Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn innbsp;volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order ofnbsp;appearance:

t �rat�tftartQ^IjCM^aro��l

4 |p bSir n�^wrtcr'iir^-srfliiJMi-C ob ^|x� vrnKb^Vf^^c �Rm �r� ^ppom^nbsp;agt;tirtftnijgt;p0tieue7�^uteaterigt;t/t�mi^

4 ^(in(W'tn�l5Aiu0rF Virt�^t4�lt;*'l50*tClf ifnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tr- A

C^nrp

!� fec�r^Cj3?iir�wecw�vo^j4^'IPwA^^�ra�f'lfp Inbsp;iliffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;1�. co^01

�' ljot-� tTl�^4'(�a�rwff�r4tt�fcgt;flrn-.n�5�tu

(p,� ,� a�lp5c ej^op n^p lt;{gt; �^u�t'ejn Tai lt;f*^0ni�^O�i^A44)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�beo�

4: �aau� re t^fl� wtenli*eo �r aheCtufitviiC mitf^u^ltrutuai^irmah^hot:^nbsp;ttt quot;OifpSete^tt^^-i�^uff dir� hS�- (tfim�^ 4mnbsp;'tt-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wUrtr^mu�-^^m vij4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'tonr^ofci t Vw-t^w�?^

'^^�u�iJvxr�S^-

� *r 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� � I

ai^j tSi^o^e'm �IM�^ar c�i��fl�wrt? VO finbsp;ahj fma^Ml^lilitT'fJbecavahriihjvt^^mnbsp;|mpiuil �ji��l tvvS^-nnr^vf^ol\t Oare^Tutnbsp;ii3n2rzgt;' wl�pTttwne uhittei� v^Pf 'f�h^frS^vtfirt^nbsp;e� P ��7 ��iji�wynbsp;��Camp;itlt;�r3^ c^B�p^ o^rttlae-'^tvrv^inOnbsp;i-0�Mtlt;gt;i*(} Agt;(|0v3^npcgt;�wip^i^lt;|'t�(lt^ngt;�r^nbsp;fitii^ lt;?i�gt;l-t^Jtec��ifllgt;�4^*lt;|jS �^^^f'iAneriilnbsp;yt�ud tjmtut^vuAStopuoivhtt ^�'fljapnbsp;lt;patSar^Ot'a�:igt;i�Vtfim aur^m^tvnbsp;/ihl) 4onfnbsp;-JxSe |gt;n|^r0H3^ � �� t^'�gt;lt;*lt;^�ocwQfl�gt;�gt;�?Vi|-oiH�fip zJlM^e��i�-lt;^V�^��TriJUgt;nbsp;� v�lt;^T*�*lt;�P t ��la-ttrnbsp;�aflv t-rol� c9 41|u3ivplt;)Mlt;tPciico^^(F4gt;uf

eoP- tmcM��*^|�1�*rtlJ4�*Ap3t*lyutu V, TOflt^twwS*vcrmtnpSa^m^'l�l�l''nbsp;ntpj�-(^fstp a�v4TB�|i�*Tftt-t*lt;5 lt;3�fnbsp;n3gt;߻C^^J^*'4��nMcifi�P�� tt�lt;w(nbsp;�fldnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�gt;ifl�ili�-l�aiB�- \

�t�iw^CMamM�pcrtgapvl^^jS-^l, Ig^

t-eutouMu^^QC�'Va -m '1'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^2^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t!L ' �

!^irrcutcm^ ^fvewc lt;�n

in^i�* quo t^r

Exeunt iterum � nobis, Le�lor, lacobi Sadoleti Commentari), multa diligentia abautorenunc demum recogniti, Sd locis quamplurimis abnbsp;eodem tum aiidi^tumimmutad� Tu uiri tam integn,amp;:religiofi,tam fannbsp;dis rdigiof�s^ lucubrationibus fruere, amp; noftram tibi deditam operainnbsp;att^ laborem ama*

GALLIAE REGEM CHRISTIANISA s I M V M lACOBI SADOLET! EPISCOPInbsp;Carpentoradis de dedicatione commentariorumnbsp;in Paulum epiftola.

VOD uirorum bonorum l�mper efl� du# XI, eorum^ qui Dei ueri colentes, SC Chri^nbsp;ftian� religionis ftudiol� effent, ut cum earnnbsp;ipfam religionem noftra hac �tate nouisnbsp;quotidie feditionibus agitatam, amp; multitu#nbsp;dine oppugnantium uehementer laborantnbsp;tem cernerent, pro Ina parte quilque adnbsp;ferendam opem concurrerent : Idem eoonbsp;quoqueRex omnium maxime ac Chriftia^nbsp;' niffime FRANCISCE pro mea facultasnbsp;� te iamdudum facere meditatus, f�pe ea de

cogitatione uarijs rationibus depulfus fum.Nam nunc me ingenrj mei par? uitas,interdum tanta iftatemporum perturbatio dehortata eft:nonnun#nbsp;quamctiamillemetus,illac�fufpicio animummeum retardauit, qu�d in?nbsp;telligebam, id quod uideram iam accidiffe permultis, quodcunq? ego fcrbnbsp;pfiflem,quamuisid pie ac religiol� fcriptum eflet,non eosfolum,quipa?nbsp;l�mfunt aduerfarrj, nam hi quidem minus pertimefcendi funt, fed fociosnbsp;etiammecum eiufdem amp;uoluntatis amp;fententi� maleuolos aliquos inter?nbsp;pr�tes mcis fcriptis non defuturos, quo non kuiter uitio noftra �tas infe?nbsp;da eft, Poftremo in tanto numero eorum,qui aut fcripferunt antiquitus,nbsp;aut quotidie kribunt,partim fandiffimorum hominum ac dodifl�morum,nbsp;partim calliditate magis,�C uerfutiaquadam, quam pietate uera Chriftiananbsp;fcripta tradantium (nam qui apertam impietatem pr�feferunt, eos in do?nbsp;dorum numero non duco)exiftimaui meum nomen neque adepturum au-thoritatem inter tot egregios, neque habiturum pondus ad reprimendumnbsp;infolentes, Qu�d primum �lud infignem quandam,amp; omni fiorentemnbsp;orationis copia dodrinam poftulat, quam ego in me efl� non agnofco� Po?nbsp;fteriusautem finepriore nullius omnino ad co�rcendum amp;comprimen?nbsp;dum momentieft� Sed etfl tot caufis,amp;tanquam obicibus � fcribendo f�-pe iam deterritus : tarnen reputans identidem ipfcmecum omnia � nobisnbsp;prorfus deberi Deo, cuius c�leftibus diuinis'que b�n�fices non folumnbsp;cumhumano g�n�r� communiter,uerum priuatim ego etiam,amp; proprienbsp;multismagnisquef�epius afl�dus fum, nihil fum ratus ualere apud ani?nbsp;mum meum oportere, quod me ab exercend� pietatis ftudio retraheret,nbsp;Etenim fi ingenium pr�cipu� � nobis Deus requireret, petere id uideretur,nbsp;A 2 qnod

quod no eft noftrum:quicquid enim ualemus ingenio noftrum unufquifc� ab Deototum obtinemusgt; nullxcjgt; noftr�in eare quidem exiftunt par^nbsp;tes. Verum illea nobis non tam ingenium,quam uoluntatem bonam po^nbsp;ftulat, qu� aliqua ex parte eft etiam noftra : hacenim amp; pietatem fancftitasnbsp;tern que fponte colimus, per hanc ad Deum, ipfius iuuantegratia, pro^nbsp;xime nos adiungimus : cuius noftr� Deo uoluntatis oblatio cum liberanbsp;nobis fit, cum alias (emper, turn hoc tempore potiflimum in honoremnbsp;illaamp;cultum eiufdem Dei � nobis adhibenda eft ; temporum autem per^nbsp;turbatioea ipfaeft,qu�hoc maxime exigit, ut in hanccuram,amp;ftudiumnbsp;iuuand� religionis totos nos dedamus. Moueri porrd obtredtationibusnbsp;raaleuolorum, infirmions animi eft, quamut uideaturuirtus Chriftiana,nbsp;Sc erga proximum charitas id polTe concedere. Quod uero tarn multinbsp;fifdem de rebus �C fcripferint olim, SC quotidie fcribant, deterrere nos nonnbsp;debet. Siquidem neque r),qui ante nos extiterunt,fuere ipfi deterriti. Qua#nbsp;propter cum iuftioresmult�,�Cgrauiores cauf�f�nt agcndi mihi aliquidnbsp;quam cefiTandi, non dubitaui ad extremum ea, quae intra domefticos pa#nbsp;rietes multis diurnis,no(fturniscp lucubrationibus, multa cura, uigiliatpnbsp;claborata mihi eflent, qu� quidem ad aperiendum fidei CHRISTI my#nbsp;fterium, 8C ad dolt;ftrinam beat� uit� pertinerent, in uulgus publicecp pro#nbsp;ferre, tuapr�fertim fecundum Deum pr�ftantifl�me Rex uirtute, lapien#nbsp;tia,autoritatec^ confifus. Etenim tu cum eis maioribus fis ortus, qui omnianbsp;fibi pro fidei ac religionis tutela, ac propugnatione, SC facienda lemper,nbsp;fubeunda efle duxerunt, ad hanc illorum pr�clarifl�mam mentem,cumnbsp;c�teris ipfe rebus quamplurimis, turn occafionibus temporum fuperiornbsp;acceftifti : fuerint licet graues f�pe antea motus, �C multorum dilTenfioni#nbsp;bus infefta tempora, uirtuscp maiorum tuorum in illis turn temporibusnbsp;fpecftata atque eminens : nunquam tarnen neque tantum extitit in Chriftia#nbsp;nafide diffidium, quantum hodieextat, nec tanta uirtute animi^ magni-tudine obuiam itum eft, quanta tu maximarum nunc nationum, qu� lubnbsp;ditione tua funt, SC periculaeiufmodi propulfas, �C mederis incommodis.nbsp;Nec uero folum autorit�re, �C imperio,�C magnitudine poteftatis Chri#nbsp;ftian� fidei confulis amp; religioni:fed comitate etiam �C hortationibus tuisnbsp;facis, ut nos qui leniorem illam uiam docendi fcribendi^ fequimur, tua li#nbsp;bentius caufa ad h�c ftudia nofmet conuertamus. Meminifti enim profe#nbsp;do, amp; quo tempore primum fratris mei filium oflicrj ad te caufa falutatumnbsp;mifi,0C poftea cum bis,Lugduni prim�,mox Auenione eodem egomet munbsp;nere apud te fundus fum,mihi omnia mea ftudia tibi deferenti, te fuifle au#nbsp;torem, ut in his potilfimum infifterem argumentis SC literis, qu� Chriftia#nbsp;n� rei poflent effe utiles;me^ opus,quod in Pauli epiftolam ad Romanosnbsp;in manibus tue habebam,ocyus ut abfoluerem, etiam hortatum efle. Quodnbsp;feci fane accurate quoad potui, confedum^ librum amp; abfolutum tuo no#nbsp;mini Rex fortiflime inferipfi, ac dicaui : non id quidem fpedans, ut ex illonbsp;quidquam in tuam laudem redundet, fiquidemnei� ex flammulis qu�nbsp;lychnis

lychnis pr�lucefcunt, Solis lumen f�t clarius : fed ut mea feripta, quod fuis opibus ipfa non queunt,tui nominis gloria opinionibus legentium meliusnbsp;commendenturjfint^ ad conferendas in mentibus hominum pias amp; fan^nbsp;das rationes efficaciora,Nam quo ilia Ipl�didiore titulo, aut qua grauiorenbsp;ornari autoritate polTunuqu�m eius Regis,in quo amplitudo maxim�ponbsp;teftatis magnitudini animi nequit efle par�qui altitudinem fortun� lu�jhunbsp;manitatis 2gt;d liberalitatis laude fuperauit ;; cui tot amp; tanta adfunt � Deo bonbsp;na�'amp; qu� pr�terea ipfo eodem adiuuante Deo fibi comparauit, plurimanbsp;rum artium rerumcp fcientia,multarum etiam ufus in maximis rebus amp; funbsp;feipiendis amp; adminiftrandis animus, confilium,comitas,eloquentiat Qu�

neep exornantur : quam nos in te diuinam imprimis eximiamep uirtutem FRAN CISCE Rex {pedantes ac uenerantes,cum h�c tibi n�c damus,nbsp;qu� adhuc nobis efl�da funt,tum alia quocp,fi uita fuppeditauerit,fumusnbsp;daturigt;ad hunc eundem religionis honorem �C defenfionem Chriilian� uenbsp;ritatis pertinentia.Quandoquidem neep mihi quicquam magis conandumnbsp;amp; contendendum eft,ne(p tibi pr�i�andum,atcp elFiciendum, qu�mnbsp;ut incolumis cultus pr�potentis Dei,amp; qu� fine eo cultu con#nbsp;num mentibus amp; ftudqs iam prope dimilTa reftinbsp;tuatur,Quod Dei primum ope,tuacp deingt;nbsp;de Chriftianifsime Rex uirtute ali#nbsp;quando fadum iri iperare

� � ��; lt;: .�2 '..' il : 'Si�.

� �. ' ; I'-:: . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� h'Lrv'o

:;;i. H :'7;, � ;r:i: �Psfls�

lil'... biiamp;�lniui ''

A E P E mihi cogitanti de Chriftian� f�dei pris� mordijsj�d ipfo ortu religionis noftr�,qu� � crunbsp;ce,2lt; morte,2lt; ab eis dcnic� initrjs profeda, qu�nbsp;maxime contraria,pkirimumq; repugnantia hui=nbsp;manis iludijs,8lt; opinionibus funt,in earn nihilo�nbsp;minus creuit amplitudinem, ut cundum fermenbsp;terrarum orbem quodam tempore ad cult� fui,nbsp;ucncrationemc� c�uerteritxum uis ipfa c�leftisnbsp;numinis �C bonitas pr�pot�tis Dei uerfatur an^nbsp;te oculos,qu� hoc maxime mirabili, imprimisc�nbsp;infolito genere fe oftendendi patere uoluit : tumnbsp;ueroduas reperio uirtutes,humilitatem animtnbsp;uidelicet, alteramc� charitatem, quarum neutrf;nbsp;us uim cognouit antiquitas,huius pr�clari ope^

ris �i inftitutrices initio fui(re,8lt; ad hoc tempus efl� conferuatrices. Atcp harum qui dem,quas dicimus uirtutumj�^ quibus laud�,ac decus �C conftitut�, �i auflaeChri^nbsp;ftian� religionis afcribimus, hoc 06 ignorata apudueteres,amp;: nobis, qui ad ueramnbsp;Dei cognitionem acceff�mus,facilis,2lt; prompta fuit indagatio, qu�d illi ea, qu� ge^snbsp;rebant,qu�c^ meditabantur,omnia ad opes hbi compar�das,ad cupiditat�,�d dignis=nbsp;tatem, ad potentiam fuam reuocabant,midiumc� omne fuum in eis cogitationibusnbsp;poneb�t,per quas �� ualcre opibus pr�ter c�teros,8lt; excellere induftria prud�tiac^nbsp;exiftimarentur. Nos ueroDodoris noftri Christi exemplo,monitiscp edodi,nbsp;inhumilitate animi magnitudinem noftram, amp; in procuratione aliorum ut�itatisnbsp;pofihabita noftra omnem fpem adipifccnd� felicitatis pofuimus, Ac nequis facra#nbsp;rum imperitus rerum forte miretur,qu� Rent ifta f�mufpoflSntc� in unum coh�rere,nbsp;magnificari in humilitate uidelicet, in neglcdlu propriorum commodoR� beatumnbsp;eff�, cum h�c pugnare potius, amp; inter fc elfe aduerfaria uideantur,is conuertatnbsp;mum ad ea intuenda, qu� in Chrifto i E S v domino noftro incredibili modo fadanbsp;funt : definet mirari profed�hanc congruerein membris difcrepantiam, cum in ca#nbsp;pite ipfo tantam rerum omnium maxime c�trariarum concordiam inter fe,cofenf�o#nbsp;nernc}; afpexerit, Etenim fi quod maxime diuerfum, 2lt; remotum f�t in oppof�tionenbsp;attendimus,quid eft � terra,qu�m c�lum dif�undius � Si qu�m ab homine Deus finbsp;quod infeflum inter fe �d inimicum,qui pote eft mortem cum uita couenire,gloriamnbsp;cum dedecorc, infirmitatem cum potentia i Qu� tarnen in illo f�c omnia coierunt,nbsp;ut ad ea bona,qu� is �d fumma,8lt; immortalia eft adeptus,ab his extremis,�d contra#nbsp;rtjs malis fuerit gradus, uel potius ex iftis ilia extiterunt, Neque ipfe in f� tantumnbsp;h�c, qu� fuapte natura funt difparata, coniunxit� fed eadem quoe� in nobis uoluitnbsp;coniungi,ut cum ipfius ingreff� ueftigqs inftitifl�mus eadem adepti bona, noui�� ci#nbsp;ues, SC incol� c�li effedi,tcrram in medio aftrorum collocaremus, Sed quoniam denbsp;his aliud ad dicendum dabitur tempus, fatis de eis fit in pr�fentia didum* Ad ill�snbsp;deinceps ueniamus uirtutes,qua�^ modo � nobis fada mentio eft.Etfi enim hoc temnbsp;pore non ad noftrum feribimus arbitrium,fed in aliorum diuinitus feripta commentnbsp;tamur:tam� de eis aliqua pr�fari uirtutibus,qu� pr�eunt nobis,�C magiftr� funt adnbsp;Eeatam uitam non cognitionefolum, atep feientia, uerum etiam ufu, 8C frudu corn#nbsp;prchendendam,nonn�iil ad id quidc,qviod l*^ftituimus,pertinct) Ac humilitatis qui#nbsp;dem hoc

dem hoc primumSdpraecipuum donum eft qu�ddiuinarum notitiam rerum abfc� ea habere non pofliimus. Credere enim eftnecefle eum,qui ad eas uelit intelltgenttanbsp;penetrare. At nemo id facile agit, qui fit fibi ip!c confidcns. Porr� caetera^ artes �inbsp;fcienti� iftud ipfum poftulant,ut qui ad eas ingrelTurus fit,callido is fit ingenio,at(^nbsp;magno, nuUic� rei facile afl�ntiatur, fed certam rationem in omnibus, argumentainbsp;ti�iicmq; requirat. Noftra uero h�c, qu� fola ueram in fe continet fapienti� faculinbsp;tatem,facrarum rerum,literarumc� cognitio, tametfi ea fummis, atcp altifl�mis diuLnbsp;norum confiliorum myfterijs referta eft,nullis tarnen ingenijs,nifi credulis, atq; fiminbsp;plicibus percipiendam fe pr�bet, generec� nouo inftituendi, SC docendi prius p�rinbsp;fuafos uult efl'e fecftatores fui, qu�m aliquid illis ipfa perfuadeat : prius ut credant,nbsp;qu�m doce�tur:prius ut ament,qu�m nouerint plan�,quid illud fit,quod ante omnianbsp;ill�s eft amandum.Eadem quocp elatos animos,8C appetentes glori� imprimis afperinbsp;natur,8C repellit. Aftutiam, audaciam, confidentiam ne intuetur quidem, Simpliciinbsp;tatem amat, huic fefe dat : hanc benignift�me compleditur, Humilitatem ipfam, SCnbsp;puros, credulosc�bonarummentium cogitatus adhibet libenter ad fecreta i�pieninbsp;ti�fu�, omnesc� illis thefauros fuos oftendit, atque offert. Ad quos qui illo fidei, SCnbsp;humilitatis aditu intrare meruerunt, � femper illamquidem eximiam acpra�ftaninbsp;tem,fed nunc in hac ratione benigne faciendi fingularem profed�,6C inauditamDeinbsp;beneuoientiam erga nos, ac uere in omni gencre infinitam bonitatem, quantum illicnbsp;c�leftium diuitiarum,atcp opum�'quantum ad explendos animos l�titi�, fumm�c^nbsp;iucunditatis abundatj�C affluit^ut c�tera tune omnia pro nihilo funtc� ut qu� ad huinbsp;manam pertinent fapientiam, leuia cuncTa, inaniae� ducuntur t�lacent turn reliqu�nbsp;artes omnes, ac icienti�,atc^ h�c una in pretio fola eft ; una contentos animos facit,nbsp;compotes�� fummi gaudq, SC omnium bonorum copia redundantes � quam tarnen,nbsp;ut diximus, aff�qui nemo poteft, qui non per fidei ianuam ab ipfa humilitate animinbsp;fuerit introm�Tus.Rede enim Propheta:Nifi credideritis,non intelligetis,inquit.Etnbsp;dominus I E S V S fidem ubicp,SC ante omnia expofcens,regnum c�li, illi imprimisnbsp;propofitum, SC poteftatem rerum mirabilium datam eife pr�dicabat, Atque hancnbsp;fidem,fimplicitatcmc� mentium optimarum Chriftiani propriam nominis, qu� abnbsp;humilitate animi,tanquam � femine,radicibuscj;profe(fta,in arborem amplam cock^nbsp;ftis fapienti� adolefcit,atc� uberes demum fruiftus beat� uit� fert,Charitas eft,qu�nbsp;pr�cipue continetlCharitas fidem alit,eademcp fpem auget,8C cum hoc mortali cor^nbsp;pore dimilTo ad alteram illam uitam c�leftem SC immortalem nobis eft tr�feundum:nbsp;h�c una fidelis femper nobis eft,�C perp�tua comes�deducftrix noftri in hac uita,con^nbsp;fors,SC congratulatrix in altera. Cuius contra omnem ueterum i�culorum ienten^snbsp;tiam proprium hoc munus,atque officium eft,ut de aliorum falute,commodisc^ iblt^nbsp;cita,nihil de fe fane magnopere commoueatur.Fraternam enim ea habet cum omni^nbsp;bus fidelibus conftitutam neceflitudinem. Qtiandoquidem cundiex eodemDeonbsp;patre profeefti, ab eodem domino i E s v Chriftoeferuituteredempti,fpiritusfan^nbsp;di eiufdem halitu regimur,ac fuftinemur.Ex quo corpus unum totius� ecclefi� co^:nbsp;padum,conflatumcp eft,uno patre,uno capite,fpiritu quoqj uno, fed pluribus tan�nbsp;membris diftindum, atque ornatum, Qiio qui in corpore tiolunt coniundi eife, eo^nbsp;demc�un�cLimc�teris Christi fpirituuiuere,habeant illi charitatem, atquenbsp;exerceant,necefle eft : omneis^ curas fuas foras tendant,nihil omnino ad fefe,fed adnbsp;proximum omnia, SC ad Deum referentes. Hoc enim uinculum eft, h�c firma cons:nbsp;nexio Chriftian� focietatis,in qua uniuerfa tanquam in corpore fuoDei habitat fpinbsp;ritus,easc� in nobis procr��t uirtutes, qu� maxime pr�clar�, imprimisc� admirainbsp;biles,ut in genus,�C nomen fummi Dei adoptemur,eff�ciunt.QLi� cum ita fint, cumnbsp;tantus fit fidei,atcp humilitati apud Deum honos,tantafratern� cum omnibus con^nbsp;jundionis uis,ut omnis beat� uit� SC cognofeend� ratio, SC adipifeend� fpes nobisnbsp;potifftmum in his pofita, �C conftituta fit, quid eft de hoc nouo h�reticorum ges:nbsp;nere nobis dicendume� qui fubito exorti non unam parte aliquam,fed corpus totumnbsp;ecclefi� fuis dilTenfionibus lacerare nituntur�qui � maledicentia primo,8C odio quo�nbsp;rundain homiaum ad inimicitias progrefl�,in eis fefe finibus tenere non potucrunt,nbsp;long!

longiusc� impetu iracundi� prouecti, cum leges multas (alutai iter latas, morest� optime ab ecclelia conftitutos turn uero non paucafidei c h r 1 s t i firmamentanbsp;conuellere penitus, 8lt; difijcere funt conati, Qtiorum utinam cordibus Chriftian�nbsp;fpiritum humilitatis aliquando immittat Deus,ut reminilcantur, 2lt; intelligant, nonnbsp;fe hac ratione fratern� charitati confulere,nec� hoc ex Deo efle, ut pax atc� concordnbsp;dia in ecclefia perturbctur,unitascp fcindatur: Sed illud uere diuinum, SC uere Chri^nbsp;ftianum exifterCjamare proximumjtueri confcnlioncm,moicm maiorumjtot pr�fernbsp;tim feculis inueteratum in ecclefia, fandum �C �lutarem ducere, eumc^ cum fide, �Cnbsp;cum humilitate cuftodtre, Nam quod ifti,amp; ab eis qui funt, cum maxime omnia misnbsp;fceant,atc^ confundant,libeitatcm fefe Chriftianam aiunt repeter e,qu� fit hominuntnbsp;traditionibus (fic enim appellant) plui imiscp impofitis oneribus opprefla, atqj ere^nbsp;pta,perfpicuum eft cognitu,non hoc el��,dare operam,ut fpiiitus liber fit, fed ut pecnbsp;cato feruiat:Caro autem in omnem licentiam fit foluta, S� libera, Nec� adeo illi fic fenbsp;obicure gerunt, ut coniediuram eor� animi 2lt; uoluntatis difficilem habeamus, Quinbsp;(omitto enim in pr�fentia, qu� faciunt, �� fecerunt) hanc certe palam introduxerenbsp;fententiam,beatam uitam non operationibus bonis,led fola fide erga deum expeten:*nbsp;dam cfle,pcrinde ac fidem in fe uelit Deus non integritatis, omnis^ uirtutis, led ins:nbsp;temperanti�, �� uitiorum efle conciliatricem, Qiiod fi ifti aut excellente docftrina,nbsp;aut nouo aliquo dubitandi genere prauas opiniones in Dei populo intulifl�nt, efl�cnbsp;nobis quocp accuratius fottafle aduerfus iilos difputandum,iplic^ 2C monendi, QC ro^nbsp;gandi,utdimiflacontentione pugnandi,parcerentChriftian� unitati,ne'uefuaninbsp;primum, deinde aliorum etiam ialutem perditum ire contenderent, Cum uero nihilnbsp;attulerint de fuo,ied pr�teritorum temporum erroribus aceruatis, atc� collecftis uninbsp;uerfbs repente in ecclefia Dei renouauerint, quid attinet monere uelle non ignorantnbsp;tes ifta omnia conuida iandiu, 00 damnata elTe� Atc� utinam tarnen moneri fe pate^nbsp;rentur, piam^ humilitatem ad audiendum, �C �quitatem animi afferrent ad cogno^nbsp;(cendum : nec� rationibus redis, Qi. exemplis, authoritatibus^ fandifsimorum ho^nbsp;ininum tarn pertinaces animos fuos opponerent,Qtii fi aut iram aliquam fuam exa^nbsp;turare,aut ftudio certandi obniti concupierunt, tot poftea concitatis in populo Deinbsp;feditionibus,tot cladibus illatis,tot detrimentis inuedis, pateat eos tandem aliquans:nbsp;do expletos efle,remittant aliquid pertinaci�, ad Deum interdum refpiciant, illamc^nbsp;eius admirabilem cogitent charitat�, qua addudus ipfe cum filium fuum in mortemnbsp;propter ialutcm hoftium,Slt;^ inimicorum fuorum tradiderit, non decet nos profedonbsp;illius fandam fidem nomenc^ profeflbs, fratres, Qi proximos noftros in hoftium nu^nbsp;mero ducere,Sed de his uideat,illisc� confulat,�� prouideat mii�ricors Deus, Nobisnbsp;quidem quod in illis pro Chriftiana charitate grauiter dolendum eft,inhis Galli� ponbsp;pulis,�� nationibus, in quibus me quoep Deus, tale nihil merent�,in numero tarnennbsp;cpiftoporum uoluit efie, uehementer etiam atc� etiam eft l�tandum, q^uod ipfwumnbsp;quidemhominum probitate etiam Qi religione,fed Chriftianifsimi r�gis noftri Frannbsp;ciici imprimis uirtute, Qi uigilantia ne parua quidem contagio illius tanti erroris innbsp;his regionibus potuit adh�refcere, Cui quidem regi nil caul� eft prlt;^edo,quin de^nbsp;bitum laudis teftimonium pr�beamus, Etfi enim ab illo longifsime difiundi, ad aunbsp;l� curas,atc� negotia ne afpiramus quidem, illius tarnen ad nos quoc^ beneficia per^nbsp;ueniunt:qu� hoc mihi maiora Qi chariora funt, quod non peculiaria mihi ipfi,fed o^nbsp;mnibus Galli� populis mecum funt communia, Pacem enim ab eo Qi ocium, Qi Icj;nbsp;gum obferuantiam,2lt; �quitatem iuris obtinemus, quode� c�teror� omnium fum^nbsp;mum eft,integram,atc� inuiolat� in c h r i s T i fid^ religionem,�d reliquas enimnbsp;ipfe animi uirtutes,qu� in illo plurim� funt,2lt; pr�ftantifsim�, hanc quo(� c�ter�snbsp;rum longe principem uirtutum tanquam faftigiurn appofitam efl� uoluit, ut perpe�nbsp;tuam fibi propugnationem fufeiperet pro c H R i S T 1 honore,8lt; nomine,aduerfusnbsp;homines eos,qui omniafanda reda peruerterenituntur, Ac bellicos quid� illiusnbsp;labores, grauesep pugnas,in quibus uaria interdum fortuna ,femper autem inuidanbsp;animi illius uirtus extitit, laudabunt ali], qui ifta magis extollunt, Qi admirantur.nbsp;Nos ne in his quidem commemorandis inf�ftemus, qu� pr�clara in eo, 2lt; uere rci;

IO LIB, 1� COMMENT� I A C, SADOLETI gj'aineflecernimuSjUtbonitatem illius,utiuftitiam,ut liberah�tatem,ut magm#nbsp;tudinemantmi pluribus uerbis profequamur, Illa mihi 8� pr�dicanda de eo, amp; innbsp;codum ferenda eflent, qu� ad Dei omnipotentis in illo cultum, amp; ad honorem rehgt;nbsp;gionis pertinent, fi par noftra maximi Regis laudibus efl� pofl�t oratio. Attamennbsp;he aut i�mmi Dei beneficium non agnouinfe, qui talem nobis praepofuit regem, autnbsp;r�gis ipfius m�rita, �� laudes filentio obtexifle, amp; propterea in utrunq ingrati efl�nbsp;uideamur,utc� animus regis fua fponte in Deum,amp; in religionem propenfus, noftranbsp;ctiam pra�dicatione ad pietatis ftudium magis accendatur: Dicimus illius ftudio, 8^nbsp;pietate,Slt; fapientia efl� fadum,ut in tanto,�lt; tam difiuib regno,tot populis,tot prorf=nbsp;uincijs, tanta hominum celebritate frequentibus,nuiquam aut haeretica� impietatisnbsp;labes exifteret,aut fubito exorta, �� conlpeda uindicaretur. Fuit hoc toti Galliac fa�:nbsp;lutare,Deo imprimis gratum,Regi ipf� gloriofum. Quid c� in maxima nuper fame,nbsp;cum fterilitate, inopia ffugum cunda laboraret Gallia, nec inuenirent homines,nbsp;pauperesc^ praefertim,quibus uit� fuacfubf�drjs qpitularentur, non ne patefecit pe^nbsp;nitus Rex omnis fontes bonitatis �iliberalitatis fu�c'pietatec� erga Deum,8lt; inpaunbsp;peres mifericordia addudus permulta hominum millia complureis menfes aluitfeu#nbsp;ra,�^ prouidentia non abfiftens,quoad nouis frugibus uberior annus,copiam pafl�mnbsp;frumenti c�pit fuppeditare. Nam quod ip/c amp; artium optimarum eximius amatornbsp;cft,nlios^^ ad eade ftudia pr�clarifl�ma �rudit tali p�tre dignifsimos, �C tanto regno;nbsp;quod^dodores earumipfarum artium, �Cfacrarum praecipue literarum conquiritnbsp;�ndic�,magnisc5 propofitis pr�mqs erudienda iuuentuti in amplifsimis regni fui urnbsp;bibus pr�ficit,quibus nam ifta qu�fo laudibus, qua uerborum ui, aut orationis co^nbsp;pia digne poflunt extollirNempe h�c magna fur5 hacc immortalia,haec diuina,quacnbsp;omnem laudem uincunt,qu� regem ipfum faciun, eminentius eti� in uirtute, qu�mnbsp;infortuna elfe magnum;ut cundi iure,ac meritd g;oriemur, quod in poteftate, 8lt; innbsp;fmperio maximo,maiorem tarnen regem ipfo regno habeamus�Verum ut conuertarnbsp;ad Germanise principes,fiqui funt (i�nt autem nonnulli,qui huic perniciof�,�d peftinbsp;ientifsimae fed� aut aperte faueant,aut occultius animos fubminiftr�t,tantamcj Gernbsp;ananico nomini ac nationi fortifsim^ 8C nobilifsim�,quod in ipf�s eft,inurant macula)nbsp;cur hi quaefo talibus exemplis,cur ueterum dodorum fandifl�morum hominum ui�nbsp;ta atc� dodrinaf cur Imperatoris fui c A R o l i optime de Deo,8lt; de fide catholicanbsp;fentientis authoritate, perpetuo quoc�ritu confentientis ecclefi� non mouenturc'utnbsp;refledant animos ad coliderationetn fui,priftinac^ fu�j maiorum fuorum religio#nbsp;nis,quac una reda,purac� cft,uelint efl� memores. An hoc f�bi �d laudi, �C faluti ma#nbsp;gis fore exiftimant,f� pro Chriftianis Lutherani appellentur� Qu�quam his nos qui#nbsp;dera^cuiufcemodi illi funt,8e quoquo modo de re Chriftiana meriti, placatum tarnennbsp;Deum, �d propitium pr ecamur, atq^ ut ipfe eis reuocatis ad intuendum lumen uer i#nbsp;tatis fu�,fanguinem,�� mortem fill) fui,qu� pro cundis fufeepta eft, ualere ipfis eti�nbsp;welitadexpiationempeccatoijt.Dequa christi morte,totot�illoredemptio#nbsp;his human�, amp; diuini conflit) ad falutem noftram myfterio, etfi fides iandiu, certac^nbsp;perfuaf�o in Chriftiano nomine fufeepta eft, tarnen quoniam eiusfrudum iftinuncnbsp;labefadarc c�iendunt, dC fandifsimis,antiquifsimisc� dodoribus, qui de hac re luci#nbsp;dius,copipfius^ icripi�re,nimis certe infolenter �d fuperbe repudiatis, ad illos fe re#nbsp;cipiunt,qui propter altitudinem fententiarum,arcana�p Dei confiliorum prefsius. Sinbsp;diffi'cilius funt locutf,qu� ipf� innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;latebrarum perfugia f�bi qu�rere,illorum^ uer

ba ad fuos fenfus contorquerc pofsint,uifum nobis fuit faciend�, ut beati Pauli apo# ftoli epiftolam ad Romanos, cuius ifti in abftruf�s abditisc�fenf�s fuse imprimis ma#nbsp;iitiac latibula conftituunt, quantum nobis d Deo fuerit datum, accurate exponere#nbsp;mus,qu� tota omnibus diuinitatis cognitionibus ita referta eft,ut uix ad earn intel#nbsp;ligendam mentibus humanis aditusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uideatur. Ita ad oftendendum crucis myfte#

rium emcax,ut quicunt^ earn rede perceperit, amplius, ut nobis uidetur, de fide ca# tholica non ppfsit dubitare, Verum h�c noftra expofitio no noua commentatio, i�dnbsp;ueteris ferraonis commemoratio recens fuerit, quem habuimus inter nos, c� Romsenbsp;^tiam turn efl�m,ego amp; lulius Sadoletus frater,qui Gr�ce,Latine^ dodiirimus,atcpnbsp;in omni

in omni artium optimarum,pra�i�rtim^ philoi�phi� cognitione no �qualibus fuis folum,fed ettam maioribus natu longe pr�ftans,multa quoc^ de facris literis c�ferrenbsp;f�penumero mecum, �C uel percontari de me, viel etiam difl�rere ip�� fubtilius fole^nbsp;bat^Dabimus hoc charifsimi,atc^ optimi fratris nomini, ac memori�, ut Chriftian�nbsp;pietatis myfteria,quibus ilie maxime femper deditus fuit,�d fummi dodoris cunda^nbsp;rum gentium fcripta,atc^ dodrinas,quarum altifsima eft explicatio, cum eo communbsp;niceinus� Nec,fi dialogorum morem fuerimus imitati, idcirco minus omneis fenteni=nbsp;tias,uerbac� perfequemur.Quin aptius hoc quoc�,�lt; commodius uideri poter it,fi alnbsp;ternis, diuif�scp peri�nis fuo quidv� loco 8C interrogabitur opportune, ubi erit ali#nbsp;quid dubitandum,8lt; relpodebitur.Sed ut ad rem,�i ad propofitum ueniamus; Cumnbsp;olim Rom� diebus feftis Pentecoftes in hortis meis efl�m,quos in Quirinali colle,adnbsp;altarn femitam, fatis amoenos,uberes^ habebam, cume� iam diei, �C temporis calornbsp;increbrelceret,confedi forte fub umbra quadam, uolumen Pauli epiftolar� Gr�cumnbsp;in manibus habens,eramc� in eo legendo fane^ attentus, cum inopinato accefsit adnbsp;me Iulius frater,8lt; continuo falute data acceptaep, non t Vjmquitj��ii frater un#nbsp;quam ne ociofis quidem,fefiiscp diebus in ocio efl� potes:etf� hoc tibi puto optatumnbsp;amp; fiiaue efl�ocium,f�quid legas,aut fcribas,qu�do te fer� omne tempus principis Sinbsp;curi� negotii s tribuere necefl� eft, in quo uideo i�epe qu�m fis maximis occupatio#nbsp;nibus diftridus.Sed nunc quidem quem hune author� in manibus habeas nif� mole#nbsp;ftum eft,fcire fane aueo. Facile id quidem,inquam eft, Pauli enim legeb� epiftolas,nbsp;S� nofti tu quidem iampridem animum meum, qu�topereep cupiam me ex ijs ipf�s,nbsp;quas narras,occupationibus exoluere,in ociumcp referre,ut in literis afsiduus f�m,�inbsp;Deo aliqu�do,cui maxime debeo,foli feruiam,Sed hanc meam cupiditatem fie huiusnbsp;dodoris fandifsimi feripta incendunt, ut nulla alia re iam acquiefeere animus meusnbsp;pofsit. Caue enim mi frater putes hac ledione quicqu� fieri pofl� diuinius. Afl�nnbsp;tior,inquit,necp id mirum duco. quippe no humana ifta huius maximi Apoftoli, fednbsp;diuinitus infpirata,attp infufa eft lapientia,quam ego quoep c�pi deguftare, ueros^nbsp;in ea intelligere bcat� uit� repofitos efl� frudus,etfi meum ftudium aliquant� feri#nbsp;ptorS diff�cultas 2lt; interpretum nonnunqu� turba retard�t. Atqui mi frater,qu�dnbsp;h�c deguftes,inquam,uel qu�d in omni genere potius literarum fummo ftudio uer#nbsp;fere,plan� mihi exploratum eftmideo enim maciem,damnum^ tui eprporis* itaep innbsp;metum interdum adducor, ne minus accurate uaktudini tu� confulas, qu�m iatisnbsp;opus fit,amp;: qu�m ego uelim:quod fane facere debes mi optime frater,2lt; faluum te nonbsp;bis diutius conferuare,quando noftra omnis, totiusep famili� noftr� fpes, in te unonbsp;praecipue,8lt; in tua expedatifsima uirtute,ac dignitate pof�ta eft. T um ille,Mortisnbsp;noftr�,�� uit�,inquit,unus eft dominus amp; moderator praepot�s Deus � uius ego uonbsp;luntati totum me addixi.Netp uero uideo quid tantum interfit inter uiuere,2lt; mort,nbsp;dum utruncp rede fiat.Interea quidem dum in his locis dego,uit� illam conabor imi��nbsp;tari,qu� in c�lo uere plena,�i� uere perfeda eft,ut exercitatione m�tis potiuSjquamnbsp;fenfibus obledandis uiuam, quando �i immortalitatem illam fpero confequi, quamnbsp;Deus fidelibus fuis propofuit,nec id tarnen meritorum meoijt iMucia, fed Dei ipf�usnbsp;dementia amp; bonitate addudus. Hic ego animo non parum comotus: Made uirtunbsp;te,inquam,mi frater,pietatem enim iftam tuam exofculor, te^ it^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uehem�ter

gaudeo : fed tarnen fieri utruncp meo iudicio commode poteft, ut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;totus fis,��

ut te noftri quocp interd�,qui te tant� amamus,fubeat cogitatio. Et ille : lam uero mittamus ifta,inquit,8lt; potius iftud,mod� quod legebas, communica mecum�.fiqui#nbsp;dem hoefraternum imprimis,amp; tuum eft,uelle qu�cuncp habeas, ea tibi mecum co#nbsp;munia efl�. Epiftolam legeb� ad Romanos illam ipfam,inquam, qu� tota maximenbsp;fcatet c�leftibus, abftrufisep myfterqs. Peroppo^^ttme uero hoc,ille inquit,colledanbsp;cnim iam habebam ex illa aliquot loca, de quibus fententiam tuam percontarer � atnbsp;quando ocium nobis n�c quidem eft,fefticp dies,2lt; nihil aliud potius,quod agamus,nbsp;gratifsimurn fcceris mihi,inquit,fi epiftolam mecum un� percucurreris, �� tot� illamnbsp;fueris interpretatus.Cupio enim major� in modum mihi de illa quid Apoftolus fen#nbsp;tiatjpenitus liquere.Etfi enim plurimorum dodifsimorum,eorundem^ fandiisimo#

rum hominum fcriptis ac monumentis excufla ea f�pe, �C pertra�ata eft, qu�dam tarnen remanet etiam nunc in mentibus noftris h�f�tatio, ut nefcio quid magnum acnbsp;diuinum in ilia uideatur delitefcere,quod nondum fan's comprehenderimus. Faciamnbsp;equidem mi frater,mquam,id quod tu uis,nccp quicquam optimo ftudio tuo abnuetnbsp;iioluntas mea : fed tarnen hoc ipfo in negocio non me confido plus profedfurum adnbsp;dubitationes tuas ex animo tollendas, qua'm fecerint illi, quorum tu lediione noni=nbsp;dum plane es pacatus : nift fiquid forte fcriptis, QC commentationibus illorum adiujsnbsp;tus, ac tanquam manibus in fublime elatus, procul magis confpexero : de quo nonnbsp;mihi, fed illis habenda erit gratia, quorum laboribus, fid uigihjs eft effeclum, ut alii=nbsp;quarum iam huius epiftol� partium, nobis cognitio, �� explanatio fit facilior * Nonnbsp;enim illi nec� in dodtrina,necj in pietate,ne(:^ in ipiritus fandii munere, ac uirtute ponbsp;fteriores alio quopiam tulerunt partes : fed ita uoluit Deus fua arcana confilia ad conbsp;gnitionem hominum difpenfari, ut aliquid femper nouum fcrutantibus appareret,nbsp;nullacp unquam poftet �tas, nulla decerpentium nec haurientium multitudo diuis:nbsp;tias confumere infinit� fapienti� fu�, Sed ft me epiftolam totam interpretari uis,nbsp;id'ne etiam cenfes, ut proferatur codex, 8d Apoftoli uerba omnia recitcntur d quodnbsp;mihi uidetur quidem fore neceftarium, Prorfus,inquit,2d cum hoc uolo,tum illudnbsp;impi imis abs te poftulo, ut latine omnia atc^ ut inter ingenue eruditos maxime dennbsp;cet.Nam hos qui genere dicendi inaccurato,dd incondito res theologicas fcribere agnbsp;grediuntur,ego fan� non probo* Nullum enim ineft in ijs fcriptis uer� pietatis f'pe^nbsp;cimen,non ad inflammandos in amorem Dei animos uHa appofita oratio. Sed tu qu�nbsp;latin�e lingu� cognitionem hoe tibi chariorem f�pe eff� dixifti, qu�d ea cum facrisnbsp;literis coniundia,Chriftian� pietatis uis ad permouendos animos fidfortior fieret, Sdnbsp;ornatiorjage qu�fo hoc mihi da,ut quoad quidem poteft, cum pietate Chriftiana iunnbsp;dia fit latinitas* Rem honeftam poftulas mi frater,inquam, neeg enim decet ea,quaenbsp;praeclaragt;0d admirabilia funt,oratione fordida coinquinare, quod in prima illa Eccle^nbsp;lia apoftolis Sd Paulo noftro imprimis, necefte minime fuit* Tunc enim fignis 8d mbnbsp;racuiis longe efficacius,^ ulla pofsit oratione,uirtus Crucis comprobabatur.Nuncnbsp;wero frigelcente feculo, �d ardoribus illis humanorum cordium pene iam reftin�lis,nbsp;cum miracula quoque iampridem propter diminutionem fidei magna ex parte fierinbsp;d�lita fint, aliquid uirium, 2d caloris aff�rat oportet ad concitandos animos oratio*nbsp;Quod nos tametfi in hoe quoque munere par urn apti,tarnen ut poterimus experie#nbsp;mur, conabimur�� in eo morem tibi gerere mi humanifsime frater, nifi ficubi lubie�nbsp;dia materies aliquam exiger � nobis magis fuam, 2d propriam, quam latinitati cons'nbsp;gruentem loquendi rationem. Multa enim erunt uocabula � nobis ad communemnbsp;nunc ufum loquentium defle�lenda, quod te in optimam partem accepturum puto*nbsp;Quidnt accipiam,inquit,cum fi polsit quidem utrunc� pr�ftari, hoc eft, quod po^nbsp;tifsirrium expetam�f�n minus,uincat religionis caufa potius,quam Latinitatis* Hienbsp;ego,Librarium cum latino codice accerfamus,inquam, qui recitet nobis uerba Pau#nbsp;ii, quibus ab illo prolatis, turn nos ad illa exponenda, 2d declaranda id quod uidebi#nbsp;tur,nifi tibi aliud uideatur melius* Turn ille,im� optime,inquit, uocatoep librario 2dnbsp;�llato libro,nos quidem ambo confedimusfille ftans in hunc mo�dum exorfus eft,

T V M ego: Multa hie qu�dem,inquam,pr�ponenda efl�nt, mi frater de nomi ne gemino Pauli : is enim 2d Saulus:de genere,de tribu, de harum epiftolaru ordine,nbsp;de modo 2d uarietate adferibendx in illis falutis:2d cur haec ad Romanos cseteris an#nbsp;telata eft,qu� tarnen feripta non fuerit prior. V ita quoep Apoftoli, 6d mores, amp; afsi#nbsp;dua peregrinatio : res quot� geft�, 2d pr�dicationis ipfius magnitude, ateg utilitas*nbsp;Sed nos nelt;� hiftoriam in praefentia fcribere aggredimur, 2d hsec tarnen � plerifqj in#nbsp;terpretum egregie �radata,atque elaborata funt, unde eafumi pofttint, Nos ftatumnbsp;temporum duntaxat,2d habitus animorum,qui quidem in his erant, adquos fcriptanbsp;eft h�c epiftola,breuiter exponemus, ut ex rjs argumenti,fententi�cg fcribentis co#nbsp;gnitio fitfacilior.Nam cum euangelij nomen in toto orbe terrarum iam increbrefee#nbsp;re CO2

IN E P I S T, P A V L I AD ROM, re c�pift�t, SC diuina in eo maxime appaveret uis,qu�d no humanis progreisibus, ijnbsp;enim tardiores,0L impeditiores efl� folent:fed inaudito^Sv admirabili curlu, tanquamnbsp;fulguris de c�lo fplendor, uox euangelica ueritatem, QC ialutem, �C uitam aeternamnbsp;annuncians,per omnes iam prouincias, �� r�gna cucui riflct,Rom� etiamjin qua cis:nbsp;uitate domicilium erat imperij orbis terrarum, celebre fadum erat nomen c H Rnbsp;s T I ,multi�p �C ex Iud�is,Slt; ex ciuibus,incolisc� c�teris in ea urbe uerb� Dei accenbsp;perant, SC Chriftianam fidem profitebantur, Cum Sathanas is cui iftares, �C nouanbsp;mundi ad Deum uerum conuerfio m�rorem, amp;C ludum imprimis afFerebat : Siquissnbsp;dem ipie regnum, quod tot feculis fine moleiiia aut controuerfia aliqua poflederat,nbsp;adueniente Deo reiinquere,0C iefe in anguitum contrudere cogebatur, omnibus artinbsp;bus obuiam ire conilituitjduabusep aftute comparatis fraudibusjalterajturbare eos,nbsp;qui iam ad fidem ucncrantialterajC�teros ne uenirct, inftituit deterr ere, Ac primumnbsp;Simonem quendam � Samaria nadus, hominem magicis artibus deditumj�C malefi#=nbsp;crjs infamem,coiunxit eum cum apofiolis c H R i S t i in ipib pene primordio exosfnbsp;rientis ecclefi�jfalfac^ ufurpationefidei, SC baptifmatis in Chriflianum nomen iliumnbsp;infinuauit, Qua adiundione quidem SC focietate fceleftifsimi uiri, cum item ipfe,fis:nbsp;cut cacteri,qui fide optima erant, Chriftiana appellatione uteretur, facrifieijs autemnbsp;occultis,atc� infamibus ,cuiuimodimagicaillafuntfacra,nomcn CHRISTI uul#=nbsp;go in uitiipcrationem adduceret, tanta landifsimum Chriftian� religionis nomen innbsp;ilia patratione miraculorum, magicarum pr�ftigiarum calumnia colecuta eft, ut an#nbsp;ceps diu pofiea,alsiduumc� certamen cum falfitate habuerit ucritas � SC hi qui extr�nbsp;client,proculcp tantum afpicerent, nec interius cognofeere curarent quid in re eilet,nbsp;SC in ueritate,illo rumore intami� addudi Chriftianum imprimis nomen auerfaren#nbsp;tur, Sedhunc obicem ad auertendos hominum animos ab obtutu SC cognitione ue#nbsp;ri luminiSjdiabolica fraude oppof�tum,at(� munitum ipfe perfregit,SC fummouit Ionnbsp;ge Deus,ueritateCp per martyru mortes,palmasc� patefada, lata ad falutem fidemCpnbsp;uenientibus complanata eft uia, in quam omnes poftea prope genres nationes�^ in#nbsp;undauere, Alterum fuit Sathan� commentum,quo iam qui fidem c h r i s t i ri#nbsp;te acccperant,ea quae fidei funt,minus attendentes,operantesC^,propofito, SC fpe fuanbsp;coeleftis confequendi praemij fruftrarentur.Nam cum SC Dei amor,SC proximi,SC uonbsp;iuntatum comunto inter fratres,ac charitas pr�cipu� poftuletur, ipfe pro his omni#nbsp;bus difcordias,SC diftenfiones animorum,iurgiac� litium, 8C contentionum conatusnbsp;eft introducere : idc^ in principe terrarum praecipuc urbe, fpe non dubia fretus,fi ibtnbsp;turbare res arbitrio luo potuiflet, SC conlenlionem fidelium diuellere, coetusep difrj#nbsp;cere,rcliquas orbis terrae ciuitates,atcp prouincias exemplum urbis domin� lecutu#nbsp;vas, Huie nunc periculo fuccurrere uult Paulus, legatus quidem � Deo,SC dominonbsp;1 E s V Chiifto,ad ueritatem Euangelq gentibus annuntiandam, Sed SC ipfe ita flu#nbsp;diofus,�c auidus omniu falutis,ut non ilium terraejnon maria,non labor es, non �ru#nbsp;mn�,non minx,non terrores,non uerbera, no tempeftatum cafus, SC naufragiorum,nbsp;non mortis timor, non corporis dolor unquamuel minimum retardare potuerint,nbsp;quin ad eos qui ignorabant docendos, ad eos qui periclitabantur feruandos accede#nbsp;ret, accurreret,aduolaret:non uit� fu� ufpiam,n� faluti parcens,dummodo caetero#nbsp;rum tegeretjtuereturc� falutem, Porro autem hie eft uas eledum a domino,in quonbsp;tanta abundauit diuin� benignitatis gratia, primum ut pene inuitus, SC reludansnbsp;ad fidem c H R1 s T 1 compulfus fittdeinde tot cceleftibus bonis refertus, ac cumu#nbsp;latus,ut quae duo inter fe diuerfa funt, SC nec� ea fimul haberi,nec� in alterutro fepa#nbsp;ratim ab homine excelli pofte uideatur, ipfe egregie utrac^ fuerit complexus, fum#nbsp;mam uidelicet rerum diuinaru feientiam, SCfummaminrebus gerendis alacritatemnbsp;animi, gC in toto adionum genere diligentiam, mduftriam, ac nauitatem. Etenim finbsp;fcripta ,eius,8C dodrinam accuratius intueare, no ilia in terris inuenta, fed z c�lo de#nbsp;{jrompta penitus intelligatur,in quo femper mente,8C cogitationehabitauit Paulus,nbsp;bin autem iblicitudines, SC acrumnas, SC peragrata ab eo orbis terrar� fpatia, SC mo#nbsp;nendi,obfecrandi,pacificandicp labores, uitam deni(� omnem plenam agitationum,nbsp;�C periculorum conf�derand� tibi proponas,admirere profed�,quo pado tanta c�#

leftis fapienti� in eo,cui otij nihil unquam fuit,excrcuerit magnitudo� Sed nimirum aliud ett,quodhominis labor,aliud quod Dei uirtus 00 potentia facit. Ille amore Deinbsp;ardens, �d charitate erga proximum inflammatus, �d fine labore, ac tempore altifsPnbsp;ma Dei confilia illo aperiente cognofcebat, 5d in iuuando feruandocp proximo labo^nbsp;rem fibi omnem iucundum efi'c ducebat:qua eadem charitate incitatus,cum audifletnbsp;Rom� inter fratres diflenfiones efle, SC ipfe ad eos tota mente properaret, praemifitnbsp;hanc epiftolam,ut quoad ipfe ueniret, haberent illi inter ea monumentum hoc,0d ue^nbsp;�utteftimoniumliterisconfignatumfu��ddeDeOjfided� c hr i s t i fententi�,2lt;nbsp;erga eos uoluntatis. Diflcntiebant porro illi obhas caufas.Cum unam in fidemnbsp;CHRISTI cities Ro. complures conueniflent, �d ex lud�is permulti, quippe pernbsp;quos CHRISTI cognitio Romam ex Iud�afuifi�tdeportata,eueniebat ut internbsp;probos,integrosc� multos aliqui fallaces, 8d uerfuti cxiftercnt, qui in noua religioncnbsp;non tarn gloriam Deo,quam fibi honorem,0d qu�ftum aucuparentur. Atcp tj ex lu^nbsp;d�is, qui antea pr �fertim in lege habiti peritior es, authoritatem le^is 2d cibo^ ob^nbsp;feruantias,aliarumcp cerimoniarum plurimum ualere cupiebant,quo ipibrum etiamnbsp;grauior haberetur authoritas. Hi ut genus utrunc� in poteftate haberent, cu fe apo^nbsp;iiolos etiam Christi, 2d ab eo miflos ad pr�dicandum Dei regnum gentibusnbsp;af�rmarent, primum fuis lud�is perfuadebant ne � lege deficerent, �d ea cun�a ob�!nbsp;feruarent,qu� inlege erant pr�fcripta,quafi fine illis falus eflc non poflet,idc� etiamnbsp;�os admonebantjUt gentium pollutos ritus abominarentur, ne' ue familiari ufu cumnbsp;illisfefeiungerent,tantummodoin nomine i E s v baptizarentur, �dhanc lauacrinbsp;fandiisimi munditiam ad c�teras legis purgationes adijcerent, quo fi�rent ipf� pu#:nbsp;riores.Deindeadgentesconuerf�,inutileillis Christi nomen fine legis obfer^nbsp;iiantia,2d circuncilionis facramento efl� dicebant;hortabanturdp ut adlud�os i� connbsp;ferrent,2dillori�ritibuscerimonitjsc^imbuti, fie demum ad c HR i S T V m perue�nbsp;nire contender ent.His uocibus erat fadum, ut h�fitatio primum inter ff atres, dein^nbsp;de obtredationesoccult�,p�fl: apertadifl�nfio exifteret, qu� eruptura uidebaturnbsp;apertam ad feditionem, 2d ad defedionem � fide ueri Dei, nif� diuina curante proui^nbsp;dentia Pauli uirtus, 2d diligentia in tempore fubueniffet. Nam cum gentes infuet�nbsp;feruituti fidem quidem c h R i s T i libenter acciperent, detredarent autem iu^mnbsp;iegis,6d propterealud�i illas aipernarentur,necputarentdignas,qu� Deoefi�ntnbsp;cordi, quod pollutas efl� dicerent, 2d in peccatis totas inuolutas, ipfi autem ex legenbsp;piatos feie, 2d mundos efl� ducerent, cogebantur � contrario, qui e gentibus erant,nbsp;pr�cipu� Romani his contumelfis permoti obqcere lud�is ignobilitatem nationis,nbsp;�d quod Romanor um ferui iure belli effedt inique, at�^ iniuri� dominos fuos auerfa#nbsp;rentur,cum etiam quatenus ageretur de CH R 1 s T c),�li mdigni eirent,qui ab eo dinbsp;ligerentur quem cyuci affigendum curaiTentu'pfi uero dignifsimi qui eum fimulatcpnbsp;cognouiir�nt,flati�n amare,ueneraric�,2d filiumDei confiteri c�pifl�nt. Hic erat fta^nbsp;tus tune iamRom� coalefcentis Ecclefi�, h� inter illos querimoni�, animorumepnbsp;difsidia,ambitione 2d malitia nonnullorum inftigante Sathana c�citata. Quibus Paunbsp;lus in pr�fentia mederi intendit,2d prout unaqu�c� poftulat res, err�ntibus, ati^ in^nbsp;firmis mentibus opitulari � Nam 2d lud�os a caui� quidem Dei profedos,fed fuper^nbsp;�itione aberrantes caftigat ? 2d corripit, reuocatc� in redam uiam, ofiendens legemnbsp;pr�ftantiore adueniente gratia inanem fadam efl�,folamcp fidem c h R i s T i ad fanbsp;lutem uim habere.Reliquos uero ad fidem quidem fimpliciter accedentes,fed in Ros�nbsp;man�urbis magnitudine,2d gloria,ex qua oriundi erant,nobilitatem conftituentes,nbsp;2d propterea afpernantes nationem Iud�orum,admonet, 2d docet no earn efl� ueramnbsp;nobilitatem,qu� armis,2d opibus,�d mundanis imper�js,fed qu� ex honore, 2d iudwnbsp;cio omnipotentis Dei acquiritur, qui cum honos generi lud�orum ab ipfo Deo tri#nbsp;butus fit,ideo no eos contemni debere,fed in pretio haberi. Ita in utriflt;$ �d quod pernbsp;fuperbiam in ipfis intumuerat, co�rcens,2d deprimens � 2d quod per alternas contu#nbsp;melias fubfederatin�quum excitans,corpus unumefficere conaturEcclefi�,f�binbsp;ipfum �quatum,2d concurs, 2d in omnibus rebus ad mutuam charitate confentiens:nbsp;quod ipiritii c H R l S T i totum pofsit uiuif�cari, tanta ui 2d copia fpiritus fandi,nbsp;tanta

tanta cognitione confiliorum fummi Dd rationes fuas confirmans,ut non ucrear tea petere id quod ante dixi, Quicunque ad fcnfum 8C dodrinam maximi �pofloli dili^nbsp;gentius intuendam,amp; perfpiciendam acceflerit, nelt;^ is anim� ad c�tradicendum pasnbsp;ratum,ied �quum,8lt; permittentem fe ueritati attulerit, nun^ eum de fide c H R i snbsp;STI, nec de crucis myfterio aliquid dubitaturum. Hie lulius:Magna funt,inquit,nbsp;frater qu� polliceris,amp; mihi quidem vehementer expe�ata, Etfi enim ad animi meinbsp;confirmationem,quod quidem ad fidem Christi pertinet, nullius authoritate,nbsp;nec rationibus indigeo, magno tarnen comodo, amp; adiumento futuru arbitrer fidelisnbsp;bus omnibus aduerfus eos,qui religion� Chriftianam oppugnare conantur, pr�fersnbsp;timcp Iud�os,fi ea,qua: polliceris,potueris pr�ftare. Res ipfa indicabit,inqu5,tansnbsp;tum animus aequus fit,2lt; ueritati confulto non repugnans. Sed antequam ad exposnbsp;nenda Apoftoli uerba mi frater ueniamus,id quod imprimis in hac caui� eft neceflasnbsp;|�ium,fupplices omnipotentem Deum obfecremus, ut nobis de fpiritu fapienti� fu�nbsp;fuppeditare dignctur,fine quo nil pr�cclarum,8C arduum ne cogitare quidem idoneinbsp;iumusulluminet^ mentes noftras,�^ donet eloquia cafta, ut ca eff�ri, �i pronuntiarcnbsp;ualeamus,qu� ipfi quidem accepta, �C grata,c�teris falutaria efl� pofsint^Qu�cuncpnbsp;cnim ab Deo, 9� ab eius fando fpiritu non proficiieitur oratio, ea nec uim ad imprisnbsp;medam in cordtbus cognitionem eius ipfius Dei habere poteft, nec ad bonos moresnbsp;formandosauthoritatem, iv s�Caequumpoftulas,inquit,f�c^faciamus.

P A V L V S (�ruus IE S V Chri�i UQCatus Apo�olus, feparatus in Euangelium Dd,

Q.V o'd nomenfuum Apoftolusinepiftolis pr�ponat,eftid more ufitatum; quod non codem modo in omnibus,fed uarie id effi'ciat:huius quo^ dilsimiiitudinisnbsp;ratio in perfonis eorum, ad quos fcribit, �C in temporibus eft fita, In una tantum adnbsp;Hcbracos cpiftola id praetermiflum eft, quod ratione fadum 06 confilio. Qtioniamnbsp;enim Paulo uelut legem impugnanti lud�i erant offenfiores, noluit eos � ialuberrisnbsp;�na illius cpiftol� ledione, primo ftatim afpedu ex fui nominis inuidia dimouere,nbsp;s E R V V S autem i e s v Chrifti,ut ftatusfui humilitatem, QC fe alq laborarenbsp;non fibi,qu�cp ipfe obtineat,ab alio fe habere,hoc eft Deo,non � fe ipfo oftendat; 0^nbsp;hoc, ut tacite coavguat falfos apoftolos, qui no Deo,fed fibi i�ruieb�t,euangelium^nbsp;CHRISTI qu�ftui habebantjUel ad ambitionem fuam referebant. Et illi quidemnbsp;tales ex lud�orurn erant numero, legem, euangelium^ milcentes, quatenus eis fosnbsp;ret commodum:contra quos item intentu eft,quod fequitur:v ocatvs apo#nbsp;ST o L V s,abeodemDeouocatusapoftolusuid�licet�namillifemetipfosapoftosnbsp;los uocauei antmon decet autem fandos,8lt; probo? ingerere fe, fed uocari eos � Deonbsp;oportet, tanquam Aaron* Itaque hoc more loquendi f�pe utitur Paulus : Vnbsp;inquit,! e s v Chrifti,�Cuocatisfandis,quafi nihil in nobis uer� uirtutis ineflenbsp;pofsit,nifi omne � Deo fuerit datum,�i tributum. Atque illi quidem falfi apoftoli, utnbsp;diximus,non Deo,fed cupiditatibus fuis i�ruiebant,Paulus autem omni genere iersnbsp;uitutis Deo erat obftridus� n� �i eo modo i�ruiebat,quo opus opificij�^ omnia consnbsp;dita coditori fuo,quo fenfu in fcriptura dicitur : Omnia feruiunt tibi. Et uelut � Dosnbsp;inino pretio languinis emptus, SiC � i�ruo peccati, i�ruus eff�dus iuftiti�, quemadsnbsp;modum ait ilk,Vt liberati � peccato,iuftiti� feruiamus. Illaquoque ratione i�ruus,nbsp;qu�d minifterium ftium inEuangelio pr�bebat Domioo � neque ipf�, i�d potius innbsp;CO CHRIST V s,fuainter gcntesbeneficiadiff�ndebat. Cuius fimilede Moyfenbsp;Deus : Moyi�s famulus meus mortuus eft. Dominas enim per Moyfern popuiumnbsp;ftium doccbat,6^ gubernabat. Item f�cut qui in bello capti funt, uidoris ferui efficisnbsp;wntur,fic Paulus hoftis primo i E s v Chrifti, poftea diuina illius uirtute captus Sdnbsp;fuperatus,cius ipf�us pr�da,amp; mancipium fadus eft.Et de feipfo loquens: Ego Paunbsp;lus uindus 1E s V Chrifti, segregatv s in Euangelium Dei, hoc eft abnbsp;al�js curis omnibus,negotnsc^ femotus, �C huic uni oper� pr�dicandi Euangel�j tosnbsp;tus addiduSjUt ipfemetinfr�iCuiferuioinfpiritu meo,inEuangelio filrj eius,Mulsnbsp;tis quo

tisquoq; altisinlocisnecefsitatem fibiait pr�dicand�Euangelq, amp;iuehfibi, finon pr�dicet : 06 fuum unum efl� hoc munus, fuum negotium tcltatur, � Deo fibi com#nbsp;mifTum, in quod fol urn incumbat, Nam SC ad Connthios fcribens, non fe ad bapti:#nbsp;zandum, fed ad Euangelizandum mifltim efl� confirm�t. In aclibus quoc^ Apofto#:nbsp;lorum eodem modoloquendi fpiritus fandlus : Segregate mihi Bainabam, Pau#:nbsp;lumjinquit,in opus ad quod uocaui eos, quod eft, liberos �C uacuos ab alt}s ncgotijsnbsp;reddite. Qiianqu�mfuit eti� Paulus feorfum � c�teris Apoftolis uocatus, 2lt; in hocnbsp;munus mifliis,Nam cceteri Apoftoli item ad apoftolatum uocati erant,Slt; praedican#:nbsp;di Euangehj etiam inter gentes munus comilEim � C H R i s T o fibi habebantlfednbsp;uno tempore, �d coniundim uniuerfi, qu�admodum in Matth�o praecipue licet co^nbsp;gnofcere. Paulus autem �� feparatim,8^ alio tempore ad illud idem officium legatusnbsp;a domino Deo efi.Vocatus ergo Apoftolus,feparatus in Euangelium Dei: Apoffo#:nbsp;lus in Euangelium,quod eft mifliis;feparatus,qu�d aliquanto p�ft quam c�tei i,aponbsp;ftolatum,2lt; praedicationem fufcepit Euangeh},quam maxime ipfe quidem inter gennbsp;tes exercuit, in hoc unum opus fuit deftinatus. Veruntamen ut autorit�rem, 2Cnbsp;fidem fuis didis aftruat, apud eos, qui hanc epiftolam erant accepturi, QC docilioresnbsp;eos faciat,inftituat��facilius,de fe quidem modice,de eo autem, qui eum mifit, SC denbsp;Euangelio,ad quod pr�dicandum erat mifttis, loquitur magnificentius: Nunc pr�#:nbsp;didiones,�C promifsiones fummi Dei,illiusc� benignitatem,potentiam, iuftitiam, innbsp;tota epiftola, nunc uirtutem, utilitatemc� Euangelq annuntians. Et fan� cum Euan#:nbsp;gelium latine bonus nuntius fit, l�titiarn,fpem, euentumcp rerum meliorum nun^nbsp;tians, nihil unqu�ml3Etius,neque optatius humano generi potuit accidere,quam in^nbsp;telligere fe in gratiam uenifle cum Deo, benignitatem^ illius, amp;C in omni genere be^nbsp;neficentiam, qu� prius feculis omnibus fibifuiflet abfcondita, tunc primum expo^nbsp;fitam,SC patefadam efl� � bona^ omnia, qu� ex illo tanto autore manare in nos connbsp;gruum fuit,efFufe, SC largiter nobis ab eo data, atque donata, cognitionem ueri Deinbsp;uidelicet, amoremcp erga ilium, noftrum,SC illius mutuum erga nos : qui quidem SCnbsp;�trior ab Deodeclaratus noftrum pofteainDeum prouocauit amorem.Sic enimnbsp;oannesiCharitas Dei erga nos extat. Non qu�d nos dilexerimus Deurn, fed quodnbsp;ipfe dilexit nos, Virtutum quoc^ omnium earum,qu� huic diuino amori perpetu�nbsp;funt comit�s, pr�ftabilem quandam infolitamc^ magnitudinem idem nobis Euan#:nbsp;gelium attulitinec non SC pacem animis,cum ipfis fecum,tum cum eodem Deo,ado#:nbsp;ptionis SC filiorum Dei nomen,regnum coeli,uitam �ternam, hanc tantam ubertat�,nbsp;SC pene profluentiam omnium maximorum,uerifsimorumcp bonorum, quam Euannbsp;gelium uocamus,promifit quid� nobis, SC pr�nuntiauit iam diu pater nofter Deus,nbsp;led ad nos pertulit Dei filius,Segregatus itac� in Euangelium Dei,

Separatus inEuangelium Dei,quod ante promiferatper prophetas fuos in fcfipturis fandis de filio fuo,

Q,v o D Euangelium,inquit,Deus promiferat per prophetas fuos multis quid� in fcriptur� locis, SC multipliciter de filio fuo, ut cum ad Abraam dixit : In feminenbsp;tuo benedic�tur omnes tribus terr�,Et cum per oslacob: Donee ueniat,qui mitten#:nbsp;dus eft. Et Dauid; Mitte Domine legislator em, ut feiant gentes, quoniam hominesnbsp;funt.Idem quoc� DauidlO' Domine beneprofperare,benedidus qui uenit in nomi#nbsp;ne Domini,EtiSpeciofus forma pr� filqs hominum, EtiDominus dixit ad me, filiusnbsp;meus es tu : ego hodie genui te,Et Efaias �Egredietur uirga de radic�.Et paulopoft:nbsp;In die ilia radix lefl�, qu� ftat in fignum populorum, ipfum gentes deprecabuntur,nbsp;SC erit fepulclyum eius gloriofum. Et propheta alter : Hie eft, inquit. Deus nofter.nbsp;Et paulo infra ; Pofth�c in terris uifus, SC cum hominibus uerfatus eft, Quanquamnbsp;non multa magis in fcriptura teftimonia, quam tota fcriptura de filio Dei eft teftis,nbsp;Qiii quidem Dei filius SC annuntiator, datorc� eft Euangehj diu ante promifti, SCnbsp;ipfemetEuangelium,Euangelium enimDei,inquit,quodpromiferat defilio fuo,nbsp;Etenimuita nobis 0C ueritas58Cfummumipfe i e s V s ChriftuseftbonCt, Aenuncnbsp;quidem

quidem luftius hoc Euangeh'um, quam antea in lege ueteri, nominatur, Prfmum, quia olim in una tantum natione inclufum, in ea paucis patefa�um : nunc pafsimnbsp;omnibus hominibus pr�dicatum, SC annuntiatum eft. Deinde quia tunc in Ion�nbsp;gum tempus diff�rebatur eius expelt;ftatio,qu� modo omnibus hominibus eft re^nbsp;pracfentata. De hisuero,qui poftea praedicauerunt Euangelium,qui illud per or#nbsp;bem terrarum,circum gentes,8C populos annuntiauerunt,non filuit etiam fcri#nbsp;ptura, Dauid:Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa, Et Efaias�nbsp;Quam fpeciof� pedes euangelizantium pacernc* Quoniam autem filius Dei idemnbsp;eft, SC filius hominis, ne forte in animis legentium nafcatur h�fitatio, occurrit Pau#nbsp;lus de filio fuo inquiens:

Genito ex femine Dauid fecundum carnem : diffinito filio Dei,in poten# tia fecundum fpiritum fanditatis ex refurredione � mortuis IE SV Chri#nbsp;fto Domino noftro,

LICET enimChriftus filius fit Dauid fecundum carnem, tarnen minimum in eo,atque infimum caro eft:unius autem cuiufcp rei ratio atque cflentia non ex igno#nbsp;biliore,fed ex optima in eo parte iudicanda eft.Vt enim hominem non ex fenfu, net�nbsp;ex uita, fed ex ratione,qu� in eo pars potifsima eft,�ftimamus, fie CHRISTVMnbsp;ex his magis cognofcimus, qu� in eo longe pr�ftantiora funt, Habuit is carnem 8lt;nbsp;rationem tanquam homo, qu�fe etiam prima oculis noftris obtulit : fed habuit uim,nbsp;SC uirtutem, qu� fupra omnem naturam eflet, tanquam Deus, Ex hac igitur partenbsp;diuiniore potius cenfendus eft;nam illud Gr�ce oexs�-vT�quot;, fi pr�deftinati conuertas,nbsp;nihil alienius: Si declarati, acc�das iam ad ueriorem fenfum:Sidiff�niti,aut deter#nbsp;minati SC iudicati,tot� uim uerbi exprimas,Nam qui talia potuit,�C ualuit c H R i #nbsp;S T V s,etfi homo is quo(�,SC in carne hominis fuit,tam� ex diuinitatis uirtute � no#nbsp;bis iudicandus cftDeus,Huic etiam rationi loannes euangelifta confentit� V idimusnbsp;cnim,inquit,gloriam eius,gloriam ut unigeniti � p�tre, Quem enim prius hominemnbsp;cxiftimaueramus,hunepoftea ex uirtute, SC mirabilibus fadis iudicauimus eff�nbsp;deum,Virtute autem non humana,non corporea, non ex imperio, SC poteftate internbsp;homincs:fed uirtute ea,SC potentia qu� eft. fecundum fpiritum fandum. Eft enim innbsp;feripturis ifte loquendi modus, ut cum quid quale f�t, uolunt indicate, abftrad� innbsp;CO qualitatis nomen ponanttut odorem fuauitatis, fuau� : filium charitatis, charum:nbsp;ac de Paulo ipfo CH Ri S T v S,uas eledionis,id eft,eled5; Sic in hoc loco foiritumnbsp;fanditatis,fpiritum fandum,V alidus ergo, �C potens CHRISTVS per fpiritumnbsp;fandum,atc�ineocundaoperans,diuina,mirabili^� potentia, qua SC refurgerc ipfenbsp;ualuit dmortuis,8Cc�teris fuit adinfringendamtyrannidem mortis princeps �C au^nbsp;thor,Mortis,inquam,non tam communis huius,�C corporc�,quanqu�mnbsp;nbsp;nbsp;ifta

quoe� � noftro mortali corpore CHRISTI dono etjciendaeft,immortalitas�p in# duenda: Sed illius fpiritualis SC perpetu�,qu^enus hominum uniuerftjm,mfi^tnbsp;in filio benignitas nobis fubueniiret,deo ipf�,SCcoeleftiuit� �tern�^ prorfus ruiuetnbsp;mortuumide quahuiufcemodi refurredionein toto fidei christi amp; Euan#nbsp;gelqmyfterio pr�cipue femperagitur,Ac Chriftu5 quidem ipic quoad uixit internbsp;homines,cumhisc�uerfatuseft,docendo, �C fanando, ctf� filius eft Dei, tarnen filiusnbsp;hominis plerunc� SC � c�teris uocatus eft : ut ab illo clamante,nbsp;nbsp;nbsp;S v fili Dauid mi#

ferere mei,SC femet ipfe uocabat.Poft mortis uero,crucisC� mylterium, cum in pr�# ftantiorem uitam furrexiff�t,moxc� in coelum afcendiifet,8C fpiritum paulp p�ft fan#nbsp;dum in difcipulos cffudilTet, toto utriuft� uit� adu QC in fe abfolufo, �C nobis de#nbsp;monftrato,humants iam infirmitatibus in eo elif�s, diuinisc� uirfutibus retentis. Fi#nbsp;lius Dei deinde frequentiorc uocabulo appellatus, SC iudicatus eft, Atc� inhoc loconbsp;�qualitas trinitatis mirific� exprefl� eft,Si enim CHRiSTvS, qui eft uirtus �C ponbsp;tentia patris,per fpiritum ipfe fand�, �C in fpiritu fando potens eft, uimcp per eum,nbsp;5C poteftatem fu� diuinitatis exercet, ubi funt qui fpiritum negant fandum, paremnbsp;perfonam cum c�teris in trinitate pofsidere?

Per quern accepimus gratiam,0^ legationem,ut obediatur fidei in omnw bus getibus fuper nomine eius,in quibus eftis amp; uos uocati 1 E S V Chrifti:

PER Q.V E M accepimus gratiam potius, quam � quo : ut oftendat patre per filium fe accepifle gratiam, amp; nufquam amborum commune opus feiungat.Gratiamnbsp;quidem,quoni� totum � Deo eft profed� ut amp; idoneus ipfe fieret, faiftus idoneusnbsp;initteretur ad annunciandam fidem omnibus gentibus, quo ilia ab omnibus accipe?nbsp;retur* Etenimficeftperfpicuein Efaiafcript�:Parumeft,utfcruiasmibiad expertnbsp;gefaciendum tribus lacob, �d ad conucrtendum defolatos Iftael : fed dcdi te in lucemnbsp;gentium,ut fis falus ex me ufque ad extremum terr�. Omnes enim qui ubic� funt,nbsp;adueri Dei cognitionem, �C falutem fuam uocati funt. Siquidem in omnem terramnbsp;cxiuit fidei, �dapoftolorumfonus. Non omnes tarnen aufcultauerunt, Scd hoc fuanbsp;illorum,nonDeiculpa.Quiuer�audiuerunt,8^paruerunt,�jsin Christi nominbsp;ne credere fuitneceff�.Quo pado etenim fides Deo habeatur inuitanti ad ueram fuinbsp;cognitionem,uerumc^ cultum,0i uitam propterea �ternam,c�licp regnum promitisnbsp;tentijfi is,qui hacc ex Deo annunciat,minime cui credatur,idoneus iudiceturcEft ausnbsp;tern plena fides, credere in Deo patre,amp;f in CHRISTO lefu. Qiiid autem credere^nbsp;cos efle (ut plurium numero nunc tanquam perfonas duas enunciemus) qui c�leftianbsp;ifta bona �d dare foli pofEint,5d daturi fidelibus fuis funt, qti� eft poteftas unitis dei,nbsp;trinitypropria.NoftraigiturinDeumipiumfidesfuper lESv ChriftoSC nominenbsp;(andoeius fundata eft, in tpfo enim folo �d per ipfum folumad Deum nos adiungisnbsp;mus, I N Q.V IBVS ESTis�d UOS. In quibus, inquit, gentibus, 8d his, quinbsp;obedierunt fidei,cftis 8lt; uos uocati i E s v Chrifti.Qiiod intelligendum eft,cum hocnbsp;tnodo loquitur Apoftolus,uocati apoftoli,uocati fandi,uocati i e S v Chrift�uocasnbsp;tos in his locis no in participa ui, fed nominis efle prolatos. Hi enim fie uocati funt,nbsp;qui aufcultauerunt,Sd paratas aures uocationi Dei praebuerunt,De quibus in Euansnbsp;gelio c H RI s T V s : Nemouenit adme,nifi pater meus traxerit eum,Et rurfus:nbsp;Oues mc3e,quat audiunt uocem meam.

Omnibus, qui Rom�eftis diledas Dei uocatis fandis. Gratia uobis,8d pax � Deo patre noftro,6d domino IE s v Chrifto,

V o C A TI S fandis, inquit, uocatis i i e s v Chrifto in fanditatem 8d puritas tem,8d cognitione Dei ac filij,qux eft uita �terna. Gratia autem �d pax. quoniamnbsp;patris gratia �d benignitatefadum eft,ut ueniret filius ad reconciliandam pacem hosnbsp;minibus cum Deo, Pater autem nofter eft Deus,quia 8d fecit nos primo ad imagisnbsp;nem ftiam: Filius enim imago eft patris, 6d poft ardioribus etiam necefsitudinumnbsp;Uinculis in filios fibi adoptauit,

Primum quidem gratias ago Deo meo per IE S v M Chriftu de omnis bus uobis,quoniam fides ueftra annunciatur in toto mundo,

Agit gratias Deo de aliorum bono, qupd eft uer�, agit autem per i e s v m Chriftum,quodeft Chriftian� charitatis proprium, qu� tarnen fola ueraeft:iblanbsp;cnim uia, �c unica ad Deum christ vs eft:�d qui aliunde ad patrem nitunturnbsp;afeendere, non per oftium, ut domeftici, f�d per pjl�udotyrum, ut fures conantur in*nbsp;^edi,Sed �d in patre,�d filio,�d fpiritu f�ndo tribus uidelicct peribnis, cum unus f�tnbsp;Deus,nihil refert,cui peri�n� ag^s gratias,Per earn enim,aut in ea agis dco,Per earn,nbsp;cum per � H R I s T V M,aut per ipiritum iandum Deo agis gratias.�n ea, cum ipf�nbsp;met agis patri. Cum ergo gratias agit Paulus c H R i s t o Iefu,qu�d eos, ad quosnbsp;ipi� icribebat,fideles fuos e^cif��tjper eum nihilominus agit Deo,

Teflis enim mihi eftDeus,cui (�ruio in ipiritu meo,in Eu�gelio f�lfj eius, quod continenter mentionem ueftri facio, femper in orationibus meis pre*nbsp;cans,ft qua iam aliquando dirigar in uoluntate Dei,ut ueniam ad uos,

DEVS E s T mihi apud uos teftiSjCui feruio in fpiritu mco, id eft,in lynceritate, uero corde. Namqu� fiunt in fpiritu, ea uere Hunt, 5C ab inteiiore homine fiunt,nbsp;quoniamfpiritus ad fefe,ut qui f�mplex eft, ftmulatione obduci non poteft,nec aliudnbsp;pro alio pr�tendere.Sed ft inftituit fallere Slt; mentiri,corpus ftbi aduocet necefle eft,nbsp;cuius minifterio utatur ad decipiendum. Corpus enimfpiritui tanquamperfonaeft,nbsp;qu�cum extraneamformam,alienamc� obtendit,interiorem, 6lt;. ueram non facile ft^nbsp;nit cognofci.Quod perfonatis accidit, qui fallere idonei funt, quod uere ipft funt in;�nbsp;tus occulentes,quod fidum,fucatumc� eft, aipedibus obqcientes. Hanc perfonamnbsp;ludaci ita attendebant,ut in ea fola fere infifterent, nec quod intus erat, perfpicere la^nbsp;borarent.At nec� adoratio,neque uicftimac,nec oratio ipfa, uocis^ prolatio,necfron^nbsp;tis uultus^ demifsio,flexusc� ceruicis ueram feruitutem Dei indicat : poffunt enimnbsp;ifta contraria animi uoluntate ad fimulationem fallaciamcp conuerti. Ipfa autem uonbsp;Juntas ipiam fe non decipit.Eft enim fui optime confcia,2lt; cum feruit Deo,in uerita^nbsp;te feruit.Qtiamobrem hos adoratores,qui in fpiritu adorent,8i in ueritate, quaeresnbsp;re ftbi Deum fatis aperte apud loannem mulieri Samaritan� difl�ruit Chriftus.Pau:�nbsp;lus igitur ut oftendat ueritatem feruitutis fuae erga Deum, feruire illi fefe ait in fpi^nbsp;ritu fuo, quod eft in interiore homine. Et fimul ut authoritatem ludaica� legis iamnbsp;eneruare incipiat,qu�deoi�ruiebat non in fpiritu, fed in litera,0C in ns operibus,nbsp;qua: corporea funt. Habet autem fpiritus eiufmodi cognationem cum Deo, ut tansnbsp;quam fimile ftmili ftatim coniungatur, 06 pateat. In eo itac� Paulus fe inquit feruirenbsp;Deo.At in quo feruire operedn euangelio filij eius inquit. Quod fupra dixerat euannbsp;gelium Dei de filio fuo,nunc euangelium id filij appellans, uidelicet illud ut demonsnbsp;ltret,non efle opus necp � filio patris,nec^ � patre filij feiundum ullum:2gt;0 fimul ut insnbsp;nuat filium ipfum rede Euangelium uocari.Siquidem christvs idem �C monsnbsp;ftrator nobis,duxc� ui� eft ad coelum,Slt; ipfa uia:doc�s ueritatem, 86 ipfe ueritas: insnbsp;tromittens per oftium, 86 ipfe ianua: fic euangelifta ipfe, 86 euangelium, in quo quisnbsp;dem euangelio Paulus ad feruiendum Deo eft conftitutus. Quo etiam patet id quodnbsp;ante dixcrat,fe ab alijs omnibus curis,2x: negotijs in hanc unam pr�dicationem euannbsp;gclij Dei,in qua Deo feruiat,feparatum � Deo,fegregatum^ fuifle.

Deftdero enim uidcre uos, ut aliquid impertiam grati� uobis fpiritualis in confirmationem ueftri,hoc eft,ut mutuum capiam Iblanum in uobis pernbsp;alternam fidem,amp; ueftram,�e meam.

P RI V s tanquam pr�biturus illis ex fe,8lt; fua in fidem Chrifti conftantia, ac firs mitate folatium,8lt; in eadem fide firmitatem loquens p�ft mitigauit orationem, ne uenbsp;lut cenfor, magifter loqui uideretur : parem^ fefe,0^ unum de illis fecit,ut alternonbsp;fidei exemplo inquiens,ego ex uobis,uos ex me confolationem, 5^ l�titiam capiatis.

Nolo autem uos ignorare fratres, quod f�pe propolui uenire ad uos, amp; uetitus lum uique adhuc, ut frutftum aliquem habeam amp; in uobis, ficutnbsp;amp;in reliquis gentibusamp; Gr�cis amp; barbaris, amp; fapientibus amp;rnftpientisnbsp;bus debitor fum, fic quantum eft in me, promptus lum amp; uobis, qui Rqsnbsp;m� eftis,euangelium pr�dicare.

CONSTiTvi uenire, inquit, ut frudum aliquem feramin uobis : Traiedio enim ei^ quam Graecinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum trans fententi^^j uerba ue ponuntur, 86 alijs

interfitis tunc demum ad ordinem reditur.In quo fan� ufu traijciendi,6� interponens di Paulus creber eft. Frudum autem aliquem ut feram in uobis, ft aut folatio alisnbsp;cui ueftrumfuero, aut aliquos reddidero ftrmiores :aut etiamftexnumero eorum,nbsp;qui nondum credunt,aliquos docuero ueritatem Euangeltj, 86 ad ueram fidem consnbsp;uertero.Hi ^m fandis hominibus fuorum laborum,8lt; adionum funt frudus,nbsp;fi quos in ali�na procuranda utilitate percipiunt. v e t 1 t v S fum ufcp adhuc,nbsp;inquit, non alio operediuerib � praedicatione Euangelij, fed hoc ipfo praedicandinbsp;C 2 officio

olFicio apud alios per uoluntatemDei impeditus.Non enimPaulus cum reifamiliajj ri tempus impendiirec,aut cum prcdia locairet,00 qu� ei'ant domi,compofuifret,tumnbsp;feconuertebatadpr�dicationem �uangelij.Hominum enim non Deo, fed fibi in^=nbsp;feruientium ifta funt. Sed in hoc uno praedicandi munere totus ille �C ufquequaq^nbsp;erat infixus,ncc^ aliud quippiam curabat omnino.nifi ut per fuumlaborem, SC diur^nbsp;nam,nodurnamc� folicitudinem reliqui in gratia, SC beneuolentia cum Deoeflenbsp;poflent. Itacp ficut in c�teris gentibus, inquit, omnibus dodis, SC indoctis (eft enimnbsp;hoc illud, 8C Gr�cis, 8C Barbaris, SC fapientibus,SC infipientibus, hoc eft,SC {implicitnbsp;bus 0Ccallidis,quoniammundihuius fapientia,calliditas potius,SC uerfutiaqu�damnbsp;eft) fed ficut omni hominum generi, SC condition! omni in c�teris gentibus debitornbsp;fum huius pr�dicationis, quoniam hoc mihi datum eft ab Deo negotium, ut pr�dLnbsp;cem omnibus,fic 8C uobis quantum in me eft,qui Rom� eftis,cupio pr�dicare.

Non enim pudet me Euangelij C H R 1 S TI : potentia enim Dei e� in falutem omni credentijgc lud�o primum,�c Gr�co�

o M N I B V s gentibus, inquit, pr�dicandi Euangelq debitor fum, quod mu# nus uique eo non refugio, ut eo etiam glorier, quanquam Chriftianam fecutusnbsp;modeftiam hoc uerbo gloriandi non eft ufus. Nam in infirmitatibus gloriari, SCnbsp;inignominijsjSCin�rumnis proprium magis eft Chriftian� uirtutis, ficut ipi� ali^nbsp;bilLibenter gloriabor in infirmitatibus mcis. Et ; Mihi abfit gloriari, nifi in cru^nbsp;ce domininoitri lefu Chrifti.In his autem rebus, qu� quandam nobilitatem, SCnbsp;gloriam apudhomines pr�feferunt, exultare SC gloriari non eft Chrifti cultorum,nbsp;Qu�d fires ipfa,quam agebat Paulus,acnon ipfius humilitas, modeftiaep pen:#nbsp;datur,quid nra^rniheentius, aut maiore er at cum gloria pr�dicandum,qu3m le^nbsp;gatum eledum'eff� ab omnipotente Deo adueramjelicitatem,SCuitam�ternamnbsp;omnibus gentibus annunciandamCAttamen in hoe no gloriatus eft Paulus.Omnemnbsp;enim gloHam rerum tantarum, 2C tam optandarum ad authorem Deum,�C Chri^nbsp;ftum referebat. Ipf� uero legationis minifterium, pr�dicationem fcilicet euange#:nbsp;li) non erubefcebat. At quamobrem non erubefcebat t'Quia euangelium, inquit,nbsp;potentia Dei eft in falutem omni credenti. Nam alias quidem potentia Dei appa#:nbsp;ruit in puniendis, 2C exterminandis tamfingulis f�pe hominibus, quam inte^nbsp;gris nationibus, ut in Sodomitis, SC in Aegypt�js patuit, ac in ipfis quoque lud�is,nbsp;multoc� magis in toto hominum genere diluuionibus aquarum abolendo.In con^nbsp;feruandis uero, SC admittendis ad amicitiam fui, fic uniuerf� pafsimc� hominibusnbsp;nufquam alibi Dei potentia,quam in euangelio peripicua faS�a eft, Hoe enim ipfumnbsp;illud eft Euangelium, quod falutem omnibus dat, quod � morte uindicat, quod im#:nbsp;mortalitatem donat,fi credatur,in quo maxime fita eft dei potentia.Omnis enim illu#nbsp;minatio c�cutientium,direcftio errantium, iuftificatio impiorum, languentium quo##nbsp;que uegetatio,�C mortuorum exufeitatio iftud ipfum Euangelium eft:SC ipfe Chri#:nbsp;fius,qui idem recftCjUt inhis uerbis oftenditur, dicitur Euangelium, in quo nimirumnbsp;qui credunt, ifta omnia conf�quuntur. Nee uero alijsin rebus, aut operibus pr�;#nbsp;nantius elucet Dei ornnipotentis poteftas, SC magnitudo, quam in hoe Euangelio,nbsp;quod folum falutem atque uitam omni credenti dat, fiue ille antea lud�us fuer it,fiuenbsp;Gr�cus. Licet enim lud�us in lege, Gr�cus in fapienti� ftudqsglorietur,nec illenbsp;tarnen fine fide,nec hie nifi per fidem faluus eife poteft. Nam quod ait, SC lud�o pri#nbsp;mum, 6C Gr�co, primum illud antecedentiam d�not�t, non dignitatis,fed temporis,nbsp;ut primum dicatur,id eft,ante Euangelium. V terc� enim cuiufuis antea fuerit gene#:nbsp;ris aut profefsionis,uel lud�us uidelicet,uel Gr�cus, non ex eo quod ante fuit, fednbsp;ex hoc quod in Euangelium credit, falutem adipifeitur. Atque hoc uno modo illudnbsp;primum intelligendum eft,minus fortafle apte,fi ad elegantiam lingu� attendas. Sednbsp;talis ferme Paulus non tarn uerborum pultum, quam fententiarum uim expendens.

/Knimaduertendum autem eft Gr�ci noraine,PauIum omnem hominem compte#: hendere, qui fit idolorumcultuiSCadorationi deditus : duas^ tantum fedas homi#:nbsp;numfc/'iptur� f^n��efl�,Iud�os,quiuerum Deumcolant�SC Gr�cos, qui falfosnbsp;deos

decs uener�tur.Qua rati'one 2lt; Romani^Sv Barbari omnes hoc quidcm in loco in plerifcp fcriptur� locis fubGr�corum nomen fuccedunt. Nam quod paulo antenbsp;Graecos diftinxit ii Barban's,id in literis,0d in moribus fecit.Cum autem loquitur denbsp;fedlis,Gr�ci omnes dicuntur,qui funt,aut fuerunt idolis dediti.Quod etiam in Matnbsp;th�o,8lt;; inIoanne,6C in Apoftolorum AcT:is,qua fcribitur fadum efl� murmur Gracnbsp;corum aduerfus Hebr�os,ita efl� cernitur,ut Gr�cos perfpicue fcriptura pro omninbsp;bus qui coluerunt,aut colunt idola accipiat;Si fane perpetuis aliquot deinde feculis,nbsp;amp; adnoftra ferme tempora^quoadRomani principes federn imper�j Orientis Conj;nbsp;ftantinopolim tenuere,quicunt� acceri�bantur hoc crimincjquod cultum id�lis ims:nbsp;pendiflent,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicebantur accerfi,ut uocabuloipioindicaretur,nongetis,

luftitia enim Dei in ipfo reuelatur zx fide in fidem,ficut fcriptum e�,Ius fius ex fide uiuet.

Q. V o D dixerat Euangelium potcntiam efl� Dei in falutem omni credenti,decla rare nunc nititur,0d oftcnderc,quomodo ex Euangelio fit falus,ficbreuiflime rem tonbsp;tarn exponens.Qin'd ita cnim Euangelium potentiaDei eft in falutem omni credentnbsp;ti^quia iuftitia Dei in ipfo reuelatur ex fide in fidem,Quod ut planius fiat, alto enimnbsp;fenfu ab Apoftolo eft pofitum,fic exponemus. Diximus fupr� Euangelium efl� �Cnbsp;cum,qui annunciat,Chriftum,�i ea qu� � Chrifto annunciantur, �terna cred�tibusnbsp;bona, qu� tamen,fi fubtiliter infpiciatur, ipfemet eftDeus.Potentiam auteraDeinbsp;Euangelium eff�,quoniam eos qui credunt,Slt; ftatim iuftificat, qu�uis prius impios:nbsp;SC excit�t ad uitam,Deo antea mortuos.Qtiorum utrunq^ fpiritualitcr intelligendSnbsp;cft.Nam necj iuftificatio in corpore eft,fed in folo fpiritu: fpiritus enim �C pietatem,nbsp;SC impietatem folus accipit,corpus tantum miniftr at, SC fubf�ruit fpiritui. Mortemnbsp;autem SC uitam uterq^ 8C fpiritus fcilicet recipit,SC corpus.Dei ergo uirtus SC potennbsp;tia,quod ipftim eftEuangelium,SC ipfe Chriftus,fimulatcp in eum quis crediderit,SCnbsp;ftatim iuftificat impium,ucro fpirituali iuftiti� dono:SCfufcitat mortuum, translatonbsp;d morte corporis uocabulo. Mors enim in corpore non quidem magis uer�, f�d ma^nbsp;gis communiter uulg� ab hominibus dicitur.Sed ficut corpus amifla animahuic liinbsp;ci,SC huic uit� defundum eft,fic animus,SC fpiritus amiflb Deo,uer� SC �it�, SC lucinbsp;eft mortuus.Qiii fi ex illis tetr� mortis fpiritualibus tenebris, Euangelij tuba exci^:nbsp;tatus,aurem,animumcj? admouerit uerbo Dei,qui eft Chriftus, fidemcp habens qs,nbsp;qu� annunciantur,SC ilia ipfa annunciata bona,amp; Deum ipfum, Chriftumcp concurnbsp;pierit,il!ic^ fefe dediderit,atque permiferit,ex mortuo repente fit uiuus, SC ex impionbsp;pius.V irtus igitur Dei,qu� una facere ifta poteft,excitare mortuos uidelicet. Sc iu^nbsp;ftificare impios,quod ipfum eft Euangelium, cum ad faciendi aflum deuenit, quodnbsp;contingit fimulatc^ quis in Euangelium pura mente credit, fit iuftitia.Atcp id duplinbsp;citer,quoc^SC iufte ipfa agit,SC eos facit iuftos,qui fefe illi permittunt, SC fefenbsp;cum fide coferunt.At quomodo iuftitiafex uulgi enim fenfu SC ui uocabuli iufti illinbsp;nominantur,8C ilia iuftitfa,qu�delinquentibus pcenam,bene autem meritis pr�mi�nbsp;refert.Hanc autem Dei ignofcentiam no modo non exprobratem ueter a delida, i�dnbsp;etiam eos,qui ilia perpetrarunt,fi credere inftituant Deo,in gratiam fecum SC amici�snbsp;tiam recipientem,mifericordiam potius,aut clementiam,SCbenignitatem nominabi^nbsp;mus,ficut f�pe SC Paulus,SC omnis fcriptura nominatduftiti� uero proprio uocabulonbsp;nequaquam.Sed animaduertend� eft iuftitiam hoc loco pro toto genere uirtutis ponbsp;ni.Eft enim iuftitia non f�mper fpecies illa uirtutis,qu� in faciendis iudicijs, SC pr�#nbsp;mijs pccnis'ue diftribuendis tota c�fiftit,f�d uerius etiam,SC illuftrius iuftitia eft uninbsp;uerf� uirtus,qu� in Deo potii��m� huiufmodi eft,qui no habet diftin�a genera uir^nbsp;tutum,fed unica tant� in fe uirtutis ration�,diuiniore quod� modo in un� f�mplex,nbsp;atcp fumm� uirtutis partes omneis,SC omnia nomina comprehendent�. Cuiuftnodinbsp;ferme deo in f�cris literis iuftitia attribuitur,ut c� dicitur: luftitia tua iuftitia in �ternbsp;num,SClextuaueritas. Et Efaias,qu� dominum inducit afpernantem ieiunia,qu�nbsp;affligunt corpus,SC potiora mifericordi� opera requirentem,fuadentem dari panemnbsp;C J p�'upe

LIB� 1. COMMENT. 1�C SADOLETI paup�ribus,errabundos recipi,nudos ueftiri,amp;: fie demum infer entern: Tunc erum^nbsp;pct ut aurora lumen tuum,8lt; anteibit ante te iuftitia tuajuftitiam eo loco pro ornninbsp;bonitate, humanitate, benignitatec� accipit. Et alibi apud eundem Deus fpiritualinbsp;loquens Hierufalem:Non erit tibi amplius fol in lucem,inquit, fed dominus, Qi. po^nbsp;puius tuus omnes erunt iufti; quod elt, omni bonitate, amp; innocentia pr�diti. Et innbsp;Euangeiio:Nifi abundauerit iuftitia ueftra plus qu�m Scribarum, Qi Pharif�orum:nbsp;hoc elt,plus qu�m ilia legis,ut uniuerfa bonitas intelligatur. Item �i illud:Qu�ritenbsp;primum regnum Dei,amp; iuftitiam eius : omnem illam uirtutem, puritatemcp intelli^nbsp;git,qu� f�t regno iilij�d c�lefti uit� confentanea.Cuius quidem diuin�, abfolut�cpnbsp;iuftiti�,quam uniuerfam bonitatem elfe dicimus,indicium quoddam eft, Qi ftmula^nbsp;crum in hominum iuftitia,cum quis iuftus ita efl� dicitur,uon quod res int�gr�, rci:nbsp;clec� di]udicet,i�d quod bonitate, �� innocentia inter homines eft ornatus,uelut ges:nbsp;neralem iliam iuftitiam obtin�s,qu�d nil agit,nec� molitur,quod legibus f�t, aut bonbsp;nis moribus contrarium, Sed Dei iuftitia f�ngulari quodam, Qi multo excelf�ore exnbsp;genere non innocenti� folum, Qi integritatis, fed bonitatis, beneficenti�, largitatisnbsp;omneis num�ros compleditur,diuino modo,�� prorfus inefFabili,in ipfo Deo longenbsp;eminens.In nobis uero cum Deum,�d iuftitiam Dei imitatione aflequimur,inferiorenbsp;quidem eft gradu,fcd tamen longe pr�ftantior,qu�m ut ad earn ulla Humana iuftitianbsp;pol��t afpirare.H�c in Deo iuftitia talis eft,ut folem fuum iubeat oriri fuper bonos,nbsp;�C malos:qu� fi iuftitia ilia efl�t minor,membrum,amp;: pars uniuerf� uirtutis,auferretnbsp;iblemfuurn malis,�lt; iliuccfceretbonis.Nunc c� fuper omneis ilium educat, Qi progt;nbsp;ferat,oftendit diuinam bonitatem contentam fe ipfa,Slt;l dotibus fuis, immoto animo,nbsp;ateg impei'turbato aliorum erroreSjSi delida perferentem, omniae� ita gerentem, acnbsp;dilpeniantem,ut quoad quidem fieri poteft,omnibus falus ex fefe Qi gloria pariatur,nbsp;Quam qui in fide CHRISTI imitantur, eadem prope mente, eodem fini, omnisnbsp;bus ex i�fe animi perturbationibus qu� humanas cupiditates referunt, eiedis, adnbsp;ilium fupremum diuin� bonitatis,8lt; beneficenti� gradum conantur afeendere. Sitnbsp;igitur hoc nobis imprimis conftitutum,Iuftitiam Dei hoc loco totam efl� uirtutemnbsp;talem,atque ex eo genere,quod in Deo efl� conuenit, uel fl noto magis, Qi commuanbsp;niore uocabulo eft utendum,uniuerfam efl� bonitatem,uirtutum dominam cunda#nbsp;rum,cuius in Deo propria femper,8^ perfeda eft abfolutio. H�c ea ipfa Dei iuftitianbsp;eft,quae in Euangelio patet,reuelata^ eft,cum omnibus antea feculis fuifl�t abiconi=nbsp;dita.Patet inquam,quoniam,etfibonumeireDeum,etiam antea credebatur,bonita#nbsp;ttsc� fu� nie plura f�pe monumenta pluribus hominibus oftenderat, illius tamennbsp;nec lud�i bonitatem c�teris efl� gentibus propofltam ceni�bant,neque gentes tan^nbsp;turn in Deo ftudium erga hominum falutem fuerant rat� : ita utrique de Deo infe#nbsp;rius omnino,qu�fn illius bonitas digna fit,exiftimabant,Sed etfl Iud�i,atque gentesnbsp;ab hoc errore fuifl�nt dedud�,amplius^ de Dco,�i magnific�tius indicium utrac^nbsp;natio fecifl�t,ac lud�i Deum communicafl�nt gentibus,gentes uero fefe Deo, Qi fagt;nbsp;lutem fuam uehementer cur� efl� credidifl�nt, tantam tamen illius, Qi tam immensnbsp;faminenarrabilemcpbonitatem,tantum noftr� procurand� elaborand��pfalutisnbsp;ftudium,quantum ex Euangelio nunc patefadum eft,ncutri unquam potuifl�nt exinbsp;ftimare,nec� credere.Etfi enim Deus ignofeebat antea ctiam peccatoribus, per amsnbsp;bitum tamen operum,Slt;:facrificiorum,per facerdotes, Qi nota precantium ignofeesnbsp;bat : nunc per fidem folam breuiflimo compendio facile, Qi libenter omnibus ignosnbsp;(cit.Efflagitatus antea,atque exoratus ueniamdabatinuncinopinantibus nobis uesnbsp;niam ultro,�d falutem ex Euangelio obtulit. Qui fl etiam nos ad ueram uitam Qi adnbsp;falutem perpetuam pro fua bonitate erat uocaturus,per f�lium fuum'ne, atque eunsnbsp;dem unicum,per imaginem potenti�, �i fumm� glori� fu�, atep per eins f�lij labosnbsp;rem,dolorem,ignominiam,mortem,ut id faceret inaudita quadam charitate,amp;: amosnbsp;re erga nos potuit adduci�At quemadmodum nos uocauit� primum omnes noftrasnbsp;ueteres iniurias uol�taria obliuione obtriuit.Deinde cum ab eonos penitus auerfl,nbsp;atep ad alias curas,aliac^ftudia plan� c�uerfi,ipf�us Deihoftes, Qi aduerfarios nobisnbsp;dominos, �C Deos adfciuifl�mus,n� eft ini�datus error� noftru,fed ueluti clem�s panbsp;ter tune

ter tunc maxime ad mifericordiam,amp; ad amorem erga nos cxarfit,ciim maxime nos ab eo difiuncios uellemus,nec contentus ad gratiam,SC amicitiam fu� nos reuocare,nbsp;fratres omnes I E S v Chrifti filij fui eos,qui per fidem ad eum fe contulei unt, amp;nbsp;bi filios adoptauitjac fecit.Haec eft bonitas^haec Dei iuftitia,qii� in Euangelio reue:�nbsp;lata eftjOmnis uirtutis partes,�quitatem, fapientiam, humanitatem, liberalitatemc�nbsp;compleclens,quam Euangelium nobis perfecit,totamcj contulit ad falutem,amp;: ad li^nbsp;berationem noft ram. At quo pado ilia ex fide,2lt; in fidem reuelata elt; Nimiru quianbsp;fides erga Deum noftra huic iuftitia: Dei,in falute noftra fefe oftendend� aditum, 06nbsp;locum,0C occafionem aptam attulit.Aperit enim feilla, 2lt;. effundit fuper credences�nbsp;Qiiac fi fides non adfit,omncs habet intro�tus ad falutem noftram prorfus interclu:�nbsp;Ibs.Qiii ergo fefe Deo dedere per fidem,atq; permittere,hoc eft,qui fpem in illo fu�,nbsp;totamcp fiduciam ponere inftituunt, qu� ell: uirtus�C dodrinaEuangeli] propria,nbsp;hos ilia diuina iuftitia amp; bonitas,non in amicos folum ,fed in charos,00 diledos filiosnbsp;plane accipit.Quorum neutrum nobis antea neep fperatum, nec cognitum, nunc exnbsp;Euangelio utrunc� eft patefadum.Ita in Euangelio ex fide in Deum noftra ilia infi^nbsp;nita,0C ineffabilis bonitas fummi Dei,infigniscp iuftitia apparuit,omnibuscj communbsp;niSj�i perfpicua fada eft.Quomodo autem eadem patuerit in fidem, id nunc accur^nbsp;rate � nobis exponendum eft, ut fenfum omnem percipiamus Pauli fublimem, at�nbsp;altum,S� maximarum rerum myfteria pauciflimis uerbis innuentem'Sut enim illiusnbsp;h�c ucrba:Qii�d iuftitia Dei in Euangelio reuelata eft ex fide in fidem. Ac ex fidenbsp;quidem quemadmodum fit reuelata,diximus:fimul ut enim fidemDeo habere ccepinbsp;mus,quod nobis per Chriftum 06 Euangelium contigit � Sic nobis ftatim incipit il^nbsp;lius bonltas,amp; iuftitia,omnisc� erga nos benignitas amp; beneficentia apparere� In fid�nbsp;uero eadem Dei bonitas ex eodem Chrifto, Euangelioc^ fe oftendit, cum facit nosnbsp;Deus fui imitatores,8lt; fimiles,cu eadem iuftitia,06 bonitate nos infignit,qua eft iplenbsp;pr3cditus,cum qualis ipfe nobis fadus cft,0C apparuit,tales nos in proximum ipfumnbsp;Deum imitando,8lt; fequendo efficimur,quod eft tamenEuangelij proprium munus,nbsp;atcj pr�cipuum.Qui enim uera fide ad Deum fe conferunt,hoc eft,qui �C fpes,8lt; ra#nbsp;tiones fuas in eo collocant,his facilis eft, amp; prompta diuinarum uirtutum imitatio:nbsp;ab omni enim rerum mundanarum ftudio ifti auerfi,fuosc5 amor es in bonis coeleftwnbsp;bus optandis,8lt; in ilia cum Deo gratia,coniundione�5 ponentes, nullis earum affe^nbsp;dionum motibus pcrturbantur,qu� ex mundanis curls folent excitari,in quo fimis�nbsp;litudo fummi Dei, �d illius iuftitix, ac bonitatis ipecies elucet.llle nullo odio, nullanbsp;offenfione animi unquam permouetur,ex eo quide,quod nullius eft iniuriae, nulliusnbsp;cupiditati expofitus. Nihil enim habet, quod uel fibi eripi poffit, uel quod ipfe alqnbsp;eripere contendattied iemetipfo c�tentus,atc� plenus, nec� aliud quicquam extraienbsp;requirens,id mauult atc^ optat,ut exuberantiam bono�jt fuorum,quibus ipfe redunnbsp;dat jn alios,qui accipere idonei fint,poffit effundere.Similiter 8gt;� nos fide in Deu pr�nbsp;diti,�i ilia bona tantum attendentcs,qu� ex Deo funt,fumma,6� immortalia,quae erinbsp;pi nobis non poffiint,qu� communicatione,amp; participatu plurimoij� crelcunt,nonnbsp;diminuuntur,qu� inuidiam,iniuriam,perfidiam non admittunt,imitatione eiufd� iunbsp;fiitl�,8lt; bonitatis ad Deum pr oxime accedimus.llle ignouit nobis:nos catteris ignonbsp;fcimus.Iniurias ille non fentit:nos illas facile dimittimus.llle nos hoftes antea fuos renbsp;cepit,0d adoptauit in filioi^ numero: nos inimicis quoc� noftris fratrum, �C parentsnbsp;officia pr^ftamus.lta cS imitatores Dei fumus efFedi,ficot filfi par�tis,tunc non fol5nbsp;ex fide noftra ilia Dei in ipfo patefada eft iuftitia,uerum etiam ab eodem Deo in nosnbsp;rcdundauit,ut fides in nobis no modo Dei aperuerit iuftitiam, fed eadeipfa infupernbsp;diuino 8lt; incoparabili munere in nobis e�d� iuftitia infignis fit fada,Imprimit enimnbsp;Deus inhos qui eiconfidunt(etenim fidem hoc loco pro ipfis fidelibus accipimus)nbsp;imprimit inhos lnquam,fu3c diuinac uirtutis,iufiitiaec� �militudinemtquod eft illud,nbsp;quod Paulus inquit:Ex fide in fidem.cSprimum fides credenti�,prouocatDei iuftinbsp;tiam,ut aperiat fefe,8lt; oft�dat qualis quata^ fit in ipfo Deo.Deinde ipfa Dei iuftitianbsp;tuftos facit credentes:non humano genere iuftitia�, fed illo diuino, �� incomparabiWjnbsp;quo Deus ipfe iuftus intelligitur 00 bonus,Quod nos Dei aequanimitate, ac beni^nbsp;gnita

gnitate ilia imitanda afl�quimur. QiTod ubi nobis contigit, muncre ipfius Dei, non cura,nec^ operatione noftra,tunc uere Deum pattern in hlios ab ipfo adoptati � nos:nbsp;ininamus,S�colimus.Sumusenim illiprorfus efFe�i fimiles, iiludc� Euangelicumnbsp;pr�ceptum implemus,quo admonemur,ut fimus perfe�i,licut pater in c�lis no�ernbsp;perfedus eft.Porr� autemduplic� hune adum diuin�iuftitiae,quo �C ipfa noftra ex.nbsp;ride f�f� in Deo aperit,atc� oftendit,8lt; poft in eandem fidem,hoc eft in nos, qui cr�ditnbsp;mus,fui imitatione,atc� exemplo fe inlinuat, quotidie nos in dominica oratione De�nbsp;obfecrando ufurpamus,�� repetimus,ut dimittat nobis d�bita noftra,ficut amp; nos disnbsp;mittimus debitoribus noftris. Martyres uero ipfi, tot hominum millia uirtute, amp; fanbsp;dis magis comprobauerunt : qui quod illis fecerat Deus, ut filium pro eis in mor#nbsp;tem,glt; er ucem trader et,ipfi imitando Deo 2C filios, 06 femetipfos in eundem crucia#nbsp;tumjS� mortem,qu� confirmarent c�teros,fortiter dediderunt.Ille autem in Euangenbsp;liof�ruus,qui rationibus fubdudis, domino inuentus debitor, atc^ exigi iui�us, la#nbsp;chrymis, ac precibus impetrauit illud ftbi omne nomen donari � domino, ac remitti:nbsp;non eadem ipfe poftea humanitate,�C dementia erga conferuum ufus,id egit, ut nonnbsp;poft�t de eo dici,qu�d quam ipfe benignitatem erga fe in domino expertus effet,ean#nbsp;dem domini imitatione in alios poftea referret.Precibus enim fuis flexit, ac molliuitnbsp;iTle quidem animum domini fui,l�d non eft ipfe precibus conferui delinitus. Ita in eonbsp;patuit quidem domini dementia, cuiufmodi in domino erat ex illius precibus, f�dnbsp;non patuit in preces,hoc eft,in ipftim precantem, quatenus non ipfe eft dominum innbsp;bonitate eadem, �� animi mollitia imitatus. Nam qu�d dominus pepercit iUi, debi:�nbsp;tumcfj dimi�t,nullum in feruo id aff�rt bonitatis argumentum: Sed tantum eff�dumnbsp;in eo domini liberalitatis oftenditjtotae� ilia bonitas,SCbenignitas ad dominum per#nbsp;tinettqu� eft ex precibus fupplicantis ferui in domino patefada. Si uero i�ruus hacnbsp;erga fe domini humanitate edodus,parem deinde ipfe conferuo humanitatem exhi#nbsp;buiff�t, non folum ex illis precibus dementia domini patu�Tet, fed inipfas prccesnbsp;etiam,hoc eft ipfum in precantem fuiff�t infinuata. Ac ut clarius etiam intelligamus,nbsp;quantam coeleftis uim fententi� in his paucis uerbis conftrinxerit Paulus, qua di#nbsp;xit:IuftitiaDeiinEuangelioreuelatur exfidein fidem : transferamus iuftiti� uer#nbsp;buminnomenpotenti�,perindeutfi dicamus:PotentiaDeiin Christo reuenbsp;lata eft ex fide in fidem. Nam quomodo ex fide reuelata eft potentia Dei f quia pr�#nbsp;terquam in ibios credentes,in alium quidem neminem mirabilia ilia opera operaba#nbsp;tur c H R I s T V S. Ille cnim amp; c�co lumen reddebat, fed confitentife credere, �dnbsp;conf�dere,qu�d ab eo effet illuminandus.Et dacmones etjeiebat, languorescp corpo#nbsp;rum curabatjfed eorum, qui peterent, �d fidem in eo fe habere dicerent. Lazarum^nbsp;excitabat � mortuis quatriduanum,quonia fidem Marth� ita confitentis audiebat.nbsp;Denic^ ipfemet damabatj�C palam, apertec� teflabatur, Qui crederent in fe, fidemcpnbsp;haberent,nihil eff� tarn arduum,nec tarn natur� infolitum, quod non in tjs facile fa#nbsp;du efftt.Hoc modo igitur ex fide uirtus Dei,^ potentia in patrandis miraculis oftenbsp;debatur: qu� ft fides quidem non extitiffet, fuiff�t in ipfo Deo occultata, abdita*nbsp;In fidem uero eadem potentia patuit,cum difeipulis ipfe dixit:Si credideritis,fidem(l�nbsp;habebitis,eadem facietis,0d maiora his facietis.Nec^ folum dixit, fed praeftitit etiamnbsp;re,atc�fado,ut qui ab eo fluxerunt apoftoli,c�teri^ diieipuli, eiufdem fidei merito,nbsp;qua Dei erga fe mirabilem uim cognorant, ipfi deinde reliquis fierent admirabiles�nbsp;Eandem enim uirtutem, Deic^ potentiam in curandis omnium morbis, d�moni#nbsp;bus�p e�jciendis ipfi exhibuerunt, quam inmagiftro fuo antea perfpexerant, Ita �dnbsp;ex illorum fide,potentia Dei in ipfo Deo manifefta fada eft, �d patuit in fidem, cumnbsp;in illos ipfos eredentes,fidem�p habentes diuino beneficie ita traduda eft, ut effice*nbsp;ret eos in eadem potentia Deo fimiles.Similiter igitur,atepeodem modo in Euange#nbsp;lio reuelata eft Dei iuftitia ex fide in fidem: quoniam �d ex fide noftra illa in Deo pa#nbsp;tuit,�d in ipfam deinde fidem,quod eft in fideles ipfos eiufdem diuin� benignitatis,nbsp;�d grati� munerc,atcp exemplo eft transl3ta,ut qualis eft ipfe Deus, tales ef��cer�turnbsp;qui per fidem �d EuangeliumDeo fe committere ftuduilTent. Hane eandem fenten#nbsp;tiam paulo infra Apoftolus magis dilucide expromit,tanquam hxc uerba interpre#nbsp;tans,�d

tans,8� hunc eundem locum alijs uerbis exponens,qua aic: 15�VNC VERO f�orj: fum � lege iuftitia Dei manifeliata eft,teftificata ab lege,Sv � prophetisjuftitia inquanbsp;deiperfidem i E s v Chrifti.Atqjhoceft,quodliicait,exfide.Deinde fequitur:lnnbsp;omnes,8lt; fuper omnes credentes: quod iam eft in fidem, Ita l euelata eft iuftitia Deinbsp;ex fide in fidem,Et mox paucis interiedis uerbis, deciai ans etiam apei tius, lubiun#nbsp;git:In declarationem iuftiti� fuae ex remiflione pr�teritorum peccatorum in tole:#nbsp;rantia Dei, in demonftrationem iuftiti� fu� in hoc tempore, quaiiter ipfe iuftus eft:nbsp;quod eft ex fide reuelari Dei iuftitia, Qriod ante fequitur; Et iultiHcans eum,qui eftnbsp;ex fide I E S V, lam hoc eft eandemiultitiam Dei in fidem reuelari, Ita ex fide infvnbsp;dem iuftitia Dei in Euangelioreuelatur, Turn 1 v l 1 v S : Arduum fane, amp; diffi^nbsp;cilem locum mi frater planum,S� facilem reddere es conatus,Etenim f�pe in horumnbsp;uerborum fententia exquirenda acriter,diut� uerfatus, non potui ipfe mihi fatisfa#nbsp;cere, diflimilitudine etiam opinionum ex interpretibus impeditus. Nunc uiderenbsp;mihi uideor non folum,qu� mens Pauli fit, Qi. quid fenfus horum uerborum- ferat,nbsp;fed non pauca etiam, qu� meum animum prius dubitationibus obturbabant, mihinbsp;patefada foreconfido, Mihienim illud occurrebat, quo pado iuftitia Dei eflet innbsp;Euangelio reuelata,qu� omnibus femper feculis manitefta extitiflet, non in creatisnbsp;rebus inanimis folum,ut in elementorum paribus momentis, ut in cceleftium orbiSnbsp;ordinc,motuumc}5 conftantiajfed in hominibus etiam,humaniscp adionibus Qi confnbsp;fihjs,in quibus qui iuftitiam,2lt; uirtutem melius coluiflent,his iemper ad fuam autonbsp;ritatem,�lt; ad potentiam patriae fu� amplificandam,aduerfariorumcp minuendam dinbsp;uina uis iuftiti� propius aftuiflet,Quod non in rebus lolum pubiicis Qi c�uentu ponbsp;pulorum,fed in fingulis etiam hominibus f�pius accidifl� monum�tis teftatum eft.nbsp;At nunc perfpicio,atque intelligo non omnino de iuftitia �� bonitate Dei, fed de ea,nbsp;quatenus per fidet^erfpicua fada eft,Apoftolum loqui : ut fi dicamus, bonitateninbsp;quidem Dei patuiffe antea in creandis rebus, eifdemtp conferuandis: In ipfo autemnbsp;hominum genere ex fide,�� in fidem ante 1 e s v m Chriftum non patuifle, ut nonnbsp;iuftitia,fed talis adio iuftiti�, qu� per fidem eft, in Euangelio fuerit reuelata, quaenbsp;etiam potentia Dei efle dicitur,in falutem omni credenti, Qiianquam enim potentnbsp;tiam fuam,ficut Qi iuftitiam,ac bonitatem muitis in rebus iemper oftenderit Deus�nbsp;In hominum tarnen genere ad ueram,perpetuamc� falutem reuocando,nuiqu� oftennbsp;dit,nequedeclarauit apertius.Ac patefecit illam ipfe quidem ex ludaeorum generenbsp;non paucis,quod in patriarchis,0i prophetis eft manifeftum, ac fortai�� in nonnullisnbsp;quandolt;�,qui ex gentibus propius ft ad eius amorem,0^ cognittonem contulerunt�nbsp;Paflim uero S� omnibus tarn Iud�is,qu�m Gr�cis,tam dodis,quam indodis, ac de^nbsp;nique fine ulla exceptione uniuerfis,qui ad credendum modo acc�derenttnunquamnbsp;anteEuangelium i E s v Chrifti iuftitia iftaDei,��inenarrabilisbenignitasac bo*nbsp;nitas demonftrata eft.Ac nimirum,ut de potentia etiam Dei ad falutem credentiumnbsp;aliquid dicamus,mirabilior profed� extitit redemptio noftri generis, quam ipfa crxnbsp;atio,Nam creatio ordinemfuumhabuit,poftquam femel fuerat inftitutus, per enne,nbsp;ac ratum,quem ipfa natura inferior fufcipere,�� propagate in �tates,ac tempora ponbsp;tuit.Redemptio autem folius Dei fine alio infti umento, aut operis uicario effedusnbsp;tantum eft,quam nullo pado natura poffit imitari,Etenim fi magnum eft,ac mirabirfnbsp;le fufeitare homines mortuos,8� qui curfumuit� iam confecerint,in eandem rurfusnbsp;uitam reftituere,quod eft non natur�, fed Dei potentiae opus proprium : admirablenbsp;lius multo efle debct,eos qui uer� uit�,�� diuin� luci fint mortui,�� inf�tore ac fornbsp;dibus peccatorum iam extabuerint,�� Deo,8�ipfis uiuos,ac ex nefartjs repente efflsnbsp;cere fandos,H�c eft igitur potentia,h�c iuftitia,�� bonitas fummi Dei,qu� in Eu�s:nbsp;gelio propof�ta,S� demonftrata eft,cum omnibus antea feculis latuifl�t, ex fide exci#nbsp;ta,5� in fidem fe imprimens,quam e�dem omnibus c�tcrarum uirtutum upcabulis,nbsp;Qi clementiam, �� benignitatem, 6� mifericqrdiam, Qi gratiam � Paulo, atquc � fa ifnbsp;pturisTandisappellari,Qitibi afl�ntior,Qiiure appeilatamputo, TV� ego:nbsp;Gaudeo mi frater inquam,qu�d me adiuuas,�� laborem meum tua induftria facis les'nbsp;uiorein,tuo^ifto ingenio mirif�c� deledor, Sed qu�d iuftitiaift�in Deo uniuerfum

genus f�t tonus uirtuns,non ne etiam ea res perfpicue demonftrat quod in animis cordibus credentium impreira,non eos lolum facit iuftos ex ea parte uirtutis,qu�nbsp;in iudicando,�� diftribuendo Cita eft (polTent enim qui eo modo iulii cl��nt,uinj s ali^nbsp;quot ex alio genere laborare) fed eos ufc� e� facit iuftos, ut nihil il�s d�fit, quod innbsp;uera,2lt; eximia uirtute f�t expetendum:neqj tarnen ex uf�tato hominibus,Slt; legumlanbsp;toribus genere,h�c in illis uirtus exif�it,i�d diuinius multo 2gt;^ magnificentius, ac utnbsp;ad earn, tanquam ad proprium Dei donum nulla humana uirtus comparare le aut�nbsp;deat.Etenim ut human� iuftiti�,amp; eius,qu� ex lege eft,cum diuina iuftitia contenunbsp;tionem aliquamfaciamus,non eiufd�modi amb�, nec^ uno profecflo ex genere funt:nbsp;ficut nec� folis,ac lychni lumen eft uniufmodi, Sed ilia Dei iuftitia explodit, 8C etjcitnbsp;humanas omneis cupiditates,neqgt; eis apud fe efl� uult locum. Hominum autem ius=nbsp;ftitia aff�lt;ftiones,cupiditatescp neutiquam reuellit,fed eis faturandis,atcp cxerccndisnbsp;adhibet modum quendam.Pofl�fl�ones enim 5^ pr�dia � nobis magni �ftimari uult,nbsp;familias ali,uitam SC corpus praecipu�defendi:Siquis iniuriam fecerit, legibus illamnbsp;perl�quamur,uim ui repellamus,honoris,SC dignitatis maximam rationem ut duca^nbsp;mus,nobis permittitlex.Eadem cum diligi amicos iubet,cum fenus � fratre,8C indinbsp;gena uetat exigi, tacite poteftatem pr�bere nobis inteiligitur SC inimicorum ulcis:nbsp;�cendorum,6Cf�nerandorum alienigenarum,Qiiin etiam oculum pro oculo, d�temnbsp;pro dente,membrum pro membre eadem repeti permittit. Denic^ omnia eiuf�nodinbsp;nint in Iege,ut cupiditati quidem modus, ordoe� pr�fcribatur, ne pra�ceps ru�t, nenbsp;uniuerfa confundat,cupiditas quidem ipfa incolumis retineatur. Qiiid uero Dei iuj=nbsp;ftitia,qu� per fidem c H R i s T i imprimitur in nobis,ifta'ne,aut alia huiuicemodinbsp;pr�cepta datlt;Minime ilia uero, fed totam cupiditatem ex animis toll it, af��dionesnbsp;omneis extirpat:Diuinum quiddam in nobis afFigit, iubet terrena cunda defpicere,nbsp;c�leftia concupifcere:Si quis pallium nobis eripiat,tunicam etiam dimitterc: f� quisnbsp;maledicat,benedicere:f� colaphum infringat,maxillam alteram ofFerretuult inimicosnbsp;ut diligamus,ut qui nobis malefaciunt,nos benigne eis faciamus. At hoc non homi^nbsp;num eft,fed magnificentius quiddam propemodum qu�m angelorum:8C tarnen h�cnbsp;in nobis Dei imago, SC uera f�militudo eft : de qua CHRiSTVSinE uangelio;nbsp;Haec agite, ut f�tis filij patris ueftri, qui eft in coelis, qui SC pluit, �C lucet pariter fu^nbsp;per bonos,SC malos,iuftos,SC iniuftos,nec per alienam malitiam,ac prauitatem,fuamnbsp;corrumpi bonitatem finit. Haec eft Dei iuftitia, quam fides Christi manife^=nbsp;flam fecit,Quae Deum fides primo impulit ad ignofeendum iceleratis. Ad ignoicen^nbsp;dum'ne tantumdmo uero ad eos ingratiam, SC in cognationem accipiendum, ut exnbsp;hoftibusfacerctf�bifilios.Qri�cuminnos exeodem refiliens Deo fuerit in nobisnbsp;imprefl'a,0Cconfignata,fimilesDeoerimus,SCeiufdem diuin� iuftitiac imitatores,nbsp;paternam^ hancieremus Dei omnipotentis in nobis bonitatis imaginem, quam re^nbsp;quirebat maxime, SC ad earn �ftuab�t Paulus, cum ita fcribebat ad Philippenfes:nbsp;Omnia pro nihilo duco,dum CHRISTVM lucrifaciam, 8C inueniar in ipfo nonnbsp;habens meam iuftitiam ex lcge,fed qu� per fidem CHRISTI in Deo eft,iuftitiamnbsp;ex fide,Illam autem legis iuftitiam penitus abtjeiebat tanquam imperfed:am,8C degenbsp;nerem,ut qu� nil tale in nobis ualeat progignere.Sed ut ad Apoftoli uerba reuerta^nbsp;niur,conuenitiam inter nos,iuftitiam non efl� Dei cum hac iuftitia legum ullo mo^nbsp;do conferendam,fed ufque adeo excellcre,ut melius multo fit diuinam illam imitari,nbsp;quam human� huius iuftitiacefle autorcm, ficut uberrimi fontis riuum, quam te^fnbsp;nuilflmi riuuli fontem exifterc magis eft optandum. Nam quod fequitur ex fcri#nbsp;ptur� teftimonioduftus ex fide uiuet, ualet ad declarandum iuftitiam Dei in Euan^snbsp;gelio,nonfi)luminipfoDeoexfide,fed in ipfam etiam fidem patefadam elTe.Qiiinbsp;enim per fidem ad Deum fe contulit,non illius tantum iuftitiam erga fe,SC bonitatemnbsp;experitutjfedeandem ipfein iele ab codem Deo haurit : SC eft id in Abacuch pro^nbsp;pheta icriptum.Deus enim apudillum.*Iuftus,inquit,meus ex fide uiuet,luftus, feilinbsp;cet quern ego efficiam iuftum,non quern lex. At quo pado iuftum f ex fide, inquit,nbsp;non ex fiducia legis,operum,atlt;� fadorum.Quid autem ille ex fide tuus o Deus, iunbsp;flus confequetur�'uitam ait,Quid,non ne in legc,�C in operibus uiuiturf uiuitur,fednbsp;fragi

IN EPIST, PAVLI AD ROM, 27 fragili 2lt;mortali uita,non ilia felici,0C ��mpiterna, in qua mcam quoc^ �ternitatem,nbsp;amp;uitamimitabuntur,quiiuftitiam,Scbonitatem fuerint imitati. plane' iftanbsp;ita funtjiulius inquit,fed perge qua�lb,in magnam enim iam non expecflationemnbsp;lum, fed cognitionem etiam maximarum rcrum fum addudus, attcndocj^ diligentsnbsp;tius,quid de hac iuftitia Dei,dec^ fidei potentia amplius didurus, aut quibus argu^:nbsp;mentis uftirus Paulus fit, O P T i m 1 s atc^ fortilfimis mi frater inquam, fed i�r^nbsp;mone aliquanto iniplicatius. Hie enim fandilfimus, QC coniundiflimus Deo uir,uelnbsp;propter altitudinem magnitudinemc� cogitationum, quibus oratio par non fuppe^:nbsp;tebat,uel ob humilitatem,8C data operajac, ut ipfe alio aflerit loco, ne uirtus Crucisnbsp;uacua fiat, neq^ proprietatem in uerbis, neq: in oratione explanationem admodumnbsp;eft perfecutus.Sed fententqs contextus,diuinorumc� myfteriorum fubtiliflimus iannbsp;dagatoruix locum interdum humanis ingenqs refinquit, qua ad eius fenfa poff�tnbsp;perueniri.Nos tarnen adnitemur, non uiribus noftris ti eti, fed illius fiducia, qui di^nbsp;xit,ut fcrutaremur fcripturas,quoni3m ipf� de eo loquuntur, illud primum admogt;nbsp;nentes,Paulum,quo illam Dei potentiam,qu� in Euangelio eft ad falutem omni erenbsp;denti,melius exprimat,eiusc� frudum in genere humano euidentius oftendat, uellenbsp;ftatum humani generis ante Euangelium,cuiufmodi effet,ante oculos noftros pone^nbsp;re,SC quod ad gentes pertinetjSC quod ad lud�os, licet haberent utric� in quo confijsnbsp;dere pr�i�ferrent, SC quo gloriarentur,Gr�ci philofophiam,Iud�ilegem,Veruntai:nbsp;men quantum utrifep lua gloriatio in contrarium ceciderit, ex fequentibus fiet manbsp;nifeftum, mundume� totum cumfuo uitio interqftet,benignitate ac gratia Dei SCnbsp;c H R I s T i,at(�Euangelq uirtute adfalutem,uitam^inueniendamegiiilfe appanbsp;rebit,orditur autem primo de gentibus fie,

Reuelatur enim ira Dei e ccclo in omnem impietatem 8C iniuftitiam hoa minum,ueritatem in iniquitate detinentium : quoniam quod cognofei denbsp;Deo poteft,manifeftum eft in ipfis;Deus enim ipfis manileftum fecit, InuPnbsp;fibilia enim eins ex creatione mundi,efted:ionibus ipfis intelletfta peripici#nbsp;untur. Aeterna quoep ipfius potentia, Sc diuinitas, ut fint ipfi inexculabis;nbsp;les,quoniam nolcentes Deum,non ut Deum glorificauerunt, autgratiamnbsp;illi habueruntjied infatuati funt in diiputationibus fuis, �C obicuratum eftnbsp;infipiens eorum cor,dic�tes fe efle fapientes,ftulti fa(fti funt,amp; mutaueruntnbsp;gloriam incorruptibilis Dei in fimilitudine imaginis corruptibilis homigt;nbsp;nis,8c uolucrum,2C quadrupedum,0C ferpentium,

REvelatvr hoc loco,noneodem modo quo fupradidum eft, reuelari iu? ftitiam Dei in Euangelio.Nam iuftitia h�c Deijqu� ex fide apparuit, �C infidejn panbsp;tefada,certe in Euangelio eft,cum ante omnibus ieculis fuiffet occulta, Ira aut� Deinbsp;� c�lo fuper omnem impietatem non nunc primum in lucem prodit: diu enim anteanbsp;eadem ira uigebat,Sed nunc primum animaduertitur,Veritate mim perfpeda incij:nbsp;pit nunc demum apparere falfitas,SC lucis diurn� obtuitus nocturnarum tenebras:nbsp;rum dat cognitionem,qu� ipf� per fenon intclligerentur,hominibus pr�fertim alfinbsp;dua in obfeuritate uiuere afl'uefadis,nifi radio folis repente oblato illarum caligo,0Cnbsp;c�citas deprehenderetur,Sic ueritate,8C unitate fummi DefSC fidei ui,ac diuin� granbsp;ti�,iuftiti�c� munere hominibus oblato,frudibuscppacis,SC gaudq,qui ex ilia per^nbsp;cipiuntur,cognitis:Nunc demum intelligitur infelix,SC mifera illorum uita, qui fla^nbsp;gitijs toti cooperti, illiufmodic� uitam potiffimam exiftimantes, Dei oftenfionem,nbsp;atc� iram aduerfus fe non intelligebant, itae� alqs idem hoc uerbis ad Phiiippenfesnbsp;fignificans Paulus,Vt audiam3inquit,de uobis,quod ftetis in uno fpiritu, una animanbsp;collaborantesfideiEuangelq nonterritiullainreabaduerfarqs,qu�quidemEuannbsp;gelq fides illis eft declaratio interitus,uobis autem falutis,Atqui hoc lapfu in unamnbsp;D 2 pene

pene ruinam totum hominum genus deciderat, nifi Deus lud�oi^� ftirpcin fibi I'pfe retinuifletj�i ab hac earn c�citate mentis ad luminis fui afpec'tum reuocauinct, e�e^nbsp;do fibi Abraam,qui poftea pater futurus ei��t multai^�genti�.Dcus enim profcdonbsp;cum h�c tanta,06 tam pr�clara opera faceret, atc� ea proponeret homini intuenda,nbsp;atque conf�deranda,uoluit in illis diuinitatis fu� uirtutem fpeculantibus apparere.nbsp;quam quidem prouinciamjmunusc^ fpeculandi philofophia fuicepit, uic|! ingenijnbsp;rationis, �� duntaxat illo naturae dono fubleuata, atque adiuta, per quod apta natanbsp;cft hominis mens ad perueftigandum diuinum in creandis rebus conftituendisc^nbsp;confilium, �C potentiam Dei, �d unitatem potuit cognofeere, atque ex uifibilibusnbsp;intelligere inuifibilia. Scriptum enim eft: C�li enarrant gloriam Dei, �d opera ma#nbsp;nuum eius annunciat firmamentum, Ac deinde rurfus : In omnem terram exiuitnbsp;Ibnus eorum,0d in fines orbis terrae uerba eorum. Hoc itincre igitur, �d his dudori#nbsp;bus ad Deum homines peruenientes,cum illius amplitudinem, maieftatcmcf? cognonbsp;uifl�nt,�d unum efl� naturae dominum inteilexiflcnt,cumc� eum adorare, �d uenera#nbsp;ri,�d omni cultu glorificare deberent, repente uanitate quadam ingenij, �d errorenbsp;mentis c�cati unitatem, �d infinitatem illam omnipotentis Dei in plura quafi fru#nbsp;fta difcerpferuntjalios^ fibi deos numero complures,quos falfa opinione fibi depin#nbsp;xerant, ad colendum adfeiuerunt, inanes, �d mortuos, ueluti ludibria qu�dara hu#nbsp;manae uanitatis, fuppofita � diabolo, atque fubieda, quo is naturam noftram, fa#nbsp;dam ad imaginem fummiDei,ipfe ad brutorum fenfum detradam, atque abie#nbsp;dam in poteftate habere poflec : nec tantum mortales homines, �d beftias, aues^nbsp;c�li, ferpentesd� terrae in honore, �d in cultu Deo antctulerunt :fcd horum etiamnbsp;ipforum inanimata fimulacra,0d imagines, ad extremum dementi�,temcritatiscpnbsp;progreff�, ut quod fummemortuum eflet, fumme etiam uiuenti, quafi in illius con#nbsp;tumeliam opponerent. Atque hie quidem error, �d commune pene htimani generisnbsp;deliduma fapientibus feculi, �dab autoribus philofophi� in mundum fuit indu#nbsp;dum,Hi enim funt,qui ueritatem in iniuftitia detinuerut, hoc eft,qui intelligentesnbsp;de Deo,quod uerum effet,fumma cum illius diuinitatis iniuria falfum omne �datinbsp;funt.Nunc uideamus,quac fuerit merces huic tanto errori,uel fceleri potius ab Deonbsp;ipfo relata,�d tributa,

Ideo amp; tradidit illos Deus in defyden'a cordium ipforum in inquinatio# nem,ut dedecorent corpora fua in ieipfis,qui permutarunt ueritat� ipfiusnbsp;in falfo, �d coluerunt,ac feruiuerunt creationi creatorepr�termiflo, qui eftnbsp;benedidus in fecuia, amen. Propter hoc tradidit illos Deus in affedionesnbsp;dedecoris,fceminae^p illorum permutauerunt naturalem ufum fccmineurnnbsp;in ufum praeter naturam. Similiter^ �d mares dimiffo naturali ufu feemi#nbsp;n�,exarferunt in appetentia fui mutua,mares in maribus turpitudine per#nbsp;petrantes, �d mercedem quam oportebaterroris fui in femetipfis recipien#nbsp;tes,Et quemadmodum non approbauerunt Deum habere in cognitione,nbsp;tradidit eosDeus in improbam mentem,utfacerent,qu� non decebat: re#nbsp;pleti omni iniuftitia,fcortatione,prauitate,auaritia,uitio,pleni inuidia, c�#nbsp;de,rixajdolo,more improbo,fufurrones,detradores, Deo infenfi, contu#nbsp;nieliofi',fuperbi,ia(ftatores,repertores malorum, parentibus ditfto non au#nbsp;dientes, fine prudentia, fine compofitione uit�, fine amore, fine f�dere,nbsp;fine mifericordia, Qiii iuftam corredionem Dei cognofeetes, qudd qui ta#nbsp;Jia aguntjdigni morte funt,non folum ea faciunt, fed �d probando confen#nbsp;tiuntfadentibus,

V J p E S mi frater quanta fylua malorum ex illo primo errore induda in genus homi

homtnum fit, ca re qii�d Dcum, qucm cognoiufie uidebantiir,repcnte dcferuerunt, SCcultuiTijacgloriai-n, quamdeferreiili debuerant, ad muta Imiuiacra potius, �� adnbsp;ficlas imagines hominiim, aut brutorum contulcrunt� Et f�n��quumfuitjUe� opor^nbsp;tuit potius, ut ApoftoH ucrboutar, ut,qui tantum in Deo � ueiitateie remoue^nbsp;rant, amp; qui tantum lumen diuin� bonitatis non afpexerant, ne in c�teris quidemnbsp;partibus, aifiionibus�j; uit�autmente, aut oculis rite utercntur. Non enimfuit di^nbsp;gnum,utquiin Deo ueritatem falfitatc commutauifl�nt, quielt fumma, �� primanbsp;ueritas, infeipfis, quifuntimago,Sdfimulacrum illius ueiitatis,ueram legem poEnbsp;fiderent, etfi Deumnon honorabant, ut luum honorem colerent, fed in capite,ue^nbsp;ritatis falfa opinione hallucinati, cum idola Deo pr�ferrent, inl�quoque ipfis tut:*nbsp;pitudinem,amp; dedccus honeftati antctulerunt,ut elf in pl�lmo fcriptum, Homo cumnbsp;in honore efl�t, compar atus elf cum iumentis infipientibus. In fe ipfis autem, id eft,nbsp;in forporibus fuis.Q_ui cnim de mundo funt, neque Deum conditorem, remunejsnbsp;ratoi em hominis agnoicunt, hi cum de immortalitate animi, QC de coelelfibus pra:^nbsp;mijs nihil admodum cogitent, corpus unumhabent, quod maxime excolant, lei�^nbsp;totos in illo confticuanr, �lt; collocent, qui cum ijdem opes, diuitias, lauta ueftimen^nbsp;ta, equos, argentum, familiam, c�teracp huiufcemodi idcirco maxime expetant, utnbsp;honcftiores, pr�ftantiores c�teris cffe uideantur, nimirum ridiculofe errant, uelnbsp;miierabiiiter pottus, cumipfi omni dedecore, turpitudinccp tanquamc�no obliti,nbsp;hiscxternis rebus oculosintuentium fcfcputant pofte perrtringere.Inquoamp;: pecsnbsp;catum fanc illis idem eft, p�na peccati Jta eiftm peccant in femetipfos, ut fefe tur#:nbsp;pi�imos, miferrimosqj oftendant,

Quapropter defenfionem nullam habes � homo quiconque iudicas� in quo enim iudicas alium, teipfum condemnas, Eadem enim lacis tu, qui iu�nbsp;dicas� Nouimus enim quod indicium Dei eft fecundum ueritatem in eos,nbsp;quitaliafaciunt� Putas nehoc ohomoiudicans eos, quitalia perp�trant,nbsp;amp; ipfe faciens ca,qu�d tu eftugies indicium Dei;'An diuitias bonitatis eius,nbsp;toleranti�,8d longanimitatis deipicisfignor3s,qu�d bonitas Dei in plt;x^nbsp;nitcntiam te dcducit, fecundum duritiam autem tuam, amp; impocnitens cor,nbsp;recondis tibi ipfi iram in die ir�,Slt; reuelationis, amp; iufti iudicrj Dei,quired^nbsp;det unicuit� fecundum opera eins�

demonstrata populorum omnium, qui cultum idolis impendebant communt iadura, �d clade, quodc^ propter perucribs cultus omnipotentis Deinbsp;in omnem turpitudinem, �C dedecus cundorum fcelerum lapft erant, eos etiarn.nbsp;nunc acrius coarguit, qui in eifdem criminibus inuoluti, cum feie ipf� non reipia;nbsp;ciant, de aliorum uita,0dmoribus tarn facile obloquuntur, 2lt; felle liuoris maleuosnbsp;lenti�q? fufFufi, ac ftudiofc c�teris obtredlantes. m-n-icimi famam l�dunt � De hisnbsp;teftate conftituti legibus coguntur ad iudicandum. Illi enim legitimam iudicandinbsp;necefsitatem habent, neque cum id iure faciunt, id illis uitiq dari oportet. In eo po^nbsp;tins errant, quod qu� in alfjs reprehenderunt, fepe eadem ipft agunt. Hoc autemnbsp;hominum genus, quod de altero fponte iudicat, etiam � Domino in Euangelio npa:nbsp;tatum eft, 0^ reptehenfum. Qui in Matth�o, Nolite iudicare, inquit, ne iudicemis:nbsp;ni. In quo enimiudicio iudicatis, in eo iudicabimini, amp; qua in menfura metiminf,nbsp;metietur amp; uobis. Quid afpicis paleam in oculo fratris tui � 6� in tuo trabem nopnbsp;animaduertisc' Et certe hoc genus dupliciter iniuftum eft, quod 06 facit ea, qu� nonnbsp;decet, 86 iudicat eos,quosnon debet; quo quidem genere crimin{s,ac uitij,homi^nbsp;num genus imprimis laborat 4 Nihil cnim fer� promptius, nec celerius eft uel cogilt;�nbsp;tatione hominis ad fufpicandum male de altero, uel detradione S6 maledicentia,nbsp;fimulatque quis fufpicatus eft;Ita hoc crimen reliquis criminibus,qu� in hominibus

mult a, 2lt; magna pauloante dida funt, maximum pondus, �C momentum aff�rt. Quid enimuel iniquiusfieri poteft,quam iudicare alterum in eo ipfo,quotu quinbsp;iudicas, damnandus cs i uel improbius, quam ea agere, 5lt; perpetrare, qu� in alte#;nbsp;ro damnatione digna iudicaftif Etenim fatis eadem ipfe agis, amp; perp�tras, ctim, qui^nbsp;bus de altero fufpicionibus ut male icntias, permou�re,in eo ipio te iudicas paria fas=nbsp;durum, fi eodem loco elles. Quandoquidem fi efl�s bonus, nihilcj; in te mali reco:#nbsp;gnofeeres, neque improbi, ne de altero quidem improbe fufpicarere. Ac illi quidemnbsp;abs te qui iudicantur,fpecie quadam fortafsis ignoranti�,SC inaduerfione animi fubgt;nbsp;ieuari � grauitate delidi aliqua ex parte pofl�nt.Tu uero qui eos iudicas, qui eonbsp;ipfo, quo iudicas, notionem, QC feientiam habere te confitearis efl� illud crimen di^nbsp;gnum damnatione, quod reprehendis, cum illud idem ipfe committis, qua nam de�nbsp;fenfione aduerfus Deum es ufurus i cuius unius indicium in ueritate eit. Non enimnbsp;leui coniedura, non fulpicionibus incertis,non ftudio obtredandi ad iudicandumnbsp;ille adducitur,id quod tu facis, qui apet tum crime proximi, fi ullam partem aequi#nbsp;tatis haberes,2lt;l te ipfe re{piceres,difsimulare potius, tegere^ debebas, ultro occultanbsp;patefacis, fufpiciofa coarguis, dubia in multo peiorem partem interpretare. Sed cer^nbsp;tifsima cognitione ��peccatorum, �icordium iudicat Deus.Eius enim unius pro#nbsp;prium eft iudicare orbem terrarum in iuftitia, dC populos in �quitate, qui finxit fi#nbsp;gillatim corda hominum, qui intelligit omnia opera eorum.Tu i�la iniquitate ad fa#nbsp;ciendum indicium de altero accedis. Putas'ne igitur,tuqui iudicas alios, ea ipienbsp;facis,qu� in altjs reprehendis, qu�d effugies iuitum iudicium Dei�' Cum tu� ipf�usnbsp;iniquum, iniultumi� iudicium proximus tuus non efFugiatt An forte eius toleran#nbsp;tia, Sgt;C longanimitate, �C patientia duceris ad defpiciendum ipi�us bonitatem, 2^nbsp;moram, procraftinationem^ ad animaduertendum in te, negligentiam harum re#nbsp;rum efl� putas i longe falleris profedo, fi ita arbitr�re. Illa te bonitas Dei, ilia pa#nbsp;tientia non te inultum finit, fed fpatiumdat tibi aliquando refipifeendi, amp;1 ad p�#nbsp;nitentiam, ac ueniam reuei tendi. Qu�d fi non flederis animo, nec ad perfugiumnbsp;mifericordi� illius te confers, fed duro corde, 2� pedore p�nitendi nefeio diuinaenbsp;illudis tolerantiae, g� bonitati : crumpet, crede, in afperiorem longe, 6d grauioremnbsp;aduerfum te iram Dei omnipotentis indignatio diuturna, expedatione colleda,�lt;lnbsp;acerbata, atque in die ir�, �d feueritatis eius tibi apparebit. Nouit enim ipl�, �C icitnbsp;optime temporum menfuram,�dfuum cuique tempus, fua ipatia pr�ftituit, ultranbsp;qu� non eft amplius ueritatem iudicq fui,amp; pr�mium, aut p�nam pro meritisnbsp;prorogaturus. Illudenim,In die ir�,� reuelationis iufti Dei,quanquam de illonbsp;ultimo, generality iudicio intelligi congrue poteft, tarnen melius refertur ad diemnbsp;ilium, quem fingulis pr�ftituit, ut de illis iudicium faciat Deus: qui quidem diesnbsp;f�peetiaminhacuita manifeftus fit. Siue autem in hoc, fiue in altero feculo, finenbsp;ad peculiare,amp;l fuum cuiufque, fiue ad cundorum uniuerfum, communecy iudi#nbsp;cium : fingulis fua conftituta, amp; pr�fcripta dies eft, qua ad diiquifitionem antead�nbsp;uit� uocandi funt, ut ueliufta feueritate Deipuniantur, fiinmalofeexercuerunt,nbsp;uel bonitate, SC dementia conferuentur, fi id bom's, SC fandis operibus funt prome#nbsp;riti.Eft enim unicuique Deus i�cundum eius opera mercedem redditurus. At quo#nbsp;modo redditurus i lege qu� fequuntur.

His quidem per perfeuerantiam operis boni,gloriam,Sgt;C honorem,8c in# corruptibilitatem qu�rentibus uitam �ternam : his uero, qui contentiol�nbsp;l�ntj�C non obediunt quidem ueritati, obtemp�rant autem iniuftiti�, indi#nbsp;gnatiOjSC ira,comprefsio, amp; angor in omnem animam hominis perpetran#nbsp;lis malum, amp; lud�i primum,8C Gr�ci.'Gloria aut�, �C honor, �C pax omninbsp;patranti bonum, amp; Iud�oprimum,�C Gr�co.Non enim perfonarum eftnbsp;difterentia apud Deum. Quicunt^ enim fine lege peccauerunt, fine lege 8Cnbsp;peribunt,�C quicunque in lege peccauerunt,per legem iudicabuntur. Nonnbsp;enim

em'm auditores legis luftiapud 0eum funt, fed obferuatores legisiuftifi? cabuntur.

R E p D E T, tnquit,unfcuic� f�cundum opera eius,reddet inquanijiis qui per bo^ ni opei is pevfeuer�ttamqu�runt uitam �ternam,quidreddetcgloi iam, amp;honorem,nbsp;6� immortaiitatcm,inquit. His uero,qui per contumaciam, Si ftudium contradicen^nbsp;di,contracp faciendi ueritatem non audiuntjUeque i'e illi tradunt faciles Si docilcs,fednbsp;iniufiitiam fc0:antur,iiliuscp prauis fuafionibus potius obtemp�r�t,indignatio adeft,nbsp;atcp ira � fummo Deo,opprefsioc|;, Si angor in omnem animam hominis malum pergt;nbsp;petrantiSjSi ludaei primum. Si Gr�ci, His quidem qui iuftitiam fe�antur Si ueritaisnbsp;tem,pr�mium aderit glori�,uit�cj5 immortalis. His uero, qui repugnant uerirati,0inbsp;fe dant iniuftiti�, iam adeft poena indignationis fummi Dei, Omnium enim taliumnbsp;anima iam opprefla angoribus, uexata folicitudinibus, ftimulis prauarum cupidita^nbsp;turn punlt;fta,atque exagitata,non habet locum, ubi refpirare pofsit,fed monftris fee#:nbsp;lerum,qu� ipfamet in fe per petrando progenuit,afsidue perterrita premitur in angunbsp;ftum,nullumcpin fe fibl folatium conftitutum habet, fedfallacium folamenta uoIuj:nbsp;ptatum interdum � corpore mutuata, poft breuem illam, uanamcjj fuauitate, ad fuosnbsp;tarnen m�rores inteftinos redeat necefle eft, H�c, inquit, poena iam adeft omni ani^nbsp;mx perpetranti malum, qu� non futuram gehenn� damnationem auferat, fed qusenbsp;iramDei iam in hacuita fceleratis repr�fentet:Quicunque ille fuerit,inquit,ftue lu#:nbsp;daeus antea genere,aut profefsione, hue Graecus, Si econtrario, qui bonum operatusnbsp;fuerit, Si in rede faciendo perfeuerantiam adhibuerit, non alium fibi finem propofi#:nbsp;turn habens praeter Deum,Si uitam aeternam, immortali hie honore, Si gloria � Deonbsp;afFicietur,ftue ille antea lud�us fuerit natus,Gue Graecus,non enim perfonas Deus,nbsp;fed perfbnarum fada,meritai� difeernit, Atc� in hoc loco quod fupra diximusjdenuonbsp;repetimus, Illud, primum,non conditionis dignitatem ullam exprimere,fed notatio#:nbsp;nem temporis. Antequam enim ftdes etiam CHRISTI reconciliationem humaninbsp;generis cum conditorehominum per ipfius Dei clementiam ef��ceret, aeftimabanturnbsp;omnes apud Deum non ex nationis merito, fed ex operibus bonis, aut malis; in quonbsp;�ud�orum leuior Si labor. Si ratio multo facilior fuit adipifeendi regni Dei, Legemnbsp;enim habebant, qua inftruebantur: fed Si de gentibus, fi qui ueritatis uim cognoue#nbsp;rant. Si Dei amove capti illi fefe in moribus. Si uoluntatibus fuis conformauerant,nbsp;ipfumcjj fibi pr�mium,Si uitam ab eo �ternam depopofeerant : hos Dei �quitas. Sinbsp;mifericordia nullo modo patiebatur fpe,Si uoto fuo efle deceptos, Atc� hoc prouidenbsp;Paulus interpofuit,ut ludaeorum reprimeret infblentiam,ad quos mox coarguendosnbsp;� reprehenGone gentium erat tranG'turus,ut oftenderet cur� femper fuifleDeo,quo;=nbsp;cunque � genere eos homines,qui Deum fibi ipfum,fummum bonum pr opofuiflenr,nbsp;lud�i enim cum magno f� a gentibus diferimine feparari perfuafum fibi haberent,nbsp;cognitionefcilicet ueri Dei,Si obferu�tia legis, legem^ maxime Si femper gentibusnbsp;opponerent. Si fuperbius ilia quodam modo gloriarentur, omnem�^ in ilia fpem has#nbsp;berent repofitam,ita fe gereb�t perinde ac Deus propter donum legis, quod Iud�o=�nbsp;rum nation! fecerat,ipforum effet proprius Deus,Si non cu alijs gentibus fe communbsp;nicaret,Quorum ut hanc tantam Paulus arrogantiam contundat, idcirco legem iamnbsp;encruare incipit,8i omn� rationem falutis ante Euangelium quidem operibus bonis,nbsp;in Euangelio autem fidei erga Deum per i e s v H Chriftum acceptam ferri dicere,

ERGO inquit i v l i v s,antequ�m c H R I s T i fides mundo effet denunciata, non lud�is folum,fed unicuique ex gentibus aditus in ccelum per bona opera pate=nbsp;batjinquouideo� fandisuiris efle aliquibusdubitatum,Seduthocfic abeat,quidnbsp;illud,quemadmodum accipiendum eftc'ut operibus bonis noftris,non iam gra��nbsp;tix omnipotentis Dei,noftrae fit falutis fpes. Si immortalis uita accepta referenda,

T V M ego; Non mediocrem commoues difputationem mi frater, fed ego quam breuifsime potero, qu�ftionibus tuis occurram, Neque ita,utmea di�aficnbsp;accipi uelim, quafi ea rata, fixae� fint, uerum cumhac conditione, hoef� pado,fi ao*nbsp;thoritate ecclefias fuerint approbata, quod idem ubi��, Si in omnibus uolo intelligi.

Ac quod ad primum tuum poftulatum pertinet, non uidetur efl� dubium,qujn hoe aperte decernat PaulusiAntequam uirtus fidei per 1 E s v M Chriftum mundo eflccnbsp;enuntiata, licuifl� ueteribus illis turn Gi aecis,tum lud�is, qui relt;ftum ordinem uit�nbsp;fecuti efl�nt, �C operibus bonis fe excoluiff�nt, ad c�lefte pr�mium peruenire. Sednbsp;qu� fint opera bonadd enucleatius tradendum eft.Bona opera funt, qu� �C ex bononbsp;initio oriuntur, �� ad bonum finem pertendunt.Qiiicunqueenim boni operis fuinbsp;finem aut in laude hominum (id quod ex gentibus, qui excelfiore animo efl� uide^nbsp;bantur,cundi fer� faciebant) aut in pecuni� pr�miojaut in uoluptatis,aut in opporsnbsp;tunitatibus, amp;(. commodis uit� degend� ponit : is, ut illud afl�quatur, quod poftu=�nbsp;lat, uerum tarnen frudum operis boni deperdit, qui eft uita a�terna.Rurfusfiquisnbsp;iplam uitam �ternam appeteret, SC ad earn omnibus fuis confili]s,conatibusc� con^nbsp;tenderer, atque is opem tarnen fuo optato coniequendo, auxiliume� precaretur abnbsp;:qs,quorum illius dandae,�Cconcedend� noneflet poteftas,hoc eft� falfis d�js,naenbsp;ifte quoque fpe fua, SC ratione tota falleretur,In ipfo enim capite,�C principio ueritas:nbsp;tis, errore lapfus in diuerfum longe tenderer, quam fibi ipfe ab initio propofuifl�r.nbsp;Quid ergo eft�'ex utraque parte necefle eft,ex capite uidelicet,atque ex fine non fallinbsp;cum,qui fit honorem immortalitatis adepturus,0C ut petat � fummo, SC uero Deo,8Cnbsp;ut quod optim� eft,petat uitam,fcilicet �ternam, Quapropter Paulus nouumhunc,nbsp;�C difftcilem lud�is propones locum, h i S inquit, per boni operis perfeuerantiamnbsp;qu�rentibus uitam �ternam, gloriam, SC honorem, immortalitatem largiturus eftnbsp;Deus, Et ad Hebr�os, Oportet accedentem ad Deum credere primum, quod Deusnbsp;eft, SC fit remunerator qu�rentibus fe. His ergo, qui ab uno Deo SC omnipotentenbsp;qu�f�uerunt uitam �ternam, fuic� defiderfi confequendi fpem in ipfo illo eodem pernbsp;perfeuerantiam in bonis operibus pofuerunt,nullo unquam tempore,fiue illi Gr�ci,nbsp;liuelud�iextiterunt,defuit Deus,Veiumitaferes ante CHRISTI fidem habe^nbsp;bat, ut lud�iSC Gr�ci in capite quidem difcordes efl�nt, in fine ipfo confentirent,nbsp;Qii�rebant enim uulgo non uitam �ternam, non enim earn, neque genres agnofee�nbsp;bant,neque lud�i in lege propofitam habebant : fed frudus terr�, SC uit� commodanbsp;confedabantur,opes,familias,liberos, r�gna, pacem, atque otium, SC eiufmodi bona,nbsp;qu� abfunt nimirum � fummo bono, intrae� breue curriculum human� uit� omnianbsp;conclufa funt,In eo autem difcrepabant,qu�d lud�i ifta ipfa terrena bona ab optimonbsp;tarnen authore Deo expetebant, genres ab em�titis SC falfis dijs. Ex quo patet etiamnbsp;alteri tu� dubitationi refpofio.Non enim fine eximia, SC peculiari gratia Dei,fi quisnbsp;ex hoe commun! errore fe emeri�rat,SC ad Deum uerum fti� immortalitatis ipem uonbsp;tumc^ direxerat, poterat aut in tam pr�claro confilio infiftere, aut tanti pr�mtj holt;nbsp;nor e non falli, Ac quod ad lud�os quidem attinet,plurimos eorum nouimus ab ipfonbsp;Deoedodos nofolumdepr�fentieius ui,SCmaieftate,fedde CHRISTO futuro,nbsp;ac uenturis per ipfum in hominum pofteritatem Dei b�n�fices, multa, SC magna, SCnbsp;mira cecinifl�. De gentibus uero partim ante legem datam multos feimus� Deo innbsp;ueritatem,8C fanditatem uocatos fuifl�,ut Enoch,ut No�,ut Melchifedech, ipfume�nbsp;imprimis Abraam,partim poftqu�m lex fuerit tradita de ipfis Gr�cis,fi' qui uerum,nbsp;�C unicum Deum libenter agnouer�t,eumcg adorando,8C colendo uenerati funt, be^nbsp;neficiae� ab eo,qu� efl�nt optima,petiuerunt, illius bonitati, potenti�c^ confifi, cre^nbsp;dibile eft illos benignitate,amp;^ dementia lummi Dei,fui exitum defider�j, SC honoremnbsp;immortalitatis elfe afl�cutos, Qtiod enim grati� iam eft, SC liberalitatis fu�, bonisnbsp;tnentibus femper occurrit Deus, �C illis oftendit lumen ueritatis fu�, neque in hocnbsp;munere benignitatis, SC iuftiti�, fu� unquam bonitati finem, modume� pr�ftituit,nbsp;nec in b�n�fices fuis dilargi�dis hominem ab homine,aut lud�um � Gr�co uult fibinbsp;cfl� eximi�, �ta^ Petrus in adislReuera percipio,inquit,qu�d non eft perfonarumnbsp;fautor Deusjfed in omni gente,qui operatur iuftiti�,acceptus illi eft, P R O R s v Snbsp;inihiiftaprobantur,inquit ivliv S, efte^ mihiabstefatisfadum,f�dquireftarenbsp;uidebatur fcrupulus,huiuftnodi, Qiiid ergo attulit fides Chrifti, fi ante earn liccbacnbsp;pr�mium adipifei, quod fola ipfa polliceri uidetur f quoniam de hacre Paulus alionbsp;loco tradaturus eft,fuo loco potius id abs te petam,Nunc pergamus ad reliquatnbsp;Quicuncp

IN E P I S T. P A V L I A D R O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

Qui�cunq^ enim fine lege peccauerunt,fine lege �i. peribunt:amp; quicunc]^ n lege peccauerunt, per legem iudicabuntur,

V I D E s'N E aequitatem diuin� legis,amp; conditionisc� fi enim omni peccanti fine in lege,fine extra legem, indicium nihilominus,amp; damnatio eft conftituta,necefl�ri�nbsp;omni rede facienti,liue in lege,fine extra legem,fuum paratum pramium^Sc: propo#nbsp;fitum eft.

Non enim auditores legis iufti apud Deum,fed obferuatores legis iu�ifi cabuntur : ubi enim gentes legem non habentes natura ea qu� lunt legisnbsp;agantjhi lege non habeies,fibi ipfi funt lex,Qui oft�dunt opus legis fcript�nbsp;in cordibus fuis,conteftante eor urn confcientia, amp; alternis inter ie ratiocinanbsp;tionibus accufantibusgt;autetiam defend�tibus in die,qu�do iudicabit Deusnbsp;occulta hominum fecundum Euangelium me� per i E S V M Chriftum,

A H P LI V S etiam firmatur ab Apoftolo h�c ratio,aut enim legem habere,aut legem obferuare iuftificat apud Deum.Si tantum habere, nihil omnino tribuendumnbsp;eft operibus bonis,fed folum nomen generis,8C nationis ualet apud Deum,omnes�pnbsp;prorTus lud�i in tuto funt,etiam qui contra Deum,0(: legem peccando ueni�t;Gr�cinbsp;uero funditus 00 omnino funt perditi,qu�uis probi eorum aliqui, �C iufti, de Deo Sinbsp;de iuftitia Dei rede fenferint,fadiscj quod fenferunt,id pr� fe tulerint,2lt; uitam cumnbsp;pictate,ac ratione honoris Dei caufa totam direxerint,hi tarnen uniuerli 06 fruftra innbsp;optimis adionibus fe exercuer unt, 06 fide qua fpem locauerant in fummo Deo, falli,nbsp;att� decepti nihilominus intereunt, quod eft � Dei ueritate �lt; iuftitia remotilsimum.nbsp;Sin autem legis potius obferuatio tacit iuftitiam, eti� qui legem iftam in tabulis nonnbsp;habuerunt,opera autem legis �C praecepta natur� dono,�� uoluntatis propolito obisnbsp;leruauerunt,hi apud Deum iufti funt ettedi,Legem enim quam in liter is expreiiamnbsp;non habebant,in cordibus fuis fcriptura meliore impreflam habuerunt, 06 quoniamnbsp;non eft fatis rede facere,nifi id etiam fponte,�lt; redo cofilio fiat,ideo adiecit Apoftogt;:nbsp;lus,Conteftante eo�j� confcientia, �d alternis inter fe ratiocinationibus acculantibus,nbsp;aut etiam defendentibus Jllud enim opus uere bonum eft, quod no caiu, aut tantumnbsp;ufu,fed quod mente redi confcia,poft uariarum diiceptationes rau'onu ciiffinito con#nbsp;filio quis facit,in quo uno confiftit uirtus, Qiiod fequitur autem in die,quando iudi#nbsp;cabit Deus occulta hominum,traiedio eft, ad id enim retro trahitur, quod lupra di#nbsp;dum eft, qu� enim in cordibus nunc hint Icripta, hominibus occulta lunt, donee adnbsp;illius fupremi iudieij diem ueniatur,quo tempore utitp ilia omnibus patebunt,$C pa#nbsp;Um expofita erunt.Cuius quid� iudicrj denunciatio in ueteri quidem lege pluribusnbsp;locis notata, � Chrifto autem lefu in Euangelio clarius fignificata eft, qui eit iudiciunbsp;illud pro p�tre Deo exerciturus,atcp ideo uidum fecundum Euangelium meum pernbsp;lefum Chriftum, Porro Pauli Euangelium idem eft,quod QC Chrifti, fed non eodemnbsp;modo. Euangelij enim autor Chriftus, minifter Paulus ..Sed cundorum, qui rjt�nbsp;credunt in Chriftum,unum attj idem,quod �� Dei,00 Pauli Euangelium eft.

Ecce tu lud^us cognominaris,Slt; acquiefeis legi,amp; gloriaris in Deo,�d co gnoicis uoluntatem,�� probas qu� meliora funt,inftrud:us ex lege, periuanbsp;fus^ es te ducem ei�� c�corum,lutnen eorurn,qui in tenebris funt,eruditOiSnbsp;rem infipientium, dodor�m fimplicium, ut qui habeas formation� cogni#nbsp;tionisj�d ueritatis in lege. Atqui tu docens alterum,te ipfum non docesiquinbsp;pr�dicas non furandum,furaris : qui di�is non adulterandum, adult�ras;

HOC fcriptum eft in Eiaia dicente:Dominatores eins inique agunt,amp; iugitcr to ta die nomen meum blafphematur. Ezechielis quoque eft:Cum dicit dominus nonnbsp;propter nos ego faciam domus Ifrael, fed propter nomen fandum meum, quod poEnbsp;luiftis in gentibus. V er um illud urget Apoftolus,non elfe 1 cgi, neque fcienti� legis,nbsp;fed bonis ex legis dodrina operibus conHdendum.Qiiamobrem lud�i qui fe dodo^nbsp;res aliorum,�� tanquam duces c�corum elfe arbitrabantur, tumebantcp fallu quod�nbsp;ex. icientia, SC cognitione legis, cum ijs qu� ipfi nullo fuo labore, fed tantum Icdio^nbsp;ne diuin� legis comparauerant admodum gloriarentur, fibicfj plurimum arrogar�t,nbsp;c�teros autem uellent habere fubiedos fibijSC ueluti difcipulos,8C cum ea,qu� c�tenbsp;ris pr�cipiebant facienda,ipfi minime facerent,non modo nullam partem iuftitiae exnbsp;lege conl�quebantur,fed infuper dedecorabant inter genres, SC legem, SC authorem,nbsp;ac latorem legis dominum Deum. Nam qua ait:Qui abominaris idola, facrilegiumnbsp;committis. De facrilegio hoc fie intelligendum eft, lud�iqui propter Dei honoremnbsp;idola abominabantur, �C in hoc certe honorem Deo uero habebant, rurfum eundemnbsp;Deum ex alia parte fuis malefadis dehoneft�do detrahere illi conab�tur,quod priusnbsp;concefl�rant,ut quem ilia ueneratione,illoc� cultu habueranr dign�,cuius caufa ido^nbsp;ladeteftarentur,nunc pr�fuis uitfjs SC cupiditatibus indignum rurfus duceient,cuinbsp;in bonis moribus honor,8C in pqs,ac fandis operibus haberctur Jta abominatio ido^nbsp;lorum,pietatis illis laudem ergaDeum exhibebat. Rurfus autem Dei eiufdem dchonbsp;neftatio, quem alio genere crimin� dedecorabant, facrilcgq eifdem notam inurebat�nbsp;Sed polTunt h�c uerba illo etiam modo expon�Qtiod lud�i fcilicet qui idola abominbsp;nabantur,8C omnia, qu� honori idolorum data, confecrata^ elTcnt, eadem abominai;nbsp;tione afpernabantur,ftattiebant�� impura, SC polluta eire,nec5 fibi licere ilia ipfa connbsp;tingere,iidem tarnen hoc fas SC legitimum,auaritia addudi,aut intemperantia uiola�nbsp;bant.S�pe enim nonnulli eorum partim depeculabantur donaria deorum,pai tim exnbsp;ijs,qu� oblata fuerant dtjs efculentis,poculentis^ uefeebantur, Cum autem � facronbsp;loco in profanumauferre facrilegium fit, ipfi contraria quadam fpecie ex abominas:nbsp;to loco,atcfc incefto in facrum furripiebant,cum femetipfos illarum rerum furto con�nbsp;�aduc� pollu�rent, legemc� Dei, SC pr�cepta illius pr�uaricando uiolarent, quodnbsp;ipfum er at proprium lud�is facrilegium�

Namcirc�cino quidem prodeft,fi Iegemobl�rues:fin aut� tranfgreflbr Icgis fis,circuncifio tua pr�puti� fadla eiEf� ergo pr�putium iufta legis cussnbsp;ftodiat,non ne pr�putium illius in circuncifion� reputabitur, amp;C iudicabitnbsp;ex natura pr�putium leg� complens,te per literam �C circuncif�onem tr�Pnbsp;greflor� legis�Non enim qui in aperto lud�us,neq^ qu� in aperto in carnenbsp;cft, circunciUo eft:f�d qui in occulto eft Iud�us,�C circuncif�o cordis in ipbnbsp;ritu,non in litera eft,cuius laus non ex hominibus eft,fed ex Deo.

I A ja intrat magis,ut inanes,irritos^ ofiendat exteriores ritus,SC corporeas obs; feruationes legis,fiduciamc� luper his,qu� habebant Iud�i,penitus infringat, quodc]^nbsp;tier�,�C Deo accept� religionis eft proprium, ritus externos, SC corporeas obferua^nbsp;tiones legis omnia ad interiorem hominem,SC ad fpiritum cordis reducat, in quo fo^snbsp;lo elt ueritas. Ac circuncifionem oftendit prodel�� quidem, fi pr�cepta legis feruen:snbsp;tur�f� autem frangatur contrarijs operibus, SC uioletur lex, nihil iam inter illiufmodinbsp;circuncifionem,�C inter pr�putium gentium interefl�Si enim interfit, �C carnis cirs;nbsp;cuncifio uirnhabeat iullificandi, nullum iam apudDeum uirtutis SC uitfi, boni, SCnbsp;mali diferim� amplius fit,uerac� uis diuin� iuftiti�tota euanefeat necefl� eft. Si ueronbsp;hoc fuicipi non poteft,illud econtrario eft necefl�rium,ut fi genres, qu� circuncifio;�nbsp;nem carnis non gerunt, corde tarnen circuncif� fint, expleantc� natur� quadam bossnbsp;nitate mandata legis,illarum pr�putium Deo pro circuncifion� habeatur. N� enimnbsp;qui fe lud�um profitetur, pr�fefertcp abfcifsionem pr�put�i, il�e ftatim lud�us eft,nbsp;nec carnis cir cuncifio, ftatim circuncifio: fed qui in occulto lud�us eft, file ucre eftnbsp;lud�us, hoc eft, qui non in carnalibus fignis, fed in mente, �C uolyntate legem f�rt;nbsp;qui uim

qui uim legis intelligit, illic� obtemp�r�t, is lud�us uere eft. Item circuncifio cordis in fpiritu non in litera,uera circuncifio eft, Nam circuncifio carnis fignum iilius eft,nbsp;qu� eft in corde circuncifionis, Ac fallere quidem poteft, �C mentiri qu� in figno eftnbsp;circuncifion�lla autem cordis fallere,aut falli neutiquam poteft, Ac ut aliquid de to;:nbsp;tohocritu circuncifionis loquamur, Abraameumper fidem, amp; obedientiam pros;nbsp;batus Deo fuiflet,gratiamcp eius fibi iam comparauiflet,non egebat illc quidem cir^:nbsp;cuncifionis fi'gno,quo apud Deum fieret gratior,f�d c� circuncidi iufl�s eft, in eo idnbsp;eft qu�fitum,ut initium figno facer et in totam pofteritatem fuam,quo qui fuccefl�^nbsp;ri fpatiotemporumefl�nt, indicium g�r�rent generis ,�dprofapi� Abraam, � relis=nbsp;quisc� generibus diftinguerentur, ut manifefta foret fuo tempore benedidtio gen=�nbsp;tium ex i�mine Abra� profedlura,00 fimul ut circuncifionem illam f�gnum ob�diennbsp;ti� patris fui Abraam erga Deum pr� fe feirent,cuius 06 ipf� in obtemperando Deonbsp;efl� ftuderent fimiles, circuncifioc� in cute fadia, in fpiritu tarnen magis per ili� umenbsp;bram corporis qu�f�ta eft,pr�fertimc� in populo illo, qui duris femper fuit ceruici#:nbsp;bus, ideoep in membro illo potifsimum faefia eft circuncifio, quod maxime aduerfa^nbsp;rium,�6cotumax eft rationi,Hoc figno,ut diximus,non egebat Abraam, Eius enimnbsp;coram Deo humilitas,gd reuerentia,�6 in omni parendi ftudio alacritas, atep obedicnnbsp;tia f�gnum illud anteuenerat, Sed c�teris exemplo efl� eftiuflus, ut per corporeumnbsp;f�gnum pofteriores monitiad conf�derandam f�dem,�d obedientiam Abra�, quam isnbsp;habuit Deo,ac perinde ad earn imitandam fe c�ferrent, Igitur in populo diu terreftri,nbsp;gd carneo,2d ad ca,qu� terr� funt potius lemper anhelanti,ualuit obferuatio,�6f�gn�nbsp;circuncifionis. V mbr � enim illis,�6 f�gna pro ueritate diu fuerunt, Itaque illis tan^nbsp;carnalibus terror legis,Sd p�na:,2d facrificia uidlimarum, Sd acerba execratio adueij�nbsp;fus eos,qui � praeceptis legis deficerent, propof�ta eft,ut adigerentur, qui fua uolun#nbsp;t�te nollcnt,quacuncp pofl�t ratione ad cultum, 2d obedientiam ueri Dei, inuiticp fa^nbsp;cerent,quod pater eorum Abraam fponte ante fecift�t, Poft^ uero aduenit plenitu#=nbsp;do temporis eius,quod omnipot�tis Dei confilio ante fuerat pr�fcriptum, in quonbsp;ffadlis legis,2d iuftiti� omnibus repaguiis,in omne genus criminum, hominum na?nbsp;tura collapfa erat,tunc tanquam adultum iam hominem,non puerum iam, aut impunbsp;bem amplius,fed uirum effedi;um,2d ratione uitam, non fenfu dirigere ualentem,nonnbsp;minis, 2d fupplicqs dominus, fed clementia,Cd humanitate uoluit ad i�fe,�6 ad fui ftiinbsp;dium, amoremcp reuocare, In quo multa, gd magna fu� potenti�, �6 bonitatis f�gnanbsp;oftendit. Nam quod omnino perditos reuocauit ad uitam, pr�fertim facilimo gene?nbsp;re remedq, quod in credendo Deo per IE S V M Chriftum confiftit, potenti� iiliusnbsp;fuit.Quod fibi rebelies,2d maxime aduerfarios re�epit in gratiam,infinitam hoc eiusnbsp;declarauitbonitatem, coniundam pari iuftiti�, 2d lapienti� gloria.Sapienti�, qu�dnbsp;nullis culpis, 2d fteleribus � benefaciendo dedueftus tacilem uiam oftendit ad fanita?nbsp;tem redeundi, 8d opus c�terorum prop� nobilifsimum, quod poftremum operumnbsp;fuorum ipfemet effecerat, uitio fuo corruptum, ad maiorem etiam, quam prius in?nbsp;tegritatem reftituit,luftiti�,qu�d cogitauit, 2d refpexit,non quid nobis,i�d quid fuanbsp;iirimenla uirtute, 2d benignitate eft�t dignum, Egit autem nob�cum, quemadmo?nbsp;dum ante egerat cum patre noftro Abraamfluftius enim fifij cius ^mus,fi fidei eius,nbsp;quam fi carnis reperiamur h�redes. Ita enim ait Apoftolus i Scitis,qu�d hi qui exnbsp;fide funt,�j funt filfj Abra�,Porr� ita egit cum eo,ut eumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luberetcp egredi

ex domo, gd gente, 2d cognatione fua, gd in eas terras, quas ipfe euet illi traditurus, migrare,pollicens femini eius illas �ternas fe daturum,fcmen�p ipfum amp; progeniemnbsp;Abra� fie multiplicaturum, ut numerari quondam non pofl�t, Credidit^ Abraamnbsp;Deo,gdreputatum eft illi ad iuftitiam, Etfi enim in patria prius degendo,2d inter ponbsp;pulares,cognatoscg uiuendo,qui ad idolorum cultum deflexerant,offenlam forte ali?'nbsp;quam in Deum contraxerat, illiusc� nomen, honorem^ uiolauerat � tarnen eo iplb,nbsp;qu�d Deo facile credidit,iuftus ftatim eft efftdus. Maxima enim gd potifsima partenbsp;iuftiti� fufeepta, minores illas iniuftitias fae�� elifit. Eft autem maxima iuftitia darenbsp;honorem Deo in cultu quidem etiam,gd facrificio,gd uoce,geftuc� corporis, Sed h�cnbsp;ftmulari polTunt. Dare autem honorem in corde, 2d fpiritu,uera eft Dei omnipoten?

tis adoratio,qu� pr�cipue conf�ftit in co, fi credatur illi, amp; pareatur, quanquam qui credunt,qui pofTunt no parereC Quod ergo egit Deus cu Abraam primo, egit idemnbsp;poftea nobifcum. Exciuit enim nos, eduxitcp ex domo QC cognaiionenoftra in quanbsp;ipfe parum rite colebatur, hoc eft ex uitijs,0lt; peccatis noftris, amp;L � falfor� cultu deo^nbsp;rum. Sicut fcriptum eft; Audi filia �d uide,2lt; inclina aurem tuam,2lt; obliuiicere ponbsp;pulum tuum, 2lt; domum patris tui, �C concupifcet rex decorem tuum. Nouam^ innbsp;�itam tranftulit,quam,fi illi pareamus,�ternam eft nobis,�timmortalcm traditurus.nbsp;Omnia enim quae tunc in corporc,0lt; carneo homine humano modo fadta funt, in ipinbsp;ritu,0i ueritate in nobis diuinitus implentur.Nam nec terram Chanaam, qua femininbsp;Abra� in �ternum fe datur� pollicitus eft Deus,aeternam tarnen tradidit.Sunt enimnbsp;�ud�i carnale fernen Abra�,iandiu inde depulfi,atc� eiedi, nec rurfus innumerabile,nbsp;ut c�li ftellae,icmen Abra� extitit,quod quidem in carne fuit dedud�um.Sed �d nosnbsp;filtj fidei eius innumerabiles, �C poflefsio terr� �terna immortalis uita eft, Omnisnbsp;cnim Dei promifsio �ternitatem continens,fpiritualiter intelligenda eft, quoniam innbsp;folo fpiritu ineft �ternitas:terrena autem omnia caduca, amp; inftabilia funt, amp; ab iplbnbsp;�ternitatis iure perpetuo remota,Credidimus 8lt; nos Deo per i E s v m Chriftum,nbsp;� uita priftina emerfimus,innouamc� fuimus tradutfti. Fides^ ifta noftra, 00 obe#nbsp;dientia ergaDeum,ad iuftitiam nobis quo^ reputata eft,in eumc� ftatum,gradum��nbsp;amiciti�,�d gratt� apud Deum fumus proue(fti,in quo fuit Abraam,antequ� fignurnnbsp;dreundfionis in exemplum futur� pofteritatis acciperet. Sed nec ipfe tum circuncinbsp;fione propter fe egebat,nec5 nos cgemus.Pcr fidem enim CHRISTI intelledo cirnbsp;cuncifioms myftcrio,00 eo uere,ac fpiritualiter fufcepto,inanis penitus,8lt; fuperuacanbsp;nea fada eft carnis circuncifio.Non enim amplius figna,padumcp obediendi, amp; eresnbsp;dendi,fed fidem ipfam,00 obedienti� obtinemus.Necp in carne opera legis, fed in fpi^nbsp;ritu ipfb gerimus,qui filq Abra� fumus,non per carnem, fed per fidem,in qua ne illenbsp;quidem eguit circuncifione,ut gratiam Dei acquiteret, Ante enim circuncifion� illinbsp;fides,Slt;: gratia Dei erat parta.Necp rurfus figno opus nobis eft,qu� � c�teris gern�nbsp;tibus feparemur.Non cnim genus unum,amp;: progenies una, fed omnes undit^ homPnbsp;n�s ad fidem CHRiSTi inuitati,uocatic� funt, Circuncidamur igitur nos corde,nbsp;qu� eft uera circuncifio,carnis aut� umbras, �d fignacula repudiemus. Atc� utinamnbsp;rede circ�cideremutjamputatisrp omnibus terrenis curis, affedionibuscp,ftudio,2lt;nbsp;amore r�peremur ad unum Deum per i E S v Chriftum dominum noftrum, quinbsp;extitit nobis huius diuini benefic�jjgrati�c^ largitor,ut c� maxime opprefsi, Sii coo^nbsp;perti omnibus flagitijs,criminibusc� efl�mus,illamc� etiam iuftitiam penitus amififinbsp;��mus, qu� in bonis operibus eft fita,repente, pr�ter fpem, nec opinantes ad multonbsp;maiorem,pr�ftantiorcm^ iuftitiam ueniremus, ut credentes Deo, per fidem cre^nbsp;dulitatis noftr� ipf�us diuin� iuftiti� fignaculo infigniti,non hanc,illam\ie uirtut�,nbsp;fed totum,S� uniuerfum,quod eft uirtus,id�� diuino prop� modo, per Dei eiufd� granbsp;tiam afl�queremur,ufcp eo quidem,ut non reconciliati fol�, tanquam amici,fed ados:nbsp;ptati � Deojtanquamfihj fummum gradum honoris, amp;: glori�fuerimus adepti. Sednbsp;pergamus ad reliqua. Nam qua ait Apoftolus ; Cuius laus non ex hominibus eft,nbsp;fed ex Deo,affirmat in omnibus prorfus ^iritus ueritatem,qui fimulatione nulla fe^nbsp;metipfum obducit,fed redus,2lt; f�mplex fertur ad ipfumDeum, fefeep illi uni often^nbsp;ditj�� probat,nec� alium extra qu�rit f�nceritatis fu� fpcdatorem,aut indic�, Caronbsp;autem contra fe habet, �� tota foras conuerfa eft, qu�c^ in carne figna imprefl�, incLnbsp;fa ue funt,oculis hominum iudicantur,non approbationeftimmi Dei,Qu�d fi animinbsp;motus, S)C appetitionesj�^ confilia ad humanam laudem,aut cupiditat� terrenarumnbsp;expletionem foras �C ipfa fpedant carni iam coniunda Si cum ea conflata, carne� honbsp;minem eff�ciunt, qui totus pendet extrinfecus ex hominum iudicio, non ex probatnbsp;tione Deijamp;l laude,atcp is cum uarium,�i mutabile fit illud,ad quod fe accommod�t,nbsp;nihil enim eft opinione hominum,�lt;: popularibus ftudi)s,necp rurfus affedu cupidi^nbsp;tatum leuius,aut inconftantius,uarias amp; ipfefpecies, ac formas fubeat necefl� eft, uCnbsp;fimulare, ut mentiri, ut fallere, ut nunc hoc pr�feferre,tum illud, continue cogatur.nbsp;Qui uero in uno D�Oj�C wnius Dei iudicio ac uol�tate fixus fpiritus eftjis ipfe quoe�nbsp;redus,

redus, �d uniufmodi, aetern�c}?, �C immutabilis compos ueritatis, �cmper Si u�que^ quac� fibi confcnticns eft,nec faliaciam ullam,aut umbram, necp item fludum uai ies;nbsp;taris admittit,Ex quo etiam patet ifta rcccntior Maumethanorum lex, qu� ex duasnbsp;bus prioribus legibus Moyfis,8lt; Christi decerpta, malec^ coh�rens neutriusnbsp;uim,nec uirtutem imitatur, qu�m praue, quamc� peruerl� acceperit Euangelium, ��nbsp;a Ipirituali intelligentia illius auerfa fuerit: qu� cum � corporalibus ad fpiritualia dinbsp;uini ordinis fuerit procelTus ad humanum genus falutari docti ina imbuendum atc�nbsp;erudiendum,ipfa r�tro rurfus � fpiritu ad carnem,corpus�p redada eft, Quod fi ilianbsp;in corporels hilce ration� falutis efl� pofitam putat,quid attinuit legem nouam con^nbsp;dere�quot; �C ab ea, qu� lud�orum eft, uel tantulum deflec'lere i Quanquam de ifta nihilnbsp;quidem mirum eft,plcna etenim eft tota ineptiarum,�� infulfitatis, Qtioc^ minus re^nbsp;fipifcant,qui ex ea infatuati funt,omnem bonarum literarum,amp; bonorum authorumnbsp;ledionem,omnia ftudiaartium optimarumfedatoribus fuis inania ducit, Itac^ fit,utnbsp;homines fuafpontecarnalcs huius legis inftitutione terrei penitus fiant, nullumcpnbsp;fpirituale agnofcant hominis inteftini cum Deo commercium. Tum I v L1 v s :nbsp;Ita fe res habet,ut tu dicis,inc|uit.Sola enim reda eft intelligentia,qu� fpiritualis eft,nbsp;neep ullam habere poteft rationem, id quod in corpore fit,ad falutem, Si uitam �ter^snbsp;nam necclfan� pertinere,niliquatenus forteautindicium a�quodpr�fe ferat,Slt;nbsp;uelut teftimonium interioris hominis uoluntatis, aut ad reprimendos carnales afftgt;nbsp;dus ualeat, quanquam hoc pofterius, fi ratio ipfa per le r�prim�t, totum uidei i po^nbsp;teftfuperuacaneum. In figno autem atque indicio maior l�pe ineft religio, Qualisnbsp;apud nos baptifmus eft, qui eins efle uirtutis perhibetur,ut abfc� co ad uitam �ters:nbsp;nam non liceat afpirare. Quod �� ipfe teftatus eftcHRiSTvs, Qiii crediderit,nbsp;inquiens,6� bapttzatus fuerit,is faluus erit,perinde ac finebaptifino non queat quisnbsp;faluus fieri, P L v R i M v M mitrater,inquam,noftr�baptifmirationiabillalui�nbsp;d�orum circuncifione intereft. lili enim in corporeo illo figno penitus inh�rebant,nbsp;nihilc� ex eo inteftinum,aut fpirituale cx legis litera cogitabant. Nos hunc ex aquanbsp;baptifmum fine Ipiritu fando nos intus lauante infruduofum efl� ducimus, Necef�nbsp;faria illis ad uitam, neque earn �ternam,(�d mortalem,talis erat circuncifio pr�puti)nbsp;manu uidelicct facia. Qiiemadmodum lcriptum eft,Quod mafeulinum non circ�cis=nbsp;detur carnem pr�puti] fui odauo die, anima ilia diipercat e genere fuo,quoniam te^nbsp;ftamentum meum difsipauit. Nos nec tam pr�cifam SC afperam pr�ceptionem ha^nbsp;buimus, nec tantam necefsitatem huius per aquam baptifmi agnolcimus, ut fine eonbsp;falui efl� n� pofsimus. S�pe enim fanguine fuo,f�pe iplci per le Ipiritu fan�to, ipfac^nbsp;fide in c H RI s T V M, fine aqu9,�lt; mtniftro bappzati ad ultam �ternam lunt eucanbsp;di: ficut Si ille in cruce latro. Si puerorum Bethlecmitarum, multorumcp pr�tereanbsp;martyrum,aliorumcp fandorum res,Slt; gelta indicant. Sed quoniam de hae eadem renbsp;�liquant� p�ft erit dilputandum,pergamus modo ad ea qu� fequuntur.

Quod ergo eft id plus, quod habet lud�us ? aut qu� utilitas circuncb ftonis C multum per omnem modum ; primum quidem enim quod cr�ditanbsp;funt illi oracula �ei.

AB I E c T A iamcircuncifione,quamaximelud�igentibus feanteferebant, fine eaad CHRISTI f�dem uenientes faluospofl� elle negabant, ne infultai entnbsp;cx altera parte lud�is. Si illos inciperent genres contemnere, reuertitur ad illorumnbsp;caufam, famamcp defendendam. Si fibi iple opponit : fi circuncifio, amp; cerimoni�, Sinbsp;l�gitima lud�orum nullius ad iuftitiam momenti funt, quid eft, in quo gentibus lus:nbsp;d�us pr�cellat C Plurimum, inquitt Digna enim fola ea gens � Deo antehac habitanbsp;eft,quam ille Si famili�rem fibi haberet. Si quam peculiari lege inltrueret, fibicp pcr^=nbsp;petuo tanquam fernen foueret,ac conferuarct,� quo promiftum patribus lud�orumnbsp;�tern� h�reditatis mundi authorem in lucem fuo tempore cfl�t produdurus, �ra#=nbsp;cula enim Dei funt, qu�cunc^ ad docendum,regendum, �d maximarum rcrum pi o^nbsp;mifsionibusconfirmandwmpopulumlfra�liticum ab Deo prolata funqqu� ixlig^^nbsp;e� 3 neri

neri funt cr�dita, quod erat nota circuncifionis fignatum, quoad pro femine genus illud fuit,fru(flu enim poftea uniuerf� falutis in omnes homines effufo, �C uirtute fii=nbsp;dei pafsim omnibus demonftrata,non amplius figno ad iuftiti�, fed nec ad unius gennbsp;tis diftindion� circuncifionis nota fuit opus.Sedrurfus de indignitate lud�orum;

Quid enim � infideles eorum aliqui fuerunt , num infidelitas ipfo# rum fidem Dei abrogabit �T Abfit�i�d f�t Deus uerax , omnis autem homonbsp;mendax, f�cut fcriptum efi, ut iuftificeris in f�rmonibus tuis, �C uincas,nbsp;cumiudicaris*

c V M opponeretur � detradoribus lud3eorum,mu�ta quidem,�d magna promis fifl� illis Deum, fed quoniam ipf�, qu� uicifsim promiferant Deo, nempe quod eumnbsp;unum Deum colerent,fignum^ credendi obediendi illi,quod in circuncif�one car^nbsp;nis gerebantjipfo op�r� effeduc^ pr�ftarent, atque comple; ent, �C ducibus pr�^nbsp;pof�tis ab eo obtemp�rantes effent, legem^, �� pr�cepta cultodircnt, multo maiorenbsp;ex parte non i�ruauerant, tametii Apoftolus, quod uniucrfi ferc egerunt, ut aduer^nbsp;fus Deum 06 legem c�tumaces client,fignumep circuncifionis irritum haberent,orai!nbsp;tione ipfa lenit, �� mitigat, quofdam eorum,non omnes infid�les appellando. Cumnbsp;ergo exprobraretur, quia Deo fidem ipf� non lei uauerant, nec Deum quidem ipf�snbsp;fidem,quam dedifl�t, pr�ftiturum elfe, aut qu� poilicirus effet, re impleturum. Nenbsp;fit hoc,inquit �poftolus,ut fides Dei propter perfidiam hominum imminuatur,im�nbsp;quo nos mendaces magis,8lt; perfidi fumus,hoc magis fides iliaDei,�i ueritas elucet:nbsp;ficut fcriptum eft,Vtiuftificeris in f�rmonibus tuis, ut nunqu�fermotuus �Deusnbsp;fit irritus, amp; uincas, cum iudicaris, Cum oritur difeeptatio, quid ita confias tu tibi,nbsp;cum qui ex aduerfo tibi obfiridi funt,� fide fua ipf� deficianti; nempe ideo,ut tua uinnbsp;cat ueritas,ut ipfa fola emineat,qu� non emineret, fi tibi �qua fide ab hominibus re^nbsp;fponderetur* Vincere enim efi pellere,2gt;� deijeere aduerfaiium,non pari cum eo marssnbsp;te contendere,Vincit ergo,amp;: eminet turn maxime Dei ueritas, �C iufiitia, cum nobisnbsp;� nofira parte neutram iliar um pr�fiantibus,ipfe ambas nihilominus inuiolatas rcti^nbsp;net,�i conferuat, Atqueutefi Apofiolus qu�fiionibusdenfus, Slt; circunfpiciensnbsp;omnia,qu� contra dici poflunt, fie obijcit f�bi fiatim, id quod �C a multis fuerat op^=nbsp;pof�tum, �C quotidie ab amatoribus mundi opponebatur, qui ex f�rmonibus anfamnbsp;qu�rentes,qu� fuis cupiditatibusliberius oblequerentur,uerbis tarnen confequi uonbsp;lebant,utDeumnequaquam uiderentur offendere.

Si autem iniuft�tia nofira Dei iufiitiam c�mendat, quid dicemusf Num iniuftus Deus, cum infert iram�'fecund� hominem Joquor, Abf�t* Quoni�nbsp;quo padfo iud�icabit Deus mundumǒSi enim ueritas Dei in meo mendacionbsp;eminentior fada efi in gloriam ipf�us, q^uid amplius uelut peccator, ego ius;nbsp;dicorV�^ non,ut nos inf�mulamur, �C fie ut affirmant quidam nos dicere,nbsp;quod faciemus mala,ut ueniant bona,quorum iudicium iuftum efi.

SI ivdaeorvM infidelitasfidemDeimagisillufirat,�dmendaci�homi^ num illius ueritat�jitemc^ iniquitas iufiiti�;non ne maius efi hoc bon�, quo amplifi^^nbsp;camus honor�,2lt; gloriam fummi dei iniufie agendo, malum ifiud ipfum, quod efinbsp;iniufte agerechoc alf) fortafle fie fentiebant, alij nou� i�d� Chrifiianorum tanquamnbsp;ita i�ntienti pro magno fcelere obijciebant, utrifi^ occurrit Apofiolus. His quid�nbsp;fie fentientibus,at� ita perfuaf�s �� reputantibus iniufiam efl� iracundiam Dei, quanbsp;iniquis p�naminferat,cumillorum iniquitas eius iufiitiam reddat clariorem, obui�nbsp;it hac ratione,qu�d fi ita res fe haberet, ut iniuria talibus irafeeretur Deus, non pofinbsp;f�t amplius ipfe mundum iudicare.Qiio pado enim iudicaret, f� feelus illi pro uirtusnbsp;)te,S^ uirtus pro fcelere efl�t iudicandaC'Afijs uero,qui hoc cultoribus Chrifii obtjcienbsp;bant,cum eos �d in ea el�� fententia dicer ent,2^ quod fenticbant;re ipfa efFicere,ut manbsp;la agei ent,qu� bona fequerentur,hoc efi, ut ipf� quidem fe flagiti]s pollu�rent, quonbsp;gloriam

gloriam Dei immortah's in ueritate iuftitia oflcndcrcnt ampliorcm, atque illo po# tifsimummodo ab Deo gratiain inirent, qui bac inquatn de re Chriftianos accufa^nbsp;bant, �� quod de illis fufpicabantur ftatini afl�nfione animi fui confirmabant,inau;snbsp;ditoscp, indefenfos fu� duntaxat opinionis iudicio condemnabant, cum efl�nt denbsp;illis,contra quos paulo fupra fuerat inuedus,qui fcilicet tam facile fufpicantur �C iipnbsp;dicant dcaltero, ait dciftis ipfis iudiciumiuftumefl�, ut indicium accipiat hic pronbsp;damnationc,quemadmod� QC alibi accipit, ut cum ad Timotheum �cribit de uiduisnbsp;iunioribus, qu� ubi luxuriari c�perint, aduerfus c H R i S T v M uolunt nuberenbsp;habentes indicium, quod priorem f�dem abrogauerintid eft ,damnationem ��ta 2lt;nbsp;horum detraCtor� dicit condemnationem iuftam efl�, quaf� temere quidcm ifti aliosnbsp;iudicent,ipfi autem ab Deo cum ueritate fint iudicandi.Nam qua ait,Secundum ho^nbsp;minem loquor, excufat tcmeritatem loquendi. Cum enim Deum tanquam reumnbsp;iniuftiti� in quoddam quafi certamen deducat, id ab idc dici affirm�t humano mo^nbsp;do, Sicut ad Galatas , cum de teftamento, QC firmitate teftamenti, in Deo dicturusnbsp;eft, ait, Fratres,fccundum hominem loquor,id eft, humanum de teftamentis excm^nbsp;plum ad Deum transfero.

Quid ergo antecellimus C� non omnino, Ante enim accu�uimus lu^ d�os, �lt; Gr�cos omnes fub peccato elle, quomodo Icriptum eft : Non eftnbsp;iuftus,ne unus quidem,n5 eft iiitelHgenSjnon eft qu�rens Deum, Omnesnbsp;declinauerunt, l�mul mutiles facti funt,Non eft,qui faciatbonum, non eftnbsp;ufque ad unum, fepulchrum patens eft guttur eorum, linguis fuis dolofenbsp;egerunt, uenenum afpidum fublabijs eorum, quorum os execratione, �Cnbsp;amaritudine plen� eft, ueloces pedes eorum ad eftundendum fanguinem,nbsp;Contritio amp; mil�ria in ufjs eorum,�C uiam pacis non cognouerunt, non eftnbsp;timor Dei ante oculos eorum�

HOC teftimonium fcriptur�, quo omnes comprehendi fub peccato dicuntur, partim ex pl�lmis fumptum, partim exEfaiaeft,licetin libro pfalmorum legaturnbsp;h�c� Paulo fada ex Dauidis �d Ei�i� didis compofitio. Aduocat autem fcriptu#nbsp;ram in hanc rem, ut rctundat denuo lud�os extollentcs fe. ex honore illo, quem haanbsp;buit illis Deus,qu�d credidit eis oracula fua � Ipfi enim funt, qui dicunt. Quid ergofnbsp;antecellimus^ Quibus refpondet, non omnino, id eft, non prorfus antecellitis genti:?nbsp;busreliquis�Namf�caspauloantc oftcndimusfub peccato efl�, uos quoque feri^nbsp;ptura in eadem culpa efl� coarguit�

Nouimus aut� qu�d qu�cuncp lex loquitur eis, qui in lege funt,loqub tur,ut omne os obftruatur,8d obnoxius fit omnis mundus Deo, quoniamnbsp;ex operibus legis n� iuftificabitur omnis caro coram ipfo Per legem enimnbsp;cognitio peccati�N�c uero feorfum � lege iuftitia Dei manifefta fada eft tesnbsp;ftificata ab lege, amp; � prophetis,iuftitia,inqu�, Dei per fidem 1 E S V Chriftinbsp;in omnes, amp; fuper omnes credentes. Non enim eft diftindio, omnes enimnbsp;peccauerunt,amp; eg�t gloria dei,ut iuftific�tur gratis ipf�us gratia per redem^nbsp;ption� qu� in Chrifto Iefu,quem propofuit Deus placamentum per fidemnbsp;in ipfius fanguine,ad demonftrationem iuftiti� fu� ex remifsione pr�terbnbsp;torum p�ccator� in tolerantia Dei ad demonftration� iuftiti� fu� in pr�^nbsp;fenti tempore,qualiter ipfe iuftus eft,amp; iuftificans eum,qui eft ex fide lefu�nbsp;r �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teftimonio, quo omnes etiam de populoludaico fub pccca#^

tum fumedi arguuntur,conf�rmat illud de lud�is efl� didg, Qii�cuncK enim loqui^ tur lex his,qui in lege funt,id eft,lege ilia ten�tur,2lt; flli f^nt fubiedi, edicit,Si loqui^nbsp;tur�Legem uidelicet appellans,ficut faepe alibi, feriptur� ueterem omn�, ut omnenbsp;os,inquit.

os,inquit,obfli-uatur,8lt;: obnoxius fit totus mundus Deo, At quomodo omne os, fi tantum lex lud�is loquitur cQviia de gentibus fatis fupra eft demonftratum, eas eflenbsp;cum prima ftatim profefsione, qua fallos deos, �lt; mentitam religionem confedanjsnbsp;tur, turn omnium peccatorum, ac uitiorum colluuione ab Deo ali�nas, Atque iliacnbsp;rum quidemfacilis,00 perfpicua fuit accuf�tiojud�i uero qui fe populum elcctum,nbsp;gentem fandam,genus mundum efle exiftimab�t, qui reliquos omnes pr� ft SC pra?nbsp;lege fua,ueluti pollutos,contaminatoscp defpiciebant,non Apoftoliuerbis, fed legisnbsp;teftimonio redarguendi fuerunt.Ita lud�is, Gr�cisc^ i�b peccatum omnibus conclunbsp;fis obnoxius eft mundus Deo, ex uno illiusarbitrio totus penitus dependens, finenbsp;file iuredamnare mundumuelit,fiueperclemcntiam,SCbcnignitatem conferuare,nbsp;quoniam ex operibus legis no iuftificabitur omnis caro coram ipfo. Per legem cnimnbsp;cognitio peccati. Non folum nemo iuftificatus eft, inquit, omnes cnim peccatorumnbsp;cumulo obruti ab ea ipia lege demonftrati funt,in quo uitium SC culpa ipforum conenbsp;fiftit ; fed ne fpes quidem eft,fi reuertantur ad legem,SC mandata legis op�r� compleenbsp;ant,ut fie etiam pofsint iuftificari. Non enim iuftificant opera legis,qu� iam eft legisnbsp;imbecillitas propria, h i c i v l i v s. Locum fane difl�cilem SC diu mihi dubitaenbsp;turn tetigifti, inquit, quo pado ex operibus legis nemo iuftificetur, cum uideatur flnbsp;quis legem feruauerit diligenter,SC decern ilia mandata, qu� duabus tabulis perfcrienbsp;pta ab Deo,uel ab angelo Dei funt,ac populo Ifraelitico per Moy fen tradita,pia mennbsp;te perfecutus fuerit,merito ilium cum Deo in gratia futurum.Sed SCpaulo ante quanbsp;dixit Apoftolus,Non legis auditores apud Deum,fed eos,qui legem opere feruaueenbsp;rint,iuftificatum iri ; fatis aperte mihi dicere uifus eft,ex operibus legis iuftification�nbsp;coram Deo etiam elft.H�c ego ita quacro,ut habeam aliquid quidem ipft,quod procnbsp;fera,ftd tarnen ex te audiremalim,quidfentias, iMo' Mi frater inqu�,nbsp;fare qu�fo id quodhabes,audadercp mecum communica, quando hoc imprimis fracnbsp;ternum eft, cogitationum quoqueme tuarumficut SC mearumte participem efle,nbsp;T V M ILL E:Faciam,inquit,quando ita me hortaris,SC quod mihi uideatur exponbsp;nam,quod eft huiufmodi, ut cum hoc propofitum fibi habeat Apoftolus, ut inanemnbsp;�C uacuam uiriumfide C h R i S T i iam inueda oftendat efle legem, duplici id comenbsp;paratione efficere conetur�Vna, qua ludaeos cum gentibus compar�t; altera, qua lecnbsp;gem cum fide in contentionem deducit : ac quod ad ludaeos, SC genres pertinet, cumnbsp;eflet nimia lud�orum de lege gloriatio,' per quam ferui gentium cum elftnt, illis ta=nbsp;men ft pr�ponebant,perinde atlt;� ab Deo f�li habiti digni,quibus ille legislator exicnbsp;fteret,Hanc eorum gloriam paulofupra infringere uoluit Apoftolus,dicens, non exnbsp;co gloriari eos oportere,qu�d legem haberent,fed inde potius, fi legem opere ftruacnbsp;rent;curn non lex,ftd legis opera fint,qu� faciant iuftitiam, Qti�d fi genteSjqu� lecnbsp;gern n� habent, opera ipf� legis implerent,uerius ipfas tanquam adeptas uim iufticnbsp;ti� gloriaturas,qu�m Iud�os,qui non in operibus legis,fed in ipfa lege feripta ponecnbsp;rent fuam gloriam. In quo apparet fubtilius infpicienti legis opera Apoftolum nonnbsp;in illis corporeis,�C carnalibus,nec� in circuncifione cutis pr�putq,aut horum, ac ilcnbsp;iorum efculentorum abftinentia (h�c enim genres, qu� legem non habebant, nullonbsp;modo nofl�,ne(� afl�qui poterant) fed in i�nceritate cordis,8C in fpiritualibus opericnbsp;bus intellexifl�, in quibus folis uera eft legis obferuatio, qu� in illis corporels, tan^nbsp;fi'^is,SC imaginibus,longe degenerans tarnen $C fimulationi obnoxia relucet, Hancnbsp;enim legis, SC operum ex lege fpiritualem obferuantiam habere etiam poterant ipf�nbsp;gentes,li unius tant� Dei uirtute, S� ueritate cognita cor fuum ad cultum, imitatiocnbsp;nemcj illius,quoad homini fas eft,conuertifrent,cuius pietatis,6C iuftiti� caput fidesnbsp;nihilominus SC perfuafio h�c fuil��t, Deum un� eff�,SC pi� ft colentibus remuneracnbsp;torem exiftere.Ac prima quid� ifta fuit inter feriptur� legis, SC inter opera,ab Apocnbsp;ftolo fada comparatio,tanqu� iuftius ex operibus, qu�m ex legis dono apud Deumnbsp;quis iuftificetur.Quodiuftif�candi uerbum,eo enimuarie utitur Apoftolus,non pronbsp;pIena,�C integra iuftificatione hic accipitur,fed pro ea,quantam conferre, SC tribuerenbsp;lex poteft:ficut etiam SC publicanus,qui confelftis fuam indignitat�,difcefsit iuftificanbsp;tus domum fuam,non ex uniuerfa abfoluta^ iuftitia,fed ex una parte iuftiti� iuftifi^nbsp;catus eft,

catus eft,qu�d fe humilem amp; pcccati pocnitentem cxlu'biu't Deo, Hoc autem in loco luftitiafidci,cumiuftiti'a operumex legeadducitur in contentionem,ut doceatxdnbsp;quod facere inftituit,folam efl� iuftitiam fidei,amp; non legis,qu� uere^plene^ iuftificetnbsp;apudfummum Deum,Ita opera quidem legis, magis quam eiufdcm legis profeisionbsp;apta erant ad iuftificandum,Simpliciter uero neep ip� apta,fcd fola ex fide iufiitia eft,nbsp;qu� coram Deo credentes iuftificat, Quare cum in exortu fidei c h r i s t i lud�inbsp;etiam qui crediderantj�grius tarnen ferrent abijcij�� pro nihilohabcri legem, illam^nbsp;neceft�riam f�delibus efle dicerent, f�ue f�mulantes qu�flus, amp; compendq fui caufa,nbsp;fine etiam uero ita exiAimantes, hoc loco, �C al�js multis, bis fe opponens Apoftolusnbsp;�egem omnino irritam, �� opera legis cafta efle confirm�t, ea re quidem, quoniam exnbsp;opci ibus legis nulla eft carni iuftificatio, ubifatis demonftrat le de eis operibusins:nbsp;telligere,qu� ad carnem pertinent, �d corporea funt, qua uidelicet dicit ex operibusnbsp;iegis noniuftificari omnem carnem coram Deo,hoc eft omnem carni deditum,2lt; car^nbsp;nis operibus fidentem hominem, Etenim fi pofsit haberi ex lege iuftificatio, magisnbsp;iila CK fpiritualibus, qu�m ex eis, qu� in carne fiunt, operibus expedanda fit, Caronbsp;enim coram Deo comparere omnino non poteft, nedum ut pofsit coram eo iuftific�snbsp;ri:Slt; qui folus prodit in Dei confpedum ipiritus non ex operibus carnis, fed ex fuisnbsp;recipit iuftificationem. Commode i F R a t e R^ inquam, omnem hanc repu^nbsp;gnantiam,qu� non exigua elfe uidebatur,ex Apoftoli uerbis, cum alibi ille opera lesnbsp;gis abtjcere,alibi adfcifcere uideatur,fuftulifti,fcripturamcp legis,minus qu�m opera,nbsp;iedneq^ opera ipfa legis pr� fidei iuftitia multum ualere ad iuftificandum pofuifti,nbsp;Sed cernis ipfe profed�, quam ex eifd� uerbis nadi anfam hi, qui modo exorti fidemnbsp;CHRISTI optimeconftitutampcrturbarenit�tur,operaabfefelegumremoue�t,nbsp;fidem folam retineant, uerbo tenus, unam illam magnifacientes, opera defpicientes,nbsp;quo impune ipf�, Si lib�r� obtineant pofl� peccare : tanquam fides omnibus criminisnbsp;bus diluendis unafatis fit,ncc folum peliendo ill�,8lt; abftergendo, cum ipfaadueniat,nbsp;amp; fufcipiatunfed poftquam etiam aduenerit, fueritep fufcepta,ferendo ea, ac toleransnbsp;do,Atcphiaftuteadmodum �lt;callide,dumobfcuram,occultamcp hominibus corsnbsp;dis fui l�ntentiam,quafe habere fidem Deo pr�dicant,fuis fa�inoribus pr�tendunt,nbsp;imponere fefe c�teris arbitrantur, amp; eos, qui audiunt, tanti Apoftoli authoritatenbsp;conftringere, Ipfi autem interea cum Deofpedatore cordium agunt fam�iarius, �Cnbsp;dum imperitis hominibus exterius fe uenditent, Dei intus iudicium, uoluntatem^nbsp;contemnunt,Et Apoftolus quidem aperte,atcp pr�cife non uno loco pofuit ex opesnbsp;ribus legis n� iuftificari omnem carnem: fed quomodo hoc intelligendum fit, qui insnbsp;terpretari, atque exponere conati funt, auxerunt potius, qu�m fuftulerunt ditficulsnbsp;tatem.Sunt enim addu�i aliqui ut diftinguerent opera legis partim in ea, qu� ad cesnbsp;rimonias pertinerent, partim in ea, qu� ad mores: Ac cerimonias quidem tanquamnbsp;inanes ab iuftificando reijcerent:mores ampleder�tur, perinde quafi nos, qui uerumnbsp;Deum colimus,2lt; filium Dei i e s v j� Chriftum, nihil in cerimonijs omnino mosnbsp;menti,�C ponderis ad falutem noftram conftituamus, i�cut tu mi frater paulo ante, denbsp;baptifmOj�i de confefsione quoque,ac de ieiunio, alfisep multis poteft proponi, Alqnbsp;uero non iuftificari ex operibus legis quenquam ita expofuerunt, eo quod legis openbsp;raad unguem perfecerit nemo. Quid fiquis perficiat,numidcircoerit iuftificatus?nbsp;aut quomodo nemo ilia perfecit, cum etiam fi quisaduerfus legem aliquid commisnbsp;ferit, indida habeat facrificia. Si expiationes, per quas ad Iegis iuftitiam ei liceat resnbsp;uertic'At nec qui fumme obi�ruauerit legem,ille propterea iuftificatus fuerit, Qiiodnbsp;enim nemo ex ea pofsit iuftificari, non eft id hominis uitium, fed feript� legis. Sinbsp;omnino neminem legi obtemperaffe,illiuscp mandata diligenter cuftodijfl�,incredisnbsp;bile didu eft, cum pr�fertim feriptura non paucis det feruat� Iegis teftimonium, utnbsp;de Tobta,Si de Daniele,Si tribus pueris feriptum eft. Si in Euangelio de eo, qui pe^^nbsp;tens � Domino beat�uit�confilium omnia fe Iegis mandata ab ineunte �tatenbsp;pleuifle,eft profeflus,Quod item de Zacharia,Si Elifabethe,�i Simeone,de^que ipf�nbsp;�ofeph eft teftificatum,Quare ilia probabilior meo iudicio eft expof�tiojquam tu minbsp;ff ata paulo ant� ftridim attigifti,iccirco coram Deo non iuftif�care opera legis, quia

lex nec menti, nec fpiritui uim afFerre imperando potcft, fed tantum corpori, atque carni. Sui enim arbitr�j femper eft fpiritus, caro autem pr�cepto, �� pr�fenti p�n�,nbsp;fi imperium Icgis detredet, eft obnoxia. Porto autem in carne, 2lt; corpore nulla cos�nbsp;ram Deo eft iuftificatio, Etcnim qui ita pr�cepta legis obferuant,ut omnem illorumnbsp;cultum prse fefe in operibus ferant, ipfi uer� intus ab Deo alieni ,humanis tantumnbsp;opinionibus, qu� exteriora intuentur, quasrunt fatisfacere, hi legi quidem iufti, denbsp;his enim folum, qu� in aperto funt, iudicat lex, ipfum autem penes Deum iniqui, Qi.nbsp;iniufti iure omimohabentur.Quid ft dixerit quifpiam,aliqui fint,qui mandatis legisnbsp;cuftodiendis Deo potifsimum placere, morem�� illi gerere ftudeant, num hi ex legisnbsp;operibus iuftificati eruntc'cum pr�fertim ilia quoque in lege pr�cipiantur, ut unuranbsp;Deum colere, nomen^ eius fandum uenerari, ipfum uero amare ex omni anima, Sdnbsp;ex omni corde, �d in proximum quoque eadem, qua erga fe bencuolentia affici, uni;*nbsp;cuic�ftt pr�fcriptum. hic i v l i v s: Non uideomifrater,inquit,quidcontrdnbsp;dici queat,atque illud quo pado fuftineri,hunc, qui ifta egerit ex operibus legis nonnbsp;el�� efFedum iuftumjtaque expedo mox quid ipfe dicas, Q_v id d i c a as, in^nbsp;quam i Enimuero id quod neceft� eft, fcilicet me his Apoftoli uerbis potifsimum figt;nbsp;dem habere,pr�fertim cum ille idem in alijs locis confirmer. Quemadmodum icrib�snbsp;ad Galatas,inquit:Nos cognofcentes,qu�d non iuftificatur homo ex operibus legis,nbsp;nift per fi'dem i E s v Chrifti,0d nos in c H R i s t v m lefum credidimus, ut iuftifi*:nbsp;caremurexfide christ i, �d non ex operibus legis, quoniam non iuftificabiturnbsp;ex operibus legis omnis caro.Et rurfus, ft ex lege eft iuftitia, CHRIST VS fruftranbsp;mortuus eft, Videtur ergo nobis ex Apoftoli uerbis, ne ft uim quidem legis totam,nbsp;quatenus fcriptura loquitur �d pr� fe fert,non folum operibus externis, fed inteftinanbsp;etiam mentis religione erga Deum quis comprehendat,fic plene,0d uere iuftificatumnbsp;cumei��, ET ILLE:Mirumprofedohoc,inquit,fedexplanamihi qu�fo,quinbsp;res tibi ita fe habere uideatur. aggrediar, inquam, fed te prius id monebo,nbsp;cum anceps tibi locus in Paulo occurrerit aliquis, quern fit difficile explanare, atquenbsp;difroluere,tu nihil in eohumile,nihil ufitatum,nihil tei renum ut cofideres, fed omnianbsp;alta,fingularia, diuina, ft ueros eius fenfus uoles confequi, ueluti in hoc loco, cum denbsp;iuftitia,�d de iuftificatione mentio fit,concipiendum eft in animo excelfius quiddam,nbsp;quam id,quod de ui,0d notione communis iuftiti� in mentibus hominum infttum eft.nbsp;Ac quod diximus nuper,cum de iuftitia Dei,qu� reuelatur in Euangelfo uerba facenbsp;remus, idem nunc repetimus,Iuftitiam non ftngulare genus uirtutis, led uniuerfamnbsp;in Paulo ftenominari uirtutem. Quam quidem in nobis humana etiam philofophianbsp;inuenit, ut iufti illi dicantur, qui nullo prorfus crimine cuiufque generis, quod legis:nbsp;bus uetitum improbatume� ftt,impliciti funt,neque quicquam omnino contra legesnbsp;committunt. Sed ut tunc diiTeruimus, �d nunc de integro confirmamus,hac humananbsp;iuftitia,uniuerfo uidelicet genere uirtutis poteft quifpiam homo ex lege,�d operibusnbsp;legis iuftificari, coram Deo autem nequaquam poteftiSed is poteft folus, qui diuin�nbsp;iuftiti� honore,atque dono ab eodem Deo fuerit illuftratus. Quantum autem Deusnbsp;homini, �d diuina ratio noftr� ration!, tantum genus generi, �d ilia Dei iuftitia huicnbsp;legum, �d hominum antecellit iuftiti�. Porr� hanc fuam iuftitiam Deus, turn pro^nbsp;pter fidem, qu� habeatur ei,exercet ipfe, �d adhibet erga nos, turn etiam in ipfa fide,nbsp;hoc eft, in habentibusei fidem inform�t, atque imprimit. Quodpaulo ante dixitnbsp;Apoftolus, reuelari iuftitiam Dei ex fide in fidem. Neque earn poteft aflequi iufticnbsp;tiamquiiquam uellegis,uelhominisullius eruditione,difciplina^ inftrudus,niftnbsp;is per fidem C h r i s t i ad Deum fe adiunxerit. Qualis autem ilia Dei iuftitia fit,nbsp;6dquo � genere cenfenda, ac definienda, utinam quidem plane poffemus exprimere:nbsp;fed tarnen de ea,ut aliquid dicamus, adnitendum nobis eft. Non enim d�funt, qui di;*nbsp;cant perfeda quoque ad beatam uitam confilia in lege ueteri expref�� fuifte,eademcpnbsp;prorfus moralia pr�cepta,�d Iud�is,Sd nobis efl�inifi quod nos gratia Dei per fidemnbsp;magis adiuuamur. Sibi enimipfis inlege, �dfu� tantum opi, atque auxiliohomi*�nbsp;nesfuil�� relidos, qui nunc in fide chri STI diuin� grati� dono, ��illuftranturnbsp;magis, ad melius Deo obtemperandum roborantuif Quod extremum ut uerumnbsp;fit (certe

f�t (certe enim paratior nobis ab Deo eft gratia) non tarnen nobis uidetiir neque de perfectionis coniilijs, nequedemoralibus pr�ceptis in iege fcripta Moyfistam fa=nbsp;cileefle concedendum.Sed quoinodo in fide c H R I S T 1 plan� iuftificemurjid quodnbsp;� in lege non po{Eimus,ratio nobis,quantum adiuuerit nos Deus,altior eft inueftigannbsp;da,ad quam aditus priinum nobis ex Apoftoli uerbis fit, Qtii pofteaquam oftendit,nbsp;omnes omnino,S� Gr�cos natur�,8� legi lud�os pr�uaricatos cfl�,mundumc5 reumnbsp;totumancipitieuentu,� Dei omnipotentis iudicio dependere, ne forte obrjciat ali#nbsp;quis, fi� dicat, Redeat ergo ad Moyfis legem mundus, illius cj; mandata euftodiat,nbsp;iuftificabitur uniuerfus : r�fut�t ftatim huiufmodi oppof�tionem, �C diferte confiranbsp;mat, neminem pofte coram Deo non ex lege modo (hoc enim ant� dixerat) fed ne exnbsp;operibus quidem legis, quod hic aperte pronunciat, iuftif�cari : aff�rt�p rationem di^nbsp;di fui, Quoniam per legem, inquiens, cognitio eft peccati, Quafi dicat, iuftitiamnbsp;illam, qu� acquiritur ex lege, cognttionem tantum eff� peccati, ad eum fi'nem, utnbsp;peccatum uitetur. At ilia, qu� ex Deo eft, iuftitia, num cognitio �� ipfa peccati eft,nbsp;ciusep uitatio; Minime ilia uero: Nullum enim ea cognofeit, aut faltem non animacbnbsp;uertit peccatum, neque in peccatis uitandis, fed in omnibus pr�claris, atque fublisnbsp;mibus rebus,acftionibuscp tradandis, ac fufeipiendis occupata tota eft, Qiiod totumnbsp;ut uidcamus cuiufmodi fit,intelligamus prius in quo Moyfis lex �f�de C H R 1 s T Inbsp;differt. Qu� enim utraque unumDeum proponit colendum, atque amandum, consnbsp;fentiunt in idem amb�, Vbi uero lex cultum Dei �d amorem hominibus proponit,nbsp;ut fit hominibus ipfis pr�fens, 8� propitius, adbona terr� acquirenda, ��pofsidensnbsp;da Deus,inhoc ftatim c H R i s T i fides ab ea incipit diferepare. Fides enim fie nosnbsp;bis amandum Deum proponit, ut omnem ex nobis amorem terrenorum bonorumnbsp;penitus eqeiamus, atque ilium uniuerfum in unum Deum conferamus, ut fit nobisnbsp;non tam author, donator c�terorum bonorum Deus,qu�m noftrum ipfe bonum:nbsp;neque ab eo nos profedi ad alium finem contendamus, fed in eo ipfo uno, ut fini nosnbsp;ftro infiftamus,Nam fi in alienis ab ipfo Deo bonis,�t terram redolentibus inf�xa fintnbsp;uota, �� defideria noftra, atque itaDeum nobis adfcifcamus, ut ipfe dator nobis, ��nbsp;donator illiufmodi bonorum fit, quod Moyfis lex, quatenus fcripta eft, femper, fi�:nbsp;pr�cipue hominibus proponebat,quis non intelligat potior� nobis tanquam Deumnbsp;alterum ilium eft�,ad quem cupiditate potiundi anhelamus,qu�m eum,a quo noflr�nbsp;huiufmodi cupiditati fperamus fubuentum, fi� fuppeditatum iri lt; Etenirn finis femsnbsp;per pr�pollens, fi� pr�cipua caufa omnium caufarum eft, in eamcp maxime amore,nbsp;fi� ftudio contendimus, utappareat,cum Deum ita amamus, ut bona alia qu�damnbsp;ex eo confequamur,nos ilia magis bona,quam Deum ipfum amare,^fi� ueluti Deumnbsp;potiorem nobis ducere, in quem peruenire del�deria noftra, quam a quo ilia dirigi,nbsp;fi� ad finem deduci uolumus, Inhoc ftatu lex Moyfis,2� fill] legis eius fuerunt,ut cosnbsp;lerent quidem, fi� uenerarentur unum Deum, uer�m idcirco colercnt,ut eos ipie innbsp;terram expedatam deduceret,propriamc^ eis illius pof��fsionem traderet,qim regnonbsp;terrenarum cupiditatum in populo Ifra'�l � lege permiftb, cum homines ilia fuos pasnbsp;tiatur magni �ftimare,diuitias,honores,imperia^ cxpetere,procrcationi operamdasnbsp;re,familias augere, fuum ius perfequi, iniurias illatas liti, S� iudicio ulcijci, atque hi snbsp;deinde in hac tanta colluuione affedionum, fi� cupiditate rerumearum qu�certasnbsp;tim expetuntur, ab omnibusip ambiuntur, quafdam r�gulas apponat, quantum, ��nbsp;quo pado, fi� aduerfus quos agere, qu�rere, uindicare^ fit V^ttum, hanc legem quinbsp;adfciuerint,eiusc�mandata feruauerint,iufti fuerint illiquider^fed apudhominesnbsp;tantum,2� legi illi iufti: Apud Deum uero ipfum nullam uer� iuftiti�,qu� fola diuisnbsp;na eft,laudem obtinebunt,Nam neque Deus ipfe hoc genere iuftus eft, ut eadem fibinbsp;expetat bona,qu� homines concupifeunt : in eis uero expetendis � uiolatione legis,nbsp;fi� ab iniuria omni caueat, Sed eft iuftus Deus, omnibus diuitias bom'tatis fu� disnbsp;ftribuens, nihil ipfe omnino infra fe appetens,nullam � quoquam iniuriam, tanquamnbsp;l'ple I�datur,agnofcens.Quodfaciunt eodemprop� modo,ineoc� Deum imitantnbsp;tur,qui per fidem Christi illius exemploimbuti, neque ftudio, neque cupidi^nbsp;t�te ulla inh�refcunt in terrenis, fed omnem uim fuam amandi a� cupiendi in Deo

jpfojUt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuo unico bono conftituunt.Ht cnim banc Dei iuftitiam, �C boriitatetri

�cquabilem ommbus,bonum omnium expetentem,omnibus opem ferentem.nemint incommodum, ne inimico quidem, aut hofti procreantem, falutarem cundis, expertnbsp;tern terreux cupiditatis, aliorum maleficia fuis beneficqs obruentem, hauriunt ipfonbsp;Deo donante, � largiente ampliter, �6 in femetipfis accipiunt, Deot� fimiies cfFecf�i,nbsp;quoad quidem homini fas eft,humanis animorummorbis omnibus ex fefe eiec'bs,de^�nbsp;ferunt imaginem in fe omnipotentis Dei:neque r�gulas ifti qu�runt concupifeendfjnbsp;fed nihil mortale,06 caducum concupifeunt omnino:tantumc� abeft,ut alienum quidnbsp;appetant, ut ipfi ultrofuimet, fuarumc^ rerum omnium omnibus indigentibus fintnbsp;liberales,Haec nos per f�dem opera iuftiti�,longe difiundla � legalibus iuftitijs S6nbsp;�ari,2lt; colere uult Paulus,ad Philippenfes feribens, ut fynceri, �6 inofFenfi fimus, innbsp;diem christ i,inquit,pleni�^fru(fiibusiuftiti�his,quiper i E s v M Chriftumnbsp;funt in gloriam,�6 laudem Dei, His talibus iuftis ut Paulus idem alio loco ait, Lexnbsp;non eft pofita, fed ipfi magis funt lex, quorum fi reliqui regerentur arbitrio,aut finbsp;miles eorum efl� uellent,inutilis in totumlex,�6 fuperuacanea exifteret,qu� iilis tannbsp;turn dominatur,atque pr�lcribit,qui uias carnales,96 lubricas infiftentes,� prolapfio^snbsp;ne Omni propter metum ftipplicq debent cauere. At h�c minime pr�clara, nequenbsp;apud Deum magnimomenti uim obtinens iuftiti� eft ratio,ut ex ea pofsit ucre quifsnbsp;quamapud ipfum iuftificari. Ilia pr�clara eft, �6 fblida, �6 integra, totiuscj? iuftiti�nbsp;uim coram Deo obtinens,qua� fibi fa(�lorum,morumc� fuorum exempla ex Dei uiri�nbsp;tute, atque fadts iudicat eft� petenda.Hoc fie pofito, uideamus eadem'ne fint in fidenbsp;CHRIST i,qua� �6 in lege morum pr�cepta,ucl ipf� morales potius acftioncstqu�nbsp;ctfi utrobicp ab Deo dedu�l� funt,ill� tarnen legis, ad terr� pr�mia conuerf� funtjnbsp;noftr� �6 ex Deo,�6 in Deo conftituuntur, Illae humanam quandam iuftitiam refpi^snbsp;ciuntjUt cum hominibus,�6 inter homines tut�,pacatec{j uiuere liceat, 86 in co tarnennbsp;gratia Deo habeatur,Noftr� illius diuin� iuftitiae eminentis,86 fingu�aris exemplo,nbsp;86imitationefuntinfignes. Nam ut de liberalitatc nunc,�6de beneficentia potifsi^nbsp;mum loquamur, excmplumc^ in his uirtutibus proponamus, num poteft uideri eo^nbsp;dem modo fore liberalis is, qui pecuniam quidem propter alias etiam caufas, 86 pros�nbsp;pter ipfum fe maxime diligit,atque conquirit,ueruntamcn ita conquirit,ut nec^ iniunbsp;riam propterea cuiquam ullam affcrat,86 apud fe liberalitati quoque ex illa,86 opitus^nbsp;iationi egentium efk uelit locum,86 is,qui pecuniam non alio prorfus nomine amat,nbsp;nec ullum ex ea frueftum alium cognofeit, qu�m benigne facere c�teris, 86 inopibusnbsp;�x ea, atque egenis opitulari i magnam profed� iam oportet inter h�c duo liberalis�nbsp;tatis genera interefle diftantiam. nam qui ex illo priore genere fuerit liberalis, is pcs�nbsp;detentim,�6 caute fibi i�mper primo profpiciens, femper fuorum commodorum pos:nbsp;tiorcm rationem ducens, erogabit de fuis bonis pauperibus, tanquam ancipiti curanbsp;diftra6Ius,quemadmodum pofsit rebus fuis faluis,c�terorumquoc� faluti,86 nccefsis�nbsp;tati fubuenire,Nofter uero nulla illiufmodi ratione fui habita, ut qui confidens Deonbsp;alias fibi opes,alias diuitias in c�lo paratas habet,de his terrenis opibus duntaxat idnbsp;co^tabit,quo padlo per eas pofsit incommodum,86 egeftatem proximo fuo depellcssnbsp;reX^eus porr� qui utrique 86 Iud�o,86 fideli in agendo op�r� mifericordi� uerfaturnbsp;ante oculos,quemadmodumuerfaturt�non^ne per terrorem lud�o, fideli per amo^nbsp;remc� Quod quidem fie fe habere necefl� eft;Etcnim lud�us, qui bona terr� facit plunbsp;rimi,Deumc� fibi datoremillorum bonorum inuocat,86 precatur,parebit Deo impe^nbsp;ranti,86 monenti,ut proximum fuum ex illis bonis, cum is eguerit, iuuet, 86 fuftens:nbsp;tet,Parebit autem ob earn caufam, ne fi minus illi dido fuerit audiens, ofFenfus, atc^nbsp;iratus Deus ab eis ilium bonis, ad quatipfe pr�cipue amore, 86 cupiditate labitur,nbsp;abducat,86 abftrahat.Qiu eft in lege Moyfis, quatenus litera fert, propofitus imprissnbsp;mis legem illam adfeifeentibus timor,ut colant unum Deum,illic� obcdi�ttquo dins�nbsp;tius terr�bona comedere,86 tranquille illis eosliceat frui, Deo obtemp�rantes. Qiiinbsp;fi minus obtemperauerint, turn intelligant 86 uereantur fe 86 terra ipfa 86 fru�ibusnbsp;terr� quibus tantopere deledentur priuatos 86 fpoliatos ab eodem Deo fore. Nosnbsp;iiero fide CHRISTI inftr�di,cum inopibus, 86 in�eris fubuenimus,idcirco opusnbsp;mifericordix

mifericordi� pr�ftamus,qu�d confidimus illo modo fummum bonum noflrum nos adepturos tpfum Dcum,m quo,non in alio fini aliquo nobis propof�to omneis fpesnbsp;noftras, 2lt; omnia defy der ia figimus, Qvi� ergo po�unt cadem efl� moralia, fi nequenbsp;ex eodem iuftiti�, �C bonitatis fonte depromuntur neque ad eundem finem re^nbsp;fpiciunt Sed in illis �udaicis auaritia quaedam femper commixta fit, qu� 8lt; in fintnbsp;ipfo fpedatur : opes enim bona terr� pr�cipue expetit ,S�^ in agendo, operantnbsp;docj? coniungitur, nunquam enim folutam 0^ liberam finit progredi mifericordiam�nbsp;Nobis ucroS^ex Deo ad operandum,faciendumcj; rede profedis,0i inDeutnnbsp;femper intuentibus, ncoue ufpiam alibi pratmium aciionum noftrarum conftituen^nbsp;tibus,qv.am in eodem�)eo, uirtus ,2lt;iufi:itia non bumano modo,fed diuinitus,nbsp;neque expr�ceptis legis, fed ex Dei exemplo, imitationec^ fufeepta eft: quod innbsp;iina � nobis uirtute didum, de omnibus fit eodem modo didum� Quo etiam pa:#nbsp;tet nullum pcifedum confilium dari in lege, quod daturin fide. Ad terram enimnbsp;tendentibus, �� in terra, fpe,atque amove conftitutis, reputantibus^ ex bonis,nbsp;frudibusterr� iubfidium fibiad uiuendum,Slt;l�titiam,atque expletionem anis^nbsp;mi efle euenturam, nullum inligne confilium dari poteft, quod euadat ad perfedio#�nbsp;nem,Et fipoflet, non file, qui omnia l�gitima legis implel�� fedixerat inEuangC�nbsp;lio audilTet � domino, fi uellct perfec'tus efl�, ut abiret, uenderetc^ omnia, qu� ha�:nbsp;beret, �d diftribueret pauperibus, reuerfusip fe fcqueretur. H�c enim perfedio Sd'nbsp;operis, �f confilq in CHRISTO folo, �C in Euangelio eft : ea re quidem, quodlnbsp;nullus eft credentibus conftliorum,�lt;operum,nifiDeusipfemetfinis propolitus:nbsp;qui uero alios fineis, alia bona, ad qu� fpe, 00 amore tenderent, fibi defignauerunt:nbsp;binon modo ab imitatione diuin� iuftiti� longe abfuerunt,fedne ipfam quidemnbsp;human� iuftiti� ex lege rationem cumulate funt adepti.Qiiod ergo didum eft, id�^nbsp;f�pius � Paulo, qu�d ex operibus iegis non iuftificatur omnis caro coram Deo, 2gt;inbsp;lib�r� eft,8lt; fimpliciter didum,quoniam uera iuftitia ex lege non acquiritur� Niliilnbsp;enim ad perfedum adduxit lex,ut idem ipfe pronuntiat ad Hebr�os fcribens:Eftc^nbsp;prioris mandati abrogatiofada propter imbecillitatem eius,inquit,amp;: inutilitatem�nbsp;Sed h�c de lege ueteri, ut in lit er a deferipta eft, intelliguntur. Nam fi fpiritualiternbsp;illam accipiamus, idem eft Icgi illi fpedatus finis, qui nobis pr�fens, �i. cognitusnbsp;iam eft Chriftus. Accipimus autemhic iuftificationem non pro remilTione dunta:#'nbsp;xat peccatorum,quod nonnullt interpretati funt, fie enim ei��t SC in lege iuftifica^nbsp;tio, in qua pro peccato offerentibus SC facrificia ilia inexpiationem fui facientibusnbsp;tdentidem�Deodimifliopcccatorum proponitur.Sedh�ceft iuftificatio ampliornbsp;qu�dam diuiniorc^ iuftitia, qu� ex fimilitudine Dei ab eo in nos f�dem illi habensnbsp;tes duda,6C deriuata eft.Qtiam Paulus ut afl�queretur, illam humanam ex lege iu�:nbsp;ftitiam pro ftercore fibi haberi conf�rmauit. H�c demonftrata, SC cognita in fidenbsp;Chrifti iuftitia legem ueterem Moyfis antiquauit,�C fuftulit,Aut enim illius omnLnbsp;no ccrimonias,tanquam umbras abiecit,aut morum,�C religionis pr�ccpta ad fubli:#nbsp;miorem finem erigere eft conata. Si tarnen antiquare eft explere, atque abioluere,nbsp;quod rude antea erat, �Ctantummodo inchoatum.H�c, inquam, iuftitia ea ipfa eftnbsp;quaminEuangelio c HR 1 S T v S turbas,�Cdifcipulosdocens,exponereeratfo?nbsp;litus,cum ita dicebat: Nifi abundauerit ueftra iuftitia plus qu�m ilia Scribarum, SCnbsp;Pharif�orum,hoc eft,plus quam illorum,qui ex lege, SC ex legis operibus iuftitiarrinbsp;funt confedati, non ingrediemini in regno c�lorum�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuftitiam ipfe

defcribebat,enucleatec^5 tradebat,in quibus lex deficeret,demonfeans : �C quomod� Deum debeamus in ipfius diuina ilia iuftitia imitari ubique nobis inf�nuans.Per le#nbsp;gern autem qu�d cognitio eft peccati,ad eum finem didum eft, quoniam lex popu#nbsp;lo Hcbraico lata eft,qu� illi efl�t tanquam adhuc puero �C adolefcenti p�dagogus,nbsp;illumc� in unius Dei cultu cotineret,pr�ciperetcp Si doceret,qu� efl�nt tantifper SCnbsp;cauenda,�C fugienda,quoad tempus 8C opportunitas fandioris pr�cepti adueniret,nbsp;fient ad GalatasfcribitPaulus:Lex tranfgrefl�onum caufa appof�taeft,inquiens,nbsp;quoad ueniret fernen, quod fuit promiflum. Porr� imbecillitatis eft figi�atim mo#nbsp;nere, SC monftrarehoc,S� illud deuitandum eire,�C in earn quafi uiam nos deducere,nbsp;F J qu�

qu� omnibus pcriciilis infefta^Sd obfefla difficilem ubic^ 80 anxiam habeat caution nem,Il!a uia eft commodaj�� longe magis nobis falutaris,qu� altiore quadam femttanbsp;nos fine fufpicione, 8lt; metii ad optimum finem perducit. Propofita itacp eft in legenbsp;peccati cognitio,uel ut illud,quoad poterat,uitaietur,ac efFugereturruel fi id minimenbsp;poterat,quemadmodum quidem non potuit, ad remedium pr�ftantius confugere^nbsp;tur,quod eft in Euangelio dac� nobis,atc� oblatum, intelligo, IVLIVSnbsp;inquitj�C nunc demum mi frater confiteor ignoratum mihi hue diu in Paulo locum,nbsp;aperiente nobis Deo,patefadum nunc plane,at(� illuftratum efle : �d reuera ita eft,nbsp;ut ex communibus hominum lenfibus,atc^ ex quotidianis rerum terrenarumconfynbsp;derationibus nequaquam poffit Paulus intelligi,Sed in ccelum aftendendum eft. Sinbsp;exdiuinis illic uirtutibus,atc^ confilijshuius hominis uirtus,menscpinueftiganda,nbsp;qui no iuftificationem in carnis operibus,nec^ iuftitiam Dei in humanis uirtutibus,nbsp;fed utranep in Deo,0i ex Deo diuino in iilo modo,hoc eft eminenter, �i fupra omnenbsp;reicreatecaptum,innobisueroperfidem C h R i S T l imitandaDeinatura,8dbonbsp;nitate pofuit,quod eft maximum ipfum nobis � Deo beneficium.ltaq; luminehcc fenbsp;mel uerae inteliigenti� illato,non folum ifte locus,fed tota fere epiftola,qu� ad Ga^anbsp;tas fcripta eft, mihi uidetur efle declarata, A T Q.V i Hi frater fnquam,nbsp;quod amp; hie, 8iibi confirm�t Paulus, iuftum ex fide uiuere,etfi de eo nobis ante eftnbsp;didumitamen dicendum aliquid etiam nunc eft,ut imbecillitatem legis melius com^nbsp;prehendamuSj�i ea qu� paff�m in Paulo tanquam iemina diuinarum uirtutum fparnbsp;fa funt,altosc�,ac reconditos illius fenfus percipcre ualeamus. Eft igitur uita qu�d�,nbsp;qu� iliam fidei noftr� donatam ab Dco,imprefl�mc� in nobis iuftitiam profed� co^nbsp;mitatur,illi ipfi iuftiti� dignitate par.Sicut enim iuftitia ilia ex Deo in nobis ineft,ficnbsp;QC uita.Et quemjidnjodum iuftitiam ille nobis fu� bonitatis,iuftiti�cp eft�giem, obfinbsp;demep erga nos optim� uoluntatis,fic amp; uitam pr�bet,imaginem ft�� immortalita^nbsp;tis,Cumc^ Dei ilia iuftitia,qua credentes fibi,fidemc� hab�tes Deus ipfe infignit, itanbsp;excell�t,atop emineat, ut cumhac legis iuftitia comparata humanamiftam omnemnbsp;obfcuret �quitatem,iniquitatemc� eam quodammodo potius uideri cogat : fie uitanbsp;ilia,qu� diuin� cornes eft iuftiti�,mortalem uitam hanc morti,qu^m uit� oft�dit conbsp;iundiorem.Etenim profedo bonus,8^ iuftus eft Deus,eosc�,quos fui d�dit efl� imi^nbsp;tatores,non folum in uirtute,atc� in iuftitia,fed in uit� quoqj genere uoluit i� imita;�nbsp;ri,ut immortalitatem Deo fimilem afl�quereutur,qui fimilem Deo eflent eius fingunbsp;iari b�n�ficie iuftitiam afl�cuti. Atque ut ipfe femper uno modo beatifltmus, fie hi,nbsp;qui fe ad eum per Ghrifti f�dem adiunxiff�nt,in fiac quidem uita beati,in altera ueronbsp;client feipfis etiam beatiores.Proinde totus ifte ordo fie texitur, f�ri�s cp deducttur.nbsp;Ut nos quidem fidem ergaDeum afferamus,qu� quanquam ipfa diuino munere ali^nbsp;tur,�� firmatur in nobis,aliqua tarnen eft pars in ea noftr� uoluntatis. Deinde iftanbsp;fides Dei omnipotentis iuftitiam excitat,per quam ille ut eft uere bonus, non igno;�nbsp;feit folum ad le accedentibus,^^ per f�dem i�l� illi dedeptibus� fed eos ead� propre iu^nbsp;fiitia,qua eft ipfe pr�ditus,�� eodem gepere bonitatis exornat. Turn autem fie ornanbsp;tos,amp; eff�dos fandos in gratiam,in amicitiarn,in cognationem recipit, adoptatep innbsp;filiorum nomen,uitam^p illis beatam,8C immortalem tribuit, longe abhorrentem abnbsp;hac uita,qu� m�roribus,�i doloribus,�i periculis, qu� denit� morti, S� corruptionnbsp;ni tota addida eft,Quam quidem fragilem,ac mortalem uitam non iuftiti� illius donbsp;num,fed tantum natur� retinemus,iuftiscp ea,atque iniuftis promifeue data eft.Cunbsp;ius etiam auferend�,aut relinquend� lex habet poteftatem, tribuend� uero nequannbsp;quam,Si quis enim commifetit in legem co genere peccati, cui poenam mortem lexnbsp;ipfa fanxerit, is lege interimitur, nee habet poteftatem lex p�nam illi remittendi,nbsp;peccatumcpcondonandi. Nihil enim pr�ter pr�fcriptum, �lt; conflit uturn nouare,nbsp;nec quod femel in ea l�ndum eft, lex commutate litera una poteft. Qui uero legemnbsp;ad unguem feruauerit,nil^ in ea o^nderit, quamobrem morte efl� dignus cenfeannbsp;tur, huic non noua aliqua uita donatur, fed quam ipfe per l�fe habet, ei uita ilia rennbsp;Jinquitur,qu� eft natur�, non iuftiti� uita, ut illud tantum legis f�t donare uitam,nbsp;quibus non eripiat, Quod f� iuftitiam illam, quam intelligimus ex iuftif�catione, ��nbsp;qu�ri

IN EPIST, PAVLI AD ROM, qu�rimus,fua ccvta uita confequitur,qua: non natur� f�t,{�d eins ipfius nifti'tiae pronbsp;pria,nullius autem donand� uit� habet lex facultatem. Igitur ne eam quidem iufti�#nbsp;tiam donat e lex poteft, per quam uita acquiritur pr�ftantior. Quo peripicuum fitnbsp;non efl� ex lege,neque ex operibus Icgis iufiificattoncm, Atque ego hoc non pla^nbsp;nius exprimere pofrum,qu�m ipfemet Paulus,ad Galatas fie inquiens : Si data efl�tnbsp;Iex,qu� pofl�t uiuificare, uere ex lege efl�t iufiitia : fed conclufit feriptura omnianbsp;fub peccatum, ut promiflto ex fide i E s v Chrifti daretur credentibus.Quibus exnbsp;uerbispatet,quoniamuitamdare lex nobis fuo, S� proprio munerenon poteft, nenbsp;cam quid� pofl� ab ea dari iuftitiam,quam neceflari� uita ilia cofequitur. P R Onbsp;S V S tibi aflentior, i v L i v S inquit �C quoniam de quo antea f�pe dubitauCi�nbsp;ram, nunc foluto, Si pacato fum animo,fatis in memetipfo concipiens,neminem pofi=nbsp;fe ex lege, neque ex operibus legis iuftificari, quando altior quaedam iuftitia, qu�mnbsp;ifta humana ad iuftificandum qu�riturtqu� uni fidei donatur ab fummo Deo,ut is,nbsp;qui ci credit in fimilitudinem, ac imitationem diuin� iuftiti� deducatur � quoniam,nbsp;ut dico,inquit, h�c iam mihi percepta eft iuftificatio, locusc� diffi'cilis. Si arduus innbsp;Paulo explanatus, peto nunc � te, ut de ipfafide, quid ea fit. Si unde tantum hono;:nbsp;ris. Si grati� apudDeum obtineat, uelis mihi explicate, Tametfi enim magnamnbsp;partem per me ipfe, quid ilia fit, quantumep ualeat, intelligere mihi uideor : tarnennbsp;non ita mihi ipfe fatisfacio, ut fpero abs te iri i�tisfadlum, recte hocnbsp;inquam,mi fraterexquiris, 2lt;ab hocaditu,ac tanquam ueftibulo noftr� difpu^nbsp;tationis, fi dux, Si monftrator nobis affuerit Deus, ad flla fccreta, occultac� uenie#=nbsp;mus, in quibus pofitum eft fummum Si maximum fidei CHRISTI myfterium.nbsp;Quare eiufdem Dei fpiritum, opemcj implorantes ab ipfa ordiamur uerbi ui. Eftnbsp;cnim multiplex in communibus hominum fermonibus. Si in ipfo quoque Paulonbsp;uerbi huiusfignificatio.Interdum enim fides eft in ditftis ucritas, �C in fatfiis intc�nbsp;gritas,cum fide nihil, necfimulate agitur,aut dicitur,ex quo ufusLatini fermo^nbsp;nisita loqui confueuit, cum quid fine dolo �d fallacia fadum fit, bona fide id fuifl�nbsp;adum.Itemc�bona exiftimatio eorum qui negotiantur, fides appellatur, cumretfnbsp;dCiillis res pecuniaria committi exiftimatur,qua fide Si forenf�a commercia,glt;nbsp;omnis mercatura potifl�mum continetur, Qiiod etiam latius patet in omni opi^=nbsp;nione integritatis, 06 iuftiti�, cum eum,qui muneri alicui, imperio'ue pr�pofitusnbsp;f�t, fidem ftiam pr�ftaturum efl� conf�dimus, ut cundis aff�dis iniui ia. Si adnbsp;dem illiiis confugientibus ,paratum uideatur efl� in illius prudentia, �quitatec^nbsp;pr�fidium. In feriptura uero aliquando fides eft ipia conicientia intus dijudicans,nbsp;quid uerum fit. Si quid falfum, in his quae aguntur, amp; quid f�muhtum,ac fucatum,nbsp;quid i�ncerum,8lt; f�mplex, Qyio fenfu Paulus : Quicquid ex fide non eft, pecca^nbsp;tum eft,inquit,ex fide idem, quod ex ueritate,�� l�nceritate confeienti� intelligens,nbsp;Nonnunquam etiam fides conftantia eft in pr�ftando,quod quis promiferit,utnbsp;paulofupr�Paulus:Nunquid horuminfidelitas fidem Dei abrogabitlt;hoc eft,flnbsp;binon fteteruntin his,qu�Deo promii�rant,num item non ftabit promifl�s fuisnbsp;Deus�Sedut h�c, �� c�tera fidei fignificata omittamus, quae ad nos minus perssnbsp;tinent, ueniamus ad id, quod noftrum eft, ut fidem intelligai^�^s efl� credulitatem,nbsp;non eam, qua faciles fumus ad credendum, fed earn, qua credimus,qua in fenten^nbsp;tia, 60 facere fidem, amp; habere, amp; in ea fide efl� uulg� homines loquuntur, quod eftnbsp;in-omnibus credere,Slt;uelperfuadereahjs,uel perfuaftira ipfumefle, Sed nos, quinbsp;fcripturarum more loquimur, fidem CHRisTi cum pronuntiamus, in uno hocnbsp;fidei uerbo totum id intelligimus,quod eft credere Deo,amp; C H R I s t o, illi^ con^nbsp;fidere. Non enim fides noftra f�mplex eft credulitas,quanquam fedes, Si fundamcn�;nbsp;tum fidei credere eft, Sed fides in Deum plena, atque integra eft, ita credere, ut con;*nbsp;fidamusjhoc eft, ut non minus ipei infit in ea, qu�m credulitatis, Etenim ea credi**nbsp;mus, quorum magna pars ad nos ipfos pertineat,2lt;femper confidere,credere etiamnbsp;eft. Credere uero ipfum non continuo confidere:utcum credimusDeum efle,re;*nbsp;dumid quidem eft, glt; neceflarium, fidei debitum, Sed tarnen hoc ueteres etiamnbsp;Gr�cijgentes^fer� orancs crcdiderunt,nec uitn propterea tarnen fidei tenuere�

Vbi ergo iam incipit apparere fides i cum id,quod fequitur, etiam credimus Dciiin fieri remuneratorem omnibus quasrentibus fe. H�c nimirum ab Deo remunerationbsp;cum eft � nobis cr�dita,quoniam quidem pertinet ad nos,facit, ut confi'dere incipia^nbsp;mus Deo,2lt;; cum credulitate ipfa fpem iun�am habeamus,fi eum qu�fierimus,atcpnbsp;cum amore,ac de�rderio ad eum fuerimus conuerfi, fore nos illius bonorum, beni^nbsp;gnitatisc^ participes.Qiiod confidere uticp eft, 00 no folum Deo, fed etiam in Deumnbsp;credere, Ac ut maiore cum authoritate de fide ipfa loquamur, definttione Apoftolinbsp;in medium adducamus, Qlu fic ad Hebr�os inquit: Fides eft fuiceptio rerum ea#nbsp;rum,qu� fperantur,index earum,qu� non cernuntur. Hic IVLIVS* Fidei,nbsp;inquit,definitionem ex Paulo affers:qu� quam obfcura femper habita fuerit,conflis=nbsp;datio omnium fere interpretum demonftrat.Sed tu mi frater uerbum illud Gr�cumnbsp;hypoftafis,quod c�teri tranftulerunt fubftantiam,cur fufceptionem conuerteriSjau#:nbsp;dire ex te aueo.Certe enim uerbi huius ipfius cognitio,cu rite per cepta fuerit, quafinbsp;lumen quoddam extiterit ad huiuice loci obfcuritates, 00 tenebras illuminandas*nbsp;SVSCEPTiONEM uoco, inquam, uim, �� fententiam Gr�ci uerbi fecutus,nbsp;quo vcatswoc non folum fubliftere,hoc eft manere,atque h�rere in feipfo, quo fenfunbsp;treis in diuinitate vsToszwas efle dicimus,quas nos tranftulimus perfonas :fed fuftis:nbsp;nere etiam quoddam eft,2lt; fubmitterCjac fupponere fe, fiue negotium aliquod, mu^;nbsp;nus\ie recipiaSjquod pro tc fubire,aut pro altero paratus fis, fiue cuipiam fpei, autnbsp;opinioni,aut fententi� temetipfum fubijcias,Atque hoc uerbum alijs quoque locisnbsp;Apoftolus,ut ad eoidem Hebr�os : Cohortamini uos ipfos per fingulos dies,quo#nbsp;adufque uocatur hodie, nequis ueftrum obdurefcat ex deceptione peccati : Partici#nbsp;pes enim fadi fumus chri st i,fi quidem principiumhypoftafeosufque adfi#nbsp;nem firmum retinuerimus, hoc eft, fi permanebimus in eo, quod � nobis eft fufce#nbsp;ptum,fi non exciderimus fpe, �� fiducia erga Deum. Et ad Corinthios : Mifi fra#nbsp;tres,inquit,ut ne gloriatio noftra de uobis inanis fit in hac parte, ut quemadmodumnbsp;dicebam,parati fitis,ne fi forte ueniant mecum Macedones, amp; ofiendant uos impa#nbsp;ratos,rubeamus nos,ne dicamus uos in hypoftafi hac gloriationis,quod idem eft, acnbsp;in eo, quod fufcepimus, ut gloriaremur de uobis.Indicat autem h�c hypoftafis nonnbsp;leuem quandam,neque improuifam,fed meditate confilio fufeeptam adionem. Vtnbsp;item ad Corinthios:Quod loquor,non loquor fecundum dominum, fed uelut in inftnbsp;pientia in iftahypoftaligloriationis, quoniam multi gloriantur fecundum carnem,nbsp;00 ego gloriabor.Vbi oltendit fe uolentem, ��fcientem fufeipere hanc prouinciamnbsp;gloriandi,qu� tarnen non fecundum Deum fit, fed fecundum iadantiam, �� gloria#nbsp;tionem carnis. Verum omiff�s uocabulis ut ueniamus ad rem,Cum fides definiaturnbsp;ab Apoftolo,fufceptio earum rerum,qu� fperantur,index earum, qu� non cernun#nbsp;tur,fic intelligamus huiufmodi dcfinitionem,ut fides fit,uel fperare ea crededo, qu�nbsp;oculorum uilioni fubieda non funt, hoc eft fpiritualia,^ �terna,uel credere fperan#nbsp;do:quanquam fidei fundamentum fit credere, tarnen ipes ipfa continet in fofidem,nbsp;amp; abfc� fpe fides inanis tota eft. Atque h�c eft propria fidei Christi diffini#nbsp;tio, Nam ��lud�i cum unum elfo Deum crederenf, eumc� colerent, ueneraren#nbsp;tur, atque illi confidere fe dicerent, ipemcg in eo ponerent bonorum afl�quendo#nbsp;rum:ea tarnen ab eo fperabant bona,qu� oculis,�lt; fenfibus percipiuntur, hoc eft ternbsp;rena, atque humana. Nos uero, qui 06Deo credimus, �lt;inDeum per unigenitumnbsp;filium eius i e s v M Chriftum ita confidimus,Slt;l permittimus nos Deo,ut nihil abnbsp;eo mortale, nihil interiturum expetamus, neep digna ifta huiufeemodi munera tan#nbsp;to autore elfe exiftimemus:Sed ea potius fperemus, 06 expedemus ab illo, qu� tri#nbsp;buenti, amp; donanti confentanea funt, magnitudine eximia, perpetuitate �terna. Eftnbsp;igitur uera fides Christinbsp;nbsp;nbsp;Dei: amp; Deo,elt; in Deum credere,quod eft illi con#

fidere,ut iperes ab eo,qu� �terna bona funt : ea porr o huiufmodi, ut nullis fenfibus comprehendantur, fed fint tota in ilia fide,2lt; fpe, fi Deo confidamus, S� fi eum ama#nbsp;iierimus,expedationinoftr�repofita. A v D i o mifrater,i v l i v S inquit,amp;: denbsp;iicrbo hypoftafeos,Chrifticp fide, quo pado illud intelligendum,h�c accipienda fit,nbsp;tuam fententiam probo.Sed cur Apoltolus de fide chri s ti fpeciatimloquens,nbsp;exempla

IN- EPIST, PAVLI AD ROM. 4^ cxempla fidetconftitueritex illis, qui longe tempus Euangelij antecefl�runt, 2lt; innbsp;Abel,Enocb, Abraam,lacob,c3eteriscg patriarchis,fidem hanc,quam diffiniebat,nbsp;fuifl�aff�rmaueiitjhoc eft, quod cupiomihiabste explanari. Non enim uidebaturnbsp;proprie fides in illorum rebus geftis, fed in Apoftoloi urn, 2lt; Deo credentium pernbsp;I E S V M Chriftum diflSniri. Q.V o n i a m inquam 1 v L i amp;^adHebr�osPaunbsp;lus fcribens eos in patribus fuis uoluit commonefacere,ut plus haberet hortatio fuanbsp;ponderis, QC cum exemplum turn graue fit,fi antiquitate depromatur,ad uetuftanbsp;amp; celebrata maiorum fada eos reuocauit,ueteresc^ illi tarnen,cum ea,qu� ger er ent,nbsp;in corpore, atque in umbra tanquam figuias,filt;fimulacra pr�mitter�nt uentur�nbsp;poft aliquot fecula ueritatis, ueritatem ipfam nihilominus iam turn fpiritu fandonbsp;edodi perceperant, amp; fie crediderant in futurum c H R i s T v M ,quomodo nosnbsp;ineum,quemnonuidimus,credidimus.Sedutredeamusadfup�riora:Fides CHRInbsp;s T I hoc habet peculiare in ie,ut ea,qu� nec cerni oculis, neque ullo fenfu percipinbsp;poirunt,ab Deo fola,8lt; potiffima expec�emus,confidamusc� illius benignitati, amp; uenbsp;ritati nos ipfius diuino munere ilia aflecuturos.De quibus idem ifteApoftolus:nbsp;Qii� oculus non uidit,8lt; auris no audiuit,�lt; in cor hominis non afc�derunt, prom;?nbsp;ptahabet Deus diligentibus eum. Et alio loco;Breuis,leuisc� afflidio in nobis,ingt;nbsp;quit,�ternum pondus glori� cr��t, dum non cogitamus ea, qu� uidentur,fed qu�nbsp;non uidcntur.Nam qu� uidentur,ad tempus tantum funt,qu� non uidentur, �ter�nbsp;na.Quod uero ifta ipfa fperare,8C concupifeere ab Deo folo debeamus, qu� �terna,nbsp;�d inuifibiiia funt,iila ratio docet,qu�d hoc folum uere eft Deo crederejatque confis:nbsp;dere.Nam fi ita confidamus, ac credamus, ut ifta appetamus ab eo nobis dari,qu�nbsp;funt terr�bona,non unum iamDeum,fed complureis elfe Deos fufcipiemusiquot�nbsp;quot enim extiterint,ex quibus nobis fit fpes potiundi bonorum mortalium 8lt; ca^nbsp;ducorum,illorumc� fruendi,tot nobis deos,amp; dominos profed� conftituemus.Namnbsp;f�ue � populo fperandus honos fuerit,aut poteftas aliqua,aut emolument�m, popu^nbsp;lus ipi� nobis erit Deus,plus^ illius uoluntati,qu�m Dei opi confidemus� fiue ead�nbsp;poftulabuntur � principe,Dei apud nos locum princeps obtinebit, Denic� in amorenbsp;terrenorum bonorum,qui fuppeditauerit amori noftro,cupiditatibus^ fuffiagatusnbsp;fuerit,is noftram ad fe omnem conuertet fiduciam : ex quo lud�i, qui ad h�c terr�nbsp;bona potifl�mum afpirabant, ad afeifeendos quoque, �d colendos falibs deos, facilesnbsp;f�penumero,�i prompti extitere. Non enim nec� in rebus moleftis, ac triftibus, ilianbsp;bonorum fpe ab Deo infenfibilium fefuftentajpant, �lt; f�pe oblatis aliunde pf^mqs,nbsp;aut uoluptatibus ab Dei ueri nomine deficiebant.C^iod cum i�pe alias, turn in leronbsp;boam pr�cipue,2^ decern tribubus Ifrael fuit manifeftum. Ilk enim ut regnum fibinbsp;ftabiliret,quod ex diflenfione populorum ceperat: illi Ut regem haberentfauentemnbsp;fibi, atque propitium fere omnes � uero Deo, 2lt; cultu Dei, temploc� ipfius fandonbsp;auerfi,ad ementitos deos,2lt; falfa idola transfugerunt, Proinde nos quoe� qui fidemnbsp;CHRISTI profitemur,cum Deo nos credere, �i catholic� ecclefi� enunciamus,nbsp;fie debemus de nobiimetipfis cogitate inanem efle fidem hanc, nifi etiam in Deo fpenbsp;remus,amp; confidamus,atc� ab eo ilia expedemus,qu� futura funt immortalia bona.nbsp;Itacj qui cupiditatibus rerum terrenarum,2lt; carnis uoluptati dediti, 2lt; uel ambitionnbsp;ne,uel auaritia exc�cati fummum in his bonum,qu� i�nfibus comprehenduntur,2lt;nbsp;fuum omne ftudium collocant,atc� conftituunt,hi fidem,qwamuoce ufurpant,cordenbsp;nullam retinent,net� Deum fibi,kd mundum dominum conftituunt. Ex quo fit, utnbsp;in aftutia,in malitia,in fraudando,in ulciicendo,in uim afFerendo,in omnia miicendo,nbsp;omnibusc� modis attentando magis quam in Deo, 0^ Dei ope fidentes, conentur adnbsp;ea peruenire,qu� peruerfa opinio, corrupta^^ cupiditas fingit, atque conftituit fibinbsp;efle bona.Eft omnino aditus,amp; tanquam ianua ad ipfam folidam ac perfedam fidemnbsp;iftaanimicredulitasannuentisDeofe,8lt; cHRi sto atqueecclefi�credere.Sednbsp;non in eo plena fides, quandoquidem fine firma fpe, at� fiducia in fummum Deumnbsp;fides liera non eft:fpes autem,0lt; fiducia efle non poteft,fih�c interitur a bona potinsnbsp;cxpctimus,de illis �ternis minus laboramus.Sed tarnen qui fuum in ifta credulitatenbsp;jiomen profeflus Deo,0i in nomine iando Christi baptizatus eft,ad exple�^^�

dos fidei num�ros omnes profedofit paratior, qu�m is, qui ne iftamquidem fidei CHRISTI nominationem acquis auribus accipit,Verum in eo tarnen eft fidcs,utnbsp;credatur,0i confidatur,idc� certo conlilio,2lt; deliberata fiat uolutate.Fidem enim ha^�nbsp;here etiam fperare eft,2v confidere.Qtu uero tantummodo uerbo, nulla meditata innbsp;corde rationc fefe annuunt credere,cum in mundo rjdem multo maximam fpei fti�nbsp;partem fiduciaec� ponant, hi non tarn fidem ipfam teuere, quam ad fidem quendamnbsp;introitum habere funt exiftimandi.Quod fi is eflet Deus, qui non omnia poftet, �inbsp;iialeret unus,aut fi qu� ab eo fuis cultoribus propofita funt,non eadem eft�nt opti^nbsp;ma,ac pr�ftantifl�ma,profe(ft� �C alios deos conftituere, eislt;l:p confidere, amp;C alias resnbsp;appetere hominibus toret licitum.Vt enim diximus, qui quopiam confidit, Deijmnbsp;fibi quodammodo ilium facit,in quo fuam ponit fiduciam. Sed cum 00 omnipotensnbsp;DeuSj�d nihil illius donis c�leftibus fit pr�ftabilius,at(� adeo ilia fola fint, qu� na*nbsp;bis ab Deo oftenduntur,2lt; promittuntur uera bona,ideonec illis eft quicquam � fa^nbsp;lute uera aberrantius,qui � Christi fide alieni funt,nec^his miferius,qui fidemnbsp;ipfam CHRISTI ore, uerbis^ profefl� alias alibi fpes,8lt; alios pene deos, quibusnbsp;potius confidant,fibi proppnunt, �C erigunt. Quocirca fie concludamus, ccrtam,8�nbsp;ueram fidem elfe eam,qu� ea,qu� cernit oculis,manibusc� compreh�dit, manifefta,nbsp;amp; indubitata mortalis uit� commoda,abijcit ultro,�i l�gregat ab fei�,ut ea,qu�fpenbsp;rat,�^ credit,adipifcatur � fummo Deo:qu� quidem etiam fides hominem ex carneonbsp;6^ corporeo fpiritualem prorftis reddit,agnofcentem cognationem,qu� fibi c� Deonbsp;cft,S�^ ad Deum ipftim,tanquam ad fuum fummum bonum credendo,�C confidendo,nbsp;illumcp imitando prorfus ere�:um,inc� co folo eorum bonorum, qu� ab omni fenfilnbsp;remota funt,eademcp,2C fumma �C immortalia exiftunt,fpem, atque expedationemnbsp;omnem fuam affequendorum reponentem, per quam fidem poftqu� ita credidimusnbsp;Deo,ut fpem omnem noftram,omnem^ fiduciam in illo conftitueremus, amorem^nbsp;erga ilium noftrum his terrenarum rerum ftudijs atc� amoribus non pateremur de*nbsp;cerpi,nec� diftrahi,ill� in nobis pr�clar�,at(^ eximi� uirtutes gign5tur,qu� diuin�nbsp;in nobis referunt uirtutum fimiiitudinem. De quibus ad Galatas Paulus; Qiii fupnbsp;peditat uobis fpiritum,0^ operatur uirtutes in uobis,ex operibus legis,an ex auditunbsp;fidei id agitlt;2lt; re uer3,cui ifta fordent interitura,2lt; mortalia, folume� is ad ccelum,nbsp;�d ad Deum fperandis illis bonis c�leftibus eredus eft,quis hue poteft, aut iuftum,nbsp;aut continentem,aut beneficum,0d mifericordem ex hoc humanarum uirtutum ge*nbsp;nere�ftimarec'altiusfe multo attolltf ifte in omni genere uirtutis, �� proxime adnbsp;Deum imitatione accedit,quandoquiaem promptior eft illi,amp; paratior benefaciendinbsp;facultas,qui ea,qu� communicat cum alijs,0i diftribuit,parum ad ie, aut nihil putatnbsp;pertinere, folamcp pr�clar� adionis uoluptatem cum Deo omnia conferens fibi re^nbsp;tinet,oper� autem frudum,�: pecuni� in alios difpertit,qu�m is, qui eifdem rerumnbsp;terrenarum affedionibus implicatus,quas afuo proximo incommoditates depellit,nbsp;in eas ipfe ueretur,ne quandoc� poftit incidere,Certe enim ille prior ab omni rerumnbsp;harum alfedione remotus genus benefaciendi fingulare, amp; prope diuinum in feipfonbsp;exprimet:hic pofterior,bonus tantum QC iuftus,inter homines habebitur. Atqui ponbsp;fierioremhunclex,illumfuperiorem christi fides conform�t. Eft enim fideinbsp;CHRIST I, utf�peiam diximus,negligere omniahumana,amp;:mortalia,nec^ ilianbsp;pools bona exiftimarc,qu�hic tenentur,amp;: poiridentur,fed ad ipfa coeleftia,amp;: no in*nbsp;leritura afpirare,eorum^ locare,6^ ponere aft�quendo^ fpem totam in Deo, �d c�finbsp;qentiam noftram.Sed quoniam de his,multis f�pc locis ab Apoftolo fit mentio, eritnbsp;ppbis item locus de illis alias loquedfiNunc redeamus ad Apoftoli uerba, qui tan^nbsp;rationem reddiderit,cur ex operibus legis nemo iuftificetur,e� quod per lege cogninbsp;tio peccati,hoc eft,quoniam lex nihil feipla maius demonftrat,nec� altius, fed fola ti*nbsp;bi notionem peccati infinuat;aliud autem eft uitare humanam iniquitat�, amp; aliud dinbsp;yinam adipifei iuftitiam,lonsecK diucrftim.difiundumrftcft nolle oeccatrnSd ad ffia*

ncqj id parce,atcj angufte,fed plurimis in fcriptur� locis. De quaEi�ias in perfona domini:Prop� eft falus mea ut ueniat,Slt; iuflitia mea ut reueletur, Ac ut non de hu^nbsp;inana,nec� de legisiuftitia appareat dici,qu� in pr�cipiendo,aut uet�do,damnando,nbsp;abibluendo' ue tota fer� con�ftit,etiam fubijcit�Et er it opus iuftiti� pax,amp; cultus iunbsp;ftiti� f�lentium.Sola enim Dei eft iuftitia,qu� cum animoi^? pace, amp; filentio colitur,nbsp;tanquam ftirpes omnium cupiditatum ipia ex animis elidens,nelt;^ ullum penitus innbsp;mentibus relinquens difl�dium,buiufmodi quo padohoc appetendQ,atc� idem rurjsnbsp;fus alia ex parte fugiendum f�t.Vel cum dicit huius diuin� iuftiti� efFe(ftiones,opes�nbsp;ra^ demonftrans:Vocaui te in iuftitia,amp; apprehendi manum tuam, ��f�ruaui te, �Cnbsp;dedi te inf�dus populi,amp; in lucem gentium,ut aperires oculos c�corum,8lt; educesnbsp;res de incluf�one uinlt;ftos,8lt; de domo carceris fedentes in tenebris,�t hoc legis cert�nbsp;iuftitia non facit, Hos enim ipfa potius incluferat, �d uinxerat, Cui ergo efl� poteftnbsp;dubiumc'talem Dei iuftitiam uiuificantem eos,qui in pcccatis mortui funt, amp; c�cosnbsp;mente illuminantem,eam efl�,qu� non in lege exprei� fit,fcd qu� cum fide coferta,nbsp;at(� coiunda cingulum circ�dat renibus,ficut feriptum eft;Et erit iuftitia cingulumnbsp;lumborum eius,�d fides cindorium renum eius : �C hanc � prophetis, amp; lege teftifi^nbsp;catam,tamet� nos pauca � tnultis teftimonia,fubiecimus,que plurima pafl�m in totanbsp;fcriptura,�i de hac ipfa iuftitia,�d de uniuerfa pariter g�tium uocationc fcatent,quasnbsp;huius Icx iuftiti� erat excitatura,amp; ex illis ecdef�am fandiorem c�ftitutura, de quanbsp;fie aperte,8lt; perfpicue Efaias,ut h�fitationi non f�t locus : Vniuerf� filq tui, inquit,nbsp;erunt do�i � domino,multiplicabit pace filiorum tuorum, in iuftitia fundaberis,nbsp;H�c inquam Denuftitia feorfum nunc � lege manifefta fada eft, cui nihil cum legenbsp;rationis eft,atc� corner cij.Alio enim ex genere,8lt; ex alio or dine tota eft, diuinarumnbsp;uirtutum uidelicet in nobis creatrix,n� humanarum, iuftitia inquam Dei manifeftanbsp;fatfta per fidem I E S v Chrifti in omnes, �i ftiper omnes credentes, hanc inquit,iu^nbsp;ftitiam Dei fides i e s v Chrifti in lucem extulit,Antea enim in Deo quid� i�mpernbsp;erat,amp; radios interdum fuos,occulto tarnen tramitein aliquorum m�tes �C corda ias^nbsp;d�bat,pr�i�rtimc{? eorum,qui eff�nt ex i�mine Abra�, Illud enim genus pr�cipuenbsp;eledum fuerat � domino,ut quoniam ex eo author,2lt; promulgator maximi myftes:nbsp;rtj edendus erat,diuino indicate fpiritu pr�nofceretur ab eifdem,� quibus parturie^nbsp;batur,Nuncucro l e s v Chrifto doc�te,atc5 monftrante Dei ilia eminens, pr�ccbnbsp;fae� iuftitia in toto mundo patefada eft meridiano folis lumine multo darius. N5 fonbsp;lumenimnouerehomines,qui l E s v ChriftoCkediderunt,illaminDeo iuftitiamnbsp;cuiufmodi eiret,fed earn ipfi in femetipfis funt expert!, Etenim quemadmod� Deusnbsp;fidem intuens eo^t, qui fefe ei dediderunt, 8lt; credendo,fidendoc� pcrmiferunt,nullasnbsp;ueteres iniurias,nihil priftin� impietatis,nec iniquitatis illis exprobrauit:i�d omniSnbsp;pr�teritorum fcelerum memoria ftatim obliterata,omnibus eos ultro affecit benefitnbsp;cijs,nonut liberaret tantummodop�na,Slt;fupplicio:fed etiam ut fandos eff�ceret,nbsp;atc� iuftos,quo p�tre Deo digni eft�e(fti,coeli h�reditatem iure adir� pofl�nt � fie nosnbsp;eadem Dei iuftitia,eadem benignitate imbuti,atcp ornati,ipfum ilium unde earn haunbsp;f�f��mus,imitaremur,nihil odio,nec� ir�,nec libidini ulli tribuentes,ab earum rerumnbsp;cupiditatibus alieni, per quas perturbationes huiufcemodi in animis noftris exo#nbsp;riuntur,adbenefaciendum tantum, �d ad benemerendum intenti,quod fola fide innbsp;Deum nobis aduenire poteft.Eadem enim fides per lES v w Chriftumtraditanonbsp;bis,8lt; inf�nuata, �i iuftitiam tal� in Deo ut cognofeeremns, enecit,�C ut in nobis f�^nbsp;milem ab eodemDeo infitam �C datam acquit eremus elargita eft, quac �redentibusnbsp;data eftjhoc eft huius ipfius fidei,�lt; credulitatis nomine non tanquam legem habennbsp;tibus,nec rurfus tanquam probitate,�C innoceptia pr�ditis, quippe cumnec genresnbsp;legem cognofcerent,S� omnes omnino homines peccatis eflent oppreff�� (ed data eftnbsp;glori�,amp; grati�,2lt; beneficenti� fummi Dei, Nam fi Hebr�is tantum data fuifl�t,nbsp;ubi Dei �quitas pari ftudio aff�di ad omneis coni�ruandos,quos pariter creaft�tt�Sinbsp;tantuin^probis,SC innocentibus,ubi Dei gloriat�aut quis eius benignitati, amp; uolun*nbsp;tari� liberalitati fuilTet locusCData eft ergo ea,amp; donata credentibus,qui fuum nul^^nbsp;lum meritum afFerunt,non enim credere,mer en eft,�i ijdem maxime ornant, at^p manbsp;G 2 gnifi

gnificant gloriam omnipotentis Dei.Proinde in hac comunione indignitatis,8lt;^ pec^ cati,qua cundi comprehenfi crant,nulla erat prorfiis diftindio,quamobrem hui'c ponbsp;tius,qu�m illi tribuenda eflet,fed omnes pariter egebant gloria Dei, iit iuftifi'carcn^nbsp;tur gratis eius gratia,Opus erat,inquit,ut fuam gloriam oftenderet Deus, quatenusnbsp;gratis, �C fua innata benignitate,non ipfbrum ullo merito eos iuftificaret. H�c enimnbsp;eft uera uirtutis,0i bonitatis,8lt; diuin� iuftiti� gloria,facere omnia gratis,8lt; propternbsp;fe,neque expedare, quoad quis mereatur,fed ultro fuam gratiam, S� benignitatemnbsp;credentibus ofFerre.at quo interprete,quoinftrumento hoc fecit Deus i per redcm^nbsp;ptionem, inquit, qu� in c H R i s T O lefu, quern propofuitDeus placamcntumnbsp;per fidem,in ipfius fanguine* t v m i v l i v S : Adhuc mi frater,inquit, qurcnbsp;abs te dida funt de iuftificatione noftra,de fideinDeum, �ddeipfaDeiiuftitia itanbsp;mihi inh�ferunt, ut nihil habeam certius, neque firmius, quam ita habere fe rem,nbsp;nelt;^ id credulitate tantum ftmplici, fed clara amp; ualida ratione addudus. Nihil enimnbsp;eft melius,quod attribuamus Deo,quam eum talem efle,qualem haee ipfa iuftitianbsp;monftrat,Q.i�d ft in Deo omne ineft,quodcunque eft optimum, hoc, quod opti^nbsp;mum eft,inefte in eo necefle fane eft.Neque intueor tarnen,omnibus me� mentis uinbsp;ribus,0d omni intentione animi circumcirca afpiciens,quid illuftrius oftei'at, �� quidnbsp;magis perfuadeat intelligenti� noftr� ilia tantopere laudata apud homines philofo�nbsp;phia,cum argumentis amp; rationibus quid concludit, atque firmat, qudm h�c pura,nbsp;�tf�mplex uiitutem, �C iuftitiam 00 beneficentiam fummi Dei fummatim narransnbsp;oratio.Itaque ea non me docuit folum,fed ctiam uehementer accendit, ut h�c mun^'nbsp;di bona quotidie magis, magisc� defpiciens inillis tantum bonis, quae coelcftia,nbsp;�terna funt,� Deo expetendis ftudium omne meum,6C oninem curam reponam,Vinbsp;deo enim non (ecus ac fi oculis idem cernerem,nec}j falli nos fpe noftra, fi ucre conf�:^nbsp;damns Deo,ne(� ipfum Deum � natura,a iuftitia,a bonitate fua pofte deficere.Vnusnbsp;adhuc reftat fcrupulus,is ifte ipfe, in quo Paulus nunc uerfatur, nec mihi illc quide,nbsp;fed his,qui fiidei christi libenterf�peobtredant,qui cum reliqua forte omnianbsp;conceff�rint,fidemc� in Deum caufam omnium uirtutumin nobis aflenfi fuerint,nbsp;nec fine ea ad gratiam pofte ucniri annuerint, illud tarnen dicant, quod quotidie di^nbsp;cunt,nihil opus fuifte christ O, nec christi morte, fed potuifte m�dumnbsp;tnfpirante Deo, nihilominus inhunc fenfum 06 fi'dei myfterium fine c h r i s t onbsp;peruenire,quafi hoc in nobis reprehendant, quod in iftudfidei negotium, c h r i^nbsp;s T V M ita admifceamus,ut abfc]^o de falute �� de Dei gratia penitus diffidamus*nbsp;Nam quod Dei filiumfacimus,quod�qualemDeo,quod uirtutemDei omnem innbsp;feipfo deferentemjalia fortafle difputatio fit,nec^ propria huius loci.Qu�d ucro finenbsp;co erga Deum fidcs non rit,S� quod hacuna omnino ianua ad uitam fit introitus,cunbsp;perem admodS mi frater � te aliquid proferri in medi�,quod poft�mus horum taliunbsp;moleftiflirnis percotationibus refpondendo opponere. D I v I n v m eft hoc confinbsp;�ium,quod quaeris mi frater diuina c�fideratio,quam nos homunculi non tarn inda^nbsp;gare rationibus,amp;:fcrutari,^ uenerari,fufpicerec� debeamus.Eft enim hoc fi'dei pr�nbsp;cipuumnbsp;nbsp;propriu,non inueftigare curiofe,quod fufcipias,fcd id fimpliciter,8^ fyn^

cere credere,VerStamen quoniam quod cu pietate agitur, nun^ ingratum id Deo, necp infenfum elTe folet,afleremus aliqua no tarn exprefta in Icripturis fan(flis,quamnbsp;adumbrate pofita,per quae h�c pofl�t qu�ftio diftblufDe� ante dcprecantes,ut fcn^nbsp;fum nobis re�� ita tribuat, inducatc� in omnem nos de filio fuo ueritat�,fi eum nosnbsp;iierentes,6d honor� ei toto animo defer entes ipfius benignitatis, �� fapienti� glori�nbsp;cupimus magnificari. f A C I E T mi frater,inquit,nam �d ipfe dixit:Qu�c�q,� po^nbsp;poiceritis patrem in nomine meo,dabit uobis, hac fide in Deum freti inqu�, afl�#:nbsp;ueremus prim� illud,quod indubitatu,certum^ retinemus fola fide erga Deum pernbsp;lESVM Chriftumpof�� nos i�luos f�erfnecp aliud nomen eft�fubc�lo,ut Lucas,nbsp;fnquit,inquo falus mundo fit propofita,Quorum etiam utrunc^ cognoftere uita eftnbsp;a�terna,��eum,fcilicet,qui mifit,Dcum patrem, 2lt; eum quimiftiiseft, i e s v Mnbsp;Chriftumf�liumDei, Asseverehvs,inquit,nec�dehuiusfidci conftantianbsp;pila omnino unquamuisnos,ulliusl�ntentiadeducat* atclv i inquam, huiufce

pcrfuafionis noftr� Si fidei argumentum primum iilud, 86 quafi fundametum totius afl�nfi�ni's habemus,qu�d euentus rer um ita habere fc rem cbmproba�ut. Hoc enimnbsp;S� miracula c H R i s T l, qu� ab eo patrata funt p�urima, QC maximaindicarunt. Sinbsp;mors ab eodem non fufcepta folum, fed pr�uifa etiam, 6C f�pius pr�nuntiata, �lnbsp;pofteaquam obijllct tertio die � mortuis eiufdem confurrec��io, ac fui uiuentis difci�nbsp;pulis oftenrio:deinde palam in c�lum tot confpeda oculis fidclium aicenfio�p�ftfpinbsp;ritus fandi � ccelo difcipulis mifl�j�C difpertita in fpecie linguarum, ignis donatio.nbsp;Virtutesquoc^ maxim� illis ex eodem fpiritu immil�� indit� fanandi �grotos,nbsp;iiberandi � malis d�monibus obfeflbs,mancos, �C debiles integrandi, int�gres inter#;nbsp;dum in debilitatem inqeiendi, confiftendi fine timor�, SC perturbatione ulla aduerfusnbsp;magiftratus SC potentes,ac feroces f�pe minas fuperborum homin� ac tyrannorum,nbsp;in mortem f�cubi opus eflet, SC ueritatis defenfio poftularet, alacri animo eundi: atq;nbsp;h�c omnia tot,atcp tanta ut apte,SC facile,2C admirabiliter agerent,non fol� uis qute#;nbsp;dam inaudita c�leftis uii tutis ac fapienti�,fed etiam omnium linguarum ufus SC co#;nbsp;gnitiones illis repente � c�lo dat�.C^iarum quidem uirtut�,8C eius, qui in Apofto#nbsp;lis operabatur,fpiritus fandi tanta uis extitit,ut mundus,qui auariti� totus, SC ambinbsp;tioni,fuperbi� quocp,2C omnibus turpibus illecebris deditus erat, quic� ca folabonanbsp;intelligebat, qu� ad corpus, �C ad corporeas commoditates, aut qu� ad gloriam, SCnbsp;laudem inter homines pcrtinerent,nullamautem animorum immortalitatem,nullumnbsp;Dei regnum,nullam alteram uitam,SC earn quidem multo potiorem cogitabat,ftupc#nbsp;fadus horum hominum, fi illos ex mundo fpedes, ignobilifsimorum, SC defpedifsi#nbsp;morum,fi ex Deo,altifsimorum,SC maximorum,uita,oratione,miraculis, atc� ea im#nbsp;primis conftantia,qua cruciatus corporumpro christ o, 8C morte fortiterfufti^nbsp;nebant,conucrfus repente ad Deum uerum priora uit� inftitutarelinqueret, SCfefenbsp;lESV Chrif�ofidelem,fubiec�um�^traderct,Numparuumhoctibi autobfcurumnbsp;ueritatis fidei noftr� arguments uidetur eireC minim E,inquit,ille,fed 8C illuftre,nbsp;magnS, nequaquam enim fine Deo,nec fine diuino numine nou� fidei myfteriumnbsp;inexpedatum pr�fertim,8C infolens,hominumc� quotidianis SC communibus ftudqsnbsp;repugnans, atque contrarium tot fandifsimorum uitaSCuirtutibus,totmiraculis,nbsp;tantarum nationum concurfu SC conuerfione ad puriorem uitam potuit frequentari�nbsp;Q_V I D I L L A inquam,qu� in fufeeptione fidei,6C in Euangelio nobis pr�cipiun#nbsp;tur,eiufcemodfnefunt, utautplaufibilia fint hominibus, aut cum aliarum legumnbsp;pr�ceptis,atq5 inftitutis uidcantur coparand^Cuiufmodifunt,quod human� legesnbsp;his,quibus funt lat�, no ftabilitatem folum SC otium,SC crdinem uit� in communio#;nbsp;ne iuris,ac libertatis,fod ctiani opes,imperium, potentiamcp intei finitimos conanturnbsp;acquirere.Nos CHRISTI pr�ceptis uitac^eruditihumilitatcmanimi promagni^nbsp;tudinc,fimplicitat� pro fapientia,credulitatcm pro cautfone,patientiam pro ulcifeen#nbsp;tia, ignobilitatem pro gloria, pro diuit�js paupertatem, pro potentia imbecillitatem,nbsp;prodelitrjs afperitatem uit� eligimus, atque in his fpemmaximiboniconfequendtnbsp;ponimus, qu� c�teris primo ipfo afpedu moleftajdifficilia, fumina mala,iudicantur�nbsp;H�c'ne tanta commutatio opinionum, atque rerum, tamcg contrarius SC diferepansnbsp;ab perpetuo hominum ufu,amp; uolStatibus animorum fenfus aut ueritatem in fe me#:nbsp;lioris uit� retinere, aut fine Deo adipifei tantum authoritatis potuitc� N E h o cnbsp;quidemfieri ullo potuit modo, inquit, cum tarnen nobis iamexpatis. Sc ab i e s vnbsp;Chrifto cdodis, quantum c�lum � terra diftat, tantum h�c mta, qu� oculis carncisnbsp;defpicabilis,8C fordida,plena^miferi�, SC ftultiti� uidetur eue, illis mentis, �C fpiri#nbsp;tus integrioribus oculis c�leftis l�titi� SC uerifsimarum iucunditatum plenani fefonbsp;oftendat� N E H P E quia � mundo penitus auulfa eft, 8C in Deo tota defixa, eumegnbsp;fuum pofsidet bonum,quod fummum eft in omni natura bonum� H A C ratione ipfanbsp;inquit. H i c inquam i VLI necefle eft hoc ut confideretur,quale fit,quo quidnbsp;miindi dicitur eile, aut Dei.Sic enim pronunciamus, atc� fentimus quafi alterutriusnbsp;tantum nos efl� necefle fit, utriusep uero cfl� nequaquam fit licit vt� e xp e c t o,nbsp;inquit,quid dicas. hoc inquam,qu�d uidetur repugnare inter fe,8C contrariS efl�nbsp;Deoferuire,8C mundo,ficut ipfe, dixit, Non poteflis Deo fertiirenbsp;nbsp;nbsp;Mammon� Id

porr� uerbum Syrorum lingua diuitias fignificat, quariim quidem nomine omnis cura rerum terrenarum, omnis procuratio corporum comprchcnditur.Sed Deus,00nbsp;mundus domini noftri funt,non ambo fimul,id enim fieri nequit,fed alteruter eorum,nbsp;prout utri nos magis uoluerimus dedere, illume^, quern elegerimus, dominum �inbsp;Deum nobis uoluerimus conftituere, V tri enim h�ferimus potius, 8C in utro magisnbsp;defideria noftra collocauerimus,is � nobis potior, amp; pr�fentior habebitur Deusrquinbsp;� mundum pr�optauerimus dominum,carnales homines reddemur ; fi Deum, fpiri�nbsp;tuales.Verum,ut opinor,diftinguendum perfpicue eft inter fpiritualem hominem,2lt;nbsp;inter carnalem,ut quod ad my fteriumc HRIST I pertinet,fidei noftr� ration� me^nbsp;lius p�ft exponamus.Porr� fiet hoc percomode,fi operationes carnis,0^ operationesnbsp;fpiritus ex eiufdem huius Apoftoli uerbis in medium proferemus,qui fic ad Galatasnbsp;inquit,(cribens:Manifefta funt opera carnis,qu� funt h�c,�duIteriQ,{cortatio,impunbsp;ritas,petulantia,falfus deorum cultus,ueneficin,inimiciti�,iurgium, obtre(ftatio,ira^nbsp;cundi�,rix�,feditiones,fa(ftiones,maleuolenti�, c�des,ebrietates, comefl�tiones, �dnbsp;fimiliahis,qu� uobis pr�dico,quemadmodum pr�dixi, qu�d qui talia agunt, regninbsp;Dei non erunt h�redes:Manifefta funt opera carnis,inquit, quoni� carnalia,8lt; corponbsp;rea fenfus feriunt,6i � carnalibus oculis confpiciuntur:qu� quidem carnis opera, alianbsp;finis nobis funt,8lt; id,ad quod tendimus,extremum : alia funt in his, qu� fpedant, �dnbsp;pertinent ad finem.Finis corpus eft,�C corporis comoda,qu� in Gr�co epigrammatcnbsp;�atis expreff� funt,quo dicitur optimS efl� beneualcre,honorari pulcherrimum, fua^nbsp;Uifsimum eo frui quo quis maxime cupit.Ita ualitudo,fuauitas, dignitas carnali� ho^nbsp;minum fumma,9C maxima bona funt,8lt; ille ex Euangelio hoc id� indicat, qui plenisnbsp;domi horreis, ac cellis omnibus,dicit animap fu�. Anima habes bona multa repofitanbsp;in plures annos,requiefce iam,comede,bibe,gaude. Haie cnim bona fi c� pace, amp; finenbsp;dimicatione qu�rerentur,aut iamqu�fita,�� parta pofsiderentur,nimirum inhis hu^nbsp;manorum in corpore uotorum fumma confifteret, Qiioniam aut� afFe(ftata,anheIata,nbsp;auide undicp qu�fita funt,necp omnibus pariter queunt communia efl�,iccirco inhisnbsp;oppugnandis,infidiandis,contr� pet�dis feditiones,�lt; rixas excitari necefl� cft,5lt;lre�nbsp;liqua mala facinora omnia fufcipi,qu� non fponte fua, fed horum obtinendor� bononbsp;rum gratia perpetranturjftaigitur carnis opera, �C qui hifee dediti operibus funt,carnbsp;nales homines habentur, qui omnes curas fuas, �d ftudia omnia ad carnem, corpusc^nbsp;referunt, nihil cogitationibus rerum �fenfuremotarum, nihil futurarum poft hancnbsp;uitam expedationi,nihil Dei prouidenti�,nihil immortalitati,nihil dcnic� fidei erganbsp;Deum tribucntes:fed illud tantum folidum Si uerum teuere fe arbitrantes,quod mai;nbsp;nibus comprehenfum fit:Atc� hi tales ipfi cum fint,non modo regnum Dei,legemcpnbsp;rede,2C ordine uiuendi nullam, fed ne ius quidem uit� perpetu�, �d firmum polTuntnbsp;recipere. Moritur enim caro. Si carnalem �ecum hominem in eandem mortem rapit,nbsp;ipfa^ dei legibus nequaquam fubie�a eft,iccircod� omnis eius fapi�tia, apud Deumnbsp;flultitia eft, quo^ abfcedit � Deo longius, quod hi faciunt, qui diuit�js. Si poteftati^nbsp;bus inhiandis quotidie magis in mundum le inuoluunt � hoc fit terrena ifta tradi�do,nbsp;appctendoc^ dementior, Atque hic homo carnalis loanne euangeliftanotatus,quinbsp;non ex Deo,fed ex fanguinibuSjSd ex uoluntate carnis,ac uiri natus eft, � quo fe cu^nbsp;piebat Dauid liberari, cum inftaretapud Deum, Libera medefanguinibus Deus,nbsp;deus lalutis me�,inquiens,Hic eft,quem Adam nobis primus pater progenuit poft^nbsp;quam peccatum fecerat,8d Dei diefto non fuerat audies,cum carnem nihil etiam tumnbsp;admodum appctentem,ne(^ arrogantem fibi, fed ration! prorfus, atque menti fubie=nbsp;dam Si deditam infperata illa uieftoria, quam nec ipfa quidem ualde concupierat, adnbsp;/uperbiam excitauit, in eamd� extulit inl�lentiam, 2d temeritatem, ut maius illa de=�nbsp;inde ius fuS in homine,qu�m rationis femper pugnauerit efl�. Qupd carnis regnumnbsp;mors iure eft eonfecuta,quandoquidem caro cum operibus fuis uit� perpetuitatemnbsp;non recipit, idc^ ab origine primi parentis peccatum uni cum morte in nos quoque,nbsp;qui fumus progenies ipf�us,2d in uniuerfam pofteritatem propagatum eft. Huic au�nbsp;tem carnali � contrario fpiritualis ille homo opponitur,qui frudus eos app�tit, 2d canbsp;fibi prima pr oponit,qu� funt propria fpiritus. Porr� autem illa funt, Charitas, gault;nbsp;dium

dium,pax,longantmitas,ben{gnitaSjbonitas,fidcs,manfuetudo,continentia.Q}Jorum quidem omnium fi ex origine, atcp ex authorc illafpedentur, Deus caput eit. Hau^nbsp;riuntur enim ab eo ifta omnia, �d refcruntur rurfus ad cum. Si ucro ex noilra parte,nbsp;ilia propter fidem nobis infinu�tur, fimulac primum enim confidere incipimus Deo,nbsp;SC pr�mia ab eo ilia expedare uelle,qu� funt ab humanis fenfibus abicondita,ftatimnbsp;dimii��carneadfpiritum nos rcuocamus, repudiatisep mundanis, SC terrenis bonisnbsp;caufas omnes un� cxcindimus folicitudinum,SC cupiditatum,animocp inteilinis mornbsp;bis, ac perturbationibus libcrato pacati, atque modelti, omnibus benigne facientes,nbsp;nunqu�m obtredantes cuiquam, neque ad corpus uelut ad finem aliquid refer entes,nbsp;led omnia in Deo noftra reponentes, agimus beatam etiam in hoc feculo uitam, ple^nbsp;nam l�titi�, 8C ueriisim� iucunditatis, cui nimirum uit� neque lex fcripta, nequenbsp;mors dominatur. Immortalis enimfpiritus eft,0Ceius opera aeterna. Atquehi funt,nbsp;qui per fidem naicunturex Deo, SC filij Dei fiunt. Primum quia illifimiles in omninbsp;ilia diuina uirtute, atque iuftitia contendunt fieri, tanquam filij parenti; deinde quo^nbsp;niam abdicato p�tre mundo, SC priftino repudiato terreni generis nomine in aliudnbsp;nomen,8C familiam aliam tranfeunt,uelut in c�lefte genus adoptati, unamcp illam,2^nbsp;fol� expeCtat h�rcditat�,quam de c�leftibus bonis iilis largiatur Deus, A v D 1 O,nbsp;inquit,! vliv S,8Chancadmirabilemfideipotentiamctiamatqueetiammagis nonbsp;ico,cuius certe SC author,0C do�or fuit c H R i s T v S,de quo fi aliud argumentumnbsp;nullum habeamus fuifl� ilium filium Dei, eundemc� humani generis redemptorem,nbsp;haccuna quidem ratio, meaiatn fententia fads fit, quod guftum, SC frudum diuin�nbsp;huius fapienti� attulit ipfe inmundum,c�cisc�hominum mentibus lumen pr�tu^nbsp;lit, quod nulla noftra lucubratio, nulla ingenij uis, nullum unquam ftudium potuif:nbsp;�tinueftigare,idcp nifi ipfe � finu SCgremio patris profedus abeodem patre Deonbsp;ad nos dctuliflct,iaceremus adhuc omnes fine mente,SC erraremus fine duce, SC nullonbsp;bono confilio adtiones noftras,uitamc^ dirigeremus.Quamobrem perge tu quidem,nbsp;utcoepifti.Etfi enim fads edodus fum,nam perfuafus femper antea fui, tarnen au^nbsp;dire etiam nunc expeto,qu� diduruses. at Q_v i mi frater nealterum quidemnbsp;illud argumentum filentio pr�tcreundum eft,quod Paulus ad Ephefios fcribens iivnbsp;nut magis,quam explicat,qua ait *. In quo habemus (chr i st o uidelicet) redem^nbsp;ptioncm, per fanguinem ipfius, dimifsionem peccatorum lecundum diuitias grati�nbsp;ipfius Dei,pcr quam exuberans fuit in nos in omni fapientia, SC prudentia notificansnbsp;donobis myfterium uoluntatis fu�ex beneplacitofuo, quopropofuerat inieipfo,nbsp;difpenfata plenitudinetemporumftibunum caput redigere omnia, in Christ Onbsp;quaccunep in coelo,SC qu�c�c� in tcrra.ln ieipfo,id eft,per c H R 1 S T y m conftituitnbsp;Deus reuocarc omnes ad cultum,SC ad honorem fui, ut ipfe efl�t omnium Deus, quinbsp;idem fuifl�t SC creator, ut ne tam diuturno errore laberentur homines ponentes innbsp;mundo,8C inmundanis dqs fpcm,SC inani ilia fiducia ad interitum dedudi. p R Anbsp;CLARVM Sc hoc argumentum eft, inquit, dignae� imprimis Deibonitate,0Cia^nbsp;pientia deliberatio, cuius utique deliberationis unicus in omni aeuo traniadlor 8Cnbsp;adminifter fuit c h r i s t v s,cuius SC adio ifta ipfa,8C a�ionis cuentus fyis planenbsp;indicauit, SC in tanto Dei confilio intelligendo fuifl� in illo diuinam fapientiam, SC innbsp;cxequendo, acperficicndodiuinam etiam poteftatem. Nunquam enim homo dun^nbsp;taxat fi extitiflet, aut tarn alte ille fapere, aut tantum compkdb poteftate ualuiflet.nbsp;At nunc quidem orbis ab eo edodus uniuerfus, quanquamdiuifus pofteain ritus,nbsp;atque fedas : unicum tarnen omnium dominum, SC Deum unum agnofeit, ac uenc^nbsp;ratur.Ipfumautem confilium fummiDei, quo per CHRIST VM is uoluit cundanbsp;fub ie caput reuocare,8C r�digere,cumuenerabile p^f cft.Nihil enim illius maie�nbsp;ftate dignius,ciuamrcpulfa,atcpillufa inanium deorumturba gloriam fuam aequenbsp;omnibus hominibus, nationibus patefacercu'n quo lud�i fane quam ridicule ftultinbsp;lunt,qui tantu c�li,terr�^ eff�dorem peculiarem fu�, �C proprium uocant Deum,nbsp;quafi aut caeteri quoe� homines non fint,aut fi fint homines,non tarnen ab cod� Deonbsp;Fadi,aut creati exiftant,aut f� utruncp horum ira efl� fufcipiatur,pado tarnen aliqtionbsp;SCconuento lud�is obftridus fit Deus, non fe alium praeter eos populum in fide, �Cnbsp;beneuo

5� LIB. L COMMENT. I AC. SADOLETI beneuolenti'a fua recepturum efl�, Sed,ut dicebam, cu uenerabile eft per ft confiliumnbsp;Dei,00 haec illius communis atcp �qua erga omnes homines uoluntas, cum^ omni^nbsp;bus nobis commodum, 0^ftlutare(illoenim cundi confilio adperpetuam falutemnbsp;uocati fumus) turn uero ratio, uia confihj illius perficiendi non modo inaudita,nbsp;noua, ftd admirabilis, ftd incredibilis, fed neftio unde inuenta, atqj in lucem edudlanbsp;extitit. Qviid cnim tarn nouum, tamcp pr�ter omnium opinionem accidere unquamnbsp;potuit, quam ita inftvui, atque erudiri homines, qui in mundo uerfarentur, amp; haftenbsp;tam uarias,tamcp innumerabiles oculis amp; manibus, omnicp corporis contadu perci^nbsp;perent uoluptates, quosc� ad confedandas corporum commoditates uita, ad domi^nbsp;nandi cupiditatem natura,ad appetendam laudem animi uis qu�dam eredior ftimu^nbsp;laret,ut hoc ita conftituerent, idq; certifsimum exiftimarent, fi ueram uitam adipifcinbsp;cuperent, hafte omneis res,quae de mundo expetantur, diuitias, ftilicet,honores,uo^nbsp;luptatesc� relinquendas, amp; pro nihilo efle habendas, ut cumhaec, qu� cernimus, �inbsp;tangimus dimifilftmus, turn ea Iperaremus atcg expedaremus, qu� ab oculis, amp; abnbsp;omni ftnfu prorfus remota efl�nt,pr�ceptumcp Christi adimpleremus,fic nosnbsp;adhortantisjdum ait: Qtu uult uenire poft me,abneget ftmetipfum, amp; tollat crucemnbsp;fuam, fequatur me. Quandoquidem repudiate, �C abijcere mundum,unum, atquenbsp;idem propemodum iudicatur, ac ftmetipfum exuere,atcp abnegare. �tcg hoc cumnbsp;mitabile admodum,8^ nouum ex parte imperantis,ac pr�cipientis CHRIST Ltumnbsp;etiam mirabilius ex eorum fadis, qui paruerunt.Creditumenimeft, afl�nfum eft,nbsp;concurfum eft in hanc rationem uit�, �� fententiam,nec� id infrequente populo, fednbsp;totis p-chcribus hominum,�� nationibus. Quodc^ tu frater paul� ante dicebas, rationbsp;tota uiuendi in contrarias partes commutata eft, ut qu� apud mundum defpicatuinbsp;d�cuntur,ea prima,06 pr�cipua Chriftianohomini habeantur, qu� autem inmun^nbsp;do plurimi fiunt, poftrema. Sed egonimis longe progredior, tu�cpcurfum impedionbsp;orationis. Tu uero ad inftitutum lermonem reuertere, amp; pertexereliqua. A d i v#nbsp;V A s me inquam mi frater, non impedis, cum pr�curris orationi me�, uiam^ mihinbsp;aperis,qua facilius,�d planius ad illa diuina myfteria adniti queam,qu�funt in omnisnbsp;bushumanis confiderationibusc�terarumlongealtifsima,uelpotius non humananbsp;nobis, fed diuina mente, infpirationecp traduntur, ut ego nunc ex bis, qu� � te didanbsp;funt, fando inflante fpiritu aperiri mihi fentio arcani confilq euidentius rationem,nbsp;CHRISTI myfterium totum patefieri. De quo idem Paulus feribensad Coloftnbsp;fenfes perobfture mihi loqui uidebatur,qu� fi'c ait: Pro corpore Christi, quodnbsp;ecclefia eft,cuius ego fadus fum minifter,fecundum difpenfationem Dei datam mihinbsp;erga uos,ut impleam uerbum Dei, myfterium abfeonditum � feculis �d � generationnbsp;nibus,quod nunc manifeftum fadum eft fandis eius,quibus uoluit Deus notificare,nbsp;qu�diuiti� fint glori�huiusmyftertj ingentibus,qui eft c H R i S T V S,inuobisnbsp;fpes glori�. H�c,ut dicebam, Pauli uerba mihi admodum abftrufa elfe uidebantur,nbsp;cumhocmyfterium non C H R i S T i, aut de c H R i s T O, fed ipfummet c H R mnbsp;ST VM cfle diccret:nunc intelligo plane myfterium f�deinoftr� notamde c h R innbsp;s T O efl�,qu�m christvm ipftim:ipft etenim met myfterium eft fidei,�d fidesnbsp;ilia ipi�,fine qua nemini apuddeum grati�,nelt;� amiciti� eft locus.Quod fi quis cumnbsp;admittatfidemerga Deum, Chriftum tarnen re�jciat, is earn ipfam fidem, quam adnnbsp;mittit, fpernere eo ipfo in quo admittit, �d repudiate intelligendus eft. a t q.v inbsp;1 N Q,v I T I V LI V S, hoc quidem certe iam abftr uf�us eft,qu�m ut pofsit per menbsp;ftatim percipi:Ita(� attento fum animo,quorfum tand� euafura f�t oratio tua. p e r nnbsp;C I P I E s 1 V LI, inquam, f�mul ac paulo amplius progrefsi fuerimus, �d aliquidnbsp;adiunxerimus ad ea,qu� fuperiori oratione � nobis tradata funt,cum noua, �d mirannbsp;bilia f�dei Chrifti pr�cepta,�d opera recenfentes maxime mirabamur intam c�trar�jsnbsp;mundo,rcpugnantibus^ fentent�js, ut quod paupertatem, qu�d ignobilitat�, quodnbsp;f aduram,quod laborem illis comodis anteponeremus, qu� funt his � regione opponnbsp;fita:locum tarnen habui{re,�d authoritatem f�bi uindicalft hanc tam infuetam, Sd afpenbsp;ram,maximef� aduerfantem c�munibus hominum fenfibus fententi� Chrifti, Deic�nbsp;uolontatem, ufc� eo quidem, ut mundum totum pertraheret ad fefe, ipfumcji � ftipfonbsp;deficere.

deficere,8d in alienam naturam quafi tranfire cogerct. dicta S v N T ilia in# quit, �C in his myfterij CHRISTI maxima uis demonftrata, SED E N 1 Mnbsp;1 V L I adhuc fupereft,inquam,maius quidd�, 8lt;1 potentius, quod diuinam ilia iufti^nbsp;tiam,de qua faepius a nobis iam did� eft, maxime in nobis depingit, atq; format, cu#nbsp;ius iuftiti�,tantic^ c�leftis boni ac muneris fides noftra er ga Deum ab ipfomet Deonbsp;nobis fola eft cociliatrix, ct.v id n a m illud tandem,inquitc' id in clv a m,nbsp;quod non fol5 tolerate,ac pati,at($ �quo ferre animo iniurias,iniquitates, contume#nbsp;lias,damna,�^ detrimenta cuius^ modi in anim� inducimus,fed quod excellius mul#nbsp;to atcg maiusjdiuinaec� iili iuftitiae maxime fimile, ac geminu eft, etia inimicis benetanbsp;cere:bona pro mails reddere:quibus odio fumus,eos ipfi diligere: poftremo quas fo#nbsp;licitudines,atlt;$ curas return humanarum noftra caufa non fulcipimus, eas pro alioijtnbsp;falute, folatio, c�moditate^ fufcipere non recufamus, ut hoc ipfumnbsp;nbsp;fumus, quod

uiuimus,qu�d in natura pr odudi ftetimus,nemint omnino fraudi,damno' ue lit, Sed quod Dei fummi,Slt; pr�potentis proprium imprimis eft,ad comodum, 06 utilitatemnbsp;ualeatuniuerfis, plane' istvd eft,inquit,quodiuin�iuftiti�,�Cbonitatisnbsp;fimilitudinem imitando maxime afl�quimur,Sed h�c mi frater nequa^ terrena coginbsp;tata funtjueruni c�kftia prorfus,Quando enim fponte ab hominis meditatione,at^nbsp;cura aut animaduerfa omnino,aut fiquis aliquando in earn cogitationem incidit,nonnbsp;irrifaillicoj�drepudiataextiterunt� A T Q,v i 1 V L 1 tum,inquam, cccieftia exi#nbsp;ftimanda funt,cum ad c�lum,2lt; ad Deum funt conuerfa. Qui fi Deus iuftificat eos,nbsp;qui � carne ad fpiritumj�i � mundo ad eum ipfum per fideni fe recipiunt, accipit^ innbsp;gratiam fu�,qu� quidem gratia h�rere ibi non poteft,ubi �ftus mundanar� feruentnbsp;cupiditatum ,non ne necelTe eft ad Deum per fidem illam accedenti, per qu� ipl� ius:nbsp;ftificat impios,m�dana haec ftudia uniuerfa reijcere, 2lt; in eo uno fpem fu� falutis ponbsp;nere�' p R o R S v s, inquit,neceire eft;fed ita,ut qui opes mundi non pofsident,hocnbsp;�pfo gaudeant bono,qu�d ad fedand� uiam uit� foluti funt,2lt; liberhqui uero pofsis:nbsp;dent, ab eis nihilominus amore, animoc^ diuellantur, �i cum Deo conglutinentur�nbsp;probe' iftuc,inquam,i�d��hocputotemihic�cefl'urum,non.pofl�abeodem�Cnbsp;mundum diligi,�� Deum;nimium enim abfunt,nimisc� diuer fa funt, �C ambo ifta in#nbsp;ter fe,�C qu� ad utruncp ducunt cur�,ftudia,uoluntates:quod f�gnificare folebat do#nbsp;minuSjCum dicer et neminem duobus dominis feruire poll�,qu�d aut unum diiedlu#nbsp;rus,alterum defpedurus, aut huic adh�iurus,ab illo aut� altero diiceflurus eilet : �dnbsp;quod eft apertius,qui animam fuam diligeret,perditurum earn, �d qui in hoc mundonbsp;illamodiohabuilfetjinuitaaeternarepevturumearn, concedo,inqmt,etenininbsp;quid poteft contradicic' Q.V O QlV 1S igitur,inquam,in hoc mundo tanc� in thea#nbsp;tro aliquo,00 uelut fpeciaculi,ac fcen� tragico apparatuhifce popularibus ftudfis ��nbsp;cupiditatibus fe dedens maior honoribus,opibus,diuitijs,fuperior imperio, potefta#nbsp;te,gloriac5 exiftit,quoc^ illius magis inceptis �� conatibus fortuna fuftf agatur,ut uelnbsp;inter clues authoritate antecellat,uel in pr�lrjs,S� certaminibus ui(ftor,ipolia, �lt; tronbsp;ph�a r�f�r�t in urbem fu�,maximis�p c� plaufu clamoribuSj�i gratulationibus acci#nbsp;piatur, hunc necelTe eft amantem,0C ftudiofum return talium,fi didtis,^ coiefsis connbsp;ftare uolumus,ardioribus mundo uinculis alligatum,8lt; tan^ clauis anixum,ita im^nbsp;plicari his terrenis bonis, �C ufc� eo h�rere in mundi cupiditatibus, ut inter illas ala:�nbsp;critates,l3etitias,ouationes,c�uiuia � fummo Deo magis magist� auertatur, �C terre#nbsp;nis ftudqs illaqueatus, ac deuindus, � fpe falutis, ueric� b�i lui magis longe abfit�nbsp;CLV 1D N 1 abfit,inquit,cumnoriabDeofolum,fed�feipfoquen(�,2lt;�bonitatenanbsp;tur� f�pe fu�,confilioc� redo fortun� euentus profperi cog�t deficere?� Et tam� iftanbsp;funt,inquam,qu� ad mundum,�C fedator es mundi homine^, quorum femper multonbsp;maxima extitit multitudo,felicitatis �� brtitudinis,2d fapi�ti� obtineant appellationnbsp;nem, s v n t inquit,fedperturbatoiudicio,quandofola animibona probat Deus�nbsp;HEHinisti N�,inqu�,eius,quodaitPaulus�'Qyi�dftulta,�Cimbecilla,��quacnbsp;pro nihilo in mundo funt,elegit Deus,ut fapi�tia,�C tortia,2lt; illuftria m�di cofundc#nbsp;ret�t item eius,quod inEuangelio eft,quod alt� in hominibus eft, id abominationsnbsp;elfe cor�Deo? h e h 1 n 1 inquit,id�p mihi uidetur prorfus per fid� c h R1 t i

fuifl� facHum. RECORdare igitur,quod pauloante pofuifti, c� dixilh' fie po(lt; {c quazi i,qui'd opus fuit C H R I s T o, amp; morte c H R 1 S T 1C non ne potuit mungt;nbsp;dus Deo infpirante per fidem in eum totus iuftificariC' Nunc enim tibi (.laiuis tarnennbsp;femper iliis altioribus diuinitatis confiltjs) pr�cife refpondeo non potuifle, nifi fortenbsp;noftri libertatem arbitrq, qua hominis natura pr�cipue conftare uoluit Deus, idemnbsp;ctiam earn fub uim,8C fub necefsitat� redigere uoluillet, Nam infpiratio ilia ex Deo,nbsp;fi ijs,qui infpirabantur,uim allatura erat,eosc^ in id,quod uoluiflet Deus, etiam inuinbsp;tos,aut inopinantes omnino pertradura,non tarn infpiratione,quam imperio, Sd po^nbsp;teftate fummi Dei ad iuftificandos homines fuit opus. Sin autem fuafione duntaxatnbsp;agere uoluit Deus,0i quos infpirabat,non uim illis aflterre, fed tantum hortando, �inbsp;docendo illos ad fefe adducere intendebat, quemadmodum quidem in Tandis illis UL'nbsp;ris patriarchis,�i prophetis fuit fadum, no omneis mouebat ilia infpiratio, fed tantSnbsp;uoluntate,8lt; c�Hlio bono ad accipiendum paratos:qui cQ perpauci exiftcrent, quipsnbsp;pe qui finguli per interualla infpirabantur,nonfuit diuin� bonitatis �d beneficenti�nbsp;largitatem c��eftis boni in tam exiguo numero conclufam ueile . Igitur fuafione fe#nbsp;mel QC dodrina ad omneis homines,tanquam qui liberi,2lt; fu� fpontis eflent, non ui,nbsp;ne(^ poteftate uti uoluit,Suafione autem,no per infomnia,neqj per obfeuras prophenbsp;tarum uoces,quibus erudiri pauci,00 ad Deum conuerti poter antjfed illufti i. Si eui^nbsp;denti,0i ea,qua oculi cundorum,0i animi maxime permouer�tur, ut Si qui tardi in:�nbsp;geniOjSi qui moribus agreftes,0i qui opinione de fe inflati ef��nt,Si qui mundo, cars'nbsp;nic� deditt,omnes pariter claritatc, magnitudineep exempli admoniti, atep edodi in^nbsp;telligerent,fi cumDeofrui immoitali uita uellemus, contemnenda nobis efle terrasnbsp;bona,0i appetenda c�leftia, Itacp hominem unum elegit. Si formauit ipfe Deus, quinbsp;diutni huius documenti ueritatem totam in lemetipfo deferret, fuoep omnibus exemnbsp;plo oftenderet,quantum uerae felicitatis,Si glori� fequeretur earn uitam,qu� in terssnbsp;ris mifera,defpedatp habeatur,dummodo ilia non ingratis,nelt;� contra animi fentens:nbsp;�iam,fed libenter ex Deo,Si propter Deum fufeepta effet, t v m i v l 1 v s exclanbsp;mans,� mi frater,inquit, diuinum profed� hoc confilium, diuina ueritas, quam quis�nbsp;dem nifi patefeciffet nobis Deus,ratio hominis nulla unqu� apprehendiflct.At qua�nbsp;to lumine iam effulget bonitas Si confilium mifericordis Dei,Si erga humanu genusnbsp;beneuol�tiac'f�d tu perge qu�fo,Si expie auiditatem meam,qui Audio feror incefus,nbsp;ut ea auribus percipiam,qu� tarnen propemodum m�te iam pr�cipio, v o l e n snbsp;inquam,homincs Deus ueritatis non ignaros folum, uer� etiam n�gligentes, c�uers:nbsp;tere ad amorem. Si defiderium fui,at(^ ut beneficium fuum latifsime diffundei et,ho^nbsp;minem unum elegit:qui tum uerbo,�i dodrina,tum ipfo opere. Si fado manu ducessnbsp;tet eos in adeptione fummi boni,ut c� doceret eos fpernenda efl� terr� bona,fer�dasnbsp;iniquorum iniurias,labores,f� res pofeeret, pro ueritate fube�dos, obeund� mortem,nbsp;princeps ipie iniret earn ui�, quam caeteris monftraret, primus in cruce tolli, primusnbsp;ludibrio ab hominibus haberi,primus in omni uita,omnibus uit� c0modis,iucundissnbsp;tatibusc� defli�ui,no fblum �quo, fed etiam laeto animo perferret, ac pateretur, Qviinbsp;item cum pr�dicare�,Si annunciaret, quanta eiufmodi uitam, quam agebat ipfe una',nbsp;ac docebat,plen� patienti� uidelicet,8i laboris,c�leflium donorum pr�mia, quantanbsp;felicitatis magnitudo,quae uita,qu� gloria fequeretur ,no probaflet ifla hominibus innbsp;mundi cura inuolutis,nifi confurgendo ipfe � mortuis,Si in coelum palam afc�dendonbsp;impleta in fe oAendiflet,qu3C caeteris pollicebatur,Illo etenim imprimis fado,illo ex:�nbsp;emplo moniti,qui Si docentem ilium antea audierat,Si mox mortuum, fufeitatum^nbsp;uiderant,euntemc� in coelum confpicati fuerant,pauloc� pofl fand� ilium � deo fpissnbsp;ritum etiam hauferant,conuerfi ad confiderationem fui, fpernere mundum turn ma^nbsp;xime,Si pro nihilo ea ducere,qu� terrenis hominibus prima exiflim�tur,per fidemi�nbsp;in I E s V JsiChriflum ad amorem folius Dei totis animis ferrf,tenderec� cceperunt,nbsp;cumitaftatuerent,atlt;5decernerent,quaecun($ i E s v S dixif��t, at($ egifl�t, ea folanbsp;uera,f�nda,ratac� apud Deum efli, 2i de eius imprimis confilio atc� fententia allatanbsp;in mundum fuifl^folosc� ad Dei gratiam admitti pofl� eos, qui per fidem in i e s Vnbsp;Chrifto fub poteflatem ipfius Dei fe fic fubiedflent, ut nihil mundo iuris, aut domi:�nbsp;natus

natus in feipfos efl� finerent : qu� uiuendi ratio �C coditio ipte eft Chrifius myfteri� fidei noftr�^Nec tantum illi hoc ita fenierunt, fed dimanante ab eorum cordibus, S)Cnbsp;linguis una cum fpiritus fandii auxilio ilia incenla eiga Deum, SxL proxim� chai itatenbsp;totus pene correptus terrarum orbis eodem igne anion�s in Deum conflagrauit Ivnbsp;demc� I E s V Chriftfatc^adeoChriftumipfumftudioleefteoplexus. Nuncuidca^nbsp;mus quid iam ifta concluduntjUt pofsimus necefsitat� aduentus Chrifti non coma#nbsp;dum,iam duntaxat,SC utilitatem cognofcere.Nam ft fidem habere Deo^Sd in Deum,nbsp;illi eft credere,planec^ confidere,hoc autem facere nemo fatis poteft, qui mundo eti�nbsp;confidat,�d mundi pi amiijs,honoiibus^ ducatur,qui per ftdem qu�rit apud Deumnbsp;iuftificari, quo dignus bonis coeleftibus effi'eiatur, is mundum, � glorias mundi re#inbsp;nuntiet,necel�� eft,quod tarnen aut fuajaut parentu uoce profitentur omnes, qui ba#:nbsp;ptifmum accipiuntjdum fefe Deo dedunt,0L permittunt totos,pompasc^ Satan� re^nbsp;pudiare fe teftatur,2lt; penitus eas ab feft,atq5 ab animo luo amouere.Necefle eft itat�nbsp;mundum relinquere,00 mundi res omnes,e�,qui cupiat ad Deum fe adiungere, qu�nbsp;do pr�fertim nec iuftificari poteft coram Deo,hoc eft,ueram illam,^ integram diui#:nbsp;n� iuftiti� uim nequit obtinere,qui mundo,8d mundi bonis cupiditate, atep amorenbsp;fit affixus:porr� autem hoc fieri non poteft, nift credatur CHRIST 0,00 tanti exnbsp;illo exempli dodhina accipiatur.Igitur ille,qui fie docuit,amp; fecit,unus ipfe eft,per cunbsp;ius fidem iuftificamur apud fummum Deum.Atep hoc eft myfterium fidei noltr�,utnbsp;fpernamus mundum,2d in Deo uno fpem bonor� omnium conftituamus, quod my##nbsp;fterium ipie eft Chriftus;qui quatenus homo extitit (ut mittamus nunc redemptio#:nbsp;nem comunis culp�,reconciliationemc� noftr� c� DeOjqu� per ipfum ipfiuscg obe^nbsp;dienti� fadia eft) qu�fo, quidnam aliud re uera fuit, qu�m c�temptio mundi, atq? innbsp;Deum fiducial llle ad hoc fadlus,2d in hunc mund� editus, queadmodum ipfe teftifi#:nbsp;catus eft,ut teftimoniu daret ueritati,idemc� ipfe ueritas.at qu� ueritasf Nempe ifta,nbsp;quod uere uiuere eft mundum abtjeere, 2d in Deo fpem totam ponere : h�c eft fides,nbsp;hoc myfterium,h�c ibla hominis apud Deu iuftificatio,in hoc falus noftra,in hoc Deinbsp;gloria,in hoc nobis cum Deo non fol� pax,amorisc� 2d amiciti� uinculQ,fed cogna#:nbsp;tio eti�jConfanguinitascjj confiftit,ut habeamus ilium in pattern, cuius 2d mores imi#:nbsp;tanda eius bonitate iuftitiacp accepimus,2d h�reditatem expediamus, qu� non pernbsp;mortem parentis uentura nobis fit, led per noftram in terris quidem morte, in coclonbsp;autem immortalitatem nos cum �terno p�tre in perpetuum lit c�iund�ura.Fuit ighnbsp;tur,fuit ncceirarium prorfus uenire Chriftum, qui non tarn dodirinam ex Deo tantinbsp;myftcrij ad homines deferret,quam elTet ipfe ilia ipla dodltina, nec tantum documennbsp;turn in I'eipfo uit� ex fide erga Deum,2d ex contemptu mundi agend�,i�d exempl�nbsp;etiam uit�,glori�cp illius pr�beiet,qu�huic tali erga De� fidei eflet propofita atepnbsp;coniundta,ut quos res afper�,2d dura ilia � mundo difiundlio,humanilt;^ affedlus desnbsp;terr er ent,eos furredtio � mortuis incitaret,2d in coelum afccnfio,2d beat� uit�,ac im#:nbsp;mortalis adeptio Jtac^ nafei eum,2d mori,0d confurgere demum oporiuit, ut plenumnbsp;haberemus integrum ab Deo omnipotente in filio eius i E S V Chrifto 2dl�� uosnbsp;luntatis ac beneuolenti� erga nos,2d noftr�,fi illi obt�perauerimus,beatitudinis do#:nbsp;ciimentum.Cui quidem I E s v Chrifto qui non credunt,hi Deo quemadmod� ere#:nbsp;dent C Non eriim Deus familiariter loqui nobifeum putandus eft, nec^ Gr�co, He#�nbsp;braico'ue fermonc ad nos uti,led ut is infinitam fuam poteftatem per motus, 2d cur#snbsp;fus coeleftium orbium,ac luminum nobis explicat, fic admii abilem bonitatem ftiam,nbsp;ftudium�^ noftr� falutis,2d immortalitatis procurand�, hac oratione, qu� eft Chrisnbsp;ftus,nobis eft effatus,nos per eum fcilicet � mundo,ad fe uocans,2dfpem fidemc� nosnbsp;ftram ab his terrenis auellere,2d in eo ipfo conftituere nos edocens, ut eius fermo, 2dnbsp;uox,2d dodlrina totus eflet ipfe Chriftusflta qui Chrift� � fidei erga Deum myfterionbsp;excludunt,nec^ hi fidem intelligentia, neque Deum complccluntur. Qtiod enim ifttnbsp;aliud habebunt indicium,atc� argumentum Dei uoluntatis,2d beneuolenti� aduersnbsp;fus homin� genusc�Quod fpei 2d fiduci� fu� in Deo firmament�� quo authore,quonbsp;dodlorenitcnturt�utintelliganthanc un�efl� uiam,2dration� adDeigratiam, 2dadnbsp;�eram uitam perueniendi, fi mundi commoda pofthabeantur,2d in folo Deo fumma

bonorum confti'tuatur�.non ne fit perfpkuum,iam^ mani'feRo apparct cos,qui Cbri fto non c�fentiant,terrenos homines efl�,mundo,carnic� deditostcum fimulac primunbsp;� mundo fe quis auellat,8C abftrahat,ftatim illi in mente, attp in fide eluceat Chriftus,nbsp;non ut dodor folum tanti myfterij, fed ut ipfe myfteri�, qui eum ad Deum deducat,nbsp;quafi de manu in manum parenti fuo trad at ab illo in filium,ab (� in fratrem,amp; co�snbsp;h�redem regni c�leftis adoptandum,atcp adicifcend�, Qu� igitur abiurditas eftra^nbsp;tionis,atq5 confilq hanc tam amplam,2C tam illuftr� Dei pr�potentis in Chrifto lei�inbsp;filio fuo fuafion� ad homines,atcp docrtrinam,qu�admodum uita hic degenda, QC quonbsp;itincre in c�lum perueniendum f�t,contemncre,ac repudiarec� ut occultior alia quae�nbsp;dam �C pen� fingularis uia exquiratur�aut qu� mentis c�citas diurni fyderis lumennbsp;ad uit� ufus non admittere,peculiare aliud lumen qu�rerecSignificata eft per deminbsp;num IBS VM uia,patefa�a,monflrata,qu�re�a,amp; unica eft, per quam ad c�l�,nbsp;ad Deum ingredi�tibus iter fit,nec digito folum indicata, fed ipfo pr�eunte munita,nbsp;�lt; complanata,hanc tu n� probesc�i deuiam elfe contendast�qu� fine errore ullo, �Cnbsp;nullis anfradibus eft,ut calles occultos quofd� �C ignota diuerticula qu�ras, ac per:?nbsp;ferutere, per qu� adDeum,�� ad Dei gratiam acc�das C Cum ad Deum nifi per talcnbsp;fidei myftci i� perueniri non pofsit,qu�d myfterium eft c H R i S T V S, tu uero innbsp;ipfo ftatim initio ab infidelitate ducas exordium�t adhuc de c h R i S T O perindenbsp;ut de homine duntaxat locuti fumus, qui idem fuit, �d femper eft Deus, non fonsnbsp;quid� amp; origo ipfe diuinitatis, fed fempiterna manatio ex p�tre cotinenter effluens,nbsp;tanquam lumen � fole,qui eft eiufdcm cum p�tre fubftanti�,per quem � p�tre omnianbsp;fada funt,alius quidem ille a patre,fed non alius Deus,quoniam in diuinitate,atcp innbsp;effentia una eft amborum �� fpiritus fandi cum illis, eademcp prorfus natur� ratio,nbsp;qu� fit ipfa fumma,2lt; abfoluta uniras, Sed quoni� de his dabitur aliud dicendi tem^nbsp;pus,redeamus adcHRiSTV M,quinifiDeumfibiperpetuoadiundumhabuif:nbsp;fet, �C fi non extitifl'et idem ipfe �C Deus fimul, amp; homo, qu�rofuifl�t'ne potis er^nbsp;rare ilium aliquando,an eti� errafl�te' Quis enim eft homo,tanta firmitate animi, tan:�nbsp;to uirtutis robore munitus,tamlt;^ fibi admirabiliter, �C inuide conftans, qui non ali^nbsp;quo lapfu aliquando,aliquocp deflexu ad carn�, amp; carnis del�deria protrahatur�'qu�nbsp;nulla unquam animi affedio,nullus cupiditatum motus perturber lt; An^ ego de hisnbsp;�oquor,qui cum Deo uiuunt,2lt; illius uoluntati,ac glori� funt deditt,quos (n� enimnbsp;femper in una ilia Dei confideratione confiftere human� cogitation! eft datum)nbsp;mulatcp defpexerint,fufpirare,aut appetere a'iquid mortale,ac terrenum necefl� eft,nbsp;�d ad femetipfos aliquid referre, Quod fi CHRiSTVS� uit� fu� primordio ufcpnbsp;ad crucis mortem id de i� pr�buit fpecimen, ut nufquam inclinafl� ad cura. Si cogi:�nbsp;tation� fui,nihil fua caufa omnino uoluifl�,nullis mundi illecebris exhilaratus fuiff�,nbsp;i�d pro falute c�terorum cunda dixifl�, egifl�, perpeffus efl� intelligatur, quis eumnbsp;cum talis efl�t,hominem Iblum duntaxat,ac non Deum un� amp; hominem audeat exi^nbsp;ftimarec'Mifl� nunc facio miracula,mifl�s mortuorum fufeitationes, eti� quatridua?nbsp;norum,fudorum,mutorum,c�cor2red2ntegrationes mitto,qui inpriftinum natur�nbsp;ftatum contra omnem natur� uim, amp; cofiietudinem iblo uerbo reftituti fijnt,qualianbsp;agere �C pofl� eft unius Dei,De illahumana fpecie in eo loquor,qu� peifed�,amp; fumsnbsp;mam ueritatis uim^ominis penitus �mundo,Slt; ab omnibus mundi illecebris,�C c�^nbsp;tagionibus foluti, ac liberi profedo ferre nunquam potuifl�t, nifi eadem cum Deonbsp;afsidue conflata,copulata^fuiflet. Atquchocargumentoufus eftipfemet c H Rnbsp;S T V s, cum ftuderet mentes lud�orum elatione animi, n^aleuolcntia^p c�catas adnbsp;intuendum lumen ueritatis conuertere,fic in loanne loquens, Qui uerbum meumnbsp;audit,2lt; credit ei, qui mi�t me, habet uitam �ternam, amp; in indicium non ueniet, fednbsp;� morte tranfqt ad uitam. Qui uerbum meum audit,inquit30i credit ei,qui mifit me,nbsp;uerbum ergo illius eft,cui per hoc uerbum credendum eft,ac non tuum uerbum bo?nbsp;ne I E S V, nifi tute uerbum illius efles,cui ut credamus, nos hortaris, quafi lud�isnbsp;hoc infinuans, Nam turn quidem orationem de alijs rebus illis non explicabat i E?nbsp;SVS, neep uerba apud eos faciebat,quemadmodum credcndum,aut quo pado agennbsp;dum erga Deum eflet, fed femetipfum credendum, nofeendum^ proponebat, tan?

quam ipfc efl�t Deus, �d fides, S� myfterium : quo uerbo inquiens, pater meus,qua nos do�rina,quibus pr�ceptis melius queat innituere, ac docere,qu�m memetipfo,nbsp;mea oratione,uita,fadisc� Ego enim euidens Dei fenno fum, non in fomntjs oftenta^nbsp;tus,ne�� ambiguis prophetandum uocibus nunc prolatus, no in lege feripta adum;�nbsp;bratus,in qua carnis opera plerac^ funt. Ego autein carnem omncni uobis abijcien^nbsp;dam efle oftendo, amp; ad Ipiritum folum tranfeundum, in quo qui cum Deo uiuuntnbsp;coniundi, hi in indicium non adducuntur. non enim legi ulli fubiedi funt, fed ipf�nbsp;fado habent uitam �ternam. Ego, inquit,annuncio ueram uit� uobis,ex Deo,ut illinbsp;credatis ,Deus enim uefter eft,2lt; mihi item tanquam uerbo Dei credatis,Si enim fo^nbsp;mnio ut ab Deo miflb, fi prophetis, fi legi creditis,in quibus aut non tota, aut cettenbsp;n� illuftris,fcd obfcura ueritas f�gnificata cft,mihi quare no creditis, qui fum uniuer#nbsp;fa,6d perfpicua ueritas,qui tot� hoc,quod fum,dodrina uobis fum,qui mcipfum nu^nbsp;dum, atque apertum uobis exhibeo,hominem nihil omaino de mundo haurientem,nbsp;nihil meum prorfi.is,nihil proprium uolentem, fed omnia adDeum pattern cogitans:nbsp;Cem,�d referentem,cui ita credere debctis,ut mihi illius uerbo etiam credatis.Et rurs�nbsp;fustMea dodrina non eftmea,fed eius quimif�t me, fi quis uoluerit uoluntatem eiusnbsp;facercjcognofcet de dodrina,utrum ex Deo f�t,an ego � meipfo loquar. Qui � femeti�nbsp;ipfoloquitur, gloriam propriam qu�rit, qui autem qu�rit gloriam illius, qui mif�tnbsp;cum,hic uerax eft.Si nulla,inquit,ef�� poteft dodrina pr�ftantior,qu�m ifta,qua egonbsp;hominem totum � mundo ad Deum retraho, 06 ipfo illo authore Deo hoc me agen?nbsp;tem,ac docentem uobis indicate confirmo,omnis in me plan� eft ueritas, �� uerbumnbsp;fum patris, qui non diuellor � p�tre, neque feparor, nec me in memetipfo ab illo dif�nbsp;iundum conftituo, �d me uobis finem ultimumep propono, Id enim fi ita efi�t, necnbsp;Dei ego amplius uerbum, neq? in me ueritas ef�et, amp; uobis h�c qu� praedico, talianbsp;non pr�dicarem, mcamcp potius qu�rerem,qu�m alterius gloriam, Sed fi quis h�c,nbsp;qu� demonftro pattern uellc, �� petere � uobis, uoluerit experiendo cognofeere, 06nbsp;huius me� dodrin�,atque uit� guftum aliquem percipere, ftatim un� is intclliget,nbsp;hanc Dei ueram �� dodrinam. Si uoluntatem efl�, ut nemo ad fc quicquam, fed adnbsp;ipfum Deum r�f�r�t omnia, iefe�p unufq�if�� mundo abftrahat, Si in Deo totumnbsp;collocet,quod ego princeps �ifacio,�i fadurus fum,qui fum ad earn rem natus, atepnbsp;�adus,ut uobis,�i ipf� mundo ab Deo uerbum f�m,amp;i fermo,�i hortatio. Deo autemnbsp;il mundo,8i � uobis fim uidima, qui iuftitiam ad uos,Si uitam ex ore Dei aficro : ui^nbsp;tam,inquam,illam,qu� in Deo eft optima,eademcp immortalis. Ad pattern aut� re^nbsp;foo mundi, Si carnis mortem, quam in mea carne fum ipfe interfedurus, ut uos innbsp;uoluntate ueftra eandem perimatis, Animam enim meam deuoui ouibus meis, tans:nbsp;tumep abeft ut quicquam proprie mihi appetam, ut me totum prorfus mundo dosnbsp;nem,atcp adeo ei � p�tre donatus fim, ut uitam pro his fanguinemep elFundam, quinbsp;ex mundo ad Deum uoluerint fe transferre. H�c i E s V S Si fimilia multa in popunbsp;Ks illis exponens, fpiritualis uit� ueram beatitudinem. Si diuinitatem, naturamcpnbsp;fuam docere illos nitebatur, qui tarnen carnis impliciti illecebris, �i mundi curis ocsnbsp;cupati uim illam fpiritus caperenon tam nequibant, qu�m nolebant, Torpebantnbsp;enim �C pigrabantur comouere fe,�d ex illis terrenis fordibus extollcre, at(� eijcere,nbsp;qu� illis confuetudine fad� erant perqu�m fuaucs, Repugnabat uerbo Dei homisnbsp;num illorum ambitio, obf�ftebat auaritia,aduerfabatur uoluptas, Si qui eft angelusnbsp;Sathan�uiolentiisimus,liuor �imaleuolentia omnemin illis uim rede intelligensnbsp;di, Stiudicandipenituscorrumpebat.cumtamenmortep�ft obita� C H R i s T Onbsp;Iefu,Si cruce illoc�lefti fanguinecruentata,impletoc� omni noftr� redemptionnbsp;nis myfterio perfradi obices,�^ repagula Sathan� deieda funt, uicitep Dei fermo, Sinbsp;fadus eft I E s V S mortuus,qu�m ante morton fuifl�t, multo potentior, Qui cumnbsp;etiam turn uiuens pr�dicaret,Si doceret,Iud�iscp fe credendum,nofcendumcp offersnbsp;ret, nunquam eos tarnen in earn animi aduerf�onem potuit inferre, ut attenderent,nbsp;atque intelligerent, etf� ipfe quoque ftbiaffumere uideretur diuinitatis honorem,nbsp;nunquam eum tarnen fuam ullam omnino, fed tantum patris fui gloriam ab ilh's exsnbsp;petere� Quemadmodum pulcherrimis, 8i optimis de rebus oratio apte, commode��nbsp;H 5 pronun

pronunciata non fuam ipfiuSjfed oratoris glon'am in animis eoruni,qui audiunt,con ftituit.Hoc ip(e indicat de fe inloanne,ad ludaeos inquiens : Non polRim ego facerenbsp;� me ipfo quicquam,ficut audio,i�idico,��udjcano mea iufta eft, quoniam non qu�gt;nbsp;ro uoluntatemmeam,fed uoluntatem mittentis me patris. Et rurfus alio loco: Egonbsp;ex me ipfo locutus non fum, fed qui mi�t me pater, ipfe mihi mandauit, quid dice^;nbsp;rem,0d fcio,qu�d mandatum eius uita �terna eft,Iftud autem ipfum mandatum pau;�nbsp;lo fupra expofitum fuerat,granum frumenti in terra mortu�, multum frutfium fer^;nbsp;re.Et,qui amet animam fuam in hoc mundo, in uitam �ternam earn perdere, Et, toLnbsp;lendam crucem,Chriftumc�fequendum, 8lt;. fimilia. Porro quonam fermone alio, autnbsp;quo genere orationis commodius, �C aptius ad homines loqui, amp; uoluntatem fuamnbsp;expromere potuit Deus,quam c H R i s T o filio fuo;:� qui cundus fuit concio passnbsp;tris ad fefe uocantis homines,^ eos fibi in filios adoptare cupientis, cundus fuit,inssnbsp;quam,non folum quod dixit, QC fecit, fed illud ipfum quoque quod Deus, SC homonbsp;extitit.Qpa C)eus,uim SCmaieftatem patris in feipfo miraculis indicans,6C uolunta;:nbsp;tern eius illis miris,SC infolitis operibus enuncians. Qua homo, in contraria omninonbsp;parte mundo fefe, SC mundanis omnibus affedibus conftituens, ludibriai^ �C aeru^nbsp;mnas,SC crucem,SC mortem iponte perferens,ut cundis fieret palam,iam no per amssnbsp;bages obfeure didorum,necperuifadormientium,fed pergefta,mores,uitamc�nbsp;I E S V Chrifti eos,qui ad diuinitatis premium uelint peruenire,a mundi ipe, ac fis:nbsp;ducia opoitere efl� remotos.Hoc diuin� dodi in� pulcherrimum SC maxim� docus:nbsp;ment�, hanc fumm� ueritatis uim exemple unius in carne hominis,in poteftate Deinbsp;mundo toti exhibitaiTi,5C demonftratam,iV[aumethan� legis icdatores,qui C H R lnbsp;s T V JA alioquin miris laudibus extollunt, ut eum quafi intueri, atque agnofeerenbsp;uelle uideantur, nefeio quo pado mox hallucinati afpernantur, atque illudunt qu�nbsp;dedecorofum putant efl� c H R i s T o, fi is raptus ad mortem, SC in crucem adusnbsp;fit,mundani homines nimirum,nil^nifi terrenum,SC carneum meditantes,ut qui innnbsp;fpicere non potuerint,qu� f�t gloria fpiritualis uiri,quamc� contraria exiftimationi^nbsp;bus humanis. Sed illi quidem ita contagionibus mundi infedi, immerf�^ penitusnbsp;funt, ut uideatur noua lex �lis reperta, qu� eos non ab ignoranti� tenebris extrassnbsp;dos ad ueritatis lucem excitaret ; i�d qu� ultro omne in illis lumen, omnem �ciemnbsp;fpiritus hebetaret, atque extingueret,penituscp eos in corpore, atque in corporelsnbsp;cogitationibus infigeret,qu� primum eos ad ludaicas redigit obferuantias, ut fpemnbsp;non minimam falutis in illis ponant � deinde nullam artium liberalium atque optissnbsp;marum magnopere illis confedandam proponit: poftremo ea illis pr�mia ad� uit�nbsp;in c��o dat, qu� funt in hac quoc� uita modeftis, SC probis, SC fapientibus hominis:nbsp;bus turpia. Sed uides mi frater, dum de iuftificatione legis, SC fidei loquimur, qu�mnbsp;multa f�mus de CHRISTI fide peri�cuti, per qu� folam iuftif�cari homines apudnbsp;Deum airerimus. ET 1 L L E : Hodierno die, mi frater, inquit, omnis mihi igno^nbsp;ranti� caligo penitus ex anirno diieufl� eft,egocp 6C diei,SC luci reftitutus fiim.Nuncnbsp;enim lucent mihi plane in animo fidei noftr� myfteria, qu� ante perobicura efl� uis:nbsp;debantur, eum quod credendum erat, facile id quidem ,SC incundanter crederem,nbsp;fubmitteremc^ me SC fandorum patrum dodrinis, SC fand� Ecclef�� catholic� degt;nbsp;cretis : hodie uero primum quod nofeendum etiamde illis fuit, Dei benef�cio,utnbsp;nofeam fum confccutus. Itaquequodfolebatcrebr� ufurpariin diiputationibusnbsp;�qualium meorum,cum fieobijeeretur,curtantotempore poft christvsnbsp;ad i�ruandum hominum genus uenit C quid ita tantum ante fe feculorum paflusnbsp;eft fine cognitione ueritatis pr�terire i ei ego dubitationi nunc facilime rcfpons:nbsp;deam, eos quicunque hanc uit� fedam omni tempore fecuti funt, ut mundum,SCnbsp;mundi commoda,pr� c�leftibus commodis nihili fecerint, fummumep in ipfonbsp;Deo pr�mium fibi conftituerint, per fidem illos c h R i s T i eum Deo coniuns�nbsp;dos fuifl�:hoc enim eft ipfum fideimyfterium, qui christvs eft,cuius uis to^nbsp;in hac indudione animi, fententiaep confiftit,uti ab uno Deo pr�mia in coelo no:*nbsp;ftra expedemus,bonaautem SCblandiciasmundinegligamus, SC tarnen quod adnbsp;perfonam CHRISTI attinet, qui eius tantum hoc myfterium diuino munere ha?nbsp;buerunt

buerunt cognitum,ilh's eadcm bonitas Dei author�j�C caput myfteri) profed� indi's caflc credenda crt,ut uel ucnturum fpin'tu ante prolpicei ent,uei pofteaqu� ucnifl�t,nbsp;etiam inauditutn inteliigeient,fi qui extitere uipiam, hodicc^ cxiftunt, ad quos hocnbsp;nondum fandifsimum CHRISTI nomen famac^ peruenerit. jam i l l v d,nbsp;inquam,Iuli intclligere te quoc� puto, quemadmodum homines, qui prius generattnbsp;mundo funt,ex Deo rurfus rena(c�tur,�lt; i epudiato p�tre mundo, hli] Dei hant, hocnbsp;eftilludipfummyfterium,quod C HR l s T v s cft; qui qua homo extitit,princepsnbsp;in nomen �� genus fummi Dei adoptione eft uocatus.Quatcnus autem luit,eltcp mynbsp;fterium,in illo cundi,Slt;^ per illud honorem confequimur ciindcm,ut adoptati � l�m^nbsp;mo Deo,8lt; hlq eius effedi,dij ipf� quoc� iure appellemur, Atc� h�c eft generatio ponbsp;puli Dei,quae non ex lud�is,neq^ ex femine Abraam carnali illo,Slt; coiporeo, (�d exnbsp;femine fidei,qu� in Abraam p�tre noftro principio eluxit, amp; in proprio uerbo Dei,nbsp;S^ipfbf�dei myfterio,quodfuit i E s v s Chriftus, ornandis SC frequ�tandis c�li rcanbsp;gionibus diuinitus eft procreatazde quajtametfi ipfum c H r i s T i myfteri� omni:�nbsp;bus ante feculis occultum extitit, ut nemini prophetarum, ac patriarcharum, fed nenbsp;angelorum quidem cuiquam confilium Dei de c H R l S T o perfpicuefueritpatc#nbsp;fadum,ipfa tarnen nou� prolis creatio, 2gt;0 fandioris populi conftitutio, ac nou� ur^nbsp;bis Hierufalem �dificatio antiquitus ab Deo pluribus eft demonftrata. Qtiid enimnbsp;eft,quod fic loquitur DauidcEt anima mea illi uiuetj�C fernen meum feruiet ipfi, artsnbsp;nunciabitur domino generatio uentura, �C annunciabunt coeli iuftiti� eius populo,nbsp;qui nafcetur,qu� fecit dominus,Et in Efaia Deus�,Alienigenis,inquit,qui apprehendnbsp;dent f�dus meum,dabo eis in domo mea, 06 in m�ris meis locum, �d nomen melius,nbsp;quam filijs,Slt; filiabus,nomen fempiternum dabo il lis, quod non peribit, Non ne 00nbsp;populo,quem dominus fadurus erat, cum diu quidem antea populus lud�or� eiletnbsp;fadus,�C alienigenis,qui f�dus domini apprehenfuri erant,hoc eft plan� no lud�is,nbsp;nomen melius multo ab fummo Deo promittebatur fpiritualibus filijs uidclicet,nbsp;filtjs terrenis,atcp carnalibus,quod idem eft,atc� lud�iscQiiid de ipfo Christonbsp;Efaias,quam aperte, quamc� perfpicue, ut uideatur pene id ipfum intucri myfteri�,nbsp;quod nos occultum fuilTe dicimus,cum fic inducit loquentem Deum: Ego luicitauinbsp;eum in iuftitia,�� omnes uias eius dirigam;ipfe �dificabit ciuitatem meam, captifnbsp;uitatem meam dimittet,non precio,nec munere.Et rurfus uim innuens futuri myftenbsp;rij:Conuertit,inquit,Deus fapientes retrorfum,8lt; feientiam eorum ftultam facit,nbsp;feitat uerbo ferui fui,�� confilium angelorO complet, V el,cum de nouo populo pra�snbsp;dicit; Ambulare faci� caecos per uiam,quam non nouer unt,per femitas,quas non co^nbsp;gnouerunt, calcare faciam eos, ponam tenebras ante eos in lucem, �� praua in red�.nbsp;Nam quid obi�cro erat ignotius,quid raagis deuium ab itinere publico, quarn haicenbsp;inire uit� i�mitas,qu� nobis �CHRISTO lefu monftrat� funt�quas nili princepsnbsp;ipi� pr�eundo indicafl�t,�� omnibus impedimentis,obicibus�� praefeptas progreflunbsp;ipfe fuo pui^afl�t, atque aperuill�t, nemini eas non modo ingredi, fed ne diipicerenbsp;quidem iuilftt licit�, i T A E s T,inquit,fedquaefomifrater,quidnamclariuseflenbsp;iam potett, aut myfterio fidei,eiuscp effedu, �� operatione inter genres, aut prophe;;nbsp;tar� uaticinijs ifta ipfa annunciantibusCcum pr�fertim omnes fer�, qui a fpiritu lansnbsp;do pr�dodi uenturum feculum cognouer�t, cum denunciarent populo Ifraelitico,nbsp;ludaicocp excidium,urbi Hierufalem uaftitatem,�� ruinam, folitudineni regioni, in#nbsp;ternicionem prop� Hebr�or� filiis,filiorum�p parentibus,repente poft innumerabi#nbsp;les illas iaduras,�� calamitates, tanquam mutato choro concinant corrigentem ,re#nbsp;ftituentemep omnia,�C ad i�culum beatius transferentemDeum, ut facile appareatnbsp;hominibus non tardifsimis reiedo carnali populo, alium a Deo fpiritualem popul�nbsp;inftitui,quocumf�dusfempiternum�iturumDorninofit� re c T E,inquam,lo#nbsp;querisIuli,fedquando,quoadeftnobis�Deotradit�fidei Christi myfteiiumnbsp;fatis aperuimus, cuius cognitio, f�cut ipfa re experiere ad intelligenda Pauli fenfa,nbsp;qu� nimis interdum retrufa, abfconditac� uidentur, mirum quantum profutura fit,nbsp;uideamus nunc, de quo ante fuit dubitatum, quid in i� momenti, aut necefsitatis adnbsp;falutem con��quendam baptifmus habeat,Sic enim,fi memoria tenes, diiputabamus,nbsp;nonuideri

non uideri nobis iure derogari circuncifioni ipl� illi videlicet, qu� in pr�putio car^? nis ufurpabatur,cuin in eo ligno,Slt; uelut indicio fu� profefsionis lud�ifpem pone^nbsp;rent,quando eandem nos uim ad amicitiam cum Deo, �C ad falutem acquirendam innbsp;baptifmo noflro,quod item fignum externum eft,conftituimus4 de quo dic�dum eft,nbsp;baptifmum eum,qui ex aqua,06 chrifmate facro fiat,non efl� omnino neceflarium adnbsp;fidei iuftitiam,�� tarnen quodam modo necefl�riu efl�* Nam cum fit baptifmus pro^nbsp;fefsio eius fecl�,quamfequi uolumus,�^ earum rer�, quas Deo promittimus, quaf�nbsp;padio qu�dam ore enunciata,ac prolata,�C coram Ecclefia, c�tuc� fidelium teftif�canbsp;corpus CHRISTI eft,effi?nbsp;cimur, quod omnes in unum corpus, ut ait Paulus, baptizamur, fi incidat cafus, �dnbsp;tempus eiufmodi, utrecepto, �d credito CHRISTI myfterio id ipfum ftatim fa^snbsp;�:is,2lt; op�r� ufurpemus,protinuscg mundum re ipfa, per alienam tarnen uim dimits*nbsp;tamus,ad eum finem utiquCjUt Deum, �C promifsiones Del aff�quamur, falut� abfc^nbsp;hoc baptifmo fine dubio inuenimus,f�cut inuenit earn ille latro,qui pend�ti c H R i s�nbsp;S T O in cruce,pendens ipfe adh�f�t.Quid enim erat opus illi,ut ^fiteretur c h r inbsp;s T y -Ml�quiuelle,qu�reuerafequebaturC��mundum uelledimittere,quem turnnbsp;maxime dimittebat�' Qiio in fupplicio crucis, etf� legibus mortem fubire, ac ferre innbsp;corpore cogebatur,animi tarnen liber,ipfum ilium animum, quem in poteftate habenbsp;bat,ad pr�bendumfe christo comitemapplicabat,proptereac^ablqueaquanbsp;in l�nguine,�� Ipiritu eft baptizatus^Quod item compluribus poftea contingere ponbsp;tuit, quemadmodum dcEmerentiana uirgine, Adaudlo martyre monumentis eftnbsp;pro*ditum,2)� fi qui ali) eiufmodi,quos in ipfe agnitione CHRISTI �C fidei myfte^nbsp;ri�,quod intellexerant,opere ftatim implentes,atc� ut CHRISTO coiundi client,nbsp;mundum,atc� uitam prompto animo relinquentes, nullo alio accepto baptifmo,pr�inbsp;ter hune Ipiritualem, �6 inteftinum, quo nullus tarnen fan�ior eft, ipfa Dei benignis:nbsp;tas in gremio fu� immortalitatis excepit* At qui poft agnitionem myfterij,lpatiumnbsp;habuerunt �C c�modum fandifsimo hoe baptilini lauacro fe abluendi,�lt; in eo profii�nbsp;tendi,quales ipfi erga Deum efte uellent,2lt; quo pado haorere illi,mundumc� renunjsnbsp;tiare pr�optarent, li facere id neglexerunt, ialutem quoque hi fuam, �C fidem ipfamnbsp;eam,quam fufceperant,prodidifl� funt exiftimandi, aut enim, qui fie faciunt, per fu^nbsp;perblam, contumaciam^ contemnunt, aut agunt profed� perfidiofe, qui cum fel�nbsp;CHRISTO dedere uelie fimulauerint,deditionem ipfam uerbis concipere, Slt; corv�nbsp;fiteripal�m non audeant,nec� Deo fe per baptifmum, tanquam per fyngrapham ob^�nbsp;hgare. Ad h�c accedit, quod fi myfterium intellexerunt, dum ipfi myfteri) iudicia,nbsp;teftimonia�� no ufurpant,exemplo c�teris officiunt, neque ipfi ad corpus Ecclefi�,nbsp;8lt;C HR I s T I feadiungunt,quodperhocfacrament�potifsimuminunitatecon�=nbsp;tinetunf�nonintellexerunt,ne illis quidem fignis,8lt; cerimonijs doceri curant,�� ad:�nbsp;monerijUtper corporeos eiufmodiritus,adfpiritualem cognitionem peruenianunbsp;Quapropter fande,�lt; uere ab Apoftolo eft didum,Corde credi ad iuftitiam,ore au^nbsp;tem contefsionem fieri ad falutem. Quippe cum f�des cordis fit, qu� Deo praecipuenbsp;grata homines fola credentes iuftificet apud eundemDeum, oris autem confefsio �dnbsp;fidem illam cordis comprobet, �d iuftitiam conferuet fidei, ex qua eft nobis uera exnbsp;Deo uita : qua: quidem confefsio nifi fufeipiatur, quafi pudendum nobis myfteriumnbsp;elTe uideatur,quod gloriatione dignifsiinum eft. Itacg ab eodemPaulo peropportu�nbsp;ne eft adiedum feriptur� teftimonium,fic dicentis,Qu�d omnis,qui credit in ilium,nbsp;non confundetur.De quo QC dominus inEuangelio: Qui me negauerit coram homfenbsp;nibus,negabo e� QC ego coram Deo,inquit. Atc^ eadem ifta in lege ueteri,de cir cun�nbsp;cifione potuilTent dici,quam Moyfes de populi illius duritate, peruicacia^ expoftuisnbsp;Ians,Ilf aelitas,ut earn in corde coram Deo adhiberent,flagitabat.Et Hieremias popunbsp;lum monebat,ut circuncifus eflet praeputiu cordis coram Deo, quod fpiritualis cir�!nbsp;cuncifio iili,quae in carne erat,circuncifioni �C ueritate,00 honore apud Deum antecenbsp;debat. tarnen illam ipfam carnalem circuncifione pr�termittere non erat fas,nifi qgt;nbsp;poft inuedum fidei lumen circuncifio per baptifmum fublata eft. Baptifmus autemnbsp;Ht ^ui ad fummum iamjabfolutum^� peruencritjfadus eft fempiternus. lam

ribus mi frater, qu� aipernantur h�i etici, nec ea ulliiis efl� ad falutem moment! di^ cunt,quam illi falutem una in fide uolunc efl� pof�tam,non'^ne fublata qu�ftio omnisnbsp;eft cum f� fidei uirtus, ipfum my fterium intelligatur, nullis cum operibus man'snbsp;queat fides coh�i ere, de illis operibus loquor, qu� ex conftituto fiunt, amp;(. ab animonbsp;prauo,malo^funtprofe(fia. Nam quin lapfu, �c titubatione aliquando pofsit fide^nbsp;lis ofFcndere, nos nihil contra dicimus : habitus, propof�tum,deliberatio'que delinknbsp;quendi a uera fide remotifsima funt. Quo enim pado reliquit mundum, �d ad Deumnbsp;le contulit is, qui nihilo fecius mundi uoluptates, �C commoda omnia uenatur �quot;nbsp;qu� cupiditatibus fuis queat fuppeditare, ir�, auariti�c^, amp; ipfi def�ruit ambitionnbsp;nie Ac nulla quidem tanta non modo eft, fed ne efl� quidem poteft peftis, imma^nbsp;nitasc� uitiorum, nullus tantus aceruus fcelerum, tam profligata, amp; perdita in omninbsp;flagitiorum genere uoluntas, qu� f�mul ac per fidem c H R 1 s T 1 adiunxerit fenbsp;ad Deum,2lt; mundum pr� illius amore ftudioep repules it, ipfic� fel�Deo totam tra:�nbsp;diderit,atque permii�rit,non ftatim ea,atque eueftigio deletts omnibus maculisnbsp;illis ulceribus^ peccati, pura mundaep refplendeat, �� nou� fidei aduentu fandifi^nbsp;cata, illam c�leftem induat iuftitiam, per quam ad Deum proxime bonitate acce^nbsp;dat,quaiam haufta uirtute, amp; tanto ilio munere diuin� liberalitatis accepto,quisnbsp;non intelligat, nihil iamfore illi in cunda uita propofitum, nifi ut Deum imitandonbsp;omnia omnibus bona faciat femper, �C dicat, ab omni femper iniuria,5lt;: ab omni ter#nbsp;rena, ac fordida abftineat cupiditate, aliorum animo �quo iniurias perferat, nihilnbsp;omnino extraordinarium appetat,faluos,atque honeftos ueiit efl� omnes, etiamnbsp;inimicos, cum nemine liti, nec altercationibus contendate Quod qui mundum nbnbsp;hili pendunt, his ifta, qu� diximus, non folum facilia fadu, uerum etiam fuauia, ��nbsp;iucunda funt, 2C cum fide erga Deum ita coniunda, ut diuelli non pofsint� Tu ue#nbsp;ro qui tantum tribuis fidei, ut nihil operibus bonis habendum honoris in uita,nbsp;falute adipifeenda putes,amab� de qua fide iftud i�ntise Nam cum ifta quidem, qu�nbsp;per 1 E s V M C H R 1 s T V M in unumDeum fides eft,non poteft oratio tua con:�nbsp;ucnirc,fiquidemilla cordis fides eft,neque iblum credit Deo,uerum etiam uni illi ipfinbsp;confidit, ex quo f�quitur omnium humanorum bonorum contemptio. Tucumtenbsp;dicis credere, �C hoc uno uerbo fic niteris, ut totum in eo, quantumeune� eft, quodnbsp;pertinet ad falutem, ponendum efl� confirmes, confidas autem mundo, cui rei indi^nbsp;cio eft oratio,uita,mores denique reliqui tui,tum tanquam omni munere perfundlus,nbsp;quod Deo,8lt; fidei in Deum debitum fit, erumpas iam liber in omne genus flagitio#nbsp;rum lt; nihilc� turpe ducas, quod libidini tu� placitum fit lt; in mundum te totum in^nbsp;gurgites, amp; cundis ,qui tibi non afl�ntiuntur, contumelias dicas, fortunas aliorumnbsp;direptum eas,matrimonijs nefarijs iliigere, feruias iracundi�, uinolenti�, intempe#nbsp;ranti�, atque ex his luflrisegreflus fic demum erudes uerbum fidei, ut ex ea pe^nbsp;dereunafalutis fpem conftituas, nec bonis operibus, �� moribus tribuendum efl�nbsp;quicquam apudDeum difputescQuid tam abfurdumefl�, aut tam abhorrens a ueronbsp;poteftC Qpemadmodum porr� Paulum attendis, cuius te diditas nomen fcqui,nbsp;amp; authoritatemCNon ne is pal�m, diferte ponit homines per fidem c h R1 s T Inbsp;iuftificari,0ieaquidemillos infigniri iuftitia,qu� maioromni humana uirtute fit,nbsp;ut fidei, iuftiti�cp appareat unum, atque eundem efl� conftridum fempiterni uin^nbsp;culo foederis confenfum,Porr�iuftitia fine operibus bonis efle qu� poteft f Namnbsp;6dalio loco Paulus,Dei fumus effedio, inquit, conditi in Chrifto 1 E s v in ope^nbsp;ribus bonis, quibus pr�parauit Deus, ut in eis ambularemus, Nos uero dicamus,nbsp;qu�d ficut fides adueniens uetera omnia crimina deletj atque diluit, unae� fatis eftnbsp;ad obtinendam gratiam fummi Dei, fic fidem ipfam, pofteaquam aduenerit, hom�nbsp;nemepeum Deo coniunxerit, non pofl� earn deinde cum moribus raaliscoh�rere,nbsp;propter earn caufam quidem, quod nec fides fine iuftitia eft,0lt; praue agendo, redei�nbsp;loquendo,non eft credere id Deo,fed fimulare.Ita aut iuftitiam etiam non es adeptus,nbsp;fi fidem uerbis tantum, �C non corde comprehendifti, aut fi earn corde, ftatim etiamnbsp;iuftitia fidem confecuta eft. Porro oris confefsio fic ualet ad falutem, fi cordis cre^nbsp;dulitas profecerit ad iuftitiam, Verum de his ha�enus ; non enim cognito iam fidei

LIB� L COMMENT� lAC. SADOLETI myfterio ulla uel minima dubitatio in his rebus amplius poteft refiderc, Nos Dcurnnbsp;potius precemur,horum ut hominum m�tes,in eum fenfum inducat,ut fidem, quamnbsp;uerbis profitentur,moribus,0iiurtitiateneant, dignity abeodem efficiantur, quo^nbsp;rum ad reprimendas aliorum immodcratas cupiditates,plus etiam exempli, au:^nbsp;thoritatis uita, quam perfuafionis habeat oratio� precemvr fane lulius in^:nbsp;quit,etenim Chr iftianum hoc imprimis �� noftrum eft,atque illi iuftiti�, qu� ex fidenbsp;exiftit, maxime confentaneum� NVNC RE dea M vS ad Apoiloli uerba:Lonnbsp;go quidem interuallo, fed tarnen non fine magna, �d necefl�ria ratione ilia eft � nobisnbsp;fada digrefsio.Expofuimus enim,�lt; demonftrauimus,id quod neceffe imprimis fuit,nbsp;quemadmodum nemo hominum apud Deum,nifi per fidem c H R I S T i pofsit iu^nbsp;ftificari� ficenimloquitur Paulus; Nunci�orfum�legeiuftitia Deimanifefta fadanbsp;eft, teftificata ab lege, �� prophetis� Legem hic appellans uctercm fcripturam to;�nbsp;tarn, in qua ubie� elucent teftimonia aduentus christ i,2lt;noui illius populi,nbsp;qui in fide �i iuftitta cum Deo coniundus, fempiterno f�dere cum co copulatusnbsp;futurus erat.Iuftitia, inquit, Dei per fidem i e s v Chrifti,inomnes,��fuper omnesnbsp;credentes� ex quibus uerbis patet, non eos tantum qui fe dicunt credere, fed qui fienbsp;crediderunt,utiuftitiamfidei adipifeerentur, illos 1 E S v Chriftiuere fideles cfl�nbsp;Atque ut comprim�t f�mper lud�oium ini�lentiam, qui �gre admodum ferebantnbsp;alios,qui extra leg� efl�nt, fieri fecum focios eiuidem � Deo muneris amp; grati�, quassnbsp;fi quibus lex data ante efl�t, his folis deberetur �i gratia, profequitur Paulus, Nonnbsp;enim, inquiens, eftdiftindio. At quid ita non eft aut cur lud�us non anteponaturnbsp;Gr�cof Qtiia oinnes,inquit,peccauerunt,�i egent gloria Dei,ut iuftificentur gratisnbsp;ipfius gratia, Qt�a omnes, inquit, in caufa pari funt, ut nullum � fe aff�rat quilpiamnbsp;difcrimenmeritijfed apudDeum unufquifcp peccando off�nderit.Egent ergo omnesnbsp;dementia. Si benignitate fummi Dei, cuius exercitatio in Deo fie etiam gloriofiornbsp;eft, qu�mfi inbenemeritosfua pr�miadifpertiret, Nuncenim totum quicquideftnbsp;uirtutis,at� boni,quod per fidem afl�quimur,totum,inquam,ex Deo eft, Si ex diuij:nbsp;nis illius iuftiti�,bonitatis^ thefauris,cuius fi efl�mus nos aliqua ex parte nobis ipfisnbsp;authores,quantum efl�t illud, quod ex nobis pr�beremus, tantum efl�t de Dei glo^:nbsp;ria, munificentiac�detradum� luftificamur igitur omnes per fidem, fola illius grai=nbsp;tia,hoc eftjnullo noftro merito eiufcemodi, ut illud donum nobis � Deo debitum efl�nbsp;uideatur,�t quo pado iuftificamur�'quo pado etiam fi in pofterum effi'ciamur iufti,nbsp;ueteres tarnen culpas,maculasi^deponimus i per redemptions, inquit,quae in Chri�nbsp;fto I E s V, Nam Chriftus i e s v s cum fine peccato ullo efl�t. Si tanquam pec^nbsp;cator nihilominus morte efl�t muldatus, compenfatiohuiufcemodi fada eft, ut uelt;!nbsp;tus peccatum nobis n� debeat amplius exprobrari. Si enim permifl�im eft, ut qui nonbsp;peccauit,plederetur,cur non pcrmittatur,ut qui peccauit,� pcena fit liberatusC con^nbsp;fufum eriim,�i perturbatum iam eft mords iudicium, Mortuus porro eft I E S v S,nbsp;non fuis peccatis, fed noftris, quam mortem ipfe fponte fufeepit, ut placato per fuosnbsp;dolores Si cruciatus Deo, nos mortem comitem peccati efTugeremus, Qiiid autemnbsp;ifte I e S V S quemadmodum hoc effecit, aut qua ratione in hanc mentem eft illas:nbsp;pfus,ut tantum amoris erga nos,�i pro nobis ftudii,curaec� fufciperetc' Q,uoniam,insnbsp;quit,hunc Deus propofuit placamentum per fidem in ipfius fanguine, Deus ipfesnbsp;met,inquit,non folum gratiam,8lt; amicitiam fuam inftituit nobis largiri,l�d per quodnbsp;etiam illam merer emur,adiecit�Dedit enim nobis filiumfuum, � quo ipfe placaretur,nbsp;�i omni ueterum noftrarum iniuriarum memoria dcleta,humano generi,per cum r e^�nbsp;conciliaretur,quod nulla per nos ratione potuit effici, Quifquis enim noftrum, mor^nbsp;tem illam fufeepiflet, licet pro omnibus unus fe deuouifl�t, idc� egifl�t optimo anii�nbsp;mo,piac� uoluntate ; tarnen ex infedo genere oriundus uix fuam ille culpam,nedumnbsp;falutem aliorum redimere potuifl�t, Atque in hoc maxime effiilget magnitudo, 8^nbsp;maieftaSj�C gloria fummi Dei,qui totum expleuit nobis beneficium fuum.Nec fe (ofnbsp;Jum plac^il�,fed hoftiam ed�, qua placaretur exhibuit, ut quo meriti minus noftranbsp;� parte efl�t,hoc magis clementiam,00 bonitatem,�lt;: iuftitiam illius deamaremus. Sednbsp;Ji�et nihil ex nobis fit dignum,nihil uim aut rationetn ullam meriti conlinensitamennbsp;aliquid

ali'quid � nobis proficifcatur neccfl� eft, in quo confidat Dei gi atia,amp; iuftitia,id por^ rdnoncftoperisjfed bon� duntaxat erga Deum uoluntatis, qu� folam per fidemnbsp;Christi contingere nobis poteft. Fides enim eft qu� conhdit, �i totam fc com#nbsp;mittit Deo,quod turn fit,cum SC in futurum Deo placere inftituimus,00 de pr�teritonbsp;confidimus omnemex priftinis noftris fceleribus offenfionemin illadtuina mentenbsp;penitus efl�deletam,atq; horum utruncp per fideminChrifto IE s v affequimur,2Cnbsp;difciplinam uidelicet agend� ex Dei uoluntate,ac imitatione uit�, ��redemptionemnbsp;iahdiu merit� per nos propter peccata noftramortis. Qiiorum utrunque in fangui#nbsp;nc c H R I s T I nobis repr�fentatum eft, quod etiam ipfum fubtilius eft uidendum,nbsp;quemadmodum fanguis c h r i s t i peccata noftra ablueiit ?Acprimum legemnbsp;Moyfisita iuberecognouimus,ut fanguine Temper aliquo peccata cxpientur, cuinbsp;oportuit legi fatisfieri, qua de re in epiftola ad Hebr�os copioi� eft fcriptum. Sub eanbsp;enimlegedumuoluitnafci CHRi S T v S,illudquoc�exlcge facereconftituit,utnbsp;quos liberate redimerec� uolebat,pro his fuum ipie fanguinem cfFunderet : fuum au#nbsp;tem,ob cam rcm,ut non breuem illis,00 cito intcrituram, fed �ternam, 8lt; ftabilem re#nbsp;demptionem inueniret.Nam fanguis uidlimar�,qui pro commiflb, �i perpetrato de#nbsp;lido fundebatur,fufceptam quidem antea maculam abluebat,non erat autcm futur�nbsp;intcgritatiSj�d innocenti� fponfor,Itaque ad eafdem f�penumero uidimas, �� ad ca#nbsp;demfacrificiaeratreuertendum.Sanguisuero CHRISTI quodadpeccataueteranbsp;attinuit,legis,�d facrificij propriam expiationem fecit, quod ad uentura autcm,maio#nbsp;re etiam myfterio omne humanum genus eft complexus.Etcnim gentes extcr�,qu�nbsp;legenontcnebaiKur,�dillamforfitanuimpurgandi ��expiandi per cruoremuidi#nbsp;mar um fadam nd intelligebant,hoc certe documeto inftrud�, erudit�c^ funt, quodnbsp;mors ilia christ i, ilia crux, ille fanguis c�leftis, dodrina omnibus nobis exti^nbsp;tit, quemadmodum uitam nos quoc�, amp; mortem ab illecebris mundi penitus difiun#nbsp;dam, 5d in deo fixam decurrere debeamus, Itac� tum per fidem in CHRISTI fan#nbsp;guine Deum nobis conciliamus,fi in illo fenguine,illac� Christi morte nos etiSnbsp;aflenfione animi,uoluntate�^ c�moriamur, id eft, fi mundi, �� uit� huius blandimen#nbsp;tis pro ntliilo habitis bonorum omnium fummam in Deo conftituamus. Qtii enimnbsp;fic agunt, atque conftituunt, illi cum c h r i s t o peccatis mortui funt, 8C ad ffu#nbsp;dum �tern� uit� cum eodem pofteafuicitati.Inillo igitur fanguine, Chrifttcp mor#nbsp;te,cum fides tota noftra,tum Dei reconciliatio,8C pax nobifcum fad�a confiflit.Sequi#nbsp;tur autemiindemonftrationemiuftiti�fu�, ex remifsione pr�tericorum peccato#nbsp;rumintolerantiaDei.Propofuit,inquit,i E S v M placamentum Deus,in cuius fan#nbsp;guine ipie per fidem placaretur,ut demonftraret iuftitiam fuam, �i fummam immen#nbsp;famcg bonitatem, per quam remifit peccata, qu� diu tolerauerat. Illa enim bonitas,nbsp;ilia longanimitas omnipotentis Dei in hoc quoc� i�mper apparuit,quod pertulit, �Cnbsp;fuftinuit eos,qui peccauerunt : fuftinuit autem, non ut eos grauius plederet, ftd utnbsp;anfamnbsp;nbsp;occafionem ignofcendi in illis inueniret.Huius porro perpetu� Dei tiolun

tatis,0^ clemcnti� teftis fuit i e s v s,in quo etiam antiquis, S)C diu ante mortuis pa# tribus,qui non in mundo omnia fua defixerant, fed ad Deum bonam partem cogita#nbsp;tionum fuar� direxerant,redemptio eft fada.Et quoniam hoc eft Pauli nationem ali#nbsp;quandointegram,0dEcclefiam CHRisti,0^genushominuinterdumuniuerfumnbsp;perinde �tatum gradibus diuidere,ac difpertire, acfi de fingulari homine loqueretur,nbsp;mundic� �tates,amp; tempora �tatibus hominis accommodate : fie nunc in ifto loco denbsp;humano genere toto perinde,ut de homine uno loquens,humanitat�,�� tolerantiam,nbsp;amp; bonitatem fummi Dei,quamipfe ferme iuftitiam appellat, qua de refatis altjs lo#nbsp;cis eft didum,quam in fingulis hominibus adhibet Deus,ut corum peccata diu,mul#nbsp;tumc� toleret,expedetcp occafionem ignofeendfatej parcendi,eandem ipfam clemennbsp;tiam,8lt; bonitat� inhumano genere toto adhibuit,cuius cum tot feculoru pertulifletnbsp;peccata,quo tempore maxime ilia percrebuerant,ad fummume� perucnerant, pr�ci#nbsp;dit ille tandem patientiam fuam.V erum ita pr�ciditjUt humanum genus,quod pro#nbsp;pter delidorum,amp; fceler� magnitudinem fummo fupplicio afficere debebat, fummonbsp;fibi expiaret, uinciret^ beneficio, Atc^ hoc eft dignum Dei natura, �i beneficentia,

C8 LIB/ L COMMENT, lAC. SADOLETI hoc flUus ben{gnitati,b�nitatic� confentaneum.Quid cnim eft,quod agat conuenien^�nbsp;tins ftbi Deus,qu�m ut in hunc modum trader, atque exdpiat eos,qui prauis mori^nbsp;bus,opinionibusc� imbuti, ignari quid exp�di�t, uiam fibi ipfi muniunt ad exitiutn,nbsp;ut fuftineat eos uidelicet,utfoueat,ut adiuuet,ft forte uelint hi per ipfum Deum libenbsp;rarRHaec eft ilia Dei iuftitia, de qua toties � nobis eft didum, quae maxime demon#nbsp;ftrat,atc^ illuftrat ipfius Dei gloriam,quam nos,qui in c h r i s t v M credimus;fi^nbsp;duciamcp noftram in Deo ponimus, per fidem ueram imitamur, diuini ilia generis,nbsp;nonhumani, quam non lex, non ius Icriptum, non hominum mores, non parentumnbsp;difciplina, fed fides fola nobis infinuat, Nam ft uelimus iuftitiam interpretari in hocnbsp;loco illam, qu� habeat fimilitudinem legis, qu� ei, qui deliquit, nifiirrogata p�ha,nbsp;iieniam dare non audeat,idcircoc� fanguin� c H R i s T i Deus expetiuerit,utpofsitnbsp;tllo modo quafi iurij�� legibus fatisfadione fada, hominibus deinde ignoi�efe, uidc#nbsp;tur ex altera parte habere ifta res iniuftiti� fimilitudinem, Qvn enim aequ�,iuftumcpnbsp;fitjCju� nocens abfoluatur, innocentem condemnaref Qtiid enim dixeritquifpiamjnbsp;non ne christvs fanguinefuo,procundorum peccatis Deo fatisfecitc�Satisfe#nbsp;cit enimuero, fed ifta fatisfadio fubtilius eft intelligenda. Non enim quod in exerci#nbsp;tu f�pe fit, ut cohors, aut legio,ri reliquerit locum, uel f�gnum fi amiferit, punianturnbsp;paucijC�teri omni p�na liberati difeedant, fie contigit in c h R i S T o, ut plcdere#nbsp;tur ipfe, reliqui uero liberarentur omnes. Sed hi tantum liberi fadi funt, qui morinbsp;ipf� cum CHRISTO uolunt,ut fit necefl� fi per Chriftum falui eft� uolumus, eaivnbsp;dem nos morte pati,quam ipfe perpeftus eft�neceffe fit,inquam,non eod� tarnen peninbsp;tus modo.Nam Chriftus carne hominis peremit in cruce, tanquam peccati fomitem,nbsp;ut peccat� extingueret,quod � carne totum ex�ftuat, qu� nos in ilia carne c H R i #nbsp;-s T I carnem etiam noftr� fide,8lt; uoluntate perempt� haberemus, peccatisc� morerenbsp;mur.At hoc nemini contingere poteft,nif� uolenti,amp;I Chrifto i e s v fidem iftam hanbsp;bentfSic enim nos � morte, moriens liberauit Chriftus,ut qui ad uitam cum illo connbsp;furgere uellent, carnem fuam un� cum illius carne crucifigerent, in quo eft uniuerfanbsp;redemptio,non pr�teritorum folum,fed futuror um etiam peccatorum.Sumus igiturnbsp;hac ratione potifsimS falutem c�fecuti, quod uolumus Chrifto c�mori, fi accidat utnbsp;res,8d ueritas ita polcat,etiam corpore�.fin id minus opus f�t, f�mper tam� uoluntate,nbsp;cuius index nobis myfterij,idemcp facrament3,baptifmus eft.Carnis aut� mors iudi#nbsp;cio, amp; fide, SC uoluntate fufeepta, hoc utic� in fenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fti^d peccato amplius locus

non eft, uiuitc� deinceps fpiritualis iam homo, qui eit ex Ueo creatus,non amplius carnalis,qui ab Adam progenitus eft,ut alio loco Paulus: V eritas,inquit,eft in Chri#nbsp;flo I E s V, deponere uos ex priori modo uiuendi,ueterem hominem corruptum pernbsp;cupiditates deceptionis,�� renouari fpiritu mentis ueftr�,�lt;: indui nouum hominemnbsp;ex Deo conditum in iuftitia SC fanditate ueritatis. Atqui tota uis in nobis myftcrij,nbsp;amp;CHRI STI eft, ut cum illo in carne commoriamur, 8C cum eodem un� in fpiritunbsp;uiuamus,nec� poteftquiipiam,ad illam uer� iuftiti� uitam cum Chrifto confurgere,nbsp;in quo caro peccati n� ante fit occifa.Qiiapropter ipfe Chriftus,qui fuit nobis ex cmnbsp;plum,8C dodrina, 8C Dei patris oratio, quod in pleno,8C perfedo documento contc^�nbsp;rend� carnis necefl� fuit,non iblum uoluntate, uerum eti� ipf� re omnibus modis innbsp;carne eft afflidus. Sic enim ipfe de fe in Luca pronuntiauit, qu�d talia oportuit patinbsp;Chriftum SC fie intrare in gloria fu�.Nos uero,qui ab ilia tanta perfedione,pr�ftani�nbsp;tiae� lefu Chrifti longe abfumus,fatisfacimus in eo Deo,f� promptam uoluntatem adnbsp;ead� perfereda afFerimus. Hoc eft enim carn� in nobis iam occidere, quod facere pla#nbsp;n� no pofrumus,nif� ab amoribus mimdi prius diuellamur. Vbi uero ad opus ipfumnbsp;adigimur,SC quod fide uoluntate^ c�cepimi�s,fadis eft pr�ftand�,t�c quantu nobisnbsp;dominus dederit uiri�,fer�da,8C patienda incomoda funt,dolorc5 corporis fube�dus,nbsp;SC ipfa mors toler�da.H�c ein fides in De� eft,SC Chrifti imitatio,per qua aditus nofnbsp;bis in c�l� aperitur,qu� patefecit SC aperuit ipfe Chriftus,Ita SCPaulus in Hicrufal�nbsp;tr�f�turus,adhort�s eos,quos in fide inftruxerat,illud imprimis illos admonct, ($ pernbsp;afflidiones multas oporteat nos introire in regn� Dei,f�ue id uol�tate propria fie conbsp;JlituamuSjf�ue operibus exequamur.Et ad Corinthios, Semp mortifications domininbsp;lefu

IN EP I S T. P A VLI AD ROM, � 6� �efu tn corpore circ�fen'mws,inqui't,ut �C iiita lefu in corpore noftro manife�a fiat.nbsp;Et iterunr.Scmper nos utuentes in mortem tradimur propter leium, ut amp; uita lefunbsp;mantfefta Hat in moi taii carne noltrajaut ucfira,id eltxarr.is noftr� uita,qua peccatonbsp;uiuitur,in mortem ti aditur ob lefum,cuius uim,�� my�erium in nobis lufcipimus,nbsp;ut in eadem carne ob peccatummortaSi dempto eliminatocj; peccato,eadcmuit�nbsp;mortalitas appareat,qu� in Chrifti lefu carne manifefta eft fatfia. Itemq; de mylierionbsp;Chnlli euidentius ad eofdem Corinthios.Qri�d li Chriftus unus pro omnibus mornbsp;tuus eft,ut qui uiuunt,non amplius libi iplis uiu�t, led illi, qui pro ipfis mortuus �inbsp;cxcitatus eft,Et ad Galatas:Chriftus d�dit lemetiplum pro peccatis noftris, ut eri^nbsp;piat nos ex pr�fenti l�culo prauo.Et alio lcco:Vt Deo uiuam,inquit,Chrifto cocrunbsp;cifixus fumjuiuo autem non amplius ego, uiuit autem in me Chriftus, SC qui funtnbsp;Chrifti,carnem crucifixerunt ciim aftectionibus,8C cupiditatibus fuis,Et eod� l�nfunbsp;ad Ephefios,Chriftum foiuifl� parietem l�ptimedium inter DeumjSC nos ait: quo dinbsp;ftinebamur,8C impediebamur,ne iungi,SC adherere Deo pol��mus:ipft.im aut� lept�nbsp;fuift� in carne noftra cum Deo inimicitiam,quam foiuimus, cum peccato morimur,nbsp;Nec� foluiff�mus,nifi foluta ea prius luiflet � Chrifto.lpfe cnim fuit,qui fua obedi�^nbsp;tia erga Deum,cui fefe totum^dimiflo mundo,tradidit,talt;ftus eft in nobis,SC in humanbsp;no generc cum Deo rec�ci.iatio.Qiiem Chriltum cum imitamur,c�morientes cumnbsp;illo l'imul carni peccati propter obedicntiam Dei, ut ipfe idem Paulus ait. Tue Chrinbsp;flum addifcimus,�Cin Chrifto edocemur. Et adTitum : Chriftus d�dit feipfum pronbsp;nobis,ut redimat nos ab omni iniquitate,8C purget fibi ipfi populum acquifititium,nbsp;acmu�atorem bonoi^ operum.Et Petrus;Chriftus pafltis eft pro nobis carne, inquit,nbsp;ut uos eandem mente induamini,quoni� qui pafliis eft in carne,deftitit � peccatojo^nbsp;annis quoc� ilia per os domini noltri de carne Chrifti,qu� panis eft m�di,fine quo uinbsp;ta efl� no poteft,8C item defanguine plena my fterioi5t,8C fublimitatis oratio admodunbsp;plane indicat morte Chrifti n� tam limplici modo peccata noftra deleri,ut in lege uenbsp;teri per uidimam de!ebantur,quan^ illi quoep ritui,SC religioni fatisfecit Chriftinbsp;immolatio,fed plen� ei�� myfteri� illius mortis �C crucis ad noftr� liberation�, f� car^:nbsp;nem noftram,c� ipl�us mortuam efl� uelimus,fi Chriftum ipfum lefum induamus,f�nbsp;illius afflicft�j�Cmaccratam carn� falutari cibo afl�mpto in noftr� ipfoj^ carn� alengt;nbsp;dam,nutriendamc}5 adhibearaus.Sed de ui totarationecpmyftertj Chrifti quoniam l�nbsp;tis hoc loco di��,2C fortaff�s alibi dicetur,pergamus ad Apoftoli uerba,qui bonita^nbsp;tem SC iuftiti�Dei in eo magnificans,qu�d remifit peccata ca taiid�, diu qu� tol�rainbsp;ucrat,ali� etiam mod�,�C tempus una eu modo,quo iuftiti� Dei declarata f�t, adiun*nbsp;git,f�c it cr� r�p�t�s: Ad dcmonftrationc iuftiti� fu� in hoc pi �lenti tepore qualiternbsp;ipl� iuftus eft,�� iuftificans c�,qui eft ex fide lefu,hoc f�cundu quod repetitur ad de#nbsp;monftratton� iuftiti� habet expreirion�,ac f� diceret,ad demonftration�,inqu�,iufti#nbsp;ti� fu� in hoc t�pore,quo mi�t f�li� fu� ad nos uidelicet,totumcg fefe nobis,S� amo#nbsp;rem fuum erga nos patefecit,nec tant� in eo oft�dit iuftitiam fu�,qu�d remif�t,ignonbsp;uitc� peccata,qu� tolcrauerat, fed qu�d de ilia fua diuina, fingularic� iuftiti� bonamnbsp;etiam parte in nos per ftd� Chrifti deriuauit,ut facer et nos ad imitatioi^. Si f�militunbsp;din� fui iuftos,quod idem eft,quod fupr� dixerat,ex fide in fid�. Per fid� enim eand�nbsp;Chrifti Si Dei iuftiti� in ipfo Deo patuit,5i in nobis imprefl�,inf�nuata^ eft.

Vbi ergo gloriatioiTexclufa eft.per qual� legefoperumirnequaq^jled per leg� fidei.Putamus ergo fide iuftificari homin� feorfum ab operibus legis*nbsp;An lud�oRz Deus foluC no aut� amp; gentiuraf certe �� genti�. Quoni� quid�nbsp;unus DeuSjqui iuftificabit circuncifionem ex fide,8lt; prgputium per fidem*nbsp;Legem igitur abrogaraus per fidemCabfit/ed legem conftituimus*

E X c L V s A eft,inquit,� lud�e gloriatio tua,qua de lege te ia�las, nec per ali� Icgem operum,qu� f�t melior tua,nanc� fieri id non poteft:lex enim Iud�orum,ut dinbsp;ximus,ut qu� ueri Dei notionem pr�tcr c�teras haberet,peccatumcj,�i rede fadunbsp;ex illius nutUjSi uoluntate dtjudicaret,fola erat idonea,qu� appellaretur lex,nec le^

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J J gealia

ge alia ipfa,nec^ eins opera altjs openbus poterant uinci: fed exckifa eft per Icgem fidei,dignior enim facf�a eft fides,qua author ? SC interpr�t� cum Deo nos coniungacnbsp;mus, etl� minus proprio uocabulo,tantum ut legi operum uerbum illud legis in fidenbsp;redderet,lex fidei appellata eft,quod idem eft �C f�des,per fid� enim legis opera, qu�^nbsp;tum ad acquir�dam iuftitiam,SC Dei gratiam pertinet,� principe laude exclufafunt,nbsp;hoc etiam magis,qu�d ea fi qua eft,qu� ex lege ueniat ad iuftificandum commodi^nbsp;tas,anguftis ilia finibus circumfcripta eftjSC clauf�,�C in una tantum, neep ea maxisnbsp;ma natione habet locum Jud�is enim duntaxat ilia lex eft lata, ut fi ex operibus lesnbsp;gis folum fit iuftificatio,exiguum tantum genus iuftificari,c�teros omnes � iuftif�snbsp;catione excludi necelTe fit. At Deus, qui unus ubilt;^, �C femper omniume� omninonbsp;nationum idem eft Deus,nullis terminis patitur benignitatemfuam, benefic�tiamcgnbsp;concludt.Itac� utitur potius fidei inftrumento,qu�m legis,quod ad falutem omniumnbsp;longe eft communius.Nihtl autem tam Dei eft,qu�m omnibus efl� �qualiter benesnbsp;ficum,atc� communem,Cuirei fi fidei inftrumentum eft aptius, eo i�mperuno utisnbsp;tur Deus,quod in quacjre eft optimum. Fides porr� �C facile, SC generaliter omnisnbsp;bus eft expofita,ut per earn quifcB pofl�t ad Deum iefe applicare, att^ conferre, itaepnbsp;ea SC circuncifionem iuftificat,SC fine circuncifione etiam pr�putium.Neq^ nos cumnbsp;fidem legi anteponimus,facimus iniuriam legi,t�quam uelimus illam antiquare, i�dnbsp;�egem potius f�ncimus,cum ad fuum finemjquo intenta ilia eft,eam dcducimus,Siuenbsp;enim lex Dei omnipotentis gratiam pr�cipue exquirebat,per fidem Chriftiea uotinbsp;compos melius effecla eftfiiue Meffiam fuum beatioris i�culi authorem expedlabat,nbsp;fides Mel��amilliChrirtumdemonftrauit:l�Lieadeo in illis carnalibus, corporels^nbsp;obferuantfis ueritatem fpiritus illainnuebat,fpiritualemc�docftrinS quodammodonbsp;parturiebat, hac iam inueda fpiritus doeftrina reddita eft SC ipfa perfedior,atc� cornnbsp;pletior.Non dicitur autem antiquari,nec� aboleri id quod perficitur, ficuti nec puernbsp;cumaduiriiitatem perdudus eft, de natur�fu� fubf�antia amififl� quicquam, fednbsp;acquifiuill� perfedionem magis eft dicendus,

Quid igitur dicemus Abraam patrem noftrum inueniffe fecundum car^ nemf f� enim Abraam ex operibus fuit iuftificatus,habet,quo glorietur,l�dnbsp;non aduerfus Deum,Quid enim ait fcriptura�credidit Abraam Deo,8c resnbsp;putatum eft ci ad iuftitiam. Operand uero merces non reputatur f�c�dumnbsp;gratiam,fed fecundum debituminon operand autem, uerum credend innbsp;eum,qui iuftificat impium,reputatur fides eius in iuftidam*

R V R s V s affirm�t quantum plus SC glori�,SC grati� acquirat apudDeum fis des,qu�m opera, exemplo patris noftri Abraam, qui fi antea etiam in operibus, SCnbsp;adionibus fuis redus fuit uir,�C iuftus (hoc enim eft,quod ait:Quid dicemus Abra�nbsp;patrem noftrum inuenifl� fecundum carnemc') id eft, quam gratiam, quam laud� exnbsp;operibus carnis,humants fcilicet, SC tanquam ex homine adionibus inuenifl� quinbsp;ut etiam in illis fuerit plane probus,inter homines fuit, SC inter illos potuit iure fuonbsp;gloriari,erga Dcum quidem certe non potuit,at quamobrem no potuitc' quia illius,nbsp;quam agebat,exercebat^ inter homines,iuftiti�,ipi�f�bi erat author.Sibi enim ipi�nbsp;conftituebat,5C pr�fcribebat,quid efe faciendum,ut atquitatem cum c�teris,SC ib^nbsp;cietatem conferuaret,�llacp in eo iuftitia SC ab humano confilio proficiieebatur, SC innbsp;humanis opinionibus tota confiftebat,ut nulla efl�t in eo Dei gloria,fed omnis SC innbsp;homine,8C ex hominibus gloriado,Fides uero erga Deum, SC quam Deo Abra� ha#nbsp;buit,fecit illum,ut non fuo iudicio quicquam,fed Dei cofilio, ati� praderipto ageretnbsp;omnia.Itacj 8C patriarn,cognationem�p fuam illo iubente dei�ruit,SC pofuit taberna#nbsp;cula,quibus in locis eft iufrus,SC ad concubitus uxoris iam deiperatos fe retulit, SCnbsp;filium Deo pra�buit in facrificium, SC denii� fadus eft illi in omnibus obedientiffi#nbsp;mns.C^uod fi opera iuftiti�,qu� ab humana uoluntate,conf�liocp proficiic�ntur,ali#nbsp;quam habent gloriam,quanto maiorem illa,qu� ab diuinis confiIijs,SC uoluntatibuSnbsp;funt pr ofedarianto uidelicet,qu�to humanis uirtutibus diuina uirtus,iuftitia^ an#nbsp;tecd

t�cenit.Fidei ergo iuftiti'a diuin� non human� nobilitatis eft,in qua 0^ eius,quf crof diditjgloriatio tota ex Deo eft,06 ad Deum rurfus conuertitur,ut nec� mitium,nec]^nbsp;exitus huius glori� aliud quippiam lit,qudin ipfe Deus.Glori� autem tab's funda^nbsp;mentum eft fides,quandoquid� in fidem Iblam h�c Dei excellens iuflitia tranfmitti^nbsp;-tur.IgitUr patere omnibus necefle eft,quantopere fit fides,fidei^ iuftitia operibus lenbsp;gis,aut humanis iuftiti� adiionibus antcponenda. Ac ne ambigui quicqua in configsnbsp;derantium animis relinquamus,omneisc^ ut euellainus dubitanti� fcrupulos,examinbsp;net unufquifqgt; fecum,2lt; cQ animo intus luOjqu� fit ifia operum,2d qu�fidei iuftitia:nbsp;turn quantum huic ab ilia interfit, intelliget. Operum iuftitia ea eft, qua quis in fas�nbsp;clis,0C adtionibus fuis fidens,qu�d redi:e,atc� int�gr� cG hominibus fegefl�rit, collonbsp;cat in illis fpem c� laudis,tum falutis eti� fu�,ut fiue ex hominibus,fiue ex ipfo Deonbsp;fpedlandum pr�mium f�t,parat� f�bi id eff� confidat n� alicuius dono,aut b�n�ficie,nbsp;(�d merito imprimis fuo,quod fie Apoftolus exponit; Operand uero merces no co^nbsp;putatur f�cundum grati�,i�d fecundum debit�. Deberi cnim mercedem f�bi putat,nbsp;qui operas dedit,in quo qu�d� eft unicuie� in feiplb c�fidentia,8d nonnulla etiam uelnbsp;tacita arrogantia,ut libi ille admod� placeatjquifquis eft, �C honor� perfund�i operisnbsp;fibimctipfi attribuat:Dei autem omnipotentis in eo nulla clementi�, 8d liberalitatisnbsp;fit gloria.Qvii uero nullis fuis meritis,adiionibus'ue confifus,c�ferat ie ad fummumnbsp;Deum,fatis in illo ftatuens �d poteftatisnbsp;nbsp;benignitatis efl�,ut uelit, ualeatep qu�uis

impium Sd improbum per fidem accedentem ad fe iuftificare,hic alio genere pr�ftan tioris iuftiti� probus effedlus oftendit,atc� illuftrat maxime Dei pr�pot�tis glori�.nbsp;Atep ille quidem primus operum fe�ator,f�c adhibet in gerendis, fufcipiendisc^ re^nbsp;iuftitiam,quatenus tantum legi,hominibus c� fatisfaciat.Hic uero ex Deo �d exnbsp;Dei dono iuftificatus illas operum, legisc^ iuftitias tricamenta qu�dam terrenai^t conbsp;gitationum efle putat,ut qu� nihil aliud fint,qu�m explicate in eo ie uelle, quod tOi=nbsp;tum fit implicatio,hoc eft,cum cupiditate,2d ftudio in rebus terrenis h�reas,n� indenbsp;ut eueilaris,fed quemadmodum ordine quodam,Sd cum ratione in illis mouearis,ex:#nbsp;quirere:hic aut� iuftus Dei, que fie appellat Deus in Abacue inquiens, luftus meusnbsp;ex fide uiuet,qui per fidem ex Deo iuftitiam adipifcitur 2d uitam:diuiniore longenbsp;modo,maioris iuftiti� fit compos,legemc5 fibi gerend� uit� non ex lege opern, fednbsp;ex imitatione Dei conftituit.Fit enim ut � quo aliquid difeendo perceperimus,c� idnbsp;poftea,quod didicimus,adhibemus in ufum ipf�,atc� experimur,eius, � quo id acce^nbsp;pimuSjftudcamus eft� fimiles, in quo doeftoris noftri, 2d pr�ceptoris gloria per nosnbsp;maxime amplificatur,8d oftenditur.Hic tulud�e qui hanc ex fidenoftii mftificatio^nbsp;nem non admittis,qui cundos ad opera legis reuocas, quemadmodum coftituis glonbsp;riam fummi Dcicquot;Accedunt gentes ut Deo iefe offerant,iilius gratiam expetentcs,ilsnbsp;lius benignitati confidere parat�.Qtiid air tu lud�e^fruftra inquis laboratis,�d adninbsp;timi,non eft h�c ad Deum perueniendi uia,ad nos primo confugiatis oportet, 2d les�nbsp;gemnoftram accipiatis,carnemcg pr�put�j circ�cidamini,atc� omnia legis iuftaim^nbsp;pleatis,f� donum uit�,2d grati� apud Deum qu�ritis obtinere. Hoccine eftglorifianbsp;care Deumfan infinitam illius maieftatem in anguft� uelle redigeren qui fi ri� potefi:nbsp;nec par cere,nec iuftificare abfc� lege,2d ui(ftimis,ubi illius potentiaff� no uult,ubi bonbsp;nitas,ac beneficentiafAt enim l�mel idita conftituit, ut fie fieret, rationemc^�d mo;:nbsp;dum,quo ipie placaretur,in lege inftituit,nempe turn quidem tarditati tu� colulens,nbsp;cum tu fpiritualis dilciplin� penitus expers, eius^intuis primis illis rudimentisnbsp;prorfus indocilis in corpore, 2d corporels fenfibus totus inh�rebas. Quin tu redonbsp;nunc itinere fidei 2dhumilitatis tendentes ad fummum Deum in legis amplius feminbsp;tas,ac diuerticula,2d ad confradus operum ne coge,cundasc� in nobis uirtutis,6d iunbsp;ftiti� partes Dei efl� f�ne,�d no noftras,qu� fie 2d uirtus noftra perfedior,�dDei manbsp;ieftas clarior,atc^ auguftior etiam f�t,f�cuti quidem fuit in p�tre noftro Abraam,quinbsp;non ex operibus fuis, qu� fecerat, fed ex fide, quam habuit Deo, meruit iuftificari.nbsp;Qiiam praefertim in Deum fidem,non autem ex lege iuftitiam fequitur beatitudo �nbsp;Dauide etiam tuo f�gnificata,2d teftata.

LIB, L COMMENT, IA C, SADOLETI putat iuftiiiam abfque operibus : Beati quorum remiff� funt iniquitatesnbsp;S� quorum obteda funt peccatajbeatus uir,cui non imputauerit Dominusnbsp;peccatum,

H I c enimcerte,qui beams dicitur,non ex Operibus legis,qu� minime i�ruault, alioquin quomodo eguifl�t,ut f�bi ab Deo peccata remitter�turc� fed ex ipfa peccatonbsp;rum dimiftione confecutus eft ab Deo beatitudinem, in qua adipiftenda nullas ipfenbsp;fuas parteis attulit,nifi banc ipfam fidem,qu�d credidit � Deo, eti� fine operibus minbsp;fericordiam fibi pofle,clementiamc5 pr�ftari,ac omnem hanc gratiam beatificationnbsp;nis fu�foli Deo acceptam retulit,

Beatificatio igitur ifta in circuncif�onemǒ an amp; in pr�putium f Dicimus enim quod reputata eft Abra� fides in iuftitiam,quomodo ergo reputataCnbsp;cum elfet in circuncifione,an cum in pr�putio^r'non in circuncifione, fed innbsp;pr�putio:amp; fignum accepit circuncifionis notam iuftiti� ex fidcjqu�fuennbsp;rat in pr�putio,ut effet pater omnium credentium per pr�putium, ut rennbsp;putaretur amp; illis i'uftin'agt;�C pater circuncifionis his qui non ex circucifionenbsp;�olum,f�d qui etiam incederent ueftigijs eius fidei, qu� fuiflet in pr�putionbsp;paths noftri Abraam,

I S T A,inquit,bcatitudo,qu� ex fidei iuftitia,a: propter eiufinodiiuftitiam nobis tribuitur,pcr quam quid� iuftitiam deletis � Deo omnium peccatorum noftrorumnbsp;maculis ad illius fummam uoluntatem omnibus in rebus fpcdandam,atc� exequennnbsp;dam,�� prompt! efRcimur,amp; habiles,quemadmodum �d ipie Abraam ad parendumnbsp;in cundis Deo alacer, �d paratus fadus deinde eft, Ifta inquam, beatitudo attributanbsp;eft �bra�,cum adhuc in pr�putio efl�t, necdum circuncifione in fe admififlet.Natnnbsp;circuncifio poft fidem illam iuftitia iam adepta Abra� ipfi imperata eft, qu� futuranbsp;effet indicium,8lt; ueluti nota illius ipfius ex fide iuftiti�, quam Abraam Deo cred�snbsp;in pr�putio efl�t adeptus,nota inquam,Slt; indicium Abra� genus carnale � c�terisnbsp;generibus difcriminaturum,Quoniam enim Deus ilia fide Abra� erga fe, Slt; in his,nbsp;qu� ipfe eidem Abra�promittebat, illius certa fpe 00 fiducia addudus dignum ill�nbsp;eff�cerat,in cuius f�mine gratiam QC cognatione fuam uniuerio generi humano imnnbsp;pertirct, qud clarius extaretfu� promifl�onis fides, �� ad nationum, ac feculorumnbsp;omnium conlcientiam efl�t teftata, illo circuncifionis uoluit figno Abra� foboleinnbsp;diftingui,quod quidem fignum futurum efl�t indicium ac monumentum eius pro:�nbsp;mifl�,�C padhquod cum ipfo Abraam Deus pepigifl�t,qu� quoniam promiflio illinbsp;ab Deo ob ipfius fidem SC fidei iuftitiam erat fada,fignum non tantS padi, fed illiusnbsp;ex fide iuftiti�,qu� id padum expreflerat,fada eft circuncifio. Ita fignum circunci:�nbsp;fionis fuit nota iuftiti�, qua Abraam Deo credens in pr�putio fuit ab eodem Deonbsp;�nfignitus,at(�ornatus.Quodautemhiccircuncif�onem fignum iuftiti�, inGenefinbsp;eandem fignum padi appellat,in quo libro fie feript� eft�Et circuncidetis carne pr�nbsp;P^^ '^cftri,�c evit in fignum padi inter me,2C uos, Erat autem hoc padum ex pro^nbsp;miffione Dei cum Abraam eiufmodi,ut cum h�reditate terr� �C multiplicatione in:�nbsp;numerabilis pofteritatis id etiam illi polliceretur Deus,qudd ex femine ipfius prodinbsp;ret olim,in lucemc� ederetur,qui eandem gratiam Dei, �C iuftitiam, terramcp re ueranbsp;�tern� poffefl�onis in omnes tribus terr� propagaturus el��t,qui ubi uenifl�t,omninbsp;busc� fuiffet fadum manifcftum ex femine ilium Abra� fecundum Dei promifl�on�nbsp;profedum efl�,Deumc� pr�ftitif��,quod fuifl�t pollicitus,tum fublato circ�cifionisnbsp;fi�*�o,9wod deinde inane,�C irritum futurum cfret,ad earn fidem in Deum concurfusnbsp;cundorum fier et,per quam Abraam in pr�putio pofitus,Dei amicitiam,8C gratiam,nbsp;infignec� ab co donum c�leftis iuftiti� confequi ualuifl�t,Ita circuncifio, qu� fign�nbsp;fidei,ac iuftiti� Abra� in feipl�fert,fi non fit fub figno fi'des, ac iuftitia, inane fign�nbsp;pftj�^ quatenus padum indicat futuri ex Deo dont, quod in femine Abra� fandifi^^nbsp;caret)

carentur omnes gentes,iam cxhibito dono amplius fignum non eft. �braam porr� ipfe dupliciter factus eft paternbsp;nbsp;nbsp;generis fui,ac pofteritatis per circ�cifionem, QC hu

mani generis totius per fidem,Pater quidem omnium credentium, cum etiam t�c in pr�putio efl�t, fidemc� Deo habuil�ct,ut quicuncp item in pr�putio conftituti f�minbsp;lem in Deum habuifl�nt fidem,f�mili apud Deum iuftificaretur gratia,fides^� illis innbsp;iuftitiam reputaretur*Pater autem circuncifionis,hoc eft generis,amp; pofteritatis fu�:nbsp;fi illud tantum fignum pofteri fequantur circuncif�onis, carnalis tantum pater : Sinnbsp;autem,quod f�gno illo admonentur,eiufd� fidei ueftigijs, quibus ille in pr�putio insnbsp;greflus eft,uelint amp; pofteri eius incedere,uere illis pater,nec^ corporis fol�,fed animinbsp;etiam fui,amp; fidei ergaDeum,part�c� propter earn ipfam fid� iuftiti� integram illisnbsp;h�reditatem relinquens.Ex quo plan� patet fidem ubicp el�� 6� ualere omnia : quodnbsp;quidem ad acquirendam Dei gratiam,amp; ad conciliandum ab eo c�leftis iuftiti� do^nbsp;num ad unumquencp hominum fpedat atc^ pertinet,qLi�do nec fine fide ualet quic#nbsp;quam circuncif�oj�d cum fide pr�putium circuncifionem non def�derat,

Non enim propter legem promiffio fuit Abra�,amp; l�mini eius h�redem cum efl� mundi,fed propter iuftitiam fidei.Si enim qui ex lege,hi h�redes,nbsp;inanis fada eft fides,uana promiflioXex enim iram fabricatunNam ubinbsp;non eft lcx,nec^ ibi pr�uaricatio: propter hoc ex fide ut per gratiam, quonbsp;firma fit promift�o omni {�mini,non folum quod ex lege,fed amp;� quod ex fi#nbsp;de Abra�,qui eft pater omnium noftrum,ficut feriptum eft; Quoniam panbsp;trem multarum gentium pofui te�

PROMissio ilia, qu� fada eft Abr a� ab Deo, inquit, non r atione legis nec propter leg�fada eft,i�d propter iuftitiam fidet Qiiia enim credidit AbraamDeo,nbsp;id reputatum eft illi adiuftitiam,propterea ipfiDeus pr�claram illam promift�o#nbsp;nem fecit h�redem eum fore mundi. Qu� promift�o quanquam non eifdem uerbisnbsp;in Genefi eft pericripta,ex alijs tarnen uerbis colligitur, qu�d in femine ipfius erantnbsp;fandificand� omnes tribus terr�:atcp h�c promiff�o non propter legem Abra� fa#nbsp;da eft,fed propter illam fidem,quam is Deo habuifl�t,qu�d ei pr�cipienti, ac polli#nbsp;centi in cundis credidift�t,at^ obtemperaffct,propterc� earn iuftitiam, in cuius ge#nbsp;nere,�� nomine fides ilia Abra� � Deo eft exiftimata� Ita cum Abra� ilia turn pro#nbsp;mittebat Deus,neq legem ita fpedabat,ut ad earn fuas promifliones dirigeret, nec�nbsp;pofteaquam illi qu� promiferat impleuit,id eft legi, 2lt; legis operibus ab eo datum:nbsp;fed cum illi Abra� fidei, atcj iuftiti� tributum, turn diuin� imprimis co^anti�nbsp;ueritati.Etenim fi propter legem �� ilia promift�o tunc Abra� fada,2gt;� poftlud�oi�tnbsp;generi eiufdem ratione legis exhibita fuiftet, inanis illico Abra� fides, �� Dei mo#nbsp;mift�o irrita extitiftct.Ac quod ad Abraam pertinet,f� fuiftet ab Deofpedata in fuisnbsp;promift�onibus lex,quid honoris,quid grati� obtinuift�t apud Deum fides Abra�,nbsp;fi non ipfi,nec fidei eius pr �cipue,ac pr imo,fed generi, �� pofteritati ipfi'us datum funbsp;ifiet,ut digni tantis ab Deo promift�onibus haberentur, qui in legem Moyfis con#nbsp;l�nfift�nt,2lt; fuum in illa nomen profeft�,tam religiofe,�� diligenter coluiftent�quan#nbsp;do non pr�uaricatoribus,fed probis,8lt; redis fuam impertitur benignitatem Deus�nbsp;Quid ergo interfuit,utrum crederetDeo Abraam,nec ne crederet,fi non propter fe,nbsp;nec propter fidem fu�,i�d ratione legis,eiuscp pofteritatis,qu� fub lege futura erat,nbsp;illa ab Deo fuiftet promift�o enunciata � Deinde quam Abra� gratiam pofteri eiusnbsp;debuifi�nt,dum h�reditatem promiftb^,quam acccpift�nt,non parenti fuo Abra�,nbsp;nec fidei parentis,fed fuis operibus retuliff�nt acceptam � Poftremo ne credere qui#nbsp;dem firme Abraam Deo,omnemc� fuam fid� in illius promif�s conftituere potuift�t,nbsp;fi legem potifl�mum,2lt; in lege pofteritatem fpedaft�t illa promiff�o.Qtio pado enimnbsp;quod pependiff�t ex incertis pofterorum fadis, fpemc^ conftanti�, �� ftabilitatis innbsp;alienis uoluntatibus fitam habuift�t, potuift�t ab alio quopiam homine n� fuum nenbsp;gocium gerente,nec ftipulante f�bi�pf� tanto p�ft tienturum tam firme credi, ut nonnbsp;K aliqua

aliquain animo ambiguitas refideretc�non eft autem ciufdem ambigere, �i fidem ha^ berc.Quamobrem ft in quo Abraam fidem habebat,in co ipfo rurfus dubitare cogcnbsp;batur,nec� fides in co certa inerat,0i quoquo modo facfia eft,certe illi fruftra eft fa�anbsp;promiff�o.Porro ex altera parte Dei promiflio Abraaefada fi non Abraam ipfum,nbsp;fed pofteritatem eius imprimis fpecftafletjCaufam nullam grauem, nee dignam tantanbsp;maieftate in Deo habuiflet, quamobrem ipfiAbra� potifi�mum uideretur efl�fa^nbsp;cienda.Etenim cum quid cui promittitur,quod fit illi in eius pofteritate perfoluenj:nbsp;dum,id cum pr�ftatur,6^ datur,fi non eius,cui promifliim fuit, fed eius,qui poft de^nbsp;mum accipit,pr�cipue habetur ratio,quis non uideat inanem �C uacuamrationis acnbsp;confilij, leuicp potius ac futili, qu�m graui, Qi. certo authore dignam promiff�onemnbsp;illam extitifl�^cuius nimirum ad eum cui fuerit fa(fta,pars omnino nulla pertineat�nbsp;Deinde fi ob legem, QC legis cauia fadla eft promiflio, ob earn rem profedio facfta eft,nbsp;ut nonhabentibus legem,(ed feruantibus ille honos haberetur, at per legem magisnbsp;pr�uaricatores eff�di funt,qui illam adiciuerunt,quoniam ubi lex, ibi eft prajuari^snbsp;catio,iramcp Dei aduerfum fe potius prouocauerunt, qu�m beneuolentiam, QC grai;nbsp;tiam illius promeruere� Ergo in omnem partem uana reddita eft Dei omnipotentisnbsp;promiflio.Enimuero in Deum uanitas non cadit, de quo eft ftriptum : In �ternumnbsp;domine permanet uerbum tuum,in leculum feculi ueritas tua.Fidei ergo Abra�,Sdnbsp;cum fide iuftitiae amp; in eo ipib,00 in pofteritate eius maxime perfoluit Deus,qu� pa^nbsp;rent! ipfi,�^ capiti generis promiferat Jdeo^ ex fide,inquit Apoftolus, ut totS efl�tnbsp;gratia,ac non meriti merccs,proptereac� maneret immobilis cuncfto i^ini Abra�nbsp;Dei promiifio.Quod enim gratis,8�: innatafua bonitate ab Deo promittitur,id cumnbsp;fblum Deum habeat authorem,pendeatcp ab immutabili,2lt; aeterno,aeternum quoc�nbsp;ipium,�lt;l immutabile eft.Qiiod uero labori,induftri�, diligenti�^ proponitur, cumnbsp;ex hominum pendeat confilijs,amp; adionibus, qu� infirmas femper,amp;^ uacill�tes funt,nbsp;incertum item ipfum,00 debile nullum unquam habet perenne firmamentum ftabi#nbsp;litatis fu�jam fides,qu� digna tantis honoribus � Deo effi'citur, nullum ipfa ex ienbsp;meriti pondus aff�rt,i�d tantum ut materia form�,fic ilia Dei glori�,amp; beneficenti�nbsp;parata,atc� expofita eft,ut cum fuerit � Deo diuinae iuftitias munere inf�gnita, per e�nbsp;Dei bonitasj�d iuftitia magis oftendatur�Qu� fi fides tantum grati� apud Deum,Sinbsp;beneuolenti� in Abraam eft afl�cuta,cur non item al��quatur in nobis cquot; aut quamssnbsp;obrem nos no multo digniores,qui h�reditatem adeamus patrisnoftri Abra�,cumnbsp;fidei illius fill) fimus,propter quam fidem illi eft fadla promiflio, qu�m qui eum car^nbsp;nis duntaxat,�d generis agnofcunt parentem lt; Quanquam carnalis ilia lud�is cumnbsp;Abraam cognatio,hunc ab Deo honorem m�rita eft, ut ad eos potifl�mum docentsnbsp;dos,�d conferuandos Dei filius mitteretur,fi fidem illa filrj Dei, fine qua falus efle nonbsp;poteft,fufcipere,�lt;: altero quo(^ genere confanguinitatis, quod fpirituale totum, QCnbsp;per fid�em eft,Abraam patri fuo coniungere fe uoluifl�t� Nam �C i E S V S ipfe pa^nbsp;l�m atteftabatur l� ad eos folos mifl�mefl�,atlt;^ ut oues requireret,qu� perier�t do^nbsp;mus IlractSed cum illi p�tre Abraam in carne Ibla duntaxat gloriarentur,fidem au^snbsp;tem patris nulla ratione admitterent,necp defpirituali genere,quod praeftantius mulnbsp;to per fidem eft,quicquam pr�clarum,aut fublime cogitarent,ex primo honore,atcpnbsp;ordine in poftremum reiedli his qui per fidem filios Abra� ie faciebant, de h�redi^nbsp;t�te Dei concefl�re^Etenim non carnis conlanguinitas prima ducenda eft,fed potiornbsp;multo,atc� pr�ftantior,Deic� magis natur� fimilis, 8C proxima eft ipiritus cognac:nbsp;tio,qu� per fidem ipiam adeuntibus ad Deum, 2C iuftitiam ab eo adipifc�tibus cumnbsp;ipfo omnipotente Deo contrahitur,in qua nos pr�cipue Abra� filtj fumus, ideocpnbsp;eft ei ab Deo dilt;ftum,patrem ilium multarum gentium fore, carnalium filiorum ui^nbsp;delicet,aliorum�� fpiritualium. Porro fides eft Abra��^ in nobis imitatio 8C Cpiriifnbsp;tualis noftra ad eum propinquitas,cum id,quod egit ille, ut parentes, 6^ domum, QCnbsp;patriam fuam relinqueret,Deocp in alias eum regiones, �� ad fpes alias uocanti pernbsp;�idem,6lt;;obedientiam fe deducendum traderetjtem nos agamus,mundumc� patremnbsp;noftrurn �i carnales aff�cftus omnes,pr�fentia�^ mSdi bona,ab ipfo Deo uocati lib�^nbsp;ter diUlfttanws, ac futurorum ipe in ipfo Deo cofiftentes per fidem innitamur, Atc�nbsp;ut ad

lit admiians intuearehuius fanlt;fltff�mi,{�pientiff�mic5 dodoris fenfa,5lt; cogitationes ex fummis diuinitatis confilijS efl� depromptas, attende quemadmodum fidei uim,nbsp;incrcdibilemcp potentiam in paternitate Abra� ante oculos noftros ponat.

INSTAR eiusjcui crediditDei uiuiKcantis mortuos,2lt; uoe�tis eaqug non funt, ut fi eflent, qui pr�ter fpem in fpe credidit, quod futurus ipi�nbsp;efl�t pater multarum gentium fecundu quod didlumzSic erit fernen tuum.nbsp;Et non uacillans fidegt;non confiderauit corpus fuum iam enedum centumnbsp;fere natus annos,nec enedionem uulu� Sarai,fed in promifl�one Dei nonnbsp;ambegit incredulitate,fed corroboratus eft fide,dans gloriam Deo, amp; per#nbsp;fuafus certo,quoniam quod promiftrat,potens eft amp; facere, Ideo amp; repu^nbsp;tatum eft ei in iuftitiam.

PATER multarum gentium,inquit,8gt;0 in eo fimilis quodam modo Deo iili ipfi, eui credidit,qua� fides ea,quamhabuit AbraamDeo,fimilem e�Dei efFecerit.Namnbsp;cum Deus in uitam reftituat mortuos, �C uocet ea, qu� non funt, baud fecus ac finbsp;efi�nt.Cum,inquit, in niortuis nihil omnino infit uit�, 00 in tjs,qu� non funt nihilnbsp;eflentiae,in Deo tarnen utracp utrunep habent,Slt; uitam mortua, �d efl� non entia, utnbsp;fimulatqj Dei uoluntas �6 mandatum adfit,0d praefto fit,quod non erat, 06 reuiuifeatnbsp;mortuum quod iacebat.Sic Abra� fides eifdem fer� ingreffa ueftigijs, �C fufcitauitnbsp;mortuos,amp; qui nequaquam erant,nec alioquin futur i fuerant,eos ut efl�n^fecit. Acnbsp;mortuos quidem fuicitauit,quatenus ipfummet Abraam,qui quod ad uim gener�dinbsp;attinet,mortuus iam erat 2C natura,Slt; corpore,fic uiuificauit,ut idoneus fieret gene^:nbsp;rationi,quam uegetationem prius enedi propter �tatem corporis tam ualideillenbsp;naufit,ut non iblum ad Ii�ac,iedad alios complures poftea liberos noua uis corpo^nbsp;ris fuerit propagata.Qu�uero illam innumerabilem Abra� pofteritatem fides ead�nbsp;progenuit,totcp illi nepotes,2lt; nepotum filios,tantamc� fucceifionem 06 iobolem innbsp;lucem,8lt;^ diem �� naturam ipfam protulit,qui fine ea nulli unquam fuifi�nt, hoc fuitnbsp;in il'.o uocare eos,qui nuiquam erant,�que ut fi fuifl�nt, Ita Abraam per fidem eaunbsp;dem fer� potuit qu� Deus per naturam.Verum ita ipfe potuit, ut omnem fuam ta#nbsp;men potentiam ex Dco,2lt; Dei erga fe gratia,munificentiacp acciperet, Nec folum innbsp;his fides Abra� Dei uirtutem eft imitata, ied in ilia ratione etiam, quod cum Deusnbsp;creator omnium quidem hominum f�t,�� per illam creationem quodammodo pater,nbsp;pater autem uerius,atq� coniundius eorum,qui per fidem illi fcl� dedentes,in eoi�nbsp;renafccntes,ipfum cum imitari,ei obtemperare,bonorumcp eius h�reditatempr�cinbsp;pue ftudent fibi comparare:fic Abraam iuftius multo ibbolis fu� per fidem, quamnbsp;l�minis per carnem hab�dus eft pater, Ac ut dem�ftret quo ex genere fides Abra�,nbsp;qu�m firma,qu�m ualens,qu�m pr�ter ufum 8lt; morem communis credulitatis fue#nbsp;ritjperfequitur exponens de ipfo AbraamjQtii pr�ter ipem, inquit, inipe credidit,nbsp;qui cum refpiciens iei�,uxorem�� fecumfuam nullam omnino fpem genersndi habenbsp;ret,fed in eiuf�nodi fpc prorfus efl�t peremptus,Dei magnitudinem,bonitatemc� at^nbsp;tendcns,certifl�mam in fpem uenit, uiuiduscp effedus in ea eft, fore fibi progeniemnbsp;frequentifl�m� pofteritatis, eamc�fpem,8lt; erga Deum fidem corporis ftatinr uigornbsp;ad conferend� genus,�^ facultas procreandi eft coniecuta,Non entm ambegit increnbsp;dulitate ad promifl�onem Dei,fed omnes animij�^ mentis fu� neruos ad cred�dum,nbsp;�C confidendum Deo intendit,dans illi meritam gloriam,quod non foltim ex inftru#nbsp;mento inutili per i�,�C effeeto poffet Deus eff�cere qu�cunq^ uellet, fed etiam quodnbsp;promififl�t,certo efl�t eff�durus,ideoc� h�c illi fid^s loco iuftiti� exiftimata eft. Atnbsp;quomodo iuftiti� lococ�aut,ut in Hebr�o eft,iuftitia�' Videtur enim ita efl� icript��nbsp;Et credidit domino,�d reputat� eft illud ipfi iuftitia.Quo pado, inqu�, fides Abraa�nbsp;pro iuftitia reputata eftlt;Quia eu per oper� iuftitiam mer c�d�,atcft honore � Deo ex#nbsp;pedemus,fides in Abraam habita eft dignior,qu� ilia ex Deo pr�mia afl�queretur,nbsp;K 2 qu�

qu� Humana iuftitia fibi folet arrogare Jta fides Abra� in luftiti� loco aeftimata eft, tantoc� pr�ftantioris,�i nobilioris iuftiti�,quantoinhis honon'bus Sd pr�m�js fideinbsp;tribuendis totum �� gvati�,amp;e liberalitati Dei fummi fertur accept0jfru(ftumc|; l�iusnbsp;beneficenti�,�� glori� null� noftrum meritum,nulla qu� nobis iure debeatur,merrf=nbsp;ces decerpit.Hoc Abraam pater nofter fecit,qui cum omnino defperafl�t de le denbsp;uiribus fuis,omneis fpei fu� partes in Deo uno conftituit, ut ab eo folo agnofceretnbsp;quicquid acquirebat,atcp itagloriam iuftam 2lt; debitam d�dit Deo, neque de ea ipl�nbsp;quicquam human� fu� iuftiti� operibus iinminuit,quod fuit uere credere Deo,atcpnbsp;confidere.Iam cum ex alio g�n�r� Deiiuftitia,at(^ Homin� fit, quantum quilc^ aff�rtnbsp;de Humana iuftitia,tantum occup�t loci,quo accipiat minus de diuina : ut fi ad Hau^nbsp;riendam puro � fonte aquam accedamus,Hydriamcp aff�ramus,in qua noniHil turbunbsp;lent� infit aqu�,nec^ purum Habemus iam amplius,nec� plenum, quod petebamus:nbsp;fie fides uas ad capiendam Dei iuftitiam Ibla idoneum,non debet alterius genere iu^nbsp;ftiti�,nec operibus,nifi ex diuina iuftitia facftis,ullo modo confidere�

NON fcriptum autem propter eum lolum eft, quod reputatu ipfi eft, led amp; propter nos,quibus debet reputari credentibus in eum, qui fufcita^nbsp;uit lESVM Chriftumdominumnoftr��mortuis,quitraditusfuitpro^nbsp;pter peccata noftra,�i fufcitatus ob iuftificationem noftri�

Q.OVD de Abraam comm�mor�t fcriptura, inquit, non eft eiulmodi, ut in eo uno debeat ualere^No enim fides propter Abraam,fed Abraam propter fidem apudnbsp;Deum gratiam obtinuit, amp; in eiufdem honorem fidei iuftificatus elf, Qii� fi in illonbsp;tantum fides potuit,poteft etiam in nobis,ut per earn iufti, �dDeo grati efficiamur,nbsp;fi crediderimus, uidelicet �� mortuum corpus ab Deo denuo uiuifi'cari, QC nouamnbsp;prolem per fidem procreari�At($ ifta Abraam in lemetipfo credidit�Nos in c H R inbsp;s T o lefu eadem credimus Domino noftro. Credimus enim c H r i s t v m le^nbsp;fum,cum eft�t in mortem datus ob peccata noftra ut carnem peccati in nobis fu� carnbsp;nis morte aboleret, atcj extingueret : ac fi legis piacula etiam attendamus, ut fubi#:nbsp;ret ipfe fupplicium pro uniuerf�'s,lueretc� fuo fanguine poenam,quam populi pec^nbsp;cata meruilTentjipfec^ uelut Hoftia peccatum in fe omne fufciperet.Cum eflet igiturnbsp;mortuus propter delidfa noftra, � Deo etiam patre credimus � mortuis eum excita^nbsp;turn poll fuil��j�d in uitam rurfus, nec iam mortalem reftitutum, ut nos quoc^ undnbsp;cum eo, neccato orius mortui, iuftitiae deinceps uiueremus, AtqueH�c fides no^

merat,ut fi pofteriore tempore qui per carnem genus ex Abraam duxiflent, ab ata^ ui fui fide erga Deum deficerentjcommonefierent illoipfomet circuncifionis lignonbsp;fandius aliud genus meliorem fobolem l�mper Deum ex fide reparaturum el��nbsp;Quod cum per 1 E s V M Chriftum,�C per fid� c H R 1 S t i qua Deo credidimus,nbsp;fadum fit,nouac� fpiritualis iam,non corporea proles in lucem amp; ueritatem fit edii*nbsp;ta,h�rent adhuc tarnen lud�i in carne �d pr�putio,nec � carnalibus polTunt ad fpi^nbsp;ritualiaconuerti. Credimus igitur I E S v M Chriftum mortuum peccatis noftrisnbsp;fuilTe poftea �Deo � mortuis excitatum,id�^ ipfum fuifl� myfterium noftr� redem^nbsp;ptionis, quod �d traditus fuit in mortem, donatusc� mundo ab Deo patre propternbsp;peccata noftra,ut diximus,�C fulcitatus rurfus ad uitam ob iuftificationem noftri,utnbsp;nos ad iuftiti� uitam refurgeremus.PeccatS enim in nobis mortis eft,iuftitia autemnbsp;ex fide caufa eft uit� Abftulit ergo � nobis CHRlSTVS morte fua peccatum,

8^ exurre�ione fua tradidit iuftitiam, ut quemadmodum iliereuixitin corpore, �c nos in fpiritu ad iuftitiam reuiuiicamus.Qiiod utruiique alibi Apoftolus�.Vt mortuinbsp;peccato,inquit,iuftiti� uiuamus.H�c cnim uirtus eft fidei noftr� in Deumper 1 E#nbsp;S V M Chiiftum,utficrcdiderimusdatumeum� patre,S�ldonatum nobis ut mortenbsp;fua in nobis caufam pcccati p�rimer et, ipfi nos quoque pcccatum in nobis interime^nbsp;remus.Rurfus fi fidem hanc recipercmus,fufcitatum eum � Deo p�tre fuo,poftquamnbsp;mortis fupplicio pro nobis afFeiftus efl�tj�d in uitam nouam, deincepse^ immortalemnbsp;fuifl�reftitutum, etiamnoscum eo in nouam uitam eiufdembeneficio Deiconfur^nbsp;geremus,nonillamcarnis priftinam, quam prius abiecifl�mus fponte CHRISTOnbsp;commorientes,fed in earn iuftiti� uitam,qu� cum Dco,amp;' cum immortalitate fempernbsp;eft coniunda.Sufcitatus eft ergo propter iuftificationem noftri,id eft,ut nos fide fufeinbsp;taremur ad uitam iuftiti�. Non enim erat fatis mortuos efl� peccato, neque id folumnbsp;Dei beneficentia erga nos poftulabat,ied illud quoque fides noftra ab Deo nobis im^nbsp;pctrauitjUt per exurredionem CHRISTI inipia Dei iuftitia perpetuo iam uiuas:nbsp;mus,in quo fides noftra fidei Abra�,ut fpiritus corpori,2C ueritas imagini reipoderenbsp;cernitur, fiue adeo potius longe antecellere. Ille cnim corporis, Qi. �tatis uitio iam in!=nbsp;habilis ad generandum per fidem eft adeptus, ut in eo membro reuiuifcerct, quodnbsp;gignendiuim habet.Nos in ea animi parte propter carnis uiti� mortui, qu� iuftiti�nbsp;�i ueritatis 8lt;diuini luminis partieeps eft, uimcp infe continet nofeendi, amp; imitandinbsp;Dei, ac i�i� ad eum pattern per fpiritum applicandi,per fufcitationem c H R i s T inbsp;in ea parte ipfa, QC in uer� rationis lumine credendo Deo,fidendoc^ reuiximus.Atepnbsp;ut ille fterilitatem fide perdidit, f�cunditatem eft afl�cutus, fie nos peccatum extin^nbsp;ximusj�d iuftitiam fumus nadi per fidem,quam inDeo fufeepimus ex morte, fur^nbsp;tedione Domini noftri i e s v Chrifti.

IVS TIFICAT 1 igitur ex fidepacemhabemusadverfus Deumper Dominum noftrum 1 E S V M Chriftum, per quem amp; introdueftionemnbsp;habuimus fide in gratiamhanc, inquainf�ftimusjamp;gloriamurinfpeglo^nbsp;ri� Dei. Neque hoc folum, i�d amp;gloriamur in opprefsionibus, feientes,nbsp;qu�d opprefsio tolerantiam operatur,tolerantia autem probationem,progt;nbsp;batio uero fpem,fpes autem non fruftratur,quoniam amor Dei eftufus eftnbsp;in cordibus noftris per fpiritum fanclum,qui datus eft nobis.

POST Q_v A M de fide, 2�^ ui fidei multa QC magna funt dida, e� nunc fe con^ fert Apoftolus, ut ftatum noftrum in fide manentium cuiufinodi fit,oftendat : euiusnbsp;uerborum fententiamplanentintelligamus,illud CHRISTI myfterium de quonbsp;ante fatis didum eft, in memoria eft habendum : per quod perfpicuum fadum eft fienbsp;dem CHRISTI potifsimum confiftere in eo,ut mundi pofthabitis bonis ad Deumnbsp;unum,Slt; ipfius Dei pr�mia toto animo contendamusiquod myfterium quidem ipfeenbsp;met fuit c H R I S T V s. Qui enim huius c�leftis ueremyfterfi uimmente penienbsp;tus imbiberunt, hi funt, qui per fidem chr�sto in carne commorientes,in anienbsp;mo,2lt; uirtute ad iuftitiam cum eodem funt excitati,nec qualemcunque iuftitiam,fednbsp;illam gerentem imaginem iuftiti� fummi Dei. Hi ergo tales fide iuftificati pacemnbsp;habent cum Deo. Hoftem enim Dei ipfi in fe interemerunt, carnem peccati uideli#nbsp;cet,per quam redoribus mundi �dtenebrarum harum impio antea militi� facraenbsp;mento erant obftridi, quodammodoip in Dei contumeliam uiuebant, cum acceptanbsp;abeonatur� �i rationis beneficia non ad agendas illigratias,fed ad contemptumnbsp;S� ignominiam nominis eius conuertebant,hoc perempto Dei hofte, quod nullo alionbsp;modo,quamper CHRiSTVM,glt; cHRiSTi fidemfieripotuit,eademfideiu^nbsp;ftificati per ipfum Deifiliumeum Deo in gratiam funt r�concili�t!.Ideocfi ait Apo*nbsp;ftolus, quod iuftificati iam ex fide pacem habemus erga Deum per domin� noftrumnbsp;J E S V M Chriftum. Neep pacati folum, 00 in amicitiam cum Deo copulati, fed pernbsp;cundem CHRIStvm dominum noftrum inhanc quoep gratiam fide perucnimus

ipfomct deduccnte,2lt;introitum nobis apei iente christ o,m qua gratia infiften tes,firmisc|5 in ea ueftigq s conftituti efFerimus nos,atqj cxtollimus in fpe glori� Dei*nbsp;Non foluin, inquit, ita cum Deo reconciliati fumus, ut nihil ab eo iatn p�n�,nihilnbsp;iracundi� extimefcere debeamus,fed ultro etiam ab eoregnuin gloriamt'^ fperemus,nbsp;qua fpe uiuimus l�ti, atque alacres, Qudd fi huic fpei obftare uidcantur, qu� exnbsp;mundo damna multa incommodaq; cxiltunt,qu� uulgus mala efl� arbitratur,ncquenbsp;eaputatcum hac Dei amicitia,amp;fpec�leftis glori� conuenire pofl�, refponfionenbsp;his Apoftolusoccurrit,exemplo quafi � gymnicis certaminibus inducto, in qui^nbsp;bus qui fe ad curfum, aut pugilatum appavant, non antequam exercitato per famem,nbsp;fitim�^,�lt;^ per labores corpore fudorem 00 puluerem, �d iolem ipfum ferre tolerarecpnbsp;didicerint,ad uidori� fpem habentur idonei ; fie nos, inquit, non folum extollimurnbsp;fpe qudd Dei glori� futuri fumus participes, fed in illis quoque opprefsionibus,nbsp;gloriam noftram ponimus,que nos undiqp aftligunt,8gt;0 premunt,probefcientes,qu�dnbsp;opprefsio,atc� �rumna tolerantiam in nobis confirmat,tollerantia autem cfFicit pro^nbsp;bationem*Vbi enim perferre Si tolerate didicerimus, tunc probamur,idoneic^habe^nbsp;mur,necp � caeteris tantum, fed � nobis quoq? ipfis* Ipfo enim experimento percepi^nbsp;mus elfe nos ad dura, afpera perpetienda fortes* Porto autem ipfa probatio fpemnbsp;alacriorem in nobis excit�t, magis nos Deo etiam futures cordi,cui noftram fidem,nbsp;conftanttamc^ in rebus moleftis, aduerfiscpexhibuerimus,Qii�fpesprofe(fto no^nbsp;bis p�nitenda non eft. Non enim illudimur ab eajUon decipimur, non ilia nos ne^nbsp;quicquam ut fperemus facit,quando certus,8lt; fidelis fponibi' illius eft amor ille erganbsp;Deum, quem totis cordibus haufimus, �C Dei item erga nos, elFufus in nos per fpi^�nbsp;ritum fandum, qui ab eodem Deo nobis datus eft. Hic 1 v Li v S, amoris hu^nbsp;ius, inquit, uel diuini erga nos, uel noftri aduerfus Deum ex quo fpei noftr� ueri#nbsp;tas demonftranda fufeipitur, uideo caufam ab Apoftolo fpiritum fandum aff�rrf,nbsp;qui Apoftolis datus eft, non occulto folum afriatu,fedmifsione manifefta,cum innbsp;flammeis linguis fingulis eorum difpertitus eft,quo quidem fpiritu fando certinbsp;funtfadifpemapud Deumfuturorum bonorum fuam nequaquam irritam, nequenbsp;inanem euenti fore.Non enim tantum habuerunt necefl� credere,fed uiderunt plane,nbsp;tanquam manu contredauertint extare erga fe ftudium, �C beneuolentiam fummi

Dei* Itaque amore ipfi uicifsim aduerfus Deum conflagrauerunt, fpiritusc^ idem in illis fandus certifsimus fponfor2lt; ipforumfidci,6lt; Dei erga ipfos uoluntatis fuit.nbsp;Nobis uero,qui in hoc mundo ita uiuimus,ut quotidianis uariar um pr�l�js cupidita^nbsp;turn expofita fit uita noftra,qui ita ftamus in fide,ut nonnunquam tamen,atcp utinamnbsp;ne nimium f�pe carni,�^ cupiditati ipfi concedamus,quid polliceri poteft certi ifte innbsp;Deum amor nullo pr�fertim perfpicuo fpiritus fandi dono c�firmatusc�aut quomo�nbsp;do noftra non poteft fpes decipilt; Nam quod in hoc loco � plerifc^ fandis uiris afteri^fnbsp;tur amorem hune nobis,2lt; fpiritum fimul f�ndum in baptifmo infundi,non mihi fa:?nbsp;tisfacit, quippe multos qui uideam facramento illo initiatos, nec amoris tarnen erganbsp;Deu,nec fpiritus fandi ullius participes eft�* T v m e g o:Rem qu�ris luli cogni^nbsp;tionedignam,locumc�ipftim fane acute es confpicatus, in quo percontandi occafionbsp;idonea fit.Facile enim h�fitare quis pofsit,ubi Apoftolus cernitur ualido uelle quaf�nbsp;argumento corroborare fpem noftram, quod uacua,�� inanis ea eft� non pofsit,illudnbsp;pr�cipue in confirmando ponere, quod non minus ipfum alia confirmatione egeat.nbsp;amp; iure quoque fllud adieciftij fi Apoftolis ipfis fpiritus fandus fuit aperte datus, utnbsp;dutearenon pofl�nt,nos non eadem,qua illi conditione ad cognitionem tanti bene:?nbsp;fic�j eft� uocatos, quorum imbeciUftati confulendum etiam fuit,ut ea � Paulo argU^nbsp;menta ponerentur,qu� non in pr�fentia folum,uer um etiam ad pofteros uim copro:?nbsp;bandi,�i confirmandi,fi quis forte Iabafceret,eft�nt habitura*Veruntamen ad Deuntnbsp;eundem ipfum confugientes, quod in omnibus arduis, �i difficilibus qu�ftionibusnbsp;conuenitanobis fieri, ipfius�� clementiam 8lt;bonitatem implorantes oremus fup^nbsp;pliciter, ut ex eodem fpiritu fando, de quo loqui inftituimus, ueritatis nobis lu??nbsp;men oftendens fenfumhorum uerborum,�^ argumentiuim,inquo permagna eftnbsp;fidei,�lt;^ fpei noftr� confirmatie, patefacere dignetur* Ac ut reuocem tef�pius mtnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frater

frater ad confiderationem my fieri) fidei,quodcfi c hr i s t v s, de quo tot S^taft� ta dudum locuti fumus, recordaris profedo uim totam Sd fpei, �i fi'dei erga Deumnbsp;noftr� in eo confiftere, fi contemptis mundi huius rebus nos totos in Deopenitusnbsp;conftituerimus, nihilc^ duxerimus neque expetendum, neque bonum, nifi quod abnbsp;eo ipfo nobis promifi�m,ofientatumc� fit, quo fundamcnto pofito, uideamus modonbsp;de fpiritu fando, quo ille nobis pado immittatur, �d quemadmodum is certifsimusnbsp;fit fponfor futuros nos compotes c�lefiis ab Deo gloria:.Etenim fi hoc ifiud ipfum,nbsp;quod myfteriumfidei nobis, �d CHRIST VS ipfe enunciat negligenda efl� terracnbsp;bona, 06 appetenda c�lefiia, uerioris efi iam, �d melioris fpiritus, ac rationis, quamnbsp;illa funt, qu� mundo nos, �i mundanis cupiditatibus deuinciunt � ut cum ratiocinainbsp;mur qu�rendas eff� opes,ambiendos honores,expetendam ab hominibus gloriamjfinbsp;hoc inquam quod credimus ad c�lum efl�, �d ad Deum folum adnitendum, dum^nbsp;is pofsideatur, amp; teneatur, reliqua pro nihilo ducenda,neque de mundo efl, ut quodnbsp;tepugnans omnino, contrariumc� fit cogitationibus humanis, �d fpiritus tarnen eft,nbsp;qu�m ille mundi multo pr�ftantior, ipfo primo ftatim afflatu fidci c H R1 s T i diinbsp;uinioris iamfpiritus incipimus efl� participes, quam ut terreni homines exifiimarinbsp;debeamus.Atqueh� funtfores,�d primus quafi introitus ad plenam in Deumfi#nbsp;dem, quem quidem aperuit nobis baptifmusgt; Hoc enimfandum, imprimis cp falui:nbsp;tare ecclefi�facramentum obices eos repellit, �d difijcit, quos ad afpernandam fidemnbsp;CHRISTI prauis imbuta opinionibus fibiipfa prius pr�firuxerit contumacia*nbsp;Sed intrandum magis eft*Sequitur enim alterum fpiritus fan�i donum,quo illa,qu�nbsp;inueteri fcriptura in corporibus,�d corporum adionibus def�gnata funt, nos ad fpiinbsp;ritualem intelligentiam transferimus.Qti� enim aliter Rex perpetuus Dauid,reinbsp;gnum fempiternum, pofl�fsio terr� finemnon habitura, templum femper fiabile,nbsp;chori, c�tus^� illi canentes �ternam laudem Deo queunt rite intelligi, nif� ad fpiriinbsp;turn in quo folo eft perpetuitas, referanturc� Qjud ualebit circuncifio, quid f�bbatoinbsp;rum requies, quid illa ipia fides in Abraam,f�lijc� eius Ifaac immolatio, fi non horumnbsp;omnium fpiritualis intelligentia fit i �^anquam quid f�ngula commemorem, cumnbsp;qu� in lud�orum legitimis germanisc� uoluminibus perfcripta funt, ad eandemnbsp;omnia fpiritus rationem accipienda fint, quod lud�i ipfi non uidcrunt, ut qui uelonbsp;interpofito impediebantur, illo nimirum quo Moyi�s legem illis promulgans osnbsp;fuum obtexerat,quo nos reiedo uelo in faciem ipfam legislatoris afpeximus,Hoc''nenbsp;inane tibi donum � fpiritu fando nobis tributum uidetur elTef minime uero,nbsp;inquit ille, fed �d infigne, �d certum, ut iam ex his duobus indic�s fatis noffe ualea#nbsp;mus fpiritum fandum a Deo nobis datum efl�* E N l M V E R o i v l 1 cum alis�nbsp;quoties Paulus dicat fpiritum arrabonem nobis datum futurorum bonorum, hocnbsp;eft eorum,qu� oculis non compreh�duntur, fed funt c�lefiia,�� immortalia, tametfinbsp;principes ilium Apofioli,�dificatores ecclefi� Christi inflamma,�dfonitu eti�nbsp;acceperunt, ut fentire eum, uiderec^ pofl�nt, num iccirco nos non fentiemus, quodnbsp;eum oculis minime cernimus, cum tarnen in intimis nofiris fenfibus,hoc efi,in ipfanbsp;cognitione,atque mente illius nobis uis perfpicuafiatfd Nam quid eft habere nos fpi�nbsp;ritum arrabonem futurorum bonorum,nif� quod cum fola fpiritualia �terna fint,nbsp;qui fpiritualia intelligat, atque optet, habere eum iam immortalitatis arrabonemcquot;nbsp;ficutad Corinthios icribens ait Apoftolus,Etenim qui fumus in tabernaculo ge�snbsp;mimus onerati propter ea quod nolumus exui,fcd fuperindui, ut abforbeatur mortarnbsp;litas � uita.Qui autem fecit nos in hoc ipfum Deus eft, qui idem d�dit nobis arrabos�nbsp;nem fpiritus,ut ifta ipfa intelligeremus uidelicet,qu� optamus,Et alio loco. Qui connbsp;firmat nos uobifcSin C H R i S T v js�, �d unxit nos Deus,qui �d obf�gnauit nos,�dnbsp;d�dit arrabonem fpiritus in cordibusnoftris�t ad Ephef�os, In C H R1 s T O inquit,nbsp;fperatis �duos audientes uerbum ueritatis Euangelium falutis ueftr�,in quo �d cre^nbsp;dentes obfi^ati eftis fpiritu promifsionis fando, qui eft arrabo hatreditatis noftr�*nbsp;Certe enim is,qui intelligentiam nobis diuinorum ueram dat fpiritus, c� idem etiamnbsp;fpem,�d fiduciam dat illorum qu� penes deum funt adipifcendorum uere illam darenbsp;nobis eft accipiendus, ut f�t idem fpiritus �d do�or, �d arrabo futurorum nobis bo#

80 LIB* I* COMMENT, lAC, SADOLETI bonorum:quein loannes fpiritum uocat ucritatis eumc� � mundo non pofl� capi affirnbsp;mat, quia eum non cognofcit mundus. Qui enim queat nofl� lt; cum fpiritus fandusnbsp;nihil omnino rationis cum mundo habens, nos quoque ab�rahat auellat ab eo, adnbsp;fuperioraq pertrahat�.iple autem mundus in fuis tcrrenis fordibus iaceat obuolutusc*nbsp;plane' ita eftlulius,inquit, 06 hoc certe fpiritu, quod inficiari nemo poteft, abnbsp;tiores efficimur, quam ut in terrenis rebus aut animi �� mentis lumen, aut fpei no;#nbsp;ftr� fru(flum defigamus* Q_V I D 1 v L I, inquam, cum illas eodem fpiritu adipbnbsp;fcimur uirtutes, quibus comparat� ill�, qu� ex lege, Slt; operibus legis funt, ufquenbsp;adeofordeant,nccefleeft,utpropemodum iuftiusinuitq partem, quam inuirtutisnbsp;numerari poffe uideantur, cum non ita fuum cuiq; reddimus, ut noftrum teneamus,nbsp;non ita fumus benefici aduerfus amicos, ut inimicis malum minitemur, non fic faue^nbsp;inus,0i fuffiagamur optatis c�terorum,ut dignitatem, 2lt; commoda, fortunas no^nbsp;liras priores habeamus, feddiuino illo genere iuftiti� per fidem c H R i STI ornas:nbsp;ti,atc� repleti, quo proxime accedimus fimilitudine ad ipfum Deum,in iuuando, bennbsp;nignec^ faciendo pares omneis ducimus quibus cum quippiam agendum nobis,nbsp;amp; communicandum fit, cum rem, operam,fidem, confilium,authoritatemc^ noftramnbsp;inimicis �que,atque amicis paratam effe uolumus : cum omnia agimus falutis ca^te^nbsp;rorum caufa,nihilc^ omnino ad nos,fed ad Deum ipfum cundareferimus : cum internbsp;humanas curas Qi. iblicitudines rerum innumerabiiium,quas mundi�ftus hominbnbsp;bus affert,nihil animo c�mouemur,i�d in omni motu,tempe(latecj; fortun� tanquamnbsp;inter fludus fcopuli firmi, atque haerentes infpe Dei confiftimus : cum fic nos gerbnbsp;musjfic uiuimus, fic proximos exemplo noftri erudimus, ut pr� nobis feramus fpc�nbsp;ciem non terrenorum hominum, fed mortalium quodam modo deorum* Ifta'ne tot,nbsp;ac tanta contra ufum confuetudinemc� natur� Chriftiana� mentis miracula,fic enimnbsp;profed� appellandailiafunt,abfcg manifeftafpiritusfandi mifsionepatraripollednbsp;nobis ac effici credendumeftfqux maioremmihi uim habere etiam uidentur, cla^nbsp;riusc� pr�bere documentum potenti�,2gt;lt;^beneuolenti�fummiDei erganos,necnonnbsp;ueritatis fidei eius,quam profitemur,quam fi mortuorum corpora ad uitam reuocarenbsp;mus,Siquidem longe potentius eft,8lt; maiore admiratione dignum,uniuerfam hombnbsp;nis naturam peremptam iam inde de principio in patre noftro Adam,gid tot annorumnbsp;millibiis in terrain defoflam ac confepultam excitarefubito ad coelum, Qi ex corpo#nbsp;tea fpiritualem reddere, quam uita defundos facere ut reuiuifcant* EST sanenbsp;inquit.Et uero ilia mi frater mihi iam aperiunt aliquanto etiam euidentiorem ex hisnbsp;elfe nobis, quamfuerit ex igne, atque flamma Apoltolis, fpiritus fandi mifsionem*nbsp;E tfi illi quidem omni ratione ilium hauferunt,nbsp;nbsp;nimirum, quam nos, multo abun^#

dantius:led ille ignis tunc, S)i flamma: fplendor illis datus ell, ut quemadmodum qui �edificium aliquod inftituunt,fundamentvim ipfi operis explorant,8lt; intuentur, quonbsp;deinde eorum freti fide, ac diligentia qui fuccedunt, confidant extrudionis firmita;�nbsp;ti: fic primae illi ecclef�� fundainenta operis cum iaciebantur, infpiciunda data funt,nbsp;ut de quo principibus illis omnibus modis fuiflet compertum,id pollea nos pro nonbsp;dubio acciperemus, AT Clv 1 IV L1 de his potifsimum uirtutibus Qi potentqsnbsp;loquitur Paulus, cum Galatas dehortans a fufceptionelegts, in cuius fuerant ritus,nbsp;obferuantias a falfis apollolis indudit (^i igitur, inquit, fuppeditat uobis fpiri^nbsp;tum,8lt; operatur uirtutes in uobis, ex operibus legis, an ex aufcultatione fidei id fa^nbsp;cite� Dum enim manifeftum,8gt;0 commune indicium ponit uirtutes eas,quibus exor^nbsp;nantur, qui aufcultant fidei, de his profedo uirtutibus loqui ell exillimandus, quaenbsp;hominem faciunt ipfuminfemetiplb,qu�minullis extraordinary s operibus Qi fannbsp;dis admirabiliorem : quanquam, ut dixi, nihil tam extra ordinem fit, quam in cornnbsp;pore, carnec� humanaDeum habere ita coniundum,ut in omnibus didis, atfadisnbsp;diuin� l�mper uirtutis imago ex nobis effulgeat, quas nimirum uirtutes, cum fe adnbsp;fidem Chrilli Galat� contulil��nt,erant confecuti,ut continentes, ut probi, ut aequa^nbsp;nimitate pr�diti,ut iniuriarum,damnorum,contumeliar umep tolerantes,ut � mundi,nbsp;amp; fortun� pr�mrjs,honoribusc^ omnibus ob amorem Chrillifacile client difiundi*nbsp;Quatum quidem uirtutum ne umbram quidem, aut flmulacrum aliquod exjjrefsiusnbsp;poterat

poterat lex in moribus cuius^, animoc� formare,ad quam tum quidcm legcm, cum i�referrentGalatacjpracclaramillamc HR i s T i,�lt;tidei�dtfication�deltiuebant,nbsp;uimc^ diuin� iuftiti�, qu� homines in c�lum rapit, �� ab omni ferultute animos li^nbsp;beratjfub legem rurfus �C fub praecepta legis fubrjciebant, ut fi�rent feipf�s eo padonbsp;inferiores, ergo ivre repreh�fi ab Apoltolo,�)� tan^ am�tes caftigati funt,nbsp;inquit. Q.V A R T v M reftat adhuc,inquam,quod eft palmarium,quo fpiritum iamnbsp;fandum in ign� Qi. flamma afpiciasjargumi^ ex eo lumen ad hanc Pauli indicandamnbsp;illuftrandamc� iententiam tuo arbitratu dermes. De amore ipfo loquor, quem erganbsp;Deum fie toto corde con^imus,ut ex �ber et largiter,8lt; in omnes deinde proximosnbsp;etiam redundet, nihilcp efle nobis gratum, neqj iucundum f�nat, quod non fit Deus.nbsp;Nec uero idcirco Deum ipfum amamus,qu�d fperemus, atc^ expedemus ab eo terssnbsp;r� bona,libcros,i�des,domicilia,fortunas,�� annuos agrorum frudus in pace, atquenbsp;otiofruendos, H�c enim religio eft lud�orum propria, ob earn caufam colentiumnbsp;Deum,ut ipf�s bene f�t, �C ipforum liber is in his utiq; rebus, qu� ad incolumitatem,nbsp;�C commoda mortalis uit� fpedant. Nelt;^ rurfus amore in Deum ea gratia accendi#nbsp;mur,ut cum h�c ad uoluntatein noftram uixerimus, animoc� �d cupiditatibus uarijsnbsp;fuerimus obfecuti, nec quicqu�m nif� terrenum, carnale cogitauerimus, tum de^nbsp;mum freti Dei mifericordia,per quam peccatis noftris ad ignolcendum facilis eft, itanbsp;c�li pr�mium ab eo expedemus, ut quicquid in hac uita nobis iucundum, 8lt; i'uauenbsp;habit� eft,idem poftea in c�lo �C in altera ilia uita nobis repr�fentetur, hoc uno difsnbsp;ferens,qu�d tum futurum f�t fempiternum. Ad hos enim finds, �C hanc huiufcemoi:nbsp;di beatitudinem Maumethanatotalex intenta eft, hoc deterior etiam, quam lud�os:nbsp;rum,quod ilia tarnen Moy fis lex � corporeis,2lt; externis obferuanttjs initium faci�s,nbsp;proccdcbatadfpiritualia;H�ccuminfpiritualibusipfisfidei c H R 1 s T l auxilionbsp;pof�tam fe comperiiret,ad carnem, �C corpus retro reuoluta eft. Verum,ut dicebam,nbsp;nos non ob hafce res Deum amamus, �C colimus, quo in his, qu� extra ipfum nosc^nbsp;funt,indulgentiam ipf�us experiamur, ac benignitatem : fed ipfum eummct, ipfum,nbsp;inqu�,per le diiigimus,ipfum appetimus,ipfum uolumus,necp eft in c�lo,necp eft innbsp;terra,ne(^ in uoluptatibus,ne(� in magnis honoribus,ne(^ in bonis alrjs quic^,cuiusnbsp;flagremus ftudio,pr�terqu�m ipf�us Dei. Hic atnor in nobis, au� h�c in cordibusnbsp;noftris charitas ubiacccnfafuerit, quisnonintelligatconuerio more natur�mole^nbsp;fta fore nobis, qu� uulg� fuauia ducuntur, �C qu� afpera c�teris, nobis periucun#nbsp;da�'ut quod Paulus hic ait in opprefsionibus, omnibusc^ incomodis gauiiuri fimus,nbsp;de noftrisdamnis,calamitatibuscp gloriaturi. E A RE Q.V1DEH, inquitnbsp;1 V L I V s, quod tum maxime locum occalionemc� habituri fumus approband�nbsp;domino Deo noftr� erga eum fidei, eximi�c� uoluntatis ? Et uere mi frater, mecumnbsp;ipfe, Slt; cum animo meo reputans agnofco rem ita fefe habere,ut tu dicis, ut cum adnbsp;hune gradum fidei perdudi fuerimus, qui amoris, �� charitatis totus eft, tum fentiasnbsp;mus in nobis non hominem habitare iam amplius,fed Deum,f�quidem maiora etiamnbsp;omnia tunc agimus,qu�m pro humanis uiribus. Q_v ID MiRVM 1 vlj, in?nbsp;quam, cum �C dimidium noftri tum penitus extindum fit, atque adeo multo maxi^nbsp;ma potius pars, quantum ftilicet ex nobis mortale,0i caducum ad terrain couerfumnbsp;cft,0i0 in eius loco fubditum, quod eft coelefte,2lt; fempiternumf Etenim quod iracunsnbsp;dum eft in nobis,quod auarum,quod elatum,quod c�tumax,quod infidiofum, quodnbsp;uoluptati, mollicieijcupiditaticp addidum,tunc euanefcat totum neceffe eft, quibusnbsp;quidem ex partibus plurima ferm� natura hominis conflata eft, atc� ex his confi�t,nbsp;lllud autem modicum, 0^ nobile, �d � c�lo originem ducens, quod plerunc� oppref?nbsp;fum,0C redadum in anguftum coardatur, f�pe undic� 8lt; a cupiditatibus premitur,nbsp;catenatum pertrahitur illo in Deum amore exciutum, ateg adiutum, uime� igne�nbsp;c c�lo nadum abruptis, aut liquefadis captiuitatis fu� uinculis, non in libertatemnbsp;fefe modo,fed in imperium etiam uindicat,imperium aut� eiufmodi, quo 8*^ reliquasnbsp;partes animi in eundem fecum erga Deum affedum trahat, �C ipfum terrenis rebusnbsp;iam deinde tanqu�m ad f� minime pertin�tibus nulla animi parte moueatur.De quonbsp;amore,�i charitatis dono Paulus ad Corinthios �mulantes inter f� maiora charifma?

ta,tnudc^ pr�fertim linguar tim excellcre exifiimantes: Scdamini'ne, inquit,mcliora charifinatac^etiam praecellcntem uobis uiam oflcndo, fedcnu'nj' charitat�, fine qua re^nbsp;iiquaomnia donafptritusfandi mortuafunt, A S S E N T 1 O R5inquK,amp; ccrtifsi^fnbsp;mum 11 a beo, cum ad hoe ftudium amorfs aduei fus Deum peruenerimus,nihil efle,nbsp;quod nobis � Fortuna metuendum fit, nihil,quod ab inlidqs hominum, aut uiolent�jsnbsp;formidandum, maximumep hoc efl� indfci� intclligo fpiritus fandi intra nos tabcr^nbsp;naculum fibi ad c�morandum ftatuentis,cum �rumnas, �C labores,�� res omneis af^nbsp;peras non modo fine ulla m�ftitia, fed cum l�titia etiam ferimus, cum uo�uptate�nbsp;Quemadmodum de Apoftolis fcriptum eft, difeefsifle eos e' confpedu concilij gau^=nbsp;dentes,quoniam digni habiti efl'ent,pro nomine I B S V c�tumeliam perpeti, 1 A Mnbsp;V E R o I V L I fpiritus ifte,de quo iamdudumloquimur,tibf ne uidetur pr�ftan^nbsp;tior efl�,�lt;l meh'or,qu�m is,qui nos afsidue in terrenis curis retinet occupatos,an illunbsp;tu fortafl� huic anteponist' E G o'n E v T antcponam,inquitt� lam fi ifta efl�m fennbsp;tentia, quid me fieri pofl�t amentiusC nempe ergo illum,inqu�, qui nos adnbsp;c�lum OC fpem �ternorum bonorum femper uocat,digniorem,amp;l potiorem,S� diuis�nbsp;niorem efl� fpirit� arbitr�re, qu�m eum,cuius hortatu �C monitis fpei noftr� in ter^nbsp;ris omniafubfidia ponimusf non arbitrer,inquit, fed intelligo certo, ergo ucjjnbsp;riorem etiam, nif� tu fine ueritate praeftare aliquid alicui, �d dignius efl� exiftimas,nbsp;MINIM E,inquitillc,puto,contracphabcohocpotiusconftitutum, cummendax,nbsp;8� falium quicquid eft,infirm� id i�mper,2gt;d ignobile,fordidumcp fit,nunam ibi pr�s^nbsp;ftantiam,nec� dignitatem efl�,ubi non f�t ueritas. Si ergo ipiritus ifte ex mundo nonnbsp;cft,�d eft pr�flantior multo,qu�m ille mundanus,ac ueritatem omnem in i� continet,nbsp;cum aperit nobis fidei CHRISTI myfterium,mundumc^ pro Deo ut derelinqua^nbsp;inus,hoi tatur,cum corporea, terrena illa opera ad fpii itualcm nobis intelligenti�nbsp;conuertit, cum diuinis uirtutibus nos exornat, cum amore in Deum totos rapit,ne;:nbsp;quaquam eft pertimeicendum profedo, nec uel minimum dubitandum, quod fpesnbsp;noftra nos fallat, quam repofuimus in bonitate, 0(1 gratia amp; dementia fummi Dei,nbsp;nos efl� ilium uidclicet in pra^mium fidei noftr�,amp; ipfius gloriam aflccuturos, cumnbsp;pr�i�rtim ifte amor,qui in Deum nos inflammat,unus fit, atcj idem cum Dei amorenbsp;aduerfus nosiin eodem enimfpiritu fando, qui amp; amor Dei eft, amp; ipfeDeus, in cor^:nbsp;dibus noftris inhabitante,00 beneuolentia Dei erga nos oftenditur, noftra inflam^�nbsp;matur erga ipfum Deum uoluntasiita tarnen ut noftr� hoc ipfum Deum quod ama^nbsp;mus,ab ipfo amore in nos Dei profedum fit, Ille enim nobis plurima nimir�, �d ma^nbsp;xima amoris fui indicia oftendit. Ille uirtutes nobis dedit,ille ueras intelligentias,illenbsp;animi robur ad perferenda aduerfafille etiam qud nos fibi alienos, atque adeo hoftesnbsp;in gratiam i�cum reconciliaret,filium fuum unigenum in mundum mifit,qui demonnbsp;ftraret nobis ad immortalitatem iter,8*1 beatam uitam oftenderet, non in mundi deli?�nbsp;djs, 8*1 profperitatibus, fed in fola fide erga Deum pofitam efl�, quibus de rebus ingt;nbsp;deamus,quid loquatur Apoftolus,

AD H V C f N IM CHRISTVS cum efl�mus imbecillbtempore opportune pro impijs mortuus eft, Vix enim pro iufto quifqu� morietur,nbsp;Nam pro bono forte quilpi� audeat morfCofirmat autem fuum amoremnbsp;in nos Deus,quod cu adhucpeccatores nos efl�mus, CHRISTVS pronbsp;nobis mortuus eftimujto igitur magis iuftificati nunc in fanguine ipftus fernbsp;wabimur g ipfum ab ira,Si enim hoftes cu efl�mus, recociliati fuimus Deonbsp;per morte filrj eius,multo magis recociliati feruabimur, in uita ipflus: nelt;^nbsp;hoc icgt;lum,uerum etiam gloriam habebimus in Deo per dominum noftrUnbsp;I E s V M Chnftum,per quern nunc reconciliationem accepimus,

REVERT1TVR Paulus ad id,quod ante dixerat,qu�d n�c ex fide iuftificati cum P^eem habeamus erga Deum, fperare pofllimus �terna bona, atep ita iperarc,nbsp;ut certo ilia expedemus, idc� f�c f� habere ex amore in nobis Dei, 8*1 ex ipfo fpiritunbsp;fando

fando probaucrat, nunc alijs argumcntis ex c H R 1 s t o, amp; c h R i s T 1 morte, ipfoc� Dei amoi e erga nos idem ut comprobet,aggredjtur, fingulis pene uerbis ar:�nbsp;duas multorum quxitiones cxplanans,SC dubitaia diflbluens. Erant enim qui fe op#nbsp;ponerentjrationem petentes,cur non ante c H R i S T v s ad hominum genus redi^nbsp;mendum ueniffet.His r efpondet Apoftolus,quia eramus imbecillijUec� tantum my#nbsp;fterium ferre adhuc potei amus, qu�doquidem hominum genus tanqu� homo unusnbsp;primis tempor ibus aetatis fu� lact�, n� hr mo cibo nutriri necefle habuit, ideocp fuitnbsp;non C H R I s T V s populo Ifra�litico,fed lex lata,qii� quaf� ladis in eo alendo ge#:nbsp;reret uices.At cur nunc uenit potifsimumc^ quia tempus opportunum afi'uit. Vndenbsp;i�a huic tempori opportunitasc� huic eft quacftioni aiqs in locis ab Apoftolo refponnbsp;fum, quoniam hoc pr�cipue tempore omnibus omnino hominibus in foueam inte#nbsp;ritus propter peccata delapfts magis enituit Dei omnipotentis gloria, SC pr�ftantiusnbsp;erga nos beneficium,Quod ft idcirco datum nobis fuit, vt probiores, SC iuftiores,SCnbsp;Deo magis dediti redderemur,eo potifsimu tempore decuit dari, quo SC magis gra#nbsp;tumnobis,SCmagis neceflarium illud beneficium accideret,At quopado ft hominunbsp;genus tunc maxime opertum, obrutum�� peccatis extitit, potuit efle idoneu, SC ua#nbsp;lens ad capiendum myfterium Deit' Hoc enim praeterea etiam uidetur pofl� opponi,nbsp;cui nos quaeftioni refpodemus,quia tunc maxime fibi ipfum diffidens de tota ipe fa#nbsp;lutis fu�,habuit nccefle in Deo folo confidere,qu� eft fidei, SC myfterij propria iamnbsp;uittus,ipfac^Euangcltj potentia, per qua unam falui efle poflumus. Nunc ad decla#nbsp;r ationem, SC ad Apoftoli uerba ueniamus,quibus ipfe exagger at indicia beneuolen#

Dei erga nos,quod pro impijs filiummorti, ut liber ar entur ipfi, tradidit,quibus ft adhuc hoftibus uft� eo indulfit, ut fiiium fu� unicum mori pro eis uellet, quo cosnbsp;Iccum r�diger et in amicitiam,nunc amicis fadis no modo perpetuam falutcni,fedncnbsp;gloriam quidem fuam eft denegatur us, A tej h�c quidem in his uerbis eft fentetia, ftnbsp;proimpijs enim,ft pro hoftibus,ft pro peccatoribus fiiium Deus in mor t� dedit;mulnbsp;to nunc magis code erga nos amore indudus pro fidelibus iam,pro iuftis, pro amigt;nbsp;cis,non id modo eft daturus,ut ab ira tuti fimus,hoc eft,ab ea poena,qua ir atus Deusnbsp;peccatis noftris potis eft infligerCjfed ut uitam etiam filij fui ilia iam immortalem, SCnbsp;non terrenam,gloriamlt;^ fuam confequamur,idC� per eundem d , N ? 1, c , qui ftcutnbsp;nobis cum Deo reconciliationis fuit author,ita erit uit�,SC glori� impetrator,Namnbsp;quod interpofitum eftfVix enim pro iufto quifqua morietur,nam pro bqno quis fornbsp;fttan audeat mori) fenfum iftum habet,ut charitatem c H R i s t i magis expenda#nbsp;mus,inquit,qui pro impqs,SC pro hoftibus in mortem fe dedit,ex conmtunibus earnnbsp;hominum fcnfibus,0C affedionibus �ftimemus, inter quos qui pro iufto uolens mornbsp;tern perferat,nullus fere inueniatur,at pro botio fortafle quis earn audentius fubeat.nbsp;In quibus uerbis unum uni,iuftus impio,botlus hofti redditur,Sed qui pro iufto ani#nbsp;mum inducat mori,nemo reperiaturipro bono aliquis,ut pro filio pater, amicus pronbsp;amico,fer uus pro domino,q) in hos,pr o quibus morimur, ita amore SC affedu cordisnbsp;propenfi fumus,ut bonS noftrum in illis fit,Pro iufto aut� mori,in quo iudicium tannbsp;turn noftrum fit,non amor praeterea etiam, nec^ animi inftgnis affedio proxfus inau#nbsp;ditumeft, CHRiSTVS ergo in quo neutr� extitit (nam SC nobis ^t^nos imptj.nbsp;Sc ipfi hoftes eramus) cu eft mortuus pro nobis,noua protedo qtianlt;t�,SC omni inaunbsp;dit� tempore uim amor is erga nos,in Deo patr e fuo SC in femetipfo oftendit, t v Mnbsp;1V L1 V s; Moueor,inquit,animo uehementer,c� ifta ex te mi frater audio, quae c�nbsp;huius mihi maximi omnium dodoris magnitudinem mentis, admirabilemcpnbsp;tiam,tumbenefici�omnipotentisDei,bonitatcmc5,�Cp^ftenti� IE sy Chriftiantenbsp;oculos ponunt,iamc� pracclare extare uideo,quod tu ante promiferas,ftquis ifta iplanbsp;attentius infpexerit,diligentiusc� Euangeli) dodrinam fuerit contemplatus, nequa#nbsp;quam eum ullo tempore de fide C H R 1 s T 1 dubitaturum,ltailluftris, SCperfpicuanbsp;uerfatur mihi ob oculos fidei noftrac ueritas,multisc� multarum qu3Eftionum,SC dif=^nbsp;ficilibus fcrupulis per te mi frater,uel per earn potius,qu� tibi tributa eft ab dominonbsp;Deo facultatem liberatus fum,qui etfi non me illi quidem uel tantulum mouebant,nbsp;lit ullis ecclefiae in d�cretis haefitareftn eo tarnen er�t molefti,qu�d eos f�pe, quibus

cum difputabam, cum h�c ipfa illi, 2x^ alia non pauca ob�jcerent, per qu� lumini, K ueritatt fidei tenebr� offundi quafi uidebantur,non poteram ,ficiiti quidem cupicb�,nbsp;ea refellere. Nunc aduerfus illos,�� contra cmnes pr�terea calumniantium argutiasnbsp;cgregie armis fpiritualibus inftrud�us,nullum certamen deinceps pro ueritate tuen;#nbsp;da det redt a turn s fum, nullius uim ingentj formidaturus, Illud tantum doleo, qucdnbsp;ad nos cred�tes iam peculiariter pertinet,ipfumc� ad me imprimis, etcnim qui in hacnbsp;fide CHRISTI nati,qui tanti myfterij participes,amp; conlilrj efFedi,tanto ueritatisnbsp;lumine fimulatc� prodiuimus in uitam,per baptifini facramentum illu�rati fuimus,nbsp;in eamc� fortem diuino munere uocati, ut lupra hominis naturam ad fbcietatem, �inbsp;fimilitudinem ipfius Dei adiungere nos queamus, quamnam ipfi Deogratiam,autnbsp;quod pietatis ftudium referimus i non'ne multo maxima noftrorum pars fer� nun;#nbsp;qudm,nos uero qui dodiores,�C acutiores reliquis uolumus efl�, fanequa pCTraro innbsp;earn cogitationem deuenimus, ut ftatuamus nobis pie, S)C cafte, �d fobrie efl� uiuen^nbsp;dumdquod tarnen confilium quaft uolucrem umbram celeriter anobis ftnimus auo#nbsp;larc,�d cum fana mente eiufmodi quippiam decreuerimus,non efl� nobis ab Deo,fid �nbsp;fpirituad carncm difcedendum,repente eueftigio alij fadli in id ipfum nos cotjcimus,nbsp;quod fugere meditabamur,Quid eft hocdqu� h�c uis ( qui animi errordquae mcnti�nbsp;caligodCur amor erga Deum nofter,quem certe non inficiamur in cordibus habere,nbsp;cur bcneficiorum ab eo acceptorum memoria, cur fides, cur fpes, cur diuinum illudnbsp;uitae beat� praemium,regnicp coeleftis,ac iempiterni expedlatio nos c�tinere in offishnbsp;cio non poteftdTantum'ne iita ualet, qu� circum nos eft indudla caro d H� terren�nbsp;induui� tantum habent uirium, ut me f�penumero omnem cum Deo rationem ha#nbsp;here mcditantem � c�lo ipf� deducant,atc^ e�jciant,cupientemcp h�rere mentis, fi#nbsp;deicp complexu,in c H R i S T o lefu meo,proturbentinde tarnen, diuellantc^ � bea#nbsp;ta cura,8lt; ad inquinatas ac fordidas detrahant cogitationes^Hei qu�m uereor,ne iftanbsp;ingenq,fcienti��^ facultas, qu� nobis idcirco � Deo donata eft, ut ad eum facilius,nbsp;^antius^ accedamus,recidat in contrarium,fraudic� nobis potius f�t,qui quo plusnbsp;intelligimus,hdc �C off�ndimus gi auius,amp; magis iure pledimur� noli o r onbsp;�e,inqu�,mi frater human� nune ftatum c�ditionis deflere,qui fie fa�i fumus,ut ne#nbsp;queamus in hac uita ullo � nobis pado carnis moleftias excutere : quippe ill� enimnbsp;nobis natura agnat� funt,dies�^, �d nodes uiuunt nobifeum, ftiosc� eiufcemodi ha#nbsp;bent motus,ut non folum rationi noftr�,fed ne Dei quidem uoluntati fint obtempe#nbsp;rantes � Eft enim nobis comparatum ab ipfa natura perpetu� aduerfus noimetipfosnbsp;certamen,grauisc^ amp; laboriofa dimicatio,cum ut Paulus ait:Concupifcat caro aduernbsp;fus fpiritum,2lt;fpiritus aduerfus carnem,inqua afsiduitate pugnandi aliquando car#nbsp;nem fuperare non mirum fit, Illam quidem Dei,�^ noftri proditionem nefariam refitnbsp;gere debemus,ut ne carni fpirit� fubijciamus uolentes,quo profedo nihil foret per#nbsp;fidiof�us,Qu�d fi mente,amp;: uoluntate perpetuo cum Deo erimus coniundi,quemadnbsp;modum retentis m�nibus etiam fi hoftis uolitet in fuburbij s, fpes tarnen falutis ad#nbsp;hue firma eft t fie nobis h�rentibus in ipfo Deo,uchementes, amp; fubiti cupiditatumnbsp;motus poflunt interdum nos quidem affligere in terram, capere autem, abducerec^nbsp;in feruitutem non pof�unt,�d earn enim ipfam Dei gratiam, � qua paulifper excidi#nbsp;mus,dono illius mifericordi� citoreftituimur, itae� imagine f�militudinis quadam,nbsp;fi tarnen eft fas ifta fie proferre, �C diuinis afsimularemortalia,c hr i s T v s ipfenbsp;quoe� in arce patris fui,ibliocp omnipotentis Dei nihilominus perman�s ad carnemnbsp;accipiendam inter homines delapfus eft, qui quod folus omnium hominum nullosnbsp;unquam �ius motus, nullas omnino carnis illecebras fenfit r�pugnantes Deo,8lt; ra#nbsp;tioni,fuit hoc diuin� in eo natur�,�^ fine p�tre generationis proprium,ad quam nosnbsp;facultatem non pofTumus afpirare, Sed nunc mi frater quoniamad uefperumiamnbsp;inclin�t d�s, �� ifta ipfanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iandudum loquimur, ad curam fui nos inuitat caro,

concedendum illi eft,rnaiorc� nobis fidei noftr�, qui illam alendam, tuendame� fufee pimus, quam illius iniuriarum ratio habenda, Cras, �� perendie, quando fefti diesnbsp;�unt,perfequemur reliqua,Nunc deambulemus paulifper fi placct,animumc� ab ha�nbsp;i�ueritate dilputandi relaxemus.

A G N A nobis aggredientibus ad hanc rattonc, excrcitationem^ de Deo, amp; de diuinis rebus ioribendi, atq; tradandi, propofita fpesnbsp;fuit,nos non ingenium modo, quod ab Deo accepimus, nee cogni^nbsp;tionem artium optimarum,fi quam eiufdem Deibeneficio obtine^nbsp;mus,ad eius ipfius,unde ifta profeda funt,honorem, �� laudem granbsp;_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_______I to animo conuerfuros, fed c�teris etiam afFedionibus animi,qu3C

multac f�pe,8lt; uari� nos � redis c�f�lijs proturbant,modum ex ijs aliquem, QC cum bona ratione concordiam efl� reperturos, Qu� lpes,�d cogitatio noftra nos certe nonbsp;fefellifl�t, fi, ut mentem, S� uoluntatem habere in poteftate, fie etiam imper are facilenbsp;c�teris animi partibus potuifl�mus.Nam cum ea,qu� funt confilij �C uoluntatis innbsp;nobiSjita tam pridem Deo per nos dicata fint, ut firmiter in eo h�reant, nec uidean^nbsp;tur ulla unquam ui inde ie diuuliura,illam alteram partem infidam, amp; turbulentam,nbsp;qu� in affedionum uarijs permotionibus c�fiftit,f�c cum alias f�pe, turn uero in hocnbsp;ipfo munere,officio^� icribendi,incertam,fragilemcp cxpeiimur,ut nomen optimi,��nbsp;drarifsimi ff atris, quod nobis fumpferamus ad animi iucunditatem per earn nobisnbsp;conuerfum f�t ad dolorem.Labefadauit enim animum meum, �C de conftanti� ftatunbsp;conuellit illius nobis adempti ereptic� memoria, qu� hoc etiam acrior remanfit innbsp;nobis, quod graues noftri cafus, � poft mortem eius fecuta tempora f�pentnneronbsp;me c�monuerunt,quantum mihi in illo opis, at(� fubf�dij ad omnes fortun� motusnbsp;fuifl�t ablatum.Non enim profedo mediocre aliquid in eo,necg uf�tatum amifimus,nbsp;led cum fummum illud ingenium,quod cundi in eo,qui id nouerant, mirabantur,c�nbsp;teri propter magnitudinem fam�,att� rci uix credibile efl� arbitrabantur, ita in om#nbsp;ni optima arte fe excoluifl�t, ut non folum naturam, �� confuetudinem reliquorum,nbsp;fed noftra etiam,qui inftabamus,attp hortabamur, ftudia fuperaret, turn fummus in#nbsp;ter nos amor,(ummaconcordia,fumma communicatiorerum, conf�liorumcp omniff,nbsp;qu� femper Lit,hanc etiam nunc uim habet in nobis,ut nequeamus, non �� incomenbsp;modum noftrum tot in iilo rebus iucundiisimis orbati,�i acerbam illius,ac immatu^nbsp;ram mortem lugerej odauum enim annum, �i uigef�mum uix attigerat,cum ex hacnbsp;uita migrauit, cum f� uelimus ea,qu� gefsit,�6 qu� confecutus eft,expendere,amp; nunbsp;merare,nonilleprop� adhuc adolefcens,fediamfenex fato fuifl� fundus uideatur�nbsp;Nam ut Latinas, Gr�cas�� literas � prima pueritia penitus hauferat, turn legendis,nbsp;ac perdifcendis,utriuscg lingu� optimis authoribus reliqu�,quoad domi manf�t,connbsp;fumpf�t �tatem.Poft ad me conueniendum Romam profedus, cum cernerct genusnbsp;illud uit�,quod apud principes cum authoritate, �6 gratia in maximis rebus agen^nbsp;dis,deliberandisc� uerfatur,egregiam quandam habere ad benemerendum de pluri�nbsp;mis facultatem,idem ipfe uit� genus,atc� eadem ftudia appetiufl. Fuit enim, f� quift.nbsp;quam unquam,adhumanitatem,ad liberalitatem, ad beneficentiam natura, glt; uo?nbsp;luntate propenfus, Sed ut ad res gerendas omnibus coptjs, opibus^ prudenti�innbsp;omnem partem fieret paratior, ad earn fibi pr�cipue comparandam incubuit, quamnbsp;in Omni parte,�� adione uit� plurimum ualere ientiebat eloquentiam, Earn porr�,nbsp;cum intelligeret fine philofophia expolttam plan�, atqueperfedam haberi non pof�nbsp;fe,admirabili quodam,2� inaudito ftudiorum curfu,omniaPlatonis fcripta,Ariftotenbsp;liscp perdidicit. Non enim fuit illi ingenium ex eo genere, quod laudare tantummo;�nbsp;do �C probar e,fed quod admirari,S� ut fuperius hominis facultate,fufpicere etiam fonbsp;lemustmemoria porr� tanta,ut qu�cunc� audierat,legerat,afpexerat,ea uel femel nonbsp;tata,atc� animaduerfa, in promptu poftea proferre femper pofl�t. Iginir ti �slatus adnbsp;adiones,2lt; n�gocia, id de fe breui tempore pr�buit fpecimen uirtutis, humanitatis,nbsp;integritatis,prudenti�,ut nuUi iam maxim� rei non cum ab ipfo principe, turn � relinbsp;L i qwis

quis omnibus idone�s,2lt; par efTe iudicaretur. Sed nos haec ipfa in e� intuentes turn quidem,6C admirantes, etli ,.in tantis coniundifsimi fratris,ad omnem uirtutcm pro^nbsp;cefsibus, gaudio eff�rebamur, fpemcp non dubiam eximi� in co dignitatis conftitu^nbsp;tamiamhabebamusjtamen qu�d uimillamincredibilemingenij incorpore praefer^nbsp;tim tenui,�� imbecillo,cuiufmodi illius corpus fuit, uix diutuinam fore fperare po#nbsp;teramus,erat quaedam admixta cum iila l�titia noftra animi ambiguitas, amp;C folicitu#nbsp;�o,qu� me mii�rum dcniqj non fefellit, Atque ut omnia,qu� ante dixi, in fratre meinbsp;amantifsimo,�C mccuni concordilsimo,quandiu illis perfrui licitum fuit, uitam mihinbsp;iucundam,2lt; l�tam eft�ccruntiiic illo poftea ademptOjilla fuauitate fraterna,illa fpe,nbsp;illis officijs, confuetudinibuscp priuatus, acerbum habui pene omne tempus, quodnbsp;fecutum eft.Nec hoe ex Chriftiana ueritate,ac difciplina,peccatum enim meum pri#nbsp;mus ipfe confiteor, neque in hoe fratri ipfi meo par eff� poflum�Jlle enim, quoad ui=nbsp;xit,c�tera ita egit, atque fufcepit,ut ad Deumfemper omnia referret : Ego, qui pla#nbsp;n� habeo cognitum taleis animos,atque ita in�itutas in c h r 1 s t 1 religione mennbsp;tes,qualis il la fratris mei profed� extitit, non fibi finem uit�, fed immer taiitatis ini#nbsp;tium in ipfa morte acquirere, moueor tarnen, �d fr angor animo,nec5 in recordationenbsp;optimi fratris � gemitu, 2C lachrymis temperate poflum, Qiiando enim fibi aliud ta#nbsp;le inueniet iolatium, iam fenelcens �tas meaC quando erit, qui mihi ilium r�f�r�t, innbsp;cuius item amore,8C beneuolentia, ficut in iUo faciebam, polsim conquiefcerecC^iisnbsp;mihi pofthac iilam curarum, cogitationume� c�munionem, �C focietatem fimili cumnbsp;fide confenfioneCg pr�ftabit^ Atque ut h�c omnia aliquo Dei immortalis beneficionbsp;aliquando mihi contingant, ilium ilium animum excellentem, ac fingularem, iilamnbsp;uim inauditam uirtutis,atque ingent|,quis mihi gcneri,nomini, familix^j noflr� re#nbsp;ftituet unquain lt; � fallaces fere femper fpes noftras,inanesc�, �d fluxas cogitationes,nbsp;qu�cum libi f�epc, magna propofuerunt, eae� certo curfu comprehendere iam, te#nbsp;nere�� uidentur, repente tanquam umbris illufae, amp; irrit�, nihil fe folidum fedatas,nbsp;fed tantum fibi ppenitere reiiquum effe agnofeunt, atque intelligunt, nec tarnen iftanbsp;omnia ut contemnant, addtictintur, Ego cum fratrem non amiierim meum, fed innbsp;eum locum pr�miferim, in quo uno beate, amp; fempiterne datur uiuere, efl quiddamnbsp;tarnen, quod me angit,�lt; urget,nec elTe fedato animo finit, quod mihi fratrem ipfumnbsp;meum defideratifsimum, atque optimum, dies ac nodes offert, non ad Itetitiam ani#nbsp;mijquondam ut foiebat,fed ad renouandum illius mortis dolorem.Quem aliquandonbsp;omnemqu�foabijciamus,Slt;inte,�bonei E S v, omniauitaefolatia potiusconfti#nbsp;tuamus, Nancj has curas,8lt; folicitudines return humanarum, fi quis altius in cis f�nbsp;mergatj�C fludibus illis ferri fe patiatur,quis non intelligat, non uliu tutum ad por#nbsp;turn,fed ad calamitates uit�,2lt; ad naufragia perduceret Vnus efl portus capiendusnbsp;nobis,atque tenendus, fi effe uolumus falui, firma in Deo fpes, �d in obtemperandonbsp;illius uoluntati dedita noflra uoluntas, qu� eti� fi uehementiore aliquo animi motunbsp;perturbatur,8lt; exterarum reruimpulfu concutitur : h�rere tarnen in Deo parte fuinbsp;potifsima femper debet, neque unqiiam ab eo fe totam dimouere. Quod fl humanaenbsp;natur� imbecillitate,noftra f�pe conf�lia franguntur,qu� funt fua Iponte direda adnbsp;fummumDeum,tuumeft,bonei e s v,pr�bereteignofcentemprolapf�onibus nonbsp;frris. An tu cum nihil antea rei tecum nobis fuiff�t, cum alios quoldam etiam tuncnbsp;deos,alios fineis,aliam uitam intueremur, in qua quidem ratione cacci, am�tes�^ era#nbsp;mus,accefsifti u�tro ad nos,ueritatem indicafti,peccata condonafti, tutam beat� pro#nbsp;mififli^ Nunc cum uolumus, cum laboramus, cum adnitimur, fi non omnia prorfusnbsp;impleuerlmus,qu� abs te ad agendam diuiniorem uitam praecepta nobis funt, idcir=�nbsp;co non aderis nobisfnec� audics uocatust'nec labenteis manu fuflinebislt; fed corrue#nbsp;repotius,�Callidipatiere�Hem I E S V bone,fufcipenos,2lt;qui proinimicis mor#nbsp;ternuolensfubqfti,nos certe iam amicos � morte uindica. Acne diutius in hac co#nbsp;gitatione teneatur oratio noftra,cum de Dei bonitate,0C dementia ad ignofeendu dunbsp;bium ncmini f�t,nosc� his de rebus pluribus locis diduri fimus,redeamus ad ea, qu�nbsp;nobis inftitutafunt,ut myfteria fidei c H RI S T i inipfo Paulo perueftigemus,nbsp;Qiiorum fi partem aliquam, bonorum ingeniorum dignam cognitione, Deo nobisnbsp;lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infpirantc

infpirantc ,primolibro apcruimus,altcr hicqui fcquitur,noninfcn'cra continebit,^ Nam ut furreximus mane,ego �6 Iulius frater,part�nic^ eam tempon's diuinis rebusnbsp;dedimus,qu� erat bono mori,0c religion! d�bita,turn complexi manus inter nos, dunbsp;lt;flo ledore nobifeum, ad eaidem umbras pen eximus, �� in eadem, qua pridiefuera^nbsp;mus,confedimusexhedra. tvm iVLivsiNondicipoteft,mifrater,quamnbsp;me tua hefterna difputatio deledlauerit,eis de rebus habita,que tarnen fol�,aut pr�^:nbsp;cipue mentes bonas deledlant. De Deo enim,8lt; amore Dei erga nos, nofiroep uici�nbsp;fim erga eum, qui audiunt, �C intelligunt, nifi qdem penitus ab omni redo fenfu ab�:nbsp;horrentes fint, iucundos quoldam motus interioris l�titi� fentiant, necefle eft, ne^nbsp;quaquam comparandos cum uoluptatibus caeteris, Sed mecum alia multa aft�ce^nbsp;runt, noua mihi qui dem, �C antea inaudita,qu� abs te prolata funt, tum illud admi^nbsp;rabilc, penitusej? reconditum pr�potentis Dei confilium, quo filium ille fuum uni^nbsp;cum, in carne hominis mifit,ad perhibendum teftimonium ueritati, ita me c�pit, utnbsp;nunc iam non credere,nec perfuafusefle,fed plane teuere,amp;fcire mihi uidear,nbsp;C H R 1 s T V M efl� unum, ex quo nobis fit uita, neque aliud nomen clTe fub c�#nbsp;lo, per quod credences, fak� fieri pofsimus . Proindc ego hac node mecum cundanbsp;iftadiutius uolutans, �Cnonpauca aduocans cogitationibus mcis feriptur� loca,nbsp;pr�iertimcji ex loanne : Ille cnim altius profed� in ipfa diuinitatis confilia i� immers:nbsp;fit, illam ueritatem fpiritus, �C natos ex mundo, aut ex Deo homines, �C quorumnbsp;non carnis, neque uiri uoluntas, fed Deus pater eft : tum alia permulta, quae in eiusnbsp;Euangelio,tanquam femina uerac 2lt;uitae, Slt; (apienti� difperfaftint ,ficpercepios:nbsp;mnia probc,2lt; enuclcate,hoc per te introitu mihi patefado, ut quae antea mihi erantnbsp;perobfcura,nunc lucere ea meridie clarius,2lt; ante oculos pofita efl� uide�tur, Quodnbsp;idem in Paulo mihi ufti uenturum confido* magno enim lumine femel introdudonbsp;patere omneis recelTus, �C. angulos quamlibet occultorum locorum necefl� eft, Sednbsp;tu, mi frater, intelligentiam huius myfterrj, num ex commentatione multa, nodur:�nbsp;nisep uigiliis,ac lucubrationibus, an alia quapiam ratione tibi comparaftic' nam mihinbsp;quidem,fi fari licet,quod ftntio, quod cum bona uenia tua dixerim, hoc mihi homftnbsp;nisingenio multouidetur maius. an vereris, inquam, ne mihi moieftusnbsp;fis,meumcp offendas animum,fi h�c,qu� loquimur de Dco,00 de confilrjs Dei,a meonbsp;tibi ingenio, non uidcantur profedacquot; Non fiimus,opinor, tarn infolentcs^Nouimusnbsp;enim uires, �C facilitates noftras, Sed cum commilimus nos Deo, toto corde, �d pe^nbsp;dore,ubi quid de talibus agendum, aut diflerendum eft, tum quod menti noftrae abnbsp;CO illuceftit, fic arripimus, tanquam id anteponendum longe fit ijs, qu� diutifsimenbsp;� nobis qu�fita, �ciuueftigata funt� Qiiod ut magis credas, ��mirere, Dcum ipftimnbsp;teftamur, cui uni dediti fumus, nunquam ante hunc dicm in quo de his agere cocpijsnbsp;mus,mihi huius arcani my fterij, non modo plenam notionem, fed ne ueftigium qui:�nbsp;dem, ad indagandum ullum in mentem uenifle, quod nunc repente mihi totum ap^nbsp;paruit, ut facile Dei dohum id intelligatur, nec tarn mea caufa ab eo mihi tributum,nbsp;quam �� tua primum mi frater, qui ifta maxime expetis, S� corum deinde omnium,nbsp;qui ad Deum propius adiungere fe uolentes, ea,qu�mundi funt, fpernere,��reputfnbsp;diare fint parati. Nam qui in mundo curas,�� cogitationes fuas defigunt, ad liaec ius�nbsp;mina coeleftis i�pienti� prorftis funt conniuentes, tamep illa fibi habent tenebrico^nbsp;fa,8lt; obfcura, ut nos ea lucere,5lt; clarifsima efl� intelligimus� Quorum infelix fand,nbsp;amp; mii�randa eft conditio, hoc quidem etiam magis, quod ifti ipfi admodum fibi fas:nbsp;pere, nimiumep efl� dodli, �C callidi uidentur : qui nobis etiam illudere foliti ftint,nbsp;quod perfuafumhabeamus,ea nobispr�optanda efl�,qu�ad manumnonfunt,nbsp;quorum autem eft pr�i�ns, amp; parata pofl�fsio, ea pofthabenda efl� conftituamus�nbsp;ctenim mens illis eft hoe coeno,fordibuscp terrenis coinquinata, �� obruta,ut erige:�nbsp;re fef� ad intuendam fpiritus uim nullo modo pofsit,nec in illo altero regno,quod �nbsp;fenfibus abfconditum,puris tantum,�� rite inftitutis mentibus manifeft� eft,parteninbsp;aliquam fibi,aut locum defignare�Qui fi,ut fidei,8lt; Christi cauf�m nunc omit:�nbsp;tamus,uirili ialtem animo,8lt; confilio forent pr�diti, fine ulla nimirum dubitationenbsp;ftatuerent plus elTe in his ponendum, quae fempiterna promittuntur, qu�m illis tri��nbsp;buendum

8? LIB* IL comment. IAC. SADO LET I bucndum,qu� certo nofcutur efle interitura.Quid eft enim dcmcntius,quain ijs connbsp;fidcre qucnquam,00 gloriai i,tanquam fuis,qu� fua cl�� non poffunt : atque ilia congt;nbsp;temneie,qu� ft cius fieri poflent,propria illij�i perp�tua femper efl�nt; Cum uero,ftnbsp;fidei CHRISTI uim,amp; diuin� natur� bonitatem attentiusinfpiciamuSjnet^in�snbsp;nis fpcs noftra, nee Dei fallax promifsio efle pofsit, quis erit tam auerius � uei o, quinbsp;fidem noftram,inanem,infirmamc^ credulitatem,ac non ftabilem,fingularemc� fapicgt;nbsp;tiam,illam autem rationem,quae mundum magis fequitur, cognitionem certam, po:#nbsp;tiusquamleueminopinandotemeritat�efl�conftituatc' TVM iVLiVSiVe#nbsp;rifsima funt h3ec,mi frater,inquit. Nanque �C ego fidei uim tacitus mecum contem#nbsp;plans,plus etiam fapientiae in ea,quam credulitatis, uideor agnoftere, quanquam im�nbsp;eft quidem utruncp,ied iftud magis.nam S)C confidere Deo,magis qu�m mundo, ue^nbsp;rioris fapienti� eft,2lt; fempiterna appetere,potius qu�m mortalia, animi multo prae^nbsp;ftantioris. At enim ifta � fenfibus remota ftint.Quid tumcnon ne 06 in iftis curis, Qi.nbsp;cupiditatibus,qu� mundi funt,f�pe ea,qu� pofsidentur,8lt; ten�tur � nobis, fpe plus �nbsp;haberidi,uelinhonore,uel in pecunia erogamus,atque effundimus i certume� quodnbsp;eft abijcimus,ut quod incertum, confedemurf in quo crebro lolet cupidos hominesnbsp;fortuna ipfa refellerc, Atque hoc illis eo incommodius accidit ,qudd infinitis priusnbsp;fumptibus,laboribusc� iadati,etiam ft aflequantur id,quod c�cupierunt,in quo fpe�nbsp;rarant tandem ft quieturos, in eo ipftgt; maxime indu(fti,atcp decepti, omni� curarumnbsp;ftimulis,0iftgt;licitudinibusanguntur.Noftraautemfides,hoc el^i E s v Chrifti,eanbsp;nobis fola optanda,fperandacg proponit, quorum non inadeptione folum beatitu^nbsp;do,0d immortalitasjfed etiam in ipfa ipe, atque expedatione iucunda uita confiftit,nbsp;Pgt;Jon enim pollicetur nobis quicquam exiguum,aut mediocre, neque quod cum alianbsp;re,fi comparetur, ex ipfa contentione tenue, aut afpernabile queat uideri, fed iplumnbsp;omnium rerum caput,natur� totius principem,fontem laetiti�,ueritatis,immortalis:nbsp;tatis,propria nobis polftfsione promittit, atque offert, cuius tam pr�celfi munerisnbsp;magnttudinem,fi uere uolumus pendere, atque �ftimare, omnis ex mundanis uoltt�nbsp;ptatibus deledatio, omnis amplitudo imperij, atque honoris, ccenum nobis, SC for#nbsp;des pr� illo uideatur necefft eft. Etenim omnes Deum, etiam inuiti, aut ignorantesnbsp;appetimusjfummum^ in eo bonum noftrum,ft non cogitato, �C explicite m�tis connbsp;filio,at tacita naturae cupiditate conftituimus* In Deo enim omnes conditi,2lt; fadli funbsp;mus,in illo 6C uiuimus, $6 mouemur, quantume� ad ilium contendimus appropin^nbsp;quare,ad eume� nos adiungimus, tanta nobis noftrimet 6� eius,quo uere fumus,fcmnbsp;per fit accefsio,quae ufque ad dfuinitatis confortium nos pertrahit, deosep efft facit,nbsp;ut omni mortalitatis ftagilitate,mortecp calcata,in ftmpiternis gaudijs, hcnoribusc^nbsp;uiuamus* Hoc unum prorfus, ft incomparabile donum eft,fi digna Deo uox h�c, �lt;nbsp;tanti pr�mq in eo fidentibus fada repromifsio,uox, �� oratio Dei ifta ipfa c H R i#nbsp;S T V S eft,quolocutus eft nobiftumDeus,quomodo optime, �Ccommodifsimelo�!nbsp;quipotuit,C H R 1S T 1 lefu uidelicet exemple,uita, ftrmonibus, per e� ipfum nosnbsp;admonens,ut � mundi cultu,amorec� diuulfi,omneis in ft uno amor es noftros ponegt;nbsp;ren)us * At�ft h�c uera, �� unica in Deum fides eft, quam fequitur diuin� imitationbsp;iuftitijCj cui quidem iuftiti^c fimilis 06 par uita coniunda eft particeps �d ipfa diuini^nbsp;tatis, atque eiufdem cum ea fempiterp� beatitudinis confers, ad quam per unumnbsp;C H R1 s 7 V H eft aditus. Ipft enim eft illud ipfum myfterium, quod eft abnegatenbsp;mundum,�C in uno Deo fpem ponere, quemadmodum ipft in loanne atteftatur,quanbsp;difcipulos commendat Patri � Ego dedi eis, inquit, fermonem tuum * Dedifti planenbsp;1 E S V bone, quippe, qui temetipftim nobis, ��faluti noftr� tradidifti. Et mundusnbsp;eos odio habuit. Quid ita uero odio habuit i quia non funt, inquit, de mundo* lamnbsp;enim deferuerunt,iam repudiauerunt mund�, �� idcirco odio funt apud illum,quemnbsp;ipft contempferunt. At cur de mundo non funt i non ne 8lt; in mundo, amp; de mundonbsp;erant n^ic'erant enimuero,ftd ut me confequerentur, � mundo funt diuulfi, atc^ ab^nbsp;ftradi. Quia �C ^o,inquit,non fum de mundo, de mundo non funt, ficut �� ego nonnbsp;fum de mundo.C^uid autem qu�fo hoc tantum eft,non efle de mundo i 2lt; efl� in hocnbsp;fimilem tuftquia aliterjinquit^uere fandi efl� no pofl�nt* Sandif�ca eos Pater in ue^nbsp;ritate.

n'tate.qu� eft ifta ueriras Sermo tiius, inquit, uen'tas eft. Qin'd ifte fertno, quid, in^: quam, eft i ut abnegetur mundus, foliis expetatur Deus, quandoqui'dcm utriquenbsp;fimul dediti efle non poftiimus.Ifte fermo ft in feipfo fpe�ctur. Si in naturae fu� ueri^nbsp;t�te pendatur,Deus ipfe eft,qui in c H R i s T O fuit cum homine c�iun(ftus,ft in no^nbsp;bis,ueraeftiuftitia,��fan(ftitas,�lt;^uitainnosperChriftumi E S v M abeodem Deonbsp;inful�,atquetradu(fta,inquofidei christ i diuinumplan�myfteriumcernitur,nbsp;Atque hic idem fermo,prim� ut ex ore Dei egrefl�.is,5lt; prolatus eft,ab Deo in mun^nbsp;dum fuit miffus,qui fuit chri ST v S. Deinde per nos � CHRIST o ineundemnbsp;mundum propagatur,ut praedic�tes omnibus diuinam ueritatem,amp;l tanquam palmi^nbsp;tes in uite fru�lQ �ber cm ferentes,qu�m plurimos in unum quaft corpus coagmentonbsp;mus,quod uno capite christ o,pluribus diftin�lum membris huius totum fer^nbsp;monis ueritate,tanquam diuinitatis fpiritu animetur,ac regatur.Sed ego nimiuml�nnbsp;ge progredior, te^ ab inftituta interpretatione impedio. fed ignofees mi frater : egonbsp;enim nodurnas meas cogitationes ardore animi quodam er ga Deum incitatus, quinnbsp;exponeremtibi,contincrefanemenonpotui. F E c i S t i plan� bene,mi charifsi^^nbsp;me frater,qui hefternis difputationibus noftris, extremam manum impofuifti, reme�nbsp;ita expolifti,ut fic demum fore pcrfpicu� arbitrer omnibus nofl� ifta uol�tibus,fidemnbsp;inDcumillaiTi,quae ex Deo fola fit,8lt; quae unahominibus ueram tradat iuftitiam,cos5nbsp;mitemc� iuftitiae adi�gat immortalitat�,nift in CHRI S TOamp;per chr i s t v mnbsp;nequaquamhaberi pofle.Qiiaproptcr hoe inftgni�d primario fidei myfteri�,Deo no^nbsp;bis refer�te,iam indicato atep monftrato,ad reliqua in ipfoPaulo examinanda acc�danbsp;mus,Quod ut ordine inftituto mclius fiat,lege tu in codice quod fcriptum cft.

Propter hoc, f�cut per unum hominem peccatum in mundum intrauit, amp;perpeccatummors,?lt;ficinomnes homines mors commeauit, in quo,nbsp;omnes peccauerunt, ufque enim ad legem peccatum erat in mundo � pecca^nbsp;tum autem no imputatur,cum non eft lex. Verum regnauit mors ab Adamnbsp;ad Moyfem etiam in eos, qui non peccafl�ent, in limilitudinem pr�ua#nbsp;ricationis Adam,qui eft forma futuri,

CVM SVPR a' dixiftet �poftolus,dequo fieri fatis fuit difputatum, nos in CHRISTI morte,Slt;^fanguine Deo patri fuift�reconciliatos,�dquod,fiillefioc pronbsp;nobis,cum adhuc efl'emus inimici,egerat tarnen,�d perpclKis fuerat,ut filium in mors^nbsp;tem pater pro nobis traderct,filius mortem earn iplam libente animo ftifciperetunuli:nbsp;to nunc magis amicis iam facftis uitam illam, quam ipfe rccuperaflct � mortuis exci==nbsp;tatus,immortalemcpiampofsideret,C HRIST V M nobis daturum cfle,Slt; commuasnbsp;nicaturum,neludaeuspolsitmirari,�lt;forfitanh�fttare,quidnobisc� CHRi ST inbsp;morte,Slt; furredione fit,aut quo ilia pado pertineant ad nos�,Eodem,inquit,quo pccsnbsp;catum, 06 mors Ad� in nos, hoc eft, in omne hominum genus fufa eft, �C propagata,nbsp;Sicut enim in peccato Ad� proprio,uoluntario,illiusc� morte, nos nulla noftra penbsp;culiari culpa, ftmilitudine tantum illius pr�uaricationis, comprehenfi fumus, ut�inbsp;pcccatoresfimuspariter,amp;moriamur:ficin CHRiSTi morte,amp; furredione nosnbsp;nulla noftra propria uirtute,2lt;iufti coram Deoeffedifumus,amp;tiitam nou� huiusnbsp;iuftiti� comitem accepimus.purgati enim a peccatis, atque ilh's mortui in fimilitudis:nbsp;ne mortis CHRi st i,8i in ftmilitudine eiufdem exurredionis ad iuftitiam re^nbsp;ftituti, uitam eandem iure, quam ipfe habet,confequimur, Quemadmodum enim innbsp;Adam,qui ty pus fuir,�d forma human�fpeciei totius,qu� ex eo erat oritura,imprcf=nbsp;fto peccati Sc mortis inufta eodemexemplo peruafitinnos,2lt;intotum pofterumnbsp;genus permanauit, ut quod ab illo, iudicio dC uoluntate patrat� fuit,id nobis poftca,nbsp;quatenus ex illo progeniti fumus etiam nil tak cogitantibus, naturale fit fadum,nbsp;qu�d � principio,2lt; capite generis noftri difsimiles eft� non poiKimus:fic in c H R inbsp;ST O, qui ty pus fuit confequentium eumhominum,mors pro aliorum peccatis fn^nbsp;feepta, uitac� mox recepta, Qi. peccatum interetnit in his omnibus qui e Deo gcnitinbsp;� M funt.

$0 LIB* IL COMMENT, lAC, SADOLETI funt,hoc eftjfpirituali generatione procreati, 8lt; iuftitiam eifdem, uitamc� infinuaufc,nbsp;Ac ficut propter Adam,non noftram noshed illius mortem morimur, hanc commuanbsp;ncm uidelicet, qu� in nobis naturae eft, in illo fuit culpae, ex qua deinde culpa exti#nbsp;titjS�fada eft moriendi natura:ftc propter CHRiSTVMa mortuis excitatum nonnbsp;noftram uiuimusjed C h r i S t i iplius uitam,illam iuftitiae fcilicet, quod proprianbsp;ilia uita christ l, fada eft fidelibus cunctis communis.Mortuus enim nobis eftnbsp;CHRiSTVSjUt nos illi uiuamus, Ita enim ad Corinthios : Si unus pro omnibusnbsp;mortuus fuit,ergo omnes fuere mortui.Et pro omnibus mortuus fuit, ut qui uiu�t,nbsp;nonampliusfibiipfiuiuant,fedei,quiproiplismortuuseft,Slt;furrexitJn c H R i#nbsp;S T O autem mors, ut non peccatum ipfius proprium, fed noftrum fecuta eft,ita iftanbsp;utta reda,at� fanda nobis per eum tradita, non pr opr i� noftr�, fed diuin� in nobisnbsp;per fidem iuftiti� eft comes�Quod alibi Paulus innuit,f�c inquicns. Omnia duco efl�nbsp;quifquilias,dum christ v M lucrifaciam,8lt;reperiar in eo,non habens meam iult;=nbsp;ftitiam ex lege,fed eam,quae per fidem eft C H R 1 S T i qu� ex Deo cft,iuftitiam fu^nbsp;perfide, Exemplum itacg �C uis ex forma mortis, amp;C furredionis lESv Chrifti, f�^nbsp;militudine eadem in nos tranfmifla eft,ficuti peccatumj�� mors per fimilitudin� pr�^nbsp;uaricationis Ad� in nos fuit deriuata. Sed fermo Apoftoli mancus efl� exiftimaturnbsp;in hoc loco ab ijs, qui parum attendunt hoc exemplum Ad� non ideo pr�mitti, utnbsp;deinde fequatur in c h R i s t o, quafi par pari fada relatio (nam id Paulus, aut nenbsp;quaquam poft, aut longo interuallo facit) fed fequi proxime dida, �d cum illis com#nbsp;parari,Sic enim christvs fanguine, Qi. morte fua Deo nos reconciliauit, QC pernbsp;��econciliationem uitam etiam fuam nobis dilargitus eft,quemadmodum Adam pec#nbsp;cato fuo ab Deo nos diftraxit, Qi per peccatum mortis effecit participes, Itaquc iilanbsp;duouerba, propter hoc, fuperioribus uerbis magis adnedenda funt, ut ita legatur:nbsp;Sed etiam gloriantes in Deo per i E s v JVt Chriftum dominum noftrum, per quemnbsp;reconciliationemaccepimus, propter hoc, id eft, quia pro nobis S^fufeepit mortem,nbsp;60 exurrexit, ut non folum qtiis Deo nos reconciliauerit, fed qua etiam ratione,g^nbsp;quo pado id egerit,� Paulo fit expofitum, �Cut exemplo id confirmet: Quemadmo#nbsp;dum,inquit,per unum hominem peccatum,hoc eft,fimultas,amp; difl�nfio cum Deo,amp;Jnbsp;per peccatum mors in hominum genus eft tranfueda. Sed tu fortafle luli, �C de pec#nbsp;catOjUt noftri appellant, originali, Qi. de eins mortise^ propagatione in pofteritatemnbsp;aliquid hoc loco audire uis, i M M o, inquit, �� id quo� pr�terea, quomodo illamnbsp;in patre primo generis noftri labern reparauerit christvs, cum nihilo poftnbsp;eum minus quam antea,2lt; moriamur,00 � peccando nequeamus efl� immunes, f A #nbsp;CIENDV M elf,inquam,uttuuis mi frater,8lt; quoniam horum uerborum in Pau#nbsp;io difficilis eft explanatio, cum auxilium ex Deo poftulandum nobis eft, tum totanbsp;res altius aliquante repetenda, 1 D Ci,V IDEM nobis etiam commodius fuerit,nbsp;inquit, etenim quid aliud omnino qu�rimus, quam intelligere� bene sane;nbsp;Verum uideamus, quid aiat feriptura, qu� Deum formafle hominem afl�rit � terra,nbsp;gleba accepta, Qi infpirafl� in eum flatum uit�, hortume^ mox conftituifl� in Edennbsp;ad Orientem, in quo hominem locauerit, quem finxii��t, eduxifl� quoque � terra innbsp;illo horto arborem omnem afpedu pulchram,guftatu iucundam, Porr� horti in me#nbsp;dio duas uel imprimis nobiles produxilTe arbores; Arborem uit�, cuius pomorumnbsp;efus � fenedute,mortec� defenderet; Qi arborem cognitionis boni Qi mali, Cum ergonbsp;pofuiifet hominem Deus in hoc ipfo horto,ut coleret eum amp; cuftodiret,ita illi omnianbsp;fruenda in eo,pofsidenda^p permifit,ut folam interdiceret arborem nofeendi boni,nbsp;mali:De c�teris inquiens pomis,8ii nucibus cundarum arborum ueftro arbitratu conbsp;medetis, ex arbore notionis boni, Somali, frudum nullum edendi caufa attingetis,nbsp;qua enim die cune� comederitis,morte moriemini,Hoc Dei pr�ceptum quorfum ac#nbsp;cipiendum fit,difficilis eft confideratio,Nam nec inuidiffe homini Deus tarn pr�cla#nbsp;ram cognitionem,ut ilia boni,malicp eft, ullo modo eft exiftimandus; Qi quomodo eXnbsp;ilia cognitionemors fequatur,item eft admirandum,Sed nos contentionibus omiffis,nbsp;breuiter quod fentimus, exponere conabimur. Eft igitur bonum duplex; Vnum eftnbsp;fummum illud,8lt; primum,quod Deus eft cui nullum omnino malum eft cotrarium,nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiquidem

fiquidem ei,quod fumme efi, nihil c regione omnino eft, quod aduerfum rcfpondcat^ Alterum eft bonum,cui contrarium opponitur,ex aduei i� malum. In primo illo bo^nbsp;nOjUt omnis mail experte,uita tantummodo eft. In hoc altero autem bono,quod nunnbsp;quam folum,nec� i�ncer�,fed,ut funt humana,mixt� c� contrario malo femper eft,2^nbsp;uita,Slt; mors fimiliter cft coiunda. Cum ergo prohibebat homin� Deus, ab efu illiusnbsp;pomi,inquo boni, amp;: mali cognitio infita er at, confulebat illius faluti,mori enim eumnbsp;nolebat,uerum ita attempei abat uoluntatem fuam,ut hominem tam�,qucm liberumnbsp;feccrat,pr�cepti necefsitatenollet alligare.Boni itac^ illius malic� cognitio ut uitarnbsp;tur,dcmonftrata homini eft � Deo,ut ne in mali homo, 06 mortis plagas c�ftringerei:

tur, cui beatior multo frudus ueri eius boni nofcendi Si pofsidcndi propofitus eflet,nbsp;cuius guftum, �6 fuauitat� nulla ex contrario malo amaritudo in uita, nullus mortisnbsp;timor pofl�t pr�terr�pcre.In quo bono nimir�;qui Deus fummus eft,fi fe homo ftgessnbsp;re,96 collocare conftituifl�t,inuiolat� malis uitam,eamcp immortalem fuerat adeptUssnbsp;r us.Qiioniam aut� dimifto principe bono,alterum id genus boni potius eft confelt;fta:s

tus, quod malum in fe admixtum contineret,non mir urn eft,fi in ea uita,quam magisnbsp;appetiuit,mortcm eti� contraxit,qu� uit� illi neceflari� inerat adiunda.Sed fcrupu#nbsp;�us rurfus dubimto ; fi enim huiufce boni,mali^ cognitio, efFedrix eft mortalitas:nbsp;tis,qu� poteft illa efte in Deoc�cum tarnen Deus in Icriptura fic loquatur Ecce Adamnbsp;fadus eft tanquam unus � nobis,nofcens bonum,06 malum.quem Dei fermonem quinbsp;per ironiam efl� prolat� uolunt,hi mihi non folum Dei maieftati, fed etiam feriptur�nbsp;fand� grauitatijfumm�c^ authoritati detrahere uidentur.Non enim certe,ironice idnbsp;protu�iqquod fecutum cft,ut prouidereturjUe de ligno uit� ederet,S6 uiueret in �ternbsp;num,quo Dei decreto Adam pr�ceps � paradifo exturbatus eft,Nos autem dicamusnbsp;huiufmodi boni,�6 mali diuerl�m in Deo ac nobis efl� cognition�. Deus enim � prin^nbsp;cipio,86 tanquam � caufa ad cognofeendum illud decurrit,tota^ m�tis, �6 intelligeuisnbsp;ti� in Deo eft cognitioinos uero � fenfu,ab ufu,� contadu,ab experiundo, difeernens:nbsp;doep ad eandem nixi intellig�tiam afeendimus. Porto aut� non in eo, quod intelligi?nbsp;tur, fed in eo, quod fentitur bonum, hoc �6 malum mortis caufam affert, Itaq^ ab ipionbsp;Deo non interdidu oculis hominis, qui �6 ip� uim fuam cognofeendi habent, quans:nbsp;quam non principem illam, neep pr�cipuam, qu� eft mentis �6 rationis propria : fednbsp;palato prohibit�,S6 guftatui fuit.ld enim iam crat bon�, malum^ in nos ipfos accerjsnbsp;fere, at� infinuare fi pom� comederetur. Hoc igitur bonu,quod prohibebat homininbsp;Deus in pomi efu, mortemc^ p�nam pr�uaricanti proponebat, mundus ifteeft,�6nbsp;mundana h�c uita, qu� falfisilleda, indudaep uoluptatibus ueram adulter antibusnbsp;fpeci� boni, ubi � uero 86 ftimmo bono nos abftraxerit, in m�ftitias, 86 folicitudinesnbsp;nos mergit,86 inipfam comit� meeroris deniep rapit mortem,quod totum nobis acci^nbsp;dit,quia mundi amatores eff�di ab ipfo Dei fummi amorenos dif�unximus.Hoc bo^nbsp;num fecutus Adam,qui primo � Deo,tanquam in confinio utrorunc� bonor� confti^nbsp;tutus,86 fimplicis illius, atc� fummi, 86 huius cum malo, 86 cum calamitate mixti, utnbsp;utrum uellet,fibi deligeretnibi fe ad Euam,hoc eft ad carnem fuam, 86 ad mundanumnbsp;bonum inflexit, dimiflb diuino, hancc� natur� fu� infitam coditionem efl� uoluit,utnbsp;mundi amator efl�t homo,86 peccat� ipfe commif�t,mortcmc� contraxit, 86 nos ex fenbsp;progenitos in eandem mortis,ati� peccati induxit labem. Eft enim in nobis etiam re�nbsp;iudantibus,86 inuitis ingeneratus profed� ifte mundi amor,86 dulcedo qu�d� mor^nbsp;talis uit�,� Deo nos diftrah�s,86 boni illius frud�nobis diripiens,quod non fummi�nbsp;modo,uerum etiam folum bonum eft.Atcg hoc eft peccat� originis mi frater,quod innbsp;natura noftra tantum labis induxit.quod fl attentius conflderare uelimus, quomodo

fufcept� � primo p�tre Adam, 86 in nos natura transfufum f�t, mortemc� acciuerit inhumano genere, facile id poflumus intellig�tia percipere.ab hoc enim improbo, 86nbsp;deo infenfo mundi in nobis amore cum c�tumacia illa nafcitur,qu� nos Dei imperio,nbsp;�6 uoluntati facit r�pugnantes, tum cupiditatum etiam in nobis, 86 amentium appe^^nbsp;tition�,morborumcp animf,86 perturbation� omnium turba exoritur, qu� tanquamnbsp;rebellis familia,dominam fuam oppugnat rationem, nullamc� ei parte temporis nec�nbsp;diurni,ne�� nodurni puram, 86 uacuam � moleftia r elinquit. quod quid� homini iure

cuenit, quandoordineturbatofi nos Deiimperio minus audicntes fumus, nec ani=� mum ipfi noftrum in poteftatehabere debeamus. Natura igitur nobis iam agnatumnbsp;cft,quod in parente noftro fuit uoluntarium,ut 2lt; amemus mundum, amp;� idcirco mo^nbsp;riamur,pr�daracp h�c h�reditas mortis,atc� pcccati ab illo parente nobis tradita eft,nbsp;quam neceflario fequitur � fummo bono alicnatio,ut quia Deum non toto corde dilissnbsp;gimus,omnes filq ir� in natura producamur,repulfi ab oris rcgionibuscp codcftibus,nbsp;�c tcrr� d�natis partibus potius addidi.Carnis enim c�cupifcenti�fe�am,impei�nbsp;riumc� fequentes,qu� ad terra nos,Si ad terrena bona deripit,fpemcp in illis omnem.nbsp;Si frudum uit� conftituentes,dominum nobis mundum pofthabito Deo facimus,�inbsp;adoptamus.Ob quod uideamus,quid dicat fcriptura fad�fuifl� Ad�:Et emifit eum,nbsp;inquit,Dominus ex paradifo uoluptatis ad colendam terram,ex qua fuerat fumptus,nbsp;Sieiecit Adam, Si collocauit eum � regione paradifi delitiarum. Vides'ne mi fraternbsp;totius human� uitae formam,antequam Chriftus ucniflet ad nos,in his fcripturae uernbsp;bis exprefl�m cfl� c* exquibus intelligimus peccatum in nobis, quod haufimus exnbsp;�dam,atque accepimus,hoc ipf�jm efl�,qu�d ad propiora h�c nobis. Si pr�fentioranbsp;terrae bona delabentes, dominum mundum i�quimur, Deum ucrum relinquimus:nbsp;Deus porro ipfe zelotes eft,ncc� patitur deos alios pr�ferri f�bi,Si anteponiJta enimnbsp;inquit ad IfraehNon curuabis te ante fculptile,necp id coles,quia ego dominus Deusnbsp;tuus,dominus zelotes uifitans iniquitatem patrum in filios, Atqui fan� qui m�dumnbsp;colunt,non i�i� curuant duntaxat ante ilium,fed totos fe in ilium profternunt, atquenbsp;abqciunt,ut nullius iculptilis cultus,quam hic mundi amor,�i ieruitus animi,qu� ternbsp;renis bonis fumus adftri�:i,Dco infenfior atc^ inimicior cfle pofsit, A T T E N D O,nbsp;J NQ_v I T, Si fimul intelligere iam incipio, quid attulcrit nobis Chriftus,Si quem:*nbsp;admodum is commune damnum humani generis aduentu fuo correxerit, qui ccrtenbsp;auocauit nos � mundo. Si ad Deum uerum conucrtit, docuit^ nos illo admirabili,nbsp;uerec� diuino,uitae fu� curfu,ut rationes uit� noftras no in hoc mundo,nec� in fluxisnbsp;illius. Si fugacibus bonis, fed in Deo S^ icmpiterno bono omnes ponercmus. Quamnbsp;ctiam deliberationcm uit� agend� in baptifmo profitemur. Verum mi frater fcirc exnbsp;te optarim,priusquam ad ulteriora gradiamur,qu� fuerit futura in Adam immorta*nbsp;iitas,fi peccatum ille non admifilTet, QC quo pado in nobis mors ex peccato f�t produ:*nbsp;da. C V M F E C I S S E T, inquam,hominem primum Deus, ficilium compadumnbsp;cfle uoluit ex mente, S� corpore,hoc eft,ex immortali,8� ex mortali parte, ut pars ta^:nbsp;men inferior fuperiori fuerit adh�fura,fi in ipfo fonte uit� Deo mens primo ipfa h�^nbsp;rere uoluilTet : afpedus enim ipfe ad Deum, mentis�p conuerfio prorius illi fubieda,nbsp;amp; dedita nequaquam ullam in partem fefe commouens,fpiritum inde ilium uit� afsinbsp;due excipiebat,a quo primo fadafuerat inanimam uiuentem, eumcp ipfa ipiritumnbsp;deinde in omne� corpus redis ordinibus tranfmittebat, quod totum erationis Deonbsp;inh�rentis arbitrio dependens,nullis ipfum fuis agitationibus turbatum,ncque cumnbsp;mente difcors codem illo Deiflatu implebatur,iefecp cum mentejS�cum Deo unonbsp;nexu continebat, ut aditum nullum ftbi mors, neque ianuam ad conucllendum illamnbsp;confentionem poflet inuenire:poft uero mente, S� ratione,per guftatum uctit� arbo*nbsp;ris � Deo diuulfa,S� in tranfuerfas detorta partes, c� obflirudis aut declinatis meati*nbsp;bus iUis,qui redi antea, S� inter fe congruentes fpiritum Dei, S� uitam in totum ho*nbsp;minem influebant, mens primum ipfa, quanquam fuapte natura immortalis, melio*nbsp;rem tarnen infe diuin� grati�,qU2m natur� fu� uitam amifift�t,corpus quoq;, quodnbsp;fua fponte fragile,8� pronum in terram cfl�t,neque amplius medio interfepto curfir,nbsp;uitam e Deo haurire, ut antea pofl�t, morti concedere necefl� habuit, quandoqui*nbsp;dem nec ftare ipfum ualeret per fe, neque ipf�us diutius in uitafuftincndi ullam am*nbsp;plius haberetratio poteftatem.Ita omnibus inhomine partibus difsipatis, atque connbsp;Uulfis,fecumq?,S� cumDeo diftordibus eff�dis patefada morti uia eft, omnesep fubnbsp;illius poteftatem poftea fucceft�re.Ac duarum quidem arborum iliarum, quas in pa*nbsp;radifi medio a Deo produdas legimus, altera fr udus fuos iam extulit cognitioncinnbsp;boni,malic� uidelicet, qu� eft nobis care admodum, atep infeliciter miferia primuinnbsp;totius uit�, deinde ad extremum ipfa morte comparata� altcrius uero poma arborisnbsp;nullum

nullum certe non ad finem dDeo produ�a funt,qu� funt ui't� cficdiicia^St immors= taiitads.Nihil enim fruftra,nonc� ad cei tos fines unquam agit Deus. Sed quoniamnbsp;ita cecidit,ut feculum piius,2lt; ifia antecedens primt par�tis uitio hominum auerfionbsp;a fummo Deo,2lt; ad munduiu,tciramcp conucrlio ai boicm illam mortis 2� pr�uarii:nbsp;cationis antefen et,altera arbor,qu� fit immortalitatis r.obis reftitutrix, filio ipfiusnbsp;Dei,qui nos crat � mundo adDeum reuocaturus,tutui oep ilii feculo, in quo no am#:nbsp;plius carnales fed fpirituales uidluri fumus,fuit profelt;fto rcferuata,euius uim, Si ad^nbsp;mirabilem poteftatem crux c H R I s T i gloiiolainiemeiipfamfufcepit.Eacnimnbsp;uit�uera arbos eft,propagine culturae cerlellis illinc hue tradudta, qu� filium Deinbsp;infepanem uit� 2lt; immortalitatis lublatum alte mundo exhibuit, quae exportatanbsp;fuit � Hierufalcm eins ipfius humeris,quem ipia latura erat,qu� planum fieret cun^nbsp;�isifta animaduertentibus redemptionem humani generis no in una ludaeorum nanbsp;tione conclufam,led cuncto orbi terrarum a Deo communicatam,�lt; expofitam efle,nbsp;quam crucem cum eflet iila teteriimum antea omnibus, turpiifimumep fupplicium,nbsp;idcirco CHRiSTV S fulcepit,utiuumdiuinum myfierium penituscompleret,nbsp;quo mundi infima omnia,aiperacp clegit,ut alta iilius expetitacp profterneret,ne adnbsp;c�lum Deumcp afeendere nitentibus ea forent impedimento,cun�:oscp commonefanbsp;ceret Si doceret no ampledendis mundi luauitatibus,amp; pr �mtj s,fed uno Deo amannbsp;do atep expetendo ad honorem nos immortalitatis, 00 ad ucra uitaebona peruenirenbsp;oportere.Verum ut redeamus ad conditionem humanae uit�e,quam nobis primi pa#nbsp;rentis noftri culpa conftituit:eiedo,atq5 exturbato ex pacato illo loco in exterioremnbsp;terram homine,propofuit illi Deus laborcs,amp;0 fudores,uitamcp ut ageret difficilcm,nbsp;ac �rumnofam,morticp demum cederet, naturae lege ianxit, Igitur file mifer gratianbsp;Dei priftina,arda^ amicitia fpoliatus,atq5 orbatus,fecum ipfe femper difcors,agita#nbsp;tusep metu afiiduo mortis,2)i uitam trahens difticilem,atcp dui am,mox in ipfa quoepnbsp;morte angclor�m fere illorum prteda cfiiciebatur,qui grauiore errato, afperiore connbsp;tumacia in ipfis fiiae creationis primordi] s Deo rebelles efle inftituiflcnt,cum Deumnbsp;fubijt miicricordia, amp;� cogitatio ciufmodi (liceat enim nobis, qui inter homines lo#nbsp;quimur,6C loquendo tempora producimus,de illis diuinis fine mora,S^ tempore connbsp;bltjs humano modo loqui) in iila,inquam,a�terna incommutabilimente fie miferi#nbsp;lt;^ordia locuta eft.Hoccine eft Deus opus tuum illud illud tuum, quod ut dignitatenbsp;exteris prxccllerct,manibus ipfe tuis fupremum efteciftif quod adimaginem tuamnbsp;confinxifticq^Q^ iijfei-iori mundo,�(l animantibus reliquis tanto cum honore praefenbsp;dum uoluiftifqu^tc cogttabas haec c�li fpatia,8lt;: has mentium fedes bcatarum,fre#nbsp;quentioi es etiam^ornatioresep redditurum,0^ in eorum loco,qui Icelere Rio inexpia#nbsp;bili cecidi(rcnt,incoias c�li homines tc fadurum � in quibus animum immortalcmnbsp;cum mor tali corpore coniunxeras, non ut deterior pars meliorcm obrueret,fed utnbsp;deteriori mclior de Ria nobilitate impertiret,qu� nunc conuerfaratio, 00 tota com#nbsp;mutata eft.Iacct princeps cor pore� naturae homo � tfia facie repulfus in umbra mornbsp;tis,fquallcns,fordenscp, tantum iam natusad m�rorcs, atep ad aerumnas, ne fincmnbsp;quidem miferiai urn in ipfa fibi morte repcriens,qui hoc dignior 00 nobilior uideturnbsp;fuifTe fadus,ut calamitofius deinde,turpiuscp concidcret.Laefit ille te,uiolauit,offennbsp;dit, fateor, fed tarnen femetipfum grauius,nec cuiquam,quam fibi inimicior fuit,nbsp;ut certe immenfam tuam bonitatem illius�h�c culpa non debcat fuperare. Quodnbsp;fi ego � tua mente non penitus excidi, fi priftinus mihi apud te manet locus, fi me�nbsp;tibi femper acceptae,amp; nunquam ingrat� acciderunt preces,miferere o pater aeta#nbsp;ne operis tui,2lt;l rcduc iilud in gratiam tuam, tuumcp primum uerius 8lt;l poten#nbsp;tins fit confilium, quam hominis error, qui ea, quae tu illi ad falutem attribueras,nbsp;conuertit fibi ad perniciem.Qiiod fi te h�c ratio �c miferi, atep afflidi hominis nonnbsp;moueat mifericordia,ctiain ne impium illud genus perditorum angelorum, quod ti#nbsp;bi � regione infeftum femper �lt; aduerfariu eft,hac tarn opulenta pr�da, �C triumphonbsp;deuidfac capti generis nobiliflimi cs donaturus f Hac oratione comotus Deus iamnbsp;peccati, Si iniuri� immemor, refpexit ad fefe, Sd ad bonitatem fuam, fapicntia�p fibinbsp;fua in confilio adhibita,damnum, quod primi hominis culpa cundo generi humano

fuerat illatum,rcpavarc conftituit, IVRE ille quidcm mi frater Julius inquitt quippe qui non ex mifcricordia minor fit, quam ex infinita uirtute, poteftate fua,nbsp;SED AD huiufmodi reparationem,inquam,multa fuerunt opus.Nam cum femel anbsp;Deo,quod ftatutum cft,nunqu� poftea poffi't,debeaf ue refcindi, non alterius potuitnbsp;fapicnti� efl�,qu�m diuin�,ita dirigere curfus rerum, ordinesc� a�ionum,ut inrc^inbsp;ftituendo,amp;d in reuocando ea,qu� conuulfa,collapfac� procumbcb�t,nullus fieret tunbsp;multus,nulla confufio,nulla conflidatio earum rcrum, quae fimul ftare, conuenire^nbsp;non pofl'ent:fed Dei confiiium iblutum,amp; liquidum,non impeditum,nec^ anceps adnbsp;fines fuos pertenderet Jtacg cum duplicem homo mortem contraxilTet, �d illam corisnbsp;poris comitem,iam natur� human� decretam,at�p adiundam,�d duriorem at(� infesnbsp;iiciorau altcram,qua � coniundione �d gratia fummi Dei errore uoluntario idem honbsp;mo cccidiflet,ei in utrocg opitulari confiituit Deus,ut �d mentem hominis ad amorenbsp;fui,ftudiumc|; retrahei ct,�d corpus induerct,ac ueftiret immortalitate, Sed hoc poftenbsp;rius,in quo null� noftr� partes funt,totumcjj eft Dei poteftas �d deliberatie, fie eft �nbsp;Deo inftitutum,atc� ordinatum,ut optime, ac congruentifl�me inftitui potuit, Eftnbsp;enimcorporumimmortalitas in id tempus reieda, quo lege expleta omnibus moisnbsp;riendi,quam femel legem latam refeindere non fuit fas,omnibus quoc� una noua adnbsp;uitam confurgendi facultas concederetur,uel excitarentur potius omnes ad immornbsp;talitatem,non ex fua uoluntate,fed ex uocatione diuina,qui fi ut morte oppetqfl�ntnbsp;f�ngulijftatim in uitam reftituti fuifl�nt,clamor, �d concurfatio. �d ftrepitus abeun^:nbsp;tium multorum,aliorumc}? redeuntium : tum autem m�ror inhis, qui adhuc uiuc�nbsp;rent,in illis,qui iam reuixifl�nt exultatio,�d ob futuram deinde impunitatem maiornbsp;ad explcndum oblatas cupiditates alacritas, Deic� tuta contemptio, omnia in orbenbsp;terrarum confufione,6d difeordia, �d infolitis motibus perturbaflent. Itat� f�nde acnbsp;feuere,fummoc� diuina� fapienti� confilio in unum,atc� id extremum �d ultim� temnbsp;pus cundorum excitatie ad immortalitatem eft referuata. In alt�ra uero parte ut adnbsp;amorem Dei home reduceretur, mundum�� pr� eo contemnereut perfuaderetur,nbsp;quoniam in ea non folius Dei partes ftint,fed ad illius uirtutcm,�d poteftatem neceftnbsp;faria etiam eft noftr� uoluntatis confenfie,qua� ab ipfo nobis Deo libera eft attribus�nbsp;ta,multo plus negocij ad prouidendum,0d laboris fuit,N� enim folum fuafionibus,nbsp;�d monitis in earn uoluntatem homo adducendus fuit,ut repudiate domino m�de,nbsp;totum fe Deo dederet,atc� dicaret,ftd �d exemplis inftruendus,0d terroribus adig�^nbsp;dus,�dpr�mijs,at(^honoribus fuit inuitandus, quod quidcm poftremum in liberanbsp;natura, atep ingenua plus habere uirium, �d momenti debuit. itae� hue potiflimumnbsp;incubuit diuina fapientia,cumcp cundorum pr�miorum,qu� fenlus moueant,pra:j:nbsp;cipua uideatur efle immortalitas,qu� fit cum beata uita femper coh�rens, atj� cons'nbsp;iunda,huius maxime fpe atc� expedatione confequendae,fulciri hominem,0d corronbsp;borari oportuit,ne illccebris mundi delinitus,0d captus,qu� languor�,�d effocmina^nbsp;tioncm femper afFerunt,ab ilia intentione animi deficeret,quac elTet conuerfa, �d direnbsp;da ad unum Deum.lgitur de principio Deus cum ipfe per fe � mundi initio ufe^ adnbsp;Moy fen aliquot fibi homines delegifl�t,quos fponte fua,ut c�teros ad cupiditatemnbsp;mundi prolab�tes,in fui tarnen ftudio,�d amore retineret,lege p�ft per Moyfen pro^nbsp;mulgata 8d lata,prophetas per interualla tempoi^t mifit,qui falutai i fungentes legas�nbsp;tione ad homin�m genus perferrent hanc Dei erga ipfos plenam clementi�. �d beninbsp;gnitatis uoluntatemiqui tarnen cum homines �d ipfi effent, faepec� in his offender�t,nbsp;� quibus alios,ut cauerentjadmonebant, nee uerbi diuini uim, quam mortalis infirm#nbsp;mitas non fuftinebat,plcno documento hominibus enunciarentjfilius eft Dei ad nosnbsp;poftremo mifrus,cuius fada uerbis cum potiora etiam eflent, cu nulla praecepti uisnbsp;tarn abfoluta eile pofrit,ut earn non ille uita aequaret,at($ cxpleret, facile eft intelle^nbsp;dum non eum nuntium duntaxat praecepti,uerbic� paterni,fed uerb� ipfummet,�dnbsp;praeceptum patris fuifle,(^a de re fatis � nobis heri fuit didum.Verum is in mSdonbsp;apud nos conftitutus,�d ad earn rem natus,atc� fadus: primum ut inter Deum �d honbsp;jntnes conciliator effet; amicitiamc� Dei per fuam obedientiam nobis acquit er ct,quanbsp;Ad am �d fibi �d nobis,m�do �d carni magis quam Deo obediendojamiferat,Deindenbsp;quo

quofrudumhutusconciliationiscaperemus, utilla nosdodn'na ccrlcfti erudi'ret, mundi bona,�nalac� in neutram partem nobis �ftimandaj'ed tantum in Deo fpes ponbsp;nendas efle,non folum ipie monendo,agendoc^ id nos docuit,ucrum etiam exemplonbsp;certo,atcp praeclaroin femetipfb nobis oftendit,quanta earn uitam,quam nobis age^:nbsp;dam proponebat,apud Deum prxmia,atq; ornamenta fequerentur.Surrexit itacp innbsp;nouam uitam,5lt; corpore immortali iam,atc^� impatibili efFedo, in coel� palam afccnnbsp;dit,regnumc!? Fcmpiternum apud pattern eft adeptus,aditu cod� nobis patefadio,utnbsp;fi fequi illius ueftigia uelimus,ad candem �C xegni^amp;C immortalitatis gloria ualeamusnbsp;prouebi. dignvm hoc mifrater,Iuliusinquit,illadiuinabonitate confiliu,nbsp;plcnacj� f�pienti�,8lt;bumanitatis deliberatio.Et quidcm fuit arquum, ut primum conbsp;filium Dei,quo ilk erat ab initio hominem,ut is in perpetuum potius uiuerct,fabri#nbsp;catusjcum de his,qu� effc pofTunt, quod melius eft femper uelit Deus, �qu� inquSnbsp;fuitjUt priftinum illud Dei confilium,en ori,2lt; pcccato hominis prxcelleret,homi^nbsp;nic^ ipfi per clementiam,Slt; bcnignitatem id redderct,quo fua ilk culpa fuerat priua?nbsp;tus. A T Q. V 1 IN etv A M kili,fi opottuit C H R I s T V M Dei filium, hoc itanbsp;facere,ut exurredionem corporum futuram,ipk � mortuis primus exurgens in fe^nbsp;metipib c�tcris oftcderet,eund� utie� necefle fuit prius eti� mori. A D M o d v Mnbsp;inquit, clv 1 D, non ne hoc oportuit fieri reuera,non in imagine,00 fimulacro,qu�:snbsp;doquidem nequaquam eft diuinae ueritatis,pr�ftigtis uti,nec� uelk quenquam in ernbsp;tore induceret� Oportvit plane', nvnc adhibe anim� hue qu�fo,nbsp;S)C rationcm meam cofidera.Ekdus eft,qui fufeitationem corpoi^t hominibus in fuonbsp;corpore oftenderet,eosc� ilia fpe,8gt;0 expedatione tanti pr�m�j ad Domin� Deum conbsp;uerteret,qui ft ipfefuit fufcitandus,mori etiam ante^fufeitaretur debuit,0i quidetnnbsp;ante mortem uitam aliquam degere.Nunc tu totum curfum hunc uit�,mortis, fur#nbsp;rcdionisc� l E S V Chriftiita'neexpendis,�C�ftimas,utineotant�fpe(ftata fit ex#nbsp;urre(ftio,mors uero ipfa Chrifti �d uita appendices duntaxatfuerint,nec aliquid ipfenbsp;per k utilitatis amp; comodi humano generi ad cognofeend� Deum, cokndumc^ attu#nbsp;lerintc� Q_vis, hoc impius ftc fateat ur,inquit cquot; cum uita,�lt; mors Chrifti tantonbsp;cxcclkntiorem,qu�m corporis exurredio nobis oftenderit uitam,qu�to beatius eftnbsp;fide,ac pietateh�rcre infummoDco,qu^m ipfo corpore immortakm uiuere.Nani^nbsp;amp; hanc corpore� uit� perpetuitat�,fi ab Deo aueri�,alienacp fit,mii�rrim� dicere nonbsp;fum dubitatui us. recte tv quidem mi fi-ater,inqu�,etenim hac profedlo manbsp;gnitudine,S^ infinitate fapicnti� cft Deus,ut eu quid agit,amp; conftituit,non extremanbsp;tantum confiliore fuorum,fed principia,�^ media diuinis uelit i eferta cfle myfte#nbsp;rijs^Sed iam c�parernus,quid ad teparandum �d� detrimentu retukrit nobis Chrinbsp;ftus.Hoc cnim opinor primo abs te fuifte qu�ftt�.Primu dico,quod pr�ftantifl�m�nbsp;omnium uit� nobis retulit earn mcntis,anim�c� uidclicetjqu� folam Liera dicere nonnbsp;dubitamus,c� fumus in gratia,amp; amicitia c�Deo,qu� tota nobis per Adam fueratnbsp;amift�.Deinde quod immortalitatem corporum reftituit,quanquam hanc quid� di#nbsp;ftulit in fuum tempus optimis rationibus addudus.Sed e� certe infe jpfe iam paterenbsp;cit,planecj? oftendit nobis no defuturam.Ver� qu� illis duntaxat, qui c� pietate, 8lt;nbsp;fide ad Deum k cotulifknt,iuc�da,atc^ optabilis,c�teris mikra, attp �rumnofa efl�tnbsp;aduentura.Nam quod fokt qu�ri utru c H R i s T i fides nobis ori^'nak peccat�nbsp;abftukrit,abftulit nimir� ex ca parte,quatenus difl�debamus cS DeoJJeumc� nobisnbsp;alium amp; domin� mundum c�ftituebamus,quod erat tam� in oobis omnium maloijtnbsp;maximum.Carnis quid� repugnantiam,amp;: diffidium cupiditatis c� ratione,mentei�nbsp;reliquit,non ut ea nos obrueret, in terramc� deprimeret, quod ante aduent� c H R Inbsp;s T I ufu ucniebat,fed ut uim in nobis uirtutis,tokranti�^ 3lt;^Lierct,pr2cmium�^nonbsp;ftr um cor� Deo,amp; laud� ex uidoria nobis redder et infignior�.V er � his iam enoda#nbsp;tis,ut ego arbitror,8lt; ad clariorem intelligenti� addult;ftis,redeund� nobis eft ad Aponbsp;ftoli uerba, nifi tu forte aliud mauis, HOC i P S v M, inquit, nam mihi abs te denbsp;omnibus fatis eftfad�. c v H apostolv s,inqu�,exmorte ��exurredioncnbsp;�efu Chrifti conciliationem ad nos cumDeo, S� falutem, ac uitam diceret ef�� tranknbsp;miff�m,ac nequis in modo,ac ratione didi dubitar et,fubiecifret ftatim exempl� Ad�,nbsp;qui

qui Kipfc pottiiiK't � fepeccatumSlt;^ mortem in pofteros transfundere, in hoc ipfo �d� errato aliquantum immoratur,iit melius demonftrata communi calamitate genbsp;nevis noftri,quantum Deo per c H R i s T v M grati� debeamus, liquidius etiamnbsp;intelligamus.QLiemadmodum,inquit,per unum hominem peccatum in m�dum in^nbsp;grel�iim eft, �� per peccatum mors, 2lt; lie in omnes homines mors perualit, in quonbsp;omnes peccauerunt, in uno illo homine uidelicet. In Adam enim generis capitcnbsp;omnes peccauerunt,cum peccauit ille,propriumcp �C uoluntarium peccatum fuumnbsp;nobis comune �C naturale reliquit, �^iod alibi Paulus: Qiiemadmodfl in Adam,nbsp;inquit,omnes moriuntur,ita in Chrilto omnes uiuificab�tur. Quod fi in uno illo genbsp;neris parente omnes peccaucrfit,timiles illi deinceps nati,atq� produdi, peccati antenbsp;naturae Temper natura mortis appofita eft,ficut in Adam peccauere omnes, ita amp; innbsp;Adam omnes moriuntur:eadem enim ratione,qua fimiles illi in peccato iumus pro^^nbsp;du(fti,fimiles etiam in morte obeunda fumus.Vfc^ enim ad legem, inquit, peccatumnbsp;erat in mundo,peccatum autem non imputatur,cum no eft lex.At qu�nam ifta lext�nbsp;ncc dubitandum diutius eft,quin de Moyfts lege i�ntiat, licet � dod�ifl�mis aliter fitnbsp;interpretatB.Nam fi de lege natui � intelligat, quonam modo qu�fo ex probrat ilianbsp;hominibus pcccatunij^ p�nam peccati irrogat, quae unoordine omnes ad p�n�,nbsp;�6 ad mortem uocat tarn innocentes, quam noxioslt; Deinde quando ifta naturae lexnbsp;non fuit,quam ante,in mundo cumel��t nihiiominus peccatum,poft aduentum eiusnbsp;primo c�pit exprobrari,cum antea non exprobrareturdn pueris aiunt, quibus an^nbsp;tequam lex rationis adueniat,peccata uitio non attribuuntur:Ergo in mundo Apo^nbsp;ftolus in pueris uoluit intelligi^quod nequaquam confonat.Nos uero potius intellinbsp;gamus,0i ante,amp;: poft Moy fis legem peccatum quidem fuifle in mundo,uerum antenbsp;legem incognitumfuifle,ideoi^necexprobratumuera ilia exprobratione fcilicet,nbsp;qua id peccatum eft,in quo intelligitur Dei efl'e offenfio, qui peccati intelledlus pernbsp;legem primumeftcognitus.Ideocp Apoftolus:Per leg�,inquit, eft cognitio peccati.nbsp;At enim fuit diu ante ab Deo Cain,amp; Sodome, Sd in diluuio omnibus exprobra^nbsp;turn pcccatum:fed nos de hominum iudicio,0lt; exiftimatione loquimur.Nam fi ueli^nbsp;mus Deum comprehendere, cum fit per legem cognitio peccati,fine lege Deus uelnbsp;MoyfiSjUel natur�notionem peccati nullam habuilTet : non exprobrabatur igiturnbsp;peccatum cu/qua ante legem,quia nec fub uera peccati ratione cognofeebatur, neepnbsp;tarnen ira angufte hoc interpretandum eft,ut nemo unquam ante legem aut fu�, aptnbsp;alterius peccatum intellexerit,potuer�t enim id multi cognofeere, ex illis prcccipuenbsp;antiquioribus,qui propius ab origine,S�!: creatione diuina cum abeirent,eiufdem monbsp;nitis Dei Si legis uim,�� peccati nolle potuerunt:fed quod in maxima multo parte,nbsp;neep hominum mod� uerum etiam temporum, ufu uenerat ut peccatum ignorare^nbsp;tur,id pro communi fumpfit Apoftolus,qui etiam caute admodum locutus eft, cumnbsp;dixit,non imputaturtno autem dixit,quod nemo illud imput�t,Qiiod fi occurraturnbsp;ante Moy fis legem etiam alias aliarum extitifle gentium leges,qu� peccata hominidnbsp;bus exprobrarent,eacpplelt;ftetent,iamdi(ftumeft Iblum id elTe peccatum, in quo fitnbsp;offenfio omnipotentis Dei,quod ante Moyfis legem ignoratum mundo fuit, in quonbsp;quidem genere uno peccati fic intelligendo 06hie, �i ubiep infiftit Apoftolus. Antenbsp;legem ergo quod erat in mundo nihiiominus peccatum,poft legem dem� c�pit ob^^nbsp;jedari:nancp Sd ante lege ab Adam ufcp ad Moylem mors regnauit,quod uidetur eonbsp;fenfu didum,quafi ex ftipendio peccati,quod eftmors,oftendere uelit peccatu in prinbsp;mo illo homine ab omnibus hominibus admiflum una Si patrat� fuifl�,quippe cumnbsp;omnibus item mors obeunda fit,ut ab illo fuit obita, in quo firmiflimum fibi � legenbsp;aduocat argumentum.Etenim fi leX3inquit,qu� eft ab Deo omnia intelligente tradinbsp;ta,peccata qu�dam hominibus defcribit,eacp fufeipi interdicit,6i uetat, quam fi connbsp;tra ueniatur,peccatumcp admittatur3mors eft,no obtemperatl p�na propofita, tan;�nbsp;quam Temper peccatum neceflario mors Tequatur:eadem profedo ratione,Ted couernbsp;io ordine,fi mors omnibus etiam ante legem illata Temper eft,pro aliquo utiqj peccanbsp;to ab eodem Tummo Deo,qui �i legem Si in lege morte,peccatis p�nam propoTuit,nbsp;illis fuit pra^ftituta,Ted no omnes peccatis proprijs certa � fe fufeeptis uol�tate oftennbsp;derunt

derunt,qualia poftca multa fufcipi pofle indicaiiit lex, tanicn cmnes n?ortui funt: ergo in uno homine,amp; parente primo ab omnibus c�munitcr heminibus fuit offenenbsp;fum.Hoc argumentum quantam uim habeat fubtiiiter intuentibus facile peterit apnbsp;par�re,Conclufum enim certe eft,omnes in uno hemine homines peccauif�cjeti� quinbsp;peculiare crimen in fe non admififlent,Regnauit ergo mors ab Adam ufc^ ad Moy#nbsp;fen,quod idem eft,ac libei o fuo iure eft perbacebata,neminem bbi eximium,cui par#nbsp;ceret,ducens,ne ex eo quidem numero,qui ipfi ex fefe peccatum non perpetraflent.nbsp;At cur bis faltem non pepercitc'quiajinquit,!! non proprium illorum,at originis pecnbsp;catum,quod fimilitudine praeuaricationis Adam tr�fiulerant in fefe,in illis eft perfe#nbsp;cuta,Forma enim totius generis humani in Adam primo cxtitit,ut quod in illo connbsp;tigit,quantum ad peccatum fpcdiat,quantumcp ad mortem,idem deinceps tr�feat innbsp;omnesjpfe enim Adam forma futuri eft,ut quod in illo faclum eft,in alrjs fiat.Vtnbsp;ad Philippenfes�.Imitatores mei eftote, amp; confrderate fic r mbulantes,ut habetis for#nbsp;mamnos,hoc eft,ut quemadmodum ego me gero,itcm uos geratis.Sed quidt�non'nenbsp;2C poft Moyfen mors r egnauitt'regnauit utiep. V erum illud Apoftolo imprimis eftnbsp;propofitum,ut uno parent� primi peccato omnes omnino cocidifle oft�dat, ide� exnbsp;una omniu morte nitatur coprobare,qu� eti� ante Moyfen commune peccatum bunbsp;mani generis ulta fuerit,ut quafi regnare fit,ftio iure,libere,ac fuo arbitratu uiam ill�nbsp;fu�Te.qu� pofteafub lege cum quempiam legis uiolatorem perimebat,non tarn fuonbsp;iure in eo utebatur,quam ex pr�fcripto agebat,boo eft ex imperio,2lt; poteftate legis,nbsp;ut regnare ante legem eflet libero fuo iudicio,S� non intcrpellato iuris fui curfu ge#nbsp;nerale peccatum in hominibus punireipoft legem uero,miniftrare iam legi, SC ferui#nbsp;tutem quandam in obtemperando illi fufcipere,atc� contrabere.Nam ft in hoc quoc^nbsp;loco ftudeamus id afterere,morti dominanti in animas fimul bominum SC in corporanbsp;legem primum Moy fis obuiam ifte,illiuscp tyrannidem uocandis hominibus ad bo#nbsp;norem,SC cultum fummi Dei,SC ijs in bonis moribus inftituendis repreiriire,dicimusnbsp;Sc ante legem uocatos � Deo in amorem,SC cognitionem fui fuift� multos,legc^, nonbsp;tarn fublata p�ft peccata,qu�m au�a potius,multiplicatac� fuift�, quod SC mox Paunbsp;lus,SC in altjs f�pe locis repetit, atc� confirm�t.

SED N O N Ut delictum, fie 8C donum. Si enim unius delido mul# tiocciderunt,multomagis gratia Dei, �C donum in gratia unius hominisnbsp;1E S V Chriftijin multos abundauit : �C non f�cut per unum qui peccauit,nbsp;donum.Iudicium enim ex uno in condemnatione � Donum autem ex mulnbsp;tis delidlis in iuftificationem.

ABsoLVTA priore comparatione,qua oftenderat exemple Ad� aduerfus lu d�os obtreClantes CHRISTO reconciliationem cum Deo, SC uitam per unumnbsp;I E S V M Cbriftum in omnes homines tranfinift�m efi�,frcut per Adam peccatumnbsp;�C mors in omnes fuerat tranfueda: Nunc utriufcp fad� inter fe �C Ad�, �C c H R 1nbsp;S T I comparare aggreditur,utrum fuerit eorum ualidius,SC fortius.In qua quidemnbsp;contentione,gratia,ofFenf�one reperietur potentior,non numero quidem eorum,quinbsp;feruandi funt,prae his,qui periere,funt'ue perituri.Non enim idnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intendit Apo#

ftolus,nec libertatem fuam cuiquam adimit,eligendi utram uelit fectam,ftue interirc ex prazuaricatione Ad� coftituat,f�ue feruariexobedientia c HRl STi.N� enimnbsp;numerus eor� hic,qui aut beneficio,aut damnatione compr ehenduntur, inter fe connbsp;fertur,fed uis,�C poteftas peccati atep grati� in comparationern eft adduda.Primoc^nbsp;ex utriufcp autbore SC capite,delidi ac grati� f�t contentio: deinde ex duplicibus SCnbsp;grati�,�C delidi eff�dibus.Ac primum:Si,inquit,unius delido reliqui mortui funt,nbsp;hoc eft,quod ipfe appellat multi,ipfa multitude uidelicct,multo magis gratia Dei,SCnbsp;donum,in gratia unius hominis i E s v Chrifti in multos ab�dauit.In bis enim uernbsp;bis uis S�peccati,SC grati�, ex nobilitate, SC potentia eorum, qui utriufcp authoresnbsp;funt,in cotentionem adducitur.Peccati enim author eft homo,grati�,�C dont Deus.nbsp;Si peccatum igitur ex unius peccato tantum ad mortem potuit donum, �C gratia exnbsp;N Deo

Deo malto plus ualebit. Ad quid ante fit ualitura, paulo p�ft exponct, ut nimirum regnetur in uita.Porr� quantum inter Deum, Si hominem intcreft, tantum intereftnbsp;inter peccati uim, Si uim grati�. Quod autem ait : Gratia Dei Si donum in gratianbsp;unius hominis l E S v Chrifti in multos abundauitjic eft inteiligendum,quod pi ii=nbsp;mus homo i e s v S Chriftus hancin fe Dei gratiam, hoc donum accepit, ��innbsp;feipio omnibus, ficut Adam primus peccatum in fe concepit. Si in fcipfo omnibus.nbsp;Sicut enim Adam natura in fe hominis ad carnis,SC mundi amorem pofthabitoDconbsp;conuertit,8lt; in eo omnibus Adae filijs carnalibus illaadmundum conuerfio eftfa^nbsp;lt;fta:itahomo I E s v S Chriftus mortem carnis peccati infemetipfo concipicns,can^nbsp;dem in omnes Dei filios fpirituales immifit. At cur non ipirituales homines eodemnbsp;modofilij CHRIST bficutAd�carnalesc�Nempe ob earn rem,qu�d caput,5lt;fonsnbsp;peccati,atcp carnis eft homo.Ideocj^ in carne Hlfj Ad� ftimus,grati� autem, fpiri^nbsp;tus non eft homo pater,fed Deus.Primus itae� Adam homo peccare per fefc ipfeponbsp;tuit,ftcuti peccauit,0^ ideo eft contaminati generis pater : furgere autem ad gratiamnbsp;per ftft homo non potuit,idcircoc� illam grati�j�� iuftitiam, SC uitam haufit ex Deonbsp;homo C H R I s T V S Iefus,SC ex eodem Deo in c h R i S t O nos hauftmus, quinbsp;per ipiritum,SC obedientiam,SC fruS�um grati� Dei filq effedi fumus. Atc� hac comj=nbsp;paratione inter authores peccati,8C grati� falt;fta,ad comparandos effedus utriufqucnbsp;peccati,gratixc� procedit.Ac non ficut per unum,qui peccauit, donum quod,Con!snbsp;ciftis enim eft horum uerborum fenfus,perindc eft,ut ft diccret, Ac non ficut peccas:nbsp;tum,ita donum, quorum utrunc� per unum inuedum eft. At quamobrem non ficCquot;nbsp;Quoniam, inquit, iudicium quidem ex uno in condemnationem, donum autem exnbsp;rnultis delidis in iuftificationem.Hoc eft,inquit,fnteruallum, h�c diftantia inter pecnbsp;catum Ad�,8C inter donum ac beneficium fummi Dei: qudd fi ex unius iudicationenbsp;peccati omnes damnati funt,tantumC� potuit peccat� unum, ut ualuerit cunc'�is adnbsp;damnationem,quantam uim illius benefieij efle oportuit,quod non ex illo uno pec^nbsp;cato humani generis communi duntaxat,ftd ex plurimis poftea peculiaribus etiamnbsp;peccatis nos reftituerit in iuftitiam�'

SI ENIM uniusdelidomorsregnauitperunum,multomagisabw dantiam grati�, amp; doni iuftiti� qui ceperint in uita regnabunt per unumnbsp;I ES V M Chriftumdgitur ftcutper unum delidum in omnes homines innbsp;condemnationem, fic �C per unum iufte fadum in omnes homines in iu�i;#nbsp;ficationem uit�.Quemadmodum enim per inobedientiam unius hominisnbsp;peccatores conftituti fumus multi, ftcScperobedientiam unius iufticoivnbsp;flituentur multi,

IN E A D E M infiftit contentione Paulus apoftolus delidi, ate� doni,8C quod modo contulit uim,0C facultatem illorum inter fe,ex authoribus primum, ac deindenbsp;in i�ipf�s SC effedibus eorum comparans, at(� inquiens, quod fi unum tantum po^nbsp;tuit peccatum,ut omnes condemnaret,quantum plus potuit donum,quod ex pluri#nbsp;mis peccatis ad iuftitiam reuocaret C' Nunc eff�d� alterum utriufc� adducit in com^nbsp;parationem,qu�d fi � delido regnum mortis per unum indudum eft, multo magisnbsp;per unum iesvm Chriftum abundantiam grati�, SC donum iuftiti� qui accepe^nbsp;rint,regnabunt in uita,hoc eft,fi tanta eft inter peccati authoremjauthoremc� grati�nbsp;differentia,qu�d unus illoru homo eft,alter Deus,fi tantum inter uim quoc� SC pec^nbsp;cati Si grati� intereftjquod uno ex peccato induda eft codemnatio,gratia no unumnbsp;modo peccatum,uerum innumerabilia peccata fuftulit, c� frudus peccati fit mors,nbsp;grati� uita,tantum etiam interuallum inter hanc mortem, hanee� uitam eff� necefl�nbsp;eft,quantum inter ilia priora interfuit,ut quatum Deus homini,gratia peccato, tan^nbsp;turn etiam uita h�c qu� ex gratia Dei per iuftitiam in nos fluxit, illi morti pr�pon^nbsp;deret,q^ eft ex peccato unius hominis inueda,atc� hac effedu�m utriuft� contentnbsp;done rada, deinde in fequentibus uerbis modum exponit, quo per Adam l�f� fuf^nbsp;muSj�^quopcr c h r i s t v m feruati,qu�dicit,qu�d per unius inobedientiamnbsp;pecca

peccatore s cfFedi fumus, Si per uni us obedienti� iufti.V erum quo pado ex unius inobedientia nos pcccauerimus, didum iam eft, nempe co quod Adam � conftdera#nbsp;tione,00 refpedu Dei ad mundum,Slt; carnem potius conuerfus, in coc� no obediensnbsp;DeOjCundem mundi anior�,amp;� propterea inDeum inobedientiam tranfmifit ad nos,nbsp;� quo mundi amore c H R I S T v s fua cruce,0d morte adDeum nos reuocans fub#nbsp;iedos ipfi Deo,2lt; in obedientia deditos omnes,qui fimul mundo cum eo mori uos:nbsp;luerunt,efFecit.

Lex autem interuenit, ut multiplicaretur delidum, ubi autem multiplia catum eft peccatum, fuperabundauit gratia, ut quemadmodum regnauitnbsp;peccatum in morte, fie amp; gratia regnet per iuftitiam in uitam acternam pernbsp;IE S V M Chriftum,

Q.V o D pauloant�pofueratincomparando,maioremmultopot�tiamfuifl�gra ti�,qu�nos ex peccatis plurimis ad iuftitiam,uitamc5reduxerit,qu�m peccati,quodnbsp;unum,00 per unum nos damnation! fubiecerit,nunc id demonftrat,quomodo ex pecnbsp;catis plurimis in nobis colledis �C coaceruatis uim maiorem fuam oftenderit gratia.nbsp;Quoniam,inquit,ut grauius etiam,glt; copiofius peccaremus lex interueniens effecit.nbsp;Ad peccatum enim originis amp; natur�,quod eft in amore mundi,�C propter earn caunbsp;fam in imperio �d dominatu carnis ac cupiditatis implicit� eire,accefi�t lex, qu� hocnbsp;in nobis effecit,ut cum nihilominus carni,8lt; cupiditatibus feruiremus,tum contumanbsp;ciamquoque��contemptumDeipr�ceptorumc�eius non feruanda lege fufeipe^nbsp;remus,ex quo pondus maius additum eft peccato, Itemc� illud ex lege nadi fumus,nbsp;quod multa,qu� fuapte natura peccata nonfunt, illius interdidione aut praecepto,nbsp;ii�entis ilia fieri,aut uetantis peccata inucniuntur,fi non ex pr �feripto legis fuerintnbsp;obferuata.Lex igitur accefiit,ut multiplex redderetur delidum,ut inquitjcrgoidcirnbsp;co ne datalex,ut quentaretur etiam magis,8lt; maiorem uim nancifeeretur pecca^nbsp;tumlt;nequaquam ilia quidem ob earn rationem,0i caufam data eft, fed ut peccatu ponbsp;tius cognofceretur.Per legem enim cognitio peccati. Qiiid autefacit ifta cognitiocquot;nbsp;Hoc nimirum ut cognita noftra imbecillitate ad auxilium grati� Dei confugiamus,nbsp;noftramcp nullius momenti iuftitiam ducentes, illani ab Deo iplo iuftitiam expeta^nbsp;mus,qu�in Christi fide,S� mortis illius dono nobis eft oftentata.Proindeeti�nbsp;fi dicamus ideo legem fuilTe datam,ut multiplicaretur delidum, non abfurde fentia=;nbsp;mus,dum ne in hoc tarnen fini infiftamus.Non enim finis,2lt; extremum Icgis eft, utnbsp;grauius peccetur, fed ut admiflis �C cognitis grauiotibus peccatis, ad qu� propul^nbsp;fanda uirtus noftra eft imp�t ens,fiducia in Deo noftra,�C in ipfius gratia ac benignis:nbsp;t�te tota conftituatur.Qvio uno modo maxime,lex ad fidem CHRISTI fuitnbsp;paratio, ideoep ludaeis potiffimum diuino egr egio beneficio data, ut genus ab Deonbsp;iam inde in patre fuoAbraam eledum, 8gt;�� quo oriturus erat c HR 1 s T v S,illo#nbsp;rum ex lege peccatorum multiplicatione admonitum,2i0 princepc recognofeeret fe,nbsp;Slt; fibi ipfi diffidens ad Deum iam humilitate,non legis opcre fe adiungeret. Super#nbsp;abundauit igitur gratia,ubi multiplicatum eft peccatum apud lud�os uidelicet, innbsp;quo 8lt; ipfa gratia potentiam fuam apertius indicauit,00 gratiam illam nobis imper#nbsp;tientisDei amplior atep illuftrior fada eft gloria,Superabudauit autemjUt quemad#nbsp;modum peccatum in mortem noftram regnauerat,id eft,per mortem oppreflbs nosnbsp;tcnuerat,ipfa itanunc Dei gratia in nobis regnet per iuftitiam, per quam ubi iuftosnbsp;nos effecerit,ab ilia iuftiti� uita, in uitam teternam, S� beatamjintromittat, author�nbsp;nsv Chrifto domino noftro,qui fuit nobis Adam iuftiti�,2lt;viita�immortalis*,fi^nbsp;cut alter iUe prior fuerat mortis.

Quid igitur dicemus manebimus in P^^catOjUt gratia mulliplicata fit* abfit.Qui mortui fumus peccato, quomodo amplius uiuemus in eo C Annbsp;ignoratisquodquotquot baptizati fumus in christVM lefum,innbsp;mortem eius baptizati fumus�'

E C C E uis baptifmi �� myfterium fidei noftr�,ftatuscp eorum qui fidem c H R I STI rite ampleduntur,de quo nunc loquitur Apoftolus, paulop�ft de ftatueorfl,nbsp;qui uiu�t in lege,etiamlocuturus.Cum enim c H R i s t v s morte fua carn� in fenbsp;perimeret,qu� in eo caro non fuit peccatijfed fimilitudinem carnis peccati in fc per#nbsp;tulitjipfe enim fe pro nobis fecit peccatum, ut in caine noftra peccatum perimerct.nbsp;Nos qui carnem peccati uere amidi fumus^qui ex Adam iliam infedam^�d contaminbsp;nat� traximus,morimur in morte CHRISTI cum baptifmum accipimus, in eo^^nbsp;profitemur nos Sathana,5lt; pompis eius renuntiatis atc� abiedis,Deo fo�i credere,^nbsp;confidere paratos.Sathanam enim �d pompas eius^id eft, mundanas omnes fpcs cupinbsp;ditatesc�reticere,idemeftaccarnepeccatifeexuerelfed CHRi STv sinfimi�tu^nbsp;dine quidem peccatum quod nullum habebat,in feipfo extinxit, carnem in ueritate,nbsp;qu� tarnen caroquoquo modo in homine interempta eft,fecu ipfa perimit, Sgt;0 interfinbsp;cit peccatum.Nos fimilitudinem in morte carnis ufurpamus, in ueritate peccatft innbsp;nobis interimimus,tamet� ftres,tempusc� ferat,8lt; defenfio, aut declaratio ueritatisnbsp;fic poftulet,etiam carnem re uera protjeere fumus obligati.Sed hoc cafus �d dies ali^nbsp;quando afFert,11 lud quidem folenne �d ftatum omnibus eft,ut in baptifmo hanc fide,nbsp;66 fedam uit� profiteamur, quemadmodum pofthabitis terrenis omnibus in Deonbsp;uno fidem noftram conftituimusj�d locamus.ltaq^ mortui ftimus peccato omnes,quinbsp;in C H RI s T 0 baptizati fumus, quod fi non limulate, fed^ uere ilia eft � nobis ��nbsp;corde concepta,�� ore,ac uerbis enunciata uit� profefl�o,qu� poiTumus amplius manbsp;nere in peccato,aut quo pado operationes mal�,praua�c^ cum fide CHRISTI h�nbsp;rere in nobis pofllintfNam qui dic�t ibla ex fide faluos nos fieri,neep ad ialutem bo^^nbsp;nas operationes requiri,ipft fe impediunt,fuum ipfi didum refellunt,6� redarguunt.nbsp;Fides fola fatis eft ad falutem,fatcor,fed ut integra fit,nec^ ulla fui ex parte diminua:nbsp;ta.Fides porro eft peccato eff� mortuum,Slt;: uiuereDeo:hoc eft, ea quae agat quifq?,nbsp;qu� fperet,habere omnia pofita in uno Deo, nec� cum mundo comercij quicqu�,nbsp;aut nimis ard� rationis cotraherejhoc enim eft mortuum eff� peccato. Tu uero quinbsp;una in fide fpem uit� conftituis,cum ab ea difiungis QC auellis peccati mortem,quidnbsp;iam amplius fidci,quo ilia merito fides appellctur,relinquisc� nee uero ilia ratio uer�nbsp;rationis eft p3rticeps,manendum eff� in peccato,ut Dei benignitas,2lt; gratia magnigt;�nbsp;fi'cetur, liquidem ibi magis ilia abundat, ubi eft grauius, frequentiusc^delidum. Sinbsp;enim hoc ita fit,nequaqiiam magnificatur Dei benignitas, fed opprimitur, Illa enimnbsp;in hoc fefe exhibet illuftrem atep amplam,diuin�c� iuftiti�, amp; bonitatis fu� lumennbsp;oftendit,qu�d aufert � nobis peccata, 06 iuftitiam fu� nobis iam fadis fidelibus im^nbsp;pertit.Qiii uero manere inftituunt in peccato,non modo non illuftrant Dei fumminbsp;benefic^tiam,fed ne illi quidem locum,ubi fe explicet,relinquunt,

Confepulti fumus igitur cum illo per baptifmu in morte, ut qu�admo^? dum excitatus fuit c H Ri s T v S � mortuis per gloriam patris,f�c amp; nosnbsp;in nouitate uit� ambulemus. Si enim conf�ti fuimus f�militudini mortis ibnbsp;bus,nempe reftirredionis erimus.Hoc nofcentes,qu�d uetus nofter ho^nbsp;��'O cruci un� affixus fuit,ut aboleretur corpus peccati,quo ne deinceps fernbsp;uirenius peccato.N� qui mortuus eft,iuftificatus eft � peccato: f� aut� mor#nbsp;lt;ui fumus cum CHRIST O,credimus,qu�d amp; uiuemus cum eo.

M A GI s etiam a� magis Apoftolus uim earn facramenti,qu� in baptifino efi,Si hdei christ, myfteri� d�clar�t.Ac in baptifino quidem trina ilia noftri in aquanbsp;immerlio,rurfusc� ter fada ex aqua emerf�o,amp;c� christo nos fepeliri in fidenbsp;uer� trinitatis,8c cum christo item refurgere in eadem fide denotat.Sed ut uinbsp;oeamus clarms firnilitudinis noftr� c� C H R l S T O, �d rerum earS,qu� inde eue^�nbsp;niunt,eonlequentu,fic conf�deremus. Mors carnis. Si corporis id profed� afFert,utnbsp;peccatum fimul eu tanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�oviamne H L s T v S porv�

hnn?�''�� O'tns.c�lefic illud hominibus pr�bens documenta jiulla elle muneft bona,qua; �ejg expetenda fint, qu�doquidem nec uita propter quanbsp;bona

IN EPIST. P A V L I AD ROM, bona ilia ipfa inundi cxpetantur,facicnda tantinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no ilii longe Deus,2lt; fperata ex

eo bona anteponantur,hoc eft plen�jamp;^integi urn fidei c H R I s t i myfteriiim,qu� fefe fides tota inDeo,0^ fpe Dei collocat,arnundo autem,�lt; mundi bonis auellit,atc^nbsp;abftiahit.Nosergoquifidemifiamample�timur,Sgt;d CHR I S T v M fequi,colerecjnbsp;inftituimuSonifi in ead� fimus,qua ille �C uoluntate,8lt; fent�tia,falf� Chriftianum no^nbsp;men ufurpamiis.Qiiid ei'go:dixcrit quifpi�,num corpus amp; uitam abrjcere ftatim des!nbsp;bemus,utcum CHRISTO fideles Deo inueniamui C�Minimeiftucquid�re,feduo?.nbsp;luntate debemus ita efl� parati, ut fi ea � nobis Deus depopolcerit, fi nos ipfe in cer#nbsp;tamen pro ueritate dcduxerit, li eft mors noftra frudlG proximis fufcipiendae uerita^nbsp;tis,pictatiscp al'.atura, corpus noftru aliorum aceibitati facile permittamus : ipfi ueronbsp;nequa^ �gre id fcrcntes,led Deo gralias agcntes,qui tantum nobis honoris uoluericnbsp;habitum,pro illis ipfis De� infuper depi ecemur, qui nos ferro, QC igne ad perniciemnbsp;uit� fuerint inf�tftati.H�c eft fumma fidei noftr �,ha:c uis,hoc pr�potentis Dei in fa^nbsp;lute noftra confili�. Verum no i�pe hoc � nobis poftulat Deus,ut re ipfa moriamur.nbsp;Dies erit cuiq; fua moriendi c�ftituta, Voluntatem quidem huiufcemodi noftram 8^nbsp;diecretum mentis noftr� poftulat,ut ftatuamus pro Deo,Slt;: pro fjs bonis,qu� ab Deonbsp;nobis propofita funt,n� inuitis,fi accidat,efle moriendum. Re autem �C fado fempernbsp;utiq? hoc poftulat, ut ea qu� fequuntur carnis, �C corporis mortem, atc� un� cum eonbsp;occidunt,2lt; c�moriuntur,cuiulmodi eft mundi amor,amp; cupiditat� regnum, �� uolu#nbsp;ptatum illecebr�, glt; auri, argenti, laut�cj fupellediiis ftudiofa comparatio, honorisnbsp;quoep �� opum amp; poteftat�ambitus,omnia prorfus intereant in nobis��C quanquamnbsp;in carne etiam nunc uiuamus,carnis tamen operibus,�� effedionibus f�mus mortui,nbsp;alioquin fi ifta carnalia abrjcere renuimuSjfi pergimus in cupiditate,amp;L ambitione ui?nbsp;�ere, quo n� pado probemus nos ad deferendam tiltro pro Deo uitam uoluntate efl�nbsp;paratosc c h R i s t v s igiturtotum hoc document�ipfe in feexpleuit,c� corpusnbsp;fuum addixit morti,quo nos morti illius f�miles fadi fuprem� quidem corporis mors�nbsp;tem Dei arbitrio lib�tes referuemus.lnterim uero,quod muneris noftri,8gt;i Chriftianinbsp;imprimis officij cft, parte illam mortis in corpore fubeamus,quac no penitus corpus,nbsp;fed luxum,8lt; diffluentiam corporis, animiep prauos motus ad corpus fe accomodanssnbsp;tis abolet in nobis, atep intcrficit, qua ratione quid� peccato mortui ucr e Si dicimur,nbsp;amp; fumus.Rurfus cu c H R 1 S T V S in carne refurrexit, illam^ rccepit uitam, qu�nbsp;rionamplius occafura,fedfutura erat in eo iam immortalis,cumcp afcendit in coelum,nbsp;8d ad dexter� patris c�nfcdit,alteram parte myfterij plenam. Si perfedam in fe nobis �nbsp;ipfe demonftrauit, qu� pr�mia uidelicet, Si qui ab Deo honores eos confequantur,nbsp;qui pro Dei honore,amp;: pro coeleftibus pr�m�js mundum �i fuauitates mundi fuerintnbsp;afpernati,ut nos,qui illam adhuc uitam obtinere non pofltimus, obtinebimus autemnbsp;poftea,interim tarnen ea confedemur,qu� illius uit� propria, femper�p illi alt;hundanbsp;futur a funt,innocenti� dico,iuftitiam,pietat�,charitatem � nam �i h�c quo(� n�quamnbsp;moriuntur, frudusep immortalis animi noftri immortales �i hi funt, Quod fi ex ilianbsp;morte peccati,quapeccat� iam in nobis CHRISTO comortuiinteremimus,adh�cnbsp;nouam uit� iuftiti�,qu� diuini generis iuftitia eft,n� humani,negligamus exurgere,nbsp;ne ad illam quid� uit�,qu� in corpore futura apud De� eft beata, atep immortalis manbsp;gnopere afpiramus.Ex his fatis patere arbitror,quod fit myft^tium fidei, Si. qu� bassnbsp;ptifmi uis,noftracp cScHRiSTO mortis ueteris hominis,hoc eft,eius qui ex �d�nbsp;l^rogenitus eft,��nou�uit�exDeo,c�Deocpfimilitudo,Sicut^tem C H R i s t Inbsp;a mortuis exurredio gloriam Dei patris illuftr� reddidit, fie noftra ex peccati mortenbsp;ad nouam iuftiti� uitam excitatio n� uirtutibus noftris,fed eidembonitati, gjori�nbsp;Dei aferibenda eft.Confiti ergo fi fuimus fimilitudini mords CHRIS T reftirssnbsp;redionis crimusihoc eft,fi fimilitudinem mortis eius in carne noftra,quatenus fciliceCnbsp;morimur peccato, non totam mortem ferimus, refurredionis illius fimilitudinemnbsp;feremus.Nunc quidem nonrefurredione tota, fed quatenus ad uitam iuftiti� refur^^nbsp;gimusjpoft autem �d integram refurredionem,cum in fupremo mundi iudicio reui�nbsp;uifcemus,Sd mortem item fufeipiemus integram,cum ultimum noftrum diem obibbnbsp;mus,Confiti autem,inquit,ut non ore tantum,nei^ enunciatione uerbor�,fed corde,nbsp;jjq 5 mente^�

LIB* IL COMMENT. lAC, SADOLETI mentecpconiunc�lij6dinunum quafiiconflaticum c hr i s T o ipibin mortem,nbsp;uitam limus. Nam fie quidem uctus homo nofier cum co crucifixus fuerit,corpuscpnbsp;in nobis peccati intericrit,corpus autc peccati quatenus ex co oritur,fcruetlt;� pecca^#nbsp;tum,ut ne amplius deinceps feruiamus peccato. Nam qui mortuus eft, purgatus eftnbsp;dpeccato.Qiiddfiuerecum christ o mortui fumus,fide 6d uoluntate uidclicet,nbsp;credimus etiam, �� confidimus cum eo nos uiduros, in hoc quidem feculonouac iu#nbsp;ftitiae uita,in altero etiam corpore,06 immortali ilia totius hominis gloria*

Scientes qu�d CHRISTVS fufeitatus e mortuis,amplius no moritur, mors illi no amplius dominatur.Quod enim mortuus eft peccato,mortuusnbsp;cftfemehqp autem uiuitjuiuit Deo.�ficamp;uosexiftimate uosipfos mortuosnbsp;quid� efTe peccato,uiu�tes aut� Deo in C H R1S T O lefu domino noftro,

I N s I s T I T Apoftolus,8i f�militudinem eand� in nobis profequitur,per quant mortem,�i uitam Christi imitationequadamrcferimus.Vtcnim morte illiusnbsp;ab eo in corpore exceptam nos in peccati morte,qu� pars eft uniuei f� mortis excipinbsp;mus,fie eiufdem uit� uniuerfam amp; integram, qua ipfe Qi. corpore �� iuftitia in �tern�nbsp;iam uiuit,nos in ea parte n�c recipiamus qua iuftitiae uiuitur, Ac ficut ilia in eo uitanbsp;iam immortalis eft,fic in nobis non amplius moriatur iuftitiaii�mel ille peccato mor^nbsp;tuus eft noftro nimirum, �i nos femel f�mus mortui, ne'ue in id denuo incidamus, utnbsp;rurftis in eo nobis f�tmoriendum.Iuftiti� autem uitam,quamipf�usuit3C C H R 1�!nbsp;S T I � mortuis cxcitati imitatione fufcipimus,inuiolatam, �i perpetuam iam teneaj=nbsp;mus, in qua uiuimus iam Deo, non peccato,aut mundo. Atque h�c in nobis imagonbsp;fit uita� eius,quam Deo uiuit nunc c H R i s T V s.�lle enim ita Deo uiuit, ut �C innbsp;�cternum cum eo uiuat,�i Deus ipfe fit : Nos ita inhac iuftiti� uita uiuamus, ut abnbsp;ea nunquam difeedamus, SC Dei fimiles in ilia, ac tanquam filij �C nominemur, SC fi#nbsp;mus:qu� quidem uita peccato mortuum efl� �C per iuftitiam uiuere Deo, totum eftnbsp;fideinoftr�myfterium,quieftCHRISTv S,confilia,8Cfermoomnipotentis Dei,nbsp;in quo uno hanc uitam nobis uiuere cocefltim eft. Vbi enim non eftcHRiSTVS,nbsp;net^ mundo,SC peccato mori quempiam contingit,ne($ item uiuere ipf� Deo*

Ne igitur regnet peccatum jn mortali ueftro corpore, ut pareatisini in cupiditatibus eius, ne ue pr�bete membra ueftraarma iniuftiti� peccato,nbsp;fed pr�bete uos ipfos Deo uelut ex mortuis uiuentes, 8C membra ueftra ar^nbsp;ma iuftiti� Deo.Peccatum enim uobis non dominabitur* Non enim eftisnbsp;fub lege,fed fub gratia*

c V M peccatum regnat in nobis,nosc� ei fubiedi,6C dido audientes fumus, tunc exhibemus illi membra noftra,8C totum corpus,ut ad peccati nutum,atc^ imperiumnbsp;ilia pr�fto fint. Porto imperat peccatum uoluntati noftrae, tanquam militi, SC appa^nbsp;ritori fuo, ut ad omnes corporis cupiditates explendas membra cunda ueluti ar^nbsp;parata habeat,SC quotiefeunque annuerit cupiditas, capiat ilia atque adnbsp;miniftrandum corporiinfuis cupiditatibus accurrat : quibus quidem armis adimnbsp;iuftitiam,hoc eft ad omne genus fceleris SC improbitatis peccatum utitur,quodnbsp;nos dehortatur, ne in corpore noftro patiamur Apoftolus: rurfus^^ idem hortatur,nbsp;ut exhibeamus nofmetipfos Deo,uelut ex mortuis uiuentes,8C membra noftra armanbsp;iuftiti� eidem Deo,ut fint prompta SC pra^fto ad omne imperium Dei, qui his mem;�nbsp;bris ut armis ad iuftitiam,hoc eft ad omne genus uirtutis SC probitatis eft ufurus.Sednbsp;quod aitjUelut ex mortuis uiuentes,idcirco ait,qu�d iuftitia uita animae eft,ad quamnbsp;quidemiuftitiampoftcaquam CHRISTO �mortuis furgentenosquocg cumeonbsp;illius nouae uit� referendo f�militudinem confurreximus. NamSCipfe furrexit obnbsp;iuftificationemnoftri,ut feilicet 8C nos ad iuftitiam exurgercmus,poftquam,inquam,nbsp;ficut mortui fu^amus peccato in c H R I S T O mortuo,fic ab ipfo peccato, SC iniu#nbsp;ftitiaper furrectionem eiufdem tanquam � morte in uitam iuftitiaereftituti fuimus,nbsp;hanc

Hane ipfam iuftitiai-n,SC uitam,quain abDeo acccpimus illi ipfi,xinde profccfla eft,ex^ crcere,2lt; conferuarc debeinus�.hoc ctiani iriagis, qu�d inmemon'a habcntes 5gt;C gratonbsp;recolcntes animo,qu�m tetra ex peccati morte ad cut�ifmodi cum Deo,Sid in Deo iu^nbsp;ftit��uitamtraduciifLicrimus,quade rchauditamulto p�ft Paulus faciet mentionnbsp;nem,niagis agnofcere beneficium omnipotentis Dei, �iplusillius grati� tribuerenbsp;obligati fumus� V�lut ex mortuis igitur uiuentes,id efi, qui h�c nouam uitam ipfiusnbsp;Dei beneficie obtinemus, cum peccato nofiro ante eflemus ipf� mortui. At que ideonbsp;ipfain hanc uitam illius uoluntati totam fubijdamus. Peccatum enim uobis non do^nbsp;minabitur,inquit:Nonenimeftisfublege,fed fub gratia.Rationem dat,quare nobisnbsp;non dominabitur peccatumtquia fub gratia fumus, �� non fub lege, quia fpiritualemnbsp;iam uitam uiuimus in christ o,nonamplius carnalem, ex qua parte duntaxatnbsp;carnis, 8lt; corporis fubiedi fumus legi. Nam ex fpiritu certc illi non fubqcimur.nbsp;Non dubium autem eft, quindum fub gratia fumus, peccatum nobis no dominctur,nbsp;fed illud eft dubium, quod �d qui fub gratia funt, interdum etiam peccant, ex eo^nbsp;gratiam amittere uidentur,2gt;d qui fub lege funt,uidentur pofl� non peccarc, Sed i�m^nbsp;per nobis,ifta ut intelligamus, ad myftetium fidei reuertendum eft, ex quo ilia � Deonbsp;nobis adeft gratia, qu�d fpiritu fancto nos admonente, � mundo, �i mundi bonis d�nbsp;uulfi, atquc abftraclfbonum omne noftrum in Deo uno, in eis duntaxat pr�mqs,nbsp;qu� ab eo nobis in c�'o funt propoiita, fiatuimus locamus, H�c enim zx Deonbsp;illuminationoftra,h�cdirec'iio mentis,�i uoluntatis,gratiam,amp;iuftitiam illius innbsp;nobis imprimit,ut qui ueritatem tanti my fterq,non auribus haufimus folum, ncq; innbsp;ali�na fide, atep authoritate repofitam duntaxat habemus, fed corde, amp; mente percernbsp;pimus ipfi ut aliquando etiam in peccatum prolabamur, quoniam tarnen id pr�ternbsp;animi noftri conftitutum eft,nunquam illud in nobis regnare, ncque dominari patia^nbsp;Moyfis funt,ut qui mundo,Slt; mundi cupiditatibus funt affis!nbsp;xi, licet pr�cepta qu�dam habeant ex lege, quo fe padto in cupiditatibus illis gererenbsp;amp; gubernare dcbeant,tamen ferui neceffario funt peccati, quando totum etiam illud,nbsp;quod lege eis eft pcrmilTum, ut bona terrena magni aeftiment, coram Deo quodam#nbsp;modo peccatum eft:ex quo etiam dieftum fuit � Paulo, 06 alijs locis dicitur, qu�d exnbsp;operibus legis coram Deo non eft iuftificatio,00 item ad Philippenf�s,qu�d cum ipfenbsp;fecundum iuftitiam,qu� eft in lege, fadus effet irreprefienfibilis, qu� tarnen ei lucranbsp;ex ea fuift�nt, propter CHRi st v M, illaarbitratus fit damnum fibieflc,amp;l etiamnbsp;nunc arbitrari fibi damnum:in quo profedo oftendit legis iuftitiam coramDeo,quolt;nbsp;niam ab radice fua in terra teneatur,peccatu potius efl�. Quo enim pado aliter dam^nbsp;num ea fit,nifi qu�d nihil tarn diferepans fieri poteft,nec� tarn difronum,8lt; infociabi^nbsp;le inter fe,quam �� mundana appeter e,glt; Deum fimul amare�rgo nobis iam non donbsp;minabitur peccatum,qui fub hac gratia �6 non fub lege amplius fumus.

Quid igitur C peccabimus, quando non fumus fub lege, fed fub gratiaC Abfit. Non ne feitis, quod cui exhibetis uos ipfos feruos in obediendonbsp;ferui eftis, cui obeditis, fiue peccati in mortem, Gue obedienti� in iufti^nbsp;tiamǒ Gratia autem Deo, quod eratis ferui peccati, obediftis autem ex cor^nbsp;de,inquam traditi fuiftis formam dodrinae, liberati autem a peccato, fer#nbsp;ui fadi eftis iuftiti�,

H A E c poftulatio interrogantium ft peccandum eft,poftquam fumus fub gratia, Sd non fub lege Judaeorum propria eft non intelligentium,quantum feruitutis �i malinbsp;ftt in peccato ipfo,pr�ter effedum etiam ilium peccati, qui eft mors, quae maxime innbsp;lege peccantibus proponebatur,quando in fide CHRISTI nihil nobis � Deo tarnnbsp;fit expofitum,atque promptum,qu�m ignofcentia,2lt; uenia, quam illi gratiam unamnbsp;appellari exiftimabant : quorum etiam imbecillitatem carnalis mentis paulo p�ftnbsp;d�clar�t �poftolus, Illi ergo cumputarent non ufque eo feuere agere Deum inter#:nbsp;prete I B s v Chrifto ut agebat lex,qu3cpoenam,ac no ucniam peccato proponebat,nbsp;atque ijdem ipft carnis expkre cupiditates, feruatis formulis quibufdam, iucundumnbsp;Slt;opta

Sd optabile c fTc ducerent,hoc ipfum quaerunt, num peccari liber e, atque impune iain pofsit,pofi:quam � i E S v Chrifto ucnia,n� pccna peccatoribus efi allataiquorum ingt;nbsp;fcitiam rcfeilit Paulus,humanas fimilitudines in medium proferens, qu�do ad aitioranbsp;capienda coiiiia necdum erant idonci, Ablit inquiens, quod peccarc liceat fub gratianbsp;conftitutis.Qii� enim liceat,cum gratia ea fit,qu� ad libertatem nos duxerit,2lt; ad iu^nbsp;flitig uitam:peccatum autem fub feruitutem iniquitatis mortis nos redigatrfiqui^nbsp;dem cui nos exhibemus feruos, in obediendo eius ferui efficimur, quatenus ei obc;�nbsp;dientiam pr�ftamus,ita ut habeat is,cui obedi�doferuimus,in nobis poteftatem, pernbsp;quamad fuam naturam �i uoluntatem nos pertrahat. Porro peccati natura mortisnbsp;effecfliix eft;qui ergo feruiut per obedientiam peccato,in mortem illi (eruiunt, S� fubnbsp;eo moriuntur.At iuftitia per gratiam dat uitam, Igitur fi ferui und ei�� no pofTumusnbsp;morti 8^ uit�,nec peccato it� poflumus el�� f�mul �d iuftiti�.Seruire etcnim eft agerenbsp;ad alien� uoluntatis,natur�c|j pr�lcriptum,quod idem eft ac illfcui obedias,feruumnbsp;efle,fiue pcccato in mortem,fiue obedientix in iuftitiam:hoc eft,fiue peccato obedias,nbsp;ifta te feruitus ex ui,naturac� peccati ad morte detrudit;fiue obedienti� pareas, iftudnbsp;par�re obedienti� deducit te ad iuftitiam, cum qua femper uita coniuntfta eft. Fermenbsp;enim utitur hoc uocabulo Paulus iuftiti� ad ienfum etiam uita^, quoniam uita cumnbsp;ilia ex fide iuftitia conflata ita eft,ut non pofsint inter fe diftrahi, fed ipfe in his uerbisnbsp;pofterioribus fuo more concifus,amp;l fubterlabens,obedientiam in iuftitiam,fie ftrieftimnbsp;pofuit pro obedientia erga Deum in fide christ I,qu� nos deducit, amp;� uocat adnbsp;iuftitiam,confequenterep ad uitam.Hoc enim par pari quod refcrendu erat, ut quernsnbsp;admodum dixerat peccati in mortem, fic dicer et iuftiti� in uitam, totum conclufit innbsp;ipfo iuftiti� uerbo,egt;lt;: reliquit noftris cogitationibus intelligedum.Sed gratia,inquit,nbsp;Deo fit,qu�d cum ante ciTetis ferui peccatfobediftis ex corde fidei,amp;: C H R i s t o:nbsp;hoc eft,quod modo dixerat,obedienti� in iuftitiam fecundum formam do(ftrin�,qu�nbsp;uobis fuit tradita,id eft fecundum Euangelium, eiusc^ dodrinam, ex quo liberiVadinbsp;eftis � peccato,00 ad ferui�dum iuftiti� uocati:quo pado ergo licitum fit peccare fubnbsp;gratia,fi hoc proprium in uobis eft grati� donum,quod ut morte uitaretis,�i peccatonbsp;fuiftis liberati,2lt; fubiedi fadi iuftiti�,ut uitam obtineatisCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Humanumqui'd loquor ob imbednitatem carnisueftr�: quemadmo^ dum enim pr�buiftis membra ueftra ferua impuritati amp; iniquitati in iniquinbsp;tatem,tic Si nunc pr�bete membra ueftra ferua iuftiti� in fandificationem,nbsp;Quando enim ferui eratis peccati,liberi eratis iuftiti�. Quern igitur frudumnbsp;babebatis tunc in his, ex quibus nunc uerecundaminif Finis enim illorumnbsp;mors. Nunc aut� liberati � peccato,amp; ferui effedi Deo,habetis frudum ue^nbsp;firum in fandificatione, finem autem uitam �tern�. Obfonia enim peccatinbsp;mors.Donum aut� Dei,uita�terna in CHRISTO lefu domino noftro.

hvhaNVH quid loquitur,quoniam cum ex his,qu� fenferuntilli,expert# ttq? infeipfis funt,uelit eos nunc commonefacere,omittit tantifper fublimitatem my^nbsp;fterq mortis noftr� in c H R I S T o, amp; cum eodem ad iuftiti� uitam refurredionis,nbsp;illoscp ex proprijs ipforum erratis, erratorumcp doloribus, 60 poenitentijs erudit, utnbsp;uelint hanc multo potiorem, qu� in innocentia Sgt;C fanditate pofita eft, uitam confti^nbsp;tuere.lgitur hortatur eos,ut ficut ante accept� fidei lumen, pr�buerant membra fuanbsp;lerua impuritati,6d iniquitati in iniquitatem,hoc eft,prauo animi habitui,00 uoluntai^nbsp;tis uitio,inquotidianas,0C fingulares iniquitatis adiones,fic nunc pr�beant ead� fer^nbsp;ua iuftiti� infandification�,reducitc� illos in memoriam eorum, qu� ante perpetratenbsp;foliti erant,ex quibus pudore ipfi nunc afticerentur,tanquam illa per fe turpia 8C flalt;�nbsp;gitiofa fuiffent,quippe qui quo tempore l�ruieb�t peccato penitusej? erant illi dediti,nbsp;nihil in fe tune iuris,necg impertj iuftiti� efl� permitteb�t,amp;l ideo ab ilia dic�tur fuiftnbsp;(� liberi,quafi pihil cum iuftitia rationis tune cotrahentes,necp ulla in re illi obtcmpe^�nbsp;rantesl�i ne forte quis interpellet,eti� fi infe �� ex fe turpiailla fuerint, f�nem tarnennbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illorum

illorum optabikm cfl�,quaf� in his pof�ta f�t iucunda,�i diuturna uita,hoc etiam ex# dudit,tnquiens finem illorum fuif�� mortem,quod in orancm quidem partem, id eft,nbsp;in omni genere mortis tam corporis,quam anim� ita ef�� conftat;frult;ft� quot^ iliumnbsp;prioris uit� inutilem S� perniciofum oftendit�Nam cum ipfa ilia, qu� antea gereb�tnbsp;�C fedabantur,erant ex fefe turpia,tum ead� approperabant, �� pr�cipitabant mor#nbsp;tern popul�rem hanc quidem, comunem omnibus, qu� eft corporis, anim�cp di#nbsp;remptio,cui nihil cognatius eft,quam cupiditat�,�� libidinis dominatus: fed �� illamnbsp;animae pr�terea exitiof�orem,ac perpetuam,ut f� maxime ilia fuauia,appetendac� exinbsp;fterent,quod nequaqu� ita erat,mor te tarnen cito toller entur: Ita omni ratione erantnbsp;illis pudenda, 06 p�nitenda,qu�d inhonefta,qu�d peftifera, quod incerta eti�, �� ebnbsp;to interitura efl�nt. Nunc aut� liberati � peccato, �c ferui fadi Deo habent frudumnbsp;in fandificationem, �C finem eius uitam �ternam: quod optime quadrat. Si enim exnbsp;peccato mors, ex fandificatione profedo eft uita, qu� quoniam fandificatio proce#nbsp;dit ex Deo fecum deferens uitam, ex �terno utic� Deo uitam quoep �ternam planenbsp;in nos traducit,Hoc etiam magis, cum donum ipfa Dei f�t,ex illo totum dependens,nbsp;non autem ex nobis originem ullam trahens,deceat�p dona donanti f�milia,�d impri#nbsp;mis ipf�dignaexiftcre,quidonat:quod quidem donum � Deo per ies v M Chri#nbsp;ftumnosaccepimus,2lt;in c H R i $ t o lefuilloipfoperfruemur.

An ignoratis fratres, feientibus enim leg� loquor, quod lex dominatur homini,quandiu uiuitCNupta enim mulier uiu�ti uiro,alligatur lege, f� au#nbsp;tem moriatur uir,foluta eft � lege uiri : ficigitur uiuente uiro adulter a iudi#nbsp;cabitur ,f� h�reat uiro aiteri:f� uero moriatur uir, libera eft � lege, ut non f�tnbsp;adult�ra, f� h�reat uiro alteri� Quare fratres mei �� uos perempti eftis leginbsp;per corpus 1 E S V Cbrifti,quo h�reatis uos alteri ei,qui ex mortuis excita#nbsp;tus eft,ut frudum feramus Deo�

RATIO ifta Apoftoli tota intenta eft ad cohortandos lud�os, ut audader defei fcant�lege,�idicentfec hrist o,tanqu�ipf� legi mortui fint,�C lex ipf�sjn illisnbsp;enim fidei nou� primordijs compl�tes adhuc eorum titubabant, nofcentes quidemnbsp;uim,�Cueritatemmyfterq christ i,fedinfitometulegis,inquainueterauerant,nbsp;patresc�fuos �Cauosineademprofeflbscultum Deiucrimeminerant,in apcipitesnbsp;curas diftrahebantur,ut non plan� ftatim decernerent, quid f�bi ef�et faciendum : hosnbsp;fich�f�tantes,�� ambiguos,nequaqu�afpernantes fidem c H R1S T i, fed dubitan#nbsp;tes tamen,impellitApoftolus,ut toto pedore CHRISTY M. ampledantur e�, q^nbsp;nullum amplius in eos imperium habeatlex,quippe cui ipfi mortui funtjex uero innbsp;eis tantum ius fu� exerceat,qui in uitahac illifunt fubiedfiquod aut� homine mot#nbsp;tuo foluatur in eum imperium legis, exemplo ex ipfa lege fumpto planum facit� tunbsp;enim in lege pof�tum,ut mulier uiro nupta tota fit uiri, nec alienum uir um ullo mo#nbsp;do expetat,quem fi expetierit,ut adult�ra puniatur; hoc ex lege uinculutri uiro mu#nbsp;Vierem obftringens,fi uir moriatur,difrolutum ftatim eft,nec ad alterum uirum tr�n#nbsp;fiens mulier,iam eft adult�ra amplius iudicanda. Atcg hoc quod in parte quadam, �Cnbsp;in uno pr�cepto legis perferiptum eft,idem profedo ualet in uniuerfana legem, qu�nbsp;fiue ipfa antiquetur,fiue illa qui tenentur,uita ipfi defundi fint, folut� eft omne uin#nbsp;culum,ne�� amplius mortui qui iam funt,legi ipfi fubqciunturinec� fan� refert quodnbsp;eft in exemplo uiri �� mulieris pof�tum,utrius folutio S� mors in eo cogitetur,quan#nbsp;do alterius utriufuis morte alter folutus eft, � uinculo legis, quod ad matr�monijnbsp;ius pertinct,per illius mortem liberatus,nosc� cum morimur legi,lex etiam moriturnbsp;nobis.Sed ut noftram hanc c� lege coniundionem explanemus,ac nunc de nobis tannbsp;qu� de lud�is illis loquamur ;Quemadmodum fi coniugio deuindi non fumus,nihilnbsp;Irabet poteftatis in nos ea lcx,qu� de coniugio eft pofita,2i fi publica no r edimimus,nbsp;leges publicanorum non funt nobis lat� jrec qu� de finibus regundis funt,f� agrumnbsp;non pofsidemus, nec qu� de ftillicidqs, fi domicilio fumus priuati � fie in uniuerfumnbsp;O cum

LIB� IL COMMENT� lAC� SADOLETI cum tota Moyfis lex regendis, 00 docendis hominibus lata fit, quo pado ill is in fiacnbsp;uita,�i in his terrenismundaniscp rebus,adionibus,ftudtjs,c�mercijscp fine offenfiio^nbsp;ne Dei uerfandutn,agcndumc}5 fit,fi terrena ifta omnia ncgligantur,amp;c pro nihilo pennbsp;dantur, nec^ � coi poreis, �c carnalibus his curis quifpiam pendeat, ifte legi profedonbsp;iam mortuus eft,2lt; lex ipfi, neuter^ cum altero quicquam amplius rei habet,nec ra#nbsp;tionis:fedquifide c H R i s T 1 fecutifunt,2gt;L c H R i S T o fefetotos,acc H Rnbsp;S T V M Deo dediderunt, hifce omnibus mundi rebus amp; mundanis ftudtjs mortuinbsp;funt,quippe qui cunda abiecere corporea,amp; repudiauerejolisc� in coeleftibus fpemnbsp;fu� collocaueruntiin hos ergo imperi� iam nullum nec^ poteftatcm habet lcx,folutunbsp;enim eft uel difcifliim uinculum potius corporis,�lt; corporeoij:, quo antea legi tenessnbsp;bantur obftridi. Libere ergo polTunt ficut mulier priore uiro orbata ad uirum alte^nbsp;rum, fic ipfi per mortem 1 E s v Chrifti, in cuius omnes corpore, qui CHRISTInbsp;elle uolumuSjComortui cum ill o fumus,� legis imperio liberi cfFcdi conferre fe ad alnbsp;tcrum eum ipfum uidelicet, qui � mortuis idcirco excitatus eft, ut nos un� cum illonbsp;quoc^ excitatifrudum iamDeo,Slt;^no amplius legi feramus,ut feruitus deinceps nonbsp;lira in his fit,qu� fola Deo uere accepta, gratae� funt, qu� � dedita illi uoluntate,nbsp;Ipc ciufmct fruendi, pofsidendicp terrenis penitus abiedis ftud�js proficifeuntur, innbsp;quibus ftud�js terrenis lex imbecillitatis tantum nobis eft carnis�p diredrix�

Quando enim eramus in carne, infediones peccatorum qu� per Icgetn funt, operabantur in membris noftris, ut frudum ferremus morti.Nuncnbsp;autem Ibluti fumus � lege morientes in eo, quo c�tinebamur, ut feruiamusnbsp;in nouitate fpiritus,^ non uetu�ate liter�

ctv A S I declarans,quid fit frudum ferre Deo,oftendit quid antea erat ferre fru^� dum morti:quando carnalem uitam fequebamur,inquit,hoc enim eft qu�do eramusnbsp;in carne,cum carnis defideria, Si commoda magni �ftimabamus,in quibus diierimPnbsp;nandis,�(: regendis authoritatem,�L diligentiam omnem fuam adhibet lex,tunc infe^nbsp;diones peccatorum,qu� per legem funt,id eft,illa intentio,multiplicatiocp peccatoi�nbsp;rum,qu� per occafionem legis in nobis fada eft, quandoquid� per legem �d unum onbsp;quodqj peccatum maiore culpa c�mittitur,amp;^ plura id unum peccata necefl�rio p�ftnbsp;fequuntura'ft� ergo infediones, pullulationesc� peccatoru operabantur in membrisnbsp;noftris,quod eft,inembra omnia noftra ad fibi fuccurrendum, inferuiendumep aduo^^nbsp;cabantJn quo attente infpiciendum eft uolcntibus intelligere,quaratione lex anfamnbsp;pr�beat ad grauius,multipliciusf� delinquendum, hoc in his pauciftimis uerbis abnbsp;Apoftolo indicatum eiTe Jd pon � nos fic explicemus: Omne peccatum fi nulla fitnbsp;pofita Icxjiect peccatum fit, Deumlt;!^ aut proximum dedecore, damno'ue offendat:nbsp;tarnen fi patretur,atc� admittatur, netp confeientiae morfus graues habebit, ut quodnbsp;nulla lege reprehenfum fit,nec� demonftratum,nec� prohibitum, ncc� terroribus aninbsp;mum perturbabit, nulla illi peccato poena inlcge^pofita,fed ipfum per felanguens,nbsp;Bi tacitu atqj ad fodiendas ftimulis curarum mentes noftras inerme terminabitur innbsp;ft:fe,expletaX cupiditate,0i libidine fua conquiefeet: quod fi accedat monitio, amp; do^nbsp;drina alicuius grauis authoritatem habentis uiri,qui demonftret �i doceat, qu�mnbsp;fit iniquum Si turpe jniuriam proximo facere,idemc� quod fit �qu�. Si redum cornnbsp;moneat,fuadcat abftinere � talibu6,hortetur ut in pudore. Si in officio quiftp perma^nbsp;neauhac iam accepta cognitacp difciplina,fi quis poftca contra huiulmodi pr�ceptanbsp;dcliquerit,cum peccato grauiore deliquerit,quippe in quo pr�ter facinoris culpatn�nbsp;quae in facinore ipfo fita eft,contemptus eti� pr�cepti fandioris fuerit additus,quodnbsp;ipfum per fe non leue pft peccatum, turn uero intus fentiet reprehenfiones quafdainnbsp;ueluti rationis acrius ipfum obiurgantis,qu�d earn rem, quam prauam. Si nefariainnbsp;efle intelligeret,nihilominus fufcepiflet,ne(^ bono in ea re confilio,fed incofultae po^nbsp;tius cupiditati paiuift�t, H�c inteftina rationis reprehenfio nata iam ex monitioni^nbsp;bus illis,qu� dodrin� dederant,redi, prauic� internofc�di,8i pcccat� magis ut gratisnbsp;fit,Si id magis etiam,ut intelligatur,facit:ut cum duplex quod�modo Sigeminatun�nbsp;peccatum

peccatum ex f�mplici,atc� uno fit fadutn, turn eius in anima infedio tan^ uibex, SC uerberatio qu�dam ilia ipfa infideat confcienti� obiuigatio,per quam peccatvm adnbsp;nos intus perturbandos uegetius redditum eft.Qiiod fi pr�ter dodrin�, fuafion�nbsp;lex feratur,qu� p�n� peccato moi tis,exil�j,ignominiaecp proponat, non ne qviot in#nbsp;terdida in lege pofita funt, tot fiunt accefsiones magnitudinijgrauitaticp peccati,nbsp;totc^ in anima ex peccato ipfo oriuntur infediones,non morfus iam c�fcicnti� lokr,nbsp;fed afsidui mctus,fed infeft� fufpiciones, cu diurnis nodurnis�p folicitudinibus ur��nbsp;gemur,cum poenam pertimefcimus, cum ut cam efFugiamus,aut fraudem aliam ali^nbsp;qu�jaut uim etiam fufeipimus, amp; meditamur, nec peccati iam admifsi tei rorem finenbsp;alio peccato excutere nos pofle credimusC Atqui ilta font pathemata, ut Paulus in^nbsp;quitjpeccatorum, qu� in membris noftris opcrantur, per quae pcccatQ noftris mem#:nbsp;bris imperatjUt ad fibi fuccurrendu,8lt; fubueniendum omnia praefto fint. Lingua inssnbsp;ficiando crimina ad periuriu uocatur,oculi,atc� uultus fimulationem fufcipiunt,ma^nbsp;nus ad c�dem armantur,pedcs expediuntur ad efFugi�,� corde omnia malitiae confix�nbsp;lia euocantur, Atev hoc examen facinoi^, �C fcelerum elege, �d per lege in nobis co^nbsp;ortum,totos nos corripit, 00 inferuitute redigit peccati,ut perturbationibus intefti^nbsp;nis animi omnia membra nofti a deieruire cogantur. Quoru quidem facinorS multonbsp;maxima partc,fi lex nulla cxtitiiret,potuiircmus facile carere: horu nunc infedionisnbsp;bus uexatfiatc^ opprefsi ff udiftcamus morti: quo enim amplius inuoluimur in pec^nbsp;catis,hoc ius morti maius in nofmetipfos tradimus,Atc� banc peccati uelut hydramnbsp;quandam multiplicat� ex uno capite progenie numerofa 2gt;^ produxifle quod�modonbsp;uidetur,8lt; aluiffe ipfa lex, ctfi legi hoc quidem no fua ipfius omnino culpa,2gt;0 tarnennbsp;aliqua culpa ipfius accidit,qu� non hydram banc foecundam ad plurimos foetus edunbsp;cendos cUpiditat� iftam ipi�m tot� elifit ex animo,fcd cam quid� cum reliquifletjfr�nbsp;nis fe quibufd� regere poffe exiftimauit,ut non ultra permilTum foret,illa progr�snbsp;deretur.ln quo 8gt;0 fpe,amp;l opinione fua lex decepta eft. Q^iid enim,dix erit quifpia, quinbsp;legem ilia tulit,num inopia confilif in bunc err or� lapfus eft^minime ille ucro,nequenbsp;adeolabi potuit,fed cQ ipfe ueibis,fententiisc� bumanis,atc� ipfo fono, uoce�p liter�nbsp;terrena,amp;� corporea populo propofuifret,fpiritualia fub illis, �d diuina uoluit intelli^nbsp;gi,ad qu� intelligentia qui pei ueniflLcnt,nucleumc|5 iam inucniflcnt,cortic� mox abqnbsp;cercnt,ne(^ in litera peccati, SC mortis ampliatrice, fed in fpiritu uiuific�te ad Deum,nbsp;SCadDei iuftitiam adniter�tur.Quod nos per fidem Christi uei efacimus,quinbsp;liberati � iugo legis 2)Cliter�,cuptditatisnoftr� morte,hoc eft Christo in corsnbsp;pore peccati c�mortui,per quod corpus legi fubijeiebamur, SC per ill vid in poteftatenbsp;legis tencbamur,ad excitatum a mortuis iam CHRISTY M fine pr�uaricationisnbsp;nota confugientes feruimus Deo innouitate fpiritus,cuius myfterium modo patefanbsp;dum cft,non amplius in uetuftate liter�,qu� exauthor ata,amp;C dimiffa iam obfoleuit.

Quid igitur dicemusClex peccatum cftc�abfit,fed peccatum no cognoui, nifi per legem. Nam 8C cupiditate non cognofcebam,nifi lex dixiflet. Nonnbsp;concupifees, Occafionem aute capiens peccatum per pr�ceptu peperit innbsp;me omn� cupiditatem. Abfep enim lege peccatum mortuum eft. Ego ueronbsp;uiuebam abfep lege aliqu�do, adueniente aute prsccepto peccatum reuixit,nbsp;SCego mortuus fum,0Crepertum mihi eft pr�ceptu, quod erat ad uitam,idnbsp;efle ad mortem : peccatum enim occafionem capiens per pr�ceptu decepitnbsp;me,Sc per pr�ceptum ipfum me peremit. Quamobre lex quidem fantfta, SCnbsp;pr�ceptum fanlt;ftum,8C iuftum,8c bonum. Quod igitur bon� mibi fadumnbsp;eft mors�^abf�tjfed peccatum,ut appareat peccatum per bonum mihi pare'nbsp;re mortem,ut fiat pr�ter modum culpabile peccatum per pr�ceptum.

HOC eft,utabultimisuerbisincipiamus mterpretari,quoniam peccatum, quod per fe fi non incufetur,ne(� ad fupplicium uocetur,languid�,atc� iners minime men�nbsp;tem atc� animum meum conturbabat,aduentu legis acrius fadum eft. Si ad infer en�

dam mihi mortem ualentius� Qua ratione manifeftum fit, multipKcat� ex occafione pr�cepti �� maius ac uehem�tius fadum cflc peccatum, Nam cu propofitum Paulonbsp;fit omnibus modis clidcrc leg�,qu� obicem,8C ofFendiculum fidei CHRISTI op^nbsp;ponebat,nec finebat homines libere,acfoluto animo ad christvm feconfeire,nbsp;Si ante eius inutilitatem noua fide adueda, fuperftitionemc� declarauit, S)C n�c illudnbsp;quo(^ ex ea damnum, detrimentum^ monftrat, qu�d audum eft per earn potius,nbsp;diminutum peccatum,nec� propterea tarnen legem quis malam fuifle fufcipiat,quip�=nbsp;pe qux latafuerit,utremoueret peccatumifed uitio pcccantium anfam ipfa pracbuitnbsp;grauius afperiusc� delinquendi. Nec uero uideojcur tantopere pertimelcant in hisnbsp;uerbis Pauli nonnulli fandi uiri,ne arguere legem ipfi, atc� earn tanqu� efFedricemnbsp;peccati accufare uideantur, non enim uim, f�nfumc� Apoftoli fatis diligenter attentnbsp;dunt,qui quod caute,2i honefte de lege loquitur jauribus lud�orum dat,ut ne rcpre^nbsp;henf�one legis nuda,at(� aperta illi incendantur:qu� uero reijcit ill�,atc� condemnat,nbsp;cordibus uereillorum id nititurinfinuare. Nihil enim magis ab Apoftolofpedat�nbsp;eft,quam ut ab lege tanquam damnofa,inutilic� lud�i recedentes omne ftudium pie^nbsp;tatisin Christo unoconftituant^AtquehocnosdelegetotadicimuSjnoxiamnbsp;fam illam efl�,�i peftiferam,in c H R i s t o credentibus, fi uniuerfa fufcipiatur, Sinbsp;quatenus porreda in liter a eft,� nobis obferuetur,licet partes ex ea aliquot in morisnbsp;noftri obier liant iam,fi pergamus efle carnales,rede translat� fint � Nam Ipirituali;#nbsp;feus nobis,Si in c H r i s t o plena fide h�rentibus in totum inutilis Si fuperuacaj!nbsp;nea eft lex.Non enim eadem in ilia pra�cepta,qu� in Euangelio funt, quando non adnbsp;eundem finemjUon ad eandem fpem utrobic^ f^unt intenta. De quo in priore libro fatnbsp;diximus. Verum eadem lex,fi pofthabito fono literx ad fpiritum,8i myfterium uer �nbsp;in Deum fidei,pofthabendis terrenis omnibus traduda fit, fandam illam femper Si �nbsp;nobis colendam uener�damc� efl� pr�dicamus,quo uno ilia modo ad fidem c H R igt;nbsp;S T i tranfitus gradusc� eft, non ab eadem fide diuerfio. Non igitur lex ipfa peccagt;nbsp;turn eft,inquit Paulus,fed eft indicatio demonftratiocp peccati. Non enim nofcebamnbsp;concupilcentiam,inquit,nif� lex dixifl�t. Non concupifces.Quod eft in quadam par^nbsp;te concupifcendi � lege interdidum, n� uniuerf�m quidem cupiditatem, alit potius.nbsp;Si fouet,qu�m ab�jcit lex,qu� f�mper terrena bona,fcmper familias. Si liberos, fems:nbsp;per pluuias. Si rores c�li,ad �ber tatem fr ugS hommibus pr oponit, Sed uetuit lex,nbsp;quod iam alterius fadum eiret,id ab alio quopiam c�cupifci : Nec rem,inquiens,nccnbsp;uxorem concupifces a!ienam,�t per hoc pr�ceptum,�i interdidum legis,occafion�nbsp;capiens peccatum amplif�cauit in me omnem c�cupifcentiam. quo autem pado amsnbsp;plificauitc' Quia ubi femel effet lapfa cupiditas f�ue errore. Si incuria quad�, fine eti�nbsp;nialitia, quandoquidem ardentius. Si pertinacius ad uetita contendere folemus, ubinbsp;quidem lemel ilia ad raptum,�i ad libidinem fe proiecifl�t, multorum deinde facinos:nbsp;rum comitatu necefl� habuif fe c�munire, ac pr�ter prior em ilium contemptum le#nbsp;gis,atcp pr�cepti,aliorum quocg peccatorum,ut iam diximus,ingentem l�lu� fecumnbsp;trahere, quibus lex occafionem pr�buifl� uidereturtquoniam abfc� lege peccatumnbsp;mortu��en,inquit. Quid mortuum�'non ne Si fine lege mortiferum antea peccatumnbsp;fuit�fuit enimuero,id enim Si � paradii� Ad� eiedio,8i coflagratio Sodom�,Si ipfa:nbsp;pr�cipue und� diluu�j fa�is indicauere. Atcp ut ne de peccatis folum uoluntarijs in#nbsp;tdligatnus. Si his qu� � malitia, Si certo confil�o proficifcuntur, illud ipfum pecca#nbsp;turn, quod ex p�tre primo Adam domefticum nobis. Si natiu� fadum eft, quod uelnbsp;inuiti,uel ignorantes gerimus,ipfum illud,inqu�,peccatum nobis eft ad mortem,pernbsp;quodnatura,ut Apoftolus ait,omnes filij ir�fumus.Ita f�mper quidem fuit peccat�nbsp;caufa mortis,fed Icni, tacitoc� ueneno fie antea utebatur, ut cum uoluptate quadamnbsp;delaberemur ad mortemjmort� autem utr�c� Si corporis,Si animte,quoni� in utr�lt;^nbsp;infer end� mortis peccato eft poteftas. At poft^ aduenit lex, qu� Si monftrauit,nbsp;prohibuit peccatu,poenamc� illi infuper fanxit,tunc exorta funt qu�plurimaex pecnbsp;cato patheniata qu� nos uarijs modis pcrturbarent,metus,fug�,latebrar� conquifinbsp;tiones,aliorugt;iolicitationes,fraudes,c�des,infidi�,periuria,Si omnis ilia fcelerum manbsp;pus,qu� nocentem anim� folita eft comitarijinftinda. ra�roribus, angoribus, diur^nbsp;nis,no

nis,noclurnisc� folicitudinibus,qu� cun�a arma funt peccati,ad dorninandum mem bris noftris,mortis fpecimen diu ante nobis, �lt; illius uim, terrorcmlt;|; oftentantia,adnbsp;quam poftr emo morte cum fuerit uentum,acerbiore etiam ilia multo,2lt; tetriore ex^^nbsp;cipimur,qu�m f� ignari,quidnam eflet peccat�,Slt; nihil tale cogitantes ad earn feniimnbsp;deuenil��mus, Illo enim modo certe amp;� quietiorem traduxiflemus uit�, 2lt; fuif��musnbsp;morti leniori addidi.Atqui tanta h�c acerbitas,multiplicatio�5 peccati occafioncm,nbsp;atcp anfam zx lege accepit,ex lege autem Moyf�s,nequaquam enim de hoc dubitangt;nbsp;dum eft,nec qu�d de lege alia loquatur Apoftolus, exiftimandum,Sola enim ifta lexnbsp;weram notionem peccati alFerebat. Cuius culpam, 2lt; crimen fola metiebatur ex ira,nbsp;66 olFenfione omnipotentis Dei,quod eft unum peccare uere,�lt; fcelus,culpamc� fus:nbsp;fcipere, Quoniam abft� lege peccat� mortuum eft,inquit, Ego autem abfc^ lege ui^nbsp;uebam aliquando.quod intelligendum elt de ilia �tate,in quam ius legi adhuc null�nbsp;eft,qu�d nec peccatum in ilia,ut peccatum accipitur,2lt; � poenis,fandionibusc� legisnbsp;immunis eadem�tas eft,8lt; libera,cuiufiTiodi pueritia, �� ilia principia ineuntis adolenbsp;fcenti� funt : idem enim eft ilia eft� fine lege, �� legem in ea ius non habere, Qii�d f�nbsp;ab unius hominis ftatu, atlt;� uita ad nationem totam lud�orum,ratio fimilis transfes:nbsp;renda cft,id quod Apoftolq eft ulitacum,�� frequens,ab Abraam ufcp ad Moyi�i-n,f�nbsp;populumHebracum accipias quandiu egit,�^ uixit fine lege,tempus illi huius pues;nbsp;riti� accomodes,quando in lege nondum er uditus,necg admonitus ex ea,quid catiennbsp;dum eflet,8lt; quid fe�andum,peccati uim in fe nullamjnec^ ex eo molefti� animi fens;nbsp;tiebat. Viuebam ergo fine lege aliquando, hoc eft,fecuro �d tranquille animo cram,nbsp;nullis intus ex peccato ftimulis,morfibusc� urgebar,quippe qui peccat� non cognonbsp;fcebam,fru(flumc^ hunc uit� quietioris capiebam. At poltquam aduenit pr�cept�,nbsp;ceepitc^ lex habere in me poteltatem, reuixit peccatum, �d ego mortuusfum, Tuncnbsp;peccatum accepit uim,tunc ex agnitione ipfa, uitio tarnen meo acrius �d uehemens�nbsp;tius illud fatftum eft,multisc� fecircum fatellitibus inftruxit, att�.-egofum mortuus.nbsp;�xturbata enim pace animi, atc^ angoi ibus, amp;d timoiibus multis introdudis, crimis:nbsp;nibusc� multiplicatis, atrox mihi imago mortis repr�fentata eft, c�pitc� in me tans:nbsp;to ante mors uim,�d ius fuum exercere.Qviod idem de cognitione peccati,�d turbu;�nbsp;Icnta ^pter hoc ipfum uita teftatus eft Dauid, Quoniam,inquiens, iniquitatem me�nbsp;ego c�gnofco,�d peccatum meum contra me eft femper, Compertum eft itacp pra:cenbsp;ptumlegis,quod datum mihi erat ad uitam,quod ego ft cuftodiirem,uitam eram has:nbsp;biturus,qua �d ut adipifeerer, idcirco mihi iuei at traditum.id, inquam, pracceptumnbsp;compertum eft fuifle mihi ad mortem,non ipfum c|uide ex fe,nec^ ex natura fua, lednbsp;meum uitium �d peccatum,ex praecepto illo occafionem capiens,decepit me:quibusnbsp;cnimarmis utendu erat ad falutem,�dqu� propter earn caqlam erant ta(fta,ut ex iilisnbsp;ego uit� adipifeerer ,ipfis illis armis peccatum me inter emit.Nam pratceptum quid�nbsp;ad earn rem erat datum,ut tolleret peccatu,att^ ut excinder et; quod cum facere nonnbsp;potuiiret,coegit illud increbrefcere�.adiuncfta enim refiftendi cotumacia, ac negledlunbsp;legiSjC�teriscj ad effugiendum p�n� criminibus accerfitis,0d maius,�d impotentiusnbsp;fadum peccat� eft,Pr oinde lex quidem fanefta eftj�d pr�cept� fan(ftum,iuftumc^^ glt;nbsp;bonumnd eft,fan�� ipfum quidem ex fe,�dbon�,�d ad bonum finem per tendens, f�nbsp;materie fibi comodam,0d tradabilem offendiflet.Sed quoniam rebellem,0d cotumas:nbsp;cem reperit,non folum or dine illi,0d forma afferre non potuit, fed dedit cauiam quos:nbsp;dam modo turbidius eti�,�d deterius fe habendi;ficut fepenumero in cataplafmatisnbsp;ufuuenit,qu� eruptionibus pituit� in corpore impofita, cu no ad totam pituita ex#nbsp;tenuandam uim habeant,fed illius impet� in aliqua parte corporis reprimere conens�nbsp;tur,dant fere caui�m,�d mot� pituit�,ut afperius,�d uiolentius fe ei] ciat, De quibusnbsp;quidc cataplafmatis,idem quod de pr�ceptis legis dici poteft,bona efl� illa,�d falutanbsp;ria,�i c�moda,fed ipfam tarnen pituit� occafton� ex illis interim�di hominis cepifl�:nbsp;cadem f�militudine bona lex,�i iufta,fan(ftum^ pr3eceptum,fed quia non uniuerfamnbsp;in animo cupiditatem exctdit,aliquascg eius partes duntaxat, extinguere eft conata,nbsp;idcirco ��commouitmagis,exafperauitc� cupiditatem,�� occafionem illi attulit anis:nbsp;mae maturius, acetbiuscj interimend�. Hoc fenfu in Euangelio Dominus;Si n� ues;

LIB. IL COMMENT. lAC. SADOLETI nifl�m, inquit, peccatum non habuifl�nt. Qiifd ergo, aduentus Dornini caufa illisnbsp;fuit peccatic�Minime per fe quidem,ipfe enim uenerat,ut eos ab omni pcccato eripei?nbsp;ret,fed ipforum negledus,2lt; contumacia,8lt; afpernatio nofcend�,amplc(f�end�cp ue^nbsp;ritatis grauius in illis peccatum ex aduentu c H R 1 S T 1 conftituit, Ita non idnbsp;quod bonum eft, fit cuiquam mors, fed peccatum potius eft, quod id bonum ad de^nbsp;trimentum, perniciem^ conuertit, quandoquidem ipfum peccatum contra bonumnbsp;ftando,idcp reqciendo, QC conculcando fit longe grauius, 2lt;culpabilius peccatum,nbsp;quam fi nullum ex aduerfo bonum habuiflet,contra quod tenderer,nbsp;nbsp;ex cuius con^

Scimus enim quod lex fpirituall's eft, Ego uero carneus fum, uenditus fub peccatum, nam quod operor,non cognofco. Non enim quod uolo,idnbsp;ago ; fed quod odi, id facio. Quod fi quod nolo, id facio, confentio legi,nbsp;quod bona. Nunc autem non amplius ego id operor, fed quod habitat innbsp;me peccatum.Scio enim quod non habitat in me,hoc eft,in carne mea, boiinbsp;num. Nam uelle adeft mihi,facere autem honeftum no reperio.Non enimnbsp;quod uolo,facio bonum.�fed quod nolo malum id facio. Si uero, quod egonbsp;nolo,hoc fado,n5 iam ego id operor,fed id,quod in me habitat,peccatum.

P o ST E AQ.V A M dixeratpeccatumexinterdi(fto,8lt;prohibitionelegisan�m f�bi acquif�uiire,per quam ipfum grauius �i deterius fieret,qu�ftioni tacit� nunc oc^nbsp;currit. Potuit enim occurrere aliquis, �d dicere, Cur ergo peccatur in id, quod lexnbsp;prohib�e, aut fi omnino fuerat peccandum, quid ita data lex eft, qu� auclura efl�cnbsp;peccatum,�C multiplicius id efFetfturac� difficilis fane qu�ftio, Itaque refpondetnbsp;Apoftolus, duasep noftri partes efl� oftendit, quarum partium alteri, �d probata 8^nbsp;accepta lex fit,altera pars fit legi,amp;. parti illi,qu� cum lege facit,contumax �C adueranbsp;faria.Quarum duarum partium inter fe contentionem, atque pugnam exponerenbsp;natur,hominemiliumexprimens,quianteaducntumgratia�Dci,8lt; c hr i s t i,innbsp;lege Moyfis fuit, is enim maxime his certaminibus amp; pr�lijs carnis aduerfus men^nbsp;tem erat expof�tus.Nec fane in hoc loco legi natur� locus eft,habebat ilia quidem innbsp;fe fimulacra qu�dam certamin� huiufmodi, potius quam certamina, fed ueluti quacnbsp;nihil ad Deum penitus referebat:ad coitionem ueroquandamhomin� retinendam,nbsp;Slt; conferuandam ftudia fua dirigebat, �C quicquid non efl�t contra focietatem comgt;nbsp;munem,liberum hominibus, �� permiiTum rehnquebat, admittebatep libidines, necnbsp;uila uit� oblelt;ftamenta,quae fraudi modo,Slt; detrim�to proximo non cfl�nt, ab fe,�(^nbsp;ab quotidiano cultu,uilt;ftu^� fuo reijcicbatmon eft ad uerum, amp; proprium legis no^nbsp;men ilia 1^^^ naturae applicanda,atque aptanda, Qtiapropter de lege Moyfis orationbsp;tota eft.Q.us�^ quidein feimus legem,inquit,qu�d fpiritualis eft,id eft, ei parti homi^nbsp;nis edida, amp; lata, qu� ex mente rationeep confiftit, Sic enim fpirituale hoc loco, utnbsp;cupiditati, 0^ fmfui, qu� magis corporeac funt affediones, opponitur, intelligen^�nbsp;dum eft : qualis interior homo elf qui non uidetur, nec tangitur,quod eft propriumnbsp;fpiritus, ut diftinguitur ab homine externo, �C corporeo, qui iam fenfioni, SC ocu^*nbsp;lis fubiedus eft.Porr� autem mens, SC ratio fpiritualis pars hominis, quae fenfumnbsp;omnem corporis effugit, uerius, SC dignius rpfa eft homo, quam aut caro, aut quinbsp;in carne affedus federn, SC locum obtinent, cui ipfi parti potifsim�, SC principi lexnbsp;eftpr�cipuelata,qu�inftrueretmentem,atque erudiret genereillo fcienti�,petnbsp;quod prauum ilia � redo,bonum � malo,quodcpDeo gratum efl�t,ab eo,quod ingranbsp;tum,fciret polTetcp diftinguere, SC c51 llud perfequi, quod probar i Deo intelliger et:nbsp;turn id uitare,quod efl� �li odiofum,aduerfariumcp arbitraretur, Spiritualis eft igi^nbsp;tur lex,quoniam huic parti lata eft,qu� eft longe ali�na, SC difl�nti�s � corpore, tumnbsp;natur^tum etiam ftudtjs fo� SC uoluntatibus,per quam partem poftea etiam in fen^nbsp;fus, anection�scp corporis dimanare legis uis SC pr�cept� bene agendi, redeC� con^nbsp;eupifccudi polsit.bed ut nequaquamfuit difficile uinci � lege rationem SCfubqci, itjnbsp;illud

illud diff�cilimum per rationemj�i per legem,tcnieiitatcm cainis contundi, Sx^eom# primi. Obftat enim femper hie corporeus homo rationa'i hoinini,neque illi dido panbsp;titur audiens efl�,�� cum in unam partem ab illo difeedere iulTus eft, in aliam, �C dbnbsp;uerfamnequitcr ipfe contendit. quod cum facit, non ille menti eripit concordiam, �Cnbsp;confenfionem conueniendi cum lege,fed in feipfo illius uim, �C facultatem irritam fanbsp;cit,ut corporeo homini nequeat lex domin�ti,e� quod is amp; legi, SC rationi cotumaxnbsp;fit. Hunc utrunqt hominem in femetipfo exprimens Apoftolus,tanquam uterque lonbsp;quitur,SCnunc fe in parte carnis,n�c infpiritus ponit, Nouimus,inquiens,qu�dlexnbsp;fpiritualis eft,hoc eft menti, SC ration! lata, SC in ea imperium obtinens * Sed ego ho^nbsp;mo carneus fum, uenditus fub peccatum,mancipium fadus peccati,cuicaroipfa menbsp;uendidit. Illa enim tantummodo id cogitans, quo pado poftet explere cupiditatesnbsp;fuas,reliqui hominis in merationem nullam duxit,fed uoluptatis pi etio empta dedicnbsp;peccato me pofsidendum Jtac^ quod facio,non cognofco,cum ego feruio peccato,nonbsp;id agnofco meum,non mei illud iudicij,non liber� uoluntatis eftjnon enim, quod uonbsp;lo,id ago,fcd quod odi,id facio.Ita in utroque eft uis,cum ncque quod uolo, id agerenbsp;mihi permiiTum eft,2e ad id,quod odi,faciendum detrudor � Sed in hac tarnen difl�n^nbsp;fione apparct, fi id quod ago,non agere magis uellcm, qu�d ego internus homo uhnbsp;dclicet,0C ex ea parte qua ipiritualis fum confentto legi, SC earn approbo, atep adfewnbsp;fco,tanqu� bonam�quod ft contra earn ipfam ago,non iam is ego fum interior homo,nbsp;qui legem frangam,fed eft peccatum illud,quod habitat in me.Peccatum quod habi#nbsp;tat,inquit,cuius SC fomes natura nobis infitus eft, feminarium cupiditat�, SCfeditio^nbsp;num omnium,quod nequaquam � nobis auellere poftumus,SC ipfa deinde fr�quentanbsp;tiOjConfiiimatioc^ peccati, qu� peccandi confuetudine in habitum moris adducitur,nbsp;ctiam contra legem eft,SC contra mentis rationcm ualentior, Atep ilia quidem natu^nbsp;r^is carnei hominis ad peccatum propenfio pr�ceptum illud legis afpernatur,quodnbsp;eft,Non concupifces.Habitus uero ipie peccandi, reliqua praeter ea omnia conftitutanbsp;iegis,atq; mandata confundit, SC difsipat, quod cum inuita, SC relucftante ratione fit,nbsp;quod accidit ferme in ijs,qui ftientia inftrudli ad cognitione boni,malic� funt, ut nonnbsp;prorfus ruant, neep ad delinquendum proijeiant fefe, fed ui tacita quadam fenfim eonbsp;pcrtrahantur,tunc eft rationis SC uoluntatis cum habitante in carneo homine pecca#nbsp;to,difsidium, ut uoluntas quidem legem ampledatur,illicp h�rere cupiat, peccatumnbsp;autem SC legi,amp;C uoluntati uim afferat. Non cnim,inquit,in me,hoc eft,in carne mea,nbsp;habitat bonum.Nam fi habitaret,cum ego bonum uelim,agerem id etiam, Quid itanbsp;autem non agoc� Quia cum id cupio agere,non inuenio uiam, quae me eo deducat, qgt;nbsp;SC ui alia quadam diftrahor, SC lumini mentis meae quafdam intus tenebras offundinbsp;fentiOjCum ilia uaporibus,fumis�p cupiditatum turbata, atqtie aberrans, nelt;^ conft�nbsp;lium priftinum firmum,necp redam femitam amplius teuere feit*

Reperio igitur legem uolenti mihi facere bonum,qu�d mihi malum ap^ pofitum eft,condeledor enim legi Dei,fecundum internum hominem�ueinbsp;rum aipicio aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis me�,nbsp;8C captiuum me dedentem legi peccati,qu� eft in membris meis* M.i(er egonbsp;homo,quis me liberabit � corpore mortis huius C Gratias ago Deo per 1 E^nbsp;s V M Chriftum Dominum noftrum, Igitur idem ego mente quidem fertfnbsp;uio legi DeijCarne autem legi peccati*

pergit eundemfiatumdemonftrareludaei hominis ex lege uitamagentls,in quo ifta pugna mcntis,SC carnis afsidua eft,ne(p ullo pado pot eft ad cocordiam connbsp;uerti,quod in ilia lege accidit,quia etfi fpiritu ac ratione lex inftruebat � carni tarnennbsp;bonam,amp; magnam partem rclinquebat, Nam SC diuitias magnifier! permittebat, SCnbsp;connubia etiam plura non intcrdicebat, ea'que � Domino Deo peti ftiadebat, qu�nbsp;client carni,corporiep accommodata, atque apta,ut pluuias, ut fertilitates, ut terrsenbsp;fruduSjUt familiarum,SC armentorum fobolem, ac denique uidebatur lex ita Deumnbsp;Hebrseis

Hebr�is proponere cokndum, non ut cum I'pfius caufa hi uenerarentur, fed ut ad fuaterrena optata confequenda illius maieftate,5lt; numine abutercntur. Et fi no hocnbsp;uitium omnino erat legis, fed error eorum,qui legem tantum ex uerbis,2lt;^ literis at:*nbsp;tendebant,eueniebat quidem illud neceflari�,ut permiflo femel cupiditati regno, rc:#nbsp;gi poftea cupiditas,ac fuftineri,uti uoluiflet lex,minus facile poflet, Reperio igitur,nbsp;inquit, legem, quod uolcnti mihi agere bonum, malum adiuudum efl,hunc,inquit,nbsp;cffedum in me legis, hanc dodlrinam fentio, quod fcio iam difcernere, amp;C diftingue*nbsp;re in memetipfo aliud efl� mei, quod afl�ntiatur legi,aliud, quod repugnet. Qiiod finbsp;non efl�t lex,nequaquam ego id animaducrtif[cm,fed totus inclinaflem ad cupidita^nbsp;tis nutum.Nam redli quid�j�d honefti,quatenus cum DeOj�d ex Deo ratio illius du*nbsp;cenda eft,incogitans fuillem. Diftinguo itac^ in memetipfo, ex dodrina legis, �C do*nbsp;cente me lege,qu�d Dei lege deledor fecundum internum hominem rationalem,fpi*nbsp;ritualem^ uidelicetjfecundum autem externu amp; carneum,rcpugno legi metis meae,nbsp;qu� eadem eft �C Dei lex, quando ipfi quidem legi Dei, mea mens aflentitur, 2lt; an*nbsp;nuit:homo autem in me carneus,captiuum me redigit fub pcccatu, Nam quod hocnbsp;Jegis uocabuloj�d in membris,amp;l in peccato abufus eft, nequaquam id eft propric di*nbsp;dum. Sed ut folemus dicere, Mammonam dominum, ac uentrcm Deum, non quodnbsp;aut dominus ine,aut hie Deus : fed quia funt,qui illis fefe nimium fubijeiant fer uos:nbsp;fic legem membrorum,00 peccati,non quia ifta lex, ut qu� � contrario omni� legumnbsp;potius f�t perturbatio,fed quod �multis peccato SjC carni nimium inftruiatur. Ex legt;nbsp;ge itac^ hoc didici, inquit,ut diieerner�,^ nofl�m, cum cupio facere bonum, malumnbsp;mihi adiacens,8lt; appofitum efl�, quod iam ante alijs uerbis dixerat, per legem feili*nbsp;cet efl� cognitionem peccati, Iam cognofco peccatum, uideo pugnam,intelligo quidnbsp;interfit,fed quis eft tarnen,qui me exhac eruat,Slt;: liber et feditione, atc� pugnac' Qiiisnbsp;cft,qui huic corpori mortis,�C carni peccati, hoc eft, his corporis amp; carnis me� inco*nbsp;iis peccato,ac morti f�lenti�,pacemcp imponat� Et ftatim tanquam hic innuens,quodnbsp;paulo p�ft apertius eft didurus,no efl� hanc opem � lege ejtpedandam, quoniam eanbsp;huius ferendi auxiltj facultatem nullam habeat, �C ad eum fe conuertens, qui folusnbsp;poteft iuuare;Gratias,inquit,ago Deo per i e s v m Chriftum d. n. isenim meli*nbsp;berat Deus,nec5 per legem tamen,fed per i e s V m Chriftum.Nam ego quidem utnbsp;�ud�us in lege fpemreponensunus,atque idem cum f�m,mente quidem feruio leginbsp;Dei,carne autem inieruio legi peccati. ut autem per i E s v m Deo feruio, ne carnenbsp;quidem fubijcior fub peccatum, amp; ab hac moleftifsima rixa, afsiduac^ contentionenbsp;fum ereptus,quod in uerbis fequentibus latius declarat.

Nulla igitur nunc condemnatio his,qui in C H R I S T O Iefu,n5 fecuiv dum carnem ambulant, fed fecundum j^iritum. Nam lex fpiritus uit� innbsp;C H RIS T O lefu liberauit me � lege peccati amp; mortis.Quod enim impoGnbsp;fibile erat in lege,amp; in quo ilia impoiens erat propter carnem, Deus fuumnbsp;ipfius filium mittens in iimilitudine carnis peccati,amp; ob peccatum condemnbsp;nauit peccatum in carne,ut corredio legis impleretur in nobis, qui non fe*nbsp;cundum carnem ambulamus,fed fecundum fpiritum.

c � V LI V S , Ad eum locum in Paulo uenimus iam, inquit, qui Si fuit an* tea femper,0i futurus erat inexplicabilis, nifi fummu fidei noftr� myfterium hefter*nbsp;no die nobis Deus indicaft�t. Nam per Deum ipfum immortalem,quid aut uerbisnbsp;hisprefsius,autfententijsabfconditiuspotis eftquiiquam cogitare,aut proferrec�nbsp;cum ft illud unum d�taxat hie opponatur, difl�ri hic quid� de ilia carnis rixa, quamnbsp;nobis natura agnatam,�lt; pertrahentem nos fub dominatu peccati frangere, �C fupe*nbsp;rare non potuit lex,qu�d earn c h ri S T V S � nobis remouit,at(^ abftulit : nullamnbsp;tarnen hic dari ration�, nec caufam,quamobrem, Si quo pa�o hoc ita fuerit fadum,nbsp;pr�fertim cum experiamur quotidie fere omnes,qui in C H R i s t l etiam fide Dconbsp;fubiedi fumus,carnem,carnis^ peccata in nobis locum habere,f� hoc unum,ut dicq,nbsp;hic obii

hie ob�}ciatur,qu�raturc^cur non idem potuerit lex, qu� �C cognition� peccati tra^ diditj�d uitari illud pr�cepit, �C pr�terea pr�lentem quoq^ p�nam no obtemp�rantnbsp;ti appofuit, quod potuit c HRi ST v s, qui fine lege, fine ui, fine pr�fenti terrorenbsp;damnationis, atc^ mortis tant�modo p�nam �C fupplicium in ilium extremum diemnbsp;differens,carnis tarnen peccat� dicitur interemiire,qui uere, �d clare refp�deat, amp; quinbsp;in his uerbis Pauli exponendis digi tu rede queat progredi, profedo nemo reperiatnbsp;tur,nifi fi quis ad refpondendum accedat illius c�leftis my fieri} plena notione, inteltnbsp;ligentiac^ infirudus Jtae� uideo aefius,laboresq; eorum,qui hunc locum interpretarinbsp;conati funt,tanquam in medfis fludibus manus pedes^ agitantiu, quo fe aliquandonbsp;cximere e tanto pelago,2lt; uindicare in aliqu� terra pofsint:quor� tarnen fedulitas nonbsp;bis no efi infrucfiuofa.Fecer�t enim illi fuo labore,atcp cura, ut S)i. leuior nofier labor,nbsp;uehemetius in nobis fiudiu inquirend�, ac nofcend� ueritatis exifieret, uerum illinbsp;partim conuerfi ad pr�dicandam magnitudinern diuini benefici},quod quide iure, acnbsp;merito faci�t,dignasc� in eo Deo gratias,00 d�bita laudum pr�conia tribu�tes, illud,nbsp;quod unum maxime nofier audire,0C nolle expetit animus, quodc^ un� ad diflbluennbsp;das omneis qu�ftiones aptum,appofitumc� efi, quare hoc gratiae magis ex Euagelionbsp;nobis cotigerit,quim ex lege,tanquam copertum omnibus prajtermittunt, quod abnbsp;omnibus maxime ignoratur.Partim quand�uelutration�reddere fe cred�t, qu�d innbsp;lege nofiro ipfor� arbitrio, 00 nofiris duntaxat uiribus relidi,expertes in ea' eramusnbsp;eius gratiac,quam nobis per Chrifium Deus c�municauit,8lt; contulit, quafi non hutnbsp;ius ipfius ratio fit qu�renda,quid ita in lege expertes fuse grati� nos uoluerit Deus�nbsp;Aft ego tuahefterni diei difputatione edodus,8lt; quod fumm� mihi fidei Chrifti my#nbsp;fteriu id plane dem�ftrafti,in quo pr�iuit nobis Chriftus, �� perfpicue ui� patefecit,nbsp;ut cotemneremus,relinqueremusc� mundanas cupiditates,atcg ea, quae fenfibus pertnbsp;cipi,2lt; corpore cotredari poirunt,in minimis haberemus:appeteremus autem magisnbsp;fperaremusep c�leftia,quae nec cerni poirunt,nec� tangi�.atc� hor� fpem potiundor�,nbsp;in uno Deo totam c�ftitueremus,cum �C qu� h�c uit� fed�,hocc^ Chrifiianae proponbsp;fitum uoluntatis pr�mia fequer�tur,c hrist vs ipfe furredione ad immortalemnbsp;iam uit�,�� afcenlione in c�lum fua nobis oftcndifi�t�cum hoc, tnquam,uerifsimum,nbsp;altifsimumc� Chrifti myfteri� patefadum mihi fit,facile iam ego pofsim ration� redtnbsp;dere,cur n� potuerit lex Z fides aut� in Chrifto pofsit temeritates,amp; petulantias cartnbsp;nis in nobis cohibere� Etenim fini comutato, alio indudo genere fandioris, 06 uetnbsp;rioris,ac llagr�tioris eti� cupiditatis priftina ilia carnis cupiditas defiexa ad m�dumnbsp;��cidat,�� inter eat necefle eftdit eti� 11 inter d� quafi de improuifo capti,deprehenfi^nbsp;in delinquendo labimur,ab illo tarnen propofito delinquendi, �� ab orruii cogitationenbsp;in terrenis rebus infixa penitus abhorreamus, atc� ita uel peccatu totu nobis, uel i�l^nbsp;tem animi feruitus,per qua peccato is fubiedus efi,fit ablata, ateg erepta�.quod tarnennbsp;contingere nemini potefi,nifi cum Chrifto in carne comorienti, cum eodem a mornbsp;tuis excitato,in eiuid� focietate fpiritus mox uiuenti* Illud tant� ex te qu3cro,quamtnbsp;obrem Paulus hoc fide^ my ftcri�,quod Chriftus eft, non ita aperte ubic^ expoftierit,nbsp;ut omnibus eilet in proptu,neunecel�� nobis foret per tot myfticas, 2lt; arduas uerbonbsp;rum,rerumc^ intellig�tias in id lcrut�do 2lt; inueftigando peruenire� Q.v oniah,nbsp;inquam,luli idipfum,quod fecit Chriftus,idem illud Paulus in femetipfo retulit,atc�nbsp;oftendit,qui my lier i� fidei uita docuit,Slt; fadis,ipfe enim terr ena item,2lt; mundananbsp;omnia contcmnendo,2lt; quo alt)s eilet ufui,atcp laluti, falutis fu� ipfe �C c�modorumnbsp;fuor� ration� nullam ducendo, tum aut� tend�do ad luperna,atcg c�leftia, illorum^nbsp;fpem alTequendorum in Deo uno collocando, planius multo cognitu, illuftrius�� fatnbsp;ciebat fidei myfterium,qu�m fi illud lingua,2lt; uerbis tant�modo explanalTet.Quantnbsp;qu� �C fatis,ut mihi quid� uidetur,in iplius eptftolis,8lt; feriptis non modo iada huiusnbsp;dodrin� femina,led eti� fruges ledifsim�, �i optim� edud� funtiut inhis ipfis uertnbsp;bis,qu� modo recitata funt,aperte patet,�i peripicue,ut cum fe dicit fperner e omnia,nbsp;quae cernuntur,tanquam mortalia,glt; qu� non lt;^ernuntur,app�tere,qu�d ea fint fem�nbsp;piterna, uel cum ex opprefsionibus fpemconfirmari fideli� teftatur uelc�gloriaturnbsp;incommodis, quac pro Chrifto plurima perpelTus eft,uel cum inhanc fententi� f�penbsp;P loquitur.

loquitur, ucritatcm efl� in Chrifto, deponere nos ueterem hominem corruptum, fegt; cundum cupiditates,8lt; renouari fpiritu metis, induere^ nouum hominem fccQdumnbsp;Deum conditG in iuftitia,9i fanditate ueritatis, Ac � uerum proferre uolumus,totusnbsp;potius Paulus my flerrj efl declaratio,quam ut in eius aliquot uerbis debeamus qu�;�nbsp;rere,uenaric5 myflerium. Sed ut ad ea mi frater reuertamur, qu� ad intelligenti� ho^=nbsp;rurn Pauli uerborum,qu3e tu iure difficilima efl� dixifli, apta, appofita�^ funt : uidesnbsp;profedo ipfe hoc,ut tu inquis,fidei myflerio edodus, nullo modo potuifl� lege, h�cnbsp;carnis uitia comprimere,iubendo,aut uetando, qu� facilime comprim�t fidei uirtus.nbsp;Cuius impot�ti�, SC imbecillitatis in lege ilia efl ratio, quod lex quamuis fpiritualisnbsp;fit,hoc efl,eius noflr� partis caufa lata, quam interiore in nobis hominem dicimus,isnbsp;enim fpiritus efl corpori difsimilimus natura, atcp fubflantia : atc� ut ipfa nobis indi�: -caret,atc� oftenderet,in quo effet error, culpa,8lt; peccat�, idc� ut diiccrneremus, acnbsp;uitaremuSjinftruerctttamennon ufc� e� fuit fpiritualis, ut nos totos ad ea euocaret,nbsp;qu� cognata, 8C propria funt fpiritus.Sed cum in carnalibus, �d terrenis nos uerfarinbsp;permitteret,ipiritum,hoc efl,rationem, mentemc� noflram ueluti miniflram fubiecitnbsp;corpori,�� carni,ut in illius tant� affedionibus,motibusc^ dirigendis, gubern�disnbsp;effet occupatatipf� autem ex fefe nihil fibi c�lefte,necj diuinum proponeret,ad quodnbsp;folum contendereq�d in quo fumm� conflitueret beatitudinis fu�, Itacp quemadmolt;=nbsp;dum auriga,qui fr�nandis �i cohibendis equis appofitus cfl,aut gubernator qui nauinbsp;inter fludus dirigend� pr�efl,nullam unquam artem tam exquifit�, tam certam po^nbsp;tuit reperire, quafretus, non folum grands tempeftatum caflis,fed etiam quotidiananbsp;omnium horarumpericula uitatur� fe confidcret�fic illi Mofaic� c�tigit legi,ut dumnbsp;fando ilia quidcm,fed tarnen terreno, humilieg confilio aliorum peccatis obuiam irenbsp;uult,cff�ceretur ipfa magis occafio peccati, quando ad carnis uitia, atcg culpas, quasnbsp;tollere ilia non potuit,accefsit etiam pr�uaricatio.Nil igitur mirff,fi nequiuit lex ho:#nbsp;minem carnalibus fludtjs dedit�,fr�nare,Slt;: co�rcere.At fides c H R l S T i, qu� ho^�nbsp;minem totum excitauit � terra,2lt; � mortalibus,interituris^ bonis curandis, ateg ex;�nbsp;petendis, ad coeleflia, �d immortalia defideranda bona tranftulit, uteg horum terresnbsp;ftrium,fordes,ignobilitatemcg cotemnens illorum diuinorum pr�ftantiam,nobilitai�nbsp;temcg adamaret,dodore Chrifto perfuafit,atcg impulit.Qiiid mirum, fi ea nulls pecs�nbsp;cato,amp;^ carni reliquitlocum,qu� illud in carne confidere,8lt; dominari aduerfus fpiri^�nbsp;tum,uitamcg pofletC�Atcg cum delud�or� ftatu,2lt; eorum,qui legem coleb�t, proxis�nbsp;me dixifl�t Paulus,rixamcg in illis carnis ateg mentis fua ipfe in perfona, ante oculosnbsp;expofuiff�t,nunc ad uere Chriftiani hominis ftatS,�i conditionem demonftrandam fcnbsp;confert,Nulla,inquiens,his efl c�demnatio qui funt in Chrifto i E s v,qui n� fecuns�nbsp;dum carne ambulant,fed fccundum fpiritS.Nam hi neeg legi fubiedi,ut qui mudo,�inbsp;carni �d terrenis omnibus mortui funt,nec ius in eos lex,ncc poteftat� ullam obtinetnbsp;�udicandi,atcg damnandi�fub r egnum enim fpiritus,amp;: uit� in Chrifto lefu tr anfeunt,nbsp;quam nimirfi uitam,necg dare,aut dimittere nobis, neeg item auferre poteft lex. Nonnbsp;cnim abfoluimur,necg condemnamur per lege,quicuncg in fpiritu ambulamus, Namnbsp;lex fpiritus uit� in Chrifto i e s v,inquit,legemhic nofuo nomine appell�s,fed Itos�nbsp;cabuio abutens,ut Mofaic� legi par uerbS legis in fpiritu referat,quod eft Apoftolonbsp;ufitatum.Namuiuere fpiritu totum amoris eft,8lt; uoluntarium unicuiegdegis autemnbsp;cftiubere,�� uetare,id�g agere pro imperio, amp; minas quoeg ac metS p�n� adhibere,nbsp;� ^Pflitus uit� in C H R I S T O liber auit me � lege peccati,atcg mortis,id eft,nbsp;ilia fpiritus uita, qua ego poft obitam morte cum Chrifto, per quam mundo, 8lt; carninbsp;P^�^^�'ptus, cum eodem mox Chrifto ad uitam iuftiti� fufeitatus fum, ut uiuamnbsp;polthac Deo,�� no mundofifta inquam fufcitatio,per Chriftum mihi comunicata adnbsp;Ipir itualem iam degendam uitam,liberum me reddit � lege peccati,atque mortis.Iamnbsp;conn in rne neque p^cato poteftas eft, nec per peccatum morti, necg adco ipfi quoegnbsp;jVlolaic� egi,qu� eft his utrifeg pofita,0^ ut peccatS nobis demonftret uidelicet ategnbsp;argu^at, ut peccato mortem poenam,nifi cauerimus,irroget. Ab ipfa enim tota legcnbsp;per hanc lu titije uitam lam fum liberatus,Sicut enim Chrifti morte in carne illi obi��nbsp;tam,ego �o uoluntate mea,2lt; in propofito animi imitor,qu�d carnem mcam una cumnbsp;illius

I N E P � S T� P A V L I AD ROM� illius mortuam peccato uoloj'ic 2lt; ciuf�cm refurrcdioncm imftatione ai��quor, cumnbsp;ad fpii ituakm iuftiti� uitam en eo ipfo un� excitor, atq; confurgo. Qiio in ftatu iamnbsp;mihi confiftenti neep pcccat�,necp mors,2lt; propter ca neqj lex poteft dominari.Quodnbsp;cnim impofsibile erat in lege,2lt; in quo tlla impotens erat propter carn�, propter car^nbsp;nem,inquit,impotens erat lex liber are nos � peccato, quod exprimerenon potuit cianbsp;rius, qu�m imbecillitatem propter carnem legi attribuere� Quoniam enim lex carntnbsp;fuum regnum, �C cupiditates fuas terrenas relinquebat,iilas autem ipfa regere bononbsp;more duntaxat,8lt; metu eas p�n� ex Deo,atcp item ex fe moderari nitebatur, ad tobnbsp;lendum totum ex homine peccat�, ncquaquain ea uirium fatis habere poterat. Deusnbsp;ucromiflbfi!iofuo,infirn!litudinecarnis peccati, uera quidemin carne mi�t filiumnbsp;fuum Deus,led in hoc tantum fimili carni nohr�,qu�d inlitum,inh�r�scp peccatumnbsp;ficuti habet noftra,illa Christi cai o non habebat. Integra enim erat, neque exnbsp;Adam produ�a, � quo nos qui procefsimus, infeefiam pcccati uitio carn� cun�li re^nbsp;tinemus�lta fimilitudinem ilia in hoc quidem human� carnis gerebat,ac non candemnbsp;omnino carncm,in c�teris uero nihil noltra � carne neep natura,neque infirmitate ilianbsp;caro differcbat. Nata entm crat 8lt; ipfa,atque fada ad externas accipiendas iniurias,nbsp;unamcp in co,atque eandem cum came noltra rationem communicabat,ad inferendasnbsp;autem,Si faciendas nequaquam:ad quod noltra nimis quidem prompta, amp; propemonbsp;dum praeceps femper eft caro, qu� non folum extra, uerum etiam intus obtredandonbsp;rattoni graues afsidue pugnas,Slt; quotidiana pr�lia nullo iure c�citat,Miflb igitur innbsp;fimilitudinc carnis peccati filio fuo,2lt; ob peccat� mifto,hoc enim eft, quod in Graeconbsp;eft lcriptum,j(sc4 ccficegTicts, no enim ab eruditis pcteft de peccato conuerti, fed autnbsp;ob peccatum,aut pro peccato,quod tarnen utrunep intelledu idem eft'.ficcp inferiptunbsp;ris haec locutio folet accipi,ut in epiftola ad Hebraeos� ottsv �chtens

�,ua�7Jlt;z?,id cft,non amplius pro peccato facrificium.Et paulo inftai ovk vnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccTTC�aT^cu Svir�cc. Et rurfus� wj/ as cptgifai oufxctnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et

apud L X X. inEl�ia� tetp J^�tcu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�i��iii,oquot;4'iTcu,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc

cft,Si detur pro peccato animanoftra� �taquemiflb filio fuo in fimilitudine carnis pec cati,2lt; pro peccato, aut ob peccat� miflb, hoc eft,quia peccatum erat, quia pollebat,nbsp;dominabaturcp peccatum,ita 8lt; mifsionem filq ab L)eo,�^ modum,quo modo mifltis,nbsp;quod in carne fimili huic pcccatrici carni inmund� eft deftinatus,�C caui�m,cur cumnbsp;Deus miferit,mifit enim ob peccat�,ut obui� fret, prouideret^ peccato, ne id omnianbsp;ad fefe traheret,atque conuerteret, ac effe�tum quoep illius mifsionis oftendit, qu�dnbsp;in carne fua fimili carni peccati condemnauit peccatum in carne.lllud cnim peccat�,nbsp;quod propter carnem irritam uim Icgis in nobis faciebat, nosep fan�tis monitis eius,nbsp;obtemp�rai e n� finebat,inud,inquam,peccatum fufeepta carne noftra, �i cruci mor^nbsp;ticp addi�ta,in carne ipfe peremit, quatenus nos extin�lis in carne noftra cupiditatbnbsp;bus deceptionis,totos ad cupiditates tranftulit ueritatis,ut corre(ftio,inquit,legis im�nbsp;pleatur in nobis.Nam �lt; fie necefl� eft uerbum Graecum,�ftxcwwfx� corre�iioncm uer�nbsp;ti.Nonenim intendebat lex nos fie dirigere,ut omifsis omnibus mundanis cupidfta�nbsp;tibus,c�lefteis tantum curas, cupiditatesc� lelt;ftarcmur;hoc enim non legis, led fideinbsp;CHRISTI eft proprium,nifi8lt; ipfa lex infenfum fidei fpiritualiteraccipiatur.Sednbsp;intendebat lex nobis in mundo,carnecp uerfantibus,modum tarnen quendam cupidinbsp;tatibus,St ordinem adhibere,in quo opinione fua longe decepta fuit Jtai� hune erro^nbsp;rem legis,hanc diminutionem illius,turn authoritatis,tum confilrj correxit in nobisnbsp;fides,quae totos nos ex ipfa carne eiecit,atque extulit, utexemplo Chrifti,Slt; diuin�nbsp;illius dodlrinae documento inftru�li in ^iritu iam deinde, non in carne amplius am^nbsp;bularemus.DequoadGalatashancdiftin�lionemlcgis,amp; CHR i s T l,Iudaei,2lt;fi#nbsp;delis,ac utriulq; ftatum breuiter oftcndit:Spiritu ambulate,inquit,Slt; cupiditat� car#nbsp;nis non explebitis. Atque hoc Chriftianum eft:mox alterum,quod fequitur iam lu#nbsp;daicum.Nam caro,inquit, concupifeit aduerfus fpiritum, fpiritus aduerfus carnem,nbsp;opponuntur^ inter fe, ut ne qu� uelitis,ca faciatis� Vides'ne quod pluribus uerbisnbsp;paulo ante difputauit,ccrtamen,�� rix� inhornine ex lege dirigente terrenas cupidi#nbsp;�ates ante oculos exponcs,id� paucioribus ad Galatas uerbis ab eo efl� expreflume�nbsp;P 2 Atque

Atque ideo etiam ibidem adiecit:Qii�d fi fpiritu agimini, non eftis fub legem.eua{�;lt;= runt enim ex lege,amp; imperio kgis,qui dimilsis carnalibus,in quibus maxime elaboi�nbsp;rat lex,ad fpiritum ie,8lt; ad fpiritualem uitam contulerunt*

Qiii enim fecundum carnem funt,eaqu�funtcarnisftudent:qui au^ tem fecundum fpiritum, ea, qu� funt ipintus. Nam �udium carnis, morsnbsp;eft : ftudium autem fpiritus, uita, atque pax. Ideo ftudium carnis inimicitianbsp;eft in Deum.Legi enim Dei illud non fubiicitur,neque adeo poieft.Qui augt;nbsp;tern in carne funt, Deo placere non poftunt. Vos autem non eftis in carne,nbsp;led in fpiritu, fi qui dem fpiritus Dei habitat in uobis. Si quis ante fpiritumnbsp;CHRISTI non habet,hic non eft eius. Si uero Chriftus in uobis, corpusnbsp;quidem mortuum eft ad peccatum:ipiritus autem uita,ad iuftitiam,

P E R G I T in eodem Apoftolus infiftere argumento,ut qui in fpiritu funt, Qi. qui in carne, diftinguat, �C utrorumqj frudum,finemlt;p demonftret : Qfiii fecundum cars�nbsp;nem funt,inquiens,qui uias carnis infiltunt, ilii ca meditantur, qu� funt carnis, caronbsp;porro in terram eft conuerfa,2lt;prona, ergo eorum meditatio tota tcrrcna eft. Qiiinbsp;uero in fpiritu funt, qui ad naturam fpiritus fe r.eferunt, qu� nequaquam corporea,nbsp;neque fenfibilis eft,illi ea meditantur,qu� funt fpiritus : fpiritus autem in fublime fenbsp;�fFert,amat,Si app�tit cognationem fuam, qu� c�leftis, Sgt;i immortalis,�^ nuda omninbsp;corpore eft�rgo horum meditatio in cozlo QC Deo fixa eft, Ita meditatio carnis morsnbsp;eft. Cum enim caro tendat, QC incHnet ad ea appetenda, qu� caduca funt, Qi diu flarenbsp;non pofTunt, ea^� ut cognata, Qi familiaria diligat, Qi ipfa neceflai io cum meditation:nbsp;nefua,00itemilla, ab eaqu�appetuntur corruptibilia funt, amp; fini, morti^ addicftanbsp;atcp nata.Meditatio autem fpiritus,qu� in c�leflibus uerfatur,uita efl, Qi pax. Namnbsp;Qi in his h�ret, qu� immortalia funt, tanquam cognatis, in quibus Qi ipfa perpetuonbsp;uiuit, Qi pacis firudu potitur, quod neque morfus ullos confcienti� fentit, qui l�tigt;nbsp;tiamanimi,quodin uoluptatibus carnis contingit, intus illi faciant amariorem,8^nbsp;cum fummo bono, ipfo nimirum Deo, pace, Qi concordia femper iundia efl. Nihilnbsp;enim uult, quod non ex ipfo, Qi per ipfum, uel potius,quod non ipfe Deus fit Atquenbsp;ideo meditatio carnis inimicitia eft in Deumjauertit enim ab eo, Qi ad contrarias pars�nbsp;tes reuocat, atque diuellit, quod eft proprium inimicorum, Qi eorum, qui cupiuntnbsp;obefle. Contraria porr� funtterrena coeleftibus,infimafummis,inquinata mundis,nbsp;caduca immortalibus.Quarum quidem deteriorum cura,S^ meditatio,qu� carni fua,nbsp;amp;^peculiarfseft,necunquamfubieda eftlegi Dei, neque uero etiam poteft fubijci,nbsp;ex aduerfario enim genere, Qi penitus alieno tota conflata eft, Itaque qui in ea ipfanbsp;carnis uoluntate confiftunt,ncqueunt Deo placere, quandoquidem hi fe ad infenfasnbsp;Deo Si inimicas potius dant partes. Sed quod aitlegi Dei non pofle fubijci meditagt;nbsp;tionem carnis,cum de lege Moy fis intclligendum eft,qu� in hoc pr�cipuo uno opercnbsp;occupata,ut carnem fibi fubigeret, nunquam tarnen potuit illius fcram,indomitamcpnbsp;naturam ad m�ft�ctudinem,modeftiam^^ redigerenum etiam legem Dei,ipfum iliumnbsp;fpiritualem uiuendi modum,ordincm^ defcribit,a quo etiam magis caro remota eft*nbsp;Vos autem eftis non in carne, fed in fpiritu, fiquidem fpiritus Dei habitat in uobis*nbsp;In illis dicitur fpiritus Dei habitare,quorum fpiritus cum Deo,6i Dei fpiritu coniunnbsp;lt;ftus amore fertur in Deum,ut idem uelit cum Deo, Qi confentiens illi fit, Spiritusnbsp;enim ille Dpi,diuinus amor eft, Porro qui huiufmodi funt, nihil cum carne, carnis^^nbsp;defiderrjs,commerci|,aut rationis habent,aut fi habent,necefle eft,ut tantum fe diftra^nbsp;hant a Deo, quantum ftudij, Qi amoris in carnis ftudia conferunt. In quibus igiturnbsp;habitat Dei fpiritus,hi non funt in carne iam illi quidem, fed in fpiritu, qui hoc modonbsp;fponfor eft nobis, S^arrabofuturorum bonorum. Si beneuolenti� Dei fummi erganbsp;noSj Utfupra Paulus, �i loannes alibi, qua dicit, Inhoc feimus, quqniam Deus ma�nbsp;ijct in nobis,ciuoniam de fpiritu fuodedit nobis. Qu�d fi quis fpiritum Chrifti nonnbsp;habet, hfc non eft eius.Nunc fpiritum Chrifti,pauloante Dei,quoniam unus, atquenbsp;idem

idem omnino fpiritus cfl,8lt; in eo tsmen diuifa eft erga nos operatio. Nam fpirittim Dei magis agnofcimus in lurrcctione noftra ad iuftitiam,SC in fini ipfo rerum diuinanbsp;rum,�ternarum^,quas petimus:Chrifti autem fpiritum,amp; in hoc^amp;i ft� magis pro#:nbsp;prie in illo^quod cai nem peccato mortuam continemus.Hac enim ex parte proprianbsp;eft acquot;tio in nobis fpiritus Chrifti,ex qua tarnen ad illam alteram partem fit tr�fitus;nbsp;ideoc^ qui hunt Chriflifpiritum non habetjis non eft Chrifti, ��quod nccefle pr�^nbsp;terea etiam eft,non eft is Dei.Non poteft enim furgere ad uitam.Sv ad iuftitiam, quinbsp;non prius obiei it peccato carnis mortem. At quinam eft fpiritus christKSCnbsp;inquonam ineft c HR i STVS�'In eoftnquitjCui corpus mortuum eft propter pecnbsp;catumftd eft,ut ne peccet,mortuum eft. Et ad hunc effedum no peccandi mortuum,nbsp;6C cui fpiritus uita eft propter iuftitiam,quod eft, qui uiuit fpiritualiter omni boni#:nbsp;tati,atc� uirtutfin eaci;uirtute,Dei iuftitiam,diuinam^ bonitat� imitatione afl�quinbsp;conatur. Atcphicquoc�inhisuerbis fatis exprefftim eft fidci Chrifti myfterium,nbsp;quanquam Apoftolus comprefle fuo more locutus eft. Eft igitur is Chrifti, amp; innbsp;coChriftus eft,qui corpus habet mortuum peccato,00 fpiritum uiuentem habet,nonbsp;cuilibct cur�,nce� human� cogitationi,fed aifequend�, �d imitand� iuftiti� fumminbsp;Dci,ad quam iuftitiam cum furredione Chrifti is quocp confurrexit.

Si uero fpiritus cius,qui excitauit 1 E S V M � mortuis habitat in nobis, qui excitauit CHRlSTVMe mortuis,uiuificabit amp; mortalia corpora uenbsp;ftra per inhabitantem ipfius fpiritum in uobis.

H A E c accefl�o ad ea,qu� ante dida funt � Paulo appofita eft, ut quod de motfc corporis,�lt; de uita fpiritus m�tionem modo fecit,ne exiftimarentlegentes tot� efl�nbsp;quod in c HR 1 s T 1 fide ab Deo nobis oftentatum fit,6lt;l propofitum,qu�d immornbsp;tales quidem fpiritu, �d anima futui i eftemus, corpore autem mortui, remouet fta#nbsp;tim dubitationcm hanc,0C futur am corporum refurretftionem oftendit, caufam�^, �dnbsp;ration� affert.Qvi�d � fpiritus Dei,is enim christvh Deus excitauit amornbsp;tuis,in nobis habitauerit,hoc eft,fi anima noftra proprium domicilium Dei fuerit, finbsp;nulla pars anim� diffluct aDeo,ne(^ in ali�nas curas,alienos'ue amores fe deflexes#nbsp;rit,fcd h�rebit omni fua cupiditate.SC appetitione in fummo Deo, fic enim ilium innbsp;fe inliabitantem continebit,cumnihil,quod non ex illo fit, fpiritus nofter cogitabir,nbsp;aut appetet.Si igitur is Dei fpiritus habitaucrit in nobis, qui excitauit lESVH �nbsp;mortins,Dcus is ille ipfe mortalia quoep noftr a corpora ad uitam excitabit per inhanbsp;bitantem ilium fuum in nobis fpiritum, qui non patietur corpora in perpetuum ia^nbsp;cere,quando ipfe Dei fpiritus maiore nixu, atqj ui in c�lum, uitamc^ tendit, qu�mnbsp;ut queat in terra � corpore rctineri �� deprimi ; ad earn autem uitam excitabit, qu�nbsp;cum eod�m femper Dei fpiritu coh�rens fitfutura.Nanc� h^c propria futura eft fpinbsp;ritus Dei in noftris corporibus excitatie, f�quidem omnia pafl�m humana corporanbsp;excitabuntur,nelt;� in omnibus tarnen fuerit inhabitans Dei fpiritus. Verum ilia cornbsp;porum uulgaris excitatie immifl�one anim� in quodc� corpus iu� facienda eft,qiw:nbsp;cum per le uitam anima deferatjteuocata in corpus uitam ftatim fuam cum illo c�anbsp;municabit.Sed qu� anima Deo ita coniunda fuerit,ut fpiritum fuum aluerit,�i co#:nbsp;formarit fpiritui omnipotentis Dei^e�^ ipfam Deo habitaculum pr�buerit, illa jnnbsp;corpus rediens,non fuam folumcorpori,fed �d illam fpiritus Dei uitam infinuabit,nbsp;atc� inferct,qu� erit ipfi Deo fimilitudine,imitatione�^ propinqua. Non uiuet enimnbsp;modo illud corpus,fed �d beate uiuet,�d Dei confuetudine perp�tua, amicitiaej per�nbsp;fruetur,quod c�teris corporibus non c�tinget, qu� fuerint animabus tantum fuisnbsp;abfeg Dei fpiritu in uitam reftituta,�drepofita.

Quapropterfratresdebitores fumus non carni, ut (�cundum carnem uiuamus.Nam fi fecundum carnem uiuatis, debetis mori ; fi autem fpiritunbsp;adiones corporis perimitis,uiuetis.Quotquot enim fpiritu Dei ducuntur,nbsp;hi funt filfj Dei.Non enim cepiftis fpiritu feruitutis,rurfus in forrnidinem.nbsp;p j Sed

Sed accepiftis fpiritum adoptionisjin quo clamamus abba pater. Ipfe fpiri tus conteftatur fpiritui noftro, quod lumus hlq Dei.�fi autem fiiq, hacre#nbsp;des:h�redes quidem Deigt;c�h�redes autem Chiifti.

DEBITORES fuinus,noncarni,i'nquit,utfecundumillamuiuamusjdeR,niif hil debcmus carni,ut ad illius nutum uiuere debeamuslnullo enim ilia beneficio fibinbsp;nos obCtn'iv^it,fcd I'nducit poti'us in fraiidcm,ut qu� interitum mortem fuis iedlanbsp;toribus ofFcrat : dcbemus autem fpiritui, � quo uero beneficio, fummoep affi'eimur,nbsp;quod ab eo uitam,Slt; immortalitatem obtinemus.Si igitur uolumus uiuere,fi nos denbsp;ledlat uira,hunc^ uiuendi frudum proprium,8^ perpetuum tenere cupimus,ipiritunbsp;adiones corporis perimamus, eas feilicet in quibus corpus fpiritui r�pugn�t. Hasnbsp;enim fi intcremerimus,cum h� nobis mortem accerfant,2lt; cocilient, mortem ipfaninbsp;in nobis intcremptam habebimus,extabitc^,Slt;^ eminebit fpiritus uita, qu� illi fems'nbsp;per comes, 2^ coniunda eft, in hoc quidem feculo operatrix iuftiti�, in altero ueronbsp;�tcrn� beatitudinis aftecutrix.Quicunqj enim, inquit, fpiritu Dei aguntur,hi funtnbsp;filtj Dei.Ecce immortalitatis 8C beatitudinis noftr� rationcm. Cum enim necefle fit,nbsp;lit aut Dei fpiritum habeamus in nobis,aut fpiritum mundi:fi c� fpiritu mundi cons�nbsp;flatum,8lt; confpirantem fpiritum noftrum habuerimus,fiftj mundi nominabimur,��nbsp;illi erimus tanquam filrj patri fubie(fti,�� obedientes,aut potius,ut domino ferui pa:#nbsp;rebimus, iniqua enim illius, iniuftacp imperia �ifuicipiemus, S� exequemur, quodnbsp;eft,ut feruientium tyranno,non ut parent! obedient! urn minifterium. Si uero fpiritunbsp;noftrum cum Dei fpiritu copulauerimus, patrem nobis uere nofeemus efle Deum,nbsp;etenim illius inadata,atcp imperia omnia nobis ad falutem,adl�titiam, ad uitam eflenbsp;exper{emur,ipfiusc^ indulgcntiam erga nos intelligemus.Qii� Dei nobifcum,ut panbsp;tris cognatioex fide CHRIS Tl nobispcculiariseft.Nanc�Iud�i,quiutrunc^ Qi.nbsp;Deum,2lt; mundum adft:ifcebant,duosc� fibidominos confufa mente commifeebantnbsp;magis tarnen erant filq mundi,quam Dei.Etenim mSdum quidem amabant ipfum�nbsp;appetebantep eius bona,atc� in illis frudum uit� conftituebant : Dei autem metu Qinbsp;timor� ad fuas fraenandas cupiditates adducebantur.Ideo enim uerebantur, Qi caue#nbsp;bant Deum l�dcre,ne ab eo terrena pofl�ff�one priuarentur. Sed tarnen quoniam Qinbsp;ipfi fpiritu Dei edudi ex Aegypto,amp;^ in folitudine cuftoditi, Qi lege inftrudi funt,nbsp;ne de eis quoe� intelligeretur nlios Dei,ficut nos fumus, item illos efle, quoniam Sinbsp;ipfi fpiritu Dei quodammododudifunt,ideofubiunxit Apoftolus,nos no accepiflenbsp;fpiritum ieruitutis rurfus in formidinem, fed accepifle fpiritum adoptionis, in quonbsp;clamamus,Abba pater,qua eadem geminata patern� appellationis uoce, in Marconbsp;ad patrem utitur i e s v s,Qi utrunejj nomen patris eft,alterum Syra,Hebraeacp,altenbsp;rum Gr�ca,Si Latina lingua,ut Deum communem patrem omnibus efle oftendat,nbsp;Ac nos quidem in quotidianis noftris ad Deum precibus primo ftatim effatu pan enbsp;iliuminuocamus,abipfo i esv Chriftoadmoniti,acedodi,SedSi affedus qui#nbsp;dam animi eft interior,qui Deum non folum nominal fibi,fed cognoicit etiam patre.nbsp;De quo etfihefterno die non paucadiximus: tarnen hie quoepaliqua dicenda funt,nbsp;tit uirtutem fidei noftr�jSi beneficia 1 e s v Chrifti f�pius nobis in memoriam re#nbsp;ducamus.Pater quidem ergo omnibus nobis Deus eft,quatenus icmen cognatio#nbsp;nis,cum illo in nobis obtincmus,qu�d ad fimilitudinem ipf�us fuimus creati, Sed Sinbsp;Adam pater eft omnibus nobiSjgii�d naturam noftram, atc� fubftantiam hune ani#nbsp;malem uidelicct hominem totum ex illo haufimus. Eft enim ita de eo feriptum : Etnbsp;fadus eft primus homo Adam in animam uiuentem.Homo igitur animalis,hoc eft,nbsp;qui anima,Si uita tantum nititur,cuius omnia officia funt ad eum fi'nem, ut hancnbsp;tam mortalcm euftodiat, illius terreni hominis Ad�, ut ipfe ad Corinthios Paulusnbsp;fcribit,filius eft,qui i�men pr�ftantioris fu� cognationis cum Deo, aut non atten#nbsp;dens in kmetipfo,aut defpicicns,carni,�i corpori fefe ferendum totum dat,illisc^ fo#nbsp;iiendis � cxplendi^ omnem di�gentiam adhibet, qui huiufcemodi homo morti ont#nbsp;nino addidus elt,fic moriturus,ut no unquam amplius talis exurgat, Sed in ipfo honbsp;mine poftaduentum adult� iam rationis,fi diuinum fernen illud Si cognatio eu Deonbsp;fucrit

fuerit animaduerfa,2lt; cognita,ftatueritc�, qui animadueiterit, Deum pattern reco^ gnofeere, SC in illo fpes fuas ponere, tunc duplex illi uia, SCratio propofita erit, unanbsp;inlege Moy fis, altera in fide c H R i s T i* Lex Moyfis Deum fic patrem colencnbsp;tibuseum proponit,utnon ipfumtarnen filtjs,neque illius nonuifa,0C fenfibusnbsp;non percepta bona, fed ea, qu� fentiuntur, SC cernuntur ab co optanda elTe doceat,nbsp;atqueut eorum adipifeendorum authorem fibiDeum uelint effe, illos admonet,nbsp;quem patria quadam indulgentia erga eos praeditum fufeepturum illorum curam,nbsp;tanquam filiorum patrem pr�dicat,SC in promiflam terram mel,SC lac fluentem illosnbsp;dedudurum,pluuiasc{; illis tempeftiuas,SCfru�us annuos produCturum.Atquehicnbsp;primus aditus eft, atque ingreffus ad tribuendum Deo honorem, tanquam patri,nbsp;propter quam caufam in ueteri fcriptura ludaei filij Dei f�penumero appellantur.nbsp;Sc quidem ab ipfo imprimis Deo, ut cum ait : Ego dixi,dii SC filq altifl�mi om#nbsp;nes.Vel cumtEgo filios genui,SC extuli, SC primogenitus meus Ifia�l, Idem quoquenbsp;Moyfes ad populum arguens,SCincrepans:Deumqui te genuit, dereliquifti. Etnbsp;Malachias : Deus unus eft, SC pater omnium ueftrum, quod in perfona Dei Hiere#:nbsp;miastPatr em uocabis me, inquit, Vel cum dominus dicit de ftir pe Dauid : Ego eronbsp;illi in patrem,0Cipfemihi in hinim,lud�i quoque CHRISTO de femetipfis: Nosnbsp;unum patrem habemus Deum. Ex quibus omnibus manifeftum fit, eos filios Deinbsp;iamrite nominari,quiDeum unum authorem fuum agnofeunt, SC uenerantur, Sednbsp;ut contingit in pueris,qui etfi parentes fuos nouere,illisc5 blandiri, SC habere honossnbsp;rem didicerunt�non id tarnen agunt parentum caufa,neque quod illorum uoluntatinbsp;penitus uelint efle obtemperantes:fed ut per cultus illos,ac bl�ditias aliquid carumnbsp;return � parentibus confequantur,quas �tas ilia concupifeit, propter quam caufamnbsp;ttiam metu,SC minis co�reendi funt, ne afieeftionibus illis induefti, in praua fortaflenbsp;midiaincidant,SCmalis moribus imbuantur : Sic accidit lud�is, ut ilium fpiritumnbsp;Dei,quem ad Deum unum colendum,cognofcendumcg acceperant,non in amore acnbsp;ciperentjfed in metu,SC formidine; ideoc^ fpiritum cum feruitutis appellat Paulus,nbsp;Amare cnim uerc non poter ant Deum, quem idcirco amare pr�ieferebant, ut ea,nbsp;qu�magis amabant,aliena abDco,atque diuerfa,per eum coniequcrenturjSC in illisnbsp;ipfis expetendis ac potiundis,qu� amabant,ne grauius ruerent, proximume� f�penbsp;alliderent,poenis erant propofitis,minisc� cocrcendi.Fili] ergo illi Dei,fcd tanquamnbsp;pueri effigiem folum Dei inchoatam,ac rudern in feipfis defer entes, qui fi poftquamnbsp;uiri fadi eflent,SC animo,2C ftudqs patrem uoluifl�nt imitari,atc� illi penitus fe con^nbsp;formate,Sc traderc,ncque extra eum aliorumhacreditatem bonorum exalijs parentnbsp;tibus conftituiflent qu�rere,uerum SC integrum nomen filiorum fuilfent meriti,nbsp;Non enim puerili affedu quodam,fed ftabili,grauic� iudicio Deum patrem p^cogt;nbsp;luifl�nt.Et quoniam ad h�c fpcm,huncc� finem alebantur de principio ab iplo Deo,nbsp;atque inftituebantur,ftatim � primo filq uocari coepti funt, Atque ideo Pau^s con^nbsp;ditionem noftramab illorum conditionefeiungens,aitnos non ita accepiffe ipiri^nbsp;tum Dei,ut is nobis ueluti feruis ad timorem,formidinemc� fit, quemadmodum quinbsp;dem lud�is fuitfled ita accepifl�,ut ingenui, SC liberi in filios Dei adqptati patern�nbsp;una nomen necefl�tudinis,�C amorem,ac fanditatem earn,qu� ei nomini debeatur ,funbsp;fceperimus,atcp ut in his adoptionibus,qu� inter homines legibus fiunt,qui ex unonbsp;genere adoptatur in aliud genus,emancipatus � priore patre in alterius tranfit potenbsp;ftatem,nomcnc� nouum fei t,SC mor es,gentem facrae� commutat,fitlt;� totus eius pa#nbsp;tris,cui fe dederit adoptand�,SC ex eo iam dcpendet,bonorumlt;$ illius expedath�renbsp;ditatemtfic nos dimiflb patre m�do,genus Ad� reijcientes renuimus elTe animales,nbsp;illamc� corporeorum,SC terrenoT^ bonorum h�reditatem, qu� ab genere illo nobisnbsp;ueniebat,repudiamus, SC abqcimus, folac� eabona expe�lamus, qu� ex Deo, SC abnbsp;Deo pr omiffa nobis funt,Ita in nouam familiam,nouum nomen,nou�,SC �tern� h�nbsp;reditatis fpcm tradudi,ubi non amplius terr enijfed coeleftes,non in patrimonie cor#nbsp;ruptibili,fed in nunquam interituris bonis,fpe, SC defiderio infixifumus : turn ueronbsp;Deum nobis appellamus patrem,tum optimorum filiorum charitate SC ftudio erganbsp;ills acc�fi fvudus eos pietatis noftr� iam in hac uita capere incipimus^qui tali par�te

, lib� II� COMMENT� lAC� SADOLETI digni funt.Nam hoe primum amove,amp; fpiritii altiores ef�cimur, �C � communibusnbsp;iftis humanis ftudqs,�d appctnionibus in c�lum longe emtnemus, pacatic� �i. beatinbsp;nihil intra nos fentientes,quod inteftin� illi l�titi� off�ciat,h�remus c�tenti in ipfonbsp;complexu omnipotentis Dei.Ille uero in fuo fando fpiritu nobifcum lemper eft, 8^nbsp;fefe nobis demonftrat,regnum^ c�li in animis repr�i�ntat noftris.Qiiod ipfemet innbsp;Luca teftatus dominus eft,iam intra nos 8)C in hac uita eftc,in qua quidem ftatus no^nbsp;ftri beatitudine,in quo animi gaudio conuerft ad Deum creatorem noftrum, amp; pa^:nbsp;triam illius indulgetiam erga nos,ueritatemc� eius bonorum,ac admirabilem frudflnbsp;illorum,in nobis intelligentes,clamamus amoris uoce, atc� cordis, O' pater, pater,�nbsp;neve patrium erga nos animum,atq; amorem gerens.Et quidnam eft pr�terea, quod

re debeamus�rgo is fpiritus,qui nos inhunc fenfum rapit,qui ponere nos reliquas mundi curas,0i iperare in folo Deo iubet,qui bona illius nobis indicat,atc� impertit,nbsp;qui beatos 06 comentos iam in hac uita facit, idem ille ipfe ipiritus Dei fandus, quinbsp;�Pgnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;praebet fpirituinoftroindubitatum,atcp certum,quod fti

mus nlij Dei,quando ab illo patre noftro fic tra(ftamur,ut amantius,indulgentius,lii� beralius t^aamp;rniequeamus,cuius quidem fpiritus diuini teftimonium ipiritus no^nbsp;lter,qui illi eft c5iundus,amp; adhgrens lie accipit,ut fefe gerat pro filio Dei,cuius tan^nbsp;Um erga fe experitur indulgentiam,ut prg bonis animi,qu� eiQ illo poflidet,mund�,nbsp;Ct mundi bona,qu�cuncp lingua n�cupare,aut fibi poteft cogitatio depinger e,tan^nbsp;c�num omnia ducat,8lt; in uno ipfo Deo etiam nunc hie uiuens,Slt; terrenis affedioninbsp;bus etiam nunc pulfatus,conftituat fummam omnis felicitatis fu� : qui ft perfuafusnbsp;eft,habetc^ explorat� fe filium Dei eire,tanti fide teftimonij, Sd tot donis teftimoniSnbsp;comprob�tibus addudus,eidem tefti profedo credet,ie cum filius fit, haerede quoc^nbsp;Dei fore,atm eorum bonorum h�redem,quorum hgreditatem maiorem fuum fratrenbsp;Chriftmn iam adijfl� crediderit:quae nimirum bona ea funt, ut furredurus homo tonbsp;tus � mortuis 8lt; futurus deinceps fit immortalis,idemc^ in coelum aicenfurus, 2lt; adnbsp;d�xteram Dei fit confeflurus : ubi enim caput, ibi corpus manere eft necefle pro#nbsp;pinquum fimiliter,amp;^ adiundum Deo,non quidem pari dignitatis �qualitate,fed innbsp;capitis fui maieftate�Porr� autem caput noftrum eft Chriftus.Credet ergo Sd confi#nbsp;detcertofpiritusnofterfeitah�redemforeDei,utfitcoh�res iesv Chrifti�

Siqui'dem una patimur uti una amp; glorificemur� Reputo enim quod no dign�funi�rumn� pr�fentis feculi,ad earn gloriam,qu� debet reue#nbsp;lari in nos�

s I Q_v 1 D E M,inquit,noftr�fideiprofeirioeft,uellepatic�Chrifto,utadeand� cum Chrifto gloriam etiam una prouehamur,ac ne nos perturber mentio patiendi,nbsp;foeratamif:^ illam tot bonorum l�titiam incommodoi^t coniundione diminuat,fubiunbsp;git ftatim iapienter 8C proiiide,reputare ie,hoc eft fubducere rationem,2lt; facere fumnbsp;mam,quemadmodS facere loliti funt,qui calculos,2lt; num�ros in fummas colligunt,nbsp;quod eft perp�dere ex utra�^ parte,0i �ftimare.Quid eft aut�,quod reputett' nempenbsp;hoc,qu�d omnes huiufte feculi molefti�,omnes �rumn�,incomoda omnia, qu� c�nbsp;Chrifto � nobis fubeantur,n� funt idonea ad tant� promerend�, quantum illis incdnbsp;mo�hs pr�mium propofittim eftjquandoquidem colleda, amp; coaceruata in unum, �nbsp;ip cotentionem futura� glori� deducantur,illius longe magnitudine,amp; felicitate fintnbsp;inferiora.Qiiod idem ipie alio loco, Quod n�cnos coterit excedens leuitate,inquit,nbsp;acternam excedentem grauitate gloriam compar�t nobis non cogitantibus ea, quaenbsp;uidentur,fed qu� non uidentur:atc� hoc eft fpe attoUere animum,0^ diminuere eadcnbsp;opera laborem,Quiduero,num patimur omnes cum christo quiinhanefidenbsp;uenimusCpatimur enimuero,qui ft etiam non in uinculis,6^ plagis, �C in omni corponbsp;ris lacerpione,ac fupplicio Christi fidem conftanter profitemur, nec^ in cru#nbsp;cem tollimur,ficut ille fuit fublatus,eo ipfo tarnen,quod �d ad ifta parati animo,fi ac#nbsp;cidat,fumus,^ in medijs mundi cupiditatibus, ateg curis fuftinemus quotidie prae^nbsp;lia pertentantium nos �C dolorum,2lt; uoluptatum,atq � cogitatione Dei tranfduccjf

ad fc nitcntiunijhis^ quoad licit� eft,obfiftimus,�lt; repugnamus,gcn'mus i'p�quoc� crucem noftram,Slt; abnegantes nofmetipfos, noftrumcj genus priflinum, eontendis:nbsp;mus,00 adnitimur,ut efbciamur fill} Dei.Et quoniam longo iam proceflii fpiritu ue^nbsp;hementer extulit Paulus,eumci; habere teflimonium fpiritus fancti, quod filius Deinbsp;fit,diireruit,uitam^ ex eo pendere uno,ggt;d bonorum Dei h�reditat�,futuramc� glo^nbsp;riarn paratam illi effe dixit.Corpus autem Slt; carnem intotum abiecifle uifus eft, nenbsp;qui forte fufpicetur nihil iftam partem apud Deum honoris habituram efl�, net^ adnbsp;immortalitatem afpirare earn pofl�,ob hancc� caufam nee tantum futur� illi gloriacnbsp;fortafl� deferatur, quantum opus eft, corporis commoda minus eontcmnanturgt;nbsp;ueluti qu�d inique,atc^ iniuria his pr�fentibus priuetur bonis,fi id in pofterumfru:�nbsp;�us nullos coeleftium illorurn bonorum eft percepturum,reuertitur Paulus ad connbsp;firmandum,corpus quoep noftrum nobifcum una futurum immortale, 8lt; bonorumnbsp;eorundem cum fpiritu particeps,implicate ille quidem,8lt; contorte:fed tarnen ut ac:#nbsp;curate, QC fubtiliter intuentibus, hic Pauli in hoe loco intelligatur efle fenius, nuncnbsp;cius audiamus uerba�

Vehemensenim expedlatio creatur� reuelationem filiorum Dei expe# �tat.Nam uanitati creatura fubie�fa fuiijnon ipontegt; fed propter eurrij quinbsp;fubiecit in fpe, qu �d Sc ipfa creatura liberabitur � feruitute corruptionis innbsp;libertatem glori� filiorum Dei�

V E H E M E N s expedatio creatur�,inquit,hoc uocabulum K7i�ns,quod nos c� terorum opinionemlecuti creaturam tranftulimus,melius noftro iudicio conuerte^nbsp;remus fabricarn,habernus quidem uerbum uerbo par codere,quod eft Gr�ce X7if�(/,nbsp;idc� in corporels potiff�mum naturis, amp; rebus ufurpamus : fed quoniam uocabii�a,nbsp;qua� ex eo uerbo ducuntur, ut conditio, ut conditura, inciderent in ali�nes fenius,nbsp;mentemc�legentis obturbarent,conditionis loco fabrication� proferimus,cuius uernbsp;bi uis cognata tarnen eft priori uocabulo,atc^ propinqua.Igitur his,ut dico,nominii:nbsp;bus ad corporum naturam utimur, quibus creatio ut longe communier eft, fie fer�nbsp;etiam eft fpiritualior,Create enim animas Deum rede dicimus,c�dere,aut fabricarinbsp;non ita dicimus.Sed qu�d xtIots in hoc loco pro omni eo quod fabricat� � Deo eft,nbsp;hoc eft pro coelo, terra, elementiscj; accipienda fit, quorum una cum gloria filiorumnbsp;Dei fit facienda nouatio,quando ifta propter hominem effeda. Si fabricata, hominisnbsp;ipfa quoc^ conditionem in utranq partem fequuntur,ut Si laborante co laborent,nbsp;pacato quietura fint,multa hic Si praeclara dic�tur � fandis uiris,quaf� nos ut adhornbsp;tentur acuendas efl� nobis uires animi,ut fortius certemus,quibus non pro nobis fonbsp;lum,fed tanquam pro aris ac focis fit etiam decertandum, Siquidem in illam perpcs:nbsp;tuam gloriam per paticntiam,tolerationemc5 certaminum poftea introdudi, S� tersnbsp;ram peccatoprimi hominis exccrationi traditam,�i coelos fenio,labori^ deftinatos,nbsp;de quibus fcriptum eft, qu�d omnes tanquam ueftimentumueterafcentjSificut aminbsp;dus mutabuntur,in nouam,6i perpetuam pulchritudinem nobifcum fimul reftitucisnbsp;mus.Sed ego in earn mentem incline potius,ut de fabrica corporis noftri intclligenssnbsp;dum putcm.Nam Si c�li ant�peccatum Adae currere circumeirca,�i fe uoluere in*nbsp;ftituerunt. Si feracitas terr�, ac c�terarum rerum opportunitas non tam fibi, quamnbsp;nobis in laborem eft ucrTa.Atc� ut ea etiam ita f� habeat, nee enim inficiamur, ne nosnbsp;quidem,quin cunda in feculorum fini, �d in aduentu magni Dei nobifcum un� no^nbsp;uanda,�d jn potiorem ftatum commutanda f�ntttamcn argumenta futur� immortalnbsp;iitatis noftr� magis ex nobifmetipfis,�d ns,qua: in nobis experimur,2lt; fentimus,dunbsp;cenda funt,qu�m ex alienis,ac longe difl�tis rebus� Ita^ 2^ hoc uocabulo Marcus� innbsp;Euangelio pro hominis tantum conditionc,Sdcreationeufuseft,qu� lESvs difeinbsp;pulis pr�cipit in illo,ut euntes in mund� omnem,pr�dicent Euangelium omni cr�anbsp;tur�,quod eftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo illud quoc^ apparet Sd exiftit,qu� nobis maxi^

me aduerlaria lunt ad uidoriam,palmamc� contendentibus,Sd qu� inuincibilem dentur habere uim impediendi,at(5 obftandi,pofl� ea n� diff�ciliter � nobis fupera�',nbsp;� qwan

quando nobifcum ipfa quocp ad eand� glon'am immortalitatis afpirant,S�c igitur fe habet uerborumiftorum intelled�us.Vehemens enim expedtatto creatiir�, hoc eftnbsp;fabric�j�� illius in nobis partis,qu� condita corporea eft,ipfa quoq: cxpedtatqit acgt;nbsp;cipiat reuelationetn filiorutn Dei,ut particeps etiam ipfa fit,ut candem immortalita^'nbsp;tern communicet.Eft enimnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;compofitum uerbum ab expedando, Sd ca^=

piendo,quod eft quafi hiare expedando,ut accipiat.Reuelationem autcm, quoniam arcanum confilium Dei de electis fuis in illo extremo iudicij die omnibus reuelabilt;=nbsp;tur,8d tunc pal^m in medium omnia proferentur, Atc� hoc uerbo fic pofit� ab A ponbsp;ftolo elficxpedari � corpore noftro eandem immortalitatem,cuius quidem expeda:*nbsp;tionis ratio communior ilia fit,qu�d nihil eft efFedum, 8d in natura conditum, quinnbsp;etiam fi non ratione,2d confilio, at tacito tarnen defiderio ad melius fempcr fpectet,nbsp;6d moueatur.Verum cum altera ftatim exiftat qu�ftio, qu� poff�t corpus immortajsnbsp;litatem appetere,quod ad ea omnia potius propenfum,pr�cepscp fit,qu� funt pcni^nbsp;tus contraria immortalitati, ut eft tedus Apoftolus, Qi. munitus, omnia fubito cir^nbsp;cumfpedans,2d prouidens,occurrit � ueftigio qu�rcntibus,2d anteuenit,dices iftamnbsp;ipfam fabricam partis fenfibilis in nobis,corpus,carnemc^ uidelicet, non fponte fiianbsp;fubiedam fuiff� uanitati,fed propter eius crimen,qui illam fubiecir, hoc eft propternbsp;Ada: crimen,qui obedientem illam primo rationi, 2d ex ca immortalitatem haurirenbsp;in Ce paratam,fuo peccato,2d uitio deiecit ad corruptionem.Nam uaniratem hoc loconbsp;Apoftolus, uanacarnisdefideria,6dcupiditates inaneis uocat, qu�frudum morte,nbsp;6d corruptionem afferunt,quas alibi cupiditates nominat decepttonis, qu� quidemnbsp;eff�iciunt,ut uanos filtos hominum, mendaces filios hominum appcllet feriptura, 2dnbsp;in imagine non in ueritate tranfire hominem confirmer. Etenim fimul ut caro, quxnbsp;nullum fuum habet ordinis,nec rationis lumen,ab ilia in primo p�tre noftro eu men^nbsp;te,Sd ratione concordia diuulfa eft,necp quod cuperet,cuiufiTiodi id efl�t,cogno{cerenbsp;amplius ipfa potuit,nec� in eo ipfo quod cupiebat,modum fibi,2d finem conftitucrenbsp;fuit apta, Sed etf� uanitati,ac corruptioni ex eo, animalis homo addidus fuit,reti#!nbsp;nuit tarnen f�bi fpem,2d illud infitum,atc� occultum natura: def�derium non abiecit,nbsp;f�fe cum filqs Dei in priftinam aliquando nobilitatem, 2d ueterem gratiam redinte;�nbsp;grandum efl�,uel eo etiam maiorem,qu�d tune in ipi� Adam in ancipiti, 2d lubriconbsp;pofitus poterat 2d ftare perpetu�,fi decreuifl�t, 2d cadere,fi hoc ei magis collibuiftct.nbsp;Pofthac uero fi fuerit redintegratus ac repof�tus,2d maiorem multo, 2d in perpetuunbsp;ftabilemgloriam eft adepturus.Ab Omni enim turn penitus feruitute corruptionisnbsp;liberabitur:id eft,ab ea terrenarum cupiditatum feruitute,qu� ilium conftridum tranbsp;dit corruptioni atc� morti,quibus etiam in Apoftolo uerbis iudicatur de fabrica cornbsp;poris noftri fuifl� didum.Non enim c�lum,nelt;� terra huiufmodi corruptionis fers�nbsp;uituti fie fubieda eft.uindicabitur igitur corpus noftrum � i�ruitute corruptionis,nbsp;2d inlibertatem glori� f�liorum Dei liberabitur.Erit enim hominis animalis libera^nbsp;tio,accenio eius liberationis,quam ut fpiritualis,2d filius Dei, regeneratus uidelicetnbsp;ex Deo,�d natus homo confequetur,qu� tune quidem fuerit libera 2d fecura gloria,nbsp;cum extra belli pcriculum,�dhuiufce uit� lapfus, in exurredione corporumpro^nbsp;pria 8d perp�tua polRdebitur,

Nouimus enim quod omnis creatio confufpirat, 8d congemifeit ufque ad pr�fens : neque ea folum, fed�dipfi primitias fpiritus habentes, �d nosnbsp;ipl� in nobis ipf�s fufpiramus, qui adoptionem in filios expedamus redemnbsp;ptionem corporis noftri.

OMNis creatio uelfabricatio in hoc loco, 2d in unoquocphominetotus homo, 2d in uniuerfo tempore totum genus humanum intelligitur, quorum utrunc� feirenbsp;f�,2d nofl� affirm�t Paulus,gemere un� �d fufpirare huius inueniend� immortalita^nbsp;tis defiderio, Ac natura quidem res fei� ita habet,ut quod Paulus alio loco,Sufpira�=nbsp;inus,inquit,2d affedamus,nolentes quidem exui,fed fuperindui,ut abforbeatur mornbsp;talitas � uita,quoniam fie fadi,atlt;5 conflati ex anima,�d corpore in un� rem fuimus,nbsp;totum

totum hoc quod fumus,dih'gamus in nobis ipfis,amp;^ incolumcjac faluum totum cfle cupiamus.Net� eric quiiquam pertentans animum fuum,0d omneis occultos icnfusnbsp;mentis fu� cogitatione peragrans,quin in femetipfo intelligat ferri nos amore^amp;ftunbsp;dio conferuandi nos ipfos,atcp ita conferuandi, ut nec partis in nobis, nec temporisnbsp;iaduram aliquam libenter admittamus.Sumus quidem eo animo, fi qui bene. Sc re^^nbsp;de fuimus inftituti,ut fi alterutrum perdendum lit,corporis pati,quam anim� dewinbsp;mentum pr�optemus,Verum enimuero non eft plena,neqj integra animi noftrinbsp;folatio:fi tarnen amiffio corporis facienda fit,hoc defiderium adipifcendae 00 fruend�nbsp;immortalitatiSjita in unoquoc^ homine infitum eft,ut nei^ obliuione,nec contrarionbsp;fludiOjaut ratione unquam ulla poffit auellt,quod in alijs rebus,quas inanitcv,0c te^�nbsp;mere cupimus,nec poiftimus ullo modo adipilci,facile eft prouidere ratione, ne cu#nbsp;piamus aduerfus quidem totam hominis immortalitatem, quominus ea optetur. Sinbsp;anheletur,non uis,non fuafio,non confilium ullum,non temporis longinquitas, nonnbsp;ftudiorum diuerfitas poteft,non denicp i atio,non cuiuiquam authoritas obftare. Sinbsp;prohibere.Qtiod ftudiiim fi innatum nobis ufcp eo eft natura, ut nequeat dcponi,nbsp;ne illud quidem fimile,aut affine ueri cft,fruftra id in nobis,Si nequicquam ab eademnbsp;natura fuiff� infitum. Ad h�c accedit ratio longe for tior,quae Paulo,SC nobis in DeSnbsp;rite credentibus huius eiuidem rci ftientiam corroborer, quod omnes, qui Deumnbsp;quoquo modo cognorunt, Si ab eofunt uelinfpirationibusSinuntijs �c�lomiGnbsp;fis,uel Moyfis lege inftrudi,atcg edodi,cundi in hanc fpem terr� mandati, Si in fei=nbsp;pulchris conditi fuerunt,tanquam dcnuo reuiduri, necp amplius poftea in mortemnbsp;e fient recafuri,fuerit licet Saducaeorumfadio qu�dam apud Hebraeos, qu� fuftulcisnbsp;ritrefurredionem, Si Paulum de eadem re Athcnis difl�rere incipientem philolo^nbsp;phia irriferit,fintc^ etiam nunc quampiurimi,qui corpori uni excolendo, Si iaturan?nbsp;do negleda fide immortalitatis adhibeant curamjtamen aliud in iftis lingua, atc� monbsp;res,aliud mens ipfa intus,fi confulatur,exclamat,praeiertim fi ea aliquo pado facra^=nbsp;rum rerum,Si rationum uel folis auditionibus fuerit imbuta. Eft enim in lob, eft innbsp;prophetiSjSi denic� pene in omni fcriptur� contextu, de furredione futura corpo^nbsp;rumanimaduertere.Horumporro pr�dicatio. Si expedatio aliorum,finon uana,nbsp;fed uera eft, ut qu� � fumma Dei ueritate profeda. Si infpirata fit, fcire iam poteftnbsp;Paulus,6i cum Paulo omnes qui Deo fidem habemus,cundum hominum genus innbsp;hac fpe fuifle con uptioni,Si morti ad tempus addidum,ut extremo in tempore cosnbsp;furgat ad uitam,nec mortem poftea amplius unquam oppetat� Nam aut qui hoc exnbsp;Deo perceptum habuerunt,certi fpei fu�,Si furredionis,intelligentescj5 quid fpera^nbsp;rcnt,tantilper natur�,8i morti conceflere,aut fi a tanto dodore non fuerunt moniti,nbsp;nullamc^ huiufce fpei curam,nec cogitationem in animis fuis uolutauerunt : occuls:nbsp;turn tarnen natur�,Si mutum immortalitatis defiderium abdicate a fe non potuere.nbsp;Qiiare genus omne humanum,Si quod mortuum eft iam diu,Si quod uiuit, fufpiratnbsp;uniuerlum,Sianhelat ad hanc immortalitatem, eam^ ad totius integram hominis,nbsp;non alicuius cert� in homine par tis,ut Si totum genus. Si homo totus ad incorru^nbsp;ptionem,Si uitam recuperandam contendat.Et quoniam de animo erat perfuafibi^nbsp;lius,de corpore magis ambiguum,alio etiam ualidiore inter uiuos utitur argumentnbsp;to,quo Si animus ipfe corpori,0i teftimonium fpiritus fandi huicde corpore fpeinbsp;fubuenit,amp;i aftipulatur.Non folum,inquit,h�c communis eft totius human� fabricnbsp;c�,creationiscp expedatio,rcuiuifcendum denuo efle, �i immortalem deinceps ui#nbsp;tarn agendum:fed Si illi qui fpiritus primitias habuerunt,quod eft intelligendum denbsp;patriarchis,8i prophetis,in quibus prim� c�pit operari fpiritus fandus,0i nos ipfi,nbsp;in quibus idem fpiritus afliduum fibi iam domicilium conftituit, qui non primitiasnbsp;tantum,fed integram mefl�m fpiritus fandi pofledimus,quibus ille no folum flatu,nbsp;fed namina,8i lumine amorem,0i cognitionem fumm� ueritatis infudit, gi qui ado^nbsp;mionem in filios Dei iam ex parte nadi,plenior� etiam pofthac. Si iiluftriore eiufdenbsp;Deihacreditatemexpedamus,Hoc enim fibiuelle iamdiximusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quafi

cxpedare interim accipiendomos inquam,qui plenitudincm fpiritus ex Deo h�ufig mus,quem habemus intus omnis nobis ueritatis certiflSmum Si fponfore. Si teftem,nbsp;Q 2 fufpi

fufpiratnus item ipfi,0i expedamus redemptionem corporum noftroriim,quod no� faceremus,fi h�c noftri pars,non ad obtinendam perpetuitatem, ipfa quoq? nata, h�nbsp;flacp exifteret, Ac nequis hoc tantum dicat fperare efl�jfpe autem noftra falli, de;�nbsp;cipi nos pofle,r�fut�t ftatim,fic inquiens:

Spe eni'm feruati fumus : fpes autem cum ccrnitur, non eft fpes. Quod enim cernit quis,quid etiam Iperat�quod ft quod no cernimus, fperamus,nbsp;per patientiam expedamus*

E A SEES, inquit, qu� de pr�terito pignus maximum nobis dedit, non ie efl� fallacem,ut per quam fpem, falutem fumus adepti. Nam � primo cum credidimusnbsp;Deo per iesvm christvm,2lt; fpes noftras � mundo auferentes, in illonbsp;omnes collocauimus,amp; fiximus,ftatimmercedem fpei noftr� accepimus falutemnonbsp;ftram. A' feruitute enim iniquitatis 5i. mortis, ad uitam, �C iuftitiam Dei fuimusnbsp;translatijin genusc�,8lt; nomen filiorum Dei uenimus.llla igitur fpcs,que nos,ut alternbsp;ait Apoftolus,Pauli confors,atque collega,regenerauit in fpem uiuam, tantum cp nonbsp;bis bonorum cum promitteret,plus etiam dedit,ut qu� dignitatem human� nobii�nbsp;Iitatis,quam omni uitio, amp; culpa contaminati homines amiierant, cum ie reftitutu#=nbsp;ram illis polliceretur,ultro Deos ipfos,8gt;d Dei filios effecit.Illa inquam fpes, de futu;�nbsp;ro nos profecflo non fallet,iam tot rebus, argumcntis nobis explorata, �C pei ipe;'nbsp;da.Sicuti non fefellit ne tunc quidem,cum ad earn nullo adhuc certo obfide illius firnbsp;tnitatis indudi acceff�mus.At nunc pofteaquam per earn noftr� illuftrat� mentes,nbsp;S� cognita omnis ueritas,commerciumc� cum Deo, amp; cum fpiritu fando falutis, gZnbsp;beatitudinis noftr� nobis initum eft, quid eft uel quod minimum dubitemus, quinnbsp;hanc quoqueimmortalitatemintegri hominis ex corpore, animoc� conflati,quamnbsp;pollicetur nobis,fit pr�ftaturac'modo patientcr,amp;: cum tolerantia expedemus,quodnbsp;eft proprium eorum,qui in Deo,0lt;: fide Dei firmiter h�rentes, folantur fpe ilia expenbsp;dationemfuam.Nanque amp; qui expedant patienter,amp; qui impatientes funt, omnesnbsp;quidem in uitam perpetuam cum corpore fi'mul funt refufcitandi. Scd iilam fol� im;�nbsp;mortalitatem,amp;^ ueram uitam lentit Apoftolus, qu� eledis Dei futura eft. Hi enimnbsp;immortalem uere uitam:qui autem � Deo damnati,8lt;^ repudiati fuerint,mortcm poifnbsp;tius immortalem funt inuenturi. Spes igitur, 06 in fperando atque expedando pa;�nbsp;tientia, ftifcipienda nobis eft, quando nec fpes quidem amplius eflet, ft quod fpera;�nbsp;mus,id iam teneremus,Atque ut animaduertas altitudinem Pauli fenibrum,�lt;: qu�^nbsp;obrem hanc fpei difputationcm interpofuerit,perfpice tute, amp; cum animo tuo confinbsp;dera,ut intelligas non effe locum calumniantibus ad hanc infirmandam fpem, cuiusnbsp;probationem in hac uita,non modo confequi, uerum nec defiderare quidem poflir;�nbsp;mus.Si quis enim contradicat,00 afferat fperare nos uana,0i^ expec'tatione noftra de;�nbsp;cipi,nempe id ita dicat,quoniam utru fpes ifta uera fit,an nefalfa, in hac uita cupiatnbsp;cxperiri,argumenta^ ueritatis de hac fpe ex his,qu� hic apparent,^ cernuntur, dunbsp;cenda eife conftituat. At hoc nihil eft,quod minus optari pofli't. Cupias enim una,finbsp;iftud cupias,amp;^ uiuere,8lt;^ mortuus efle,Dum enim in hac uita fumus, in �nigmate fitnbsp;*nus,amp; tanquam in imagine,ac fimulacro ambulamus,cudacp f�licitas, 2lt; beatitudenbsp;noftra fpe futur� uit� continetur.Qiiid ergo optes huiufee fpei fenfibile argumen��nbsp;turn,cum ft hoc obtineas,quod optas,amplius ipfe fenfibilis non fis c' Itacp fpem qui;�nbsp;demiftam contemnere,2lt;poftmittere,atcpadexplendos fenfus totum conferretenbsp;poflis. Argumentari autemjeontra cam ex his,qu� cernuntur, aut teftimonium fla�*nbsp;gitare certum, quod iilam tibi ex ienfibus confirmer, nullo modo poflis, quin con;�nbsp;tinuo repugnantia dicas,0C id quod affirmas,fimul etiam inficiere. Ac quemadmo;�nbsp;dum fi quis marinos fludus iblidam terrain cupiat el��, ita tamen,uti fludus nihi!o�=nbsp;minus fint, ipi�c^ ab illo nauigandi motu, �d geftatione non dei�ratur, ishuius fuinbsp;optati nullam ftabilem �d conftantem habeat rationem, led fibimetipfi contrarius,nbsp;jBircpugnansf�t�ficquifutur�uit�ipem ex his qu� fenfibilia funt,uolunt com�^nbsp;proba

probari, hi 2lt;fentire fimul, nbsp;non fentii e quod defiderant, uolunt: Qtiando ab omni

fenfu humano ifto uideiicet, mortaii aut fpem, aut te abefl� necel�� eft, fi fis hu^ iufce fpei fenfum aliquem percepturus. Ilia igitur tibi argumenta ipei noftr� f�demnbsp;faeiant, qu� ex eadem fpe duda funt: quam cum uideamus in eis rebus, quas in hacnbsp;uita pofllimus experiri,promifsionis fua� fidem nobis pr3�ftitifl�,qu�d reuocauit nosnbsp;a peccati morte,�� in iuftiti� uit� infinuauit, exc� aduerfarqs Dei, amp; hoftibus eft�citnbsp;eius f�lios : cum, inquam, uideamus fpem noftram in Deum tot nobis �6 tam pr�cla�:nbsp;ra promifla expleuil��,eandem cert� confidamus ea,qu� adhuc fuperfunt,qu� in altenbsp;ram uitam referuata nobis funt, etiam expleturam, cum horum pr�fertim, qu� iamnbsp;potiti fumusqlfa qu� expedamus,quaf� comitatus quidam, �� appendices efl� intebnbsp;ligantur� t V m i v l i v s. Proh Dei immortalis fidem mi frater, inquit, quidnbsp;eft nobis de hoc homine dicendum�utr um eum ex humano,an ex c�lefti magis ordi^nbsp;neftatuamusc� qui tantos curfus cogitationum, tanta inuolucra diuinorum confilio^�nbsp;rum in tam paucis uerbis conftringat, �i alliget, �� cum breue fpatium progrefftisnbsp;uideatur,c�lum, �� terras, �� maria peragraiic�quot; �^iod porr � pelagus dodrin�, qu�nbsp;liis inaudita c�leftis fapienti� non in his uerbis indita,�lt;: imprefl� eft C oftendit penenbsp;digito nos efl� filios Dei, telles aduocat omnifide dignifsimos ; quippe illos ipfos,nbsp;qui plan� nofeunt, intelliguntc� ueritatem, fpiritus duos uidelicet, amp; �lum Dei, quinbsp;eft ipfa ueritas,8� noftrum,quatenus cum iilo copulatus eft,hoc eftcum ucritate^Deinbsp;h�rens atque coniundus� Atque in tantam nobilitatem, gloriamcp fublatos, geren^snbsp;tes�p Dei cognationem, atque nomen, reuocat nos deinde ad refpiciendam condition:nbsp;nem huius uit�,qu� addida f�t laboribus,incommodisc� perferundis, in quibus nosnbsp;uerfari �quo animo debeamus, glt; ad exemplum, ac imitationem CHRISTI lefunbsp;�rumnas, 86 dolores hic libenter pati, ut cum illo quoque un� eandem poftea glo^nbsp;riam adipifcamur.Tum deinde conuerfus ad demonftrandam conditionemnoftri cornbsp;poris, quod fragilitati, S� morti uideatur reiidum, immortale illud quoque fore con^=nbsp;firmat, 06 in tempore reuelationis glori� filiorum Dei,etiam ipfum ad uitam perpe^nbsp;tuam reftituendum elle dicif, atque in una re utranc^ rem expedit, 2� ut nos futurosnbsp;ex Omni parte oft�dat immortales,�6 ut animum augeat,fiduciamlt;� corroborct,poflenbsp;nos corporis 8t carnis cupiditates uincere, cum ifta quoque pars noftri ineiufdemnbsp;expedatione,ac def�derio fpei nobifeum, �6 cum ipiritu noftro conf�ntiat� Non enimnbsp;pero-raues efl� aduerfarios, inter quos de fumma rei conuenirc eft licitum� Atque adnbsp;hanc corporis probandam immortalitatcm,huiufcetg immortalitatis fpem, non exnbsp;his rebus, qu� cernuntur, confirmandam, cum id fieii nulla ratione pofsit, fed ex eas^nbsp;dem fpe adminiculandam,ut fpes fpei teftimonio, S� certo docurnento f�t, parscg iamnbsp;adepta expedat� partis faciat fidem, tot, 2� tam denfa aliud in alio intexit argumentnbsp;ta,ut aflequi hominis pen� lenfum cogitatione noftra nequeamus, Ac uideo equidemnbsp;aliter h�c uerba ab alijs exponi.Sed ego facile iufcipio rationem iftam tuam, cr�ationsnbsp;neme�, ucl fabricam potius, ut tu uis, ac rede quidem, mihi ut uidetur, de ipfo tan^nbsp;turn homine intelligo,qu� is corporeus,S� fenfibilis eft, quam noftri quoque partemnbsp;ad immortalitatem fufpirare nobifcum,afFirmanti Paulo credo, quippe qu� fi nonnbsp;aperta uoluntate,at communi def�derio natur� ad melius ipfa etiam moueatur,uete^nbsp;rume^ prophetarum, �6 fandorum hominum didis atc� feriptis, ac pr�fertim Apo#nbsp;ftolis, �6 pr�conibus fummi Dei fidem de hac re indubitatam habeo� Verum illudnbsp;tarnen qu�ro de ipfa carne fcilicet, dcc^ tota corporis natura, qui non f�t contraria,�6nbsp;l�mper inimica rationi, cum ad extremum ulque fpiritum nunquamea turbarepai=nbsp;cem animi,neque gerere bellum aduerfus rationem defiftat� qu�d f� maior aduocan^�nbsp;da eft authoritas,cur Paulus carnem concupiicere aduerfus fpiritum, cur idem illiusnbsp;fe non pofl� ftimulos,ac moleftias propulfare ab fefe dicit� Cur dominus illam infir#nbsp;mam appellauit � neque h�redem regni fieri pofl� f�pe teftatus eft Cur ilia in ter^nbsp;ram, 06 mortem nos femper trahit, cum ad c�lum, �6 ad uitam exurgere contendas�nbsp;musc�Qiia denies ilia ratione peruincit,ut maiorem multo hominum partem fuariimnbsp;uanifsimarum laqueis cupiditatum aftridam tencat, atque uindauijfinonhocma�nbsp;turn eft in eius natura proprium, ut opprim�t femper 2gt;6 fuo d�cor� fpoliet rationem^

Quod fi hoc iili natura uitium ineft, quo pado illud contrarium inefle porch, ut na^ tura appetat ctiam I'pfareuerti immortalise� v I T 1 v M,inquam,�uli carni ineft, fednbsp;non ut eft caro, nam fi hoc ita eflet, etiam antequam peccaflet Adam uitio infectanbsp;caro, ration! aduerfaria fuiflet, quod non erat ea tunc quidem, antequam ad efumnbsp;interdidi pomi, �d negledionem diuini praeceptifuit deuentum. At poftquam illonbsp;crimine corrupta ex priftina fua integritate decidit, ignoranti� continuo tenebrisnbsp;cooperta tota, �C ius quoddam, ac arbitrium fuarumlibere exequendarum appeti#nbsp;tionum fibi ftulte uindicans, eadem arrogantia nititur aduerfus mentem, qua mens,nbsp;�C ratio primo extulit fefeaduerlus Deum, Sed etft tab's effec'ta parentis noftri cri^nbsp;mine, propter primam illam culp� labern, in prauos fenfus, cupiditates^ eft con^nbsp;iedaeinfitum tarnen illud natur� defiderium nonpotuit eijccre, quin cuperet ipfanbsp;quoque particeps efle honoris. Atcg ut ex euidentibus in animo noftro faclis atquenbsp;exemplis, illud occultum in rebus qu� carent ratione, natur� confilium melius de^nbsp;prehendamus, uidifti ipfe profeefio, idep f�pius, homines uino, atque ebrietatt de^nbsp;ditos, qui cum in uno illo ftudio curas omnes fuas, temporat^ confirmant, id�jjfum^nbsp;mum bonuminuita elfe arbitrentur, nihilo tarnen minus tacitis interdum confos^nbsp;diuntur ftimulis,utin media ipiapotandi alacritate, ac l�titiaipfi fibi difpliceant,nbsp;acmodeftorum amp;ibbriorum hominum cupiant efle fimileseneque � uino tarnennbsp;propterea, crapulacp defiftunt, fed plenis poculis hilaritatem prouocantes, fentiuntnbsp;amarum quiddam in animo, quod fuauitatem illius l�titi� infufeet 8� imminuat.nbsp;Atque horum corrupta quidem uitio, 6� confuetudine ratio pergit in ipfum de#nbsp;decus, feep in eo magis quotidie,magisc� ingurgit�t, neque ea tarnen fine cura, Sinbsp;ftimulo, ac dolore tacito poteft confiftere, cum id quod ftudet. Si uult, fibi intelligatnbsp;efle exitiofum.Simile quiddam nunc in corpore,0i carne ipia cogita,inanimaduerfumnbsp;illi quidem. Si incognitum : fed nobis, qui lumine. Si ratione utimur, perfpicuum. Sinbsp;euidens. Illa enim corrupta, atque infeda prauitatis labe agit. Si contendit quidemnbsp;omnia, qu� Si fibi funt ad immortalitatem afpiranti. Si nobis,qui pacem, ac concor#nbsp;diam cuperemus, infefta, atque inimica � fed tarnen dolore quodam natur� necefl^nbsp;rio ipfa tangitur, nee inteftinum illud defiderium amittit,quin cupiatefle composnbsp;immortalitatis : quod quidem defiderium quoniam pro nobis eft, uitium autem car#nbsp;nis,ac pr�fens cius contaminat� ftudium amp; contra nos, Si contra ipfam carnem,pu#nbsp;gnemus forti animo. Si pr�liemur, tanquam in untuerfum uidores futuri, etiam finbsp;in aliqua parte aliquando uitio carnis uidi, peccato fuccumbamus. P R o B o ifta,nbsp;inquit luiius. Si rationem tuam accipio : fed quod reftare mihi etiam uidetur ad du#nbsp;bitandum, id ex te exquiro. Etenim fi ifta futur� furredionis in carne quoque. Sinbsp;corpore expedatio cognita lud�is fuit,hanccp eandem expedare. Si cognofeerenbsp;pr�cipuum prop� eft fidei noftr� myfterium,id^ imprimis Si alleuat laboremSinbsp;confirm�t animum, ut pugnare. Si niti. Si fperare uidoriam aduerfus carnis uitiumnbsp;debeamus, quid ita illi aut refiftere carnis uitqs �que ut nos,non potuerGt,qua de renbsp;fatis ante eft difputatum. Si didum, aut in eiufdem pene expedatione pr�mtj nonnbsp;eandem ipfi in Deum fidei uiam, Qi. rationem, quam iios, inftiterec' Quanquam egonbsp;ifta dum percundor, ad illud diuinum fidei noftr� myfterium, quod hefterna dienbsp;nobis patefadum eft,intuens,reperio ftatim horum, qu� percundor, diflblutionem*nbsp;Illi enim ficreftitutionemcorporum fperabant, ut ad eafdem iucunditates, eademe�nbsp;mundi commoda,qu�inhacuita faciebant maximi, redituros in altera fe confide#nbsp;rent, uxoresc� fuas. Si domicilia, Si agros recuperaturos. De qua illorum fpe, atquenbsp;opinione etfi non palam eft,neque diferte in Moyfis lege fcriptum: tarnen ex interro#nbsp;gatione Saduc�orum,qu�de fept�illis fratribus eandem uxorem deinceps ducen^nbsp;tibus,quid in refurredione corporum futurum efl�t,dominG illi i e s v H feifeitatinbsp;funt,qu� fuerit lud�orum mens,8lt; de futuris bonis expedatio,liquido poteft intelHnbsp;gi.Qiii igitur bona h�c corporea Si terrena tanti �ftimabant, ut frudum in illis per#nbsp;petuae utt� ponerent, non poterant ilia ne in hac quidem mortal! uita fic contemne#nbsp;re,ut mentes fuas ab illis ad Deum penitus auocantes facile refifterent carnis pr�bjS)nbsp;atc� oppugnationibus, id quod nos melius pofliimus, qui Si diuellimur in hac uitanbsp;ab omni

ab omni mnndi fpe,�� ii�cundttate propter Deum,amp; in futurum c�leftia, no terrena bona expedlamus.lta illi nec^ fidem inDeum eadem,necp parem Krmitatem animi adnbsp;re�ftendum carnis cupiditatibus inuenire potuere.Nunc lege tu,qu� fequuntur.

Similiter aut� amp; fpiriius coopitulatur infirmitatibus noftris. Hoc ipfum etenim, quod oraturi Deum fumus, quemadmodum oporteat, nefcimus,nbsp;Vcrum ipfe Ipiritus intercedit pro nobis gemitibus inenarrabilibus,

haec PAVLI fenfa unum poft aliud ipfius quidem more loquendi obfcu^ to, SC implicito, cum difficilia cognitu femper funt, turn diuulfa f�pe, �C interrupta,nbsp;ut uix coh�rere pofl� inter fe uideantur.Sed nobis non tarn ex. uerbis interdum eius,nbsp;qu^m ex fpiritu, SC mente facienda eft inter pretatio, ut in hoc loco. Quoniam enimnbsp;de tolerantia, quam in ilia fpe futur� glori� fuftinemus, fuerat iamftepius uerbumnbsp;faiftum,ut cam ipfam tolerantiam fortius conftantiusc^ teneamus, alio quotp fubfidionbsp;�C firmam�to nos inftrudos demonftrat fpiritu noftromet,qui uota, precesc� noftrasnbsp;ita dirigit crga Deum, ut nobis tuta, �C ialutaria poftulemus.Atque hoc mohftrato,nbsp;ad Deum deinde ipfum reuocat omnem noftramfacultatem, �C confiftendi,0C tolerannbsp;di. Q_uod ergo hie ait, fimiliter �C fpiritum opem ferre infirmitatibus noftris, in earnnbsp;rationem intelligamus efle didum, ut duplicem uim habeat. Nam quod ipiritus cu^:nbsp;ram fufeipit infirmitatum noftrarum, id eft, earum, qu� funt ex parte carnis, �C cora:nbsp;poris, cum paulo ante pofitam rationem comprobat, corpus eiuldem glori� fociumnbsp;fore nobifcum.Qii� enim alioquin tantam de eo curam fpiritus fufcipiat,ut SC redem^nbsp;ptionem illius fulpirandodefideret, SC in infirmitatibus, ac periculis ei opituleturt*nbsp;turn illud quoc^ efficit, ut hoc quoep fulti, munitic� fubfidio alacrius tolerantiam, S�nbsp;firmitatem refiftendi capiamus.Nam quod f�pe iam Paulus totum hominem in fefenbsp;alicui hominis parti coponit, SC tanquam de duobus in uno,SC eodem loquitur, nuncnbsp;hominem totum in fpiritu conftituens, ut qua dicit,Nos in nobis fufpiramus expe^^nbsp;dantes redemptionem corporis noftrimunc in corpore collocans,ut in hoc locOjSpi^�nbsp;ritus opitulatur infirmitatibus noftris, eft hoc quotidiano loquendi more ufitatum.nbsp;Spiritus igitur utrunc� facit, SC confirm�t nos ad perpetiendum, 8C ferendum, quansnbsp;doquidem nos per patientiam expedamus, SC fraternam de corpore fuicipit curam,nbsp;ut id ab errorum lapfionibus continendo in uiam, fpemcp inducat iure optand�, atc^nbsp;expedand� immortalitatis.At qui ipiritus f non enim de ifto mediocris eft difeepta#!nbsp;tio.Sed nos mift�s facientes controuerfias, quoniam id tantum proferre, SC eff�ri uo#nbsp;lumus,quod nobis fuppeditat,SCinfpirat Deus, dicamus noftrumh�c efl� fpiritum,nbsp;quatenus is tarnen ad Deum conuerfus eft, SC totus aptus, atque dependens ex eo,nbsp;quod facere ille non poteft,nifi cum fando fpiritu fit coniundus.Et fan� propria uq^nbsp;luntas noftra,SC ratio cum in Deo locata eft, i�lac^ fpedat diuina, �C immortalia, fpi^nbsp;ritus eft, SC eo nomine nuncupatur; qu� f� defledat ad mundum, atque carnem, itanbsp;caret fpiritus appellatione,SC nomine,ut rationis tarnen, uoluntatis�p retineat, f^ f�tnbsp;carnaliSj�C terrena ratio. Caro porro, SC fpiritus ufc� e� diuerfa inter fe, alien^ funt,nbsp;ut apte, propriecf? loquendo in unum nequeant coniungi. Ifta ip^^ igitur noftra rationbsp;copulata cum Deo, SC nihil plane uolens, quod Deus ipfe nolit, eft, qu� opem fertnbsp;infirmitatibus noftris. Nam SCcum auocat nos ab eis expetendis, qu� funt caduca,nbsp;�C corruptibilia,pulchriorac� multo,SC amabiliora ex Deo, qu� appetamus, propossnbsp;nit�nimirum ilia magnum momentum affert ad conftantiam anitni, atc� ad uirtutemnbsp;in rebus uarie mentem noftram labefadantibus, feruandam nobis, ac retinendam, �Cnbsp;plurimum ineoquoque nobis conducit, quod defiderantibus nobis orare Deum,nbsp;�C petere ab eo aliqua nominatim, qu� ipf� grata fint �C nobis falutaria, quoniam innbsp;hoc falli facile pofft.imus,atque adeof�penumero fallimur,ipfa ratio,qu� eft nonfan^nbsp;dus,fed fandificatus in nobis fpiritus,qui tarnen fine coniundione fpiritus fandi ta;�nbsp;lis efl� non poteft, intercedit pro nobis ad Deurn gemitibus inenarrabilibus. Atquenbsp;hoc unufquift� in fefe aliquando potuit experiri,ut cum ea optauerit, qu� f�bi puta^nbsp;ret utilia,rationemc� fecum in optando confentientemhabuerit,deinde ufu,euentuCgnbsp;edodusj

j28 lib* il comment, iac. sadoleti cdoctusjHa efl� perniciofa,uanac^ fen(�rit,couertat (� cl� gemttu ad fummum Deum,nbsp;ante ilium profti-atus,ac lachrymans prof�r�t �mul cum Pl�lmifl:a,Deduc me Do:�nbsp;mine in femitam mandator� tuorum,quia ipfam uolui.�d illud,Domine ante te omnenbsp;defiderium meum,amp;^ gemitus meus � te non eft abfc�ditus.Pr�fertim cum 5C fapien^nbsp;tifsimi Regis didum fit, Viam el��, qu� uideatur fiomini iufta, SC nouifsima tarnennbsp;illius tendere ad mortem.Et fimile item quiddam i E s v S Dominus focietat� regninbsp;qu�rentibus Zebed�i fil�js refponderit,nefcire eos, quid pet er ent. Ergo cum quid �nbsp;Deo nobis petitur nominatim,intenta quidem SC cupida cfl: uoluntas illius adipifcennbsp;dijfed fpii itus etfi ipfe quoc� in idem ftudium inclinans, tarnen extimefcens, ne fortenbsp;incidat in aliquam fraudem, pro commodo, ac falute damnum, periculum'ue refe^nbsp;rat,poftulatione ilia facfia,totam rem rurfiis permittit Deo,Si ilium ufurpat Domininbsp;noftri fermonem fic orantis;Pater fi fieri poteft, tranfeat �me calix ifte, uerum tarnennbsp;non quod ego uolo,fed quod tu.Sic enim orando,S^ deprecando Deum,quod quoti:�nbsp;die tarnen in oratione dominica facimus,cum ut fiat Dei uolutas, deprecamur,iuftio^nbsp;res ipfi,8lt; fandiores,9i ad fpem exoptat� glori� alacriores efficimur*

At qui fcrutatur corda,nofcit quod eft ftudium fpiritus, quoniam fecun dum Deum interceditpro fan�is*

DEVS qui fcrutatur corda, inquit, intelligit, quod eft ftudium fpiritus, quid fibi uelit,quid optet. Id enim nimiri� optat,ut obtineat nobis ab Deo ea qu� i�nda funt,nbsp;qu� illi placita, quae nobis falutaria, non qu� hac aut ilia cupiditate affetfti nomina:�nbsp;tim poftulamus. Pro Tandis autem hoc loco quadrat ad utrunque, fiue qu�d �ndasnbsp;res poftulat,�^ pro fis intercedit, fiue pro fandis etiam uiris, qui � Deo uocati in fan^nbsp;ditatem, �C in ea firmati diuino decreto funt, quo de genere fandorum, ac eledorumnbsp;continuofadurus uerba eft Paulus. Sed amp;: illud quocp attendendum ex hisuerbisnbsp;eft, quod de fpiritu noftro proxime intellexerit, SC non de fpiritu fando. Quod enimnbsp;ait,qu�d Deusfcrutans corda, noftit uoluntatem fpiritus, fatis declarat fedefpiri�nbsp;tus noftri uoluntate loqui, quam infuo fando fpiritu, ut nofcat Deus, non neceflenbsp;habet fcrutari corda noftra*

Nouimus autem, qu�d diligentibus Deum, omnia cooperanturinbo^ num bis,qui ftcundum propofitum uocati funt*

H A E c iam eft conftans,00 inuida ratio noftr� toleranti�, SC firmitatis,per quam quidem rationem omnia uertuntur nobis in bonum, quod ab omnipot�te Deo antenbsp;omnia fecula eledi,SC conftituti ad potiundam h�reditatem �tern� glori� un� cumnbsp;CHRISTO fuimus.Qiioniam,inquit, Deus feit ftudiumfpiritus noftri, qui nihilnbsp;nuit, nee poftulatab eo,nifi quod ipfi gratum, 8C fibi fit ad gratiam illam,quam ha^�nbsp;betapud Deum, conferuandam utile, quod eft amantis, �C uere diligentis Deum.nbsp;�ccirco bis, qui hoc modo diligunt, qui omnia fua bona ad Deum referunt, SC in eonbsp;uno conftituunt, quos propofuit Deus ante initia tempor um eff�cere fuos,SC in illisnbsp;collocar e gratiam,SC beneficentiam fuam.Hi enim funt,qui fe tot os conferunt,SC infi^nbsp;nuant in ipfum Deum,atcg in illo amore,SC in ilia fide perman�t,quod eft ex Dei pro�nbsp;polito ciTe uocatos.Sicut in alioloco: In Christo, inquit, i e s v h�reditatemnbsp;fortiti fumus,pr�finiti fecundum propofitum eius,qui omnia operatur.His inquam,nbsp;talibus omnia SC aduerf� mundi,8C profpera in bonum cooperantur,ardiuscp cundanbsp;conftringunt necefsitudin�,�C amicitiam initam illis c� Deo,ut diuelli ab eo SC abripinbsp;nullis periculis,necp terroribus,nulla externa ui,nulla,ut ipfe mox didurus eft,humanbsp;na aut angelica potentia queant.Atcp h�c quidem Pauli mens.Sednos SC illud addi�nbsp;jntis, non tantum rede fada, aut fortiter fufeepta propter Deum incommoda,fcd la�nbsp;pfus etiam ipfos,amp; peccata interdum corporis,his ad incrementum grati� proficere,nbsp;iSJon enim eripi hi Deo,femel ab eo conftituti,attp eledfiqui Dei nomen in frontibusnbsp;fuis feraot, fed tantum in feconcuti, SClabefadari aliquando pofTunt, ut uel occul�nbsp;ttitn aliquod in fe ipfis depreh�dapt uitium, quod minus antea animaduerterant, eic^nbsp;medeantur

mcdeantur,uel ut humilitatem animi in magnis Dei muneribus teneant, nec^ fe ad fuperbiam,�� inanem animi elationem patiantur attolli, uel etiam ut eafu illo admo^nbsp;niti,atc^ dodti ad minus confidendum fibijpfis, �� ad implorandum magis Deum re^nbsp;deant dilig�tiorcs. Ita enim amp;C Petro trina filtj Dei negatio plus humiiitatis in pofte#nbsp;rum, amp; amoris erga magiftrum fuum contulit :2lt; acerbitas Pauli, qua depopulaba#nbsp;tur C H R 1 s T I feruos, maius p�ft de c H R 1 s T o illius teftimonio pondus, QCnbsp;maiorem addidit authoritatemjeadem�p in illo efFecit, ut acriore animo deinde offer#nbsp;rct i� laboribus,refifteret periculis,omniac� ad Deum,8lt; proximu quac pertinebant,nbsp;ftudiofius obiret,qu� ueterem culpam apud Deum fuam nouis qu�m plurimis off�=nbsp;cqs poff�t delere at(� extinguere � Atcp horumnos duorum principum teftimonio,nbsp;cum innumerabilia aiia fe offerant,hic contenti erimus. At quid ita his uocatis Dei,nbsp;ac diuinac uoluntatis propoftto ad tantum decus eledis in bonum omnia cooperan#nbsp;tur,ut etiam qu� obeff� QC l�dere nata funt,reddantur iilts commoda,at(5 bonat�accinbsp;pe rationem,�� magnitudincm diuin� prouidenti� fimul attende;

Quoniam quos pr�nouit, amp; pr�definiuit conformes imaginis f�lrj fui, ut fit ipfe primogenitus in multis fratribus.Quos aut� pr�definiuit, hos amp;nbsp;uocauitj�i quos uocauit,hos amp; iuftificauitzquos aut� iuftificauit,hos glonbsp;rificauit, Qiiid igitur dicemus ad Exec�S! Deus pro nobis,quis c�tra nose*

T o T A ratio eius,quod dixit,omnia diligentibus Deum cooperari in bonum, 2^ aliorum etiam,qu� paulo p�ft in banc eandem fententi� di�urus eft, ex eo nimirumnbsp;dependet,qu�d fie ab Deo ftatutum fuit,SC diff�nitum.Nanc^ quod attinet ad partesnbsp;noftras,nihil in nobis ftabile,nihil per petu� habemus, ia��amur�p femper incertis ftunbsp;dtjs amp;C uoluntatibus. At qu�d f�xi, atq f�rmi in hoc bono h�reamus, ut nun^ fepa#nbsp;remur ab Dei gratia,ipfius Dei proprium don� eft,propria deliberatio: ftatuit enimnbsp;ipfc �terno ex principio,quos erat uocaturus in fuamiuftiti�,SC gloriam,eosi^ pr�#nbsp;diffiniuit,ut effent fratres, amp; confortes 1 E s v Chrifti,quatenus homo eft c h R 1#nbsp;S T V S, Nam ut homo ipfe eti� adoptatus eft,ipfa porr� adoptio imago eft natura#nbsp;lis generationis,8lt; c�,qui eft natura filius, is qui per coni�nfion� legibus adoptatui^nbsp;fimilitudine quad� generis imitatin',Pr�diff�niuit ergo Deus quos pr�nouerat,ut conbsp;formes effent imaginis filrj fui,qui ut Deus,natura eft Dei filius, ut homo adoptionenbsp;filius.In adoptione ergo fratres futuri erant, SCinhoc genere fraternitatis c H R i#nbsp;s T V S, qui natura eft Deo unigenitus, in adoptione futurus erat primogenitus.nbsp;Multos enimfratres addudurus erat adDeum fec�, f�mul �� ipfos in filios Dei ado#nbsp;ptandos curaturus.Nec� uero alia de caufa ipfe in mund� uenit,Si� cum patr� Deumnbsp;natura haberet,hanc quoep ex adoptione cognation� fufcepit,qua is certe no egebat,nbsp;nif�ut quos natur� genere non poterat, adoptionis iure plurimos fratres haberet.nbsp;Itae� abDeo p�tre ille miff�s,��hi pr�diff�niti,ut effet cognatio ifta adoptionis frenbsp;quens,at($ multa,in qua 36 primus filiorum Dei,SC inter fratres caput effet c H R i #nbsp;S T V S.Atcphoceft,quodmagn�,excellensf�myfteri�intampaucis uerbis innuitnbsp;Apoftolus,c� dicit,V t effet ipfe primogenitus in multis fratribus.N� ration� ad#nbsp;u�tus c H R1 S T 1,8C ineledo^� pr�diff�nitlone confili�Ddcopreh^it. S A N e'nbsp;ITA eft,inquit Iulius,8C quo plus progredimur in huius hominisjlictis,fententijs��nbsp;cxpendendls,hocmaior fubit animos noftros admiratio:non quid� unde ifta in eumnbsp;deduda fint,fed quomodo ipfe tantam ex Deo affluentiam altifsimoi^ confilior� ca#nbsp;pere potuerit.Sed nimirum Deus in illo arcana fu� fapientl� hominibus aperiebat.nbsp;V erummi frater,quod tibi efthic, aut in proxime fequ�tibus neceffari� faciendum,nbsp;clige utro in loco malis de pr�diff�nitione ifta,fiue pr�deftinatione Dei, ac de liber#nbsp;t�e arbitrq noftri difputare,atc� dlff�rere, SC utr� nos ex nobfs aliquid afferamus adnbsp;cofequendam filioi^� gloriam,an totum potius � Deo fie accipiamus,ut null� noftr�nbsp;in eo partes fint.Scis enim ipfe quanta,SC qu�m difficilis fit de hac re qu�ftio.Ciim �nbsp;omnia prorfus ex Deo nobis fint ita diff�nita ab oo,2C deftinata, qu� quid� fpedentnbsp;ad uirtut�, SC gratiam adipifcendam,ut dellberationem noftram ipfa impellant, nihilnbsp;R omnino

IJO L I B. I L C O M M E N T, � A C� S A D O L E T I omnino loei noftro arbitrio i eliquu eflc uideatur: Sin aut� econtrario m�rita noftranbsp;gratiam Dei anteueniant,omn� ab Deo prorfus benignitatis, clementi� gloriamnbsp;auferamus.Quoijthoe poftcrius ut magis impium fit,illud primum aliquanto eertenbsp;durius.Ac mihi quid� laepius iam reuerfo ad confideranda ea,qu� in utranc� dieuni=nbsp;tur part�,Slt; rationum mom�ta perpendenti,liquerc adhuc n� potuit, nifi qp Pelagiai�nbsp;nam impietat� fine ulla dubitatione deteflor,qui tantum meritis noftris honoris tri^nbsp;buit,ut diuin� grati� liberalitat� conetur extinguere. Nihil enim arrogantius, neenbsp;quod magis fuperbum efl� pofsit,fufcipi � nobis potefpc^ ita nos placere,amp; afl�ntadnbsp;nobis ipfisjUt fi quid pr�clar�j�d eximium obtineamus,id facultatibus noftris,ac nanbsp;benef�centi� fummi Dei feramus acceptum.Sed ex altera quoc^ parte, etf� ab ea fiatnbsp;dodor omni� maximus,idemc� grauifsimus, �C fandifsimus uirjtamen dur� admo;#nbsp;dum mihi uidetur,quodc� illabi non facile queat ad fenfus noftros, fi omnino � nobisnbsp;nihil fit,quod ualeat ad obtinendam gratia, in pari conditione cundor� ita quofdaninbsp;� Deo eligi,ut c�teri in calamitate,�lt; damno deftitu�tur, Etfi cnim iufte omnes rcipnbsp;cimur e�, qp natura fill) ir� fumus;tamen ut in ortum natura tales produceremur,nbsp;null� noftr� apud Deum antea preces,nulla interceflerat flagitatio,Sed ipfe cum fuanbsp;bonitate nos lucis,natur�c� participes facere inftituifl�t,cur fubito mutatus bonita^nbsp;tem fuam,occafionem noftri exitij efic uoluerit,difpicere fatis non pofllim, V t iufti^nbsp;tiam,inquit,etiam fu�demonftret intjs,quos deftituit, ficut in illis,quos eligit,often�snbsp;dit bonitatem. At quo pado iuftitia fit,fi nihil ego delinquens,inhoc ipfum creor,00nbsp;producor in lucem,ut damnadus fim,meicp exitij, atqj damni ipia Dei creatio initi�,nbsp;�lt; caufa fitlt; Deinde hanccine illi in Deo appellant iuliitiam i quafi ulla in Deo prac^nbsp;ftantior iuftitia fit,^ ipfa bonitas.ltaqj Gr�ci, �i, dodores Latinireliqui, quibus ue?nbsp;tuftas addidit authoritat�,meo iudicio moderatiores, qui fie nobis aliquid tarnen re^^nbsp;linquunt,ut totum,quod habemus uirtutis,amp; meriti, ad Dei gratia nihilominus refcnbsp;rant,quorum nec^ dodrina illoru eruditione, qui fecus fentiunt, neep religionis fan^nbsp;ditas fanditate elt inferior� M A G N V M, inqu3,concurfum acerrimarum difputanbsp;tion� excitas mi frater, �C magnum mare c�moues, cum hanc difficilimam omniumnbsp;qu�ftion�, ��,f� uerum fateri uolumus, pen� inexplicabilem � nobis uis tradari, etfinbsp;eam quidem defugere honefienopoflumus,Locus enim iftefert, �� eoi^� expedatio,nbsp;qui Paulum nplTe cupiunt,hoc imprimis poftulat, ut aliquid de hac ipfa re in medianbsp;proferamus,quando explanationem Pauli fumus profefsi� V erum ut ftatim de prin^nbsp;cipio notam tibi faciamus fententi� noftram, nos de illorum numero fumus, qui ali^nbsp;quid etiam in nobis efl� pofit� uolunt,quatenus tarnen cum illis confentire fine frailnbsp;de,�Cf�ne detrim�to ucr� fidei pofsimus.Atq;,ut tu modo ipi�dicebas, fi in pari connbsp;ditione omnium noftr� hi ab Deo eligantur, alij re�jciantur,n� pofl� � nobis difpici,nbsp;necg animaduerti Dei iuftiti�ific illud addo, ne in eodem quid� fado intelligi � nobisnbsp;eius fapienti�,fi nulla caufa,ac ratione difcrimenfaciente, alios improbet,re�jciatcp adnbsp;interit�,alios ad falutem,8lt; grati� fuam recipiat,cum ifto agere modo,atcp operari canbsp;fus potius,^ conf�l�j efl� uideatur� Qvianqu� fie nos loquentes in illam fortafl� inci^nbsp;dimus petulanti�jUt uideamur quafi � regione refiftere uelle Deo, amp; in difquifitionenbsp;ftlum,at($ ad iudjci� accerfere,quod nullo modo intendimus, fed proftrati animo,nbsp;corde ante ipfum,uentame� ab eo,2iC mifericordi� pofcentes,ipfum precamur fuppli=*nbsp;ces,ut uerba noftra ipfe dirigens facultat� nobis det,qu� illi tam in oratione, in uonbsp;luntatis Audio placere ualeamus� Cupimus enim inuefiigarc,quid uerum fit, nec^ idnbsp;folum, fed quod cG uer itate pietatem quo� pr�ter ea erga Deum habeat coiundam�nbsp;Tibi uero mi frater, etfi te afl�nfor� nobifeum eiuidem fententiae habemus�.tamen dinbsp;cendum erit cotra afl�rtiones noftras,ficubi tibi minus rede uidebimur loqui, quan#nbsp;do unum hoc ambo adnitimur,ut quod uerG fit,id coprehendamus� F A c i A M u�nbsp;jubes,inquit,quamobr� aggredere ad dicendum, p R 1 M v M hocterogo,inquarn,nbsp;num tu Pelagium quic^ fenfifl� redi exiftimes, qui m�rita noftra pr�currere diui^nbsp;n� gfati�,�� beneficentiac uoluit,uel prouifa ante � Deo pratdiff�niente elcdos fvios,nbsp;uel p�ft operibus iam ipf�s probata eid�,�� cognita� minim E,inquit,exiftimO)nbsp;nec mihi uidetur quic^ potuifl� diet iniuftius* CtV l P P E, inquam,cum duo ftatimnbsp;uulnera

uulnera fcntcntia ifta accipiat immedicabilia, ut ego arbitrer � primum,qu�d gratia Dei f� it a fit,n� eft amplius gratia,fed d�bita operae merces,nihiic� benignitati, �c glonbsp;riae fummi Dei in eo eft relidumtqua de re � Paulo,amp; � nobis hefterno die fatis dict�nbsp;fuit: Alterum,qu0d antequ� in gratia,8lt; amicitia apud Deum fimus, c�lum iam, 2lt;nbsp;beatatn in c�lo uitam demeremur, quod n� modo colentibus Dc� rite, ac legitime,nbsp;quodd�taxatin ch r i s T o lefu facerehominibusdatumeft,uer�etiamuirtut�nbsp;amp;Dei cult� ex philofophiaamplectentibus c�tingcre eft lieitum.Siquidem dignitasnbsp;tanti mciiti n� ex. Deo nobis,fed � nobifmetipfis inht;quo nihil eft noftr� imbecilitynbsp;lati inc�gruentius, i t a s e res habct,inquit,5lt; eft ilia fupbajinfol�sc^ fent�tia.nbsp;ET T A M E N ille,inqu�,nefcio quid fpedauit, N� enim reperiebat,quo pacte denbsp;Dei iuftitia alios fibi deligentc,praetereunte alios,feipfum,Slt; cogitationes explicaretnbsp;fuas,nif� m�rita priera ex parte noftra poneret : fane paru attendens aliam in fummonbsp;principe,aliam in datis ab ipfo iudicibus iuftiti�,Slt; diftributionis ration� exiftere,nbsp;ilia principis foluta legibus in ignofeendo, Sd in obligando muneribus ac b�n�fices,nbsp;magis in puniendo,mercedemc5 reddendo c� pr�ftantior ipfa in fefe eft, turn prinynbsp;cipisfama,8lt;maieftate multo dignior,qui quos accipit,qu�uis perfidiofos SCimproynbsp;bos,no fupplicio ltatim,nec� p�na, fed cum bcncuolentia, gC c� humanitate accipit,nbsp;facitep eos ipf� i� dedentes fua comitate,eximiac� bonitate �C fideles, amp; probosthancnbsp;ut dico diuina� magnitudinis gloriam Pelagius non uidit;qu� fi uidifl�t, non omnemnbsp;illius beneficentiam ad m�rita noftra c�traxilTet, nec� nos tan^ alteros deos dantesnbsp;prius illi,ut poftca rcciperemus,quafi exaduerfum Deo c�ftituiffct�.qui fi tantoperenbsp;hanc meritis noftris tan^ ponderibus examinatam Dei iuftiti� amplexabatur,mifeynbsp;ricordiam Dei,^a lib�r�t peccatores,quo in loco relinquebatf An fi qui male mentinbsp;de Deo funt,hi Dei dementia 2gt;d uenia l�pehabentur digni, qui nihil meriti in neuynbsp;tram parte funt,non eiufdem f�pe liberalitate benignitatccjj pci ff uentur Imo ueronbsp;ego hoc amplius dico,eofd� ftepenumero efl�, quibus ignofeat Dcus,pecfataq; phiynbsp;rima,2lt; culpas graues c�donet,amp; in quos maxima monumenta c�ferat �� grati�, �Cnbsp;liberalitatis fu�,hocc� el�� proprium infinit� iuftiti�,�� bonitatis fummi Dei,amp;: quonbsp;illius gloria maxime lucet,atc� eminet,nifi quidem c�uerterc fe ad Deum, �C ueniamnbsp;ab eo petere in partem meriti ponendum eft. Quod fi ita eft, human� leges omnesnbsp;inique lat� funt,qu� delinquentibus n� ueniam,qu� poftulant ,fcd p�nam,qu� meynbsp;rentur,peccato �C crimini uolunt efl� propofitam. V erum nos Pelagium cum fe�aynbsp;toribus fuis relinquamus iure � fandifsimis uiris fradum,atque conuidum. De illisnbsp;nunc uideamus,qui in c�trariam, diuerlamc� fententiam ita dilcefl�i e, nihil omninonbsp;ut in medio nobis reliquerint,nihil ut poteftati noftr�, ne in uoluntate quidem ipfanbsp;permiferinttfed Deo omnia prorfus ita ferri uelint accepta,ut in omnibus,qu� conaynbsp;mur rede,atc� fufcipimus,ille primus,ac folus impulfor animi noftri, c�uerfor�p uoynbsp;luntatis fit, ufc� e� quidem, ut ipfos primos afflatus cogitationum noftrarum, non �nbsp;nobis,fed � Deo pelli,8lt; moueri putent.Qu� fane fententia in maximas item ij)fa inynbsp;cidit diff�cultates:primum,qu�d n� iuftitiam folum iftam in Deo diftribuent� cuic�,nbsp;quod cui(^ c�uenit,fed illam etiam liberalitatis,amp;l beneficentie glori�,quam maximenbsp;amplexatur, uidetur imminuere. Quid enim poteftefl�in eobeneficio dignitatis,nbsp;quod cafu,non c�filio datum elfe uideaturc�Confilium autem quod, fi in pari prorfusnbsp;omnium caufa,hi fine ratione certa illis pr�ferunturc' At Dei uoluntas fumma ratioynbsp;num omni� eft,fateor, fed fummam tarnen in Deo, infinitamc^ rationem aliquid finenbsp;ratione facere,abfurdum eft. Non eft noftr�,inquiunt,indagare tam alta:cur alia totnbsp;�lt; tanta indagamus,8lt; qu�rimus�ft'ne igitur redum aliquid in nobis, quod nobifynbsp;metipfis,ac n� Deo ferre debeamus acceptumfnihil earum quidem rerum,in quibusnbsp;h�rere iam merit�,2lt; laus operis poteft : aliquos tarnen ad eas res uoluntatis motusnbsp;in noftra dicimus efl� poteftate, alioquin noftri arbitrij libcrtat�,qu� afl�ris tu idenijnbsp;quo in loco obtinemust� Quoniam peccare poirumus,inquis, �lt; id uelle noftrum eft,nbsp;rede autem uelle agere n� noftrum,i�d ex Deo. Ita'ne uero liberum tu arbitri� illndnbsp;uocas,quod ad unam tantum partem ita aftridum eft,ut in altera iuris nihil omnino,nbsp;necfacultatis obtineat i Quid aut� fi peccare uelle poflumus ex nobis,non ne etiam

poflumus non peccare uelle ex cifdcm nobisc��ut fi id non poteft^non tarn profcc�o pollumus peccare uelle, neccflario peccare uolumus. Neccfsitati porro qu� lex,nbsp;auc qu� pr�fcripta poena eftc'At cnim ex c�taminato genere oriundi ipfa iam natu^=nbsp;ra ad interitum fadti fumus,ut quos pr�tcnnittit, neep ad fe reuocat Deus, ij c�que^=nbsp;rcndi caufam no habeant. �t ego uideo in futuro mundi iudicio no ita laturum feni=nbsp;tentiam c H R i s T v M lefum, qui iilud iudici� pro patre cxercebit aduerfus cos,nbsp;quos ell damnaturus,ut ita prolerat: Quandoquide uos ex infec'lo genere Ad� pro?=nbsp;dudii eftisjculpamcp Qi. uitium parentis ueftri c�traxiftis,ob camr� uos eternis igni^nbsp;bus cruciandos trado.n� ita proferetjSed quid dicctc' Ite malediefii in ignem aeternu,nbsp;qui cum elurientem me uideretis,n� pauiftis:cum nudum,non ucftiuiltis.�cum infir^=nbsp;mum,non fubleuaftis. At haecnon comunia generis humani, fed peculiaria fingula^nbsp;rium hominQ 1 unt peccata,qu� idcirco illis pr�cipue tunc cxprobrabuntur,ut ne innbsp;illo acerbo cruciatu anirni,Slt;: dolore audeant ilii Dei implorare mifericordiam, quamnbsp;alijs ipli implorantibus denegauerunt, lam ilia horum fententia omnem prorfus adnbsp;bonum arbitrij nollri cofenfum nobis auferentium, non ne omnia uidetur reuocarenbsp;ad necclsitatemdnon'ne bonis metibus fcrupulofa elle� non ne extinguit ftudium ui^nbsp;gilandij�t adnitendi�^animosep noftros retard�t,attp deterret,ne labore, ac diligentia,nbsp;quoad poflumus contendamusc' Qii� etiam his recentibus h�reticis occafionc pr�s^nbsp;buit,ut de feruo iam,n� amplius de libero arbitrio auderent c�fcribere.Impi� illi hocnbsp;quidcm,ut pleracp alia,nec ueterum in eo dodlorum pietatem, �d f�ndlitatem, i�d iuanbsp;tantum religionis omnis euertend� ftudia infequentes�uer�tamen qui in authorita#nbsp;te fancbfsimorum homin� fe purent delitcfccre. At enim multa funt (criptur� telli;?nbsp;monia Deo omnia attribuentis,quibus refragari ualde iniquum fit.Ego iniquum conbsp;fitcor efl�,2lt; refragari feriptur� teftimonio,�lt; negate omnia attribui Deo bona opornbsp;tere: Qi tarnen idem ego hoe dico deuitata hac iniquitate n� nihil quoep libertati nos^nbsp;ftri arbitrij loci,ac munerisreliquum efl�.Verumqu�funt ifta tam�feriptur� teftigt;nbsp;monta, quibus neccflario afl�ntiridebeamusdnEuangelio, inquiunt, CHRis tinbsp;eft dilcipulos alloquentis:Non me uos elegiftis,fed ego elegi uos,Et alibi: Nemo ponbsp;teft uenire ad mCjUifi pater meus traxer it eum. Et: Vobis datum eft noff� regn� Dei,nbsp;c�teris in parabolis . qu� omnia, �C alia item multa declarant donum Dei efl�,quic�nbsp;quid in nobis ad Deum rite couerfum eft,quod nos pie, planc^ confitemur. Nam Qinbsp;eledlio noftra ex Deo eftjl�quidem ante ille nos elegit, qu�m in natura editi eflemus,nbsp;Qi applicatio adCHRiSTVM, cognitioep regni c�leftis, amp; beatifsim� uit� alTes�nbsp;quend� fpes,dona Dei nobis funt,8lt;l ea quidem primaria, Qi maxima : fed tarnen ilianbsp;nobis collata uolentibus. At nos no elcgimus,ied fuimus eledli,nempe uolentes,fiucnbsp;in pr�fentia tunc cum fuit fada elcdio, flue iandiu,fi ilia fada eft ante mundi fecula:nbsp;quoniam in ea futuri uoluntate pr�cogniti fuimus,ut par er emus uocati, quos enimnbsp;pr�cognouit,hos pr�difFiniuit,Et quanto planior,ac folutior Pauli ifta dedudio eft,nbsp;jpfa etiam erga nos beneficia,�C decret�, deliberationemdp fttmmi Dei ad pr�cogni^'nbsp;tionem in eofuturorvt reuocantis, cum quo coueniens caput Apoftolorum Petrus,nbsp;eledos hos eofdem uocat iecundum pr�cognitionc Dei patris in iandificatione fpis�nbsp;ritus.Qiiid ergo,quod ex �terno tempore is deliberat,8lt; eligit,caufa'ne eft in nobis,nbsp;qui id merituri tanto p�ft fumusdminime, netp ullum noflrum cledionem Dei de nonbsp;bis ^uocat meritum,led caufa diuini illius c�ftituti,ipfius eft Dei pr^cognitio.Quidnbsp;iporro pr�cognofcitdfuturos nos miniftros fui glorific�di nominis,n� uirtute noftranbsp;idoneos,n� meritis,no ingenq,aut animi facultatibus,qu� in nobis nullg no ab Deonbsp;funt,fiue ill � c�muni,fiue proprio beneficio nobis dat�,fed eo uno aptos,aut,ut pla^nbsp;nius etiam loquar,acc�modos,quod unum in nobis fitum eft,indudione animi uide^nbsp;h'cet ad no aipcrnandum,ne�p repudiandum m�data, Qi uocationcs fummi Dei, Hocnbsp;pr�cognito in nobis,qu�d faciles dudu erimus,tum Deus fapienter un3i,ac liberahl#nbsp;ter bonum fuu omnibus impertire cupiens,diuinorum fuorum beneficioijz iam indenbsp;de principio nos digna coftituit fore receptacula:nec tame propteica in nobis meri^^nbsp;turn gratia Dei anteucnit:ficut nec fol� quidem,aut area ipfa fola accomodatione fuinbsp;uim habet ullam prometendi,nifi abuti uocabulo uelimus,ut �dif�cium in ea nobilenbsp;extruatur

cxtruatur�fed ilia tota eft architecli, �dihcaton'sq; delibei atio, cuius ^uidentia, atc� cura,�� aptatur etiam magis folum,c�modiusc}� fit, �lt; ipla ardificatio coftituitur,ati^nbsp;fufcipitur:fic noftrum credere fimplex illud 00inchoatum,quo ad obcdicndum Deonbsp;incipimus inclinarijno continuo merer i eitUed tunc meremur, cum firmati iam in bonbsp;na uoluntate ab ipfb Deo, 2gt;6 in ipfius cognitione, amoremc}; ti adudli, omnia ex illo,nbsp;Qi. propter ilium agimus� At enim ilta animi indudiio uoiuntas qu�d� eft, quam uo^nbsp;luntatem neceftario antecedit cogitatio^Sed ne iumus quid� idonei cogitare aliquidnbsp;ex nobis,hoc Paulo atteftante,qua Icribit ad Corinthios; Non qudd idonei fumus �nbsp;nobis ipfis cogitare aliquid tanquam ex nobis, fed Cut duriore aliquantum uocabu^nbsp;io nunc utamur) idoneitas noltra ex Deo eft� f^iare fi nec cogitare quicquam poGnbsp;fumus nifi ex Deo,ne uelle quidem quicquam fine eodem Deo pollumus. Ad quodnbsp;dicendum eft, uerba ifta Pauli aliam quandam ipirare, deferi ecjj iententiam, quamnbsp;cam,qu� ab hifce intenta eft,Non enim in illis de ipla quaiibet cogitatione fermo itanbsp;eft,ut inf�ftat Paulus,�� commoretur in ca:fed de ipfis cogitandis opcribus intelligitnbsp;cgregtjs,�� mirabilibus, 06 ad illuftrandam gioriam Dei inagnificis, qu� nonnauarenbsp;modo quiiquam,i�d ne cogitare quidem, nili ex ipfo Deo idoneus eft. Non enim iftanbsp;huiufmodi cogitatio inchoata,�gt;� rudis inceptio qu�dam eft, animi etiam nunc mo^nbsp;lientis primos illos motus inclinationis ad Deum,�� uoluntatis iu�fied cos�itatio ia^

adminiftrandarum,quas res tatetur ne idone� quidem le eft�,ut exiftimet � le eft� fedas�.hoc cft,n� fe exiftimare idoneum author� iliarum efl� Sed,ita enim fequitur,nbsp;idoneitas noftra ex Deo eft,idoncitas repetit,amp; non,cogitatio,qu� fit ex Deo� Qti�nbsp;aut� ifta idoneitascqui idoneos miniftros nos fecit,inquit,noui teftamenti,ut facultasnbsp;tem uirtutem noui teftamenti pr�dicandi, atque publicandi � Deo fe totam acce^nbsp;pifl� c�fiteatur�Quem Pauli fcnlum,qui ilium locum accuratius legent, facile intellinbsp;gentia c�fcquentur.Sed eft locus difficilior,in quo Paulus ad Phifippenfes fcribens,nbsp;fie loquitur: Diledli mei ficut iemper aufcuitauiftis, non in praeicntia mea iolum, fednbsp;multo magis in abfentia cum metu, �lt; tremore ueftram ipforum falutcm procurate�nbsp;Deus enim eft operans in uobis �� uelle,�L agere pro bona uoluntate: ut etiam uellenbsp;noftrum appareat elle � Deo,quod nos confitemur in iilis uoluntatibus,qu� ad pr�;�nbsp;data Dei opera agenda incenl�j�^ parat� funt.Nihil enim pei fedium elle � nobis ponbsp;left. Sed noftra lunt initia, �d cogitandi, �� uolcndi: Arque ita noftra, ut magnamnbsp;quocp partem in illis obtineat Deus� Ipfum enim neceftario propofitum nobis habe^nbsp;mus,cum ipi�m uolumus, Sd cogitamus, ut fit ipi� prius noftrai um cogitationuin,nbsp;uoluntatis�^ inuitamentum, ad quem cum inclinaueri�us, quod bon� propofitumnbsp;in nobis uocat Paulus,uclle deinde, SC operari ex illobono propofito, pertedlius �nbsp;Deo nobis cft,cum ipfius ope, Sd fubfidio ad redle agendum, c�ftanter^ uolcndumnbsp;�d fulciamur,�d promoueamur�Reliqua eft obiedlio: Cum nihil omnino in rerum nanbsp;tura,nii� per Deum,2d ex Deo fit, quoni� nulla res eft,cuius rei, hoc ipfum quod eft,nbsp;non proficifcatur � Deo, ne uelle quidem ipfum, Sd cogitare in adlum cgredi poteft,nbsp;nifi author uoluntatis, �d cogitationis fit Deus : quod ut ita efl� concedamus, finenbsp;Deo etenim nulla omnino res eft, ilia tarnen Dei adfiftentia, ut fie loquar, 2d conco;�nbsp;mitatio in rebus, qu� funt, non rationem cauf� impellentis, fed tanquam fultu^nbsp;ram,2d fubfidium rei exiftentis in ic habet� Nos uero cum qu�rimus utrum uelle fitnbsp;� nobis,an ab Deo:id ita qu�rimus,ut non uoluntas'ne noftra in Deo nitatur, atquenbsp;c�fiftat : fed an ab ipfo tantum Deo in nobis ea moueatur, nos^ nullas noftras parssnbsp;tes ad uolendum aft�ramus,cupiamus inueftigare,att� nofl� Qui fi nihil omnino exnbsp;nobis ad bonas cogitationes,8d fandla confilia afferimus, neque illam primam faltemnbsp;indudbonem animi, qu� quafi cardo quidam uoluntatis eft, hue uel illuc fe uolueit�nbsp;tis,in noftra habemus poteftate,liberi profedl� arbitrij nonlumus,fednos pro inani^nbsp;mi,aut certe pro experte rationis inftr umeto ad fuos ufus adhibet Deus,eac^ item ranbsp;tione,nulla eft m nobis ratio promerendi � Sin autem idcirco quod nos noftrum riels'nbsp;le,2d par�re Dei conft�tuto imperiocp fubtjcimus, omnis bona, 2d fandla ad�io in no^nbsp;bis prodwcitw � Deo,cwn�a quidem iiliws a�ionis gloria,2d omnis uirtus, Sd omnc

LIB* IL COMMENT* I A C, SADOLETI mcritum plan� ex Deo eft, fed quod, nifi obedientiam nosnoftr� uoluntatis, tan��nbsp;quatn ftami'nis filutn di'uin� contexendi prudennae fubiundam teneamus, haefu#nbsp;rum in nobis non fit.Cuius rei fignum maximum,quod in medio curiu rerum benenbsp;gerendarum auerti retro, amp; refilire pofsimus. Quod fi poflumus refilire, poflumusnbsp;etiam non refilire:8C aut eft utrunque in noftra poteftatc, aut non tarn arbitrio libessnbsp;ro,quam necefsitate refiliemus.Quod fi hoc ipfum,qu�d nolumus refilire, uel quodnbsp;uolumus in obedtentia perftare (unum enim atque idem utrunt� eft ) nequaquam �nbsp;nobis, fed ab Deo tantum eft, cum fine poenitentia fint dona, amp; uocationes Dei, utnbsp;alio loco ftriptura ait, qui fieri poterit,ut qui femel fuerit in bonam uoluntatem in#nbsp;dudus,refiliat poftea,retroc^ fe conuertat,nifi Deum poeniteat uocationis fuae, quodnbsp;iam exiftimare eft nefas f Eft igitur aliqua noftra in adionibus redis cum Deo unanbsp;cooperatio,minimam quidem ad agendum partem ipfa conferens,uerum aliquam tanbsp;men. Quemadmodum Paulus ad Corinthios: Abundantius,quam omnes illi labo#nbsp;rauimon autem ego,fed gratia Dei mecum,inquit. Et Pctrusddeo fr atrcs ftudete fir#nbsp;mam ueftram uocationem,2lt; bencdidionem efFicere,hoc eft,eftote in obediendo connbsp;ftantes. Et cum legitur : Dedit eis poteftatem filios Dei fieri, his qui credunt in no#nbsp;mine eius.Dedit eis poteftatem ut fier ent, inquit, non ftatim fecit filios, quoniam abnbsp;eorum parte credulitatem, 06 uoluntatem requirebat. Aut cum dicebat c H R i #nbsp;S T V S : Fides tua te faluam fecit: quod mulieri didum importunius inftanti, quamnbsp;pr�fertim initio dominus repellebat. Et, Si potes credere,omnia pofsibilia credent!,nbsp;cum ftatim damans pueri pater cum lachrymis, Credo domine, inquit, fubueni in#nbsp;credulitati me�-Et cum c�citati eorum,qui non credebant,in iynagoga iraftebatur*nbsp;Et cum dicebat:Qui fermones meos audit,0C credit mittenti me. Et,Qui uult uenirenbsp;poft me. Et, Si uis faluus fieri. Et cum paterno illo cordis affedu fuper Hierufalemnbsp;fleuit.Cum fi ciuitas ilia ad credendum nullas fuas partes allatura crat, non tarn flerenbsp;fuper illam opus fuit, quam ut crederet imperare. Et ad ThelTalonicenfes Paulus:nbsp;Dignetur uos uocatione Deus nofter, Sgt;C impleat omne propofitum bonitatis: id eft,nbsp;quod bene proponitisperficiat,6gt;0impleatin uobis,Qiianquamdelibertate arbi#nbsp;trrj,ac motu noftr� uoluntatis in nobis pofito, nec� certius afferre cxemplum, quamnbsp;deipfo Adam poflumus,qui cum nondum filius ir� efl�t, nec� naturae uitio ad ma#nbsp;�um impelleretur: iiita tarnen fibi mortec� propofita, in deteriorem uolens partem i�nbsp;demif�t : neque authoritatem illuftriorem,quam Salomonis, qui in Prouerbijs : Ho#nbsp;minem, inquit, � Deo fuifl� relidum in manu confilq fui. amp; quod euidentius adiun#nbsp;git:Seruatur� ilium mandata,fi uoluerit.�� item: Appofita fore illi igncm,8lt; aquam,nbsp;uitam^, 8^ mortem ante oculos, SC utrum uolet, atque utro manus tcndet, id illi irinbsp;datum. Et item : Hominis funt pr�parationes cordis, �� Domino eft refponf�o lin^-guac,mox^ adiungit : Verte ad Dominum opera tua, amp; confirmabuntur cogitatio#nbsp;n�s tuac, magisc� item perfpicue : Cor hominis cogitabit uiam iuam. Dominus au#nbsp;tem diriget grefl�s eius, lampraeterdida,amp;teftimoniaicriptur�,qu�plurimanbsp;funt,ipfemos, ordoc{?catholic�Ecclefi� nonnealiquid efl� � nobis, �6 ex uolun#nbsp;t�te noftra indicat lt; Quid enim aliud cohortationes, quid praccepta, quid minae,nbsp;quid obteftationes fuperiorum, �C authoritatem habentium, aut dodorum etiamnbsp;noftrorum fibi uolunt,nifi ut nos tanquam uoluntatis noftr� dominos in meliorem,nbsp;fandiorem conuertant partem i aut quem alium adfinem c H R i s t v s IcfuSnbsp;carnem hominis accepit, docendo^, amp; conuiuendo in mundo eft diuerfatus Ha#nbsp;bores,�rumnas,ludibriacp pertulit:morte,fiCcruce afficife paiTus eft,acnihilo#nbsp;minus humilitatem illam, patientiam^ fuam mirandis illis diuinitatis operibus in#nbsp;terdum diftinxit,nifi ut commonefaciendo, �iredum in c�lum iter commonftran#nbsp;do,hominum uoluntates ad fe alliceret, �i per fe in Deo p�tre collocarctcQu� fi' pernbsp;fe moucri,nifi eo iubente non potcrant,cur per tot anfradus operum, 8lt; laborum,acnbsp;non uoce ipfa, iufl�c� diuino mundi conuerfio protinus ad Deum fada eft i Verumnbsp;Ut aliquando f�nem faciamus diiputandi, atque id concludamus, quod nobis uideturnbsp;aequum,confiteamur illud primum,omnebonum in nobis ex Deo efl�, Nec tantumnbsp;pomune hoc,�i natura omnibus datum, quod mentis, �d rationis participes fadi fu#nbsp;mus.

inus,tot^� praeterea inftrumcntis, ad noftrum munus obeundum ab ipfo Deo locu^ pletati,atc� ornati : haec enim diuina efle prorfus in nobis beneficia nemo uel medio�:nbsp;criter fapiens dubitauit unquamzled de bis in pr�fentia non agimus:de illis loquimurnbsp;bonis,qu� poft exortum,amp; conftitutionem noitri � noftr� ar bitrio uoluntatis prof�nbsp;cifcuntur,ut hoc uelimus potius,quam illud:huic magis confili�,qu�m illi acquiefcanbsp;mus, hoc enim propri� iam eft uniulcuiuiq! opus, propria animi indudio, qu� ft adnbsp;Deum,0d Dei partes ft dediderit,in illo genere bonor� conftituitur � nobis, qu� folanbsp;were funt, �i in facris literis appellantur bona, in quibus diferte fan�, uerec� dicitur,nbsp;omne bonum nobis � Deo efle,ut non folum adio,nctj uoluntas,confilium^ duntasnbsp;xat,uerum prima etiam ilia cogitationis comotio, fi ad fandtitatem, �� fidem ft con#nbsp;uertat,ex Deo nobis moueatur,6d infit,uerum alio, atc� alio modo, Nam cum Deusnbsp;dupliciter cauft bonar� rerum fit,uel ut efFc�:or,2gt;� ipft agens,uel ut finis,res�p d�fi#nbsp;derata,priore quidem modo quicquid facit Deus, ipfius eft adlio, 2d opus eius pro#nbsp;prium,nihil^ eo nos � noftra parte afterimus,qua ratione, per uoluntatem, 2d confti#nbsp;tutum omnipotentis Dei,quicquid eft in nobis perfedlum32d conftans in amore erganbsp;ipftim,2d in rebus afperis pro ipfo perferendis,profperisc� temperandis,quicquid hr#nbsp;mitatis in bono propofito, quicquid fidei, redi�c� religionis obtinemus, id totum anbsp;IZ^eo nobis authore ita datur,ut agnoftere debeamus nos facultatibus noftris eo afpinbsp;rare non potuiire,nifi Deus nos in ilia gratia, 2d gloria ipft fuis pend manibus collo#nbsp;cauifl�t.Atcp h�c pr�dilRnitio eft,2d uocatio ab Deo, 2d glorificatio noftra. Sic enimnbsp;ab eo eled�i ante conftitutionem mundi fuimus, ut per illum, 6d ex illo omnem diui#nbsp;norum bonorum copiam fuo ipf�us folo beneficio,non meritis ullis noftris ante eun#nbsp;tibus habituri eiremus,Verum qu� Deus finalis rer� caufa eft,2d ad eum, ut ad fum#nbsp;Bium bonum mentes noftr� mouentur,noftr a ha�enus uoluntas,2d cogitatio,2d pr inbsp;ma ilia atc� inchoata adlionum noftrarum confilia ex Deo quo�^ ita funt, ut nihilominbsp;nus libera fit nobis facultas illum appetendi, aut auerfandi, Non enim tune ut mo#nbsp;uens, atqueimpellens authoripfteft, 2d principium uniuerfum noftr� uoluntatis,nbsp;fed ut appetitus, �i. defideratus : magnum quidem turn quoc� mom�tum afterens adnbsp;tnclinandum nos,at(� alliciendum,ueruntamen uim non adhibens, quin pofsimus dinbsp;wertere in partem aliam,atc� deflcdiere:nec� ita imperans, ut f�t necefl�rio nobis pa#nbsp;rendum,fed uelle noftrum in nobis tunc eft,Itac� adduci,2d attrahi nos permittimus,nbsp;fi tam� uolumus.Ex quo apparere iam arbitror,qu� fit huius difficilim� qu�ftionisnbsp;non improbandafolutio,qu� idcirco tot dod�orum mentes impeditas adhuc tenuit,nbsp;qu�d hanc finale caufam in Deo cum agente illa,atcg efficiente in unum mifeuerunt,nbsp;nec� diftinguere inter fe,2d ftparare funt conati.Nos uero pr�dicamus,Deum efl� innbsp;nobis omnium bonor� caufam,etiam uoluntatum,primarum�p cogitationum: fed finbsp;qua fiint in nobis perfedliora,l�giuscp progrefl� bona, tota ea ab Deo prorfus nobisnbsp;exiftere,necg efl� in illis quicqu� in quo nobis afl�ntari,aut ad partes id noftras dede#nbsp;re debeamus:Principia uero bonarum cogitationum,2d uoluntatum ex Deo ita exi#nbsp;ftere,ut noftri quo(^ tarnen arbitrrj ilia f�nt,ut cum ad ipfum tanquam expetendum,nbsp;ac exoptabile bonum nosmetipl�s fponte uertimus,magnam quidem uim in eo,illi#nbsp;ci�c� nos trahendi inueniamus,fed quo tam� liber tas animi noftri n� conftringatur,nbsp;Quod fi etiam apertius �� enodatius res ante oculos eftponenda, fie uolo te mi fra#nbsp;ter exiftimare,ncn eandem uim efl� liberi in nobis arbitrij, qu� in Adam fuer it pri#nbsp;mo noftro parente, Ille cum creatus liber,�C ab omni prorfus dominatu folutus, po#nbsp;teftat�integram,utr� fe uellet fle(ftendi,inclinandic^haberet, mundum Deo anteponbsp;fuit,eumc� f�bi Dominum potius adfciuit,iponte 2d uoluntate fua, tantum leui hor#nbsp;tatu carnis fti�,hoc eft, Eu�,id agens:qui fi idem fefe ad partes Dei uertere uoluifftt,nbsp;plane agere hoc poterat,pleno 2d libero fu� uoluntatis arbitrio,quoniam ita er at fa#nbsp;�us a domino Deo,fibic^ ita ipfi comendatus amp; traditus,ut integra illi de ft ipfo ponbsp;teftas in utranep partem efl�t.At poft^ ille,dimiiffi Deo,mundum fibi dominum ponbsp;tius adoptans,hanc nobis reliquit praui iudic�j fui h�reditatem,ut inf�ti omnes munnbsp;do 2d amoribus illius dediti, animales tantum (ut ad Corinthios fcribit Apoftolus)nbsp;homines nafteremur, longe deterior fada eftnoftr� libertatis conditio, Nam pote#nbsp;ftas pri

�36 LIB, II, COMMENT, lAC, SADOLET I ftasprimum nobis penitus erepta eft,adDeumrurfus ex nobifinetipfis afliirgcn^' 'nbsp;di, atque nitendi:qu�d in hoc terreno Into infixi, obrutas, atque demerfas uiresnbsp;noftras habemus,quasncqucamus explicare,neceuoluere,Voluntati autemno:#nbsp;ftrae uix tantulum relic'�um eft, quantum interdum inmedtjs mundi cupiditatibusnbsp;atc^ curis: aliquid m�roris amp; pocnitentiae interueniens refipifcere earn paulifper, �inbsp;del�dcrarc melius quiddam,quod tarnen ipfa non cognofcit,facit: in quo tarnen defi^=nbsp;det io breue tempus commorata,rurfus in mundi ftudia �C cogitationes terrae reuobnbsp;uitur Jta liberum arbitrium nofftum, quod in Adam integrum fuit, atque plenum,nbsp;in nobis deinde transfuftone peccati fradum �C comminutum, poteftate quidem adnbsp;Dcum fefe ex feipfo applicandi, SjC fuum fummum bonum in eo percipiendi, penMnbsp;tus priuatum eft : uoluntatis autem exiguum quiddam habet reliquum, quod necpnbsp;ipfum tam� alte niti fua ui,nee diu perfeuerare in bono propofito poteft, In hoe ergonbsp;ftatu confiftentibus nobis, cum non folum natura originis peccato infe�a,fed uolunnbsp;tas quoq; noftia tanto ante praecurrentibus bono conlilio fenf�bus,�i cupiditatibus,nbsp;qu� antequ� lumen rationis adueniat, iam mundo funt addi(ft�,eumcp nobis domi*�nbsp;num duplicato iure conftituunt, 00 ob generale noftrae originis uitium,6C propternbsp;peculiaria cuiufc� propriae� delida, quis erit tarn iniuftus rerum aeftimator,qui ali^nbsp;quid nos omnino pofte, aut etiam plane uelle quod bonum fit, hoc eft quod adue^nbsp;rum bonum potiundum,qui Deus eft, pertineat,fine ope Dei,amp; quidem fine magnanbsp;ope acpeculiari fpiritus fantfti dono audeataffirmare Non pofliimus quicquamnbsp;per nos, quod ex eo gencre bonorum fit, quorum eft frult;ftus in coelefti �d iempiter^nbsp;na uita requtrendus, Ac ne uolumus quidem plen�, ut illa rede debeat appellari uonbsp;luntas. Sed id nobis datum uel potius relidum eft,ut in moderandis terrenis affedv:nbsp;bus. Si in co humano bono,quod eft modeftiae, manftietudinis, equitatis, temp�rantnbsp;ti�,a!iquam tamcinioftram poteftatem teneamus: fiquidem huiufmodi bona in tersfnbsp;ram nihilominus couerfa funt,amp;: ad terrenos aliquos fineis refpiciunt, non in Deumnbsp;proi fus funt direda Si collata, Quam tarnen poteftatem fic tenemus, ut nee fine alis?nbsp;quo propinquiori, quam communis natura fert, Dei auxilio, � quo omnis poteftasnbsp;eft, ad meliorem uit� ordinem pofsimus illam conferre, Sed hoe Dei auxilium nonnbsp;eft ex eo gcncre, de quo inftituimus loqui.Qiiare dehinc uideamus qui fit proceffusnbsp;in nobis, �i quomodo ad Deum ut ad noftrum folum bonum adiungere nos ualea�nbsp;mus. Ac primum in hac turba �i colluuione cupiditatum terrenarum uerfantibusnbsp;nobis,atc� ea fola bona agnofcentibus, qu� ex mundo adeft� poflunt,nulla eft cogii�nbsp;tatio, nullus interioris animi fenfus, qui furrepere nobis noftro confilio pofsit, iftanbsp;eft� omnia nihili facienda, atque alia bona potius nobis requitenda, qu� penitus abnbsp;oculis,ab auribus,ab omni fenfu taduc� corporis remota fint,quorum non fit in hacnbsp;uita u�a unquam nobis accipienda pofl�fsio, i�d ea �i fola fide credenda, 8gt;� fola fpenbsp;expedanda fint: propofita nobis � fummo Deo,ut fi ilium foto corde amplexi fuerii^nbsp;mus, noftraep ad eum potiundum def�deria omnia, relidis his mundanis amoribus,nbsp;contulerimus, jpfum ilium Deum, qui omnium bonorum eft fons, un� cum bonisnbsp;omnibus,qu� ab fonte �manant,in pr�mium amp; frudum fidei de eo noftr� f�musnbsp;habituri, Atc� hoc hadenus dodrina eft : fie enim docemur ateg inftruimur 8C ex li=�nbsp;teris facris, amp; � Dodoribus fandis. Oportet autem uocem docentis �C pr�dicantisnbsp;antecedere�ut mens noftra ad fufpicandum quicquid iftud fit quod docetur,adducalt;�nbsp;tur.Non enim (ut Paulus inquit) creditur in eum qui non fuerit auditus.Hac �ditanbsp;uoce,5lt; CHRISTI nomine indudo,qgt; in eo uno (ut diximus) h�c uox in nobis f^nbsp;lutis eft operatrix,ipfe enim C H R 1S T V s,h�c uniuerfa eft ratio dare tot�feDeo,nbsp;Slt; eu mundo nihil quod � Deo feiungatur, comerc�j omnino aut cognationis habamp;^nbsp;re,qui audierint auribusc� perceperint,partim nee ad anim� quidem fuum allabi panbsp;tientur, qgt; carnalibus ftudtj s curis�� opprefsi locQ non habent in animo, neeg habercnbsp;ijolunt,ad tantas,glt; tam nouas accipiendas cogitationes uacuum, eamc}; dodrinamnbsp;cum irrifione,aut eti� cum iracundia reipuent,qu� quid� longe maxima fuerit muPnbsp;titudo, pi�fent� enim mundum dominum multo plures colunt 8lt; ampleduntur,nbsp;^bl�nt� (ut illis uidetur)Deum,Partlm autem aliqui,ft qui fuerint in his ipfis mundinbsp;uolupta

uoluptatibus altquamto temperatiorcs, aut ad audiendum Si intelligendum docih'o^ res,aut ita humano confilio aibitrio^ affuefadi, ut rationi non admodum repugn�f,nbsp;abfintcp � contumacia animi �C anogantia, ita audient uerbum Dei, ut ftatim in illisnbsp;motus aliquis animi ad credendum amp; eupiendum fe inclinatis exoriatur:qui quidemnbsp;adhuc motus imperfetfla uoluntas eftmondum enim conftituitur,nec in eo quod ueVnbsp;le ceperir, fatis firmatur, qui etiam motus � Deo ut fini nobis propofito cietur Qi. nasnbsp;fcitur,non enim cum Deum finem dicimus,omnem ab illo uim agendi �Cmouendinbsp;grcgamus.Imd uero magna eft in cundis finibus,in ipfocg pi�cipue Deo,ad mouen^snbsp;dum infita facultas : quippe qua coeleftes primum orbes, ac per eos deinde omnia �nbsp;Deo ut defiderato fini commouentur� Hoc itaque modo auditus QC declaratus Deusnbsp;nos mouet,quia appetitum quendam incit�t fui poti�di:uerum ita mouet, ut fuadeatnbsp;alliciat,non ut afferat ullam uoluntati noftr� necefsitatem : retinet enim uoluntasnbsp;adhuc libertatem in co fuam, habet�p in poteftate, utrum fores aperire pulfanti uelit,nbsp;an eas per contumaciam QC obftinationem pr�cludere.�t($ hic eft fpiritus fandinbsp;mus ille afflatus, atqj ilia lenis blandac}? afpiratio, tanquam folem aurora antecedens,nbsp;quam pr�uenientem grattam appellat Auguftinus, fine qua ne prima quidem ilianbsp;rudis^ uoluntas moueri incipit;qu� in hoc tarnen libera eft, quod ft magis unit, po#nbsp;teft non moucri� non mouetur,nifi ipfa conientiat.Poteft enim (ut diximus)8lt;: auernbsp;tere fc,�� non auertere: in quo cardo eft fequetium amp; adionum S� uoluntatum. A t(^nbsp;hadenus quidem nos noftri aliquid afferimus, fimplicem ilium nutum uoluntatisnbsp;duntaxat,eumc� c�tincnta- fpiritui fando fuggerimus. At uero ubi firmiter uelle,a:nbsp;iam operari ex firma uoluntate incipimus,totum in nobis agit Deuslnoftr� enim e�nbsp;uires nullo modo afpirant : qui autem afpirent,cum fi uelimus ex Deo agere ope^nbsp;rari,nofmetipfosprorfusabnegemus oportet : fic enim ipfe dixit : (^li uult uenirenbsp;poft me, abneget femetipfum,amp;: tollat crucem fuam,amp;fequaturme�Qiii crgoto^nbsp;tumfc repudiauit�� abiecit, aliumcp hominem penitus induit, �C ex animalifadusnbsp;cft fpiritualis, is poterit dicere illis uiribus fefe animalibus 2lt; proprijs boni quic^nbsp;quam ex eo genere agere, quod ad fpiritualia confilia fitdiredum^Deuseft,mifralt;nbsp;ter, Deus noftra adio tune amp; uoluntas, S� operatio, �d ex Deo fpiritus iandus, quinbsp;in nobis fpiritum diuinae charitatis cum accenderit, fupra hominem nos attoUit,amp;inbsp;illo Ad� filio in nobis extindo, c�leftis fupremipatris nos comprobat eifefilios�nbsp;Qui quidem fpiritus iandus quo modo ex Deo uero nobis in(i't,�^ diuinorumnbsp;pr�miorum certifsimus fit fponfor, hefterno � nobis die affatim fuit didum, Quam^nbsp;obrem demus nos omnipotenti Dei nomini debitam gloriam, ac fubijeiamus illinbsp;corda noftra, totos*^que nos aptosexeo pendere itaintelligamus,utuitia quidemnbsp;noftra fint 1 omne autem bonum, omnis tiirtus, omnis apta ad promerendumnbsp;adio, ex illo tota fit, nullamc� noftram partem in fefe habeat 1 quiequid autem li^nbsp;bera uoluntate cogitamus atque fufeipimus, id fblum ita noftrum,ut magnas eiusnbsp;quoque partes deo attribuamus, ut aut ab eo, aut non fineeo omnia nobis bona,nbsp;etiam bonorum initia conftare fit nccefli�, intellig o, lulius inquit, uerenbsp;mihiantea hallucinanti in hacquaeftione ardua, amp; difficili nunc primum datur ali^nbsp;quidcernere,inquooc�lus mentis me� conquiefcat� Video enim hanc diftindiosnbsp;nem tuam ita conferuareDeo fuam gloriam incolumem,ut tarnen nobis noftri libers:nbsp;tatem arbitrij non auferat, etfi illud quoep intelligo uoluntatis huius noftr� Deumnbsp;cum ei libeat,non modo illicium,�d inuitamentum,ut finem, fed etiam ut mouentem,nbsp;amp; impellentem dominum el��, quod eft in Paulo noftro patefadum, quem inuitumnbsp;amp; reludantem per uim traxit Deus ad cognitionem fui, Atque ifta quidem uolun^nbsp;tatum �d cogitationum principia uoluentia fe cum amore ad finem Deum, 2lt; fe tan^nbsp;quarn ftatnen ut tu modo dicebas, illius fapienti�, operationiep fubijcientia,nimi=�nbsp;rum illa funt, quibus � Deo in futuris fandis tanto ante pr�cognitis fit iudicium abnbsp;eo,�d deliberatio hos feligendi, fibiep referuandi, in quibus, per quos fuam omnis:nbsp;potentem gloriam in c�teros poftea demonftret,qu� iam eledio, 2lt; pr�deftinationbsp;caufa deinceps eft,non ut finis, �d appetitum,fed ut agens ipfa, atque ef�ciens, ut totnbsp;in ipfis eledis diuina beneficia eluceant. Verum reliqua etiam apud me nonnulla,nbsp;S dehac

1)8 LIB� IL COMMENT. lAC, SADOLETI dehacipfa pracdeftinattone, feu pr�difFinitionc dubi'tatio eft, num hiftc elelt;fti, �inbsp;difttnitt ab ipfo Deo peccare poftea pofsint, ��fefe ab Deo,6lt;^ab lilius amove auerte*=nbsp;re. Si enim pon�nt,qu�nam eft pr�deftinatioc' Si non poflunt, qu� abijt tarn fubi'tonbsp;conditionis noftr� infir mitas c'aut quid ifti mereri iam pr�m�j,aut mercedis queunt,ftnbsp;nequaquam ex fe,fed ex Deo in bonis, amp; fanctis operibus continenturc� P E c Cnbsp;RE po(runt,inquam,luli,nec imbecillitatis human� conditio ad impatibilem fir^nbsp;mitatem in illis conueria eft, atque adeo etiam peccant, �d peccabunt. Quis enim eftnbsp;uique eo in coelum oculis animocp intentus, qui ft pedibus per terram ambulet, nonnbsp;ofFendat aliquando in aliquem lapidemf Veruntamen illis fua peccata non ufque e�nbsp;ualebunt, ut ad interitum eos, 8lt; cum Deo inimicitiam deducant, femperc� ratumnbsp;crit,quod�i Deo de illis fuerit diffinitum,Atque ipfi quidemexfefe,fua^^ impotentnbsp;tia, 2lt; labi,2lt; mere, �C peflum ire penitus polKint : neque ut non pofsint,operabiturnbsp;in illis Deus, neque efficiet, ut ftnt ipfi ex feipfis impeccabiles : uerum ipfe cxcubqsnbsp;illos cuftodiens fuis, 2C qu� ad detjciendos illos idonea eflent, fua poteftate propuLnbsp;fans,uim��,�d impetum frangens uenientium, tutabitur afsidue eledos fuos, amp; finetnbsp;quidem eos interdum labi, ut fuae infirmitatis admoniti, Dei in fe gratiam maiorenbsp;amore compledantur : capi autem,8lt; obrui,ab fec� abduci nunquam finet. Sic enimnbsp;fcriptum eft;Qui habitat in adiutorio altifsimi,in protedione Dei c�li commorabi^'nbsp;tur.Et de Dauid fuo Deusdnueni Dauid feruum rneum, oleo fando meo unxi cum,nbsp;tnanus enim mea auxiliabitur ei, nihil proficiet inimicus in eo, filius iniquitatisnbsp;non nocebit ei.Quid ita uero no nocebit,cum Si is fit Dauid,cui pofsit noceric� Quogt;nbsp;niam manus mea,inquit,opitulabitur ei.Et ad Abraam Deus: Netimeas Abraam,nbsp;ego clypeum ante te gero.In Euangelio etiam, qua dominus de Antichrifto uerbanbsp;faciens,eius aduentum,operac� pr�dicit, fraudis plena amp; impietatis, tot ilium ftgnisnbsp;aflerturum potentiam, 8lt; authoritatemfuam exponit,ut fi fieri pofsit,erraturi etiamnbsp;fint eledi, tanquam illi quidem per feerrare pofsint, fed d Deo cuftodiantur. Quonbsp;etiam minus hi ferendifunt,qui ad libidines,0C intemperantiam fuam omnia referentnbsp;tes,qu� �js folutiore animo indulge�t,diditare foliti funt,fi pr�uiderit eos Deus elfenbsp;damnandos,quoniameffugere �eipr�fcientiamnonqueunLuelle fefe interim hisnbsp;mundanis uoluptatibus perfrui,neinutroque feculo incommoda. Si mala perpetinbsp;cogantur,qua(i uero non ifta horurn oratio fadis comprobata ipforum damnationisnbsp;caufa fit, aut quicquam illorum ad interitum pr�uidentia Dei afferat, pr�ter iblamnbsp;cognitione.Sed h�c qu� infeholis quotidie dilputantur,pr�termittenda nobis funt.nbsp;De meritis dicendum,cum nulla fit hominis uirtus,qu� fua ui niti,aut tarn alte afpi;#nbsp;rare ad c�li pr�mium pofsit,necefl� efl� Deum eundem,ad quem tendatur,tendentii�nbsp;bus adiutorem,�i ducem ad femetipfum inueniendum, potiendume^ exiftere. Nuncnbsp;adipfam uerborum Pauli expofitionem reuertamur,qui confirmare illud uolens,nbsp;quod ante pr�miferat,omnia diligentibus Deumcooperari in bonum,rationcm didinbsp;fui totam ita � DeOj�i deliberatione Dei deducit, ut nefeio quid paruulum nobis taj:nbsp;men relinquat, quod eft in principio pof�tum tanquam fundamentum 8Cfolum,adnbsp;fuftinenda Dei dona.Quoni� quos pr�cognouit,inquit,hos Si pr�diffiniuit,ut appanbsp;reat aliquid noftri in nobis � Deo pr�cognitum, in quo ipfe fuum opus bencficenti�nbsp;collocaturus iam inde � feculorum initio fie decernat,�C ftatuat,atque h�c ambo antenbsp;omnia tempora, moxautem in tempore. Quos autem pr�diffiniuit,hos �iuocauit:nbsp;6^ quos uocauit, hos Si iuftificauit. Ecce primum Dei in nobis quod appareat bene^'nbsp;ficium, 8� prima gratia ipfa iuftificatio, per quam dignii Deo iam deinde efficimur,nbsp;qui ipf�us gloriam mereri debeamus.Itaque fubiungit ftatim,Quos autem iuftifica^nbsp;uit, hos 8lt; glorificauit. Non enim talem gloriam, nifi iuftiti� merito nobis uindicas�nbsp;mus. Porto ipfa iuftitia Dei donum eft, ergo omne meritum ex Dei munere obtinci*nbsp;mus. Qiiis ergo dubitabitjcum h�c ita fint, quin omnia Deum diligentibus coopi^nbsp;tulentur in bonum i etenim fi Deus pro nobis,quis contra nos i fi ipi� defenfor, quisnbsp;oppugnator nofter erit^ Aut fi etiam oppugnabimur,qu� contra diuinam omnipo^nbsp;tentem derenfionern humana. Si fr agilis confiftet oppugnatio� A tque ut quod dixit,nbsp;de eledione, Si glorificatione noftra, quam adhuc infpe obtinemus, ex ijs, qu� iaiflnbsp;accepimiis

Qui utic� proprij filrj pareus non fuit, fed pro nobis omnibus tradidit ilium,quomodo non amp; cum ipfo omnia nobis largietur�*

Q_v I 1 N re fumma, SC fibi omnium charifsima prolixe, SC largiter liberalis erga nos Deus fuit, cum unigenitum filium fuum tradidit pro nobis in banc humanamnbsp;infirmitatem 2lt; mortem, is quod fibi quicquam refidui faciat, quod nobis non comenbsp;municet,nequaquam eft exiftimandus, fed maxima concefla re,etiam ea,qu� minoranbsp;funt, quae iilud filq donum primarium confequuntur, nobis libenter eft donaturus.nbsp;Qui enim filium dat,amorenoftri indudlus, etiam filij gloriamdabit,etiamnos pronbsp;filtjs diliget, SC paternam erga nos capiet uoluntatem,quahacredes nos faciet code#nbsp;ftium omnium ftiorum,immortaliumC� bonorum,

Quis criminabitur eledos Dei Deus eft iuftificans, Quis erit con# demnans �' CHRISTVS mortuus, magis autem fuicitatus, qui amp;nbsp;eft in dextera Dei, qui Sc intercedit pro nobis, Quis nos ieparabit � di#nbsp;ledlione Deif

HOC I D E o didum eft, quoniam magna erat inter multos admiratio, quidnam fibiifti nouaereligionis introdudores uellent,SCfufpicio quaedam eiufmodi dudanbsp;ex communibus hominum malittjs, SC cupiditatibus, aliquid eos fibi qu�rere lucri,nbsp;SC authoritatis, quod ferme nouantibus res foletefle propofitum � turn autem ilianbsp;magic� fuperftitionis inuidia, de qua fieri in noftri fermonis exordio diximus, Cfiri#nbsp;ftianum nomen exoriens grauiter infequebatur, quibus rebus fiebat, ut qui uerbumnbsp;fidei alioquin non afpernabantur, ad profitendam tarnen earn redderentur tardio#nbsp;resjuel iam profeflam, cum pudore quodam difsimulare conarentur. Quorum timi#nbsp;ditati ifta Pauli libertas, SC uis animi ardens in Deum,atque illius amore inflamm�nbsp;tamensalacritatem,8Cfiduciam addit, quafi ita arguat:EIedi a Deo fuimus,SC innbsp;dus iuftitiam gloriamcp uocati, huiuse� ipfius fpei firmitatem ex tjs, quae iam ab eonbsp;nobis tradita funt, obtinemus. Qui enim proprium fuum, unigenum^ filium lar#nbsp;gitus nobis eft, quo padonon largietur estera, qu� � tanto amore illiuserga nosnbsp;expedanda funt SC nos inepto pudore quodam, metuc^ ignomini� apud imperi#nbsp;tos,a pr�dicando palam ipfius Dei nomine, SC apud omnes glorificando abf�ftemus�fnbsp;detrafiant qui uolunt de nobis licet, SC grauium criminum nos infimulent, iionnul#nbsp;lorum etiam commiffbrum ante forfitan SC patratorum, quid nobis obeft ullius iamnbsp;eriminatiodlla nempe peccata baptifino,8C fide erga Deum ablutafunt,Deus eft,quinbsp;nos iuftos facit. Sc qui taleisnos eife iudicat, Qiiis alius nos iam condemnat� nonnbsp;moueamur ullius infimulatione, non deterreamur ignominia, quin hunc primumnbsp;gratiae Deo habend� adum, SChaneprimam uocem teftem noftr� uicifsim erganbsp;ilium beneuolenti� mittamus,ut palam, SC libere ipfius fandum nornen profitea#

mur, Multafuntfortafsispropofitapericula,CHRI s T V M annunciantibus�ue#nbsp;rum ea metuere non eft amoris, Ille mortuus eft pro nobis, in quo eft abiblutio � cri#nbsp;minibus noftra, ut iam infimulatores contemnere debeamus. Ilk etiam magis nobisnbsp;cxurrexit,in quo nos fumus i Deo iuftificati, ad iuftitiam quippe cum illo exurrexi#

mus. Ille fedet in dextera Dei, quam eandem gloriamadituros nos confidimus,Illcnbsp;apud Deum interuenit, SC inftat pro nobis, ut ftabilis SC firma fit eledio noftra, SCnbsp;ipfius Dei de nobis pr�diff�nitio: SC cum h�c ita fint, tarnen ne erit quicquam, quodnbsp;fcrupulum nobis aliquem,dubitationem'ue afferat, quafi diuelli pofsimus ab amorenbsp;omnipotentis Deic'SC quidnam erit iftudc�Sic enim ifta profert Paulus, tanquam cor#nbsp;reptus numine,8C totus igne diuini amoris fit flagrans,

Afflilt;�iio7an anguftiaCan perfecutio�anfames�'an nuditas$' an pericul�;* an gladiusC quemadmodum fcriptum eft: Quoniam propter te in mortemnbsp;a tradimur

tradimur tota die,reputati fumus uelut oues occifionis. Sed in his omnibus fuperuincimus pereum, qui dilexit nos,Confifus enim fum,qu�d neepnbsp;mors,necp uita,neep angeli,necp prindpatus, neep poteft aies,neep infl�tia,nbsp;neep futura,ne(^ altitudo, nelt;p profunditas,nelt;^ ulla codica res alia poteritnbsp;nos feparare a diledione Dei,qu� in Chrifto IE S V domino noftro,

H A E c EST firmitas � Deo cledtorum, 6d praediffinitorum inutcta, atque con^= flans, in omni rerumhumanarum turbine, ut ui nulla conuelli, neque profterni poPnbsp;f�t,qu� tota ipfa in Dei atnore ftatuta eft, in Dei amore, inquam, inter ipfum, SC nosnbsp;tnutu�. Sic enim i�mper intelligendum eft, cum in ueris, fandisc^ amoribus alternbsp;ne altero amor efl� non pofsit, quanquam hoe pr�cipuum fit in Deo, cum, ficut allonbsp;loco � nobis didum eft, eodem fpiritu fando, qui eft Dei amor, in cordibus noftrisnbsp;inhabitante,8e ipfius amorem Dei erga nos fentimus, �lt; ipfi erga Deum amore con^nbsp;flagramus, ut ab illius amore tarnen amor nofter exoriatur, Quocunque igitur loconbsp;de Dei amore in Paulo fcriptum eft, itauti ambiguum uideatur, deutro fit intelhVnbsp;gendum, de utroque accipiatur, quando ambo ex eodem fonte,amp; ex uno ipiritu fan�nbsp;do funt profedf Atque hic quidem Paulus non multitudinem folum malorumnbsp;comm�mor�t, qu�nos ab Deo uideantur pofte feparare, neque feparant tarnen, fednbsp;in eo etiam magis confirmant,hoe enim eft, quod ait, Sed in omnibus his iupcruin�=nbsp;cimus, per eum, qui dilexit nos, qui fie amore noftri indudus, �C quia nos amauit,nbsp;conftituit, SiC praediffiniuit, ut effemus ab eo omnino infeparabiles : hoc eft enim fus:nbsp;peruincere, non modo non diuelli, fed magis etiam cum Deo, ex incommodis con^nbsp;glutinari. Non folum inquam calamitates, 00 pericula, 8^ angufti�, atque ipfe gla^nbsp;dius,quod omnium extremum eft, de quo in pfalmo X l 111 ,didum,C^�d propternbsp;tenecamur omni die, reputati fumus ut oues occifionis, non diftrahunt nos Deo,nbsp;neque auertunt, fed neque alia ulla uis,aut poteftas, fiue ilia humana,fiue c�leftisnbsp;fit,fiue etiam tempus ipfum futurum, aut pr�fens, fiue qu� fupr� funt, f�ue qu� ins�nbsp;fr�, fiue tota haeemundi creatio,quam uidemus,fiue pr�terhanc aliqua pr�tereanbsp;ulla f�t:confido, inquit, qu�d nihil horum unquam poterit nos feiungere ab amorenbsp;Dei,quemin c H RI S T O lefu domino noftro gerimus:quod ideoadditin Chri^�nbsp;flo IE S V domino noftro,quoniam ficut in ipfo Deus nos elegit,�i pr�diff�niuit ma^�nbsp;tori fratri noftro,�d fpiritualis famili� principi futuros comit�s, atque in eodem ipfo,nbsp;8dper eundemamoris fui documenta nobis maxima tribuit : fie nos in ipib eodemnbsp;CHRISTO lefUj�i gratiam Deo habemus,8gt;i amorem eius agnoicimus, amp; Deumnbsp;ipfi quoque uicifsim diligimus, atqueh�c Apoftoli totrerum aggregatio, quarumnbsp;uis �d multitudo n� tarnen diuellerc nos poteft � beneuolentia, �C coniunefiione fum^nbsp;mi �Del, quaf� mentis impetu quodam amp; exceflu fada eft, ad eum finem, ut demon=#nbsp;ftraret,quanta f�t Habilitas diuinorum decretorum.Nam quod angeli �d principatus,nbsp;alficft i�li ipiritus c�leftes ftudeantnos feparare � fummo Deo, ne cogitare quidemnbsp;fas eft, i�d qu�d ne pofsint quidem, fi id ftudeant, uerifsime eft didum. Nulla enimnbsp;omnino creatio creatoris conf�lio, uel tantulum mor� affert, nedum ut queat diuinanbsp;confilia fr�gere, aut peruertere� �i in hoc percurfu tantarum rer� id � Paulo eft quaelt;*nbsp;fttum,ut probet omnia diligentibus Deum cooperari in bonum,�tcrna^p Dei decree�nbsp;ta fandos fuos eligentis �C diff�nientis immutabilia femper efl�, illius�^ conftituti,nbsp;decreti, quo quis � Deo in iuftitiam, �C gloriam i�ledus eft, amorem i�mper minilt;*nbsp;ftrum, 8lt; conciliatorem exiftere, qui �i Deum fecit, ut is nos f�bi deligeret, �d facitnbsp;nos ut propter ipfum c�tera omnia paruipendenda efl� exiftimemus� Multis igitur,nbsp;fermonibus, in quibus de fidei c h R i s t i uirtute �d ueritatcnbsp;eft didum,tranfit r urfus ad Iud�os,� arguendos,�d confolandos.

Verita^mdicoin christ O,nonmentior,atteftantemihi�onfcien^ ti'amca in fpiritu ftndo, qu�d m�rormihieft magnus,�dafsidua lamen''nbsp;ratio cordi meo, Optarim enim egomet anathema efl� � c H R l s T o pronbsp;fratribus

fratribus meis,cognatis mcis fccund� carnem^quicunt^ funt Ifra�lit�,(}uo rum eft adoptiojamp;' gloriajamp; teftamenta,amp; legJS lanoj�d cerimoni�, amp; pro#nbsp;miftiones,quorumluntpatreSjSiexquibuseft CH RlSTVS,quantumnbsp;ad carnem,qui eft in omnibus Deus benedidus in fecula. Amen,

C V M proxime amoris fui crga Dc� Paulus indicia maxima expofuiflet,ut que ab illo nulla uis,nulla poteftas,nullum incommodum pofl�t auertcre, n�c fu� quoc^nbsp;in Proximum beneuoIenti�,S^ charitatis ingens teftimonium alFert,plan� illud rcti#nbsp;ncns,quod eft in utrac^ fcriptura,00 laudatum,amp;^ pr�ceptum, ut amet quifc� proxi#nbsp;mumf�umf�cut feipfum.Et adlud�osquidem c�fanguineos,Slt; fratres fuos fermo#nbsp;nemhabiturus,eorumc�duritiem,perquamad christvm conferrei�renue#nbsp;bantj�i ex legeueteri in fidem nou�migrare,argumentis3��teftimonqs ipforummetnbsp;feriptur� refutatur us,pr�munit fibi de principio aditum^�d uiam, qu� ad illos coarnbsp;guendos mollius,�lt; minore illorum cum ofFenlione acced3t,habcatcp animos ad ausnbsp;diendum paratiores.Et quoniam Rom� credentium Ecclefia ex utroe� g�n�r� con#nbsp;ftabatj�� ludaeorymj�i gentium,ad communcm ilium c�tum icribens omnibus fi#nbsp;gnificat,quanto ipi� amore,quo ftudio procurand�, atc� optanda: i�lutis feratur, �inbsp;moueatur crga cognatos fuos Jn quo amp;: prudentia Pauli ira poftulabat,ut faceret il#nbsp;los ad difeendum proniores,ciuando quod optimo animo fit,maior� ad perfiiadendEtnbsp;affert uim,minus4 etiam fi difpliceat,c�turbat.Et reuera fie fe res habebat,ut in manbsp;ximo ipfe dolore,moarorec� effet,qu�d uideret genus fu� � fummo illo bono, quodnbsp;oftentatum illi,8lt; propofitum imprimis erat,pertinacia quad� duritia^ animi,amp;: er#nbsp;rore mentis abalienatum efl�,quem fuum animi dolorem magnis teftibus confirm�tnbsp;CHRIST 0,2x1 confcientia,2lt; fpiritu fan�o, Ac christvm quid� ut Deumnbsp;teftem aduocat,V eritatem dico in Chrifto,fic enim ufurpatur in communi more lo#nbsp;quendi.Veritatem in Deo loquor,quod eft,teftcm mc� ueritatis facio Deum,in quonbsp;atteftatur mihi c�fcientia mea,nec� ea c�icientia,qu�alicui me� aff�dioni aut odio,nbsp;aut amori praebeat teftimonium,in quibus animi perturbationibus f�pc accidit, utnbsp;etiam fi fe errare confeientia ipfa non putet,nihilominus tarnen erret.Sed ea c�fcicn#nbsp;tia,qu� in fpiritu fando ueritatis teftis eft,qu�Deum fibi propofitum,2x: ilium fan#nbsp;lt;ftum,ucrumc^ amoremfratern� erga proximum charitatis adiuneflum habet.Quodnbsp;porro ucrum eft iftud,quod tanta Paule c�firmatione pr�munisfrQii�d,inquit,m�nbsp;ror mihi eft magnus,2lt; aff�dua lamentatio cordi meo propter fratres meos,hoc enimnbsp;adtjciendum eft,ut plenum fenfum habeamus,Deinde addit: Optauerim enim abdi#nbsp;cari ipfe � c H R i s T o, quo iili reciperentur�hoc enim eft anathema eff� � c h r inbsp;S T O,Aliud enim cft,Deo elle anathema,quod confecrat�,2lt; dicatum Deo eft:aliudnbsp;ab Deo anathema,quod eft � facro,2xl religiofo ciedumlquo uocabulo etiam nunc innbsp;�js,qui� confortio fidelium etjciuntur, Ecclefia utitunAftubituusille amor crganbsp;CHRISTVM Paule,cui omnia modo pofteriora longe ducebas, in quo i�lo inh�nbsp;rebas,� quo nec uitam,nec mortem,ncc c�lum,nec terram,nec pr�fentia, nec futuranbsp;pofl� te abftrahere,tanta c� fide,amp;l afl�ueratione profitebarc�nif� quod rem eiufiuodinbsp;poftulabas,qu� in illo dolore animi,6xl nube m�rentium cogitation�, quas pro fra#nbsp;tribus fufeipiebas tuis,fyncero quid� te hoc corde optare c�pellebat, ut diuellererenbsp;� Deo 6x1 c HR I ST o,fratrumtuor�caufa:fcdeomagispoftulatio ilia ad Deumnbsp;te,8lt;adcHRiSTV M- ardeconftringebat,Poftulabasenim,noncommodumali#nbsp;quod tuum,quod feorfum �Deo tibi uelles adefl�,fed maiorem, 8x1 celebratiorem ponbsp;nulabas Dei gloriam,fratresc^ tuos faluos,atcp incolumes cupiebas,in quo fane eui#nbsp;dentior Dei apparuifl�t gloria,fi ad ueram fidem omnes illi perdudi eflent. llli enimnbsp;primi a Deo fuerant filrj appellati, illi in cam gloriam uocati, ut gens fanda foli, 6Cnbsp;populus eledus,8lt; Dei h�reditas elfe cenferenturnllorum erant padiones, 6x1 tefta#nbsp;menta Dei, utrae� nimirum, 8x1 primum uetus illud, quo terr� illis data eft, 6x1 iftudnbsp;fecundum, quo c�li eifdcm pofl�ff�o eft promifl�. Illis data lex, 8id quemadmodumnbsp;Deum colere rite deberent,cerimoniae ueteris religionis tradit�,8xl fad� promifl�o#nbsp;n�s ab fummo Deo in eorum patribus,qui cundi ex illo generc extiterunt : ex quo

etiam gencre denic� fuit c H R i s T v S, quantum ad carnemattinet, qui quod ex Deo eltjipfe Deus eft benedictus in omneleculum. Hi ergo quibus ipes tot bonolt;=nbsp;rum fuerat oftentata^S^ ex quibus, eorumcp ex fcripturis, patribus fides Chriftinbsp;nada primum authoritatem,maioribus deinde ex fe,ac illuftrioiibus fignis uirtutu,nbsp;00 miraculorum,Slt; fandiflimorum morum in toto terrarum orbe corufcabat, cumnbsp;ipfi ad fidem minus prompte accederent, neq; fibi facile iilam perfuaderi fincrent,nbsp;obicem quendam,0d offendiculum ponebant in ipfo limine credendi, quod adeunti^^nbsp;bus afferret haefitationem,Dubitabant enim nonnulli,2lt; infiftebant, cum ill os iplbsnbsp;qui feftinare,Slt; ingredi^amp;l icire ilia maxime deberent,intuerentur dubitantes, atquenbsp;ita nomini fando Dei,�lt; libero proccflui illius gloriae impedimentum quoddam affenbsp;rebatur.Ergo idem Dei amor, qui Paulum totum rapuerat ad fefe, qui nuiquam eunbsp;alibi ueram rationem boni fui ponere permittebat,adigebat eiufdem animum Paulinbsp;magnitudine quadam inauditi amoris, ut id interdum optar et, quod eft unum onvnbsp;ni urn maxime contrarium amori.Nihil enim magis opt�t is,qui amat, quam ut mu#nbsp;tuo ametur. At tantum Paulus in amando Deum progreflfis fuerat,ut pro illius manbsp;gnificatione glori� pafliirus uideretur a^quo animojfe ab eo non redamari,amp;l tarnennbsp;quod optabat,extra omne periculum optabat, Nam ut laqueorum natura, 2lt; com#nbsp;prehenlio eiufmodi eft,ut quo clfugere magis coneris, hoc illigatus ardius teneare:nbsp;lie quicquid propter amorem fit, eti�fi uideatur ex amore uelle elabi, in ipfo amorcnbsp;tarnen fit id conitantius.Qi.iid autem reuera,num hoc Paulus optabatjCxcidere iplenbsp;ex amore Dei,qu� cognati fui in gratiam reciperenturfHic eftreipondend�,ex affe#nbsp;du ilium doloris uere hoc optaffe, ex conf�lft,�d rationis iudicio nequa^, Nam cumnbsp;affedionum natura ea f�t,prim� ut officiant femper confilio,8lt;: cogitationi,dcinde utnbsp;in una re diu nuquam permaneant,fit,ut ad qu�cunc� affedion� te dederis,ina tibi Qi.nbsp;ueras res offerre,00 cupiditates tuas iuftas facere uideatur:qu� mox fi affedione ex#nbsp;tinda ad rationis iudicium reuocentur,inanes �C pr�pofter� fuil�� deprehendantur.nbsp;Aliud porr� eft ex c�f�lio rationis,aliud ex affedionis motu aliquid optare.Stare innbsp;amoreDei Paulus,QC iudicio mentis femper uolebaq�C cum per afi�d� quoe� animinbsp;in earn cogitation�ferebatur,illa tunc ardentia,Slt; magna procIamabat,Quid nos exnbsp;amore Dei abftrahet t' num mors,num uita,num homines,num angeli c� QC c�tera. Innbsp;quibus memorandis paulo ante quafi in fpiritu,amp; igne perbacchatus eft. At cum il#nbsp;lo affedu aiiquantilper ftdato in aliam curam eum defratribus fuis dolor, SC cogita#nbsp;tio pertrahebat,tunc alio affedu delatus,atc^ incitatus,illorum falutem pr�optabat,nbsp;SC de fua neglig�s efl� uidebatur.Contigit hoc idem Moyfi amico,SC famulo Dei er#nbsp;ga ipfum Deum,ut cum eum irat� populo,�C excidi� illi,internecionem^ minitan#nbsp;tem,placare,6C deprecari Moyfes niteretur,inueniret^ diff�cilior�,inter medias pre#nbsp;ces in hanc uocem prorumperet,Si dimilftirus es domine iram tuam populo tuo,di#nbsp;mitte : fin minus,dele nomen meum de libro,quem fcripfifti. In eo enim affedu tuncnbsp;pofituSjUt de periculo fuorum effet folicitus,quorum lalutem faciebat maximi,pau#nbsp;lifper in obliuionem fu� falutis uenerat : SC tarnen nullo periculo, quod poftulabat,nbsp;poftulauit,quippe cum caula ea, propter quam id petebat, caufam eidem Deo gra#nbsp;uiorem pr�beret,diligendi eum magis, atq^ probandi. At^ idem Moyfes, qui tuncnbsp;pro populo ad Deum fe de libro uit� deleri poftulabat, p�ft populum pro Deo adonbsp;rantemidolainterficiebat. Attamen Paulus c h r i s t v m SC fpiritum fandumnbsp;teftem animi fui,SC uoluntatis aduocat,ut appareat eum uere fic fcntire,8Cloqui. ad#nbsp;uocat enimuerojfed triftiti� animi fua�,SC doloris,quem de fratribus fuis capit,uocatnbsp;teftem, quo reuera ipfe uehementiffime comouebatur.Quod autem mox fubiungitnbsp;de ojnato fuo in quo falutem fuam donate,SC concedere faluti fratrum fuorum para#nbsp;tuseffidiamnon christ i,necfpiritusfandi teftimonium eft, fed affedionisnbsp;animi lui erga fratres indicium. Nanc^ quod ad lud�os attinet, omnis profedo Deinbsp;omnipotemis peneuolentia SC inclinauit de principio ad illos,SC deinceps ftmper donbsp;nis,promilli^ibus,praecipuoc^ ftudio erga illos declarata eft, ficut SC teftarnentumnbsp;omne wetus,� noua fcriptura pluribus locis oftendit. Nam SCchristvS ipf^nbsp;^liquoties dixitjteftatus^ eft,fe t�tummodo miffum ad oues lfracl,quac perierani,2Cnbsp;fenon

IN EPIST, PAVLI AD ROM, 14J ^cnon adempturum panem filtjs,qu� canibus proijcerct. Et in Apoftolorum Adlis:nbsp;V obis oportuit lud�is primum pr�dicari regnum Dei,fed quonia iiidignos uos fa^nbsp;citis,ecce conuertimur ad gentes.ut lud�i pofl ilia Dei gratia deiedi,cu genres aegrenbsp;ferrent,quae Deum nunquam coluiflent,in eius ipfius grati�,qu� ipf� amii�rant,pofi:nbsp;feff�onem uocatas,de feipf�s deberent,non autem de Deo doler e,�� eonqueri,nec5nbsp;ipfius Dei tanquam fidem fibinon pr�ftantis gloria,fama^ detrahere,quando isnbsp;bil earum return praetermififl�t,qu� ad docendos eos,in gratiamc^accipiendos in nonbsp;mine,0dfide i E s v Chrifti fill} fui for�t apt�,Nam �cHRiSTVS Dei filius exnbsp;�udaeis eft fecundum carnem,qui eft idem alia ex natura Deus benedi�us in fecula,nbsp;Quod hic aperte � Paulo eft prolatum,nifi uelimus ad fimilitudinem antecedentiumnbsp;hoc quoc� accommodare,quorum funt patres,Slt; ex quibus Chriftus, Si quorum eftnbsp;Deus uerus,quem aliae praeter ludaeos nonagnofcebant nationes.

Non ita autem,qu�d exciderit uerbum Dei.Non enim omnes qui ex IG ra�l,hilfra�l:nec� quod funt fernen Abra�,omnes filfj, Sed in Ifaac uocasnbsp;bitur tibi femen:hoc eft non filrj carnis,hi filf) Dei, fed filij promifl�onis rcnnbsp;putaniur in femen�promiff�onis enim fermo ifte eftz Ad hoc tempus ueni�,nbsp;�teritSarr� filius,

SED etfi,inquit,�ud�imagnaexpartercpulf�,quibuscrantpromifl�ones fad�, �lt; nationes aliae in pracmia uocat� promif��onutn l�nt,non tarnen fides Dei titubainbsp;ui t,nec^ illius excidit uerb�,fed in fua aeterna ueritate perftitit. At qua ratione perquot;nbsp;ftitit, fi reiecit quibus promiferat,eos autem uocauit,quibus promifl�m null� fece^nbsp;ratc'Q_uia,inquit,n� carnis,fed uerbi Dei f�uj hi funt,qui uocantur. N� enim omnes,nbsp;qui ex Ifra�l,hilfra�l funt,nomine fortaff�s quidem, amp; uocabulo omnes appellanturnbsp;�fra�lit�,�C Ifra�hl�d re uera illi funt Ifta�fiqui re�li Dei funt,aut quoniam huius Henbsp;braici uocabuli uariaeft interpretatio,qui Deum mente cern�t, f�ue etiam cum Deonbsp;principes funtjfti ergo Ifra�l,qui nomen fadis comprob�t,Sed necg omnes qui fem�nbsp;Abra� exiftunt,etiam funt Abraae filtj, fed qui tantum ex Ifaac ab Abraam fluxes^nbsp;runt:f�c enim illi diuinitus eft annunciatumjn Ifaac uocabitur tibi i�men,Non enimnbsp;�xllrna�le,quem ex ancilla genuit,nec� item ex alfis Chetur� filqs, qui magnarumnbsp;pofteritatum fuere principes,omne fernen Abra�,quod dilatatum in carne fuit,in genbsp;nere,8lt; honore f�liorum comprehenfum eft : quippe cum c�teros omnes ex alfis munbsp;lieribus genitos � facie Ifaac, f�cut dicit fcriptura, Abraam feparatos in alias uelutinbsp;colonias^imiferit. Sed foli, qui ab Ifaac in ilia Dei promiff�one profluxere,filq exti#:nbsp;tere SC Abra� fecundum carn�,�i fecundum fpiritum,diuin� promiffionis,ac ipfiusnbsp;Dei filq. Qua etiam ratione nequeipfeEfau filius Abra�, nifi per carnem extitit,nbsp;quando in illo Dei promifl�o no eft propagata, Qiiacunc� ergo peruafit, �C ad quoGnbsp;cunque peruenit Dei ilia promiffio Abra� fada, hi uere filfi Dei, fernen Abra�nbsp;ex promifl�one reputandi funt. Nam neque Ifaac filius in totum Abra� ex carnenbsp;extitit,quando eflr�eto iam femine patris,�C matris utero,nihil^ omnino illis ad genenbsp;randifacultatem amplius afferentibus totam natur� uim in eo,non tarnen fine uiro,nbsp;amp; utero fola tune promifl�o Dei expleuit. Ergo ex Abraam, poftea per Ifaac proge^nbsp;niti magis promifl�onis,qu�m carnis filq profedo funt exiftim�di,maior c� eft illis innbsp;pr�mifl�one,qu�m in carne,cum Abraam �C cum Deo confanguinitatis coniundio,nbsp;Proinde cum Ifra�litis,autlud�is,aut etiam Hebr�is,fiue quocunque nomine ilianbsp;natio deledetur, promifl�ones ab Deo fad� funt, adoptio in filios nuntiata, ter#nbsp;r�^,amp; regni ftabilis,�C perp�tua pofl�fl�o,non ill� nomini,�i uoci, fed ipf� rei fad�nbsp;funt,Porr� in re multo maximam partem habet promilTio, Ergo f�cut ex femine, 2lt;nbsp;carne �bra�,quiprogenitifunt,plurimi ex ijs,plonge numero fuperiores ab ho^nbsp;nore filiorum Abra� repulf� funt � f�c qui in promifl�one illi fuccefl�re, iuftius mubnbsp;to,^ uerius fil�j funt appellati. Quare nec lud�orum reiedio, nec uocatio, adopta^nbsp;tio�� gcntium,quicquam de uerbo,Slt;^ fide fummi Dei diminuit, quando ab eo potiftnbsp;fimumfpedata eft,non carnis ex Abraamjfed promifl�onis fu�ad Abraam g�n�ras

LIB. II. COMMENT. IA C. SADOLETI tio. Ac ne lud�i rcfpondcant,fc tarnen no ex all}s eiedis ab Abraam fili}s,fed ex I'pfbnbsp;Ifaac fuifle progenitos,qui non folutn carnis,fed promiffi'onis filius extiterit, remcp,nbsp;quodfemper agiint,afpirituali gcnerationead carnem,corpusc�traducant,confutatnbsp;illos protinus adieclo de fill} s Ifaac eiufdem fcriptur� notabili teftimonio.

hoc folum, fed amp; Rebecca ex uno uentrem ferens Ifaac patre no^ �ro,nondum entm genitis, nelt;^ cum feciflent quicquam bonum,autma#nbsp;lum,ut fecundum electionem Dei propofitum maneret, non ex operibus,nbsp;fed ex uoc�te,dictLiin eft illi, quod maior feruiet minori, ficut fcriptum eft;nbsp;lacob dilexijEfau autem odio habui.

IN OMNI ueteriteftamentoplurimapofitafunt,qu�aduentumfill]Deifer^ uaturi genus humanum,0i gentium uocationem, nouamc� legem fpiritus in cordfinbsp;bus fciibcndam,n� in literis,partim uaticini}s,�d pr�di�ionibus,partim figuris,par�snbsp;tim ipfa rerum gcftarum hiftoria admoncnt,�v oftendunt,inter qu� id quod ad tutunbsp;ram adoptionem gentium, repudiationemc� luda�orum pertinebat, f�pius qui prfinbsp;mogeniti parentibus fuis fuerantj� capite generis exclufi minoribus natu fratribusnbsp;loco,�i honore primi ordinis concel��re:quod indicium euidens, uaticinium femlt;=nbsp;per fuit,Ifi a�l primogenitumDei f�lium alteripoft fegenitode honore primo de^nbsp;ceirurum,�c ne hoc fortuitum,aut obicurum cuiquam uideri pofl�t,in ipf�s princPnbsp;pibus nominis,SC generis Iud�orum,patriarchis uidelicet, �d ducibus omnibus fer�nbsp;ufu conttgit,ut qui primi eos parentes feciirent,patrum^ nomine appellauiff�nt, exnbsp;fiiiorum ipf� priorum loco exciderent, pofterioresc� fratres fuos cernerent in primanbsp;honorem generis accerfitos,atc� fublatos. Nam Abraam cum Ifina�lem primumnbsp;filium extulil��t,Ilaac fecundum illi pr�tulit:�lt;: Ifaac duobus f�ltjs geminis uno feetunbsp;fibi natis,eum qui pofterior exierat,primum h�redem conftituit.Et lacob, non Ru^nbsp;ben folum primogenitum,illo honore deiecit, ludamc^ in eius locum induxit, fednbsp;poftea cum acceflifl�t ad �egyptum,fenexc� �� oculis captus, filios lofeph fibi in li^nbsp;beros adoptaret,ucntura^ omnibus pr�diceret,formatisinmodum crucis brach�js,nbsp;amp; dextra manu fupra caput Ephraim,qui minor natu erat, eic� f�nifter aftabat poffinbsp;ta,�C �niftra fupra Manafl�m primogenitum Iofeph,ad dextrum latus translata, pernbsp;illam crucem ordines,gradus^ permutans figno clariflimo futurarum rerum ita minbsp;norem filium in benedieflione antetulit,ut illo admirabili uaticinio apertiffime oftennbsp;derer pofteriores Dei filios, quos crux ilia diftinxifl�t,multo maiore in honore, Sinbsp;gratiaapudDeumfuturos.Taliaigitur exemplanuncproponens Paulus indign�tnbsp;tibusiud�is, ��iniquo animo ferentibus fepofteriores quodammodo�Deohabftnbsp;tos,Slt;^ genres effe in primum honorem grati� uocatas,quoniam quod de Abraam dinbsp;xer at pr�ferente Ifaac Ifina�li poterat habere aliquam apud lud�os obiedionem iu^nbsp;re id in illis accidifl�,quorum alter de ancilla natus efl�t,pofterior de lib�ra, fefe antenbsp;omnes ex liber� filio Ifaac natos eff'e,repetit rurfus rationis fu� uim in ipfo it� Ifaac,nbsp;qui cum efl�t ille eled�us ab Abraam filius,duosc^ ex eadem uxore Rebecca liberosnbsp;uno partu fuftulifl�t,prius egreflum in lucem ex matris utero Efau, Si pofteriusnbsp;cutum lacob�tamen non tam is quidem fponte,qu�m diuina prouidentia compulfusnbsp;minorem filium maiori pr�pofuit, Ac ne humanis ifta attribuerentur euentibus,honbsp;minumeg forfitan authoritas parui efl�t,adiungit diuinum de eadem feriptura tefti^nbsp;monium,inquiens,non folum hoc fadum fuifl� in Abraam,amp; in illis duobus non denbsp;eadem matre liberis,fed etiam in ijs,qui ex una matre,unoc}; patre funt edit�. Nancpnbsp;Rebecca uxor Ifaac cum ex uiro uno conceptum haberet,quo quidem conceptunbsp;minos parturiebat,atc^ illos inter fef� in utero colludantes fentiret,audiuit ex donunbsp;no,antequam illi in lucem prodrjfrent,antequam quicquam boni fecifl�nt, aut maligt;nbsp;audiuitjinquamjqu�d maior feruiet minori. Et in alia feriptura Malachi� prophet'nbsp;tx idem dominus dicit,lacob dilexi, Efau autem odio habui : qu� funt ab Apoftolonbsp;induda ad comprimendam alteram illam ludaeorum querelam, qua f� primo � Deonbsp;genitos,poft reiedos, �Cgentes in primum honorem fiiiorum introdudas non mc�^

diocn�ter concjuercbantur,detr ahei nbsp;nbsp;tcntabant de cmnipotcntis Dei fama,atcp gio

ria,tanquam is iniquum quippiam,gx; inexpediatvim egifl�t:oftedit enim Paulus ita foiitum agere Deum,cum ipie bonum ita fadu atq; redum, diuino fuo eonfilio efl�nbsp;iudicat,cuius iuftiti�,8lt; �quitatis ueritatem ipie ante ieculum cmne cognofcat,nosnbsp;poftea euentis return edodi perlpiciamus. Atcp ita duabus iam querirncnrjs lud�o?nbsp;rum elifis,atq abiedis,una,qua querebantur fidem illis promiff�onum � Deo non funbsp;iffe feruatam,quando earn Deus Ifraeli prtebuifl'et;gcritibus perfoluiflet � in quo re#nbsp;fponfum ab Apoftolo eft,Ifracl efle fernen, amp; filios promiflionis, non generationemnbsp;carnis. Altera, qua fecundos filios primis praelatos efle grauiter ferebant, quod innbsp;ipfbrum principibus, amp; patriarchis ofiendit Paulus Deo fuifle ufitatum. Nunc adnbsp;afperiorem multo,8lt; grauiorem querelam tertiam confutandam maiore apparatu ienbsp;confert.Dicerent enim Iudaci,id quod amp; dicebant,6lt; non fine caufa dicere uideban#nbsp;tur,Qiiid ergo�num nobis gentes antelatac funt,e� qu�u meliores nobis funt numnbsp;iliac nobis iuftiores,aut continentioresc Num in uno Deo colendo diligentior esc'quenbsp;ipf� non noucrunt,atc� adeo ne nofl� quidem curaueruntmos Si nouimus, 8i prac#nbsp;dicamus,0i colimuszb�ecine igitur gratia nobis bonorum operum relata eft i ut abnbsp;his,qui folas fuas cupiditates expleie pro dijs fibi,Si proreligionebabuerut,nos,quinbsp;multa nobifmet ipfi facicnda,patienda�p prxicripfimus,qui pluribus rebus propternbsp;honorem Dei,�� legis ab Deo nobis lat� abftinemus, in pr�mio apud Deum, Si innbsp;honore uinceremurcHuic grauifl�m�,acerbiff�m�c|5 querimoni�, qu� tota nixa eftnbsp;bonorum fiducia operum,in quibusludaei fibi multum arrogabant, refpondet nuncnbsp;Apoftolus,operafemper hominum afpernans. Si gratiamDei, gloriamc^ magnifi#nbsp;cans,eledionem illam Dei ex ipfius deliberatione,Si propofito,quo uno modo maxinbsp;me rata ea,Si permanens deliberatio eft,acnon ex noftris operibus penderejtaqucnbsp;ante natos Iacob,amp;i Efau,antequam boni quicquam ex illis, aut mali fuiflet editum,nbsp;Deum fic elegiflelacob minoremfratrem,ut maiorem illi Efauin feruitutem dede#nbsp;�^�,0i quod etiam apertius,8i fignificantius didum eft, inpropheta, antequ� uterepnbsp;eorumnafceretur,lacobDeo diledum fuifle,Efau autem odiohabitum.Et quoniamnbsp;buiufeemodi refponfio ea erat,qu� in multas,Si magnas incurreret difficultates, manbsp;gisej� exulceraret eot^t dolorem,qui expoftulabant de Deo,8i coquerebantur, qu�mnbsp;leniret,idcirco infiftit diutius Apoftolus,amp;: c�moratur in ea,nunc fibi ipfe obijeies,nbsp;quod ab illis intelligebat iri obiedum,nunc obieda diiToluens.

Quid ergo dicemusC num iniuftiiia apud Deum c' abfit, Moyfi enim di# citzMiferebor �cuius mifereor,0i miferabor,qu�cunc^ miferorJtacp no nonbsp;lentis,necp currentis,fed miferentis eft Dei,

Q_v I D mirum,inquit,fi dixi tibi eledionem Dci,quam de nobis facit, ex ipfius propofito,non ex operibus noftris efle aptam�n� eft hacc iniuftitia Dei,non enim hanbsp;bet ille,quibus praemia hominum iure debeat,quandoquidem omnes filij ir� nafei#nbsp;mur,nec folum parentis primi labe,8i uitio,fed noftris deinde quift� peccatis pecu#nbsp;liaribus inquinati.Nec eft cur quilquam ex operibus fibi arroget, SC ueluti pro fuonbsp;iure petat,ut honoris apudDeum,^ pracmiorum fiat particeps,Sed hi eliguntur, hinbsp;non eliguntur,quia horum Deus miferetur, non illorum,Deienim ^gere,mifererinbsp;certe eft,quianullius operatantifunt,utmereanturlSinonmifereri,Deieftreijeere,nbsp;quod omnium opera magis promercntur,QtiemadmodumDeus ipfemet in cornu#nbsp;ni peccato filiorum 1ft ael,qui uitulum aur e� in folitudinc adorauerant, Idoy fi dicit,nbsp;fe miferturum,quorum tunc mifer eret,8C non mifcrturum,quorum no tum mifer e#nbsp;ret.Quanquam hoc fecundum non fic diferte pronuntiatum � Deo,fed ex priore iilonbsp;neceflario eft intelledum.Qtiod fi ita fit,adipifci gratiam,SC dignum pracmio fieri,nonbsp;uolentis eft,nec� currentis,quod � gymnicis certaminibus eft indudum,8� pro omninbsp;conatu rede agendi,omnicp bona opcratione ponitur,fed miferentis cftDei,ut quic#nbsp;quid honoris, ac loci apud Deum obtinemus,non operibus id noftris,noftrac�� uol�#nbsp;tati,quam hic certe Apoftolus innuit efle noftram,fed Dei ipfius propofito,^ mife#nbsp;T ricor

t4� LIB* LL COMMENT. I AC. SADOLETI ricordi� tribuamus.Et ruifus in alio fcripturae loco.

Dicit enim fcn'pturaPharaoni,qu�d in hoc ipfum fufcitaui te, ut oficiv dam in te potentiam meam,amp; ut annuncietur nomen me�in omni terra.

HOC EST Dei iam non mi{�rentis,atq; ideo nec eligcntis,quod Pharaoni congt; tigit,quem non folum cxcitauit Deus,ut offen ct fe ille fpedaculum toti mundo mi#nbsp;rabilium,�� potcnti� fummi Dei:uerum etiam ad hune ipfum finem Deus ill� fc ex#nbsp;citai�� teftatus eft,ut oftenderet ipfe in eodem illo,uim fu�,gloi iamc},� nominis fui innbsp;orbe toto difFunderet.Et quoniam prior dubitatio nondum foluta eft,etenim fi mifenbsp;retur Deus,quorum illi uidetur,c�ter�rum uero non miferctur, nulla aut� appareatnbsp;huiufcemodi dilFerenti� caufajUifi fola uoluntas pi �potentis Dei,de duobus alterunbsp;uidetur neceff�i io confequijUt aut iniu�us Deus fit,huic magis quam illi fine ratio#nbsp;nefauens,aut noftrajqui delinquimus,peccata minime fint plcdenda, quando ipfonbsp;Deo uolente fie perpetratafunt,quod proxima de Pharaonc feriptura uidetur indi#nbsp;care:idcirco Apoftolus inf�ftit iterum,�i f�bimetipfe has dubitationes opponit,

Igitur cuius uult,mi{�retur,amp; que uult,obdurat.Dices igitur mihiiQiiid etiam nunc queritur;;� uol�tati enim eius quis refiftit;� Im� � homo,quis esnbsp;tu ex aduerfo refp�dens DeoCNum dieet fidlile ei qui finxit, Cur me feciihnbsp;huiufinodiCan non habet poteftatem figulus luti ex eodem mixto faciendinbsp;hoc quidem in honorem uas,hoc autem in defpicatumǒ

P R 1 M A ifta uerba Apoftoli funt cocludentis ex illis feriptur� Iocis,qu�d om# nia noftra ex ele�ione,glt;: propof�to Dei funt,non ex operibus noftris: Quando ipfenbsp;Deus,quorum uult,miferetur,8C quos uult,obdurat.Nam amp;:ipfemet Deus in Exo#nbsp;do Moyfi dicit;Obdurans obdurabo cor Pharaonis,ut ne dimittat populum meum.nbsp;Et quoniam acris obie�io exoritur,quid ergo nos p�n� meritifumus,cum quid d�nbsp;Iinquimus,aut cum ad cupiditates noftras toti delabimur, fi Deum fie uolctem tan#nbsp;quam authorem culp�,�� criminis habemus,cuius uoluntati non pofiiimus non p�nbsp;rerec'Hoc reiponfum hominum uelut in indignatione,at(p ira loqu�tium, ipfe quoc^nbsp;commotus eorum petulantia Apoftolus aiperius refellit,ut difeant modeftius re#nbsp;uerentius de fummo authore omnium bonorum Deo,�i de immenfa, ac inferutabilinbsp;illius Sapientia loqui: Tu quinam es,inquiens,qui fie audadter, amp; fuperbe tanquamnbsp;par pari,amp; nihil illi concedens refpondeas Deocquot;An hoc modo figulum interr ogan�nbsp;fidilia Cur me non honeftum,necp exornatum uas,fed incomptum,defpicabile�p fc#nbsp;cifti C Non nefiguli eft poteftas ex eadem cretaf�ngendi uas cuiulcemodi uclit, fiuCnbsp;menfis illud paratum uelit efl�, f�ue fterquilinijs f Enimueio Deus maior multo fi^�nbsp;gulo eft;Slt; tu homo pr� Deo luto etiam es contemptior : qu� ergo temeritas te ad#nbsp;uerfus Deum concitat �quot; exquire potius cundanter, amp; uencrabunde harum rerumnbsp;rationem 8^ caufam, oftendetur tibi, qu�m fie proterue in reprehenf�onem Deinbsp;erumpas,qu�e ratio ea eft*

Si autem uolens Deus oftendereiram, amp; notificarc, qu�tum poilit ipft, tulitin longanimitate multa,uafa ir� accommodata in interitum, atque utnbsp;notificaret diuitias olorise fu� in uafa mi(�ricordi�,qu� pr�parauit in glonbsp;riam,quos amp; uocauit nos non (blum ex Iud�is,uerum etiam ex gentibusgt;nbsp;i�cut Sc in Ofea dicit; Vocabo non populum meum, populum meum : Senbsp;non diledam,diledam:amp; crit in loco ubi didt� fuit eis, N� populus meusnbsp;uoSjibi uocabuntur ftlq Dei uiuentis.

p A V L V s ut eft contextus f�ntentijs,�^ implicitam fer� unam cum altera cogi^ tationem profei ens,foluere quidem incipit obiedas qu�ftioncs, led antequam infc#nbsp;tat conclufionem,in alteram ftatim probandam ratione infilit,lcgentibus relinquensnbsp;prioris

IN EPIST, PAVLI AD ROM,! 147 prioris concludendi, 2lt; ftabiliendi argumenti cogi'tationcm. Erant aiitcm qucrel�,nbsp;�C qu�ftiones ab lud�is partim, partim � quibuiiiis mot�, a.tque illat�, lud�orumnbsp;ill� propri�.Vna quod fidem illis eorum qua� promiferat,non uidebatur pr�ftitifl�nbsp;�^^^pondit Apoftolus, non omnes efl�lfia�litas qui dicantur Ifra�lit�, fednbsp;Ifra�litis fpiritualibus, �C ex. uerbo Dei profetflis promilT�ones fuas fecifl� Deum,nbsp;cifdemqj illas perfoluere, ac perfoluifl�,Altera,quod cum ipfi primogeniti Dei filqnbsp;iam ant� extitifl�nt, � fecundis liberis uenientilius in adoptionem honore, QC gratianbsp;omni apud Deum uincerentur,In quo oltendit Paulus quod fad� in fe �greferant,nbsp;amp; tanquam iniquum,ac nouum c�querantur,Deum in patribus ipforum �C primisnbsp;illis generis principibus omnibus ferediu anteafecifle,ut primogenitos illor� filiosnbsp;principatu generis deijeeret, minores fratres in deiedorum locum fubftitueret,nbsp;oicut in Ifmaele,8lt; Ifaac,in Efau,Sgt;^ Iacob,diuino cqnfilio fuit demonftratum, Tertianbsp;iam querimonia ludeorum grauiffi'ma ilia erat,qu�d cum ipfi �lt; kgis iuftitia cdodi,nbsp;amp; operibus bonis merit! eflent,ut maiore multo in honore apud Deu efle deberent:nbsp;� gentibus tarnen, qu� neque iuftitiam, neque legem antea cognouerant, necj^ Deonbsp;uero honorem ullum habuerant,in adoptione nou� grati� anteirentur. Quam illossnbsp;rum conqueftionem r�fut�t Apoftolus ea ratione,qu�d non ex meritis noftris, neepnbsp;ex operibus grati� apud Deum nobis gradus acquiratur : fed ex Dei ipfius miferknbsp;cordia duntaxat,�lt; uoluntate:quam rationem ex longe diuerfa conditione duorumnbsp;fratrum lacob,00 Efau iam inde ab Deo illis deftinata, antc^ in lucem q prodijfTent,nbsp;gC ex fcriptur�teftimonio duplici cofirmat.Ethadenus quidetn lud�is nominatimnbsp;eft refponfum.Quoniam uero poftrema ifta refpofio nouam rurfus, 2lt; perdifficilemnbsp;excitabat qu�ftionem,nec illam magis ab lud�is qu�m � c�teris,ad earn quoq; diflblnbsp;uendam aggreditur Paulus,Diceret enim quilibet:Si nihil eft � nobis, amp; Dei omnianbsp;fubieda uoluntati funt, quid de nobis conqueritur, ft minus ipfi probi,integric� fu�nbsp;mus, fi uoluptates noftras aut emolumenta illius honori, cultui anteponimusc�nbsp;Hanc obiedionem primo refellit,afperius arrogantiam contundens iftoqj, �C ex cm#:nbsp;plo figuli oftendens,non debere eos tam fuperbe in difquifitionem huiufmodi fum:�nbsp;mum Deum accerfere,Deindehac etiam earn refponfione diflbluit, non efle caufamnbsp;�xprobrandi quicquam Deo,nec prauis cupiditatibus propterea indulgendi, qu�dnbsp;uideamur id quafi necel��ri� fie Deo uolente facere,quandoquidem non eft ifta euknbsp;pa in Deo pofita,fed in nobis,Pharaonem enim longe iam ant� accommodantem ie,nbsp;ut fieret uas defpicationis atc� ir�,amp;: femetipfum ad interit� concinnantem,poftea^nbsp;diu,�� multum pcrtuliffct,eius^ extremam amentiamDeus patienter expedalTe't,nbsp;ut uidit occafionem exiftere aptam,qua producer et ill� in medium,�lt; quafi in aciemnbsp;atc� in certamen contra fe pertraherct, qu� declararet omnibus in illo uim 8� pote#;nbsp;ftatis,�� magnitudinis fu�,atcp item ex altera parte,ut patefaceret, notasc� redder etnbsp;diuitias glori� fu� in ea uafa mifericordi�, qu� pr�parauerat ipfe ad gloriam, hocnbsp;eft in eos homines,qui fefe quidem aptauerant ipfi,quoad in illis fuit, ut efl�nt mii�#:nbsp;ricordi� receptacula,aut certe non fe ad iram �� interitum accomodaucrant : uerumnbsp;quos imprimis ipfe Deus ex �terno principio ad gloriam ipfe fuam eledos, StC pr�?nbsp;diff�nitos pr�parauerat,Nam nos quidem per nofmetipfos ad gloria non pofliimusnbsp;pr�parari,Deo opus eft �� diuino auxilio, atc� adeo ex Deo totum eft, quod eff�ci#nbsp;mur apti, per quos ille fuam gloriam omnibus hominibus oftendat, a nobis aliquanbsp;initia quidem bon�uoluntatis, ut pr�parari ad mifericordiam apti fimus, profici:#nbsp;fcuntur:fed ne(^ ea fine Deo tamen,ut ant� didum eftflpfa autempr�paratio ad mknbsp;nifterium diuin� glori� Dei opus eft,8lt; non noftrum.lgitur inquam fi fuit turn oc^nbsp;cafio Deo idonea,atc� opportuna in utranc^ partem fie fe demonftrandi, ut in illo ponbsp;tentiam,�� uirtutem,inhis gloriam fuam 8� mifericordiam indicaret,quid eft, qu�dnbsp;tu arbitrerefhoc enim deeft i�nt�ti�,ac conclufioni, 8� fupplendum eft)tuis ftelerknbsp;bus, amp; peccatis excui�tionem tibi ex Dei uoluntate pr�tendcndam efle � non illenbsp;uult,nec� cr��t tuum crimen, fed cum te iam profligatum penitus, perditume� co^nbsp;gnofeit, excit�t in medium, utiturc� tanquam uafe proiedo,atque inutili,neque am#nbsp;plius uult uUam fuam admonitionem denunciationem'ue periculi ullum p�n�atcpnbsp;T 2 exitij

exittj mctC� ad p�nitentiam tibi aut ad fpem implorand� mifericordi� uakre.In que fenfum �C ab Deo Moyfi didum eft fe obduratur� cor Pharaonis, ut ne dimitteretnbsp;populum.Et in Hieremia, (� occaecaturum oculos eorum, ut ne uidentes uidercnt,nbsp;�d m�ditantes ne intelligerent, ac conuerterentur, 66 ipk fanarct eos. Non enim eosnbsp;Deus,qui tenebrarum hltj iam effedi funt,qui^ omnem uim,�6 poteftatem rationis,nbsp;ac uoluntatisjfu� improbitati,�6 libidini penitus fubiecerunt, ad lucem amplius, 66nbsp;ad falutem erigere uult,hoc eft,ut conuertantur, ultei tus expedare:fed cum occafionbsp;adeft,at(5 opportunitas,qua p�nam illoru ad gloriam fui nom in is,66 ad exemplum,nbsp;dodrinamcp bonorum proficcre pofte intelligit,tunc produdos in fpedaculumjtan��nbsp;quam inharenam,dignis^ fupplictjs damnatos ueluti feris obijcit,ut in urroq; appanbsp;reat magnitudo gloriac fu�,�6in pledendo perditos,66 in miferendo his,qui fe para#=nbsp;tos,66idoneos ad accipiendammifericordiam pr�buerint, Porro autem hi funt, quinbsp;non ex lud�is tantum funt ab ipfoDeo,fed ex gentibus uocati, qui non carnis,fednbsp;promiff�onis filq,uerusc�lfrael funt.Qtiod denuo aduerfus lud�os eft prolatum,quinbsp;�� unos arbitrabantur Dei eledione dignos,genres autem reliquas tanqu� pollutas,nbsp;atep impuras ab omni Dei cura, 66 prouidentia opinione fua abdicabant: quamnbsp;rum opinionem Apoftolus aliquot �criptura� teftimontjs deinceps refellit, ex Ofcanbsp;primum, apud quem Deus:Vocabo non populum meum,populum meum inquit.nbsp;Quod quidem manifefte de gentibus eft didum.Et non dilcdam,diledam,congreganbsp;tionem,ecclef�amcg uidelicet, quam in amore non habebam,amaturus mox fum. Etnbsp;�rit,quemadmodum dico,fcilicet.Quid aut� criti6Qu�d quo in loco dicebatur, Nonnbsp;populus meus uos,in co uocabuntur loco,non modo populus,uerum etiam filrj Deinbsp;uiuentis. H i c 1 v Li v s,Etfi planus hie mihiuidetur Apoftoli fenfus,inquit,tanbsp;men cum ad ea qu� pauloante difputata � nobis de libero arbitrio noftro,dec5 Dei innbsp;nobis iudicio uoluntateep funt,aliquahic � Paulo pofita aduerfari uideantur, peto �nbsp;te,ut regrediare paulum ad h�c ipfa diluenda,qu� ufc� e� nihil in nobis pofit� elfenbsp;conftituunt,per quod Deus hos illis in eligendo habeat potiores,ut nec ipfius Dei innbsp;difcernendo,feligendoc�fapientiam,necarbitrq noftri libertatem uideantur relinenbsp;quere. Etenim obfecro quid eft,quod de lacob amp; Efau fcriptum,antequam elTent gcnbsp;niti,antequam boni quippiani,mali'ue feciirent,ut ex ele(^lione propofitu Dei manebsnbsp;ret,66 non ex operibus,fed ex uocante,unum elle alteri ip feruitutem ft atrem data,nbsp;66 alterum diledum Deo,alterum odio habitum,nift quod uoluntatem Dei in illoijtnbsp;utroe� non modo iors,66 conditio uitae,ied diuerfa etia ftudiorum 66 uoluntatum fttnbsp;feeptio fecuta eftc�Aut quid aliud indicat,Mifcrebor cuius miferebor,66,Non uolcn#nbsp;tis eft,nec� currentis,fed miferentis Dei.Et rurfus:Cui uult miferetur, 66 quem uultnbsp;obdurat.non ne nos totos ita ex Deo p�dere,ut nullam in partem ex libero arbitrionbsp;noftro fed tantum impellente ipfo comouere nos ualeamuscQuae quaquam mihi dunbsp;riora,� multis implicita difficultatibus uidentur,egoc^ priftinam tu� opinionem 66nbsp;��ntentiam illam lenior� uidelicet,magis probo,qua aliquod initium noftr� uoluntanbsp;tis no quidem fine Deo,fed tarnen nec fine nobis ftatuebas pofit� efl� in nobis: tamenbsp;quoniam 66 ab hac parte multi ftant dodi homines ac probati, res^ digna cofidera;�nbsp;tione graui eft,peroptatum feceris mihi,fi adhibuerjs diligenti�,qu� ifta, qu� hic abnbsp;Apollolo aduerfus liberum arbitrium dida el�� exiftimantur, no tarnen talia omnknbsp;no el��,nequefacultatem libere quoduelimus eligendi auferre nobis intelligantur.

A � I s,inquSjuli,quod difeere cupientiu maxime proprium eft, ut null� uerbum uelis in Paulo no bene examinatum ac perpenfum praetcrire.Nam nec file in tantisnbsp;c�leftiutn myfterioijt explicationibus uel unam minima literam in fcrib�do fine connbsp;fideratione maxima difpofuit.Sed tamen haEc,qu� hic � Paulo funt pofita, non mihinbsp;ita obftare libero noftro arbitrio uidentur,ut illud tollant. Quin,etfi ea Dei poteftasnbsp;in nobis cl^qu� certeeft, ut nihil abfq^ eo redum,ne�p nobis f�lutare fuicipere, autnbsp;�xequi pouimus:tamen uol�tatem noftram liberam teneamus, Vt enim paulo ant�nbsp;dixi,uelle certe a nobis quadam ex parte eft,fiquidem Dei in nobis operationi 66 ip�nbsp;cooperamur,iten^ in nobis eft moliri nonnihil att� contendere, ut tanquam manusnbsp;Deo porrigentes fubleuemvir ab eo primum,deind� r��i c�ftituamur.V erum ita icnbsp;habet

habet omnis noftra molitio,ut inanis,2C uacua ip�� per fe fitjOtfi gratia Deijirnfericor diacp aduenerit, qua: illam compotem uoti,atc� ipf� Deo gratam faciat, 06 acceptabi^?nbsp;lem.Non enim eft uolentis,necp currentisjed milerentis Dci,Q_u�d li iiei!c,amp;f curre^nbsp;re nihil omnino ex nobis,fed ex Deo totum eflet, non magis eflet didum miferentisnbsp;efle Dei,quam uolentis;quippe cum uelle,decretum,0i conftitutum in fe habcat,nbsp;fcreri uero,opem,atc� auxilium,uoluntascp Dei liberaj�i abfoluta in fe fit, mifericors:nbsp;dia uero ad ilium hominem afpedum referat, cui mifereatur. Etenim uolentibus fibinbsp;opem amp; miiericordiam tribui, miferetur Deus, Nam cum fub ��ruitute peccati natinbsp;nos f�mus,ne(� noftra ope,ex iilo,noftriscj uiribus emergcre,at(^ etjeere nofmetipfosnbsp;queamus,uolumus quidem nobis etiam 06 adnitimur, ueruntamenad confurgen^nbsp;dum Dei omnipot�tis ope indigemus,qui tendentes brachia ad fefe, corpus^ agitannbsp;tes ut euoluantur, mifericordia fua adiuuat: ignauos uero, �d defides nec^ quicquamnbsp;agentes,quamobrem debe�t fubleuari,in ipfo luto infiixos,pcrditos^ relinquit. Namnbsp;quod Paulus fic ponitjUt fecundum cledionem propofitum Dei maneret,n� ex opessnbsp;ribus,fed ex uocantc, in hue mi frater modum debes intelligcre, at(^ adeo neceflarionbsp;fic intelligendum eft, ut quoniam, qu� uentura funt circum eledos amp; uocatos Dei,nbsp;ea � Deo prouifa,glt; pr�diffinita iam funt,non fit eorum euentus, atque deem fus hu:#nbsp;manis aeftionibus permittendus, qu� fragiles, amp; mutabiles fuapte natura fi ducerentnbsp;ipf�,2^ regerent d�cr�ta Dei, nullum eorum ftabiie, 00 immutatum finerent : uerumnbsp;qu�d non mutant ilia, quod rata, firmac^ funt, qu�d nullo unquam tempore eueptunbsp;fuo fruftrantur,hoc eft non operum noftrorum,fed ele(ftioms,00 uocationis,�lt; proponbsp;fitifummi DefErgo qu� circa duosfraties euentura Deus tanto ante piouidcrat,nbsp;atc^uti ita euenirent,decreto ipfe fuo imprimis diffiniuerat, ille quidem pr�cognitisnbsp;ambobus,ficiamturndifpofuit,SCdiffiniuit, utmaior minori frater fciuirct fratii,nbsp;ipftep diligeret alterum eoru,alterum odio haberet.Verum eft id ad cum quoqj finemnbsp;ab Apoftolo indu(ftum, ut quod adfeifeerentur genres in filiorum nomen,ipli autemnbsp;priores filq eqcerentur,non nouam aliquam lud�i mutation� animi: fed uetus amp; fta=snbsp;bile d�crets in omnipotenti Deo efle intelligcr�t,apud quem in decernendo,ac eenftinbsp;tuendo nullum tempus eft, nec^ pr�teritum, nec futurum, fed omnia una, atc� fimulnbsp;in eodem uniuerf� �ternitatis momento illi funt pr�fentia,qu� diffinita femel � Deonbsp;nullum tempus deinde,nulla uis,nulla noftra adio pofsit infringere,aiit uariare : quonbsp;�iam fenfu dicitur,fe miferturum,cui iam miferetur, ut inuiolabile conftitutum Deinbsp;efle perfpicias.Nam quod obdurat, quem uult, tunc quidem dicitur obdurarc, cumnbsp;lt;lefperatum iam homin�,�i in uitio fuo penitus perditS produdurus in fpedaculumnbsp;31iquod,inquo aut ieueritas Dei ad unius p�nam, c�terorumc�difciplinam,aut uis,nbsp;poteftas, �C magnitudo eiufdem aduerfus fuperbos, �� impios oftendenda lit, nonnbsp;patitur amplius moram ullam, ncque damnato dat locum relpirandi, ac refipifcei^i,nbsp;quod in Pharaone fecit, quem tarnen ipfum cum fe obduraturum antea pr�dixiflet,nbsp;potentem^ manum fuam in illo exerciturum, quot tarnen modts (� clementiarn in#nbsp;�larrabilem) quibus caftigationibus,amp;monitis,quantacumpatienHa,^ longanimi#nbsp;t�te ab illa impia uoluntate deducere eft conatusc'quoties illi fpirameta incommodo^nbsp;��Um pr�buitc'�i tanquam illi crederet affirm�ti dimifltim ab eo iri populum,pleden#nbsp;tem manum fuam, amp; uerberantem tantifper ab eo amouens, ab illa duritie animi ftus:nbsp;^uit reuocarec�ufc^ adeo alienum � Deo eft,^pf^us^^ bonitati,2x^ humanitati cotrariumnbsp;damnare,aut nocere, aut malefacere cuiquam, nifi nos ipfi nobifineuUam extremamnbsp;peftem illius abalienat� opis accerferemus. An exiftimamus aliud elle cauf�, cur ho^nbsp;�nines imptj,�f icelerati in hac f�pe uita fie fuftineanturc�eft hoc confilium, �d admira#nbsp;bilis dementia omnipotentis Dei, qui perfert prauos ut refipifeant, femperc^ omni#nbsp;bus adeft,ut excipiat malos,fi forte uelint illi,atcg inftituant boni fieri, �d bonos, atepnbsp;^ledos feuto ueritatis, amp; decreti fui circundet, 2^ protegat, ut ne terreantur a timo#nbsp;^nodurno,� fagitta uolante in die, � negocio perambulante in tenebris, ab incurfu,nbsp;8td�moniomcridiano,Et quoniam in natura hominum parum �ft firmitatis, nonnbsp;operibus illorum,i�d ex eledionis fu� decreto ftabile Dei propofitum in fuis de#nbsp;�isglorificandis maneauSednediutius euagemur, redeannis iam ad Pauli uerba,nbsp;T 3 � quibus

� quibus difcefsi'mus* i M o' v E R o mi frater, inquit �ulius,nonhoc eft u�gari, fed certo in loeo conf�fier e,cum ifta de Deo,8lt; cogitamus,�� loquimur,illius^ infini#nbsp;tam uim bonitatis �C rccordatione noftra f�pius, �C pr�dicatione ufurpamus : fednbsp;tarnen tu ad inftitutumreuerteve.

Efaias autem damat fuper Ifra�l, Si f�t numerus filiorum Ifra�l, ut hare# na maris,reliqui� falu� fient, Sermonem enim confummans,8lt; corripiensnbsp;iniuftitia, quoniamfermonem compendiofum faciet dominus in terra,nbsp;ficut pr�dixit Elaias, Si non dominus Sabaoth reliquiflet nobis fernen, utnbsp;Sodoma fadi e�emus, �� f�cut Gomorra f�militer fuifTemus�

D V O b�cteftirnoniahicindudafunt,adoftendendumnon Ifra�l,nec qua If�a�l, fed folos eledos Dei faluos ef�� : 8lt; tarnen fpirat in illis fidei noftrae myfterium, Dicitnbsp;cnim inEfaia Dominus, Quantumuis numerofus,�^ multus fitIfra�l, non eum uni#nbsp;uerfum, fed reliquias faluas fore: quod indicat, 06 d�not�t eledorum ex Ifra�l pauci#nbsp;tatem, Quod fi Ifra�lis,hoc eft populi Ifra�litici falus ��promifsio, Slt; gratia proprianbsp;cf��t,non reliqui� lfra�lis,fed uniuerfus Ifra�l falutem inuenifl�t. At quomodo reli#nbsp;qui� falu�c�quia,inquit. Dominus eft (hoc enim intelligendum�) terminans, amp; corri#nbsp;ptens fermonem in iuftitia : quia, inquit, fermo domini omifsis tot controuerf�js, �inbsp;obferuationibus,�d confradibus Mofaic� legis, breue faciens, quod necef�� eft, falu#nbsp;tis totam rationem in una fidei iuftitia ponct, atc� concludet. Nam legis iuftiti�,Utnbsp;qu� in uarqs curis, �� adionibus, �C litibus de humanis rebus appetendis,dirigen#nbsp;disejj uerfantur,plures ipf� quoq �c uari� necefl�ri� funt,Vna autem eft ad falutemnbsp;iuftitia,qu� fola apta fit,nihil omnino uidelicet tribuere rebus humanis, �lt; ad ea folanbsp;bona,qu� c�leftia funt, fpe, �� cupiditate contendendo fefe omni cum fiducia totumnbsp;Deopermittere,quifermoeftDomini,8�ipfe c hr i s t v s:h�ciuftitiamueram 8^nbsp;fingularem qui obtinet,quam ex fola Christi fide Deo donante poteft adipifet,nbsp;nihil e�teris legis iuftitqs indiget, neq in tot chartis, libriscp euoluendis, fed in hocnbsp;folo fidei ten�do facramentofpemcert�fu� beatitudinisretinet,Dequoid� Efaias:nbsp;Qtioniam fermonem,inquit,compendiofumfaciet dominus in terra. Ergo illi,qui exnbsp;Ifra�l eledi funt,reliqua omni negleda,pofthabitac� multitudine in hoe fermone bre#nbsp;ui funt feruati,uelqu�d fpiritu eum fando edodi prouiderunt, amp; crediderunt, uclnbsp;qu�d ab Deo in eorum, qui promulgaturi ilium toto orbe terrarum erant, fernennbsp;ftirpem funt relidi. De quo item Efaias, Nifi dominus Sabaoth reliquiflet nobis fe#nbsp;men,ficut Sodoma,�d ficut Gomorra fimiliter cecidiflemus. In quo indicat prophetanbsp;Ut efl�t fernen corum,qui uerbum compendiofum fufeepturi crant,hoc eft,ut confer#nbsp;uarentur patves,auicp eor�,qui fidem CHRISTI accepturi,atq; ut tanquam fernennbsp;ad fpem exoptat� frugis rctinerentur,iccirco cundum reliquum Ifra�l � Deo fuften#nbsp;tatumfuifle,Nonhabet igitur Iud�us,cur tantum confidat generi,amp;nomini Ifra�l,nbsp;aut cur ad promifsiones illas Dei tantopere attendat, quando non ut ex Ifra�l, fed utnbsp;ex eligcnte,8lt; uocanteDeoquifcpfalutem,8lt; gratiam adipifeitur : ideoc� nec mirumnbsp;eft illam,�� falutem,8lt; gratiam etiam gentibus fuiffe datam�

Qviid igitur dicemusC quando gentes qu� non fedantur iuftKiam,ap^ prehenderunt iuftitiam : iuftitiam autem, qu� ex fide� Ifra�l autem fedansnbsp;legem iuftiti�, ad legem iuftiti� non euafit. Quid ita quia non ex fidcjfe^inbsp;ut ex operibus legis.Oftenderut enim in lapidem offenfionis ficut fcriptuiunbsp;eft : Ecce pono in Sion lapidem offenfionis, �� petram ftandali, �i omnisnbsp;credens in eo non confundetur�

GENTE S, qu� de iuftitia minime ante laborabant, qu� folam uitam illam re# dam,amp; congruam efl� exiftimabant,qu� eft animo fuo gereremorem,8�cupiditatesnbsp;fuas pafeere ; ita tarnen uti cum ipfis una uoluptatibus incolumitatis, �d ualetudinij

SC apud pr�fcantiores animo �ti'am dignitatis ratio diiccrctur, h� repente f�dei �i�i^ tiam,hoc eft breuem ilium fermon� lunt amplex�,fuasc^ fpes omnes c terris tranftut#nbsp;lerunt in coelum,2lt; ad Qeum penitus e mundo commigrauer tint. lud�i uero* qui le^nbsp;gern iuftiti�fedabantur,non peruenerunt ad iuftiti� legem,quoniam inbreui illonbsp;fomonenon crediderunt,necutanteferrentiilum uerbof�legi Moylisinanimumnbsp;induxerunt : f�d in ipfis multiplicibus, Sgt;(. uarijs legis operibus agitati, atque iadatf,nbsp;infirmas^,amp; tenues confedati iuftitias,qu� laborem animi,corporiscp permagnum,nbsp;nullum autem frudum illuftrem, ne^ cogitationem uer� glori� aff�rebant, ab ipfanbsp;lt;omprehenfioneuer�iuftiti�,qu�ex c H R i s T i fide eft,aberrauere.Off�nderuntnbsp;^im,inquit,inlapidem olFendiculi,quod eerte no deb�bant, cum ab eodem illo Efaianbsp;tanto ante pr�n�ciante admoniti fuifl�nt,pof�turum Deum inter ipfos lapidem offennbsp;fionis,�lt;: petram fcandali : qui etfi eos el��t � ueteri lege in nouam fidem auocaturus,nbsp;amp; ab ufitatis iudicqs, ac purgationibus, �d cerimonijs legis in f�mplicem, �d inaudis�nbsp;tam iuftitiam indudurus (hoc enim e. at lapidem el�� ofFenfionis)qu�do omnis uetusnbsp;nios probatus patrum,auorumc^ iudicio, ac pr�fertim etiam authoritate Dei confira:nbsp;�natus,noui ritus,atqj moris maiorem,illuftriorem^ ueritatem,atcp iuftitiam non nifinbsp;�probis,9d omnia �quo animo aufcultantibus hominibus finit agnofei, ut maior mulnbsp;to pars contemptu, �d contumacia quadam in ipfo ftatim initio ab omni cura cogno^nbsp;feendi, �C intelligendi fe auertat. Sed etfi nouam, �d infolitam fimplicis iuftiti� legemnbsp;in illo breui fermone erant audituri : ei tarnen fi credidiflent, fidem^ christonbsp;�omino habuifi�nt, nulla eos ucrecundia, nulla p�nitentia erat exceptura. Nam �dnbsp;propheta idem ait,Et omnis credens in eo non confundetur^

Fratres propenfio quidem mei cordis,8d deprecatio ad Deum prolfra�l �ft in falutem. 1 eftimonium enim illis do,qu�d zelum Dei habent, fed nonnbsp;fecundum cognitionem. Ignorantes enim Dei iuftitiam, �d propriam iufti#nbsp;tiam qu�rentes ftatuere, iuftiti� Dei non f� fummiferunt. Finis enim legisnbsp;C h RI s T V S in iuftitiam omni credentf

R V R s V s lud�os accufaturus,qui fidem c H R i s T i fufeipere renuebant,�d apud communcm Roman� ecclefi� c�tungfn quo non pauci erant ex lud�is credennbsp;tibusjcura horum ipforum, qui crediderant, nimium tarnen legis ftudium, tum alios:nbsp;tum obftinatum in non credendo animum argumentis, �d authoritatibus conuellerenbsp;tentaturus, ne incurrat odium, atque iram generis fui, ne'ue ipfe inimico potius anpnbsp;��lo, quam bcneuola uoluntate aduerfus eos uideatur agere, pr�ponit indicia fu� innbsp;illos beneuolenti�, ut quiequid didurus de eis, �d in eos eft, in bonam partem abnbsp;illis potius accipiatur. Nam �d propenfo fe corde in eos ef��dicit, �d omnem pro illisnbsp;deprccationem,qua ad Deum utatur,ad falutem illorum ipedare, ac pertinere 1 pr�^:nbsp;terea dat illis teftimonium,qu�d zelum Dei habeant, qu�d uellent ipfi quidem,ac cunbsp;per ent gratum facere Deo,�d iele il� adiungere, atque applicare, qu�lunt prob�, �dnbsp;pi�uoluntatis indicia: fed errate illos exea parte, quod quo idpado opor teat agi,nbsp;non plan� bene nouerint, Atque hadenus quidem non eft eorum uitium, fi cupiuntnbsp;illi quidem, uerum ignorant uiam.Eft enim ignoranti� excufatio apud �quos, dumnbsp;tJoluntas bona adfit,uenia digna.Verum quod iam graue illorum crimen, �d inexcu^nbsp;i�bilis eft error,id quod ignorant,ne patiuntur quidem fe doceri,ultro cp docentibus,nbsp;5d monentibus infefti, �d intradabiles funt, quanquam hanc illorum propriam cul^nbsp;pam profedam ab iniquitate animi, �d ab contumacia non palam, neque aperte coar#nbsp;guit Apoftolus:fed cum modeftia,0d humanitate ad arguendum aggrediturtVellentnbsp;quidem Deum,inquicns,fed ignorant modum adipifeendi, quippe qui Dei iuftitiamnbsp;hon cognofcentes,0d in fua iplorum iuftitia, qua ex Icgis fibi operibus conantur comnbsp;parare, plus fiduci� ponentes, non fummittunt fefe iuftiti� fummi Dei:hoc eft, boninbsp;ipfi ex ft fieri contendcntes,fpem bonitatis fu� tot�Deo non permittunt. Non enimnbsp;de nioficarbitrantur, etiam fi nullam ipfi partem bonitatis attulerint : illius tarnennbsp;�nfinitabonitate, �d clementia, fi de eo ita fenferint, atque crediderint, ft faluos futu#nbsp;ros.

LIB. IL COMMENT. lAC. SADOLETI ros.Etenim finis legts c h r i S t V s eft, uel ut fpeeftatus ipfe, amp; propofitus d Icgc,nbsp;ad quem lex tota tanquam ad ultimum, fummum^ contenderet, uel ut legis perfe^nbsp;(ftio, qui addideric legi, quod ex fe lex habere non potuit. Illa enim cum gratiam aCnbsp;bencuolentiam cum Deo in multiSjSC magnis laboribus,{c)licitudinibusc^ quaereret,nbsp;non gloria in ea re Dei, fed opcram, Slt; meritum noftrum intendebat. Fides autemnbsp;C H R 1 S T V s,idinquolexlaborabat,necgaft�quipoteratipl�,omnicum facilita^nbsp;tCjCompendio�� perfecit,ut non operum tantoium obitu,nec� fudorum, fed folanbsp;dulitate,8lt;fiducia in bonitate Dei falus nobis,6d uita continuo parerctur. Et h�c eftnbsp;ipfa fidei iuftitia,qu3e cred�tibus donatur, qu� cum hominibus falutem a Deo quae^nbsp;rentibus facilior eft,2lt; planior,tum Dei bonitas in ea,amp; magnitude ipftus gloria� manbsp;gis illuftratur.Nihil enim de honore diuin� iuftitiae, atc� clementi� labor es noftrinbsp;opera,illarationedecerpunt,qu�tum dccerperent, fi frudum falutis, quem percernbsp;pifl�mus,non uniuerfumDeo,I�d nobis quad� ex parte acceptum referremus. Ergonbsp;in lege utile infiftere, in eaep permanere longe nobiliorem, 8C potiorem rationem ini�nbsp;iieniend� falutis reijcit, amp; afpernatur,gloriam^ Dei, Si magnitudinem illius pote^nbsp;l�atis, clementi�c� diminuit. Quod tu lud�e fi ignoras, cur te doceri non pateris. Sinbsp;qui id oftendere, ac declarare tibi uolunt,non eos �quo animo aufcultast' Finis itac^nbsp;legis C H RIS T V S eft, ad adipifeendam ueram, plenamcf; iuftitiam, qu� folum cre^nbsp;dentibus datur : fudantibus autem, amp; laborantibus abfc� fide, eft interclufa, quandonbsp;ifti habere potius in feipf�s uolunt, quo c�fidant, necR inducunt animum totum Deonbsp;committer e,2lt; fefe illius penitus iuftiti�,ac bonitati �immittere.

M.oyfes enim deferibit iu�itiam ex lege, quod qui fecerit h�c homo,ui^ uet in ipfisiex fide aut� iuftitia fie dicit,Ne dixeris in corde tuo, Quis afeen#nbsp;det in coclumChoc eft ad deducendum C H R1 S T V M: ud quis defeendetnbsp;in AbyffumT�hoc eft ad CHRISTV M e mortuis reducendum. Sed quidnbsp;ait f Prope te uerbum eft in ore tuo, amp; in corde tuo : hoc eft uerbum fidei,nbsp;quod pr�dicamus,quoniam fi c�fiteberis in ore tuo dominum l E S V M,nbsp;�crediderisin corde tuo, quod Deus ipfum excitauit � mortuis, faluusnbsp;fies. Corde enim creditur ad iuftitiam, ore autem confefsio fit ad falutem,nbsp;Dicit enim feriptura, Omnis credens in ino,non confundetur,

I T E R V M hic compar�t iuftitiam legis cum iuftitia fidei, Sd illam Icgis cum ope rofiorem,amp; laboriofam magis,c� Dei honori 8C glori� minus tribuentem,tum etiamnbsp;haud ita ueram, nec i�nceram cfl� oftendit,ut eft fidei iuftitia, Qu� ergo eftlegis iu^nbsp;ftitiac' Nempe quam Moyfes fie deicribit, poftqu�m pr�ceperat, qu� efl�nt feruanlt;nbsp;da,qu� agenda,�lt;^ � quibus efl�t abftinendum : Homo, qui h�c fecerit, inquiens, uwnbsp;ue�t in his; ut Si in faciendo labor,�� qu�d uiduri eff�mus, non Deo id,fcd labori nogt;nbsp;ftro ferremus acceptum : cumc� in fadis. Si operibus iuftitiam conftitueremus, in fisnbsp;cam poneremus,qu� ueritatis ex fefeexpertia �que ad fimulationem, ac ad i�nceri#nbsp;tatem funt parata.�uftitia uero fidei,�� in folo corde plena eft,�^ fiduci� tantummodonbsp;in bonitate Dei � nobis poftulat, i�lutis�p noftr� uniuerf�m laudem. Si gloriam uninbsp;E^eo attribuit:at(^ hoc etf� pr�clarum continuo. Si euidens : tarnen ejuoniam lud�isnbsp;infolitum eft, ac nouum,femper in ipfis operibus,�i obferuantijs legis, cura,animo^nbsp;occupatis,qu� illis planius id,�� facilius cognitu efficiat, aff�rt opportunifsimum exnbsp;Iegeteftimonium,inquo fidei, amp; iuftiti� ex fide imago qu�dam illuftrisab eodemnbsp;Moyfeeftexprefl�Js enim in Deuter onomio,iam ad moriend� uicinus, legem�p po*nbsp;pulo c�mendans,cum hortaretur omnes,utfequerentur redam uiamdomini,illius�pnbsp;pr�cepta,8lt; mandata i�ruarent,cauerentcp,ne pr�uaricatpres, amp; exleges effedi inci^nbsp;derent in �ecrationcs nonferuat�lcgis,tum additiSi forte eos Deus tanquam con#nbsp;tumaces,K minime fibi deditos eijeeret ex donataterra,ac per orbem terr� in uariasnbsp;gentes diipergcret, fore ut in eandem terram reftituturus efl�t illos, ac ad priera, 8^nbsp;�ber fora etiam bona redudurus, fi reuerf� efl�nt ipf� ad dominum Deum fuum, totonbsp;cordc

corde fuo,6i tota anima fuaxontinuoc^ fubiungit � Qin'a mandatum hoc,quod prae#= cipio tibi Iirael,hodie non occultum � te^net^ longinquuni eH, non in ccclo eft, ut difnbsp;cendum tibi ftt,Quis pro nobis afcendet in c�lumj�C deteret illud ad nos, acqj ut aunbsp;diamus efficiet^ S)C faciemus illud,Et nec trans mare eft,ut fit dicendum, Quis tranf#nbsp;fretabit pro nobis mare, 06 id nobis referet,facietc�,ut audiamus i �i. faciemus illud,nbsp;Nanc� propinquum eft tibi maxime uerbum hoc,in orc tuo eft,06 in corde tuo,ut fanbsp;cias illud.Si reuerfus fueris ad dominS Deum tuum, Moyfes inquit,toto corde tuo,nbsp;amp; tota anima tua,quod iam no operum,neque laboris, fed tantummodo cordis adio'nbsp;qu�dam eft,proxima ilia tibi,atque adeo infita in ipfo te,ut ad earn fufcipiendam, Qi.nbsp;conficiendam no � fummo c�lo detrahendum tibi quicquam, necj trans mare accer^nbsp;fendumfit? Hanc iententiam Moyfis tanquam delcriptionem, �formam uer� innbsp;CHRISTO fideiufurpansfibiApoftolus,�lt;in christoconftituens,fidemnbsp;CHRISTI eiidcm pene uerbis, cuiufmodi fit,demo!iftrat. Non enim (ait) n�cefl�nbsp;cft,f�CHRlSTO debeas credere,ut fic dicas in corde tuo, Quis afc�det in c�lum�nbsp;quafi c H R I S T V M inde nobis dedu�urus,ut credamus eius e finu, 8lt; confortionbsp;Dei patris ad homines defcenfum,2lt; fufceptam pro nobis ab co hominis carn�. Autnbsp;rurfus,Quis defcendet in Abylftiimhoc autem,ut c H R 1 s t v m nobis � mortuisnbsp;reducat,nofcamusc� eius refurredioncm. Non enim tanta tibi c�quif�tione,nec tan^nbsp;ta circuitione eft opus.Sed quid ait fides�Prope te uerbum eft in ore tuo,8lt; in cordenbsp;tuo. Hoc eft uerbum fidei quod pr�dicamus,Quodnam id cedofquot; Quoniamfi c�fitc�nbsp;beris in ore tuo dominum 1 E s v M, 00 credideris in corde tuo,quod Deus eum fu�nbsp;fcitauit � mortuis,faluus fies,quo quid tibi poteft efle faciliusc' aut promptiusf' Nonnbsp;hie labor,non opus,n� diuturna,Slt; dura qu�ritur inueftigatio,icd animi tantum in#nbsp;dudio,�� conuerfio mentis ad credendum,8� confitendum, etenim corde creditur adnbsp;iuftitiam. Solum enim cor iuftificationem accipit, fola uera eft cordis credulitas,nbsp;fides CHRISTI fi uerefufdpiatur,cordefulcipitur, ftatimc� ueram fldem diuinanbsp;ilia iuftitia concomitatur:ore autem c�fefsio fit ad falutem, eo quod non eft fatis oc^#nbsp;cultum, SC c�preflum fidei uerbum rctinere, fed ^fcrendum eft, fed in medium pro�:nbsp;ducendumjUt �� alios doceas, ac cohortcre: etfi iila a�tio inter immancs homines, Sdnbsp;barbaros minus etiam libera tibi fit : no tarnen nomen Dei omnipotentis domininbsp;I E s v Chrifti no ore tuo celebrandum,Slt; glorificandum eft, quandoquidem ft eiusnbsp;apertam,amp; libcram confefsionem repreflam metu contineas, habeas profedo aliudnbsp;quid,quod pluris arbitrere,uel exiftimation� inter homines, de qua loanes, Magis,nbsp;inquit, gloi iam apud homines, quam apud Deum qu�fiuerunt, uel incolumitatemnbsp;corporis,atep uitam, ex quo minime uer� fidem recepifti, fi ilia tibi aut pudenda, autnbsp;pcenitenda efle uideatur,uel certe imbecillam, 06 infirmam illam obtines, ut non ha#nbsp;bitura fit peri�ueranti� pr�mium,in qua pr�cipue eft falusfita corde credere ad ue#nbsp;titatem pertinet, ore autem confiteri ad perfeuerantiam,amp; firmitatem. Quorum exnbsp;primo iuftitia,fanditasc� c�paratur. In fecundo falus praccipue pofita ei^quam qui#nbsp;dem in c�fefl�one oris,fidei firmitatem fignificans icriptura per �i�iam ait;Et omnis,nbsp;qui credit in illo non confundetur:quod �ft,intrepide,amp; conftanter id aget, nec infa#nbsp;*uiam is apud ueritatis ignaros, aut fupplicium apud crudeles uerebftur, fed auda#nbsp;�^er,0d lib�r� de Deo �� fide c H R i s t i pronunciabitzfiept �^inEu�gelio C H r inbsp;s T V s: Quern mei puditum fuerit coram hominibus,inquit,eius �i me pudtbit co#nbsp;ram patre meo, Quoniam autem dixit propheta, omnis qui credit in illo, non con#nbsp;fundetur, uerbum illud,omnis, Apoftolus cotra lud�orum opinionem �C fpem con#nbsp;tinuo interpretatur.

Non enim eft diftindio lud�i^, amp; Graeci* Idem enim Dominus omniu abundans inomnes inuocantes ipfum* Omnis enimquiinuocauerit no^nbsp;men Domini, faluus fiet,

o D Iud�iarbitrabantur,glori�cpf�biducebant,Deumcoelipropriumfuum �fl� Deum, id amp; alibi fupra, �C in hoc loco Apoftolus non tarn ratione quidem, quaenbsp;�uidens ipfa quocj, QC manifefta eft, qu�m authoribus prophetis confutat, qui diui#

tias bonttatis Dei omnibus hominibus af��tim Rippetere intelligentes no refirinxci� runt earum largitatem,8lt; affluentiam in folis lud�isjtac� ��Efaias dixit,Omnis quinbsp;credit in iilo.Et loel,Omnis qui inuocauerit nomen eius,Qiio quidem loquendi moj=nbsp;do utei'lt;^ Gr�cos �lud�is non diftinxit,nec feparauitjnec uero in lege,aut inopeii^�nbsp;bus legis,fed in fide,0d c�fefsione,qu� eft diuini nominis inuocatio, falutem noftrarnnbsp;pofuit,quafi duorum prophetarum coniundo teftimonio afRrmans,quod ante dixcs�nbsp;ratjCorde credi ad iuftitiamjOre autem confefsionem fieri ad falutem.

Quomodo igitur inuocabunt, in quem non crediderunt f Quomodo autem credent ineumde quo non audieruntC'Quomodo autem audientnbsp;abfque pr�dicanteǒ quomodo uero pr�dicabunt, f� no mifsi fuerintf ficutnbsp;(criptum eft, Qu�m Ipeciof� pedes euangelizantium pacem, euangelizan^nbsp;tium bonaf At non omnes obedierunt Euangeh'o. Efaias enim dicit,Dominbsp;ne quis credidit auditui noftrofErgo eft fides ex auditu, auditus autemnbsp;per uerbum Dei. fed dico an non audieruntf Imo in omnem terram exiuitnbsp;fbnus eorum,amp; in fines orbis terr� uerba eorum.

Q.V OD ftudium Dei, zelumcp Ifra�lit� habebant, pauloante dixit Apoftolus, uerum non reda cognitione in eo ie gerebant.Peccabant enim in pluribus.Primum,nbsp;quod iuftitiam fidei non accipiebant, qu� Si faciftor multo, quam �la legis, QC pr�lt;�nbsp;ftantior longe, ac Dei gloria dignior elt. Deinde,qu�d Deum cundorum dominumnbsp;ad fuam ipforum unam nan'onem c�trahebant,in hoc quo^ illius maieftati,2lt; nomi^�nbsp;ni derogantes.Deinde,qu�d genres c�teras prac fe contemnebant,SC ueluti pollutasnbsp;afpernabantur,nequaqu� ne in hoc quidem imitantes clem�tiam, �C bonitatem fum=�nbsp;mi Dei, cui fe deditos efl� fatebantur, qui ut fuorum operum, �C effcdorum fructusnbsp;ac comoditatesjita femetipfum omnibus propof�tum,at(^ appetit� efle uuluEtenimnbsp;file folem fu�,amp; fydera, 2lt; rores ac pluuias omnibus hominibus c�munes iubet cffe,nbsp;Poftrem�,qu�d muftis rebus,�d indic�s teftimonijs�p admoniti,ea, qu� ignorabant^nbsp;minime mtelligere,fed per c�tumaciam, amp;nequitiam animi ignorare uelle perfeue=lt;nbsp;rabant. Ac fuperiores quidem ignoranti� uenia aliqua fortafsis dign�,h�c uero po^nbsp;ftrema inexcufabilis omnino erat.Toties igitur rationibus, argumentis^ edodi, to^�nbsp;ties prophetarum couidi teftimonijs,nequaquam adhuc dimil�� contradicendi per^nbsp;tinacia,ut fe ad omnia f�gillatim opponebant, fie opponentibus ad fingularefpondetnbsp;Apoftolus,denfe,Slt;coplexe ille quidem. fed ut f�t illius nobis fententia latius expli^*nbsp;canda. Etant fane ifta omnia dubitata, quasftiones^ lud�orum aduerfus Apoftolosnbsp;CHRISTI hortantes,ut acciperent nomen Domini,�^inuocarentillud,atcp in unanbsp;ilia inuocatione ipem maiorem falutis fu� ponerent, qu�m in elaboratis, atc^ fucatisnbsp;operibus legis,qu�admodum �i� chr�sto edodi fuerant,�� ab ipf�s tune doccnbsp;bantur, Opponebant enim illi c�tra apoftolos cum alia multa quid� de lege, QCnbsp;ribus legis,�� de Deo peculiar! ipforum Deo, Abraamc� primo lud�orum p�tre ele^nbsp;Dei,cui,2lt; ipf�us generi foli fad� efl�nt ab Deo tantarum return, donorumepnbsp;mifsiones,�d f�milia plerai�, qu� cunda toto decurfu apoftolici fermonis uftp adhucnbsp;difl�luta f�int. N une �lud item opponunt, quod ad couerf�onem imprimis gentiumnbsp;p�rtinet,quasVub illo uerbo,Omnis,Io�lis prophet^ icriptura comprehendit,qu� ilftnbsp;dicit,Omnis qui inuocauerit nomen domini faluus fiet. Ad eas enim miflos ab Deonbsp;apoftolos lud�i no credentes fie contradicunt,8lt; argumentantur,fe cum nec inuoca#nbsp;ri pofsit Dei nomen illius, in quem no creditur:nec in eum credi, de quo nihil audia^nbsp;tur:nec audiri uero nif� pr�dicetur,fed nec pr�dicari,nifi is,qui pr�dicat, � Deo iplb^�nbsp;met huic pr�dicandi off�cio delegeturfin hoc extremo efl� h�furos, neep ante ad ha^nbsp;^ndum fidem de uocatione genti� fe accefluros, qu�m plan� nouerint delegatos abnbsp;Deo elle ntos,qui nou� fidej regulam nominent Euangelium,Huic enthymemati innbsp;jpfo quoep extremo, 8lt; tanquam nodo dubitationis occurrit Apoftolus,Efaiam fta*nbsp;tim aduo�anSjlic dicentenr.Qy�m ipeciof� pedes euangelizantium pacemjCuangeli^nbsp;zantium

zantium bonaCVidend� enim eftjinquitjquid nos tandem annunciemus, ncn'ne p�: cem,n� tantum inter homincs,fed cum ip�o Deot�non ne bonajn� interitura, Sgt;C fuganbsp;cia,fed folida,�d fempiternacQui porr� habitus nofter�qu� ipecies annunciandi�'difsnbsp;currimus per omnes gentes,nufqu� domicili� fiabile retinemus, uagamur, pei agra^nbsp;mus,in hoc un� opus intenti, at(� addicti,ut hominibus amicitiam cum Deo cocilicnnbsp;mus,ut uit� �tern� in omnium mentibus,ac uoluntatibus, ipem, defideriume^ inf�^nbsp;nuemus^Qui ergofunt pedes euangelizantium pac�,euangelizantiumbona,nifi eo#nbsp;rum qui �C pacem illam,qu� tutifsima,�d tranquillifsima eli,�!0 bona ea qu� pi �ftannbsp;tifsima,omnibus hominibus ann�ciant,�� pr�dic�t,quicp, quod it� � prophetis pr�^nbsp;didum eft,� gentibus iam audiuntur, �C ad cultum ueri Dei nationes exteras addussnbsp;cunt,qui orbem terrar� pedibus afsidue perambulantes,nullo ulquam ut proprio innbsp;ioco comoranturCqui f� �C � propheta pronunciati,�C � Deo mifsi funt,fi pacis, bonbsp;norum euangelium praedicauerunt,fi id non iam inauditum, immemoratumep fecesnbsp;runt,f� fidem omni� etiam gentium ad credendum prouocauerunt, credatur iam nosnbsp;men domini � Iudaeis,�� inuocetur Jta quod lud�i � primo ad poftrcmum fie deducenbsp;bant,ut in poftremo ipfo inf�fterent,arcemc� inibi fua: iniquitatis amp; pertinaci� facesnbsp;rent,ipla illoijz arce capta,�� folo �quata Apoftolus � poftremo ad prim� facili curfunbsp;probationis redarguendo peruedus eft:nec tarnen adhuc defiftit c�tentio, femperepnbsp;molitur aliquid peruicacia,ut ne optimis uida rationibus acquieicat.Refiftunt enimnbsp;rurfus Iud�i,atc� ob�jciunt:Si uos � Deo mifsi,�C � propheta pr�didi Euangeli� Deinbsp;annunciatis,cur no credunt omnes Eu�gelioc�Qiios r�fut�t eueliigioPaulus,fcriptunbsp;ram illis pr�tendens,8� inqui�s�Non ne uos Efaiam propheta ab Deo milTum admitnbsp;titisfCur ergo ille dicit,Domine quis credit auditui noftrof Quod fi necefl� efl�t abnbsp;omnibus credi,quodcunc� apoftolorum,6lt;l prophetarum pr�conio � Deo eflet denunbsp;tiatum,no ille fie uerba ilia pofuifl�t. Atqui illi eti� minus, qu�m nobis credebatur�nbsp;�llius enim monita �C pr�cepta no modo nihil quic^ lud�is profecerunt�uer um ipf�nbsp;ultro pr�cipienti,8lt; monenti fine alior� utilitate fuere exitio�nos amp; multorum mennbsp;tes ad cognition� Dei trahimus:amp; fi pro c h R i s t 1 fide obeunda nobis mors fit,nbsp;illam altjs eti�compluribus dodrin� �L faluti fore c�fidimus*Verum idcirco no n�snbsp;cefl� eft ab omnibus credi uerbum Dei, �d fulcipi,quia fi'des,�� credulitas homin� arnbsp;bitr�jj�^ liberi animi cft.Reftabat ergo,ut qui parati ad cred�dum efl�nt, pr�coniumnbsp;cuangel�j auribus perciper�t,ut ex auditu ipfo uerbi Dei, fides in illis c�ftitueretur�nbsp;Cui etiam rei ample,2lt; largiter prouifum eft. Siquidem in omn� terram exiuit euannbsp;gelizantium fonus,2lt; in omnes fines terr� uerba eorum:nifi forte ll�a�l folus n� ausnbsp;diuit,qui non modo in recentibus pr�conijs apoftoloi52,amp; in euangeliftarum, uerumnbsp;amp; in pracdidionibus,ac uaticintjs legis, �lt; j^phetar� tritas iam habet aures ad exausnbsp;diend� fi uelit,amp;^ ftatim intelligend� fonum eu�geftj,de quo Apoftolus profequitur*

Sed dico num n� cognouit Ifira�l�primus Moyfes dicit�Ego ad �raulan dum prouocabo uos in non gente,in gente fiulta irritabo uos.Ei�ias autemnbsp;audader agit,amp; dicitdnuentus fum ijs,qui me non quprebant: Manifeftusnbsp;fadus fum ijsgt; qui me non interrogabant ? Ad Ifra�l autem dicit : Tota dienbsp;�xpandi manus meas ad populum non obedientem,amp; contradicentem�nbsp;gente s,inquit,ex hoc tempore audiuerunt,6Cnouer�teuangelium,Iud�i exnbsp;prifeis temporibus.Primus enim Moyfes, amp; alter Efaias predicant iUud, atep oftensnbsp;dunt. Nam inDeuteronomio Deus iratus Ifra�litis, quodfeinfalfis dijs illi prouosnbsp;cafl�ntj�i in uanitatibus irritafl�nt,uoce Moyfis fie de eod� populo 43nuntiat,Qu�dnbsp;eum uiciff�m efl�t ipie in non gente ad �mulationem compulfurus,amp; in gente ftultanbsp;ad iram prouocaturus,quod nunc eueniebat, cum gentes � Deo in gratiam recipenbsp;tentur, �C eam rem ludaei ualde iniquo animo paterentur. Efaias autem apertius losnbsp;quentem Deum inducit,2id de gentium ftudio,at(p applicatione ad le: De luda�orumnbsp;tiero infolentia, amp; peruerfitate fie diftinguentem: Inuentus fum qs qui me non qu�snbsp;t�bant;Manifeftus fadus fum ns,qui me no interrogabant. At hoc uideb�tur utr�cp

lud�i faceic,�C quaereix femper Deum fcilicet,per fundioncs, operationes^p legi's,6^ ilium illiuscp mandata cognofcere,Qua de re Baracbias;Bcati fumus � I�ra�l,inquit,nbsp;quoniam qu� placita funt Deo, manife�a funt nobis. Et neutrum tarnen illi efFece�nbsp;runt:(�d getes,qux nullum antea labor em,nullam folicitudinem,atc� euram ad qux^�nbsp;rendum Deum nofcendumt^ adhibucrant, quae^ in omnia contraria Deo �udia di^�nbsp;uerf� abierant,�atim,6i facile oblatofibiDeo fe totas ad ilium cotulere.Breue enininbsp;compendium uerbi Dei,non longos illos logos legis didicer�tjfra�l uero,qui anfra^nbsp;dus,2lt; circuitiones pr�ccptorum, ac operum fetftatus e�,no modo ad utilitatem, Sinbsp;frudum fummi pr�cepti no peruenit,qui fuit c H R I S T v Stuerum ne pafl�s qui^nbsp;dem e�,ea de re admoneri fe,2lt; doceri.De quo idem apud Efaiam dominus:Tota dienbsp;expandi manus meas,inquit: quod amantis efl, Si paterno animi afi�du in finum. Sinbsp;complexum fuum inuitantis Dei,imagoc^ in eo � cruce p�dentis CHRISTI pror^nbsp;fus exprein, Expandi manus,inquit:ad populum non par entern Si contradicentem,nbsp;quodj fl n� leuitate folum,8C uecordia quadam auerfum,i�d per nequitiam ctiam,�inbsp;per cotentionem mihi fe opponent�.Ex quibus omnibus turn prophetarum teftimonbsp;nqs,antiqu�cp legis authoritatibus,eu�geltj�p pr�claris,Slt; illuftribus dodrinis, atc^nbsp;euentis, turn gentium facilitas ac obedientia ad inueniendam Dei gratiam, turn per;*nbsp;uerfitas luda�orum ad eandem amittendam meritoualuifl�cognofeitur ,iurec�ill�nbsp;adfcita� in nomen,8lt; genus filiorum Dei,hi eielt;fli,�� r�pudi�t! ab eodem Deo intelli^nbsp;guntur,nec^ Iflael tamen ipi� ut Ifra�l repudiatus efi.Sic enim de eo loquitur:

Dicoigitur,numrepulit DeuspopulufuumC Abf�t.Namamp; egolfrac� lita fum ex femine Abra�,tribu Beniamin: n� repulit Deus populum fuu�nbsp;cjuem pr�cognouit.Non ne feitis in Helia quid dicit feripturaC Qu�admo^nbsp;dum alloquitur Deum aduerfus lfra'�l,dic�sǒ Domine prophetas tuos ocfnbsp;cideruntj�d altaria tua euerter�t,amp; ego relidus fum folus, amp; qu�runt ani#nbsp;mam meam�Sed quid dicit ei oraculumC Reliqui mihi ipfi feptem millia honbsp;ininum,qui non flexeruntgenu f�muIacroBaah Sic igitur amp; in hoc terni*nbsp;pore ref�duum fecundum eledionem grati� fuit� Si autem gratia,non iatnnbsp;ex operibus,quoniam gratja,non amplius eft gratia.Si autem ex operibus,nbsp;non iam efl gratia:quoniam opus non amplius eft opus�

EOSDEM ludacos Apofiolus,quosuidebaturpenitusabDeo repulfos,atquc abiedos ofl�dere uoluifl�,rurfus n�c reflituens, ut intelligatur n� ipfum Ifra�l, nec�nbsp;i�m� �^bra� fuifl� � Deo repulfum,fed qui ex illo genere,illacp natione aduerfus fid�nbsp;CHRISTI c�tumacesperflitifl�nt,fiduci�^fpeifu� in lege pdtius,6lt; in operibusnbsp;legis,qu�m in Dei gratia ponere perfeuerafl'ent,hos elfe, qui cecidifl�nt ex gratia. Sinbsp;bcneuolentia fummi Dei,necp amplius in promifsionibus ad Abraam fadis comprenbsp;henfi eflint,exemplo ex feipfo probat.Non popul5,qui antea populus Dei appellatnbsp;retur,ne�� fernen Abra� � Deo eff� eiedum:qu�doquid� fi ita efl�t. Si ipfe qui efl exnbsp;illo femine,eiedus un� fuifl�t,fed de illo populo faluos fuifl� fados, quos pr�nouif^nbsp;f�t deus. Qua: quid� cognitio in e� modum accipi�da eft, quo utimur in feripturis�nbsp;Nam fi f�mpliciter cognofeere accipiatur, omneis plane Deus cognofeit �lt;bonos. Sinbsp;malos.Si uero ilia cognitio animor� eft coniundio,8lt; beneuolenti� indicium, folosnbsp;Deus cognofeit bonos: quem in fenfum dicitur. Ego cognofeo meas. Si cognofeuntnbsp;me me�.�c ex contrario,Difcedite �me omnes operartj iniquitatis, quia ego non co#nbsp;gnoui uos.Hac itae� ratione pof�t� in hoc loco eft : Non repulit Deus populum fuir,nbsp;que praecognouit,Et fupr�: Quos pr�cognouit,hos Si pr�diff�niuit. Ac praecogni#nbsp;tio quidem (decet enim occurrere ipfo initio flatim dubitantibus,�i uiam facilem adnbsp;intelligendum reddere) pr�cognitio,inquam,Dei,futuram hominum propenfionem,nbsp;�i qual� parabilitatem quandam ad credendum, amandum Deum prouidet. Prac#nbsp;diffinftlo uero tota gratia Dei eft,nec� quicquam in ilia noftrae oper� inefl�, aut par#nbsp;tis mieliigitur.Nam qu�d ego facilis uoluntate,8lt; animo paratus ad fidem in Deumnbsp;accioiendam

accipicndam fum,mci eft illud iudicitj,amp; mci liberi arbitr�j, id^ ante omnia tempora pr�uidit in me, �� praecognouit Deus, Sed hoc nihil etiam nunc eft, dodor accedatnbsp;oportet,�iitinerisredidemonftrator,quimihiportum falutis,�lt; uit� oftendat,nbsp;Net� tarnen hoc etiam fatis, Volens enim amp; cupiens uiam bonam infiftere, amp; ftatio�snbsp;nem tenere eam,qu� mihi felix, �i tuta fit propofita, multis tarnen ab ea mente peri^nbsp;culis,multis obiedis uoluptatibus,multa denic� cum iucundai um,tum moleftarumnbsp;rerum uarietate abftrahor,atc� auertor,Ergo his tot malis,t�tiscp difcriminibus,qu3cnbsp;imminent in nos undi��,nos^ proturbant,amp; auferunt nobis ipf�s, opem fert Dei uonbsp;luntas,8lt; pr3cdiffinitio,quae grati� tota eft, qu� id, quod noftrum folum eft, flexumnbsp;mentis icilicet �C inclinatione liber� uoluntatis tot diuinis muneribus ueftit undiqj,nbsp;amp; cofirmat,ut quod eft ex nobis,minimum quiddam fit, necmeriti rationem ulla exnbsp;parte obtineat.llla uero Dei liberalitas, 06 praediffinitio integram in fe contineat to^nbsp;tius grati� laudem Jfta ergo pr�deftinatio, �C Dei gratia feptem ilia millia uirorumnbsp;fibi ipfa conieruauerat,qui uel r�gis impq metu, uel exempio tribulium, S)C popularnbsp;rium fuorum licet bona erga Deum uoluntate eflent : ftatuam tarnen louis adorassnbsp;uiflent,nifi illorum imbecillos animos, Slt; infirmas mentes gratia, �� eledio Dei cor:�nbsp;roborauiff�ttqu� gratia omnis quide ex ipfo Deo eft, donumq? eius liber-ale, �� pro:�nbsp;prium,quod nullo � noftra parte merito,ied � diuina benefic�tia totum profi�eifeitur,nbsp;Sed ut redeamus ad expon�dum: Non repulitDeus populum fuum Ifra�l, ut ifrael,nbsp;gC fernen Abra�, ut illius fernen, fed gi atiam Dei non agnofeentes, SC in lege operis!nbsp;busc� pertinacius haerentes,hos nimirum repulit: qui fl ex tantohominum numero,nbsp;ac frequetifsima natione forfitan pauci efl� uide�tur,regredere animo,8lt; cogitationenbsp;ad pr�terita,amp; intelliges non folum in c h r j s t 1 fide accipienda,fed in ueteii le#nbsp;ge fer uanda paucos tum quoque � Deo fuifle difRnitos, Etenim fle ipiemet grauiternbsp;accuianti populum Ifrael Heliac reipondit, fe reliqua adhuc fecifle fibi ieptem millianbsp;uirorum, quae ante louis flmulacrum genua non incuruauerintjn quo animad#nbsp;uerte gratiam,qu�d fibi ea ipie fecerat reliqua, �� intuere paucitatem, qudd ex inntinbsp;merabili populorum multitudine feptem tantum millia ialua fada ftint. Sic, inquitnbsp;Paulus, in hoc tempore, quod e populo Ifrael ad fidem Christi accefsit, refi#nbsp;duumeftex multitudine reliqua, quod per eledionem gratiae Dei effedum eft fal#nbsp;Uum.Sicut enim tunc ilia feptem millia ope, Qi. patrocinio fuo Deus ab errore conti#nbsp;nuit:fic hoc tepore �i apoftolos primS,ac diicipulos reliques, quos christ vsnbsp;adhuc uiu�s fibi ipfe dclegerat,amp;: deinde poft Christi morte exurredionemc�nbsp;priora ilia tria millia, ac deinde alia quatuor millia, poftea etiam alia qu�dain millia,nbsp;qu� Deus pr�cognouerat, 2lt; fibi ipfe delegerat,ac in patrocinium fuum iam indenbsp;�terno ex principio fufeeperat per eledionem diuin� grati� ex innumerabili mul#nbsp;titudine non magnus hominum numerus ad fidei, QC falutis portum perduda funt,nbsp;non ex operibus ipibrum,quod quidem aduerftis lud�os opponitur� Quoniam granbsp;tia,2lt; donum Dei no ex operibus eft,inquit:non, inquam,ex operibus eftgratia,ne#nbsp;que illa,qu� �terno ex principio eligendo,ac pr�diffiniendo antecedit,nec uero qu�nbsp;poft produdos nos in naturam protegit femper,�d comitatur. Nam fi operibus do#nbsp;na Dei tu promeritus fis,euanefcit ftatim gratia,totumcp, quod tibi � Deo datur,nonnbsp;tibi donari ab eo,f�d reddi potius uidetur,in quo tu ut iuftiti� QC uirtutem tuam connbsp;ftituas,Dei liberalitatem,gloriamcp extinguis. At h�c uera eft uirtus, QC benignitas,nbsp;8^ gloria fummi Dei,gratis conferre munus fuum,6^ bonitatis fu� magnitudinem innbsp;propria liberalitate,beneficentiac� conftituere,Gratia porr�,�(^ opus fie inter fe con#nbsp;traria infociabiliae� funt,ut fi ex operibus, non iam amplius^atia fit gratia � fi aut�nbsp;f�t gratia, opus iam amplius opus non fit. Non enim utr�c� itare poteft fimuhfed al#nbsp;terutrum tantum adefl� necel�� eft,idc� incomitatum ab altero,at(� iblum.

Quid igitur�T quod qu�rit Ifra�l, hoc non eft potitus, eledio autem po# tita eft,reliqui uero c�cati funt, ficut ftriptum eft : D�dit eis Deus Ipiritumnbsp;compundionisjoculos ut non uideant, amp; aures, ut non audiant uftp in honbsp;diernum diem,Et Dauid dicit�Fiat menfa eorum in laqueum, �^in captiui#nbsp;V i tatem.

in fcandalum,amp; in reiribiitionem ipfjs;Obfcurcntur oculi eorum ne uideantjamp; dorfum illorum Temper incurua.

CLV I D crtigitur,quodc�cludo,amp;:ftatuo; hocinquit,qu�didquod qu�n'tifracl, potitus CO ipfc non eftxledio autcm eft potita.Aft quamobrcm non potitusc'nonnenbsp;iiolebat�non conabaturC non ad Dcum ItudiOj�i uoluntate fe fcrebatC non ne hi, quinbsp;huiufcemodi exiftunt, illi ipfi funt, quos pr�cognitos antea Deus fibi ipf� folet diff�^nbsp;nire,atque eligcre peculiares C�eut ergo ifti in ele�ione non funt comprehenf��nbsp;Quoniam fibi ipfi nimium confiff funt : quoniain etfi illi Deum uerum qu�rere fenbsp;pr�dicabant,illum ipfum tarnen externis, ate� alienis opcrationibus,non puro, nec�nbsp;humili corde lt;qu�fiuerunt,qu� eft uia qu�rendi, �C inueniendi Dei unica. Cuius reinbsp;cognitionem illi cum i� optime tenere,�� fcire arbitrarentur,opinione fui elati,ac tu^nbsp;mentes,c�cerorum doc�rinas,�:: monita funt afpernati � neque id folum, fed doccnti^#nbsp;bus quoc� ipfiSj��rccla monftrantibus infefti, inimiciintradabilesc� extitere : eledlinbsp;uerOjfinis eins qui qu�rebatur ab uniuerfo Iftael,pauci homines uidelicet,2lt; ex ma;�nbsp;gno numero refidui ac reliqui,per gratiam Dei potiti funt,qui cum Deum corde bo^nbsp;no,�d uoluntate appeler ent, monftrantibus uiam ad cum perueniendi attento, �Cnbsp;cili ad obtemperandum animo aufcultauerunt. Non enim opinionem fuimet, Slt; denbsp;f�ipl�s jfuae� fcientia^ac dodlrina fuperbam perfuafionem tanquam murum oppoftie^nbsp;runt reeftiora admon�tibuscSed cum �C ipfi per operum Icgisc� obf�ruantias, ad Deunbsp;interca niterentur, breuiore fibi, �lt; tutiore multo fidei uia demonftrata, libenter, acnbsp;prompte in cam fc dedere,cum illi inflatiores, fibic� ipfis maiorem in modum chari,nbsp;atque iucundi, in uetere inftituto manerent obftinati,necrationemullam aduerfan^nbsp;tern opinionibus fuis uel auribus modo admittere ftiftinerent.Etcnim eft hoc pr�ci^nbsp;puum,�� maximum inter probas animas,prauase� difcrimen,qu�d qui faciles du�unbsp;ad Deum funt,ubi ullum de Deo audiunt proferri uerb�,extemplo attenti,dociles^nbsp;expcdant,num quid exponatur qtf ipfis queat efl� dodrin�,ac emolumento,quodi�nbsp;in eis pietat�,Slt;:: ftudium Dei adaugeat,idc� fi eiufmodi inueniant,gr atantes,ac I�ti innbsp;cordibus fuis reponunt.Qiii uero agunt fecus,qui fuimet opinione indudi uidenturnbsp;fibi ualde efl�fapientes,ut n� doceri ipf� ab ullo uelint, fed alios femper docerechi nonbsp;men Dei,quod in fermonibus ufurpant, no ad ipf�us Dei gloriam, fed ad fuam ipfo^nbsp;rum ambitionem,qua�ftumc� couertuntcideoc� maxime in operibus uerf�ntur extenbsp;rioribuSjlegcmc� feriptam mordicus tenent, nec� in illo inteftino, occulto^ hominenbsp;uere requir unt Deum : quod f� facerent, cum ipf� intus humiles efl�nt, turn cuilibetnbsp;bene fuadenti ad obtemperandum parati, �d dociles: fed in eo qui cernitur, oculise�nbsp;eft homo expofitus,quaidam tanquam Deum colentium f�militudines appingunt,nbsp;Cui porro externohomini inter homines c�teros fe oft�denti doceri, ignominia eft,nbsp;caftigari conuiti�,refelli autem,2lt; coargui iniuria morte acerbior. Enimuero qui ta^=nbsp;les funt,cum uidcantur Deum qu�rere,Deo tarnen non potiuntur, At^ hi funt,quinbsp;ne putentur eguif�� aliorum monitis, falfum fuum potius cum per tinacia defend�t,nbsp;qu�m aliot^ uerum ampledunturtinimki omnibus � fe difl�ntientibus,qui non mo^nbsp;�do alienam dodrinam afpernantur,8i� cotemnunt,f�d ipfos quoc� dodores acerbonbsp;lt;^apitaliinfequuntur odio.QuemadmodumIud�i�Cin christ o antea fecer�t,nbsp;tuiic in Apoftolis C H R l S T i, ipfo^pr�cipue Paulo faciebant, quos c�catosnbsp;dicit Apoftolus, e� quod ilia uana, amp; arrogans de femetipf�s perfiiaf�o aciemnbsp;mentis in illis,animic� oculum occ�cauerat.De quibus EfaiascDedit eis Deus lpirigt;nbsp;turn compundionis,oculos ut ne uiderent, �C aures ut ne audir�t uft� in hodiernuipnbsp;diem. Quod poftremum adiedum ab Apoftolo eft, uft� enim eius ad �tatem lud�lnbsp;ineadem manebantc�citate,2lt;ignorantia.Sed��h�c ipfa Efai�fententia none%nbsp;lino prophet� loco decerpta eft. At^ hic Ipiritum copundionis Efaias ftimulos in^nbsp;uidi�,�lt;^ obtredationis uoluit fignificare,qui pungunt eos maxime, 6�fodiunt,quosnbsp;gloriam apud homines,exiftimationem0� qu�rentes in eo maxime,ambitio. Si liuornbsp;male habct,quod quam fp� opinionem,Si laudem ab hominibus qu�runt, alios me;�nbsp;lins uidentjnon id cogitantes, net� (p�dantes adipifei : qui quidem ftimuli eiufmodinbsp;funt,ut

funtjUt oculos, amp;: aures ad intuendam, audicndam^ ueritatcm nequaquS fuo finant uti iudicio. Porro hos illis ftimulos per occafioncm dedit Deus, non dedi'ta opera I'nnbsp;illis inleuit, fed dum afpirat, 00 fubuenit ope diuina conatibus eorum, qui uei a cumnbsp;charitate,Slt; fynceritate pr�dicant uerbum uit�,id(� non ad comodunijnecp ad utilfinbsp;t^em propriam,fed ad audientium frudum, falutemcp conuertunt, Horum ex ipfanbsp;c�tentione comparatione cor aeftuare maleuolentia,ftomachus edio rcpleii,ipli ranbsp;hie quadam inuidi�,obtredationisc� accendi, ut frenderent dentibus in Apoftolos,nbsp;ut plagiSj�� c�tumelijs appel�rent,ledftfonibusep agitarent, omnia denii^ permifcci:nbsp;rent,quo ne illis efl�t in eis ciuitatibus locus, in quibus ipfi ab incolis amp; qu�fl� fibfjnbsp;�C fapienti� opinionem aucuparentur.�tqui tales femper ludaei 2lt; uctuftioribus icfnbsp;culis in patres, atc� prophetas, �� tempore poftremo in Apoftolos extitere, bodic^nbsp;adhuefunt rjdem illi ipli pleni perfidi�fcilicet,Slt;liniquitatis,quoanimimorbo quinbsp;aguntur,nec� oculis rite ut�tur,necp auribus.Qii�d autem fpiritum compund�ionisnbsp;hoc loco,ftimulum inuidi� denotaucrit Efaias,audi �d Dauid ad Deminum Icqucn#;nbsp;tem,V t pfallat tibi gloria mea,�� n� compungar� Qu� pfalmographi fententia declanbsp;rat gloriam earn, qu� in unoquot� ad Deum referatur, inuidi� ftimulos non fentirc:nbsp;fi autem ad feipfum quis referat,fentire. lam SC de eifdem lud�is Dauid, Fiat menfanbsp;illorum in laqueum. Quod quidem non imprecantis eft,fcd qu� futura funt, prouij�nbsp;dentis prophet�, Atqj h�c illls menfa,bona funt feculi,qu� illi imprimis expetunt,nbsp;amp; quorum amore correpti incidunt in laqueum, �lt; in captiuitatem, 2lt; in offenfam,nbsp;f�ue hic fpiritualiter uelimus intelligere,in amifsionem grati� fummi Dei, f�ue etiamnbsp;corporaliter, quod propter bonorum mundanorum ftudium, auerft � Deo, 06 ab eonbsp;in captiuitatem gentium, 06 feruitutem traditi, ne adhuc quidem oculos aperire ad.nbsp;perfpiciendum uerum,nec eos attollere ad intuendum Dcum pofliint.

Dico ergo : Nurn oftenderunt ut caderent;� abfit,fed ipfbrum cafu falus c� gentibus,in prouocando ad �mulation� ipfos. Si autem cafus ipibrum,nbsp;diuiti� funt mundi, amp; diminutio ipforum, diuiti� gentium, quanto magisnbsp;plenitudoiFforumC�

CALLID �, f�nde in his uerbis �poftolus licet lud�os confolari uideatur: gentibus tarnen totam laudem aferibit, pJedtinf� alternam quandam relationcm, utnbsp;amp;: lud�is,amp; gentibus conferta inter fe,amp; communicata,fidei,gC falutis utilitas appas^nbsp;reat.Non enim Iud�i,inquit,cum offenderunt, 06 in peccatum lapfi funt,id fecutumnbsp;tantum eft, ipfi ut caderent : fed illud magis euenit, idc� � Deo magis pi ouifum fpe^nbsp;lt;^atumc� eft, ut lapfus illorum falus m�di exifteret,Nam illi �C in C H R i S T o leftinbsp;eruci afftgendo redemptionis human�myfterium abfoluerunt,�� in fugandis,exter^:nbsp;tninandisc^ Apoftolis fidei uerbum in omnes genres difl�minauere. Errauerunt igis^nbsp;tur,non ut ipfi caderent,fed ut c�teros illorum error c�feruaret,Et rurfus,quoniamnbsp;rlli fua culpa minus idonei effedi funt ad agnofcendam fidei C H R i s t i ueritas.nbsp;tem, cum intuerentur tanto earn ftudio � gentibus adfeifei, �i comprobari, �mula^nbsp;tione quadam �C ipfi prouocati ad infpiciendam rem, ac melius confiderandam f�;nbsp;referrent, ex quo in eos poftea falus pof��t � gentibus redundare, Ita lud�orumnbsp;bpfus, atque error gentibus quidem reda, �� ipfo primo progreflu profuit�a gentil,nbsp;bus autem inlud�os,tanquam ex repereuflu ref�licns,poterit prodefl�, Qu�d fi ca^.nbsp;fus ipforum,diuiti� funt mundi,fi qu�d illi obtruf�,amp;^ imminuti, ac tanquam bonisnbsp;fuis fpoliati funt,id gentibus ad opulentiam cefsit : quanto magis fi ipf� quoque ac^nbsp;cefl�rint,2lt; ad exemplum gentium feconformauerint,ut christ v M,amp;: fidemnbsp;CHR I s T 1 illarumexemploprouocati accipiant,hocgentesfacietgrati� apudnbsp;Ueum,2lt; meriti locupletiores�

Vobis enim dico gentibus,inquantum quidem ego fum gentium Apo:# fiolus,minifterium meum glorifico,fi qua prouocem ad gmulation� meamnbsp;carnem, amp; feruem aliquos ex ipf�s � Si enim abieclio illorum reconciliationbsp;mundi

mundi �ft,qu� erit affumptioC' nifi uita ex mortuisC Si autem primiti� (�nf accruus;8d fi radix fanda,amp; rami, Quod fi quidam ex ramis defraynbsp;�i funt, tu uero cum oleafter efl�s, infitus fuifti illis, pariicepscp radicis, 8^nbsp;pinguedinis ole�fadus,ne infulta ramis, Si uero iniultas, non tu radicemnbsp;fers,fed radix te.

G.V O D tantum laudi's attribuerat gentibus, �� tam acn'ter, ac uan'e coarguerat Iudaeos,utrunc� nunc uolens ad temperamentum quoddam redigere, gentibus fe te�'nbsp;ftatur��a dedii�� pr�conia, ut quoniam ipfe gentium efl�t deftinatus Apoftolus,nbsp;nifterium imprimis fuum cohoneftaret, in quo �� genti� fibi allicit beneuolentiam,nbsp;quatenus earum i� proprium mintftrum dicit,Slt; exeufationem ad lud�os compar�t,nbsp;qui no �gre debeant pati tantum eum tribuere gentibus,cum his ipfe ofFicio,amp; mu^nbsp;nere pr�dicandi fit addidus.Neq^ tarnen omnino lud�os fuos cotemni uult, Adqcicnbsp;cnim no folum fe collaudare gentes,ut honeftet minifterium i�um: fed etiam ob earnnbsp;rem,ut laudibus illis carnem fuam,quod uerbum afl�dum amantis in fe habet,plusepnbsp;cotinet,qu�m gentiles, qu�m neceflarios,qu�m cognatos, ad �mulationem eiufdemnbsp;accipiend� fidei prouocet,fi quo pado aliquos illorum queat conuertere, �i. feruare.nbsp;Qui f� ob incredulitatem a Dei gratia repulfi,Slt;I abiedi,c5ciliationem tarnen mundonbsp;cum Deo attuler�t, quidfacient aflumpti ad eandem fidem,�i^ in Del ^�atiam,ac begt;nbsp;neuolentiam redudic'Nonneuidebunturper uos quodam quafi miraculo � Gens�nbsp;tes uelut ex mortuis iterum redditi uiuentes Quod alto profedo cofilio in laudemnbsp;gentium profert Apoftolus, innuens uim fidei. Si illorum enim per incredulitatemnbsp;abiedio uobis per fidem gratiam Dei c�tulit,non ne aflumptio eorundem maioremnbsp;uobis gratiam eiufdem Dei after etc�eum iam hanc in uobis fidei potentiam cogniturinbsp;J[�tis,qu�d ex mortuis eftis faduri eos uiuentes.Ac ne forte uideantur dici repugn�;*nbsp;tia,ft reiedio lud�or� falus fuit mundi,qu� pofsit idem elfe redintegratiofintelligen;�nbsp;dum eft, no eodem modo reiedos falutem mundi fuifl�, �C futur os alTumptosfted utnbsp;reiedio per occafion� loc�,�d accelTum pr�btiit gentibus: fie per exemplS, �� xmus�nbsp;iation� fides Genti� lud�is ut refipifcant,occaf�onem eft allatura�quo in utroe� c�fi=nbsp;lium Dei,amp; ex malis bona,�i bona item ex bonis produc�tis,primarium fummume�nbsp;cernitur,�lt; ubic� l�mper extat ipf�us gloria,�lt; gratia. In gentibus uero ipfis, at^Iu^�nbsp;d�is, quod ex fado gentium exoritur ad incitationem, Sgt;C prouocationem lud�or�,nbsp;id in gentibus quidem uirtutis �C meriti fpeciem aliquam pr�fefert,in lud�is autemnbsp;penitus nullam, Ac ut repugnantiam,quam diximus,melius diflbluamus,n� h�c af�nbsp;fumptio huiuimodi,qu� lud�qs ante reiedos recipit,fed fi iili ftatim initio ad c H R Inbsp;S T V M fe contulift�nt,ne(^ c�mififl�nt,quamobrem reqcerentur,faluti id, lucro,nbsp;8lt; locupletationi mundi fuifl�t aduerfatumJnclufo enim in lud�a fidei G h R i s T inbsp;myfterio, uel nequaquam, uel ferius ad gentes Dei liberalitas, �C gratia fe effudifl�t,nbsp;Atquc his dldis,ne omnia gentibus tribuere uideatur, j)cedit Apoftolus ad ornan��nbsp;dum genus fuum certis laudibus,qu� no in ipfos tamen,i�d in patres ipibrum, �d innbsp;honorem generis,nominisc^redundent,qu� accefsionem etiam illorum ad fidei cul*nbsp;turn iure ampllficaturam mundi diuitias oftendat. Si primiti�,inquit,generis mei fannbsp;d� fuer�t,2lt; aceruus eft fandus,SC fi radix fanda,fandi SG rami,duabus fimilitudi*nbsp;nibus uolens denotare famili� illam,qu� ex authore generis ^bato, atcg fando pro*nbsp;duda f�t,etiam f� no fuis ipfa operibus digna inueniatur, parent� tarnen caufa in ho*nbsp;nore elTe debere,Et ne gentes laudat� a Paulo,atcp diledae minoris fortalTe �ftimentnbsp;lud�os,quam par f�t,in fecunda ilia fimilitudine radicis,arboris�^ infiftens,egrcgfamnbsp;texit argumentationem, quamobrem lud�is deferendus honor, SG natio tota in ali*nbsp;qua exiftimatione habenda effe uideatur, Quandoquidem ilia tanquam ole� arbornbsp;eft,gentes uero reliqu� tanquam oleaftri, qu� in ueram, 6G naturalem oleam infitaf,nbsp;omnem fu� in melius mutat� conditionis dignitatem ex ali�na radice, SG planta ac*nbsp;cipiunt.Ac fan� oportuit ex uera olea deffingi ramos, f� ramos alios oleaftri in ea in*nbsp;feri decuit.Neque enim fuifl�t peregrinis,SG adfeititijs furculis locus,fi naturales, SGnbsp;domeftiet

domeftid in fua arbore integri permanfiflent� Veruntamen habet uimiflam infi'tio, utquiex ali�na arbore infiti rami funt, radicibus, �iinribus hoipit� arboris fufti:*nbsp;neantur,coalefcantc� in eandem totius corporis qualitatem.Itacp radix, amp; planta He^nbsp;braici generis ipfa eft,quae fuccum,2lt; uim nouis fuppeditat ramis, ut frudum deindenbsp;illi ex feCe iuftiti� per fidem pofsint efferre,Eft enim radix Abraam, S� Dauidurun^:nbsp;eus CHRISTV s:fuccusuero,Slt;fpiritus,fidesipfa,aciuftitia�at(�ibiarboris to^nbsp;tius author, amp; propagator Deus, Non ergo contemnenda arbor in ramis fuis, qua:nbsp;in radice,amp; trunco tanto honore digna eft.

Dices igitur,defrad:i funt rami,ut ego infererer,probe,infidelitate funt de fra�ti.Tu autem fide ftetifti,ne alte fentias,fed uerere,Sienim Deus naturassnbsp;libus ramis non pepercit,ne qua tibi nec parcat. Alpice igitur bonitatem,8^nbsp;leueritatem Dei,in cadentes quidem feueritatem, in te autem bonitatem,Sinbsp;permanferis in bonitate,quoniam amp; tu exaderis:amp; illi item, fi non permannbsp;l�rint,ininfidelitateinl�rentur,Potensenim Deus e�rurlusinlerere ipfos�nbsp;Sienim tu ex natural! excifiis es oleaftro,amp; praeter natura inf�tus in bonamnbsp;oleam,quanto magis hi fecundum naturam inlerentur in familiari oleaf

perstat infimilitudineinfitionis,2�iarboris,illude�diicrimen,�diudidum fummi Dci,quo lud�os ille excidit � uera olea, �� g�tes ex oleaftro ablciflas in ipfamnbsp;ueram oleam inferuit.Non Iud�is,neque gentibus, fed fidei dicit, Sd infidelitati fuiflenbsp;datum,ut ludaei quorum radix,0d planta bon� arboris propria, ac domeftica erat,tannbsp;quam ftolones,0d rami inutiles abfcinderentur,propterea quod non utebantur fucconbsp;trunci,atc^ radicis,hoc eft,in fide Abraae,8gt;d c h r i s t i, ad Deum non nitebantur,nbsp;Atque in eorum abfeiflbrum locum translat! ex oleaftro furculi infererentur, qui innbsp;ipfa ingenua, �d natural! olea coalefcentes, geniales illos fticcos biberentex radice,nbsp;iisep alerentur, quos naturales prius rami refpuiflent, in fefec� attraherent, atque innbsp;fubftantiam, ac uiriditatem conuerterent fuam fidei ex Abraam,�d redemptionis exnbsp;CHRISTO nutrimentum.Itaquenoneft Iud�i,neque Gentilis,fed fidei, �dinfi^nbsp;delitatis fada diftindio, quae eadem fides mutare,amp;traijcere conditionemillam innbsp;alternas, amp; contrarias partes poteft, Nam �d qui in�ti ftint ex ali�na arbore in noblesnbsp;liorem arborem propter fidem, nifi hi in fide ilia ipfa manierint, ipfi quoque excidennnbsp;tur, Caufam enim cur excindantur, accerfent fibi infidelitatem. Et qui propter infi:snbsp;delitateme propria arbore fuere defedi, fi ad fidem fe contulerint, facilius etiam�dnbsp;�lelius in famili�rem plantam inferentur.

Nolo enim uos ignorare fratres myfierium iftud, ut tie fitis apud uos^ ntetipfos fapientes,qu�d c�citas ex parte Ilraeli fada eft ulej edjdonecplessnbsp;i^itudo gentium intro�at:�d fie omnis Ifrael feruabitur,quemadmodum icrinbsp;ptum eft: Veniet ex Sion liberans,8d auertet impietates � Iacob,Ethoc ipfisnbsp;3 me pad:um,quando abftulero peccata eorum�

I s R A E L eft populus omnis Hebraeorum carpalis ex Abraac femine orjundus, �difra�l eft populus fpiritualis ex fide Abraac progenitus,6dnatus:eft autem caecitasnbsp;carnal! populo Ifrael ex parte fada,ut introiret in frmen fidei Abraac plenitude� gen^nbsp;tium,�d fie uniuerlus fpiritualis Ifra�l,falut� adipifeatur, Nam ft de carnal! Ifrael fer^nbsp;uando uolumus intelliger e,quota portio erit popuH Hebraici,�d uniuerft generis lu^nbsp;d�orum �tas illa,quac in aduentu Heliac extremo iam inftante mundi iudicio ierua?nbsp;biturC'Seduttotus plane feruaretur Ifrael,permiftt Deus lud�os inc HR 1 STVM,nbsp;tanquam in lapidem offendere,ut offenftone ilia ex fuo loco priftino dimotus lapis innbsp;caput anguli difeederet : ftc�^ ilh's c�citate quadam redam uiam non tenentibus, Sdnbsp;c femita cadentibus, genres fuccederent, quae in lumine ueritatis oculos melius fige^nbsp;tentj�d ad populos reliqui orbis eadem lux fund�retur,�tq^ item deinde,ut cocurfusnbsp;X gentium

gcntiumad Chriftum, ueramc� in Deum fidem, franger et animum, 6lt;: pcrtinaciarn liid�orum,plunmos^ eorum ad eandem fidem adduceret, alto myften'o Deus conigt;nbsp;pofuit,8C difpenfauit.Cui prouidenti�,8lt; my fieri o Dei omnia funt attribuenda, nonnbsp;� quopiam fibi ipf�. Non ergo nec gentes nimis glorientur, quod eft, ne nimium fibinbsp;ipf� fint fapientes, ne attribuant hoc ingenio, amp; intelligentie fu�, fi in fide accipien^nbsp;da lud�is ipf� praecelluerunt* Id enim prouifum in illis, �d datum � Deo eft, ludeicpnbsp;permifsi hallucinari,ut ad gentes ipl�s uer um lumen acc�der et, necp ob earn rem ual^nbsp;de contemnant lud�os.Etenim idcirco ipf� adfcit� in gratiam, amp; amicitiam c� Deonbsp;funt,ut fuo exemplo lud�is aff�rant ftudium eiufdcm �muland� fidei,amp; �lutis, Atc�nbsp;ita diuerfis modis,amp; rationibus in utroft� mifericordiam fuam exercet Dcus,�d utnbsp;c�citate lud�orum gentibus lumen oftendat, ex illuminatione gentium aditumnbsp;inueniatlud�is miferendi,atcp parc�di.Nam authoritas prophet� Efai� abApofto^nbsp;Io indu(f�a,hoc fibi uult,qu�d conclufio �C exitus uniucrf� falutis fpiritualis Ifta�lis,nbsp;Iffa�l ipfe carnalis futurus eft, ut 8lt; agminis fandi atcg eletfii, dudor Ifrael, 5lt; idemnbsp;etiam coador fit futurus.Nancg fides primo SC orta � lud�is,ab ipforum non pau^�nbsp;cis fulceptaeft.P�ftcumeiedione,�drepudiationecorum,quiex carnali Ifrael fidemnbsp;CHRISTI non admifere,ad gentes emigraffet,rurfus introdudis gentibus ad eumnbsp;cledorum numerum,qui ab Deo eft pr�finitus,inde in eofdem ipfos lud�os temporenbsp;cxtremo eft redundatura, Huius nunc S� rei, 2lt; temporis facit propheta uaticinium;nbsp;Veniet ex Sion dominus: hoc iam principium eft germinantis fidei:amp; auertet impie;�nbsp;tatcs ab lacob, � fpirituali auertet : qua quidem criminum �C impietatum abfterfionenbsp;non lud�os fol um compreh�dit,uerum eti� alienigenas,qui per fidem in ipfum Ifraelnbsp;infercntur.Deinde uero ad carnale fernen iterum rcuerfus,non iam relinquet in omninbsp;lacob �d fpirituali fimul,S^ carnali,quod fit amplius peccati, impietatis^ auert�dum.nbsp;Etenim extremo illo tempore, quo ad iudic�dum filius Dei uenerit omnium omninonbsp;cledorum numerus explebitur, necp erit amplius macula aliqua in lacob. Et hoc eftnbsp;ipfis padum tneum,dicit in eodem propheta dominus,quod mox Apoftolus fuis uernbsp;bis ex perfonadomini interpretatur,C^ando abftulero peccata eorum,inquiens.Donbsp;minus autem in propheta populo fuo fic loquitur. Hoc eft padum aduentus mei adnbsp;uos:id eft, Tune ueniam ad uos, tunc pr�ftabo de meo aduentu id quod nunc paci;�nbsp;ftror,tempus^ mei accefflis ad uos tunc fuerit,cum non relinquam amplius in lacob,nbsp;quod debcat abftergi,cum omniQ fuerit ordo,2� numerus conclufus eledorum, cun;�nbsp;dusep lacob fpiritualis fuerit completus,Cuius,ut diximus,fpiritualis coetus, ueri^nbsp;lacob 8lt; principium, 8lt;f finis ille lacob carnalis futurus eft, quern in fine feculorumnbsp;anteuertens dominum Helias inftruet, 8lt; qu� funt falutis, ac fidei, edocebit.Ac utnbsp;Apoftolus uicifsitudfnem iftam commeantis ab Ifrael ad gentes fidei,2lt; rurfus ab eisnbsp;ad Ifta�lemreuertentis clarius ponat ante oculos,fic profequitur.

Secundum quidem Euangdium inimici propter uos, l�cundum aut� ele dionem amabiles propter patres.Imp�nitenda enim funt dona,amp; uocationbsp;Dei.Qu�madmodum enim amp; uos quandoq^ non credidiftis Deo,nunc aunbsp;coni�cuti mifericordiam eftis horumincredulitate: f�c�Ciftinunc nonnbsp;CTediderunt mifericordi� ueftr�,ut amp; ipfi mifericordi�confequantur. Connbsp;�lufit enim Deus omnes in incredulitatem,ut omnium mifereretur*

G E N V s,inquit,eledum�DeoHebr�oruminipfispatribusamabilef�mpereft cidem Deo,nc(^unquamreiecitillud,autreppulit abf�fe Deus,nifi fiquosexnu;�nbsp;mero illo, nomine infidelitatis abiecit. Nam ipfam quidem nationem habuit fempernbsp;tn gratia,06 in amore. Non enim poenitet Deum beneficiorum fuorum, nec uocatio;�nbsp;nis unquam fu�, quorum extitit f�mper nationi lud�orum liberalis, quam feuoca;�^nbsp;uit ex reliquis nationibus,unamcp fibi delegit, fuis^c�leftibus tumbeneficqs,tumnbsp;etiam aliorum femper beneficiorum promifsionibus largiter profecutus eft. Sed innbsp;hoe recente Euangelij dono, quo nullum maius, nec� falutarius generihymano ab

IN E P I S T. PAVLI AD ROM* ipfoDco potuit concedi, tantifper fe auelli ab fuis lud�is paflus eft,ut h�c f�multasnbsp;Dcocumiliis,aditumgcntibus patefaceret ad confequcndam apud eundem Deumnbsp;iniftricordiam.Hic occurrat quilpiam.Quid�non ne ludacos fimul, Slt; c�teras genresnbsp;codent dono mifericordi� pariter ccmprchendcre,2v c�p�edli Deus potuitc� aut quidnbsp;attinuit tantifper retjci lud�os,quoad g�tes ingredcrenturcHic nos, etfi fortafsis au^nbsp;daci� eft, c�filiorum Dci dare uelle rationcmnamcn ucnerabundi,Slt; timidi dicamus,nbsp;fruftra uideri potuift� fummum Deum delegiii� fibi pi opriam lud�orum nationcm,nbsp;fi ca, qu� illis feorfum beneficia promitteret, communiter c�teris erat pr�ftaturus;nbsp;Scd cum illi ea non reciperent, atq^ adeo potius afpernarentur, caufam oblatam Deonbsp;fioneftifsimam,2id opt imam, fuam benignitatem mii�ricordiam in om�tes hominesnbsp;cffundendi,quodille tarnen f�cfuturumlua infinita fapicntia pr�uidifl�t :certe quvnbsp;dem ficfa�um eft,ut repellentibus lud�is uerbum c H R 1 S T 1,8C illud ex fuis fini;�nbsp;bus exterminantibus in reliquas orbis ten ir regiones fidei ueritas extendereturjniisnbsp;mici ei goludaei tantifper Deo dumEuangelium gentibus c�municatur, uerum ipl�nbsp;propter fe,�� propter patres fuos amabiles,atque ita amabiles,ut nec uocationis,hocnbsp;cft,ele(ftionis,nec fuorum in earn gentem beneficiorum Deum p�niteat.Ac ficut uosnbsp;� exterae gentes,inquit,qu� antea non crcdebatis,ne(^ Deo fid� liabebatis,ex lud�osnbsp;rum incredulitate, infideiitatec� occafionem nad� eftis credendi, 8C per fidem miferi^nbsp;cordiam � Deo confequendi,uocat�cp eftis ad eiufdem Dei, non notitiam folum, uci;nbsp;rum etiam cognationem:fic Iud�i,qui antea Deum uerum nofeebant, atc^ colebant,nbsp;tuncq; egere minime mifcricordia uidebantur, in infidelitat� Slt; ipfi, incredulitatem�pnbsp;deiapli funt,ut ipf�s quoc^ neceflai ia fieret � Deo rnifei icordia. At cuiufmodi ifta infi#nbsp;d�litas lud�orumc'quia non crediderunt ueftiae mifericordi�, inquit. In quo licet in#nbsp;tueri fingulare acumen,Slt; admirabilem fapi�tiamtanti Apoftoli* quid eft enim hoc,nbsp;quod ait,non crediderunt mifericordi� ueftr�, ni� qu�d non putauerunt ueram efl�nbsp;inDeum fidem illam, ucram Dei erga homines mii�ricordiam, cuius effet gentibus,nbsp;amp; alijs nationibus copia fada,qu�do ipfi fibi folis,nomini^ 6� generi lud�orum fol�nbsp;omnia Dei beneficia, �� coeleftes diuitias omnes d�bitas efl� arbitrabantur: qu� opi#nbsp;oio peculiaris apud Deum grati�,�� in illo Hebr�orum populo arrogantia non mo#nbsp;doincontumacibus aduerfus christv m lud�is,uerum etiam in conuerfis,�inbsp;uenientibus ad fidem longo tempore permanfit, ut uix pofl�nt crederc,fibicp perfua#nbsp;film habere,genres tali diuinitus beneficio efl� communicatas. Conclufit enim Deusnbsp;omnes,inquit,in infidelitatem,ut omnium mifereretur, Sicut Sd ante didum eft,Con#nbsp;clufos omnes fub pcccatum,ut in omnibus Deus gloriam, amp; iuftitiam fuam oftende#nbsp;ret. Atc� hadenus mi frater explicatis ab Apoftolo fidei noftr� myfterijs,amp; uerita#nbsp;tc Chriftian� religionis penitus patefa(fta,atlt;^ in afpedum mentibus noftris prolata,nbsp;fiatuendum nunc ttbi eft, utrum aliquid putes rcfiderepoffefcrupuli,�� dubitatio#nbsp;ois in cordibus eorum,quih�c ipfa attente legerint, accurate^ confiderauerintiannbsp;Uero,id quod ego de principiodixi,conftare plane incipiat,quicuncp Paulum legerit,nbsp;^um^ �� in manibus crebr�, Sd in cogitatione,ac mente afsidue gefl�rit, item�^ didanbsp;tius, ateg fcripta non ad iuas odio nonnunquam, aut amore corruptas opiniones, idnbsp;tjuod h�retici ferme aguntffed ad ueritatem, �� fpiritum fcribentis fuerit interpr�ta#nbsp;tus,fore ilium non tantum uerbo 2C fimulatione ; fed pietate integra, Si landlis mori#nbsp;fius,acdeniqjreuera Chriftianum, STATVTVM iandudumeft,inquit,plan�e^nbsp;extathoc imprimis do�ore fidei christ i,atcpmagiftro, omnes non modp de fenbsp;de ipfa ambiguitates, 06 controuerfias, qu� ignaros intimi myfterij interdum tor#nbsp;quenf.uerum etiam errores animi penitus fore fublatos, ut cui in amore Paulus, atc�nbsp;in delitijs fuerit,aut fingularis illi totius uit�munditia,atc5 integritas, aut certe ani#nbsp;mus uacuus, ac liber ab inteftinis uitrjs fit futurus�Etenim amabo te mi frater, quidnbsp;eft tarn altum �C arduum, quod ifte maximus Apoftolus non nobis planum, facilecpnbsp;teddiderite'quid tarn abditum,quod non patefeceritc�tam abftrufum, quod non inue#nbsp;ftigauerit lt; ut uideamur nunc quidem nos in medijs ipfis diuinitatis confihjs ambonbsp;luiffe uerfati. a t q_v i m i frater,inquam,non fic fefe res habet.Sed accidit Pau#nbsp;Iogt;quod folet ufu uenire qs,qui oceani maris magnitudinemmagis nauigando,qu�m

lib� il comment, iac. sadoleti cUttorc profpedando foliti funt admirari. Nam qui unoillo afpecflu tantummodonbsp;permouentur,cum oculis eorum finis nulla,fed tantum immcnfitas aquarum fenbsp;ciat,concipiunt illi quidem in animo uaftum quiddam, amp; late fe fundcns, ipfacp etianinbsp;cogitationeformidolofum, fed tarnen quod aliquando confici, peragrari poflc ui^�nbsp;deatur,quippe quorum f�mplex eft,�� unica admiratio^At qui fe intro intecerunt,qntnbsp;longe ingrefsi funt,qui pernauigauerunt,atcg inremotifsimas oras,ac regiones naui^nbsp;bus, curfibusc� prouedi, eandem femper faciem interminabilis pclagi confpexerc,nbsp;quo0� enixius contenderunt,ftudioc� certauerunt, ut peruenirent ad ultimum, tantonbsp;illis longiora femper ,amp; difficiliora ad conficiendum occurrerunt maris fpatia:hi funt,nbsp;qui non unam,fed plurimas concipiunt admirationes, qui f�pe etiam filentio cogita#nbsp;tionesfuas premunt, cum fatis intelligant f� quid de illis rebus loqui uclint, non fcnbsp;minimam carum rerum partem ulla oratione efl� afl�cuturos : fie Paulus nofter licetnbsp;alte ingrefllis in confilia fummi Dei, licet ad ea peruedus intelligcndo fpatia, quonbsp;nemo fortafsis alius unquam, licet adiutus,ac refertus gratia, lumine, fpiritu fando,nbsp;tarnen quo plura, maiora, praeftantiora^^ cognouit, quo fadus eft illorum altifsimo#nbsp;f um arcanorum magis particeps,hoc magis intelligens illam infinitam diuin� mentisnbsp;altitudinem nullis humanis cogitationibus, ac ne angelicis quidem pofle peruefti#nbsp;gari,in eam prorumpit merit� uocem,in quam �d nos un� cum illo adorantes Deumnbsp;prorumpamus,ut exclamantes admiremur,

O' altitude diuitiarum, amp; (�pienti�, �dfeienti� Dei,qu�m infcrutabilia iudicia eius, 6d inueftigabiles ui� eius;quot; Quis enim cognouit mentem dorni^nbsp;niCaut quis confiliarius eius fuit;quot; aut quis prior d�dit illi,Sd retribueturnbsp;Quoniam ex illo,�dper illum,�d in ilium omniau'pf� gloria in fecula. Amen.nbsp;, HIC I V L1V s; Rede mi frater,inquit,Fons etenim eft ipi� omnium bonorumnbsp;inexhauftus, �d perennis, ante quem non eft quicquam, nec poft ipfum futurum eft�nbsp;�mnia^ ex illo,�d per ilium funt,ati� retinentur, ac ad eundem conuerfa, attp intentanbsp;funt,cui iure, Sd merito omnis debetur gloria, neque pr�terea cuiquam alq, innbsp;Chrifto I E s V domino noftro, �d in fando fpiritu. Amen. Nunequosnbsp;niam fatis huic diei datum eft, furgamus deambulatum, quodhocnbsp;hilariore faciemus animo, qu�ddifficilimis locis huius epi#nbsp;ftol� iam enodatis, atc� tranfadis, craftinum diem lasnbsp;xiorem, �d liberiorem habituri fumus, in quo de

RECTE admones,inquam, Cum^ (urrexiff�mus, finem fecimusnbsp;de his rebus difputandi,nbsp;aeloquendi.

^LIBER TER'�

TIVS'

E R T I O HVivs� nobis inftitutae diiputationis die cum be? ne mane fun exil��mus ego, �lt; lulius frater, iamc� ad rem diuinamnbsp;efl�mus parati,nunciatum nobis fubito � ftatorc noftro eft, Augu?nbsp;ftinum Triulttum Cardinalem fancli Adriani,hominem fumma nonbsp;bilitate,fumma^ prudentia,tum autem his praeterea ornam�tis in?nbsp;gentj,dodrin�,humanitatis pr�ditum,ut ille honos,amp; fortun� de?nbsp;cora,qu� alioquin in illo permagna erant, minorem tarnen partem

�n eo ornando obtinerent,cum ab hoftio de nobis percontatus efl�t, an efl�mus in? tus,aperta ianua in hortos ingrei�um cfl�,reda^ ad nos tendere, �� efl� una cum eonbsp;Gulielmum Beliaium, quem Langeum cognomine uocabamus, legatum Franciicinbsp;Chriftianifsimi r�gis apud PontiHcem Maximum. Quod ille legationis munus atepnbsp;officium tanta cum dignitate,elegantiacp gerebat,ut facile appareret artes eas, qu�snbsp;liberales dicimus,quibus ille apprime erat eruditus,ubi ad egregiam naturam fe ap�snbsp;plicuerint,nihil omnino rclinquere,quod dehderari debeat in eo, qui illas compte?nbsp;henderit.Igitur horum nos duorum amicifl�morum nobis, 6� fummorum hominumnbsp;aduentu improuifo commoti,cum ueftimenta propere fumpfifl�mus, ut procedere?nbsp;mus illis obuiam, offendimus eos ad interius uiridiorum feptum iam appropinqu�?nbsp;tes.Qui f�mul ut nos uiderunt,amicei� inter nos confalutauimus. avgvsti?nbsp;N V s: Num tibiuid�mur,inquit,nominemecompel!ans,hodiefatis mature� ledonbsp;lurrexifl�,dum te ipfum qu�rimus,cupimusc� fermonum huiuffnodi ueftrorum efl�nbsp;participesftametf� hocquidem uercor,ne ferius �nobis fa�um fit. Nam ut tu feias,nbsp;heriucfperi cumpueros tuos obuiam habuifl�mus, qu�f�fl�musc^deeis,ubinamnbsp;cfl�s,amp; quid rcrum gerercs,ij nobis renuntiarunt,te cum luliofratre tuo alter� iamnbsp;hic diem efl�,multascp quotidie dici horas fecreto in difputationibus, �� literis cumnbsp;eo coniumpfifl�j�i^ efl� quoep hune diem eidem oper� deftinatum tertium;quod ubinbsp;sudiuimus conftituimus ftatim ego,�^ Langeus hodie funimo mane hue conuenircnbsp;2d te. Fecimus enim illam conie�turam, qu� fi bene morem utriuique ueflrum no?nbsp;l�o,nos profedo non fallet, ubi efl�tis uos, non pofl� ibi de rebus, nifi ad dodrin�nbsp;fludia pertinentibus agi,qu�d �l tempus hoc uacuum negoc�js id de uobis pollicerinbsp;nidebatur, �� feimus ubicunque adeft lulius,ocium ibi � literis,S� f�lentium efl� nonnbsp;pofl�. Qiidd fi aduenimus tempore, ut aliquas faltem partes hefterni ueftri fermo?nbsp;uis excipiamusjhabebimus occafionijfi�: huic diei magnam gratiam: Sin minus, illudnbsp;faltem afl�quemurjUt in hac am�nitate, amp; l�titia, qu� huic loco profedo fingula?nbsp;ris i�mper eft, uobifeum un�familiariter hune conteramus diem. T v m ego:nbsp;Vellem Auguftinc, inquam,noftris ut fermonibus nontam interfuifl�s tu quidem,nbsp;qu�m pr�fuifl�s : magnis enim cert�de rebus inter nos egimus, uerum nos haudnbsp;magni. Atqui ilia taie ingenium, quale tuum eft, atque iftiufinodi excellens iudi?nbsp;ciumrequirebant.Sumus enim in Paulo,Slt;l in altilfimis illis diuinaz erganos benefi?nbsp;centi� myfterijs uerfati,quarum te rer� f�mper perftudiofum cognouimus, etf� nonnbsp;tam fortafl� ingenio in illis opus eft,qu�m Dei auxilio,cuius cum ex alio genere c6?nbsp;filia,2lt; ea longe remota fint � meditationibus humanis,abf(� eo ipfo Deo dedudore,nbsp;�C m�nftratore,ne afpirare quidem ad ilia hominibus licitum eft. Verum partes qui?nbsp;dem e� adhuc reftant,qu� funt de moribus,amp;l quo pado agere inter fe Chriftianosnbsp;homines,ac uerfari c�ueniat. Quarum rerum etf� facilior uidetur efl� explicatio, eftnbsp;ilia tarnen eiufmodi,�dnbsp;nbsp;nbsp;referta fententf�s,atc^ pt�ceptis,ut non � fonte quouis,fed

ex illo c�lefti manafl�nihilominus, ac profluxitf� intelligatur. G A v D E o, in? quft ille,ad quafeune� uenerim partes,amp; aduentum gratulor. Sed tu luli nunquid binbsp;dui huius dilputation� fie pr�terire palTus es,ut tota ea defluxerit:an f� rede ego tenbsp;X 3 noui

i,eapotius babes notata omnia, atc� defcriptac'quac mecum communices. Si h� iUis etiam dil��ras interdum dodtorum hominum concilqs,quorum in parit ecu �ta^nbsp;tc,ac Audio tua tarnen uirtus,induftriacjt excellit. H 1 C ille paulum cu erubuiflef,nbsp;erat cnim ingcnuo'pudore quodam,�� fingulari modeftia pr�ditus,Facistu quidemnbsp;pei humane fcmper,inquit, Triulti optime, qui c�teros libenter. Si prolixe laudas,nbsp;tuamcp iAam prteftantcm,atq? eximiam grauitatcm,Si fapientiam,cuius eget fempernbsp;opc,0i pr�fidio rcfpublica,ctiam decorandis hominibus impertis,fiqui tibi uidcangt;nbsp;tur pauio accuratius in bonis artibus infudare,quorum me ei�� de numero non infi^nbsp;cior,ucrum maiore tarnen labore,SC ftudio,quam ingenij facilitate. Sed quod requi^�nbsp;ris exme,numannotauerim,8icollegerim,qu3cafratremeo indifputando his die^nbsp;bus expohta funt,non tuifle ilia arbitror ex eo genere,quod contemni debuerit,etc^nbsp;nim ut rem melius intelligas,fcito me,c� diu,8i l�pe in Pauli ea epiftola, qu� ad Ronbsp;manos fcripta eft,icrutanda,at(^ excutienda fuerim uerfatus: nunquam tarnen antenbsp;hefternum diem,8i nudiustertius,in abftrufa illius. Si intima fenfa, atep confilia pessnbsp;netrare potuil�e.Qiiod nunc nobis noftra ope li contigil��t, mirarer. Quid enim, utnbsp;fratre meo audiente,Si hoc fer�te �quo animo dicam,lumus nos, qui audeamus iftanbsp;nobismetipfis attribuer et Sed c�tigit fingulari Dei beneficio,qui nifi ipf� lumen menbsp;tibus noftris pr�tuliflct,nunquam in tantarum confideratione rcrum, qu� excelf�lt;�=nbsp;t�te magis,qu�m obfcuritate caliginem animis noftris ofFundunt, ateg obqciunt, autnbsp;intueri redis oculis,aut ftabiii ueftigio infiftcre potuifl�mus.Ac funt quidem omnianbsp;� me,quod pctebas,no(ftium uigilfis fcripta,atc� colledla,tibi�p cum uoles,c�municanbsp;buntuisnecn� Si c�teris harum rcrum ftudiof�s,�i amantibus uiris.Verum illudtanbsp;men doleo,te principes non interfuifte,qui ad extrema accefi�ris. t v m i l l e:nbsp;San� ucllem afFuiire,inquit,fcd tarnen haud inu'tum fuerit iad�ur�, qu�do eft quid�,nbsp;ut te audio dicerc,unde ilia accipere ftatim poft�mus. Qiiidtinquit L a N G e v s,nbsp;cum fol iam fe explicuerit,ferenumcp nobis, S� fplendidum hune apporter diem, fiusnbsp;mus'ne paniiri,bonas horas fie pr�terire,ut non eueftigio, qu� ab his in diflerendonbsp;reliqua fada funt,audire ftudeamust�nam ego quidem cupiditate cognofeendi ira ini=nbsp;cenfus fum,poftquam intellexi Paulum,SC Pauli fcripta uobis in manibus efi�, ut tenbsp;pus omne,quod inter cedit,nimitimlongum iudicem.Fui enim,SC fum huic uni fumnbsp;mo ApoftoIoi^jSC maximo ita femper addidus,ut uidear mihi plus ex huius dodo^nbsp;rjs kdione diei unius,qu�m ex aff�duis,SC diuturnts c�terorum omnium uolutationbsp;nibus,ac ftud�js opismihi,atc^pr�fidq ad beatam uicam comparare. Et reuera itanbsp;�ft,in hoc enim uno,pr�cipue f�ta funt,qu� SC ad cognofeendam uim diuin�bonitanbsp;tis,SC ad noftram mentem in Deo conftituendam maxime funt appof�ta. Sed tu, in^nbsp;quit,cum in me intueretur,fi quid etiam nunc eft,quod per te Deo,SC religioni fit trinbsp;buendum,qu�fo id cito perfoluito,ut quamprimum te nobis dedas, qui diuin� rcinbsp;quodi�tis fit,operati,hic te interim opperibimur inambulantes. Qiiod cum confianbsp;tutumjatcjj ita fadum efl�t,increbrefcente iam die, ateg foie, in fyluam nos contuli;�nbsp;mus, HIC EG O :Deus,inquamhumaniflimeTriulti,SCtuLangeeoptime,oin^=nbsp;nium creator,conditor�p rerum,SC folus bonorum nobis author, cum m�dum hunenbsp;ex nihilo ut efl�t,eff�ciflct,eumcp uarqs potifi�mum animantium frequentaft�t gelt;�nbsp;neribus,non alia profed� ratione magis addudus eft,uti ita facer et, qu�m bonitate,nbsp;Bonum epim quod no tam in ipicgt;,qu�m ipfemet erat,communicare uoluit, ut eflentnbsp;ptimum,qu� non antea erant:deinde eiuimodi ut efl�nt, qualia poterant elle, plenanbsp;qu�que in genere fuo, atque perfeda, nihil ut eis denegatum appareret, quod cogt;nbsp;rum caperc natura, SC fuftinere potuifl�t, quod tarnen ipfum proprium eft bonita^�nbsp;tis. Sed hanc ille benignitatem, SC uariam, atque difftifam difpenfationem ftii boni,nbsp;non ex �terno tempore rebus impertiuit, quemadmodum uetus uidetur philofo^nbsp;phia uelle aftruere;Sed certo quodam ex principio SC res, SC tempora in naturam abnbsp;codem Deo produda funt, alioquin non fuiflet eins libera, nee uoluntaria bonitas:nbsp;aut quoniam efl�,amp; uideri cognata funt, magna^ eft coniundio ueritatis, SC luini=�nbsp;pis, tab's ea certe uifa non fuifl�t.Curftis enim ille rerum perpetuo fibi fticccden-'nbsp;tiunij�C � nullo primo ortu procurr�tium,iemperc� ante fe alias res habentium, nonnbsp;lib�rant

IN EPIST, PAVLI AD ROM, 167 �iberam poteftatem eins unde ill� effluunt,atc� manant,fed necefl�tatis cui'ufdam uinnbsp;cults adflridamfine ulla dubitatione arguere uideretur.Deus autcm unus eft,cut amp;i.nbsp;femper efle,2lt; ante omnta efl� conuenit foli,idcp untueife, atque ftmplia'ter,hoc eft,nbsp;non ut hoc quidem modo ante effe,illo autem minime dicendus fit,quafi natura qui^nbsp;dem prius f�t,non autem tempore,fed omnino,2gt;0 fine exceptione ante omnia efle prinbsp;mus,ut fit poft ilium principium etiam temporis.V erum h�c,qu� for fit an recondi^nbsp;tiora fint,8lt; longiorem poftulent orationem,in aliud tempus 1 etjcienda funt,De illisnbsp;dicamusjqu�noftris fermonibus magis funt coniuncta, Nam cum Deus, ut exposenbsp;nere c�peram,uaria genera creaflct animantium, ea^ fingula peculiaribus naturisnbsp;fuis,atque offices infignifl�t,c�teraquidem omnia dimifit ab Cefe^ amp; in ftadium ui^nbsp;tx, tanquam in rcdam lineam dedudta, curfum fuum agcre iuflit, cuius ad finemnbsp;cum perueniflentjUeluti tranfadis partibus,quarum caula in naturam uenerant, adnbsp;nihilum rurfus conciderent.Homini autem foli mctcm,8f rationem dedit, per quamnbsp;fi ipfe fe refpicere,00 quid fui efict muneris,atque ofFicij exiftimare rede uellet, nonnbsp;ad antcriora femper tenderer Js enim motus, atque curfus ut finem ipattj in feie, fienbsp;amp; currentis interitum habeat,necefle eft. Sed uolueretur potius in quendam quafinbsp;orbem,8lt;fempe'^ ^d eundem Deum,unde profedus eflet,fe reciperct,'qu�d hac unanbsp;ratione agendi,0i Cc mouendi,cum perpetuo agere, �� moueri licitum eft : turn ueronbsp;immortalitas in eo,8lt; beata uita continetur.Et reuera fi quis acutius infpicerc'conc^nbsp;tur uim,8lt;l naturam mentis ac rationis, aut fi uerbo ex Graeco dudo magis uti plas:nbsp;cet,efl�ntiam,is intelliget orbem illam quendam efl�,n� ea figura, quam oculus pers:nbsp;fpicere,fed quam intueri ratio ipia poffit.Qua: enim ualentia funt maxime, eademc^nbsp;immortalia (de ijpiritualibus loquor, �6 his, quae ab omni natura corporis fecretanbsp;funt) omnia funt eiufmodi,ut corum formam,atcp cilentiam nulla res corporea refernbsp;re alia,qu�m circuli imago pofftt.Itaque �� Deum fummum, atque omnipotentem,nbsp;coeleftes globi,quos fph�ras Gr�ci dicunt,maxime referunt, ut qui illius infinitamnbsp;l�aturam fimiiitudine corporis quodam modo infiniti, �C perpetuam, ac nunquamnbsp;definentem uim gubernantis omnia,atque regcntis,perpctuitate fui motus imitant�nbsp;tur;2lt; ratio ipfa noftra,atque mens,tum ex lefe maxime agit,atcp operatur, cum cir^nbsp;culo agitur.Cuius rei certum indicium, quod quae uera funt �C falutaria animi con^nbsp;filia,ea non aliud quippiamprofed�funt,qu�mproccft�s rationfsfic extra fenbsp;dentis,ad id,quod occurrerit,ut cum deliberct,fiEne illud fibi fuicipiendum, ncc'nenbsp;fit,quod appetit:non tarnen in eo ftatim acquiefcat,fed circumeundo prius omnia,��nbsp;circumfpiciendo redeat rurfum ad iefe,orbemcj? totum compleat.In quo decurfu to^nbsp;to atq^ obitu,fi nil confragofum,aut infeftum ofFenderit,tum libere animo,amp; cupidi^nbsp;tatifux gerat morem.Qii� quidem una agendi, �d confulendi ratio boni eft iudicq,nbsp;amp;ueraeprudentiacpropria,cumquinonitaagunt,acutprimumab fe egreffi funt,nbsp;ineoprotinus,quod appetierint,immorantur:hi aut leuitateridiculi fint,aut affedionbsp;num impetu efFraenati,atc^ praccipites.Sed in hoc ipfo mentis opere att� officio, mas:nbsp;�ni intereft tamen,quo pado orbis agatur.Etenim fi mens ipfa ex i�i� orta,fua tant�nbsp;ui,�C uirtute niteretur,necp haberet aliud praeftantius fupra fe, ad quod fibi cognas:nbsp;tum,glt; accommodum cum fe applicuiflet, fieret ipfa quolt;^ maior, atep praeftantiortnbsp;tede nimirum ilia ipfam fe finem rebus conftituevet,8C cum fibi ip � fatisfeci^t,om^nbsp;neis effet num�ros uirtutis,amp; fapientiac probe confecuta. Quo in genere maiores illinbsp;UeteresItali,atcpRomaniantequamDeum,CHRISTV M cognofeerent,mas:nbsp;xime elaborauerunt,ad feipfbs etenim omnia refer entes, cum dignitatis, �d authoris:nbsp;tatis,8lt; potenti� fu� primam ducerent rationem,cxteris fic imperandum efte hominbsp;nibus exiftimaueruntjUt omnia commoda ex illis ad left tarnen rcuerterentur. Atepnbsp;dico. humanac prudentiae ratio,fipotentiam,2iigloriamapud homines fpc:�nbsp;des,habere fpeciem quandam uidetur illuftrem, atque amplam, praeftantibus di^nbsp;giwm animis,quam caeteri femper omnes maiorem in modum mirati funt, qui cumnbsp;cadem auequi cuperent,non eodem tarnen confilio,ncc tarn excelfo animo ad res ge^nbsp;rendas fe contulerunt. Sed fi uerum hominis bonum, amp; uera dignitas attendatur,nbsp;quoniam iftiufmodi ratio fibi ipfa confidensj8lt; ui tantum fua nixa ab filo fummo bonbsp;no,qui

no,qui Deus efl,auellitur,2)i ncqj ilium,ut principem fui bonirecognoicit,neque ad eundem,ut ad fincm fua confilia refert,manca ea,0i imperfeda imprimis exiftimadanbsp;eft,eadem mendacij magis,quam ueritatis particeps,ut qu� orbem quidem agere,amp;^nbsp;circumducere uideatur,cum � fe exorta,redeat rurfus ad fefe:fed quae primam tame,nbsp;potiflimam fui boni,8lt; fuae fapienti� partem extra fe relinquat,2lt; necp unde opotnbsp;tebatjincipiat circumagfnec� eo,quo maxime eft opus,reuertatur* Alterum eftge^nbsp;nus human� mentis non tarn fuperbum quidem,nec� tam infolens,qu^m hoc, quodnbsp;modo dixi,fed tota fui ratione abiedius,quod item ab Deo alienum, 8lt; proficiiccnsnbsp;ab fefe,nullum tarnen orbem duccrc,ncc in rebus appetendis, aut etiam declinandisnbsp;ad fe rurfum refpicere laborat:uerum redd tendit in terram, amp; in terrenis inquina^nbsp;mentis,ac fordibus totum fe prouoluit, �C implicat,nihil omnino, nec^ ad dignitatc,nbsp;neq^ ad ftudium laudis referens:fed unam tantum fpedans illam animi uoluptatem,nbsp;quo pado cupiditates fuas,qu�cun�� ill� fint,cxaturct,atq,' expleat^Qiiod genusnbsp;mile brutorum efle uoluit magis quidem,qudm hominum. Scd haec duo genera quaenbsp;commemorauimus non probanda,ut confiderantibus cotinuo apparet,-ab Deo am^nbsp;bo auulfa funt,nullamc� cum fummo bono coeunt focietatem. His porr� contrarianbsp;altera duo,iam fandiore confilio refpiciunt ad fummS Deum/ed inter ft tarnen praenbsp;ftantia,00 dignitate differunt.Vnum eft eoi^,qui ab Deo ipfo progredientes, fuo^^nbsp;rum ortus,principiac� bonorum illireferentes accepta, decurrunt tarnen rcdam li^nbsp;neam,nec� curant ad eum ipfum,unde profedi funt,poftea amplius reuerti�fed uelutnbsp;uerfo folo cum ft in aliam ciuitatem dediderunt,�i alteram fibi g entern ipft adfciue^nbsp;re,tanquam � magna patria in ignobilem coloniam mifl�,domicilia fuarum Fortuna^nbsp;rum in terra conftituunt,terrenilt;� ex c�leftibus eft�di, habent quidem grati� illamnbsp;Deo,qu�d fibi ab eo dari,8^ donari ilia exiftimantu'pftim tarnen Deum ut fummufflnbsp;fuum bonum,�d fu� fincm atcp extrem� beatitatis non intelligunt.Qua in religione,nbsp;mente natio ludacorum fuit,ueri Dcicolens �la quidem, amp; fandum illius nomennbsp;adorans,non tarnen circule fe ad eundem refer ens,necg ipfum, ut bonum fu�, fed utnbsp;authorem fibi mortalium horum bonorum femper uenerata* Neep ilia tarnen in hacnbsp;Dei cognitione pnnceps,fed �� qui in ipfis natur� primordijs,d creatore Deo priminbsp;produdifunt,quic^p�ftpropius�generishumani origine abfuere aliquot feculisnbsp;in ca mente conftiterunt,ut ab Deo peterentgt;qu� fibi petenda elfe arbitrarentur, Sinbsp;accepta illi ferrent,qu� adepti efl�nt:ftd ut ilia tarnen forent, qu� concupiebant,ternbsp;rena omnia,at(� mortalia,Poft uero ftnfim,atc� obfcure hac uarietate rerum tot, atc^nbsp;tantarum,qu� aut oculis cern�tur,aut � ftnfibus c�teris cum uoluptate percipiun^nbsp;tur,animos,mentes^ occupante,Si uniuerfum homin� ad fe abripiente, difiunxiffttnbsp;fe penitus ab Deo humanum genus,omnemc5 illius cultum, atc^^ memori� in fe ipfonbsp;obliterafl�t,nifi admirabili fu� fapienti� arcano pr�potens Deus eximiam fibi reti^^nbsp;nuiff�t lud�orum nationem,in qua,tanquam in materia rudi quidem adhuc,amp; imponbsp;�ita,fed tarnen h�rente quadam ex parte in cultu ueri Dei,dolando ipft, QC poliendonbsp;exprimeret aliquando illam abfolutifl�mam,amp; perfedifl�mam human� m�tis rationnbsp;nem,qu� eft in co,ut Si � Deo egrederemur,2lt; ad eundum Deum rurfus nos conuernbsp;teremusjorbem^� ilium conficeremus,in quo omnis uirtus,6i omnis fapi�tia,�d om^nbsp;diuiniboni pofl�ffio continetur* hic avgvstinvs: Pr�clare tuquigt;nbsp;�icni,inquit,mihi ordiri Sadolete uiftis es, �i initiu� noftri ftrmonis � re magna du^�nbsp;cere.H�c e�nim omnis oratio,fi rite coniedor,e� tendit,ut hanc fummam,amp; abfolu^nbsp;tam hominis rationem in fide CHRISTI folum efl� intelligamus,quippe qu� un�nbsp;nos e� maxime reuocat,unde futnus profedi,atlt;� ita iubet decurrere orbem iftum,nbsp;quem tu apte nimium,atc� appof�te intulifti,ut quaepn^ peragremus,aut peruage:�nbsp;mur,in ipft, tarnen principio,eodemc� fini, qui Deus eft,ftmper uoluntate,amp; propos�nbsp;ftto manearnus.Sed tu cur tantum alte exorftis f�s,aueo feire ex te*Non enim h�c adnbsp;mores pertinere uidetur oratio, fed ad ftla arcana potius, altac� myfteria, de quibusnbsp;heri inter uos fuifiis locuti, qv i A i N Q-V A M,cum de cis moribus ag�dum fit,nbsp;quorum eft tradatiohuius fententi� propria,pr�poni ifta oportuit,qu� facer �t in^nbsp;felligentiamfcquentiumfaciliorem,�if�muluobisutexponeremchri stimy*nbsp;fterium

' nerium,quofidei noftr� perfpi'cua uen'tas intdligiturjidcirco illaa meindu�a fiint.

Nancp �C de moribus fic fufcipere debctis, non elle mores noftros ex eis generibus uirtutum,qua: uel � philofophia tradit�,uel � claris,�v potentibus uiris in rebus ge^ .nbsp;rendis antiquitus ufurpat� funt^Et my�erium c H R 1 s T 1 illam uim habet, ut e.onbsp;non cognito,ne c�tera quidem fatis cognofci pol��nt,quae funt ad fideni nobis, 6lt; adnbsp;fpcm adipifcendi Dei ncceflariaan cuius quidem fenfum my ftertj,illiuscp inteHigens!nbsp;tiamnos nudiuftertius inopinat� uenimus,cum tanquam diligentes,2lt; fcduli uena^nbsp;tores exoptati boni odorantes ueftigia,in iplum cubile repente diuino munere in�i^nbsp;dil��mus. age p o r r o',inquit iHe,�d ipfum hoc myfteri� nobis explica,nanc^nbsp;opcr�pretium quidem,ut te audio, fucrit id cognofle, ex quo ad cognofeenda reli^nbsp;quafacilioraditus fiet. F A c 1 A M equidem,quoadpotcrojinquam, �ieund�fup^nbsp;plex Deum deprecabor,ut qui nobis princeps ad ineundam uiam hanefuit, idem fitnbsp;dedudor ad conficiendani.Sed tarnen ad fuperius argumentum redire nos oportet.nbsp;Ut confentiamus omnes,2lt;: confiteamur, nihii efl� perfedum, nec fapiens, neep adeonbsp;ueri,aut fummi boni compos,quod non hoc orbe fit circumadum, ut exeat ex ipfonbsp;Deo,2lt;: rurfus ad Deum redcat,totoc� illo flexu,atcp decurfu finem, atep ultim� om�nbsp;nium fuorum bonoijz exoptet Temper,atc^ appetat ipfum Deum� c o n F l T Enbsp;D V M eft,inquit,ctcnim quid dici poteft ueriusc' a t �v i h�c ueritas, inquam.nbsp;Ut commemorabam modo,ante aduentum,^�; mortem Christi ignorata omni:�nbsp;bus fuit,nif� fiquos Deus occulta fu� ftpienti� ui in banc cogitationem, mentemcpnbsp;inieciijUt intelligerenthuius uiftutem myfterij,Chriftumc� uenturum pr�uider�t,nbsp;quod in patriarchis,8lt; prophetis credimus fuilfefadum. C R E p l M V S,inquit,nbsp;amp;certe itafadumeft� est Av T E M,inqu�,huius myftertj totauis,utquoni�nbsp;orbem ilium fie agere debcmus,ut nihil in medio curfu nos remoretur,quod alio fininbsp;propof�to detorqueat nos � fummo bono,atcp impediat, quo minus intenti Temper,nbsp;�d auidi ad Deum ipfum contendamus,in quo uno uera nobis bona, eademcj immornbsp;talia ftatuta Tunt,reliqua omnia mundi obledamenta fic debemus tanquam pr�ter:�nbsp;cuntes libarc,atc� attingere,ut ne in illis cura, aut Audio animi aliquo fimus infixi,nbsp;quandoquidem quantum in illis amoris,diligentiafc^ ponimus, tantum de illabeatanbsp;t^ura detrahamus,dec� diuino amore illo diminuamus,in quo omnis nobis fpes uer�

Tempitern� felicitatis eft repofita.Qp�d fi etiam res afper�, atc^ aduerf� nos urs� geant,illam nobis expeditiorem,8^ tutiorem uiam ad beatum portum perueniendinbsp;efl� exiftimemus, Atep hoc codefte,falutarec� confilium uit� nobis mortalis in hunenbsp;modumagendx,atqjexpedandaeexDeoimmortalitatis3non christ v s nobisnbsp;dedit.Non enim fic de illo,ut de uno quodam homine, exiftimandum eft, cuius ore,nbsp;8^ lingua locutus nobis fuerit Deus.Hoc enim 2x1 per prophetas,2xl per quofuis nunnbsp;tios potuit effici.Sed c HRi ST v s ipfetotus oratio eft Dei loquentis nobifeum,nbsp;nosc� admonentis,atc(? doccntis,ut contemnamus bona m�di,atqj in fe uno fpes no^nbsp;ftras conftituamus.No enim Latino fermone,ne(� Gr�co,nelt;5 rurfum Syra,aut Henbsp;braica lingua loqui cenfendus Deus eft,fed illo modo loqui, qui tantae dignus authonbsp;ritatis,amp;: maieftatis fit,ut agendo potiirim�,faciendo^ loquatur, fit^ idem in illonbsp;adio ipfa,2xl oratio.Atcp ut comparatione quad� notius faciam id, quod dico: Qii�^nbsp;admodum coeli nihil aliud profedo quam adminiftratio Deifunt regentis,amp;: guber;�nbsp;nantis illo circumadu uniuerfa, quippe qui nec� materiam uUam habeant, alioquinnbsp;eflent corruptibiles,nec^ rurfus pura,amp; fimplex forma fint,no enim moueretur, fed,nbsp;tantum modo fenfibiles adus quidam diuin� uirtutis exiftant,nequaquam ipfi,cumnbsp;aliud quiddam per fe eflent,ad hoc deinde officium gubern�di,munus^ adhibiti,i�dnbsp;quod illorum cfFcdio amp; natura,ipfa eft gubernatio: fic c H R l s T v S ipfeuox2lt;,nbsp;fermo eft Dei patris omnipotentis, reuocantis homines ab hoc mortal! feculo, SC adnbsp;feipfum eos pertrahentis,fimulc� illis demonftrantis tanquam uerbo,amp;l oratione fua:nbsp;fic diira ilia,2x1 laboriofa c h R 1 S T I uita,eiufdem^ ad extremum crucc,at($ mor�snbsp;te ad omnium lalutem,dodrinamc� fufcepfa,uoluptates mundi,8lt; uit� huius illece^nbsp;eras � t qu� lallam fpeciem boni, nobis obqciendo maxime � uero bono, 2x1 ab Deonbsp;nos deducunt,a nobis efl� pr� Deo contemnendas, folam^ illam uitam appet�dam,nbsp;Y qu�

quaecuiufmodifuturafit,mcxurredione c H Ri s T i amortuisnobiseftpatefa^ lt;ftum,quae illis eft propoftta,qui inhac agenda uita c H R i s t v m imttari,hoc eftjnbsp;Dei uerbo obtemperare uoluerintjCuius uoluntatis in nobis ac fentcntiae baptifmusnbsp;profefl�o eft.Atc^ hoc nobis c H R 1 s T v s nontam�Deomyfteri�attulit,qu�innbsp;fuit ipfe myfterium:fine quo ad Deum quicunc� adiungere fe cupiunt, illudere fibi^�nbsp;mctipfi,0i non tarn Deum qu�rere,qu�m fpernerc uideantur. Etenim ft orbis ille renbsp;fpeduSj�d reuerftonis in fummum Deum,quem in C H R i s T o duntaxat circum*nbsp;agi rede diximus,non eft h�rere in medqs,nec� ab illis nolle diuelli : fed in eo eft, utnbsp;inftemus, Sd urgeamus fufceptum curfum, quo exoptatum ad finem ueniamus,nbsp;quicunq^ Deo dedere fe inftituunt:at(�hi nihilominus mundum, 60 mundi bona co^nbsp;pleduntur,c� falluntur opinionc fua,at($ iudicio,tum repugnantia certe fufcipiunt,nbsp;Qiii uero ita Deum,0d fummum bonum appetunt, ut fbrdeat illis mundus, nullo^nbsp;amore,cum eo tanquam glutino c5tineantur,his uel ignaris, atc� inopinantibus pernbsp;CHRISTVM�� fidem c h r i S t i accelTus ad Deu eft, Agere enim hoc ipfutnnbsp;fides CHRISTI eftjipfecpomnino christvsDeieft,hocnosdocetis,6ificnbsp;ut agamus pr�cipientis oratio in unius hominis ad hoc diuinitus fadi, atc^ inftitutinbsp;uita,at^ morte,necnon Qi. eiufdem � mortuis exurredione, in c�lumcp afc�ftone adnbsp;omneis homines palam,tanquam clarifl�ma uoce habitajatc� prolata. In quo quidernnbsp;CHRIST O,6C humanitatem fimul,0i diuinitatem agnofcimus,eum^j non tarn donbsp;dorem huius myfterq,quam myfterium ipfummet intelligimus.De quo Paulus adnbsp;Coloflenfes'.Oeconomiam datam mihiaDeo,in uos,inquit,ut confummarem iermonbsp;nem Dei,myfteriumrcconditum � feculis,2lt; generationibus,quod nunc patefadumnbsp;eft fandis eius,quibus uoluit Deus patefacere,quae fint diuiti� glori� myfterq huj�nbsp;tus in gentibus,qui eft C H R I S T V S, in uobis fpes glori�. Sed quoniam eft � no�nbsp;bis de his rebus copioftus primo die adum, omniac^ turn demonftrata, atque dida,nbsp;qu� ad huius myftertj explanationem pertinent,qu� fe meus frater habere dicit re^nbsp;lata in uolumcn,atcp defcripta,petctis ab eo,fiquid nunc � me,dum breuis uolo efl�,nbsp;didum f�t obfcurius.H�cquidem � me idcirropr�pof�ta funt,ut quoniam de Chrigt;nbsp;ftianis moribus eft dicendum,intelligeretis eorum difciplinam 8C tradationcm, nonnbsp;ex eo genere efl�,quod ab fefe in unoquoque,aut etiam innationibus quibufdam abnbsp;authore Deo exortum at^ egrediens,in terram totum mox demerfum eft. Abied�nbsp;enim Si fordidum imprimis eft hoc genus,nelt;� ulla in eo de moribus redis, atc� hoi�nbsp;neftis ratio uera, aut cogitatio continetur,ne(j rurfus ex genere illo exiftere altero,nbsp;quod progrediens ab fefe,�^ ad feipfum reuertens maxime fuperbum,atque elatumnbsp;eftjUulIamcp potiorem ducit rationem,qu�m potenti�,2lt; dignitatis,6lt;: amplitudinisnbsp;fu�. Quod quidem genus etfi fpecic quadam human� uirtutis, atque prudenti�nbsp;fplenmdius multo uidetur,qu�m illud primum,hominumc� oculos, �c ftudia pr�ci:�nbsp;pue in fe conuertitimagis tarnen etiam remotum � Deo,�d � fummo bono eft,uel pofnbsp;tius Deo ipf� infeftum atcj c�trarium.Suum enim regnum quoddam feparatim f�binbsp;facit,i�cp alterum � regione conftituit regem, qui fe illi altiflim� poteftati non fum^#nbsp;mittit,cufus uoluntate,�i nutu condita f�int omnia. Atque h�c eft ilia peftifera, tu^nbsp;mens^ fuperbia,qu� �i angelos primum deiecit � c�lo, Qi. f�pe homines profperisnbsp;rebus corruptos in eandem perniciem trahit,qui quidem in ambitu honorum, �C innbsp;��undanis opibus ftudia,6lt;^ fpes fuas collocauerunt.Quid ergo eft c'De his moribusnbsp;tradaturus Paulus cft,qui illi generi hominum coueniunt,quod ex Deo natum,rur#nbsp;fum fe recipit ad eundem Deum,qui orbis uer� uit�, c�leftis^ i�pienti� nimirumnbsp;c H R I s T V S eft: qui f� ita auulfus fuit � mundo, ut nihil unquam quod aut deles�nbsp;det in hac uita,aut illecebris capiat,non modo uinxerit, aut detorferit illius m�tem,nbsp;f�d ne uoluntati quidem arriierit, uft� adeo intento ille curfu,�i defixo in Deum aninbsp;mo ferebatur3fciens,ut loannes inquit,qu�d ab Deo uenit,6d ad Deum uadit : nobisnbsp;quoep eft filium Dei imitantibus conandum,ut quoad pol��mus,ab omnibus quid�nbsp;mundi uitqs,�^ amore nimio rerum terrenaijt abftineamus : fed f� interdum pr�gra*nbsp;uatcaro, qu� in nobis imbecilla eft, eadem in christo uas fuit diuinitatis : f�nbsp;inquanij adigi*nur nonnunquam carnis uitio, ut labamur, atc� offendamus, ab illisnbsp;certc

IN EPIST. PAVLI AD ROM, 17,1 certe rcfugiamusmaculis,qu� animum I'pfum infidunt,penitus^ cum auertut, atcpnbsp;abftrahunt � fummo Deo,ud etiam aduerfus Deum efFcruntjatcp attollunt, quo quinbsp;dem genere peccatt Ictalius nullum �ft,cuiufmodi fuperbia elf,�lt; nimia animi confis;nbsp;dentia. HlC AvgvstiNV S.�tf�ad ea quae de moribus dicenda funt,auidonbsp;animo properabam,inquit,ut adquas tradandas paries fortuit� fuerain appulfus:nbsp;tarnen facile te pater er Sadolete totum diem hunc in his fermonibus confumere : Itanbsp;meum animum commouct,at^ afficit,hoc quod absteprolatu eft c H R1S T 1 mys;nbsp;fterium,de quo � te didum quidem eft concifius, quam tantae rei magnitudo poftulanbsp;bat,ucruntamen quod nobis in pr�fentia fuerit fatis,pr�fertim cum habeamus undenbsp;hauriamus largius : fiquidem haec lulius fcriptura fe diiigcter perfecutum efl� dicit,nbsp;Sed ego agnofcens clementiam �dbenigniiatem fummi Dei, qui eorum mentes quinbsp;ilium cum amore quacrunt,maiore fui intelligentia femper relercit illumin�t, classnbsp;rius intueri nunc incipio,quod antea pia tantummodo perfuafione credebam : ficutnbsp;cnim uerbo ponebatur, ita accipiebatur � nobis, unam fpem falutis elle per fidemnbsp;C H R I s T I in Deum credere;nunc liquido perlpicio,certum id ita eire,ut cotradicinbsp;non poffit,planamc5 dC peripicuam uideo efte ueritatem,neminem omnino poire,nifinbsp;per fidem c H R I S T l ad Deum fe conferre:quandoquid� c h r 1 s t V S ipfe uernbsp;bum Dei eft,ne($ eo pado uerbum,quo pr�dicat uetus fcriptura fadum efle uerbunbsp;Dei ad Micheam prophetam,uel ad Hieremiam,uel ad loel,quo quidem modo aliudnbsp;eft Dei ucrbum,aliud is, qui illud enunciat propheta. Sed C H R i S T v s uerbumnbsp;Dei ipfummet eft,Dei,inqu�,hoc fuo ore nos docentis,fi falui,2lt; beati eff� uolumus,nbsp;appetenda efle fempit erna bona,amp; contemnenda mortalia, ut fit uerbum Dei, idemnbsp;quod ipfe Deus : in quo quidem uerbo SC dodrina fimul fit,8C adio,id eft, ut id uerssnbsp;bum,quod nos docet,idem etiam deducat in immortalem uitam.Deducat aut�, nonnbsp;ut monftrator folum nccp dodor;fed ut dicebas ipfe, PaulumC� in eo teftem adducesnbsp;bas,ut huius ipfius dedudionis my fterium,ipfac5 quafi dedudio, cum illius fangui^nbsp;ne Sc morte confecuti fimus,ut natura hominis qu� antea ab Deo auerfa SC illi infennbsp;�crat,in CHRISTI corpore fuerit cum eodemDeo rec0ciliata,indec�totadefluiSnbsp;xerithumani generis redemptio: earnis enim inimicitia cumDeo, qu� nos in terranbsp;fixosdctinebat,rebellescp SC contumaces eff�ciebat aduerfus Deum,in CHRISTInbsp;t^arne per obedientiam foluta cft, qui carnem ipfam primum in fe, SC ex fe deinde innbsp;omnibus � feruitute rerum terrenaHt abftradam Deo pemtus iubiecit, fanguinemcpnbsp;8C uitam fuam fadus Deo ufcp ad crucis mortem obediens,pro falute noftra eflfudit.nbsp;Verum hanc myfteri] tam fublimis ueritatem nunc quidem tanqu� in periftrornatenbsp;nobili quafi pr�teriens afpicio:P�ft uero ubi dabitur fpatium ifta ipfa fubtilius, ac^nbsp;lt;uratiusc� contemplandi, fpero omneis eius partes dare mihi,ac lucide fefe oftenfu^nbsp;tas.Nunc tu Sadolete pertexe reliqua,atq^ has meas interpellationes �quo animo panbsp;tere, a v i d n 1 patiar,inquam,quibus pr�fertim maiorem in modum deleder�nbsp;Non enim me admodum laboraturum intelligo ut uobis eatradam, qu� in animonbsp;ipfe intus habeo concepta,cum uos orationem pene mc� intelligentia ueftra anteuessnbsp;niatis,quanquam hoe quidem ingenij tui femper Ttiulti fuit,necp deLangeo noftronbsp;fecus ef�� intelligo. T V M I L L E, Perge tu modo, inqutt, noliep ex fileptio meonbsp;eonijeere quid ego intelligentia aflequar,SC quid non.IIlud fcito,plane me coprobarenbsp;^^qu� abs te dida funt,maioracp fufpicari,qu^ ut breui ifta oratione pofftnt exponbsp;ni,tum uero expedare idem ocium,atcp tempus,quo cum Triultio, SC lulio ead�iftanbsp;ipfa diligentius confideremus. post Ctv A M igitur,inquam, hoc prim� noftrinbsp;tundamentumfermonis pofitum � nobis eft, CHRISTVM uerbuti} ef�� Dei do^nbsp;centis nos,atcphortantis,ut c�teris pofthabitis rebus omnibus,ad ipfunj nos amore,nbsp;cordec� adiungamus,fpemcp cundam beatitudinis noftr� in ipfo uno coftituamus,nbsp;n -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fubftruendum nobis cft,ut de ipfo amore erga nos pr�potentis

Deijdec^ cura,quam pro nobis illc,8C pro falute noftra fufcepit,aliquid comemo# ^mus, qui nlium fuum confortem fecum diuinitatis, SC in quo fibi maxime paternbsp;eus placet,mitcrit e finu fuo, atep ex fandif��m� femper�p puriffim� uirginis ute#nbsp;to,nullo uirili coitu fe admifcente,fed fpiritu fando eas gerente uices,accipere e� ho

iTiinis carnem uoluen't,moricp,5lt; cruci afflgt fit paflxis,ut carne ilia in filio perempta, ' qu� � peccato omni ali�na l�mper fuit, nos redempti in illo fanguine, dodrinamnbsp;Dei in Christo imitantes,incarnenoftra peccatum interimeremi!s,m�dicp,8tnbsp;nitidi appareremus coram Deo,Chriftoc� � mortuis exurgente,in uitam fimul cumnbsp;co non corporis adhuc quidem, etfi ea quocp nobis mox immortalis aduentura eft,nbsp;fed in uitam modo iuftiti�,S^ uer� cum Deo amiciti�,ac cognationis excitaremur,nbsp;cum ut t�ta ab Deo beneficia acciperemusjquibus maiora efl� amab� qu� polfuntCnbsp;nullis � parte noftra meritis,ucl potius male ipfi de Deo mer �tes/ob eiuid� Dei bo#nbsp;nitate,at(^ clem�tia �Cde erroribus noftris mif�ricordia,fimus afl�cuti, S A N e' itanbsp;cft Langeus inquit,�C ea re quidem plurimum illi debemus, ut fi non imp�j penitus,nbsp;inhumani uelimus efl�,gratiam noftram,8gt;� tanti memoriam meriti nulla unquamnbsp;obfcurare debeat obliuio. A. t Q.V i inq�am,ne aliam quidem ipi� gratiam � nobisnbsp;repetit, qu�m ut amori fuo erga nos mutua ipfi uoluntate refpondeamus, quodnbsp;ipfum nobis etiam eft emolumento,at(^ bonojtacp Paulus cxplicatis ante, atqj enarnbsp;ratis CHRIST i,�Cfi'deimyfl:er�js,dequibusbiduohoc�nobiseftdifputat�,hucnbsp;nunc conuertitur,ut pofteaquam docuit,quid de Deo, amp; fidei myfterio fentiendumnbsp;fit,doceat etiam deinceps,quo pado erga Deum, �C propter ipftim Deum inter nosnbsp;nobis fit agendum,cuius tempus efl� iam uidetur,uti uerba audiantur,

Adhortor igitur uos fratres per mft�rationes Dei,ut fiftatis corpora ue�� ftra hoftiam uiuentem,{�nlt;ftam,beneplacitam Deo,rationalem cultumnbsp;ftrum, amp; ne configuremini f�culo huic, fed transformemini renouationenbsp;mentis ueftr� in explorando uos,quid f�t,quod uelit Deus bonum, be^nbsp;neplacitum,Slt; perfedumt

a' h y s t I C I s ad moralia tranfiturus, fratrumc^ imprimis cotentiones ante oculos habens,qu� pr�cipue ex lud�is ad c h R i s t i fidem conuerfis �d tarnennbsp;qu�ftum etiam uel ambitionem fuam fpedantibus oriebantur: etenim docere aliosnbsp;omnes,illi, Slt; fibi authoritatem magiftrorum arrogare,legemc�femperproponere,nbsp;2Cquodammodo c�teris dominari meditabantur, quod quidem erat, non Deo, S�nbsp;CHRIST O,i�d mundo fefec�formarc,acdedere: huic primummalomcderiuult,nbsp;precibuscp,�i monitis erga eos agit, Dei mii�ricordias,hoc eft,quotidianas eius bes'nbsp;nignitates ad ignofcendum peccatoribus i�cum aduocans,per quas 6d prius illi faluinbsp;in c H R I s T O fa(fti,amp; quotidie habent ex omni facinore, amp; culpa pai atum in Deinbsp;dementia �d bonitate perfugium. Per cas igitur obteftatur ut gratos Dei tot benc^^nbsp;ficifs fe oftendentes,rationalem,glt; uerumcultum exhibeant eidem Deo, non auteninbsp;hune fucatum, 2lt; fludium magis |mundi, qu�m Dei in fe continentem, Quanquamnbsp;hanc alteram partem obiu^atricem eorum culp�, ne eos pal�m coarguere uidere^nbsp;tur,reticuit�poftolus,diffimulatac^uitqmentione eos tantum in parte bona cogt;=nbsp;hortatus eft,Et quoniam hi,ad quos fcribebat,bona parsiud�faut inftitutis Iud�o=�nbsp;rum pleric� imbuti erant,idcirco eos docens,amp; admonens per comparationem quangt;nbsp;dam priorum ex lege facrificiorum ad fandum, QC immaculatum Deo pr�ftandumnbsp;facrificium illos hortatur,Nam in Moyfis lege uidima,qu� Deo off�rebatur,ut m�nbsp;da effet, amp;: integra,omnis ab illis, qui illam offerebant, diligentia adhibebatur, prPnbsp;mum ut toto corpore efl�t ftina, non pforas, non lichenas,non id genus morbum uhnbsp;ium habens : deinde ut non auribus mtnila, non cauda decurtata, non aliqua infedanbsp;notabili macula efl�t, talemc� illi hoftiam fandam, �i. mundam, amp; Deo acceptamnbsp;arbitrabantur, atque in corporeo illo i�crificio Dei f�bi ueniam, �C gratiam recon^nbsp;ciliare meditabantur. Nos uero qui omne facrum,quod Deo ofl�rimus, abduciinusnbsp;� corporeis,�d ad ueritatem,fpiritum^ transferimus, illis externis uidimis omift�s,nbsp;nofinetipibs Deo potifl�mumdedicamus,Hortatur igitur Apoftolus ut fiftant cor#nbsp;pora fna, non ali�na, hoc eft non hircorum, aut uitulorum,hoftiam uiuentem, nonnbsp;mortiaddidam,quodin illis uetuftis �� Mofaicis facris f�ebat, fed uit� meliori,nbsp;uegetiori paratam, quod quidem in Chriftiano facrificio iure euenit,Etenim fi tunenbsp;in ali�na

I N E P I s T; -P A V E I A � R O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173

in ali�na morte uitam fibiquiique ex mifericordia Dei procui abat, quanto magis nunc femetipfumhoftiam fiftendo, atque ofFerendo iufiiore Dei mii�ri�rdia uiuet�nbsp;cum propius, atque interius ifta oblatio corporis fui pariat in unoquotp fibi ab Deonbsp;uitam,qu�m pofsit difiunda,�� ali�na oblatio, eandcm in illo uitam rcparare, Sedh�cnbsp;hoftiam,quam ofFei imus Deo, corpus noftrum uidelicet, quanquam earn uiuentem,nbsp;amp; uidluram nos,Iud�iin uituli, aut arietis corpore morituram fiftebant, c�terisnbsp;tarnen rebus f�militer atque apud illos,accuratam,2lt;; feledlam efl� conuenit, ut fand�anbsp;f�t, 06 ut Deo bene accepta : quod continget, fi ut illi in omni parte integram, atquenbsp;mundam : fie nos SC ab eisuitqs,qu�totum hominem occupant, �� ab,eis,qu�innbsp;parte aliqua fufcipiuntur,immunem, ac nitidam Deo offer emus. Atque ut oftendat,nbsp;quantum interuallum fit inter i�crificia lud�orum, amp; noftra, fubiungit breuiter ho;=nbsp;f�i� noftr� conditionem, rationalem efl� cultum Dei,non corporalem, Qiu� enim illinbsp;in corporibus mundis,Sgt;d nitidis off'erebant,nos in fpiritu, amp; ueritate fanditatis Deonbsp;confecramus^Itaque ilia faepe facra, �d illas uidimas aipernabatur Deus, noftrumnbsp;autemiacrificium nunquam afpernatus eft.Talem igitur hoftiam ftiadet nos offerre,nbsp;qu� fit cultus Dei rationalis, non corporeus : quod rite fi'et,fi noftra ratio in colens�nbsp;do Deo non ad mundum fpedauerit, fed ad ipfum Deum, Nam qui in ipfis quoquenbsp;facrifieijs, cultibus omnipotentis Dei ad mundum conuerfi funt, laudemcp humansnbsp;nam ex religionis Audio aucupantur, hi maxime impio, �� deteftabili fcelere uerita=^nbsp;tern in fimulationem qu�runt conuertere, feculo^ ifti maxime configurantur : hoenbsp;eft, fi'guram huius feculi in fe accipiunt, fallacem, infidam, uariam, oculis tantummo�snbsp;do,amp;l opinionibus feruientem: qu� cum cadem fit inftabilis, tranfeatep figur�,nbsp;gmenti modo, nos quoquefecum unain eundem fluxum corripit, falfiscp bonis illcjsnbsp;dos, 8� captos ueluti fludufuper fludum,fic Riper m�rorem uoluptate, amp; p�nis:nbsp;tentia Riper uoluptatem uicifsitudinibus uarqs ante obruit,qu�m potuerimus, quidnbsp;uerum nobis bonum fit, aut in quo portu tuto confiftamus, expei iundo cognofees:nbsp;te.Etenim quid aliud eft, quod ait fcriptura, In imagine pertranfit omnis homo.Et,nbsp;Dormierunt fomnum fuum. quodcp alio loco Paulus, Tranfit figura murtdi huius*nbsp;nifi cum hi, qui huic feculo configurantur, decurrant fuam �tatem in fimulacro �Cnbsp;imagine,deberc nos mentis noftr� nouatione transformari, ut uitam noftram collo;!nbsp;cemus inbono ftabili,0lt;^ in ueritate,qui eft ipfe DeuscNouari enim mens noftra redenbsp;dicitur,cum omifib hoc iam trito, 0^ uetufto calle mundani grefliis, in quo omnianbsp;fida,0(: fucata tranfeunt,in unius cultu,amp;: adoratione Dei uera uoluntas, SCnbsp;rum ftudiumponitur,8Cfunth�c pr�cepta tarnen memoratis antea Christinbsp;niyftcrfjs apta, SC congruentia, Qtiid enim aliud fides nobis CHRI ST i imperat,nbsp;qu�m utdepofito uetere homine,qui fecundum mundum, SC feculum hoc fadusnbsp;eft, nouum alterum hominem ex Deo natum, SC in ueritate fadum induamusc� Sednbsp;h�c adoratio,8C cultus unius Dei non femper uere ab hominibus, fed nonnunquamnbsp;etiam ipecie falfa uRirpatur, quod duobus ferm� modis fit. Sunt enim qui terrenanbsp;ifta magni�ftimantes, qu� feculi huius nomine denotantur, SC in quibus opum, 8Cnbsp;poteftatum,necnon humanarum cupiditatum, SC certaminum ftrepitus ingens eft,nbsp;8gt;C anhelitus, ipeciesep fonora qu�dam oculos feriens, auribusc^ eadem tinniens,cumnbsp;ie ijdem ad uifibilcm Dei cultum,SC uenerationem conuertunt, transferunt eundemnbsp;niundi fonum, atque eandem pompam ad illius fandum nomen inuocandum, atquenbsp;adorandum, ac cum honore ipfius Dei, Rii quoque nominis celebritatem efl� con^nbsp;iundam uolunt, popularemcp ambiunt admirationem,utexiftimentur in colendonbsp;Deo opulent! imprimis efl�, SC perliberales, quod genus cultus, SC facrifi'eq ab ilianbsp;Judaica religione non eft difsimile, Illi etenim in externis quoque ritibus SCfacrifis:nbsp;eqs,oculos magis SC fenftis hominum, qu�m corda ipfa feriebant, neque in oblationenbsp;hoftiarum, tarn ipfi Deo,qu�m legi, SC cerimonqs qu�rebant f�tisfacere* Alq longenbsp;contraria, amp; d�t�rior� ratione ipfum Dei humilem cultum pr�f�ferentes, atque fe �nbsp;mundo difiundosefl� f�mulantes,nihilominus fida ilia religione qu�ftus fibi, autnbsp;^muiculos ab Imminibus fuffurantur, quod genus in focietate imprimis difficile,nbsp;SCmorofumelt Etenimhi funt, qui cum fe fandos,SC inaccufabiles haberi uelint,

c�teros ipfi non definunt quacunc� de caufa accufare Si reprehendere, dantcp confi�� Hum non rogati,fuamc^ dodrinam, QC authoritatem pafsim ingerunt : Si � non con^nbsp;ttnuo fibi pareatur, fcelus magnum clamantes, contentionem inter fratres, Si difsi^nbsp;dianituntur confercre. Qiios omnes hortatur, Simonet Apoflolus, ut ne configu��nbsp;rentur huic feculo, led transforment ur renouatione mentis in explorando. Sinbsp;ftando, quod maxime bonum uelit,Sifibi acceptum habeat Deus, qui certe illudnbsp;uult,quod Si ab ipfo profedum efl, Si ad eundem tendit : hoc efl,ut in eo quodcunc�nbsp;agitur, autfufcipitur, non aliud genus boni ullum fpedctur,nifi id, quod probatumnbsp;Deo, Si eidem gratum intelligatur at(� acceptum: hoc efl, iterum ut interpretemur,nbsp;ut in omnibus, qu� agimus, qu�^ confedamur, femper nobis ante oculos propofi^nbsp;tus fit Deus,nulquamc� ab eius nutu,Si uoluntate defledamus Jllud enim uerum eftnbsp;bonum,8i uere placitum deo,quod in eo ipfo ut fini,Si folo bono confiftit,nec^ eft 13^=nbsp;be ulla mundi adiunda pollutum. Si inquinatum, quod eft proprie, ut alibi Paulusnbsp;ait,fandificatio noftra.Eam porro aflequi non poflumus,nifi mente noftram in alianinbsp;formam nouemus, quae ab huius feculi figura longe remota fit,totam^ ex ipfo Deonbsp;formemuSjSi ex ueritate. Si fpiritu fando. Sicut in pfalmo ftriptum efl : Et fpiritumnbsp;reds innoua in uifceribus meis.Hoc enim ita fi egerimus, flatim intelliget ipfa mensnbsp;noflra femet efl� debere,quae feipfam dedicet Deo, quae fefe illi offerat, uotacjt, Si falt;*nbsp;cra,Sidona Deo d�bita intra feipfam contineat omnia : neque hoc folum, fed omnenbsp;ctiam fu� pietatis praemium,omnem rationem boni fui,in uno ipfo Deo collocet,atcpnbsp;conflituat. Hoc enim eft mente rcnouari, quod in fide christi totumpofituninbsp;cft,ueterem hominem exuere, Si nouum fieri, formamc� nouam fpiritus Si ueritatisnbsp;induere,qu� antiquis feculis fuit ignorata, Si defcifcere � uetuftis, quae mundana, 8inbsp;corporca fcilicet funt.Inueterafcunt enim qu� funt corporis,atc^,quod alibi Paulus�nbsp;hoc eft in nouitate fpiritus,non in uetuftate liter� ambulate,

Dico enim per gratiam datam mihi,cuicunc^ exiftenti in nobis, ne plus fapiat pr�ter id,quod oportet fapere:fed fapiat ad temperantiam,ficut uni^nbsp;cuit^^ Deusimpartiuit menfuram fidei, Quemadmodum enim in uno corgt;nbsp;pore membra multa babemus, membra autem omnia non eandem habcntnbsp;iadionem : fic multi unum corpus fumus in Christo, finguli autemnbsp;internos membra.

Q_v o D modocommonuitjUtne configurarentur huic feculo, id nunc loquituf exprefsius ab eo fratres errore reuocans, in quern nonnullos eorum lapibs intelligetnbsp;bat,quircligionem chri sti SiprofefsionemChriftian�humilitatis ad ambitnbsp;tionis ftudium,Si ad elationem ^imi conferebant:quo�p maiores ipfi, atque eminentnbsp;tiores inter fratres uiderentur,cumppllicebanturde feplura,qu�mpr�ftare potetnbsp;rant : turn autem ad fuam poteflatem, fuumc� indicium cpntemptis c�teris regimen�nbsp;Si adminiftratipnem rcrum nitebantur reuocare:quprum duo h�c uitia infefta pr�citnbsp;pue cpi�nfioni,atcp concordi�,oftentationis unum. Si alterum ambitus,duabus prae^nbsp;claris rationibus Paulus caftigaturus,ne in id ipfe incidere arroganti� uitium, quo^nbsp;^ft in illis reprehenfurus,uideatur,primum agit cum eis lenifsimc,deinde proponit ftnbsp;floc docendi,monendic� officium fufciperc non temere,nec propter arrogantiam, felt;inbsp;grati�,qu� fibi data fit,nempe apoftolatus,Si legationis � fummo Deo,ut fit ipftnbsp;cumuniuerfi CHRi STi myfterij,tum eorum morum,quiChriftian�fidei conuetnbsp;niunt,omnibus hominibus, Si pr�dicator. Si dodor. Pr�cipit ergo ut ne quis ftper^nbsp;cotendat pluiquam oportet,ied unulquift� hadenus fapiat,ut ne pr�ter eat temper^^nbsp;menturn,quod quidptn temperametum fibi quift^ ex ea intus animi fiducia admetia^nbsp;tur,quam impartiuit �y Deus.Fidcm enimhie pro fiducia pofuit profedo Apol^^nbsp;Ius,quod idem Si infra fadurus eft,qua dicet,Omne quod ex fide no eft,peccat� eflelnbsp;jd eftjOrMe quo quis magis le oft�tat qu�m confeius ipfe fit pofte � k pr�ftari,id pee^nbsp;catum effe.�quippe quod crimen in ie contineat,ftmper quidem mendacij, f�pe auarftnbsp;p�,nonnunquam etiam ambitionis.Verum hxc fiducia animi,interiorc� confeientia�

C]ux f�pcnumero propter ignoratiatn,8C fi'mplkitatem cor um, inter quos uerfamur, aficere,00 confequi multa poflet non fua ui, necp ueritate fr�ta, fed illorum imbecilliisnbsp;tate,qui facile inducerentur, quo quidem cafu non fiducia efl�t,(�d fraus, atc� aftutia;nbsp;haec,inquam,fiducia tunc demum uera,re�;ac^ eft, �� ueram menfuram accipit, ft earnnbsp;accipiat � fummo Deo,8C fefe illi approbet,ipfum^ pr� mentis oculis habeat. Fiderenbsp;ergo noftrum fan(ftum,uerumc� in eo potifsimum exiftit,cum ilia fiducia a Deo uni^nbsp;cuic^ dimenfa eft, cum eft nixa ueritate, cum non errore hominum fe metitur, fednbsp;fui ipfius bene confeia tota ad Deum couerfa eft,habet^ eum fibi finem propofitum,nbsp;in quo humilitas animi cernitur,8lt; ilia modefti3e,ac temperantix uirtus,qux foils no�:nbsp;bis, qui in c hri s t v m credimus, plane nota, animaduerfa�^ eft:ab hominibusnbsp;uero,qui funt mundi, penitus ignoratur. Mundus enim qui in eo totus eft, ut uidea^nbsp;tur res elTe, no uti ita ht,tantum quenep poftulat ingerere fe,atcp agere,quantum c�^nbsp;teris perfuadere potis eft, fine eos faller e, atque inducere arte ualeat, fiue etiam coge:�nbsp;rCjUimc� affcrrejfemper illi mundi opinionibus magni, pr�ftantes uiri exiftimatinbsp;funt, qui ut fuperiores c�teris effent, quoquo modo uincere, atque efficere ualuci;nbsp;runt. At non hoc � nobis poftulat aut expedat Deus, fed omnis nos diuina ratio, 8�nbsp;C H R I STI lefu domini noftri adtio, atque admonitio ad humilitatem animi. Sd adnbsp;mus�.fic 2�^ nos docet in Lu angel to c H R i s t v s ufejadeo de nobis nihil elate fapc^nbsp;re ut cum omnia rede, ritec� egerimus, nihilominus inutiles nos fcruos turn quoquenbsp;eonfiteamur.Et in monte rurfus ad difcipulos uerba faciens,beatos eos imprimis uos;nbsp;cat,qui funt pauperes fpirituinecp ipfe tame ea abiedione animi efle nos uult, ut nonnbsp;audeamus talentum nobis creditum exercere. Ignaui� enim id crimen, atqj defidi�,nbsp;non humilitatis eft,necp moderationis ftudium,fed ut caueamus ne fupra id,quod de?=nbsp;cct,0i quod oportet, amp; curam noftram ftudeamus extollere, �d opcram. Sapere ergonbsp;oportet ad temperantiam.quod duobus modis fit,uno modo cum in eo,quod profitenbsp;niur,nequaquam plus promittimus,quam quod pr�ftarc cum integritate pofsimus,nbsp;fed tantum,quantum fides c�icienti� noftr�,�d ex Deo duda, dimenl�^p fiducia fup^nbsp;peditat,Altero,cum in noftro munere,officiocp infiftimus,nec^ ali�nas curationes in^nbsp;uadimus atc^ ufurpamus.Hoc enim ubi fit,graues ibi, acerb�i�:^ querimoni�,2i� afsianbsp;dux inter fratres excitantur contentiones,corpus^ ecclefix difcinditur,quod adhui=nbsp;niani corporis fimilitudinem uno c H R I s T l ipiritu uegetat�,2lt; alitum habet tans�nbsp;quam membra quidem uarias in fe operantium facultates,fed ita inter fe diftindas,utnbsp;in diuifis fingulorum adionibus una omnium communis procuretur falus. Qudd finbsp;niembrum unum aliquod aliorum fibimembrorum fundiones ufurpare contendat,nbsp;iamconfufio in corpore, 2lt; ordinis�C focietatis fiat perturbatio, Quemadmodumnbsp;ipie ad Corinthios fcribif.Si totum corpus oculus,ubi auditusc�fi totum auditus, ubinbsp;olfaduslt; aut fi eflent omnia unum membrum, ubi corpus:� Malus crgo,amp; feditiofiisnbsp;homo ille eft, qui in ibcietate�� c�tu omnia ad i�,amp;^ad fuam authoritatem cona^nbsp;tur attrahere, exterisep antecellere uult, etiam in quo minime eft officio � Deo ipienbsp;delcdus,necp ille feruit C H R l S t o, fedad mundum prxpofteraquadam ambition�nbsp;nereuoluitur, regulamc� lux facultatis non ex Deo metitur, neep ex conicientia, fednbsp;errore reliquorum,Si elatione animi fua,� quo uitio ut maxime uelint abefle, ff a^nbsp;tres fuos admonet,amp; obteftatur Paulus,

Habentes autem dona fecundum gratiam datam nobis differentia, fine ptophetiam fecundum portionem fidei:fiueminifterium,in tninifterio, fiuenbsp;qui docet in dodrina,fiue qui hortatur,in hortatione.

tieteres imtteniur,qui captand� human� glori� caufa, ea pr�dicebant,quae fibi into gnita efle ne ipfi quidem nefciebant. De quibus ueri prophet� in fcripturis tam gragt;nbsp;uiter conqueruntur.Qudd fi prophetiam fie accipiamus,ut declarationem obfcuriogt;nbsp;rum in icriptura locorum, id eft, abditorum myfteriorum reuelationem, cuiufmodinbsp;quibuldaminlocisuideturaccipere Pauliis: in omnibus tarnen eadem fidci, hoc eftnbsp;confeienti� m�fura adhibenda eft,ut ne plus polliccamur,qu�m confcij nobis fumus,nbsp;pofte nos pr�ftare.Sic etiam in minifterio r�gula eadem teneatur: pr�clara autemfcfnbsp;me eft etiam exercitatio minifterij, ut fuit eleemoi�nis,cibisc� difperti�dis Stephanp�nbsp;Sd Nicanori,�^ a�.qs quincp,ut Paulo, �C Timotheo in ferendis ad �andos Hierufalctonbsp;Gr�corum,Macedonumc^ donis, atque fubfidqs,ut Petro, �d loanni per conciliutnnbsp;Apoftolorum mifsisad Samaritas. NamSCegregiam comitatem eiufinodi admini^nbsp;ftratio requirit, �� infignem prudentiam,inqua tarnen quife� tantum fe exhibeat,nbsp;quantum ferre idoneus eft:fic �i in docendo,� in exhortando fines eos quifc� teneat,nbsp;jntra quos pofsit uerti, ne'ue plus fe oftentando in uitium arroganti�, ambitionis^nbsp;procurrat,idemc|j in fuo,non in alieno uerfetur munere, atq^ officio. �tlt;^ h�c, ut digt;nbsp;ximus,dona omntno Dei funt.Spirituales enim funt uirtutes:qu� autem fequuntur,nbsp;partem in fe habent noftr� etiam uoluntatis,animi^ indudionis.

Quiimperdt in f�mplicitate, qui patrocinatur in diligentia, qui mii�rcgt; tur in hilaritate, dile�fio non f�mulata, odio habentes, quod prauum eft�nbsp;agglutin�t! bono, fraterna diledione inter uos am�tes, honore alius aliumnbsp;anteuenientes,ftudio impigri,fpiritu fer uentes,Domino l�ruientes, Ipe gaUnbsp;d�ntesjin anguftia tolerantes, in oratione perfeu crantes, necefsitatibus fan^nbsp;dorum communicantes,hofpitalitatem l�dantes.

ctv I partem dat, hoc eft, qui alium i�cum participem facit, qui rem autconf�=� !ium,aut operamfuam proximo impertit,atc^ communicat, id agat f�mpliciter, amp; li^nbsp;beraliter,nequot;uemanum,animumc� reftringat, neque aftute adfe aliquid r�f�r�t, fednbsp;illius tantum caufa, quem ope fua fubleuat, ad commodandum illi,amp;ad ferenduiunbsp;auxilium adducatur, neque fpedet in eo qu�m minima opera, aut impenfa facere idnbsp;pofsit, fed utqu�m optime illi confulat. Hoc enim eft communicare, �� participemnbsp;Facere in f�mplicitate, quod ea (implex QC mens eft, amp; manus,qua: aperta eft. In quonbsp;genere communicandi, Slt;^ impertiendi maxime ingenuum,�� come eft, pei'tinet^nbsp;imprimis ad fimplicitatem ita communicare te alteri, ut non ed qudd ilium adiu^nbsp;ueSjtibieife major, fed quod per ilium tibi occafio benigne faciendi oblata fit, gra��nbsp;tiamquandamtuilli debere uideare. Qui uero patrocinatur, diligentiam adhibeat,nbsp;ut curam fufeepti muncris non folum corpore, fed ftudio etiam animi ftrenue exe^nbsp;quatur,(idem quefuam pr�ftet,f�ue ille fponte fufeepto negotio pupillis,amp; ui^nbsp;duis tutandis adfit, �grotis^ curandis, fine etiam fuffiagio caeterorum fimili offi^nbsp;cio alicui, aut muneri f�t pr�pofitus.Sic enim omnis curatio, omnisc^ patrocinationbsp;Chriftiano homini, Deo^ rite feruienti gerenda eft, non ut ea domefticum ad comgt;nbsp;modum,fed ut adfalutem QC utilitatem eorum,quibus moderatur, prorfus tota comnbsp;fevatur.Miftreri autem in hilaritate, eft effedum mifericordi� iucunde, hilareep pr�!^nbsp;ftare : qui animi habitus cum adeft miferentibus,non modo hi non fugiunt miicrcmnbsp;di tempora,fed appetunt etiam ultro ea, atque infedantur. Quod fi ne apud gentilesnbsp;quidem ilia pietas probabatur, quae coada erat, ��m�fta, ut etiam uulgari illorumnbsp;prouerbio circunferretur, neminem, qui pietatem caueret, elTe pium ; quanto magisnbsp;nobis h�c terrena bona libenter communicanttbus, ut in ccelo multiplicata alia,nbsp;longe pr�ftantioraconjequamur,conuenit cum uoluptate, ac laetitia hanc mercemnbsp;commutare, fubuenireep egeftatibus aliorum, ut c�leftibus ipfi diuitf�s reddamUfnbsp;afflucntiores.Itaque �lt; alibi Paulus:Non ex triftitia, inquit, aut ex necefsitate, hila^nbsp;rem enim datorem diligitDeus.Et in Euangelio dominus�Beati mifericordes,inquiqnbsp;quoniam ipfi mifericordiam confequentur.Et beatum eS uocat Dauid,qui re4gt;ieitnbsp;per egcn�,�^ pauper em,quoniam in die mala liberabit eum Dominus.E t uere fi uolu,nbsp;mus

mus exiftitnarCoifta maxime in dando^fubueni�doc^ hiiaritas regni nobis c�lcftis eft conciliatrix. Nullum enim graue facinus, nullum atrox delictum haercre pofte uide^nbsp;tur in natura eiufmodi, quae ad benignitatem, S)Cnbsp;nbsp;nbsp;mifericordi� erga pauperes pro#

penfa fit,nee uero alia re magis ad imitationem Dei prope accedimus, quam miler en do,benignec� faciendo.H�c eft uirtus maxime Chriftiani nominis propria, h�c unanbsp;nos cum Deo praecipue c�iungit,haec facit,ut uere fidcm adcpti,�� ueram ex fide iu#nbsp;ftitiam � Deo confecuti eft� uideamur, Etenim quinam alius tuit intro�tus, aut quodnbsp;principium bcneficcntiae,amp;: bonitatis Dei erga nos, fimul ut fperare in co,8lt; c�fiderenbsp;per lESvH Chriftumc�pimus,qu�mmilericordia, 2lt; per mifericordiam diuino^nbsp;rum bonorum etfufe nobis,�� libera�iter fada largitio; Nos uero quo pado eandemnbsp;Dei benignitatem,�� iuftitiam in nofmetipfos imitando tr ansferimus,amp; ex eadem dinbsp;ninac bonitatis forma fumus inf�gniti,fi non efficiamur �� ipf� mifericordesc^Qu� de;#nbsp;nic� uirtus,quod inftitutum uit�,qu� adio in illo fummo,ieuerocp iudicio,in regn�,nbsp;amp; partem eledorum Dei nos introdudura eft, nif� qu�d egenti�, �C calamitoforumnbsp;in hac uita fuerimus miferti^At non cundi diuites fumus,nec qui queamus aliorumnbsp;diff�cultatibus fubf�dio efle,ne perturbare animo,aftedum tuum Deus accipit,de fa;#nbsp;cultatibus uerc exiftimat,8lt; f�mul in memoriam redi anuis illius,ex Euangelio, qu�nbsp;cuni duos �reos minutos in templum contulifl�t,facile omnium opes,amp; dona fupe#nbsp;rautt. Nulla eft uirtus, qu� quidem Chriftiana fit, qu� non omnibus fit communis.nbsp;Nam nei� Deus ipfe,qui eft unus nobis uniuerfa uirtus, cuiufqu� eft ^prius Deus,nbsp;fed omnium c5munis,quicunlt;^ eum appetuntjuoluntcj, V erum etfi lanti eft in ho^nbsp;mine Chriftiano mifericordi�,ut ipfa intro�tus quodam modo,�� ueftibulum ad imi^nbsp;tandum uere Deum effe uideatur�tamen amp; ea ipfa uirtus,�� c�ter� omnes in princi#:nbsp;pe uirtutum charitate continentur. Porto eft charitas diiedio non f�mulata, neq? ta#nbsp;men hoc fatis. Poteft cnim eft� eti� in malis diiedio; fed eft charitas diiedio in bonisnbsp;non f�mulatajtac� adiungit ad diledionem huiufmodi,ut odio habeant prauum,nonnbsp;*d tantum deuitenti�i agglutinati fint bono,non folum id fcdentur, hoc eft, ut nun#nbsp;Muam acc�dant ad malum,� bono nunquam recedant,additc� ut fraterno amore internbsp;fediligant,qu�doquidemfratres iam funt, n� exuoluntate carnis, nec^ ex uoluntatenbsp;niri,qua quidem ratione non omnes inter fe coniundi eft� poffunt:fed ex codem pa#nbsp;trc Deo renati,�lt;^ progeniti,quod eft fandiftimum, �i maximum uer� germanitatisnbsp;uinculum. Qiioaut�fraternah�cnecefsitudinis inter eos c�iundio firmior habca#nbsp;rur,fapiens,�� falutare dat documentum,ut alium alius in honorando antecedat,qu�nbsp;�ft concordi�,�� pacis arda conexio, Nancg exiftimare honorem f�bi potius deberi,nbsp;qu�m alteri pr�ftandum eft�,nequaquam Chriftianum,nec� adeo fraternum eft.Ha#nbsp;bet enim fraternitas fummam �qualitatem,quam eueftigio turbat,atc� infringit,quinbsp;f�bi plus arrogat,qu�m alteri ipfe paratus fit deferre.Et tarnen ifta fuper bi�,Slt; taftusnbsp;quali rudimenta prima funt,appetere honorem ab altero libentius,qu�m alteri habe#nbsp;re,quibus� c hr 1 s T 1 fide nihil eft alienius. Sequitur ut ftudioimpjgri elfe de#nbsp;bcamus,fpiritu feru�tes,qu� funt certa indicia firmati iam in bona parte habitus nonbsp;ftri,cum quod agimus redum cum uoluptate id agimus, ex qua deinde quidem uo#nbsp;luptate,ad libentius,f�pius, ftudiofiusc� id agendum noftra excitatur, accenditurcpnbsp;uoluntas.Sed ut inhis omnibus domino feruiamu5,no noftr� uidelicet utilitati,ne(�nbsp;glori�, fed ad dominum Deum omnia referamus; quod fi ad nos quoc� aliquid refe#nbsp;rendum fit,id ex eo genere bonorum fit, qu� fperare tant�modo in hac uita ; afl�quinbsp;Uero nullo pado, nif� fola fperandi l�titia �d uoluptate ualeamus, iftiufmodi bonanbsp;funt c�leftia,�� fempiterna,qu� h�reditate patris noftri Dei in future feculo fumusnbsp;adepturi.Ex omnibus igitur ftudijs operattonibuse� noftris,quas propter Deum il#nbsp;lius honorij�d nomini inferuientes fufcipimus,nihil omnino ad nos quod pr�f�ns bonbsp;num aff�ratjfed tantummodo bonorum fpem futurorum, �� ex ea fpe gaudium qui#nbsp;l�titiam conuertamus.t�anc porr � fpem c�fequitur toler antia rer�nbsp;difficdium,cum aut fortuitis caf�bus, aut hominum iniurrjs opprefsi,at^ uexati, ea^nbsp;dem futun�rum bonorum fpe, quorum per ali�nas iniurias eripi nobis adeptio nonnbsp;poteft,nolmetipfos cofolamur,in quo alternis quodam modo adminiculis,�lt; patien#nbsp;Z tia ipfa

L 1 Bt HL COMMENT, � A C� S A D O L E T 1 tia ipfa fpem magis confirmat,2lt; fpes fuldtjCorroborat^ padentiam. Nam �� fupr^nbsp;dixit,quod patientia probationcm c�ficit,Slt; probatio fpem,Fi�mius cnim tune certcnbsp;iperamus, cum fado in rebus aduerlis noltri periculo, hic quoque inteiligimus Delnbsp;opein nobis,atqj auxilium ad toierandum foi titer aduerfa non defuifl�, Atc� ex hiSjnbsp;qu� iam nobis pi �buit,ad ea,qu� reftant donanda ac largienda, obfidem eum nobisnbsp;luain beneuolentiain,uoluntateinc� dedifl�,Et quoniam qui fpe iufTulti gaudent, iilanbsp;identidem in animo uolutanqquibus fperandis,cogitandis^� manturddeo comitemnbsp;huius quoc^ fpei,5C ex fpe l�titi� addidit orationem, in qua perfeuerantes funt, quinbsp;ilia �terna bona,�� eorum author em bonorum Deum adamauerunt, S�pe enim cobnbsp;loqui cum eo,6^ defideria fua exponere illi,quem quis amet, iucundum imprimis, �inbsp;optabile eh� eft h�c maxime crebra, ac continens oratio, Nec� folum ferre nos, �inbsp;toierare difficilia,fed in illis etiam communicare cum Tandis uiris hortatur,Slt; admo^nbsp;net,quafi fi immunes ipfi efl� pofsimus,nolimus id tarnen, fed pr�optemus magis innbsp;focietate fandorum �rumnas ferre,8lt; perpeti,qu2m f�paratim liberi,amp;l pacati uiue#nbsp;re, quod uel cordis affedu, uel re etiam ipla, amp;. op�r� pr�ftare debemus. Hoc faci�snbsp;bant,qui fua omnia uenundantcs,precia ad pedes Apoftolorum deferebant, qui uins�nbsp;dos,e^male uexatos fideles christ i,fua cura, �lt; ope,obfequiofubleuab�t,nbsp;ciedisj�d peregrin antibus comit�s fe adiungebant, qui illos deni^ certare cum tor^?nbsp;tore pro c H R i s T i nomine cum uiderent,ultro fe quotj ipfi in idem certamen fi^nbsp;fiebant,atc� offerebant Jamhofpitalitatis amor,diligens^ ledatio c�teris ant� didisnbsp;uirtutibus confentanea eft, In qua Lot, 8C Abraam egregium ftudium adhibuere,nbsp;Abraam quidem ufquc e�, ut non modo uenientes holpites hilare exciperet,uerumnbsp;etiam ad diuertendum, �C ad c�morandum precibus obteftationibusc� cogeret: ciwnbsp;ius quidem humanitatis utercp eorum dignum � Deo pr�mium eft c�fecutus, Atc�nbsp;omnes quidem adhuc commemorat� uirtutes cum pr�clar� funt, amp; Chriftian�nbsp;hac protefsione dign�,quae c�li tantum ftudium,amp; immortalitatis fufcipit,nulli�aunbsp;tem terren� cur�,ne(^ interitur� rei eft aff�xa : turn uero,qu� fequuntur etiam mas�nbsp;gis ex intimo facrario fidei, �C religionis noftr� deprompt� funt, nullam^ omninanbsp;habent cum ufitatis hominum uirtutibus communionem.

B�n�dicit� inf�dantibus uos,b�n�dicit�, ne execramini,gaudere cum gaudentibus,amp;l flere c�flentibusudem alius de alio uiciGim lentientesinonnbsp;alta lpirantes,l�d humilibus fimul inclinati. Ne e�e �pietes apud uolrnet#nbsp;ipfos, Nemini malum pro malo reddentes : procurantes honefla coramnbsp;omnibus hominibus. Si fieri poteft, quantum e� in uobis, c� omnibus hoi�nbsp;minibus pace feruantes,Non uofmetipfi ulcifcentes diledi,fed date locumnbsp;ir� : fcriptum e� enim, Mihi ultio, ego rependam, dicit dominus. Si ergonbsp;efurit inimicus tuus, paice eum : hoc enim agens, carbones ignis aceruabisnbsp;in caput eius,Ne uincare a malo,{ed uince in bono malum,

� A M benediccremaledicetibus,2lt;benignum efle aduerfus eos qui te infedetiir, comtnodec� de illis,�lt;l ad illos loqui,necnon bona omnia optare ijs, qui tibi mala infenbsp;rant:rurfusc� QC gaudia tua, 2gt;0 m�rores it a ad aliorum affedus accommodate,nbsp;^^te,ut ex illorum conuerf�onibus animorum,atque f�nfibus, tua pendeat affedio,nbsp;quod^^ c�munius eft, �� tanquam uniuerfe didum eodem erga proximum aff�duinnbsp;animo eire,quo ipfe erga femet proximus affedus fit, ^pri� Chriftiani hominis uif^nbsp;t�tes funt prioribus non ufquequa�^ intelledae feculis, quas ilia per fidem c H Rnbsp;S T I nobis ex Deo infinuata, Qi. ad imitationem eius fufeepta iuftitia pal�m proposnbsp;fuit, amp; demonftrai�t,Nec� ear um ufum,amp;l cognitionem iuftitia legis tam exprimer�nbsp;potuit,quam adumbrare.Nam QC ilia dixit,fi incideris inbouem inimici tut, aut afi^nbsp;num errantem,rcducito eum,�^ fi fub onere fuccumbentem afj3exeris,fubleuato. A�nbsp;humanitatis quidem officium ilia intmico exhiberi uoluit,ut eflet ad tollendas inimi�*nbsp;citias occaf�o�uirtus uero Chriftiana eft,niilltjm omnino habere inimicum,fed ut itanbsp;confociemus

IN E P I S T, PAVLI AD ROM. � confociemus cor noftrum.cutn corde proximi, ut in unu quafi cum co f�nfum coeaisnbsp;niLis : quae tarnen uirtus illud myfterium fidci, 2lt; c H R 1 s t i neceflario confequilt;snbsp;tw, Etenim cum corum, qu� ex hoc mundo hint, nihil omnino noftra magni inters:nbsp;Cue putemusjfolacp ilia iudicemus, Sc expetamus bona, qu� nobis ab Deo in alteranbsp;iiita ^pofita funt;nulia ex. his rebus cupiditate immoderata,nullo impetu animi pers:nbsp;turbamur,quo minus piam,atq^ inuiolatam pacemeu proximo,�� fraternae charitat�nbsp;necefsitudinis teneamus. Itacg polTumus iniurias infedantiS placate ferre, �� illisnbsp;*oqui,atc� optare bona,qui nos aftiidos, �� oppreflbs uolunt, quando illi nihil nobisnbsp;auferre polTunt eorum bonorum,qu� fola nobis chara hint, �C qua: unice appetendanbsp;ducimus, quinimo eos auide cupimus ipfi refipifeere, �C fanam illis mentem � domisnbsp;no Deo deprecamur. Ac ferre quidem conuitia, �d iniurias infolentium hominum,nbsp;atc^ inimicorum ctiam philofophorum nonunquam eftzreddere autem pro conuitijsnbsp;laudationeSj�d bencncijs maleficia compeniare, hoc non cuiufuis iam, fed Chriitianinbsp;tantummodo �� animi,�ii inftituti efle poteft, Ita amp; in Mattha�o dominus, Diligitenbsp;inimicos ueftros,�� orate pro perfequcntibus,Slt; calumniantibus uosgt;Cum ante gaunbsp;demus cumgaudentibus,amp; flemus cum flentibus,omnem funditus liuorem, 2gt;C ma::nbsp;leuolentiam ex. animo eijeimus, ut inuideamus omnino nemini,qui floreat, 2lt; abuii::nbsp;det,fiue uirtutis laude,fiue etiam opibus,0lt;: apud homines authoritate, at^ fama. Innbsp;quo enim maxime rationem boni ponimus, in mutuo uidelicct inter nos Dei amore,nbsp;atep noftrOjfcimus nos in eo li uelimus � nemine poflefuperari. Nec uero ipfum hocnbsp;bonum nobis folis appetimus, fed cupimus c�teros quoep omnes illius nobife� efl�nbsp;aeque participes.At^ ut animum immunem ab inuidi� labe retinemus,facile�p eo*nbsp;dem gaudio cum gaudentibus communicamus ; he ad miferias aliorum animo fran^^nbsp;gimur, moeroremcp noftrum, 8lt; lachrymas cum m�rentibus coniungimus : etenimnbsp;b�c affedio imprimis naturalis eft,neque Deo aduerfaria,fed animis digna mifericornbsp;dibus,qui ad fubueniendum, �� opitulandum calamitoib propenfi funt,qui tunc ues:nbsp;�^e Chriftiani funt,uerecp fideles,fi quas ipfi calamitates, hominumcp iniurias,corpos:nbsp;ris morbos,fortunarurn amifliones fortiter,amp; conftanter in feferunt,eas in proximonbsp;fuo nequeunt immoto animo ferreifed ad confpedum, amp; fenfum hominum calamis;nbsp;toibrum mifericordia collabuntur.Et fan� gaudere cum gaudetibus probum, pulnbsp;chrumjiandumcp eft,animicp ab omni labe, �� infuicamento maleuolentia: puri munnbsp;diep proprium, Eiere autem cum flentibus perhumanum, �� mite^ Oportet autemnbsp;nos li h�c implerc i ede,�� confequi omnia uolumus,fingere animos noftros ex alios:nbsp;rum uoluntatibus,atcp animis : cum^ affedione nulla ipli propter nofmetipfos per^nbsp;turbemur,ex alienis tarnen animoi^ permotionibus affici,ut idem uicilsim inter nosnbsp;fentiamus,�� proximorum unufquifque profperitates, atque aerumnas, nihil de fuisnbsp;interim laborans,reputet fuas^Sic enim �c I�titias proximorum gratulando fimul cunbsp;illis, lactandocp augebimus, �� diminuemus, ac fubleuabimus moerores condolendo.nbsp;Quod fi hoc fict, ut ex affedibus aliorum, non ex noftris afficiamur, omnibus alqsnbsp;perturbationibus ex animo noftro excifis, atep eiedis,duobus tantum motibus imunbsp;pellemur, l�titia ex proximi rebus iecundis, �� ex infeftis mifericordia, Ir^fci enim .nbsp;�� inuiderCj�� odio habere,�� cupiditate adigi,affedus hint eorum, qui fibi ipfis affisnbsp;ciuntur,non proximo,Sequitur,ut ne alta nobis proponamus,ne ad magna, qua: m�nbsp;di funt afpiremus,ne adminiftrationes rerum publicar6,ne magifiratus,honores,ims:nbsp;peria,ne gloriam appetamus:fed in paruis, �� obfeuris, �� ignobilibus mundi libens:nbsp;tius c�fiftamus,nec folum extra debemus efie humiles, fed nobis etiam ipfis intusnbsp;exigui. Eft enimhoc illi finitimum, �� fimile,� quo cauere nos admonet, ut ne fimusnbsp;nobis ipfis fapientesfid eft,ne ita ipfi nobis placeamus, ut egere minime aliorum connbsp;filio arbitremur. De his 06 alio loco fcriptura, Veh ijs, qui libi ipfi fapiunt, �� coramnbsp;feipfisfuntfcientes,Hos��grauius increpatacrefellit Salomon; Vidiftfne,inqui�s,nbsp;uirum fapientem in oculis fuisffpes de infano maior,quam de eo eft,Et nimirum pu.:�nbsp;tidi ifti omnes,�� molefti imprimis funt,ac in c�tu,Sxi conuentu ca:teros faftidientes,nbsp;quod pr�cipue uitium confenfionem aufert,�� concordiam de ecclefia, N� enim iftinbsp;membrum fe elTc pati pofl�nt,fed caput,uel potius ex fefe corpus aliud conantur fa�:nbsp;Z 2 cere.

I8o� LIB, IIL COMMENT^ lAC, SADOLETI cere Jta �C pauperes ut effemus fpiritu,nos hortatus eftcHRiSTVS, Nemi'ninbsp;lum pro malo, ut reddamus; in quo lex contraria, qu� oculum pro oculo �C dentemnbsp;pro dente rependi iubetzideo^ ea non eft ad ueram Dei iuftitiam, quam poftea fidesnbsp;CHRISTI confecuta eft,iuo munere perueda. Nihil quid cm huiuftnodi omninonbsp;in Euangclio eft, ut procuremus honefta coram bpminibus, ut neminem exemplonbsp;malo l�damus,�i exemplobono cundos ad uirtutem, amp; ad iuftitiam prouocemus,nbsp;ut habeamus pacem cum omnibus,quantum in nobis eft:hoc eft, ut neep excitandis,nbsp;neque alendis contentionibus, amp; difeordijs ulla � nobis anfa,ullus fomes pr�bcatur.nbsp;Cum omnibus uero tam fidelibus, quam eti� infidelibus: quod idem ad Corinthios,nbsp;Sine offenfione eftote Iud�is,�i gentibus,S^ ecclef�� Dei.Et quoniam hoc fortafle fanbsp;cilius fadu fit,non pr�bere caufam,neque initium ir�,fugere^ rixandi,6lt;I alter candinbsp;occafiones,illud quod eft difricilius,nominatim interdicit,ut neque etiam laceftiti ins�nbsp;iuria 2lt; prouocati de ulcifcendo cogitemus. S�pe enim ufu uenit, ut qui difeordijsnbsp;caufam non dederunt,offenf�one tarnen primo accepta iram deinde,�lt; odium diutiusnbsp;ipfi foueant,nutriant�p difsidia,qu� alfj intulerunt,Sed ut non efl� authorem dift�n^nbsp;f�onum communioris prudentiac eft, fie acceptam iniuriam non perfequi eminentie^nbsp;ris uirtutis.Dareigitur fpatium ir�nos fuadet, concitos illos animi motus primonbsp;cohibere,deinde in totum permittere Deo,qui iuftifsimus ultor eft eorum, qui iniu^nbsp;ria l�fi funt.Ac cum tanta quenquam efl� conftantia,8i firmitate animi,ut iniuria nonbsp;moueatur,maximum uideri pofl�t, addit tarnen aliud maius QC multo admirabilius,nbsp;Ut eos ipfos inimicos noftros, qui nos l�ferunt,quidamnis �d ignominijs nos ut affigt;nbsp;cerent, operam omnem impenderunt,inopia S� necefl�tatibus oppreflos ope noftranbsp;ftibleuemus,ut pafeamus famelicos,ut fitientes potu recreemus,ut pr�ftemus denicpnbsp;illis in egeftate eqrum,2lt; penuria,officia amicorum,elt; beneuolentium homin�,Quonbsp;quid memorari p��eft iam diuinius�' Atque h�c funt non docum�ta folum Chriftia:*nbsp;n� fidei,fed monui^enta etiam in nobis Dei bonitatis, quibus ad tant�, amp; tam prx=#nbsp;celfae uirtutis cognit'ionem atep ufum,illo donante fublati fumus : quanquam eft hocnbsp;pr�ceptum traditum idem � Salomone, QC totidem pen� uerbis ab Apoftolo relata,nbsp;ut efurientem pafeamus inimicum,ficcp in caput illius prunas aceruemus. Quid er��nbsp;go intere�, qu�f�erit aliquis, fi ex lege quoque pr�cepta huiufmodi habentur, autnbsp;quomodo h�c erunt Chriftian� fidei propriac'IIlud nimirum, qu�d ea data illis funtnbsp;ad terrenam pacatius traducendam uitam, nobis ad immortalem alteram illam acquinbsp;rendami�^ apud illos rationem quandam prudenti� human�cp fapienti� continent,nbsp;apud nos diuin� uirtutis, 8gt;i bonitatis, V t enim diximus,nos n� inimico tantum c�gt;nbsp;modare (id enim iubet etiam interdum lex) i�d inimic� ultro diligei e iubemur,quodnbsp;nobis, qui iniuriam nullam agnofeimus, perfacile eft: illis uero mundi bona fedanti��nbsp;bus prorfus diffi'cilimum. Et tarnen in ipfa quoque ueterilege qu�dam interdumnbsp;exiftunt �cintill�, tanquam christvm �i euangelium patefacere uolentes�nbsp;fed tenues c�, �C imperfecft�,ut hoc ipfum,quod de pafeendo Inimico protulit Salo��nbsp;mon,Chriftianum plan� uideretur,nifi finis in eo apparerct, non obfequium, QC gra��nbsp;tificatio erga Deum,fed ipfius inimici rubor,atque confufio : qu� etfi ratio ab Apo��nbsp;ftolo quoep per occafionem indu�� authoritatis pofita eft:n5 tarnen uerecundia ini^nbsp;�i�ci,ut finis ab eo,fed qu�d placitum fit Deo pr�cipue fpe��atum eft.Igitur h�c pienbsp;na,8lt; propria fidei noftr� pr�cepta funt,qu� non auribus folum percepta,fed omni�=nbsp;t�-�s animi fenfibus coprehenfa teneamus,fi uere c H R i s T o fumus dediti, fide^nbsp;Ics.Qu�qyjs ujiqu� qu�fo inuenit Philofophusc� aut qu� animis hominu fapientianbsp;infinuauit�'qu� prife� liter�,qui mores,qu� rerum,aut tempoi^ c�uerfio huiufmodinbsp;genus pvud�ti�,huiufmodi genus uirtutis,humanitatis,liberalitatis,tcperanti�, autnbsp;ufu docuit,aut pr�ceptis,legibuscp monftrauit,ut ftatueremus opes,facultatescp no^nbsp;liras inimicis �que noftris ac c�iundis amp;familiaribus debere efl� paratasf Et tarnennbsp;fi uere exiftimare uolumus,hac una ratione maxime tolluntur dilcordi� ex i�cictate,nbsp;ir� i�dantur,odia placantur,firma,�Cfidelis conf�nfioconftituitur:ita animo ab hi�enbsp;pturbationibus uacuo,atcp foluto h�rere plane in Deo noftra mens,8lt; frui beato gannbsp;dio illius fuauifsim�j�i longe nobiliff�m� cont�mplationis permittitur. Nam qued

addit Paulus eos, qui fie fecerint, ut pafeant, Si. alant efurfentem inimicum, prunas ignis in caput illius aceruaturos,e� pertinct, ut futurus ille fit fui ipfius obiurgatornbsp;acerrimus,qui iniquitatemfuamtali humanitate cognouerit remunerari.ltac� rubo#nbsp;re,8ii confcicntia,8lt; morfti animi perurgebitur, maioresc^ ipfe exiget fe p�nas erronbsp;ris fui,qu�m ad irati inimici arbitri� fuiflet perfolutur us;quod quidem il li cedere ponbsp;terit ad corrcdlioncm, emendationeme� prioris fententi�, nobis uero,fiqui ita eg�ri�snbsp;mus,infignem ea res apud Deutn gratiam, �� f�ngulare folatium iam perfed� in nos:nbsp;bis fidei erga Deum allatura eft.Ad hoc idem ualet etiam quod fequitur,ut ne uinca#nbsp;mur � malo, fed uincamus in bono malum, quod quid� maiorem lemper boni, qu�mnbsp;mali efl� potenti� indicat,cum pofsit quid� ab alterius malo bonu noftrum n� uincijnbsp;nun^ aut� poff�t hoc,ad quod hortamur bonum,n� alienum malum uincere, H i Cnbsp;L A N G E V S, Pr�clara nimirum,inquit,amp; egregia morum documenta pr�bet nos*nbsp;bis Paulus, atep, ut tu modoSadolete dicebas,non cum aliorum legibus, inftitutisepnbsp;communia, fed propria noftr� fidei,atq? ex fan�lifsimis deprompta Chriftian� reli;#nbsp;gionis adytis,in quibus Iwc uideo ab ipfo pr�cipue quaeri,ut omnium noftrorum c5nbsp;filiorum,atc^ fa�lqrum c�ftans. Si folida ratio,qua: ex folo Deo, Si ex interiore cuicpnbsp;confcientiac iudicio fpe�landa efi,ad mundi opiniones,�^ fiudia ne prolabatur, Namnbsp;quemadmodum flumen cum peruenerit inmare,amiflb fluminis nomine. Si natura,nbsp;naturam illam accipit,qua cum permixtum iam,atc� confufum eft, ipfunk� fimul manbsp;ris fubit appellationem:fic mihi uidetur uereri Paulus,ne fi uera uirtus,amp; ea, qu� exnbsp;Deo fufeepta eft,oftendere fe inftituerit uel paululum opinionibus hominum arquenbsp;ftudtjs,proprium ftatim uirtutis nomen amittat, fitc^ no amplius Chriftiana uirtus,nbsp;fed popularisJtae� illam ipfam tanquam caftifl�mam uirginem ab omni� oculis afpenbsp;diibusc^ i�motam federe domi in intimis penetralibus iubet,fua ipfam ueritate, con^nbsp;fcientiae� contentam,Deumc^ fibi unum,2� femper pr oponentem, cui placere ioli, �Cnbsp;fe probare ftudeat : omnem autem ab hominibus famam,omnem extern� com'enda#nbsp;tionem laudis fedul� deuitantem, ne fi forte oculis i�rmonibus�^ fe dederit, ab Deonbsp;paulatim fegregata. Si ex integritate fua dedu�la corrumpatur, San�ium hoc confis?nbsp;hum,8lt; falutaris fententia ^fed� eft,uti ita femper in ueritate maneamus,ne opinio?:nbsp;nibus uanis auferamur.Sed fi eft lib�r� dicend�,quod fentio,n� uirilem in nobis uir^nbsp;tutem,inftituere uidetur Paulus: led uirginalem qu�dam potius,�lt;: timidam,omneisnbsp;offenfiunculaSjS� omnia undicp pericula metuentem:qu� fi huiulcemodi fit,fibi quis?nbsp;dem forfitan ilia fatisfaciat,amp; fit feipfa c�tenta:ad commoda autem,�C utilitates alio?:nbsp;rum parum fru�lus,�� emolumenti aff�rre uideatur.Atcj ut quemadmodum ego ins'nbsp;telligo,apertius uobis fententiam meam exponam,Cum duo fint hominum genera,nbsp;qu� Deo rede feruire ftudeant,unum eorum,qui in fofitudinibus,au� in locis ad h�cnbsp;ipfam rem fadis femoti ab ufu, Si familiaritatibus multorum placatam fibi. Si ti an^nbsp;quillam eligunt uitam,fuoscjj fermones,amp; confilia non cumhominibus,fed cum Deonbsp;ipfo conferunt: Alterum,quorum robuftior eft animus. Si ad omneis fludus rerumnbsp;humanarum fubeundos,ac fuftinendos aliquanto fortior,qui fefe cum c�teris homi?nbsp;nibus dedunt,qui in populo uerl�ntur,qui inftrumentum illarum, quas ab Deo accenbsp;perunt uirtutum,non domi inclufum continent:fed proferunt ad ulum, utilitatem^nbsp;communem,ofFeruntc� fel� temporibus,atc^ periculisjf��e iracundijs aliorum, faepenbsp;calumnr)s,f�pe improbitatibus,f�pe ignominijs,damnisc^ expof�ti:horum inquam,nbsp;duorum generum, etfi utr uneg fandum eft Deoe� rite feruiens,nempe ego tam� ma?:nbsp;gis hoc probauerim,quodcoeleftes illas ex Deo opes,quas pofsidet,n� lepofitas fibinbsp;foli,fed cundorum uftii,�d commodo uult efl� propofitas.Etenim mihi quid� hic u�nbsp;^tur propius fe ad Deum ilium ipfum intuendo,imit�doc� adiungere* Porro ipfiusnbsp;Dei cum bonitas ilia f�t,ut ea in fe primum infinita Si immenl�,in omnium deinde honbsp;minum,atcp rerum falutem,utilitatem,c�modumcg diffundatur�fic qui bonum fuumnbsp;reliquis impartiunt, hi mihi uidentur diuinam illam bonitatem apta quad� inter ho?:nbsp;mines imaginis f�militudine melius referre. At(� hos ego,ut longe alijs antepono,f�cnbsp;non contemno ne illos quidem,qui fefe in filentiumj�� in folitudinem abdider unt,ressnbsp;motitj ab omni iadatione popular!, 8� tan^ in portum ex fludibus delati, quietam,nbsp;Z i Si fecu

�� fecuram ducunt uitamj'n eius quem unum pr�cipue adamauetunt,cotemplaiionc Dei perpetuo inhaerentes, tiita h�c �i beata ratio degend� uit�, ac toto fu� �tatisnbsp;decurfti pacatior longe^atq? dulciortfcd quam tarnen celebritate nimia iilam appctcnnbsp;tium frequentari non expediat.Etenim quid c�teris fiet, fi omnes qui ad Deum fta^^nbsp;tuerint fe conferre, illud unum iter, 2lt; illam ad c�lum perucniendi uiam fuerintnbsp;quis populum reliquum bonus author reget f quis uulgo moderabiturc quonbsp;paftore uigilanti,8lt;2 fideli cuftodientur ouescquis aut eer tare pro iuftitia,aut arguerenbsp;improbitatcm,aut iniquitati obuiam ire, aut tueri innocentiam conabitur t' fint fan�nbsp;fandi iftijqui ab comunis uit� �repitu, atc^ concurfu feiundi funt, qui ab mundo fenbsp;abalienauerunt, funtc^ ad Deum unum mente animo^ conuerfi ; fint beati, fint ipfisnbsp;propemodum angelis, ut dicitur, pares : ego hos nimirum illis pr�pono,qui uerfarinbsp;�qualiter cum reh'quis conftituerunt,qui mor em ilium pr�cipue fccuti funtjquem �nbsp;quotidiana c�fuetudine uider tint approb2ri,2lt; cum externos cultus corporis, ordi^nbsp;nemc� totius uit� fimiliter atep c�teri fuiciperent,ac fetflarentur : in ueritate tarnen,nbsp;�lt;integritateanimi,Slt;inipf�Deopr�tcr c�teros permanfcrunt.Necuero chri^nbsp;S T V s dominus hoc pr�cipue genus, �Chanc fc�am hominum feie commun! ui^nbsp;t� dedentium, atque accommodantium non maiore aliquanto honore cfl profecui^nbsp;tus,qui cum Petrum antetulit Ioanni,iuscp eximi� illi authoritatis,�� curam,rcdios'.nbsp;nemc� ouiumfuarum attribuit,fatispal�mindicauit negociofamfc,�� laboriolamnbsp;iiitamjhuic tranquill�, feriat�c� pr�ferre. At enim labi ilii facilius, �� offendere pc��nbsp;riculofius,�� f�pius abduci ab optimis inftitutis queunt.fateor : fed quis eft fibi ipfenbsp;tam confidens, aut tam fortiter de c�teris audadter^ exiftimans, qui ftatuat homi;�nbsp;nem quocunque � genere uit�,quacunque � ratione,alicnum � periculis, Qi. ab ofFen^=nbsp;fionibus elfe C fragilis eft natura noftra,amp;: uoluntas infirma, ut quam non folum im^�nbsp;petus,�lt;: turbines externarum rer�, fed tacit� ipf� f�pe cogitationes quatiant, atqinbsp;peruellant:qu� tarnen dum in fini ipfo conftanter h�reat, ut ad Deum femper, k adnbsp;primum bonum f�t direda, in curfu ipfo interdum f� prolabatur, nequaquam ilii innbsp;partem peiorem eft uertendumlaut ubi, quando'ue erit diuin� mifericordi� locuscquot;nbsp;An uero ifta uirtus mifericordi� tanta, �C tam eximia,iners penitus in Deo,$t uacuanbsp;ceni�nda eftv lam qua ille fui parte, aut f�bi melior,potentiorcp eft, aut npbis commonbsp;dior, atque communiorlt; cum f� mii�ricors ipfe non f�t,nos falui efle nequeamus : linnbsp;autemnos perpetuo innoc�tes,illius inanis uideatur efl� mifericordia.At ea illi pr�gt;nbsp;cipuam gloriam, nobis aiitcm certiorem i�mper falutem pr�buit, quibus non intclt;nbsp;gritate, �C innocentia noftra, fed Dei dementia i�mper magis eft nitendum. Qiiam^nbsp;obrem nemoquidem meabhac uitaoccupata, �C popular! iliaratione detcriuerif,nbsp;quod earn dicat lapfionibus, �i periculis magis expof�tam efle : ut enim hoc it a fit,nbsp;turn frudus quidem ca certe ex fe fert in aliorum ialute procuranda uberiores, turnnbsp;ipfa duplici Dei pr�f�dio munita eft. Nam SC uim illam rede agcndi,rede�g fenticn#nbsp;di hoc magis accipit ab fummo Deo,quo ad diffi'ciliores multo res, SC ad duriora ui^nbsp;t� impedimenta dimoucndaconuerfaefttSCf�quidaliquando titubauerit in curftbnbsp;errandoe� deliquerit,per eiuidem Dei mifericordiam purgata,atque abfterfa,fitnbsp;iipiendidior, qu�m ulla Humana accuratione aut diligentia potuifl�t fplendefccre.nbsp;Quod f� ita eft, neque ego fecus efl� exiftimo, qu�ib quanam ratione Paulus, SC t�nbsp;cum Paulo Sadolete confentiens, omnem paulo ante Dei omnipotentis cultumitanbsp;adfpiritunij�C ad mentem redigebatis,ut nihil prorfus externis cerimonijs,nihil ocnnbsp;�is,nec auribus,nihil communibus hominum fenf�bus reliquum faccretis i an omnisnbsp;omnino religio, omnis adorandi, uenerandic� Dei cerimonia in ipfis intimis, abdi=^nbsp;tisc:�cogitationibus,�Cintacitafola uoluntateconftituendaeft,neque eft extranbsp;gnum aliquod, indiciumep proferendum, quod inclufam noftram pietatem erganbsp;Deum, ad oculos fpedantium traducat, SC d�f�r�t � Qtiid f�bi ergo templa ifta uo^nbsp;Junt,qu�tanto,SCtammagnif�co op�r�ubicp fer�gentium,qua Chriftianumno^=nbsp;men in honore eft,fada, atque ornata extant�Quid aisidu� in illis Deum peribnan^^nbsp;tium, SC pro populo rogantium facerdotum prccesc�quid ipfi ordines,gradusc^ facetnbsp;dotiorum�' quid ar�,quid ign�s, quid ueftes luculent�, SC uari�, atque (ut pocta in^*nbsp;quit)

IN EPIS T? P A V L 1 A D RO ' igj ^u�) aurojoftro^ rigentesc'quas dum ad facrificandum Deo fe apparant,more foknsnbsp;w,atc� prifco induere facerdotes foknt,nccp putant fas line illis in niylticis faciis tra^nbsp;ctandis Deo fe offer re. Cant us uero,Slt;l uoces,amp; tibi�,�� lymphoniam chori cekbrannbsp;tcsjtum autem rninorum maioribus alTurrediiones, inter pares mutu� ceruictim in^nbsp;flexiones, ampkxus comprecationes, pacis ofcula, quac tun�a � commun! Eccle=nbsp;lia non ad�cita modo, atque recepta;uerum etiam praecepta, atque inftituta omnibusnbsp;kint, non ne perfpicue indicant cultum, amp; religionem inlummumDeum,non fo�nbsp;lum in fpiritualibus intimis adorationibus : uerum etiam externis in cerimonijsnbsp;kifcipij�d adhiberi oportercc'Nam iilud quidem credi nullo modo poteftjquae fpiritiinbsp;Dei catholica Eccleiia regatur,eam ad h�c agenda, atq; inftituenda nullo bono congt;nbsp;blio,fed inani,amp; irrita ratione fuill�motamjtac^ ego nouos hofce h�reticos,qui nu^:nbsp;per exorti omnia perturbauerunt,non alio magis nomine elle deteflandos cenl�o,nbsp;quod ritum hune omnem, �C communcmEcclel�� c�fentientis cerimoniam, qu� innbsp;ordine quodam,8lt;2 in pulcherrimo more l�ta eft,fuoquid(^ loco, �6 fuo tempore agennbsp;di,ncc non ad agendum lie fe unumquenc^,uti legibus praeferiptum eft,aptandi, atq;nbsp;2pparandi,miicei e penitus, �� confundere funt conati : ut cum hoc externum nofir�nbsp;pietatis teftimoniumfuftulil�ent, ie�p ea ratione ab homin� oculis, Slt; animaduerlioisnbsp;nibus quafi in occult�,�� abditum recepil��ntitum demum licentius gererent fe erganbsp;Deum,atc� inteftin� uoluntatis arbitrium,quod iam � populic�lpelt;;tlbus abicondisnbsp;turn efl�t,ad quas uellent,tut� cupiditates conuerterentjatep ij tarnen h�c Pauli uer^nbsp;ba nos ad interiores cultus Dei femper reuocantis,2lt; ab externis oft�tationibus auonbsp;cantis,fuis temerarijs opinionibus pr�tenduntiqu� equidem uerba h fie pr�cife in^nbsp;telligantur,cum magnam ea profedo perturbationem morum foknnium,Slt; ftatoijt,nbsp;inChriftiano populo paritura fint,knius, amp; co�deratius interpretanda cenl�o, Rur^nbsp;fus �C alio loco,qu� praecipit Paulus,ut ne fapiamus plusnbsp;nbsp;oportet, fed fapiamus ad

temperamentum,ne'ue de nobis plus,aut de facultatibus noltris profiteamur, qu�m quantum c�lcij fumus pol�� nobis pr�ftari,atcp ut hanc ipl�m confcienti�,non opi^nbsp;�iione elata,at^ inani,fed diuina ueritate metiamur�habet nimirum ifta pr�ceptio ranbsp;tionem illuftr�,2lt;fplendidam,qu�d hoc femper,2lt; imprimis prouidet Apoftolus, nenbsp;ad oftentation� noltri,Slt; ad aucupandam populi famam delabamur,omilloc� Deo,�6nbsp;Ueritate in imaginibus uanis, ate� umbris inliftamus, Sed tarnen fi,ut uerbo politumnbsp;�ft,ita nude intelligatur,multa accidant necell� eft,qu� fint focietati homin�,8lt;: redenbsp;inftitutis c�tibus conuentibusc� damnol�. Quod lie mecum qu�l� confiderate, Acnbsp;primum totam huius Pauli fententi� accipite ambiguitatem;etenim ita qu�ro,Qu�nbsp;nietiri iubemur ex Deo facultat� noftrarum confcientiam,utr� eam ut comparatamnbsp;eu Deo ipfo metiemur,an ut ad homines couei fam�Si ut erga De�,obfeao quis no;�nbsp;ftroi^ eft,aut cundorum omnino homin�,modo is � mente l�a,amp; � bono conlilio pe^nbsp;nitus n� fit derelidus,cui pofsit cor� Deo aliquod fu� facultatis,�� pur�, integr�t�nbsp;c�fcienti� ueftigiumreliquum uideric�qui n� in ilia infinita ui,atc^ uirtute,fi feipfumnbsp;aduerfus illam fpedet,att� expendat,omnes fuos fenfus,omnes inteftinas animi cogi#nbsp;tationes difperdi longe fentiat,�i obrui,unac^c� pl�lmo exclamct,atcp prof�r�t. Egonbsp;fum uermis,8lt; n� homo,opprobrium homin�, �C abiedio plebis lt; Non enim cuiqu�nbsp;�ft in oculis Dei fibi iure plac�dijaut de fe bene exiftimandi locus, quod ut aduerfusnbsp;folem omne lumen tenebr� funt:l�c nofinetipfos Deo f� comparemus, omnis ueritasnbsp;bumana mendacium eft,�� uitium, atc� labes,omnis noftra integritas ; in tanto enimnbsp;*nteruallo,quantum inter noftram,amp; Dei bonitatem intereft,quod profedo immensnbsp;fum,SC imperagrabile eft, qu� tantopere ab Deo, Si tam longe difeedit ratio, ea nonnbsp;amplius in fe ipfa confiftere, fed ad contrariam rationem adiungere l� uidetur. Qua#nbsp;re nemini eft erga Deum de facultatibus fuis, Si de confeienti� fiducia quicquamnbsp;cxiftimandum,aut confidendum, Sin autem ut ad homines nos conuertimus,�� nof#nbsp;metipl�s illis exhibemus,ita debemus el�� cauti, ne plus de nobis alijs polliceamur,nbsp;quam quanturn idonei fumus pr�ftare,ne'^uefallas in ullis de nobis opiniones excitenbsp;mus, fed fiduciam noftram fufeipiendi aliquid, aut ^jmittendi ex Deo, Si ex uerita#nbsp;te c�fcienti� metlamur, quod magis fentire welk uldetur Paulusjne fie quidem mihinbsp;uidemr

184 L I B. 11 L C O M M E N T* I A C� SAD OLETI uidetur ifta ratio fimpliciter,0d uniuerfe accepta pofl� confiftere : ctcnim multa �cp�nbsp;ufu ueniunt necefl�rio, in quibus amp; uideri meliores quam fumus, Slt; plus o�cntare,nbsp;ac profiterij quam ualemus, 06 uirtuti noftr�, bono mori,�� c�muni utilitati con#nbsp;ducit,atque expedit. V t,uerbi caufajin magiftratu fi quis conftitutus fit,fiue eum honbsp;noris gradum is obtineat,ex quo pr�cepto tantummodo, atque exemplo popuHininbsp;docere, in uiam uer� falutis inducere iubeatur, quales ferme funt curationes Ec#nbsp;clefiaftic�, atque poteftates: flue etiam ius authoritatem habeat uindicandi innbsp;probos,Si terrore,ac metu hominum uitia,00 facinora comprimendi, cui eft potefta#nbsp;ji gladius uindex delidorum ab ipfis legibus datus, qu�ro ego � uobis, ft utrunqucnbsp;imperium �� hoc feuerum,atque uehemens, 8lt; illud moderatum ac mite, hac niti re#nbsp;gula, �i ad confcienti� interioris ueritatem dirigere omnia, atque agere inftituerit,nbsp;numnam multa non uideatis inuedum iri damna, �ddetrimenta Reipublic� f Pri#nbsp;mum qui in Eccleftaftico ordine coftitutus, aliqua fe macula, Sd labe delidi affeduninbsp;fenferit,quo ore audebit cacteros monere,atque hortari, ut ie integros pr�bere Deo,nbsp;amp; facrificium iuftiti� illi ftudeant ofierre, cum ipie ad confcientiam fuam refpiciensnbsp;minus fe idoneum dodorem ullius efle uirtutis cognouerit; quis libidine aliqua connbsp;taminatus, ad caftitatem : quis amore pecuni� �liuans, ad abftinentiam : quis ela#nbsp;fior, ad humiiitatem: contumacior, ad facilitatem: iracundior,ad lenitatem alter umnbsp;rede poterit hortaric�autdenique,quoniam rarum omnino, 2lt; pene inauditum eft honbsp;minem quenquam cxiftere, qui non peccato aliquo proprio laborer, Sgt;C ad fuum, acnbsp;peculiare quodpiam uitium non fit propcnfus,quis reperietur tanta animi confiden#nbsp;tia pr�ditus,f� idem Paulo aiTentiri uoluerit, atque aufcultare, qui audeat partemnbsp;ullam,curamc� fufcipere docendi caeteros,atque inftituendic'cum etiam ft nullius culnbsp;p� grauioris confcius ftbi ipfe fit, communem tarnen conditioneminfirmitatis hu#nbsp;mana: horreat, atque extimefcat neceffe eft, illamc^ grauifsimam offenftonem refor#nbsp;midet,qua� ipfum quoc^� Paulum folicitum imprimis habebat, ne cum all)s pr�dica#nbsp;uerit, improbus ipfe rcperiatur. Qiiod ft ita fit, amp; h�c eft Apoftoli inhunc modumnbsp;accipienda fententia,mitto reliquos graduSjOrdinescp Eccleftafticos, quibus Ecclefianbsp;toladiftinda,ornatac�eft,tametft omnes quidemilliad exemplum,dodrinamcpnbsp;bene agend�,�� ad unius Dei ftudium dirigcnd� uit� populo cundo propoftti funt�nbsp;,Sed tarnen mitto c�teros, Epifcopatum ipfum fpecimen innocenti�,normam totiusnbsp;uirtutis, magffterfum fidei, pietatis, religionis, quifquam erit omni� tam impudcns,nbsp;tam audax, tarn conftdentia, temeritatec� proiedus, qui aut ipfe ftbi petere, aut ali)nbsp;gerendum, adminiftrandumc� offcrre, �C fuadcre fuftineatc' quod quidem munus,nbsp;qua� curatio tanquam non ex hominum numero is ftt,qui illam gerit,atque ex erect,nbsp;fed tanquam Deus,qui fecurus periculorum fuorum,alien� falutis cuftodem fe pro#nbsp;fiteatur,ita exteris confiilere intendit, quaft qui ea pr�ditus cft,ab omni ipfe cura, 2^nbsp;fblicitudine de fe uacuus, id folumcurare debeat, ut alienis morbis, �c ofi�nftonibusnbsp;medeatur ? Ac ft illud tarnen reliquum fadumfuif��t,utquoniam quorum flagitianbsp;aperta,manifeftacp funt,horum in monendo,atque arguendo alios inanis eft authori=*nbsp;tas,illis faltem lieer et^asep eflet,qui labes fuas occultas cotinere potuif��nt, aliorumnbsp;perfpicuas,2lt;^ notas co�rcere,at(� in docendo, ac reprehendendo, tales foris fe often#nbsp;^cre,quales profedo intus non eflent,ut grauiores authores fcilicet, amp; meliores efl�,nbsp;re tier a exifterent,populo uiderentur:eflet turn quoque exemplo Qi. monitio��nbsp;dodrinx fuperiorum erga inferiores aliquis relidus locus. Nunc uero, cumnbsp;omnis huiufeemodi adio, omnisep profefsio ad interioris confcienti� fidem,Slt; regu^nbsp;lam redada fit,quis erit, cui non exp�di�t, att� adeo cui non necefle fit de feipfo tan:^nbsp;turn laborare, de c�teris nullam curam ger ere omnino t� quod ft fiat, Qi fibi priuatimnbsp;omnes confu)ant,Reipublic� autemnemo,fublatus ftatimordode uita,��tcme^nbsp;ritatis uindex magiftratuum authoritas perempta penitus fit,ex quo neceffe fit onvnbsp;nium legum,at(^ morum interitum,Sgt;(i: perturbationem ma^am fequi. Quod ft noonbsp;licitum eft Chriftiano homini plus de fe foris oftenderCjquam quantum intus fe ua^nbsp;fere intclligat,prmum cur epifcopis,2lt; c�teris Chriftian� religionis antiftitibus ad#^nbsp;funda eftiurifdfdio,cum epifeopatus ipfe humilitate,�lt; pietatem, Qi cultum unius

Dei,Iurifdidio feueritatem, Si ex f�ueritate metumimprobfs,nocentibus'que re#: quiratc�Metus porro ut afFcratur hominibus malefids, facinorac]^ co�rceantur,f�!�nbsp;pe necefle fit maiore quodam ftrepitu, �C apparatu, quam quanta fit noftr� potefta^nbsp;tis uis, oculos (peclantium, Si fenfus reliquos perltringeve, atque occupare. Quodnbsp;maxime in propbanis imperqs intueri licet, qu� faftum, Si authoritatem fuam ex^nbsp;ternis infignibus, atque 01 namentis maxime adaugent, ut uideantur hominibus for#nbsp;midabiliores, quibus fi lexifta imponatur,ut ne feoftentent populis,ne'ue maio#nbsp;res,�irobuftiores,qu�m reuera fint,apparere c�teris ftudcant,faepenumero eue#nbsp;niatprofedo,ut malorum hominum uis,nullometu coercente congregata, atquenbsp;colleda, confenfione bonorum,Si ui magiftratuum efficiatur potentior�Sed quid egonbsp;ifta figillatim colligo, cum liceat mihi uno in loco fimul compledi omnia, atque pro#nbsp;ferrec' fi illud dicam, quod necefle eft dici, fimulationem. Si difsimulationem in omninbsp;uita tantam uim obtinere, ut fine ilia nec agi quicquam rede, neque ordine admi#nbsp;niftrari gubernatio ullapoisit. Acdedifsimulandoquidcm uideomihiab omnibusnbsp;concedi,etiam qui facris dodrinis inftituti. Si pr�ceptis Dei obedientes funt, Namnbsp;cum crimina hifua tcgere,occultarec� iubentur, fi qua forte ab feie clam ftifceptanbsp;fint, ea re quidem,utne proximum fuum, quern fimulata foris bonitate in officionbsp;continent, fi difsimulationem deponant, delinquendi, malo exemple iniuper l�dant,nbsp;atque corrumpant. Turn uero qui egregijs uirtutibus ornatos fe intelligunt, funti�nbsp;innocentia,Si integritate infignes,contra tarnen ipfi de fe loqui,Si ueras � c�teris lau#nbsp;des auerfari coguntur,ut ne incidant in elationis uitium,Si popular! gloria plusquamnbsp;fatis opus fit,ducantur:ex quo Si illud Euangelicum rede fe habere uifum eft,nbsp;quomonemur � Domino, ut cum etiam omnia fedulo impleuerimus, dicamus ta#nbsp;men de nobis ipfis, quod ferui fumus inutiles* Simulatio uero ad fingulas pene res flnbsp;non adhibeatur, quid eft tandem omnium rerum, quod poisitad optatum exitum,nbsp;finem^ perduci�'Nullum eft uit� communis commercium, nullum padum con#nbsp;nentum,nulla communicatio, nullum belli, pads'ue foedus, nullum confilium* Necnbsp;neroamiciti�,fodetatis, connubq conciliatio eftulla,qu�f� flmulatio penitusab#nbsp;fit,concludi rite queat aut confici, Multa enim uerbis fimulare oportet, multa etiamnbsp;fadis,fi ad noftrorurn confiliorum rationes. Si exitus cupimus perucnire* Atque utnbsp;inconnubtjs conciliandis, quoniam de his modo mentio fadaeft,eos qui interpre#nbsp;tesfunt fponfalium pacifeendorum multa nunciare citro, ultro^ oportet, qu� adnbsp;niouendum. Si perfuadendum funt idonea, ut de fponfo. Si de fponia omnia bonanbsp;loquantur Siutrorunqueuirtutes in maius pr�dicando augeant � uitia uero fiquanbsp;exiftunt, extenuent uehementer : aut fl patiatur res, diflimulent penitus, atque te#nbsp;gant ;cui etiam rei munditia, elegantia, cultus, ueftitusc^ corporis feruiunt,Si le#nbsp;nocinantur,idc�pr�cipueagunt,ut uideantur omnia uenuftiora efl�. Si pulchrioranbsp;profed�,qu�m reapi� f�nt:f�c omnis tradatio,Si communicatio uit�,hominumc{j in#nbsp;ter ipfos conuidus. Si participatio ueluti nuptiarum, conciliatio qu�dam eft fimu#nbsp;lationumjSidiffimulationum inuolucris quibufdam,Sitanquamlenocinqs fucata,nbsp;illita,qu� fi ad circumueniendum proximum intenta efl�nt,equidem haud neganbsp;��im improba efle,Si ab ipfis legibus,magiftratibusc� uindicanda*Verum cum nil connbsp;fici probe,nec^ ex hominum ufu, Si communis uit� commodo tradari apte queat, finbsp;fimulatio omnis abfit. Si diflimulatio, fitc^ tota perfonata fere uita, plus in uultu. Sinbsp;geftu, Si omni corporis habitu defe ipfa oftendens, quam quantum intus gerat, atc�nbsp;pofl�deat uirium. Si facultatis, n�quaquam ego putarim uitio dari debere, fi quis i�#nbsp;pere plus ftudeat ad populum,Si inter c�teros,qu�im fortafl� fapiat f�bi, uimf�,Si ponbsp;teftatem fuam maiorem foris oftendat, qu�m re uera ilia f�t, atc� id tarnen agat cumnbsp;ad i�lutem bonorum,turn ad terrorem,amp;i p�nam improborum,nif� Paulus nimirumnbsp;hanc modeftiam, temperantiamc� animi. Si fugam totius oftentationis illis tantumnbsp;hominibus pr�fcribat,qui aut foli, aut cum paucis in aliquem'coclufum. Si fccretumnbsp;�ocum fe cohrerunt, ibic^ feparati a populo, Si abhac uit� agitatipne communi dif#nbsp;lundi, Deo uni in pace, f�lentioe� deferuiunt, Inhis enim plane confiteor h�c inftru^nbsp;tnenta ciuilis, Si negociof� uit�, qu� in f�mulando, Si difl�mulando f�ta funt, fuper#

LIB^ I il comment, iac. sadoleti uacanea penitus,inutilia efl�. Qiiod idem de externis cenfeo cerimontjs, atque Htsnbsp;obferuationibus,ac ritibus,qui in Ecclefia pal�m adhibentur,quandoquidem his ho�'nbsp;minibus talibus,quos Gr�cis uocabults monachos,eremitasc|? appellamus,quorumnbsp;quondam fanditate, �i frequentia Aegyptus imprimis eniruii�c dicitur, cum Dconbsp;U no ratio folum fit,qui puram tantummodo,�d iynceram poftulat ueritatcm, omnec^nbsp;quod pr�terea eft,inane,�i uacuum efl� ducit,Nobis uero in turba,populo'que ucr��nbsp;fantibus ilia eft uita� ordine degend� infcipienda ratio,ut quoniam homines ienfibusnbsp;fere magis,qu3im intelligentin,mentec}5 mouentur,ea inter eos rerum gerendar um iivnbsp;ftrumenta nobis aduocemus,quae ad fuadendum, dif�iiadendum maiorem quan��nbsp;dam oftentationem foris pr�feferant, qu�m contineant intus ueritatem, fi propriumnbsp;rede agendfiordine�^ uiuendi modum Sd teuere ipfi uolumus, 8C c�teris tradere,at(�nbsp;inf�nuare, Q_v ae cvm dixisset Langens : tum Triultius, qui atteivnbsp;tiflimo animo omnem exceperat illius orationem,ad me conuerfiis,Qiiam dilerte,nbsp;copiofe Langens, inquit,ea de quibusdubitabat in Paulo, orationepcrfecutus efi,nbsp;nec uero ego aliter de eo unquam exiftimaui, fempercp ita fenfi, quicquid hic dicercnbsp;inftituiflet, eum non modo id fortiter, atque prudenter,uerum etiam ornate, dodecpnbsp;cl��didtirum, Noui enim excellens huius ingenium, noui eti� ftudium. Quanquamnbsp;haec quidem laus cum fratribus ipfius communis eft.Sunt enim omnes ex eadem di��nbsp;fciplinaad omnem uirtutis excellentiam inftrudi. Ex quibus uideoateplurimumnbsp;Sadolete diligi, maximocp opere probari eum, qui mihi quoc^, omnibus mirificcnbsp;probatus eft, loannem Bellaium Epifcopum Baion�, cuius pr�ftantif��mum inge��nbsp;nium, �lt; uirtus, 8lt; fidelitas apud regem magno iam in honore eft : eftcj? illi aditus adnbsp;omnem ampliflimam dignitatem merito patefadus,Sed ut de hominibus loqui omitnbsp;tamusjueniamus ad ea,qu� ab ifto dida funt.Duo enim uideo Langee � te fuific po^nbsp;f�ta, unum quod cultum hune omnipotentis Dei, Sd obferuantiam fand� religionisnbsp;non in fpiritu tantum, �� ueritate, quemadmodum femper uelle uidetur Paulus : fednbsp;in externis quoe� ritibus,�i cerimon�js rede adhiberi putas,in quo ego tibi nimirurnnbsp;afl�ntior,ifta^ figna, �� indicia Chriftian� pietatis, qu� ab inteftina ueritate eareflanbsp;oculos, �fenfus hominum foris impellunt, in communem Ecclefi� morem indudanbsp;wehementifl�me probo, audaciamcp, amp; temeritatem horum h�retieorum coarguo,nbsp;qui ifta perturbare,confunderec^ funt conati. Alterum illud tuum eft,qu�d cum PaUnbsp;lus neminem finat in fufeipiendo aliquid, aut in pollicendo plus de feprofiter!, qu�mnbsp;praeftare f�t idoneus, uelitep ut unuiquifqj � conicienti� fu� lege, atc� fide ne tantu��nbsp;lum quidem difcedat,tu fimulationem,�lt;^ difl�mulationem in uita non modo commo��nbsp;dam, at(� fandam, uerum etiam neceflferiam efl� affirmafti, quippe fine qua (fie cnimnbsp;es locutus) nec geri, aut adminiftrari unquam rede, nec ad optimos exitus perdueinbsp;ulla res pofl�t; quod uideri cuipiam fortafl� poflit Pauli efl� uerbis, fententi�c�; con^nbsp;trarium, quanquam de ifto p�ft uidero, Nunc de externis cultibus, cerimonqset? di��nbsp;camus ea, qu� ad rem putamus pertinere. Non enim nefeij fumus ubique fer� loco^nbsp;rum Paulum ita conuellere,elidere^ cerimonias, ut nullam omnino partem in pieta��nbsp;te colenda, nullum eis locum relinquere uideatur. Nam SC Moyfis legem femper in�*nbsp;fringit, SC eleuat, quae tota ferme eft in cultibus,8Critibus cerimoniarum occupatagt;nbsp;totos illos mores facrorum, holocaufta uidimarum, ornatus templortim, ac facer ��nbsp;dotum, caetera quoque in lege fanda, atque praefcripta, cunda propemodum rcijcifjnbsp;Qti� quidem funt hominum fenfibus, afpedibuscp expofita,cuiufmodi circuncifionbsp;cftgt;8C fabbatorum obferuatio,8C ciborum,dierum(^ diftindio.Atque ita reijcit, utnbsp;uno illo cultu, SC conuerfu ad fummum Dcum, quo fe effedori tantum fuo apphe^*^nbsp;interior, �irationalis homo, omnem fitam efl�oftendat ueram aduerfus Deumreli��nbsp;gionem,atquefidem.Non ignoro,inquam,ifta, Paulumcj? uelut fortem athletam ma�*nbsp;xime comra Icgem decertafl� intelligo, ut illius authoritate deieda, alibi qu�m ii^nbsp;templo, Sc legis cerimontjs, Dei colens SC metuens homo, fuam efl� falutem locatarnnbsp;intelligeret, Sed nos hanc rationem fic exponamus, ac primum illud dicamus, quodnbsp;rnaxime uerurn eft, �C imprimis necel��rium, totum hunc cultum omnipotentisnbsp;Peijtoiam pietatis uim, ac religionis, per quam homo cum Deo reuera coniund^

cft,6d illius numini,ac maieftati deditus,in mente,8C fpi'ntu, 8C in ipfa intcftina uolun^ t�te confifterc.Etcniin fi h�c ipfa fola fan's eft,qu� nos eum Deo copulet, atque conanbsp;iungat, c�tera autem, qu� extra funt, ft ab hac mente, amp; uoluntate deferantur, nihi�1nbsp;omnino funt omnia, nequequicquam, quod ulliusfit moment! afferuntad prometnbsp;rendam gratiam,amp;: mifericoidiam fummi Dei, Quis dubitet, quorum unS idoneumnbsp;per fe eft ad agendum aliquid,amp; conficiendum, alterum uero fine ifto ad eandem remnbsp;pr�ftandam nullam uim habet,quin eins, quod oporteat agi tota uis, poteftas pos:nbsp;fita in eo fit, quod folum per fe ad id effi'ciendum eft aceommodumc' Nee uero Pau��nbsp;lus Iblum, in hoc fpiritu femper, QC in hac ueritate mentis infiftit, Sed 06 Samaritan�nbsp;mulieri Dominus diligenter percundanti,utro potius in loco adorare Deum conue:^nbsp;niret,inmonte'neeo,inquoprilci adorauerant patres, an in templo Hierofolymis,nbsp;rcfpondit neutrobi amplius Deum adorari oportere, fed uenturos adoratores, quinbsp;adoraturi eum eflent in fpiritu,SC ueritate, Qtiotefponfo plane oftendit fibi non el��nbsp;cordi locorum religiones, neque rituum cerimonias : fed mentis, cordisif� afi�cftumnbsp;qui mentiri fibi ipfe, Sd fi'mulando fufcipi non poteft, ab fe pr�cipue qu�ri,Cui ergonbsp;rei, dixerit quifpiam, cerimoni� ift� funt, gt adus^ ordinum, �� coetus templorum,nbsp;fiCgenuum flexiones, amp; iymphoni� in templis, �C thuribula, aut quem pietatis fru^nbsp;dumalFerunt,fifunt� Domino, �� pr�cone Domini Paulo repudiata, atque ab^nbsp;ie�a i hoc enim efle arbitror, quod turbatores Ecclefi� induxit in fraudem, uel po;;nbsp;tius fraudi illorum, �C temeritati anfampr�buit,quam na�i ipf�, fibi uifi funt, nonnbsp;tam cerimonias (has enim baud itagrauiter oderunt)qu�m Ecclefiam catholicam,nbsp;cui funt inimiciff�mi, ornatam cerimonijs,�d fefe in illis infigniorcm exhibcntem poGnbsp;fe euertere, ad nihil um' que r�diger e, Quibus nos dicamus : Quod cum mens 06 ra^nbsp;tio inhoc nobifcum corpore f�mul conclufa f�t, atque ita diuino numine copulata, utnbsp;quoad Deus idem,qui nos efFecit,Slt; condidit,hanc ipfemet anim�, corporis'que iun^nbsp;^ionemdircmerit,uinculum'que mortalis uit� diflbluerit, debeat eainterea totamnbsp;hominis molem regere, amp; fuftinere, illamc� fecum, inquam ipla cunque partem fenbsp;uerterit,trahere, atque conuertere, nequaquam efl� abhorrens, neque ali�nas pi�, acnbsp;religiof� menti habendas cerimonias, quitus dominam fuamrationem corpus ten^nbsp;dentemad Deum,5C ad ilium propius applicare i� cupientem, fuis �d ipfum motionnbsp;nibus, fuis compof�tionibus, amp; figuris, fuo habitu, geftu fubf�qui conetur, quippenbsp;quod capiti, amp; duci fuo obfecundans ad imperium illius pr�fto f�t, paratum�^ fe ex#: �nbsp;hibeat.Quod f� mens nuda efl�t ipfa in fefe,amp; nullo membrorum inuolucro irretita,nbsp;aut etiam f� iunda, amp; implicata cum corpore, fola tarnen agere per fe, f�ne corpo^nbsp;ris adminiculo moueri,ac niti ad fummumDeum pofletlefl�nt fortalTis extern� cor#nbsp;poris geftiones ad colendum, 2lt; uenerandum Deum minus necefl�ri�. Cum ueronbsp;illis imaginibus rerum corporearum, qu� per uarios fenfus in anima imprefl�e cor#nbsp;poream femper menti, �� cogitation! noft� fuggcrunt naturam, ratio ipfa ita ni#nbsp;tatur, ut qu�m diu in hac uita f�t, his tanquam fundamentis, amp; grad/bus iiiblata, f�cnbsp;demum fcandere in ccelum, �C fe conftituere in fummo bpno poi�� pideatur: cum^nbsp;ill� ipf� imagines, qu� menti Deum contemplant! fubferuiunt, e�dem f�nt cor#nbsp;poris, �d membrorum domin� ad ducendum illud, atque fledlendum in quam ui#nbsp;�um fuerit partem, quis eft tam auerfus � uero, qui has in corpore, �d motu cor#nbsp;poris cerimonias, mentis iudicio, �i uoluntati parentes, illius que ueritatem, fyn#nbsp;eeritatem confequentes, ali�nas efl� � pietate audeat diceret�cumpr�feiiimeademnbsp;ueritas, qu� animum, uoluntatem erga Deum commouit, corpus una cumuo#nbsp;luntate, eodem motu impellat, unam'que ac inter fe connexam fecum trahat fcriem,nbsp;�d mentis DeofefummittentiSj�d corporis mentem tanquam dominam fequentis,nbsp;Quod f� in omnibus plane agendis, tradandis, conf�derandis^que rebus, corporisnbsp;conl�nfu, minifterio animus utitur,num in adorando, �� uenerando Deo illiusnbsp;tantum reijciet focietatem, confenfumc^ nihili ducet��djiac una in re agenda dun#nbsp;taxat ab iHo fe i�gregabit� Qui etf� ab Deo Dominus ipfe corporis eft creatus, cor#nbsp;pus tamef^b eod^ authore fadum, atque compadum, focium fecum eiufdemhu#nbsp;militatis, aC erga Deum obf�ruanti� non debet repudiate,lure itaquenos, neque id

natura folum,fed cofilio etiam perbono ita motum mentisjmotionibus corporis afl^ quimur, ut fine animus pcccati, �i. culp� confcius profternat fe, atque abijciat coramnbsp;DeOjCorpus cundem geftum,eundemc{; adum fubeat,atqp conficiat, fine agendis pronbsp;accepto beneficio gratqs mentem ad Deum, cogitationem^ tollamus, eandem adnbsp;Deum fub�ationem uultus,oculi,manuscp fequatur: fiue quid quoquo modo ftudcatnbsp;animus,atlt;� d�cern�t repente, tanquam in fpeculo:fic in corporis motu, iilud intcftigt;nbsp;num animi confilium,uoluntas^ cernatur Jam ill� pedorum percufsioncs, capitumnbsp;inclinationes,genuum inflexiones,quac pai��m in communi Ecclefia adhibentur, imi�'nbsp;tationes funt, �i �mulacra animi uarios inie afFedus erga Deum fufcipientis, qua�f�nbsp;falfo,�C per f�mulationem ufurparentur,efl�ntcp ementita, atc� fida, maximum nimi^nbsp;rum hoc crimen, 8lt; nefai ia improbitas confcelerat� mentis exifteret, Sed fi ita habetnbsp;f� intus res, fi eft uoluntasconuerfa rite ad Deum, fi animus, fi mens, fi ratio in ipfonbsp;Deo uere collocata eft, cur repellamus corpus � pietatis huius, atcp aduerfus Deumnbsp;uenerationis conibrtioc�quod pr�fertim huic rei falt;ftum,natumc� eft,ut pr�ceptionigt;*nbsp;bus animi,�C imperqs,cius opera, amp; miniftratio femper parata fite� An cum QC ipfumnbsp;in partem glori�, �d immortalitatis uenturum aliquando apud Deum fit, non in hacnbsp;uita cupiditatem quoe� eius rei fuam aliquibus ftgnis pr�feferete� Non gratias agetnbsp;conditori fuoc'non ilium colet, quibus poterit modis, ac uenerabiture' Non eft profe^nbsp;lt;fto ne corporis quidem ipfius humilitas,ac reuerentia Deo ipft ingrata,qui fe ita coli,nbsp;atc^ appeti ab omnibus creatis rebus uult, quantum eft in unaquacp re natur� ad idnbsp;faciendum, facultatis, in quo tarnen genere corpus pr�fertim humanum naturisnbsp;c�teris antecellit, ut quod etiam fi ipfum ratio non fit, domeftica tarnen ratione, atc^nbsp;m�te rcgatur,ac moueatur Jtac^ ipfum iure fpiritus fandi templum appellat Paulus,nbsp;idem�� cum aftiduas preces, obfecrationesc� exigit ut omni tempore fundamus adnbsp;fummum Deum,non ne m�tem in illis precibus � fuis penctralibus fedibus egrefl�mnbsp;in uocein, Qi in labia iubet progredi i corporisc^fibi ufum,amp;miniftcrium aduocareC*nbsp;Nam quod detedo capite uiros, uelata coma mulieres inEcclefia uult efle, num nonnbsp;ad externas iam id pertinet ccrimoniasc�leiunium uero, amp; decimarum Deodicatio,nbsp;percuflioc^ pedoris, necnon deiedus oculorum in terram, oris^ demift�o,qu� funtnbsp;cunda in publicano illo ueniam fibi � Deo deprccante per Dominum i e s vnbsp;CHRI ST V M expoftta, �dcomprobata, non ne in corpore teftimonia funt animinbsp;cum Deo rationes fuas pie conferentis^Quanquam quid ego fingula colligo potius,nbsp;qu�milluduniuerfumproloquor,cultum�i uenerationem fummi Deicuminani^nbsp;ma,0d in corde uere fufeeptus fit,etiam in corpore prop� necelTario fufeipi : turn quianbsp;corpus animam, tanquam imago femper fequitur, turn quoniam �quum,redum�^nbsp;eft, ut tota noftra creatio, qu� ab Deo fimul eff�da, compadac^ eft, �mul etiam au^^nbsp;thori fuo 8C coditori agat gratias,cum pr�fertim,!! ueritas ea,qu� animum in Dcumnbsp;commouit, cadem QC corpus ad affedus animi imitandos moucat, non queat extras�nbsp;neum,neque alienum di'ci, quod dudum ab animo,2i0 eadem cum illo ucritate confla^^nbsp;tum in unam, atque eandem conuenit operationem, Sed de his corporis geftibus, 5^nbsp;cerimonqs,qu� !unt animi motibus,amp;: uoluntatibus adiundiores,non tarn acris (or^nbsp;talR apud litigiofos homines qu�ftio fit, etfi h�retici prorfus eas omnes repudialTcnbsp;�ifi funt,cultum^,$i ftudium omnipotentis Dei,in una tantum fidei profeflione pn��nbsp;fuift�j Veruntamen non tarn forte illi in his obijeiendis infiftunt, Ill� funt ab illis innbsp;contemptum,atc� irriftonem cer imoni� pr�cipue uocat�, qu� longius etiam � cors�nbsp;pore progredientes, in ficramentis ecclefiafticis, in ordinum diftributionibus, in ap^nbsp;paratu,in tempore, in cultu, 8C ornatu corporum, denique in toto ifto ordine,quld, 3nbsp;quo,quo tempore, quo'ue pado fulcipi,agi,tradaric^ conueniat, pofit�, Qi conftitu�*nbsp;t� funt. De quibus fi uelim fingula enucleate perfequi, dies me def�ciat. Nam Sgt;i ho^nbsp;norumgradus omnes hi fuftulertint, ut non parem folum f�cerdotem Epifeopo, ftonbsp;Chriftianum hominem quemlibet facerdoti efl� conftituerint. Ex quo omnis illis nonbsp;modo diftindio ordinum, f�d ratio etiam, religioe� confecrandi,per quam uartjs mo*nbsp;dis,�^ ritibus ipfi ordines difcernuntur,habent^ diuifas inter fe, Qi feparatas potefta^nbsp;�es, penitus repudiata efijS�: id, quod maxime nituntur, Si qu� pr�cipue anhelant�

regale fummi pontificatus lacerdoti'um ex cathoItcaEcclefia conati funt auferrCjqua mente,�� quo confilto,fatis ipf� defe indicant,qui leuibus quibufdam argumentis,6^nbsp;rationibus innixi,cum graues aliorum,amp; folidas rationes audire no perferant,ea tes:nbsp;mcritate,uefaniac� feruntur,ut ingerendis contumelqs, clamorec� profundendo manbsp;leuolentiam maxime expromant luam.Nihil enim,nelt;$ euidentius eft a Chrifto i E��

quam confilq s,habet^ fibi non quomodo rede Deum colat, fed quemadmodiim center,SC fuo arbitratu uiuat pr�cipue propofitumzhuic egohomj'num genen', i'nftanbsp;bo contendam no folum utilia,fed neceflaria etiam huiufmodi efl� cerimoniarumnbsp;documenta,qu� per auditum,�i uifum animos fped�tium commoueant, ut Dei eflcnbsp;uelint ftudiofi,ac colentes,quod uel in primis form�,Slt; fimulacra diuorum ex mar��nbsp;niore,aut ex �re duda,aut in tabulis,parietibuscg depida facere intellig�tur,in qu�nbsp;impij homines eo intemperantius,furiofiusc� debacchati funt,cum ea � templis, atc�nbsp;delubris,� locis facris,prophanisc� omnibus eijcerent,amp; aboler�t, quo per ilia acriusnbsp;admonebantur,ut continenti�,2lt; innocenti�,necnon omnis patienti� �C fobrietatisnbsp;uellent efl� memores.Sande igitur dC fapienter h�c omnia � communi Ecclef�a indi^nbsp;da,obleruatac^ efl� dico,Siquidem Chriftian� proprium eft pietatis no quenquamnbsp;uelle fibi foli regnum Dei qu�rere,fed cupere reliquos omneis eiufdem l�cum boninbsp;cl�� participes.H�reticosc^ qui ifta pertur bare,glt; uiolare auf� funt,non modo repre'nbsp;henfione,ueruni etiam p�na dignos iudico,quipraefertim quotidianum quoc�reinbsp;diuin� l�crificium commutauerunt,fublatis ex illo folenni ritu partibus quibufd�,nbsp;al�js^ indudis,in quo mirari fatis non queo,quidnam ab illis fuerit fpedatum.Ceri#nbsp;monias.defpexer�tc�Cur alium ipf� ritum,�� modum alium cerimon�js ftatu�re lt; Annbsp;improbarunt,qu� � Romanis Pontificibus ftatuta,�^ � fideli� c�tu adfcita ant�fue^nbsp;rantc�quae ifta tanta fuit audaciac�qu� temeritascQuis illis hoc d�dit negoctjc�quis ponbsp;teftatem,�^ authoritatem tribuitc'Non^ne patet, peripicuum^ eft confilia eiuimodinbsp;non ab Deo,nec� ab amore Dei,fed � libidine eire,�d ab arrogantia profedaC�Qu�d flnbsp;pafl�m licitum hicrit ad fuum cuique arbitrium confundere omnia, �d permifcere,nbsp;non ne ordinc fublato,2gt;i antiquatis,ac conculcatis legibus omnibus,non in f�cieta;�nbsp;te,SC conuentu hominum,fed inter feras degere fatius multo fuerit i Nam qu�dnbsp;cramenta Ecclefiae unicuicg conf�cere liberum efl� uoluerunt, non ne fuftuler�t onvnbsp;n�s gradus�Confuderunt omnes ordines c� Cur ergo non omnibus omnia conf�cerenbsp;crit licitumc�quod fi f�at, ubi difpertita funt dona fpir/tus fandi cquot; Vbi erit oculus innbsp;corpore,fl totum f�t manusc�aut ubi caput,f� tot� eiufd� modi corpus lt; Vcr� nos abnbsp;iftorum iam abeamus reprehenf�one,quos nec ratio unquamulla edocuit,nec cafti^nbsp;gatio fecit meliores,ad has de quibus f�rmo nobis eft,cerimonias reuertamur. Qyia^�nbsp;rum maxima f�mper fuit apud luda^os, ��inftituendarum accuratio, SC obf�ruationbsp;inftitutarum.De illis loquor,quae ad Deum agnofcendum, melius^ colendum, tans�nbsp;quam ad f�nem referunturjatc^ ab externis f�nf�bus in animum ingrefl�,Dei in illonbsp;curaSjSC cogitationes aliquas excitant.H� enim fine dubio accept�, adfcit�c^ ab lunbsp;d�is in Ecclef�am noftram translat� funt,e�dem apud illos monftrante Deo inuen^^nbsp;t�,atc� pr�cept�,qu� f� haberentur inutiles,nequaquam ill� profedo tanti autho^=nbsp;ritate dodoris,quantus Deus eft,ad conftringendos hominum religione animos co^nbsp;probata: fuifl�nt Jtacp SC in facris literis fpiritus fandus per Dauidem nos deum laiinbsp;dare iubet,nec� eum in ipfo duntaxat,SC in diuinis uirtutibus eius,rebusc� omnibusnbsp;ab eodem creatis:i�d SC in �bno tuba: laudate eum,inquit,8C in pfalterio,ac cithara,8Cnbsp;in tympano ac choro,in fidibus,SC tibi)s,in cymbalis l�titia:,at(� ad extremum,Offlgt;nbsp;nis fpiritus laudato dominum,inquit,At enim quid ita eas t�topere refellit Paulus,nbsp;omnibuses modis illarum ufum,obi�ruantiam�p infedatur,at(� redarguit� Videndanbsp;cft nobis Apoftoli mens, SC conf�lium cert� hominis ratione altius, Ac cum illud quinbsp;detti dici poteft,quod laepenumero SC �multis eft didum,idcirco argui � Paulo ceri^nbsp;^onias, quod homines ueritatis SC Dei rite colendi penitus ignari non in fpiritualinbsp;illa,inteftinac^ adoratione,fed in his,quae ex tril pofita funt,ftcrif�ctjs,mundic�js,pur^nbsp;gationibus,totum illius cultum SC pietatem ueram pofitam efl� arbitrabantur:quosnbsp;ille ab err ore retrahere cum cuperet,contrariam ipf� uiam SC rationem eft ingreflus,nbsp;ut penitus defpiceret,abqceretc� cerimonias,SCreligionis,ac f�dei ergaDeum ueritanbsp;tern in una ipfa mente,ac uoluntate coftitueret. Et re uera in quibus eft hie error,utnbsp;placare,SC conciliare fibi Deum his externis rebus, SC ritibus arbitrentur, non eft ionbsp;his huiufmodi religio magiftra pietatis,fed incitamentS potius criminis.Licere cni�nnbsp;fibi ifti putant impune circumuenire proximum,SC Ipoliare hofpitem, SC fuis prauisnbsp;cupidi

IN EPIST, PAVLI AD ROM, cupiditatibus indulgere,qiu iram Dei forte aliqua re contra fe concitatam non m�#;nbsp;rore cordis,nec� poenit�tia reptidiationecp pcccati,fed paruulo fumptu uidim�, antnbsp;afperfione cineris confidunt ie redempturos,quales e numero nollroijz nonnulli eti�nbsp;funt,qui pofteaqu� notos omnes atcp uicinos fccnore expilauerunt, remcp iindcc�cpnbsp;quacuncp ratione coaceruarunt,fi heredem demum iuflerint facellum aliquod in�dinbsp;ficare,ftatascp in eo precationes 06 facrificia Deo conltituere,purgatos fe, amp; mundosnbsp;cxhacdiicedeie uita arbitrantur.Hac ergo quidem etiam de caula ritus legis,�d cerinbsp;monias afpernabatur Paulus:fed erat ratio alia fubtilior,eademcp magis efticax,qua^nbsp;obrem hoc illi faciendum neceifario eflet.Etenim h ill� lud�orum cerimoni� ex eonbsp;erant genere,quod non ab inteftina mentis manat ueritate, fed ipfam menti ueritat�nbsp;potius infinuat,fuerantcp illi genti praecipue ob cam rem dat�, at(� pr�ceptae, ut ponbsp;pulus i lie fuapte natura durior,8lt; terreno fenfu praeditus, fingeretur paulatim tan^nbsp;manu,atlt;^ illis figuris,fignificationibus�}; erudirctur, quo aduentante poftea Deinbsp;lio,amp; perfpicuam omnibus lalutcm,ac pictatem ueiam ergaDcum afFerente,intelli^nbsp;geretur ftatim diuinum c�filium,atcp admittcretur.Siquid� finis legis Chriftus� rinbsp;tus illi,obferuanti�cplud�oi5z tantp imagines �t ant futura� ueritatis, gens pcrucri�,nbsp;amp; contumax illis cerimonqs imbuta,Slt; afiuefad�a,ubi� fimulacris tranfeundu adnbsp;ritatem,2lt; in fini ipfo eoquiefeendum fuit,rcnuit eo tranfduci,qu� toto illo curfu ftlnbsp;periorum temporum,apparatucpcerimoniarum c�tendifl� uidebatufjgitur Paulusnbsp;cupientiff�mus illorum falutis,�i prauam ignorantiam generis fui �greferens,ornninbsp;ope infringit,labefadat�p cerimonias.Quippe quas intuetur non adiumento illis adnbsp;animaduert�dam ueritatem,fed ad eandem ueritat� �� cognofeend�, amp; accipiendamnbsp;maximo potius impedimento effe, quando illi quid� fapiens Dei, amp; falutare in ipfisnbsp;crudiendis confiliumfua ftultitia,pertinacia�p peruerter�t.H�c Paulo caufa,8lt;; rationbsp;tnimicitiarum aduerfus legis cerimonias fuitjCQ cas niteretur infringere, atep deijee:�nbsp;��e,qu� aditQ Chrifto �d fidei Chrifti inter ciudebant, Qiiam eti� amentiam lud�oip,nbsp;eaccitatem illi c�firmabant,qui pfeudo apoftoli fidem Chrifii predicates e� aieb�tnbsp;euiTi cerimon�js legis i�gi oportere,quos c�tra ubicp quid�acriter,fed in epiftolaadnbsp;Galatas precipue inuehitur Paulus:oftendens fi circ�cifioj�� legis opera admittan^nbsp;tur,inanem ad falutem fore Chriftum.Et fane it a cft,ut fi uia aliqua inita fit,qua per^nbsp;oeniatur in oppid�,amp; c� ad moEnia,portascp accefl�ris,retro rurfum te referas,qu�dnbsp;in itinere faciundo,n� in eo, quo accedebas oppido finem te ui� adeptur�, ad quemnbsp;e�tendebas,exiftimes,flultus nimir� fis,8^ aut monitione,fi leuis, aut conuitio eti�,nbsp;fi pertinax,redargucndus�fic qui cerimon�js tan^ itineribus ad Chriftum ducebans�nbsp;tur,cum iam uenil��nt ad ultimum,Chriftum^ in manibus haberent, repente auerfinbsp;amp; ad eafdem fe cerimonias refer entes grauiter �Paulo fuerunt obiurgandi,ill�cp elenbsp;uand�,�lt;defpiciend� cerimoni�,qu� fe lud�is duces ad ucritatem profefl�e maiorenbsp;illos in errore conftituebant. Hic ego uere,inquam,hocTriulti abs tedi�lumnbsp;eftjtibicp ego uehementer aifentioislegis cerimonias ex genere eo fuiire,quod cS tennbsp;deret ad ueritatem,inu�ta mox ueritate inane fad� fit,Etenim ill� eiuifnodi cerimonbsp;ni� no ad Deum primo,necp potilTim�/cd ad Chriftum cotendebant, ut c� in illo ienbsp;terminafl�ntjC�fumpt�cp eirent,tum ueriores deinde in eo,8lt; fandiores ad Deum fenbsp;eonuerterent.Noftr� uero ex eo funt genere,quod n� flexu aliquo, fed curriculo renbsp;dia ad Deum nos deducat,fiquihac tarnen dedu�lione indigeant, quae certe pars mulnbsp;to maxima eft.Qiiapropter de illis fie ftatuo,de cis loquor cerimon�js, quac ad inf�:#nbsp;nuandam tant�modo pietatem in rudes animos �i comuni ecclefia conftitut� funt,eunbsp;iufmodi uarietas fymphoniaip eft,amp; cantus in templis altior,6�: diuiti�,ornatus^ fa^nbsp;norum,�C facerdotum,has ob earn rem potifl�m� inucntas,ut qu�ratiocinatione fuanbsp;mens ad intellig�dum Deum,piecp eum colend� minus adducitur, ead� hiiee rebus,nbsp;ac fenf�onibus ueluti manibus pulfata,amp; admonita,ad benignitat� fummi Dei,fu�^nbsp;ex illo animaduertend� fperandamcp falut� fiat aptioriqu� certe cum edo�a �ft,am#nbsp;plius harum rer� non egeret,fi no maxima femper multitudin�his rebus doceri,erunbsp;diriez efl�t neceffe:quanc^ ne illud quid� no proficit eruditis, ut quibus adminiculisnbsp;tn fandas cogitationcs fublatifunt,per ead� fubfid�a,2lt; ueluti firmam�ta in illis cotinbsp;neantur

neantur.Qiiod igitur unufquifqj in optima mente erga Deum uel ponendus eft, retinendus,iure ufum huiufmodi cerimoniarum dC femper coluit,^ nunc diligenternbsp;tuetur ecclefia.Equidem recorder baud itamultis annis cum duo dodiflimi,nbsp;pientiffimi uiri Thomas Caietanus,Slt;^ Egidius Viterbienfis tecum und in fenat�,S^nbsp;in iftum ampliftimum Cardinalium ordinem cooptati eflent, fuamc� priftin� digni^nbsp;tatem,quam quemadmodum tute fcis,laudibus do(ftrin3e,8lt; integritatis inf�gn� obilt;nbsp;tinebantjhoc etiam honore illuftriorem feciflent,me ad cos gratulat� tunc accefltift,nbsp;fermoneme� inter nos protinus indudum fuifle,quid purpura ifta,Slt;^ amidus,amp; co^nbsp;mitum ftipatio adius,00 ad caufam religionis ualereUinquo uidebam illos confenti^nbsp;re,h�c ipfa ornam�ta ftatus,8lt; dignitatis,fiquis illos tantum fpe(ftet,quibus comiflanbsp;funt,inania ad pietatis fru(ftum exiftere:fl uero multitudinis,8i^ eorum,qui ut in offi^nbsp;cio contineantur,fuperiorum indigent cura,ratio ducenda fit,ad communcm religionbsp;nem conferuandam uehementer efe utilia.Qtiam ego illorum fententia,2lt; quae prx^nbsp;terea de communi genere cerimoniarum,ac de illis ludaicis quoe� ritibus ab illis di#nbsp;lt;fta funt,ualde turn me probare memini.Etcnim cum tales ambo fint,ut etiam fi rationbsp;nem nullam fui didli redder�t,authoritate tarnen quemuis commouere pofl�nt, tumnbsp;his utebantur rationibus,2lt; argumentis,qu� abs te modo Triulti expof�ta plane adnbsp;probandum ualida efl� 2d firma intelligo.Illud abs te pr�terea fubtilius cognoui di#nbsp;dum,qu�d non iudicio folum,fed ftomacho eti� quodam fan(fto,atc� iufto addudlusnbsp;Paulus grauius contra legis cerimonias inuedus efl�t,qudd illarum cultus,2lt; obfetnbsp;uantias apud obftinatos lud�orum animos intelligentiac fidei,2d communi gentiumnbsp;falutinonparumintelligeretobftare* AT�VI, I N Q,v l T 1 L LE,fih�cueranbsp;funt,uti certe funt,aliquidlt;� fufeipi redl� licet, quod in feipfo minus fynccrum, at($nbsp;uerum,c�teris tarnen ad ueram,8d fandam conducat utilitat�lfoluta iam altera Lan#nbsp;gei qu�ftio eft,qua ille fimulationem,2d dilTimulationem in uita tanquam necefl�ri�nbsp;3d plurimas res gerendas efl� admittend� exiftimat,quod fam� Paulo uideatur efl�nbsp;contrarium�Sapere enim unumquenc^ tantum,quantum folum oportet, nec plus funbsp;feipere curationis,aut negocrj,qu^m quod probare fidei,2d c�fcienti� fuae pofl�t,qu�nbsp;quidem ipfa conicientia ex Deo etiam,non ex animi fui Audio cuiep fit dimetienda*nbsp;Ad id ego pr�cipue exiftimo pertinere,ut non aliorum utilitatem,qu3e fimuladonbsp;pcj�d diflimulando�^ redoribus probis,6d prud�tibus curanda eft, led propriam cu#nbsp;iusep auiditatem glori�,8d ambitionem feie oftentandi,at^ ingerendi hoc Pauli pi'^nbsp;ceptoputem eflereprefl�m,quandoquidemhocambitiof�cupiditatis genere nihilnbsp;Chriftian� humilitati,2d inter fratres concordi�,ac confenfioni poflit efl� infeftius*nbsp;Nam qu� ad commodum,8d frudum aliorum iuicipitur fimulatio, fiue ea ad indu#nbsp;cendum hominum mentes in ftudium fand�,2lt; red� religionis,fiue ad eofd� ab ali^nbsp;quo crimine, Sd uitio deducendum fuf�epta fit, fiue eadem ob rem illam, caufamc^ fl*nbsp;matur,ut occultatis proprijs cuic�,2gt;i peculiaribus peccatis,malo exemplo c�teri adnbsp;peccandum ne prouocentur,fiue quoquo modo quis fimulat, ut fimulatione ea reh^nbsp;qui meliores,prudentioresc� eff�ciantur � nihil aut� ex ca fimulatione ad illu ipfui^nbsp;qui fimulat,aduentiti� gloria�,utilitatisc�referatur,fed fit totum illud c�filium f�m^�nbsp;landi,aut diflimulandi ad aequum,ad bonum,ad commodum caeterorum,ad lauden�,nbsp;gloriamc^ Dei intentum,atlt;^ fufceptum,nunquam ego f�mulationcm eiufmodi,nbsp;ab Apoftolo interdidam,aut Deo,8lt; confeientia� aduerfariam c5fitebor,quippenbsp;uideo plane non particip� efl� uanitatis,fed miniftram potius, 2ii comitem ueritat�^nbsp;Etfi enim in progrediendo ea, 2lt; in agendo contrahat lorf�tan aliquid extrinfecus mnbsp;eat� apparationis,quo perftringat animos intuentium, eos^ habere pofl�t in pot^^nbsp;ftate:tamen cum ab optimo profeda animo,ad optimu item,2i� caeteris falutaremnbsp;tendat finem,qu� in extremo 2i� primo proba eft,ne in medijs quidem degenerare ennbsp;exiftimanda.Nc� uero quicquam foras egredi falfum ex animo, aut reprehendendnnbsp;poteft,quod fuapte natura �andij f�t*Sed nihil fandius eft,nihil in omni genere Ch^nbsp;ftian� nirtutis praeftabilius,qu�m procuratio alienaefalutis. Ea enim charitas eft,nbsp;�iim Deo maxima necefl�tudinis,bonitatis^ cognatio. Qti� ergo ad h�c aliorum

amanter prouidec� gerendam fuf�epta interdum fimulatio eft, non ilia ex me��^

IN EPI ST, P AV LI AD ROM, ipj dacfo diic'ta,fed ex ueritate orta efl� intelligatur,Non igitur f�mper malum e� fimunbsp;lare,fed tunc fimulare malum efl,00 pelh'ferum,0d fugiendumjcum ipfa fimulationei�nbsp;quaquam alienumj�d fuum commodum refpkitjquod e� fer� cum alterius damno,nbsp;iniuriacp coniundtum. Itaq; �lt; dominus lelus natui a hominis afl�mpta, diuinitatisnbsp;Him nonnunquam diflimuiauitiSd Petrus cum fe � gentium conuidiu abduxit,ut nenbsp;exiud�a hofpites in ipfo quid offenderenturiPaulus quoep noffer cumTimotheumnbsp;iuffit circuncidijipfecp ante tempi! ingrefli'onem legitimis iliis purgationibus fe ex^nbsp;piauitffimulauer�t omnes ifli profcdto,aliud^ in uultu,6d opere promptum habue^nbsp;runt,quam in animo gerei ent,Sd in c�lcientia;fed fimularunt in alienum, non in ffiunbsp;commodum.ldcirco�p neep illorum fimulationi repugnauit ueritas, 2d confilium iu^nbsp;uandi, ac confirmandi c�teros approbatio in il lis confeienti� e� confccuta. Quodnbsp;cnim agere in�ituerant,ut ne turbarent c�teros, in eo fimulare, aut diflimulare ali^nbsp;quid nequaquam ab Deo alienum eff� duxerunt.Quare tibi aflentior Langee fimugt;nbsp;lationem interdum,0d diflimulationem in uita redle fufeipi pofle. Illud quod diffici^nbsp;lioris oper�,�d maioris laboris el��t,dt|udicare,utra fit Deo gratior,2d ad hominis fenbsp;licitatem accommodatior uita,pacata ne,amp;: Deo in folitudine,ac filentio ffruiens: annbsp;qu� in negoetjs occupata e�,amp;: di�ridta:non huius ea de re agere flatuo efl� temposnbsp;ris.Eff enim maximis caufa ilia impiicita difficultatibus, multoscp habet ex utraquenbsp;parte patronos,quorum nunc controuerlias difeeptare longum e�et. Nam quod tunbsp;fadtiim domini in praeponendo c�teris apoflolis Petro tecum facere arbitraris, aliusnbsp;tibi didlum domini eiufdem,2d tanquam decretum facile opponeret, quo is Marth�nbsp;de Maria ibrore conquerenti,qu�d ie in cura, 2d iabore apparandi hofpitij ilia defe^�nbsp;ruiffet, tantumcp in audiendo domino effet occupata, refpondit fororem cius Marianbsp;optimam elegifle fibi partem,quae illi nunquam adimenda e�et. Sed, ut dixi,nonnbsp;trabo altius,necp hunc diem Paulo de�inatum in aliud genus diiputationis conuer^�nbsp;tam,hoccp lib�tius fermonem hunc relinquam,qu�d fpero hunc eum ipfum (fie aut�nbsp;loquebaturme intuens) aliquando tempus,ociumcp capturum,quo nobis feparatimnbsp;de ifla ipfa re quid fentiat ipfe,uel difputando,uel in fcriptis tradat,atlt;p demon�ret,nbsp;Quainobrem nunc quidem Sadoletereuertitor ad Paulum, 2d qu� iamdudum exornbsp;fus es,ea nobis porro pertexito, ego v e r o, inquam,ita faciam, ac lubens,Venbsp;ftris enim iff is fermonibus tanquam bono cibo,ac bene codito recreatus, ad omnemnbsp;nunc laborem exurgam paratior.Ac primum uobis illud proponam, Paulum tan^nbsp;difpenfatorem bonum,2d corpus totum ecclefi� concors,at$ unS retinere cupient�,nbsp;fuppeditantem partibus fingulis,qu� cuic� congrua funtjprimo fecifle uerba de his,nbsp;qui in focietate fratr0,2d in �qualium c�tu pares inter fefe funt, quoi^ nemo quid�nbsp;debet plus ab alijs c�ceffum fibi fit,aut in curatione,aut in cofilio dando uelle fibinbsp;appetere,ne aut curiofus 2d mole�us, aut etiam fedator inanis glori� efl� uideatur:nbsp;nunc uero eti� de ijs, qui inferiores funt, quo pado gerere fe debeant erga maiores,nbsp;8drobufliores,necnon quemadmodum maiores, 2d potentiores ipfi imbecillioribusnbsp;fe dedantjidonea pr�cepta tradere,Nunc lege tu,quod fequitur,

Omnis anima poteftatibus excellentibus fiibiedia eflo.Non enim eft po teftas nifi � Deo. Qu� autem funt poteftates, a Deo ordinat� funt, Quarenbsp;oppofituspoteftati, Dei ordination! obftitiuQui autem obftiterunt, fibinbsp;ipfis iudicium capient. Principes etenim non funt terror bonor� operum,nbsp;fed malorum,Vis non formidare poteftatem f bonumfac,0dhabebis lau#nbsp;dem ex ilia,Dei enim minifter eft tibi in bonum. Si uero malum fadas, for^nbsp;rnida. Non enim fruftra gladium portat.Dei enim minifter eft uindex innbsp;iram malum agenti.Ideo necefle fubqci,no folum propter iram:fed Sd pro-*nbsp;^er confeientiam. Propter hoc enim �d uedigalia penditis, Miniftr! enimnbsp;Dei funt in hoc ipfum infiftentes,

omnem � Deo ordinatam,2dconflitutampoteflat� uita ipfa demonffrat, qu� Bb finon

fi non ordinibus his,0C gradibus diftinda eflct, ut fubefl�nt alij, alq uero pr�efl�nt, nec legi u{qLi�,nec bono mori efl�t locus,omntacpc�fufa,amp; perturbata fluirar�t.Pornbsp;r� omnis ordo,2lt; omnis bona ratio a Deo eft.Sunt igitur � Deo principatus, Si potenbsp;ftates, At(^ hie de ipfis poteftatibus,non de principibus eft fermo. Omnis enim fan^nbsp;dajSC comoda poteftas eftjnon omnis princeps comodus.Nam multi quid� ad prinnbsp;cipat� per fcelus,nefasq; perueniunt,� in eo,quod male funt adepti,flagitiofius etianbsp;uerfantur.Qiiid ergoc�Nummalo principi fubiedi efle debemuscDebemus nimirUjnbsp;utferamus patienter illius infolentiam,non autem ut alacriter par�re illi debeamus.nbsp;Etfi enim princeps improbus eft,tame fanda eft poteftas. Ex quo quis nouos hofeenbsp;hacreticos non coarguendos elTe intelligat,qui hoc caput Pauli cum optime noflentjnbsp;cum c�teras quidem humanas poteftates,tum uero illam,quae praccipue ex Deo eft,nbsp;pontificatus fummi authoritatem infringere funt conati c' Si enim poteftas omnis �nbsp;Deo eft,cur no ifta f�t,qu� ab illo nominatim Petro fuit c�mifl�c' Aut igitur negentnbsp;Petro quicquam peculiariter � Deo fuifle commendatum,0d traditum:aut ft inficiarinbsp;hoc non polTuntjpontificatum fummum fateantur poteftatem eft� inftitutam � Deo,nbsp;At enim fiquid Deus Petro commifit,ipfi uni commifit:fucceflionem aut� eiufmodinbsp;commiffionis ad pofteros nullam uoluit dimanare.Qii� ergo ifta eft poteftas,qu� innbsp;unohomine,8lt;c�pta,2lt; terminata eftc' aut quam huiufeemodi poteftatem, hominSnbsp;cognoftit uitac'Saulem regem primum poft indices in Ifra�l creauit Deus,necp men^nbsp;tionem fucceflionis fecit,nunquid unus homo rex dutaxat nominatus eftc� an regn�nbsp;genti illi conftitutum,0i fadum,in quo qui fucceft�runtjeandem quam Saul poteftanbsp;tem omnes funt adepticQuod fiquis regno male,aut potificatu ufus fit, omino Chrinbsp;ftian� fuit pietatis pati,atcp perferre,aliorumc� malitiam,ut fu� uirtutis exercitationbsp;nem acdpere.Sed tarnen fi reclamandum fuit,8lt; refiftendum, homines erant not�dfinbsp;non ipf� labefadand�,euertend�cp poteftates. V tinam quidem omnes,qui ad huncnbsp;facrum,fandumcp honorem � Deo funt fublati,nofl� uell�t,atcp animaduertere,quidnbsp;fui muneris officij^ fit.Ipfum quidem munus,atcp officium nos inftitutum � Dco,amp;^nbsp;credimus,�i: ueneramur,quod is,qui nunc gerit optimus certe pontifex,8lt;:religioncnbsp;ac pietate ergaDeum pr�ditus,diffi'cilime,ut uidetis,poteft fuftinere, quando fupe^nbsp;riorum errata grauia pontificum,molem hanc male haerentis ecclefi�,qu� ipfi labefanbsp;daruntj�i cuius ipfifundamenta couellerunt,in huius innocentifl�mi caput coguntnbsp;procumbere.Ita omnia ubicj funt c� domefticis diff�nfionibus pefl�misc^ uoluntatinbsp;bus,tum bellis,atcK armis uiolata,atcp ruptatquodc� dolentius deplorand� eft, tantanbsp;fada eft legum,�i bonorum morum uaftitas,ut omne prop� iam fidei religionist^ innbsp;�hriftiana focietate ueftigium opprefltim,aut deletum eft� uideatur, hic l Anbsp;G E V s:Iureifta,inquit,deploras Sadolete,qu�hacnoftra�tatecundaferm�inde#nbsp;terius lapfa funt,necdum maloi^z finem cernimus.Regem quid� noftrum fepe audionbsp;loqui,quoties dehis h�reticis i�rmo eft,n� fe uidere,cui rei,aut cui homin� utilitatinbsp;ifta noua fadio exorta fit.Nam c�teros ante,qui nouas aliquas opiniones, fedasnbsp;in ecclefia Dei intulerunt,bene moratos ipibs,atc� caftos,modeftiam pr� fe,8C temp^nbsp;rantiam ferentes,c�tuliff� tarnen aliquid,quod ad corredionem uit� pertinerct : hosnbsp;uero,qui �i c�taminatis moribus uiuer�t,amp; ea,qu� in fide Chrifl:i,ac credulitatepo^nbsp;fita funt nefarqs,amp; prauis,f�pec� antea d�natis opinionibus perucrtifl�nt,nullo mo^nbsp;do eff� fer�dos.Itac^ acriter illos edidis,armisc� ini�quitur,nec in tanta amplitudin^nbsp;^cgionum,quantas ipf�us imperio icitis eff� fubiedas,ullum patitur iftoij� iceleris,2^nbsp;impietatis ueftigium confiftere,Nam quod ad c�teros ingenuos mores attinet,nulfinbsp;omnino terrat�� arbitror Galliam noftr�,necg �quitate inter fuos,nechumanitate a^nbsp;uerfus hofpites,nec^ uero erga Deum pietate,ac religione c�cedere, M A G Nnbsp;quam,ifta eft laus,cum totius gentis,tum in primis Chriftianifsimi regis noftri Fra*^nbsp;ciici,cuius ego quoe� imperio,9d poteftati fubiedus ftim.N�t� quemadmodu am^^^nbsp;noftis,Carpentorade urbs in Gallia prouincia,cuius quid� curam, redionemt�nbsp;tatis,quod ad fpiritualem prouidenti� attinet,Pont,Max.uoluit me gerere,ipfanbsp;dem pontifici� ditionis eft, feliciteren fub tutela ecclefiaftic�manfuetudinis acqtnynbsp;fat �nbsp;nbsp;nbsp;habet fu� di�cefeos part� in Galli� regno coftitutam,qua occaf�onc,qunlt;l^

IN EPIST* P A V L I AD ROM, lure ipf� quoe� r�gi fidditatis facramento fum obftnlt;Hus, gaudeo^ plun'mum mihinbsp;ita contigifl�,ut fub duobus optimis,�: dementifl�mis principibus ilia mihi cura,��nbsp;sdminiftratio fpiritualis muneris gercnda fit.Non enim uereor tantis pi�fidqsmus:nbsp;nituSjquin meum mihi certc charill�mum QC diledifli'mum gregem ab incurfionc,insnbsp;fidqscp luporum facile tutari pofl�m,pr�l�rtim cum Regis iviftitia^�d prouidentiajUtnbsp;te memorare audio Lang�e,itcmc|; omnium communi lent�tia fertur,in ingenuis,�^nbsp;redis moribus Gallia permaneat.Ex quo illam fapicntifl�mi hominis uoe� iure pro^nbsp;bari ab omnibus intelligo:Qiiales in rebus publicis principes ip� regescj; fint, talesnbsp;fere reliquos ciues efl� idlere,Et uere uobis ut c�fitear amicifl�mis mihi hominibus,nbsp;iampridem eft cum ego nihil appeto,cupioc� ardentius,qu�m me admeam conferrenbsp;eccleftam,atcp in ea Deo perpetuo deferuire,ut ibidem etiam ueftra ifta traquillitatenbsp;mi Langee,amp; humanitate Galli� perfruar. Ex qua quidem regione cum te ortu, �Cnbsp;tarn infigni morum elegantia pr�ditum efl� confpicor,taeil� de genere uniuerfo am;�nbsp;plCjhoneftec� exiftimo.Qiianquam cum alios quoqj complureis illinc habeo cogni^nbsp;tos egregioSj�C pr�ftantes uiros, de quibus f�pe, amp; libenter loqui foleo, turn ueronbsp;Unumhabeo Temper in ore,quern maxime admiror,Antonium Pratum fummi fenanbsp;tus in Gallia prmcipem, qui nunc Senonum archiepifeopus eft. Quo homine quidnbsp;qu�ibmaius aut admirabilius dici,aut proferri poteftcAcmitto dodrinam in eo, iunbsp;risc� ciuilis fcicntiam,in qua etfi eft maximus�.fummam tarnen laudem aliunde fibi,nbsp;atep ex eo potius peperit,quod eft ingenio, quod prudentia, quod integritate exi^nbsp;mius,qu�d illius cura,amp;: prouidentia optimo rege fic uolente leges,�C iura in Gallianbsp;pr�cipue uigent, locuscp fraudibus, atcj iniurijs anguftior eft relidus.Sed ego ha^nbsp;beo aliud in eo,quod me maiore admiratione afficiat. Homo enim prouediore iamnbsp;aetate,grauibus iandiu curiSj�d tantis laboribus perfundus,quantos uidelicet aff�r#nbsp;repoteft ampiiflimi regni,8lt;l tantar urn rerum procuratio; nequaquam adhuc tarnennbsp;ric^ labori fuccumbit, nec oneri, Qiiod incredibile uideri poffit, nifi fiquis ingenifnbsp;eius,atc� animi uimjpr�ftantiamc� cognofcat,quae eajqu� difficilima funt,redigit ill�nbsp;facilia.Regis quidem fapientiam fummopcre laudo, qui talium uirorum, opera atepnbsp;tnduftria libenter utitur,Hoc enim mihi pr�cipuum Temper uifum eft imperij firmanbsp;mentum,ut ij homines adhibeantur ad gereridas, amp; communicandas res, qui hono#nbsp;rcm,ac fidem in uita efl� primariam putcnt.Sed ut dicebam,uenict profe�o ilia dies,nbsp;Sd aliquando dabitur illud tempus,quo me ex his curis,negocijsc� euolutum pacata,nbsp;amp;: tranquilla excipiet uita,licebit^ operam omnern impendere optatiflimis ftudijs,nbsp;tuncc� inquirerc,amp;: uidere utra uita fit pr�ftabilior, qu� in filentio, �d quiete pofitanbsp;eft,anqu�in turba, amp; negocio, Qviod ego exquifitius fovtafl� potero difteptare,nbsp;quim pleric�,qu�d non tamdodrina quidem,quam utriufc� uit�ufu fuero edodus.nbsp;Et quidem huic Pontifici optimo,ac pr udentilTimo libentiflime inferuio,Qutd enimnbsp;illo eft probiusc�quid manfuetiusc�quid dignius,quod ametur ab omnibus, atlt;^ cola^nbsp;turc'Veruntamen meum hinc difcelEim, QC hanc relidionem rerum alienarum, adnbsp;nieumcp gregem accefEjm,2lt;l profedione met � me offieij ratio,0i Deus,0i conTcien^nbsp;tia ipfa uehementer efflagitat, T v M TRiVLTiv s,Ecquid animaduertis,inrfnbsp;quit,Paulum affirmare omnem oportere animam fubiedam efl� poteftatibus excelsnbsp;lentibuseCur igitur de te mittendo,aut retinendo non Pontificis fuerit poteftasc� Etnbsp;tarnen non te dehortor,quin adiuijabo etiam,ut quod tantopere cxpetis,id tibi fact#nbsp;ie fadu fit,ex tuac^ iententia eueniat^Spero enim ft in ocium te cotuleris,aliquid pernbsp;te effedum iri,quando tantopere ftudiorum auidus es,quod nobis quoeg amantibusnbsp;tui licet regionibus,fpatijs^ diflundis SC iucunditati,0i emolum�to efl� poflit, Necnbsp;Pontificem ipfum arbitror in alia futurum efl� uol�tate, qui ut humanifl�mus eft, 2lt;nbsp;iiberalibus ftudijs egregi� faucns,animum iftum tuum boni confulct,8C in optimamnbsp;certe accipiet partem,Illud tibi confirmo,fi te in Galliam,�� ad ecclefiam tuam contiinbsp;�eris,futurum ut nec prouinci� te,nec illorum hominum p�niteattRegi quid� optinbsp;mo,amp;i pr�ftantilTimo principi tuam etiam quietem,8lt; tranquillitatem cur� fore nonbsp;dubito.Sedredeamusiam,undeTurnusdigrefli, REcte admones,inqu�,nbsp;amp; cernis quidem Paulum in paucis his uerbis cum obedientiam,S^ ftudium parendinbsp;B b 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fub

LIB* III* COMMENT. lAC* SADOLETI in fubicdis, turn etiam in principe modum, SCrationem poteftatis exprimere, utnbsp;pr�f�deiTijSC curator cm inteliigat conftitutum efl� � Deo ad falutem,pacem^ bonP^nbsp;rum,SC ad terrorem ac metum improborum.Poteftas autem uaria eft, Si multiplex;nbsp;uel enim ut parentis in filios, uel ut r�gis eft in fubiedos, quanquam ex patria quPnbsp;dem poteftate regia ilia uidetur initium,originemc� duxilie.ln eo certe differunt in^nbsp;ter fe,qu�d pater,qu� per amorem facienda funt,ut qui ab eo reguntur,probi,relt;ftitFnbsp;euadant,in ijs acrius ie,diligentiusc^ exercet:Rex uero in rjs,qu� per potcftatcm,amp;-timorem.Domini quoep in feruos imperium certum eft, atc� in difcipulos magiftri?nbsp;qut tarnen fponte illi fe �ubqciunt. V irorum por ro in fominas naturalis qu�dam eftnbsp;poteftas.Nam ieniores iunioribus nonimperant, fed ab illis in honore habiti, SC obnbsp;aztatis reuerentiam culti ius quoddam authoritatis,amp;C dodrin� in illos uidentur ob^nbsp;tinere.Has poteftates l�gitimas,atcjfandlas,� Deoepinftitutas qui peruertunt,ac la^nbsp;befadant,uel detredando aliorum imperia,maioribus^ repugnando,uel illas ipfi innbsp;fe praue,perniciofecp gerendo,omnes hi Dei funt hoftes, magnoep fuo cum damno,nbsp;atc� adeo exitio opponunt fe ordinijSC inftituto fummi Dei.Eft enim plane princepsnbsp;Dei minifter ad infudandum,SC uigilandum,ut ius teneatur, SC omnium ordine con^nbsp;ftituta uita fit.�tc� ob earn caufam SC uecftigal illi penditur,SC tributa perfoluuntur,nbsp;qu� principi,SC regi libenter reddendafunt. Nam qu�d ait nos debere principibiisnbsp;efle fubie(ftos,non folum propter iram, fed etiam propter confeientiam: alterum digt;nbsp;dum cft,ut malum ex iracundia contempt! r�gis uitemus:alterum,ut uirtutis, SC bonbsp;ni moris fimus participes,quod affequemur,fi non coa(fti,ut nolentes, ac repugnaO;^nbsp;tes,fed tanquam edoCIi eile in principibus publicam utilitatem conftitutam, fpontCnbsp;illis,SC libente animo fubqciemur.

Reddite igitur cudis id,quod debetur:cui uedigal,uedigal: cui tribute, tributum:cui timorem,timorem:cui honorem,honorem, INemini quippi^nbsp;!debeads,nili ut diligatis inter uos,Qui enim diligit alterum, lege impleuit*nbsp;Etenim non adulterabis,Non occides,Non furabere,Non pro teftimonionbsp;mentieris,Non c�cupifces:amp; fiquod aliud pr�ceptum eft, in hoc fermonsnbsp;comprehenditur,qui eft, Diligas proximum tuum,ficut teipfum, Diledionbsp;proximo malum non operatur,Complementum igitur legis eft dileflio*

REDDITE dixit,quoniam debentur ifta,non donantur,SC omnia ad principes, ae poteftates relata funt, quorum ut retineatur imperium, SC authoritas, uedigali�nbsp;necefl�ria funt,quae funt certa, SC annua emolumenta Reipub, Tributum uero eX^nbsp;iraordinaria coadio pecuniarum eft ex aliqua noua,SC aduentitia ratione indida, c�nbsp;pro portione opum, SC facultatum unufquiicg contribuit. Timor autem,atquenbsp;nor eidem principi debentur,Et fane expediebat nouos docere Chriftianos, non elftnbsp;illis libeltatem,quaniex c hr i s t o acceperantad contemptumprincipum,nbsp;iegum conuertendam.Reddi igitur illis,qu� eorum funt,iubet, nihilcp quod cuiqt�^nbsp;dd3eatur,tencri, praeter unum, quod eiufmodi eft, ut SC reddatur Temper, SC debea^nbsp;*ur,quod eft,ut diligamus inter nos, Mutu� enim beneuolenti� eft hoc propriu��nbsp;�t fe acuat Temper ,uegetetc� alternus amor,neq illud,quod inter currit mutuum,re^nbsp;frigefeere unquam,aut extingui finat.Et certe qui hanc proximo beneuolentianbsp;pendunt,legem totam obferuant,quatenus ilia ad prohibendas iniurias, SC ofFenfi^^nbsp;nes lata eft.Non adulterabis enim,Non occides,Non facies furtum,Non in alteringnbsp;iadurammentiere,Nihil deni� alienum,SC non tuum cocupiTces, ft proximu tuun*,nbsp;tanquam temetipTum amabis.ftac� Tumma omnium huiufinodi praeceptorum proXinbsp;mi dileeftio cft,in eae� completur imperium legis,quoniam qui propter amorem, b^nbsp;pe ut fit alteri optat,non quemadmodum ilium laedat, Ted quo pado illi fit utilis, 2^nbsp;^ommodus,aget potius Temper SC cogitabit.

Ibmno excitari. Nunc cnini propius eft noftra falus, quam quando credit dimus. Nox pr�cefl�tjdies autem appropinquauiuDeponamus ergo ope^nbsp;ratenebrarunij amp;induamur armaluas : ftcutin die honefte ambulemus.nbsp;Non comeflationibus, ebrietatibus : non cubilibus, amp; petulantijs : nonnbsp;contentione, amp;obtre(ftanone:fedinduamini Dominum lESVM Chri;#nbsp;ftum : �C carnis procurationem ne facile in concupifcentias.

TANT o,inquit, ftudiofiusmutua inter uos charitate amctis, quanto acceditis propius ad uitam alteram,in qua eft nobis ialus,Sv beata uita repofita. Eft enim tem^nbsp;pus nunc maxime aptum, atque opportunum,iamcp inftat bora, ut debeamus exur^nbsp;gere ex fomno, quando fides noftra ad exitum huius mortalitatis eft propior, quamnbsp;rum cQ initio fufcepta eft.Etenim hoc loco fomnus atcp nox uit� adhuc remifliori, �dnbsp;interrenis rebus implicit� c�paraturq'n qua fomnia,amp;L tcnebr� omnia optata noftranbsp;funt. Vt etiam fi � turpibus adionibus remoti aliquam bonorum morum rationemnbsp;finec H R I s T o tarnenducamus,fomniaeft�iftainte�ligamus,quemadmodumlusnbsp;d�is ill� legis umbr� cerimoni�cp fuerut.Nam uera,6lt; fola uirtus in c H R i s T o,nbsp;2lt;per chquot;r I S T V M eft.Sinautem omnidimifta uirtutum, bonorum morumnbsp;cura,in turpitudine,�^ in ftagittjs uiuamus,in node, tenebriscp uerfamur. Nam dies,nbsp;glt;:luxin eodem tantum CHRISTO eft, lubemur ergo fiquid etiam nunc remas;nbsp;net in nobis nodis, �� fomniorum,excutere id totum, atque abijcere,furgcreep ue#nbsp;lut oriente die, id eft, appropinquante tempore uit� beatioi is, cum Deum non innbsp;�nigmate amplius,nequefub inuolucris,fed toto contuitu noftro contemplaturinbsp;tnox fimus.Cui luci amp; diei h�c comparata uita,non quidem nox eft, fi bonis,2lt; fan^nbsp;dis operibus traducatur : fed diluculum potius, 2lt; auror� prima ilia progreff�onbsp;diem nondum affcrentis,fed annunciantis, cum qua nos excitati, ac confurgentesnbsp;nofmetipfos componimus,atque adornamus,uthoneftiores,ac decentiores ingredia^snbsp;mur, Huius enim compofitionis curam dies � nobis poftulat,nox remittit, Atquenbsp;hie uidendum eft, cum Apoftolus inter fidei noftr� in c H R i s T V M credulita#nbsp;tisLp initium,2lt; inter finem, exitumcp uit�, nos tanquam in operibus carnis, amp;(. confnbsp;eupifeenti� adhuc pofitos ad modeftiam,SC continentiam, adcHRiSTvMnbsp;ipfum reuocet, falfam efte illorum fententiam, qui exiftimauerunt, �i fiqui in cas?nbsp;dem nunc opinione funt, poft acceptam fidem C H R i S T i, amp; poft baptiimurnnbsp;nullum amplius peecatum,quodcommittatur, ueniam, autpacemapud �eumin^nbsp;uenire, Ecce enim diferte hoc loco, palam, homines cognito Siadfeito iam fideinbsp;myfterioin comeftationibus, �i in contentionibus implicitos excit�t rurfus Apo;�nbsp;ftolus,0i prouocatad induendum christ VM �quodprofed� non faceret,ftnbsp;effet fpes ucni� 8C mifericordi� poft criminum nouationem peccatoribus penitusnbsp;interempta. Non is eft CHRI st vs ieruator nofter ,qui tam-i�uere,Si afperenbsp;nobifeum agat. Non tab's in eo erga nos amor, tarn infirma, �� fragilis ad opitulan^nbsp;dum nobis ineft uoluntas, Venit iilc in mundum, ut faluti omnibus eflet, neque kfnbsp;rricl hoc elfecit, ut fraternam fuam erga nos oftenderet charitatem. Non facit autemnbsp;quotidie,im� diebus omnibus,necg diebus folum,fcd �C horis,ati^ puncftis,quos p�^nbsp;nitet criminum fuorum,hos deintegro amplecftitur, �i confortes fecum paterni regninbsp;nominat. Cuius tantam humanitatcm,tam excellens, 2gt;i fingulare noftr� falutis flu^nbsp;dium iniqui fane fimus,fi no agnofcamus,fi non omnis illi grati�, omnis beneuolen^nbsp;ti�,omnis officq ac ftudq fateamur nos debitores,nec tantS fateamur,ied quoad poft?nbsp;lumus.id quod debemus alacriter perioluamus,Non enim principi,00 proximo iubenbsp;mur reddere,quod debitum fit,0d non reddemus Deoc' Verum Nouatiani,qui huiusnbsp;fententi� dicuntur fuii�� authores, qui^ potifsima in Deo uirtutem benignitatis, �inbsp;mifericordi� illi adimere ftuduerunt, peenitentiamep fuperuacaneam innobis,2lt; finenbsp;frudu ueni� inanem conftitu�re, pie, S� fapienter ab imperatore Conftantino fflufinbsp;*unt, cum is iuiTiff�t illos qui talia pr�dicarent, fcalam capere ipfos, fi poffent, 0^ innbsp;eoelum folos afcendere,Nos uero c� Paulo, 8C cum ueritate fentiamus, quo magis adnbsp;Bb J exitum

1^8 LIB* HL COMMENT. lAC. SADOLETI exitum uit� accedimus, �� quo lumini melioris uit� eff�cimur propiores, hoc nobisnbsp;ftudiolius eHe,emxius^ curandum, ut depofito nodurno habitu carnali� moi-um,amp;:nbsp;ftudiorum,diei,atc� luci compofitos nos dedamus, tanquam in cofpcclumhominumnbsp;prodituri. Quod li per urbem interdiu ambulantes ueftimenta ea gerimus, quibiisnbsp;membra nottra ab oculis intuentium obtegantur,pudoriscg in ea re,0i honeftatis ra^nbsp;tionem fummam habemus,illa etiam ueftimenta, qu� oculis Dei nos occultent qvw^nbsp;tenus pudendum aliquid in nobis fit,capiamus:qui quoni� intus,S� in ipfo corde nosnbsp;cernit,nuna alia uefte obtegere, �d uelare nos ualemus, qu� arceat illius confpeeftutnnbsp;� turpitudinibus noftris, pr�terquam pudore, amp; continentia, ipfacp ueritate, qui eftnbsp;CHRiSTV s.Huncigituripfum,depofitis,�ireie(ftisilliscarnisueftibus,qu�nonnbsp;corporis fuperficiem duntaxat,fed hominc totum tegunt, atqj obnubut, comeflatio^nbsp;nibus uidelicet,0d pctul�t�js,6d rixis, induere penitus debemus tanquam ueftiment�nbsp;ciufmodi,quod nullam corporis,anim�c� partem,expert� honoris, amp; uenuftatis clTenbsp;finat. Qiio mortuo pro nobis,quoniam �� nos quoe� cum illo comortui carni peccatinbsp;efle debemus,idcp inbaptiftno,amp; fidei facramentofumus profefti,carnis curam ullamnbsp;ne geramus,quatenus ad cocupifeentiam ilia propenfa eft: hoc eft, nihil illi indulgea�*nbsp;mus pr�ter id,quod debetur,nec auiditati illius intemperanti�cp feruiamus, fed tan^nbsp;turn ea fuppeditemus,qu� ad obeundum munus communis uit� funt neceflaria.

Imbeciilum autem fide fufeipite, non in diiceptationes diiputationum* Hie quidem fidit uefei omnibus. Imbecillus uero oleribus uefeitur. Qui uegt;nbsp;Icitur, non uefeentem ne alpernetur : amp; qui non uefeitur, uefeentem ne iu^nbsp;dieet: Deus enimeumfufeepit. Tu qui es, qui iudicas alienum famuluin�nbsp;Proprio domino ftat,uel cadit ; ftatuetur autem. Potens enim eft Deus fia#nbsp;tuereipfum. Hie quidem iudicat diejn ad diem:hic autem iudicat omnemnbsp;diem. Vnufquifcp in proprio fenfu fibi fatisfaciat. Confiderans diem, Do#nbsp;mino conf�derat:�lt; non confiderans diem, domino non confiderat. Qult;nbsp;uefdtur,domino uefeitur : gratias enim agit Deo : Et qui non uefeitur, do#nbsp;mino non uefeitur, amp; gratias agit DeOt

sc I o horum Pauliuerborumcommunemhancdodor�interpretationemcfl�) quod cum fides Christi iugum illud legis Mofaic� laxafl� uideretur. Si onu�nbsp;fublcuaflLe,quod, ut Apoftolus Petrus in adis inquit, etiam antiqui patres ferre nonnbsp;potuerant, eflentc� ill� obferuationes �d differenti� dierum ciborumc^ ftiblat�,nbsp;CHRISTVM iam fedantibus nihil immund�, netp aipernabile uideretur efle eo#nbsp;rum,qu� er�afl�t Deus,c�tingebat,ut h�c perfuaf�o,qu� eft nil habere diftindi,necFnbsp;difcreti,ne�j in tempore,nec� in cibo, � multis fufeiperetur, �d rc,atc^ fado ufurparc#nbsp;turjquam aliqui � contrario tanquam ex ludaiftno, �d ab illis multis obferuationibtisnbsp;adhuc recentes exhorrefcebant,duplici quidem de caufah�fitantes.Prim� quia Ion#nbsp;ga ilia opinione imbuti per huiufmodi abftinentias 8d obferuationes iuftitiam,Sd Ddnbsp;quandam amicitiam acquiri,nondum ab ilia uoce legis,illocp imperio animum fuun^nbsp;nacuum liberumcp habebant.Deinde quod diuturno iam ufu quiddam natur� fitnft^nbsp;contraxerant,ut � certorum efculentorum cofuetudine, atep efu non poflent non ab#nbsp;horrere.Ac prior quidem ille legis timor ad imbecillitat� fidei pertinebat, hoc aiiten�nbsp;pofterius quorund� ciborum faftidium ad carnis infirmitat�, qu� tamen poterat ali#nbsp;quo modo exeufari. Nam metus ille legis in noua CHRi STi uita, reprehenf�on^nbsp;uera non carebat, Fiebat autem ut in hac uoluntatum, �d confuetudinum difparitat^^nbsp;aliqu� inter eos difl^nfiones exifterent,c� qui eiculenta omnia ad uefcend� admitt^^nbsp;rent,tanqu� nihil in his rebus efl�t, quod ad diuin� grati� c�iundionem alterutran*nbsp;in parte momenta aliquod afl�rret, neep in obferuationibus �d diferiminibus diernn^,nbsp;aut ciborum falus noftra,fed folum in uera fide erga Deum per i E s v H Chriftn�?'nbsp;�fl�t pofita, tllos contemnerent, qui in ea adhuc cura efl�nt occupati, ut cibos diese?nbsp;alios fufeiperentj alios afpernarentur, id�e imbecillitati, �d inconftanti� illorumnbsp;aferiberent

IN E P I S T, P AV LI AD ROM� afcriberent:Illi uero � contrario hos, qui omnia paff�m admittebant, nullamc� di�innnbsp;gucndo rationem duccbant,ne(^ ciboi'um,nec temporum,intemper�tes, Si irr�ligionnbsp;fos ei�c arbitrarentur� Qii� illorum difl�dia pr�metuens Apoftolus, ne ad dedecusnbsp;ilia Chriftian� fidei, �d ad dctrimentum pacis, charitatisc� contendcrent,huic malonbsp;mederi nititur,acc^ hoe oftendere n� in his diftindiionibus,nci.p in obi�ruantijs cibonnbsp;rum,amp; dier urn,fed in chan'tatc,2v pace,Dei regnum confiftere^Atep ipi�qUidem illonnbsp;rum partes magis ample(f�itur,qui inmeditationibusfpiritualibus uimfidei exercennbsp;tes h�c exteriora ne animaduertebant quidcm,eadcmc�, QC paria omnia efl� duceb�r�nbsp;Hi enim cum amp; liberiorcs,8lt; fortiores er�t profcet�, turn in uirtute fidei multo funnnbsp;datiores.Sed tarnen c�ueniebat cum elTent ipfi ftatuti,at(^ pot�tes, ut imbecilliorumnbsp;Si lapfantium potius mifererentur, quam per reprehenfiones, amp; iurgia illis moicftinbsp;client : quin etiam cum uiderent eos ilia in fe fufpicione off�ndi,qu�d communem einnbsp;horum omnium ufum magis ad intemperanti� uit�,qu�m ad fidei robur illi putarctnbsp;pertinere,caufam illius ofFenfionis adimerent. Igitur hos firmiores hortatur Paulus,nbsp;docet�^ aequius eiTe, ut inclinent fe, �� accomodent ad alienam infirmitatem, de�p ilianbsp;efculentorum libertate aliquid remitt�t,qu�m infiftendo in ea dent foeijs caufam mannbsp;le de fe fentiendi,gi auiterep fufpicandi; 0:iandoquidcm,inquit,regnum Dei non po*nbsp;tus cft,necp cibus,fed pax,S� inter fratres charitas^H�c eft monitio Pauli ab robuftosnbsp;ad imbecilles altera,Ne de his ipfi,qui omnia ut munda fufeipiunt, nullumcp faciuntnbsp;diferimen aut dierum, aut ciborum, tanquam de incontinentibus, 00 intemperatisnbsp;audeant iudicare, cum amp; hi a Domino recepti ftnt, atc� in familia Dei iam numerennnbsp;tur:Domini porro fit de feruis fuis iudicatio, non autem noftra� Qii�d fi S� qui cunnnbsp;dis uefcitur,ucfcatur Domino,agatc� illi gratias,amp; qui plerifc� abftinet, Domino itcnbsp;abftineat:hoc eft,fi uterc^ utrunqj in honorem Domini agat,amp; in illius gratiam, launnbsp;demcp moueatur,non in abftinendo eft,neqj in uefeendo, fed in inieruiendo Deo ueranbsp;religio.H�c mens uerborum efte Pauli exiftimatur, �� ad hunc finem totah�cfuicennbsp;pta monitio,ac cohortatio,perfpicue quidem ut oftendat omnia munda mundisdatennbsp;tius autem,ut etiam illud infer at, legis r�gulas, S� interdidiones de elculentis obfernnbsp;uationibusep temporum nullius ad falutem momenti exiftere, quando falus quidemnbsp;infpiritu, amp; fide in Deumper i E s v M Chriftum, tantum repofita eft� Sed ego innbsp;hac potius fententiaftim, quod non de abftinentijs, amp; obieruationibus legis fit iernnbsp;mo,ied de his,quas fibi quiftp ob cupiditatis,�^ carnis motus comprimendos ad arbinnbsp;trium fuum ft�atuit,atc� pr�fcribit,cuiufmodi mult� n�c funt ab Eccle�a de ieiunijs,nbsp;diferiminibus c� temporum, ac ciborum legibus latis obferuanti� indid�.V t autemnbsp;fie intelligam illa,imprimis firma,�C ualida ratio me mouet,qu�d fi de differettjs efeunnbsp;lentorum his, qu� � uetei i lege ftatut� funt, oratio haberetur, nequaquam hortarennbsp;tur Paulus,ac ne permitteret quidem eos, qui in fide iam robuftior�s deledum edunnbsp;liorum omififl�nt,ad eorum,qui in fide adhuc titubarent, ac ludaicis ritibus tenerennnbsp;tur,fupcrftitioncm inclinare. Non enim id efl�t alios in fide confirmare, f�biep eos adnnbsp;iungere,l�d iplbs potius fidei pr�uaricari. Quo igitur pado intelligendum eft c' prinnbsp;mum ut fidem hic pro fiduciaaccipiamus.Etenimhuius uerb�n haefententia uisanbsp;Paulo non raro eft ufurpata, neque ea tarnen � commun! intelligcntia alien^abhornnbsp;rensqj eft.Deinde ut credere,quod GraecemsJLaj/, transferamus confidere^Qiiiergonbsp;fibi parum confidebant, nec facile i� frenare cupiditates fuas, aut cai ni poue refifterenbsp;arbitrabantur, opem fibi, remedium � ciborum lautiorum abftinentia quajrebant;nbsp;qui uero � contrario in fide, ��amore Deierantflagrantiores, facile illo ardoreaninnbsp;mi erga Deum inflammaiijCUpiditatS ftimulos omneis obruebant, intentie^, amp; ablannbsp;ti rerum diuinarum curis, nec cibos, nec tempora uHa difternebant, parem in omninnbsp;feus honorem, 8gt;� gratiam Deo attribuentes, quod fane erat potentioris, �C uehennbsp;mentioris fidei indicium. Verum accidebat, ut in diuerfis confiltjs, �d adionibus al^nbsp;teride alteris minus commode fufpicarentur. Qui enim fpiritu feruentes carnemnbsp;non agnofeebant, infirmiores illos ludanteis aduerfus carnem, �t ieiunqs, atqucnbsp;incdjjs impetum illius frangere m�ditantes quodammodo irridebant, amp; ueluti d�fi*nbsp;dcs,at�^ eneruatos habebant defpicatui, hocc� agebant non ut parum fideles, aut fpi*nbsp;rituales

rituales,fed ut parum prouidi,tanquam qui dodrin� prudentioris indigerent. At ilH � contrario, qui molcfttas carnis ne efu quidem olerurn duntaxat. Si pomorum pote^nbsp;rant propulfare, primum hos mirabantur ad omnia paf��m manus, osc^ admouentes,nbsp;deinde grauius ctiam aliquid de eis fufpicab�tur, nec fieri pofle exiftimabant, ut chit*nbsp;uirtute, amp; continentia, �d religione ulus omnium ciborum, �d liccntia iungeretunnbsp;Ita horum utercp ordo alter! ordini pcccandi aduerfus fratrem, 2lt; charitatis uincu^nbsp;lum uiolandi pr�bebat occafioncm, � quo nunc uitio eos Paulus, atcp errore dimo*nbsp;uere nititur, redigei eq; in unum ftudet omnes, amp; in confenfu mutuo, ac fraterna fo^nbsp;cietate continere. Sed quid eft Langee, quod inceptas: Vidco enim ex gcftu, atqucnbsp;uultu habere tealiquid, quod noftris fermonibus putes opponendum. H AB E Onbsp;cnimuero,inquit ille. Et profecTo quandodc iciunijsSC obferuationibus indudaeftnbsp;mentio, aut hodierno die, magna, ac diuturna animi mei dubitatione exoluar, autnbsp;non unquam alias. Etenim quod ill� obferuantiae temporum, dC ciborum, quae prx^nbsp;fcript�, �C tradit� in lege Moyfis funt, minimum fiueadeo nihil ad comparandarnnbsp;falutem ualcant, plan� perfuafus fum,idcp iandiuS� Paulo toties affirmant!, 50nbsp;dei Chriftianx credidi : fed quod exdem mox in fide c H R i S T i, �6 in noftris mogt;nbsp;ribus, acritibus magna ex parte relatae funt, quam obfecro te caufam, aut quamha^nbsp;here redam rationem iftares poteft� Neque ego nunc confilium reprehendo Ecclc^nbsp;fix, quam ��f�mper lynccra mente ueneror, amp; omnia earn f�nde ac fapienter infti^nbsp;tuif��iudico. Sednonintelligohoc plane cuiufinodi fit, cupiocp id mihi explanarinbsp;per te,Sd difleri.Equidcm hxreticos hofce,qui ita fuperbe,amp; petulanter fprctisnbsp;ipfius Ecclefix decretis, legibuscp ruptis �� cibos,00 tempora ad fuum arbitrium,li^nbsp;bidinemc^ reuocauere, non folum accufandos, uerum etiam deteftandos,2lt; cum hor^nbsp;tore quodam eorum contagionis � cundis, qui in fide CHRISTI confiftunt refu;^nbsp;gicndos efte cenfeo, Veru tarnen inter nos, quod cum modeflia, amp; pietate licitum fibnbsp;�C quxri de his rebus, �� difputari non eft incongruum. Qii�ro itacj de te, cum lamp;�nbsp;gis ueteris d�cr�ta quatenus ad differentias ciborum, QC ad dierum quorundam dele�nbsp;dus,�� diferimina pertinent,mundarum^,8lt; inquinatarum in fe rerum diftindione��nbsp;necnonpurgationum,2lt;afperfionumcontinentpr�cepta,nouachristi fideab^nbsp;rogata, antiquata^ fint, nos^ ab his oneribus,�� uinculis foluti Chriftiana libertat^nbsp;perfrui debeamus,cur �ndorum patrum decretis, �6 Romanorum pontificum infti^nbsp;tutis ad eadem pene,aut grauiora etiam perfereda rurfus fimus redadi atep adftridi�nbsp;cum fi uis uerx religionis capienda fit, in una fide erga Dcurn, amp; in fpirituali noftronbsp;Dei cultu,noftrx falutis ratio pofita efle intelligatur.Quid fibi ergo uoluerunt fum^nbsp;mi Pontifices,antiftitesc� Romanic�qui quafi hac re potiffimum fui pontificatusnbsp;moriam ad fermones hominum commendare cuperent, addiderunt pene unufquiftpnbsp;aliquid,de antiquioribus illis loquor,quo noftra feruitus in obferuandis eorum feitis,nbsp;atque prxeeptis indies fieret grauior, �� maioribus prope quam apud ludxos oneri^nbsp;bus premeretur� Ac ut nonnulla, ex uetuftis ludxorum ritibus, amp; obferuationibu�nbsp;ciborum,atcft temporum,nec non purorum impurorum�� contraduum(namde cerf^nbsp;montjs fupra abunde didum eft) in medium adducam,eacp cum noftris conferamnbsp;ribus,feftum ill! diem obferuabant feptimum redeuntem in orbem tempore fuonbsp;per,diecp eo ab omnibus omnino gerendis,tradandis, comunicandis^ rebus abftif^nbsp;Eant,ea ratione quidem,qu�d Deus item illo ipfo die, cum in antecedentibus fex di^nbsp;bus inundum,9� omnes mSdi partes fabricatus effet, quietem fibi primo, �� ab on�^nbsp;op�r�cefl�tion� conftituiflet.Nos hoc fabbatum ipfum exauthorantes, amp; inter pf^/nbsp;phanos dies numerantes, diem folis, quem dominicum appellamus,hebdomadis pf*^nbsp;mum, 8lt; init�im diei-um confequentium pro feptimo illo in honorem adduxim^s�nbsp;ocioc�,ac cefl�tioni totum cof�crauimus. Efto,fit huiufee quidem rei aliqua bona ra^nbsp;tio,non enim minor uidetur deberi honor luci huic, qua in nouam uitam exurgeo^^nbsp;�rnortuis chri s toprodudifumus,qu�milli,qua�uetereuita,��occupatanbsp;fauimus.V erum illud mihi mirari fxpe in mentem uenit,qu�d cum extra diemfcP^^^nbsp;mum, S� nouarum lunarum exordia, quibus un� diem feftum fi'ngulis menfibusnbsp;dxa tribuebatjCXteri pen� omnes fefti folennes^ ludxorum dies,nccp numero

Si cundi pene in unum collati menf�m efl�nt, quem illl feptimum, nos fcptembrem appcllamus.Etenim excepto Phafe die fefto, qui menfe illis primo, hoc eft apud nos,nbsp;quoad ratio menf�um congruere poteft, Martio celebrabatur, �i Pentecoftes quaenbsp;poft Phai�n die quinquagelimo colebatur, quin(� celebiitates reliqu�, neque enimnbsp;plures apud ludajos exiftebant, in menfe Septembri erant collat�. Nos neque men^nbsp;fem certum,nec moderatum dierum numer� diebus noftris feftis uidemur tribuifl�;nbsp;fed cum multos folennes, �d ftatos dies in honorem, �C memoriam rerum ear�, quasnbsp;dominus nofter i E s v s aut gefsit pro nobis,aut perpeflus eft,in uaria anni tempo#nbsp;i'adifperfosagamus,damus quidemhunc honorem Deo�� Deifilio � nobis debt#nbsp;tum,ne^ tam pura,Si religiol� mente � nobis quicqu�,qu�m hofce dies colendos, �inbsp;uenerandos ducimus. Addamus his �� illos, quos fandifsim�, 2lt; immaculatifsim�nbsp;uirginis eius, qu� Dei filium feruata femper corporis, �� animi integritate ex fuonbsp;utero hominibus efftidit, honor � nobis,Slt; tanti bcneficq memoria requirit� Princi#nbsp;pibusitemApoftolorum Petro, �d Paulo diem fuumconcedamus,quoamp;; ipf�rumnbsp;fingularis ac diuina uirtus, �i Apoftolici collegrj totius memoria in honore � nobisnbsp;habita efl� uideatur. Tantum quidem pr�teieafeftorum,�cioforumc^ dierum numenbsp;rum,quantus ab Ecclefia in noftros mores,�d indudus eii,�i eolitur,non*^ne funt,quinbsp;arbitrentur magis ad d�Tolutionem animorum, �d corporum, qu�m ad ullam egre#nbsp;giam pietatis utiiitatem uim habere i quanquam f�nde equidem omnia ab Ecclefianbsp;conftiiuta,�i optimo animo induda fuifle non dubito� V eruntamen euentus rerumnbsp;effecit,ut nonnulli,qui detrimentum, �6 iaduram ex nimio ocio fentiebant, c�filiumnbsp;autem Ecclef�ae non ita plan� perfpiciebant, ali� fibi ordinem ipfi, �� alium tnodumnbsp;feftorum colendorum dierum citra Ecclef�� confenfum adfcifcerent, fuic� huiufcenbsp;confihj, atcp fadi approbationem non ex aliorum authoritate, fed ex fua temeritatenbsp;ipf� fibi conftituerent,qui ut licenter,audadercp fecerint, ficuti quidem fecer�t, cumnbsp;ad caput �� ad authoritatem Ecclef�� deferre ifta omnia multo �quius f�t, �C opemnbsp;fibi ac conf�lium ex ilia petere ; tarnen ipfo exitu rerum apparuit tantam multitudi#nbsp;nem facrorum, ceflantiumcp dierum populo Chriftiano non minus ferre inc�modi,nbsp;qu�m utilitatis. Et fan� uidentur, qui de his rebus diiputant, idcj agunt modefte,nbsp;temperate,intelligendi tantum caula, non ut h�retici i�perbe, inlblenter, ajiquasnbsp;afferre rationes pr�fefer entes ius,amp;^ �quitatem. Aut enim,inquiunt,opulenti, �C di#nbsp;uites homines funt, �C his talibus dierum feriatorum numerus augcndus etiam ma#nbsp;gis, qu�m minuendus eft, quippe qui omni tempore anni, atque in his potifsimumnbsp;deledis, confecratiscp diebus gratiarum Deo agendarum,�� cxcolendi fpiritus pr�#nbsp;cipue funt debitores^dcp nullo domi detrim�to tuto agere poflunt. Aut ex eo funtnbsp;genere,quod manibus f�bi uidum, �� labore corporis qu�rit, quibus cum damnofanbsp;omnis cefl�tio,oper�cp uacatio fit, conueniret certe multorum pauper um, at^ egennbsp;tium comodo amp; necefsitatibus proipici.Quod fi omnes,qui � diurnis operis, oC oppnbsp;ficijs interdidione dierum feftorum prohibentur, homines efl�nt fpirituales,menti,nbsp;8lt; contemplationi rerum diuinarum dediti,conduceret forfitan magis,utilius^ efl�tnbsp;uacare,qu�m operari : quandomaior femper utilitas minoripr�ponendaeft� Nihilnbsp;autem omnium rerum eft utilius, in Deo,00 in Dei benefi�iorum memoria perpe#nbsp;tuo defixum efl� Sed cum tales uulgo homines fint c�leftium rudes rerum,terraecpnbsp;addidi,2lt; fenfibus magis,^ ratione uiuentes, non n� patet, manifeftumcp eft, hancnbsp;illos cefl�tionem, quam facri indicunt dies, non ad medita�ionem rerum diuinarym,nbsp;fed ad deledationem humanarum couertereCcum matutinis exceptis horis dies illisnbsp;fer� in cantibus 2lt; lufibus, SC in comefl�tionibus, uinoep agantur i Sed ut abeamusnbsp;� feftis diebus,atcp facris, in quibus non tam onus nobis imppfitum, qu�m nimia li#nbsp;centia efl� tradita uidetur, ad ilia ueniamus, qu� uere, �� prpprie funt onera, quorunbsp;longe maximum,2lt;,ut plerifque uidetur,durum,ac perdiff�cile ieiunium eft,quod innbsp;ueteri lege uno tantum f�ngulis annis die Ifta�litico populo indid�, qui dies feftumnbsp;tabernaculorum antecedi�,nos in omne tempus anni ita difFudimus,�� fparfimus, utnbsp;totum pene annurn in feruitute uiuere, SC nunqu�m uacuo animo efl� pofl� uidea^nbsp;mur� Ac lud�i quidem pr�ter ilium diem ieiunij ftatumjatt^ folennem,qui illis uni#nbsp;C c eus in

eus in toto annuo orbe ab Deo feruandus propofitus eft, quatuor fibi pra�terea ieiU niorum adfeiuerunt dies, quos quafi atros ipli obieruant in ludum uidelicet, ionbsp;priftarum memoriatn calamitatum inftitutos. Nos uero amp; triduana quater in annonbsp;ieiunia, 2lt; omnium feftorum dierum pridianos dies, quadragenarium pr�cipu^nbsp;dierum numerum coadum, �C cumulatum in un� ieiunare fumus iufsi; quibus qui^^nbsp;dem quadraginta diebus,quafi exiguus ifte dieru numerus efl�tjfex poftca alij etiaoinbsp;adiedi ftint, ut dierum fex �C quadraginta perpes, amp; continuatum ieiunium nobisnbsp;cxifteret.Atque cum h�c, qu� ad ieiunium pertinent grauiora nobis multo,quainnbsp;populo quondam ludaico funt impofita : turn uero lud�is licitum eft feruato adufqjnbsp;l�lis occaium ieiunio, eos demum cibos adhibere, quos illis libuerit. Nobis uero innbsp;ieiunando etiam ilia lex eft pofna, ut ab efu omnium carnium penitus abftineamus,nbsp;femelcp tantum cibum fumamus,idc^ circiter meridiem.Qui autem fecerit fecus,cunnbsp;dis^ legibus ieiunior um,dierumcp feftorum,iexte quocp,SC feptim� in hebdomadi^'nbsp;bus diei,quarum utra^ ft minus feuero illo, ftridoep ieiunio, carnium tarnen abfti^nbsp;nentia,2lt; interdidione ab Eccle�a ipfa notata eft : qui inquam, omnibus his legibusnbsp;ad unguem non paruerit,non p�na adieda eft aliqua moderata,atc� mitis,ut proui^�nbsp;dentia paftorumnobiftum agi uideatur, aut lenitate, indulgentiac� parentum:fednbsp;pcrinde ac noftrarum iadura animarum apud redores noftros parui momenti fit, canbsp;pitalis peccati poena,�C ademptione regni c�leftis qui c�trauenerit, punitur. In quonbsp;quanto lex ludaeorum fuit tolcrabilior, qu� pr�uaricatoribus legis no anim� mors�nbsp;tem,ied corporis pr�ftituit i Qiaendam in Gr�cia fapientem ferunt cum leges cons�nbsp;derer ciuibus iuis,etiam niediocrium,�i leuium peccatorum mortem poenam conftis�nbsp;tuifle.Ex quo c� qu�reretur, quid ita �quaret parua errata magnis, ut omnia iuxtanbsp;mortis fupplicio pledenda effe cenferetjdicitur reipondifle,quia tenuia etiam pecca^nbsp;ta morte digna eff� exiftimaret, maioribus delidis grauius fupplicium non inuenPnbsp;ret, Qu� dura imprimis, �C afpera uifa eft fententia,lta^ increbruit hominu illorumnbsp;prouerbio, leges illas non atramento, fed fanguine fuifle fcriptas. Quanto noftri le#nbsp;gum latores acerbius f qui cum id, quod per ft, �C fuapte iponte non eft improbuni,nbsp;ipfi uetando, ut uitaretur effeciflent, earn infuper poenam non obtemperantibus ad:#nbsp;diderunt,qua nulla elft pofsit durior, ne^ afperior : fiquidem �terna morte damna#nbsp;ri deterius multo eft,quam hanc mortalem uitam amittere, H�c, ut dico, difputantnbsp;ifti f�penumero,qui hoc ab fefe iugum nimium afper� ftruitutis, ut ipfi pr�dicant,nbsp;cuperent excutere : non hi iblum,qui iam exculftrunt,quorum quidem ftelus,�lt; ar#nbsp;rogantiam nulla unqu� fatis digna p�na ulcifti pofte uideatur. Non enim ratione,nbsp;ftd libidine, nec ut fpiritum ab onere ftruitutis iubleuar�t, fed ut cupiditatibus ob#nbsp;ftquerentur, ad id faciendum funt addudi, Verum nos, qui Ecclef�� decretis facilenbsp;obedimus,fempcrc� i Ui parendum,non femper flagitandam eorum, qu� ab ea decer#nbsp;nuntur,rationem exiftimamus : poftumus tarnen caufas harum rerum 2C rationes, SCnbsp;petere inter nos, SC dare : non ut nouum ipft confilium aliquod capiamus, ftd uel utnbsp;reperta ratione h�reticis refpondeamus,qui Si imperantem Eccleliam,�d nos paren#nbsp;tes ludibrio, SC irriftii habere non definunt : uel liquid fortafl� ratio nobis monftra#nbsp;weriteft�corrigendum, adfummiPontif�cis iudicium. Si ad Ecclef�� authoritatemnbsp;omnia referamus, Quod item fi tibi uidebitur,de hac religionum Si ordinum, ut ap#nbsp;P^llant,multitudine,att� turba,qu� habitu amiduc� ueftium uario,nouis. Si inter ftnbsp;difsimilibus inftitutis in unitate f�dei,S(l fimplicitate c H R i S t 1 loc� habere no de#nbsp;buift� uidebatur,eft^ item ab his improbis illufa,at�� reieda,faciend�erit,ut aliquidnbsp;dicasjut pofthac inftrudiores ad refpqndend� contradicentibus, �d magis parati elftnbsp;pofsimus. T V M ivLivs: San� mihi uideris Langee,inquit,tempeftiue admonbsp;dum harum mention� rer� intulifl�, eu de his modo � Paulo ipfo agatur, qui pr�ftr#nbsp;tim uideatur in ea eff� ftnt�tia,ut robuftiorem fidem,�C uirtutem exiftimet eoi^, quinbsp;nullo ciborS, nec� tempor� deledu habito,necp animi fui cura fub hafte res fubieoanbsp;magis in ipfo cogitando, amp; ampledendo Deo omnibus mentis fenfibus femper funcnbsp;intenti, quibus quicquid ad ueftend� oft�ratur, fine diferimine accipitur, euangeli#nbsp;cumefi in eo conferuatur pr�cept�, quo dominus diftipulos miftbs ad pr�dicandumnbsp;admonuit,

admonuttjUt comc(rent,qu�c�cp fibi efl�nt appofita. Et nimirumh�cmagis uiderc# tur conuentre euangelic�,apoft�licaE(� dodrinXjnulla ut omnino uarietatis in lapo#nbsp;rtbus,neqpdeledus in cibis, aut diicriminis in t�poribus ab hominibus deditis L)conbsp;cura duceretur,qui in c�templatione diuinar um rerum politijcum cibos non ad uos:nbsp;luptatem, fed tantum ad necefsitatem uit� foliti fint accipere,illa diftingucdi, �lt; uas:nbsp;riandi folicitudine interpellari non debuiil�nt, nifi horum talium fumma efl�t pauci#:nbsp;tas:alioi52 uerOjqui uoluptati,att� uentri plus aequo induigeant, maxima multitudo�nbsp;^a etiam ratione cum Romanos pontifices,tum conuentus cos fideliumjquos c�cinbsp;ba uocamus,addudos fuifl� puto,ut talium �c ciborum,8lt; dierum difFercntias,obfernbsp;nationesc� inftituerent.Quorum quidem confilium,ut tu redifsime ais, debemus ponbsp;tius nos uenerari,^ i eprchendere, Qu�d fi aliqua tarnen harum rer� ratio reddendanbsp;cftjhac lege inter nos qu�ramus,ac dil'ceptemuSjUt quicquid nobis redius uifum fuenbsp;rit, id fi forte � maiorum inftitutis difcrepauerit, noltrum femper conf�lium illoij� fa^�nbsp;pientia iudicemus inferius,Equidemmemini cum eil�m apud collegas tuos Triulti,nbsp;cos ipfos,qui pauloante � fratre meo nominati funt,Aegidi� Viterbienfem,2lt; Tho;?nbsp;Warn Caietan� homines eruditii��mos,ibidemcp un� adel�et Laurentius Campegiusnbsp;collega item uefter,uir ea fapientia,amp;: grauitate uitae,neaion in gerendis rebus confinbsp;lio,magnitudinec� animi,qua uos icitis,Slt; cui in pontificio iure,ac ciuili primas pros:nbsp;p� partes noftrae �tatis homines foliti iunt c�cedere, incidifl� de his r�bus acrem di^nbsp;fputationem,c5 hanc Thomas fent�tiam defenderet, probare^ adnitcretur omifsiotfnbsp;nem iciunfj, qu� in cotumeliam modo pr�cepti non fieret, ad capitale peccatum ne^nbsp;mini ualere,quando folum illud crimen ftatuendum effct,quod aut de honore fummtnbsp;Dei detraheret,aut de commodo proximifid eft, quod Chriftianam charitat�, qu� �Cnbsp;ad Deum,2lt; ad proximum intenta eft,uiolaret,aut franger et, quorum neutrum cumnbsp;in pr�termittcndo ieiunio accideret,non efl� id peccatum cxitiabile hab�dum,quodnbsp;charitati ipfi nequa^ offi'ccret� Huic opinion! Campegius adftipulabatur, hoc ab lessnbsp;gum interpretibus defenfitatum efl� memorans, cum ieiuni� ad earn rem indidumnbsp;efl�t, ut per abftincntiamquorund� eiculentoijz fradis cupiditatibus facilis unicuic^nbsp;fieret uirtutis, continenti�c� exercitatio,fiquis earn ipi�m continentiam iam obtine#nbsp;ret,cuius afl�quend� caufa fuifl�nt ieiunia inftituta,cupiditatescp fuas habei et in ponbsp;teftate:non tantopere eum ad obferuationem ieiunioi^�, ncc tanto c� anim� periculonbsp;adftridum eff�.Repugnabat acriter ex aduerfo Aegidius, 2lt; Campegio quid� rciponbsp;debat,fi ieiun�j indidio,fuafio tantum efl�t, QC non pr�ceptum Icgis ieuei um ac dili^nbsp;gens,uim habituram utic� efl� eius rationem,quoniam quicquid alterius rci adipifc�nbsp;d� gratia fuadeatur, aut confulatur, fi ea ipfa res alia quadatn uia �C ratione obtentanbsp;fit,rede id,quodfuafum f�t,pr�termitti pofl� uideatur;ubi uero pr�ceptum in impenbsp;rando,2lt; non fuafio fit,f�ne peccato graui pr�teriri id n� pofl�. Ad Thomam uero dinbsp;cebat eodem modo pofl� concludi de binis hebdomadum diebus,quibus efus carni�nbsp;l�nterdidus efl�t,ac de caeteris feftis folennibusc� diebus,qui cum efl�nt ad Dei cult�nbsp;inftituti,at(� dicati,dum coleretur Deus,qui quid� pura imprimis m�te, �d reh'gionenbsp;colitur,licit� fore fine peccato ad fuum cuic� diurn� munus,fua�p opificia redire Acnbsp;multa turn quid� in omnem part� dida S� dilputata funt,qu� horninibus dodiflimisnbsp;er�t in promptu�x quibus Thomas plura,5� pr�clara ingenijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dodrin� monu

menta iam in feriptis edidit,reliqui aut� duo id� exiflimantur efle faduri. In fumma ab illis in earn i�nt�tiam c�ueniebatur,�quum fore,ut fummus Pontifex,cuius uni^nbsp;^rfa efl�t potefl:as,hunc fcrupulum ex animis fidelium criperet, ieiunrjc� hanc leg�,nbsp;oi conditionem ediceret,ut qui fer uafl�nt illud,magnis � Deo indulgentiar um, quasnbsp;appellant,pr�tnijs afficerentur�qui uero non feruaflent,dum ijdem abefl�nt � c�tems=nbsp;P^y^^,�ntumacia,n� propter ea tarnen capitalis peccati fcelere intelliger�tur obftrinbsp;cii.Diitinguebatur porro ab illis aliud ieiunium ei��,aliud abftin�tiam, Ac abflinen^nbsp;tiam quidem in eo intelligi, cum ftatis temporibus, �� diebus � quod� eiculcntorumnbsp;gmere,utpote carnibus abftineretur,In ieiunio autem pr�ter abftinentiam id etiamnbsp;adiungi^t l�el in die tantum cibus caperetur.Quod quidem pofterius illi arbitra^nbsp;ant rede, �C tuto pofl� corrigi, fi fummi authoritas Pontificis intercederet,ea qu��nbsp;Ce 2 dem

dem ratione,quoniam S)C qui illam Icgc ieiunij retinerent, cum dar ent hoc legi, ut mel tantum in die uefcerentur,fu�mox dabant intemper�ti� amp; uoluptati, ut fe efftlnbsp;fiuSjatc� immoderatius in epulando expierent�quos uer� iila lex ieiunrj no continet�nbsp;ret,quominus in die plus iemel comcfrent,eos in graue fuarum animarum pericu^nbsp;lum inciderc;cui detrimeto pr�beri occalionem, �C llerni quodammodo ab ipi� legenbsp;uiam, longe alienum � manfuctudine Chriftiana efl� optimis illis uiris, �d dignitatenbsp;omni praeliantibus uidebatur, tvm trivltivs: Mihi accidit,inquit,quanbsp;prim� tempellate in hanc urbem admodum adolefcens ueni, ut ad falutandum Oli^nbsp;uerium Carapham Cardinalem Neapolitanu accederem,cuius tu lacobe in domo �inbsp;difciplina aliquot annis educatus es^ Etenim eius ego uifendi �C alloquendi miro de^nbsp;fiderio tenebar,de quo totjtantac� abfens uirtutis 06 fapi�ti�, �� fingularis cuiufdamnbsp;integricatis teftimonia cognoueram, Atc� is ut erat humanifsimus, fummamcp gra^nbsp;uitat� cum ilia humanitatc coniunctam obtinebat,accepit me quidem iucunde, atc�nbsp;amanter,cum ita diceret, neminem fibi dari potuiiie, cuius libentius afpedu, meonbsp;trueretur,id adeo 06 mea caufa, 66 famili� noftrac nobilifsim� (fie cnim loquebatur)nbsp;in qua lumen adhuc refidere prife� fortitudinis aflSrmabat, Erat enim,ut feiunt, quinbsp;eum norunt,Ioanni lacobo patruo meo, qui t�c pr�ftantifsimus rei militaris authornbsp;de dux habebatur,amore,ofticrjsc� coniundus, Sed ego fummi illius uiri afpedu, �inbsp;fermonibus turn perfrues,cum eflet cum eo una Nicolaus Flifeus eiufd� ordinis uirnbsp;egregia dodrina,8lt; authoritate,quem nuper ut icitis mortuum,c� gemitu, QC lachrynbsp;mis profecuti fumus omnesifenfi hac de re inter eos agitari,utrum ilias religioibruninbsp;hominum focietates,quas fratrum religiones uulgo nominamus, tot iam pr�fertim,nbsp;tarn uarias,habitu,inftitutis,appellaiionibus^difFerentes, fic permitti, 06 tolerarinbsp;expedirct Chriftiano nomini, an eas certum ad numer�, eume� exiguum redigi utvnbsp;lius effet. Et manarat forte illis diebus rumor in populo profpici huic rei � furnmonbsp;Pontifice,nbsp;nbsp;de hac redadione in fenatu adi� iri. Atep illi quidem kuiter inter fe dif*

fidebantx� Oliuerius fortifsimus femper antiquitatis defenfor diceret, non fuifl� bo noi^ pontificum eos,qui fek nouis quotidie legibus obligare,ac fupponere ad carnisnbsp;motus magis co�rcendos,deum^ liberius cotemplandum Iponte fua uellent, non innbsp;illor� optima uoluntate e�firmare, necefl�c� item fuifl� dari illis poteftat� propriosnbsp;quoida ccetus,conuenticulac� conftituendi,habitucp,�( nominibus � c�tcris fe diftinnbsp;guendi,qu� �C ipli inter ipfos nofl� fe pofl�nt,S^ � reliquis internofeerentur. C�tra^nbsp;dicebat Nicolaus, exit� rei declarare hanc uarietat� religionum Chriftiano nomin*nbsp;parum c�modam cfl�,qgt; �d qui eoijz ad maximas diuitias peruenifl�nt^iis fer� illi iainnbsp;ad alenda corpora diuitiis,non ad mifericordiam, nec� ad bonitat� uterentur, amp; quaenbsp;profefl� inopiam ac paupertat� religiones uidum fibi oftiatim,aut � pr�tereuntibusnbsp;m�dicarent,genus in Chriftianos mores inducer�t minime ingenuum, nec^ liberale:nbsp;quippe c� quotidiana ilia fiagitatio amp; pudor� in hominibus extinguerei,S^ authori^*nbsp;tati religionis detraheret, �� impediret eti� ftudia de Deo cogit�di, atep in eius uniusnbsp;c�templatione acquiefccndi.Qtiod fi cotradis, �d imminutis difsimilitudinibus unsnbsp;tantum monachor�, quos uocamus,religio linqueretur,qui in folitudine, filentiOjnbsp;� turba,Slt;l fludibus huius feculi femoti in inueftigando Deo pr�cipue infifter�t,duninbsp;fffi tarnen id,quod minime faciunt,optimis literis, QC ftudijs dare operam coger�tur�nbsp;du� uerd reiiqu� darentur religiones, quibus uerfari inter homines docendo,atqii^nbsp;hortando,ann�ciare p�nitentiam,infinuare in populo fenfum feripturarum, laboragt;nbsp;te,infudare,feruire public� utilitati necefl� efl�t,fe indicate multo c�modius cum pnnbsp;pulo Chriftiano adum fore,$ quomodo nunc agitur in tanta tot ordinum difsimiH^nbsp;morum differ�tia, 8^ uarietate. Duas aut� illas idcirco fe uelle efl� religiones aiebal�nbsp;qu� negociofam,�d labor iofam perferrent uitam,ut fanda 8C pia �mulatione inter fenbsp;alterni ordines c�tenderent,utcr coi^ maiorum, �� plurium bonorum author Cfir*^nbsp;ftiano populo exifteret.H�c turn duorum amplifsimoru homin�,8lt; in ecclefia pr*r*^nbsp;cipum dilputatio c� infueto mihi auditionum talium ad aures prima accidifl�t, acu^nbsp;leos quofdam mihi in animo reliquit,qui me poftea crebro admonuerunt,ut de hifccnbsp;r�bus mihi m�ditandum,�d aliqu�to diligentius cof�dcrandum putaremjtac� renbsp;pius cS

pills excuf��^atq; examinata polTum uobis liquido de meofcnfu^nunciare t Harum tot religionum,amp;: tarn uariarum cofilium fi ad ratione eorum referatur, qui aut peti^nbsp;uerunt primi inftttuijaut qui indulferunt petentibus,0i inftituer�t, fandum illud, �Cnbsp;iu!tum,8lt; imprimis graue,ac iapiens extitifle. Non enim alium ad finem tarn mult�nbsp;ift�fraternitates indud�funt,nif�uthomines illi,quos leges ift� communes, amp;C iamnbsp;ufu cotrit� minus in officio continerent, ardioribus quibufdam uinculis in pietatisnbsp;ftudio,2lt; cotinenti� tener entur,nouasc� propterea leges fibi adfcifcerent,in quas uonbsp;luiitaria primo indudione animi cum iuraflent, earn mox feruandarum necc�itatenbsp;��ftringerentur. Confulcbatur igitur bacratione uel maxime hominum uii tuti, �inbsp;integritatijf� Humana infirmitas perpetuo manere in robore animi,0i c�ftanter,quodnbsp;fufceperat,nauare potuiflet.Sed cum pleracg uideamus noftris temporibus comutas:nbsp;ta effc,atcp inuerfa,equide dicerem fententi�,f� lieer et,amp; f� liccbit unqu� dicam, uiderinbsp;mihi noftr� religioni,ac Chriftian� Reip.melius confuitnm fore, fi triplex ilia ordiisnbsp;num inftitutio induceretur,qu� no tam quid� de numero religioforum diminueret,nbsp;uarietatem,8gt;^ difsimilitudin� religionum prohiberet.Qiiod fi explanatius,de hacnbsp;1^0 aliquid dicendu eft,placeret admodum mihi,�d mendicitate tolli, qu� fpeculatio#:nbsp;ni,amp; pudori,�i opum affluenti�,qu� integritati eft aduerfaria.C^uid ergo eft potifli^nbsp;mum,q�od ego de Hac re rede ftatui arbitrer f Illud nimirum,fi habito cenfu huiu�:nbsp;modi bonor�j�i facuitatum,dimidiam totius fumm� partem,duabus illis fodalitati:?nbsp;bus afsignari uiderem, quas in op�r�, �� in negocio docendi homines, ac cohortandinbsp;uerfari afsidue,ac laborare coueniret: Alteram uero partem dimidiam ei religion! re^nbsp;feruari,qu�tranquiliam,�i tacit�,Deoc�,�� fibi feorfum uitam agentem Gr�co uocanbsp;bulo monafticam appellamus, Attp huius tarnen filentis,atc^ pacat�fratrum,religiogt;nbsp;forume^ hominum coitionis cas uellem efi� leges,primum,ut literis bonis in ea,8^ 1pnbsp;beralibus ftudtjs ab omnibus opera daretur,quorum ftudior�jatc� eruditionis exor^nbsp;dia duda � gr�matica,�lt; deinde in rhetoricis,dialedicisc}; inftruda ad extremum ter�-�nbsp;minarentur in philofophia,theologiacp.Deinde ut liceret ex quolibet hominum ge;�nbsp;nere parentibus liberos e� mittere in difeiplinam, qui acutiores natura, 2C ad literasnbsp;perdifeendas apti cfl�nt,indolemc� ingenq bonam pr� fe ferrent,qui fi ab ipf�s pr�ssnbsp;f�dibus,amp;l collegior� redoribus,qui recipi deberent idonei iudicarentur,cum alerennbsp;turfumptibus religionis comunibus�tum autem induftri�, di'Iigenter�p inftituercn�nbsp;tur ad omnem exercitationem,�� ftudium adipifeend� dodrin�,at�p uirtutis, quans�nbsp;diuc� manerent in conuentu illo,quod illis ad certum tempus efl�t licit G, quoad ui�nbsp;delicet in literis �C moribus probe inftrudi elTent, eodem omnes uefiitu, cod� uidu,nbsp;cademc� prorfus uit� r�gula uter�turipoft uero tempore exado liberum foret uni:�nbsp;cuic^ 5gt;Cleges fibi uit� rede degend�,quas uellet, amp; quibus uellet in locis domicilianbsp;cligere. Etenim liquid eft humani, quod pr�ftari � nobis pofsit, audader uobis coni�nbsp;firmo hoc huiuftnodi more indudo in confuetudinem, quemadmodum ex feminarionbsp;acceptas arbores,8d per fua deinde ipatia diipofitas hortos uidemus, Se uiridia ornas:nbsp;re, atc� illuftrare: fie hos ex optima difeiplina educationec� profedos, �i in diuerf�snbsp;miffos uit� fundiones,eas regiones orbis terrar�, in quibus ini�difl�nt, optimis efi�nbsp;moribus, �d pr�ftantibus Uirtutibus illuftraturos, Qu�d fi id quoc^ accederet, ut �nbsp;principibuSj�i � maximis regibus,fummis^ imprimis pontif�cibus prouidentia, cti#nbsp;rae� adhiberetur,ut ex horum numero potifsimum eligeretur, qui pr�ficerentur �ctfnbsp;clefijsj�� facerdotijs,�d qui ad magnas res gerendas adhiberentur : n� ego pro certonbsp;aufim polliceri ftatum orbis terr�,qui nunc perturbatione legum, atc^ morum, om�nbsp;niume� concurfu propemodum calamitatum collabaicere uideturjcftcg ruin�,�if connbsp;fufioni proximus, firmitatem ac ftabilitatem, decuse� �� ordinem bene agend� uit�nbsp;facile recuperaturum- Sed quoniam nos hoc tempore leges non feribimus, tantume�nbsp;mnuimus, quid noftr� fententi�, �C opinionis fit, concludamus illud Langee, quodnbsp;in tua oratione pofitumfuit extremum,hos, qui hafee religionum i�das aceufant,nbsp;f� confilium repreh�dant inftituendarum,falfa illos ratione ducijatc� aberrare;Si mogt;nbsp;resjuitiae� quorundam infedentur,iam hoc efi� hominibus, non rei ipf� detrahere,'innbsp;quo ego cum illis un� c�fentio,fateor^ non pauca efi� in abufionem his temporibusnbsp;Ce 3 induda

06 LIB, ni, COMMENT, I A C, SADOLETI indult;fla,atlt;� prolapfa,quod quidem adreligiones attmct,qu� prudcntt� iudictomPnbsp;nime poff�nt probarijllud dico,neminem,qui fanus fit, �quotene animo, ac pati in^nbsp;uentos effe homines perditos,qui annis permultis in religione c� fuiflent, legibus^nbsp;illis,quibus uol�tate fua piim� fe obligauerant, diutius paruiflcnt, r�p�t� mox nubnbsp;la idonea de caufa,necp expedata authoritate maioi�2 ipfi inde fe proripuei int,a uetegt;�nbsp;re^religionis inftituto ipfi fe abdicauerint, Quan^ hadenus fortaflts fuerit illis co#nbsp;ceffum,i�d ut appareret,qu� eos ratio,aut qu� amentia potius impulifl�t, n� modonbsp;adprophanam deintegr�uitam,fedadomne genus intemperanti� fuerint relapfi�nbsp;quor� altjnefarrjs ruiptfjs fe obligauerunt,alij dieium,�Cciborum obferuantias fu#nbsp;ftulerunt,mandatacg omnia eccleii� irrifui habuei e : cundi uer� fuperbas, �C impiasnbsp;aducrfus Deum,ipla^ Dei pr�cepta,qu� in humilitate animi,2lt; erga proxim� cha#nbsp;ritatepr�cipuec�fiftunt,extuleruntmentes, me ego:Iureiftistalibusirafee#nbsp;ris Triulti,amp; hominum damnas temeritatem,Sed quod ad obferuantiam ieiuniorumnbsp;attinet,haud itaquaquam dies multifunt,cum me appellauit Clemens v i i.Pont,nbsp;Max.qu�fiuitcj ex me,quid mihi uideretur de ieiunijsc'num ego ea populis rede re#nbsp;laxari cenl�rem.Qu�rebat autem hadenus, non ut percontaretur, liceret ne pafli'ntnbsp;uefei cibis omnibus, id enim incontrouerfum e�,nec dubium no licere : fed an femelnbsp;tantumieiunrjsuefeiid necefl�rium efl�exiftimarem.Cuicum dixiflemleiuniumnbsp;eiufmodi,quodtemperatis hominibus detrimento eilet,helluonibus caufam grauio#nbsp;ris intemperanti� afferret, quode� n� minus Ixderet pr�termiflum, quam prodefletnbsp;feruatum, cum pr�fertim in tarn diflblutis moribusjparuam ad continepdum homi#nbsp;nes uim id iam haberet,i ede mihi uideri,remitti pofle ; aperuit mihi fent�tiam fuam,nbsp;fec� in eo uellc profpicere comuni CHRISTI gregis laluti affirmauit. Cuius egOnbsp;laudata probitate,�C dementia (eft enim,ut feitis, omni prorfus humanitate, amp; boni#nbsp;t�te lcniflimus,eamc� populorum fibi creditorum curam gerit,quam filioi^t optimiisnbsp;pater) tarnen dixi expedandummihi uideri,quoad peteretur ifta remiffi'o,non ut ul#nbsp;tro illa,Slt; inopinantibus deferretur. Quo ille refp�lo ufe� adhuc retardatus eft. It acpnbsp;quod ad unicam iftam in die fumptionem cibi pertinet,poteftis iam intelligere fept�#nbsp;tiam meam nequaquam � Thom� Caietani fent�tia diicrcpare,qui etiam lui didi ra#nbsp;tionem hanc reddidit, non fearbitrariprifcos illos patres pr�term�Tione ieiunior�nbsp;uoluifle homines ad capitale crimen obligare,qui preefertim paterna quadam chari#nbsp;t�te cudis prodefl�,�� confulere ftuduiflent ; fed hoc illorum ieiunandi pr�ceptum,nbsp;modo abfit contemptus,in earn potius partem accipi conuenire,ut doceantur homi#nbsp;nes,quid redi moris fit,conducatc� ad uit� c�tinentiam, non ut cogantur: qu� mildnbsp;imprimis bona uifa eft fcnt�tia,nifi ego hoefortaiTe me� jmbecillitati tribuo, qui c�nbsp;malo ftomacho fim,foleo equidem inter d� femel tant�cibo uti,cum id me� ualetudinbsp;nis ratio � me poftulat.In ieiunrjs aut� lpfis,fi accidat,ut appetam cib�,diuidere libennbsp;tius in duo tempora foleo, ita ut in utroe� t�por e me geramnbsp;nbsp;nbsp;moderate, pr�fcrtiin

cum mihi necefl� fit ob corporis pericul� �leguminibus omnino,8lt; � falfam�tis,ma# xima qup^ ex parte oleribus, �C pifeibus abftinere, quod h�c efculentorum generanbsp;perniciofiora mihi fint, Ac fie quidem agendi ueniam fum, �� facultat� nominatim �nbsp;Pontifice adeptus, Sed quoad authoritate ecclefi�,atc� Pontif�cis uincul� iftud ieiu#nbsp;nandi retinetur,legibus parendum cenfeo,De cibis aut� ipfis,de�p eor� dierum pecUnbsp;liari abftinentia, qui bini Temper in f�ngulis hebdomadibus interpofiti funt, neenonnbsp;de alfjs uigiliarum, 2� tempor�, �i quadragefim� (fie enimappellamus) diebus ui^cnbsp;quicqu� ego putem utilius,ac fandius conftitut� ab ecclef�afuifl�.Quid enim aiuntnbsp;ifti qui c�tr� pugnanttlegem improbatam fu�Te Iud�orum,qu� tanta fuperftitioncnbsp;cibos diftinguerct,ut alios re�jceret,alios uero admitteret, lure ego improbat� pate^nbsp;fada ueritate confiteor,nullacp nobis cibos fuperftitione inter fe differre, Itarj otnni#nbsp;bus pafsim utimur.Cur ergo aliquos aliquandorepudiamust quia rationum �� temnbsp;porum diferim� eft, non ciborum. At hoc eft,quod Paulus reprehendit. Ne quis nosnbsp;iudicet in cibo,aut potu,inquiens,aut in parte diei fefti, aut nouilun�j, aut fabbato^*nbsp;Et rurfus abijciens d�cr�ta legis. Ne tetigeris, ne guftaris, ne contredaris, qu� ip*�nbsp;pereunt abufu, inquit, Alio^ item loco fub elauentis mundi inferuitutem adadosnbsp;nos mint

nos minime cfl� uult, Qu� ego omnia ita eff� cocedo, nullamc^ confiteor in efeis, �C potionibus ad inquinand� cHc,�� ad commaculandum infitam uim. Sed nec^ item innbsp;temporibus, quatenus ipia per i� tempora fped�entur, Ver� fi agitur in illis memo^nbsp;ria aliqua geftarum rer�: fi �C pro illis, qu� nobis l�ta, �C falutaria diuinitus tributanbsp;funtjin agendis Deo gratijs dies nonnullos ponimus,quodfeftor�,amp; folennium dieisnbsp;turn proprium eft;glt; recordatione rer� triftium, qu� obuenerunt, aliquam fpeciemnbsp;pr� nobis m�roris ferimus, quam maxime cibor� quorundam indicat abftinentia,nbsp;quis hune optim�j�C fandifsimum morem in Chrifiiano populo indicium, indicemnbsp;grat� aduerl'us Deum uoluntatis, coarguere iure pol'sit lt; nif� f�t is,qui redarguerit,nbsp;ab omni ipfe hominis fenfu, �C humanitate remotifsimus i Nulla unquam gens fuit,nbsp;nec� tam corrupta,Slt; profligata moribus, neqj natura tarn immanis, ac Barbara, qu�nbsp;non aliquas dierum quorundam religiones haberet, quos dies partim atros cufiodis:nbsp;tet,partim celebraret l�tos.Sed f�t hic humanus mos, non tarnen � bona ratione ab;�nbsp;hortens, neep tjs non concedendus qui fua laboris, �lt; quictis tempora cum honorenbsp;Dei immortalis difpertiunt. Nos ut longius rem aliquanto repetamus, dicimus to^nbsp;tam iftam rationem feftoi5t,folennium�p dterum idcirco inuentam fuifl� prim�,innbsp;fuetudinem�p addudam,ut mortalis fragilitas, qu� continenter ferre corporis labo#nbsp;rem 8^ contentionem animi non poteft,fefios huiufeemodi dies haberet,tanquam in#nbsp;tcrualla A fpitamenta occupationum,attp curarum : quod necefsitati prim� datum,nbsp;hominum deinde fapientum prouidentia ad honorem deorum contulii. In quo orbisnbsp;terrx communis prop� fuit error, ut in opinione olim deorum homines fallerentur,nbsp;quos c�mentitios, �c falfos pro ueris accipiebant, Eum porr� errorem uerus Deusnbsp;genti ab fe deled� lud�oij� cum eripuifl�t,feftos^ agi ab illis dies in honor� fui pr�=nbsp;eepifi�t, remifsionem iilam animorum � terrenis curis human� infirmitati attribiur,nbsp;honorem celebritatem l�titi� f�bijquod in noftros moi es,ritus^ relatum,quis iu#nbsp;re queat reprehendere,aut c�demnarec' at cur ieiunamus pridianis feftorum diebus�*nbsp;quia decet,re��umcp eft,quem diem tribuere debemus laudtbus, �� c�memorationi#nbsp;bus beneficior� fummi Dei, qu� ab eo in nos beneficia, uel in ipfomet, uel in iandisnbsp;�ius collata funt,ad earn nos di� imprimis caftos, fobrios�p acc�dere, ut experre�tio#nbsp;te amp; uigilantiore animo cogitemus,quant� ipfe de nobis meritus fit,quar� illi agen#nbsp;darum,amp; fer endarum gratiar� fimus debitores, Sexti uero quicp, �C leptimi in heb#nbsp;domadibus dies idcirco � cibis lautioribus, efucp carni� dirempti funt, quo fpeciemnbsp;habeant m�renti�,atcp lugubrium, qu�d iilorum dierum altero in crucem iublatusnbsp;feruator nofter eft,altero iacuit fepultus:quanquam �d in utroqj altera pr�terea Ipe#nbsp;lt;Sata ratio eft.Quoniam enim fextum ilium diem tanquam V eneris facrum in ludis,nbsp;amp; epulis,nequitijs^ omnibus genres confumebant,labbat� autemlud�i pr�cipuenbsp;in honore, Slt; in obl�ruantia gerebant, fapienter, �C pie maiores noftri eofdem ipfosnbsp;dics,quos illi hilares,l�tos^ ducerent, nobis tanquam atros habendos conftituer�t,nbsp;ne quos � ritibus illis,Slt; fiiperftitionibus auocare cuperent, eos uidei entur,f� ei��ntnbsp;dierum cultu imitati, non tam auocare,qu�m in fuis priftinis erroribus confirma*nbsp;te. Verum �� in fabbato eadem ilia concurrit, qu� in diebus feftas celebritates an#nbsp;tecedentibus ratio �Eft enim hic dies dieidominico pridianus, qui imprimis fiatusnbsp;apud nosjcelebercp efl;, Quadraginta autem dierum ieiunium Dei omnipotentis ho#nbsp;noriita datum eft, ut quafi decumas ineoannui temporis Deo pendere inftitua#nbsp;pus .Verum id potuit diebus fex,8lt; triginta confie! : quatuor porro reliqui adietftinbsp;*�nt,adimitationemquadragenarijieiunij,quodDominus lESV S Chriftusinfo#nbsp;litudine continens, amp; perpetuum feruaft� legitur : quod etiam antea in monte Synanbsp;tanquam fimulacrum rerum futurarum ui�rpatum eft, Demptis enim do#nbsp;minicis diebus dies integros quadraginta inieiunio ifto numeramus, additi trininbsp;pr�terea infingulorum trium menfium fpatia dies,ueluti indices quaternorumnbsp;temporum,qu� aut accedens fol, aut recedens anno ipfo uoluendo diftinguit,S� ua#nbsp;riat,quafi fas redume� fit aufpicari � Dei immortalis honore^ �C nomine lemporumnbsp;cun��orum initia, Verum ut � reddendis dierum rationibus abeamus, qu� funt o#nbsp;mnes � matoribus noftris cum inuent� fapienter, tum imprimis f�nde conftitut�,nbsp;f�oppo

n opponatur nobis in differenttjs nos infiftere dborum, 0^ temporum, atque co pa^ (flo ludaicam fuperftitionem referre:negabimus plan� utrunquc, atque id profitebi^�nbsp;muTjhabere nos,S� ducere in obferuationibus nortris non dierum, ne�^ ciborum, fednbsp;iobrietatis noftr�,ac temperanti�,S� erga fumm� Dcum honoris rationem. Nam dinbsp;fcrimina ilia ludaeoru ad abftinentiam minime pertinebantzhanc dico fandam,S�nbsp;n'tualem,Qiiid enim aut folidis animanti� ungulis, aut eti� multifidis, auibus quoc�nbsp;rapacibus,5� pifcibus iquamman� contedis,c� fpiritu,cum fan(rtitate,cumab ftinennbsp;negocij eftc'qu� � ludscis uetita funt,ut in moribus illi erudirentur, humanS redonbsp;lent philolbphiam,non diuinam,Sin quoniam funt infalubria,iccirco illi s fuerunt ini�nbsp;terdicla,quis eft, qui n� intelligat Moyi�m AegyptiorS artibus imbutum extitiflc�nbsp;Qu�d fi,id quod uerius eft,fimulacra quaedam,iil�e res fuer�t,S� ueluti argum�ta fui�nbsp;tur� ueritatiszindudta iam ueritate, fimulacris amplius no indigemus. ludaei ergo innbsp;cibis,6� in temporibus inh�reb�t,Nos ad Deumj�� ad fpiritu omnia referimus, necpnbsp;in hoc genere abftincndi,aut obferuandi aliud quid fequimur,nifi 6� ut noftror� labonbsp;turn interualla confecremus c�memorationi diuinorum bencficiorum, S� nos ipfi adnbsp;recolenda ilia eademDei beneficia uigilantiores, ac paratiores per abrtinentiam reds'nbsp;damur,At enim uis (inqui�t) no debuit afferri, f�d cuntfios fuo iplbr� arbitrio opotnbsp;tuit permitti,quando fides c H R i s T i libertat� omnibus dat,necp uult quenquamnbsp;ueteris legis uinculo,aut eiufmodi necelsitate aliqua aftridium efl�, Qiiibus ego res'nbsp;lpondeo,ut fe itahabeat res,quemadmodS exponunt ipfi,utrum tarnen fuit a�quius,nbsp;�c Chriftian� manfuetudini couenientius his de rebus moderte expoftulare, 8� con^nbsp;querijcaufamc� ad caput,2� ad principes Ecclefi� deferre,an ipfoimet per temeritat�,nbsp;QC arrogantiam nouum fibi capere confilium, fec� � communi more fidelium abicin^nbsp;derec'Namqu�d dicuntnonfe concedere, ut Ecclef�� caput Romanus pontifexnbsp;fit,omnes femper concert�runt,quicunque ante in Chriftiano nomine fuere,exceptisnbsp;paucis quibuldam, qui eo ipfo nomine apud maiores noftros condemnati funt, Atnbsp;illi ftolidi,excordescp fuerunt, omnescp errore opinionis funt lapfi. Vos ergo fo�i innbsp;omnibus feculis, in omnibus hominibus, ueftra pr�dicatione eftis �pientes, Quidnbsp;ergo ait Salomon c' Vidiftin� hominem, qui fibi ipfe fapiens uidetur t Ipes eft de ftubnbsp;to,qu�m d� eo longe maior, Certe hanc uobis fapientiam, quam afl'umitis ipfi, ne^nbsp;mo iacile concedit. Quid potius l�ntiant de uobis c�ter�nationes, ego non dicam,nbsp;varia eft enim,S� multiplex uituperatio, tametfi rtib h�reticorum nomen, atque aps�nbsp;�ellationem omnia crimina fubire, S� fuccedere uideantur, uos^ penitus amentiftnbsp;�imi eftis, fi hoc non intelligitis, Sed ut ueniam ad libertatem fidei, qu� � uobis pros�nbsp;pofita eft, fateor CHRi sti fidemefielibertatis magiftram,nullisc�eiuimodi les�nbsp;gibus, nee feruitutibus earn nos aftringere,qua� adeorporum cultum, curant u�nbsp;pertineanttfed tarnen ut Apoftolus Petrus inquit, non debet ilia libertas mantebnbsp;lum maliti� elfe, Quicunt� enim fpiritu intentus in Deum eft, huic omnia corpoquot;nbsp;i-ea,S� terrea minimi momenti funt,nec� ille diem operofum � fefto,nec efeas ab efeistnbsp;potiones'ue difcernit,quippe qui altjs curis,alijs ftudijs, contemplationibus^duca^nbsp;tur, i�mpetc� in fobrietate fit,8� in Deo corde, cogitatione^ inh�reat, Atque ill�dnbsp;quoe� adftcio,f� taies c H R i s T i fideles,quales quidem efle debuerunt, extitifl�ntjnbsp;hanc futuram fuiff� nec�fl�riam legum c�dendarum iblicitudinem,S� curam,pttnbsp;quam in officio homines, S� in ibbrietate continerentur, fuifl�t enim fibi turn unuftnbsp;quifc� lex,necp in i� folum,^d in c�teris ^uoc� exemple, 8� dodrina moderandis ha^nbsp;buifl�t authoritatem,Sed fi perquam i�ne pauci ifti funt,qui fpiritum fequantur, qtj*nbsp;C H R 1 s -p J fidem,quemadmod� quid�m oportet,teneant, fi maxima longe mul^nbsp;tudo ad carnem,corpusc^ delabitur,S� ab his,qu3e fidei funt,n� ibl� ufu,fed etiam ii^nbsp;telligentia eft rcmota,quid tandem decuit fieri�Qu�ro enim abs te Luthere,quinbsp;mus hafee leg�s,S� obferuantias damnare aufus es;Cum peccarent homines,c� labts�nbsp;rentur,cum ad libidines, S� ad facinora procliues efl�nt,cum epulis, uino, luxuri� 1^nbsp;dederent, cum uerbis tantum, �C uoce c H R i S T V M confiterentur, c�tera gei^^nbsp;tium fimiles exifterent, quid fieri fuit necefle lt; Sinere eos, �� fuo arbitratu ferri,rtJ^nbsp;Jibidinc permittere i qu� ergo non male, 2� perperam leges imperatoriae latae

qu� delinquentibus poznas, �i fummum faepe fupplicium proponunt i quas te au^ thoreantiquari oportet, 06 imperatorum confilium condcrnnari, Aftn'ngunt cnimnbsp;homines feruitute leges ift�,quos christ vs liberos efl� omneis uoluit. Quamnbsp;igitur uit� fpem, aut quern ordincm rerum, aut publicarum, aut etiam priuatarumnbsp;hominibus relinquish Quod fi in his, qu� ad focietatem pertinent ciuilem, c�tusc�nbsp;hominum, quas ciuitates uocamus in ofiicijs mutuis, �C in concordia continent, nei=nbsp;ceflariofuit prouidendum, legescp ponend�, qu� delida hominum p�nis comprisnbsp;rnerentjiie facinorofis,8lt; audacibus Refpub.pr�d� aut ludibrio eflet,fideic� Chriftinbsp;in eo, quo minus ita fieret, non eft fpedata, nec� animaduerfa libertas, tibfne minusnbsp;iufta,aut minus idonea uidebatur ratio homines ad abftinentiam,0d fobrietatem leginbsp;bus adigendi, quo nomen omnipotentis Dei,8lt; ratio uera fidei noftr�, qu� in fpiriisnbsp;tus libertate, non qu� in carnis licentia pofita eft, etiam ab inuitis quoquo pado co^nbsp;lereturf Equidem uideo monumentis efl� ti aditum, primo illo indudu fidei noftr�,nbsp;cum increbrefceret quotidie Christi nomen, homines cp ardorequodamamosnbsp;fis ad Deum fe adiungerent,nullas huiufeemodi leges,necp conditiones rerum neceGnbsp;i�riol�ruandarum impofitas hominibus fuifle, cum ipfum ftudium fidei, atq; Dei fatnbsp;Ualida per fe lex eflet omnes � corporeis ftudtjs ad fpiritualta rcuocandi. Itaqj �� quanbsp;dragefimam legimus nulla indida lege, qu� communiter teneret omnes,tantum fuonbsp;cui� arbitratu, fua fponte obferuatam tunc fuifle, Qiia de re in antiquis hiftorfisnbsp;eftkriptum,qu�dinipfisquadragefim�iciunqs ali� apud alios obferuationes u�nbsp;gebant.Romani treis ante pafcha hebdomadas continuato ieiunio obferuabant: Illyi=nbsp;rium,0^ Gr�cia,necnon Alexandria, tota^ Aegyptus hebdomadas fex, quod ieius:nbsp;nij tempus uocabant quadragefimam. Alij uero leptem ante pafcha hebdomadibusnbsp;ieiunium inchoantes,primis tribus confedis duas intermittebantzdeinde in duas rc:*nbsp;liquas hebdomadas refumebant ieiunium,quos dierum numerurn non tenentes,quai:nbsp;dragefimam tarnen id tempus appellate parum congruum etiam temporibus illis uiisnbsp;debatur, Ciborumquoe� mos, �� abftinentia non omnibus par, Nam alij omnino abnbsp;animatis abftinebant, alq ex animantibus pifees folos recipiebant, addebant alq �inbsp;uolucres,tanquam aereum id genus � Moy fe,non terreftre fuiflet iudicatum:quidamnbsp;neoleribus quidem utebantur,fed arido tantum uefeebantur pane, Nonnulli panemnbsp;quoque ipfum reqeiebant, olera duntaxat adhibebant, Alqadnonam ufquehoramnbsp;ieiunantes, quocunque cibo poft indifferenter reficiebantur, Ita uari� apud diuerfosnbsp;uigebant confuetudines. Et quoniam huius rei (eft enim hoc quoc^ in hiftoria afcri^nbsp;ptum) nullum uetus pr�ceptum inueniebatur, credibile fuit Apoftolos hocuniuf�nbsp;cuiufc� arbitrioliberum reliquifle, ut timor� nemo,nec neceflitate,fed uoluntate. Sinbsp;libero corde fibi id pr�fcriberet,quod falutare, �ibon� ipfe iudicalTet, Videmus igi�snbsp;tur hoc uetuftatis teftimonio,quod circiter Conftantini t�pora, aut paulo infra liter isnbsp;mandatum eft, quoad uis fidei in cordibus hominum fortiter uerfata fit,nullum talenbsp;pr�ceptum abftinendi,aut iciunandi hominibus datum, nelt;p uim impofitam legibusnbsp;latis fuifle,Non enim turn erat caufa pr�cipiendi,cum �qualiter omnes uoluntariamnbsp;moderationem,abftinentiamc� praeftarent. Qii�d fi pr�cipere tunc opus non^it, innbsp;communi illo more,8i hominum bonorum,Si temporum,cocede poftea neceflariumnbsp;fuifl�,qu�m homines fenfim illo timor� Dei, Si c�lefti� rerum cura foluti indulg�rcnbsp;flagittjs,5i in omne genus intemperanti� dedere fe coeperfit,Quibus fi aliqua rationenbsp;obuiam non fuiffet itum,non ne ignoratio Dei,Si g�tilitas pene jpfa in Chriftianumnbsp;nom� reuertifl�thSandS igitur Si falutare fuit Ecclefi� inftitut� talibus immoderas:nbsp;tionem legibus,�i licenti� co�rcendi, quibus cti� qui nollent, ad cura aliquam tarnennbsp;Si ad cogitationem colendi Dei adigerentur, Quod fi altior quoque horum ieiunio^nbsp;rum ratio reddenda eft. Si cum c H R i s T 1, fideii^ my fterio coniundior, fie intelli=snbsp;gendum eft, acceflum,atlt;� aditum ad regnum Dei,Si ad honorem beat� immortali#nbsp;tatis in eo maxime conftare,fi qui ill� ingredi conantur,omne imprimis onus. Si car^nbsp;nalem farcinam mundanar� curarum, uoluptatumi� deponant. Si dimifl�s terr� imlt;=nbsp;pedimentis ad Deum fe conf�rant expediti,atc^ alacres. Qu�d fi gula,8i palatum. Sinbsp;ciborum omnium fuauior� uoluptas corporea maxime eft,nec f�lum i pfa per fe uitu#nbsp;D d peranda

per and a, fed qu� pluribus pr�terea indecoris,8lt;maculofis uoluptatibus pr�bcaf ortum, ut plurimarum turpitudinum fit mater, turn autem eadem in amore mundtnbsp;pr�cipue nos contineat,fpii itualium�p uirtutum �d operationum fit inimica, necefl�nbsp;fuit nimirum ad Deum,0d ad fpiritum nos inuitantibus huic errori hominum, Sdnbsp;pore�labi,culp�cp obfiftere. Itaque �d CHR i s T v s ipfe fuo primus exemple anbsp;baptifmo Ioannis,tanquam ab ipfis foribus, aditu�? fidei, in cognationem Dei, �d re^nbsp;gni fpem intromi{rus,ut c�teris iter oftenderet,qua tranfituri efi�nt, qui id�regnun^nbsp;appeterent,eueftigio in dei�rtum,�d ad ieiunium translatus eft.Et populus Hebr�o^nbsp;rum,cum Aegyptum tanquam mundum, �d regnum carnis rclinqueret, atq,- in pro#nbsp;tniflam terram, qu� figura, �d fimulacro c�leftem patriam referebat, iter effet fadlu#nbsp;rus,ante eo quam perueniret, atquein illis fperatis, atep exoptatis fedibuscollocarc#nbsp;tur, per annos quadraginta in deferto, �d retentus, �d inftrutftus, QC omnibus patien#nbsp;ti� operibus examinatus eft. Moyfes quoque neep congredi Deo, neep tabulas acci^nbsp;perediuin�legispotuit,nifiquadraginta dierum pr�eunte ieiunio:quem eundcrnnbsp;numerum dierum Helias ieiunauit, ut ad montem Dei pofict fe conferre. Ac dcnilt;^nbsp;ft �d documenta uetuftatis, �d feriptur� facr� teftimonia diligentius infpiciantur, fa^nbsp;eile apparebit intuentibus,atcp intelligetur banc efle ieiunq, �d abftinenti� uim,ut eanbsp;homines maxime,0d infpiritualibus uirtutibus confirmet,0d ad regnum c�lefte ob#nbsp;tinendum faciat aptos: quod etiam in illo genere malorum d�monum diff�ciliore adnbsp;expellendum oftendit nobis c hr i ST v s,cumillud tantum eqci pofte dixit ionbsp;oratione, �d ieiunio. Cur autem quadragenarius ifte numerus potifltmum fpedatuSnbsp;fit,qui � quaternario ducitur, qui �d ipfe eft in quaternis t�poribus anni ieiunio con#nbsp;fecratus,ut nefciam,aut ut ill vid dicam,quod � plerifcp dicitur, hunc numerum impri#nbsp;mis corporeum eiTe, ucl ex quaterno elementorum numero, uel quod quaternariusnbsp;primus plures accipit fediones in paria membra diuifas, qu� natura corporum pro#nbsp;pria uidetur efte;uerum ut magis iftud nefciam,neque enim omnia ftire nobis eft fas,nbsp;jTIud quidem fcio,quod uideo hunc iemper fere numerum in triftitia,0d moeroribus anbsp;icriptura adhiberi. Itat^ �d in ieiunio c h r i s t i , �d Heli�, �d Moy fis is numerusnbsp;ponitur, �d in commoratione populi in deferto, �d quadraginta, in terris,diebus poftnbsp;exurredionem Chriftus, 6d totidem Niniuitis ad p�nitendum pr�lcripti dies, Sdnbsp;X L. annis defertam fore Aegyptum Ezechiel teftatus eft, idemdp tot dierS ibmnuoinbsp;in dextrum latus pro tribu luda obdormqt, pluui�quocp diluuij diebus x L. in tef^nbsp;ram fe effudere, ut cum tot exemplis, �d monumentis antiquarum rerum uideamusnbsp;hunc pr�cipue numerum coprimenda corporis,carniscp luxuria diuino confilio im=*nbsp;primis confecratum quafi fuifte, iure is in ieiunium quadragefimale relatus, �d fum^nbsp;ma cum ratione indidus eft� uideatur.ln quo fane pudor,0d moderatio ucterum Ro#nbsp;manorum pontificum iure laudanda eft, qui non domeftic� quadragefim� ieiunium�nbsp;quod ipfi obferuabant,ne nimium fibi tribuere,0d ad fuam authoritatem omnia reti'^nbsp;here uidercntur,fed illud Aegyptiacum, �d Alexandrinum Chriftiano populo indt^nbsp;xere, feep ea lege primum, turn c�teros deinde omnes uoluere eft� conftridost qu^nbsp;lex uoluntarium antea morem ilium ieiunandi, �d abftinendi fluentem iam defidia,nbsp;ad luxuriam, intemperantiamc� collabentem neceftaria quadam obferuatione uiot�/�nbsp;ret.Nam quod fandi quoc^ �d fpirituales uiri his legibus comprehenfi funt, nonnbsp;hoc quidem confilium legis hos taleis comprehenderemec� enim hi pr�cepti, aut ad^nbsp;monitionis indigebant.Sed cum lex in uniuerfum pofita fit,nec fieri commode qu^^*nbsp;�fta diftindio, �quius multo fuit paucos fubqci legi, quam uniuerfos fine lege uiu^^nbsp;r-e�Qiiid autem,num hi legibus tcneb�tur,quibus fuperuacanea eft pr�ceptio kg��'nbsp;tenebuntur enimuero.Etenim pr�clarum eft bono exemplocontinere in officionbsp;ros,nec� minus necelEria probiSj�d redis exercitatio uirtutis,quam lubricis,�d in^^nbsp;ftantibus uitq interdidio.Atlt;^ ego iftos rede fi noui,qui fpiritum, non carnemnbsp;genter excolunt,nequaquam uereor,quin fe libenter hi fub pr�ceptum fubieduH�nbsp;imperium legis non grauate accepturi fint.Non enim illi elatione animi,�d arroga^� �nbsp;fed humilitatc,�d fobrietate funt fapientes.Quod fi qui funt,qui aut ualetudine inb^nbsp;ma fint,aut �priftinis moribus �gredimoue�tur,aut eti� qui fibi indylg�ri aliq�^b

plus uelint, caufasc^ dicant quaslibet, nonfolum graues necefl�rias, uerum etiam leui�resjUt �iner�gt;ut ftudiorum, ut laborum, Denicp qui quoquo modo remit� fibinbsp;nanc neceffitatem poftulent,quid eft ad indulgendum his, moremc� gerendum Ecclenbsp;fiaRomana,2lt; hac apoftolica benignitate propenfiusC'qu� non modo hanc ueni� po^nbsp;fcentes,nunquam no audit,fed ftepe eti� uftro nil poftulantibus offert. Cuius authornbsp;ritatem infringere,amp;: clemetiam alpernari hominum eft non libertatis ius,ncc uerita=snbsp;tern fidei tutantium,fed totos fe fuperbi�, maleuolentixcp permittentiu. �cr� de hisnbsp;quoniamfatisdidumeft,ad Apoltoliuerba,fiplacet,redeamus, REDeamvs,nbsp;tnquit,Langeus,quando icdato iam incipio elle animo, lcrupulos^ mihi eos dilputa=nbsp;tio tua extraxit,qui me ante amp; crebr�, �C ualde ftimulabant,Facile enim nunc intelli^nbsp;go optimo ifta confilio,�d � catholica Ecclefia indicia,2gt;l � populis fidelibus fuftepta,nbsp;obferuatac^ fuifle,nempe qu� uiris temperatis, �C fponte fua fpiritum excolentibus,nbsp;ingrata eff� non poflunt.Intemperantes uerOjSi carneos ad aliquam habendam modenbsp;fti�, bC fobrietatis rationem compellunt, ut comprellis per abftinentiam effiifis illisnbsp;animorum motibus caftus in homfnibus mos,Slt; probus infinuetur.Deniq^ quod ca^nbsp;put eft,homines � terrenis,�lt;: carneis uoluptatibus ad il la diuina, bC fpftitualia gaudianbsp;per h�c abftinendi pr�cepta uideo reuocari.Quamobrem iftos plane non probo,quinbsp;tamproiede,amp;:petulanter aduerfus principes, authores^ Eccle�ae, �C contra abft��nbsp;nenti� d�cr�ta nonuerbis irruunt mod�,uerum etiam fadis,cum pr�fertim,ut dietsnbsp;neminicupientihis fe legibus exolui fuam eccleliaftica manfuetudo benignitatemnbsp;intercIudat,Ei fan� ita eft,ut non fint leges confilio,�d fapientia lat�, temer e atque adnbsp;arbitrium cuiuslibet infringend�, h�c� ipfae minime, qu� diuturno ufuuetuftatisnbsp;comprobat� funt�l�d earum moderatio,fi quid forte incidat nou� rationis, �C temponbsp;rum inclinatio f�c poftulet, ut mutandum aliquid in eis, aut corrigendum eff� uidea#nbsp;tur,ab illis ipfis petenda, qui earum condendarumhabuerint poteftatem, A' quibusnbsp;cquidem id poftularem, utfaluis pr�ceptionibus c�teris,cibum tarnen ieiunijs femelnbsp;tantum in die fufeipi non foret necefl��cum, ut tute rcfpondifti,id temperatis homininbsp;bus fit detrimento,intemperantibus uero nullam utiiitatem afferat; neque enim pro^nbsp;pterea hi fiunt continentiores.Quadragefim� autem tempora, qu� dominicis quoqjnbsp;diebus in eandem abftinentiam coniedis ad dierum fex �C quadraginta numerumnbsp;excreuere, fie putarem moderanda, ut maner et quidem ieiunium uetus Romanumnbsp;�llud,quod tribus hebdomadibus ante pafeha religiofifl�me feruabatur, idtfp itanbsp;ceptOj�d lege fanciretur,ut graue effet crimen,amp; ipiritualis mulda illud uiolantibus:nbsp;reliquos autem quinque, amp;:uiginti dies non tam metuscriminis,qu�mmeriti apudnbsp;Deum fpes faceret religiofos : quos ut qui pofl�nt,libentius retinerent dierum illo#nbsp;rum abftinentiam,fpiritualibus donis indulgentiarum prouocari, bC populis com^nbsp;mendari putarem conuenire : hoc quidem etiam magis,qu�d in hac uulgo hominumnbsp;infolentia,bd temeritate,hisc� contaminatis moribus cum contra leges b� loqui, b� fas:nbsp;cere iam popul�re eff� uideatur,qu� ad continendos in uirtute, bd reltgionc hominesnbsp;fandiff�mo confilio reperta funt,ea non tam nunc continere, qu�m ad delinquendumnbsp;grauiusillicium,b�caufamfubtjcereuidentur, DE isthoc uidebitur,inquam,nbsp;alio tempore,fi accidet, ut ifta res ueniat in difeeptationem, Nunc quidem illud cornsnbsp;ftare nobis eft necef��,fi uolumus el�� hi,qui debemus,hoc eft,fi in Chriftiana humilianbsp;tatc,b�modeftia conftituimus uiuere, leges maiorum noftrorum anobis diligenternbsp;�fl� retinendas,quas pr�l�rtim optima ab illis mente,amp; falutari confilio latas conftetnbsp;fuifl�.Etenim poft fidei,bi charitatis erga Deum,proximumc� pr�cepta, quid magisnbsp;nobis pr�fcriptum,indidumc^ eft,bd in Euangelffs,b^ in Paulo, qu�mrepreflio cars�nbsp;nis,ufusc� ieiunij, amp; oratio ad Deum continensf (^i enim corpus fuum in feruitu^nbsp;tem redigebat,ne,cum alffs pr�dicafl�t,ipfe incontinens reperiretur,non ne leges ab^nbsp;ftinenti�, ieiunijc� pr�dicabat �quanquam illas tune uoluntarias,quas pofteainle^nbsp;gem fcriptam,neceff'itatemc� relatas, fi temporum nunc ratio ex parte aliqua perueknbsp;lit,ac duriores,qu�m antea,facit uideri,non id e� uitio legis,fed noftro attribuendum,nbsp;qui fi in ea cura intend manfiff�mus, ut fpiritu uiueremus, non corpore, hoc eft, utnbsp;eum Deo,non cum mundo rationes noftras duceremus, ne animaduertendi quidem,nbsp;Dd 2 bidi�in

SC diftinguendi fpatium haberemus, quo quifc� ex genere cibus, aut quota dici hot^ fomendus eflct.Sed tantum cum flagitaret corporis neceflitas, ad ea, qu� prima nogt;nbsp;bis ob�ata efl�nt,edenda prouocati,ut pr imum natur�,8C fami fatisfeciflemus, ad bcanbsp;tas ftatim c��eftiumrerum curas reuerteremur, Atqui hoc fortioris eft, amp;� conftan^nbsp;tioris fidei proprium,nullum facere difcrimen in efcis,8lt;^ potionibus,omniacp ifta pa^nbsp;ria,atcp umufmodi duccrc.Qiiod ft cibos,qui diftinguunt, ut lautioribus abftineant,nbsp;ueluti infirmiorcs habendi funt,quant� magis, qui eos difcernunt, ut exquifttiffimisnbsp;utantur,hi funt reprehendendic^Qiianquam Paulo hie quidc no de intemperantibusnbsp;SC luxuriofis eft oratio : fed de his, qui partim in cibis. Si temporibus difcrimen nubnbsp;Jum faciebant ea fiducia, qudd nihil fidei firmac perniciofum in illis, nec^ aduerfariuiunbsp;uirtuti ef�� arbitrabantur: partim, qui carnis motum fentientes ad ipfam retunden^nbsp;dam,2lt; debilitandam carnem,temporum,8lt; ciborum obferuantias adhibebant: quosnbsp;tanquam diffidenteis, amp; imbecillos fufeipi � fortioribus. Si foueri, ac fuftentari indi*nbsp;cat debere,Hoc enim eft,quod ait,Afl'umitc ne fiat fedlio, id eft,ne diffi'mi�tudo opbnbsp;nionum,ac morum diftidium aliquod gignat,ac pariat, aggregate uobis illos, SC fi ilHnbsp;fe erigere, atque attollere ad parem uobifeum fiduciam non pofftint, inclinamininbsp;inos,uosc� demittite,ut coeat in unumfraterna ueftra confenfio.Eis uero repreheivnbsp;fionibus,ac difeeptationibus, qu� inimic� pacis funt, exafperantefi animos, non pla^nbsp;cant,penitus fuperfedete� Non enim litigando,neque arguendo, fed par iter agendo,nbsp;cume� illis un� abftinendo multo eos facilius in ueftrum fenfum, iudiciumq; pertrai�nbsp;hetis* Et qui ergo fidit pofte abfep periculo omnibus uefei, diffi'dentem is ne fpernat�nbsp;Et qui diff�dit, ne iudtcet fidentem, hoc eft, illam in cibis communiter admittendisnbsp;animi libertatem,ac fiduciam male ne interpretetur� Qui enim confidit,� Deo afftirn^nbsp;ptus eft,hoc eft per,fidem,�C profeftionem Chriftian� homo iam Dei fadus,ad euffl^nbsp;aggregatus, qui uidetur in eo h�rere etiam conftantius,quando illius amore tedus,nbsp;atep munitus, carnis lapfus, SC pericula haud ita pertimefeit: cuius quidem Deo iamnbsp;mancipati, �C traditi ferui ad te neutiquam pertinet iudicatio, Siue enim fteterit iH^nbsp;feu cadet,Dominum fuum habet iudic�,cui �C ftat,8C cadit,8C a quo fi ceciderit,etiainnbsp;reftituetur Judicare porro diem,ad diem,inter dies SC tempora difeernere eft:iudicarcnbsp;omnem diem,eft dies omneis pares, �C eorum nullum eximium habere.quod rcfpon^nbsp;det illi, quod f�quitur, Qtii non confiderat diem, domino non confiderat. Siue enifUnbsp;abftineatur, fine non,f�ue tempora difcernantur,fiue paria ducantur, dum utruncp innbsp;Dei honorem fiat, SC in utroep Deo gratia habeatur, in neutro eft quicquam, quodnbsp;jurepoft�treprehendi.Namquodinterponit Paulus,Vnufquifc�in his animofunnbsp;fatfsfaciat,minime certe interpofuif�ct, fi de obferuantt)s,SC ritibus Mofaic� legis, aCnbsp;non de priuatis legibus abftinendi, quas fibi quifc�fert,fuift�t dicendum.Ill� eniinnbsp;femper Chriftiano homini interdid� funt, propterejj earum obferuantiam grauitcr �nbsp;Paulo Petrus fuit increpitus. Nec uero ex eo funt genere, quod ad comprimcndaiunbsp;carnis petulantiam ualeat, fed quod ad fuperftitionem animis aff�rendam. Qui enitnnbsp;adhibet illas, ut in epiftola ad Galatas eft fcriptum, is a c H R i s T i gratia, SC pra�^nbsp;mio crucis deferitur, neque fimul poteft idem SC operum, SC fidei iuftitiam exhiberGnbsp;confidere�^ fibi ipfi',�C in Deo fpem fuae falutis ponere.

Nemo enim noftrum fibrjpfi uiuit,amp;nemo fibiipfi moritur, Siue enim '^��imus, Domino uiuimus:fiue morimur,Domino morimur.Siue ergo ubnbsp;l�imusjfiuemorimur, Domini fumus. Ad hoe enim Chriftus 8c moriunsnbsp;�ftj�c furrexit,ac reuixit,ut 8C mortuorum, 8c uiuentium fit Dominus,nbsp;uero quid iudicas fratrem tuuC� Et tu quid afpernaris fratr� tuumC Omn^^nbsp;em aififtemur ad tribunal Chrifti. Script� eft em, Viuo ego dieft dominfS�nbsp;jVLihi curuabitur omne genu,8C omnis lingua confitebitur Deo.Itacp unn^�.nbsp;quift^ noftru de feipfb ration� dabit Deo, Ne amplius igitur inter nosnbsp;�emus,Sed hoc indicate potius,ne ponatis off�ndicul� fratri, uel icadalu��^'nbsp;Detcrrct

DETERret fcmpcr Paulus � iudicando proximo, 0^ ab eo iudicio, quod fit in dctcriorcm partem.Nam bene fentire de altero, commodecp opinari,atque innbsp;lius interpi etando accipere omnia,non folum Chriftianae eft charitatis, fed commui=nbsp;nis etiamhumanitatis officium, cuiufmodiquidem iudicia de proximo facerc redlenbsp;pofftimus.Capere autem ea,qu� fiunt,qu�c� dicuntur,in non bonam partem, 8Cnbsp;dicium illis noftr� peruerf� exiftimationis adiungere, animi eft non alienam prauis;nbsp;tatem coarguentis,fcd fuam potius indicantis, Qiiid ita enim fi ad te nihil eiufmodinbsp;quicquam pertineat,de alieno facto fers fententiamcin qua ferenda non dolorc,�v minbsp;fericordia commoueris,quafi alterius damnum �gre patiare. Nam id quidem forfi^nbsp;tan tolerabile fit,aut afcribendum etiam charitati,Sed tuam maleuolcntiam cura ilianbsp;obledas,perinde ac tibi accedat,quicquid bon� de altero opinionis detrahitur. Hocnbsp;genus iudicandi de altero, malec�fentiendi cum de principio huius epiftol� graui�=nbsp;ter confutauit Paulus,tum nullo loco,cum incidit,omittit,quin infedctur,Nec Pau^nbsp;lus tarnen magis,quam ipfcmet c H R i s T v s.Illamenim fynceritatem Chriftias:nbsp;ni animi, fan�amc� fimplicitatem, qu� pura femper, �lt; integra nititur confcientia,nbsp;ifte curiofitatis, 06 maleuolenti� liuor tanquam fuligine quadam fic infufcat,Ut nonnbsp;amplius queat Deus in illa,tanquam in domicilio mundo rc�dere. Ad nofti um igii=nbsp;tur neminem fpecftat indicium tale facere de eo,qui i�ruus C H R i s t i fitefi�dus,nbsp;Eft enim is non noftra, fed ali�na pofl�fl�o, habetc� il quo iudicetur, 2C cuius uel lu;:nbsp;croftet,�eldetrimentoconcidat.QiianquamncquitDeus quidem ullum in fe exnbsp;iaclura noftra detrimentum accipere, fed ad amplificationem tarnen glori� illius pernbsp;tinet,plurimos efl�, qui ei cum fide, �d cum honore deferuiantl quorum falus,�i uitanbsp;lucrum eft glori� Dei,damnum^ econtrario eorum mors, atque interitus. Eft enimnbsp;propria h�c feruorum,quatenus ferui funt, conditio,ut nemo eorum fibi ipf� uiuat,nbsp;aut moriatur,f�d utrunque agat domino fuo, Nec ucro quilquam ulla pecunia emssnbsp;ptustamfuidominiferuusfuit,qu�mnosfumusferui lEsv Chrifti,Emptienimnbsp;fumus precio magno,ut Apoftolus inquit,8lt; uitam,quam uiuimus,totam debemusnbsp;E)eo,Etenim ipf� Chriftus ob hoc ipfum mortuus eft,2lt; furrexit, ac reuixit, quonbsp;fieret dominus mortuoi^,ac uiuentium.Mortuorum porr� hoc loco intclligendumnbsp;cft,eor�,qui in hac uita ftantes,ac fpirantes,Deo tarnen fummo n� fpirabanf,nec^ uinbsp;uebant;quo�^ ipfe Chriftus mortuor� fufcitator fccum un� fadus eft. Nam 6^ morjsnbsp;tuus ipfe eft,ut ifti cum eo f�mul c5morerentur:amp;^ rcuixit,ut ijdem ifti in nouam 8Cnbsp;incorruptam uitam reftituerentur.Quod uero ad iudicand�homin� confilia, atc� fanbsp;aa uel proba,ucl fecus pertinet,nemo fibi alTumat hanc curam, folicitudinem^ iudinbsp;candi.Non d�crit enim iudicium,cum fiftendi fimus omnes in nouifl�mo die ante trinbsp;bunal Chrifti,nec^ fideles tant� qui fuimus,�� erimusiuer� omnes prorfus.Sic enimnbsp;dominus per Efai�.Viuo ego,inquit,qu� eft iurisiurandi formula uulgata apud Hcnbsp;brcEos,ut cum aiebant;V iuit dominus,quoni� fic fiet:quod erat idem,ac fi iuraretnbsp;le,6d diceret,per Deum uiucnt�.Ita uiuo ego eft,c� per femctipfum iurat Deus. Sednbsp;quid ait dominus inEfaiaC'Viuo ego,qu�d mihi fledetur orne genu,glt;: omnis linguanbsp;confitebitur Deo.Reddet quocj unufquifcp tune noftrum fuorum fadoijz rationem�nbsp;quamobrem nequac^ inter nos nunc quid� iudicemus.Illud potius agendum,Slt; iudinbsp;randum eft � quoe� noftr�, ne crcet quis offendicul� fratri fuo, ne ue eum in duramnbsp;fufpicion� inducat.Habere uideminijin quo uos alter alter� coarguatis.Hic quidemnbsp;illum,ut irnbecill�,�C diffident� fpernit, Ille hunc,qu�d nimis eum fidere, longiusc^nbsp;progredi fufpicatur. Amputet ucftr� unulquifq^ anfam,qua occafion� alter i dat mas:nbsp;le fcntiendi:Tu qui c�fidis,de ifta tua fiducia aliquid rcmittito,non in opinione quii=nbsp;dem,2lt; fide,f�d in opere,ne quod cundlis fic pafl�m amp; lib�r� uteris, id tam uideare fanbsp;cere,quia ipfe firmus cs,qu�m ut proximi tui infirmitas contemnatur. T u aut� econnbsp;trario,qui altcrius fiduci� codemnas,plus ftatue in fide illius roboris,Si uirtutis eflenbsp;ad conf�ftcnd�,qu�m in cibis ad labefalt;ft�dum,ut �C tu quoe� addifeas melius tibi innbsp;dominoj�i in fpiritua�ibus operibus fidere,Sic enim agedo,6^ remitt�do uterc^ ordonbsp;aliquid in acc�modation� alterius,ftabit,�i coh�rebit domus Dei,ac �dificatio,quaenbsp;fidelium eft focietas,in uno mutu� charitatis fpiritu iunda,8lt; coagmetata. Et c� adnbsp;D d j omnes

LI B� IIL COMMENT. lAC. SADOLETI omnes quidem pertinet fie facere,tum multo magis ad robuftiores; hi funt enim qu*nbsp;feinclinaredebcnt,acfumiTiittere,utdebiles fubleuent, 2lt; fecum deinde attollanbnbsp;quando illi fua ui attoUere Ce non poiTunt,

SciOj�C confifus fum in domino Iefu,qu�d nihil commune eft per l�:nif� reputanti aliquid c�mune efl�jilli eft c�mune.Si aut� propter eduliumnbsp;ter tuus c�trirtatur,non iam fecund� charitat� ambulas. Ne efu tuo ill�in^nbsp;terimasjpro quo Chriftus mortuus eft.Ne aceufetur igitur ueftr� bonurn�nbsp;Non enim eft regnum Dei efca,amp; potus,fed iuftitia,amp; pax, �C gaudium irtnbsp;fpiritu fando. Qui enim in his feruit Chrifto, gratus Deo eft, �C probatusnbsp;hominibus.Proinde ea,qu� pacis funt l�d:emur,amp; qu� funt �dificationisnbsp;mutu�.Ne propter efeam dilfoluas opus De�

H AEC eftremotiofcrupuli cuiufdam,�i fufpicionis,quam uidebatur ingenera^? re Paulus in animis eorum,quos ad fummittendum fe debiliorum fratrum opinioi^nbsp;hortabatur,cuni moneretj�C obfccraret,ut def�fter�t potius ab illo libero ufu omniSnbsp;ciboruni,qu�mfratrem imbecilliorem olFenfum ilia libertate,in culp�, amp; crimen ma^nbsp;Ie opinandi contjcerent.Nam etfi illos quoep infirmiores eft hortatus, ut ne facerentnbsp;iudicium de alieno i�ruo^quandoquidem omnes ferui iam Chrifti efl�nt,ne'ue ali�n�nbsp;ab fcj�d ad Deum pertinens f�bi ul�rparent iudicandi officiumttamen cum robuftio^nbsp;ribus hoc agit djligentius,qu�d eos intelligit dociles magis exiftere.Nam illi quid�nbsp;imbecilli imprudentia labebantur,ufum efculentorum,n� ut eratji�d ex animijS^ in^nbsp;genij fui imbecillitatemetientes.Vult aut�hos fortiores inducere ad fel� demitten�nbsp;dum,quando hoc ipf�s facilius eft,qu�m illis infirmioribus niti adfe erigend�.RewOnbsp;uetergo�uerbisfuis,�damonitionibusfufpicionem,neforte uideatur illos ab uft�nbsp;promifeuo ciborum deterrere,e� quod aliqua genera efculentoijt immunda^�d fordinbsp;da fintlquod erat in prima ilia ecclefia pauloant� ab ludaifmo egrediente uehem�ternbsp;fuipiciol�m.Non enim fe inquit ea de caufa facere^nam nec fe arbitrari quicqu� elfenbsp;inquinatum,fed ut feruetur �ei �dificatio,qu� eft fratrum pax inter fe, �� c�cordianbsp;fpiritu fando conflata atcj conipirans.Scio equidemjinquit,amp; fidem habeo in Chri^nbsp;fto lefujqui has ciborum diff�r�tias ex�quauit,qu�d nihil eft commune ex fe, id eft,nbsp;fua ui,fua natura c�mune.Eft autem comune ulitato icriptur� uocabulo idem,quodnbsp;immundum,qu�d gentes communia omnia,lud�i fua feled� genera efcar�, edulio^^nbsp;rume^ habebant,quoi?2 obferuatio non erat cum gentibus c�munis, Ita in Adisnbsp;trus,demiflb � c�lo linteo,in quo cunda animanti� genera continebantur,iufltis manbsp;dare uulg�,�� uefci:Minime,inquit,domine.Non enim quicqu� comune, aut imm�nbsp;dum ingreditur in os meum.Cui uox eft reddita:Qiiod Deus mundauit,tu ne conii^nbsp;mune dixeris.Nihil igitur per fe commune eft.Vidit enim Deus omnia,qu�fecerat,nbsp;�C erant ualde bona.Sed fit comune opinione fua cui^,fi quis uidelicet,quod comu^nbsp;ne,00 immundum efl� arbitratur,eo nihilominus uefcatur. Hic enim fibi coparat in^nbsp;�uinamentum,no ab efca quid�,i�d ab opinione fua,Facit enim id,quod minime exinbsp;imat efl� faciendum,eftc� ipi�met fu� c�fcientiae aduerfarius.Ne ergo Paulus qu�nbsp;illos dehortatur ab illis fumendis cibis, qui debilioribus fratribus inficiunt icrup*^^nbsp;lutn,facere id uideatur ipfa ciborum ratione,tan^ comunium,ac inquinantiS, negaj

quiequam exiftimare commune eoi5t,qu� in elcam accipiuntur,nec reuera eifc co inune,nifi ei,qui reputet aliquid efl� commune.Sed etfi omnia rede eduliaiumi P^*^nbsp;funt,non eft tarnen cibi,amp;^ epular� caufa frater in triftiti�,�� fufpicion� conqcienous,nbsp;qui in eo,qu�d fpernitur,doleat necefl� eft,in quo uero alterum intuetur, fine del^^nbsp;du cibis omnibus uefcentem,fufpicatur aliquid grauius,illamc^ libertat� edendi nonbsp;ad fidem,fed ad intemperantiam putat pertinere.Eft ergo h�c illi caufa fic ftilpioaod*nbsp;atifcrenda, alioquinnon l�cundum charitatem ambulas.Porro hoc uult charitaSjt�^nbsp;frater tibi tuus,quam cibus charior fit,quem fi in animih�fitationem efu tuo ind�^nbsp;ps,abftine potius ab edendo,ne'ue eum p�rim�, pro quo Chriftus mortuus eft

c�,nc fin tribuito pcccandt occa�onem,qui � peccatis,ut extergeretur,CIin'fius pro �o mortuus eft.Et fimul hic admonet,quantum fratris caufa nos uelle debcamus � uinbsp;ipfe eti� Chriftus uit�,8lt; fanguinis fui putauerit Ce debitorc, Ac bonum quidcm eftnbsp;nullum adhibere deledtum ad cibos:fcd hoc bonum ex altera partenoxium efl� nonnbsp;debet,ut obfit fratri.Plus enim mali eft charitate uio]anda,qu�m boni in co,fi illud cinbsp;borum diferimen fuftuleris, Net� enim regnum Dci efca, aut potus efl, inquit, qu�nbsp;magna per fe non funt,neqj habent uim in pietate,amp; religione admodum animaduernbsp;tendam,fed regnum Dei iuftitia,paxcj; eft,Slt; gaudium fpirituale. Id enim eft in fpirissnbsp;tu fando ne hoc gaudium,quod regnum Dei eft,ullo pado ad corpus, amp; ad carnemnbsp;referatur.N� qui in his,inquit, feruit Chrifto, ille �dDeo acceptus eft,amp; hominibusnbsp;probatus,Quapropter cedant minora maioribus, fi occafio ferat, ut fimul ftare nonnbsp;pofl�nt.Bonum eft ciborum tollere diff�rentias, nec habere animum occupatum innbsp;difeernendotbonum nimir�,haberaus enim potiora in quibus melius,amp; l�ndius cu^nbsp;tant animi ponamus,Sed fi fi ater tuus ex tua ifta libertate of��nditur, melius multonbsp;eft profpicere,8ii confulcre fratri ac charitatem retinere fraternam, Nane� diftindionbsp;fila ciborum,atcp adeo etiam ex�quatio parum admodum pertinet ad regnum Dei,nbsp;Pax autem,2lt; charitas ipfum eft Dei regnum. Abftine ergo amp; tu,ne tua indiftindio,nbsp;ciborume� co�quatio fandum hoc charitatis uincul� interrumpat,ne paeem uiolet�nbsp;ne'ue illam humanitatem,quam debemus fratri,qu� quidem germana,glt;: propria iunbsp;ftiti� bonitatis fummi Deiimitatio,inficiat,ac turbet : ex quo fpirituale gaugt;nbsp;dium illud corrumpatur,quod non ex cibo nafcitur,fed ex c�cordia inter fratres, �lt;nbsp;ex charitate:quod quid� gaudi� ex fpiritu fando regn� eti� Dei � Chrifto eft appelnbsp;latum,cum dixit;Regn� Dei intra uos eft.in hoc gaudio,in hac bonitate,2gt;^ pace,quinbsp;Chrifto i�ruiunt,illi amp; Deo probati funt,�d hominibus,Qiiapropter que pacis funt,nbsp;pr�cipue fedemur,retincamuscj5 �dification�mutuam qua inuicem nos adiuuamus,nbsp;ut alter alteri uicifl�m demus caufam l�tandi de nobis,bcnec^ fufpicandi:quam �difinbsp;cationem cocordi�,�C confenfionis ex emplis mutuis iuftiti�jhumanitatis�p conftrunbsp;dam,proprium Dei opus,minime debet quifquam efcarum caula diftbluere.

Omnia quidem pura,led malum homini eft, qui per ofFenfionem ueftft tur.BonumeftnoneI��carnes,necpbibereuinum,ncqpinquo frater tuusnbsp;oftenditur, aut perturbatur,aut imbecillusfit. Tu fidudam babes pertenbsp;ipfum. Habe in confpedu Dei, Beatus qui non iudicat femetipfum in eo,nbsp;quod probat. Qui autem ambigit,fi comedat, condemnatus eft, quia nonnbsp;ex fide.Omne autem,quod non ex fide,peccatum eft,

Q_v A E p E R fe munda funt,inquit,qualia quidem funt omnia fada,�d creata � fummo Deo,fiunt immunda tarnen ft gignant,�d excitent in fratris animo icrupul�,nbsp;amp; off�nfionem.Nam quod ex fe bonum alioquin eft,illo modo fit malum,cum ex conbsp;frater perturbatur.Itacp idem ipi� ad Corinthios fcribcs,inquit,Si elca perturb�t franbsp;trem meum,non edam ullo tempore carnes,ne perturbem fratrem. Quare eti� econ�nbsp;trario,quod per fe eft malum abominari,�d euitare efculentorum genera qu�dam utnbsp;delicet propter ipfa,tanquam ea fuapte natura, amp; inftta labe immunda fint, eff�citurnbsp;bonum,fi propter earn caufam uitentur, ut inde oriatur �dificatio fratris. Ac qu�dnbsp;de illis legis inquinamentis,qu� funt certis generibus eduliorum attributa, nequa^nbsp;quam loquatur Paulus,fatis ex eo perfpicuum eft, quod etiam uino differ it bonumnbsp;abftinere,� quo frater abftinet imbecillus,ratus ex eo luxuri� foment� fubqci.Qtiarenbsp;mens Pauli tota eft,ut oftendat, 2gt;d doceat in rebus quidem ipfis, quantum ad diferi�nbsp;men,aut �qualitatem ciborum attinet,bonum,malumcg accidere,ft aut per fuperftij:nbsp;tionem difcernantur,aut reda,8gt;d libera animi fiducia ex�quentur�fed hoc bon�, manbsp;Ium'ue,quod in�quando,aut difeernendo eft,non tanti tarnen momenti ipfum efl�,nbsp;ut cum maiore bono,malo'ue collatum non immutet naturam fuam,atc^ in naturamnbsp;illius maioris tranieat,ut fuperftitio diicern�di,�d deligendi,etiamfi no bona fit, quianbsp;�d inanis, �C cura inutili occupata : ft tarnen fratris contineat �dificationem, ueluttnbsp;bona

bona adfcifcenda fit,cotraci? exaequatio bona ex fefe,fi l�datur ex ea,8lt; turbetur ani mus fratris,pro mala habenda fit,00 ret}cienda,Siquidem pad,SC charitatijComodoc^nbsp;prius proximi,(^ efc�,SC uino confulere obligati fumus.Ex quo fit,ut quod non bonbsp;num ex fefe eft,abftinete uidclicet uinOjatcp carnibus,efficiatur bon�, fi in eo frati'isnbsp;faluti,SCtranquillitati animi confulatur.Etfi enim tu,qui tua ipfius caufanon ab�i^nbsp;nes,rede confidis,SC perfuafus es,nihil in carnium,uinic� ufu uitii,labisc� inefl� : ift^nbsp;tarnen tui animi fiduciam tec� habe,8C aduerfus Deumiin adum autem e� proferr^jnbsp;fi tuus frater ofFenditur,abfifte,8C define.�c beatus quidem ille eft, qui expertus innbsp;femetipfo,SC ufu iam edodus nullum fibi genus cibi officer e,nec� ad luxuriam,nelt;^nbsp;ad diftradionem animi � fummo Deo,net� ad fratris damnum,aut offenfionem, in conbsp;quod probat,eflec^ redum exiftimat,fine confcienti� fcrupulo ullo uerfatur.Quinbsp;ro confcius fibi ipfe eft,fi efculentis quibusuis libere uefcatur,aliquodfibi unumhonbsp;rum incommodorum euenturum ef��,f� comedit is nihilominus, SC ueicitur, inciditnbsp;in crimen,atcj^ eare incidit,qubd non ex fide comedit,hoc eft,n5 ex fiducia interiore,nbsp;non ex libera confcientia,qu� cum reclamet,admoneat�^ pericul� efl� nifi abftinea^nbsp;tur,in non abftinendo commiiTum iam peccat� eft.Qin'cquid enim contra iudiciuinnbsp;confcienti� committitur,in criminis,SC uiftj parte id numeratur, peccatumc^iudicanbsp;tur.Si ergo iudicat quis non f� pofl� abfi^ proximi cff�nfione carnibus,�C uino utbnbsp;�C tarnen utitur,quod non per fe malum eft,illi eff�citur malum,quia fu� confcientia�nbsp;iudicio ille condemnatur. �tenim ilia intima cordis approbatio, atque conf�nf�o innbsp;omnibus fpedanda eft,qu� fi non reclamet folum,ac diflentiat,uerum h�reat modo,nbsp;SC titubet,qu�d non de illius i�ntentia,8C fuafione fadum f�t,uim nanciicitur crimi^nbsp;nis,ut non nequicquam antique prouerbio ufurpatumfit,non efl� faciendum, quodnbsp;dubites.Sande quoc^ 8C rede Iob,Nunquam me in uita cor meum adhuc reprehend�nbsp;dit,inquit,tanquam qmnis cognitio,animaduerfio^ peccati ab illo inteftino mentis,nbsp;confcienti�^ oculo fit ducenda:qui cum folus finem intueatur, quo tenditur, folusnbsp;habet etiam ueri,falficp,necnon redi,praui^ iudicium�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Debemus autem nos fortes l'mbecillitates impotentium fubIeuare,8Cno placere nobis ipfis.Quflibet enim noftrum proximo placeat in bonum adnbsp;�dificationem.Etenim Chriftus non f�bi ipf� placuit,fed ficut icriptum eft:nbsp;Opprobria opprobrantium tibi inciderunt in me. Qu�cunq^ enim anteanbsp;fcripta funtjin noftram dodrinam funt fcripta,utper patientiam, 8C confo^nbsp;lationem fcripturarum (pem habeamus.

H A e c EST charitas uera,atc� plena,ut fummittamus nos ad utilitatem fratris, qu� ilium paulatim parem nobis in uirtute,SC fidei firmitate faciamus.Tu potis es uinbsp;no abftinere,habes autem fratrem,qui te uult quidem,fed nequit imitari,ideocj? in pCnbsp;riculum uit� fe dimittit,aut ftomacho langu�te il pietatis reliquis operibus abduc�nbsp;tur: d�clina, �C fubueni fratri tuo,uinocp SC tu utere,ut ilium ab ilia opinione dimo^nbsp;ueas.Aut econtrariOjtibi uinum non obeftjobeft autem fratri tuo:at(^ ille putanslunbsp;xuri� efl� in uino,qu�d �C Paulus alibi admonuit,fuadens ne inebriemur uino,qu�dnbsp;in eo eft luxuria,ipfe abftinet f�bi cauens,te uero,qui n� abftineas, miratur, SC tacitanbsp;fua fufpicione de te male iudicat�demitte te ad fratris opinion�,ut ne caufam illi pr^nbsp;ue fufpicandi aff�ras.Denicp piorum cft,SC prudent�,8C cum ratione bona,confilio^nbsp;charitatem i�dantium,non fua tantum niti fententia,nec fuo ipforum Iblum indien�nbsp;uiuere,fed accommodate fefe,atc� infledere adaliorum quoqp f�ntentiam,8C iudici��nbsp;f�quidem ilia inflexio, ad bonum illorum,quorum uoluntati te dedas,SC ad illos innbsp;de SC charitate,omnibus^ Chriftian� uirtutis operibus conftruendos int�ta, apta�^nbsp;eft.Atc^ ex hoc illi meliores,SCfortiorcs futur!funt,pofteae� tec� un� ad fublimio^^nbsp;gradum uirtutis afcenfuri,ut cum eos,quaf� manu traxeris in locum ftabilem, ajqusnbsp;tutum,ipfe quidem nihil de firmitate tua conftantiae� perdideris � proximo aut� tuonbsp;pacatioris animi,�C confcienti� l�datioris fueris author.Faciend� igitur nobis fem^nbsp;per eft,ut uit� noftr� adiones, SC conf�lia ad utilitatem, ac f�lijtem proximi diriga^nbsp;mus

fflus:nec tam ftudcamus nobis ipf�s,qu�m fratribus fan'sfaccre, Atq^ ut omnia Pau# lus fua confiHa inde maxime c�probet,undc omnis uei itas,Sv f�pienti� lumen omnenbsp;cl� exortumjChriftum exemplo inducit,qu� hoc modo operatum nos imitari c�d�inbsp;debeamus. Ille em eu haberet, quare libi merito, maxime^ placer et,qu�d Dei filiusnbsp;cum effet,pari cum p�tre gloria,potentia�}? fruebatur:demifft tarnen f�f�, �� tradiditnbsp;in conditionem longe inferiorem,facffus�^ homo cfr,ut eos quihuman� erant condi#nbsp;tionis,pollet ad fuamgloriam,regnumc{; perducerc:dcfc�ditc� ex alto, ut nos deindenbsp;attolleret in altum.Et fane ufitatum admodum Paulo eft,c� iuadere aliquid,aut di(#nbsp;fuadere uult,exempl� ducere � Chrifto, Ad mifericordiam ubi nos hortatur,Agno#nbsp;fcite,inquit,gratiam domini,qui diues cum cflct,pauper propter nos eft effedus. Etnbsp;rurfus,cum ad mutuam charitatem hortatur,Sicut Chriftus nos dilexit,ait,Tolerannbsp;tiam quo(^ c�tumeliarum,2lt; infedationum,cruce,�(: ignominia domini noftri f�penbsp;confirm�t.Hoc quidem in loco teftimonium Pfalmi adducit,in quo Dauid cecinit exnbsp;perfona Chrifti,Opprobria opprobrantium tibi ceciderunt in me.Qiiibus in uerbisnbsp;duplex Chrifti humiiitas cernitur,Et qu�d cum effet Dcus,cui nulla ex hominibusnbsp;digna poteft reddi gloria,facf�us cft is,qui probris effet, defpicationibuscp ftlbiedus,nbsp;hocep hominum caufa.Et qu�d patris quoep fui omnipot�tis Dei uieem fubijt, cumnbsp;fubmifit fefe lud�cro infolenti�,�L praustati,qua ilii patrem Deum amp; in iolitudine �nbsp;principio,ut primum egreff� ex Aegy pto,amp;: poftea terra iam parta,attp poffeffa diuinbsp;nis f�pe mandatis obtrc(ffantes,falloscp fibi Deos in c�tumeliam ueriDei adfcifcennbsp;tes,omnibus modis exafperare conati fuerant, Nancp omnia ilia gentis pr�poftcr�nbsp;conuitia,8lt;l exprobram�ragt;quibus aduerfus Deum ufi f�pe fuerant, in Chrift� funtnbsp;collata.Scripta porr� h�c,quorum uetus,amp; conftans tot prius feculis authoritas, innbsp;Chrifto Icfu poftea,8lt; in eius uita,do(fti ina,fa(ffiscp dcclarata eftrpropter h�c caufamnbsp;iam diu feripta funt,ut nos illis edo�tf�d c�firmati in patientia �d fpe uitam noftramnbsp;traducamus.Nam idcirco prophet� pr�dixerunt,ut poftea eu�tus rerum,illo�5� pr�#nbsp;di�iones cQ probaff�t,nos conftans,amp; perpetu� confilium Dei duobus pr�claris tenbsp;ftimonijs cognofceremustquoi^� alterum futura nobis indicaret,alter� iam facfta,qu�nbsp;pt�nunciabantur,oftenderct,noscp ex utroep iolatium ingens in hifee mundi agita#nbsp;tionibus adepti, �C p^eremur jortiter adueri�, amp; iperaremus felicia, Felicia ueronbsp;eiuimodi,in quibus no dolor,no mortis timor,n5 incerti cafus rcrum humanaij� parnbsp;tem aut locum ullum haberentffed qu� futura effent fumma, �d immortalia, qualianbsp;apud unum Deum in altera ilia utta tant� confequi licitum eft.Et fan�,ut alio loco dinbsp;lt;?lum eft,fpes amp;: patientia �ta fe inuic� fulciunt,ut altera alt�ra �i.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuftineat,

Qu�to enim duriora diff�ciliora propter De� patimur, hoc meliore in fpe fumus; amp; quo fperamus alacrius,hoc fumus in perferendis rebus aduerfis magis fortes,

Deus autem patienti�, amp; confolationis det uobisidem faperein uobis mutuo fecundumChriftum Iefum,ut unanimiter in uno ore glorificetisnbsp;Deum,amp; patrem domini noftri lefu Chnfti,ldeo fufeipite inuic� uos, f�cutnbsp;amp; Chriftus fufeepit nos in gloriam Dei.Dico autem Chriftum leftim mininbsp;ftrum fuifl� circuncif�onis pro ueritate Dei,ad cofirraandum promifl�onesnbsp;patrum,Gentes autem ut pro mii�ricordia glorificarentDeum, ficut feri#nbsp;ptum eft:Propter hoc conf�tebor tibi in g�tibuSj�d nommi tuo pfallam. Etnbsp;rurfus dicit:L�tamini genres cum populo eius.Etrurfus�Laudatedomin�nbsp;omnes gentes,amp; collaudate e� omnes populi.Et item Efaias inquit:Erit ra#nbsp;dix Iefl�,amp; ere�fus ad imperandum gentibus,in eo gentes fper�d)unt,

s C R I P T A funt omnia,inquit,ad do��rinam noftram,ut per patientiam,�^ con folationcm feripturarum fpem habeamus.V erum hanc patientiam, SC c�iolationemnbsp;plena habere ut poff�mus, tribuat nobis Deus,ut ffmus inter nos cocordes, eademepnbsp;fentiamus:quod idem faepe ad Corinthios feribens illos admonet: Id ipfum dicatisnbsp;Omnes,inquiens,Et alio locoffdem i�ntite,pacem habete,Quem tarnen unanimis c5#nbsp;E e cordi�

218 LIB* III* COMMENT* lAC, SADOLETI cordi� confenfum fecundum c H R i s t v m lefum efl� uult,Eft cnj'm colenfionbsp;rundem uoluntatum eti� mundan� inter homines amiciti� pr�ccptum primariun�*nbsp;Sed nos diuina qua�rimus,�^ ad unum Deum omnipotentem omnia referimusJn fi*nbsp;�US honorem,2lt; ueneration�,�i gloriam confentire proprium eft coeleftis,pcrfe�x^nbsp;amiciti� : confentire autem per lefum Chriftum inChriftoIefu,inc�;eahdc,qu�anbsp;Chrifto nobis pr�cepta eft.Et eft ad eum fine didtum,ut �dlud�ij�� genres in eo unanbsp;confentiant,quando inter le alioquin fint difl�dentcs.Nam fiue leg� attendas,iila uninbsp;fbli lud�oi^� nationi,non c�teris gentibus lata eftd�ue Dei cultum,in co g�tes long^nbsp;aberrauere.Qii�d f� dicatur ad legem licitum fuifl� accedere etiam g�tibus, profely^nbsp;tos�� ex eo numero fuifl�,qui fe ex alienis ritibus,amp; gentibus legi Mofaic� feru�dafnbsp;addixiff�nt,idcirco'ne id illi faciebant,ut efl�t populoIfra�litico ilia fuperbia, qua innbsp;conftruendo templo folos fe liberos,feruilia autem op�ra per huiufmodi prol�lytosnbsp;fieri debere omnia c�memorabantc' N� eft idoneum profcdo uinculum comunis conbsp;cordi� fuperbia,cui quidem fuperbi� lex caufam pr�bebat.V era eft,2� fola cundo^nbsp;rum ex�quatio Chriftus Iefus,apud que non eft diucs,nec paupei :dominus,uel fcr^nbsp;uusdiomojaut f�minaifed omes in honore pari,�^ gratia funt locati.Fidei enim mynbsp;�erium humilitas tota eftiatcg ubi de humants agitur neceflitatibus, maior pro alio?nbsp;quam pro feipfo folicitudo,fi �tern� falutis ratio ducatur,par certe de alqs,ac de i�gt;nbsp;metipfo cura ac dilig�tia.Quo in genere d�taxatjuit�cp inftituto fides erga Deum,nbsp;�d charitas perfeda ineft.Eft enim ipfacharitas alteri uelle,ac ftudere illud id�, quodnbsp;fibi,nec� fua quenc� caufa ieorfum laborare,fed curare,ut eodem �que labore fratrinbsp;confulatur,quod aliter fieri,qu�m in Chrifto non poteft. Qiii uero inuicem fe fic fo^nbsp;uent,amp;: ampleduntur,qui�� inter fe hoc pado diligunt,ut in Deo omnes unS,idemcpnbsp;fentiant,hi Dei miniftri ueri funt,0i: unanimes cundi,unocp ore glorificant Deu.Abnbsp;uno enim fpiritu,unac�,8lt; eadem omnes uoluntate ad pr�dicandam Deo gloria granbsp;tiamc� adducuntur, Atc�,ut dico,hoc in folo Chrifto lefu fas eft fieri. Non enim iniiinbsp;ria Chriftus ad pattern opem ab eo difcipulis fuis,amp;: pr�fidium dcprecans,In hoc conbsp;gnofcent omnes,inquit,qu�d tu me mififti,fi fuerint unum. Ac nemo quid� poteft,nbsp;nifi � Deo milEis,uel pottus ipfe DeuSjhanc confpirantem in cordibus homin� mit��nbsp;tuam inter ipfos uoluntatem create, in unum^ fic conflare, ut nemo alius alq in �3nbsp;omnino antecellere uelit,fed omnes ftudeant elle p3res:uel eti� qui pr�ftantiores uitnbsp;tute,prudentiac� funt,inferiorem hi locum,2lt;: conditionem appetant.N�c� in humanbsp;nis f�cietatibus,�i conuenticulis, cum iilud imprimis qu�ratur, ut aut units praeci^nbsp;puapotetia fit,aut certe ciuitas,genusc�hominum certum c�teris gentibus,nationinbsp;buscj dominetur,in quo unius aut paucoi^z emineat poteftas, c�teri ducantur feriii,nbsp;Chriftus units oinibus eife ipie par,8C reliquos inter ie �quales uolttit efl�.InhoCnbsp;ergo iugo coiundt in unum c� gentibus Iud�i,omifl�s proprijs uite prioris infignFnbsp;bus,in comunem habitum,0d uoluntatis,2lt; fi'dei ad Dei omnipotentis gloriam cS c^cnbsp;teris coueniantj�� in angulari lapide c H r i s t o coagmentetur, Qiiod hoc modonbsp;optime faduri funt,fi quemadmodu Chriftus fummifit, inflexitc� fe ad coi^i grad�,nbsp;06 c�ditionem,quos erat feruaturus,fic nos inter nos ad eoij� captum deflexerimiis,nbsp;qui fortafl� nobis fuerint infirmiores,ut cum illis primo nos c�ftituamiis pares, quonbsp;deinde illos nobifc� ad altiora opera uirtutis,86 fidei fubleucmus.In quo eft animoi^nbsp;confcnfus,86 c�ciliatio,qu� maxime Deus �i nobis poftulat,�6 qu� per lefum Chrift^nbsp;nobis eft demonftrata,Si6 tradita.Etenim ille,ut compleat ueritat� Dei, lud�os ad ftnbsp;3dducit,gentes autem in eundem c�tum uocat, ut eiuidem Deimifericordiam dt^nbsp;nionftret.Nam cum lud�is in Abraam fuifl�t promifl�tm ex eorum i�mine ucntu^nbsp;rum,in quo gentes omnes benedicerentur,idcirco fub circuncif�one c H R i S T V Snbsp;nafci uoluitjUt feruaretur ueritas fadarum pofteritati Abra� � Deo promifl�ontit^*nbsp;V t uero gentes ad cc^nitionem ueritatis eiuiclem,�6 ad pr�mium c�leftis regni �nbsp;carentin,non prom�fio amplius extitit,fed Dei mifericordia. Non enim ad illas, ftdnbsp;de illis fada fuerat olim i�mini Abra� promiflio; fie unanimi corde prorfus omn^^nbsp;Deum glorificaturi funt.Iud�i,qu�d ueritatem illius in i�ruando,qu� promif�t�^^nbsp;pull gentiumjquod eiufdem erga fe mifericordiam funt laudaturi. Att� h�cnbsp;gentium

gentium uocatio non minus ipfa fere prophetarum uaticinij's denuneiata, corumcp uocibus tanto ante pr�dida,qu�m expedatio lud�orum promiffionis Dei extitit�nbsp;Nam 2�^ Dauid in perfona c H R i S T I Deum patrem alIoquens:Conftitues me innbsp;caput gentium,inquit. Et paulo infra : Propter hoc confitebor tibi in gentibus, 6dnbsp;pfallam noinini tuo,Et alibi icriptura:L�tamini gentes cum populo eius Jn quo co*nbsp;fenfio gentium cumlud�is in laude,�d laetitia unius Dei nunciataeft, Itemcp Dauid:nbsp;Laudate Deum omnes gentes.Si ut cum lud�is concurs fit laudatio,addit;Et collaunbsp;date e� omnes populi.Rurfus Efaias: Erit radix Iefle,amp;; qui exurget ut imperet gennbsp;tibuSjineog�tesfperabunt.quodapertiff�mede Christo fuifl� didlum rerumnbsp;exitus comprobat^Nec eft tergiuerfandi, aut calumniandi cuiquam locus, Vt ergonbsp;hie concentus concordis hymni,amp; ab uno orc,animoqj cundorum conlpirans,cofennbsp;tiensc� procedat Dei laudatio,quoniam �C huius charitatis inter nos,iucundiff�m�cgnbsp;eoncordiac, omnium bonorum noftrenum unus author nobis Deus eft, ad eumnbsp;ipfum orandum,ac precandum Deum conuertitur Paulus.

Deus au tern fpd impleat uos omni l�tiria,amp; pace in credeildo,ut abun^ den's in fpe,in potentia fpiritus fandi,

DEVS fpei,inquit,in quo fpes nofti as figimus,qui finis eft nofter, extremum bonorum omnium,uel unicum ipfc bonum potius,qu� afpiramus atqj cotendimus,nbsp;quiep nobis extitit author milTione CHRISTI �efu filij fui, ut in co uno locareanbsp;mus fpes noftras,impleat uos omni laetitia, �C pace, hoc eft, quod dixit fupra, Deusnbsp;coniblationis.Et uere l�titiam,pacemcp in hac uita,nifi fpei huius in Deum munercnbsp;habere no pofitimus.Nam nec l�ti efl� illo fando,fpiritualicp ^audio fine fpe poflussnbsp;mus futurorum bonorumtneep habere ftabilem pacem, fi non a mundi huius bonisnbsp;fpem noftram dimoueamus, amp; in ccelum totam transferamus, Quapropter ifta innbsp;Deo fpes omnis nobis eft laetitiac,paciscp firmamentum, Porr� autem fpes abfep fidenbsp;haberi nequit.Deus ergo fpei impleat uos omni laetitia,2gt;0 pace in credendo, ut tantonbsp;magis abundet in uobis fpes,quo firmiore fide fuerit nixa. Quorum utrunep in uo^nbsp;fiis fit � fpiritu fando,Eft enim h�c quafi fundio propria fpiritus fandi infinuandinbsp;in nos fidem,fpem,amorem. In quoquM� amore praecipue eft laetitia, at(^ his tribusnbsp;tota Chriftianae religionis extrudio c�tinetur,Pater enim filf� mifit, ut doceremurnbsp;ab eoieumcp ipfe uoce � c�lo edita,ut audiremus,hortatus eft.Filius acceflit ad nos,nbsp;uerboep,^ exemplonos erudtjt. Vim aut� dodrin�, amp; monitionis fpiritus iandusnbsp;ad cor n�oftru ad inteftinos animi fenfus influendo accomodat, idcirco^ eft did�,nbsp;Qui peccauen'nt in fpiritum fandS;hoc eft,qui eum excluferint, qui fores animi illinbsp;non patefecerint,ueniam illos no repertdros.Et reuera parum prodeft crucis,amp; mornbsp;tis domini noftri I E s V Chrifti audifl�myfterium,eiuscpfid�,8gt;i nomen profelTumnbsp;fuiff�,f� intro ad animum non allabatur uis. Si potentia fpiritus landi, qu� molliatnbsp;corda noftra,illacp Deo prompta,paratacp exhibeat,ut ea cum praeceptis Dei fingi,iunbsp;ftitiaeep imitatione formari,tum diuino amore incendi facile poffint.

Perfuafus fum porr�,fratres mei,8i ipfe ego de uobis, qu�d amp; ipfi pk# ni eftis bonitatis,referti omni cognitione,ualentes amp; alqs pr�cipere,Audanbsp;eius autem fcripfi uobis fratres in aliquaparte,utc�monefaciens uos proisnbsp;pter gratiam datam mihi a Deo,ut fim minifter I E S V Ghrifti erga g�tes, .nbsp;facrum gerens minifterium Euangelij Dei,ut fitoblatio gentium bene acce#nbsp;ptabilisjfandificatain fpiritu fan�to,

Paulus Si humilis,cum Si dodoris officium, Si praeceptoris cur�, diligenHam^pr�ftitiiret,partimcpdocuifl�tfidei CHRISTI myfteria, nimir� exnbsp;diuinis haufta ilia confihjs,partim ctiam qu� ad mores pertinent. Si ad communemnbsp;pacem,concordiamc(j funt idonea,admonuiflet, fecifletcj; utrunc^ ob egm rem, qu�dnbsp;egebant illi utroc^,declinans nunc offenfionem, exciilat audaciam fuam, quafi nonnbsp;�gnorans quidem amp; dodos illos quoc� Si probos eximie eire,fed ut impleret munusnbsp;a Deo fibi commiiuimjidcirco pro parte fua illos commonefecifl�t, Porro fuum ef��

munus datum f�bi � Deo per gratiam,non ob meritum,ut foret ipfe mim'ftcr i E S Chrifti,erga gentes,dele�:us qui illud Dei Euangelium,quod � c H R i S T o lefu 2nbsp;c�lo deportatum,amp;^ hominibus conimunicatum fuii��t, difl�minaret ubi(^ �� fpargt;nbsp;geretjUeluti facerdos lacram curationen:^erens,2lt; diuinam rem inter homines trai*nbsp;dans,ut qu� ex gentibus Deo futura eff�t oblatio,illa eidem Deo grata,optabilis^nbsp;exifteret,tanquam fandificata,non in fanguine, nccp in afperfione cineris, aut aqux,nbsp;fedinfpiritufando,qu�quidempropriaeft,�^peculiarisinf�de c H R 1 S T i mun;*nbsp;datio. Atq; ut confiliitm Dei de fe oftendat,tanqu� diploma offi'c�j,amp; muneris fui,brcnbsp;uiter narrare ingreditur,qu�m late CHRISTI Euangelium pr�dicauerit.

Habeo igitur gloriationem in CHRISTO lefu in bis, qu� ad Deum pertinent. Non enim audebo loqui quicquam eorum, qu� no operatus fitnbsp;CHRlSTVS per me ad credulitatem gentium,fermone,amp; opere in potcnbsp;tia fignorum,amp; miraculorum,in potentia fpiritus Dei,ut ab Hierufalem,S^nbsp;circum illam regionibus,uflt;^ ad lllyrium referferim Euangelium CHRPnbsp;S T Ijfic contendens Euangelizare,no ubi nominatus erat c H R r S T V S,nbsp;ne in alienum fundamentum ponerem �dificium : fed quemadmod� fcri^nbsp;ptum eftjQuibus non nunciatum fuit,de eo uidebunt : qui non audiue��nbsp;runt,intelligent. Ideo(:p interruptus fui f�pe, quominus uenirem ad uos.nbsp;Nunc autem non amplius locum habens in regionibus his, def�deri� ueronbsp;habens ucniendi ad uos � multis iam annis,cum iter faciam in Hilpaniam�nbsp;accedam ad uos.Spero enim pr�teriens uidere uos,amp; quod profequemintnbsp;me euntem illuc,cum uobis prius aliqua ex parte fuero faturatus. N�c au#nbsp;tem proficifcor in Hierufalem, miniftrans fandis. Placuit enim Macedo#nbsp;ni�,amp;Achai�communionem quandam facerein pauperes fandos,quinbsp;funt in Hieruialem.Plaeuit ipfis:Et fane illis debitores funt.Etenim fi l^iri#nbsp;tualibus illorum communicat� funt gentes,debet h� amp; in carnalibus fup#nbsp;peditare eis,Hoc igitur ubi perfecero, �i. confignauero illis frudum hunc,nbsp;decedam per uos in Hiipaniam.Scio autem,qu�d ueniens ad uos, in com#nbsp;plemento benedidionis Euangelrj CHRISTI ueniam,

H AE c DE fuisfadispr�dicatio quoniamuidctur pr�feferre quandam glo# riam,idcirco Paulus quicquid glori� eft,ad Deum totum conuertit,nihil fibi, nequ^nbsp;uirtuti fu�,i�d omnia Deo,Chriftoc� tribuens,� quibus ipfe minifter adhibitus fu^nbsp;nt,Gloria,inquit,meain CHRISTO lefu eft, �C de eis rebus duntaxat,qu�per��nbsp;tinent ad Deum,Nihil enim meum proloquor,fed qu� per me operatus eft c H R tnbsp;S T V S,ex quibus fides,�� credulitas gentium,fermone,amp;^ opere,meo quidem ut minbsp;niftrantis,i�d Dei ut operantis, in poteftate f�gnorum,�i miraculorum, �C in uirtuienbsp;fpiritus fandi excitata eft. Et fan� ifta opera eiufmodi funt, ut Humana fibi uirt�Snbsp;iha non queat adfcftcere.Diuina enim plane funt, potentiam indicant immenfao��nbsp;oi^nia^ ualentem,qu� funt per Paulum ab Deo ad hominum falutem gentibus ad#nbsp;miniftrata,�d tradita.Quibus egoDeofretus,inquit,ab Hierufalem ambiens regi^^nbsp;n�s ufquea�jjjjyj-jm^^nfgi-fipafl�m Euangelium christ i,nonibi contendensnbsp;pr�dicare ubi iam nominatus fuift�t C H r i s t v S, ne fuper alienum �dificaremnbsp;fundamentum : fed apud eos populos, amp; nationes, de quibus icripf�tEfaias :nbsp;bus non nunciatum fuit de ipio,hi uidebunt; fiC qui no audiuerunt intellig�t. Qpodnbsp;ab illo propheta pr�didum eft futurum,quoniam inter gentes per C H RI S T Vnbsp;celebrandus effet Deus; ideo^, inquit Paulus, hoc Euangelizandi negocio f�pi^�nbsp;retardatus fiim,quo minus cum cuperem,proficifci poffem ad uos.Et refpondct hn#nbsp;lus epiftol� conclufio prooemq etiam i�ntenti�, quatenus �d excufationemqn^^^nbsp;dam affert libertatis fu� in docendo, monendoc�, S)C defiderium eos uifendi prnbsp;fertlSed nuncjinqiiitjcum non amplius locum habeam in his regionibus, cum qnn^

per me fuit facindum,effcctum f�t,iamc^ hoc negocio fim uacuus, obfequar defiderio annorum iam multorurn meo,ut ucniam ad nos turn, cum iter in Hifpaniam faciam.nbsp;Quid eft autem,Locum non habeoc'Num omnes ad fidcm iam conuerft in tantis ter^nbsp;rai urn fpatqs,0^ falutaribus documctis plcne erant inftrudit�Nequaquam omnes; fednbsp;quos per Paulum Deus uoluit conuerti,hi couerfi iam,8lt; cruditi in fidci dotftrinafuenbsp;ranuSic SC Dominus Paulo Corinthi multum fibi efl� in ilia ciuitate populum dixit�nbsp;Sed quod in Hifpaniam profeduruSjSC quafi corollarium itineris fui diuerfioncm adnbsp;urbem Romam fadurus eos fe inuifurum pollicetur, non ne ill is futurum erat hocnbsp;moleftum tanquam exigui amoris id fignum eilet f Erat fortalfe, uerum id uereturnbsp;Paulus,ne grauius accipiant,fi ad eos iple tanquam magifter,8C cenfor uideatur acce^nbsp;dere,Huic ergo fufpicioni,quac eft acrior,mcdetur, quod eum tanquam hofpit� perjsnbsp;gentem in alias terras,no ut affiduum dodorem eflent accepturi,Et tarnen ilia amos:nbsp;ris uerba affert,fe tunc ad fuum iter in Hifpaniam egreflurum ipfis etiam profequen^nbsp;tibus,cum eorum ufu,8C familiaritate,quando omnino non poterit, in quo eft figntfi^nbsp;catio uehemens cum amoris fui, SC defiderij, turn illorum quoep uirtutis, atcj huma^nbsp;nitatis,aliqua tarnen ex parte fuerit ipfe faturatus.Nunc aut� inquit,proficifcor Hie^;nbsp;rufalem fubfidium pauperibus fandis,qui funt illic,� Macedonibus,8C Ach�is defessnbsp;rens; quod fubfidium communionem uocat ipfe, fiue ut communiter munus fandisnbsp;collatum,fiue ut denotetur alterna qu�dam permutatio inter utrofcp fada, cum iftinbsp;fuppedit�t carnalia,8C fuppeditati fint fpiritualibus; quod SC ipfe paulopoft quafi insnbsp;terprctatur,iuftum,8C debitum efl� demonftrans,ut fic ab iftis fiat,quando ipfi adiutinbsp;infpiritualibus,uiciflim debent in carnalibus fuppetias fandis ferre, Hanc commuanbsp;nionem cum illuc tulero,8C confignauero fandis,inquit,tum decedam per uos in Hi^nbsp;fpaniam, quod deinde SC fecit, ad urbem uti accederet, neque tarn accederet tarnen,nbsp;quam traheretur� Vindus enim in Hierufalem,SC ad C�far�,ad quem prouocauerafnbsp;rciedus,Romam fub cuftodia perdudus eft,in qua per bienni� ex Adis Luc� man;�nbsp;fit,nec� de eius p�ft in Hifpaniam profedione,fed de morte, SC martyrio in eadc urbenbsp;plurimorumliteris,8C uetuftatis memoria eft traditum,Scio enim,inquit,c� accefleronbsp;2duos,qu�d incomplem�to benedidionisEuangelij CHRISTI accedam,hoc eft.nbsp;Si quid deerit,fiqui� crit faciendum,aut intelligendum amplius,nofter congrefTus,8Cnbsp;aliquot dierum confuetudo,ac cqmmunicatio fermonis,8C confiliorum explebit id acnbsp;perficiet uelfortafle melius, qu�d eos offendet ita cumulates bencdidione ea, quaenbsp;per Euangelium C H R i S T i hominibus allata eft;qu� quidem eft in fide pofita,SCnbsp;in uirtutibus illis,qu� ueram fidem fequuntur, ut non fit oper�precium futur� diu�nbsp;tins apud eos c�morariiqu� quafi qu�dam fit fa�l fui defepfio, amp; ratio confilij initi,nbsp;qu�d eos in tranfitu,SC non data opera fit inuifurus�

Obfecro autem uos fratres per Dominum noftrum IE S V M Chri-ftum,SCper diledionem fpiritus, ut collaboretis mecum in deprecationf? bus pro me, ad Deum, quo liberer � non credentibus in Iudaea,�Cut mi^nbsp;niftratioh�cmeain Hierufalem grata fit fandis, ut in gaudio ueniam adnbsp;uos per uoluntatem Dei, �C requiefcam uobilcum* Deus autem pacis cumnbsp;Omnibus uobis,Amen�

R V R s V s eleuat feueritatem fuperiorum monitionum, ac praeceptorum tan^: quam non ea feripferit indigentibus, fed ut officq fui munus impleret, Itac� SC modonbsp;excufauit audaciam,8Cnunc optimamfuam de illis indicat opinionem, quado eorumnbsp;ad Deum orationibus fe iuuari cupit. Per diledionem aut� fpiritus ait, quia cum exnbsp;uultu SC facie Paulum nondum noflent,fpiritu e� amabant,non fenfu,quafi dicat,pernbsp;amorem ilium quo me incognitum,SC no uifum, mentibus tarnen ueftris amatis� Peisnbsp;tit autem fupplicari per eos Deo, ut ipfe ab infidelibus lud�is liberctur, quorum in^nbsp;telligebatacerbaSj�d implacabiles contra caputfuumatep uitam flagrareinimicitias,nbsp;cum illi odio inexpiabili Paulum infequerentur4Quos illorum impetus, SC quas acernbsp;bitates ut gentis iniquifli'ma: iramcp SC inimicitiam nulla lege moderantis, quibus innbsp;E e 3 Paulum

Paulum poften grafl�ti,atc� incitati fuut,quinoff� uult,ex Apoftolorum difeat adts� non ab re quidcm.ncq,� inani metu ab illis Paulus fe liberari opt�t, cundorumeg f�t�*nbsp;auxilio apud Deum aduocat prcccsqtcmcp ab eodem Deo,amp;f per fe,Slt; per alios obf^'nbsp;cr�do poftulat,ut fedulitat� fuam,glt; fubfidi�,quod ipfe fert fandliSjilli, quibus id �zfnbsp;fertur,�qui bonic� confulant, gratume� fibi habeant Pauli minifteri�.Eo en�mnbsp;confe�o l�t� fe reuerfur� ad eos,qui funt Rom�,pollicetur, fi Deo uolente fueritnbsp;tum,ut c� illis conquiefeat, n� folum reficiendo ex labore itineris corpore, fed muK'^nbsp;magis m�te fpirirualibus epulis,2^ gaudio fratern� pacis,charitatisep recreanda.�tlt;?nbsp;ut mos ei eft,pofl: obteftationes,�� monita,utDe� f�mper aduocet, propitiumep prc^nbsp;cetur,illis,quos eft obtefl:atus,Deus pacis,inquit,fit cum omnibus uobis.Amen.

Commendo autem uobis Ph�ben fbrorem noftram, qu� eft miniftf^ Ecclef�� in Cenchreis, ut earn excipiatis in Domino, ficut decet fandos, 6^nbsp;adf�tiseiin quocuncp uobis eguerit negocio : nam 8^ ipfa affuit muhisja�^nbsp;mihiipfi.SalutatePrifcam,amp;l Aquilam,cooperarios meos in CHRISTOnbsp;�ei�, qui pro uita mea fuummet iugulum fuppofuerunt, quibus non egonbsp;folus gratiam habeo,fed 8d omnes Ecclefi� gentium: et qu� domi eft apudnbsp;illos congregationem.Salutate Epenetum diledum meum,qui eft primitifnbsp;Achai�in CHRISTO. Salutate Mariam, qu�multum laborauiterganbsp;nos.Saiutate Andronicum,amp;: luniam cognatos meos, amp; c�captiuos meos,nbsp;qui funt infignes in Apoftolis,qui amp; ante me fuerunt in CHRISTO. Sa^nbsp;lutate Ampliam diledum meum in Domino.Salutate Vrbanum coop�ra#nbsp;rium noftrum in C H R1S T O,amp; Stachyn diledum meum.Salutate Apebnbsp;km probatu in CHRISTO, Salutate eos,qui funt ex Ariftobuli familia�nbsp;Salutate Herodionemcognatum meum. Salutate eos, qui funt ex Narcifl�nbsp;familiain Domino.Salutate Triphenam,amp; Triphofam,qu�laborantinnbsp;Domino.Salutate Perfiden diledam, qu� multum laboraujdn Domino�nbsp;Salutate Ruf�um eledum in Domino, matrem^ ipf�us,amp; meam, Salutatenbsp;A�^ncritum, Phlegontem, EJermam, Patrobam, Mercurium, qui cuiflnbsp;bis funt fratres. Salutate Philologum,8c Iuliam, Nereum, amp; fbrorem eius,nbsp;amp; Olympam, amp; qui cum bis funt omnes fandos. Salutate inuicem uo$ innbsp;ofeulo fando.Salutani uos Ecclef�� CHRISTI,

H A E c falutatio nominatim multis mifl� cum humanitatem ofiendit Pauli,uirt� tem^ illorumjquibus falus mifi� eft:tum uero nobis lumen pr�fert,ut intelligamus,nbsp;quopado CHRISTI nomen fueratRomamallatum.Multienim ex hoc numeronbsp;�ud�i funt, quos in illo furore perfecutionis, quo ludaei CHRISTI difcipulosnbsp;lud�a expulerunt,nou�^ fidei furgenti,amp; crebrefc�ti ilia exterminatione interituninbsp;2lt;obliuionem pofl� afferri rati, illam per orbem magis terrarum difleminauertinbnbsp;f^ceruntep iniquitate fua: iniuri� claram inter genres, ac illuftrem,Vrbs Roma ad f^^nbsp;uenientes excepit,illorumc� uocibus erudiri coepta,paulatim nomen Domini i E Snbsp;Chrifti dtdicit non afpernari. Atque hi quidem primo cum fii� gentis hominibosnbsp;collocutt,quorum femper erat in urbe magna copia,quibufdam eorum perfuai�runt,nbsp;ut ad fidem c H R i S T I fe conferrent. Deinde etiam inter natiuosltalos,aliarum^nbsp;nationum homines fandum c H R l S T i lefu nom� uulgari, 8C adorari eft c�ptujn*nbsp;Cumep conuentus cundorum gregatim fierent,coirentc� in unum �ud�i cum genti#nbsp;buSjlenibus principtj s exort� er�t difcordi�,qu�d �ud�i pr�fertim recens conu^t^nbsp;fi,legis nomen,�i authoritatem relinquere non poterant ; genres uero cum i� facile�nbsp;christ o,docilescp pr�berent, legi obligari, �Cfeaddicererecufabant.Ita paula^nbsp;tim crefeente diflenfione, animi illorum inter fe mutuo exafperabantur : nec tantum

poterant habere authoritatis Prifcilla3amp; AquilajAndronkus, �� luni'us, c�ten^ ex Jud�a noui hofpitcs,�c aduen�,ut comprimere penitus5�� fedare ualerent lites, coni^nbsp;tentionesep inter fratres cominotas, Proindc aliuin quoc^ frudum iJlis af��rt ifta faltinbsp;tatio,qu�d Apoftoli teihmonio,quod graue amp; fand�um apud omnes habebatur,pro#nbsp;pter iapientiam quidem etiam S� c�l�br�s uirtutes Pauli, led multo etiam magis pro^nbsp;pter c�uerf�onis modum commemoratum apud omnes,quo aCHRiSTO ipfefue^nbsp;rat uocatus atque compulfus,illi qui rede de fide lentiebat, c�terorum opinionibus,nbsp;amp;. mentibus cornmendantur,qu� plus in eorurn fententia ponderis,�� moment! apudnbsp;fratres exiftevet. Sunt autem omnes fer� non fine aliqua inligni laude nominati, Acnbsp;Ph�bequidemfuit,qu�pertulithanc epiftolam, Prifcill� autem,8lt; Aquilae etiamnbsp;Lucas perhibet teltimonium non folum religionis, atque uirtutis, uerum etiam cumnbsp;Paulo fainiliaritatis, �d amicitiae, qui etiam cumillis neceflitudine holpiti) coniunnbsp;dus fuit.Nam quod fe illi pro eo morti,0lt;: periculo obieccrint,non eft quidem nomtnbsp;natim in hiftoria fcript�,fed argumento funt haec Pauli uerba cos in lud�a, cum effernbsp;uefcerct ludaeorum in eccleliam c h r i s t i crudelitas, pr�cipueip Paulum ilia uisnbsp;furoris appeteret,hos caufam fortalTis PaulfSd fententiam defendentes, in diferimennbsp;capitis fuifte ipfos addudos.Magnam certe fe iilis gratiam debere teftatur Paulus,nbsp;propter fe c�teras quoqj gentium Ecclefias,qu� ueritatis � Paulo habere notionemnbsp;nequiuiflent,nifi iftoru duorum opera incolumis ipfe iilis feruatus fuiflet, Andronii:nbsp;cum autem, 00 luliam quis afficere honore, laude maiore poffit, quam cos infignesnbsp;inter Apoftolos uocaretDomus porr� Narciffiqllius ut opinor,qui Claudrj Caelarisnbsp;libertus imprimis gratiofus,8lt; potens,principio imperij Neronis Agrippinac operanbsp;eft interfcdus,uelmortuoiam tunc Domino aliqua adhucex parte coh�rebat, uetnbsp;tempus,quo fcripta eft h�c epiftola,non exiguum ante aduentum Pauli ad urbem li^nbsp;gnificat.Scd nos de his,qu� incerta nobis funt, nihil diffinimus. Illud tenemus certo,nbsp;iam turn conflata ex ludaeis,0C gentibus EcclefiamRoma� conftitifl�, qu� � fugienti^nbsp;bus ex lud�a difeipulis Christi congregata prim� efl�tjlli enim narrandis rc^nbsp;bus geftis Domini, �� miris illius operibus pr�dicandis,qu� pr�fertim etiam ipft fi�nbsp;gnis, �C uirtutibus comprobarent, illexerant complurium animos, ut fandiflimamnbsp;illam,omniumc�faluberrimamacciperentdodrin�,qu�ftDeoper christvMnbsp;lefum in fola fpe, �i cupiditate c�leftium pr�miorum, mundanis rebus contemptis,nbsp;uelle �C adh�rere,8lt;l credere. Illa in his falutationibus fubiunda eft hortatio, utnbsp;tent inuicem fe in ofculo fando, quod tanquam pignus fit reconciliat� inter omnesnbsp;grati�jdifcordi�q^ pacat�,�^ animarum in unum fpii itum,uoluntatemc� conuenien^:nbsp;tium pius confenfus.Salutem iilis poftrem�ab Ecclef�js CHRIST i,quas ipfe con^nbsp;ftituerat,uel per eum c HRiSTV s,uerbis impartit.Atcp utnonhumano more ternbsp;minet epiftolam,fed ad Chriftianum reuertatur inftitutum, fubiungit rurfus falubrenbsp;pr�ccptum, ut deuitent eorum confuetudinem, qui per pr�pofteram, peruetfamc^nbsp;dodrinam lites,�d feditiones inter ipfos diff�minantt

Adhortor autem uos fratres animaduertere eos, qui diff�dia, �C offene fiones pr�ter dodrinam, quam uosdidiciftis faciunt,amp;^ declinate ab eis*nbsp;Hi enim tales Domino I E S V Chrifto non f�ruiunt,l�d fiio fibi uentri, 8^nbsp;per bonum,benedicum^ fermone decipiut corda minime malorum, Namnbsp;obedientia ueftra in omnes permeauit� Gaudeo igitur de eo quod in uobisnbsp;eft, Volo autem uos fapientes quidem efle in bonum,�mplices uero in ma^nbsp;Ium, Deus autem pacis conteret Satanam, fub pedibus ue�ris cito� Gratianbsp;Domini noftri l E S v Chrifti uobifeum f�t.

SOLENT enim qui funt ffaudulenttores, uafri pr�texere honeftos, proi= bosc^ fenwnes prauitati fu�,ut cum authoritatem fibi,nom�^ comparauerint,tumnbsp;demum efrundant uenenum fu� impietatis, fibic� commoda comparent, non iilisnbsp;tonfulant,quorum fe profitentur dodores,ac magiftros. Atej hi hoc fe facilius agerenbsp;pofte

poffe confidunt,cum funt,amp;l uerfantur inter fimpliciores,hoc eft inter eos,qui audiut quidem libenter omnia^quae ad fideiTi,2C pietatem exiftimant pertinere, anim� autemnbsp;eorum,qui docent,2C cofilrj exitum baud ita perfpiciunt, fed quo ipfi animo f�mplici�nbsp;redoc� funt,eodem dodores fuos efle pr�ditos arbitrantur,fiint�^� ad aufcultandum,nbsp;�d ad parendum imprimis faciles^ Qiiales nimirum ifti erant, quibus Paulus annun^nbsp;ciat obedicntie,2lt; humilitatis ab omnibus gentibus dari teftimonium Jgitur leni eos,nbsp;fanda monitione corrigit,ut banc quidem bonitatem cordis^ puritatem adhibe�tnbsp;ad ea, qu� mala funt, quali totius generis eius, quod in fraude, �� malitia, �d nimionbsp;amove fuimet conf�ftit,expertes penitus,rudesc5 fintiad difcernendum aut�,8i^ diftin^nbsp;guendum,qu� funt bona,prudentiam f�bi,2lt; ca�diditatem retine�t,ut fciant ��gregarcnbsp;mala,2lt; deuitare. Qui autem poterunt, dixerit a�iquis, fi ipfi malarum artium ignattnbsp;omnino fuerint,illa in alrj s uitia ad declinandum pernofcerefiQuia inquam, quod bo^nbsp;num eft,cum tenuerint,amp;: fcierint,omnem � bono, redo declinationem facilime in^^nbsp;telligent malum efl'e,nec fe ab arceboni confilij, ullius malo confilio patientur de�jci�nbsp;Satis eft enim contrarijs in duobus illud experiri,S� nofl�,quod eft pr�ftantius, quannbsp;doquidem alterum, quod eft inferius huius pr�ftantioris ueluti difcel�us,amp; defedionbsp;qu�d� eft,Itac� �d Dominus difcipulos ftios monuit,ut prud�tes efl�nt,ficut ferp�teSnbsp;fimplices uer o ut columb�,Et reuera nolle mal�,ut malum eft,pr�clara eft imprimis,nbsp;utilise^ fcientia.Fugitur enim ab omnibus omnino malum,cu cognofcitur,Boni auWnbsp;ignoratio maxim� eft malor um omni�.H�c enim facit, ut f�pe pro bonis mala acci^nbsp;piamus,uitamc� noftr� propterea acerbis, �i uarijs m�roribus, 8d curis infeftam ha^nbsp;beamus.Quod fi fucrimus ad intelligenda bona experredi,�d callidffcienti� mali cogt;nbsp;gnofeemus illius efl�fugam,�� deuitationem:Deus aut� pacis,inquit, coter et Satha�nbsp;nam fub pedtbus ueftris,ut non perturbet pacem ueftram, quam inter uos tuerijamp;'nbsp;erga De� ipfum pr�cipue debetis.Pax enim erga Deum fanditas eft uit�, per quatnnbsp;etiam cQ hominibus diiridia,din�nfionescp excluduntur.Gratia aut� Domini i e S Vnbsp;Chrifti f�dei donum eft,perfed� illius uidelicet, qu� uiuida fpe, cbaritatec� munita,nbsp;in bac uitafolidaml�titiam pr�bet hominibus,�d in altera �ternam beatitudinen�*

Salutant uos Timotheus cooperarius meus,8� Lucius, amp; lafon, amp; SoH^ pater cognati mei, Saluto uos ego Terentius, cjui fcripf� hanc epiftolamnbsp;Domino, Salutat uos Caius holpes meus, �� fcccleft� totius, Salutat uosnbsp;Eraftus gubernator ciuitatis,amp; Quartus frater,Gratia domini noftri 1E sVnbsp;Chrifti f�t cum omnibus uobis. Amen,

H A E iNTERPOSiTAE relat�c� falutationes fimplicitatem illam cordii�� declarant, qu� Cbriftianorum debet efl� propria. Non enim ordinemlautum illou^nbsp;feruant, 06 elegantem, fed tanquam undis quibuldam amoris feruntur, 2lt; referun^nbsp;tur : id cp imprimis pr�feferunt,quod mos amantium continet, ut ne uideantur poi^nbsp;� ftribendo, quaf� � colloquio charifl�morum difeedere, Atque ut omnis bonoru��^nbsp;operum inceptio ab Deo oriatur, �� item ad Dei gloriam terminetur, fubiungitnbsp;quam bafim epiftol� Chriftiani myfterq breuem comm�morationem ad fummi C�*'*nbsp;honorem, gloriamc� relatam, fie inquiens;

Ei autem, qui potens eft nos firmare l�cundum Euangeliummeum�^ pt�conium 1 E S V Chrifti per reuelationem myfterf|,temporibus 3Ct^^nbsp;taciti, patefatfti autem nunc, amp; per feripturas propheticas fecundui^nbsp;pr�ceptum �terni Dei in obedientiam f�dei in omnes gentes notif�cati�nbsp;fapientiDeoperI ES VMChriftum,cuigloriainl�cula,Amen,

H AE c alio quodam huius epiftol� loco uerba �dodoribus Gr�cispofit^^^ guntur, qu� nobis uifa funt in hoc fini feriptionis fat commode quadrate, Eftnbsp;breuiscommemoratiofer� cundorum, qu� ante didafunt.Dehoc enim myft^�^^nbsp;f�dei potifl�mum eft diiputatum. Quod � nobis quoque ftridim hic repetendum

Etenim �ternum Dei altifsimi conf�lium iam inde � principio extititjhomin� impri^ mis nobilem creationem fuam uelle fibi adiungere, 2lt; participem faccre liberalitatisnbsp;fu�,V erum ita hoc uoluit, ut tanti honoris pi �mium non ignaui�, defidi�'ue protfnbsp;poneret:fed induftri�, fortitudini, Itac� ilium in mundum hune inferiorem indu^nbsp;xit,praefecitc^ rebus omnibus,�� comitatu locuplete fenfu� honeftauit,quorum du^nbsp;�ujat^fubf�dio appeteret, �� compararet fibi ipfe ea^quae utilia, ac faliitaria efl� co^nbsp;gnouiu�tjdeuitaretc� contraria,Mentem autem in eo,��ration� natam ad dominantnbsp;dum,principem totius animi inieruit,qu� in ipfo ortus principio ignara quod�modonbsp;�iij�C uim fuam non fentiens^mox procell� temporis,�lt; rer� ufu condocefada agnonbsp;fccret f�metipl�m, illudej primum intelligeret fe id potifsimum in homine exiftere,nbsp;quod colendum el�ct,2lt; omnibus modis in honore hab�dum, quod turn quidem ipf�nbsp;merit� cotingeret,fi nofl�t ipfa pr�cipue,�i modis omnibus ueneraretur author em,nbsp;2^ principem,�i conditorem fui Deum, Hac conditionc, 2lt; natura primus homo fa^nbsp;2ius amp; in pofl�fsionem pr�clarifsim� uirtutis ab Deo ftatim indudius, cum fua cuknbsp;pa,amp; crimine haud ita multo p�ft,defeci(��t,mentic^ imperium quod in regendis fennbsp;fibus habebatjconferuare propri� neglexiflet,pr�terito imperio omnipotentis Dei,nbsp;�pfe quo^ eft aeternam in feditionem, �C continens bellum cum femetipfo datus, atc^nbsp;repulfus, fedibusc� c�mutatis, cum � requic in labor�, � paradifo incultam in terrainnbsp;immigrafret,curis,folicitudinibus,operum labore,cupiditatibus quoe� uarijs,gx:turi:nbsp;bulentis, falfis ut plurimum gaudtjs, ueris doloribus implicatus eft, au^ ita implicasnbsp;tus,ut exoluere fe ipfe,fubleuarec^ deinceps,aut erigere ad Deum, nifi illo opem fibinbsp;afferente non pofTet.Non defiftebat quidem Deus,qu�uis rebelli homini, �lt; ad detesnbsp;riora femper procliui atc^ prono,humanitatem tarnen, �C mifericordi�,�lt; clementiamnbsp;fuam oftentare,nuncdocendo illum,nunc adiuuando,nuncibmnqs, uifis, oracuftsc�nbsp;deterrendo,multa quoep ignofcebat,alia difsimulabat,qu� quanquam crimina eflent,nbsp;tarnen quod � fummi fceleris culpa aberant,nequaqu�m homini tunc exprobraban;:nbsp;tur.Sed cum corrupta hominis natura longius i�fe ab Deo femper abduccret, cum^nbsp;flonitatem omnipotentis Dei,memoriamc� accept! ab eo beneficij non obliuione fonbsp;lum,uerum contemptu etiam^�d impietate obrueret, ad obruendum ipfe uicifsim genbsp;nus noftrum illuuione aquarum eft addudus,quali nouam de integro orationem in^nbsp;ftituens.At^ ut expei ireturjnum genus human�,quod fle�li beneftcio ad colendumnbsp;imprimis creatorem fuumnon potuiflet,compreflum poena,ate� fupplicio ad melio^nbsp;rem aliquando mentem ie conuerteret, cui etiam confilio, �C ration! iumm! De! cumnbsp;improbitas hominum aduerfaretur,omncsc^ fere comuni quafi conftituto,att� padonbsp;ad ementitosj�c falfos pro fpei quift� fu� errore colendos Deos fe conferrent,n5 amsnbsp;plius ratus hominem temeritati fuac permitti penitus oportere, aliquot ftbi ipfe ele�nbsp;git ex ilia prifca,00 celebrata antiquitate uiros,quos maiore quodam conatu, �� dasnbsp;rioribus fu� beneuolenti� f�gnis in fui nominis honore,2gt;t cultu retineret, quod po#nbsp;tifsimum Dei occulto,infcrutabilic5 iudicio parent! fidei noftr� Abraam cotigit, exnbsp;quo gens deinde nata, profedacp eft, qu� lege per Moy fen � Deo lata, � nationibusnbsp;reliquis hac una re diftinda eft,qu�dfola perftitit,at($ manfit in ueneratione, amp; cuknbsp;tu unius Dei,anceps ilia quidem fxpe etiam,�� lubrica, led tarnen qu� diuinis fultanbsp;fubfidijs hoc in orbe terrarum exemplum intermori non finer et, unum^ efl� foltim innbsp;coelo,�lt; in terra hominibus colendum,2lt; adorandum Deu* Huie porro genti ita ele#nbsp;�� a Deo,atc� adfcit� eiufmodi erat tradita lex,qu� eos quidem in terra fpes fuas,0Cnbsp;fuorum optata bonoijt collocate no prohiberet,fed iilos ea ipia bona expetere,2^ po#nbsp;fcere,� fummo tarnen Deo,at($ illi accepta referre c�fuefaceret, ut f� ex una parte nanbsp;tio ilia mundana efl�t,ex altera tarnen parte exifteret c�leftis. Non enim ab uno ex#nbsp;tremorum ad contrarium extremum alterum illico tranfitus eft, fed oportet per in#nbsp;terie(fta,8lt; media ad fine optimum peruenire.Hac igitur lege diuturnis man�te tem#nbsp;poribuSjCum illius quoc� fenfim diminui uis,SxI obfolefcere authoritas c�pifl�t, autnbsp;fiqui conftantius earn retinuiff�nt,omnia illi iam no ad ueritatem, nec� ad inteftinamnbsp;animi uirtutem,fed ad fuperftitionis cultum magis conuerterent, eflentep peccata �C.nbsp;facinora inter homines hoc grauiora,qu�d obicibus maioribus uidis, at($ proftra#

tis,2lt; tanqu� repagtilis contincnti� rcfra0:is,uniu�r� improbitas cateruatim fe efHi deratuum uero ftatuitDeus bonitatis femper fu�,amp;^ mifericordi� memor maximo,nbsp;�d ultimo fuo beneficio cuntflum hominum genus libi obligate,amp; adiungere,miflblt;Fnbsp;filio Rjo in carne,naturac� hominis no folum ueniam nobis ab fefe atcp pacem, fed panbsp;trium etiam nomen,illamc^ charitatem,qu� in patris affedu erga filios eft innata oblt;=nbsp;tulit,amp; pollicitus eftjft nos uicifsim infidos illos 00 turbidos mundi amoi es depone�nbsp;tes in ipfum Deum am or cm omnem noftrum, omne animi ftudium contuliflemus,nbsp;necp in his,qu� m�di funt,fed in tjs,qu� ab ipfo maiora nobis multo ac pr�ftantioranbsp;propon�tur,figerc fpes noftras,St cupiditate illoi^ flagrare inftituiflemus. Hie mihinbsp;nemo obijciat,quid ita per hofee gradus Deus tarn conf�lior� fuorum, quam tempo:�nbsp;rum,ac non de principio ftatim liac opitulandi ratione ufus ftt,ut benignitate magis,nbsp;quam poena nos uinctret,Nefcit enim qui talia opponit, profccto cogitate, qu� lintnbsp;curricula, 06 proceflus diuinae prouidenti�,qu� in feipfa ftabilis,unacp fcmper,habctnbsp;in creatis rebus interualla,nec� fe aliter oftenderet,fi no diftinda foret fpatqs,amp; opc^�nbsp;ribus.Qiiid enim dix erim ego frudibus terrae habendis,cur annuum tempus datumnbsp;cft,ac no protinus fata continuo demefl� funtcQu�d fi his ad pubem, frugemc� per:�nbsp;duc�dis ortus,amp; audio,�^ maturitas eft attributa,alioquin ft progrefl�s ifti n� fiant,nbsp;amp; ueluti gradus,nec� tempora diftingui,nec� coelum conuerti fit necefl�ri�, omnis^nbsp;motus terum,SC uarietas,�� diff�r�tiafuerit fublata:fi inquam, omnibus in rebus,nbsp;qu� fub motu natur� funt,qu�dam primum ingrefsiones,deinde mor�,mox repre^nbsp;henliones inftituti conatus,�� aduerfus impedientia ludationes, curf�s deinde libe��nbsp;riot, approperattones�p ad potiundum finem fuum exiftunt, qu� omnes interuallisnbsp;quibuldam,�c uelut pafsibus paulatim produd�, curriculum tand� omne emetiun:�nbsp;tutjcuius ftultiti� eft qu�rere,Slt;I ftifeitari hoc in ipfo Deo,cuius c�filia arcanis pon^nbsp;derata rationibus ad opportunitates tempor� dimenla, eff�dibus difpertita, uno ta:�nbsp;men, atc� eod� fini ad falutem homin� gradatim ab eo deprompta, amp; patefada funt�'nbsp;Voluit igitur Deus in extremo tempore,�terno fuo ex confilio nou�,amp; inexpeda^nbsp;turn beneficium hominibus aff�rrCjUt unigenum filium fuum pro nobis uit� mortalnbsp;ii,2C uitam illam c�fequentibus �rumnis,necnon ludibrijs,ignomintjs,morti,cruei:^nbsp;addiceret,ad eum finem,ut nos pr�claro illo,admirabilic� exemplo � mundo penit�^nbsp;�uelleret,fibicj c�iungeret,Et quoniam durius eft� hoc uidebatur,tam multar� rcr�nbsp;iucundifsimar�,qu��terranobis blandiuntur,t�ta uarietate diuelli,in christ*nbsp;fufeitatione afcenfu�� in c�ium oftenderet,quanto maiora contemptoribus terreno^nbsp;rum bonor�,�^ in c�lo mentes fuas collocantibus,ac diuiniora apud Deum praeini^nbsp;efi�nt propofita. Vt enim heri, �d nudiuftertius difputauimus, CHRISTVS ip**;nbsp;oratio eft,�� fci mo Dei patris habitus ad homines, per quem uei am dodrinam nadtnbsp;fumus adipifeend� falutis, �C immortalitatis, fi Deo ipfi credere, amp; fidem illi habe�*nbsp;fummij�C �terni boni noftri in anim� induxerimus:quod quoni� fine c H R i s Tnbsp;facere non poftumus,ipfe enim Dei ueritas eft,Slt; Dei c�filium'.SC in ipfo generis 1�^^nbsp;mani cum Deo rcconciliatio,cuius unus ipi� potuit efl� author : in ipfo mors carn*^nbsp;noftr� peccati,�^ propterea uera totius hominis uita, quod ipfius morte �d fangui�*'nbsp;falui fadi fumus.Idemc� ipfe uia noftra,atc5 iter,quo ad Deum perueniamus, totu�*nbsp;��CHRISTO fitum eft i�lutis homin� myfterium.De quo qu�do fatis hoc bid 0*^nbsp;didum eft,illacp � nobis,qu� infpirante Deo prolata de eo expofita^ funt,omnianbsp;lius frater habere ft dixit in comentario relata,petetis ab eo,c� uobis libucrit: qtmnbsp;quidem ad h�c pertinet Pauli uerba, patere uobis iam arbitror hoc myfteri� �ter�^nbsp;ex tempore abfc�dit� omnibus, �� occultum fuifleinecp hominibus fol�, uerumnbsp;angelis,non quin parte eius aliquam aliqui aliquando profpexerint,tum angeli, t�nbsp;etiam homines,fed quod totum plane nunquam cuiqua eft patefadum, V iditnbsp;mias uim nouac legis,qu� in cordibus homin� uocem fuam,non autem in litera a��nbsp;plius expreflura eiftttVidit Eiaias duce melioris feculi deformatum, amp; contemP^ �nbsp;fuo m�rore amp; ludu l�titiam c�teris,gaudiumcp afferentem: Videre multi ptfP^;nbsp;tat �,amp; patriarchar� de c h r i s t O multa,necg enim omnia hic referri eft neednbsp;/�d ut pl�tes complura uiderint, illud tarnen f�dus inenarrabile^ coniugium 0*^.^

nitatis cum humanitate nemo fatis uidere, aut perfpkere potui't unquam. Qui uero praepotenti Deo propiores 1'emper funt,afsjduec5 allant in eins conipeclu angeli,po^nbsp;teftates, SC coeleites mentes reiiqu� facile quidem illi nolcebant coliegam propc Itiu,nbsp;amp; iocium eiuidem naturae hominem in ei rore ideo iapfuni,auerfumCp plane ab Deo,nbsp;quod nimis magnam 1 ationem terrenorum bonorum duceret,huicc^ malojquod lexnbsp;non fecerat,datum iri remedium � Deo pr�uidebant;tantam illam tarnen humanitassnbsp;tern,tarn inauditam, inufitatamcp clementiam, tam incredibilem Dei crga hominesnbsp;amorem ne potuerunt quidem fufpicari,ut hlium is mitteret ueluti legatum fu� uonbsp;iuntatis,Primum hoc quanti i Deinde ut ad mortem,2t ad ignominiam mitteret,hocnbsp;uero eft,quod cum artendere,�C confiderare ii^cipimus,li no lumus plan� fcrrei,in la^^nbsp;chrymaSj�� gemitus erumpamus oportet,tantuin ne amor c,tantum'ne de nobis ftu^nbsp;dium,tantam cupiditatem,�� curam falutis incolumitatisc}; nolire fufcepit Deus,nosnbsp;ut iudicarit dignos,quorum gratia aequalem libi hlium, no minorem folum angelis,nbsp;fed ne potentibus quid� S� claris inter homines uiris parem efhceret � cum S� anteanbsp;f�pe patriarchiSjS� prophetis,ipfo^ ad nos angeloi urn minilterio doccndos,8� adiu^nbsp;uandos uliis effet. Verum hoc, quod poftea lacium, ipfa coeleftis exercitus multitu#=nbsp;donatoin paupere tugurio C H R 1 s T o admirata uoce fua imprimis, cantu^ celcssnbsp;brauit,paftoresmoxcognouerunt,nosmortalesreliqui maximonoftrocumbono,nbsp;inc�parabili erga nos omnipotentis Dei benehcio fenhmus,ante aliquot fecula pro^nbsp;phetarum uaticintjs,S� pr�di�tionibus fignihcatum,annunciat�,promulgatum:nonnbsp;tarnen quantum nee cuiufmodi futur� eilet,potuit plane intelligi, quo quidem diui�nbsp;no fuo munere,S� filij fui exemple nos inftituit Deus,ut illi,quoad homini fas eft, fienbsp;ri uelimus l�miles,unamc� in hac Dei imitatione,S� fimilitudine,qu� ex fide iuftificanbsp;tio f�pe dida Paulo eft,uirtutis uer�,S� conflantis rationem c�liituamus. Nam c�^nbsp;tera quidem,quae ex mundanis honoribus,atc^ laudibus,uel ex ipfa etiam tradunturnbsp;philofophiauirtutum curricula,atcj inuitamenta, neq}loliditatemhabcnt flabilcm,nbsp;nec� ad immortalitatis pr�mium nos deducunt. H�c f�miiitudo Dei ex imitationenbsp;I E s V Chrifti una fola eft crepido liabilitatis noftr�,cadan inui�ia feculis, immotanbsp;euptditatibus,qu� cum ueluti procell� qu�dam 8� tempeftates uitam noftram aff�^jnbsp;duequatiant,hac fide christ 1 folafrangi,S�propulfariqueunt, Firmaticnim�nbsp;Deoperfidemaciuftitiam,ineac�ftatuti,cum c h r 1 s T v m habeamus uerb� panbsp;tris,uiam nobis per afpera,�� ardua aperi�ntem, principemc^ ipfum iubeuntem, atqjnbsp;excipientem duriflimos mundi cafus,quo illi leuiores deinde,�� tolerabiliores in nosnbsp;incidant,pr�cuntem quoi� nobis in c�lum,S� fuo illuc afcenfu eodem nos uocant�,nbsp;nos fpe i�ilorum c�leftium bonoi^ incitati,necp abducimur poftea mundi blandittjs,nbsp;nec afperitatibus dcterremur,quin certi, atc^ confiantes etiam fi off�ndimus interd�nbsp;in uia,8� labimur,mente tarnen,atqj animo in Deo h�reamus.H�c itac� firmitas no^nbsp;bis ab Deo ex Euangelio Pauli elt,quod elt totum pr�coni� 1 E s v Chrifti,in quonbsp;myflerium noftr� falutis nunc demum reuelat� efi, quod ex �ternis l�culis delituir,nbsp;obfcurumcp permanfitjtametfi Deus per �phetas fuos aliquas eius partes in omnesnbsp;mundi oras uoluit promulgari, idcircoc^ amp;�cit,ut late diffufum lud�or� nomen, S�nbsp;in omnibus fer� prouincf)s,ac ciuitatibus difleminata ilia natio legis fu� uirn, S� nosnbsp;tion�hominibus proponerct,quo i e s v Chrifiifuturiferuatoristefiimoniopr�diifnbsp;cato ubic� inter homines,S� publicato, cum ipl� pofiea c H R 1 S T y s aduentall�t,nbsp;facilius � gentibus,planiusc� agnofceretur,fidescg eius,tan^ unici filij Dei acciperci'nbsp;tur.Huic igitur fie nos firmanti,S� curanti,S� tantopere nos amanti foli fapienti Deonbsp;honor �nobis,S� gloria per I E S v Jvi Chriftum domin� nofirum infeculoi^ fempi#nbsp;ternas �tates.Amen. hic TRIVlti v s:Iurefan�,inquit,att^addecetitafie�nbsp;ri.Solus enim S� fapiens,S� laudabilis efi Deus,qui fi eti� non alio nobis indicio fuamnbsp;bcneuolentiam ofiendiflet,c^ quod m�do inferior! nos pr�fecit,c�terorumcp anim�tnbsp;tium cundoi^ c�ftituit dominosiel��t tarnen eius liberalitas S� f�pientia cum amorenbsp;nobis,�� cum ueneratione omni recolenda.Cum ucro humanis beneficijs,n� conteru^nbsp;tusjdiuin� etiam h�reditatis pr�mium nobis propofuerit,atc� id nos facilius,ut adigt;nbsp;pifei pofl�mus poft multa,uariac5 fu� prouid�ti�,do�rin�c� indicia,fili� fuum uni^nbsp;F f 2 cum

cum poftremo legauerit ad terras,moi icg eum pro nobis,Sc in cruccm tolli permift=* rit,qu� nos cum eo una in terrcnis noirris afFedtibus mudo crucifixi, nihil nifi coel^nbsp;ftia,8lt; alta cogitaremus,gd poflumus qu�fo amoris,Sd grati� Deo,quod tanto ilHus,nbsp;2lt; tarn fingulai i beneficio refp�deat,� nolira parte exhiberet Equidem angor anifflOnbsp;non h�c ubi'qj genti� cognita,�� diuulgata ell�,qu� difputata heri � te,�C nudiuftef�*nbsp;tius,nos hodie tantum quali delibando tradiauimus,fid ea tarnen breui ipfa comemo^�nbsp;ratione perfpicuam oftendunt fui luminis ueritatem.Qiiid enim poteft efl� illuftriusnbsp;ell� unicum hune �tern�,2d uer� al��quend� beatitudinis modum,f� ab Deonbsp;mum egrefsi,ad Deum item nos recipiamusc'quod noftr� perpetu� falutis myflertgt;�nbsp;totum abftrufum olim gentibus, lud�is dimidia ex parte datum,nos integr�, QCnbsp;num in omnem partem accepimus, Dux porr�, amp; monftrator huius myflertj fol�snbsp;G H R I s T V S.Neij hoe tant�jfed ��ipfe myfterium, fic enim te exponente cogno^nbsp;ui, id quod magis,magiscp deinceps animo uolutans intelligo efl� uerifl�m�,c H Rnbsp;S T V H ipfum dodlrinanijgd uerbum exiliere patris nos monentiSj�C condocefaeieiinbsp;tlSjfi c�lellium bonoi^t compotes efl� uelimus, orationem fuam nobis perdifc�dain�nbsp;hoe eft, c hristvm induend�,2� pra� nobis fer endum efl�, hoc eft,iter� utintef^nbsp;pretemur,mundanis amoribus deferendis, Slt; e�leftibus capefl�ndis folam Deigra^nbsp;tiam,�� cumeo cognations nobis appetendam. Cuius rei docum�tum nobis eftnbsp;C H R 1 s T V S, milTus ob hoc ipfum � c�lo, �d quatenus homo ad hanc ipfam rannbsp;creatus totus,atc^ facius,nomen ut nobis filioi?^ Dei,amp;: paternam fecu coeli h�reditanbsp;tem tan^ charifsimis Iratribus comunicaret.Hoc igitur ut dico,tam pfpicu� l�ploinbsp;ti�,�d ueritatis lumenjquod ueluti fulgur c medrjs olim regionibus terr� in omnelsnbsp;circQcirca rerum fines emicuit,uocecp ea infonuit, ut no ilia ab homine prolata UOX�nbsp;fed � c�lo �dita plan� intelliger cturtquo quidem tempore cundi� propemodu geiVnbsp;tes �� nationcs quantumuis ler� g� barbar� ad De� fefe facil�,�� ad c H R I S T Vnbsp;contuicr Lint,�hoc,tnquam,lumen nunc relanguifl� ufc� adeo,ut n� iam firmo,�d re�innbsp;intuentibus oculo,led quafl hallucin�tibus apparere uideatur. De his loquor, quinbsp;lud quoquo modo tarnen accipiunt,2� fe id pr�ferre fuis a�tionibus ^fitentur: amulnbsp;to maxima uero parte aut ignorari idem illud,aut etiam contemni, quis pq hominisnbsp;i�nfu pr�ditus grauifsime poteft no dolerefCernimus Chriftianum nomen e� dcdiinbsp;��Lim efl�,prim� ut qui illud tenentj�d norunt,uerbo quidem ufurpent,re autem,at^nbsp;fadis omnia alia potius confe�ientur,^ quae funt huic profefsioni,8lt; nomini confen^nbsp;tanea.Nolim equidc integris,probisc� hominibus, quic�^ illi funt, 2� ubicuntpnbsp;rarum c�ftituti,ullam meis uerbis labem,maculam^ afferre.Non enim hos repreho�nbsp;dere,aut uiolareintendo:leddec�munihominum,quife oftendunt,S� off�r�t moi'^jnbsp;amp;C de ulitato genere uiuendi loquor,quod in eo pofit� nunc eft, ut uideamus omnasnbsp;fer� qu�rere,quae fua funt,ut Apoftolus ait,n� qu� 1 e S V ChrifttAtc^ utinamta^nbsp;men qu� fua efl�nt,qu�rerent,ne(^ in alienis uano labore uerfar�tur, dum folicitudi^nbsp;n�s fuas ad eas res conterunt,quar�propria,8� certa nun^ eft pofl�fsio.Etenim qnl*^nbsp;magis propri�,magis^ copulatum,ati� h�rens:^ f�bi unufquift�t� Et tarnen quiho^nbsp;cogitet, 8� fapiat, luamcp imprimis integritat�, 8� fuimet curet incolumitat� quoin�nbsp;ifte reperiaturtlmminemus foras pen� omnes,2� noftrimet obliti ad ilia externa pi^^nbsp;pcndimus,qu�fonitu, ��rumoribus complent aures noftras,falfo^fplcdore ocul^snbsp;perftringunt,quibus dum potiamur,8lt; compotes eorum ftmus,exinanimus noftnc*'^nbsp;ipfos ueritate propriorum bonoq?, iuftitiacc� 2� fidei, �� ipfius fa�penumero Del? �l^�nbsp;folus falus nolira eft,cum pofl�fsione fallacium bonorum facimus commutationen�'nbsp;Nam quod uita plena eft iimulationis,infidiai5t,mendacij,qu�d adulamur, quod unnbsp;tus ftngimus,qu�d afl�ntamur pr�l�ntibus, abfentes laceramus, quod d� ad opl^*�^nbsp;noftra perueniamus,non aequitatis,non concordiae,non publie! commodi, non piet^nbsp;tis,aut charitatis,aut religionis ducimus rationem,quis n� intelligat cau�s omnin^nbsp;malorum,qu� Chriftianam iam diu depopulata Remp.lunt, hodiec� maximenbsp;ft:ant,�� depopulantur,in hoc errore hominum, �d communis uitae confuf�one con�nbsp;ftere�o enim addudi his moribus fumus,ut no amplius uideamur, net� noftronbsp;filio falui fieri pofl�, nei^ Dei ope,at� auxilip, propterea quod alter� iniuftis ca^eainbsp;cupld�^*

IN EPIST, PAVLI AD ROM, cupiditatibus no uidemus,altero fumus indigni.Itac� pr�tcr bclla,�lt; feditiones intenbsp;Ivinas,qutbus longo iam tempore laborat Chi iftiana Refp, accefsit paucis his annisnbsp;grauis iftah�ref�s,qu� 2lt;^ concordiam publicam, Qi. religionis authoritatem aliquotnbsp;in locis uehementer cominuit, metuc� legum fublato,fuapte fponte homines ad car^nbsp;nis licentiam,8C ad cupiditatum fiudia proiedtos,non folum exoluit timor�, fr�no^nbsp;confcienti�:fed animauit etiam ultro,atc^ ad expl�dos improbos animorum aftedlusnbsp;hortata eft Nam quid de noftro,Slt; hdei noftr� ac religionis perpetuo holte principenbsp;Turcarum dicam^cuius admirabiles SC inauditi fortun� curfus noi/ne indicant ina^nbsp;�iifeft� alienatum � nobis Dei animum, Qi abhorrentcm ab utilitatibus noftris illiusnbsp;uolQtatem efleCut quoni� nos,quod debemuSjid minime agimus, holtis nofter quics:nbsp;Quid ipfe agit,facile fibi id fadu,0C quafi paratum inueniat. Atc� ut apparent magis,nbsp;Quae fit in hac re uol�tas, Qi quod indicium fummi Dei, poteft'ne efl� certius quic^,nbsp;Qu�ml� uelimus nos, hoc eft, ft principes nolfri in unum confentiant,facile iliumnbsp;preflum ab his, in qu� imminet, qua: nobis ex amplo, Qi uctctc Chriftiani nominisnbsp;*niperio pauca iam reliqua funt fadatnec� hoc fol�,uerum etiam ex illis,qu� iam diunbsp;occup�t, qu� ex damnis noftris pofsidet, non maximo negocio eumexpulfum iric*nbsp;Nihil eft profe(fto,quod patere pofsit magis.Quid igitur elt caui�, qu�d non proui^nbsp;detur, qu�d non occurritur, qu�d impendens cun�tis exitium n� attenditui C�ci,nbsp;cacci,inquam,fumus,nec� confpicimus,quid timere oporteat, quid cauere rediumfir�nbsp;�efertiC^ � Deo,�C derelidi,nec c�f�lij capiendijUec bon� rationis ineund� ull� habestnbsp;mus facultatem,Atc� ille quid� au�o fuo in immenfum,amplificat�cg imperio,quodnbsp;�xruinis totum noftris coagm�tauit,atc� extruxit,n� contentus Syria, Aegyptoc^,nbsp;Qu� paucis his annis, armis eft adeptus, cum Afiam cundam nobis antea abituliflet,nbsp;Gra^iam occupauiff�t,lllyri� effet uniuerfam depopulatus, munitilsima recens nuenbsp;Quot� Pannoni� oppida expugnauit,imminetc^ regno illi, quod fi ceperit, ac pofl�i^nbsp;derit,quan^ quo minus accipiat,nihil � nobis remedq paratu efl� uideo,non pofthacnbsp;mari diferet� quoquo modo hoftem, fed in faucibus Itali� habituri fumus. Recitans:nbsp;tur quotidie in i�natu ex Pannonia liter�,etenim illic legatione,ut feitis, pro fummonbsp;Pontifice fungitur uir nobilifsimus Siculorum, idem^ fine omni controuerfia prUfnbsp;flentiisimus Antonius Pulleo Burgius, tuus Sadolete uetus amicus,atcp hoipes, denbsp;quo tibi maxime debet efl� notum,tua enim ift�c eft curatio,tu� munus de his, qu�nbsp;ad regnum illud,�C legationem pertinent,Pontificem quotidie c�fulendi,literis^ ac=5nbsp;cipiendis,�C mittendis rerum,ac temporum confilia c�municandi.Sed ut dicere inftigt;nbsp;tueram,leguntur in fenatu crebi � liter� fummum illarum nation� periculum figni;:nbsp;ficantes,nec tam� fpem ullam oftendentes falutisinifi forte taie quid eueniat,quo ho^nbsp;ftis ab inftituto,�C uoluntate huiufmodi deducaturfita illi uolenti in manibus uidoi=nbsp;ri� efl� legati noftri ren�tiant.Qiia in re maxime notare,�C animaduertere foleo Cle^nbsp;mentis feptimi Pontificis maximi pietat�,bonitatcm^,qui cum Qi tanto pond�r� aunbsp;ri, quantum ab ipfo effici potuit, regno illi fubuenerit,�C labore,cura, uigilijscjj nihilnbsp;pr�termittat,quin omnia tentet,atc� experiatur, fi quid bon� falutis collabentibusnbsp;illis rebus queat afferrettum aut� uultu,afpedu^ denunciat dolore animi fe c�tabes:nbsp;fcere,nec� ullam diurn�,aut nodurn� partem capere quietistdignus profcd�,cuiusnbsp;�C afsiduas preces ex alto Deus,�C quotidiana mo'nita, ate� confilia Chriftiani in terj:nbsp;ris principes exaudiant.Sed uidetis,qu� impedimenta funt,flagramus in Italia bellonbsp;acerbo,ac diuturno,duobus potentifsimis regibus inter fe decertantibus,qui tot� ronbsp;bur Chriftiani nominis fec� deferunttquoij: non meum quidem eft dijudicare c�tro#nbsp;�erfias.lllud me�,ut de Francisco Rege Chriftianifsimo id dicam, quod autnbsp;meus in ill� amor,aut meum p�rpetu�,�C conltans de ipf�us uirtute,Sgt;C magnitudinenbsp;animi iudici� me cogit dicere.Sic enim mihi perfuafum habeo,fi illi aliquando contii=nbsp;gerit liberu efl� ab his focialibus bellis,qu� dum res repetit fuas,necel�ri� fufeiperenbsp;^a�us eft,hanc eum prouinciam,expeditionemc� liberand� ab hoftibus Chriftian�nbsp;Reipublic�, �C fufeepturu maximo animo, Qi nauatur� fortiter efl�,quod ut fpercmnbsp;adducor,non folum ex eis,quas confpicor in eo effe,uirtutibus, qu�d honoris,qu�dnbsp;*audis,qu�d eius glori� pr�cipue cupidus eft,qu� f�t adDeum ipfum,2lt; ad Reipu^nbsp;Ff 3 blic�

blicae commodum conuerfa, fed eo etiam magts, quod ipfe in fermonibus, quotidia^ nisc^ colloquijs fingulare quoddam femper eius rei ftudium, dC infignem cupiditatenbsp;pr�fefert,Etenim eo eft animo pr�ditus,ut fe � nemine fuorum proauorum,atc� malt;�nbsp;iqrum,qui plures multa,2lt; magna pro Chriftiana Republica egerunt,in hac praecla^*nbsp;ra laude palfurus fit fuperarftutinam modo acerb� ift� difeordi�, exitiabilesc� con^�nbsp;tentiones,qu�tanto publico off�ciunt bono,Dei primum ope, ac beneficio, turn de^*nbsp;inde Clementis pontificis noftri confilio,qui nihil aliud dies,nolt;ftesc� cogitat,ad tolcnbsp;rabilem aliquam conditionem finiantur,pacecj,00 compofttione quandoc^ terminentnbsp;tur.In qua quidem cura, �i labore pacific�di uideo te Sadolete, cum in intimis rerumnbsp;deliberationibus Pontifici afsidue adfts,laborare pr�cipue, 2lt; praeter c�teros folici#nbsp;tum efl�, s V M E N I H v E R O, inquam,necmihi quicquam eftoptatius,qu�ninbsp;intueri aliquando quiefeentem Italiam,amp; ifta ipfa arma, quae tam facile uibrantur in^nbsp;ter nos,pro propugnatione fidei c h R i S T i aduerfus impios hoftes couerfa afpi^nbsp;cere4Habco autem mecum eiuldem muneris,animicp collegam, hune, qui aetate qui�*nbsp;dem adhuc pene adolelcens,ingenio,uirtute,cloquentia,cum fummis uiris eft companbsp;randus, Benedid�um Accoltum Archiepifeopum Rauenn�. Sed qu�m facile fit tnnbsp;medijs ipfis ardoribus inimicitiarum animis contentione,ira^ exafperatis fanum, Sinbsp;falubre ualere pofl� cofilium,exiftimare ipf� per uolmetipfos pot eftis. Pontifex qui^nbsp;dem Optimo animo, Slt; incredibili urget ftudio, ut molliantur corda, paciscpaliqiianbsp;cogitatio fufcipiatur.Sed nihil adhuc profedum eft, Deo,ut ego fufpicor, noftris rai^nbsp;tionibus fuoijt perfugia auxiliorum obftru�te�qui quoniam unde ipfe abeft, nihil ifi*nbsp;omnino redi,nec comodi capi poteft confiltj,a nobis Triulti orandus, at�^ obfccran^nbsp;dus eft,ut populos aliqu�do fuos benigniore oculo afpicere dignetur, F A c 1 vnbsp;D V M id quidem eft,tnquit,00 fuit his aliquot annis etiam fadum,cum Leone deci^nbsp;mo pontifice maximo quinquennales illae induci� in omni Chriftiano nomine indi^nbsp;d� fuerunt,quo quidem tempore conftare inter homines ufu rerum edodos amp; fa^nbsp;pientes inteliigeba uno illo in confilio, Slt; in ilia una faltem ad tempus fufeepta Chri^nbsp;ftianorum principum concordia, falutem Chriftian� Reipublic� confiftere, Sed utnbsp;reuertar ad Deum,cum eflemus tunc in fcnatu,literascp omnium pene principum hanbsp;beremus fignificantes animi mozrorem, quern ex felicitate, �lt; uidoria hoftis noftrinbsp;Turc� eorum quilq^ cepiflet (etenim tempore illo Turcar� rex Syriam, atc^ Aegyj�nbsp;ptum armis occuparat, uidebatur^ nouis imperijs audus, amp; maiore multo quamnbsp;prius,acprope duplicata cumulatus potentia ad inferendum nobis detrimenta, at(pnbsp;clades futurus paratior) recordor initum fuifie nobis repente id c�filium,ut in quin^nbsp;qu�niumfoedus,amp; amicitiam Chriftianis principibiis indiceremus, decerneremusej^nbsp;omnipotent! Deo aliquot dierum ad omnia templa, Slt; puluinaria fupplicationes, ntnbsp;quando nos noftris operjbus nil mereremur,fua is mifericordia,2lt; bonitate opcm fetnbsp;ret Chrifti^� Reipublic�,eoscp,qui ipf�us fandum nomen colerent tarnen,atep adonbsp;rarent,� poteftate,�� libidine crudelifsimoru hoftium redder et faluos, quas turn fup^nbsp;plicationes omnibus in locis, � cundis qui Chriftianam Rempublicam faluam cu^nbsp;perent,cum coniugibus,2lt; liberis iufsimus celebrari,Dixit fententiam in fenatu ho^nbsp;mo Omni grauitate,l�pienti3,authoritatc^ amplifsimus Antonius � Monte, qui iatnnbsp;diuinprincipibus eft noftri ordinis, cui ad unum omnes fuimus aflenf�, nec potuitnbsp;quot;�eo quidem iudiciofapientius turn agi, qu�m adum fuit. Et fane intantis moero^nbsp;tis,�C triftiti� tenebris,quant� animos cundorum tune occupauerant, lux qu�danrnbsp;ipei bonae,falutisc� communis c�perat apparere, nifi illud lumen optimi confili]nbsp;miliaris iftanoftrarum caligo cupiditatum cito extinxifl�t. A s T e g o, inquifinbsp;Julius cum in Gallia tunc eft�m,fui enim illis inlocis,ut meminifi� poteftis, bienni��nbsp;cum Bernardus Diuitius Bibienna fummi ingenrj, �i magni confiftj uir, ex ucftronbsp;Triulti ordine cardinalis legatus ibidem fummi pontificis exifteret, egoc� omnibusnbsp;illis in rebus, amp; confiltjs femper interefl�m, dicam quod uidi egomet, affui^ pr^nbsp;i�nSjCum fieretjiiequehunc clarifsimum, pr�ftantifsimum regem fu� uirtutis,nbsp;glori� teftimonio fraudabo,qui cum hac ipfa de re,inducijs^}5 edidis, caufaep quam^nbsp;pbrem edid� ill� f�ifl�nt,literas, �i nuncios ab urbe accepifl�t, itemcp de eadem

� nobis fuifftt edoctus,uchemcntcr c�motus animo,�� Chriftian� detrimentum reli gi'onis grauiter ferens,quam amplificata hoftium potentia proxim� e�c periculo inanbsp;telligebat,non c�tinuo refpondit,diemc� fibi potius fumpfit ad deliberandum, qua:nbsp;cum ueniflet dies,el��tq5 frequens coatfium nobilifsimoijz procerum, QC grauilsimo#nbsp;rum hominum,ornatifsimorumc^ concili�, pro fuggeftu inftituit refponderexredo,nbsp;ut quod erat Deo,�C fidei chr 1 S T 1 oblaturus,id incouentu illuftri�,grauiumc�nbsp;uirorum amp; teftat� magis,SC maiore firmitate ratum eflet^ Atc� ibi comemoratis ma#:nbsp;ximis beneficqs,qu� fibi tarn infe ipfo,quam in maioribus fuis diuinitus collatafuiGnbsp;fent/ua^ expofita cupiditate referendae,quoad lieeretjDeo gratiae,obtulit ad extremnbsp;mum, pollicitusc� eft, fi Chriftiani c�teri principes inducijs afl�nfi ef��nt, caui�mcgnbsp;Dei priuatis dif��nfionibus pr�uertendam effe conftituifl�nt, feie cum quadragintanbsp;millibus peditum,duobus millibus catapbradorum equitum ad bellum,atc^ in expenbsp;ditionem aduerfus Turcas iturum,nec^ ant� fincm fatftui um,qu�m profligato bello,nbsp;atc^confedo,aut uitam fu�quam deuoueret Deo,aut ueteres prouincias, quas Chrinbsp;ftian� iampridem Reipublicae impij hoftes cripuilTcnt, eidem Deo reftituifl�t. Quonbsp;cgofpe�aculo nullum unqu�me arbitror maius uifur�,nec� magnific�tius, Etenimnbsp;cum uirtus regis,atc� animus,illac5 mentis magnitudo,qua infigni pr�ditus eft, tot�nbsp;ft in illo fado tune oftendit, ac patefecitUum uero nos in earn fpem, atq? opinionemnbsp;omnes difeefsimus, ut non amplius de mctu,aut periculo, fed de ui�onjs,ac triumsnbsp;phis cogitari � nobis putaremus oportcre:qu� tarnen fpes,ut dixti,celeriter nobis �nbsp;manibus elapi� eft,quoi^ culpa non dico,eft enim uobis pofit� ante oculosjlludm�nbsp;��eo,grauicp ex eo dolore animi afficior,^ iam ad omni� noftrum perniciem, bC certenbsp;ad perfpicu� infamiam nominis Chriftiani pertinet, qn�d ex his noftris importuniftnbsp;fimisdifl�nf�onibus principemTurcarum imperium orbis terr� affedant� uagandinbsp;qu� uelit impune, omniae� corripiendi intelligere uideo facultat� fibi efle c�ceflam.nbsp;tvm langevs: Qu� tu luli de rege noftro palam ab eo facta,atqj dida ui^nbsp;dift� te ais,ego qui illius confilijs intimus fum, totamt^ eius uitam fpeculor, quippenbsp;^ni in cubiculo femper illi fum ^ximus,facile af��uerare tibi poflum eo animo fui Henbsp;di�a,ut non confilium repentin� captum,fed perpetu� in eo uoluntatis teftis orationbsp;ilia extiteiit, Atc� utin� uidere interius pofl�tis domefticas illius adiones, �� priuatanbsp;fiudia,amaretis profedo humanitat�,liberalitatem,bonitatem,qu� etfi extra quoq;,nbsp;in publicum proferuntur, domi tarnen, at(� intus exprefsiora iunt, Nam quod adnbsp;hanc in fidei hoftes expedition� pertinet,noui ego illius motus animi,amp;: conatus, nilnbsp;nifi de laude,amp;: de gloria cogitantes,feioej quanta is return magnarum flagret cupfinbsp;ditate gerendar�,utc� totus ad Deum,�� ad ftudi� tutand� religionis fit conuerfus�nbsp;Quod quidem in hac nouarum h�refum,atcg opinionum labe � fuis populis propufinbsp;fanda facile poteftis animaduertere Jtac� iperare iure debemus,h hac illius firmata,8^nbsp;ftabili uoluntate occafion� ipf� Deus,amp; ab his ciuilibus pene,ut ita dicam, qu� internbsp;Chriftianos agitantur,difsidqs pac�,ociumc� pr�buerit,futurum eum Chriftiani nonbsp;minis in ueterem potentiam,amplitudinemcp uindicandi,2lt; authorem,amp; principem,nbsp;V T 1 N A M , inquam,Langeehoc ita fiat,ficc� iubeat ille,qui omnium potens eftnbsp;Deus,qu� rogamus ftipplices,ut in coftituenda quando illi cun($ fuerit uifum falutenbsp;nominis noftri,quod certe externis,inteftinisc� hoftibus,fedmulto etiam magis uitanbsp;hominum corrupta,amp; cotaminatis moribus grauiter laborat,hanc uelit propri� ef��nbsp;glori� FRANCISCIRegisnoftriChriftianifsimi,utipfteleduspr�cipue�Deonbsp;ad hoc pr�clar� munus uirtute,�� uidoria,2lt; felicitate Chriftianam Rempub,ftabfinbsp;li�t, cuius deinde gloria benefiet) in uniuerfa pofteritate perp�tua, illuftrisc� fit� Cuinbsp;a nobis Deo foli potenti, amp; fapienti,2lt; optima femper uolenti iterum ac f�pius, atc�nbsp;adeo femper honor fit,6C gloria in fempiterna fecula. Amen� H 1 C idem omnes cumnbsp;precati effent, Deumc� fupplices cum pietate adorauiflent, iamc� in Vaticanum nosnbsp;ad fuas quentj de Republica curas diei tempus reuocaret,foluto c�tu difeefsimus�