Dit boek hoort bij de Coilectie Van Bucheii

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn innbsp;volgorde waarop ze getoond worden:

• de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheii Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order ofnbsp;appearance:

• the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• the bottom edge

• • the back board

raw^'^widli'^teçrîttoi^^ lp^^.ettuqja«^^wn^lt;gt;^c^wlâ*^ôpàn^nbsp;^towo‘anra|ptóatöelt;9najgt;w^ttR^w^nbsp;.^»ora^'Cwti^^vwaipvfebtt^ü^âfiifnbsp;S»9xctó?W'aiirajttlt;gt; iw^iuatOTuwwÄ^Äonbsp;wuwS’^ttïJ'urscfw Spwer”^uFûm9fnbsp;^wygt;mWïîtm©lt;jgt;o^^m^UwFwgaö^nbsp;®tfaÖtltttCtUOltt0*tt«^^^^^*WO^0*^ ! Biblia e^_^erpretesnbsp;id^ÄpjhmÖTara^-^W^öÄnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/O

n:9V^t1^ô^tlt;n^z^Wlt;çii(rai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FoHœn . rssr.

tUlF^^lUWÎinolt;Jttt tWW nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w^MH*v

c^^r5^MîaÇri^pûôvraîgt;â^c^-fr^uia^nt|pH(blû întt^tt^l0'ledKcâtw^ö’ƒpl^^5^^nbsp;vuÿ^çrÂrâqîaffaî’tvnU^^r^to*!^^

patralt;Fcoa‘«'Wart$vmton«ij’«c6‘93»4uv^ iafh*jlt;tÄß/’TÄW*W^3iCjWn9awöab%nbsp;tdlän»inälvffo

ftun/vt^^ giàl^ai^w

r^iâraba«^*wii4^*'vûijâ' t^tbttimwetto^Cv^wi^j,!»itt4‘ielt;^ïte’nbsp;ïgRntfac^R^^l^lttïto^cqïtèiU^nbsp;ÿaqiw-j^aîmt^»lt;lttïM««camp;*j^K£ewa^nbsp;ttranwWâbitn«|5î«itt^m»pwilt;^^^

w:ï^ir^gt;w?U^:ftrcan5fittîï^

Ôiîaçwfe Ç»â^uw qpä^5w»lt;awt)^vepön^tt(gt;

urlt;ô»jnx^îstÿi(fuV» teQ»l‘îof^iÂginôa{hautffniftw6xsç^nbsp;rötet]^i^^tólt;»JU-ïdU‘9»gt;cCttWOTcwVmnbsp;»^Jjbâtçxowta^feôîîaftopipmxff't^^nbsp;btnnft’^Çtto çbdrvlm0‘«*ii^b3ii^rodn^»^tÿnbsp;noâ^tQ^ft^Tiçxïtcôiioîô lt;5 ^cttôflâHijjia^*’nbsp;i(Uwnbsp;uti^mcttn»twll§fU?ûtttt?^àdonrpi^nbsp;«mnm^amî?Bgt;Paï3*aîptttl^lt;JireTO^-a^ttûq^nbsp;ufinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;atiiW‘d’'ab^wâ-o^'^9xa‘{Ux

IN SACROSANCTA

QVATVOR EVANGELIA ET APOSTO-LORVH ACTA, D» CHVONRADI PELLICANI Rubeaquen» Commentar£j,in quibus uduti Comnbsp;pendio fdediffîma quæqj congefta babes,nbsp;quæ hodie in ilia cum apud Prifcosnbsp;turn apud Neotericos Euangenbsp;liorum interprétés or^nbsp;thodoxos extanu

Non pudet me Euangeltj Chrifti,Potentia fiquidem dei eft, ad falutetn omni credentt

TIGVRI IN OFFICINA FROSCHOVIANA, MENSE MARTIO. ANNO M. D. XXXVIU

quoties hominumiudicia,fæpe nimium præcipitanria, poflent in per# nitiofam prauitatem defledere: quorum alterû ad res probe conficien^nbsp;das plurimum habet momenti,alterum efficit ut rede aut fecus inftitU;?nbsp;ta per nos, alrj turn exadius queât iudicare,tum redius imitari aut deefinbsp;nare, tum felicius utiÆapropter cenfui literarum fandaR2 ftudiofis eaunbsp;fas prgeipuas aperire,cur poft tot uiros,tam eruditione fandimonianbsp;çonfpicuos, ad exponendos Euangelicæhiftoriæ libros, uel potius adnbsp;cxponentiumelediores fententias colligendas, ftilum meu amicis gra-tificaturus conuerterim,quam^ uiamingreftus fim,ôd quemodum fernbsp;uare uoluerim, turn quo modo uel iftis noftris uel alioRt Commêtarijsnbsp;utendumeenfeamus» Vt^ poffîteuidentius propofitumeum cogno#nbsp;feijuidetur ab initio altius repetêda ratio interpretâdi authores facroSfnbsp;Etenim genus hoc literarum,quo feriptores diuini explicantur,ut uirisfnbsp;ecclefiafticis receptum amp; uetus eft,ita cofilio diffi'mili SC fuccefîu difpa#nbsp;riab initrjs ipfis ad ufcp noftra tempora frequentatum eftgt; Alius enimnbsp;ßeinterpretandumfufeipit aliquem Scriptorem facrum,ut fenfum ge#nbsp;nuinum quàm proprijffîme atep planiflîme proférât, turn uerborum ujnbsp;expofita,tum fermonis ac loquêdi forma indicata, turn rebus abftrufionbsp;ribus in lucem datis, interim fublatis quæ ferupulo torquebant,amp; connbsp;firmatis que dubia erant,amp; per fimilia per^ magis nota illuftratis quaenbsp;tenebris erâtprius obduda. In quo genere primatum obtinet inter ue^^nbsp;leres D^Hieronymus» Et multoru quidem explanationes uelcommeii

1

CHVONRADI PELLICANI

tationés cxegetïcfquoçpjliBri âmiffî furiî,uèl etianï fùppfeffî« AmSfau tem Comiflentaria facrorum uoîuminum magis etiam quàm prophaènbsp;na fçripta, praeter fidem ac düigentiam, breui£atem,fimph'a'tatem,pera;nbsp;(picui'taten-jerudi'donem,iudkiumt At quia funt hominibus partim ocnbsp;cupatis partim imperitis deftinata, conuenit ex inftrudo ueluti thefau^nbsp;ro bonæerudiaonis optima,præfentiloco idonea,menti“fcriptoris in^snbsp;terpretandæ neceflaria deligeire àpte ac prudenter,ea^ fuccinda èC ta«nbsp;mê perfpicua breuitate proponere, fiuecertis hominibus,fiue multitussnbsp;dim explanatio paretun Nihil hic afFedatione moleftius aut magis ad;«nbsp;iierfum,ut commentarius indigeat cömmêtario,amp; difcere uolentes manbsp;gisinuoluanturquàmàdiffîcilioribus nodis explicentur* Siueautemnbsp;uoceturhocgenus interpretandiSchoIafticum, fîueGrammaticum,iî«nbsp;ue Theologicum etiam, ut lurisconfultum etiam appellamus quod le^nbsp;ges ciuiles explicat, amp; Modicum qüod libres medicorû edilTerit, nonnbsp;imultum refert:hoc tamen proprium habet,ut doceat, et fenfum germanbsp;hum fcriptoris quàm rediflîme cognofcêdum exhibeat» Porro quumnbsp;fcriptura diuinitus inlpirata non fit priuatæ interpretationis,utnec hunbsp;mana uoluntate ad mortales delata eft, alicubi mens authoris altiflïmcnbsp;fatet,ut non nifi pps conieduris æftimari poffît, Vbi tutiffîmum fue«nbsp;rit modefte pronunciare ac religiofe dubitare, non quidem de ueritatenbsp;oraculorum diuinorum,quae ueritatis irrefragabilis funtjuerum de naànbsp;'tiuo fenfu præfentis loci, quêadipifci hominibus leuioris afflatus nonnbsp;datum efttfiquidem eo fpiritu funt exponendæfcripturæ, quo etiâpriasnbsp;mitus fuggeftf funt fcribenti. Et uaria negotia poffunt in præfens intdnbsp;ligendi uim præpedire» Italt;ç fi minus datum eft attingere ac producer«nbsp;alicubi gcruianum fenfum authoris, attamê proximus 8^ uerbis alijsegnbsp;fcripture locis manifeftis non repugnans indagetur,certc qui cum alfjsnbsp;quoq^ difertis enunciationibus canonicæ theologiæ congruat. Ad heCnbsp;üariæ multorum interpretationes aut aliquæ felediflimæ fub animi iunbsp;dicium ponantur,amp;Ledori permittatur liberum,ut fumat quod maxinbsp;me uero confentaneum uidetur»

Alterum genus tradandi fcripturas Ecclefiafticum eft,et magis Pro pheticum feu Theologicum, quum non tantum fimplici explanationenbsp;hatiuus fenfus edifteritur, fed eruta ueritas latius diffunditur, atlt;^ adnbsp;ædifîcationem uel ledorum uel auditoru aptatun Nam fcriptura nonnbsp;eft unius populi, aut temporis,autregionis,fed quæcuncç fcripta funt,nbsp;Apoftolo tefte,ad eruditionê etiam ultime pofteritatis perfcripta funt,nbsp;lit finguli homines,aut uniuerfitas per légitima feripturæ tradationemnbsp;poflît amp; debeat inftitui,tum ad cognofeendum res falutis,tum ad a«nbsp;gendum æterno deo placita» Itaqp.rationem optimam fequuri funt amp;nbsp;cxemplunj

AD LECTOREM PRAEFATIO’

cxcmplum tam prophetarum quam apoftolorum, qui diuinas Iitcras Gc tradare inftituerunt, ut iam per Theologica principia certiffimas^nbsp;fani iudicrj poGtionesfuelut Per fidem in Chriftum obuenire omnibusnbsp;credêtibus falutem æternam) iam perhypothefes ÓC fuppoGtiones(ues?nbsp;ïut Galatis perfiftendum in fynceritate Gdei) oracula diuina pro dreunnbsp;ftantiarum conditione ad formulas uirtutum amp; uitiorum, ad numinisnbsp;diuini aliarum^ rerum beatitudinem ueram fpedantium,notiones ac^nbsp;commodarunt«N[iG enini oftendatur præfentibus hominibus ut ad iknbsp;los etiam pertineant ueteribus dicta, ut uita ad régulas diuinas dirigat,nbsp;quid corrigant emendêt, quid reddant abfolutius,quid de nouo in«?nbsp;ftituant, fterilis uidebitur,præfertim apud uulgus,omnis feripturæ in*nbsp;terpretatio* Vbi neceffaria eft fidi paftoris uigilantia,amp; inueftigatio fanbsp;gadffîma, ut norit totius gregis commiffî ftatum, quo morbo laboretnbsp;maxime, quid inßdietur faluti populari,quibus uirtutibus precipue in*nbsp;digeant,quibus uitf)s correpti Gnt,ut pie, apte,prudenter ex oraculari*nbsp;bus præfcriptionibusfelidtertradatis eccleßam adfidei iynceritatêaçnbsp;uitæ fandimoniam perducat* Quæ res indiget magna rerü diuinarumnbsp;peritia èc ufu,uirtutibus^ non uulgaribus, Suntitem præcepta multanbsp;conferipta per uiros eximios de uiri Ecclefi'aftid turn alijs fondionibusnbsp;turn feripturarum tradationeprobabili* Nemo autem uetat, quin pernbsp;Allcgorias,per T ropologias, per Anagogas, aut alias etiam formulasnbsp;accômodandi feripturam cœleftem ad ædificationê auditoRî, adhibeasnbsp;fententiam aut fadum aliquod, ß natiua intelligêtia perftet incolumis,nbsp;amp; ingenioßus produda, pie prudenter^ pro temporis loci perfonaRznbsp;amp; rerum conditione accômodentur»Cuius tradationis artifices habennbsp;tur OrigeneSjChryfoftomus, Auguftinus,qui fui temporis uitia amp; hænbsp;refes perftringunt, homines fuoshortantur aptiffîmis rationibus adnbsp;omne genus uirtutis ÔC pietatis.Cæterû hoc genus edifferendi feriptu*nbsp;raSjfiue tradetur continua paraphrafi,autmetaphrafi latiore,fiue locusnbsp;aliquis decerpatur in præfens aptiflßmus, ßue intercifa oratione uerbanbsp;facra cum explanatione apte conferantur,eâ habet cum Scholaftico af*nbsp;finitatemconiundionem,utalterum alterius opcindigeat. NamEcnbsp;clefiaftico tradatori uerfanti etiâin grauififimis quæftionibus fæpe uernbsp;borum uis 8c proprietas explicanda eft, alia^ ufurpanda ex Gramma*nbsp;tica explanatione, Scholaftico autê interpreti præfidium eft petendumnbsp;àiufte dogmatum tradationis perito, ut omnis feripturæ fandæ uerfanbsp;tio ad uitæ inftitutionem deriuetur, neue auditores difeedant à diuinænbsp;mentis prgfcriptis animo tam frigido tam inani quàm difeeditur à fabunbsp;Iis amp; congerronis alicuius fermunculo,quod etiam Philofophiæ pulpinbsp;tis indecorum effe magni uiri cenfuerunt: quin dimittendus eft difeipu

5

4

CHVOHRADI PELLICÄHl lus amp; dödior Sé melior amp; ad pietatem afFedior

Vnde nafdtur terdum genus interpretandi fcnpturas Sé quafi mc:« d{uni,quod fcribentibus commentarios,non cerris hominibus etpau^nbsp;ciSjfed in ufum publicum,fero placuit,ut fentêria fcriptoris diuini pro^nbsp;prrifTime prodatur,fimul^ uel breuiffîme annotentur quæ indicent Us»nbsp;fum cuiufq^ lod, ut alijs erudiendis poflit aptan,quæ mox quifqp accc«»nbsp;pta occafione fiifîus profequatur, Cæterum in his omnibus inualucnbsp;runt uitia humanæ corruprionis,ut quorundam commentadones nonnbsp;modo ipfæ perprauæ confpiciantur,fed etiam ui fcripturis illata, in alienbsp;niiÏimas fententias detorßfle illas deprehendantur^AIios enim fadga=snbsp;uitinfddaSCtemeritas,utpariterimpudentes amp;irreligiofi de ignodsnbsp;confidêdffîme iudicarint ac pronunciarint. Quidam oftentadone am«nbsp;bitiofa tranfuerfum abrcpti magis uoluerunt declarare quid ipfi fdrentnbsp;quam quid fcriptor fendret, magis fuam famam dilatare quam ftudioarnbsp;fos prouehere» Alios impulit quædam libido rixandi, errores fuosnbsp;quæftum^ cumfaftu defenfandi,alienaquoc^ carpendi,ut arrepta ogsnbsp;cafioneinterpretadonisnon tamobfcuris fententrjs tenebras amp; diffi's:nbsp;cultatem ademerint, quam ftomachum ac bilem feruefcentem rekuaainbsp;rinu Atc^ udnam hsec indigerent demonftradone,Quæ in præfendanbsp;perfequi non eft propofid noftri,nec ad Ledoris udlitatem perdnednbsp;Mihi uero placuit terdûillud Sé mixtum genus interpretationis fequf,nbsp;ut fentenriam loci cuiufcg turn exaéb'us,uti uel ego ualui, ucl alios potunbsp;iffe inueni, turn breuiffîme fimpliciffîme^ aperirem: rarius interim denbsp;uerbis ac fermonis ardficio differens,qu^fpiritum fandum in facris ponbsp;dus diffîmulaffe quam fedatum uidemus:ßmul^ ad ufum ecclefiæ fornbsp;mandæ accommodarem, ea breuius perftringens quæ ex præfenti le^nbsp;dione poffent hauriri» Magis quoc^ uolui occafîonem dare cogitandinbsp;erueiïdi^ meliora pio,zelofo,et medidcriter erudito Ledori,quàm o®nbsp;mnia tradare ad plenum,quod immenfî foret operis,amp; ingenium am*nbsp;plius expctends. In hoc etiam ficaliorum expofidones fequutusfum,nbsp;ut plerunq^ ipforumuerba et intégras paginas tranfcripferim, quandonbsp;uehementer arridebant, Sé meliora ab alrjs tradita non uidebam Jn prinbsp;mis uero D» Erafmi Roterodami in his fcripds fentendam pofqi,nihilnbsp;moratus eos qui non tam cxpendere uolunt quid,fed à quo idoneè ue*nbsp;ritas orthodoxa Sé certa tradatur* Abftinui autem à nominibus,nô utnbsp;fucum facerem Ledori, ut mea, quæ funt pauciffî'majfuppreffo nomi*nbsp;neputarentur, quæ aliorum funt inuenta* Quomodo enim latere poamp;nbsp;fern, Sé Aefopicæ corniculæ rifum effugere, quum libri omnium tamnbsp;prlfcorum quàm neotericorûin orbe extent uniuerfo, ex quibus corn*nbsp;mçntariahæc adhibito iudicio Sé animo iuuandißmplicioresacindi*nbsp;genres.

AD LECTOREM PKAEFATIO* gentcSjConegimusf Nee mihi quiequam ex hoc opéré uendîco, quamnbsp;laborem legendi,iudicandi, tranferibendi aliorum bene dida, adbreuinbsp;andi quoc^,ÔC nonnunquamlatius explicâdi, meafparfîm interponês,nbsp;quumalqnon poffent per omnia probarn Sed abftinuiànominibusnbsp;authorum,partim ftudio breuitatis, partim ob moleftiâ illam nomensnbsp;claturæ uitandam, partim animo quorundâ infîrmo confulens,qui ufanbsp;ritatem clariffîmam per fe agnofeunt, led fub hominis aiieuius parumnbsp;fibi probati titulo exhibitam refugiunt. Gerte in explanationibus uetesnbsp;ris inftrumenti, apud ludæos alicubi repertum eft quod non debebatnbsp;ignorari, uerum fub titulo ludæorum fæpe turpiflimc halucinantiumnbsp;amp; impie de Chrifto pronunciantium, ad hæc nomini Chriftiano ad^nbsp;uerfiftîmorum, eadem per fe probabilia rariores habuilfent approba^nbsp;tores* Aliquando autem iftaueritas animo iam concepta nô reijdetur,nbsp;ctß quis incidens in cômentarios ludaicos illam agnofeat*nbsp;nbsp;nbsp;Nec igno

ro aliquos multa etiam alia uel defyderaturos uel reprehenfuros in la«: bore noftro, quoniam nemo placuit omnibus,rarus eft autem qui mulnbsp;tis femper placuerit,fed nec ut placerem, uerum ut prodelTem indoélionbsp;ribus tantum,opus inftitui*Non décrit qui fupcruacaneu dieet, ac ho;«nbsp;minis otio abuten tis, poft tot uiros eximios quiequam moliri ad exponbsp;nendos Euangelicæ hiftoriæ feriptores* llîi refpondeo,quod illis mul=înbsp;tis interpretibus non defuitcaufa propter quam prioribus non effentnbsp;content!, fed putarent fe operæpretium faduros fi aliquid prius redenbsp;traditis adieciffent,aut minus reda uel caftigaffent uel indicaffent uoiênbsp;tibuscauere* Acfanè feripturarum metallum ditiflimum femper in^?

( dagantibus frudum laboris non pœnitendum rependet* Inuenient Cjî^ tiam pofteri quæ priores non animaduerterant*Et utinam quidam nonbsp;ftri temporis dodi 8ô pq, inftitutum à principio curfum abfoluiffent,nbsp;qui à feripturarum tradatione ad contêtiones callidiores abrepti funt:nbsp;aut nuefaltem curriculum iftud fandiffimum repetant*Nec fiteximfjsnbsp;interpretibus nec ftudiofis hominibus feribendo iniuria, quum nequenbsp;illorum operationes dodæ amp; piæ damnantur, nec Ledores ab illis abnbsp;ftrahuntur aut ad noftra legenda adiguntur* Alius ideo forfan me ac«nbsp;cufabitintemperantiæ,quodnouum librumexfuperiorum didisrcsïnbsp;concinnauerim*ln quo exemplis magnorum uirorum me primum de^nbsp;fendam, Bedæ, Rhabani, amp; eius qui Gloffam Ordinariam congeflît,nbsp;ut alios taceam, qui pro uirili occultaruntfe coronam nouam ex alioRsnbsp;operibus retextis cotexuiffe* Deinde rationes in promptu funt*Quotnbsp;enimfunt ex ftudiofis Theologiæ,quiper inopiam authores omnesnbsp;commercari nequeuntC' Quot occupât!, quibus legere no uacat,ut optinbsp;maquæcj uelut apiçulæ ùialueariumfuumreferant^ Quotfunt,quinbsp;4

CHVONRADl PELLICÄNI

omnia ilia dqudicare non poflunt, etiamfi maxime fuppeteret copia li brorum amp; tempus legendiC Hue adde, quod in nonnullis legêdis plusnbsp;eft operæ quam prectj aut frudus, Iftis igitur uel tenuioribus quàmnbsp;ut omnium commentarios parare queant, ueloccupatis utlegere nonnbsp;uacet, uel imperitioribus ut exade omnia difeernere aut iudicare uales»nbsp;ag.t,nec habentes copiam docentis uoce uiua, nofter hie qualifeunqj la*nbsp;bordefudauitjUt exomnibus felediflima certiora^ in unumlibrumnbsp;congererentur. idep feci eo Iibentius,quod uiri quidâ boni ad hoc mu*nbsp;nus capeftendum hortati funt.Magis etiâ inftigauitfelix euetus Com*nbsp;mentariorum noftrorum in uetus Teftamentum, quos typographusnbsp;nofter etiam non iegniter uenum abijfle teftatur, amp; amici per literas tcnbsp;ftantur quàm grata fuerit ftudiofis hæcopera* Si quis faftidiens hancnbsp;fimplicitatem fedulam magis amp; fidelem quàm ad pafeendos uanos aninbsp;mos paratam etcomptam,cloqui) autem uenuftatem requirat,habet Canbsp;ne alios uel feripturæ diuin^ interpretes,uel bene dicêdi magiftros pronbsp;feflos Si cui cordi eft conftridior breuitas, non deerunt quorundaninbsp;annotatiunculg. Vberiora pofcêtibus,flumina etiam redundantiftîmanbsp;currunt,quibus cupiditatem expleant ? Hoc mihi præcipue in lions ÔCnbsp;ftudio fuit, ne quid catholicis dogmatibus 8lt; orthodoxis patribus connbsp;trariumhicautalibiaffererê* Vbiautêfueritdeprehenfum,quod feri*nbsp;pturis canonicis pugnâtia propinaui,notetur à peritioribus,reprehen*nbsp;datur, reuincaturidoneisrationibus, proferatur in publicum,neincaunbsp;ti impingant in eu n dem ftopulum« Equidem admonitus erroris impi)nbsp;ftatim corrigam, ÔC monitori gratias agam, alijs^ author,quantum iitnbsp;me fîtum erit, ad fugienda noxia dogmata effe non erubefeam» Proxi*nbsp;ma cura fuit, utnatiuus fenfus feripturæ produceretur quàm breuifti*nbsp;me,Slt;fplaniftîme,non tarnen fineindicatura,utenunciatum quodcûeçnbsp;autfadumaptariqueat amp;debeat uel ipfis nobis inftituendis uel alfisnbsp;ad pietatem fynceram ÔC integræ uitæ officia erudiendis* Ethadenusnbsp;propofîti operis confîlium aperire uoluimus, quod fi cui arridet,faciatnbsp;periculuman præfixum feopum calamus attigerit -, amp; fi ad optatum fi*nbsp;nem me peruenifte conipexerit,Iabore noftro féliciter fi-uatur4Cui h jcnbsp;fordent, quærat fane per nos qui poffînt amplius commodare,habitu*nbsp;rus à nobis fauftas imprecationes, ut per alios euadat melior,amp; poft e*nbsp;ruditionem partam fynceriffimas gratulationes. Qui poffuntmelioranbsp;tradere,ut funt plurimi noftra tempeftate ingenio, peritia omnifaria e*nbsp;loquio^ pollentes, nec kuiter ad religionem affedi, non inuideant a*nbsp;Irjs talentum fibi diuinitusconcreditum, memores quod non fîbi tan*nbsp;turn nati funt,nec folis ipfis gratiam acceperunt, fed in ufum auguftio*nbsp;ut illuftrent dei gloria, ut ueritatê prouehât,utproximo opitulêtur»nbsp;Nunc

A D t ECTO R E M P R ÄB F A T J-©. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z

Nunc quomodo utendum putem Gommentart}s oftendam bfetus» bus, digcrcns eum tradatum iuxta tria homïnum genera, qui diuerfonbsp;propofitoueniunt ad legendos Commentarios» Vnum genus eftnbsp;corum, qui cupidi uoluntatis diuinæ intelligunt fibi opus efl'e duceacnbsp;interprète ad intelligenda oracula cceleftis mentis:aut certè felidus,tu:5nbsp;tius, expeditius peruenturos fe putant, fi ductorem habeantad genui*nbsp;num fenfum diuinae legis* Quorum modeftia turn prudens turn reli*nbsp;giofa eftjUt temeritas illorum èC peruerfiflima impia,qui nulla inge*nbsp;ni} uel diuina uel Humana cultura parati,contemptis aliorum interpre*nbsp;tationibuSjincelligentiam amp; explanationem quandoq^fcripturarumnbsp;fibi fumunt* Quos reclius fuæ ftultitiæ relinques,homines defertos ahnbsp;Omni fana ratione, quam ut operofe confutes ac redarguas Jllis autemnbsp;præclare de maieftate oraculorum diuinorum fenticntibus,Slt; per aliosnbsp;prouehi petentibus, utiliffime præfcribi uidetur,ut explanationes fcri*nbsp;pturæ facrofandæ legant magna religione, circumfpedione, iudicio,nbsp;tan^ commentationes hominum, qui multis de caufîs errare ac fallerenbsp;poflTunt* Patrem quocç precentur cœleftem,utis fuo fpiritu ueritatentnbsp;ipfiflîmam docere dignetur, quiprimitus per homines diuinos reuela*nbsp;uit*Prima cura erit,ne quid pro ucro aut tanquam authoris diuini mennbsp;tem referens accipiatur,per quemcunq^ interpretem oblatum,quod gcnbsp;heraliifimis normis catholicæ amp; orthodoxæ fidei non quadrauerit*nbsp;Quo etiam canone rediifimo at fîmpliciflîmo breuiifimocç dirigi pofnbsp;funtomnes fapientiæueræftudiofî,ne dogmatis noxijs amp; facrilegænbsp;prauitatis implicentur* Proxima theoria erit,an fententia per interpre*nbsp;tem indicata quadret concinat^ uerbis acmenti fcriptoris,quod ex an*nbsp;tecedentibus, ex confequentibus, ex finali propofito ôd toto fermonisnbsp;contextu perpendendum eft* lam iterum non commentary expofîtio*nbsp;nibus fidendum et ftandum eft,ne credulitas hominem fequuta eademnbsp;ïeuitate aliquando deyciatur qua fuit excitataifed diuini fcriptoris fen*nbsp;tentia tan^ uox dei altiffime in pedus demittenda eft,non ad alendosnbsp;àut dcfendendos affe^lus malos, no adrixandi amp; ialt;ftandifacultatem,nbsp;fed ut animus, fermo, adiones ad normam exaéliifimam componan*nbsp;tur. Ita fiet, ut animus dei ueritatem certo certius accipiês,fpiritu fandonbsp;éam confirmante interius, religione imbuatur, amp; confciêtia obligetur,nbsp;feminarium^ ccelefte conuertàtur in hominis alimentuet intelledum,nbsp;utfiatfpiritusamp;uita* Hanc non diflentiens turba quantum's magna,nbsp;dodajfanclimoniæ fuco fplendida,labefadabit,non philofophiæ ina*nbsp;nis ars perfuaforiaeucllct,non minæ,uis,tormenta^ excutient* Ethæcnbsp;demum eft ueri apprehenfio ac perfuafîo, quam Latini 80 Germani u*nbsp;trilt;j pro fua dialed© fidem appellant, Græciwffz/gt;perfuafîonem,Hc*

- C H V G N R A D ï P E111 C A N I

bræi WiaW ueritatem, certitudinem,conftantiam,fîrirntatê,quæ ardiC? fîme cohæret cum religione fummi opificis ÔC gubcrnatoris ; qua nihilnbsp;melius,nihil præftantius,nihil homine dignius; fine qua nemo recSe uinbsp;uetj nemo in terris felix amp; beatus erit, nemo æternæfehcitatis composnbsp;euadet* Sunt fecundo èC curiofî quidam Commentariorum Ledo«nbsp;res,qui non alium frudum fpedant, quàm ut otium fallant,amp; tempusnbsp;aliquid agendo tranfigât,quiuelhucnon diuertent,uel diuertentes rç*nbsp;linquenturfuoinftitutOjUt potius legant quàm omnino nihil autresnbsp;prauas aganu Tertium genus continet munere publico fungentes*nbsp;ut ex officio legitime credito fcripturas interpretentur, qui uel mode*nbsp;ftia Chriftiana fibi non fatisfaciunt,alios^ uolunt in confîlium adhibçnbsp;re, uel imperitia coadi amp; diffi'cultate auxilium in re ardua corrogant,nbsp;poft^ recepti funt ad fundionem ecclefiafticam uiribus tarnen impa*nbsp;res : quibus potiffi'mum hanc operam noftram meliora colligendi exnbsp;ualde multis authoribus efiTe deftinatam ante quoq^ teftatus fum»

Nunc autem, fi quid niea ualet apud ledores authoritas,aduerfungt; tria uitia præmonitos uelim,quæ in nonnullis abutentibus explanationbsp;nu operibus folent conipicfi Nam aliqui cogitantes domifibi repoßnbsp;tum,quod fub tempus contionandi obiter legantjad otium à laboreacnbsp;ftudio fe conferunt, putant^ fe præclare fundos munere interpretan*nbsp;di, fi tumultuaria ledione cÔceptum fermonem crude ac indigefte fuisnbsp;bominibus reddanttquibus aliqui fcriptores adulantes fine dubio,fecenbsp;runt libros pariter ineptæ ac fuperbæ infcriptionis, V ade mecum,Dornbsp;mi feciire, amp; cofimiles, quafi uero ullus poffît efle liber tam abfolutusjnbsp;qui fummi operis artificem diuinæ mentis interpretem perficiat. In*nbsp;dicis uicem gerunthypomnemata, ut antea præceptorû in loco admo*nbsp;neant,amp; tradanda fuggerant,ôd inquirenda proponant* Aliqui fesçnbsp;curitatemfatisfadionis uenantur excommentarqs,utputentfibido*nbsp;drinæ defenfîonem paratam, fi poftD* Hieronymum, Auguftinum,nbsp;Gregorium, Thomam, Lyram,amp; alios receptæ authoritatis interpre?nbsp;tes,aliquid proférant, nec fibi elfe periclitandum in his quæ tradiderûtnbsp;homines inter diuos iam relati, aut inter mortales iâcrofandæ æftima?nbsp;tionis* Sed perridiculum eftin negotio religionis amp; ialutis ingenio aunbsp;thoritate^ humanafubniti,quum to ties fcriptura cenfuram deprophçnbsp;p*a8Ctheologicistradationibus requirat, Paulus^ profiteatur fecar*nbsp;ni amp;fanguini non acquieuifle,Ioquens etiam deapoftolis dominf Adnbsp;do quodifti primarij îcripturæ fàndg tradatores nô plus fibi credi uonbsp;ïuerunt,quàm ipfis fcripturis diuinis euiciffent, ac ratione ueritatis de*nbsp;monftraflentJam unicuicpreddenda erit ratio turn fadorum turn do*nbsp;drinarum coram deo iudice;ubi ad defenfionem paru facietfequutuni

AD LECTOREM P RAE F A TI O, cffc hominis mortalis ueftigia, fed legitime ftruduram facram fondas?nbsp;mento unico inædificafTe T ertium uitium eft, ód nimis quam uulganbsp;re,ineptaimitatio, alienæ operæ importuna in ecclefiaftica contionenbsp;accommodatio^NIo enim omnia quantumuis reéla, uera,do0la,ftatimnbsp;quouis in loco apta font omnibus auditoribus« Atqui reperiutur nonnbsp;pauci, qui ecclefîæ fuæ fcriptum aliquod diuinum proponant,accomrfnbsp;modante? interpretis fibi placita uerba, baud fecus quàm fi didantemnbsp;iufiurandumfequerentur,folicite^ cauentes ne plus aut minus neuenbsp;diuerfum aliquod exhibeanu Verum nullum eft fcriptum,nec erit uns?nbsp;quam, quod omnibus hominibus uel docendis uel impellendis,quodnbsp;omnibus temporibus, quod ad omnem eftedum orationis aptum fit,nbsp;nifi.pie prüdenter^ pro circunftantiaru conditione accommodetur^.nbsp;Alioquin prophetæ ueteres nihil quàm diuinæ legis per Mofen cons?nbsp;fcriptæ uerba det onaffe nt, èi. Apoftoli fermones Seruatoris ad uerbunbsp;recitaffent, pofteri^ literas apoftolicas eorum tantum uerbis reddidif?nbsp;fen t,nec habita ratione inftituendoru, tempon's, loci,amp; rerum, nouosnbsp;tradatus ex primogenio inftrumeto fabrefeciffent.Percepta igitur naj?nbsp;tiua fcriptorum fententia et ratione quatenus poffint adinftitutionemnbsp;falutarem ufurpari,ad quod iuuant interpretis fidelis,diligentis,erudi:snbsp;ti explanationesjuidendu eft circularis per totu populS oculis,quid prgnbsp;cipue conandum fit,quid fanandu,quid fulciendû,quid tollendû, quidnbsp;inferedum»Deinde quomodo ÔÔ quibus rationibus pofliteffict T umnbsp;quid ualeant humeri, quid ferre recufent, Imo confugiendum eft ad os?nbsp;pern diuinam,amp; precibus à numine depofcendum,quod poftulatfon^nbsp;dio in primis ardua amp; periculofa» Opus eft ingenio magno, pedorenbsp;uirtutibuseximfjs donato,eloquentia,non quidem phaleratafedta^snbsp;men locuplete ac idonea fententrjs animi apte proferendis*Multum fanbsp;cereteruditio uaria,pietati ad famulatum fubieda, Quæ fane charifmanbsp;talicetdiuinæfintmunificentiæ,àdeo tarnen impetranturlaboribus,nbsp;ftudio,oratione,cura,uigilâtfa*Multû fitû eft in redoribus ecclefiaR2; etnbsp;reipublicæ, fi impenfe curent ut ecclefijs præficiantur uiri ecclefiafticisnbsp;uirtutibus inftrudi,eis^ fuppetat inftruda libroru fuppellex,S^ libers?nbsp;tas uacatio^ à terrenis occupationibus, ut fe totos præbeant formantsnbsp;do populo,;ad legitimam uenerandæ maieftatis culturamïut Scholæ linbsp;terariæ, hoc eft officinæ ingeniorum,ad omncs reipublicæ partes habenbsp;ant uerum ufum, unde femper prodeant uiri egregi^moribus amp;iudis?nbsp;cio integri,qui falutarem operam ecclefijs accommodent» Poftremonbsp;loco font, qui aliorum libros euoluunt iudicandi amp;carpendiftudio,nbsp;quibus etiam præcepta dabo non infrugifera, fi quid iudico,fi forte ins»nbsp;genium foum hic quo(^ uolentexercere» Primum quidem utmemine«

C. PELL* AD LECT. PRAEFATIO.

rint in omnibus etiam leuiffîmæ operæ negotijs, multo faciïius efle re» prehendere ac uituperare quam imitari*Deinde ut cogitent ie hominesnbsp;hominum legere lucubrationes, ut amp; ipfi falli poiïint iudicio,quum a#nbsp;lioserroris atq^infcitiæ nee non prauitatis condemnant* Rurfum erranbsp;re humanum eiTe, ut iï quem in erroremanifefto deprehenderint, nonnbsp;mox eundem falfarium fcripturarum clamitent, qui dedita opera conanbsp;tus fit impietatis uenena propinare*Præterea élaborent ipfi faniores hanbsp;berefententiaSjamp;caueant prouirili ne quando fint tales aut peioresnbsp;etiam quam quos fuggillant acreprobat* Denilt;^ nó debacchentur in»nbsp;temperantius alios traducendo, præ fe^ ferendo magnam lætitiam exnbsp;fratrum miferabili lapfu,fed potius quantum fieri poteft,quantum pofnbsp;funt de profedu fperare,alios ab erroribus in uiam falutis reuocent,at*nbsp;tentius legem dei uoluentes animo, quæ iubet etiam iumentum fratn'snbsp;per deuia errans domum reducere*Quo beneficio certè magnam apudnbsp;me omnes^ pietatis ac ueritatis ftudiofos gratiam inibut, à deo autemnbsp;bonorum omnium turn collatore turn remuneratore,præmia magnifinbsp;ca. reportabunt* Etenim,qui ob confeientiam fufcepti et abfoluti hunbsp;ius laboris inprofedum religionis iam gaudeo,gratulaturus etiam plunbsp;rimumubicognouero amp;gratum amp; utilem fuifl'e theologiæ fyncerio^nbsp;ris candidatis*Hanc unam operam fcripturas canonicas tradandi refernbsp;uaui mihireliquam,ut admonitus erroris tantillum noxfj,quem referainbsp;in publicum etiam fcriptis æditis reuocare, id faciam ingenue,nihilæ»nbsp;que cupiens, quam ut dei ueritas regnet, ad patris cceleftis gloriam,ó^nbsp;piorum confolationem at(Ç falutem*

da peccata mundi, extirpandi ipfius uerbo doarina errores gentium, pie« tas in orbem difteminanda, QC unius dei uerus cultus, QC charitatis perfeÆflî»nbsp;mæ exemplar illuftrilfimum in Chrifto domino pracftituendum ÔC commen«nbsp;dandum, Hæc uero omnia bona, benedidh'oncmcp gentibus omnibus in feminbsp;ne Euæ, Abrahæ SC Dauidis promiflam, tota fcriptura oracularis facra, tiete«nbsp;ris canonis, à Mofe ufi^ ad Malachiam prophetam ultimum, canit, docet, irianbsp;culcat fidelibus, cftcp tota in promiffionibus futurorum bonorum,quorum finbsp;de eleCti omnium temporum SC locorS faluati funt femper SC faluantur^Quasnbsp;célébrés promiflïones nunc fubfequitur exhibitio, tantopere defyderata à fannbsp;lt;fh's, Chrifti domini manifeftatio êc glorifi'catio, generis humani faills SC re«nbsp;demptio, peccatorum remiflïo: cuius defcriptio, ebuccinatio SC annunciationbsp;facftaperapoftolos uerbo SCfcriptis,hicnominator Græcouerbo,EuangCsnbsp;lium,bonum nuncium hoe eft feruenter diu^ expedatæ Sgt;C delyderàtæ falu«nbsp;tis faluatoris renunciatio, publica promulgatio Sé prædicatiotnempenonbsp;uiteftamenti totius defcriptio : non nifi à Chrifti fpiritu inlpiratadiuinitus,nbsp;non tantum ab apoftolo Matthæo 8C Ioanne,Marco SC Lucatfed S)i. a Paulo,Ianbsp;cobo,Iuda, Petro ÔC reliquis, in eorum epiftolis SC fcripturis authcnticis.Spe«nbsp;cialiter tamê Euangelij nomine appellantur fcripta quatuor cuangeliftarum,nbsp;quorum primus habetur, quia primo hoc eft feprimo ab aicêfîone domini an«nbsp;no fcripfît;Matthæus apoftolüs,uocatus à Domino cum effet publieanus,fpf«nbsp;ritus fanâi tradu dominum fecutus, SC eodem inipirante euangelicam hancnbsp;Chrifti hiftoriam retulit in fcripta, ut iam non diccndiim fit euangelium Matsnbsp;thæi, fed Chrifti domini feriptum fecundum Matthæum hac forma, quia non ErM»gcZiK»inbsp;proprio motu fed famfto fpiritu impellente ÔC inipirante omnia fcripfit:ut fint fecundum Matnbsp;infallibilis ueritatis æque ut prophetarum et Mofîs libri canonici, quia eodemnbsp;fpiritu conicripti,unica pariter regula,credcndi,fperandi,SC agendi omnibusnbsp;fidclibus, ad uitam aeternam eledis, Inuiu's ludacis, qui femper Meffiam ucn«nbsp;turum fperare malunt quam dei ueritate exhibitum, quod ante duo millia an«nbsp;norum cito futurum promittebatur,credendo ampledi, Qiiod uero commu«nbsp;lus fama eft,Hebraice Matthgumferipfiffe euangelium, idintelligendum pu#

a'

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

to Hebraicis quidcm litevis fed uulgari ludæor urn fi'flglta tttttc lifitata in Sy?r SÿrUeenonHe ria,hoc eft, Syriace,quae QC Chrifto domino miaterna fuit, ÓC apoftolis, qua 0£nbsp;bai« firiptu, uf^s eftpracdicando, cum eo tempore dodlis Hebrajorum iam Gracca in ufiinbsp;foretjUt nunc etiam Germanis4 A tempore enim Ezdrænon inueniunftir fcrinbsp;{(ta HebraicCjfed Syriace^Quin QC apoftolorum temporibus,tam Philo quamnbsp;ofephus ignorata, utuidetur, Hebraica, Grarce omnia fuafcripferuntuolusnbsp;mina^Quis uero de Syralingua hoc euangelium tranftulcrit in Græcâ, inccr®nbsp;turn eft, quanquam loannem id egiflc cuangeliftam quidam teftentur,autnbsp;unum ex apoftolis reliquis uel difcipulis Chrifti. Certum uero illud eft,princinbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;palemtarn huius quam aliorum euangeliorum authoremfiiiffe Ipiritwmfan»

lt;ftum,cwi fides fit adhibenda certiflima QC infallibih's»

CÄPVT PR.IHVM,

6^ Rex fandiflimus,promifliis à prophetis, maxime fecundum Danielis pro« phetiam uenturus fperabatur, quern nunc oftendit per fingulas patrum genenbsp;rationes,fecundum naturam humanam defeendifle et natum de femine Dauinbsp;disjprouteidudumpromiflumfueratjutpatetx Re, 7« amp; i. Par, 17, Pfal, 89»nbsp;amp; iio,Quæ fcripturelocaperfedius in Chriftum competuntquam in Salomonbsp;nem,Sicut ÓÓ regnum Chrifti prædidum à prophetis, Ifaiae xg.iuIenaj.amp;Sjj»nbsp;Ezech,54» di. 57» Ofee.j, filio Dauidis tribuitur, incorruptibile uniucrfale Qinbsp;3eternum,quod fane no eft puri hominis nec Salomonis, fed Chrifti folius deinbsp;Sd hominis, Dauidis autem patrem fuifle Abrahamum ut nemo dubitarit,taanbsp;men ferics tarn promiflionum quam generationum exigebatutrumc^ teftari,nbsp;quando utriscÇ nominatim QC clariflime promiflus fuerat Meflias, de eorumnbsp;femine generandus, in quo benedicerentur omnes populi. Liber autem genenbsp;rationis dicitur,hoc eft Catalogus patrum,ab Abraham ad Chriftum recreatonbsp;rem mudi : ficut à principio Genefeos liber dicitur generationis humanac iantnbsp;peccato deprauatae, olim per Chriftum reftituendçJefu uero nomen fatis connbsp;ftat ex communi Hebraico proprium fadumiamdudum in lofue filio Nun,nbsp;SC in lefu filio lofedech, ut per Antonomafiam faluator dicatur, quando nonnbsp;eft aliud nomen fub cœlo, in quo datum eft hominibus faluos fieri, nifi in hocnbsp;folo,Chrifti uero epitheton, Meffiam Hebr aice fonat,Latine undum, nempenbsp;præ confortibus fuis filijs dei adoptiuis, quando naturalis ipfe Dei filius antenbsp;îæcula genitus, tandem incarnatus uoluntate patris, impletus eft omniS gra-tiarum donis, fine menfura ut effluat in omnia ecclefiac membra, cuius ipfe fitnbsp;caput rex SC facerdos, dominus SC redemptor,faluator SC iudex,ut proprijfli«nbsp;meChrifl

IN HATTHAEVM, CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

me Chriftus dicatur, hoc eft «nlt;ftus,oleo exultäriöiüs QC fandificati’om'Sj olim defignatus unAione facerdotali ÔC regia, SC ea qiiæ adhibebatur Tandis fandonbsp;rum. Omnia enim iam tunc non in alio fandificabantur, quam in fide Chriftinbsp;domini promifli, QC ab undionc facra SC fpirituali agnominandû

Abraham genuitifaacjfaac autem genuit lacob. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gene-u^t

Qixamlibet id no turn ludæis eflet, tarnen iuxta feriptutæ morem catalogus *«P*‘f»*’* huiufinodi Hebræis ab euangelifta non erat obmittendus, ob inftgnes 8C crczinbsp;bro repetitas promiffiones Abrahæfadas,de eo quod pater futurus eflet muLnbsp;torum populorum qui per fidem fimilem domino placituri eflent apud quosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

cius memoria ueneranda foret, toto in orbe per omnia faecula, longe^ id no® men futurum erat celebrius SC felicius quàm uel ipfc Abrahâ uel quifpiam luanbsp;dæorû fideliS un^ cogitate potuer it. Et ideo fada eft toties promiflio de ftmunbsp;ne eatenus benedido, ut in quo omnes gen tes benedicendæ forent, amp; benedtnbsp;dionem ueram aflcquuturæ,cum eflènt maledidæ multipliciter,non tantumnbsp;originali culpa,fed etiam aduali,hoc eft implicatac grauioribus SC enormibusnbsp;tarn erroribus quàm criminibus, à quibus eflent legitimi Sc ueri filtj Abrahænbsp;Sc Dauidis, per Mariæ filium liberandi, Genuerat SC alios multos filios A=nbsp;braham,fedinlfaacuocatum illi fuerat fernen fanduffljà quo Chrifti efletnbsp;olim generatio defeenfura, qui non tantum faluator fieret filiorum liaac, fednbsp;SC Ifmaelitarum fidelium, quando SC Ifmael non fic eflet proiedus à domino,nbsp;ut pro fe SC pofteritate fua damnaretur ,quod abfit,iuxta animam, ft fide dominbsp;no adhçrerent,et lemen benedidum crederent,led iuxta corpus tantum,quianbsp;in hoc tarn praîclar o catalogo, SC in promifli'onibus carnis partem huiufinodinbsp;Ifmael non eflet habiturus cum fuis,Nec ludæorum nos hie capiat opinio, doanbsp;mino deo uero nullius gentis eflecuram, nift tantum Ifraelitarum, nifi idin=nbsp;telligerent fuo modo de filtjs fidei,quales ipfos ludæos non efle confiât, fed teanbsp;ftamenti tantum baiulos, minime obferuatores, Ifaac autem utlacob genue»nbsp;rit,ad idem pertinet,quando SC præter eum Efau, qui SC Edom SC Seir genue=nbsp;rit, primum quidem: quanquam dei prouidentia SC æmulatione fratris SCnbsp;matris, primogenituræ honorem perdiderit Elau, quem aflequutus fit lacob,nbsp;à quo Chrifti olim generatio emanatura erat, SC pofteri Efau bonis temporallynbsp;bus magnifiée adaudi fint in fuis locis,ôd per ampliflîmas feliciflimas^ ter*nbsp;ras (nam felicem incolunt Arabiam ) SC Chrifti domini myfterium primi agnonbsp;uerint,quandoquidem apoftolorum prædicanone Chrifti fynceriflîm am fi»nbsp;dem mature fatis amplexi fint,

lacob autem genuit ludam SC fratres eius, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gene.a»

Quarto quidem loco SC or dine natus eft patriarcha fudas, qui tamèn fide SC iuftitia cçteris præftantior, primogenituræ honorem aflequutus eft,quo adnbsp;imperium, fortitudine SC multitudine reliquiscundisnobilior, ièd maximenbsp;clarificatus eft promiflîone accepta à pâtre, de non auferendo Iceptro de ludanbsp;tribu, SC legislatore de medio pedum eius,donec ueniat Meflîas, ad quem eritnbsp;expedatio gentium, cui 8C in Dauide debebatur regnum SC principatus, do*nbsp;nbsp;nbsp;regnunt

nec Chriftus dominus nafceretur,rex regum et fempiternus,de quo Gen,49* debebatur, Fratres eius intelliguntur reliqui undecim, quando duodecim genuerit filiosnbsp;ïacob,utpatet,qui omnes pertinent ad Ifraéliticam profapiam,nullo répudia*nbsp;to honore SC promiflîone terræ hæreditandæ,quç ipfi dudum Abrahæ promifnbsp;fa fuerat, Sunt qui hoc loco magnifica feribût ex nominum Hebraicorum in*

t a

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-¦ COMMENT A RI VZa

i terpretationibus, quae 6ó inueteri inftrumento confulto obmifimus, multq magis in nouo, nifi ubi mutationis S)C impofitionis ratio non uana adfignaturnbsp;âfcriptura»

««1.18.8 ludas autem genuit Phares S^Zaram de Tbamar»

I AdiuifionediduscftfiliusIudacPhareSjUtpatetGenef.jS.aquoamp;ffamis: ; 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lia fuit Pharefitarum, licet Ô6 alia fuerit à Pharos, alio ex poften's ludæ.Genue

rat iam prius filios Her, Onan, ÔC Sela, de filia Sue Chananitide, fed infelicr partUjOCcifi funt enim propter fua pcccata. Ex Thamar autem genuit Pharesnbsp;Zaram Genef.46.P0ft quos habuit ex alia uxore Hefion,Charmi, Hur,6Cnbsp;TfcwrpmiU SobaljUtpatetex i.Para.4.Hæc uero Thamar gloriofafoemina Chananæa,utnbsp;uideturnata, fedfilio Iudaemaritata,fine fua culpa unum amp; alterumludaenbsp;filium perdens,filt; fine prole fufccpta,plena fide de Chrifto nafcituro ex pofte»nbsp;ris ludac ambiuit iuxta bonam rationem,nbsp;nbsp;non aliter quam lex domini præ»

fcriptura er at,fernen benedi Aum,maluit^ fe ad horam meretricem aeftimari, quambenedida à ludaprole firaudari, öóelTeperpetuo uidua QC üne prole,nbsp;non infœcûda iuxta natur am, in tarn laudata familia.Tanti fuit apud fandasnbsp;olim prolis defÿderium, cum ante SC poft duorum filiorum partum,qucm cle»nbsp;menter illi deus conceifit cafta uixerit.Exemplum fada caftiffîmarû matrum,nbsp;SCecdefîæ typus exgcntibus congregandæ.Dequa uideas qux fcribuntuxnbsp;Genef. 58. ad huius loci expofitionem pertinenaa. Fuit SC alia Thamar in tri»nbsp;bu Iuda,filia Dauid,ibror Abfolon, qui ÔC ipfe filiâ Thamar habuit mulieretnnbsp;admodumfpeciofam,a..Reg. i4.Interpretatur autem Thamar palma.

Phares autem genuit Efrom. Efrom autem genuit Aram» Aram R«tb.4.4nbsp;nbsp;nbsp;autem genuit Aminadab. Aminadab autem genuit Naafon. Naafon

autem genuit Salmon. Salmon autem genuit Booz de Raab. Boos autem genuit Obed ex Ruth.Obed autem genuit lefle.

Hebrçi fcribunt Efrom per n.nempe^^^yf^Ruth ultimo.Genef.autem 46.

Cuius nominis filium habuit etiam patriarcha Ruben, qui tarnen Græ» cisperm, fcribuntur. Eft SC Efron nomen loci in finibus tribus ludac, lof. ly.nbsp;Aram autem hie didus,fcribitur Ruth 4. Ram, id ^d non infrequês eft in fcrinbsp;pturiSjUarie fcribi nomina propria hominum SC locorum. Ifti uero omnes na»nbsp;ti funt in Aegy pto,Efron à Phares, Aram ÔC Aminadab,qui in exitu de Aegynbsp;pto fuit dux tribus ludac, cui in ducatu fucceflit N ahafon, in folitudine proce«nbsp;dentibusifraelitis. Cuius filius Salmon Hebraice maxU?qui SC p’ûVvpdicif,nbsp;. cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pater fuitBooz,cx matre Raab,gloriofa SC fanda foemina,cuius eximia laus,

fides, meritum,ÔC pictas,ex libro lofue claret mangnifi'ce.Nec aliqua excufa» tione eget, quod matrimonio earn fibi iunxit nobiliffimac tribus princeps, SCnbsp;quodingenealogiaponiturMeffîæSCDauidis. Quiauerohic Naafonfraternbsp;dicitur fiiifle Elizabet, uxoris Aaron, patre Aminadab:ideo quidam mouen»nbsp;tur ut fcribant Booz hie didum, nomen fuifle trium,filtj fcilicet Salmo,qui SCnbsp;ipfe filium habuerit 8C nepotem ex filio, Booz didum, qui fuerit pater Obed.nbsp;De qua quaeftione uide Lyranum in hunc locum, 8C in (ecundum caput librinbsp;Ruth.Sed poffunt actates hominum uariç, SC nomina propria uariata,noduninbsp;hue facilius explicate. Qua uero ratione Booz, fiue tertius ponatur fine unusnbsp;aut primus, ex ipfa Ruth religiofiffima foemina Moabitide genuerit Obed,lilt;«nbsp;bçllus Ruth eleganter defcribit : unde SC Matthacus hacc per ordinem tranftu-. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liffc

IM MAT TH AS VM. CAP. I,

(ifle uidetur.IefTcuero qui dicitur Græcisjlfaiæ 11hie ab Hebfæis ftoininas tur Ifai, ut fatis pa teat Hebræorum punda grammaticalia Septuaginta inter«nbsp;pretum temporibus non fuifle.

Vltimus filiorum Ifai Dau id fcribitur,feptittnis nempe,uParal,xCum a« lias dicatur habuifle octo filios, ÔC filias duas, Saruiam amp; Abigail matrem Asnbsp;mafajubi et alio nomine Ifai Naas didlus perhibetur à ludxisXphrateus itaeßnbsp;fuit,et nobiliffimus Bethleemitarum ciuis Ifai,qui Dauidem ultimum genuit,nbsp;que dominus eledione fua exaltauit adregnû, æterna prouidentia fua,quananbsp;quam ad tempus tribum Beniamin iam cædibus humiliatam exaltaueritre«nbsp;gno Saulis, minime permanfuro : quandoquidem lacob patriarcha prædixe«nbsp;ratadludampertinere regnum Ifraeliticum, continuandum ufque ad Melanbsp;fiam regem regum, 06 unicum monarcham^Dauid autem rex dicitur per an=nbsp;tonomafiam, qui omnium exemplar eft, pater lêcundumcarnemciusregisnbsp;quipoteftatem accepit à pâtre re^nandi in cœlo Ô6 in terra, adeo^ uniuer«nbsp;fale Ô6 perpetuum regnum,planecp diuinum.

Chriftum dominum regio genere natum oftendit fecundum carnem, ex * inclyto Dauide, cuius honeftilTima memoria nunquam intermorituraeffetnbsp;apud genus ludaicum,quandoquidem homo ftriflet fecundum cor dei,06 pronbsp;milTiones perpetui regni QC non finiendi fufeeper at,quod in Salomonern comnbsp;petere non poteft, qui quadraginta annos regnum fuftinens quamlibet glo«nbsp;riofum, tarnen ftulto tranfnifit Roboam filio diffîpandum,ô6 nunquam redinnbsp;tegrandü, nifi per Meffiam promiffum, idep longe celebrius ÔC dignius quamnbsp;fuerit fub Salomone, quando excidere promifla diuina non polTunt, fed funtnbsp;illuftriora longe Ô6 gloriofius explenda quam aliquis coiedare ualeat aliquannbsp;do futura.Longe enim maior hodie Ô6 per omne Chrifti regnum confiftit fansnbsp;flor um patriarcharum gloria, etiam in hoc mundo, quam eorum aliquis un«nbsp;quam ualuerit fperaffe^GIoriofum quidem regnum fuit Salomonicum, Ô6 pernbsp;quadraginta annos, fed Chrifti regnum Dauidis filij,quale interim fuerit mil«nbsp;le quingentis annis,06 futurum adhueprolixius adfinem mundi,quis cogita=nbsp;re ualebitfut taceam coelefte fuum regnum cum eledris et redemptis fuis omninbsp;bus, quamlibet hoc regnum ludæis difpliceat, qui carnalia tantum ibmniantnbsp;86 expeeftant Ô6 amant. Poft honeftiffi'mas autem tres foeminas, Thamar,Rasnbsp;ab, Ô6 Ruth, cum quarta Salomonis mater nominanda foret, fubuerecundenbsp;obticet proprium Bethfabeæ nomen, clementiamcp dei fummi, 06 immenfamnbsp;mifericordiam fubindicans,notât non obftitifle tantæ felicitati Salomonis excnbsp;crabile crimen Dauidis, quod commiferat in fideliffîmum V riam, V t Euangcnbsp;lium gratix prædicaret per Chriftum, qui de peccatricibus nafeens, omniumnbsp;cuperetpeccata delete, Vtcpfuperare dei clementiam doceret omnia crimi«nbsp;num portenta, modo humilitatis, fidei,deuotionis Ô6 patientix remedia adhunbsp;berentur,qualia luculenter Dauid exhibuifle canunt Pfalmi plurimi,06 hiftosnbsp;rix facræ gefta, Eatenus, ut Ô6 ingratitudo abominanda Salomonis, gratiamnbsp;dei Dauidi promiffam nequaquam excluferit,quin promilTum Meffiam munnbsp;di lucem 86 dominum, ab utroque nafeiturum decr euerit dei bonitas 86 ueri»nbsp;tas. Non difplicet clarior explicatio literx dum additur, Vxor Vrix, cum ta«nbsp;men interim phrafisHebraica ifacrarum feripturarum ftudiofis non ignorci«

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

tur, pro ah’orum locorum fententia i'nternofcenda, Noncmm hfc Latinftatl ft«dcmus,quama Romanis difcant qui appretiantur, fed fenfum diuini fpirünbsp;tus potius inquirimus, et uctuftatis locutiones ob huius temporis curiofitatesnbsp;minime contemnimus.

Salomon autem genuitRoboam«.

Malo Salomonern legere per breue a, quale Hebraeis eft fcfa,quàm o forts gum,quod fcribunt Graeci,Et in reliquis quocß tolcrandus ufus, qui huiufmonbsp;diarrogantem nouitatcm negligit, quód nihilreferat adfententiamfacram,nbsp;quam fideles inquirunt, Sapientiffimus Salomon ftultiflïmum filiumhabuitnbsp;Roboam, diflïpatorem r^ni, quando Salomoni ad tempus pietas amp; fides abanbsp;(berat, quae in rege neceftario requiruntur« Fuerat feliciffimus rex Salomonnbsp;duodecim tribuum, princeps pacificus quadraginta annis,fed quia defeceratnbsp;â domino ob luxum,SCpietaus negle(ftum,ideo ftatim fub filio fotuo diuiditurnbsp;regnum, duabustantumtribubus adhærentibus ipfi Roboam, reliquis deanbsp;cem eligentibus fibi leroboam acmulum Salomonis : ne quam fîbi fuperbiamnbsp;afeifeant terrarum reges, fed dominum metuentes in cœlis,populo confulerenbsp;malintquàm imperare. Superflux quocß diuitiæ non profunt regnis,fed infixnbsp;ciunt multiphariam 66 deprauant eos,quos oportuit iuftiflîmos perfîftere.Exnbsp;cmplum pofitus regibus eft Salomon hic,ut non tam prxfenna reges noftri conbsp;gitent quàm futura,

Roboam autem genuit Abiam»

De hoc Roboam dicitur 5. Reg. i uDabo Roboam tribum ruda,fub qua SZ Beniamitæ ac Leuitx intelliguntur, ut remaneatlucerna Dauidis, hoc eft rcanbsp;gius honor, SiC gloria gentis cuntftis diebus in Ifrael.Quod adliteram non connbsp;liât, cum rex luaél non fuerit, fed tantum rex luda« Chriftus autem uerus filianbsp;üsDauidfecundum carnem,lucernaeftcœlcftis Ô6 perpétua omniumfideanbsp;lium Ifraëlitarum,ideocp feiger feruatur ac durât»

Abia autem genuit Ala»

' PluresquidemfiliosRoboamhabuerat,fedunus Abiafapientiacxteros prxcedebatjUnde 66 prxlatum feceratfiltjs cxteris,etiamdum adhuc uiueref,nbsp;Mater eius fuerat Maachaimpia, filia nempe Abeflalonzfub cuius imperio ucnbsp;hementer ault;ftus eft ludas contra leroboam regem Ifraël, eo quod fperaflêt innbsp;dominumdeumpatrumfuorum, 66cultum dei iuxta legem diligentius obanbsp;feruareûuerum tribus tantum annis regnaife memoratur,a.Paral, ij,

Afa autem genuit lofaphat»

Hic Afa redum fecit in oculis domini, ut 66 Dauid pater eius, Abftulit camp; foeminatos,idololatras,idolorum for des purgauit,matrê,hoc eft auiam, amosnbsp;uitàfacris gentilig, lucumfubuerritcum fpecu, confregitfimulachraftdeo^nbsp;bellum illi tuit cum Baafa rege Ifraël. Regnauit quadragintaunum annis : fexnbsp;nex pedes doluit : Azariam prophetam domini habuit,cui per omnia diligenter aufcultauit, tota uoluntate dominum requirendo. V icit rege Aethiopum,nbsp;Zaram,domino conter ente. Vide j.Regum iy.66a..Paral,i4,ô6 ly»nbsp;lofaphat autem genuit loram.

Hic regno inauguratus eft trigintaquincç annos natus, anno quarto A® chab regis Ifraël, inaufpicatâhabuitpace cû impio idololatra.Annis X X V,nbsp;regnauit : reueritus eft uerbû domini 66 prophetas fandos:diuinituscp conib-latur,quia ambulauit in uijs Dauid,et fuit eu eo dominus: excelfa 66 lucos ab«nbsp;ftuliU

IN MATTH AEVM/ CAP. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

ftulit î per facer dotes 8C Leuitas fubditos fuos per totiim regnum docctlcgem dei,quam obferuandam diligenter curat. Periclitatur ad mortem obfocieta«nbsp;tern cum Achabimpiotrefipifeensautem padrum renouât cum domino, 0^nbsp;gloriofis triumphis inclarefcit, Obfidemillius ëC mérita gentes trepidant ôinbsp;paucnt,audicntes quod dominus propugnafletlfraelemtde quibus uide xPanbsp;ralip. 17. cap. ufque ad Filijs fuis quos multos habtüt munera dédit ursnbsp;bes:regnum autem primogenito loram.

loram autem genuit Oziam.

Notandumdiligenterftudiofisjduosfuiffe eodem tempore reges didlos loram. Vnus hic tilius fuit lofaphat rex luda, qui trigintaduos annosnaanbsp;tus regno praeficitur, patri fucceffbr ccr o annis in ler ufalem qui habuit uxoanbsp;rem filiam Achab lezabel, ex qua familiaritate ÔC uxore fadus eft degenernbsp;SiC impius filius, 4. Reg. 8. Qtii öC confirmatus in regno, occidit fr atres fuosnbsp;^ladiOjdeum dereliquit, excelfa fabricauit, ludam amp; Icrufalem fornicari fecitnbsp;a domino,2.,Para.2.i.cap.Qtti ÔC mortuus eft infirmitate peflîma,fîne exequîjsnbsp;populi,non in fepulchro patrum regum collocatus. Alius loram erat filiusnbsp;chab, rex in Samaria duodecim annis, malus coram domino,cui adftitit lofasnbsp;phat in belle contra Moab,4.Reg.3;,Qiii à Syris uulneratus ægrotatinlezra=nbsp;el,mortuus^ proqeitur in agrum Naboth lezraelitç.Cui lehu fucceflît,4.Renbsp;gum 9. Sed à notatu neceflarium hic eft, quod monet Hieronymus, loramnbsp;non genuüTe Oziam, fed potius Ochoziam.Ochozias autem genuit loas, ôdnbsp;ïoas Âmaziam,2C Amazias Oziam,qui ôd Azarias alio nomine dicitur.Huanbsp;iufmodi autê obmiflîo in catalogis frequentiffîma eft in feripturis, dum ignosnbsp;biliores obticentur. De quibus nulla eft ambiguitas, dumbrcuitati ftudetur,nbsp;uel aliud quid intenditur fine præiudicio Leeftoris : ut hic euangelifta, uolensnbsp;quaterdenas ordinäre, quofdamobmifit. Fuit ergo Ozias non filius loram,nbsp;fed filfj ncpos:relt;fte autem fubditur,

Ozias genuitloatham. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B

Cuius Oziæ gefta Ifaias fcripfît prophctailliconteporaneus, qui genuit Ioatham,4. Reg. ly. Régna uit autê quinquaginta annis in Ierufàlem,re(ftumnbsp;faciens ut pater fuus Amafias,deum exquirês toto corde, ab Ifaia direlt;ftus,ut -dicitur 2.. Parai. i6. IdeouidoriofusfrtitinhoftesPalçftinos Ô6 Ammonitas,nbsp;cuius ob id nomen diuulgatum eft ufque adintroitum Aegypti.Turres quoepnbsp;extruxitinfolitudine,cifternasfoditobpecoramultafua: eratenimhomoa«nbsp;griculturç deditus. Senex autem cum præfumpfilTet incenfum adolere in temnbsp;plo, leprofus fadus eft ex fronte in domo domini iuxta altare thimiamatis, obnbsp;quamexpellitur, óó perterritus accelerauitegredi.Vndc in domo feparatanbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habita uit plenus lepra, ufque ad diem mortis fuac. Sepultus in agro regalium

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fepulchrorum,pro quo loatham filius regnauit.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loatham autem genuit Achaz.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.Rfg.Kr.4

, Hic loatham redum fecitper omia : uigintiquinc^ annos natus rex fadus •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sedificauit excelfam portam in domo domini, urbes amp; caftella in luda extru=

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xit. Vicit Ammonitas,SiC tributaries fecit:corroboratus eft,co quod rede age

ret coram domino deo fuo,i.Paral.2.7,Sedecim regnauit annis,fepultus in cü uitatc pauid: pro quo optimo uiro regnauit Achaz filius peffîmus,ÔC idololanbsp;snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tra,deiprophetarumcpcontemptor.

» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Achaz autem genuit EzechiaiHf *

s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cohmentÀrivm

Hi'cimpius Achaz annorumuiginti regnare coepit,denitio(epttmoan= ITO Phacee régis Ifraël, SC fedecim rcgnaiüt annis, impitis ut reges IfraëJlt;nbsp;Statuas fudit Baalim, adoleuit inccnfum in ualle Ben Hinncm : luftrauit fili=nbsp;os fuos, iuxta ritum gentilium : immolauit dijs Damafci: SC direptis uafis do=nbsp;mus domini ianuas rempli cl au fit, al tar ia fibi facies in uniuerfis angulis lerufanbsp;iem,ut ad iracundiam dominum prouocarenideotp traditus eft in manum re«nbsp;gis Syriæ,à quo SC percuffus eft,Sed et à Phacee pcrcuffus efi, SC capta hint denbsp;regno luda duccnta milia mulierum, puerorum,SC puellarum,præda infînitanbsp;perlata in Samariam,Qiü tarnen anguftiarum huiulmodi tempore auxit conanbsp;temptum in dominum, deos gentium fibi placando hofirjs, in quorum hono=nbsp;rem altarenouum erexit facrilegum SCc, confentiente fibi Vria pontifice.Scsnbsp;pelitur Hierofolymis extra regum fepulturam»

Ezechias autem genuitManaflent

Toto corde Ezechias dominum requirens,operatus eft bonum SC redum èC uerum coram domino,in cultu domini dei fui fecundum legem,ideoœ pronbsp;fperatuseft, Regnarecœpitcumeflet XXV. annorum, præfuit XXIX,nbsp;annis. Primo anno ualuas domus domini, quaspateroccluferat, aperuit,Iu«nbsp;betLeuitas omnia mudare in fanduario, holocaufta obtulir, focdusinqt cumnbsp;domino deo Ilf ael,inuitauit omnem Ifraelem qui reliquus fuerat SC Iudam,Esnbsp;phr aim, Sgt;C Manaflên ad phaie domino deo Ifracl menfe fecundo, Aras idolo=xnbsp;rum deiecit, ad pietatem hortatur,quae eft ftcundum legem dei,cupiens impcnbsp;trare quietem Ifraelitis, iam tune captiuis in gentibus, ex obedientia ÖC deuo»nbsp;tione reliquiarum,fi conuertantur ad dominum,a,Para,3o.Sacerdotes QCnbsp;uitas conftituit fecundum or dines fuos SC ofRcia,utfacrificarent domino. Obnbsp;feffus à Sennacherib hortatur populum ad fiduciam in deum, ne timeät Afty*nbsp;riorum multitudinem carneam,ÖC calumnias blaiphemiascp per epiftolas, Salnbsp;uatLis^ eft de manu Affyrq,occifi's per angelum centum oCiogintaquincp misnbsp;libushoftiumnodeuna, Obtinuitorationehumili SC fletu uitæprorogatiosnbsp;nem per quindecim annos, fignum à deo accepit, reuerfionem umbrarumnbsp;in horologio Achaz,decem lineis uel gradibus,Munera autem accipicns à Banbsp;bylonio, fuperbiendo dominum offendit, SC audit auferenda omnia pretiofâ,nbsp;ÔCpofteros,fednonin diebus fuis,Ifaiæ59,

ManafTes autem genuit Amon,

Prodeft ecclefiafticis, dum haéc nomina leguntur,reminilci exemplorum feripturæ, ad tedificationem tam exhominibus malis quam bonis,nefeprolcsnbsp;impia iadet ex pq s parentibus, uel confundatur filius fidelis ob impiS parensnbsp;tem, Alioqui fatis conftat ex fando loath am natum efle impium Ächaz, SCnbsp;ex Ezechia fando Manaflènhunccruentiffîmumtyrannum idololatram^.nbsp;Is enim Manaftès duodecim annos natus,regnare ccepit cum fuis impijs prinnbsp;cipibus, quibus dolueratEzechiæ religio, SClabefadatioidololatriæ,a quibusnbsp;(alioqui non male inftitutus puer)eatenus corruptus eft,utmalus omnino fuCnbsp;rit coram domino, ÔC ut gentilis excelfareftaurauerit, aras Baal lucos^ reftisnbsp;tuerit, militiam cœli adorauerit,filios per ignem tranfegerit,fomnia oblèruasnbsp;uerit, auguria SC malefi'cia, magos SC incantatores fedaretur, ludam feducesnbsp;ret SC lerufalem, utmalum agentes gentes excederet eas, quas dominus diunbsp;.. dum expulerat ; prophetas denicp, per quos à domino admonebatur, attendesnbsp;Knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re noluitj

: ' i.

IN MATTH AEVM* CAP* 1*

re noïuittquonim innoxium fangwinem efFudit inultum,ut i'mpleretur lerufa Icm cruore innocentumufque ados: pro qua re dominus propitiari nolueiit*nbsp;Tandern in Babylonem dudus £lt; coanguftatus dominum orauit, ÓC exaudianbsp;tüs eft, reduduscp eft in regnum, ubi deos alienos iterum abftulit,fimulachranbsp;dedomodeieiecit, fubuertit^ aras, quas feceratin monte domus domini,nbsp;fecundo Paralipomenon trigefimotertio: cuius pœnitentia,oratio, emêdatio,nbsp;cxhortario per prophetas illi fada, fcripta funt in fer monibus Hozai prophcsnbsp;tæ ibidem, Minatur tarnen dominus per prophetam, leremiac decimoquinto,nbsp;ut propter Manaflenfilium Ezechiae régis luda datums fît ludæos inferuoanbsp;rem uniuerfîs regnis terræ, Qualia, inquam, dida inculcata ædificare poGnbsp;funt etiam ex hoc loco ecclefîam,ne inanis putetur nominû tam crebra récita»nbsp;tiOjôC Chrifti genealogia non nihil proficiat ad exemplum,

Amon autem genuit lofiam* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4,R.eg.H,lt;l

Impius pater fandum genuit filium,qui dudum antequam natus prænun ciatur ex nomine facrificaturus facerdotes idolorum in Bethel, ÔC combuftuanbsp;rus ofla ipforum. Is odo annorum incipiês regnum,trigintaunum regnauit,nbsp;deo placuit ut Dauid: uerba legis audiens dominum confuluit per prophetas,nbsp;proeuadenda ira dominidei pro lege negleda, prædicitur ei quod colligenanbsp;dus fît in pace ad patres, unde QC fœdus renouauit cum domino,ad ambulan»nbsp;dum poft dominum in tota anima fua, cui pado ôô populus acquieuit,Proin=nbsp;de excelfa deiecit, 66 pr-ophanauit de Gabaa ufque Bcrfabee.Baalitarum arasnbsp;templa ôô uafa combuflît in puluerem,proiecit ad fepulchr a uulgi:deleuit au«nbsp;rufpices facrificâtes Soli amp; Lunæ QC duodecim fîgnis: xdiculas deftruxit ædûnbsp;tuorum 6C effœminatorum,quac erant in domo domini,equos folis et currutnnbsp;abftulit de introitu rempli, deftruxit altaria fuper teda plana, Ô6 cœnacula A»nbsp;chas 8C altaria ManalTis, qui non in totum omnia emendauerat:facile enim renbsp;liquiçabominationum repullulareconfueucruntzizaniorummore,Sacerdonbsp;tes quoque idolorum occidit fuper altaria, QC poft hæc omnia phafe inftituit cenbsp;lebrandum fecundum legem,Phytones, Ariolos,figuras idolorum,abominaanbsp;tiones luda amp; Ifraël oîhia abftulit, ut ftatueret uerba legis, V nde QC 4. Re,2.j*nbsp;dicitur quod rex fîmilis lofîç non fuerit ante,qui reuerteretur ad dominum innbsp;toto corde fuo, Occifus eft autem à rege Aegypti iudicio domini,ne mala uennbsp;tura in populum uidere c(^eretur,portatuscp eft â feruis de Maggedo ad lervinbsp;falem,ÔCfepultus,de quo Ècclefîaffici 49,

lofias autem genuit lechoniam firatres eius intranfmigratione Babylonis*

T er tio Reg.i5,lcgitur lofiam genuiffè Ioachaz,Ioiakim quo^ qui Elias chim,8lt; Sedechiam,Ioachaz fucceflît patri in regnum breui tempore,quo ca«nbsp;pto à rege Aegypti, fubftitutus eft loco eius loiakim frater eius undecimansnbsp;nis : quo mortuo regnauitloachin, qui amp; lechonias didus eft filius loiakim,nbsp;pro eo : quo capto èC uoluntarie exilium fubeunte Babylonicum cummatre,nbsp;regno fucceflîtludaico ultimus Sedechias, Cernitur ergo lechonias non fuifi:nbsp;fe filius lofîæ, fed nepos ex patre loiakim,filio lofîæ medio,qui hie obmittitur,nbsp;fan's alioqui notus ex libris hiftoricis 8C propheticis. Hie autem rex lechoniasnbsp;cum matre, Eunuchi quot^,principes luda 06 lerufalem, Fabri inclufores QCnbsp;primores omnes, tradudi funt in Babylonem, cum tribus regnaflètmêfibus,nbsp;cflct^annorum XXXUI* Tranûnigratioautem Babylonis hic dicitux to*

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHÈNTARIVM

tum illud tempus à morte lofiæ ufc^ ad captiuttatem Sedechiç,lô,tra quod tcm pus multa peracfla fuiit ludæorum regum^ exilia, ut didum eft de Hlîjs lofîxnbsp;tribus y QC uno nepotc lechonia» Captiuitas autem nondum didtur,fed demi*nbsp;gratio,quia lechonias ille fua fponte abtj t Babylonem:Sedechias autê patruusnbsp;captus eft tandem rex ultimus, OC oculis priuatus, poftquam filior um necemnbsp;ultimo afpexiflet inReblata, Babylonis quotç dicitur tranfmigratio idiotiGnbsp;mo Hebraico pro Babylonica,quod dici non poteft ludaice*

Et poft tranfmi'gratîortem Babylonis, lechonias genuit Saïathie!«.

Primo Para,5,dicitur lechonias filius loiakim habuiflè filios Âfîr,Salathta el,uel Hebraice Saaltiel, Melchiram, Phadaia, Sennefer, lecemias» Hofama,nbsp;N adabia, Verum uidetur Âfîr,quod uindum fignificat,communiter accipûnbsp;endum,no proprium nome, utSalathiel primus fuerit filiorum lechoniæ, quinbsp;alio nomine Phadaia dicatur. Habuit entm tam Salathiel quàm Zorobabelnbsp;plura nomina, pro more gentis ôô illius temporis, ut patet exlibro PræteritOsnbsp;rum, S)C Efdraamp; Neemia. Hadenus autemomnes à DauideufcÇ ad tranfmûnbsp;grationem Babylonicam numerati reges fuerunt, quorum Sedechias ultûnbsp;mus fuit.

Salathiel autem genuit Zorobabel»

îs Zorobabel dtix fuit tranfmigrationis uelcaptiuitatis,hocefteorum qui capti fuerant in Babylone ettranflati,fub^ Cyro redire permilR.Rediens au«nbsp;tem fundauit templum fecundum, ôô ftio tandem perfecit tempore, Zacha»nbsp;4. cum lefufilioîofedech iummo pontifice. Verifîmillimum quoqueeftôCnbsp;eundem Zorobabelem plura habuiflè nomina, hoc uero ex euentu inditum,nbsp;quia Babylonis captiuitatcm olim effet foluturus ÔC dimilTurus ueldifperlustnbsp;rus iftam confufîonem ac colledurus»

Zorobabel autem genuit Abiud»

Primo Parai, 5, dicitur, Zorobabel genuit MofoUam, Hananiam QC Salo mith fôrorem eorum : filius autem Hananiæ inter reliquos fuit Sechanias,ne*nbsp;pos autê N aarias, qui genuit Elioenai, cuius ultimus filius didus Ânani:à lunbsp;daicisprifciscommentatoribus ftirps efîe dicitur unde Mefltas generandus»nbsp;Hucufque uerodecatalogoChrifti excanonicisfcripturis producerequic^nbsp;pofTumuSjquac uero defîder antur nunc,fîne dubio penes ludæos olim ftudio»nbsp;fiflîme creduntur obferuata ftemmata, ut etiam fècundû humanum ftudiumnbsp;euangeliftæ ex catalogis ludaicis certi aliquid afTequi potuerint, quandoqui*nbsp;dem ÔC ludæorum nullus unquam negate eft auftis, Chriftum de fèmine Da«nbsp;uidis fuifle natum, quem non fôlum adulti cæci amp; leprofi adeo^ totus ludæonbsp;rum populus Dauidis prolem aufî funt nominate pafïîm in ludæa, fed etiamnbsp;pueri Hebræorum intra Hierofôlymâ, ad pharifaeorum ufcp inuidiam, Ofàn«nbsp;naquocpfilioDauidconcîamare impune 6^ minime abftcrrendi potuerunt:nbsp;quin ôô poft urbem euerfam Hierofolymam, V efpafîanus perquifitioncm Csnbsp;git eorum, qui de familia forte Dauidis adeo^ regali profapia famati erant exnbsp;fucceflîonum regiftris, unde etiam pro hac caufa gr auifîîma ludæis perfèquiinbsp;tio exor ta eft, utdicit Eufebius Cacfarienfis Ecclefîafticæ hiftoriælibro tertio,nbsp;capite duodecimo»

Abiud autem genuit Eliachim» Eliachim autem genuit Azor» An 2fOr autem genuit Sadoch» Sadoch autê genuit Achim» Achim auteninbsp;genuit

IM MATTHAEVM. CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II

gcnuitEli’ud. Eliud autem gcnuit Ekazar.Ekazar autem gcnuit Ma«« than. Mathan autem genuit lacob. lacob autem genuit lofeph uiruranbsp;Mariae,

Qiundoquidcm fcn’pturæ Canon hunc locum non expikat, quia praeter liominata in libris Præteritorum,Efdræ Qi Neemiae,nihil de huius catalogi nonbsp;, minibus kgimus,cumcp conftet de his certi nihil dici pofle,ob propriorum nonbsp;minum uariationem nimiam pro perfonis Sd locis, qua: confiât muiuphariàmnbsp;immutata, utofiendimus inlocis praedidisu'deo quæ hie dici poflunt de nominbsp;ninum uarietatc, QC de diferepantia loci huius cum Luca, quo ad nomina 6Cnbsp;perfonaSjadLucçexplanationemdifFerimus, Verum Äbiudhicdicitur filiusnbsp;Zorobabel, cuius nominantur duo filij cap. j.Paral. i. Mofollam quern Grac*nbsp;ci Mifciollam fcribunt,etHananiam. V nde funt qui unam perfonam duobusnbsp;’ nominatam uocabulis arbitrentur, Abiud ÔC Ananiam,quemadmodum Elianbsp;chim S)C lehoiakim uel loakim eiufdem perfonae funt nomina in facris.De qui*nbsp;bus omnibus nominibus cumdereconfietnonnobisoperofius uelcuriofiusnbsp;decertandum, cum SsC Paulus moneat genealogias uitandas pijs, qui noruncnbsp;Chrifium filium Dauid regnum habere in cœlefiibus 2gt;C in terra. lofeph quoc^nbsp;uirdicitur Mariae Hebraico more, qui maritum eodem nomine enunciant,nbsp;quia defponfatam fibi habuit uirginem affedu maritali,etiamfi matrimony le«nbsp;ges non compkuerint concumbendo,nutritius tarnen fuit SC curator tam ma»nbsp;tris quàm filt), quem de uirgine diuinitus natum edodus credebat diuinitus,nbsp;Defponfata autem kgaliter erat, quia de eadem ludaica tribu,Si Dauidica nûnbsp;hifominus familia,quakm immutare confundere^ nonlicebat.

de quanatus eftlefus,quiuocatur Chriftus.

Coniunx defponfata lofepho Maria erat, homini de femine Dauid, cuius ÖÓ propagatio recenfetur, non quod ex lofeph femine Chriftus prognatus fit,nbsp;fed ex Maria perpétua uirgine, fine uirili femine, prout euangelifiateftaturnbsp;hic amp; Lucas,obumbratione fpiritus fandi in uirginê,uere filiam Dauidis ftir«nbsp;pe generatam,ôô lofepho iure debitam fponfam amp; eiufdem familiæ.Non ergonbsp;ex lofeph,fed de Maria natus eft lefus faluator mundi: filius dei uiui, iuxta dûnbsp;uinitatis naturam amp; perfonam,€tuirginis admirabilis filius fecundû carnem,nbsp;ex propagatione transfiifam in uirginis perfonâ, iuxta prcmiflîones diuinas,nbsp;per prophetarum 6C patriarcharfi ora.C^i uocatur,hoc eft certifîîme habeturnbsp;bC eftMeflîas undus àC Chriftus. Hebraico em more utiair apoftolus amp; euannbsp;gelifta,quo uocari eft eflc:ficut ÔC inueniri, habere eft QC aflequi. Honoris emnbsp;fanÆmoniæ nomen Chriftus eft,Iefus autem proprium ÔC offictj à pâtre in«nbsp;lundi, ipfe enim populum fuum faluum faciet à peccatis eor um. Fuerant iamnbsp;ante 2c femper Chrifti domini facerdotes amp; reges,uni autem promiflb faluatonbsp;ri mundi de femine Dauid et Abr ahâ debebatur per antonomafiam undionisnbsp;amp; Chrifti nomen,qui à pâtre nobis datus rex 2C faccrdos,et pontifex aeternus,nbsp;cuius undione gratuita paramur ad omne opus fandum, ad mundi huius æenbsp;ftus ac tentationes ferendas, ad ipiritus fandi operationes in nos fufcipiêdas,nbsp;ùt fimus régale facerdotium, 6C gens fanda fecundum nomen, quo à Chriftonbsp;domino Chriftiani fumus quemadmodum nominamur.

Omnes itaque generationes ab Abraham ufque adDauid genera äones quatuordeciniîÔC àDauiduf^ue adiranfmigranonem Babylo

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MH EN T ARI VM

nis gencrationes quatuordedm, amp; à tranfmigrationc Babylofiis uflt;^ ad Chriftum generationes quatuordedm*

Siue huic numero patrum, quoniam hk fpin'tus fandus uoluit cflè ter qua tuordedm, hoe eft,quadragi'ntaduo, adnumeres Man'am 06 Chriftum domianbsp;num, fiueDauidem ÔClofîambis recenfeas,ut fint finis prioris quaterdenæ,et;nbsp;principium fequêtis, inuenies concordare fcripturam, etiamfi more omniuninbsp;genealogiarumaliquiobmittantur, ó^nominum uarietateinuoluantur. Adnbsp;hoe enim dididmus in libris Neemiae,Efdrac, amp;C Præteritorum,tam diligenternbsp;prolixe çonferipta nomina propria perfonarum,Slt; alicubi per feripturas tonbsp;tas nomina locorum, ut intelligamus pro mutatione humanarS affedionum,nbsp;S)C adionum inftabilitate, hifee rebus non nimis teneri folicitos nos, de nuanbsp;meris nominibus non anxie labor are* De my fter io autê huius numeri qua«;nbsp;dragintaduorum ueter es tradiderunt multa,quæ inuenies apud Origenem etnbsp;Rhabanum, præcipue in admirabili poëtica eius de laude fandæ crucis,cæteanbsp;risep ipfius commentarijs. Simpliciter autem intelligi datur, à principes 66 fianbsp;ne harum tefler adecadarum, infignia quaedam patrum fada fecundum ternenbsp;pus indicarijAbrahæ feilicet uocationem, 66 noui populi fidelis in ipfo eledionbsp;nem,omnium uirtutS exemplaria 66 Chrifti promiffîones,in Dauide regnumnbsp;renouatam promiflîonem,in lofîa pietatis reftitutionem ÔC impietatum fubnbsp;indç punitionem, in lofeph autem nutritio Chrifti, QC adeo in ipfo Chrifto resnbsp;demptionis initium 66 abfolutionem»

Chrifti autem generatio fie erat:

Elegans prsefatiuncula cft,excitans animu auditoris,rcm inauditam prias ac prodigiofam audituri,cuangelium fcilicet Chrifti domini tanto tempore exnbsp;pedati ortum,ac faluberrimam plenam gaudij fpiritualis natiuitatem Meflîæ,nbsp;quem femper expedant ludæi ftolidi credentes femper futurum, qui promißnbsp;fus illis eft femper perfidis, credentibus autem 66 eledis dudum uenit. Hunenbsp;autem Chrifti tamadmirabilemortumuerbideiæterni 66 adeo ipfius deifili)nbsp;incarnationem QC humanationem,uirginis partum,66 diuinac dignationis tannbsp;l turn facramentum quis intelligere uel fperare potitiflèt, nifi diuinus fpiritusnbsp;per fàcrum organum feripturæ facræ retulifiet,ô6 clarius docuiffet credentes,nbsp;dicens,Sicerat 66contigit uerbideiincarnatio,Chrifti domini 66faluatorisnbsp;natiuitasf

Cum effet defponfata mater eius Maria Iofeph,antequam conueni rentjinuenta eft in utero habens de fpiritu fando»

Quæ fuerat ab æterno mater Chrifti domini eleda, nobiliflîma 66 dignüfis ma dei genitrix, QC uirgo paritura dei filium, hæc harum rerum, ut fît,prorfusnbsp;ignara,66 nihil fuprahumanum cap turn præfumens,exemplo omnium maksnbsp;rum fuorum, religîofo uoto palTa eft fe deiponfari fando uiro, non propofitonbsp;perpetuæuirginitatis,quodapud lifaëliticam uniuerfam gentemperîèlausnbsp;dem no habuiflè legitur,quibus benedidio erat numerofam genuiffe prolemînbsp;nifi caftitas huiufmodi uirginalis maioris alkuius boni caufa, dei iuflii 66 orsnbsp;virginttàtis dine fuiflet affumpta^Altoqui fandæ fœminæ omnes, multæ fuerunt fempernbsp;«otMw,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defiderio fandæ prolis, ut fuerant iuftæ ab initio conditionis humanæ« Ethnis

cis autem fœminis fatanæinftinduplacuifle multifariam legitur cœlibatus, Ô6nephandis idolorum cultoribus, qui fandimoniam arbitrati funtuxoribusnbsp;caruiffe j utewn^ foedx carnis fiirorês 66 turpitudines cxperircniur, id quod 'nbsp;univierfi»

IN MATTHAEVM. CAP. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1?

uniucrfa dci îegc obominadum deo decernitur hominibus, V ocatio autan dci ad euangelizadi officium, grauia fuftinendi pro ueritate,gratiam quocßnbsp;continendi, adminiftrabit deus, dum uidait dignum^Noftro autem inftitutonbsp;præfumere, quod uires humanac non ferunt,8C id uouere quod exhibere nonnbsp;pofTumus, temerariae ftultitiæ eft, ÔC firudus in ecclefia protulit perniciofiffî«nbsp;mos. Pigmenta funtergo infeliciter continentium,qux de emiffo uerbotenusnbsp;uoto uirginitatis in fandriffima dei matre comminifcuntur, Semel autem fan«nbsp;Ao fpiritu obumbrata ÔÔ foecundata, feliciffîmo diuinocp donata partu, ut ho«nbsp;minis congreffum non petierit,ab homine fan Ao tanto myfter io agnito mini«nbsp;metentatamfuiffe rationabile eft ÔC pium afferere, tanquam catholicum ÖCnbsp;fanAis femper commendatS,inuito Heluidio, Voluit ergo dominus defpon«nbsp;fatam effe fuam matrem, ad connubij fanAimoniam commendand5,qua nonnbsp;eft alia caftitas homini poffibilis maior, fid hominibus etiam fanAis utilior,nifinbsp;ubijUt prxdiAum eft,fpecialis dei gratia QC uocatiolocum habere certo fcitur,. 'nbsp;Fugiendus potius docetur coelibatus, nifi ad commodius domino feruiêduinnbsp;proximis à domino uocemur ad eundemxcumlex 8C inftitutio dei palam hanbsp;beatur in contrarium, qua mares patres focminas inftituit effe debere matres«nbsp;familiâs,ut pericula grauia uitentur,Slt; hypocrifis nonlaudetur,Chriftus qui«nbsp;dem coelebs uixit, SC uirgo Maria feruata eft, fed id falutis noftræ refpeAu a«nbsp;Aum eft utiliter 2d fanAiffime, SC noftricaufa,ficut8duerbiincarnatio. De«nbsp;fponfata ergo eft, quæ mater Chriftifutura SC praeordinata erat uirolofeph,nbsp;de ftirpe Dauid : fed non eft maritalis copula confumata,quia antequam con«nbsp;uenirent,priufquam congrederentur,hoc eft fine connubial! congreffujabfcÇnbsp;omni carnali copula, fignis quibufdam depreheditlofephus Mariam uterumnbsp;gerere, SC filium concepi{re,iam impregnatam SC grauidam effe,Idcirco non«nbsp;dum Euangelifta pronunciat miraculolum uirgineumcp fuilTe concepts, do«nbsp;nec an^elum id apericntem producit, Qtiis enim hominum fufpicaretur mu«nbsp;liaem e fpiritu coelefti concepifle foetum c'Inuenta eft ergo,hoc eft,patentibusnbsp;fignis deprehenfum àïofeph, Mariamhabae in utero,quod non quidem uirinbsp;minifterio contigerat,utpatebit,fed obumbratione,formatione, SC opera fan«nbsp;Ai fpiritus,miraculocp diuino,Chriftum opor tuit nobis fieri grariam 8C ueritanbsp;tera, ideo à carneimpura SC infeAofanguinegigninonpotuit: necefleergonbsp;fiiit fuppleri uirilemhanc operam, occulta uirtute dei, 8C opera fanAi fpirftusnbsp;corpus formari à domino in puellacaftifrima,quae æque erat de femine Dauidnbsp;nata, SCfecundumcarnalempropagationem filiaDauidis, nc quid hie ludacinbsp;cauillari poffint, ut folent,Vt fic aB omni peccato purus SC fan Aus,nos quo(^nbsp;purificare SC fanAificare ualeret. Alia ergo fuithæc Chrifti domini genaationbsp;quam quæ prçfcriptæ nunc funt. Fuit enim Chrifti mater uerc 8C femper uir«nbsp;go,0C fponfa folum,SC lofeph folus fponfus eius 8C femper fponfustnam uirgonbsp;Sc mater eft, SC femper innupta. Sic dum uir urn audis SC coniugem, intclligcnbsp;fponfum SC fponfam, Noftra ergo caufaoportuituirginem Mariam feruarinbsp;non fua,nec quod tanti fit uirginitas fola apud deum.ltacç fi libet ac licet uir gtnbsp;nem uiuere, uide ne tibiuiuas fed deo, Euangelio, ecclefiæ, SC proximo innbsp;gloriam dei,

lo feph autem uir eius, cum effet iuftus,8C nöllet cam traducerCjUo« tuit occulte dimittere earn»

Cumlofeph effet uir pius, modeftus, quietus animo ÔCprobus, uiderct^

¦4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARIVM ’

fponfam feciim habitantem grautdam, quam pro morum pudidoae ornattï odire non poterat, S)C eins mores no patercntur ut poflèt adulterium credere,nbsp;cçlandum efTe duxi t quod admirabatur: noluit^ earn ft a um traducere iracunnbsp;duSjhoc eft, deformare famam, exemplum ponere per diuulgationem cn'mi«nbsp;nis, aedere legum exemplar per earn , quam lyncertus adamabat; ÔC uti^ nuUnbsp;lum adhucaudieratoraculum« Nontgiturfblum abultiomsatrocitate,ledcünbsp;tiam ab accufationis feueritate aliéna eft iufti perfona uiri porius^ ducit fuanbsp;remiflionem accufari, quod non indicauen't, quam älienum crimen arguerc.nbsp;Non autem abhorret à fandi quocp perfona timor amp; fufpirio mail, quod odia€nbsp;ÔS optet uerum non efle, uel non proftitui fama ad exemplum,non puniedamnbsp;pro flagitio,quod timcndum erat etiam probo uiro, uidenti pregnantem earnnbsp;quam fponfam non tetigerat^Dimittere ergo earn occulte confultat,hoc eft, dinbsp;uortium cum ea facere clanculum, quod palam non pofTet citra periculum IL.nbsp;mul SC infamiam quam horrebatuxoris. Necmirum,Iofeph quamuis iuftumnbsp;6C tarn altum ignorantem myfterium, hac de re fuifle turbatum, cum ÔC ip fanbsp;quocp uirgo,qua£ ilium probitate SC gratia longe præcellebatjOb tantæ rei nunnbsp;dum turbata fuifle legatur apud Lucam»

Hæc autem eo cogftantc, ecce angelus domini apparuit in fbmnis lofeph, dicens: lofeph fili Daufd, noli timere aedpere Mariam coniu^nbsp;gern tuamtquod enim in ea natum eft,de fpiritu fando eft;

Noneftpaffadeiprouidentia SCbonitas diu probum turbari, SC rapiua« ri) s ac periculofts cogitationibus, fed cinus occurritpericlitanri iudicio, proönbsp;hibens ne id faceret: id^ cum primum certa quædam indicia concepri naturanbsp;lia^ confpiceret, quae negari non poffent. Conceptus quidem è fpiritu fandonbsp;fupernaturalis ftiit,quia fine uirili commixtione èc fèmine : quae uero natura«nbsp;lern confequuntur, huic npn defuerunt uirgini,more matrum aliarum,quananbsp;dó SC corpus affumpfit uerbum dei, per omnia nobis fimile in ff agilitate,abflt;ßnbsp;tantum peccatis, Vt offendi non debeant uirginitatis ebuccinatores, à uerbisnbsp;diuiAuguftini,quihæcgrauidarum lignaadfoifleuirgini matri inquodamnbsp;(ermone prolixe commémorât« Perfomnium ergo angelus domini loquiturnbsp;fando,priufquam admittéret,quod uel fe indignum uel Mariç incommodumnbsp;effet« Diuinisnamq; percipiendis in fomnis animus tantoaptioreft, quantonbsp;â negotio corporis alienior eft. Ita autem pt) domino curæ funt,ut citius mira«nbsp;culo illos dodurus fit,quam ut errate periculofe permittat«NoIi,fnquit, time«nbsp;re, aut rei nouitate turbari, quo minus audeas earn fponfam accipere, SC cumnbsp;ca manere,ób diuinum quod in ea te latet facramentum«Nam quod in ea con«nbsp;ceptum uides uirgine,a ^iritu fando eft,cuius uirtus eft omnipotens,ut part,nbsp;turafitfilium quem uirgoroncepit. Coniugis autem nomen quanquam pa«nbsp;rum competatin uirgineïn,tamen crebro tribuitur ei ab cuangeliftis, qui nonnbsp;uerentur lofeph pattem uocare lefu, quo ÔC à principio cælarentmyfterium.nbsp;Sc arcerd ftupri fufpitionem«Natum quod eft in ca, hoc eft genitum, fic enimnbsp;appellat id quod conceptum eft in utero, SC nondum enatum,fed aliquo modonbsp;efte inceptum eft,ut natum hic pofitum fitpro conceptum,utnon folum haercnbsp;ticorum more dicamus Chriftum natum per uirginem, fed ex uirgine Maria,nbsp;cum dicat Matth çus,Iofeph genuit lacob uirumMariç,ex qua natus eft lefus,nbsp;qui uocatur Chriftus:de fpiritu fando eft,quod conceptum eft, hoc eft profe«nbsp;dum SC fubornatum à fpiritu fando, uirtute diuina non commixtione huma«nbsp;na«An»i

IN HATTHAEVM. CAP. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!ƒ

na. Angelus nunciauit,conciliator huius diuini complexus, pater obumbra« lût, fpiritus fandus præparauituteruni,dei filius impleuit.Noua funt omnia,nbsp;?[uia nouaproles nafcetur, Cœlo debetur quod pariet tua fpófa, caftior etiam,nbsp;utura pofteaquam pepererit.

pariet autem filiû, uocabis nomen eius lefum» Ipfe enim faluum facietpopulumfuum apeccatis eorum»

Filium eum pariet, de quo dudum propheta dixit, Paruulus natus efl no« bis,filius datus eft nobis, Slt; facftus eft principatus fuper humerum eius,amp; uoanbsp;cabitur nomen eius admirabilis, confiliarius, deus fortis, pater ftituri fæculi,nbsp;princeps pacis, admultiplicandum eius imperium, 2lt; pacis non eritfinis:fuanbsp;per folium Dauid ÔC fuper regnum eius fedebit,ut confirmer illud 2lt; corrobonbsp;ret 8lt;c Jfaienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ide quæ ibi adnotauimus,unde fiic dicitur Non tibi,fed ab

folute Filius nafcetur, quafi per antonomafiam.T u Uero manebis cum fponfa fiCfilio, circunciditpcurabis, illi^nomenimponeslefus,quod eft nomenfu®nbsp;per omne nomen,in quo cœleftia, terreftria ac inferna faluätur, quod non abnbsp;liominibus,fed à deo nominatum eft,SC per fupernæ fubliniitatis nuncium rcanbsp;uelatum» Cum enim Meffias hie miffus fit,ut fit falus mundi, £lt; eleeftis redemsnbsp;ptio,r ede à falute nomen accipit,utnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nominetur ,quod falutem et feruas

tor em fignificat,quo etiofue filius Nun, SClefus filius lofedech nominati funt inuitis ludæis, qui nedS Græca no norunt, fed nec fua probe tenêt»Cuius uosnbsp;cabuli rationem exponens angelus, inquit, Ipfe enim faluum facietpopulum.nbsp;fuum à peccatis fuis. Nulla alia creatura uel poteftas humana aut intercelfio,nbsp;peccata remittit noftra. Chriftus autem populum fuumfaluaturuseft ,ideftnbsp;uniuerfos omnium fæculorum fideles à peccatis redemit, quorum faluatanisnbsp;mas, libérât à tyrannide peccati,a poteftate antiqui ferpentis,0C ab inferorumnbsp;pœnis æternis. Hine eft quod Petrus ÔC loannes Atfto. 4,dicebant:Non eft àsnbsp;iiud nomen fub cœlo datum hominibus, in quo oporteat nos faluos fieri jUt ils*nbsp;lud folum ex animo inuocemus, lefu Chrifti nomen, qui iuxta prophetar unï'nbsp;oraculaliberaturuseftpopulum apeccatis,nonuilt;ftimispecudum,fedfuois -pfius uoluntarie effufo fanguine.

Hoc autem to turn fadum eft, ut adimpleretur quod diétum eft à D domino per propbetam dicentem : Ecceuirgo in utero habebit SCpa«nbsp;riet filium,etuocabitur nomen eius Emanuel,quod eft interptetatum,nbsp;nobifeum deus*

Cur fiæc fie fada fint ftudiofe monuit fideles Euangelifta, oraculum^ adducitifaiæjcapite feptimo, quod hoc in myfterio perfeefte, ueraciter amp;nbsp;digne deo impletum eft, SC toti mundo falubriter* Neceffario enim implenda..nbsp;funt omnia quae diefta funt à domino per prophetarum ora SC fcripta, quandonbsp;apex non praeteribit à lege, uel litera, corum quae de Chrifto dilt;fta funt,doneenbsp;omnia fiant. Nos autem br euitatis ftudio huius loci explicationem legi malusnbsp;mus fuo loco, quàm prolixiora repeter e.Nec funt audiendi impij Iud2ei,beasnbsp;tilfintaematris Mariae perpetuam uirginitatemnegantes, qui longeclarioranbsp;de Chrifto domino teftimonia intelfigere nolunt, quem nondum ueniffe consnbsp;tendunt, de quo tamenfacile poffunt conuinci, qui SC non parum de eodemnbsp;Meffiae aduentu hæfitant,propter peccata enim fuatiment euacuatas prophcsnbsp;fias, ut non uenturum Meffîam fuum opinentur, audeant quoque teftari pr onbsp;ipforum more. Nos omnium prophetatumpracdîVKonesper Chriftum dornt«nbsp;b X

l6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÓMMEHTARIVM

num noftrum iinpleta facile oftendemus,amp; illi alium aliqiicm,qui Meffîas ütf iflc putari poffît nunquam nominabunt,unde ÔC ad Chrifti dodrtnç S)C apoftonbsp;lorum ueritatcm certiflimam comprobandam facile procedemus,oftendendonbsp;longe illuftriora nobis exhibita per Chriftum,et gloriofîus efle regnum,quamnbsp;quç uel fibi optent per Meflîam fuum olim adfutura, uel temporali gloria cumnbsp;fuo rege Hierofolymis adiequenda« Quod ubi Chrifti domini noftri regnum,nbsp;ueritas,do(^ina, diuinitas,6Cuerbi dei incarnatigloria,fcripturis efle confornbsp;mia contra ludæos declarabitur, facile perfuadebimus fanditatem,uirginitaanbsp;tem S)C gloriam matris fuac, V erum ut propterea ipfa adoretur,inuocetur, imanbsp;ginibus colatur, circumgeftetur, amp; utdiuaomnipotens S)C reginacœlorumnbsp;prædicetur, ÔC ut filio fuo clementior deprecetur, QC auxilium eius ueluti diuinbsp;num imploretur id ut nullus unquam ludaeorum credere potuit,fîc Chriftia«nbsp;norum piorS docfforum nemo olim docuit, nec à uere fidelibus potcrit credi,nbsp;Sed plane contra fcripturas taliadoceri,clariflîmû eft legend fcripturas utrianbsp;ufcp teftamenti» Huiufmodi immodtcus nofter honor fandiflîmæ uirgini Maanbsp;riædelatusjfemperinuidian^ inuincibilefcandalum ludæis fenfatioribusnbsp;mouit, uteam magis oderint, 8Ó nos tdololatras, SC uerbi dei negator es credianbsp;derint, tot diuorum imagines nobifcum cernentes,6C adorationes corporis ÔCnbsp;fanguinis Chrifti, SC miros abufus noftrorum facramentorum, mercenariasnbsp;quocßindulgentiascumfcandalofauita ÔC dodlrinarehgioforum. Qiiæ omanbsp;nia Sc his plura,fi adimantur ab ecclefta Chrifti,facile diiputandoexfcripturisnbsp;fuperabuntur, SC credere poterunt,maxime ft perfuadeantur eo produCfos ilnbsp;los hadenus fuilTe per Talmud fuum,cui mordicus inhacrent,eriam contra faanbsp;eras literas, quo nos peruenimus per theologiam fcholafticam, ÔC Ariftotelianbsp;eas difeeptationes, canoncs® eorum pontificum,qui fua quacfterunt,no quacnbsp;Chrifti, Similiaenimnobis Chriftianis quæ SCillisIudlt;ciscontigerunt,poftinbsp;quam utrieß uerbi dei ftmplicem tradationê obmifimus, ÔC traditiones humaanbsp;nas uerbo dei prattuhmus,

Exurgens autem Io feph à fomno, fedt ftcut præcepit ei angelus do minijöC accepit coniugem fuam»

Cum dominus cordibus loquicoeperit ftdelium infomnis uelalitcr,utid fit multipliciter,quæ etiam humanæ menti impoflîbilia uidentur,non tantumnbsp;abfur dà aut dubia, ftatim omnia credit, omnia iêquitur, omnia ampleditur»nbsp;ïta hic lofcphi anifflus,uim diuini relponfi fenferat,ut neque dubitaret diuinianbsp;tus ftbi hoc immifllim oraculum, quanquam omnem naturae facultatem exeenbsp;derent quæfiebant,ne(Çgrauaretur grauidam foeminamàfeincognitam,ufnbsp;uxorem fouere 8C nutrire, magis^ iam feruuli SC nutritoris quàm mariti offianbsp;cium locum^ amplecf^i. Is igitur qui fomnum immiferat, qui apparebat, quinbsp;loquebatur, etiam aflèntirc firmiflîmum dedit,ut expergefadus nihilo dubitanbsp;ret angelum fuifle,qui loquutus eft,SCdiuinum quod fadum Jn curam igiturnbsp;accepit earn, quæ pro coniuge illi fuerat defponfata, diuinitus quocß iam graanbsp;uidamdeifilio, SCexpedatiflîmoomnibusfandisMeflîa, cuius natiuitatemnbsp;fummo defyderio operiebatur,SC matrem â deo dignam eledam omni honorenbsp;proièquebatur,

Etnoncognofeebat earn donee peperit filium fuum primogenf» turn,uocauit nomen dus Iefumgt;

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sunt

IN MATTHÄEVM. CAP. II.

1 Suftt qui hoc non cognofccre exponant delofeph, nondum cognofcente quails SC quanta effet,quod mater Meflig QC dei genitrix,doncc peperitfiliumnbsp;primogem'tum, quia ex tunc angelis ÔC paftoribus nunciantibus patuerit quanbsp;lis effet ilia uirgo. Verum fcripturæ ftilus habet frequenter cognofccre mulie*inbsp;rem pro opcre coniugali, à quo plane uir fandus abftinuit facile,fantfro foetunbsp;nbsp;nbsp;. »

cœlitus^ grauidam fciens,no folum autê hoc,fed nec poft natu filiS earn legta tur uel creditur cognouifle, Sed nec primogeniti nomen ar guit poft erius lefttnbsp;fr atres ex Maria hac uirgine natos : quando in fcr ipturis facris primogenituSnbsp;dicitur ante quern nuljus alius ab eifdem parentibus aeditus eft,etiam ft nullusnbsp;poft eum unquam ædatur. Eft enim abfrç dubio Chriftus dominus matri fuænbsp;£ànlt;ftiflîmænonfolumprimogenitus,fed SC unigenitus.Fratrumautemnodnbsp;men quomodo accipiatur, notius eft in fcripturis, quàm ut multis declaretur^nbsp;Proinde faceffant huiufmodi difceptationes, de quæftionibus nihil ad Chriftinbsp;fidem,gloriam ÔC dodhinam pernnennbus» Chriftus fuffîciat,qui eftnofirarènbsp;demptio, amor ÔC defyderium, quo fie repleamur, ut diuorum quorumcuncpnbsp;meritis SC redemptione minime egeamus, SC fandorum gloriam zelura^ pronbsp;domino interturbare quantum in nobis eft minime contendamus.

CAP VT II.

Xm. ergp natûs effet lefus in Bethleem ludæ in diebusHero# dis regis, ecce Magi ab Oriente uenerunt Hiei'o^olyniam,ditfnbsp;centes : Vbieff: qui natus eft: rex ludæorum ? uidinlus enimnbsp;ftellam eius in Oriente,ÔC uenimus adorare eumgt;

Poft Chrifti domini conceptioncm in uirgine Maria defrriptam, 6C Dauû dis in Chrifti humanitatem per uirginem genealogiam nobiliflîmâ, nunc quacnbsp;daminfantiæ facræmyfteria euangelizat Matthæus» Apparuerat fuomodonbsp;loanni baptiftac nondum nato, fed femeftre tempus habens in utero,ex accla«nbsp;mationeElizabet, Deinde iamnafeens ex uirgine paftoribus inludæainnoanbsp;tuit faluatoris nauuitas, quac per fpiritû fandum ordinate deferipta funt,duninbsp;illi placuit per Lucam Euangeliftam, Hic epiphania Chrifti gentibus fada de«nbsp;(cribitur, incertum quanto tempore poft partum uirgineum à Luca conicrianbsp;ptS.Relauo eft enim fabulofa de dierum numero,quando SC dies natalitius Oanbsp;lim quibufdam uifus eft is, qui hodie dicitur Epiphaniac,Scd hacc ad rem nihilnbsp;facientiaconfultoobmifît diuinus Euangeliftarum fpiritus. In Bethleem na«nbsp;tus eftChriftus, ex inclytauirgine matre»Qiiia uero non una eftBethleem,in Bethkem»nbsp;caregionequç ludça dicitur poft Efdrac tempora, compledens quicquid olimnbsp;ad tribus decem cis lordanem pertinuit,quæ ÔC alicubi luda dicitur ex princûnbsp;pâli tribu, 2C regno diutius durâte. In qua ludça Bethleem duplex eft, Vna innbsp;Galilæafîta in tribu Zabulon, lof, 19, Alia in ludaea proprie didafîta eft,alionbsp;nomine Ephrata dida, in forte tribus ludæ : dida alicubi ciuitasDauid, quacnbsp;Hieronymo tefte abeft ab Aelia, quac ÔC Ierufalem,fex milia paffuS ad plagamnbsp;Meridianam, aliarum ciuitatum comparatione uiculus dida, Diebus autemnbsp;Herodis Chriftus natus feribitur, quâdo iam iuxta prophetiâlacob feeptrumnbsp;de luda ablatum, alienigena obnnuitHerodes,patre Idumaco natus,ÔC matre Herorfff.nbsp;Arabe,quem SC ludæi dicunt Afmoneorum feruum fuiftèjhoc eft Machabaconbsp;rum,ÔC accepta puella ex eodem genere,cafteros fuftuliffe. lofephus nominac

b 5

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENTARI VM

hune Hero dem Äntipatris filium,de familia populari,gcftcrc prtuato, fegt» bus fubtedo. Qui 06 dicitur à ludacis fuftuIifTe do Acres legis, quia dixerantnbsp;cum non poffe ludæorum regem conflatui, qui Ifraelita non eflèn His igiturnbsp;tunc diebus confiât fceptrum luda ad alienigenam tranflatum,fub quo natusnbsp;ntgü eft Chriftus dominus» Id hic Euangelifia fubindicat» Magi uero hic nominansnbsp;tur no malefici, QC magicis imburi artibus,fed fapientes,iophi,philoibphi, quanbsp;les in Perfide do Aiores QC aliorn moderateres dicuntur, no ut nofiri funtmuknbsp;tarn regions ac urbiS reges» Proficiieuntur autê ab Oriente, du Au nouæfieLnbsp;laCjà qua parte ludææOrientalis efiPerfia ô6Arabia:ficutChaldæaeidem iâîanbsp;pc Aquilonaris dicitur à prophetis, Aegyptus autem Aufiralis» Accipi auteinnbsp;potefi ortus iôlis, non tantum AequinoAialis, fed Sgt;C Borealis Ô6 Aufiralis O*nbsp;riens, baud pàrum difians, ne quid hic incommodi admittatur, fi Sabæorunxnbsp;regio proxima Perfidi Orientalis dicatur Hierofolymæ collata» Ad commen«nbsp;dadonem autem miraculi dicitur, eos peregre ab Oriente uenifle,ad quod Uanbsp;fus cfi aduerbio excitandi,præmittens Ecce» Venerunt autem eadem uia,quanbsp;ftella præeunte ducebantur ftudiofi afirorum QC à domini fpiritu excitati, innbsp;typumgentilitatiSjChrifti regnum olim agnofeituræ : de qua Chrifius Matth»nbsp;8»Dico uobis,quod muld ab Oriente QC Occidente ueniët,ô6 recumbent cumnbsp;Abraham, Ô6 Ifaac, SC lacob in regno cœlorum, filij autem regni erjcientur innbsp;tenebras exteriores.Hieroiblymam autem uenientes Magi,metropolim ludainbsp;ci regni olim et gentis totius adeoep tune quoeÿ ob erudirionem famàtâ,dicSt;nbsp;Vbi cfi qui natus cfi rex ludæorum f Hæc illi dicentes, nihil prorfus dubitarcnbsp;uidentur de reuelatione fibi fa Aa ad agnitam fiellam, neep ipfum Herodis autnbsp;Cæfaris formidare potendam» ludæorum enim rex tune Herodes erat alienûnbsp;gêna, ex ambidone Ô6 pecuniàrumpollicitadone fuffeAus à Romanis, ma«nbsp;gno^ fauore multorum nomen fibi regium ufurpauerat.Indicant quoque re«nbsp;gem ifium non elcAum, ucl fuffeAum humano arbitrio, fed prouidenda deinbsp;natumregem» Vbi,inquiunt, efi,quinatusefirexludæorumt'quomodofîdnbsp;Chrifius Pilato dixit.Denicp ut aliquante fignificarent eum homine maioremnbsp;elfe, Ô6 ferme deo çqualem addunt: Vidimus enim fiellam eius in Oriente, Stelnbsp;la defignari natum ut adoretur, diuinum plane erat, Ô6 dominum aliquem o»nbsp;ftendebat gendlibus fophis, quod nemini regum condgerat» Soli Chrifio na*nbsp;to regijfilio dei 66 uirginis hic honor debebatur:ut qui maior erat omnibus, 66nbsp;hominibus fupremis quibufque potefiadbus, fiellamonfiraretur,cuius re«nbsp;gnum non eflèt de hoc mundo,no ex homimbus,fed fupra homines, diuinusnbsp;non humanus,in quo propheda impleretur, olim eade ferme in gente famata;nbsp;Orietur fiella ex lacob, 56 confurget uirga de Ifraél 66c»Srellam eius fibi dieSCnbsp;uifam,no quç naduitatis huius caufa exdtcrit, uel fub cuius influenda ordinanbsp;ta fiierit uitæ Ô6 mords Chrifii difpofido, ucl quæ dominiû exerceat in ipfum,nbsp;(êd quæ permiraculum nouaapparuiffètinæthere,nouo curfu 86 operaa4nbsp;nouiter natum indicandum» Apparuerathæc fiella ipfis obferuatoribus aflro«nbsp;rum diebus aliquot, ÔC folicitabat animos fiudioforum, donee collads cogita«nbsp;donibusdccernerentodofum non elfe, quod tam infolitum ipfis uidebatur.nbsp;Sciebantaliarum ftenarumortus,alritudines,occafus,66 fitus,fimul 86magnlnbsp;tudinum differendas» Hanc longe aliter fitam 86 motam cernebant, quæ 86nbsp;proximior, mota iter hominibus monfir are, 86 uelud præcundo du Aitare po*nbsp;terat. Quam fequentes duAricem, ÔC Hierofolymam regiam diuertentes, ea»nbsp;demaliquandiu intraludæam non apparente,percunAantur,ubifitnouusnbsp;rex

IN MATTHAEVH. CAP. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I*

rex natiiSjprO quo adorando iam uenerint per tanti itincrfs molefti'ain, Doeet fios hæc noua per miraculum ftella oborta, non nifi coelefti dudu Chriftumnbsp;coelorum aftrorum regem inueniri Sgt;C adorari polïè, nihil hie proficit natu«nbsp;rails ratio ÔC humana induftria, fed impedit magis« Diuina bonitate amp; gratianbsp;eledis reuelatur Chriftus,contra opinionem carnis 6Ó fanguinis, V trum ueronbsp;ftella orta fit in Oriente, an ipfi ibi pofiti ad Occidentem natam uiderint fiel«nbsp;lam,ambiguuni eft*De qua tarnen dicitur,quod eos præcelTerit, QC fic loco monbsp;ta ab Oriente adlerufalem Mages perduxerit, Dominicæ natiuitatis nuncia,nbsp;• nunquam prius apparuit/edeam tune puer creauit, ÔC Magis præuiamdepunbsp;cauit,quse QC mox pado officio efle defijt, Nehinc aftrologi uaniiatis fuac comnbsp;fticnta audeant aflèuerando indûtère, ¦

Audiens auUniHerodgsrex,turb^tUScft, 6^ omnisHierofolymii cumeo. . ’

Herodem turbatumalienigenam, regem ludæortim, mir urn nonelfi male enim fidei poffeffor tyrannus erat amp; prjs omnibus inuifus, Vnde ÔC audi«nbsp;çns alium a fe regem ludæorum Hieroiôlymis quaeri,qui legitimus uolebat hanbsp;beri, turbatus eft, feiens fe indignum, ludæi autem, Sc tota Hierofolyma fidé^nbsp;carentes fcripturarum,turbantur,depromiffis dei ingrati admodumamp;in«nbsp;creduli,quosoportuerat magis gauderc deeoquodaPerficis Magisadeo^nbsp;prophetis peritiffimis rerum multarum iam quxreretur Meflias,SC prædicarcnbsp;turnatus,quifubillud tempus fapientumquoque teftimonio expedabaturnbsp;uenturus.Multa facpe clade Herodes urbem regnum affeceratjqui nunc Innbsp;dæorum nouo rege irritatus,timebatur atrocius faeuiturus,Tota ciuitas turbanbsp;tur,ideft multa fautorum ac ambitioforum turba, qui fcripturasfacrasuelnbsp;ignorabantuel non credebant, nempeprimores 8Credores urbis, Nato itacpnbsp;rege coeli, rex terrae turbatus eft, quia nimium terrena altitudo confunditur,nbsp;dicente Gregorio, cum cœleftis altitudo pracdicatur.Denicp faepe populus in«nbsp;(enfatus, ut folet, plus fauet iniufte eis quos fuffinetcrudeliores. Vnde ÔCnbsp;Salomon dicit;R.ex iniuftus omnes miniftros impios habet, Prj uero ad Chri«nbsp;fti domini regnum ÔC euangelium capita leuent, fideliterfper ent, appropin»nbsp;quantem redemptionem excipiant, Chrifti imperium antichrifto præponant,nbsp;pacificum regem ecclefia agnofcat ÔC ueneretur»

, Et congregans omnes principes faeerdotum amp; fcribas populi,fcû fdtabatur ab eis ubi Chriftus nafceretur.

r Vtcuncp Idumaeus elTet Herodes, quia tarnen ludæorû regnû iam diu te« nueratjÔC fefe nonnihil,quamuis tyrannus,attemperare ludeis ftudebat, ideonbsp;legem domini ôôprophetasreuereri fefingebat, Deuenturo quoque Meffianbsp;nonnihil à ludacis didicerat,ficut öi. Ägripppa, Vnde amp; regem audiens nomünbsp;nari ÔC natum, fufpicatur Melfiam efle,cuius aduentus à ludæis omnibus pronbsp;pediem expedabatur, praedidus multipliciter à prophetis, quos contemnerenbsp;non ualebat,Primores ergo conuocat faeerdotum,hoc eftfummos pontifi'ces,nbsp;amp; quotquot dodi erantin achademia Hierofolymitana, ex pharifæis quoquenbsp;£lt; fedis alijs,in quibus feribæ erant,hoc eft legisperiti, amp; in facris liter is erudinbsp;ti. Ab his cupiebat feire quaede Meflia prodiderantoraculaprophetæ priores.nbsp;Celebris enim tune fama erat ex pofteritate Dauid Meffiam oriturum, Inqui«nbsp;rit ergo ut potuit impius rex, ut fi inueniat natum, agat quod furia ilium po«

1« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li . COMMENT ARIVÏ»

ftcafxJöegfttfRcêrc: finaKtcr, faltemexcufattis fit Romanis, Difcens intcriin/ fi^qui Iiïdacórum gr atiilabundi aüdiïcnt nouum règetn adfiiturum j SiC odiumnbsp;quortmdam in fe,qui quia tyrannice prçérat multis inuifus crat. Singular! aunbsp;tem difpenfationé déi interrogantur illi, ut üeritàté confefia, quam agnoue«nbsp;nifttjg^üids damnCrtUïf ip'fuïri poftea crucifixuri.

, A,t ilÏt dïxerunt çi: In BeAIeem Îudæîûçenim fcriptum eft per pro*» pbetam, Et tu Bethleem terra luda nequaquam niinima’es in prindpis»nbsp;bus ïudàîex te enirrt exièï dux qui regat populum meum lirael»

Non imperite uel infideliter reipondérunt, Confentiunt ufiÿ hodie filium DauidMeffîam natiuitaxisÇuæortumexBethieem habiturum, Dequouidenbsp;Ifeeutn cuh'dèm Mfchéæ 5,tierfii i,Dc uariétate autem allegataî fontcntiæ quonbsp;ad uerba,ubi tarnen fententia fatis confiât ad propofîtum Euangelifiç,non minbsp;pandunijquandoquidemChrifii temporibus iàmludæi Hiebraica firipturanbsp;prophctica no utehantur,nam r ari tune erant eius linguæ perioi, V ulgata iamnbsp;erat tranflati o Syriaca alicui us, uel lonathæ uel alterius, multi enim nierunt,nbsp;ficut Ôlt;^ Græce eadem fcriptura tune uarie jegebatur : earn enim Græcam lin*nbsp;guam tune dodi fereon'^'^seallebant, Euangeliftæ autem de iènfu certi, exnbsp;Græcis uel Syriacis Biblqs proferebanttefiimonia non femper ad literam comnbsp;(bnantia, Confiât dC Çhrifium dominum magis omnia Syriace dixifle, etiamnbsp;moriens,quàm Hebraice, Erat igitur fenfus quem adferebant hi feribæ ex pronbsp;pheta, Et tu Bethleem in terra, uel regione Ephrata, quæ fita eft in tribu luda,nbsp;quafi aliquis.comitî^ttis fub oppido Bethleçm habens multas filias,6d fi fis par*nbsp;üus uiculusjcomparatus ciuitattbus cæteris tribus Iudæ,ubi tanta funt milia,nbsp;tarnen non es minima, aut nunquid poteris minima reputanYquia ex tc egre-dietur Meflias, dux magnus amp;c,H«cc aUtem latius uide fuo loco,fatis clara SCnbsp;cerxa minime® diflbna ab Euangelifta, qui aliud non ipelt;fiauit,quàm ofiendcnbsp;re prædidum Icripturis fuiffèMefliain de familia Dauidis ex Bedileem nafei«nbsp;turum non latuiffe ludeorum firibas. V-ulgatis ergo tunc tefiimonijs ufus efi,nbsp;ne uulgus ecelefîîc nouis uocabulis turbaretur, aliud non intendens,quam dinbsp;çere Bethleem exiguam efle ædificifs QC mulntudine duium,ortu autem Chrinbsp;fit maximam fore Ô6 gloriofam pra: alijs.

Tunc Herodes clam uocatis Magis, diligenter didicit ab eis tem# pus ftellæ quæ apparuit eis,

Sceleràtam confeientiam fuam latere uoluit ludços et Magos,cum dex prp uidentiam nec latere necimpedireualeret, ideo perquifiuit exade tempus,nbsp;quo ftella apparuiflet Magis, ut iuxta tempus quo ftella âpparuiflèt,fæuiretinnbsp;ignotamfibiactatem, Peflîme Herodes meritus deludaeistyrannorummorcnbsp;omnia metuebat, ex infana cupiditate regnandi, noluit ergo diffàmari paffîmnbsp;ludaeis natum alium regem.Non mouetur nec cœlitus apparente fiella,nec orfnbsp;raculoprophetico,nonuulgata Meflîæ opinione proximo uenturi: fed poftnbsp;hæc omnia tanto uehementiusfurit, 8C nititur extinguerc inuitodeo regen»nbsp;natum more omm'umimpiorum, contra fiimulum calcitrantium, Q(. ira exaginbsp;tatorum contra ueritatem infallibilis uerbi dei. Diligens eft ad excogitandun»nbsp;artes nocendi ad malum ÔC contra deum, fed omniafruftra,quod non fit conflnbsp;lium contra dominû«De quo pulchreLeo papajQuàrofelix foret fi Magorun»nbsp;imitaretuf

1

IN MlTTHÄEVM. CAP. 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U ;

imitarctwr fîdem, amp; conucrteret ad religionem,quod difponebat ad fraudem» O eçca,ait,ftult3c æmulationis impi etas, quç perturbandS putas diuxnum tuónbsp;furore confilium,dominus mundi temporale non quatrit regnum, qui prçftatnbsp;scternum,Quidincommutabilemdifpofitarum rerum ordinem uertere, Slt;asnbsp;liorum facinus pracoccupar e conaris f Mors Chrifti non eft temporis tui * Aninbsp;te condendum eftEuangelium, ante pracdicandum eft regnum dei,ante fani»nbsp;tates donandæ, ante funt facienda miracula«Cur quod alieni futurum eft ope«nbsp;risjtui uis effe criminis,6C non habiturus effedum fcelerisdn lolum reatum tcnbsp;praecipitas uoluntatisfNihilhacmolitione proficis,nihil peragis. Qui uolununbsp;täte natus eft,arbitrij fui poteftate morietur,

mittens eos inBethleem, dixit: Ite, amp; interrogate diligenter de B puero, ôd cuminueneritis,renundate mihi,ut ÔC egoueniensado«»nbsp;remeum»

Her odes deuotionem promittit,fed gladium acuit,malitiam cordis depina gens colore humilitatis, Finxit fe uultu 0^uerbisadorarceum,queminuidanbsp;mente cogitabat ocddere.Cuius perfonam repracfentant hypocritac,qui dumnbsp;fide deum quterunt inuenire nunquam merentur,de quo Gregorius:Cögni*nbsp;ta regis natiuitate Herodes ad callida argumenta coiiucrtitur ,amp;ne terreno renbsp;gno priuaretur, renunciari fibi ubi puer inueniretur poftulat, adorare fe eumnbsp;uelle fimulatjUt quafi hunc,fi inuenire poffit,extinguat, Sed quanta eft humanbsp;na malitia contra diuinitatis confiliumc’ Præmifitigitur Magos, amp; dominusnbsp;qui nihil non uidet, fiue in aperto fiue in occulto moliantur quiequam hemünbsp;nes,ftultum eius QC infanum confundit óó irritum facit confilium.

Qui cum audiffent regem, abierunt,amp; ecce ftella quam uiderant in oriente, antecedebat eos, ufep dum ueniens ftaret fupra ubi erat puer»nbsp;Tentataplurimum eftMagorumfolida fides, dum in regia urbc,nontananbsp;turn non inueniuntquodquærunt, fed ad nomen eius régis cernunt omnesnbsp;etiamiudæorumprimoresperterrefados. Poter ant fedelufoscogitare, dumnbsp;ïudacorumfaluatorem intelligunt àludæis parum appretiari.Sedndelis dominbsp;nus facit cum tentatione prouentum, ut fuftineri poifit, Mox enim ut regemnbsp;reliquerant, ecce ftella quam uiderant dum adhuc effent in fua terra,illos iamnbsp;denuopræcedebat Hierofolymam exeuntes:non fine miraculo illos praeuianbsp;ducit, reda ad Bethleem, SC ad domum in qua paruulus recens natus à uirgünbsp;ne latitabat adhuc totum orbem» Sic dum eledis dei bonitas ut lux pracclar a afnbsp;fulget,ita fe animis illarum infinuat,ut omnia pofthabeât, omnia relinquantgt;nbsp;quo Chriftum dei fapientiam QC iuftitiam praefentem inueniant, crucis fcandanbsp;lo nihil offenfi, prxfentem^ hoc eft plene cognitum adorent, 8lt; fefe illi ac ornanbsp;niaofferant.

V idêtes autem ftellam,gauifi funt gaudio magno UaldeÆt intrant tes domum, inuenerunt puerum cum Maria matre eius, amp; prociden*nbsp;tes adorauerunt eum,

SiderisquidemfpedaculoMagi gauifi funt in Oriente, fed multo magi's nunc ad locum defy deratum perdudi in Bethleem,dum adhuc fadum tam innbsp;gens cundos lateret Bethleemitas, ad falutem infantis ne quis improbo réginbsp;prodere pergeret recognitum regem mundi et fidelium*Stella igitur locum innbsp;dicat, non quifquam mortalium.Statim autem fignificato puero confpedo âC

±4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO MM ENT ARI VM

inucnto, ßgftum ftellac dilpann'c Ingrediuntur igi tur Magï tale palati'um co fatelliuo munitam,ea pompa fufpiciêdtim, uthumana ratio ne regis quidemnbsp;minimum fer uulum agnouiffet, nullafiquidem inftru Aum fuppellec4ili,hu*nbsp;manis c opijs óórebus familiaribus ex. omni partepriuatum«Animo autem resnbsp;ligiofo pur acp mente ÔC fide firmi,ex figno fufcepto cœlitus, amp; fcripturæ tefiisnbsp;monio roborati non penurbantur, non fcandalizantur, nihil dignum afpicûnbsp;entes regiæmaieftati/Cum autem regem inquirerentludæorum, puerum in«nbsp;fanteminueniuntcumpauperematre,pannis inuolutum, SS reelinatum in-pr æfepio» Inuenerunt, inquit, puerum cum matre,a qua non aipeëhim auer«nbsp;tunt» luuenculam attenduntmorum grauitate grandacuam, fàpientem,pau*nbsp;perem,uerecundam apte, öó in ipfa fua paupertate gaudentem* loicph no hicnbsp;inuentüs defcribitur ut à paftoribus, Proddentes autem adorauerunteum,,nbsp;quemprimo illa quæ genuitadorauerat,euangelizauerantangeli,pafioresnbsp;agnouerant, nunc eum Magi procidentes adorant,8lt; omnis mundi fapientianbsp;ante Chrifti fimplicitatem incitruanda oftenditur, Adorare autem, eft corpo*nbsp;ris proftratione uel incuruatione regem regum amp; Chriftum dominum agno«:nbsp;(cere, uenerari, SCconteftari.DehacadorationeLeo papa: Confumant Maginbsp;defyderium fuum,amp; ad puerum dominum leftim Chriftum eadem ftella prte«nbsp;eunte perueniunt : adorant in carne uerbum, in infantia iapientiam, in infir»nbsp;mitate uirtutem,0(f in hominis ueritate dominum maieftatis,

8^ apertis thefauris fuis obtulerût ei munera,aurû,thus, amp; myrrhâgt; Vt (inquit Leo omnium Romanorumepiicoporumdodiflîmus SCdifer»nbsp;tiffîmus)facramentumfidei fuæ intelligentiæ^ manifeftent, quod cordibusnbsp;credunt,muneribus proteftantur«Thus deo,myrrham homini,aurum offerStnbsp;régi, icilicethumanam diuinam^ naturam in unitate uenerantes,quia quodnbsp;cr at in fubftantijs proprium, non erat in periôna diuerfum,Hæc autem adoranbsp;£io,oblatio,2lt; proteftatio ibli régi regum,ôô filio regis æterni merito debeban»nbsp;tur,quibus fîdei ftiæ iÿnceritatem teftabantur,ôô de melioribus quç habebantnbsp;munera deferebant, ad matris pauperculæ fuftentaaonem,quæ 8C dona regianbsp;erant èprouintia Sabeorum proxima Perfîdû V er um ex natura munerum 8^nbsp;myfterio rerum oblatarum à Magis non probare conabimur Chrifti diuinita»nbsp;tem iàcerdotium 8C mortalitatem, ièd ex alijs locis propheticis muîtis» Admi*nbsp;randa potius dei gratia, quæ immérités hos Magos tanta filtj fui cogniticnenbsp;fide donauit,eiufdem quoc^ indicium, qui Hierofolymç primores Iudços,qu{nbsp;bus Chriftus promiiTus fuerat, poftponitEthnicis , quos adfidein illis obmiC»nbsp;fis benigne uocat»

Et refponfo accepto in fomnis ne redirent ad Herodem, per aliani uiam reuerfî funt in regioneni fuam»

Magoruni animus dolum Herodis præièntiicere nequibat,ut fîmplex ièm per eft pietas,atlt;p ex fe alios quocp meutur. Adeft ergo oraculum,quod pericitnbsp;îo eximatjtuto^ faciat redire ad fuos Jd autem in fomnis reuelàtione peculia*nbsp;ri fatftû eft, cum fimplici id dudu ipiritus agere dominus potuiftet» V eruni di*nbsp;fcimus noftri cura habere dominS, à quo pendemus, qui fimpliciter illi confî*nbsp;fi deftitui non poirumus,nec delèri in periculiszquando Slt;rangelis fuis mandainbsp;uit, ut fideles cuftodiant in omnibus urjs fuis* Non ipoponderantHerodi dénbsp;inuentis renunciandis,quæ et fi promifîffèntjtarnen à fuperiore domino abiolnbsp;uuntur, maxime c«m in fi-audemfuerit fada poftulanô, Ah'a «ia reuerfî ftinf»nbsp;noJi

IN MATTBAEVM. CAP. II» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ij

non qua uenerant per Hierofolyma, fed QC uenerant fide figni,rcdcunt autcm confolati fignato, Venerant inathematici,reuerfi funt in fide catholici. Et harenbsp;etia tunc angelico gerebantur minifterio,tam quæ magis ad ChriftS uenientLnbsp;bus 2C abeuntibus ta(frafunt,quam qua: etiam lofephjrelicfla Nazaretli,profi'anbsp;cifeens inAegyptum erat fadurus» Eratenim non foIumhominum,fed£lt;Snbsp;angelorum rex cœleftium^ omnium poteftatemhabens,quodconfequenanbsp;terfcribitur:

Qui cum receffîfTent^ecœ angelus domini apparu it infomnislo# C feph,dicens:Surge,Slt;accipe puerum matrem eius,amp; Rige in Aegy^nbsp;ptum, efto ibi ufque dum dicam tibi.Futurum eft enim ut Herodesnbsp;quserat puerum ad perdendum eum,.

Cuiufmodiuitam Chrifto fuo dilediffimofilio dominus ordinauerit fia« tim ab infantia,plenam nempc periculis ÔC a:rumnis,hic difeimus, ut mox doanbsp;cuerit regnum eius de hoc mundo noneflCjnoscp animarct adfimilemuitænbsp;noftrac fortem, fi cum Chrifto regnare optamus.Fuga Chriftum feruari opotanbsp;tuit, qui uerbo potuiflet Herodem cum omni fua potentia perdere. In Aegyanbsp;ptum autemmittitur, famofæ impietatis gentem,fednon tarn ingratam,ut luanbsp;dæorum natio infelicilTima : declarans regnum dei transferendum ad gentes,nbsp;iuxta prædicationem omnium prophetarum, fe^ uenifle oftenderet qiiaercrenbsp;amp; faluum facere quod perierat, V idemus interim quam ob catifam permiferitnbsp;deus defponfari uirginem,ut diligentem eius curam lofeph gercret. No dixitnbsp;autemaccipeuxoremtuam, fed matrem eius, Nam quoniamfufpicio folutanbsp;fuit, 8C iuftus per tot magnifica fibiep nota miracula in tempore partus proba«nbsp;uit ex fpiritu fando efle omnia, non ultra uxorem eius illam nominat uel hasnbsp;buit. Duo quoep funt régna malorum, Babylonia:regnum SC Aegyptiorum.nbsp;Babylonem per magos fufeepit adorantes, Aegyptum autê fua prxfentia fananbsp;(ftificauit, Sc per Apoftolos conuer tit ad pietatem,Efto illic donee obi dixero,nbsp;donee iufliis fueris à deo. Oportet enim nihil facere praeter domini uolunanbsp;tatem, Pulchre autem magorum donarijs communitus eft lofeph ad hoc maanbsp;tris filtjq? tarn diuturnum exilium, ut temperate femper fol et dominus tentaanbsp;tiones fidelium,ut ferre poffînt,ut minime deiperetur,PraEdicitur autem perianbsp;culum pueri,0C malioa tyranni,quæ tarnen SC ipfa ex domini prouidentia peanbsp;dens,nutu unico finiri potuerat: fed fic domino placuit agere cum unico ôC dinbsp;IcCfo filio,ne nos facile miracula à domino poftulare pergamus,fed fimpliciternbsp;ipfius faneftæ uoluntati SC iuflibus refignati obtemperemus, Stultus alioquinbsp;Herodes labor ans domini uoluntatem uincere.Nam fi quidem ex deo non eftnbsp;regnum Chrifti, quid timetc' fi ex deo,impedire 8C puerum perdere non poteanbsp;rit. His autem rebus parabatur exemplum,quid effent ab impqs paffuri prinanbsp;cipibus quicredituri effentEuangelio,quidprofeChiri quifidemEuangelianbsp;cam teneram adhuc SC impiorurn animis glifeentem crudelitate fua conarenanbsp;turextingucre.

Quiconfurgens accepit puerum8cmatremeiusno(fte,0C feceftit in Aegyptum,Et erat ibi uft^ ad obitum Herodis^ut impleretur quodnbsp;dieftum eft à domino per prophetam dicentem,Ex Aegypto uocaui fis ofie «.4nbsp;lium meum.

Node fugitjcum fimpliciter iubetur fiigcrc,in quo diligentiam prg fe tuh't

parendi oracLiIo,dociiit^ hoe faâ'OjUt dum de domim uoluntate confiât,om« nis intendenda fît ratio, ÔC utres omnes, ut quod probari domino cognouerUnbsp;mus,commodiffîmeperfîciamus,quibus fiedomini uoluntati ftudentibus,nbsp;non décrit confîlrj fpin'tus, auxiliumcp diuinum» Vteunep uero uarijs potue«nbsp;f int fidei tentationibus imped, feientes diuinum infantulum Herodis niriamnbsp;poffe uinGere,fîmpliciter tarnen utriep Maria etloieph,diuino parent or aeulo,nbsp;omnia boni confulentes, etiam quorum rationem inire non poterant. Itaubinbsp;de uerbo domini confiât, uteuneprationiabfiirda obiequendum fîmpliciternbsp;cfi.Qiiod autem Ofee diefium cap. ii .de populo Ifraêlitico ex Aegypto cdutfionbsp;didum efi adliteram,ubi exprobrat illis reditum in Aegyptum ex malioa connbsp;era legem,ubi et fînt diiperdendi per Äflyrios,hic dicitur completum in Chrf*nbsp;fto.Id fîcut et in alijs locis multis accipiendu efi ut quadrans huic quotpChr*nbsp;fti negotio, in quern arque hoc diefium competere certum fit. Cum enim uercnbsp;ÔC primogenitus dei filius Chrifius fit, ÔÔ per angelum domini ex Aegypto re«nbsp;uocatus, utiep amp; in populum uerba ilia prophetae competere,uere^ pofle do*nbsp;minum dicere,Ex Aegypto uocaui filium meum,nihilo plus amp; Euangeliftainnbsp;hie uoluilTe adferere. Sine autem praeiudicio locorum multor um, ubi ad lite«nbsp;ram prophetæ loquuntur tantum de Chrifio, ut patuitin cap.hoc fecundo eXnbsp;Michaea. V er urn de hac re traclatS idoneum 6C ueracem lege hoc loco in Mar«nbsp;tini nofiri Buceri enarrationibus dodifli'mis 5)C amplioribusgt;6C in libro Hieronbsp;nymi ad Pammachium de optimo gener c interpretandi.

Tune Herodes uidens quoniam illufus effet à Magis,iratus eft ual de,amp;mittens occidit omnes pueros qui erantin Bethleem SC in omni*nbsp;bus finibus eius,a bimatu 8^ infra,fecundum tempus quod exquifierat

inhunefi'nem patet Herodem tarn diligenter interrogafiè de natoregc. Non fuerat illufus, fed ex decreto diuinitus delapfo alia uia redierant è Bedi*nbsp;leem luda ad fuam patriam. Manferat autem ad minus quadraginta diebus innbsp;Bethleem puerpera uirgo,in quorum dierum pofierioribus Magi aduenerantnbsp;SC adorauerant, redierant^ ad fuan'nterim beatiffima uirgo purificarionis tefnbsp;mino Hierofolymam adijt,fatisfa(fiura exempli gratia SC deuonone legis,gra«nbsp;tiarum^aClionis caufa, par turturis oblatura, aut duos pullos columbarum»nbsp;Qua in urbe fatisfado legi,uidetur lofepho reuelatum fuifle ab angelo in fom*nbsp;nis, propediem exarfuram iram Herodis, ut® aufiigiatcum matre ÔC puerOnbsp;in Aegyptum,quod ÔC feciffe firiptum efi. Poff quç tempora non adeo longa,nbsp;dum de nuncio noui régis ièie Herodes recolliger et, ÔC aduerteretprocefiîiffnbsp;tempus, necMagosredij fie, intra quod tempus dei prouidentia loièphcun»nbsp;infantulo SC matre aufugernat,fîc diuina prouidetia omnia fubordinâte, tun^^nbsp;impius tyrannus colophonemfuis crudelitatibus impofîturus iratus eff, fpre*nbsp;turn fe arbitratus,exquafiarimirapræcipit infantesoccidiomnes àbimatdnbsp;6Cinfra, quo minus aliquo palt;fio euaderet quem quærebat inaniter. Nec aU*nbsp;tem tantum in Bethleem contentus efi fæutjfle, quin SC in finibus dus in totanbsp;Ephratearegione, SC inuiculis,id efifiliabus Bethleem perquiri tyrannice iu»nbsp;fitinfantes mafculos, ut alter quifpiam Pharao. Potuit SC aliquanto tempor^nbsp;pofipurificationis exadumfacrificiumiuxtaLucam redilTe in Galilæam, 6^nbsp;ibi de fuga accepiflè angelicam commonitionem. Potuit de Aegypto pofiff*nbsp;pteniuum rediens,SC in lerufâlem domino gratia? agens,à Luca diCîus, tran^*

IN MATTHAEVM. CAP. «: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

iflc in GaJflæatnîut no anxia fcripturæ conciliatio ncceflaria fit,quç utcunq^ â nobis intclligatur, falfum continere no potcft,Laborant ftudiofi pro locis connbsp;ciliandis, cum caufæ to tins finis QC ftatus clametnihil dubitanduni,Sô ad consnbsp;ciliandum authores temporis locorum ôd: adnum conditiones facile perfua«nbsp;deant omnia conuenire poffè,fi legitime à fidelibus omnia conferantur« Maxinbsp;me cumbimatus infantiiim obferuatus fit, fub quod tempus multa committinbsp;amp; obmitti ualuerint*

Tuncadimpleturn eft quoddidfucft pcrHicremiam prophctam D dicêtem: Vox in Rama audita eft, ploratus amp; ululatus multus, Rachelnbsp;plorans filios fuos,Slt; noluit confolari,quia non funt^

Iterum hoc teftimonium leremiæ 51. non propric fcriptum tune eft de in* fantibus ab Herode occidendis, ied de fîlxj s luda amp; Beniamin,in captiuitatemnbsp;Babylonicam auferendis, quos deflet mater Rachel, iepulta apud Bedileem,nbsp;mater Beniamitarum ôô Ephraimitarum,hoc eft totius ludaicæ nationis, quacnbsp;iuxta prærogatiuam Ephraim filtj lofeph, fæpe Ephraim dicitur:fed SC Beniasnbsp;min tribus coniuntfta fuittribui Iudæ,ficut 6C Simeonis ôiS Leui. Scribitur igisnbsp;tur Rachel defleuiftè Ifraclitarum ÔC ludaici regni exitium ÔC exilium,planxifnbsp;feep quàm maxime ÔCaltiffîmauocc,uel pro Rama deftrutftaurbe in Beniasnbsp;min: coniblationem^ accepifle per prophetam à domino, futuram mercedemnbsp;operi fuojhoc eft rurfus reueriuros Iffaelitas ab exilio,quos pia mater putaffètnbsp;extintftos .Quia igitur nunc ifti regioni Bethleemiticç fimilis clades acciderat,nbsp;non fine caufa,euangeliftarum etiam aliorum more,hoc leremiæ ditftum aptanbsp;tur.Quorum omnium fenfum ÔC uerba uide proprio in loco.

• Defuntfto autem Herode, ecce angelus domini apparet in fomnis lofeph in Aegypto, diccns:Stirge ÔC acdpe puerum ÔC matrem eius,SCnbsp;uade in terram Ifrael : defunéli funt enim qui quærebant anima puerunbsp;T andern impius Herodes multts modis malus SC crudelis, trigcfimofeptisnbsp;mo regni fui anno, pertjt amara morte, febri SC dyiènteria, (cabie ÔCpodagra,nbsp;putredine quoep uerendorum, ÔC progenerattonc uermium,fpirandi diffieuknbsp;täte, tremore SC contratftione membrorum infeliciter abfoluit animam. Chrisnbsp;ftus autem dominus nofter régnât in æternum. Indulgentia autem optimi pasnbsp;tris, ÔC eius qui Chrtfti humanitatem deitati uerbi ÔC filq unitam ncgügerenbsp;no poteft, excellentiffîma charitate ab exilio iam puellum reuocat cum matrenbsp;ÔC nutritio. Monet quoi^ ut non in ludæam ubi Archelaus regnabat Herodisnbsp;filius conccdcret,ne in regiam Bethleem diuerteret,iuftam quidem patriam etnbsp;•hcunabula felicia,fed Galilæam ftiadet ÔC imperat accedendam,ubi coceptusnbsp;fuerat diuinitus,ubi angelus Gabriel uirginê iàlutauerat, de quo fidelis Euannbsp;gelifta profequitur.Archelaus autem ab Herode inftitutus fucceflbr in ludça,nbsp;ob infolentiam eius aceufantibus ludæis, iudicio^ fenatus apud Viennam,nbsp;quæ Galliarum urbs eft, exilio relegatus uitam fi'niuit.

Qui conftirgens, accepit puerum ÔC matrem eius, ÔC uenitin ters: ram Ifrael.

Fideliflîmus loièph nutritiiis ÔC facratiflîmus Mariæ fponfus,nihil cuntfta tur omnes complecfti iôlicitudines ÔC labor es, fine in Aegypto exulans,fiuenbsp;denuo rediens ad fua,ftaam prçfto eft ad uerbum domini, ad reuelationem annbsp;gelicani,cui iam afucuerat aftèndri,ÔC nulUtenus dubitare.Puerum,dicit,aca

¦ ¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c

CO MMENT ARl VM-

ccpi’t noft fikum : matrem quoiç Chn'fti domini,non uxörem fuam,hóc eß loa fephi\Terra autem Ifrael dtdtur,quia duodecim ok'm tribubus forte diuifa,cu:nbsp;lus Septentn'onalior amp; On'entak'or pars nobilis erat Galilæa fuperior,iuxta lanbsp;c«m Tyberiadis,non ea quat dicitur alias Galilæa genaum,illi contigua»

Audiens autem quod Archelaus regnareti'n ludæa pro Herodepa tre fuOjtimuitillo ire:8ó admonitus in fomnis, feceffîtin partes Galilænbsp;læ» Et ueniens habitauit in duitate quæ uocatür Nazareth, ut implercnbsp;tur quod didum eft per prophetas : Quoniam Nazaræus uocabitur^k

Huius lod difficultates quafdam fatis fimpliciter Erafmus declarafle uidc tur his uerbis, quæ Sgt;C fatisfacere polTunt fludiofo Ledori,Sic aute explicauit:nbsp;VtueropatriæfinesingrelTusefllofeph,atcpillic certo rumore cognouiiTef,nbsp;quod Ärchelaus Herodis defundi filius, paterni regni dimidium aflequutus,nbsp;üice patris regnaret in ludæa, ueritus ne filius ut in regnu ita ÖC in crudelitatcnbsp;paternam fucceffilTet, timuit eo proficifci,ac rurfus oraeulo angeli confirma^nbsp;tus, unde iam totus pendebat, feceflît ift partes Galilææ, quæ pars obueneraCnbsp;Herodi tetrarchæ,fratri regis defundi«Hic tuta omnia pollicente angelo,inuinbsp;tauit etiam patriæ charitas,fimul hoc agente confilio diuino,ut per occafionesnbsp;uarias Chriflus multis diuiderctur,qui nulli non ueneratBethleem huius parnbsp;tu gloriatun Hierofolymæ oblatus efl, SC purificata mater,prædicauit 8C pafi»nbsp;fus efl,acrefurrexit. AegyptUs tanto holpite felix erat,Habet Nazareth quodnbsp;de tanto alumno glorietur î nam hic erat parentis patria, in qua filium conce*nbsp;perat,uiculus humilis QC obfcurus,Galilç£ contemptæ apudîudæos regionfs,nbsp;fed hoc magts opôrtunalatebra puero aduerfus Archelai ßeuitiam» Etillud innbsp;terim nos re ipfa docente deo,in his quæ diuina uoluntate gerûtur, nihil opusnbsp;effe mundi præfidijs, opibus, potentia, fedionibus, generis claritudine, imonbsp;hæc adiunda obfeurantapud homines gloriam dei^Nam ne hocquidem accianbsp;difle fortuito fatis arguit,quod prophetia iam olim futurum prçdixerat, quodnbsp;Meffi'as ille Nazaræus appellaretur, quod QC fadum effe,uelipfe titulus indX*nbsp;cat, quern Pilatus ignarus prophetiæ cruci affigi iuffît,Iefus Nazarænus reXnbsp;fudæorum^Et hodie qui Chriflum profitentur, ab eo N azaræi dicuntur â pie*nbsp;rifc^»Necß uocabulû ipfum myflerio uacat, Nazareth Hebræis à flore nomertnbsp;habet,quod hic e uirgine conceptus fit puriflîmus ille flofculus,omnis uirgininbsp;tatis confccrator,quemadmodum Bethleem domum panis fonat Hebræis, u*nbsp;bi proditus eflille panis cœleflis,quem qui ederit,uiuet in çternum^Hic igiturnbsp;annos aliquotuixitjuelutignotus cummatre ÔCnutritio fuo,cuiusfiliusabnbsp;omnibus exiftimabatur,donee ad ætatem adultam progreffus,iam ipfl fefe donbsp;drina,miraculis,morte S)Creflirredione in mundo proderet. Nulla interim renbsp;infignis aut inter cæteros mortales eminens, nifi quod omni probitatis genercnbsp;donis^ cœleflibus fie indies proficiebat, ut nemo non magnum aliquid ab eqnbsp;puero expedaret. Legis eriam interim obferuâtiflîmus,ne quam anîàm daretnbsp;maleuolis obtredandi, fed per omnia fatisfaceret omnibus,Maluit ad tempusnbsp;obferuata lege ad perfediorâ adducere ludæos, quam ea fpreta animos illorctnbsp;ab fefe alienarc. Semel dumtaxat fpecimen fui præbuit Hicrofolymis, annosnbsp;natos duodecim, quum clam relidis parcntibus,repertus efl in templo in me*nbsp;dio dodorum fedens, audiens illos, ac uicifltm fic interrogans utomnibus eamp;nbsp;fet admirationi. Iam turn uidelicet gefliebat indoles ad ea quorum gratia mil*nbsp;fuseratinmundum, Sed ut hoc erat animi prompt! laus, ita moderarionisnbsp;obedientisc

ÏN MATTHAEVH. CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±7

obedientiæ cratcxemplum,expedare tempus à patte praefcriptum. Hçc appo fitedida ab Erafmononpiguit Ledon'noftrorum proponere,quac tarnendnbsp;Stapulenfi Bucero paulo aliter tradantur^

CAPVT III.

N diebus autem illis uenit loannes Baptifta prædicans in de«

i ludææ, de dicens : Pœnitentiam agite, appropinquabit 4 enim regnurti ccelorum.

Tiberij Cæfaris anno quintodecimo, fadum eft uerbum domini iîiper lo* annem in deferto, utpracdicaretbaptifmum poenitentiat* Circa quæ tempora Z4cfc.i4nbsp;dominus quoque trigefimum ætatis agjebat annum» Totum autem à reditu exnbsp;Aegypto tempus, decern QC odo ferme annorum, Euangelifta fflentio præte«nbsp;rit, iîcut QC Lucas à duodecimo anno. Hic uero narrare incipit,^modo loanisnbsp;prçdicatione hominibus fit proditus, ÔC in baptifmo patris uoce humano genenbsp;ri commendatus, QC inauguratus iuxta hominem in officium docendi homines, ac redimendi.Dehuius autem loannis Baptiftæ ortu mirabili,etprxdicatfnbsp;tione Lucas i, plenius narrat, quæ or dîna ta adhoefint, utChriftus dominusnbsp;orbi expedatiffimus ardentiore dcfyderio fufeiperetur, Deièrtum autem lu® Defertum IMftnbsp;d^æ intelligitur regio montana, ubi domus intelligitur fuiflè Zachariç patris, n«.nbsp;non locus aliquis omnino incultus,ièd ad lordanis fluenta non longe à linguanbsp;maris mortui uel oftio lordanis inobfcuriore aliquo loco erat: ubi ob fan»nbsp;ditatis famam à puer o, turn coepit dei prouidentia a populo deum timente fr e»nbsp;quentari, de pro uitæ ÔC dodrinæ reformatione inquiri. De cuius loannis or»nbsp;tu,infantia, conuerfatione, fuo loco Euangeliftæteftantur,ubi de tradabSturnbsp;ca fuffîcientius,nèmpe de prophetia,cibo,ucftibus,ufu uiuendi uniuerfo,fincnbsp;tarnen hypocrifi de inimitabili aliqua ratione uiuendi,more noftrorum eremi»nbsp;tarum delicatulorS, Caro quidem caftiganda cft,ut fpiritui fubijciatur, fed ci»nbsp;tra infolentem in externis rerum nouitatem, deum magis quàm homines in tenbsp;ftimonium exhibentem, Poflumus fane fi in deferto agimus cum loanne, de finbsp;in cultiore regione cum Chrifto,confuetis uti:nihilo tarnen minus ueram mo»nbsp;deftiam ac abftinentiâ præftare. Parum fuiflet defertum incolere,fed illic pro«nbsp;ficere in dei gloriam de proximor um ædificadonem,id uerè fandum ac religionbsp;fum erat,Prçdicabat ergo hic eremita de Chriftum, non fe prædicabat,non tranbsp;ditiones pharifaicas,fèdinitiummelioris uitæ,refipifcentiâ à priorc mala con»nbsp;uerfarionc, quædicitur uerè poenitentia, de Chriflum dominum per quemnbsp;mundus confequuturus eratregnum cœlorum. Duos ergo feopos uniuerfænbsp;prædicationis indicat Euangelifta, Pœnitentiam de Chriftum, idtp non aliternbsp;quàm ex feripturis facris, ex uerbo dei,ÔC ex prophetarum oraculis,Sic quoeçnbsp;Chriftus de Apoftoli prædicationes fuas exorfi funt, prioris uitæ utpœniteat,nbsp;catenus, ut deponatur, noua^ meliore mutetur. Id fi fiat,accefïurum prope»nbsp;diem diutiflîme expedatum regnum dei, regnum fpiritus, de folidæ pietatis,nbsp;Aduenturus fit enim qui iuftitiam ueram uerc donet ac doceat, qui promiflusnbsp;cftdandus infœdus populorum eîedorum, Quis uero is loannes fuerit,brcuinbsp;ter oraculo prophetico prænunciatum déclarât Euangelifta,dicens:

Hic eft enim de quo didum eft per Ifaiam prophetam, dicentemî 4°^ Vox clamantis in deferto,Parate uiâ domini,redas facite femitas eius,

Ifaiæ 40. hic locus legitur, ÖC quadrat peculiariter hadenus in Ioannem,9.|J^4 ƒƒ uocem hanc Euangelicam, de qua illic propheta uaticinatus eft primus extu«

€ i

lit Omftino enfm illk propheta de praïdicatione EuangeJjtj, quæ aùfpicanda J ¦quidem erat per loannem, ät nno abfoluenda» quot;Nam per eledos dei ad fineiti jnbsp;iifcg mundi ea perducenda eft prædicatio -, fub typo liberationis fadæ per Cy« 1nbsp;rum, qui etiam fecundum Hebræos figura fuit Chrifti, QC ob id ibidem feripta jnbsp;referunt ad temporaMeffiat Vt confolentur populi dei, 2lt; totä Hierofblymanbsp;incitetur ad laudes dC gratiarum adiones,propter infinita mala 8^ iniquitatesnbsp;deletas, SC duplicata omriia bonagt; Vnde amp; fubditur^ Vox clamantis in defersnbsp;to.. Parate uiam domini Sócgt; Qiiorum omnium fententiam ÔC explfcarionernnbsp;fuoloco requiras. Huius praedicationis primus prçco Joannes elTe debuit,nbsp;eamffl aufpieari» Ideo Só ipfe, ut eft apud loannem i .fe hanc uocem in deftrtonbsp;cfle dixitin defertoclamantem Jdem Euangeliftçde eo teftati funtjChriftus^nbsp;dominuspofteaperfeprimum,mox per Apoftolos,inde perreliquos» Veanbsp;reenim loannes Baptifta uox flut domini deifui, per quam deus ad pœnitensnbsp;O'am conuocauit eledos,per quem QC parauit uiam Euangelicae pracdicationf,nbsp;per Chriftum QC Apoftolos fublèquuturæ quantotius. Via autem domini eft,nbsp;iuxta fidem ueram conuerfatio pia, ÔC legis obferuantia perfeda ex charitate,nbsp;wt^ feiatur à quo QC per quem homini uera contingat falus QC redemptio»

Ipfeautem loannes habebat ueftimentum depihscamelorum,S^ zonampelficeam drcalumbos fuos : efca autem eius erat, locuftæ ÔCnbsp;melfylueftrc»nbsp;=nbsp;nbsp;nbsp;V tebatur loannes,pœnitentiæ fpeculum preco futurus,omnino incul*

des QC alperae, ut apud alias regiones ex pellibus lupor um QC urforum. Et er at illi circa lumbos zona pellicea, non ferica uel argentea, Sicut 6C pius Franci*,nbsp;/eus ad damnandum fado infolentiam Si pretium zonarum de auro 8C prerionbsp;fiflimis rebus, funem rudern elegit, nulla curiofitate notabilem, ipfo fado ex«nbsp;tremi uulgi ueftitum eligens, diuitum fuperbiam fugillarecupiebat,humilita«nbsp;temdocere,damnarediuitiarumabufum,ô^ auaritiam tamlaicorum quatnnbsp;elcri,quac co fuo tempore enormiter creueratCibus quotç loannis dicitur fuifnbsp;fe locufta, cum melle agrefti, quod Ericeum uocat Plinius,Eft^ id uile,8C mi«nbsp;nime inter genera mellis probatum» Conuehitur^ poft primos antumniinunbsp;bres, cum Erica frutex fola floret in iyluis, ob hoc arenofo fimile, Tali autem,nbsp;«t quod minus ad uoluptatem pertineret, utebatur pœnitentiç magifter Ioan*nbsp;nes öiSdodor» Veftitusillehumilis 8C cibus fi'mpliciflimus mundi contempt^nbsp;docebat, amp; fuimetipfius, fugam delitiarum quæ eneruant uirtutes. Pelliceanbsp;zona ardam continentiæ cuftodiâ,adeo^ omnimodam fobrietate» Tales fintnbsp;pœnitentes, amp; regnum coelorum intrare cupientes,ut uoluptates mundi noiinbsp;quaerant, nihil aliud fpirent quam res deo acceptas, uerbo dei conformes»nbsp;Hæc autem admirabilis loannis fandimonia fic hominum animos obftupefa*,nbsp;debat,ut plericp fufpicarentur hunc efle Chriftum, preferöm cum multis effetnbsp;perfuafum,alterumilium quiMeifias putabaturinturbaBethleemiticorunï^nbsp;infantium perijfle*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)

B nbsp;nbsp;Tune exibat ad cum Hierofolyma,amp; omnis Iudæa,amp; omnis regif

circalordanem: amp; baptizabantur abeoinlordane,confitentespeö* catafua*

¦ Metropolis tune gentis totius Hierofblyma erat, cuius ciues religiofi'ore^

IN HATTHAEVM, CAP. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I9

fama magni fllfus utri permoti exibantjuitæ fuse rationem audituri,fandi uirf cxemplum confyderatiiri,ÖCdoäTinaimb«endi« Aduerbi huius exemplar tonbsp;ta fe ludæa attemper abat, præfer tim autem hi qui finitima lor danis inhabita«nbsp;bant. Quorum omnium deuotioni QC uoluntati (tie prophetarum eximius atxnbsp;temperabat, 0^ quod in er emo fpiritus fandi infpiratione didicerat, hoc consnbsp;fluentibus turbis prædiçabat, Docebat autem pO2nitentiam,8ó prioris uitae Csnbsp;mendadonem;ac refipifcóitiam,quafe futuro propediem Meffîæ,quitunc abnbsp;omnibus expedabatur, pracpararent, QC ialuatori Chrifto fe facile pracberentnbsp;ranabilcs,Sanabilis autem eft, qui morbum (uum agnoftit S)C odit,0^ fe mehosnbsp;ra monenti humiliter aflTenticndo accommodât, Baptizäbatitur îaûtêm ’ in tysnbsp;|)um mox abolendarum aninii Ibrdium, idcp in flumine lordanis, damnantesnbsp;ipfi uitam prior em, ac palam agnofcentes fuacommifla,Sic enimuifiimeft fa*nbsp;pientiac diuinar, utloannes qui erat çpnfiniumMofaicac legis 8^ Euangelicaenbsp;gratiac iam aduentantis, hocfigno pracluderet,non ad abolenda peccata,quodnbsp;proprie Ghrifto fer uabatur,fed ad praeparandos hdminum animos, quo capasnbsp;dores effent beneficij mox fequuturi,De bapdfmatis autem loannis ZL Ghriftinbsp;differentia, tiide hoc loco didaBucerijfimiliter ÔCdcconfeflîone locis com«nbsp;munibus,

Videns autem multos pharifæorum Sadducæorum ucnientes àd baptifmum fuum, dixit eis: Progenies ûiperarürtt,ciuis demönftra«nbsp;uit uobis fugere à uentura iraç*

ludacorum §atus eo tempore diuifus erat, non tantum fecundû dominia, fed etiam per dodrinas,ÖC morum muldplices haerefes,Pondus Pilatus procitnbsp;rabat ludaeam fub Tiberio Cæfare, annum iam decimum quintum moderaninbsp;te, Herodes tetrarcha Galilæac, in quamorabatqr Chriftus.Huius frater Phi«nbsp;lippus, Ituracæ tetrarchaô^Trachonitidisregionis, Liiànias Abilcnac tetrar«nbsp;cha, Sacerdodum quocç biperdtum in Annam ÔC Caipham, Sic fcribarum QCnbsp;religioforum fedas pulchre defcribit fecundum fgaenarrata diligendffîmusnbsp;lacobus Stapulenfis poftiofephum de bello ludaico libro a, cap,?, de anti*nbsp;^itatelibro 18. cap, a. nempeEffenorum, Pharifacorum, Sadducæorum,8ônbsp;Galilçorum, àluda Gaulonite,Præcipue autem erantPharifæorum ÔC Sadd«nbsp;caeorum fedae in populo,de quibus Euangelia meminerunt.Plurimû quidemnbsp;diißdentes mutuum: uerum contra Chriftum ac folidam pietatem femper counbsp;çordauerunt,Hos hicloannes dureincrepat,quiahifuntfiltj diuifîonis amp; uionbsp;Icndæ, fefe meliores è plcbe putantes, 2lt; fanôKmoniac pracrogadua uenditan*nbsp;tes ex habitu ôt nomine, Hos nominal in fumma progeniem uipcrarum, nonnbsp;quidem humano affedu uel odio,fed fpiritus diuini quo plcnus erat inftindu,nbsp;V olcbat illos metu diuini iudicij pertcrrefacerc,6^ adrefipifeendam permouenbsp;re.Negotium enim illi erat ficut 8C prophetis quibüfdàm,cum fuperciliofis ucnbsp;ritads contemptor ibus uel contradidoribuszqUaleä étant amp; hi Pharilçi amp; Sadnbsp;duc«i, Qiii igitur in loco loannis fuerit ÔC miffus,ut uice dei ad poenitendamnbsp;adhortetur, iure increpandi facueritatem adhibebit, Sed uidendum edam atlt;çnbsp;«dam illi eft,ne quid ex affedu carnis agat,et ut purum fe fpiritui organum exnbsp;hibeat, hoc eft utfitloannes, Petrus, Paulus,Sic ado afpiritu dabitur in loconbsp;feuero effe, eo^ cumfruduzalioqui ft fe fibi permittat,non ineptus modo,fednbsp;amp; nocens edam erit fua dicendi uehementia, mentes potius exafper abit et in*nbsp;durabit, quàm ad refipifeentiam permouebit, V os, inquit,progenies uipera«nbsp;€ 5

5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

rum ; qui uobis luflitiam arrogantes, nulla refîpifcentiq ijos i'ndii'gere putans, quid ad baptifmum meu accurritis f quo tantum peccatores tinguntur, óc adnbsp;pœnitentiam,ut Chriftum faluatorem fufcipcrc poflÏnt.Non illi cum iuftts ncnbsp;godum erit, feddumtaxatcum pcccatoribus, quos folos à uentura ira libera«nbsp;bit,quaehancraanet gentem,excidium gentis ludaicæ propter peccata uefira,nbsp;qui poenitentiam nullam proponiris,

; Fadte ergo frudum dignum poem'tentia^ Et nc uelitis Æccre intra nos, Patrem habemus Abraham, Dico ènïrri uobis quoiïiam potensnbsp;cft deus de lapidibus iftis fufdtare filios Abrahæ*

Non patrum mérita, necß legis obferuatio libérât ab æterno fùpph'cio, fêd fua quemq^ in fide fynceritas, amp; pro peccatis humilitas commendatdeo.Si ig«nbsp;Kur uos pœnitet uitç prioris, fie pofthac firudificate pt) s afFedibus Ô6 £adis,qu»nbsp;teftentur uos uere refipuifle. Hadenus ob craffitudinem hominum nonnihilnbsp;andultum eft figuris QC umbris,ut his canccllis circumfepta mortalium ad ma«nbsp;la prodiuitas coarceretur, ne poftet in détériora prolabi, Hadenus dilatatisnbsp;philaderqsjin longum produdis predbus,lotionibus,crcbramcntioneipatrisnbsp;Abrahæ fandifti'mi patriarchæ, extruendis monumentis prophetarum, quo»nbsp;rum pofteri uultis uideri, paraftis uobis apudhomines aliquam fandimoniaenbsp;fpeciem: pofthac quoniam ad lucemEuangelicameuanefcent umbrae, uerisnbsp;agendum erit ad falutcm acternam. Pro priftinis peccatis nonexigiturâ uobisnbsp;holocauftum aut fanguis pecudis, tantum adfit poenitentia no fucata, culpairtnbsp;ille gratis condonabiuPorrd qui fintfirudus ucræpœnitênac, Meflîas ipfe upSnbsp;docebi.t,fî dociles repererit .Interim ponite uanam fiduciam,nc^ fie uobifipfîsnbsp;blandiaminijUt dicatis,Sandi fumus,^ fando pâtre prognati Abraham. Abranbsp;ham iuftus nihilproderitex fe prognatis,riifi laudatam illius fidem ÔC obedieflnbsp;dam fill) imitentur. Abrahac jpromifta eft benedidio, quae nunc inftat. Sed alt;Jnbsp;banc obtinendâ non iàris eft generis quàmlibet arda propinquitas, Quicuntj^nbsp;diffifi deo,mundi huius praefidqs nituntur,cxddcruntâ cognarione Abrahae»nbsp;Etpofthac Abrahç pofleri non è fanguinis affinitate, fed è fidei fynceritate ccnnbsp;febuntur, Nec ideo defyderabf t deus pofteritatem Abrahac cui promiifam be«nbsp;nedidiOnem perfoluat,fi uos âb Abrahac moribus defciueritis.Imo illud habenbsp;te ccrtum,fî uos neglexeritis oblatamgratiâ,deum uel ex hilcelapidibus poftênbsp;fufcitarefih'osfuos,amico Abrahac longeuobispotiores, Adeononeftopusnbsp;«os feruari, fi perdi ufcp mereamini. Commode ergo carnis hanc fi'dudam lu«nbsp;dacis loannes aufetG adfolidam pœnitentiam hortatur,ut ab ira fernen«nbsp;turfutura,

laincnim fccuris adradicemarborûpofîtacft. Omnis ei-go arbot quæ non fadt frudlum bonum,exdditur,amp; in ignem mittitur«

Quemadmodum infr ugifèfw folet arboribus fieri, ut ne folum (rufira oCf cupent, exdndantur QC comburantur, itauos improbos ÔC dégénérés Ifrad^nbsp;tas, ÔC fandimoniac tantum oftentatorcs,cum fîtis impij,eiedos è terra benedinbsp;da,quam fruftra hadenus incoluiftfs, tam ingrati dco, ignis iræ dd abfumct»nbsp;Ergo refipifeite, dum tempus habetis, QC crédité Chrifto,quem pracdico, is U*nbsp;nus poterituos raalis quæ fuperuenientucftrac genti eximere.Porro fimilitU«nbsp;do arboris, non in Euangelio tantum, fed in omni quoqß feriptura eft admo*nbsp;dum ftequens« Nulla ergo bona arbor,nifî homo fîdêliSjqui opera fidei agit SCnbsp;Ipiritus*

IN MATTH AB VM. „ CAP. Ilk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

foiritus. fn arbore natiirali longum ac difficilKmum eft mutarc fuccum, unde • fœtus faporê ducat,Hic fola uoiuntate fandares peragitur. Sed ut acceleran«nbsp;obus commum's eftfaius, ita ceflTantibus commune periculum. Nemine ne^nbsp;opes,necp generis nobibtas, neep fapientialiberabit pofthac:Omnis arbor quçnbsp;no attulerit fr udum infigniter bonum QC dignum, regno coelor urn exciditur,nbsp;in ignem coni|citur.

baptize uos in aqua in pccnitentiam : qui autem poft me uenturus eft, fortior me eft,cuius non fum dignus calciamenta pornbsp;tare,ipfe uos baptizabit in fpiritu fando amp; igné»

Ir am imminentem perfiefis comminatus fuerat, nuc Chriftum laluatorem annunciat. A me,inquit,fruftra falutem expedabitisjoui aqua tantum abluo,nbsp;quæ certè pcccata auferre non poteft, quae animam inficiunt ÔC coinquinant, 'nbsp;Quare fi uerç peccata ueftra agnofeitis, ÔC ab iUis purgari optatis, à Chrifto idnbsp;eritpetendum, qui ignebaptizatôC fpiritu. Ispoftmeucniet,adnunciaturusnbsp;regnû dei mira docendi authoritate,00 inauditis diuinisep miraculis, cum ipfenbsp;»am muncre meo fuero defundus. Is ante me fadus eft,multo me prior,nimi«nbsp;rum qui uenit èiupernis, æternum patris uerbum, unigenitus dei,quern dili-git pater,per quern fecit 8C faecula, 00 cui fpiritum opulentiffîme Qc omnia dcsnbsp;dit in manus, ut qui in hunc filiiun fuum ÔÔ uerbum incarnatum credit,habe«nbsp;at uitam çternam. Hic ftetit in medio ueftrS modo,iam inter uos adeft,ut mu*nbsp;nus fuum obeat, ut orbis fe faJuatorem declaret.Hunc,quamlibetuobis inco*nbsp;gnitum,oportet crefeere, me uero minui. Non mihi fed illi plebem paratur usnbsp;adueni.Non in meum nomen uel honorem baptizaui, fed flihis gratiam 06 fa*nbsp;lutem prædicaui. Hunc ergo fufeipiatis oportet, in hunc credere uos neceflenbsp;crit,huius^ fieri difcipulos,qui uenit faluum faccre populum fuum à peccatisnbsp;eorum.In quern qui crcdit,habet uitam çternam,qui non creditiam iudicatusnbsp;eft adiram dei. Is multo plura quam ego poteft ÔC faciet, cui non dignus fumnbsp;fordidiffimum abiedioris feruuli officium facere, calciamenta fcilicet foluercnbsp;uel portare.Ille QC potentiore uos baptifmo tinget,fi ex fuo'grege uer e fueritis,nbsp;nimirS non tantum aquanbsp;nbsp;ad pœnitentiam,fed igni SC ad fpiritus fandi gr a*

tiam, quo ueteris hominis fordes exurantur, ÔC noui coeleftescp rcddamini,Is fpiritus fandus ignis fide purificabit corda, deoœ confecrabit: parat enim ua*nbsp;fa gloriae, ut qult;e corde credidcrint animofe confiteantur,8C uirtutes dei fum*nbsp;mo ftudio deprædicent, hoc eft Euangclium, quod de Chrifto domino fidelisnbsp;loannes Baptifta praedicauit, utlcgimus Marei i. Lucæ 5. loan.i, ÔC 5. Diciturnbsp;autem afflatus is diuinus aliquado aqua,quia fteriles mentes amp;udificat,id eft,nbsp;noue uirtutis adfpiratione foecundat,quo nouac mentis dono eledi germinat.nbsp;Ignis quoque dicitur ob uehementiam inflammandi ÔC inrmutandi afitdum,nbsp;fordescg exurendi uigorê,zclumtp feruentem promouendx gloriae dei, quernnbsp;SC uentus ac fpiritus defignat par tier cum igne in die P cntecoftes cocurrens,nbsp;dum uir tute induerentur ex alto,id quod nunc hie loannes prçdicii ÔC promitnbsp;tit in Chrifto futurum,cius fcilicetfpiritu.

Cuius uentilabrum in manu fua, 8^ permuiidabit aream fuam : amp;£ U« congregabit triticum in horreum fuum, paleam autem comburet igninbsp;inextinguibili,

Ventilabrum, hoc eft euangelij net b«m,Chttfti dodtina,lcx noua,66 gra tiat SC uitîe,quo prim« ludxos deinde reliques populos exeuffurus erat. Area

4

S.

;'COMMENTARIVM

mentes tiommS fiint,mimdatio, iuftificatio. Hörircum cccléfia eft, SC tandem cœleftis manfio æternorum^ gaudiorum paradifüs, Tn'acum animæ fidelesnbsp;fiCeledîe,Paleainfi,deles ÔCreprobaementesJgnis i'nextinguibilis infernus eftnbsp;Ct gehenna,inferorum^ crueiatus æternus« Ant igitur toto pedöre conâdumnbsp;eft ad fummam uirtutem ut mcreamini recipî ad regnum æternum,aut fi deinbsp;bonitatemquaenune offertur afpernari fi.ientis,hoc ipfo péffimifîds,quodnbsp;Cantam faluæm ultro délatantre^dris, mêrito^ «eftro pro eoélefti prxmio æanbsp;ternac gehennæ incendïjs addieamini\Hise^go Içannes uerbis peccatores obsnbsp;iurgat,pœnitentiâ fuadetjChriftum prçdicatfaluatorem credenqum ilh',quosnbsp;baptizaturus fit igni ÔC fpiritu fando, tandem iudicaturus rebeiles, ftippficionbsp;non finiendojâpoftolico ordïne prxdtcandiv

D TuncuenftIefus àGalilæainIordanemadIoannenî:utbaptizarc^ Marri ’?amp; tur ab eo» loannes autê prohibebat eum,dicens:Ego à te debco baptisnbsp;xari,ô^tuüem'sadmeC'

IncipitEuangelifta Chriftum tam orbîs faluatorem, ex fuis ipfius di'dis ôi fadi's declarare,Tunc,inquit,cum prefi'nitüm defitefeendi tempus à patrefi'njnbsp;turn eflètjtamç loannis teftimonio eilet annundanis,uenit à Gafila:a,ubi prûnbsp;ufquam ad pecultare munus praedicandi uocaretur à pâtre,in communi mor*nbsp;tabum uocatione, labore fuo eorporafi, ut uerifîmile eft, fibi forte amp; matri uf*nbsp;dfum quacritas perduraucrat,Nam faber QC fabri filius àfuis gentilibus habebanbsp;Éur.Certè b'teris uacaiTe eum diet non poteft,cum legamus miratos ludæos dûnbsp;xÜTe Ioan»7 »Qtxomodo hic feit bteras,cum non didiceritç'multo minus otio ianbsp;dulfiffe« Antequam autem regnum dei euangelizare inciperet,uoluit baptizanbsp;ri, hoc eft commune fîdelium amp; piorum fignum ampledi,quomodo amp; fueratnbsp;circumcifus,6lt;^ fie in nouum populum,qui à loànne coeperat iam colligi ad re»nbsp;gnum cœIorum,Ô!^fîgno baprifmi fecerni ab abjs,atcp in hoc fi-atribus aifimilanbsp;ri,quibus in nullo nifî folo peccato uoluit efle diffîmilis, inferibi autem in pœ*nbsp;nitentium ordincm Chriftus tam non nunc horruit, quàm no prius circumeûnbsp;di, incp eorum ordincm rccipi quos oportebat uita ÔC conuerfatione teligioianbsp;fnnouari, cum pœmtentia illi nulla opus fuerir,fîcut nec renouauone aliqua.nbsp;Licet enim princeps populi dei eflet, humilitatis tarnen fuæ tempore fie fadusnbsp;eftin fimilitudinem hominum. Figura quolt;^, hoc eft uita Si conueriàtione uonbsp;luit rèperiri ut homo« Eadem quo(J uia ad uitam ingreditur immortalem,quanbsp;membra fua oportebat peruenire. Hoc ucro Chrifti exemplum iê nobis pernbsp;mnia aflîmilantis mire condemnatplurimos,quirebquo Chriftipopulo tantonbsp;pere præftare uolunt, ut aegre fe ferant in ordincm redigi,Ioannes autem prosnbsp;hibebat ilium« Dixérat alias. Ego nefeiebam eum, hoc eft non uideram perfosnbsp;nam,ièd qui me mifît ut baptizarem in aqua,ille mihi dixit,Super quem uidcsnbsp;ris fpiritum defeendentem Si manentem fuper eum,hic eft qui baptizat in fpi-ritu fando,ô(f ego uidi, Si teftimonium perhibui,quia hic eft filius dei. Reuelanbsp;tione ergo patrie. Si fpiritus fandi infpiranone, ad primS alpedS nouitChri*nbsp;ftû dominû efle. ïdeo dicere cogebatur, Mihi opus cft,ut à te baprizer, qui lô*nbsp;lus fine peccato es, cui foli non eft opus faluatore: à te folo rege fandorû in re*nbsp;gnum tuum recipiar, ut tuo baptifmo fpiritus baptizer, Si tu uenis ad me, utnbsp;aqua perfimdaris ad pœnitentiamfQiii enim plenus fpiritu fando crat, facilenbsp;«Je lefu praefente ab inhabitatore Ipiritu admoneri potuit hune illS efle, quemnbsp;fefortioremaffuturumpracdicaflct,

Refpon«

ï N M T H AE V M, CAP, IH,

' Refpondehs âütem lefus, dixit ei : Sine modo ; Sic enim dccet nos implere omnem iuftîtiam,T une dimittit eum.

Tempus humiliationis nunc cft, ïdeo omitte nunc aducrfan'tfîcut eni'm in cætcrisnuncme gero ut hominem, ita in hacquoeç ceremonia hominemdeinbsp;me profîteri,Slt; adnumerari me pœnitentibus fine,qui peccatum futurus futnnbsp;pro omibusjôômaledidum, hoc.eß facrifîciû pro peecato totius mundi.Leuisnbsp;per fe momenti eft aqua abluf, at cum à pâtre tu in hoc mifTus es,ut ifto ritu resnbsp;gno cœlorum,quodmeuni eft,ciues a(cribas,pïacuit ôC patri, ut excepto pecsnbsp;cato, per omnia me fîmilemfratribusexhibeam, Accipitur iuftitia iæpius innbsp;feripturis pro impletione legis et ceremoniarum Jdeo baptizari quotÿ dum fienbsp;dominus inftituilïèt,iuftitiæ portio quaedâdici potuit. Non ergo noftra quoepnbsp;facramêta,ô^ fi rès externas,contemnamus,inftitutas diuinitus, féddebemusnbsp;fllis libenter uti ÔC rcuerenter,fîquidem dei inftitutîs^Porro loannes fîmul attpnbsp;Chrifti uoluntatem accepit, contentus agnouiffe fuam tenuitatem et ipfîus dfnbsp;gnitatem, dominum fuum baptizauit,magis fpeefians quid diuina requireretnbsp;authoritas,quàm quo digna effet fua humilitae^Sic ubi nobis de uerbo dei connbsp;ftatjtotis eft uiribus incumbêdum ut obfequamur quamlibet ineptis. Ad quænbsp;cnim uocarit nos dominus, ad ea pares nos 2C idoneos facile reddet,fîquidemnbsp;ipfe omnia operatur in omnibus,

Baptizatus autem lefus, confeftim afeendit de aqua : amp; ecce aperti funteicceli:amp;uiditfpiritum dei defeendentem fîcut coIumbam,ÔC uesnbsp;'nientemfupereum,Ét ecce uox de cœlis,dicens:Hic eft fiHus meus dî«nbsp;leduS in quo mihi complacui,

, RIox ut baptizato lefu è lordanc utercp loannes ôif dominus afeendiffent, cœli aperti fueruntipfîloanntNon enim Chriftus indiguit,fed loannes ôô adnbsp;fiftens populus : ôC. fpiritum faneftum quoep uidit fuper lefum in fîgno patefa®nbsp;tftiim atcpconfpedfum, Apertio autem cœlorum uifîo fuit aperientis le, Ô6 cosnbsp;sram exhibentis maieftatis diuinæ: fîcut ÔC Ezechieli QC Stéphane, V t enim cœnbsp;ïi cundis creaturis corporalibus modis omnibus præftant, ita cœperunt Ijpirisnbsp;tualia per eafîgnificari, SC ipfi deo fedes haberi ôi. dici, Ita patrem in cœlis insnbsp;ùoeamus, in cœlis amp; noftram conuerfationem QC domumnonmanufadaninbsp;habere gloriamur. Vndç 66 faluatorc noftrum expedamus, hoc cft in fupnis:nbsp;èt fpiritualibus rebus,in quibus lux diuinitatis reuelatius relucet,ôô deus praenbsp;fentius uidetur. Ita autem deus in cœlis habitat, ut nullis omnino rebus poffîtnbsp;contineri: ipfe autem omnia contineat SC impleat.Sic cœlum,de quo Chriftusnbsp;loan. J. Nemo afeendit in cœlum nifî qui defcenditde cœlo,filius hominis quinbsp;eft in cœlo, quid aliud eft, quàm apertior dei cognitio, SC plenior diuinitatisnbsp;perfruitiof Nec aliud eft tertiû illud cœlum,in quo Paulus archanauerba ausnbsp;diuit. Aperti funt ergo loanni cœli, quando lux aliqua admirabilis è fupernisnbsp;irradiauitjdiuinus^ fplendor uifus eft eùunde SC ipiritus fandus prodijlTejpanbsp;tris^ uox infonuifle dicitur, quia fupra naturç ordinem diuina hominibus apnbsp;paruerunt. Columbæ autem fpccielpiritus fandus uifus eft ad defîgnanduinnbsp;maxime tam columbinam in Chrifto fîmplicitatê, quàm pro fuis etiam curaninbsp;ât^ folicitudinem,qua pro fuis mortem oppettj t, amp; in omni uita fua incompasnbsp;rabilc ftudium amorem^ per omnia præ fe tulit. Vnde autem columba uencsnbsp;fat oculis confpicuajinde uenit SC uox paterna auribus omnium infonas pr aß«?

defyderium,Eos autê potifli'mum aggreditur fpiritus ille inftigator malorum, qui relidis mundi cupiditatibus, puram ac cœleftem uitam meditantur. Hocnbsp;igitur tacite nos docens dominus, folitudinem petit,id^ facit non hortatu cu«nbsp;iufquam,fed fuo ipfius (piritu, Nam qui baptizatus eft homo fidelis iam exuiCnbsp;affedus carnales,fi^ fadus regeneratione fpiritualis, fpiritus fandi ducitur QCnbsp;agitur arbitrio. Non meminit Bethleem, non repetit Nazareth, non reditnbsp;ad matrem aut nutritium, fed impetu raptu^ fpiritus,uererum prophetar untnbsp;exemple, nemorum deferta petit» Vegetat animu tyronis Chriftiani feceftiistnbsp;ÔÔ aliquoties tutius eft fe feris comittere quam hominibus, Baptifinus quideninbsp;aufert omnia delidauitæ fuperioris, fed ob hoc nemo tutus eft ab infidtjs fata*nbsp;næ,qui focorditer agit, alioqui prauæ cupiditates meditantur rcpullulafcerc,nbsp;præfer rim in rudibus, QC nuper Chrifto iniriatis : 8^ improbus ille fa tanas tamnbsp;inuidus humanæ falutis quam Chriftus eft auidus, miris cuniculis amp; infidifsnbsp;félicitât ad defedionem ,utmaiore tyrannide poifideat relapfiim, quam antenbsp;poflederatfuum.

Et cum ieiunaflet quadraginta diebus SC quadraginta nodibus, poftea efurfjt.

Hoc ieiuniofatisfecit Chriftus omniintempcrantiæprimorum parentum pofteritatis eius, ad falutem corum qui refîpifcunt,ôô fequuntur ueftigia einbsp;fus, qui^ beneficium eius agnofcunt,Ôlt; amoris perfeda fide uices rependut.nbsp;Hoc ieiunio fandifi'eauit omne turn uetcris turn nouæ legis uerû et legitimuninbsp;iciunium,ô^omneminfândomenrisotiouiuentiura contemplarioncm» Si*nbsp;mul eius nos commonefaett Chriftus,neminc idoneum ad Euangelicî præ*nbsp;dicationem,nifîquiiamfuipericulo fàdo,firmus fît Ô6 ualidus aduerfuso*nbsp;mnes mundanas cupiditates, Iuxum,ô^ huius comités libidine, ambitionem,nbsp;auaritiam, amp; his confîmiles, quibus hoftis fîmplicium animos uelutarietibusnbsp;pulfat quatit^» Cum igitur Chriftusinediam ad quadragefîmum ufque dien’nbsp;produxiflet,Danielem,Heliam, ac Mofen referens,quod fîc erat fupra huma*nbsp;nas uires, ut tamê auxdio dei QC difpenfatione aliquo id pado per miraculumnbsp;potuerinC

IM ma'tthäevm. cap. I ni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf

ipotucn’ftt: tandcfn ut manifeftam humanac imbcdnitatis fpecicm darctjUcrus homo quanquam deitati iinitus, non diflimulauit fe famis fendre moleßiam,nbsp;Sïqm'dém iuxta commun em humani corporis naturam, humor um inopia fto leiuniunttnbsp;machum molefto fenfu cruciabatjnconfulte uero ad Chriftümitationem quanbsp;dragenan'um leiuniS i'ntrodudum eft : inconfultius quoqj poftea tarn feuerenbsp;praeceptum. In quibus ipfum fequi debemus clare docuit fuo loco, ut mites fianbsp;mus Ähumilescorde,utabnegatanoftra uoluntate totos nos confecremusnbsp;uoluntati diuinae, benemerendo de omnibus, præcipue defidei domefticis,nbsp;non in quadragenario ieiunio. Leuicula eft huius exempli imitado, non cœ«nbsp;nare quadraginta diebus, uefci pifcium non quadrupedum carnibus, uel buanbsp;tyro, uel ouis: quis uero docuit hunc deledumc Anfabas ederc iciunarepuanbsp;tatur,uel rapasdeiunandum nobis eft,fed noftro more,par ce uiuere,adnecefnbsp;fitatem uti creaturis dei, id autem femper, fixS modeftia quadam nunquam in«nbsp;termittenda,ad fanitatem, ut fitfemper mens fana in corpore fano. Attente ÔCnbsp;denote humilitercp precibus incumbere,delitîjs abftinere,ftmp decet Chriftianbsp;nos. Nunquamlicendus genio indulgendum,idmultominusindiepafcha:nbsp;fequentibus diebus quibufcuntç.Non compedt cuiq^ ratio ieiunandi eadê,nbsp;nec fub idem tempus.

Etaccedens tentator, dixit ei ; Si filius dei es, die ut lapides ifli pa;« nes fiant.

Vtfiducia in deum certa^ perfuafto uerbi eius noftra uita eft ÔÔ falus, itï hanc in primis fatan petit, in tjs præcipue,qui in altjs uittjs non facile uincun=nbsp;tur. Ita primis parendbus podflimum laborabat extorquere fidem uerborumnbsp;dei, quern arguebatmendacrj 8C perfidiæ, inobedientiam^p fuadebat amp; pro=nbsp;mifllonum incredulitate. V oracitatis uidum in alijs frutftibus poterat admififnbsp;fe. Hactentadonedeiecit Mofen SC Aaronem, faciens fubdubitare eos apudnbsp;aquas contraditftionis. Sic agebat hie quoep fatan, non ut uoracem redderet:nbsp;quis enim luxus ft panibus ex lapidibus fadis efuriê fedaflet f fed uoluit fidemnbsp;uerborum dei fubuertere, quae dixerat cœlitus:Hic eft filius meus dilelt;ftus:usnbsp;fus tarnen occafione efuriei,ficut erga primos parères ufus fuit illicibilitate ar«nbsp;boris feiendç boni SC mali. Qiiafi dixiflet : Falfum eft te filiS dei efle dilecftum,nbsp;quern nunc efurire finit, nec dat uirtutem dbi parandi cibum, quam fi habes,nbsp;ut uerus dei filius SCapprime dilelt;ftus,iube ut mutato lapide in panem,cito hanbsp;beas famis tantae folatiu.Id tanto tibi dei filio, quantus tu dbi falfo uideris,nonnbsp;poteft non efle facillimum. Vel ergo panes confice ex iftis lapidibus,uel planenbsp;agnofcas te uoce cœlefti illufum.

Qui refpondens dixit : Scriptum eft,Nl5 in folo pane uiuet homo, Df«f.s.4 fed in omni uerbo quod procedit de ore dei.

Hæc Chrifti domini refponfio defumpta eft iuxta flmplicitatem lententiæ, non adnumeratis literis SC uerbis ex Deuteronomij 8. cap. Vbilegequæadnbsp;ciusperdnentexplicadonem. Qiio uerbo patris fui Chriftus for titer nidtur,nbsp;quafi dicendo:Etfiefuriam, potens tarnen eft is qui dixit mihi,Filius meus es,nbsp;feruare diudus, qui SC tanto me hadenus tempore tenuit abfep omni cibo, utnbsp;non fit opus faciendi ex lapidibus panes. Qiiin qui me ex fua uirtute folum innbsp;aeremo refccit,is adhomines rcuerfuro mandato ipfius,abunde humanum ui=«nbsp;tftum fuppeditabit. Non eft opus miraculo pro conferuanda uita. Vbiep prac«nbsp;fens eft dominus uirtute fua, quae «que abftj creaiurarum omnium minifte*

. COHMENTARIVM

rio feruarc poteft,atcß dum omniaadfuntabunde^NoIuft Chrifiùs operariml raculum,fineïÎ3e promouendg fidei, qua daemon capax non erat. No tribuennbsp;da deo funt firuftranea miracula uel occulta cunäis. Vult deus ut confuetisnbsp;utamur legitime,dum adfunt,tum miracula cer to expedaturi, dum eo perdunbsp;xerit fiides ÔC charitas dei ut conluetis uti no liceat,Piorum miracula non pro«nbsp;bantur accerfendis periculis, fed depellendisquae aliunde acciderint, Apudnbsp;Herodem cupidum harum rerum ne loqui quidem dignatus eft leftis, tantumnbsp;abeft, ut in gratiam fatanae uirtutis diuina: fpecimen aedere uoluerit, Inftrui*nbsp;murquocj non tarn ad banc terrenam caducam^ uitam refpiciendum efle,nbsp;quam ad earn quam ex adimpletione diuinae uoluntatis,diuinorum^ manda«nbsp;torum expedamus,amp;^ nulla neceffitate corporea ad hoc adduci debere,ut un«nbsp;quam maligni tentationi pareamus,autprauçuoluntaa, Vidus ergo dçmon,nbsp;fed quafi fubdolus ludator à proftratu refurgens,fecunda tentatione aggredi«nbsp;tur dominum,

Tune aflumit eum diabolus in fàndam duitatem,amp; ftatuit eum fu

• per pinnaculum templijamp; elicit ei:Si filius dei es,mitte te deorfum,Scri P[lt;ilnt.9o, ptum eft enim,Quia angelis fuis mandauit de te, ôC in manibus tollentnbsp;te,ne unquam offendas ad lapidem pedem tuum.

Horrend« ptfs mentibus folum audire, tantum poteftatis fuilfe uel ad ho* ram datum fatanae,ut Chriftum dominS transferre potuerit, uel aufus fuerit,nbsp;pr æter totius facrç feripturç fîmile,Credendum tarnen erat hoc, ft id hic fcrlt;nbsp;pturæ locus explicaffet manifefte,Nunc uero cum adfidei Qi. rnorum ædifi'ca«nbsp;tionem,ad Ghrifti gloria, ÔÔ ad fcripturarum morem aeque intelligi pofftt, hocnbsp;fadum uifioneimaginaria, QC ad idem pertinere, fan's rarionabiliter Bucerusnbsp;homo pius QC dodus,aufus eft cordis fui fcrupulum explicare, qui QC mihi pernbsp;quam dill inhæfît, permiffionediuinitatis inChrifto talernpotuifleuifionemnbsp;adferrefatanâChriftodomino,utueltranflatus uideretur homini Chrifioii'nbsp;hoc pinnaculum templi,uel dum forte illuc perueniflet,ibidem illi apparuifte,nbsp;dixiflè^ Chrifto,ut fefe filium dei fado portentofb ac inufitato oftenderet cuflnbsp;dis, ad iadantiam quam daemon amat, uel ad perfidiam, qui non crederet fcnbsp;pofte confer uari à domino, cuius tarnen fe filium iam coelitus cerrificatus crc«nbsp;debat.Dicebat autemjSi omnino credis filium te dei efle,crede en'am tc faluai*nbsp;dum incolumê, QC habere uirtutem deftendendi de altiflimo templi pinnacu*nbsp;lo deorfumfti id non agis,patet non te id pofte credere, ficut QC falfam efle fcri*nbsp;pturam,quæ de te dicitur, Vt angelis fuis deus mandauerit,ut te manibus tobnbsp;lentes pro uoto tuo,non te patiantur decidere, Qi præcipitandum ad exitialefl*nbsp;cafum, V t fic appareat falfum,uel quod Dauid de te protulit,uel quod cœlitusnbsp;ad te didum audifti, Detjce ergo te deorfum Qi uideamus, fi tarn diledus decnbsp;filius habearis, cuius angeli te fer uent cadentem, ne ad lapidem offendas pc«“nbsp;dem tuum. Qiianquam Qi ego nolim contentiofum funem trahere, fi quis oU*nbsp;nino Chriftum ex humilitate aftumptum dicat à fatana,ficut Qi paffim à ludst*nbsp;is male tradatus probatur credendum ex fcriptura,

B nbsp;nbsp;Alt illi lefus rurfum : Scriptum eft, Non tentabis dominOm deufl*

üeut.c.e tuum.

Credo,ait dominus,angelorum me manibus ad falutem Qi incolumitateH* pofte geftari hinc deorfum, fans noui quod Pfalmo 90, dicitur de iuftis in de»nbsp;prouideß*

IN MATTHAEVH. CAP. Till. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

prouidcnria coftftftutis,6C in angelica cuftodi'a,fed cam fidcm omni cxpcn’enc tia cerriorem nolo tuo fuafu experi'ri, abfcp caufa ÔC ineuiubili neceffitate doanbsp;minum deum mcum tentando,in tarn temeraria prçcipitarione mcîjpfîus. No ,nbsp;lo fimilis fieri increduli's in fblitudine qui uerbo domi'ni non crcdentes,miraanbsp;cull's experi'ri uolebant an in medio ipibrurn dominus eflèt,unde 6ó ipfum granbsp;. uiter exacerbarunt. Proinde ut homo fum, rebus utar humanis,non tentabonbsp;dominum deum. Eft enim tentare dominum, uelle experimentum fumere denbsp;ueritateuerborumdeijSedeipfius per omnia bonitate àSpromiffîs obmittcanbsp;fe media quae ad negotium exoptatum utoportuna â domino funtordinata;nbsp;ut uiuer e fine labore,expelt;ftarc ftiêtiam fine ftudio ftripturarum, cœlibatumnbsp;uouere,dum nondum cernor faiftus eft de gratia perpetuo conrinedi accepta,nbsp;nbsp;nbsp;,

öfTaliahuiufinodi. Nosponus noftris utjsinfiftamusfecundumdeiuerbum, dignam uocationem:fi quando autê dominus alió uocarit,tunc non dubitenbsp;mus auxilium ipfius affiiturum nobis, ut ad id quo nos uocat pares efle pofli*nbsp;mus. Denilt;Çexhoclocodifcimus,exemplofatanæ fob's feripturædementisnbsp;non hærendum eflè,fed ad collauonem locorum fimilium exponendam.

Iterumaflumpfît eum diabolus in monte excdfurn ualde:amp; oftensf dit ei omnia régna mundi,ôlt;S gloriam eorum,amp; dicit ei;Hæc omnia tu?nbsp;bi dabo, fi cadens adoraueris me.

lam quo fuos doceret Chriftus, ne poft unam aut alteram uidoriam iecurt tati fe traderent, diabolus iterum, ut eft uero fimilius,imaginaria aliqua uifioanbsp;neabduxitinmontemuehementeraeditum,unde liber undi($ late patensnbsp;prolpedus fubîjceret oculis omnia régna mundi,Sô admirandam cuiufij glo«nbsp;r iam ftrepitum^ : dixit^ eidem fallaciter mendacq pater, Sf promittit fe ei da*nbsp;turum hæc omnia,quæ tarnen neep fua erant neep £ua interer at ca dare,fed illûnbsp;4IS qui dixit, Poftula à me, ÔC dabo tibi genres haereditatem tuam, poffèfiîoanbsp;nemtuamterminos terrae. Cupiebatautemfatanas pellicere adfediligentiusnbsp;obferuandum à Chrifto,quàm eum qui dixerat,Filius meus es tu diledus SCc*nbsp;Qiiafî uolens dicere, obmitte eum patronum, nugas linque,feeflare mea,quænbsp;tibi promitto, fit me adora,agnofee me rcrum principcm,Ô^ omnia tua er unr,nbsp;orbis tibi feruiet : fie enim uerbor um dei fidcm irritare conatur, ut fie tandemnbsp;ad carnalia pertrahat, pietatem perdat. Talia 8C adhuc fatan auaris amp; ambitionbsp;fis loquitur, ut fe adorantes, omniahaec habeant,Ô6 àfatanahabeant,qui uultnbsp;dominus mundi haberi ôô eflè, adorari ut deus, creatoris gloriam fibi ufur«nbsp;pare,unde idololatriam excogitauit, fouet,defcndit, ÔC ad hoc ctiam uerbonbsp;dei abutitur,falfîficat,ô^ inuertit,quo folo bene intelleefto fuperatur atquenbsp;confunditur,

T une didt ei lefus: Vade fatan atferiptum eft em,Dominum deum üeut,f.c.w,i tuum adorabis:amp; illi foli feruies.

Tantam iniuriam dominus, QC in deum blafphcmiam non ferens,digne in crepat ÔC acerbius à fe repellit, manifeftans fe nofle quod fatanas fit,aduerfarianbsp;us dci,8C fandimoniæ totiusep pietarisnbsp;nbsp;nbsp;religionis: ut qui tranfgredi fuadeat

ptimum dei mandatum de domino timendo, reuerendo, colendo, adorando, 6^ eo folo.Abi, inquit,fatana,longe aliud fcripturadocetdiuina,quàm tu fuaanbsp;des. Ilia ait Deut. 9. Dominum deum tuum reuereberis QC adorabis,ô(S illi ibiinbsp;feruiesthoceft, honorem corporis proftranonc uelmanuum ofeulo deferensnbsp;ex animo,folum ut uniuerfalem deum ÔC dominum agnofeens colere,timerc,nbsp;d

j8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;€0 MM E NT ARIVMr ' t

per omftfa compïaccre fanó-iffi'mo patri, ci'dem nihil prorfus præpoftere, ta omnibus cogitationibus didis QC fadis eum intenderc, ÖC fautorem habere cutnbsp;piens : cuius refpedu paratus efle defyderes linquere omnia, êó foli illius uosnbsp;luntati per omnia obfequi : hoe eft deum reuereri S)C digne colere, fide, fpe 6^nbsp;charitate eidem deuotiffîmum efle QC perfeuerare, Difce ergo ad quid nobisnbsp;profint fcripturæ,ôô ad quid datç,ut armamentarium fîntin tentatione 6C pr»nbsp;iio contra dæmonem,amp; hunc mundum: fl tarnen bene intelligâtur,ôC apte ap«nbsp;plicentur» Quandoquidem uidemus ÔCfatanam illis pro fuaabutimalitia: fienbsp;quocß eiufdem difcipulifaciunt,no credences feripturæ, ÔC tarnen adfuam amnbsp;bitionem ÔC luxum propugnanda abutentes.

Tunc reliquit eum diabolus,8if ecce angeli accefferunt,SiC miniftra* bant et

V erbo domini credent/, innitcnti,S^ fefe in tentationibus roboranti,fatan præualere non poteft, patermendaerj uim ueritatis ferre nequit,bis hie fruftranbsp;tus expedato.Primum quod fenfit infuperabilem:deinde cum expifeatum ucnbsp;niflec num eflet filius dei, aliquanto incer tior dimitteretur quam ucner at.Rej«nbsp;linquit Chriftuin diabolus fuperatus: flefi fortiterreftiterimus diabolo rece*nbsp;decanobis,FideaStuerborumdei proteAi infuperabiles daemoni erimus, quinbsp;ut perfidiae mendactjep pater,ueritatis uerbum fuftinere no poteft: auftigit au^nbsp;tem, öd locum dat fandis angelis, accedentibus SC miniftrantibus Chrifto SiCnbsp;fandis dei» Semper quidem angeli Chrifto miniftrant,fed turn agitante fatananbsp;benedidam humanitatem, quæ uelamen erat diuinitaris latentis fub fr agilitasinbsp;tfs humanæ praetextu, angeli uifi fuerät aliquantum abfuifle, dum eorij minisnbsp;fterio non frueretur,Difcedente uero confufo fatana,dicuntur quafi de nosnbsp;uo acceflilTe necelTaria miniftr ando üidus,qui interim famem pertulerat : glonbsp;riolè tarnen tyrannum uicerat etiam ut homo,fuis relinquens exemplum uinsnbsp;cendi dæmones, QC mundi improbam poteftatem, V icit enim Chriftus,ut nosnbsp;bis oftenderet uincipofle,Slt; uinccdi docuitrarionem« Deniep nobis uicit nonnbsp;fibi, per nos eundem uidur us, fi modo promerebimur fyncera fide ilium nosnbsp;bis habere præfentem» Audiet öd à Chrifto per nos, Abilatanatfamulos^ mesnbsp;tuet eius à quo uidus eft» Afpera tentationum öd triftium compenfabit lactitianbsp;uidoriarum,qua animum fic fulciamus, ut bonitate dei omnia moderêtur, etnbsp;fortitudo fidelium comprobetur : quo fit, ut nec ftcuiente fortuna detjeiantufnbsp;animo,ncc rebus profperis infolefcant.

Cum autemaudiffet lefus quod loannes tradituseflet,feceflfitin Galilæam:

Euangelicæhiftonçordo fie capiendus uidetur» A Baptifmo Chriftus agi* tur in delertum tentandus, in Galilæam regreditur, deligit^ fibi difcipulos,nbsp;Andream,Petrum,Philippum,etNathanaëlem,Ioan»i,Paulopoftaquammnnbsp;tat in uinum ad nuptias in Cana Galilææ: inde cum matre ödö-atribus cornsnbsp;migrât Capernaum, donee ad proximum Pafcha afeendens Hierofolymis enbsp;templo eijeit uendentes, Ioan,i«T urn c5 Nicodemo loquitur,deinde ludæafl»nbsp;perambulat,minifterio difcipulorumbaptizans, nondum loanne milTo in catnbsp;cerem,qui Sd difcipulorum fuorum prçpofterum ftudium reprimit,egrc ferer*nbsp;tiumChrifti difcipulos baptizare,roan»j. donee fama Chrifti perturbauitPhanbsp;rifæos, qui fe iblos populi magiftros haberi cupiebant. Propter quod 6d declisnbsp;nails lefus ante tempus illorum inuidiam, redtjt Galilæam per Sychar, ubi fi*nbsp;dem res

IN MATTH AEVM. CAP. fill. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦ 59

dcmrcßni coelorum mulierculæprædicauitô^ urbi, perucniens Gapernaum, fanatotp filioreguli,altero fefto appetente rcdrjt Hicrofolymamjloan^y. V ndenbsp;Galilacam reuerfus audit loanncm coniedu ab Herode in uincula, à quo tern«nbsp;pore reliqui Euangeliftç hiftoriam prædicationis Chrifti ordiuntur ÔC miracunbsp;Jorum,qua mundo perfuadeant Chriftum faluatorem. Ceffît autê dominus fiinbsp;rori Herodis, quia nondum uenerat eins hora, QC gloriam dei diutius uolebatnbsp;clarificari. Sic fiigere licebit,ut gloriac domini commodius inferuias, nihil tuinbsp;quaercnsjtuæ te horæ feruans,cxemplo Chrifti ÔC Pauli amp; Petri. Qui quo fpirinbsp;tu prima fugerunt ad dei gloriam, eodem poftea fefe ultro perfecutoribus pronbsp;Chrifti gloria obtulerunt.

relida duitate N[azareth,uenit amp; habitauit in duitatc Capharnau C maritima, in finibus Zabulon amp; bJeptalim, ut impleretur quod didunbsp;eft per Ifaiam prophetam, * Terra Zabulon amp; terra Isleptalim,uia ma *nbsp;ns trans lordanem Galilæægentium,populus qui ambulabatin tene^nbsp;brisliidit lucem magnam: amp; fedentibus innbsp;ortaefteis»

Joannes nullum aedidcrat miraculum, fola pœnitentiæ nbsp;nbsp;in Chriftum ft*

duciæ prædicatione contentus. Ghriftus illo prædicante filuit,ncquiddiftidtj nafceretur inter utriufc^ diicipulos,ut adhuc erant rudes,0^ earnem fapientesnbsp;humanis affedibus obnoxtj.Porro boni dodoris eft lèlè ad captum eoru quosnbsp;inftituitdemittere. Veruntamcn demum aggrcditur docendi negotium, ubinbsp;rumor uulgaflet loannem ab Herode tetrarcha fuiffe conieda in uincula i nixnbsp;mir urn ferens pracmium quod Iblent qui apud huius mundi principes audentnbsp;liberius admonere, malunt^ falutaria diccrc iucunda. Admonuerat enimnbsp;tetrarcha de incefto coniugio, quo fibi Philippi fr atris uxorem adiuridam haxnbsp;bebat.Hoc igitur quum audiffetlefus,non quod metueret ipfe, qui futura prçnbsp;feiebat omnia,fed uti doceret fuos,non effe ultro accerfendum periculum, ft linbsp;ceatuitarecommode,fed quoties obrepitfortitereffenegligendum. Relidanbsp;N azareth feceflît in Galilæam gentium, in qua Salomon uigintiquin«^ ciuitanbsp;tes donauit Hiræ regi Tyriorum. Pr aedicauerat iam ante in Nazareth ft Chrinbsp;ft urn ex propheta Ifaia : uerS illi, cum indignitatem ÔC ingratitudinê ipforUmnbsp;eis obprobraflet,edudum in fupcrciliS collis præcipitare conati funt: ftd ipfenbsp;tranfiens per medium illorum tranfierat, Indignos ergo ie regno dei facientesnbsp;deferuit, SC ad gentium Galilæam tranftuit, Sicut SC tandem totaludæorumnbsp;gensdefertafuit, cuitarnenprimumEuangelium utdomcfticts offerri oporxnbsp;tuit. Habitabant autem SC in eadem gentium Galilæa Ifraelitæ ut propria poftnbsp;fefîîone fub Salomone accepta: fixer at autem Tyriorum regis gentilis,in quanbsp;erat ÔC CapernaS prope mare Galilææ,mfignior urbium regionis illius,quamnbsp;tarnen miraculis SC dodrinis reddit nobiliorem,ficut et Hierofolymam,ut ubinbsp;delidum abundat ut plurimum, ibi quolt;ç Chrifti gratia uberior agnoicatur:nbsp;crudelius caftigandæ ubi fuerint ingratiores. Huius uero loci,quem Euangegt;nbsp;lifta inducit, intelligenriam,fuo loco requirens intelligas ad hoc inftitutum adnbsp;duci, ut fteutprimum his hicnominatis inlocis coepit Iftaëlitarum exitiumnbsp;per reges Aflyriorum femel 8C fecundo: fie hic per Chrifti Euangelium SC aponbsp;ftolos falus mundi primo innotuit prædicata. Vnde allufto hæc pulchre indunbsp;cata cft propter nomina ciuitatum, ÔC quia populo Galilçac ainbulanti in tene*nbsp;d a

4o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COWMEN T A RIVM

bn's traditioftum Phan'faicarum, pn'mum hic apparere coepitïiix Euangelicæ dodn'næ.Hic fußt eledt apoftoh': hinc peruafitludaeam 6lt;HierofoIymam,unnbsp;dein totum terrarum orbem lux mundo illuxit,poftquam nil nifi umbra morsnbsp;tis fucrat in toto mundo fcientia dei deftituto QC erroribus impleto«

Wti ub . nbsp;nbsp;Exinde ccepitlefus prædicare,amp; di'cere:Pœnitentiam agite,appro»

pinquauit emm regnum cœlorum»

Eifdem uerbis loannes prædicare incoeperat, amp; infra quocp difcipuli frmis liter, quia omnes eodem fpiritu loquebantur. Summa certe eft totius Euangcsnbsp;licæ pracdicationis, Annunciatur enim bis uerbis regnum gratiac öSreconcianbsp;; iiatiom's adueniiTerhis nempe qui fibijpfis difplicentjqui fefe peccatores agnosnbsp;fcurit, qui lege dei terrentur,qui übi melior a proponunt,quibus dei uoluntasnbsp;plus folito placere incipit, qui peccatorum uiam abominari amp; iuftitiacuias amnbsp;x - . pkdiincipiunt,quôdeftagerepœnitentiam, SCCumingcntigaudiogratiamnbsp;oblatam arripere uelle* Vel nunc,ait,tandê redite in uiam, praua uefrrarelin«nbsp;quite ftudia, adeft iam gratiac regnum^ Chriftus adeft, qui peccatores uocefi^nbsp;ut filtj dei fiant, 8C hacredes regni coelorum,ut pofthac in crimina quaî nunc dinbsp;Iplicent relabi nec liceat omnino,nec libeat : quin quæ pra:terita memoramuirnbsp;admifîflè dolet, tarn pium patreoffendiffe pœnitet, â quo pofthac fibi fummo^nbsp;pcre cauere inftituitur, ne tarn beneficum pattern denuo irritari cotingat, quinbsp;redeuntes à regione diflimilitudinis ad fidudam paternas indulgcntiat tarnnbsp;^atiofefufdpit, fedemendatos ex animo, Quidbac philofophiafimpliciusifnbsp;Sua cuilt;$ mala difphceant: de dei gratia fideles certi fint per fidem; ÔC graus adnbsp;iuntomnibus bona cœleftia*

Ambulans autemlefus iuxta mare Galilææ uidit duos fratres. Si* monemquiuocacurPetrus,amp; Andrcam fratremeius,mittcntesretcnbsp;in mare,erât enim pifcatores,amp; ait illis: Venite poft me, amp; fàdam uosnbsp;pifcatores homirtüm,AtiUi continuo relidis retibus, fecuti funt eum*

Mareiftud Galilææ cxinfluxu lordanis abAquilonari parte confîcitur* Sededm milia paffuumlongitudinis,fex miliumlatitudinis,amœnis circum»nbsp;feptum oppidis,Superius ab Oriente Iuliade dida,alias Bethfaida,Inferius Tinbsp;berias eft» Supra quocp ad Occafum Capernaum, uarie fecundum tempusnbsp;perfonas mutatis nominibus, V nde ÔC dkitur mare Tiberiadis, ftagnum Ge*nbsp;nefarerii, uel Cinereth, Circahiinc lacum in confînioutriuftÿ Galilææ fituiUnbsp;cum dominus ambularet, confpexit duos fratres loannis cuiufdam filios,q«lt;’nbsp;rumalteri nomencrat Simon, qui amp;^Ioannis dicitur, alteri nomen Andreas»nbsp;Hi prius audito loanne Bapufta, eiuidem hortatu frqui coeperant lefum, fednbsp;«troep relido ad artem redierant,qua folio étant fibi patate cibum, lam^ fadnbsp;gebant in fuo negotio mittentes rete in laçum.Ominis état boni.Primo iuuet*nbsp;tus difcipulorum,nouædodrinæ capatior:deinde fratrum concordiafefemU“nbsp;tuoftudioiuuantium,adhæcarsinnoxia èpublico lacutenuemuidum pa*nbsp;tans: denicppifcatioipfanouæpifoadonis admonebat,non quælineis texd^nbsp;captar et pifees in cibos uentris, fed quæ reti fermonis Euangelici çaptar et ho*nbsp;mines immerfos terrenis curis, ad defyderium uitæ cœleftis, itaep t^orporisnbsp;/reift ta ti intentos leftis intcrpenanSjMe,inquit,f6quamini:â me difceo's arten’nbsp;mçliorem quant à patte didiciftis, Nec artem tarnen deferetis ueftram, fed i”nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meliu^

IM MATTHAEVM. CAP. litt» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4l

melius commutabitis. Siquidê cffîciam pofthac, ut fins pîfcatores honainum, ut qui nunc pifciculis infîdiamini in. perniciem, homines capiatis in falutcmnbsp;acternam, Agnouerunt uocem eius, cui aliquando, ut ex Luca patetjcredidcanbsp;rant ob miraculum, cuius humanitatem domeftico coîloquio foerant expcrnbsp;ti, iam addita uoci energia perfecit,ut proonus ad uocem uocantis,non folumnbsp;obliuifcerentur pifcium, uerum eriam retia ut erant illic relinquerent,Humisnbsp;les difcipulos Chriftus eligit, ut fibi omnia feramus accepta, non hominibus,nbsp;quanquam QC lege eruditos non recufaueritzdocuit autem fuo lpiritu,ne fern«nbsp;per rudes apoftoli permanerent, nobis animum addit diicendi ex literis diui«nbsp;niSjôtSmargaritam diuini fenfus uenditis omnibus acquirendi.Donadeijeriunbsp;ditio facra, linguarum peritia, in fcripturis exercitatio, quærenda funt QC ma»nbsp;gnifacienda,fed nequaquam illis uel fîdendum uel fuperbiendum.Chriftus etnbsp;apoftoli labore manuum fe aluerunt,donec ad alia deputarentur à domino: idnbsp;quodanimipq facile intelligent, ardore concepto adgloriamdeipropagan*nbsp;dum,3^ ad proximis utiliter inferuiendum.

Et procédons inde,uiditalios duos fratresJacobumZcbedæiS^Io D annem fratrcm eius in naui cum Zebedæo pâtre eorum,rcficientes rctsnbsp;tia fua : amp; uocauit eos. Illi autem ftatim relidis retibus de pâtre, (ècutinbsp;funteum»

V irtutis crat in fratribus iuuarcpatrem,obiequiillius inftitutis QC artibus, donee uiuax et certus dei fpiritus grandiora imperet. CS duobus iam ièquen«nbsp;tibus difeipulis Andrea Petro progrediês circa littus laci, uidet alios quo^nbsp;non abfimilés,pios, fîmplicesjôf diuini ipiritusaptauafcula,admagna paratanbsp;opera ab untuerlôrum domino. Cum pâtre duo fratres ob penuriam, amp; ad insnbsp;dicium tenuitatis fartiebant retia, non habentes unde compararentfibi noua.nbsp;Idonei funt ut plurimum magis adChriftifequelampauperes quam numoft,nbsp;quanquam diuinoipiritui nediuitesquidemreludrari poflunt. Vocauiteoftnbsp;dem dominus inftindu benigriitatis diuinæ, quae ut Herculeus lapis ferrumnbsp;attrahit:ftc nunc Chrifti uirtus fiCeledio poft fe trahit hos difcipulos,Nam uoinbsp;cati, continuo relidis retibus 6C ipib proprio pâtre, fècuti funt dominum: adnbsp;idem profedo quod duo priores, utpifcarentur homines. ld quam féliciter Csnbsp;gerint teftatur Afia, Europa, QC Aphrica,illorum uerbo QC inftituto inftrudatnbsp;perfideminpietateuera, ö^uniusdeicultu. Sicigitur ÔC nosuocaudominonbsp;pareamus,relinquendo retia quæ in mundo rerinent, ter renar um opum nun«nbsp;quam fads congeftarum cupiditates, affedus mundanos omnes, terrenum^nbsp;patrem, hoe eß carnem SC fanguinem : ièquamur autem uocantem fpiritum,nbsp;qui nos faciat inftr umenta faluandarum animarum, tum uitae exemplo, turnnbsp;diuiniuerbifpiritualiindulto. Non funt autem deferendatibi quæ dominusnbsp;dédit,p'ropter id quod uel tibi arridet,uei alijs quibufcunc^:non omnes ad aponbsp;ftolatum idonei, non uulgare eft Euangeliftam agere.Non eft apoftolicum ciinbsp;eullam induere,uota emittere,peragendi ea t|uæ dominus non commifit, quonbsp;rum uires a domino non accepifti. Aliud eft a Chrifto ad apoftolatum uocari,nbsp;aliud ab otiofis ad delitias,uel à fuperftitiofts ad ceremonialem dei cultum,ob«nbsp;miflb interim quod deus iniunxit, SCcharitasdocet. ÔC præcipit minime ne»nbsp;gliendum.

d 5

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

Et drcuibatlefus totam Galilæam,docens in fynagogis eorum, 8i prædicans EuangcKuni regni : 8i faiians omnem languorem, amp; om#nbsp;nem infirmitatem in populo»

Videas exordia noftrae hoe eft Chriftianæ philofophiæ, per quS lu'ium eft deo ferLiare genus humanS uniuerfum» Videas pompam amp; ftrepitum Euan«nbsp;gelicæ fcholæ, Pauculis hifee pifeatoribus idion's plebeis Sgt;C pauper culis comûnbsp;tatus pauper ipfe lefus obambulabat per totam Galilaeam, non iam in angulisnbsp;aut in defer to, fed in frequentibus illorum fynagogis praedicans, SiC annunci«nbsp;ans adeftè iam olim promiiïîim regnum cœlorum, non territans metu gehen«nbsp;nac,quemadmodumfeceratloannes, fedbenefieijsgratuiris inuitans QC aliici«nbsp;cns omnes.Etenim quocunepfefe confer ebat,gratis ÔC citra diferimen infirmi«nbsp;tatum medebatur omnibus omnium morbis,neqjrepellens quenquam,quainnbsp;libethumilem SCplebeum, 8^ eadem facilitate profligans omnem morbum,nbsp;quantumuis infenabilem, quo fimul 6C miraculis potenaam iuam declarareCnbsp;Humana maiorcm, amp; beneficena'a gratuita fibi conciliar et amorem omnium»nbsp;Libenuus cnim illi credimus quern amamus« Porrd bénéfices conciliantur 8Cnbsp;fcrac»NuUum autem beneficiû diuinius quam reftitutæ fanitatis, Euangeliumnbsp;uero regni quid aliud eft quam prçconium régis cœleftis in çternum iußificannbsp;tis Si faluantis omnes in fe credentes {* Et regnum Chrifli quid aliud eft quamnbsp;quod prophetç pr^dixeruntderem, aj«cap,Eccc ueniunt dies,dicit dominus,nbsp;ftatuam Dauidi öcc.Et Zacharias 9,Exulta ualde Sion.Micheas 4,6^ liäiasnbsp;xad longum ac mulris,quaî diligenter inquif antur in proprijs lods. Vide hocnbsp;quoque loco Buccrum»

Et abijt opinio eius in totam Syn’am : Si obtulerunt ei omnes mak babentesjuarijs Si languoribus amp; tormentis comprehenfos,amp; dæmonbsp;ïiiacos,amp;^ lunaticoSjóó paralyticos,5lt; curauit eos:

His miraculofis fanitatum beneficijs,quae à Chrifto domino exhibebantuf in Galilæautracçfacftum eft,ut rumore per omnem illisproximamSyriam ad«nbsp;iacentem fparib plures ea'am è longinquo deportarent fuos, uarijs morbis Sinbsp;cr uciatibus obnoxios^ ut celeberrimus dominus fieret, cui neminem illi pote«nbsp;ranthomines conferre ex omnibus quosunquamhabueranttodiflè tarnen Sinbsp;atrocius perfequi potuer unt ludaei, 8C inter ipfos primi, Obtulerunt ei omnesnbsp;male hab êtes, earn alia beneficia expetebât ab eo, qui pro fpiritualibus largiennbsp;dis aduenerat: uulgus ut carnalia curat, fie petunt à Chrifto carnalia, non ta*nbsp;men ceflatbenefacere quibuslibet, uel corporalia beneficia conferens ijs, quinbsp;fpiritualia nonpetebant» Docemurbenefi'ci utfimus etiaminimperfedos,utnbsp;berfedi fîmus fîcut Si pater nofter perfedus eft» Recenfet autem grauiores Sinbsp;ferme incurabiles, morbos,quo diuinitatem Chrifti magis declarer. Si fidem il*nbsp;ipfum fortius confirmet.Agebâtur quidâ à da-monibus.Theophiladus lunarfnbsp;tos dicitefie dæmoniacos,Dçmon ein uolês hominibus perfuadere ftellas eflenbsp;maleficas jlùnam obfcruat quiim integra eft. Si tune infidiatur,ut uideatur lu*nbsp;napaffîonis morbicaufa,utinfametur opificium dei,quemadmodum6^nbsp;Manichei errant, Aljj uolSt lunaacos morbo commidali affedos,eo quod quinbsp;tnterlunio nati funt, hune morbum ferre eos compertum eft, Paralyrici funtnbsp;gutta aoiî toti fed in parte aliqua corporis pereuffî, unde neruoriim fecuta eftnbsp;foludu»

IN MATTHAEVM. GAP. V.

Iblutto. Apopletid aiitem funt quibus gutta totum corpus I'nfcftauit, DcquL bus uidennt medict.Sicut de Syn'æ fitu,de regtonc Decapoleos fitu,Iud«eac ÔCnbsp;Hierolblyme uidennt Cofmographi.Habent egregium tradatorcm Iac«Zicsnbsp;gler^m , qui ex profeffb Syriam defcripfit cum reliquis quibufdam dili*nbsp;gentiflime.

èc fecutæ fixnt cum turbæ multæ de Galilæa, Sgt;C Decapoli,amp; Hiero folymis,amp; Iudæa,amp; dctrans lordanem»

Ad beneficium affluant omnes qùum eft opustnouitatis admiratione plca ri(Ç ducuntur.NonnuIlos trahebat liuor et infidiandi libido. Ornes, quod quinbsp;dem in ipfo eft,attrahit lefus, fed pauci funt idonei cœlefti philofophi», cuiusnbsp;tradéndæ gratia ponHimum uenerat.

C A P V T V.

Hldens autcm kfus turbâs,afcendit in niontertî,8i cum fediflet, A accefferunt ad eum difcipuli ei’us,

De concilianda hiftoria cuangelica fecundS priora fada dida^ uel pofterius,qui foliciti funt,habent quos legât idoneos authores multos. Hanbsp;bent etiam in hac diffîcultate Euangeliftæ aliquid, unde credi debeant ÔC poGnbsp;finteodemfandofpirituinfpirati fîmili quoc^p ftudio fcripfifle quo MofesSGnbsp;omnes prophetæ, qui omnes non tam ordini rei geftæ amp; dide fummam naua«nbsp;runt opera, quam quid quo à domino ÔC fandis adum effet ÔC didum, V ndenbsp;amp; Hebrad hac parte non male fentiunt,non requirendum effe nimis anxie or«nbsp;dinem in lege ÔC prophetis, in quibus aiunt effe nec prius nec pofterius. Hocnbsp;in capite Matthçus fcribere pergit dodrinam Chrifti, Euangelicam illam rcnbsp;gulam totius legis èc prophetarum explanationem breuiffîmam, nempe infti=nbsp;tutionem Chriftianae, hoc eft perfedae uitac,quam primum quidem apoftolosnbsp;amp; difcipulos fuos docuit, deinde ÔCpopulis ac turbis fefe fêquentibus non feanbsp;mel propofuit, fed fatpius inculcate ftuduit,quam Sf difcipulos pracdicare iuf.nbsp;fit utfummamEuangelicædodrinæ, In qua non tam uerborumordinemôfnbsp;fententiarum fîngularum adnumerationê tenuitfemper, quàm dodrinarumnbsp;fummam amp;C fubftantiam dogmatum,Haud aliter quàm ÔC Mofes decem deçà»nbsp;logi breuiffîma uerba,non omnino eifdem literis SC uerbis, licet fubftantia fennbsp;tentiarû minime mutata uel mutilata, confcripfitin Exodi libro, fient in Detunbsp;teronomio,Qiio minus 6C in his Euangelicis feriptis curiofiores eife uelimus,nbsp;in perueftigando exadius fingulorum tam geftorum quàm didorum ordine.

afeenderit, quando iterum in campeftria defcenderit,fi eadem omnino illic SC hic dixerit, quæ SC omnino eadem Euangeliftæ feripferint, difputent qui tali«nbsp;bus folidtantur. Nos quid nos docere Chriftus uoluerit, quid à nobis exigat,nbsp;quid attuleritgratiæ SC falutis, diligentius inueftigemus, uerba expendentesnbsp;Chrifti ÔC fententias, ad quofcuncp tandem ea uel quandocuntç uelubicuncpnbsp;locorum protulerit. Videbat lefus populi magni concurfum,turbascp benefi«nbsp;ci) s ÔC dodrina poft fe tr axit, fuo fandiffîmo fpiritu QC influxu quos uoluit,bonbsp;nos nimirum SC malos, omnes quidem auditores uerborum munerum quoepnbsp;perceptores : fed non omnibus ad falutem, non omnes profecerunt, non om«nbsp;nés perftiterunt in fide uerborum Chrifti, fient nec omnes duodecim apoftolinbsp;perfeueraruntinfuauocattone, Turbas autemuidet,non principespopuli.

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT ARI V»'

non faccrdotum fummos, ncc fcribas cum Pharifan's uel Sâdducæis,noîi diuû tes QC auaros quofcuncp fed ex plebe promifcua mulritudinem pauperum,e«nbsp;tiam pane nonnunquam egentium : non eos qui quæ hui'us mundi funt dilûnbsp;guntmagisquàm ueram fapientiam, qui fedantur honores,diuitias, uoluptanbsp;tes,qui capaces non funt dodrinæ Chrifti,quos dominus non uocat uel digit,nbsp;fed huius mundi minimes ÔC abiedos, auidos tarnen uerac fapientiae,pertaelôsnbsp;malignitatum quae uidentur in hoc mundo, ÔÔ eorum quae agebantur 6^ doce«nbsp;bantur à faftuofis principibus 8C dodoribus plebis« Quorum iam uniuerfa donbsp;drina 8C ftudia non ad aliud ordinata uidebantur, quam ad faftum,quaeftum,nbsp;luxum,ad proprium commodum,qui QC in hoc faeculo cçteris fefe feltcioresnbsp;fandioresç èc deo chariores gerebant, 8C à fimplicioribus poterantiudicari,nbsp;cum re uera praui elTent 6lt; impij. Ideo Chriftus ueriora fanÆora^ dodurus,nbsp;fiC difcipulos in orbe milfurus ad emendationem fidei ÔC morum, in montentnbsp;; afeendit, ipfaloci altitudinc declarans, fe nihil plebeiS aut fufpedum traditu«nbsp;• .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum,fed ardua 8lt; cœleftia omnia, Simul Mofi exemplum referens in monte k

gem fufeipienu's, SC Ifaiac uaticinium implens,dicenris:Super montem excel* fum afeende tu, qui euangdizas Sion : ut^ oftenderet faftigia uirtutum con*nbsp;tingere debere eum qui docetiußitiam,pariter SC qui audit,Qui docct,ucrbo*nbsp;r um fuorum fît ipfe exemplar, ut magis opère doceat quàm fermonc,Ne quisnbsp;in ualle confîftens alta loquatur, fed apofîolorum uita SC conueriàtio in coelisnbsp;fit,Docet igitur prüfens locus,ut tam dodor quàm populus fuper montem faitnbsp;ditatis afeendat. Sedens autem docet quod pernnet ad dignitatem magifirhnbsp;Et accedunt ad eum difeipuli eius, ut audiendis illis uerbis hi eflentetiam cor*nbsp;pore uiciniores,qui pracceptis implendis animo propinquabant, Difeipuli,iitnbsp;quam,non tantu duodecim,fed multo plurcs,SC copioia turba ddyderantiuntnbsp;audire uerba ueritatis SC uitac, eum qui cum authoritate loquebatur, 6C fadisnbsp;oftendebat fe ueritatis magiftrum, SC fidelem plebium confolatorcm atqucnbsp;fimplicium«

ffJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ôc aperiens os fuum docebat eos,dicês: Beati pauperes fi3iritu:quo

niam ipforum eft regnum codorum»

Ifta circumlocutio qua feribitur Et aperiens os fiium, fortaflîs ipfe mora commendatdiquanto longiorem futurum elfe fermonem, Nifîforte non ua*nbsp;cet,quod nunc eum didum eft aperuifle os fuum,quod ipfe in lege ueteri apc*nbsp;rire feieretora prophctarum,Scribis quocß ÔC Phariiæis quç ftia tantum éraflénbsp;quærentibus SC tacentibus, confeientiaretradi fcelerum uel de populo docci*nbsp;do négligentes, SC officium fuum non agentes, uel perpcram,ipfe iam Chri*nbsp;ftus, qui tam diu tacuerat,hora à pâtre conftituta aperuit os fuum, SCdocebatnbsp;longe uerius ÔC fidelius,quàm facerdotes SC feribæ: intérim cofolando turban*nbsp;pauperem, SC parum de fe prçfumentem,fefe^ putantem infeliciflîmum,con*nbsp;paratione magnorum in populo diuitum SC potentum. Sic ergo locuturus a^^nbsp;difcipulos fe fequentes, exorditur: Beati pauperes fpiritu, quoniam ipforui^nbsp;cftregnum cœlorum,Quafî dicere uoluerit,Pufîlanimes uos facit SC feandafî*nbsp;zat in hoc mundo mea SC ueftra paupertas, quæ omnibus ut molefta cft,itanbsp;multis inuifa, putatur^ felix qui fie diues eft,ut nullius egeat,qui habet und^nbsp;fibi amicos concilier, unde laudetur,colatur,SC ametur in hoc fæculo,uitamt^nbsp;promereaturæternambeneficîjscoUatis in alios deabundahtia fiià, Egop^’*nbsp;. -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tin®

IN M A T T H AE V Mi » - ,C A P. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4t -

tills contratiam dico QC doceo, in pn'mis beatos efle, qui paupcrcs funt, qui omnium anxietatum QC curarummoleftia,diuittjs ÔC diuitiarum amore ca«nbsp;rentjuidumautem cumamidu habentes contendfunt,utpluranonambisnbsp;ant artibus non bonis, Nec tarnen id tantum, fed fi fpiritu quoque pauperesnbsp;fint, hoc eft humiles corde, non magnifica praeiumcntes uel alta fapientes,Denbsp;quibus alibi;Nifi conuerfi fueritis ficut puer ifte,non intrabitis in regnum cœnbsp;lorum,Pauperes ergo fpiritu funt,qui ante deum fefe humiliant,nihil fibi prornbsp;fus tribuentes,fed omniareferentes in deum,cuius haec funt bona, Quæ fecunnbsp;dum carnis difpefationem maxima fuit in Chrifto paupertas, qui dicebat : Di=nbsp;fciteame quiamitis fum Slt;;humilis corde,Sicutigitur initium omnis peccatinbsp;fuperbia eft, fic initium fapientiæ timor domini,Et ut qui diuites in hoc muihnbsp;do fieri uolunt, implicant fe in multas anguftias, ut fint miferi fupra modum:nbsp;fic funt in primis bead pauperes fpiritu, quoniam ipforum eft regnum cœlosnbsp;rum ,QvTanto enim modeftius agunt et fentiunt in mundo,tanto apdores funtnbsp;ad felicitatem ampledendam ueram, quam affero 8lt; coeleftem: tales expedidsnbsp;us uerbum Euangeltj amp; ueritatis ueræcp fapientiæ 2lt; felicitatis dodrinam pernbsp;cipient:unde ÔC uberius confolantur, ÔC cœleftiumfpe fr uenuir.

Bean mites:quoniam ipfi poffîdebunt terram»

Mites funt qui nulli uim faciunt, qui læfî facile condonattt iniuriam, qui maluntremperdere quàm contendere, qui pluris faciunt concordiam Qc anf«nbsp;mitranquillitatetn quàm latifundium, quibus optabilior eft læta paupertasnbsp;quàmrixofædiuitiæ, Sedhochominum genus foletfuis agris deturbari,tananbsp;tumcp abeft ut aliéna fibi parent, ut auitis edam poffeffîonibus pellantur,Ve«nbsp;rumnouahace eftdilatandæ poffefîîonis ratio,utplusimpeuctabultrolargisnbsp;çntibus manfuetudo,quàm per fas nefascp paret aliorû rapacitas, Qin fie pla®nbsp;, cidus eft, ut malit fua cedere quàm pro his digladiari,is totlocis fundum poflinbsp;det, quotlocis repperit amantes Euangelicæ manfuetudinis, ïnuifa eft omnianbsp;bus peruicacia, manfuetudini fauent amp; Ethnici, Magno cumlucro uendiditnbsp;fundum, qui uitauit tumultum, animicp feruauit quietem,T antoep illi cerdornbsp;eft cœleftis terrçpofteffio,unde depelli no poterit,Euangelico uiro totus muanbsp;dus eft poffeffîo, ptjs cœlum cer tiffima domus eft,patriacp fecuriffima»

Bead quilugenttquoniam ipG confolabuntur^

¦’ Lugentes aut fientes funt,qui calamitate preffî propria uel aliorum,muna di miferias 8C corruptelas,bonorum terrenorum ÔC fpiritualium iaduras,anienbsp;marum fcandala ÔC peccata,crudeliabella,ueritatis odium, antichriftianorumnbsp;regnum plangunv, qui tarnenlugentes pro talibus ,fimul atlt;ç Chrifto fidem hanbsp;buerint,per eum gratiampatris promittentem,magnifice côfolantur,qui temnbsp;por atïumïudum inæftimabili mentis gàudio penfabit, interim mox ad æteranbsp;na gaudia transferendis,Spiritus file Chrifti,confolator uerus, fie intus exhfianbsp;rat animum fibibenc confeium, deep futuræ uitæ præmijs certum, ut in atro«nbsp;tfifimis etiam corporum afflidionibus fibi gratulentur in domino»

Beatiquiefuriunt ÔCfitiuntiuftitiam: quoniamipfi faturabuntur» Vue« s4 i-euiter appetendafunt quibus alitur ÔC fouetur corpus, in quorum curanbsp;uulgus tam mifer e tor quemr: ÔC expletos nonnunquam magis excruciat fatvinbsp;ritas quàm fames, ÔCmoxàfaturiuterecurritfitis ÔC fames fubinde far tienda»nbsp;Iftaueroptjsparue contenusubiuis adfuntj eofuppeditant€jquipafcitpaffet

COMMENTARIVM

culosTeh'ccs autcm qui efuriunt iuftitiam,qui fecundum iuftitiam dei defyde rant conucrfari, quod eft redi cordis: qui fitiunt fcientiamex ftudiofcriptuanbsp;rarum, quiEuangelicam cupiunt iuftitiam quibus hoe ipfum bcatitudinisnbsp;pars cft efurire panem illum animi de quo qui ederit uiuet in aeternum, fitircnbsp;aquam illam uiuam, de qua qui biberit, fiet in eo fons aquae faliends in uitamnbsp;acternam«Saturabuntur ergo largitate remunerationis diuinac : quoniam ma»nbsp;lora erunt praemia dei,quam quaecuncj defyderia auara fandorum»

Beati mifcricordes:quoniam ipfi mifericordiam confequentur»

Mifericordes Chriftus pronunciat, qui pro charitate fraterna alienam mb fcriam fuam efle ducunt, qui proximi malis indoleicunt, qui calamitatibus a»nbsp;liorum illachrymant, qui de fuo pafcunt egentem, ueftiunt nudum, moneninbsp;errantem,docent ignorantem,condonantpeccanti,Breuiter qui quiequid hanbsp;bent dotis id alijs fublcuandis ac refocillandis impendunt. Non einim is fum*nbsp;ptum facit, fed lucrum, Condonafti proximo delidum aliquod leuiufculum»nbsp;tibi deus condonauit omnia peccata,Remififti fr atri uindidam temporariam,nbsp;tibideusremittetpoenamaeternam, Subleuafti tua pecunia fratris inopiam,nbsp;tibi redder deus opes fuas cceleftes, Miièricordia quoque praeftanda eft ad ini*nbsp;micos, fecundum quodferiptum eft:Diligitcinimicos ueftros, fiCbenefacitcnbsp;eis qui uos oderunt. Nam fiCdeus non foluih fuper gratos pluuiam dat, ÓCfo*nbsp;tem oriri iubet, fed etiam fuper ingratos, Vndc ÔC dicit, Eftote mifericordes»nbsp;ficut 8C pater uefter mifericors eft,

Beati mundo corde:quoniam ipfi deum uidebunt»

Mundi corde habentur deo,qui ftmplices funt fiC integri, nihil aliud corde woluentes quant quod uerbisnbsp;nbsp;nbsp;externa ipecic praefeferunt. Ex puroauten»

6^ fîmplici corde in gloriam dei amp; falutem proximorum inftituunt fua om* nia, nuiquam fua quacrentes, Huiufmodi certe deum uidebunt,aiccndentiunbsp;«nontem domini, QC ftabuntin loco fantfto eius, accipient^ benedilt;ftionemnbsp;domino. Qui fie fimplici puro^ corde fucrit,is cognoicet de Chrifti dodrina,nbsp;tantum quarrens ut fe deo probet,is ipiritu donabitur, ut ueritatem clarius in*nbsp;tueatur, Slt; deum per Chriftum fibi experiatur propitium patrem. Qui auteiWnbsp;fuammagis quampatris uoluntatemfacereftuduerit,eo^impuro eftcorde»nbsp;utcarnalis exiftat, is nihildei nofTepoterit: tam abeft utipfum deum uifuriisnbsp;fit, Qiiod enim fol eft puris oculis, hoc deus eft puris mentibus, Quod pituii^nbsp;aut fquamac funt oculis,hoc peccata funt animis,

Beati pacifia: cjuoniamfilq dei uocabuntur»

Pacific!funt quipacem QC falutem ftudentadferrcomnibus, 8^inimico* quosnoruntreconciliant, quin ÔC ipfîquoq^immemoresfuntmalorum,ip^nbsp;diliguntpacem. Qui uero libenter conciliant inimicos, ipfî uero inimicis fiii^nbsp;nunquam ex corde reconciliantur, ifti pacis illufores funt non amatores,Pa3^nbsp;bcata in cordibus pofita eft,non in uerbis, Cupiditatum omnium rebellionen'nbsp;comprimere, QC diflîdentes ad concordiam nähere, ultro^ inuitare ad pacen^nbsp;à quibus offenfi funt,pacific! eft hominis QC Chriftiani. Quod fi cui uideturnbsp;rum, audiat pracmium:Quoniam talcs fill) deiuocabutur. Quid honorabilin^nbsp;hoc elogiot*quid beatius ut qui fi'lius fit idem ÔC. hæres fit,Nothum autem at*nbsp;guitmoru diifimilitudo. Non agnofeet deus pro filijs, nifi qui tales fe praebue*nbsp;rinta«*

IN MATTH AB VH. G A P. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;47

tint ad fratrcs fiios, qualem ipfe fe præbuit ad «niuerfos,Nc dkasjlle mihi pri or fecit iniiiriam,prtus me debet rogare^Gloriofior es tu,fi offenfus paccni pCcnbsp;cieris, quam fi uindidam defyderes. Quaere ergo pacem, ut praemium pacisnbsp;inuenias.

Beati qui pcrfecutionê patiuntur propter iuftitiam:quoniam ipfo« rum eft regnum cœlorum»

No folum qui à gentilibus propter idola,6^ ab haereticis propter Chriflum 8^ ueritatem, fed etiam qui à potenribus qui Chriftiani cenfentur,forfitan pronbsp;pter peccata fua correptis, aduerfa patiuntur, beati funt, ut loannes Baptiftanbsp;beatus eft ab Herode occifus, amp; prophetæ olim fanc'ti ab iniquis regibus 8lt; ponbsp;pulisinterfedi. Ideononpofuitfcriptura perfonas perfequentium,fedfo(asnbsp;caufasperfecutionum* Siquisobrempriuatamtemoleftet,non propter deinbsp;caufam rem tuam aufer ens, ille quidem reus,tu autembeatus non es. Si ueronbsp;uolueris in bono uincer e malum,et percutienti maxillam contemplatione uernbsp;bi dei Contra naturam praebere aliam,tunc uere beatus es,quanquam ab initionbsp;non caufa dei pafttis fis, poftea tarnen iniuriam paffus es propter deum. Dieetnbsp;autem aliquiSjQtiis poftet amare tales, qui propter beneficiû repêdunt odiumnbsp;ÔC maleficiaV Arduautres eft, fie ingens eftpraemium, regnum nempe cœloanbsp;rum, Cuius nobis excmplum præftitit,qui omnia paftus eft propter iuftitiam,nbsp;propter uoluntatem partis implendam ÔC ad probrofiftimamcrucis mortemnbsp;obediens,

Beati eftis cummaledixerint uobis homines, SiTperfecutiuos fue* rint, ÔC dixerint omne malum aduerfum uos mentientes, propter me,nbsp;gaudete ÔC exultate : cpioniam merces ueftra copiofa eftin ccelis ; fie esnbsp;nimperfequutifuntprophetas qui fuerunt ante uos,

Sermonem ad difcipulos uertit,Ad uos,inquit,hçc potiftimum pertinent, uos ego extrudam, ut pacem annuncietis orbi,pro quo incomparabilibenefi«nbsp;çio uos nihil nifi per fecutiones refer etistfed fidite, non uos hoc deterreat ab Eanbsp;uangelio prædicando, quum enim omnium malotum genere uos torferint,nbsp;idœ mentientes,probris ÔC criminibus non ueftra culpa,fedodiomei uos lapisnbsp;dabunt, fiquidem fumma criminum erit efle Chriftianum,ne tune nimium a«nbsp;pud uos afnigamini, intrépide tarnen munus ueftrum obite, ÔC ob hoc ipfumnbsp;ingratitudinis probrumpotius gaudete ÔC exultatetaccumulabitur enim indenbsp;ÔC accr efcet uobis praemium à pâtre repofitum in cœlis ,illor um malum domianbsp;nus uobis uer tet inbonum,ignominiam illor um in gloriam ueftr am, criminanbsp;pxobracp ab illis falfo intentata, uertet in titulos pietatis,execrationeminlau=nbsp;des ÔC gratulationes,ad deum ÔChomines,Namab impqs ob pietatemuitupesnbsp;rarilaudari eft,ab oforibus dei cruciari coronari cft,Ponderate ergo confttfio»nbsp;nem terrenam cum gloria cœlefti,ÔC uidete,fi nonleuius eft quod patiminifu«nbsp;per terram,quàm quodexpedfatis in cœlo, Annonprophetæfancfti cuminuinbsp;uis agerent omni malor um genere funt per fecuti,quibus ÔC uos perfequêtur *nbsp;quorumhodie tame memoria etiam in terris fandiftima eft, SC uener abilis plunbsp;rimû in cœleftibus gloria fempiterna,lftos perfecutifuntodio patris, uos per«nbsp;fequentur odio mei. At ego àuobis exigo, utobh^cmalauobisbeatiuidcamisnbsp;ni, utcæcis pfecutoribusmifereaminimagis quàmindignemini ,utmalcprccnbsp;cantibusbeneptecemmijutpcrnicic uobis moftentibus offerafts fahttemsctev

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MEN TARI VH

nam.Hanc fublimcn uirtutcm non pracftabids nifi hue per gradus quos antca propofui perueneriüs,

os eftis fal terræ» Quod fi fal euanuerit, in quo falieturf ad nihi# lum ualet ultra,nifi ut mittatur foras,amp; conculcetur ab hominibus*nbsp;Oftendere uolens dominus ad difcipulos fuos hacc præcipue omnia fuilTcnbsp;felocutumjaddit, Vos eftis fal terr ç. Omnibus enim prçdidis uirtutibus orbisnbsp;ÔC populorum dodor debet efle ornatus, Spiritu paupere ftt,ut QC auaritiam ftnbsp;bera uoce caftiget,2C ab omni arrogantiæ nota fit alienus.Lugeat fua ac aliénanbsp;delida, utconfundatpeccantes, ut alter Efdras« Mundum non diligat huncnbsp;impium, fed ut periculofum fidelibus deteftetur Juftitiam fi'dei Ô6 morum ze*nbsp;ktjUtuerbo det fiducialiter increpetac doceat tranl^eflbres, magts autem eXnbsp;cmplo fuo qudm uoce*Tantae manfuetudinis fit,ut magis pr udenter indulgei»nbsp;doquam feuereuindicando regatecclefiam,magis ametur quam timeatur»nbsp;Alijs fit mtfericors fibi aute aufterus. Graue fibi iuftttiæ pondus imponat, le«nbsp;ue altjs^Mundus fie corde fif,ut non fe immifeeat negorijs faccularibusjmundinbsp;gloriam non quaerat, quo diuinae contemplationi fit apttor,Pacificus eatenusnbsp;fit, ut tota eius ecclefia quafi una fit anima, ut concordium preces expeditiusnbsp;exaudiantur,cum necoblatio fufeipiatur adeo ubi difeordia dominatur,Paranbsp;tus ad pafltones fit, non uana defyderia martyrij habens,fed conftannam ßddnbsp;martyribus dignam* Omnibus tandem fit orna tus uirtutibus, ut optimum fa^nbsp;fit, quo totus populus fidelium condiatur, aeque uidendo ilium ut audiendo»nbsp;Prima dodrrtna eft,uidere bonum:Secunda autem,audire,Non opus eft mul*nbsp;to fale,fedefficaci,ut quicquid contigerit afficiat,8^ ex infipido reddat fapidö»nbsp;Alioqui G folida ueftra fide per diledionem efficaciter opérante opera uere bonbsp;na,non falieritis ÔC no imbueritis homines, eritis ut fal infulfum acinfatuatö,nbsp;ad nihil utile, nifi ut ab illis confundamini,fpreti^ ÔC conculcati fitts,quos ue*nbsp;ftro ftudio fahre debuiftis. Attendite igitur his quae praedixi, ut non modo ip^nbsp;patris guftui approbemini,fedtnnumeros quoq^ alios uerbo ueftro ita faliatis,nbsp;quo amp; ipfi patris guftui grati efle poflint,

Vos eftis lux mundfi Non poteft ciuitas abfeondi fiipramonten* pofita: neq^ accendunt lucernam,8«f ponunt earn fub modio,fed fup^fnbsp;candelabrum,ut luceat omnibus qui in domo funt»

Luci fall' funt apoftoli comparati Ô6 ecclefîæ prælati.Sale feruantur cof^ por a ne mutentur in deterius,ad meliora ducere non poteftXucis opus eftnbsp;(pellere tenebras ÔC iUuftrare,Sic apoftolici uiri fal quidem funt in ecclefianbsp;deumcognofcente,feruanteseam indeiagnitionc ôôfanditate, Luxautei^nbsp;funtgentium, perducentes ad feientiæ lumen,amp;^ ad operum fanÆmoniam^^nbsp;dei dignam«Sacerdotis couerfatio exemple fuo fandos tenetin olRcio, fed a®nbsp;fidei inftituttonem perducere no poteftfine uerbo S)C feientia, Sed 8C uerbui’^nbsp;quidem adducere poteft ad feientiam ueritatis, etiam fine conuerfatione fa^^nbsp;da, tenere autem in fide non poteft,magis autem fcandalizat^Ergo fal fintnbsp;conuerfationem bonam: lux autem ob ueritatis dodrinam,Prioris loci eftnbsp;uare quod habes,fecundi autem bonum commendare etiam quod nonhab^^înbsp;Prius eft bene uiuere,fecundum bene docere.Per uitam bonam afcenditurnbsp;feientiam, non fie à feientia ad ueritates,Scientes fine nmore dei multos uiti*’’nbsp;inus,timentes autem dominum fine feientia nullum uidemus.Aptiora bisnbsp;teminuenies apudErafinum,quanquam Slt; hæcnonineptedidaiudicabi^'

IN M A T T H AE V M. C A P. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

Qiicmadmodum quocp oppidum in monte fitum abfcondi no poteßjSC lucer« na in hoc accenditur ut luceat in domo uerfantibus : ita ueßri quocp fermonesnbsp;ac mores uita ÔC dodrina latere non poterütjn ædito loco conftituti eftis, connbsp;fpicui eritis ton' mundo.Date igitur opcram,ut in uobis homines uideât, quænbsp;illos cum falute libeat imitari.Non finit Euangelica docßrina fui profeflbres lanbsp;tere. Cur autem abfcondatur quod in hoc ipfum paratum eft,utex aequo pro»nbsp;fit omnibus qui in domo uerfantur t Et ideo non condunt luccrnam accenfamnbsp;fub modio,fed imponunt candelabro,quo lumê ei us magis ad omnia pueniat.

Sic luceat lux ueftra coram hominibus,ut uideant opera ueftra botf na,amp;S glorificent patrem ueftrum qui in coelis eft.

Sic dodrina ueftra, quac tarnen SC mea eft, potius docete homines, ut non uerba tantum ueftra audiant,fed SC opera bona uideant, ut quos per uerbumnbsp;illuminaueritis, per uirtutum SC operum exempla condiatis, Ille enim Iblumnbsp;uerc docet,qui facit quod docet,Qui enim docet quod non facit,feipfum con»nbsp;demnat, Vnde melius eft facere SC non docere,quam doccre SC non facere, Tanbsp;cens exemplo corrigere poteft, docens autem SC nonfaciens multos fcandali*nbsp;zat,Scblafphemarefacitdeinomen. Nonpoteftdominus bonam haberefa«nbsp;mamquifuftinetimprobamfamiliam, Gentiles autem fiuiderint bcnedoccsnbsp;re facerdotes SC melius uiuere, dominum benedicunt, qui tales habeat mini*nbsp;ftros, Philofophi, inquient, noftri magnaloquuntur, SC nccmodicaoperan«nbsp;tur,Non auttm tantum dixit Vt uideant bona opera ueftra,fed addit Et glori«nbsp;ficent patrem ueftrum qui in coelis eft,uthoc ipfum quod homo per bona ope»nbsp;ra placet hominibus, non ibi finem conftituat, uthominibus placeat,fed refe«nbsp;rat ad laudem dei,et propterea placeat hominibus,ut in ipfo glorificetur deus.nbsp;Hoc enim laudantibus expedit,ut non hominem fed deum honorem,Sicut SCnbsp;inipfohomine quemportabant fanandum dominus oftendit, ubi admiratacnbsp;funt turbæ,SCglorificaueruntdeum,qui dédit poteftatem talem hominibus,

NIolite putare quoniam ueni foluere legem aut prophetas:non ues ni foluere,fed adimplere,

Poftquam exhortatus eft audientes, ut fe præpararent ad omnia fuftincn= da pro ueritate SC iuftitia,SC utnon abfconderentbonum quod accepturi erat,nbsp;fed ea beneuolcntia difcerent ut cçteros docerent, non ad laudem fuam,ied adnbsp;gloriam dei bona fua opera refer êtes, incipit eos iam informare SC docere quidnbsp;doceant,legem fcilicet et prophetas,Qiiafi dicat,tam abeft ut fim abrogaturusnbsp;ea quae lex SC prophetæ docent,ut in hoc uenerim ut omnia tandem ibi fcriptanbsp;digne Sc militer impleantur SC perfi'ciantur, Qiiare per dodrinam meamillaquot;nbsp;rededemumexplicabo,atcp à tenebris quas eisPharifaci fuis traditionibusnbsp;offudcrunt,uindicabo,tum uirtutem meis fuppeditabo per fpiritum meum o«nbsp;mnia perficiendi, qux ibidem docentur, Nam nihil omnino eorum quac pernbsp;prophetas fuos deus in fcripturis locutus eft potcrit infedum relinqui, Quodnbsp;fi luce prodita cedunt umbrac,fi iam fadis ipfis prçfto,quod prophete futurumnbsp;prædixerunt, nihil fcripturis derogatur, Ceremonijs ÔC præceptis carnalibusnbsp;lex ipfa ceu cancellis quibufdam circumfepfît hominum cupiditatcs,neimpuenbsp;ne labcrentur in omnc flagitium,quo capaciores eflent Euangelicæ dodrinæ:nbsp;nunc quod perfedum eft cxpromitur, nunc gratia datur abfcp ceremonijs illisnbsp;quæ peccata diluât: quod ilia promifîtnunc exhibetur,quod prædixitgeritur,nbsp;quod adumbrauit omnium ocuiisexponitur.

¦JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTAR.IVH

C nbsp;nbsp;Ame tjui'ppe dico uobis,donec tranfeat ccelum terra, iota unum

^*“’^*** autunus apex non præteribit à legCjdonecomnia fiant»

Myftcria quae à mundi I'nino u($ ad finem prophetata funt,omnia dco nos ta funt,prçfcripta in lege SC prophetis, quç non minus ncceflario implcbunnbsp;cur,quam mundus ille totus fubfiftit Jngenuus homo fi uel in uili deprehendanbsp;turmendacio,erubefeit, fiCquomododeus quodpromifit inlegenonfadar,.nbsp;aut aliter faciat c'Punit deus hominem,fi quod alium docct ipfe no fccerit, quonbsp;modo Chriftus quod locutus eft in prophetis no opere impleretf Noftri quo(Çnbsp;officijeftincumberenostotos legi perfedc implcndae, quod fide ÔCcharitatcnbsp;potcrimus, gratia domini adiuuandi, non ut iufti fimus per omnia,fed ut pronbsp;iniuftitia noina dolentcs,fdamus unde nobis iuftitia uera petenda fit,6^ undenbsp;adueniat obferuanna perfeda uerborum dd. Sic ergo per Chriftum lex eft imnbsp;plctâjfîCàfandis impletur,ut ne minima literaquçunico duduperfi'citur,etiänbsp;. a pueris,aut etiâ apex, hoc eft fumma aliqua literç protr adio uel particula autnbsp;adiedum pundum no cxcidat:quando confiât opus efle diuini fpiritus,quodnbsp;per prophetas fuos confecit,Omnia tandem fient quae futura praedida funt,ulnbsp;, ftulti ludaei gratis femper implenda credat,nunquam impleta gaudcant,Cuxnnbsp;, prophetarum multas ptsedidiones fado impletasfenferintinreditu àBabylonbsp;, ne, SkS in uicinarum gentium SC fua euerfione»Quare ergo non uelut dare im«nbsp;pleta fufeipiunt, qnæ iHis inbonum dudum promiffa fuerant,0C impleta iam«nbsp;dudum confpiciuntur, quç fub Chr ifti aduentum fiitura prçdida funt à patri«nbsp;bus Sc prophetis» Omnia,inquam,pracdida inlege SC prophetis perfeda funtnbsp;de uniuerfis Chrifti domini myftertjs,a concepnonc eius ufc]^ ad feflionem ipßnbsp;us ad patris dexteram in regno uniuerfali,pcrpctuo SC ipirituali in cordibus ßnbsp;delium illi per fpiritum fubditorum plena obedientia hie incepta,finicnda au«nbsp;tern Sc perficieda in coelcftibus.Ex quibus intelligimus quç reftant implenda»

Qui ergo foluerit unum de mandatis iftis minimis, ÔC docuerit fie

• • homines:minimus uocabitur in regno ccelorum;

Hortatur ad fiudium pietatis cos,qui earn docere iubetur ct ftudent. Qiii» inquit, foluerit quamlibet dci legem, etiam quae minima uidetur, SC ita quotpnbsp;docuerit alios,is in regno cœlorum minimus erit:hoc eft,abiedits et nullius Innbsp;ci in populo dei,qui regnum funtcœlorum,habêdus eft: cum contra magnvisnbsp;et praccipuo loco fit futurus, qui ÔCipfe ftudiofe omnem legem implere cona«

• • tur, SC alios ftudiofe docct, Quis autçm ferat in ecclefia dei,8C inter coeli ciutSnbsp;reiedus haberi C'Y nice ergo ftudcamus diuinæ uoluntati per omnia,nihil pat*nbsp;tiumleuemputantes quod dominus iuflit SC approbac nihil contemnendun*nbsp;quod illi placerc ex uerbis fuis didicimus. Minima quidem poffunt uiderinbsp;dam legis mandata ceremonialia SCiudicialia,indicant tarnen fidem SC charit*nbsp;tcm,quam fic à nobis deus exquirit,ut fine eis illi placere non poflimus necnbsp;uari. Sunt qui minima mandata exponunt,ea quorum non fit damnofa trao^nbsp;grefliQ, eorum quç difficile à nobis obferuari polTuntjUt non irafci,non conednbsp;pifeere, malum rependendum bono,quac in obferuando quidem magna funOnbsp;fn peccando autem minima. Abftinere autem ab homicidio aut adultcrio faei*nbsp;le eft, quia criminis magnitude uoluntatem faciendi deterr et : peccare auteidnbsp;multo grauiffimum, quando non eft labor abftinendi ab illis, Verum certiu^nbsp;amp; fimplicius uidetur quod primo ditftum eft, Regnum autem cœlorum pr3f*nbsp;ter ftatum omnium bonorum in cœlis aggregatione perfedum, fi-equentet «

Chriftd

IN MATTHAEVM. CAP. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. îî

• *

Chrifto ufurpatur pro regno Chrifti faluifico in fuos crcdêtcs per fpiritum fan dum, QC pro ipfa fandorum in hac ctiam uita republica. Habet autem in hocnbsp;mundo hoc regnum Temper fibi admixtos hypocritas,ut patet ex Chrifti paranbsp;bolis. Lex uero folui non poteft unquam, quo ad ea quæ ad pic concorditernbsp;uiuendum homines docet: Nempe ut domino perfede fidamus,ipfum ex anienbsp;mo timeamus QC amemus ex fide ipfa : deinde proximum perinde ac nosipfosnbsp;diligamuSjUtcp dei donis acbeneficqs grati continêter ÔC cum decoro utamurnbsp;ad neceflitatem, Dequibus omnibus uidefuo loco quombdo fintobferuada,nbsp;qui autem feceritnbsp;nbsp;docuerit : hie magnus uocabitur in regno coca

lorum»

Qiiifquis docuerit haec, quae minuta uidentur Chrifti mandata non neglû gcnda,quæ procul areët ab his quæ lex uetat, àC ipfe quod docet prxftiterit: isnbsp;demS admir andus ÔC magnus habebitur,Et tarnen in fynagoga fummates ha«nbsp;bentur QC principes, qui hsec animiuiciautparua negligunt,cum fint exordianbsp;magnorum 2lt; occafiones grauium feeler urn: fan's eife putantes, ft nihil horumnbsp;committat quæ lex iubet puniri, interim tarnen in prauis animi cupiditatibusnbsp;fibi ignofcantjCum dominus cor quoc^ afpiciat,2lt; mundum effe uelit. Hæc uinbsp;delicet eft eorum iuftitia,quos pœnæ tantum metus deterr et à maleficqs.Cætenbsp;rum quos charitas ÔC in deum tides, fpiritustp cœleftis ad perfeëïiora impellit,nbsp;procul ÔÔ ultro fe fubmouent ab omni confinio maleficiorum, ÔC adeo nonlæanbsp;dunt quenquam,ut nec male uelint cuiquam.

Dico autem uobiSjQuianifi abundaueritiuftitiaueßxaplus quam feribarum amp; pharifæorum,non intrabitis in regnum cœlorum»

Dixi me non uenifle ut legem foluerem,fed ut impler em,minimumcp fore in r cgno meo qui folucr it ÔC foluendam docuerit. Id adeo uetum eft, ut ccr tonbsp;affirmem, nifi abundantiorem ÔC plenioremiuftitiam,ea quafe feribæ ÔCPhasnbsp;rifæi uenditant, qui tarnen omnium iuftiflîmi habentur in populo, confecutinbsp;fueritis, municipatus regni cœlorum uos nequaquam fore participes, Adeonbsp;integramÔCabfolutamiuftitiam ÔC require 8lt;docco,tamcpfalfifunt,quiuelnbsp;apicemlegis me autumantfoluturum, lllilegis cortice conrentifunt,puuntcpnbsp;fi externo opéré contr alegem non fecerint, legem fe implcuiiTe, ÔC pcrfeëlamnbsp;iuftitiâ confccutostid quodlonge aliter habet. Me ergo audite legis medullamnbsp;profer entë,etmea explicatione implentem ac perficientem. Agcdum,quo manbsp;gis perfpicuum fiat quantumadqciamiuftitiæPbarifaicæ,quamcpmeanonnbsp;pugnent cumlegis preccptis,fed indiccntperfcâiorem intentionem ÔC (entennbsp;tiam legis, rem exemplis aliquot conferamus, under cliqua poffintintelligi innbsp;totalcgc ÖC pr ophetis,

Audiftis quia didium eft antiquis ,N[on occides,qui autem occides rit,reus eritiudicio.Ego autem dico uobis, quia omnis qui irafeiturfranbsp;trifuo,reus eritiudieiotquiautemdixeritftatrifuojachajreuseriteon Dnbsp;hliotqui autem dixerii,fatue,reus erit gehennæ ignis,

R-udibus turbis BC exmcdia plèbe cleëtis difeipulis dominus loquitur, idco magisutuulgoiaëlataapudmaiores præccptadci acceperant quàm utlege«nbsp;bantur inferipturis, fufcipiebateaexplicâda, ctucro fen(uilluftranda,Quodnbsp;igituradditur,Quiocciderit,reuserit iudicio,explicatio eius uidetur elfe,nbsp;e X

51 nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT AR I VH

quod paffîm in îcge huic præcepto additur,Sanguincs d crûtrqucd afiud non eft quam id quod hie Chriftus dicit,Reu5 erit iudicio,hoc eft de fanguine quo«nbsp;que illius effundendo concilium erit, uel reus homicidrj accufabitur,aut iudianbsp;ci ftftetur,habenti poteftatem iudicandi de uita auferenda accufato Jn quo iuanbsp;dicio de homicida explorabatur an feiens uel nefcius,dataopera ex infidtjsnbsp;uel per cafum proximum occidiflct»De quo in Exodo amp; Deuteronomio.Egonbsp;autem dico uobis, per afleuerationê loquitur:ftc enim decebat ipfum,qui iamnbsp;per tot tantacp miracula inftgnem fibi authoritatem comparauerat,et fic poptinbsp;Io proderat rudi, qui breuia præcepta facilius capiebat, Qi iam Chrifto credeanbsp;bat* V ulgo credebatur, ÔC à Pharifaeis docebatur, fatis abefle ab homicidio ÔCnbsp;à tranfeeffione eius prxeepti de non occidendo,fi quis neminem peremifler,nbsp;quodkeus habebat. Sunt ein huiufmodi praecepta pertinentiaaddodrinamnbsp;de dilecftione proximi, quae fola in omnibus huiufmodi mandatis potiflîmun»nbsp;quaeritur,quam ft quis habeat, quomodo fratri irafeetur C héce ft exciderit ani-mOjftcut fratri male uis,fic potiore in parte huius mandati iam es tranfgreflôr,nbsp;ctiamfimanum non admoueas, iam mente peccafti« Qualem Chriftus paremnbsp;in culpa facit ei qui occidcrit coram deo, ut ftt reus iudicio,Qtn' uero animi fuinbsp;iram malum^ motum fignificatione aliqua uocali protulerit,non iudicio tan«nbsp;turn frd concilie quoq^ obnoxium effc pronuntiat* Racha autê Interiedio in«nbsp;telligitur fuifle animi indignantis,Quafi dicatur •yy'y malum tibi fcilicet euenlnbsp;atjdifpereas, uel iniquus es : aut Syriacenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eft enim gradatio quædam eJC

animi maleuolentia ad uerborum figna, amp; ad eruptionem linguae frcundiim mentem ex bili* Loquitur autem Chriftus hie de ira mala,non de zelo iuftitiae,nbsp;ut no fuerit necefleaddi apud Graecos uel Latinos, temere,uel fine caufa^Por«nbsp;ro fi rebellis animi motus hue proruperit, ut fratrem fuum manifefto.iam cer*nbsp;to^ conuitio percutiat, ut fatuum appellet,iam grauiflîmæ pœnæ erit obnoX*nbsp;us,nimirum gehcnnç.Hocmulti durum putant,fed non eft.Nam qui fratremnbsp;fuS ratione QC prudentia priuat, facit^ ut à nulla différât beftia,quomodo nonnbsp;dignus eft ifte gehennac'Etenim qui fcommatis ÔC cotumelijs perfrquitur, chanbsp;f itatem deftruit:qua deftrult;fta fimul omnes tollutur uirtutes,ficut cmnes con*nbsp;feruantur ea falua.Diflbluit igitur uirtutes omnes,qui contumelia proximumnbsp;afficit,dum charitatem dilacerat, Itacp lex euangelica quae punit etiam iracun*nbsp;dum, no aduerfatur legi damnanti homicidiu, fed longius fubmouet,id quoffnbsp;lex iubet puniri* Tutior eft ab homicidio quiiquis iram QC odium animo pent*nbsp;tus cxemit,Odij extrema linea eft occidere:charitatis autê bene uelle occidên»

Si ergo offeras munus tuu ad altare, amp; ibi recordatus fueris, quo^^ frater tuus habet aliquid aduerfum te, relinque ibi munus tuum ante alnbsp;tare, uade, prius reconciliare fratri tuo : amp; tunc ueniens offer mO^nbsp;nus tuum*

Charitatem uigere uult in fuis Chriftus ante omnia, ut fint alieni ab omni ira amaroep affedu, ita ut fi fentiant alios contra fe motos, ante omnia curentnbsp;cos fibi placatos, ftudcantip quoad ipforum fuerit cum omnibus hominibusnbsp;pacem habere. Eo uero quod iubet munus ante aram relinqui, fiC priuiquamnbsp;illudofFeraturfratrireconciliari,declarauitdeo nihilgratiusconcordiajgt^*nbsp;tiacp fratrum, utquam mah'dprae facrifieijs. Necç quod ait,Tunc ueniens offetnbsp;munus tuum, aliud uult quam reconciliationem.Eo fiquidem adhuc tempor«nbsp;templurn

IN MATTHAEVM. CAP. V.

templum Rabat, SC facrificia deferebantur I'uxta legem,qui QC colcftdi dcum ri tus habebatur prçfiantiffîmus. Nobis nullum aliud hoftiarum genus relicRumnbsp;eftjquam gratiarumatRionis de unico pro nobis exhibito ÔC accepto facrificio,nbsp;Chrifticrucifixipropeccatisomniû, ÔC utnoftra omniadeonobispropitiatonbsp;in Chriftojin obfequium deuoueamus ÔC in commodum proximorum.Qiiodnbsp;fi dixeriSjEgo nihil commerui prior ille redeat mecum in gratiam,unde natanbsp;eftoffenfa, non audiet dominus, Qixi enim iubetur èC inimicum diligere,nonnbsp;grauabitur far cire gratiam,licet aliéna culpa refcilTam, Vitro codona noxam,nbsp;ÔC fratrem hoc moerore fubleua,qui te fibi putatiratum,Non experieris deumnbsp;tibi propitium, nifi proximus fentiat te fibi placatum.Deus non uult efle amianbsp;eus fidelium, quando ipfi inter fe fuerint inimici. De modo reconciliandi fra«nbsp;trem in opere imperfedo, fic docet fummatim Chrifoftomus, Qualis, inquit,nbsp;præceffîtoffenfio, tab's fequatur reconciliatio. Si cogitatu ofFendifti, cogitatiinbsp;pœniteas,recogitabene quodcogitaueras male,ÔCpœnituifti,dicenteDauidînbsp;Quæ dicitis in cordibus ueftris ÔC in cubilibus ueftris compungimini. Si uersnbsp;bis læfîfli fratrem, uerbis fatisfac ei,6C de toto corde pœnituiftijdicente Äaroanbsp;ne ad fratrem: Rogo domine, ne inféras in nos peccatum hoc, quia ignoraui»nbsp;ntus,quod peccauimus in te. Si operibus quempiam offendifti, redde quæ abanbsp;ftulifti ÔC pœnituifti, iuxta illudZachei: Domine, quæcuntç fraude abftuli,nbsp;reddo in quadruplo.Si aliquê affecifti iniuria,dona ei aliqd pro iniuria dignû,nbsp;iuxta legem. Si pereuflèris fratrem tuum, ÔC fregeris illi dentem,dimitte eumnbsp;liber um,Âlioqui nifi quem fadHs laefifti fa dis placaueris, fine caufa oras ad donbsp;minum, fine caufa eleemofynas facis de rebus quibus alios expoliafti, Qiiidnbsp;prodeft tibi fi alter pro te or et ad dominum, alter aduerfus à te fr audatus ingeanbsp;mifeat ad deum, Scripfit hic dodiffîmus ÔC fandus author antequam auricuanbsp;laris confeflîo ab aliquo fuiflet uel audita,uel commendata, ne dicâ praecepta,

Efto confendens aduerfario tuo citô dum es cum eo in uia: ne fors; U«».g te tradat te aduerfarius iudici, SC iudex tradat te miniftro, amp; in carce«nbsp;rem mittaris. Amen dico tibi, non exies inde, donee reddas nouiffîîsnbsp;mum quadrantem»

Hic diffentiunt illi duo Chriibftomi, iam citants author in opere imperfès do, SC alter ille archiepiieopus homilia i6, in hune locum, cui ÔC Erafmus merinbsp;to ÔC eleganter adftipulatur, ut hic locus uerbis SC fententîjs melius SC fimplûnbsp;tius explicari non pofle uideatur, Buceri explicationem uti breuiorem SC ger®nbsp;manam fimiliter hic adduco. Si, inquit, creditor te in ius uocaflet,iam^ cumnbsp;illo ires ad iudicem , quid quæfo cofultius pofles agere, quàm ut ipfe mox cumnbsp;illo conueniresf Nam fi indicium etiamuelles experiri,quando debitum infisnbsp;ciari non poiTesjquid expedares aliud,quàm ut pro officio fuo te iudex trade-retminiftrot’ficcontjceretincarcerem,èquo profedo egredi turnnifiomnibus ufque ad extremum quadrantem perfolutis, haudquaquam liceret, Hacnbsp;parabola Chriftus docere uoluit reconciliationem feftinam diffentientium,nbsp;quæ deo omnibus fit facrifictj's gratior, 8C quæ negleda exitialis fit eatenus, utnbsp;qui cumfratre concordare nolit,dei quo(^ iram ferre cogatur.Nihil hic de purnbsp;gatorio carcere, quem gentilitas prodidit,non facræ literæ alicubi docuerunt:nbsp;fed, ut qui ofFendit fratrem,omni alio negotio præponat redire cum eo in gra-tiam,c«i ille fe facilem quoep præftare debet,remittendo centum denarios,qui

e 5

y4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARIVM

ipfe à deo remifîîonem fperat decem millium talcntorum» cxodi 10,cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Audiftis quia didum eft antiquis, Nlon mcechaberis» Ego autem

jfco uobis quia omnis qui uiderit mulierem ad concupifcêdum cam, iam mcechatus eft eam in corde fuo,

Alterum hoe eft mandatum öó minimum apud ludaeos, qui non tam cors dis defyderia quam operis profecutionem exiftimabantprohibitam« Omne asnbsp;dulterium ex concupifcentia nafcitur, quomodo ergo tolletur adulteriumnbsp;cundum legis mandatum, nifi præcifa fuerit concupifcentia fecundum Chrianbsp;fti fpiritumï'Sicutergo ira mater eft homicidq,fic concupifcentia aduIterïpSicnbsp;qui fratri irafcitur,corde ilium occidit, non minus ab opere abfterritus timorénbsp;uindidae aut impotentia, iam apud deum eft homicidij reus, qui non magis oanbsp;pus confyderat quam affedum. Sic qui concupifcit mulierem alienam,iantnbsp;mcechatus eft eam in corde fuo : QC fi non habuerit eam caufa aliqua obftante,nbsp;adulter tarnen eft apud deum, qui magis uoluntatem afpicit quam opus,Nonnbsp;quidem maritus habet cur te ad pœnam adulterq corde impudicum uocet,iêdnbsp;habet deus cur te damnet adulterij,apud quem commifit flagitium qui uoluit»nbsp;Quod igitur in homicidijs eft irafci, hoe in adulterijs eft concupifcere, oculosnbsp;pafcere, 6C horum illecebris alienae coniugis animum ad impudicitiam follicisnbsp;tare. Non poflumjinquietaliquis,oculos claudere,óf concupifcentias pratue«nbsp;nire.Dicit Chriftusï

E nbsp;nbsp;Quod ft oculus tuus dexter fcandalizat te, crue eum,amp; proijee abs

Expedit eiîim tibi utpereat unum membrorum tuorum, quàm to^ turn corpus tuum mittatur in gehennanit

Fugite ergo occafîonem eoncupifeentiarum èC irarum, èC quo propenfîo* res ad hoc malum uos deprehenderitis, tanto diligentius corporis ueftrinbsp;fuseuftodite, Adeo^ cauete üobis ab omni eo quod inhuiufmodipeccatun*nbsp;aut in quodcuneß aliud uos pertradurum timetis,ut fi id uobis tam charumnbsp;neceflarium effet, quàm funt oculi,manus fîC pedes,imô dexter Sgt;C potior ocu#nbsp;lus, refecare tarnen ÔC abijcere nihil cundemini, quantumlibet id inférât do^nbsp;loris aut incommodi. Qiiid nam effe poteft, quod retinere eligamus potius $nbsp;uitam amittamus æternam, Q(. abijciamur in gehennæ plagas perpétuasnbsp;plané fibi uolunt hyperbolica ifta Chrifti uerba,quæ hoc modo accepta uidefl*nbsp;tur multum habere coformitans 2C confequentiæ cum pracdidis,utcunlt;ç noi*nbsp;ubicp facile Chrifti dogmata per fententiar um ordinem cohærcre inueniâtut,nbsp;quando id Euangeliftis curç non fuit, qui rhapfodias magis fcripferunt,quàii’nbsp;ordinem exadum didor um eius atcç fadorum : fi-uftra itaq; fudabit, qui con*nbsp;nedere uelit omnia,non minus quàm in lege,prophetis amp;: Salomonicis libris;nbsp;Vbi igitur fecundum prædida totus homo de capite periclitabitur, præftabi*nbsp;lius eft unius membri iadura totius reliqui corporis falutem redimerc.Optab*nbsp;lius eft lufeum agere uitam, occidi neutro oculorum effoffo. Gehennæ ati“nbsp;tem nomen tardius quidem, fed tarnen ante Chrifti tempora cœptum eft acci='nbsp;pi à ludæisjut patet ex Commentary's prifcis Ô6 ufu Rabinorum,pro loco fuP^nbsp;pliciorum fumendorum de impys in futuro fæculo:occafione accepta à uall^ pnbsp;liorum Hinnom,quç propter idololatriam abominandiflimam uerfa eft in ca*nbsp;dauer um abie dionem ; ubi olim timpana audiebatur ÔC chori,ibi gehennçnbsp;iufdaïï*

!N MATTHAEVM. CAP. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

iufdam horror 8Ó fœtor acddit, i'uxta prophetarS dida,Dc quö Hieroftymus fuper leremiam QC in Matthæum commentaries, Accipitur ergo gehennac no»nbsp;men pro omnium maxima ÔC diriffima affliclione, cruciatu^ inæflimabili,nbsp;qui eft à uermi aeterno atq^ igné inextinguibili omnium damnatorum«

Et fi dexteramanus tua feandalizat te, abfcinde eam,amp; proqce abs te : expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quàm to«nbsp;tum corpus tuum eat in gehennam.

Secundum prædida,ut nullum membrum charius aut ad pîurcs ufus ma. gis neceflarium quàm dextra manus,ea tarnen fî remoretur ad haec ardua proanbsp;pcrantcm,unde pendet totius hominis falus, amputa remoratrieem dextram,nbsp;èC abietfto onere expeditius eo quo cœperas propera Jn hoc diierimine condunbsp;cibilius cftunius membri quamuis chari fecilTe iaduram, quàm toto corporenbsp;ruerein gehennae exitium, Hoefiprobanthomines quum non aliud eft péri»nbsp;culum quàm corporis,quanto magis id faciendum,quoties animi fîmul cornbsp;ports diferimen uertitur î’Verum haec docendi gratiaper fimilitudinem dicunnbsp;tur,ne quifquam fibijpfî membrû aliquod corporis amputet,Ne(^ enim memsnbsp;brorum natura mala eft,fed abufus damnandus eft, Animorurn affedus memnbsp;bra funt ipfius, ut ira,libido,ambitio,auaritia,amp;: quidem noxia,ob td quoquenbsp;diligenter S^ftrenueamputanda, Suntquocß affedus alîj non quidem mali,nbsp;qui tarnen per occafionem aliquoties abducût ab eo quod eft optimum, Quodnbsp;genus funt amor patriæ, uxoris, liberor um,par ennim^ amp; amicorum,Haec finbsp;fubferuiant ad perfeda,non eft eut amputes,Porrd fî quando huiufmodi afFc=nbsp;dus per occafîonê te remorentur à ftudio pietatis Euangclicar,ÔC ad mundumnbsp;retrahant,amputa noxiam pietatem,

Didum eft autem, Quicunq^ dimiferit uxorem fuâ, det d libellum Daa.t4^ repudq ,Ego autê dico uobis, quia omnis qui dimiferit uxorem fuam,nbsp;excepta fornicationis caufa, facit earn mcechari;amp; qui dimiftam duxcsînbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

riqadulterat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tXorinb^.i

Noliteob didade adulterio cordis,Sd' de uitando fcandalo,cogitarc ^uoep defacilitate repudtj, ut fî qua inamabilior fît, amandare earn uelitis,ne à faftisnbsp;dio eiüs in concupifeentiam alienæ animus labatur, quae eft iniqua cogita tio,nbsp;2Ccum diledione pugnans. Qiianquam enim Mofes rede præceperit dare lianbsp;bellum repudij mulieri quam quis repudiauit repudiate tamê non præcepit,nbsp;necß iuftum ÔC deo gratum cenfuit : mala autem ludæorum cupiditas id fîbi lûnbsp;cere ex iuftalegeMofîs non probe collegit. Non hoc modo offendiculum casnbsp;uendum eft,ut in aliud grauius incidatis. Debetis quidê nihil habere tam cha-rum, nihil uobis ducere adeo neceifarium, quod nonreijcere parati fîtis, fifîtnbsp;occafîo uel iniquf tantum erga proximS cogitatus, eo quod in diledione prOanbsp;ximi omnia compleantur,Slt; fine ea nihil fîtis: fed quia ftudio diledionis tuen=nbsp;dæ quæ offènduntabij cere oportet, non poteritis inter hæc numerare inamagt;nbsp;bilcnr uxorem,quam nifî cum fummæ charitatis iadura non poteftis abtjcere,nbsp;Ideo, quicuncç excepta fornicationis caufa uxorem fuam répudiât it, non tan«nbsp;turn remouet offendiculi quantum ponit Ôd facit.Efiicit enim,ut quæ répudia«nbsp;tur adultéra fiat, amp; adulter fiat qui eandem duxerit : qui em eidem nubct,nonnbsp;fuæ nubet, Ôlt; ipfa non fuo,amp;^ abfcç nuptijs uiuere non erit fortafle illi integrS;

4

56 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARIVH

idco graul’fcf pcccat contra diledtonem fuç uxoris, efus qui illam dudurus fit Jubet dari Mofes libellS repudtj, non quia bonum erat,icd quia remediumnbsp;eratpeioris mali,nedum facere malum uetatur facerent peius,et homicidiumnbsp;perpetrarc’ncLex ergo huiufmodi homicidium compefcuit no peccatum» Hanbsp;denus ergo declarauit dominus præcepta duo Mofaica,de homicidio QC aduLnbsp;terio,nunc de periurio dicit Chriftus»

p nbsp;nbsp;Iterum audiftis quia didum eft antiquis. No periurabis: reddes au

Leuitiei 19.6 tem domino iuramenta tua» Ego autem dico uobis non iurare omni:^ D«ï*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cœlum,quia thronus dei eft: nelt;^ per terrain,quia fcabeb

pedum eius:nelt;^ per Hierofolymam,quia duitas eft magni rc^ gis: neqp per caput tuum iuraueris, quia non potes unum capillum als?nbsp;bum facere aut nigrum» Sit autem fermo uefter,eft,eft,non,non,quodnbsp;autem his abundantius eft,àmalo eft»

Apud ludaeos non punitur nifi periuriumtceterum qui non interpofito ia ramento fallitproximum, impunitus eft,Athunc condemnatlex euangelica,nbsp;quae quo tutiores fitis à periurio, prorfus damnat omne iufiurandu,utiam fasnbsp;non fit iurare,neq^ per deum,necß per ea quç uulgo uidentur habere minus renbsp;ligionisjhoc eft neep per cœlu,quod utiqp thronus dei eft,terra icabellS pedumnbsp;cius,quo in menfam 06 imcomprehenfibilem magnitudinem fuam utcuncj honbsp;minibus cogitandam proponit. Et 1erufalem ciuitas eft régis magni,ciuitas uenbsp;ritatis, 2lt; mons domini exercituS,mons fandi QC régis regum,ubi 06 poft pal*nbsp;fionem et ipiritus fandi mifltonem regnum Chrifti gloriofe cœpit, N etç quemnbsp;admodû Barbari iurant temerarie falfo^ iures per caput, in quod tibi nullumnbsp;eft ius,fed deo facrum eft, qui ut uoïuit condidit omnia,quum tu nec unum pinbsp;Ium queas ex nigro facere album,aut ex albo nigrum,Ex quo id plané colligitnbsp;mus, nullam omnino creatura tam paruo nobis æftimari dcbere,ut ipiàm ua#nbsp;no iuramento polluamus» Quare præmifît,Ât ego dico uobis,ne iuretis omninbsp;no.Quid enim opus eft ullo iuramento inter eos, inter quos nec pro ftia fîmplinbsp;citate diffîdat quif^, nec pro fua fynceritate fallere cupiat quif^,etiamfî liceatnbsp;impune, præfertim in rebus his, quarum contemptum profitentur dnter uosnbsp;igitur iàndior QC firmior eflè debet ièrmo fimplex, quàm apud ludaeos quam*nbsp;libet r eligiofum iufiurandum» Apud uos animo fyncer os 6C ueraces in uerbo,nbsp;non opus eft in contradibus admiicere iufiurandum, aut execrationcs,auta*nbsp;liud fimile, quod SC promittentem obftringat metu, 6C ftipulanti fidem fadat»nbsp;Abunde fan's funt duç uoces,Non ÔC Etiâ, utneges te fadurum quod non po^nbsp;liceriSjSCpræftes quod fîmplici fermone te praeftaturum receperas, Aut enimnbsp;par um bene fentit qui iurat de eo cui iurat, aut difRdit is qui iufiurandum exi*nbsp;gitjtacç cum in totum uetem iurare,non abrogo legem, quç uetat periurium,nbsp;iedlegcmreddo pleniorem, ac longius ab eo fubmoueo quod punit lex^Vol^’nbsp;potius homines inter fefe optima fide cundaloqui ÔC agere, procul ab omi do*nbsp;lo,fraude,mendacio, non iurare omnino : fine id affedu contingat,ut faciumnbsp;perturbati : aut imitatione, ut paruuli : fine confuetudine, ut feeler ati:fiue fi*nbsp;ditiæ,ut faciunt deceptores. Viri uere Chriftiani non iurare debent,etiamnbsp;re feria : ueraces enim funt, ueracibus autem uerax fidem facere fuffid^^»nbsp;Quod fi apud incrédules maloscp homines fermo etiam de re feria SC ne*nbsp;cdTaria habeatur, cur iurabitob eorum malitiam, ut illis fidem inferat^Qumnbsp;SC non

IN MATTHAEVM. CAP. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

Ctnoti caretpen'culo, dutniniudictjsiuramêtumexigitur,ncexigcnspeccet, lt; N am fi conftat ream uere efle bonum uerum, fat ertt ei dicerc Etiam, aut,nbsp;I^on,Si id non conftet, aut malum efle conftat, periurtj tu illi caufam dediftigt;nbsp;qui iurarc copcllis, Admonendus ergo eSjUe aliquando hominem iurare comnbsp;pellas. Siue enim exiftimas eum bene iuraturum, 8C recede ab eo : fine male,nbsp;magis ab eo recede, quia SC fi ille bene iurauit, tu quantum ad confeientiamnbsp;tuam pcriurrj illius fadus cs caufa, quia hoc propofito eum iurare compellis,nbsp;no ut iuretjfed ut periuret» Si autem bene eum iuraturum putares, nec iurarenbsp;compelleres.Sed uult Ghriftus difcipulos fuos ea inter ft fide SC diledione eflenbsp;praeditoSjUt nuUi omnino iurameto apud eos locus relinquatur, quippe uno»nbsp;quoeç de alio etiâ iniurato optime QC ftntiente Sgt;i. iperante^ Agnofdmus igiturnbsp;omnia hie iuramenta prohibita, ^uæ cum fide fratrum SC diledione pugnant,nbsp;nullam adferunt utilitatem, quælt;^ nulla caufa in quotidiano fermone leuiternbsp;profunduntur« Verum quoniam propter malos,qui bonis numero longe plu»nbsp;res flint,hodie non minus quam olim legibus ufutp gladij opus eft,fi magiftra»nbsp;tus, ut ex lege domini poteft, iuramentum exigat idep pro re quam cum deonbsp;prçftare polîumus,peccabimus eer te nifi id præftiterimus« Ghriftus eer te damnbsp;nare nec uoluit nec potuit quod pater inftituitftam in externa republica ille iunbsp;rare inftituit,quam dominus non mutauit,habens cum fob's eledis negotium»

Audiftis quia didum eft,OcuIum pro oculo,et dentem pro dente» bxoäm-c El.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nn. 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DeKt.ip«(I

go autem dico uobis non relntere malo:

In ueteri populo fecundu Mofaicam Icgcrti illi attemperato* retaliationem ïicebat profequi SC expetere, fi quis laefus fuifftt in corpore uel rebus, ut patetnbsp;Exod. lu Leuit»a.4» Deut, 19, Oculum, inquitjpro oculo.Lex repetendumnbsp;indulfit Dentem pro dente: erant enim auidi ultionum,SC duræ ceruicis,quosnbsp;hadenus libidinem ulcifcendi lex coercuit,ut exiudicum arbitrio delidum tanbsp;hone penfaretur, oculum^ amitteret, qui oculum excufltflet, dC fimiliazpro»nbsp;pterea, quia fi iniuriæ uindida permiffa fuiflet animo læfî,frequentcr occide»nbsp;ret, ut pro dente excuflb uitam adimeret.Lex igitur hoe agebat,ne longius æ»nbsp;quo procederet ultio. At ego legem no abrogo,fed confirmo, Doceo enim pronbsp;quamlibet atrocibus iniurijs,nullam omnino uindidam elft repofcêdam, necnbsp;ullum maledidum maledido, uel damnum damno, nec iniuriam iniuria tali»nbsp;andam, adeo utfi quis alapam impegeritin maxillam,quæ quidem contume»nbsp;iia uulgo uidetur intolerabilis, tantum abfit ut illi regeras alapam, ut alteramnbsp;potius maxillam illi caedendam præbeas, malis^ duplicatam iniuriam perpe»nbsp;ti,quam referre talionem .Illud idem etiâ intendebat fpiritus legis,qui SC Ghri»nbsp;fti in fandis SC uere deo fidelibus cultoribus. Nam ad idem præfcripfit,Leuit»nbsp;19, Non petas ultionem cotra filios populi tui: acceptç iniuriæ memoriam nonnbsp;retinebis, fed diliges proximum tuum ficut teipfum,Et Exod, 2.j,Gum occur»nbsp;rçris boni inimici tui, aut afino eius erranti SCc,Sed hæc deprauata erât per lunbsp;daicos præceptores fecundum tempus, 8C lapfum fidei. Nec igitur huic man»nbsp;fiietudini quam lex exigit, quicquam hic à Ghrifto detradû eft, nec magiftra»nbsp;tui interdidum, ne iniuriam ciuium fuorum uindicet, in hoc enim gerit gla»nbsp;dium, id lege dei iubetur, priuatis tantum fe ulcifei non liceat,Goncordat igi»nbsp;tur lex Ghrifti cum Mofaica fecundum fpiritum, quo Pharifæi carebant, quinbsp;docet malum bono efîè uincendum,quod plus eft quàm malo non refiftêdum.

fS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MEN TARI VW

multo minus erudclium more mala reddenda pro bonis,

fed fi quis te percuflerit in dexteram maxillam tuam,præbe illi amp; al teram : ei qui uult tecum in iudicio contendere,amp; tunicam tuam tobnbsp;Icre, dimitte ei èc palIium:ÔC quicunc^^ te angariauerit mille paflus,ua«*nbsp;de cum illo amp; alia duo.

Diabolus non tantum gaudet de uulnere infli'do in alium, quam deklas turinuulnere animxtuac, ideo excitât eum qui te percutit,ut excitatus tunbsp;quoque pecces, SC uno iÄu uulneret ambos. Seit cito fanandum uulnus cor«nbsp;poris,mentis iadurâ uix multo labore, in quibufdanunquam fanatur, Ideoc^nbsp;firepercufferis eum,uiderisquidem uicifle ilium,reuera autem uidusesànbsp;malo. Si non repercufferis, uidor mali euafifti cum gloria apud deum, Qiiinnbsp;SCiuxtacarnalemfenfum,nunquid repercutiendo ilium compefeuiftif imonbsp;magis incitafti, ut adhuciracundior terepercutiat,Nam iracundia per iracunnbsp;diam non compefeitur fed irritatur,ut ignis igni coniundus flammam excitâtnbsp;ampliorem. Si non repercufferis confundetur uidus in animo, fi fapit : fi au«nbsp;tern no fapit,fatiatus definet irritari. Si id non fiat, nunquid potes tu te ampli»»nbsp;us uindicare, quàm deo uindicandum relinquere, uel pro eo dominum orarenbsp;ut emendetur cQuç uero de pallio SC miliario hic dicuntur,per hyperbolen donbsp;cent,utfimusnonfolumomnisiniuriaetolerantes,fed parati etiam iniuriasnbsp;compenfarebeneficijs,adeoalienifimusabeo,ut illas cuperemus retaliare»nbsp;Toler an tiam ergo Chriftus docuithifee uerbis,quaabultione petenda adeonbsp;abhorreat animus, ut plura etiam ferre non grauetur,Pertulit autem Chriflusnbsp;miniftri alapam tanta animi tolerantia, qua uticp alteram ab illo alapam accip^nbsp;re maluiflet,quàm acceptam retaliate. Quem animum abunde etiam déclara«nbsp;uit,cum adeo acquanimiter extremos pertulit cruciatus,8C cum omnium innonbsp;centiffîmus maledidis incefferetur,maledidanequaquam regeflît,cumép m»nbsp;lis afficeretur, nihil eft minatus. Sic difeimus exemplis huiufinodi animis pa*nbsp;rati effe plura pati SCagere,quàmquicquamultionis obacceptaminiuriaii’nbsp;meditari, aut quicquam beneuolentiæ uel beneficentiæ irrita ti remittere, Vnbsp;go locutus eft Chriftus, eo^ uulgari fermone ufus eft, qui metaphoris featt^nbsp;SChyperbolis, Quibus hiçdocuitomnemuitâindemerendis proximis qua*’^nbsp;libet ingratis SC malis infumere, certi omnia inbonum nobis aboptimop^*nbsp;treimmittf.

Qui autem petit à te,da ei:8c uoknti mutuare à te,nc atiertaris,

Prædida in pauperis perfonam magis competunt quàm diuitis:hic autc«” quomodo SC ifte iuftitiam impleat docetur, Lex quidem eft, quæ alterius fui’^nbsp;non tollere, Chriftus docet tuum dandum egentibus.Qiii de fuis libenter dat»nbsp;multo magis alterius bona non tollit, Diues tentatur in largitate 6C probatut»nbsp;Diuitiæ noftræ non funt noftrac, fed dei, quorum nos difpenfatores inftituiGnbsp;non dominos, Ideo cui uoluerit dat eas, à quo uoluerit tollit. Ex aequo dotn**nbsp;nus diligitomnia.Diuites tentât diuittjs:unde SC præcipit apoftolus,ne fuptf*nbsp;befapiant,non fperentin incertum diuitiarum,fed largos fe prebeantcomm^nbsp;nicatores bonorum,Iubetergo Chriftus mutuum dare pecuniam, non taint^

IN MATTH AB VH. CAP.- V.

fub ufuns,nc non tarn imperriat fua quam ucnetur aliéna,nc dum fuccurrcrc uidctur alterius neceffitari maiorem re uera inducatncccffîtatcm,ÔC non detnbsp;propter dei iußiriam fed propter proprium lucrum» Similis eft enim ufura asnbsp;fpidis morfuijunde et Hebrçisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à morfu dicitur»Sicut ein qui ab alpide per

cutitur quafi dcledatusuadit infomnum,inquo amp;morinir:fic pcrcipiens fub ufura pro tempore dclcdatur,quafi beneficium accipiens, non damnumnbsp;fentiens,ut captiuus cfficitur: ufura enim per totas ]amp;cultates difeurrit, couetsnbsp;ti'tœ uniuerfa in debitum, nifi mature occurratur.Cur autem grauaberis darenbsp;indigenti mutuum,fortaffis etiam ad te nunquam rediturum,fi non indigea^,nbsp;cui debebas amp; dono dare quod tibi fupererat ÔC illi deeratf

Audiftis quia didum eft, Diliges proxi'mum mum, amp; odio habcs G ,bis inimicum tuum» Ego autem dico uobis,Diligite inimicos ueftros,nbsp;benefadie rjs qui oderuntuos,ÔC orate pro perfequentibus SiC calumninbsp;antibus uos,ut fids filq patris ueftri qui in ccelis eft,qui folem fuum orinbsp;ri facit fuper bonos ÔC malos,amp; pluit fuper iuftos 8c iniuftos»

Præceperatquidemlexproximum à fideli diligendum utifeipfum, fed de fuoaddideruntpharifæi in traditionibus, Inimjcum autem habendum odio,nbsp;quod fcriptura nuiquam meminerat. Quanqua alicubi impios QC idololatrasnbsp;eradicandos mandauerit, non id autem ob perfonarum odium,fed ad impie tanbsp;ds execrationem eliminationemcp præceperat, quando ôf quafdam eriam hoanbsp;ftilcs gentes benigne tradarc iuffi funt. Sic autem legitur Leuirici 19» Diligesnbsp;proximum tuum fient te, hoc eft qualibet ratione tibi coniundum, tuaœ openbsp;indigentem,ncmpe ut eibenefacias pro tua portione QCfacultate que ad id tianbsp;bi deus obiecit; talem ferio fic diligas ac fyncere,utoperc tefteris tefautorem,nbsp;non uerbo tantum SC figno, non curando qualis ipfe fe tibi rependat, etiamfinbsp;inimicum fe exhibcat. Tanto nanep eum propenfius benefieijs tuis tibi concisnbsp;tiare feftines fi forte illius malum euincere ualeas tuo bono,ucl ad minus pronbsp;co dominû prcceris,quo fibi reddita meliore mente tc uiciflim diligere QC amisnbsp;cum agnofeere poflît, Nee id fucatim agas,fed propter deum,SC ex animo cusnbsp;piens ilium fieri meliore, fiiccurrendo eius periculofac tentationi, qua tibi ma.nbsp;leuolus fi't,omnem mouendo lapidcm ad illius emendationem, fi uere fis Chrinbsp;ftianus y hoc eft in fide dei dC proximi charitatc ftudiofus. Quod fi, inquit, ill»nbsp;inimici ueftri fuerint ufe^adeo efferati, ut beneficio ueftro nolint uti, led finenbsp;fineuos impetantmaledidis,etmalefadis inceflanuuos tarnen in medijs afflisnbsp;dionibus adeonon mutefis animum ueftrum,ut proillis rogetisdominumnbsp;quo refipifcant,Hac autem bonitate utentes ad omnes,bonos 6C malos, decla«nbsp;rabitis uos efle non dégénérés filios patris coeleftis,qui cupiens omnes feruarinbsp;tanta bona largitur dignis 8C indignis, Patitur enim iolem fuum efle commitsnbsp;nem amp;tjs aquibus colitur,0C ijs aquibus cotemnitur« Pluuiamm fuam utilemnbsp;facit iuftis et iniuftis: malos fuo beneficio excitans utrefipifeant,bonos ut grasnbsp;das agant. Sic amp; nos, fi filiorum adoptionem confecuti fumus, noftri fimilesnbsp;perfeuerabimus, uteunep mutentur alfj, erga quoslibet benignf, ut 6C dodrianbsp;namonita^ faluds à nobis fendant, ÔC corporahbus benefieijs no deftituâtur»

Si enim diligitis eos qui uos diligunt, quam mercedem habebitisf Lueie c. c nonne ÔC publicani hoc faciunt7 Et fi falutaueritis fi^atres ueftros tancnbsp;turn,quid amplius fadtis7nónne ÔC ethnidhoç faciurttC

COHHENTARIV»

Quiamicos diligit, propter fe dih’git, non propter deum : undo 8Cnullatn fpcrare potent mercedem uelgratiam: deledatenim uel ipfa amiddiledio*nbsp;Qui uero inimicum amat,non propter fe,fed propter deum amat: unde amp; insnbsp;gens eum manet à domino.pretium, quando id contradicit ÔC répugnât car#nbsp;ni ÔC fanguini, gratiac dei opus eft fidei ac uirtutis peifedæ. Diligendi funtnbsp;ergo qui indigent noftra charitate, quibus prodefle poflumus,quos ad mclio#nbsp;rem animum poterimus reuocare, beneficijs fuperando exemple Chrifti, quinbsp;pro hoftibus mortuus eft, ut fiC cum ipfo glorificemur in cœleftibus, uthçre#nbsp;des de filq tanti patris efle mereamur, digniflîma plane mercede. Id publican!nbsp;nonpofliintnecethnici. Hi diligunt fe diligentes : illis aflîmilati crimen tan#nbsp;turn effugiftisjbeneuolis fauendo no promeruiftis laudem. Naturae fiquidcinnbsp;non Euangelicæ uirtutis eft redamare amantem : fidei autem ÔCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bene*

iacereodientibus. Per haec autem hadenuscommemorata legis præcepta,ad hune modum expofîta, ad fpiritum,amp; fidem,6C alia quoep omnia facile trabennbsp;tur ad fpiritum. intenduntenim omnia quandam perfedionem bonitatis dininbsp;næ, SC Chrifti dodrinam cum exemple,

Eftoteergo uos perfedi, ficut ÔC pater ueftercœleftis perfedus eft» Perfedi eftote,ut et amicos diligatis propter peccatum uitandum,amp;: iniminbsp;Cos propter iuftitiam opcrandam:illud enim pœna libérât,hoc perducit in ginnbsp;riam, Perfeda dei imago non eft, quæ non fîmilat deû per opera fanda amp; per#nbsp;feda, Pater nofter coeleftis ineffabili bonitate fua nobis præcepit, ut eius filtjnbsp;fimusjhoceftopriniis quibufœ ô^laudatiflîmishcminibus fimiles, ÔCnbsp;bili quadam luce bonitatis referre patrem cceleftem ftudeamus,qui mitis eftnbsp;Clemens erga uniuerfos,cum fe poffîtilico fi uelit ulcifei.

CAPVT VI.

^A^g^^Ttenditc neiuftitiamueftram faciatis coram hominibus, ht uidcami'ni ab eis : alioqui mercedem non habebitis apud

__I trem ueftrum qui in ccelis eft,

Docuit in fuperiori capite rationê interpretandi leges diuinas,Mofaicaslt;^ morales, ut perfediffîme obfer uêtur, non ad literam tantum,Ièd multonbsp;gis adipiritû, dC adintentionem mandantis dei,Hic legis quafdam iuftifi'catinnbsp;nés docet, quomodo à difeipulis Chrifti de in noua lege impleri fände debeâ^»nbsp;utfuntoblâtiones munerum deo etproximis,orationes quoep de iciunia,nbsp;omnia Pharifæi perperam tam docebant fieri quàm fallaciter de irreligiofenbsp;quebantur. Hebraico autem more iuftitiam tranftulit pro eleemofyna,ncinlP^nbsp;beneficium pro indigcntibus impendendum quomodocun(Ç, Res, inqu*^’nbsp;fanda eft beneficentia fubleuare egentes : rcs pia eft, puris precibus colloqƒnbsp;deo:religiofumeftieiunium, Atqui harum rerum oftentatione Pharifei®*nbsp;biuindicantopinionemcximiæ cuiufdam fandimoniæ apud homines, cuiiînbsp;interim deo difpliceant,qui non faciem intuetur fed cor, quod illi habet pla^^nbsp;inani gloria uitiatum, Dum^ hic captant auram populi,inane præmium,fr^*nbsp;ftrantur eoquod folumeratexpetendum, Hæcpcftis clanculuminfîdiatur^*nbsp;tiam ijs, qui in uirtutis ftadio aliquoufcp progreflî uidentur, Vos igitur hac*^nbsp;parte cautos de circumfpedos elle uolo, ne in bonis ueftris operibus homii’**nbsp;busplacereuelitis magis quàm deo. Semper benefaciendum, fîucuideanthô*nbsp;mines fine non uidcant. Semper enim uos intuetur deus,à quo premiumnbsp;pedafts»

IN MATTH AEVM. CAP. VF.

pcÄatis, cuipîaceredefyderaredebeiis. NoeftfempercaeïandSopus bonum, fed non eft agenda fabula humanis cofped-fbus. Non enfm femper optima fe«:nbsp;qui poteft, qui femetipfum ad uulgi iudicia accommodât. Vobis ftudendumnbsp;cftjUtillos adueftros mores pelliceatis,non utuos ad illorum mores degenerenbsp;tis, V irtutem uer am fua laus ultro fequetur,non contingit affetftata.Naiciturnbsp;autem non à noftris uiribus, fed ex gratia dei bonum quod agitur.Vbi agiturnbsp;res gloriofa, ibi facilius locum inuenit gloriationis occafîo.Non eft eleemofysnbsp;na ingrata deo, quæ hominibus uifa eft, dum fie fieri neceffe eft,fed quæ ideonbsp;fada eft, ut ab hominibus uideatur.Cum igitur fit eleemoiyna,nemo intenda=nbsp;tur corde nifi dei perlbna,propter quam fit;fi uero euenerit,ut à quibufdam aanbsp;lijs quocß prazter intentionem uideatur, tarnen animus eius illos non uidet,0^nbsp;fi ipfe uideatur ab eis. Sic econtrario fieri poteft, ut aliquis nullis præfentibusnbsp;eleemoiÿnam faciat,uelit tarnen id hominibus elfe no ignotum, propter quosnbsp;magis fecit quam propter dominum, is coram hominibus earn feciffe uidebûnbsp;tur. Quod fi cupiêti eleemofynam facere incidat uane oftêtationis inftindus,nbsp;is obfiftat inftindui, non obmittat charitatis opus, Triticum eft,quod deus innbsp;cor feminauitjZizanium quod cogitatio praua:noli ergo cum tollitur malum,nbsp;etiam amittere bonu : fîneutruncç crefeere, ut tandem eradicetur zizanium,nbsp;crefeat autem triticum. Nonhabebitis mercedem apud deum. Quod propternbsp;deum fît, deo datur, SC à deo recipitur:quod uero propter homines fit,in uen=nbsp;tos effunditur, ÔC à nullo inde firudus fperatur, Eft ergo fumma didorû : Eleeanbsp;mofynamquidemuosfaceredecet, ut patternueftrum cœleftem bonitate SCnbsp;beneficentia referatis, ad hoftes ufcp conciliandos, Tantum autem curate, utnbsp;fr atres iuueris,à pâtre probemini ueftro,omnia largiter repenfuro,non ut glo»nbsp;riam quæratis humanam SCinutilem,audituri aliquando à me, Venite benedinbsp;di patris mei SCc, Alioqui fi confpicari ab hominibus uolueritis, in caflum la«nbsp;borabitis,nihilo pharifçis meliores, qui faciunt opera fua ad folâ oftentati'onê,nbsp;qua quid uaniust*

Cum ergo fads eleemofynam, noli tuba canereante te,ficut hypo« critæ fadunt in fy nagogis ÔC in uicis,ut honorificentur ab hominibus^nbsp;Amen dico uobis,receperunt mercedem fuam.

Vere fimulator eft SC hypocrita, qui propter homines facit,ut^ laudetur: aliud corde uult, aliud monftrat in opere: ad faciem proximi neceflitatemnbsp;fubleuare uelle fe fimulat ut uideatur mifericos, corde autem fequitur gloriacnbsp;auram, ÔC eft uanæ opinionis mercator. Tuba eft omnis adus uel fermo, pernbsp;quern operis iadantia demonftratur. Pracfentibus hominibus eleemofynamnbsp;uefert,fecreto non facit, Item,ad complacendum alicui eleemofynam largies,nbsp;tuba utitur.Similiter fi quis inde remunerari exoptat,honefto homini largies,nbsp;noceftnonpauperi,uidens interim magis egentem SCpertranfi'ens,SChoc tu=.nbsp;ba eft, etiarnftloco fecreto faciat,fed utlaudabilis habeatur:primû quia fecit,fenbsp;cundo quia abfeonfe fecit, ipfa certe abfeonfio tuba eft. Non ergo tantum Io»nbsp;eus amp; adus iècretus feruandus eft,fed magis uoluntas fecreta.In omni adu fanbsp;tan fraudem committere poteft, in fola confeientia no poteft:homfnibus enimnbsp;luademusjdeo autem manifefti fumus, V anum certe eft, uelle uideri ab homi=nbsp;mbus, amp; tarnen caro talia fuadet contra ipiritum recalcitrantem in pijs, undenbsp;oC omnis humana uita dicitur tentatio.

Te autem faciente eleemofynam, nefeiat finiftra tua quid fadat de^ f

él nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARIVM

xtcra tua, ut fit clcemofyna tua in abfcondito,8lt;f pater tuus qui uidet iti abfcondito,reddet tibi.

Dum cupts ad dei glon'am ÓC beneplacitum benefaccre proximo, eleemo^ fynamhoccftpietatisqualecunq^ obfequiumimpartiri ci qui indiget, amp;quinbsp;tibiadmanum diuina difpofitione ducitur proximo, uideut non defyderesnbsp;pro eo uanam gloriam, non cupias dÜFamaritrcdaintentione id feceris,deuntnbsp;folum refpiciens, cui uelis in hoe fado probari, quia fîcpræcepit faciendum»nbsp;Dextera eft intentio ÔC religiofa,amor dei,gratia ÔC benenciû foris intus ope*nbsp;rans fpiritus Chrifti» Siniftra autem eft uana intentio, mundi gloria, afFedusnbsp;càrnis quicuncp contra fpiritum Chriftû Metaphoræ funt,ut dicere uelit,nihi»nbsp;faciendum boni pro uano applaufu hominum, quod eft finiftra intentione 8^nbsp;praua, Redditio autem mercedis intelligenda eft quæ opus fandum fequitur,nbsp;non quod pro opère ex æquo compenfandum fperatur, Dicitur tarnen etian*nbsp;merces operû noftrorum remuneratio, quae fitper dei gratiam,amp;: fupra quàmnbsp;digna funt quæ agimus. Sit eleemofyna tua in àbfconio, non tam loco quàmnbsp;confcientiç.Nam fi anima per uanas cogitationes fueriteuagata,nihil prodeftnbsp;adus corporales abfcondere, quia fie abfcondimus, ut amplius publicemus»nbsp;Gratius eft omne bonum quod à nobis abfconditur, à deo autem oftendituGnbsp;non folum in hoc fæculo, ied multo magis in gloria æterna,ubi non funt com*nbsp;munia opéra bonis ÔC malis,fed bonis tantum»

Et cum oratiSjUon eritis ficut hypocritæ,qui amant in (ynagogis în angulis platearum ftantes orare,ut uideantur ab hominibus» Am^i*nbsp;dico uobis,receperunt mercedem fuam»

Satis confiât nihil de oratione uera curare cos,quihypocriticc orant, utu^ deantur,ut laudentur,ut præmientur,ut fandi uideantur:indigni nempe,q'^ ¦nbsp;pro alïjs orent,amp;S3 deo præ aitjs exaudiantur,quales erantludæorum hypocf*nbsp;tæjamp;nofixi clerici,Cum oratio uera non nifi ex animi compundione prouen^nbsp;at,ex confeientiæ paupertate ÔC anxietatibus,ex agnitione lyncera propriof^nbsp;defeduum, QC fiducia in deum pattern chariflîmum,ubi omnia ueritas funt 8^nbsp;fides, fiducia, 8gt;C gloriæ dei defyderium, quam in omnibus femper intendufl^,nbsp;pq»Pli pro fe fideliter orant,6C pro gloria deipropaganda in multis,pro mun^nbsp;peccatis,pro reformatione religionis SCmorum, Hoc autem fecretiflîmefitj^nbsp;recoilediffîma mente: nihil hic confidum, nihil falfum» In iynagogis quidej^nbsp;ÔÔecclefijsoratorijs communiteroratur, ôôfimiliftudio: quiueroibipræ alfl®nbsp;uideri uolunt, cæteris fine dubio funt ad orandum deteriores,8lt; exaudiri ii^®nbsp;gniores.Anguli platearum orationis locus no funt,ubifrequentiora funt 0«^/nbsp;nia, ubi confpedus communior ÔC nihil iccreti, ubi apud idololatras^nbsp;nam non etiam apud Chrifiianos facellaétant, 8C imagines, ubi orationesnbsp;piorum 6C impoftorum,non religioforum,qui ad nihil aliud orant, quàm utnbsp;deantur,Iaudentur amp; ditefeant» Stantes orant,non profita« 06 humiles,ftd^=‘nbsp;la« animo 8C gefiu, ut^ uideantur ab hominibus, a quibus fandimoniac lai’*nbsp;dem aucupantur» Hi quidem fîbi placent, ÔC ab hominibus laudantur ut *nbsp;di, honorantur ut cupiunt, Gerte iam habentpræmium fuum, nimirumnbsp;quod captant. Qiiid autem inanius hac mer cede, ut ob fucatam falfamcjpnbsp;riam,fefe fr uftrantur ipfi tam felici prçmio,quod deus fuerat iuxta promim**’’nbsp;etgratiam repenfurus,fi precum fuarum puram ac fynceram uidimamip^^nbsp;oculis obtuliflènt» Vanitate fedati funt,uanitatem funt afTequ««, Domiu'^’’’nbsp;fprei’*^

IN HäTTHAEVM. cap, VI.

fprciicruftt, CUIUS beneficijs funtindigni.Mateftatem domini non funtrcueri-ti, cius bonitate no pouentur«Ex animo nil or arunt,nihil a domino fpirituum funt percepturi,nifi praemium hypocritarum gehennam,nbsp;r Tu autem cum oraueris intra in cubiculum tuum, amp; claufo oftionbsp;ora pattern tuum in abfcondito : amp; pater tuus qui uidet in abfconditonbsp;reddettibi»

Nolo te hypocritarum morem fecflari ÔC ftudium, fed nec orandi modurngt; Omnia tua fyncera fint SC uera, non fiSWtia, non oftentationes.Cum quid tibinbsp;fic deeft, ut carere nequeas, non ab alio id petas quam à deo patre tuo,Oratioanbsp;nibus inftes, fed ex affedu, non pro confuetudine uerba promens,nec uiderinbsp;uel laudari à quoqua cupiens,Tu potius turbam fugias, tarn hominum quantnbsp;affeduum huiufmodi. Intra fecretum tui pedoris, cum domino loquere fidusnbsp;cialiter, SCoccafiones diftradionumfçcularium fugias diligenter.Cubiculuntnbsp;tuum fecretum locum pete, ubi non fæcularibus negottjs occuperisjbi in abanbsp;fcondito depromas domino fecretum pedoris tui Js folus Ipedator fit neceffianbsp;tatis tuæ Sc affeduum Jllum alloquere fyncera QC compunda mente,digna uenbsp;hementia,fine tarnen diffidentiatquandoquidem non tarn dominum agnofcisnbsp;quern oras quam pattern tutt, SC propenfiffimum quidem ad benefaciendum,nbsp;etiamfi minus ores quam te uelit or are, fed ex animo, non mente difirada, SCnbsp;uaga circa ea quæ magis mouent. Id quidem in ecclefia potes commodius,nbsp;ubi fæcularia no aguntur,fed audiuntur quae deus à nobis exigat, Ô6 quae fintnbsp;ab ipfo nobis oranda,aliquanto^ commodius quam in familia uel domi,Nonnbsp;autem trepidabis de exauditione, fipatrem cogites,quem inclamas ex animo,nbsp;is omnia tua defyderia uidet, etiamfi tu ignores quibus indigeas,paratior ex*nbsp;audire quam quiuis pater, uel etiam omnes pariter fandi, qui patres no funt,nbsp;nec pro te tanta egerunt ut cœleftis ille pater, qui filium pro te unicum tradi»nbsp;dit,quid is negaturus eft tibit'Qiio minus interceflbres adeas,qui te non audi*nbsp;tint, qui non habent officium intercedendi,quod folius eft Chrifti.Optima ti*nbsp;bi ab Optimo petenda funt, non omnia, Crebro potius orandum quam diu,in*nbsp;tente magis quam prolixe, animo magis quam uoce, non pr æfcriptis tuis uer*nbsp;bis, fed quæ fuggerit animus in deum raptus SC indiguus,

Orantes autem noli te multum loqui,ficut ethnici fadunCputant e^f nim quod multiloquio fuo exaudiantur,NIolite ergo afTimilari eis:fdt Bnbsp;enim pater uefter quid opus fttuobis,antequam petatis eum,

Vbi uotum SC neceffitas urgent fidelem ad domino colloquendum,uel ex plicandum defyderia clementiæ SC miferationis diuinæ,uel ad gratiarumadionbsp;nis officium exhibendum,cum iam mens effertur in deum corde, SC affedu allnbsp;quid prccandi à domino SC patre,nemo cogitet multis fermonibus opus efTe a*nbsp;pud eum qui omnia nouit, cui nihil abftrufum,Qiii fuos incitât ad orandum,nbsp;qui propenfior eft ad exaudiendum quam homines fint adprecandum,qui fi*nbsp;delium fuorum curam gerit, SC oculos apertos habet ad neceffi'tates fuorurn,nbsp;nonismultis fermonibus mouetur,fedfidc,deuotione,0C affedu pio,Qui fpe*nbsp;rantibus in fe,amp;: religiofe humilitercp precantibus negate nihil poteft clemen*nbsp;tiffimus pater,non ibi refert quam prolixa fit oratio,quam^ uocalis,fed quamnbsp;ar dens ac fyncer us affedus, V erba multa hie non impetr ant,nifi pro multitu*nbsp;dine anguftiarû multus quoc^ fit affedus SC affiduus, cogens ad multa uerba.nbsp;Etlinici autem putant fe no nifi per multiloquium exaudiri à fuis diuis, Oranc

64. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT A RIVM

enim ad daemoncs,qui ctfî audi'ant, tarnen cxaudiïeno pofTuntjftecpmaïa pr« ftare,nifî domino permittente, Orant mortuos,qui quid petatur ignorant, O«nbsp;rantinfenfata idola,quæ refpondcre no poffunt.Neceflario ergo diu clamant,nbsp;ubi non eft qui exaudiat, Vnde et Elias diuorum inuocatores ridebaqdicens,nbsp;Clamate fortiter forfîtan dormiunt dij ueftrû Sic amp; modo quafi dormiententnbsp;deum accufat, qui orationem fuam longo fermone profequitur, Denicß opusnbsp;non eft uerbis erga deum,qui antequam precemur nouerit qua: nobis fint ne«nbsp;ceflaria, V troc^ uitio hodie peccant, qui ÔC diuos inuocant interccflbres dei 0=«nbsp;ptimi maximi, Si mediatoris Chrifti gratiam non agnofcentes,uel fufficere erenbsp;dentes,et uerborum inexhaufta farragine totos dies Si nolt;ftes,non ex affetftu,nbsp;fed uel coa(fti,uel de more,uel ob mercedcs,uel ob diffidentiam,uel ob fuperft*nbsp;tioncm,uel ob metum,ucl ob fi.iperbiam,orant multipliciter cacci Si miferi,D«nbsp;nicj non poteft tarn prolixa oratio proficifei ex alFedu, fed illis fuflScit horni»nbsp;num præceptis fatisfecifte,etiamfi deo difpliceatFacit quot^ confuetudo, ut 1*nbsp;here inter uocaliter orandum uagari mente poffînt, Si de fententia nihil cura*nbsp;re : cum primum in orarione fit,auocare mentem ab omnibus cxternis,dci be*nbsp;neficia Si bonitatê diligcntiftîme meditari, unde proficifeatur oratio,cum pk*nbsp;na fiducia, memoria quoeç noftrorum defelt;ftuum,qui nos deum orare compelnbsp;ïunt, unde Si uerbis opus non eft in oratione,nifî forte ardentior inde affèdusnbsp;cr umpat, V erborS tarnen ufus in ecclefîa prodeft,quibus populi affelt;ftus coU*nbsp;mouentur Si folicitantur adpios affetftus, iuxta exemplar eorum cuius orationbsp;nes Si pfalmi audiuntur, unde difeantfi'dem Si Ipem fantftorum ex Canticis,nbsp;fpiritu fando infpirante compofitis.Satis nunc liquet infaniam eire,pra:fcrib^nbsp;re tempus,modum, Si locum,pro orationibus piorum, no minor quam fi qui^nbsp;cogatur gaudere uel triftari pro uoto mandantium,Dei Iblius eft mouere affe*nbsp;dum ad orationes, modum^ præfcribere.Neceflîtates autem Si propriorufl*nbsp;defeëfuum angorcs cogunt orare humiliatum.

Sic ergo uos orabitis:Pater nofl:er,qui es in ccelis, fandificetur nientuumgt;

Ad hunc modum, ad hanc fententiam orctis, etiam fi non omnino uerh^ omnia eadem Temper loquamini orantes : non enim tarn uerba dominus po^nbsp;derat quàm mentis affèdum. Oratio enim mentis opus eft, non oris, undenbsp;non omnibus in uerbis quadrant Matthatus Si Lucas, ficut necdecalogiti^*nbsp;ba in Exodo Si Deuteronomio.Non enim quibus oremus uerbis,fed quxnbsp;mi petamus affedibus hie docemur. Pattern autê fe magis quàm deum uel do*nbsp;mintt dici uoluit indulgentiffîmus patcr,ut nobis magnam præftaret fiducia*’’nbsp;ad petendam, Si fpem largam ad impetrandum. Semi non femper impetrai*nbsp;quod petunt, quia non iufta femper Si fyncera confeientia pctunt, fuam nO**nbsp;domini utilitatem curantes, ideo non femper exaudiri merentur, Filij k***^*^nbsp;impétrant,quia patris gloriam Si beneplacitum femper defyderant,nihil di****nbsp;dunt,amant fyncerius, non petunt nifi qua: Si accipere expedit, SC dare dec«^nbsp;Nofter autem quod additur non Meus, Chriftianam indicat charitatem,nbsp;mutuum oratur, ut fit dulcior oratio, non quam pro fe tantum neceflitas p*^*^nbsp;mit,fed quâcharitas firaternitatts commendat,fine qua nihil deo gratum, i**” -to minus oratio,ficut nec oblauo, quarefpuit,nifi prius ff atrerecociliato,^i’nbsp;es in cœlis Si fupercoeleftibus, conditor illorû,dominus,ôlt;f gubcrnator,inu*;nbsp;entiarum omnium moderator,ut à ftellis et fignis coeli minime timcamus,^*’j

IN MAT TH AE VH. CAP. VI.

à noftro patrc r^untur ad bonum fih'orum ubi QC gloriofe regnat cum fpin'a tualibus nobiliffimis creaturis fuis ÔC feruulis, quo fecundum animam propCsnbsp;diem profec?turi fumus, qui interim nos mifellos in terra reptantes non de^ianbsp;cit,fed præfentiffîmus quocp intuetur, nufpiam abfens,fed implens omnia,innbsp;quo uiuimus,mouemur,et fumus«Tantum autem de exordio orationis domûnbsp;nicæ.Nunc oratio. Primodocetur utfîtin primis orandum pro gloria domininbsp;dei ÔÔ patris noftri, ut nihil præfcramus fandificationi fui fandiffimi nominis,nbsp;ut cupiamus eum ab omnibus credi,nofci,amari,coli,6ó timcri,ut fitgloriofusnbsp;in uniuerfaterra, ut eum folum uerum SCdominum colant digne ÔC religiofcnbsp;uniuerfæ familiac gentium,ut fit benedidum nomen eius apud omnes gentes,nbsp;ut^ per Chrifti Euangelium ubi(Ç glorificetur dei bonitas, olim promiiTa, 6ónbsp;per Chriftum exhibita. Id non tantum in nobis, fed apud infidelcs,8C in cordenbsp;noftro amp; confcientia,in omnibus uerbis,cogitationibus,6lt; fadis noftris.Sansnbsp;dificamus autem deum in nobis, quando fcientes eum fandum, timemus,acnbsp;folicite inuigilamus ne nominis fui fanditatem per opera noftra mala uiole^nbsp;mus, 06 contaminemus fummum bonum noftrum.Ipfe quidem in fua naturanbsp;incontaminabilis manet,omnes fandificans, contaminationis tamêiniuriamnbsp;grauiter noftro uindicabit interitu.

Adueniat regnum tuum.

Aboleatur fatanæ regnum ac tyrannis,impiorum uiolentia 0^ cotemptus, carnis fupercilium SC confcientiæ horror, perfidia ÔC incredulitas, malum innbsp;quo mundus conftitutus eft, error in fide SC moribus, difcordia amp; fimultates:nbsp;ueniat autem per tuam gratiam regnum tuum, retributie fandorum, SC trisnbsp;bulatio impiorum ad falutem, ut definant effe imptj. Sandi in hoc mundo resnbsp;gnent,SCnon conculcentur femper ab imprjs.Iuftitia fidei amp; uirtutis dominesnbsp;tur paffim. Faciantomnes homines uoluntatem tuam, utregnes in eis. Lucenbsp;ueritatis tenebrae errorum eliminetur. Glorificetur regnum tuft in fi'delibus.nbsp;Cum fint enim in mundo duo régna, hoc nunc quacritur SC oratur,ut tollaturnbsp;de medio uel fuperetur regnum diaboli, SC adueniat tantûmodo regnum dei,nbsp;id eft iuftitiç. Id tunc fiet, quando omnes iniqui cS principe diabolo mittenturnbsp;in ftagnum flammeum inferorum. Omnes autem fandi refiirgent,cuntes obsnbsp;uiam domino in aéra. Interim autê femper in hoc mundo fandi cum ipib fint,nbsp;ut omne quod eft in mundo hoc totum fit dei. Eft autem dei regnum in nobis,nbsp;modeftia,pudicitia,lenitas, tolerantia, fi'des,6C charitas, pro quo orandum,utnbsp;profligatisuirijsunacummalis cupiditatibus uimfuam cxerant inter homisnbsp;nes cœleftes uirtutes.

Fiat uoluntas tua,ficut in ccclo,8c in terra.

Facit quidem deus ubiep quod uult: omnia enim quaecunep uoluit domis nus fecit in coelo Sc in terra, in mari ÔC omnibus abyflis. Sed hochicoratur,nbsp;Ut in nobis fiat uoluntas dei, ea obedientia,conftantia,0^ fide,quomodo cœlcsnbsp;ftia omnia deo parent,et ad omnem perpettto obediunt uoluntatem,feruantianbsp;inftituta dei fine omni impedimêto, Sicut angeli in cœlis nullius uoluntatê fasnbsp;ciuntnifi dei: fic optandum, ut homines omnes eatenus pq fi'ant,utperfi'ciantnbsp;per omnia uoluntatem dei non fatanae. Ne fit, inquit, in nobis tarn potens lexnbsp;ilia membrorum, legi tuæ repugnans,facen'at uis prauac concupifcentiæ,quacnbsp;facit utbonum quod uolumus racere nequeamus, SC main faciamus quod odinbsp;mus, fed fpontanei SC lubentes fimus ad tua mâdata. Id autê per gratiam tuamnbsp;Iargiaris,qiia dirigatur noftra uoluntas,ne fit rebellis cœleftibus prçceptis,fed

COMMENTARI VM

angelerum more obcdiens per omnia,pro fragilitate huius uit^ olim perficieff da incœlis.

bet Hacc cnim utdona dei funt, amp; agentibus in terra neceiTariajita rede à pa^ tre noftro cœlefti ea oramus, agnofcentes nimirum omnia efle à benedidioncnbsp;ipfiusjfine qua fruftra erit omnis cura amp; labor noftetDocens autem Chriftiisnbsp;nos orare per noftrum hunc panem refecuit quicquid eft fuperfluæ uolupta^nbsp;tis, magis quam neceftariæ frugalitatis, Nöfter enim pams eft,quo commodenbsp;SC ncceffario ad pie uiuendum atcp fratribus inferuiendum alimur, no quo adnbsp;laftiuiendum praeter neceffttatem luxuriamur^Per Quotidians parabilem in«nbsp;telligi uoluit,adimens ftudium ftimptus QC deliriarum,Per Hodie deni^ fuftu«nbsp;lit curam craftini. Vt huius petitionis fit hie fenfus:QiiemadmodS o deus cor«nbsp;pori noftro necefiarium cibum efle uoluifti, fic eundê benigne fuppedita, fednbsp;pro neceffîtatis portione, ut tantum noftro pane uefcamur, ÔC demis tantun»nbsp;manibus accipiamus»Habere enim ad manducadum,commune eft pi)s ÔC im«nbsp;pijs, ÔC nonrâvo abundantius impijs, Demanu autem dei accipere,hoc eft illi*nbsp;us benigna grana, fandorum eft tantum, qui fibi panem cum iuftitia pr æpa«nbsp;rant, imptjs per iniuftitiam diabolus præparat Additur etiam,Da nobis,tun*nbsp;quia quaccuncç dat no nobis folis dat,fed amp; altjs per nos, pars cedit fibi pararenbsp;non ualentibus, tum eriam qui de iuftiu'a acquifîmm panem manducat,fuun*nbsp;panem manducat,qui autem cum peccato,alienum,Superfiibftannalê auten*nbsp;panem fic Auguftinus expofuit:Qtiemadmodum patres terreni proijîiciStli«nbsp;beris fuis panem quo corpus alatur, eriam in pofterum diemn'ta tu nobis pro«nbsp;ipicepanemcœleftem animi cibum, qui pater es cœleftis ôô pater fpirituum»

Etdimittenobis débita noftra,ficut amp;nos dimittimus debitori# bus noftris»

Cum qua fpc orat,qui inimicitias feruat cotra hominem, etiamfi laefus eft» Sicut enim ipfe orans mentiturîdicit em,Remittimus,ôônon remittit:fîc à deonbsp;peritindulgentiam,etno illi indulgetur,Quomodo uero putas is orat,qui noi*nbsp;folumaba!terolaîfusnoneft,fedipfe periniuftitiam quamlibetalios læditô^nbsp;grauat,amp; hoftem continuo agit Sed multi nolentes ueniam cocedere in fe pe^nbsp;cantibus obmittunt id orare. Stulti primum, quia no orant ut Chriftus uolni^nbsp;amp; docuit, nec funt Chrifti difcipuli. Secundo, quia nec pater libcnter exaudi^nbsp;orationem. ouam filius nô didauit Coîznofcit enim Dater filn fui fenfus 8ô

expofuit. Ergo orationem quidem dicere potes,circumuehire deum QC falft*^^ non potestnec accipis indulgenriam,nifi ipfe indulferis prius.Hæc Chrifoft^*nbsp;mus in opéré imperfedo. Cum autem femper filîjsdei ÔC Chrifti difcipulis^^^nbsp;' fit in hæc uerba oranduffl, nunquam eofdem debitis 66 peccatis liberosnbsp;confiât, Nec aliam fatisfadionem autremedium aliud docuit Chriftus, quinbsp;hoc uenitjUt peccatis liberaret fuos,^ huiufinodi orationem,ôlt;gratiîe diuiu^nbsp;fupplicem exorationem, Vnde patent impofturæ eorum,qui alias fatisfacieî’'*nbsp;di uias præter dei uerbum ftatuerunt ad fuum quscftum.Deus eft cui folip^^*nbsp;câdo debitores coftituimur. Vnus igituripiè eft,qui fua bonitate débita nofi^^nbsp;remittat,non fine fatisfadione quidem,fed quæ eft folius Chrifti,

Et ne inducas nos ùi tentationem»

IN MATTH ÄEVM. CAP. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

Inducitm tenta tionem dominus fuos,dum aduerfîs fidem ipiôrum cxpio« rat Sc »Uuftrat Jn hanc induci nos nequaquâ deprecabimur, fed in tali conftannbsp;tiam ôC folidam fidem precabimur,qua in ea fecundum domini uoluntatem etnbsp;gratiam proficiamusjpetamuscp prouentum,ut fuftinere poffi'mus,amp;r non insnbsp;de détériorés reddamur^Denic^ inducit nonnunquam in tentationem, du nosnbsp;fatanæ permittit, ut ad peccandum folicitet, utDauidem,Petrum,óó alios elcsnbsp;dos fuos. De quali tentatione loquitur Paulus, Confyderans,inquit,tcipfuirtnbsp;he QC tu tenteris,ÔC in unum conueniatis ne tentet uos fatanas,propter internanbsp;perantiam«Quanquam autem amp; hçc tentatio cedat fandis in commodu,duninbsp;lapfi per infirmitatem melius fefe poftea aduertant, uiuantcp modeftiores, taanbsp;men deprecanda eft à fidelibus dei quæcuncp offènfa,ut iêmper dominum pracnbsp;omnibus amare poffîmus,ô^ inillius uoluntate fandafemper perfifterc,quannbsp;do fandis nihil grauius accidere poteft, quam in dominum peccaiTe. Inducitnbsp;etiam in tentationem dominus quofdam, quos fatanac captiuos tradit in impienbsp;tateobftinatoSjfed qui hœdi funt non oues,qui uafa iræ non gratiæ, hoftes deinbsp;nonfilij Jnhanc nos nunquä inducendos femper confideredebemus, per pa=inbsp;tris noftri cceleftis gratiam,cuius nos filios efle fperemus* Orare tarnen domi»nbsp;hum debemus, ne à filiationis fuæ gratia cxcidere nos unquam finat,quandonbsp;de perfeuerantiæ dono certi no fumus,quâlibet credentes, quando indicia deinbsp;imperfcrutabilia agnofcimus, et fandi quocp quotidie ad peccadum rapiütur.nbsp;Sc ad offendendurn indulgentiftimum patrê. Vnde etrede nobis metuimus,nbsp;donee uiuimus,uigihjs SC orationibus dcprecaturi deü,poft^ caro noftra nonnbsp;infirma tantum ad bonum,fed etiam pertinax incitatrix eft ad malum:diabolonbsp;quocj^ in Leonis modum circumeunte etrugiente,quacrentecp quem deuoret,nbsp;cui fide refiften dum docemur àPetro,ÔC à Chrifto domino orandS monemurjnbsp;Nenos inducas intentationem,id eft ne permittas fatanaz,ut ad offchdendumnbsp;tc nos detorqueat, cuius iblius eft à peccato feruare,

Sed libera nos à malo.

Sifatanaetentatorinoftro in fide infirm anda nonfuccedit,quô eft in nos odio,gaudet malis externis nos obruere SC excruciate, uti cotra lob egifle leginbsp;mus,Sc alios fandos.Rede igitur orates adijeimus,Libera nos a malo, hoc eftnbsp;diabolo tentatore:qui ubi anima affligere nequit,corpora inuadit, 8C impotennbsp;ti odio fæuit, A quo tunc demum liberi erimus, cum carnis huius mortalitatenbsp;fepofita,fupernæ patriæ municipatum fuerimus cofecuti,quando profligatusnbsp;fueritomnis gemitus SC dolor, neep audietur ultra uox fletus SC uox clamoris,nbsp;fed erunt omnia plena gaudi) SC felicitatis. Non aute docuit nos orare, Depeknbsp;’Çanobis corporis incommoda,fed diaboli tentamenta,qui in hoc intentât cornbsp;ports mala,ut mente â deo alienet.Id ft dominus nonpermiferit,mala ipfius bonbsp;na nobis erunt. A quo malo cu pater coeleftis libcrauerit,folutos peccatis,finisnbsp;quoJ^ erit omnis afflidionis Jftud pie fperamus,quia à Chrifto promifflim^

Qy oniam tuum eft regnum,et poteftas,6c gloria in fæcula,Âmen.

HaneCoronidem apudGraîcos appofitam Latinis ignotam,apparet ex fo lenni cofuetudine fic additam,ut Angelicæ falutationi quædâ adiecerunf,necnbsp;ab angelo dida,nec à quopiâ alio,utpote apud Grçcos,Q_uia peperifti feruatonbsp;rem animarn noftrarum.Sic Pfalmis adiedum, Gloria patri èc filio ÔCc.Qiiodnbsp;fi quis contendat à Chrifto adiedam,neccfle eft fateatur,omnes noftros 8C Ronbsp;manain ecclefiam SC Affricanam no rede Icgifle, Quando ne Cyprianus quLnbsp;f 4

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTÄRIVM

dem ucl ucrbo e5 agnofcit: QC Hieronymus quocç nullam eins in Comcntarqs mentionem facit, Cæterum Amen, quod Aquila interpretatur Fideliter, 6^nbsp;hie fimili modo uideri poterat adiedum, Hieronymus admonet orationis docnbsp;minicaceffe fignaculum, Oranda ergo eft hacc diuinitus nobis commendatanbsp;oratio attentione maxima,pari humilitate ac reuerentia,propter ipfum qui nonbsp;bis illam tradiditorandam,ad ipfum folum noftrac mentis oculum attollendo,nbsp;S)C nun$ in nosipfos refleeftendo, nifi in hqs quæ funt infirmitatum, Orantesnbsp;autem fingula difeutiamus uerba ad praefentes neceftitates,quas domino cuplt;nbsp;mus commendatas, pro quibus oramus, non ex confuetudine,fed ex affedu,nbsp;ÔC. fenfu noftrarum calamitatum,procp gloria dei adaugenda in nobis, Ô6 in tonbsp;to'mundo. Vbi autem nos docuit hoc modo orarc dominus,mox diligêtiffîmcnbsp;admonet unius, quod fuperius in oratione tetigerat,ut peccantibus in nos,S^nbsp;ueniam precatibus peccataremittamus, quodrequiritipfacharitas,0C diuinaenbsp;miferationis emulatio. Hic,inquam, iuxta MatthaeS dominus alloqui difeipu®nbsp;los fuos pergit, SC omnes Chriftianos,quos ad fu5 exêplar uult efle eóparatos»nbsp;w.enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si enim dimiferitis hominibus peccata eorum, dimittet 8C uobis pä

uefter ccelcftis delitfta ueftra. Si autem non dimiferids hominibus, nec pater uefter dimittet uobis peccata ueftra.

Nihil çque dominus requirit à nobis ut mutuam diledh’oncm, ut ftnguli a* Ifjs dfj fimus, adimaginem amp;bonitatemdeiformati, Huicnihil atqueobfifti^nbsp;atep off'enfac,quibus animi alienantur,8C à bonitate reuocanturu'deo de condonbsp;nandis erratis adiûgit,imo repetit potius. Deinde errata noftra no condonao#nbsp;tur nobis,nifi ea agnofeentibus, ÔC contrito corde ueniam orantibus.Quia ef®nbsp;go ferioie dominum precantur pro criminum fuorû remiflîone,paratos quo(^nbsp;fe exhibeant ad condonadum, ft quid eft in fe peccatC, Adeo fentit apud fua»’’nbsp;confeientiam Chriftianus debitû decern miliu talentorum, onus importabil^»nbsp;ob cuius remifltonem centu denarios fumma cum beneuolentia remittere cU®nbsp;Ronitm-f pronbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Id autem non fic intelligendum eft,quafi remittendo proximis crrata,n’^

KWÜ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reamur SC nobis erata noftra remitti a deo.Sed quia non remittuntur nobis hd

iufmodi noftra debita,nift remiflîonê eorundem nobis de dei gratia certo poH^ ceamur,8Ceam nobis no poiTumus polliceri, nifi donati fimus fpiritu dei, qu^nbsp;humiliamur, ÔC diledione proximi fic accendimur, ut nullius iniuriæ record^nbsp;ri poftimusjdeo remilTurum (è ait ijs,qui remiferint proximis: ÔC non remilî^Inbsp;rum eis,qui proximis non remiferint, Illi enim fibi remifla peccata crederenbsp;funt,qui fie dulcedinemgratiædei SC charitatis adproximos guftarunt,utpgt;'^nbsp;ea nihil iam non pati ÔC facere fint parati, Nifiigitur fratribus ex animo condonbsp;nemus, fpiritu dei prorfus uacamus.Noftra condonatio certum eft fignumf^nbsp;mifltonis diuinæ, Eo enim ipfo diuinam naturam imitamur,,cui propriumnbsp;mifereri SC parcere, eosep maxime refpicit, qui ilium in hac bonitate imitatn*''nbsp;Ideo fi in paruis SC paucis eum non fuerimus aîmulati, cum occafîo fe ingefl^nbsp;rit,necp dominus noftri miferebitur, neep pareet in magnis ÔC multis. Nonnbsp;enim dignus accipere multa,qui no uult largiri dum poteft pauca, Multa fni’/nbsp;autem ÔC magna quæ nos domino obligamur, Si remittimus in nos peccant*/nbsp;bus, ÔC ille nobis noftra remittet, qui bonitate excellit,gratia abundat,mift*'’*nbsp;cordiafuacœlumimplet SCterrain, cuiomnia debent quodfunt ÔC polTunt*nbsp;ipfe nulli quic^ debere poteft, quando omne eius donum procedit ex gratia»

Cum autêieiunatis, nolite fieri ficuthypocritætriftes: exterminât**’ enif*

IN MATTHAEVM. CAP. Vb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcf

eiiim facies fuas, utpareanthominibus ieiunantes. Amen dico uobis C quia receperunt mercedem fuam.

In omni bono opere fummopere uitanda nobis eft hypocrifis,fîmulatio,ô^ fidio,qua SiC nobisipfis placere incipiamus,00 fanduli uideri iielimus,impatûnbsp;entes fi quid contrarium noftrç æftimationi dicatur, altjs quotÇ hominibus iuanbsp;fti uideri nitimur,quod olim fcribç OC ph arifaei faciebant, macérantes facies funbsp;asjuultu tetrico triftitiam fimulantes ueluti iciunanres. V os autem eledi eftis,nbsp;ut filij dei fîris:diflîmillimos ergo uos efle oportet hypocritis,quibus nihil çqucnbsp;inuifum eft dco. Et qui boni operis laudem ambit ab hominibus,ei nihil praetenbsp;rea cxpcdandum.Illa ein quid eft inanius Cquot; OrandS igitur eleemolyna^ dan«nbsp;da,ieiunandum quoc^ ut deo foli uideamini 56 probemini. Qiiomodo autê exnbsp;terminatas non habent ante deum confciêtias, qui fîngentes fe propter deumnbsp;ieiunare, propter hominum laudem tantum ieiunant,uolentes fallere et deumnbsp;amp; homines. Vel intelligi poteft,Nolite fieri triftes ficut hypocritæ,id eft nolitenbsp;fine fpe ÔC fide ieiunare.Sine fpe ieiunat,qui no abftinet a peccato, nec facit iunbsp;ftitiam.Peccatum autem exterminât faciem,nam femper uulncrata confciensnbsp;tia arrodit animu. Veteris ieiuntj ratio fuit, non tantum femel in die cibum fua jeiunijqMtisnbsp;mere uel pifculentum,fed femel omnes abdicate delitias,ludam quandam fiu habeniiinbsp;lcipere,amp;^ iuftam corporis caftigationem cum afflidione fpiritus, quale in dienbsp;prOpitiationis lex indicebat,quale ÓÓ palTim ludæis fufceptum legimus in icn'»nbsp;pturis‘,abftinentiânempe omnium quibus corpus obledatur 06 fouetur.Cau»nbsp;faautêieiunn huiufmodi cratinfignis aliqua calamitas,uel imminens, uel iamnbsp;perpefta,0i^ feria peccatorû pœnitentia, leiunabant autem uno uel paucis diCanbsp;bus ad admonitionem regû ÔC facerdotum.Äd hanc autem animi triftitiam teanbsp;ftanda,aliquando fcindebant ueftes,induebantur faccis, obuinciebant caput,nbsp;crinem afpergebant.Quin amp; noftrorum epifcoporum eft,plebem probe adnbsp;monerepeccatorum fuorum, 5C ingentem neceflitatem fupplicandi diligêternbsp;inculcare,utcrebrofefiuepublicisfiuepriuatis ieiunijs ÔC fupplicationibus,nbsp;tarn pro fe quam altjs dedât, utcp a^ofcere poflint dC dolere cum fuorum turnnbsp;aliorum peccatorum grauitatem, fiifcipere^ denote 00 admirari ineffàbilê detnbsp;crga nos bonitatem, ut rite accendantur ad precandum profedum gloriae dei,nbsp;0^ ad deprecandum quicquid huic aduerfatur.Differt autem ieiuniu illud ternnbsp;porale ob priuatas Ô6 publicas caufas fufceptum ab ea ppetua Chriftianorumnbsp;omnium fobrietate,fi'ugalitate ÔÔ temperatia, ad quam Chriftus 0^ apoftoli adnbsp;hortâtur,quod femper £lt; omnes decetpios,iuxta illud, Cauete uobis ne quannbsp;corda ueftra crapula ÔC ebrictate,curis^ huius uitæ. Et Paulus:nbsp;bijciaifius opera tenebrarum, ôô induamur amp;^c. Ad TitS quo(^,Sobrie iunbsp;^^ieuiuamusinhocfæculoamp;c.

I u autem cum ieiunas,unge caput tuum,amp; fact cm tuam Iaua,ne ui dcaris hominibus ieiunans, fed patri tuo qui eft in abfconfo, ÔC paternbsp;tuus qui uidet in abfconfo,reddet tibi.

Tu uero cum ieiunas,diftimula potius huiufmodi ieiunium corporale.Sic longe te facere debes ab oftentatione qualibet ieiuntj tui, ut nihil à uulgo, quonbsp;ad corporis generalem ÔC confuetum cultum aliens adfumas, nolis quacuntçnbsp;rationeinnotefcere tuum ieiuniS ad tuam laudem,fed altjs te in his potius connbsp;formans, uide ut à peccatis ôf cogitationibus fuperbiæ ÔC inanis gloriac te fera -ues immunem. Non moratur deus corporis moderatum cult3,pro rcgionuäi

ya nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVH

7 neceflîtatc tcmpörum« Caput amp; pedes inungt pertulit Chn'ftüs inter luder» OS Jn tempore SC loco neceffarium putatur,ut non fit peccatum,fed uelle uidcnbsp;ri,fanlt;?lulum 8gt;C abftinentê,hypocrifis eft fœda deo plurimum aduerfa, qui ue»nbsp;ritaseft ôdipfaiuftina: nequid hic pertinensadluxum praîceptum uideatufnbsp;â domino» Êxponunt quidam fpiritualiter faciem lauari,confcientiâ emundasinbsp;rCjfordes auaritiæ Sgt;C periurîj abluere, fecundum illud Ifaiç, Lauamini QC munnbsp;di eftote,auferte nequitiam ab animabus ueftris»Quoties,inquit,pictas hortainbsp;bitur ad ieiunandum,ne uelitis imitari quofdam non ieiunatores,fed ieiunij flnbsp;mulatores, frontis triftitia ieiunij perfonam præ fe ferentes, quum re ipfa nonnbsp;hoc agant ob quod eft ieiunandum, uel ad placandum deum,fed hoc fuco lau«nbsp;dem captant inanem apud homines, quibus deo contempt© fabulam hanc a«nbsp;gunt» Tu quoties ieiunas diflimulamagis ieiunium, SC undo capitelotacpfa«nbsp;cie læticiam praeferas potius quam animi deiedionem»Satis tibi fit quod patefnbsp;coeleftis hoc tuum uidet ieiunium, cui nihil eft occultum, qui 6C pro inaidnbsp;laude mortalium, folidam mercedem reponet tibi, Nec tarnen eft impium ha«nbsp;here aliquos tui ieiunij cofeios, fed quod animus debeat ab affedatione laudisnbsp;abhorrerc.

Luet ii,i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Noh'te thefauriz^are uobis thefauros in terra,ubi erugo amp; tin ea

molitur, ÔC ubi fures efFodiunt amp; furantur»Thefaurizate autem uobis thefauros in coelo, ubi nelt;^ erugo neqp tinea demolitur, SC ubi fureSnbsp;non efFodiunt nec furantur» Vbi enim eft thefaurus tuus,ibieftS^

cor tuum»

In terra fibi thefaurizant, qui affedum ad terrena immodicum dirigentes» congeruntfibi opes fuperfluas,pretiofas uefteSjaurum,argentö, ÔC alia idgc*nbsp;nus multa, fed ueftes tinea ÔC uermis erodunt, auri autem SC argenti repofit^’*nbsp;ria fures effringuntjaut certe perfodiuntjôC ea furantur» Thefaurizant autegt;^nbsp;in cœlo, qui affedu fidei iugiter in deum intenti, fecundu illam per opera pi^*nbsp;tan's domino complacerc contendunt ac ftudent»In cœlis autem funt uera bo*nbsp;na,quæ necß putredine ulla corrumpi, nec à uermibus cotaminari aut uitiad»nbsp;neq; à furibus diripi polTunt,ÔChæc uere fidelibus SC bona operantibus recoU*nbsp;dita obferuantur, funtep coeleftis thefaurus uerus ucror urn coeleftium^ bou^’nbsp;rum» Similis exhortatio eft apud Paulum i»Timoth» ultimo, Diuitibus in hoCnbsp;feculo prçcipe,ne elato fint animo,ne(p fpem ponant in diuitijs inccrtis,quo“nbsp;eft thefauros recodere in terra,ubi erugo corrumpit ÔC tinea,fed in deo uiu^^nbsp;te,in quo qui reponit fpem,non confunditur: accipiet enim affatim omnia tc’’*nbsp;Tbe/dwot in poraria bona, SC in coeleftibus acterna» Iftos nobis thefauros uere reponimus»nbsp;(alii remontre ÔC per opera fidei mifericordiac^ nos repofuifle declaramus, uocationem nO*nbsp;ftram certam efle monftramus»Quatenus ergo fpiritum Chrifti in nobis bon^nbsp;operibus oftendimus,eledionemnoftram earn nobis parare dicimus,8C noN^nbsp;reponere : quanto enim in his plus promouemus,tanto propius ad ilia acced‘*nbsp;mus 5 quæ nimirum tunc demum plene poflidebimus, quando ipiritu dei to^*nbsp;ad Chrifti imaginem perpetuæ beneficentiæ ftudio fuerimus reformati,Hienbsp;nim finis nofter eft, ut confummata bonitate optimum pattern noftrum refct’nbsp;mus» Id autem fit fide SC gratia, fecundum Paulum, Gratia eftis feruati perv*nbsp;dem,idcpno ex nobis,ne quis glorietur»Idautêfitper operabona,finequibi’^nbsp;gratia SC fides non habentur» Vera autem eft fententia, quæ uulgo fertilenbsp;Vbieft thefaurus tuus,ibiSCcortuum; plurimum enim obtinent ueritaO^nbsp;wulg^

IN MATTHAEVM, CAP, VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7lt;

uulgo fadatae (eûtêtiae, Infeliciffimum autem eft ani'mis addici caducis,0f tem porartjs rebus mundt huius, excidere autem è cœleftibus ÔC æternis^Nxhil einnbsp;fublime cogitant, qui congeftas opes defoffas habentin terra Jpfi quidem huenbsp;ÔC illuc obambulant,tarnen animus habitat in fouca, cui crédita eft pecunia,

Lucerna corporis tui eft oculus tuns. Si ergo oculus tuus fiierit firn plex, to tum corpus tuum lucidum erit. Si autem oculus tuus fuerit nesnbsp;quam,totum corpus tuum tenebrofum erit.

Mens quç oculorum uice eft homini,fi ad ifta terrena caduca^demitritur, totum corpus in tenebris palpitat, uiciatis oculis qui corporis funt lucerna:nbsp;fic luce uitæ carebit quifquis infyncera mente fuerit, no potens uera bona pernbsp;uidere.Id quod ufu homini uenit, mox ut terrenis iftis ac falfîs bonis ièiè dedenbsp;rit accumulandis. Nam qui ditefeere cupiunt, incidunt in tentationem,ÔCla3nbsp;queum,amp;^cupiditates multas, ftultas ac noxias, quæ demergunt hominem innbsp;exitium, Vtergonihillucisreliquumcorporimanetoculocorruptojitanihilnbsp;nbsp;nbsp;„ . ,

ueritatis aut fani confîlij omnis uita hominis reliquum habet deprauata men. te,Vndeaitconfequ'enter:

Si ergo lumen quod in te eft, tenebræ funt : ipfæ tenebræ quan^' tæeruntC “nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Si mens tenebrofa fuerit, qua: tarnen ad honefta ac falubria omnibus fenlt; fibus prælucere debet, affetftibus uice oculi habita, ÔC lucernæ diuinæ^ bo^nbsp;nitatis ignar a extitef it ad quærcda carnalia detorta,ipfæ tenebræ quantacfhoCnbsp;eftfenfus ô^affeeftus altj, alioquiadprauitatemàpuero proni,quantaimprobinbsp;täte eruntperditi, auriga ipforum mente nihil fani méditante fHuiufmodi auînbsp;tem mens eft omnium,terrena diuinis præferentium.Ne igitur uos capiat ter*nbsp;tenarum rerum cupiditas, fuperna potius quaerite, Qiiibus fi mens fefe dedcanbsp;titjdiuino lumine perfufa, omnem uitam ita illuftrabit,ut omnia fantfta felicianbsp;ô^diuinafutura fint, hoc eft quod Lucas recenfet, Corpus tuum lucidum erit^nbsp;nullam habens uel partem tenebrarum, ueluti fi te lampas fua coruftatione iLnbsp;luftret, Infeliciter enim cadit, fuam^ iemper habet adiundam poenam,quic=!nbsp;quid ex cupiditate agitur, ut contra felix 6C fauftum eft quiequid geritur exnbsp;fententia dei. Si ratio cupiditatibus eft excaccata, id iudicat eiTe felix quod eftnbsp;calamitofum, idiudicat in primis expetendS quod uel negledui habedum uelnbsp;odiendum. In quas tenebras totum hominem rapiet ambitio, libido,auarin'a,nbsp;ftulticia,ira,liuor,odium,reIiquæcRperturbaaones animi, quæ fuapte naturanbsp;^aliginemhabent.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'FVnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

, Nemo poteft duobus dominis feruire; aut enim unum odio habe:«' bit,8lt;: alterum diligetjaut unum fuftinebit,amp; alterum cotemnet, NonJ^nbsp;poteftis deo feruire,amp; mammonæ,

Nó dixit,Nemo poteft habere deum Sf diuitias,quæSyriaca lingua mama mona dicuntur:fed,Nemo poteft efte dei feruus 8C diuitiar um. Aliud eft enimnbsp;habere diiiitias,aliudillis feruire, Site non redduntdiuinæ fuperbumuanum Dtuitijsjrw,nbsp;aut uiolentum,fedbeneficum,mifericorde,liberalem, dominus es diuitiarumnbsp;tuariim non feruus,quia non te diuitiæ tenent,fed tu illas,Qvïi autem pecuni^nbsp;obftridiis fuerit, is non poterit feruire deo, cui qui uolct ièruire necefle eft re®nbsp;nunciare omnibus quæpoffîdet,iblam^illius uoluntatêfetftetur QC gloriam,nbsp;Qiiod autem additur, Aut enim unum odio habebit Slt;c, ad fimiliuidinis per^

COMMENTAR IVM

net explicati'onem,quam amp; fîmplici'ter clan'flïme^ adiugft » Non poteHis deO feruireamp;diuittjs.NonenimfieripoteftjUti'dem feruus ex aequo 8ó pari ftudionbsp;feruire poffït deo óó mundo, hoe eft eis quæ in mundo appretiantur, maxim«nbsp;uero diuitrjs. Deus enim iubet ut proximis indigentibus largiaris de proprio,nbsp;mammona uero iubet ut per fas ÔÔ nefas augeas poflèfliones» Deus imperatnbsp;utconfulas fratri periclitanti mammona iubet ut tibi uiuas amp; confulas.Deusnbsp;imperat fobrietatem,mammona luxum docetFruftra igitur uobis blandiemi«nbsp;ni, ft crcditis fieri pofte quod fieri non poteft, ut ftmul deo feruiatis Ô6 diuittjs»nbsp;Eius quifij feruus eft cui uehementer eft addidus, V idea's quam totos pofli*nbsp;deant eos opes,qui tanto tumultu illas parant, tanta folicitudine tuentur ac fefnbsp;uant,tanto cruciatu amittunt : quid non ob has patiuntur equot; quid non feciunt»nbsp;Huie feruitio qui fe mancipauerit, non poteft eftè feruus detTotum ilk reqü^nbsp;rit hominem,nec paatur tarn fordidi fœdi^ domini confortiû,nec fert kruuiî*nbsp;dimidiatum,6lt; cum hoftc communem,

Lucit ii.e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ideo dico uobis,ne foliciri fitis animæ ueftræ qtiid mâducetis, ne^

Eriam fi dumtaxat pro ncceftarîjs folicitudinem admrfcrins,ilico et cadit® des in deum, SC detrahitur mens à cœIeftibus«Solicitudo enim ÔC anxietas pt^’nbsp;ïiidti, Sgt;Cueftitu, SCrebusaltjs quamlibetnccelTarijs, certoarguit turnfi'deii^

enim deo fidit, nouit nihil fibi neceftarium unquam defore,necç uolet illis ud plus uel diuaus fi'ui, quàm fitbonapaais uoluntas: proinde ut laborabitqn^nbsp;dem,quo fuo pane uelcatur,ac ctiam tribuat neceftîtatem paaena,ita fblicitti^nbsp;dinemanxiamaediffidentem ÔC terrenis penitus inferuiêtem inanimumn«'*nbsp;quaquamadmittet, Quodfideus denicçnobis ulao SC immerentibus uitaï”nbsp;èc corpus largitus eft, nequaquam negaturus eft cibum 6Cucftimentum,qH^nbsp;multo minoris funt, Nolite ergo reponere in longum tempus,nolitc dilcrud^nbsp;ri folicitudine de parando cibo 8C ueftitu, Nonne uita eft pretiofior quàlt;^nbsp;cibus rHac multo melior eft qui dédit,SC dédit non folicitis. An grauabitutnbsp;lioribus hifee rebus alere tueri^ quod deditf

Refpicite uolatilia cceli, quia non ferunt nec^ metunt,nri^ gât in horrea:ÔC pater uefter ccekftis pafeit illa,NIônne uos magis pl^nbsp;ris eftis illisC Qyis autê ueftrum cogitans, poteft adqcere ad ftatura^nbsp;fuam cubitum unumf

IN HATTHAEVM. CAP. VI.

pori menfuram,ita inueftitos uos haudquaquam relinquet.

Et deueftimento quid folidti cftisf Confy derate liKa agri quomo^ do crefcunt, non laborant neq^ nent : di'co autem uobis,quoniam necnbsp;Salomon in omni gloria fua coopérais eft ficut unum ex iftis. Si enimnbsp;feenum agri quod hodie eft, amp; eras in clibanum mittitur, deus fic ue;snbsp;ftiaquanto magis uos modicæ fideif

lam ne uos foh'citos habeat prouidentia ueftiendi corpus, contemplaminj lilia quæ nulla hominû cura naîcuntur S)C crefcunt in agris,non laborant,nonnbsp;nencquis autem illis de ueftitu ut ipfi uifum eft profpicitî'quis j nifi pater codenbsp;ftis Æt ita profpicit, ut nec Salomon rex opulentiffi'mus ac fplendidiiCmus unnbsp;quamficamidusfuerit,etiam quum maxime ftrepitum diuitiarum fuaruinnbsp;oftentaret, quemadmodum unumquodlibet ex his contemptis negledis^ hanbsp;lijs, quae non in horn's, quibus nonmhil humanae curae tribuitur,fed in pratisnbsp;6C agris fponte proueniunn Nihil enim tarn elegans praeftare poteft hominumnbsp;cura, quam praeftat ipfa naturae prouidentia. Qtxod fi pater uefter herbam uianbsp;lem, mox^ peritur a, quac^ hodie nitet in agris eras demefla amp; arefada in cli«nbsp;banum mittenda, tanto nitore ueftit, cur uos adeo parum illi fiditis, ut uobisnbsp;quibus tanto praeftantiora contulit,quos^ immortalitati condidit,ac peculia«nbsp;ritcr in fui nominis gloriam parauit, putetis defutura ueftimenta, quae uobisnbsp;qualiacun^ non ad ornatum,fed ad neceffitatem quacrenda funtî’

Nolite ergo foliciti efte, dicentes, Quid manducabimus, aut quid bibemus,aut quo operiemurC hæc enim omnia gentes inquirunt. Seitnbsp;enim pater uefter,quiahis omnibus indigetis*

Proinde qui pattern habetis dcum, tanta benignitate prof{jicientem etiam auiculis, profpicientem flofeulis ÔC herbis, quar S iliac ratione car ent, haec necnbsp;ientiunt,quum uideatis ilium uos tanti facere,utcorpori mira prouidêria comnbsp;pofito animam indiderit rationalem, ÔC angelicis mentibus fimile,ut filiorumnbsp;ötulo dignetur,ut uos ex omnibus dclegerit fua gratuita charitate,quorS fyn«nbsp;cera uita cafta^ dodrina notus S)C gloriofus fiat, inter uniuerfum mortale ge«nbsp;pus, quos adæternac uitac hæreditatem deftinauit, abijcite iftam humilem 6Cnbsp;ordidarum rer um folicitudinem, ut anxij trepidi^ dicaris. Quid edemus au Cnbsp;emus,aut quo ueftiemurÆthnicorum iftac uôces funt, no Chriftianorum:nbsp;^uick aut illi deum effe non credût, aut no credunt agere curam mortalium.nbsp;ïtnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^’^unt aliam efle potiorem uitam, ad quam omnis cura fit dirigêda.

difRfi,ÔC inhis quac corporis funt,felicitatem hominis confti Doris^^’”'^^^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parant, quæ ad uidum ueftitum^ aut reliqua cor

non Dr° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faciût.Qiiis eft inter homines pater tam impius, ut liberis fuis dcoßdeniua

.P^’^'^^derebusaduitâneceiTarijsc’Vospatremhabetistam diuitem, putri. hil ß?^’^3tamprouidum,ut omnibus fufficiat,utOThialocupletet, utnûnbsp;f,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-n ’^’’'utum aut cotemptum deftituat, ÔC metuitis nefilijs fuis non

hiPP^’^^^*^“^3,fi'ne quibus no uiuitur c'Hanc curam in ilium transferte, nouit zr . y® opus efle : nec enim tam durus eft, ut fuum agentibus negotiumnbsp;I h *ubtrahat. Opera quidem ueftra manuaria uxorem alere debetis ÔCnbsp;1 erosjpauperumcp fubleuare inopiam, fed abfiç folicitudine,ne condupliccanbsp;s mi cna. Si obtingatfine fraude et abfcp negotio pecunia, accipite,fed fic,utnbsp;eluscuran^hiI^05I•g^|Q^-et^J.^^3g^^JJggJ^J^çgQJ^Q^ Maius quiddamagitis

8

commentarivm

ut fluxarum rerum cura conueniat auocan\

Quærite ergo primum regnum dei amp;iuftitiam eius. Si hæc omni^ adf)cientur uobis.

Prima cura ueftra fit eius boni, ad quod ifta collata nullius funt momeU ti, Inftaurandum eft regnum dei, hoc eft dodrina Euangelica, per quam per«nbsp;tingitur ad cœleftem hæreditatem.Huius nos præcones ôi adiutores delegi,c£nbsp;oftendiquàmeximijs uirtutibus fît opus ad hoc negotium obeundum, ut 6^nbsp;inimicos diligatis, S)C falutem optetis his, qui uobis moliuntur exitium,nbsp;quia fumma funt,nec uobis fine ueftra folicitudine contingêt à pâtre,primumnbsp;uobis quaerendà funt,reliqua leuiora quæ pertinent ad huius uitæ necefîîtaté,nbsp;pater optimus ultro uobis non foliciris uelut audarium adijciet, ut utrocç nofnbsp;minegratias agatis illius munificcntiæ, ôi quod illafummabonitatefuauo*nbsp;bis adnitentibus præftiterit, ôi haec citra ueftram folicitudinem adiecerit. Cu*nbsp;rate ergo,ut bonitatem dei quàm plurimiuobifcum uere agnofcant, fëdulo c^nbsp;lant, fandecp adorent, fide in eum ôi diledione erga proximum folidam iufti*nbsp;tiam fedentur. Hoc ueftrum munus, in hoc uocati Si conftituti eftisu'd igiturnbsp;curate, hue ueftras curas omnes conferte, Quae uobis neceflâria fucrint,nortnbsp;ueftra,fed fola ipfîus cura parari oportet^ Ne igitur libeat firuftra ÔC cum paUi®nbsp;ueftri offenfaiftis conquit endis folicitudinem multam impendere,

Noliteergo folicitieHe incraftinum,craftmus enim diesfolidtuS crit fîbfipiî:ruffidt diei malitia fua»

In diem igitur uiuitc, amp; omnem in pofterum curam mittite,fatis habentÇ^ curafle præfentia die quolibet, quæcp dominus in præfentiarum curanda obi^nbsp;ceritfîngulis horis, ut ea quàm diligentiffîme,8Cutres digne poftulant,abfo^*nbsp;uantur,ne praefens tempus fine frudu amittatur, ne negligatur opus quod a»nbsp;proximi profedum pertineat, 66 ad dei gloriam. V t autem diffîdens de fucccfinbsp;fu folicitudo ponenda eft, ita labor amp; cura qua penfum fuum rite quiftj perfP*nbsp;uat munus^ fuum rede obcat,ponêda non eft,Labore enim ueftro panemnbsp;ftrum coparare addecet, iuxta illudjln fudore uultus tui comedes pané tuUiV*nbsp;Solicitudo du=nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folicitudo mittenda eft,aliorû fufeipienda, Iniundo quoc^ ftud*^^

fe operi nobis erit incumbendum, operis pretium autem Ô6 emolumentû co^^ mendandum erit prouidentiæ diuinæ, 6C patris cœleftis circa nos curac fan«^’^'nbsp;fimæ ÔC fideh\ Pater uult utlaborando uitæ necefîaria quæratis, ut ftudio ut^*nbsp;proximo frugi fîtis,non otiofî panem edatis.Huius uos folicitudo teneat,amp;^nbsp;ea fatis,uti fane abunde exercebit,fî diligêter muneri ueftro inferuieritis»nbsp;ftini igitur id eft poften' temporis curam ponite,nihil foliciti quem frudutnnbsp;bores ueftri uobis adferant,tantum in prüfens quæ facienda incumbunt cut^*nbsp;te, 66 finite craftinum diem fuijpfius curam habere, hoc eft eras iterû rjs reb*^*nbsp;incumbite,quæ dies 66 dominus curanda obtulcrit.

CAPVT VII.

cabimini : Ô6 in quamenfuramenfi fucritis,rcmetietur uobi®' Connedere hçc fuperioribus,6lt; ordinis rationcm inquirere non opus y’nbsp;quando tota hæc oratio, ficutô6hoc caput 7. mifcellanea continet,quæôlt;^*^’*nbsp;pc docuitjUec femper eodem ordine:continêt autem fummam dodrinæ,S^nbsp;tçCht**

IN HATTHAEVH, CAP. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

t3c ChriftijCt totfus pietatis.Eft ÔC ali'ud pharifçorû ui'rium.Si'quidem ilK quum fibiignofcantin grauiffimis peccatis, tarnen ergafratrem peccantem indicesnbsp;agunt inclcmentiffîmos, etiam ea calnmniantes quæ recfla funt,fiiniftre intersnbsp;prêtantes quæ dubia,exaggerantes quæ leuia funt4Denilt;ç fi quem uiderint innbsp;aliquod gr auius crime collapfum, magis hoc agunt ut perdant quam ut fanêt»nbsp;Attp hinc quo(^ iuftitiæ famam fibi uenantur,quod magno fupercilio facuiantnbsp;in aliorum lapfus,quû id faciant nec amore proximorum quos extinëïos masnbsp;lunt quàm corredos, 8C traducflos potius quàm emcdatos,nec odio uitiorum,nbsp;quum ipfi fuis uitîjs longe grauioribus indulgeant. Veftra uero indicia,fi qua indicianbsp;funt, fapere debent Euangelicam charitatem, quæ facile condonat, non tes ßilt;tnorum»nbsp;mere fufpicatur de quoquâ, quæ quicquid anceps eft, in bonum potius quàmnbsp;in malum interpretatur, quæ multa tolérât lenitate fua,quæ mederi mauultnbsp;quàm punire,quæ fuç infirmitatis confeientia talem fe præbet iudicemin comnbsp;miffis alienis,qualem uelit alios experiri erga fe peccantem : non fumit fibi fusnbsp;per cilium in obiurgandis malis aliorum,fi fibi fit confeia fimiliS aut maiorum,nbsp;fe fibi prius cenforem 8C iudicem adhibens,quàm alterum increpet aut admo=nbsp;neat, Atqj interim fit, ut iniqui iudicq exemplum in ipfos authores recidat, 8lt;Snbsp;alios uiciffîm experiantur fuæ uitæ cenfores tales, quales in alienam egerint*nbsp;Noliteergo uos fic alios indicate, ne fimili modo iudicemini ab alqs. Alioquinbsp;fiet ut quale indicium exercueritis in alios, tale uiciflim altj in uos exerceant,nbsp;quatp menfura menfi fueritis air)s, alq uiciflim metiantur nobis : ut enim offi'snbsp;cium inuitat officium,fic dementia clementiam,fæuitia fæuitiam.Qiii male lonbsp;quitur dcproximo,peius audiet.Nulli atrocius fæuiunt in quamlibet leues lasnbsp;pfus proximi,quàm qui ipfi madent uiri) s longe grauioribus*

Quid autem uides feftucam in oculo fratris tui, amp; trabcm in oculo Mlt;irfi4*c tuo non uidesfAut quomodo dices iratri tuo,Frater,fine eijeiam feftunbsp;cam de oculo tuo,amp; ecce trabs eft in octxlo tuo7Hypocrita,eqce primunbsp;trabem de oculo tuo,amp; tunc uidebis erjeere feftuca de oculo fratris tufr

Quod autem eft iftud præpofterum indicium fin fuis quifep malis debet eG fciudex acerrimus, in alienis mitior. Ad fuaquæcp uitia decet efle oculatum,nbsp;in alienis non perinde curiofum. Et fibi quifep primu debet efle medicus,priufnbsp;quam alteri mantis admoueat, T u uero^cur uides feftuca in oculo fratris, quiïnbsp;trabem quç eft in oculo tuo no uideasf Autqua fronte dicis fratri tuo. Sine ut Corrcifïio/r4anbsp;cqciam feftucam ex oculo tuo, quum interim ipfe geftes trabem in oculis pros trrwrf.

Hypocrita, qui non ex tuis bonis, fed ex alienis malis fandimoniæ laus ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apud homines, prius eq ce trabem ex oculo tuo, ac deinde puro

am a purgato oculo tuo, difpicias num qua fit feftuca, quam eijeias ex oculo natris, y t oculo iudicamus ea quæ funt corporis,ita animo iudicamus ea quænbsp;junt animi, Proinde uitio careat oportet illud, quo uitium aliens iudicamus*nbsp;ctfeiplum prills docuerit oportet,qui parat pronunciarc in alios: fibi^ monisnbsp;tor fit oportet, qui uelit alios admonere,Huiufmodi autem impios hypocritasnbsp;a iniquifli'mos cenfores innocentium quoque hac allegoria Chriftus perftrinnbsp;xit : nequaquam autem eos, qui ex fyncera charitate fr atribus etiam in minosnbsp;ribus peccatis monitores fe infinuant, quibus forfan QC ipfi,aut certe alijs nonnbsp;minoribus laborant. Non enim ifti fe iuftificare QC illos condemnare, fed fe panbsp;riter ac illosjquoad fieri poteft,peccatis purgare annituntur*Sulpedum æque

$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

'' yh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARtVM

nobis fit, fi qnando fratrem uere laborare fcimus, OC tamcn ne turbetiir nofir^ familiaritas amacæ monirionis ctiram adhibere negligimus^ Spiritus autemnbsp;tris lïoftr i in his modum obferuandum docebit.

Nolitc dare fandum canibus, neque mittatis margaritas ueftraS antcporcos, ne forte conculcent eas pedibus fuis, èc conuerfi dirum^nbsp;pantuos»

Quanquam autem uelimuos efie promptes adbenemcrcndum deomni«’ bus, tolerantesergaeos quiiiosaffîciuntiniuria,iîmplices ÔC candideserganbsp;cos qui labuntur Humana infirmitate,ut QC peruerfos malitis corrigi quàmnbsp;tingui : nolim tarnen Euangelicæ fapientiæ myfteria fine deledu prodi dignisnbsp;amp;C indignis. Etiamfî ludæi tanti faciant fua facra, ut ab his arceant canes,nbsp;mal impurum : fi diuites tanti faciant fuos uniones, urt non proqciant eos pot*nbsp;cis, alioqui infani habendi fi id faciant : uos qui pofiîdetis ea, quæ uerè fand^nbsp;funt, 8C omnh fuperant pretiofa, cauete ne opes Euangelicas proijciatis indi*nbsp;pnis» Canes enim funt, qui dediti prophanfs rebus abhorrent ab ijs quæ fapiô^nbsp;uncffimoniam» Sues funtqui totiimmerfi uoluptatibus obfcœnis,execrantii’^nbsp;puram ÔC fanëfam Euangelij dolt;firinam, Canibus putria cadaucra amp; fætidiisnbsp;uomitus iucundior eft omnibus condimcntis ÔC aromatis« Sus fcœnum ma*nbsp;nuit quàm gemmas« Sic homines deploratæ malitiæ dodrinam facram ut fiubnbsp;tamirrident,ubicognoucrint,ÔCutimpiam calumniantur,negotium quoqü^nbsp;faceffunt ijs qui tradiderunt, Auidis igitur aut certe fanabilibus communica^nbsp;da eft philoibphia Euangelica« Nee ftatim credenda funt omnia omnibus,ft“nbsp;ut quiiîç ipecimen fui profedus præbuerit, ita funt abftrufîora quædam ap^*nbsp;rienda« Sic Chriftus nunc pharifæis ÔC altjs ueritatis hoftibus ludæis tanqua^nbsp;canibus, tum Herodi amp; Pilato tanquam porcis,myfteria fua promere noluft’nbsp;ac rurfus cum locus pofeebat, ÔC gloriæ patris referebat, ad conteftationem i’”nbsp;pietans illorum, uerbumdei inuitis etiam illis fuit atteftatus« Qiiando auK^nbsp;SC quibus loquendum uerbum dei cum incremento gloriæ dei,nemo fine fp‘^nbsp;tu patris rede intelliget ÔC audebit»

Petite, 8Ó dabitur uobis: quæntc,amp;inuenietis: pulfâte,^amp;raperiel^’^ uobis» Omnis enim qui petit,accipit;amp; qui quærit,inuenit:ôôpulf3^*nbsp;tiaperietun

Commendatur hic ardens, inftans,8(r pertinax defyderium petendi nee^^* Caria à domino, fententijs c uulgi fermone mutuatis« C^iafi diceret, Vulgonbsp;darf auditis,Petiteamp;^accipietis ÔCc^ Nonenimnifi petentibus dari foft^’^nbsp;quærentes dumtaxat inueniunt, nec^ intromittuntur in ædes, nifi qui oftft;nbsp;pulfarint : ita cum maxima fînt,nimirum illuftratio gloriæ dei,regnum dei‘’?nbsp;ta æterna, quæ à deo orare nos conuenit, par fane eft,ut ilia nequaquam friS*/nbsp;de petatis,ne(ÿ quæraris fegniter, aut puliètis remifle,hoc eft,utuno uerboonbsp;catur,uotis ardentiftîmis ?Diues eft fiquidem pater uefter, nulli quoc^ ncg^*’nbsp;nulli inuidet opes fuas, fed tarnen agnofei uult earum pretium: non autefl'^nbsp;gnofcit,qui fegniter optât, qui non cumfiducia Ô6 folicite petit»

Aut quis eft ex uobis homo,quem fi petierit filius fuus panem,h^’^

IN MATTHAEVM. CAP. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

quidlapidemporn'getci f Autfipifcem petierit, nunquid ferpcntem porriget eiC Si ergo uos cum fitis mali noftis bona data dare filtjs ue«nbsp;ftris,quSto magis pater uefter qui in ccelis eft,dabitbona petetibus fe*

Vos natura procliues ad malum, atlt;$ etiam alijs in rebus maliplerunt^, ta men hac in parte non uir tute fednaturæimpuIRi ièruatis pietatem,utnoucanbsp;ritis utilia dare liberis ueftris: quanto magis id fa eiet pater uefter cœleftis natiinbsp;r a bonus f An is nondabit uobis filtjs fuis fua bona, fibenignitatem ipftus fla»nbsp;grantibus ac pertinacibus uons folicitaueritis î” Difeimus uniuerfos mortalesnbsp;malos effcjhoc eft tantum ad amandos feipfos amp; fibijpfîs benefaciendum pro®nbsp;penfos.Bonus enim eft, qui altjs bonus fuerit. Vnde faluator dixit fois deuntnbsp;bonum efle, quia unus eft,qui nihil fibi omnia alijs 6C quærat faciat. Locusnbsp;de amore uero ÔC fanefto parentum ad filios.

Omnia ergo quæcunc]p uultis ut faciant uobis homines, ita 8^ uos fecite illis.Hæc eft enim lex amp; prophetæ.

Qtiod ad uite confuetudinem pertinet, quæ mutuis offi'cfjs ÔC iniurijs in® uicemautlæditurautiuuatur,quoniamprolixumeft de fingulis præcipere,nbsp;formam generalem dabo,cuius ius fit infitû omibus à natura.Ncmo fanus fibi Amor fui ttnbsp;non bene cupit, ièd uulgus hominum fie eft amas fui, ut alienis malis fuis con® proxiwi. •nbsp;fulat commodis« Vobis non itafaciendum meis difeipulis, fed quales optare®nbsp;tis alios efle in uos, taies uosipfos praeftate in alios* Nemo ignorans non cupitnbsp;doceri,nemodumlabiturpeccando noncupitfecreto 8C amanter admonerinbsp;potius quàm traduci, nemo quum egeat non uult fibi fubueniri, nemo uultnbsp;obtredari famac fuæ, nemo fraudari. Ex hoc igitur communi fenfu, qui nullinbsp;mortalium non eft inditus, quifi^ fumât fibi confilium,qualis eife debeat erganbsp;proximû fuum.Qiiod fibi fieri nolit ne faciat alteri, quod fibi fieri gaudet præ®nbsp;ftetin alterum* Hoc eft compêdium et fumma omnium quac docent lex bC pronbsp;phetæ, quos fi aut non uacat, aut per infciciam literarum non poteft aliquis c®nbsp;uoluercjcerte nemo non habet domi regulam,ad quam dirigat adus fuos, monbsp;do rationi quàm cupiditatibus obtemperare malitNomine autem legis amp;pronbsp;phety um intelligitur omnis dodrina dei,diuinis literis comprehenla, quæ ÔCnbsp;hominem penitus abfoluit, inftrudumcp reddit ad omne opus bonum, Quic®nbsp;quid igitur omnino à uobis fieri poteft bonorum operum, hominibus oportetnbsp;neri,non deo, qui noftrorum non indiget, nec beatis mentibus,nec defundisnbsp;autmmibus, de quibus domini præccptum nullum habemus î neceffaria au®nbsp;cm efle eiuftnodi opera, qualia nobis quoeç fieri uolumus,ad praefentê lutamnbsp;^ttnentia, m docere, monere, confulere, pafcere,ueftire,amp; hoc genus alia.

confummatio fita eft in diledionc, ut fimilis fit patri r jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qyflequid de fidendo deo feripturæ docent, in hoc docent, ut nos

per idem noftrf nbsp;nbsp;nbsp;exutos, SC perfuafos nihil unquâboni nobis defuturum,

proximorum ufui nos totos præftemus, per diledionem oftendentes fidem, quam a deo fumus confecuti per gratiam, Quæcuncp igitur à nobis fiunt,nonnbsp;nabentia momentum aliquod autrationem,utinde proximus aliquâ commo®nbsp;ditatem fentiat,ea nec bona funt,nec deo placent.

Intrate per anguftam portam,quia lata porta,8C fpatiofa uia eft qu£ dudt adperditionem,ÔC multi funt qui intrant per earn. Quàm angus

g 5

COMMENT A RIVM

fta porta amp; ar da ma eft quæ dudt ad uitam : nbsp;pauci funt qui mue*

niunteam/

Ängufta nnniiim eft huius iam prædidæ regulæ generalis obferuantiac uia,àqua abhorrer nimis carnis cupiditas,quæ incitât ad fîbtjpfî profpiciendônbsp;de commodis, quomodocirnt^ proximus uiuat aut proficiat, Amor fui redanbsp;contrariatur huic regulæ, 6lt; eft fundamentum omnium filiorum huius fæculiînbsp;didat is in primis profpicicndum fîbi, ut bene habeat, ut nihil défît cupidini,nbsp;Ethæc eft lata uia, quam homines ambulant in hoc mundo,quam multi inueanbsp;hiunt,quam caro oftêdit dC eligit,urgct^ migrandum,quomodocuntp id deonbsp;uel placeat uel difpliceat. Commodum autem ardæ portæ Sgt;i.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiæ corn*

parat Chriftus uitam perfedæ diledioni expofîtam proep proximorum corn* modo per omnia promouêdo. Nam exigit ea omnimodam abnegationem nCMnbsp;ftri, QC fiduciam folidam in prouidentiam dei circa nos, ut non iam quid nobisnbsp;profit, fed quod proximo cupiamus, ÔC charitate noftra alliciamus etiam im*nbsp;probos ad uirtutem, qui fi acquiefeere detredent, nos tarnen in noftro fandonbsp;propofito ut conuenit duremus,Hoc uero quam fit rarum apud homines,car=3nbsp;KW. nis experientia comprobat, utmerito dicatur hocftudium fandum,uia arda,nbsp;qua pauciflimi ingrediantur, quç tarnen ducit ad falutem, Vnde dC nobis coi*nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tendendu, ut ilia aggrediamur, hoc eft ut contra huiufmodi priuatu amoreo*

Slt; cârnis cupiditates irrationabiles fortiter pugnemus,SC ad fynceram charité tem continuo enitamur, oremus ut conatum deus fuppeditet 8óuires, Qiiodnbsp;fi quis obijciat illudChrifti domini, lugum mcum fuaue eft,ó^ onus meum ft*nbsp;ue: ÔC illud loannis, Mandata eius grauia non funt, nihil pugnat,quando p«gt;^nbsp;fe nihil inuenitur fuauius quam uelle femper alteri facere quod quis fibi optetnbsp;fieri, lex fcilicet charitatis, fumma^ legis ac prophetarum. Quid enim magisnbsp;ad pacem confeientiæ conducit,ad mentis tranquillitatem ueram,quam hacftnbsp;ge fcruata, unde pax et gaudiö femper uigeat in fpiritu fando f dum fe hom^^nbsp;plus dei prouidentiæ commendat, amp;C tutus eft de eius gratia,quemadmoduiî*nbsp;nulli hominum male precatur, uel data opera grauamini eft, At carni fan*nbsp;guini nirnium deferentés, hanc uiam experiuntur difficillimâ,moleftiffîmani»nbsp;imó impoifibilem, quam non nifi pauci eledi incedunt: multi autem quæ eaf*nbsp;nis funt fedantur, à latam uiam arfipiSt,qua SC perducuntur tandem in pf^nbsp;cipitium baratri,ó^ in uitam miferrimam,etiam in hoe mundo,Quanquamnbsp;fidelium multi, ÔC pars maximaeam ambulant,fed in tempore per dei gratiafï*nbsp;retrahiinnir. Suf fèntentiam mutant.nuibus eft nernetuum bellum riimCO^

tarnen hic pauci dicuntur, comparatione eorum,quiiêmel arreptam uiam nis profequntur,ut perueniant ad perniciem Sô perditionem,

C Attendite à falfîs prophetis, qui ueniunt ad nos in ueftimentis um, intrinfecus autem funtlupi rapaces, à frudibus eorum cognoft^^nbsp;tis eos,

Prædidæ regulæ 8C fummæ legis ac prophetarum commode ÔChoc fubt'^ ditur. Vt nanc^ in ea æterna uita Ô6 falus fita eft,06 regnum dei, fi fie uiuam^nbsp;continuo fubfequaturfita omnia cotra fatanas pertentat, fubornatep quoftü/nbsp;poteft pfeudoprophetas, qui fcilicet falutaria fe doduros polliceâtur, innbsp;Ô6 prophetæ pcrfonam.S6ouillâ ueftem nræ fe ferant.uerum aliud non ag^n*^’

IN MATTHAEVa CAP. Vlk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

contra regnum Chrifti fidei QC uirtutis, ad ftabih'endam fuam tyraftnidem ila le emittere foleat, uerifimile tarnen eft mittere eiim Ô6 crebriores QC nocentio«nbsp;res tunc, quando potentius uigetdotftrinauitæ. Omnium autem pftudoprosnbsp;phetarum, imo fatanx magiftri ipfor urn, dotftrina QC fcopiis eft,ut à fiducia innbsp;del bonitatê, 2lt; à charitate in proximos animos hominum abducat,ab his nemnbsp;pe quæ utilia proximo fciuntur,5C deo grata,atc^ conformia legi dei,detorquenbsp;ant ad inutilia commenta traditionum humanarum , reftpientium luxum, Tr^itiofteslsinbsp;quadlum,2C faftum,qui fane frutftus funt omnium dotftrinarum,quæ non funnbsp;dantur in lege et prophctis,nec referunt fidem fyncerâ in deum, charitatenxnbsp;in proximum, Refipiunt enim traditiones humanæ mendacium,uanitates, ÔCnbsp;proprium commodum, utfatis conftat exlapfuecclefiafticoinuerafidc,quacnbsp;nititur legi prophetis,et in charitate,quam unice Chriftus commendauit ecnbsp;clefiæ, 06 docuit efle legis SC prophetarum obferuantiam fummariam^Illorumnbsp;hodie confufiones exdei uerbo increbrefcunt,facillant^ omniaeorûdogmasnbsp;ta, quæ huic fidei SC uerbo dei non inueniuntur probata,ut funt miftarum ofSnbsp;cia, aræ, ftatuæ, lucernæ,cantus, organa,diui, uota, monafteria, orationumnbsp;mercedes,cœlibatus,purgatoria,anniuerfaria,quæ omia mendacia funt,quianbsp;ex certa in deum fiducia fecundu uerbum dei,06 ad charitatis Chriftianæ prosnbsp;fedum non profeceruntHuiufmodi qui docent,defendût,amp;^ uindicant,pfeuanbsp;do funtprophetæ, cæci, ÔC duces cæcorum, Qiiætamen ftultis perfuadentur,nbsp;ta.nquam primi meriti opera apud deum ; prodûtur tarnen ex uerbo dei probenbsp;infpedo qualia fint, SC ut deo placeant, SC, ex ipforum abominandis SC infelicisnbsp;bus frucftibus, quibus hodie ecclefîam plangimiis iam olim impletam SC fœdaanbsp;tam SC reformatione egentcm^

hJunquid colligunt de fpinis uuas, aut de tribulis ficusf Sic omnis U« sf. g arbor bona, frudus bonos facit: mala autem arbor,malos frudus fassnbsp;cit. Non poteft arbor bona malos frudus facere: necp arbormala bo«nbsp;nos frudus facere.

Qiii dodrinam Chrifti diligenter perpenderit,et fimpliciter uerbum domi nifuerit intuitus, illam demum dodrinam Chriftiano dignam deprehender,nbsp;qua fcilicet fides in Chriftum audior 06 folidior, SC dilcdio erga proximos offfnbsp;ciofior redditur, cui pfcudoprophetarum impofturæ facile patebunt ea : lupisnbsp;nam quoc^ rapacitatem ouillis ueftibus tedam,tam à dodrinæ quam uitæ fi'Uanbsp;dibus facile internofcet. Veruntamen qui pereunt,SCreprobi ueritatcm repunbsp;diant, qui quæ fui funt tantum uel honoris uel commodi quærunt,obnoxij fianbsp;ttnt plane illis impoftoribus. Sicut autê arbor à firudu fuo, ita pfeudopropheanbsp;tä auerbis QC dodrina fua, fi quis animaduertat,cognofcetur. V t nanc^ arbornbsp;mala, non poteft frudus bonos facere: nemo enim é rubo uuas colligit, quemanbsp;admodum etiam bona arbor non fertfrudus malos:fic malus SC impius homonbsp;ex impietate cordis fui, bona SC falubria loqui non poterit:bonus quoiç SC pi»nbsp;us ex cordis fuipietate praua SCimpia nequaquam docebit. Ea propter pfeuanbsp;dopropheta praua docens tandem deprehendetur. Vtcuncp enim diflimulet,nbsp;ex abundantia cordis demum loquitur, SCimpietatem fuam prodet,ut qui uoanbsp;let ab illo fibi facile caueat. Quiigitur fucate boni funt,dent operam,ut omiffbnbsp;fuco fiant candide boni, Poteft enim inter homines ex arbore mala fieri bona:nbsp;id uero teftetur ex fidei frudibus fandis, qui funt fanda opera, pafcere eftiri»nbsp;entes, potare fitientes, docere errantes, confolari trifles,crigere confcientias,.

g 4

8«, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o MM ENT ARI VM

SCchan'tatcmpræftàrefadis ô^dodrma, quod eft anguftam mcederc uxam* Cætcrum,qiu eos qui per latam incedunt uiam maneatfinis, ipfis et omnibus,nbsp;Chriftus confequenter loquitur:

Ofnis arbor quæ non facit ffudum bonum exddetur, S)C in ignetn mittetur Jgitur ex frudibus eorum cognofcetis eosgt;

Si quis per feuerauerit in peruerfa fimulatione ut proférât frudus malos, auaritiamjarrogantiam,Iiuorem,ulcifcendilibidinem,fucumjaliaiçidgenus,nbsp;quæ uelut ex diametro pugnant cum ft udibus Euangelicæ dodrinæ QCnbsp;tis,is à uindice deo patietur,quod arbor infrugifera pantur ab agricola fuo, e%nbsp;ciditur enim ÓÓ in ignem conijcitun Si quis in regno dei aut nullum affertfru^nbsp;dum, aut ftudum ædit indignum fua profeflîone, nift reftpuerit, in ignem at*nbsp;ternum abqcietur. Hoc igitur iudicio dignofcetis eos, nimirum ex frudibus,nbsp;quos ft malos in eis deprehenderitis,fubmouebias à cura gregis,necrecipietisnbsp;in regnum cœlorum,nec pro Chriftianis habebitis,fed pro hoftibus, non utibnbsp;loslædatisjfedutcaueatis negregiadmixti noceant» Nonenimhosuelillosnbsp;protinus iudicare debemus aut condemnare,tametft manifefta illorum uidca*nbsp;mus opera, quin potius initio commilèrefcendû, precandum^, ut deus ipfcsnbsp;mifericorditerrefpiciat, conuertataduerampietatem reftpifcentiam,ala«nbsp;queis diaboli,ut fiant denuo uafa honoris Sé fandificationis»

Nonomnis quidicit mihi,Domine domine,intrabit inregnuh^ cœlorum, fed qui facit uoluntatem patris mei qui in ccelis eft,ipfe inft^nbsp;bit in regnum cœlorum»

Pergitdeclarare inanem hypocrifîm fîdem^fîmuïatam, quam nulliusf^ momenti apud deum, quo fimul SC ad ftudium pietatis SC ad fidei fedulumnbsp;ercitium prouocat,Quaft dicat, Non poterint latere pfeudoprophetæ,prodirfnbsp;malls fuis frudibus quos proferunt,SiSexcindendiiuftoiudiciotandem,nbsp;mittcdi in ignem. Idem ufu ueniet omnibus, quotquot fine bonorum operiH’*nbsp;frudibus è meo grege eflè fefe iadauerint,eo^ hypocritæ,ô^ malæ arboresnbsp;r int, V t enim arbor bona bonis ftudibus car er e no poteft : ita qui pius aniu'^,nbsp;uere crediderit, bonorum operum frudibus non deftituetur,Si uero abeifenbsp;deantur, fan's liquet SC fidem non adeffè, necç Chrifto credere, aut internbsp;fti difcipulos non uere numerari, fucum elfe SC hypocrifim,quç bene agere u*nbsp;deri uolunt,Dehis dicitur:Non omis qui dicit mihi,Domine domine,intrab^nbsp;in regnum cœlorum, hoc eftc numéro non eritmeorum difcipuIorum,mihiYnbsp;credentium.Confi'tebuntur enim me hypocritæ ore tantum,corde uero neg^nbsp;bunt,Sed quifecerituoluntatem patris meicœleftis ex animo, is parnccpsr^*nbsp;F4ffreilt;ol««= gni mei erit, Facere autem uoluntatem dei per omnia, ut non peccet,homonbsp;totem dei,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiam Chriftianus non poteft: exercere tarnen fe poteft ad domini uoluntate^’

SC magno ftudio incumbere, etiamfi perficere omnia nequeat, Idipfum qui gît pius eft SC fidelis,SC ad mortem peccare non poteft, quia ex animo iniqUi^^nbsp;tideditus elle non poteft, ut folent imptj, fed legidei mente condeledau”'’nbsp;quia fernen dei uerbum dei, SC fpiritus filiorum dei apud ilium manet,ôiSeftnbsp;deo natus:pleracp tarnen committit exiftens in carne,in qua nihil boni,ô6 qi^^nbsp;malaoditoperatur, cum cupiat refpondere imagini Chrifti fecundum iu^j*nbsp;riorem hominem, unde SC non dubitat Chriftimerito omnia fibi condonaud^nbsp;quæ odit ex animo, ut nihil damnationis ei incidat manend in Chrifto, cuinbsp;uspc^*

IN MATTHAEVM. CAP, VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8|

US pcccata non imputâtQiii igitur uoluntatem domini non fecen't,tioc eft fas ciendç non ex animo ftuduerit,is nec patrem necp Chriftum nouit, ctiamfi Donbsp;mine domine acclamet: fucus eft non fynceritasjquando nemo dominum uosnbsp;care poteft,nifi in fpiritu fando.

Multi dicent mihi in ilia die, Domine domine, nonne in nomine D tuo prophetauimus, Só in nomine tuo dæmonia eiecimus,amp;^ in nomi*nbsp;ne tuo uirtutes multas fedmusT^ Et tunc côfitebor illis,Quia nunquamnbsp;noui uosîdifcedite à me omnes qui operamini iniquitatem.

In ilia die quando uenerit in maieftate fua, 2lt; fepar auerit homines ah inuia cem, ficutpaftor gregem fuum, quando iain nemo audebit garrula fua uoccnbsp;obftrepere ueritati, quando non uana gloria, fed iudicq flamma locum inucanbsp;nit,quando os non Ioquitur,opus non abfconditur,ut nunc fit,confcientia annbsp;tern difcutitur,filt; perfona cofunditur, ubi deerunt teftes adulatores homines,nbsp;fed angeli ueraces,non acceptores peribnarum, fed Só iudex iuftus : tunc ma»nbsp;gna hypocritarum turba apparebit, tunc multi uocabuntur, pauci compa«nbsp;ratione eledi uidebuntur. Non femel fufficit dixifle. Domine, eum quern neanbsp;ceffitas timoris adftringit.In nomine Chrifti prophetare,eft in uirtute SC nomtnbsp;ne Chrifti difterere,et ex fpiritus Chrifti peculiari afflatu de myftertjs dei loqutnbsp;ad profedum pietatis in auditoribus.Sic enim liquetin initio ccclefie docuiflenbsp;quofdam hypocritas myfteria regni dei,eieciire daemonia,aliascp uirtutes peranbsp;fecifle» Inter quos certe ludas erat, Demas quocp,amp; pleriqj alij,qui folidafidenbsp;uactii, fpiritu domini non funtdonati. Vnde ÔC hie dicitur,In nomine tuo pronbsp;phetauimus,non in fpiritu:multi enim ambulant in nomine Chrifti fine Chrianbsp;fti fpiritu,feducendi caufa,qui in nomine Chrifti prophetant, in fpiritu autemnbsp;diaboli,quales funt diuinatores.Sed difcern5tur,quia diabolus quidem interanbsp;dum uerum dicit, fpiritus fandus nunquam mentitur. Dæmonia quoeç eijceanbsp;re magis uidentur, quam ut uere eijciant pfeudodifeipuli, colludentibus fibinbsp;dæmonibus ipfis Jdeo femper eijciunt,fed nunquam fanant: ftmper dæmonesnbsp;quafi caftigati clamant,nunqua tarnen quafi timentes recedunt,Faciunt quoanbsp;que miracula non utilia amp; neceftaria, fed uacua ÔÔ curiofa. In omnibus ergo Miracula mdanbsp;his fecundum Chrifti præceptum, difeutiendi funtfrudus eorum, non nudanbsp;nbsp;nbsp;confydec

confyderanda miracula,quæ ut neceftaria fuerunt in initio legis datæ, euan gel^ prædicati,quatenus célébré redderetur ÔC admirabile uerbum dei, Ô6 do«nbsp;dn'na uerç pieta tis in mundo,poftea tarnen ubi fpiritus fandi gratia et illuftranbsp;tio corda peruafit amp; perfuafit, dominus non ab re miracula in fuis quo($ rarionbsp;fa operari cœpit, quæ etiam à Chrifto alieni operari fînuntur, dæmonum uir«nbsp;^^^^P^^ifla,Ne quis pro quacunc^ tandem eximia dote fibi placeat, uno Ipi«nbsp;ritus telumonio contentus fît, Slt; à fola dei gratia in omnibus pendeat.Tumftnbsp;quos alios prophetiæ fpiritu præftare dominus dederit, nequaquam tarnen cLnbsp;tra indicium quæ docentur cunda ampledenda credantur, quafi omnia quænbsp;dixerintoracula fint, nec labi poftînt, qui ôô in totum à Chrifto pofliint alieninbsp;fieri, Deo foli debetur hæc gloria, ut ueritatem in omnibus loquatur, nuUi idnbsp;hominum conceflît, nec concedet,Et tune confitebor illis,quia nunquam no=nbsp;ui uos, Vnde docemur,eos qui à Chrifto poITuntexcidere,Chrifti nunquâ fiunbsp;ifte, nunquam uere credidilTe, autfuilTe pios, nunquam nados fpiritum filioc -rum dei, fed omnia fuilTe folam hypocrifîm,quantumlibct fandos QC præftabi

COMMENT ARIVH

les ad tempus fefingantï quos enimChriftusdiligitfi.ros,infinem dtltgit, SC quos pater tlli dat,necg ipfe abrjcit, ne^ rapere de manu eius quifquam poteft»nbsp;Ideo eu'am fi cadant huiufmodi, nunquam tarnen excidunt : eledi funt em'mnbsp;ad uttam, Hanc tandem fententiam horrendam audient hypocritæ, Difceditcnbsp;à me uos iniqui SC praui, qui boni nihil quantumlibet fimulaueritis unquamnbsp;cgiftis,aut agere uoluiftis,peruerfi cum fitis^Quales tandem audituri funt, Dinbsp;fcedite à me qui operamini iniquitatê, quiinuijs domini minime ambulaftis,nbsp;maledicïi tandem ite in ignem acternum, qui charitatis opera non egiftis, quinbsp;proximis non feciftis quod uobis fieri uoluiftis : hoe eft enim operari iniqiuta#nbsp;tem» Vbi nanlt;$ fide ÔC charitate cor deftituitur, nihil redum fanum iudica«nbsp;turuelcontingit,

Omni's ergo qui audit uerba hæc, èC facit ea, aflîmilabitur uiro pientiqqi ædificauit domum fuam fupra petrani,amp; defeendit pluuia,nbsp;amp;uenerunt flumina,ôô flaueruntuenti, amp;irrueruntin domum illam,nbsp;Sgt;C non cecidiufundata enim erat fupra petram»

Superioris fententiac expofîtio eft contra hypocrifîm,Cum,inquit,ueri dilt; fcipuli Chrifti qui non audiunt tantum uerbum dei, fed etiam faciunt acnbsp;plent quæ iufltt, pro fide qua praediti funt, non commouebuntur in aeternuifl»nbsp;fed audient, Venite benedidi patris mei ÔCc» Ideo fîmiles funt prudenti uiro,nbsp;qui domum fuam fuper petram fundat, quam nulla queat uis tempeftafis detj*nbsp;cere. Spes nancp horS SC fi'ducia ipfo Chrifto per fpiritS filiorû folide nixa coU*nbsp;fiindi non poteft, fod nec inferorum portç,hoc eft omnis uis SC poteftas fatan^enbsp;contra earn quicquampoteft,quantamlibet tempeftatem excitet, et flumio^nbsp;uentoseptentationum immittat: fortiorfîquidemeft,quiinipfîs agit,quâfl*nbsp;qui dominantur in mundo. Qiii enim confidunt in domino, non nutabuoGnbsp;fed in aeternum fedebunt fîcut mons Sion. Exponit Chryibftomus in opéré igt;^nbsp;perfedo:Chriftus,inquit,fapiens uir eft,qui ædificauit domum fuam,id eft et*nbsp;clefîam fupra petram, id eft fortitudinem fidei.Nam SC fortitude fidei pctra di*nbsp;citur,propter quam Simon Petrus didus eft,ad quern dicit Chriftus:'?u es ptnbsp;trus, Sc fuper hanc petram ædificabo ecclefîam meam Ô6c, Vbi nota, quoi«®*nbsp;do prifei patres expofuerint hune locum de petra ecclefiç in PetrOjquanqiia*^nbsp;non omnes fimiliter.

Et omnis qui audit uerba mea hæc, amp; non facit ea, fimilis erit ftulto, qui ædificauit domum fuam fuper arenam,amp; defeendit pluui^,nbsp;amp; uenerunt flumina, amp; flauerunt uenti, amp; irruerunt in domum illafl^’nbsp;Sc ceciditjSc fuit ruina illius magna»

¦ Monere Chriftus uoluit hac parabola,pcr cotrarium dida,eos qui oris t^^ turn confeflione Chrifto domino nomen dederint, ut audiant quidem Chni‘‘nbsp;fermones, fed abfcç folida fide cordis, qua faciendis fimul fuis fermonibiisnbsp;animo ftudeant, ftulte SC infane agere, quod hæc ipforum hypocrifis SCnbsp;religio tandem ingenti ipforS malo detegenda fit euanitura, Sicut nimit’’’’nbsp;imprudenter agit qui domum fuper arenam extruat, quæfimul atep uelpa^’*nbsp;lulum ui aquæ SC uentorS pulfatur, corruittota, magna^ fui ruina damnt”’nbsp;dat ingens. Ita hypocritarum fiducia, uanis SC nihili rebus innixa,fubitonbsp;dem fubuertitur,fi non in hac uita,faltem tunc,quando dicetur,DifcediteOpnbsp;farij iniquitatis ÔCc. Aliter Chryibftomus; Äduerfus domum quam fatannbsp;tusafo**

IN MATTHÄEVM. CAP. VII»

tus ædificauit fîbi ftiper areftamjd eft aduerfus gentiles ÔfT impies,qui funt dia boli domus. Defcenditpluuia,ideft ueritatis dodrina.Per propheticas 8gt;(. aponbsp;ftolicas nubes defeenderunt uenti,id eft gratiæ ipirituales,aut angeli,qui inüinbsp;fibiliteroperantes jhomines ad fidem ueritatis inclinant.Veneruntflumina,nbsp;id eft quatuor Euangeliftae aut cæteri fapientes,amp; impegerunt in domû illam,nbsp;6C fie cccidit domus diaboli fpiritualibus inftrumêtis, amp; ereda eft domus Chr jnbsp;fti. Etfada eft, inquit, ruina magna,uidelicet idolis in toto mundo deftrudis,nbsp;mendacijs in terra conuitftis, erroribus folutis,quia totus mundus diabolo ccsnbsp;cidit, Chrifto autem furrexit. Sic ergo domum quam ftultus ædificauerat fuanbsp;per arenam, fapiens rex fpiritualibus armis fandorum fuorum deftruxit.Doanbsp;mum autemquam fapiens Chriftus ædificauit fupra petram, ftultus diabolusnbsp;fallacibus argumentis miniftrorum fuorum nunquam poterit diftipare. Hüicnbsp;. quoque fapienti Chrifto fimilis eft omnis Chriftianus,qui ædificat fe fuper pe=nbsp;tram,id eftChriftum:qui enim audituerba Chrifti,6C facit ea, ipfe eft qui ædifinbsp;cat fe fuper petram ChriftS. Chriftus enim charitas eft, ficut ÔC omne bonum,nbsp;fuper quo fe fidelis ædificat. Sicut ergo Chrifti ecclefiam ædificatam fupra pçanbsp;tram Chriftum nulla aduerfitas dirucre poteft:fic nec Chrifiianum fuper Chrinbsp;ftum ædificatum, ut dicat cum Paulo, Qiiis nos feparabit à charitate Chriftiinbsp;tribulatio an anguftia Slt;c.

Et fadlum eft cum confummaftet lefus uerba bæc, admirabantur Kdrc.i.c turbæ fuper dodrina eius. Eratcnimdocens eos ficut poteftatem hasnbsp;bens, amp; non fi'cut feribæ eorum amp; pharifæi.

Qviicquid digne laudare non polTumus admiramur. Pertinebat autêhæc admiratio magis ad Chrifti gloriam,quam ad illorum fi'dem:audiebant fermoxnbsp;nes irreprehenfibiles, non omnino perfede in Chriftum credebât î audiebantnbsp;cumfilentio etgrauitate,6C admirantes profi'eiebant in uerbis ipfius.Qtiae adanbsp;mir atioamp;Zfi non eft ex fide, tarnen inuitatio eft ad fidem. Namquiadmiraturnbsp;de uerbis dodrinæ, quamuis nondum credat, tarnen iam in ipfo limine creduanbsp;litatis confiftit ut credat. Turbæ erant quæ mirabantur, id eft populus uulga»nbsp;ris. Non erantillic pharifæi, aut principes populi,aut facerdotcs,qui iolet nonnbsp;difeendi ftudio audire, fed contradicendi : non ut aliquid falutis acquirat, fednbsp;utaliquid calumniæinueniant. Etideo fimpliciter audiebat populus fimplex,nbsp;fipharifæorumaliquiadfuiflentjfîne dubio grauitatem populi ÔÔquietam atanbsp;tentionem contradidionibus conturbaflent: apud quos quia maior erat feiennbsp;ideo maior quoeç aderatmalitia. Adaugebat autem admirationem dodrianbsp;’^^uirtus mii aculorum,et poteftas qua uerbo poteratomnia,et morbos curasnbsp;i^^jCtdæiTjones expellere,quod omnes iam nouerant.Scribæ autem nullam dinbsp;uinornm operum poteftatem habebant. Ad hæc fenriebant ex uerbis Chrifti

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMBSENTARIVM

qua Chrifti glon’am adferant, omnem fmpietatem demoliatur,ut interim nofl uituperetur minifterium ipforum, nee contemptui habeantur, quod certenbsp;Chrifli gloriam obfcurat,Slt;ofFenditpufillos. Qiiemadmodum igitur praedir’nbsp;tori curæ effe debet,ut dei uerbum plurimi fiata'ta danda ci fimul eft opera,nbsp;ipfe quocp non defpiciatur,non fua caufa, fed ut fuum pondus habeât dei mai*nbsp;data, quae præfert, Eftep ea auihoritas non aliunde comparanda, quam à uit^nbsp;innocentia, fîdei uiuacitate, uirtute i]piritus,morum grauitate digna,!!« diolt;?nbsp;flagranti gloriac dei, Tales^ â iuuentute nutriendi,ut in tempore eligi poiftn^,nbsp;iam afueti ad pietatis zclum, uerbo ÔC opéré inftrudi, ôô clariores uulgo redil*nbsp;d,ne quid fcandali detur Ecclefiafticis, Magis autem orationibus à domino in*nbsp;petrandijUt mittantur in meflèm idonei miniftri à fpiritu impulfi SC ornaa»

CAP VT VIII.

I Vm autem defeendiflet de monte, fecutæ funt eum turbg si tæ:ÔC ecceleprofus ueniens, adorabat eum,dicens:Domine,^*nbsp;uisjpotes me mundare. Et extendês lefus manum,tetigit eufl*»nbsp;dicens; V olo, mundare.Et confeftim mundata cft lepra eius ?

In monte quoqueaudierat Chriftumcumdifcipulis populorumnonifl*^ dica turba,quae ÔC audientes nouum hoc docendi genus confummatumjadin^nbsp;ratæ funt, quac ÔC nunc fequuntur dominum defeendentem, Iam uero muli*’nbsp;mator populorum confluxus contigit, QC maxima pars montem non aftendt’*nbsp;rat,fed iulTa fuerat præftolari dominum deftenfurum, Notanda autem hicnbsp;«erbi dei, cum authoritate digne^ praedicati, quod poft dominum tot tutb^^nbsp;traxit,inter quas et fi multi fuerint petrofa ac fenrieofa terra,inepti ad frudn”’nbsp;proferendum, non tarnen defuerunt plurimi,qui bonæ terrae fimiles,uerbti’^nbsp;optimo corde receperint,frudum^ fuo tempore attulerint copiofum, Cûnbsp;tur fublimia locutus fuiftet in monte tjs,qui fpiritus alacritate poterant cun*nbsp;feipulis afeenderc in montem, rurfus demittit fe Chriftus ad humilitatemnbsp;mifcuac turbac, quæ multos habebat fegnes, debiles, claudos, ÔC ægrotos, 4^’nbsp;corporalibus etiam benefictjs alliciendi erant ad ftudiû rerum cœleftium.nbsp;în his fanandis hocipfum agebatur per imaginem,quod per dodrinam agc^®nbsp;fanandis animimorbis, Vtraepres alteri eonciliabatfidem ati^ authoritatci^'nbsp;libentius enim illi credimus,quem amamus, SC bénéficias cociliatur amor. Enbsp;miraculorum tempore QC loco, ÔC fandorum Chrifti ordine,nos Euangeh^^nbsp;imitati ne fîmus nimis foliciti,ipfa potius qualia fuerint,qualemœ ChriflÔnbsp;dicent expendamus:nemini enim obfcurum eft, illos narrando fadorun*nbsp;dinem nequaquam obferuafle. V erum hic Chriftus poft prædicationem * ƒ *nbsp;ExfwpK ßdei, bi,ad miracula perficienda fe recipit,quo maiorem uerbis fidem arrogaret.1^nbsp;figne autem exemplum fidei, ÔC rite precandi hic nobis leprofus exhibetip^*^nbsp;mum enim Chrifti uirtutem audiuit,6C uere credidit, nihil dubitSs poflènbsp;fe fanare,tunc fore etiâ ut uelit. Quia enim orauit,nequaquam haefîtafle ft y.nbsp;clarauit, Quod uero cum magno ardore SC animo fupplici in faciem proci®nbsp;adorat, oftendit fe probe agnofeere, non effe fui meriti,fed folius gratiae do^nbsp;ni ut fanetur. Sic docetorare fpiritus humiliter amp; confi'denter,Irrifîo deinbsp;quid ilium ores quod exoraturum te non certo confidas,quapropter Ehri’^ijjnbsp;docuit diferte quid orare debeamus,Nemo abfolute orarc debet,nifî certesnbsp;ea impetrata ad gloriam dei fadura:quod ubi fie fe habeaqnemo docere

IN MATTHÄEVM. CAP. VlII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8$

nifi fpi'ritus. Qiiare in omni precatione pro rebus cxternis pius addct,Vcrun tame non mea led tua pater uoluntas fiat.Quicquid enim uere Chriftiani ora® Ofationbsp;uerint, quatuor hçc habebunt;Primum,fpiritu ad orandum impellêtur:proxinbsp;mum, per hunc certi erunt id quod oraturi funt intereflegloriac dei : tertium,nbsp;per eundem fpiritum perfuafi non dubitabunt fe exoraturos quod orauerint:nbsp;quartiim,impulfi eodem fpiritu ex propenfione fuæ humilitatis ÔC diuina: ma«nbsp;ieftatis,precabuntur Sgt;C fupliciffime 5C obnixiffîme, quamlibet certi fint deumnbsp;ultrodaturumquodprecantur, ac nequaquam id precaturi, nifi dare id deonbsp;crcderent per quam gratiffimum, NotandS quocp,quam paucis uerbis leproanbsp;fus orauerit, fed multo afFecflunbsp;nbsp;humili,multa fiducia 6C fide bonitatis ÔC uir«

tutis diuinæ in Chrifto. Qiiod uero protenfa manu leprofum dominus tetigit immundum fecundum legem, ad cuius contatf^um non minus fane contamianbsp;nabat homo quam fi contigiffet fanie fluentem,docuit charitatem pluris fibi efnbsp;fe, quam ritus illos externos, quin externa ilia omnia charitatis imperio fub»nbsp;elfe, Utt de de fabbato, cuius obferuatio fandiifime erat prxeepta. Alias fadonbsp;de uerbo dociiit propter hominem omnia huiufinodi efie inftituta, non homianbsp;nem propter ilia« Tangcre autem immundum nulla fanda caufa,cum^ iniuanbsp;ria eorum cum quibus agit, de publicam puritan's obieruanriam negligere,honbsp;mo pius non faciet, nec Chriftus docuit. Summa autem fanditas dC puritas eftnbsp;dei perfedionê fetftari pro uiribus, dileÆone miieros profequi,miiereri egen»nbsp;ttbus, fuccurrere oranttbus« Ad hoc enim ut proximo inieruiamus omnia atsnbsp;temperanda funt, quod finis legis diletfiio fit, Chriftus omnium mundilfimusnbsp;immundum leprofum etiam contra legem, ut uidebatur,tangit,dum tangen«nbsp;dopoteftiuuare. Itanemo poterit ea fanditate poliere, ut nonprofaniflimonbsp;cuiep inferuire nihilominus debeat, fi fua ille opera indigeat, Tadu aute nunc Camis Chrißinbsp;fanat, non tantum uerbo, quo carnis fuæ pretium de unlitatem declarer,cuius contaeiuhnbsp;folius immolatione falus omnibus reparata eft, utnemo nifi manducata carnenbsp;Se haufto fanguine ipfius,co modo quo anima edere debibere poteft,uult, op«nbsp;tat, 8c necefle habet, myftice, fpiritualiter,ac facramentaliter,confequi poflicnbsp;uitam æternam : utep carnis præfentiam corporalem non neceflariam crederenbsp;mus, fed uerbo de fpiritu fuo uir tute^ omnia pofle, poteftate fibi tradita à pa«nbsp;tte.Fide igitur carnem Chriftinon tantum contingimus,fed et manducamus,nbsp;pafeitur anima de confeientia noftra,fide, inquam, Chrifti pro nobisnbsp;oblati,ÔCfacrificati,ÔC à pâtre propiciatio alTumpti pro mundi peccatis,nonfi'snbsp;corporaliter præfentis, de corporaliter comefti,multo minus localiter de cir«nbsp;'wtnfcriptiue præfentis, quod nemo unquam dodorum uel piorum fenfit autnbsp;^^^’^^’^ctitaquidê corporis ôd fanguinis Chrifti corporaliter edimusnbsp;^imus,ipfum autê pro nobis traditum corpus de effufum fanguinem ere«

°gt;§tatias agendo, amando de denote appretiando facramentaliter SCinfi

P^rfede,realiter,de uere percipimus,quod iuxta cor« pons lubftantiam clarificatum fedet in dextra patris, uerum corpus de uirgi«nbsp;lumptum, 8c fecundum illud uera creatura,quæ ubiep præfentialiter adeflenbsp;poteft, quod proprium eft folius diuinitatis, quæ non eft Chrifti corpus,nbsp;counitum fibi habet corpus in imitate perfonæ: ne naturarum confufioncmnbsp;credamus,quæ in Chrifto unitæ funt, faluis utriufc]^ proprietatibus,ut uirtutenbsp;dimnaleprofos mundarir,corporis humilitate lepram tangere de crucifigipronbsp;peccamribus dignatus fit, V olo,ait Chriftus,Mundare:Slt; lepra cofefiim munnbsp;data eft. Non tarn quia tada eft lepra,mundata eft,quam quia iulTa mundarCnbsp;h

COMMENTARIVM

Quanquam fermo quoq^ neceflan'us no erat, fed fola fufFecifTetomnipotcft tens Chn'fti uoluntas* Sed uoluntas Rut propter leprofum,uerbum propter ailnbsp;dientesjtaóais propter fpedantes^Nam fi tacite eum curafletjtot Chrifto aftaflnbsp;tibiiSjquisfcirepoterat cuius efletuirtuteopera^fanatusf

Et ait illi lefus, Vide nemini dixeris, fed uade,ofl:ende te facerdoti,

Quo maior effet fidès miraculo, fimulcp eriperetur anfa facerdotibus ca^« lumniandi, qiiod fibi Chriftus uindicaret authoritatero iudicandi de lepra, 5^nbsp;adfe trahere cuperet lucrum, quod ex mûdatis à lepra fblebat ad ipfbs redire,nbsp;dicit illi dominus lefus : V ide interim, nc cui te pracdices effc pur urn à lepra»nbsp;Necj enim tu3 eft indicate de teipfo, nec ego mihi fumo quod eft facerdoturo»nbsp;Prius igitur adito facerdotem, illi^ temet oftende, SCfi te pronunciaueritnbsp;mundum, qui antea pronunciauerat effe leprofum, turn öfteres munus quo^fnbsp;Mofes iuffitofferri ab his, quibus contigiflet à lepra mundarijUepoft Slt; te ca“»nbsp;lumnientur, qui te turbac admifcueriSjôCme qui non potuerim ueram praeft^?nbsp;refanitatem. MunusenimabillisacceptS,uelutäpuro,redarguetillos,fipoßnbsp;cœperint odio mei calumniari, quod fatftum eft,Etenim,fi leprofus antea noPnbsp;eras,cur te fummouerunt à caftris. Si nunc purus non es, cur abs te cepcrin^*'nbsp;Iblenne munus uelut à purgato» V oluit autc lefus teftem effe populum, quai^'’nbsp;nem fuftuliffet, ut eadem fide audirent dodrinam ipfius, qua fanarent ànbsp;bis animorum, lampridem explofi funt, qui hoc Chrifti dido fundare con^^nbsp;funt fecretariam confeffionem fuam,quafi uero qdem eflent noftri presbyte*'*’nbsp;qui legis facerdotes, Ô6 facerdoti fe oftendere fit confiteri fingula peccata, 1^“nbsp;pra fignificare peccatum.Miflîs ergo iftis crafle Ô6 malitiofe ad fuum quæfti^’^nbsp;promouendumerratibus, fimpliciter uttextus habet, literamaccipiamus,nbsp;fonat.De leprofis autem 06 lepræ emundatione iudicio facerdotum,habesnbsp;uiuci decimoquarto»

IN MATTHAEVM. CAP. VUI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$ƒ

paraflet. Domini ergo feruis amorê debent propter commune naturam:ferui ante dni's fuis timoré ÔC fidem propter ordinationem diuina. Et in feruis Chrisnbsp;ftus amatur à dominis,et in dominis Chriftus timetur à féruis.Et maletorquesnbsp;turtquamlibetparum male haberet,tarnen æftimabatillum dominus male torsnbsp;queri,quem fie diligebat: quanquam fan's doleret, qui proximus morti iuxtanbsp;naturam erat. Non dixit Centurio, Veni ÔC falua eum,feiens folo iuflu amp; tiersnbsp;bo etiam abientem ÔC fine tadu pofle fanare, fed infirmitatem tantum exposnbsp;fuit,remedium fanitatis difpenfationibonitatis Chrifti commifit, Chriftus ersnbsp;go plura promittit quam fuerat à Centurione rogatus: promittit fe iturum, utnbsp;fidem excitaret adhuc amplius, ÔÔ fidei confeflionem acderet clariorem,ad lusnbsp;dæorum exemplum, Denic^ petitio Centurionis eratpro feruo,ideo ire proponbsp;fuitjUt nos doceret non fic magnos colere, fiC modicos contemnere,fed paupenbsp;res amp; diuites pariter honorandos, ÔC deo efle curam de omnibus. Alibi Chrisnbsp;ftus Regulo dicit: V ade filius tuns uiuit:hic non rogatus ire promittit,ne forsnbsp;te uel perfonam Reguli uideatur accipere,uel hie humilitatem ferui contemnenbsp;re.CXuis ergo à domino Chrifto non omnia fperetf quis in ipfum credens hancnbsp;pariter benignitatem QC humilitatem non cupiatçmularif

Et refpondens Centurio ait,Dornine, no fum dignus ut intres fub tedummeum, fed tantum die uerbo,8d fanabitur puer meus. NlarnSdnbsp;ego homo fum fub poteftate conftitutus,habens fub me milites:amp; di«?nbsp;co huic, uade, èC uadit : amp; alio, ueni, amp; uenit : feruo meo, fac hoc,nbsp;amp; facit.

Domine, inquit, ludxus non fum, Centurio fum, duplici nomine ludaeis abominandus,tum quod incircumcifus,tum quod militiç pracfedus,quod uisnbsp;tæ genus infâme fit uulgo, 6C ob id indignus cuius tu tetftû fubeas,mco^ consnbsp;tubernio contamineris.Nihil opus eft corporis tui pracfentia,tantum uerbo iunbsp;be,00 quae tua poteftas eft,protinusfanabitur famulus meus.Ego fiquidem ponbsp;teftate nihil tibi confer êdus,ut qui adhuc alterius fim poteftati fubiedus, cumnbsp;tu in manu habeas omia,ucrbo apud meos fubditos cunda efficio, milites iirfsnbsp;fa mea capeflunt, imperata feruus facere non detredat:quanto plus tu uerbonbsp;quodcunep uolueris præftabis in rebus omnibus, morbos abigens, fanitatemnbsp;reftituens,arcés mortem, uitam conferuans. Hine fimul aduertendum quamnbsp;omnia fint uocantis dei, SC nihil operantis hominis fine dei gratia,omnia dominbsp;ni miferentis, SC fpiritu fuo benigne edocentis, ac nihil folius hominis currensnbsp;ns aut uolentis. Quis non plurimum dei bonitatem miretur,fi perpêdat quamnbsp;P^rum hic Centurio homo ethnicus,S^ ob militiam reliquis hominibus adhucnbsp;pro anior, de lefu audierit QC quam multa crediderit, Humiliet ergo fefe diuisnbsp;næ maieihti omnis caro, quam nifi ipfe fua bonitate ad uitam reuocet, perirçnbsp;necelle eibcuius gratuitum donum eft,quicquid ufpiam boni fuerit.

Audiés autem hæclefus,miratus eft, amp; fequentibus fe dixit:Amen B dico uobis,non inueni tantam fidem in Ifrael.

Admiratio hæc hominis Chrifti fuit, fecundum quod SC ipfe fub patre hos mo,cum patre coacqualis,quia uerbum dei,in quo condita funt omnia.Stupesnbsp;re uidetur Chriftus ad tarn præclarurn diuinæ bonitatis miraculum,quo hominbsp;ni cthnico ÔC militi tantum fidei donatu fuerat, ut in omni populo Ifraélis tailsnbsp;tundem nequaquamrepererit. Anteainfolaferèludæa deus notus,nunchos

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C o H M E N T Ä R IV M

mini per omnia prophano deus amplius cognofeitur, quam femel ludæis fef^ uniuerfis« R.es fane noua 6Cinfolens,digna^ admiratione fumma,quamnbsp;mul quocp mirarentur turbæ fequentes ÓC imitari cupcrent, teftatus illisnbsp;Amendicouobis,neinlfraè'l quidemtantumfideirepen', Ita facit dominusnbsp;ex nouiffîmis primos, QC ex primis Ultimos, Quafi ludæis dicere uolens:Vosnbsp;uobis placetis, quod fîtis filîj patriarchar«,cum ueftrum nullus fidem illoruiunbsp;fMcI eontmen= præftet, Ô6 uirtutum oper a,Fides autem tantopere hic commendata à Chriftu,nbsp;datio,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex uerbis Centurionis difeitur, qui credidit, èc animo fecum firmiter perfua«

fus fuit, quod undus domini effet Chriftus, orbis faluator, qui uitæ ac mortis omnium^ plenam poteftatem haberet, ueluerbo potês effîcerequiduis.

Euangelium animo perfuafît fpiritus fandus, ut dominum tantopere reuer^ retur,indignum fefe ducens,qui in confpedum illius ueniret,uel ipfum innbsp;mum fuam fufeiperet. Sic Abrahamum fpiritus dei id quod fibi promiffu«^nbsp;contranaturæ uires audierat uerba deiefle,eo^ indubitatæ ueritatis men^*nbsp;illius prorfus perfuaferat,Hæc autê fumma noßra uirtus Ô6 perfedio efl cui”nbsp;datur nobis bene fenttre de deo,perfuafis ipfum nobis pi opitium efle, amp; fau^^nbsp;re,Hoc uero fides efl, nempe conflans firma^ animi per ipiritum fandumnbsp;dei bonitate atcç promiflîs perfuafîo,qua ut uerbis eius certam fidem habet,i^^nbsp;5^ de eius erga fe bonitate omnia fibi indubitato pollicetur,demerendo qiios“nbsp;bct,quibus tam gratificari quàm referre impenfiffîme fiudet,Eadem efl fent^^nbsp;tia Pauli adHebræos ii, Meritum ergo quo faliiamuromne Chriftiefl:einsnbsp;nimredemptioeft, ad Roma, ipiè reconciliator, eius fanguis neceflefu’Jnbsp;ut interueniret, A nobis nihil nifî peccatum efl,quo omnes gloria dei uerafl^**nbsp;cetpietate caremus, ôf per folam dei gratiam iuflificamur, fed per fidem,dut’’nbsp;deus fua gratia ac Chrifli merito donat nobis hâc de fua erga nos bonitatenbsp;fuafîonem,8lt; indubitatam fi'duciam deremiffîspeccatis,donata^ iuflitianbsp;da ac liera, quam fequitur uita æterna,Qiii enim fie credit in Chriftum, haCnbsp;deiuflus SC beatusexiflit,quæ fides efl ante omnia opcra,fîne qua nechoi’^nbsp;operans,nelt;çoperafandadeoprobaripoflunt. Hiautem iufli SCbeatidu^nbsp;peccant,non ex fide peccant,fed pro carnis iudicio agunt,id^ malumnbsp;ciunt odiunt,quàm primû refiliunt,rede de domini bonitate perfuafijueni^*^nbsp;deum orant,ÔC exorant,flatim^ definit illis peccatum efle quod peccaucra^,^nbsp;Hæc autem fides ex fe gignit flatim amorem fummum ac reuerentiam,nbsp;um^ omnium quæ deo probari nouit,odium^ eorum quæ deteflatur, utnbsp;des per diledionem operans,opera uerè bona,ad dei gloriam SC proximinbsp;tatem,quod efl legis uniuerfæ impletio. Sine diledione uera hæc uera fidesnbsp;fe nequaquam potefl,Hæc omnia clarius,fed prolixius in Maruno B,

Dico autem tiobis quod multi ab Oriente 8c Occidente uenk^^^ recumbent cum Abraham,8c Ifaac,8c ïacob in regno cœlorum: filH ynbsp;tê regni efjciêtur in tenebras exteriores, ibi erit fletus 8c ftridor dend*^'nbsp;Déclarât Chriflus hoc tantæ fidei miraculum in ethnico præfagiufflnbsp;gni dei ad genres mox transferendi,atc^ illarum rcligionis SC fidei ueluti fp^^^nbsp;men quoddam præmittit. Ad hoc fîquidem Chriflus,qui efl hodie herinbsp;cula,femel tandem in carné uenit, ut morte fua propeccatis eledorumfl^^nbsp;fatisfaceret, 2C imperio fuo nouo ac beato cognitionem patris reuelatio^^^)nbsp;ad uniuerfas terrç nationes propagaret,quæ perpaucis dumtaxatludæiS’*^Jnbsp;to paucioribus forfîtan ethnicis ad id ufij tempus cotigerat, Atçp hoc efl

IN MATTHAEVM. CAP. Vllf.

fore in aducntu Chrifti prophctae fandi potiffimum praedixcruftt, apud quos hic locus de reiedione gentis ludaicæ uocatione genrium, frequenter oc*nbsp;curn'tjpræcipue Ifaiæ 10.56.6y.66.Ofee i.ôôc.atque in innumeris locis alijs,ucnbsp;patet legen« noftra.Nominantur autem hic filtj regni ludçi reiedirij, quod nanbsp;tifintexijs,quibusidpeculiariterfueratpromiffum, cSipfi ut funtinfideles,nbsp;fill) fint dialsoli, quotquotnon credunt, quibus reiedis, ab extremis terrae doxnbsp;tnino per Euangelion genres erant adducendae. Hare uero infignis ilia domininbsp;gloria eftjquae à morte Chrifti eratin omni terra pracdicanda,uera fide 06 euannbsp;gelio regni prædicandis in omnibus gentibus, ut nomc domini ubilt;ç fandumnbsp;amp; ce’ebre haberetitr.Idola cunda exterminata cernuntur,0C deorum nominenbsp;cultafimulachra,errorescpmundanideleafunt,fole iuftiaaeSCueritaosluccnbsp;exoros. Sorte autem eledorum earn facit hic Chriftus, utaccumbantcum A=nbsp;braham,Ifaac,SC lacob in regno coelorum,ubi dei fpiritu uiuitur,SC certa uitænbsp;çterne poflelTio tenetur:quod hic per fidem incipit, illic tentan'one confummanbsp;bitur,quando deum uidebimus ficut eft. Hic finus eft Âbrahæ,in quo requicxnbsp;fcitLazarusftiic paradifus,in quern latro confeffbr recipitur. Accumbitur innbsp;hoc regno, amp; fuper menfam Chrifti editur QC bibitur. Contra quoc^ reproboxnbsp;rum fortem facit Chriftus exteriores tenebras,cupiditatcs cæcas fedari,ÔCpernbsp;eas in innumera mala demergieos qui fide carent. Veru fletus ftridor den»nbsp;tium,hoc eft dolor 06 horror,rede turn illis infligen«ir,quando hac uita defunnbsp;di,præfentes uoluptates iam non fentient. Atep haec eft gehenna,id eft cruciaxnbsp;tus extremus.Mediu fcriptura non ftatuit, quare ncc nos aliquid ftatuere pofrnbsp;fumus, relido purgatorio igne eis, quibus lucrofum fuit iftud commentum;nbsp;quanquam et in hac uita,fandi dum perficiûtur purgantur.De uita illadomixnbsp;no cura a nobis commêdanda eft. Hic nos difeamus pie uiuere,«iuentium cuxnbsp;ram folicitam obferuare commendatam nobis à domino,mortuorum nulla nonbsp;bis cura demâdata eft purgandorû uel adiuuâdorû, qui funt in fola manu def»

Et dixit lefus Centurioni; Vade,amp; ficut credidifti,fiat tibi.Et fanïu tus eft puer ex ilia hora»

Hæc ubiludæis dixit lefus, quo frrmonifi'dem aftrueretmiraculo, uerfus adCenturionem,ait: V ade,6Cficutcredidifti,fiattibi:nimirum declarans faninbsp;tatem non tribui nec generi, nec meritis, fed foli fidei, quam in plerifcç ludaîisnbsp;defyderabat. Didum fequuta res eft.Siquidem compertS eft, eodem temporenbsp;fubito Centurionis filium fuifle morbo liberatum,ne quis fufpicari poiTet cafiinbsp;•mt medicorum ope fadum. Nam ut nemo fubito liberatur à lepra, iuxta curxnbsp;'^ninaturXj ita nec paralyfis quenqua fubito relinquit.Notatur ex his Chriftinbsp;'^bis uis uerae fidei, auac nimirum omnia à deo imoetrat : non enim orat nifinbsp;tiam relinquere uti® iulTurus, fi cum pietate ilia per fe pugnaret, Etenini utnbsp;magiftratu ÔÔ legibuT, ita 80 militibus ad pacem publicam tutandam,opm! eft»nbsp;Quare 8 qui reipublice iuftorp magiftratui fidebona mgt;litent,modo in cxtCT snbsp;Chriftianißnt,obmilManih;iufinodiabecckßaarecndinonfant,fedutrci.nbsp;publicæ patres 5lt; commodi honor andi.

EtcumuenifTetleftis indomum Petri, uidit focrum eiusiacentem waratje

çb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T A RI V M

8c febn’ci'tanteni:8lt;^ tetigit manu eius, 80 dimifit earn fcbn's, Sgt;C fuircxit SCminiftrabateis^

Intelh'gimus Petro fuiflcdomum in Capernaum: non fic autemChn'fto, qui non habebat proprium, ubi reclinaret caput fuum, quamuis folitus fueritnbsp;Kabitareibidem.Voluitenimhaberenihil,0Ctamen omnia poflidere,utdifca«nbsp;mus fedulo curare quæ deus iniungit nobis, rcliqua committere prouidentiaenbsp;dei. Non omnia fuareliqueruntapoftoli,fed prooportunitate fuis funt uH»nbsp;Adeundemmodum omnibus fuarelinquenda funt,ut uocationi demini5^nbsp;uoluntati fatisfiat femper à nobis:fic tarnen,ut 6C fuis potius,dum res cxigit,$nbsp;alienis utantur,fuos£p quantum domini uocatio permiferit,nonnegligant.Sonbsp;cru iacente ad febrcs,monemur 0^ Petro fuifle uxorcm,multo magis alijs apo*nbsp;ftolis,quorum ipfe in ordine primus habebatunSimiliter et fanÄos flagella donbsp;mini experiri,fed id tarn in gloriam patris,quam ipforum falutem.Tetigit eiuSnbsp;manum, amp; libérât febre, uerbis adiungens contadum fuum,utcum Icprofo*nbsp;Increpauit febrim,filt;r ceffauitjhoc eft faceflere iuflit QC cciCztc à moleftado corlt;‘nbsp;pore, ôd per fanitatem fuccedentem expelli, Mox fanata adminiftrauit ea qu^cnbsp;ad cibum 8é reliquum corporis minifterium attinebant,tumutftatimclaic*nbsp;feeretmedici poteftasmirabilis, tum ut familiæ Chriftitenuitasindicetur,utnbsp;quibus opus fuerit miniftram ab aeftu febrium rcuocare,adeo omnis fumptuonbsp;fior apparatus Ô6 famulicium copiofum illic aberat,

Vefpere autem fado, obtulerunt ci multos dæmonia habentes, cqciebatfpiritus uerbo,8c omnes male habentes curauit,utimpleretüïnbsp;' quod didum eftperifaiam prophetam,dicentem:Ipfeinfirmitates nolt;^nbsp;ftras accepitjô^ ægrotationes noftras portauit»

Notatur in hifee hominibus præpofterum ftudium fui, qui corponim faP* ’tatemtamauide à domino poftulantes,uerbauitæ intérim quæ fundebatpa*nbsp;rumappretiabantur uel fitiebant. In domino autem claret mira benignitas»nbsp;quodnihilominus omnes curauitobnoxios uarîjs morborum generibus, af^?nbsp;etiamdæmoniacos,quos omnes ciedis malignis fpiritibus ôô morbis propulf^nbsp;tis fanabat,hic quoep fuo nomini refpondens« Nulla erat tam foeda,tamcp hot*nbsp;ribilis morbi fpecies, quâclementiffîmus dominus auerfaretur contingercnbsp;fanare uel uerbo : nulla tam uehemens aut infanabilis, quæ non ftatim ad in«*nbsp;fumilliusrelinqueret hominem. Dido fanabat omnes, gratis quo(ÿ. Etdin’’nbsp;non funt adhuc capaces fpiritualium donorum,corporalia largitur. Vnde donbsp;cumentum fumimus ÖC folau'um, de benignitate immenfa Chrifti QC miièrico^nbsp;dia,undefides noftrainipfumroboratur. Itafiuereipfius fumus adfimileifl’*nbsp;fericordiamipfiusfpirituimpellamur. Difeimusquo^ longe eumfaciliorefltnbsp;ad animæ morbos pellendos id ab ipfo petentibus. Ad quod Euangelifta adddnbsp;cit teftin?onium,Ifaix 55;.quodlicet de animi morbis propheta dixerit à quibo^nbsp;fideles QC eledos fua morte QC paflione, de quibus ibi loquitur, liberauit Chfi*nbsp;ftus : aptatur tarnen non inconcinne etiam ad languores corporum, quinbsp;longe minores, ut perfedum faluatorcm ex nomine 8C officio ignorare mu’’*nbsp;dusnonpoirit,quo óódeclarauit feliberaturum cr eden tes mirifi'ea bonita’^nbsp;fua ab omni malo,uthic per corporalia Chrifti beneficia fpiritalia fperandaU^nbsp;bis ab eo domino intelligamus. Explicationem autem Ifaiæ uide fuo loco’’*nbsp;Commentarijs,

VideJ**

IN HATTHAEVMZ CAP« VIII.

Vidcns autê lefus turbas multas circum fe,iufïït difcipuïos ire trans fretum.

Mos crat dominf, ut fere Temper cum mfraculo altquo magm'ficentius in« claruifletjturbi's fefe fubducere, contentus nimi'rum benefecifle,nolens fimu!nbsp;attomteaccarnali adhucturbæ fe fruftrauifendumadmirandum^pracberc,nbsp;præfertimcum adhuc tempus effetferuiformamcircumferendi, VndeQCnosnbsp;moncmur,benemereri potius quam bene audi're deproximis»Cum uidiffet aunbsp;tem lefuSjUe fanatis quidem acgrotis,nec irtgruente noóle,i'am enim occideratnbsp;fol,abircturbam, fedmagis ac magis undi^ condenfari, præcepit difcipuKs,nbsp;ut appararent nauim tranfmiffuro lacum,quo uel fic à turbi's liberarctur.

Et accedens unus fcriba, ait illi:Magifter,fequar te quocunC]^ I'ens«. Et dicit ei lefus, V ulpes foueas habent,amp; uolucres cceli nidos:filius allnbsp;tern hominis non habet ubi caput fuum rechnet.

Cæterum domum abeuntibus, fcriba quidam importunior fecutus eft fe« fum ad ripam euntem, cupiens in numerum difcipulorum illius recipi,queinnbsp;uiderat à turbis tanti fieri ob potentiam in edendis miraculis, non ut illius do«nbsp;drinam uitam^ fequeretur, fed ut ex eius miraculis fibi gloriam 66quaeftumnbsp;compararet. Hie igitur lefum aggreffus, dixit: Magifter,fequar te quocunquenbsp;ieris. Vox erat digna futuro difcipulo,fi uoci refpondiflet animus. Vitro fe innbsp;geffit,amp; ad omnia femet obtulit,neq; quicquam prçtexuit,Ât lefus nec impornbsp;tiinitatem hominis repulit, nec animum infyncerum exprobrauit, fed tacitenbsp;admonuitjuec ilium fibi fore diicipulum idoneû, nec fe illi magiftrum accom«nbsp;modum,quodquifqufshuiusmundi commoda fpedaret, ftultefeilliadiun«nbsp;geret,qui nec opes nec gloriam nec regnum huius mundi uel haberet uel qua:nbsp;rerct, fed fummam paupertatem, fummam ignominiam,fumma afflidionemnbsp;amplederetur, adeoutnec ilia fuppeterent quae uolucribus SC beftijs non de«nbsp;effent. Vulpes, inquit, tametfi domos nonhabent,tarnen cauos habenteffoßnbsp;fös, quibus abdant fefe : uolucres in acre uagantes, tarnen nidulos habent ui«nbsp;cc domicilrj,in quibus conquiefcant. At filius hominis adeo deftitutus eft om»nbsp;nibus huius mundi præfîdtjs,ut nihil ufquam habeat ubi uel caput fuum reclûnbsp;net. Talis magifter ft cuiplacet,me ft uolet fequatur,ied affedu fequatur,nonnbsp;tantum pedum ueftigijs. Sic ille fibi confeius abftinuit, Nos fi Chriftum fequinbsp;uolumus, in terra nihil quæramus,non eft Chrifti regnum de hoc mundo.NLnbsp;hilnobisapropriaredebemus,cuiproChrifto parau non fimus renunciare,nbsp;nd id magis egenti communicare, omnibus utentes tanquam non uteremur.nbsp;^ira Chrifti glt; fuorum tenuitas : non tarnen peccant, qui domos QC alia iurenbsp;polftdent,dona ein funt dei.Sed animo non addicamur poffeffis quibuicunep.nbsp;Nunquam caruitdomo Chriftus,fic nec eius difcipuli,fi opus habuerint SC donbsp;mino toto corde confifî.Haec Chriftiana perfedio fandior quam cenobitarumnbsp;iadata paupertas,uel renunciatio mundi.

Alius autêde difcipulis eius ait illi : Domine, permittemeprimum ife 8c fepelire patrem meum. lefus autem ait illi:Sequere me,0C dimittenbsp;mortuos fepelire mortuos fuos.

Chriftum fequi perinde uidetur atque comitem eius effe fequi^ perpetuo ad annunciandum regnum dei. Vnde uidemus hie, quod noluerit redire do«nbsp;mum hunc difcipulum, fed iuflit adhærere fibi, adpratdicandura regnum dei,nbsp;h 4

9I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

quod munus tufte Chriftus obibat, SC ad idem apoftolos atlt;^ difdpulos pracfef timquosfimul drcumducebat habere comités QC cooperarios uolebat» Vd*nbsp;tur autem Chriftus tranflatioftibus uerborum, mortuos uocans, qui fide funtnbsp;deftitutij quæ uitaeft aftimae, nempeChrifto fidere, ei^ adhærerc qui uita eftnbsp;uia fie ueritas. Nequaquam autem ob hoc exemplum peccatum eft, fiuiui,idnbsp;eft credentes mortuos ad aliud non uocati hoe modo fepelianuNec^ enim de*nbsp;bent omnes abire, relidis rebus alijs, ad annuftciandum regnum dei, fed qvdnbsp;ad id uocantur,Pius fiquidê fe deo confecrat,SCcx charitate uiuit,facit^ qult;e*nbsp;cuftc^ fua uocatio pofcit, femper paratus cum Abraham egredi à fua terra,nbsp;cum apoftolis relinquerc omnia, Vocatus ergo ad praedicandum regnum deinbsp;non poterit curare mortuos,necç miniftrare menfis : fi uero ad id uocatus ftOflnbsp;fueritjCerte hæc ÔC adhuc minunora charitatis officia non detredabit.nbsp;Et afcendente eo in nauiculam, fecuti funteum difdpuli eius:amp;nbsp;cemotusmagnusfadus eftinman,ita ut nauicula operiretur fludb^nbsp;busdpfe uero dormiebat,

Tenlittionii M Tentationis natura defcribitur, Tempeftatem fæuam immittitdominusï nee hoe contentus,operiri etiam fludibus nauim 8C impleri finit, QC fummenbsp;rielitari negligi^ prorfus Jllis deni(Ç iam extrema expedantibus,fccure dcifl^nbsp;nus dormit. Sic fane probantur eledi,ut non folum fupra quàm uideantu*^nbsp;fibi ferre pofte affligantur, fed fîmul ita fe gerit deus erga illos, etiam cum in*’’nbsp;adum de eis uidetur,ut nullä eorum rationem habere exiftimetur, N o tatneJ*nbsp;finit fpiritus ,utcunlt;ç deplorata omnia uideantur, fandos animum defponde*nbsp;re,Ita uideas hic difcipulos,ôôfî nihil certius morte cxpedarent,non tarnen o*nbsp;mnem fpem âbieciftè. In hoc enim tentantur fandi ÔC explorantur,ut 8ó deu^nbsp;ipfi fibi fimul melius innoteftat, quo quam fint nihil ipfî,ô^ quàm bonus d^^nbsp;us agnofeentes, de feipfis fentiant tanto modeftius, de dei uero erga fe bofti^^nbsp;te tanto auguftius, ita dominus cum tentatione facit exitum Ô6 frudum,Olt;’’*nbsp;nino enim fidei imbecillitas fuit, quod ita tr epidabant difcipuli.Dormit aiitt^nbsp;Chriftus qui populum fuum uigilia æterna cuftodit,non tarn neceftitate inß’^^nbsp;mitatis humanæ, quàm fpontanea uoluntate, Nam cum dei ilia natura no ddnbsp;mitet,nec dormiat qui euftoditifraël, tarnen faluator nofter dC dns,ad proba’’*nbsp;dum in fe fufeepti corporis ueritatê, etiä ufiç ad fomnö omnia implere dig^^^*nbsp;tur,Scd cum dormientedno,fæuiente diuina ordinatione procella, ufi^ adp^”nbsp;riculS nauis,uiolenti fludus infurgerent,difcipuli timoré perculfi dominô Tdnbsp;feitantjUt fuccurrat, neminem alium diuorum inuocantes,Depinxit autem ?nbsp;nigmate quodam quantum immineat periculi rebus humanis,quoties hi do*^*nbsp;miuntjhuius mundi commodis deliniti, qui fe fupra mundum putantcs,uid^nbsp;Chrifti in fua nauicula fegerereiadantuerius quàm præftant, Inhuiufmo^nbsp;autem tempeftatibus unde petendum fit auxilium docent difeipuli,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Et accefleruntad eum difeipuli eius,amp; fufdtauerunt eum,dicefttd' DominCjfalua nos,perimus,

Difeipuli metu in tanto periculo exanimati, Chriftum ucllicant 8lt;^ cxp‘^^ gefaciunt. Domine, inquiunt,faluanos,perimus, Siquidem adhuc homin^nbsp;tantum credebant,nec fefe tutos efte nifi illo uigilante,amp; faluanteiuffunbsp;bo. Excitant ergo, 8d opem orant difeipuli, credentes amp; fiduciam haben^snbsp;præceptoris fui charitatem 6ó poteftatem, nifi enim credidiftent eum poft^nbsp;uelle, non ab eo oraffent auxilium, Sufeitant è fomno, ut de periculo

IN MATTHAEVM. CAP« VIIU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

fuo fuorum^Domfnum uocant,quern diuina aliquaui'rtutc, quMcm ma xima prçditum,non dubitabant, ex miracuKs iam uifis inftrult;fH,SaIua,inqutsnbsp;unt, tu nos, qui tot uirtutibus exadis oftendifti te hacc SC maiora pofle,ut nuanbsp;dibus præcipias quietem S)C tranquillitatem, alioqui noftra uirtute pereudumnbsp;nobis erit^Re uera pereunt omnes in hoc mundi pelago nauigâtes per tot tcnanbsp;tationum difcrimina ÔC proceUas,nifi uirtutis tuæ gratia fuccurras,06 ecclefîænbsp;nauiculam periclitantem eripias, in ea omnes quitibicredentcsinuocantnbsp;fandum nomen tun, ÔC te filium dei ueru Meffîam hæc uelle ôlt;^ poflè confidûr»

Et dicit eis Iefus:Quid timidi eftis modicæ fideiç’T une furgens ima: perauit uentis 8c mari: amp; fada eft tranquillitas magnagt;

Eueftigio ut excitatus eft dominus,uento imperauit ÔC mari: ibi mox cotta quieuit uentus, ÔC qui fuerat paulo ante magnus in mari motus, nunc fit in»nbsp;gens tranquillitas» Ita pro modo afflidionis modus efle folet ÔC confolationis;nbsp;mox autem par iter increpauit illor um diffidendam» Vbi, inquit, eft fides ue»nbsp;ftra,quam in me habere debuiftis C qui ut fum mundi faluator miflusjfîc in manbsp;ri periclitari no poflum, quin in mea poteftate eft animam meam ponere,dumnbsp;uolo, fie quos mihi pater dédit feruare in fuum diem,Omnino autem fuit fi'deinbsp;imbecillitas, quod ita trepidabant difcipuli,Quod dominum excitauerant,Senbsp;eius opem implorabant, reprehenfione dignum non fuiflèt, fed quod anxq aanbsp;deo trepidarût confternati^ funt penitus, ceu de ipfîs adum eflet clamantes,nbsp;hoc fidei infirmitatem arguit : nondum tarnen prorfus collapfam, id fimul de=nbsp;monftrat, quod opem à Chrifto implorant, nequaquam oraturi, nifî fpes alûnbsp;quafaluris in eo crédita fuiftet» Sic per omnia commoueri ac trepidare folentnbsp;etiam fandi,ubi ferio tentâtur,nec tarnen fiducia à deo penitus excidere» Ideonbsp;femperfendunt in tempore falutem pracfentem,unde fie fides incrementumnbsp;fumitin dominum, Admonitis ergo difeipulis de fide erigenda,utfefe oftendenbsp;ret elementorum dominum, increpuit uentos ac mare, Se condnuo conquieanbsp;uit tempeftasjquo magis eflet confpicuum hæc non geri humanis uiribus,fednbsp;uirtute diuina. Nihil enim furdius aut impotentius mari commoto,fie tarnen

Difcipuli cum exteris mulds qui fuerunt in naui rem tam prodigiofam uc hementer admirad,dixerunt:Quis eft tantusfNam omnino præfert quiddamnbsp;hominemaius, quandoquidem nonfolum morbiacdaemonesjuerum etiam.nbsp;uenri fie mare iuflîs eius obtempérant. Hoc autem imagine nos docuit opdanbsp;mus dominus Iefus,ut quoties in nos fæuierint têtadones aut perfecudonumnbsp;proccllæ,non aliunde petamus auxilium,quàm ab ipfo,Tumultus omnis ueranbsp;tetur in tranquillitatem, fi modo ille in fiC pro nobis uigilauerit» Nauim hancnbsp;fandi faciunt eceJefiam, quæ fæculi quidem tempeftate laborat,quibufuis pulnbsp;fatur tentationum procellis, naufi'agium tarnen facere non poteft,quia filiumnbsp;dei habet gubernatorem, nauigatinftrutfta fidei gubernaculo felici curfu, ananbsp;gelos habens remiges, portans chorum omnium fanlt;ftorum,eredain eius menbsp;, dio arbore crucis, in quaEuangelicæ fidei uela fufpendens,flante fpiritu fananbsp;do ad portum paradifi deducttur, Confequenter fepdmum uirtutis Chrifti fianbsp;gnumMattliæus profequitur de dæmoniacis 2lt; porcis: primum fiquidemfuc

COMMENTARÎVM

miSjita ut nemo poflet tranfire per uiam illam* Et ecce clamauerunt,di centes: Quid nobis tibi lefufilideif Venifti hue ante tempus tot*nbsp;quere nosf

Fretum in qua iadata fuit nauis erat mare Tyberiadis, babes Capernaut” ex parte Orienas,quo enauigato uenit in regionem Gerafenorum uel Gergt*nbsp;fenorum, didam à Gergeffa,qu3e olim dida legitur Gadara:uidentur autê^nbsp;ifte alienigenx, QC ex parte Decapoleos prouinciam incoluifle,in qua annuff

fus eft ad terram, ilico occurrerunt ei duo dæmoniaci, qui fæui ftipra modo*” erant,ut nemo poflet per uiam illam tranfire.Prodibant aute è fepulchris,nolt;'nbsp;quidem ut Chrifto nocerent, fed ut etiam flagellatores eorum {piritus,qui iaU*nbsp;ex prçfentia fui futuri iudicis,magno terrore concutiebantur,fupplices dept^nbsp;carentur poenas,dicentes:Quid rei habemus tecum o lefu fill deif Filium qü‘*nbsp;dem deinon omnino feiebant, fed fufpicabatur:fciebant autem futurum die’”nbsp;iudierj, in quo tormenta certius expedabant, Quid autem nunc dominus h”nbsp;durus eflêt ignorabat : dmebant tarnen ne fi eos exire compelleret in abyflii*’*nbsp;tormentorum ipfosrelegaret, Præfentia autem Chrifti dæmonum fi'ttortuf^’nbsp;quâdoquidê è corporibus eijciuntur,in quorû tortura deledabantur,nâ etpt^nbsp;Drfmon«. fentiadei refedio eft angelorum, Monendi hic fumus circa dæmonum dam^^nbsp;tionem ÔC malinam, ne de ipforum natura QC ftudijs aut fîmilibus locis euh^nbsp;fins perueftigemus, quando inde non apparet quo meliores reddamur,Mc^**nbsp;tpmiiv -liirpm norniç in tîc Hninininbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niia» nnlnl«! Hrîfa fiinr nrnnfiräl^*

fe à Chrifto,ne nos perdantinfîdiari quidem nobis,fed tanto uigilantius lis firmarefîftendum, dum faluti hominum continuo infîdiantur,quibusnbsp;tur dominus ad probandum fuos, £C ad puniêdum reprobos,Quicquid enii’Jnbsp;menti autcorpori accidat aduerfî, immiflîo haberi poteft angelorû maloru*’’'nbsp;unde fiedæmones dicuntur authores quorundam morborum, amp; lunatici^^*nbsp;moniari dicuntur,ficut 6lt; oui melancoliamaniacR laborant fatanæ adfcribn***

IN HATTHAEVM. CAP. VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^5

fta, lure ergo pœ'nas contemptæ legis dei dcderunt,*amittendoporcos, quos cûtra uerbum dei aluerant, Sed ÔÔ fi hac in re nihil peccaflent,grauiora tarnennbsp;iljeruerat illorun'.impietas, quam de fe, repellentes ob leuiculam adeo iaduanbsp;ram porcorum fakratorem orbis,manifeftam fecerunt. Hominem uidebât iantnbsp;a fciiis fpiritibus Chrifti uirtute liberatum,cuius falus debebatillis charior eflenbsp;omnibus porcis.Sed mal ebant porcis quam authore falutis omnifariæ efle beanbsp;ti : id^ nonunus Só alter c uulgo, fed tota ciuitas uicinia^Petunt autem dæanbsp;mones fe mitti in porcc utii ;;itati hoc fado ciues regionis Chrifto uel fuis in»nbsp;feftiores,minus uerbû falutis ex co audire dignarentur,adeo^ ne Chriftum funbsp;fciperent» Chriftus autem dæmonibus concedit, monftrans qua amaritudincnbsp;£C odio erga homines ferantur, Ô6 fi eis poteflas daretur amp; no prohiberentur,nbsp;peius nos quam porcos illos affligèrent, Ipfe enim cuftoditdæmoniacosjne fcanbsp;ipfos occidant.Haîc Vulgarius,

Paftores autem fugerunt, uenienteS in ciuitatcm, nunciauerunt hæc omnia,amp;L de his qui dæmonia habuerant,Et ecce, tota ciuitas exijtnbsp;obuiam Iefu,Et uifo eo,rogabant eum ut tranfiret à finibus eorum,

Paftores uifotarnhorrendo fpedaculo territifugerunt, Sgt;Cingrefliciuitaâ tern Gadaram,renunciauerunt ciuibus,quicquid uiderant,quid dæmoniacisnbsp;accidiftèt, quibus contigerat fanitas, 2C gregi fuo porcorum. Ad hunc rumoànbsp;rem tota ciuitas Gadarenorum animo confiernata exijt inoccurfum refu,meanbsp;tuens ne adfeueniret, Viderunt porcos extindos,uideruntduos homines exnbsp;nudis iam uefiitos, ex phreneticisfanos, ex rabidis quietos, adeo ut federentnbsp;ad pedes Iefu,agnofcetes authorem fiiæ falutis, fed quoniâ erant craflimali^,nbsp;magis metuebantuirtutem Iefu,quàm amabât bonitatem, ac pluris faciebantnbsp;iaduram porcorum,quamfalutemhominum,Adieruntrefum,etrogaueruntnbsp;ut excederet à finibus ipforum, Qiii fi pernouiiTent eum, obnixe rogaflent utnbsp;uenire dignaretur in fines ipforum, hoc fa dur us in animis ipforum, quod innbsp;duobusfeceratdæmoniacis, Qiialisenimefletillorum uita,porei declarant,nbsp;quos dæmones hominum uicarios fibi poftularunt. Nihil igitur illos docuit lenbsp;fiis, terruilTe contentus. Hi Gadareni typum gerunt omnium qui terrena cusnbsp;rant, qui diuiu'arum cupiditate occæcantur. li ut indigni funtopibus coeleftianbsp;busjita illas etiam ultro oblatas auerfantur,00 quamlibet fæuos dæmones ferrenbsp;nialunt quam lefum Chrifium falutis authorem, V nde rede Chrifius tefiatusnbsp;^ft fuum difcipulum fieri non polTe, nifi qui renunciauerit omnibus, Annuitnbsp;^utemGadarenis abiens Chriftus,iuxta propriam dodrinam,porcis margarinbsp;tas nonobtjeiens, quando QC difeipufos docuit, ut ubi non reciperentur, nûnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

fiiiprædicarent.

CAP VT IX,

afeendens lefiis in nauiculam, transfretauit,amp;^ uenit in ciuû A täte fuam. Et ecce ofFerebant ei paralyticum iacêtem inledo,nbsp;Chriftus ubi indignos fe Gadarenos reliquit, rurfus traiecit laanbsp;cum,£lt;: repettjtCapernaum:ea enim dicitur fua ciuitas,in qua licet firequenti»

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÖMMENTARIVM

utiEphefîbienniOjCon'nthi annum» Cum itaqj ueniflet Capernaum,con* uenitmultaturba ad mare utexdpcret dominum, namomnes eumexpeda«nbsp;bant,quando 06 nunquam ab euangelico uacabatnegotio:unde et antequafl*nbsp;â mari oppidum ingrederetur,fanauit obuios fibi acgroros,6C faluris uerbo au^nbsp;dos fatiabat» Cum autem ingreffus fuiffet Capernaum, efle^ ipfum in dotnonbsp;percrebuiflet, conucnerunt multi,ut ne loca quidem circa ianuam illos cap^*nbsp;reneConuenerant autem ÔC praeter alios pharifæi,legis^ dodores ex omninbsp;ftello Galilææ ÔC ludaeæ ôô lerufalem, quos docebat, ÔC omnes infirmes fana*nbsp;bat. Vbi difeimus, Chrifium perpetuo fuiffe in negorijs falutis humanæ, utnbsp;nos accendamur ad illius exemplum,femper ftudentes tjs rebus,quæ homint*nbsp;bus poflunteffé faluti. Perpendenda^ eorum fides, qui paralyticum offet^nbsp;bant, quam Lucas cap. y. deferibit, quac amp; dominum permouit,utuotis iplô*nbsp;rum annueret. Vnde ÔC clarepatet,quid fides profit aliéna:fîcutPaulo Step!”nbsp;nus, ëC hic baiulatores par alytico. Nemo autê aliéna fide faluatur,ut ipfenbsp;careat:hoc enim perinde effet,atcç dodum aliquem aliéna fcientia.Saluari algt;*nbsp;quis poteft aliéna fide, id eft falutis fieri particeps, at faluus effe nemo nifînbsp;propria fide poteft:falus enim amp;C uita iufti eft fides ipfa. Vndc dicitur;

Et uidens lefus fidem illorum, dîxit paraly tico: Confide fill, reitiï^ tuntur tibi peccata tua»

Fides infignis apparuitinhoc, quodeum tanta uishominum confluer^^i utiam domus effet angufta, ac ne ueftibulum quidé capax efletimmenfaenbsp;titudinis, adducebatur is paralyticus à quatuor baiulis unà cum ledo deciif”*nbsp;bens, cadauer hominis uerius quàm homo. Proinde cû feirêt intus effe lefu^’nbsp;nec præ turba daretur aditus,confcenderunt tedum planum,pro more reg‘‘’*nbsp;nisjôôfubmotis tegulis per hiatumfunibus demiferuntgrabatum,unànbsp;ralytico ante pedes lefu. lefus non offenfus hac importunitate famulorumnbsp;potius approbans ardor em fideitquanquam oportuit non minorem effenbsp;aegroti,qui fie dimitti fe,uel iuffèrit uel paffus fît,conuerftis ad decumbent^’”’nbsp;utcircumftantibus fidem etiam atcç etiam commendaret, Bono,inquit,an‘‘^nbsp;cfto fîli, remittuntur tibi peccata tua: prius earn partem morbo liberanSjUt'®nbsp;corporis morbus erat profedus. Et tarnen inaudita manfuetudine filiuo’^P^nbsp;pellat,hominem utraeç fui portione calamitofiim,tacite pharifæis 66 fer ibisnbsp;percilium 66 arrogantiam exprobrans. Intelligamus autem hæc uerba rc«^‘nbsp;tenus,non tantum optantis fuiffe,alioqui nulla fuiffetoccafio blafphemisfnbsp;minuminfimulandi, Vbi primo notandû morbos eflepeccatorûmercede’’’’nbsp;ut plurimum:hinc 66 Chriftus illi quem apud pifeinam probaticam fanati^*^? ’nbsp;dicebat: Ecce fanus fadus es, ne pofthac pecces, ne quid deterius tibieoH*^nbsp;gat.Deinde notandum his potiflîmum uerbis Chriftum polliceri fanitate’i’ P jnbsp;ralytico,nontamideo utdoceret obpeccatamorbosimmitti,quàmnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

pharifeis occafîonem dar et obmurmurandi,at(5 ex hoc quotç fibijpfi de fi’^ P teftatcapertius differendi: obfcurius tarnen, ut uidentes non uiderentnbsp;bi homines,quibus oportet omnia effe noxia,etiam qüae maxime falutarianbsp;credentibus 66 ptjs.

Et ecce quidam de feribis dixerunt intra fe.’Hic blafphemat»

Araneo fel eft, quod api mel : ita nihil tam falutare uel fieri uel diet quod mails non ut malum iudicetur,ita 66 malum fentiatur.Aderatturb^nbsp;ta plebis, 66 præfentem tanto miraculo dominum glorifîcabant.Scribîeai^^^^

IN MATTH AEVM. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$7

SiC pharifæi iniicniebant quod culparent. Sic fiunt primi nouiflimi, QCprofcrt frudus fuos quælibet arbor. Vtcunq? autem mall hi fucrint pharifaei,faniorisnbsp;tarnen ludicij fuerunt noftri temporis pharifacis, qui quamlibet fccleratis facernbsp;doribus poteftatem uindicant remittendi peccata, qui magno uenditant cansnbsp;dem QC emunt, nihil moti, quod cum fenfu communi pugnat huiufmodMensnbsp;tentia, ÔC cum fcripturis, Salus noftra à gratia dei pendct,quam irafcente iplbnbsp;quis nifi ipfe nobis reftituatr’Sancf^i quidem à deo ueniam orare pofTuntyfibi etnbsp;alijsjô6 impetratam fibi peccatores credere polTunt. Nunciare quocp facerdo*nbsp;tes poflunt ex uerbo dei,proprie donare no poflunt. Vnde blaiphemia re ucanbsp;ra fuifTet, fi homo quifpiam ex fe paraly tico quae in deum peccarat uoluiflet renbsp;mittere. Veruntamen Chriftus prçter hoc quod deus erat,etiam ut homo pec=nbsp;eata remittendi poteftatê habuit ut fummus facer dos nofter, et fpiritu dei pie®nbsp;nus.Nihil enim ex fe ÔCnon ex fpiritu fando uel loquebatur uel agebat.

Et cum uidiflet lefus cogitationes eorum, dixit : Vt quid cogitatis mala in cordibus ueftrisf Quid eft facih'us, dicere,Dimittuntur tibi pecnbsp;cata tua:an dicere,Surge amp; ambulaf

Non dixeratjEgo remitto tibi peccata tua in deum: fed, Rcmitt5tur,id eft fint tibi r emifla, quæ etiam prophetæ ÔC fand-i cuiuflibet ex fpiritu dei loquensnbsp;tis Sc remiflionem peccatorum optantis uel annunciantis uerba eiTe poteranr.nbsp;Maleuolenuæ ergo erat, SC blafphemix in dominum cogitando inhmulare,innbsp;quo adeo nihil uidebant quod non ad gloriam dei faceret, Difcamus potius Oanbsp;mnia interpretari in meliorê partem ; id enim beniuolentiæ atlt;Ç charitatis eft,nbsp;6C eorum qui uera fandag fecftantur.Qiiid eft facilius SCc.Quaftdiceretex Oanbsp;peribus meis difcere debetis me dei fpiritu plenum,8C ex eodem loqui me et aanbsp;gere omnia,ac nihil minus quam blafphemare. Videtis uero me reftituere fani -tatem tjs qui deploratis morbis laborant, quod item opus dei eft: cur non ôC innbsp;eo dicitis me blaiphemare, SC dei gloria impie me arrogatef Num putatis facianbsp;lius taliefficacia dicere, Surge SC ambula,quam dicere,Remittuntur tibi pecanbsp;cataf cum utruncß eiufdem uirtutis et fpiritus uerbum fît,diuinç fcilicet quamnbsp;in me uos blafphematis,cum negate non poflitis.

Vt autem fciatis quia filius hominis habet poteftatem in terra dimit tcndi peccata,tunc ait paraly tico:Surge, toile ledum tuum, ÔC uade innbsp;Bornum tuam.EtfurrexitjSC abrjtin domum fuam.

Vtex tjs quæ uidetis credatis SC ilia uera quæ non uidetis,6C filio hominis “ttuncj efleæque procliue,SCmorbum dido tollere, ÔC peccata condonarc,danbsp;°«gnum omnibus fenfibus confpicuum. Quod fi uideritis hæc uerba quænbsp;firnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inania,fed habere uim præfentem,nolitc dubitarc

Wio hominis efle poteftatem remittendi peccata in terris, idcp no facrificijs aut holocauftisjfed fimplici uerbo. Simulcp conuerfus ad paralyticum, dixittSutsnbsp;gc,toilegrabatum tuum, atcp abi in domum tuam, ut ij qui te nouerunt ægroanbsp;p^nn,ac falutem defperabant, uideant te fic efle fadum fubito ualidum,ut nonnbsp;loium pedibus tuis ingredi poflis qui paulo ante à quatuor baiulis portabaris,nbsp;uerum etiam mutatis rerum uicibus, ledulum tuum geftare, quum te geftaritnbsp;hadcnus,Necmora,res ilico uocem eftconfequuta.SurgitparaIyticus,6C fubnbsp;hto in humeros ledulo, abit in domum fuam. Miracula hæc uti(Ç lefum corn» PoteftdtremiUnbsp;monftxarunt eflè Chriftum,id eft faluatorem mundo promflrum,qui faluat po tetidi peccata^nbsp;i

98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÓMMEMTARIVM '

pulum fuum a pcccatfs. Ipfi cnim Chn'fto dcdi omnes donattfunt,quibus pa* tris gratiam fua morte reftituit : turn donat fpiritu, ut id credant,utcp ita illat”nbsp;percipiant. Differ t au tem poteftas remittêdi peccata quam Chriftus habet, abnbsp;ca quamfandi ab ipfo accipiunt,in eo quodipfe non tantum ut fancffi ex fpir^^nbsp;tu éc uerbo dei, remiffa à deo efle peccata credentibus pronüciat,uerumeaa*^nbsp;morte fua illa expiât, SCfpiritus faneffi donum,fiduciam placati patris,ÓC reif»nbsp;(ionis peccatorum pignus,fummus pontifex rex nofter donat,ut ita no tai”nbsp;peccata remittat,quàm in perpetuum illis purget amp; liberet*

Videntes autem turbæ rimuerunt,amp; glorificauerunt deum qui dit poteftatem talem hominibusgt;

Euidentiflîmum hoc cernentes miraculum turbæ, plane^ cum intellfe^ rent rem non efle poteftatis humanæ, fed diuinæ, glorificauerunt deum,afli^*nbsp;mantes fe nihil unquam talc uidilTe geftum ab ijs,qui inter ïudços pro futni””nbsp;uir is habebantur» Sefibis autem fie er at impofîtû fîlentiû, ut m agis ctiamnbsp;cerbarenturinuidia, nimirummagis quærentibusfuamgloriam, gloriai”nbsp;dei, qua perlefum indies illucefeente, fe uidebantobfcurarffquemadmod””’nbsp;enim fol obfcurat lucernam, itadiuina gloria euanefeere cogit inanemnbsp;minum gloriam, Sed horum liuor non inTaliud profuit, nifi quod Chriftinbsp;riam obfîftendo reddiditilluftriorem* Nouitenim deus, etiam malitia moi^nbsp;lium ad fuam abuti gloriam. Nos cum turbis glorificemus deum,pro datonbsp;bis à deo pâtre Chrifto domino noftri amantiflimo,quiper omnia nobisnbsp;fad-us mifericors eft, ÔC pronus ad fuccurrendum tentatis nobis, qui nonnbsp;morbos quàm morborum caufas peccata,uerbo fuo pellat,filios^ dei (aluosnbsp;beatos reddat,quotquot ipfî crediderinu

Et cum tranfîfTet inde lefus, uidit hominem fedentem in teloh”’* Matthæû nomine^Et aitilli,Sequere me*Et furgens fequutus eft et””*nbsp;lefus uteederet improbitati feribarum, digreflus illinc repetijtlacumjnbsp;turbâ undiquatç confluentem docebat,Porrô cum præteriret telonium,cogt;Pnbsp;xit illic publicanum quendam fedentem,Matthæum nomine, qui idem di^nbsp;PuUiconh eftLeui,filium Alphæi» Eftautem hoc hominum genus,quoniam artemnbsp;cet fordidi quæftus, ÔC uiolentæ rapacitatis,multis modis infame,præfertii”^*nbsp;pud ludæos, quod R.omanorum apud eos uedigalia exerceret, eo^ nonnbsp;turn cum illis allophylis communicaret plus quàm fuperciliû concederetfb^nbsp;rifæorum, fed etiam tyrannidi inferuiret, qua contra legem dei fe preminbsp;bant, Adhæciftishominibusprocliue fuit ui ô^rapinapeccare, quandoÉ ¦nbsp;paucosadhocmuncrisnifîimmodica habendi cupiditas pertrahat, AtK'jnbsp;qui prius Simonem ÔC Andream, loannem amp; lacobum ab humili quideinAnbsp;tarnen licito quæftu uocarat ad fe, ut palàm faceret fe nullû omnino genU®nbsp;minum faftidire, modo fe conuertat ad meliora, Matthæum ad fe uocat,a^nbsp;qui iubct.Ille nihil contatus fed relitffis rationibus imperfedis, relidonbsp;iequi cœpit lefum, fubito ex publicano fadus difcipulus, Habebat enim 1^nbsp;uox energiam quandam admirabilem,relucebat amp; in uultu uis quçdam o^^,nbsp;ta,qua quos uolebat non aliter ad fe trahebat quàm Magnes ferr um,Nomgt;^,nbsp;autem fe hic Matthæus uulgariore nomine, cum effet pro more gentis bin^*^^nbsp;us,ut oftenderet fîbi animum fuiflè predicandi infîgnem Chrifti circa fenbsp;tem, qui adeo non auerfaretur pcccatores, ut ex eis quo(ÿ gratiæ fuæap^ ^jjnbsp;los delegeritjô^ quidem prçcipuos ac infîgnes Euangeliftas tecerit,Qiionbsp;nei”

IN MATT H ÄE VH. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

nemur beneficia dei circa nos confiteri ftudiofè,ubi id frudtim facerc pofïè co gnouerimus in dei ecclefia. Vt autem patefi'erct uirtusChriftiuocantis,quinbsp;cum uocat nemo poteft no fcqui,£lt; fimiliter fidei natura obfcqucntis,quæ monbsp;ram non nedit, ftatim uocatus furrexit ÔC Chriftum comitari cœpit, relidisnbsp;quidem omnibus rebus fuis,fed non abiedis.

Etfadum eft difcumbente eo in domo, ecce multi publicani pee ß catores uenientes, difcumbebant cum lefu 8^ difdpulis eius.

Matthæus rogauit lefum ut in ædibus fuis conuiuium agere dignaretur, Nee hoe grauatus eft lefus, ut fuos doceret,nec impiorum confortium eflè uünbsp;tandum,fi fpes fit illos noftra confuetudinefore caftigatiores.Porró ex bis quçnbsp;turn illi fuppetebant, affatim exhibebatmagnificum ÔC amplum conuiuium,nbsp;ad quod adhibebat multos fui ordinis homines publicanos et pcccatores,quosnbsp;exemplo fermone^ fuo pertraxerat in admirationem QC amorem lefu.Non ernbsp;go omnino abiecerat fua omnia, quin commodum ufum feruaret rcrum fuasnbsp;rum,cum id ferret fua uocatio. Vnde öó Chriftum fufeepit,accepta opportuninbsp;täte in fuam domû, è fuis facultatibus inferuiebat. Sic Petrus quo^ domumnbsp;fuamhabuit,amp;Salia,eis^ufuseft:quinÔCpoftdominirefurredionemeisufus Proprirf4ire*nbsp;eft,quandiuper munus apoftolicum illipotuitlieere» Cur enimfuaquacillis t«m.nbsp;dominus dederat abieciflent,et ufi fuiflent alienis fcur pauperibus fua darent,nbsp;fió ipfi in otio mêdicarent ab acque pauperibus,uel per ïe ditatis fmonachorumnbsp;noftrorum more non apoftolorum, qui certe uerbo Slt; uita comprobaueruntnbsp;domino id placerc potius,ut fuo quifep pane uefcatur, non alieno labore uiuatnbsp;in otio. Sic Paulus cumEuangelij praedicandimunerefungeretur,manibusnbsp;nihilominus operabatur, tam interdiu quam nodibus. Scopus omnium pioanbsp;rum unus hic eft,ut gloriæ dei pro fua quifep portione et uocatióe ftudeat : hoenbsp;ergo cogitabuntjhuc omnes curas fuas confèrent,et fi ex eo res fuas uel negli®nbsp;gerc uel defer ere cogantur, æquiflîmo id facient animo, fin minus,utcntur ibnbsp;lis imo quotidie laborando conabuntur conquirere,non ut ditentur aut deliticnbsp;cntur,fed ut alios non grauent QC tribuant neceflïtatem^tienti.

Et uidentes pharifæi, dicebant difdpulis eius:Quare cum publica« nis 8d peccatoribus manducat magifter uefterC

Captabant undiep pharifæi calumniandi materiam,quanquam ipfum non ^uderent interpellare,ne quod nollent audirêt,difcipulos autem ab eo conansnbsp;*ur auertere. Quare, inquiunt, magifter uefter,cui uos hæreris uteximie fansnbsp;conuiuium agitat cum iftis publicanisnbsp;nbsp;nbsp;peccatoribus, quos nos ut abos

‘»'inandos uitamusc' Pares autem cum paribus faéile cógregantur,ó^ tales ferè teddimur quales ij funt quibus cum uiuimus. Sic fémper qui cum fcientia fcri Religio/ï infynnbsp;pturarumuitæreligionem coniunxiftè uidebantur,ó^ eo nomine populo infis cm.nbsp;gniores erant, domino præ omnibus alijs obtredalfe femper leguntur,optimanbsp;quæipdida Sefada eius damnantes,quodeftpropriumhumanæiuftitiæingcnbsp;nium, Verum timida eft,uthic uidetur,confcientia fuæ malignitans,amp; bononbsp;obtredare, non malum corrigere folet hypocrifis : contra autem charitas masnbsp;lum corrigiqö^ bonum prouehit.

At lefus audiens,ait: bJon eft opus ualentibus medico,fcd male ha bentibus : euntes autem, difcite quid eft, Mifericordiam uolo,amp; non o/èe lt;r.cnbsp;facrificium.bion enim ueni uocare iuftos,fed peccatoresgt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSotfc.K

COMMENTARI VH

' Doccmur ex hoc loco optandum nobis cfle, ut per ftos dominus tranlcaf, aC clementer uifitet nos, uocet ad meliora,ut continuo ilium fequamur uocaflnbsp;do mutemus,noniuüificantes nos folû pharifæorum more,nullius faluti inufenbsp;deamuSjUon temcrc quenquam iudicemus,alioqui non fanabimur,non uocanbsp;bimur ad falutem» Blande refpondere difcimus obtrecfratoribus noftris. Con*nbsp;grcdi peccatoribus, ut mali efle definant, admonere utfratres,Mire quot^ no^nbsp;confolari debet, quod fe medicum Chriftus peccatorum cofitctur, Nulli enin*nbsp;in terra iufti funt,quando declinauerunt omnes« Vnde cum faluator adueni^*nbsp;fet cum laborantibus 6C peccatoribus negotium illi elTe oportuit Jufti quinbsp;in mundo fuo modo iam ad refipifcentiam uocati erant, ut opus no fiierit illo^nbsp;nunc primS uocare.R,emifi£ autem Chriftus pharifços ad locum Ole, 6.ubinbsp;ticinatus eft,per Chriftum breui fidem QC charitatem reftituendam,miflis cciquot;^nbsp;moniarum umbris, externfs^ ritibus, Quin, inquit,pouus ite amp; diicitCjqui“nbsp;fitillud, Bonitatem ÔCc. Qiiafi diceret: Quid peccatores hos adeo cotemnitis»nbsp;ipfis multo fceleftiores, qui externaî fancftitati ftudetis, obmittendo,quænbsp;funtfanditas, internam fidem QC effi'cacem charitatê ó^c. Vide eundê locum»nbsp;Diicite,inqua,quid hic fermo dei fibi uelit,ac deinde, ft uidctur calumniami*^nbsp;fads meû,quod non pugnat eu lege ueftra,fed refpodet uoluntan diuine.C'^fnbsp;autem ftigiam confuetudinem peccatorum, qui in hoc uenerim,ut taies inni“*nbsp;tem ad pœnitentiam uitæ prioris cquot; Multi ftbi iufti uidentur,ab his fi me fubtl^^înbsp;co,nondebent indignari : non enim egent ope noftra, QC fuperuacaneum ii^*^nbsp;contumeliafit eos uocare adpœnitentiâ, qui nihil habentpœnitendum.nbsp;(crmone lefus perftrinxit, Ô6 quodamodo derifit arrogans fuper cilium phaf^*nbsp;facorum,qui iufti fibi uiderentur quum non eflent

erificftsieiuntjs fiCprecibus, beneficentiam ÔC fedulû ftudium bénignitads beneficentiæ,quam folam hypocritæ aftequi nequeunt.

IM MATTHAEVM. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lOI

Icfns humanifllmc rcfpondit, fic utnec loannis taxaret mftitutionem,nccalio rS ieiunia fimpliciter damnarct, fed tantum oftederet indulgentiâqua in fuosnbsp;uteretur,no effe negligêtiç, fed artificij,quo paulatim illos adduceret ad maio«nbsp;ra,ueluti cum pr udens literator ÔC peritus artifex,formand£ pueritiç prima acnbsp;teneramaetatem non ftatim deterretrebus afperioribus,fed blandimentis alle#nbsp;dat ad diffîciliora : ac refponfîonis occafionem mutuatur ab ipfius loannis tCcnbsp;ftimonio Js enim delefu teftificans apud eos,qui fufpicabâtur ipfum elfe Chrinbsp;ftum, Qui habetjinquitjfponfamfponfus eft, amicus autem eius adftat,6lt; ue*nbsp;hementer gaudet, quod audiat uocem fponfî lefum indicans elfe fponfum,fenbsp;nihil aliud quam fponfi amicum. Hunc igitur loannis fermonem lefus illis re«nbsp;uocans in memoriam, ait : Num fill) qui in recentis fponfi thalamo uerfantur,nbsp;ubilætaefle decet omnia, polTuntludaico trifticpieiunio torqueri, præfertimnbsp;quum fponfum habeât praïfentemC Nolite interim eis inuiderehanc laetitiam,nbsp;non diu duraturam,Sinite illos hac indulgentialeniter amp; fuauiter duci ad pernbsp;fediora* Habentnuncfponfum, QC inhoc funttoti,nonuacatillis ieiunare,S^nbsp;teneriores funt, quàm ut ferre polïînt, Grandefcent interim, 2lt; ueniet tem«nbsp;pus,quum ab illis auferetur fponfus,tunc firmiores,non folum ieiunabunt uLnbsp;trôjfed afperioribus etiam ferendis erunt pares Judaei fummam religionis colanbsp;locantin crebris ieiuntjs ac precationibus prolixis^Hec ut damnanda no funt,nbsp;fi non ad inanem gloriam,fed ad pietatem adhibeantur,ita fortiora Si magis arnbsp;dua quædam fpedat dodrina Euangelica,ad quae mcos formo fingocp difcipunbsp;los. Docemur ÔC nos hic ut ab ijs qui Chrifto nomê dederint, non ilico fummanbsp;quaccç requiramus. Connubium quocç Chrifti cum ecclefia.

Nemo autem immittit commiffuram parmi rudis inueftimentum C uetus : tollit enim plenitudinem eius à ueftimento,amp; peior fciffura fit«.nbsp;Nelt;^ mittunt uinum nouum in utres ueteres: alioqui rumpütur utres,nbsp;Se uinum effunditur, ôô utres pereunt.Sed uinum nouum in utres no?nbsp;uos mittuntjôC ambo conferuantur«

Duobus fimilibus probat, non elfe oncrandos nouitios difcipulos pietatis aufterioribus preceptis difciplinac,necç requit enda fpir itualia ar dua,nifi à iamnbsp;fpiritualibus. Impeditiorem autemliteraefenfum date ÔC eleganter fic retulitnbsp;Brafmus: Non conuenit mihi inftituendi ratio cumloanne» Nouum eft quodnbsp;doceo,8C nouæ dodrinæ noua conuenit inftitutio.Non oportet praeceptoremnbsp;«fiepr3cproperum,fuo tempore res indicabitutrius difeipuli fortius (uerint innbsp;ftituti.Non oportet ueter a mifeeri nouis.Nullus enim affuitueteri ueftimentonbsp;par ticulam panni noui r udisep. Siquidem hac uia no folum farcitur ueftimensnbsp;ti ucteris plaga,uerumetiam non cohérente nouo panno cum ueterc,fit maiornbsp;ac deformier hiatus. Necç qui fapiunt, uinum nouum credunt utribus uetu«nbsp;ftisî alioqui duplex fequitur incommodum, dum amp;C uinum effunditur ÔC utresnbsp;dirupti per eunt. Quin potius uinum nouum infundunt nouis utr ibus ,qui fe«nbsp;rant uim uini, nec diftiliunt effetuefeente muftofttaeç fit ut ÔC utres fint incolunbsp;mes ÔC uinum. Ego meos totos nouos effe uolo, eosep mihi fic paulatim fingo,nbsp;utolimfortes ôefirmi queantEuangelicæ dodrinacuimperferre.Ioanncsue»nbsp;tuftis utribus non eft aufus aliud quàm uetus uinum committerc,ieiunium Sinbsp;huiufmodi,qu3e multum abfunt ab his quæ praeftanda funtuiris Euangelicis.nbsp;Ego meæ dodrinac muftum non credo niû nouis uafculis.Difcimus iciunium

i 5

lol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÇOMMISMT A RIVM

precati'ottcs fpi'n’tualiora eflc opera,quam ut non folum mox ab imn'o ptæ reh'gionis requin' qucant, fed quæ nequeant etiam unquam præcipi,nbsp;trô fpiritu fando proueniant oportet : unde ne Chriftus quidem ufpiam iO^nbsp;præcepit. Clarius Erafmus tranftulit: Nullus immittit affumcntum panniru«nbsp;dis in uefte ueteri ; aufert enim fupplementum illius à ucßimento,ÖC peior ru«nbsp;pturafîtSCc,

Hæc illo loquentead cos, ccCc princeps unus acceflit, 8lt; adorabat cum, dicens : Domine filia mea modo defunda cft : fed ueni, impoiicnbsp;raanum tuam fuper eam,8c uiueU

Animaducrtcndum quant ucrc deCenturionegentili dominus fupradi* xeritjtantam fc in Ifraël fidem non inueniflc. Is enim ludaeorum primas 5Cnbsp;chifynagogus, lairus magifter fcilicet ÔC praepofîtus eins fynagogæ, qux étatnbsp;în Capernaum, uel in alia aliqua urbium Galilææ : non enim erat præpofiti'®nbsp;tempÛ Hierofolymitani,aut fummus pontifex Js, inquam,no tantum ut in tJonbsp;mum fuam ingrediatur dominus, or at, fed etiam utmanus fili3cimponat,2lt;i^‘’nbsp;non agnofcebat quod Centurio,uerbo ipfum omnia pofle« Tanto illuftrior annbsp;tcm fit Chrifti facilitas 8C benignitas,qui hanc fidei imbecillitatem nihil meta«nbsp;tusilicofurrcxeritjcumcp eo abicritlt; Haccnosmoueant,nihil orari abipi^»nbsp;quodorantibus profit: amp; nos docet, quod non Chriftus exaudiat, ut 66 nosnbsp;quoeç ilia lcientes,non minus fîmus exorabiles omnibus,Dcfiindam hic diti^nbsp;pater fuilTe, quam Marcus récitât egifle in extremis, Lucas lam moriebatut»nbsp;lamenimanimamagebatfilia, idangebatpatris afFelt;ftus ad puellamnbsp;dm annorum,ut defundam diceret, Vteuneç uero fides patris licet infirniio^nbsp;appareat, uel in hoc ucrbo,Et uiuct,quafî dicens: Credo omnino te talia pan^nbsp;tcm miracula etiam filiam meam unicam uiuifi'care te pofle, 2C reftituere uit^»nbsp;etiam fi mortua fit: poteft tamê Hebraico more fuifle didum,Et uiuet, pronbsp;uiuat, QC conualefcat fi aderis,

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et furgens lefus, fequebatur eum, amp; difcipuli eius* Et ecce,niulî^*’

quæ fanguinis fluxum patiebatur duodecim annis,acceffît retro, tigit fimbriam ueftimentt eius* Dicebat enim intra fe, Si tetigero t^’^^nbsp;turn ueftimentum eius,falua ero»

Icfus ut erat expofitus ad benefaciendum omnibus, qui fîmplici cum cia eum aliquid poftulabant, fiue pauperes client fine diuites, fine ludaei in’nbsp;cxteri,ilico furgens fecutus cftlairum properantem domum,fi forte filiam a *nbsp;hue Ipirantem offènderen Dominum autem QC magiftr um difcipuli fequebanbsp;tur, acturba denfiflîma» Ecce autem inter cundum alterius occafio mirat^nbsp;If. Se admifcucrat confertæ hominum multitudini millier quedam duodcc’nbsp;iam annos obnoxia profluuio fanguinis,quæ facilitates omnes in medicos’^nbsp;fumpferat,nc(^ quenquam inuenit qui malo polTet mederi, italt;^ bis erat m’nbsp;ra, pofteaquam malæ ualetudini accefleratinopia : hæc cum fummâ fidiioanbsp;de lefu animo concepiflet, ob morbi fœditatem, non audebat tot teftibiis aPnbsp;pellare dominû, Itac^ ueluti fuffuratura beneficium clancuIS à tergo accei gt; ’nbsp;ac tetigit fimbriam ueftimentt eius : fie enim fibf perfuaferat.Si uel extrema^^,^nbsp;«eftis illius or am attigero, falutem adipifear» Non quod fîmbriæ uirtutema *

IN MATTHAEVM. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Io$

quam, multo minus tantam ineflê crcderet, fed quod Chn'ftum crcderct adeo per omnia faluificum, ut uel hadenus ipfi appropinquafle falutcm fibi allatuonbsp;rum ccrto confideret. Vnde QC Chriftus fidei ipfi teftimonium perhibet,utnbsp;fequitur.

Atlefus conuerfiis Sc uidens eam,dixi't:Confide filia,fides tua te fal uam fecit.Et falua fada eft muHer ex ilia hora.

Multi hic allcgorias concinnant multas, ÔC uerifimiles. Placet prae alqs,ô^ fîmile quiddam habet cum mullere quæ fr uftra in medicos fua profuderat, franbsp;gnificarequotquot aliunde falutemquam à Chriftopctunt:opera enimamp;imnbsp;penfas perdunt. Fides tarnen huius mulieris nobis potius obferuâda,quç tansnbsp;tarnefleinChriftouirtutemperfuafafuit, utueltadufîmbriæ eius fanitatemnbsp;recepturam fe non dubitarit, lefus autem nolens latere tarn infigne fidei exemnbsp;plar,fimulcp docens non elTe caîlandam del gloriam, qui fupra naturam mira«nbsp;cula in occulto non tedit, nifi ut uulgentur ad caufam aliquam eximiam, utçnbsp;eliceretbenefîcij confeflîonem,conuerfus ad turbam;Q,uis,inquit,me tetigitî*nbsp;Negantibus cundis,Tamê aliquis, inquit,me tetigit:nam fentio uim à me pronbsp;fedam. Hic Petrus reliquicp difeipuli non intelligentes quid fîbi lefus ueUnbsp;let. Domine, inquiunt, uides confertam turbam undicp prementem tc,amp;rosnbsp;gas quis te tetigerit, quum à tam multis tangaris Porro cum lefus quafî^nosnbsp;rans à quo contadus effet circumfpiceret, uelut oculis quærens quis fuiflet iLnbsp;lefurtiuusattadus, millier fola fibi confeia, quum uideret fe nonlatuiflele«nbsp;fum,excuflb pudore,timens ac tremens procidit ad pedes Iefu,amp;f rem eft con»nbsp;feflauthabebat omnem, quo morbo laboraflet, Ô6 quot annis,ô6ut omnesnbsp;facultates fruftra profudiflet in medicos,QC ut fibi perfuafiffèt folo fimbriæ connbsp;tadu pofle fanari,ô(^ ut mox à contadu lenfiffêt perfedam corporis fanitatem*nbsp;Hæc Chriftus tefte turba prædicariuoluit, non ut pudefaceret mulierculam,nbsp;aut fibi laudem apud homines uendicaret,fed ut hoc exemple doceret omnes,nbsp;quantum ualeret firma fiducia, ac mulieris exemple confirmaretfidem archisnbsp;fynagogi, quam intelligebatnonnihil facillare,fîmul^ pharifacis exprobraretnbsp;fuaminciedulitatem. Iraq; mulierem trepidam ac metuentemneiratus lefusnbsp;fuum beneficium repeteret, confolatus eft dicens : Bono animo efto filia, tuanbsp;fiducia tibi peperit fanitatem,uade cum pace tranquille^ ac fecuro animo.

Et cum uem'flet lefus in domum principis, amp; uidiftet tibicines SC turbam tumultuantem,dicebat;Recedite,non eft enim mortua puella,nbsp;fed dormit.Et deridebànt cum.

Cum amici aut neceffarij hinc migrant, mediocris ludus non fuerit uitio uertendus, quando ÔC fandi patres fuos quo(^ luxeruntmortuos.Sed Chrinbsp;ftus horumludum, licetadhibitis tibicinibus admodum ridiculum, non tamnbsp;damnare quam compefeere uifus eft, affirmans filiam dormire,non effe mor»nbsp;tuam. Impendio lofephum pater lacob luxit, cum difeerptum beftia putaret:nbsp;uiciffîmmortuumipfumiofephmagnifico QC Aegyptiacofumptuprofequu=^“quot;“^ mon»»nbsp;tus eft.Natura enim mors luduofa eft,admonens peccati noftri ÔC iræ dei. Denbsp;fyderium quoep charorum non poteft non effe moleftum : non enim deus à fu»nbsp;is requirit indolentiam : manet enim indicium r ationis pr aefenti uitac profpici«nbsp;enffsjilludautemnon omnes improbi affedus fequuntur. Cumigiturnihilnbsp;‘ 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘4

tis quod malum fenuebat» Äddebatautem ftarim,Sednon mea,ucrum tua uoluntas fiat, Hæc fpiritus uerbafuere, (efe fublimius efFcrenu's 8lt; diuina pronbsp;pius colpicientis, Charitatis eft ergo dolere mortem charorum, fidei autem ncnbsp;doleamus fupra modum, Coniölationem enim habemus , qua gentescarenf,nbsp;noftros mortuos in domino uiuere, 66 ipforum corpora per Chr iftum reftitu*nbsp;enda, dicenteapoftolo i, adThefraIo,4, Chriftiam's,Necontrifteminificutöinbsp;cæteri qui fpem non habent,Si enim credimus quod lefus mortuus eft,etrefurnbsp;rexit, ita amp; deus eos qui dormierunt per Iefum,adducet cum eo,Hoc enim uonbsp;bis dicimus in uerbo domini,quia nos qui uiuimus, qui refîdui fumus amp;c,Sicnbsp;femper cum domino erimus Jtaep confolamini inuicem in uerbis iftis, AberÔtnbsp;autem à Chriftianis omnia ilia figmêta, ac indecori geftus,quibus etbnici olin*nbsp;maioremquàmhabebantdolorem mentientes,infanientibus quàm doIeflO*nbsp;bus fefe faciebant,et hodie alicubi faciunt, fîmiIiores,Ne(Ç locum apud nos banbsp;beat fuperba fumptuofa^ funebris pompa, quæ pauperibus potius impend^nbsp;tur,fi quid mortuorum neceflîtati redundet: multo minus ilia mortuorû, qti^nbsp;uocant Suffragia,quac ædituos ÔC clericos, monachos autem in primis,opibuSnbsp;nimqsauxeruntad otium. Nihilenim deqsChriftuspræcepit,nec exemplenbsp;fanAorum, qui fulFragia huiufinodi nelcierunt,nec apofloli quicquam de baCnbsp;Sépulture, re monuerunt. Commode tarnen SC amanter iepelienda funt corpora charo*nbsp;rum,ut decet fideles: infîgniter autem beneficorû uirorum SC optime merito*nbsp;f um fepulchra non funt delenda,fed ad uirtutis exêpla honoranda ciuiliternbsp;cum decoro non nimio,fed communi exemplo omniû maiorum. Non eft,nbsp;ouïr, mnrr tia Duelia (ed dormit. Vbi ierfotura identidem mortem (ômniiin aP*

loco 6Crifii impiorum ad fuam gloriam, quo comprobata mors filiac proba®* uirtutem Chrifti:fîc nihil in mundo fit abft^ dei prouidentia.

IN MATTHAEVM. , CAP, IX, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10Ç

eft,me cui dicercftt quod facfïum effet, Simul ut ipfe uitaret fufpi'tfonem affeda tae gloriæ ; hoc enîm potiffîmiim agendum erat apud fynagogæ primores, quinbsp;nihil non faciebât ad laudem humanam emerendam, Simul utillicum fide manbsp;iore prædicarent, quod geftum erat, fie tacere iuffi : turn pharifæis fuis ÔC (y*nbsp;nagogæ proceribus rem geftam quam uiderant denarrarêt.Nouerat enim huanbsp;manum ingeni'um,ôô hoc in bonum aliortim uoluit abutijuffît quoep digredinbsp;enSjUtdaretur cibus puellæ, uidelicet medicum agens acdifftmulans apud alinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

os miraculum,quanquam ÔC hoc ceffît ad prodigq confi'rmandam fidem.

Et tranfeunte indeIefu,fecuti fuiiteum duo cæci clamaiîtes,et dicetî D tes;Miferere noftri fill Dauid,

Vide omnem Chi ifù uitam hominû neceffîtatibus releuandis impenfara, quia deus uultmifericordiam ÔC benignitatem, non facn'fîcia aut quicquamnbsp;aliud externum,R.elidis autem ædibus archifynagogi,cum repeteretdomumnbsp;fuam,fequuti fimt ilium duo cçci,qui rumorem miraculorum acceperant,atq^nbsp;exeoconccperantfpemadipiicendæfanitatis,præfertimcumaudiffentilliusnbsp;beneficentiam nulli non patere quantumuis hiimili,Sed cum lefum nec cernenbsp;re poffent nec adiré, tarnen ingenti clamore,quem fanitatis amor Sô ardor fîdtlnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

ciæ exprimebat, procul appellabant lefum, propria periphrafi adieda Filium

Dauid, Vnde colligitur, uulgo dominum pro Chrifto tum habitum.Expedaa

bat enim gens tota in id tempus Chriftum,unde 66 de loanne earn opinionem

conceperat. Quo uideas quam inexcufabilis fuerit obftinatio pharifieorü,qui

tempus uifitationis fuæ tot fignis 66 indietjs admonid noluerunt cognofeere,,

Celcbre autem femper apud ludæos fiiit, Mefliam promiffum in lege 66 pros

pheris,de ftirpeDauidis nafciturum,cuius regnum foret illuftriifimum,quod

ut carnales carnaliter omnia intelligentes folum refpiciebant, 66 adhuc hodie

tantum cupiunt,et expedare non ceffant,cum dei fui gloriam à Chrifli tempo

re adaudam toto orbe per regnum Chrifti aduertere potius deberêt,quod pofo fent,nifi fuam gloriam magis quacrerent quam dei.

Cumautemueniffetdomumjaccefferuntadeumcæci. Etdiciteis

Iefus:Creditis quiahoc poffum facere uobisf Dicutei: V tiqp domine^

Pantur poft fe clamare cæcos iftos donee in domum ueniffet, quo 66 defy=

derium ipforu accenderct, 66 probadorem ipforum fidem nobis in exemplum

proponeret.Vnde66noeftirradonabilis opinio eorum, quiputanthæcfigna,

duo,de archifynagogæ filia fufeitata, 66 de his cxcis intra domum,coram non

multis arbitris perfeda,priora fuiffe tempore multis altjs Chrifli miraculis prç foriptis, quando non funt focuti Euangeliftæordinem temporis,fed fuum fpixnbsp;ritum proutfpirareuoluitinfpirantem. Vnde 66 uoluithæc prima miraculanbsp;non protinus propalari omnibus,ut agnofeamus Chrifli cognidonem, rem fanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

cram non nifi pro dei fi'ngulati gratia communicandam dignis,ut nos humilie mus.Rogat etiam eos, fi credant: fpfis^ affirmantibus fe credere, oculos tan« 'nbsp;dem tangit,

Tune tetigit oculos eorum, dicens : Secundum fidem ueftram fiat uobis.Et aperti funt oculi eorum.

Non fibi uendicare uidetur redditiluminis officium,fed ipforumfidei 66 ß duciæ imputans , uidelicet declarans incredulitate præcipue nos indignesnbsp;reddi beneficenda diuina, alioqui nulli non expofita prompta^^ ut difcamus

le6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

folida fîdeà fe omnia petenda eflc, neque quiequam frufira credentes à fepeti* turos: nam petunt nihil nifi de quo per fpiritS eer ti funt ipfum ad dei gloriamnbsp;fadurum, Moxautem,utlocutuseftlefus,apertifunt oculicatcoruin,ficu(nbsp;clareuidercnt.

Et comminatus eft illis Iefus,dicens: V idete ne quis fdat» Illi autcH^ exeuntes difFamauerunt eum in to ta terra illa»

fefus Chriftus admonerc hic nos uolens per imaginem, ut tametfï gloria apte fponte comitatur rede fadum,tarnen à nobis fugiendam porius quam aamp;nbsp;fedandam,uehementer interminatus eft caecis, ne quifquam fadum hoe rcfdnbsp;ret, At illi geftientes noua felieitate,tanto magis fparferunt famâ lefu pernbsp;uerfam illam regionê apud omnes quos habebantpriilinæ eçcitatis teßes. Vt*nbsp;cunc]^ autem hane eaeeorum inobedientiam non male conhiluerit Chrißu*»nbsp;quam præfeiuitantequamtaeere iuffiffet, nemo tarnen hic difeat tcmcrcfdcnbsp;ingerere ad prædieandum gloriam dei,fed mitti fe expedet, 66 inrj ci fibi occ3*nbsp;fionem diuinitus, Patris eftenim operarios extrudere in meflem (uam. QuO®nbsp;autem per inobedientiam cæcorum nihilominus nome Chrifti iilußranimnbsp;it, id^ in bonum aliquibus ceffît, idipfum diuinæ bonitati, noftra ctiamnbsp;mala Ô6 maiora in bonum uertenti,adfcribi debet,

Eoreflîs autem illis, ecce obtulerunt ei hominem mutum, nium habentê.Et eiedo dpmonio,locutus eft mutus,ôlt; admiratænbsp;turbæjdicenteszNunquam apparuitfic in Ifraeh

Vndeeimum miraculum Hieronymus numeratdcmuto, Egreflîsc^^’* oblatus eft alius longe miferrimus infirmus, non naturaliter ægrotus, fed lt;1?*nbsp;monioobnoxius,quodillilinguæ ufumadimebat,ut homo neceflêtmcP^nbsp;compos utfalutemoptaret, ncclinguæ utpoftularet. Hieigitur, quoniai”^nbsp;liena fiducia fuit opusjoblatus eft Iefu,à quo non exegit ftdem ut à cçeis ,q®^’’’nbsp;præftare non poftet, fed nihil contatus eiecit dæmonium, Ô6 protinus locuï'’*nbsp;eft qui mutus fuerat, Turbæ autem demirantes,tantam ederitatem mirad’*^nbsp;rum çque par atam in omni quamlibet immedicabilium malorum generc,d‘^nbsp;bant inter fefe, Nullus unquam exortus eft in gente Ifraéliuca qui tamnbsp;prodigia tam facile patraret,ô6 pra:cipiendo,ô6 ut uerbo fimplici apparet,?*^^nbsp;pria uirtute,

Pharifæi autem dicebant : In prindpe dæmoniorum eijdt mones.

Coram pharifæis fadû eft hoc fîgnum, fi quando intelligcrent feipfos lt;1^*’* que curandos, fi fe illi oftèrrent, Mutus hic dæmoniacos pharifxos indiesP^ 'nbsp;Muü funt tnii diuinam confeftîonem laudem^ nefciunt, Darmoniaci q«‘ ylnbsp;fphemant, Eiedio dæmonij diuina potentia ac benignitas,etiam in eosnbsp;uinæ confeftîonis laudis^ fuer unt expertes, 66 omniS uitiorum domicil‘X jnbsp;Admiratio turbarum 66 uerba, mirabilium dei confeftîo erat,Contra phat^nbsp;iam indies glifeente liuore cæci,quum quæ gerebantur in oculis omnium’nbsp;ciari non poftent,tamê ut animos multitudinis ilium fufpicientis ab eonbsp;rentjCalumniantur ilium eijcere dæmonia,non uirtute diuina, fed openbsp;bub dçmoniorum principis.Qiia calumnia quid efle poteratdementius^^nbsp;fi daemon exigatdemonem,aut quafi Beelzebub hoftis humani generisnbsp;rctJî'“

IN MATTHÄEVM. CAP. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Io7

ret mor tuis uitam,segrotis fanitatemjcæcis ui'fum,mutis linguami^Ab fill's hçc malaproficifcuntur plerunlt;^,quæ lefus fua bonftate mifertus homfnum tolle»nbsp;bat : hutuiinodf corporalibus bcnefictjs quæ fenfibus fpfis percfpfebantur,prçnbsp;parans eos ad capacftatem beneficforiim fpfritualium»

Et circumf bat lefus omnes ciuitates ÔÔ caftella, docens in fynagogis corum,amp; prpdfcans Euangeli'um regni, èi. curans omnem languoremnbsp;amp; omnem infirmitatem.

Hieronymus : Cernis quod æqualfter QC uillis urbibus QC caftellfs,fd eft tnagnis fiC paruis Euangelium prædicauerit, ut non confydcraretnobiliûpo»nbsp;tentiam,fed falutem credentium. CircSibat ciuitates,hoc habens operfs,quodnbsp;mandauerat pater,SC hac efuriem,ut dodrina fua faluos faceret infidèles. Do»nbsp;cebat autem in fynagogis SCuillis Euangelium regni, 8gt;C poft prædfcationenrnbsp;at(ç dodrinam curabat omnem languorem, ÔC omnem infirmitatem, ut quûnbsp;bus fermo non fuaferat, opera perfuaderent, Prædicabat autem ut bonus pa»nbsp;ftorregnumcœlorum,inquodnonrecipiuntur qui animimorbisfubijciun»nbsp;tur.Ideo obiter eos fanatperfede. Dodrina regni aeterni erigebat mentes innbsp;fpem coeleftium curationum : operatio confirmabat dodrinam,6C corda certanbsp;fpefretorum adfuuminuitabatamorem,8Cinflammabat. SedôCeundemer»nbsp;ga nos femper habere intentes mifericordiæ fuæ oculos, fubfequenter often»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;

ditEuangelifta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ¦

Videns autem turbas,mifertus eft eis: quia erant uexati amp; facentes fîcut oues non habentes paftorem.

Cum dominus uideretturbas undiquaep confluentes, SC indies Irequcn» tioresjiam auidas falutis ac dodrinç melioris,fîmulcp confyderaret facerdotesnbsp;pharifæos ÔCfcribas, unde populus hadenus pependerat,omnia potius agercnbsp;quàm ut feruarent populum, totosep feruire gloriæ fuaî non dei,feruire lucronbsp;fuo,feruire uentri,uoluptatibus^ fuis,in quib^us fi quid effet religionis, hoc i»nbsp;pfum elfe fucatum et fimulatum,ut officeret etiam ad ueram religionemipopunbsp;lüm rudern quidem elfe ÔC crafliim, fed tarnen elfe fanabilem:quandoquidentnbsp;in corpore fanandus fimplici fiducia fequebatur, ÔC dabat gloriam deo,8C do»nbsp;drinam Euangelicam,tametfinondum intelligeret, tarnen non auerfabatur:nbsp;contra pharifæos SC feribas, quum tenerent prophetas ÔC feripta legis,tarnennbsp;obcæcatos mundanis cupiditatibus, obludari etiam dodrinæ Euangeficac,nbsp;quam intelligebâtcontrariam traditionibus maiorum, etinutilem fuis ufibusînbsp;taduseftoptimuspaftoraffedumifericordiac,quod conipiceret illos fimilesnbsp;ouibus, palantibus, diffîpatis, ÔCdeftitutis,quæ paftore carent,fed temere ua»nbsp;gantur hue et illuc. Sic nobis quoep gloriç dei zelus,et animarû falus cordi fît,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4»w»lt;r5

utoptemus homines peruenire ad ueritatis agnitionem, doleamus fi eofdem impediri uidcmus.Id autem agamus uiuis SC ardentibus affedibus,fecundumnbsp;fîium uerbum,pro modulo uirium noftrarum fuum quifep officium agat. Ni»nbsp;hil enim æque miferum eft, atep dodrina ueræ pietatis carere. V nde uidentesnbsp;hodie deftitutas oues pabulo ueritatis, mifericordia moueamur ad fuccurren»nbsp;dum,orando,legendo, difcurrendo,hortando,prædicando,fcribcndo,impri»nbsp;mendolibres utiles SC facros,quifcp iuxta gratiam dei in fe per fpiritû fandumnbsp;excitandam 2C adiuuandam,ad folius dei gloriam,non ad quamcuncp uanita»nbsp;t is auram,uel fatiandam cupiditatem,aut auaritiam,ueluti fideles paftores grcnbsp;gis Chrifti curam habentes.

Commemorauit hadenus Euangelifta pleracç quae Chriftus dominus , fît ÔC docuitjam uero dixerat de meflè magna, in quam extrudendi eflentq***nbsp;operaripoflent: nunc fe declarat dominum mefli's,mittens duodecim quos anbsp;hoc elegit, fpecimen ædens fui fpiritus,quo ecclefîæ perpetuo pracfens dc«?h^**nbsp;na SC operibus falutiferis,ipfam nunquam deftitui patitur^Quia uero doflt***^nbsp;uifum eft, ut legem Mofaicam SCpropheticamdoCTrinam,ita SC Euangelica*”nbsp;orbi magnificis fignis commendaret, dedit bis fuis eledis apoftolis uirtut*:*”nbsp;pellendi SC daemones SC morbos quoslibet. Eorum ergo qui mittStur potefta^’nbsp;non ab homine fed à deo eft, aduerfus immundos fpiritus, ut eos etjeiant, i**’’’nbsp;propria fed mittentis uirtute, nec non ÔC aduerfus omnem morbum ut fa***:’’nbsp;eos, fed eadem diuina non fua uirtute,ut nullus ex dono ullo glorietur,M**'*^nbsp;eft igitur diftantia inter habere 6C tribuere, donate SC accipere Jfte quodcu*!*?nbsp;agit, poteftate domini agit: illi, ft quid faciunt imbecillitatem ftiam SC dou****nbsp;uirtutem confitentur,dicentes:In nomine lefu furge ÔC ambula»

Duodecim autem apoftolorum nomina funt hpc, Primus Simo*’’ qui dicitur Petrus ÔC Andreas frater eius,Philippus ÔC Bartholom^c**®’nbsp;lacobus Zebedæi SC loannes frater eius,Thomas ÔC Matthæus pubh^nbsp;canus, ÔC lacobus Alphæi ÔC Thaddæus, Simon Cananæus, ÔCnbsp;Ifcariotes,qui ÔCtradiditeum»

Catalogus apoftolorum ponitur,ut extra hos qui pfeudapoftoli futuri cxcludantur, Apoftolorum autem ordinem etmeritum uniufcuiufcp,illius*^nbsp;it diftribuere, qui cordis arcana rimatur« Primus feribitur Simon cogncn*^nbsp;to Petrus, ad diftindionem alterius Simonis qui appellatur Cananæus,nbsp;co CanaGalilçæ,ubi aquam dominus uertitin uinum» lacobum quotpnbsp;lat Zebedæi,quia SC alius fequitur lacobus Âlphæi^Et apoftolorum quo*? P^

ria iugaœ confociat, lungit Petrum SC Andream fratres,non tam came quam fpiritu : hcobum SC loannetn, qui patrem carnalem relinquentes patrem ue=nbsp;rum accœleftem fequuti funt:Philippum SC BarthoIomæum:Thomam qüocpnbsp;Matthæum publicanum. Cçteri Êuangeliftç in coniumfrione nominum prinbsp;mum ponuntMatthæum, SC poftea Thomam, nec Publicani nomen adfcrunbsp;bunt,ne antiquæ conuerfationis recordantes,fugillare Euangeliftam uiderennbsp;turjfte uero et poft Thomam fe pom't,amp;: publicanum fe appellat, ut u bi aburunbsp;dauit delidum, fuperabundet ÔC gratia. Simon Cananaeus ipfe eft, qui in alionbsp;Euâgelifta fcribitur Zelotes. Cana fiquidem zelus interpretatur. Thaddæumnbsp;apoftolum Ecclefiaftica tradit hiftoria milTum EdefTan ad Abgarum rege.Chonbsp;fidene, qui ab Euangelifta Luca ludas lacobi dicitur, alibi appellatur Lebbæ=nbsp;us,quod interpretatur corculum.Credendumcp eft eum fuifle trinomium. Adnbsp;inbsp;nbsp;nbsp;ludam autem cum ueniflet, non dixit pollutus ille inimicus dei, SC fanguina«

riusproditor,fedIftariotemiliumnominauit apatria. Eratenim ôiT aliuslus das Thaddæus.

Hos duodecim mifit Iefus,prpcipiens eis,dicés:In uiam gentium ne Mrfr« abieritis,80 inciuitates Samaritanorum neintraueritis,fed potiusitenbsp;ad ones quæ perierunt domus IfraeL

Per huitifmodi legatos aggreiTus eft Chriftus orbem uniuerfum innouarc ad philofophiam Euangelicam,pauperes, rudes, humiles pifcatores, peccatOanbsp;res obfcuros,ne quid in hac laude fibi mûdus uindicaret,ft per erudites,po=nbsp;tentes, opulentos, nobilcs,rem cœleftê fuiflèt aufpicatus.Nûc operæpretiumnbsp;eft audire,quid ßifs mandauerif,quc)ue uiatico fuos legatos inftruxerit. Ac prinbsp;mum quidem prçfcribit eis prædicandi limites, uetatep neludæam egreftî,connbsp;ferant fefe uel ad genres finitimas uel in ciuitates Samaritanorum, quos abo»nbsp;minabant ludæt Non quod lefus ullum hominum genus abominandum duanbsp;xerit,fed ne uideretur offenfus iniurrjs pharifaforum uindidx gratia fuos abanbsp;iegalfe ad exteros: neue ludæis dar et anfam caufandi fe indigne fpr etos, fibi^nbsp;genres acSamaritanos fuifle prælato s tfimul^ utiudæis quibus peculiariternbsp;fiieratpromilTumEuangelium, ut filtjsregni, quorum erantprophetæôCpaanbsp;tres, primum ueritas prædicaretur SC regnû dei, fed mox cum fe illo indignesnbsp;feciflèntjtransferretur ad gentes,prout Paulus SC Barnabas illis teftati funt,iiinbsp;xta feripturas omnium prophetarum, qui id prædixerunt, ludacis fuum MeCnbsp;flam primum offerendum, fed ab ipfîs contemptum,principem SC caput mun=nbsp;di 8C omnium gentium conftituendum, demum tarnen SC ludæos ad ilium rcanbsp;uocandos. Voluit ergo Chriftus nihil exeufationis relinqui Iudæis,(ed omntanbsp;bus elle perfpicuum, eos fuapte peruerfitate ftibmotos a regno dei:genres auanbsp;tem fua fimplici credulitate fuiffe receptas. Ab illis igitur,inquit,abftinete inanbsp;terimtite autem potius adoues perditas gentis Ifraëliticx,utrefîpifcant ad falltnbsp;tem.Nec enim omnes pharifaica funt malitia,funt et inter hos oues fîmpliciternbsp;amp; per ignorantiam errantes, quæ dotftæ monitæç facile relîpifcent ac uocemnbsp;audientboni paftoris.

COMMENTARI VM

lam iam (cilicctrcfîpifccndum eflc, quia appropinquaffctrcgnum cœïoruîfl* Hæc autem fumma dumtaxat Si caput prædicationis loannis, Chrifti, 8C apo^nbsp;ftolorum fuit,quod diligenter animaduertendû ne quis puteteos iftafola uer*nbsp;ba,Appropinquauitregnum cœlorum, Refipifcite,prçdicafle, Verum de hisnbsp;ipfis rebus Si fumma Euangelicæ dodrinæ,quam comple{ftuntur,didum eftnbsp;ut refipifcentes à uita ueteri fe præpararcnt ad nouam,quando primus iuftio^nbsp;gradus fit abftinere à peccatis,ut primus adfanitatem agnofcere morbum,

Infirmos curate, mortuos fufcitate,leprofos mundate,dpmoniaeij^ cite:grati's accepiftis,gratis date*

Ne ueftris auditoribus fides defit,Si obfcuris dod’oribus uobis ac noua centibus miraculis ædendis dodrinæ fîdem afiruitCjquemadmodum uidift^nbsp;àmefadum, Sanateægrotosuirtutemeïnominis,amp; modo medicis reliqtii^nbsp;non confueto, fubito. Si per miraculum uirtutis meîe,Excitate mortuosjdui”nbsp;l'd fidei promouendæ Si gloriæ dei propaganda uideritis oportunum.Mund^*nbsp;te leprofoSjUon ut facerdotes tantum déclarantes mundatam Iuem,{ed uirtut^nbsp;mca,ô^ ueftro iulTujfinc medicorum naturali arte curate,et facerdotibus iv^*^nbsp;candam lepram tranfmittite, Eijcitc dçmones ab obfeffîs hominibus, fimilh^^nbsp;mea uirtute Sinominis mei, Hæc quidem maximafunt, tarnen uobis extn^^

uobis ad propagationem regni pœlorS,ad agnitionem gratiç dei per me

næ ueftræ fi'dem nunc opor tebit, donee cum tempore fides Si ueritas eateO^® inclarefcant, utmiraculis opusnohfit. Vos interim cauete, nehis,uel adin^nbsp;nem gloriam,uel ad quæflum abutamini« Vt à me gratis uirtute Si dodrin^”*,nbsp;accepiftisjita gratis date^Ne uel minima gloriæ quæflusue fuipitione conta^*nbsp;netis Euangelicum munus. Ita demum uos uerè magnos homines iudicabi^*^’nbsp;fi confpexerint tanta poteftate præditos,nec intumefcere faftu, nee tanginbsp;ditatelucri, eacpfortiter contemnere proquibus uulgushominumnihilnbsp;Si facit Si patitur* Non funt à uobis uendenda aliéna benefi'cia«Deo fane’'^’^*nbsp;debentdiuina beneficia,non nobis. Quid enim non gratuita dei bonitatcaU^^nbsp;accepimusf

IN MâTTHAEVMà- CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H*

centibus. Itafict, utnecuos huiufmodic(.in'storqueamini,qux SiC minuanÇ ueflxamauthoritätem. Scfufpitionumreddantobnoxios: nectjquos docedsnbsp;îngratifintergauosjàquibus longe maiora accipiunt. Vult ergo htsuerbisnbsp;Chn'ftusapoftolosfuos SCuirosapoftoHcos inftrudJos eflefide t'ndomxnum,nbsp;ciii fideliter feruiant, qui neceflarjjs non patietur indigere, aurum SC diuitiasnbsp;quaslibet non attêderè, de pecunia in fuis crumenis nihil.cogitare,in craftinûnbsp;nil reponere, fuperfluis non uti, nec tunicis nec calciamenns,curiofa pretiofainbsp;fiiperflua ex animo odire, nihil ducere antiquius quam dei gloriam promouenbsp;re Sc falutem animarum, regnum dei prædicare, uerbis SC exemplis fideliternbsp;QC fine oini hypocrifi, fine otio inerti, SC cupiditate uel honoris uel lucri. Alio»nbsp;qui neceflaria quidem funt inter homines,aurum,argents,uiCius SC amiSlus,nbsp;fed ea non funt nifi ad prçfentem necelfitatem à regni coeleftis praedicatoribusnbsp;fedanda, quibus abunde deus, cui feruiunt, profpiciet,ut necelTarijs minimenbsp;cgeant,qui fuperflua non fequuntur.Is dominus fuos ubique 8C per omnia fernbsp;uulos tuebitur, ab omni hoftili iniedatione tuebitur, inftrudos in bono fem»nbsp;per uincere malum, facile relinquere propria, qui aliéna minime cupiunt,ne»nbsp;celTarijs tantum abunde contend. Hæc fie intelleda, perpétua funt mandata, .nbsp;fecundum literam uero temporaria : ficut SC iuffî funt Samaritas negligere,a4nbsp;quos tandem poft Chrifti afcenfionem mittuntur.Solidus fenfus horum eft,utnbsp;fideles Euangeliftac ÔC Chriftianiomnes, quos docent, omnemuitæfuæpro»nbsp;uifîonem SC defenfionem patri fuo cœlefti certafide committantn'pfî uero intenbsp;rimintendantiuftitiæfidei ÔC operum, quifiç idprofuoftatu inquemipfumnbsp;prouidentia dei ad pie agendum ordinauerit expliciti omnibus fuperfluis çiinbsp;ris huius mundi, foliciti eorumquæ funtgloriæ dei SC falutis,commodi^ praî lt;nbsp;ximorum ÔCfuijpfîus.

In quamcunc^enim duitatem autcaftellum intraueritis,interrogatf Lkwio.c tequismeadignusfîtjôCibimanetedonecexeads»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»-TimotU-c

Docet regni dei prædicatores pro dodrina fanda docenda circumeuntes, exemple Chrifti deledum habere eorum ad quos diuer tant hofpites,SC ciimnbsp;quibus uiuant. Pofîti enim in hoc funt à domino, ut firudum plurimum adfe«nbsp;fant.Difpiciendum ergo illis eft,ubifirudifîcare poflînt, SC ièmen idoneo comnbsp;«nittere folo,nort minus quàm agricola,quam terram aratro prolcindat aduer»nbsp;fit,bono^ femine imbuat. Apud reprobos canes SC porcos uerbum Euangelünbsp;caî dodrinæ promendum non eft, unde SC pq homines huiufmodi impios eoinbsp;hofpitia 6C mores ferre non poflunt, nifî in cafu neceffitas cogat,ad ininbsp;ftindum boni fpiritus, ad fpem lucri fpiritualis, ubi ipfis quamlibetmalis,ne»nbsp;Ç^aria bona non grauàtim miniftrabunt, Dignum efle eum intelligit,qui tesnbsp;ft nionium bonum pietatis SC humanitatis obtinuit ab eis qui foris funt, ut honbsp;apoftolorumeligcdus doceatur indicio uicinorum,SC populi teftimonio,nbsp;praedicationis dignitas fufeipientis infamia deturpetur. Huiufmodi autemnbsp;”°fpes, non aîftimabitur beneficium tribuereei quem fufeipit apud fe manfuinbsp;*’O)fedacciperepotius,Talis cum repertus uobis hofpes fiierit,in eius ædes disnbsp;nertitCjnQn mutantes hofpitium, donee Euangelq negotium hortabitur in asnbsp;liam demtgrare ciuitatem. Nec^ enim opus erit nec decorS uobis fubinde musnbsp;^are hofpitium, quafi uel leues fitis,uel appetentes menfæ lautitias,uel ingratinbsp;Pnbribus. Quæuis domus quiuis uidus fufficere debet uiris Euangelicis,qui quot;ViHus prtedionbsp;^’«faciffe debent abundare, SC pati penuriam : non quæ-corporis cogitate, fed catorum,nbsp;k i

111 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MEN TARI VH

quæ animarum falutis dci glon'æ.

Intrantes autem in domum,falutatc eam,di'ccntes:Pax huk domui» Et fi quidem fuerit domus di'gna, ueniet pax ueftra fupra eam:fi auteU^nbsp;non fuerit digna,pax ueftra reuertetur ad uos»

Salutare domum, eft familiam totam domus non folum comitèr,humafll* ter,SChumiIiter alloqui ÔC ei bene precari,fed SiC de nmore domini,et EuageW*nbsp;cofalunfero negotio inftitiiere ÔC doccre, credentes amp; fideles in domo fanaf^nbsp;infirmos,etquôdmulto eftpræftabilius, annunciate faluatoremmundi add*nbsp;fcjcoelitus miffum,Slt;cœlefti difciplina inftruere : pacem ÔC falutcm imprccai’nbsp;incolis, 6C quantum in ipfis eft, difcordiæ caufas difcutere,hortari ad meliota»nbsp;Huiufmodi fpiritualia bona ibi feretisjfi'deliter amp; fine hypocrifi, no proluû'^’nbsp;quocuncp,fed ad amplifi'cationem regni coelorum. Id agentes, magno thefai^*nbsp;ro ditabitis,quern omnibus uenditis debeât uelle cofequi, nedS fjponte uos p2*nbsp;fcere, ÔC neceflarijs prouidere. Si intra cam domum uel familiam filius pad^’nbsp;acEuangclio dignus non fuerit, ad uos paxueftra,quamillis obailiftis del””nbsp;ac omnia cum eis habituri communia, reuertatur: mittite illos,£lt; ueftriimnbsp;bis Euangclium habetotc : cruntnihilominus qui uos recipient alij, SiCnbsp;quam offertis apprctiabuntur cum falutari dodkina, per fiducia in propiri”*”nbsp;dominû,cuius uobifcum filij efle uolent, qui ita uos tradabunqut corum q”**nbsp;bus fuerit opus nihil omnino fitis defyderaturi«

Et qukunC^ non receperit uos, neq^ audierit fermoncs ueftros,^^^ cûntes foras de domo uel ciuitate, excurite puluerê de pedibus ueftt^^'

Vt ifii ingrati deo QC uobis uideant quantam domini dei gratiam à fc ccrint repulfa ueftra pace SC fodetate, exeuntes de illorum domo uel ciuii^^,^nbsp;progredimini in plateam, uel extra urbem,etiam puluerem de pedibus uefnbsp;excutite, palam teftificantes uos adeo nihil terreni commodi uenari ab bis q”nbsp;E-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Euangelium, ut ne puluerem quidem uiliflïmum,qui pedibus Pr

Mnstlium ~ nbsp;nbsp;uelitis uobis imputari,Non eft enim fandum dandum canibus,ne

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ntae proqciendæ funt porcis« Tantum illud ingrafts iftis ingerite,uelint no””

inftare regnum dei, magno bono eorum qui reccperint, fummo malo cot” qui fuerint afpernati. Nihil commune habeatis cum talibus, quando au£lgt;^”|nbsp;tes appropinqualTe dei regnum,adfuifle Euangelium graftç,Chriftumnbsp;fum in lege 6d prophetis, miferi omnia fufcipere recufarunt. Vnde ÔCadnbsp;tes transKretur dei regn5,quae illud cupidiflime ampledêtur, quod nunc ”nbsp;auerfamini Jd autem non impune agcntimpij illi.

Amen dko uobis, tolerabilius erit terræSodomorum Slt; Gon^^*^^ rhæorum in die iudirij,quam illi ciuitati«

Ob huiufmodi ingratitudinê 6C impietate manebit illos in die iudklj to grauior ac durior ultio,quam Sodomitas amp; Gomorrhitas, quia oblataU’ ¦nbsp;trodominigratiam repulerunt, longeatrocioriexcidiodelendi ludri,^ .nbsp;ftumrecufantes,SCgehennæignisæterno fupplicio afficiendi prædicunnbsp;cuius ueluti typus illi Sodomitç erant,per fulphur et igncm de ccelo plucn^nbsp;fublaft«Dies quidem ut plurimum nouifli'ma intelligitur uniucrfalisnbsp;men Sc particulare indicium graue imminens tranfgreffbribus populis'^^nbsp;luddiciturfæpeiudicqdies, dum puniuntur fcelefti, SCuerbi domini con^^^^

IN MATTHAEVM. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIJ

ptoresjd quod ludacis cotfgi't per Romanos, qui ultionem grauiorcm fumpfc runt de eis, fuerat Sodomorum,qui fubtto igne extincTi funt: iftf uero lentisnbsp;ÔC atrociffîmis cructatibus funt confedi* Quo em'm maior eft clemêtia dei, totnbsp;miraculis tot bénéfices prouocantis iUosadpœnftentiam,hoc gram'uspunx*nbsp;entur,fi reiecen'nt.

Ecce ego mitto uos,fîcut cues in medio luporum.Eftote ergo pros dentes ftcutferpentes,6i ftmplices fîcutcolumbæ»

Nullum ouibus præièntius eft periculum, quam cum in lupos inciderint: ita extrema uobis imminere uidebitis,quamlibet mihi chariifimi fitis,a quibusnbsp;tarnen periculis etmalis uos certiflime liberabo grande^ miraculum çdam,utnbsp;non fol urn à lupis non lacdamini, uerunetiam multos ex eis eo adduduri eftis,nbsp;utabiedalupinarapacitate, agni uobifcum reddantun Interim tarnen uobisnbsp;neceffaria erit prudentia, qua fic inter illos lupos uerfemini,ut negotio ueftronbsp;nufquam defitis,rurfum^ ea ftmplicitate,ut omni dolo malo uacetis. Serpen»nbsp;ribus m'hileft in animantibus aftutius : columbis nihil candidius,nulli natumnbsp;^hruere dolos autinfîdias.Ouibus ergo fîmiles funt Chriftiani,ut nihil fibi pro»nbsp;ipicere ualentes, à folius Chrifti paftoris fide ÔC charitate cura^ pendeantu'n»nbsp;crmes quocp funt, ÔC iniuriae uiolentorum expofiti, fimpliciter fe committuntnbsp;prote(ftioni amp; defenfioni diuinaî,turn uerba ÔCfada cuncfta ad frugem ipetftatnbsp;ferendam proximis,utoues plurimum commodi after untomniqua(^,utinuttnbsp;le nihil teneant, Sic charitate Chriftiana fideles uiuuntfibi Ô6 alijs, iniuriamnbsp;quoc^nec infer lint cuiquam nec referunt,omnem uindidam domino relin»nbsp;quentes, Lupi autem dicStur homines carni uiuentes,propter ferum ftudiumnbsp;propri) commodi, cuius caufa uiolant ius omne ÔÔ fas« Agite ergo circumfpe»nbsp;de omnia QC caute, conftituti inter lupos, ne quid peccetis dC incommodi ali»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ’

quid incidatis, ftudentes dodrina Ô6 exemplo prodeffe multis : praemoniti er» go fitiSjUt cum periculum luporum inclderitis,non quafi nouum perhorrefcanbsp;tiSjfed tanquam cognitum fortiores excipiatis.

Cauete autem ab hominibus. Tradent enim uos in concilf)s, amp; in fynagogis fuis flagellabut uos,amp; ad prpfides ÔC ad reges ducemini pronbsp;pter me,in teftimonium illis amp; gentibus«

Excitabit ueftra dodrina magnos in orbe tumultus, quo uobis magis ca» ucndum, ne quid ueftra culpa natum uideri pofli't. Non poterit autem, fi uosnbsp;gratis communicantes omnibus bona ueftra, erga malos etiam feruetis man»nbsp;fuctudinem, ac bene merendi ftudium. Cum huiufmodi igitur peflimis homi»nbsp;nibuj uobis agendum erit, qui inftigati à fatana, Chrifti hoftes funt, innocen»nbsp;tiam impugnant, 8C impietatem propugnant, Hac quolt;Ç caufa mouentur re= Oiedienltttnbsp;ges quot^ ëc principes contra pietatem,quam fi faperent ut deberent,pro uiri» quietafanüo^nbsp;bus illam plantarent, cum nihil fit æque tolerans onerum, patiens^ iniuria»nbsp;runi,nihilmagismorigerum,ÔCadconferuandum ftatum reipublicæidone»nbsp;um,ut ucra pietas,quae ualet ad omnia. Vnde qui uere funtChriftiani, prinnbsp;cipibus per omnia obtempérant, adigentibus ad unum miliare parati funt irenbsp;duo, dare nihil recufant, alios ad idem hortantur,fedulo orant pro falute om»nbsp;nium, tantum pietati ftudent,facrum ÔC neceffarium uerum^ dei cultum pro

k 5

«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

mouerc contcndiint. Sed cftmundï princcps,cin nihil æqucinuifum eft utpi^ tas. Is complices fuos in fandos concitat,Chriftianos deteftatur,quos ducit i^nbsp;concilia fynagogas, ut flagellentur tanquam malefici,q«afi fcelcrati flagr*®nbsp;cedantur, QC ut reipublicæ fubuerfores producuntur ad praefides,pietatis tao*nbsp;turn caufa, Athæc omnia, ait Chriftus,cum prohibere liceat, fieri tarnen paö*nbsp;ar, ut omnibus reftatum fit ac perfpicuum, illos fuopte uiuo perire,qui totnbsp;raculis,totbenefictjs, tam^ obuia dodrina, ueftra fimplicitate lenitate^ ptO’*nbsp;uocati,tam odiofe reiecerunt falutem oblatam.Interim ucro in^ïngulis praetö*nbsp;rijs ueritas pracdicabitur, ludæorum perfidia oftendetur, gentibus^ ad fali^*nbsp;tem credentibus pietatis myfterium reuelabitur,

C nbsp;nbsp;Cum autem tradent uos, nolite cogitare quomodo aut quid loqu^

t (4M mini j dabitur enini uobis i'n illa hora quid loquamini non enim cftis qui loquiminijfedfpiritus patris ueftri qui loquitur in uobis,nbsp;Audientes difcipuli fe conftituendos ad principes indices, dicere pot^nbsp;terant, Nofti domine nos homines piicatores,Só fine liter is, coram eruditisnbsp;cloquentibus nihil pofte refpondere: non nos loqui docuifti,fed credere : not*nbsp;nos inuenifti in fcholis Icgentes,fed retia in mare proijcietes:confcientias no’’nbsp;cloquentias noftras elegifti,Quibus Chriftus refpondet,Mcaifta eft caufa,^^^nbsp;us non indiget humano auxilio, uos mihi perfonam praeftate, ego uobisnbsp;fum.Si ex uobis loquamini,iecundum uerbum ueftrum rcfpondebitis. Sim’^nbsp;potius ut in fua caufa loquatur deus in uobis, qui confcienuam interrogan’^nbsp;agnofcit, Verum non uult dominus quamlibet de defendenda ueritate cogi’^nbsp;tionemuetare,fedfolicitamtantum anxiam actrepidantem, Pius eniintl’^^nbsp;P4frö«„iMW ue nodestp meditatur in lege domini, ut non tantum uita fua exprimât,fed etia^nbsp;uteam alijs commendet,Caufa hæc patris eft,patronus Ipiritus fan(ftus,qn**’’nbsp;uobis loquitur,is nulla anxia cura uel Audio reddetur eloquentior,Secures a’’nbsp;tern defenfionis reddere uoluit fuos dominus, non negligenteszfolicitudino’”nbsp;diffidentem eximere, non ueritatis fidelem meditaöonem,Prodite ergonbsp;ti,iuffî refpondete, ne merito uos arguant contumaciæ,fed refpondete fimP^nbsp;citer Sifortiter,confifî de domini fpiritu, non orationemeditata, fed quæ**’’^*nbsp;titudinem præ fe ferat cum prudentia modeftiaœ coniundam,Etiam nihilnbsp;meditatis dabitur in tempore oratio,no ornata,led prudens et efRcax,dign^^nbsp;Euangelio.Spirituspatris ueftriloquetur péroraueftra, Huius igiturnbsp;dio fretos,non oportet ullis malorum procellis commoueri,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Tradet aiitem frater fratrem in mortem, amp; pater filium,amp; infiifg^^ fîlrj in parentes,S(^ morte illos alFicient,nbsp;nbsp;nbsp;eritis odio omnibus horn’”*

bus propter nomen meum : qui autem perfeuerauerit ufque in hicfaluuserit,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v

Tantis tumultibus mundus infurget aduerfus dotftrinam meam, utfr^’^ oblitus germanæ charitatis, fratrem adatfturus fit in mortem, ut pater oP;nbsp;tus pietatis naturalis filium accerfat capitis, utfi'lius abieda omni reuereo”?’nbsp;cooriatur contra patrem, eum^ mo rte afficiat. Quid multis, nihil in mU”’;nbsp;tutum efle poteft illis,qui Euangelium propagate uolent,Omnibus,inqni’jnbsp;irifî reddemini,propter odium nominis mei. Non fert enim mundus ambi”’’*nbsp;ne,fupcrbia, auaritia, libidine, cæteris^ terrenis cupiditatibus undicp coff^nbsp;ptiffimus dodrinam cœleftem, nimirum aduerfantem ftudtjs ipfîus : âlt;

IN MATTH AEVM. CAP. X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«1

cfus ctftncn erft efle Chriftianum quam parn'ci'dam aut ucneficum« Has tur« bas cxcitabit diabolus aduerfus Euangelium, fed noh'tc diffi'dere,uincet diuûnbsp;fapientia malitlam humanam,uos modo fortibus 8C inb^aiStis ani'mis pertennbsp;ad negotium uobis delegatum^ Nam qui inter hæc mala perfeucraueritnbsp;in fincm,hic faluus erit. Necg enim oportet ullis terroribus frados Euananbsp;gcltj negotium relinquere« Nihil eft omnino periculi, nifi uos deficiat animusnbsp;Euangelio dignus, Hacc autem confolatio falutis^ promiflio,quantalibet pcanbsp;ricillafucrintjfimodo fides adfit,abunde animos poteft erigere.Etenim qui donbsp;inino fuitutelam committens in finemuft^fuftinucrit, is tandem faluus fi'et,nbsp;quamlibet in morte traditus, ÔÔ morte affedus, ati^ odio habitus fit omnibus«.nbsp;Suftinendononrepugnandohæcfalusaditur« Quam d fi credere detureflenbsp;dei promiflionem,fide hie non interpretatione eft opus«

Cum autem perfequetur uos in ciuitate ifta, fugite in aliam« Amen dico uobis , non confummabitis ciuitates Ifrael, donee ueniat filiusnbsp;hominis«

Chriftiani ut gloriac dei uiuunt amp; loquuntur, S)C omnia agunt, ita ctia Chri ftum imitati 8lt; apoftolos, fecundum tempora ÔC caufas fugientuel confiftentnbsp;fpiritu fando dudi.Chriftus uero his uerbis non tarn fugam periculorum praenbsp;feftinante migtationem ex ciuitatibus irtdignis uerbo ad eas quae ^wquot;***”»nbsp;dignæ illo effent« Viuent quidem fandi ufcß ad horam a domino conftitutam«nbsp;Fugerc tarnen nonnunquarrt deus uult fuos pericula, fi quidem hoc medio fernbsp;ware talcs ftatuerit. IndiCat autem his uerbis potiflimum præproperam fugamnbsp;fufeipiendam in tempore, ut diutius ôC magnifîcèntius ad dei glor iam euangcnbsp;lizando proficiant, in hunc fenfum: Si qui Euangelium falutis quod offertis ànbsp;domino mifli,non fuftinuerint fufcipere,fed pcrfecuti uos fuerint,eito illos obnbsp;mittite,thefauro tanto indignos, fed concedite potius ad alios cito, ubi plurLnbsp;mumfrudus afferatis : femper enimeritquo prædicatum irelicebit« Nam uelnbsp;paucas Ifraëlincas urbes, ad quas nunc uos ablego,non poteritis pracdicandonbsp;omnes pcrcurrere,amp; Euangelij participes efficere, donee filius hominis uenûnbsp;at, neduminnumeras genres adquas à refurredione glorificandus uos mit»nbsp;tarn« Semper ergo locus relinquetur uobis Euangelium prædicaturis,quam=«nbsp;libetmultislocispellamini« Nullas igiturmorasnedite eislocis,ubi indigmnbsp;uerbo uitæ uos repulerint, eueftigio uero alio properate, fan's locorum uobisnbsp;erit ubi durare poffitis, ufcg dum gloriofus orbem iudicaturus rediero« Quinnbsp;ÔCludæi iudicem fuum expern funt in genris fuæ horribili uaftarione,0^ urbisnbsp;euerfione, quia faluatorem in tempore grariofe uifitantem agnofeere nolue«nbsp;runt, experti eum effe dei filium S)C iuftiflimum ultorem,fimul ÔC orbis totiusnbsp;regem ÔC dominiim,cui r^es obediunt»

Noneftdifdpulus luper magiftrum,nec feruus fuperdominum Lue^^.f fuumtfufficit difcipulo ut fit ficut magifter eius,amp; feruo,ficut dominusnbsp;eius. Si patremfamilias Beelzebub uocauerunt, quanto magis dome;:nbsp;fticos eiusC

Vulgo creditur et dicitur, fan's bene agi cum difcipulo et fer uo fi habeatur ficut fuus præceptor amp; dominus,quandoquidê multis ne hue quidem nedumnbsp;ultra perueniendi fpeiare licet. Si igitur conn'gerituos haben', ut equidemha»nbsp;bitus fum QC habeor, nihil adhuc malt uobis aeddifle uidebitur. Confy deratenbsp;k 4

V

ergo mi: dilçdum patri filium,ciii indubie et bene unit SC bene facitu'ta tamlt;n cxercct per malos, ut grauiflîme perfecutionem nunc patiatur fadis, exff^'nbsp;mum paulo poft fupplicium fubiturû, Quin QC quacad diledh' populi falute«”nbsp;ueriftîmaôi^ falutarialoquitur,illi demoniorû uirtuti malitiofeafcribût,ipfiH^nbsp;uocantes BeelzebubjSC ignominiofîflîme dicûtme habere dæmonium.ld aü*nbsp;tem exercittj mei,quod pâtre imponente fuffero, hoe pado gentur,ut duntnbsp;dere me per maximam iniuriam putant,promoueant meam felicitatemjdei”nbsp;iiobis quoq? ufu ueniet, ubi mei difcipuli perièuerates propter nomen meui”»nbsp;ab illis perfecutionem fuftinebitis» Perpendendum itacp hoe loco, quid noft?

fuitunquainculpaaus,nihil effè mirum,necp nobis debere graue uideri,cügt;’’ SC nos falfo infamamur, qui infanCHs quoeç noftris operibus defeCluofiin^^*nbsp;nimur,Domefticos autemuocauitfuos difcipulos,fuam ergaillos familiariténbsp;tem SC amoris dulcedinem immenfam conteftans.

Ne ergo timueriris eos»'Nihil enim opertum eft,quod non reucl^* tur:ÔC occultum,quocl non fdatur* Quod dico uobis in tenebris,did^nbsp;te in lumine,8C quod in aure auditis,prædicate fuper teda»

Prouerbium SC id quo(^ eft inhunc fenfum,hoc loco:NihiI tedu eft non tandem retegatur,ita amp; mea dodrina SC Euangelium regni habebit-H*^nbsp;cum mâdo occul tum fit,pr opalandum tarnen er it, SC quidem per uos mco® énbsp;poftolos, qui in luce ÔC fuper teda, hoe eft quam maxime luculenter SCnbsp;orbi prxdicare debetis,quæcun(Ç in tenebris SC in aurem,id eft quantumli^^nbsp;fècreto à me dida percepiftis«Id autem facietis,non fine fieuiflîma perfecut*^nbsp;ne à mundo fuftinenda, lubeo autem uos non timere illos, quod nihilnbsp;uos poiTint in me,me autem adeo lædere nequeunt,ut gloriam meam fit®nbsp;rore promoueât.Suffîciat ergo uobis,fi ad hunc modum pater meus res att^nbsp;peret uobis difeipuhs meis,uti mihi attemperauit ueftro magiftro,nec dub‘t^*nbsp;te uos fimile paffurosjfi in difcipulatu meo probe perduraueritis,nempenbsp;nbsp;nbsp;*

tiam impiorum.

Bt nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non funtoccidere,fedpotiustimetccum qui poteft ÔCanimam 6CcofP^^

IN MATTHAEVM. CAP. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7

ternis inccndijs« Quid autcm refert, utrum perfecutor auferatuttam,an mor« bus,aliusue cafus Cquot; Certe gloriofius eft ob Euangelium mortem oppetere,quçnbsp;quanquam eft uiolenta, non tarnen ueniet abflt;^ prouidentia dei, Vnde fit,utnbsp;ft eoneminiuitare non poffitis. Non patietur deus uos occidi nifi cum maxisnbsp;meuobis expediermori« Qiiare hancquo(Ç forrnidinem omneex animis proanbsp;pellitc,deus hoc quocp curabit, cui non eft difficile uobis immortalitatem larginbsp;rijnifi maius effet mortem contemnere quam effugerc,

Nonne duo pafferes affe ueneunt, ÔC unus ex illis non cadet fuper D terram fine patre ueftrof Veftri autem amp; capilli capitis omnes numeranbsp;ti funuNolite ergo timere:multis pafferibus meliores eftis uos»

Hærctfîbifermodominicus,ôôfequentiapcndentexfuperioribus,Eftau-tem hic fenfus î Si par ua animalia ÔC uilia uiqueadeo abique deo authore non decidunt, amp;in omnibus eft prouidentia ÔC quæinhis periturafunt, fine deinbsp;uoluntate non pereunt, uos qui æterni eftis, non debetis tirnere, quod abfqucnbsp;dei uiuatis pr ouidentia, Ifte fenfus amp; fupra didlus eft,Refpicite uolatilia cocli,nbsp;quoniam no ferunt ÔCc.Nonne uos pluris eftis illis Cquot; Quod fi,inquit,uos mul»nbsp;to pluris eftis patri pafferibus innumeris, no eft quod metuatis,ne qu W in uosnbsp;pofltnt homines,fecus illi uifum eft,qui ueftri iugem habet curam.Huicnbsp;tur uitae mortis^ ueftræ curam relinquite nec ullo metu malorum, quæ pounbsp;funt homines hominibus inferre, deterr eamini à publica ^feflïone mei nomisnbsp;nis, quamlibetinuifi mundo, Miram hic locus habet confolationem docensnbsp;detim omnia difpenfantem, cuius prouidentia omnia quamlibet minuta pro«nbsp;ueniunt,Is pater eft credentium bonitate incomparabili ÔCc,

Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor 8C nbsp;nbsp;nbsp;j

ego eum coram patre meo qui in coelis eft; qui autem negaueritme co« ram hominibus, negabo èC ego eu coram patre meo qui in coelis eft» *.Twiotb.i.t

Optabilius nihil eft prædicanti Euangelium nbsp;nbsp;audienti, hoc eft difcipulo cMflum eons

Chrifti,quam coram patre cœlefti agnofei et commendari à filio.Debemus er^ ßteri etne^tire go S)C nos ilium uiciflim Chriftum agnofeere, SC coram hominibus pracdicarc,nbsp;quamlibetid carniuideaturpericulofum. Qiiodfinos eius atq? fermonum e«nbsp;ius puduerit in hac generatione peccatrice ÔC adultéra, quod eft ipfum nega«nbsp;rCjpudebit eum qiiocp noftri, ÔC nos fuos effè negabit,ubi uenerit in gloria pa«nbsp;tris fui coeleftis iudicaturiis ùiuos ÔCmortuos, cû angelis fuis. Negabit autemnbsp;nos iure optimo fuos fuiffe, qui prætulerimus gratiam SCfàuorem mortaliumnbsp;peccatorum,SC à creatore adulterantium,gloriæ SC gratiæ Chrifti,ÔC patris cœnbsp;leftis : qui tarnen Chriftus dominus nofter, noftra caufa mortem dignatus eftnbsp;oppetere.Et quid certè magni fecerimus, fi etiâ Chriftum confiteamur,SC pre«nbsp;dicemus coram mortalibus malis SC impijs, Undefibi modica gloria accrefeit 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

cum interim ipfe nos ad noftram immenfam gloriam agnofeat coram fuo pa« tre 8c omnibus angelis, utfimus beau in coelis femperf Nihil minor eritChri» 'nbsp;ftus etiamfî nos eum non confeffî fuerimus coram impijs, at fi nos ipfe negetnbsp;coram patre fuo ÔC noftro, atffum de nobis erit. Coram eledlis uult fe Chriftusnbsp;prædicari ad falutem, coram malis uero SC adultéra generatione,ut impietau«nbsp;fuæ impij conuincantur.

liSu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;• C O MM ENTA RI VM i

t«clt;e «.ƒ Nîolite arbitrart quia uenerim pacem mittere in terrani î non Mi(bgt;7,bnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mittere, fed gladium:ueni enim feparare hominem aduerfus

trem fuum, amp; filiam aduerfus matrem fuam, Sgt;C nurû aduerfus focrufl^ fuam:amp; inimici hominis,domeftici eiusgt;

Prædixerantprophetæ miram futuram pacem in regno Chrifti, 86reru^ omnium beatam tranquillitatem, Ifaiæ ii,6C 9,Habitabitlupus cum agno

i qùibus quia hæc prædida à Chrifto parum refponderant, ideo occurrit di^*^ pulorû cogitationi,pacem externam expe(îlantium«Non eft,inquit,facilist^®nbsp;profeifio Euangelij, pracmia quidem ingentia, fed ad hacc practinacibus anö*^nbsp;ftudtjs graifandum eft, non contingent otiofîs ac ceflantibus, uiolcntanbsp;funtaißquenda. Anputatis quoduenerim utinterris ferampaceminterli^înbsp;minesoc'Loge fecus habet,imo no ueni utiêminem pacem QC concordiam/^’nbsp;gladium ÔC bellum,etiaminteftinum ÔC domefticum,non modo ciuile» Qiiu”*nbsp;enimEuangelicadodrinaplerifcßfitinuifafutura, amp;hæc tam ardensfuii^*nbsp;dium requirat, ut oporteat omnes humanos afFedus quantumuis impotent^^

riantur,dum QC quimundumdeamantjCitiusfæuient infîbi charilfim^j’ quàmuitiafua quibusafueueruntrelinquantîSCquos ièmelattigit ardor ß*nbsp;uangelicæcharitatis QC fi'dei,nullis affèdibus ièpatientur auelli abeo qu^’^nbsp;cœper unt amplecîfSed Félix diifidium quod iyncera prouehit,putria rcfer^^nbsp;Felix gladius, qui noxias eupiditates omnes ab animo recidit» Hictumult^^nbsp;mihi imputetur non uobis, qui dato pharmaco corpus omnc perturbarim/^^nbsp;l'ta, ut qui belligerantur aduerfus afFedus fuos odio nominis mei,fibi debca^’^nbsp;imputarenonmihi» OmnibusofFerofalutem,quam fi ampledanturomo^^’nbsp;nullum erit diifidium^ Per fe quidem Euangelium res eft pacifi'ca, fed alion*^nbsp;uitio concitatur feditio. V t pharmacum per fe res eft falutifera, fed interiifnbsp;corpore mouet tumultum, dum confùlit omnium membrorum tranquillité,nbsp;V er um expedit amputate noxia, quo magis inter puros conftet uera fandä^nbsp;Concordia^ Hunc igitur gladium deferoin terram,qui dirimatconcordiaPtf^nbsp;turaleminterfiliumôCpattern, qui dilïècet naturae coniundiffimumuint^*nbsp;lum, Ô6 inter filiam 06 matrem, qui diftrahat concordiam inter fbcrum 86nbsp;rum, N ullus eft naturæ aut amicitiæ nexus tam tenax, quem hic gladiusnbsp;queatdirumpere, C^os domeftica confuetudo fecerat homini coniun(!h^î*nbsp;mos, hos Euangeltj gladius inimicitia fubita diuellet, Sed hadenus confl^P*nbsp;hoc bellum, ut qui ftant à nobis contemnant tantum hoftes, non lædantat'^nbsp;tem,quodquideminipfiseft,lèruent etiamfiqueant Et hadenus confi^^^nbsp;contemptus,no ut faftidiant, fed ut modefte reddita ratione non obtempcrr^^nbsp;Plt;lt;x et concor-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imptjs. V obis danda eft opera modis omnibus,ne per uos turbetur cot”/

dM EccIcRa» ~ trtunis reipublicac ftatus, ne defitis offîcio, quod filius patri, quod filia matt'/ fiicA, quodfrater fratri, quod maritus uxori, quod affi'nis affîni, quod amicus at”**nbsp;co, quod familiaris familiari debet ex lege naturæ. Non enim abroge natittnbsp;fegem,fedperfîcio. Publicis magiftratibus in omnibus obtemperandum r’j.nbsp;nificum prçfcribuntimpia.Vocantinius,eundumeft:exiguntrationem,tt‘^nbsp;dendaeft. Siniubeantimolarefimulachris,inuocarediuos,erigerearasdm^nbsp;negate Chriftû faluatorem, fi imperent cefîàre à prædicando nomine 86 UCtP^nbsp;ueritatis,nequa^ eft obtemperandû.Nec funt couitijs irritandi, fed fobri^ rr^

ÏN MATTHAEVM. CAP, X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II9

denda eft ratio,cur magis deceat obtemperarc omnium principi deo,quam hu manae poteftati, Aequü enim efle,ut præfcripta dei præfcriptis homtnum præânbsp;ponder ent. Quod fi prçfcribant iniqua, fed quæ non faciant impios cos qui obnbsp;temperent,tolerandi funqpro eis orandû,domino fupplicandum,in cuius po»nbsp;teftate funt regû corda, peccata noftra huiufmodi meruifle, dominum fie nosnbsp;exercere uelle,fîc^ præuenire ne prouocatidurius féciiiât* Qiiod genus funt,nbsp;fi ueftem autpecuniam auferantpræter ius, fi contjciant in carcerem,fi flagrisnbsp;cedant, Hæc enimadeo non auferuntpietatem,utper occafionem augeantnbsp;ilkiftrentuirtutemEuangelicam,Eritergo in Chrifti regno pax ÔC concordia,nbsp;fedeonuerforum ab impietate,fed fandorum,et Chrifto obedientium,fed connbsp;feientiæ tranquilla fecuritas,utcuncç foris mundus etimpietas fæuiat,unde uenbsp;ri Chriftiani non lædentur, nec turbabuntur,fed intra confeientiam deo confinbsp;fi,perfecfta folida^ pace femper dur atur a fr uentur»

Qui amat patrem aut matrem plus quàm me, non eft me dignus:amp;^ qui amat filium aut filiam fuper me,non eft me dignus,Et qui non accinbsp;piterueem fuam,ôô fequitur me,non eft me dionus,

bxpeciandum ergo difcipulis erat, ut a parentibus et rilqs tn mortem tras derentur propter Chrifium, cofequens erat quod inimicitiam horum propternbsp;Chriftû fufeipere oporteretjac eos in extremis malis deferere.Huic ergo natu» A6«eg4io fuii,nbsp;rx affedus répugnât, ideo rite opus effe omnimoda fui atqj rerum omnium abnbsp;negatione docet, Hæc uero eft illud odium, de quo Lucæ 14, Siquisuenitadnbsp;me ÔC non edit patrem Slt;c, non poteft meus elTe difcipulus. Idem enim quodnbsp;hie fed uerbis rninoribus affirmât, Qiii enim Chriftum præ omnibus diligit,isnbsp;quocß pofthabitis rebus omnibus gloriam illius unice promouebit : quo padonbsp;fimul animam quidem fuam,nedum res alias in periculum adducet certiflî»nbsp;mum, 06 non raro chariflimorum capitalis fufeipienda illi inimicitia erit, V n»nbsp;de qui id non poterit,habuerit^ quicquam domino charius,is neep difcipulusnbsp;eius effe poterit, quia Euangelio promouendo ftudere non poterit ut oportet,nbsp;Cæterum fi cum Chrifto charas adeo perfonas feruare polTumuSjin nullo fideinbsp;noftre obftrepentes,fed noftro potius officio indigentes,adeoep domefticos,etnbsp;a deo nobis commilTos deferere aut odifle non licet, ut infideli deterior fit, quinbsp;illos non fumma charitate complederetur. Dieet aliquis,Durum eft huiufmonbsp;di affedus in parentes £lt; filios pro Chrifto uincere,quos natura nobis penitusnbsp;infeuit, Sed tales requirit Euangeltj profeffio, fortes amp;mafculos,qui^ nullisnbsp;affedibus dimoueantur à eœlefti negotio, Hane uiam me uidebitis ingredi,eanbsp;dem me fequatur oportet, qui fe uelit haberi in numero difcipulorû meorum,nbsp;l^equitenim abf^ eruce ôd perfeeutione prædicari in mundo regnû dei.Qua»nbsp;propter nihil certius cruce manet eu qui ferio uolueritt Chriftû fequi,illu præ»nbsp;dicando, mundoqj teftimonium fcrendo, quod opera eius mala funt, loannisnbsp;7, Ad idem autem facit quod fequitur.

Qui ïnucnit animam fuam, perdet illam.’ô^qui perdideric animam fuam propter me,inueniet earn,

Qwemadmodu præpofterus amor parentis aut filij odium eft uerius quam amor,quum utriep fit noxiusn'ta præpoftera cura feruandæ uitæ uerum eft exinbsp;tium uite.Seruauit uitam qui religiofe amp; propter dei amorem perdidit. Perditnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lucrifii»

qui male feruauit,qui deferto Euâgelio,et me abnegate placauit iudicem, effii «fre« giccarcerem,efftigitcrucem, euafit mortem,quum uideatur liominibuslucrû-

IIO' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

fecifle ui'tam,uere iaduram ui'tac facit^Rurfus qui conftanter adhærcns Ëuaf * geh'o, for titer fefe periculis omnibus acmortibus obijcit, uidetur hominib'^^nbsp;fubire uitac diipendium, quum is demum uitam lucrifecerit. Non périt ant^”^nbsp;quum ob Euangelij profeflïonem occiditur, fed in acternum feruatur, Vnbsp;ritjfi breuem in corpore moram impietate depacifcitur : quanquanenbsp;dem uiuitin corpore,quæ uiuitinuifa deo» Crux quoqj propria cuiufcßtpnbsp;quicquid Euangeltj caufa unicuicß ferendum dominus difpenfarit, nonbsp;quæcunq; moleftiæ aut caftigationes quas quis pro fuo arbitrio eliget, ut‘*^nbsp;fingunt praepoßere religiofi, qui cum inlaboribus hominum non fint,ô^nbsp;hominibusnonflagellentur, fatanæcrucem geftant multiplicem finefrü^nbsp;èC benedidbone dei»

Quirecipit uos,me recipit:amp; qui merecipit^recipiteumquit’’^

Cbnfolatio neceffaria fuperioribus infertur, Qiiafî diceret:Qiiantufli’*P mundoßtis futuri odio at^ omnium reiedtamentum habendi, tantinbsp;mihi eritis,patri quo(^ meo, ôd eledis omnibus, ut qui uos receperit ÔCnbsp;crediderit, Ôd uobis beneficia impendens me recepturus fit, at(^ adeo no*’nbsp;lum me, fed 6d patrem qui me mißt. Contra quoqj qui uos reiecerit,menbsp;trem eadem opera fit reiedurus» lam effe elelt;fios aliquot dubitare no pot^*^ 1nbsp;qui uos fufcipient at^ ita habebunt,ut præter fidem quam uerbis uefirisnbsp;meis habebût,quam in primis uos quæritis, fitis ipfi gloriaturi in media cdfnbsp;perfecutione centuplum uos recepifle, quicquid propter me dimiferitisJ*^.nbsp;parentes, fine uxores, fiue liberos, ßue domos, autfubflantiam« Dotesnbsp;quibus uos inßituo, ueßra^ fynceritas, uobis ubicç parabit domos,paren*^,’nbsp;filios,cognatos,Slt; amicos» Tot enim habebitis firatres ac filios, quot haboP*nbsp;difcipulos, Vt nunquam defuturi funt qui uos afpernentur amp; perfequan*** 'nbsp;itanufquam non erunt, qui uos fyncero refocillent aifedu* Atcß utillosnbsp;bis non ulcifcentibus, fed bene precantibus, olim grauiflîme puniet denS)4 .jnbsp;fefpretuminterpretatur quum uos fpernimini:itahisprouobis etiamfi”nbsp;referatis gratiacmercedemampliflimamreponenNon enim uobis fedfib*”nbsp;imputari deus,ß quid officij fuerit in uos collatum Euangelij refpedu«

Qui recipitprophetamin nomine prophetæ,mefcedem prop^^^ accipiet : öd qui recipit iuftum in nomine iufti,merce(3em iufti

Qtii dei prophetam uel iufium hoc nomine quod dei propheta ac î rccipiat,iam hac beneficentia fua illi fe quodamodo acquaint, ut pari locÇ^nbsp;propheta QC iufto illo apud deum habeatur. luxta illud 2.» Corinth,8« ubifnbsp;Ins hortatur eos, ut ipforum abundantia fandis in 1erufalem communi*^^nbsp;ut eßet æquabilitas in prçfenti tempore,utrarumcp diuitiarum fpiritualn’’’’^])nbsp;temporalium, Ingens enim lucrum eß fpirituales ac perpétuas opes corp*’nbsp;temporariocp beneficio comutafle. Qui enim prophetam ampleditur pr*’?^^nbsp;uerbumdeiôdagnitam pereum dominiuoluntatem diuinacppromifl^jP^,,nbsp;phetæ mercedem accipiet, nimirumladus ôd ipfe propheta:ßc ôd denbsp;non féliciter commutauit, qui communicauit hofpitium ôd lucr ifecitnbsp;tiamf Ab hoclucro neçfortunæ tenuitas quenquâ arcebit. Hicenimnbsp;dantis æfiimatur in ratione præmtj non doni pretium, Chrißum fanenbsp;nem habentmercedem omnes pfj, quicquid inter fe donis difièrant. Öl’*nbsp;tcm pracßabilius Chrißo î* quo inferior non eß,qui in eins nomine pf

IN HATTHAEVM. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I^l,

eius rccipict,quod fibt accepto relatum habebit Chn'ftiis.

Et quicuncß potum dederit uni ex minimis iftis calicem aquæ frigid Mdrcij/ dæ, tantum in nomine difdpuli : amen dico uobis non perdet merce«nbsp;demfuam.

Qui difdpuli mei nomine cuiquam benefadt, magiftro mihi benefadtjftu diumcp fuum ad me declarat, me^ uere poflîdebit,ac demum audiet,Siaui ÔCnbsp;dedifti mihi potum 6^c. Veni ÔC accipe regnum paratum tibi ab exordio munanbsp;di.Q_uæ autem Chrifto ipfo SC pofleffione regni æterni amplior merces uel ex=nbsp;lt;^ogitaripoteft,queprophetamiuftum ueldifdpulum exdpientibus optimanbsp;fide, ÔC hoc nomine quod domini funt, competere poiTitf Sic quocp qui fanda lÄercespropJiCnbsp;Uel urilia operantem alit ut operæ eius ita SC mercedis quam ilia meretur par= u receptorisgt;nbsp;tern fibi iure uendicat.Gratuitam autem dei repenfionem mercedis nomine innbsp;tdligit, Quis autem ufcßadeo tenuis eft, ut non poflit fitienti porrigere aquamnbsp;fi’igidamc'Vt autem non refert quantum fit quod datur,fed quo affedu cuiufi:nbsp;ue nomine deturnta non refert,quantus fit illecui præftatur officium, hoc fa»nbsp;tis eft, quod eft meus difcipulus, et quod meo id nomine agit, gr atificari mûnbsp;bicupiens, utmihipoftit imputari pro magnobeneficio:utinde intelligamusnbsp;quanti Chrifto fint fui difdpuli SC amici,per quos Chriftu demereri poffîmus»

c A p V T X I.

fadumeft,cumconfummafletlefuspræcipiensduodedm A. difdpulis fuisjtranfrjtinde, ut doceret amp; prædicaretin duitas^nbsp;I tibus eorum»

Cum finem fecifTet dominus docendi SC præcipiendi difeipulis duodecim, tranfijt ex loco illo in alia, iam ab apoftolis pr3eparata,qui abierant,ut doceretnbsp;SC pracdicaret in eorum duitatibus, id eft ad quas illi præmiffi iam fuerant,nbsp;Nam quia meftismulta erat,prius autem folus ipfe fueratoperarius,qui dominbsp;nus erat, ipfe bonitatem fuam communicando, SCpoteftatem lar^'endo faci=nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• n •

endi miracula, ad ea loca præmiferat fuccefliirus, Multum fane diffi'milis no= Epifccpi ftoßn ftris uulgo epifeopis, qui ne per apoftolos quidem euai^elizare dignantur,nbsp;curare^ miferam plebem* Cum interim pulchre præmifla iam ante uerba adnbsp;fe pertinere uelint,contendentes Chriftum audiri atep recipi,cum ipfi audiun=nbsp;tur Sc recipiuntur, etiamfi nihil fani loquantur uel doceant, fed pro fuo faftunbsp;uel quaeftu proarbitrio quicquid ftatuant:Chriftum iperni uolunf,fiipforumnbsp;commenta quis non adoret.Sed ifti nimium fe faUunt,cum nec^ difeipuli Chrinbsp;ftifint,necg prophetae, autin nomine iufti ueniant.Abnegêtprius femetipfos,nbsp;SC Chriftum fublata fua cruce fequantur,n'fhil agant autloquantur nifi in no^nbsp;mine Chrifti, 8C ex fpiritu patris, 8C audient eos pij in nomine Chrifti,atcß dianbsp;gne excipient,

Joannes autem cum audiflet in uinculis opera Chrifti, mittens du^r l«clt;7.c os de difeipulis fuis,ait illi:Tu es qui uêturus es, an alium expedamusf

Cum paflîm æditis miraculis dodrina^ mirabili indies magis ac magis in crebrefeeret famalefu per uniuerfam Iudaeam,SC in ïordani regionibus finitisnbsp;misjubi prius prædicauerat loannes ac baptizauerat lefum, difeipuli loannisnbsp;iamdudum ftibinuidentes gloriæ Chrifti, de quo nihil adhuc eximium fentiecnbsp;bant, quum de loanne ncfcio quid homine maius fufpicarêtur, renunci arunt

111 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTAR.IVM

loanni in carccre, qtiantus cflet fuccefflis omnium quae gcrebantur per quern paulo ante tinxerat in Iordane,cui^ teftimonium perhibuerat a pudnbsp;pulum, Pon Ó loannes uir abfolutc fandimoniæ, gaudens iam euenire q«®“nbsp;ipfe pracdixeratjfuamopinionem quae re maior eratdecrefeerejefufamaiw^nbsp;diesinclarefcere,fentiens^ difcipulorum fuorumfubinuidos afFedus,utd'^nbsp;rum infirmitati mederetur,filt; ab fe alienatos lefu uelut in manum traderet,^nbsp;fit duos ex iIlls deledos ad Iefum,qui fuis uerbis hacc illi referrent, Tune esnbsp;Meflîas y qui dicebatur aduenturus, an non es, quem elTe prædixeram,annbsp;hue alium expedamus c* Haec faciebat ïoannes, non quod ipfe adhuc dubii^nbsp;ret, fed ut confirmaret fuorum animos, ÔC immodicam de fe fufpitionemnbsp;fide aboleret. Etenim fl ipfe negaflet fe Chriftum elfe, ÔC repetiffetquodnbsp;iam dixeratlefum effe Mcffiam, difcipuli modeftiae tribuiflènqex hocnbsp;ficentius de illo fenfuri, quo magis fefe deiecifiet. Sciebat autem lefum ipiu^ï*nbsp;melius huic imbecillitati medicaturum.Monemur hic quoi^jUtadunum*’’^nbsp;giftrum noftr'um cœleftem dominum lefum Chriflum cundos ablegcmusnbsp;Icipulos 8C auditores noftros, nequis fîbiquenquam difcipulum tiel addi^^nbsp;uel addici fînat» Miniftros ueros lefu Chrifti agnofcant fe omnes cum Pau'^’nbsp;quotquotueritatem docent» Pfeudapofiolorum eft, feipfos magiftrosnbsp;à poft fe difcipulos trahere, fie non potius Chrifto remittere»NihiI profiei^’’^’nbsp;quihodieinuerbafuafratresiurare compellunt,utfuam aftruant autho^*^nbsp;tem : in uerbû dei, canonicâ fcripturam iurauimus iamdudum amp; iurabio’^^^nbsp;illucnoftros difcipulos remittemus, eidemfubmittemus doârinam noftr^’nbsp;praeter illam fi quid dicitur,docetur,fcribitur,urgetur,iudicabit fandoru»”^nbsp;défia,fie damnabit omnes hominum adinuentiones,ô^ dogmata, fine ferip^*^nbsp;rae clarae fie certae authoritate obtrudenda«

Et refpondens lefus ait illis: Euntes renunciate loanni quæ auo»® 8e uidiftis: cæci uident, claudi ambulant,Ieprofi mundantiir,furdi^*’',nbsp;diunt, mortui refurgunt, pauperes euangelizantur ; 8e beatus eft^^nbsp;non fuerit fcandalizatus in me,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

lefus non ignarus certius eftè teftimonium, quod à fadis profîcifciH”] ? à uerbis,pracfertim fi quis ipfe fit teftis, nihil quidem primum rcfponditnbsp;nbsp;nbsp;‘

illorum confpedu muftis aeditis prodigqs nouis fie inauditis, fanans profligans impuros fpiritus, reftituens debiles, caecorumoculos aperieo^»nbsp;iIlis:Nihil opus eft ut de me qui fim pronunciem, tantum ite fie renunciate* ;nbsp;anni quac ueftris oculis uidiftis, quacueftris auribus audiftis:caeci rccipif^^nbsp;fum, claudi ambulant, leprofî mundantur,furdi audiunt,dacmoniaci bbet^nbsp;tur,mortui reuiuifcunt,deniq^ iuxta uaticinium Ifaiæ 6i»omnia nunc if^P t;nbsp;tur, quae per Meflîam agenda prædida fuerant per prophetas» Dixeral ef *nbsp;Spiritus domini dei fuper me, eo quod unxerit me, ad annunciandun'nbsp;fuetis mifît me, ut niederer contritis corde, fie prædicarem captiuis liberta^jjnbsp;fie claufis apertionem carceris,ut prædicarem annum gratiæ,fie diemnbsp;deonoftro, utconfolarer lugentes fiCc» Etcapite 55, Dicitepufinaniini^,^(j^nbsp;Tunc aperientur oculi cæcorum, fie aures furdorum patebunt.Tunc fa^enbsp;eut ceruus claudus, fie laudabitlinguamutorum fiCc» AdhæcenimproP^nbsp;loca fie uerba Chriftus hic loquens allufifte uidetur,uolens agnofeinbsp;nunc implcn,profidcfulcicda difcipulorum loannis» Pauperes nunc,n^^^nbsp;fiehiimiles uelmanfueti nunc ampleduntur faftitis aeternænunciunt5^*'^,;s

IN MATTHAEVM. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hj

féroces 8^ arrogantes afpernantunHæc, inqu5,fada fan's loquimtnr,qui fîm, nempeprophetarum oraculis dudumfignifîcatus, ÔC à ueftromagiftrodigitonbsp;demonftratus, Beatus autem eft cuius animo fucceffus tantus Euangelij nonnbsp;præbueritoccafionem mali» Hoc adiecit Iefus,modefte fubtaxans inuidiam dinbsp;fcipulorum loannis, fed fie,ut non apud turbam pudefcerent,fed taciti fecumnbsp;agnofeerent uitium fuum, temperato modis omnibus refponfo, ut QC ipie fusnbsp;geret arrogantiæ fufpitionem, Sgt;C maiorem fidem facer et difcipulis,illorû quos;nbsp;que affetflioni mederetur potius quam traduceret. Hodic quoc^ multi in eo ofc SednJdlum (ftnbsp;fendiintur eifdem de caufîs,quia nimiam hunûlitatem intuentuHn Euangelij etelfßd»nbsp;difciplinis SiC Euangeliftis,quam mundi arrogann'anon poteftno fafiidire. Etnbsp;quia dei uerbum damnat praeter fe omnes dodîxinas traditiones humanas,nbsp;uti 8C præter illud nihil boni Ô6 fandK efl, pro quo ofïènfî mundi huius amatOxnbsp;res nihil aeque execrantur ut Chriftum^Cruce quoq; Chrifti quæ ilium fempernbsp;cûmitatur,alienantur hi qui hic perdere anima fuam timent,ideo ÔC Chriftumnbsp;répudiant,faciuntep fibi iat^r am uitæ aeternac»

Ulis autem abeuntibus, ccepit lefus dicere ad turbas de Ioane,Quid exiftisindefertuuidere7arundinemuento agitatamC' Sedquid exifb'snbsp;uiderefhominem mollibus ueftitumï' Ecce qui mollibus ueftiuiitur,innbsp;domibus regum funt.

Chriftus dominus ut uerbo patris quod loannes prædicauerat pondus ad« ijeeret, 8C turbas impœnitentiæ fiC focordiæ admoneret,uiciffîm loanni teftixnbsp;monium perhibet, fedin abfenua difcipulorum loannis. Sic autem intendit.nbsp;En ante me infîgnem habuiftis pœnitenriac praedicatorem hune loannem, adnbsp;quem magnis turbis in defertum ufiß egreffî eftis,fed adeo nihil inde melioresnbsp;faâi eßis, utfînecaufa profeAi uideamini. Arundinis inftar uobis fi.iit,uentonbsp;agitatæ fîmilem habuiftis, quafî nihil certum autfîrmum dixerit.Contemnitisnbsp;enim quæ monuit, nempe fecurim ad arborem pofîtam, atlt;^ mox fi diftuleritnbsp;frudus bonos ferre,excindendam,Non eft arundo Ioannes,fixa dei fententianbsp;eft quicquid dixit. Sed for tafle uifus eft uobis delicatior, quippe qui mollibusnbsp;ueftiatiir, a quo debueritis mollia SC mundaniora audire.Sed alius omnino apnbsp;paruit, fi nihil aliud certe uelueftis ilia expiliscamelorum contexta mouerenbsp;uos debuerat fortia elTe SC firma quæ docuit, ut funt quidem, adeo ut omnemnbsp;etiamhumanam uirtutem fuperent, quippe totius uitæ renouationcm,quæ fonbsp;la dignos refipifcentiæ ff udus tulerit ille praecepit.Cuius ipfe exemplum pf æxnbsp;buit arduum, locuftis tantum uiditans ÔC melle fylucftri, pilis camelorum tcxnbsp;dus,zonacoriaciacindus:in quem noncaditinconftantis dodrinæfufpitio»nbsp;Nec aulæ regiæ familiaritas potuit illius inftitutum inuertere.Illum adulari nenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

feifle career arguit,quo nunc à tyranno detinetur.

Sed quid exiftis uiderefprophetâf Etiam dico uobis, 8C plufquàm B prophetam.Hic eft enim de quo feriptum eft,Ecce ego mitto angelum MdUchwnbsp;meum ante faciem tuam,qui præparabit uiam tuam ante te.

Magnum aliquod fpcdaculû fuerit oportet, quod uos tam frequentes peva traxerit in defertum. Quid igitur ucniebatis fpedatumt'num aliquem prophenbsp;tarumç’nam ij folentferè indefertis uitam agere. Et id quidem rede, imô pluf?nbsp;quam propheta.Exccllctior enim fuit loannes reliquis prophetis,qui de Chrisnbsp;fto diu poft futuro prædixerunt,hic fubingredienti etiam uiam muniuitpopu

1 ä

5

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVH

lo rcuocato ad pœnftcntiam, nbsp;nbsp;nbsp;præfentiamilliLis eft atteftatuSjdigitoadefl^^

commonftrans* Vtrecfteuideaturefleis pr opheta, de quo Malachi as prxlt;J^* xit,dicens:Ecce ego mitto angelum men ante confpedum tuum, qui tibinbsp;uenturo uiam præparet,Gerte prophetarum excellentia aeftimatur à certitult;J*/nbsp;ne prædicftionisj Qi. magnitudine rei prædidæ» loannes autem digito often^*^nbsp;Chriftum deum, QC adefle monftrauit, Explicatio autem huius prophetiafnbsp;loco Malachiac 5.cap,uideatur,ut dare teftetur deChrifto domino eius prçcU’fnbsp;fore maximo prophetarum.

Amen dico uobis, non furrexit inter natos mulierum maior ne Baptifta,Qui autem minor eft in regno ccclorum,maior eft illo»

Communi iudicio ÔCfenfu is maior eft, quimelior melior uero à quo mulatior ad plures prouenit utilitas, lam ut nullum eftbonum præftantiiisvnbsp;dei cognitio,quæeftuitaæterna:ita nonpoteft diuinius ac melius beneficii’*’’nbsp;cuiquam præftari, quam ft deum nofee doceatur, Meliores ergo in hominil’^^nbsp;funt prophetæ dei, ÔC pietatis cultorcs, qui diuiniflimo beneficio afficiuntnbsp;mines. Non ergo hie indigne Chriftus praetulit loannem omnibus proph^^nbsp;iuxta Lucam,qui ipftflitnum fane Euangelium prçdicauerat, Chriftum di^^nbsp;oftendens,per quern in quo demum deus uere perfede^ cognofeitur,^^^nbsp;enimMeffiamloannesambiguis uaticinijs promiftt olim uenturum, fedl^^nbsp;uenientem oftendit, QC regnum coelorum adefle praedicauit, Hine ueronbsp;quomodo hoc loanne maximo omnium, qui ante eum prophetauerantnbsp;ftum,maior adhuc fit, qui in regno coelorum minor eft. Minimus cnim aplt;’'nbsp;lorum, aut en'am ex feptuaginta difeipulis Chriftum uere prçdicantibusjtl^,^nbsp;ante faciem fuam dominus miferat, explicatius adhuc loanne gratiamnbsp;prædicabat, adiedis etiammiraculis atteftantibustpracdicaturi^ erant eap^nbsp;lo poft, tanta ui amp;profedu, uttotus orbis eiufmodi cognitioneilluftrat^^ 'nbsp;Hac ergo ratione pofluntmaiores haben' Ioanne,in noua ifta dei ecclefi^jO’^jnbsp;tunc inchoata Euangelij pratdicatione coeperat colligi,in qua prophetaenbsp;amp; fandi plures, dei gratiam annunciantes,quorum nemo tarn eratabic^^Znbsp;qui non hac ratione maior loanne eflet, quia plenius Chriftum docebat.nbsp;fimpliciter Theophiladus exponit. Qiioniam, inquit, multas loannisnbsp;dixerat, ut ne purent quod amp; fe maior fit ille, inquit hoc loco maniftl^’^^nbsp;Qtiod ego minor SC natu iunior, SC iuxta ueftram opinionem inferior,nbsp;ill© fum in regno coelorum, hoc eft in Ipiritualibus SC coeleftibus bonis,nbsp;hie quidem ipfi) minor fum, fecundum^ hoc prior me natus eft, SC uobisnbsp;gnus uidetur,fed illo maior fum.

A diebus autem loannis Baptiftp uft^ nunc regnum coeloruifl'’^ j paritur,0C uiolenti rapiuntillud.Omnes enim prophetæ ÔC lexuf*?^nbsp;loannem prophetauerunt,

Hadenus expedabatur promilTa dudum dei gratia uniuerfalis, cœlcftis Sc diuina agnitio, quam patriarcharum typi ÔC uatum oraculap*^^^nbsp;maiammultipliciter promiler ant. Nunc loannes fi'c excitauit animosnbsp;rum ad Euangelicac dodrinae ftudium, ut ab exordio prædicationisnbsp;adhunedtem, adhanc dodrinamuiolentiafi'deiperrumpant: etiampet^nbsp;res Sc ethnici,meretrices ÔC pubhcani,SCuoIentibus nolentibus uobisnbsp;ui diripiunt,nolentes excludi diutius à regno coelorum,à fidelium coettijSnbsp;ro dei ueri cultu, Nolunt diutius in umbris hærere, legis quolt;$ uetuft^^^jjjnbsp;g

IN MATTHAEVM. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11^

gmatis deti’nerijfentfentes adefle lucem Euangelicæ uçn'tatis Sii. faliitis,praedi'a damoiimS^promiffaniaprophetis. lam^ adeflèfalutem ÔC ueritatem fenttsnbsp;unt fpin'tus impulfu, libris facris adumbratam nec aliam prophetiam expcanbsp;dandam de Meffîa uenturo, Siquidem omnes legi's typi,omnia prophetarumnbsp;uaticinia,de rege Meffîa uenturo, fîmulatcp loannes uenit,defîerunt rem fotiinbsp;ram promittere : ftulte enim expedatur quod adeft« Nihil ergo fupereft, nißnbsp;ut quod prophetæ promifer unt, S)C quod nunc offertur prçfens,ardentibus ftiinbsp;dijsrapiatun

èC fî uultis recipcrc ipfe eft Helias qui uenturus eft. Qui habet au« res audiendi audiat.

Vt plane uideatis pofthac non effe uobis alium prophetam, qui Meffi'am uobis annunciet adfuturum,Ioannes ille eft, quern Malachias fub Heliæ nominbsp;ne,quern uidus 8C ueftitus aufteritate, quern libertate in arguendis regibus renbsp;tulitjuenturum effe prædixit antequam ueniret Mefftas.Hunc igitur ft' recipianbsp;pitisjcr édité iam adeffe Meffîam,totfæculis expedatum,uidiftis illius loannisnbsp;uitam, audiftis teftimonium, auditis quid Sóipiè loquor uobis.Si cui funt auanbsp;res utadmittatueritatem, audiat. Si quis obturaritauresfuas,fibiimputetexfnbsp;tium fuum, A nobis nihil omilTum eft,quod ad monendos animos omnium fanbsp;cit,Agnofcite quæfo tempus uifîtationis ueftraî, offertur uobis rcgnum dei,8Cnbsp;tiita æterna, Habetis Heliam ilium qui reftituere omnia aduenicfed contem»nbsp;nuntur uobis omnia, aures défunt, quæ Euangelium exaudiant,ut ei creden»nbsp;tes ab imminenti gentis ÔC terræ huius exterminio feruemini, Intendite quæfonbsp;animumadea, quæ loannes docuit, ego ô^meidifcipuliplenius explicamus.nbsp;Hadenus lex amp; prophetæ promiferunt multa, nunc ego difcipuli^ mei præanbsp;fentiffîmam promiffbrum gratiam exhibemus,uerbis,fîgnis, QC portentis con®nbsp;teftando,aduenifle nunc regnum dei, peccatorum indulgentiam,ueritatis cianbsp;ritatem,8ô fpiritus libertatem.Netç id folumiamfolis Iudæis,fed gentibus uninbsp;uerfîs palfim in fpiritu ôt ueritate deum uerum et unicum adoraturis.Huic Eanbsp;uangelio regni oportebat nos primos aufcultare,ficut nuncpopulus fa cere insnbsp;cipit contemptibilior uobis pharifæis, qui confih'um dei circa uos fjperncntes,nbsp;tarde pœnitebitis,

Cui autem fimilem æftimabo generationem iftamCSimih's eft pue^ L«clt;e7.c ris fedentibus in foro, qui clamantes coæqualibus ruis,dicunt: Cecini«nbsp;mus uobis amp; non faltaftis,lamentauimus,8lt;^ non planxiftis.

Admonuerat refîpiicentiæ, fi qui forfitan inter eos fanabiles, tempus fuæ uifîtationis poffènt agnofcere : nunc ad deplorationem eorum, quibus omnianbsp;fruftra occinebatur defcendit, opprobrans eis inuidam animi obftinationem,nbsp;quæ quomodocuncç uerbo dei tentarêtur, in impietate tarnen perfeuerabant,nbsp;èCgratiamdeiblafphemare peroccaftonemtentabant. Nihil, inquit,â nobisnbsp;obmiffum eft, quod ad mouendum ueftros animos facere poteft,Et tarnen ui«nbsp;deomultos tam pertinaciterincredulos effe, ut nec aufteritate loannis terri«nbsp;ti, nec mea humanitate beneficentia^ deliniti recipiant, quod tot iam fæculisnbsp;ex fide prophetarum expedarunt. Quälern elfe dicam hanc generationem?nbsp;aut qua fimilitudine poflem illam adumbrare? Similis uidetur pueris fedenti«nbsp;bus in foro, qui fie uulgata cantatione procul acclamant fodalibus fuis,Tibrjsnbsp;cecinimus uobis læta, nec faltaftis : lugubria cecinimus uobis,nec planxiftis.nbsp;Diuerfis uijs idem tentatû eft à nobis, neutra profedum eft apud incredulos.

I 5

116 . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM HENTÄRI VM

C nbsp;nbsp;Veni’t enim loaniies neq^ manducans nec^ bibens,nbsp;nbsp;dicuhtjDaf^^

monium habet* V enit fili'us hominis manducans amp; bibens,amp; dicunf» Ecce homo uorax, ÓC potator uini, publicanoru 06 peccatoru amicus»nbsp;Et iuftificata eft fapientia à fïltjs fuis*

Pœnitentiæ prædicator primus loanncs uenerat feuerus: dC ut eandê fuaderet cirius, ipfe omniu duriffi'me corpus fuim habuit,ignorans adeónbsp;quid eft delitiarum,ut hic dominus dicat eum nee edifle nee bibifle, commué*nbsp;locutione hominum ufus, id eft cibo ÔC potu quo uulgo homines utuntur not^nbsp;effè ufum.Hanc uitæ feueritatem cum uiderent ferè modum excedercjda’ifl^nbsp;nio adfcribebât, Succeflerat Chriftus ipfe, qui ut recreate uolebat omnesnbsp;rantes amp; oneratos, SC potiflîmum fe peccatoribus medicum cxhibcre:itanbsp;gari modo uiuebat,omnibus fefe attêperans,quo uel aliquos lucrarctur,qilf,nbsp;SC ipfum uido maligni dederunt, calumniantes eum tanCp comedonem, ui”*nbsp;potorem,peccatorum SCpublicanorumamicum ÔCfocium» Sicnonfolu^’nbsp;neutre profecerunt,fed utrunq^ falfo calumniati funt, probantes fe canes ei*^’nbsp;quibus fruftra fandô obtjciatur,SCin quos fuperior illapuerorum cantio ccf^nbsp;petat^Taleeftingeniumreproborum, cum uerbo deitentantur ad refipift^*^^nbsp;tiam,ut dum improbitatem fuam exeufare uel agnofeere non uolunr, ad ini^lnbsp;rias rependendas, SC ad contumeliam fefe uertant. Sic ifta ludæorum natio^nbsp;omnem occafionem fit deterior, nullum^ remedium ftbi non uertit inmat^nbsp;riam maioris morbtSed quo pluribus modis prouocata eft ad falutem,hocnbsp;nibus erit euidêtius earn fuapte malitia periflcjac dei fapienna,cuius hæc co^^.nbsp;filio geruntur omnia 8C iudicio.Iuftitiæ lau dem feret apud filios fuos,quufl^nbsp;derinteos quimagni iufti^uidebanturfibi,SCapudhomines,ob incredul^^,*nbsp;tem fuam repulfos à regno cœlor um : contra peccatores,publicanos,mere^*‘’nbsp;ces, ethnicosjhumiles, SC abiedos ob fidei promptitudinem admiflbs adnbsp;temæternam*

T une coepi t exprobrare ciuitatibus, in quibûs fadæ funt plurii’’^ uirtutes eius,quia non egiflent pcenitentiam* Væ tibi Chorozaini»^^nbsp;tibiBethfaida,quiafîinTyro ôcSidonefadæeffent uirtutesqus^^^nbsp;(ftæ funt in uobis, olim in cilicio 8c cinere pcenitentiam egiffent*nbsp;runtamê dico uobis, Tyro ÔC Sidoni remiffius erit in die iudicijnbsp;uobis*

Superiora Chriftus dominus dixerat in hune fînem, ut his oppidis io bus plurimas uirtutes aedideratjUecß tarnen fcelerum fuorum eos pcenitu^’^ ’nbsp;incredulitatem SC dei uerbiauditionem miraculorum^ contemptutnnbsp;braret.Sunt autem Chorozaim,Bethfaida,8C CapernaS oppida,adiacenO^^^nbsp;cui Genezareth Jn ea autem portione Galilææ dominus frequentiusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jp

dicauit, miracula ædidit, difcipulos multos elegit,multos ad refîpifcentiâlt;^^^ uertit, unde SC multi ilium fuerant ex turbis fequuti, multi uero SC ma3^‘nbsp;principalior^ pars in huiufmodi urbibus, ex diuitibus SC feribis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

fadadomini perfequebantur SC contemnebant, ex quibus uulgus ut fit in urbibus, ubilicentiora omnia funtfub iniquis mundanis^nbsp;bus,quàm in uillis 8C agricolarum tugurtjs* Volens ergo hiedeminusnbsp;loquendi modo infî^em impœnitentiam denotare horum oppidanorô,nbsp;tulit eorum obftinationem ac rebellionem agnitæ ueritatis,deplor4tifli*’^î^^jj,

IN MATTHAEVH. CAP. XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II7

bibus,8^ contaminatiffînu's ob diuitias ÔC commertîa, præterquam quod gcn» tes fine religione dC prophetiaerant,crafla negligentia errantes in fide QC morinbsp;bus,ob defeólum magiftrorû. Et Sodomorum flagidjsjUel ob inauditam illamnbsp;ultionem,nihil habebatur deteftabilius, Quibus iatn quantumlibet perditis SCnbsp;imptjs,détériorés prxdicauit iftos,quibus tantis iam miraculis diu fruftra pracnbsp;dicarat» Qiiibus uerbis dominus uoluit perfuafum enè,eis qui fanabiles internbsp;eos erant,quo refipiicerent, alijs uero induratis, quo effent inexcufabiIes«Sicnbsp;peius quocß habebunthæ regiones SC oppida, nifî emendentur,in quibus mulnbsp;ta uirtute prçdicari contingitde dei gratia euangelium Chrifii,Quanquam innbsp;manu hominum non fît etiam prædicatorum, ut Euangelio prædicato habeasnbsp;tur fides uel fecus,quando ÔC Chriftus ipfe,in quo omnia fummafuerunt,frusnbsp;fira illis diu prædicauit, V nde ÔC dicit,Si prodigia quæ funt in uobis ædita uifanbsp;fuiffent in Tyro aut Sidone,quas uos ut ethnicas et impias execramini,iamdunbsp;dum compunSfi in cilicio OC cinere ut Niniuitç poenitentiam egiffentjnterimnbsp;autem uobis placetis, quod Ifraëlitici generis fitis,quod non immolatis idolis,nbsp;quodAbrahæ filij fitis, quodlegem Sgt;C prophetas habetisîimo nifî refîpueritis,nbsp;hæc omnia uobis cedent in cumulum damnationis* Illud enim affirmo uobis,nbsp;in die iudictj diuini, quurn non ex opinione £ed ex merito quifcp à deo æflimasnbsp;bitur, mitius agetur cum Tyro SC Sidone quàm uobifcum,lenius punientur,nbsp;quia non perinde attp uos fuerunt ad pœnitentiam prouocatæ»

Et tu Capharnaum, nunquid ufcp in ccelum exaltaberis f ufque in infernum defcendes: quia fi in Sodomis faSlæ fuiffent uirtutes,qup fa^nbsp;dp funt intCjfortè manfiffent ufcp in hune diem» V eruntamê dico uos:nbsp;bis, quia terræ Sodomorum remiffîus erit in die iudicrj quàm tibi*

Oftenditur non continuo eos melius habituros, quibus palàm SC magnifia centius Euangelium fueritannunciatum, cum Capernaum quanto prae alijsnbsp;ob Chrifti gloriofum adeô municipatum, SC firequentem præfentiam celfîusnbsp;fuitjad cœlos ufqj,ut Chriftus ait, exaltatû,tanto infra alias poftea ultione fuitnbsp;deiedum,detradumnimirumadinferoscæcitate SC calamitate infra quofîçnbsp;abiediflîmos. Idem multis alijs euenit urbibus, SC eueniet,fî in uanû gratiamnbsp;dei fufeepiffe uidebuntur : quandoquidem Chriftus pofitus eft in refurreClioanbsp;nem ÔCruinâ,Si uero curiofior Ledor quærat, cur Tyrus SC Sodoma propternbsp;obmiffam pœnitentiam puniantur,dum fîlentij uitium non in eis frierir,fed innbsp;Chrifto, qui admis pœnitentiam noluitprædicare : refpondet Hieronymus,nbsp;ïgnorarenos iudicia dei,SC fîngularum difpenfationum eïus facramenta nefeinbsp;re,Propofitû autem fuerat domino,ludææ fines non excedere,ne iuftam pha=nbsp;rifpis SC facerdotibus occafîonê daret perfecutionis,Chorozaim igitur et Bethnbsp;faida damnantur, quod præfenti domino credere noluerunt, Tyrus SC Sidonnbsp;iuftificantur, quod apoftolis illius crediderunt.Non quaeras tempora,fed crcsnbsp;dentium intuearis falutem» In Capernaum autem quæ interpretatur uilla iusnbsp;eunditatis SC pulchritudinis, condemnatur 1er ufalem,cui dicitur per Ezechienbsp;lem,Iuftifi'cata eft Sodoma præ te*

In illo tempore refpondens lefus dixit : Confiteor tibi pater domi 0 necœliÔC terræ, quiaabfcondiftihæc àfapientibus ÔCprudentibus,ÔC LKc.r»o,dnbsp;reuelafti ea paruulis*Ita pater,quoniam fie placitum fuit ante te.

Dixiffe quidem hæc dominû Lucas narrat eo tempore cum reuerfi feptuas

l 4

1^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

ginta 'dtfdputi glon'arentur de miracuIis.Sed fatis efi uen'fimfle,tion femel dominum dixifTe, ficut ÔC alia multa« Cum igitur fecum reputaflet dominos,nbsp;quanto bono, nempe ætcrna uita, SC ludaci illi priuati eflent, dum Euang^l*^’nbsp;credere nolunt, SC fui illi flmplices SC rudes difcipuli ditati,quibus datum et^^nbsp;illi non folum credere fed fimul féliciter idipfum quocp propagate, ut uertisnbsp;homo fuit, Sc uiuis affedibus fandis,SCad dei gloriam comparatis, exiltftnbsp;lactitia, QC geflijt animus erumpens in gratias deo patri, gloriam fuam mirifi^^nbsp;fecundum prophetarum uaticinia prouehentem.Non quidê Chriftus patre»”nbsp;ea ratione laudat, quia aliquibus abfconderit cognitionem fui,quac eilnbsp;terna:fed quia iufto optimocp iudicio fuperbis, fapientibus, proprio fenfunbsp;tatts,reqcientibus ueritatem,quac illis pariebat odium,Euangeliû ipfum qu^nbsp;fcandalizabat eos,atquiflima difpenfatione rudibus,humilibus, Sgt;C pauper^*nbsp;lis fenfu SC rebus, donaflet, ac pietatis uerae SC doChinæ Euangelicac gufti’”’nbsp;SC defyderium cum frudu infudit,in quibus peculiariter impleretur uolun^®nbsp;patris,qua nihil poteft melius cogitari. Vnde SC exultas additîCerte pater,nbsp;fuit placitum ante te,Suntautem ifl:a,Domine coeli SC terrç, 8C repenta uoX P’nbsp;trisjindicia animi fanClauoluptate perfufi, diuina^ quadam lætitiagcflf^^nbsp;tis,tum dei potentiam digne admirâtis,ut dicauGratias ago tibi pater, q«inbsp;minus es coeli ac terrae, cuius^ fapientia reguntur uniuerfa,quod hanc coel^nbsp;flem philofophiam cælafti fapientiæ prudentiae^ mundanae perfuaßonenbsp;dos claros^, SC earn aper uifti pufillis, humilibus, SC iuxta mundi æftimaflO^’^nbsp;ftultis Sc balbis* Profedo fic eft pater, quia fic uifum eft tuac bcnignitati,nbsp;doceres tibi nonplacereferoces, uanos,ambitioibs,fuaeiuftitiae fuae^prud^nbsp;tiae fidentes, SC eloquentiac fteculari,eos autcm elTe magnos apud te,obnbsp;citatemfidei, quosmundushabetproftultis SC abieóh's^ Sic placitum eftnbsp;diuino confilio, damnare iapientiam humanam,0C per humilitatem Euang^nbsp;cae dodrinae bonos ad te pertrahere,Huiufmodi quo(Ç affèlt;ftus,8C innbsp;dum formatas orationes, Paulus nouit SC fenflt, norunt^ qui gloriamnbsp;animo cupiunt SC quaer unt,ut fandificetur per omnia nomen det

Ltuiioii Omnia mihi tradita funt à patre meo«. Et nemo nouit filium, pater, neque patrem quis nouit,nifi filius, ÔC cui uoluerit filiusnbsp;uelare»

Ne fufpiccris filium Chriftum nihil faccrc : omnia enim patris eflè dieft’“’* mnia mihi tradita funt, poteftas SC bonitas una eft patris ÔC mea. Quumnbsp;audis tradita efle,ne fufpiceris quod tan^ feruo 8C inferior! iuxta natural ft’nbsp;dita fuerint, fed tan^ filio iuxta naturam diuinam, fecundum quam SCnbsp;eft à patre, SC nafcendo communicata accepit,omnia quæ patris funt iuxtanbsp;turam,perfonalitate SC proprietate exceptismifi' enim natus elTet ab eOjôCe*“’,nbsp;dem naturae filius non eflet,nec tradita accepifl'et.Non,inquit,a domino,ft®nbsp;patre meo» Necmiretur quifpiam me omnium dominum conftitutum,qu^^nbsp;fcilicet Sc aliud maius poflim,nempe ficfciremepatre, ut SC alijs eum poft”;nbsp;reuelare» Videns autem fuperius Chriftum dixifle,patrem reuelaiTe myft^ft,nbsp;paruulis, hie uero quod filius patrem reuelarit, agnofee una uirtutem p^ft*nbsp;et filijjfiquidem pater reuelat et filius.Omnium ergo horum,inquit,bonotynbsp;pater eft author, à quo mihi tradita funt omnia,illum meç noflè uera felft*^nbsp;eft,Sednoninfinuat fe nifi placidis SC modeftis animis.Haccarcanaqu^ft’^

IN MATTHAEVM. CAP, XL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IM

cfl 0^ mundo incognita philofophia. Non patefadt cam pater fiiperbis. Nihil agitdodrina,nihil agutmiracula,nififecretus acceflerit afflatus* Sed hoc nonnbsp;dignatur nifi eos, qui prorfus diffifi fuis præfidîjs,totos fe creduntbonitati di«nbsp;uinç.Qui fibi uidentur fapientes,indigni funthacfapientia.Qui fibi uidcnturnbsp;diuites, non admittuntur ad has opes. Qui fibi uidentur nobiles ac potentes,nbsp;nonrecipiuntur adhaec adyta. Qui fibi uidentur iufti,non funtcapaccs iufti»nbsp;tia: diuinæ,

Venite ad me oines qui laboratis et oncrati eftis,8ó ego reficil uos,

Poftquam omnia à patrc accepta habet, rede ad fe inuitat,2lt; patris cogni« tionem folus donat, nos pronis animis illam ampledamur,adeo dementer in«nbsp;uitati, V ocat autem nominatim Laborantcs SC Oneratos, qui iam peccata fuanbsp;fentiunt, SC pauperes fpiritu exiftunt, quando non alq quid Chriftus fit agno«nbsp;feere poffunt. Satisfadio enim eft pro peccatis mundi,mediator SC interceflbrnbsp;eorum. Qui iratum deum timen t, hacc ignorant,qui uel deplor ate funt impif,nbsp;utpcccati fenfum amiferint,uel hypocritæ,qui aiqs medelis firuftra fidunt, Vcnbsp;nite,inquit, admequotquotuarijsafflidionibus,airis mundi, uitiorumcon«nbsp;cupifeentia, humanarum traditionumonere laboratis, quotquotmaloruminnbsp;hoc mundo farcina degrauamini,Ego uos refocillabo,ego aduerfus omne ma»nbsp;lorum genus folatium impartiam, Nec opes,nec honores,nec uoluptates hu»nbsp;iufmodi praeftant animi ueram tranquillitatem,nec philofophia huius mundi,nbsp;nec pharifæorum religio libérât à moleftiscuris 2lt;^aconfcienaapeccatorum,nbsp;quæ ego condonare polTum SC uolo, cohæredes mihi afliimere SC in filios deinbsp;formate milii credctcs.Qin'd autê boni defyderari poterit ab his qui iam deumnbsp;patrem habentper Chriftum fauentiflimum,Certi funt,quotquothac fide prgnbsp;diri funt,omnia in bonum fibi cooperari,Peccaa onus in carne fi quando fen»nbsp;tiunt,ad Chriftum currunt, unde SC mirifice refociIlantur,2C animi pacem re»nbsp;portant. Hæc ilia pax eft,exuperans omnem fenfum,quamfuis Chriftus pro»nbsp;mifitjutcuneg in mundo tribulentur,

Tollite iugum meum fuper uos, SC difdte à me quia mitis fum amp; irremUtJ humiliscorde, amp; inuenietis requiem animabus ueftris, Iugumenim ’*nbsp;meum fuaue eft,amp; onus meum leue*

Qiiæ docetChn'ftus,onus quoddam funt carnitat cum quis fefe fide dedi» deritChrifto,fcntitin fpiritu,quern ab ipfo per cipit nihil illis efte commodius,nbsp;nihil portatu facilius. Ad hæc nos libere prouocat, fi ipfius uelimus efte difei.nbsp;puli.Nihil,inquit, eft mihi modeftius, nihil æque expofitum omnibus aut ma»nbsp;ueftra falus:hic nihil uobis metuendum.Ne ergo pigeatnbsp;mihi uos difcipulos addicere. Habet mundus quoep fuum iugum prima facienbsp;blandum,fedreuera moleftum SC afperum.Illud in primis excutite,ad me curnbsp;rite,lubentes SC alacres iugo meo colla ueftra fubmittite.Ex me difeite quæ resnbsp;fola uerelt;]^ tranquillet animum, SC quo fonte nafcatur totus ifte mortalium tu=nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°

multus.Nimirum hie eft elatus ac ferox animus,plurimum fibi fidens,deo pa» rum fidens, Hine fcatet ambitio,ftudium pecuniæ,uindi(Sæ libido,fi'multas,linbsp;uor,beUa, feditiones,impietatesin deum:quibus rebus quidelTe poteft tumulnbsp;tuofius autturbulentiusc’ Qiiodfi uultis femel ab omnibus mails liberari,fon»nbsp;tern tonite,accipite dodfrina mea,imitcmini uita meâ. Difeite ex me quod mi»nbsp;tis fum. Sc corde minime elato, Qiiid poflim declaraui miraculis,0C tarnen necnbsp;opes nec honorem affedo, nec^ quicquam omnino ambio, quod magnum ac

COHMENTÀRIVM præclarum mundo ufdetur« Neminem quamuis humilem ac peccatorcmnbsp;dio* Nonregeroconuitia,nonreprecormaleprecantibus,nonreferio ferief^nbsp;tern« Totus ex patris nutu pendeo, file pœnas exiger ab improbis,ille praco”*nbsp;reponetbenefadis» Illicedototamgloriam,illi committo omnem folicitu^^nbsp;nem. Ego fimpliciter illius uoluntati per omnia morem gerens,quod in mçfnbsp;ßudeo benemereri de omnibus, nocere nemini«Hoc folum fi à me didieerit*^’nbsp;fêntietis confidere miferos iftos tumultus, quibus nuncfine fine iadaminû P*nbsp;rietis^ quietem ÔC tranquilliutem animis uefiris, quæ uos etiam in medtjsnbsp;lorum circumfrementium procellis comitabitur* Mitis acmanfuetus anitu^^nbsp;fons eft omnis tranquillitatishumanæ^Tantum fidentes colla fubmittite.lSÇ^nbsp;cftquodmetuatisiugummeum,durum QC graue uidetur incredulis,fedTnbsp;qui toto pedore fidunt bonitati diuinæ, qui conceperunt ignem charitatisnbsp;uangelicæ,molle ÔC commodum eft iugum meum,leuis eft farcina mea,nbsp;dem illud reddit fuaue certa fpes praemiorum, banc leuem efficit amor int^nbsp;bilis in deum» Quid autem non dulce amanti, fi mens fibi bene confcianbsp;ÔC Omni iôlicitudine uacansî*

CA P VT XII.

H N illo tempore abrjt lefus per fata, fabbato : difcipuli aiit*^ eius efurientes cceperunt euellere fpicas,8ô manducare*

Qiiædam in hoc capite narrantur ab Euangelifta, ex quibus 1^ tentiam Chrifti de ceremonrjs legis uniuerfae manifeftiflîme cognofcaifl^,^;nbsp;ut^externisutendum fitquibufuis,nimirumproarbitrio uerae diledio’^'tnbsp;turn de obftinatione reproborum, 8C pro quibus ipfi potiifimum pugnêt, b jjnbsp;autem fine difpenfatione dei peculiari fadum eft,ut fabbatis potiffîmumnbsp;fcipuliefurierint, per^ fegetes iterfecerint, denicppræfentibus pharifaris»^^nbsp;nihil Chriftipoterant noncalumniari» Oportebat dari domino occafîoi^^y’nbsp;quid de magnifica 5C fanda fabbati religione iudicandum effet, qua noonbsp;in lege ceremonia æque fände præcepta eft* Taie autem fabbatum fuit,»n ßVnbsp;nephas effet oper is aliquid facere* V nde et notandum quomodo nonnbsp;rint difcipuli Chrifti, quos ad uellendas (picas in fabbato fames compu^^*^^ ’nbsp;ut manibus confricantes ederent grana*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Pharifæi autê uidentes,dixeruiit ei : Ecce, difcipuli tui faciunt non licet eis facere fabbaris*

Pharifæiper omnia falfofibiiuftitiam arrogant, ÔCzelum legis inimici cum fint ueræ iuftitiæ, nihil folidæ diledionis præftantes captantnbsp;di(Ç calumniandi materiarn, nunc quocp occafionem fe habere gaudent^^V^nbsp;Chrifto dicant, Non uides tantus propheta SC legis dodor,quid faciantnbsp;fcipuli, fabbatum uiolantesf Nonarguebant difcipulos agere contranbsp;quafi aliéna rapientes, uellicando (picas in agro alieno, quia id non erai i'**nbsp;tum,intrarefegetemproximi, ÔC comedere,non tarnen meterefalce,ii'nbsp;illud Deuteronomij xj, (èd quia fabbatum uiolarent, cuius cibaria præp^*^nbsp;daerantinpræcedentidie,ut habetur Exodi 16* Non tarnen magis idiH®.nbsp;prohibitum erat,quàm I^ere florem,aut obiter ex arbore decerperenbsp;SC mandere,Sed QC necefutas famis excufabat, etiamfiipicæ fuilïentfacrî^’^

- -

IN HÄTTHAEVM. CAP. XIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJI

At ille dixit CIS jNonlegiftis quidfeceritDauid,quanJoe(unjt,8i »»Rlt;pw«4 jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui cum co crant, quomodo intrauit in domum dei,0^ panes propofî«

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tionis comedit, quos non licebat ci edere, neque his qui cum co erant,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nifi fob's facerdotibusî'

Duobus cxetnplis duabus^ iententijs fadlum diicipulorum défendit de« menriffîmus magißcr,Primum Dauidis eft,qui fugiens Saulem,cum uenifletnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Nobe ad Ächimelech facerdotem, panes fandos facicrû uel propoiitionis,

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui ex lege à folis facerdotibus,6C in loco fando edi debebant,ÖC ipfe Dauid co

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;médit, ÔC comitibus fuis edendos dédit: null» enim aderant alij panes,amp;^ urge«nbsp;’ bat omnes fames,Hoc fadutn Dauidis feriptura non damnat, Debuerât ergo

• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex eo difeere pharifæi, externa omnia propter hominem effe non hominem

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propter illa,atque ita ficut iure Dauidis neceffitati turn ceffît externa fanditas

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;panum, ita difcipulorum fami etiam debere cedere fanditatem fabbati. Alibi

¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcribitur hoe fadum fub Abiathar principe facerdotum, Is filius fuit Achime«

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lech,2lt; in facerdotio fucceflbr, Vnde mirum non eft,quod pro patre Euangc»

' liftaMarcus filium nominat,qui etiam tune cum patre facerdotio fungebatur«

Sijinquit Chriftus pharifxis,probatis quod fecit Ächimelech facerdos,fi non damnatis quod fecit propheta Dauid,cur meos ob rem multo leuiorem calumnbsp;niamini,Ç^uantulum eft enim hoe operis,fpicas obuias uellerc,ÓC granis con»nbsp;fridu palmarum erutis uefcifDeinde alterum exemplumopponit,

Aut nonleoiftis in lege, quia fabbatis facerdotes in templo fabba« Nwnm n.« turn uiolant, Sc fine crimine funtC D ico autem uobis,quia templo ma#nbsp;iorefthic.

Sacerdotes quoep ex lege in facris oper abantur,multa etiam in fabbato ma dando, membratim fecando, fpargendo fanguinem,ignem inflammando,6Cnbsp;abluendo, 6lt; multa huius generis. Ex quibus omnibus fatis ludaei intelligercnbsp;poterant,non quodlibet opus ueritum effe in fabbatis.lam autem ncccffariumnbsp;eft cibare corpus, quo fufficiat labori neceffar io in diem,igitur eundcnn)ara«nbsp;re neceffarium erat, Vbi quoep notandum, Chriftum dominum tequaffe cibinbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prseparationem facrificijs facerdotum : adeo pluris eft deo benignitas,qua iu«

uantur homines, quàm facerdotum c ultus pietas, quibus deus ipfe colitur, Poterant quidem difcipuli iftum diem fine magno periculo abft^ cibo tranfigcnbsp;re, fed quia fabbatum propter hominem erat, ne quidem leui incommode de«nbsp;bebât eius caufa affici, Temere quidem in illo operates effe, impietas fuiffet etnbsp;dei contemptus:dum autem itares ferebat,famcs urgebat, 6C admanum eratnbsp;unde paruulo labere cibS neceffariû fibi pararent, que comodius Chriftû co«nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mitar entur ,in qua uocatione alias for taffe fuiffent nonnihil impediti ,iur c opti

mo in fabbato tantillum operis fibi indulferunt, Sententiam autem infignem adiecit,Templomaior efthic,inhunc fenfum:Si templi fanditas no folumex«nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cufat,fed et exigit opus a facer do tibus die fabbati,magis debet hos meos difei«

pulos exeufare meus comitatus: maior enim templo îum,eocp mea caufa plus quàm templi caufa licebit.Cum itaeç famelicos nunc libuerit cir cumduccrc e.nbsp;os,qui panes create poffum dum opus eft, 06 multiplicare : rede feccrunt fibinbsp;ad mihi complacendû cibumparando,que fequer entur expeditius,Caeterauinbsp;deiuMarco,

Si auum feir ctis gt; quid eft, Mifericordiam uolo ÔC non facrifidum, off« ff.«

Ijî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• COHHENTARIVH

nunquam condcmnafTeris innocentes^ Dominus eft enim filius niSjCriam fabbati»

Aeqiium eft ut obicruatio fabbati cedat hominn utilitati, propter quos mftitutum,non ut homo fabbati cauia per eat Si tantum tribuitur facrificiogt;^înbsp;qui illi feruit impune uiolet fabbatumxur no di. ilium habetis excufatum *nbsp;neceflario beneficio fubleuatproximum in fabbatot’ Quandoquidem hocnbsp;crificium deus fibi fatetur efle pluris,quam ft quis immolet pecude. Ait en**”’nbsp;Miièricordiam uolo, dC non facrificium, Vos legis periuam profiteminijô^nbsp;men hoc in lege fcriptum eft, quod ft uere intelligeretis, nunquam ob reu’nbsp;Inßitutä meiJù ucm fi^nullinoxiamculpafleus inculpabiles» Sunt enim quædam inftitü^’nbsp;non quod per fe bona fint aut mala, fed quod conducant aliquo modo adnbsp;tern, nec tarnen præftant fan^moniam quam fîgnifîcant,quod genus ibn’rnbsp;bi genus,ueftis color aut forma materiaue,ieiunium,fefti dies* Harumnbsp;non oportet adeo fuperftitioie tenaces efle, ut ob has quis uel omittat qua^nbsp;fe iëmper^ bona funt, aut faciat quæ per fe femper^ funt mala^Adulter^””-homicidium,obtrelt;ftatio,liuor,nullo non diemalafunt ac nefaria,8lt; taincnbsp;pharifaica funt imbuti rehgione,minus abhorrent ab his^quàm à uiolandonbsp;b^to* Subuenire proximo egenti nullo non die pium amp; iandum eft,0lt;nbsp;phariiæi fabbati ieruandi prçtextu patiebantur afifligi proximum.Hanc fi’P^nbsp;ftitionem perniciofiflimam Chriftus ftuduit eximere animis fuorumnbsp;Dominum autem efle filium hominis etiam fabbati. Is quern uos dicitisnbsp;hominis,is dominus eft fabbati,ideo lege fabbati meos abfoluere pofliim*9'tinbsp;fententia Chriftus pra:dicauit feefle uerbumdomini, per quod funt infl’^^nbsp;Iegalia,cui in ceremonias deiius fit,qui in tempore corredionis ea omnia fLnbsp;ficere poffit dC uelitSed ftupor pharifaicus percipere non potuit Euangd’I jnbsp;ius fenfum.Nos autem ampledamur,agnofcentes lefum hunc noftruni,^^^^nbsp;num efle non tantum fabbati,fed rerum omnium,quare ipflus mandatui” .nbsp;numcharitatis 06mutuaediledionis,omniumceremoniarum amp; legisnbsp;explicatio eft certiflima, animorum quotp fanda libertas, ac fpiritusnbsp;decretuminfallibileô6certum,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

M4rc; j.d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum inde tranfiflet, uenit in fynagogam comm. Et ecce

lkclt; ff.b manum habens aridam,86 interrogabant eum,dicentes:Si licet in ban's curarefut accufarent eum,

Vbiuerbis non fans de fabbati obferuantia ludacis perfuafifletjadh’^^ miraculum ceu teftimonium patris, quo fe dominum fabbati clarifli'menbsp;probaret, di fidem dodrinç fuac faceret,reda fcilicet fe di pia docere.Ing*'^nbsp;ergo eft alio fabbato in fynagogam illorum, locum docendi in primisnbsp;modum, Nam ut doceret à patre miiTus Ifraelitico populo,hoc diligenternbsp;omittendo obiuit.Aderat autem homo,habens manum aridamjn quonbsp;nota,utdeus omnia certis prouidentiæ legibus difponat.Necp enim hni^*^^jj)i'nbsp;re manus exaruerat, necp durauerat malum ufque ad hoc tempus,fine fp^ jjinbsp;uoluntate dei. Comittamus ergo nos libere optimo patri,Ô6 operam dein^nbsp;illi per omnia nos probemus,06 agamus quae illi placerc cognofcimusnbsp;fe fcimus, di ad falutem pulchre nobis occafioncm difacukatem fupp^d»nbsp;Quid autem ludaei hie inftrudi in fabbato rneditaturj'Obferuanteum/^E j()nbsp;tes aftute occafionem, ipfum non folum accufandi,fed etiam caltimniannbsp;non poflunt improbi nifi propriam ipforum falutem ubic^ impugnare* jƒ

IN MATTHAEVH» ¦ CAP.’XII.

mouerentur ersa calamitofum, qui membrum omnium maxime neceiTariutn pauperi,morfuumamp;inutilecircumferebat.Ätpriusquamfanarethominem,nbsp;noninfciusquidco2itaren£pharifei,percontatuscfteosdicens;Vtrumtaseltnbsp;fabbatis fanä-e hominem r Et utrum tolerabilius eft apud uos, benctacerc hcjrnbsp;mini an male^ feruare hominem an perdere j-perdit enim qui quS feruare poknbsp;fitnon feruat. At illi fimul obticuerunt, ne uel crudeles uiderentur populo,Unbsp;nefaseffepronûciairenthominicalamitofofubuenirefabbatis,uelanfampræ.nbsp;berent accufandi fi refoondilTentlicere. Tacentibus autem ilhs Jefus mfe coU

tarn religiofus obieruator (abbati,ut fi contingat unam ex ouibus fuis fabbato delapfam in foueam periclitari, non protinus admoueat illi manum,ut extra*nbsp;hat earncquot; Si tantum apud uos ualet auaritia,ut malitis uiolari fäbbatum,quamnbsp;unam pecudem interirc rebus ueftris, quanto magis hoc debet impetrare cha*nbsp;titas, ut proximum, qiji longe melior eft oue fubleuetis die fabbatit” Palam eftnbsp;igitnr etiam uobis iudicibus, fas efle beneficio iuuare proximum fabbato^Di*nbsp;fcimus fabbato non negligendos quos iuuare poiTumus^Quanta quotçfitcrunbsp;delitas pharifaica,qui Sgt;C tacere malunt dum uincuntur in confcientia quam fanbsp;teri quod uerumeft^Denicp Chrifti domini mir am bonitatem,qui manfuetiflunbsp;me rationem reddit fadi fui,amp; conuincit ratione aduerfarios fuos,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

Tunc ait homini : Extendemanumtuam» Etextendit,Streftituta eft fanitatijficut altera»

Cum ratione ÔC exemple probaflet non licere tantum,fed omnino oporte» re fabbato benefacere,præcipue homini, fentiret^ nihil ex his illorS inuidiamnbsp;mitefcere,nec hominis miferandi confpedu,nec ratione tarn euidenti commonbsp;uerijcircumferens oculos fuos indignabundus, ÔC indolefcens de tanta caecitanbsp;te illorum,uerfus ad eum qui maniim habebat aridam Ô6 contradâ,Protendç,nbsp;inquiqmanum tuam : fimulcp cum dido protendit manum iam fanamjSC agi, »nbsp;lern,non minus quàm erat altera. Solo autem uerbo curauit,non admota ma,nbsp;nu, ut alias eratfolitus, quo minus in ilium infaniendi caufam haberent,quianbsp;fabbatum uiolaflet ex opere. Adeo ftuduit fände agendo,ut nullius id ageretnbsp;offenfione hoc loco. Sic fumma modeftia nobis quocj agendum eft, ut uinca,nbsp;mus in bono malum,et ab irritatione proximorum,quantum fieri cutndeo ponbsp;tcftjCaueamus.

Exeuntes autem pharifæi, confilium faciebantaduerfus eum, quos B modo perderent eum.Iefus autem feiens feceffit inde:

Hoc tarn infigni fado in rabiem adi pharifaci, cum uiderent hanc anfam fibi ereptam accufandi lefum, digrefti à fynagoga,relidacp turba,quam intel,nbsp;ligebant efle propenfiore ftudio in lefum,cum Herodianis,qui ÓÓ ipfi commernbsp;tium habebant cum difeipulis loannis, fubinuidentibus gloriæ Iefu,clam ini,nbsp;ere confilittm,qua uia lefum tollerent èmedio, lam ader at homicidij uoluntas*

134^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

nee qutcquamdecratpraeter occafioncmtdoncam. lefiis autcm non ignaH’^-quid molirentur, fubduxit fefe ab eo loco,ne fun'entibus anfam aliquam de^‘* ie uideretur ad extrema ueniendt. Poterat illos odiofe retundere,poteratnbsp;culis obruere, poterat Si perdere, fed oftendere uolens Euangelicam manfu^*nbsp;tudinem,ceffit illorum furx)ri,fi fortè mitefcerent aut refipifcerent,Hoc phaf‘*nbsp;faicum Ingenium rcferSt omnes reprobi, cum diuina bonitate tentantur,tü’’’nbsp;maxime aperit fe illis uis fatanica, SC regnum perditionis, ut domino rcfîft^^nbsp;Si ueritati audeant,fed incaifum,

8c fecuti fuiic eum multi, amp; curauit eos omes:8C præcepit eis, ne nifeftum eum facerent» V t impleretuf quod didum eft per Ifaiamp^^nbsp;phetam,dicentem:Eccepuer meus quem elegi,diledus meus in quo^J^nbsp;ne complacuic animæ mep» Ponam fpiritum meum fuper eum,amp; iu^nbsp;cium gentibus nunciabit.Non contendet neCp damabit,nec audiet^^^nbsp;quis in plateis uocem eius î arundinem quaflatam non confringet,nbsp;Jinum fumigans non extinguet, donee eqeiat ad uidoriam îudicivn^*nbsp;amp; in nomine eius genres fperabunt»

Ceflît dominus hadenus improbis pharißeis, üt nihilo lêcius alijs inlo^^ turbis confertis fefe comitantibus impartiretdodrinâeœleftcm,ÔCqno^^*^nbsp;offerebâtur aegroti aut alioqui calamitofî,fanaret,Nondum enim uenerattffjnbsp;pus illius, nondum fan's erat proditum Euangelium»Ceflîtigitur,nonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

confuleretjfed ut illis fubtraheretoccafîonem impij facinoris,fîmul^ montf^ Euangelicamphiloibphiamnon terroribus,non conuitijs autcontenrioniP^nbsp;elfe defendendam aduerfus rebelles,fed manfuetudine, Præcepit igitur tu^Pnbsp;afledantibus,ne fe facerêt palàm,ne latius increbefeente rumore, pharifaf*nbsp;gis ac magis accenderentur, Nelt;^ enim hoc cafu fadum eft,fed ita futur®nbsp;olim prædidum erat per prophetam Ifaiam, apud que pater filij fui uidori^nbsp;infîgni manfuetudine, Si patientia partam, ac falutem Euangelicamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

omnibus fpedatam ludæorum pertinaciam, ad genres delatam deferibid’ uerbis:Eccc,inquit,Ifaiæ4i« filius meus quempræ cæteris elegi,cccedilcd^nbsp;meus,in quo fibi complacuit anima mea, impartiam illi fpiritum meum?*^?]^nbsp;fuetum ac lenem : Si huius inftindu indicium annunciabit non folumnbsp;nbsp;nbsp;r

tico populo, uerumetiam omnibus genubus, Non hoc autcm agetperftU”^* turn aut uim;no enim lirfgabitnecjuociferabitur aduerfus contentiofoSj^^Jnbsp;quifquam audiet uocem illius in plateis,quod folent qui lingua belligérant*’’'nbsp;Dabitlocuminuincibilimalitiæ, fed omnes conabitur adîalutem addut^t inbsp;Necmalis dabitoccafîonemimmedicabilis exirij, fed feruabitomnes,0*^^nbsp;fe ûertant ad meliora» Non afpernabitur imbecilles Siinfirmos,in quibnsnbsp;aliquid bonæ fpei reliquum, hos fouebit potius quàm opprimer, Arundinnbsp;quaflatam non confringet, Si linum fumigans non extinguet,doncc prog^nbsp;fu têpon's per fe uincat ueritas ftrenue prædicata. Si propofita iufto zelo,nbsp;culpa fua proruperit uefania impioru, ut omnes intelligant illos merito rtpnbsp;fos Si abiedos. Tune genres ampledentur illius dodrinam à ludæisnbsp;amp; in eo collocabunt fpem fuam,cui ludæi fîdere recufarunt,Hæc uero ui“nbsp;fuo loco expofîta,

T une oblatus eft ei dæmonium habens, cæcus Si mutus,8C eum ,.ita ut loqueretur Si uidcret» Et ftupebant omnes turbîc,

bant:Nunquid hi'c eft filius Daui'df

lam fuerat fecundum prædida egreflTus Icfus fynagogam, in myßen'o Iiiat daici populi defeiendijqui fefe filios Abrahæ uendi tabant, erant fecundumnbsp;carnem, non autem fecundum fidem QC fpiritum, Offertur nunc Chrifto dæ®nbsp;moniacusjobnoxius noxiodçmoni,quodmiferofimuloculos £lt;Iinguam adenbsp;ïnerat, quam improbam fatanæ uim Chn’ftus depulit uerbo fuo, ut ih'co loqulnbsp;potuerit ÔC uidere.No enim fufRcit homini fideli cognofcere deum, nifî et connbsp;fîteatur. IdeocæcumfanauitôCmutum,intypo gentilitatis conuertendæacînbsp;Chriftum,quænec^faôforem fuum cognofcebat, necp illi grattas agebat» Trianbsp;autem fîgna fîmul in uno facit homine Chriftus,Cæcus uidet,mutus loquitur,nbsp;poiTeflus à dæmone liberatur, quod S)C tune quidem carnaliter fatfrum eft,fe jnbsp;ÔC quotidie completur, in conuer fione credentium, ut expulfo dæmone, prixnbsp;mum fidei lumê afpiciât,deinde in laudes dei tacentia prius oralaxentur^Stuxnbsp;pebantautem admiraculumturbæ, quiaipfumnondum quis effetfeiebantînbsp;minus autem eftomne dei opus quàmipfe. Si autem uerecognouiffènt, nonnbsp;dixiflent, Hic eft filius Dauid,quamuis iamtuncfufpicariincipiebanteum efnbsp;fe Mefliam promifflim Dauidis filium»

Pharifæi autem audientes, dixerunt : Hic non efjcit dæmones nffî in Beelzebub principe dæmoniorum,

Voccmprædfdam populi audientes pharifæi qui itenerant âHierofoIy« mis, hoc eft omnium præftantiffîmi in fuo genere, hoc eft maligniffîmiffefumnbsp;quidêipfum non aggrediuntur,à quo femper difeedebât inferiores,fed multi«nbsp;tudinis animos conantur ab illius admiratione diuertere. Non poteft, inqui«nbsp;unt, hiceffefilius üle Dauidquemadmodum uos fufpicamini, fiquidem illenbsp;ueniet fuffiiltus poteftate diuina : hic non eijcit dæmones præfidio dei, quumnbsp;fîtimpius, ôôfabbatorum uiolator, uorax,uinofus,ÔC fodah's publicanorum,nbsp;fed præfidio Beelzebub principis dæmoniorum.Sic enim reprobi nihil quam«nbsp;libet bonum candide accipere poffunt, Chriftus uero fumma fua manfuetudi«nbsp;ne adeo modefte et diligenter refpondet,id^ tam prompte,ut cogitationes aninbsp;maduertiffe intelligatur, ut 2C in turba non pauci inde potuerint ædificari, a«nbsp;lioqui folis canibus fantftum no obieciffèt, nifî forte ad ipforS conteftationem,

lefus autem feiens cogitationes eorum, dixit eis:Omne regnu diuia; fumcontrafe, defolabitur : ô^omnis ciuitas uel domusdiuiiacontranbsp;fe, non ftabit. Et fî fatanas fatanam eijcit, aduerfus fe diuifus eft:quotfnbsp;modo ergo ftabit regnum eiusC

Non quidem audiebat dominus illorum uocem,fciens tarnen quid cogi tarent ôiapudalios Ioquerentur,conuerfus ad pharifæos fictemperatrefpon«nbsp;fum fuum, ut illorum infanum couitium manifcftiffima ratione rcfeUat,nec tanbsp;men in illos regerat contumeliam, fed potius amanter inuitat ad falutem am=nbsp;pledendam. Omne, inquit, regnum inteftino diffîdio diuifum intereat opor«nbsp;tet:fic urbs fixS exercitus,ôlt;r omnis hominum cœtus Sgt;C familia,6^ omnis domusnbsp;inteftinadifeordia fecum pugnans, concidat oportet. Si igitur ego uirtute dæxnbsp;moniorum dæmonia expellcrem,dæmones fecum pugnarent,6lt; ita confîfterenbsp;nonpoffètftatus ipforum. Qitomodo enim confentaneum eft, ut cum omnesnbsp;dçmones fint hoftes hominum,nec aliud fîtiant illorum exitiû,quorum falltnbsp;ti mifere inuident, nûc adeo eorû faueât faluti,ut hac de caufa dæmon pugnet

m ä

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c o MMENT A R.Î V M

cum dæmone, ßcutregnu diaboli,qiiodcßfflalum,cumrcgno dei,quod eßCf mne bonumc' Ejtjeiens autem diabolus diabolum deluforic non aduerüim fenbsp;cit, fedprofcjquianon cijciendorumdaemonum gratia etjcitdîcmones,fed h«’nbsp;minum feducendorum. Hoc autem fit per falfos prophetas ad hominumnbsp;uerfionem^Commune enfin opus eft miniftrorum dei 6lt; diaboli etjeere dx«”^nbsp;nes : ueritatem autem dC iuftitiam loqui 6^ facere, priuatum eft opus non nl*‘nbsp;fandorum, Aliud quo(^ dat Chriftus teftimonium,

C Et fi in Beelzebub efjdo dæmones : filfj ueftri in quo erjciuntcMtö ipfi indices ueftri erunt* Si autem ego in fpiritu dei eijeio dæmonesfig^nbsp;tur peruenit in uos regnum dei-

Si ego uirtute ucl praefidio Beelzebub principiSjUt dicitis,dlt;Fmoniorß til* cio daemonia,ifti mei difeipuK, fil tj ueftri, quos agnofeitis,cuius praefidio dç»^^nbsp;nes eijciuntÆijciuntenim Ôf illiquos mifî ad prædicandum, dans illis petd',nbsp;tem fpirituum immundorum, ut eijeerent eos,qui redeuntes dicebant,Dc^^*nbsp;¦ ne in nomine tuo etiam daemonia nobis fubieda funt» Interrogate ergonbsp;os ueftros:eqciuntenim ÔC illi,nec illos interim calumniamini,me unû cafi'”^nbsp;niamini, tarnen illiut eijciant à me poteftatem acceperunt Jtac^ fieri nenLnbsp;teft, utilliuirtute dei profligentdæmonia, ego praefidio Beelzebub,qutn^* jj-per meum nomen id faciant,Et ideo poiTunt homines idiotae tanta, quianbsp;citer credunt me uirtute dei profligate daemonia, Proinde horum pianbsp;tas ueftram damnabit incredulitatem, qui calumniari mauultis quânbsp;libeat imitari, Qiiod fi res ipfa clamitet me non praefidio daemonis,fednbsp;dei pellere dæmones, dubitare non debetis amplius, quin aduenerit 1 Iknbsp;Dauid, SC régna dei, quum uideatis ad inuocarionem mei nominis finbsp;rjs qui profi'tentur Euangelium, euanefeere uires aduerfariorum,qiianbsp;hominum exagitare folent, ut inde fermo regni dei confirmaretur. V1.nbsp;Chrifti domini meritis propitium ex hoc fibi credant homines deum, ànbsp;tant ubicp omnia,non ab hominibus opinione Tandis uel impoftoribus/^*nbsp;qui diuor um intercelfione dæmones fe pellere fatentur,

Aut quomodo poteft quifquam intrare in domtim fortis, dus diripere:nifî prius alligauerit forte,ÔC tune domum illius dirip*^,

Vt inter dæmones ipfos concordia eft ad perdendum omnes, fia in hoc ueni ut fernem omnes, cum illarum cohorte nulla eft concordia,nbsp;pitale diflîdium,Hadcnus Beelzebub tyrannidem exercuit in hominesnbsp;tis obnoxios, malis^ cupiditatibus addidos: ego fublatis hominumnbsp;Beelzebub principem cum fuo fatellitio pro ter o,ÔC quos ille per iniuftfi*^L(nbsp;fidcbat,per innocentiam deo uindico. Viribus non pado res agitur.Scn^^nbsp;illi SC fatentur adeife poteftatem cui cogantur cedere, Alioqui qui fier* j,ilînbsp;utaliquis ingrediatur arcem uiri potentis, ac fuppellcdilem illius diripi^^’^fjnbsp;prius potentem dominum fuperatum coniecerit in uinculaf T um uei onbsp;to eo,qui poterat obfiftere,populabitur domum uniuerfam,ac uelutinbsp;nbsp;nbsp;J

auferet,Mundus domus eftBeelzebub,inhoc, quoniam totus feruieba^ tioni, luxui, libidini, auaritiæ, iræ, liuori, cæteriscp cupiditatibus noxflf’Lnbsp;quas ille potens eft, SC regnum quoddam fibi uendicabat.Ego ut uirnbsp;greffus fum illius regnû,eocp ftiperato, quod ille iniufte poflîdebat,uctfnbsp;cipi aifero. Nihil igitur inter nos conuenit, diuerfi principes funt,dfifiï^j,

h

rcgna, ftullo foedcrc concilianda. Ille ecu fpolium detinet in hoc muftdo quota quot pattern ignorant, ad fuam uoluntatem capn'uos: nam patri qui cos con^nbsp;diditdebueranteffeaddidi. Excisautetn ego iamrurfuminuitoinpatrisrcanbsp;gnum, modis omnibus etiam reludante fatana,nbsp;nbsp;ceu recuperatum fpolium

diftribuo in ufum cledorum,quofdam faciens apoftolos,quofdam prophetas, aliquos Euangeliftas,paftores,SC dodores,ad inftaurationem fandorumnbsp;Nemo quodfuS eft inter hos quçret,quilibet aliorum inter fefe miniftri erunt,nbsp;ad hoc ut numerus fandorum augeatur« Huius potentiæ acuidoriæ contranbsp;principem mundi in præfenti tantum fpecimen exhibeo quoddam, depellensnbsp;uim fatanæ à corporibus, 8lt; eximens interim non paucos illius tyrannidi,paunbsp;Io poft uero, cum morte mea plene hoftem hunc principem tenebrarum deui-cerojficut ÔÔ longe late^ fpargifaciam Euangelium regni, ita quamplurimosnbsp;cius poteftati adimam, Sé regno patris féliciter adferam, Igitur nihil mihi cumnbsp;principe daemoniorum commune fueritjquod uos fallb cogitatis.

Qui non eft mecum, contra me eft : amp; qui non congregat mecum, fpargit.

Qiii uult inferibi regno dei,a regno Beelzebub fe fubducat oportet,cum^ illo belligeretur in caftris meis, is hoftis Ô6 aduerfarius eft meus.Et qui me nonnbsp;adiuuat in colligendo, is aduerfatur difpergendo,Cum fatana me facere,nihilnbsp;eft in omni dodrina uita mea quod fufpitionê facial Adfero ubitß gloriamnbsp;patris, uindico iuftitiam, peccatumoppugno. Ego quolt;$ difpergo aduitam,nbsp;quod ille fibi collegerat ad perditionem« Mauult ille homines fuperftitione^nbsp;infanialaborare,ut regnet in illorum animis loco nomine dei.Ego autê dæ®nbsp;moniaprorfus etjcio,præcipue autem ex animis,ne quid ibiualeant per incrcanbsp;dulitatem 2C peccatum»Quod uero hominem externum libero à manifefta illonbsp;rum uiolentia, in hoc potiffimum facio, ut ita declarem me ilium efle,qui uimnbsp;iftam aduerfariam prorfus fim deiedurus. Vt fan's aperte uidere poffitis, menbsp;digitodei,hoceft uirtute gCfpiritufando daemonia eijcerc, adeo^ nihilhaanbsp;here cum fatana commmune. Ille cupit animas hominum teuere capn'uas,nbsp;ego liberate, Ille prædicat idola, ego unius dei notitiam,Ille trahit ad uitia,egonbsp;ad uirtutes reuoco, Quomodo ergo poITum cum illo habere concordiam,cu3nbsp;ius tarn diuerfafunt ab illo mea operaf

Ideo dico uobis:omne peccatum amp;blafphemia remittetur hominid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Definite feruire peccaris,etnull3 ius in uos habebit diabolus, Ab illo tranf fugas rccipiet deus in regni fui confortium, nec poenitcnn us ac re ipi ’nbsp;bus imputabituitaefuperioris commiffa quamlibet enormia: tantumnbsp;excæcatus inuidiamalitiamperuerfus, aduerfus fuamipfius confcienti^a anbsp;uerfetur gloriæ dei, uerbo ueritans, profeduitp uirtutum in mundo,nbsp;oculis cernât uirtutem diuinammanifeftisfignis 66 prodigqs mun o e çproanbsp;dcre, tribuat ea fpiritui Beelzebub, Proinde illud affirmonbsp;milTum fuerit fado didóue, condonabitur hominibus modo re ipi ca ?nbsp;eile condonat deus quod aliquopadoueniale facit humanænatnræfragilitas,nbsp;Cæterum fi quis conuiti um dixerit in fpiritum dei, cuius manifeftamuim uunbsp;det ex ipfis fadis, ut negate non poffît,is non inueniet ueniam,hoc elt dithculnbsp;ter refîpifcendi gratiam uel defyderabit uel affequetur,Sic autem p an at p

Ijg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENT ARI VM

cabant, dicendo de Chrifto ex fola înuidia,Spiritum immundum habet, cui^ flint ipfîus uirtutes.

Et quicunque dixerit uerbum contra filium hominis,remfttetur qui autem dixerit contra fpiritum fandum,non remittetur ei,nequeiJ’nbsp;hoe fæculo,neque in futuro.

Contra filium hominis plurimi ludæorum blafphemabant, uidentes werfationem eins cum publicam's Slt;peccatoribus,iudicantesnonefleexd^^nbsp;cum, qui fabbato iuffiflet lecfïulum portare Ä^c^Ifta uero rcmiffîbilia erât,qi*'^nbsp;poterantex ignorantia accidere : ficut amp; Paulus feblafphemafle confitetitf'nbsp;Humilitas enim filij hominis ÔÔ paupertas, negledus^ multiplex, Chrifti^**nbsp;gnitatemtegebat, adeo utinipfohumana ratio nihil minus pofletaduertet^’nbsp;PffcittM infpis quam filium dei elTe. At in præfenti tam præfenter fefe declarauerat dei uirn*^’nbsp;ritum fanHum. 8lt; fpiritus ille, quo Chriftum fore praeditum prophetæ prædixerant, uti^’^nbsp;mens illorum uim huius fpiritus fenn'retcertiffime, uiderentep non fatana^*^^nbsp;dei opus efle quod gerebatur,adhuc tame qua erant percufli cæcitate 06nbsp;tia ac inuida malitia perditi,non potuerunt gloria hanc deo in humili lefunbsp;re,ut quod fentiebant eius hie fpiritum operari, etiam fuilTent confefli,felt;i/\nbsp;rentes odio contra innocentiffimum dominum,omne id,contra fua prepf*nbsp;confeienriam, dum nulla effet alia calumniandi cccafîo,fatanæ attribueinbsp;luerunnHinc iam manifeftum eft,quod demum peccatum fit in fpiritumnbsp;dum.Blafphemia enim ÔC uituperatio eft diuini fpiritus aperte iam cognû*’nbsp;odium agnitac ueritatis tale,utlibeat contra confeienriam blafphemarenbsp;dei funt, SC intelliguntur deo grata SC fanda,ex malitia SC odio rerû omP*^'^nbsp;diuinarum,Dum uero fpiritus SC uis dei effe ignoratur,blafphcmari SCnbsp;rari tantopere non poteft. Neceffe eft autem,ut fefe fpiritus ante fic exerad^nbsp;modo, ut iam fpiritus fandus certarationeagnofcatur,fi debeat in iliumnbsp;catum tantum Scblafphemia committf Sic in fpiritum fandum Paulus P^nbsp;caffet, ft poft ipfius uocationem expertam ad Damafeum perfequi Chri^^^^^nbsp;indifeipulis perrexiffet,Sic quihodie uerbum dei agnofeut, SC ipfiftîm-P’^^nbsp;ritatem praedicari intelligunt, nihilominus tarnen ex odio uel auaritianbsp;nunt Sc per fequutur, infpiritum fandum peccant. De quibus Paulusnbsp;fieri non poffe, utqui femel illuminafi fuerint, SC guftauerintccelefle denbsp;SCc. ft prolabantur,ut denuo renouentur per pœnitentiâ. Id autem eft bl^Y^,nbsp;mare fpiritum fandum,cuius opus eft ueritatis SC prædicatio SC agnitio*^^nbsp;remittetur uel hie uel alibi. Multi funt,qui hic quidem patiuntur,fed ahb'Lnbsp;nae immunes funt,utpauper Lazarus:altj autem SC hie ÔC alibi, utSodoi”^nbsp;SC hi qui in fpiritum fandum blafphemant: alq uero neq; hie neep alibi,ut^Pj^nbsp;ftoli SC præcurfor. Nam licet uideantur perfequutionem pati,fed nonnbsp;tur ilia pro peccaris : funt enim probationes SC coronæ quibus glorifit^^nbsp;SCproficiunt.

Aut facitearborembonam,8cfrudumeius bonum:autfacite^ï“ Uwff.g »'em malam, ÔC frudum eius malum : fiquidem ex frudu arbofnbsp;gnofeitur.

Quumiuxtacommunem etiam fenfum de frudu dignofcatur arbor uos arborem calumniamini,quum frudum non approbate non pofllds^^^^fnbsp;cula quæfaciofubleuantmiferias hominum, neminem la£’dunt,necadh*b'-^^nbsp;ad inanem oftentationem aut quæftum, fed ad beneficentiâ SC opitulaoe^^,(;

I

IN matthaevh. cap. XII.

Hoc cffeboftum nemo poteft inficias ire,gratis bene mereri de affli dis .Cur igi tur quod per febonum eft,dicitis à Beelzebub proficifci, quiueftro iUdicio to®nbsp;tus malus eft^Siuultis latere caecitatem animi ueftri,confiftentialoquamini o*nbsp;portct,nunc ne cohser ent quidem iuxta communem bominum fenfum quç dinbsp;citis,Autigitur fateamini me fpiritu bono agi,qui fatemini opera mea eile boanbsp;na,aut opera dicite eife mala,utprobabile fiat qd dicitis me fpiritu habere Beelnbsp;zebub.Quod fifadamea talia funt,utnon poUitis non fateribona,nolite quænbsp;bona funt authori malo tribuer e«

Progenies uiperarum,quomodo poteftisbonaloqui, cum fitis ma gt;4 Uîquot; ex abundantia enim cordis os loquitur .Bonus homo,de bono tbe^nbsp;fauro profert bona: 0^ malus bomojde malo thefauro profert mala.

Exmalis maioribus orti eftis mali,ut uiperarum progenies,ideo ex uobisa ipfis facke conieduram : Nonne uos quales eftis talia loquimini, et opera ue*nbsp;ftra declarant quern habeatis fpiritum:’ Inuidentes gloriæ dei calumniamininbsp;fpirkum illius, Vnde frudus ifti tarn peftilentes, nift ex mala arboreCSicut e*nbsp;nim fieri nonpoteft ut arbor agreftis frudlus sedat mites,ut arbor uenenatifucnbsp;cipomaferatfalubriantaquiuospoteftisbeneloquicûfitismaliî* Vtenim exnbsp;fucco radicis frudus trahitfaporemuta ex eo quod reconditum eft in corde nanbsp;fcitur oratio.V tbonushomo de bono thefauro cordis profert bona: ita malusnbsp;homodemalothefauro cordis fui profertmala. Quorum cor oppleuitpietas,nbsp;oppleuit charitas,uerbaloquuntur refipientia quod eft in corde.Qttorum cornbsp;impleukinuidia,fuperbia,2lt;auaritia,talemîeduntorationemqu3ereddatorcnbsp;cordis affedum.

Dico autem uobis,quoniam omncuerbum otiofum quodloquuti tuerint homines,reddent rationem de eo in die iudicq ?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . - - •

Si otiofum uerbum quodnequaquam aedificat audientes non eft abfcp pes riculo eius qui loquitur, glt; in die iudicij redditurus eft unufquifcç rationê feranbsp;monum fuorum,quanto magis uos qui opera fpiritus fandi calumniamini,ÔÔnbsp;dicitis Me inBeeelzebub principe dæmoniorum etjcere daemonia, redditurinbsp;eftis rationem calumniaeueftraei: Otiofumuerbum eft,quod fine utilitate ÔÔlo otiopm uaV»nbsp;quentis dicitur ÔC audientis,fi obmiiTis fertjs de rebus ffiuolisloquamur,8Cfaanbsp;bulas narremus antiquas,C3eterumquifcurriliareplicat,8lt; cachinnis ora difanbsp;foluit,0C aliquid profert turpitudinis,hic non otiofi uerbi,fed criminofi tenebinbsp;tur reus. Coercenda eft itacç lingua, ficut ÔC cogitatio pr aua SC peftiferatundenbsp;per linguam uenenum in multos tr ansfunditur. In iudicio autem dei uerbanbsp;quocçpro fadis imputabuntur. Sed rident hoc uerbumhomines,in magnumnbsp;malum fuum. Re uera autem ratio reddenda de omni uerbo otiofo, perpétuanbsp;carnificinaeritquaimpq torquebStur, ubifublatis uitæ huius illecebris, quianbsp;bus ceu ebrij fua modo peccata non uident, agnofcentuitae fuac prauitatem,dinbsp;dorum etfadorumfuorum uanitatemttum nihil non occurret,uelotiofe tananbsp;turn didum, non folum peruerfe aut impure, 8C peculiari tunc tormento exanbsp;cruciabit,cum fcilicet occulta tenebr ar urn illuftrabuntur,amp;C patefient confilianbsp;cordium, Credentibus autem hie non timendumtnon enim ueniunthi} in iuanbsp;dicium ,nihil eft ipfis damnationi,ex fide in deum ÔC proximum omnialoquennbsp;tibus Sc facientibus: unde SCfilij deifunt,non iam homines uani,quor urn feranbsp;mo femper ÔC ex more quodameft fale faUtus,quibus eatenus deus char us eft;

m 4

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MEN TARI VH

6^ qiiicquid dco pïacctjCt ad glon'am dei fadt,ut in huiufmodi longc maio^ uoluptatem fentiantquam in propham's, fuperuacaneis,friuolis,2lt;inutiliP^nbsp;colloquijs^Bonus profedo homo,ex bono thefauro cordis fui profert bona«

Ex uerbis enim tuis iuftificaberis,amp; ex uerbis tuis condemnabtf’^*

Nihil ccrtius de animo teßatur atque fermones quare nihil quoc^ eftlt;1^® certins item de animo iudicatur. Si enim is bonus eft homo, non poterit «na*nbsp;loquiïfi malus, non loquetur bonatutcunque enim malus aliquandiu diflÏ*”nbsp;let uerbisquod eft,facili tarnen difcrimine notabitur,fi quis modo animadynbsp;tat,quêquifc^ fpiriturn mentis fuæ præfidemhabeat,HicIuftificari opponj^nbsp;Condemnari, ne quis ex didis putet parari iuftitiam. luftificari autê hic id^nbsp;eft quod iuftum pronunciari, non iuftum reddi. Fide iuftificamur, id eftnbsp;cfRcimur, operibus ac didis iufti declaramur QC iudicarnur.Cauendumnbsp;fideli ab omni inutili loquacitate, Verbum quod non ædificat proximun’»*^nbsp;dignum eft homini Chriftiano, Vbi iam manebut obtredatoresjmordac^^’.nbsp;fratrum famam arrodentes non tantum uerbis,fed óó fcripüs,Slt; liis ftcnbsp;plicatis 2lt; difteminatis in orbem ÓC tam diu extantibus indelibilibuscp,nbsp;do non fubito effutitum ex paflïonibus,fubito quocp euanefcit,atlt;p neglig*nbsp;calumniam inurens ÓC iniuriam, fed ftilo ferreo infcnipitur in filicem, hoƒnbsp;in omnia fæculalegendum diflèminatur literis, fapientibus inftpientibus^nbsp;iudicandum prædicatur publicitus,Cauendum igitur fummopere à fcHP^^nbsp;diffamatoria, multo magis impreflura, qua te magis condemnas quam ali*’*’*

Tune refponderunt ei quidam de fcribis pharifæis,dicentes:^^^ gifter, uolumus à te fîgnum uidere. Qui refpondens ait illis:nbsp;tio mala amp; adultéra fignum quærit : amp; fignum non dabitur ei,nbsp;gnumionæprophetæ»

His uerbis auditis,fcribæ quida 66 pharifæi diffîmulato animi furore dioribus uerbis aggrediuntur lefum, ueluti illi iam credituri,fî in gratiâ^^, jnbsp;miraculum aliquod æderet,ipfîs fe^ dignum,qui fibi uendicaret fplritufl’^^j^nbsp;qui femper haberetinore patrem cœleftem«Magifter,inquiunt,nosnbsp;bei non fumus, fed eruditi, cupimus ex te uidere fîgnum aliquod eximi^’ïnbsp;quafî quæuiderant fi'gna magna non fuerint.Sed in alio Euangelifta q^‘^nbsp;tantpleniusexplicatur: Volumus à te fîgnum uidere de cœlo, uelinmo*^nbsp;Heliæ ignem de fublimi uenire cupiebant,uel in fîmilitudinem Samuelisnbsp;pore æftiuo contra naturamloci mugire tonitrua,corufcare fulgura,inibt^^^fnbsp;ruerc, quafî non poflînt ôiS ilia calumniari,amp;dici ex occultis QC uarijs aéïiîP,nbsp;fionibus accidifle. Nam qui calumniaris ea quæ oculis uides,manu teneSj'Jvnbsp;litate fentis,quid fadurus elfes de illis, quæ c cœlis uenirêtç’ V ü(Ç refpon^^*’.nbsp;bC magos in Âegypto multa ligna fecilîe de cœlo Jefus autem feiensnbsp;illor um cogitation? et obftinatam malitiam,quo no in aliud pofeerentnbsp;nifî ut hinc quocß nouam calumniandi fumerent occafîonem.Non fereflS gt;*nbsp;rum peruerfîtatem tantam,refpondit uelut auerfus ab illis ÔC apud femet*’’^^^nbsp;gnans, O nationem, inquit, malam adulteram,quæ fegloriatur habet^P,nbsp;tremdeum, quæfeiadatdeprogenitore abraham,quum eos potiusnbsp;qui derelido deo coluerunt uitulum aurcum,qui feditionem moueruntnbsp;fus Mofen,qui obmurmurauerunt in delèrto,qui prophetas occiderût,nbsp;fe declarer patrem habere Beelzebub, cuius fpiritu plena rebellât nunc qi’^

IN MATTNAEVM- CAP^ XIÏ» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14»

adiierfus fpin'tiim det Sed non dabitur ei fignum de coelo,qiiod calumnictur 6C quo eft indigna, fed aliquando dabitur ci fignum è terra quo conuincatur,nbsp;amp;£ fi conuerti nolit, pereat» Signum autem lonæ uocatfignum rcfurrcdionisnbsp;fuæjde quo fequitur :

Sicut em fuit Ionas in uentrc ccti tribus diebus 8^ tribtis nodibusî fieeritfilius hominis in corde terræ tribus diebus amp; tribus nodlibus».

Vobis,inquitjfignum dabitur quale in lona uifum cft. Ego uobis tantope^ teexofus tandem manibus ueftris tradar, ÔC occidetis me, atef in tertium ufi^nbsp;diem in fepulchro detinebitis Jd quod intell^endum eft per Synekdochen,toanbsp;to per partes intelledo,nempe, ut in parte parafeeues amp; dQminicæ,amp; tota dienbsp;fabbati tres dies ÖC totidem nodes intelligantur»Tertia autem die cum uirtutenbsp;tefurgam, ÔC regnum deiinibo, adminiftrabo^potentiffîmen'dautemagamnbsp;per miniftros omnium humillimos 2£ abiediffimos, contra quos tarnen omninbsp;ueftra Ô6fapienria amp; potentia nihil omnino quamlibetid conaturi fitis,profi'=inbsp;cictis.Ex eo figno quicquid eft reliquum potentiæ me3e,in hoc quidem temponbsp;rereuelandum uobis eft, ut fitis omninoinexcufabiles. Hoc fane fignum ex»nbsp;pertifunt, cum contra ipforum mandata SC contemptis poenis, quas fuerantnbsp;minatiapoftoli,magnafiducia teftimonium reddebant refurredioni domininbsp;noftri left! Chrifti,fignis quocß Ô6 prodigqs earn illuftrantes,ipfilt;ç inde attonisnbsp;ti diflecabantur quidem cordibus,nec inueniebant tarnen quid illis facerent»

V iri bJiniuitæ furoent in iudicio cum generatione ifta,8ó condem« D nabunteam : quia pœnitentiam egeruntin prædicationelonæ^Sô eccenbsp;plus quam Ionas hîc»

QuodNiniuitis fuit Ionas, hoc ego fum uobis» Ille denundauit illis immia nere uindidam diuinam ÔC excidium urbis ni refipifcerent,ego idem uobis Oanbsp;mnibus denacio»Sed Niniuitæ quos prae uobis ut ethnicos amp; idololatras coninbsp;temnitis, furgentin iudicio diuino, uosep declarabunt merito damnatos,fi adnbsp;ipfos conferamini» Siquidem illi quanquam erant fcelerati,tarnen ad prophe=nbsp;tæ minas expauefadi, deiecrunt fefe ad pœnitentiam,Et ecce hic eft lona ma^nbsp;ior,quiuobisfruftraprædicat, Niniuitægens erant àdeicultualiéna» lonasnbsp;ignotus humilis ad eos uenit, nullus ilium commendarat,aut aduentum iUnbsp;lius prædixerat, nulla ædebat miracula, neminem benefîciofibi conciliabat,nbsp;nihil magni promittebat, tantum comminabatur exitium, necç diutius quamnbsp;triduo prçdicabatEgo promiffus prophetarum oraculis,toties commendatusnbsp;teftimonio Ioannis,teftimonio patris,ciuis,ôôex eifdem ortus maioribus,quianbsp;bus uos gloriamini, tanto iam tempore doceo iios,totmiraculis teftificor,nonnbsp;elfe uanam dodrinam, tam multos gratuitis meis beneficqs adiuui,non intoanbsp;no fæuas minas, fed ultrô polliceor remiftîonem omnium peccatorum,offeronbsp;regni cœleftis æternam felicitatem,amp;S dicor habere fpiritum Beelzebub,appeanbsp;torcapitalibusinfidtjs, tantum abeftutfledamini ad pœnitentiam»In iudicionbsp;furgent,hoc eft iudicabunt de uobis, amp; condênabunt impœnitentiâ ueftram»

Regina Auftri furget in iudicio cum generationeifta, condemn j.Regw nabit earn : quia uenit à finibus terræ,audire fapientiam Salomonis.,ô^nbsp;ecce plus quàm Salomon hîc»

Eodem modo condemnabitregina Auftri populum ludæorum, quo con», demnabunt uiri Niniuitæ Ifraëlem incredulum» Ifta eft autem regina Saba,de

«41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

qua in Regum uolumine amp; in Paralfpomenon legfmus quae per tantas cultates itinerum, gente fua 6Ó imperio derelidis,uenit in ludaeam audire fap’nbsp;entiam Salomonisgt;0lt;f ei muka dona detukt.Hæc,inquit,regina Arabumnbsp;rietur in iudicio in probrum et condemnationem huius generationis,quod a®nbsp;rumore e longinquo allatum,reliAo regno patria^ fua,tarn longo itinere p’’*’*nbsp;feAa fit ad Salomonern, auiditate audiendi fapientiam, Etecce hoc in loco cfnbsp;qui Salomonefitmaior. Quidenimßmile geflitSalomon,qualiameuilt;l^^nbsp;gerentem fautquidfimilcdocuiti SCultro ad uos deferentemEuangelic^^nbsp;do Arinam,per quam (eruemini,omni contumeliarum genere afficia's,atfnbsp;ra etiam infuper molientes in beneficum, Hie ucro mirabiliter fefe uirtusnbsp;in Chrifto exeruit, quae malignos illos terruit,ne auderentquicquam coo^^,*nbsp;dicerc magnifies ifti Chrifti de feipfo prçdicationi. Satis namcp aperte fenbsp;ftum hicprofelTus eft quum ft Iona SC Salomone praeftantiorem affi'rma^^^’nbsp;ipfamuticß deiiuftitiam amp;C fapiennam amp; uerbumdei Chriftum.Notan^J^’*”nbsp;quoeç hic, uti fiantnouiflïmi primi,amp; primi nouiflimi,quo neminem pr^nbsp;bis cotemnamus,humiliemus autem nofinctipfos infra quoflibecSC quod ft”*nbsp;per deus in gentibus fuos quocj habuerit cultores, ut no fuerit tantum ludî*’*nbsp;rum,fed fie gentium deus.

Cum autem immundus Ipiritus exierit ab homme,ambulat pef**’^ ca arida,quprens requiem, amp; non inuenit,Tune didt:Reuertar innbsp;mum meam, unde exiui. Etueniens inuenit uacantem,fcopisnbsp;tam,8e ornatam, T une uadit amp; alTumit feptem alios fpiritus fecuninbsp;quiores fe, amp; intrantes habitant ibi : amp; fiunt nouifli'ma hominisnbsp;peiora prioribus.Sic erit amp; generauoni huic peflîmæ,

Cumhaeperuerfa generatione Iudaieaerit,acfiquis daemon ab hoJ^L pulfus uagetur aliquandiu per dcftrta,quo folent diuina uirtutc ablegari/^Znbsp;in deftrtis molefte agat reuertatur ad hominê, unde fueratpulfus, inucni^^^nbsp;apud ilium fibi locum paratum,non minus commode quam ft quis cupid^’nbsp;quern excepturus hofpitem domum alijs uacuet, attp fcopis purget,tuinnbsp;net,quo magis illi libeat in earn fefe recipere.Qiia commoditate demonnbsp;nbsp;nbsp;.

lens folus frui,abeat QC adducatfeptem,hoc eft quàm plurimos alios dani ft nocentiores, atep cum eis inuadat rurfus locum priftinum.Qiio fanepyjnbsp;hominis eiufmodi poftrema erunt multo calamitofiora quàm prima. Sic nnbsp;uos ludæi, cum legem olim receperitis,8C ab altjs gentibus ftligereminido^nbsp;ti à deo cognitione facra,expellebatur à uobis immundus Ipiritus .Is cum*^^nbsp;luiflet apud uos imperarc, habitationem quaefiuitquo priftinum apuduosnbsp;cum recuperaret, Eidem uos illi non tantum permittitis, iam ita Euangd^Lnbsp;rerjcientesjftd cum ad uos etiam ultro inuitatis, ut^ commodiflime uobis?,|^nbsp;minetur cunAa illi apparatis. Quid igitur putatis friturumfNon folusnbsp;le,fedinnumeris comitatus uos repetet,filt; fæuiffîma tyrannide uobisnbsp;bit, eritis^ multo quàm un^ calamitofiores, pereuftî caecitatc interna, q‘7nbsp;ftquetur mox excidium, cuius atrocitas ÔÔ crudelitas àneminepoftîtco^ .nbsp;tionecofequi.Dedaemoneautemuelut dehomineloquutus efi,mutuata‘*nbsp;litudine de homine, qui ftmper uultmagis in ornata domo quàm in defef^^^^^nbsp;cis agere, Voluerunt quidam parabolam hancintelligere de hominenbsp;confîtente,ÔC ceflante poft poenitentiam à bonis operibus,fiC ornatanbsp;Aimoniæfruftrafplendente.Hieronymus de hxieticis in peiores femp^rb

IN mätthaevm* • CAP« xn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

fes prolabentibus exponieam non probat, fed eam quam diximus infinuat germaniorem, ÖC uere literalem ac aptam,Qiiæ certe parabola horrenda pertinbsp;netetiamad eos SC ad omnes,qui uifitati ueritate uerbi dei,ÖC fpiritn Euangelinbsp;cx dodrinæjpergunt ingrati eflè tanto dei dono,ÖC rurfiim fatanac locum per»nbsp;mittunt,quem proculdubio potetius quam unquam ÔC uiolentius occupabit,,nbsp;Sicut ÖC ludæi à Chrifti pafflone multo maiore numero dæmonum poffîdêtur,nbsp;blafphemantes infynagogis fuis Chriftumlefum, quam in AegyptopolTeinnbsp;fuerant, ante legis notitiam : quia aliud eft uenturum non credere, aliud euninbsp;nonfufcepilfe qui uenerit,quem malunt femper uenturum credere, quamnbsp;fufdpere uententem fine corporali regno totius mundi, in quo Ibli uellentnbsp;imperare,

Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater eius 8c fratres ftabant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)J

ris,quærentes loqui ei« Dixit autem ei quidam ; Ecce mater tua ÔC fra? tres tui foris ftant,quærentes te alloqui»

Coram turbis hæclocutus fuit dominus,ut uideas eum fandum non dedif fe canfljusjhoc eft,hæc non folis obftinatis pharifacis fruftra deferuiire,quan^nbsp;etillis adconuincendam ipforum impietatem eadem dixerit quo omni excufa;nbsp;tione nudarentur, Dubium enim non eftjadfLuffc multos,apud quos hæc fru=înbsp;dum aliquem bonû attulerint« Chryfoftomus ÔC Theophiladus quid hic fcrianbsp;pferint de peccato propriæ complacentiæ, in uirgine matre de fuo filio, extat,nbsp;utfciamus prifcis fæculis 2C fandis non tantum fuiffe diuorum cultum,quemnbsp;admodumpofter ioribus fcculis profeciffe uidetur ,ob deuotionem in fandos,nbsp;RcdeEraftnus optât quorundam fedulitatem omnia in fandis inimmenfumnbsp;exaggerandi,uer ti potius ad ftudium xmulandi,id quod illos uere beatos rcd=nbsp;nbsp;nbsp;,

didit,Hieronymus bic dicit, eum qui renunciauit adeffe matrem ÔC fratres,id infidiofefecine,tentantem, num ob fuorum alfedum intermiifurus effet prælt;nbsp;dicandimunus,atlt;çobidacriusilliàChriftorefponfura,Potuitmaligniterin=nbsp;fultaffe uerbis Chrifti,quibus dixerat fe lonx ÔC Salomonl maiorem,cum cer^nbsp;nerentur fratres eius tenues,8C mater humilis adftare plebi,Fratres autê Chris^nbsp;fti dicuntur cognati matris fuæ, SC iuxta carnem proximi, non de Maria natinbsp;alijfilq ,uelexlofepho;locutioncenimHebraica cognati frequenter fratresnbsp;dicuntur«

At ipfe refpondens dicenti fibi, ait: Quæ eft mater mea,8C qui funt fratres meiç’ Etextendens manumin difcipulos fuos, dixittEcce maternbsp;mea, fratres mei« Quicuncpenimfecerituoluntatempatrismei quinbsp;in ccelis cftjipfe meus frater, foror,8C mater eft«

Egr cgiumfric Cfrr iftus exemplum hominis dei et uer e pif exhibuit,cum in negotio patris côftitutus,eos dumtaxat agnouitproximos ÔC cognatos,qui exnbsp;regeneratione cognati eius erant,nempe ex fpir itu dei regenerati,et fecûdumnbsp;dcum uiuentes,Sic autem refpondetloquentftQuos tu matrem ÔC fratres me^nbsp;osnunciast' Quibus fumaddidus maiore neceffîtudine quamhifcehicnuncnbsp;audientibus uerbume’ Scio quidemhonorandammatrem,diligendosfratres,nbsp;fedfîmulobferuandum fuper omnia deum« Huius mandatum pluris mihi fitnbsp;oportét,quàmquorumhbet ncceffariorù affedus. Hic ergo cumagam patrisnbsp;negotium, nullius hinc charitate uel cura debeo auocari,Delfilius fum,talemnbsp;ïderammeaddecetjeoq^ eos, quimihiutfrho dddiuina cognationeebiundi

r44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’»gt; • commentarinm

funt, iithi fiinruerhnmmeum atidientcs, longe pluris faccrc,amp;^propinlt;l^^ res mihi agnofcere debeo,qüam qui ex carne amp; fanguine mihi atonêt,nbsp;toremueroaflèuerationcm faciebat,quod protenfamanu indifdpulosü^^jnbsp;Fdcere uoïunta bat:Ecce mater mea SC fratres mei amp;c. Facere ergo uolutatem patris,idc®^nbsp;temporis»nbsp;nbsp;nbsp;atcp audire fermonem Chrifti eum^ facere, hoceft ipfi perficiendo ex

Oudere, In hoe enim ÔC nulla re alia ut cognatio cum Chrifto,ita QC félicita® ta eft*Negligendi hic font uel docendi rchgiofi'us,qui quae carnis font tantôtnbsp;re efferunt, ac Chrifti dominiparentem uirg^'nem Mariam facratiflimatn*!^nbsp;de,propter opus carnis generatae ufc^ ad diuinoshonores magnificant Öl’,nbsp;enim gratiam inuenit apud deum,ÓC dominus cum eo femper foit,quinbsp;didam illam,non folum benedidofèminefilioftio,Ièd ÔC alijs donis fpfo^^nbsp;* lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus reddidit y hinc demum ut beatiffïma fuit gt; ita ÔC prædicanda eft Sgt;C latï“^|

da quam maxime, fed in domino. Sine his enim omnia quæ carnis fiintf’' ’. Kitruuenerari profuiflènt, Difeamus pottus fide omnia conftare elelt;ftis,Si credere poiff •’’(ÿnbsp;mater,frater,Slt; foror Chrifti domini erimustfi non,nihil omnino ad ipfot”^^'nbsp;nebimus, etiam fi ipfom carne genuiflèmus y uel illius corporaliter corp^^ jnbsp;(ànguinem comediflemus ÔC bibiflemus, Mittamus ergo illos fuperftiö^nbsp;magis quàm pios,Slt;^ diuæuirgini uere ftudeamus atep gratificemurjqiio*^*^^nbsp;émus, fi uera fide ipfîus nos filio addixerimus.Sic eadê opera filio patrinbsp;tri nos approbauerimus, quæ fi défit fides,aboininationi fomus patri fiH^*’’nbsp;tri ÔC omnibus fandis,

CAP VT xin.

exiens lefus de domo,fedebatfecûs mare,Et co^^, ^’^^****’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gatæ funt ad eum turbæ multæ, ita ut in nauiculam afeen^*’*',

federet: omnis turba ftabat in littore,amp; locutus eft eis fâinparaboliSjdicens:

Cum cerneret eodem tempore leftis locum non effè tantæ muItitudiJ’’L pacem, egrelTus domo conceflît ad locum. Quo cum ueniflet ledit in rnbsp;cens populum infatiabiliter inhiantê dotftrinæ ipfius, Porto cum uiderct’’’.(ynbsp;titudtnem adeo condenfari, utpremerentlefum,quoliberior elfetàtur^^’iHnbsp;grelTus eft nauim, ateg ex ea ueluti è foggeftu locutus eft multitudininbsp;littore. Sic enimeommodius à multis ÔC uideri poter at 2C audiri, quodha*^^^nbsp;fittoris paulatim infurgens,filt; ipfa littoris ora Ipeciem quandam prebertf^Lnbsp;phitheatri, Qiioniam autem in ea multitudine no erat eadera mens oifli^*,nbsp;multa propofoiteis perfîmilitudinis inuolucra: fine quodhoc oratiot'^^^nbsp;nus familiare fit prophetis ; fine quod accommodatiffîmum eft ad docen«*?^^nbsp;ÔC ad fledendos animos populi, quod collatio fumpta à rebus omniuf^^^^nbsp;idiotarum fenfibus notiffîmis, ftatim permoueat unumquemlibet : fîu^nbsp;hac illecebra 6C iucundius irrepunt in animos hominum,quæ dicuntur,^|^j,nbsp;rent tenacius : fine quod hæc admonino nullum traducens,fed tacitenbsp;ginem taxans cuiufcß confeientiam minus offèndere folet,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.j,./

Ecce exr) t qui feminat, femin are. Et dum feminat, quædam runt fecus uiam, amp;uenerunt uolucres cœli amp; comederuntea,•nbsp;tem ceciderunt in petrofa, ubi non habebant terram multam,S^nbsp;nuo exorta funt, quia non habebant altitudinem terræ:fole autei^nbsp;tOjæftuauerunt; amp; quia non habebant radicem, aruerunt. Alia

IN MATTHAEVM. CAP. XII h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;4$

ccdderuntîn fpinas, creuerunt fpinæ, Slt; fiiffocaucrunt nbsp;nbsp;Alia au#

tem ceciderût in terranibonam,Slt; dabantfrudtum, aliud centefimum, ¦inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliud fexaaefimu,aliud tricefimum. Qui habet aures audiendi audiau

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Occafiohuiusparabolæuidetur fuifleipfanimiahominumfiequêria,qui

•* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accurrebant undiqj, atcp ut Lucas habet,ex ciuitatibus properabât ad ipfum»

Volebat autem ipfa fignificare illis non fatis effe audilTe uerbum, necç omnes qui ipfum audirent inde meliores reddi. Id autem non accideredocentis cuLnbsp;pa 5 fed audientium uitio. Nec parem gigni frudum in ijs qui audirenqfed utnbsp;quifcg adferret animum à mundanis curis Ô6 cupiditatibus uacuum, ita fermonbsp;’ nis auditi maximum eflefrudum.Hortatus igitur utaufcultarent,parabolamnbsp;talem propofuit : EgrelTus eft, inquit,quidam feminator in agr um,ut feminaanbsp;ret fernen fuum,2lt; dum late fpargiqgr ana quædam ceciderunt iuxta uiam: ea

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoniam manehant nuda aduolauerunt aues ôô comederunt. Alia rurfus in»

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciderunt in loca petricofa QC afpera jquæ quû obfiftentibus faxis non tegeren»

tur profunda terra, nec potuerunt altius agere radices, mox ad teporem folis

• * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ante tempus enata funtinherbam, propterea quod non effet multum terræ,nbsp;quæ feruaret condita in tempus fuum,nec radix profunda quç fuggereretbu»nbsp;morem» Rurfus alia cecideruntin terram fpinofam,atcç increfcentibus fpinis

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuffocata funt, nec potuerunt inliberiorem auram emergere. Alia porrô ceci»

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deruntin terrambonam 6C frugiferâ, amp; féliciter enata produxeruntfrudum,

non parem quidem omnia, fed pro foli bonitate, alia centuplum, alia fexage» cupl5,alia trigecuplum: fie ut ex alio grano nafeeretur fpica ferens grana cen=nbsp;turn, ex alio quæ fexaginta, ex alio quæ triginta. Hæc locutus Icfus,tum qui»nbsp;dem non explicuit inuolucrum ænigmatis,fed fuo cuiep animo reliquit conie»nbsp;Aandum, Tantum adhortatus eft,ut quibus effent aures idoneæ non ofcitan»nbsp;ter audirent earn parabolam« Non omnia autem locutus eft eis inparabolis,nbsp;fedmulta^Si enim dixiftet omnia in parabolis, abfep emolupaento populi reccfnbsp;fiffenuPcrfpicua ergo mifeet obfeuris, utper ea quæ intelliguntprouocenturnbsp;ad eor urn notitiam quæ non intclligunt,

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Etaccedêtcs difeipuli dixerunt ei : Quare inparabolis loqueris eisC B

Quirefpondens, ait illis : Quia uobis datum eft nofte my fteria regni coelorumftllis autemno eft datum.Qui enimhabeqdabitur ei amp; abun i„jÿ4nbsp;dabit:qui autem non habet,amp; quod habet,auferetur ab eo.

Alio tempore, ut uidetur quum difeipuli nadi effent lefum folitarium,a» dierunt eum rogabantep pijffimi homines ac fideliff'imi,quare populo per fiminbsp;litudinemænigmataloqueretur» Quibus hue in modum refpoditlefus, Qitianbsp;fe nondum fatis idoneos præbent, quibus aperiatur ueritas, quia non folumnbsp;nonfiuntmeliorcs quidam admixtiturbæ, uerumetiamirritantur utfiantfee»nbsp;leratiores. Propterea quales illi adferunt animos adaudiendum,tales illis pro»nbsp;pono fermones, Illi quæ funtmanifeftiffima nolunt intelligere, ego tenebrisnbsp;inuoluo fermonem,utuel fic prouoeê ad difeendi ueftigandiep ftudium« Vosnbsp;autem, qui quod daturfimpliciter auidecpaccipitis,dignieftis, quibus feere»nbsp;tiora quædamEuangclicæ philofophiæ communicêtur .Siquidem habend da»nbsp;bitur utabundet, cæter um nihil habend adeo nihil addetur,uteo quocpquodnbsp;habere uidebatur fitfpoliandus. In ali]s facultadbus crudele eft fpoliare egen«nbsp;tem, hic quoniam inopia nafeitur ex egeni uido, iuftum eft auferrc quod ha»

n

146 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHHENTAR.IVM

bet i'ngratiïs» Nos gratis ofFenmus ali'qua rudimcnta coeleftis phfloïöpht^j^’** mirum pro capacitate fimplicitate^ animorum,ueluti feminaquaedam iacif”nbsp;tes» Eafi quis auideimbiberit, nimirumprouocatnos utplura illi tradainiiS’nbsp;Cotra j qui quod gratis datum afpernatur ac reijcit,fibi^ ucrn'r in occafiont^^nbsp;maioris malitiae, nónne dignus eft, ut eo, quod indignus habebat/policti*’^'nbsp;Aderant fanè in. turbis illis quidam reprobi,nullas ad audiendum aurcsnbsp;tes quibus ad conuincendam ipforumimpietatem, ueritatem praïdicariq^'*^nbsp;dem oportebat,quam licet agnofcant,no tarnen per earn perfuadeantur.nbsp;tarnen deerant nee pauci in turba elet^, qui per parabolas illas faltem alilt;l^*|jnbsp;erudiebantur,ac omnino ad hoc apparabantur,ut fcilicet fuo têpore criamnbsp;myfterium dei agnofcerent»Nam omnino in reuelanda fui cognirionedefs^nbsp;dinem quoep obferuat. Vulgo autem iadata fententia eft prouerbialis,QP‘nbsp;betdabitur ei Slt;:c, qualibus Chriftus inpratcedentibus ufuseft,0(^nbsp;«titur»

Ideo in parabolis loquor eis : quia uidentes non uident, amp; audi^**'' tes no audiunt, neq^ intelliguntzut adimpleatur in eis prophetial^^^nbsp;dicentis : Auditu audietis, amp; non intelligeus: SC uidentes uidebin®,nbsp;non uidebius. Incraflatum eft enim cor populi huius,amp; auribusnbsp;ter audierunt, 80 oculos fuos clauferunt : ne quando uideant ocuh®)nbsp;auribus audiant,amp; corde intellioant, Só conuertantur.SC fanem

Paulo quidê aliter citatur à propheta Ifaia 6» fed ienfus idem eftjUeflip^;^ probros uerbo dei magis excçcari dum audiunt, atcÇ inde digne reprobar’nbsp;damnarijcum eô adiguntur praua uoluntate fua,ut fpiritum fandumnbsp;mentetiamagnitum,atcçitapeccatumfuumconfumment,IdeodcrninU^' ,nbsp;iudicio fît, ut fiue parabolarum obfcuritatem, fîue fermonis humilitatefl^’ lnbsp;aliquidhuiuimodiuerbum dei habeat,femper illi ofFendantur,8lt; ad faluO®nbsp;entiam tantoftupidiores reddantur : apparati enim funt ad interitum » *‘5;nbsp;eo eledi erudiuntur ad falutem,et uiuificantur,at^ ad hoc probandumnbsp;nus iftuc oraculum hic adduxit,Sunt autem re uera talcs infelicesjfednbsp;di no funt, quanquammiferrimi,quifcientes uolentesfîbi accerfuntexiö^nbsp;amp;:retjciuntfalutem»Contra uero:

V eftri autem beati oculi, quia uident, aures ueftrg quia C Amen quippe dico uobis,quia multi prophetænbsp;nbsp;iufti,cupierunt^l

re quæ uidetis,ôô nô uiderunt,amp; audire quæauditis, amp; non audi^^ Certe multi reges ôô prophetæ quibus Chriftus promiiTus eft uentut^’nbsp;de eorum fanguine,diem ilium diuinç benignitatis uidere,atcß Euangdic^^^jnbsp;gni dei audire optauerant,quibus id datû non fuit, Beati igitur hadenu^nbsp;oculidifcipulorumChrifti, ÔC beatæauresfuere,quibus contigitpræf^’’nbsp;mundi feruatorem uidere, uocem^ eius audire, quandoquidem cogO^Lfnbsp;deum folida demû beatitudo exiftitmo enim loquitur de fola corporaliuquot; ;nbsp;QC auditione Chrifti,cuius argumentum eft,quod loquitur de myfterionbsp;amp; de his quæ cælantur fapientes 5gt;C prudentes»Qiianquam uero domimj^’^nbsp;phetas illos reges Slt; iuftos multos habuerit, QC ceu filios amauerit,nonnbsp;reuelauiteis quæ his pifeatoribus, nulla dignitateuel exigua uelrara,i3Pnbsp;tia autiuftitiainfîgnibus.Defyderiumautemiuftorum pulchredefcript^’’^^nbsp;Ùi Simeoneillo iufto:quia enim gloriæ dei ftudebant,Slt;eaChriftitemp®^«

I

IN MATTHAEVM. CAP. Xllk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

^ïxi'me erat illußranda,quia amplior dei cognino erat paflim rcuelanda,i’deo P^fpetm's ijfdemcp ardentiffimi's uotis aduêtum Chrifti optabant QC orabant,nbsp;'parfîm in Prophetis atqj Pfalmis legitur. Vç noftro torpori,quod donatamnbsp;’lobis iftam Chrifti cognition?, tam tepide adeo amplelt;ftimur, SC tarn mosnbsp;'•odefyderio propagandas eins flagramus.

V os ergo audite parabolam feminantis. Omnis qui audit uerbum non intelligit, uenit malus amp; rapit quod feminatum eft in cornbsp;^^us:hiceft qui fecus uiam feminatus eft.

Quandoquidem igitur hoc promeretur ueftra fimplicitas auiditas^ co* hcinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;audite quid ftbi uelit parabola,quam propofui de feminatore,

fçf nbsp;nbsp;fernen fuum, Tria funt hominum genera,in quibus fernen Euangelici

onis aut nullum acdit fru(ftum,aut non perficit quodexortum eft. Ac pris omnium fter iliflîmum.Hi ftint qui leuiter ac ofcitanter audisnbsp;’nfi docftrinæ cœleftis, necdemittuntin animum fuum, nec cogitationc

Sunt ut illic radices agat:fed animum habentes nullo ftudio curaue feptum infultus inanium cogitations, ad quamlibetoccaftonem ftnuntprosnbsp;feminatum eft. Id fentiens ille malus, qui inftdiatur ÔCnbsp;tfçj^^^exordijs melioribus, prorinus immitritin animum curas aliquas uolasnbsp;liornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fernen priufquam herbefcat aut radices agat. Vtnihilo me

Xta fluàm ft non audiflent,Hos deftgnat imago feminis,quod cecidit ius bç( ^ÿ^’cam uiam, qua commeant ÔÔ homines amp; beftiæ, hoc eft curæ quæli=nbsp;affînium, cura publici magiftratus,amores,odia,nbsp;tXa ^•°’^^s,aliacp id genus.Hæc ièrmonem Euangelicum pencprius expellStnbsp;^quot;^Osquam receptus ftt.

ç ^i autem fuper petrofa feminatus cft:hic eft qui uerbum audit,amp; cum gaudio accipit illud: non autem habet in fe radicem,fednbsp;^^'iiporalis. Fada autem tribulationeôtperfecutione propter uer^nbsp;fcandalii^atur.

’Uid ¦gt; nbsp;nbsp;nbsp;fermonem Euangelicum ueluti fernen accipit auribus, atc^

^emittit in animum fuum, fecum meditando, ut ad il!tus regulam inftu fç ƒ ^*tam,fed quoniam non penitus infi'git animi medullis,fcd hominum monbsp;tç/’^Porario quodam affèdu leuiter agitquod agit, tantiiper fouet ièmen acsnbsp;tisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;donee in herbam exeat, ac fpem quandâ prasbeat Euangelicae picta«

^ftinens à magnis uitijs ac uirtutibus mediocribus enirefeens. Verum fi ^Urnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfecutionum procdla,et ob Euangclij profeflîonem intente»

’¦ob^^’^j^^arcer, fupplicia,mors,aliacp quæ firmum inconcuifum animi 'b^^6'^derant,tum uelut ad æftum folis uehementem exarefeunt ac deficûnbsp;knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habebat terra petricofa, ferne accipiês quidem aeproferens

’'Oft 1 • ^duerfus folis æftum humore no ualens tueri,quum per petras tendere radices. Attende autem quod ultimo additur Conti»nbsp;Hi'b ƒ ^’^dalizantur. Eft ergo aliqua diftantia inter eum qui muln's tribulatto»nbsp;compellitur Chriftum negate, fiC eum qui ad primam perfecu»nbsp;ftatim fcandalizatur 8C corr uit.

fçj|. autem feminatus eft in fpinis : hie eft qui uerbum dei audit, SC L, fæculi iftius Sifallaciadiuitiarum fuffocatuerbum, amp; finenbsp;'‘'^usfFidtur.

n 1

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM ME N T ARI NM 1

Eft ÔC al{us,qui auide audit fcrmonem Euangek'cum, 8^ fatrs alte lit in animuni fuum diu^ retinet, fed perplexis huius mundi curiSjpraefetO*”nbsp;diuitiarum,irretitus animus ueluti fpinis qiübufdam denfiflimis obrutus,!’^’^^nbsp;poteft quod amat libere fequi« Has fpinas inter fe cohærentes inter fefenbsp;cem implexas, quoniam non patitur demetijperit frudus iaâi feminis.Huf*^nbsp;indicabat imago ieminis excepti folo ipinis ac uepribus obfito* Non dixitnbsp;tem Sxculum hoc fuffocat, fed Solicitudo fiC cura fæculi,ne(^ diuiriæ fednbsp;cia,hoc eft deceptio diuitiarum.Diuitiæ enim quando difperguntur QC innbsp;tatis ufum infumuntur non fuffbcant, fed crefcerefaciunt uerbum^Spinse^^nbsp;tern funt curæ QC delitiç, eo quod ignem concupifcentiç et gehennç accenHö^nbsp;Sc fîcut fpina acuta in corpus pénétrât ÔC diffîculter eruitur,fîc ÔC delidxnbsp;lefcentes animum ingrediuntur SiC uix eradicantur.

Qui uero in terram bonam feminatus eft : hic eft qui audit uerbü*^ SC intelligit, èC frudum afFert, ÔC facit aliud quidem centefimum,ali^nbsp;autem fexagefîmum,aliud uero tricefîmum»

Semen uero tandem exceptum in terram bonam, fîgnatillos, qui audu’*'^ attente 8C cum fide fermonem Euangelicum, quicp iècum repetunt uerbönbsp;mini SC infigunt cogitationi : fie quolt;^ transfundunt in affedus animifn*^nbsp;nec morte uelint ab eo deficere,quicp femet ejq?licant ab affedibus, 6Cnbsp;curis diuitiarum, quae non finunt animum eile liberum, led totos fenbsp;auraccœleftû Huiufmodi mentibusnoneftinfirugiferum fernen Euangd'^nbsp;dodrinæ, fed quemadmodum triticum no in quouis folo fert frudumnbsp;fed pro felicitate terræ minore autmaiorefœnore prouenit,itapropioßf^nbsp;captu^ eorum qui fermonem audiunt, frudus uberior pietatis prouenit. ƒnbsp;quet hic fuo more feripturam Hieronymus propter uirginitatem, CentuP'*^nbsp;prouentum fuum refer ens ad uirgines: Sexageculum ad uiduas SC condt’^nbsp;tes:Trigecuplumadconiugatos, Cum alt) primû prouentum detulerini*”^nbsp;tyrio, fecundum uirginibus, tertium uiduis ÔC continentibus,nunumlo^’\j^nbsp;relinquentes honorabili coniugio, Auguftinus uero contra, primas n’at’T.jnbsp;I)us,fecundas uiduis, tertias coniugans tribuerit:fic alt) aliter alijs,Simplt^nbsp;re uera eft SC certius accipiendum,utChriftus iuxtapræfcripta,fummiyt’?^^nbsp;mum,SC mediocrem Euangelij frudificantis modum intcnderit,quemad^^nbsp;dum fecit in talentis decern, quin^,SC uno^Nihil hie de externis iftis ftadd Jnbsp;nec de percipiendis frudibus,ied reddendis agitur.Sunt enim frudusnbsp;noftri quæcuncp dixerimus uelgeiferimus, unde alt) utilitatem percipi^”^nbsp;ftitiae 8C falutis^Qui enim fernen Euangelij uera fide percepit, SC loquinbsp;agere oportet, quæ ut ad falutem proximorum,ita ÔC ad dei gloriam

D Aliam parabolam propofuitillis,dicens: Simile fadû eft ƒ Mlt;lt;yei4.-rf lorum homini,qui feminauit bonu fernen in agro fuo: cum autcjn^^^nbsp;mirent homines, uenitinimicus eius, ÔC fuperfeminauit zizania innbsp;dio tritici,0C abijuCum autem creuiftet herba,0C frudum fedlTd,^nbsp;apparueruntziza.nia.^ Accedentes autem ferui patrisfamilias,nbsp;runt ei : Domine, nonne bonum fernen feminaftiin agro tuofnbsp;ergo habet zizania^ Et ait illis : Inimicus homo hoc fecit, Seruinbsp;dixerunt ei : V is imus ÔC colligimus ea7 Et ait:Non:nefortè colbgnbsp;.f. 'f

IN MATTH AEVM. CAP. XIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149

tes zizania, eradicetis fimulcumeis St triticum. Sinitcutrat^crcfcere ufcp ad meffem: amp; in tempore meflis,dicam mefforibus,Colligite prinbsp;mum zizania, amp; alligate ea in fafciculos, ad comburendum: triticumnbsp;autem congregate in horreum meum,

Propofuitet aliam parabolam dominus leiùsjCuius explicationcm no mu daram quam prioris ipfe dominus, interpofitis duabus ali)s,tradidit. V Oanbsp;luit autem docere, Qi. aliam feminis diuini peftem efle cauendam, fi quis uelitnbsp;triticum purum ac fyncerum reponere in horreum.Nam reliqua quidem ma«nbsp;la tantum folent lædere fernen recens iadum aut herbeicens, hoc iam enatamnbsp;Ct adultam fegetem corriimpere.Ea peftis eft,cum Satanas qui nec uolaticis etnbsp;ofcitantibus cogitationibus, nec perfequutionS tumultibus, nec curis opum,nbsp;honorum, fimiliumcp rerum, quibus humana uita diftinetur, potuit obruerenbsp;lemen Euangelicæ dodrinæ, per pfeudapoftolos ac impios epifcopos hæreti=nbsp;fostp, coeleftem dodrinam ad fuas cupiditates malas interpretatione fubdolanbsp;«ctorquentes,ac uera falßs,fyncera uitiofis admifcentes,conatur inficere.Pa«nbsp;rabola fichabet:Regnum,inquit, coelorum fimile eft homini patrifamilias,quinbsp;cum bonus effet, bonum fernen feminar at in ^ro ftio. Cacterum dormitanti*nbsp;DUS lamulis, clam uenit inimicus quidam, qui male uolebat illi patrifamilias,nbsp;^uoniam non potuit nodu tollere fernen, quod iam terra conditum er at in tu«nbsp;tOjdolo molitur lædere.Zizaniorum inutile fernen infpargit amp; admifcet femi«nbsp;Dato tritico; atc^ hoc fado abtjt.Hunc dolum primum nemo fenfiuQiium ue«nbsp;to lam fernen emerfiflet in herbam, amp; culmi l^icis eflent onufti,tunc demuranbsp;Dmul enata zizania, prodita diflimilitudine coeperunt apparere. Porro feruinbsp;uemtrantes unde id accidiflet, adierunt patremfamilias : Domine, inquiunt,nbsp;Doune tu bonS fernen feminabas in aruo tuo f Vndc igitur admixu zizaniat*nbsp;Uominus autem fufpicans authorem noxae, Inimicus,inquit,homo hoc fecit,nbsp;^ui mihi tarn male uult, ut etiam nullo fuo bono me gaudeat latderc.Tum fer«nbsp;DU Vis nc igitur eamus 66 colligamus zizania, fegetemcp purgemusfAit do«nbsp;*uinus,Nequaquam: Ne forte imprudentes dum euellitis zizania,fimul eradinbsp;cctis Ôi uicinum triticum, Sinite triticum fimul QCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crefcere ufcß ad tern

pus meffis. Turn hoc negotq dabo meflbribus, utpriufquam demetant,fuble= Santprius admixta zizania, eacpfeparatimcompingant in fafciculos ad ignisnbsp;alimoniam,ac deinde triticum purum recondantin horreum meum.Quod ucnbsp;tohacparabolauoluit docere,eft,fore in ecclefiafemper malos Qi hypocritas,nbsp;“onis ac ueris Chriftianis permixtos, Quæ omnia faciebant ad mouendS tur«nbsp;^jUe fib i ex eo placeret, quod Chriftum audit ent ac uelut gr egi ipfius accen«nbsp;^tcntur,cttm non folum fine frudu ipfum multi audiret quod priore parabo«nbsp;p °uendit,fed etiam quod fimul futurum eflet,ut uani hypocritæ gregi fuo adnbsp;‘uentufcçfæculi huius admixti agerent. Id uero totum clarius inChrifti do«nbsp;DUniexplicatione inferius defcribenda difeetur.

Aliam parabolam propofuit eis, dicens : Simile eft regnum ccelojr ß grano finapis,quod accipiens homo feminauit in agro fuo: quodnbsp;*^himum quidem eft omnibus feminibus.Cum autem creuerit,maiusnbsp;omnibus oleribus,00 fit arbor,ita ut uolucres cœli ueniant, 8c habi*nbsp;tent in ramis eius.

Regnum coelorum prædicatio eft Euangelij,8f notitia fcripturarum facra

n 5

• CÖMMENTARIVM

rum, quæ dirci't âd uitam æternam ac cœleftem, de qua dtci'tur ad Iud3^^' Â,«fef€tur à uobis regnum dei jCt dabitur genti facienti fr ult;5ius eius,Huni^^*’nbsp;di regnum fîraile eft grano fînapis quod acetpiens homo lèminat m agro

X Chriftus inmentibusfidelium feminator eftfidei QC uirtutis» Minima auf^*” eft omnibus difeipulis, quia ad primam quidem dodhrinam fidei uix credi p‘^’‘nbsp;teft,hominem deum mortuum, ÔC ftandalum crucis pertuliffe pro hcmiins*^nbsp;lute,Confer huiufmodi dodrinam dogmatibus philofophorû, ÔC libris coru«^nbsp;ÔÔ Fplendori eIoquenti2Cj8lt; compofitioni fermonum,00 uidebis quantonbsp;fit cæteris feminibus fementis Euangeltj, Sed ilia cum creuerit,nihil uiuidt”’’nbsp;nihil uitale demonftrat, fed totum flaccidum,marcidumcp,amp; mollituni,cl’7nbsp;lit in olera ÔC in herbas, quæ cito arefeunt ÔC corruût, Hæc autem prædica^*^’nbsp;quæ parua uidebatur in principio,eum uel in anima credetis, uel in totonbsp;do fata fuerit,non exurgit in olera, fed crefeit in arborem,ita ut uolucresnbsp;animæ credentium, QC fapientes huius fæculi, ueniant habitent innbsp;lus,hoc eft dogmatum utilium inteUedibus,intelh'gendo,credendo,5lt;nbsp;bando, per acceptam defuper fidem cum temporeperficiendamtquamlit’^^nbsp;principio parua habeatur,ô^modica æftimetur,fuccrefcet tarnen cum-tef’P^’^nbsp;re,domino incrementum dante contra omnem fapientiam mundanamnbsp;rigentem contra fidei Chriftianaî pietatem»

- Aliam parabolam locutus eft eis : Simile eft regnum cceloruifl^^’^’^ mento, quod acceptum mulier abfcondit in farinæ fan's nribus,nbsp;fermentatum eft tötum«.

Idem aliter dominus prædicere uoluit nempe regnum dei breui rum,amp; totum orbem occupaturum: ficut paulum fermenti totam farinai”^nbsp;ui tempore peruadit QC inflat. In quo fîmul notatur, qui uere regni deinbsp;termentum du pes fadi funt, integra fide præditi, eos non fecus atep fermentum,aliosnbsp;conari eidem regno adiungere, Sicut autem QC malum fermentumnbsp;contingit corrumpit, quare ÔCexpurgandum docet Paulus, amp; pharifo^*^^' .nbsp;improbam dodrinam Chriftus fermentum uocat : fie multo eflScacitisnbsp;amp; inficere quoflibet debet fermentum facrum dodrinac Euangelicæ*nbsp;tur non fummæ curæ fuerit, quo latiflime Euangelium ipargatur, amp;nbsp;cognitio dei imbuatmultos, is prodit ÖCfeipfum nihil aut perparû eflenbsp;fermenti Euangelici.Satum autem iuxta Hieronymum genus eft menfu*^^’nbsp;xta morem prouintiæ Palæftinæ,unum ÔÔ dimidium modium capiens.

Hæc omnia locutus eftiefus in parabolis ad turbas,amp; finepat^^^*^ lis non loquebatur eis, ut impleretur quod didum eft per proph^^^^’nbsp;dieentem:Âperiam in parabolis os meum,erud:abo abfconditaàc^^nbsp;fb'tutione mundi*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p

Non dilcipulis fed turbis per parabolas loquitur,quo fîmul fîC aniiflf rum obfcuritate fermonis ad difeendi ftudium excitaret, nec anfam tamn^nbsp;retoccafîonem uenantibus calumniandi,Septuagefîmus autem feptimusnbsp;musjde quo hoc fumptum eft teftimonium,Âfaph prophetç titulonbsp;Nam Iditliun 2C Heman ac fîmiles,ficut Dauidprophetæ appellantur-^nbsp;fîgnifîcatur, omnia Chriftum locutum fuiftein parabolis* Taliter cniifnbsp;buit, ut quadrant ei ita utenti parabolis, illud Pfalmi de fe dicere,Äped^^jjnbsp;parabolis os meum QCc, Qiiod autempropheta dicit ,Osfuumfe inpa’'^jjj,

IN MATTHAEVM, CAP., XHI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15«. .

apcxtuninijô^ erudaturum çnigmata ab initio,quçEuangeliftauocatabfcon dira à conftitutione mundi, cum tarnen potiffimum beneficia populo Ifraëlitianbsp;CO diuinitus exhibita, ôô fimul pœnas infïdefitatis, quas dederût, ineo Pfalmonbsp;canat^huc fpecrafi'c uidetur, quod uere recondita, ÔC uelutparabolica in illis,nbsp;‘îuç patribus contigerant fapientia atq? inftitutio lateat,nota autê fiat pofteris,nbsp;T une dimiHîs turbis,uenit in domum:ôô acceflerunt ad eum difeûnbsp;puli duSjdicentesÆdiflere nobis parabolam zizaniorum agrn

Cum foins effet domilefus, 2C fine turbisjadierunt eum difeipulifamiliaa ^csjoportunitatem proficiendi captantes,et magifirum rogantes ut explicarecnbsp;’pfis parabolam de zizanqs tritico permixtis : nam aliæ parabolae manifeftio«nbsp;eis uidebantur.Zizania autem dicuntur omnia que inter fruges pullulantnbsp;^üam nociua,utpote lolium,uitia, bromium 2Cc.

Qui refpondens ait: Qui feminatbonum femen,eft filius hominis^ autem,eft mundus^Bonum uero femen,hi funt filij regni.Ziza«nbsp;uia autem,filrj funt nequam Jnimicus autem qui feminauit ea,eft diabonbsp;‘^s-Meflîs uero, côfummatio fæculi eft.Meflbres autem,angeli fununbsp;*cut ergo colligunt zizania, amp; igni comburuntur:fic erit in confum;?nbsp;’^^Uonefæculi.’mittçt ergo filius hominis angelos fuos,amp;colligent de Pnbsp;^^guo eius omnia fcandala,amp;^ eos qui faciunt iniquitatem,amp; mittent e«;

lu caminum ignis.lbi erit fletus amp; ftridor dentium.Tune iuftifiilge uut ficut fol jYi regno patris eorum

tu auatur dominus dilucide enarrare parabolam zizaniorum roga« ^d^fcip^lJsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illgp^j.£j.fjnailias,qui feminauitbonum fernen,

P pater cœleftis^Ager inquofeminauit,eft mundus totus,nonfolum ludæa, otro niticutn quod enatum eft bonum ex bono femme,îj funt qui ex inftituanbsp;011^'^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dignos præbent regno cœlorum,profeirioni fuæ uita faa

S'^refpondentes. His admixta ex malo femine mala zizania,funtimprobi, n ^°^;yi^i^^teprofitenturEuangelicamdodfrinamJnimicusautemille,quinbsp;Ills çnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admifeuit fuum fernen, unde nafeitur peruerfa dodrina,eft diabos

lo^kz uolunt ante tempus colligere zizania, funt ij qui pfeudapofto» te (-^quot;ætefîarchas gladijs ac mortibus exiftimantè medio tollendos,quum panbsp;ainilias nolit eos extingui, fed toi er ar i, fi forte refîpifcant,amp; è zizanijs uer«nbsp;Utiir in triüciim.Qtiod fi non refipifcant,feruentur fuo iudicijcui pœnas danbsp;meffîs,eft cofummatio fæculi.Meifores angeli funt,nbsp;tanadmixti ferendi funt, quando minori pernicie tôle»nbsp;Danbsp;nbsp;nbsp;^uam tollerentur,Porrô cum uenetitextremum illud tempus, cum fe«

iij L^°^utur boni à malis quu cuicç pro fa dis fua dabuntur premia, tunc filia °uiimslt;)mniuiudex,mittetangelos fuos,qui repurgent regnû ipfi'us,ne^nbsp;pj.’^'luam offendiculi finet illic refidere, Quandoquidem iam nec boni malisnbsp;qy. flèpoterunt,necmalifînentur amplius bonis negotiumfaceffere, Sednbsp;uiuentes inter bonos, maluerint illis eiTe molefti, quam eorum con«nbsp;dio ^'^^ii^fi^timeliores, feparatos ab altjs congregabit, ac tradetillos ineen»nbsp;fiifnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ibi pro momentaneis falfiscp uoluptatibus, fupplictjs nunquam

tendis afficientur,fubmoti ex area ecclefîæ, êc coniedi in fpecû tartareum, eft in regnum patris fui diaboli, ubi fera iam Ô6 inutilis pœnitenria fletumnbsp;ac dentium ftridorem extorquebit â miferis Porro qui ex bono feminbsp;n 4

t

gt;5.1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

ne prognatf pcrfeuerant ad finem ufqj.Quanquam hi’c interim humiles tur,Ód ab improbis aflfliguntur,tuncdepofita omni mortalïta ris humilitat^’^nbsp;PdTtftok cM gcbuntut lol in regno patrisipforiim» Admonendi uero hic funt pracdi^^nbsp;fii quomodoex res uerbi, ut nolint in Chrifti parabolisjamp; reliquis locis Chrifto uelle cffenbsp;ponentU.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiores, fed ut fatis habeant, id commendafle, quod uident Chriftum

Gommendare, Vt funt in præfcnti parabola quædam propofîta,quæ inj done non funt explicata, in quibus ne tu quidê fruftra philofophari ucfó» ;nbsp;fane omnes Chrifti parabolae funt, ut ft uelis fingulis partibus fuas explit^^^nbsp;nes dare,nihil plus agas, quamquodea argutia tua,amp; id quodChriftusp*^^nbsp;pue uoluit amittas, amp; in meras teipfum niigas adducas* Hac in fumma p^.nbsp;bola,aChrifto explicata,terreamus hypocritas,confokmur nos ad tolerâf^g^nbsp;malorum,quia aliter fieri non poteft, quam utmulti offendant in omnibu^’nbsp;tarnen tales uideri nolint, quod eft hypocritam agere, quos ferreoportei^‘.nbsp;hic uiuimus, Demus ergooperam,utnoftra quæ docemus certa ftntnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

quç ut fermones dei loqui debemus Jta uero erunt,cum puro dei uerbo,0^ quaquamnoftriscommenrisconuenient:idcerte quod olim QC nuncn^'^rnbsp;uiri fcriptis non fecerunt, argute magis quam folide fuis aptantes cogitari®*^nbsp;bus,quicquid interpretandum in facris fufceperunt.

Qui habet aures audiendi,audiat» . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Hæc, inquam, iam dida atcp dicenda utrintp, maxima dum ftnt,nof ofcttanter audienda : ad omniS uel felicitatem fempiternam, uel exiriuu^ F;nbsp;enne pertinent, Proindequifquishabetauremnonfurdam, obtura tat”nbsp;lus mundi cupiditatibus, audiatutfugiat acternafupplicia, Qi. uitâaflelt;l”\^nbsp;immortalem.Ad hacc quo magis accenderet animos fuorum adfirimEu^”^nbsp;licæ pietaris, adhibet éc alias duas fimilitudines, quibus docet Euangdflnbsp;feftîonem non efle rem leuiter aut uulgari ftudio expetendam,fed cmnib”^nbsp;miffîs,hoc unum fummo ftudio conandum, omnium^ bonorû iadura, ,znbsp;mum illud bonum eife comparâdum, Quod quanquam non fit cuiuisnbsp;tarnen femel repertum,fummam habetfdicitatem,amp;:quanquam intcrti”*nbsp;apud homines, ncc oftentatfeiê, tarnen is qui polTidet, tacitus apudièph^nbsp;fibi, fecurus expedans ilium diem,quo felicitas,quæ nunc in obfcuro eftP^nbsp;feratur in apertum,Sic autem loquitur Chriftus difcipulis:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

Simile eft regnum ccclorum thefàuro abfcondito in agro: fnuenithomo, abfcondit, amp; præ gaudio illius uadit, amp; uenditun*^nbsp;fa quæ habetjamp;T emit agrum ilium,

Regnum,inquit,cœlorum fîmile eft thefàuro defoflb in agrorquem ‘‘‘I forte nadus fuerit,non iadat apud alios,ne quis fibi præripiat, fed in fin” Lnbsp;dens,fibi^ gratulans,abit ad eius fundi dominum,6? diuenditis omnibiis’^jjnbsp;pofTeflîonibus, conflata^ quanta poteft pecunia,mercatur agrû illnbsp;nouitlatere rarum thefaurum, fibiœ uidetur felix,qui nudatus multisnbsp;cribuspofTeflîonibus ,unicofedinfigni,licetignoto,fîtfundo ditatus. (nbsp;defîgnatur pretium Euangelicæfalutisô^grariæ, quantodefyderioopt”^ Jnbsp;fufcipi,atcß omnino à cognofcenribus uim eius fufcipiatur, Atquehinbsp;uim quodamodo rcgno dei inferunt, qui nihil tam charS poflident,qut)ûnbsp;CO commutare dubitent, cui nihil præponendum definiunt:quod qui nO”nbsp;untjoftenduntfe guftum Euangelij nullum adhuc percepiflc.

Iterum fîmileeftregnum ccclorum homini negotiatori,qua^^^

IN MÄTTHAEVM. GAP. XIII.

borias margaritas Jnuenta autemuna pretiofämargarita,abijt 8i ucn« ^iditomnia quæ habuit,amp; emit earn.

R-urfiim Simile, inquit, eft regnum cœlorum homini ncgotiatori, qui de« bonis margaritis, quum autem nadus effet unâ infîgnitcr bonam,nbsp;*1^0 diuenditis poffeflionibus omnibus mercatus eft earn. Nec fibi uifus eftnbsp;pauperior,quod iam nihil haberet priftinarum opum,imö tum demumnbsp;°piiientus fibi uidetur, qui fibiconfcius efletquodfecreropoffi'derctmagarianbsp;p^’^jqiiod quamlibet exiguS, tarnen omnium illarum pofTeflionum pretiumnbsp;‘Uperaret,His adiecit amp; aliam parabola hon abfimilê illi de triuco S)C zizanqs,nbsp;, herum fimile eft regnum ccelorumfagenæmifTæ in mare,ex omnbsp;genere pifcium congreganti : quam cum impleta efret,educentes,ö^nbsp;littus fedentes, elegerunt bonos in uafa,malos autem foras mife«:nbsp;*¦11111. Sicerit in confummatione fæculi : exibunt angeli,amp;: feparabunr^nbsp;***alos de medio iuftorum, èC mittent eos in caminum ignis,ibi erit flesnbsp;^*'*^®*’^^*^*^****^*

,• P Parabola rurfus declarat mafos cum bonis in regno dei adhaererc, Öd

. *æculi demum feparandos. Cum enim uerbum domini Euangelium re s 1 predicatur perinde eft,acfi quis uerriculum in mare iaciat, Vt enim eo pri

*11 non omnes pifces capiuntur, fed aliqui, deinde tj uartj,inter quos multi ynbsp;nbsp;nbsp;nullius ufus habentur,Ôd poftrcmo rjdem mali pifces,non nifi uerriculo,

OTam trado à bonis feparantur: fic primum prædicato Euangelio non om accedunt:deinde inter eos qui ipfum uidentur ampledi, plurimi exiftuntnbsp;ypocritæ, S)C illi denii^ non nifi in fine mundi à bonis fepar abuntur, Exibuntnbsp;nn angeli tune difpeduri quid trahat rete Euangelicum. Nec finentamplünbsp;fionnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admixtos intra eandem fagenam,fed ex meritis non ex profeft

hos ^^^^^*^*^*** æftimabunt.MaIos femouebuntâ confortio bonorum,atque s quidemrecondentdominofuo, illos abijeient infornacem ardentem, ibinbsp;hcruciatusintolerabilis,qualem foletteftariploratus fiddentiumftridor,

Intellexiftis hæc omnia7Dicuntei:Etiam.Äitinis:Ideo omnisferis a dodus in regno cœlorum,fimilis eft homini patrifamilias,qui pro«nbsp;de thefauro fuo noua ÔC uetera.

Qtio magis dominus animis fuorum inßgcret hæc iam dida ÔC alia,rogaa num hæc omnia fatis intellexiffent, Quum uero refpondiflent fefe intellcanbsp;ta ƒ’h^biecit 8gt;C aliam parabolam,qua fubmonebat eos,hæc et huiufinodi mulnbsp; nucenda,amp; in memoriæpenuario reponenda, quo mox ad omnem occafionbsp;^*11 poffent depromere,fiue præmqs alliciendus effet auditor, fiue fupplicio=nbsp;^nnimetuterritandus.Nam pedus Euangelici dodoris oportere quendam efnbsp;^niundumjöi thefaurum diuitem ÖC opulentum:unde nunc ex ueteris inftrunbsp;^*^’^is,nunc ex Euangelica philolophia facile depromant uaria,prout aunbsp;utilitas exegerit. Nec enim femper eademdocêda,nec codem modo,nbsp;c Omnibus rebus omnes commoueri. Opus eftigitur diuite quodam theiaunbsp;ç^^’®’piîidodrinarum genere inftrudo.Sic autem habet parabola.Habent,innbsp;OT fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod ex libris confiai ti refpondeant. Sed quifquis unit

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dodus in regno cœlorum,ei non eft fatis proferre uetera,nifi profe»

noua. Similis opulente cuidâ patrifamilia5,qui nihil non habebat in the*

iy4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARVH

faurOjfîuc qui's noua defyderctfîue quis uetera malit,ut omnibus fatisfeefa^

Etfadumefteumeonfummaflet lefusparabolas iftaSjtranfijt*^* de. Et ueniens in patriam fuam,docebat eos in fynagoga eorunijiwH^nbsp;mirarentur, ÔC dicerent ; Vnde huic fapientia hæc,amp; uirtutescNof*^^nbsp;hic eft filius fabrifNônne mater eius dicitur Maria,amp; fratres eiusnbsp;bus amp; lofeph, èC Simon amp; Iudas7 SC forores eius, nonne omnesnbsp;nos funtf V nde ergo huic omnia iftaCEt feandalizabantur in eo*nbsp;, Cumhifce multis SCuarijsparabolis alijs^dodrinis fan's Chrifius P^P^*nbsp;lû inftruxiffet,2lt; difcipulos àios dimififlet,ut fubinde mutato loco latiusnbsp;geretur Euangelicadodrina,abijt in patriam fuâ, hoc eft Nazareth. VH®®nbsp;aufpicatus eftpraedicationê,ne quid tribuere uideretur humano afFedhii» .nbsp;tarnen præteritam uoluit, ut doceret omnibus bene faciendum. IngreiTüS^nbsp;tur illorum fynagogam,cœpitdocereeos,quemadmodum alios docuerat'^-obfuit Euangelico negotio, quod tarnen prodeflè debuerat,nifî uulgusnbsp;numnotis ac familiaribus inuidere malletquàmfauere,quum exotica ft®,nbsp;miretur, hoc ipio pracclarum effe indicans ahquid,quod èlonginquonbsp;Qinim igitur hic agnofeeretur lefus à nonnullis, qui nouerant humilitat^^nbsp;miliæ, ac parentum tenuitatem, fîmul^ artem qua lofeph uulgo credi'n’^P,nbsp;ter,uxorem ÔC priuig^um fuum alebat, cuius artis feiebât 8)C lefum fuift^’^j,nbsp;unquam accepiflèntillumliteris inftitutum fuiflen'ta murmurant inter ft, Vnbsp;de ifti tam infîgnis iapientiafaut unde uis aedendi miraculaj' Nonne hic eftnbsp;fus ille faber, lofeph fabri filius c' Nonne mater eius paupercula eft,06nbsp;apud nos,quae dicitur MariafNonne coniobrini illius apud nos funt,Ia£®®nbsp;Ct lofeph,Simon ôf ludas t’Nonne quotquot habet proxime cognatos,o®’®nbsp;pud nos hie deguntf Vnde igitur ifte fubito fadus alius ad nos redit,docc®^nbsp;miraculis pollens;' An credit fefe nobis ignotum effef Italeiu cognatio*®*^nbsp;næœhumilitas fuitillis offendiculo, nihil adhucnift plebeum ÔC humaov’®’ lnbsp;fllo fufpicantibus, 8gt;C ob priftinac uitae humilitatem nouæ claritudini ft’H®nbsp;dentibus.Diffîmulare non poffum,quod hoc loco Theophiladusnbsp;dodorum diligens ledor ÔC annotator recenfet de lofeph nutritio domi®*’Lnbsp;cis qui nihil nift uirginitatem laudant,cum fint par um pudici fenfu et ad*®nbsp;Qiii hie ait:Fratres habuit dominus ÓC forores,lofeph filios quosnbsp;xore fratris fui Clopæ.Mortuo enim abf^ liberis Clopa,lofeph iuxta legvnbsp;xorê eius accepit, 0^ pueros procreauitfex,quatuor mares,6óduasnbsp;Mariam quæ dicebatur Clopa, filia fecundum legem,8C Salomen.HxÇ® Jnbsp;dantur, ÔC uera fint, nihil uideo dedecoris accidere,ne(Ç Chrifto domi®.®’nbsp;talem habuit educatorem, nee digniflîmçuirgini,quam à dominonbsp;lîæ iam ætatis fi non prouedac iuuus eft accipere, ÔC fouere fide facratilftnbsp;Nee derogat fandimoniae, fi filios habuit iuxta legem lofeph uir fandusnbsp;nocens, acadeoeledusnutritius Meifiac dominilefu. Vt fi-uftra anxp'.^j^nbsp;qui illi CÖ tutor Mariae eflet,iuuentute aflerere, ÔC perpétua quoepnbsp;utlaudatam fine authoritate docere, QCmordicus uindicare, temere ne®nbsp;ftulte moliuntur. Sed de his tudicent pie eruditi,

lefus autem dixit cis : Non eft propheta fine honore, nifi i® fua,amp; in domo fua. Et non fedt ibi uirtutes multas,propter inct^nbsp;tatemillorum»

IN MATTHAEVM. CAP« XIIII.

Qiranquam ipfum adeo contemnerent, magna tarnen modefiia illis fe de co purgauit, quod non apud eos ut in Capernaum figna «ederct,idcp adduÆsnbsp;exemplis Eliæ ÔC Helifæi, quorum uterq; non à patria tantum,fed ab omni co«nbsp;gnatione Ifrae'lis alienis, per miraculum benefecitdomefti'cis praeteritis. Quonbsp;latenter tarnen fîmul eis incredulitatem ipforö opprobrauit, quæ uncß in cauanbsp;la erat,ne polTet etiara apud illos uirtutes miraculorum tedere, nifi quod pauanbsp;infirmos impofitis manibus fanauit, Hæc ipforum incredulitas,00 obftinanbsp;ta impietas, fatis fefe prodidit, cum admodum ciuiliter admoniti adeo contranbsp;dominum fçqirenqut ciedum oppido conaretur de mentis fupercilio, in quonbsp;erat oppidum fîtum,darepraecipitem, Credebantferibæ pharifæi Chriftumnbsp;non elfe, eo quod in Nazareth nutritus eßet, quem legiiTent nafeiturum innbsp;Bcthleem,Hi ucro Nazarçni ofFendebantur,fcientes parentes 60 fratres huminbsp;Ics.Neun os uero mouebant tanta figna, 66 dodhina, quam tanta cum authorinbsp;täte tradebat. Spirituenim uacui, fpiritus opera non iudicabant uel æftima=nbsp;bant, alia quamlibet minuta perueftigantes,quo anfam haberent calumniananbsp;di.Eaigitur incredulitas fuperuenit illis iufto iudicio dci,quo peccatum fuumnbsp;comummantes périrent, Defpicitur autem dominus in domo,hoc eft in famünbsp;lia, Sc in patria fua, hoc eft,in populo ludaico.Et ideo ibi pauca figna fecit,nenbsp;penitus inexcufabiles fierent. Maiora autem figna quondie in gentibus per a^nbsp;poftolos facit, non tarn in fanatione corporum quam in animarum falute.Ho

Nos autem exteri gentiles, dominum 6C faluatorem uen er amur,legem ÔC pro phetas audimus, Chriftum promilTum agnofeimus 6C ample(ftimur,Iud3eis in.nbsp;uidiatabefcentibus,6C perfidia confopitis«

xinl.

Herodes hic tetr ar chaGalilæse, filius erateius qui pueros in Bethleem oc:. cidit, Confydera autem hic faftumuitætyrannicæ. Ecce enim poft quantumnbsp;tempus fama de lefu ad Herodem peruenit, tarde ilia difcentem,eo quod nonnbsp;curabat eos,qui uirtute er ant confpicui. T andern uero audiens de dodrina ÔCnbsp;prodigtjs lefu,cum uariarentopiniones multitudinis,alijs eum dicennbus ef»nbsp;f^Heliam, alij leremiam, altj alium quempiam e prifeis prophetisjnec decentnbsp;quiprædicarenteum elfeIoanncm,qui cum inuitamiraculumnon aedidüTet,

X lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ik I

earnalis hominum regeneratio, ÔC animarS remigratio, qua in hanc uita mora talesrurfum quidam refurgerent, quam cumPythagora multiquoepgenUanbsp;liumphilofophorum 6Cpo'étarumtradiderunt,Herodes autem irridens rumonbsp;rem,aiebat,Ioannem decollaui, ÔC quomodo uos arbitramini ilium uiuerec'ÔCnbsp;non folum uiuere,uerumetiam miraculis polieret’ Mox autem ubi de tarn crcanbsp;bris tamepinfignibus prodigqs fadus eftet àmultis certior,utiam rumor nonnbsp;pofTctuideri uanus,dixit fecreto famulis fuis:Hic de quo tam mira narrant nonbsp;cftiefus qui iampridem perijt cum Bethleemiticis infantibus, fed eft ïoannes,nbsp;qui furrexitàmortuis, ÔC ideo iamfadus diuinior clarefcit miraculis ,V ide au

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cohhentarivh

tem utpuerilibus erroribus homines inuoluantur, cum cadit pietaSjUtino^^” cider at fæculo,

Herodes enim tenuit loannem, èC alligauit eumj èc pofuit in rem propter Herodiadem uxorem Philippi fratrisfui, Dicebatcf*’^nbsp;illi Ioannes:NIon licet tibi habere earn»

Qiiiaoccifum ab Her ode loannem peroccafionem Euangeliila uitjCaufam S)Crationem necis eius,eo quod fint memorabiles,fimul uolvH^nbsp;ijeere. Conieceratautem in carceremloannem Baptiftam, quanquam uii'nbsp;haberetin pretio,necpaucagereret ex illius confilio, ut lofephi ludxinbsp;arbitrer confidas, utloletludæus ille multa» Euangeliftis potius credenw^ ’nbsp;qui narrant hune fauorem regis, ut facile fit, ob ueritatem uerfum innbsp;ob inceftâ mulierculam, cuius plus apud tyrannum ualuit turpi obfequionbsp;ciliata gratia, quam loannis dignaacfacrofandaauthoritas,SiquidemB^nbsp;diadem Philippi fratris fui uxorem,unde 8C filiam fuftuleratuiuo fratrc?*” -lius odium fibi adiunxeratJoannes libere admonuitregem,nephari5 efi^nbsp;nubium,cum Sgt;C uiueret frater, 8C fuperelTet ex eo filia.Porro lex Mofai^^^'j^nbsp;bat ut fratris defiindfi uxorem duceret frater, fi cotigiflet ilium decedere*nbsp;iiberis.Herodes hoc infanius amans muiterê,quo minus licebat amare, ƒnbsp;menter offenfus eft hac libertate, adeó ut fuerit eum interfe(fturus,nifînbsp;fet tumultumpopuli, apudquem nouerat loannem efte uehementernbsp;ftim, quod 06 baptizaftètplurimos, Ô6 complures haberetdifcipulos,^^^nbsp;rifep crederetur efte Meflïas, Nemo certe non exiftimabatillum eftenbsp;phetici fpiritus ac fandimoniae^Sed 5gt;C dubium non eft,oportune rnonu*”^nbsp;citra procacitatem,necß denit^ fine fpe fi-udus,ne quis credat eum fandi'*^,^:nbsp;diffe canibus* Qiiod autem adeó nihil profecit,fed necem fuæ mcnitio’^'^Mi)nbsp;mtum retulit,bona patris uoluntas fut t,qui ftatuerat eum ad huncnbsp;rifïcandum,06 ponere fidelibus in exemplum,

Etuolens eum occidere,timuitpopulum: quia ficutprophd^*^ habebant. Die autem natalis Herodis, faltauit filia Herodiadisnbsp;dio, 86 placuit Herodt Vnde Ô6 cumiuramento pollicituseft^*^nbsp;quodcuncppoftulaffetabeo»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-jj

Hic uide frudum conuiuiorum,frudum faltationts,fi-udum denilt;ï*^|^, amoris,His namep occifum fandiftimum loannem,contra iura dei S6nbsp;codem^ tempore, quo etiam nocenti impunitas fperanda efle debucra*^’^j)£Snbsp;pe in natali principis, quo publica lætitia uolebatomnes lætari.Et uidçnbsp;tyrannus conuiuas principes habuerit,nihilohumaniores primates, tri‘’/’cj,)(nbsp;pn'morescp Galilææ, quos fcilicetoffendi timuerit, fi quod bis ftultenbsp;iurauerat, nece innocentis non præftitiflet Jllis in natalitio inftruitnbsp;cum fandifttmi utri iniuriofiftïma morte, luxum ncphandum ex cibonbsp;nere, faltattonem meretriciam cum homicidto infandiftïmo ; ethnicoru*’’j.^nbsp;re non pior um célébrât diem fuum natalem, in quo nihil uoluptatunbsp;non adhibebatur.Herodiadis filia puella lafeiua gefticulatione falraiiit^nbsp;famregiam, adeo^ placuitHerodi, qui tarn uinoincaluerat,utdeicr3rH:nbsp;hil non daturum puellae petenti,etiam fi dtmidium regni poftulafTeC

At ilia præmonita à matre fua. Da mihi,inquit,hicin difeo ^annisBaptiftæ^

IN MAT’THAEVM. CAP. Xlfll.

r Herodiàs times neHerodes aliquandorcfipifcerct, uelPhilippo fratri ami eus fieret, atcß illicitae nuptiæ répudie foluerentur,monet filiam,ut in ipfo ftaanbsp;timconuiuio caput loannis poftulet. Puellaergo ex fceleratæ matris confilidnbsp;prodijtin conuiuium,amp;^ expedantibus omnibus quid nam effet optatura,pesnbsp;tq t illico fibi dari caput loannis in difeo, uelut hune occifum pluris faduraenbsp;nbsp;nbsp;'

dimidium regni. Q quale præmium operi faltationis, quanta facuitia adulterç, quanta procacitas crudelitas in matre ÔC filia,quale odium muhebre^

Etcontriftatus eftrex.Propter iufîurandum autemSdeos quipari^ ter difeumbebât, iuffit dari» Mifit^,nbsp;nbsp;dccollauit loannem in carcere.

Et allatum eft caput dus in difeo : ÔC datum eftpuellæ gt; ôi attulitmas B trifuæ. -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2

Hic Herodes dicitur contriftatustqüia hoc difeumb entes putabant« Diffe muldt eniffi mentis füæ rùàfitiam artifex homicida,cum triftitiam in facienbsp;titiam habéteitin mente, Scelus quoep excufatiuramento,ut fub qccafioriepfónbsp;tatisimpius fieret in nqflîmum.Qiiodautemfubiecit,Et propter cos quipafîanbsp;ter difeumbebant, uultomnes fceleris fui effe confortes,utin luxuriolo impu«nbsp;rocpconuiuio cruentæ epülac deferrentur, Flamminiuamp;duxRomanus^ cuhjnbsp;accumbenti meretriculæ ad latus, quænunquam feuidiffedicerct homineinnbsp;decollatum, affenfus eft, ut reus quidam capitalis criminis in conuiuio truncânbsp;retur : a cenforifius curia pulfus eft, quod epulas fanguinimifeuerit, SC mor«nbsp;tem quamuis Hoxrj hominis in alterius delitias præftiterit,ut libido ÔC hômicisnbsp;diumpariter mifeerentur, Qiiantofceleratior Herodes SCHerodias ac pucllanbsp;quæfaltauitinpretiù’mfanguinis, caput poftulat fandiftîmi prophetae,uth^nbsp;beat in poteftate linguâm,quç illicitas nuptias arguebatfPrætexit uero impn fnbsp;fimirs iurifîurandi religionem,præfertim quod tot conuiuis teftibus interpoiunbsp;iflctjneleuis aut perïurus uideretur, Ilico fpiculatores miffîfuntin carccrem,nbsp;amp; amputatum eft caput innocentiffimi uiri, allatumcp eft indifco,datû eft ptt=snbsp;ellæ,pucllatradiditmatri, quætotiushuius crudelitatis fuerat architedrix*nbsp;Ât(Ç bis aufpictjs dedicàtus eftille felixnatalis Herodis,Hoc præmium datumnbsp;eft ad honefta uocanti,Hoc fpedaculo pafti funt oculi conuiuarum,quos rexnbsp;fila menfa dignos iudicarat,

Etaccedentes difeipuli eius, tulerunt corpus dus, amp; fcpdierunt lud:8C uenientes nunciauerunt lefu.

Caput igitur loannis ceflît incefte, quo autem fato poftea ut fertur, repeta tum, Sc præter omnem r ationem fidei tandem excultum, ôi. hinc inde tranflaxnbsp;turn àmonachis,proftitutum ad cultum pro fuo quæftu, uiderint qui hæc ornanbsp;niaferiptis tradiderunt,uelutreligiofalaudarunt,præpofteram(^religionemnbsp;pro diuorum cultu hoc capite primi introduxerunt, contra omniû fandorumnbsp;exemplum SC mores, contra uerbum domini, ad ecclefiæ fcandalum,lt;juodnbsp;« ethnicis ea cernentibus obfît,8C confufionem prccftetfidelibus,turpemlt;p abnbsp;dum, pro quæftu clericorum,quem monachi primi adinueniftê hoc pado denbsp;prehenduntur,Et pro folenni errore commendado populis,feftum inftitui dcanbsp;buitdeinuentione capitis huius,ut effet in exemplum cæteris fimiliter fandonbsp;rum corpora excolendi.RefertIofephus in quodam Arabie oppido,ïoannemnbsp;capitetruncatum, AdduntRufinoteftein ii, Ecclefîafticæ hiftoriæmonachi,nbsp;in Sebafte, quæ SC Cæfaria, inuentum caput. Porrd corpus afportauerunt dianbsp;feipuli loannis, ac fepelierunt illud,Non adfcripfitEuangeliflarum quiipiam

O

»1« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMEMTARIVM

quo in ïoco fcpeh'cn'nt, nc confentire uideamr fupcr fti'tiofç ïnuêtioni capitis, 2C facrorum mcmbrorum»Quod uero de difcipulis dicitur fepeli^nbsp;bus corpus, Ôôipfîus loannis SiC faluatoris dilcipulos poflumus intelligcr^y

Quod cum audifTet Icfus, feceflït inde in nauicula, in locum nbsp;nbsp;quot;

turn feorfum: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x.

Chriftus uclut homo paflus eft fibi narr ari quafï nefciret, ^uum ctiam antcquam fieret, Seceffît autem in nauim, ut femotus a turbanbsp;tn locum aliquem defêrtum, fpeciem quidcm præbens humani timoris,»^^^^nbsp;uera fubtrahcns occafionem fcelerato regi, ne homicidium homiddionbsp;retjpræfcrtim cum lefu tempus nondum adeflct,SimuIcp docens noSjali^'Lnbsp;do principum furori cedendum efle,ne benefedis irritau,amp; lacdant innc’^*nbsp;ÔC ipfi reddantur fceleratiores, V itare licet impios ad facinus paratos,qvJ^Epnbsp;deffeliceatbonis, Atquehic quidem feceffus quorundam eximiamfidcn’^.jnbsp;clarauit, Seceffît autem nauigio trans mare Galilatæ, quod eftTibcriadi^’nbsp;cft per lacum Genefar in defer turn ciiiitaus quac uocatur Bethfaida,nbsp;- u amp; cum audiffent turbæ,fequutp funt eum pedeftres de duitao^*^quot;/nbsp;Et exiens uidit turbarrfmultam, èC mifertus eft eius, èC curauitlang^nbsp;dos eorum,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Non multum quietis indulfit fibi Chrifius,nam mox ut audttum eft ïf* uitaus ciuitatibus indefertis agere obmetum, utputabant, Herodis, *P***^ös!nbsp;dis ciuitatibus adibant eremS, Slt; recondentem fefe in abditis feccffîbüs: Qnbsp;niam nauibus aut uehiculis ob impedita loca peruenire no poterant,pcddnbsp;funt iniccuti, nee inneris diffi'cultate, nee inedite pcriculo deterriti,nbsp;dodrinam Euangelicam coepcrant efurire, V t autê hoe poputi ftudiumnbsp;fti gratiam commendat,ita humanam miferiam fimul luculenter ofteodit*^^nbsp;pauei ein ex tam multis eum Chrifto perfeuerar unt,quod ÔCfî dominusnbsp;ut uidit tarnen eos, hoe eft fenfit,prodijt ex latebris fuis,amp; occurrit auidi^’^.(nbsp;fe fubduxerat imptjs,Porró cum uideret eó quolt;^ cofluxiflèfrequentctunbsp;num multitudincm, qui fecumadduxerant multos uartjs morbis «nbsp;mifcricordia motus eft, QC ex inneris difficultate perfpedam habens ftdei’Jnbsp;rum, ultro fanauit quotquot habebant ægrotos : dedidit^ fefe ipfor umnbsp;non fuéc quicü',no folum fanando corpora, fed ÔC docendo mentes, Adeo^^jnbsp;per fui iè fimilem lefum ac faluatorem exhibuit, fed poftquam fidei tot vènbsp;oftendcrunt,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

VefpereautemFado,accefTerunt adeum difcipulieius,dic^ Defertus eft locus,ó^ horaiam præteri}t:dimitte turbas,ut euntesnbsp;ftella,emant fibi efcas,

Notandum defyderium audiendi Chriftum, quo populus tantoperty batjUtcibi defyderiumpofthaberet, Certeubi Chrifti fentitur gratia,nbsp;non pofthabetur, Porró difcipulorurn monitio de dimittendo populo adnbsp;rendos cibos,non tam charitatis quam tædtj fuiffe uidetur, quo affi'cieba^,^^^nbsp;Totenimconfpedis miraculis, nondum fans perfede fentiêtes de lefunbsp;nim uifum eft fapientiç diuinae, paulatim illos ad perfedionem fingere,nbsp;mior effet reriim geftarum fides, fimul^ ipfos doceret,quibus rationibit^^,nbsp;ruminfirmitatimederentur ) admonentpræceptorem fuum, inftarenbsp;turbam effe ingentem,iam^ plufquam tempeftiuum eifc capcre cibumjd^^^

IN MATTH ÄEVM» CAP. XIIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IÎ9

tere cos,Ut dilapfîin uicos finitimos fîbi quiftç cibos emerec

kfus autem dixit eisîîSIon habent necefle ire; date illis uos mandiu care» Refponderunt ei : Nlon habemus hic nifî quiiii^ panes, ÔC duosnbsp;piCces»Qui aiteis;AfFerte mihi illos hue»

Chrifti dialogus cum difeipulis decibandis turbis, quod ipfos lubebateis cibiim dare, quod Philippum pecultariter interrogabat,ut loannes memorat,nbsp;bæconiniaadidfaciebantjUtmagisattentis miraculum quodfadlurus erat,nbsp;commendaretur» Vere enim magnum ad en'gendum fidem momêtum habetnbsp;præfens fadum Chrifti»Teftatur enim non poiTe ulla re neceflaria deftitui,quinbsp;Chriftum fequuntur, eiuscp uerbo adhærent, quamlibetin uafta folitudine a=nbsp;gant. Vt plane agunt pij omnes,uerfantes in hoe mundo.Necp enim tam horsnbsp;rida folitLido,8C deftituta omni folatio hominum,SC referta feritate beftiarum,nbsp;efTe poteft,atcç funt uerè fanÆs etiam cultiffima loca mundi.Nam SC domeftianbsp;cieorumimmanius in eos fæuiunt quàm ulli ferpentes, leones,tigrides : i^inbsp;èC aqua illis interdicunt,ut longe maiori miraculo uiuant, SC neceflaria accipinbsp;ant, quam fi agerent in deferto uaftiflïmo, In defertü ergo nos Chriftum ftquinbsp;oportet, hoc eft in earn uitam, propter quam ftmus odio omnibus,SC amicirfi'anbsp;mos coniiertamusinhoftes, pro^ diuitijs amp;^delitijs omnium rerum atc^uitænbsp;adeo difpendium adeamus:fedquia cum Chrifto fumus ubiep, ideo nihil deiÿsnbsp;derate poterimus.Hec præftiteritinculcare ccclefîæ,quàm inanibus allegorijsnbsp;de ^inqj panibus ludere Só duobus pifeibus»

Et cum iufliiret turbam difeumbere fupcr fccnuin, acceptis quinCp panibus duobus pifcibus,afpiciens in ccclum benedixit, amp; fregit,SCnbsp;dedit difeipulis panes, di (cipuli autem dederunt turbis»

Quod certo ordine fecit homines illos difeumbere, fatftum arbitror,utad fufpiciendum miraculum animieorum magis erigerentur.Namuticpmirumnbsp;fuit,tantum conuiuarum facere difeumbere, SC ceu menfam eis fterni,cu nonnbsp;nifi quinep panes Slt; duo pifciculi adeiTent. Benedicere ante laudare deum eft, Benedicertdo*nbsp;gratiasep ipft agere: unde SC alrjs locis pro eodem utrunc^ ufurpatur fæpe.De« mûto,nbsp;clarauit autem, quàm memores efle debeamus diuinæ erga nos bonitatis, acnbsp;pvopenfi, ut qualibet ipfam occafione prædicemus.Etenim non folum hoc losnbsp;co,fedquoties Euangelicæ literæ ipfum panem fiimpfifle in manus commemonbsp;tant, gratias ftmul patri egiffe teftantur. Vnde qui fumendo cibum,aut quæ?nbsp;uis alia dei beneficia ufurpando, quiduis potius animo ore tradlant, quàmnbsp;dcilaudes, cuius nunquam bonitate non ftuimur : ij profedo alio fe probantnbsp;fpititu agi, quàm Chriftus adus fuerit. Quod autem minifterio difcipulorumnbsp;uoluerit dominus apponipanes Sgt;C pifces,fecit ut uirtutem fuam uelut in mantnbsp;bus ipforum exercret,atcp ita ad fidendum fibi tanto magis animaret»Nam ncnbsp;lie quidem fatis potêtiam ipfius agnofeere potucrunt, quod probauit illorumnbsp;diffidentia in tentatione mox fequentc,ut memorat Marcus.Oftendit quoquenbsp;Çkiftus hoc fado, quo uidu oporteat elTe contentos legatos apoftolicos.Dccnbsp;indc ponitob oculos fyncera multitudinis fiduciam, quae cum uideret quan«nbsp;tulumeifeccommcatus ,necignorarctquodcflent hominummultamilia, ta«nbsp;men iufla difeumbere difcubuit.Et ut Chriftus fufpiciens in ccelum,indicauitnbsp;ft nihil docere,quod non manaret à patre coeleftiftta uiri apoftolici, quoties uinbsp;devint populum ftmplici fiducia pendere ex ore ipforum, nihil cis proponant,nbsp;quod non acceperint à Chrifto» Necilli proponant uarias cupedias cxofRcL

o 2

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT ARIrVRS

nis philofophiae muftdanae nee è fin's affeÆbus deprom ant Humana dog9’^ ta, fed fimplicem ÔC Euangelicam dodrinam illis diftribuant,quemadin^nbsp;dum acceperiint â Chn'fto,

C nbsp;nbsp;Et manducauerunt omnes,amp; faturati funt«Et tulerut reliquias

deci'm cophinos fragmentoru plcnos* Manducantium autem merus quinC^ milia uirorum,exceptis mulieribus Sgt;C paruulis»

Difeipuli nihil hæfitantes diftribuebSt, illi nihil addubitantes comedeft”’^ omnes,non adluxiimfed adfaturitatem,Et adeo nihil defuitnumerofonbsp;uio J ut perada coerta colleda fragmenta impleuerint cophinos duodecit”’,nbsp;abudantia teftaretiir bonitatê dei in fibi fidentes. De numero duodenariop^jnbsp;!ofophentur,quibus fcripturçcertiora SCfimpliciora fordent, Vtinamnosi’nbsp;unumhochinedifoerepoffemus, quoindubieomnia hate propriepertin^’’ƒnbsp;Chrifto adhaerentibus etiam in deferto, ubi humanum defuerit auxilium, j'nbsp;hil neceflariorum Sgt;C uerorum bonorum defiiturum.Ad hoc enim panesnbsp;tiplicat Sc pifees ut oftendat quod ipfe fit,qui terram 6C mare condiderii?^^nbsp;mnes cibi noftri ab ipfo nobis dentur, SC per ipfum mulnplicentur,nbsp;Mdrci s.f Et ftatim compulit lefus difcipulos fuos afeendere in nauiculani»nbsp;præccdere eum trans fretum, donee dimitteret turbas. Et dimifl^nbsp;ba, afcendit in montem folus orare.

Supra quolt;çlegimus fimile 8, cap, ut cum paulôilluftrius uirtutem^’^^^ oftendilTetmiraculis, iamcg fupra modum à turbis adobrucretur,dediflt^P^nbsp;ram ut ad tempus dilaberentur, Carnalis enim populi applaufus nolebaG .nbsp;gis quærebat qui auido corde uerbum dei audirent, Ac in loanne qnilt;l^’^,,nbsp;loco aperte caufa fcribitur, cur uoluerit turbam fugere, nempe quodut'*nbsp;ipfum regem facere, lam terrenum regn urn nolebat,qui rex erat cœloru*”’ unbsp;in praefenti ferui non régis figura confpici uolebat, Deniep cum abnbsp;fpecie alienum effè oporteat uirurn bonum, ne alioqui àludaeis feditionis^.nbsp;datiep regniipfe infimularetur, præftabat ftatim amoliri ftultâ illamnbsp;quæ parabat rapere ipfum, SC regem facere, Dimiflïs autem turbis,afoen^')^^^nbsp;montem folus ad orandum, cxemplum proferens omnibus, qui ecclefiisnbsp;funtinuerbo, utorandi feriofe profe SC ecclefiaoportunitatemcapttï^^nbsp;cuncppoiTuntEtutfrequentioracum deo colloquia quæramus in locis *tnbsp;tioribus, focedamus ab omnibus hominibus,8C abomi eo quod adfenbsp;noftrum quoquo modo rapere poflït,Si conuerfatio noftra coeleftisnbsp;ubi ciues adfcripti fumus,qui non cœleftibus potiflimum deledemur »

Vefpere autem fado folus erat ibi : nauicula autem in medio iadabatur fludibus,erat enim contrarius uentus,

Oftendens Chriftus nobis, quod oportearabftp diftradione mentis ,5 f i,folus in monte orat,Omnia propter nos facit : neep enim ipfe precibus^^^jf,nbsp;habet, Vefperi autem precatur,docens,nos nonftatim ab orationenbsp;fed Sc node potiflimum illis uacare : tune enim maior eft quies fcnfib^ ,])nbsp;mentis. Quia autem beneficium panum multiplicatorum non fatisnbsp;Chrifti perfiiaferat,ideó nunc aduerfa eos tenta tione uoluit erudire,amp;^nbsp;rumcrafficiem pertundere crebrius, ut tandem aduerterent quemnbsp;magiftrum, in cuius agnitione omnis ipforum falus erat fita, PaiTus c»nbsp;ipfis excitari tempeftatem fatis formidabilem, nee ftatim fueewrrit«nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(is

IN MATTHAEVM, CAP. XIIIl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|6f

lis contrarius oritur. Si turbatmare,0i periclitantur apoftoli: et tamdiu immi nens naufragium perfeuerat,quam diu Icfus ueniat,Nox conduplicatillis menbsp;tum,Quidfacerentî’Vrgebatpericulum,nec adcrat cuius implorar ent opcm.nbsp;In hoc periculofere tota node fuos reliquit Chriftus, ut paulaum indurarêturnbsp;aduerfus omnes formidines, doceret^ nunquamdefuturamopemdiuinamnbsp;pcriclitanubus,etiamfipauló ferius obtingat,

Quarta autem uigilia nodis, uenit ad eos ambulans fuper mare.Et uidentes eu fuper mare ambulante, turbati funt,dicentes;Quia phan#nbsp;tafma eft.Et præ timoré clamauerunt.

In quatuor partes nodem diuidunt cuftodes iuxta militarem difdplinam, fingulis per tres boras fuam feruantibus cuftodiam.Dominus autem poll no®nbsp;nam horam nodis ambulans fuper aquam, pene defperâtibus illis,ac iam iamnbsp;defpondêtibus animum, uenit non cymba uedus,fed ambulans fuper aquas,nbsp;Illi cum per tenebras uidiflent ambulantem aliquem, nee fan's agnofcerentle«nbsp;fum, per nodem ÔC metum magis horruerunt,dicebant^ intra fefe,lpedrumnbsp;effe quod uiderent,non hominem. V ulgus autem nautarum putat huiufinodinbsp;uifa præfens exitium portendere nauigannbus.T antus igitur terror illos inuanbsp;fit, utuelut impotentes fuifadi,præ formidinecxcIamauerint.Diicamus ergonbsp;tempelliue del beneficia agnofcere,cum graritudine Si fide,optimum patrcmnbsp;noftrum noftræ falutis caufa aduerfa nobis immittere,ut faluris ancoram in fonbsp;Io domino figamus. Sicexercitatosfandoslegimus per uniuerfas fcripturasnbsp;facras. Potuitquidem uidere Chriftus amanufllmos fuosperanxie dimicarenbsp;cumfludibus, ncquaquam tarnen neglexit, Ter ruit quoc^ priulquam libérasnbsp;retôiconfolaretur. Vnde monemur,cum aduerfitas fumma fuerit, turn pro«nbsp;ximam adeflefalutcm,

Statim^ lefus locutus eft eis,dicens:Habete fidudam,ego fum,nos litetimere.

Non paflus eft illos diutius periclitari, fed ilico loquutus eft,ut quern per caliginem uidere non poterant uocisindicioagnofeerent. Am'mobono fins,nbsp;»nquit, ego fum, nolite rimer e. Confi'ditc in iftis calamitaribus,ego fum,quemnbsp;ex uoce magiftrum agnofcitis,qui auxilium praeftare poflum Si uolo,fide‘tansnbsp;turn opus eft.Ego fum qui maiora poffum,ideo non rimearis,quando nunc innbsp;«atfalus ueftra,ut tandem uirtutem magiftri attendatis credentes.

Relpondês autem Petrus,dixit: Domine ft tu es,iube me uenire ad D J^fuperaquas.AtipfeaittVeni.Etdefcendens Petrus denauicula, amnbsp;^^abat fuper aquam,ut ueniret ad lefum.

Chriftiuocem ilico redditus eft difcipulis animus. AtPetrus,quilems

*^§ulari quodam amore flagrabat Si fide erga Iefum,nihil omnino credes J eile,quod dominus iuberet,Domine,inquit,fi tu es Sic.Non mirabatur iknbsp;^5' ambulare, fed fibi idipfum quocß licere putabat,illo uolente. At lefus mo«nbsp;‘^Oïnnibusfingens acformansilliusimbecillitatem adrobur perfedæ fidei,nbsp;X inquit. Ad hanc uocem nihil contatus Petrus,deiecitfe e nauicula,coecnbsp;properare ad lefum, ambulans Si ipfe fuper aquas.Id oftendere nobis denbsp;het fidei omnia poffibilia.

Videns uero uentum ualidum, timuit : Si cum ccepiflet mergi,clalt;î *®auit, dicens ; Domine, faluum me fac. Et continuo lefus extendens

o 5

X

|61 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ co MMES T AR VM

manum, apprchendi't eum, ait illi:Modicæ fidei,quare dubitafti^^^ cum afcendiflet in nauiculam,ceflauit uentus»

Qiiamdiii nihil uacilIabatPetri fides, fubferuiebat illi liquidû elemenW*^ Cæteriim ubi dimotis pauliiper oculis à lefu, cccpit circumfpicere uentori’?”nbsp;uehementiam, undarum tumukiim, fuamcp inibecillitatem,i-urfus extinii’‘f’nbsp;çœpit fubfîderc, pcriclitaricp ne mer^eretur,Metus à uentorum tiehefflctiâ^nbsp;fcebatur, periculuin à metu, metus a diffîdentia.Ac rnrfum perfculi magni^“nbsp;do refufcitauit igniculum fideu lam^ penè undis obrutus clamauit,Don’i*^ jnbsp;ferua me pereuntem. Atlefiisadmonens fuum difcipulum, pencukimO^^nbsp;metueret non efie ab undis aut uentis, quæ potius fubferuirent, fed ab ip’^nbsp;cillitatefiduciæ,porre(ftamanu corn'puitac fubleuauitillû, dicens : Onbsp;adhuc mihi fi'deris,quare uacillabas ç* Non enim fatis eft habere fidê uehei’’^’!*nbsp;tem aut temporariam fed oportet habere perpetuam ac conftantem : nelt;?nbsp;Ipicere quantum fit periculi aut quid tuæ uires poflint ferre, fed quid ego P®nbsp;firn fidentipræflarc. Mox igitur utingrefTus eftnauim uenti conquifuer^^znbsp;Si igitur apoftolo Petro, de cuius fidei ar dore 5C mentis propêfîone in Cht**nbsp;conftabatjdicitur hie à Chrifto,Modicæ fidei quare dubitafti:quid nobis di^^^nbsp;duni eft, qui huius fidei modicæ ne minimam quidc habemus poruunciib'”'

Qui autem in nauicula erant,uenerunt Sgt;C adorauerunt eum,lt;^’^ tes: Vere fîlius dei

Ad unum fignum tranquillitate maris reddita, quac poft nimias prot^^^^ interdum QC cafu fieri folet,nautæ 6C ueeftores fenferunt ex tam fubitaneonbsp;digio, in illo quiddam homine maius efle, ideo prociderum ad pedes illi^^’nbsp;adorauerunteum,dicentes:Vere filius dei es,uere fermo dei omnipotensJ’’ inbsp;eft,uerbum quo condita funt omnia, quo compefeuntur omnia elementalnbsp;naturæ rerum obediunt ad iuifum Ô6 unicum nutum: quid is aliud eift Lnbsp;uel haberi,quàm filius dei, non per adoptionem,qua omnes eletfti dicunti’^ 'nbsp;!rj,fednaturalis ôdproprius, coaeternus ôfcoæqualispoteftatis ôC naturalnbsp;pâtre,cuius eftfiliusc'

Et cum transfretaflentjUenerunt in terram Genezar.Et cum uilTent eum uiri loci illius, miferunt in uniuerfam regionemnbsp;obtulerunt ei omnes male habentes:amp; rogabant eum,ut uel fimbf^nbsp;1 ueftimenti eius tangerent. Et quicunCp tetigerunt falui fatfti funt»

Ad hoc difeipulis illis in naui proderat duplex tentatio, commiinis^*^ nibus ÔCpropriaPetro,utexlato auxilio dominus agnofeeretur efteChrin’^'nbsp;qui fumma eratfalus cor um. Terra autem Genezareth ex nominis intefp’^nbsp;tione quæ eftuallis Nazareth, intelligi poteft regio humilior refpcdu opPj^^nbsp;Nazareth,quod intelligitur fîtû in monte aliquo Galilææ, In qua ualle Ô-P rnbsp;na regione prædicabat dominus lefus, non procul à mari Galilææ,ubinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

ta prius ædiderat miracula firequenter prædicauerat.Cuius regionis nés utaudierunt pofteaquam cognoucrunteum prius uifum rurfusnbsp;feruntquiper omnem illamregionêdiuulgarcnradeirelefum,utadductf^nbsp;ifî quos haberent ægrotos. lam enim ex fuperioribus miraculis fi'desnbsp;fumpferatincrementum. Igitur undicp confluentes ,ofFcrunt lefu qiiot^^’^^nbsp;çrant morbis obnoxq, rogantes ilium, ut liceret uel fimbriam ueftis ipfîusnbsp;tingerCjfi moleftum elTet côtingere fîngulos aut alloqui. T antum erat

IN MÄTTHAEVM. cap. XV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;165

bur. NecfefeHit cos fiia fi'diida, quotquot attigerantfanati funt.îpfeenim apa paruit ex ucrbis fignis Sgt;C fatfh's efle feruator, qui potiffi'mum adflidis 2C mifcanbsp;ris opem ferre cupiatôC deledetur,quod nobis ÔC inipfumfidem,0C erga proanbsp;ximos diledionem augcre debet,quo 2lt; nos eadem ab ipfo expe(4etnus,amp; franbsp;tribus pro noftra uirili eadem præftemus, Exemplo^ uirorum loci,quotquotnbsp;polTumus ad Chn'flum requirendum agnofcendum dC adorandum folicitcanbsp;”’tis,ut faluentur per ipfum.

CAPVT XV.

Vnc acceflcrunt ad eum ab Hicrofolymis fcribæ amp; pharifæi, A dicentes : Quare difcipuli tui tranfgrediunturtradidones fe=nbsp;I niorumfnon enim lauant manusfuas,cum panêmanducanunbsp;Hçc iam prædida de Chrifto domino, quo maiore cum gloria dei ger ebannbsp;tur,hoc magis urebantur pro fuo more pharifæi,uidentes hifce rebus fuam obnbsp;fcurari gloriam,qua fe hadenus uenditarant apud homines. V enabantur un«nbsp;diep calumniam, fed quo magis impetunt lefum, hoc magis tradticunt fuamnbsp;malitiohm cæcitatê, adeo manifeftam, ut populus etiam perfpiceret. Aliquotnbsp;^uiir pharilçi celebrioresquia Hierofolymitç: nam illic erant arrogantiflîmi,nbsp;hmul adeuntlefum, quo numerus fidem aftrueretcalumniæ.Porro cumMoanbsp;les uetuilTetuerbis legis quicquam adimi aut addi, pharifæi quo uiderêtur ipiinbsp;legum non interprétés modo, uerumetiam conditores, friuola quædam adicsnbsp;cerant,quæ ôôhodie maximifaciût, thalmudicis præceptionibus inuertendonbsp;Herum intelledtum legis diuinæ.Qiiod genus funt,Ne quis cibum capiat maxnbsp;nibus impuris.Impuras autem appellabantillotas,quafi manus cibum aut hoxnbsp;niinecontaminaret,autquafiliquor aquæfordes abftergeretanimi. Item, Nenbsp;quis a foro reuerfus, amp; in promifeua turba uerfatus, cibu capiat nifi prius abxnbsp;luto corpore,perindequafi contadus hominis inquinarethominem,aut quailnbsp;purus fit qui lotus fit. l^urfus ut fubinde lauarentur urcei,pocula,æramenta,nbsp;fellç,ledicç,reliquacpfupçllex,cuius ufus eratquotidianus.His at(çhuiufmonbsp;di multis fuperuacaneis ac friuolis onerabant fimplicem plebem, quitus tanxnbsp;turn tribui poftulabant, utharum præce^tiuncularum gratia, nonunquamnbsp;eanegligerent quæpræceperat dominus. Ergoquum non haberentquod imnbsp;pingerent difeipulis lefu tranfgrelfionem legis Mofaicæ, præceptorem fuggilnbsp;bnf,quod pateretur difcipulos negligere coftitutiunculas humanas, no quodnbsp;eas contemneret, quanquam merito contemnendas, fed quod rebus ferijs inxnbsp;tend nonnunquam ilia pro nihilo ducerent.Conueniunt igitur Iefum,amp;^ aiut;nbsp;Qriare difcipuli tui non feruant inftituta maiorum fuorumc' nec enim lauantnbsp;nranus fuas cibum fumpturi.

Ipfe autem refpondens,ai’tînis:Quare amp; uos tranfgredimimanda^î ExoJilo.e turn dei propter traditionem ueftramf

Deidifpenfationefalt;ffumeft,utdifcipulicommunibus,hoceftillotismant ' bus coram cenforibus iftis cibum fumerent,non minus quam fupra,dum fab»nbsp;bato efurientes grana conter erent edenda,quo Chrifto occafio daretur contranbsp;traditiones humanas,que natura fua ad tranlgrelfioncm mandatorum dei pernbsp;trahurit, diflerendi.Certehi ipfi culpâtes difcipulos,quod illotis manibus edenbsp;rent contra traditionem fem'orum, legem dei interim traditione fua alia irrixnbsp;lam fecerant : ficuthie, damnantes contra iura diledionis innocentes,ficut

o 4,

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

alias i'am fæpe fccerantFalfam ergo Chriftus calumnia uera refponfionc cofl* futat, Cum, inquit, uos propter traditionem hominQ prarcepta dei negligads»nbsp;quare diicipulos meos arguitis, quod feniorum iufla paruipendantCnbsp;Bxolt;fiji.e Nam deus dixit:Honora patrê SC matrem: amp;,Qui maledixeritpa*nbsp;Tcwitj. lo.t jj-f yçi matri,morte moriatur: Vos autem dicios,Quicunlt;^ dixeritnbsp;Pro«.io.c ygjniMunus quodcuncp eftexme,tibiproderitrS^non honO’'nbsp;rificabit patrem fuum aui matrem fuam, 8lt; irritum feciftis mandaW’’’nbsp;dei propter traditionem ueftram*

Lex dei erat de honorandis parentibus,td eft magtii habendis,ut omnia*”: niftrare Ss filij parad fint ld enim demum Honorare eft,q«od fanè ex prad^^nbsp;Chrifti fermone, tum ex Paulo, ubi presbyteros qui bene pracfunt duplic*^nbsp;nore dignos affirmat,abundc patet Contra uero hanc legem ita cauerantnbsp;rifaci quacftus caufa. Si quis dicat patri autmatri Corban,id eft facrum don*’,nbsp;quod ex me in dei cultum QC facrificium facerdotibus defertur,tu adiutusnbsp;ÔC legi dei de parentibus honorandis iatisfeceris« Id ita ftatuentes proniifl^Inbsp;Chriftus irritam facere legem dei, quia impediant filios dignis uelnccefl^*'nbsp;donisHonorare parentes practextu facrifi'ciorum,confulentes auaririx^i*^nbsp;quo quod fubleuandis parendbus erat impendendum, uertebantinludi'nbsp;fuü«Doceds,inquit,homines fandius et melius efre,locupletare donarijs*^^”;nbsp;plum,quam opitulari parêdbus egenis, QC technam commonftrads quanbsp;tibus opemflagitandbus illudantfilif, nimirumutita loquantur patri aiH^nbsp;tri, Munus quod offero templo, tibi collatum puta* Siquidem quod deonbsp;tur fummo parend,rede coUatum eft,ac filij pietas proderit amp; parêdbus.^nbsp;liacartefubprætextu falfac pictatis contra praeceptum dei deÏeritur paf^’^nbsp;melius habeant facerdotes» Res ad uos redit, ad parentes fubleuandosnbsp;uerba nihil redit,ÔC impiumfadumpietads imagine practexids Jniquu«”*^nbsp;huiufmodi conftitutiunculis oner are populum plus fads oneratumnbsp;nbsp;nbsp;ƒ ajjt

re,fed impietatis eft non fêrendæ ueftris commends andquare legem cum ipianatura congruentem. Sic noftro facculo adum,non eft utrcfr*^^^,nbsp;tdcp longe turpius amp; pernitiofius,quam unquam apud pharifaeos luda^ot^ ^5nbsp;V nde tot monaftertjs QC ecclefijs diuitiac prouenerunt cum iaduranbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jj,

pofteror«,et damno reipublicae maximo,ut taceam pietads èC uerçrelig*^ quae tota uerfa eft in fuperftidofas 6C facrilegas traditiones humanas 5nbsp;fenfum communem ÔC dei lcgem,quæ amp; hodie defenduntur 6^ aflerunti’*^||(j^nbsp;ge ftudiofius ac mordicus, quàm lex dei, Chrifti domini dodrina 0^ atónbsp;lica, pro quibus nemo folicitatur, multum autem gralTatur in transgt^*nbsp;mandatorum papae SC epifcoporum,

Hypocritæ, bene prophetauit de uobi'y Ilaias, dicens:PopuIdS^^ labfjs me honorât, corautemeorumlonge eft àme» Sinecaufa^^nbsp;colunt me,docentes dodrinas amp; mandata hominum«

Non funt uerae pietads hoftes nocentiores, quàm inuentores SC fc* tradirionum humanarum,ac nihil nifi uaniflimi hypocritactquare uerit^^ jj,nbsp;lidae^ pietads adfertor Chriftus, fuo illos nomine ex fpiritusgrauitat^yo#nbsp;thoritateappellauitln uerbis quidem aliquantulum uariatEuangelift^^^^ijii’nbsp;pheta,fed nihil in fenfu:quae uide fuoloco,Ifaiæ ag.Damnat deus fibüj'^^Jit^nbsp;cultum,non tantum fruftraneum,quod timer fui SC cultus apud

IN HATTHÄEVM. CAP. XV.

daîcum effent nihil m'fî mandata hominum, quibus tandem ex dodf iha homi num tantum adfueuiffent* Nam corda non docebantur diuinitus,ideo præcenbsp;ptadei ilia externa,quæ de ceremonqs data erant,tanquam Humana ampledcnbsp;bantur, iuxta inftitutionem fcilicct facerdotum parentum:id autem efthoanbsp;minibus non deo feruire. Ideo uere fruftra deum colebant,quippe qui miffamnbsp;tacercntfidem SCcharitatê, QCore magnopere ipfum célébrantes,cor nimiumnbsp;aheniim ab ipfius uoluntate haberent,Eo^ minâtur ftupendafe illis fadlurumnbsp;’’labjundefe expedite ncqueat. Id profedo non folum populus Iudaicus,fcdnbsp;uos quoc^ miferis modis experti fumus, ftupendis malis adobruti, perdita fa^nbsp;pientia dei omni, præcipue eorum qui inftituere Chrifti populum debuerant,nbsp;unde SC talia ftatuerunt iam olim,0C mordicus manu tenent,quae pij omnes SCnbsp;in lege domini eruditi fads ftupere non poffunt : tot fcilicet fatisfadiones pronbsp;peccatis inftitutas,tot facrificia pro purgatorio euadendo, tot uota ad dominonbsp;comphcendum,glt;c,Verudodrinæ SC mandata hominum intelligantur,quæ DoilriM ïjo^nbsp;mere hominum funt inuenta, quæ nullam bonam frugem adferunt proximis,nbsp;fedadgratificandumpotius deofuntconftitutæ, qualesapudnosfueruntdenbsp;dierum difcrimine,locorum,perfonarum,ciborum,qualia fecundum Paulumnbsp;inuenta funt hominum, ueritatem auerfantium,propter quæ deus contemni=nbsp;iiir,qui omnia neceffaria docuit in fcripturis canonicis,per quæ fiat homo deinbsp;inftrudus ad omne opus bonum.Talibus quotç homines ftudiofius adhærentnbsp;quam dei mandatis,SC gratig dei,faciuntcp remitti ftudiumerga deipræcepta.nbsp;Qtiæcunc^ autem ad externam uitam decenter SC commode proximo degen*nbsp;damconftitULintur ab homirtibus, non humanæ feddiuinæ traditiones funt,nbsp;dimanantes ex lege charitatis, ex capite mandator urn dei, qualia non funt denbsp;quibus didum.

Et couocatis ad fe turbis, dixit cis: Audite 8C intelligite, Mon quod intrat in os coinquinat hominem : fed quod procedit ex ore,hoc coiivnbsp;quinat hominem.

Auerfus dominus àPharifæis, nihil aliud aucupantibus quam anfam ca* îumniandi, itiffit turbas propius accedere, dicens: Audite SC intelligitequàmnbsp;fint friuola quæ uobis præfcribunt pharifæi de minimis multum anxij, maxi*nbsp;ma négligentes Jfti præpoftero iudicio fummam pietatis collocant in rebus exnbsp;ternis, uelutin deledu ciborum, facrificqs, lotionibus, SC fabbatis, SCea quænbsp;funtaniminegligunt. Cyathos horrent illotos,SC animos impures negligunt.nbsp;Manus SC cutemfubindelauant, animum patiûtur omnibus uitfjs inquinari.nbsp;Quodintrat inos nonreddithominemimpurum,fcdquodegrediturdeore ciboruniefus,nbsp;uerbumimprobum impurum reddit hominem, Nonrefertenim quo cibo uc=nbsp;fcaris,aut quo tempore,fed quo animo,qua modeftia,Fuerant autem pharifgtnbsp;conquefti de illotis tantum martibus. Chriftus non folum hoc diluit, ÔC licerenbsp;doceteibû fumere etiamfi contingatillotas habere manus,fed ÔC inuniuerfumnbsp;pronunciat,nulla re quæ extra hominê fit SC in eum ingrediatur pollui ipfumnbsp;poffe, fed tantum i]s quæ procedunt de homine, His fane femel ut à pcccati itanbsp;SC à pietatis ratione fubmouit,quicquid no è corde proficifeitur,Fide enim iu®nbsp;ftifîcamur,ea cordis eft, quia corde creditur ad iuftitiam,tum e corde bono bo -nacum uerba tumfadaproficifcuntur. In his fita eftomnis noftra puritas, iu*nbsp;ftitia,SCfalus.Si contra fides abeft cordis,ex ipfo tam impuro,non nifimalg conbsp;gitationes, cædes, adulteria, ftupra, furta, falfateftimonia, conuina,auaritia.

166 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARIVM

fraudes, dolus, malus oculus, fuperbia,ftulatia proucmïc pofTuntjillis inquinatur.

T une accedentes difcipuli eius dixerunt ci:Scis quia pharifæi au^ to uerbo hoc fcandali'zati funt*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

V ideri poterat lefus iuflam anfam dedifle phan'fæis calumniandi,quo^ leret ciborum deledum, quem lexdiuina præfcripfit. Qua quidemnbsp;dilTenriebant à pharifaei's di'fdpuh', facinus exiftimantes nonferendumnbsp;uefei communibus,quod quidem Chriftus nondum damnabat,tarnen ’ jnbsp;ilia non ex natura fua,fed ex incidentibus caufis uelbona uel ma!a,amp; obi^ ,nbsp;noris elïefaciêdaquam ea,quæ fèmper dC fua natura pia lunt aut impiafb^ anbsp;tempus adefte,ut id genus legis præcepta,quæ ad tempus aliquodfuntin»'* ¦nbsp;ta,nec tamadferant fandimoniam quam fignificent, iam tncipiantobfci’*'^j|jnbsp;mox ad corufeantem Euangelij lucem prorfus interitura^Hoc nondumnbsp;gentes difcipuli adeunt dominum,aepriuatim admonentdepcriculo^Sds,nbsp;quiunt, pharifæos ifto fermone tuo offenfos, Verum nemo magis un^0^’’nbsp;Chriftus fcandala cauit,hoc eft dicere aut facere,quo quifquam poftet ànbsp;te fiCfalure uelreuocari uelremorari:idenim fcandalizare eft. CaueretaJ^^^nbsp;non potuit etiam Chriftus, quin ex didis amp; fadis fuis imptj frequentifl*’”^.nbsp;bijpfts fcandala obijcerent. Sic quodlofephifilius Nazaræushabereti’f^j^nbsp;humilis eftet, cum peccatoribus ederet,fabbato curaretuerbo,fe Chrifid^.-jnbsp;ceret, libertatem rerum externar urn doceret, amp; cunda fere dida feda^*nbsp;fibi reprobi ludaei fcandala fecerunt,ut ueritati infenftores euaderent.StûPnbsp;pter eorum obftinatam malitiam non potuit Chriftus non agere quae ag^^ ’nbsp;ueritatem fcilicet promouerc uerbis amp; fadis apud eledos.

Atillerefpondens,ait:Omnis plantati'o quamnon plantauitp^^ meus cœleftis eradicabitur.

Chriftus docerc uolens aliquando offendiculum improborum ex hili fumptum,fortitcr efte cum fuis autlroribus cotemnendum, prçferm’’^ ,1nbsp;illis obfecundandonihil aliud proficias,quam quod alisillorum malitia’’^ .(nbsp;fine pernicie fimplicium, qui fidentes obferuatiunculis huiufmodi,negb§^j,.(nbsp;interim uerç piëta tis ftudium, hunc in modum refpondet difeipulisnbsp;ipfi nonnihil erantoffènfi:Omnis plantatio quam non platauit paternbsp;leftis radicitus euelletur: peribit omnis inftitutio quam homines ad fuu«^^nbsp;ftum ÔC gloriam ex fefe, non ad ueram pietatem commenti funt.Iftanbsp;piunt Sd carnalia funt,pro tempore data coercendç craftbrum hominui’’nbsp;tiæ. Lex Euangelicafpiritualis eft accoeleftis,necin iftis rebus uifibilib^ tjjnbsp;fed in affedibus animi. Horum igitur prima debet efte cura, fiquidemnbsp;nec ilia quicquam profunt, nifi ad inanem oftentationem.Eradicarinbsp;portetquotquot pater aduitamnonplantauit, utdeperfonis quoepj’jpCnbsp;tur,non tantum de dogmatibus, omnes quos mihi pater non dedit,noiinbsp;tradoSjUtdem eis uitam æternam,tales mihi mittendi funt,Slt; earumnbsp;hil imminuendum eorum qux ad gloriam patris ÔC ad falutem opeiornbsp;rum SC dico.

Sinite illos/æci funt, SC duces cæcorum:cæcus autem fi cxco turn præftet,anibo in foueam cadunt.

Hanc coeleftem philofophiam pofteaquam cœpiftis profiteri eftrei cumfucatis pharifacis, qui talibus obferuatiunculis promitiunf

*

IN MATTHAEVH. CAP. XV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IÉ7

tarn fant'h'moniamjjn quibus aut nihil eft aut quam minimum pietatis Jadant fe dodores ac duces ad uerâreligionem,quû ipfi neiciat quibus in rebus fita fitnbsp;uera religio^Omittite ergo QC uos illos cçcos cçcorû duces,qui quo mcliora acnbsp;diuiniora in me uiderinr, Qc à me audierint,hoc peius ofFenduntur, Veritatcmnbsp;cæd uidcre no poffunt, quamlibet aliorum fefe duces profiteanturzunde quidnbsp;aliud expedetur, quam ut fe amp; quos ducunt, in foueam dent précipites z'hocnbsp;eft deducatur in gehennam, Valeant ergo ftulti pharifici QC impij,cum fuis ftulnbsp;tis ÔC ineptis conftitutiunculis, V obis ea curac fint,quæ uerc purum ô(^ impu«nbsp;rum reddunt hominem, hoc eft quæ polluunt aut purgant animam magisnbsp;quam corpus«

Refpondens autem Petrus, dixit ei î Ediffere nobis parabolam Mo’dr.e iftam» At tile dixit: Adhuc èC uos fine intelledu eftisfNon intelligitisnbsp;quia omne quod in os in trat, in uentrem uadit, amp; in fecefiTum emittis;nbsp;turf Quæ autem procedunt de ore,de corde exeunt,amp; ea coinquinantnbsp;hominem: de corde enim exeunt cogitationes malæ,homicidia,adultenbsp;na,fornicationes,furta,falfa teftimonia,blafphemiæ:hæc funt, quæ conbsp;inquinant hominem« Non lo tis autem manibus manducare,non coinnbsp;quinat hominem«

Petrus pb penitus à maioribus haufiam fuperftitionem, nondum fibi per« uadens abfc^periculopofle negligi conftitutioncs huiufmodi,non aufus amanbsp;lus refragari fermonibus Icfu, blande rogat, ut quod inuolute dixerata«nbsp;Pudpopulum, de ijs quæ intrant SC exeunt os, dignetur explanare« lefus obanbsp;“’’gatiuncula nolens açucreftudiumfuorum, quos oportebat iaminconie»nbsp;andis parabolis efle peritiores,8C ex altjs aliadiuinare,Adhuc,inquit,et uosnbsp;intelligentia,necintelligitis,quod cibus qui manibus fiuelotis fiueilloanbsp;ƒ ‘luuptus intrat in os,demittitur in ftomachum,deinde quod craflius eft,pernbsp;Uiim in fecelTum eijcitur fCorporalia funt hæc,nec afficiunt nifi corpus,anûnbsp;luu^nec iuuant nec lçdunt,nift fi quis abutatur« V t autem abutaris non cibonbsp;iiuirituitiOjfed abutentis. Cæterum quçprogrediuntur ex ore,iuntea quelonbsp;S'^untur homines«Oratio nafcitur non ex uentre,fed ex corde«Porrô quod eftnbsp;J. forde hominis, id autuere purum eft,autuere impurumzillic enim fontemnbsp;Um habentnoxiæ cogitationes, quibus fratri ftruuntinfidias,homicidia,a3nbsp;f^r^i’ia,ftupra,furta,fraudes,doli,liuor,arrogantia,lites,falfateftimonia,blaanbsp;ƒ ^iç, Hæc etiâ fi non prodeant per os, tarnen impurum reddfît hominem,nbsp;litunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oculis deiz fi prorumpunt uelut è putri cloaca peftilens ha»

I/o ^.’'^^‘^ccbranthominem efle impurum,ita contagio afflatuœ fuo etiam a® ”iquinant« Porro fiue lotis manibus cibum capias,fiue non lotis,modo adnbsp;lie ? ^^^uræ fumas,non reddit hominem immundum« Nec potus ex illoto canbsp;hominem fimodicefumas adufum, nonadluxum«lu=nbsp;titanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illotæ fellæ non conijîurcat animum hominis,uti nec Iota fella pu

ac f additfedenti. Has igitur fi'iuolas ineptias quum fuperftitiofe doceant ^^Uent pharifçi, tarnen non exhortent ea,quibus uere inquinatur animus:nbsp;luntur infîdias benemerenti, fubornant falfa teftimonia, obtredant famænbsp;Q °^“uifuijglt;itafuæ confuluntgloriæ, utinuideant gloriçdei,calumniantesnbsp;quæ illius fpiritu geruntur,6C attribuentes Beelzebub. Hæc étant illisnbsp;^ininanda fi «erc puri uideri uellent«Quod autem hoc eft præpofterum fan

»6« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MME,NT A RIVM

dimoniæ genus, lotas habere manus, £lt; mentem fimul Qi. h'nguam habet^^ fceleribus inquinatamî'

C nbsp;nbsp;Et egrenus inde lefus fecefli't in partes Tyri Sidonis»

HrfrcT.e ludaeioffendebantureo quodChriftusfalutariadocebata'ndignoscJ'g^’ illis faciebant. Ad hæc appropinquabat tempus, ut regno dci in totumnbsp;rcntiir tranflato eo adgentes» Huius quoddam ecu praefagium erat,nbsp;linquens dominus infenfos ueritate ludæos, genres adijtConccfîît enioinbsp;nes Tyri QC Sidonis, uel ipfofaó^o uatieinans y ludaeos ob ruperfiitipne*”’nbsp;legis expulfurosEuangelicam dolt;fbrinam,quam gentes cflêntpcrfidéiiÿ^^nbsp;ritatemfibiuindicaturae« Siquidem Tyr us amp; Sidon ab idololatris inooltP^Mnbsp;tur. Hue itaprofedus eft lefus, non utpraîdicarct,quemadmodHrafecO'^),(^nbsp;Iudæa,nondum enimillud tempus aduenerat,fed utlatereuNamdoniv^?^nbsp;greflus eft,uelutilaterecupiens,fed fama latentem prodidit,Hoc tfatun’fnbsp;uincibili ludæorum malitiac y ne queri poflent fibi prâelatas nationesnbsp;prophanasdtaeç miraculum quod illic'geftitjnon aftèdatüm,fedcafu obb^^nbsp;ac propemodum extortum uideri uoluitExhoc4ocemur-,utnos nofirJ^^^^,,nbsp;tioni àgeneralibus icripturæ legibus inferuiamus,fi quid tarnen fueritp^nbsp;hare ad quod noftra opera uü pater uoluerit, etiä tale non cogitantes,»^ Jnbsp;pelletjföcultatem^ fuppeditabit fibi in eo cum frudu feruiendi, ÔC pröß^^^nbsp;in gloriam deü

Et?eceemülief Cananæa à finibus illis egrefla cIamauit,dicEP^ Miferere mei domine fili Dauid;filiamea male adæmonio uexat'^’j^nbsp;Vbi rumor latefparfîflet adeftelefum,cuius fama päulatim glifccns ß'nbsp;terminos exierat« lam antea gentes iftäe Cananaîi üocabantur,nimirun’/nbsp;à republica Ifraelis ÔC ethnici^Marcus autem SyrophœniiTam nominatijtj^j^jjnbsp;gione, quæ iam tunc Phoenicia dicebatur, pars Syriæ, in qua Sidon 8^ * L(tnbsp;urbes erant, ambae claræ SC amplæ* Erant ifti homines ex pofteritatenbsp;gentium reliquiç» Non aütem temereethnicadicitur hacc mulier,utin4^^^pnbsp;quomodogentibus ôôquàm ampliter gratia fidei præïudæis cœperitnbsp;tiri. Agnouit autem hçc foemina Canança dominum noftrum lefum eß^ h(,)inbsp;ftum S)C filium Dauid, adeo nequaquaobfeura fuithaec de dominonbsp;eft autem aufa propius accedere ad lefum hæcmulier, ne impurapuriii’’nbsp;taminare uideretur, fed procul clamore miferabili compellat, narransnbsp;liameffe domi, mifereuexatam àdæmonio, Hieronymus putatfiliaf^^-jcinbsp;nææ animas elfe credentium, quæ male à dæmonio uexabantur,nbsp;creatorem, QC lapidem adorantes*

Qui non refpondit ei uerbum*

Hie lefus ille mifericors et exorabilis, qui fblet omnibus obuius eff^ pofitus, quo fimul ÔÔ mulieris conftantiffimam fidem omnibus patefat^’^^^ûJnbsp;ludæis fuam pertinacilfima incredulitatem exprobrar et, fimul^ doccr^^j,;^nbsp;quantum ualeant apud deum improbæ, hoc eft inftantes QC feruidacnbsp;ces^ preces ex humili corde profufç,adeô contempfitfuppliccm acnbsp;tern præ dolore animi,utnec refponfo dignaretur, uiddic«IudaicSq.«’gt;nbsp;arroganttam fpecieexprimens,quodludæi Cananæos ueteres hoftes cinbsp;rS cultores habeant abominandos, fe^ contaminari putent,fi uel colloßnbsp;cumillismifceant* Etinhocaffeeftu turn temporis adhuc erant apoft^,^p(^*nbsp;deftitit autem mulier, quamuis repulfa, dolor QC fides illam reddebai^^*

IN MATTHAEVM. CAP. XV.

bam.Scquitvir à tergo, uociferatwr lamentabili uoce; Meferere mci dominé liDauid.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i-x. .

Et accedentes difcipuli eius, rogabant cum dicentes: Dimitte cam: quia clamat poft nosgt;

Difcipuli nondum intelligentes quid ageretur,pudore commoti uel impa tientia potiiis quammifericordia, ob improbum clamorem alienigenae mulicsnbsp;tis interpellant lefumrogantes, nonutmiferereturcalamitofæ, fed utimproanbsp;bam ablegaret aliquo reiponfo.^

Ipfe autem refpondens, aitîbJon fum miffus nifi ad ones quæ peric runt domus Ifraet

Refponfum addit dominus lefus, repulfa priore duriusjquo magis ac ma® gis admirabilem redderet barbaræ mulieris conftantiam ac modeftiam, amp; huanbsp;ius exemple ludæis fuam exprobraret arrogantiam 8^ perfidiam^Non fum,innbsp;quit, miffus nifi ad cues perditas domus Ifraëliticac. Nam hoc quo($ titulo fibinbsp;mire placebant Iudxi,quod genus effent Ifraëlis.Videre hie liceat,quam perie Interceßio ftnnbsp;fit fapientia quorSdam fapientum, qui ex hoc loco intercefli'onem fandorum Horumsnbsp;probare conantur,non ani'maduertentes,difcipulos quidem pro hac muliercunbsp;la rogaffe,fed nihil impetrafre,uerum ipfam ui fidei fuæ domini tandem demenbsp;ham exoraffe, Ingend enim fide fummo^ ar dore orauit,ut non potuerit nonnbsp;exaudiri a Chrifto domino faluatore»

Atilla uenit,8ó adorauit eum, dicens: Domine adiuuame^ Quires fpondens, ait : Non eft bonum fumere panem filiorum,amp; mittere casnbsp;nibus.

Aded non eft fatigata mulier totrepulfts, ut aufa fit propius ctiam accedes re ad lefum, QC accidens ad genua. Domine, inquit,opitulare. Non refellebatnbsp;quoddixeratlefus,fedprccibus iteratis conabatur obtundere» Nonobtexitnbsp;ius,nihil aliud flagitat quam mifericordiam,Nec his contêtus Iefus,pergit adsnbsp;hue tentare mulieris modeftam improbitatem. Non decet, inquit, fumere pasnbsp;nem fîliorum,ôô proijeere canibus. Panem appellans frueftum Euangelicum,nbsp;quifide confiât, Filios autem intelli^itludæos,qui de patre deo gloriabantur»nbsp;Canes alienigenas,a religione cultutp dei alienos,Quis ludæorum huiufmodinbsp;conuitio non fuiffet irritants f At mulier, nec recufat canis cognomen,nec lusnbsp;dæis inuidet honorificu tintlum filior um,fed dominos etiâ eos appeUans,quosnbsp;Efus uocauer at filios.

At ilia dixit î Etiam domine, nam 8^ catelli edunt de micis quæ cas dunt de menfa dominorum fuorum»

Amplecftitur gentilis ÔC Cananaea mulier refponfum in fpecie contumelio fum,6C ex ipfo, à quo uidebatur omnino repulfa,anfam arripit ne poffit repelsnbsp;h. Non inficior,inquit, Ifraëlitas effe filios, nos eiïê canes, ÔC ideo non fum re^nbsp;pellenda. Non illis præripio fuum panem delicatum,quo uefeuntur accûbensnbsp;tes in menfa patris, hoc tantum peto, quod domini no folent negate canibus*nbsp;Diues eftmenfa talium, mihi fatis eft,fi contingant micæ,quæ décidât de mennbsp;fis illorum. Indigna quidem fum, quæ panem accipiam, hoc eft uirtutem altsnbsp;quam amp; fignum magnû, fed hoc quod parum quidem quantum ad uirtutemnbsp;tuam attinet da,quod mihi magnum fuerit.Sic qui panes in abundantia cosnbsp;«nedût,no magni faciût fi micas dêt canibus, Canes ante bene ex his pafeutur.

P

1^9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENT ARIVM

Tune refpondens ïefus,ait illi’: O muller, magna eft fides tua,fiât bi fîcut uis,Et fanata eft filia eius ex ilia hora,

Ibi dominus non potens amplius bonitatem fuam df(îîmularc,uelut laboraflet contra naturâ diffîmulando earn tamdiu, ne^ polTet ultranbsp;tinere:O mulier inquit,magna eft fîdes tua,fiat tibi fîcut uis,Quafî dicerd^nbsp;accendercm te, QC illuftrius ÔÔ imitabilius fidei tuæ exemplum alijs redder^*;’nbsp;hadenus diflîmulaui erga te meam bonitatem, fed ita fide inuida inftasnbsp;gesutnequeamamplius differre, Cedofidei tuæingenti, Vicifti,habc^^^nbsp;quod pettjfti,Propter iftum tuum fermonem uade,fiat tibi fîcut uis. Vtnbsp;magnahuius mulieris fîdes fuit eriâteftimonio Chrifti, ita ex ea facile filt;^^^ Lnbsp;tura cognofeitur, Perfuafa fuerat dominum elfe filium Dauid,Chrifiumnbsp;torem animarû QC corporum, etiam eorum qui effent indigni,eius ergonbsp;implorauit, nihil dubitans fe exaudiendam, no potuitdimoueri domini*^nbsp;tio,ne(ç refponfo duro dato difcipulis,ne£p fîbijpfî,quin Chrifti gratiâfîb’P^jnbsp;liceretur, Huiufmodi fide orantibus nihil non peruium eritAffedus den^jjjnbsp;dignus matre in ha emuliere non eft prætcreundus, quando peculiarity®^nbsp;funtcommendatiparentibus, adeos quoeç pertinet cura ip for um diligy*^nbsp;fi'deIis,Sed à Chrifto uno petendum eft omne auxilium,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Et cum tranfîflet inde lefus, uenit fecus mare Galilææ,8c afeen^*^ in montem,fedebat ibi,Et acceiferunt ad eum turbæ multæ, habô’nbsp;fecum mutos, cæcos, claudos, debiles, amp; alios multos;amp; proiecy*^nbsp;eos ad pedes eius, amp; curauit eos, ita utturbæ mirarentur,uidentesnbsp;tos loquentes claudos ambulantes, cæcos uidentes,amp;l magnificâ^^nbsp;deumlfraet

Vnum hoc miraculu circa, filiam Cananaicæ fœminæ,quum lefus ad j gentem prouocandam, in confinio Sidoniorum ÔC Tyriorum uelutinbsp;aedidiffèt, inludæam fefe recepit,ut declararet quanto propenfior effetnbsp;quàm in alienigenas,fî modo beneficijs uinci potuiflent, V enit autexn ad*^ jjfnbsp;qui dicitur mare Galilææ,atcp illo confeenfô môte fedebat, ut feceflunbsp;ficultate paulatim ad firmitudinem eueheret fidem fuorum,Mox confluénbsp;ad ilium multi greges hominum, adducentes fecum mutos,cæcosnbsp;diuerfîsmorbisobnoxios, quorumtamingens erat multitudo,uteosÿ^^jnbsp;rent ad pedes lefu Jlle uel ex itineris difficultate fatis perfpeda fide illofd)'nbsp;uitomnes, tanta celeritate tam multos,ut multitudo quç ucnerat,ueheif^®nbsp;obftupefceret,quum uideret fubito recepiffe uifum qui modo fuerante^tynbsp;qui,qui fuerant muti: ambulare rede,qui fuerât claudi;integris elle men’nbsp;qui fuerant debiles. Et glorificabant deum Ifraëlitici populi,qui tantisnbsp;ctjs dignaretur gentem fuam, Vndenobis difcendum,ad quem animat^nbsp;corporum uel morborum omnium medicum in neceffîtate confugere d^^nbsp;mus, non ad aliquem diuorum pro quibufdam morbis, ut olim ethnici,^ j9nbsp;folo nomine Chriftiani adfuos tutelares deos autdiuosconfiigieruntji'^^j^nbsp;unicum Chriftum dominum omnium feruatorem, qui, ut Agatha diti^nbsp;mnes fandi dixerunt SC crediderunt,folo fuo uerbo uniuerfa reftaurat. jjnbsp;lefus autem conuocatis difeipulis fuis, dixit : Mifereor turba^j^jjnbsp;triduo iam perfeuerant mecum,amp; non habent quod manducent)nbsp;mittere eos ieiunos nolo,ne defidant in uia»

IN HATTHAEVM. GAP. XV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7I

Graritudo populipro perceptis tot fam'tatum bénéfices fecit lit ultro benç fidumbeneficio cumuhrct. Quum enim fciret lefus multitudinem tertiunjnbsp;iam diem hærere fibi,tantus erat ardor erga Iefiim,filt; fi quid attuliffent fecumnbsp;wiatici, idiamdudum efle confumptum,0^ multos periclitari fame,ad haec iternbsp;dfe longum, nec uicos aut oppida effe in propinquo,conuocat ad fe difcipu«nbsp;los fuos, Ô6 ait : Miferet me multitudinis: iam enim triduum eft quod hie mihinbsp;adhærentin deferto,nec habent quod edant,nec eos uolo dimittere ieiunos,nenbsp;in uia deficiat prolixiore, quam ut à ieiunis peragi poflît.Eadem ferè hic notannbsp;da,quæ funt memorata circa miraculum cap. 14. Paftere uero nunc uult dominbsp;nusjquos ante curauerat. Prius morbos aufert, utfanis cibos offer at, amp;fidçnbsp;confirmetjunde in animo uiuificentur,SC fanentur fic utrotç inhomine.

Et dicut ei difeipuli; Vnde ergo nobis in deferto panes tantos,ut (a tûremus turbam lantamC Et ait lefus : Quothabetis pancsfAtilli dixenbsp;runt:Sepiem,amp;:paucospifdculos. Et præcepit turbæ ut difcumbe#nbsp;rentfuperterram.

•I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difcipulos fuperioris miraculi, quo pauerat aliquot hominö

milia.Atilli adhuc rudes SC obliti priorum, quaft iuflï paftere tantâ hominum turbam, foliciti perplexiep reipondent: V nde igitur nobis tantam uim panuninbsp;comparemus, ut fufficiat tam numerofac multitudini fHæc ftmplicitas et oblünbsp;hio diftipulorum miraculi magnitudinem inuftrauit.Defperantibus ergo illisnbsp;Chriftus peragit miraculi negotium. Rogat cos quot haberent panes SCc.

Et accipiens feptem panes,SC pifces, dC gratias agens fregit,8C dedit ^ifcipulis fùiSjôC difcipuli dederunt populo.Et comederunt omnes,8Cnbsp;faturati funt.Et quod fuperfuit de fragmentis tulerunt,feptem fportasnbsp;plenas.Erant autem qui nianducauerant,quatuor milia hominum,ex^snbsp;tra paruulos 8C mulieres.

Difcenda nobis hoc loco diuinitas Chrifti, qui eadem uirtute qua femina cunda multiplicat inimmenfum,eadem SC hos panes quantum uoluit multi?nbsp;plicauit, quod fine diuina potentia ab aliqua creatura fubito fieri credi non ponbsp;teil. Pifces adeffe uoluit profatigatorumrecreatione aliqua, SC utpaulo iplensnbsp;didius fein folitudine SC montanis rcfccios poflentreminifei, S/C miraculi ma^nbsp;gnitudinem commedare. Nihil defuturum unquamrerum neceffariariim fcanbsp;quentibus S)(. fidentibus Chrifto,amp;^ uerbo dominiobaudientibus fidelibus.Minbsp;ftretur dominus laborantium,SC nondum orantium uota præuenicndo exau?nbsp;dÿjpromptior ad benefaciendS quam fint etiam fideles ad poftulandum. Gra=nbsp;t’æ femper præmittendæ ÔC fubiungendse ex fide SC dcuotione manducantftnbsp;bus,ut de exhibitis grati, fiamus exhibendorum digni. Autftos in Chrifti om«nbsp;ttipotentibus manibus panes diftribuitdifcipulis,confequenter populo proponbsp;^cndos.Difcipuli nihil habent quod non à magiftro receperint,ut neutiquamnbsp;JPßüs miniftri fuperbiat, fed agnofcant fe tantS miniftros ÔC diftributores mysnbsp;“^’’^Qrumdei, Populus abapoftolis accipit à Chrifto paratos panes. Sic nullanbsp;2b epifeopis doeftrina ecclefiae proponenda quam non prius Chriftus docue?nbsp;nt, amp;docenda apoftolis commendarit.Externa miracula diftipulorum fidemnbsp;hon augent fine fpiritu interius mentem imbuente.Corporalia ad nihilum utinbsp;ha fine diuino fpiritu. Idoneus magis ad ueritatem percipiendam populus firnnbsp;plex quam urbiumdiuites SC nafua,qui irretiti uarijs exercitijs iniuftis, uerit^

*¦ lt;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P

I7I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHENTARVM

«'s uerbum ferre difficulterpoffunt Plenæfunturbes mulns crimfm'bus/^’? to^ maioribus, quanto diuiöarum QC libidinum cura maior ÖC caufa.Ncc’^’/nbsp;rum fi tarde populus urbium ciues crediderint,quando ÔC difdpulxnbsp;untur tandiores ad fidem fæpe fuilTejSC diftulilTe conuerfionem diutius«C^^rnbsp;•numerum fportarum SiC cophinorum difFerentem,faris confiât,dco perinfl^nbsp;femultos uel paucos ex multo uel mocfico faturare, Nam uerbo QCnbsp;nos pafett, non pane autre quaufs alia, ÔCfî ifta foleat adhibere quibus 'nbsp;tutem demonftrat uel occultatPotiffi'mum autê Chn'ftum inueniemusnbsp;gnifica nobifeum patrantem fentiemus,fi ÔC uitam carnalem negligamusnbsp;«asm fiC pompas mundifugerimus.

Ét dimilTa turba,afcendit in nauiculam,amp; uenit in fines

Tot tarn infignibus æditis miraculis in monte,ne plus fan's accenderc^P,^ pulum in admirationem fui,præfertim quum hæc corporalia beneficia no’’nbsp;aliud adhibebantur, quam ut Euangelicæ dodrinæ qua fanantur amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

tur animi, conciliar ent au th or ira tem, dimi (Ta turba nauigio profedus eft gionem Maggeda, quod nomen ciuitatis eft,ôô ab ea didæ fimiliter proü^.nbsp;ŒGalilæam, Qiïoduerointelligimus Chriftummultaamp;ferèomot^nbsp;c id eft liraëliacæ terræ regiones peragrafle,quandoquidem à patftnbsp;fus fiierat illi genti faluator S)Cmagifter,roborare debet fidem noftram,ô-re zelum infiftendi faluti fratrum pro omni uirili noflra ad omnê occafio^nbsp;donee uitam dei gratia donauerit,ad cuius gloriam natos nos credatni’^*

CAP VT XVI.

acccfleruntadeumpharifæi S^Sadducæi tentantes, gauerunt eum ut fîgnum de cœlo oftenderet eis»nbsp;______ Impietas perpetuo fecum pugnat,practerquam ubi ilIi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j,nbsp;te negotium eft.Nihil aeque ut Pharifæi ÔC Sadducaei diflîdebant, contranbsp;ftum autem confpiranuTcntabat dominum,quia nulla iufta caufanbsp;turn quaerebant uirtutis eius.Legimus amp; fandos fîgna à deo petïjfîe,fcdnbsp;« redderentur de ipfius uoluntate, cui cupiebant fe dedere Jmpij auteiP/’^ijjnbsp;petentes, animo prophano amp; contemptore dei, de potenn'a dumtaxat dd,nbsp;ucl iuuentur fecundum carnem,autimpia curiofîtate obledentur, péritnbsp;cere uolunt,non de uoluntate cui fefe accommodate non fuftinent,mor^^nbsp;litarum in deferto olim improba mente tentantium uirtutem praefenaaî®^Jnbsp;tendo carnes QCnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rede igitur negatum fignum his tentatoribus foi^ ’

tentandi Chrifti tantS gratia, ÔC nullo ueritatis cognofcêdæ defyderio pofeebant. De cœlo âutem fignum ædi poftulant,hoc eft magnificumnbsp;ftc,more Ifaiæ,Eliæ, 6C Samuelis, quafi poft hocæditû illi fint crediturijl*^nbsp;nihil aliud captarent fuo more quam occafionem calumniandi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J,i

AtillerefpondenSjaitillistFado ucfpcrc dicitis:Serenunierit,‘^^ cundum eft cnim ccclum. Et mane, Hodie tempeftas: rutilât eni’’’nbsp;fte ccclum.Faciem ergo codi dijudicarcnoftis:figna autem temp®^nbsp;non poteftisf

Cum animaduerteret dominus, pofttotæditamiraculaadhucinfii3P|('iii( uerarc malttia, ingemuit fpiritu, amp; ait:Hypocritæ,aliud ore promentes/nbsp;in corde cælantes, fignum a me petitis, quafi uero animus uobis fîtnbsp;randifiadeofim, ÔCan dignum fît mihi fîdem haberi, ut mihi tudut^

IN HATTHAEVM. CAP. XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘175

tis in rebus alijs non ädeo ftupctfs fi animus uobis effet ueritatis cupidus dis fcendæ fan's fuper^ fîgnorum habuiffetis dudum,Obferuato cœlo noftis praenbsp;dicere,quod tempus poftr idie fit futur um,Ex habitu faciecp coeli confpeda nonbsp;ftis diuinare an tempus idoneum fit futurum itineri, nauigationi,fementi,autnbsp;alijs rebus ad corporis ufum pertinentibus, 2^ in nofcendo tempore, quod ad*nbsp;fertfalutem animarum,tam eftis ftupidi ÔC ofcitantesf fenetis fcripturas,uidçnbsp;tis quæ ger antur, confpicitis innouari mundum,agnofci ueritatem,difcrimçnnbsp;haberi inter fucum SC uerum,inter quæflum SC pietatem, ÔC nondum intellm»nbsp;tis adeffe tempus illud à prophetis prædiCfum, totcp fæculis expeCfatumc’ Exnbsp;uno figno pronunciatis futuramferenitatem aut tempeftatê,ex totfignis quaçnbsp;quotidie uidetis non intelligitis id quod ad eft î' Si prodigqs meliores reddi po*nbsp;tuiffetis, iam pridem crederetis mihi, nunc fignum flagitatis quo rcddamininbsp;détériorés. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .

Generatio mala ÔC adultéra fignum quærit,SC fignum non dabitur ci,nifi fignum Ionæprophetæ.EtreliâisiUis,abiit.

O nationem pratiam SC adulteram,longecp degenerantem à maioribus fu* is,quorum titulis fe uenditat.Oftentum fubdole quærit de cœlo, quod calum*nbsp;nietur;fed hoc ohm illi dabitur,quod horreat non quod carpat.lnterim non danbsp;bitur illi portentum, nifi è terra, quod fr uftrabitur omnes illorû conatus,qu3nbsp;uiderintrediuiuum quem putabantextindum,acfepultum. Prodigiofixmnbsp;lis uidetur, quod acciditlonæ prophetæ, dabitur illis fîmile prodigtuin led adànbsp;mirabilius.Hoc çnigmate fignifîcabat dominus Iefus,fe prius occidendum,acnbsp;moxdiuinauirtutereuidurum.R.eliÆsillisutincurabilibus,abqt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;• i

Etcum ueniffent difcipuli eius trans fretum, obliri funt panes acci* pere. Qui dixit illis ; Intuemini ÔC cauete àfermentoPharifæorumôCnbsp;Sadducæorum.

Nihil intolerabilius ueritati ÖC fynceritati quâm fucus 5C dolofa fimulatio, IdeoreliÇHs ftatim hypocritis, Chriftus ingreffus nauem traiecitlacSjidcf for*nbsp;tecitiusopinionedifcipulorum: undeôC oblitifuntpanemfecum accipere,utnbsp;loca ilia non ubic^ habitata hominibus pofcere uidebantur, nec habebant niflnbsp;unum panem. Vbi ergo Chriftus fecumreputauituim hypocrifeos nocentifinbsp;fitriam, 6C quàm inepti effent ad rcgnum dei quotquot ilia effent imbuti, mo*nbsp;huit eos, ut uiderent 8C cauerent fibi à fermento Pharifçorû SC Sadducgorum,nbsp;doârinam SCinftitutum eorum intelligens, qui omnem iuftitiamin extermsnbsp;ponebât, quo fpedabiles effent hominibus, uacui interim omni fide,ueritate,nbsp;^dericordia, dilecftione.Difcipuli autemputabantexChrifti uerbis fibi intCT*nbsp;^*^hne panem cum Pharifieis franger ent,atcç ita uelut excommunicatos habénbsp;tent. Cuiusuerbioccafione inmentemeiusuenit,quodnonfumpfiuentpasnbsp;’tesfecum.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ .

Atilli cogitabant inter fe,dicentes:Quia panes non acccpimus.bci B cns autem letus, dixit : Quid cogitatis inter uos modicæ fidei,quia p^nbsp;nonbabetisfbJondum intelligitis,necp recordamini quincp panu,nbsp;amp; quinc^ milium hominu, 8C quot cophinos fumpfiftisC bdecp feptemnbsp;panum,5c quatuor milium hominu,Sc quotfportas fumpfiftisC Quaxrnbsp;non intelligitisfquia non de pane dixi uobis; Caucte à fermeto Pha nbsp;nfæorum Sc Sadducæorum.

* •

P 5

' • C OM MEN T ARI VM

Obîiirgat Chn'ftus difcipulos, incufans illorum tarditatcm,quï tories iam didis ÔC fadis,penitus ex animo profligandam de uidu folicitudin^'nbsp;adhuc rerum huiuimodi cura derinerentur, Ö parum mihi fidentes, inq^’*/nbsp;cur hxc cura torquet animum ueftrum,quod obliti fins panem,quafi qui^^q*”nbsp;uobis defuturum fît, etiam fi uos non profpiceretis fAn non docui primiUi*nbsp;mnium quacrendum regnum dei,et hæc ultrô adqcienda fAn non bis iamnbsp;ftis tantx mulritudinimefequenti non defuiflccibumc'Totmodis dodia^’ÿnbsp;nirinondum meminiftisc' Adhuc cor habetishuiufmodi curis obcaccanu”’nbsp;pharifæorSmore,quodcerniris oculis, non uidetisfquod auditis auribusnbsp;inde eft quafinon audiatis« An excidit, quod nuper uobis non folum tcfl*P^nbsp;ucrumetiam miniftris geftum eft, quû quineß panibus hordeaceis, ÔC du^’*’.nbsp;pifeibus faturarêtur quincp milia hominSf Quum^ eflèttantus conuiiiaJ^^^nbsp;numerus, ÔC tam paruus apparatus,quot cophinos impleuiftis ex conuiigt;’’[j^nbsp;liusreliqutjs:* Refpondentilli,Duodecim,Atrurfum cum uobis diftribu^^nbsp;bus feptem panibus ÔC paucis pifeibus explcti fuiflent quatuor hominuii’^jnbsp;lia, quotcophinos tumimplcftisç'Re(ponderunt,Septem,Cur ergo nonnbsp;feitis genus fermonis mei, quem ad curam rerum corporalium trahitis,q'^nbsp;is profpiciat animis magis quàm corporibus dam ex uobis oportuit coni^^nbsp;fe,quidfibi uellet acnigma quod dicebam,cauendum à fermente Pharifç^*^J^jnbsp;amp; Sadducæorum« lam docueram nihil referre quo cibo uefcamur,iamnbsp;modis inculcatum ijs, qui rem tradant Euangelicam, huiufmodi fordida^nbsp;ras prorfus abtjciendas»

Tuncintellexerunt quia non dixeritcauendum àfermentop^ fed à dodrinaPharifæorum amp;Sadducæorum»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Hac obiurgariuncula difeipuli fadi attenriores, intcllexerunt quod fenfîflet diligenter cauendum a dodrina pharifçorum,quæ nihil habebafj^nbsp;cerum, fedambitione, auaritia,liuore,cacteris^uirijs effet corrupta,qni’?'^fi£(nbsp;uangelica dodrina nihil huiufmodi fapiatjllorum enim dodrina magia/^^*nbsp;hominem quàm pafci,6C ob id diligenter effe cauendum,quod falfafpc^*^j,ii#nbsp;tatis folent incautos fallere, quum fît merum ueræpictatis uenenum. Jnbsp;iufmodiftuporedifcipulorumuideamus quid humanum ingeniumnbsp;per dei fpiritumnon reformetur, Chriftiquoeg bonitas in primis adoii^^j)!nbsp;quatamftupidosnonabiecen'tjUt 6C nos difeamus non reijcerc rudi^^ j))nbsp;quaiccuncp Chriftiftudium in eis deprehenderimus,fedoperam demosnbsp;«de adolefcant potius, ÔC cum tempore facilitate noftra 06 inftrudion^nbsp;diores euadant, Fidem autê fucatam deteftemur, nee ueram denic^nbsp;etiam fandis poftponamus ô6 fubuertamus,Nihil fane à nobis boninbsp;rit, fpiritus dei operetur oportet in nobis fi quid boni à nobis debeatnbsp;Is apud folos credentes Ô6 Chriftum perpetuo admirantes habitat,nbsp;os ad imaginem Chrifti in qua primas habet charitas. V ide hie quo^ PVnbsp;taphoram uocatum fermentum,quicquid ferpit Ô6 alia inficitSic Euang%fJnbsp;fe habet in bonS,unde Ô6 fupra cap« ij.huic afltmilatû eft« Dodrina avit^nbsp;ua in malum, quæ hic fermentum dicitur«Mali denic^ mores, Ô6 ipfi coH^nbsp;res corrumpunt«

Venit autem lefus in partes Cæiarcæ Philippi, amp; interrog^^^ LMfep«« fcipulos fuos,dicens:Quem dicunt homines efle filium homin’®'

Haec Caefarea fita ad fontes lordanis, Paneas antea uocata,à PhibP^ƒ

IN MATTHÄEVM. CAP. XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*7Î

Her odis maioris,ô^ fr atre Herodis tetrarch»,qui loannem dccoUauit,amplia-ta fuit, ÔCdidaCaefareajin honorem Tybertj Cxfaris,additocognominePhi«: lippi,propter aliam Cxfaream, quam pater Herodes in honorem Augufti Catnbsp;(aris fic appellauit,quæ di(îla fuerat prius turris Stratonis.Hacc autem Cçfareanbsp;Philippi terminus ei at regionis ludæorum: unde pariter à Syris 6^ ludaeis hasnbsp;bitabatur,quod pofteafeditionis inter eos caufam praebuit. Inter rogat autemnbsp;Chriftus difcipulos,quem eum dicant homines eflc,ut ex apoftolorum reijponnbsp;fionedifeamus diuerfas opiniones fuiffe tunc apudludacos de Chrifto,utrp 8Cnbsp;nos Chrifti difeipuli attendamus, qualis fit apud homines de nobis opinio: udnbsp;fiquidmali audimus de nobis, eius occafionem prçfcindamusjfi quid uero bonbsp;ni,eius occafiones ampliiis augeamus,amp; gratias deo agamus authori.

At lilt dixerunt : Alfj loannem Baptiftam, alq autem Heliam alq uero Hieremiam,au£ unum ex prophetis^

Quidam aeftimadonem fequuti Herodis, credebant lefum efle loannem Baptiftam, qui refurrexiffet à mortuis, cuius in Chriflo uirtutes operarentur.nbsp;Alq autem Heliam, qui fecundam accepifletnariuitatcm,uelin tempore appanbsp;ruilTet, olim raptus à confpedu Elifaci,interim^ uiuens in corpore donee mitnbsp;tcretur.Tales enim erant de eodem apud ludæos opiniones,quae ÔC ad noftrosnbsp;uf(^ tranlicrunt. Qui uero eum leremiam putabant, occafionem ceperant exnbsp;dei uerbis ad eum didis:Ecce conftitui te fuper gentes et régna,eradicate et denbsp;molire ÔC perdere, cum typus potius Chrifti fueritquàm perfona.Qui autemnbsp;unumexprophetis arbitrari funt, rarione fimilimouebantur propter ilia quaenbsp;deus quafi ad ipfos locutus eft prophetas, non tarnen funt in ipfis impleta.Etnbsp;ludæi quidem tunc deChrifto xftimationes concipiebantdignasipforum uc»nbsp;lamine, quod pofitum eft fuper cor eorum : Chrifti autem difeipuli aliud iamnbsp;credebant.

Dicit nil's lefus: Vos autem quern meeffedicitisC’R.efpondensSia mon Petrus,dixitîTu es Chriftus filius dei ulut

His auditis lefus, ut cerriorem aliquam ac fublimiorcm eliceretrefponfioa ncm à fuis difeipulis, qui illius dodrinam amp; potentiam familiarius iam diu SCnbsp;multis didicerant, al) iftis quaerit, quid ipfi de fuo magiftro fendant,ut certiusnbsp;docerct eos,qui poftea fermento illo mundum uniuerfum debebant imbuere.nbsp;Petrus autem reQjondet pro omnibus,utfemper fere alqs fcruendorem ipfumnbsp;liter» Euangelicæ prædicant,Tu,inquit,es Chriftus ille,fine dubio promifliisnbsp;in lege SC propheris,06 tantopere expedatus faluator Ifraelis,hoc eft uere fidcsnbsp;hum,00 cultorumdei,0C ad coeleftiarégna eledorum.Iftc,inquam Chriftus fi? ChriJlufJeiß*nbsp;lius dei uiuentis, omnia uiuificantis, qui per prophetas dixerat: Viuo ego di? hut,nbsp;citdominus,omnibus uiuendbus uitam pr»bens,qui folus habet immortalitynbsp;tern, Sc eft fons uitæ, Eius dei uiuentis filius Chriftus eft, qui SC de fe teftaturjnbsp;Ego fum uia, ueritas,SC uita.Eft igitur Chriftus uita,filius uitæ,uita de uita,fi»nbsp;lius à patre, lumen de lumine. Non eo modo tantum filius,quo omnes homi*nbsp;ncs,ueletiamfideles per adoptionem,fed excellenriori modo filius,6^ uerbumnbsp;patris omnipotentis, quo fada funt omnia, qui promifTus eft uiuificator om*nbsp;nium, qui mortificari funt per ferpentis ueneficium,per uitam miferabilem E*nbsp;uam, qu» SC ipfa uita uel uiuens dicitur,quæ mater eflèt uitaeid eft Chrifti do?nbsp;miniuenturi, uiuificaitoris omniumeledorum, apatre uitagenitus.Ne quisnbsp;putet filium hie dei uiuentis, non aliter accipiendum,quàm pro eo qui finguly

17^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O MME NT AR I VM

ri tantum amôrc fit filius dei,8C non fîmul genitus â pâtre,fih'us natiiralis,ti^ bum à proférente, lumen de lumine«Omnium enim antiquorum dogma ÔCnbsp;des fuitjMeffîam futurum,natura grada effè excelfîorem Dauidi,cuius do*nbsp;minus fit amp; filius, fimul^ Mofî,Abrahæ,angelis quotj maioremjnobflior«”,nbsp;ac fandiorem,

¦ Réfpondens autê Iefus,dixit eüBeatus es Simon Bar lona, quiac^^ ro amp; fanguis non reuelaui't nbi,{êd pater meus qui in coelis eft*

. Hac tam alacri tam^ Iblida profeffîone deledatus Icfus,Beatus es,inqoit, Simonfi’ius loannis uel lona, quæ Hebræis idem funf,ne quis hic quicqn^”'nbsp;cundetur» Cognofcerc autem patrem filium uita eR aeternatcognito auto®nbsp;. filio certd cognofcitur SC pater.Neutrum autem cuiquam poreft aliter cond’’*nbsp;gcre,qu^ benéficio SC gratia utriiifqj.Non ex didamine rationis,nonnbsp;fuafîone Humana,non ex eruditione læculari,nô ex fh'entia philofophica,i’0^nbsp;îdduftria naturali agnofcitur Chriftus elTe dei fili'usthoceft, non ex carniS\nbsp;(ànguim's reuelatione docetur,fed ex pâtre cœlefti,ex infpiratione Ijjiritusnbsp;di fidem infpirante SC reuelante, quæ diuinitus docenturjceflante natura’***'nbsp;duftria,gratuita autem reuelatione patris coeleftis, per fpiritum fufi fandt**”'nbsp;Tune autem SC nobis pater reuelat Chriftum efle filium dei uiuenris, nofnbsp;ro amp; fanguis,quando ex fide,qua deo coniungimur,oritur in nobis connnbsp;tio cœleftis, SC digna fit reuelatione patris, tunc uere reuelariodei abftulft^^nbsp;bis omne uelamentum cordis,dedit autem nobis fpiritum fapientiæ SC rcült;^nbsp;tionis» Si autem fecundum carnem SC fanguinem uixerimus, alias autem oo***nbsp;fi'teamur lefum Chriftum efle dei filium, utputa dogma illud à magiftrisnbsp;rentibus accipicntes, tunc non pater reuelauit nobis,fed caro amp; unguis?***^nbsp;fidesjfed ledio uel erudido Humana»

Et ego dico tibi:Quia tu es Petrus,8ó iuper banc petram ædiSoa” ecclefîam méam,ô^ portæ inferi non præualebunt aduerfus eam»

Petri nomen huic Simoni Chriftus dederat, quando primum fibi dream fi-atremfuum fuerataddudus, Cuihoc cognomê Chriftus dedit,*!**^)'^nbsp;indubiæ fidei firmitate præcipuus,ex uiuis lapidibus illis elfe debebat,r5^ 0 .nbsp;bus templum fuum SC noua lerufalem in terris erat conftr uenda,Cumnbsp;hac ex caufa hoc cognominis ante habuiflèt, modo autem tam egregia foOnbsp;fione iure iè illud habere declaralTet, dixit illi dominus : Tu me ChriftS fi***^,nbsp;dei uluends tam prompte SC conftanter fpiritu dei inftigatus confîteris, ro jnbsp;teor SC ego uteiflîm ribi,qualem te patris dignado eife uelit» Dico ribi, Pnbsp;uere es,donatus ea fide quam confeiTus es,quæ excidet nunquam,quanbsp;ut folidofundamertto et firmiflimapetra, quotquotin gregem meu rodP^nbsp;tur,cx quibus confiftetecclefia mea.Hçc namtÿ fîdes petra eft illajUndm’i^^nbsp;mon Petrus quafi Petreus uocatus eft ac fi quis à lapide dicat Lapidoné-^^pcnbsp;autem aliam petram dominus intellexeritfundamentum ecclefiæquan’^j^nbsp;Simonem,ex uerbis liquet Euangeliftç fcribends,Super hanc petramnbsp;bo ecclefiam meam, non fuper hune Petrum» Fideles enim nitunturnbsp;ut credantChriftum ieruatorém filium dei eife,per quem fideles cohæt^“ ,jgt;nbsp;unt.Petra autê fit omnis, qui ex fide imitator eft Chrifti,qui Chriftus *P**^^((i(nbsp;lis eratpetra,ex quo bibcbant,quibibebant in defer to de ipirituali peft^«nbsp;per Omni huiufmodi petra fideli SC fando confiftit ecclefîa dei. Sinbsp;Origenes, fuper.unum ilium Petrum arbitraris ædificari à deo

deCam, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lacobo, ÔC loanne, filtjs tonitrin', uel de ïîngulis apofto*

lisïVere ergo ad Petrum quidem hæc dida funt,tarnen omnibus apoftolis,8i omnibus Tandis fidelibus didum uidetur, quoniam omnes funt Petrus QC pcanbsp;træ,amp;in omnibus aedifîcata eft ecdefîa. Contra banc autem tam fidem quàmnbsp;ecclcfiam,portæ infer orum, hoc eft poteftas tenebrarum,huius mundi daemoanbsp;num^ potentia,8Cquæcuncp malignitas, non præualebût.Nemo quenquamnbsp;rapiet de manu Chrifti,et fides uera excidere no poteft:fi'deles enim pater Chrinbsp;fto donauit, ut det eis uitam æternam* Non igitur pracualebit eis uis fatanica,nbsp;alioqui uita æterna æterna non effet, Hinc difcamus, Chriftum non ab homianbsp;nibus difci poffe,fed à folo pâtre reuelante:beatos effe qui hanc fcientiam Chrinbsp;fti fuerint nadi,ut à nulla poteflate tenebr ar um fuperari poffînt»

Etübidaboclauesregni cœlorum» Et quodcuncp ligaucris fuper terram,eritligatum amp; in ccelis ; amp; quodcuncp folueris fuper terram,e^nbsp;rit folutum in ccelis.-

relata ad Petrum, omnium uidentur effe communiât' Omnibus ergot^bus qualis erat Petrus, Chriftum deifiliumagnofcens, ÔC profitons dicitur,Tu esnbsp;Petrus,dicitur,Tibidabo claues,dicitur, Quodcuncßligaueris,2C quodcuncÇnbsp;folueris,ac fîmilia, Claues autemregni cœlor0,uticp quibus ab ecckfîaarœns.nbsp;tur infidèles ÔC imptj,admittuntur autem fideles 8lt;S ptj,quid aliud effe poteft,^nbsp;fententiæ dei, in uerbo dei dC in facris canonicis feripturis contentæjUtfecunanbsp;dum illud uel ilia agatur cum ecclefîafticis f Eft enim dei ecclefia regnum deÇnbsp;Claues id funt,quo ecclefia clauditur uel aperitur,nempe uerbum dei,per fpLnbsp;ïitumfandum rcuelatum, datum, infufum, edodum: ut clauis fît ad regnumnbsp;cœlor um,tam fpiritus fandus ipfe quàm uerbum ab eo r euelantc intelledum«.nbsp;Cuius influxum, adionem, didamen, ô6 indicium tunc datum eft difeipulis,nbsp;quando Ioan,io,Chriftus dixit:Accipite fpiritum fandum.Quorumcuntç renbsp;miferitis peccataô^c, Äd hoc autem mifitdifcipulos tunc, adquodfueratiplenbsp;miffus à patre,utfpiritu fando plenus regnum cœlorum annunciaret, hoc eftnbsp;patris gratiam expofitam credetibus omnibus prædicaret. Quam qui fide amnbsp;plederentur, æternam uitam certd percipcrct,Sic QC difcipulos mifit,fpiritumnbsp;donauit, fine quo in dei ecclefia nihil agitur, luifi't Euangelium pra:dicari,cuinbsp;credentes falui effent, SC in regnum cœlorum introducerentur: P^’^fidi autemnbsp;cxcluderentur, damnante eos eodem dci uerbo per fpiritum dei.Sic folueruntnbsp;^^iSâtuntaDoftoli. otnniacu ao-nnt fidrlr« nifniritus det, Ô^Dcr uerbum drLnbsp;uerbum dei certoannunciatur falus omnibus credentibus, non credentibusnbsp;iutem pernities. Bum fpiritum fandum,amp;^ indicium fecundum dei uerbum,nbsp;fibabentuel dantfoliepifcopi,credemns cos folos habere SC darehos claues renbsp;gni cçslorum, uiderint id ipfi,Nos certe fecundum fcripturas 6^ indicium fpianbsp;rituSjidnon uidemus,fed contrarium Jam quodfpiritu SC uerbo dei fit,ratumnbsp;haberi in coelis SC apud deum mirum non eft,Non enim homines funt,qui ibinbsp;loquStur SC agunt, fed fpiritus dei in illis, Quicquid enim humano fpiritu autnbsp;uerbo tentatur aut agitur, id non pertinetad regnum cœlorum. Neep per clæ.nbsp;ues regni cœloru fadum dici poterit, eo^ nuUa eins in cœlis ratio habebitur»

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/• - co MM ENT A RIVM

In prædicàtorcergoucrbi dei hçc poteftaseft,6ôagitfn fîdelibiis àudjton^^^* Sic Petrus fpiritu dei loquens f^utem pœnitentibus aperuit,impœnitei^^^g^nbsp;damnationem annunciauit. Ergo cum fpiritus datus Pctro fuit Ô6 reliqu*®’nbsp;cum uerbum dei Chriftus pr aedicandum commiiît difcipulis, turn fuit ci P*^nbsp;ftitum quod hic ipfi dominus promiiêrat* Eant ergo adulatores Romani P*’nbsp;tificis, 66 ex hoc loco oftendant facul tatem à peccatis liberandi uel enamnbsp;ta retinendi, non nifi Romano pontifici datam,quam folus habeat amp; ali}® *nbsp;tantum authoritate concédât,

Tune præcepit difcipulis fuis, ut nemini dicerent^quia ipfc fus Chriftus,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Volebat Chriftus ante crucemfuam nonomninoperfede amp; clarcp*’^^^ tari filius dei, Meflîas, faluatorç mundi, fed quadamtenus obfcurarinbsp;fuam propriam QC ueram^Namliaudilfenthomines ante paffîonem,qn^^^nbsp;us eifet, èc promiflus in lege ac prophetis Meflîas, uidiflent autê deind^nbsp;pati,quomodo no fuiflent oflènfîc'fîcut ÔC eotigitmultd perfedioribus ap“’’^nbsp;lis,qui omnia eius uerba amp; fada cognouerant ÔC tarnen in eius pafli^nÇ^jjnbsp;nés fueruntfcandalizaa,quidergo alqs difcipulis uel auditoribus conng^^nbsp;Propterea alias S)C nunc occultât fe mulüs, ut poft refurredionem abii^ ,nbsp;diculo à muftis clarius agnofcatur,6C fortius credatur,fpiritu fan donbsp;raculorum operationibus adæquante, De qua qugftione uide OrigeneU’*^nbsp;liter hune locum tradantem,

Exinde cœpit lefus oftendere difcipulis fuis quia oportcrctci’^^^ Hierofolymam, ÔC multa pati à fenioribus SiC feribis Scprincipib^^nbsp;cerdotum,Sô occidi,amp; tertia die refurgere,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

‘ Voluit dominus magnificam deft opinionem non difFamari adhtic a pulis : prius enim erat peragendum facrifîcium crucis,declarandanbsp;manae ueritas, deinde per refurredionem ôô fpiritum fandum declara^’^nbsp;uinitas, Qiianquam enimPetri uox collaudata eft à Chrifto, quamnbsp;fuerat omnium nomine uelutiiamproficientiumnbsp;nbsp;nbsp;paulatim emergcij%l

perfediora,tarnen adhuc fomniabantregnum quoddam,non omnino“, le mundano,Et ob hoc lefus obfcure quaficp per ænigmata Petro ÔCnbsp;uerbum domini prædicandum commendat, ueluti claues regni codoi^^.^!nbsp;fpiritum fandum promittit, in quo pcccatahominum remittuntur in c^d^^,nbsp;quod tarnen non continuo tradidit, nondum enim erat idoneus quinbsp;nondû fatis fpiritu fando edodus dC cofirmatus, Atep adeô reuocatco®^j)^inbsp;ftus ad crucis myfterium QC mortis, quo minus animis perturbarentiii'jynbsp;uiderent accidere, quæ ftiebant paulo poft euentura, Maluerant illi /nbsp;in potenti illo ac fublimi filio dei uiui, fed in hoc nemo uere poteftnbsp;quinonfueritoffenfus eiufdem humilitate, Cœpit igitur lefus fuosnbsp;tempeftatem, quæ imminebat, præparare,indicans eis fibi prius eflccü^^jnbsp;Hierofolymam, ibi^ muftis malis affligendS à feribis ac pharifæis,atlt;^^nbsp;primarrjs facerdotibus, denicp SC occidendum eife, fed tertio die reuiti^^|^nbsp;Simulcphicdemonftrauituiamaduitam ueram^ gloriam, Cum eniH’^^iiPnbsp;ftus filius effet dei uiuentis, SC gloriofîflîme regnare in ecclefiadebererlt;^(fnbsp;nibus imper are incœlo SC in terra, ideooportuiteum antea infi^ain** j/nbsp;humiliari, ÔC cum peccatoribus igftominiofifïîme SC crudeliflè occidfnbsp;demû tertia die ad uitam gloriam^ intrare, iuxta prophetas, præcipu^^

IN HATTHAEVH. CAP. XVL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;7^,

55,cap, S^locis alijs mulds, Eratenimperciihedus plaga fiCpofîturus aftimam fuam hofti'am pro pcccato, ut beneplacitum domini per illius manum prolpcanbsp;raretur, Vt ßc tandem ilK daretur congregate in uniim filios dci, qui difpcrfinbsp;er ant.Eadem QC non alia uia nobis ipfius membris uia patebit ad uitam amp; gio«nbsp;riam.Commori enim oportetjUt conregnemus. Vide locum propheticum.

Et affumens cum Petrus, ccepit increparc ilium, dicens : Abfit à te D domine,non erit tibi hoc. Qui conuerfus, dixit Petro; Vade poft menbsp;fatana, fcandalum es mihi quia non fapis ea quæ dei funt, fed ea quænbsp;hominum,

Nondum carnales adhue difeipuli fan's intelligut hune fermonem de cru« cc ôdinortc, quod hæc iudicarent indigna ei qui tot miraculis declaraflet fe fi-Uumdei, Non tarne aufi funt interrogate dominum,quid fibi uellet mori 0£^ renbsp;furgcrc, Petrus itaeç que praecipuus quidam amor erga præccptorem ièmpernbsp;Kcit cæteris audaciorem,abducit eum à reliquis difcipulis,quafi famih'arius a«nbsp;liquid di^rus Qc increpâs ilium atep abominans mortis dC afflidionum mennbsp;ttonem, Propitius,inquit, eflo tibi domine, non contingantißa tibi: fiquidemnbsp;non eueniant, Qiianquam enim Petrus,afflatu patris magisnbsp;quam luo fenfu,pronunciauerit eum filium dei uiui,procul tarnen adhuc abe«nbsp;ratabintelleduillius arcani, quod lefus fua morte redempturus eflet genusnbsp;y“'^2nutn,ô^ refurredione declaraturus orbi potentiam diuinç uirtuns. Huenbsp;t^itur airedum ut in fuis corriger et lefus, conuerfus eft QC intuitus difcipulosnbsp;luos,quosfciebatfiniiliter affedos effe, tametfi folus Petrus aufus fueratincrcnbsp;pare dominum,ait Petro:Âbi poß me fatana,define aduerfari uoluntati patrisnbsp;tuum eft fequi me, non præire, Nunc obfiftis,impedire findens quod obnbsp;«lutem humani generis ÔC pater unit fieri, dC me facere decet, Cupis elfe fon«nbsp;usr^m^ öóobfifiis adcrucem ultrô propcrann,quaregnum hoc afleram pa«nbsp;m. Qtiame uidetis ire hac efi nobis quoep tendendum ad regnum cœlorum.

u nero nondum fapis ea quæ funt dei, fed humanis affedibus dudus,repua gnas uoluntati diuinæ.Ne obfia igitur inudlis monitor,fed à tergo fcquens,dinbsp;potins quàm magifirum, Docuit hoc fado nihil in homine eflenbsp;oni.Beatum ÔC Petrum ipfnm paulo ante prædicauerat,ob renelationem pa«nbsp;^*’is,nuncfatanam uocat,eo quod ageret hominem.Humana namcp fapere,eftnbsp;co aduerfari,0^ fatanam agere. Vbi nunc ecclefia in Petrum hominem ædifinbsp;‘^ätafSic (^uoc^ Romani pontifices ÔC alij fimiles fimiliter fapientes ut hominesnbsp;fpiritum QC dei uerbum,hunc Simonem nunc referunt.

Tue lefus dixit difeipulis fuis: Si quis uultpoft me uenire, abneget suprdio.i ^nietipfum,amp; tollat crucem fuam amp; fequatur me,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M«jrc.s. d

, Teftatur primum hic dominus, non folum iam difeipulis fed fimul omnis

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abhorrere crucem, fed eum qui nult fe feqni, poft fe uenire,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

cu^difcipulum, abnegate oportere feipfum, hoc eft fefe totum patris J*^ommittere,ut nihil pro feipfo iam fit iölicitus: tum tollere crucem fuam,nbsp;jPnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuam fortem,fuascp çrumnas,quas fibi ferendas optimus pater difpena

afæ^'j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perferre, idœ quotidietnunquam enim non perferendum

^*3uid eft ei,qui in hoc mundo ftrio gloriam dei uolet afferere,ut affedus hu« anosabdicetmulta cur a paratus ad oihe mortis genus Euangelij caufa,Coixnbsp;^dari antem Chriftum omnis boni thefaur um,optatiifimum eft omni fefe ab«nbsp;“^gantijöC eidem credenti fefe, eius^ fequenti ueftigia,nempe autlioris uitæ.

1?« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CÖMMEN T ARI V M

quas^ pnmas triuit ipfe femitas* Quanquam uero nemo fit qui crucci^ a tmpofîtam ferre non cogatur, tollunttamen tantum q,qui animo confim’^nbsp;minojultrpleamp;cumalacritatetjs quacipfeimpofiierit humer os fubmit^nbsp;Sunt qui fibqpfis ærumnas afcifcant,ÔC crucem feranqfed non à patr e in^Pnbsp;tam, cum nihil iuris in feipfos homines habeant, qui dei funt quanti funj-QC abnegate feipfiim,exuereueterem hominem cumadibus fuis, SiC i»«nbsp;nouum, qui fecundum deum creatus fit, in iuftitia fidei amp; operumnbsp;utadlongumprofequitur Origenes hoc loco* Nec fulficittulifle cruceif’jynbsp;Sc Chriftum fequatur eius difcipulus* Multi enim crucifiguntur latroricsnbsp;res,at illi non funt mei difcipuli*Sequatur igitur me,hoc eft agat iuftiaaP’^^nbsp;tutem prtefeferatinopere: abnegetuitia quibusaflueuerat,ut Paulus,Q'’*nbsp;cit; Viuo autem non iam ego,uiuit autem in me Chriftus.

Qui enim uoluerit animam fuam faluam facere, perdet eani»^^’^ tem perdiderit animam fuam propter me,inueniet earn*

Hortatur aliquot rationibus difcipulos,ut femet abnegates, cruccU’^ lentes,fe fequantur*Primo*Is cettè uitam fuam perdet,qui earn uolueritnbsp;re:feruatautem,qui perdiderit, hoc eft Chrifti ÔC Euangelt) ueritatis^nbsp;tiæ gratta fefe adduxeritinpericulum* Præftat igitur itainpræfentian*’’’f|,nbsp;perdere,quàm pericula fugiendo infcelerata hac mundigenerationc,nbsp;nedeicontemptu S)C ueritatis, curam feruandæ uitæ impendere fingub^nbsp;y/ere enim anima perditur,cum is offenditur,qui earn cum corpore innbsp;nâ abijeiet* Vere autê feruatur, quando quis propter den in certiifimap^’^j^nbsp;la SC mille mortes uitam SC animam fuam cum fidutia fortiter^ abiccct^^ffnbsp;namrecepturus* Sic enim pari, bearieft:fic afRciignominia,gloriofun’^j^yi.nbsp;occidi,eft lucrifacere uita* Scio nihil eile uita charius,fed fic cuieß fuanbsp;nbsp;nbsp;yjii

da eft uita, fi uelit earn feruare,perditurus nifi perdiderit,Lucro fuo perdit ob Euangelium : uere perdit, qui deferto Euangelio confulitui^nbsp;porariæ,SCdifpendiumfecituitéeæternaî*

Quid enim prodeft homini, fi uniuerfum mundu lucretur,^*^’ uero fuæ detrimentum patiatur7Äutquam dabithomo comin^^^nbsp;nem pro anima fuaC'

Nemo tam ftultus eft,utuitæ corporalis huius aebreuis iadura uerfum hunc mundum lucrifacere* Quorfum enim opes, fi interimnbsp;poiTeftbr;' Ita dementis eft tantifacere opes,aut etiam corpus ipfum,tnf^yjatnbsp;lioquiperiturum etiamfinemo occidat,ut horum gratia æternæ uil^,nbsp;difpendium, quam qui non habet,fruftra habet cætera*Nihil igiturnbsp;tam charum eife debet, cuius lucrum animæ fuæ diipendio uelit comtfponbsp;Homo quidem non poteft dare aliquam commutationem pro animanbsp;us autem pro animabus omniû dédit commutationem, prett'ofum fan^! fjfi;nbsp;filtj fui* N ec enim empti fumus corruptibili argent© uel auro,fed pretio*nbsp;guineagniimmaculati,

Filius enim hominis uenturus eft in gloria patris fui cum fuiSjôC tuncreddet unicuicp fecundum opéra eius*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjiP

Rerum cæterarum iadura poteft utcun^ farciri, animæ difpendiut’’^!) recuperabile* Qiii perdit uitam fuam mea caufa,non perdit,fed mihinbsp;recepturus cum lucro,quum apparueritmaieftas regni mei*Ne^

IN HATTHAEVM, CAP. XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18l

animo deqciamini, quod oftenderim ob Euangelium multa tolerahda triftia» Habitura funt haec breui finem, Qc ignominiam temporan'am fequeair æter#nbsp;na gloria, Siquidcm filius hominis quem uidebitis conculcatum ab omnibus,nbsp;Khabitumpro uermiculo,aliquandouêturus eft aliafpecie, demonftraturusnbsp;omnibus maieftatem amp; gloriam patris, ftipantibus eum fatellitibus fuis angesnbsp;lis.Tune qui iudicatus erat QC condemnatus morte ignominiofa,iudieem agetnbsp;^nium,uiuorum Sgt;C mortuorum redditurus cuieß prjcmium pro fadis-fuis,nbsp;June morti addicentur ætcrnæ,qui hic uitam pluris fecerintquàm me:ôlt;S uitanbsp;oonabuntur immortali, qui mea caufa uitam corporis ad tempus contempfesnbsp;nnt.Nunc certaminis tempus eft,erit olim præmiorum,R.eddetur autem unisnbsp;lt;^uic| fecundû fuafada, eo modo qu® arbor fccundum frudus iudicaturjcumnbsp;tamênon fit ex frudibus, fed ab arbore eft ut huiufmodi frudus fint,Sic opusnbsp;de opérante indicat : operantem autem non effîcit, fed ab opérante efficit. Adnbsp;hune modum bona opera b onum hominem QC dei filium probant, non efRcisnbsp;*^ftifi'cant opera, quæ priufquam bonus per fpiritum fandiimnbsp;bnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peccata funt ôô reputantur,quod nequeat mala ars

bor udus bonos proferre. Quia ergo opera de opérante teftantur,rede dicis tur,indicium fecundum opera uel fada fieri,

Amê dico uobis,{unt quidam de hic ftantibus, qui non guftabunt mortem,donecuideant filium hominis uenientem in regno fuo^

Conmunior quidem magis fecundum confequentiâ fenfus hic eft,ut hi tres apoftoli mortem non guftarint, priufquam uiderent filium hominis uenisnbsp;entern in regno fuo,hoc eft ea in gloria qua in regno cœlorum ÔC Chrifti appasnbsp;riturus eilet eledis. Vident autem Petrus, lacobus, SCloannes antefelefumnbsp;tranmgnratum,ita utfulgeret facies eius tanquam fol,SC ueftimenta candefeenbsp;rent ficut lumen, V iderunt fpeciem aliquam gloriae Chrifti, ÔC regnum dei uesnbsp;mens in uirtute, Verum poteft SC alius efle fenfus,ut uideatur Chriftus hie losnbsp;cuuis de fuo illo aduentu, quo per euangelium orbi gloriofus apparuit,no dinnbsp;poll mortem fuam,uiuentibus adhuc multis difeipulis Chrifti QC apoftolis.Adnbsp;denit eni'm cum magnifica uirtute iftud Chrifti regnum, SC gloriæ eius pompanbsp;niignis in totum orbem,apoftolorû opera ÔC tenmoribus:ijs fane quibus pracsnbsp;eatum eft Euangelium regnum dei aduenit, aiTertum ubiiç magnifiée cumnbsp;dpendis gloriae Chrifti teftimontjs, fignis, SCprodigtjs, Vndc amp; Paulus glosnbsp;Euangelio, quod in toto orbe frudificet, ad ColoiT.Et ad Romanosnbsp;j^4dtt,Habeo quodglorier per Chriftum Iefum,in his quæ ad dcum pertinet,nbsp;ç^lj°^5^diaufîm loqui quicquam eorum quænoneffecit Chriftus per meinnbsp;ƒ’^®dtiam gentiS uerbo SC fado, per potentiam fignorum SC prodigiorum,nbsp;adnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lerufalem SC circumiacentibus regionibus ufe^

tu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impleuerim Euangelium Chrifti, Hæcregni Chrifti magnifica uirs

tcm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;circa X X, annum ab ipfius paflione fefe exeruit,quod

lis nbsp;nbsp;nbsp;diultos etiam ex apoftolis habuit fuperftites, multo plures ex difeipus

de ^^P^daginta ÔC reliquis, qui tunc Chriftum uiderunt in corpore. Vt rcs QUanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aftitiife tunc Chrifto loquenti,qui non guftauerunt morte priufi

0^ oftendentem maieftatem regni duatenus oculis corporeis cerni poteft, Certe uifuri erant ante mortem resnbsp;dfttdtcm fuam, iam^ paularim uincere potentiam huius

q

- • : • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O H M E U T ARI V M ' : ’

CAPVT XVII.

T poft dies fexaffumpfit lefus Petrum Ä^IacobuS^IoanntJ” fratrem eius, èC duxit illos in montem excelfum feorfum )nbsp;transfiguratus eft ante eos»

y oluit hac fua transformatione Chn'ftus cxhibcre fpecime glon'ae fuæ tribus difcipulisjad fecreriora eledisjac fidem facere eorum quae de fua illisp®nbsp;teftatc praedixerat,dum hortaretur ad fui abnegationem,amp;utfc confedat^“nbsp;tur.Oftenditur deledus habendus inter eos qui funt ueritatem doccndiô^^^nbsp;lt;fturi,obferuandus^ or do gradus in reuelando» V oluit autê huiufmodi *rnbsp;lt;dro ueluti per fomnium exhibere cam fpecie,qua olim uenturus eft iudeX^*nbsp;bis« VndefiCproculabhominumconfpedu transfiguraturus eft corai”^nbsp;tribus difcipulis,Quonia ucro fex dicbus,dies ducuntur, ÔC conditusnbsp;dusjideo folus is qui mundana tranfcêdit, 6C qui coeleftia quaerit,poteß3H^nbsp;dere fuper excelfum montem,Chrifto fe praecedente,et a^icere gloriamnbsp;dei. Cum autem fic atemporalibus abfolutus, cœleftia fe(ftatur,tuncpoß‘’nbsp;dies fex,nouum fabbatizabitfabbatum, exultas inexcelfomonte,inquo^nbsp;templabiturtransfiguratumlefum anteoculos cordis fui.Diuerlasnbsp;bet uerbum dei formas, apparens unicuic]^ fecundum quod uidenti cxp^nbsp;cognouerit, ÔC nemini fupra id quod capit femetipfum oftêdit.Capitur ai’Unbsp;fide,quae ft fuerit excelfa,à^ quaft in monte alto,cœlefti fapientia eleuaO^^Lnbsp;lem,ab eo deus uerbum intelligitur,creditur, Só colitur fecSdum dei fot*”nbsp;Coram his autem transfiguratur IefuSj5lt; non coram illis qui funt dcorß^*”nbsp;terrcnaconuerfationeuiuentes«nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. f

Et refplenduit facies eius ficut fol; ueftimenta autem eius alba ficut nix« Et ecce apparuerut illis Moyfes amp; Elias cû eo loqt!^

Qiiod totus lucidus QC fplendidus fadus eft facie amp; ueftibus, mortalitatis uitæ^ futurae claritatem adumbrauit,Etenim inter omnianbsp;tentiênfîbus , nihil eft praecellentius ac magis fpiritualequamlux,nbsp;fummam SCuoluptatemSCutilitatem affert, dum omnia luce procreafl^j^nbsp;fouentur« Sic per fplendorem faciei Mofts, Paulus gloriam ac diuinit^^pünbsp;gis intellexit,i«Corin«5«Si qui fuerintfilij lucis, fidei,5C fancftitatisjqu**^ j}i(Jnbsp;liauerunt opera tenebrarum QC nodis,ut in die honefte ambulet,iftis f', jjji*nbsp;fulgebit ut fol, transfiguratus in gloria, ut clarius inueniatur filtjsnbsp;quamfoliuftitiæ« Etnoniolum transfiguratur coram talibus difcipt’^*^nbsp;fed etiam ueftimenta ipfius fiunt Candida ficut lumen,quæ funtnbsp;teræ Euangelicae,quibus lefus clarificatur,6ó eft indutus«Puto autem,nbsp;genes,etiam ilia quae ab apoftolis dicuntur de eo,ueftimenta elTe Iefu,J.^/nbsp;afeendentibus fuper montem excelfum cum lefu Candida, hoc eft,pen^nbsp;fide donatis clarius intellelt;fta,Sed quoniam candidorum differentiaenbsp;fiunt qualitercuncp Candida, fed Candida ficut lumen, ac niueo quodai^^ .(ƒgt;nbsp;re, qualem nullus fullo fuper terra poteft dare« Si quadoergo uiderisnbsp;non folum ergadiuinitatem Chrifti cautum attç perfedum,fcd 6Cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

geliorum omnia manifeftantem, non dubites diccre, quod ei tali uel Chrifti fatfta fint Candida ficut lumen« Quod fiita intelligatur amp; coolpnbsp;transfiguratus filius dei, ut facies eius fit ficut fol, amp; ueftimentanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

ficut lumen,ftatim aparebit coram huiufmodi hominibus uidentibws

IN hatthaevm. cap. xvti.

IcmetiamMofeSjtdcft Iexdei,etElias,ideftprophetxcolloqucntcs

Si quis em intelligit fpiritualem fenfum legis,conuenientem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P ’

fti^ôCinprophetis abfconditam inmyfterio fapientiam ,ille uidet Molen a liam in gloria, qiiandouiderit eos uniim docerc amp;C habereicopumcumlelanbsp;EuangeliogCuerbis.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;

Refpondens autemPetrus dixit ad lefum: Domine, bonu elt nos ^icnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uis,faciamus hie tria tabernacula, tibi unum, Moyfi unum,et

Eliæunum.

Hæc Ulfa funt apoßoh's ueluti recens experredis à fomno, nam oeuh corn grauabantur : non enim capiebat mortalis infirmitas uifionis magnitu^nem,nbsp;Expauefadis igitur 5lt; attonitis tam incredibiU fpedactilo difcipulis, Eetrusnbsp;nondumfuifatiscompos,fedtotus raptusuoluptate ac maieftatefpeetaculi,nbsp;quæ procul abelTe uidebatur à mentione mortis, Domine, inquit,extruamusnbsp;hic tria tabernacula,tibi unum,alterum Mofi,tertium Eliac.Hoc uifum en r Csnbsp;tro adhuc confultius quàm Hierofolymis occidi. Hæc enim humano aliquonbsp;fpiritu dudus dixit, autinftigatus à carne,uel fatana,nihil fui off^ i) alicubiinanbsp;termittente.Fortaffîs fpiritus ille uoluit Sé hic etnunc Chriftum fcandalizare,nbsp;utrecederet â palTione ofhibus hominibus falutari, remanerctep in monte cîqnbsp;celfojcum Mofe 8C Elia,Promittit autem ôf facere tria tabernacula,unum pri-uatim ïefu,alterum Mob aliud Eliæ,quafi non eos capiente tabernaculo uno,nbsp;in quo omnes fimul côfiftere deberêt, Forfitan dC hic dolus erat antiqui,quoanbsp;noUeteifefimul lefum amp;:Mofen 2lt; Eliam, fed feparare eos ab inuicem triumnbsp;tabernaculorum obtentu quod fieri non poterat. Nam fi in unum finÆhrisnbsp;ftus, Iex,Sf prophetæ,tunc ÔC Chriftus deifilius comprobabitur,S^ lex ôf pro^nbsp;phetæ liera prophetaffe inueniuntur : quoniam lex prophetæ teftimoniumnbsp;dederuntdeChrifto, præd'centes ea quæfuturaerantdeChriftotôf Chriltusnbsp;teftimonium dédit legi £lt; prophetis, quoniam uera prophctauerunt,prlt;^heanbsp;tiam eorum ipfîs rebus adimplens« Si autem fepar entur ab inuicem,ne^hri*nbsp;ftus oftenditur nec prophetæ uera dixifle inueniuntur«Falfum quoep i unbsp;erat,Bonum eft nos hic efle; fi enim bonum fuiffet,manfiffent uti($ ibi,non r eanbsp;cufalTentquoderatbonum« Sifalfum fuit, intelligcid fuiffea carne ^fai^uianbsp;neueUfatanatentatore.Contraria ergo adhucerâtinPetro ueritas ô^talhtas.nbsp;Ex ueritate dixerat, Tu es Chriftus filius dei uiuiu'n quo ô«: beatifîcatus elt«cxnbsp;fâlfitate autem dixit,Propitius tibi efto,£lt;c,

Adhuc eo loquête, ecce nubes lucida obumbrauiteos. Et ecce uox nubcjdicens : Hic eft filius meus diletftus in quo mihi benecompla^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

cuiiipftin^ audite.

Sic Ôc olim in nube gloria domini apparuit,tanquam in re cœleftibus uici* Cæterum uox illa uidetur quodamodo uotum Petri corrigcrc, ac i unbsp;doletis difeedere Mofen dC Eliam, omnia in hoc magiftro uenronbsp;iinicofiiÎQ meo,in quo folo per omnia mihi complacitS eft,habetis«lplum taiicnbsp;tum audite. Sibi fidere decet ut qui gratiam meam 06 uitant beatam rdiituatnbsp;omnibus fibi fidentibus: id præftabit, ati^ ita per omia fan(ftificabit,pernciettpnbsp;lt;inodtotalexnonpotuit. Mutuum indeoamareuoshortatur,ineo totauitçnbsp;perfeâ{oeftfita,ÔC completur quiequidufpiam in lege aut prophetis aduitamnbsp;^ftituendam præceptum legitur,Dcnilt;$ quod nec lex nec prophetæ fpir itura

q X

i84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentärivm

morte fua dédis omnibus promcrctur QC donat, qui pcrfuadeat ad dum, Sgt;C accendat ad diligendum. Sic indicium amp; iuftitiam,legem dC fielen^'nbsp;terra Chriftus reftituit. Ipfum igitur audite, ipfum legem dei uiuam, uerbi’’;nbsp;omnipotens patris,quo codidit omnia, quod caro fa dum eft, ÔC habitatnbsp;inter homines, ipfum à lege ÔC prophetis prarnunciatum,Slt;^ nunc in carnc^^nbsp;hibitum, uerbum patris audite,filium non tantum per adoption?, qualcsnbsp;omnes eledi, fed per naturam QC acternam generationem, filiS dilediflîn’i'r’nbsp;primogenitum omnis creaturæ, Chriftum dominum audite,ut fins ôC nosnbsp;tres in Chrifto patris cœleftis,ô^ cohæredes cedeftium^

B nbsp;nbsp;Et audientes difdpuli,ceciderunt in fadem fuam, amp; timuerunt

de* Et acceflît lefus, amp; tetigit eos, dixit^ eis: Surgite,amp; nolite Leuantes autem oculos fuos,neminem iuderunt,nifi folum lefuifl» ,nbsp;Sic ÔC populus Ifrael uocem domini dei de cœlis audiens in montenbsp;andirc non ualebanquo fignificatur nos homines,hac corporis mole graU^nbsp;haudquaquam in plenum confortium dei pofle peruenire* Ideo deponco^^'j^nbsp;antea efl,qùod carnale eft, utconnngatquodfpirituale* Monemur ÔCnbsp;tore erga deum nobis opus effè, quem pater dédit prophetam prophetat^j'nbsp;tninum lefum Chriftum, in quo inhabitat omnis diuinitas corporaliteG^^^,,nbsp;cum reucrentia,fide,amp; obedientia ampledamur,non fie timentes ut nô^^[,jnbsp;confidentes. Propterea ÔC accedes tangit, ut furgant fidant^ admon^^'nbsp;uides,quomodo in humilitate fua uerbû dei Chriftus,qua diuinac glorienbsp;occulitur fplendor intolerabilis, nonihil uidendus uduti in laterna pronbsp;täte noftra exhibet, 5gt;C blandS nobis cflScitur ^d eft per fe tcrribik,uitalenbsp;ädintuentibus alioqui mortale effe confueuit, iuxtaillud:Non uidebifynbsp;faciem meam,öf uiuet. Vnde 6d præ timoré cadentes humiliati funtfub‘'^j-ii^nbsp;manu dei, Eleuantes autem oculos fuos, folum uiderunt,qui amp; unusnbsp;per^ erat, quem QC in humilitate illa oportet primum audire ÔC ample^’nbsp;CO demum pado patebit iter ÔC aditus ad incomprehenfam at(Ç inaccefl^nbsp;lioqui gloriam dei, in Chrifto nobis proponendâ,ÔC per crucishumilit^^*^ .jiinbsp;undam. Cum autem defcenderentdemonte,priufquamrediretadreli4nbsp;difcipulorum coetum,præcepir inis,ne cuiquam narrai ent de his quæ t**nbsp;dorrec filius hominis refurrexiffet à mortuis : nam ante id temporis ferP’^nbsp;ÔC frudu fuo cariturum QC fide.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

M4rei4 b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interrogauerut eum difcipuli, dicentes: Quid ergo faibae®*

M4laeb^.b quod Eliam oporteat primum ueniref nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

Adeo cor habebant difcipuli tenebris obuolutum,uteadem uox

ÔC paflione Chrifti toties audita non defeenderetin pedus illorum.Sct^B^ enim quidam ceperat animos illorum ex eo quod Eliam confpexerant^* ƒ3nbsp;tem lefu. Hine inter eundum proponunt ill«, Qiiid eft igitur, inquiuH^^nbsp;feribæ docentes aduentum Mefiîæ dicerc folent ex authoritateMalac^ ƒnbsp;priufquam fit uenturus Meflias, uenturus fit Elias Thesbites : at isnbsp;ceflit aduentum tuum, fed hodie demum uifus eft in monte: tu uero nf jft('nbsp;nifeftatus es ante Eliam, 66 prius quam ille ad hanc uitam humanamnbsp;Non tarnen propter huiufmodi difcipulorum tarditatem Chriftusnbsp;rum indulgentiftimus eos abiecit. Ita ne hodie quoep abiedurumnbsp;cos qui modo eins efle difcipuli cupiunt, quamlibet cralfi fuerint,2lt;^nbsp;l int omnia femel percipere, Eandem 0^ nos longanimitatem fedem'^^jj^j'^

IN MATTHAEVM. CAP. XVII.

diorcs fideles. Notandum quocp eodem tempore multa à fcribis firfflc diflcmL nata de aduentu Meffîæ mox uenturi, quibus ipfi tarnen perparum animi ad=nbsp;mouerunt,uidentibus fcilicet oculisniluidentes,quandoauguftiffimumre«nbsp;gnutn fefe per Meffiam aflecuturos fperabant, ideo pauperem contempferût,

Atille refpondens,ait eis; Elias quidem uenturus eft,amp; reftituet o« i^nia : dico autem uobis,quia Elias iam uenit,Sc non cognouerunt eu,nbsp;fedfeceruntineoquæcunqp uoluerunt. Sic amp; filius hominis paffurusnbsp;eft ab eis. T une intellexerunt difeipuli, quia de loanne Baptifta dixiamp;nbsp;feteis.

Ex his uerbis OC Marco euincitur, perinde efle ac ß dixiflet, Rede dicunt Eliam ante uenturum quàm Melïîam,ac omnia reftituturum.Prophetæ enimnbsp;dei Ô^Malachias 4, idem dixeriint, Sedfi uellentueritatem recipere fcribæ,ucnbsp;alias dixi, Elias ille, de quo hoc uaricinium loquitur,iam uenit, ÔC dum ornanbsp;nem populum credentium ad me perduxit, reftituit omnia. Illi autem reprobinbsp;non agnouerunteiim, feceruntei pro fua libidine.Nam contempferunt 8dnbsp;perfecuti funt calumniates ipfum dæmonium habere, Tandê Herodes ipfumnbsp;^collauit. Sic amp;filium hominis nunc ignorant 6C contemnunt, perh'cientcpnbsp;ô^m ipfo, ficut feriptum eft quæcuncp didaueritipforû impietas.Interim hicnbsp;nos hocquocß difeamus, ut de Chriflo amp; præcipuis Tandis,deû quæ perferenanbsp;da eis funt ordinaffe: fie unicuicp diuinitus ftatutû quod patiatur,6C quo quifanbsp;que crucis genere deum glorifîcet, etiamfi nulla id feriptura nominatim tefteanbsp;tur,idnoftra cura neqj augebimus,nec^ imminuemus:tutiffîmum igitur ÔC faanbsp;luberrimum abnegare nosmetipfos, amp; beneuolentiffîmo patri nos per omnianbsp;confecrare.Tune ergo intellexerunt difcipuli,quod loannem Baptiftam diccanbsp;ret EIiam,ob uitæ fîmilitudinem,ôô in carpendis regibus libertatem.Quod aunbsp;tem dicitur, Sic amp; films hominis palTurus eft ab eis, quæritur, cum Herodesnbsp;amp; Herodias loannem interfecerint,quomodo ipfi lefum quotp crucifixifle dianbsp;cantur, cum legamus eum à fcribis èc pharifæis non occifum. Et breuiter rCanbsp;fpondendum,quod SCin loannis nece pharifæorumfadio confenfcrit,et in ocnbsp;cifione domini Herodes iunxerit fuam uolûtatem, qui illufum atcç defpedumnbsp;remiferit ad Pilatum,ut crucifigeret eum.

Et cum ueniflet ad turbam, accelïît ad cum homo genibus prouo* C îutus ante eum, dicens : Domine miferere filio meo, quia lunaticus eft,nbsp;^malepatitur.mamfæpecaditin ignem,Sôcrebro inaquam:0CobtUtfnbsp;cum difdpulis tuis,amp; non potuerunt curare eum.

Vbi iam Chriftus de monte defcenderat,occurrit ei turba multa,quæ 6Ó di fcipulos illius reliquos circumfuderat, aderant^ feribæ cum difeipulis difpuanbsp;tantes.’ubi uero turba uniuerfa dominum uidit,obftupuit,ôô accurrentes falunbsp;^^uerunteum. Ille uero feribas interrogat quid inter fcdifputarent.Vndenoanbsp;^atur Chrifti apud plebem authoritas,amp; pharifæorum dolus,qui cum dominonbsp;^ongrcdtn5audentes diuexant rudes Chrifti difcipulos ipfo abfente, quouelnbsp;Ipeciem uidoriæ contra ueritatê apud imperitam plebem ob tinerent, Sed nonnbsp;finit dominus confundi fuos, qui dæmoniû eqeere nequiuerunt: adeft autemnbsp;*n tempore, ne ignominia ipforum in Euangelicam dodrinam cederet, Acce®nbsp;autem pater pro filij fanitate, qui unicus erat,ad feriam orationem compeLnbsp;fiteum urgens neceffîtas. Lunaucus autem uocatur,qiu habebat dæmonium

q 5

186 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MM ENTA RIVM

mutum Sc furdiim,qui defici'entfs lunæ tempon'bus uel adaudæ m furorcrn ra piebatur intolerabilein,utfrequcnter in ignem S)C aquam ruerctjftis autêma^nbsp;lis uidetur obnoxi'us fuifle à puero, fed per luci'da interualla non perpétue ag*nbsp;tatus,Sunt autem hæc mala huiufmodi immiffîones per angelos malos,amp;’nbsp;mom's opera,qui creaturas dei prout poteftinfamare findet Jncredulitasaut^nbsp;tarn patn's quam aliorum ac etiam difcipulorum in caufa fiu't,quod nonnbsp;rat imperio difeipulorurn hoc dacmonium: fient ÔC inpatn'a obfin't miraciJ*'^nbsp;perfidia cinium^Propter hanc antem commnncm et promifenam mcreduH^^^nbsp;tern omnes dominns increpauit,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Refpondens autem lefus, ait: Ogencratio incredula quoufe^ ero uobifcumC ufcpquo paoar tios f AfFerte hue ilium ad ’’’ƒ

O natio,inqiu't, incredula SC peruerfa,quoufcp tandê ero uobifeumf'^^ din feram mores nefiros intradabilest'Totmiraculis atditis nihil proficio.qnbsp;rat enim,ut falnaret in fe credentes, nec potnit ulli fains nifi per ipfumnbsp;gere, eo^ omnia turn diCla turn fada fna ad hoc infiituebat,ut fides adhit’*^^nbsp;tur fibi,et crefeeret in cledis,ut Chriftns tandem agnofeer etur,humanis lt;nbsp;medtjs non omnino diuinis niribns» Sed erat tarn intradabilis natio lud?^^ ’nbsp;ut Chrifii nerbis SCoperibus ad falntem ipfornm infiitutis magis offend^’^^^nbsp;tur,nec poflent ad agnitionem dining bonitatis adduci,ut fi cui res fit cu’’^nbsp;rofi) aliquo SC difRcili homine, cni nnllis poflis rationibus qnod uerumnbsp;fnadere, nullis benefieijs ad hnmanitatê emolIire.Quales profedo olimnbsp;Ifraélitæ in delerto fe exhibuerant, toties contra dominum murmurand^nbsp;ties contra fernos fuos Mofen ÔC prophetas omnes rebellando, quos ifid^ mnbsp;cum quibus Chrifio negotium eratfimiliprauitate SCperuerfitateegrcg’^^j^nbsp;ferebant, utfummo iam tædio iuxta hominem afficeretur,uerfandonbsp;ipfos^ ferendo, qui adeo non fufiinebantfibi bene fieri,utætetiiæ quo^nbsp;tis participationem infane à fe reiecerinu Verum hæc mala,prauitas,p^7 (jj,nbsp;tas,iniquitas,morofîtas, difficultas, obfiinatio,oniia frudus funtinfidd**^^,(,nbsp;qua miferi homines fatanæ imperio addidi,taies ab ipfo redduntur* Silt;^i‘nbsp;tra fides,ut fi'Iios dei reddit,ita efficitcandidos,redos,æquos,commodoS’nbsp;ïes,morigeros,adomnebonum fequaces,SC deiimaginem expriment^®*

Et increpauit ilium lefus, ôC exrjt ab eo dæmonium, ÔC curais’® puer ex ilia hora*

Qui cum addudus eflet ad lefum, ut altj quoc^ Euangelifiæ refcn’^^^li* lefu conlpedus, protinus ibi in oculis omnium corripuiteum fpiritus?nbsp;fus in terram uolutabatur fpumans miferabile fpedaculum* Turn ^jii’nbsp;magis etiam illufiraret magnitudinem mali,percontatus efi patrem,q^’^%ii’nbsp;eflet tempon's, quod huiufmodi malo uexari cœpiiTenPater refpondêSjnbsp;fantia,inquit,necfine uitæpericulotnamfrequenter ilium egit nunci«^‘^^s,nbsp;nuncin aquam, utperderet, Sciomorbumatrocemefle,attamêfiqumPnbsp;opitulare,miferrus nofiri* lefus audito,Si quid potes, fubtaxâs imbecm^^f^nbsp;fidei,quafimorbus ullusefletpotentioruirtutediuina,aitilli: Noliƒnbsp;quid ego poflîm effîccre,fed uide num tu poflîs credere* Etenimßpko«;,/nbsp;das,nihil eft tam difficile quod non poflît contingere fidenti* Ad h^n^ ƒnbsp;pater fiducia concepta,fpe^ certiore profufîs lachrymis excIamansjt^'Pnbsp;Credo domine,fed etiâ fi quid deeft fidutiæ meæ,fupple de tua bonita^^ ’nbsp;ïuuaincredulitatemmeam* Interim cum lefus confpiceret concurrci’^^ j,/

»

puli multitudinem ad fpedacul«rn,auidam uidêdi' num fuccedcrct lefujquod difcipulis non fuccefferatjcomminatus eft fpirituf immundo,diccns;Surdc QCnbsp;mute fpiritus, præcipio tibi, exi ab eo,ÔCne pofthac répétas eum. At fpi'risnbsp;tus cum eiulatu receffît à puero^fed pn'us adeo uehemêter difcerpto uexato^,nbsp;ut mortuo fîmilis iaceret, multi^ confirmarent efle mortuum, adeo tenax Csnbsp;rat mail uis. At lefus correpta manu puert, erexit ilium in pedcs,SC ille furrcanbsp;xit V t ægre credebat pater,ita ægre fanatus eft filius.

T une acceHerut difeipuli ad lefum fecreto, amp; dixerunt: Quare nos nonpotuimuserjcereillum7 Dixit illis lefus ; Propter incredulitatemnbsp;ueftram.

Occupauitmeror quidam difcipulorum animos, metuentes ne qua culpa ftiapcrdidiflentpoteftatem ædendimiracula,quS antea gloriati fuiftentetiamnbsp;fîbi dçmones efle dido audientes, Apud multitudinem quidem pudore filent,nbsp;cæterum ubi lefus elTetingreflus domum, adeunt magiftrum, èi. interrogantnbsp;eum’.C^are nos no potuimus hoc dæmonium eqeere, quum poteftas hæc absnbsp;te nobis femelfît traditaç’ lefus ut fuorû etiam fiduciam confirmaret,quâopor3nbsp;tebateifetantam, utnonnunquam ôôalicnæ diffidentiæpofteteffèpræfidio,nbsp;aitftmbecillitas fidei ueftræ fuit in caufa^Nam morbi uis erat atrox,et patrisnbsp;cratfacillans fides,nec ueftra tam era t pollens,ut par efte poftet utricp difßcuLnbsp;tati : eftenim nonnihil diluta humanis aftedibus Q(. imnis gloriac fermentonbsp;uiciata.

Amen quippe (Jf^o iiobis, fi habueritis fidem ficut graiium finapis, Luctc i7gt;b dicetis montihuicîT ranfî hinc:8c tranfibit,ôd nihil impoffîbile erit uo

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a.

Si fidem habueritis fîmilem grano finapis, quod cum fitcotemptutn ac mi=« nutum, tarnen attritum acrimoniam reddit naturæ fuæ,amp; humo conditum e=snbsp;mergitinarborêfpatiofam,nihil effet tam arduum,quod non illico didoƒon=Inbsp;ficeretur.Etiam fi diceretis monti,Moue te iftinc demigra in alium locu, fa=nbsp;durus eft abfcj mora, quod iuffus eft facere,Cæterû hoc genus dæmonior umnbsp;quo puer ifte tenebatur,nô eq citur,nifi fides precatione Ô6 ieiunio efferuefeat,nbsp;amp; fiat confîrmatior, Tenax erat uis mali,ôô iam multo tempore uerfum fueratnbsp;innaturam,Aduerfus huiufmodi uitia pugnandumeftieiunqs,quçcorpiisatnbsp;tenuatum fpiritui fubtjciunt: et deprecatione, que diuinum impetrat fubfîdiu.nbsp;Hocfermone docuitdominus atrocia diut^ confueta animi uitiaremedqs granbsp;tûoribus oportere propelli.Cxterum perjtranftationem montium rem quamlt

eftdeprecatio, quando non cum ebrietate,fed cum ieiunio fit, Obferua cp omnis fîdes granum eft finapis: contempta'enim putatur,propter ftultitiâprænbsp;dicationis,attamen fi ccciderit in terram bonam crefeit in arborem,in qua uo-btilia cœli hoc eft cogitationes fumma petentes nidulantur,

Conuerfantibus autem eis in Galilæa, dixit illis iefus;Filius homv D OA '

iSS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cohmentarivm

nis tradendus eft in manus hominum,06 ocddent eum,amp; tertia furget. Et contriftad funt uehementer»

Cum in Galilaea conuerfaretur dominus, 8^ de loco ad locum iter cipcret ex finibus Caefareæ,quafi per Galilæam Hierofolymam petiturus,^'^nbsp;turbis fadafua admirantibus ac celebrantibus, iuflïtdifcipulos magisnbsp;re quæ erat breui pairurus,ne tum ofFenfî fcandalo crucis, à fe que modonbsp;fitebantur Chriftum,defîcerent Sinite,ait,uos mei difcipuli alios admiraï* ,nbsp;da mea,paulô poft aliter fendent ipfî : ad crucem enim me poftulabuntjP^^tnbsp;pite potius hos meos fermones, Filius enim hominis, ftxturum eft, utnbsp;in manus hominum,Hoc uos potius perpendite,ôô crédité ita à pâtre coO-turn, eo^ omnino oportere ita fieri, nempe ut traditus hominibus ab cis .nbsp;dar, fed occifus tertio die refurgam, Iftis cogitandis animum ueftrum Jnbsp;intendite,6C ad crucis humiliationem uos apparate,Non enim ifta uulgi ao*'nbsp;rario folida ueftra gloria eft, longe alia ÔC plenior uos manet, lèd per mofnbsp;adeunda.Hic uero fermo maiorem in modum difcruciabat animos diftiP^nbsp;rum,qui fie adamabant dominum fuum, licet afièdu quodam adhucnbsp;ut aures illorum nullam paterentur mords mendonem, Nondum enimnbsp;gere poterant, quod Mofes ÔC Elias lefu mortem gloriam appellarant,qi’nbsp;mors ilia falutem effet paritura toti mundo, Quanquam autem ut adnbsp;nem mords contriftabantur, ita ad refurredionis mendonem debebantf;nbsp;larari, tarnen in tantum abhorrebat animus à commemoradone fuppfi^^*! ’ (,nbsp;plane non caperent, quid effet Chriftum mori, ac mox tei-do die reuiu»*-^nbsp;Exiftimabant enim melius elfe non omnino mori, quando id fibi præftat^.^nbsp;terat,qui poterat à morte reuiuifeere, amp; alios refufcitare.Ethic quoeçnbsp;pulorum Chriftiruditate difeamus, non condnuo fiuftra prædicarinbsp;lium, finonilicointelligaturabomnibus. Semenenimtardiusfirudiß^^^’nbsp;cumfpeexpedatur,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, gt;

Et cum ueniflent Capharnaum, accefTerunt qui didrachma bant ad Petrum,amp; dixerunt ei:Magifter uefter non foluit didra^^nbsp;Ait:Eriam*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

(^ui Cæfaris nomine tributa exigebant in urbe Capernaum, ubi familiarius habitabat, ueriti compellare lefum ob authoritatem,quamfi^îL(nbsp;dodrinadCmiraculiscompararat, adierunt Petrum,quem uidebanti'**nbsp;proximum,Magifter,inquiunt, uefter num foluit didrachmaj'Pctrusnbsp;cuniam non haberet, nec uellet offendere tributorum exadores,rclpoî’^nbsp;lum foluere : nam hadenus huiufmodi tributa folueratcdam lefus,nbsp;demus eum quamlibet dei filium, eoc^ omnium dominum QC principe”’nbsp;per fe magiftratui morigerum exhibuiffe. Quin turn potiffîmum nafe*nbsp;cum hoc tributi primum ab Augufto indidum fub Cyrenio praefîdenbsp;batur,I-Iic uero liquet quàm nulla ratio fuerit immunitatis ecclefiafticÇ»nbsp;uocant, in cafibus huiufmodi, Qiiis enim fandior Chrifto f quis fpiric”’,jpi)nbsp;quis diuinis rebus addidior fquis liera dignitate præftantior Chriftoc'nbsp;teftatefublimiorunquamfiiitf Attamenhomo fadus ferui formamnbsp;nâ adeo non faftidiuit, ut nihil prorfus fubiedionis at(Ç feruitutisnbsp;tem ipfam unquam detredarit. Cuius gloriæ is accedet propius,quinbsp;tatemeius anteplenius exprefferit, Qiiare non modo ingens dedecUse ’ jnbsp;gum magiftratus detredare, SC tarnen Chrifti effe fe iadare,uerumctia”’

IN MATTHAEVH. CAP. XVIk nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189

feftaftcgatto ei'us.Qut cnim Chrifti effe uolucrxt,hoc eß in ipfo manerc, debeit ficutille ambulaint ÔC ipfc ambulare,SicK autem Ô6didrachmæ «eßimarionetnnbsp;ccdo BudcOjfiC fui fîmilibus numorum calculatoribus« Aiunt didrachmam uanbsp;lere quinta coronaa,qui tarnen intra proximum decennium audus eft quintanbsp;florenijut uideamus qualis certitude ualoris in monetarum fit tradationc.

Et cum intraffet in domum, præuenit eum lefus, dicens: Quid dbi uidetur Simonf reges terræ à quibus aedpiunt tributum uel cenfumfànbsp;filijs fuis,an ab alienisf Et ille dixit; Ab alienis. Dixit illi Iefus:Ergo lûnbsp;berifuntfilrj.

Cum iam apoftoli domum fuiflent ingrefli,nam illic in Capernaum domù cfliumhabebatlefus, Petrus anxius habebat in animo loqui lefudefoluendonbsp;tributo:promiferatenimjnec habebat quod daret. Tunc lefus no infeius quidnbsp;in animo uolueret Petr us,præuenit illius interrogationê.Simon,inquit, quidnbsp;tibiuideturt’ reges à quibus folent accipere tributum aut cenfumcàfiitjs ne annbsp;ab alienis ç’Ab alienis, inquit Petrus. Turn Iefus:Ergo,inquit, filtj funtimmu-nesjobfeure indicans ft terræ maris^ QC omnium rerum dominum,nulli mornbsp;taliprincipidebere tributum aut cenfum,necfuos difcipulos,ut filios regni tenbsp;neri. Sed tarnen doccre uolens in huiufmodi rebus, quæ nihil faciunt aduer«nbsp;fus pietatem, nonnunquam obftquendum huic hominum genen' ne prouocanbsp;tigrauius peccent,fubiecit;

V t autem non fcandalizemus eos, uade ad mare,amp;i mitte hamum, cum pifeem qui primus afcendcrit, tolle:00 aperto ore eius,inueniesnbsp;ftaterem:illumfumens,da eis pro me èC te»

Hoc fado lefus ftmul oftendit,ô^ fuam potentiam,qua nulli fubijeiebatur, Sfmodefttam qua cedere uolebat tjs, quos ob rem uilem amp; afpernandam nonnbsp;rxpeditirritari.Etenim qui ftc dare potcft,maior eft quam qui debeat, tamenbsp;quum dat quod non debet docet aliquoties effe præftabilius de iurc tuo dece»nbsp;re,quamcumimprobis deiurecontendere, præfertim in hifee rebus quæfasnbsp;cultates atterunt non lædunt autem pietatem.Habet et mundus ordinê fuum,nbsp;ÿiemper occafîonem Euangelicæ libertatis non oportet omnino confundûnbsp;^nc pou'us libeat imitari, QC libertate noftra ita uti, ne quenquam unquamnbsp;®nendamus,cum in rebus alijs,tum præcipue in parêdo magiftratui, quo connbsp;^pto no uims amp; alter, fed tota reipublica offtnditur.Quod autem Chriftusnbsp;‘^oinanam poteftatcm,quæ ludæis omnino tyrannica habebatur,ita obferua»nbsp;^’^’*^ocetnos,quam ucrePaulus fcripftrit,Noneft poteftas nifi à deo:quæ ue*nbsp;’’0 “*ûtpoteftates,à deo ordinatæ funt.Ita($ quifquis reftftit potcftati,dei ordianbsp;’^ationirefiftit: ôj^c.ddludas Gaulonites ac alq quidam,quorum loftphus mcanbsp;^’uit,non animaduertentes,cum præpoftere libertatem ludçis uindicarc ueLnbsp;^’^ïîôlt;feipfos QC alios perdiderût.Nam feditionibus omniareplebant, QCcomnbsp;inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utib'tatcm prætexentes, nihil nifi latrocinia agebant, fua^ lucra cum

inria aliorum quærebant, donee 0^ in ftipibs arma uerterent.De quibus I0» ^P^USjIud.ant.liûiS»

CAPVT XVIIl.

commentarivm

bJ illahora accefferunt difcipuli ad lefum, dkcntesî Quis

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maior eft in regno ccelorumC

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geftisjfubîjt apoftolorum animos humanus qui^^*”

a..edus jHC ftimulus Ituoris SC ambirionis. Audierant iam ante de regno rum, uiderant tres apoftolos feorfum abducfos in montem, audierantnbsp;promiflas daues regni coelorum eicp didum, Beatus es Simon Bar lona » ,nbsp;Super hanc petram aedificabo ecclefiam meam, Confpiciebant iliumnbsp;lis qutedam dC audacius colloqui cum domine, a c modo uiderant iliumnbsp;apoftolis praclatum in folucndo tributo, quodamodo aequatum Chrifto. w 7nbsp;Petro fubinuidebat, cuiuidcbatur principatus regni cœlorum deftinatf^’j^nbsp;cundum quodipfîs fuo fenfu uidebatur» Videns autem lefus cogitations^nbsp;fcipulorum, ÔC caufas erroris intelligens uult defyderium gloria: humil*’^nbsp;contentione fanare,

E£ aduocans lefus paruulum, ftatuit eum in medio eorum,6^ Amen dico uobis,nifi conucrfi' fueritis Só effi'ciamini iîcutparuuhrnbsp;fntrabitis in regnum cœlorum,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Notandum hinc quanta æquabilitate Chriflus difcipulos habucrit,nn*^(^ Petrum SCfiliosZebedçiadfecretiora quædâpræalijsadmiferit,ncqua^^,(nbsp;tarnen inter eos conftaret, quem reliquis uoluilfet praeftare aut princips*” junbsp;re, Etenim neminem uolebat fe alijs anteferre, fed pro fe ununquem^nbsp;dare operam, ut omnium infimus effet, pluribus^ feruiret,Ad quodnbsp;modum grauiter inhortatus eft, collocate in medium puero,quem utnbsp;habet, etiam in ulnas accepit, quo declararet quam chara fibi fubmiflis» s’nbsp;Ait uero: Id cernim habete,nifi quis totus fuerit immutatus,ac prorfus 2^nbsp;rit omnes affedus iftiufmodi,ac transformatus fuerit in habitum SC fimP ji(nbsp;tern huius pueri, ne recipietur quidem in regnum cœlorum, tantumnbsp;eminentia huiufmodi à uobis cogitetur, multo minus ambiatur,Pai'un'‘‘' gt;nbsp;fenfu efle debetis, alieni ab omnibus affedibus ambitionis SC inuidix, n*”’nbsp;ces, purijfolo^ naturae dudu fyncero uiuentes,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

Quicuntç ergo humiliauerit fe ficutparuulus ifte : hie eftm^*’ regno cœlorum,

Qua in re uoluerit fuos difcipulos pueris effe fimiles, ipfe explicaiiis sLj in hunc fenfum:Sublimitas,inquit, in regno cœlorum,hoc eft inter uefS;nbsp;dei,nulla re alia parari poteft, quam fui maxima demiffione,ut nihilnbsp;do quærat,poffît^ æquanimiter alijs miniftrare,6C tanto pluribus eifenbsp;eus, tanto^ fieri melior, quo ÔC fit maior, Vnde apud Marcum dicit:nbsp;uult primus effe,is erit omnium poftremus,SC omnium minifter, Vtit?nbsp;is qui benefacit, eo cui benefacit.Ergo qui miniftrans benefecerit,SCo^(jii«nbsp;inieruierit, quod eft apud mundum omnium poftremum efle,6C omnii’’’^plinbsp;niftrum, is re uera omnium primus SC maximus fuerit apud deS,Hic 05’ ƒnbsp;matus Sc fublimitas ab uno^cp adiri poteft,quod quifcß facere fe queat fsfnbsp;omnium, Omniu autem eledorum,0C totius ecclefîæ caput unus eftnbsp;reliqui omnes funt membra.Hinc uideas, qui de primatu contenduntH’.^^ii’nbsp;fia,eos non effe in ecclefia,qui regnum cœlorum ingredi non poifuntj^’’nbsp;ficut pueri fuerint effedi,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Et qui fufeeperit unum paruulu talem in nomine meo, me nJ’

IN MA T'T H AE V M, CA P. X VIH.

gt; Vt ad piTcriïem demiflîonem magis prouocaref,oftendit quanti fibi 8^ pa«' tri pucri cncnt. Sc ein âS pattern recipi affirmât,fi puer huiufmodi recipiatur«nbsp;Qui enitn modeftia minimus eft is uirtute eft maximus, Prindpes amant fuinbsp;fimilcs,2lt; apud hos maiore in pretio eft,qui cæteris fubmotis femct anteponit,nbsp;EgomciGmilibusdeledor, Inaulis huiusmundi princepsadfuicontumelianbsp;pertinere putat,fi quis aliquem è fiimmatibus afFccerit contumelia, Ô6 in fe colnbsp;locatum officium interpretatur quod in illos fuerit collocatum : athominumnbsp;«ere fîmplicium humilium,tanta eft: apud deum gratia,ut qui unumquemanbsp;«is ex his rccepcrit mea caufa, mihi uelim imputari perinde quafî me recepe*nbsp;rit. Contra uero dicitur:

Quiautemfcandalfzaueritunum depufîllis iftis quf inmccredut, K4rci9/ cxpedit ei ut fufpendatur mola afinaria in collo eius, amp; demergatur innbsp;profundum maris»

Nïcrgi in mare optabilius efl: quàm aliquem éx huiufmodi pücris,qui mihi Klnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pendêt,offendere, quauis iniuria afficere uel contemnere»

Nuila autem offènfà atrociore affi'ci poirunt,quàm fi uerbo uel fado prouocêa mr ad impietatem hoc eft fcandalizentur. Qpod autem addiuQui in me créanbsp;, qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trie pendentjindicatnos pueris in eo fimiles fieri debere,ut nia

1 nolui quçramus,fed fecuri de bonitate dei agamus,in hoc unum propenfî, ut nmltis benefaciamus. Puerorum autem no eft alia in Chriftum fides,quàm Pueroritfidef,nbsp;quod omnino fecuri nituntur eo qui ipfos condidit, nullam prorfus fui curamnbsp;agentesjlicet nihil certi uel de pâtre,uel de Chrifto aeterno uerbo fciant,ut quinbsp;dei nondum fuerint capaces. Sic ô^quemlibetfimpliciorumnbsp;P ^^^^^“’^^t^andalizantem, praeftat fufpenfamola à collo demergi in maanbsp;tierofimilimdo ineo commendata eft hic, ut pueros abnegatioanbsp;e noltÿpforum referamus, ÔC humiliter fentiendo de nobis. Cæterum diflîanbsp;es elk debemus pueris fenfibus, ne pueriliter defipiamus, abfurda fedananbsp;s imbecillitate fidei, ne quoep carnis affedibus nimis adhuc indulgeamus,nbsp;incertifluduemuSjamp;Tcircumferamur quouis uentonbsp;rrinæ : uerum pueros referamus innocentia,fynceritate,ô^ candore, ut uanbsp;omni malitia amp; dolo,fimulatione ÔC inuidenujs ÔCc,

Væ mundo ab fcandalis. NecefTe eft enim ut ueniant fcandala:uctf *‘‘rntarnen uæ homini per quem feandalum uenit.

Quam male mundo eritobfcandalaoffendicula^ fîmilium paruulorum, lanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peruerfitas in caufa eft, ut fieri non poffît quin accidant ofFendicu

fje’j^’^^trtquiliuore odio^ common perfequantur benemerentes,maledicant dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;falutem æternam afferentes.Atcp hæc quidem offena

bonum eorum qui pan'entur, imo in bonum totius mundi, Sed nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^uius uirio natum fuerit offèndiculum. Proinde qui cupi=

cœlorum,diligêrer uitent offendiculapufillorum,fed poa ^ontnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fintadiumento. Eft autem feandalum occafio m ali,quod

rius h • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;malo habens côfuetudinem,quod non boni malis,fed mali po=

fèm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonitatem afpirantibus obijciunt : nempe dida uel fada per

caf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qtiod fuerunt praeter prudentem diledienem admifla, in oc»

in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peccatialîjs. Tune autemnos neminioffèndiculumobijdmus,cum

tros commêdamus ut dei miniftros, id eft cunda quæ uel dicimus weimus ita comparamus, ut ad ædificationem faciant, Slt; fpiritum Chrifti

amp;C animarum falutem* Vndefatis liquet neceffîtas fcandalî in mundo, oP piorum malitias,6C piorum fragilitates,amp;r quotidiana delida,Quod ànbsp;ligenter cauêdum, qui docemus, quando pofiti fumus utfrudumnbsp;ad iußitiam,ad ueram pietatêplurimos adducentes«Cum Chrifto omn*^‘nbsp;dala execremur, cauentes ne cuiofFendiculo fimus,pracfertim paruis,!)®” jnbsp;Ium ætate lcd SC fide SC intelligentia» Vita acterna cft folida dei SC Chr ifl*nbsp;tio : quicquid hancremoratur ullo pado, ueluti fcandalum habeamus

Non fans eft cauere nc quis alteri fitofièndiculo, uerumetiam nc nbsp;nbsp;nbsp;^(1

fibi accerfat ofFendiculum. Turn ein uere funt offendicula, quum fibl offendiculo,Nullus igiturafFeduscuiquam adeócharusfit, quin ainp”^j,,j{nbsp;ilico, ß fueritolFendiculo properanti ad regnum cœlorum:adeô, ut finbsp;tua aut pes tuus, uidelicetmembrum in primis neceflarium,tibi fit off^”nbsp;lo,refecandus fit SC abqciendus, Vtilius eft enim tibi ut ad uitam aetern’ü*nbsp;piaris mutilus autclaudus,quamutintegris manibusautpedibus totu«®®nbsp;ciar'

tibieftunumoculumhabentem inuitam intrare,quam duos habentem mitti in gehennam ignis»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

Oculus membrum eft non folum necelTarium ad ufus, uerumctiaP’sj^j^ fimum homini. Et tarnen fi hic forte tibi fuerit ofFendiculo,crue et abïjlt;®'nbsp;gisexpedittibiutlufcus admittaris inuitamaeternam,quam ututrc^^jjc)!nbsp;incolumi totus prçcipiteris in gehennç incendium, Atc^ hacc dicensnbsp;fenfit aliquod membrum corporis amputandum, fed affedus omesnbsp;dos,qui nos auocât à cura falutis aîternæ« Nam amicus quo carere

IN MATTHAEVM. CAP. XVIlt

fill» poffunt, fed fimplici'tas fubfidiodfgnacfl, nonfuppKti'o»

• V enit eiiim filius hominis faluare quod perieraL

• V 4

  LUCit

  « *

  Ideo filius hominis uenit in terras, no ut perderet qucnqiiam,fed ut quod . in ipfo eft fcruaret omnes, Sed multi feruari nolunt, ÔC perfequuntur feruare

  
  
  
  

«inioniæ præftigio commendantur, Hos non oportet quidem ultro prouoca= f^jfed contemnendi funt fortiter, fi metuentes fuae potentiæ potentiam opprianbsp;

ncm uiriant dodrinam

uo aimiiç ut reJiquum gregem totum exponat periculoc'l2.uod li contigerit,ut illam inueniaqpro certo dico uobis,quod magis gaudebit ob unam receptam,nbsp;quam decæteris omnibus quænonperierant» Proinde fi fic eft affedus homonbsp;paftor erga gregem fuum quern poflidet tantum non etiam condidit, quantonbsp;magis hæc eft uoluntas patris mei, qui eft in cœlis, ne quis pereat ex his pufiUnbsp;lis quos condidit, quos fic habet curae,ut angelos fuos hominum cuftqdes pr^nbsp;ignorans nunc refipuit, deum^ agnouit, alijs^ denuo domini ouibus iungianbsp;^ur,GaiidiS enim affedus eft, qui de recenti bono oritur,quo aliquandiu fruûnbsp;m retnittitur^Hac autê narratione aliud dominus fîgnificare non uoluit,quamnbsp;^^uoluntate patris confentientibus angelis amp; omnibus fandis, fummam ciunbsp;ram gejj domino, ut in uiam redeant qui aberrauerant. Eoep cum peccatori=nbsp;bus libenter Chriftum congredi, ÔC habere confuetudinem,quo ad refipifeen:.nbsp;fiamreuocentur, idquodpharifæi inique fcrebant, Hæc nobis deiineffabilisnbsp;rlementia cogitanda erga nos miferos, Slt; danda opera,ut aberrantes ouiculxnbsp;^d ftium paftorcm reuocentur»

194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

Si autem pcccauerit in te frater tuus, uade ÔC corripc cum intet ipfum folum : fi te audierit, lucratus cris fratrem tuum:fi autem tenbsp;audierit, adhibe tccum adhuc unû uel duos, ut in ore duorû uel tfi^nbsp;teftium fret omneuerbum»

OfFendicula quidem abfînt a ueftro contubernio,quæ paeem dirimai’^ ternam: adfît autem mutua chantas, qua uiciflîm alij aliorum erratisnbsp;medeaminijfî quæ inciden'nt Porto medicandimodus hic erit:St quidnbsp;ritin te frater tuus,unde debeas ex iufto zelo merito offendi,dum icilieet^ jj,nbsp;contemni uidetur ab co, amp; confeius eius cs, quod frater tuus confersnbsp;nbsp;nbsp;jjj

dcum,non gentih's,uel Iudçus,aut qui foris fit:fi, inquit, defißnauer it animaduerfione dignum,ne ftatim profilias aduindidam, neue rurfuinnbsp;no tuo finas ilium petite, dominum deu offendi, ecclefram fcandalizarigt; jjjjnbsp;uelutiuiolentus affedibus fuis peccatimpune,Sedprimum experitereJ’’^j,nbsp;quam maxime blando,quo ne pudoris quidem incommode fratrem aip^j ,iinbsp;Adito ilium fol us folum, 6C nullis arbitris rem inter uos tranfigito:finoPnbsp;agnofcitculpam,argue illum,06 ob oculos pone,quantum aberraritabnbsp;fraternaî charitatis, SC pietatis cxerdtio,Talis autem fitadmonitio,utdet”^f(nbsp;te nihil aliud quærere quam illius falutem, 8gt;C amicitix priftinæ fardura’’’’^j(jnbsp;quaquam eius infamiam uel contemptum, Qiiod fi ille tarn eft fanabib^’LiHnbsp;hanc fecretam admonitions refipifeat, non eft quod ulcifcaris,aut quod ,,tnbsp;traducas,tibi fan's eft quod lucrifeceris fratrem tuum,Interim 6C tuonbsp;fuluifti : periturus enim erat tibi amicus, peritura crat deo anima, cuiu®nbsp;nihil debet nobis efle optabilius, ficut angeli in cœlo peculiare habentd^Pj]^nbsp;catoribus refipifeentibus gaudium, Qiiod figrauior eft morbus, quài”nbsp;leniflîmo remedie fanari queat, non eft prorfus abtjeienda fpes, neenbsp;extrema remedia ueniendum, fed fi tibi foli non præbuerit aurem, r ufu’® Jnbsp;to hominem, adhibito uno aut altero, fiue ut pudore mediocri corrig3t‘’’^’^jgt;nbsp;non progrediatur ufcç ad infamiam, fine ut teftimonio duorum auttriu*^!])nbsp;fit reuinci. Sine huiufmodi admonitione ecclefia exiftens, uidetur utnbsp;efte fine iudicio Qi. ufu legum, ac ueluti ciuitas redada in poteftatenbsp;fed nondum habens inftituta legum ÔCimpofîtum magiftratum» Äliud*^p£gt;nbsp;cium ecclefia habere non poteft, quam ut cos qui fratres haberi uolurUnbsp;at dum pcccarint,nolentes aute refipifeere, à fua communionc excluda*^nbsp;enim fimus inuicem membra,et promouere quondie debeamus innbsp;tu,fi monere nos mutuo ceflamus, quidquacfo rcliquum eft, quo Chriu*nbsp;nos efle diledioncm monftremus,unde iure Chriftiani fumus fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Jjï

Quod fi non audierit eos,dic ccclefiæ:fi autem ecclefiam non ritjfit tibi ficut ethnicus SC publicanus.

Si tarn intradabilis eft,ut nec pudore nec metu iudicij commoucatlt;^’ defer ad congregationem, ut uel multitudinis confenfu uel corum aunbsp;te qui multitudini præfunt emendetur. Peccata eius Qi peruicananbsp;fipifcereproducatur, utàtotocœtueorum inter quos uerfatur tertio 0nbsp;moneatur, Adeo non facile de peccatoribus defperandum eft,fed ante tnbsp;da omnia. Qitod fi ufcpadco infanabilis eft, ut nec frereta fr aterna^nbsp;ne,ncc duorum aut trium teftium confeientia confenfu^,nec prolannbsp;pudore,nec primorum authoritate corrigatur, ills fuo morbo relinquU ' jj)(*nbsp;^tetur â familiari confortio,nec alio loco habcatur,^ fi fit ethnicus

IN HATTHAEVM. cap. XVIll. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;191

canus.Sithæc inter uos atrodflima poena,quçtamêno in aliud adhibetur,nii fiutautpudore refipifcat frater, dum feuidet ab omnibus uitari, autcertencnbsp;grcgi admixtus alios inficiat fuo contagio. Habeatur ut profanus, cum quonbsp;boni nihil habeant commertij. Illud autê,Dic ecclefîç,nemo ita accipiat, quafinbsp;praeceptum à Chrifto fit in publica Chriftianorum conuentione,ut palam tailsnbsp;ab Ecclefiafte reprehendatur,Nam QC cum Chriftus haec doceret,eiufmodi ecanbsp;clefiac facies nulla erat. Deinde no eft data ligandi et foluendi poteftas nifi con«nbsp;uenietibus in nomine Chrifti,quibus nullus pracfcriptus eft numerus.Iam no«nbsp;ftri conuêtus impur i adhuc funt pro tanta m ultitudine, nec licet per publicamnbsp;pacemarcereàconuêtibusecclefîæ nonprobatos per excommunicationem,nbsp;ut hodieres fere habent,nifi ubi dominus earn gratiam faceret,ut maior totiusnbsp;populi pars cum magiftratu ad Chriftum pleno corde conuerterentur. Vbiidnbsp;non datur,neceire eft, ut qui plenius Chriftum fapiunt QC uiuunt, hoc Chriftinbsp;inftitutuminterfefeftatuantjUt familiäres ÔC uicinos Chriftianos diligenternbsp;moneant,2lt; libéré: quos fi contemnere pergant,eos ecclefiac quam ipfi inter fenbsp;w*^contemptores monitionis déférant, SiC fua communioncnbsp;eq ciant, donee à pluribus fanda hæc Chrifti lex recipiatur. V teunep autem resnbsp;interim habeant,Chriftianorum profedo erit,ut domini panem facrofandrumnbsp;cum nemine palam Chrifti nomen flagitqs fuis infamante frangant,toties pubnbsp;hce ÔC priuatim admonito, dC pergente contemnere difciplina ecclefiafticam»

Amen dico uobis, quæcunçp alligaueritis fuper terram, erunt ligas c ta in cœlo, quæcunque folueritis fuper terram, erunt foluta amp; ioati.io/nbsp;in cœlo. herum dico uobis,quia fi duo ex uobis confenferint fuper ternbsp;ram, de omni re quamcunCB petierint, fret illis à patre meo, qui in cce^nbsp;liseft.

Nec eft qd aliqufs hie dicat,Diluta 2d imbecillia funt regni Chrifti indicia: imo feuerilfima funt, fi quis contemnet obftinate. Nam humanæ leges quumnbsp;atrox facinus puniunt capite,nihil aliud quam corpus interimunt,2d nonnunnbsp;quam occidunt, quern deus non condemnat, 2d occidunt tantum, non emen«nbsp;dant,pofteaquam no fupereft qui poftît emendari.Ät ifta condemnatio, quannbsp;quam lente procedunt ad fupplitium,tarnen hoc nomine eft feuerilfima,quodnbsp;aamnatum nifi refipifcat manet poena æterna, quam nulla rauone poterit effuanbsp;Scre.Quem Cæfar damnat, nonnunquä abfoluit deus: 2d quem ablôluit prin«nbsp;^^pSjaliquoties damnat deus. Ille quem abfoluit,relinquit hominö confortio,nbsp;^onfoluni non fanans, uerumetiam efficiens ne fit qui fanari polfit.Hæc funtnbsp;J^niana iudicia, neceflaria magis quam laudanda. At ueftra fententia fecun«nbsp;nm fpiritum dei Sgt;C uerbum dei, quæ didlando fequi debetis,fic fubmouet honbsp;*nfnîinfanabilem,utnon polfit fynceros inficere, 2d tarnen fit qui polfit refi«nbsp;?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propterea quod ueftræ poteftatis fitferuare nonperdere, Nec tarnen

iudP^‘^‘^3bnt,quibus per uos licet uiuere, manet illos acternS fupplitium deo, cuius fententia ueftram fententiam approbabit,nifi refipuerit damnbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;ßtenim qui non quærit ultionem fed corredfionem fratris, qui paratus

admilfam in fe iniuriam remittere qui follicitus eft de falute fratris, qui ad §totumipfelæfus ultrouenit utilli medeatur, qui femel atcß iteru repulfusnbsp;nien non defiftit à medicando, qui non fidit fuo iudicio, led unum at^ alte«nbsp;adhibet, non ad uindidam, fed ad medelam, huius fententiam quoniamnbsp;ptoficifeitur ab animo Euangeh'co deus approbabit,nec unqua refeindet, niü

r X

196, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO'MMENTÀMVM ¦’

damnatus damnaritquodadmifit. Quanquam i'gitur ueftrumiudiciutn’’^^ habeatinfpecie feueritatem cam quam habenttribunalia principutn,nbsp;magis eft formidandum quam tllorum fententia,qua fiepenumeronbsp;tur optimijóó abfoluuntur fcelerariftimi. A deo damnari formidabile cft ? jnbsp;fllo damnatur quifquis auobis fyncero animo confenrientibus dananir^Q-^jgnbsp;enim iudicatis fpiritu dei,non ueftrum eft indicium,fed per uos illius.Q^,nbsp;damnaucritis aliquem humano fpiritu, iam eft iudicium humanum nono^’’^jnbsp;is qui ueftra fententia fuerit eiedus à ueftro eonfortio non protinus eftnbsp;aconfortio cœli, Vis igitur ueftræauthoritatis iniudicio iccundumnbsp;Óó fpiritum dei fita eft, QC in affedibus fecundum hoe regulatis, id quo«,nbsp;intuetur,Hæc ueftra talis authoritas,infufus quoep dei fpirinis ÔC fapi^’^^’j^nbsp;cundum uerbum domini iudicandi, claues funt, quas Petro me profit^ .(Jnbsp;omnibus ci in hoc fimilibus datums fum : quibus quod ligatum fueritjJ’^.nbsp;decretum fecundum uerbum dei, quod fitimpiumamp;malum,IigatuP’^jjj5nbsp;in cœlis: amp; quod folutum fie fuerit in terris,folutû erit QC in cœlis, Eanbsp;tametfi primoribusjhoc eft in lege dei etuerbo infîgniter eruditis,et fp^*^nbsp;pollentibus,maxime competet, tarnen omnibus à me dabitur,fi modo co***nbsp;fus accefferit non humanus,fed in meo nomine»

Vbi enim funt duo uel tres congregati in nomine meo, ibi medio eorum»

Non folum ualebit confenfus uefter in condonandis autdamnan^^^Ju miffis, fi uos inter uos QC ft mecum confentiatis, uerumetiam ft uel duonbsp;bet reperiatur in terris, qui uere concordes meo fpiritu, ÔC fecundumnbsp;deijhoc eft non commoti affedu humano,fed concorditer fentietes ftci***nbsp;uerbum dci,0if amantes ex animo quae dei funt,non propria uel mund^**? jjjonbsp;cunep, hi quæcuncp petierint,impetrabunt à pan e meo,qui eft in coel*®'nbsp;pater amatEuangelicam fandam cp concordiam. Quum igitur tantim’**nbsp;tis apud eum principem, qui poteft omnia, non eft quod uos pccnitcal. i’nbsp;poteftatis,etiamfi apud homines imbecilles fiC impotentes uideamini*nbsp;re non protinus impctratur quod petitur, nec ille quicquid rogatur P*^ j«ifgt;nbsp;ualetmec enim ille poftet uel febrim depellere,uel muto linguam reddef^'nbsp;hilautem tarn eft arduum autincredibile, quod pater meus non fit uo^*^()£’nbsp;flaturus,fi concorditer ab ipfo pcticritis.Clare itacp hie notatur ornnm*** |,üi:nbsp;mine Chrifti,hoc eft ex fide ineum,conuenientium,efie poteftatemb^**nbsp;eft claucs regni cœlorum,quia talium fpiritus domini eft,6C uerbumnbsp;quibus nulla eft huiufmodi poteftas.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

LKcr i7gt;(t nbsp;nbsp;nbsp;quot;Tune accedens Petrus ad eum, dixit : Domine, quoties

me frater meus, dimittam ei7 Yfeptiesf Dicit illi lefusiNo*^ tibi ufcç feptieSjfed ufep feptuagies fepties»

Qiiandoquidem dixerat Iefus,Poft tertiam correptionem fit tibi nicus amp; publicanus, uifus eft certum numerum præfcriberc,quernnbsp;greffus eflet, etiamfirefipifceretquipeccarat, no eftetrecipiendusing^ /c«’*nbsp;Hac igitur de re exadius docendus, adqtlefumtDomine,inquit,nbsp;donabo frati i, fi in me peccaueritf ÔC poft quotam culpam repellenii'^nbsp;,Num poftfeptimamc’Huncnumerum proponebat Petrus, uelutab^**nbsp;^gnum,qu3lefus tcrtiædumtaxatcorredionis meminiffèt. Tuncnbsp;dens in his quae committuntur innos oportere noseiTefacillimos^^^

IN MATTH AE VH. CAP. XVIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

Non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ufcp ad ofFenfam feptimam,fed uf(^ ad feptuas

gies feptimam,indicans nullum efle praefcibendum numerû ignofcentiæ Chri ftianæ, fed quou'cfcunqj refipuerit qui peccauit, toties ex. animo condonandanbsp;effe culpam, penitus eximens ab animo Chriftiano omnê ulcifcêdi libidinem.nbsp;Hine immenfa dei bonitas relu eet,qui abfcç modo SC numero remitiere iubeatnbsp;peccantibusjfi peccati modo poeniteat Jd enim ad feripturæ idiotifmum fignisnbsp;ficatjSeptuagies fepties. Abfurdum fit enim federe SC numerate ufcß dum quanbsp;dringentanâragintahabeas : totenim faciunt feptuagies fepties, fedimmen«nbsp;fum numerum fignat,quafi dicat: Quoties qui lapfus fuerit pœnitêriam aget,nbsp;concedi ei ueniam,id quod SC per fequentem parabolam dicit.

Ideo adimilatum eft regnum coelorum homini regi, ^ui uoluit ra^ tionemponerecum fefuis ftiis. Et cum coepiffetrationem ponere,ob*nbsp;latus eft eiunus qui debebatei decern milliatalenta. Cum autemnonnbsp;haberetunderedderet, iufTit eum dominus eius uenundari SC uxoremnbsp;dus amp; filios,ôlt;C omnia quæ habebat, amp; reddi. Procidens autem feruusnbsp;ifte,orabat eum,dicens; Patientiam babe in me,Sc omnia reddam tibi\nbsp;Mifertus autem dominus ferui illius, dimifit eum, amp; debitum dimifitnbsp;ei.Egreffus autem feruus ille,muenitunum de conferuis fuis, qui debenbsp;bat ei centum denarios:amp; tenens fuffocabat eum,dicens:R.edde quodnbsp;debes. Et procidens conferuus eius, rogabat eum, dicens: Patientiam Dnbsp;habe in me, Sc omniareddam tibi. Ille autem noluit, fed abqt,amp;: mißtnbsp;eumincarcerem,doneeredderetdebitum. Videntes autem conferuinbsp;dus quæ fiebant, contriftati funt ualde,amp; uenerunt,etnarrauerunt donbsp;mino fuo omnia qug fada fucrant.T une uocauitillum dominus fuus,nbsp;amp; ait illi : Serue nequam, omne debitum dimifi tibi, quoniam rogaftinbsp;memonne ergo oportuit te mifereri conferui tui,ficut et ego tui mifer^nbsp;tus fumiT Et iratus dominus eius,tradidit eum tortoribus,quoadufquc -redderet uniuerfum debitum. Sic amp; pater meus cœleftis fadet uobis,nbsp;fi non remiferitis unufquifcp fratri fuo de cordibus ueftris.

Hacparabola docere uult clementifiimn nos habere dominum, quo in rCx nuttenda débita nihil fit facilius, cuius clemenriam amp; facilitatem debeamusnbsp;imitari erga conieruos, quam utic^ incomparabilem in nos experimur.Qiiodnbsp;fincglexerimus, haudquaquam nobis elementiam dus porro, fed intolerabi*nbsp;lem potius iram expedandam, quç nihil penitus remittens,cunda a nobis dcanbsp;bita exigat ex pado,ct in eterno gehennac car cere perire oportebit Jdeo,inqt,nbsp;tegnum coelorum fimile eft homini prædiuiti ac potenti, cui cum dfet ingensnbsp;bmilia,uifumeftin{rerationem cum feruis fuis. Et cum cœpiffet fubducercnbsp;tationetn, repertus eft quidam qui debebat illi decern milia talentorum. Cumnbsp;nero futnma maior eflet ut debitor eflet foluendo, dominus iufltt^óó ipfumnbsp;^uxorem Ôf liberos SC quicquid habebatrerumuenundari, ut excoflato prenbsp;tiofatisfieretcreditori, Seruus autem ille fupplex aeddens ad genua domini;nbsp;^uæro,inquit, utmihifpatium aliquod concédas, SC progrdfu temporis om»nbsp;nia tibi refoluam, Porro dominus mifertus fui fupplicis aeprouolun plusinanbsp;dulfit quam ille petierat. Non folum enim ills non produxit in forum,uer um«

r 5

198 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM MENT ARI VM

étiam condonaui't iUi totam fummam, Porro feruus il le l'am liber, quom digrelTus à confped’ll domini fuijforte fortunaobuium habuit quendam^'’'nbsp;mero conferuorum fiiorum,qui debebat illi pauxillum pecuniæ,nempcnbsp;rios centum* Hic oblitus dominicac erga fe clementiæ, pr otinus iniedanbsp;nbsp;nbsp;j

trahere cœpit miferum, dicens: Solue quod debes* Ille conferuus ad genua procidens, totidem uerbis obfecrabat eum, quot ille dominum:P2d^’’|'nbsp;ter age mecum,ô^ omnia refoluam tibi. At creditor inexorabilis repulitûiPL'nbsp;cem, 6^ pertraxit in carcerem, donee reddidiffêt qupd debebat* Porronbsp;conferui,qui uiderant miram clementiam domini in feruum, ubi uidilTei’^^nbsp;tam crudelitatem conferui in conferuum, dolore graui commoti,rem oin^^nbsp;denarrant domino, Ibi dominus accenfus ira reupeauitad feferuum,cui^‘’jnbsp;donarat omnia* Serue,inquit male,nonne ego dominus,tantam fummaJi^nbsp;condona.ui, non ob aliud nifi quod fupplex rogares meç” Non igitur patnbsp;ut tu conferuus conferuo paululum pecuniæ condonarcs,amp; fupplicisnbsp;reris,quemadmodum ego tui mifertus eramf Certe mea in te tam recens’^^nbsp;tas te docere debuit lenitatê in conferuum* lam^ dominus implacabilif^“^ ^,(1nbsp;tus, tradidit eum tortoribus feruandum in carcere, donee refolueretnbsp;fummam prius condonatam, Ad hancimaginem uobifeum aget paternbsp;cœleftis*Illi nemo ueftrum non debet plura,in quern nemo non frequent^’nbsp;linquit,Peccant QC homines inhomines,led longe leuiora.Qiiod nifinbsp;tri fuo remiferit leuiores offenfas in fe commiffas, amp; remifen't ex anime^P .jünbsp;non folum non condonabit uobis in fc commilTa gr auiora, uerumetia»” %((nbsp;condonarat reuocabit. Allegortjs hie multi ludunt,ueritatem autemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«05

busûtiseftdidicifle, hinedeum nobis peccatoribus remitiere omnia quoep remiferimus peccantibus in nos peccata eorum,id^ ex corde,nbsp;neat in corde aliqua maligna iniuriarS memoria, ut abfit fucus, quianbsp;ritas eft, Sc cor afpicit,non tantum ùerba ÔC mores externos*

CAPVT XIX.

T fadum eft cum confummaflet lefus fermones iftos, ^uit à Galilæa, Sc uenit in fines ludææ trans lordancm,^^nbsp;I tæ funt eum turbæ multæ, amp; curauit eos ibi*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.

Sermonibus. pracfcriptis inftruxit dominus difcipulos SC auditores®“ j|)i de beneficentia ad fimplices,0C de lenitate ad delinquentes,Deinde ionbsp;pergere nolens ex Galilæa, tranfiuit per terras duarum uibuumnbsp;quæ fitæ funt ad ortum uel orientalem plagam lordanis fecundumnbsp;ius, donee uenit ad earn lordanis partem ubi alluit ludæam fttam adnbsp;dentalem plagam* Voluit enim SC hac quoqi regionem Ifraé'liucatnnbsp;fuis uifitare, SC dodrinis inftruere, ut ubicß falutis radios fpargeret.To^ titrnbsp;go cupidæ excipiebant dodrinam Chrifti : pharifæi autem fuo morenbsp;ut ipfum tentarent*Mira autem bonitas Chrifti, qui licet fempernbsp;gno animo fecum congrederentur,ipfe tarnen quæ pro ueritatenbsp;ftietiiTimeeisfemperrefpondit, Non enim propter malos cæUndae«»ynbsp;bonts, autnonprædicanda commodius. Ne SC nos ipedemus quid O’nbsp;aduerfariorum malignitas, fed quid deceat ueritatem dei, Occurrit aOnbsp;minus ludæam accedens futuræ morti fuæ, omnia præfciens,nbsp;te, lubens, refîgnatus in patris uoluntatem, conftans SC ftrenuus,

IN HATTHAEVM. cap. XIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

fcirct pfian'faîos moliri I'pfius perniciê SC morte» HommS autc numcrofi gres ges fequurijdeportabant ad eum uan'os nEgrotos,quos ct illic fanauit cótinuo»nbsp;‘ Et acceflerunt ad eum pharifæi tentantes eum, amp; dicentes : Si licetnbsp;homini dimittere uxorem fuam quacunC^ ex caufaC

Vifistotprodigtjs,etftudio multttudinisergalefum, recruduit pharifæos rum inuidia,qui callide SC tnfidiofe adorti funt ilium,occafione captata ex fersnbsp;*^one,quoprius docucrat, non effe repudtandam uxorcm»Proponuntigiturnbsp;fornutumproplema,Num fas eft quacuncp de caufa repudiare uxoremfQuinbsp;fircfpondiflet effc fas,fecum pugnare uideretur, quum docuiflet non lieere rcnbsp;pudiûtfînegaiTet, uideretur aduerfari legi Mofaicæ, quæ permittit quauis denbsp;caufa dare repudij libellumjac dimittere, quod natura hoc ut fœdû et iniquumnbsp;mens honeftior deteftetur» Tentato autemtali domino, aitOrigenes,quisdisnbsp;fcipulorum cius grauiter ferat, qui pofitus eft ad docendum, ft tentatus fueritnbsp;‘ a quibufdamf Tamê tentatoribus non alia refpondet,quam dogmata pietaris»

Qui I'efpondenSjait eis.’NIo legiftis, quia qui fecit hominem ab ini? Gene.,.d tio,mafculum ÔC ftxminam fecit eosC'ÔC dixit:Propter hoc dimittet ho?nbsp;mo patrem Sc matrem,nbsp;nbsp;adhærebit uxori fuæ, ÔC erunt duo in carne

unan'taqj iam non funt duo,fed una caro. Quod ergo deus coniunxit, homo non feparet»

Obmiifa hie difputatione de diuortio,non certe otiofa, quam Bueerus hie Rudite Sc fideliter tratftat, nos hie primum difeamus ex litera SC uerbis Chrisnbsp;‘hj ut a diuortio quam maxime abhorreamus,necp unquam id nobis nift fumsnbsp;*^aneçeflîtate compulfi permittamus»Naturaeniminuifum adeo eft,ut etiamnbsp;apudRomanos inauditum fuerit, ufeß ad annum ab urbe condita quingentesnbsp;hmum SC uigeftmumtertium,quando repudiauit Spurius Carbillius uxoremnbsp;Iterilitatis caufa» Deinde difeamus, quomodofcripturaeiocafintinterpretansnbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utnequaquam dementis inhæreamus,fed confultis 5C alijs locis,uc

y’^Chriftum fecilTe uidemus, ut perquiramus quid in unaquac]^ re primae dei inftitutioni, atque omnino uoluntati maxime refpondeat, uitaeep integritasnbsp;tetnSChoneftatempromoueat» Tertio hinc difeamus, matrimony dignitatemnbsp;commendari,quod eius author dominus fit,ipiè^ iungat qui matrimonio connbsp;ueniunt.Hinc fidem alant coniuges,quod illos deus coniunxit,ut unus homo

5 relidiscp parentibus fibi inuicem adhæreant» Debet plane maritus boni t^onfulere quamlibet uxorem fibi dominus obtr uièrit, diligere ut carnem prosnbsp;P^Uiiciffimmulier uirurn fuum obferuarc propter dominum, qualifcunq^nbsp;cftam fit, quia eum dominus dédit, utrini^ ucro non dubitare fe domino facesnbsp;9“’^quid fecerit coniugi» Ad Genefis autem librum pharifços Chriftus mitsnbsp;htjubihabetur, quomodo optime deus condidit omnia,ncc poteft quicquamnbsp;^^bere melius, quam fi ita habcat ut eft conditS diuinitus» lam qui fecit homi®nbsp;5 marem SC fœminam eos condidit, SC dixit: Propter hoc relinquet homonbsp;Putrem 8C matrem,et agglutinabitur uxori fuæ,erunt^ duo in carne una,hoc 'nbsp;amore uir uxorem omnibus præferet, adhærebit^ ei, ut uelut unus homonbsp;lt;^cnfeantur,Nam mulieris caput uir,caro uiri mulier eft»Quos itaq^ adeó deusnbsp;lt;^oniunxït,ut uelut unus homo habeantur,non debet homo feparare» Non igtnbsp;Jtir licebitmarito repudiare uxorê, multo minus uxori uirS, ob caufam qualisnbsp;^et» Ex eo ergo quod Mofes iuflït dare libellum repiidij, non colligitur licerc

r 4

loo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVH

uxorem repudiarc, fcdfiquis ob duritiem cordis noli't illi commodS exhibere,ut dato libelle repudtj earn dimittatjnon aliter,quo ilia poffitnuPnbsp;alij:ne fcilicet duplici iilt;iuria miferâ afficiat, et ipfe officium mariti illineg^*^’nbsp;de prohibens fimul ne ab alio percipere poffît»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

Dicunt illi : Quid ergo Moyfes mandauit dari libellum repu3i]gt; dimitteref Aitillis:Quoniam Moyfes ad duritiam cordis ueftrip^”^nbsp;fit uobis dimittere uxores ueftras,ab initio autem non fuit fie,nbsp;Pharifæi anfam fibi datam arbitrantes, qua lefum prehenderent. Si 7nbsp;inquiuntjhoc uoluit quod interpretaris,cur igitur Mofes facit ius maritim4^^nbsp;libet de caufa abqcere uxorem,modo dent illi libellum repudij î'Quanbsp;fus eft permittere quod deus fieri noluitfRefpondit lefus; Non hoc uobisnbsp;mifit, quod iuftum effet dC redum natura amp; domino placens laudatum^’Lnbsp;feiens duritiam cordis ueftri, leuius malum indulfit, nc grauius à uobis 'nbsp;mitteretur* Nei^enim is probat diuortium quihocmaluitadmittinbsp;dium» Nec hoc efficitlibellus repudtj utredum fitrepudium,fed teftisnbsp;duriciei, qui quamlibetleui de caufa ob fordidem aliquam autdeforifi^nbsp;ucl ingratitudinem, quia amare non potes coniugem expellas:8C illi pro‘P*nbsp;denouo marito,ne uratur importunius,fi filios defiderat uel caftam fcnbsp;non uultjuel non poteft, tibi hoc pado ius adimens ne denuo reuocesnbsp;pudiatam« Verum ab initio quum nondum increuiffet hominum tantanbsp;tia,necadhuctotuitijs effetinfeda natura mortalium, quoniamnoneraf^^nnbsp;atrox odium,ut ucneficia, exitiale odium, incriminatio,amp; homicidianbsp;tur,non eratrepudtj licentia, neep nuncrelaxabitur idem ius poftqusni^nbsp;gelicadodrina renouât ac perficit naturæ fynceritatem. Mofes idetnop^j^^tnbsp;quod ego doceo,fed mores ueftri nimium ad homicidium propenfi dctct’^^^^nbsp;ilium,ne auderet hoc à uobis exigere. Ego qui non irrito Iegem,fed abfo^' jjjnbsp;rem reddo, plane dico uobis, nefas effe amp; praeter mentem dei, 8lt; praeter Mnbsp;uoluntatem, quod uulgo facitis quauis de caufa répudiantes uxores ft,jnbsp;Nec enim ideo redum eft quod facitis, quia facitis impune, Multa fin^^nbsp;deum flagitiofa quæ legibus humanis non puniuntur»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,. {,

B Dico autem uobis, quia quicunt^ dimiferit uxorem fuam, \ Supranbsp;nbsp;nbsp;fornicationem, dC aliam duxerit, mcechatur, dC qui dimilïàm

Lwa'rd* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.^9

t.C0riih7.b Quifquis obquamlibct caufam,utnuncuos agitis ctdocctis,abieceri^^^j, rem, SC alteram duxerit, adulterium committit,nifi forte quam répudiât»^ Jnbsp;terio commeruerit répudia» Quod et fandi epifeopi ÔC iufiüîîmi Caefares rnbsp;lexerunt etiam de cafibus criminum, quae maiora funt SC habentur,nbsp;nbsp;nbsp;p(f

tolerabilia maritis omnibus,quam fit omne adulteriû, ut fi homicida fitgt; fica., infidiatrix uitæ mariti deprehenfa exitiali odio femper correpta,nbsp;blafphema in deS, 8C perpétua irritatrix mariti ac omnino implacabilis* ginbsp;enim dubitat haec talia matrimontj ftatui 6C fidei præftitae incomparibilio^^nbsp;ipfo marito aeque importabilia effe,atcp fi femel adulterium commifîflêr»nbsp;ftea priusep femper fuiftet morigera ÔC comoda uxor marito, quemadi^^nbsp;Sc inter caufas obquas uxori repudiate poffe maritum concedituraf'nbsp;bus Chriftianiflîmis enumerantur praeter adulterij crimen,homicidit^’’’,^|,),nbsp;neficium, falfarij crimen, iepulchrorum effradura, facrilegium, latroci^^nbsp;plagiartj crimen, SC huiufmodiquaedam alia,quae adultcrio uel aequip^r^

IM MATTHÄEVM» * CAP. XIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

ucl mtiltutn excellant in criminc, de quibiis ecclëfî'æ SC fapientnim iudicio ßa ' re malim, quàm proprio» Verum adiiltertj meminit Chriflus exempli gratia,nbsp;utindeatrocioraæflimemuscrimina, odq irreconciliandi feminaria crudelio^nbsp;ra»Quac enim altcriuiro fui fecit copia, iam uxor efle deßjt, Sgt;Cmatrimonij iusnbsp;ademitfibi, diuifä carne, quam deus unam SC indiuiduam efle uolijicSed quinbsp;talibus decaufisrepudiarituxorem,qualibus uos fubindercpudiatisjfifeiunanbsp;gat alten',non matrimonium efl,fed adultcrium» Et qui fie repudiatä duxerif,nbsp;non uxoremfuam ducit, fed alterius,ac alienam,SCideo non contrahitmatrianbsp;monium, fed committit adulterium, Horum ante malorum fummarecidit innbsp;caput repudiatoris:primum enim præfradus efl etimmitis,quiuitium uxorisnbsp;nec ferre potuerit nec uoluerit mederi: deinde domo depulf«e,quæ fine maritonbsp;nonpotefluiuerçjcaufam præbetadulterîj committendi»

Dicuntei difcipuli eius: Si ita eft caufa hominis cum uxore,non (ledit nubere. Qyi Jixit illisîNon omnes capiunt ucrbû iftud,fed qui^nbsp;bus datum eft»

Siadiftum ntodumhabetcaufahominisSCc»uninamc^uXoriperpetuoad Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autflerili,autctiam animi morbis obnoxiæ modo ue»

itapoflituxorêagere, perdiffïcile difeipulis uidebatur, præfertim pofl licen ôam repudij, quæ apud ludacos inualuerat»Nam S)C apud genres iam impunenbsp;ncebat uxoremob quamlibetcaufamrepudiare. Secundum carnem igitur dianbsp;ictpuli bonum arbitrabantur, non contraherematrimonium,fi no poflet quifgt;nbsp;que cum uelletinuifam uxorem répudiât e.Dominus autem ad fpiritum ipfosnbsp;J^euocans, ÔCloquens de eo quod uere bonum fit, aiebat:Non omnes capacesnbsp;unt eius di(fli,fed quibus datum efl» Quafi diceret, Sanè ita res habet,bonumnbsp;omini effet liberum à coniugio uiuere: habet enim illud multas mo’eflias, acnbsp;praetereadetinetanimumjUt neceflario terrena curet, quern præfliterat perpenbsp;tuoitn^raricœleftibus.Olim fane uiuent eledi omnes fimiles angelis,alieninbsp;anuptqs, quam profedo uitam optabile effet hie meditari.Sed efl alia ratio ui»nbsp;tæ praefentisjindeeflquod dominus dixit, boftum effe cœlibatum, fed cS nonnbsp;omnes capiunt, fed foli quibus peculiariter datum fuerit, Aded enim hie car»nbsp;affedus Venereus communis efl omnium, ut non alius fit uiolentior autnbsp;*^uincibilior.Quanquam igitur liberius efl non alligari matrimonio,tamê tu»nbsp;^us eft intra coniugtj cancellos cotineri, quam uel uago concubitu pollubuelnbsp;*mportunilfimauftionis moleftiadiuexariiugiter,etab omni fando exercitionbsp;J^pedtri» lefus igitur fubindicans, quid effet optimum, SC hue inuitSs præmionbsp;? ^’^Utis, non audet tarnen nec uult exigere, quod quodamodo uires exceditnbsp;^^anas. Non omnes, inquit, capaces funt huius fermonis,fed hi dumtaxat,nbsp;quibus hoc datum eft diuinitus, quos tantus habet ardor Euangelicæ fandi»nbsp;î^oniæjUt huneetiam affedum fponte uolentescp negligât» Nec enim alioquinbsp;^^’•idem habet, quamuis caftus cœlibatus,qui rariflîme contingit,nifi fuerit fu»nbsp;^Ptus ftudio pietatis Euangelicæ» V nde 6C fequitur:

^unt enim eunuchi, qui de matris utero fie nati funt, SC funt eunu* ^^^ui fad;i funt ab hominibus, èc funt eunuchi, qui feipfos caftraue^nbsp;propter regnum ccelorum»Qui poteft capere, capiat»

Suntqui nupttjs abftinent, quibus id tarnen baud magnopere bonum efl, ’'empenbsp;nbsp;nbsp;corpore inepti ad coniugium, uel nati uel poftea fadifunt» Et funt

qui feipfos caftrauerût,hoc eft cum mariti effe poffent, ultrd cœlibatum

lol, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CO M ME NT ARI VM

(ibi delcgerunt,idcp propter regnum coelorum,ut fdltcet foKus glon'ae pagandæ inferuiant, QC nulli peculiariter addidi miniftrent ad falutem own**nbsp;bus:hoc eft, curentquæ propn'e domini funt,ut ipfi fe per omnia probent/^*^nbsp;di corpore ÔC Ipiritu adhxreantcp à abftj ulla diftradionc,id eft omnino fp5'nbsp;cimen quoddam futurac uitæ SiC coeleftis exhibeant,His demum bonu eft a Wnbsp;coniuge uiuere,quia datum eft cis,ut propter regnum cœlorum ita uiuant* *nbsp;lem fe Paulus fuifle teftatur, ÔC ad fimilem ibi felicitatem alios quocp hortatuquot;^’nbsp;quo minore folicitüdine eorum quæ in mundo funt, domino poffint adb^*nbsp;rere,06 uere mundo uti tanqua non uterentur,quolibet momento paratib'^Jjnbsp;ad Chriftum concedere : qua non libertate tantum, fed prorfus felicitate,^^nbsp;optabilius efletf Verum QC ibidem addit,Hoc autem ad id quod uobisnbsp;cibile eft dico, non uti laqueum uobis inijciam SCc» Quid iam hoc aliudnbsp;non omnes funt capaces huius didi, fed quibus datum eft t'His ergo Iblisnbsp;fulo ad has cœleftes uitæ delitias afpirare, reliquis aio, propter fornicao'o^^nbsp;uitandam unufquifcp uxorem fuam QC unaquæ(Ç maritum fuum habeat^.nbsp;lis autem fuerit cœlibatus noftrorum clericorum, monachorû, ÔC nonna*',.nbsp;orbis uidit QC doluit, quorum prauo exemple deprauatus eft miferrimenbsp;ccclefiæ ftatus« Coniuges autem miniftrare Euangelio propagandenbsp;hodie teftantur exemplamultorum, QC meum, cuius non poenitebitino’’’^nbsp;fæcula, habentium exempla patrum fandiflîmorum ÔC apoftolicorSnbsp;in uetcri amp; nouo populo, Vtrunep autem expertus uere 8C fideliter loqn®*^nbsp;ram deo meo Qi. iudice Chrifto domino,amp; lentio id tandem melius qu^dnbsp;nus inftituitjô^ mundo utiliflim0,00 pijs fruduofiflimum no ignoraiiii*nbsp;le uero cœlorum regnû cœlibes uixerintuel promouerint, ipfi norunt'nbsp;fi teftari ueritatem nolunt, orbis conteftabitur, ÔC damnabit eos,cumnbsp;deitum propria illorum confeientia, fi tarnen eandem cum dei uerbonbsp;lerint. At de cogitationibus quoep et defyderps importunis refrenandis ƒnbsp;fueruntjfef^ afli'duis facris ftudijs QC exercitqs grauioribus magisnbsp;dia comprefferunt : quæ tarnen ipfa qualia fint apud tales nemo ignorât’nbsp;inertiflimo otto, ÔC inutili prætextu diuini cultus ab hominibus inftitrt^J Pnbsp;ter canonicas fcripturas QC fandiones prifeas fandorum. De quibusnbsp;ta, SC alq poftquam frudus peftilentiffîmus uifus eft profecilie innbsp;ex impure cœlibatu clericorum, SC ecclefiæ uniuerfæ intolerabili iuftt^^^nbsp;tantodamnando,

Marct to, t nbsp;nbsp;T une oblati funt ei paruuli, ut manus eis imponeret,0C orat^^*

Lue^is.c feipuliautemincrepabanteos,

Aderantparentes quicupiebant infantesfuosofFerredomino, nus imponeret, SC pro ipfis deprecaretur,ac illos benediceret,exiftim3tt^^(,(3*nbsp;re, ut quemadmodum uiderant till us contadu fugere morbos, ita leftinbsp;dus feruaret eos à morbis, minis, dæmonio, cæteris^ malis,quibusnbsp;fæpenumero periclitatur SC périt. At difeipuliqui quanquam totiesnbsp;de fumma modeftia,0C Chriftum uiderant modeftiffîme fe gerentem aonbsp;etiam ad paruulos,nondum tarnen penitus exuerant humanos affedt’^’j^j^ji^nbsp;mantes indignum magnitudini domini fui,infantium ac matrumnbsp;detineri laflari^jprohibebant ergo accedere cupientes,

kfus uero ait eisjSinite paruulos,0C nolite eos prohibere a^

Itî MATTHÄEVM. CAP, XIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' loj

nirc:taliumeftcnim rcgnû ccelorum. Et cum impofuifleteismanus, Mrfrc.w.j abijtinde,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LKf«»84

I^ominus praepoftero difcipuloriim ftudio indignatus fuit, quo cupientes quiet! eius confulere, turn ineptos iudicantes pueros qui ab ipfo aliquid pcranbsp;«pcrentjprohibebantfibiiUosadduci, cumfitipfe tarnen qui ueneritfalüarenbsp;quod lam perierat. Nullo autê opus eft ufu rationis,nullis mentis,ut quis falunbsp;aChrifto percipiat, fed tantum quod perieritid agnofcatjeo^ omniû masnbsp;ximc idonei funt puer i, qui dei gr atiâ per ipfum recipiant: QC haec fumma Chrinbsp;«* dignitas, quod talium fe exhiber faluatorem» Hanc Chrifti dignitatem praèanbsp;dariflîmam, difcipuli fie arcendo à confpedfu eius pueros imprudentes obfcutnbsp;tabant, eotç iure ipfîs indignabatur Chriftus, mox^ declarabat,tam abeffe utnbsp;adfe pueri non atüneant,aut regni fui non fint participes,ut in illud nemo quinbsp;dem queatingredt,nifi qui ipfum tanquam puer acceperit,hoc eft abnegata Oanbsp;«nnifua 2lt;fapientiaglt; iuftitia, infanti fimilis fadus. Taliû,inquit,eft regnurtinbsp;cœlorû, non fane adultorum tantû qui ut infantes fefe humiliarint:hoc enimnbsp;en U e! quod dixerat fibi infantes apportandos efle tanquam fubietfta ratio minbsp;^me cohçreret. Hûc ergo fenfum ditftum hochabeuQtiid facitis tardi cordenbsp;nectu difcipuif r» prohibentes mihi adduci infantes, tanquam alienos à renbsp;guo dei^ eo(ç mihi régi huius regni non adducendosf Ergo humanæiuftitiænbsp;ue induftriæ ud poteftatis erit, ut quis per me regno cœlorû donetur, Ô6 nonnbsp;potiusfolius met merit! gratiæ^patrisfFaceflat ergo ftultaifia uefira fapienanbsp;da.binite infantes mihi adduci;aio enim,non folum horum efle regnum cæloanbsp;Jum, fed nullum omnino regni huius fore participem,nifi infantibus his fimi=nbsp;tuadat 2C ipfe,nihil uel fapientiæ uel iuftitiæ fibi arrogans.Si enim feruatornbsp;um eorum qui perierunt, ÔC fimplices fenfu, pleni autem fide ad me ueniunt,nbsp;dæ Vænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofthâbentes, cur arcetis à me infantes f Si enim potuit Adæ

J ictum dtra proprium perdere taies multo magis gratia redemptionis meæ Q^uminiftishabebitquamlibetpufîllis infantibus. Non eft ergodubiumnbsp;ominum uoluiiTe hic pronunciare infantium quocpelTe regnum cœlorum,nbsp;qui infantium humilitatem QC innocentiam aîmulantur,8C gr atiæ deinbsp;çnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aduerfantur, quales ÔC adulti elfe poirunt,ut nihil fibi arrogent^Eoç

niequitur, quotquot adultorum tales perfeuerant uel infantium,regni cœ-turn efle participes : non autem fi adolefcêtes fimplicitatem infantilem cum ^^tlutia et amore fui mutauerint, Quod autem hoc faefto difeeffît illinc,re ipianbsp;°^uitfatisfaciendumquidem elfepufillis,fednequaquam illis hærendum,nbsp;properandum ad perfetftiora.

, nbsp;nbsp;nbsp;ecce unus accedens, ait illi : Magifter bone, quid boni faciam ut

^beam uitam æternam;' Qui dixit ei ; Quid me interrogas de bonoC* bus çftbgj^uSjdeus.

Ou nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fucccditadolcfccns, qui deperfedione loquitur* At lefus

1 ^utadmodum in paruulis propofuerat difcipulis fuis imaginem fimplicita^ .. otodeftiæ, ita in adolefcente ftudiofo quidem perfedæ pietatis,fed diuûnbsp;onufto, ponit ob oculos quàm difficile fit diuites eniti ad perfedionê Euannbsp;icï pietatis, quanto^ fint expeditiores ad Euangelicum negotium qui nû»nbsp;Iç ^y^uàm minimum huius mundi poffidenttquanquam paupertas 8lt; opU:*nbsp;tam impofTeflîonibus eft fita,quàm in affedibus pofÏÏdentis.Erat a^nbsp;°l«cens animo religiofo præditus, fed quoniâ è Chrifto audierat, nefeio quac

lo4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MM ENT ARI VM

noua præccpta,adtjt refum,et acddens ad genua ipfius/ogateum diecns:^^ gißer bone, quid boni faciam ut uitam afîequar æternamCAdoîefcens bogt;’^nbsp;appellabatlefum,blandimento captans illius beniuolentiatn,quumnbsp;hil aliud efle fufpicaretur ilium, quàm purum hominem, quanquam^a’^^.nbsp;præeminentem. Deinde cum debonopercontatur, nonde quouisbpno’^^|^nbsp;titjfed de infigni quopiam bono,quod promereatur uitam acternam,nbsp;lus mortaliS abfolute bonus eft, nec ullum eft opus hominis quod ira hol’nbsp;fit ut promereatur uitam æternam. Qiiod uero dominus falutationetflnbsp;qua fe bonum uocauerat,correxit,atcp folum deum bonum efiè afRrniai’*^’,,nbsp;luit primo ftatim refponfo QC fiiiexemplo docere ilium fuhmifrionem,et^'^nbsp;deftius de feipfo fentiret.Nam uidebatur fibi ille mandata dei feruaflc ànbsp;eocp bonus effe,à quo adhuc longe aberat. Casterum nonegauit fenbsp;bonum eire,quatenus cum pâtre unum erat,tantum gloriabonitatis abnbsp;ne in deum monebat transferendâ. Nam Chriftus nondum ut deus ctat^^^nbsp;homini cognitus erat, fed tanquam hominem eximium uoluithac ipfu*^nbsp;tatione honorare 2^ demulcere«R.ede igitur externa QC humana mirant^*”nbsp;uocat ad diuina, tacite^ monuitnefeipfum bonum 8lt; perfedum exinbsp;tiamfî fibi uideatur mandata dei omnia perfeciflè, fed potius folumnbsp;num perfedum, ôô omnis bonitatis authorem fufpiciat,cui omnisnbsp;tranfcribenda»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ -

Q nbsp;nbsp;Si autem uis ad uitam ingredi, ferua mandata,Dixit ini:Qy2:^

Exodito,c autem dixitî Mon homicidium facies,Mon adulterabis,NIon ^tum. Mon falfum teftimonium dices, Honora patrem tuû amp;

Viuere coram deo et acceptus illi efiè nemo poteft,nifi qui obfeq«*^^’ 'Juntati diuinæ, toto ftudio incumbeUs obferuantiæ mandatorum dei, ^'^^,11nbsp;. riofe toties in lege SC pr ophetis implenda diligenter conftituit.Qiiorônbsp;uere bonorum nemo ftudiofus erit,nififideuiuaci præditus,qui dominé/nbsp;placere cupit ÔC credit,inexercitqs charitatis per fideifrudus.Fruftr^^ jjtünbsp;datur nifi oftendatur fandis operibus fi poflît, uel fi tranigrediaturnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji,

dei, faltem in hoc obfequatur, ut pœnitentiam agat, malefadorum nbsp;nbsp;nbsp;jiiv

oretpro indulgentia, cupiat melioris uitæ inftitutum inchoare,6Cciini petrata gratia promouere« Sic intratur ad uitâ,fic dei mâdata à nobisnbsp;tur, huiufmodi ftudium neceffarium nobis eftquotquot fideles effee^P pjiînbsp;Qiiod etiam fi fuccedat, Ô6 in fandis operibus SC in mandatorum obß^*'nbsp;abundemus,nihil tarnen inde fanditatis ex operibus accrefcet,fed exnbsp;qua domino credimus SCuolumus complacere, qua SC iuftificamur,nbsp;eus eft boni arboris, frudum fandorum operum profer entis innbsp;Rede autem ex fruduum obmiftîone arguimus deftitutum fidenbsp;tiamfî plurimâiadetuerbis.Ç^uia autem Chriftus indeterminate dixcJ'^^.^iiSnbsp;data feruanda, poterat intelligi hæc fententia pharifæorum more de iiifgt;*nbsp;mandatis dei ÔCmaiorum, de^ humanis traditionibus,quas multinbsp;mum urgebant, ideo potuitfine malitia uel mcndacio aut etiam Chrin*nbsp;tionerefpondifle,Qiiçr’fcilicetfuntmandata obferuanda.Numnbsp;9 niaIia,iudiciaIia,autPharifaicac'Vnde etChriftus dominusrefpondct^ ƒnbsp;non malo, de mandatis fecundæ tabule pertinentibus ad proximinbsp;rum obferuantia locum non habet in eo qui fide caret in dominum, Pnbsp;tabulæ præcepta no feruat.Qui enim non diligit proximum quem

IN HATTHAEVM. CAP. XIX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lof

modo deum colet 5^ amabitf Expofitionem autê herum mandatorum dei pers quire fuis proprijs in locis, in Exodofcilicet ÔC Deutcroncmio, ut hie eademnbsp;fcribendoreplicare nonprofit,uerum in contionead ecclefiam eafuntdiligennbsp;exponenda, ut fides fine frucîibus non prædicetur,ficut nee opcsnbsp;ra b^a fimt fine fide ÔC charitate.

Eiliges proximum tuum ficut teipfum.

.,^?’*§cneshunc locum enarrans Homilia inter çditas odauatcfiatur,pofïè «ideri hxc uerba addita ab aliquo,nec efle fcripta à Matthaeo,id^ duobus coknbsp;*ggt;t argumentis:primum quod apud Marcum SC Lucam nihil addatur huiuGnbsp;*^odi, cum res alioqui eadem referatur:deinde cum Paulus in epiftola ad Ro«nbsp;•nanos cap, 15. teftetur his uerbis:Diliges proximum tuum ficut teipfum,fumanbsp;^am totius legis contineri, qui conuenit, ut dicatur adhuc aliquid deefle quinbsp;^^*^æ'^^‘-^^^æ^o*^niapræftitiireç’ Atej hic déplorât libran'orum incuriam ÔCnbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^fifioficfuifle deprauatas fcripturas.Cui quidem male ipfe in ue

cri teft^ento fiiccurrerif, non fie autem potuifle fe in nouo. Ver urn ad eiuC em ocroris dignum honorem adferibere non tædet eiufdem uerba hoc loci,nbsp;tiam fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^*ff^tentiaminter exemplaria inuenimus, fiue per negligent

yiDentium,fiue ex temeritate quorundam,fiue propter eos qui negligût I ,P^uras, uel propter eos qui quod ipfis uidetur in emendationünbsp;us ueladtjeiuntuel fubducunt. Etinexemplarijs quidem ueteris teftamentinbsp;J jæS^^^fueruntinconibnantia, deopræftantecoaptare potuimus, utentesnbsp;L- '^°cætcrarum aeditionum:ea enim quæ uidebantur apud Septuaginta dunbsp;tinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^uconibnantiam exemplariorum gt; facientes iudicium ex ædk

uibus reliquis conuenientia feruauimus 06 quædâquidênotauimus quafil aft”P°.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hebræo,non audentes ea omnino auferre, quædam autem cum

LV V ^‘^’^’^^^SjUtfit manifeflum, quoniam quæ nófuerunt pofita apud ribnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;æditionibus cæteris addidimus conuenienter HebræoJn exempla

tau^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teftamenti hoc ipfum me polTe facere fine periculo non pua

fiilpitiones exponere me debere,rationes cauias^ fufpitionum, elleirrationabile æftimaui, ficut in hoc loco quod dicitur, Diliges proxianbsp;teipfum, quoniam apud Marcum amp; Lucam pofitum non eft.nbsp;icent autê qui poiTunt utrum uera fîntquæ tradfamus an falfa.Et poft quænbsp;ç^’brecitataex Euangelio quodam, quod dicitur fecundum Hebræos, addttnbsp;^*’’genes: Verum eft ergo quod non impleuit diues mandatum,Diliges proxinbsp;Qtiiniultos defpexitpaupereSjfiCnon efteis partianbsp;Qunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantis diuittjs fuis, Impoflîbile eft enim Sgt;C implere mandatum

dicitjDiliges proximum tuum 2lt;c,fiC efle diuitem,amp; maxime tantas pof habere.Sed ncc perfedionis uidebitur,diuitem abtjeere femel in paunbsp;Ç ƒomnes, uel relinquere hæredibus,oriofum autem pofteacircumnbsp;Vç ^[eniendicando à pauperibus uel diuitibus,2C ex colledis delicatius uiuenbsp;proprijs licuifl!et,Proximum uero quern habere debeamus alias exnbsp;pQP^'^°*^itnis, cuius diledionem nemo præter Chriftum proprio amoriprænbsp;'^*tiielæquauit,nefitqui iuftitiæ laudem fibi ualeatarrogare.

ôicit illi adolefcens : Omniahæc euftodiui à iuuentute mea, quid ’‘^hücmihideeftr

9-Uiafortafljs hic adolefcês credebat communi ludæorum iudicio perfuna dtie de uera iuftiüa iudicantium, fe fcilicet quod ad externum opus pertinetnbsp;s

Io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMEMTARIVM

nonfuifle tranfgrefiTnm, qiria neminem occidifletjadultenum non conn’’”'/ fet, furtum non feciffet, falfum teftimonium in iudicio non dixiflêtnbsp;den ter ait omnia fibi à puero elTe fer uata. Ad quod refpofum fimpliciusnbsp;quàm uerius intuitus ilium lefus dilexit eum,indubie propter hocnbsp;ftudium iuftitiæ, ô^fi ad ueram iuftitiam nondum perueniflet. Nam cre^‘^*.nbsp;eft,quandoquidemmerore confedus nonblafphemans ueritatem abîjt,do^nbsp;num poftea eundem aptum reddidifle regno dei, quantumuis in præfensnbsp;p.tum regno dei fefe oftenderit, donato ei animo qui diuitias poflet cont^*’”’^^nbsp;re» Porrô utinpraefens aperte illi oftenderetmultum adhuc ei deeffe adp^nbsp;fedionem.

Ait illi Iefus:Si uis perfeélus effe, uade,8t uende omnia quæ nbsp;nbsp;nbsp;’

dapauperibus, amp; habebis thefaurû in ccelo:ôd ueni,amp; fequei'^’’’^ Quafî dicat dominus: Agnofco aliquid eflejamp;Tdiligo te hoc nominC)^!^^nbsp;præceptis deiita ab adolefcentiaftudueris SC uel externe iuftus fueris,nbsp;hinc tibi placeas, unS adhuc tibi deefl,fons certe pietatis 6C iuftitiæ,ucra .nbsp;pe SC folida fides in deum,qua temetipfum ac omnia abnegans totum do*”* jnbsp;confecres, ad quamlibeteius uocationemac quantûlibetdurâ paratus,C‘’^,^nbsp;hinc uerum apparebit, lubeo te bonus præceptor,uti me uocasjSCquid^”’^^nbsp;ce dei, ut uendas quæ habes, 6C des indigentibus thefaurum habiturusjnbsp;io,ac uenias me fecuturus crucem poft melaturus. Hoc cum nequeasjü^*^^^nbsp;hue tibi unum SC id quidem maximum deefle, fynceram nimirum innbsp;duciam, fine qua omnia alia nihil funt.Etenim me bonum præceptorct”nbsp;tafti,iam nemo bonus nifi folus deus. Si igitur bonus ego præceptor fui”’nbsp;erit, quod deo plenus fum, 6C uerbum dei annuncio : debes itac^ menbsp;ipfum audire,id cum non uelis,declaras te nee deS uere adhuc agnouiu^'nbsp;quaquâigitur mandata eius, ut tibi uideris,obferuafti, qui caput mâdat”^nbsp;eum nondum perceperis, nempe eius timorem ex fide proficifcêtem.M”*nbsp;enim intereftinter iuftitiam ludaicam SC Euangelicam,inter bonumnbsp;SC perfedum Chriftianum.Si uis perfedus efle Chriftianus, diuenditis ” . ,)tnbsp;bus quæ poftîdes,diftribuepauperibus,non hoc perdes opes tuas,qua’^ygt;iJnbsp;multos diflîpatas:fîc diflîpare recondere eft, nam pro terrenis opibusnbsp;meliorem thefaurû in cœlis. Hoc ubi feceris,iam expeditus aenudusnbsp;nbsp;nbsp;pifl

nudum fequuturus.Cum autê ait Chriftus,Si uis, oftendit negotium afdj^pt efte: fed adiecit ftatim præmiu, Habebis thefaurum in cedis. Mox ad, piiinbsp;perfedæ pietatis hortatur, Veni SC fequere me,fine quo reftgnano diui”^nbsp;nonprodeft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Cum audiflet autem adolefcens uerbum, abrjt triftis:erat bens multas poflefliones.

Quas certe durum exiftimabat femel uniuerfas relinquere. Auebat^ jpd fei uitam æternam, ambiebatperfedionis honorem, fed hunc affedui”%jnbsp;bonum fernen obruebantfpinæ diuitiarum.Itaqjmœftus abtjtdomuifj^nbsp;quam intelligens lefum damnare no diuitias,fed affedum SC amoremnbsp;diuitiarum,quibus uix polTunt non efle obnoxij qui eas poffident.N^^ wOnbsp;femper uoluit eas relinqui, fed tarnen femper contemni, SC non nimisnbsp;tiari : relinqui etiam in cafu,fi quado nos auocent ab Euangclicanbsp;bauit autem ftc abfccdens,nec ft fuifle bonum, nedum perftdumàiu”^ pi»*nbsp;fua, utcun(Ç uideretur fibi præcepta dei obferuafft.Non enim niftex^^^

rtî MATTHAEVH. CAP. XIX.

pcrc 5f tantum in fpedem obferuauerat Vnde eni'm ah'oqui tam mùltæ ei pof Îèffîonesc'cum indiibic tune quoep non pauci egem' fuerint,paud autem opitunbsp;latores, Proculdubio fî proximos perinde atc^ feipfum düexiflèt,id^ opère S6nbsp;ueritatCjdus pofïèffîones tmminiitæiamdudiim fuiffentNon eft uanum prosnbsp;ucrbiumzOmnis dûtes aut iniquus eft authaeres iniquûCui enim adfitæquünbsp;et diledio, ei aurei etiâ montes tandem confumentur,tta refrigelcente chasnbsp;fuate inter homines ÔC tammultisegentibus» Vnde fi diuinLus nulla alfa inisnbsp;Suitas imputari poflît, hac certe obftridos feiè comprobant,quod non tam lisnbsp;beraliter impartiunt atq; uer a diledio requirit.

Bt itcrum dico uobis : Fadlius eft camelum per foramen acus ttanti re,quamdiuitemintrareinregnumclt;xlorum.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r«, favrinic

Siq«idemhumflisKanguftaeftporta,neerecip.team^^ onuftos : fic emnotaiiit diuites auaros, Mniims diui læ S , intellieeinbsp;ufuijutquas alijs baiulant potius quamfibuHic fernio qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp; quoddo

batur ab apoftolis,iniedt et illorum animis mœftitudmem qu^dam,^^ lerentprofraterna charitatequapollebantjamp;gloriac et

»„1—. .- . « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

igitur uehementer admirarentur difeipuli, quid fibi uellet hoc quod dixeratic fus de camelo 8d foramine acus,quod uel habet in fe, uel quod coficit mduda,nbsp;rogantillumtSi fic habet res,quis igitur poterit faluus fieric'Quotus em quifipnbsp;eftfidclium uel mortalium, qui aut abijcere poffît diuitias quas habet,aut nonnbsp;optare fi non habetc* Ät lefus intuitus illos, quo leniret conceptum animi mcsnbsp;rorem, oftendit nonnuUam efle fpem diuitibus quotj perueniendi in regnumnbsp;cœlorum,

Auditis autem bis, difeipuli mirabanturualde,dicentes:Quis ergo D poterit faluus efTef AQ^iciens aute lefus, dixit illis: Apud homines hocnbsp;impoffibile eft, apud deum autem omnia poflîbilia funt.

Vtcuncß habentes multas opes illis ferè fidant,eo^ impoffîbile fît non difS eile modo ut regnum dei ingrediantur, id eft Chrifto le plena fide tradant,deonbsp;tarnen funt omnia pofîîbilia.Is diuitibus aliam poteft mentem infundere,utnbsp;opes diftribuant, ÔC uere fibi non iam operibus fidant, Vnde nemo nobis daninbsp;nandus uideatur ob diuitias, poteft alios reddere deus,qui non diuitijs plus ninbsp;mio addifli fint, Sola blafphemia in fpir itum fandhim peccatum eft, quod neenbsp;hic nec in futuro remittitur,Pro diuitibus igitur orandum,non defperandum,nbsp;fi ueritatem no blafphement. Sed monendi fimul funt nihil æque noxium at^nbsp;terrenis opibus abundare, Ilico enim fieri,ut animus eis addicatur Slt; deum denbsp;ferat, Nonimpiorum autê diuitum animos dominus alacres facit, utuel abq*

log- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

ciant quod poflidcnt ciim periculo, uel poflidearit taft^ communes non prias,temper parati relinquere fi quando id poftuletEuangelij negotium.^nbsp;enimægre comtemnant opes,qui non grauantur SC uitam impendereî*

T uncrefpondens Petrus, dixit ei : Ecce, nos reliquimus omn*^^ fecuti fumus te:quid ergo erit nobisC

Hie fermo quern adolefcenti dixerat lefus, V ende quæ poflîdes 8é me, nonnihilbonac fpei conciliauit Petro, qui quanquam diues nonfuifl*^nbsp;men hoc ipfum quod habebat alacer reliquit, nauim SC retia, ac dominumnbsp;ratfequutus. Domine, inquit, Ecce nos fecimus quod ab adolefcentefl^g’nbsp;kas,reliquimus omnia, SC fecuti fumus te, quid igitur nobis eritpraemtjcA^nbsp;fus oftendere ftudens hanc eximiam laudem non folum patere diuinbuS)nbsp;rumetiam tenuibus,qui, quicquid hoc eft quod poffîdent,libenter habenfpnbsp;derelido ob Euangelium, quum hacc uirtus magis aeftimetur ab affeCtu»'^nbsp;quentis, quàm à modo rei reliCïæ non reiecit or ationem Petri pro renbsp;centiorê, fed docens pro uilibus illis prompto animo reh'dis no uilepramquot;”nbsp;eirereponendum,refpondct»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

lefus autem dixit illis ; Amen dico uobis quoduos qui fequun^ me in regeneratione cum federit filius hominis in fede maieftatis Jnbsp;fedebitis uos fuper fedes duodecim, iudicantes duodecim tf’*’

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dl**'

Ulud uobis confirmo difcipulis mcis,qui nunc eftis mecum SC futurb^l uos qui prçter feapham et retia, mea cauîa nihil relinquere potuiftis,fc^^Lii^nbsp;hoc animo ut opes quantSuis magnas mea caufa fuerins reliduri, SC nUquot;nbsp;dum eftis hadenus fequuti, fî fie ut cœpiftis perfeueraueritis,quodnbsp;fecit,in futuro faeculo quum reuiuixerint mortui, amp; in aliam meliorénbsp;mundus conuerfus fuerit,ac puram fandimoniam cultum^ deinbsp;alia uita ÔC in ecclefia fandorum cum dabitur cuicç pro fuis meritis pt^nbsp;iam^ filius hominis depofita quam nunc uideu's humilitate confederitnbsp;maieftatis omnibus hominibus confpicienda SC adoranda,ut nouinbsp;regni unicus monarcha, quale regnum pater mihi datums eft in coelonbsp;ra,tunc uos quo^ mei difeipuli qui nuc pifeatores fuiftis,SC me paup^’^^^^)?*nbsp;perem fequimini, confortes eritis gloriae meac,SC principes in regnonbsp;riflimi, Vos, inquam, qui nunc eftis confortes afflidionum, fedebidsnbsp;regno eccleftae militantis ÔC triumphantis in duodecim gloriae SC honotnbsp;dibus,prac cundis pnneipum ÔC regum fplendoribus gloriofi,SCnbsp;cum Chrifto omnium fidelium, SC qui de filtjs Ifrael recenfentur eccftb^^^lpnbsp;rum animarum redores et indices fedebitis Judicabitis autem uos oroH^^,^nbsp;quias duodecim tribuumifraelis, quorum maxima pars etiä legisp^’^’I^'s«^nbsp;SC de ftirpe Ifraelis efle fe iadantium,ijfdem quibus uos miraculis ben^nbsp;Sedodrinis prouocati, tarnen nulla ratione perduci potueruntutertnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;quum uos humiles S)C idiotac ftatim ad fimplicem uocis iuflum etiam »

queritis,quibus uitam fuftentabatis intra homines* Non folum,in ces impiorum ludæorum eritis, fed ÔC pios iudicabitis, promifla eisnbsp;geliumiam uelutexhibentes* Impijsquoc^ fuam damnatione quatnnbsp;fuum uerbum prædixerant ueram approbabunt, fimul cum ÊhrniOnbsp;ipfos pronunciantes, tanto glorioftus, quanto maiore ui fpiritus hio bnbsp;hum praedicauerunt, SC ad pœnitehtiàm funt adhortati,Nam oniniu’’’

IN MATTHAEVM. CAP. XIX.

mm fors erft (îmul cum Chrißo regnàre 8C fudicarc: Verurttamê qui hic m ad ferendo Chrifti Euagelio primorcs fuerunt, plura^ propter illud ÔC feccfuntnbsp;8Cpaffîfunt,ij fîCinregeneraaonemundi torius primas inter eledos obtincsnbsp;bunt, Vnde nemo putet Paiilum infra hos duodecim feffurum, qui laborauitnbsp;plus omnibus,cuius tarnen hic nulla habetur mentio:nâ duodecim hic refponnbsp;dctdifcipulis. Igitur dcipïôrum felidtateloqüi fan's in præfennarumhabuit,nbsp;ut ÔCMathias hic reliquis undecim adnumcratUs intelligitur,ficut QC annumcnbsp;ratusipfîsreipfafuit, Infcripturis autem frequenter ludicare idemcftquodnbsp;impcrare, regnare, gubcrnare, ÔC pro defenderepios,malos^ punirc,8C pronbsp;caufas difcutere,quae omnia propria funtiudicantis ac regentis.

Et omnis qui reliqùêrit domum,uel fratres,aut forores,aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum,nbsp;centuplum accipiet,amp;l uitam æternam poffîdebit.

ob mei nominis profelîîonem, obEuangelij praedicationem, ÔC gloriædiuinx affertionem, ob uerbum ueritatis 2lt; uirtutis reliquerit quæcuncç char a acné«nbsp;ceflaria,adeônonperdet quodmeieaufa reliquit,ut magno potiuslucro fitfœnbsp;neraturus, Siquidë ÔC in hoc fxculo pro relidis centuplum,hoc eft niulto plusnbsp;ra quàm relidafînt,nbsp;nbsp;infinito maiora ÔC maiore cum uoluptate recipietis.Et

in refurredione uitâ æternâ poffîdebitis. Nam pro relidis, caducis, Äjulibüs poffelTionibus, hic interim poffelTur us eft pretiofum illud margaritû Euan®nbsp;gelicæ mentis 2C fidei, nullis huiùs mundi mercibus æftimandum.Pro una donbsp;morelidatotoorbeplunmas domos uobis aperietEuagelij dodrina.Pro uni«nbsp;cofiindoplurimi fundi feruient ueftris ufîbus. Pro unico pâtre uelmatr^otnbsp;habebitis,quotfenes etanos conuerteritis adprofeffîonemEuangelicam, Totnbsp;habituri fratres, forores ac filios filias^, quot acqùalcs aut minores ueftranbsp;dicatione perduxcritis ad uitam aeternam.Hi paflîm 5gt;C uftro ftippediubunt,«nbsp;quid opus fuerit, longecp uincenteorum affedus, quos uobis fola fanguinisnbsp;propinquitas coiunxit; Ardior eft enim Euangelicç focietan's co^gnatio,quaninbsp;carnis affinitast'amp;l uehementius amatqueconciliauitpietas, quam que adiunnbsp;xitnatiuitas.Huicfatis ampîo prçmio adijcietur ÔC illud,omnitt loge maxii^nbsp;utpro rebus mox perituris uitam acternam poffideatis, Nonhxc dico quodE*

«egOtio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;00^.

Multi autem erunt primi,nouiflîmi:amp; nouiflîmi,primi; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Marti w.i

^æcquidem tanta félicitas omnibus ex æquo propofîta eft,Non eft diferû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

CAP VT XX.

»

I Imik eft regnum ccclorum homini patnamp;mfliàs qui eiîjt mo mane conduccrc operarios in uineam fuam* ConW^^'nbsp;done autem fada cum operarijs ex denario dinrno,nbsp;in uineam fuam,

Teftatusfucrat dominus centuplum SChicrecepturoSjSC in futur© ternx fortituros hacreditatem,quicunlt;p propter nomen fuum,hoc eftfuanbsp;uangelij caufa aliquid reliquiflent Atep ita ueram feliciutem non pofle «’*nbsp;lia adiri, quam ut quis prorfus femetipfum abneget, 8i. fua omnia,fit^ pf^Ljnbsp;fibiSC mundo nihil,Hinc tarn commodum fubqdt,Multos autem primes“^nbsp;nouiffimos,nimir0iquibusnonfucritdatumabnegarefemetipfos,nbsp;Euangelium omnia rclinquere, qui fdlicct in oculis fuis primi cxiftunt»nbsp;tra uero, qui fibijpfis nouifltmi fuerint atep renunciauerint omnibus,nbsp;apuddeumprimos, quosappareat nihil prorfus proprijs meritis/cd©»”’^,^nbsp;fola dci bonitatepetêda cfle.Hoc crailioribus animis penitus infiKuruSjli^^^nbsp;rabola utitur,qua dominus nihil aliud docere uoluit,quam ut ueramnbsp;mus iftam propofitionem,Multi nouiifimi erSt primi,SC contra,Et haP^nbsp;d uocati funt,et pauci clclt;^\Et ex utra(p,a fola dei bonitate per abnegaP^*’^nbsp;noftrijpforum omnia petenda, fidentes^ gratia ipfîus acçepturosnbsp;petere aufi fuiflent, Hunc ergo ftatS fermonis huius agnofcamus,nclt;p^^nbsp;admoneri omnimo patiamur, ÔC coftabit nobis germanus huius parabd^tnbsp;fus:quanquamutpraedidum eft, de ludæorum populo qui primi efTedt^nbsp;SC fadi funt nouiifimi, 6C de gentibus poftremo cledis SC eccleftae inftr^^jpnbsp;dorSjftc intelligi debeat,utin uniuerfahbus intelligantur particularia,^^nbsp;dcularia multa probant communialt;Simile igitur eft,inquit,regnumnbsp;homini patrifomilias, qui fummo diluculo prodijt in publicum,ut condji^^#nbsp;operarios in uineam fuam. Etnadus aliquot, padhis cumeis,utfingiib'^ jilt;nbsp;los acciperent denarios pro opera diurna,mifit illos in uineam fuam.N^'’ jo#nbsp;tern nolandum eft, uocatos nos efle à domino deo noftro ad labores,PO’’Alt^nbsp;dum,aduineam dominieccleftam plantandam ftudiofideli SC affidu©»^';^nbsp;ter ÔC uineam feripturæ facræ,undc in tempore frudus carpamusnbsp;tatis,Summo diluculo conducimur,hoc eft feriofo dominico praccept©nbsp;tuna autcafu, non uetuli fed à puero SC in adolefcentia» Nullos uenire^fLtiänbsp;duofe laborare in hac uinea, nift uocatos à domini fpiritu, quod nihil p*^nbsp;earo per fe uel proponerc poteft uel cogitate ncc agere» Pacifeitur aut^”’jf)nbsp;bifeum de præmio uitac cœleftis, quod non operibus diurnis,fed elcdi^’^jj.iiinbsp;Sc obedientia fidei obtinetur ab illis qui funt uocati 8C eledi, Quotqu©^^^^*nbsp;hypocritac funt, hi tantum ob mercedem domino laborant, quamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j r

tant,pro qua litigate non erubefeunt 8C iudicarc« Vcri autem ferui dqs ueræ pietatis incumbunt,no ob mercedem, fed pro patrisfamilias b^ ƒnbsp;cito SC gratia impetranda,nihil prorfus cum ipfo pacifcentes,fed tanq^^nbsp;tuitum donum ampledentes quiequid ille eis donauerit»

Et egrefliis circa horam tertiam, uidit alios ftantes in foro Sc dfxit illisdte 8C uos in uineam meam,ÖC quod iuftum fueritjO^^nbsp;bis» Illi autem abierunt, herum autem exijt circa fextam amp;nbsp;ram,ÖC fecit fimiliter* Circa undecimam uero exijt, ÔC inuenitali^®^^nbsp;tes, amp; dichillis : Qyidhieftatis totadieotiofifDicuntei:

(H MATTHAEV. M» CAPlt; XX.

nos conduxit.Didt illisjte Si uos in lùneam raeam.

Non difpUcetquodHieronymo hoc loco utfumeft,indican' poffc quidam ciïcalitcrâ non inutilta xdificauoni ecclefiafticae. V t pn'mæ horac operarîj ha*nbsp;heaptur Samuel 6i Hiercmias 6C Baptifta Ioahes,ac ftbi fimiles,in infantia uo*nbsp;cari ad^dem Si uer itatem plantandam in ccclefîafidelium,qui dïcere poffunt;nbsp;Ex utero matris mcaedeus meus es tu.Tertiac uero horæ operarîj fint,qui a punbsp;hertate feruiredeo cœperunt» Sextac horai -, quimatura aetate fufeeperunt iu«nbsp;gumChrifti.Nonç,quiiamdeclinant ad fenium,Porrô undecimç, qui ultimanbsp;lencdutc’.fii tarnen omnes pariter accipiunt pracmiumjicet diuerfus labor fît*nbsp;Hadenus autem quadrate poteft ha:c parabola, quandoquidem non eu om..nbsp;niumeriamfandorumminiftrorum dei eademuelfîmilis uocatio.Omncs au*nbsp;conari debent,ut fideliter laborent,Si non murmurentde prouidentia deânbsp;circa eleâiones fidelium,multo minus circa profedum laborantium,mii pen.nbsp;det ex domino, Si illius gratia ac difpenfatione,non uiribus humanis.Non ai»nbsp;tem quadrat de murmurâtibus, quandoquidem nec Samuel nec Baptifta mernbsp;cenarîj tamingrarifucrunt,uel tamimportunimercedis coniedores Si iudicîjnbsp;diuini cenfores, Âgere debet quiftp fecundum à deo fibi donatam gratiam,ôinbsp;quicquidmanuprehenderitinftanter operari. Operis autê profedumetpen»nbsp;fîim domino commendare,à quo cunda pendent,

Cumfero autemfadûeffet, didtdomînus uîneæprocuratorifuo: Voca operariosjôi redde illîs mercedem, incipiens à nouiffîmis ufqucnbsp;ad primos. Cum ueniffent ergo qui circa undecimam horam uenerat,nbsp;acceperunt fingulos denarios.

Serofadum unicui($ intelligitur,dum ad fincm uitat quacuntç tandem æ* täte peruenitur, ut operari amplius neep liceat homini, nec à domino poftulc*nbsp;turjn tempore ergo agendum eft, ôi nihil temporis negligendum,quado nonnbsp;omnibus fimiliter uitxcontingitperiodus, cumfimus omnes adlaborandumnbsp;domino noftroex æquouocati,utnullus inueniaturdefes in operedominimcnbsp;feimus enim qua hora uenturus Ct dominus, an gallicantu an mane.V ocandinbsp;fumus omnes certinîme,et operum noftrorum rario exigenda à domino eft,utnbsp;ÔC de uerbo otiolb reddenda rario non fit obmittenda, Merces quoep reddeturnbsp;fingulis,non proprie dida, fed pro ufu hominum, quando multo plura domi«nbsp;noobligamur $ reddere ualeamus. Quicquid mercedis fperarcpolTumuSjto.nbsp;turn prius domino deo noftro debemus. Gratia eft potius cp pracmium, quic«nbsp;quiddeus fandiflimis quibufep pendet $gt;C reddit pro opere, quale nullum ta*nbsp;menfine defedu eft, quod no indigeat mifericordia domini indulgentis. Suntnbsp;enim eriam bona opera noftr a ut pannus menftruatæ coram iudicio dei, A nonbsp;uiffimis autem incipere iubet, nonrefpedum fequutus operum,fednKra: ele*nbsp;âionis diuin?c,qua qui uocatur is fimul Ô6 ad fanda uocatur opcr a, no tarnennbsp;finedei gratiafandificanda,Neminem deus digit ad prçmia magnifica,queninbsp;no prius elegerit quoep ad facrofanda opera, quibus mcritoru nomê largitur,nbsp;ficut amp; félicitatis praemium. Sunt quolt;p non pauci, qui in fenedute uocati innbsp;opiisdomini,tantaftrenuitateincumbStferuiriodei,utfupercntftudium alionbsp;rum,quiiuuenes cum uocarêtur, multo tempore fefe cundatores præbuerût,

Vementes autem amp; primî,arbitrati funt quod plus effent acceptuj; B ri,acceperunt autem ôi ipfi fingulos denario8,Et accipientes murmura

s 4

gt;

Ait nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM ment A RIVM

bant aduerfus patrêfamilias,dicentcs: Hr nouiffimi una hora , S)C pares,illos nobis fecifti qui portauimus pondus diei èC æftusfnbsp;Aeftimabant primi patrisfamilias gratiam ÔC prarmium luxta fuanbsp;labores fecundum tempus, Sedin opere fanlt;?lo non tempus reipjciturjO^^ jnbsp;dor aut labor, fed afFcórus,fides ÔC charitas,quæ deo probâtur, ôô ruftiji^nbsp;ipfa operum, fine quibus non placent qualiacuncp fint, Vocabanturo^’’* jj,nbsp;primi,qui poftremiuenerant, minimum^ diei laborauerantinuinea.H^^^’^^nbsp;quit, cum intellexiiïênthi qui fummodiluculo fuerantuocati, illos jonbsp;fingulos denarios,exifiimabantfe, quia tanto priores uenerâtin uineaflijPj^nbsp;temporis portione mercedem ampliorem acccpturos, Sed da tus eft ÔC Jnbsp;cui4 denarius, V olSt harum rerum peritiores Denarium efle decimamnbsp;partem coronati, Itacp cumfibi uiderentæquatosinpræmio,qui non^^^;nbsp;pares in temporis fpatio, abeuntes murmurant aduerfus dominum,nbsp;Hi qui uenerunt ad horam undecimam, hoc eft penulnmam diei,nonnbsp;runt nifi unam horam, SC illos in præmio nobis arquas, qui SC totS diemnbsp;rauimus in labore, SC acftum meridianum pertulimus,quum ifti ueneriƒ’^^JJnbsp;uefperamrefrigeratoiamacftufSingulos autem denarios omnes recipi*”^nbsp;domino,quia nulli quicquam debet ob opera,fed gratia fola unica eftnbsp;ces,quam folam accipere ÔC conferuare cupiamus,quæ SC fola fufficicl^nbsp;randum eft interim ad uocationis tempus, SC incumbendum fideliternbsp;nerumdiuinorumdilFerentilargitione differentibus non murmurandti’’’.^nbsp;bis,quando unicuiq? fufßciet apud deum fua gratia quam accepit,fi irP^^’nbsp;dem fuerit diligenter Ô6fideliteroper atus.

At illerefpondenSjUni eorum dixit: Amice, no facio nonne ex denario conuenifti mecum 7 T olle quod tuum eft,nbsp;uolo autem ôd huicnouiflimo dare ficut ôdtibi, Aut nonnbsp;quod uolojfacere 7 aut oculus tuus nequam eft quia ego bonusnbsp;'Vni refpodit pro omnibus: Amice, cur inuides alifs benignitatcJUnbsp;mea in alios gratuita liberalitas te non lardit. Nullam enim iniuriamnbsp;nonne fic padus fum tecum,utpro opera diurna denarium acciperes^^ L)l(nbsp;tifti operam, habes mercedem padam, nihil tibi rei mecum eft ampliu^'^ji,nbsp;quod tibi debetur,0!^ abi. Mercenarius hue codudus es,utpra:ftaresop‘^finbsp;nonutmihipræfcriberes quidfaciam, Sicmihiuifumeft,ut huicnbsp;mus uenit, tantum mer cedis dem quantum tibi. De tuo nihil decediij ’‘‘»[(jilnbsp;huic additur ex mea liberalitate. An mihi liberum per te non erit denbsp;uolo faceref An ideo oculus liuore torquetur,quia me uides benignutï’’nbsp;in quos lubitum eft:'Nulli deus facit iniuriam,quia neminiquicquaiu^’nbsp;tur,mera gratia eft quicquid agit cum hominibus, indies ilium peccatt^nbsp;dentibus,Conuenit nobifeum de mandatoru Riorum obferuatia, utn^^’ ß,|ti*nbsp;diligamus, SC fide certa illi innitamur, quæ duo lex funt SC propheta^’nbsp;ma uerborum dei,unicum mandatum,5^ facile fadu,fi fecundumnbsp;Here inftituerimus. Pro quo opere fidci cum fuis frudibus,æternaenbsp;nis denarius promilTus eft,utpatuitin fuperioribus : Si uis ad uitaing*^^,^^*nbsp;ua dei mandata. Omnibus nobis fummoperccurandum,ne qua noftf^'nbsp;titudine mereamur, ut nobis dicatur à domino: Tolle quod tuumnbsp;JSlihil enim habemus noftrum praeter peccata SC miferias, unde foUdf^q,^

4

IN »ATTHAEVM. cap. XX.

libcrainur,ttc dainncmur,fi in iudidum cum feruis ingredi ftatucrit, Cecun» da opera noftra cœperit praemia difpenfare« A uoluntate fua pendet quicquidnbsp;accipimuSjS^ à fola bonitate dei nobis omnia condonantur,nobis expedandanbsp;per noftri abnegationem, quam fi admiferimus, etiam illud dei donum longenbsp;plus accepturi fumus quam unquam ex nobis quidc fperare potuimus. Hinenbsp;iamfecilepatetillud,quod tantundemnouiflimisatc^primisfuitdatum» Denbsp;quoconcluditur«

Sic erunt nouiflîmijprimi: 5C primi nouiffimizmulti cnim funt uo^ cati,paudueroeleâi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LMtey/

Hanefimilitudinem adduxit lefus fecundum prædida,uolens illorum ani mis infigere quod deus natura beneficus in omnes, uartjs modis ac uarijs actaanbsp;obus non ceuatinuitaremortales omnes ad cultumueracpietans. In qua quinbsp;le gnauiter exercucrint,his premium çiïe uitam acternamja qua nemo iecludinbsp;audiat,Hoc przemium ut non debetur omnino meritisnbsp;tarnen non contingitcitra obedictiamnbsp;noltram,öC ex fide fecundum conatum noftrum^Quan^ hoc quoq; debemusnbsp;uocano, quod ad cultum nicMtis accedimus conamur.nnod in co ncrfriir-.

COM H ENT AR fVW iam difctpulos fiios miiltis modis inftruxiflet de contemnendis diUittjs rnbsp;renda cruce, de negligcndis omnibus, QC (equela fui, de fingulari modeft*^’nbsp;præmif s quç manerent eos etiam in hac uita,abducit apoftolos fuos duofl«^nbsp;fecreto,ueluti idoneos et eledos quibus crederetur myfteriS er ucis,quoanbsp;banon potuiflet capere:quanquam QC populo prædixerit mortem fuam,nbsp;loquerctur de Iona amp; templo foluendo,eodem^ in triduo inftaurando,!^“^nbsp;prædixit,ut non ante intelligeretur quid effet didum,quàm pofteaquamnbsp;rent fadlum, Difcipulis ue:lutfirmioribus iam femel atcp iterum aperucf^nbsp;canum fuac crûcis,abf(Ç inuolucro loquens.Sed quoniam facile obliuift*^%nbsp;homines quod non libenter audiunt, nec facile demittunt in pedus ànbsp;horret animus. Dominus lefus quo fuos confirmaretadtempeftatêimn’**’^)^nbsp;tem, clarius etiam 66diftindius aperitillis non folum inflate mor tern,nbsp;ludibria ÓÓ afflidionem, quae faepenumero funt ipfa morte grauiora.nbsp;quit, adimus Hierolblyma, QC filius hominis prodetur primarijs lacerdo^,(,jnbsp;ac fcribis,qui iamdudum illi flruunt infidias, neqp conquiefeent iliumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iit

rf,donee adigant ad condemnationem capitalem : QC tradent cum illudantilli,utflagellent,utconfpuant,amp;in crucemaffi'gant,atlt;5illcmo’.nbsp;ac fepultus tertia die refurgeti Crebro autem loquitur de mortc,quo aço’nbsp;rum corda ad imminentem terrorcm ac tempeftatem animaret. Vitronbsp;nunc adit fupplitium, quod ante aliquotiesfugerat,quia erat nunc hora^^Jnbsp;Siefehabentomnesfilij dei, patris uoluntatem 8C dudum in omnibusnbsp;omnia iequuntur,

T une acceffit ad eum mater filiorum Zebedæi cum filrf s rans petes aliquidab eo*Quidixitei;QuiduisfAitilli:DicUt‘^^^nbsp;ant hi duo filrj mei, unus ad dexteram tuam,amp; unus ad finiftran’nbsp;gnotuo» •'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

lacobus amp; loanncs filq Zebedaci audierantcum alijs traditas coelorum, audierant de honore duodedm fellarum, rudes adhucnbsp;quædam fomniantes,ftatim àrefurredioneuenturum hoc regnum,nbsp;notes, quia dixerat, Teruo die refurga, quo fibi quoep praecellentemnbsp;gloriam ac dignitatem impetrent, fubornant matrem quae pro fiflijsnbsp;Iefum,Quæ cum adoraffet eum,obteftans nc fibi negaret quod pctcrct,*^^)^*nbsp;quid uellet,ait:Iube ut fedcant hi duo filrj mei,altcr ad dextera tibi ¦,nbsp;uam in regno tuo,Temporalem dignitatem petebat,quam adhucnbsp;ex Meffîæ aduentu cupiunt 6C expedat, ut domini fintrcgnorum,qt’‘j.^^tf‘’nbsp;miffa fuerat gloria fpiritualis SC aeterna, fed non nifi perpeflis antcanbsp;ncm percipienda.Necp enim potiorcs domino partes habere feruideb^^ j,i^nbsp;conregnaturos cum Chrifto commori quolt;^ cum ipfooportebat,nbsp;in fecundo aduentu promittitur,in primo effe complendum fperabat»^«^*nbsp;täte fœminea prçfentia cupit immemor futurorû.Quod autem potot^^ jjci^nbsp;det,Quid uisfnon uenit de ignorantia,fed ex eius perfona dicitur,qot^ ÿP'nbsp;gendus erat,quomodo 6C in hemorrhoiffa,Quis me tetigitfóó de La^a^nbsp;pofuiftis eum^Poflulatautemmater filiorum Zebedaci errore mulicb*nbsp;nbsp;nbsp;i

tads affedu,nefciens quid petered Nec mirum fi ifia arguitur ‘rf de Petro dicatur, quando tria uult tabernacula ædificarc,nefciês quj“,

Refpondens autem Ie(us,dixit:Igt;Jefdtis quid petaris,Potc»^^^ recalicem quern ego bibiturus fumfDicunteijPoflumus, Aid’ ’ j, ƒ

IN MATTHAEVM. CAP. XX.

licçm quidem mcum bibetis, federe autem ad dexteram meàm uel fttam, non eft rneum dare uobis, fed quibus paratum eft à patremeo..

Rogabat an polfent pociilS bibere quod I'pfe eratbibiturus, 6C baptifma» *cbaptizan quo ipfe eratbaprizandus, fntelligcns aditurus fupplitiumquodnbsp;patris decreto erat à patre fibi paratum. Id enim perferre ipfum oportut'nfîsnbsp;cutolitninconuiuijsunumquencp conuiuarum fuam oportebat uiniportioanbsp;fibi àrege conututj mixta erat,exhaurire,Idê uocat QC baptifma:fuicnbsp;cniin ecu mortalitatis ipß ablutio, ÔC ad uitam coeleftem purgatio.FrequentiGnbsp;«niaautêeftinfcriptun's metaphor a calicis óópoculi in utran(Ç partem : namnbsp;wnicuicç aduerfa SiC profpera deus certo admenfus eft, bibet^ quifcp fuam pornbsp;ttoncmuelitnolit, Inmalam quidempartemPfal.ii,Spiritus tempeftatis parsnbsp;Calicis eorSjideft illi décréta ultio ÔÔ diuinitus ordinata impietans rétributionnbsp;ßbonam,Pfal, i6,Dominus pars calicis mei,id eft ipfe portio ÔC ordinata mûnbsp;hl a deo haer éditas, Vnde difcamus ,definitum diuinitus unicuicÿ iudiciû,quidnbsp;quantumcp ÔC patiatur quifcp mali, 5gt;C percipiat boni, utruncç autem ex folo li=nbsp;ero(]^dei arbitrio pj-Q^ej^iYe, Huie igitur nos penitus committamus,PorrÓ o=nbsp;mnia certo dei iudicio ÔC arbinio definiri omnibus, bona 8C mala,2lt; infallibilt

gt; pchuüoneobuenire probat quod fequitur inChrifti uerbis,Sederead dex=« a liniftram meam no eft meum dare, fed ijs continget quibus paratumnbsp;c tapatre meo,Quafi dicatrSedere mihi proximo dC primos elfe in gloria mea,nbsp;res eft auguftior,^ ut ego modo petentibus donate earn polfim, Ab çterno pernbsp;patrem definitum eft quibus ilia contingant:per me quidem ad earn aditus paanbsp;rabitutjijs qui ad earn deledifunt, at donate no eftmeum,necnuncameorannbsp;da,diiiinitatis hoc munus eft,non mee quam nunc gero humilitatis, Queriturnbsp;quomodo calicem martyrij filrj Zebedçi biberint,cum lacobum legamus tan»'nbsp;tumapoftolum ab Herode capite truncatum,Ioannes autem propria morte utnbsp;tamlinierit, Sed in ecclefiafticis hiftorijs legimus loannem miflum in feruen=nbsp;tis oleidolium,ut ad fufeipiendum mortem Athletadei proceflerit,00 in Pathsnbsp;relegatus, utuideamus martyrio animum non defuiffe^nbsp;K bibifle loannem calicem confeflionis, quern Qc txes pueri in camino ignisnbsp;biberunt,

Etaudientes decem,indi2nati funt de duobus fratribus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

o

Hæccum exinteruallo audiflentcæteridecernapoftoli,eledh'quidemfed homines,ôiT non fine peccato uiuentes, quamlibet Chrifti domini difcipuli,insnbsp;^griatifunt duobus fratribus, quodimmodicam dignitatem fibi poftulaflent,;nbsp;*^ondmn acceperant fpiritum fandum, adhuc humanis quibufdam 06 multisnbsp;‘I^^^^niducebantur aftedibus, ambitiofi, QCinuicem fubinuidentes,Ätcß hisnbsp;attecfibus lefus diu palfus eft fuos elTe obnoxios,quo penitus eos eximeret exnbsp;^imis omnium, qui in apoftolorum uices elfent fuccelTuri, Putabant autemnbsp;^gaudebant ideo poftulationem fratrum fuiffe reiedam à domino,non quodnbsp;carnalia quædam fomniarent, cum ageretur de regno fpirituali ôôcœlefti,nbsp;^“q^^od honorem petilfentmeritis fuis maiorem, quern aln fibipotius deberinbsp;putabant,

lefus auteuocauiteos ad fe,et aittScitis quia principes gentium do# g minantur eorum, Ô6 qui maiores funt, poteftatem exercct in eos,Noil Luclt;tii^nbsp;itaerit inter uos, fed quicunt^ uoluerit inter uos inaior fieri, fit uefter

co HM ENT ARI VM

miniftcr 18^ qui uoluerit inter uos primus efîe, erituefter feruusïü^ filius hominis non uenit miniftrari,fed miniftrare,ôd dare animanbsp;redempti onem pro multis,

lefus ut retudit ambirionem finite pofiulanrium quod neicirentqua^^ fet quod pofiulabant,ita liiiorcm Só indignationem cæterorum reprefiitnbsp;dem ambitionis fonte fcatentem, aperiens longe diuer fam cfle rauonemnbsp;mundani 8C regni Euangeh'ci.Illic enim qui minor eft premi tyrannidep^^nbsp;tiorisjhic primatum nihil aliud eiTe quam fummum ftudium benefacici^*^^(^nbsp;nibus.Ibi utquifcg fuperbiflïmus efi ita uideri maximum,hic nullumnbsp;nbsp;nbsp;jjjjt

miflïorem animo quam qui mereturefle primus. HSc dotfirinam utoi’”’*^^ animis infigeretuocauitSCcaeteros apofiolos adfe:Scitis,inquir,qgt;quiP^nbsp;patum gerunt inter gentes, dominatum ac tyrannidem exercent in fib’ *%i(nbsp;tfios : nam populi malo fuæ confulunt authoritati,ea^ curant non quxnbsp;cantmultitudini, fed quæfaciant adfirepitum fortunægloriae^fuæ.^'^fi»nbsp;conuenit itidem fieri inter uos, fed quicuncp uoluerit inter uos gerer^nbsp;patum, fit omnium minifier,no fibi gerens honorem fed populo cui pf ƒ yj,nbsp;Et qui uoluerit inter uos habere primû Iocum,fit omnium feruus attpnbsp;nbsp;nbsp;ƒ(ƒgt;

Nec enim in aliud fumitfibi primum locum,nifi ut omnium commodis'^^jj^ uiat,nihil inde uenans nec honoris nec compendtj.Quod fi uobis dun””nbsp;tur me uidete : quum enim dominus fim 8C magifter uefier, amp; ut ucrep^^^fnbsp;mini filius dei, tarnen non arrogo mihi dignitatem, nec mea potefiat^jconbsp;in commodum meum, fedideo ueni ut omnium commodis fubieruia’’?’nbsp;utnecuitamgrauerimpendere,quoiadura unius animæmultasnbsp;Inter hos igitur qui funt hoc affedu nec efi cur quiijjiam ambiat honot*^’p*nbsp;cfi cur quifquam inuideat alteri dignitatemtquis enim illi inuideat qu’^’nbsp;liud fiudet quàm alteri prodefle uel uitæ fue difpendioCSic nos quo^P’nbsp;re oportet mutuum,tam abefi ut altj alîjs inter uos debeant dominarfP’^^y;)’nbsp;indignationem huiuimodi mittite, nefiiunt ipfi quid à me petierint,«^^^nbsp;to plures demerebimini,eô utmeliores,ita ÔC maiores euadeu's.

Mlt;lt;rc» lo.g egrediêtibus ilh's ab Hien’cho,fecuta eft eum turba mulia’^ Uuti8.g duo cæci fedentes fecus uiam,audierunt quia lefus tranfîret,amp;^nbsp;runt,dicentes:Domine,miferere noftri fill Dauid.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.jif

Chrifius unà cum fuis difeipulis egreditur lericho, forfan Hierofd; profedurus, ut coftitueratcum difcipulis,certiflîmam fibi mortemnbsp;aditurus, bonitatem fuam Sô patris obedientiam ofiendens,fcmpernbsp;nefi'cus,2C tarnen ab opéré iniundo à pâtre non impediendus.Multa^nbsp;perturbaChriftumfequitur fimplicior, amp;^deo acceptior exfidequ^^^jjiJ^nbsp;SC pharifæi, fua tantS quærentes, ÔC ad Euangelium pro prauis fuisnbsp;ineptiores ufq; hodie.Cæci oculis,ied donati fide ad dei gloriamnbsp;domino tranfeunti,quem audiunt faluatorem SC crcdunt,non tantum *nbsp;6C fibi faluifi'cum perfuadent,Sedent autem miferi SC eleemofynamnbsp;tes non ad lucrum,fed ad neceflîtatem.Duo funt, quanquam Marcus i Anbsp;minet,quia nobilior SC famofior,cuius SC nomen addit.Clamât exnbsp;defyderio falutis, non fingunt,fed exhibent affedum falutis,fîde moUnbsp;tu falutis,quçahjs paflîm cæcis benefi'ctjs lefu ialuatoris obtigerat.D^nbsp;uocant cuius cuperent elfe tam feruuli quàm difeipuli, clementiamnbsp;notam ipfi quoc^ pofiulant, Agnofeunt Meffîam à domino promilfu’^^jiii’'’

IN MATTH AE V M. CAP. XX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II7

ditum,ideocp Dauidis filium appellant,comm uni omnium aeftimati'one uoca*. tum,Erat enim eodem tempore opinio uulgi maiorum,non diu abeffe temxnbsp;pusredemptionis futurac per Meffiam, quando iam externo principatu ur«nbsp;gebantur»

Turba autemmcrepabateos ut tacerent. Atillimagis clamabant^ ic^tes:Domine,miferere noftri,fili Dauid.

fid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illorum lefus, quo magis effet omnibus peripicua

fg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;óc ardor, Turba uero uidens lefum ad clamorem nihil reipondif

^gt;ac fufpicans hoe illi moleftum efle,quod duo cæci mendici publici fic occla» ipfius, increpabat eos, iuflïtcp tacere. At illi conflanti fiducianbsp;turnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;audierant effe beneficum in omnes, clarius etiam uociferan

f *^§cminantes,Domine,miferere noftri fill Dauid, Vbi perfeucrantia docc deum cum fiducia,ut ÔC in Chananéca,nbsp;aipQuid uultis utfaciam uobisCDinbsp;cunt 1 1, L)oniine,ut aperiantur oculi noftri, Mifertus autem eorum Ienbsp;VbTuideruntjSC fecuti funt eum,nbsp;rum e *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominus reddidiffetomnibus illorum fidem,nos^ illo

limu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;° docuiffet feruenter QC conftanter pulfandas aures dei,fi quid ue

s impetrare,conftitit,quandoquidem ilium fequi no poterant, nifi clamoa fh'uenire ad fe, Ad uocem ueniunt, rogateos lefus quidnbsp;1 1 ucllenttantopro clamore praeftartNonignorabat lefus quid optarent, fednbsp;uitium quo tenebantur uoluit omnibus effe notum iplbrum confeflïohe, quonbsp;‘•^’^ulifidcs,Domine,inquiunt,uolumusutperteaperianturoanbsp;tu inoftri, Hæc cum magno dicuntaffedJu, declarant fibi moleftiffîmam effenbsp;^otatem, Luci autem proximus eft, quern uehementer tædetfuæcæcitatis.nbsp;um lefus uultu quoc^ipfo ÔCoculis præ fe fer ens affedum mifericordiæ,quonbsp;ecet unumquenc^ uirum Euangelicum indolefcere mah's alienis, tetigit ocusnbsp;os eorum.Mox^ apertis oculis uiderunt,fimul^ cum cæteris fequuti funt lenbsp;animum cupiditatibus mundanis excaecatum, fuo contadu Uanbsp;us.ocinhocdatur lumen, ut illius fequamur ueftigia,Tados autem curat,utnbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oumia fuæ fandæ carnis membra uiuifica,8C dei membra effe: quan

quam a aliquâdo folo uerbo fanat, ad ampliorem diuinitatis fua? maieftatem, qua folo uerbo condidit uniuerfa.

CAPVT XXI.

|T cumappropinquaflent Hierofolymis, 8ó ueniftentBetba A I phage ad montem Oliueti, tunclefus mifit duos difcipulos,dinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*’•*

a^^cens eis:Itein caftellum quodcontrauos eft,0Cftatiminuenie ’ ’’ afinam alligata èC pullum cum ea,foluite,amp; adducitemihi:amp; fi quisnbsp;^ohis aliquid dixerit,dicite quia dominus his opus habet:amp; confeftimnbsp;dimitteteos,

Scdulo agebat Chriftus Hierofolymam progrediens cum difcipulis,utani mis Illorum infigetet fe feientem ac uolentem ire in mortem, neiç quenquamnbsp;^citurum ipfifuiffe, fi uoluiffet refill ere, ideo toties inculcarat fibi eundumnbsp;Hierofolymam, ÔC illic oppetendam mortem. Quod enim aliquoties uifus eftnbsp;1C fubducere periculo,no erat formidinis,fed erat feruantis fe tempori prçfi’n.i«

ingerit, ut nouitate pompæ totius urbis animos in fe concitarct.Ncc ceiTat**’' tcrim à miraculis, nec à ueritate prædicanda,quin amp; liberius infedaturnbsp;pharifæorum, dC ncgotiatorcs eijcitetemplOjquibus rebus fcicbatomniui^înbsp;lorum animos uehementius irritandos, ^los quia bencfadisprouocaujf^nbsp;fc non illos fecit innoxios, fed facultatcm dedit, ut quod uellent facere pou^nbsp;eriam, Ergoiamuicinus urbi Hierofolymorum, uenitinmontemoliuan””’nbsp;ubi uifum eft inftruerc nouam aduentus fui pompam,qua faftum huiusnbsp;di quodamodo derilit QC difcipulis adhuc infirmis aliquod folatiumnbsp;hoc fpedaculo,quo moderatius ferrêt domini fui mortem«Ex hoc igiturnbsp;te legauit duos è difcipulis fuis,dicens:Ite,inquit in oppidulum uel uicSj^**^nbsp;caßeUum nominat extra 1erufalem,quod uobis eß ex aduerfo, QC ßatimnbsp;nbsp;.

fi reperietis illic aßnam alligatS, 6C pull« cum ea, Cui nullus adhuc hom^”^ infedit, foluite utrunep, QC adducite ad me. Et fi quis aliquid dixeritnbsp;gans cur foluitisc’quô cutue adducitisc'nihil aliud refpodete,quam dot«*’'®

pturum fponte,nullas antea dei leges expertum,q«em apoßoli donU^JJ uance’iumadduxeruntamp;^fubditumreddiderunt, Vtenimnofi fita’Jnbsp;eßt

runtaiinam oc puiiu, öc impolueruntlupcr eos ueltimenwiw*-’ defuper federe fecerunt»

Coihpcrerunt abeuntes difcipuli quicquid illis prædixer at dominus. Sta» tim ad mentionê domini dimifla fiint iumcnta,quum nec dominus adeflet necnbsp;difcipuliquic^authoritatis præ fe ferrent. Non nouerantquidem,fed tarnennbsp;fcnferunt ilium omnium dominum hoc iubere. Difcipuli quocç quo commo»nbsp;dius federet dominus inftrauerunt pallia fua, attp ita collocarunteum in tergonbsp;pulli,qui typum habebat, ut did um eft, ethnicae nationis immundæ, Sé omni»nbsp;bus malls cupiditatibus turpiter feruienris, quæ conteda uirtutibus apoftoli»nbsp;cis, Sc recepto in tergum domino Iefu,defq t elTe immunda,defijt feruire priftinbsp;nis uitqs,fada iumentum eius qui purgat SC fandificat omnia.Hæc nondû in»nbsp;telligebant apoftoli, fed tamenhoc iam deßgnabatur poft intelligendum.

Plurima autcm turba ftrauerunt ueftimenta fua in uia, alij autem cg debantramos de arboribus.amp;fternebant in uia:turbæ autê quæ præsr

Etcum intraffet Hierofolymam, commota eftuniuerfaduitasdi^ Hlt;irciM.6 cens:Quis efthic7PopuU autem dicebant:HiceftIefus propheta àbia L«clt;is.gnbsp;2arethGalilææ.

lîo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARîVNI

Hac lefus noua et infolita pompa ingreffus eftjinfoü'to^ hufufmodi culo commouit uniuerfam urbem, ut diccrent homines:Quis cft hicc'No^^nbsp;uidebant Chrifto turbac Cmphces SCcandidæ, neep opinion^ Chriftonbsp;habebantjtdco ôônunc prophetam ilium dicunt, Nunquam autemfifîn^^^nbsp;culo dicatur propheta,poteft intelligi quod hic fît qui expedetur prophe^’^nbsp;quo dixit Mofes:Prophetam uobis deus excitabit. Non emm dixerSt,nbsp;propheta: fed,Prophcta ille, hoc eft ille quiexpedatur, Hæc autemfacicP^nbsp;ad Chrifti gloriam, fîcut 8C quod poft hiftoriam de eiedis negotiatoribusnbsp;plo ad eum accedebant caeci 2C claudi, quibus cotulit fanitatem, SiCnbsp;acclamatio èCc, Vniuerfaautem ciuitas dicitur commota tam bonoruiî'^^nbsp;lo,quàm murmure SC maledidione fcribarû,ut quidam in bonû dicer et,nbsp;eft hic tantus propheta falijjOuis tantus populi deceptor dn domininbsp;teftate funtomnia, etiam maligni affedus improborum, Fama glorioû^ ƒ1nbsp;peruaferat totam terram à Galilæa ufî^ in ludæamjfîcut QC in Syriamnbsp;nbsp;nbsp;J

Nazareth autem natus putabatur, quiaibi fuerateducatus à puerojqiï’ in Capernaum crebro prædicauerit,8Cmiracula plura ædiderit.Monei’^^'^^.;!nbsp;feliciterpratdicandS Chriftum SC inuide, cum patri fuerituifum coek^^*’nbsp;antc:id autem fignifîcabit uel undio uel neceflîtas uel caufa prüfens,

B nbsp;nbsp;Et intrauit lefus in templum dei, ÔC erj ciebat omnes uendent^

mentes in templo,8c menfas numulariorum,amp; cathedras uendci’^^jj euertit:diciteisjScn'ptumeft,Domusmeadomusnbsp;nis uocabitur:uos autem feciftis illam fpeluncam latronum,nbsp;Pracclarum populo elogiumuifumfuerat fi eum prophetam illu’^P’^“’nbsp;caftent,cum adhuc procul abelTet abillius magnitudine.Nihil enimnbsp;pulus de illo fufpicari poterat fupra hominem. Et ita confulto Chriftusnbsp;rauit uitam fuam, ne palàm pre^eret diuinam naturam quam fruftr^nbsp;fiftetjfi uidiftentilium poftea morientê. Hoc igitur ftrepitu urbisnbsp;fuseft templum, atep ibi mox regnum quoddamagerecœpit,Quun’‘^’’*nbsp;derct in templo mercatus ac fori fpeciem, alios uendentes, aliosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1'’’

dentes numularios, lefus indignitate rei commotus,iuxta illud prop^ lus domus tuç comedit me,fado è funiculis flagello expulit omnesnbsp;uendentes è templo unàcum fuis mercibus,Menfas numulariorumnbsp;ses in terram effudit,fellas uendentium columbas difîecit,indignation‘®.^^i'^nbsp;ftam caufam ex Efaia proférons, qui ait fub perfona dei : Domusnbsp;precationis uocabitur: uos autem feciftis earn fpeluncam latronum.H^Jii’’!nbsp;longe fîgnificabat aliud lefus: nec enim ilium tâtopere commouebatnbsp;nbsp;nbsp;F

illud mercimontjs boum, ouium, hircorum, SC columbarû prophanatf oftêdere uoluit auaritiam dC quaeftû fore capitalem peftem ccclefîac fu^’nbsp;templum illud cuius religio mox erat abolêda figurabat.Tum enimnbsp;quodimmolandis deo uidimis fpiritualibus confecratumeft, uertin’^jp^^nbsp;luncam latronum, quando fub prætextu religionis ac facerdotîjnbsp;pulus. Nihil autem illic fyncerum ac fandum elfe poteft, ubiregnatpnbsp;ftudium, Atlt;ç hoc malum iam fit intolerabile, quando fub tedotcmP^i'nbsp;mittitur, quando rapina tegitur religionis umbra,in nullum hommt^î\^(rnbsp;acrius fçuqt lefus, fed hos tales etiam nunc graftàntes in ecclefîa fin^nbsp;dei timoré fub pietatis praetextu quçftum augentes fîbi iplè feruauit^nbsp;cum uidebitur,Id uero erit cum intolerabilem atrocitatem ÔC conciu^^ pj

IN MATTHAEVM. CAP. XXI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4tl

paupcrum Si piorum excreuen't haec peftis grauiflima.Quotid(e,ait Hfcrony mus hoc locojiefus egreditur in templum patris,et eijcit omnes tarn epifcoposnbsp;SC presbyteros Si diaconos quam laicos, ÔC uniuerfam turbam de ecclefia ftia,nbsp;SC unius criminis habet uendentes pariter Si ementes: fcriptunieftenim,Granbsp;tisaccepiftis gratis date.Menfas quocpnumulariorum fubuertit,Obferua pronbsp;pter auaritiam facerdotutn,altaria dei numulariorum menfas appellari.Cathenbsp;dras^uendentium columbas euertit, quiuenduntgratiam Ipiritus fandri, Sinbsp;ömriia faciunt ut fubieó'os detiorent. In cathedris quocp magiftrorum magisnbsp;dignitas iudicatur, quæ ad nihilum redigitur cum mixta fuerit lucris.

Et accefferunt ad eum cæci amp; claudi in templo, èC fanauit eos.

V eniunt ad templu quos lex arcebat ab ingreffu templi, fed Icfu templum omnes recipit,qui properant ad fanitatem, Venerunt enim cxci, ut uifu rece*nbsp;pto uiderentlefum, quern audiebant fîc prædicari. V eniebant claudi,ut illiusnbsp;ucftigia fequentes peruenirent in regnum cœlorum.Quotquot igitur adibarttnbsp;Pnifi menfas auarorum Si aras diuorum euertat in cedenbsp;mfua Chriftus,non dare uidebunt fideles uerbi dei fplendorem:amp;S claudi fannbsp;dorum operum greffibus nondirigentur,nififcandala pietatis tanta ab ecclcanbsp;la lt;^^dent.Quoinodo em uel ludaeus uel Saracenus proficiet ex dodrina Chrinbsp;^anorum,q^al|l(J^^ uiderit diuorum imagines proftare, appretiari,uenerarf,nbsp;honoraric' quomodo facerdotibus credent prædicantibus uerbum dei, quamanbsp;dm eofdem uidêt auaritiæ deditos ÔC luxui,adulteros,fcorta tores,luforeSjblaanbsp;decalogi digitorum dei deprauatores,nbsp;uerbi dei quod nobifeum agnofeunt contemptores f

Videntes autem principes facerdotum amp; feribæ mirabilia quæ fes J Sc pueros clamantes in templo, ÔC dicentes: Hofanna filio Dauid»nbsp;»ndignati funt,amp; dixerunt ei:Audis quid ifti dicuntf

Placet Hieronymi fententia in hunc modS: Pleritç arbitrantur maximum c l^ hgnorum,quodLazarus fufeitatus eft, quodcæcus ex utero lumen acce»nbsp;pent, quod ad lordanem uox audita fit patris, quod transfiguratus in montenbsp;gloriam oftenderit triumphantis, Mihi inter omnia figna quae fecit,hoc uide^nbsp;dir mirabilius eife, quod unus homo,0C illo tempore contemptibilis,0C in tan*nbsp;dim uihs,ut poftea crucifigerctur,icribis Si pharifæis contra fe fæuientibus,ctnbsp;didentibus lucra fua deftrui, potuerit ad unius flagelli uerbera tantam eifccrcnbsp;^ultitudinem, menfas^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cathedras confringere,0C alia facere quae

^^hnitusno feciftetexercitus. Igneum enim quiddam atc^ fydereum radiabat ^^ociilis eius,et diuinitatis maieftas relucebat in facie.Cum^ manum non aunbsp;^ädt intjeere facerdotes, tarnen opera calumniantur, ÔC teftimonium populinbsp;^tlt;^puerorum qui cIamabant,Ofannafilio Dauid,uertStincaIumniam,Cumnbsp;oporteret monitos eos refipifeere, ipfi magis exarferut inuidia,quanbsp;iderêt tantis ftudtjs undiep applaudentem populum,prçfentem uim in fanannbsp;claudts Sc cæcis, authoritatem in eijeiendis mercimonijs,nemine aufo refisnbsp;- ^’’c^pueros etiam in templo clamantes, Ofanna.Haec indigne fer entes lefumnbsp;nionuerunt, ut eum damorê compefceret,alioqui fore,ut uideretur agnosnbsp;tantum honoris, quo ipfi iudicabant Chriftum indignum. Cum magisnbsp;•ploruin fuerit ipfum magnificentius praedicare, qui natu grandes, ac legis ÔCnbsp;aculorum periti, ex confpeÆs totmiraculis intelligere poterant hunceflenbsp;'lcffîam,quem totßeculis expedauerunt, Si in illud tempus proximo uentu»

t 3

‘ ¦' COMME’N T AR IVM

rum communis decernebat fcribarum opinio QC dodorum.Nunc autcttip*’^ ri naturae inftinAu uel potius afflatu quodam numinis hoe fonabant,quo“ ’ j,nbsp;telligere per ætatem non potcranr, Proinde cacci inuidia 06 ira temulenrinbsp;illi: Audis quid tftidicuntc'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

pfalm.s.b lefusautemdidteis: Vtilt;^, ISIunquam kgiftis: Quiacx tium Ô6 ladentium pcrfecifti laudemf

Quam moderate fentêtiam temperat, QC uno refponfo utrunep abfterg^^^ èC calumniç tarnen non patens,non dixit quod fcribac audire cupiebanG^^nbsp;faciuntpueri, ut mihi teftimonium tale perhibeant.Necrurfum,Erranijnbsp;ri funtjdebetis aetati ignofcere.Sed profert exemplum de odauo PfalmOj^^^nbsp;cente domino feripturarum teßimonia pucrorum dida firmaret Nnbsp;inquit,legiftis:Exorcinfantium Ô61adêtium perfeciftilaudemf Vultis’g*^nbsp;uthis ora occludam, quæ deus ad laudandam gloriam fuam aperuitî'Di^^^’nbsp;bis adco deus non patietur per ueftram inuidiam fileri laudes fuas, utfi‘‘‘*nbsp;cerent,lapides ipfi fint clamaturi, quibus uos eftis duriores«Quod aiite’”^nbsp;laudor pater laudatur, dei eft omnis ifta gloria, qui me iam tandem miß^’ Çnbsp;quem futurum eft, ut per omnem terr am nomen ipfius admirabile celebt^nbsp;totus^ orbis laudes eius fuper ccelos uftp attollat. Sic fane propter adu^^,nbsp;os fuos hoftes ludæos Euangelium prædicari fecit deus per orbem totuH’^^nbsp;ter 66 inuide,ex ore infantium Ô6 pueris fimilium apoftolorum gloriamnbsp;tutem Chrifti, unde ille multo gloriofius exaltatus fuit,^ eum hoftes amp;nbsp;miniofe unquam deiecerant* Hincuero ö^confi-adusefthoftis ÖCuIto’’nbsp;cum omni fuo fatellitio,Nam per Euangelium omnis illi uis Ô6 potentia^^nbsp;tur,regnante Chrifto in omnibus qui Euangelio fidem habens Hinenbsp;cemur deum deligere ftulta fecundum mundum, utpudefaciatfapiend^nbsp;becillia,ut pudefaciatrobufta 06cu Corinj*

, Et relidis iIll's, abrj t foras extra ciuitatc in B ethaniam,ibi^

Nodu femper illis diebus ultimis egrediebatur Ierufalem,non taoi rem ludacorS declinaret donee hora eius appropinquaret, quam utnbsp;te iam fupplicio, quod homini ei no poniit non formidabile efle, crebriu^nbsp;patreper orationemcolloqueretur, Docebat enim inter diu intemploj^‘’^(,gt;^nbsp;uero exiens diuerfabatur in monte qui uocabatur Oliuarum : ctenimnbsp;nia monti Oliuarum adhacrebat* Relidis ergo illic difeipulis, ut quiednbsp;gerent, ipfe in monte cum patre agebat Die quidem docendo profuiGnbsp;cum docendi nulla eflet oportunitas, aut alias proximos demerendi,ànbsp;bi orando robur petebat, quo rurfus die pluribus Ô6 efficacius cotnmo^nbsp;pro imbecillitatecarnishumanae quam geftabat,

Maneautem reuertens in ciuitatem, efurrju Et uidens linam fecus uiam, uenit ad cam, Ô6 nihil inuenit in ea nifi folia tafl^^^jnbsp;M4r.ii.e Et ait ilIi:NIunquam ex te frudus nafcatur in fempiternum^Etnbsp;eft continuo ficulnea» Etuidentes difcipuli,miratifunt,dicentes*^nbsp;modo continuo aruitfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ui'»

Mira uero efuries 66 quodamodo affedata in Chrifto,quam uoluim ^ii) tur dominus quafi faturare ex arbore, quum nodum effet tempusnbsp;haberetjfed tantum folia inueniflêt, execratus eft earn, ut exarefeeretnbsp;die ergo Hierofolymaipfis reuertenubus cum pridie fada uelperap’^®^^^

ÎN HATTHAEVM. GAP. XXL

domi'm'Bcthaniam penjflent,uidebanthanc ficum totam exaruifTe^Cufus Pea trus domina admonebat, ubi nihil aliud myftertj eis expofuit,quam q«odnbsp;hortatus eft ad firmiter deo fidendum, pollicens fie omnia ipfi's fore poll^ilianbsp;8GC» Voluitquidemhauddubie dominus exccrandoficiarborem fidei effica^nbsp;ciamfuisdeclarare, Sed tarnen prætereauidetiir öfTpopuliludaiei fterilitatemnbsp;ilia arbore adumbrafle, ut exaruerit radicitus,quia fidei ff udibus nullis decoanbsp;fataextiterit,fed tantum foltjs quarundam ceremoniarum fe ut pulchram uennbsp;ditauerit Vilde S)C nobis uidendum,ne tantum uerborum foltjs ÔC externi cutnbsp;tusfpeciem fine folidæ piëtatis frudibus inueniamur à domino fimiliter malcanbsp;dicendi.Iuxta literam quoep dominus paflurus in populis, b^ulaturus fcannbsp;dalum crucis debuit difcipulorum animos figni anticipatione firmare, Potuicnbsp;autem faluator eadem uirtute etiam inimicos ficcare,ficut ÔG Lazarum a morsnbsp;tuis reuocare, nifi eorum per pœnitentiamexpedaflèt falutem, quæ nimiuinnbsp;tarde redditur dudum promiffa,

Refpondens autem kfus, ait eis: Amen dico uobis, fi habueriris dem non hæfitauç(^’tis,non folum de ficulnea facietis,ied amp; fi morittnbsp;buic dixcritis : Tolle ÔC iaâa te in mare,fiet, Et omnia quæcuni^ petie^ Cnbsp;:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Supr4 r.4

riosjnorationecredentes,accipietis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loana^.a -

Difeipulis admirantibus de fieu fubito arefaefta, refpodit bunc in modum: Quidhoc admiramini quodnoneftmagnum,arefcere arborem^fideiuis maanbsp;iorapoteft, quarnfifortem SCconftantemhabueritis, non folum facietis quodnbsp;Vidiftis accidiffeficui uerumetia fi dixeritis huic monti : Submoue te de loco,nbsp;transfer te in mare, ifico fiet quod iufleritis.Omnino enim quicquid pcticritisnbsp;inprecationibusueftris, etiam quod uobis impoffibile er editis, etuirtutitotunbsp;us naturæ, modo adfitfî’duciajimpetrabitis. Non funt autem à domino petenanbsp;da quç non funtconducibilia,nihil per infipientiam £lt; temeritatem autfaftumnbsp;hie lentandum,omnia fide conftet SC fiducia, non propriç fed diuinæ uirtutis,nbsp;cui funt omnia quidem poiribilia,fed non omnia agit, fed quæ fuam decent bonbsp;nitatem SCfapientiam, nonnoftra ftultitiam uel cupiditatem.Docuitquiÿe^nbsp;tere debeamusjfidem habere nos uult non ftulcam,fed quæ reuera fit fadesnbsp;Ôi refpedu utilium, ut fit oratio difereta S6 utilium pro dei gloria tantum, nonnbsp;protua, Montis autem tranflationcmponit prorecreatæ uirtuti impoffîbih,nbsp;deo autem uolenti Stproeledorum falutc prorfus poflibili, Accipiemus er=:nbsp;goquxcuncßpetierimus, fi earn oratione prxtenderimus quam dominus dojnbsp;éuit orandam, Vbj no fuerit orantibus attendendum quam rnagnum fat quodnbsp;petitur, fed tantuhi ut in nomine Chrifti petatur ad dei gloriam, ÔG ex fide innbsp;deum, qm'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mjjj- poteft omnia: cuius folius uirtuti SC gratiæ nititur fidelis,

nec aliud petit quam rationabile, SC quod domino placere cognofeit, femper addens,Nonmea fed tua uoluntas fiat.

Et cum uenifTet in templum, acceflerunt ad cum docentem princk Mdrcin.d pes facerdotum ÔC feniores populi, dicentes : In qua poteflate hæc fas t-Mf* »o»«*nbsp;cisfetquis tibi dedit hancpotcftatcmC

Satis dare uidetur Euangcliftas omnes non curiofos fuifle ordinis rerum à domino geftarum, quando ad negotium piëtatis non fecit, SC fine iatftura fianbsp;dei uidetur, Alioqui uidentur hæc quæ hic feribuntur tertio die fada, poft^nbsp;Hierofolyma fuiftèt cum fua pompa ingreffus. In templo autem perpetuo iiu

‘4

a.14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comhentarivm

ter dill erat,qiu'a illd populus conueniebat quern doccbat,flagrantcni re ad audientiam uerborum Chrifti,unde diluculo uentitabanr,nbsp;ti non depofuerunt amorem Chrifti, etiam clamanribus multi's ad infliP^^^* j,nbsp;fcribarum protollendo Chrifto poftmodum incrucem, quandoquideP’’’ lt;nbsp;fruftra dominus in templo his diebus docuir,fcd animos pracparauitadin^nbsp;fidem,pofl; fpiritus fandi miffionem,ab eledis amp; multis milibus fufcipi^*’^ p,nbsp;Ct conferuandam^Principes autem facerdotum QC fcribac cum fenioribusnbsp;aliud non polTuntjrogant dominum qua ifta authoritate faceret.Quibosnbsp;uoluit refpondere : uidebât enim ipfi 8(. fentiebant diuinam efle authoritynbsp;Sgt;C uirtutem qua omnia fiebant, cui nimirum rcfiftere nequibant, Al‘^nbsp;quæftione eos retundebatde baptifmo Ioannis,qua uticp innuit eum ènbsp;ilTe: diuinitus enim milTus fuerat ut baptizaret, Ioan, i, ipfos autem ob«**nbsp;contempfifle eum impie fan's conftan

Refpondens autem kfus, dixit ds : Interrogabo uos nbsp;ego

fermonem, quern fi dixcritis mihi, amp; ego uobis dicam in qua hæcfacio» Baptifmus loannis unde erat,è ccelo an exhominibus*nbsp;li cogitabant inter fe,dicentcs: Si dixerimus ècœlo,dicet nobis:nbsp;ergo non credidiftis illirSi autem dixerimus: Ex hominibus,nbsp;turbam: omnes enim habebant loannem Gcut prophetam. Etnbsp;dentes Iefu,dixerunt:lSJefcimus4 Aitillis amp; ipfe:N[ec ego dico u®*’nbsp;quapoteftatehæcfacio«.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.-(iief

Principes hi facerdotum 06 ieniores populi, fi ptj fuiflent QC ratioP^L^ iudicalîent, intelligere poteranthæc tantaquæoperabatur Chriftusnbsp;iuftu fimplici miracula j fola dei uirtute pombilia efle, cuius poteftat^^jjjf^*nbsp;diuinam agnouiflentjUon tentandi ÓÓ accufandi graria quæfîuiflèntnbsp;re cupientes, fine dubio Ghriftus illis declaraflet myfterium falutis,Ö^P^j.£,^nbsp;tis fuæ uim 8C originem, Quoniam autem digni non erant audire tah'anbsp;rea non eis dat refponfum, fed contra interrogauit, ÔC clauum clauo’^^^j^nbsp;quæftionem obtjeiens quam folui non pofle feiebat» Percontabor,nbsp;egp uos quiddam,ad quod fi mihi refponderin's, tum refpondebonbsp;ftrærAuthon'tas qua baptizauitloannes unde uenerat illijè coelo annbsp;nibus f Ät illi deliberabant apud fe quid eflent refponfuri: uidebantnbsp;ftionem eflebicornem, utinalterumcornunecefleefletincidere, Co^*.nbsp;autem : Si dixerimus è coelo, continuo dieet nobis:Quarc igitur ora^nbsp;uos non credidiftis ffiquidem ille praedicauitregnS dei,06 de me tcih^nbsp;perhibuit,Sin dixerimus : Ex hominibus,hoceft humana temeritatenbsp;tatione non prophetico SC diuino fpiritu, metuenda nobis eftpopn^*nbsp;quod omnes perfuafum habeant loannem fuifle prophetam jtaeç nenbsp;tur,refponderuntfe nefeire* Tum lefus: Necego,inquit,dico uobis ji,Vnbsp;hi fit hçc collata poteftas,06 autlioritas agendi quæ facio in temnbsp;fcimus modum agendi cum impqs, ut ad hominem arguamus cumnbsp;pertaretjeitur, utiuxta Proucrbium:Malo arboris nodo malusnbsp;neus infigatur.Prudenter interrogat ut fuo ipfi filentio uel fententia ƒnbsp;nentur Jpfi uero impijflima fadh'o amp; humilitatis uerbo quo nefeire lenbsp;ufaeftadinfidias coaptandas, Mentiti funt autem, dicentes fe nefeJ’'jj'^^rnbsp;autem mentin' non poteft, Oftendit ergo illos fcire,fed refponderenbsp;ro noflcjfed no dicere, quia illi quod feiunt taceantzöC ftatim infertp^

Jl

• . T

IN HATT H AE VH. CAP, XXI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liy

quacctiôos impktatis ar^atjô^ ad sentes rcgnum dci doceat trânsferendum» Quid autê uobis uidetur C Homo quidam habebat duos filios, ÔCnbsp;accedcns ad primum dixit î Fili, uade hodie operate in uinea rnea. Illenbsp;autcmrefpondens, ait : Nolo, Poftea autem pœnitenoa motus,abr}Unbsp;Accedens autem ad alterum, dixit fimiliter. At ille relpondens, ait:Eonbsp;domine,ct non fuit, Qyis ex duobus fecit uoluntatem patrisÆtdicuntnbsp;«i’Primus.Dicit illis lefus: Amen dico uobis,quia publicani meretrinbsp;præcedunt uos in regno dei, Venit enim ad uos loannes in uia iult;înbsp;ftriæ, ôd non credidiftis ei: publicani autem Sgt;C meretrices credideruntnbsp;, uos autem uidentes nec pcenitentiam habuiftis poftea, ut credere«nbsp;tis ei,

Cumnollentdebaptifmo loannis refpondere,propofuitilh*s parabolam,eC udrogamtjfed quo eiufdem monereteos cuius qüæfUonc de baptiimo loannbsp;tiamhonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitnirum impoenitentiæ ipforum,qui loanni ad refîpifcena

licano ^^^^^’^^^'^^^^mperaflentjnequidem üifo exemple meretricum 6C pub ter n ffT’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hortamentis acquieuerant,Quis eftautemillefîliorû pas

êCâf creator eft omnium, ôô paterno affed^u amat quos condidir, uernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diligi creaturis quaft pater nô tam timeri ut dominus cD uo

0 iiq populus funt gentium SC ludæorum : maior quidem gentium popu* Noëjudaci læro ex Abraham.Priori populo dixit deus:Hodie,idnbsp;fæeuli huius, operate in uinea, id eft fac iuftitiam, ut quod tibinbsp;uis fieri alteri nonfeceris.Hanc iuftitiam generaliter deus plantauitin nanbsp;tesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quam tarnen homines perficererenuerunt, habens

^cinum autem relinquunt, ÔC malum fca ® principio relinquentes deum SC eius iuftitiam,tranfieanbsp;ficernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auaritiam contra confeientiamjuftitiam quam feiebât pets

lt;jçj^^’^5'’p^^tites. Accedens autem ad alterum, dixit fimiliter. At ille refpem nianbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;domine,SC non iuit,Iudaicus enim populus Mofî refpondiuOms

obfequi fpondentes poftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fumpferunt: quafi deo per eos loquenti fpondent omnia, fed reuerfi

filijalieni. Ex hisigitur duobus uteruideturfatisfecifle paternaertUi nó intelligentes quorfum hæc tenderent, refponderfît:nbsp;ipjj * æ t]ui mox reftpifcens abij t in uineam,Attratfti enim parabolae ueritatenbsp;Uolynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fententiam protulerunt,confitentes populum gentium patris

populum gentium:melius eft enim non promittere Qttam promittere SC mentiri,(^orum indicium confit»nbsp;tïosinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ProfeCfo uere dico uobis,quod publicani 8C meretrices præcedunt

^^is nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dei. Ac fi dicat:Non folum populus gêtium melior eft uobis lu

’^^nï nbsp;nbsp;*^*^^^*^ *P^ ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;publicani SC meretrices qui funt inter uos

’ tiif j' turpiffîmam uitâprofitentes,præcedcnt uos in regnum dei.Ponun» belk*^^*'^æc in perfonaquoepomnium peccatorum, quorum hi quidem rCanbsp;Vos^ impiauita, tarnen ilico tatfti pœnitenria obtempérant EuangeliO,nbsp;djç,. ^*titulo ac profeflîoneeftis populus dei, qui^ SC olim dixiftis SC hodienbsp;orç ’ Omnia quæcunc^ dixerit dominus faciemus, quicp femper habetis innbsp;dei ôC templum domini,tot modis prouocati non poteftis ad poe»nbsp;‘ttiam permoueri, V enit ein loannes oftendês «obis «iam iuftitiæ ÔC ir am

commentarivm diïw'nam i‘mminere,fecun’m admotam arbon's radicibiis non ftatimnbsp;tibus» Vidtftis publicanos ÔC meretrices homines ueftro iudicio deploratos,nbsp;temper are illi, uos nee fingulariloannis fandimonia nee illius minisnbsp;emplopiiblicanoriim acmererricum prouocaripotuiftis adpcenitentian^*nbsp;fît nt illi fide præripiantuobis regnum dei,uos fruftra deum ore profitco^^f ƒnbsp;tncredulitatem animi ueftri excludamini,Sicautem hunt ex nouiffitw'snbsp;amp;C ex primis nouifftmi, Qin's autem non iam timeatfquis fibi placeatc'qw’^’’),^nbsp;ad omne uerbum domini trepidetffed QC non magnopere de dei bonitat^“-fidatfquando nullis quantuxnuis flagitiofis uidet regnum dei claudi,nioö^nbsp;dantuerbodei,adrefipifeentiamuoeanti.

Aliampærabolam audite» Homo erat paterfamilias qui uineam 'y St fèpem circumdedit ei,nbsp;nbsp;fodit in ea. torcular gt; amp; ædifî^^

turrim,amp; locauit earn agricoIis,8lt;S peregre profedus eft» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Quoniam excindenda arbor eft quç pergit fterilis eflegt;ut mônueràtl^jji os proxima parabola,licet multam prac ft pietatem ftrrent,plurima^nbsp;ftnt femper, tarnen perftuerarc immorigeros, ÔC nullos pietaris frudns^^,;nbsp;ita nuc admonet ultionis, quae ipfos hinc manebat»Eft autem obfcuriotnbsp;parabola,pefftringensinfignem ludæorum ingratitudinem,qui tot deinbsp;cijs prouocati non folum non refipuerint,uerumetiam prophetas aliosnbsp;lios qui miifi fuerat,ut ad illorum prædicationem aliquando reftpiftet^^’^’jjj;nbsp;deliter trucidarutjs paterfamilias eft, cuicoeli QC terra,quaftuna fontnbsp;eft ertim dominus naturæ angelicæ ÔC humanae, pater bonitatis et bent»*nbsp;tiæ,gratiæ dC giorix, cui omnes homines ÔC angeli feruiunt in ueritate ,4nbsp;bonifiltj genitori» Vinea quam plantauituinitorftudiofus populusnbsp;de Aegypto tranflatus, qui primum omnes in circuitu infr uduofasnbsp;cidit Chananaicas gêtes, dC fie poftea plantât,ne forte arbores lafciuictts^Jinbsp;hue ÔC illuc per longa fpatia ramos foos exporrigunt, adhuctenerumnbsp;malleolum.Sic deus genres fine frueftu iuftitiæ çonftitutas occidit,amp;^nbsp;locum collocauit Ifrael, ne forte genres indifciplinatæ dum in longin^nbsp;numfuædamnationis extendunt,afHigantpopulum dei nouicium.Scp'^nbsp;populo cireSdedit angelorum cuftodiâ,ne in uinea Chrifti inuifîbilesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

irrumpant. Torcular eeelefîa eft, ficut ÓC area,in qua omnes frudus eft opera feruorum dei, et fides roborata ad dei gloriam tranfmittuntut*quot;^,,)*nbsp;in fe torcular eeelefîa uerbum dei, quo non deledatur natura carnalis?‘’ijlt;nbsp;efeit autem ei contorta timoré diuini iudicij uel amore præmij,Turrisnbsp;ta uerbum eft propheticum uel cultus dei in templo extr ucîo. Colonisnbsp;hancecclefîam facerdotibus ÔC epifeopis, in primis Abrahæ,deindenbsp;prophetis,ut diligenter inftituerent ÔC tradarentpopulum domini adg'^j^jj/iinbsp;dei ÔC ipforum falutem. Sicut autem duram terram ferrS emollit,fîc ij'nbsp;duritiam cordis relaxat» Sicutraftro herbæ eradicantur à uinea,fîc actijj(wnbsp;ne uitia de populo refecantur* Peregre autem profedus eft,non loci ‘nbsp;ne:nam deus nufquam abeft qui omnia implet, qui dicinEgo deus apP*^®^|j(*nbsp;quans Ôi. non de longinquo» Abire autem uidetur à uinea,utuinitoribti^nbsp;rum operandi arbitrium derelinquat«

Cumautemtempusfruduumappropinquaflet,mißt feriios . ad agricolas ut acciperent frudus eius» Et agricolæ apprehenfisnbsp;cius,alium ceciderunt, alium oedderunt, alium iiero lapidautr^’’^'i,i(i

uia temper creuit ad ludaeos j qui feruos dei tories miflbs inhumaniter ac cru=s dehterconteptira^tradauerunt, comprehenfos uei cçcidcruntutleremiam.

_ „ , - ------------- ' 1

iicettotfii^ tantos feruos occideHnt, uel filium reuercri^Ex omnibus autem QC tantis operibus cius cognouerStludaei Chriftum efle filium dei, tarnen intran«nbsp;tem templum SC auaros animalium uenditores facrifieulos foras eijeientem conbsp;gûaucruntoccidere,excæcati malitia SC liuore,dicetes intra fe^ i populus iltunbsp;habucrit dodorem, neceffe eft utdimittat confuetudinem hoftiarum, qviæ adnbsp;noftrum pertinent lucru. Qi acouiefcat ofFerri facrificium iuftitiae,auae ad slos

*

±18* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' COMME NTARIVM

perditis alqs collocareturjucrbum dci gcntibus concredcretiir,ucn*tasof^^ tis ludacts à gentibus agnofceretur, qui ipfum uera fide ampledentes,nbsp;dignos cognitione dei ferrent,id quod 8C fadlum eft,ói^ ita regnum dei a 'jjnbsp;cft ad gentes tranflatum« Nam ficutfi optimus quifcj rex popuiumnbsp;gnatus efletregno fuo moderari pacifice, ÔC defendere ab hoflibuSjilluß’^^^^^nbsp;derc, QC æquiffîmis legibus gubernare, illi autem pergerent ipfum iaflif^S^,nbsp;fuum contemnere, leges calcare ÖC pracuaricari data opera, adhæcleg^^^Ùnbsp;men fuos rex mittetet, hor ta tum ut refîpifcerent ad ipfor um commodugt;’’;J,enbsp;weros legatos pacis occiderent, denicç filium unigenitum crucifigerêt,nbsp;merito rex offenfus illos perderet,alios in fidem fuam recipcret,legibus‘‘’’^.nbsp;retjóó uirtutem tueretur, uiciflïm quotp illi fefe compararent, agnofccr^*l^(,jnbsp;gis gratiam, colerent^ C Ad hunc omnino modum popuium ludæorüH’’^nbsp;Îîbipeculium elegit ludæos, legem 6C prophetas dederat,qui eumnbsp;per contempferût, impietatibus fuis grauiffîmis accontumelqs inproP^ÿjvnbsp;quos fie occiderunt,tandem filio dei umeo Çhrifto domino no parcent£\' ƒnbsp;de S)C iuftiffîme abiecit eos,abrogato fœdere quod ieruauerunt nunqtJ3?^[,)}nbsp;bus uerbum fuum abftulit dominus, fîCgentibus illud mifît,Iudaeosnbsp;extirp3uit,extinxit,ftupidos reddidit ad omnem ueritatem*

Dicit illis Iefus:NIunquamlegiftis inferipturis : Lapidem probauerunt ædificantes, hic fadlus eft in caput anguli» Anbsp;dum cft iftudjôC eft mirabile in oculis noftrisfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,(,{gt;

ludæi decepti ænigmate,ore proprio fe condemnant,pronûciantcs‘A(£* inuincibilem animiprauitatem dignos eflèfupplicio,amp; merito gentes^ Juiinbsp;cipiendasadEuangelij gratiam, meliorefide culturas uineamquàm’ll*nbsp;fent. Sub hæc lefus fubindicans fe quidem illorum peruerfîtate darnfl^^fci'*nbsp;reiedum, moriturumignominiofa morte, caetera refurredionepernbsp;patris illuftrandum per uniuerfum orbem,tanta^ iôliditate inuincibi^^’’'^0^i*nbsp;rum,ut quifquis in ipfum impegerit fibi fît exitium accerfîturus. Adnbsp;candum quo minus olfendat adducit prophetiam è Pfalmo 117, Nunq^^Si^nbsp;inquiens, legiftisinfcripturis.’Lapidem quemreprobauerunt aedifît^^’L ƒnbsp;fadus eft in caput anguli. A domino fadS eft hoc, amp; eft mirabile innbsp;ftrisc’Signifi'cans eos çdificare fynagogam, fed eicdoChrifto,fînenbsp;eflet fi'rmum aedificium, fed tarnen ilium reiedum ab ipfîs lapidem,nbsp;pretio futurs in ecclefîa magna, 6C gloriofa gentium omnium in toto ot^^ ƒnbsp;rarum^Nunc quidem fe non agnofei fed damnari à ludçorum primof’^^jjlî*nbsp;hilominus tarnen futurum principem omnium fidelium« Ego, ait,nbsp;pis fum, quem pater in fundamentum Sionpofîiit,me nitenturdedh^^i(i*nbsp;Idem iundis duobus parietibus populo ludaeorum ôô gentium angn*'^ ƒ((ƒnbsp;cludam,quia in me illi iunguntur,iundi^ feruabuntur.Et qui cecidet*nbsp;lapidem hunc, hoc eft in me impegerit,confringetur Si conquaflabiti^f'^iic’nbsp;quimcreieceritautimpugnarit, is deum retjciet atqjimpugnabit:qtt“J^q/nbsp;iam in hoc efle integrum t* quid faluumf Fide in deum uiuitur, ea fuH^nbsp;adfi'tnifîmorsS^perditioî'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Ideo dico uobis,quia auferetiir à uobis regnum dei,amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

ti facienti frudus eius.Et qui ceciderit fuper lapidem iftum,con tur,fuper quern uero ceciderit,conteret eum»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

Qiiia uos ludæi oblatum uobis regnum cœlorn ßC falutcm

IN HATTHAEVM. CAP. XXI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II9

dabitur gentibus reliquis, quibus ÔC eft promifTum à prophetis,quæ genres to toinorbedignos Euangelio frudlus adferent. Atcp ut hic lapis falutemadfertnbsp;ijs quiobediuntEuangeliOjita per incredulitatemrepugnantibus adferetexi®nbsp;tium.Quifquis enim impegerit in hune lapidem,quifquis Euangelicæ ueritatinbsp;contrauenerit, contradixerit, aduerfabitur, is confringetur,nihil proficiet innbsp;his qua molitur, non labefatftabit fidem ecclefiæ amp; eletftorum charitatem ac fanbsp;lutem,Rurfus in quem ille inciderit, quem Euangelij ueritas Sgt;C Chrifti fentennbsp;ôa damnauerit, in hoc mundo uel futuro,is conteretur ut falutem recuperatenbsp;nullam poflit. Aliud quoej eft offendere in Chriftum per fiagilitatem S)C igno»nbsp;f antiam, uel reliqua peccara carnis, aliud Chriftum negando QC per infidelita®nbsp;tcni.Etenini qui peccator eft, £C tarnen in ilium credit,cadit quidem fuper lapinbsp;^gt;n,Slt; confringitur,fed non omnino conteriturtreferuatur cnim in Chrifti fisnbsp;pœnitentiam. Super quem uero ille ceciderit,hoc eft cuila®nbsp;trruerit,quj p^j. infidelitatem in Chriftum peccauerit,ut indicium accinbsp;teftanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftum negando penitus fic coteret eum Chriftus,ut nec

^^’^5’^eat,in qua hauriatur aquæ pufillum,

um audiffent principes facerdotum ÔC pharifgi parabolas eius, g oiieruntquod deipfis diceret.Et quærentes eum tenere,timuerütnbsp;3s,quoniam ficut prophetam eum habebant.

ßum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oorde eflent propter increduliratem impietatem in Chri

öeb ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen tarn apertas propofitiones negate non poterat, intelli®

tabT^ ^^’¦^^quot;'^^^nieexhuius fermonis claufula,quod fuperiores quoq; pa® fet e ’ƒ’Suibus decepti pronunciauerat aduerfus fe fententiam,inipfos dixif=snbsp;fentnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^orum uefania,ut iam illi fuerint inietfturi manus,ni metuif

per nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à plerifcÿ magnifieret lefus, Ô6 propheta crederetur. Sem®

turba mobilis eft nec in propoftta uoluntate perfiftens, atq^ in mo® Phetamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuerfbrumœ uentorum hue illucœ trahitur,quê nunc ut pros

^dmiratur poftea damnat ut crucifigatur»

‘“‘-‘cpatiæuientes nee timore luperatur quocuncp quo minus ^^^^^®’^®s«Ädtjcitautem et aliam fimilitudinem quo magis infi'gat aninbsp;gente°r^'^ ’ obftinatamalitia fieri qj reijciantur ab Euangelica falute,quodcpnbsp;fereddidilTentindignos^Nullumcnim exclusnbsp;efl°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;honoris habitum cfle genti Iudaicæ,quod primum oms

eftgçjh '^°Câta,etuocata blande, no ad triftia autabieda,fed ad nuptias, hoc prQph °’^°’'^m,delitias, SC libertatemEuangelij, Necfolûfiufleinuitatospernbsp;losçæ^^^’^Ioannem ctipfum Chriftum,uerumetiam poft mortem per apoftonbsp;dill an '^°^^^dos, nec prius Euangelij præcones deflexuros ad gentes,quams

P’'° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acpoenisfuerintafedli, utnulli

^ei b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod poftea tot calamitatibus puniantur,qui toties oblatam

g^niiiolentiani fpreuerinqac eius praedicatores crudeliter funt perfecuti» régi, qui fecit nuptiasnbsp;Etmifîtferuosfuosuocareinuitatos ad nuptias, nolebant

IJ» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMM ENT ARI VM

Rex tfte qui fecit nuptias filio fuo deus omnipotens eil, eidem iponfaJ” clcßam iungens colledam ex ludæis ÔC gentibus^ Seruum autem fuiunnbsp;nus mifitjideft feruos multos, Abrahä, Ifaac, Iacob,Mofen,Iofuc,Samü^‘^,(nbsp;QC fimiles, qui ecclefiam fidelium reger ent ÔÔ uocarent ad cultum deinbsp;Chriftum olim promifTum, QC in fide uera exhibitum, qui locutus eftnbsp;uerbo fuo,ö^ eduxit Ifrael de Aegypto,in manu Mofi 6C Aaronrper qu^^,nbsp;miles dominus uocauit ad dei uerum cultum SC ueram fi'dem ludaeosnbsp;uerbo,multas quoc^ genres ad um'us dei cognitiQnem,quç Temper uigt’*^ .ßnbsp;ledis, quales multi Temper fuerunt inter genres Jnuitati Tunt enim omn^^»nbsp;tes ad amorem ÔCcultum unius ucri dei,in primis autem ITrae]iticac,acc^P‘^|^nbsp;ge SC terra promiffa, Tacerdotio 5C regno, quibus Tibi deus aftrinxit eatnnbsp;tem, quæ tarnen pro maxima parte Temper duraceruice rebellisnbsp;domini,SCducibus adeo conftitutis. Quin SC genres reliquaf,obmiflbdf^'\p(nbsp;US Sc ueri cultu,renuerStcoleredeum obTcruantia legis naturae, Ted al’*^jjj,nbsp;poft idola ÔC affetftus cordis praui per omnia uitia, A. temporibus ergo^^^^#nbsp;coepit hoc nuptiale conuiuium praeparari,quando lex domini datanbsp;henfibilis, populo peculiar!, conuertens animas,quando ex decemnbsp;confeClus eft cibus decalogi Talutaris, ad quem SC genres omnes obliga^^^ ,'fanbsp;feruandum, Sicut ein regale prandium multis ciborum Tpeciebusnbsp;6C hoc conuiuium Tcripturärum diuerfis iuftitiarum Tpeciebus eft decd^nbsp;SC Talutaribus documentis,

Iterum mißt alios Teruos, dicens ; Dicite inuitatis, Ecce praJi^' J meum paraui, tauri mei ÔC alrilia occifa funt,8c omnia parata,

Ex eo tempore inuitatorcs cxieruntprophetac,quihomines adnup^^Ù turi Iponft uocarent,id eft ad unius dei legitimum cultum,SC ad redeinp^ .(jlnbsp;ueræ deTyderium, ad fidem Chrifti, prophetantes eis de ipib:at illijc#nbsp;uenire. Item mifit alios Teruos, dicens: Dicite inuitatis, apoftolos Tcilif^^^p^nbsp;mißt, dicens: In uiam gentium ne abieritis, SC in ciuitates Samaritanot^nbsp;intraueritis, Ted potius ite ad oues quæperierunt domus ITrael: euntes^nbsp;prædicate,dicentes:Qiria appropinquauit regnum coelorum, hoc eftnbsp;cit: Prandium meum paraui, id eft ex omni lege ÔC ex omnibus proph^*’^,^^:!nbsp;pturarum menTas ornauTQui Tunttauri ÔC Taginata occiTaCpropheta^n*^’ 4nbsp;fi Tunt, procurantes Talutem populi ÔC gloriam dei quærentes,DoneePPnbsp;me immolatus eft agnus,qui totius mundi rcatum innocentia Tua detengt;quot;^dnbsp;ius uiTcera, id eft eloquia Chrifti homines manducauerunt, dum innbsp;nunc poft mortem Chrifti Euangelium prædicatum eft SC creditum,q‘^^x^/‘nbsp;nes fideles quotidie nutriuntur, Sic SC prophetarum uerba non anteao®nbsp;Tecuta Tunt,quam poft occiTos prophetas,quos uiuentes nemo coJuit,ftnbsp;thoritate infigni habiti Tunt ÔC honorati poft mortem, Vnde SC dominü^nbsp;Qiii ædificatis Tepulchra prophetarü, SCdicitis:Si fuiflemus in diebiis^nbsp;noftrorum,no fuiflemus participes eorum in Tanguine prophetarum.nbsp;autem parata dicuntur, quia quiequid ad Talutem quæritur,totufflnbsp;eft in Tcripturis : unde ignarus diTcit SC eruditur, contumax SC pcccatt”' -dnbsp;tur Scflagellatur : laborans ad dei gloriam SC proximorum Talutemnbsp;promiflionibus uitæ cœleftis SCperpetuæ, quas fide manducando SCrHnbsp;do amplius excitetur ad opus uere bonum SC Chriftiano dignum*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;{II*

IN HATTHAEVM. CAP. XXII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I51

nil autcm ncglexerunt, ÔC abi'erunt, alius in uillam fuam, alius uero adnegotiationem fuam : reliqui uero tcnucruntfcruos eius,amp; contU;?nbsp;melijs affedos occiderunt,

Inuitantcm tain magnifiée Séhumaniter omncs ncglexerunt,cumc^ infias rentinuitantes, alius aliud excufabat,hie fibiuifendam uillam quam nuper Canbsp;miffetjillcfibi boues infpiciêdos quos eiïètmercatus, alius fibi nuper dudamnbsp;uxorem àquadiuellinonfuftineret. At^ hi tantum fibi dementes erant,quinbsp;tam felici conuiuio prætulerint curas quafdam rerum fluxarum uilcs ÔC iôrdûnbsp;das. Sic inter eos qui non recipiuntEuangelijueritatem multa diuerfîtas eft.nbsp;Minoriscnimcriminis funt quioccupati alijs rebus uenirenoluerunt,his quinbsp;contemptoinuitantis affedu uerterunthumanitatem in crudelitatem,6C tensnbsp;tos feruos regis uel contumelijs affeccrunt uel occiderunt. In hac tarnen parasnbsp;bola fponfîfîlctur occifîo,ô^ per feruorum mortes contemptus oftenditur nusnbsp;ptiarum.Oftenditur enim mors difcipulorum Chrifti,quos poil domini afcennbsp;fionem occiderunt ludæi, maxime facerdotes,Stephanum lapidantes,in lacosnbsp;bi morte gaiidcntes, item lacobüm Alphæi lapidantes,propter quæ omnia le*nbsp;ru ^•cmdeftrudaeftàR.omanis.Ideo confequenter dieu in parabola.

Kex autem cum audiflet, iratus eft, amp; müTis exercitibus fuis perdis dithomicidas illos,amp; ciuitatem illorum fuccendit.

Romanus exercitus dicitur excrcitus dei, quia domini eft terra 8^ plenitu* do eius. NecemueniffentR-omaniinlerufalem nifi dominus eos excitaifet,nbsp;tulio ultionisiudicio, quodira dicitur, qua eft uehementer indignatus,uideli*nbsp;^etlcnitatcfpreta fe uertente in furorem, miflîscp fatellitibus fuis perdidithoanbsp;’ î?ƒt^ontentus ciuitatem illorumigni fuccendit. Qtiibus uerbisnbsp;^hriftus monere uoluitludæos, utexpedarêt earn à domino ultionem, quamnbsp;tit parabola fumpta de ijs qui regis feruos occiderant memorauerat, feirent^nbsp;c lamnon folum oblata: gratiac non fore participes,ièd praeterea indicibilibusnbsp;Misobruendos SC perdendos.

1 UC ait feruis iuiszNuptiæ quidê paratæ funt, fed qui inuitati erât, honfueruntdigni. Iteergo adcxitusuiarum,amp; quofcuncpinuenerisînbsp;^s,uocate ad nuptias.Et egrcifi ferui eius in uias,congregauerunt om*nbsp;hes quos inuenerunt,malos amp; bonos,Sd impletæfunt nuptiæ difeum*nbsp;“^ntium.

Referturhæciuflio ad apoftolos Chrifti, dicentes ludæis î Vobis primum fuerat uerbum dei,fed quoniam indignos uos iudicatis æterna uita,ccnbsp;conuertimur adgentes.Exitus ergo gentium funt genrium régna, foris ex*nbsp;walfraeljcx quibus quofcuntp inueniebant apoftoli uocabant ad nuptias. Vonbsp;^ïbant autem obedientes tantum, non autem curabant utrum aliquando an*nbsp;Uocationem mali fuerint an boni qui uocabantur:omnes enim quos inueni*nbsp;J^^poterant uocabant.Bonos autem intelligere hic fimpliciter conuenit humianbsp;’Otes et rediores ex eis qui ueniebant ad cultum dei, quibus conueniebat aponbsp;^ôlicuindidum,quod aittCum genres quae legem non habentnaturaliter quçnbsp;*^§is funtfaciunt, huiufmodi legem non habentes, ipfi fibi funt Iex,qui often*nbsp;^Untopus legis feriptum in cordibus fuis, teftimonium eis perhibente confeianbsp;^ûtia eorû. Addudi funtergo plurimi regno dei tranflato ad genres per Euannbsp;8clium,fed malos cum bonis adduxerût, quod et fupr a aliquot par abolis indt»

U x

Itl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

• 1 caui't Implctac funt autem Chn'fti 0lt; ecclcû'æ nupflænbsp;nbsp;nbsp;reftituti funt dco

ab apoftolis funtinuenti j recubuerüt S)C recumbunt ufcphodie adepulandu'” in nuptqs.

Intrauit autem rex ut uideret difcumbentes Slt; uidit ibi homu^^ non ueftitum uefte nuptiali. Et ait ilK ; Amice, quomodo hue inff^*,nbsp;non habens ueftem nuptialemf Atille obmutuiuTune dixitrexnbsp;ftris:Ligatis manibus èC pedibus eius,mittite eum in tenebrasnbsp;res : ibi erit fletus ód ftridor dentium Multi enim funt uocati,pauünbsp;ro eledi,

Oportuitquidem malos uocan bonos, no autem ut mali pernian2*'^^ji lèd utcxuerentSCdeponerentueftimentaineptanuprtjsjóóinduerêifcP'^Lnbsp;lia indumenta,id eft fidem èC charitatem cum frult;ftibus,uifcera nempe t”*nbsp;cordiac, benignitatem, humilitatem,manfuetud{nem,longanimirateni:^^^^j^nbsp;nim funt nuptialia indumenta, Ideo rex ingreditur, ut uideat difcumt’f’’^ijnbsp;priufquam apponatur prandium præparatum eis, tauri amp; faginata,nbsp;præparata, ut Lïidens retineat quidem habentes nuptialiaueftimenta^^j^^nbsp;deledetur, condemnet autem contrarios, Ingrediens ergoinuenitqi’^’’j,ji,nbsp;quinonmutaueratproprios mores,qui tota fidenondum dominonbsp;nee induerat fe nuptialia indumêta, Ô6 dixit eûQuomodo intrafti huCji’^juiiinbsp;bens nuptialiaindumentaf Etquonia peccaratperinfidelitatem,060^^nbsp;renouatus eft fide,nee induit dominum Iefum,quafi no habens excui^^^nbsp;aliquam, obmutuit. Non folum autem reietftus eft à nuptijs,qui iniuri^^Lijj,nbsp;prijs fecit,fed adhuc à miniftris régis fuper uincula eonftitutis,ligatisnbsp;quibus non eft ufus in uia dei ad bonum, 8C manibus, apprehenforianbsp;nbsp;nbsp;jb

qua nullum bonum opus impleuit,condemnatus eft ÔC conicûus in nbsp;nbsp;nbsp;iilt;’

omni lumine alienum,in defperationem euadendi perpétuas miferias?ƒ fP cantur tenebræ exteriores. Sed 6C fi quis noftrum ad inuitationem qn*®nbsp;gis ueniens ad nuptias filij eius, non autem indutus fuerit, qualiaP’^^|^[iifnbsp;mus nuprialia ueftimenta, fimilia patietur, ligatus manus 66 pedesnbsp;in tenebras exteriores : ubi erit fletus, fecundxim quod fcriptum eftnbsp;nunc ridetis quoniam flebitis, Et ut oftendat fermo triftitias QC dolors®nbsp;in quibus erunt,qui nonfuerint huiufmodi fide 66 charitate induti,i^*^^.nbsp;illic erit no folum fletus,fed etiam dentium ftridor,Et addit:Multinbsp;ci uero elccfti. Si quis enim confyderat multitudinem hominum quatnbsp;fijs congregatur, Ô6 difculferit quanti funt qui fidei opera exercentc^ nbsp;nate conuerfantur, 66 reformantur in nouitate fenfus fui, quantinbsp;gcntiirimeconuerfantesconft'guranturhuicfæculo,uidebit,quianbsp;tno dominijdicensiMulti uocati,pauci autem eledi.

T une abeuntes pharifæi, confilium inierunt,ut caperent mone. Et mittunt ei difcipulos fuos cum Herodianis,dicenteS‘ ^^1))nbsp;fter, feimus quia uerax es, Ô6 uiam dei in ueritate doces, 66 nonnbsp;cura de aliquo:non enim refpicis perfonam hominum:dicergnnbsp;quid tibi uidetur,licet cenfum dari Cæiari,an nonC

ludæi fuo modo uiuentes luxta legis corticem alieno a reliquis g putabant fibi eertandum ufqi ad mortem pro ueritate 66 libertate,nbsp;credebanteertaturum pro fe, Idco contradicebantgentibus domins

IN MATTH'AEVM, cap. xxir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJJ

non tranfgrederentur Jegem domtm\Et frequenter radici'tus interire pe* ficUtati funt fub R.omanis,uolenribus ft a tu â Cæfan's introducere in templun»nbsp;^^‘yïefiftentes QC prohibentes fortiores fuper fe facfros propter peccata,Sicutnbsp;pl”'fCæfan's,fub Pontio Pilato eogente ut Cæfan's fiatuam i'n temnbsp;Cæf* •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ui'res fuas refifrentibus : fi'mi'Ii'ter et tempore Caq

canri'^'^* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod graui'us eratcaptiuitatibus um'uerfis:, quoniam omni's

paffi j corpon's erat uexatio fideliumu'ntroa P^^^*^frâtuæintempIum,animarumerati'nten'tus,uthicOn'genes te«,nbsp;corf'1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti quando tributum iuffi funt dare Romani's

bur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïudæi, utrum deberent qui det populus erant Ô6 porti'o eius,tn'?

fenr nbsp;nbsp;nbsp;P^'^^tcipibus, aut potius pro libertate bellum fufcipere,nifi permi'tte«

Gàlilæus,dequo.Lucas in Adis,auelles nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ...ç.

d”' ”!^^^'^udinem ludçorum, docebat,non oportere Cæfari dare tributû,.

^'^.’^^'îCæfarem appellare,Herodes autem tetrarcha populo fua« Porentb^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P’^æfrnti confulerent, QC non uol un tarie contra fortiores fufci«

fufceperu ^”1’ ^cquiefcerêt dare tributum, Vnde amp;: hoc loco occafionem fuosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;titcs Chriftum capere in fermone, mittentes difcipit

^utum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut eum interrogarent,utrum liceretCæfari dare tri=

re tfibmForfitan autem in populo tunc erâc,qui dicebaiit oportere da= ^^nt Onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bi uocabantur Herodiani ab his qui hoc facere recufai

bbertaus zelo daretributum uctabant,uidebantur elfe phari ^bn'ft btatem ludaicarum difciplinarum cautius obferuantes, ut fî quidemnbsp;’^^^Q^deretnon oportere Cæfari daretributum, traderent eum Ro«nbsp;ctiin * ’^^^^æonis authorem : fi autem iuberet dari, pharifæi accufarentnbsp;hominum afpicentem,magis quàm docentem uiam dei innbsp;autem quomodo difcipuli pharifæor urn laudibus pronbsp;defnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utnonacciperetHerodianorum perfonas,qui partes Cæfa=

uoluntatem pharifæorum definiret,non licerc diutn , ^^’^’’ßcqpHerodianistraderetur, Vbi iterum apparetpar Osnbsp;pietatem, quod iungebat alioqui difiundifli'mos, Malitia quocpnbsp;perd ^™^®®*um, ÔC hypocritarum laudationem fimulatam,qui laudant utnbsp;dejifnbsp;nbsp;nbsp;^^'^cnam fubdolæ laudis portantes in ore, ÔC gladium malitiæ abfcons:

^Ui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Veluti fi quis taurum ualidum uiribus nonpoteft fubiugarc

Ujj.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fle(?lere, mollibus manibus nodofam eius fricat ceruicem,utquern

^has ^^*®'^’'^”lt;’^potuit,pcrblandimcntumcomprehendat. Tanta quoq; cæ liÿ toties re fruftra tentata no conquiefcerent» Nec pudet inconftaninbsp;habç?^j?^’^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;appellant, atm antea calumniati funt ilium fpiritum

^^ndcr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uereatur Herodianos of

inquiunt,nouimus te ueracem effe,nec alfentiri cuiquam, ’^otinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quicquam, fed magna cum libertate doces quod deo placitum eft,

‘quodhominibus uidetun

C '

nequitia eorum, ait : Quid me tentatis hypo= C oftenditemihi numifma cenfus. At illi obtulerunt ei denarium^nbsp;4t^j^^°ftcnderet Chrifius no fe latere illorum infidiofamblandiloquentiam,nbsp;^^po’f'Fim admit abili fua fapien.tia, ut neutri facftioni fe redde«nbsp;^^Pnoxiumi fed utrancp moneret, quod magis ad illorum falutem attineret^nbsp;, ‘*'umutdep,princtpifummojRgt;luerent cenfumpietatis.Qiiidme, inquij^nbsp;¦¦¦ 'quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

'Ij4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot; 'CÖMMENT ARI VU

tentatis hypocn'tae f oßcndi'te mihi numiftha cenfus« Cottabantur fllaquearc ucrbis ipfius, ille uidflim eos illaqueat ex i’pforum refponfis.ö‘’^jnbsp;leruntigitur denanuin,qin' Cçfaris habebatimaginem ac atulum:ubi no^nbsp;moneta RomanorS ludæos hoc tempon's ufos fuifle,eo^ conftare dcnaf*^, inbsp;hoc eft drachmam,Non eft malitia quamh'bet occulta quam dominus jnbsp;ciat.Hypocn'tac funtqui aliud funt QC aliud fimulant, aliud operenbsp;uoce praetendöt. Non fe patitur tentari dominus,fed fiducia pictatisnbsp;nbsp;nbsp;'^o's

Cenfus debetur magiftratibus, ideo reddendus, Numifma eft de rebury amp; utilibus, Pharifaei blandiebantur ut perderent, lefijs confundebatnbsp;ret. Vtilior efthomini deus iratus,quàm homo propittus»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J;

Et ait illis kfus : Cuius eft imago hæc, amp; fuperferiptio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

'Cæfaris.Tune ait illis: Reddite ergo quæ funt Cæfaris,Cæfari,^^ funtdeijdeo»

Vt fe declararet dominus non in hoc ucniiTc ut leges ferret hifee quae nihil attinebât ad pietatem, quaeç pro tempore aut rede fieri po^^oeSnbsp;fecus,numo confpedo quafi parum agnofeeret eiufmodi literas atlt;ÿnbsp;qui coeleftia tradabat, rogauit, cuius effet inferiptio cuius imago.1^^nbsp;(um eft, Caefaris, Quem non hic putemus Auguftumlcd Tyberiumnbsp;ri priuignum eins, qui in locum fucceffît ipfius, fub quo paiTus eft doi”*nbsp;Omnes cnim reges Romani â primo Caio Cæfare,qui imperia arripuc’^^^^^nbsp;fares appellati funt» V idetur autê reiponfîo domini hûc habere fenfu’’’’|Mnbsp;tarnen occaecatis pharifacis,ct non nifî captiofe quaerentibus innuerenbsp;nbsp;nbsp;jpft»

explicate: A deo eft ordinata omnis poteftas, netç poterit ulla uobis J'* uolentedominari» lampotiunturrcrû apuduos dudumRomani,nbsp;tur monetae inferiptio. Reddite igitur tributum quod à uobis Caefarnbsp;Noluiftis domino in libertate feruire, feruiendum igitur nSc eft horni’^ynbsp;bertate amiffa: id tarnen impietatis uos nonobligabit,potcftis nihilo’^’^jei'’nbsp;deo quac dei funt reddere, id facite,mentem ueftram illi confccrate,ttiflt;j()olt;nbsp;cercmonîjs legis teftamini ut potcftis,fin minus,no eritquod pro conbsp;minus irafeatur, Vnde SS nos difeamus à deo nobis impofitum ma^JJp^^^nbsp;agnofeere, eicp in omnibus quæ non funt impia parère. Nihil enimnbsp;nbsp;nbsp;ƒ

tatijff quis deo dicatus det principi prophano tributs, etiamfî non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

lens obfequi quàm prouocare,præfertim in ea re quç pauperiorcm impium.Alioquifi cxigatquod uos rcddatimpios,noniamCæfarisnbsp;eft fed diaboli.Numifma Cæfaris aurû eft,numifma defhomo eft.nbsp;far imperat, confeientiæ innocendam deo obligam ur, qui imagineo’ .yi)’*nbsp;anima hominis fuis demoftrauitapicibus,quincp fenfibus carnalibus,* ynbsp;que fpiritualibus,quam dei imaginem femper illibatam cidem reddatn^^jyf^c^nbsp;ritate perfpicuam, fide fandificatam, fpe certam, patienttafirmam,hi’y^,nbsp;tranquillam, caftitate puram, parfîmonia fobriam, confeienriæ trao^^” fjJ!nbsp;iucundam,hofpitalitate deuotam, mifericordiapiam,ôô deonbsp;bus enim inicriprionibus fuum deus numifma formauit ad fuamnbsp;mallei ucl incudis idu compofuit,fed prima conditione creauit.

Etaudientesmiratifuntjô^relidoeoabierunt.

Audito hoc refponfo admirati funt, primum quod intelligercnt » / latuiffe dolofum comments,deinde prudentiam admirabilem,cuinbsp;deret infidias humana uerfutia.Mirari funt quidem,fed nonfunt im*^

IN matthaevm. cap. XXII.

telido co deficrc prouocarc, quem ui'ncere non poterant,lèd non defîerunt 0» diffe,quem amare debebant.

In illo die acceflerunt ad cum Sadducæi, qui dicunt non elle refurs;

Nulla impietatisfaÄioChriftum non impugnabat,quatumuis fcinuicem pciuscancSCangucodiflènt, quia ab uno agebantur fatanaomnes,quem exanbsp;armaturus ucneratCliriftus. Vnus dies eftmuka ccrtainina,utuelinuadendinbsp;affiduitate dominum fuperarent, dum interim de Fonte uiuo aquæ falientis innbsp;uitam çternam haurirent fermones ad fui iudicium,à quibus refici debuiiTenr.nbsp;Grant autem duæ hærefes in Iudæis,Pharifa:orum una, qui iußiriam pracfercanbsp;bantextraditionibus Siobferuationibus magis maiorum Ô6 patrum denterosnbsp;fibus quàm legis diuinæ. Altera Sadducacorum^quac fadio fuit craffîor Si indonbsp;dior,diffentiens in hoc â pharifaeis, quod negant elfe rcfurrcdionem corporisnbsp;humani,adeô ut nee angelos elfe Credant, nee animas extare femotas à corpOanbsp;re,nihil eife putantes qiwd nôn uidetur. Non folum autem hanc carnis rekiranbsp;redionemnegabât, fed etiam animae immortalitatem toIlebantjUt quibufdamnbsp;uidetur, fecundumquos Slt;Samaraci fapiebant, Nec non etiam apoftolorumnbsp;tempore quidam erant ex Corinthns animae uitam poft mortem negates, proa

netnnoncredat, tarnen qui animamæftimatimmortalem,non tantum in hac uitafperatinChrifto. Hi ergo Sadduexi cum audiffentChriftum crebro mcanbsp;minifleuitææternx, 8lt;futurifxcu1i,acrefurredionis iuftorum,adoriuntur ilnbsp;lumexperimentumfaduri utrum cum pharifxis fentiret,anfibi contraria doanbsp;lt;^^ret, ut uel capcrent ilium ft fecum pugnaret, uel irriderent ft cum pharifxisnbsp;fcntiret.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . o. «

Sd interrogauerunt eum, dicentes: Magifter gt; Mofes dixit : Si quis d ’W’

Ch’Qtiæ cum ciuilis lex fit, hadenus Si nriftianismagiftratibus obferuanda crat, ut Si ipfifuis oportunis medtjs Sinbsp;^§mus eofpedarent, quo manente apud quamlibetfamiliam fua hxreditate,nbsp;^^ïiiplus pacis feruarctur,tum alienis hxreditatibus infidiatium auaritiæ atc^nbsp;^^odorum nepotationibus potêtius occurreretur, Priuati uero ex ea difcat,nbsp;^Ueniadmodû quifep natura fibijpfi in liberis fuperftes efle cupit, ut ad idemnbsp;^hfs faueatjfit^ cotentus fua forte, atep alijs fuas hxreditates non tantS nonnbsp;^'^piatinuadere, fed etiam hxredibus fuis faluas feruare libenter operam im«nbsp;P^ndatdunt enimhxc fyncerç diledionis officia, Verum de hac lege fuoloco»nbsp;Erâtautem apud nos feptem fratres. Si primus uxore duda defun* ; ¦

u 4

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cöhhentamvh

élus eft : amp; hÓn habens fernen reliquit uxorem fuam fratri fuo, ter fecundus ÓC tertius ufcp ad feptimum. Noui'ftïme autem omninnbsp;S)i. muller defunda eft Jn refurredióne ergo,cuius ent de feptem uxö \nbsp;omnes enim habuerunt eam»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Qui refurredionem corporum non credebant, QC animam putabant”’ n'rc ciim corporïbus,rede huiufmodifinguntfabulam, quç deliramend^’^S.j,nbsp;at eos, qui refUrreÆonem afférant mortuorum* Poteft autem fieri utnbsp;gente eorum aliquando hoe acciderit, quod tarnen exempli gratia addü^^^nbsp;neceffario accidifle non oportet» Potuit enim 8C cónfi'ngi5UtChriftum*’’^(j,nbsp;bium traherent, utrefurredionem arguant,amp;: Mofen fi'gmêto fuopatt^?’’^^-faciant.Et cuius exillis,dicunt,eritmulier fi'ue uxör cDiceretquis:nbsp;Sadducæi, Prions qui duxerat uxor erit, fi quidem concéder emus innbsp;dione nuptias fore: afij enim etiamfi maria,tarnen accefîôritj erStrefped^P^(nbsp;mfiTandem autem fabulæ opponuntturpitudinem,utrefurredionisnbsp;ueritatem,putantes hoc modo fe inueniffe acutiffimam rarionê,utdicât:^Lnbsp;non eft polftbileut ea mulier quç fuit feptem uirorum,fit unius uxor,!**-^nbsp;nonpoteftjUtfiatreftirrediomortuorum,

Refpondens autem Iefus,ait ilIis:Erratis,nefcientes ftripturas^^^ uirtutê dei» In refurredioneenim necç nubent,ncc^ nubentur/cP*^nbsp;ftcutangelideiinccelo*

Adhancinterrogatione quoniam plus habebat ignorantiæ quant lefus dignatus eft refpondere»Etenim qui per infcitiam errat,dignus eft v jj,nbsp;ceatur»Cæterum qui mera malitia fcifcitantur,indigni funt refponfo.ff*^^ fiinbsp;inquit,qui fcripturas legitis quidem,atnon intelIigitis,SC nihil imaginagt;^^*'(,isnbsp;pra res corporeas quas uidetis, Nefcitis uirtutem dei, qui mirabiliofnbsp;quae non uidentur» Hie ubi uices funt nafcentium ac morientium conif§*^0(nbsp;adhibetur adpropagationem humani generis : caeterum ubi iam abforp?;nbsp;mortalitas, ÔC homines eruntimmortales, quod futurum eft in refurtt^^jnbsp;quae nos reddet eofdem quidem fed immutatos,neqj ducet quifpiam jjij#nbsp;neep nubet ullatnihil enim illic opus coitu,ubi mors non erit.Si autemnbsp;caei fcripturas 5gt;C uirtutem dei cognouiftent,non abfurdum putaffèntr^*’*^jJnbsp;ri rurfum homines in uitam abeo qui ante ipfos condideratexnihilogt;‘’’’^}jnbsp;I'maginemdei conditi,fperaflentfeomnino ad eamregenerandos.Sin^*^^nbsp;ijdem non potuiffent ignor arc, turn agnouiflent longe aliam uitainfoW’^^jjJ)nbsp;pedandam quam hie agimus, nimirum ut immortalem,ita ab operegtg’’nbsp;alienam, eo^ ad eas leges quibus præfens uita inftituitur nequaquam p^^nbsp;rc,necß pofte ex eis colligi huiufmodi aliquid, quale erat quod ipfi de feP^ijnbsp;uira muliere obtjeiebant. Difeimus uero hinc uitam angelicam nos innbsp;uiduros, plane ab omni corruptione 0£^ immutatione alienam uere^f’^^^ßclnbsp;Difeimusquoepdeiuirtutem ignorareeos,quifcripturas uel nonleg^^j-^j^nbsp;non intelligunt, qui fecundum fcripturas uiuere dedignantur.Qiiinbsp;pturas de deo legens uultinuenire deum, feftinetuiuere deo digne.Qp* .jnbsp;agit,non deum quærit ad falutem fuam,fed dei feientia abuatur adnbsp;nam. Ideo SkS fi Temper legal nunqua inuenit,ficut nec philofophi iniicn*^nbsp;qui ipfam caufamquærebant non colebant,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.r

De refurredione autem mortuorum non legiftis quod didP a deo, dicente uobis:Ego fiirn deus Abraham,Slt;: deus lfaac,8^

IN MATTHAEVM. cap, XXII,

tobcMon efl: deus mortuorum,fed uiuentium.

Tacite notât hanc tarn abfurdam quæftionemefle natam ex faifa perfuaa ßo^e^qua credebât nullam efle refurrecîlionem Sgt;C non dedignatur hanc opianbsp;^‘onem ex animis illorum reuellere,docens ôd hoc ex Mofi libris colh'gi,cuiusnbsp;3uthoritate fuerant aggrelïî lefum« Cur autem perperam fentin's,inquit,de renbsp;»urredionemortuorum quafi non ÔC hanc palam docuen't Mofes,cuius fcrianbsp;ptacrafleparum^ attente legin's» An non legiftis quidapud hunc loquaturnbsp;^cus:Ego fum deus Abraham famp;c.Hi fi tori periflent morte corporum,nondinbsp;^cretfeelTe deum illor3,fed fuifle,Cui enim deus deus eft, illi benefacit id eft:nbsp;açum fe ei exhibet, iam uita in totum exper tibus 2lt; in earn nunquam reuocannbsp;quid benefiatC Non funt igitur fandi extra participationem uitæ, Quodßnbsp;«tdeus illorum, uricp uiuunt illorum animæ, uiuunt 66ipfi tori quodamodonbsp;^^J^p’'’^S^°’'^‘sfuturae,Deus eft enim uita,neccft deus mortuorum qui iamnbsp;1 ^’^°^’^^‘^^‘uorumjtadocuitillos elTequidemrefurrecftionemjfed nonnbsp;e le talem qualem imaginabantur quum proponerent ftultam de feptem fr atrinbsp;pus fl^æ‘uonê,Di^J;an„^5 hoc loco,utcalumniatoribus noftris prius rationemnbsp;exponamus, poftea authoritatem,ut ratione quidem eos placemus,aurhorita3nbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Calumniatoresenimoportetconuincere,interrogatoresaua

oocere,Calumniator enim, 66 fi intelligit rationem,non tarnen acquiefcit, atnbus autem quaerentibus, folam fufficit quæftionis rarionê exponere. Adnbsp;comprobandam autem refurrecftionis ueritatem altjs quibufdam manifeftiorinbsp;OUS exemplis Chriftus uti potuit,06 indicqs,quandoquidcm ÔC generalis fi'deinbsp;articulus fuit apud omnes fideles , unius ueri dei cultores, qui idcirco lèpultu»nbsp;rarum rationem habuerunthoneftam, Ô6futuræuitæfelicitatem credidcruntnbsp;præmium uirtutis Ô6 fidei, Qtie articulum clarius docuit Chriftus, 66 fpiritusnbsp;fandus in apoftolicis fcripturis, uerbis quam plurimis Ô6 exemplis, Chrifti innbsp;primis refurgenris, Ô6 prophetarS mulris fcripturis, quas perfidi ut admittercnbsp;uelintelligere non uolunt fic eadem refurredione ad uitam digni non erunt»nbsp;Ue qua tarnen quæftione plenius fcribitur in extrema parte primæ epiftolç adnbsp;Lorintnios. Qiiia uero circumftantes turbæ myfterium refurreóionis cognoanbsp;fcebantexfcripturis, Ô6 catholica fide tunc utfemper candem approbante,Ô6nbsp;uerbis Chrifti multipliciter oftenfæ, idco admiratæ funt de dotftrina Chrifti QCnbsp;fefponfis eius,quemadmodum confequenter dicitur.

Et audientes turbæ mirabantur de doeftrina eius,

Videbat populus oraimproborum obturari, ut domino refpondere non poffentprudêtibus Chrifti refponfis exclufi,unde 66 admirabantur cfficatiamnbsp;ac promptam dodrinam. Solidius enim erat indicium uulgi pendentis ex orenbsp;ueritatis Ô6 Chrifti fpiritu tradi, quàm pharifæorum 66 Sadducaeorum,qui inanbsp;uidia Ô6 auaritia deprauari Chrifti domini uerba 66 opera ex animo deteftabannbsp;tur,utfibiaduerfa, R.e ueraenim admirâda erat Chrifti dotftrina Ô6clariflîma,nbsp;quam populus intelligere facile poterat Ô6 approbate, longe^ profufîor 66 amnbsp;plior quàm ut libris comprehendi potuerit,

Pharifæi autem audientes quod filentium impofuiflet Sadducæis, q conuenerut in unum, amp; interrogauit eum unus ex eis legis do(ftor,ten Mrtrrituenbsp;tans eum,

Quod de Herode 66 Pilato legimus in domini nece cos fecifle cocordiam, hoc etiam nunc de pharifæis cernimus 66 Sadducæis,qui inter fe cotrarij funt,

»

1 j8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENtARIVM

fedadtcntandum dominum pari mente confentiunt* Qui ergo iam oftenfione denarrj fuerantconfutati,8C aduerfæ partis fadionem uiderantnbsp;rutam,debuerant exemple mouerl ne ultra molirêtur infidias«Sednbsp;tia ÔC liuor nutritimpudentiam, Cum ergo pharilæi uidiflentobmutW^^ninbsp;ducaeos,exprobrata etiam infeitiafcripturarum,rurfum ueluti recepto »P* ,(nbsp;fefe pharifæi conglomérant, ac unum quendam legisperitum Cubornatitnbsp;doda uidelicet quæftione Chriftû adoriretur, quo uel ilium argueret -Ji*nbsp;uel ipfe laudem eruditionis auferret. Sed ut ex domini ad eum refponß®nbsp;quet, quæ in Marco legitur, motus domini uerbis fuit nonnihil adnbsp;at(^ ita nonnihil regno dei addudus eft^Quod futurum Chriftusnbsp;apertius ÖC benignius illi refpondet,Conuenerunt autem in unum pha’’*’nbsp;multitudine uincerent,quoniä ratione uincere nequiuerSt* A ueriiat^nbsp;fe elTe profeffî funt^qui multitudine fe armaueruntidicebant enimnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;%

nus loquatur pro omnibus, QC omnes loquamur per unum,ut fi quid^^r% ritjOmnes uideamur uidorcstfi aute uidus fuerit, uel folus uideatur

Magifter,quod eft mandatum magnum in legeC’Ait illi lefus* ges dominum deum tuum ex toto corde tuo,amp; in tota animanbsp;tota mente tua. Hoc eft maximumnbsp;nbsp;primum mandatum» , jjcf

Pracceptum hoc omnium primum SC maximum legitur Deutero, bis: Audi Ifraeljdominus deus nofter dominus unus.Etdiliges dominénbsp;tuum toto corde tuo,SC tota anima tua,ÔC tota uirtute tua.lt;Quod nihilnbsp;quam ita diliges ex animo deum tuum, ut cundam naturam omnes^nbsp;as amor eius peruadat dC poffideat, mens eum ante omnia cogitet,nbsp;eo tota deledetur, cundæ^ uires ad placitaipfius rapiantur.QuarU'^^^.ji’^nbsp;dio folidæ fidel primus fr udus ac ceu primogenita proles exißit» Vtnbsp;nbsp;nbsp;eil»

mo hominis ftatim per ipiritum fandum de bonitate dei rede perfu3h'\,c0 quemadmodumcertocognofritomnium optimum etiam fibinbsp;poteft cor ipfum non fuper omnia amare. Hine continuo mens totanbsp;tanda ineffabili eius uir tute 8C bonitate, ta ut cam alqs fuadeat ut u^^Iqi!'’nbsp;rili exprimaüinde ad dei uoluntate conuertitur,quicquid in hemine , f,!«*nbsp;uero hanc diledionis dei uim magis explicaret Chriftus Mentemnbsp;gnum autem SC minimum mandatum dicinius, quantum ad dignitat^^^J^nbsp;datorum,non quantum ad utilitatem,quæ omnium una cft,SComnia*’Vf P’nbsp;taunS funt,quia ftc cohærêt,ut alter« fine altero feruari omnino nonp®j^^j{ilt;’nbsp;ligcs,inquit, non dicif timebis, quia diJigerc maius eft quam timcre,lP£-j,,/nbsp;fapientiac ÔC culturæ dei timorem habet, pefedio autem dilcdioneu’*nbsp;feruorum eft,diligerc filiorum,Non uult dominus utferuilitcr timeat*^nbsp;minibus quafi dominus, fed ut pater diligatur, qui adoptionis fpirim^jj/nbsp;uit fidelibus,qui SC ab initio crcationis magis fe patrem haben'uoluit aP ƒnbsp;nibus quam dominum.De uehementia autem diledionis iam did««'nbsp;dem uide loco fuo in Deutcronomio«

Secundum autem iîmile eft huic : Diliges proximum tuum *’ ipfum.In his duobus mandatis uniuerfa lex pendet ÔC

Præmiftum primum illud SC maximum pracceptum nemouere»^ feruet 8C fecundum illi ftmile : fiquidem alterum ex altero pendet, Dtnbsp;ximum tuum freut teipfum, Qiiicquid enim in tota lege praeci(2,^!nbsp;docent prophetac, hoc totum in his duobus præceptis comprcheiuhtf

IN MATTHAEVM. cap, XXII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15igt;

^uis cnfm dc5 toto pcdlore diligi't,nihil negliget quod ille pr æccpit: ÔC qui proc xim^ diligit tanquam feipfum, is nec furabitur, ncc adiiltcrium committer,nbsp;nec hlfutn dicct tciiimonium, nec concupifcet rem alicnam Jn fumma nihil alnbsp;tört acietquod fibi fieri nolit,Omnis igitur dei lex hue fpedlat,0(^ nos ad id uoanbsp;perfedS bonitate deum amp; ipfi boni in omnes bénéfices noftris pro uirûnbsp;'Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imago cocleftis eft,quç amifla femel,debet quotidie in nobis

*^ui,ad quam cotinuo fpiritus Chrifti eledos reformat, Qiiare cum hue Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, utiftilegi de diligendo proximo uiuatur, uere dilet^io dei iam

ni 1 ^’^jCxquanimirumprouenithacc mandatorum ciusobferuatio,amp;be animus,quiperinde ahjs confultum cupiatatt^fibi,nbsp;yjç.Qj^j^Qjansmultis commodantê omnibus pattern fuumnbsp;'^nireferat. Hæc tarnen diledio proximi faciet facere Sd ferre quæcuncçnbsp;cognouerit. Quo pado femel iam obferuasnbsp;legum eft, fine externam fine internam uitam refpicienanbsp;hie dominus dixit, in his duobus mandatis totam legemnbsp;ideft totam uitæ dodrinâ, quam confummatiflîmâ deusnbsp;folidaninbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prophetis fuis. Qui enim deS uere diligit, is necefle eft ut

tur uir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h^heaqôô ad ipfius uoluntatem totiis comparatus fit,mo3i fequt

audi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fanda ac décès, Eft autem hic in his or do, primum omnium

coll nbsp;nbsp;nbsp;^§*^oftcre deum noftrum SC dominum,in quo folo ornes fpes noftræ

ocentur: id perfuafîone fpiritus fandi conftabit, undc ÔC coraccenditur cre düigat quem nouit optimum:mox hic amor dei in nobis,omnia in noanbsp;uitnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad ipfius uoluntatem: unde dem um amor proximi, ÔC ab ipfo

fæit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y planecK ad imaginem dei comparata. Tune pharû

dix 11^ampropemodumfadus difcipulus, fubiecit: Vere acrede hief 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unus fît deus, quod^ non fit alius præter eum,quodcp

, totis cum uiribus diligendus, quod^ omnes affèdus PgjP^’^^^’^unum ilium transfer êdi, quod^ diligereproximum perinde atc^nbsp;dç^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnibus holocauftomatis ÔC facrificijs.Iefus uidês quod pru

In nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pergeret infîdiari,aitilli:Haudprocul abes àregno dei,

eUigebatenim pharifçus quid eftet optimum,tantum hocdcerat,utaffedii Sl^ï^retiir, quodintelledu tenebat.Atc^ interim tacite mordet confeientiamnbsp;^'otundam pharifæorum,qui lefu moliebantur infidias capitales, eo^ quumnbsp;tonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interrogaflent de fummo mandato,cuius obferuantiam fîbi falfo ar

fn^ k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adiecit ÔC fecundum de proximo diligendo.Nondum enim fîi ,

T^^abâtur Chriftum efte ipfîfltmum uerbum dei ÔC domini, Certe proximum ƒ ^Uetneritum negate non poterant, in quem tarnen machinabantur quodnbsp;quot;quot;«^ofibiuelletaccidere,

autem pharifæis, interrogauit eos Iefus,di'cens:Qui(î Mar« ^Dis uidetur de Chrifto cuius filius eftC Dicuntei : Dauid. Ait illis:nbsp;^omodo ergo Dauid in fpiritu uocateum dominumf dicens: Dixienbsp;®^inusdominomeo,lede à dextrismeis,Doneeponaminimicos^nbsp;fcabellum pedum tuorum. Si ergo Dauid uocat eum dominum,nbsp;S^ornodo filius eius eftC

Vltimus hie Chrifti fermo ad pharifajos 6C aduerfarios fuit,quo prouocarc ^os annifus eft ad fe cognofcendum,quo fermone uoluitregni fui admoncre^nbsp;yiniul erigere animos eorum qui fanabiles erant, uti Chriftum expedareni

I

140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTÄRIVM

tnaiorem carnali regi,eotp QC maiorem Dauidi patri fiio,CarnaIcs hi nonnifi carnalia fpcdabant QC fperabant.Porro excellentiorênbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-fl

ftum ex eo uoluit agnofci,quod de Chrifto ex fpiritu dei Dauid loquets larit eum dominum fuum, quod pater filium non appellaflet, nifinbsp;agnouiflet, V oluit ergo adducendo hunc Pftlmum de inuida regni fui Pnbsp;tia dC uidoria contra lioftes fuos cogitationes illis mouere* Quafi diednbsp;hil omittitis quo meimpugnetis,tam abeftaûtutme expugnaturinbsp;Io poft ad dexteram fuam me pater fit collocaturus in fummam rerÖnbsp;poteftatem, quam excrcebo, donee uos QC omes hoftes mei fubfeniuin Pnbsp;meorumpofitifuerint. Interim emittet pater ex Sion uirgam uirtutijj^^-(,(0nbsp;meam^fandum Euangelium regni, potentiam faluatricem omniumnbsp;eo:quæ 5c in medio inimicorum meorum dominabitur,ncquicquamnbsp;alijs repugnantibus. Turn erit tempus uirtutis meac cum fit modonbsp;tum in fando decore adorabunt me omnes genres, quem uos paulópy^d^nbsp;dabitis 5C cruciBgetis,Cxter^ eiufdem Pfalmi uide fuo in loco,ex quo .odnbsp;claratur regnum Chriftiuniuerfale,aetcrnum,facrofandum,8Cpacifio’^’^ji3^nbsp;5C quale non nifi diuinum effe poteft, unde 5C Chriftum effe dei filiui^’^^d^*nbsp;turam diuinam, Dauidis autem progenie iuxta humanam fatis luculo’’^nbsp;monftratjper ænigmata quidë fubindicans quod poft apoftolis expft^^*\nbsp;latius reliquit fuo tempore, Sibi non folum efle naturam humanamnbsp;debant, 5C in quam effent fæuituri,uerumetiam diuinam,quam utcoP^nbsp;dis poterant coniedare,nifi liuor,odium,ambitio,auaritia,cætera^nbsp;moseorumexcaccaffent,

Et nemo poterat ei refpondere uerbum, nec^ aufus fuit ex ilia die eum amplius interrogate,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ f

Poft hanc quaeftionem nemo potuit ci quicquam refpondere,ita fefe in uerbis eius fpiritus fandus, qui 5C in nobis tanto aget potentiu^’ynbsp;to mundo uidebimur pro gloria dei periculo ôôcruci uiciniores.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

ftus nunquS maiore gloria 5C uirtute fefe infpiciendtim praebuit agoo^ * ne,quam tunc cum proximum fupplicium eflet : ita 5C nobis ueranbsp;lus nunquam præfenrior aderit quam cum pro ipfius nomine adnbsp;nis propius accefferimus,

CAPVT xxin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

Vnclefuslocutuseft adturbas amp; ad difcipulos Super cathedramMoyfiiederunt feribæ amp; pharifîci*^nbsp;____Q ergo quæcuncp dixerintuobis,feruate etfacite,fecun^‘’’’’ ra uero eorum nolitc facere:dicunt enim amp; non faciunt, ,nbsp;Cum toties illis pharifæis obftruxiftet os, tefte multitudine,nc pfounbsp;rum authoritas concideret apud populum, cui dodores prajfidebant?^nbsp;dos quidem docet, at non imitandos, Quan^ enim maxime conuem^’j^^^*nbsp;dodoris munus fufeipit integritate uitæ fidem 5C pondus concilietfu^nbsp;næ, tarnen non expedit omnino contemnere falutiferam alioquinbsp;dodoris improbam uitam, Reuerentia, quam illorum mores nonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjip;

danda eft authori cuius praecepta recitant. Neep enim polluiturleX^j^^jr OS improbidodorisprofertur, ipfiquideminutilis eft, fed accipicnUP^jjif*’*nbsp;Auerfus igitur à pharifaeis lefus, in quibus nijllâ uidebat cife fpem

IN MATTHAEVM« CAP. XXIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;441

dations, turbis ac difcipulis loquitur in hunc modum, Ipfi fcribæ nbsp;pharißct

fe uobis produnt quam fint animis corruptis, quam inuidi,quam auari,quanl inanis gloria: cupidi : fed tarnen ob muneris authoritatem audiendi funt. Oc=nbsp;cupant cathedram Mofi cuius legem docent» Qiiac docent fancia funt:docentnbsp;cnim uerbum domini,docent fantflimonia, fidem ÔC fancflos mores^qu^ à fe a=snbsp;bena fimt, uita nancß longe late^ diflîdet à doifïrina» Proinde quæ uobis præ=. .nbsp;icribuntfecundum dei uerbum ex authoritate Mofis feruate SC facite, fanÄanbsp;Hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grata, â quo pra:cepta:docêtenimlegem QC prophetas»Sic

doctores ecclefîarumfibene uixerintipforum eftlucrum,fibenedocuen'ntau dttorum. Accipiant auditores quodfuum, non difcutiantalienum» Sacerdo=nbsp;tes etiaminfidèles docere polTunt propter fideles, propter bonos etiammalinbsp;»oucndi,nonpropter malos boni funt negligenditfic propter bonos facerdotesnbsp;ctiam mail honorentur, ne propter malos etiam boni contemnâtur,Melius eftnbsp;cnim mails iufta pratftare,^ bonis iufta fubtrahere»De homine malo poteft bonbsp;nadoctrinaprocedere,utuilis terra aurum pretiofum producit,propter quamnbsp;noncontemnitur, aurum eligitur, terra relinquitur: fiedodrinam ampledra»nbsp;mur, mores relinquamus. Scire bonum QC malum in natura eft pofitum,facesnbsp;«uero in uoluntateamp;s gratia dei»

^«igant autem onera grauia 80 importabiIia,8lt;C imponut in humes nbsp;nbsp;nbsp;«’«2

foshominunijdigito autem fuo nolunt ea mouere»

Corporalia legis mandata fecundum liter am onera funt grauia, alligatio ^es nonleucsjficutPetf teftatur in Atftis apoftolorum, dicens: Quid tentasnbsp;s deum, SC uultis imponere iugu fuper ceruicem difcipulorum, quod nequenbsp;?ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Petres noftri potuimus portare, led per gratiam dei credimus falui fie

ttf Multo tarnen grauioraceremoniarurn legalium ettraditionum onera im» po uerant pharifæorum magiftri populo Iudaico,in multitudine lotionum,ie»nbsp;uniorum,deledu ciborum,genere ueftium,ftulta quiete fabbatorum,præpasnbsp;*¦ A cpular urn, SC multa id genus, de quib us ufiß hodie traeftant Talmiinbsp;ici doctores, difeipuli talium pharifaicorum dodforum, qui Chrifti tempori»nbsp;Us docuerunt,quorum quidam Chriftianam religionem amplexi, dégénéra»nbsp;untinManichaeorum ftultitiam Slt;impiefatem» quot;Dehuiufmodi obferuantijsnbsp;hie Chriftus loquitur,qualcs SC poftea inter Chriftianos fuiffe co»nbsp;oC plangitAuguftinus adlanuariumfcribês: quales SC monachorum pa»nbsp;innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coftat ex dieftatis ab eifdem regulis» Chryfoftorrius quoque hoc locó

°pcre imperfeÄo depœnitentiæ regulis memorat» Leuiora autem omnia ^^’’’Ptobantur , quam ea quæ Romanorum cum tempore præfides SC pontifi»nbsp;^scumconfentientibus epifeopis ecclefijs impofuifte uidimus,fenfimus,pafiinbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^cundum dei uerbum nunc tandem contemnere fana confeien»

didicimus» V ere enim ieiunia,preces,pœnitentiæ,difciplinæ,uigiliæ,pere« impofuerunt confeientijs alioqui timoratis, cum ipfinbsp;“dhorumuelminimodigito contingere uelmouereuoluerint,ficutphari3nbsp;Chrifti tempore plus quam totam legem feueriftime exigebant,nbsp;Pfi fibinihil no indulgentes,in alios aufteri,in fe leniflîmi»Colligût enim fafeinbsp;^^uos præceptorû graues öd importabilesnbsp;nbsp;nbsp;imponunt humeris alienis,quod

’ph ne digito quidem dignantur attingere» Onerant enim Icgem per fe fatis 0» ’Jci'ofamfuis conftitutiunculis, quo fibi concilient opinionem cruditionis ôfnbsp;^drimoniac.Quod fi qua præftant iuxta legis præfcriptum,non id faciunt ex

X

441 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt; comment A RIVM* '-*¦

animo, fed adlaudem auramœ populärem. Vnde fequiiiir bisChriftt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x

Omnia uero opera fua faciut utuideätur ab hominibus : dilatât^ ïphiladeriafua,amp;inagnificant fimbrias. Amantautcrrjprimesnbsp;bims in coenis,nbsp;nbsp;primas cathedras in fynagogis,amp; falutationes in

ro,8d uocari ab hominibus Rabbi»

Docebant quidê ex lege ÔC prophetis ut omnia fier ent ex uera fide i*** tiraore domini, ut ueritas SiC æquitas coleretur, quifi^ proximo faccrcinbsp;fibi uellet fieri,in ceremonrjs legis cor uere credulum amp; deigloriæ deditunbsp;berent ÖCc. Dicebant autem haec, fed non faciebant: fiue enim praeftareß^nbsp;mofynam, fiue orarent ac ieiunarent,omnia faciebat in hoc ut abnbsp;(pelt;4aretur,ubicp fua quçrebant, Aberat quocß eis iudiciü,mifcricordia?'nbsp;nihil nifi hypocrifis erat omne illorum ftudiü, fi quid boni facere uidet’?”^,'!,nbsp;Sic ein hoftishumani generis ubiep occafioes accipit ÔC adducitacreda^nbsp;ut etiam ex fpiritualibus ipiritualia fafeinentur QC corrSpantur, ne qu“’ '(.qUnbsp;ri maneat in fpiritualibus quotß.Ideo unumqueneß aggreditur fccundu^^g(nbsp;ditionem QC ftatum quem inuenerit circa eum.Clericos ergo tentâtnbsp;ambitioncjdum etiam facerdotes quipofitifuntinornamentumnbsp;ficadonem fanditatis ex eorum minifterio, diabolus corrumpit mini’*^nbsp;ipfor um, dum uolunt placere hominibus, nolunt inter fc habere uelnbsp;liorem, ideo difficile tales pœnitendam agunt.Dilatant philaderia,O’’^(jijvnbsp;poft præcepta legis çdita fubiecerit;Ligabis ea in manu tua,amp; eruntn^^pfjf«nbsp;per in oculis tuis:nimirum illud fentiens,non oportere unquamnbsp;ceptorum dei,fed ad horum regulam componendas efle omnes uitænbsp;Ifti cum prorfus negligant obferuare iuffa dei,tarne fpecie falfa fenbsp;populum. Obambulant lata philaderia circumferentes,inceduntlads^ .jii’nbsp;gnificis fimbrfj s, in his præcepta legis oftetant inferipta, cum in uitanbsp;appareant. At ha:c animis inferibi oportuit,uita decebat exprimi.S*^ P’ cci*nbsp;oculis deijCui uni uita noftra ceu fabula quæpiâ agitur.Sed hocnbsp;tempto, uiliffimam laudem affedantapud imperitam multitudinein* ^^(£1’’nbsp;ubi4 deceat dodorem moribus didis atep ipfo eda uultu præ fe ferret’* ^ylnbsp;cximiam,ifti nuft|uä aliud agunt, quam quod eft inaniifimum,acnbsp;ro dignum.Si quo uocantur ad cœnam,iflic pueriliter ambidofi fibi Pnbsp;ipfis locus tribuitur honoratior, Infynagogisnbsp;nbsp;nbsp;publicis conuenttb”^ ƒ(*'

primae fedis honoré. Cum uerfantur in foro, gaudent honorifice ft as erigunt,quoties à populo audiunt magnificum ilium titulum,R^*’fj’^iii’’’nbsp;fi foli fint honore digni,aut foli fapiant, quö hoc ipfo minimi fintnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

quod fibi uidentur maximi, Qi. ob hoc ipfo maxime defipiant,quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

tur plurimum fapere, Vocari uolunt magiftri,noneire:nomenappc^ cium negligunt.

Vos autem noli'te uocari Rabbijunus eft enim magifter uc’ nes autem uos, fratres eftis.

Soli deo debetur honos, qui fol us uere magnus eft QC honorandti^ debetur laus fapiendae, foli authoritas.Harum rerum fi quid eft inh^nbsp;umbra quædam dumtaxat eft,fi ad dei magnitudinem cofcratur,0i^'’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

â dei largitate profedum eft. Proinde fi quid honoris tribuunt hon” nibus ob dei dotes, quas in illis efle fufpicatur,non debet fibi ucndic^

IN MAT T BAEV H. CAP. XXIII, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

buituf, fed totum ei tranfcribere, unde totum ÔC gratis habet fi quid habet bo= tii. V os autem meos difcipulos, nolim iftis efle fimiles, quin potius mcmor esnbsp;exempli dodrinæ^ meæ, ftigite cognome arrogans fapientiæ,necg uobißpfisnbsp;p’accatis, fi quis appelletRabinos, hoceftmagiftros noftros:unus eft enim,innbsp;^nem uçre nomen competit. Hunc magiftrum habetis communem, uosnbsp;autem ad ilium collati nihil aliud eftis quam condifcipuli ac fratres inuicem,iiinbsp;ter quos mutuacharitas omnia redditparia.Nec decet ut quifquam femet an*nbsp;teponatalterijfed longe diuerfum certamen eft,nimirum ut alius ali} cedat ho*nbsp;uorem,0^ alius alium officio præueniatjtacp nec magiftrum quenquam appelnbsp;etis in terris,quando quicquid habetis falutiferç dolt;ftrinç,id totû debetis deo.nbsp;Q* .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quifquis retfte docet, illius afflatu proficit quifquis uere proficit» ’

alium magiftrum fequitur, nempe homine, uel mendaciu fequitur, cum rt omnis homo mendax, uel Chrifti uerbum hornini tribuit,ut iam non fit detnbsp;.n”;’^^°^poftoli omniareferebant in Chriftum,nolentes ipfi aliud quamnbsp;ddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?’^\^^’’iorum dei difpenfatores agnofci, qui 66 dtj udicarentur in do

QU’T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;probarentur. Quicuncp certus non eft in animo id

fibi k Chrifti uerbum efte, Chrifto fane non credit, fed ei cuius uidetur Inim^*^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^’^pfe(fti,Si uero certus eft Chrifti fe uerbo credere,non poterit a*

3§r^ofcere,nec de fua fcientia fuperbire, nec firmiter adhç omini cuicüt^, in re fibi non omnino perfpelt;fta,ne no tarn dei uerbo ere*

I L^^tedat quam hominis authoritati,etiamfi fçpe uerû dixerit SC fandum: om* T™ homo poteft ÔCfallere, domino non fuofpiritudirigentein

Et patrem nolite uocarc uobis fuper terram :unus eft enim pater uc B anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uocemini magi'ftri: quia magifter uefter unus

^ftChriftus»

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;path’s honorificum uocabulum hornini tribuatis in tern’s, fe*

u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patrem coclcftem,cui uere debetis 6C uitam QC quicquid habetis,et

nue pendetis toti.Ne quis igitur honorem foli deo debitum fibi uendicet. Ne mo hornini tribuat quod foli deo debetur .In hunc unum omnis laus,honor,0d:nbsp;gratiarum adio efttransferenda. Si quis.bene docet, laudeturin illo fapienuanbsp;^hquae fe per ilium exerit communicat^. Si quis cura folicitudine^ patremnbsp;^g^jlaudetur bonitas dei, qux per illG nobis profpicit.Ne(Ç uero hæc dicit do*nbsp;^*nus,quod impium fit præceptorem præceptoris appellare uocabulo, autpdnbsp;tntem parentis nomine falutare, fed hoc fermone prorfus euellere ftudet exnbsp;anitnis fuorum pharifaicam opinionem,qui quod erat dei fibi uendicabant,0inbsp;onorêcxigebant à populo pro dodrina no fua,fed dei,quafi ipfi effent authonbsp;tes, acnôpon'us miniftri: tum plebis amorê uel fîmplicitatê uel adulationem,nbsp;laudibus immodicis illos uehebat, quaft hominibus plus deberent deo,nbsp;^uoniam autem intellexit ex huiufmodi ambitione nafei peftes dC exitia connbsp;S’^^gationiim,ideo fermonem hac claufula abfoluit.

. Qui maioreft ueftrum,crit minifter uefter. Qui autem fe exaltaue« Lw« titgt;hutnih’abitur:amp;^ qui fe humiliauerit,exaltabitur.

Quod quifep habet magnorum aliunde accepit dC gratis, 6C in hoc accepit htalijs impartiret.Itacß quo maior eft dotibus diuinis, no hoc erit,fi fapit,arronbsp;gantior,fed folicitior ut communicet,hoc fiibmiffior ne femel perdat arrogan*nbsp;ha quod diuina bem’gnitas eft largitajn authorem deum gloriam omnê tranig

'XX

±44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cohmemtarivm

feretjfibi praeter humiîts miniftri fediilitatem nihil uendicaiis. Is ucr^ cft,qui fibi minimus eft. Atc^ is iam incipit eflc minimus apud dcS,qut fuonbsp;dicio magnus eft, Quod fi quis fe iadet QC effèrat de gratuitis donisnbsp;tus ijs quibus fe facit indignum,ex maximo fit minimus.Contra,qui ftnbsp;rit agnofcens S)C ex^ggcrïs imbecillitatcm ftiam, ac dotes dei quibusnbsp;cft, autdiflïmulans autinfratrem utilitatem expromens is quoniam ft’nbsp;deftia prouocat liberalitatem diuinam, aüdis dotibus ex magnonbsp;in uocationc ad peculiar em dei granam, primas fibi partes ludæi defen^^^^^nbsp;tan^ familiäres QC filij, humiliati funt autêQC fadi poft genres nouiflî*”*'nbsp;tes quo^ quæ contra meritum fuum fe uocatas intelligebantjprælatatnbsp;dæis.Illi ad prandium nuptiale mediocre funt inuitati,ifti autem ad c(Xi”nbsp;gnam.Illoruminuitatores prophetæ,iftorum deifilius. Eledio illoruf’^’^^nbsp;nuïfione QC patribus,iftorum ex gratia fiC fide.

Væautem uobis feribæ amp;£pharifæi hypocritæ, quia dauHft^ gnum cœlorum ante homines ; uos enim non intrans,nec intro^*’^nbsp;(îniris intrare»

Poftprædidalcfusucrfus adfcribas 6f pharifaeos palam Ôfmagn’^^uP mentia libertate^ inuehitur in eorum malitiam, minitans illis ulrionf*”. ^^3,nbsp;nam,quo uel pudore refipifcant,uel metu fuppliciorum uertantur adnbsp;SC omifla fimulatione fandimoniæ incipiant uerac eflè pietaris Euang^X^^j,nbsp;tores. V aCjinquit, uobis eruditi in lege,Ô^ fama opinioneç uulgi rcligftnbsp;fed hypocritæ,qui cum profîteamini legis peridam,ôf ob banc quodâ«”nbsp;neatis claues regni cœlorum, non folum ipfi no intratis,fcd alijs intradnbsp;tibus quibus debueratis aperire fores eas occluditis,8C obfiftids tdtr^?nbsp;quos ceffantes debueratis excitare.Quum enimconipiciatis iam adeiftnbsp;Éuangclicam,tamen ueftrac gloriæ ueftricp lucri grana populum adhn^^(!*nbsp;bris legis detinetis, ceremonijs excludentes à ueritate.Quibus hodi^O^nbsp;miles font ÖC dici eadem poffont, quotquot authoritatem iudicandi d^ ^^,,(3*nbsp;na SC feriptis nadi, ôf ipfi quæ Chrifti font refpuunt, alios^ arcent atifJnbsp;te foa ab illis, ut non tam miniftri elfe uelint quàm dominos fe prnbsp;dei.Hic quotp Chryfoftomus:R.egnum,mquJt,cœlorum dicuntur ft’^^^ji)’’nbsp;quibus infertum eft regnûcœlorû. lanuaeftintelledus earum.nbsp;bearitudo eft cœleftis, ianua feriptura per quâ introitur. Clauicularî) »’nbsp;tes, hoc eft epifeopi quibus creditum cft uerbum docendi 8C intcrprçt’’’j^p,)ii*nbsp;pturas.Clauis autem uerbum feientiæ fcripturarum,per quam aperio’’^ .(iflnbsp;nibus ianua ueritatts. Adapertio autem eftinterpretario uera. Noft^'^^^ji))^nbsp;feripturæ claufæ,fed obfcuræ, ut cum labore inueniantur;quia nonbsp;homo locutus eft fpiritus, fed ficut uoluit fpiritus ita locutus eft homç^^iif*nbsp;enim deus alios efle dodores,aliosdifcipulos, obfcurâ quoep eflenoOfJ^jlji^nbsp;ritatis,ne non tam utilis inueniatur quàm contemptibilis,illis fcüicctnbsp;ncc amatur nec cuftoditur.Non poteft eflè exeufatio condemnadonisnbsp;tia ueritads,quibus fuit inueniendi facultas,fi foiflèt quacrendi uolu^^’^j qit('nbsp;dere autem fcripturas,eft aliud interpretari pro alio.Sic modonbsp;dam claudât ianuam ueritatis, feientes quoniam nmanifeftaufaçn«nbsp;eorum ecclefiaeftrelinquenda, SC ipfi de facerdotalidignitatcadhufli^^j/nbsp;uenient popularem.Ipfi enim non intrant in ueritatem feripturæpt^Pnbsp;ridam,ne(^ aliosïntrarepcrmittuntpropter ignorandam.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

Vsc uobis fcribæ ÔC pharifæi hypocritæ, qui comedids domos uû duarum, oratione longa orantes : propter hoc amplius accipietis iu*nbsp;dicium.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Auariaam uentns^ ftudium fcn'ptura ferê ubicç tribuit pfeudoprophetis', quibus malis etiam laborabant pharifæi S)C fcribæ, quos dominus obiurgat a®nbsp;uaritiæ glt; crudelitatis, qui uiduarum domos uorabantjrapientes undecuncp,nbsp;ntfere uiduæ, pupilli, ÔC humiliores in populo,quibus défunt formidabiles pasnbsp;^ofti, omnium patent iniuriæ QC rapacitati potentiorum. Id uero fit multis raanbsp;fionibus crudelitate fcilicet QC. deceptione dodrinarum, non tantum fîmplicinbsp;lt;ncncUcitatc,quæ hadenus fuit in ufu monachis otiofis, uenditâtibus fuas prenbsp;ccsjcantusjuigilias, ÔC mérita. Hi pharifæi prætextu religionis imponebant uunbsp;duisjfimulàndo longas precationes in ecclefijs quod eft in publico,quum intenbsp;animus nil fpedäret quam prædam à mulierculisteft enim incautior lêxusnbsp;ÖL raollior,quia non omnia lemper cum ra done confiderat,fecile^ fieditur denbsp;contra, propterea impoftores fanditatis circa mulieres fa^nbsp;CI e epotiuntur,maximeuero ad uiduas,quæ confultoribusnbsp;dirpl.^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dando non arcentur.Cum ergo ludaicos facer dotes co fun

3 nrutianos monet,ut non cum uiduis permaneant amplius quam cum cæ *s,qma Qc fi uoluntas manendi mala non fuerit,mala tarnen erit fufpino.Manbsp;autem amp;grauiore iudico dignus eft, qui prçtextu fanditatis imponit picanbsp;amatoribus. V nde QC nunc quoep uidemus feueritatem dei in impoftoresnbsp;wonachos ^clericos:gratiam autem SkT mifericordiam in eos,qui non nifi deanbsp;epttlpecielanda,nolentes et ignari rerum decipere potuerunt,putantes om*nbsp;™aiacra,ciuæ aconfpf'w^..;-

y æ uobis duces cæci,qui didtisrQuicuncp iurauerit per templum; ‘WIeft: qui autem iuraueritin auro templi, debitor eft»Stulti amp; cæci,

XJ

*4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARIVM

quid cnimmaius eft,aurum,an templum quod fandificataiiruthiT lt;

Vbi obmiffa eft dci faptentia, in crrores abfurdos adeomortales

tur, ut nemo fatis corum dementiam poffit ftuperc. Sic ÔC his fcribis ufuy^’’nbsp;rat,ad quos Chriftus: Væ uobis,inquit,cçci duces,qui profefli dodores ip“^nbsp;fcitis quid doceatis,nimirum aberrantes à fcopo Icgis, nec alio torquenK^^nbsp;nia quam ad quacftum ueftrum. Dicitis cnim, quod fi quis in contenrioncnbsp;inaliquo iurgio ucl in caufæ ambiguo iuraflet per templum, ÔC pofteac^’’nbsp;dus cflet mendactj, no teneatur iureiurando: fin autem iuraffet pernbsp;pecuniam rempli facer dotibus offerendum, id in quo iuraucratexibluo^^^nbsp;cogendum, praepoftero iudicio pluris facientes non ca quæ per fe fanlt;!Ho^,nbsp;unt, fed quæ ueftræ auaritiæ gratiora, Älioqui refpondete mihiftulri

V trum eft fandius aurum quod ornandi gratia additum eft tempio, uerutur in lucrum ueftrum, in^ ueftri luxus materia, an templum ipiut»’/nbsp;ius fandimonia facit, ut aurum etiam alibi prophanum illic fandönbsp;Similis hodie furor multos occupât, quod fi quis facerdos merctricêfoi’^’fnbsp;quotidicMiflas uel fçpedicat,is decernitur catholicus, QC idoneus mio*^nbsp;clefiæ : fi honeftam uxorcm QC filios habeat in timoré dei,hæreticus

tus, ac ultimo dignus fupplicio, Si quis adulteria committatfabbatonbsp;ris dic,is negligitur amp; fertur:ficarnes his dicbus comederit,duriflïmcnbsp;tur. Si quis Minorita Euangelicapræcepta cxceflerit,quç illis confilianbsp;nialiter peccauitffi uero pecuniam fuper fe portauit,aut integros calceo^»nbsp;talc peccatum admifit, uix carcerem euadet. Vide de his euam Decre»*^^nbsp;pæde Verborum fignifîcatione,in fexto 6ôClemcntinis,fi uacatamp;^ uebs*

Et quicuncp iurauerit in altari,nihil eft:quicuncp autem iurau^*^^ dono quod eft fuper illud, debet, Cæa\quod enim maius cftjdon^* Jnbsp;analtarc quodfandifîcatdonumf Quiergoiuratinaltari,iurai’*’ gt;nbsp;ôi. in omnibus quæ fuper illud funt : amp; quicun«^ iurauerit innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

C iurat in illo 8^ in eo q habitat in ipfo: 8lt; qui iurat in ccelo,iurat in nodeiSdineoquifedetfupereum.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Et hic quoep uultis præpoftero iudicio donaria uideri fandiora ahatb^ ta cedunt in ufus ueftros, quum templum Ôlt;S altare extruda fint in cub^^nbsp;gloriam dei,quæ uobis curæ non eft, His ueftris commentatiunculisnbsp;ud quàm fubuertitis legem dei quæ prohiber omne periurium fEteniifnbsp;admodS inter pretationefubuerutis præceptum dehonorandis pareno^^nbsp;hic docetis peierare,Perfedum erat omnino non iurare,fed tarnen qni‘^^ ^1»nbsp;rat per rem quameun«^ quæ facra habetur,apud eum cui iurat periuriisnbsp;fi præftiterit quod iurauerit, Qiiifquis iurat per altare,iurat amp; pernbsp;in altariuta quifquis iurauerit per templum,iurat ÔC per deum rempli in*’nbsp;torem,Qinfquis iurat per cœlum, iuratper thronû dei,ôôpcr confequfnbsp;eum qui fedet in illo,Quifquis iurat per caput alterius,iuratpcr rê deonbsp;euius is quiiuratnullam habetpoteftatcm,Neminê autem offèndatdoninbsp;deum dici habitare in templo : uere enim in templo Hierofolymitanonbsp;bitauit, antequam ueniffet hora de qua Chriftus locutus eft,utnc(^nbsp;loco alio fed in fpiritu amp; uerirate adorarctur:uoluit cnim ibi peculiafn^.nbsp;cari,adorari,amp;coli, gratiæ^fuærelponfadare, quemadmodS tnJnbsp;miferat.Sed nihil hoc ad noltra cofecrata tcmpla:cum ubiep Chriftus donbsp;fit, ôi^ nosipfos oportet efle fandum templum dei. Sic fiCmodofecuudn^^,

t N M A T T H äE V M. cap. XXIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I47

»ttiultafimpliciter Chrîftiani 8^ infîpi'entcr mtelligunt, Eccceram Vnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aiitcm perEuange»

dicendum cft, Stulti, fcn'pturæ facræ propter deû funr, fcripturas, Maior eft ergo deus qui fandificat Euangelium,nbsp;ÿ ^^ngelium quod fandificatur à deo*

fcribæ S)C pharifæi hypoa*itæ,quia decimatis mentam Si cyminum,8i reliquiftis quæ grauiora funt Icgis.i'udidum,nbsp;fidem: hgc oportuit iracere,8i ilia nÔ omittere. Dunbsp;^»^’fcolantes culicem,camelum autem glutientcs»nbsp;fcribarum quidam populäres,quidam autem etnbsp;’ ^‘^ut QC pharifæi, ideo dubius eft ad utrofc^ hic Chrifti dominifer*nbsp;4*^^ decimatis : nam ÔCqui accipit dccimas,redcetiam Hebraeisnbsp;¦datdccimas* ScribæergoÔCpharifæiminimorumo»nbsp;décimas dabant, ut apparerent iuftiores ÔC ftudiofiores legis di«'nbsp;Enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eorum quidam erant qui minuriffîma quæcp exige»

¦’’’leii ^®^**n*s extorquendis adeô fuperftitiofî, ut è uiliftimis etiam oleri» ^’’^^ta,anctho,amp;Scymino décimas colligerêt,atc^ interim ea quæ manbsp;’’'omenti, unde^ pendet ueraiuftitiapro nihilo ducebât,iudiciumnbsp;, in quibus ut legis confummatio ita amp; folida fita cft iuftitianbsp;’’',^nihil fàcerent quo probitatis fpeciem aliquam haberent, décimasnbsp;f^lpati^^^'^’^xadiffîme, ut minutas quocp herbulas decimarent, Porro non,nbsp;exadedecimas de omnibus fuis prouentibus darennoporte»nbsp;quod ilia maiora omitterent fine quibus pietas nullanbsp;De iure autem dccimarum iæpe didum eft in Leuitico Qc ali=nbsp;naturaii, non quantum ad numerum denarium,fcd adnbsp;’'^Osnjj-^ci^neceflariumminifterium inecclefîa conferuandum perido»nbsp;ccclefiæ infpiritualibus QCtemporalibus,qui comodius fuften»nbsp;decimiSjfi QC ut fufficiant pro ecclefîafticis perfonis,nbsp;ecclefîæ, 8C in cafupius magiftratus,pauperes ueri ÔC ui»nbsp;hif’talibusomnibus, Hisprouideri denbsp;rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonis,quales funt dccimæ ad huiufmodi inftitu

amagiftratu fideliter gubernante,cui in talibus quo(^ fi» acquis inftitutis parendum eft,qualefcunlt;^ etiam fint quinbsp;• intérim uideat quif«$ quo illas iure recipiat, ad quid uiciflitùnbsp;etiam iecundum pontifîcia décréta infumendæ deci»nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alimenta pauperum,8Cad uidum eorum qui bene prç

¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;filt;dodrina labor antes, propter quos alendos ô^apud

inftitutæ, lam ccclefiaflicorum talium 8C pauperum hodie fit conuertere ad quælibetflagitia fouenda, graui diuina'nbsp;Ad magiftratum certe pertinet huiufmodi abufusnbsp;.^iles auertcre,quod cum facere neglexerir,fed exegerithis dare decinbsp;liadenus indigne dantur,non mirum fi populum fcandalizannbsp;fraudabuntur optata.Interim tarnen ecclefîaftici uideant,ut flnbsp;T ecclefîafticis bonis quibus foucnnir,fpiritualia ipfi feminbsp;r abnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nunc habet ftatus prælatorum,in hoc tarnen incumbanti

, Pi'oilid‘i'dodrina ÔC moribusfi'delibus uiris ferantur,utccclc« eantde prædicatoribus uerbidei,cx canonicis fcripturis,8^ ipfiin«;

X 4

nunc cum obmiflîs his, fine quibus nulla conftatiuftiaa,curetis ea qu^ fimafunt,hypocrifîs efl: non religio, imóreligionis perniu'es.Siquiden’^î?^^nbsp;decimæinftituerentur à domino, integritas, beneficentia,amp;fîdes exig^^^^f,nbsp;Si ad iuftidæ laudem pertinebant. O,inquit,duces cæcos,qui praepoft^’^fnbsp;giofî culicem excolatis quum camelum deglutiatis, in minime fuperfllP^'nbsp;maximo négligentes, à modico peccato icic abftinentes, maioraauten’^nbsp;mittentes.Contra, præcepta dei quæ magna funtdeuorantes,8C opinioJ'^nbsp;ligionis in paruis quæ lucrum habent diligentiam demonftrantes, . lt; Cy

IN MATTHÄEVM. CAP. XXIIt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±4^

ficutfcpulchra dcalbata,cum intus pleni fint fiÓionc et dolo,fîmulantes fe elîè H«odnofunt. Merito autem ut iuftorum corpora tcmpla funt dci,quiî»^animanbsp;*n corpore iufti dominatur ÔC régnât, quafi deus in templo: fie corpora quoepnbsp;P^CQtorum fepulchra funt mortuorS, quia anima mortua eft in corpore pecsnbsp;Sicfimulatores bonorum quamdiuignorantur laudabilesfunt,dumnbsp;Pwfpiduntur, fiunt abominabiles.Dicito 6 hypocrita,fi bonû eft efle bonum,nbsp;no uis efle quod uis appereref Si uero malum eft efle malum, ut quidnbsp;cflcquod non uis apparcre fNam quod turpius eft apparere, turpius eft efi«nbsp;'•quodformofum eft apparere,formofius eft efle^Ergo efto quod appares autnbsp;quod es. De huiufmodi hypocritis tarn mundis foris,0^ nitenaTjus ha*nbsp;^Dus,intus uero fpurciflimis,non eft opus exempla producere,nimium diunbsp;far'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidemus: defuitenim eis folida iuftiria fides^,ideo necef

‘oadfuit fidio SC iniquitas, utneceflarium habuerint externum uitac fplen» ^•nquxrcre,nulla interim habita ran'one puri cordis ÔC innocennæ,nbsp;Væuobis feribæ ÔC pharifæi hypocritæ, quia ædificatis fepulchra Dnbsp;iuftorum,8c dicitis:Si fuflTemusnbsp;Dr * U P^hrum noftrorum nonfuflTemus focq eorum in fanguincnbsp;?P”ctarû,itacR teftimonio eftis uobifmetipfîs, quia filii eftis eorumnbsp;’gt;Plgt;«asoaiderunt.

’^Utn ^^^^‘^Q^hryfoftomus ait: Qui martyria scdifi'cant, eedefîas ornant,boa fiquidem ÔCalias iuftitiam dei cuftodiant,fidenbsp;funt ?^'^^.’’’guudeant indigentes, fi aliorumbona fua non faciant,uideri poLnbsp;Utn ' S^oriam ædifîcaffe. Si contra omnia agant, quis tam infenfatus eftnbsp;man'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^d dd gloriam faciunt ædifîcia ill a, fed propter æftia

e nbsp;nbsp;nbsp;humanam, dum interim pauper es uiolentiam paflî interpellât con«

bits nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnudent martyres quando ex illis pecunijs honor an tur, pro qui«

liart nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plorâuQualis eft uirtus ilia iuftitiac, munerare mortuos 8C expo

fa^guine miferorum tollere, ÔC deo offerref lUud non eft deo 'Uninbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiolentiæ fuæ focium facere deum,utcum fi' oblatam fibi pe«

libenter acceperit confentiat in peccato, V is domS dei ædi dçj ƒ ^^ufidelibus pauperibus unde uiuât,ÔC aedificafti rationabilem domumnbsp;habitant,deus autem in hominibus fandis.Qtiales ernbsp;. 'qui homines expoliant, SC ædifîcia martyrum extruuntflam ergonbsp;''urporibus morbus file eft in hominibus,quem increpat Chriftusnbsp;''Uiy*fP^^’''fæ*^’^^f^^f^u'j'uquit,oftentationemfantftimoniçmagnifice exnbsp;’'atisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut uuuc cernuntur memoriæ martyrum,SCor

^^Uer’’'°?''’'’^'^*uftorum,quos ueftri maiores occiderunt : etfimulantes uos crudelitatem eorum anbsp;flicitis : Si uixiflemus aerate maiorum noftrorum, nequa^nbsp;necem innocenn'um, cum nunc atrociora moliamininbsp;Uobjj 'um, qui prophetas antecellit,SC olim eftis molituri aduerfus eos quinbsp;Uoj *''fuæfalutisuiamaperient. Hocanimocumfitis,nimirumdeclaratisnbsp;'Idernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eorum qui prophetas à quibus libcre monebantur oc«

^Oet n^’quacunegoccafionequ3efita,nihilomclioresillisfuturi,fiuosconti« 'ulorumactateuiuere.

Uih nbsp;nbsp;nbsp;i”’plete menfuram patrum ueftrorum,Serpentcs,genimina

P^arum,quoinodo fugietis à iudicio gehennaeC

lîo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

Probatis fupenoribusdiâis, quod filij effènthomindaï û, eteorSqiUpf^ phetas pccidtffent, nunc çoncluditquod uolueraqSCquafi cxtrcinamfyl'^»nbsp;mi partem ponit: Et uos impiété menfuram patrum ueftrorum, quod ill*^ “nbsp;fuit uos impiété,ubi defierût ißi uos inchoate, Illi interfecerunt feruos,uo^nbsp;minum crucifigite, Illi prophetas, uos eum qui à prophetis prædicatus c»'/’.nbsp;ergorefpondete maioribusueftris, ÔC quoddeefteorumextremæcrud^nbsp;uos ne quid défit impiété, O propago uiperarum, homiçidarû filf) honw*^* j?nbsp;quum tam inuincibûi malitia fîtis, quum nullis nclt;ÿ benefîcqs nec^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

necßblandisfermonibus ne(ÿaufteris nelt;ÿpollicias nec^ minis poflidst^r gi, ut interim effugiatis iudtcium hominum,quomodo efeigietis indiciuï” Snbsp;hennæ,damnationem aeterni er uciatus f

Ideo dico uobis ; Ecce ego mitto ad uos prophetas 8ô feribas, amp; ex illis oeddetis èi. crudfigetis, ÔC ex eis flagellabitis innbsp;gogis ueftris, amp; perfequemini de dùicate in duitatem, ut ueniai jnbsp;uos omnis fanguis iuftus qui efRifus eft fuper terra, à fanguin^nbsp;G«ie.4,amp; iufti ufe^ ad fanguinem Zachariæfilq Barachiæ, quem ocddifb's*^nbsp;r templum 8i altare* Amen, dico uobis;Venient hæc omnia fupefnbsp;rauonemiltam,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ig

Graui authoritate hæclocutus cfiludçis,quiaconfumaaoaderat,t^^p5 fuum de poteftatem ipfîs teftatus eft, dicens : Ecce ego mitto ad uosnbsp;fîCc, Vt fi qui adhuc inter eos fanabiles eflent,adrefipifcêtiamreuocagt;^^^ (,0inbsp;reliquis uero omnis adimeretur excufàtio,Quaratione ÔCftatimpoftnbsp;difcipulos fuos mifiqin quos delçuieruntomni genere crudelitatisnbsp;litatis, perreliquumillud tempus ufcp ad uaftationem gentis 6C urbispnbsp;turn, quando menfuram fuam impleuerunt,utiuftas iam pœnas horK*!“nbsp;ïo datent excidio:quandoultus eft in eis omnis fanguis iuftus quienunbsp;fuper terram, à fanguineAbel iufti ô^c, Chriftum enim caput findorU’’’^nbsp;nium,ô(^ eius apoftolos, omnibus reliquis fandis maiores,quia maiort^nbsp;do dei cognitionem attulerunt, ifti ludaci occiderunt, de omniû homie*“*nbsp;priorum crude’itatem confummauerunt, non folum fuperaueruntïin*!nbsp;os conftituerentuniuerfi fanguinis iufti qui unquam ab illis effufiisnbsp;de uindicatus eft in eis, quandoquidem nulli unquam grauiorcsnbsp;runt iftis Iudacis,qui à Tito funt amp; à Vefpafiano occifi de uenditi. Vnbsp;diomnes à primo adultimumidem corpusfunt,habentes Chriftumft^ ^it?nbsp;put, fie de feriptura dicit bona donari his fandis, quorum pofterisnbsp;ctiam fæcula praemia de laudes retribuuntur. Sic de mali unum corpU®nbsp;ut patres quoeç infidèles de mali in iniquis filq s âC pofteris puniâtur.S*lt;^\|(^*nbsp;lechitæ damna«,poft quadringentos annos in pofteris funt punimp^^’, fPnbsp;impietatem hi tandem pofteri penitus impleuerunt : fie ludæi illi pdn*” ’g^O*nbsp;temporibus iufto dei iudicio méritas dederunt pœnas fcelerum fuoniJi’’|^p^nbsp;mnium qui eofdem patres antecefferant,Quanquam de priua«'qui(?*’^jj(ÿnbsp;uatas fuas uindidas acceperint de accipiant femper, publica tarnennbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infignior ultio,quadeiiuftitia orbi luculêtius declarata eft.Sicut

fuam deus publicis bénéfices exhiber agnofeendam, non tantum m P nbsp;ƒ

piorum, fedfæpe etiam poft ipforum mortem filtjs in multas generatio AbrahS ac alqs fandis patribus ufu uenit : fie quoep pœnas fumit a manbsp;bonis priuatim dei merces nunquam defuit,fic necmalorumpœn»

IN MATTH AE VH/ CAP* XXIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45 t

Sfcuem’tfupcr hofceludacos omnis fanguis iuftirs ohm effufus, quern tarnen non omnem a mundi exordio efFuderunt,quia in ipfis dem« ea crudelitas pleinbsp;nÇRia^ruerat, digna^ euaferat,quæ luculenta ilia ÔÔ memorabili ultione uinnbsp;cum interim femg quicp fuasquoc^ priuatas pccnas priuati dederint,nbsp;^od uero Zachariac hunts meminitfiltjBarachix qui Sóloiada didus eft,nbsp;tis p Celebris eiufdemin fcripturis fit tarn mors ipfa, quam caufa mornbsp;Dietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nimirum quæ amp; Chrifio loanni Baptiftac amp; apoftolis fuit,quia imt»

tor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8C populum.De quo lege 14. cap, in feeundo Præteri=

Sisî^îi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit particula Amen dico uobis,ueniet haec amp;c,quo ma

o udaeiterrerentur,Tot,inquitChriftus, prophetac miffi funt,quorum muL jç ^^’^^’niftis,Tandem ipfe ueni in que fcius quid moliamini, Nec hoc con=:nbsp;haionbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnibus euidens uos atrocilftma condemnatione dignif

^iiif nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^go rurfum mittam ad uos alios prophetas,fapiêtes,ô^ fcribas,

ijjj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uos reuocentab iîîa crudelitate ad mentem meliorem,nec

neine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hiperiorum tempor« parricidia uobis fi ad horurn prædicatioa

'sbitis p^*^P'^nitentiam, Verumnechis parcetis,fedexhisaliosgladione S’sueflr ' *'^^^^P^dibus obruetis, alios crucifi'getis, alios flagellabius in fynago^nbsp;dojiç-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;norecipietiseos,utperfecuturifitisdeciuitatcinciuitatem

^^0 Dr nbsp;nbsp;’^^abili ueftra mah'tia compellatis ire ad genres.Quibus rebus a^

utquicquid homicidioru patratum eft à mas primo parricidio, quo Cairn occidit Abel fratrem fuum ufc]^nbsp;^^'itelpnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;occidiftis inter templum ÔC altare,nec

cidiQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deterriti nec parentis fui 5lt; propria probitate prohibiti ab homû

^iidel • ƒpcena dilata refundetur in caput ueftr«, qui maiorum omnium tanip^. ^^^’'Ôfolumretuliftis, uerumetiamuiciftis.Veftraigiturcalamitasnbsp;ius - ?’^“gnis,«t totus mundus intelledurus fit,quanta fuerit crudelitas hii ,nbsp;optimum quenqp uirum, quam^ pertinax rebellio aduerfusnbsp;tcin, ƒ’’^f^uos lenitatc tam diu tolerantem, tanta beneficentia toties inuitan»nbsp;p«»eliora,

occidi's prophetas, lapidas eos qui ad litijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^odes uolui congregarefilios tuos quemadmodum gai 4-Efir^

j^^’^gi'cgat pullos fuos fub alas,amp; noluiftif

clemêtifltmus dominus lefus qui pro fua bonitate nolebat quen Mspj.°’’^nino perire, confyderans miferabile qucdimminebat,excidiumur=nbsp;^5|jjj^’^°iolymitanac(nam illius oculis erant omnia præfentia)fîmulœ inexpunbsp;pcruicaciam qua diuinamlenitatêuerfurierâtinfurorem,nbsp;ludaicægentis uaftationem,fubindicans fecun*nbsp;'^cntumfuum, îedludacis tarnen demumferorefipifcentibus,ô^ Chri®nbsp;nunc negant agnofcentibus, quum magis in rem illorû ftierit nûcnbsp;fuum à deo miirum,atqj idem ex animo canere quod indinbsp;pueris decantari : Beneditftus qui uenitin nomine dominflerufanbsp;*^)qi{Q^.^‘bIcrufalem, quæ occidis prophetas, ôô lapidas cos qui mifl'i funt adnbsp;conatus fum congregate filios tuos,quemadmodum fidelis ôô folicinbsp;congregat eos, fouet^ fub alis,amp; noluifti/A menbsp;. Periv •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feruarerisjftd cotranihil abs te prætermftTum eft,quo ti

UeU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;falutem excludens. At cui femel praua uoluntatc con*

c male ager e, is inuitus fer uari non poteft ? Opor tebat nieæ uoluntati

COMMENTÄRIVM ueßram refpondere uoIuntatem«Ecce nunc imminet uobis miferandanbsp;tas« Kelinquetur uobis habitatio ueflra deferta, relinquemini cæcitatiucitf ’nbsp;donee aliquando uel tana's dodi malis refipifearis»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

Dico autem uobis, non me uidebitis à modo donee dicatis:B^i’^ lt;ßus qui uenit in nomine dominn

Hoc efi,Pofiquam omnia fruflra erga uos tentaui,ardêa'ffîmo fuperare nequeo ueßram erga me et uerbum patris maleuolenaâ QCinui^^nbsp;En uos relinquo atcpualerefinam, teßor^ poßhac,hoc eß breuiflimuifl^ Anbsp;pus quo adhuc agam in hac carne mortali, me no amplius uidebia'SjdoO^^ /nbsp;pauciexuobis ipiritu patris defuper donandi ôiS mihicredituri,menbsp;fum agnofeent, ÔC in me credent, dum illis propediem ortus focritnbsp;tis, ut iyncera in me fide permori, diduri fin's,id quod iam à puerisnbsp;tulißis; Benedidus qui uenit in nomine domini, redemptor fanênofl^r^j^nbsp;uator mundi, rex coelorum 8C Meflias, rex acternus et uniuerfalis Jd^nbsp;turn mundum me efle prædicabin's, QC gloriam mei nominis ad finesnbsp;rarum decantabitis. Tuncfpiritufandoilluminandi quidam ex uobis,^^^^nbsp;pauci, oculis fidei cernea'sfaluatorem promiiTum in lege ôf omnibusnbsp;tis : tunc mebenedicetis uenientem in regno meo, quern nunccaluU’*'*^ ((jjnbsp;uenifie in nomine Beelzebub» Nobis quoep animaduertendus efihic^j,(j#nbsp;Chrifli afiedus, quo toties nos congregate conatur,quoties graaacnbsp;luntatis patris admonet uarqs modis, locis, temporibus SC perfonis:«nbsp;fi fub alas eius non nos dihgenter recondenmus, cum plena cernainusnbsp;cûcumuolitantibus miluis rapere nos conantibus»

CA-PVT xxnii.

'(1$ T egrefTus lefus de tempi©, ibat» Et acceflerunt dife/p*’^^nbsp;utoftenderenteiædificationes tern pli» Ipfè autem refp‘’,^.[i^

IN MATTHAEVM. CAP. XXIIIl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyj

tchifton’am abfoluens miferabilem.Confifti't reaedificata Ierufalem,fed alio loa cojhumili forma amp; Fortuna, ut uix priftinac formæ ruinac appareantjCx longunbsp;canbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;urn, QC tones tentata defolan'one urbis j ut ui'x alia frequentius

P^’cgatur in orbe ciuitas, mundo tori pofita in exemplum.Si ciuitas aliqua ^^«0 rebellet,nónne tollitab ea ius ciuitatis,milites tranfmittit ut fiat defersnbsp;Rensnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteftatcm non cognouitin bono,experiatur in malofSic hace

ccdefV p nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rebellis,kgem contempfit, miniftros occidit,in régis

uerit • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impias manus extendit,occidit,ideo ab ea fublata funt pignora

n nbsp;nbsp;fpiritus fandus, pax,gaudium,ut alterna illic dominetur perditio.

Pul ¦ f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eo fupcr montem Oliueri, accefferunt ad eum difciss

adu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vicentes ; Dk nobis, quando hæc eruntfamp; quod fignum

tui\8^ confummarionis fæculiC

dominus his diebus fubuefpera egredilerufalem in montem

qu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iterumiam audiffentdifcipuli uaftadam urbê amp; templumi

S^’^teutn *”'.^^P^tabant finem omnium, Sé plenum Chrifti regnum adfore,ro ’^^utes uelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidam ex difcipulis,quibus Sé alia myfteria retexerat,fpe

^ffènt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aperiturum : Sé quando hace quae iam praedixerat futu®

fignum aduentus fui Séconfummarionis fæculûfîmul enim Scoria °^^exiftimabant,uaftandamlerufalem ô^ipfum uenturumcunlnbsp;1 '^?’^dum hunc finem accepturum, Sé quidem breui,quo pariter ipe*nbsp;Huonianbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^klicitaris fe confortium adepturos. Dominus autem

his nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipforum non erat de fine mundi Sé certo figno regni fui feire, de

riebajjt n T°^dit:monuit autem quae magis Sé propius ad falutem ipforum fit dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem futuros multos impoftores,quo ab eis fibi cauerent:

“dlorum calamitatibus Sé famis, quibus ante excidium ludæiafflû turbarentur : tum de perfecutionibus fuis propternbsp;fratribus: denicçdeatrocitateexcidîj urbis Sé gentis,utfuanbsp;omnes deum tanto mams rimerent, £C impietatem omemnbsp;^^Pgt;’ODh^^''° ’^urfus praedicit futuros pfeudochriftianos ÔC pfeunbsp;«^tas

jiuonet^ cauendos. De fine quoc^ faeculi,non quando,fed quàm Vndeamp;^nosdifcamuseapotiirimumperquinbsp;faciunt ad fidei Sé morum pietatem,ut officiofiore charitatcnbsp;°feruiainus06deo.

^’¦^^Poudens lefus, dixit eis : Videte ne quis uos feducat: multi ce npk.r.6 in nomine meOjdicentes: Ego fum Chriftus,amp; multos

S

^inioj^'^5*pienda Chrifti uerba uidentur, Obmittite rogare de meo aduentix fgculi quando hacc fint futura:uenient ein ante hacc quaenbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi^ut, Sémulto feire praeftat, Scitote futuros multos poft di»

uenturos in nomine meo, qui fe dicent effe Chriftum, falfo faluatores,Mefliam Chrift um,prçtexturi nomen meum,nbsp;§na,j^P^’Ueilcgarionemprætenturos,quos Sé ludæiinfuam pernitiemmasnbsp;Pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aifumpturi, me feruatore damnato Sé negato.Sic cnira

^^o*uparatum,utquideiueritatemrefpuit credatpoftea mendacio» fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;L officium cum fit, populûtyrannide liberate malorum’,

^'^orkliciter, ideo fc pro Chrifto uenditaflc uidebuntur quotquotfe Um liberator es faluatores^ polliciti funt.Qiiales ante excidium lerufa

y

ay4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMHEN'TÄK IVJH ’ '

lern ludæî multos habueruftt,quos QC lofephus ludæorum hiftoriogrâphtist^^ fcribtt, ut Theodam magum fub Cufpio Fado præfide libro lo« cap«4.Dcnbsp;Gamaliel Atîio^yjudam quotç Galilæum in diebus profeflîonis.Dc qu®nbsp;bro i8» cap« i« Turba quo^ tune magor um eratpopulum feducentiumco”nbsp;tranquillitatempopuli, quam habere potuiflcntfubRomanisjUtlibroîO'^^r'nbsp;U, Similiter de co Aegyptio qui arrogata fîbi prophetæopinione congt^S^^^jnbsp;trigintaferme millia,leruamp;lem capere tentans, opprefTus à Felice,nbsp;inlibrodebell.Iud,lib, xcap.ixDe quo SC Félix Paulum interrogabat,^jjnbsp;iulterum de alio cap, i4,fcribit,qui populo falutem promittebat QCnbsp;fe fequerentur in defer turn, T alibus multis delufus fuit ludæorSnbsp;fefe Chriftos alferuer unt QC Meffîam, Qualis amp; Simon Magus, quinbsp;perfuaferat feelïèdei uirtutem, quæuocaturmagna, Ado,8,Hî cutU . ßnbsp;feduxerint, non ab re fuit, ut fuos Chriftus promoneret in temporenbsp;talium impofturis caperentur,

Audituri enim eftis prælia 8^ opiniones præh’orum* V’'SiU beminf, oportet enim hæc fieri:fed nondum eft finis, Confurg^^g/|j;nbsp;gens contra gentem, amp; regnum in regnum, amp; eruntpeftilenb^’nbsp;meSjSi terræmotus per loca:hæc autem omnia initia funt dolof^,

Nequotçobplurimos fane fiC horrendos tumultus bellicos quibus gens ludæorum exagitanda erat priufquam penitus excind^^^jj^»«*nbsp;plus nimio perturbarentur, de illis præmonet,ne terreantur, quandc^nbsp;tpfi in his omnibus malis feruandi fint, amp;C in Euangeh'co negptio pf’^yf yic”’nbsp;celTurij QC cum gloria dei magna Chrifti ÔC fua,hoc eft apoftolorum.bnbsp;bellorum rumores,feditiones,6lt; motus cœperuntpotiffîmum fubnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grill’'

mano,quiTiberio Alexandrofuccefferat. Dequolib, Annq, de bel,Iud,a.,cap,ii, Alius quoeç erat tumultus inter ludæos Ô6 Samat^^^jiid’»nbsp;multahominum ftrage locorum^ uaftatione. Ex genere quoc^nbsp;qui tedas ueftibus fîcas geftantes, paflîm in turba homines perimcb^^^jc)’^nbsp;tius iècutus eft tumultus apud Cæfaream,Etfub P.Fefto turn Felicinbsp;nbsp;nbsp;pct***

tCjConanteprouintiam liberate latrontbus, fed urgente ultione dein it.Cui cum Albinus QC huic C.Florus fuccelTiflct, femel omne genusnbsp;inundauit, qui nihil obmiferunt adcrudelem tyrannidemSCuimtunbsp;acrapinas: ficfeditioforum ludæorum audacia inch es creuit, undc^^^fC'nbsp;motus cædes^ paflîm ædebantur ante exitium lerufalem. Agrippé 4^^nbsp;muln's àrebellando dehortabatur, fedfruftra, quia qui nouandisr^*^^)clfnbsp;bant, cum præualuiflent, præfidiumRomanum ÔC regis Agrippæ*^*nbsp;mis aperto Marte oppugnabant, 8C omnes trucidant, (^uo dienbsp;farienfes ludæos fuos numero uiginti milia trucidarunt. Paulo pou F,nbsp;litæhorumfecutiexcmplum, tredecim ludæorum milia interemcr‘^’‘ trî^nbsp;Afcalonitç duo milia quingêtos,Ptolemais duo milia, Alexâdriænbsp;ta milia.Inde iufto bello eos aggreflus eft Ceftius Syriæ præfedus,Sc^^^(jvlt;nbsp;rofolymorumobfidionéfoluta uim ludæorum fuga declinaflet,nbsp;fadifuerunt authores rebellionis, omnem^ populi poteftatemnbsp;bilemmiferiamfibi fuisœ inuexerunt, donee prorfus poi Tûume^nbsp;rentur. De quibus omnibus fufîus lofephus. De his tot tantisi^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V

ribusmotibusœ gentium hic dominus omnium præcognitor pr^ ' ' adapoftolosî videteneturbemini,oporteterfmomniahæcfîeriîu

IN MATTHAEVM. CAP, XX Illi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±5^.

finis,non modo faeculi,fed ne gentis qui'dem et urbis ludæoriim^Eodc tem» pote impletum eft, quod Chn'ftus dixit:Confurgetgens contra gentem,ô6re3nbsp;contra regnum, ut patet ex prædidis. Depeftilentijs S)C terra:monbusnbsp;bu'^rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;euenerint, quai tarnen longe leuiora bellis habita fint,Pro qui»

deb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terriculamentacontigerunt. De quibus lofephuslibro 6^

fa n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fydere narrat fupra urbem fimili gladio. Nona ho»

lux diem fuperans in templo effulfit, per^ dimidiam horam du» agnum in templo peperit, porta rempli ænea ultro pa»nbsp;in aère uifî comiffî exercitus. Audita uox in templo:Migremus hinc,nbsp;quacHierofolymisitainualuit, utmulti e»nbsp;Q P ^°'^icrint. Eteaquæ in toto orbe regionis Syriacæ accidit fub Claudionbsp;Agabo, Atfto, 11, Q_ua fame fola uelpotiffîmum afflidamnbsp;*^115nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quibus huius gentis calamitatibus potiflîmum domi

^Uttiend nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnis fanguinis iufti ultio deludæis

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;côfirmat fuos,ne perturbatis adeô rebus apud ludæos ani»

crederent, uel fpem profedus in Euan» ^^^fîdeh jp’’^^°dcfponderent. Neiçetiânouialiquid dominus prænunciaf»nbsp;S^ando nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔCpefteinualituris in diuerfîs partibus orbis aitjs dixiflet,

^itodd * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;défuntorbi, quod ScChryfoftomus hinc conigit,Ergo

Hæc autem omnia initia funt dolor um, hûcfenfum ^^dæo quidem 5gt;C uidebitis paflim calamitates hominum, præcipuenbsp;**nbsp;nbsp;nbsp;tarnen inde terreamini quo minus fortiter uerbum meum 2«^

’quot;tum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ubicp locorum,Fieri enim utruncp oportet,et regnum

•fis ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^dæos indicibilibus malis exterminarfinec tune tarnen fi»

S^tttis huius nec mundi, quinbella uidebitis atrocia, Slt; huius I ^^^^^’’ainium fine ueftro damno,fi à me pepêderitis : nihil enimnbsp;, ^^’^^ddeo iubeo uos non turbari,fic enim fieri oportet,fic me»nbsp;ntef^ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ludaici uetus 6C noua impietas, Vos interim confi'dite, qui

ciatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amplexi eftis,quem ifti retjeiunuTantum ne à merurfum defi»

/p P^petuum femper me faluatorem experiemini,

uos in tribulationem, amp; occident uos, nbsp;nbsp;eritis odio io‘lt;ff.v.c.icr,lt;«

§^ntibus propter nomen meum» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s«pr4io,c

ÄTgloria, pracdicunturau»

• æ P^’^ætila pfeudodita'pulorS, ludaicæ gentis perfecutiones, crux, quia j^’^'^’^gtauiafcandala multorû à recepta femel ueritate deficientium:nbsp;ptædicitin afl3idionö,occidendos,odiendos ab omnibus, mitnbsp;’’’oxànbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;medio luporum.Quas huiufmodi aduerfitates fenferunt

Stephani,quû difperfi funtomnes per regiones ludææ amp; Samariç ‘ promouebat SiC Saulus, Herodes quoiç rex ut affligeanbsp;^^0P ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccclefîa,Iacobum occidens, Petrû conîjciens in uincula,Quid

J P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expertus fuerit perfecutionu tam à ludçis perfidis, con»

ÔC ipfii nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfequentibus,quàm â gêtibus,Ada apoftolorû narrant,

epiftolæ^Nihil ergo hic Chriftus prçdixit,quod illi non fint experri, , ^^a^it^alizabuntur multi, èc inuicem tradent,amp; odio habe#nbsp;^'^t»üiccm»

qtioç^ erât difeipuli fîC hac aduerfîtate,quæ grauior fæpe eft fan n ^perfecutio, Sicutô6grauiusmuItoeftàreceptoEuangeliodefcifces

y X -

10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î COMMENTARIVM ¦'

requàmilludnunquamreccpifle« Quia autem femper bona feminis cadit in terram petrofam,hoc cft in corda à fpiritii dei ad picwt^*” ,nbsp;immutata, neccflc cft fempçr quocÇ fore quos perfecutionis tempeftas 3 f bnbsp;Chrifti detorqueat Jd fi accidere potuit Demæ,qui infîgnis collega Paunbsp;ut fæculum præfens amplederctur, mirum non eft,fi altjs quotj mulusnbsp;at, quamuis nwlli eledorum accidere poflît qui bona terra funt,nbsp;dens fernen ucrbi dcijfandum affêrt frutftum^Ne ergo fupra modumnbsp;calamitatem turbarentur ptj multis deficientibus,ut femper paucusnbsp;rum numerus,de his quocß uoluit præmonere. Nam non folum defedu’’* Jnbsp;. ti crantpalTi offcndiculum,hoc eft eruce attp perfecutione ab Euangc^®^nbsp;fijfed ÔC ex fratribus futuri quoq? hoftes erant:quod QC ipfum Paulusnbsp;queritur in pofteriore ad T imotheum epiftola capailtimo,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-.ffl

B Et multi pfeudoprophetæ furgent, èC feducêt multos. Et abundabit iniquitas,refiigefcet chantas multorum;qui autcfflnbsp;rauerit ufc^ in finem, hic wluus erit,

Satanaeapoftolos acdifcipulos multos pafluricrant, contra femper Paulo SC pugna óf querulatiofuit. Hi fueruntilliièrui uentrisj’^^nbsp;fu Chrifti,R.om,i6, Apoftoli fatanse,2.4Cor,ii,ambientes acmulari ànbsp;ipfos labcfadantes, canes,mali operarij,concifio,inimici crucisnbsp;deus uenter deceptores perphilofophiam inanem deccptionem,nbsp;nus habentes fpeciem fapiennscjö^ alias paflïm:nufquam enimnbsp;Iium non meminit, ut amp; Petrus apoftolus ac loannes, Turn quo^nbsp;etiam iniquitas, hoe eft prauitas illa naturæ,qua fibi tantum hominesnbsp;nbsp;nbsp;.jj

alieni ab omni beneficentia erça alios, qua abundante necefle utiep tern refrigefcere,Qii5 refrixifle fuo tempore no obfeure Paulus indie^tj^^Ktjinbsp;do omnes in Alia ipfum auerfati fuerant,i,Tim. i. Sic ergo Chrifti dift‘P jjc#nbsp;tus amp; foris aduerfa muita ac triftia pafluri erant,omnia tame fuperatu’’^ fnbsp;quot fide iblida in ipfum perfeueralTent ufe^ in fincm, Y nde fjs oninib^^ljjji*nbsp;iunxit:Qui autem perfeucrauerit 6óc,Nihil uobis eritpcriculi,modoe^^ jOnbsp;ti forti® animo perfeucretis uftß ad fine. Nulla malorum uis quenquat^L^nbsp;rit perdere,nifiquem animus rCtftus defecerit,Sicutautêmox abnbsp;gelij fie exerceri fuos uoluit dominustftequoep cxpetftandSeritfiCnobî^'^^fÿnbsp;namcß fui fimilefemper Euangelium, neej diffîmiliter uel ab hominitgt;^jjpoSnbsp;pietur,uelàregnofatanæoppugnabitur. Ne igitur offendat nos ftnbsp;aperto Marte oppugnet: fi deficiant à Chrifto uel nobis, offenft cruce :nbsp;ex ff atribus hoftes nobis fiant: fi pfeudoprophetæ fidei fynceritatem *’’, .({3^ jnbsp;nibus fermentare conentur : fi apud reliquum ccclefiæ uulgus muitanbsp;uigeatjcharitas^ refrigeat Jfta omnia experti funt quicunep ab initionbsp;adfertores fuerunt, fandi patriarchæ,prophetæ,Chriftus,apoftoli,ô(^nbsp;horum omnium ac feduli fucceflbres, Videat ergo quiuis cut credat,oHnbsp;cer tus fit fidei fuæ in dominS lefum Chriftum,ut qualibet fæuiat perftQ^’^jriinbsp;amp;C multos abfterreat,nos certt cu uerbo dei fimplici et aper to perfeuete*”nbsp;domino,ita falui futuri quantumuis periculis exercitati.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjp

Et prædicabitur hoc Euangelium regni in uniuerfo orbe, 1*^ monium omnibus gentibustSC tunc ueniet confummatio,

Et hac quoep fententia Chriftus difcipulos confolatur, quæ ôif ip^ terum tempore compléta eft antequam uaftatetur lerufalem, ut

¦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi

ÎN hatthaevh. cap. xxnii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

P'’æàxit,di'cês:Tuncnfmirumpoftquam ubiqj prædicatû fiien'tEuaiîgek'uni ^'^l^’^°^^umgennbus,uenietcofiimmatio,fané templj,cul tus,urbisjamp;^gennbsp;eu Pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à Daniele propheta,6Cnunc à Chrißo domino. Certe

fic”fr krripfcrit Coloflenfibus, eo tempore Euangelium' toto orbe fruói P ƒ’^kajnomnibusgentibusprædicatumfuir,hoceÜmagnæpartigêtiufnnbsp;Qpàmenimlateillud uel unus Paulus fparferït, ipfe defenbsp;Icrufalem ÔC circumiacentibùs regionibus ufe^nbsp;litenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Italfam ÔCHifpanias, ad^ Gallias ÔC Germaniam Pau=s

ïer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confiât Euangelium prædicatum,cum adhuc ftaret tempi um 2«^

Sel’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paulo pofidefiruenda. Prædicatum efiautem Euana

gt;nt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘^undo in tefiimonium gratiç dei ÔC falutis eledlis:reprobis autem

damnationis, ut de deo haberent tefiimonium omnes genres, “onitate edocerentur, ùa ad fîdem in ipfum pietatisep tefiimonium

Exquibus Chrifiipromifiîsconiblaripotueruntapofioli, de ’^ätionenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defi'dei in Chrifium fiC Euangelij düTcmta

citius opinione promouenda in toto orbe, apertis hofiibus pietatis,àfalfis pronbsp;’’ofolv , ab hypocritis SC operarijs iniquitatis.Ad hanc autem Hie^nbsp;^^Ivhf æ^^'^^icorüm ciuium confummationem tota qùoep uidetur Apo»nbsp;Certe non adeô leuicula res fuit taie quidem tantæ gentis exanbsp;haberi poffît de quo Chriftus uaticinetur cum misnbsp;njc , ^’^^’^ocalamitates quibus attritus hic populus fuitmultiSanteauaticisnbsp;Chrifius gratifier admoduninbsp;P de eins excidio cum fieret fuper hanc urbem.

^*^ntis abominationem defolationis, quæ dida eft a Mdwiij.t Mepropheta,flianteminlocofando(quikgfiintcnigat\

^lîo °”’’^^^*°iflamanens uel fians in loco fantfio, quæ defolationis caufii fiallt; ^’^‘^‘‘hobfidio eftexercitus Romani,ob multas rebelliones ipforS connbsp;^Clirnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caufis, ut patet ex lofepho.Ea 6C à Luca deferibitur

3be P’’ælt;li(?î^ainhoefermone, dicente; Cum autem uideritis circumdart Hierofolymam, tune feitote quod immineat defolatio eins SCc,nbsp;^°°’^katio defolationis ditfia à Daniele fians inlocofantfio, dequahicnbsp;^’bobfidio fuit, uelaquilaimpofîtatemplocaulTa obfi’dionis SCrebelliosnbsp;deteftabilis ludæis SC pernitiofa:quam obfîdionem perpefiî funt lusnbsp;^Oc ft I^°*’^anorum, quam aquilam SC quam obfîdionem deiôlatio,nbsp;Phçfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;urbis confecuta efi.ExpIicationem autem pros

‘^^P‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4’ deinceps ad fînem capitis,ne idem

Qui enimprophetiam legit, SCmyfieriafideiexprophetis didicit, quam prophanas non ignorât, SC de uarietate hifioricoanbsp;^Oq ^^Ppntafioî^e annorû fimpliciter fentit,et non ad unguem exigit,quannbsp;^’’æ^b^^dnijSC Hebræi difeordant. Is certe qui fie Icgit intelliget,nbsp;Hç P^ P’^'^P^^dam Daniells impletam in Chrifio primum,deinde in defolationbsp;totnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rempli,gîorificatione autem Chrifii ÔC prædicationc Euangeltj in

Q . '^miindum, antepræfinitum illud tempus feptuaginta hebdomadarum, ^faicabis legendo.

e T'unc qui in ludæa funt, fugiant ad montes,8c qui in tedo,non de« ^^dat tollere aliquid de domo fua;ÔC qui in agro,non reuertatur tok

y 5

tl

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;commentarivm

lere tunicam fuam*Væ autem prægnantibus S)C nutnêtibus in illis bus* Orate autem ut non fiat fuga ueftra hyemeuel fabbato ; eritcn'*”nbsp;tune tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi ufque moo*’»nbsp;neq^fiet.

Vt hanc defolati'om's abominattonem quam maxime horrendä fore d» datludaeis, iubetutubi uiderinteam ftantem in loco fancio,hoceft fand^fnbsp;bi imminentem circumdata ea ab cxercitu Romano, quam celerrime actnbsp;diis omnibus qui in ludæa fuerint fugiant, in nullas autem urbes,fedinnbsp;tes proximosjin defertaloca, Sgt;C ea quidem fefiinatione tanquam anxienbsp;turbato animo. V t fi quis in tedo domus fît(habent enim Palæftini ÔCnbsp;lymitæ teda plana, fuper quae multum uerfari amp; plera^ agerc folenCno^^jnbsp;feendatin domum,ut inde quicquam fecum aufcranóó fi in agro deprc^cnbsp;fueritjUtreda quocßadmontana confugiat,nc(Ç reuertatur in domiit”»^nbsp;commodas fugæ ueftes accipiat.Cum^ ibla fuga falus conringere tuncnbsp;adijeit: V æ prægnantibus ladantibus,nimirum quod infantium oncftr^^nbsp;grauatæ fugerenequeunttut^ magis fugæ neceffîtatem fîgnificet,nbsp;terca:Orate autem utnonfiatiuga ueftra hyeme, quum nimirum diffir**^nbsp;tur: necç fabbato, quo religioièd Humana traditioneuetabat ultranbsp;îter facere, His namcp omnibus fententijs formis^loquendi uulgaribtj^’nbsp;citatem malorum quç tune eflèt ludæos conftridura exaggerate doniifnbsp;luit, ac pcrfuadcre,quod moX apertis uerbis fubiunxit, magna adeo fo*^nbsp;dtonemillam,utæqualis ei non fuerit,neculli genti accideritftc delin’*^nbsp;initio mundi ad id ufcp tempus,ne(ç unquamfuturafit, Quodfacilenbsp;gnofeet quicuntç lofephi hiftoriam legerit,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Et nifi breuiati fui fient dies illi, non fîcrct falua omnis caroa^“^

. pter eledos breuiabuntur dies illi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-pji

Prætcr indicibilia mala quæ pertulerc ludæiin obfîdionc fiC exterf^'^jj* rufalem, innumeris continuo pereuntibus,partim mutuis cædibuSjP^îj^nbsp;me,quæ ufcp adeo inualuerat,ut præter omnium quamlibet abominab^^^p?*nbsp;bos,c|uædam mulier proprium fîlium fibi coxcrit,capti fuere toto beWnbsp;re milia nonaginta SC feptem, mortui uero per omne tempus obfidionisnbsp;centena milia, ut fcribit lofephus lib,7,de bcllo lud.cap. t8, Vt dubiun’^nbsp;fi dies illi tantæ calamitatis abbreuiati non fuiflent, non euafiflctfaly^^ vjt*nbsp;ludæorurn natio ÓC caro uel progenies,quæ tanta extiterat,et tam deoc^nbsp;tlluftris.Sed quia eledos adhuc aliquos ex bac gente habebatdominusçj^^nbsp;habiturusjdecurtauit hofee dies mifericordia domini, ne in totumnbsp;lidcum extingueretur, Vt autem hic fugere iubet dominus bis malis y**nbsp;tibus,ita fcribit Eufebius,monitos diuino iuffu 8C refpofo fuiflê, quinbsp;te ifta obfîdione Chriftiani Hierofolymis erant reliqui a ludaicanbsp;ut trans lordanê emigrar enfin oppidum quoddam Pellam nomine, lt; pC’’nbsp;peftas hæc ipfos in ludæa non deprehenderet,lib,5.cap.4,De fîxturisJ^^j (i'nbsp;eft ut foliciti fîmus, fan's bene res noftra habct,fi iam imminentia po»*nbsp;de excipere, ac præfentibus pie uti. Netp ad futura nos redius pr^P^nbsp;mus, quam ex fententia domini utendo præfenribus. Vnde cum innbsp;pturamultafuisdeumprædixifle futuralcgimus, perraro tarnennbsp;rum tempus prædidum legimus: fine enim profpera fiue aduerfa fint?nbsp;fuerit,ea futura cognouiffe, ut illis fe confolentur, ad hæc fefe patienn^ ƒ

IN MATTHAEVM. CAP. XXIIIt. I59 fimulautcm certiim eorû tempus prænoiu'fle,utremiiros facerepoffît,ita nonnbsp;apparctquamptjs commoditatem adferat.

Tune fî quis uobîs di'xerit: Ecce hic cft Chriftus,aut illi'qnoliie cre^ Mlt;irci t}.c ^^tîfurgent enim pfeudochrifti amp; pfeudoprophetæ, 80 dabunt lignanbsp;’l'agna a prodigi'a,ita ut in errorem inducantur,lî fieri poteft,etiam canbsp;‘^«i.Ecceprædixi uobis»

Quandoquidem ludæis circa ea tempora Chrißus expedabatur, fed rex ßo jjg ludæi expedant,qui carnali potenria ipfos in liber»nbsp;adierat atlt;$ gentes eis fubijciat,in procliui erat impoftoribus fe pro MeÜnbsp;ƒ fllisinfinuandi.Quales cum plerofcp recepilTentmiferi ludçi,nullus tarnennbsp;^!?^ntainpcrnitiemmtulit,at£p BenCuziba, quemproptcrcafilium menda»nbsp;J cognominant.De quo multa apud ludæos memorantur,qui fub Hadrianonbsp;ingenti numero congregatis, regem Sgt;C Chriftum fcfe menti»nbsp;Il car'^^* kr^ uoluit Chriftus monerc foos, ut à fe folo penderent femper, 6Ónbsp;fpititiis inftindu gratia auxlio 8C diuina potêria fua ac bonbsp;’i^iqu ^dluturus elîet ultj admundi confummationem,Ne terrenumnbsp;Pftsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reciperent,ad quod nimium propenfî erant.Sicut natura ex

^’jûon nifî præfente fenfîbus faluatore cofidere poteft.Chrißus autem ^^tc^golt;Siquis tunctemplodeftru«nbsp;canbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^cktis uel uenditis uobis dixeritjEcce hic Chrißus, aut illic, hoc

f^îlbsCh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uobis,

'^'osf f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cumfuisfelfisprophetis,quihominesprouocêtad

'^ut /T*^”^^”'’’^onuerbis tantum fedfi^is quo(Ç prodigijs magnis, ‘^errorem inducantur, fi neripoflît,qui tarnen uocem alie»nbsp;feruante illos fpiritudomini,ideo^ nulla impofiunbsp;igitur quod horum uos prçmonuerim.Ecce egonbsp;uob°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiitura nouit,necp quifquam uobis fauet impenfîus,pr3cdixi

gj, ‘^îCertô ergo ilia expedate, à folida fide fufeipite.

^3lib nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uobis:Ecce in deferto eft,nolite exirctecce in pene*

qnç J- * *^01110 credere. Sicut enim fiilgor exit ab oriente, ÔC paret uf* C aduentus filfj hominis.

fills Qib P^i uobis falfi prophetae: Ecce in deferto efl,ut Aegyptius ille Chri toll •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prophetam habuit præconem Rabi Akiba,SC in deferto

’ nolite exire urbes. Autfi dixerint: Ecce in penetralibus efi,ut aï ® ^hriflus in oppido Bitter fefe pro Chriflo extulit, nolite credere. Re»nbsp;^Oa(jçjî^’’'9hrifii gloriofum efl,8C longe maiore cum luce SC maiefiate mun=nbsp;utmortalibus indigeatpræconijs.Non fie obfcureregnum deinbsp;a **^^’'^°^^ueniet,fed ficutfulgur omnibus confpicuus exit, SCneminbsp;PP^tet ab oriente ufcp ad occidentemn'taerit aduentus filq hominis innbsp;ipfum confluent quotquot ipfum defyderant,nemine inui»nbsp;P^’' l^ouiuibus Chriflum indicante.Cauendum ergo o»nbsp;^itda4j^^“‘’^^°c^ælt;^uloregnumdci externum pollicerentur,aut loco cer tonbsp;fide. Jettent, nimirum quod fit longe augufiius SC diuinius, fed in fpiritunbsp;7 quidem fa:culo fitum, in Futuro autem ea claritate effulfu»nbsp;Sæ’^iaeius uniuerfum orbem fitrcpletura,ÔC fumma tandem erunt fe»nbsp;’’^g^ fandorum eledi ad illud apparituri.Non diflîmiliternbsp;dum,id quod de Chrifii SC fui corporis 8C fanguinis præfentia in facra

y 4

±(gt;o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

mentomenfacdon im'cæ difputatur, utlongcdiui'nior, certi'or, facratior,util^ or,credibih'or,eflentialior^ dC fubftantialior,fi fic loqui hbeat,ac etta intellig*'nbsp;bilior,acfcriptun's conformior efFeAibus,efficaua,SC uirtuteanima.'f“^'’nbsp;Iis Chriftus cum omni fiia gratia,tnfluxu,effentia,Slt; operatione,per deiiot^i^nbsp;acardentemfîdeiconremplationem eorum quæ SC Chriftus in fc eft,nbsp;eft,6C toti mundo,nempe iuftitia,falus,redcmptio,fatisfa(ftio,propitiatio,S‘^nbsp;licitas fïdelis animæ, QC uitafpiritualis,cibusmunificus,6C unicedefydcra^’nbsp;atc^ ab anima fuo more fruibilis 8C comeftibilis, Non ipfa corporisnbsp;rum,arteriarum,SCfanguinis corporalis praefentiautcuncßinuifibilis 'nbsp;fibilis, quamlibetfubftantialis Sgt;C realis, quæ non fine miraculo maximo,*^^nbsp;impoflîbiliter,quia contra eftentiam rei,poni poteft, quâdo nullanbsp;mefîtatem habere poteft, quæ folius eft diuinitatis.Sic uniuerfaleregnûfnbsp;fti,æternum, SC animarum fandarum, omnium^ quæ in cœlo SCnbsp;non poteft elfe mundan3,corporale,uel temporale,fed fpirituale SCnbsp;fandarum animarS per fidê ÔC in fpiritu præfente Chrifto fidelibus fuis Jnbsp;facramêtaliter, dum in cœna palTus recolitur pro falute mundi.Id quod unbsp;is nonfuffi'cit,qui corporale etmundanum optant SC lemper expedant,^nbsp;rifîcentur ipfi per Melftam, cuius regnû nunc eft per fîdem in cordibus**^ jjjnbsp;in futuro autem ea claritate effiilfurum eft, ut gloria eins uniuerfum jjjnbsp;repletura, quando in fumma felicitate cum Chrifto rege fandorum eUlt;^nbsp;lud glorificandum funt apparituri,fecundum quod fequitur»

Vbicuncp fiierit corpus,iUuc congregabuntür 8c aquilæ» Non,inquit, metuatis ne non fitis mecum futuri in tanta rerumnbsp;fione,uel fequutura earn felicitate regni meuNon deerunt capiti fuani^^ ,5nbsp;non erit Chrifti regnum fine fandis SC eledis amicis, Sicut aquilæ SCnbsp;etiam trans maria dicuntur fentire cadauera, SCadefcamhuiufmodi^^nbsp;gari, tantis terrarum fparijs SC maris fludibus feparatæ paruum cada^^^z ujHnbsp;aunt : quanto magis fideles SC omnis multitudo fandorum fcftinabit3d’^,jpnbsp;regem, prouocati dementia ÔC bonitate eius,cuius fulgur erit ab orienf^^^jjfenbsp;par ebit ufcß ad occidentem, neminem latere potens, nifi qui uidereno’’ Anbsp;nec quenquam excludens, nifi qui contemnit beneficia SC dominuotnbsp;cientemacfaluantem,

Statimautê pofttribulationem dierum illoruin fol obfcuf^P luna non dabit lumen fuum, ÔC ftellæ cadent de ccelo,2cnbsp;lorum commoucbuntur: èc tunc parebit fignum filq hominisii^^^jtnbsp;Accipiendahæc funt de die extremo fi'ne^ fæculi, de iudiciootb’^’pjj^J 'nbsp;Chrifti domini gloriofoaduentu. Vult autem dominus omni momc^^^^j/nbsp;ut hinc migrent paratos effe, eocpnoluit tempus aduentus fui indicarc/^^Iö^nbsp;ni hora ilium expedari Jdeo tam fuis quam apoftolorum fermonibusnbsp;ge abelTe diem fuum palam uoluit prædicari. Ideo hic dicit: Statim auf^nbsp;afflidionemSCc. quod non plus eft quam quod in Marco legimus,nbsp;in illis diebus, quafi dixilTet, Poft nibulationem dierum illorumnbsp;ludæorum atrocilfime uaftabitur, nulla fimilis expedâda eft,fed tand^nbsp;homines minime putarint aderitfi'nis fæculi, fummocum terrore hoflnbsp;qui mihi non crediderunt, Statim tunc finem mundi adfutummnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

hil tam infigne poftea ædetur,nullam tam aper tam de impietate mort nbsp;nbsp;x/''

tionem fumam,donec dies ifta adueneriqquo redibo iudicaturus ernt’

IN MATTNÄEVMf CAP. XXIIII.

nem.Qiiîdci æftimationc non longe abcrit,cui' mille anni funt pcn’nde atlt;^ di csunhs. Signa autem in foie ÔC luna funt de quibusLucas.Stellæ cadent cœsnbsp;lo,hoceft lumen amittent, V irtutes cœlorum aftrafunt, quac utitp concutienanbsp;cumtota machina coeli ter ræ, quandoficut Petrus pracdixit,illo diecœlinbsp;tnmoremprocellæ tranfibunt, elementa æftuantia foluentur, terra^ ÔC quaenbsp;funt opera cxurentur, Quibus fane uerbis diem ilium domini horrêdumnbsp;inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominus uoluit nobis monßrari, talemœ ièmper expecßari fidea

ôfimpijs Jram fcilicet domini dei contra omnes fceleratos, non tam por femper præfentem exhibens^Mos eft enim fcripturæ per huiufLnbsp;^odifi^acommemorata,folis SClunæobfcurationem,acftellarû terrarumçnbsp;n^arium concuffîones horrendas, fîgnifîcare fummas tempeftates uluonisnbsp;^‘uinSjUtlfaiaï ij.ôt a4,Ieremiac i5,Ezech,52.Joeh'snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alibi, Conftitutis

eirT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anguftia uidetur totus mundus perturbari,fôl obfcurarijluna

anguinca,fteliæliicêfuamattrahere,terra tremere,marefremere,SC cuna tuinam minari^Non quod ita re ipfa accidat, fèd quod adeo homines angunbsp;hominis, quod in cœlo apanbsp;quidam crucis imaginem fore putant, Siueuero id futurum fitnbsp;hiunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naaieftatem uirtutem^ Chrifti terra cœli^ oftendent, ac orna

bii f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habentc orbis totus indicabit, no aliter atcp in urbibus ac arcia

ô-iumphalia. Tune ÔC imptj eum uidebunt,quem ut filium hominis fentfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regem elfe cœlorum QC omniu habere imperium

Et tune plangent omnes tribus terræ, uidebunt filium hominis Apoc.i»amp; ^Kntem in nubibus cœli cum uirtute multa amp; maieftate,nbsp;tç .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;domines fie omnia mifeeri, èC totam mundi machinam ruea

5 mdeep ut par eft, præ fumma anxietate 6C defperatione plane exarefeenu riûfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nubibus fignofiltj hominis,2C eius gloa

^?n'!'’^’^^“*”Pfædiccnte, Sedqui funt tribus terrae, nullum iusfupernae etiis ciuitatis adepti funt,Chriftum enim faluatorem ifti ignorabunt, imnbsp;ci * j^Potalibus,amp; amore huius mundi, eo^ fentientintolerabile fîbi iudinbsp;’ndeiimminere, Qiiemcp fumma cumlactitiaelecftifufcipient,illifummonbsp;terrore uidebunt uenientem in nubibus cumuirtute QC gloria multa,nbsp;ndlus iftetunc eritomnium, ludæorum quidem,qui Chriftum uenientemnbsp;gloriafeelus crucifixionis eius negate non poterunt,Gentiles,qui ftultianbsp;’^putaneruntcolerecrucifîxum, èC qui creaturæ detuleruntgloriamcrea»nbsp;. ‘^'Chriftiani quoep peccatores,qui magis dilexeruntmundum quàm iuftûnbsp;^’^Helfîdem.Ante Chriftum uenientem pro candelabris fulgurauiua prçcènbsp;W pro tubis horrenda audientur tonitruajdeo fubditur,

cl ßangelos fuos cum tuba amp; uoce magna,amp; congregabunt ^lt;4os eius à quatuor uentis, à fummis cœlorum ufquc ad terminos

.^^onora hæc 6^ uocaliffîma tuba, qua eleâi undii^ conuocabuntur,effi'ca« *’*^iillatammortuorum quàmuiuorum ad tribunal Chrifti côuocatio eft,nbsp;H^æminifierioangelorûfiet. Videturuero allufum admorem Ifraelitarum,nbsp;Leuitas fonitu tubarum conuocari folebant,Nume,5. Ad hçc audiebanbsp;tiibarumfonitus, QC quando lex Ifraelis dabatur,in quo fpecimê quoddamnbsp;fuit huius ultimæ conuocationis populi dei, quam non ita abfurdum

±6'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT A RIVM

eft amp; ipfam corporali fonitu futuram efle, quando SC corportbus fed tis ad glon'am fandh' domino fiftcntnr, K quatuor autem uenti's intclhg*^nbsp;undi(^ terrarum eledos congrcgandos^In ilia uocepuluis iam diflblutiisnbsp;porum mortuor urn in noua membra omnipotenti uirtutc dei mirabilitet Sinbsp;bito colligetur Sc conftringetun Inillauocequaft una perfonaobnoxiu”’^^nbsp;turn mare difcutitur,ut fi quid apud fe retinet de humanis offibus,fincnbsp;didione reftituatnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Ab arbore autem fici, difeite parabolam,cum iam ramus ei'os fueritjSe folia nata, feitis quia prope eft æftas : ita 8c uos,cumnbsp;hæc omnia,feitote quia prope eft in ianuis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Poftquam aliæ arbores uernare cœperint, frequenter euenit,utact^’ gt;, frigus præcedat æftatem,SC tterum arbores indurefeunt. Ficus autemnbsp;ne poft omnes arbores uernat, difficile poft ficum frigus ifiteruenitnbsp;comparatur fi'cui ecclefia, propter indubitabilem fteculi noui aduentuP’^nbsp;dicitficus indices quibufdam inftare aeftatem, uidelicet, quum adFaUOWnbsp;turn iam tenerefeente ramo protrudit gemmas ac folia, quodamodonbsp;nbsp;nbsp;gjjj

ItaSCuos quum uideritis hæc omnia quæprædixi, feitote quod adue^^^,(iü deieftinforibus, Ideoquocß ficus ecclefîæfîmilatur, quia ficutficusnbsp;coruce plurima grana intra uifeera dulcedinis inclufa conftringit:filt;^^^ jtcJnbsp;fub uno corpore multos Chriftianos intra uifeera fuæ charitatis cong^'^^fnbsp;eompleditun Praeterea omnis arbor pene uno in tempore frudum P*^nbsp;infra paucos dies maturefeunt, cadunt, SC cefTant, Ficus autem exq^^^^jjCifnbsp;rit frudus afFerre,uftç ad hyemem frudificare non cefTattnam alijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

maturijSC alij hinc procedunnSic ecclefia ex quo coeperit proferre que ad finem faeculi non ceflabit, N am per fingula tempora quibufd3*’’^^,(ii*nbsp;dentibus alij fubinde nafeuntur. Voluit uerohæcpraedicendofuosnbsp;re quocunep illi facculo fuerint, contra futur as tentationes,at(^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t,..;

dio pietatis folicitos ÔC uigilantes, Vnde SC in Marco dicitur:Quae omnibus dico SCc. Quemadmodum autem uifis in arbore fici gemmi®;nbsp;ueftigio plenam aeftatem, fed primum florem,inde ficuum incremeu^’Xnbsp;mum fuo tempore maturas ficus atep iuftam æftatem adforc feimu^i^Vy*nbsp;fcamus, SC quæ hic Chriftus praedixit non fimul fed ordine cunda eff^nbsp;da,ut uifis prioribus proxima continuo adfutura no dubitemuSjdoU^*^nbsp;ftrema eueniann

Amen dico uobis, quia non præteribit generatio hæc omnia fiant. Cœlum ÔC terra tranfibunt : uerba autem mca nonbsp;teribunt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Qiiæcucç hic.Chriftus praedixit, excepto folo extremo die,de iecit eum foli patri cognitum,intra unius hominis tuncuiuentisnbsp;nerunt. Ideo rede dixiuNon præterituram earn in qua loquebaturnbsp;nec omnia ilia fièrent. Certeauditi fueruntapud ludæos l'umorest’^^.^p^nbsp;prçliamulta commifta, impoftura ualuitpfeudoprophetarumjpcrffnbsp;tulerunt fandi,prædicatum eft Euangelium regni,excifa eft Hieropnbsp;fus pfeudochrifti SCfalfi prophetæ multos feduxerunt,SC fcduccntdonbsp;ftus redeat.Quibus prædidis,ut dies extremus fubindicari nonbsp;li patrinotus, ita neceaquædie illofuturaprædixit,nempefolisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

dio, ftellarû cafus, SC uirtutum cceli commotio,tantus quoq; tert^*^ j,ƒ

ÏN HATTHÄEVH, CAP« XXIIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÏÓJ

honiïnum in terra. Ad eandem certftudi'nem prædidorum a le perdnet quod fubieèicCœlum SC terra tranfibuntôôCAitfupra y.cap.

De die autem iUa ÔC hora nemo fdt,nec^ angeli cœlorum,niG folus D pater«nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lAarciu^i

Saris uel hinc patet, extremum diem no adnumeratum prioribus,qu» prç dixitdominustntrafuamillam ætatem euentura, neque uoluifle qm'dem denbsp;tempore eins aliquid refpondere Jnfanum ftaep eft de certo adiicntus eins temnbsp;pore diuinarijunde falfos uidimus quotquot fd h a de nus aiifi fuerunt. Mirantnbsp;“quo^funt èC altj, præter infanos Anabapttftas nempe cordariores, qui exnbsp;to quod modo Euangelium pracdicatur, fouit perfecutio,uïget impoftura faknbsp;Ptopbetarum,régnât apud plurimos fummusluxus,6Cuitæ impuritas,nbsp;t^potentium multorS atrox cr udelitas, inftare noftro faeculo 8gt;C l'ntra paucosnbsp;annos diemill^rn, quafi hæc omnia no etiam intra primum Chrifti ecclefiæ fænbsp;jj^r^.^^^^^trint.Quod uero additjNifi folus pater, ficutôC alibi,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pater

Po uitinfua poteftate, oftendit, quod SC ipfe Chriftus fecundum diuinitatem fidele^^^^’nbsp;nbsp;nbsp;tioiiitomnia, fed non expedit nofee apoftolis:ut femper incerd

d’fîm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudican«

^’^tautemin diebus bJoêjitaerîtamp;aduentusfilq hominisîficutes: trant in diebus ante diluuium comedentes 8C bibentes, nubentesnbsp;ç ’^'^ptuitradentéSjufc^ ad eum diem quo intrauit Moë in arcâ,et nonnbsp;JJ^nouerunt donee uenit diluuium, 8C tulit omnes:ita erit èC aduêtusnbsp;quot;q hominis«

tierbis dominus diem iudidj, hominibus fçculi omnino in tJitæhuius penitus immerfis, nec minus aliquidnbsp;quidem ficut diluuiû ac uluo Sodomorumnbsp;iîijiilesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;horrendo ipforum exterminio : fie fuos monet ne

UcfgUß.°”'*nibusillis qui diluuioperieruntetSodomitis elfe uelint,fcdca= ^risQi Lnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lucam,ne quando grauentur corda crapula SC ebrictate

ingruatdies ille,qui tanquam laqueus improa ^Usnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^tt in omnes qui fedent fuper faciem terrç,fed ele(4is expet^atif

id^çj ’ nbsp;nbsp;nbsp;turn ipforû falute: imptjs autem inpernitiem«Eftergo proximum

ut uigilemus femper,hoc eft cum timoré ÔC tremo t^ottuerfemur, anxie tempus redimentes,quód dies mali fint,nbsp;tUtnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^telerum occafîone pleniffîmi,Tum quoep deprecemur bonû fpiri

fedemur in omnibus domini uoluntatem,ut fide con^ ’^dic ’’^tat effugere fuperuêtura orbi tot mala, ÔC ftare coram filio hominisnbsp;° reddituro unicuicp iuxta opéra fua,quae fcilicet de uera animi fûnbsp;tofiâtur.Dies enim ille fubito ucniet ÔC inexpeâatus,qucm=nbsp;htriçnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temporibus Noëquû annis aliquot effet eis prædidum diluuium:

fas^A^bitrantes ncquaquam uenturum,edebant,bibcbant,elocabant fpon» uxores uîcp ad extremum diem quo Noë ingreflus eft arcam,nbsp;Uç^ tdideruntfore,donee uiderent iam adefte diluuium,quo perieruntuninbsp;4^hnoluerunt exemple Noë parare fe aduerfus eum diem«nbsp;jij^l^^’îcduoeruntin^ro:unus affumctur,8c unus relinqueturtduæ L«f/i7.gnbsp;in mola,una afïumetur, 6c una rdinquetur;duo in kdo,unus

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;co MM ENT A RIVM

a(rumetur,amp; alter relinquetur,

Alia quoc^ uigilandi cauendi^ ratio adrjdtur quod miras tum j fiat, 6C cum duo in agro,in Iedo,in mola fuerint, unus aflumetur, Sgt;Cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

quetur ? Muka igi'tur ratio uigilandi SC pietatis ftudio incumbendi nobis pt pofita eft,quo ex tjs fiituri fimus qui affumentun Quod autem additur^it’’nbsp;die uel tunc, non uidetur referendum ad diem extremum,in quo depr^J^nbsp;in tedo uel agro nequaquam integrum erit aliquid tollere redeundonbsp;redum eft ad omne tempus,a morte Chrifti, quo femper paratos nos eik oPnbsp;tet, ut hinc migremus.Moraliter alij exponunt,fed non tarn confequent^’^'r^nbsp;Vigilate ergo, quia nefeitis qua hora dominus uefter uentutu^nbsp;Iliad autem fei to te quo niam ft fdret paterfamilias qua horanbsp;rus effet uigilaret utiep, non ftneret perfodi domum fuam»nbsp;uos eftote parati,quia nefeitis qua hora filius hominis uenturus

Ab incertitudine aduentus fui hortatur ad uigilantiam:primo qui^^'^ fjo emplo patrisfamilias, qui ft feiret qua hora amp;c Jta cum nos nefciamus,fl‘’^j3,nbsp;ra filius hominis uenturus fit, QC feiamus uenturum qua hora rninimuifnbsp;uerimus, par eft, ut omni momento uigilemus,hoc eft in timoré deinbsp;conuerfemur^ Nonenimexpediebatfeire apoftolis ficutnecnobis,utP^^3(inbsp;lae expedationis incertofemper cum ilico credamus uenturum,nonflt;’'^((iinbsp;indicium extremum,fed ad idquoep quod unicuiep proprium in fua ’’’‘’Lui’’nbsp;pendet indicium iuftum, certum, ÔC tremendum, iuxta quod etiamnbsp;fufeipiendum moderabitur« Semper ergo uigilandum in fandis exerd^ jnbsp;hil obmittendum boni, ad quod occafio perficiendi offernir* Vtdomitt'^^iisnbsp;uolutatem circa nos QC opera noftra iugiter meditemur, SC circumiptdt*nbsp;circa huius mundi pericula, quæ omnibus multa imminent, ne ofcita^^Liitnbsp;mittamus hoftes pietatis Sgt;C gratiæ,uitia et otium,quibus fatanas furisnbsp;fidiatur fidelibus etiam, quam illius malitiam dominus circa fuos uei’t**'nbsp;crum, utfint tanto uigilantiores ad omne opus fandum perficiendotf,’Pjƒnbsp;omni hora ad domini dei uoluntatem implendum,ut dum filius hoinifnbsp;rit, inueniatuigilantes 06 alacres excubitores tanquam fideles fuosinl^^^^nbsp;perepertinaces amp; ftudiolbs ad domino fuoftudiofe femper granficaP^nbsp;placendum.

Quifputas eft fidelis feruus amp; prudens, quern conftituitdo^^ cius fuperfamiliam fuam ,ut detillis cibum in temporef Beatus II jj/nbsp;uus,quem cum uenerit dominus eius, inuenerit fie facientem:au’^nbsp;co uobis,quoniam fuper omnia bona fua conftituet eum.

Quandoquidem facer dotes mali populum obdormire faciuntinp^ boni autem excitant à negligennæ fomno,ÔC faciunt uigilare in bono?^nbsp;fimilitudine ferui fidelis excitât apoftolicos feruos ad uigilantiam cift^ pfV*nbsp;miffa à domino, ut fcilicet fint non tantum fideles, fed etiam prudent^^Upi;'nbsp;dentem uero dicit non folum feientem QC dodum,fed fenfatum QCnbsp;dum, qui poteft rerum ponderare caufas, oihia irationabiliter difpon^’^ ƒnbsp;enter omnia expendere Ô6 difpenfare,Fidelis ft't,ut faciatpriufquamnbsp;dens, utpoftquafecerit dicat. Dicat autem intelligens cui qualisnbsp;ueniat amp; quando,FideIis fit ut memor fitpauperum,ficut Paulusipt’^'“ Jrnbsp;tem,ut intelligat cui 6C quomodo debeat difpenfare. Et hoc eft quodnbsp;cibos in tempore oportuno,tempore neceflitatis SC angufti»«Seruus

IN MATTHAEVM. CAP. XXV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llSy

^'nifamulitto praefedhis, utdetillis cibum in tempore ;fi fide optima munus uutnobierit^ a domino redeunte præficitur omnibus bonis fuis.Non illi præsnbsp;dominus quando fit rediturus domum, ne poffît in officio ceflare,fednbsp;dominus,nónne beatus erit ille feruus,fi ofFendcr iteumnbsp;certo dico uobis^quod expertus illius fidem,attdé3nbsp;f Um *credere,praefi'ciet^ omnibus bonis fuis.Omnium quidem borionbsp;autem maxima eft farerdotalis fiindioifînbsp;R1ÎC h obferuet. Cum fintenim omnium dei operurn pretiofiora anianbsp;eumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 quanto magis credibileeft utfuper omnia bona fuaconftituat

b^jj nbsp;nbsp;pdeliter amp; fedulo confert deo 1 ucrurn animarS î* Magnus eft ergo qui .

tçjj.^’^^S‘'’'^afreditatem domini, quam proprio fanguine acquifiuit, tanto au» «lentior,qui uaftatamp;negligit.

*^^5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fixent malus feruus illc in corde fuo : Moram facit domis»

cœperit percutere côferuos fuos,manducet autem * ueniet dominus ferui illius in die qua non fperat,nbsp;eiusponetcumhypocris:

gt;’^^®'îui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominus mandauerit de proximo, qui non debeat alijs

at quo nbsp;nbsp;nbsp;îUon fibi foli. Nec omnino quifpiam hominum eft,qui non habea

commodet.Id fi fynceriter SCuigilanter ftuduerit,aredes ànbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^oeleftibus bonis præfi'cietur:fî minus,amp; difperdiderit ma

*^’^^feruos™'’^° ^^’\^pit,atcç fub fpe nunquam redituri domini cœperit perçu ^P^(îlabnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftinfelixfuturus quum dominus ueneritdiequo no

b’’ ^'3^uon fufpicabatur eum rediturumC Non enim folum VoriÎQj,^ '^°°®^*O5uerumetiam dominus diflecabiteummediurn'ôinbsp;abijcietur in gehensnbsp;fS’^rfidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^domnes parabola, quod omnes fumus dei ferui. Summa

^nitori nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^5 ut boha domini pro ipfius uolütate difpenfemus.

uigilandum, quod ei domus cuftodia commendatafit, ^^’’linciinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiafanèplus reliquis uigilandum quibus curaecclefias

CAPVT XXV.

«utiu pertinent, id manitelte apparet ex eo quod nuic priori parabos n.^Ï''‘«Suerbisfubiecit,nempeutuigilemusomnitêpore,eoquodnefcimusnbsp;^^^f^^^^^bominisucnturusfit. Hocunum fanehicdocereuoluit,nbsp;fJ^’Pa^eintentum eft unumhoc, quod paratæ uirgines ad nuptias curanbsp;^onnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effæ funt, impar atæ exclufç atcç ignoratæ. Ad rem præfentem ac t

Uia^ÿutperpetuo uigilemus,parati eueftigiouenientifponfo ut eamus obs cupienti animo fide plena inftrudi hinc ad ^m concédanbsp;I9nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen fine caufa hanc dodrinam docuit multis,ficut 8C hac pyabo

fecundum ucrba fua dC fententias expenfa rionnihil compleaitur Cs uarie tradauerunt, Vera quidemnbsp;fcribunt, Sc ad uerbotutn rationem non inconuenicntia: nobis autem

±66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

omnia expcndêtibus,haec quae diximus QC dicemus uidcttir ßngufan’tcf tura,partim iuxta Chryfoftomum in Opere imperfedojparrim ab alijs de*'’nbsp;pta.Tunc fîmile erit,Chrißus ait, tunc inquam, quando uenietdominuSj^®^nbsp;qua nefcitur, adiudiciumunnierfale uel etiam particulate: intcrimenifl’’’“’nbsp;apparet quae prudentes fint uel quae fatuæ. Tune fimile erit regnumnbsp;decern uirginibus,omnibus hominibus decern fenfibus utentibus,nbsp;ritualibus dC quinlt;ç corporalibus, Quç acceperunt lampades fuas,ubinbsp;dicitur fides, qua anima tota illuminatur, accendenda igne diuininbsp;uerbo domini quodignis efttfi'des enim ck auditu, auditus autem

• defEt ucnerSt obuiam fponfo. Ex ilia enim die qua homo credit deiu^^’^ mundo uidetur exire obuiam Chrifto, cuius expedat quotidie aduen^^^nbsp;peregrinus conuerfatur in faeculo, Sponfa autem dici poteft ecclefianbsp;da tandem in coelis»

Quinep autem ex eis erant fatuæ,6d quinlt;^ prudentes: , j,tit Omnium hominum duac funt partes: aut enim peccatores funt,qii‘J^i)r*nbsp;lantfecundum fenfus carnalcs,autiufti fecundum fpiritualestHasnbsp;eines diuidendas profertChriftus, quando iufti ab iniuftis,ô6fanâinbsp;nbsp;nbsp;^iil

fis per uerbS fu3 diuidendi funt, ut ponantur uel ad dextera iufti ad finiftram. Prudentes dicuntur qui ineprrupto Chrifti uerbo credii^*^’nbsp;cundum illud exhibent ie caftam uirginem Chrifto quorum fenfusnbsp;rumpuntur à caftitate quae eft in Chrifto lefu.Fatuac autem uirgincsnbsp;fidem uel non habent, uel non uiuacem, fed fine operibus iuftitiacnbsp;incrtem,hocefi:mortuam»

fed quinep fatuæ, acceptis lampadibus, non fumpferunt cum : prudentes uero acceperunt oleum in uafis fuis cum larnp^^tf^nbsp;Sicut lampas non ex oleo accenditur, fed ab igne, per oleumnbsp;tur,00 nifi oleum ei ftibminiftraueris extinguitur: fic QC fides nonnbsp;nutritur uel accenditur,fed ex uerbo dci,ficut ait apoftolus: Turn p®nbsp;pera nutritur propagatur S)C illuminât, 2lt; nifi fubminiftrauerisnbsp;defidt, 8C non fuiife uera fi'des monftratur,Vere autem fatui omnes pnbsp;funt, qui folum exiftimant fibi polTe fufficere ad falutem fi fimplic**^^^^(nbsp;in Chriftum,8C Chriftiani dicantur,nihil bona çpera curantes,cuinnbsp;ftolus:Quia fides fine operibus mortua eft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

MoramautemfadenteIponfo,dormitaueruntomnes

Tardante confummationcpraîdida, non folum peccatores,fed ad negligentiam deuoluuntur, ÔC relida uir tutis uia ad carnalianbsp;aliquatenus tranfituri funt, fecundum illud Pfalm,Salufî me facnbsp;niam defecit fancftus.Et Chriftus:Cum ueneritfilius hominis putas lt;nbsp;dem fuper terram Vigilarc enim eftiuftitiam facere:dormircnbsp;gcre. Qui uerc credit confummationem efle propinquam,non exnbsp;dicit aut audit,fed ex operibus quæ agit cognofcitur:nihil enimnbsp;do, nec in pofterS aliquid feruat, ficut nec peregre profedurus aU^lnbsp;in uia portât,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Media autem node clamor fadus eft, Ecce fponfus uen^^ nbsp;nbsp;nbsp;.

uiamci. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^,4

Quafi clamor fit præcurrentium prætubantium angelot um r

IN MATTHAEVH. ' CAP. XXV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

exircobinam, utfdlicet exeantde mundo,cxant de imqua caroms natura.Qui cnim mtelUgit ilia figna clamanda fæculi fînem, ilk audit clamorem tubarumnbsp;^:ianiantiutn,Quia uenicfporifus: quarum uocemno corporis auris audit, fednbsp;animae intelledus, 0lt; fides in uerbum domini,

Tunefurrexerunt omnes uirgines illæ, ornauerunt lampade» luas.

Cum damor facfïus fuerit, non folum iufti, fed etiam peccatores de Ibmno ’'fsH'gentiæ furgent : incipient enim timere QC feftinare, tiinc credent quia ueinbsp;finiendus eftmundus.Nam utfecuritas negligentiam,ficpericuli timor cx^nbsp;•’*0« diligentesjfed nihil proderit diligentia fine fide.Tunc fapereincipient ntnbsp;hil efle uixifle in m undo, nihil proderit fapuifle, Tune component lampadesnbsp;kas,omnes afpicere incipient et difeutere fidem fuam 06 opera,qua: bene age«nbsp;•^cconati funt,ne ah'qua ex parte iponfo difpliceanc Ita finguli femetipfos iudinbsp;tab lint, fidetn fuam difcutient,confcientias interrogabunt,Qiiod fi femper a^snbsp;geremus,nunquam peccaremus in dominum.Sicut ergo uirgo deformis SiC innbsp;grata fine caufafe componit : fie 66 tunc peccatores fine firudu fe praepara»nbsp;urnChn'ftoobuiam in regnum cœlor urn.

ratuæ autem fapientibus dixerunt:Date nobis de oko uefiro, quia wnipades noftræ extinguuntur.

fcxtinguitur tunc lampas hominis,quando fides eins deficit ac defperat.Si tutenim bene fibi cofeius fiducialiter agit ac magnanimiter, quemadmodumnbsp;fiquis infufo oko lumen additlucernae: fic ilk operum bonorum ftudiofumknbsp;‘nueniens,fideifua: addit audaciam,utfiat ad opera meliora uiuacior. Qui aunbsp;^tnimale fibiconfcius, femper timidus eft QC pufillanimis Jdeo ergo timenteainbsp;^iferi etdefperantes peçcatores ad fandos diduri funt:Date nobis de oko ucnbsp;‘«o.Hoc eft, Vos fandi qui fidei iuftitiam cum operibus fufficieter habetis adnbsp;S oriamdeiconfequendam,accommodate nobis operum ueftrorum et fideia«nbsp;undantiam, quando 66 fufficientes eftis ÔC uos glorificare Sgt;C no^ excufare finbsp;«okerius,ututritç faluemur.

^tlponderunt prudentes, dicentes; Me forte non fuffidat nobis 86 '^obiSjite potius ad ucndentes,86 emite uobis.

OftenditChriftus tarn futurum terribik iudicium ut nulla innocentia fibi tonndat,Ncmo enim de muliere natus credat iuftu ie efîè uel inueniri in consnbsp;Ptcfiidei.Cum ftellae etiam in conlpedu eius non fintmundæ,66 coelum finenbsp;p’”uinenoncft : quomodo ergo appareat in iudicio dei iuftus homo, cuius Ô6nbsp;peccandi natura ipïa peccatum eft, dicente apoftolo : Ego carnalisnbsp;“quot;^jUenundatus fub peccato: quod enim operor non intelligoino enim quodnbsp;uoJohocagOjkd quod nolo illud ago. Et iam no ego operor illud,fcd quod ha«nbsp;’^tatinmc peccatumfFantus eritergo tunc timor omruum etiam fandorum,nbsp;^^uemo præfumat ie iuftum inueniendum. Qiiomodo ergo pro peccatoribusnbsp;intercedent fandi, cum timeant ipfi de fefSed 66 indignæ funt paifionesnbsp;temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis,Bonum ergo eftnbsp;5°nfilinm fandorS ad peccatores, ut eant ad facer dotes 66 miniftros uerbi dei,nbsp;^ud fideliter audiat, fi quo modo per dei gratiam adiuuantem cum audierintnbsp;^trediderint faciant, ut habeat uirtutem oki fides eorum, fi tarnen tempusnbsp;babuerint.

’ Dum autem irent €mere uenit iponfus ; Ô6 quæ paratæ erant intraj? '”1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z X

14« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.COMMCNTARIVM

ueruntcum eoad nuptias,amp;claufaefi;i'atiua«

Quotidic ucrbum dci docetur in ecclefia, clamatiir pro fidc 8lt; fandis oP^ ribus obtinendis, pro mundi contemptu contra auaritiam QC ambitioncm,P’^^nbsp;dicitur inftare diuinum indicium, mortem non tardarc,fincm adeiïc:nemo^^nbsp;tem aut pauci credunt. Cum uero ingrnerint mortis fata, feftinant Qi.

tur, uocantfacerdotes,poenitentiam uolnnt agcre, quando iam pœnitenO^nbsp;eus non eft, Itatç dum exponunt peccata fua,dum accipiunt poenitentiatnbsp;pus,dum meliora proponunt,errata confitentur prioris uitç,etgratiannWnbsp;rant,capitur eorum anima,amp; uacui decedunt, magis autem ligati iußonbsp;dicio, quia non propter odium peccati fibi dÜjiliccntes uolebant agercnbsp;tentiam, fed ob mortis timorem : fi enim adhuc uiuere potuiiTent non W’*nbsp;(plicuiflent.

Nouiflimc uero ueniunt reliquæ uirgi'nes,di'ccntes:Donii’’^ inine,aperi nobis. At ille refpondens,ait: Amê dico uobis,nefüO^|j,

Nihil prodeft cx neceflîtate QC non ex fidc uel charitate repetitum tum emendandi ÔC peccatorum confelfio, Voluntaria autem QC ex fidtnbsp;Äa peccatorum difplicenda dC confeiTio modica deo fufficit: ex neccfli^.^^j^^nbsp;tem fola neep magna fufficit, Nefeio, inquit,uos,quiafigna ipiritusmd*’' .0nbsp;bis non uideo,Sicut enim qui immundû habet ijpiritum opera bonanbsp;poteft: fic qui fidem habet QC fpiritum fine bonis operibus efle nonnbsp;nec arbor bona fine frudu fuo tempore, Inftitudo SC uoluntas meanbsp;malum SC fequi bonum:uos autem contra,bonum fugiftis,malum aut^ .jjlinbsp;radeftis. Non poteftismeorummilitumpratmiaaccipere,qui tyrannii*^nbsp;fecud eftis.Non pofTum diccre mcos,in quibus meum nihil agnofeo»

Vigilatc itacp,quianefdtis diem nelt;ç horam,

Hic intendonis Chrifti fcopus,ÖC totius parabolae fenfus principe**® ujf reunicus adnotatur,quafidiccndo: Vos igitur adexemplum prudent*^,nbsp;ginum ferui fideles ac prouidi patrcsfamilias,uigilate, SC in tempore nonbsp;rate bonorum operum commeatum, quia nefeitis diem ÔC horam

tus, qui cum fubito extiterit, iam non erit amplius tempus benefaci^^^jjii’

cui(Ç ferêdum erit pracmium pro retro geftis, Addidit quoq^ dominus ƒ parabolam,extimulans difcipulos fuos ad perpetuum ftudium bonoti’nbsp;rum, ne committcrent ut dodrinam acdotes aie acceptas fuanegh^^^^pffnbsp;nerent efle fteriles,fed ftudio cura^ fua uerteret inudlitatê proximi, ft*nbsp;berêt idoneos maioribus donis,qui quod pro fuo modulo captu^ acwnbsp;collocaflent in lucrum domini fui,qui gaudettali fœnore ditefcerejCU»”nbsp;rumnoftrorumnonegeat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JVr

Sicut enim homo peregre proficiicens,uocauit feruos dit illis bona fua. Et uni dedit quincç talenta, alq autemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jjli*’’'

unum, unicuiep fecundum propriam uirtutem,8c profeduseft*^^^

Chriftus poft uidoriam paffionis adpatrem iturus, ueluri profedus, commedatdiledionem fuam ad fandos. V is autemnbsp;diligat fideles fuos, confydera quidpaflus eft pro eis,Si enim magft 4nbsp;riam fuam illos amauit, quam propter illos ad tempus pofthabuift^nbsp;quafîhomomoriens propter eos, quid mirum fi maiore diledionetnbsp;fandorum quos relinquebatin terris, quàm diledione gloriænbsp;în cœlis Et tr adidit illis bona fua. Non inuidens alij plus dédit ali)

IN HA Tl* H AE V M. CAP. XXV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±69

pro diuerßtatefîdei eorum, quam fîC ipfe largitur, dona di'fîribuittqui autem inuidus cft autparcus,omnibus eft pareus amp; inuidus,no faciens differentiamnbsp;pwfonarum, Confyderaquomodopeneacquah'ter remunerauit eumquimianbsp;*^usobtuUt,etcum qui amplius:fi enim acceptor perfonarum fuifletjUtiq; nonnbsp;^ntum in danda gratia quantum in reddêda mercede effet æqualis ambobus»nbsp;Manifeftum eß quodin danda gratia non perfonas afpexit, fed cuiufcp uirtu»nbsp;1 quam 0^ ipie nulli negat petenti : ne fupra uirtutem opus iniungens ipfenbsp;°^cafio effet offenfionis, amp; non reus effet qui peccauit,fed qui fupra uirtutemnbsp;pondus impofuiflèt. Voles ergo dominus focios nos habere in regno cœlefii,nbsp;®poranobisdiuerfarumiuflitiarum commifit,non quia nonhabeat poteflaanbsp;^ni Slt; fine operibus nos glorificare, fed ideo opus praemifit,quia fic illi placuitnbsp;uiditjôC fibi gloriofum 6lt; (andis.

J Abijt autem qui quinœ taknta acceperat, amp; operatus eft in eis, cratus eft alia quinque» Similiterquiduoacceperat,lucratus eft alianbsp;unum acceperat, abiens, fodit in terram,amp; abfeonditnbsp;’’““«Wdominifu.;

fall Dr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rcliquit feruis fuis dona fuajadiutrice femper uniuer«

^nni f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^lt;^ificatura, Eum qui quincç talêta acceperat abrj flè QC opera

pçf I æ’ ipfum ilia diuina dona non tenuiffe otiofa«Et alia quincç effe fu= bio?ex uno quoqp dono feciffe frudum,amp; eum uberem. Vernbsp;lisanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bsbet talenta fidei,fpei,0iS charitatis,dodrinæ 8C zeli,poteftaa

fidem illuminauit,plena^ fiducia ad iperandum diligenter ÔC zelofe fandam dodrinam docuit,nbsp;cotinuitjàmalo coercuit uel reduxit:hic amp; fua quin=nbsp;infuper alia quinep lucratus eft» Simile de eo qui duonbsp;Ätquiunum accepit talêtum, fiuefidem fiue fuppofita fidenbsp;dei donum,abijens fodit in terram,quiä illud in anima fua Oanbsp;eonrpir permifit, nihil autem fidei operatus ac doni,quod illi ut operareturnbsp;^^»umfiierat»

Pofu' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominus feruorum illorum, amp;

tufij. ’J5®donem cum eis. Et accedens qui quinc^ talenta acceperat,oblt;r hi Ç ƒnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;talenta, dicens; Domine, quinc^ talenta tradidifti mû

’ quini^ fûperlucratus fum,

hs: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifto nec tentari fideles poterant nec probari,fi effent ueri fide

fifitpræfens non creditur fed uidetur, cum autem abfens fuerit » fed creditur dum timetur, Chrifto igitur præfenteopus bonumnbsp;ftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidebatur effe in fide,fed in oculis, Ideo nec poterant fibi mer

’Itstjiin nbsp;nbsp;nbsp;P^t iuftitiam acquirere, nifi afeendiffetab eis, Nam feruus fidelis

° ^^fonte probatur : præfente enim domino quicquid fecerit no eft laus fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autêdiffertlongum,utprolixiordeturhominibus

fiioi^j^bciendæ licentia.Bonus autem hie feruus non quafi glorians in opere qUÿj^italêtorum memoriam facit, fed primum meminitquæ accepit,pofteanbsp;Hefi . ^’^nit, utoftendatnon ftudij fui effe aut laboris quod acquifiuit,fedbecnbsp;ßuefinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dominifui quibus acquifiuit,Qiiafi dicatjEgo quantum ad meum

laborem nec modicam quidem iuftitiam fa cere potuiffem, nifi ope '^0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gratia tuatficut dicebat Paulus:Plus omnibus laboraui, no autem

’‘^dgratiadeimecum.

47» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COHMENTARIVM ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Aitillidominus eins : Euge ferucbonc amp;fidclïs, cjüia fupcrpa^ fuifti fidclis, fuper mul ta te conftituam,intra in gaudium domini tu'»

Pauca funt admodum,fi quis de magna mafTa triad modicam dederitd^^^ gmam, autde magno uafe uini modicum dèderit guftum:fic de magno thei^nbsp;rorcgnicoeleftis modica nobis arra præftatur per fpiritum Tandumjinagn^^nbsp;men nobis efle debet amp; eft, fi noftris meritis coparetur, uel friidibus.Ptcptrnbsp;quod diccbat apoftolus : Ex parte ein cognofcimus,amp; ex parte propheta^’J^^'nbsp;cum autem uenerit quod perfedum eß, deflruentur ca quæ ex partenbsp;tra,inquit,in gaudiû domini tui, ut pofleffor fias gaudij cœkfiis ÔC etern’»’’^’.nbsp;tantum fpedator* Et iam non quafi minifler domini in gaudio eius,fednbsp;ceps gaudioru, Sicut alibi dicit: Pater, uolo ut ubi ego fum,0^ ifli fintnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

utmeam uideant gloriam quam mihi dedifiû Nihilautem dignum hoc fæculo, quo mereamur fieri participes regni domini dei noflri,nbsp;cnim condigna: pafliones huius temporis ad futuram gloriam,

C nbsp;nbsp;Accedens autem Si qui duo talenta acceperat,ait: Domine,

lenta tradidifti mihi, ecce alia duo lucratusfum» Ait illi dominus^* ' Euge férue bone Si fidelis, quia fuper pauca fiiifti fidelis,fuper

• conftituam,intraingaudiumdominitui, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fijs

Quanquamhic feruus uideretur minor in operc,non tarnen dcpreJ’^” efl minor fuifle in uoluntatc, Videns dominus feruo illi non uoluntate»”nbsp;randi adfuiffe minore,fed fidei uirtutê: nam et ille uoluit fimiliter ampH^nbsp;rarijfed maioribusdefyderqs eius no fuffecit modica fides, Ideoiuftus’Yj-^nbsp;6ifi non fimilia lucra accepit ab illo ut ab iflo, tarnen bencuolcnaa fini*^nbsp;pit ut ilium: quia Chriftus non magis operum eft remunerator quam ncf*nbsp;tum.Non dignitas oflSciorum apuddeum honorabitur fed uoluntas. jjil*nbsp;goiudicandifumusquianonfecimus quod in parte noftra non fuit,fequot;nbsp;Io quod poffumus prouocati dei gratia SC adiuti fi uellemus,

Accedens autem Si qui unum talentum acccperat,ait:Domin^ quia homo durus es, metis ubi non feminafti, Si congregas ubinbsp;fparfifti, Si timens abij Si abfcondi talentum tuum in terra,eccenbsp;quod tuum eft»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Acceffit tandem Si is qui talentum acccptum defoderat in terra, ratioriem rcddere, non folum non agnofcit culpam ineraæ, uerumeu^i^dî*nbsp;minum infimulans aufteritads Si auaririæ immodicæ, crimen officijnbsp;conduplicauDomine,inquit,fciebam quod efles homo aufteruSjindc*^nbsp;colligis ubi non feceras fementem, Si inde congregas lucrum,ubi non ’P ƒ,(],nbsp;ras fumptû.Proinde metuens,ne fi fors aliquo cafu perifl'et,fçuires innbsp;defodi^ talentum tuum in terra.Hoc malui,quam dum ufuram captoPnbsp;tari de forte.Ecce habes quod tuum eft,Si non mereor hudemobtacr^i,nbsp;tu,ccrte fors curaui utefletmtuto, Huiufmodi uerbis tertio pcccatpd^nbsp;obedicntia peccat, fecundo excufat, ter do iniuriam domino facit: tan^n^ftnbsp;lum eft excufatio peccatorurn, Mentitur primum, ubi dominumnbsp;ubi nihil feminauit. Quis enim hominum eft qui no ornatus à deonbsp;corporalibus et fpiritualibus c’qui caret fcienda boni SC mali f cui nonnbsp;ritmalum fugiendum, bonum autem apprehendêdumf Tu podus toj,nbsp;accipiens gratiarum, uelunum iuftitia:ffudumnondebuiftioffcd^’

IN HATTHÄEVM. ¦ CAP. XXV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17!

enim funtm te iudida èC uirtutes,quibus refiflerc poflis motibus cocupifcen» tiarum carnalium,id pofle quoc^ à domino accepifti,fi uelis.

Refpondens autem dominus eius,dixit ei:Seruc male amp; piger,fcic« bas quia meto ubi non femino, amp; congrego ubi non iparß : oportuicnbsp;tecommitterepecuniam meam nummulari|s, et ueniens ego rece#nbsp;pilfem uticç quod meum eft cum ufura*

Malus uel nequam feruus dicitur, quia contumeliam reddidit domino pro onorc.Pigcv,quiatalentumnonduplicauit;ideo^ utfuperbus ÔC utneglinbsp;8‘^adominocondemnatur«Vere enim nequam,quia domini largitatê qua«nbsp;uiokntiain accufauit. Non enim deus intelledû dat homini ut inde gloriamnbsp;gcat fuam J fgj ut per dei gr atiam ipfe fibi feruus uitam æter nam QC gloriamnbsp;autem is excæcatus malitia,dum uultfapientiam dei fallere.nbsp;Si enim uere ta’em nouit dominum,nbsp;tisfac^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;debuit, utper diligentiamfuam auariciam domini tarn poten

caret ƒ • nbsp;nbsp;nbsp;utilitatem,ne iniuftitiam domini magis ad iracundiam prouoa

^lli?i ß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non contemnitur fed timetur.Mcnfa nummulariorS in=

. °’””^Rripturadiuina,quæludæisfadaeftin{candalum,in qua nutriens animas pofîtus eft fupra quam omnes Chriftianf-in fpiritu.Nummularij autë præfîdentes menfæifti,nbsp;fideles 8C prudentes,qui cum uiderint fidem ÔC adus Chriftia«nbsp;^filmantnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ Q’^^fidemcnfa, pondérant^ eos SC

fiT’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi digni funt deo aut non, Huie menfæ qui commiferic

1 nbsp;nbsp;nbsp;'^'^'^baptizatus fufeepit à Chrifto,ut in ccclefta permancat,fcrû

’Pßiis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;äudiat inceflanter ex fide,impoffibile eft ut non augeatur fides

indies timor domini,iUuminatur fenfus,fcientia crefcit,con defyderiiî regni coeleftis,zelus antiquorumappre«nbsp;^^*ptura’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paffîm legit in facris, ut fie ufur am ampliifimam facial menfa

^^'nanita^'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fidesotiominoratur, torpefcif,2Cper carnales adus

• eri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihilum: exercitata autem fcripturis nunquam definetcréa

ÇUtiij Q,. J tanquam lignum quod plantatum eft fecus decurfum aquaa fi'ndum fuum dabitin tempore fuo, SC folium eius non defluet,£€

talcntum,et date ei qui habet decern talcnta:om^ SKpr4ij.amp; k dabitur,et abundabit:ei autem qui non habet,et quod 4.Cnbsp;ab eo. Et inutilem feruu eqcite in tenebras exsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.c-«sgt;lt;d

Chria^^’^^^^^^^t“setftridordentium.

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agnofccns,ÔC cum poflîtfi'de SC fadis non confitens, à confortio

tollitur quod habere uidebatur,Ille habet ue« B’i'ite ^’^^fiiiftkqui facit iuftitiam. Is cum nunc uidet per fpeculum in at ninbsp;Pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cognofcet ficut amp; cognitus eft, Quiequid

Chrifti eft,non ci imputatur qui male ufus eft eo.Sunt qui uiden *1011 e(|nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;humiles,fed non propter deum: SC id quidem bonum uidetur,

non eft ex fide peccatû eft.Mitti autem in tenebras Parakoi^^’^fiiudicari adpœnamaeternam, fifliad finiftram: dequofequensnbsp;’^his f'hrifti dodrina dcextremoiudicio SC uniuerfali, Duabusnbsp;parabolis tota pietatis ratio tradita eft.Priore fides qua à m3nbsp;^dinihil acque optemus quamuenienti fponfoircobuiam. Hacuero

2 4

±7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENTARIVM

fynccradflc(fKo,quatithilnoftri quacrentes ton in hoc incumbimus,uthi?^*?j adeoaccepimus fiuefpiritualia ünthuetétnporaliaproximis inferuiamn’’*nbsp;primis tarnen in hoe dantes op er am, ut deo ipfoslucreniur,uel ex bonisnbsp;res reddamus,

Cum autem uenerit filius hominis in maieftate iiia, amp; omnes li cum co»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Poft biduum pafeha celebraturus èC tradendus cruci,ab hominibusfj^^ illudendus, aceto amp; felle potandus,in maxima humilitate ÔC infirmitat^/^,(,nbsp;pracmittit gloriam triumphantis ,utfecutura fcandala poIlicitationisp^5*L3lnbsp;compêfaret» Criminofas autem perfonas iudex auditurus in publico,nbsp;fuum collocat inexcelfo circa ieconftituit uexilla regalia, ante confp^^i,nbsp;fuum pönit fuper menfam caliculam,unde tribus digitis mortem hotniP^ „nbsp;bat aut uitam, hincinde ofßciales ordinate conftftunt,in medio fecrcta’'‘^^^,jnbsp;nuntur genera horrenda pœnarum,quae non folum pati,fed QC uiderenbsp;turn eft. Stant iuxta parati tortores, crudeliores afpedu quàm manibP^'^ti*nbsp;iudictj facies cuiufdam fehematis terrore ueftitur. Et cum ad medium F.nbsp;dæ fuerint criminofæ perfonæ,ante interrogauonem iudids ipfîusnbsp;ribilidifcruciâturafpedu. Similiter dominus fe ad indicium uenm^^Li»nbsp;mittic, ftmiliter cum terrore,non cum fimili terrorejnam QC bona ÔCnbsp;liter ordinata funt in terra fîcut in cœlo, non tarnen fîmilia. Ergo uitl^^nbsp;terra pœnas QC glorias, non fîmiles putare debemus in cœlo,fednbsp;fuper terram, multo maiora fufpicari debemus in cœlo. Quantumnbsp;diftat ab homine,tantum cœlefte indicium a terreno.Iftius autemnbsp;dorintypo, illius autemiudicïjmaieftasinueritate,teftâtepropheta:Pnbsp;nifefte ueniet, deus nofter SC non filebit. Ignis in confpedueius ardtP^^f*nbsp;circuitu eius tempeftas ualida SCc. Manifefte, inquit,non iam csebm^ ^lo*nbsp;pore fîcut antea, utuix eum etiam boni cognofeerent, fed manifeft^^^nbsp;ria, ut etiam mali eum confiteantur amp; fentiätnolentes SC inuirizutq*^**nbsp;pferunt eum in humilitate,cognoftant eum in poteftate. Er qui fcit^nbsp;quàm dulcis eft eius mifericordia,fentiant quàm grain's eft ira ipfîus»

T une fedebit fuper lèdem maieftatis fuæ, 8C congregabun^*’ cum omnes genres»

In primo aduentu mundauit nos per uerbum, huit per aquam uit per fpiritum. In fecundo autem glorificabit per refurredionemƒ Pnbsp;formauerit corpus humilitans noftræ,utfiatcôforme corpori gloriasnbsp;feminati fuerint homines ininfirmitate Qi. furrexerintin gloria,nbsp;fuerint corporales SC furrexerint lpirituales,tSc fedebit in fedenbsp;fedes eius hoc modo fada fuerit gloriofa.Et congregabuntur anteeumnbsp;genres,quia omnibus gentibus cognitionis fuæ gratiam condonauK»nbsp;iufte in utroep, ut nec boni fîne dolt;^ina ueritatis,bonitatis fuæ fruCnbsp;tant,nec mali propter exeufationem ignorantiæ malitiæ fuæ pœnasnbsp;Nam fîcut in node rerum faciès no apparet,fed SC gemma quafînbsp;ÔC lapis quafî gemma exiftimatur : fîc SC ante aduentum Chrifti,nbsp;cordium differentia non apparebat, fed SC mali quafî boninbsp;boni quafî mali contemnebantur, Atubi illuminatio Euangeltj jnbsp;tes prædicataperuenit, tune manifeftataeft qualitas omnium ,nbsp;omnes genres hdæ funt inexcufabiles.Et ideo tune iufte ad iudie*^^

IN MATTHAEVM. CAP. XXV. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I75

gabuntiir omncs,quia qui mandatum pracmittit,tacite indicium futurum eflc denunciat. Inconfpedumigitur huius iudicis conuocabuntur omnes totiusnbsp;orbisnationcs.NuUus enimhominum quamlibetexcelfus authumilis poteritnbsp;iWudiudicium efFugere,id non humanis conieduris,fed exado dei iudicio pernbsp;^getur, cuius oculis omnia funt confpicua præterita Sgt;C futura.

• 8^feparabiteosabinuiceni,ficutpaftorfegrcgatouesabhoEdis,S^ ‘^tuetoues quidem à dcxtris fuis,hcedos autem à finiftris,nbsp;ftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines permixti uiuunt iiifti cum impfjs,ut prat confufîo«

drcretio nulla appareat ad homines. Sicut hycme no eft difcretio inter uiri# tur Nautem illud tempus cum applicueritdifcernun«nbsp;untnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidem 0^ opera in iudicio manifeftantur, folijs iufti uefti«

f ætcrnae, ÔC ftudibus gloriae ornabuntur. Et à cotlefti paftore hoc ^asconbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem corporalis fegregatfecundumnatu*

autem fecûdum fidem èC opera animarum.Oues font manfuetudinem, neminem lædentes ob pattcntiam fi latdao*nbsp;tarentnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimpliciter balant:fic fanâi cum laeduntur aut

probati preccs mittunt ad deum.Si malcdicStur,non contrjj.^^'^^’P^fcutiunturjnonrepercutiunt: bonaeorum diripiuntur, nonnbsp;fennut, fed clamorem non emittunt.Hoedos autem dûnbsp;animalibus fignificantes fu«nbsp;*^^9utnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enimincedunt autpercutientes authumeropulfan

^^'Here rmutuum,gloriantes, 5C impctu gloriac per præcipitia homines hœdis aftîmilâturnbsp;,,!’’'Pn» Introdudus ad régis confpedum uel iudicis,cx ipfonbsp;^P^^P*“® accedereiubeatur, uel odium filon^nbsp;deus ad dextram locat,peccatorcs ad finiftram,utnbsp;fuorumconditionem exlocidefininonecognofcat,nbsp;‘^ntcntiamiam confufionis pœnam excipiat, Qiianta autem impfnbsp;ante confpedum angelorum fegregatis iuftisnbsp;.j,nbsp;nbsp;nbsp;^«dic'quae fola confufio fuperat omnes huius mundi aduerfitates.

dcxtris cius erunt : Vcnite bencdidi patris V ’^^^P®*‘atumuobisrcgnumaconftitutioncmundi»

gcnere in duos ordtncs diftributo, tanquam iuftus

• ’^^donemproferetfuiiudicq, utbonicognofcantquibus officijs ^’^attçj^’^’^nttantamfelicitatem, amp; mali audiantquibus culpis commerucanbsp;Vç^?‘“Pphcia. Ac dcxtrum quidem ordinem placido lacto^ uultu falu*nbsp;*nquiet,amid mei,quos mundus quidem defpicatos ÖC execrabinbsp;pater meus prohonoratis SClaudabilibus habet.Nuncpromaanbsp;accipitehaereditatem regnicœleftis, quod uoanbsp;Unbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p^dioparatum fuit à deo omnium rerumpracfcio ante conditum