V

f COMMENTA-

RII RABBI DAVIDIS

KIMHI IN HAGGAEVM, Zachariam amp;: Malachiam prophe-tas,exHebraïco idiomateinnbsp;Latinum fermonemnbsp;traduóli,

INTERPRETE THOMA NELO ANGLO.

^T/CTAKll LOCO accejjere hrenes quadam obßruationes in cofdcm pro-phetas, partim ex Hieronymo, partim ex ahis probatenbsp;jidei atithoribus decerpta.

PARISHS,

Apud Martinum Iuucncm,fub infigni D.Chriftophori, c rcgioncgymnafi] Camcraecnfium.

» I Î 7-

CVM PRIVILEGIO.

Rcucrend perc en Dieu mefsirc Ichan du Tillct, Êuciquc dc S.Brieu, à permis à Martin Ie leune Libraire Sc Imprimeur,nbsp;1 'uyuant le priuilegc du Roy, Pimprefsion amp; vente d’vn liurc intitule,nbsp;Commentarij 2.abbi Däuidis Kimbiin Wd^lt;eum, Zachariam Mdldchiamnbsp;f rofbetas,ex tiebraïco idiomate inl-dtinum fermonem tradufliinterprètenbsp;Thoma quot;tJelo Anglo, ç^ibus auSlarij loco acceffère breues quadam obfernatio-net in eoplem propbetas, partim ex Uieronymo, partim ex aliisprobata fideinbsp;authoribits decerpta. Auce defenfe à tous autres d’y attenter ou contre-ucnir,fur lespeines contenues es lettres patentes dudit Seigneur,Don-nées à Paris le dixncuficfme iour de lanuier, mil cinq cens cinquantenbsp;St deux,Entérinées en Parlement le troißefme iour de Mars,audit an.

reginaldo polo

CARDINALI AMPLISSIMO, ET

Ecclefice Romanæ in Anglia Legato , fau fta atqu c fœ-licia omnia.

ctlèprinceps,obiter in ^etheru etymo explicando i. Meteo-rorum protuht 3 'vbi 'vocabuU illius vim at que ßgnificatio-ne V àè -Suy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;où'djp.i.àperpétuapotiusmo-

tu, quam ardore dedudlainterpretatur, idem meo quidem. iudicio rerum quoqueamp; a^ionum humanarum iteratienbsp;reciprocationi non inepte pojße accommodari videtur.nbsp;Q^madmodum enim ille mentes hominum atque opinio-nes iißdemßepe de rebus eafdemßibinde in orbem redire ac

ä ij W TDÎf

nes eius atatis propriè ßedlarint, hodie tarnen etiam apud nos,ß re die expendantur,aptißime locum inuenerint: pree-ßertim quum rerum nodlrarum non alßmilis conditio ma-pnam cum ida (Ctate aßinitatem habere videatur. Ecquidnbsp;enim hoc aliud eß, quodproximis hißce annisßummo Deinbsp;Qpt.Ädax.beneßcio, ac nunquamßatis laudata rcgin^ no-fli'^eAHari^e (quodadhumanam quidem operam attinet)nbsp;tuißue pariter ßalicißimis in obeunda legatione außiciis,nbsp;(Pole iüudlrißimedomi nodlra: in indiauranda religione,nbsp;temporum prius iniuria neßio quaplurimum labeßadlata,nbsp;mira dexteritate conßedlum, totuspene orbis Chridiianus

dedicatoria;

imparüßxiis mutati ratio.Hahuit enim ades ida qua iam dixi,quadoin^laurahatur,lehoßamßummumßtcerdotcm,nbsp;amp;princßem 'virum Zorohahelem ßu^e inflaurationi ma~nbsp;nibus pedibußque iunólis vtrinque operii diu incumbentes:nbsp;quemadmodum amp; h^c pr^seßritu adis nofira infbauratio,nbsp;(quamßdem verapietati ac diuino cultui in bominum no-flratium animis quaß pofbliminio reflitutam inteüi^) ha-

An^iO' lumen: de cuius laudibus tacere malo^qpauca dice-re:vtde Carthagine Sallußius olimßbißaciundüputauit. Sedprincipis Zorobabelis loco quumßceminam reginamdnbsp;Deo Opt.Max. tarn arduo operipraßeclam videoßccur-

a îu

EPISTOLA

illius in^duratione anagogic^s conferre, cum diuo Pliero-nymo templum dominicum toties infldurari -videatur, ^uo-tiesanteadla 'vittc ruina nouis Ç-vt intj^uit ille}'virtutum a-dißciis reßtrtiutur? Hac enimueroßdes illa Dei eß, quam luhetius in homine inflauratam 'videt, q laßideam illamnbsp;ligne am materialis olim templi conge ^lam ßruem. Hocil-i.Corinih. g.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus intelUgit,'vhi ait: An neßitis corpus

'veArumteplumeßhabitdtisinvobisl^iritus ßanAi^ Bre-uiter hac illa teélaßnt honarum virtutum gemmis nbsp;nbsp;la^

quearihus diflinAa,in quihus Dominus inhahitaturum ß atqj inamhulaturumpromittit, Leuitici cap. zlt;^. Cuißnenbsp;operi multo pulcherrimo ,cum te dies noAeß]ßmmis viri-hus incumhetem,ali0ßue itidem tuo exemplo in optimi la-horts partem tantum non 'viua -voce 'vocantem 'viderem,nbsp;Cardinalis amplißime, non committendum putaui 'vt otio-fus in tam ßlendida archtteAura opißcio, quaßßeälatornbsp;aut auditor tantum contra Ais quodamodo pra pigritia manbsp;nihus digitißi obtorpeßerem: praßrtim eiufdepatriaalü-nus,^ß quid in me quot;virium aut eruditionis inßt,optimgpanbsp;rentis luuanda fludio,quafiqi antipelargia oßicio totus ob-noxius'.imo conßeredumpotius aliquidin commune ejße,g^nbsp;“vndecunq^ cœpti operis vel repromouedi,vel verbisßaltemnbsp;approbandi occaßonem arripiendam.Q^d cum oßicij ratioßmelßaciundum admoneret, är ßmilia ßmilibus proue-hendis accomodatißima viderAurjComodum mihi in men-tem venere doAißimi cuiußdam Hebrai interpretis commentary,quibus ille prophetas iam diAos,ßcunda adis in-flauranda acerrimospracones acimpulßres,quanta maximaßeripotuitperf^icuitateßis interpretatus eß. Opera-pretium itaq^ meßaAurum putaui ,ßperegrina lingua amp;nbsp;Latino-

DEDI CATORI a;

Latinorum adhucauribus inußtata confcri^ta eandem in-terpretationem no^ris ißbus 'vtcunq; donarem: partim^t qua prifcis illii teporihus pofltemplum inLlauratum cmcn-danda adhucojita pracepta opportuna ‘videhanturjeademnbsp;apertius paulo (ß quaßcri poßitd noidra atatis hominibusnbsp;intelleLla,faLlis expnmerentur: partim 'vt quemadmodumnbsp;in initio renaßentium bonarum literarum fludioßiuuenesnbsp;ad Graca Latinisßumma ßua cum 'vtilitate coniun^endaynbsp;tralationibus ex altera lingua in alteram transfußs, quaßnbsp;prauia interpretum manu deducli^maximos deinde in Ulisnbsp;ßudiis progrejßusßapteßontefecerunt, itaamp; in Hebräi-cis haberentj qui 'viam ipßs ad reliquos buius authoris c»mnbsp;mentarios intelligendos 'vtcunque ßerneret.eos potißimumnbsp;intelligo,qui viua alioqui prçceptoris ojoce deßituuturjqui-bus^notßero,non inutilis hic laborßuturus eß.ILabent enimnbsp;hacßudiaßacris Uteris intelligendis non leue mometuminbsp;ß maturo iudicio legatur. Lrhuiußnodißnt,qualia Diuumnbsp;I-iieronymum proueäla iam atate ßbi addißenda putauitfnbsp;Cr ndnullis in locis tbeologoßuturo neceßaria ceßiit/vbi co-^murUnqui^ad Hebraos recurrere^gf;'ßientia 'veritatemnbsp;de fonte magis q de riuulis quarere.amp; quaßquunturapudnbsp;eundemdn oêlauum Zacharia caput. Huius ¦vero qualifnbsp;cunque Latine reddendi laboris primitia cum publica noti-litati conßcrdda'viderentur, amicis aliquot meipariter,acnbsp;Ldebraica lingua promouenda ßudioßßimis ita ßuadenti-buSi (inter quos primo apud me loco eße debet O tidMSp «v-dominus loannes Mercerus, eiufdemßcranbsp;;,quem honoris cauß nominoj ea quapraceptorem decet, obferua-tia colo)aquißimo iure tibi,Cardinalis amplißimcypra ca-teris

EPIST. DEDICATORIA.

teris omnibus debebatur: •vt quiprimam aggrediendcO fra-lationis occaßonem ßalicißimo tu^ legationis ßiccejßu de-deris, eiufdem in lucem adend^e primo ÿ4^iupr^elibando . ßuerere^meique interim er^A te obßquij ac propenja ^olunnbsp;tatis urpumentum qualecunque, mnemoßyni loco obß^a-tis ('vt aiunt) tabulis teßatum haberes. l^nde quid njelim ponbsp;tius,ßpares animo ^oiresß{ppeterent,quam quidpoßim, il-luflrandi nominis tui caußprgßare,tanquam ex vnguibusnbsp;leonem inteîligeres. l^tinam aut in his laboribus,aut in rcliqua mea perquàm tenui rei literaria:ßpelledlile aliquid eßnbsp;Jet,quod tibi^atum amp; aliis vßui ejße poßit. Cuißplaceat^nbsp;quod eperegrina lingua traducitur,non dubito quin otijnbsp;perinde ac negotq mei in h'ußudiis collocatißaciliorem ra-tionem Macenatibus meis redditurusßm,nbsp;nbsp;nbsp;alios multb

aquiores in iißdem approbandis iudices habiturus. Qg^d Auguft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Augu^inus ohm de Simpliciano pro ßa modeflia

Sm^\iäAiß.,ßbiperßaßt, idem ego mihi quoque de tuo iudicio, Cardi-—nalis dignißime,perßuaßum habeo^g^ habere debeo: quum tibi, inquiti aliquid placet noui cui placeat, quoniam quisnbsp;te inhabitetnoui. Faxititem tui incola Deus Opt. Max.nbsp;•vt orbi ChriAiano,patriaqj noßrx iuuandce diußperfles,nbsp;aliquando ciuitate cœleddi doneris. Vale. Lutetia Pari-ßorumj Calendis Martiis^ z ƒ jf.

Tibi tuoq; obßquio addidlißimus Thomas N cl U s.

INTERP RES LECTORI

Chri^îiano ml fi3 Kgiï^V.

fœlixq; fie) breuiter aliquid cùindc --—^^rci ipfius J quæ tota hîcagetur,natura,nbsp;tum deinterprctationis genere atquc occafioncinnbsp;Vniucrfum admonuifle, partim vt vnoquafi ocu-lorum afpeâures ipfa tota comprehenfa, facilio-ftituti mci confiliura,fiifceptique laboris qualem-cunque rationcm,amico faltem amp; beneuolo ledo-ri probatam reddam. Quorum amp; illud tibi(quodnbsp;fpero)noii iniucundum, amp; hoc mihi vel in primisnbsp;neceflarium videatur. Habes igitur quod adpri-mumattinet, doâifsimi Hcbræorum interpretisnbsp;Dauidis Kimhiin Haggæum,Zachariam,amp; Ma-lachiam prophetas commentationem, Latine vt-cùque reddjtam. Qjuam quumhadenusfua dun-taxat lingua delitefcentem, Hcbræis folis,aut He-braïfmi eiftudiofis vtilem animaduertiflem , nonnbsp;committcndum putaui, ytiftud quicquid erat boni,tamangullis finibusinclufum,paucorum proprium foret, quod cômunc plunbuscmolumen-tum adferre pofsit. Etenira inter omnes ferè, qui ànbsp;Chriftonato aliquid ad facras veteris inftrumcntinbsp;literas intelligédas Hcbraïcè contulere, nemo hocnbsp;interprète dihgêtiùs, nemo accuratiùsfquod fcia)

P R AE F A T I O.

fimplicemac genuinä vcrborum explicationcm, vel doótifsiraorum eciam noftræ ætatishominumnbsp;iudicio præfxitir.Quôd G quis nouohoc à me cxé-plofaóturn putet, vc ad proplietarum oraculaex-plicanda,poG:inGnitapenegrauifsimorum noftrçnbsp;hdei authorum raonuraéca, ludæum intcrpretemnbsp;in medium adferam,atquehocillud efle exiftimet,nbsp;quod vulgo frequcns dici confucuit,folem veile lunbsp;cerna monftrarc, ac repertis frugibus, glandes ad-huc vefcendas obtrudere, non inepte(nifallor)eo-demhîc refponfo mibi vti licebit ,quo Philippusnbsp;apoGolus apudloannem Nathanieli,viroilliquidem minime raalo vfus olim fuifl'c legitur. Cuinbsp;quum admirationis nonnihil, fub initium nouinbsp;euangelij mouiflec natalisferuatoris noftri Chri-ftipatria Nazareth, adeo vtinterrogarit, an bontnbsp;quidpiamè Nazareth eflepofsit,veni,inquit ille,nbsp;amp; vide. Ita amp; ego pari quidem verborum breuita-te,licetinrelongeimpari,Gquis liic itidem interroger, an ab homine îudæo boni quidpia expeda-ri debeat, non aliénéfortafsis relpondero,fl dicam,nbsp;lege amp; vide. Nam quum triphei fenfu turn à no-ftriSjtum ab Hebræorum plærifquc interpretibus,nbsp;literas facras explicadi ratio conflarc dicatur,graninbsp;matico,myftico,amp; allegorico,isquc inprimis ne-ceflariusGt, qui rehquis duobus ceu cardinis acnbsp;fundamenti loco Gibfternitur, in verbis amp; hiftori-ca rerum geftarum narratione potifsimum Gtus,nbsp;alienum fortafle à ratione non fuent, Hebraïcaenbsp;grammaticesproprietatem abHebræo potius interprète,

PR AE F A TI o.

tcrpretc, quam aliunde petere. Sed ita tarnen vt fi-cubi patrio amp; auito errore ludaicas ilJe nugas, amp; Rabbinica fomniapro feriis venditet, Hebræumnbsp;cum efle, non Chriftianum Interpretern memine-i'imus : aurumque (quoad eins fieri poterit) ê fier-coreetiam Enniano Vergilijexcmplo quæramus.nbsp;Cur cnim hic non liceat,hiftoriæ verborumque conbsp;gnitionem ludai’ca interpretatione nönihilnoua-re,quumprophanaquoqueftudia nonafpernan-dacenfeatdiuus Auguftinus lib. fecundo de do-^rina Chriftiana,fiquid in illis occurrat,quodnbsp;quouis modo rebus facristraólandis vfui cfl'e poffit? Equidenl quod ad me attinet,diuiniillius hominis confilium tum hic, tum alias quoque ob o-culos femper ponendum imitandumquc iudica-ui,quod ille libri eiufdem capite quadragefimo fc-cundo grauifsimefuadet, nempevt quemadmo-dum Aegypto olim Ifraèlitæ emigr^turi,vafa, ve-ftes, aurum Acgyptiacum, Deo Optimo Maximo iubentc , vnà fccum afportarunc , quibusnbsp;polleà in cultu diuino vfi fLicre,ita amp; nos vnde-cunquearrcpta occafionc, velab aducrfariis fideinbsp;acqueprofcfsionis noftræ ,ficubi commodum vi-debitur,ad intelligenda facrofanóla Bibliafubfi-dia comparemus : atque adco ne à ludæo quidemnbsp;prolata, quæ prophetarum obfeuris oracuhs ali-quid lucis adferre pofsint, idcirco afpernemur,nbsp;quia vera fubindefalfis, amp; futuris præteritaper-mifeeant. Nam amp; triticum nemo ideo nnnoris æ-ftimat, quialolium plærunque adnafci fcleat,

é ij Deus

P R AE F ATI o.

Deus ipleomni Humana laude maior, Hofeæfe-CLindo ; Non dubirat aurum, argentum, hnum, a-liaqueid genus munera, quæ meretrixinlcnones impurifsimos impcnderat,fua appellare. Cur ergo nonliceatadminiculahuiufcchaodiqualiacun-queprophetarum oraculis illuftrandis,quouis tannbsp;dem modo aut authore adhibita,noftra potius oc-cupando, qiiam aliéna non legendo facere ? præ-fertim hac æcate, qua Dei Oprimi Maximi benefi-cio Chriftianæfidci fundamenta vfqueadco iaólanbsp;funt amp; longa æui æternitate confirmata, vt à pha-natico illo amp; inuetcrato ludæorum crrore,quo tarnbsp;digradum amp; vere (vt Græci appofite lo-quuncur, ôe nos ferotmum appellate poterimus)nbsp;fuurn adhuc Mefsiam miferc expeftant mini-mumpenculi (quæChrifio feruatorinofiro maxima gratia habenda eft) immmcre vidcatur,nbsp;liominefquc dotftifsimi fumma cum laude (mi-nori tarnen quam pro meritis fuis) amp;auditoruninbsp;vtilitate, publice ac priuatim in orbe Chriftianonbsp;commentarios huiufmodi interpretentur. Interim tarnen ne qua vel incauto leólorilabendioc-cafio relinqueretur, antidoti cuiufdam loco,acnbsp;memoriærefricandæcaufa, nodos illiufmodi lu-daicos, fi qui difficiliores hic occurrerint, breuif-fimis obferuationibus partim ex Hieronymo, parnbsp;timexaliis probatæfideiauthoribusafcriptis, vt-cunque diflecandos curaui. Sequutus eaetiam innbsp;rcdiiii Auguftini (quo confultore lubenter om-nes vti debemus) authoritatem atque confilium.

Is enim,

P RAE F AT I o.

Iscnim,pro coac fuperiùs iam admoncrc cœpi, prophanafacrisita demum adhibendacenfuit, vcnbsp;qui illis adminiculis vti volucric, eodem modo v-terecur, quo Ifraëlitis Deutcronomij vigefimo primo præcipitur,vtin exotica fœminaac bello captain vxorem deligcnda fefe gererent, ncmpc vtnbsp;illa cæfariem fibi priùs abraderct,vngues præci-derct, veftem priorem deponeret, amp; alia quædamnbsp;præftaret,quæ lex eo loco difertis verbis exigir.nbsp;Qjialequidin præfentiarum huic etiam operi ne-ceflariiim arbitratus, nouaculæ loco , quæ cæfa-ricm ludaïcamabraderetjChriftiana quædam an-tididagmata adbibenda curaui. Rabbinica multanbsp;oriofa pbilofopbantium fuo more ludæorumnbsp;præfegmina, acgrammatica nonnulla præcepta,nbsp;quiain Hcbraïcæ linguæ ftudiofæiuuentutis gra-tiam refecanda prorfus non videbantur,ab ipfo tarnen contextu aliéna,inoperis totius calccm rc-ieci:quô nec omifla penitus à quoquam dcGdera-rentur, nec iiiterpretationis pcrpetuæ curfum medio quafialueo inicâamorarctur. lamveroquodnbsp;ad interpretationis formam attinct, quum illudnbsp;in vniueifum cuiuis interpreti prærtandum do-difsimi quiq; præcipiant, vt fenfum magis quàmnbsp;verba verbis exprimât,idem hic mihi neccflariônbsp;faciundiim fuifiefacile conceflerit, qui vel racdio-criter in huiufmodi ftudiis verfatus fuerit, vbi perpétua ferc by perbata, perpétua Rabbinicæ linguænbsp;idiomata pafsim , aliquando etiam adnaufcam vf-que occurruntjà Latinis auribus tam aliéna, vtnbsp;c lij mon lira

PR AE F ATI o;

monftrapotiùs, quam Latinæ loquendi formulae Vidercntur, fi quis verbum èverbo rcddcrct. Fuienbsp;itaqueper vniucrfum opus fenfui potifsimùm ,acnbsp;deindenoftrifermonis confuetudini nonnihilin-fèruiendum :eorum interim non minima habitanbsp;ratione,quityrones adhuchuiufcelinguæ,confe-rendi caufa, noftrahaefortafle qualicunquc opéra, ad reliques ciufdem authons commentariosnbsp;intelligendos fubfidiaria vti volent. Cæterùm innbsp;ipfis prophetarum oraculis recenfendis ,quæ ne-celïàriôhuc afcribendaerant,verborumque con-textu(vt vocant)refcrendo: quoniam Hcbraïciin-terpretisexplicationi per omnia inhærcndum : acnbsp;tantum non alienis veftigiis infiftendum fuit,il-lud equidem velæquifsimo iure mihi indulgen-dum putaui jVtfaluavulgatæ ac receptæ tralario-nis fide amp; aurhoritate (quam lubentifsimè am-pledlor, vbi de reconditareturn fignificationcat-quemyfteriisfidei agitur) grammaticum fenfiimnbsp;ciufmodi interpretatione erucrem : quæne latumnbsp;quidem vnguera ab eadem Hebraïca norina difinbsp;creparec. Itaenim præfentis inftituti ratio poftu-lare videbatur ,vt Hebraïco interpreti contextusnbsp;etiam Hebraïeus vndequaque rcfpondcret. Alio-qui quoad interpretationis varictatem attinet,qu2ßnbsp;Septuaginta interpretum nomme, veneranda mulnbsp;torumannorum antiquitate fufpicitur, ficubi abnbsp;hisquæ hodie pumftis vocalibus diftinéla Biblianbsp;væneunt, nonnihil difcrepet, illudin vniuerfiiinnbsp;tametfi aliis omnibus non fatiffaciat, mihi tarnennbsp;plærifque

P R AE F A T I O.

plærifq; in locks fcrupulum otnnem cximit, quod Auguftinuslibro quarto de doârina Chriftiananbsp;capite feptimo fcribitddeo nonnulla aliter redditanbsp;atque conuerfa fuifle, ac in Hcbræo habcantur, vtnbsp;ad fpiritualem fenfuin magis acccnderetur lcóloiisnbsp;intentio, 6c quæ fequuntur apud eundcm in candem fententiam.Habes vtriufque,tam rei propofi-tæ quam interpretationis præftitæ modum atquenbsp;rationem. Quod reliquum eft, faxit Deusnbsp;Opt. Max. vt vtraque communibusnbsp;Chriftianæ Rcipublicæ ftu-diis aliquo vfquc in-fcrUirepofsit.

Vale.

COMMENTARII

rabbidavidis kimhi in

prophetam.

Caput r.

N N O fecundo Darij rcgis,men-fe fexto, die primo m enfis,fa0tus cft fermo domini per Haggæumnbsp;prophetam ad Zorobabelem fi-lium Salathielis, ducem lehuda,nbsp;ad lehofuam filium lehozadacnbsp;ûcerdotem magnum in banc fententiam.

Eodcm hoc tempore Romæregnauit Tarquinius fuperbus. Fucrc autem treccnti,plus minus,anni ante Chriftum Seruatorcm natum.

Zorobabel typus cft eiufdem Seruatoris, qui verè dirutum ædificâ'^ Uit tcraplum.i.ecclcfiam, amp; reduxic populum de captiuitate.

Chrifti typum, fccundum id quod rex erat,rcpræfcntat Zorobabel? fccundum id quod pontifex crat,reprçfentat eius cognominis Ichofuanbsp;facerdosmagnus.

AnnofecundoDarij regis. Fuit hic Darius Af-ßieropâtre ieditus: amp;'i'vtferturi EslherfUus. Idem tem-plum inflaurari iußu^quod opus impeditum ßuerat ah ad-uerßriis lehudttorum iam indefiatim ah initio regni Aß ßieri. Nam ah eo tempore, quoprimum in exilium migra-tum ell,ad ilium ’vßue dient nondumplcne ahßluti erantnbsp;ßeptuagmta anni excidij Hieroßlymitani, (nißratio eoru-dem ah imperio Nahugodonoßrißhducatur, )id quod ‘vtnbsp;ßeret, Fheremine illud cap.z^. cxigere 'videtur. Poli complétas ,inquit, inBahylone ßeptuaginta annos, •vißtahonbsp;nos, e^c. Illi vero iam tum temporis non niß quinquageß-a mum

GOMMEN TA RII KIMHI

mum ßcundum exil'd annum agebant. Migrarunt enim anno decimo nono regni Nahugodonoßri, ‘vißtatid^ue ilia queßub Cyro contigit^integranbsp;nbsp;nbsp;gerfeéla cenßnda non

eß: quigge qui triennio tantum regnant eóque etiam non gleno.In imtio uero regn 'i AJßuer'ißribebanturinimic^^e il~nbsp;hie literiie^ quibus imgediebatur ogerisfiruAura, adßecun-dum vßque annum Darq regis Perßarum-.quo temgore gle-nè iam abßluti erant ab excidio Hieroßolymitanoßegtua-^nta anni, nouemdecimßilicet illit exgletis,qui antea de-ßderabantur^ nemge Cyri tribus. AJßueri duobusnbsp;Darq. Atque itaßmma iam illaßgeriorßgtua^nta an-norum emanat. Qyso quidemßegtuagenario annorumßa-tio elagß) ab excidio vrbis Hieroßlymitame, inAabatnbsp;iam adis dominiere inA:aurand^ oggortunum tßus. ac tumnbsp;demum HaggiCUm^Hieroßlymis commorantem)groghe-tictßiritus afflatus inceßitj ad alacritatem^animique gro-gtitudinem Zorobabeli ßggerendam,nbsp;nbsp;nbsp;ßollicitandam

ogeris dominici flruAuram. Namigßalioquigarumim-gigrè ßineagerebantigr^e metu aduerfariorurntqui adgt; aliquot hoße annos intermißi ogeris in caußfuerat. Neq;nbsp;enimverbgrius eos unquam afflatus diuinuSjfed iamgri-mum excitât^quoniam non niß go A eum diem exgletifue-rant a 'va^^itate Hieroßlymitanaßgtuaginta anni. Cuinbsp;quidemßententite conßnum efi öquot; illud quod Eßlra y.ßcrPnbsp;biturin hlt;ec verba, Proghetauuq; Haggausgrogheta (y*nbsp;Zachariasßliuslddo grogheta lehudais illts qui fueruntnbsp;in ludaa amp; Hierußle,nomine Dei Ißael,cuius in^inAunbsp;afflatifuerunt. Ad Zorobabclemfilium Salathielis.nbsp;Zorobabel cuius hoc loco meminit,non fuit Ule quidem Sanbsp;lathieliSfßd Pedaiaßlius: atque hic rurßs Salathielega-tre

IN HAGGAEVM.

pti nel}ores,ßlioruin loco bahenßlcnt.Qj^d a,u,tem hoc lo co Salathielis potißimiim mcntioncm ßtciat id indefor-

a ij in

'GOMMEN TAR 11 KI MHI

indornibusveftris laqucatis,domus auteiftade-ferta fit? Sic ergo dicicdominus exercituum, Diligenter perpéditevias veftras. Seminaftis multum, ôcparum infertis :comedicis, fed nonad fatieta-tem-.bibitiSjfed nonad inebriationem.'induimini,nbsp;fed ita tarnen vt nemo calefiat : öc qui feipfum pronbsp;pretioelocar,recipit mercede in facculüpertufum.

Comediftis, inquit, ne forfitan è vobis qnilpiam dicat voluntariutn fuifreiciunium,amp; tarnen non cftis faturati.

Id autem vobis accidit, quia honori meo dclitias veftras anteponi-tis: fatagitis qutfq; rerum veftrarum, amp; interim negligitis res diuinas.

Qui poft bona opera non femel amp; bis, fed frequenter peecat, amp; præccritam charitatem fequentibus vitiis obfcurat, amp; fordidat, iftc innbsp;pcrtufum facculum pecuniam congrcgat.

Idem plerifque contingit,qui habitant in aedificiis Iaquearis,amp; qua-tum in fc eft, dcfpiciunt defolatam domum Dci, amp; cum pofliint ædi-ficare,contemnunt.

Sicaitdominus exercituum. KtiUivicißimpopulo bunc m modum re^^onderent. Impedita enim ab ad-uerfariis lehudlt;eorum adisfacrte in^iauratione,reli(puo om

er

nem dicuntur,‘vtadpopuli concionem referrentur. Num tempus eft vobis? Dos^ inpuit, o ojos qui illud in ore habet is , nondum aduenijje tepus opportunum extrueda adinbsp;dominiclt;(,dicite enimuero mihi^nü opportunu -vobis vide^nbsp;tur^vt in vebbrislaqueatis tedibus acquiejcatis, hac interim domusfqualore prorßts obtorpejcat f hoccine pulcbrenbsp;ß habet?An no -vefbripudeat?pcrpèditc diligeter viasnbsp;Vcftras. ZiAS pro negotiis Çj open bus baud aliter hoc loconbsp;poßit,ac Eß.c.sS.vbi ait: Honorabißp, die illu, 'vtnefa-ctasvias tuas.Ipß deindeßimet interpres efl,quum addit,nbsp;Seminaftis multum.Co^fmßilicet ac vulgoßeri conßenbsp;uit.NamplurimameJßmemodicoiaElo ßmine proueni-re videos,multo cumulatiora in horreum inferri^quam

généré dicium inteüigi 'volo, quod alias pro communi ho-minum conßietudineßatisßt explendo 'ventri. non in-cbn3.mïni.perindeacßcliceret, non explemini. Nam e-hrietas accidit, quum quis'vino expletur: turn videlicet, quum immodiceßtmttur, ad metis vjqueperturhationem.

nemo calefiat./.-v^/î/f ilia quam induit,calorem adfe-

noxia erit,haud aliter acß in peram aliquam ve^liariam infernepertufam amp; foraminibus peruiam immitteretur.nbsp;quippe quce immifa ilico elabitur.

Sic dicit dominusexercituum : Ponitccorve-ftrum fupcr vias veftras. Afccnditc in montera, vc affcratisligna, amp;ædificetis templura, Scgratumnbsp;erit mihi,amp; gloriofus cro,dicit dorainus. Kefpici-tisadmultum, amp; ecceparum, quodq;indomumnbsp;infertis:in illud ego inflo.ob id fcilicet,dicit dorainus excrcituura , quod domus mca adhucdefcrtanbsp;eft; VOS autem curritis, vt quifq; domum fuam ha-beat:idcircocœli fupervosrorcm nondant,necnbsp;terraprouentum fuum. Ego quoquevocaui ficci-tatem fuper tcrram,amp;fupermontes.fupcrfrumen-tum amp; vinum ’.fuper oleum, amp; fuper vniuerfutnnbsp;quod terra profert: fuper hominem, amp; fuper iu-mentum,amp; fuper vniuerfum laborem manuum.

Ros de cœlo gratia Dei eft : vtfi cuius anitna perturbationibus amp;

IN HAGGAEVM.'

iaculo diaboli vulncrata ardeat, refrigeretiir hoe rore, amp; æftus fuos lcmpcrcC,quo rctento terra quoquc mentis noftrç non adfert germennbsp;fuum. Neque cnim fine rorc Chriftipotcft vlla anima adferre frumcnnbsp;tarquxfunt opera verèpia-

Sic dicic üominus ci/iciQiZiwjLra.Senßis horumxier-bornmexfe confiât. In diflione Hehraica, haic 'verho rej^ondet^öc gloriofus czotapocope eflHe liter^jnbsp;cjUi£ auum non exprimatur, inter legendum tarnen locum j.fèra

apud'vos ampltus nonejjet. z^aterum ouiiam ejt rerum 'veflrarum ßatus,reßicitis ad multum, amp; ecceparum: partim inquam eß, quod videtis. idque longe ßcusßt, acpronbsp;expellatione 'veflra,quorum cogitationibus animißp mul^nbsp;taobuerfabantur. amp; egoinfloinillud.peri«df4cy?nbsp;eiußnodi foret, qua velßlo oris anhelitu,nbsp;nbsp;nbsp;narium in-

ßfßatione abßmipoßit. Chaldaus parapbralles ita red-didit:gf;^ ego malediflionem in iiludimmitto.XdcircQ fii-

emanet ex ac^uk iüis abyßi, cjuoe partes inßeras occupant, contra plane ac D euteron.^ . dicituriuhi ait^Et denbsp;(pu^e inßa ctibat,amp;c.nbsp;nbsp;fuper monies.reperiunturenint

Audiuitaurcm Zorobabelfilius Salathielis, Sc lehofuafilius lehozadac facerdos magnus:atquenbsp;cunâæ rcliquiæpopuIijVocem dorainiDeifui, amp;nbsp;verbaHaggæiprophetæ: quum ilium mififlêt dominus Deus eorum-.timuitquc populus à facie do-

mini.Et ait Haggæus legatus domini Icgationc do mmi ad populum,dicens, Ego vobifciim fum, di-cicdominus. Etexcitauit dominus fpintum Zo-robabelis filij Salatbielis,ducis Iebud3,amp;fpiritumnbsp;lebofuæ filij lehozadac facerdotis magnkatque fpinbsp;ritum totiusreliquipopuli, vt venirent facerentnbsp;opus in ædc domini cxercituum Dei fui.

Sufcitatur fpirituspopuli^qui anteà obdormiebat, vt ingrcfsi (foris cnim fucrak facerét opéra qiiæ digna eratpenctralibus domus domini. Aedificandaporrô intclligitur domus fpiritualisinfacerdotiûfan-ftum ad ofFerçndasfpirituales vidimas placentcs Deo,vtfufciteturinnbsp;nobis fpiritus fandus, amp; ingrediamur in domum domini, amp; faciamusnbsp;opera eo digna. lam enim Chriftus vcrus illc Zorobabel Sz lehofuainnbsp;ætcrnum fufcitatus eft à Dco patre,vt illi præfit operi, nos vcrô faciamus ipfo ad'.uuantc amp; difponentc.

Àudiuitaucé Zorobabcl,^f. EtiamfiHa^g^eHs prop beta nequaquam eos aüoquutus fuijjet, ojßcij tarnennbsp;ipßrum ratio pofiulabat^vt ^dis dominiez:ßrutluram monbsp;lirentur. Statim emm iam inde ab eo tempore,quoßosfibinbsp;res non ex animißntentia ,ßd aduerßpotinsflumine (njtnbsp;dici filet') amp;prlt;xter confietum morem euenire videruntjnbsp;adlionum fiuarum diligens erat fibducenda ratio,nbsp;nbsp;nbsp;in

quirendum in opera.,_y4tque hoc idud efl,quod hoc loco di-czf«rjaudiuit voeem Dei Pr^ecipit enim in lege do-minus, Leuit.zty. bis verbis: Si ambulauerit 'is mecumflor-tuito,^ qu^iefiequutur, vb'i mali quidpiam adueneritjCxa-minandaflatim opera, nee illud efie fortunée aut cafii ac-ceptumflerendum. ^t enimuero maiori multofludio, ar-dentiufique in opus incumbere deb eb ant,propter Haggai verba ad eos habita, quem dominus legatum nomine fionbsp;emiflt: ideóque adiungit, èc verba Haggæiprophetæ.nbsp;Et ait Haggæus angelus domini. Legatus,(c'ilicet,abnbsp;b eo

Septimo menie,vicefimaprimamenfis,faótum eft verbum dominiper Haggçum prophetam hocnbsp;modo:Dic ad Zorobabelem filium Salathiclis du-cem lehuda, amp; ad lehofuam filium lehozadac (â-cerdotem magnum , amp; ad rehquum populum, iunbsp;haneformam : Qtiisex vobisreliquuseft,quivi-derit doraum illam inmagnificentiafuapriorePS^

quid vos,qui videtis earn nunc?An non fi ad illam c5paretur,tanquâ nihil in oculis veftris? Attamennbsp;fortis fisjô Zorobabeljdicic dominus:fis amp; tu for-tis ô lehofua facerdos magne :fortifque fisôvni-uerfe populc terræ huius, ait dominus, amp; facite:nbsp;quoniam egovobifcum fum, dicit dominus excr-cituum: verbum quod excidi vobifcum, quum denbsp;Aegyptoexiretis : amp; ïpiritus meus pcrfcuerabitinnbsp;niedio veftrimolitetimere.

Ab cxternis ad interna cos reuocat : amp; hæcillis longé præftantiora cflc docctjcxpcâadam aliam rempli gloriam: alioqui hanc cum priorinbsp;non confcrcndam.

Spiritus meus in medio veftrùm. Animaduertcndum in verbis ipfis Trinitatis faeramentum, vbi ait; Ego fum vobifcum, amp; fpiritus meus,nbsp;amp; verbum J in quo pofui teftamcntum, quum cgrcdereminidc Ac-gypto.

Paßimiüttdinferitur per Haggæum prophetam. (juoniam eins 'vaücinium legationbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erat^ eo nomine

ad illos de^îinata, 'vt (jtitecuncjue ipfis facienda mandaretj ag^ederenrur.'Dic ad Zorobabelem.nbsp;Senfi^ P confiât. Quis ex vobis reliquus eft?nbsp;Senibt^'^^delicet amp; ^tate proueôiis qui excidio adhucnbsp;JùperPlires viuitii. tanquam nihil in oculis veftris?nbsp;Si luberet hanc (cdem cumpriori ilia conf€rre,perinde acfinbsp;altera alteriperomnia ref^onderet, an non h^ec iudicionbsp;opinione veflra,nulliusprorjùs mometi effi:, atq; adeo 'vixnbsp;in rerum natura ,pra altera ilia, qua ohm fuit,Jùhfifierenbsp;videatur? Att3.men fortis fis o 'Z.orobshe.ï.ylgifenbsp;ro deinceps, ne fatifiant hoc nomme, ne lahafcant manusnbsp;'veflra. Namamp;hac a de s in magna futura e fl gloria.nbsp;amp; facite. l^ishuius 'verhi annefli dehet ei, quodproximènbsp;fequenti verfu continetur,'vthicfitfi’njus: Facite 'verhum.

COMMENTARII KIMHI

qiiod egopegigi nobijcurrij g^c, quoj^aéïoj g^ ego njna 'vo-btßumßitumsßm:^ res ueßra maiora in dies increments ac rob tir recipient.li m '.fœdtts, inquam,Hind,quod' olim inter me ac VOS initum ßuit. Spiritus meusperfe-uerabit in medio veliri. Spirittts illequidem faceratq;nbsp;progbeticus : quigoHed tarnen, quum tilt gergeccata leginbsp;gracegti/que aiuinis nequaquam fatisfacerent, a:täte Za-chariiS Malachiœ euanuit. Porro quod vobifcum hocnbsp;locodicitur,gerindeeß,acß cumgatribus maioribufquenbsp;veßris dixißet. Tantude enim eß,acßßcedus illud iniijjemnbsp;vobißum.quale iduden,Deuter.j. Nongereußit dominusfœdus hoc CUgatribus noHris ,ßd nobijcum. Chai-dreusgaraghraHes verba ilia, fpiritus mens, tta red-didit'.Proghet^e met docent inter vos.

Quia fic dicit dominus exercituum:Adhuc femel,idque breuijCgo comouebo cœlos, amp; terram, mare, amp; continentem,amp; commouebo omnes gerinbsp;tes: amp;venict qui defideratur ab omnibus getibus:nbsp;impleboquedomum iftam gloria, dicic dominusnbsp;exercituum.Meum eft argentum, amp; meum eft au-rum,dicit dominus exercituum. Maior erit glorianbsp;domus iftius pofterioris,quàm prioris,dicit dominus exercituum. amp; dabo pacem in loco ifto, dicicnbsp;dominus exercituum.

Defideratus gentibus, nempe dominus noftcr atque feruator. Aut gentes defidcratifsimas atqu; cledæ à Deo venientad Chrifturn.-quafinbsp;dicat, non foliim à ludxis, fed cciam ab eleâis amp; defideratis gentibusnbsp;recipietur Chriftus.

Gloriam cam intelligir,quam Chriftus fua ipfius præfentia tempio attulit,quando in co pra:dicauit,amp; edidit miracuIa.Cœleftis dodrin«nbsp;gloria in co refulfit,cuius vmbra præceflcrat.

Meum eft aurum amp; argentum, quibus poflera ornarc tcpium iftud, fi vcllem,

IN H A G G AE V M.’

fi Veilem, fed egofquod maius crit)illud ornabo mea ipfius præfentia. Dabo pacem,nempè pacis auchorcm,qui dicicur paxnoftra.

Commoiiebo cœlos amp; terram. Metaphoricalo-

terr^icmotus cuiufdam mentio etiam flat apudloßephum, qui temporibus Herodis acciderit. Qpßd autemhocloconbsp;ccelos,terram,mare,amp; continentem,commota iri dicat,hyperbolen ßpit: call emm huiuflmodi ßiccujßrij ac tremulinbsp;motus expertesßnt. Ec com mouebo gères, idefl,ßg-peram hoc illis,ey^ author erojVt reliclisflisßdibus ad in-uißndam huiuße adis magnifleentiam confluant,adduélanbsp;'vnaßcum auriargentîque bona copia. Et venient cumnbsp;delitiis omnium genei\.}\x\,'veniet,inquam,huiuflnodi

GOMMEN TAR I I KI MHI

pelleSîile pr^cipuum amp; cgrcginm inueniri poterit^aurum, argentum, 've^iesgemmas. Meuin eft argentum.nbsp;Qj^lquis tUe tademfuerit,penes cjuem eius 'vfus eß,ad menbsp;tarnenßedlat,mei iuris eß,êr in mepoßtum, 'vt huic ahla-tum,illi impertiar: acprouide me authoregentes 'vndiquenbsp;in hanc adern auri atque argenti ’vim magnani accumula-hunt. Maior erit gloria. J^ariae^lhicamp;diuerßimaio-rum noflrorum interpretatioÇquorum memoriam lubenternbsp;ampleólor. ) Sunt inter eos qui ad annorumßatia hac verba reßerdt-.alij adipßam adißcijßruSluram. hierum enim-vero (yt meaßertßntentia) vtrißqueßatis commode locusnbsp;eßepoteß. Priorenim ades ad annos quadrin^tos decem,nbsp;poflerioradannos quadringetos vigintipermanßt. Quinnbsp;gyßruSlura inßgnisßuit,vta maioribus noflrisaccepi-mus: (quosßau^umßelixq;ßt hoc loco nominale) apudnbsp;loßphum videre efl. Neque enim vS^iam gentium autnbsp;locorum poPlvllam hominum memoriam inueniri potuitnbsp;architeSlura, cum eiuspulchritudine ac venuPlate conße-renda, quam Herodes in ade ßcra conilruxit. amp; dabonbsp;pacem. Etiamßßb ade dominicaßcundum inPlaurata,nbsp;multa beüa gefla ßuerint, diu tarnen gy paci locus in orbe ßuit.

In vicefimaquarta noui menfis,annofecundo Darij, faótus eft fermo domini ad Haggæum pro-pbetam,inhunc modum: Sic dicit dominus exer-cituum-.Intcrroga quçfo facerdotes legem, dicens:nbsp;Siportaueric quifpiam carnem fanótamin alave-ftimenci fui,amp; tetigeric ala fuapanem,auc coótumnbsp;quid, aut vinum ,aucoleum,autqueincunqueci-bum, num fanólificabitur? Et rcfponderunt facerdotes.

IN H A G G AE V M. dotes,atq; dixeruntjNon.Ec ait Haggæus: Si mornbsp;tuo pollutus ifta omnia tetigeric, num polluetur?nbsp;Refpondentes faccrdotcs dixcrunt, Polluetur.

Confidcrafacerdotaltscflc ofFicij delcgeinterroganti refponderc, niundum ab immundo difcerncrc, amp; diibia,qux forte cmerfcrint ,rc-fcindcrc.Quocirca 8i Icgis coguitio àfaccrdotibus hîc exigitur;amp;fuonbsp;ipforum refponfo poftca conuincuntur,vt Dauid olim à Nathan pro-pheta fub aliéna pcrfona ad fui crroris cofcfsioncm pcrdudus legitur,nbsp;i.Rcg .12.Idem Abfalonifilio reconciliatus eft figuratæ mulieris The-cuitidis orationc,quart! habes 2.Rcg.i4.Rhctorcsoratione huiufrao-lt;11nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocant.

Captaßint ea pararij nbsp;nbsp;nbsp;confîraenda adi neceffaria

ejfe ‘videhanturijexto menß. Sed adificandi init'tumpri~ niumßa^lum eß,viceßmo quarto die noui menßs: eode'wq;nbsp;ido temporeßaölus edlßrmo domini per Haggxumpro-phetam : quern ille 'vtcißim adßcerdotes referret, ^for-mulas quafdam, ad rationem mundi atque immundi ße-éldtes,eoflem interrogaret, licet interim facra iamdudumnbsp;aliquot ante annisperaóiafuerint, extru^o videlicet iamnbsp;inde flatimab illorum reditu altari,quiprimum reducesnbsp;ah exiliofaólißnt, vhißmel redierant. K'tlimie enim ahnbsp;Ulis immolahantur, templo nondum etiam extruólo ; cuiusnbsp;inilaurationem,altaris ereclio nouemdecim annorumin-teruallo occupauit.Sed qui illudfaólum efi,vt reliquo illonbsp;toto tempore, quo facraperagehdtur,nihil eos hac de re in-terrogariUquia nimirum flatus ßcris peragendis diólusnbsp;ille dies nondum aduenerat, ad illud vfque tempus, quonbsp;templiin^laurationemaggrediehantur. Sic dicit dominus exercituum. quodillevicifimadßcerdotes referret. Interim enim dum interrogat, dominiperßnamgerit,nbsp;qtiieidem priordixerat/inzcrro^a quæfo facerdotesnbsp;legem : acfl diceret ,formulam qua quid mundum autim-mundum.

COMMENTARII KIMHI mundumcenßrideheat. Si portauerit quifpiam,nbsp;^d immundicU formuUm ^ertinetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ida c^uam

hoclocoproponitj-vtexperimenttimßmereti aneandem obliuioni tradidijjènt,interim dum exiUo captiui tenehan-tur. Interrogatautem bücin modtim:Si portaucric quif-piamcarnemfanélam in ala vcftimenti fai.wfzwjamp;ènbsp;qui reptile aliquodforte attigit ß carnem deinde fancliß-ca,ta,m ora,futz xieflisgeflauerit. perpende 'vero mihi diligenter, amp; t'ideprimo immudicia locofmhriam aut oramnbsp;veflisponi.Secundo deindecarnemfandlam.amp;t. tetigeritnbsp;ala fua panem. nomine, id quod al^ adhicret, intel-ligit,nempe carnem. Q/ßdf eapofledpanem,pulmetum,nbsp;'vinum,oleum,aut id genus eßulenti quidpiam attadlufuonbsp;afTcerit,num fanólificabitur?animmundumreddeturnbsp;edulium illud,quarto iam immundicia loco poftum^paresnbsp;enim amp; origo iam diól^ immundicite reptile fuit. Ala deinde primo locoponitur: fecundo caro fanAa '. tertiopanis,nbsp;efulentum, poculetum eiufmodi,quod carnem pr^cdiélamnbsp;contigit: quarto demumfequitur edulium, quodiAisad-h(cft:ac de eo iam interrogat,quarto (^t dixi)loco diAan-te,an vnd cum ceteris immundum pollutumque cenfri de^nbsp;beant.amp;c refpóderunt facercloces,amp; dixerunt,Non.nbsp;Katio eA,quia de eduliofolo quarehatur: pnefertim quumnbsp;dicat,rï\\n\ fanólificabitur,/«fngulari, nonautem,numnbsp;fanAificahuntur,inplurali numero. Keperiunturporro inter maiores noAros,Çquorum memoriam luhenternjfurparenbsp;dehemus^qui ref^onjum hoe it a interpretentur, quafi in conbsp;lapfifuerintßcerdotes'.quoniam ôquot; quartum quoddamgenus efi, quo quid in templo poßtumeenf rideheat. C^iete-rum 3 quod ad fecundam quecAionem attinet, qua interro-gatur.

nione ePl,^t exiftimet prius illis propoßtamßuijße interro-gationem, quam quicquam m ade ßacra de quarto genere deßnitum foret : acproinde reélè eos ref^ondtße autumat:nbsp;illudque quod fuhiungitur^ quicquid attulerinthue,nbsp;immundum er[i:,itaaccipiendum eße. Q^nuis enirn-uero itaß res haheat quod formula quidem amp; rationesnbsp;mundi atque immundi minime illos lateant ,quicquid tarnen ah illis ad me adferetur, perinde efl^aefi immundumnbsp;contarninatumque foret, quadoquidem in extruenda ade,nbsp;frigide ßß atque ohtorpeßetium in morcm gerant'.id quodnbsp;frntentia iqßus verha inmtunt,nequaquamfiliceteofdem

gt; maxime quum mhil aliud in ^niueifum illis vitio

lis verbit continetur,^ dixit Haggæus, inßuperioribus lam diéîum e^.

Et refpondit Haggæus, amp; ait : Sic eft populus iftc,amp; fie gens ifta coram me, dicit dominus,amp; fienbsp;eft omneopus manuum eorum, amp; quicquid attu-lerinthuCjimmundum eft.

Senfus totius quæftionis hue rccidit,ô populc,qui altari tantum cx^ Wuâo Si diruta domo mca , hoftiasmihi offers in altari, amp; viâimisnbsp;ciufmodi amp; carnibus te fandificari putas, feito non tam te fandificarinbsp;illis,quæ templo diruto tibi prodefle non poterunt,quàm contamina-ri omnia opera tua amp; eundaqua: agis,cxeoquôdfupinèae ncghgcn-ter tcipfum géras,amp; tuam magis domum quàm meam extruere cone-ris.Sandum quidera eftquod offertur in altari,fed non tam fandifiea-risexhoftiis,quàmpollueris, exeoquodinlaqueatis ædibus habitas,nbsp;Si interes mortuis operibus. Vnde eolligi poterit fruftrà aliquem mu-ncra offerre Deo, amp; eleemofÿnis atquc oblationibus putare Deumnbsp;pofle plaeari, quum ipfe non extruxerit in fc templum Ipiritui fando.

I N H A G G AE V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo

prajèmm quum templo nondnm in^laurato 'viélimas altar i imponant ipoflhabita interim mei nominis illuflrandi (:ura,quam nullamprorßts hahent.

Nuncigitur apponite corveftrum ab hoc die in fuperioratempora, quumopusædis dominicænbsp;adhuc nondum continuai! cœptumeflèt. Qjiumnbsp;ipfi venirent ad accruum viginti fatorum, decemnbsp;tantum erant : amp; quum veniret quifpiara in torcu-lar , vt haurirct quinquaginta vrnas, erant viginti:nbsp;percufsi VOS carbunculo,amp; robigine,amp; grandine:nbsp;onine opus manuum veftrarum, nec tarnen vobif-cum,quod me attinet,dicit dominus.

Superiorum teporum mala ideo ob oculos proponit, vt certifsima diuinæ iraç iudicia eahaâcnus fuifle intclligant,amp; pœnitetia deincepsnbsp;ctncndcnt,quod luftißima illam Dci iram erga fc prius prouocauerat.

Ab hoc, inquit, die, â quo cœptum eß hoc adißcium: amp;itadeincepSj apponitccornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qjaum opus

ædis dominicæ adhuc nondum jamp;c.quaßdicerety perpendite quomodoß resveßra habuerint f prius quamnbsp;operis initiumßadlumßuerit quo deinceps locofuturanbsp;ßnt, -vhi iam operi manus admouißis. Ctcterum, quod adnbsp;prima templifundamenta attinetiCrant ilia quidem iaóla,nbsp;quo tempore extruehatur altare.Sedperaduerßriosßetit^nbsp;quominùs adßnem v/queperdu^umfuerit (cdificium : 'vtnbsp;teßatur Eßra libellus. lonatban hancßntentiam in huncnbsp;modumparaphraßicasexpreßif.quumadhucnon effetla-pidumßriesin ordinem didjgt;oßta, amp;c. Qiium adhucnbsp;nondum ^nempe quum ad adißcandum nequaquam ani-tnos appelèrent facile ipßs erat intelligere, hocquicquidnbsp;trat mall me authore eueniße, Nam quum quis accederctnbsp;c ij ad

GOMMEN TA RII KIMHI

ad aceruum viginti fatoruin,T7f’rZ’z gratia,ad aceruum ß-amenti,e qito 'vigintïfata (pro eo ac par erat expeéla-tionifa conßnum) deßimpturitmßferabat,deccm tannbsp;tum étant.Â/enimuero non alitmde cjudm exmalediélio-'nbsp;nedlaproueniebat, meauthoreimmißa. cjuinquaginta,nbsp;batos ßilicet è torculari expreßos : quorum loco Chaldausnbsp;paraphrafies, quinquaginta dolia umi 'vertit. 'Kerume-mmuerb quod ad numéros iüos attinet, qui hoc locoponun-turdzzzm ac viginti, «0«funtilli quidemfiricîèaccon-cißminterpretandi.acciditenim aliquando, ^t ne medianbsp;quidem ex parte ,plus minus, eadem plena inuenirentur:nbsp;qua etiam ex reperßgt;ebliormultb, magßque clara euade-bat ea,quam iam diximalediblionem.percuÇsï vos.Omnbsp;ne opus mamium vcÜrâïüm.ide/î, in omni negotionbsp;quod aggredimini.

Applicate quæfo corveftrum à die hoc in po-fterum, à dicnempcviccfimaquarta nouimenfis, ah ea die qua fundatura eft templum domini, applicate cor veftrû.Nura adhuc eft fernen in horrco?nbsp;num adhuc vitis amp; ficulnea, malum Punicum amp;nbsp;arbor oleæ nihil tulit?ab hoc die foecunda reddam.

Hocmcnfe futuraruin nulla funt figna frugutn . Neigiturdicatis hoc me prudent! rationcconiicere,amp; fururam fœcunditatem exflori-bus arborum hcrWfquc fegetum fufpicari.ccce nulla fignafunt, amp; tarnen ego prædico vobis,qu!a cœpiftis ædificare templum mcum,futu-rambcncdiélonemca rerum omnium copiam amp; vbertatem ,locope-nuriæ,quahaâenus laboraftis.

A die qua fundatura eft templum. Fundamento nimirum impoßta amp; induFla flruólura reliqua : iacîumnbsp;cnim iam olimßundamentum ßuerat,quo tempore erigeba-turaltare. Num adhuc eft fernen in horreo ? bildete

an

IN H A G G AE V MJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rr

rf»piperßt (idhuc Jemen in horreo. Annita enim eitis in Je-ment em expoßta co^ia. ^perexiguü oportet ejje, quod reli-lt;juum 'vobisfecißis ad ejum. At 'verb inpofterum vbi iam femel ^edis inAaurationi manus admoui^liij ecpiidem im-mittam benedióïionem^ tam in id quod reliquumftin hornbsp;reo quam quod terra pernio concreditum efl. N um ad-huc VJtis? Itidem nec vitis adhuc^necßcuSinec malü Pu-nicum, nee arbor olea quiequamprotulit, tempore fcilicetnbsp;imprafentiarum baud opportuno 'velfoliis 'vel fuóïibusnbsp;emittendis. Hoc enim in menfm nouum (qui Nouembrinbsp;Komanorum maiori ex parte refondet) inciderat. Cate-rum inpoilerum ego illa omnia benediAione mea digna-bor.atque ex caßet,v!tßuAum tum 'vberemitumfuauita-tepraïlantem adferant. Arborumporrb iUiuJmodi memi-nit^ quorum magna eß copia in terra Ijraelitica, 'vt conßatnbsp;Deuter.S.vibi ait:Tcrraßumenti olei,vitùficueyac manbsp;logranati, terra olei meUu. Nouum tarnen amp; admira-tionedignum 'videri poteA^quod deolea arborediciti'.r,nbsp;eamadhuc nihil protulife: quippe cui menßs oclauus acnbsp;nouus opportunus effe foleatadferedosßublus. Fieri tamenbsp;potuit, njt malediéîio illa, qua iam ab initio omnia paf imnbsp;inuaferat,huic quoque in moraßuerit^ne in gemmai aeßu^nbsp;blumßlito tempore erumperet.

Faólumqueeft verbum domini fecüdôadHag-gæum,vicefimaquarta menfis,dicens, Loqueread Zorobabelem principemlebuda,inhâc fenteciam:nbsp;Ego commoueo cœlos amp; rerram,amp; fubiiertam fonbsp;lium rcgnorum,amp; eneruabo robur regnorum gennbsp;^dium,fubuertamquccurrum amp; vedores eius, amp;nbsp;defeendentequi ôc milites eorum, quifquegladionbsp;c iij fratris

COMMENTARII KIMHI

fratrisfui.In dieilladicit dominus excrcituum,af-fumam tc ô Zorobabel,fili Salathielis,fcrue mi,di-cit dominus amp; ponarnte vtannulü fignatorium, quia te elegi, dicic dominus exercituum.

Prædicic futiira afperrima Bella, fed in mcdiis iîfis fe fartutn tcdutn confcruaturum Zorobabelem,adcóquc loco etiam honeftifsimo cumnbsp;habiturucn,amp; in ea cura,qua annulus chariisimus habcri fbict.

Scruc mi,ita vocat pater filium fuuMcfsiam, co quodfcccritipfiui voIunCaccnijS; minor (itpatrc quoad humanam naturam.

Fadiim eft verbum dominifecundo. Eodemillo

diCinepe 'viceßmoquarto noui menfis,his enim 'vno eodem-que dieprophetam alloquebatur.[olt;]ucrc ad Zoroba-belem. Metaphoram adhihet ad ea hella exprimenda ßib regno Perßirum gefla funt. iubet eadem Zoro-babelifaußo ominepr^edicere certioremque eum redderenbsp;defutura rerttm ßtarum conditioner cui tantum aberatr 'vtnbsp;aliquid ex Ulis bellii deprißina dignitate detrahereturr 'vtnbsp;magnum quid eidem acceßurum foret, id quod illis -verbisnbsp;innuitur^quibusait, aftumam tc o Zorobabcl, amp; po-nam te vtannulum fignatorium. Bella enimuero ilia geflafuere -velfib Dario, quern iam diximus, 'velZr-taxerßs atate, qui ei in imperio ßicceßit. Potefi alianbsp;eße huiuße prophetiiC interpretatio, -vt de regni Perßcinbsp;euerßone, ac Gr^corum enaßentis imperij origine intelli-^4f//r.Subuertam folium rc^nox\im.id quod contigitnbsp;triceßmo quarto anno ab inPlaurata ^ede dominica,quo te-poredeleta monarchia Perfarum, Graeci primum regna-recaperunt. Guiquidem fententia maiorum quoqueno-flrorum -verba conßna reperiuntur (memorie interim eo-rum ßus habetor bonos.)Gperiepreciu verb fuerit diligenter hoc loco annotaße,quod aiunt. Author eß itaque Eabbinbsp;loß.

IN HAGGAEVM.

loßiflorente adefécunda regnajje Perjàs annos 34. Gracos i^o.Machahaos lo^.Herodiißamiliam lo^. En habesan-ûibucrtam .de hociamßtpra didlum efi. In die ilia aflîïnbsp;mam tCj-vr in gradum multoßblimiore te eueham^cjuamnbsp;faerit in quo baélenus conflitutu^ uixifii. Chaldauspa-yaphraPtes in hue modum i^la reddidit: Admoueho te mi-bi:^ ponam te vtannuIumfignatorium.^«»W«4-

^tppellatur: cuiußnodi mentio etiam fit Cantic. 8. vbi ait: P one me loco annuli fignatorij 3 amp;c. Annulusporro bu-iußemodt ad manumJemperpraAo ejfiefioletinec interdiUtnbsp;nec noAu diueUi. Sis-nificatur autem illis 'verbis inbsp;fieruandafialuti adbibiturus erat. Magnam cnimueropœ-nitentia 'vim ejfie animaduerterunt ex bocloco maiores nonbsp;flri (quorum lubenter bîc memoriam -vfirpo) utpote quanbsp;ßntentiam -vel decretam iam abrogate naleati pradiéîumnbsp;iam olim leconiafiuerat, Hieremiacap. 22. in bac-verba:nbsp;Scribite'virumbuncflerilem, g^c. Gat erum eidem3pera~nbsp;éla jcenitentia, mutata iliafiententia,fiœliciter aui^Pnbsp;cato ceßit: aliter que multo cum eo aclumfiuit3ac decretumnbsp;adbucin 'vinculù detinebatur. Et quanuis iam olimpra-diélum ßuijjet in banc fiententiam, •viuo ego dominus, e-tiam fi fiuerit leconiasfilius loacbim, annulus fignatoriusnbsp;in manu dextra mea, cat. pofi aclam tarnen paniten-tiam diélum illud idem immutatum cfi : gf^fiauAum fiœ-

COMMENTA RII KIMHt

dem ex ßlio, ponam te vt annulum fignatorium. contra plane y ac in ßiperiorihas,'vbi dicehatur, Etiam ßnbsp;ßueritleconiasannulas ßgnatoriasinmanu dextra mea,nbsp;inde eaeüam eamt^c. flieremia cap. zz.

Finis Commentariorum Rabbi Dauidis Kimhi in Haggæum pro-phetam.

CQMMENTAKII RABBI

COMMENTARII KIMHI

gredicbantur. Accedebant amp; Aia nonnudaflagitia, lt;jui-bus obnoxios eoßlcmßnijje conAat cx libello El^dr^.

Dicéfq; ad eos : Sic dicic dominus cxerciruum. P.cucrtimini ad mc,dicit dominus exercituumuc-uertarquead vos,dixit dominus excrcituum.

Dicit dotninus excrcituum : Sæpius occurrit hoe epiphonema, v£ fciant dominum eflc, qui præcipit aduerius regis imperium amp; hoftesnbsp;circum Arcmentes, amp; hac ad ædificationcm rempli fiducia concitctur.

Senßts horum 'verborumßitis exJe conAat.

Ne firis ficut patres veftii: ad quos prophetæ priores clarnaucrunt dicentes : Sic ait dominus ex-ercituum.Conuertimininunc de vüs veftris malis,nbsp;amp; de ftudiis veftris prauis : at non audicrût,ncquenbsp;meattenderunt, dicit dominus exercituum.

Itidem nec hii inter^retatione opns eA.

Patres veftri vbina funt ? amp; prophetæ num per-petuô viuent? Attamen verba mea, amp; ftatuta mea, quæ præcepi feruis meis prophetis, an non patresnbsp;vcftros apprehenderuntPipfiqueconuerfi dixerût:nbsp;Quemadmodum dominus exercituum ftatuitnonbsp;bisfacerefccundumviasnoftras, amp; fecundum ftunbsp;dia noftra,fie fecit nobis.

An nonper^^icuè uobis ijidere eA,idospro eo acàpro-phetis occinebarur, partim enjè, partim peAe aefame ex-hauflos^.Enim(ieroprophetie,(i^iiiß:eleratam eornm mitten-di rationem acriterßiis 'verbis inpAatißint,ßerine potuit, •vtperpetttb njitafu^e curriculumprorogarent, aeperpetuonbsp;eojdem rcprehenderentl Qg^d ad hos quidem attinet^utfinbsp;olim illisßa Jcelera 'vitio 'vertebat-.quum tlli tarnen haud-quaquamJe di Ao audientes pra:berent:'vnde adebfaAum

IN ZA CHAR I AM.

ePl,vt eoplane modo omnia illis euenijje cernatisj quopr^e-dicebanturdprophetu : in quern Jenjum amp; ilia dicuntur. attamen verbamcaj Sc ftatutamea, quafequun-tur.Maioresporro nodlri (quorum memoriam lubensam-ac minime flagitioßl S^tiidem polled reßpißentia ducli,nbsp;apud eum culpam ßtam ßint conßeßi, quot;vti ilia 'verba indicant, attamen verba mea, Sc rtatuta mea, coiteranbsp;qua in eandemßentetiam dicuntur. Per ftatuta m ea,lt;/e-creta propoßtaanimimei intelliguntur,quibus ego, inquit, decreueram,'vt enß,ßame ac tabida lueperiret,'vt hisnbsp;malisßiperPlites, exilioßdes commutarent. An non illudnbsp;'vobispro coperto habetur, ita prorßu^ cum illis aAumßuißnbsp;fe,itaßicceßtjße omnia,quemadmodum egopradtclum ip-ßs 'volui i adhibita ad id inßruientium mthiprophetarumnbsp;meorum opera ? id quod iidem ipß tandem Âiquando con-uerß, 'vaÂata iam accißa rerumßarum conditione con-mt.Atque hoc illud eA,quod ait,\p fiqueconuerßnbsp;dixerunt.

Vicefima quarta die vn decimi mefis,(is eft me-fis Sebat) anno fecundo Darij,fa(ftus eft fermo do-mini adZachariam,filium Barachiçfilij Iddo,prophetam, in hunc modum.

COMMENTARII KIMHI

Nufqtiamenim alibi pcr -ünmcrßi ßacroßan^la biblia ea-

Vidi noólc, amp; en vir infidebat equo rufo : fta-batque inter myrteta,quæ in profiindo erant: poft ilium verb equi ftabant ruft,varij coloris amp; albi.

Alludcrc videtur ad id myrti gaudeant locis aquofis Sc dcmifsis.

pacefecerunc. vidi, inquic, node , idefi: noHuperquie-tem al^eéîui meo Cale quid obuerßabacur: nempe vir equo rußo veclus.SenCenCia: verb cocius explicacionem huiußnonbsp;di a maioribus cradicam accepimus (bonos incerim eorun-dempice memorice babecor.) Q^rebac Deus Opc.Alt;fax.nbsp;mundißabricam banc vniuerjam in noólem conuertere,nbsp;en vir infidebat equo rufo. qucerebac,inqua,racionemtnbsp;fanguine effufi vniuerfa obruendi. Derum

Hananiam, Mißelem A'^ariam animum cogicacio-nemque incendijj'ec, deferbuic ilicb co^cacionis iam diA^

IN ZAC H AR I AM.« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï;

quo coder» modo ah EJaïa appellaturcap. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dico

proßt/ndo exarejce,^c. Equi deinde qutbm ni^orineratj 'variu.m colorem induunt, amp; alhi euadunt, qui rufipriusnbsp;fuerantj 'vtipfeait. poft ilium verô equi ftabanc rufî,nbsp;varij coloris amp; albi. atque ita deincepsportenti ßg»ifi-cationempro 'virili interpretabimur. viri nomine angelusnbsp;E)ei Opt. Max. hoc loco intelligitur, (Cquè ac Danielisnbsp;'vbi ait, Et virille Gabriel: utipßßispoßea verbisßbnbsp;finem eius, quo de iam agitur^ aperte teElatur. refponde-runtque angelo dom mi ftante inter myrteta.C^cfe-rum,quod eundem equo inßdentem videritpnßitut^e lega-tioms accelerationem id dcmon/lrat. Euborille c^eteriquenbsp;colores non temerè fortaßis y ßd alicuius rei portendend^enbsp;caußa adhibentur. Equidem d pâtre eodemque obßruan-dißimo domino meoßuiusßcroßnEla mihi debet eße mc~nbsp;moria) ßriptum comperio, Nabugodonoßrum equo illonbsp;rußo deßg^ari: qui auri caput Danielis z. vocatur. ^urinbsp;vero color ad ruborem accedit.Ad quatuor enim orbismo-narchias huiuße prophète vaticiniüßcAat, (Cque ac ßm~nbsp;nium Nabugodonoßori amp; vißa Danielis. Licet enimueronbsp;legatos d Deo Opt. Max.emßos, (pro eo acßriptum habetur) equiparabolic^sßgnißcent : illud tarnen non impe-dit, quin iidcm quatuor ctiamorb 'is imperia portendant.nbsp;Q^dautem equo fublimis vir ïWe feratur: idcirco idnbsp;fit, quia angell in hac inßeriorapoteßatem exerceant,nbsp;Deu^ omnia hic in terris adminißret adhibita eorum ope-ra,qui vicariam illifiunLïionem prafiant.Legationis porronbsp;huius caußa (cuius hicmeminit) ad regni Babylonicißb-uerßonem pertinet. Cuius quidem regii vis etiam ß iamnbsp;dudum labeßaEla ,prius ruinampaßd ßußet, qudmpr^e-d iif ßns

COMMENTARII KIMHI

ßns hoc illi vißndum proponeretur: reliqua urnen adhuc triaßutura in caußa erant,^ integrum hoc nulla ex parte mutilum hicrepraßntetur, eadem ipßßorma, cpuaiamnbsp;acciderat 3ßruata. Perp enim iam tum temporis imperionbsp;potiehantur3 quumvißo hac illiohtigit,‘vtipß te^iatur.nbsp;ftabatque inter myrteta ; nempe inter ccctum Jßae-liticum. Myrtetis eundem comparât, loco nimirum in quonbsp;myrti naßuntur, quihus ine^i odoris quadam ßagran-tia, non ita multum ei ahßmilis, quem Ißraelit^e (cdehant,nbsp;exilio adhuc Pahylonico detenti. Nam legemßaue quidnbsp;redolentem ,ßagrantidmque pr^eceptorum apudße habe-bant. Qg^d medio porro loco inter eos conßßentem ui-derit,in eumßnßmab eo diciturjUt oflendatopis iUisnbsp;ßerenda cauß exilio manu mittendis adhibitum. pro-fundum , ut iamßpra diximus, Babylonemßgniß-cat. Seruc(quod hicHebräicum uocabulum habes)ßeciesnbsp;quadam eß coloris, haudquaquam certo apud nos cogniti,nbsp;qualis Ule tandem ß. Nonnulli Seruckjm pe^inatos in-terpretantur ,ßd inßlß. ._Animaduertas autem hoc loconbsp;diligenteruelim, in eo quod inpraßentiarü uißndumpro-^onitur, Seruckim.i. uarij coloris equos, nigris ex aduerßnbsp;ref^ondere, quorum alibi mentioßt, ubiplaußi’a quatuornbsp;pervißm contuenda monßratur. lonathanpro Seruckinnbsp;hoc loco uarios uertit ,autut alius codex habet, diuer-fis coloribus di^^inPlos. h^erißmile autemßuerit, hos cquosnbsp;ßjßrem non habuiße. Qyß uero equo illoßublimis uehe-batur, dignitate cateris legatis anteibat : çpr idcircoßblPnbsp;mem eundem in equo conf^exit. poftiilum veroequinbsp;ftabant rufi, Qyudoquidem equo illoßperiori rufo Na-buchodonoßrum deßgnatum diximus, agedum,filiu eiußnbsp;dem.

IN zachariam;

dem, nbsp;nbsp;exfilio natum illi nepotem, equis his rußsfi^ifi-

cari dicamns. Sdntp, hi cjuos lam diximuSjprioris quidem plaußri loco poßti.Senßis 'verhorum^quibtis varij colorisnbsp;amp; alb os nommât, ita accipi dcbet,acß rufoproximèßic~nbsp;coloris equos dixijßt,poßillos 'vicißim albosnbsp;fietijße. Nihila,utem Incoccurrit,quod t^uartoplauflro exnbsp;aduerß reßondeat,quippe q^uodlongopoßinternallo tepo-yis euenturumPn pr^eßentiarum necpnacpiam 'videricetiamnbsp;ßalias idem illiper ^ißm occurrerit.

Dixi autcm, qui funt ifti, domine mi? dixitquc ad mcangelus,qui mccum loquebatur: Ego oftennbsp;dam tibi qui fint ifti.Refpondic ergo vir ilie qui inter myrtcca ftabat,dixitque,lii funt quos dominusnbsp;mifit, vt perambulentterram. Refponderuntau-tem angelo domini ftanti inter myrteta, amp; dixe-runtjPerambulauimus terram,amp; en vniuerfaterranbsp;fedetamp; tranquillaeft.

Equi pro iis, qui equis infidebant, intelligendi funt Senfus cftrPoft turn erant tres turmæ angclorum. Angeli cnim diuerfa Dei mandatanbsp;qnàm cclerrimè exequuntur: amp;. ob id equis infiderc dicuntur.

Hic ille eß de quoßperius dicebatur, Angelus domini loquebaturad Zachariam,amp;c.Pro eo autem quod latinenbsp;hic dicitur ego oftendam tibi, Hebrdica itaßnant,nbsp;equidem eßiciam vt videas, quum propriè tarnen dicen-dumfuerat,ego te audiendo certioremfaciam.Nihil enimnbsp;aliudpratereà vißnduilh proponit, qudm equos iam indenbsp;ab initio confie Aos. Oßendendi fortajße vocabulo,pro eonbsp;quod eß certioremßacere aut explicate, vtitur. Nam vi~nbsp;dendi vis, quumßt cateris omnibus praßantior, ad reli-quos etiamßenßus improprie reßerri atq; accommodari pl^e-run que

COMMENTARII KIMHI

runqueJolettvt Exodi zo.TotùJcjue populiis -videbat toni-trua. Itidem GeneJ. 2/. b^idejra^antiam odoriifilij mei. Qj^nquam amp; illtid interim d ratione prorßts alienumnbsp;non erit, quMo^édcndi'vocabulumfimplici acltteralinbsp;ßio fenfu interpretetur. ^liud enim •vifum eadem de renbsp;intelligit, quo cornua dli quatuor'vifènda proponit, quorum explicatio quanuis non niß eodem interprété ipfipofl-ed innotuerit, multo tarnen qudm huius portenti visnbsp;nbsp;nbsp;ß-

gnißcatioßacilior apertiórque habetur. Refp on dit ergo vir ïWc^nempe qui equo vehebatur. ^udit veroprophe-ta,vel non interrogatum^red^ondentem tarnen angelum^dinbsp;centèmqueßbi^equos illos legatos quoßlam eßße dDeo Opt.nbsp;AEax.emißos orbis peragrandi caußt^quo modo lob.i. 2.nbsp;dicitur: peruagando perambulando in terra. Potefbnbsp;enimueronbsp;nbsp;nbsp;hic ejßeßenßus:vtangelus ille^qui equoßibli-

mis vehebatur, nequaquam hißce verbis prophetam exce-peritßd eodem modo rcÇpondcndï vocabulum hic inter-pretemur^quo Deuter.26.vbi dicitur:R,e^^ondebißue amp; dices. Itidem lobijo. Et reE^ondit lob primo loco: Eccumnbsp;enim tibiprophetam audientem, quo modo is quem equusnbsp;ßublimem tergo ßerebat, compellarit reliquos illos d Deonbsp;Opt.Max.terr^eperluElrandagratia emißos, amp; interro-garit, ecquid verum in terris ageretur. Cui vieißim hi re-^ondent,aiuntque,pcï\\i^r2iMÏm}iszzrT2m,eande'mquenbsp;vidimus fedentem amp; tranquillam : eritquehoc modonbsp;Phrafishæe ^'‘'^l'iSa^sM.reCÎipro obliquo caßuspoßtioßiipro his.zT/quodnbsp;loquedi Hc- zdfzw 2. Heg. ij. obßruatur: Dauid. i. Dauidi nunciauitnbsp;brai'eonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicens : À chit ophel efl vnd cum his qui conEbi-

nipropnacftï J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ß J c r j

rarut.ltidem ^.eiuldem-.ruius.i.ßUo Saulis duo lucrepra-ßeEli copiarum^ aliißue id genus locis. amp; refponderunt.

Deeo

INZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îy

iamßtpra diâîum efiXcdct Sgt;c tranquilla eH.Pa-c^täSyinci^uitintiac bene compofitds res aliarum quidemge-tmm vidimus,ßd male cum cœtu Ifiaëlitico aaum, quip-pe qui mißriis 'vndique atque angu^îiis o^^rimatur. Et idcirco ref^ondetangelus in hacverha: Q^ovfque tunbsp;non mifcreberis Hicrufalem?

Angelusautem dominirefpondit,diccns: Domine excrcituum , quovfquc tu non mifcreberis Hicrufalem amp; vrbium lehuda, quibus tu fuccen-fcs ?is iam eft annus fcptuagefimus. Et rcfponditnbsp;dominus angelo, qui mecû loquebatur verba bona, amp; fermones confolatorios.

Angelus hic îlee^, qui intermyrteta ßahat ad Opern ferendam Ißaelitis aut (quod reâlius etiamfue-rit) quiprophetamalloquehatur. quovfquctu non mifcreberis Hicrufalem? Tantif^erenim dumexternna-tiones paceßuerenturidomum repetendi Ißaelitis pote/lasnbsp;libéra nequaquam fuit -vßue ad euerßm regn um Baby-lonicum.^t enimucro quod ad prtcßns quidem vißm at~nbsp;tinet, iam dudum elapfumfuerat, quod eodemportedeba-tur, quo tempore hoc 'vißndumpropoßtum fuit- : nee illudnbsp;tarnen obfiitit,quominus id quod iam olim elapfum fueratnbsp;intuendum prophète mon^raret, quo certiorem eundemnbsp;redderetjdocere'^tque,cum pacem, tum interitum regni Ba-bylonici, omnia breuitera Deo Qpt.Adax.pedëre:cui vi-cariamfuam operam in rebus admini^randis moderateresnbsp;angeli nauant. Futurumpratered 'vt iidem accurate rebusnbsp;Ifraëlitarumßuderent: eode'mque etiam modo de reliquisnbsp;iÜis tribus imperiis(qu/c adhucfutura erant) ac eorundemnbsp;fubuerfone aliquando aólu in intcUigeret (Dei ad id ope~nbsp;ra

rdvoluntate'quc adhibita) quoiam illi monfirardt regno Babylonico eaenijjè : cmus iamdudum tepus elapfumfue-Tdt. quibus tu fucccnfes, is iam eft annus feptuagc-ûmus.5/ dd preteritum referds,itd 'vt nos interpretdtißt-musydnnï erunt idi quidemßptuagintdj quihus imperiumnbsp;Bdhylonicum per/îitit, nec interim quicqudm de indignd-tione €d remittehdtur, qudnto tempore penes Nabugodo-noforum rerumfummdßuit. Aut illudßortdjje tepus intel-ligit annishis feptuaginta, quo 'vißm hoc illi propo-nebdtur, nempeßcundi dnni Ddriq, dbßoluto idm turnpri-mùm db excidio 'vrbis Hieroßlymitdneßeptudginta dn-norÜßdtio. Q^nuis enimuerb res itd fe bdbeat, quod hocnbsp;illi vißndumpropoßtumfuerit, eo m^ß qui Sebdt dicitur,nbsp;Idnudrio noAro rAfondet,edißciiqueflruAurd d nouonbsp;menßoriginem trdxerit^hdud illud tarnen impedit^quominbsp;nus eo 'vßue petßuerajße dicatur eadem ilia indignatio.nbsp;Tantißer enim dum operi extruendo incumbebant, non li-cult illisper hoAes a hello vnquamßeriari.

Dixitquc angelus niecum loquens : Clama, die: Sic ait dominus excrcituum : Ingens eft amornbsp;meus erga Hierufalem amp; Sioncm. Rurfus vehementer iratus fum gentibus opulentis amp; fecuris,qgt;nbsp;ego parum indignatus fum : illi autem ad malumnbsp;auxiliati flint.

Grauius afflixerunt populum meum quam volcbatn.

quot;^rba, inquitydlaßauAa bona, quibus Deus Optgt; Nlax. mecum egit,idcirco habita ßnt, ut ego eadem 'vi'nbsp;eißimßlatif adferendi caußa audiete populo Ißaelitico re-citarem.Quas deinde gentes op u len tas 'vocat,eafdemßnnbsp;perius, terram fedentem öc tranquillam appellauit-

inzachariam; is

Ego paru in i ndignatu s fu m. Leuiterquidetn IßaelL tii ßtccenfki, adeo ut in exilium è ßiii Jèdibus migrandi^nbsp;filia natalis vereendi author iÜis j^uerim.Sed leue quid hocnbsp;erat, pra eiufmodi malii quihus iidem pofied in exiliumnbsp;^hduóli.ahhisexcs^tißint. Ad malum auxiliati funt.nbsp;dAala malis addendopmper: idqj etiam^r^eteromne mo~nbsp;dum. Simde quid Eßäa 4/. occurrit: Equide iratui eramnbsp;populo meo^ ^t^ro^hanarem hareditatem meam:gt; amp; tra-derem earn in manum tuam : tu vero affeSlu mijèrationknbsp;non cdmota es erga eos 3 quin ßigerßnes degrauaßi iugumnbsp;tuumßgra modum.

Idcirco fic dicic dominus : Conuerfiis adHic-rufalem in intimis vifccribus, ædes mcaædificabi-tur in ea, dicic dominus exercituum : amp; régula cx-tendeturadHicrufalem.Adhuc vlcra clama,dices: Sicdicic dominus exercituum: Adhuc redundabunt ciuitatcs mcæ præ fœlicitate, amp; confolabiturnbsp;dominus Sionem,amp; adhuc eligctHierufalem.

In dtSlioneHehrdica.qua regulam fignificatj^ eiuß dem forma eß cum Nauah exgrimitur quidem He lite-rafedeadem inter legedumßno deßituitur.Signißcat au-tempergediculum fahrilcißu lineam illamßpra lapidumnbsp;ßriem extenfam. Redundabunt ciuitates mcæ prænbsp;fœIicitate.H^ïC4Z-^z/e iliacßße diß^undent, gra ma^a honbsp;naru rerum gacißue cogia, quaßuentur, gerinde acß habitation em auclam iri, dicat.

Suftuli autem oculos meos amp; vidi.Sc ccce quatuor cornua, dixiq; ad angelum qui mecû loque-batur,Quid funt hæc?amp; dixit ad me, Cornua funt quæ difperferuntlehudâ,lfraèlcm, amp; Hierufalem.

COMMENTARÎI KIMHI

Pracdicic dcftruâtoncm quatuor imperiorum,amp; bonis futuris prç-tcritamalafecompenfaturumnarrat,idque ctiam tamcumulate,vt rcdundaturæ fint corum ciuitates præ fœlicitatc.

quid^iam hocloco,priori portetoßgnißcanfitif, iterato eidem 'vißendHm proponiturperßc^ium enim ex eonbsp;co^mtnmq^^ illiidhaheh at,cornua idcirco adbihitay^fven-tilandi eiiciendique 'vim quandam exprimerent, aque acnbsp;Deut.^).dicitur,l^bi cornua,inquit, illiu5,utcornua vni-cornis,quibui populos deturbabitpariter, ^c.quanuis hocnbsp;interim eum lateret,quibus eadem cornua copeterent.Suntnbsp;porrb quatuor ilia cornua totidem regnorum typi,nem-'nbsp;pe Babjgt;lonici,Perßci, “vna cum Medorum imperio, Gr^-ci, atqueKomani. Quß eodemßebbat amp; lonathiC Chai-daica interpretatio, qult;£ dißrtis verbis quatuor reÿ^orumnbsp;meminit. Peßimeautem exceptißintlßa'elit^e d quatuornbsp;his regnis, qu^e lam diximus,'vt angelus ipßeßuis etiam 'xyernbsp;bis te^latur,vbi ait,cpix difperferunt Ichudamjfrae-lem amp; \r{\cru[tL\cm,Eo^ßque,inquit,cornibuseosexa-gitarunti'vtinhanc atque illam partem diP^erßs eofdemnbsp;egerint. Suo quaque opportune tempore damna illis intule-runt.Nam quod ad return quidem Perßrum attinet, ta-metß ßib eins initium exilio manumißi in patriam po^lli-minio redierint, poPled tarnenßib tempora Artaxerßspri-mi,ac deinde etiam régnante Aßuero, ad ßcundum vjquenbsp;Darij annum,iniquiuspaulo cum Ulis aAumßuit.

Oftendit aucem mihi dominus quatuor fahros Iignarios,dixique,quid ifti faduri veniüt?Refpon'nbsp;dit,dicens.- Ifta funt cornua quæ difperferunt Ichu-dam, itavtnullus attollerc caputfuum aufus ftf.nbsp;vcncruntquciftiadterredum eos ,ad deiiciendumnbsp;cornua

IN ZAC H ARI AM.

cornua gentium qiiæfuftulerunt cornu fuper terram îehudæ,difpergendo earn.

In vcrbo ventilandi,fiuc difpcrgendi,mctaphora dufta eft à bobus iratis,quihucatqucilluc obuia quæquc difpergunt.

Tantunde efiaeß dicatfabros ideo adhibitos^vt cornua dlaß{ccideret)amp;ßngulis regnisßngulos adejßeßabros: 'vn-de priori ßmper exitium immineat. NamimperiumBa-bylonicum Perßarum opera euerßtm eß : P erßarum deindenbsp;poteiîas a Qracisßtblataperiit:Grlt;ccorum imperium Ko-mani ptjßif^ dedere: Komanis olim opera Ißaelitarüßiusnbsp;interitus imminebit.Autß lubuerit, fabroru m nomine,par abolicugt;s angelos illos intelligas,penes quos opum di-gnitatljque authoritas in re^is adminiArandis ßta e^l.nbsp;Caterum maioresnoAfßquorum memoriaßuus honos ha-betor) ad Meßia tempora hac loerba reßerut. Qyßdnam,nbsp;inquiunt,ßbi volunt hi quatuorßabri? Cui vicißim inter-rogationi reßodet Kabbi Simeon,cognomentoPius,Meßnbsp;ßam indicari, Dauidispariteramp; loßephißlium, Eliam,nbsp;iuflitiaq^ßacrumalumnum. itavt nullus attollerecaput fuum aufus fit. Eo 'vßue,inquit,progreßißunt exa-gitando dißiciendoq; populum Ißaeliticum, ojtnemo quißnbsp;quam eorum obtuettbus illis, vel caput attollere außusßue-rit. Jonathan in hunc eundemßnßm Chaldäica reddidit:nbsp;ait enim, necereóla corporisßatura incedere liberumßuit.nbsp;Ad dciiciendum.z.ddpracipitandum,idqiadeo magnonbsp;impetu: qua verbißgnißcatio Threnorum eadem occur-fit:Et magno,inquit,impetu lapidem in me lecerunt.

Caput 2.

Suftuli autem oculos mcos,vidique: amp; ecce vir quidam, in cuius manu funiculus menforius, di-

Ç iij xique.

COMMENTARII KIMHI xique, Quo tu vadisPqui relpôdit mihi, Vt dime-tiar Hierufalem, amp; videam quata fitlatitudoeius,nbsp;amp; quanta eius longitude.

Prçdicitur inftauratio Si fœlicitas vrbis Hicrofolymitanç,pcr quam intclligi débet Hicrufalcin fpiritualis : cuius neque latitudo, ncq; lon-gitudo certa futura crat,quia carcret mûris.Vrbes enim fine mûris fc-fc difFundcrc poffunt,quantum necefsitas poftulabit. Carebit ilia qui-demmûrismaterialibusjfcdhabcbit murosmulto fortiores, nempenbsp;opem diuinam.

aliud iam vißgenusßtrngto hinc initio progredi-tur : quod ad Ädeßia tempora non inepte reßerri poterit, lt;equè aciUaquaE'^chieli 'vifenda propoßta tum temporisßuerunt,quum angelus longitudinem latitudine'mq^ ‘vr-bisHieroßlymitanie wff/rfrz/r. funiculus menforius.nbsp;qualem 'vulgo metiendis rebus adbibereßlent.Fuitautemnbsp;bic alius qui^^iam, non idem lüe angelus, qui propbetamnbsp;alloquebatur.

Ecceautem angelus,quimecum loquebatur, cgrefl'us eft, amp; alius angelus ei obuiam egredieba-tur,dixitq;adeum: Curre, amp; loqueread iuucnemnbsp;\ iftum,dicens : Vicatimhabitabitur Hierofolyma,nbsp;præ hominum amp; iumentorü,qui in eaerunt,mul’nbsp;titudine.Ego quoque ero ei,dicit dominus,murusnbsp;igneiis circüquaque,cróquegloria in medio eius.

Ipße quidem nequaquamßiis ^verbis btec ad eum refert, quandoquidem aliumprius cum eodem colloquia mifcen-tem iam inde ab initio videritJubet ergo conceptis in bancnbsp;ßormam verbis eum alloquißore nimirum^vt quanuis iamnbsp;pridem angelum certa quadam meßura tum longitudinem,nbsp;turn latitudine vrbis Hieroß)lymitan(e deßribentem aße-xerit, ea tarnen vicatim habitetur, nee vllis includaturnbsp;mceniis:

IN ZACHARIAM.

20

pto prioris ambitus ratione i multi tarnen f^oris extra ean-de in 'vicis comoraturißint, quibus nec mania, nec 'valuae, tiec alia 'vlla re^aÿtla adßnt: idß adeo magna etiam cumnbsp;minimißducia ,nullo grorßis alicunde impendente metu.nbsp;^am ego ero ei, dicic dominus, murus igneus.nbsp;autem iuuenem ilium appellet, ex eo fortajje fa-dtfinefl, quia non ita multum atate annißque proueélusnbsp;nem habitationem montis Sion,(f^c.

Heus,heus, fugitc deterra Aquilonis,dicit do-niinus,quiaad quatuor ventos cœli difieci vos,di-citdominus. SeruareôSion,quæhabitas apudfi-liam Babylonis.Qi^oniani fie dixit dominus exer-cituum, propter gloriam mifit me ad genres, quæ Vos fpoliât. Qui enim vos tâgit, pupilla oculi eiusnbsp;«^os,patehuntq; prçdælus quos feruitutepreficrût,nbsp;fcietifque quôd dominus exercituum me miferit.

COMMENTARII KIMHI

Hortatur Synagogam^vt defcrta idololatria vcniat ad Chriftum.’ Affligctur vehementer, id quodludsis in dircptionc vrbis fuxae-eidit.Vide lofephumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;debelloludaïco.

Patebunt prsdæ Tyranni,quipriusaffligebantccclcfiam, poftcà ad fidem eonuerfi euadent ferui ccclefiæ.

Etiocandi quidam modus hù verbis ex^rimitur Heus, heus^zt/e/w^z/e ad maiore empbafim iterate dicitur^quem-admodum eo loco vbi feruare, inquit, o Sion. Q^dnbsp;podled£u.^^m è terra Babylonis ca^eßendam fuadeattnbsp;id ad eospertinet,qui reliqui adhuc apud Babylonem mannbsp;ßrantj nee inter primes patriam repetierant, quo deincepsnbsp;ßeilinateße Hieroßlymam reciperent i ade'mque domini-caminflaurarentfVtpote cuius iam in^aurandee tempusnbsp;epportunii aduenerat. Qjiia ad quatuor ventos cœli.nbsp;Q^d de capeßendafuga iam proximo d me didlu efl, nonnbsp;alio,inquit,fledlat, quam ad eos qui Babylone captiui ab-duElifluerut,quemadmodum ipfle4/f.quæ habitas apudnbsp;filiam Babylonis. Nam quod ad reliques Iflaelitas atti-net, multo Uli quidem remotioresflint, quippe quos in exi-liu difleElos egerim, baud multo minori interuallo dfle in-uicemdiEldtes,qudm quatuor cœli venti dfle mutuofl-parantur.quibus verbis quatuor mundiplagos, quamlon-giflime aliam ab alia diflundlas intelligit,orientem nempenbsp;ab occidente,nbsp;nbsp;nbsp;dflptentrione meridiem. Eodemqueflere

modo Iflaelitte alq ab aliis inter exilium didl:abant,quibus adbucnequaquam opportunum redeundi tempus aduene-rat: ludtc'is tarnen in exilium abdudlis matura iam omni^i^nbsp;erant,ad redit urn capeflflendum.ideoque (zr\ia.ïQ,inquit, onbsp;Sion:flamilia videlicet Judaicanbsp;nbsp;nbsp;Beniamitica, Sionis

incola. Ivlaioresporro nofiri(quorum lubenter meminiflfle debemus)fliibtiliuspaulb quatuor ventorum myJlicam interpre-

IN Z A C H A R I A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zi

terpretationem inda^arunr, aitîntq;perindefieri non pojfie^ •vt fine Ifi'aeliticopopulofiùds vires orhis retineat, atq; im-pofiibile efi vt fine quatuor ventisfiuhfi^iat vniuerfiim.nbsp;Poft gloriam mißt rtïc.Pofigloriam, inqua, illam, quanbsp;VOS maólos animi efifie^^certarnquefiduciam cocipere iubet^nbsp;pro eoacinfiiperiori vaticinio pr^ediélumfiuerat^fiore vtnbsp;vndiq; cinpcretur, vbi aiebat •. Eroq; gloria in medio eitts.nbsp;E)einde rswEz mc,inquit,adgetesqUievosfioliant. Nonnbsp;enimfidtis efi Deo Opt.Nfax. malishuiufmodi,qua vobisnbsp;inter exilium obtigere, beneficia rependereynifi vindiSlamnbsp;etiamfiumat de aduerfidriis^qui vosvefiris bonis exuerunt.nbsp;Qiiicnini vos tangit,pupillam oculi ciustagit.p«-pilla nomine,vin ilia imagunculafi^ificatur,qua in oculonbsp;cernitur. Non impunefieret, qui vos aliquo malo mul cla-uerit, baud aliter cum eo agetur, at que cum homine eo aginbsp;fi)let,qui uirgunculam oculifiù tetigit: fiacde enim eandemnbsp;erueritifi duriufiule cotreéîarit. Pari enimuero ratione Juonbsp;fibi iumento malum accerfit,qui vobis animo nocendi ma-nus iniecerit. Eruntquc prædæ his quos feruitutenbsp;p refter u nt. Intelligit aliquandofiuturum, vt Ifiraelitarumnbsp;pradapateat eadem iliagentes, quibus olimfieruam operanbsp;nauabant, interim dum in exilio captiui tenerentur. Scic-tifque, quum prafinitum buiufice propbetia tempus adue-nerit, nempefiub temporaMeßia, quôft dominus mi-fericme.

lubila amp; gaudefilia Sion. En enim ipfe venio, amp; in tehabitabojdicit dominus.Adiungentur dc-niquc gentes mukæad dominum in dieillajCrunt-^uemihi populus. In medio autemtui habitabo,nbsp;ftiefqtie dominum exercituum me ad te miftfte.Ecnbsp;f hærc-

GOMMEN TA RII KIMHI

hæreditatepofsidebit dominus Ichudam taquatïl partem fuara, in terra fanóla, amp;rurfds eliget Hic-rufalera.Conticefceomnis caro à confpcdlu dorai-ni,quoniam de domicilio fanâitatis fuæ excica-tus eft.

Siletc àblafphcmiis, quieftis adhuc carnalcs. Alioqui futurum eft, vt de vobis pœna fumatur. Surgere cnim dominus dicitur, amp; quafi ànbsp;fomno cuigilarc,quando confurgit invindiâam.

lubila amp; gaudc. Hæc omnia de Chrifto etiam fccundùm Hcbrteos intclliguntur.

Par erit- nbsp;nbsp;rationi conßnum^'vt hlt;ec omnia ad ea 'vjq;

'verba è domicilio fanditatis (ux^ad Meßi^e tempora reßerantitr: pra^ßrtim quum dicat, adiungentur d.eniq;nbsp;gentes raultæ:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conticefceomnis caro. TVt?»

enim haJlenus quod viderimus, mihi uidere tale quidßb ade inhiaurata contigit.Qjpa reliquaßnt in hacßentetia,nbsp;ad adern quam iam inflauratam diximus, eorum quidemnbsp;'vis ßgnißcatio pertinet,'vtpote de Jehoßanbsp;nbsp;nbsp;Zoroba-

bele dióla. A diu ngendi vocabulo multitudinis copia, ßequens hominum confluxus deßgnatur. .^lioqui quodnbsp;adßnßm ^erborum attinet,ßt'ii exß con^at. Hæredi-tatcpofsidebit dominus '[c]x\idtLm..ßamiliam,inquit,nbsp;Juda, qua alias hareditario iure dominiportio appellatur,nbsp;tum temporis itaßbipropriam Deus Opt.Max.vendica-hittVt in hareditatis loco futura ƒf in terra fan 0la,zdnbsp;'vtexiliodefunóla,cedatin peculium eiujdem inea ipßanbsp;terra, quaßnSlißimo illius nomini dicata dicitur.^tquenbsp;hac quidemßententia reonde t ei quod alias Deut.jz.di-citur:Qj^niam pars domini populus eius,öquot; Jacobfuniculus hareditatis eius. luda 'veropotißimum meminit,'vtpo-teprincipis in ‘vniuerß regno Ißaelitico : tribußque illa Judaica

I N Z A C H A R I A M; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xj

daïca fuit, quam reducem ah exilio ades fecunda 'vidit, Qu^oniam excitatus eft è domicilio fanâitatis fuç.nbsp;^(iod cœlum efl. Excitatumporro eundem paraholtcus di-i!tquè ac 'virum èfmno juo experre^um, quemadmo-dumnbsp;nbsp;nbsp;Pfalmtüfptuagefmits oôiauus ait: Et euigilatiit

^uaf àf)mno dominits.

Caput j.

Oftendit autem mihi lehofuam faccrdotem ma gnum, ftantern coram angelo domini, ftabacqucnbsp;aduerfarius ad dextera eius, vt ei aduerfarctur. Dixit ergo dominus ad aducrfarium , Increpet te dominus,ô Satan,increpet, inquam,tc dominus,quinbsp;clegit Hierufalcm. An non iftctanquam torris eftnbsp;ex igne crutus?

Satan ftat à dextris, non à finiftris,quia vera crat accufatiOjCÔ quod amp; ipfc cum exteris alicnigenam acccpiflctvxorcm, vclquod dextrisnbsp;fcmpcr,amp; virtutibus contraire foleat, vcl quod negligentia culpam fî-bi contraxeratjdum filios fuos alicuigcnis vxoribus copulatos minimônbsp;teprehenderet.

Metaphoricas Sanahallat, aliofj^ue ei adiunElosfeiot deßrihit,qui aduerfarios fe Ifra 'élitis opponehant, amp; operinbsp;moram adferentcs in cauß fuerunt, (j^uod intermitteretur.nbsp;Chald^etts paraphrafles bac ita reddidit,amp; peccatun eiusnbsp;dexteraadflahat,'vteiaduerfarctur. Dixit ergo dominus .Angelus 'videlicet,qui dominifui nomine hoc loco in-fignitur, quemadmodum alias idem etiamft, 'vhi de Ge~nbsp;deoneagitur,amp;aliisitidem nonnullislocis. Increpet tenbsp;dominus. Deus hic Cpt. Max. tntelligitur. qui elegitnbsp;Hierufalem. extruendamfcilicet, amp; inAaurandam, itanbsp;'vtnon iamampliusoperireffiedoparcffepofis.A.n nonnbsp;iftetanquamtorns eft ex igneerutus? eiufmoditor-f ij ris

COMMENTARII KIMHI

ris inilar, (juem accenßimjflammie Jttbdacere 'vulgus ho' minumß)ler, 'vt ne^^rorß/s in ignem abeat. Nee huic mul-tiem abfimili ratione cum eo que iam diximus, a^tur: ere-J)to 'videlicet exilij incendia, quo tandem aliquando 'vrbenbsp;Hieroßolymitana regetita, dominicam ibi adem reßirciat,nbsp;facerdotio in eadem ßungatur.quanquam ßmglicem hocnbsp;loco nuddmque 'verborum inter^retationem maiores noßrinbsp;(quos honoris caußa nomino)ßequuntur: nemge qubdßueritnbsp;'vnd cum Sedechia Achaboßtmmis iÜis quidem contu-mehisdrege Babylonico per ludibrium exceptis, quibusnbsp;tarnen i^e abß(mptis,ßiper/les hic euaßt, 'vt in ea homi-lia habetur.Ionathan in huncßnßim 'vertit-.An non hic eßnbsp;titio ex incendiaßeruatus ? g^c.

lehofua autemindutus erat veftimentis fordi-dis : ftabatquecoram angelo. Etrefpondens, dixit ad cos qui ftabant coràm fe, diccns : A uferte ab eonbsp;veftesfordidasradeum verb dixit: En tranduli àtenbsp;iniquitatemtuam:amp;: induite veftibus immutatis.nbsp;Tüdixi: Ponant tiarainmüdamfupercaputeius:nbsp;amp; impofuerunt tiaram mundam capiti eius, vefti-bufq; eiim induerunt:ftabätqueangelus domini.

Sordidæ veftes dicuntur, vel ob peccatum illicitum, vcl ob peccata aliéna,vcl ob fquallorcm captiuitatis.

Ablatio veftium,remifsioncm culpas fignificat,acßdicat:Curaui tc ornandum virtutibus,amp; variis animi dotibus. Merccdem deinde pol-licetur,primo temporalem,acpoftea asternam, Si, See.

Senßum eorum qua de fordidis veftnnentis hoc loco dicuntur,parabolicus ad ipßusßlios reßerunt : quipere^lquot;nbsp;nas 'vxores dßiogenere aliénas duxerant: quam inter-pretationem öquot; Jonathanßquutus eJl: J-Jabebdtque loßiitnbsp;ßlios, qui 'vxores duxerant non aptasßacerdotio. Conßn^nbsp;eJig^

IN ZACHARIAM; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zj

efl maiorum nofirorum interpretatio (quorum memo-ritg.ßius interim hie honos hahetor.) Aiunt enim huec idea duftafuijje, quod quumßlij illiu^ alia^ßhi 'vxores duxißnbsp;ßnt, quam quigfacer dot ah ordini congruerent, i^fe tarnennbsp;nequaquam ifdem interdixerit, at que hoc iüud effe quodnbsp;'oerhuidii exprimitur. lehofua aute indutus erat ve-ftimentis fordidis. 'vnde enimalias lehofu^gmorueßetnbsp;firdide veflir^quam ex eo.^filios illegitimis nuptiis,^xonbsp;rihufque peregrinis copulatos haudquaquam cohihuerit^nbsp;Id quod Efdrlt;g lo.frftis proditurj Et deprahenß ßunt denbsp;ßliis ßcerdotum, qui ßbi collocauerant'vxores exteras denbsp;ßhis lehoßaßlq Ioßdec,amp; deßatrihus eius. Et refpon-dens, dixit. ^üoquiturprior die angelus, quem iamdi-ximus,alios, qui ftabant coram fe: utpoteßperior, amp;nbsp;qui rehquos ahlegandipotellatem haheret. Ädiniflrorumnbsp;är inßruietium nomine eos expreßit Chald. paraphraßes.nbsp;Auferte ab eo.Separandos eiußdeßios ah exteris ^xori-hu^ /««//zf.iniquitatê tuam. Sordidtg enim 'vefies meta-phoneys iniquitatemßgnificant. immutatis veftibus:nbsp;aliarum fcilicetloco indudlis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitidis : qUiCparabola ad

'vitapuritatem ßeclat: perinde acfi diceret, ahlatafemel iniquitate, futurum ilico, vtrntorem in tepuritatemq; re-lucentem hommes conf^iciant. Q^n amp; lonathan eodemnbsp;^odo,lndui,inquit,te innocetialEu m d’in‘i.Ego,inquam,nbsp;Zacharias propheta huiußnodi 'verbis angelum compella-«Aponant tiaram mundam fuper caput eius. Q^-doquidemfrdid^e iam illa 'vefles tuo iujßu ablataßnt,amp;nbsp;a.lia earundem loco corpori ipßus induEla,iube amabo, gf}*nbsp;^itram nitidam eiufdem capitiimponi,qua conßcrari pofnbsp;fit,acßtmmipontißcis munia obire,cui de more tiara caputnbsp;ƒ iij redi-

GOMMEN TA RII K IM H I

redimitar. veftibufqueeiiin induerunt. imoiam du-

fiibußue eum induerunt : ita enimßperius dicebatur: Sc induitcveftibus immutatis. Q^le quid Exodi IIS',nbsp;occurriti-vbi ait: Scaturiere 'vermes,amp;‘ putruit^ putredinenbsp;tarneniampriùsoborta.Qjâcquid enim 'vermesproducit,nbsp;putredine priùs reßoluitur^quam termesßaturiant. Similinbsp;modo apud Eßdiam 64. dicitur : Ecce tu iratus es 3 elfJ*

Et conteftatus eft dominus lehofuam,dices: Sic dixit dominus exercituum: Si in viis meisambu-laueriSjSc fi obferuationem meam obferuaueris,tunbsp;quoquedomum mcam iudicabis : amp; prætereàcu-ftodies atria mea, tibique inter iftos ftantes tranfi-tus dabo.

Teßem eum buic rei adhibetsvt Moßs Deuter.^.Qoe-lum3inquit,amp; terram contra 'vos in te^es voco.Itidem

ait:Sancleobtefiatuseßnosvirille.Domüm meam iudicabis. Etbqui enimßcerdotes ad eum modum in rebus adminiilrandisßegerere debebant, quem ipßeßmmus ne'nbsp;peßcerdosj iißdempraßriberet.Periftos ftanteSj^w^e/ö/nbsp;intelligityquiperpetuoperfiant^ ßabilesßunt: id e/l,titnbsp;quoque eodem in loco cum Ulisßuturus es : id quod ad ani'nbsp;mum reßerri debet^vbi è corpore euolauerit.

IN ZACHARIAM.

Audi quefo Ieliofua,facerdos magne,tu amp; pro-ximi rui,qui ante te fedent, quoniam viri funt, qui aliquid portendunt. En enim egoadducofcruumnbsp;meum,gcrmen.En cnim lapis quern pofui ante Ic-hofuam, fuper lapidem vnutn, feptem funt oculi.nbsp;En ego cælo quod in eo cælatum eft, ait dominusnbsp;exercituum, amp;auferam iniquitatem terræhuiusnbsp;vno die. In die ilia, dicit dominus exercituum,nbsp;quifque proximum fuum fubter vitem , amp; fubtcrnbsp;ficumvocabit.

Digni enimucro funt, in quorum confpcâu prodigia fiant, amp; quitus rcuelationcs apcriantur de aduccu Chrifii; apti amp; idonci qui cum annuncicnt.

Gcrmcn. Chriftus idem gcrmcn iuftitiæ,amp; lapis angularis dicitur.

Sculpam. Ipfa verbi vis amp; fignificatio pafsionem Chrifti innuit,cuius manus,pedes Sc lacus,Dcopcrmittcnte,perfodicbantur.

Omnes homines mutuo fefe ad fidera Chrifti inuitabunt.

GOMMEN TA RII KIMHI

arque germen aliquod è terra,pullularefoleat, quodpaula-timßbi maiores 'vires in dies acquirit: quemadmodü idem hic prop be ta in bis quafequuntur, cap.t^.ait: Ecce vir, cuius nomen germen, fuh [ègerminabit amp; adificahit tem-plum domini. Eodempertinetamp; illud Haggai.cap. z.nbsp;AJjumam te,o Z orobabel: quafequuntur,ita 'vt a, no-bis explicata pint. Sunt qui germ en ad principemiüumnbsp;ter magnum Meßiam référant 3 in huncferè fenpim : Etßnbsp;magnum quidem ft hoc beneficium) quod in prafintiarumnbsp;'vobis impertior, multo tarnen adhuc maioris vobis authornbsp;futurus fum, quo teporeferuum meumgermen.i.Mefiiamnbsp;adduxero. lonathan dijèrtis 'verbtsfèruum meu Meßiamnbsp;'vertit.En enim lapis qnem ^Q^m.Lapidis nomine per-pendiculum fignificat, quo adificij flruÊlura dirigi 'vul^nbsp;ßlet'.aut lapide ilium intelligit, quempriorem aliis in initio operis pofituri eratfi Zorobabele,praßente Iehoßa,po-Tiendumi'vt ei reßondeat^quodinfia ca.^.dicitur: Et edu-cetlapidemprimarium. Superlapidem vnum fcptemnbsp;func oculi. Singulisnimirumßngulißptemoculi.lntelli-^t autem h 'is verbis excubiasplurimaS) Çyprafidia d Deonbsp;Opt.Max.aduerßriis illiufimodi obieSla iri^quibus in aninbsp;mofuerat opus iüorum interpellare. Suntquc iidem illiß-ptem oculi, quorum infidfit mentio. Septenarius verb numerus aSlimationis potius, multitudimßque fignificandanbsp;locoponitur, qudm vt definitefeptem exprimât, aque acnbsp;Leuiticiz^. Septem pro ratione peccatorum. ItidemPro-uerbiorum z,^.Septies caditiuhlus,^ reßrgit.^ quafuntnbsp;id genus alia. Çfuanquam feptem hoc loco pater idem acnbsp;dominus meus (honoranda mihi memoria) difirtis verbitnbsp;pro numerofieptenario interpretetur,pro lehojua nimirum,

Efidra,

IN Z A C H A R I A M.

Eßdra3Zorobabele amp;‘i\hhemia,ac tribus prophetis, nem-pe Haggoio^^Zacharia Malachia.Ionathan ’vertit,Se-ftem oculi conueniunt illi.En ego cælo quod in eo cæ-lacu m e^i.Perinde acßlapis ide tantif^cKj dumflruélura impediebatur 3 tantum non ^inculis quibufdam irretituS3nbsp;ian^ tandem educeretur ^dißcioJùpponcndus. Q^drabitnbsp;ida interpretatio ad eum modum ßnßus referaturj

Zorobabel} amp;c. Et Zacharias : Ecce e^o adducoßruum meumgermen. Eodem vero temporepacatue res Ißaelita-rumfluturaßunt3 inflaurata iam ^edeßeunda. Znde z'Z-/lt;^y«Z’«É’Z?««f«r;Qjiifqueproximumfuum vocabit.

COMMENTA RII KIMHI

tis quifque: ƒ nia^aßilicet rerum omnium honaruWi pacißjue copia,qua perßuemini.

Caput

Rcucrfus cft autcm angelus, qui mecum loque-batur, SiC excitauit me, vt folet quis de fomno fuo excitan:dixitq;ad me: Quid tu vides? Egoautemnbsp;dixi : Vidi, amp; en candelabrum totum aureum , innbsp;fummitatefua habens difcum rotûdum .-fcpternq}nbsp;lucernç eius erant ad illud.Sepcena transfuforia lu-cernis quae erant in fummitace ipiius.Duç quoqucnbsp;oleæiuxtaipfum,altcrum à dextra difci, alterum ànbsp;Ixùacius,

Prxdicitur pcrfeâio Sc abfolutio rempli, amp; illuftratio ciufdcm. Angelus loqucns in prophcta,fcnfuseft à Deoilluminatus.nbsp;Candelabrum Chriftus. Aurum humanitas Chrifti. Illuftratur temnbsp;plum candelabro,illuftrat Chriftusccclefiam.Septem Iuccrnæ,fcptemnbsp;gratiæ fpiritus fandi. Duæ oliuæ,lcx amp; euangclium. Mons vel diabolus cft,vel Antichriftus,qui fruftrà Dco te opponet.

de aliis haâlenus reh us ageretur^cjute per reprcefentahantur^SudluliyinquityOculos meos,(juaß ipß ß-himet author'videndißuerit. Caterùm ad illud quod hocnbsp;loco contuendum proponitur, ah angelo excitatur. Senßit^nbsp;it aß hah et. Ide quidem me excitauit,ego non aliter eo'nbsp;dem excitante experreólusßum,atque vir quißiamßmnonbsp;ßpitusexcitarißleat. Egoautem dixi. Zachari^eh^cnbsp;verha eße intediguntur, tametßßrihendi qutdem ratio a-Hamßormam, nempe tertu perßna praßßerre videatut•nbsp;iturenime^ci autem dixuSeptémqjlucernæeius

erant ad illu d.«o« aliter ac in eo candelahro,cuius in lege ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mentio

Slat^ajt certioreprophctaredderet lucis a Deo Qpt.Adax.

obuolutidetinebantur. Septena transfuforia luccrnis, xitßnguUsßngula redjgt;onderent. ^t uero Kabbi quidamnbsp;SchlomoÇcuius memoriam lubeterhîc vßrpo) ßptenaßn-isßuißeinterpretatur.Dux quoque oleæ. Qpdng^nbsp;oleasànquity duas 'vidißpra idem illud candelabrum, autnbsp;(quod tantundem eß)ßpra lenticulam.

Turn refpondi amp; dixiadangeluloquetcm mc-CÛ, in lianc fententiâ: Mi domine, qui ifti? refpon-dit angelus loquens mccum,amp; dixirad me:Num nofti qui fint dixi,Non,dominemi.Refpó-ditquc amp; dixit ad me, dicens : Hoc negotium do-mini eftadZorobabelera,nêpe hoe. NÓ per exer-

COMMENTARII KIMHI cituni,nequc per vim ,fecl per fpiritum meum,dicitnbsp;dominiis exercituü. tu mons magnæ coratnnbsp;Zorobabele ? ad campum planum redigeris: proférer autem lapidem capitis eius^ eruntque plaufusnbsp;acgratulationes ci.

Multipliccm Dei Opt.Max.prouidcntia intclligit, cui amp; huius ma-tcrialis rempli ædificatio magis quàm humanis viribus innititur, amp; a-lia omnia parent,quantumuis magna ac robufta. Septem oculi curam eximiam amp; follicitudinem fignificant, quam Chriftus ccclefiæ regen-dæ adhibet.

Succlamatio illa amp; applaufus populi prædicitur, quo canebatur, Hofanna fi.'io Dauid,amp;c.

Q^madmodum in candelabra remJè habuijje ani-madüertirü vtßtafibi 'vi confiaret,nemine prorftes ibi ad~ hibito, qui ^el lucernas componeret, ’veloleum iifdem in-funderet,ita a^dis huiujeeflruólura fine 'viribus humants Dei Ope.Adlax.potetia abfiblueturyab Uhusp^opeja vanbsp;luntate totapedebit. Idem verb deincepsfiigillatimfiormd-que expreßiorivifindu illi proponiefiub hac verba. Qjaisnbsp;tu mons magne? rel^eéîu nimirum Sanaballati, idnbsp;genus haminum, qui ei fificios in inimicitiis exercedis ad-lunxerant. Etiamfivelmontemdnquit,ingetem magnitu-dine aquarevideariSyCidca.m.'^iui'i planum redigeris,nbsp;inPlariSquorisfiuturus espr^e Zorobabele^nec operis huiusnbsp;impediendi molemJûllinere valebis.^roùrcz autem lapidem capitis eius.Qggemadmodum2..^.noui mëfis, quonbsp;die prima operis initia ialiafint, primarius ab eo lapis po-fitus efi,itaamp; finis abeodem toti flrudlura imponetur.nbsp;eruntqueplaufus amp; gratulationcs ei.fiauflisenimac-clamationibus , Dtoque omine excipiebatur Zorobabel,nbsp;quumprimarium ilium lapidem iedifieioprimusfippone-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ret,

IN Z ACH ARI AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27

tofiiijque vota huiußnodi audiehantur: faufla amp;fœlicia omnia huiclapidi.Seciidetenm Deus Opt.nbsp;^ax. It eratio porro eiußde vocis^ qua hoc loco habes, em~nbsp;phaticus adieóla, maiore vim adfert^vtapud Eßaiam S7-E^go creo pacem,pacemdnquam,his qui proculßnt.

Faclumquecft verbum dorniniad me, diccns: Manus Zorobabelis fundarunt domum iftam,manbsp;nufque eius earn perficienr, amp; fcies quod dominusnbsp;exerciruum mific me ad vos.Etenim qui parua initia conternpferantjgaudebunc : videbiitq; perpen-diculum in manu Zorobabelis. bi func fepcemnbsp;oculi domini qui peruagantur totam terram.

PfouidcntiaDci Opt. Max. alia vifionc defcnbitar,quam ccclefi« fuæ rcgendx adhibcbic,cuius amp; fi initia parua fucrint,incrcmcnta tarnen maxima fucrunt.

Perficienr,zdahßluent, operi eidem j'lnem im-ponent, in quemßnßim nbsp;nbsp;Eßdias code verbo vtitur cap.

10. Qp/um dominus, inquit, perfecerit vniuerßm opus ßuum in monte Sionnbsp;nbsp;nbsp;in EherußilcmExcmm qui par

ua initia contempferant. Qpium enimprimum opusil-lud ^dißciumque aggre derent ur, aduerßarq ipßrum cona~ tihus moram iniecerunt ,ßuitquc dies ille parum Dtus, necnbsp;ita magno in pretio apud eos habitus in reliquu omne tempus quo opus intermittebatur. Cat erum in praßentiarumnbsp;vbi Zorobabelem manußaperpendiculu compleSlentemnbsp;videbunt ,latitia apud cos omniaperllrepent. Lapisporronbsp;fianneusille,quipcipendiculam hîc dicitur, isefi,adnbsp;quem adificij totius flrudluraßabrili manu dirigitur:deeß-que hoc locoßntaälica vocum coharcntia,quam Nißnachnbsp;grammatici appellant,quaß lapident ilium, eßanno confe-g lij Slum

COMMENTARII KIMHI

^um lap idem diceret, perpendiculum cnim pUrunque vel ßitnno velplumho confiât lapidis nomine appeUatur,nbsp;aqnè ac DeMeronomij zj.vhi ait : Neßnt tihi in Jdcculonbsp;tuo lapis amp; lapisdd eß,diuerfi menßr^e.h i func feptemnbsp;oculi. Interpretatur idquodßipeniis dixeratj vni lapidinbsp;ßptemfuiße oculos. C)ciili,inqiiit,hifnnt Dei Opt.Max»nbsp;quiperuagantur totamterram. Eum laterenonpoßnbsp;ßint Ißaelitamm hoflcs : ipß vindex comm futurus eß,nbsp;curah'itqtte ne Uh amplihs in eospoteflatem liheram exer~nbsp;cere poßtnt.

Refpondiautem amp; dixiadeum:Quicl fibivo-lunt duæ iftæoler, ad dextram cadelabri amp; ad læ-uarn eins? Refpödi fccundo amp; dixi ad eum. Q^id fibi volunt duo ifti coniolearum, qui funt ad latusnbsp;roftrorum aureorum exoneratium à fe aiirum ? Etnbsp;dixit ad me: An non nofti quid iHa fibi velint ? amp;nbsp;dixi-.Non domine mi.Tum dixit: Ifti funtduo filijnbsp;olei:qui ftantiuxta dominatorem vniuerfæterræ.

Vtranqucpoteftatem, amp; rcgiam amp; faccrdotalcm,ccclcfia: promo-uendæ inferuituram oftcndic,

Cognttum lam perßecldmque hahuerat propheta, qtiorß^mßeälaret candelabripr^edidli repraßntatio, qu£nbsp;lucisgaadiiqueportendendi caußa mon^lrahatt^r. ^4c deinde vim omnem atque ßgnißcationem eiufdcm candela-bri angehis ei interpretabaturjjaud aliude quidem, quamnbsp;‘’^imirum vt ex eo intelligeret, nequaquam innbsp;armis aut humants viribttsßem ejßeponendam.Perconta-tur deincepspropheta, ecquidßbi velint olea illa duiC,nbsp;totidem oleis adiundliC ßica, acbina praitered auro con-fiantes ampullae, quas öquot; ßßperiori viß nequaqua expreß

IN Z A C H A R I A M.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28

fis'verbis recenßerit, ex interrogatione tarnen per^e^as ab eo fiuijfie colltgere licebit. ^dhacautem duointerro-gata,Paucis amp; quafifib inuolucro ref^ondet angelus, ait-Ifti funt duo fiiij olei ; neque 'vero profiheta cldmnbsp;erat,quidhuiufinodi ref^onßfibi'voluent.Çlmd fibi vonbsp;lunt duoifti coni olearuni ? Prominebant ex oleis Ulisnbsp;ramunculi duo oleagini, qui medio duarumfiflularum lo-coÇmateriam auriprafiefierentium} deducebantur,iidemq;nbsp;Ulis continue adharebant. \^tçïïshic nomine medium fi-gnificatur. betautem rem omnem intelligas,itaaccipito.nbsp;Ädedio interfidluloi loco extendebanturolet^e dua: efiflu-lis oleum in lenticulam deflillabat, e lenticula 'vicißim innbsp;infiußriam, ex inßußriis in lucernas ipßas manabat. Pa-munculos autem illos conorum fiueßicarum nomine, aptanbsp;appofita fimilitudine expreßit : quippe qui non aliternbsp;baccis oleaginisßaterent,acßicafi-umentigranulis onera-rißleant. ro ftra hoc loco dicunturÇHebraicè Z.an-teroth) 'vaß ea quidemßnt ,fiPlulis amp; amgullisfimilia.nbsp;Jonathanfifiulas auro roPlratas vertit. Et Onkßlus ea qu^nbsp;Exodi lé'.in hancßntetiam dicutur, Inflarplacent^emePnbsp;Uta,pro laganomelle condito interpretatur.Êxcncrântïs.nbsp;à fe auru rn. oleumßiUcet,auripuritatem nitoremque re-ferens. modo gft' Babylon calix aureus in manu do-mini, Plierem.fi.dicitur,vinipuri amp;meri Zoco. Ifti funtnbsp;filij olei. Idcirco eos, nempe lehoßam Zorobabelem,nbsp;oleas, filios olei appellauit, quia oleo illo egregio g^nbsp;infigni(quod unElionis proprie dicitur) inunElifuerint,hicnbsp;in regem,ille 'vtßacerdotij munerefungeretur. Qjii ftantnbsp;iuxta dominatorem vniuerfæ tcrrx.praPo ßißquelonbsp;cis difofiti ad obeundam Uhus 'voluntatem. lonathan hu~nbsp;iußnodi

GOMMEN TAR 11 KIM HI

iujmodi verbis ifba reddidit : Sunt hi duo magnatumßlijj qui domino 'vniuerß orbit aßiflunt. Nee adhuc tarnen di-lucideßatis ex^Ucatum efi, quidßbi ^elint ole^e ilU dune,nbsp;aut cuiußnam rei ßgnißcand^e caußa parabolicus adhibitusnbsp;ßt binariut iüe ramulorum amp;ß^ularum numerus. Oleasnbsp;ergo illas duus metaphorice Zorobabelem amp; lehoßamnbsp;intelligi voluit, operum ipßrum nomine,quorum ädern Ulinbsp;primi authores ßuerunt in extruenda ade dominica. R.^-mulis vero aeßieis, qui expradiälis emanabant, Nehe-miam atq; Eßlram,tempore Ulis quidempofleriores ,ßgu-rate expreßit. Q^rum quidem quatuor hominu opera^ßa-Slum eß, vtlux tandem Iß'aelitis, alidque bona re^iitutanbsp;fuerint.

Caput y.

Conuerfus autem fuftuli oculos ineos:vidique, amp; ccce volumen volans,dixitque ad me. Quid vides tu?refpondi, Volumen volans ego video,cuiiisnbsp;longitudo habet cubitos viginti ,]atitudo autemnbsp;eius cubitos dcce.Et dixit ad me,Hçc eft execratio,nbsp;quæexitfuper facietotiusterræ. Q^iaomnisquinbsp;furatur, ab co quemadmodum ipfum eft, abfolui-tur:amp; quifquis peierat,abeo quemadmodumipfum eft,abfoluitur. Eieci autem ipfam,dicit dominus exercituum, vt veniatad domum furis, amp; adnbsp;domumeius, qui per nomen meiim mendacitetnbsp;iurat, commorabiturq; in domo eins : amp; conficiecnbsp;earn,cum ligna eius,tum lapides eius.

A laetis atque fœlicibus, ad triftiora commemoranda progreditur, vt quicquid ex bonorura rcuelationc arrogantiæ creuerat, ex tnftiutnnbsp;comminationc dccrcfcac.

Intelligit

IN Z A CH AR I AM.

IntclHgit muiidum cflc plenum omnibus vitiis, cùm in homines^ turn in Dcum.

Malcdidio eft fententia lata contra habitatores terræ flagitiofos.

Senfus cft:ln vtroque latere voluminisfcriptx erant ha; dux fententia:.

Duplex tranfmigratio dcfcribitur; prior decern tribuum,ad Aßy-riosrpoftcrior duarum,ad Babylonios.

COMMENTA RII KIMHI

Analogia,'volumen egredi 'videhatur. ^tc^ue hoc ilîud e^, ^«oô/rfzïexiifleeamexecrationem ^acdeinde, Eieci,nbsp;/»^«zYjpfatn fuper facié cotius cerræ,«zwzm»2 Ifiaëli-tica: ctiius loco lonathan 'vertit: PIac efl maculanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exP

tara efl. Senflisporro huiuflce lihelli omnïno cum eo uolu-mine couenit^quod Ezechiel cum àflont-e,ttim a rer^o flcri-ptum aliquado •vidit.Nam hic 'vtrinq-, lit eras exaratos hahet: ah altera quidemparte mulElam lüam inflcriptam,nbsp;quai\Xïerc\ quemcunque,^zzozzZf nomineflurtireum manbsp;net: ah altera vero pcierantispœnam exprejjam. Simili'nbsp;tudinis autem nota, quam hic Hehr^ei flhipropriam ha'nbsp;Zgt;ê?,quemaclmodum ipfum cik^eodemmodoaccipidc'nbsp;het, quo amp; ilia qua Genefleu^ legitur: Tuflcut Pha'nbsp;rao,c^ Pharao flcut tu.Itidemnbsp;nbsp;nbsp;i.Eeg.2z. Ego flcut tu,

tu flcut ego.Sententia itafle hahety'vtrinque JcilicetuO' , lumini hinc inde inflriptam fluifle diram iÙam execratio'nbsp;nem,tam hac, quam iliac, amp; è contra. ._^hfl)luendi njocO'nbsp;hulo (quod HehraicéNichjAh dicitur,cl^flormapafliuantnbsp;hahet)ßcciflum amp; perditum iri intelligitiquemadmodurnnbsp;amp; Hieremias eodem 'verho in eadem flgniflcatione vfli^nbsp;efl cap. ^0. quot;verutamenßccidendo non (uccidam te. Qflpa,'nbsp;uis emm haflenus 'vindiflam hene longo tempore illispro'nbsp;craflinarim : deinceps tarnen opportune iam tempore pot'nbsp;namfl dignam reportahunt-.eaque de cauflt 'volumen illudnbsp;in medium prodierat. Huie 'vero prophet.^ lihellus ille qui'nbsp;dem con^icuus apparet : non intelleflis tarnen qua intu^nbsp;flriptalatehant, (quod in Ezechieleflaclum efi) donee ahnbsp;angelo eorundem certiorflaflus fluiflet. Cotpit enim turnnbsp;temporis imminui paulatim aholeri prophetici munC'nbsp;ris quot;vis cner^a: at que ex eo flaflum efl,'vtahflruflores,nbsp;magflqi

INZACHARIAM.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p

fenßis haheant Zdchariii 'vaticinia : aiuntquc -una cum Hagg^o^Z ach aria Çj' Ädalachia ftro-pheticum munus extincîum fuijje. Eicci ipfam, nempenbsp;execrationem : (juam non alio nomine inpuhlicum prodirenbsp;nolui^quam vtpanas de furihuSjperiurioque ohnoxiis ho-minihusfumeremmec 'vltioni diutinsßiperfederem. C omnbsp;inorabitur in domo eius. Harehit^inquityCadem exe-cratio in ipßs medium penetralihus nec inde prius emigra-hit^qudm dominum^ quam ligna, quamparietes medium il-lius ahßmpßerit.

Egrefltis eft autem angelus,qui loquebatur me-cum,dixitquead me: Atcollenuncoculos tuos,amp; vide quid fitillud quod egreditur. Tudixi, Qiiidnbsp;cft? dixitque, Epha eft quod egreditur.amp; addidit.nbsp;Hoc oculus corum invniuerfa terra. Etcnmaflinbsp;plumbea ferebatur,amp; hæc rauher vna fedes in medio ipftus Ephæ,amp; aitjHçc eft impietas,amp; abiecitnbsp;earn in Epbam. deinde abiecit maflam pluinbeamnbsp;fuperosipfius.

Peccata talcnto plumbi afsimilantur, vtpotc qux grauia dcorfum tcndant:amp; pcccantem vna fscum in ima pertrahant:vel grauitas plumnbsp;bca diuturnitatcm captiuitatis futurx ßgnificat.

Zcrißmile eß angelum, monflrato iam lihello ‘volatili, paulißerß ah ali^eélu propheraßuhduxißße : ac deindenbsp;Epha;, cuius hic meminit, vißum ei conf^iciendum exhi~nbsp;egreditur è templodominico:i:equeacinßfnbsp;P Priori ßaclumßuerat: aut e terra Ißaelitica.Qhaldaus pa-^aphraßes ita quot;vertitjO^nam iflißunt,qui exulanE^ß\\3inbsp;^ft quod egreditur. Coditionem decem quidetrihuum,nbsp;qtux iam anted in exilium ahdu^tcßuerant, oh oculos illi

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h if intu~

pari(quod aiunt} talionem i^fis a Deo Opt. Max. re-Uturn. Q^madmodumenimpereosßetit, (p diußeleri-bns 'vitiißqtieperpetradis multum temporis abßimpßrint, iam inde ab eo 'ujque tempore, quo primum in regnoßhi-ßna obtigit, donee in exilium tandem ah due h erant, nullonbsp;prorjus inuento rege, qui ad probitatem ipßs alliceret ,ßednbsp;ßngulisflagitiojam viuendi rationem conßedlantibus,o^ue-admodum,inquam, diuturnafuerat hominum illorum im-

INZACHARIAM.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jr

ßmedetruderentur. Mulicr vm fcdés in medio ipfius £phcE. ecquid hocßcsmime aliud quam decern tribus?nbsp;‘vtpote qu^ vm imperio ^arebant,eodémque male •viuendinbsp;tramite 'vtcbantur.'vnde ïccmmi.m vnam eosap^el-lauit,ç^ eadem fedebarin medioipfius Ephæ,^«^/?nbsp;dignismodis accepta : quot;vt 'vere illud dicipoßit^parpari re-latumX^xc eft \rr\p\ct3iS.Interpretaturangelusprophet^e^nbsp;fœmin^e Uhus nomine ,fcelera huiujmodi deßgnarij quanbsp;perpetrabantur apud Ißraelittts : tribus nempe illas decem,nbsp;qua^tulos ßbi conflauerant, amp; idololatria cultum pri~nbsp;mum inflituerantddz abiecit eam in EpbaJdezreomw/-rumijt menßra menßura refjgt;onderet, in medium ipßusnbsp;^pha Deo Opt.Niax.impellenteabic^a e/?.deinde abiecit maflam plumbeam fuperos ïpÇins^'vtquamal~nbsp;tißime eandem in exilqßeruitutem ad multorum annorumnbsp;ßatia detruderet.

Quumquefuftuliirem oculos meos,vidi,amp; cc-ce duæ mulicres prodibant, ventufque erat in alis earum ,ei'antquceisalæ,qucraadmodum funtalænbsp;ciconiarum, quæ Ephara in altum inter cœlum amp;nbsp;terram fuftulerunt.Dixi ergo adangelum raccumnbsp;loquentera, Q30 ferunt iftæ Epbam ? dixitqucadnbsp;mc j Vtextruant cidomtim in terra Sennaar: vbinbsp;præparabitur ei,amp; collocabitur ibi fuper bafi fua.

In alis carundem fpiritus,potcftas eft diaboli,cui propter grauilsi-ma pcccata,Iatequc patcntia(in morem ciconiç aut milui alaruin)tra-ditæ funt in captiuitatem abducendae.

Oculus Corum, non quo vident, fed quo videnturà Deo corum bominum pcccata:pafsiuè,non adiuefumitur pronomen.

Q^emadmodum ßiperius ßcemina 'i.mius nomine decern tribus expreßas indicauimus, ita nbsp;nbsp;dua^ in praßen

iß iq tiarum

tiarum ludam Beniamin Bahylonem abdnólds inter-fretahimur.amp; cjuanuis eo quidem tempore quo vißndum hoctlli proponebatur, ab exilio iam dudum reduces prtedi-éïa duiC ilU tribus fuijjènt, ijißm tarnen hoe iüi aliorumnbsp;caufa repraßentatur, qui nondum relióla Baby lone negli-gentius ß in rep etenda Plieroßlyma gerebant: idqj adeonbsp;po^l cœptam iam templi dominici inflaurationem : b^idijnbsp;inquityduits ifias fœminas in exilium migrantes, ventufq;nbsp;crat in alis carum. quaßcito quidem adhibita fefii^nbsp;natione Babylonem abduólas ^/zcerff. Er antque eis alæ,nbsp;queniadmodumfuntalæciconiarLim:zt/f/?,oA/o«-g(e,lataqi,quales habet ciconiiC.qaæ fuftulerût Ephamnbsp;in akum. Idcircoßblimem eandem alisßis geflabanty'vtnbsp;ex eo certiores ipßs redderent, non immeritb exilium iliudnbsp;àDeo Opt.Adlax.immißum ßifßi ßd aquißimam men-ßram menßr^ redditam, ob admißaßelera morumq^ im-probitatem.Quodporrb loci qui évincer cœlum amp; terram meminerit^id ad ^olatum pertinet. Confiât enim vo-lantem medio inter terram cœlumque locoßbfirmamentonbsp;ferri: nempe ut ex eo ofiendat^ longe aliam eße ifiarum^ acnbsp;prioris illiusficemina conditionem: quippe cui maßamplu-beam in os iniecerat, quograuiori mole inter exiliu obrue-retur. Cnterum quod ad ifias iam attinet^ nihil hie expri-mit^quod ad terram vßue eas pr^ecipites agat jßd in aèrenbsp;potius penfiles deßribit-.vßue dum elapfisßptua^nta an-niSjOpportunum redeudi tempus adueniret. Qgßd itidemnbsp;ludam acBeniaminßub duarumfiœminarumßecie, reli-quasautem deceßb vnius eßigie repr^eßntatas 'viderit,nbsp;id eo pertinet, quia peculiars quadam a reliquis omnibusßiunclafiuerit Iudaicafiamilia,regni quidem nomine.

Cui

IN ZACHARIAM.

CtiiBeniamitica tribus coniunóiius multo quàm cater^e^ adharebat,quum agros tantum non eoßlem,ac communem.nbsp;hlt;^reditatem haberent^'vnde amp; exilium commune 'vtriq;nbsp;familiiCfuerat^acproinde duarum fœminarum memi-nit.quancj^uam ingeniolus quidam lt;vir amp; magntz authori-tatis Kabbi Adojes Adaimonites (cuius memoriamfau-

^itate:^'£dificate,inquit,domos,amp; inbabitate.\'\)i præ-parabiturci amp; c.cMocoE\tnr.babitationifciliccteorun-dem locus Ulepradidlus accommodabitur : id edl, ades ibi firmas domiciliaßbi extruent,acfixis eodem in loco fe-dibusimmorabuntur. Super bafi fua. Qj^ßapparatumnbsp;dlum in extruendis adibus, 'vitibufque ßrendis ,pigritiem

GOMMEN TA RII KIMHI

ix repetenda deßdcrio tenehanttir , ne turn quidenii yn isdisinjiaurationi manus iam admoiœ fuerat.

Captit

Conuerfus fuftuli oculos meos, amp; vidi, amp; eccc quatuor quadrigæ exibantjinter duos montes,quinbsp;montes ærei étant. In quadriga prima étant equinbsp;rufi. In fecunda quadriga equi nigri. In tertia quadriga equi albi : amp; in quarta quadriga equi macu-lis variegati,fortes. R.elpondi autem amp; dixi ad an-gclum qui mecum loquebatur, Qui funt ifti, minbsp;domine?

Quatuor impcrioruni deftrudio prsdicitur, quorum vnum iam dudum euerfum tucrat.

Montes ænei prouidentiam diuinam innuunt, amp; ordinem^ qui non fallit,aut robur aepotentiam corundem impcricrum.

Q^d ßmel atque ùerum in ßu^eriorihus de quatuor demßedlatillud,p inter duos montes eafdê quadrigas exeuntes viderit, ßortitudinu exprimendat cau-ßa,qua 'vel cum montibus conferri jgt;o/?z«r.Montes porronbsp;ærci erant ; quae materia ßerrum incidendi uim habet.

acier

croßandlo ^olumine locus oceurrit, Elieremiie 6. Incedunt, inquit,ad vnum omnesßaudulenter,vtas amp;ßerrum: cu

INZACHARIAM.

'tiis interpretatio ita hahetj'vt quum lapidem incidendi ex--poliendique vim at que potetiam haheatj lapidefortiorin-teUigatur.^d augendam ergo potentiam earunde,ac for-titndinem, montes hi areiprophetapervißtm ohiicieban-tur. Qjün nbsp;nbsp;nominis ipßus ambiguitas i amp; varia inter-

pretatio quam Hebraica diélio parit 3 in caußa etiam fuit^ eiußdemmeminerit. Etenim Nahafchnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff«-

tandißueexplorandißgnißcationem habet: vbiLaban tentandoi inquit, expertusßim Deum mihi tua caußa be~nbsp;nedixijße : vt montes illi tentatorij proprie vocari poßint:nbsp;ad quos Iß'aclitx adhibita quatuor reg^orum opera tenta-ti explorat'iqueßuerint. In prima erant equi rufi, Ba-bylonici imperij ßgiißcandi loco poßti-.quemadmodumßtt-perius anobis explicatum efl.ln fecunda equi nigri;«-dem nempe cum illis,quos anteà varios appellauit. Medo'^nbsp;rum quidem at que P erßarum regni iudices,varij ßue nigrinbsp;dicunturj quia ex ali'ts atque aliis popuhs t duarumßilicetnbsp;nationum, imperium illud quanuis idem ac vnum confla-ret. Sunt qui ideo nigra eßigie conf^ellos interpretentur,nbsp;quiaßuligine quadam nigrore, regnantibus iüis Ißaeli-tarum ora obduSla ßuerint, ea nepe ^etate, qua floruit Haman.^^lij colores i/los ad conßetudinem illam reßerut,quanbsp;vefles hoc aut illo colore imbuere ßlebant : ita vt bis quidem 'Tjarius,lilts autem nigerin vßßuerit.in tercia quadriga equi albi. Gracorum imper'tj typum h 'is exprimit.nbsp;vnde vero id ßaSlum ßt,p albis eos aßimilauerit,equidemnbsp;baudßio. Author ell P.abbi Sehadiah (cuius hic mentio-riem lubensßacio) Alexandrum l\Aacedonem, qui primusnbsp;m Gracia regnauitphiloßophia fludiis imbutußuijße: atq;nbsp;€x eoßallum, vt quum philoßphU plurimum candor'ts acnbsp;i inte-

COMMENTARII KIMHI

intefffitatisinßt, refftujn Hind alborisßeciem pr^eß tnliß ßdixerit. In qiiarta cqui maculis variegati, fortes.nbsp;Binos hic colores vider. Quos maculis hoc loco variegatosnbsp;Latine reddidimus, Hehrdicè àgradine dedudlo nomine,nbsp;grandinoßappellari pojßunt. Color enim e^i alhis (^uihußnbsp;dam notulis amp;punóiis interfj^erßes, in morem^andinis,nbsp;qutc in medio aliepuo alio colore relue ent. Sed vnde id tandem, huiußnodi colore B.omanum imperium vißendumnbsp;exhiheathx eo rdmirum,cpuia plurimum poliere le^e M.o-ßäica, eidemij^ue mordicusße inharere arhitrentur, vtpotenbsp;qua nitore puritate ßua ad grandinis alborem qudmnbsp;ludaïca calu- pyoximè accedat. Ländern HU tarnen variis multißqueper-pretatio (i’^iiß^^^ßo^ihu'S immißent, haud aliter ac in gi’andineßeriß-let, ni^ro autalio quopiam coloreadmixto. fortinm Zoconbsp;paraphraßs Chaldaica cineritios vertit, id efl, ad cinerisnbsp;colorem nonnihil vergentes. Huiusporrb quadriga typonbsp;Rßmanum imperium exprimitur, quod Gracia monar-chiam exeußit:ßhiqueprincipem in orbe locum hodie vennbsp;dicat. Binos aut em HU colores ineße vidit,eo aliud vn2nbsp;ßecum coniundlum imperium in orbe habeat,nempe Ißna'e-liticum : id quod anteaßb regno Nabugodonoßripradi-Llum ßuerat, aqueac Daniel interpretatatus eß cap. z.nbsp;B,egnum eritilludpartitumiamp;c. Qjnifuntifl:i,mi domine? Qjtandoquidem duo iam dudum alia, qua ad hocnbsp;idem inflitutumpertineant,vißa HU repraßentataßunt,amp;nbsp;ex eo quodßcundo locoproponebatur, nempe ex cornibusnbsp;ilUs quatuor ,maior deinde quam ex primo notitia obortanbsp;eß, poß interpretationem angeli-.idem etiam in praßntia-rum de quadrigis hiße quatuorß^^icatus, quum ideo ite-ratb monßratas illas intelUgeret,vt noui quidpiam porten-derent,

INZAÇHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34

derent^angelum internaat, Qjii funt ifli,domine mi? perinde acß diceretyCurhi denuo mihi occurßint ?praßr-tim quum non ita ^rïdem illiußnodi noißa mihi propoßtanbsp;fuerintynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad quatuor monarchiasl^eóïent. Q^dß res

itaß habeat,quid hi ßbi uolunt? quorßm ifios video?

Refpondens angelns dixicad me.-Iftçfunt quatuor Venn cœli, egrcdientes de loco vbi fteterût co ram dominatore tonus terræ. Eainquafuntequinbsp;nigri,egrediûturad terram aquilonarem. Albi verb eos infequûtur. Maculofi verb exeunt ad terramnbsp;auftralem:porrbfortes egrediuntur amp; contenduntnbsp;perambularc terram. dixitque : Ite amp; perambulatenbsp;terram. Et perambulaueruntterram. loquutufquenbsp;ad me dixit-.En ifti qui egrefsi funt ad terram aquilonarem tranquillarunt fpiritum meum in terranbsp;âquilonari.

Quadriga prima,imperium cft Chaldæorum: fccuda,Pcrfarum arque Medorû: tertia, Gr£Ccorum;quart3,Romanorum. Tropologica» quatuor quadrigæ,quatuor euSgelia.amp; equi,apoftoli,amp; alij verbi di-uini difpcnfatores(quorum opera vbique iafta funt fidei fundamenta,nbsp;præfertim in aquilonariorbis parte) fpiritum Dei tranquillarunt, vbinbsp;diaboli régna durifsima apoftolica przdicatione fubuerfa funt.

Plagæ orbis iuxta fitum vrbis Hierofolymitanx ac tcpli in feriptu-ris facris appellantur.

Petiucrunt à domino Dco,vt intelligi pofsit omnium imperiorum potentiaab co authorc amp; data amp;gubernata fuiffe .Nam corum opéra Deus animaduertit in homines flagitiofos,qui ludæos veros nomi-nis fui cultores male cxccpcrunt.

Venti quatuor hocloco ita accipi debent^aeßad ventos quatuor^pr^poßtapartieuia obhqui caßs,dixißt.qua-lisiliaphraßsloquendi efl^quceParalip.ii.occurrit'.Et 'oenit HieroßolymaprOyHieroßolymam. Itidem a.Eeg.^.nbsp;Filius Saulis in reSlopro obliquoponitur. Sententia ita ße

habet: Md quatuor call plaças egrejjaßint quadrigiC iti'-dem quatuor:id eß^vtßngulaßngulis imperils dominandi 'vim at que potefhatem ,fùo cuique opportuno tempore pernbsp;loca itidem quatuor imp er tirent: nempe per 'vniuerßtm or-hem.quipartihus quatuor confiât. Egredientes de loconbsp;vbi lîcterunc coram dominatore totius terræ. lujßtnbsp;nimirumnbsp;nbsp;nbsp;imperio Dei Opt.Max.qui eaßdem eo nomi

ne ahle^arat-.quemadmodum lobi z.dicitur: J^enerunt ßlq Del aitßarentcora domino. In qua funt equi nigri.nbsp;R_uforum hicmentio nullaßt^ elapß iam dudum acci-ßgt; Babylonici imperijßatu. Medorum aero atque Perjà-rum re^i initium,Septentrionem aerßis primo curßum in-ßituit,nempe Babylonen^atßunditus earn deleretiac tumnbsp;po fled in alia omnia terr^x loca imperium ßbi aendicauit.nbsp;Albi vero^qui Grrecorummonarchiamßgnißcat^zos in-fcquuncur, ceuairibus atqueimper'qroboreprreflantes,nbsp;Btenim Alexander ille APacedo^ Gracia Monarch a primus ^perempto Baby lone Dario^ totius orbis imperium innbsp;fitranßulit. Maculofi exeu nt ad terram au llralem. Md earn videlicet, qua meridiem ver-fiisßta efi. Nam Komapropius ad Septentrionem aergit.nbsp;Julius 'vero Caßar^Komanus ille imperator Graciant hellonbsp;adorßtseß: contra.Ægyptum (quaplagameridiona-lis eß) prima arma mouit: ahipaßim Graci tum temporisnbsp;imperium ohtinehant. Idemque Julius Caßarßiperiorillisnbsp;hello euaßt, ac regnum deinde d Grads ad Komanos traßnbsp;tulit. porro fortes adJßnaelitas exprimendosadhihen-tur: quippe quißis ipßrum airihusßeti, returnßhi 'un-dequaque,amp; quocunque tandem loco corradantjaeproin-de nulla eis certaplaga trihuitur. Jn quem eundemßnßitunbsp;illa

IN Z AC H AR I AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

amp;illaposleàdicttnturj contedunt pcrambularcterrain . Dixicque,ƒerzwJe4Cßdißrtii 'uerbis liherumiüis facerec hue atque iüue euagandipotefiatemimultafque regiones inßiampoteHatem redigendi. Clamauit ad me;nbsp;xJ eß^ßihlata voce me compellauitj aitque: En ifti qui c-grefsi funt ad terram aquilonarem, tranquillaruntnbsp;fpiritum mciim in terra aquilonari.?/ew^e»zgrzzy?/,nbsp;t^ui eo nomine e^eßifine ^vt Babylonem euerfum perdi-tumq^ irent 3 na illi rem mihigerquamgratam ac cordife-cerunt, interim dum eandem euerfam gerditdmque dede-rzzwf.TranquilIaruntfpiritura mcam Indigiationemnbsp;illam omnemfedaruntyquam hofles Ißaelitarum mihi mo-uerantjimmodicaßia erga illosfeuiendi atrocitate,malißi^nbsp;ßtgra modum exaggerandis : (juemadmodum ipfefuperiusnbsp;ait cap.i.Q^m ego leuiterfucceferemi ipßad malum au-xiliati funt3amp;c.

Faólumque eft ad me verbum domini dicens, Accipcexcaptiuis,nempèdcHeldaï amp; deTobianbsp;atqueàledaïa. amp; veniesin die ilia, ingrcdierißqucnbsp;domum lofiæfilijZephoniæ, quiveneruntè Ba-bylone. Et capies argentum amp; aurum, faciefq- coronas,amp; impones capitilehofuçfilij lofedecfacer-dotis magnijloquerifque ad cum m banc formam:nbsp;Sic dixit dominus exercituum dicens: Eccevir cuius nomen germen. Sub fe germinabit amp; ædifica-bit templum domini,ipfcque feret magnificetiam.nbsp;fedebit amp; dominabitur in folio fuo, eritquefaccr-dos in folio fuo, cóGliumquc pacis ent inter vtrof-que.Coronæautem eruntintéplo domini ad mogt;nbsp;nimentumipfi Helem ,Tobiæ amp; ledaïæ, amp; Hen

COMM ENTA RII K IM H I filioZephoniæ.Remotiquoq;vcnient amp;: excracntnbsp;in ædc domini.Ec cognofcetis quôd dominus exernbsp;cituum mific me ad vos,idque erit û diligenter vo-cem dominiDei vedriaudienris.

Corona fignifieat Chrifti aducntum, qui idem facerdos amp; rex fu-turus crat.Gcrmcn ctiam appcllatur,quoniam Humana natura aflum-pta,proficicbat xtace,fapicntia,amp; c.

ludiciaria poteftas innuitur, quam pater dédit filio.

Remoti,funt gentiles, qui longé olim erant à Deo propter peccata fua,fed iidem pofteà audient, iam non eftis hofpites St aduenx, fed ci-ucs fandorum,amp;: domeftici Dei,amp;e.Ephef a.

Ca^tiuomm nomine eos intelligit, ^ui nu^erè ca^tiui-tate redacesßi^lif'uerant:: ne^e Heldâi,TobiamJedaiam loßitm : (jiii argenti anricgne honam 'vim ad in^lauran-dam adem dominicam ßtapte Jlgt;onte ammo Derêlibe-rail aduexerant. Quitis quidem rei notitia diuino afflatunbsp;adpropbetam delatapracipitureidem^ vt acceptam illamnbsp;pecnniam coronisßtciedii inßimeret. Etvcniesin die ilia,te tb loci receperis.Neque enim hocfibi 'verba il-lauoluernnt, vtaccepto^atim 'vaticinio, ilico eodem ipßnbsp;dieß nine conferret. Ingredierifquc domumlolix,nbsp;’vbi amp; alq aderant. Hediijje enim pradiélos omnesnbsp;cumlofiaBabylone^vcrbisillitte^latutyquibusait: Qjuinbsp;vcnerunc è Babylone. Et capies ar^tum idudatq; au-rum^quodanimo verb liberali acßote cum initis 'votisnbsp;ßcum afjgt;ortarunt. faciéfq u e coronas, binas quidem exnbsp;ea materia facies-.quarum alteram lehoßua capiti impones,nbsp;nitin ßummumßacerdotem ßubrogatus ab s te intelligatur-eritque ea tiara illius munda loco,qua caput eiußdem innbsp;quam iam diximus,propbetia obuoluebatur. Qjßd ad alteram attinet,nequaquam verbis opus fuit, vt ciufde

inzachariam;

explicaretur. Liquide enimßttis con^ahat earn Zoroba-helis ca^iti dehere imponi : quippe qui regis loco futurus erat, quum rex interim nemofit, qui corona diadematenbsp;non mfgniatur. Fieri enimuero potuit^'vt nodum imp of tanbsp;corona, ducem duntaxat eum appellarint j aquè ac FJag-gai I. dux lehuda appellatur:poLled autem quum iam caput corona redimitumhaheret,regem eundem nominarint.nbsp;Qgia fententiatametf difertis'verbis nequaquam ßriptanbsp;inueniatur, conieólur^e tarnenprohahili inniti videtur, 'vtnbsp;itaferemhahuijfedicamus. Ecccvir,cuius noracn gernbsp;men:perindeacf dicat: Eccum tihi hominem,principemnbsp;futurum in Ifael-.nempe Zorohahelem.Idcirco 'vero gcr-meii appeüatur,quia maiora in dies ipfus dignitati incre-menta fênfm acceffura erant, haud aliterac germini cui-ptam terreflri accidere'vulß ßlet, quod paulatim auge-fiit,donec in immenfam mole excreuerit. Qgiemadmodumnbsp;0quot; Fiaggaus de eodem •vaticinatus eß cap.a.ln die illa,di-cit dominus exercituum,affumam te o Zorohahel: gsTquot; qu^enbsp;fequunturFLF) fe germinabir,z7/cïï,in locofuoaquaft di-ceret,ex eodem Ulo loco,qult;e lam occupât, 'vrhis nepe Hie-rofolymitantegloriam eum deeujq; reportaturum. Et ædi-ficabit templurn domini.Zffmfó idem narrat admaio-rememphafim. Ipfeque fcret magnificentiam.^/onlt;lt;nbsp;acdecus totius regnipeneseundem erit. amp; fedebit amp;do-minabitur in folio fuo, wore plane regio, qui thrononbsp;fuhlimisinfidcnslonge late'que terris imperat. Eritquc fa-cerdos in folio [\jio.AlHehraica prapoßtio hoc loco pronbsp;ante accipi debet, 'ut hicftfnfts,praituru eius foliofum-mum facerdotem.quemadmodumnbsp;nbsp;co loci fumitur eadem

prapofitio f-vbi mentio fit eius qui ßfislitante dominato-

rcm

COMMENTARII KIMHI

Tem 'vnitferße terrée. Idem i.Ii_eg. 2..ßgnißcat(trillis 'verbis: Incedéiqfte ante Chrilium meum cun^is diebus.Sacerdo'nbsp;ti enim ad re^em accejßns patebat admonendi conßlitauenbsp;ßf^^^Tendi caußi:necalias 'vnquamJàcerdoti rexpraibat»nbsp;niß q^uum de oraculo diuino conßtlendo ageretur: provt il'-lis 'verbis exprejßum habetur, Nn.z/.Etflabitante Elea-ZarumJacerdotem, ^ni interrogabit pro ipß ßecundum ri-'nbsp;tum E^rim cor^wt/owz»o.Confiliumquepacis critin-ter vtrofque. Nullaeritintereosßa^lio, nullaamulationbsp;huic erga ilium : optime 'vtrique interß mutuo conuenietnbsp;inrebu^ adminißrandis : aquéac ß'vnus aliquis'uterquenbsp;foret. Coronæ autem erunt in tcmplo domini. «Sz»-gula nimirum monimenti loco future funt, 'velutinbsp;'vtin lege dicitutjExo.zS.)coram domino:acßnbsp;ßontinam iUam amp; 'verè liberalem animi munißcentiarnnbsp;ÏDeogratam iri^^fauflo illis ceßuram, tam hic quam alEnbsp;hiiprlt;tßntis 'vita curriculo defunélis dicat. NonnuUi interprétés m oniméti nomen ad famam quadam âr recor-dationem nominis referunt, in quafuturi ßntapud po Heros : eo nomina eorundem inßriptaatque literü exaratanbsp;corona illiC habuerint. Ipfi Viedem. hic idem ille eli, quinbsp;prius Heldaï appedabatur: 'vtrunque enim nomen ei com-petebat. Et Hen, cuiantealoßasnomen fuerat.^emotinbsp;venient. Gentes è lonßnquo confluent ad hancadem ex-truendam:id efl,ßapteßonte munera impertientur, ciufnbsp;dem flruHura 'ußi futura. Id quod Herodis fortajfe tem-poribus accidtt, quum opus illudf^lendidum atque au^quot;nbsp;flum in adefacra moliebatur. ^lij ad Ißaelitas referunt,nbsp;in longinquas orhispartes,nbsp;nbsp;nbsp;procul remotas exilio diße-

Hos. Idquecritjû diligenter voccra domini Dci ve-ftri

ftri audieriris. Q^cunque haéïenHS ame diélapint^'ut ^os matlos ejje animi itiberemi^ bonam j^em conciperctnbsp;na iüa quidem omnia euenient, fed hac lege tarnen ,fi mo-rigeros vos atq; diclo audientes domino Deo veflro pie-bueritis.

Fadumque eft quarto anno Darjj regis,fadum, inquam, eft verbum dominiad Zachariam, quarto diemcnfis noni.is eft Cifleu.Etcnim (populus)nbsp;miferat in domum Dei Saræzer Sc Regemmelccnbsp;amp; viros cius, vtprecarentur facicm domini, dice-rentqj facerdotibus, qui erant in æde domini cxer-citiium,atqLiead prophetashuiufmodimandatis.nbsp;Numfleboinmenfe quinto ? numreligiofeabfti-nebo,quernadmoduin iam aliquotannis feci?

Mcnfc quinto combuftum fucrattcmplum,combufta tota Hicru-falcni,amp; muri diruti. Septimo verb mefe Godolias intcrfeâus fuit ab Ifmaëlc,amp; populus partim occifus, partim abduäus Babylone; amp;. obnbsp;idinftitutum fuiticiunium prxdiäis duóbusmenfibus,quod obfer-uabatur toto captiuitatis tempore.

Nulla htc omnino mentiofit in Hebrxo, ecquis ille tandem fuerit, d quo legatio huiußnodi emißa fit. Nonnulli Bethelviri nomen interpretantur, quafi die nuncios iHosnbsp;lymd emifirit. Qaterum conjultißimu erit hoc loco B ethelnbsp;pro fimplici ac genuina vocis fignificatione interpretarijnbsp;lt;eque ac lonatha vertit: Mißerat enimpopulus ad B ethel.

IN ZACHARIAM.

qu3c clamauit dominus per prophetas priores, quu I~JierufaIem adliuc habitaretur, amp; incolumis exi-fteret, ciuitatefqueeius circum cam, quum fcilicctnbsp;auftralia amp; campeftrialocaadhuc inhabitarentur?

Tale ieiunium vcftrum non fuit mihi gratutn, quia non crat con-iundum pictati 3c rcligioni.

In parte auftrali,ncmpc quæ maxime dcbilis crat amp; infirma Dcin-docet quale ieiunium fit optimum, quod nifi obfcructur, alia iciu-^’ia parum proderunt.

în quinto amp; feptimo. Tametß quatuor fuerint iÜa quidem te)npora,quihtts ieiunium indicebatur. meminit ta

’^rbs vadlata, hocautem Godoliäi interfeélusfuerit, amp; ßcunda cladet accepta.Supererant enim adhucplebei quidam inferioris ordims homines qui ß ibi reliqui man-ßJJentj ita vt eos vitibus a^ißque colendu Nabwti^eradennbsp;reliquerat jhaudquaquam omnia funditus 'va^iata fuiß-fint. Ccedesporro illa Godolia^ quam iam diximus,in initio menßsfeptimiperpetrata futt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum dies fitcerfe-

fidfiueforetyca de caufiafiaéîum efiy'ut ieiunium infique-temlucemprorogaretur. Nurn mihiieiunaftis? Änme fiopum ieiuniis •veflrispraßxifiis ? id efi, an meo nominenbsp;ieiunan:is?Imb ojero Ijcccata ojefira populationis adis dliusnbsp;in caufiafuerunty ob ea vos in exilium abdu^i efliSj at quenbsp;hinc illa ieiunandi vobis occaßo enata.Qjfidß aqui ac bonbsp;ni tenacesyvnicutque quod iu/litia ratio diélabit,inpoße-Tum de ferre volueritis, haud ampltus ent huiufiemodi le-iunium vobis opus. Nam ades illa iam olim euerfii (vt in-telligatis) refiartietur.ab exilio vos reducesfa^i,patria re-fiituemim,pcrpetuis ibi temporibusfides habituri. Nun-quam inde extorres, in poflerum alib migrabitis ,ßgratos

auresattentaspr^hererecuJdAis. Etauftralia amp; cam-peftria: id eA, (j^uum tota terra tuto ôquot;fecurè vndique in-coleretur.Harum ueropartium puum memineriti aij^uiori multo ratione montihus idem atque eminentiorthus locisnbsp;accidijjeßgnificat,'vt metu incolce Tj^ic^trzwf.Inhabitandinbsp;•vocabulo, commodam inteüigit metußjue expertem habi-tationem.

Faâuseftcrgolérmo domini ad Zachariam in hanc fententiam : Sic ait dominus exercituum, vtnbsp;dicat, Indicateiudiciû veritatis, 6c benefici ac mi-fericordes eftote quifque ergafratrcm fuura. Vi-

oderis in corde tuoß-atrem tuum.

Kt noluerunt attenderc, obuertentes humerum rcbellem:auréfquefuas beberarunE,neaudirent:amp;nbsp;cor fuum adamantinum feccrunt, ne legem audi-rcntjamp;verba quæ miferat dominus exercituum innbsp;Ipiritufuo minifterio prophetarum priorum,hincnbsp;ingens ira a domino exercituum defæuiit.

Oftenditfc mcrito pœnas dc illis fumpfiffe, vtpotc qui inobedien-

COMMÈNTARII KIMHI tcsfucrint, amp; obucrtcrint humcrosab oncrcpræccptionum luarum:nbsp;tnctapbora futnpta abaiuiis.

J-Jumerus ille rebellis auerßonem ßgnißcat,eode}n modo quo Hoße^e ca^.^.Sicut uitulaauerßa.Cui enim non lu-bet^ attentas acclamanti aures pr^ebere^ ter2'um ex aduerßnbsp;batur. Eine ingens ira aduerjus maiores ueLlros.

Et euenit quemadmodum ipfe clamaueratjlliq; non audierunt, fie iam clamée, nec eos exaudiam,nbsp;dicitdominas cxercituum. Quin eos prorurbemnbsp;in omnes gentes quas non nouerunt.-terrâque poftnbsp;eos defolata fit, vt non fit qui vel pertrafeat, vel co-uerfetur jipfique terram exoptatifsimara vaftamnbsp;ac dcfolatam reddiderunt.

In caufa fucrunt peccata corum vaftationis terrae, quaepriùs flue* bat laße amp; mcllc.lta amp; terra quondam dcfiderabilis,mens (cilicethunbsp;Diana, quæ erat hofpitium trioitatis, inobedientia amp; pcccatis coloni,nbsp;vertitur læpe in defertum,habitationémque draconum.

Q^madmodum clamorem ilium meo nomine teditum.

tium loca difiecli agentur. T erra valta ac defolata. ger antithefin ei reßdder, quodßgerius dicebatur.Q^m au-ßralia camgeÊlridque inhabitarentur.

Rurfus faólum eft verbum domini cxercituum in banc fentetiam : Sic dicit dominus cxercituum:nbsp;Ingens ftudium habeo erga Sionem, ingentiqucnbsp;ardoreergaipfum inflammatus fum. Sic dicit dominus : Redij cum S’ionein gratiam, habitaboquenbsp;in medio Hicrufalem,vt Hierufalcm vocetur ciui-tas fida:amp; mons dominicxercituum,mösfandus.nbsp;Sic dixit dominus cxercituum: Adliuc fenes amp;nbsp;anus in plateis Hicrufalem habitabüt,quin amp; de-crepiti,qui baculo præ multidudine dicrum manunbsp;fuainnitütur.Adhec plateæ vrbis plena: cruntpue-ris amp; puellis ludentibus in plateis eius.

Confolatur poft cominationcs,aitquc fc propter idololatriam eie-dfle Ifraclctn, 8c permififle vt abduccrctur in captiuitatem Baby-lonicani.

Reucrtar,idcft,condonabo illipeccata.Suntautcm hæc intelligent da de Sione fpirituali.

Summam futurani pacem fignificat, quam bk ab cfFeftis deferibit. Scncs przfenio geftabuntfcipioncrarpueri colludent, amp;c. Hæcenininbsp;fieri folcntinfummafecuritatc amp; alta pace vrbium.

Eaälumjnquam,eß ad me 'verbum domini in hancßn-

COMMENTARII KIMHI

tetiamßuhauditopronomine : AdaJJbriraßmilcm huic de-ße^um alibi non obßcruarunt. Ingens ftudium habeo. Mcr« nugæ plurimHm huic quidemßententuejolatij ineß. Suh atatemnbsp;futuro^Mef'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ca.piendi, quopr^lium aduerj'us Gog

fiaprxlióquc amp; 'vrhem Hievoßlyfnitanam oppu^atum olim ludaïcoinfo- 'v£nturos,inihitur. Equidem ingenti turn temporu^ inquit,nbsp;Antiehrinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;acßauore eddemprofèquar, indignationcmq^ acrem

ftuni dcfercn amp; accrham ingetcs illas depron^am,quae impetum in earn àa.{ünz,c\\ixß^^nf^qjenient. vocabitur Hierufalem ciuitas fida.nbsp;Ma^og^dkunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;certam fidem ßacit id quod Sophonice5.

tur, que do- leßitur,R.eliquix Ißaelis nonßacientiniquum quid, neque minus inccrfi loquentur mendacium.luElitiac locu^paßim in terris IJraé-risfurr.Th°fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eßSedunius interim vrhis Hieroßolymita-

ülonic.c.2. ' nue meminit y 'utpote principem locum in regno obtinentiSi tum montis etiam idiusßacri caußa, qui in eaßuit. M onsnbsp;{a.nÖi\ys,.'vtnedeinceps ah exteris gyr impuris höminihusnbsp;prophanetur. Singulisporro interßitiisßententiarum, qui-hus Iceti quidpiam explicatur, ad maiorem emphaßm érßnbsp;latij certitudinem adßerendam, ßuhiungituraßeueratio iEnbsp;la.Eic dicit dominus. enimlcctarumque rerumnbsp;'vndtque copiaaßfluet. viribaculo manu fua innitun-tur Ata htec accipiendaßntjVt ipß njerha genuina loocumnbsp;ßgnificatio.nc innuere videntur. Qt^madmodum ipßnbsp;y?o^Ê’â(«zf,præmukitudinedierû, Ctcteraquaßquun-tur,interpretatione non egent.

Sic dicit dominus exercituum:Etiam G idreli-quo huic populo, qui hoc tempore viuit, dilFicile videtur,numobidmihi quoque difficile videbi-tur? dicit dominus exercitdtim. Sic dicit dominusnbsp;cxercituumiEnego aflerampopulum meum dcnbsp;terra

IN Z A C H A R I A M, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

terra oriêtali,amp;: deterraoccafus Solis; amp; adducaru eos Yt habitent in ipfa Hierufalem : ipfique eruntnbsp;mihi populus,ego auteni ero eis Deus in veritatenbsp;amp; iuftitia.

Etiam Û vobisarduutn hoc amp; difficile vidcatur,an idem dcDcd fcQticndum cric,qui hæc meo orc promittit?

Sunt qui cum admiYatione h^tc diéîa interpretentUYj perinde acß ita dixijßet,Idemneßupedu mihi aut arduumnbsp;'videhitur?vt illud GeneßzS. Tun ßlius meus EJau ?nbsp;qu^ ßunt id ^enus alia. Sed ingenioßus Rahhi Ahrahamnbsp;Eßrites(cuius memoriam lubenteram^leSii dehemus)ßm--plicem plane verhorum interpretationem ßquitur,in huncnbsp;modum : Equidemßupedi quidpiamillis temporihus adi-tUYus ßim, eAquot; qttale haSlenusame nequaquam geT:umnbsp;fuit. De terra orientah, amp; de terra occafus Solis.nbsp;Orientis amp; occaßes nomine,partem illam orhis 'vniuerßamnbsp;intelligit, qua commodamßdibus ponendis habitation emnbsp;compleSlitur.Ißaelita'verb nuüihi non gentium perorhemnbsp;hacatqueiliacdißeSlifuere. In ipfa Hierufalem. huiusnbsp;idcircomeminit('vtßtpraquoque à nohis diSlum efl)quianbsp;regiaßdes in ea poßta fueritjad quam reliqui omnes Ißae‘-~nbsp;lita conßuereßlehat. Qg^dpoÄea veritatis mentioßat,nbsp;ideodemßeAat,quo amp; illudEloßaz.Deßondeho temihi inßde.

Sic dicit dominus exercituumiRoborcntur ma-nus veftræ, quiaiiditis in diebus iftis verba ifta ex ore prophetarum qui fueruntab co die quo iadanbsp;funt fundamenta ædis dominicxcrcituum,amp; quonbsp;ternplum çdincari cœpit.Qjjoniam ante dies iftosnbsp;merccs hominis, acmcrccsiumctorum nulla fuir.

Z Deinde

COMMENTARII KIMHI

Deindenequc paxerat ingredient! amp; cgredicnti, idque propter lioftem. Nam ego commifi om nesnbsp;homines vnumquenque cum altero.

Hadcnus negleda domo mea,malè robifcum aâum fuifdcinceps omnia læta amp; profpcra futura funt.

Pcrmittebam vt rautuis inimiciciis homines alij in alios irrucrenr. his ergo euangeliù quaplurimum 'vohislolat'qnbsp;in po^lerum adferrepoßint^ colligite iam vires,fatagite il-liußnodi rerum, quds vohis imperauir Deus Qpt. Max.nbsp;pergiee in incapta adis ipßus infiauratione : videtis enimnbsp;ah eo iam inde tepore,a quo remplißndamenta iaólaßnt,nbsp;prof^erè vohißeum agi cœptum,nbsp;nbsp;nbsp;immißam henediólto-

«ew.Qiioniam ante dies iftos.zT/efl,nondu iaóÏis rempli ßundamentis,(quippe quaßcundum iam annum agente Dario, vieeßmoquarro noni menßs iaciehantur) baud ohßure intellexiflis mercedem hominis nullamßuijße:nem-pe henediólionis expertem, imo veronbsp;nbsp;nbsp;execrationi ohno-

xiam in nihilumprorßus ahiijße. Non erat. Perinde acß nulla omnino iumeti copia adeßet,quandoquidem locatio-nis merces nulli penitus vßi pra malediclioneßutura erat.nbsp;Qomn\\tttndivocahulo,nocendißacultate liheram ali-cui reißa^lam intelligit,iuxta id quod Leuitici 2ë'.dicirut‘.nbsp;Er emitta in vos he Plias agri pro eo etiam acin paraphra-ß Chaldaïca hahetur,amp; immittam,g^c.

Nunevero luxtapriora tempora cum rcliquiis huius populi non agä, dicit dominus exercituum-Quin potius fernen plenum atque perfeótum crir,nbsp;vitis proferet fruótumfuum, amp; terra dabit pro-iienturafuum,fed amp; cœli dabunt rotem fuum: ef-ficiamque ego vt reliqutæ huius populi omnia ift^.nbsp;hære-

IN ZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42

Hæreditace pofsideant. Fiet quoquehoc quemad-modum vos domus lehuda amp; domus Ifraèl exe-cratio fuiftis inter genres,ita feruabo vos,vt fitis be nediótio .Netimeatis: quin potius manus vcftrænbsp;corroborentur.

Rcliquiarum mctninit,quia bona pars populipcrierat inter cxilium^

Semen pacis Hebràicè dicitur, tjuod hîc plenum at que perßeclum redditur,perinde acß dtcat,optime cum femmenbsp;'veflro agetur: faufla illi omniaßiccedent,adeo vtpacis einbsp;nomen indi poßit.Ionathan eodem modoßmen pacis futurum'vertit. Efficiam vthæreditate pofsideant .ßerinbsp;enimueropoteß,'vt hac etiam de Ulis ditla ah eo intelltgannbsp;tur^qui ea atate 'vixerunt,quafloruit tcdesßcundaß Deinbsp;Gpt.Âdaxpraceptafaéîis exprefijfent, aut ad Mefi^enbsp;quidem tempora referri dehent id quod fequens verß-culus aperte euincit, uhi ludaicae amp; Ifaelitiae familie meminityNam Jfaelita, manenie ad hoc ade fecun-da^nequaquamßintreuerß. Exécratiofuiftis, quoniamnbsp;dira njohis execrandagentesimprecahantur.Qmn amp;nbsp;fame ohueniete aut alio quouis infortunio alieuhi terrarumnbsp;ßiarum accepta, ludaorum ilico apudß commoratium im-pietati,cauf eius rei accepta ferebatur. vt fins benedi-lt;^io: adeo'vtcxtera etiam nationes beatasfe atquefceli-ces veflro nomine iudicatura flntjCodem nempe modo,quonbsp;Gen.ia.dicitur, Erltque benediéîio. corroborentur manu s ve^lræ.^lZ^/ tempus,inquam, hoc aduenerit, bonarumnbsp;huiufmodi rerum caufa, quas Ißaelitico populo ohm obuennbsp;turas non ßnefummo animifolatio iam auditis.

Quoniam fic dicit dominus excrcituiim:Que-adrnodum propofui vos affligere, quum ad iracu-/ ij diam

COMMENTA RII KIMHI

diam me patres veftri prouocaflènt,dicit dominus exercituum, neq; me pœnituitj ira rurfus hoc tempore decreuibenefacere Hierufalem amp; domui le-huda,netimueritis.

PromitdtDcus fœlicitatcm xdificantibus templum materiale, per quam intcliigitur abundantia bouorum omnium fpiritualium.

conatus inrerpelletur.

Hæc vero funt quæ facietis ; Loquimini quifquc eum proximo fuo veritatem,amp;: iudicium pacis indicate in portisvedris, vt ne malum vel cogitetisnbsp;quifqucaduerfus proximum fuum:amp; iuramêtumnbsp;falfum ncdiligatisquoniam omniaifta funt quænbsp;odiohabeojdicit dominus.

Iudicium pacisrnon captiofum,non obfcurum,vnde lites nouç fub^ inde oboriantur.

promptum,aliud 'vero corde recoditumgeratis. ludicium pacis. EtenimßiuHaßuerita 'vobis lataßntentia, conamp;nbsp;liabunturinterßepartes aduerßa,proutd maionbus noflrisnbsp;(quorum memoriam lubenter ampledlor) vul^ conßieuitnbsp;ßequens dicij metaphora nempe ab huiußnodi homine du^nbsp;Ela,qui quum iudicioßtperiorißasßbi ‘vefles recuperaue-ritjatus canttllans interim in 'viam reddit. ^taue ad

INZACHARIAM^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43

Exodi decimo oclano le^tur.Nem^e 'vntuerßis hic populos Jèdato atque compofito animo in JedesßiosJe recipiet, 'oniuerjkm3in^uam,ne his quide exceptiSi^ui caujaJua ce-ciderint. exmaiorihtis noßris iudicium pacis denbsp;conciliatione inter^retantHr,'vt cum eo coaeniat^quo quarinbsp;filet^qnale Hind tandem fit indicium,quod pacemfihi con-iunêlam habeat ? tale enimuero dicas ejje, quod boni •virinbsp;arbitrio definitumfiuerit. Inpoutis vcftris./A/lt;?»zw eratnbsp;iudicum confi’^Jfius ,'vt confiât Deuteronomq zj.Aficendatnbsp;fi'atria eins ad portam, dicatqueJenioribus. vt ne malumnbsp;vel cogitetis. Idemfiperius explicatum babes cap.'/, vbinbsp;aiebat, Q^n ne malum quidem quifiq^ contra JratreJuumnbsp;co^rem.Iuramentum falfum ne diligatis. Diligendinbsp;'vocabulo vfius efi, 'ut ei ex aduerfi èt^JloTinas refj^ondeatynbsp;quodpoflea odio,inquit,habeo: pcrinde ac fi hue in modumnbsp;dicat: Q/^d ingratu mibi at que inuifium efi, id amore vosnbsp;amp;fiudioneprofiquamini. Omniaiftafunt. nempevtnbsp;alius altj vel animo male velit,^t iurametu temeréviolet,nbsp;amp; qult;:e praterea fiuperioribus. i.iuflitia ac paci,ex diametro répugnât, ideóq;generatim omnia ifta complexus efl.

Eefadus eft ferrao domini exercituum ad me in hanc fentetianr. Sic dicit dominus exercituum,nbsp;îeiunium quarti, ieiunium quinti, iciunium fepti-mi 5c ieiunium decimi vertetur domui Ichudæ innbsp;gaudium amp;: læritiam amp; in ftatas ferias iucundas:nbsp;pacem igitur amp; veritatem diligite.

Menfe quarto,capta fuit ciuitas; quinto,eucrfa:fcptimo,intcrfcdus Godolias : decimo, rex Babylonis oppugnarc cœpitHicrufaîcm. Seriem numeri.öon ordinem rei geftæ obfcruauit prophcta.Nanj oppu-S’iwio omnium prima rcccnfcnda fucrat. Figura cft vSiçov

^pfidfijdfîis ea qua à me vobisprajeriptaJunt,prafli-I iij teritis

narum rerumvridiq; 'vobis affluentitim copia. leiunium quarci.À/f«yzy hiclunius appellaturjcuiui decimus ßpti-mus dies, interim dä in exilio agebatur^ ieiunioßacererat,nbsp;fijßirie iÜifis nomine,quie moenibus vrbis in eo accident.\c-iunium cpunù.Ctiilitlionomenefi,eidßqueitidem no-nus(utpote qui excidiumprorßs vrbi attulerit) ieiunio cdnbsp;ßecrabatur. leiuniiim feptitni.H«z«xenimuero indicen-dt caußam Godoliaspr^ebuit,'vtßperius d nob 'is indicatumnbsp;efi. leiurium decimi. Decembris hicdecimus dieseß,nbsp;quo prop ids ojrbi caflra BabyloniiC rex admouit, 'vertetur,nbsp;inquam,ßnguli,quos iam diximus,dies ingaudium la~nbsp;titiam Domui Ichüda.floretequidemadhuc^disredin-tegratione ; nam alire decem tribus haudquaquam reducesßaälaßunt : ) ßd ita tarnen, 'vtproeoacdme vobis im-

Sic dicit dominus exercituuiniErit adhuc vt po puli amp; multarum ciuitarum habitarores venianr,nbsp;eacq;ciüis vniusadaliam dicens. Agite,camus fupnbsp;plicatum faciem domini,amp; inquifitum dominumnbsp;exercituum:vadam amp; cgo.Adhçc populi multi amp;nbsp;gentes robuftæibunt quæfituræ dominum cxerci-tuum in Hierufalem,fupplicaturæ.quoque faciemnbsp;domini.Sic dicit dominus excrcituum,Fiet amp; hocnbsp;in diebusilliSjVt appréhendant deniviriex omnibus hngulis gentium,apprçhendat, inquam, alamnbsp;alicuius ludæi, cum huiufinodifermonc, Ibimus

INZACHARIAM.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

Vobifcunijquiaaudiuimus Dcum efle vobifcum.

Prxdiciturconucrfio gentium ad Chriftum Mcfsiam,amp; vehcmcns Corum hominum ftudium, qui ludæ patriarchs fidem, confitendo Ic-fum cfTe Chriftum filium Dciimitantur; ludas cnim confefsionemnbsp;fonar.

Etiam adhuCyinquit, futurum nempe^tate Mef-ßiC, vt turha confluant 3 qualis eiufdem particule Hehrai-CiC od flgniflcatio Genefz^. occurrit:SuEerefl adhuc mul-tum diet. Itidem amp; Hofea iz. Hahitare teflaciam etiam adhucin tentoriis'.aliifljue idgenu^s lock, vadam amp; ego.nbsp;ƒro eo ac Chaldaica paraphraflt habet: /ilius alium hu-iufimodi 'verbii compeüabit, ibo amp; ego ijna tecum. Gentes robuftæ.-zd eflimultce numero3 queadmodum ô*H.ie-remix JEobu^lx mihi fluerunt viduxeius prx harenanbsp;marlsyCjuantitatisfignifleandx loco pofltx : e^leiufdemnbsp;rei repetitio3fed aliis atque aliis 'verb 'ts exprejja. Chaldxusnbsp;paraphrafles 'vertit, régna magniflea. V t appréhendant. Qg^dhaéienus quidemame'vobisjjrxdióium efl,nbsp;tum temporis eueniet,quum apprxhenderint,^c.ac deinde apprxhenfliroseosoflendit iUis verbis, (juibus ait. Appréhendent, inquam.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eo feélant, vtmu-

tuam inter tllos rerum communionem quam logifime fleri poßit,ext€ndant: xquè ac ludicum ^.de lotham dicitur:Sinbsp;bonafide gjTquot; candide a^tis,g^c. D en i vi ri .Numerus hoenbsp;loco nec^ua^uam definite flriélè(vt did fi)let)accipien-dus e^l, fiedpro eopotius, ^ui x^^imatione confiât: (puem-admodum Leuit. i^. Cocj^uent decem mulierespanemnbsp;fiuum:g^ alia idgenus locx.

Caput

Onus verbi domini in terra Hadrach amp; Dama-fco demittctfe,quoniani ad dominu oculus homi nis.

COMMENTARII KIMHI

nis, Sc omnium tribuuni Ifraëlis dirigetur. Scd amp; Hamath terminus eins critjTyrus amp; Sidon quan-tuuis fapiens. Aedificauit munitioné fibi Tyrus,ôCnbsp;congefsit argêtum vt puluerem , Sc aurum purumnbsp;putum,vtlutumplatearum. Ecccdominuspofsi-debit earn, Sc percutiet in mari excrciturn eius: ip-fa verb igne abfumetur.

Omnis hæcvifioadvocationcm gentium amp; cxtruäioncm cede-fix pertinet.

Hadrach amp; Damaicus regiones gentium, crunthabitatio cius per fidcm.i.non folura Iudæi,fcd amp;¦ omnes aliae regiones credent in Cfari-ftum.Dominus ex æquo omnes ad fc vocat.

Tyrus alias incxpugnabilis,cxpugnabiturverbo Dei. Quod de qui-bufdam nominatim hie prædicitur, de aliis omnibus gentium oppidis diâum intelligi debet.

Eiiciet cam: nempe habitatores cius idololatras, amp; tradet cam hagt;« bitandam fidelibus.

Igne abfumeturrid eft,habitatorcs cius recipient ipiritum fandum; qui vifibili figno in initio ccdcfis dabatur ; vt in Pcntccoftc Apofto;nbsp;lis, amp; ext.

terra Hadrach ^at^ue Ifraelitica,futurum aliquado dicat: 'utpote qux in partem Ifra'elitica terra cejjuraft. ^tq; hocnbsp;quidemfènfù Damafeus erit requics eius, nempefdes, innbsp;qua gloria ip fus prophetica vis reponetur. Quo n iamnbsp;ad dominum oculushominis.

num oculi turn temporis in Deum Opt.Max.non amplius in idola amp; inaniafmulachra defxi erunt : ideoque terranbsp;ilia vniuerfa^duam Hadrach Damafeus continent^Çj

IN Z A CH ARI AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vy

daicarum nomine cenphuntur^^ in Iß'aelitarumßdemje recipient. Et omnium tribuum Hiaelis. Q^nto ergonbsp;hoc idem in Ißaeliticaßamiha locum habebit, njt eanbsp;ad Deum Opt.Adax. turn oculos^tum mentem conuertat?nbsp;autitanerbaealegi pojjunt, perinde acfi omnium homi-num oculos ad Deum ad Iß'aelitas conuerßs iri dicat,nbsp;nempe ad inßquenda eorundem 'vefligia, quemadmodumnbsp;idemßtperius cap.S. aiebat: Eamus âr nos ^na vobißum.nbsp;Sed amp;Hamath.H////^ quidem vrbiSi'vtpotemag^^at-que praflantis ßgiUatim meminit'. aque ac Âmos cap.nbsp;-vbi Hamath magnam vocat. Eflautem urbs ea extraß-nes Ißaeliticti terrae ßta: ^^vnaexhis qu^eregionem lß-raèlitarumßiis finibus circunßcribunt.Sed illis tarnen tem-poribus ßuturu ait, 'Vt medium inter idiuspomceria locumnbsp;occupet^atquehociÜude^iquodaitj Hamath terminusnbsp;eius eritjTyrus amp; Sidon quatumuis fapiens. Quinnbsp;Tyrus, inquit^ amp; Sidon finitima oppida, quoad eittsnbsp;quidem fines ac termines ^medij rationem habitura ßnt.nbsp;Sapientem hoe loco Tyrum appellat, quemadmodum^nbsp;E^chiel,cap.z8.'vbi de Tyro agitur.Senfiks 'verb itaß habet, quumfiüa quidem opinione prioribusßtcculisßipiensnbsp;fibi 'vififiuerit,fi-uFlra tarnen idfiaSlum fit,amp; fine 'vllo 'vßnbsp;fio. Qaterum eademßub aduentum Meßilt;£, nequaquamnbsp;amplius in ßaßapientiaßcm reponctßd 'viSlas potiusnbsp;ßpplicesmanus Ißaeli dabit. Aedificabit fibimuni-tionem. Poflquam enim munitißimum fibi prafidiü an-^isßperioribu^ extruxißet,poflquam argenti quoque atq^nbsp;auri prajlantißimi magnam copiam accumulate t,adeb utnbsp;puluerem terne, lutumue platearum numero ^equarepoßenbsp;'videretur,nihil tarnen huic commodi,nihil emolumenti re-tuUt.

obfcuraiCuitis ap^dpropheroiJape mentioJit^ amp; apud Chriflianos hiÜoria texituriCitiJdem vrbis incolas, 'vtho-dieß habent tempora : iide'mque etiam atate quam dixEnbsp;miis,eadem loca occupabant.

Videbit Afcalon , amp; timebit, amp; Gaza, amp; vehementer dolebit, amp; Accaron, quoniam pudefada eft à refpiciendo:pcribit quoque rex Gaza,amp;Afca-lon noninhabitabitur. Habitabitquoquenothusnbsp;in Afoto, amp; exterminabofuperbiam Palæftinorû.nbsp;Auferam deinde fanguine eins ab ore eius, abo-minationes è detibus eius. Refiduum verb erit Deinbsp;noftri, eritque vt dux inluda amp; Accaron vt lebu-fæus. Eccircumducam caftrum domiiimeæ contra tranfeuntem Scrcdeuntem, nequetranfibit vitra per earn exalt;ftor,quia nunc vidi oculis mcis.

Rex Gaza,idôlum appcnatur,quod in ca regionc pro rege habeba-tur.Senfus eft omnium qux hoc loco dicutur,fore vt idololatria vbiq; emedio tollatur, non folnm c Gaza,fed cxvrbibusctiam Paixftino-rum.Nam amp; Palaeftini adiicientur Chriftianæ rcligioni.

Auferct fanguinemnd eft, verba blafphcmiç,amp; abominationcs ido-lorum.'cultum amp; cfumcoru,quæ immolatafuntidolis de medio den-tium eorum.

INZACHARIAM.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40-

'viderit,tpfaJe quoque dedet.Caterùm ^uodad ‘Ty Ô- Sidonem attinetÇquarumßtperiorifeólione memi-non inepre fortajje fenßts 'verborum ad id referendtisnbsp;'^ideatur,quodßq(ieci'verßculo adiicitur, nempe Sti. ædi-ficauitTyrus. Hamath, inquit, terminus eins erit. Sednbsp;dyriis interim ßbi perßadebit, reßflendo Ißaeliß parem

amp; ‘^eqtiopede cum iüoßaturam : quippe quaßpiens ^dmodumßbi ^ideatur: vt Ezechielis libellus teftatur.nbsp;dduicßnitima amp; -vicina erat Sidon,earudemßmper parfum ßudioß, acproinde ‘Tyro inniti quodam modo vide-batur. Aedificauit ergo munitionem: cuius ope euaßramnbsp;ß amp; incolumem ßuturam ßerare pojßet, adiunóla etiamnbsp;^rgenti aurique bona copia,quam congejßrat.Sed hac omnia nulliprorßs ojßißuturaßnt. Deus enim Qpt. îvdax.nbsp;eampeß'um dabit. fAunitionisporrb nomine, turrimpra-Ualidam intelligit:aque ac 2. Paralip.i^. 'vocabuli eademnbsp;ßgnißcatio occurrit,Etadißcauit'vrbes munitas.Qyßn amp;nbsp;lonathan eodem modo vertit: Extrux'itq; Tyrus robur^nbsp;praßdium ßbi:H2rut2(quod Hebräice aurum purum punbsp;tum ßgnificat) in njniuerßmpro auropoßit : quemadmo-dum amp; Pßlm. (^8. Cuius ala ßuluaßunt auro purißimo.nbsp;Cuius loco amp; lonathan, aurum ßmiliter 'vertit. Proeonbsp;quodalias Dom inus pofsidebit eam,z» eodem contex-tu Icgitur: hoc locomaßs quadrabit, vt ablegandi aß gy*nbsp;emittedißgnißcatione exprejßam intelligas:aque ac Deut.nbsp;iS.njbi verba illa occurrunt,Eiici eos dßacie tua dns Dettsnbsp;tuns: amp; aliis itide huicßmilibus locis: quem eundeßenßmnbsp;Chaldausparaphrasesßcutuseß.£t percutietin marinbsp;exercrtiim eïüs.Qmcqui-deratopumatquediuitiarum,nbsp;in quoßemßamßxamponebat, marts cataclyjmo vaSa-m ij bitur.

COMMENTARII KIMHI bïttir. îpfam deinde quum i^e ahßim^tam iri dicatj 'vr-bem,adißcia,turns,amp;alia praßdia,q(tib(ts ilîafidebat:,adnbsp;'vnum omnia confla^'atura intelligit, igneper medium ip~nbsp;ßus graßßante.Tum demum 'vbi Tj/roDei Qpt.Adax.ope-ra induéîam ^abiitatem intelîexerit Aßalon, na ipßa per-timeßet,amp; Ißaöli 'viAasmanits porriget.Eademnbsp;nbsp;Gazanbsp;nbsp;Accaronii futura eß conditio. Quoniam pu defa-

ótaeft à re(pïcïendo:nempeaTyroiquamßxisoculiiin-tuebatur: incolumitatemßbi ex eapollicens 'oirium nomine,cpuibus lila praAabat. 'üt aut em dicere vnd cum Ty-rojDei quidem opera euerßa,pudorem etiam idis incutien-dum,cj^ui oculos in earn coniiciebant, Chaldaaparaphraßs pudorem hunc Accaroni attribuit,'vt hicßtßenßis: Pu de-fadaeft Accaron àrefpiciendo.Z^f’mfe’wzWjquiaconnbsp;fuß eß amp; turpiterlapß de eo, in quo ßemßiamponebat.nbsp;Peribit quoque rex Gaza. Statusenim regni 'vndcumnbsp;rege,qui tum temporis erit,ad Ißaelem deuoluetur. Afca-lon non inhabitabitur:lt;z^ iißdem illis incol'is,qui tum innbsp;ea reperientur.Eß enim ea Ißaelitarumßdesfutura. Ha-bitabitquoqucnothusin Afoto. Sunt qui Mamz^rnbsp;gentisnomen interpretentur. Alij extorres-vrbibusIßa'e-liticis, ßorßm in oppidis PalaAinorum habitaturos intel-ligunt,interdira reliqui cattts communione.PoteAautemnbsp;gy’ ita accipi, 'vtaduerbium ßmilitudin'is deeffe intelliga-tur:nempe hahitabit no thus : id eß, quaß no th us amp; pere-grinus.quemadmodum Deuter, z^. dicitur: Ndamzernonnbsp;ingredieturin ccetum domini. Sententia ita fe habet: QaInbsp;hodie PalaAinus Aßtum incolit, no aliter ac nothus qidfnbsp;piam eyquot; peregrinus turn temp oris ibi habitabit.Sunt enimnbsp;in Ißa 'elitarum manu atquepoteAatefuturi. .yitque hocnbsp;illud

I N Z A C H A R I A Mz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

illud efi,quod po flea ^z^Exterminabo fuperbiam Pa-læftinorum. Auferam deinde fanguinem eins de ore ci us. Figurât a locuFio efl, perinde acß dicat id quodnbsp;come dit Ißael gfT ahßimpßt ßu concoxit 3 nimirùm eiusnbsp;ßanpuinem amp; ahominationes i Cordit 3 inquit 3 ac morumnbsp;improbitatem 3CUI apud eos locus efl ,penitus extirpaho.nbsp;Refiduum veto erit Dei noftri. Q^r^zzof enimueronbsp;etiam ex eo numero 3 cordis integritate praditißpererunt3nbsp;eos quidem Deo Qpt.NIax.reliquosßaciam3 ducis loconbsp;in lu dayzzfzziw. Rcßdui nomineßlios alienigenarum di-uino cultui addicîos intelligit3 de quihus ida di-cuntun Adducam eos ad montem meumßanFlum3nbsp;nbsp;nbsp;ex-

hilaraho eos in ade mea oratoria.Eodem nempe hi locoßu-turißunt3 quo dux aliquis3 aut e^egiuspr^feéîus inter Iu~ d^os.Et Accaron yt lebufæus.p^r mV amp; atqualis conditio ciuis Accaronis Elieroßolymitani. ïudlt;X(e veropo-tißimum meminit3oh montem ademque oratoriam in eoß-tam. Qlt;!eterum ohßeruandißimus mihi pater 3 idem ac do-minus meus (cuius memoriam luhens ampledlor) fangui-nein cius amp; abominationes cius itainterpretatur3 'vtnbsp;oris illamperuerßtatem amp;prauam loquendi. conßetudi-nemß^ißcent 3 cuigentes externe atque alienigemc ajßue-uerunt. Et circumducam caftruin domui meæ. Fir-mißimi pr^eßdij locoßuturusßmßamilia Ißaelitictejnem-pe domui me^einomenque meum earn ohßrmahit3 it a vtnenbsp;ah impetu'velinda^ne irruentis excrcitus quiequam re-formidet3perinde acß copies inßruAeS eidem adeßent: necnbsp;crit 'vUo padio malum ßhi alicunde metuere dcheat, autnbsp;domi autßoris3dtranßeunte njel redeunte. Qiiianuncnbsp;vidi ocufis md\sJam3inquit3€tiamhocipßo temporecer-m iij no

COM MEN TA RII KIMHI

no ßuturam hancUtam faufiamque rerum conditioner». Vidi. «0« me latet itrumna ac malcii quihiis inter exilittmnbsp;exagitati e^lii agentihus. Equidem erigiam vos huiußno-di mails, efficiam vtnuUo non honorumgenere ajjlua-t'ls. Q^m vidijjeJe dicat^eodem loquendigenere vtitur^nbsp;quo Exod.z.vbi ait:l^iditque Deusßlios Jfiaël.Q^-quamingeniofus R,abbi Abraham Eßites ad prophetamnbsp;hlt;xc verba referat:vt ille hue in modum diceret:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßnt

haEienus a me commemorata,grophetico JJiritu ea quidem omniapervißimnoElurnumetiaminpraßentiarum mihinbsp;apgaruerunt.

Exulta vehementer filia Sion,iubilafilia Hieru-falcm.En rextuus veniet tibiiuftuSjamp;fcruatorip-fe,mitis,vehensfuperafino amp; pulloafinarum.Ex-cindarnquecurrusex Ephraim, amp; equosexHie-rufalem,cxcindeturquearcus bcllicus, öc loquetur pacem gentibus,amp; imperium eius pertinget àma-riad mare, amp; àfluuiovfqueadfincs terræ.Etruinnbsp;fanguine fœderistui. Dimifi vindostuos delacunbsp;in quo non eft aqua.

luftus amp; feruatus ipfe. Videri quidem poterat infidelibus Chriftuï nocens amp; iniuftuSjVtpotc qui in crueem adadus fit à ludæis, quum rcnbsp;ipfa tamen fuerit innocent! fsimus. Sed nihil in cum poterunt ludzo-rum infidiç amp; caIumniç.Scruabitur,fîucfcruabitfcfc,amp;deuiâa morte, refurget propria virtuteaiec mors arapliùs in eum dominabitur.

Hanc prophetiam impletam credimus, quando dominus ingreflûs cft Hicrufalem,fedcnsfupcr afinam amp; puDum afinç:amp; puerorum tur-ba palmarum ramis viam ftrauit,Matth.2i.

Afina gens Iudaïca,quælcgisiugum diutuht; pullusfilius adnx, gentes quæfine lege viuebant.

Apoftrophe ad Chriftum. In fanguine pafsionis tuæ, eos qui vinâi in carcere tenebantur/vbi nulla fuitmifcricordia)tua dementia libe-rafti. vel de his intelligi hxc verba poterunt, qui vnà cum Chnfto rc-furrexe-

IN ZACHARIAM.'

fiirrexeriint, amp; apparucruntin ciuitatc fanda.

Stonk hoc loco 'vrhiß^ue Hieroßlymitana potißimkm

de^li^e ac manßetudinis exercend^e caußa, pr^ttered etiam 'vto^iendathaudquaquam Ißaelitis e quorum curruumvenbsp;copia Opus fore. Qg^circa amp; idaßuhiungit : E x ein damnbsp;currus ex Ephraim, amp; equos ex Hierufalem. Qgmnbsp;aßnopallü afinaru adiieit, eandem prorßus remaliisatq;nbsp;aliis 'verhis explicat.Meminitporropulli^qui teneradhucnbsp;eß, Batate no multumproueSlus.Huiufmodi vero plaru-que ad ‘vecluram eligißlet: quale quid amp; ludicum 10. denbsp;filiis Idirlegitur, qui tribus aßnis inßdebant. Caterumnbsp;pullum afinarumpluraliterdicat: tantundemefl^aeßnbsp;pullum alicuius aßna dixißet:qualis amp; dla loquendi phra^nbsp;ßs eß,qua ludicum iz. occurrit:Sepultus eil in ciuitatibusnbsp;Qalaad-.nempcin‘vnaaliqua ciuitate Galaaditical^tex,nbsp;ein dam .Similis huic êr ide locus eß,qui in 'vaticinio Ädi-(^he^ßcribiturcap.y.in hac-verbaiEtexcindam equos tuosnbsp;de medio tui, perddmque currus tuos. Meminit autem

GOMMEN TA RII KIMHI

•vtriußq; tam Ephraim quam 'vrhis EIieroß)lymitanie,quo-niam quum prißis illii temporihus regnum hifariam ditii-ßim ßuerit i eiußdem parsutraque ßuhatatem Meßixin ‘vnam coalitura eEt. Et loquetur pace gcncibus.Q^t/nbsp;ßgenres interß helloßorrajße alia cum aliis commißaßue-rint,eo authorc ingratiam redihunt. Omnes enim chiquenbsp;gentium homines morigeri, diólóque illi audientes ßuturinbsp;ßntEt dorainabitur à mari ad mare, mariÇtnquitnbsp;ßpiens Eàhhi Ahraham Eßites) Meridionaliiquod Ê.U’-hrum appellatur,ad Septentrionale 'vßque, cui Qceano nomen efi.h. flumine ad termines terræ.’^A eo nempeflu-mine^ quod ex horto illo ameenißimodn parte drietali ßtonbsp;ßcaturit ad extremas “vßque Ôccidentalis mundi plagas.nbsp;Eccumtihi'uerhishuiußnodi pradiAumßore aliquandoinbsp;^vt 'vhique terrarumperorhem Dniuerßm imperet. Et tunbsp;in fanguine fœderis tui. Hacadcœtum Ißaeliticuße^nbsp;Elant.Qjpemadmodum vero h avenus de rege Meßia futurum dixerat, vt iuAitia ßa nomine periculis eximere-turdta amp; tußeruaherCi inquit, amp; incolumis euades^ o Ifnbsp;raél. in fanguine fœderis tui : nempecircuneißoniscuinbsp;mordicus inter exiliu Ißaelita magis qudm aliis ’vllis pra-ceptisinhaßrunt. De lacuin quo non cHâC^Uâmempenbsp;deexilio. Sunt autem qui per fanguinem fœderis tui,nbsp;fœdus illud intelligant, à Deo Qpt.^vlax. in monte Sinatnbsp;cumißaele pereuffum. Caterùmpaterj idem ac dominusnbsp;meusfoelicis recordationis, aquam, metaphoricus prophe-tici ßiritus afflatum interpretatur, qui exilq tempore in-tercludehatur^nullopofi Maggau Zacharia ôquot;Malachianbsp;reliAopropheta. Qysyle quid in Efaia 'vaticinio legitur,c.nbsp;y g Agite quot;VOS omnes quotquotfititiSi'venite ad aquas,g^c.

Reuer-

IN ZACH ARI AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

Reuertimini ad munitioncm vos vinóli (jui fpetn habuiftis, quin amp; hodieannucio, quod du-plicia fim tibi rcdditurus. Qjjoniam tetendimibinbsp;lebudani velutiarcum,Ephraim impofui, amp; exci-taui filios tuos o Sion, contrafilios tuos ô Græcia,nbsp;ponamque tc velutigladium hcroïs: amp; dominusnbsp;fuper cos apparcbit,egredieturquc vt fulgur fagit-ta eius. Dominus Deus buccina concinet, ibitquenbsp;in tepeftatibus auftri.Dominus excrcituum protegee eos vt dcuorent amp; fubigantlapidesfundæ.Bi-bent infuper amp; fremenc, vt qui vino exhilarantur,nbsp;redundabuntque vt phiala Iparforia , amp; vt cornua aræ.

Proptercà amp; vos ô Ifraëlitç ,qui vinâi cratis,amp; fperabatis in dorai-no/cuertimini ad raunitifsimâ Hierufalem,qux cft ccclcfia-’ quoniara hodic vobishabetis dominum pollicentem, pro breui captiuitatisnbsp;«rumna,duplicata omnia bona recepturi fitis.

Tctcndi ludamûd cft, vtar opera apoftolorum J qui ludxi fucrunt^ tanquam areu in «pugnandis gentibus per prædicationcm euangclij:nbsp;vt qui prius lapides fundx.i. homines noxij diccbantur, iam incipiantnbsp;cfTc lapides prctiofi,virtutum gemmis ornati.

Maxima quædam lætitia Sc animi voluptas deferibitur, quam homines verè pij c przdicatione euangelij capient, vtpotc qux mirum in modum cxhilaraturafit audientium præcordia.

Interprètes nonnulli ßntentiam huitts paragraphi ad inlîaurata adis dominiez tempora référant. Atepae cidemnbsp;interprßtatiom conßna reperitur honorandte memorit^pa-tris^etufdempie domini mei expoßtio, 'ut deßcunda domonbsp;intelligaturj niß quod alteram ipßas partemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac prio-‘

tisßutaram adhacexplicet. Ouamrcuerti ad munitio-nem iuIet,R.eiiertimimdnqtiit,ad Deam Opt.IAax.qui pr^eßdif arcißaue mitmtißima loco eit. Vinóti qui fpemnbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hab ui-

COMMENTARII KIMHI babiiiftis.P5z7c?05 ztVéo appellat, piia abducli^ucrantïnnbsp;€xilium,(juafi^i vmcul'ts qtiibußlam irretitr.bonam tarnennbsp;J^em interim de futara alic^uando manumißione per aliquot annos apudfeconcipiebant. Qjiin amp; hodieannu-cio quod duplicia firn tibi l ecldkurus. ,_ylUud (in- .nbsp;quitDeusOpt.Ädax.) euagcliumprophetatibinarrab't,nbsp;ab hoe tempore non longe dißitum,quodpriori quidem ad-iungetur-.atque illud huiußmodi efl,quod Ißaelita ßorentenbsp;iam adeßecunda, Deum vindicem aßertorem babiturinbsp;ßnt, qui eos Gracorum poteflate manumißßos ßirtos te-dlbßßie cdßruabit,adbibita ad id Mattbathia,ßtmmi il-liusßcerdotit, patre loanne prognati, ac hberorum ipßit^nbsp;Opera. Vtmea Tjeroßert opinio,totaßentcntiaßuturum ad-huc tempus rel^icit. ^t enimprimum omnium interpre-tationem illorumßquar, qui ad adern ßcundam eandemnbsp;referunt.Çlnoms.m tetendimihi Ichudam. Familia,nbsp;inquit, ludaica arcus inflar mihi ßutura eßt, quem contranbsp;Gracos int'edam:id e/l,vtar Ißaelitarum opera ad bellumnbsp;contra Gracosgerendumdm^o^m Idphroäm^velimple-uipotius: vt 4. R,eg. Impleuit manumßtam arcu. quodnbsp;eßßmmis xiiribus arcum intendere ad cmittendam ßgit-tam. Meminitporro Ephraim hoc loco, tametß re ipßßa-milia Ephraimitica acreliquis itidem tribubus nihil cumnbsp;ade ßecüda communeßuerit. Etenim quo temporeßub Haße ßlio Eia decem tribus in exilium migrarunt,ßuperflitcsnbsp;adhuc nonnulli in patria manßrunt ,pauci iUi quidem nu-mero:provt 'videre eß 2. Paralip.j^.'vbi loßa res geßa de-ßribuntur: De pecuniis, inquit, quas collegerant de manunbsp;Hbanaßße G’ Ephraim,^ de vniuerßs reliquiis Iß'ael.quo-rum vt communispoßea cum luda ac Beniamin in Baby-lonem

IN Z A C H A R I A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jo

^oncm migratiofuit reditus in patriam vnd cum pr^ediclif luda acBeniamin idemprorju^ erat. Et excita-bo filios tu os Ô SiQVï. ^nimos illis acrohurindamima-éios Dirihu^ efficiam Ifiaelitas contra Gr^^ecos. ._^tq^ue eo-dempertinet,quodpofi-edßibiungit,amp;c ponam tc velutinbsp;gladium heroïs. Deinde dominus, inquit^ fuper eosnbsp;ap p ar eb it : zd eli,pugnabit aduerßis foy. b U c ci n a co n c i-net. quafi claßicumpraliantium more 0* Martium cla-morem^det. Ibitq; in tempcftatibus â}iB.ï\.Sauusad-modum amp;procelloßs eius impetus in Griecosßuturus edi:nbsp;iuxta id quod Nahum i. dicitur: Domini -via per turbi-nemnbsp;nbsp;nbsp;procellam efl.^udîriÇqUie plagaedi Meridiona-

lis) ideb meminit,quia turbines inde atqueprocella oririß leant:quemadmodum lob.^y.condiat.Ex penetralibus nu-bis ^enit turbo'.'ventus nimirum audiralis'.'vt ^.eiußem dinbsp;citur:(2uifecit ^rdiurü.Cinoßuram amp; Pleiadas,^ au-firipenetralia: nempe meridiem. lonathan in eundemßn-ßm 'vertit: Et ducet^nquit, in turbinem auflralem 'vetus.nbsp;Dominus exercituum proteget cos : ludaosßciltcet^nbsp;Epbra'imitas huiujmodi,quorumßperius meminitNtnbsp;dcuorent amp; fubigant lapides fundæ. Nee hocßatisnbsp;erit, tutelam corum inßeßßlt;^pißb, ita ut in hoßiumpote-flatem nequaquam uenirepoßint,niß amp; bodies eorundemnbsp;opera aißmantur^nbsp;nbsp;nbsp;ß qui reliquißuerinti ßruilem pror-

fits conditionem experiantur. Griecos porro aptißimo nomine lapides fu ndæ uocat, utpotemifileSy^ Iduiußno-di quales dfunditoribus torquerißoleant. Q^a lud^eos tl-liußnodi lapillis coparat^ quibus diadema ßu corona inß-^itißlef.vtpote ma^i pretty margaritis,amp;id genus aliisj quiuul^ adhibentur ornandiscoronis. Bibent infupernbsp;n ij ßc

Etferuabit dominus Deusilloruin die ilia quafi ouespopukimfuum, quiavtlapides confecratiinnbsp;fublimeferenturfuperterram eius. Quanta enimnbsp;bonitas eius,amp;: quanta pulchritudo eius, frumen-tumiuuenes,amp;r vinum virgmesfucculenras Sgt;cnbsp;getas redder.

Qj^lis 'vul^ fruandis ouibus ab hominibus cura ad-hiberiflet, parem Deus Opt. Adax. incolumitati populo fûopr^c^iand(e adhibebit. Nam populus oues eius ha-bentur.^lij fmili eos modofruandos mterpretantur^quonbsp;1 J- n i‘nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-z*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.-jj.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-F

IN Z AC H ARI AM.' wßiblimem locum e du ch,qui terra illius e^taugu^lißimonbsp;ipßusnumini conßcrata. Quanta cnim bonitas, amp;:nbsp;quantapulchritudocius? Qjûmpulchri,inquityfru-^us in corum regione naßcentur, qudmpraÜantis 'vini at-que ßumenti copia ? ojnde iuuenum acpuellarum egregilt;ienbsp;forma corporaÇqui tum temporis erunt)vegetaachene cu--rata cute turgebunt.

Caput IQ.

Populate à domino pluuiam ferotino tempore, edecque dominus emicationes,amp; imbrem vbcrcmnbsp;dabit eiSjCuique herb am in agro.Etenim idola ipfanbsp;vanaloquucafunt, Sgt;c diuini medacium viderunt,nbsp;fomnia inania loquuri funt, Se ftuftra confolautur.nbsp;idcirco cmigraruntvtoucs,amp;: afflidifunt, vtquænbsp;paftorem non habent.

Pcrgitadhucea beneficia cnumcrarc, qux Chrifti temporibui piis omnibus euentura funt.

Pluuia, doärina euangclica : tempus pluuiæ ferotinæ, tempus eft Chrifti; quiequid pâtre rogaucrint fideles in nomine Chrifti,impetra-bunt. Etiam fi pluuiam pctant,quo temporcrarö acciderc folet, dabitnbsp;tarnen illis.

Sipluuiam tum temporis a Deo Opt.dCax. effiagita-ueritis,ratam ilico vehlram orationem habebit: emitterfui getra corufcationes ,ac deinde pluuiam. Soient enimnbsp;huiufnodi fulgetra pluuiam plarunque comitemfeiamq^nbsp;habere: quemadmodum lobi zS.dicitur: Prafgedopluuianbsp;terminum Cj' uiam fulguri, at que tonitruis. La 'verb hocnbsp;nomine exprimuntur,qua pluuia tempore fragorem ipßmnbsp;albicante ßecie anteuertunt. Forma aut em nominis adnbsp;quintam clajfemattine/:eiujque loco maiores noßri nubemnbsp;'vertut.Q^dmox de ferotino teporefubiugit,pluuiamnbsp;n lij omnino

pro eo q^iiod Latine imbrem vberem vertimus,Hebrat-ce imbrem pluuU ßntaLlicus dixit, vt caßis alter ab alte-ro regatur:quo modo Danielif iz. terrapulueris appel-latur.amp; Pßilmo ^o. lutum cceni. cj^uum interim affatimße pluuiiie illius tctatis hominibus daturumintelligat. Cui-que kerb am in agro^zT/ eß, nemo ci^uißuam inter eosßtt-turus efl,cuius agellus illapluuia non herbeßet.

tale (juid a maioribns no^lrii, (pine illis quidem memorilt;x.} proditum extat. buiußmodi Dei Opt.Max. ingeninm at-que indolem ejße,vt quantifj^er Ifra'élita ditiinccßx volunnbsp;tatiß more'ßueßos accommodarint,is vicißim tllorum vonbsp;tis rel^ondeat,adedqiieß vni alicuipluuia opusßuerit, altert vero non itidem, apud vnumßolum pluuia locusßutu-rusßt. imo,ßin agro aliquohortouehacherba aqua indi-guérit,iüa non itidemßore vt alteraßola compluatur.Qg^nbsp;ßntentiaprobum quendam virum authorem habet,in hacnbsp;verba dicentem:Hiccampus eßßa^itatpluuiam,alius ve-

IN ZA CHAR I AM;

Ucebantur^lruflrafuis 'verbis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'vtbonamf^em ani

mo conciperent, ßu^ra folatium attulijje : brciiiter aliud nihil quam mendacium dixijje. Idcirco cmigrarunt.zY-liólislidsledibus in exilium abducliluntihaud aider ac o-ues pa flore de flit ut A ffl i óli fu n t. ^ffligendi 'verbumnbsp;hoc loco deieflionem animifignificat quemadmodum

Contra paftores nafus racus incanc{uir,vifitabó-quehircos,quoniavifitauitdominus exercituum gregemfuum,nernpcdoraûlehiida : amp;pofuiteosnbsp;vtequum gloriæ fuæ in bel Io. Ex ipfo eft angulus,nbsp;exipfo clauus, ex ipfoarcusbellicus,ex ipfo deni-queexibitparitcr omnis exatftor. Eruntvtrobuftinbsp;milites,qui in ipfopræho vtlutum platearum con-culcant,amp;bellum gerce,quoniam-.dominus adeftnbsp;eiSjVtpudefiant quiequos infccndiint.Corrobora-boegodomum lu da, amp; domum lofeph feruabo:nbsp;öereuerfos collocabo,quoniam miferet me corum:nbsp;cruntque ac ft nunquara eos rcpuliflem , quia egonbsp;dominusDeus eorum qui eosexaudiam.Ephraimnbsp;vt heros erit : lætabitur cor corum, vtcius qui vinonbsp;cxhilaratur,quod videbunt filij eorum , fimulquenbsp;gaudebunt,amp; exultabit cor eorum in domino.

Præteritorum malorum recordationc deterret ab inobedientia ma bfquc moribus.’oftcndit cnim fc grauitcr animaducrtifle in improbos,nbsp;qiioshircos vocat, vtfimilesinpoftcriimpœnas expeftent, qui fiinilinbsp;modo fefe gcrenf.Suos tarnen femper fibi curæ fuluros.

Oftcnditcuramtotiuseccicfîævni Chrifto incumberc , qui idem rex fit Si facerdos, lapis angularis, clauus, paxillus,arcus bcllicus, amp;c.

Tametfi omnesin Adamo pcccaucr{nt,mc tame authore redempti

gommen TAR 11 KI MHI pctindc erunt,ac fi non pcccaircnt,G per fidem ad me conuerG Icfc rc^nbsp;ceperint.

Contra paflores:id efl,contra Gracor^l'rincipes,(jt(ip-pe qui ludibriu alnfque indignis modif IJraelitas excepe-rint i Machabaorum familia nondum fè illis opponente. Qua'verbßmilitudineßiperius Ifia'elitasouibus compa-rauit,eadem iamprincipes (penes quosßtmma rerum erat}nbsp;pa/lores vocat, authircos : quos pr^eeuntes oues inßquun-fz/r.vifitaboque hircos:zt? eß ^deßceleribus eorum pœnasnbsp;ßimam. Quoniam vificauit.5z/Azzr iUi in animum miß^nbsp;rorum homuncionum affliólorumque conditio :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eorum

etiam meminit qui njim iißdem inßerunt: ‘vindicemß illis amp; aßertorem deincepspra:fiiturum ait. gregeni fuum.nbsp;Non amplius eum pafloribus regendi Uberam pote^batemnbsp;ßaciet. pofuiceos vt equum gloriæ. 'viribusnimirumnbsp;'vel cum equo quouispraflantißimo conßerendos : cuius inter pr^lium roburaeßortitudo quanta ßt elucet-.'vtlob.^^,nbsp;de eodem dicitur: Gaudet ßortitudine'vt obuiam 'vadatnbsp;aduerßs arma. Exipfo eftangulus. AnguU nomine,nbsp;principes metapboric^s inteÜiguntur: quemadmodumnbsp;ludicumzo. Et ßatueruntße anguli totiuspopuli : nempenbsp;praßeäli amp; magißratus. Signißcat autem bis 'verb 'u ne-quaquam è Griccorumgenere oriundo principi imperiumnbsp;in eosßuturum. Ex ipfo clauus: z^/pr^eßeElus ma-giibratus: quo nomineapud Eßiiam appellaturzz. •vbinbsp;aitiEtßgam eum clauumin loco^z/eZz.Ex ipfo arcus beinbsp;\\.c\xs,'vt minime Opusßt aliude accitopopuloßbßdqßere~nbsp;di cauß ^ßedß^e ßbi copiée manuß^ abudeßußeElur^e ßnt.nbsp;Exibic omnis zns.QLor.Q^senimaduerßariosprius banbsp;bebant, eoßdem 've^igales deinceps babiturißnt. Eru nc

VC

INZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

Vt robufti milites. Similes, inquit,futurißsntIßaelitic {gt;rlt;eclaris illis amp; flrennuis heroihus, qui iam olim à primanbsp;hominum memoria in Qraciafloruerunt, hofleßueßos innbsp;nîedio luto acpuUica njia conterent,'vlgt;i manus conßrenclinbsp;tempusaduenerit: vtpudcfiantqui equosinfcendut:nbsp;nempe aduerßarij : qui quum equis inHrucli hello ohuiamnbsp;prodierint,Jùmmo idßhi dedecorißore exiflimahunti'vt ahnbsp;Ifiaelitis peditihus ipß armatißperarentur. C orrobora-bo ego domum XndsL.'vires iüis animojq; ßiggeramad-uerßu^holies. Et reuerfos habitarc faciam. Compoßtanbsp;di^io efi ,qud hoc loco Hehräicahahes hofchcvothim,nbsp;partim à radice lafchav,partim a Schov. Sed 'vtriujquenbsp;ßgnißcatiopraßentiinßituto accommode quadrahit-.'vide-licet vt amp; eoßlem terresßua quaß poflliminio refhtuat,nbsp;amp; authorquoqueßuturusßtiOJt tuto ihi metuq^-omni de-poßto hahitare poßint. Eruntque mihi ac fi nunquamnbsp;eos repuliflem. In ma^aßilicetgloria 'vihîurißunt,nbsp;alta pace ßuituri :perinde acß nuUo 'vnquam tempore ahnbsp;orhe conditopulßfuisßdihusfuijßent:ohliterata iam peni-tus amp; elapßi memoriatprateritorum malorum recordatio-ne,pra affluete honarum rerümagna copia, vt heros eritnbsp;Ephraim. Qiäßqu'ts ex eaßamilia originem trahit, forti-^trßeß acßrennue in hellogeret ,heroicam Dirtutemfaclisnbsp;txprejßtrus : eodem planeßnß, quoßperius illud diceha-tur: Eruntque vtheroes, lætabitur cor eox\im.Llt;etitianbsp;¦vero caußa futura eil viSloria illa,quam de deuillis hoßi~nbsp;hus reportahut. In eo quodfequitur,'^t eius qui vino cx-hilaratur, eclipßs qult;.edam ß I-lehräica,qua bihendi vernbsp;humßuhauditur,a Chaldaoparaphrase additum'.is enimnbsp;'vertit:quemadmodum qui vinum hihit.Similes duas eclEnbsp;0 pticas

GOMMEN TA RII KIMHI

pticas orationes hahcs,alteram Daniells g.Qj^nîam âe^^ deriorum tti es. vbi virßibintelligituryVt hic ßtpnßts: Kif

Sibilabo eis,amp; congregabo eos,quädoquidem rcdcmieos,amp; in immenfum augefcent.Seminabonbsp;dabuntur^viuentquecum filiis amp; reiicrtêtur.Etrc-ducä eos de terra Acgypti,atque de Aflur eos congregabo ad terram Gilead, amp; ad Liban um eos ad-ducam,nec fatis Ipatij inuenietur eis. Et trafibit pernbsp;mareauguftum,in fretofluduspercutiet,amp;cxare-fccnc omnes profunditates fluminis, amp; deiicieturnbsp;faftus Aflyrij, fceptrumq; Aegyptij rccedet. In domino corroborabo, in nomineeiusambulabüc,nbsp;dicit dominus.

Sibilus fignificatcongrcgationcfidcliutn incccIcHam catholicam^ quam maximam futuram, amp;. in immenfum auäam iri prædicit.

Fideles in initio enafcentis ecelcfiæ ad aliquod tempus magnis af-ficientur pcrfecutionibus,fed dominus tandem fedabit illos fludus,amp; paxfolidaeccicfiæ reftituetur; quinamp; Aflyriaamp; Aegyptus.i.ethnicinbsp;homines, amp; à D eo priùs alicni,ccclefix fe adiungent.

coniun^am exprimit,qualisß^ni loco adhiberi vul^ßlet interaccerßndum quemßiam. Similemhabes Eßiiie y.vbinbsp;ait: Sibilaboque eis ab extremis terrae jiartibus. Q^d de^

ÎNZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54

inde con^egaturtiƒ? eos dicat, interprètes nonnulli in hune finßtm accipiunt, 'vt quum angufiiie ^rtimna a Gr^eco-rum regihus iüata in caußifuerint, quod in variis regioni-husJjfarßm hîc at que iüichahitarint, reducesß in patriamnbsp;dß'aelitteam,flor enteßamilia /rdachahaorum refiituendosnbsp;intelligant.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'veroßntentia vim non ad id quod iam

elapßmßd quod olim futuru eß,omnino reßerunt. I n i m-menfum augefeent. ^uólioresmulto cumulatiorejque tum temporis erunt iüoru res^^equeac quodam in .Ægyptonbsp;ßuere. Seminabo quoque eosingentibus.Suntquinbsp;ideb hrec ah eo diSîa interpretentur,quia Gruecorum regumnbsp;iniuriis ad varia gentium loca eieSli, Dei quidem memo-riam eiußiemque madatorum reminißentiam in iüis etiamnbsp;locismordicusretinuerint, viuentquecum filiis amp;re-uertentur. in eo quem iam dixi, locoßper/lites vna cumnbsp;ßliiserunt^ g^ßb tempora Machabaorum tandem ali-quando adßas Liedes reuertentur.^lq dijßeminationem ilnbsp;lam inter gentes ita intelligunt^acßpofi acceptam eo temporeßalutem, quo Machahieiflorebut) negotiandi peregri-nandiue caußa ad gentesß vitro recepturi ßnt^ vbi magnonbsp;etiam in honore habebuntur baud alio nomine,quam quodnbsp;Deo Op.Ä4ax.aJßcrtore acvindiceßruatißuerint.Qg^dnbsp;verbpoflea viSluros vna cumßliis ac reuerßros dicat, innbsp;huncßenßum accipiunt, quaßmagna rerußpeüe^lile onu-fii redituri ßtnt,vbi redeundi tepus adueneritig;;“ eade vnanbsp;cumliberisperßuituri. Et redueäeosdéterra Aegy-pti atque de Ailux.^dqu^eloca vitadaaßfiiSlioniscau-ßßßreceperant.l\.dteYram Gilead,amp; ad Libanum.nbsp;Galaaditica regionts ßtus efl vitra Iordanem,orietem vernbsp;ßus'.Libano aute quiequid eß terra Ißaehtica,ex illa partenbsp;0 ÿ deßri-

COMMENTARII KIMHl dejcribitur^'vr habetur Deute.j. J^t videamterram ifla tnnbsp;bonamqu^£ efl-vltralordanem ^montèmcjue iüum bonumnbsp;Libanum. Nee fatis fpatij inuenietur eis ; l\lume-rui^incjuityhominum eo 'vppe augebituTjtvtturbiS ca^ien-dte locus haudcpaquamfujfeélurusßt. Pro Libano ^edemnbsp;diuince maieflati conjècratam ijertit lonathan : eodem^uenbsp;modo interjoretaturQnbßltts. Et tranfibit per marenbsp;auguftum. Gentes nimirùmÇquarum numerus êr multi-tudo vel cum mari conferri poßit)ierumnis ac moleiiiis in-uoluentur.qua^ermediumquoque earumferenturdn frenbsp;tofludus '^cïcyjitxct.plagdimmittet Deus Opt. Max.nbsp;cum ipßß-eto^tum vndis eiußdem^quibus ariditatem indu-cet.Atque his verbis maximum ethnicorum hominumße-quentiamß^ißcat. Eodemnbsp;nbsp;nbsp;illud ßgt;eAatquodait: Et

cxarefcentomnesprofunditatesfluminis: quemad-moduminterpretatißimu^.^ deiicietur faftus AflyriJ. Meminitporrb dißrte Aßßyrite amp; .Æ^pti^ quod hipo-puli pït^ cateris Ißaelitas male acceperint. In dominonbsp;eos corroborabo.'zd ePl, in memetipß:qualis amp; ille mosnbsp;eßloquendi, qui Exodi occurrit: vbi dominus Moßnnbsp;adlocutus:Aßcende,inquit,addominum,nempe ad me. Ec-cam tibi haéîenus interpretatione huiuße capituli, ex eo-rumßententia a nobis explicatam, qui ad adis inPlauratanbsp;tempora eandemreßerunt. Caterum quod ad me attnet,nbsp;equtdem in ea opinioneßum, vt exiPlimem no abßurde poßnbsp;Jé eandem deßuturo intelligijuque acßiperiora.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui-

demßtßt adamußim quadrare videbitur quod de luda amp; Ephraim commemoratur.Totus enim Ißael, tarn ludanbsp;quam Ephraim ,ßub Meßia tempora, ad ßa re dibit, idnbsp;quodflorente adeßcunda ill'is tantum accidit, qui B aby-lonem

IN ZACHARIAM.-

Scnßi-5 horum verborum ab inter^retibns ad ea tempora refertttr, quibu^ Machabieorttm familia florere deßiti aut q^uibtts adesin^iaurataiteratbßibuerßaefl. Meo tarnen iudicio a ratione nequaquam alienum erit, ita h^ecin-terpretariy'vtßiperioribus coh'^ereantinempe de regibus ex-terarum gentium ad internecionem 'ujcj^ue delendis. Qj^mnbsp;eundem ßenjum lonathan ßia quoque paraphraß expreßnbsp;ßt:^perite)inquiens,ogentes,amp;^c.'V[u\a.a.bics.Chalddi-cefietum adite,o principes. Loco fyluæ c^düxßilua mu-nitionis Hebrdicelegitur.in eademßfftißcationCj quauo-cabulum idem Deut. occurrit, 'vbi vrbium munit arumnbsp;meminit. Qjân amp; eo etiam modo 'vocabulum illud inter-pretari licebit, quo Leuit.zS.pro 'vindemiaßmitur,quumnbsp;ait : Äpprah endet apud-vos trituravindemiam. Etenimnbsp;prius eos lig^isßplueflribus comparauerat : ac deinde 'vindemia nomen addit, 'vtilliußnodi ligna ejße intelliganturynbsp;e quibus ßuälus aliquispercipiatur, quaß pradiuites eoStnbsp;magfiates reißamiliaris acpecuaria ma^^a copia inflru-Elosdiceret. Magnificcntia ipforutn: id efl,pracipuumnbsp;eorum robur, amp; gloria materia. Sententia Chaldaica pa-raphraßper omnia reE^ondet.Caterum qua hoc loco dicu-turymaiores noßri(pia illi quidem acßcelicis recordationis)nbsp;ad euerßonem adisßecundapropriepertinere exiElimant:

Libani nomine adern ipßam Deo Dpt. Max.ßacram intelltgunt: aiuntqueportas eiußdem quadrageßmo ante-quameuerßa ßueritanno ,ßapte ßontepateßaElas ßuißß-J^nde amp; loannes quidam Zach dites ,pia 'vir Ule quidemnbsp;ac reuereda memoria,inßgnis magiElerära percitus. O ó/o-musdnquitßßcra domus.ecquid hocßbi 'vult^quod tu tibi time OS Equidemßio interitum tibi ac'vadlitatem im~nbsp;minerC)

IN Z A C H A R I A M; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jÿ

ininere^^ iam olim 'va.ncinium Hind de te teditumfuijjè. eri ô Libanc,portas tuas.

Sic dixit dominus Deus meus : Pafce oucs ina-dationi deftinatas. Q^i eas pofsident occidût eas, nec fe culpæ obnoxios putant, amp; qui vendit eas di-cet:Laudandus dominus ditatus fum, nec parcuntnbsp;eis qui cas pafcunt, vndc amp; ego non parcam vitranbsp;babitatoribus terrç,dicit dominus,quia en ego tranbsp;do homines quéque in manum proximi fui, amp; innbsp;manum regis fui, terram contèrent, nec eruam denbsp;manu eorum.

Monet propbetam,vtprædicationefu3populum ad pœnitcntiam hortctur,alioqui intcrnccionc dcicndum.

ludæiquanuis foris ab hoftibus Romanisbelloacfamc, amp; domi interna ciuium fuorum pefte grauentur, iuftè ramen ea omnia paticn-tur in oppugnatione fuæ rrbis,nec hoftium ca culpa, fed Dei vindiâanbsp;erit.Dc internis feditionibus,quibus laborabant, vide lofephum lib.i.nbsp;deBclIo luJaïco.

Audi ô Iudçe,qui tibi vanifsimas fpes repromittis,amp; non audis dominum hîcdicentem atque confirmantem, Non eruam de manuco-rum,amp;c. quod xterna fit apud Romanos futura tua captiuitas.

Sententiam hanc honapars interpretumi iam olim ela~ pfam interpretaturiperinde acßprophetam iujßerit Ißae~nbsp;litisßio quot;vaticinio pradicere,qualia ipßs inter exilium euennbsp;tara forent. Alq ajero ad t^demfecundam référant, l^ocatnbsp;autem eos onQS occihoni dciïïntiZs.s.'vtpote quipoteßa-tißmperaduerßriorum interßeiendi traditifuerint ivhinbsp;diuina femel mandata ^iolarant. At enimpater ideac dominas meus ohßraandißimas, Çcaias memoriam Iahensnbsp;'oßurpoJ paßedi verhum quod hic forma imperatiaa vide-^fireße^pro infnitiao interpretatar yqaalis temporam me-tatheßs Ezechielis zi. occarrit : Gladiaspolitas eß, vt det

earn

COMMENTARII KIMHI

eum in manum interfeéloris:perinde acß Deus ipjèmetß eospa^iurum dicat, non autem l^ropheta eos paßendi curant demandarie (juemadntoduminßdhoc eodem ca^itenbsp;ipfe ait: Paßcamque oues occißonis. Qui cas pofsidenc,nbsp;occidunt easdd eß,eml^toruni 'venditorumque potefiatinbsp;prorjùs patent. 'vide enimuero quanta truculentia in illisnbsp;interßciendis 'vßri ßnt^adeo 'vt commißrationi aut pieta-ti nullus plane apud eos locus ßuturusßt.'^cc fcculpænbsp;obnoxiós putabunr. Nihil quicquamaßeßelerisper-petratum exiPlimabuntyCtiamßßragem illant tediderint.nbsp;Et qui vendit eas,dieet.Hehraica itaßnant^ TraßaPlanbsp;^enditione, talisßutura eß 'vniußuiußue 'veditorum ora-fw.Laudandus dominus.Ditatus Cum.talisdnquant)nbsp;ßutura eß vniußuiußque oratio. Equidem(qutc Deo eß hanbsp;benda ^atia) diuitias mihi aßatim opeßque ex hac mißellanbsp;captiuorum hominum turha corraß.Interim 'vero dum 'vernbsp;ba illa cum impietate coniuólaproßert man^o : nempe lau-dandus dominus : ipßßhi perßadetgratum hocopusnbsp;Deo Opt.Ädax.ßuiße,qualis amp; illa oratio eß,qua Sennacherib Eßienbsp;nbsp;nbsp;'vßs eß ; Nurn 'vero citra confilium

iußum domini in hunc locum^'vt eum 'vaßemjoßendi^Aut ideoßortajß claußla illa interiecla eß, quia quot;vulgb homines auSla reßamiliari quouis tandem modo ^ßue per phasnbsp;ßuepernephaSjDeo laudeseo nomine deßerreßleant.l^n-denbsp;nbsp;nbsp;illudprouerbij loco a maioribus in eundemßnßum

'vßtatußerturßurin ore ligonis mißericordem.i.in ipß tem-poris articulo, quo domum perßodit, Deumßbipropitiurn inuocat. Nec parcunt eis qui eas pafeunt. Nulla qui-dëerga eas mißricordia autpictate mouebitur Deus Opt.nbsp;Alax.qui aliaspaAoriüarum appellatur,^ idcirco in ho-ßiunt

IN ZACHARIAM.

fiium manus incidunt:, -vanales di^ahentium commer-

l^etetur infadloribusfuis ,profaclore. Itidem lohi cfldniiuit:^D eus fadlores mei? ndc amp; ego no parcamnbsp;vitra.nbsp;nbsp;nbsp;facia illifa in melius commutarint,?^ benef-

^^^^^•nimirumlfaeliticee. In manu in proximifubamp; in manum régis fui.c«?wzj!?^nbsp;mutuafe opera périment, tumrex firagemetiamintereosnbsp;lt;editurusefl ,fuerexille fit Ifaelitarum ,fueexterarumnbsp;gentium,cuius imperio parebunt.Tradendi 'vocabulum eo-dem modo hicfumituty^uo Leuitici ^.Sed amp; holocaudlumnbsp;ipfum tradiderunt ei cum incifonibus fis.terram conte-

gas, alteram vocauiNoam, alteram vero vocaui Hoblim, 5c paui oues.Prætereà vno mcnfc tres pa-ftores fuftuli,animufque meuseosdeteftatus eft,nbsp;quandoquidem corum animus me dcteftatus eft.nbsp;Turn dixi:Non pafca vos vltra,quod moritur, monbsp;riatur,amp; quodfucciditur,fuccidatur: quæreliquænbsp;manent,deuoret quæque carnem alterius. Tuli de-indebaculum mcumNoam, amp; cófrcgieum,vtir-ritum fieretfoedus meum quod pcpigeram cum o-i^nibus populis. Irritumq; faâum eft eodem die,nbsp;hacque rationebunnies gregis qui me obferuant.

COMMENTARII KIMHI agnouerunt quod verbumdomini fuerithoc.Etnbsp;dixi ad eos: Si vobis bonum videtur,ccditcmercc-dem mcam, fi minus,omittite. Appêderunt igiturnbsp;mcrccdêmeam,triginta nempcargenteos. Aitquenbsp;dominusadme: Abiicehocad figulû magnificû,nbsp;illud videlicet pretium quo licui ab eis.Tuli itaqucnbsp;trigintaargenteos, amp; abicciad figulum in domonbsp;domini. Deinde confrcgi amp; alterum meum baculum,ncmpc Hoblim, vt irrita fieret frarernavnitasnbsp;inter lehudam ôc Ifraèlem.

Oftenditfc duobusmodiscgiflc cumlfraëlc,vtadpœnitcntiam cum alliccrct : dementia ac feueritatc. Prior virga tempus illud erat,nbsp;quod prxeefsit pafsionc Chrifti: pofterior,quod in excidio vrbis Hie*nbsp;rofolymitanae perpefsi funt perfidi ludæi.

Tripliccm ordinem magiftratuum fignificat:lacerdotcs,iudices ac prophetas: Gratiam,inquit,orancpi meam atque opem fubtraham.ll.nbsp;li me priores deferuëruntndcirco lt;Si ego illos deferam.

Tria flagella minatur peftem, famem, bellum. amp; eft fenfus : Non amplius benignè agam, propter ingratitudincm eorum, atque ita irri-tum faciam fœdus meum,quod pepigeram,amp;c.

Data eft poteftas gentibus, inuadendilfraëlitas, quæ priùs à Deo minime concefla fuerat.

Sivobis placet: homines enimeftis, amp; femel libero arbitrio vos creaui.Teddite mihi mercedem meam; id cft,mca præcepta obferuatc.nbsp;Sin minùs,veftroid damno fict,non meo.

Ironicè Icgendum:TantiIlo,inquit pretiopopulus meus, tam libe-raliter à me habitus,cmcndum atque vendendum me indicauit, vt tri-ginta denariis æftimarit.

lubeturpropheta invifione prophctica idem facere, quod ludas Ifcariotespofteàfaâuruserat. Cxterùm mutatione vnius Iitcræ,vtru-qiie exprimere voluit propheta, amp; pra:fedos rempli, ad quos ea fum-ma referenda erat, amp; vfum, in quem cadem impenderetur : nempe vtnbsp;ager figuli emeretur in fcpulturam peregrinoru. Eadcm enim didio,nbsp;mutata vna litcra,amp; .puquicft àtbcfauris,amp; figulum fignificat. O tiernbsp;Hcbraïcè diâa.

Pani(^uidemoueSf adeôqueipfius gregis. verè

IN ZACHARIAM.

’verè^înijuam^ac reipjà pau^erculds inuenk quo te^ore eaß dem mihi paßendes deßmpß. Q^dad inter^retationemnbsp;praßentu para^raphi attinetprimo quidem in eo expUcan-doßentetiam eorum interpretumßequar, qui adprateritumnbsp;hac diâla reßerut, quanquam apud neminemÇquodßiam)nbsp;ahßluta 'indique ac omnibusßis numeris perßetia expli-catio huiuße capitis occurrat. Deinde quod mihi in men-tem venerit,^ quid ipß animi habeamjDei Opt.Adax.nbsp;operaßetus in mediumdeproma. AfTumpfi mihi duasnbsp;Virgas.»7oy eß pa/ioribus 'vfitattcs^nempe vtßmptonbsp;in manus pedopa^iorali,ouesßbi commißas regant. Intel-liÿt porro his 'verbis binasße 'virgulas ^ßl^^pßßß^ ad Ißae-lem paßendum: at que ita innuit non 'vna eandemqueßuißnbsp;ße rationem,quam iüipopulopaßendo adhibuerat. Sedpronbsp;eo acßa^la eiußdempoflulare videbantur, ita ße eundemnbsp;gubernaße.Qp^circa binarum virgularu meminit, amp; alteram vocauidnquitjNoam, altera'vero Hoblim. Ojpodnbsp;alteri a clemetia ceu manßetudine nomen indiderit^eo in-dicat,blddeß at que molliter eos habuiße, quemadmodumnbsp;amp; Dauidpßlm.^^.cecinit:DominuspaSlormeus efl,nonnbsp;egebo: in paßcuis herbidis accubare meßacit, ^ad aquasnbsp;tranquillas me minât. Hoc enimuero illis temporibus acci-dit^quibus ab Iß’aelitis religiose obßeruabantur praceptio-nes mddata diuina,quum reges amp;praßeäli lurißdicun-di apud eos ,probi hominesßuere, à reSlo 'virtutis tramitenbsp;riequaquam aberrantes.Tum enim Deus Qpt.Max.ßum-rnacum manßetudine är dementia res eorundem admini-flrauif.bonis omnibus aßatim adßatietatem vjqueßue-bantur^ nemine prorßus aduerßariumß Ulis opponente, necnbsp;uUo vnquam inßortunio 'vß. Sed alteram illam 'virgamnbsp;p ij Hoblim,

COMMENTARII KIMHI

Hohlim,nempe a d'Jii^jando dißipatoriam, (ßita îoqui cear)alJpelUMit, (jUi( -vox Piehrdica, vailandi dißipandi-que 'Vim habet'.^equè ac Cantic.z. Capite nobis 'vul^eSi'vulnbsp;peSi inquam,parudSi qugt;£ variant 'vinens. Signißcatpor-ro eos mores acfludiaßuaperuertiße, acproinde ß quoquenbsp;non aliter eos habuiße, atque eadem iüa ratio poßulare 'vi-debatur, nulla quidem ab boflibusßrtos tedlos tuendi curaßbi impoßta.Sed ita tarnen rebus eorum adminiliratiSinbsp;Dt non nifi inpruente exilio, numinisßipricßentia eos de-flituerit,tuendiue curamprorßis abiecerit. Kepes enim alijnbsp;alios,bonos mali •vieißim excipiebant.Sub malis male cumnbsp;ilUs agebatur.Fu'itq-, tum temporisapudeos 'virga illa qui-dem dißipatoria. Qwtm honefleßegerebant, Uta omnianbsp;amp;profßraßceeßere 'vigu'itq; altera illa maßetudinis amp;nbsp;clementU virga.Paui itaque oues illas me as,partim bonis,nbsp;partim verb malis. Prætcrea vnomenfetres paftoresnbsp;alleres hi loßafilqßuerut,loacha^, loacim, Se-decias : quorumßngulißb hofliumpoteflate vitaßundfinbsp;ßunt.Ioachin verb,eius quem loacim diximus,ßlius, quan-uis in exilium abduéîus, in exilio tarnen nequaquam extinnbsp;élusperiit, vtpote ex quo regiafiirpis ßceeßione Dauidicinbsp;regnipropagatio ducebatur: exhauPlis interim tribus illisnbsp;aliis,ne harede quidem,quoad loacha Ç;S’ Sedechiaflirpemnbsp;attinet,regnoßper/lite reliclo.loacim autem indignis qui-dem modis,hdc atque iliaccircumagitatus er negleéîui habitus,perßimmam contumeliamvitamßnitt. ^tque hinbsp;quidem tres in eapoHrema tempora inciderunt, quibus Ißnbsp;raelitica terra tandem vallata,eßuisßedibus migrandipo~nbsp;pulo neceßitas imponebatur : ßuerunt enim anni duntaxatnbsp;viginti duo, menßeßue quatuor,pradiélis illis tribus communes

IN Z AC H AR I AM.

munes^ iidemcjue eüam ^erumnis ac caUmitatibns ßnguli }nemorabiles,quibus regnopotiebantur.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’vero men-

ßs 'vniiis meminit, exïguï temporisßatium 'volmf expri-mere,quemaiimodum Hoß^e j.dicitur: Comedeteos men-ßscü.partibMßuis. Animus meus deteftatuseft.ÄZe-taghoramßaßt oratio,aijne acludicum io.^fßielaefla~ nima meapropter laborem JßaeL dicitdrque eodem modonbsp;quo amp; illudEzechielis zj.Et receßit anima mea ab ea^nbsp;queadmodum anima mea dßrore eius receßerat.b^tra-queautemßententia 'vaßitoidla innuiturjqua temporibusnbsp;Sedecbiie terrae indu^aßuit.Qp^dpodlea ait; QjJ a ri tfo-quidem eorum animus me dcteftatus eft. tantüdemnbsp;'Valet acß dixißet: l\bon ego prior eot deteflatusßm, imbnbsp;'verb initium ab Ulisßumptum eß. animus eorum me priornbsp;dcteflatus eß^ atque ex eoßaflum, vt me illorum quoquenbsp;pertaßmßuerit. Superioriüe locusqui ludicumio. occur-rit 3 non eßille quidem d Jonathan periphraflicus explica-tus.pro his autem qua hoc loco dicuntur^ammus meusnbsp;cos deteftatus e^,Chaldaicahuiußnodißubflituitinem-pepropulit eos'verbum meum. Idem quodmox ßquitur:nbsp;Q^ädoquidem animus eorum me deteftatus eft,nbsp;ita vertit ; Qjßa cultum ac religionem meam abominatusnbsp;eß animus eorum.Q^d ad paflores illos tres attinet,nihilnbsp;Ule quidem quam 'verbum 'verbo reddidit,ßmplicem planenbsp;ac literalernßenßumßequutus; If^no, inquit, menß pafloresnbsp;tres èmedioßufluli. Tum dixi; Nó pafcam vos vitra.nbsp;Elondum 'vaflataßcraade,vigente adhuc trium illorumnbsp;paflorum atate,quumperditos eorum mores atquefla^tianbsp;ii^imaducrtilßemißuturumque-'vtillis etiamßtblatis nemonbsp;quißquam rjsx probjiatiß^deret,equidem apudme decreuinbsp;:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p iij non

COMMENTARII KIMHI

non amplilii eos paßendi prouincia ßibirettp^emadmoduin iÜtid Deut.jz.dtcitur: Ahfiodam fadem meam ab eis,nbsp;ernntcpueindeuoraüonem. C^od moritur, moriatur,nbsp;pefleojidelicer. Q^od fucciditnr,fuccidatur,É’«y?e?'nbsp;firiêiogladio. Quæ reJiquæ manent, deiioret quæq;nbsp;carncm a\zcnnSypriefamefdlicet.quot;Y\x\\. deindejwew^enbsp;iamacceperam baculum meum Noam ^'videlicet Iofam, ï^am eo defunêlo^nemo polled ^irtutis fiudiojùs re-^opiperfuit. Et confrcgi eu m : zdc/î, Pharaonis illittsnbsp;opera, cuinbsp;nbsp;ecao cognomen fuit, è medio eumftliuli. V t

irritum iLcrcz.î^bi enim dus loco regem nullum fùccejfu-rum 'videram,(^uiprobitate excoleret,è medio eumßifuli: ^uo gentium exterarum imperio IJraélita fùbiicerentur,nbsp;quandoquidemnonnif'vialicundeiüata, ac regis fùiim-pulfùÇ quemadmodumfacra literiC tefiantur)ins)f^icio cul-tuque Dei Qpt.Max.contineri potuerint„_y'Icproinde irritum Jefœdus illudfadurum ait, quod cum omnibuspo-pulis inierat, perinde acffœdere quopia cum 'vniuerjô ho-minumgenerepercujfo,cauijfet Deus,ne damnum aliquodnbsp;malumve IJraêli inferrent. Etenim quoad lof amfùperlii-tem habebant,nihilquicqua aduerf perpetiebatur-.adeoqinbsp;Pharao ipf, ]gt;Iecao didus, legatione mi fa beüum cum eonbsp;deprecabatur. Irritum que factum eft eodem die.-v/o-latum eltfœdus illud eo ipf die,quo lofas è 'viuis excefit.nbsp;Exteri enim peregrini homines in tres illos pallores,nbsp;quos iam diximus,imperium acfummam poteliatem exer-cebant, eojde'mque fortunis omnibus exutos :patria extor-resfalîosjcontumeliaffimîfque modisexceptos,morte ta^ft-^nbsp;demmuldlabant. Hacq; rationchumilesgrcgis qttinbsp;meobferuant,agnoucrunt quôdverbum doraininbsp;fucrit

IN Z A C H A R I A M:

fil er it hoc’.id efl^quotquotprobi inter eoSifnei^uefiudioß. cultoresßuerunt-.perinde acfi dicat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temporeperpro-

phetas eos alloqtiehar,fidem Uli quidem illiußnodi 'verbis nequaquam adhibuerunt, ^uippenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d 'vero aliénaputa~ ,

bant. CiCterdm quiprobi apud eos reperiebanturi diligenter nie(nempe verba dmeprolata)objeruabant. quale quid Geneß j/- le^tur : lacob 'verbpater cius obßeruabat negotium iflud. Aduenienteporrbßipplicioßcient amp; tpß'ver-buhocdominißuiße.Et Hixi ad cos. lAerbah^cillaßnt,nbsp;quibuseos Deus Öpt. Max.per prophetas alloquebatur.nbsp;Ceditemercedem cac^Lm.quumpaAorego veAerßminbsp;cedite ergo mercedem meam. Merces autem illa,pa;niten-tianbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;probte 'vitteaóliones. Si minus,oniittice.C«-

iußnodi amp; ill‘^ loquendißormula efi,qute E'zechielis z. oc-currit’.Siueaudiantipßßueminus. Appedcrunt igitur mercedem meam,trigintanempcargenteos. F«e-inhuiufrnodinbsp;runt cnim eadem ilia tetate trium,quos diximuspafiorum, myftcrüs fi-ad tri feinta fortaffe tgt;robi amp; inteori 'viri: inter quos Da-

¦ , t iMA-'A X . nbsp;nbsp;. ,dr -i nçjudçorum

nielem habitu lenmus: vna cum Anania^ jViijaele, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;oculi amp; ani

ria,HUremiaiEz^cbiele amp; Sep h onia: nbsp;nbsp;quanuis aliorum micaligat.vt

mentio dißrtis 'verbis nonßat, omnino tarnen fieri non po-tcA,quin amp; alij in eodem numerofiuerint.Nam nbsp;nbsp;Pßal-

mo tale quid proditur: Dederuntcadaueraßeruorum tuorum cibum 'volucribus ccelorum, amp; carnem benefico-rumtuorumbeSliis terrte. lonathan 'verb locum hune it anbsp;'vertit: Dixitq; illù,Si vobis rcSlum 'videtur^voluntatemnbsp;meamfiacite:fin minus, defis^ite. Etfiecerunt 'voluntatemnbsp;meam 'viri aliquot.P erinde acfi dîcatpaucos dÜtaxatnu^nbsp;meroßuißequipanitentiamegerint. Aitque dominusnbsp;ad me, Abiicehoc ad figulum. Refiert hic prophetanbsp;dixijfie

COMMENTARII KIMHI

dixijjeßbi Deum Opt.Adax.utadß^lum hocq^uicquid erat argenti ahiiceret. C^ter'umqH^e dióiio Hehraicage-nninaßua ßgnißcationeßgulum proprießgnißcat,ex inter-pretum ßententiapro quaflore aut ararq ffr^eßeäio hoc loconbsp;ßimitur 3größter a:quiualentiam illam ^icißitudinariam,nbsp;qua vocales ali^ aliarum locopUruq^ponißolent, Aicph,nbsp;He, Vau, lod.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eundemßenßim amp; Jonathanße~

quutus eß:quißgult loco,hominem d theßauris vemt. Sen-tentia qua mdicare voluit adhihita parabola, hunc in mo-dumß habet : nimirum vt quam arJJißimeßeripoteJl inter ß coaleßerent in ade dominica ,amp;d reliquo populari ccetußpararentur: vtpote quißcelera Deo palam intuentenbsp;perpetret.Ç\.^M\\. nomen impropriè amp; metaphoricugt;s hoc loco vßrpauit:aque ac Pßlmonbsp;nbsp;nbsp;Ipße omnium cordapari-

terßnxit, intelligit omnia opera eorum. Nouit enimuerb qui boni, qui malißnt‘. explorât corda, amp;perßrutatur reines: quanuisßnt interim, qui quum dprobttate alienißnt,nbsp;probitatemtarnenpraßßerant.'T'u.h itaque.Itaßaltemnbsp;quoadprophetia rationem, vißmßquodiUi repraßnta-batur,ßblatum in manus argentum ad quaJlorem in adenbsp;ßcradbiecißeßbi videbatur.Caterum quodea reporten-d€batur,multis iam antea annis elapßmßuerat : ea nempenbsp;atate, qua tres lüipaJiores vixerunt. Senßßue ille idemnbsp;€f{',metapboricas expreßus, quem iam diximus, nimirumnbsp;vt d vulgo boni dißriminarentur : adeoque ne per compitanbsp;quidém vnd cum lüis vißendi conJ^icerentur. ^tque hocnbsp;illud etiam eJi,quod J-Jieremia j.dicitur: Circuite pervi-cos Hierußalem,amp; videte quaß, gjquot; co^oßite: amp; qua-riteperplateas eius,an quenquam inueniatis quißaciatiu-dicium, aut quarat veritatem, propitius ero ei. quem-.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;admodum

COMMENTARII KIMHI

lolatria fludium omne depoßtic. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ht^c ilia fuit mu-

tua vnitatis 'violatw,(j^uam illi interfe communem habue-ranti in idolis cultu dcferendo : quemadmodü ér lonathan interpretatur. Haéîenui de ea quide paragrapbi huiufcenbsp;expbcatione, (jua ad prateritu amp; anteaélum tempus per-tinet. Qaterum quodhuic caput proximum efl-, na illud vanbsp;ticinium continet y cuiproculdubib ßb ade fecundaeuen-turo locus verè competit. acproinde quod reliquum efl, innbsp;eumfnfim quod hïc dicitur,interpretabimur,vt adifecu-dum inflaurata conueniat.Sunt ergo verba ilia Dei Opt.nbsp;Max.vt author eß honoranda piaf, memoria pater,idemnbsp;ac dominus meus: Cœpi, inquit,iam olimgregem huncpa-fcere atque enutrire: quod vt facerem, binas mihi virgas,nbsp;edjque egreÿos in manus afumpf, Noam videlicetnbsp;Hoblim: quarum hac regi, ida verbfummo praßli ßgnif-cando adhibetur.de quo Malachia z.dicitur: Labiaficer-dotis cuflodient ßcientiam : Scientiaporrb deleflationemnbsp;animo adfert : vtin Prouerbiis cap.z.ait : Si fapientia cornbsp;tuum inuaferit,amp;fcietia animum tuum obleSlauerit,^cgt;nbsp;^tenim rex funiculi nomine reprafentatur,quum praße-Sli nautici inflarßt, eiufque loco qui funibus in nauipraßt. Caterum oues ilia quas iam dtxi, quanuis duplici qui-dem ratione ac binis virgulis d mepafla, quanuis ab alio-rumpaflorum iniuriis, nempe ab externarumgentium re-gibus,mepropulßtore feruata: nequaquam tame ad bonosnbsp;mores redire voluerunt. Qran prophetas etiam tres legatos emiß, qui vicariam mihi operam in iißlem pafcendisnbsp;nauarent ,Haggaum videlicet ,Zachariam g^ fAala-chiam. Sed nulli illis vßifuere horum reprahenßones: g^nbsp;idcirco è medio eoßdem ßfluit, quemadmodum ipße

Vno

IN ZACH AR I AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£z

Vno menfe tres pallor es fuftuli. njnde nbsp;nbsp;illud obiter

cinimaduertendum ^nuts menfis ßgt;atio pr^xdiéïos tres extinólos ßiijje:necßiperFlite illis in terra Ißaelitica^ro^nbsp;phetici muneris ßun^lione manßße.quamßententiam ma-ioresetiamnoflri (quorum memoriam lubenter'vßrparenbsp;debemus)ßuisßißragiis a^^robarunt-.nepe njna cum Hag-gao, Zacbananbsp;nbsp;nbsp;î^alacbiagroghetici muneris ^im

energiam Jßaeli ßblatam fuße. Itidem amp; grincigium groghetandigradiólis Ulis tribus idem fuiße degrahendi-tur-.anno ‘videlicetßcundo Darij.Sublatis ergoUnquit^trinbsp;bus hiße gafloribus, coegit me tadere eorum^ quoniamnbsp;amp; illos iam anted meigerta:ßm fuerat. Quocirca ait:nbsp;Nonpafcam vos vitra ,^c. Tuliq^ virgam meainnbsp;Noam,amp;: confregi eà.Idquodinstanteiam emigratio-nistemgore,ßblatadignitateßcerdotaliaccidit. Ceditcnbsp;mercedem meam.-z’d efl,gcenitentiam agiteßa reßgißi-te. Pœnitentiam vero nonnullam Uli quidemßed minimenbsp;gerfeälam egerunt,ad trigintafortaße dies, quibu^ gullatinbsp;defunBumßmmumfacerdotem lugebant. atq; hi quidemnbsp;triginta argenreoru m numero exgrimuntur. In diólio-ne ea qua figuki m ßgnifcat, metatheß literarum faóla,nbsp;qua^lorem intelhgi voluit, eodem nimirum modo quo nosnbsp;intergretati ßmus. J^bi go^led adis dominica meminit,nbsp;huncßnßm habet,gerinde acß dicat: Scribegroghetiamnbsp;hanc,nbsp;nbsp;nbsp;in temglo regone.Sunt qui otfær hoc loco condo-

nemgoguli nbsp;nbsp;eccleßam intergretentur: aque ac Amos /.

dufdem vocabuli eademßgnißcatio occurrit: Et ecce examen locuSlarum. Magnificum pretium, gloria igßus magnißcentia dici goterit'.quam illis,inquit,erigui.Pdequenbsp;enim diuina grafentiafub adeßcuda loci quicquam agudnbsp;q ij cos

«

COMMENTARII KIMHI eosßiiir.^lno licui ab cïs:autqi4o eospriuatii.qualis etianbsp;'verbi eiufdemfenßts Prouerbiorumnbsp;cidspedem tunrn in domo^roximi tui:id efb, raro accedäi-Et confregi baculum meum fecundum, nempenbsp;•Hoblim : regem videlicet z^gr}l:gt;pam. Eo enim régnantenbsp;Titus in exilium eos abduxit. Fueritnbsp;nbsp;nbsp;alia adhucgrd'

ßntis loci intergretatio, quam adfert ingemoßis quidam Tabbi Abraham Toletanusd.Leuiticaßamilia oriundus,nbsp;idem ille qui Cabalam congeßit. Pafcam oues occifio*nbsp;ms:idefl^fouebo ddishuiusßecunddinTaurationem. eo-demqueßeAat, quodgofledait : Aßumpfi mibi duasnbsp;Virgas: alteram vocaui Noam,alteram verb vocauinbsp;Hoblim. Noa nomine, eminentiamillam fignßcat Finnbsp;quaßuturi erat Zorobabel,FJehcmiaSiAtharßathaF Da-uidica ßamilia oriundi. quigge quibus in omnemßuturamnbsp;dtatemgergetuo ßadere Deus Qgt. Max. regnum Ißae^nbsp;liticum adminifirandum dederat. Hoblim (qud virga efinbsp;dißigatonaß'egnißcerdotalis locogonitur. Hine enimgrinbsp;mb cœgit eius temgli origo,quod in monte Garißm extrue^nbsp;batur. Mtque iidem illi homines cum Samaritanis aßinPnbsp;tatem contraxerunt.G ex bis natdßnt huiußnodißadlio'nbsp;nes, qud orbem goAed infeAarunt. ,_Ac deinde temgortsnbsp;grogrejßu Hircanus quidam gontißex maximus, archierd'nbsp;tico munere ad quadraginta annosßunclus eßjdemq; tan'nbsp;dem Saducdorumgartibus adiunAus in reliquos ßcerdo'nbsp;tes necegraßitus, eoßlem interßecit, tum igße, tum Alc'nbsp;xander igßusßlius.qud caußa ßuitvt AriTtobulo eiußdern^nbsp;exfilio negotigratiaßauorq; imminueretur. Qg^dgoßeanbsp;vno menfetrespaßores fuflulifleßdicat, trigliciilUnbsp;dignitatCiregnum Dauidicum,Machabdorumi^ßeruilenbsp;imgerium

INZACHARIAM.

imperium innuit. Temp o tis 'verojj^atium illudvniuerßt.m^ Hcrodianor« ^uoades Jecunda floruit y'vniui menßs nomine expreßit:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

'vtpote quod ‘vnus quaß menßs iüi quidem videatur.^^b-legatio deinde amp; emißio Zorobabelis 'vnu cum Nehemia 'verbis tllis ßgnißcatur, quibus ait : Tuli bacu 1Û m eu mnbsp;Noam , amp; confregi eum : vtirritum fieret fœdusnbsp;m eu rnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Nam aélu iam tum erat de amicitia.achim

de ßoedere, quod cum regibus Perßcis illùprius intercejß-rat,quo idud rcßerendum cTi.quodaddit:Si vob'is bo-num videtur. /frf enim eosaUoquiturpoflquamßecüdam idam 'virgam dißipatoriam ipßs paßendis adhibuerat:nbsp;Lubetne'vobisvefligiisdiuinisinßqui? Appenderuntnbsp;igitur mercedem meam trigintaargcteos. Trzee«^«-rium lüudannorumßatium innuit,quo re garant integer-rimi iüi acpietatisfiudioflprincipes. Tnum dico Mattha-thia,cognomento Haßnonai. Sex luda eiußiemßlij.Toti-dem Jonatha, huiusfllij, Simeonis demum oclodecim, quinbsp;ilium patrem habuit. Eccos tibi trigmta 'vnum annos : quinbsp;facile ad triginta reducuntur ;ß qui mutili menfes in eoßnbsp;dem inciderint: quanto nimirum tem.pore imperium penesnbsp;reges illos optime meritosfuit.Senßs autem eorum qua bisnbsp;'uerA^dze««fz/r;Dixirque dominus ad me,Abnceadnbsp;figulum magnificum pretium,quo licui ab zïs.J-Junbsp;iußiodi erit,acß dicat,parenimuerofuerit, amp; rationi co-ßnum,'vt magnißcum hoc pretium,amp; ßledida mercesfa-erisperagendis,nbsp;nbsp;nbsp;mancipiis redimundis inßruiat ,ß qua

forte èpopulari catu inßruitute abduSlafuerint. Ccetum porro 'vulgi,'vocabulo lotfcrßgnißcait: aqueac Amos7.

quot;vbi dicituriEt ecce examen locuAarum. Eodem etiam mo dofumitur,quodait: Abieciad figulum in domo do-q iij mini:

COMMENTARII KIMHI

mini: ncmpcadcœtum^opuli, vtJkperiàs : Ec confregi baculum mcumfecundum,difsipatorium. Signiß-catnrhis verhts extirpatio illa regni Machabceorum ßibnbsp;cam atatemj^uturadn quam flagitioß quidam hominesnbsp;pedles Keipublica inciderunt: Hircanum dico, Ari^lobu-lum,eiufquepoflerosyt irrita fieret fraterna vnitas,in-terlehudam lQ:äe[em‘.quaßpereumfletißedicat,qfnbsp;'violatafueritßaterna beneuolentia. Subaudiendo relati-uum diÇcdiQï'.nempe qui authorßuity^c.qualu efliUius locinbsp;interfretatio^qui Ez^chielis/.legitur: Etpulchritudinemnbsp;ornamentiJui, adfu^erbiam conuertit, quodßilicet orna-menti genus Ù ad ßigerbiam conuertit. Faclum enimuerbnbsp;e^ Opera huiußnodi perditorum hominum, quot;vt in duo régna diuißßnt Iß'aelit^j non aliter ac olimßub leroboamß-lio Nebatacciderat 3 quo temporeßhißna in regno Daui-dico contigifMolata iam mutua illa,qux luda cum Ißae-le interceßerat,ßcietate.

Et dixit dominus ad me:Adhuc fumetibi arma ftolidipaftoris. Quoniaecccegoexcito paftoremnbsp;in terra, qui gregem cocifum non inuifet, nec fto-lidam ouem requirer,fauciam nonfanabit, fiatemnbsp;amp; firmam non pafeet, nequefulciet, carnem quo-que pinguioris edet,öe vngulas eis diffindef.væ panbsp;ftoriidolo qui gregem deferit:gladius imminebicnbsp;brachio eins, amp; oculo eius dextero: brachium einsnbsp;plané exarefeet, amp; oculus eius dexter omnino hc-befeet.

Mc(inquit Chriftus^tam dementem ac pium paftorem nihilifecc-runfalium ftolidum atque immitem in maiori pretiohabebunt, nepe Antichriftum, cuius hîc imago dcfcribitur. Seddominus aliquando

cum

IN Z A CH AR I am; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;^4

cumfpirituoris fui intcrficiet,qucmadmodum moxait: Vaepaftori cuanido,amp;c.

eos idiapertinent^qui 'vicarij reges amp; aliorumfcr-ui erant, vx pallori idoîo,eÿ'c.«£’/72^f ^gri^pa régi,qui author fuit, ut î^e^^afamts ac Titus expeditionem in Ifnbsp;raêiuicam terramfußiperent, amp; militum copias inuexit,nbsp;'vndemalareliquaomniafluxere. Suinetibi arma Ho-lidipaftoris. Prophetam iuhet Deus Qpt.Max. (quodnbsp;adTifum faltem propheticum attinet) folidi pafioris innbsp;moremfefe componere. Signißcatporro huiufmodi verbis,nbsp;ßih tepora adis ßcunda: regem alique apud IfraelitdSfup-pullulaturü, cuius resgedi^e nihil q infaniametfq^ aliend-tione fapere videhutur. C'lt;eterum interfarcinas flolidipa-floris, amp; eiußnodi quißpiat, multùmper omnem modumnbsp;intereß. Habet enim hicperamßcculo non abßmilem : innbsp;quam reponi poßinttum panis que come dat, tum cyathusnbsp;in vßm btbendi, amp; f qua pratered opusfutura erunt inter eremum oues paßenti. lllius ojero per a angudla admo-dum efijg^ iudlo contraclior,ita ^teßuletaßpe effluant:nbsp;quibus 'vbiß de^litutum 'viderit,in oues iram exerit,infli-git verberainec Hla animipietate erga eas mouetur. Texnbsp;porro cuius hic meminit, Herodes intelligitur: qui ßruusnbsp;olimfamilu Machabneorum, armis aduerßus eoßdem ini-tis,imperium fibi vfirpauit, 'vxorem ex eorugenere oriun-dam duxitye^um inßleteracßulte adminiTrauit, quot;vxo-ris denique ac liberorumßorum neci, multa aliaßcelera innbsp;terra Ißaelitica adieciHonathan eodem modo vaticinare,nbsp;inquit,defiultoamp; inertiprincipe.Szo\idx ouis nomine,nbsp;lt;tgnum atate tenellum intelligit. ftantcm huiußiodi ap-pelldt,qua locofkoßxa manet..^tque huic qujdem quan-uis

num ipßs inferatj-yngulis tam immani iólu illijo haculOiVt ßaälis ^rorßus atque dijßißis omnem incedendi poteH-atemnbsp;adimat. lonathanhuncin modum reddidit : qua ater gonbsp;ßuerint relira ^eas occißone delehit. yz. paftori idolo.

aqua ac lohi ß'os e^is mendacij concinnatores ine-pti medici. Paflorit autem huiußnodi nomine'vel Herodem vel^grßgamintelligit. Gladius imminebit bra-chio eius.Q^wpoßedßuturum dicat^vt brachium eins plane exareßati^ ocului eiu^ dexter omnino hebeßatino^nbsp;tius ojltimam internecionem : qua lethißeri omnianbsp;'va^lantisgladij loco eßße poßit-.lmminebit^inquit^ brachionbsp;eius'.id efl,vires exhauriet. Et oculo eiui dextro: ita vt innbsp;rebus ßis adminiArandis nihil loci conßlio autprouiden-tiaßuturumßt. Qculo enim dextro, cordis oculum intclli-^tj vt author eßperdoólus Pabbi Abraham Eßites (cuius memoriam ßcelicem recordationem lubens ample-

Onus verbi domini fuper Ifraelem; dicit domi-nus.quiextenditcœlos, amp; fundatterram, amp; fpiri-tum honiinis in medio eius fingic. Ecceego pono Hierufalem,vc fit calix commouens omncs popu

IN ZA CHAR I AM.

los circunquaque: quin amp; in îehuda erunt qui ob-fideant Hierufalemceritqueillo dievtponam Hie-rufalem ecu lapidcm graue omnibus populis,qui-cunquecum fuftollereconabuntur : omninolace-rabuntur, congregabunturque contra cum omnes gentes terræ.

Prædicitur affliâio cccicfiç ad aliquod tempus poft mortem Chri-fti aduenturæ : quæ tandem in fummam pacem atque Ixtitiam exitura fitjdeuiâis hoftibus.

Pcrfecutorcs ccclefiæ tandem morientur, vt qui haufto poculo vc-neni de repente caduntxiemplo fuerint Hcrodes,Pilatus,Maximinus,' MaxentiuSjamp;c.

Ecclefiam comparât lapidi graui Sc immobili: Qui cam loco ftio moucrc conantur,ipfi læduntur.

verbpœnasfameddsdn banc ci^iiideJententiam'Jdgt;'ïc\t do-niinus qui extédit cœlos. quaßßiperaamp;inferaah eo eveata dicat, omnïa, ïn ilUnipotentatepoßta, veleuer-^nbsp;tenda ac demolienda, vel eri^enda acfiabilienda. hom i-tïis porro hocloco nd aliter meminit^ac Eßdias ^.j.Egoßecinbsp;terram, amp; hominemßapeream creaui. perinde ac ßdice-'ret:Ego quidem in caußßui,quod Ißaelita in exilium ab-dudlißuerint. In me itidemßtum eil eoßdem reuocare : amp;nbsp;de adaerßriis illorumpœnasßumere. Suntautemhac duonbsp;to^ata ßbi inuicem, alterum alteri coniundlum. quinbsp;Ipiritum hominis in medio eius fingit, amp; qui ex-tendit cœlos,amp; terram fundat.'uf author e Si ingenio-

peßumibunt. Q^in amp; inlehudaeruntqui obfideat Hierufalem./z/drf?/ quoquenonnulliyinquit^adexpugna-^nbsp;tionem vrbis vna cum hoflibus venient. Calix ille, quemnbsp;iam dixi, peflißer amp; lethalls etiam ad eos in initio perti-nebit^qui praeter animißui voluntatem ad obßdendam vr-bem Hieroßlymitanam confluent: i^flque adeo ab hac in-genti clade nequaquam immunesfluturißnt. Seßs autem

INZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ss

commoda-.ahdtiéïiiin eandem ohßdionem 'vnaßcumnon-nullis etiam tßamilia ludaica, 'uoletihus nolentihus.quam interpretationem amp; lonathanßequuttis efl.^onsLïO. Hie-rufalem ceu lapide grauem. Qt^mpriùslethallsatq;nbsp;nîortiferl pocuh ßmilitudine ex^reßit, eandem lam dentionbsp;lapidi bene oneroß coparat: quum illud interim ß^ißcettnbsp;forc'vtquotquot aduerßs'vrbem Hieroßilymitanam ar-nta laturißntßaud alitermanus in earn iniiciant^acßßa-xumaliquodingentis molis acprograde compleólerentur:nbsp;vtpote quod oneris plurimum atque molefli^ ipßs exhibe-rßßoleat,quißublatum in humerosßerut.Interim uero dumnbsp;humoßublatum humeris imponunt,oßenßs inde manusnbsp;caßm l^ßs reportant.quanuis aute multißmuleidemßub^nbsp;leuando^iundlis operis incumbantdnterßubleuandÜ tarnennbsp;manus eorundemßuJiratim atterentur. Ita qplurimi -vn-dequaque aduerßs vrbem Hieroßlymitanam è ßngulisnbsp;orbispartibus confluent. c^eterum internecione ad 'vnumnbsp;omnes in ea delendi. Jonathan in eundemßenßm 'uertit:nbsp;Ponam, inquit, J-Jierußalem lapidem oßenßonis omnibusnbsp;populis'.quißuis 'vim ei intulerit^diripietur^g^c.

Indie illa,dicic dominus,percuciara omnem equum ftupore, eum qui ei infidet, vefania. Super dom um lehuda aurem oculos meos aperiam,nbsp;omncmque equum populorü feriam cæcitate:tumnbsp;duces lehuda in corde fuo dicent:Corroboramihinbsp;habitaüores Hicrufalem in domino exercituumnbsp;Deo fuo.

Prsedicitur ereptio atqiic hberatio eccleCæ à prxdiâa pcrfccutio-ne,amp; vidoriadc hoftibus reportanda, quam Cb.nfto, non fuis viribus acecptam ferent vidores ; ideoque opero ciufdetn afsiduis prccibusnbsp;itnplorabunt,diccntque:Corrobora mjhi,amp;c.

r ij ^pe-

COMMENTARII KIMHI

^periam nem^e oculos meoSy'vt Iudam equólq; ipßus, quaniiis medio internbsp;inßerenda eripiam. Qmnem tarnen e^uum^opuloram fe~.nbsp;nam cacitate.Szupon addit cacitatem: 'vtraque enim.nbsp;calamitas in eosßmulincumbet. Stitporporrb ad cor, caci-ta^s ante ad ochIos refertnr. T urn duccs Icliuda in corde fiio dicent.T^c/fè nimirdmnbsp;nbsp;nbsp;clam apudße.quando-

quidem inter medios hohles ^erßabunttir-.audaciam tarnen illiinbsp;nbsp;nbsp;animoßsßiritusßiggerent eines Hieroßlymitanii

quipqfe qni dinino auxilio ßeti cominns cum hodle manus conßrturiprodibunt, atque ita horum opera liberabuntur.

Dieilloponam duces lehiida vc carbonem inter ligna ardentia, ßc vc facem ignis ardentem in a-ccruo nianipulorum, amp; dcuorabunt à dextra amp; à læua omnes populos circunquaque,conGfl;etquenbsp;Hierufalem adhuc in locofuoin Hierufalem .Etnbsp;feruabic dominus tentoria lehudæ vc retro tem-poribus,ne gloriecur decus domus Dauidis,amp; glonbsp;riainhabicancis Hierufalem contra lehudam.

Charitas verè Chriftiana dcfcribitur,amp; ardor fidclium erga Dcuin ac proxiraos.

Efßiciamdnquit,‘vtprincipes magnates ludaorum, qui forti eruntßmiles ßnt ignito carbonic inter arida lignanbsp;poßto.Etenim quo temporefiuporille animîque conflerna-tio me authore gentibus inducetur, baud obßcure intelliget,nbsp;rem earn mea opera faólamßuißet'vnde tam ipß, quam re-liqui etiam Judaei communi conßnßt,ßragem ‘vtrinque,ß-'nbsp;niflrorßim dextrorßum adet.Carbonemprunam i^mnbsp;ardentem 'vocat:aquè ac Leuitici ii. DeElruentur,inquit,nbsp;ebybanui ér clrytropodes (nempe ollaprunis ardentibus ad

fiipula natura quidem fàtis apta funt ad ignem concipien-dum, ita Urgentesprafiupore illo anïmï confdiîque înopiaj quam Deu5 Opt. Max.iüis immittet, quafi ohuia iam ôquot;nbsp;expofita necï j^utur^eßtnt: adeoque ignis loco eruntludtco-rumprincipes adepts funditus delendas. Confiftétquenbsp;Hierufalemadhucinlocofuoin Hierufalem.Gf«- Hafcadfui

di plarunque quot;utißleant •vrbium oppugnatores-.quanquam alij dicant Kechabitarum caußa ita propbetamnbsp;diij inter lud^eosfuturißnt. Pro tentoriis,lonathan vrbesnbsp;luddicas 'vertit. C^eterum quod ad temporis rationem atti-netjudai quidempriores (nepeßoris extra vrbe, vnd cumnbsp;hoPlibus ad oppugnanda eadem pra metu profeéli) q duesnbsp;Hieroßlymitanißeruabuntur. ne glorietur decus domus Dauidis. Stirps enim Dauidica intusß continebitinbsp;dpartibus ciuium Plieroßlymitanorumflabit. Q^dnbsp;ßtpriores hi feruarentur^ iaciabunde fortaß'e ludxisßorin-ßeis exprobrarent: quafißsa operaßaPlumßoret^nt incolu-mes illi periculis eximerentur.

Die illo dominus defender pro habitatore Hie-rufalem:eritq; is qui iropegit inter eos,eo die quafi Dauid, amp; domus Dauidis vt dij, amp; tanquam an-

COMMENTARII KIMHI gelüs domini ante cos.Id quoque illo die fiet.dabonbsp;operamvt omnes genres quæ contra Hierufalcmnbsp;veniuntjpelTum eant.

Homuncio quihbet apud eosvel infirmus ac debilis, Dauidi ßmdtsfutures efi: homini nempe 'viribus pr^eßan-tißimOj amp; arte bellica inßgni.Nomine 'vero d om u s Da-uidicæ, Meßiam regem intelli^t: quemadmodumnbsp;Eßlias /. Audite qu^ßo o domus Dauidis: de rege Achaz^nbsp;loquutus. Idemporro rex ille,quem iam diximus,priori loco obuiamgentibus occurrens bellum laceßetjpraibitquenbsp;ceu Deus quil^iam:id eA^vt ipß mox interpretatur^ tan-vt omnes gères,

cat. Eßiciam diligenter gfr accurate^aeß dicat,animo 'voluntatique meaprorßusobßquarj'vteas ßunditus perdam atque euertam.

Er effundam fuper domû Dauidis, amp; fuper ha-hitatores Hierufalem fpiritum gratiæ amp; benehcen tiæ,vt afpiciant ad me,cum videlicet quem tranffi-xcrunt : plangentque fuper co, vt folec fuper vnicenbsp;dileólo:acerbc ôc amarè habebuntfuper eum,vtfonbsp;let quis fuper primogenito.

Mifsio fpiritus fandi inapoftolos amp; alios fideles prædicitur, quae multos ad fidem Chriftialliciet,cntqucin caufavtnonnullicliam lu-dïi verifsimis aiFedibus ad Dcum couerfi, errorem fuum agnofcant,nbsp;cumque Chriftum verum Deum amp; hominem fuifle fateantur, quernnbsp;olim cruci affixerunt. Id quod amp; fadum legitur in euangelio.

Equidemgratos eos acceptoß; habebo, adeo 'vtincolu-mes eoßem acßrtos te Aos irruentiugentiu inßultibus ere-pturus ßm. Idem ueropropheta verbispaulAu immutatis , emphatic^s exprimit. lonathanßiritum munißcenttapie-tatißue vertit. Caterumpa ter,idem ac dominus meus co-lendißimus.

INZACHARIAM; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

rUfßiperiores qnide ac cœlicas 'virtutes inteüigens propitias atque arnicas ipßsfutaras. Qp^d ß deinde forte fortunanbsp;acciderit^ 'vtßorumaliquem vel ahiedlißima osnditionisnbsp;homnnculum in eopralio faucium bodies reddant,ßummanbsp;id ipßs admirationi eritiohflupefcetihus vnde'nam autepuanbsp;illtid ratione acciderit ,fadldmque ita interpretahuntur.

hodlihitsfuis terga vertit? In eadem illi opinionefuturi ßntß vel vni alicuifuoru vulnus inflidlum viderint^ at-toniti flupebunt.NZ afpiciant ad me: idius nempecauß^nbsp;quem holles ita faucium reddidere. plangentqu e fupernbsp;eo.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliter ac pater quißiamßlium quem vnicum ha-

bebat^mortefublatum, lachrimis abudeproßquißlet, aut qui primogenito orbatus eß. _At enim maiores noflri(quo-rum memoritu ac recordationißus habetorhonos) ad Alefnbsp;uidis

COMMENTARII KIMHI uidis feorfira, amp; vxorcs eorum feorßm. Cognationbsp;domus Nathan feorfim, amp; vxores eorum feorfim:nbsp;familia domus Leui fcorfim,amp;vxores eorum feor-fim:familia Semei feorfim, óc vxores eorü fcorfim.nbsp;Omnes deniquefamiliæ quæ rcliquç funt,quçquenbsp;feorfim,amp; eorum vxores feorfim.

Amarifsitais fictibus mortem Chrifti profcquentur, quem ludura ci comparât,quilofiæ olim nominefufcipicbaturrvndc amp; Hiercmiscnbsp;Lamentationes confcriptæfunt. Fuit cnim lofias rcxiuftus, amp;Icfunbsp;Chrifti typuSjinftaurator legis,amp; diuino cultui addidifsimus.

Q^d de Hadadrimonin cam^o .Megiddon narrat, fuit ilia (juidem res apud eosprobe cognita-.nufud tamennbsp;(qùodf:iam)inficrisUteris eiufdem metio occurit. Et lu-gebitterra.Terr^ nimirum incoU vicem iUius dolebunt,nbsp;cui vulnus infliélufueritpro eo q^uod Latine dicitur quæ-libet feorfim , in Hebrao leÿtur familia amp; familianbsp;feorfim, zd efl, fingula in fngulisfuis locis. Ear um porronbsp;familiarum, (puarum bicdifertè meminit, nempe Nathannbsp;amp; Simeonis, magna turn temporis fama celebritas in-fgni^ gloria erit : quam prophetico morefuturam pr^edicit.nbsp;In eo autem quod vxores eorundem forfm luHum apudnbsp;fè inituras commémorât, décorum obferuatur, amp; honellinbsp;ratio habetur. Aut idefnfus effe pote A : q^uoniamfcemin^nbsp;qudm viri ad luAum propefores, in vnum aliquem locumnbsp;feorfim à virili confrtio coïturecfuntyC^uo liberiùs pro inge-nio aemorefuo fletibus amp; lachrymis indulgeant.

Caput zj.

In die ilia vena aperietur domui Dauidis amp; ha-^ bitatoribus Hierufalem, ad expiandum peccatumnbsp;amp; mcnftruam immunditiam.

Hic

IN ZA CHARI AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

Hie rcccnfcntur commoda, qux accepimus ex effufioneCinguinit ChriftijCiufdémquc pafsionc.

Fontis nomine, vel fanguis Chrifti, vel baptifmus inteJIigitur, quo omnia fcelera amp; peccata abluunturata vt nulla veftigia remaneant.

Sententia ^üts ea ejje jjoteritiq^uam 'verba ipßi nuda prd fe j^erunt : atque ita conneclitur cum his qu^c eodem hoc li-*nbsp;hro,cap.i^.dicuntur: Effluent aquae njiUie de Hierufalemtnbsp;quemadmodumamaiorihusnoÊlrii (piaillis quidemmemoriae) fertur-.aiuntq; q)raercreà(quod notant er dicitur)nbsp;fieri pojfe 3 'vt alia quoquefcaturigines lifdempermifcean-tur. venaaperietur domui Dauidis.'w^e unusidemqinbsp;fions tumfacrificiis ^era^endis,tum abluendis immunditiisnbsp;inferuiet.QMn amp; in ea oqrinionefunt,vt dicant aquas il-las, quais diximuSyinfluuium ingente erupturas,qgt;oïlquàmnbsp;oEEum aedium Dauidicarum aUuerint : iuxta id quod hicnbsp;habeturyxn die ilia vena aperieturj^cQ^ó/o^^it/ó’wnbsp;autem fentçntiam haólenus literali plane fènfù explicui-mus,fimilis eritç^illorum 'verborum interpretatio3quibusnbsp;expiationispeccatorumi amp; meniiruaeimmunditiamemi-nit. Etenim quum nuEa ante id teporis aquae per mediumnbsp;vrbis Hierofilymitanaefluxerint, turn primum perenni acnbsp;perpetuo curfu in ipfa adeb ciuitateferentur,ita 'vt nequa-quam deinceps opus fitegredi ciuitatem ypeccati expiandinbsp;caufa, quod non nifi viuo flumine abluebatur, quot;vt lege fcri-ptumproditur. Idem etiam in immunditia men^^ruafietjnbsp;quae poUutionis quoddam genus efl, amp; aquas perennes pO'

Eritque dieillo, dicit dominus exercituum , ex-cindam nomina idolorum êterra : ne eorum vitra mentio fiatitum amp; prophetas, amp; fpiritum immunnbsp;dum è terra cxpellam.

ƒ Idbla

COMMENTARII KIMHI

cuncilîs praputiatis hominibus eodem in loco coluntur. tam amp; prophetas; aruf^icetnempe,vanojque bariolosnbsp;huitfßnodi,quales fubprima adcfuerunt. fpititum immun d u m ,malam idam innatam concupißentiam vocat,

quidé médaciutn in nomine dominiloquutus es. Qjainconfodiét eum pater eius mater eius, ge-nitores eius, eo q? vaticinatus eft. Eo quoq; téporenbsp;prophetæquifq;àfuavifione, quam vaticiniofuonbsp;prodidit, pudefient, nee chlamydem villofam, vcnbsp;fallantjinduent. Quin potius dicctiNon fum pro-plieta, fed agricola fum, ab hoc aut illo ab adole-feetia mea inll:itutus,vt poflefsiones colerem.Tumnbsp;dicecadeum: Q^idcrgofibi voluntplagæillæintra manus tuas ? dicétque ; In domo eorum qui me

Zclus piorum hominum erga Chrifti rcligionem defcribitur, tam vehemens, vt ne fuis quidem in caufa itnpiorum dogmatum parccrcnbsp;velint.

Huiufinodi crat habitus prophetarum, vtquo tempore popufum ad pœnitentiam prouocabant,cilieio vtcrentur.

Pudcbitpfeudoprophctasfuç quenque vifionis,adcó vtprofcfiio-nem vaticinandi,atque impiafua amp; hærctica dogmata lubenter ciura-re velint.

Eÿ),inquit,pfeudoprophetas expellam.Q^dßfortaß ßacciderit, vt fieleratus quifj^iam fucatis adhuc verhitnbsp;mendacia conjuens, prophetam a^ere velit, diuino fe

IN ZA CH ARI AM.

fiiritu afflatum,reclè omnia, pr^eelicere contedat^tantaJci-licetiUis tem^oribus ingenij acrimonia i ac tanta perijgt;ica-cia hommibits eiiis atatis inerit 3 vt facile de verbis illiuf-modi indicium laturifint ^vtrum vera anfialfia cenfiri matremnominajfiet3pofiedaddat3 qui genuerunteum:nbsp;quo res per^icua euaderet. Q^in confodientnbsp;cum pater eius amp; mater eins, verberibus eumprobenbsp;caflipatum dabunt3nec citra vulnera deftfient3Vtmoribusnbsp;cmendatiorem reddant. Aut confiodient3id efi3interficientnbsp;eum3quemadmodumipfiait: nequaquam viues.In dienbsp;illo pudefient : vbificiliceteuentufiu^irata atque irritanbsp;vaticinia fua viderint3 pudore toti Jiiffundentur. Necnbsp;chlamydcm villofam vt fallant induent.A/owe’ww

COMM ENT AR 11 KIMHI

y^fo^.Quin potiùs àicQi.Interrogantinimirùnii'vhinant tandemfuafitprophetia, per mendac'mm ref^ondebit, di-cetijue: Equidem prophetanonfum. Hieautillear^nbsp;ternpecuariam me docuitjd eil,inflituit quo modo reipe-cuari^ecuramgererem,^ agriculture vacarem.'TMm dinbsp;cetad eum: Qjiidfibivoluntplagæillæintra ma-n us tuas 'Âgcdum ergo,ßitaß res habetyVt tu teprophe-tam negas^ecquidßbi ijolunt conßicui adhuc intra mantisnbsp;tuas vibices illinbsp;nbsp;nbsp;cicatrices^, ^r^mento enimßintpro'

phetam te oUm egiße atq^ eo nomine vapulaße a paren--tibus, qui te 'verberibus etiam probe ca^igatum, d pro-pheticaproßeßionereuocarexioluerint. dicétquc : In dorn oeorum qui me ddigunt,percuflus fum.T«/« ille 'vicißim,nequaquam,inquiet, prophetandi fludium huiuf-modi mihiplagos accerßt. Enimuero qui optime mihi con-ßultum ^olebant,plagos iüos mihijßudio emendandi,nbsp;ad melioremßrugemperducendi tum temporis inflixerunt,nbsp;quum iam inde a prima flatim ineunte pueritia operi rufli-co emancipatus remiße memet in eogerebam,^ oßicio ne-quaquam ßdulam operam nauabam.Caußßne quamob^nbsp;rem huiußnodi plagß ab iüis exceptusßuerim, haud alia e~nbsp;rat, quam •vtdpuerilibusßudiis auocatus operißeduloßa-ciundo incumberem. l^nde amp; 'vibices iüos ar^mento eßnbsp;dieet, manicas olim pedicaßueßbi ab illisinduéîasfu'ijje,nbsp;quo minus in publicumprodiret.Ceterum quod his 'verbisnbsp;ß^ißcatur,locum aliquando inueniet,pro eo ac Deus ipßnbsp;termaximus certo ßuo ac deßnito tempore ßuturum decre-uit.Ait enim a.Ioelis:Eßuuenietpoßhec 'vt eßundamßi-ritum meumßperomnem carnem,^ prophetabunt ßlq -venbsp;firi,^ßlie veElre.Qui 'verbprophetandimunere nequa-quam

'venerit,per imprudentiam admiffum.

Excitareo gladiefuperpaflorem rneum, amp; fu-pcr virum coæqualem mihi,dicit dominus exerci^ tuum : Percute paftorem, difpergenturque oues.nbsp;Reducamautem manum meam fuper paruulos.

Gladius pafsioncm Chrifti fignificat, cundétnque violenta morte lîioriturum.Sunt autem hæc verba patris de filio, in quem gladius illcnbsp;nihil potuiflet,nifi permittente Deo: fimûlque filium fibi confubftan-tialem patervocac.

R.abbi Salomon larhites (cuius memoriam lubens am~

GOMMEN TA RII KIM H I

pleclor) de Romanis ab Efau oriundis hac inter^retatur: (juippe qiios ouibfis inquitmeis in exilium abduólisprie-fecerim. Et faper viraiii coæqualem mihi, quern fi~nbsp;cium tuendis ouibus meis adhibui in aqualem laborisnbsp;fartem ¦voc^z/z.percute paftorem:z7/ efldtn^it^tn Jce-leratum return. Sed in^eniofui Rabbi Abraham de magna bellorum cogia grophetiahancintergretatur, quae nupnbsp;quam non gentium exoriturafunt,ßib atatem Meßi^elo-Jephißlij. paftorisgorro nomine, regem gentium extera-rumßgnificat, qui quum ccelitus d Deo concejßas terrée ad-miniAranda: habenas habeat, i^ß ßa ßbi oginione Deusnbsp;qui^^iamvidetur. ideoqueait: Super virum coæqualem mihi : nemge qui garem ße mihi gütet. perc utc pa-ftorem. Futurum quidem eA, -vt Deus Ogt.Max.euer-tatßunditus ethnicos omnes reges: amp; oues illorum hdcat-que iliac diJßergantur.garaalos inßerioris ordinis grinci-ges vocat huiußnodi quorum minore A quam regumnbsp;authoritas. Chaldteagaraghraßsita habet: Exereteteonbsp;gladie in regem amp; in grincigem ßcium eius ei garemnbsp;conßmilem: occidejnquit dominus exercituum,amp; dißer-genturgrinciges, amp;glagam gotenti^e meae reducam inß-cundos.intelligitßcundos d regibus amp;grincigibus.

Eritque in omni terra, dicit dominus, vt partes duæin eaexcindantur amp; dcficiant: tertiaautcm innbsp;ea reliqua fiat.Et hanc tertiam in ignem ducam,amp;:nbsp;excoquam eos vt argctum excoquitur : probaboq;nbsp;eos, vt aurum probari folet. Ipfa inuocabit nomennbsp;raeuni, Sc ego exaudiam eam.dixi,populus meusnbsp;hic: amp; ipfc dieet,Dominus eft Deus meus.

Vixtertia parsiudæorumincxcidio Hicrofolymitano feruata fuit; eadcmq;

IN Z A C H A R I A M.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7t

eadémquevariiïærutnnisacmaîis probata,vtaurum. Itaamp;pionjtn hominum magna paucitas crit. Angufta via cft,qux ducit ad cœlunj,’nbsp;amp; paucjingrcdiunturcam,amp;c.

In omnilmquitjterraynepe in tota terra Ißaelitica'.^uis ßnt etia qui orbe vniuerßm intelligant. Nulli enim alijnbsp;etbnici hominesßpersiites futurtfunt, q probi Cjquot; diuinonbsp;cultuiaddibli.Excmdatnr amp; dcüc'ieLnzhifamejiiii'ue-ro enß. Tertia ante in ea reliqua fiatßperltes adhucnbsp;in terris amp; incolumisAw ignc du cam ,zd eßarumnis du-r'ißque moleHiis exagitabo^qu^ naturam ignis reßerent.Id-circo autem iÿ^is meminit,quiaßperius auri atque argen-ti conflatori ßmiles eas dtxerat, utpote qu^e igne adhi~nbsp;bitoprobari ßleant. Eodémqueplane modo Uli explo-rantur^ac tantum non conflari 'videntur, interim dumßor-ti peelore ôquot; inconcußo animo durißima qugt;.eque mala per-ferunt^quandoperferendi tempus ingruerit:quem eundemnbsp;ßnßm lonathanßa quoqueparaphrafiexpreßit. Tradu-cam, inquit 3 tertiam illampartem per atrumna^s inßornacenbsp;igniSigj^c.

Ecce dies domino venir, amp; fpoliatuain medio tui diuidentur. Congregabo omnes genres contranbsp;Hierufalcm in prælium, vrbs capietur ; domus di-ripientur, amp; matronæ violabuntur: pars vrbis media in exiiium egrcdietur : reliquum autem ex populo non excindetur ex vrbe.

Alij de cxcidio Hierofolymitano, alij de Antichrifti tempore haze intelligunt.

Hocimpictum fuit fubTito,cuius cxercitus variispopuliscon-ftabat.

Domino^ inquam^ dies illeinßeruieti quippe quo perlai-

cua

ßipiet: quemadmodum apud Ez^chiekmprophetampr^-lt;/zaf/yr.-Eüfpoliatija in medio tui diuidentiir.Or^fza h^cproprie ad 'vrbem Hieroßlymitanamße^lar, utRentes in medio eiujdcm ißolia inde ablata interßpartituranbsp;intelligantur: id quod amp; illa njerha ten:antur,quihus ait’.nbsp;domus diripientur. quanuis lonathan inhancßenßumnbsp;ea interpretctitr: Eccum diem 'vcnturum aedihus acfiraginbsp;iiedenda d domino deEiinatum,partientur inter[e Ißaelit^ienbsp;gentium exterarnm bona, idqj adeo in medio tui ô Hieru-yäZew.Congregabo omnes genres: perinde aeß dicat,nbsp;author Ulisßuturusßum^nbsp;nbsp;nbsp;animosßiggerdiVtpralio air-

hem Hieroßolymitanam laceßuri accédant :

E'Z^chielis ^^.legitur: Adduca/n te de lateribus acj^uilonis, amp; inducam te in montes Ißaelis. Vrbs capietur; in eumnbsp;ßilicet jinemhuiußnodimißerarerum

que immittenda edi^-vt experimentum de tertia iam diEla parteßperdlite ßmi poßif.cuius gft’ apud Eßaiam mentionbsp;ßtjCap.z^. Lateas paululum'vel ad mometum,doneepra-tereat indignatio. Itidem Daniehs iz.in hancßntentiam:nbsp;£rit tempus difficile,quale nonßuit ab originepopulorum.nbsp;Pars vrbis media in ex ilium cgredieEur:zdey?,ex%'r-be in hoEiium cadlra foris poßta, ceu captiui migrabunt.nbsp;._Atque in hunc quidem modum Deus Qpt. Max. obno-xios illos hosliumpotedlati dabittVt experimentum de ip-ftsßmat. Caeterum incolumis inde euadet, quißuis nomi-

IN Z ACH AR I AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7}

temporis Deuspaßurus efî:,vt in ho^liumpotefiatem niant: quinßiperiores Ifraelitafuturipint, eiufdem auxi-’nbsp;liofi’eti.^tque hoc illud eß:,quod injequentibus ait.

Etegrediecur dominus, amp; contra genres illas pugnabiCjVt tempore belli bclligcrauit.llla die fta-bunt pedes eius in monte oleariim, qiii eft in pro-fpcólu Hierufalcm ad orientem : diffindeturquenbsp;monsolearum,medius verfus orientem amp; occide-tem, vt fit vallis maxima. Dimidium deinde illiusnbsp;montis dcfleólccadaquilonem, amp; dimidium eiusnbsp;ad auftrum. Fugictis per vallem môtium, eo quodnbsp;Vallis montium ad Azal pertinget : fugietifq-ficutnbsp;fugiftisa metu terræmotus in diebus Vfiæ regisnbsp;lebuda. Et vcniec dominus Deus mcus,omncfqucnbsp;fandi tecum.

Prçdicit fore vt poft afeenfionem Chriftifqux nomine mods olca-tum.àlocoèquoaicendichicindicatur) monsoliucti induasparte* diuidalur,ideft,vteuangcliumin vniuerfum orbcm difpcrgatur,nccnbsp;quicquameiui prsdicationi obftet. Orientis amp; occidentis nomine,nbsp;reliquas orbis partes inlclligit.

Fuga ilia ludxorum pcruieaciam innuit, qua ccdeGatn catholicam deferturi funt,amp; ca amplius non inhabitaturi. Aut prx ftupore fugientnbsp;attoniti,qudd gratia Dei illis omi{sis,ad gentes dimanet.

Euenient qux dominus Deus prxdixic per fanftos fuos prophetas ludxis Si gentibus. Alijadfccuüdum Chrifti aduentum rcferi)nt,quonbsp;iudicaturus orbem aduenicc.

Meminit hie temporis cuiufdam, quo bellum gelium fuit.caterum quodna illudßueritßaua explicat. Interprètes hoc loco paraphraßmChalddicam ßquuntur: qult;eitanbsp;habeti’vt eo tempore quopugnauit in man Kuhro.Summisnbsp;tnim angußiis Ißaelita id temporis premehantur, quum anbsp;tergo inßquentes Ægyptios haherent.Moßs autem egre-t ?iu5

co MME N TA RII K IM HI

^us Ule priec€ptorno^er(ciiiusfacrofanêia nobis memoriA ejje debet) huiußnodi eos verbis allotjuebatur^ Exodii^.nbsp;Dominus bellumgeretpro vobis,nbsp;nbsp;nbsp;vos tacebitis. qutbus

iEla, quo^ue in praßntiarum respondent,bic dicuntur. contra genres illas pugnabit. Et ttabüt pedes eins.nbsp;Metaphorica locutio eH. Talern cnimßecicmpr^^eß ferrenbsp;videbiturponentum illud atque inauditum ß^num, quodnbsp;in olearum monteperf^icuum apparebit, acß in duaspartes ßjfus debißeret.^dt enim perdoélus quidam ma^tequenbsp;authoritatis Kabbi Adoßs(quemfauflumfœlixque ßt hocnbsp;loco nominale) raglav {quam hicHebräicam diéîionemnbsp;habes)caußa loco amp; pro autbore poßtu interpretatur:t:equenbsp;ac Geneßßo.eiußem vocabuli vßus occurritiBenedixit tibi Deus ad pedes meos-. id e^i,mea caußa^meoque nomine:nbsp;nempe vt eßicientem caußm intelligat: perinde acß dice-retDeum Qpt. Max. portentorum illiußnodi autboremnbsp;caußamqyfuturum^quie inptrredtdio lijco^ttemreparis teden-tur. lonatba interpretatio bunc in modw^ße 'höbet: Mani-feEiabitur eo temporepotentia eius. Q^m montem-olea-rum in profpeda eflè vrbis Hrerofôlyfft'icanæ ait,nbsp;tantundem eflacß dicat eandem continuam effe atq^ con-iunéîam ab orientait parte. M edius vcrfus -orieteni amp;nbsp;occidcntem. Totusille tpuidem mons qutentiis qu'antusnbsp;eß,ab oriente occidentem vßq-, bifariam ßndetur :partiuq;nbsp;altera mediaßptetrionem,altera meridiem verßsferetur.nbsp;Inter vtranq-, veroplanities quada amplißimafutura eß.nbsp;defledet ad aquilon em.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocabulo pro eo

quod eil recedere, amp; locoßo moueri vßts ell,quaß mon-tem illum emotum iridicat,^ alteram eiußdem partem mediam, relilia propriaßde,adplagam ßeptentrionalem,nbsp;alteram

IN ZACHARIAM.

altera 'uero meridie 'verßis recejjiirdf ita 'vt 'vtrinq-, aquor pateret'.qucm eundemJènfùm amp; Jonathan ex^reßit:De-fleJletjtnquitj id efl^eradicabitur. Sententiaporronbsp;nbsp;nbsp;-vu

ipja huipts portenti paraholicu'S inntiityfore 'vt abforheatur penitft^ huiußnodi gentes, qua aduerßus vrbe J-Jieroßly-mitanamhoJiilianimo 'venient hinclUincinteritum paßnbsp;ue per vallein montium;/^Z’Zwowz7Zenbsp;fißusßmelßuerit,pra ßagore ac ingentißnitufuga locumnbsp;dißicient:ßquepervallem montium fuga indeßbducent.nbsp;eo ^vallis montiûad Azalpcrcinget.T’4//^c»zzwe4,nbsp;qudfißura montù producetßertinebitpertinge'tq-, ad Azalnbsp;'vfque (quod loci cuiufdam nomen eJl) perinde acß dicat,nbsp;forts in extimts montiumpartibus fißuram hancfuturam^nbsp;Azalem 'vßque protrahendam.Eb 'uerbß reciptent^perex-teriora montium euadendiße concepta.'vallts tarnen vtro-biqit tarn Ulte qhtcoccurret. Qiiemadmociü fugiftis,nbsp;Senfus eJl,quemadmodufugerutmaiores 'veflrttquo modonbsp;tum alibijtupotißimum Deut.^.loquiturfcriptura : Edu-xit nos.i.maiores noJirosßominus ex .AEgypto. A. metunbsp;terræmotus. Sunt qui verba iüaEfaïa 6. Etcommoue-banturpoJles cum liminibus^ de terramotu, qui tum temporis acciderit, interpretentur : atque ebdem pertinereexi*-flimanti quod Amos i. in ipf flatim initio legitur: nempe^nbsp;Biennio ante terramotum. Ec veniec dominus Deus

vacü^.Tumdnqts^mjprodibit dominus ac Deus meus: iu-xtaillud quod alias ßperius occurrit : Egredieturque dominus. pro eo aenos eum locum interpretatißmus. Om-nefque fanftitecum, perindeac fiprapoßta particula copulatiua dixißet:Et omnesfancii.quo modonbsp;nbsp;nbsp;illud ef

ferturJ-Jaba.^.SoltLuna.pro Sole 6” Luna.Jtidem Exo.i. t tj Ruben

COM MENT A R II KIMHI

Ruhen S ira eon sum Ruhen amp; Simeone intelligat. a4dhlt;iec Hojea ca.8 .ReXjprincij^es.id efi^rexnbsp;nbsp;nbsp;principes.amp;quiC

ßinf id genus loca aha. SanSlorum porro nomine angelos gmßcatixt: Pßal.^i.Q^niam angelisßuis mandahit de te.nbsp;Ridern loelis cap.^. Ihi occumhere faciet dominus rohuPlosnbsp;tuos. Tecumßecundaperfona dixit,ref^eélu -vrbis Hiero-ßlymitanx. quemadmoäum fuperius in initio huiußcenbsp;capitis : In medio tui.Ionatha -veropertertiam reddit:vnanbsp;cum illo. Qaeterum ingénu

moms, 'oirg^ ma^ae authoritat^ nbsp;nbsp;pia memoriae, deß“

ducia ida animi,bondp, ße,ßntentiam banc interpretatur: quam ex 'xierhisßuorum prophetarum Ißaelem conciperetnbsp;fibique perßaßßimam habere iubetil^';riiet,incjuit ille,do-minus Deus meus,per omnesßanclospioßue uiros. cjui te-cum/ï/ efl,cum îfiaéle loquuntur.Principium porro huiusnbsp;ßentetu,xbi habetur Hebraic€ycnâ.iI.c.mgt;Chaldieus pat-raphralies ita reddidit: amp; obturabitur.b^erißmile ell eumnbsp;^^demforma, qua veniólham. Hiere-miie 2. occurrit, vbi ait : Et alte deßripta eß apud me ini-quitas tua'.quemadmodÜnonnuüi codices habent.quomodonbsp;nbsp;nbsp;orientales legere dicuntur,Nzmamp;ei.m,g^c. Q^dß

itaß habe at :fenjus huiußnodi erit : PoUqudm enimuero mos nie olearum dißißusfuerit, elapß deinde aliquo temporisßatio,nepe hora una aut alt era,die, autplurium die-rum inteitsallo, coaleßcet in integrum: qua resportenti ma-gnitudinem augebitjVtßßus denub obturetur. Nonenirnnbsp;nißtato morefit^-vt terra motu femel cdcußa,hiatuque dif-ßßa, rurßimcoaleßat. Qy^nuis enimuero hoc olim ineonbsp;terra hiatu acciderit, qui Chore eiußlemqueßcios abßr-gßt,nempe vtßffa tellus obdudla rurßs coaluerit : (quem-admodutn

'Vallem montiumported ad A^l xTö

montispartium locoproducenda^vbi obßgnata rurßts inß coalueriti adfummum 'vfq; rnontii illius •verticem ßne vllonbsp;interflitiopertinget: adeo -vt diciplane no poßit,media exnbsp;parte aut duobus tn locu,ßd totum prorfus mdtem ad eumnbsp;'ufque locum y qui cateris partibus excelfior eminet,tantumnbsp;non ßgnaculo occlußmfutjje, ^zalenimexcelßmquidnbsp;eminentß^ißtat^vt Exodi z^.con^lat, Excelßsßlio^nbsp;rum Ißraeli ncmpe principibus ma^fiatibußque non intulitnbsp;manumßam. M ont 1 u in aut em pluraliter quum memi^nbsp;nityolearum montem intelligit, qui natura quidem oinus,nbsp;accedence tum temporùßjßurageminus eßicietur.

Iftodielux nullaerit ,fed frigus amp; congelatio. Diesautem ille fingularis, domino cogmrus cft:nbsp;nequedics erit,neque nox:verùmad vefperamluxnbsp;crit.

Frigus amp; gelu,charitatis,fidelque defedum fignificat-Rcfrigcfcet enim extremis temporibus charitasmiilcorani,amp; filius hominis quunxnbsp;Veneritjinuenietne fidemin tcrra?Luc.cap.i8.

Eodeillo die^quo prodigiumßuperius accidet^buicetiam rei qua iam explicaturßocus eritj nempe -vt luxßlendidanbsp;non appareatjed coagulata amp; obßura.Senßts aute^quemnbsp;metaphora exprimere ^oluitßmiußnodi efl-.Haudquaquanbsp;ßlendidam e^egiam ßuturam iUius diei lucem qualisnbsp;ebara ejßeßleatf amp;inma^opretiohaberi: quemadmo-dum lobi cap.^i-deßribitur, 'vbi Luna;gloriose incedentitnbsp;meminittlmo nec luxdnquit,erit coagulata^aut nubes à te^

COMMENTARII KIMHI

nebriiparum diflans, id efl, nee omnino diet, nee tenebrif prorßisßmilis erit : perinde aefi dieae diem ilium nee hila-rem,nee erifiem totumfuturum^ nee ingaudio, nee in mee-rore tranßgendum:quia vtrique loeus erit. Atq^ue hue per-tiner^quodmoxßubnediir, ncque dies crit, ncque nox.nbsp;lonathan in hue modum 'vertit: Non erit lux nifi reeedemnbsp;çf^coa^lata. Dies autem ille fingularis Deo Opt.nbsp;Max.peeuliariter^propriè inferuiet,'vtpote qui eon^i-cuui atque illu/lris in eo euaßtrui fit ,faeinorib us lüis prx-elaris aefiupendis aditis, quibusfiortitudinis fiuafieeimennbsp;dabit. N eque dies neque nox./. nee in 'vniuerfitm diesnbsp;nee omni ex parte noéïifimilis, quafi dieat:Nee arumnamnbsp;fiolam, nee reereationem animi autl^iritus refioeillationemnbsp;totumillü diemoeeupaturos. Verum ad vefperam luxnbsp;cric. Ingruente iamßmma rerum anÿiAia, adeo vt eapti-ui eiues abduei videdtur,dominus in mediumprodibit,^nbsp;pugnam cum huiufinodi gentibusJußipiet.

Hocipfo die effluent aquçviiiç de Hierufalem: dimidiuni earumadmareancerius, dimidiumve-ro earum ad mare pofterius: eruntque tam in æfta-te quam in hieme: eritque dominus rex fuper om-nem terram. In illo die crit dominus vnus, amp; nomen eius vnum.

Magna crit veræ rcligionis ignoratio,Chriftus partim eognofeetur, partim ignorabitur.Sub finem tarnen mudi magna futura eft ciufdemnbsp;cognitiOjdc vnus Chriftus coletur,idololatrix locus ampliùs non crit,nbsp;adbaptifmum omnes accèdent, quiviucntium aquarum nomine hîcnbsp;dcGgnatur.

Noe enimuero illud efl quodapud loelemprophetam cap.4.prxdieitur:Fons de domo domini effedietur,^e.at-que eodem fiedlatnbsp;nbsp;nbsp;illud E^ehielis 47. Eeee aquas di-

manantes

IN 2 A CH AR I AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

nia,na,ntes ab humero dcxtro-.vbi eadem podlea ad nbsp;nbsp;nbsp;flu

minis magnitudinem audios iri narrat.ad eundem nempe prorjks modum,quem ibiJcriptum babes, per mare ante-rwAs^quod orientem rcJ^zczr. pofterius, quod occidentalenbsp;appellatur.Idem E^chielis cap flip erius memoratOi exprEnbsp;mitur.l^bi influunt,inquitdn mare alteruna.Çj ad alt erumnbsp;ez/zzc««f«r.Eruntq;tam in æftatcquàm hieme.nbsp;fœcundoflcilicet aquarum gurgitefluent, 'vt nullo ^nquamnbsp;tempore perIqualorem exaritura flnt idlaflumina, nequa-quam inanemflui flem dabunt. lonathan huiuflnodi 'ver..nbsp;bisflententiam expreflit.Scaturient turn oflate turn hieme.nbsp;Meminit porro odlatis ôquot; hiemis(-vt authors fl ingenioflusnbsp;E^abbi Abraham Aben Efla) eo quod hoc tempora maximam exiccandi vim habeant. Calidi enimflunt dies oAi-ui,fl-igidi verbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;humidi hiberni-.quibus teporibus aqua

rumfluuiatiliumpenuria deflderiumque ma^a ex parte ejfleyo/ef.Eritque dominus rex. Poflquam videlicet flunbsp;pendos iUos res gedlos, quosJuperius enumerauimus,oculisnbsp;oppu^atores vrbis Hieroflolymitance vflirpauerint, turnnbsp;demum intelliget,Deum Qpt.Max.vbique terrarum im-perare,inferiora hoc Uli euro ejfle,g^ in his omnia eumpronbsp;ßo arbitratu aclubitu adminiArare.Qjflnnbsp;nbsp;nbsp;naturo or^

dinem eundemfope inuertere, quo voluntati hominum il-lorum red^ondeatur, apud quos nomintsßi reli^opauor-que viget. Q^cunque enim vd^iam cernuntur,eo authorsprodudlaßnt. Inillodieeritdominusvnus,amp;no-men cius vnum. Intelligent enim D eum vnum ejfle, nec numen aliquod ab éo diuerflum reperiri : eade'mque rationenbsp;nomen Uli vnum conuenire, ita vt nußuam alterius Deinbsp;mentionefladlaiCiusflolius nomen in hominum ore verßtu-

rum

COMMENTARII KIMHI

rumßi: aquè ac antea, cap.rj. dicehatur: Eritque die illü, dicitdominus exercituum^excindamnomina idolorumènbsp;terrdyneeorum'vltrd mentiofiat. Perdocïusautem P^abbinbsp;Abraham Eßifes locum hune de nomine Ulo ter magno acnbsp;tetragrdmatico interpretatur in hanc fintentiam.cnt nomen vninn. illud'videlicet quod ÄEoßs praceptoris no^nbsp;ßri opera Çhonos interim habetorßicroßancia eiußle memonbsp;ri^ie) olim innotuit : eodemplane modo tum temporisproßc'nbsp;rendum^quoßnbitur. Conßna etiam huiefueritingenioßnbsp;ter ma^i Pabbi Moßs interpretatio de nomine illonbsp;tetragrammato. Qjpacunq^ enim nomina Deo Qp.Max.nbsp;attribuuntur^aut à naturaÇquapropria eß acîionü ipßus)nbsp;dUtarePlißimaiqUiie ipß ineEl,perfeóïione deßnita ‘viden-tur. Creßeteporro nominum huiußnodiy qua eidem attri-buunturinumero^nonnulliformas etiam 'varias multdßquenbsp;Deo inductputauerunt, totidem reddi, quot aélionesnbsp;idafuntyè quibus nomina imponuntur. Quem iüeerroremnbsp;aduentu ßiomortalibuspatefaciet^g^ ßrupulum huiußnbsp;modi animis hominum eximet: idcirco ait, in illo die ericnbsp;dominus vnus,amp;: nomen eius vnumJd eß^quemadr-modum ipßßa quidem natura vnus acidem e^l, ita 'vnonbsp;duntaxat eodemquenomine tum temporis inßgnietur.atq^nbsp;illud quidem ßubPlantia rationem indicabit nequaquamnbsp;ex attribut'is impoßtum. Hue acceditnbsp;nbsp;nbsp;lonatha para-

phraßs,qui hunc in modum vertif. ManifePlabiturid te-ports imperium Dei Opt. Maxßuperomnes incolas terra: diuino pariter cultui inßruient: quoniam'vbique terra-rum eiufdem nomenßbßflet,nec alius qui^fiam ab eo in-uenietur.

Circundâbitur vniuerfa terra vt æquorc piano, à Geba

INZACHARIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

âGebavfqucRimon ad meridem Hicrufalem, amp; fublimis eriCjfitûmquc habebit in loco fuo,a portanbsp;Beniamin, vfque ad locum portæ primæ, vfqueadnbsp;portam angulorum,amp; ad tunimidananeel, vfquenbsp;ad torculariaregis: habitabuntq; in ea,nec erit am-pliusexcifio.Sed Hierufalemfedebittuta.

Vniucrfa rcliqua terra circa Hicrufalcm, quæ montofa cft, mutata verteturinplaniticm,ideft,omniumhominum conditio fimilisfu*nbsp;tura cft, quoadecclcfiam catholicam, omnes eundem Chriftum am-plcâcntur.

Status cccicfiæ futurus fub finem mundi prçdicitur. Fruftrà contra earn fubßdia militum aut Humana conûlia quærcntur : plagam incugt;nbsp;tict dominus omnibus populis,qui cam oppugnabunt.

Kegio illa tota,c^U(i Hterufalem arnhitur^hodie utnunc ß hdhenttempora accliuùnbsp;nbsp;nbsp;montihusprttrupta,(quem-

admodum Pjalmo izy.dicitur.Hterufalem qua montihus 'vndique cingitur)in campe/lrem planitiem, late'que pate-tii aquorisßormam redigetur, eade'mque longe Juhlimiornbsp;ac eminentior reliquo orbe reddetur. Qj^uù autem etiamnbsp;inpraßentiarum eade terra Ißaelitica excelßor habeaturynbsp;montium huiußmodi nomine qui earn 'vndique ambiuntjnbsp;non erit illa tarnen eminentia turn temporis con^^iciendanbsp;ratio:ßed tum multb reliquù omnibus terrapartibusßubli-miorapparebit, quumßnitima loca in planitiem reda^anbsp;fuerint.Atque hocilludeßquodin 'vaticinio Eßia cap.z.nbsp;dicitur: Erit mons domus domini praparatus in 'verticenbsp;monttumi amp; aditiorerit cunElis collibus. Qg^m eandemnbsp;eminentiamytametß quum de eo loco ageretur,ad potetiamnbsp;dignitatemque retulerimus, •vterque tarnen ßnßus amp; bicnbsp;amp;illeconÄarepoteA.A. Geba vfque P^mon.planitiesnbsp;hacabeoloco tnitium capiet. Ad meridiem Hi cru fa'nbsp;lein.

GOMMEN TA RII KIMHI

Et fublimis erit. z» eum quidemÇenfum, quem iamfcri-pßmtis : nempe vt relique ton terra emineat. Situmque habebit in loco fiio. in eodemprorßts loco^quem iam oc-

idem Hieremia ^i.pradicitur.Non excindeturneque di~ rueturinßempiternum.

Ethæc erit plaga quam dominus inciitiet omnibus populis qui pugnant contra Hierufalcm,ca-rociuscontabcfcet,quumque adhuc fuperpedes ftatjoculi eius contabefeent in foraminibus fuis:at-que lingua eius in ore eorum contabefeet. Hoc dienbsp;magnus tumultus domini in cis,vt quifque manunbsp;proximi fui apprælienfa,cuiufq; manus in manumnbsp;proximifuiafeendat. Quin amp; Icliuda bcllura goret contra Hierufalem , amp; congregabuntur opesnbsp;omnium gentium circunquaqueaurbargentfturnnbsp;amp; veftimentorum plurimùm. Et vt hæc plaga,itanbsp;erit plaga equorum , mulorum, camelorum, afi-norum , atque omnium iumentorum quæ erunt

IN ZACHARIAM.

in illorum caftris.

De pcrfccutoribus eccicfis, amp; olim hoc factum intclligitur, amp; in his etiam locum habebit,qui cum Antichrifto Hicrufalcm ipiritualemnbsp;humanis viribus expugnabunt.

Varia iumencorum genera variosmilitumordincs fignificant.’qui ad vnumomncsgrauifsimèpuaicntur,cô quodaduerfus vrbem Hie-tofolymitanam armamouerint. TropologicSs veromagnus eft illenbsp;quidem triumphus, gloriofa viâoria, bruta animalia Deo pugnantcnbsp;fuperari.Equus cadit,quum adulter ad caftitatem redit.MuIus fupera-lur,quum cfFrenis libido rcmperantiæ inieftofrcnocoërcetur:co-demque modo de ahis vitiis dicendum.

Artaum memhrorumque defeAus innuiturjuhi TQ eins contabefcct. Qjiumqueadhucfuper pedesnbsp;ftat:zd esl, non in multos dies morbus protrahetur: fed interim dum pedibus adhuc firmißime inniti ßbi ’videtur^nbsp;emarceßcent tum carnes tum artttsdn foraniinibus fuis.nbsp;Tabe enim abßum^tis ocults, concauitas quadamßorami-noßa ^ccedit, lonathan htec 'verba in huncmodum Chal-daice reddidit-.contabeßent in orbibus ßis.plaga 'vero iUa,nbsp;cuius hoc loco meminit,Eßdia 'vaticinio exprtmituriCa.G^.nbsp;•vbi ait: Pondmq; in eisßgnum, amp; mittam ex eis qui eua-yerawfjêrc.Cuiufquemanusin manuni proximifuinbsp;^.^ccndeZ-Flaccefcetiinquitdlli manus,quum proximeßbinbsp;aflanti earn iniecerit: eodem modo quoßpcrius aiebat^ca-Yo eius contabeßet.AXidx entm(quod hîc Hebraicum 'verbum occurrit) excidendi 'vim ß^nißcationem habet:nbsp;perinde ac lobi y. Q^madmodum ßu^^m accruus exci-diturßo tempore.Itidem Exodinbsp;nbsp;nbsp;Q^tm euanuißetros

amp;populus ciuitatum eius euanuit in auras, quemßenßum Cr lonatha interpretatie reddidit: DißblueturPnquit^manbsp;^nseiusin manußodalisfui. Q^in amp;îehudabellum

COMMENTARII KIMHI

gcret iidefi, ipß adeo Itid^ei, nempe qui 'vna cum exterU tllk acperegrinis hominihui urhem Hierojolymitanam opnbsp;pugnatum ¦venient,'vhi pUpam huiußnodi ‘viderint,qttamnbsp;Deus Opt. Max. cœlitus immittet^honis eorundem occu-patis^aurumyarpentumj amp; ß quaßuntreliqua 'veflium ornament a conadet-.quemadmodum idemßpcriusaitj c. r2.nbsp;Deuorabuntddextraamp; dlneua.perillud'vero quodcon-grcgabuntur, inquit^ opes,principium operis ab htsßi-mendum: ac deinde dues etiam Hieroßolymitanos bonanbsp;eorudem direpturos indicat. paraphraßs Chald^ea ita ha-bet-.Qydn ludicos adducent gentes ^elutinuitos adge~nbsp;rendum beÜum in Hierußlemj amp; con^egabunt opes omnium gentium,amp;c.

Porro, quicunque reliqui faerintex omnibus gentibus, quæ veniiint contra Hierufalem, afcen-dent annuls vicibus, VC adorent regem dominumnbsp;cxercituû, amp; vt diem feftum tabernaculorum célébrée. Quo d fi qui decognationibusterrçin Hie-rufalem adoratum regem dominum exercituumnbsp;nö afeederine,nulla pluuia fuper eos veniet.Quodnbsp;fi familia Aegyptiorum non afeenderit, neque ve-nerit,nequepluuia veniet fuper eos, fed plaga quanbsp;percutiet dominus genees, quæ non afeéderint cc-lebratumdiemfeftum tabernaculorum. Hoceritnbsp;peccatum Aegyptiorum, Sc peccatum omniumnbsp;gentium, quæ non afeenduncadcelebrandûdicmnbsp;feftum tabernaculorum.

Mctaphoricè, quæ funt fpiritualia noui teftamenti per ca quæ crant temporalia in veteri lege. Qup modo feftum tabernaculorum à Chriftianis cclebrari debeat ; vide diuum Hieronymura in hoc

Acgy^

IN Z AC H ARI AM.

Aegyptiorutn nomine reliquæ omnes genres intclli'guntur, qua-nifiChrifti religionem fufeeperint, ccelcftis illius roris bcncficio pri-iiabuntur, quo mens fœcunda redditur ad bonos friidus produccn-dos.Significat autem grauifsimam pœnam eos mancrc,quinon dabut opcram.vttantoftudio Dcum Opt. Max, in noua lege colant,quantonbsp;ludsi olim feftum tabernaculorum aliafque folennitatcs colucrunt.

Keliquorum nomine, pr^di^o belloßiper^iites inteUi-^ git'.qui panitetiam anteaéîiie Ditue a^ent-,amp;ad Deumnbsp;'verißimis aße^iihHi atque ex animo conuertentur.Nt adonbsp;rent regem dominum exercituum. ^gnitum enim

'mis interfuerint, huiußiodi plaga excipietur. dVon al-minebit,quam immittet Deus Opt.Max. Hoc eric pcc-'u iij catuni

lonathan vltionem vindiélam 'vertit.

In die illo confecrabitur domino quod ellin e-quorum phaleris, lebetes quoque erunt in domo dominijficutpclucs coramaltari. Omnis quoquenbsp;lebes in Hierufalem atque leliuda facer eric domino cxercituum: veniéntque omnes qui facrificanr,nbsp;amp; accipient eos, atque coquent in eis, ncc erit illonbsp;die Chananæus vitra in æde domini exercituum.

Tantus crit illius ztatis piorum hominum in Deum ac proximos animi feruor ac ftudium, vt fuperuacanea omnia ornamenta in vfumnbsp;cultus diuini Sc pauperum conuerfuri fint.

Lebctcs,mentfsfuntChriftiano'u Dco confccratærin quibus igne cbaritatis prccum ac votorû liba domino coquentur: horum vfus omnibus communis erit.

Pcccatoromnis Sc aIicnigcna,Chanana:us appcllarifolct.-pcregri-næ amp; externæ viâimæ boum,ouium,3gnorum,amp;c.c£irabüt.Incruen-ta facrificia Deo Opt.Max.ofFcrcntur.

Phalercc tintinnabula iUaßint,quiC in collis equorumßi-ßendifilent,ßuamarum in moremfiaêla.Ea veto domino jdera erunt. Nam ex bis oll^ conficientur, cjuarum in adenbsp;Janôluarij inter coquendü vfiusfiuturus efl.Nonnulîi equosnbsp;hos illos efie inter^retantur,(iuiflrage fradiôla interficien-tur.^lij ad huiufinodi equos i^ia verba refierunt, quibusnbsp;in itinere quotannis fefli celebradi caufii conßeiundo vten-

IN ZA CHAR I AM.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;So

conßcraturißtnt, 'vtlehetihus inde confeólis, ahundeßip-fetat quo viélima in adeßtcra coquipoßint. Qj^dporro in equorum phaleris ait^ tantundem ejße dicunt interprètesy acß inßripta aut alias exarata huiußnodi 'verha,nbsp;baberent.Sa.rïGtïiAS domino, liquidb enim con^labiteasnbsp;diuino cultui eße di cat as. Nee quißquam inßos ußis 'velnbsp;'vnam aliquam earundem arripiet.^t enim,vt author eßnbsp;R.ahbi Eliaßr, metfilloth eaproprießnt qua inter equinbsp;oculosßuP^enduntur.atque eadem iüa domino conßerabü-tur. lebetes quoq; erunt in domo doraini ficut pel-iics'.nempein magno numero:perindeacpelues.quem eun-demßnßm Chaldaus paraphraJles expreßit, qui multosnbsp;eosßuturos ait,ad inflarpeluium.Harum vero magna critnbsp;in ade dominica copia,quibusßnguis excipiatur. quando-quidem multißacraßa^uri ßunt, nec quißquam eb accedet,.nbsp;niß 'viciimis ijnaßecum allatis adßeflißolennem diem per-agendum. Eritquc lebes omnis. Augebitur, inquit,nbsp;creßet lebetum numerus pro ratione eorum, qui ßcra ßa-cient. Nam priores, quos adesßacra habebat, nequaquamnbsp;iUisßßecerint. Imb vero omnis lebes in Hierufalemnbsp;acqueludæa facer eric domino cxcrcituum. aptusnbsp;'videlicet coquendis 'viólimispacißcorum : 'vnde gÿ’ gentesnbsp;ßcrorum caußa ebproßeäla, accepte lebete coquent. Necnbsp;crit illo die Chananæus vitra. Jonathan ita 'vertit:nbsp;Non eritqui mercaturam ampliùs exercebit: quo mod,o Çjnbsp;illuddiciturEß'iaaj. Cuius negotiatores principesßunt,.nbsp;C;* inJlitores inclyti terra, nempe qui mercaturam in eadem exerceant: quaß dicat, haudquaquam deinceps opusnbsp;ßuturum mercibus in ade dominica exercendis,qub lebetesnbsp;aut lebetum conßeiendorum cauß arts materia ibi diJlra-hatur:

COWMEN TA RII KIMHI

hatur:pltirimi enim Jùapte Jj^onte dona amp; munera eroga,^ bant J qui ßcrificandi animo eo confluent. Ctamp;terum paternbsp;idem ac dominus meus (cuius inprimisflœlicem recordatio-nem obuiis 'olnis ampleélor) de Gabaonitis hlt;cc 'verba in-terpretatur^ qui quum fliperioribusfleculis in templo li^isnbsp;findendis,atque aqua haurienda addiélifluerinty iam turnnbsp;inde ab eo tempore quod reliquum erit, nequaquam eodemnbsp;oflflicioflunéîurißint:principes enim exterarumgetium,nbsp;'viriprapotentes,Jacerdotibus inßruient: quemadmodumnbsp;lUud Efaia cap.ôamp;.interpretatus ait: Et de eisnbsp;inJacerdotes quoquenbsp;nbsp;nbsp;Leuitas accipiam^ dicit dominus.

amp; quaflequuntur.

î'

Finis Commentariorum Rabbi Dauidis Kimhi in Zachariam pro-phetam.

COM-

CQMMENTAKII R A B B I

DAVIDIS KIMHI IN MAIACHIAM ^ropheta/n.

COMMENTARII KIMHI

ßudüs hona ex parte addiâli erant,cjua minus hone^a vï-debantur: exotericis nempe amp; a genere fko alienis 'vxori^ bus in matrimoniüßbi adiuni^is: quo nomine amp; ab EJdranbsp;grauißime reprebendebantur, amp; Malachiits idem illis vi-tio verteratjC.z.'vbi aif.Et duxitßliam Dei alieni. (ßjEnnbsp;in violatione ßabbathi, aliißque itidem rebus agendis,nbsp;nequaquam immunes ab omni culpaßpr^eflabant, vt te-ßatur Efdr^e libelliss.

Dilexi voSjdicir dominus:amp; dicitis: Qjia in re dilexifti nos? An non Efau frater erat ipfius lacob?nbsp;dicic dominus: amp; tarnen lacob dilexi, Efau autemnbsp;odio habui, amp; pofui montes eius folitudinem, amp;nbsp;hrreditateni eius velut defertum draconum.

Longiùs repetit beneficia collata in maiores, vt oftendat fummam ingratitudinem.Odiffc Deus dicitur «jôfamp;Tni'TrKÔiaGvt fiere,vt dole«-re,vt irafcijVt quando audimus odium eius in malos,ca qux Dcum in-tclligimus odifle, fugiamus: Efau,inquit,odjo habui; id eft, deferui, vtnbsp;hoc ad debitum iudicium rcfcratur.Iacob dilcxi,vt illudindebit« mi-fericordix tribuatur.Auguft.Enchirid.adLaurent.cap.58.

Q^d ß, inquit,interrQgetis,ecquid illud tandem ßt,in quo dilexiEli nos ? nonne Eßu ßatrem lacobum habuiEnbsp;Enimuerb ßatres illi quidem fuere :patre Ifaaco mei ßu-dioßßimo cultore prognati. lacobum tarnen 'vna cum poße^nbsp;ris ab ciußdem ßirpe oriundis,peculiari quodam amore pro^nbsp;ßequutusßum : amp; quanuis bilemmibißspemouerint, pernbsp;hoc tarne minimeßetitjquo minus iüiusßemint terram eamnbsp;re ipßa pr^^iitenm, quam aliquando concepto iuramentonbsp;AbrahamoatqueIßaacopromißram. Efau autem odionbsp;babui. ƒ ro eo acßia ipßus admißa, nepotumque ßorumnbsp;mores acßudia eßflagitare 'videbantur. ._Adeóqueparumnbsp;mihigratumßuit, 'vt comuni iure terram Chanaanitidem

cum

fuir J quum iam mahs illorum infultarent, (juum exilium perdttafque accijas res eorundem latis animis excipe-rer^iodio eoshahui.^z pofui montes eins folitudinem.nbsp;fvlontes eiuSi incpuitj quia à monte Séir reliqua tota ipfusnbsp;parria nomen accepir. Et quanuis eodem etiam modoß resnbsp;haheat in vefbra patria^ nepe ^t ea quoq-, perinde ac illorunbsp;mihifuijfe. velut defcrtum draconum. nempe-vt quanbsp;eos olim patria capiehat, eadem iam, non aliter ac vaflanbsp;quadam immanitas dracones atq; vlularum fœtus capiat.

SidixeritEdom,attenuatifumus, rcuertemur crgo : amp; ædificabimus folitudincs, dominus cxer-cituum fie dicit: Ipfi quidem ædificabunt, ego ve-rôdiruam:vtvocétcosterminos impietatis,amp; po-pulumcui dominus perpetuo fuccenfebit. Oculinbsp;quoque veftri videbunt; amp; vos ipfi dicetis:Magni-ficetur dominusfiipcr termino Ifraëlis.

Dcfolatio corutn futurs cft perpétua, veftra autem tnigratio non fuit perpétua. Rediiftis enim è captiuitate, amp; poteftas vobis fada cftnbsp;inftsuranditutn ædcm.tum vrbem vcftratn.

COMMENTARII KIMHI

Q^dß cœtiü Idumaornm httinßnodi verhis vtî velit» cnimuero qnanms in prtfßenüarum tenues admodumnbsp;an^^i^e res noßr^eßnt^quanuis vaflanbsp;nbsp;nbsp;euerßi re^io,ad-

huctamenßuturum eß vtinpatriam redeamus: nbsp;nbsp;ruindS

eiußde nouis ^edißciis inßauremus,q)erinde at que Ißraelit^ id fecere Jeune in inodu lüis reßodet dominus exercituum^nbsp;Ipfiquidcm æJificabunr,t'go vero diruam:z7/e/î,^nbsp;adißcauerint3 ego adificiumßibuertam ßunditus. vtvO'nbsp;centeos terminos impietatis : ^lerindeac ßdicat^lea-triam illorum 'vbique terrarum appeüatam iri^ limitem at^nbsp;que extremum terminum imßetatis : quoniam incolarumnbsp;nequitia imjerobi mores in caußaßuerunt^t't in 'vaflamnbsp;ßolitudinem nullo lenquam tempore reflituenda redigere-tur. Grauis enim immanis hominum ea impietas Deonbsp;Opt.Max.'videbaturi qua multa praeter ^equi bontque ra^nbsp;tionem inßatres eodem lacobopatre natos, admittebatur:nbsp;quum dominus interim, omni laude maior dißrtis verbisnbsp;Ißaeli prticipiat, Deuteronomij z^. in bancßntentiam:nbsp;Idum^um ne abomineris,quiaßatertuus eß, amp;c. Sed lUinbsp;'vieißim nihil ßbi reliqui ßecerunt ad extrema mala inße^nbsp;reda, vbi commodum ipßs 'videbatur. ex internecione atq^nbsp;exilio eorÜdem uoluptatem magnam capiebant: quemad-modum Abdiie 'vaticinio explicatur: amp; idcirco dominufnbsp;eisperpetuoßuccenßet.QcuXi quoque veftri videbunt:nbsp;id, eA, aclum prorßus amp; tranfdólum de iÜis ßore, 'vos ipßnbsp;praßntes 'videbitis. M ag n i fi cct n r d o m i n u s fu p er t er-rnino XÇtaéXis.Tartsidtempor'isfuturaeAoratio veflrd,nbsp;quam ab extremis Ißaelitide terr(epartibus habituri eßis.nbsp;magnificerur dominus: nempelaudibus ÇjfauAa 'vo-cumacclamatione domini magnißcentiam eßeretis: eo ipßnbsp;nomine.

IN WALACHIA Mï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;83

nom'ne,quo cl 'vos in 'vefiris iamfinihiis acquießcatiSi Idu~ mdioriim interimpatria negle^a perdita. Limitesporronbsp;'vefl-ri,ßnes Ißaelitarum : termini autem illorumi termininbsp;impietatis appellabitntur,

Filius honorât patrem,amp; feruus dominufuum. Si ergo ego pater fam , vbi honor eft, quem mihinbsp;impenditis?fi vero dominus fum vefter,vbi mei timor ?dicit dominus exercituum vobis facerdoti-bus,qui vilehabetis nomemeum,amp; dicitis-.QjJa-nam refordetnobis nometuum? Aftertisad aramnbsp;mcam pollutupanem, amp; dicitis; Qjianara rcpol-luimus te?quum dicitis:Menfa domini vilis habetur. Qjjumquehoftiam cæcam facrificatis,non cftnbsp;malum?amp;quädo adducitis claudum amp; çgrotum,nbsp;non eft malum? .Adduc quæfo talcduci tuo, numnbsp;id probabit? num fufcipiet faciem tuam ? dicit dominus exercituum.

Ducibus veftris tara abicâaraunera non ofFcrtis,amp; mifii rcgi magno talia offene non pudet? fdque etiara voto inito: mihijinquam, cui omnia veftra accepta ferre debetis?

Serutts, inquam, dominumßium reuerentia timoré proßquitur.'vtipß poflea perapodoßn,id eLlc,redditionemnbsp;infert.vb'i mei timor? Caterum quodjiliumpatri honorem,^ßeruum domino reuerentiam exhibere dicat, nlt;^ il-lud ex CO quodpUrunqueßeri ßlet, amp; redite rationis di-éîamine pendetparenim rationi conßonumßuerit, quot;vtanbsp;ßliopatri honos deferretur, ßruus ad reuerentiam do^nbsp;minopr^eßandam 'velinuitus adiperetur.NQ\iis facerdo-iibus qui vilehabetis nomen meiiin. contra plane acnbsp;njulgo ßericonßeuit t^tpater apudßlium in honore ha~

X iij bcatury

COMMENTARII KIMHI beatur.lnuehiturautemomnitim in i^fisJaeerdo-tesj (juortim off'icijfuerat alios re^rehendere atqueedoce-re : quemadmodnm Deuteronomij i/.dicitar: l^eniépittenbsp;adfàcerdotes Leuitas: amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecjuuntur. Imo ne hoc qui-

demfilo contenti, negleélo reprehedendi ofiicio, cui fitter-fidetis : perdîtes etiam homines, qui reieólitias uióitmas adducunttvefiroßauore acgratiafiouetis.Et dicitis,qua-nam refordec nobis nomen tuum ? Huieinterroga-tionipoflea ref^ondeturi vbiait: Qt^m dicitismenjamnbsp;domini vilefiere : 'verum modumpnus explicat, quo internbsp;polluendum^vtchantur: at que hue fie^atquodmox ait,nbsp;afFertis,g^c. panis nomineficrißeium amp;munusßgniß-catur:quemadmodum Leuitici zi.Sanélificahis itaq; eum,nbsp;quia panes Dei tuificrißcat ipfi.ltidem j.eiujdem: Ktfitnbsp;panis (id eit ficrißeium) igné confieóÏus domino, pratereànbsp;Humerorum z^. Sacrificium,inquit,meum, nempe panemnbsp;meumfiatoßko temporeobfiruabitis. pollutum conijfur-catum 'vocatg^ def^icabile,claudum 'videlicet,cacumnbsp;inßrmum.lE.t dicitis,quanam repolluimus ïz'iqua ergo fionte, quo ore hac verbaproßerre audetis^ Enimuerb finbsp;janguinem ad aram meam immolatum pollueritis, eademnbsp;operamihicontumeliaminßertis. MenfadominidZ-tare dicitur: quo nominenbsp;nbsp;nbsp;apud E^zechielem appellatur,

cap.4i.Etdixitadme,hacmenfi eficoram domino:Nul-lius,inquit,ea pretijfiint,qua ad aram meam ojßerunt:fin-guinem intelligo,g^ adipem, res plane contemptibiles: nee illud interim apudfi perpendunt ,vnde tandem aut quonbsp;nominefiaóium fitnbsp;nbsp;nbsp;Deusfinguinem ilium atq^ adipem

ofièrri fibiiujßerit. Qu^umquehoftiam cæcam facri-ûcâtis. poflquam agnum luminibus captum, immoladum

IN MAL A CH I AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S4

nobis adduxerint, huiußnodi ad eos plarunque ßlet ejje oratio neflraiqitaß minimè malusßoretiimo neroßtis ido~nbsp;neus,qui inßcrißcio conßat.b\^am amp; menßa i^ß cumßr~nbsp;didaßt,haud iniquo iurea^etur,ßmunus itidem bauditanbsp;ma^ipretij in eadem oßeratur: l^nde amp; nos a^um ilium ad aram meam ojßertis : quum officif potius neflri ratio pofiularet ,nt aha lon^ diuerßa oratione nteremini,nbsp;cumqueßcrißcio minime idoneum aut parem fore dicere-tis: quemadmodum lege proditum habetur Leuiti. az.quonbsp;loco aitiQacum aut conßa0lum,autlabiisßijßum.amp; qtt^nbsp;ßquuntur: Ifla, inquam, ne oßeratis domino. Kos tarnennbsp;^atos eiußnodi homines habetis,qui mutilum aliquod autnbsp;mancum animal adducunt, illudque adeb minime malumnbsp;eßfe contenditis. Adduc quæfotale duci tuo. Ecquanbsp;tandem ratione nequaquam illud malum eßfe contenderenbsp;audetis,quodmepraßnteoßeratur? Enimueroßpnncipinbsp;alicui, cuius imperio obnoxius niuis camem eiufcemodi,nbsp;autßnguine dono mitt eres,^atidmne tibi apud eum mu-nußculum illud conciliaturum putas? an eo ipß nomine fa-ciliori te eodem nßrum exiHimas ad earn remimpetran-dam, quamforteflagitabis? Imo contrario plané modo tibinbsp;accidet, odium potius aque indigfiationem illiuspromer-caberis.pçâtiy(quam hic Hebraicam noccm habes pathanbsp;minußulo maioris loco inßgnitam) eode hic modo pro ducenbsp;amp; magi^lratu ponitur, quo Haggaii i, nbi Zorobabelemnbsp;ducem lehuda nocat. Signißcat autem principemnbsp;nbsp;nbsp;gu-

beiyiatorem : quemadmodum ei ex aduerß Chaldâicé dominus autprinceps reljiondetur.

Nunc igicur precamini quæfo facie Dei, vt nobis bencficus fit:veftra enim cuîpa hoc fit: num fa-ciem

COMMENTA RI I KIMHI

cicm vcftram fufcipet? dicit dominus exercituum. Propitiiis Hie quidem uobis etianum futures efl^ ac be^nbsp;neßciis 'vosßäs augehitß ex animo ad edpcenitentia dncenbsp;reuerß^vemam admißßorum po^îulaueritti. V c nobis, /»-^«zYjbeneficus fit. Etenim dura, aduerßt ßortuna,ciult;z

rius ait,cap.2.Q^n amp; malediflionem immifi,amp;c.'vefra, inquam,ea culpa accidit: quandoquidem multapraterfatnbsp;ac aquum, Deo etiam cordm intuete defgnatis’. inde adeonbsp;faflumefl, 'vteo authore malediflio hac 'vohü immiffa

INMALACHIAM.

ceptio. jN^et^ue enimparfueritautrationi cofinum^ huiuf-niodi perßnarum acce^tionem inter attributa Dei enu-merare.

Aclhæc,quiscxvobis oftiaclaudat ? num vero in ara rnea gratis incenditisPNon eft mihi in vobisnbsp;bcneplacitum , dicit dominus exercituum : nequcnbsp;accepcum habeo munus ciborum de manu vcftra.nbsp;EtenimabortuSolisad occafum eiusvfcjuc,magnum cft nomen meum inter gentes , in omninbsp;loco nomini raeo incenfum atque molapura affer-tur,quoniam magnum eft nomen meum in gentilnbsp;bus,dicit dominus exercituum.

Nemo veftrum cft,qui non à me mcrccdcm capiat lab oris fui: quitus verbis intelligit décimas omnium frugum, amp;, alia ftipendia, qua: Lcuitis ac facerdotibus perfoluebantur.

Per cultum veteris Icgis intelligit cultu noua;: nempe facrofanÖani euchariftiam aliaqj facramcnta,amp; precesfidclium:veftra,inquit,obla-lio immunda cft, o Ifraëlita:, locus cam mihi non commendat, quumnbsp;pctfonaingratafucrit,quod vtintclligatis,pracdico vobis aliquandonbsp;futurum, vt in omni loco ctiam à gentibus oblatio raihi munda ofFc-ratur,vt in cxrcmoniis Chriftianorum, vbique nomine mco incenfumnbsp;adolcbitur,amp;c.

Gentes honorem mihi debitum exhibent, amp; vos veftrinon pudet? quiblafphemiis amp;illcgitimisviftimis nomeac cultum meum quatumnbsp;in vobis cft,quotidic polluitis.

Ex'vobiSiinqiiam,perditii ßeleratti. Qj^tn'vellem 'fjel'vnum aliquem inter vos reperiri ,qui diligenti ßcumnbsp;ACCîirAta, ratione eiußnodi rertini fubduóla.qti^ adfor-didos iflas viólimos pertinet,fores etiam atrij occluderet,nbsp;'tie (juis eas introdnceret: profliterit enim ntillaprorfts vi-^imam quam abie^am vilemqne ojferri. Num verb innbsp;ara mea gratis incenditis? Hebrdica itafonant: Numnbsp;ÿtatis aram meam famma perluflratis ? eadern nepe figtii-fcattone.

COMMENTARII KIMHI jïcatione,qua Eptïx zy. lesuur: Mulieres •venientes inflantnbsp;mant earn. Inteüigif porro nequat^uam eos 'vel ignem aânbsp;aramgratis accenjkros'. acproinde è ^iclima, quam ihi oß~nbsp;feretis, nec^ohis, inquit ^nec adduéloribus aliquidgratianbsp;autheneuoletix accedet.atquehocilludefEquodait: nonnbsp;eft mihi in vobis bencpfacitum.A/dZ^ enimÇunt,quanbsp;a -vobisperpetrantur,amp; munus quod o^ertls,nihil infegranbsp;tioßim habet, omnino mihi non arridet: tantumque abe^h,nbsp;njt lüegitimum acminus idoneum ^equi bonique conßlam:nbsp;vt vel legitimum quidem ac probum,^atum tarnen omnenbsp;nonforet.Necvos,nec munera veflra mihi cordi aut oble-élametoen-is.Ezenim sb orzü Solis ad occafum eins.

terra ab orientali plaga ad occaßm vjque protendi-tur,eEl ea quidem tota hominum habitationi accommoda: non itidem qu^ àßptentrione meridie verßus tendit,quip-pe qUi^ vniuerßa commodum ponendisßedtbus locum nonnbsp;habeat.^Aoi^zwizn cft nomen meuminter genres.Li-cetenim potentiis eiußnodi, qu(e in ccelo vifend^e conßi-ciütur,cultum deßerant:me tarnen primum rerum omniumnbsp;authoremfatentur. amp; idcirco (qua eEl hominum iüorumnbsp;opinio) eajdem venerantur,vtßqueElris loco interme atq^.nbsp;ipßsßngipoßint’.vnde amp; iUum(inquiunt maiores noßri)nbsp;Deum Deorum vocauerunt. Et in omni loco nomininbsp;meo incenfumatquemolapuraafFertur. Siillistalenbsp;quidpiam in mandatis dedißem,quale à me vobis impera-tum ßuit, na iüi iam dudum incenßa viEîimas nomininbsp;meo obtulißent: idq} adeo non impura, qua nulliusßntnbsp;pretijßcr!ßcia,qualia veElra habentur,ßd munda amp; integra lubenterimpertiißent. Authiceritßnßs: Quanuisnbsp;re ipßa idololatria ßudiis addiâîißnt, in ea tarnen opinio-

ne ¦

IN MALACHIAM.

ne 'verjàntur, 'vt exifliment meo nomini Je cultum eum de ferre.

At VOS prophanaftis ipfuni,quum dicitiszMen-fadominiinquinataeft, amp;• prouentus cius nempc cibus eius vilis.

Polluere nomen domini eft non obedirc przceptis eius, amp; aliud f* ccre,quàm quodprzccperit.

Contra quam ah ethnicis hominihmJieri ajjolet: quip-pe cjui nomen meum in honore h ah eant nbsp;nbsp;nbsp;ma^is laudi-

htisprofèquantur. ^ccedithuCi^cum i^laimprohitate alia etiam maiorpoUuendi ratio coniunflafit, nempe cumnbsp;•vul^apud 'vosdici fioleat, menfa domini inquinatanbsp;cftnd efifivtJùperiùs interpretati Jitmus) nullius pretij,amp;nbsp;contemptihilu.ipTonentus cms.Hehrdtca diflio cpuixhicnbsp;occurritf^'mb^projermone eius ('videlicetjacerdotis qui

lonathan ita reddidit, 'vileficitcum ipje, turn munera epuo-que ah co profiecla contemptihilia Junt.

Dixilbs autezEn dcfatigano,amp; anheh ifto cftis, «licit dominus cxercituum.Infertis quoq; quod ranbsp;ptum eft,quod claudum amp; infirmum eft, adduci-tifque molam. Num eamihiplacebit cmanu ve-ftr3?dicit dominus.

Inuehituriam in IJfaelitas qui 'viflimas ipjds adduce-

commentarii kimhi

bk in atrium alUrafuerit. En defatigatio.^erzwJe acß diceret:Solct!i addu^oßcrißcioßnguli alius ahum ita al--loqui : oh quam ego dcfejßusßm, cj^uam deßatigatuSjferen--da bacpecude,in humerosßuhlata^illud interim 'verhis ßitinbsp;innuens,pecudem earn craßam eße bene curata cuted^tnbsp;anlieli eftis.-veZ contemptim potius in pauimentum exen-titu-.queßnßm ^lonathanßecutus eß,repellitiSiin^uiens,nbsp;illud. Qg^le lt;juid Exodi i^.leßiturde eadem njerhi huiusnbsp;ßgnißcatione: Etprtecipitauit dominus ^gyptios, id eß,nbsp;repulit amp; contem^tim ahiecit. ^lij in eum fenßm inter-^nbsp;pretanturi quo iüud lohi cap.it.dicitur: ^ßli^io anim^.nbsp;ita vt anxietat em quandam mentis amp; contraElum dolorem ß^ißcet,tantundem acß dicat: eßtcitis vt iSyCuius pe-eus illaßueratßurto vehlro ahlata pecudis iaóiuram ager-rimeßerat-.namßurto e andernßuhduxislis,'vt ex ipßus vernbsp;bis con^latyquibusait: Infertis quoque quod raptumnbsp;eft'Offr«pater^idem ac dominus meus(venerandlt;e mihinbsp;memoria:) aiocabuhßgmßcatione ineum ßnßm intergre-tatur^ quo illud EßiU j^.dicitur: Ego creauißabrum, quinbsp;flatu carbones incendit, nemß 'vt ßententia itaß habeat:nbsp;gt;^iunt illi quide multumße laboris inßumpßße, ad laßitu-dinem ußueferendoßcrißcio labora^e^quod humeris im-poßtum adduxerintjperindeacßpingue amp; craßum dicerent: quum res interim contra planeße habeat. Eß enim renbsp;'vera tenui admodum cute, amp; adeopraßrigore contraùîanbsp;peüe, ^t 'vel anhelitum duntaxat orisß^iinere non poßifjnbsp;quinßloßatim aqueturg^ peßum eat.lonathan ea 'verb anbsp;en defatigatiOjZ» hunemodum reddidit: En quod ex la-bore amp; deßatigatione no/lra adduximus,g;;^c.

Exccratus eft qui dolo nialo agit, qui quum in

IN MAL A CHI AM.

preßit'.dolo eum nbsp;nbsp;infidiii interficere flatuerunt.Q^xm.

pecus habeat. Maficulino-mine perfieélum nbsp;nbsp;nbsp;integrum intelligit, omijfio nomine ad~

ieéliuo, quum resfiatù exfie conflet: utEfiaias: Sicut lana^ inquit^erunt'.id eïîjan^in morem alha reddentur.ea enimnbsp;alba efi:cuiufimodi aha plarat^ue loca occurrunt.Nxtiazura,nbsp;Vouet ac maótat.Koh idcirco meminit, quiafiacrificij genus quoddam eH,quod quumfiontenbsp;nbsp;nbsp;vitro fidciendiC rei

fiacra conueniat, in voto perfioluendo nequaquam locum hahere potefl. verbi gratia : Si quod animal monflrofienbsp;defiorme fuerit^contraSium : amp; id genus alia. Q^circanbsp;quum voueritiSiinquity etiam vtvoto concegtofidtisfiacia-tis jvitiatum adducitis. vitij porrb nomine, macula qua-piam infetlum animal intelligit. Eius autem fignfica-‘

y iij in

COMMENTARII KIMHI

in gentibus. tjuum-vos interimprx c^terïs 'vnicèmihi chari atque dileóïii nuUa, mei reli^ione nuüo prorß/s metffnbsp;teneamini.

Caput 2.

Nuncigiturad vos mandatum hoe o facerdo-tcs.Si nonaudieritis,nec applicucritis cor veftrum vt colatis nomen mcum j dicit dominus excrcituû,nbsp;raittaminvos execrationem ; maledicamq; bene-didionibus veftris:quin maledixi illi quod cor ve-flrum non applicuiftis.

Hortatur facerdotes ad legitime obcudum munus fuum, amp; ad rc-Iigioncm,vthoftias mundas ofFcrant : alioguipœnam non rcfipifccn-tibusinterminatur.

Malcdicam benedidionibus vcftris.i. iis qu2 nuc mcis benedidio» nibus poßidctis-.ignominiofbs amp; contcmptibilcs vos reddam; amp; effi-«iam vtfolcnnitatum veftrarum gaudia in ludum vertantur ; ciufqucnbsp;ignominiæ ac ludus eauia non alia erit,quàm iniquitas veftra.

K^dvoSyin^uit, oßcerdotes,vittati illiußnodißcriß-cif receptatores,quod ab aliù adducitur. Fueratßilicet oß-ßeif ^e^lriyhoc idis interdicerCiatq; admonercjnequaquam huiußnodi munus idoneumautpareße, quod me prxßntenbsp;immolaretur: quemadmodum lege ipß interdicitur.nbsp;Mittam in vos cxccïiùoacm ,invtroßq;, tamquiad-ßertis^quam qui approbate, benediólionibus veftris,nbsp;quai ab eo iam inde tempore vobis impertitus ßtm, à quonbsp;templi ßru^luramanui admouiflii'.de quibus alias,Senßusnbsp;huiußmodißuerit : Qjtandoquidemparua mei ratio apudnbsp;'VOS habita eß in bis, qua adßerißeia veßra pertinent, egonbsp;conditionem quoque rerum 'veßrarumßußque deqtteinuer-tam:e^proiperisaduerßacommutabo. (^in maledixinbsp;illi. Zwo iam dudum,inquit, beneßeif prioris loco male-diéîionem

IN M ALACHIA M.

didlionem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illiußnodi ohlatii 'vtdlimif ho

norem meum , amp; pergam adhuc idem facer e, niß quot;VOS anres diligenter mihi aduerteritis.

En ego increpabovobis fernen, fpargam fter-eus in facies veftras : flercus, inquam, dierum ve-ftrorum folcnnium,tolletque vos ad fe:tum feietis quod ad vos mandatum iftud miferim,vt eflec fee-dus meum cum Leui,dicic dominus excrcicuam.

Increpandi 'vocahulum euerfonem ac cladem immißam

'vidlima immolari ßleant.Sententia porrb,quam illis 'verbis exprimere 'voluit, in huncmodumßehabet: Quemad-modum 'vos interßacrifcandum nuUam prorßits honoris mei rationem habuiliis, ita ego ßummum 'vobis dede-cus ex eodem ido ßerißeio inuram. Etenim quod in ani-ßo^eo lt;vobis ora oblinam : quaß dicat: Equidem eßiciamnbsp;'vt perßmmum dedecus ignobiles gf^ abiecli 'vitam tra-

COMMENTARII KIMHI

hatiSfpra magna annona: cantate j^ame^nempe vaßita-' teßeminiper me induóla, quod inßmentem a uohii expo-ßtum erit. 'vnde adeo rei ßumentarix deßderio lahorabi-tis:amp; pitdorem quot;vobis incutiet rerum ue/iraru ßatus apudnbsp;genteSi qutü 'vohis vicina erunt. Pudebit enim eosßti^quonbsp;tempore fames graßabitur.quemadmodum loei, z.dicitur.nbsp;Saturabimini necpermittam vitrag 'vtßtisprobrumgen'nbsp;tibtts,amp;c. Ntie 'vobis hoc citeniet, ^t ignobiUsprorßü amp;nbsp;contumeliis obnoxt] 'viuatis, haud aliter acßßercore uobisnbsp;oraöbleuiJfem.Tollecq; vos ad k.Improbitoi illa ue^iranbsp;ignominiam hanc uobis conciliabit: par pari referetur, utnbsp;uulgo dicifolef.uos me contemptuihabuiPlis,g^ ipßuicifnbsp;ßm iam contemnemini. lonathan ßntentiam ita reddidit:nbsp;En ego redarguam uos quoad prouentum tritice^t fernen-tis: amp; transféra ignominiamßelerum ueßrorum in ora ue-fira. Einem imponam magnißcentie celebritatum ueßra-rum: praripienturque dimenfa ueßra ab ea, Vt efletnbsp;fœdus meunicum Leui. Nonalio nomineidlaomnianbsp;à me uobis praßriptafunt^quam utfitrnma me a cum uolu-ptate fœdus illud inconcuffum ratumque maneret gt; quodnbsp;cum Leuiticafamilia oUm iniui.

Fœdüs meum fuit cum eo : vitæ fcilicet amp; pacis : dediquc ei ea.tiraorem vtmemetueret, metuqucnbsp;nominis mei paueret. Lex veritatis fuit in ore eius,nbsp;nec fuit deprehenfa in labiis eius iniquitas. în pacenbsp;amp; reótitudine mecum ambulauit,multófq; ab ini-quitateauertit. Etenim labiafàccrdotis cuftodicntnbsp;fcientiam : legemque ex ore eius requirent: legatusnbsp;cniin eft doraini cxercituum.

Hoc facitij fine vllo maiorutn exempio, dcgcncrcs prorfus, amp; Aaroni

IN M A L A C H I A M.

Aaroni longe difsiiniles.

familite: 'vtfacerdotali munere fungeretur,puta cum Aarane, terßn^lo iliapontißee, amp; Phinee : qui ardentißimo erga Deum quem colebat affe Au totus flagrabat: de quonbsp;Numerorum zj. le^turin hancffententiam : Habebitquenbsp;tarn igfe quamfernen eins goAigffmfœdusfacerdotqger-getui, eo ^,amp;c. Çffmn amp; 'vitam diutinam eidem imger-titus ePl. Kixiffe enim eum annas fgra trecentos degre-hendtmus-.idque adeo fcundum eiusfententiam,qui Phi-neem Eliam nequaquam effe exiPlimet. Nam ea atatenbsp;ff^erPlitem eumfuiffe conPlat,qua Celebris iUa Leuitte co-cubina agud Gabeonitasfuiffe legitur,qu€madmodum banbsp;betur ludicu 20. in b^ec 'verba : Et Pbincesfilius Eleaz^rinbsp;flq Aaronis fiabat in conP^eAu eius illis diebus. Agebatnbsp;gorro id temgorisfigra trecentefmum atatisJu^e annum.nbsp;Et dedi ei ea. 'vitamnimirum gacem ei conceßi, reli-

co MME N TA RII K IM HI

In pace amp; reólitudine mecum ambulauit. In pace, quia ar^lißime mihi adhicßrif.'vt'voliitati me a per omnianbsp;Jatisßaceret: in quemßnßim iüudah Eßiia dicicur,ca.nbsp;z/.Qjäs compellatßortitudincm meam,'vtpacem mihifanbsp;ciat-,pacem mihi componaElxï reditudine.In rehus enimnbsp;humanis obeundis recleßegeßit. Atcpue h-xc illa duoßnf,nbsp;in quihus mecum amhulauit.Huiußnodiporro mihi adln-heßnnt cordi eßeßlent, nempe vtpietati, iudicio atq;nbsp;iußitia in orhe locusconcedatur. Multofque ab iniqui-tate auertic.Q^’rf quum aßiduam operamßis diuina le--^e inHituendis nauaret,ex eoßaA:um eH^vt complures illinbsp;di Jo audiencesßuerint, quosille hocpaólo ah improhitatenbsp;advirtutem reuocauit.Etzmm labia facerdotis cufto-dient fcientiam. Idenimuero cuicpueßcerdoti conßenta-neum maximeforet,'vt lahia haheat inllru^ißima cogni-tionerituum eiußcemodi , quos lex ohßeruandos pracipit.nbsp;quo videlicet eoßde pro eo aclex ipßa iuhet, Ißraelitas edo-cerepoßet. Leuitici enim lo^ßrihitur : Kt doceasfilios Ißnbsp;rael omnia flatuta qult;e dominus ad eosper Moßem loquu-tus eß.Itidem Deuter.^^.Docehunt iudicia tua lacohum,nbsp;legem tuam Ißaelem: quocirca ex ore eius Ißael legemnbsp;requiret. Legatus cft enim domini exercituum.eo nonbsp;mine d Deo Qpt. Max. emißus, vt IßaelitasßentenMnbsp;menttfque diuina certioresßaceret. Legati vero loco Jonathan huiußnodi verhapoßit: quia minilleriofungitura-pud Deum, copiis vndique inliruElis potentißimum.

Vos autem recefsiftis de via, amp; offen dieu lo pogt; fito niukos in lege impingere feciftis , amp; corrupi-flis fœdus Lcui, dicit dominus exercituum. Paeddam ergo ego amp; vos côtemptos amp; abicótos coramnbsp;omni

IN M A L A C H I A M.

otnni populo, quód vias meas non cuftoditis, fa-ciéfque in lege rccipitis.

De via,id eß,de morihus eovumßacerdotum qui prima dlaatatefuerunt. Mukos in lege impingerefeciftis.nbsp;ex aduerß eiopponieur quod fuperiks aiehat, multos abnbsp;impietate auertit. EccorrupiftisfœdusL eu 'i,quod cumnbsp;Uloßcilicet initumßuit,vt ipßßuprd teßatus e/?.R.ecIdamnbsp;ergo VOS conteniptos amp; abiedos corani omni populo: quemadmodum me contempti habui^iis, ita amp; egonbsp;ejßiciamvt VOS contemnamini, idque adeo ab illis ipßsenbsp;vulgo, quorum perßna vobis grata accepta fuit, quo-rumquereprehenfonifuperfedendum putaiîis, vtve/lrinbsp;nominisfiudioßs eos baberetis,iUu,inqud,pr^eßentibus con-temptißimos vos reddam,pro eo acvul^ apud homines dinbsp;cifolet:mendaciorumtefles nihil quam contemptum prlt;x-mijfui loco reportare. Qjiod vias meas no cuftodicis:nbsp;Talionis plane lex huiußnodifuerit:^ KvUTsiTu^iitic.vos honbsp;norem meum negle^apraceptorum meorum obferuationenbsp;laßilis,^ ego itidem ludibrio vos ôquot; contumeliis ajficien-dospropinabo. Faciefque in lege recißitis.perßnarumnbsp;rationem habetis,praßrtim magnatum-.ea etiam in re,quanbsp;ad legemßedfat: cuius iÜa verba funt Leuiti. zz. Nequa-quam ifla oßeretis domino, qua ibifequuntur. l^bi illinbsp;tarnen vidlimam maculis inter^erfam attulcrint, metusnbsp;VOS impedit,quo minus eofdem reprehendere aut verbo te-nus tUis fgnificare audeatis ,prophanam earn illegiti-mam fore.

An non pater vnus omnium noftrum? An non Deus vnus nos creauit ? cur ergo quifqj cum fratrenbsp;fuo perfide agit,pollucdo fœduspatrü noftrorum?

lt; Quod

commentarii kimhi

Quódfi polygamiam hancvcftram maiorum cxcmplodefcnderc Volucritjs,Abrahæ,Iacobi,amp;c.toto cœlohîc erratisinoii illi libidinis,nbsp;fed fufFicicndæ prolis caufa plurcs vxorcs babucre: magifquc proban*nbsp;dum, vt multarum fœcunditate vxorum vtatur quis propter aliud,nbsp;quàtn vc vnius carne fruatur propter ipfam. Vide Àuguftinum libr.3.nbsp;de doâ.Chriftian.cap.11.

Conticrßts deinceps propheta aheruis ctàufdamßelerii relire b enßonem aggreditur,quod illis bic'vitio 'vemt,qHipnbsp;pe qui exoticds fibi 'vxores a propriaßamilia aliénas ad-iunxerint, quemadmodum Eßdra libellus te^îatur. Q^nnbsp;amp; Ißaeliticd 'vxorißuere qui pofiinitum etiam matrimo-monium alienigenam adiungeret, ei potiores in amore partes deßerref.butußnodi itaqueexordium capitjaitque: Annbsp;non pater vnus olt;nnium noftrum? Fratresenimuerbnbsp;ßtmus ad •vnum omnes, eodem lacobopâtre nati^ tam mares quamfœmind. Qp^d ß res itafe babeat,ecqua tandemnbsp;rationeßt, quod ab alio in aliumpraterßasnbsp;nbsp;nbsp;aquum ad-

mittitur^ ß4dditpr^eterea: An non Deus vnus nos crcâüit^perindeacßdiceret: Fnimueroßem omnematq;nbsp;ßduciam no flram in 'vnum eunde'mque Deum repcnimus:nbsp;a quo vitam banchauflmuSy ab eo authore in rerum natu-ramprodu^i : idemque longißime ab iüorum Deorumß-militudine abe^l, quos ethnicipro dits habent, ojnde voSjnbsp;•violato patrum auitoßcederei'vxores'vobu deßimitis.llliusnbsp;enimßcederiscdditio talis erat ^vt nulla omnino -yxorißausnbsp;fieret.FJamnbsp;nbsp;nbsp;Abraham communis illegeneris noAripa

rens, quanu'ts nequaquam e Sara liberosßißepijfiet, non eo tarnenproeeßit, 'vt aliaßmpta aixore, iniquo cum ea iurenbsp;ageret, donee ipßmet ßuaflonte 'verb'is huiußmodi alloque-retur,Geneßi. Ingredere quaß ad ancillam meam,ßforte (cdificerex illa.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ißaac eodem modo Çquemparentem

itidem

I N M A t A C H I A M.lt;

itident authorem generis a^ojctmus vxori Rebecca, quanuis ßerili ac inßcecunda, altam tamen non adiecit.nbsp;Qjàn amp; lacob eiußdem no firi generis propagator,non pronbsp;animißi lubitu amp; arbitratu, prioribus nouas vxoresad-t€cit,'vßjHe dum lüeßonte amp; 'oltro hoc ei ltberum,conceßnbsp;fa potefiate fecilßent.

Perfide defecit lehuda abominandumque fcc-lus in Ifraele amp; in Hicrufaletn defignatü eft: quod lehuda prophanauit fanótum donnni quod dik-gir, amp; filiam alieniDei vxorem duxic. Virum quinbsp;huiufmodi rem defignat, qui author eft, qui obfe-quitur, amp; qui adfert raolam domino exercituum,nbsp;c tabernaculis lacob excindi iubet dominus.

In ipß ade O 'vrbe I-Iierofolymitana,qui locus eß augu-ßißima illius amp; ßcroßniia adis,neßarium hocßcelus piaculum admittitur. prophanauit fanäumdomininbsp;quod dihgit. i^inculumdludmutuumagglutinatio,nbsp;qua marito cum 'vxore intercedit, ßinfiü dominr,id eßß--croßnfli quidpiam efi'.'vnde Geneßz.ßribitur: Etadha-rebtt vxorißua.gj’ quaßquuntur. Çfmn gfT“ Ißueli idemnbsp;in mandatis datum fuit, 'vtfanfle amp; intégré fegererent.nbsp;Sanfle porronbsp;nbsp;nbsp;intégréß gerunt,qui non temeré, ethnico-

rum hominum more, impuras manus obuiis quibußquefoe~ minis iniiciuf. är Leuit.i^. dirarum imprecationißnisnbsp;epiphonema huiufmodi apponitur: Sanfii eritis,amp;c. Ca~nbsp;tus quoq; Ißaeliticus fanfiitas appeUatur,ajt conßatHie-remta z.Sanflitas domino Ißael.quam idi tarnen rem Deonbsp;dicatam, nempeßUam Ißaölitidem vide quomodopollue-i‘int,exteris êr peregrinis vxoribus induflis.Atque hoc il-ludeß, quodait, amp; fiiiamalicni Dei vxorem duxir.

iij quaß

COMMENTARII KIMHI

quaßf(Eminem dicat idololatri^ ßudio addiêlam : vt an--titheticas opponi 'videatur ei quod Jupra dixerat : An non Dem ^nm creauitnos Exßententia njevo maiorum no~nbsp;firorum qui locum hune interpretatißint,ajßinitatem qua-dam ßbi cum idololatria contraxit quifquis cum ethnicanbsp;0quot; harbaraßoemina rem habuerit: quemadmodum htcßri-hitur: Etßliam alieni Dei 'vxorem duxit. Idoli verbßlianbsp;aliud nequaquam eß, quam ethnica amp; harbaraßoemina»nbsp;cuim hic congreßßußuitur. Vigilantem amp; refponden-tem :id eß»ad internecionem vßque:ita vt nemo quifquamnbsp;ex eius ßamilia reliquus ac ßuperfles ßat, qui nominatimnbsp;vocanti re^ondeat.Kigilans mortuo nempe dormienti op-ponitungro eo acPßalmo ij.dicitur: Ne forte obdormiamnbsp;in morte. Itidem lobi Nunc dormirem: ficenim quietusnbsp;agerem. lonathanpro vigilante refßondente,filiumjamp;nbsp;eßlio negotem vertit. NLaioresgorrb noflri in hueßenfumnbsp;ea verba interpretantur.Si dißiglinafagientiaqueßudio-fus indagator extiterit, non ent interfagientes quißudiofenbsp;ei auf ult et » aut inter dißipulos » qui eidem re^ßondeat,nbsp;Q^dßßcerdos illeßuerit, nequaquamßliu haredem ha-hiturus eH:, qui defunéli ^fatris loco viólimas domino im-molaturus ßtfuerut enim etiaint€rßcerdotes»qui geregrinbsp;nis vxoribus admifcebatur»aque ac Efdra libell.te^latur.

Deinde amp; hocadiicitis vtlachrymis,flecu amp;ge-mitu aram domini oppleant, nc vitra rcfpiciat ad munus cibarium,neq; munus c manu veftra accc-ptûferatidicitis autem,quamobré? eo q? dominusnbsp;tertatus eft inter te amp; inter vxore,quain adolefcen-tia tua tibi defpodiftr.in qua tu perfide agis,quuninbsp;ea ficconforstua amp; vxor fœderetibi iunóla.

IN MAL A CHI AM.

priiis in ipßßatim initio contempts eiußnodi quiadaltare^eéîet, mentionemßecerit, ^bi de maculoßnbsp;agebdtur, iterato iam aliud, inquit, in idem altare admit-titis.quippe qui in caußt e^li5,quodlachrymii,fletunbsp;mitu ara dominica oppleatur, interim dum IJraelitica ve-^nbsp;flrx 'vxoreSjlachrymabunda, me vidente ad altarefefe re-cipiunt,immanu illiusßeleris acfla^tij caufà,cuiui'vos ernbsp;ga eafdem authores eflis : quum harbaraspriori matrimo-nio adticitu,amp;bas quidem charas,illds vero inuifis habe-tis. Eccas 'vobis quot;vxores 'veflras,ora me intuente lachrymisnbsp;Jufjgt;iriisoppletas,ipß{madeb altareßio fletu tantumnbsp;nonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vitra rcfpiciat ad raunus cibarium.

aqui bonique ratiopoElulat j/vt nequaquam deinceps 'vel ai^eélu ßlo 'vefira munera ad aram oblata dignari de-beam. Etenim 'viEbima quam ibi immolatis, maculis qui-bußdam interb^erß, ç^furto adlata conE^icitur. ^cce-dunt vxorum quoque veblrarum lacbryma, 've^ra erganbsp;illas per immaneßacinuis admißie ßaudis tefles.acproinde-nequaquam rationi conßntaneum efl, 'vt ego munera 've^nbsp;flraaquisoculisintuerer. Neq; munusemanu veftranbsp;acceptiimferat. quodgratum mihi ac vobis aliquandonbsp;vfiießepoßit. Dicitis autcm, quamobrera? Q^dßnbsp;dicere, inquit, 'volueritis, qua id tandem rationeßt, qubdnbsp;'vxorum noßrarum caußa nobis impedimentoßoret, quo minbsp;nus ad oblata munera noEira reE^iceret,inpromptußatimnbsp;reE^onßo ßuerit. eo quod dominus teftatuseft internbsp;te amp; inter vxorem. lUe teElis interte iUdmque médiusnbsp;intercede, iUe optime nouit earn tibi nequaqua cordi eßße,nbsp;non eßße propenßm tuam erga illam voluntatem, breuiternbsp;iure cum ea agas. quamnbsp;inado-

COMMENTARII KIMHI

in adolcfcentia tibi defpondifti. Fuit, induit, ea con-firs tihi adiuncïa, idm indeflatim dprima incunte adole' fientia. Pofiunt amp; hac it a intelligi, vt duo fimul exprefinbsp;fijfi 'videaturdn hacfintetiam: Confirs efl ilia cpuidemnbsp;fidalis tua,cpuduis tenera adhucatate nequaquam tihi co-iugio copulata. Qj^nto ergo iam aquiusfuerit,'vt in ado-lefientia coniugem tihi deleflam, uehemetiori amorepro-fiquerere^nedum pro def^efla haheres.puale quid âr apudnbsp;E^aiam occurrit,ca.s4-Dominus,inquit,•vocabitte 'velu-tifiœminam iuuentutii,quumfiernitur.Pergit deinde pro-pheta,^ aitN^xor tibi fœdere iunâa.Q^ enim tempore earn tibi 'vxorem duxifli, fœdere inter te atque illamnbsp;initotefiatus es earn tibi 'vxorem futur am ,fiue luuenili-tetatis coniugem dele flam. Iam 'verb

agant.

An non amp; vnus hoc fecit, in quoexccllensfuit fpirit us ? cjutid verb vnus ille fecit ? quærebac fernennbsp;Dei.

Dei.Vos igitur quam chara cft vobis anima veftra, cauete nemvxores quæ vobis in iuuentute veftranbsp;dcfponfæ func,perfidi ficis.Qiii odio habet,dimit-terepotcftjdicit dominus Deus Ifraelis.Num ergonbsp;Violentia vcftimento fuo tegec?dicit dominus exernbsp;cituum. Cauete ergo quam chara eft vobis animanbsp;veftra,ncperfidi fitis.

Hocquidcm in Icgc propter duritiem cordis vcftriinduÏtum cft.vt G quis vxorem odio habcat,dato libcllo rcpudij,cam dimittat.'vos au-Icm odio amorem prztexitis, nec datis libcllum repudij. De co videnbsp;quid in cuangclio Matthxi przfcribai ChriftuSjCap.j.

^]yrahAm inquit, ille unicum Jua ctatis cxemplum» quipofierisßiispietate tanquamparenspraluxit, nonnbsp;ita 'vt'vosJegeßie: 'vtpote qui lihidtni nequaquam indul-feriti nec carnis explenda caufa matrimonium inierit , fed

d Deo Öpt.Adax.imperatum ei diceret,'vtßmen aliquod reliquumfihifiaceret:quemadmodum Gen.i. diïlum erat:nbsp;Creßite amp; multiplicamini. In quo excellens fuit fpi-ntus.Erat-,inquam,ille quem iam diximus ,eximiis animinbsp;'virtutihtes prx CiCteris imhutus: 'vnde uerifimile fiueritinbsp;fiuijfie,nec alio nomine 'vxorem duxijfie,qudm xit prolem exnbsp;pracepfofußiperet, augerétq-,.C(eterum pater,idem ac dominus meusÇ cuius lubenter hic d me memoria colitur')'ver

COMMENTARII KIMHI

alias animi dotibus praditus, propheta^ dimijjà ta-^ men vxore, ^gar ancillam ßbi adiunxerit ? Kef^ondet:nbsp;^icißimpropheta'. Quid vcrôvnusille fecit ? quaerebat fernen Dei. quaßita diceret: Enimuerb quo tempore Agar ancillamßbi adhibuit^non alio id ab eo nominenbsp;ßaAum eA, quam 'vtprolemßißiperett ab vxore Sara ne-quaquam ßbi ßtppeditatam.idquodtametßita ße habe-reti^xori tarnen Sara nequaquam iniuriamßecit.Acceßitnbsp;enim ad id quod turn temporis gerebatur^ eius 'voluntas autSoritas. Acproinde 'vobis iterum atque iterumnbsp;cauendumßueritj imb ne vita quidempericulo commiten-dum, vt mala quißquamßde cum vxoreßa agat, quam ànbsp;primis adoleßcentiaßua annis vxorem ßbi delegit, ne miß-ßm eandemßaciat,vt po fled idololatram inducat. Q^dnbsp;deindeßbiungitur, in quoexcellens fuitfpiritus, itanbsp;accipi debetj 'vffchear Hebraica difliOi eminentiam ex-celîentidmque ßgnificet: qui ßnßs efl idorumverbo-rum, qua Genef.4^.leguntur:Excellens dignitate^^pra-cipuus robore. Q^madmodum enim Hebraico vocabulonbsp;iathar,^fignißcatio vtraq- tribuitur, turn eius quodßuper-eflj turn quod dignitate, laude aliis praflat: ita g^^nbsp;fchaar vtrunqueßgnißcat, tarn quod reliquumßt, qudmnbsp;quod praflantiam atque eminentiam rei alicuius notât:nbsp;perinde acß primas illi, nempe Abrabamo, quoad animinbsp;dotes atqueßiritualia munera verbis huiußmodi deferret,nbsp;pro eo autem quod Latine le^tur^nc perfidi fitis,/« He-brao habetur.nc perfid us fit quifquamveflrum. Efl e-nim illudfamiliarefcripturafacra, vt vno eodemque loconbsp;nuncßcunda^ nunc tertiaperßnavtatur. lonathanbacnbsp;uerbaitaexpreßit: .^nnonunus aliquis extitit, nempe

Abraham:

INMALACHIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,4

Abrahamdifque et'umJolus ßne liberis,poA:eà tam ntt-meroßeprolis author i ut orbispene propagator did poßit, ecq^uidaliud unus die qua^rebatßutd Deo Qpt.Adaxß-110 auAus flabiliretur ? V'ideporro quid buic eorum obie-d:ioni propheta ref^ondeat : acerrime enim eosreprehen-dit y utpote qui praterfas amp; aquum agerent. Qui o d i ónbsp;habet, dimitterc poteft: id efl, ß cui ueflrum inuiß ßtnbsp;ßua uxorßimittat eam:quemadmodum in Chaldaapara-phraßhabetur. Ot^dßodioillamhabeas, dimitteearn:nbsp;perinde acßdicat, conßiltißimumfore, ut accepto a te li~nbsp;bello repudß ablegata, ad alium quempiamß reciperet^ anbsp;quo in uxorem ducipoßit,^ amari. hierum ut tu domi ea-dem,inuißm tibi^minime'que charam detineresdllud ßnenbsp;ßne magnoßelereßeri nonpoterit.quo eodem amp; illudper-tinet, quodmoxaiti num ergo violentiam vcRimcn-to fuo reget ? fingit enim acßmulat^ amoreße illamproß-quiiamp; non aliter ei addiólum eße ac uefiis adhareat cor-pori, qua cutt proxima geritur, gj'exui non ßolet: undenbsp;adeo ft ut quanuis inuißamatque odioßm aperte tarnennbsp;repudiate nolit. Nîagna quidem hac illa iniquitas eA,nbsp;quam uefiimentoßo tegit.

Defatigaftis dominum fermonibus veftris. Di-citisautem : Qjiänam re defatigauimus ? nempc quum dicitis : Quicunque malum facit, is bonusnbsp;eft in oculis domini, talibufquc deledatur: aut vbinbsp;eft Deus iudicij?

jMletaphoric^s loquitur,amp;‘ humano more. Nulla enim defatigatio aut laßitudo in Deum Qpt. Adax.cadit. autnbsp;vbi eft Deus iu dicij? Alioquißres itaß non habeat^ utnbsp;^m diximus, nempeß Deo minime gratus aut acceptusnbsp;A ij fuerit.

Ecccego niitcolegatum mcum,qui complana-bitviamanreme:fubitóq;ad templum fuum verliet dominus ille, quem vos quæntis, ôi legatus fœderis quo vos deleólamini:ecce venit, ait do-minus exercituum.

Prxdicitur Chrifti primus aducntus, cui viam ftrauit loanncs Ba-ptifta.kacnim Chriftushæc verbaintcrpretaturjMatth.il.

Sip(£nam,inquit,de improbis ac^celeratü hominibtis in

lam meam ante te^qai cuSlos tibifatarm ft in 'via. ôquot; qu^e feqaantar: Q^i complanabit viam ante me. Q^dnbsp;hoc loco dicitur,eo tempore 'vfiueniet^quo exales ab exilionbsp;in 'vnam coitari fant 3 nempe 'vtnemo illis adaefariam fenbsp;opponat, nihiladaerf in itinere accidat. Subitoqj ad té-plum fuum veniet dominus. qaoniamtepasillad'vl-timum nonfitis perf^icae cognita habetarynec apad Da-nielem 'ulla certa ‘verboram explicatione difrte exprimi-tar3fibito 3 inqait 3 amp; ex improaifi 'veniet, ita 'vt nemo

I N M A L A C H I A M.’

quißjuammoruliurn quictjuam de eim aduentn pnùsre-JciJcatiquam aduenem,pro eo ac Danie.iz.conflat: Clauß ß^^ati ßtnthi ßermones 'vßue ad ultimum tempus.nbsp;Dominusporro, cuius hicmeminit, e/liüe quidem Meßnbsp;ßas:idemq; angelus foederis appeüatur. Ecce venitu'dnbsp;eßjpraßnito ac praßnptoßo tempore 'vemef.tpualisnbsp;nbsp;nbsp;il-

le modus loquendi efi, qui Eßäia ^i.occurrit : Ego primus ßum qui dico hacSioni,ecce^ecce ipß.

Q^is vero diem aduentus eins fuftinuerit ? aut quisquumfe confpiciendum præbebit, confifte-rct ? ER enim veluti ignis excoquens, amp; vt borithnbsp;herba fullonum. Scdebit itaque excoquens amp; re-purgans aigentum:filios Leui emundabit, expur-gabitque eos vt aurum amp; argentum. Tum domino adfercnt facrificium cibariumin iuftitia. Gra-tum erit domino facrificiurn Iehudaamp; Hierufa-lem vt retro temporibUS amp;: prioribus annis.

Significac affliétioncs quæ codera tempore excitabuntiir : multîc ênim Fuerunt in primitiiia ecelefia,quitus pi] hominescxplorabantur.nbsp;Vt cnim fordcs mctallorum ignc aufcruntur, ita pcccata affliétio-nibus.

Deus grauiter pcccantibus, fi pœnitentiam non cgcrint,ignis con-flans eft, atquc confumcns : his autem qui leuia peecata committunt, herba fulIonunijVC lotis mundiciem reftituat.

Ecquis ilii dieißerendo erit, quo ipß in mediumprodi-turus efl?Multis enim aduentußuo exitium C' conßagra-tionem adferet. Eft enim veluti ignis excoquens: id efl, dies ille ig^ißmilisßuturus efl, quoßori^e argenti de-fecarißlent.Eodemque plane modo pij ab impiis dißrimEnbsp;nabuntur: amp;probi ^irißpererunt, improbis è medioßb-latis : id quod 2Lacbaria quoque 'ciaficinio exprimebatur,nbsp;A iij cap.r^.

COMMENTA RII K IM HI

cap.13. 'vbi aiehat: Tradncam tertiam partemperignem. Et vt borith herba fu lion um.ille diesfapo-n'îs iniiarfuturus efl:eius vid€licet,qtioj^ullones ad ablue-dos ab^lergendd|que vefiium ßrdes ac maculas ’vtuntur.nbsp;Sordes porro macula homines improbi dicuntuti 'vtnbsp;Hierem. z.fcriptura ait : Notis imprejja eß iniquitas tuanbsp;coram me,dtcit dominus Dlt;?//lt;y.Seaebit itaque iudicis innbsp;morem,cpui thronoßblimis inßdens,ius populo dicereßlet,nbsp;caußam infintis aßnte diflinguere. Ita amp; dies ille argentum exploraturus eH, illudquepurumputum redditu-rus, abflerßsßecibusßoriißpue nempe improbis amp;flagi-tioßshominibus. filios Leuiemundabit. his'uerbtsfà-cerdotes intelligit-.quorumhicßgillatim meminit, eoßs-periori capite grauiterin eoßlem inueéîus fit. T um domino aafcrcnt facrificium cibarium in iuftitia.zdnbsp;quod ab huius atatisficerdottbus non itidemfit^ quemad-modum fùperius dixerat, 'uiôiimas eos maculis interi^er-fiasobtulijfie. Gratum erit domino facrificium in Ic-huda amp; \-{\cr\ji[3.\cm..lehuda'vrbifiiue Hierofi)lymita~nbsp;napotifiimùm meminit,propter ademfiàcram qua eo loconbsp;fita erat.

Ec appropinquabo vobis ad iudicium , croque teftisfelliuus contra maleficos,contraadulteros,nbsp;contra eos quipeierant,amp; contraeos quimercena-rium mercedefraudant,per vim amp;: calumniam vi-duam amp; pupillum opprimunt, amp; qui auerfanturnbsp;aduenam , amp; me non timent, dicit dominus excr-cicuum.

Prxdicitur fccundus Chrifti aduentus fub finem mundi, lt;juo temquot; porc iudiciutn. in omnes cxcrccbitur ; atquc hîc impiorum hominunxnbsp;obiojâioui

IN MAL A CH I AM.

ille caußa cadat.

Etenim ego dominus non rautor, amp; vos filij la-cob nequaquam defiftitis.

Illud vobis pcrfuafifsimum habetotc, cuentura ea omnia qux præ-dixixomminatio mea firma eft amp; vcrax,nifi pœnitentia ad me conucr firefipifcatisâdfi fiat,conucrtar amp; ego ad vos.Meæ verô longanimi-tati ac mifcricordiæ acceptum ferre debetis, quod antchac de vobisnbsp;pœnas minime fumpferim. Ego haftenus vos feruauiprxter meritumnbsp;vcftrum.’ctcnim femper à ftatutis mcis rcçefsiftis,amp;c.

lis euenturum,nulli omnino immutationi obnoxium eodem modo eueniet,quo à mepradiâlufuit.Ego enim idemßm^nbsp;orßtsßbi confiant, im-inque uohis ohm euen-l J Xnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

tura prophetarum meorum opera adhibitaß^nißcaui, ea-

commentarii kimhi

ne nominis quidemßii a^udpoßeros relióla memonaßun-dims deleta^adeo vtgentis ampliùs nomen minime obti-neat. C^etemm q^aod ad 'vos attinet, adhuc non interiißis: imo nec 'vnquam futurum eßvt intereatis-.perpetuus enimnbsp;'vobis lo cusfuturus efi, etia inter ethnicos homines -verfan-tibuSj'vt orbis vnages cejeamini.Interim njero tametßpaßnbsp;ßm amp; 'vbiq-, locorÜ -varie inter exilium,nbsp;minus feedus meum iam inde aßeculo non -variaui: -vos aunbsp;tem Ißraelita cxiliimatis fublatum ejße eius iudicium (juinbsp;in hoc ßeculo vita deßunHus eil.

A diebus patrum veftrorum à ftatutis meis re-cefsiftis: ncc cuftodiuiftisea: conuertiminiad me, amp; egocouertarad vos,dicic dominusexerciruum.nbsp;Dicitis autem: Quanam re conuertemur ? Nurnnbsp;homo Deum adfigit? VOS autem me adfigitis: amp;nbsp;dicitis : Qiianam re tc adfigimus ? In decimis amp;:nbsp;magnifiais donis.Execratione execrati eftis vos,^nbsp;mevniuerfi vos adfigitis.

Eniimcrat alia eorufcelcra,ac deinde propofita prxmij Ipcadpœ nitcoCiaaiinuitat.Tantam,inqutt,abundâtiam bonorum omnium da

INMALACHIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

bo Vobis, v£ illis capicndis dcfutura fint vafa amp; horrca?

InteUigit hii verbis mnltum iam temporis efßuxijje^a quo nee V0S3 inquit dominai ^pr^eeepta acftatuta mea ob~nbsp;ßruafiis, nee amaioribus vefïris religioß exculta fue-runt, vnde adebfaélum efl, njt tam vos quam iÜos malitnbsp;fubindemulclauerim. Q^d reliquumiam e^ltemporiStnbsp;conucrtiinini ad me, Óc ego conuertar ad vos. Di-citis aurem. Q^dß vos ita vicißim ref^fonderitis^eßnenbsp;adhuc aliud quiequam vitio nobis vertendum praeter ea^nbsp;qua haólenus oratione, tua per^lrinxi/îi?nempe adficriß^nbsp;candi rationemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vxoriamßeelantia, in promptu

fiatimref^onßofuerit.nüm homo Deum adfigiü?/wo aliud, inquit, in vobis deprehenditur, quod non immeritbnbsp;malediélioni vos obnoxios reddat. Subiungitpoflea,nbsp;ait: Num homo Deum adfigit ? vos autem mcad-figicis. Deindeß interrogetis,inquit,ecquid illud tandemnbsp;€fl,quo nos te adß^mus, reßondeturvicißim,in deciraisnbsp;amp; primitiis. bddßgendivocabulum, quodjapiushicoc“nbsp;cumt, diripiendi, inuito alicui rem außerendißgnißca-tionem habet: qualis eiufdem verbi vßs habetur,Prouer-biorum zz. Dominus vim illis faciet, qui animo iUorum,nbsp;nempe pauperum vim intulerunt. lonathan ea verba innbsp;hune modum vertit : l^um itaß quijquamgeret, vt iramnbsp;ßbi praßntis iudic'is concilieP.quoniam vos bilem mihi monbsp;uere non dubitatis : idqj etiam palam ? Q^dß dixeritis,nbsp;quanam in rc bilem tibi mouemus f in decimis, inquit,nbsp;primitiarumoblationibus. Execratione execrati eftis.nbsp;Aialediéiioni uos obnoxios pradiéla ilia ßelera reddide-re:td quodfuperius quoque, cap.z. exprimitur, ubi aiebat:nbsp;iam maledixi ei,amp;e. Peccatis adhucpeccata accu-B mulatis:

co MMENTARir KIMHI

mulatis : nim mihi infertis, interim dum primitids dccumam rcrum colle^arum portionem non perfoluitis.

amp; oratio uefira talisplarunque ejjeßlet: ^n uero (equumßuenti'vt quum ille nobis pluuiam eripiat^maledi-ilionémque immittat^nós eidem q^rimitias ac décimas pen-deremus? V niucrfi vos. J^crißmile videtur,ßuperiora eanbsp;ßagitia,qua iam commemorataßnt^non omnibus commitnbsp;niter amp; ex aquopatuijje: caterùm huic culfa de qua iamnbsp;hic a^itur, ad décimasprimitiarumque rationemßetbfan-te^ eos ad amum omnes obnoxiosßuijße : atque idcircogèn-tis totius meminit.

Addiicite omnes décimas ad domum,vbi repo natur, vc fitquod diuidaturin domomea,atquenbsp;in hoc periculum de me fumite quçfo,dicic dominus exercituum,fi no aperuero vobis fcneftras cœ-h,amp; bcnedidionem omnigenam vobis elfundam.nbsp;Increpabo vobis deuorantem, ne vaftet vobis fru-dura tellurismeque ftenlem reddat vobis vitem innbsp;agrOjdicit dominus exercituum.Tum fœhccs vosnbsp;pronûciabunt omnes genres, quia terra optata eri-tis,dicitdominus cxcrcituum.

J^tfit^inquit^quod diuidatur in domo mea^id ebl^quod im^ertiatur Leuitis amp;ßcerdotibus, qui minifberio a^udnbsp;mefunguntur. Q^n pceniteat vos anteaâîorumfcele-rum-.alioquipanasmihialiasadhucdaturi e^i'is. Qj^dfinbsp;primitias ac décimas obtuleritis, it a vt oßicij ve/lri rationbsp;postulat, pluuiam ego vicißim vobis impertiar, tantdquenbsp;bonarum rerum copia vos afficiam, vt illis capiendis nonnbsp;ßtK : qua verba ita interpretatus eflpaterJdem ac dominus meuSiobßeruanda memoriavt vaßa vobis atque hor-

rea

IN M AL A C H I A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;,s

re A de futur A fnt tanta honarum rerum copia capienda. ’Txrcp\i('vtexinterpretatione Chaldaicapatet) alimo-niam •viélumquefignificat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lonathan eadem 'verha it a

reddidit,vj^ue dum dióluri efiii, eho lamfatis, e^c. 1 n-crepabo vobis dcnoraLritcmjlocufiamfcilicet^fru^im illam 'va^iatricem. Nequefterilem vobis reddac vi-tem:«e 'vitisinanil^efruélus,expeéldtione 've^iramfabnbsp;lat, nefœcunditatemmentiatur. Fœlices vos pronun-tiabunt.Q^w antea nonfinefiummo dedecore atque in-famid inter bdrharos homines 'verfitremini ^pcenuria cdu-fa,lt;puam execratio med 'vohis peperit, ratifier dum illi ob~nbsp;noxij erdtis, fœlices iam deinceps ojos vicißim dc beatosnbsp;pradicdbunt.Ç^ma. terra optata eritis:zJ efifertihsnbsp;multdrumfrugumferdx, cuius loco londthdn 'vertit, quianbsp;terram inhdbituri c[lis,dugufiifiimo meo nomini dicatam,nbsp;mea 'voluntdti peromnid ibi ref^ondebitis.

Superant me verba vcftrajdicit dominus, amp; di-citis:Qiiidnam contra te fumus loquuti?Dixiftis: Fruftrà fcruitur Deo.Qiiç enim vtilitas,quôd ob-feruationem eius obferuamus, amp; quôd pullati coréen domino excrcituum incedimus?Nuncigiturnbsp;beatos iudicamus arrogantes, quin amp; impietatemnbsp;partantes ædificantur, amp; qui Deum tentant fer-uantur.

Prouidentia Dci Opt.Max. amp; cura quam erga fuos habet, ftatui-lur. Eam primo impij quidam homines blafphemis verbis fuggillant, argumento duâo ab externa huius vits fœlicitate, qua mali plarrunq;nbsp;fruuntur. Sed pij contra futuram fœlicitatem ob oculos fibi proponc-ics,aliter dc ca pronuntiantræquè ac PfaI 72.Regius pfakes teftatur.

herum eos hoc loco 'verborum nomine reprehedit, ^uip-pc qui affirmdre non dubitauerintfiaud •vllum ejfe iudicio B /ƒ tudi-

rum itidem,lt;^u^ moxfeauunturAy^xïQ igitur beatos iu-dicamus, ^c.

Tum qui dominum timcnt, quifque ad proxi-mum fuum loquuti func. Attendit amp; audiuit dominus: ôcfcriptus eft comraentarius coram eoti-mcntibus dominum, amp; his quiferio cogitant de nominecius:Hi cruntmihi,dicit dominus exerci-tuum, co die quoagam peculium, iifque parcamnbsp;Vt quifpiam fillo fuo feruicnti fibi parcit. Reuerti-miniigitur, amp;confideratequid interfit inter lu-ftum amp; impiu, inter eum qui Deum colit, amp; eumnbsp;qui eum non colic.

Superior enim ilia oratio illiujmodi hominum ^uerat^ qui mores Dei Opt.Max.iudicidque eiufdem minime co-gnita hahebant. Ea verb audita diuinaprouidentite inß-ciatione quoad res ifloi inferioressreli^ofipietatis cultores,nbsp;alius alium mutub aüoquentur: amp; verbis interßfib inde

IN MAL AC HI AM.

parabolicas hac dicuntur, ^3'pro humano captu : quando-quidem apud reges plarunque commentary in vjk ejje Jo~ leanti reß'icanda memoritie caußi. Obliuio enim in Deumnbsp;Qpt.Max.neqtiaquam cadit. Similis eSl die loquendinbsp;modfts,quern hahes jz.Exodi: Expunge me quxßt è libelîonbsp;quemJcrtpßßi.Itidem Daniel'is iz.Q^cunque inuenieturnbsp;ajcriptus in libro illo. Perpende vero mihi diligenter,quodnbsp;hocloco ait perpetuoß eosßrtos teSloßueßeruaturum,quinbsp;religioße nomen ipßus colunt 3 diligenti itlud cogitatio-neßpius euoluunt. De nomineporrb eius hißerib co^tarenbsp;clicuntur,qui res à Deo Op.MaxgeSiaSiCertdmque eiußnbsp;dem numinis cogfiitionem aßidua mentis ruminationepe-ßtant.Ipß enim a nomine fuo non diß:repat:eiußue nomennbsp;•vicßim idem cum eo habetur.Timentes autem dominum^nbsp;qui hoc loco commemorantur ,exßntentiaKabbi Abra-hami Eßit'is(cuius memoriam lubenter ^ßirpo)probi 'uirinbsp;aquitat'ißqueßudioßintelliguntur. Deinde quißrib de nonbsp;mine eius cogitant^ßunt iüi quidem homines cordati,acßa.^nbsp;pientiaßudiis addicli: quibusßcilicetinnotuitßacroßanSlinbsp;atque horrendi diuini nominis myfleriumPd crunt inihr,nbsp;'vtriq; tarn huius atatis homines, quam, qui olim vitaßun-Elißint, Dei timore ob oculosßbipraßxo : erunt,inquam,nbsp;hi mihi eo tempore quo mortui ’Tjiuis reAituendi ßnt. eonbsp;die quo agam:zd ePl, quum iudic'ÿ exercendt dies adue~nbsp;nerit, quum de malis g^r improbis hominibusßentetiam la-turusßim,tum ego iflos peculij loco A^AeAo.iifqueparca:nbsp;we ad eos pertingere poßit iüiufmodi maltfinßs, quoßele~nbsp;tati exhaurientur. filioferuienti fibi. InduIgetquidemnbsp;ßngulisfiliispater, vt Pßalmo lo^. dicitur: Sicut mißereturnbsp;paterßliorum, g^c. ßd multb maior indulgenties cumu-

B iij lus

GOMMEN TA RII KIMHI

lus accedit erga filium fia opera amp; indu/iria patri injèr-«ienffw.Reuertimini igitur. Experientia ipjà tum tem poris edocebit,probo quid improbus interßt t quantum dißnbsp;criminis ßt inter'vtrùnque:neciam ampliùs taie quid innbsp;oreßequens habebitur.Qjàcunque malum perpetrates bonbsp;nus eElin oculis domini.FruElraßeruiturDeo,el5rc.

aßimilauerat. Stipula,erunt: hocefl.quaßßipula igni admota:breuißimo enim temporisßatio abßtmentur.nbsp;Inflämabitquc eos : quemadmodum Deut. ^z. dicitur:nbsp;Et inflammabitßundamenta montium. Neque radix,nbsp;neque ramus: ideß,necßlius,necexßlionepos:pro eoacnbsp;inparaphraß Chaldaica exprimitur.Eilius enimprimo Io-cogenitus^ radicis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exfilio oriundus nepos, rami inElar

habetur.

Vobis autem qui nomen meum timetis,orictur foliuftitiæ,fanansradiisfuis :exibitifq; amp;pinguesnbsp;eritis

IN MAUCHIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roo

critis vt vit u li faginati.Et impios conculcabitis,qui puluiseruntfubplantispedum veftrorum,eo dienbsp;quo ego agam,dicit dominus cxercituum.

Tenjpui, inquit, illud perditis amp; ßeleratis hominibtis dadem atque internecionem vndjècum adferet.Caterumnbsp;rcli^oje Deum timentihuSi eodem illo diefoUufliti^e obo-riturus eß : perinde acß futurum dicat, 'vt malis omnibusnbsp;defunéli^ Uturn eüdem ac hilarem diemftmma cum oble-éiatione ariimi agant. Radios flares alarum nominenbsp;expreßit: eo quod luxafle ^er ‘vniuerfum orbem quantnbsp;latißimepropagarißleat:amp; emiffus ab eofledorad alarum expanßrumfimilitudinem accedere'videatur-.quem-admodum loelu z.dicitur: Sicut aurora ex^anfaßper motes. Exibitifque, amp; pingueseritis. Qj^cunque locorum quot;VOS receperitis, res ve/lr^e auóliores fempereuadent,nbsp;aliqutd ad priorem molem craßitudinemque accedet:t(quènbsp;acin 'vitulis beneßginatisßerißlet, qui obeßßnt corpore,amp; bene curata cute.Qjwm fingues eosfuturos ait^ma-gnam incrementi 'vim intelligit: quemadmodum amp; Pdie-remiaSiCaßjo.Q^a excreuiflis'vtaiitula ßnguis.Itidemnbsp;HahacucI.Equitéseius multificabuntur. lÂ3iï\ieQ(quanbsp;hîcHebràicamdiélionem babes) locus ille efl) in quo vi-tuliincluß tenentur ,ß^nandi caufa. Conculcandi'ver-bo quo mox 'vtitur,gro^iratio qutcdam, amp;gedibusfuba-Ela contußoßgnificatur.vnde amp;potio ilia, qu^e conculca-tionis adhibita ui exprimitur,Hebrdice ^dfs ab eadem ranbsp;dice nomenßmit. Sententiatotaitaß habet: Qj^dadnbsp;prafentem quidem rerum conditionem attinet, njos imperia ac poteElati ßagitioßorum hominum obnoxij 'viuitis.nbsp;Sed olim futurum eß, eo nempe tempore, quod ego iam di-xi,vt

GOMMEN TAR 11 KI MHI

, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, xz, vt plantti pedum 'vedirorum impios homines protera-

AUUcvU« Uult* y . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* 1 *

de terra eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;juperius eojdem la temporis exustos m di-

terrena loqui xà’r/Y, illud tamen non ita accipi debet, acƒ vnus ali(puis tur, ttrrcnanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corundem exitio acpœme aüaturusßt ,ßdßn-‘

Spiritualiter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paulatim emarcefcent ßflatoque tandem ac pr^eßen-

ifta intellige-pfo temporepenitus inter 'ibunt.lnterim tarnen quoad viui âft^Tccô^o^ ‘^^fip^^^desßuturifunt,piorum hominum pedibus obte~nbsp;däda : q Chri rendi,pro reieèîitHs amp; nihili hominibus habebuntur. Eonbsp;fti gratia vi- Sie quo ego agam : id efb, 'vbi opportunum iudicio innbsp;afumph'os a cxercendo tempus aduenerit,amp; vltima de dlisßnten-gentinpatria tia meiudiceferetur.QïtïCtïs eodem locoparaboliclisme-cœlcfti,amp;c. rainiteo qubd dies ille iam olim euenturus,^ incendio eosnbsp;abßimet perde'tque.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Mementoce legis Mofis ferui mei, quam ei in Horeb ad ornnem Ifraelcm madaui, rituum videlicet amp; iudiciorum.

Hortatur interim adobferuationemdiuinarum praeccptioniJni,itt Mofe legem,in Elia prophetas fignificans.Decalogus cnim etiam ho-die à nobis obfcruaturiceremoniæ iublatæ funt,iudicialia partim rcic-fta,partim retenta.

Q^ad diesdnquit, ille iudicio diéîus aduenerit,ßaci-te ne ^da hominum memoriapracepta Moßaica 'uobis ex-eiddt, quoßaclis eadem omnia exprimatis, qua illisßripta Meminerisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Horcb mandauf eo, inquam,

ludæû inter- more,quem in monte Horebpraßenpß, non itawtanonul-pretem non Hs did polet,ad temp US duntaxat ledern illam datam fuihß Chriftianum •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;('nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j 1 r -C ' J ß

in eum jenjum quem nuda verbaprajeßerre videntur, rtc Animalis ho polled propTcßu temporis veturum quißirituali ac inter-monon per- ßnßu eandem interpretaretur qutbus re^ßonß loco eßenbsp;fontnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;praßentiarum hic edteitur.^

Deü En ego mitro vobis Eliam prophetaro , priuP quàm

INMALACHIAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roi

quam dies doininimagnus amp; terribilis veniat. îs reducet cor patrum in filios^ ôc cor filiorum in patres fuos:ncveniam,amp; terram prorfus excindam.

Vnamcandcmquc omnium fidcmfuturaprxdicitfub fincm mun-di, patrum amp; filiorum ,ncmpc vt pofteri patriarcharum in Chnftum feruatorem crcdant,in quem amp; illi crediderunt.

loannesBaptiftaanteprimumaduentum Chrifti in virtutc amp;ipi-tituElisevcnitjMatt.n.Marci^.Lucæ j. amp;. ante fccundum aduentum venturus cft Elias,qui refiftet Antichrifto.

Terrz nomine homines tcrrcni,amp; terrena fapicntcsintelliguntur.

ego mores veftrosper omnem hominum temprteßripta lege Mofiica ertidierim, quanuis, inquam^nbsp;ita resßehabeatyEliam ramenpropheram tn rem 'veßram,nbsp;ranlt;^uampriori heneßeio aceeßionem emittam. Qua 'verba ira accipi debent, -vt animus eiußdem, qui ad cœlos euo-lauir3corpori,prioris corporis forma non abfimili redîituen-dus intelligatur. Q^d enim adpriorem corporis maffamnbsp;attinet,quam olim habuitjcß ilia qnidem terra iam reddi-ta: quo temporeßngulis elementisßngulaßa proprietatesnbsp;aceeßerunt. ^tque huiußnodi quidem rediuiuo iam cor-pori reElitutum Eham, legati nomine, ad Jßaehtas emitter,priußqudm iudic'ij dies aduenerir.Dies porro ille domi-ni magnusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terribil 'is appellatur. Idem 'vero tarn patres

quamßlios parit er admonebir, 'vt ex animo verißimißue aßeElibus adDeum Optim.Â^ax.pœnitentia duce con-uertantur. Qjß igitur reßpißentia anteaEla vita duElinbsp;redibuntß iudicio immunesfuturi ßsnt. ^tque hoc illudnbsp;eß,qfiodait: is reducer cor patrum in filios, id eßyvndnbsp;cumßliis:amp;r. corfiliorum in p3itrcs,ideß,vndcum pa-tribus eorundem, perinde acß vtroßue ßmul, tarn patresnbsp;quamfilioseumreduElurudicat: neveniarn, amp; terram*

C prorfus

GOMMEN TA RII KIMHI pr or fil s excindam. Ideo eos admonitos dabit^vt reßppnbsp;ßentiam prions 'vit^e agantin aducntum illins diei,ne forte umuerftis orbis Anathematepercujfus, in nihilum planenbsp;redigatur.Qpâ eins admonitioni nequaquam morigeros ßnbsp;didióque audientes prabcbnnt,ant piusanter'vafiißimamnbsp;gentiumßlitudinem, ant pof aduentum illius iudicij, innbsp;Ißaeliticisßnibus,ad internecione 'vßque delcbuntur. Qoe-terum qui monitis eiufdem obtemperauerint, f lendebuntnbsp;'vtflendorfirmamentùg^ qui multos ad iu^litiam addu-xerint,vtfielb^ßmpiterms temporibus^ adomnem'vßuenbsp;^eui iCtcrmtatem.

Laus, honor amp; gloria Deoparri amp;: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ipiritui

fando: qui lafïb vires impertit, amp; robore non valentijVoburabundcfup-pcdirac. Amen.

EXPLICATIO EORVM Q^V AE ad rem Grammaticam pertinent in Gommen-tariis Rabbi Dauidis Kimhi in Haggæum: vbinbsp;paginælineæquc ratioea habetur,quæ inHe-braïca æditione à Roberto Stephano Lutetiaenbsp;Parifiorum imprefla vænalis extat.

Aleph Incauciitur,fono^i fao minime deflituittirj qua Pagè3.1hb2oï tAmen alias in eadem diîlione ohmuteßit.

In dilîione pahath accentus ’vhimam occupâtefi Pag.3.Iin.i3;

lAcliterapunôîtilo ^àx\i3L\\.in^fignitur,amp;intem^atio- Pag,4.Iin.i^. ni inferuit.

Participij illius 'VIS quod hîc Hehrdicumhabes, conti- Pag.4.Iin.2r.

Pag.n.Hn.8. Vtliaurirct. Hauriendi-vocabulo in eadem ß^nßca-tione 'vtitur-.qua nbsp;nbsp;Eßaias c.jo.qui ait: Et hauriatur aqua

defouea:id eflßumatur autßuhducatur.Torcularisitident hîcmeminit: -vt idem prop beta cap.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illit 'verbis : Tor-

cular calcaui ßlus : intelligens nimirum contußonem ex~ preßionemque 'vuarum^ qu^eßt adhibit o torculari.

Pag^iiJbij. ^.yirticuli æth ß^jißcatio pro prapoßrione in aut cum ßmi debet : vt lehojua zz. 'ubi ait ; Nobißum nolite contendere.

Pag.ïi.Ii.i^; N ec tarnen vobifeum, c^c. etiam ß hac itaßeha-beant: 'vos tarnen 'voßnetipßs ad me non recipitis.

amp; ida loquendi phrafts eß, qu^e Numerorum 6. occurrity ipßeße recipiat. amp; Ez.echielisPaflores tpßmetßeip-ßspaßunt: aut hicpoteß eßeßenßis : Equidem adhuc nonnbsp;•video 'VOS ad me conuerßs.

In Zachariam propbetam.

Pag.7. lin.IZ nbsp;D eefi hoc loco reßmen ßue Nifm ak, -vf ^amatici

quuntur, vt hicßtßenßus ßermones ab eo huiußmodi habitesßuiße,qualesßlatium adßerre poßint^aut^quod reälius putauerim)ßorm^€ nomen eritiamp; 'vox concreta.

Pag.y.lin.ij. nbsp;Niham punElulo pathah inßgnitur: öquot; eßßormtc con-

iugationis pied^qux dagheßata appellarißolet.

Pag.8. Iin.iy. Fabros opißces vocat^'vt Eßäioi cap. ^4. 'vbi ßabri li' ^arq meminit.

Pag.8.1in.22. Kephi, tantundem 'valet,acßdicas,ita 'vt:,auteb 'vß;-qu^ eadem particula Exo.ië.occurrit in lüis 'verbis'.Qßiß que ita'vt •veßi poterit,amp;c.

LamoJ inßnitiuus eflathemate mOidoLd.eiußdemforma cuius XAïQS^Ez^ch.që. 'vbileÿtur: Adcommißcedurrt ßmilam:

ßmilam: amp; fo v. Deuteronomij z.'vbi ait : Satis circui^îis niontcm ifliitn,amp;c.

Coniunclionis vis quam hoc loco Piehraice hahes ,non Pag-iojlin.^. abfimilis efl ei qucc Pjalmo y^.occurrit: Conß^itus ePi amp;nbsp;currus equus. Intelligit autem nonnihil deejje: perindenbsp;acß diceret: Agite vero^exite amp;fugite,amp;’c.

Häs^idem eß quodßle aut conticeße Latine dicitur^ vt Pag.ii. IlnTji ßiperius quoque indtcauimus.

N cor j'uoc» e/? paßiute^ex ea verborum claße, quorum media litera quießere dicitur: eiufdemßorm^e, cuius ßntnbsp;nauon amp; nakon ^niß quod b^c camctz inßgniantUYi tlnbsp;lud zcre punSium habeat.

In f/zÆowc vaiaad,ain literçpathahfubßernituryquia Pag,iî.Iî.i4.

anteuertens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lobi 28.Et rem ahElruJàm^rofert

in lucem. Itidem Ezechielis zz. Ta terra es non compléta imhre in cliefaroris.

Pag;i4.Ii.2o. nbsp;nbsp;nbsp;M Uzakoth concreta 'vox eflahflradîa locopoßta : ex

eoßilicet,qtiod è lucerna lucerna oleum inßunderent.

Item quod ad ßniElram Hehràicè dicitnr, idem eß ac ßßnißram veißts dixißetmiß quodßpa lenticulam priusnbsp;eaßuiße dixerit.ac deinde d dextra quidem candelahri,nbsp;aßnElra lenticula^quißnßis tarnen in idem recidit.

Pag.iij.li.20. Analogaliüzar ö'fchemen. llludaque at que hoc oleum ßgnißcat ; 'vt confiât Deut. z8. Frumen-tum,'Tjinitm,\\Z7.AV‘.nempe oleum.

A Iah Zó/fW eß quod execratioßu maledidlio.

Pag.i8.li,18. nbsp;nbsp;nbsp;Kicchar,^zzlt;e 'vox Hehrdica maßam 'vel talentum ß-

gnißcat 3 adßcemineum^enusße^lat, 'vt Exodi z^. habet, aßßapanis 'vna.^ z.F_egum y. Decem talenta ar^enti.nbsp;Item OS ipßus adßaminampropriepertinet. Item impieta-tis nomen quod hîc occurrit, 'velabßradlum eßepoteß, velnbsp;concretum.

’^4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;litera leni cfjquot; aperto ßiritu ßne vlla contra-

- jj j dlione eßertur.

Didiioilla Hehrdica F[\mn\Esda,qua hoc loco occurrit,compoßita eß partim ad paßiuam,partim ad acliuaßor-mam accidens hiphil amp; hophal d ^'ammaticis appella-tas. E^atio compoßtionis huiußnodi eße poteß, quoniam cum primum eo miÿ'arunt, inuitis quidem amp; prater vo -luntatem id Ulis acciderat. Sed ipßmetpolledßdesßbi eo-dem in loco collocarunt,id efl,ßuapteßonte amp; ojltro moremnbsp;ibi traxerutßepoßto interim perßcordiam Hieroßlymamnbsp;repetendißudio.

Accipe ex captiuis. Ädodus bicapud Hebroos alter Pâgài.Iwc; alterius loco ponitur,infimtiuus pro imperatiuo.id quod idenbsp;fit Hieremiuc z- Eundo dices,amp;c.

paßiua. CiCterum aEliuam hoc loco fignificationem habere uidetur, quancjuam alias verbum intranfitiuum inuenia-tuT'. vt author efi obßeruandapia^^ memorupater idem,acnbsp;dominus meus in bancfintentiam: Equidem difiiciam eos,nbsp;amp;vnacumillis ipfidifiiciar. qualis efiamp; illiuslocißen-ßs Eßatlt;£^S' Latabunturdefertumamp;filitudo. cuius interpretatio tantüdem valet,ac fi dica-s,L(etabiturvna cumnbsp;Ulis. PunAorum vero vocalium ratio mutata efi, quumnbsp;æLiarcmjWô« æfrera p ro communi more poßit:quo liter anbsp;ain apertiorifiono dilataretur, minorque vociaf^eritasin-

maioïis caußijitera aleph, zere vocali, famcch vero ca.-metz inßgnirentur. tllud rationi conßnum, 'vtaóÏi-uè 'verhum inter^retemtir. -videos enim vnum idemq; -ver^ bum nunc o^iue ^nuncintranßtiue ßum^tum.Iudicum s-•vbiait: Contußeßntvngulo eq^uorum. H al am 'verbiß-^ißcatio tronßeundi vim nulUm habet. At idem Prouer-

bräiceßffjificatinempemammc^orah^cuius 'vßm habes loëlù I. l^bi exciß ßfnt, inquit^ horrea^ amp;c. In diélionenbsp;mitzovahjhe litera loco aleph aßribitur.

Qg^d ad generis mutationem attinet, cju^ in Mehraico P»g:^^.U.u. njerbo occurritymafcnlinüproj^cemininoj angudium.nbsp;quidt loco angiiiii^e intelligi 'voluit.

In batzir exprimitur quidem inter fcribendum vau li-tera,grolatio 'veroadlod accedit: eguum 'vtrinquetarnen ßgnißcatio ßteadem.

In 'verbo vaefcliir,aleph 'vocalipunêlo de^ituitur, Pj1.40.Ii. 21; Jono caret. Vau coniun^iuaparticula pathah afficitur,amp;nbsp;ain liters fchcuaßmplex.i.alia nulîa 'vocali adiutumßb-fiernitur.

In ditîionibus illis,quae alten alteri Hebràice rel^on- 4^« Ï’î Sj dent, 'vtrobique pathah^onitur, cguum nulla tarnen ibi ßtnbsp;ßynta^iica 'vocum coharentia-. id quod prêter morem acci~nbsp;dit,nifi quod gauca duntaxat eiujdemßormtc regenantur.

In lehapher, zerepundlo locus eß, 'vnd cum iod btera Pag. 43.Iin.r; protrachonis cauß addita.

In diliione æuili, iod literapropria nominis forma at- Pag. 4 j.Ii.jij tribuitur, aque ac in aczeri, quo vocabulo crudelisnbsp;nbsp;nbsp;im~

mitisßgmficatur.

In rnoi metatheßs quadam eli literarum, iod loco he, Pag.45. ii.4; quemadmodumnbsp;nbsp;nbsp;Eßäia^8. Sicut tuguriolum,inquit, ^a-

ßoris, amp;c. Inßne participa quodgoHed babes. H ozeui, eadem litera iod paragogic^s adiicitur: quot;vt alias fierifilet,nbsp;Gencfi^^.Ligans ad'vitempullum fuum.^ Eß.zz.Exci-derat fibifiepulcbrum excelfum.aliijque idgenus locis.

Q^d onerofium ac graue bic dicitur, ab eo 'verbo origi- Pag.47,Ii.i(5j nem babet, quod Gencfi. 44. in eundemfienßm legitun Etnbsp;onerarunt rurfius finguliafinosßos. Itidem Nebemia i^.nbsp;b^idi ludaos inferences manfiulos fiugum, onerantefiquenbsp;afinos-.euwsfignificatio ad onus fioprie amp;grauitatem ex-

D primen-

primendam pcrtinet.

Pa.47^ li. ïj. Forma nominis atzmah eadem efl cum aviah, cavfah, anvah e?‘flt;^halvah.

PaS«4^«n.ii. In mïfpâd^Jyntaéîica vock cohçrentia,qua ctimßq.di-Flione coniungitur^in caußi eß,quodpätha.n punéîuloa^'i-ciatur.

Pag.ji.lin.fi. inßnitiuo behiniiabeotho, tau litera parago^c^s adiicitur. ^eque ac in Falmud legitur : An non velquot;vnoßlonbsp;'verho creare potiiiF^c.

Pag.5z, II. 22. U lia partes in Hebrxo dtcuntiirf vna duarumßue pars duarum partium.

Pag-yj-Iin.ij. isjafchafTu 'verbum efl ex eorum ordine, qu^e alteram radicis gemmant^ nempe fcbafas: cuius 'verbi vjùm babesnbsp;FflaidC^z. Qjflstradiditlacob^'vtdiripiatur? Signiflcationbsp;ciufdem ad pricda agedam bonorumqj direptione pertinet.

Ii.18. nbsp;nbsp;Q^d bellum Hebraïcè dicitur,ei Cbalddice congreßflus

rel^ondet, turn bic, turn Genefl ‘vbi eiufllem 'vocabuli vjus occurrit.Itidem Eccleflallis ^.'vbi aitflapientiam pra-poliere inllrumentis belli.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qutieflunt bisflmilia locaper-

multa.

Pa^y4.Ii.jó’. Harai bocloco pro hariin dixit quemadmodum\a.dLià. pro iadim Ezecbielis zj.balonai p ro halonira Hiere.zz.nbsp;hafchupliai probafchuphiin EJd.zo.g^ quaJunt id genus alia : quemadmodum in grammatica lÂicblol d nobisnbsp;adita perßripflmtts.

Aleph,quam babes in 'verbo raamah,Zofo vau flecun-da radicalis pofltam, ßno •vocali nequaquam deElituitur, äußernßcilicetflormg cum eo verbo quod babes Hoßa 10.nbsp;vbi ait : Surget igiturtumultus in populo tuo, g^c. nifl pnbsp;€0 loco aleph obmuteßcat.

In Malachiam prophctam.

Vau litera, quum in Hehràico ’veïho vauafur ha- Pagïz.Ito.;* eiufdemj^orma efl cum ea qua GeneÇ.zz. occurrit, 'vhinbsp;illud Icgitur. Etfùflulit Abraham oculosßos.aliißj^; id genus loos tn quihus copula vimnuUam ohtinet.Ionathan tarnen eadcminter^retationeßsaprarnica, cuiufdam'verhinbsp;intercalatione expreßitj hunc in modum ; Si dixerintIdu-mai, ad paupertatem quidem redaclißtmus ,ßed auSîioresnbsp;iameruntresno^lra i(S^reuertemur‘. hacloca dirutain-ßaurabimus^amp;c.

In verbo veferithi accentus penultimam occupât, cuius Pag.8.^“.$; forma hoc loco ad fecudam aSliuorum inflexionemßeAat,nbsp;qua daghejjata,id efb, picl â Grammaticis appellari filet:nbsp;vfius eiufidem Hiere.nbsp;nbsp;nbsp;occurrit/vbi ait :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dil^erfirat

IfiaelemiCoUiget eum.

VxrAcIthicfmumanimalium fignificat. aque ac Exo. z^.vbi diciturEtflercus eius.

Lamed hoc loco litera mem firuili adiunSla eandemV3i^.i^.]i,i^i 'vim habet, quam t-Reg. Qj^reinduratis cor'velirum,nbsp;quaf. e longinquo. Itidem Hieremia /. In terra quam dedinbsp;fatribus veHris dfiaculo infiaculum.

quod hoc loco verbum occurrit,eiufdem for'^^Z''^l'^^'^f ma efi, cuitis ch am tern, quarti ficilicet ordinis verborum,nbsp;nifiquodhic hiric punSlulo infigniatur. Fueratvero intégré aicendumVphifchtem^exprejfavocali longa,nempenbsp;hiric iod. id quod in ea di Atone fieri fiolet virifchtemnbsp;quam habes Deuteronom'q ii. Sed interim dum media ra-dicalis litera deciduafuo loco peilitur,eius vocale punAumnbsp;in primam reiicitur.

D i] R A B-

rabbinica seorsim hue in finem totius opensnbsp;reieóla.

ExZacharia.

Pag? 13.Ii.r4, Q^riturporro hic rurßis de nomine ipß Meßiee^quod illi conßolatorimj^onendum e^î.^t enimueroßarithmetic'nbsp;cam literarum ’vimnbsp;nbsp;nbsp;analogiam •vtriußque diólionis ex~

menahem nbsp;nbsp;1 fem all eundem numeru eßieient.

Pag.i3.Ii. 18. nbsp;nbsp;lAaioresgorro no^lri f quos fauflumfelixqueßt hoc loco

nominate) it a cverha illa,m templo aQrnxnx ginter homL liai ßas inter^retati ßunt^ acß corona illic repoßtaßuerint,nbsp;vhi ßmel Zorohahelis atque lehoßa capitihus impoßtanbsp;ßuißent.^d hunc enim modum habetur in eo tra^atu quinbsp;de menßris inßribitur, catenulas quaßdam ex eodem hocnbsp;auro conße^las in ipß 'verlibuli contignatione aßixoi fmßnbsp;ßeßcerdotalibusfloßulis ornatas,paululum quid emergen-teSi -vultuque obuerß coronulasßeneÜris impreßas intuen-tes, atqi hoc illud eße quod inpraßentiarurri hoc locoßgnißr-catur,!}^ ait: Coronæ autem crunt in templo domi-niad monimentum ipfiHelemTobiæ amp; ledaïæ,nbsp;amp; item filio Tfephoniæ.

Pag.'jïli. i 2; Ferturautem huiujmodi quid in homiliis,in hac verba: Appréhendent déni viri ex omnibus hnguis gentium. Enimuerbßptingenti viri ßngulis earundemnbsp;quatuor ocarum alts inharebunt.

Pag.3x.Ii. 24; ^t enimuerb quod ad Hadrach attinet (euius hîc no-minis mentio occurrit) taie quid amaioribus proditumde eoinuenimus. ^utor eß F.abbi quidam ludas, JVteßiamnbsp;hoc loco intelligi,quippe qui durusac rigiduf gentibus ßu-turns

turns fit., Iß-aelitis vero mollis ac tener. Cui 'vicißim refjgt;on~ det aims quidam R.abhi loßdiDornaßchites, in hanc ferenbsp;ßententiam: Ecquis tandem tihifinis erit, o bone 'virfiacrasnbsp;itéras ita nobisperuertendEEquidem^quod ad me attinet^nbsp;cœlos terrdmq'^ teilor^me Damafico oriundum ejfie, locumq;nbsp;quendamibi reperiri, cui Hadrach nomen inditum fit.nbsp;Q^d turn ergo,inquit alter ille, mihi quidem nequaquamnbsp;difiicile ent ex eo loco qui inßribitur: Et Damalcus re-qu les ci U s ,probare aliquandofiuturum, 'vt urbs Hierofi-lymitana Damaficum ylqueprotendatur, quemadmodumnbsp;iam diiia ilia -verbaprafiefierre videntur: Et Damafcusnbsp;requies ewis.Eequiesautem eius alia quam virbsEUero^nbsp;folymitana nuUa eil, eodem ipjô tefie, qui PJâlmo ija. ait:nbsp;Hacrequies meain omnem (Cternitatem. Q^namp;iüudnbsp;eidem reifidemfiacere videtur,quod Eiieremias ca.30.nar~nbsp;' rat:EtadificabiturciuitasJuperaceruumfiium.Âtquiminime,inquit,è locofiuo mouebitur. Turn alms -vicißim.nbsp;enim à me fiacerenbsp;nbsp;nbsp;illud videbitur, quod E^cbielis

habetur in eandem fiententiam : Dilatabatur amp; circumi-bat furjum. quafi latitudini vrbis Elierofiolymitana ali~ quid accefifiurum, amp; vndequaque eadem in maiorem altinbsp;tudinem erigendafioret,eo modo quo in -vitefierifiolet,cum^nbsp;quum infierncc partes anguiîa fint ,Jûperiores latifiime patent,ac proindefiuturum cfi,vt vrbu Hierojolymitanç portât Damaficum vfiquepertineant. In quem eundem fiènfiùmnbsp;ey- illud Cant.'/.dicitur : Fades tuafimilis elî turri Liba-ni, qua -verjus Damaficum fijeilat, eodem vero exules fienbsp;recipiunt,g^ callra in medio illius metantur,aquè ac -verba iIlainnuere-videntur:D2.ma.Çcus requies ciuSjeîrc.

Caterùm à maioribus noilris (quorum memoria nobis

D üj in

nothos huitßmodi nbsp;ßurios homines emudaturum, adijq;

dominiere communißoeieeati re^iituturum.

bohaljiCcm el,quorum primo puhertatis annos intelligunt: iam maturam ac grandtorem ex-primui:,quippe quiC naujeampariatj^ patri minusßt cha-ra. Pfrifcmel earnintelligutqua iamadultiorefl,atateqinbsp;Leaproueólior,nbsp;nbsp;nbsp;nubiles annos egrejßa, utpote qua tan-

iam depoßerit.

Pag.p.li.2y. Caterum pater, idemac dominus meus colendißimus (^cuiusmemoriamomni 'venerationeampleéîor) deeo tem-

rum manes rediuiui, 'vitali aura re^lituantur. Ait enim in reßurreElione ea qua aliquandoßutura cA, 'vt Danielis 12.nbsp;ßcribitur: Dormientium terra puluerulenta, alios quidemnbsp;ad 'vitam aternam euigilaturos nempe iuslos pios, aliosnbsp;autem adprobra öquot; contemptum aternum-putd eos qui articulesßdei,amp; reßrreölionem e mortuis pernegant.hierumnbsp;qui medio inter hos loco erunt, nempe qui articulos baud-

fundi, quemadmodum huius loet 'verbapraJè ferre 'viden-^//rPudefient quifquc à vifione fua,quam vaticinio fiio edidir '.falfo nempe ¦vaticinio, cuius illeprioribusfe-culis authorfuerat.

Qateruminits qux a maioribus no^iris prodita reperi-?i^.^sgt;.li.4, untur, quartfolet, vnde id tandem fadlumft, quod met-filloth phaleras equorum ,quaf adumbrationes dixerit.nbsp;Re^^ondet huic Rabbi quidam lehojka Leuites ,Deumnbsp;Oft. Max. tantif^er Ifaélitis aliquid additurum, dumnbsp;equo currenti vmbra oboriatur, id ef, ad meridiem 'ujque,nbsp;quo tempore equus ipfmetfuofibi loco'vmbram eficit.

Ex Malachia.

.Mm Eliamfortafè angelum fcedcris 'vocat : quo modo Pag.i4.nn^ x» ^infeholtis aggheda didlis le^turEliaardentifimo flu-dio, aemiro quodam zeb olim flagralfe ergafœdus circun-cifonis quod apud regnum Ephraimita.rum aboletum fue^nbsp;raf.ita 'vt ^.Reg.i^.fcribitur: Zelo ma^ao zeUtusfum pronbsp;domtno Deo exercituum, eo pfilij Jfaelfaidus tuum de-reliquerint. lllivero'vicifimreE^onfumeEt: Zelo tu qui-dem iam olim in Sittim af-edlus es:(^ hic etiam magno funbsp;dio circuncifionem profqueris.Znde id tandem? quia fcili-cetlfaèlita circuncifonisfadert nequaquam refondeant:nbsp;'vfquedum tuprafensrem, omnem oculuhauferis. QMcir-ea decreto apud eos inito thronum infgnem Elia erigebantnbsp;illius atatU homines : 'vnde angelus fæderis appellatusnbsp;eil ,aquè ac locoprafentidicitur: Et angelus fæderis,nbsp;quo vos delcótainini,eccc venir,dicit dominus exernbsp;cituunijCire.

Maioresporronoilri (quorum nobis'veneranda memo- Pag.iy.Ö-ïx« ria ejfe

ria ejfe debet) eo plane Jenßi hac verba interpretantur, (ptem litera ipfa. prosJefert:nempe de Sole, in banc fere fen-tentiaw.Non eflfutur a poflbac alia vllagehenna fot ail“nbsp;thor eii Kabbi quidarti Keflb Lecbis)fed Solem è recepta-Ollis flds in medium eduóÏurus efl Deus Opt. Max. in-flip acp'ij homines eo fanabuntur: pro eoac verba ilia in-nuere videntur: Orieturvobis Soliuftitiæ, quitime-tis dominum,fanans radiisfuis. C^eterumimp'ijeo-dem illo Sole prorjus periturifunt,quemadmodum mox ait:nbsp;Ecce dies ille venir, ardcns vt clibanus, turn cruntnbsp;omnes arrogantes ftipula,^c.

FINIS.