent:ita apudluda:os,qui aflifluntaltari, participes funt alnbsp;Çnbsp;nbsp;nbsp;Netç fecus ordinauit dominus lefus, uidelicet ut qui pracdicant ac docent

ç~^''gelium,his ex euangelio uidus fuppeditetur.NamfimpIici uiducóïcntus y ƒ debet etiamis qui in euangelico negotio fidelem nauat operam. Abfîr enim,nbsp;ç'^üifquatnex eare coaccruetdiuitias,quaedocctdiuitiarumcontemptum, utnbsp;^«efiaftico ftipendio abutatur, ut faciunt impudentes illi lupi uel tyranni, quinbsp;indulgent, ueritatis dodrinam ecclefîam negligunt, nullam pauperumnbsp;gcruntjgregem Chrifii deglubunt.De quibus multa prophetae palTim,nbsp;. Ego autem nullo horum ufus fum.NIon autem fcripfî hæc ut ita fiant

’'^^’Eonumeftenimmihimagismori,quàm ut gloriam meam quis bJam 8dî euangelizauero, non eft mihi gloria, necefTitas enim

’oi incutubit^Væ enim mihi eft,fi non euangelizauero^

fluot nominibus,quot argumentis mihi licucritfacerc quodcçteri fa çQnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen nihil horumme commouit,ut à uobis quicquam acciperem4Nec

^^^nimus idunquâin pofterumfaccre, nequis arbitretur inhoc tantum argu« ® tiobis addudum efle,quo,quod antehac non fed, pofthac exeufatiusnbsp;Utq^'^j^deo non me pœnitet huius animi,utcitius emoriar famc,q committamnbsp;mihi adimatgloriam, quam femel amplexus mordicus tuebor»nbsp;§tadnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pcrfero,quinpotius uoluptati eft, ÔC gloriæ mihi duco,qp

tiieo ^'^*dicem euangelium,quando fie expedite uideo ueftræ faluti, ut 6ô uos à licitis temperetis, ubi poftularit aliorum utilitas»nbsp;doinnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oaore cæterorum euâgelium prædicem,non eft quod glorier, iniunxit

tniis bûcofficijjcui parère, uelim nolim, oportet, Nihil igit laudis eft,fi dele«

U

aj« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT» IN I. EP I ST.

gato fungar officio,fed contra paratum fiipplicium, fi ceflarim in euangeîfj dicatione^Eft autem gloriatio Pauli,quod feit minifterium ftnim nulliusnbsp;tis SC religiofi iudicio reprehêdi poffe, nam fic inoffenfe officium fuum geffît»nbsp;non folum hi qui rclt;ffe indicant, fed ne maleuoli quidem quod damnent innennbsp;ant,Plus enim facit debet, ideo^ hanc gloriam eripi fibi non finit, Coramnbsp;nemo gloriari poteft, nifi in domino ; coram hominibus uirtutem inffgnemen*’*nbsp;fcquitur gloria,

8 nbsp;nbsp;Si enim nolens hoc ago,mercedem habeo : fi autem inuitus,

fatio mihi crédita eft, Qiiæ eft ergo merces meaf Vt euangelium cans,finefumptu ponam euangelium,ut nonabutarpoteftateJî’^^**'nbsp;cuangelio,

Si iniuffus SC Holens prædicaucrim éuangcliu,crit à deo præmium uotuntaüûfî tnuitus, tarnen peragendum quod delegatum eft, Concreditn'”nbsp;euangelium,non ut apud me conditû fernem,fed ut gentibus impartiar.Sinbsp;munico,rcm domini non meam communicotfin minus,domino facio tniud^ Jnbsp;cuins talentum,quod ille uolebat ufuris crefeere, fterile anud me detineam-dixeris,Si pœna non manet non fungentem ofFicio fuo, nec præmiû eftnbsp;' ti,quidigitur ô Pauleundetugloriarisf Videlicet,hinclausdebetur,fiqi’’^^jinbsp;tra iuffus eft præftet officium,Praccepit dominus euangeliS prædicare,nbsp;præcepitüt gratis noftro^ciboprædicaretur:imôiusfecit,utederemusat^f[jnbsp;remus de ijs quæ offerrêt ij quibus euangeliu traderemus, Qiiod igiturnbsp;cfle uoluit,ipfe mihi nolui licere.Nec ufus fum poteftate cocefla,quod int*^*nbsp;rem magistn rem ueftram,ôô in rem euangeltj effe,gratis uobis impartirnbsp;nam euangeh'cam,quo maior effet uos admonendi libertas,plane^ perfpi'^^^^nbsp;eiTeimc non facere quod quidam faciunt, qui ad quæftum docentfuum a^nbsp;negotium,non lefu Chrifti.Quemadmodum hic iure meo non fum ufus înbsp;bi me fubteci,nelut aftridus ad ea,ad quæ non eram obligatus,

Nam cum liber élTem ex omnibus, omnium me feruum feci, res.lucrifacerem,Etfa(ftus fum ludæis tanquam Iudæus,utludæos knbsp;rerdjs qui fub lege funt, quafi fub lege elTem ( cum ipfe nôn efleninbsp;ge) ut eos qui fub lege erantlucrifacerem,

Çum nei^ gentium legibus firn obnoxius,ôlt;f per euangeltj gratiam à lcg| faica liberatus,tamen ultro ueluti obftridus omnibus obferuio,quo plure«* ƒnbsp;faciam domino meo.Itaiç ludæis meinet accommodaui, nonnunquamnbsp;uoto rafo^ capite,irem circuncifo Timotheo, perinde quafi uere ludacusnbsp;cüm feirem abrogatam efffe legem Mofaicam, ut quibus nondum eximinbsp;patriæ legis ceremonialis fuperftitio,eos obfequio meo blande pellicerenbsp;ftum,autcertenegrauiteroffenfosalienarem à Chrifto, SicemproficercPnbsp;pius paff or in grege,ut nihil diligentius cogitet, ut principi paftorumß^^pi)»nbsp;feruiatj SC ouium profetftunadmpenfe promoueat, fe etiam neglecftojdun’nbsp;feit negotium, Diffentire uill funt in hoc loco Auguftinus SC Hieronyniu^’[,i(*nbsp;cit Paulum non uere ludæum fuiire,ficut nec eratgentilis,quibus in cibisnbsp;iufmodi affenfitjnec tarnen in cultu idolorum,quia inChrifto nec circunç** ,i(nbsp;aliquid nec præputium,difpenfatorieitacçfimulabatfe ludæum, Augufti^‘(]fÿ(nbsp;tem hæc dicit fada compaifione mifericordiæ,non fimulatione, ut quinbsp;scgroto,fît quafi æger,non cum fe febres liabere mentitur,fed cum aniu’®

Ïenti's cogitat quomodo fibi fcrufri udit,De his multa uide in epi'ftolis utrfufc^^ô^ in Gbffa quæ dicitur Ordmana»

ne colcbantjfcd ex arsc infcriptione captaüs occafionem infinuadi Chriftum.De quo primum fic temper aui fcrmoncm,ut eximium quendam hominem fuiffe donbsp;cerem,ac uelutob egregiegefta in diuos relatUjquod facilius ampledi poterant,nbsp;non abhorrens à traditionibus prifcis gentilium, NondS deum amp; hominem alTenbsp;uerans,quod huius myflerij fcirem illos nondS cfle capaces, quin 06 ex ipibrumnbsp;etiam authoribus adduxi teftimonia,nihil non faciens, quo poflem illos ad Ghrinbsp;ßum allicere. At nihil horS mea caufa fed.nihil uitio leuitatis, fed ftudio dilatan-di euangcltj ad gloriam dei.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp; i .r

Faäus fum infirtnis infirmus ,utinhrmos lucriracercm.Omnibus o* ’« mniafadus fum, ut omnes facerem faluos. Omnia autem facio propternbsp;euangelium,ut particeps eius elRciar.

Potera ego uti fir mitate mea,meicp ft'milis effe, fed malui quod mihi quidcni erat inuuKus.Cæter um magis expediebat euangelio,ut memet ad alienam infir*nbsp;miratem attempcrarem,pcrinde quafi fimili teuerer imbecillitate, quo lucrifacc«nbsp;rem infirmos.Quid multisCÄpud quofuis in quamuis fpeciem me uerti, ut nufinbsp;quam non feruarem aliquos,in omnium animos irrepens obfequio. Non eR hocnbsp;obfequium blandientis,quo uos captant quidam:âtfanèfi quiequS à uobis præs.nbsp;mij uel cepi ucl captaui,Euangelij negotium ago,non meum:dominducrum uenbsp;nor,non meum. Ab hoC uno prtemium expedo fi rem ex illius feniêtia geffero.nbsp;Hoc itac^ erat uiri prudentis £lt; fpiritalis,ut omnibus omnu fadus, propofitumnbsp;tarnen religionis nonexcedereuquia übi ceflit,adhoc ceffit,utproficeret, 00 necnbsp;aliud fecit lex mandauit.Hæc AmbrofiuS,

I^cfcitis quod fj qui in ftadio currunt,omnes quidenl currunt, fed U* ü nus accipitbrauiumCSic currite,ut comprehendatis,

Infigne præmium non contingit nifi infigni uirtuti. Hue enitêdum in euaua gelico ftadiojut non folum officio fundi uideamur, ucrumetiam palmam glori«nbsp;am^feramus. Annon uidetis in uulgaribus ftadijs,in quibus propofito premtonbsp;curiu cer tatur iCertamen eft multor um,fed tini tarnen decernitur praemium,(^|nbsp;primus omniQ metam attigerit.Ne fit igitur uobis fatis,utcuncg ueftrofungi offi»nbsp;cio,ac pœnam effugere. Ad fumma pro uiribus enitendü eft, atlt;^ ita currenduntnbsp;in euangelico ftadio,utlaudem apud agonothetadeumaflequamini. Huius granbsp;lia nihil non ferendum 06 faciendum.Multa toleranda, licet dura, modo condu»nbsp;cant ad hoc premium: à multis tempérâdum,licet alias licitis,fi palmam remorennbsp;tur.Currite ergo,inquit,non extra oleas,fed fcopum attendite,ut brauium corn»nbsp;prehendatis.Omnes autem uos brauium comprehehdere poteftis fi tta curfutU

COMMENT. IN I. EPIS T. tnftituarisjUtpIaceatagonothetæ* Sedulos cfle monet,utgnautteromniap^*nbsp;agantiir^

«5 nbsp;nbsp;Omnis autem qui in agone contendit, ab omnibus fe abftinet : 6^’*

quidem ut corruptibilem coronamaccipiant,nos autem incorrupta^^* Ad metam properâti quicquid obftat uitandum cft. Turpc eft,fi nosnbsp;pro tanto brauio certamus, quàm uulgus hominum pro uili præmio. Namnbsp;quis certat in popularibus iftis certaminibus,à cibis,a uoluptatibus alijs^ mU*nbsp;rebus per fe fuauibus fe continet, quod ad uidoriam fînt inutiles, multanbsp;licet infuauia,rnoleftiam omnem negligens,modo contingat palma quamnbsp;fpedat.Quod fi ifti nihil non faciunt amp; patiuntur, quo ridiculum plebis app'^jjnbsp;rum,quo laudem ab homine,quo uile pracmiolum auferant, quâto magisnbsp;eadem facere nos,quo applaufuni ab angelis,laudem à deo, QC æternumnbsp;talitatis præmium confequamurCTantares cum agatur,ancibus intérim ni'*nbsp;(nus aut fimile quicquam nos ab inftituto curfu remorabitur c' Ipfi uideritisnbsp;modo geratis uos in hoc pulcherrimo certamine, quomodo quàm tempcrâ^’nbsp;me uiuant fub tempus certaminis pro corona incorrupta affequenda,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

14 nbsp;nbsp;Ego igitur fie curro,non quafi in incertum: fie pugno nô quafî

uerberâSjfed caftigo corpus meum,amp; in feruitutem redigo, ne cum prædicauerim,ipfe reprobus effîciar*

Ego non fegniter curro, ut folent ij qui ad nullam certam metam propc*'^,,j Sicpugilem ago,nonquemadmodum folent qui per lufumpugnis aëremnbsp;fedmodisomnibus uerisincommodis fubigocorpus mcum,fic afuefacit^^^nbsp;domitum obfequatur fpiritui,ut® quoties poftularit euangelij negotium,nbsp;le temperet à liciti's, ne^ grauate terat, fi quid eft moleftum, ne mihi ueniat n J’nbsp;quod quibufdam accidit, ut cum prçconio meo alios ad hoc certamen euoca^înbsp;ipfe nihil laudis in eodem aflèquar, cum^ alijs ad laudis ftudium ftimulosnbsp;derim,iple difeedam illaudatus. Certifîîmafpe praemioru certo, neep quieq^Lnbsp;alios doceo fermone,quod ipfe uita non praeftem. Nec quicquam faciamnbsp;dibits, ut feandalum ponam alicubi, ne reprehenfibile fiat minifterium mc^’ÿnbsp;fed fîm omnia omnibus.Quod fi Paulus hoc timuit cum tail's effet praecept^^’^nbsp;poft prædicationem, amp; orbis terrarum fufeeptum patrocinium fi fie formi^i’^Lnbsp;nobis quoep curandum erit,ut non fola mortua fide nos confolemur,fednbsp;nia irreprehenfibiliter uiuere quoq^ contendamus.

CAPVT X.

I Oloenim uos ignorarefi-atres ,quoniam patres noftri om*'^ fe baptizati funt in nube,amp;^ in mari*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÿ

Hortatur Paulus generaliter ÔC uchementer Corinthios,ut ftulta, uanacuriofitate, cuidediti erant,obmiffa, uitamChrifto dignam mediteP^^fnbsp;Quod fi Chriftiano nomine gloriari,fimul^ fcelerum turpiumep flagitiorii^nbsp;ui elfe uelint, nihil minus expedâdam eis elfe diuinam ultionem, quàmnbsp;raelitis,qui fe populs dei elfe quum gloriarcntur, à cupiditatibus tarnennbsp;dis ôd tur pibus fadis fibi minime temperabant,donee ira dei in eos fie defa^i^*nbsp;Ut uartjs plagisindefertoconficeretacexcinderet. Harûrerumexempla^^^^,nbsp;de ex feripturis profertamp; hiftortjs. Porto ne gentes ad fe ludaeorum gefta,nbsp;tetis inftrumêtihiftorias nihil pertinereputent,probat ludatorS olim

x

ad CORINTH IOS. CA P. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;155

Chriftianorum unam eandem eflefidem,unam ecckfîam, unum populujUnum cnim cffe deum,unum ettam reconciliatorem dei hominijm,Chriftum lefiim,nbsp;qui dédit femetipfum pretium redemptionis pro omnibus.Per hune unicum adinbsp;tum efle ad deum,6i^ his qui ante eum fuerunt,ÔC his qui poft eum funt futuri, 11=nbsp;lis quod in promiffum his quod in exhibitum crederêt« Facit infuper illorum ftenbsp;gna ÔC noftra communia ôi. paria, dum nobis Baptifmum ÔC Euchariftiam, ilh'snbsp;Circunciüonem 2C Pafeha tribuit. Vt eft in Epiftola ad CoIoiftHis omnibus pronbsp;bat, cos qui fub Chrifto,ô^ eos qui fub Mofe fuer5t,unum Si eundem efle popu=nbsp;lum dei,ut uideant Corinthtj pœnas ludœorum ad fe quoeç pcrtinere,fî uita flaginbsp;tiofa illos fuerint imitati, quum omnia ludæis in figura contigerint. Dieet ergonbsp;Çonfcquenter:Nolo hoc uos fratres latere,quod in ueftris proditS eft libris, Ma»nbsp;tores noftros cum Pharaonis tyrannidemduce Mofefugerenr,omnes ex aequonbsp;nubisdiuinitus obtentæ protedu fuifle defenfos ab æftu folis, omnes aeque pernbsp;difeiflas maris undaspedibusiterfecifle,acferèquicquiddonorum in nos colla« 'nbsp;tum eft per Chriftum,-id in illis quodammodopraeceflifle. Nos authore Chriftônbsp;baptifmus eximit à uitioi^i tyrannide,illi dum dudu Mofi tedi nube, mare quodnbsp;ad iâum Mofaicæ uirgæ diflîli)t,tranfeunt,fuo quodam modo baptizati funt,nonbsp;ntum baptifmum adumbrantes.

ctomnes eandem efeam fpiritualem manducauerunt,8ô omnes eun^ x ^^'ppQ^umfpiricualembiberunt, (bibebantautem defpirituali confernbsp;fluête eos petra,pctraautem erat Chriftus.) Sed non in pluribus eorumnbsp;“^'leplacitum eft deo,nam proftrati funt in deferto^

P^osquotquotbaptifmopurgatifumus,exæquo facrofandi corporis cibo J de calice myftico bibimus omnes. Similiter 8C illi manna cœlitus de^nbsp;^debant omnes, de laticc quem idu uirgac Mofes elicuit ex faxo æque binbsp;jjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen haec uulgari more aut fortuitu gefta funt,Chriftus hçc

palàmSCuerepræftitit. AChriftomannail« “ deplueßjjjgjTnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti figuram prattendebatuitæ fpiritualis pabu

*njper fidem in faluatorem dominum.Chrifti uis, quæ nufquam fuis no adeft, ^5 fterile faxum aquæ fœcundum reddidit. Chriftus er'at, qui fuos tantisnbsp;^^licijs tanto^ honore dignabatur. Honos amp; beneficium erat omnium com«nbsp;nonomnes eoquodeftinatûeratperuenerunt. Nihilprofuiteffugifienbsp;tutenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extulerant. Nihil profuit ueterem exuiiTeferuis

illos'^H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cupiditatibusturpius Pharaoni feruicbant,imô hoc magis

prioribus erratis etiâ ingratitudinis crimen addidiflenf.

ƒ uartjs mails afflidi,uindice deo proftrati funt in defcrfo,nnc incendio, nûc 8 ® ‘O,nûc lucj nunc incurfu ferpentium, donee omnes finin' funt in folitudine.nbsp;oniparat quoep Chriftus loan.ô.manducationem mannae carnalem, cum mannbsp;g^^atione fuæ carnis fpirituali. Patres ueftri,inquit, manducauerunt,amp;^c. Namnbsp;aut°^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftus, qui de cœlo depluit, iacens in circuitucaftrorum. Eft

earn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”^^’^^'Jcatio,credere ex QC cum certiflimafide 8i uiua, quod in

euide nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftrum peccatum mortuum fit, ÔC mifericordia dei in nullo fignO

carnc,in quafiliumfuum deiecitdeus, ut habe« pati nob°^D^’*^^”^ tentatum per omnia, ad fîmilitudinem noftram,ut poflîteom«nbsp;Chn'ft; ’^•P*'°itide fpiritualis manducatio Chrifti carnis.eft abiediffimaî form»nbsp;'-quot;'^tlconformari.

æcautem in figura fadta funt noftri,utnon fîmus concupifeeotes 5 w î

^a.54! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN ; I. EPIST.

malorum,fiait Si illi concupi'erunt:ncc^ idololatræ efficiamini, ficut dam exipfis:quemadmodum fcnptum eft,Seditpopulus manducare^nbsp;biberCjSi furrexcrunt ludere.

Quemadmodum illorum fuga noftrum baptifma adumbrat, I'ta »norutn fup pHcium nobis exemple eft,nebaptifmo freti,uiiâ agamus baptifmo indignan’»nbsp;ut necper luxum noxiarum carni'um defiderio animo redeamus in Aegypw*’’’nbsp;quemadmodS illi magno fuo malo fecerunt, faftidito manna : neep per ftultia^*'’nbsp;atcç intemperatiam ad idolorum cultum relabamur,aut relapfi uideamur, quonbsp;illis accidit, cum uitulum fufilemnegledo deo colcrentritu prophanarutngo*’'nbsp;tium.JSicenimfcriptiim eft Exodi 51. Madatisuidimis fed« populus ad wc*’?nbsp;dumôibibendum,acfaturifurrexerunt adludend«m,at moxultore dco^^^nbsp;funtuigintiduomillia.

• 4 nbsp;nbsp;nbsp;lSIccj5 fornicemur ficut quidam ex ip fis fornicati funt, amp; cecidcfl'”nbsp;uno die uigintitria millia. Neep tentemus Chriftu, ficut quidam coi'i”’’nbsp;tentaueruntjôi à ferpentibus perierunt.Neq^ murmuraueritis,ficutnbsp;dam eorum murmurauerunt,ôi perierunt ab exterminatore.

Iterum meminit fornicationis,multacp peccata reprehedit fuo more lusjôiordine difponitea,utper ftngula deueniat adcaquæfuntpropofita,nbsp;aliorum commemoratione priorum quoep facial mentionem. Turn quolt;^ Ut“nbsp;ceatjhoc malum initio habuifleà delictjs éc gula, Ideo fubdit : Neep forniccU’'’(jnbsp;ôic.Obmittit autem idololatrig punitionem, tanquam manifeftam ac notaP’»'^^^nbsp;minorem eaquae contigit in fornicatione cum Madianitis, Dicit autem,nbsp;piter commtfceamur fcortis impiorum,quemadmodum illi cum Moabitarit'’’jnbsp;Madianitarum fcortis fefe mifeuerunt, fed irrita to deo concideruntmultaltf';nbsp;num millia.Necp diffidêtes per impatientiam tentemus Chriftum, ficutnbsp;illorS cum tentau€runt,impio murmure prouocantes adiram,5C immifltsig‘’^inbsp;ferpentibus extindi funt. Neep obmurmuremus Chrifto Chrifti^ miniftris^.nbsp;admodum quidam illorum deo Si Moyfi obmurmurarunt, inita confpiraPflnbsp;duce ÔC authore Core, quo tempore perierunt quatuordecim hominuinnbsp;cxceptis his quos terra dehifeens abforbueratuiuos.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

• 5 nbsp;nbsp;Hæcautem omnia in figuracontingebantillis, fcripta funtaut^’’’^nbsp;correptionem noftram,in quos fines fæculorum deuenerunt.

Ethæcquidem accideruntprifeis illis, quorum memoria prodita eft nales maiorum,uerum quicquid illis accidit,non temerc accidit,fed magi^^nbsp;hibendum exemplar, quid nobis fequendum fit autfugiendum, qui inlwt^nbsp;mam aetatem mundi incidimus. Illi quum ad luxum, ad idololatriam, adnbsp;lufus,ad fcortationem,ad^alios morbos,quos hauferantex Äegyptiorut^nbsp;tubernio,redibant,exciderfît à gratia dei, nec profuit exemptes fuifle,qu‘’'’^|ïgt;nbsp;refponderuntdei bénéfices. Quin hodie nullum hominum genus longig^^jjjnbsp;dum uidetur â deo,^ ludaeorum.Tcrmini autem aetatum 8C facculorum n’’nbsp;telliguntur Chrifti temporajpoft Chriftum enim nemo alius ueniet.SumP^^'^p^nbsp;nos in ultimaætate,ufcp ad confummationem faeculi. Prophetæueronbsp;uiflîmum tempus,uel etiam pofterius, non omnino ultimum, fèd aliq^^nbsp;futurum.

Itaçpquifeexiftimatftare,uideatnecadat.

r^obis,quo pluribus dei benefierjs ad innocentiam prouocati fumusji’^’y

AD CORINTHI.OS* CAP» X.

gis eft metucndum,ne grauiffîmas pœnas demiis Chrifto, fi per baptifmû fcmel elapfi ab Aegypto,fub «tulo Chrifti mores obn'neamtis Aegypto non Chrifto dfnbsp;gnosfProinde ne quis ftia firmitate male fretus cotemnat tnfïrmoSjaut baptifmonbsp;fretiis,fibi promittatfalutem, nifi in'tam adiungat baptifino dignam» Sibi place»nbsp;bant amp; illijqiiod è tot exêpti perictihs,deo peculiariter curæ eflènt, ÔC tarnen hocnbsp;grauiusin iltos animaduerfum eft,quod femoti à prophanis gentibus ^'n iHorumnbsp;tarnen mores recidiflent. Nemo fibi tuto fidit, imo qui ftatjhuic maxime cauen»nbsp;dumnecadat,Tutiiïîmum autem femper ad meliora progredi,nec uîligradutu»nbsp;dere.Potiffimumautemhæcloquitur propter eos, qui caftitatem fimulabantue»nbsp;tiust^feruabant.Et de curiofis illis,qui fcire fe gloriabantur,nihil eue idolû.Ne»nbsp;moenimgrautus 8C periculofius cadit,^ curiofirasgt;Nemo ergofefe fupra modunbsp;efferat,nemo fuis uiribus uel fuæ fapientiat fidat, fed omnes hue fpedent, ut loltnbsp;Chriftoinnitantur»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

T entatio uos non appvehendat nifi humana»Fidelis aotem deus,cjut 7 non patietur uos tentari fupra id quod poteftts,fed faciet etiam cum ten^nbsp;iationeprouentum,utpoflitisfuftinere*

Avtibus fatane multa incidûqquç uos alienentà Chrifto. Vet^i non fum «fus bis horrendis exemplis qgt; ftæile periculumuobismetuam. PeccatSefthadenusnbsp;àuobis,8lt; nonnihil a puritateChriftiana deflexiftis ,fed adhuc humanum ac fa»nbsp;nabile malum uideo,imô confido futurum, ut deus non patiatur uos eô prolabi,nbsp;«tfitisprorfus inferiores malis uos folicitantibus,uerumetiam fi parierur incide»nbsp;te malorum qutppiam,fic temperabit euentum,ut poffîtis fufferre. FortaiTe funCnbsp;inter uos,qui nos ob tenuitatem negligunt, alijs apoftolis ob ftrepnurn ôCnbsp;blandiloquentiammagisfauent,fednondum pcruentumeftadfeditionê Core.

Propter quod chariffîmimihi,fugiteab idolorumcultura. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Suntqui nimium liccnter interfunt facris epulis impiorum, fed nondum prolapfi mores, ut ipfi fimulachris immoletis, uerum in confinio periculum eihnbsp;Qiiapropter fil^ chariflîmi, modis ofhibus refilite à cultu fimulachrorum. Qptunbsp;qnis cum illis uefcitur,ut maxime firmus fit animo, tarnen fpeciem de fe præbet,nbsp;quaficonfentientis illorum fuperftitioni»

Vt prudentibusloquor,uofipfi indicate quod dico, Calix ben nbsp;nbsp;nbsp;9

^ionis cui benedicimus,nónne commünicatio fanguinis Chrifti eft ? t panis quem frafio'imus,nónne participatio corporis domini eft»

Simplex amp; clarus huius loei fenfus cft: Non eft quod uobis hçc tnuUis ucrbis perfuadeam, cumipfipro ueftra prudentiarem probe teneatis, uoiiphindicatenbsp;num uerum fit quod dico.Quid commerttj tarn facris epulis noftr is cum illorumnbsp;gcntilium prophanis facris^Videtur agnofeere comunem religioncm,qui com»nbsp;munibuscibis uefeitur.Nonne poculumilludfacrum, quod nos in memoriamnbsp;mortis Chrifti cum gratiarumadione, fide uiua fruendo eo fumimus SC célébra»nbsp;n'usChriftum domMum, Si eius adhumanum genusbonitatem ampledimur,nbsp;btemur uerbis Si facramentis,cofortium arguit, quod pariter Chrifti fangui»nbsp;ne,morte Si iuftitia,ut pignore falutts, fumus redempti» Rurfus facer ille panis.,nbsp;quem exemple,inftitutione Si iuftii Chrifti partimur inter nos in coena domini»nbsp;^3)3rguit teftatur certo fœdus ac focietatemfummam infer nos, ueluti tjfdemnbsp;Chrifti facramentis noux inftitutionis initiatos t* Panis ex innumerts grants ficnbsp;conflatus eft,ut difeerni non poifint. Corpus Chrifti my fticu fic ex diuerfis mein

« 4

COMMENT. IN I, EP I S T.

bris confiât, Ut inter omnia fît fodetasi'nfeparabilis, inter fidelium Si cumChriftocapite,cuiusfunt membra, cuius fpirituutuificanturóóucgct^t ’nbsp;ut in ipfo uiuant, ÔC ipfc in eis : ut fint caro de carne eius, ÔC in ipfo uniantuf rnbsp;Chrifti fpiritum in fide amp; diledione,

• 10 nbsp;nbsp;Quoniam unus panis,amp; unum corpus multi fumus omnes,nbsp;mnes de uno pane participamus»

Caufas reddit Apoftolus,imó exponit,cur ecclefîam 8C populum fidelcf’’^ pus ÔC fanguinem uocauerit, uifus nimirum fibi propter troporumdenut^ znbsp;locutus efle paulo obfcurius^Claris ergo ucrbis rem proponir,ac ft' diceret,nbsp;poculogratiarumadionisgratias agimus, nonne illecoetus nofter eftipftnbsp;muniojhoceftpopulusjecclefiajconcio, comunioeft corporis fiCfanguinis^,^nbsp;ftit'Vos enim cftis communio fanguinis Chrifti,qui de uno calice gratiaröa^^nbsp;nis hauritis.Etpanis quemfrangimus, nonne communio ftue corpus cceP^^.nbsp;concio corporis Chrifii eftcNos enim quia de uno pane participamus,amp;^nbsp;poculo bibimusjin unS corpus ecclefiae in Chrifto coimus. Nemo ergonbsp;banccœnamdominicamcélébrantes,communionem appellari corporis^nbsp;fti J hoc eft ecclefîam earn quae fanguine Chrifti abluta eft. Nos enim omo^^^’*'nbsp;thore Apoftolo, unus panis fumus, ôd unum corpus, non carneum Chrift ƒjnbsp;pus,fed myftic5,quod eft Chrifti eccleft'a, cuius caput eft Chriftus folus.nbsp;hoc fite'Quia omnes de uno pane participamus, qui facramentum cernbsp;facratiflîmum eft corporis Chrifti, cuius nos membra fumus, ÔC non taronbsp;cum panem uel piftorium,fed omnino fymbolicum,facramentalê, ÔC facra’’^ .[jnbsp;turn corporis Chrifti, ÔC ipfum Chriftum totum noftrum, quo in fpiritunbsp;te fruimur iuxta fidem amp; charitatem, qua anima reficitur ÔC cibaturnbsp;fpiritualiter,quando corporeo ciboquocunq^ uefei non poteft,ftcutnec in^%nbsp;nec concupifcit.Chriftus eft panis uitae, 6C animæ feliciftîmus cibus, etiaiJ^P^nbsp;fenti,in futuro fpeculum felicitatis confummatae fandae fruitionis.

• 11 nbsp;nbsp;Videte Ifrael fecundum carnem,nónnequi edunthoftias, parO^Lnbsp;fun taltarisf Quid ergof dico quod idolis immolatum fit aliquid fnbsp;quae immolant gcnteSjdæmonijs immolant,amp; nondeo.

Cum eiufdem panis participes fumus omncs,declaramus nos,quâlih^^’’'^5, ti fimus numero, tarnen animorGt confenfu unum panem fiC unum eifenbsp;uno fpiritu Chrifti ad uita uiuifi'cati amp; fpirituales fa di. Qui ergo prophaP’Ij^^nbsp;epularum participes funt, uidentur agnofeere focietatem fuperftitionis*nbsp;te autem an non ita habeatur apud iftos, qui iuxta Moyfi legem adhuc J**nbsp;mas immolant.Non admittunt ad immolatæ pecudis efum, nifi Iudaicaer^’’()lt;nbsp;nis confortes.Et qui uefeuntur facris,facrificijs item illorum Si religioninbsp;ri uident.Qiiorfum haec,inquiet aliquisfAn negas Paule,quod paulonbsp;firmafti,fimulachrum nihil efle: SC quodfi'mulachro fît immolatum, nihi’^piOnbsp;Haud nego, uerum illud dico,uidimas quas immolant gentes, dæmonijsnbsp;lant, non deo. In rebus ipfis nihil eft diferiminis, animus diferimen facit. I*** .||ijnbsp;mones pro dtjs habent, SC horum numen ftatuis ineffe putant, itaqp qui cti’”nbsp;immolatitqs uefcitur,erroris imptj focius efle uidetur.

Nolo autem uos focios fieri dæmoniorum, non poteftis calft^^ mini bibere,8c calicem dæmoniorum: non poteftis menisE dotnimPnbsp;cipcs menfæ dæmoniorum ?

AD CORINTHIOS. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ij7

Noli'm nos femel deo confecratosjfieri confortes dæmonioriim:quf pfctatem profitetur,abncgattmpios cultus:noncompetitineundemdiuerfa rcligto. Neenbsp;poteftisfimulbiberede facrofandopoculoChriftt,deexecrabili pociilodæanbsp;momorum, Nee poteßis menfæ dominicæ participes efle, fimulq? menfæ dâémoanbsp;niacæjfi res agatur cum animi confenfu. Nihil couenit inter Chriftum Qc impiosnbsp;dæmoneSjUtrifq; fîmul feruiri non poteft,nifi cum infigni cotumelia Chrifti. Ecanbsp;ut perpetuô nihil aliud agit,^ oftenderecuiufnam cœtus fint aut populus nbsp;Non Heere ergo prodito domino, ueluti transfugasin conuiuio infidelium efîènbsp;*’^cmbra»

An æmuIamurdominumÇ’NIûquidfortiores illo fumusf Omnia mia ’ «cent, fed non omnia expediunt ; omnia mihilicent, fed non omnianbsp;s^difîcant.

to nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominum ÔC deum nofîrum data opéra prouocainus SCirritamus, inia

fQ^?^^°rtio fpontecum hoftibus illius;quot; Nulla atrocior efteontumelia. Num illo f^ioresfunjuSjUt irritât! domini non metuamus ultionem fAbfit,utquifquamnbsp;folunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;animo,fedidololatria res eft tam execrabilis,ut oporteat nos non

pç.r*' ipfo crimine,uerumetiam à fufpicione criminis longflîîme abeife. Hæc Uefnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ferme infîxa eft animis omnium, religionis effç cofortium ijs qui fimul

Q cutitür immolatirtjs.Res uitio caret, fed ex opinione nafeitur offendiculum, ^çP'^'^fecerte, fialiâs ufquâ,uitâdum eft.Qiiod ad cibos attinet,nihil mihi nonnbsp;'etiinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expedit proximo, cuius gratia nonnunquam â licitis quoc^

Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft. Nihil mihi non licet, at non quiduis coducit altjs ad pietatem»

JI '^.^Utem idolis oblata,caro quidem eft,8C nonimmSdaforfitan, quod ad fub« ijjjlnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;attinet, fed confiderate diligenter circumftantias, Daemonijs oblata eft,

ofFenditur,8C contemnitur à tc,qui feientia tua fretusj illius imbe ^‘nonparcis.

p ^hio quod fuum eft quærat,fed quodalteriüsgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*4

coiîf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Charitas didat,nc quis fuis cömmodis priuatim feruiat,fed potius

quiftp fuo iure, fed fi id cum fratris periculo futurum pi^jnbsp;nbsp;nbsp;per pêdat quid illi expédiât,^ quid ipfi liceat,ne alterius damno tibi cua

beneficus eft Ôôliberalis, omnibus fefe gratis fuijj 3 frui uult ab omnibus. Qui hunc fpiritum dei non exprimunt, dei nonnbsp;faciunt qui tantum fua quser unt.

tç) P *^116quod in macellouenitmanducate, nihil interrogates propter m. Oomini eft terra, amp;plenitudo eius. Si quis uocat uos insnbsp;Sc uultis irèjOmne quod uobis apponitur manducate, nihil in^nbsp;^§9ntes propter confeientiam»

clarius,ut omnem eis occafionem eripiat.t’er macellum autem Oa locum,in quo efculenta uenduntur. Romae enim macellum dicinbsp;j’IqIç .^®P‘cforum,in quoomnes cupediæuenderêtur.Quicquid,inquit,uennbsp;confcientiam,tuam fcilicet : quafi diceret. Quod ad tuam confeienanbsp;dubites uel quçrasîeme, ede quæcunc^ in efcamnbsp;itandum quidem eft offendiculum, fi incidat, non accerfendum»nbsp;bnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rerum per fe impurum eft,propterea quod omnia domini funt,

^teft impurum elfe, quod ab illo conditum eft in ufus hominum, fîcuti te*

2.58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C OMMENT. IN I. EPIS T.

ftatiir Pfalmographus,Domini,inquitjcft terra, fimulcp quicquid racontinetur.Ab animis oriturimpuritas, nonacibis. Porró fi quis uobisunbsp;dixeritjHoc fimulachris immolatum eft,ne uefcaminünon ueftra caufa/'^“.^nbsp;qui admonuitimmolatitium efle,ne quid ofFendatis confcientiâ. ConfcienJ^^ /nbsp;inquam,non tam tuam iam,quæ fyncera eft acfirma,fed illius alterius,qiii‘^ .nbsp;reuidetur noneffe fas Chriftianis uefci carnibus immolatitqs, Hoe eftnbsp;quod dicitur hic»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

• 16 nbsp;nbsp;Si quis autem dixerit, HoC immolatum eft idolis nolitc mandult;^ 'nbsp;propter ilium qui indicauitj èC propter confeientia’m» Confeienrian^^nbsp;tem dico non tuam,fed alterius»

Qui tibi dicit,Hoc idolothituïn eft, 8C hune cibum ab alio dtjudicat : ft eft,admonette,idcircono cdas:fiinfideliseft,iam ofFenditurex tuoefu.Co?*.nbsp;enimautdicit: Si tantS malum efletidolacolere, autidolothitis uefci, nuoQ^^pnbsp;committeret hic,qui Chriftianus eft,ingens hoc nefas, fed abhorreret abnbsp;titijs carnibus. Periculum^ eft,ne hinc uel amici daemonum,uel lurconcsnbsp;mini,atc5^ ita fecum cogitet, Quantumuis abominantur deos noftrosChriß*^ jjnbsp;tarnen non abhorrent ab immolatitijs. Huius igitur confeientiac confulcnd®^nbsp;amp; confuli poteft,non magno negotio.

• 17 nbsp;nbsp;VtquidenimlibertasmeaiudicaturabaliaconfcientiaCSi egonbsp;gratia participo,quid blafphemor pro co quod gratias agoC

Poteft hoc uerbum uideri efle elatorum 00 fciolorö in Corintho, quodt’*”!^ répétât Paulus.Quaftdiceret:Scio uos ficloqui, Cur mea libertas ab aliensnbsp;feientia iudteareturrLiber enim fum. Et refpondet : Scio uos liberos ciFe,nbsp;ego fum liber:fcd hoc interim cauendum, nelibertas ueftra infirmis confd«*?nbsp;fit ofFendiculo.Quod fi ego uefcor his,quæ dei benignitas in ufum uitænbsp;dulfit,cur ob id maledidis afficior ab homine,pro cuius ufu grauas ago dcöj*’nbsp;daemonibusc’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I0

• 18 nbsp;nbsp;Siue ergo manducatis,ftue bibitis,uel aliud quid facitis, omnianbsp;riam dei facite.

Poftquâomnia argumentis clara eflent fa(fta,exhortationem generak’’’ logi nice fubiugit. Quafi diceret: Fides hæc cuilibet fideli fuggerit,ut innbsp;dei om nia faciat, ut minime opus eflet tot argumentis. Veri filij dei innbsp;gloriam pattis fui quærut.Si enimrhetores incaufts agendis, uoce,uultii,^^^,,fnbsp;fiC omi corporis moderafione,cum decoro Sgt;C dignitate iudici placere ftud^^nbsp;nos non uerba,a(ftus,0^ omnem uitam fic coponamus,utiudici fummonbsp;ut nihil fitFucatum,nil fidum. Nullis ergo præceptis autpræfcriptionibys^^jnbsp;eft inexterioribus illis.Pietas omnia docet 06 moderatur,ut omnia fiantnbsp;nis reuerentiam,nihil ex afFedu fi'at,omnia dirigantur ad pracfcriptum uo*nbsp;tis diuinæ,ut deus glorificetur in omnibus.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^..gO

• 19 nbsp;nbsp;Sine ofFenfîoneeftoteludæisôCgentibuSjamp;ecclefiæ dei, ftcot^nbsp;per omnia omnibus placeo,nonquærens quod mihi utile eft,nbsp;multisjut falui fiant.

Sic omnem uitam componitc,pro^ temporu 8C hominum habitu te,ut ne quid fit quo iure poflint offendi quitp,ut ne ludeis necj gentibus ‘nbsp;fçndiculo: fic hoc facile poteftis, fi ptj eftis. ludæi tum maxime Icgalibusnbsp;monijshærebant,gentes aûtrefipiebantfuasfuperftitiones ÔC ritus

ÀD CORINTHIOS. CAP. XI.

^go fie tneedendutn monet Âpoftolus,ut neutri ofFcndantur, ut non ïudæi fuis «iddic?!! fupcrftitionibusjgentcs à religione Chriftideterreant : neiÿ genres uanænbsp;feienti» fuae m'xi, uere pios exiudæi's ofFendant. Exemplum ego me, air, uobisnbsp;propono,qui me per omnia accommode omnibus,uefeens, non uefcensiaccipûnbsp;^n^non accipicns:Iudaizans, non ludaizans, Hæcquæ uel rede fieri uel recîenbsp;poliuntomitti pro re nata,non ad meamipfîus utilitärem temperans,fed ad utili«nbsp;tstem multorum,quos meo uenor obfequio:non utprædae fint mihi,fed ut ad fa.nbsp;'utem alliciantur.Qui hominibus propter ueritatem placet,iam non ipfe illis,fednbsp;propter feipfum,ut placeat ueritas dei,fuperbia eft.De quo alibinbsp;“‘cif.Sihominibus placcrem, Chrifti feruus non eflem. Ideo corrigit quod dixe»nbsp;’‘^tjSicplacco hominibus,non utmeam utilitatem quæram,fed publicam,

C A P V T XI.

Mttatores mer eftote,Gcut èC ego Chriftu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Ne pigeât uos apoftoli ueftri fequi exemplû,cum id non tam meum ___ fit,^ lefu Chrifti.Is fefe per omnia nobis infirmis accommodauit, quo patrilucrifaceret. Hune ego fequor dominum ac præceptorem,uospatremnbsp;ngt;apoftolum difeipuli fequamini. NuHius hominis uita quâtumuis iàntfri pro»nbsp;P^netijg eftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admireris uel imiteris,nifi uitam Chrifti exprimât.

Caudo aiitem uos fratrcs,quod per oniia mer memores eftis : ÔC ficut i ^^lt;lidi Uobis,præccpta mea tenetis«

primis collaudo uos fi atres,quod in cæteris per ofhia mci memores tenea« '^^æP5æfcripfcram,quae^ uobis inftitucram obferuanda in folenni conuen»nbsp;quid hic quoqj uel indecore, uel per contentionem autnbsp;hominibusquicquam fttrelinquendum quod carnbsp;j,^^t.Exponunjqm’dam hanc fententiam per ironiam, quaft fuccenfeateis Aponbsp;ueterum,quîehoneftatis fpecierri

Volo autê uos fci're,quod omnis uiri caput Chnflus eft, caput autem j Wierisuir,caput uero Chrifti deus.

hQP’’quod leuiüs quidem eft, 2lt; pro tempore locoœ fecus fieri nolim interim uoslateat,quod utomnis uiricaputChriftus eft,nbsp;py?’n æ °’^nium creaturarum,£lt;^ omnis uxoris caput maritus eft : ita Chrifti canbsp;ftu P ®‘^ftficctimperetuxori,tarnen Chriftumagnofeitdominum. Chrisnbsp;cui * '^^^^^ofofius patrie authoritatemôi^mittentcmagnofcit in omnibus:nbsp;Panbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,eiusgloriæferuiatoportet, Dignum autem, utfilij caput

î^^^^r,quafi genitor eius. Aliter tarnen caput uiri Chriftüs eft,amp;f aliter uir ^‘icrisjôc aliter deus caput Chrifti eft. Deus autem ideo caput Chrifti eft, quianbsp;ç5^°uelabipfô genitus eft, ôf seterni originis accepitrationê. Mulieris uero id»nbsp;uir eft,quia ex eius cofta dei uirtute formata eft. Chriftus autem ideonbsp;ipfum cum nonefletformatus eft,Vna ergo didio, diuer 'nbsp;abetintelligentiam,quia amp; pcrfonædifcrepant ÔC fubftantiæ,nbsp;mnis uir orans aut prophetans uelato capite,deturpat caput fuum. 4nbsp;CQnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agatis,ut cuicp uidebitur expedirc. Cacterum uir quicunc^ in publi-

fcruile^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;capftc,dedecoratcaputfuum:iegens ceu

^ftilli nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non agnofeat dominum, in cuius gloriam æquum

nudari caput,non folum amoto pileo,uerumetiam derafa coma.Siquidem coma operimentum corporis eft uerius q pars, Eft aûtprophetare idem quod

±4® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. INI. EPIST.

lier b nm dei doccrc uel aiidire.Detedionem autem capitis inteUige,iiel à pioiïelàfînc,«elutficfemperpcrfeucret:namnon leges perpétuasnbsp;Icspræfcribitjfed mores docetôô honeftatem. Hyemeergo amp;^geluomn*^^^j^nbsp;bante,nihil eft opus ut omino nudo capite ftet uir in frigidis regionibusjdu’’’nbsp;gus nocet capiti, Libera funt iUa,nempe externa quaedam : ita tarnen utnbsp;mos publicus,nec contumaciter contemnatur quod eft publics honeftafi^^nbsp;fuetudoó^ religio,

y Omnis autem muh'er orans aut prophetans non uelato capita» . pat caput fuum:unum enim eft,ac fi decaIuetur,hJam fi nonuelatüf^nbsp;lier,tondeatur : ft ueroturpe eft mulieri tonden aut decaluari,ud^*^nbsp;putfuum»

Qiiamuis una fubftantia fit ÓC uir ÔC mulier, tarnen quia uir caput eft nbsp;nbsp;-

ris,antcponendus docetur, ut per caufam ÔC tradidonem dei maior fit 6^ aor,non per fubftantiam dignior. Inferior ergo mulier uiro eft, portionbsp;eft,quia ex eius fubftantia defumpta, ÔC orfgo mulieris uir eft. Ex co eniiPnbsp;per hoe obnoxia uiro, 2lt; eius fubieda imperio. Obftare ergo dicit uiri hoP^jy»nbsp;centiam ó^dignitatem,neuelet caput, imago enim dei, incongruumeftuf*^^nbsp;tur uel abfcondaturjnfolenni ergo conuentu fi mulier precetur,uel audia^nbsp;bum dei capite retedo,dehoneftat caput fuum, quod priuatim ingratiao’’’’x^y,jnbsp;fortaflis aperiendum erat,non in publico conuentu,ubi Chrifto feruirur,nbsp;rito,Siquidem,aif,quod uiro eft tonderi autradi,id eft mulieri flammeui”^nbsp;re.Quodfidecorumeftmulieri,exemplo uiri,uelum capitis abtjcere,eade*’’^^(nbsp;ra iuxta uirikm morem tondeatur etiam aut radatur, ut caluo capite palà’’’Lnbsp;cetur aut uaticinetur, Quod fi omnium confenfu ridiculum atej fœdumnbsp;rum,operto capite teftetur fe uiro fubiedam eiTe, 06 fa umiliter conuerfant«‘’’jy/

Vir quidem non debet lïelare caput fuum, quoniam imaoo b y ria dei eft,mulier autê gloria uiri eft.bJon enim uir ex muliere eft,nbsp;lier ex uiro.

Velare caput non decet uirum,qui dei gerit imaginemtfic mulieri pfçl, ƒ quemadmodS Chriftus ecclefîæ,86 per faune tlluftratur gloria dei, quænbsp;debet,Ex aduerfo mulier ut fubieda eft uiro, ita ad fauius gloriam colitufnbsp;minatur,!» quem fit contumeliofa, fi palam renudato capite fimuI66ioip‘’Lnbsp;tiam fuam teftetur, Ö6ceu libera uiriprefeduram abneget,Honoraturnbsp;fi uir palam ac retedus illi feruiatjillius^ gloria prædicet, Honoratur uir,ft^jpnbsp;pudore,filentio,cultu^ uerecundo modeftiam fimul ÔC obediêtiam prafP^nbsp;Dixcrit hic aliquis. Quo iure cogitur mulier fiibdi uiro, non contra t*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vuC

cum primum deus coderet genus humanum,non uir ex muliere prodijt tra mulier ex uiro, Primum Adam conditus eft è limo,mens diuino afflatdnbsp;eft,mox è latere fubduda eft Eua,ceu uiri portio quaedam,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j)j/

7 nbsp;nbsp;Etenim non eft creatus uirpropter mulierem, fed mulier ptop^^^yf

rum : ideo debet mulier uelamen habere fupra caput fuum, 56 angelos,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.(!,

Secunda hæc eft uiri exccllêtia,ucl potius tertia aut quarta. Prima nbsp;nbsp;V

quod caputnoftrum Chriftus eft,nos autem mulieris, Secunda,quod dei,noftra autê mulier.Tertiajquod nos non ex muliere,fed ilia ex nob«*nbsp;ta,quod nos no propter illam,fed ilia propter nos.Sic ergo dicit; Noh eft

ad CORINTHIOS, cap. -XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141

ditus muhens gratia,fed contra millier in uiri folatium eft addita. Par eft autcm ut penes eum fit author itas, qui prior eft conditus, 06 deo duntaxat conditusnbsp;eftjHon mulieri.Hoc igitur iuris cum ipfa nature primordia dederint uiro, debetnbsp;mulier fuam fortem agnofcere:nec obfequio folum,uerumetiam cultu mariti futnbsp;dominium tcftari. Vt autem rafus uertex libertatem arguitita capin's ueiamennbsp;feruitutis eft infigne.Quod fi mulier eo uenit impudenrïæ, ut teftes hominû octinbsp;los non uereatur,faltem ob angelos teftes,qui ueftris conuentibus interfunt inuinbsp;fibilitcr, àc facerdotes domini,qui ÓC angelidei funt SC dicuntur, tantum promeanbsp;reantur reuerentigafliftentesjUt mulieres fefe detcgereucrecundentur,0!^ caputnbsp;nonhabeant liberum,fed uclamine tedum, Ncchabéâtpoteftatemloquendiconbsp;ram epifcopo,qui perfonam habet Chrifti in ccclefi'a^

Veruntamen ne(ç uir fine mullere, nelt;^ mulier fine tiiro in dominot 8 Nam ficutmulier de uiro, ita 8C uir per mulierem î omnia auterri ex deo«.nbsp;V ofipfi iudieate,decet mulierem non uelatam orare deumC

Mitigatio eft.Facile enim uirum aliquem præfradûreperies, qui auditis Pali liucrbis,mox infolefceret,0C infœminâ poteftatem immodicam exercerer. Nonnbsp;autem hancmaritus debet habere uilem, eo quod iuffa fit parère ;auc uxorfibinbsp;dirplicere,quod uiro fubdita finnam quantum ad religionis confortiUm attinet,nbsp;utricß pares funt. Sæpe maritus uxoris indiget offïcio,fæpe uxor mariti. Äd hæcnbsp;olim ex uiro mulier prodita eft,nunc nec^ abfq? uiro gignit mulier,nci^ uir abfe^nbsp;mullere pater fieri poteft.Nec tame eft q» his Uerbis fibi quifquS placeat aut difpltnbsp;ecat,cum omnia fint ad deum authorem referêda, qui fie temperat ordinem unûnbsp;ucrfi.Sedutredeam ad id quod cœperam, ft uobis tot argumentis nondum per.nbsp;fuadco,qfitindecorum mulierem in propatulo nudato capite precari,uel ex fuonbsp;quif(Çfenfuanimoç rem expêdat,Nullus énim tam ftüpidus eft,opinor,qui na*nbsp;turæ iudicium amiferit.

Nee ipfa natura docetuos, quod uir quidem fi comam ilutriat,igno:i minia eftilli:mulieruero fi comam nutriat,gloria eft illifquoniam capilltnbsp;pro uelamineei datifunt.

An non natura quidêipfadocetuos,uiro probrouerti, fi foeminarum moréf fh’Contra mulieri decus accedere,fi comata fit, quod huic à natura ca.nbsp;pillitium denfius SC copiofius q uiro datum fit,ne ufqua deeftet capias uclamcn,nbsp;quæ uiro fubieefta eft, Etiamfi alicubi gêtes naturæ ufum in maioribus quolt;^ pernbsp;impietatetn inuerterint. Totu autem argumenta in hoe uerfatur, ne quid offen,nbsp;loms 3utimmodcftiae in eo loco appareat, in quo ad orandum ÔC ad prophetan*nbsp;dumconuenimus.

I Si quis autem uidetur cotitchtiofus efre,nos talem confuetudine tiôtt k» abemus,necp ecclefia dei«

Ofiendi quid mihi magis decorum effe uideatur. Quod fi quifpiam uidebi* wapuduoscontentiofius fuper hac re tuerifuamfententiam,faciatarbitratiinbsp;nobis hunc effe morem, neq^ cæteris ccclefijs dei. An deco,nbsp;tion ^^’^°®^^^^P°ßobueftriinftitutisexcmplo^,ÖC à reliquarumcongrega.nbsp;?»k ‘^°’'fiietudine diffidere,ipfi uideritis : minus erat mali futurum fi inhifeenbsp;rebi«mc„„çeoncordaretfs.

ocautern præcipio,non laudans, quod non in melius, fed in detCf » Hus conuenitis«Primum quidem conuenientibus uobis in ecdefiam,au*

JC

141 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. COMMENT. IN r. EPrST.

diö fcifTuraseflemter uoSjS: ex parte credo. Nam oportet fe,ut 8c qui probati funt,manifefti fiant in uobis.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Caufam huiufcemodt diflïdij fic difcamus ex Chryfoftomo:Q«emadmoü in tribus milltbus qui principio crediderunt, omnes communiternbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„J

amp; in comune omnia poflcderuntn'ta amp; tune cum hace fcripfit Apoftolus/au eft.Communcs enim faciebätmenfas inftitutis diebus,utdcccbat,in ChriH'fnbsp;ritatis memQriam,amp; eolkdionc perfeda,poft myfteriorum communication^^nbsp;ad comune omnes epulum conueniebant, cibi ferebâtur per fumptuofos*nbsp;pcres Si qui nihil habebantjab illis uocabâtur, amp; communiter omnes difcnifnbsp;bant.Sed procedente tempore, huiufmodi aboleuit confuetudo. Ex hacnbsp;contigitjUt alt) his,alij illis fefe adiungercnt,amp; dicerent : Ego quidem illiiisnbsp;ego autem illius,utin principio Epiftolç.Cum hæc abolira effet optima Sinbsp;nbsp;nbsp;l

ma confuetudo,erat cnim diledionis argumentum,paupertatis confolatio,^**,^^ ttarum moderatio,maximæ philofophiac materia,dodrina humilitads.nbsp;quam,tot bona abolira effent,cum terrorc merito in hune modum loquiun''^inbsp;autem praccipio,non laudans.Non dubito extgere à uobis illud, quodnbsp;me traditum difplicet no obferuari. Quod in caeteris infiitutionum mearui”nbsp;mineritis,probo:quod hic ubi maxime conueniebat, idem facere non mci”**’^nbsp;tis,non probo.Inftitueramutconueniretis fînetumultu, fîneluxu, finecon'-^nbsp;tione,fumma aequabilitate,quac uel in primis al 11 concordiam. Si fie agertn’.’.j,nbsp;ter omnes, utfuam quifqjdomum rediretmelior. Nunceo mores prola pi*nbsp;ut pratftiterit non conuenire, $ ad iftum modum conuenirc, id^ multisnbsp;fis. N ecç enim in una parte peccatur.Ac primum quidem,cum folennitcrnbsp;nitis,audio inter uos effe diffidia, quod foedius eft profedo, ut credercnbsp;amp; tarnen aliqua ex parte credo,ut ueftra funt ingénia, uitari non poterat,nbsp;orirentur inter uos eiufmodi diffidia. Atquiex remala illudbonicapitur, ‘l ƒnbsp;r binemagis illucefcitquiuereprobifint,dumhtj cæterisindecorc tumulte’nbsp;bus Si ingurgitantibus fefe,modefte fobrieep iuxta prçfcriptum apofiolotOnbsp;ucterem ecclefiæ morcm agitant conuiuia facra, quibus ultimam ilbmnbsp;cum difeipulis fuis cœnam repraefentamus, memorcs initi nobifeumnbsp;ad exemplum mutuæ in nos concordiae. Non autem hic loquitur de dilfi^^nbsp;drinarum,fcd qiiae admittebantur in cœna dominica, Nec proptereanbsp;hærefes,ut probaii manifeftarentur,fcd cum huiufmodi hærefes fièrent,nbsp;illas manifeftari, quemadmodum gubernatorem tempeftas oftêdit.Nccnbsp;do eos manifeftat,ne impudêtiores fîant:necç Iaudat,nc languidiores,fednbsp;dit fermonem,6C hune 96 ilium: fingulorû confeientiç uerba fua accomoi‘’%(nbsp;Nec tantum pauperes confolatur hoc loco, fed eos quoej, qui nonaboki’^^nbsp;confuetudinem.Etenim adhuc effe poterant qui earn feruarent, quarein^*’ ’nbsp;ex parte credo.Deinde meminiteius peccati genus,diccns.

11 Conuenientibus ergo uobis in unum,iam non eft dominical nam mâducare,unufquif(Ç enim fuam cœnâ præfumitad mando^^^^, ƒnbsp;Duo eis opprobrat Paulus. Primum quod uentri fuo tantum fer uirent»nbsp;Iam fiiam expIerent.Âlterum,quod pauperes non expedarcnt,hoc ipfonbsp;dcfactentes,quod nihil cibi haberent. Quafî dicer et Paulus : Si omninonbsp;hoc amp; amico conuiuio,uentris expictioni, pauperum^ contemptu abu^*nbsp;tutum eft uobis,fiat hoc uel in ædibus ueftris, non in eeelefi'a. Nam dui^nbsp;gratulatione facra, ÔC gratiar umadione côuenitis, ideo conuenire debe

ad C ORINfHiOS. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.45

unutti corpus charitatecompaóttcoalefcaris, utpofita inm'dia, liuofe, odio, uno orc ac corde dcumlaudetis. Vos cotra différai eftis,quifq? qua-n't quod fuumcft^nbsp;alter alterum negltgit ac contemnit. Et ubi dco fcrm'enduin e«nbsp;proximo,ucntriS^cupiditatibus feruttur» Non ergo ficconuenitis utmcanbsp;abeatis. An non hoc eft eccleftamdei contemnerc c’Nonnbsp;cfthoc dominicam cœnamedere,fed propriam.Qiioties fic conuenitis non uidenbsp;^i3gidominicacoena,quaIemChriftus c5fuisegit,fed tumultuofum aliquodnbsp;ÔÇ inæquale conutuium,quod per luxum 8C gulæ intemperantiam,non expedanbsp;cætcrisjfuam quifc^ cœnam occiipan

fctalius quidem efurit, alius autem ebrius eft. NIunquid domos non gt;5 ^ocrisadmanducandum ôibibendumfanecclefîam def contcmnitfs,nbsp;^confunditis eos qui non habent^Quid dica uobisCLaudo uos, in hocnbsp;^onlaudo.

Dominicœna cxigit,ut diues pauperem expedct, neciam fit dominus fut ci ƒ‘ttcoenadominiî diues pauperi non praeponitur, tantum abeft, ut pauper connbsp;^tttnatur.Non ibi decctut unus tenuis efuriat,ucl quia no habetquod edat, uelnbsp;non in tempore uenita'IIe diues cœnæ occupator fatur (it SC ebrius ac myanbsp;‘“Cum illud conuiuiS duplici nomine dchoneftetur, SC quod per fatum diuitumnbsp;P’upcres faftidiuntur,quos non faftidijt Chriftus,6C quod cœna domini crapulanbsp;pji'j-unanimitatisChfiftianacmyfterinagitur,nonucntrisautnbsp;E“13înegotium,quod non in publico coetu,fed priuatim in ædibus curatG oporanbsp;‘“t’Silibebat explore aluum,an défunt uobis domus,in quibus feorfim hoc aganbsp;fer .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftianorutn congregationem contemnitis,ut hac tefte gulac

“iatis,uelut hoc interim data opera agentes, ut uobis publice luxum amp; appas .^‘“’’’oftcntantibusjpudefiant tenues,qui quod offerant non habenttquot; Quid hienbsp;cquot; Laudem uos rquot; Optarim quidê id ueftro merito pofte, SC in altjsnbsp;’“claudo,hac in re non poffum laudare.

^§0 enim accept à domiiio,quod amp; tradtdi uobfs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14

^ores ueftri,ô Corinth{j,nimium diffbnant ab ilia coena dominica, ad cuius ^P^ctet inter uos agitarifacra conutuia. Demiror qui ritus iftos in uosnbsp;tnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3poftolus accepi à domino quod SC tradidt uobis. Nihil

‘^cro feruandft eft,ucl agendum, nifi quod dont inus ipfe inft ttuit, 8C quod min*^^ t”*nbsp;nbsp;nbsp;conforme fuerit,ideo non quod mihi uideri potuit, fed quod dos

ter’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft,ô6quod eins rraditione accepi, quod acceperuntapoftolic»s

Î ?*^P*;^^*^“crunf,tnftttucrunt^,idquoq;folum uobis tradtdi. Siuero quæa ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Itadiderintapoftoli ÓÓ Paulus,ex domini commifftone Si iuflu.CertO

^oninftituerunt facratiffimi myfterq illiuscelebrationem in ignota lingua eccle dominus aliter materna lingua apoftolis SC populo loquu-ƒ “*iquam,qua£ illis erat Syriaca. V nde SC Graecanicts eccle^'s Paulus om«nbsp;ttb fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicidebere tradidtt.Sicut SC Romanis Latine, fic quoep Germa

auro^^*^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Germana lingua celebrandum.Deinde non in

cantionibus SC otganis, non cum Gradualibus ÔÈi tu^mv^-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de luminibus SC thure. Quid autem apoftoloruminftis»

facrisfi/nobis eft,06 facileinueniedum. In omnibus citaretnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unum erat,utlegis SC prophetarum duælcdiones rCî»

tint ^bdiftributæ per fabbata annfiibifi quis propheta adcrat, populo praefen erpretabatur qus^ erant, ut Chriftus in fynagoga Lucæ 4, SC Paulus

X a

M4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. IN Ï. EPISTJ

Äcfl.ij. Hconucrfi ad Chriftumquocp agebant cum apoftolis donee fcripta funt,6lt; apoftolorum EpiHolæ tunc cnim una audicbatur ledio innbsp;teftamento, alia innouo. Aliud erat Commcmoratiomyftcrij ÔC palïîonisôifnbsp;furredionis Chrifti cum gratiarQadione,undc et Euchariftia dida fuit iftanbsp;Eaaûtfiebat, poft oblationes6Ccolledas eleemofynaspro pauperibus,denbsp;bus Paulus multa.Qua: colleda finiebatur oratione altqua ad deum,utnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,(

feiperet populi charitatem QC muncra.Quæ oratio finiebatur. Per eum qni iJ* QC regnatper omnia fæcula làeculor um. Populo rcfpondente, Amen, Tuncernbsp;ftolus uel facerdos epifcopus populn falutansjdixit: Dominus uobifcum ïnbsp;pulus refpondebat, Et cum fpiritu tuo. Subdebat epifcopus, Surfum cofda*nbsp;quod legimus apudCyprianum ÔC Tertullianum,Cuipopulus,HabefflUS 3“nbsp;minum.Et facerdos, Gratias agamus domino deo noftr o. Refpondebatnbsp;omnis, Dignum 8C iuftumeft, Sic^ fubinde perfonabat epifcopus, vnbsp;gnum amp; iuftS eftjæquum 8C falutare,nos tibi fempcr ÔC ubi^gratias agc^^^’.nbsp;mine fände, pater omnipotens, æterne deus, per Chriftum dominumnbsp;Et illico fequcbatur,Qui pridie paterctur, accepitpanem in fandas ac n^*’ „nbsp;bdes manus fuas,óf elcuatis 6fc,uflt;^, Hare quotiefcunc^ feceritis, in meinbsp;riam facietis, Nififortafli's in prima ecclefia uerba tantum Clirifti amp; Apofl^ ’jjinbsp;buerint, fine additionc uel diminutione, Qiiandoquidem fufpicor non abf^’nbsp;uerba. Quod pro uobis tradetur, poftilla præmifta, Hoc eft corpus mein^’^nbsp;Poft haec folenniter dida,audita,intelkda óf crédita, fequebatur, Oremus^^nbsp;ceptis falutaribus moniti, Sf diuina inftitutione formati, audemus dicere,nbsp;nofier 8f c. Illico perueniebatur ad Communionem panis óf uini,hoc eft,nbsp;ris óf fanguinis Chrifti facramenta,quac non tantum epifcopus ipfc folus, ‘nbsp;deles cundi fufdpiebant,óf fefe pacis ofculo falutantes,foluebant ccetuifï^z^^nbsp;da autem à diaconis diftribuebantur egentibus, iuxta epifcopi iufftoneifl'nbsp;pit cum tempore quotç Pfalmorum cantus à communi ecclefia,ut eft apiilt;^ pjonbsp;tulIianum.PoftNicenum Concilium additaeft profeffîofidei Nicenæ.nbsp;Papa primo, Sandus, fandus, fandus cœpit cani à populo. Ad cuius cnbsp;indudionem uaria cœpit pro feftorS ratione adtjci Præfatio, poft Euchat^Mnbsp;illico ôf ante Sandus.Deinde, Qui pridie,fcqucbatur,Et ilia facrofandanbsp;uerba,dum nimium putarentur uulgo nota, óf fine reuerenda dici paifilt;’’’^i,|i)nbsp;cranda,nifallar,audacia,fubfpecicpietatis,cœptafuntdicifccrctius,tun^’^jjiiinbsp;populus Sandus caneret,ôf ante orationem dominicam, Sacrofandae atit^nbsp;munionis fymbolum adhuc uidetur in Gallqs, dum poft facerdoris com^^jjt-nem par ucipant facrofandum panemjObmiiTo calice benedidionis, fîmil‘^j0nbsp;tentione bona,fed qua fatan impofuit fuperftitiofis. Haec pro co dicendanbsp;funtjubi Paulus comemoratfc tradidifle Corintbijs,no aliud, ^quodnbsp;à domino, ïdipfum quo(^ óf apoftolos coformiter tradidiire,dubitari non Pnbsp;Reliquafecundumtempus,locaóf perfonas adiedafunt,in diuerfîsnbsp;Orientis óf Occidentis,donec corpus MiiTac Romanæ fie audum ófnbsp;eftjutgenuinum fuum fplendorem prorfus amiferit, De qua uidc quacnbsp;uimuspaucain Deutero, cap, i6, Dchocctiam Beatus Rhenanusnbsp;Tertullianum.

15 Quoniam dominus lefus in qua node tradebatur,accepitp3‘’^ gratias agens,fregit,8f dixit:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.iti

Mofes cr aftina egrcffur us Aegy ptum, domini dei praccepto inftiw*^ ƒ

ad CORINTHIOS. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.4y

immolandum,cdendum,fanguinc poftes imbuendos,facrainentuin liberationfs fidelium,0d in omnia fxcula cclebrandum,fignum immaculati agni,qui pcccatanbsp;mundi for«ablaturus.Sic hie Chrifius dominus QC redemptor nofter, co nodisnbsp;initio,quæcrat quartadecima Luna,dici louis fecunda uefpera dum eadem no»nbsp;eflet à luda difcipulo perfide tradendus ludaris in mortem, idep certo præno»nbsp;•ccrctjÔL fponté eligerec peragendû opus redemptionis uniucrfalis omnium fal«nbsp;wandorum,inftituit memoriale fuæ perfediffîmæ charitatis,ô^ feliriffîmæ falutisnbsp;ojnnium eledorum.Qua charitatc tradidit fefe uoluntati patris fui in perfetfiamnbsp;onedientiam,ufc^ ad mortem fefe humiliaturus, ÔC à pâtre tradendus pro falutcnbsp;“Utnani generis,ôiS facrificium fefe exhibiturus, non fine luda tradente ex malûnbsp;P® auaritia,odio^ ingratitudine,ut ipfi'us fanguine.cofcientiæpiorum pernbsp;*açmimbutæa(rccurarentur,deperfelt;ff a falutc amp;redcptione, ab omnibus pee»nbsp;f^tisipforLin,, à poteftate tenebrarum, SCfatanæôômoi ris. Pro azimomundiflî«nbsp;'’'û'Çpaneamp;immaculatiagni anniculi type ÔC figura, Chrifius panêaccepit, innbsp;affidens fidelibus dtfeipulis, illum^ infiituit facr amentum facratiflîmi cornbsp;fui,non ut tranfiubfiantiarct in aliud genus fubfiahtiæ, fed in corpus Chrinbsp;‘^ypicnmjSC perfede fidelibus ca rationc fîgnificandum,qua fît naturaliflîmusnbsp;fpiritUvilis animæ, confolandæ,pro dolore pcccatorum agnitorû,amp; anxic»nbsp;^^^9»a inagonia mortis fpiritualis, quæ dcfpcratio eft ( quandofubfiantialiternbsp;jjnbsp;nbsp;nbsp;nô potefi) uiuifîcatur,fi'de,in Chrifii uirtutem,iufiitiam,mcrita,6lt; promifii

^^'^^Sjquacexhibenda funtfîdéli animæ,quamlibet peccatr/ci.Sitotafîducia cre ’^hlationehuiufmodi Chrifii corporis fatisfadumproreatuomniam pecca»nbsp;cruce fradum amp; faucium, facrificium fadum cft pro pecca tis to»nbsp;omnium faluandorum, Panem naturalem accepit, ÔC facramen»nbsp;Corporis crucifigendi infiituit, quod eft ,'gratias dixiffe QC benedixiflenbsp;Eundem paném fregit, fuo quidem more, magifter difeipulis,nbsp;cla^-fuum fîgnificans craftino frangendum paflîonibus, flagellis,nbsp;denicç corruptela,ô6 diuifionc animæ à corpore. Suumnbsp;corpus, ut pabulum fieret omnibus iuftorum animabus,nbsp;uefeantur ad falutem amp; uitam æternam. Nec fufiècit panis Sd

ft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerba adderct,morc facramentoriï omnium, quaî

pOfP^^tuerbo amp;clcmento,forma amp; materia:ficutôôfîgnocô fignifi'cato, tem ^3tio *tcrna,re terrena ac cœlefti. Addidit ergo uerba rebus, facram fîgnifi»nbsp;rebus ad hoc inftitutis ÔC aptis«

^r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;üobis trade«! »6

•*^ocfadte inmeam commemorationem.

loquitur acceptio facramentaliscibt, qui panis cft, qua anima rcfici fiC nutriri potefi, SiC cupit, QC indiget ad iâlutem,nbsp;nimirum dominus corpus ÔC fanguincm fuum, hoc efi,nbsp;niagis uiuat,recrectur,connbsp;fan^^’A.beatam fe credat,tantifpcr ut in illis Chrifius uiuat, QC fideles firuitioncnbsp;corpusQCfanguisdo»nbsp;3rnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uel corporaliter includantur in ipfa figna, ucl ulla carnali uel e»

P’’æ^€^fia fiatuantur, uel uniantur realiter, fed quod corpus ôi ^9üodnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cumlegitimofrudu à fidelibus animabus percipiantur, i

panis ÔC uinum ex diuina inftitutionc fymbola facra fint,quibus ab ipfo

X î

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç o M M E NT. I N- !? E P I S T,'

domino per ecclefîæ minifterium,ucra SiC faluberrima corporis Si fan^in’S fentia.fDiritualiter róntemnlatione fidei Dercioienda ofFertur^foiritu Chrgt;‘

quoep pro tantis benefietjs dci ad nos per Chriftum,Simul quoqp benefi'd^ ni refricantur, SC repraefentatur cum faluberrima memoria mortis domin‘‘S^nbsp;exadae pro mundi falute, fempcr tarnen recens cogitatac, cum auguftanbsp;iruitione bonitatis dei ad nos per Chriftû,qui nunquam decft ecclcfiatfu{,O‘’Lnbsp;regit,uiuifi'cat,faluat, libérât, ÔC pafeit alimoniàuitçimmortalis,utcunlt;^t®^^nbsp;re fuo naturali eodem ÔC uno fit loco in coelis, donee in eodem defcêfurusnbsp;iudicaturus uiuos SC mortuos. Sic ergo intelligimus quod dixit:Sumitc/^^(ji

AD CORINTHIOS« CAP« XL domini antiunciabitiSjdonec ueniaU

Adeundem modum poft inftitutum facramentum corporis, 8^ diftributum panem,qui erat propofitus,amp; uulgaris pro foknnitatis rati'one, poculum quotpnbsp;lumpfitin manuSjCoena iam pera(fta,dicens; Hoc poculum nouum eftrcftamennbsp;t^LinijfiCnoua inftitutio,quæ fibf obedientê tradit cœlcftibus regnis.Nam amp; Mosnbsp;fts accepte fanguine uituK in patera,afper fit filios Ifrael, dices: Hoc eft teftamennbsp;turn quod difpofuit deus ad uos« Hoc figura fuit huius teftamêti, quod dominusnbsp;nouum appellat per prophetas,utillud uetus fi'tquodMofes tradidit. Teftamen»nbsp;turn ergo fanguine conftitutum eft,quia beneficif diuini fanguis teftis eft, in cu^nbsp;typtim nos calicem myfticum fanguinis, ad tuitionem corporis amp;C animæ nonbsp;pcrcipimus,quia fanguis domini fanguinem noflrum redemit, id eft totumnbsp;nomine faluum fecit. Caro enim/aluatoris pro falute corporis, fanguis uero pronbsp;2nima noftra efFufus eft. Hæc hoc loco Ambrofius, Hie igitur de eodem poculonbsp;bibebantomnes, ÔC nunc inter uos, diuites ebrtj flint, pan per es fitiunt, Chriftusnbsp;hocconuiuium mortis fuçcommemorationem QC aeterni foederis fymbolumefîenbsp;noluitjcum nunc per luxum ac diflenfionem apud uos celebretur. Myfticus eft:nbsp;panis,cuius ex aequo participes efte debent omnes. Sacrofandum eft poculum,nbsp;^domnes æquepertinens, haudquaquam paratumad placanda corporis fitimjnbsp;ad arcana: rei repraefentationem, ne uobis ueniatin obliuionem, quo pretionbsp;fitisapriftinæuitaeuitqsredempti, Proinde quoties ad edendum hunc panem,.

ad bibendum ex hoc poculo conuenitis, non uentris negotium agitis,fed fpi •^Kusimortem enim domini lefu myftico ritu repraefentatis: cuius iugis memorianbsp;jjonecj'pferyrfus adueneritiudicaturusorbem. His au»nbsp;uerbis fuis Apoftolus liberum efle uoluit, ecclefijs relinquens, quando autnbsp;^iioties facra euchar iftiæ celebrentur in cœtu. Nec iuxta Auguftinum, difciplt»nbsp;a Ulla eft in his melior,grauiprudent!^ Chriftiano,^ ut eo modo agat,quo agenbsp;ƒ uiderit ecclefiam ,ad quameunqt forte deuenerit : nec ob fratrum contetiofamnbsp;uperftitionem infirmi perturbentur in his rebus, quae neiç fcripturac fandæ au»nbsp;oritate,nec^uniuerfalis ecclefiæ traditione, necßuitæcorrigendæ utilitateadnbsp;crtum polTunt terminum peruenire, utfatius fît in Chrifti pace permanere 06 fanbsp;^ere interim quod in fua fide pic credidcrit faciendfl. Mortem autem domini an»nbsp;unciare,cft recolerc cum aiftione gratiarum dominiez redemptionis Ô6 Chriflinbsp;pgj.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^ueficium, probe antca per fidem Ô6 inftitutionem cognitum, quae eft

fpiritum fandum, præuia quadam fpirituaf i man pabulo uiuifico falutis Ô6 gratiæ, cum fpiritus fuauitatenbsp;gaudio per fidem,ut falubris 06 falutaris fit, ft haben'poteft fubfequens facra»nbsp;entails perceptio dominici corporis 26 fanguinis. Chriftianorum facrum uni»nbsp;^unt,quod eftgratiaruadionis S6 laudis. Vnde ÔC ra.nâ:is olim patribus Eucharinbsp;Ulf knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cœpit facrificium, quod Sgt;C manebit perpetuum in ccclefia,fine

11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°S^ftorve ttiutandum.Ideo^ tandem additur à Paulo, Donee uenerit,fci

*^odum ^^'f' *^dicq corporaliter,inglorifi'cato corpore, teftibus angelis,quemad

bacp quicunc^ manducaûerit panem, 06 biberit calicem domini indixs iS 6nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eritcorporis Ô6 fanguinis domini»

disnu ' k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flier urn panem ederit, aut biberit de poculo domini, fccus

fterri h P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fide,charitate,gratiarumadione,expcnfione diuini^my»

ij beneiictj,finereuerentia,86propofito melioris uitac, 06prarcipuecharita

u 4

a.4® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦ COMMENT. IN I. EPIS T.

tis in pvoximum jCuius eft fymbolum jis graut crimine fe reddit obnoxiuWj corpus amp; fanguiHem dominiin facris fymbolis præfentatum animOjfecustraC*nbsp;rit,^ tpfe tradari iüfien't» Siquidcm rcs omnium maxime myflica pure acnbsp;renter crattradanda.Reus autê er it corporis amp; fanguinis domini,cuiculpa*^^nbsp;putatur mortis Chrifti,hoc eft, eut mors Chrifti non ad falutem cedit fed a«quot;’nbsp;mnationts iudicium^Et tarnen hic culpa non cibi eft, fed animi,qut peruerfe*^nbsp;dum fufeeperit»

19 Probet autê feipfum homo, 8C fie de pane illo edat, amp; de calice bib2 qui enim manduca t ÔC bibit indigne,iudicium fîbi mâducat ÔC bibii»nbsp;dqudicans corpus domint

Qui fibt conîcius eft de fide in Chriftum, 8C in eius promiflîones de pafltonis 6Ó traditi pro mûdo corporis Çhrifti, de defiderio melioris uitç,deonbsp;peccatorSjdeaffedu charitatis in proScimûjis edat cum fidutia de panenbsp;poculo bibatjUt in ipfo Chriftus uiuat,ÔC ipfé in Chrifto, alacer ad domini bj*’nbsp;placitUjSC ad fanda opera,triftis aStdc tmperio Corporis mortis huiusjquo“^.,nbsp;piàtex hoccrucifîgi cum uitijs ÔÇconcupifeentijs, utfpiritus faluus fîat, h’nbsp;non propria, fed Chrifti,quam de hac facratiffîma menfa confequit. Si quisnbsp;in rebus parum bene fi bi confcius fit, abftincat potius, ac domi gulæ fuac j,;nbsp;ciat.Licet enim rcs fit falutifera corpus fiC fanguis domini, tarnen qutfquisnbsp;gne 8C per incredulitatê edit fiC bibit, aliter^ ut didS, huic uertitur in p^*nbsp;atlt;^ exitium,propterea quod irreuerenter SC fine fide illoto^ animo tantuJ^’^j,nbsp;ijtfacramcntum*Non fan’s perpendens,quanta fide charitate^ in fuumnbsp;rem,fumcndum fit facri domtnict corporis ÔC fanguinis faluificum facratn^*^**^nbsp;dabunthq poenas prophanatimyftert),fimulat9 Chriftus aducnerit.

ao Ideo inter uos multi infirmiamp;imbecines,amp;:dormiuntmuld.

Non differt dominus ultionem in eos, qui facramenta dei indigne qui abutunf diuinis beneficijs,qui prophanantfacrofanda myfteria. Hicfinbsp;interim quofdä urgetgrauiter pœna tâti comiflï. Nam hinceft q? tam müb*fnbsp;rintur inter uos uaictudinarif ,malis^ febribus óó languoribus obnoxtj, ynbsp;pereunt ante diem multi. Sunt hæc exordia quæda amp; minae futuri iudicij.nbsp;nunc quoep talibus dominus infert ul trices manus, fiC deprauatum magisnbsp;gis animum ÔC tnduratum,idquod fan's liquet ex moribus ecclefiaßicorö,nbsp;vidimus omniqm fuiffe noftris quotp temporibus diflbluriffimos,quinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j|i

tantum ad quaeftum abutebantur,quibus QC imponebant Chriftianis modum multis depilationum uijs,Sè quotidic nouis nexibusimplicabantj^*nbsp;eus effet abfolutionis quxftui«nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jij

11 nbsp;nbsp;Quod fi nofmetipfos diiudicaremus,non utilt;^ iudicaremur:dult;^

tern iudicamur,a dnq corripimur,ut non cum hoc mundo damnci^*;

Si nofmetipfi errores noftros agnitos indoleremus amp; corrigeremus,n^^ jjpf ntino tot calamitatibus iudicaremur. Ad hoc enim difciplinara inducif,nbsp;fcamusjôd agnofcamus beneficia nobis ab ipfo colSata,ne fimus ingrati,nbsp;riora mereamur fupplicia.Praeftatergo interim hiciudicari cum demen^j^nbsp;in illo die codemnari iufto duro^ iudiciotnam cum leuibus mails afflig**”^ J’jjii’nbsp;dice domino,non exringuimur,fed plagis emendamur, ne poft inaeternu»^ ƒnbsp;mundo damncmur.Nec quis ftulte fibi blandiatutjfi indigne tradansnbsp;rium, uegeto uiuaci^ fit corpore, in promptu eft dno uarijs modisnbsp;iniuriam,0f noftram ingratitudinem pro tarn immefis benefieijs, Muno^

AD COAINTHIOS. CAP, XIT.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44^

tem di'dtjfnfidelcRquofcßtn mundo,damnatiomobnoxfos, NthU autcm difFert «hinfideli,qui inconfidcrate acccditadmenüm domi'nicam,

Ita^ fratres m€i,ciim conueniti's ad manducand5,inincem cxpedlatc» n Si qm's efuntjdomi manducet,ut non in iudicium conucniatis,

Cumadfacrashas SCecclefiafticas cpulas conueniti's,quofitadexcmplum Chrifticonuiuium^quabilcjuos inuicemexpedlatc, utmultorutnoblatto ftmulnbsp;cclcbrctur QC dtfpcnfetur tam dniiribus pauper ibus,ut par j'tcr confolentur, ÔCnbsp;omnibus neccffitas miniftreiur. Quod fi quis impatiês eft,6C tam auidus cibi cornbsp;por«i, ut dilationem non ferat, domi comedat, non in my ftico publico^ conui«nbsp;u‘o,nequodaducftramfalutemeftinßitutum, uertaturadoccafioncni damna-tionis.NéueuclminimSquiddamincccIefiacSindccoro SCnegligenter agatur, ,nbsp;Cætera autcm cum uenero difponam,

Hadenus quod ad falutem pertinet.quomodo agenda oftcndimus, ÔC quo-modo inecclefîâab utrocß fexu conucniatur,{n quibus rebus,fi error fuer it, non kue peccatum eft,Cætera autem quac ad ædificationem ccclefiæ pertinent, præ*nbsp;kntia fua ordinäre fe promifit,ubi domino uolente redicrit.

C AP V T XII,

fpiritualibas autê nolo uos ignorarcfratrcs,fcitis enim, quo;» i IJ niam cum gcntes effetiSjad fimulackra muta, prout duecbamunbsp;ni,euntcs»

lam ut de donis fpiritus fanÄi nonnihil dicam, quando nee in bis fatis inten* uos conuenitjob pfeudoprophetas ueftrös, qui cum multa poUiceantur, parumnbsp;præftantjSCecclcfiæ ueftræ imponSt, Volo UOs meminiffe Fratres, quod aliquan -do pagani fuiftis,ac tum quidem pro fuperftitione fimulachrorum quocuncg dunbsp;eebaminijilluc ibatis.Tum errorem habebatis ducem,nunc Chrißi fptritum, Siinbsp;pcreftjutquemadmodó tum impiam religionem moribus SC ritibus imptjs æq^nbsp;paraftisîita nunc ueræ fandæ^ religioni pqs moribus refpondeatis,ut quiequidnbsp;inter uos geritur,fic gcratur,ut appareatgeri afflatu diuini fpiritus.

Ideo notum’ uobi's f2cio,quod nemo in fpiritu dei loquens, dicit anæ? 4 tkemalefu.Et nemo poteft dicere,Dominus kfus,nifi in fpiritu fando.-

Simulachra SC deos quos olim colebatis Chriftum nunc confeffi, facile con- ï tcmnitis,ncmpe res nihili SC friuolas.Hoc uobis certo poteft cflc argumento, nihil fpiritus in eis fuifte, neœ uos fpiritu ab eis anipiatos. lam uero cum ipirttus,nbsp;hoceft,adflatus patris (nemo enim uenit ad Chriftum, nifiqpem pater traxcrit),nbsp;uos in cognitionem filij füi duxit, tam abeft ut Chriftum, quem per fpiritum deinbsp;profitemini,rcnciatis,SC proreiedamento habcatis,utne ferre quidem poffïtis idnbsp;ab altjs fieri.Nemo afflatus fpiritu dei patris,execratur Icfum huius filium.Ne(ÿnbsp;putetisconfeffionemChriftiremtemerariamautfortuitam. Nemo enim agno-fcit uel profitetur lefum efle domina,nifi fpiritum dei habcat. Dicere autem hicnbsp;emphauce,pro agnofcere c3pitur,crederc SC fidere, alioqui SC imptj Chriftu no-minant.Nam qui fpiritum dei nonhabent,Chriftum dominum non agnofcunt,nbsp;ueritatctn nonintelligSt, Quiequid aSt ucrum a quocunqi dicitur,afanlt;fto dici-tur fpiritu.Quale id quoeç eft, Chriftum efle dominum. Oftendit ergo nulls eflènbsp;humanum beneficium,pofle dicere,Dominum lefum^edmagis donum dei,quinbsp;dignatus eft myfteriS fuum hominibus declarare, Etenim ipfa profeflïo de Chri-ftodominojfic acquirit peccatorum remiflionetn, ficut exaggerat dedicatio ido?

±50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦ C o M M E N T. IN I. E PIST, “

lonTm,qua quffquam fefe ut feruulum diuo dcdicat dC deutncft, '

5 Diuifiones uero gradaru funt, idem autem fpiritus:amp; diuifioncs niftradonum funt,idem autem dominus:amp;^ diuifiones operadonû wnbsp;idem uero deus,qui operatur omnia in omnibus,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Qiitcqutdin uobis eftboni,idhiu'usbenefi'cêdædebeds,ÔChuiusgloria j uenitimpendi.Quamuis uno 0^eodem fpfn'tuomnes credêtcs agitantur,nbsp;tarnen alium donis prçcellitpodon'bus, manente tarnen eodem fpir)tii,amp;^ ƒnbsp;fidei eflentia dC fumma, Quia autem funt qui dona quidem Si gradas habé^®nbsp;cia autem non habcnt,ideofubdit,Diuifiones minifl:eriorum,Sunt deniednbsp;dona officia habent,atoperatione Siexecutione carennpropterea adtjdt» .nbsp;uifiones operationum,ut minifterium ponatur pro officio,operatio uero ’nbsp;miniftrationc.Quamuis ergo dona SC officia funtdiuerfa, unus tarnen eft ,nbsp;unus idem^ fpiritus,a quo omnia proficifeuntur, cui authori omnia deb^*], jnbsp;Docct hoc,ne quifquam fibi placeat,ne quifquam fefe efFerat, fi donis exigt;^*)|ijjnbsp;praîditus,fed diuinae beneficentiæ hoc afcribat ÔC gloriae, cui omnia bona fl®nbsp;debent,qui non in hoc cotulit ut fuperbias,fed utprofis g pIuribus,Porrolt;l®'^^nbsp;doquidem dei dona conferuntur ad utilita tern,quae funt nbi negata,profed®^nbsp;ftima dbinonfore udlia,ficondgiiTenthuiufmodi deidona. Quod auteifl^nbsp;tur,Qui operatur omnia in omnibus, uehementer cum libero pugnatnbsp;nam utitur fummus opifex nobis ut uafis fuis. Qua in re dei prouidenriaiflnbsp;mus, Quemadmodum enim paterfamilias cundas domus fuae res quoiflLnbsp;quaec^ fit fita,ad que ufum idonca,pernofcit: fic deus in numerato habet ofl’^nbsp;èc fingulis pro fuo arbitrio ad gloriam fuam utitur,

4 nbsp;nbsp;V nicuiep autem datur manifeftatio fpiritus ad utilitatem,

V ni authori deo debentur omnia dóna,fiue mediocria, fiue eximia, quod hinc fe quifquam efferat,alieni muneris cft,non proprij meriti quodnbsp;èc quicquid contigit afflatu fpiritus,in communem utilitatem collatum eftf ÿnbsp;ad priuatum faftum,ut fcilicet profi'nt tod corpori,hoc eft ecdefiæ fandet®*”,onbsp;Chrifti,non ad quæftum ÔC luxum proprium. Sed ÔC qui humiliores uidefl*”jönbsp;ccclcfia,contcmnendf non funt,quorum finguli quotp fuas habent à doifl^“nbsp;nationes,quibusprofuntecclefîæadaedifi'cationem,

I Alii quidem per fpiritum datur fermo fâpiendæ, alq autem entiæ fecundum eundem fpiritum, alteri fides in eodem fpiritu, aftj ‘’Cnbsp;ratio uirtutum,alf) prophetia,alii diferetio fpirituum, alfj generanbsp;rum,alii interpretatio fermonum.Hæc autem omnia operatur unfl®^nbsp;idem ipin’tus,diuidens fingulis pro ut uult,

Catalogum ponit praecipuorum donorum unius dei 6C fpiritus, DifFet®^ J tern fapientia ÔC fcienda:reperies enim feientes, hoc eft eruditos in uarijsnbsp;bus difciplinis SC do(ftos,qui tarnen minime fint fapientes, hoc eft,reruifl d*®(j,(nbsp;rum Sc humanarS peritos.Sapientcm rurfus ofFendes,deum dmentem, ®*^1*nbsp;fpedum ftdelem^,at plané indodum, Sapientia autem feientiam multonbsp;lit.Qiiod fi hæc duo fimul in bonum aliquem inciderint, nihil udlius autnbsp;cfTe poteft,tn malSincidereambo non poiTunt.Alij fides, ait. Eximianbsp;dora dona præponit. Sunt autem qui dodi non funt,nclt;p fapientes,atnbsp;nbsp;nbsp;^3*

races, Sc confiantes in probis rebus SC facris. Quibufdam quoq^ datum utter SC ftreiluc fundionem fuam exequi, qui quae bona ÔC utilia cœped®

Ad corinthios, cap. xif. proba,non facile panantur à mail's fe fuperan',fed pcrfiftunt fottitetln cœptis funbsp;xtadeum,fiChoneftum ÔC fangum.Prophetiauanomodoaccipitur, Prirmim e«nbsp;nim docentur hi qui deinde docent cætcrosjfi^ prophetare dicuntur utricp.Deinnbsp;de prophet« officium eft,uiria arguere^iram dei minari imptjs, prjs dei mifcricornbsp;diam polIiccri,Prophct« etiam futura pr«dicant,aLitex diuint fpiritus rcuelationbsp;%’uidum expr«teritis futura confjciGr, alioqui cxteris abftrufa Qi. incognita,nbsp;Cum quocß Gntmulti,qui facile falluntur, edam alioqui fcientes tarnen ob nxo»nbsp;•fumimperifiam, uelob fimplicitatem autßupiditatem, ideo difcrctio fpirituumnbsp;iicceflaria dicitur,dum fagaces quicp mox olfaciunt, quo fpiritu quæq? quifcp losnbsp;Staturautagat.Transfigurât enim fèfatan in angels lucis. Proinde fpiritus exanbsp;P'orarcIoanncsdocct.Suntquos gloria uexat inanis,Suntquos qu«ftus óf ueftnbsp;impcllit,Suntquiodio ducuntur. Rurfus alius fortitus efthanc dote,ut idemnbsp;linguis loquatur,qu« res non mediocriter conducit ad cognitionem facronbsp;’^‘t’nuolumtnum. Quorum ccrta cognitie, fine Hebraic« lingu« intelligentia,nbsp;ad uetus inftrumêtum,Sf Gr«ce lingu« quo ad nouum, haberi non poteft,nbsp;^^^’¦pretatio quoq? fermonum datur per afflatum diuini fpiritus, ut aliquis areanbsp;literarum peritiam interpretetur 8)(. explanet, quod illi loquuti funt, fa n»nbsp;authores ex fpiritu fandfo. Non enim quifquis linguam tenet,nbsp;tenet fenfum arcanum fermonis,quem fpiritus facra fcribentis intenderat4nbsp;ƒ‘nil eft quod hic fibi quifquam uel placeat,cum fint aliéna qu« habet,uel difpli

gt; quando dißributio pendet ab arbitrio fpiritus fanâû Qui dotes has omnes : j^^’nuis uariasjSd alias inalijs,unus SC idem opifex parritur cuitç, ut ipfi uifutnnbsp;cornnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“°® charitatem, fîngulorum dotes fint omnium

»¦itn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad harmoniam ac decorum faeiät uàrietas non ad diifidiutn: inte«

aut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantum habes quantum uis, fed quantum uult dominus. Hot

omnem elationem, imo omnia noftra fie deprimit, ut plane uidea« in noftratotum fpiritus diuini potefiate fitum eiTe, Aliena ergo donanbsp;bi, ''Vj^^bpro arbitrio fpiritus nobis impartita,nihil eft quod cfferamur,a utno«

^cut enim corpus unum eft, amp; membra habet multa: omnia autem 6 ftus pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum fint multa,unum tarnen corpus funt : itanbsp;nbsp;Chri*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpiritu omnes nos in unum corpus baptizati fumus,

^9ti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gentiles, fiue ferui, Gue liberi, ÔC omnes in uno fpiritu po»^

corpus Chrifti myfticum Comparât: quafi dicere uolens, fortis pigcat,nemo proximum faftidiat, ft ipfe non tantis polleat,nbsp;^tornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qi” potioribus donis prçcclh't,nc(Ç cnim propter diucrfa mem

it^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;officia,difeordia eft in corpore, fed fingula membra mutuis fefe offietjs

corpus conftare poifit. Idem cnim fpiritus uit« munus impartit o^ ,quç cum multa uaria^ funt, tarnen ftmul omnia unum corpusnbsp;. 0 uoluit Chriftus in fuo corpore. Quandoquidem ex «quo participesnbsp;oundem ÔC omnibus communem fpiritum in idem corpus compa«nbsp;Qifnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lud«i,fiue Gr«ci,Is autem baptifmus aliud non eft,^ fignum eo-

Chrifti funt. Et pueriChriftianorum intra corpus amp; eccle hegabiteis fignum ponbsp;D ^^P^^^^ymjquum Qc ipfi deifintt'Signum enim dci nulli datur, nifi priusnbsp;populo dei,Datur autem eis,ut innotefcant eu'am c«teris,Porro qui unum

,.1 comment. IN I. EPIS T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

corpus funt Chrfßijunuin S)C eundem habent fpin'tum, ad unS omnes ncmpe ad glortam dej,amp;: totiiis eorporfs utilitatem. Quiergo quaeftui feruinbsp;gloriæ,quiuentrisanimah'afunt, utantichn'fltdifcipuli, fpiritS Chn'ftjnbsp;bentjquantumuis Chriftum ore refonent.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

• 7 nbsp;nbsp;Nam amp; corpus non eftunum membrum,fcdmulta» Stdixcr’^r

Quoniam nonfum manus,non fum dc corpore,no idco non eftdc poreÆt fi dixcrit auris, Quoniam non fum oculus, no fum de cofp^nbsp;non ideo non eft de corporeCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Vrgct Paulus ut finguli fuis officqs fatisfaciant, neminèm fuxfadiofl’®?^ niteat,etiamfi uiderit altum alijs eile intentum. Qui laborat Si affligitur,nbsp;catjNolo atnplius laborare,nolo moleftias Si onera ferre, hifi Si ille cadeiï'^^^iflnbsp;fortaflïs altjs rebus intentus eft ille alius.Eundem, inquif,fpiritum haufio’^’ jnbsp;nesjliect aliter in alqs uim fuam exerat, Ncc^ corpus unico membro conft^^’ Jnbsp;tnultis quamlibct diuerfis, lam fi pes deijciens fcfe dicat, Non fum manOSnbsp;mihi cum reliquo corpore, num ideo no eft pars corporis:quot; Et fi dicat auriez*nbsp;plorans fortem fuam,Nonfum oculusi aliéna fum à reliquo corpore,nbsp;non fit pars corporis Situs a ut ufus diuerfus non uergit in contumeliaf« ^jcnbsp;bri,quandohæcipfauarictas ad totius corporis pertinetincolumitatem.f^^nbsp;quid cuitß membro datum eft muneris,id tori corpori iuuando datum eft* /

• 8 nbsp;nbsp;Si totum corpus oculusjubi auditus f Si totûauditus, ubi odof^^^,nbsp;Nunc autem pofuit deus membra unumquodcp eorum in corpofd’nbsp;UpluiùQuod ft eftent omnia unum membrum,ubi corpus 7 NÛCnbsp;multaquidem membra,unum autem corpus»

Præclara corporis pars eft oculus,fed fi totum corpus fit oculus,ubi cffL res c'Rurfum fi totum corpus fit auricula, ubi erit nafus r Hoc deus perfpi^^^tPnbsp;diuerfis membris compegit corpus, ac membro cui^ fuum locum, fuuo’ï^îrnbsp;nus attribuit, non ex meritomembrorum» fedexipfius arbitratu. Quodi*’ynbsp;nunc multa ac diuerfa funt membra,redigerentur in unum mcmbrum,p^^j0,*nbsp;fum,autoculum,ubicorporis harmonia :Nunc nonita res habet,fed cu«’’nbsp;bra fingulatim inter fe dinerant, tarnen ob coforrium ciufdem animæ nihi^Afi,nbsp;funtunum corpuSjUt nullum mcmbrorum à caeteris membris poflitnbsp;quantumuis humile.Eximium donum eft docere in ecclefia ueritatem,nbsp;mnes aggrediamur agere, interibunt fundiones aliæ, non minus neceft^^^jdnbsp;eximiac.Quifquis igitur fua uocatione cohtentus fit,inhac fe,quam nouft»nbsp;quam uocatus eft, exerceatarte» Pedes in ecclefia habentur infirna: forfftnbsp;nes.Manus autem,qui praedftifunt fundionum uariarum ofRcijs, med/o^,nbsp;tis Si felicioris.Oculorum loco habentur ^qui caeteris in ecclefia funtdod**’»J*nbsp;infacris literis Si fando fpiritu pleniores.Aures dicuntur,fequaces adnbsp;nionitiones Si pie fideles* Horum nullus dicat. Nolo laborarc pro alionbsp;pro fratre^nifi ipfequotp eadêfe arte Sioccupatione exerceat.Quandonbsp;nbsp;nbsp;((]5'

pares omnes in ecclefia fundiones,in ea quifi^ permaneat ad quam eft

Npnpoteftautem dicere oculusmanui,Operatua nonindig^^’’ i)i iterum caput pedibus,Non eftis mihi neceffarrjtfedmulto magisnbsp;dentur membra corporis infirmiora efle,ncceftariora funt: amp; tquf Pnbsp;musignobilioramembra effe corporis,his honorem abundant’^^n*

ad co R in T hi o s. CAP. XII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyj

circundamus : amp; quæ mhonefta funt noftra, abundandorem honcRa« tern habent.

Non poteft oculus ceu pars corporis excellcnn’or ac ueîut organum animi fa t^iliariusjdiceremanuiceumembro craffiori jHon eft mihi opus tuo præfidio*nbsp;rurfus caput,licet regia fit animi,dicere poteft pedibus, uelut extremis, ni»nbsp;hilmoror ueftrum officium. Tantum abeft, ut ullum corporis membrum defpûnbsp;uidentur membra corporis imbecilhora,his utncanbsp;eeuartjs curam prædpuam impendamus, amp; quæ iuxta uulgi æftimationem mi«nbsp;t^ushabentur honefta, his honorem addimus uberiorem : quæcp parum decoranbsp;*dentur,his plus decoris adiungimus,ueluti penfantes officio, quod alias dimianbsp;ttiitutn uidetur:ncc ignari uniufcuiuslibet probro totS corpus dehoneftari.Ho«nbsp;uocat aut tedorium, quod uerendis circunducimus, aut quodnbsp;honoris præfatione ca nunquam nominamus. At huiufmodi membra maanbsp;’time neceffaria funt homini toti in corpore: fie in ecclefia qui uidêtur nobis con«nbsp;amp;ignobiles,apud deumnobiliflimi funtpleruncp, 8Cnobis ma«

Honeftaautem noftranullius egent, fed deus temperauit corpus, ei lo deerat abundandorem tribuendo honorem,ut non fit fçhifma in cornbsp;pore,fed in idipfum pro inuicem folicita fint membra. Et fi quid patiturnbsp;^num membrum, compaduntur omnia membra, fiuc gloriatur unumnbsp;•^embrumjcongaudent omnia membra,

Qpæ per fe decus habent innobis,non egent afeitittjs ornamentis, iieluti faa aut manusjcum pudenda noftri ueftitus ornatu tcgantur,Hoc confilio con«nbsp;tor deus mira quadam harmonia diuerfarum partium corpus omne tempera«nbsp;9c mifeuit, ut cui uidebatur aliquid honeftatis deefle, (etiâfi natura nulla cor«nbsp;Poris pars eft inhonefta) huic ex officio plus honoris adderetur,nc uidelicet diffinbsp;çj^”'.oriretur membrorum inter ipfa,cum nullius ufus no fitneceifarius j fed utnbsp;t'dparifolicitudinemutuisoffice's fefeuiciflim tueantur,neper diffidiumnbsp;Qu^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priuatim fauct collapfo corpore) pereat omnia, Quin podus fi

H to commodi autincommodi huic autilli membro obtigerit, omnia putantad ƒfp^toercifiuequidaffligitur unum membrum, fimul affliguntur omnia memnbsp;bra Qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contigit uni cuipiam mcmbro,fibi gratulatur omnia mem

cftamp; ”'’^‘^^tfttiidem communi quodâdolorcuelgâudioaffîciuntur, ideo^ par incnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;otomnes fimus eadem mente öócadcm fentêtia. Nihil inueniatur

Qi niyftico quodcxcitetturbas, fed glutinoquodâcharitatisartftiflïme

•mutuum cohacreant,ut aliud pro alio gerat folicitudincm,

/OS autem eftis corpus ChriftijÔd membra de membro,Et quofdam ii ^hidempofuitdeus in ecclefia primum apoftolos, fecundo prophetas,nbsp;deinde uirtutes, exirtde gratias curatiohum, opitulado^nbsp;^s^ubcrnadoneSjgenera linguarum,interpretadones fermonum,nbsp;niitfj ^’”^^^^^5'lïocexemplodefînctis inter uos Contendere, quos ardiusinu«nbsp;QyjQ°™P^§*tChriftibaptifmus,^ membracompegitidem fpiritust*nbsp;alloua’**^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9 gratiac’Nouos eftis corpus Chrifti,autccrte pars

^Uiim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illius f Quæ fie in fuo corpore digeflit, quod eft ecclefia, ut

•litan ft*? ^°^tim,fuum cuiep munus attribuerit, Ac primo quidem loco colloca po to’os, qui dilpenfatores euangelicæ gratiae Chrifti uicibus funguntutt

y

COMMENT. ;IN T. EPI5T.

Proximo prophctas,quf uel a periant futur a,ud ex ph'centoccuIta.Tcrtio res,qui literis ac difcipiinis præditi,quod habent in communem ufumnbsp;Quarto loco poteftate pracditos ad cocrccndurn uim daemonum ÔC Chri»*’’nbsp;men miraculis illuftrandû. Quinto, qui liaient tollendis morbis» Secundumnbsp;alios,qui poffînt authoritate confilio^ fubuenire afflidis,qui prudentianbsp;leant ad multitudinem in officio retinendam. Poftremo, qui linguarum p,fnbsp;poffint effe uCui caeteris.Haec uarietas nos ad mutuam concordiam non hoftänbsp;modo,fed etiam compellit,dum aliorum alij uiciffim opcm defideratis.nbsp;ro locum luculentius Erafmus retulit,Pro uirtutibus dicens,poteftates,dop^p^nbsp;nationum,fubfidia,gubernationes,genera^ linguarum, intelligendo P^’’‘^.3,nbsp;dia oeconomos,qui in negotijs eçclefîafticis fuccurrut Si opitulantur. Gub^^nbsp;tores dixit Ambrofius, qui fpiritualibus retinaculis documcto funt hoiui^**’nbsp;quales funt feniores in ecclefia maturi QC difciplinæ ecclefiafticae praefecffnbsp;rumfecenfores»

Nunquid omnesapoftoliCnunquidomnesprophetgCnunquia^, nes dodlores nunquid omnes uirtutes C nunquid omnes gratianbsp;curationum7nunquid omnes linguisloquuntur7nunquid omnes ii’^nbsp;pretanturf

Quafi dicat,Minimc,fed fua cuiq? dos contigit:nemo faftidiendus eft men omnibus enitendum,ut ad ea quæ in his praecipua funt,admitti meream^^nbsp;ac Temper ad meliora proficiant,deumq;pro donis glorificcnt, orent^nbsp;utantur, in diuini nominis fandificationem, in ccclefîæ profedum, cuinbsp;defiderennnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,)i

15 nbsp;nbsp;Aemulamini autem charifmata meliora,amp; adhuc excelletiorein

uobis demonftro»

Non de donis in fe Ioquitur,nec de cxteriori donorum officio, fed de ri.Exempligratia,Tu cpifcopus es,alius confulatum gerit, iam Paulimef’^^j^nbsp;eftjUt tu qui confui es,epifcopi munus ambias: fed qucmadmodum epifeop^lt;(tfnbsp;mnes tendit neruos ut doceat,utfceleribus obftet,ut profittoti ecclefiae:nbsp;toto ftudio huic uni incumbc,ut uitijs ac flagitqs obftes, peccantes corripi^Unbsp;publicæ,non tuæ incolumitatijftudeas.Illudfedamini quodpotiffimum^ JGnbsp;mum eft in donis«Charitas ergo illud præcipuum eft amp; excellens in omniP%fnbsp;nis,quæ uita eft omnium uirtutum.Hæc eft excellens ilia uia,duxnbsp;omnium donorum,quam Paulus monftrat« Hanc autem folus deus in co ’'“J,nbsp;noftris per fpiritum fuum accendit,quando nos ita cupiditatibus fumusnbsp;utnon raro pro uirtutibus uitiaampledamur, ÔC uitiauirtutum nomifl^l^jfiti’nbsp;musjilliscp utamur ad quæftumuel gloriam, nifi pcdora noftra deusnbsp;6t ignecharitatis intus accenfo alio impellat.Dona ergo fpiritus fiin nobi®nbsp;charitate fuerint,nec utilia nec deo grata erunt«

CAPVT XIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^0

Ilin guis hominum loquar amp; angelorum,charitatem habeam,fadus fum uelut æs fonans,aut cymbalum tinn’^’’ Jrnbsp;Præclarum eft linguis loqui, quo nomine uos uobis pr^rip^^^jii’

inutilis fini futurus ses, inani ftrepi'tu difcindens aërem aut cimbaliim mütili tinnitu fenens aures.Non funt enim nifi orationes oftentatorum, inftniäa? qui«nbsp;amp; eloquentes,poft obledationem autem nihil uel parum afférentes auditosnbsp;™us,eo quod occulta illa chan'tatis ui non uegetentur ac uiuann

ttfihabuero prophetiam,amp; nouerim myftena omnia,amp;: omnem fci a ^*iham:amp;fthabuero omnem fidem,ita ut montes trâsferam,charitatemnbsp;non habuero,nihil fumgt;

Sidono linguarum,præclarius mihiobtigerit donum quolt;^ prophetiæ, pef Hnbsp;nbsp;nbsp;arcanos fenfus omnes feripturæ diuinæ teneam, fi cuiqua tamert hoc mot

ta nbsp;nbsp;°^“gitutunus omnia teneat: fi accefleritomnium difeiplinarum abfolua

^ognitio : poftremo fi tantum fidei robur acceflerit, ut huius præfidio montes ^°^æcodimoucam,defît autem charitas,fruftra illaadfuntquaenuIIiprofunUnbsp;tat° f **'teWigit de fide uel fiducia,quæ iuftificat ac faîuat, nam ilia à charianbsp;poteftjfed de credulitate,quæ quidem nifi promoueat, mortuanbsp;nofinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nimirum Pauli tempeftate,quemadmodû Sé Iacobi,quin nunc

fidem inaniter iadabant, fadis uero Chriftum negabann Hos tatinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uehementer errare oftendit Âpoftolus.Qiiafi diceret: Si fidem pu»

® ^^CjCredere quod deus fit, 5gt;C multa de deo deep rebus diuinis curiofe loqui, coniedum, 5gt;L ardorc qùodam raptum in deum,nbsp;Jç°ÿroxinii diledionem quafifrudos optimos exprimât,toto cœlo erratis. Si»nbsp;prophetantes Slt; charitate,Balaam, Saul, Caiphas, ôômultifîmiles,nbsp;fierinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fibt ludæ quoc^ nihil profuit fuiflè cum apoftolis, didicifle my