Dit boek hoort bij de Coiiectie Van Bucheil

Huybert van Bucheil (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn innbsp;volgorde waarop ze getoond worden:

• de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Bucheil Collection

Huybert van Bucheil (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order ofnbsp;appearance:

• the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• the bottom edge

• • the back board

A RC CM

Cuî*Ai^plî|;xsU

C AI,DA rc A

[ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-lt;c .

.106

Biblia ec interpretfjÿ

Quarto-n“. 3^7-

I

,

• . • - ' • ' • - 1

3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

! â–  -

V

=d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i â– nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;â– 

r I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;â– nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

'H .

t

- X

TA R G V M

SEV PARAPHRASIS

tcrprctiSjin Hofcæ, loëlis amp; Amofi,grauißimasprophctias;atque ctiam in Ruths Hiftoriatn amp; Lamencationcs lercnuæ prophetsnbsp;incerto authore Caldæo:nunc primùm latinitatc donata,interprète lohanne Quinquarboreo Aurilacenfilinguatutn HebraïuS amp;nbsp;Caldaïcs Regio profefTorc.

Additæ funt etiam eiufdem Qujnquarborei in fingula capita annota-tiones non pœnitendæ, cum locuplete Indice.

I/îf enÎM eß I(wilt;lt;fA4«aj iUe{gt;rieclarttSy^ui,qud)ititm ex Heérteorum trdJitio-mbits coÜigerelicuiiyïefu chrißidomini noßri 'viginti o(io dnnis plus minus ndtalem pra:(edens,yirtute Uudibus floruit.

AD CAROLVM LOTHARINGVM CARDI-

nalem mecoenatem svym.

PAR ISIIS,

Apud Martin um lu ucnem,fub infigniD.Chri-

i

AMPLISSIMO GENEROSIS-

SÏMOQJE CARDINALI et PRINcrPI carolo

ling. Heb. amp; Cald. Regius pro-fcflbr S. D.

ßintcorpori 3 c^uodpeda, quodmanns, c^eter^eq;particuUi hoe ipßim e^iperßeiedis animis veritatis cognitio, ^ßa'nbsp;bills,ßrnia,certaq; Yernm diuinarumßdes,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non ex nu-

pis i^fabulispetenda eß ,ßd exßcrisßriptur^^e 'volumi-nibus, amp;ßnisprobataque fidei duntaxat interpretibus, qui nos vitam moreßque inÏÏituendos amp; componendos do-ceant ad Dei Opt.Äfax.pr^eßripta amp; leges, 'vt tande nos

a ij bus

EPISTOLA NVNCVP ATORIA.

continet,occultauerunt nohis: is proßedo pentißit^,niß per-tinax -valde ad credendum reßradaridque eßet illa, dubia ohßcura omnia de Ckridoperßicuis ßcriptis fuis pate-facit amp;¦ illudrat. Qp^re epopratif imü mefadurum tibinbsp;putaui, llludrifime Cardinalis, qui noflr^e Gallitc, omnisnbsp;eruditionisnbsp;nbsp;nbsp;probitatis es lumen,fi buicfecundlt;.c editioni

Tarpumiin fanóïifima Hofe^e propbeu'vaticinationem (quam latinamfadlam tibi iam anno lyy^.nuncupauerd)nbsp;adbuc hoe anno eundem Ionathanum,vtpollicitusfim, innbsp;diuinaspricdidliones loelisnbsp;nbsp;nbsp;Amofi continuauerim, amp;

tantus thefaurus, quantus ed bic lonathanus, qui d ncmi-ne 'vel Gneco uel Latino adhuc tentatus, totfculis recon-ditusfuerat, in tuo nomine ad communemfera;fcriptura ßudioßrum 'vtilitatem noAra opera in lucem Latinispro-diret: 'vnd etiam adiunclis Latine Llidoria Kuthtenbsp;Lamentationibus Icremiæprophetic incerto Caldao para-

À minoribusprophetis ex Caldreo fue Sjriaco fermone in Lanbsp;tinum conuertam, fd etiam,quantum in me erit, reliquosnbsp;omnesfacros veteris indrumenti libros Galdâicè friptos,nbsp;tametfi Gnecis Latinis adhuc non copniti fuerint illi,nbsp;qui a mapno emolumento reipub. Ghrifiian^eefe poterunt,nbsp;ad conuincendum ludaosfntpropemo-dum neceffrij,nbsp;confuetudini Latina tradam. de. Lutetianbsp;menß lunio.

AD LECTOREM lOANNIS QV I N QJA RB O RE Inbsp;Præfatio.

ra AnSlißime nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'uidetiiry ChriAiane

leAorJufiiriHs illc Martyriamp;philoßphus di-Q uinus in oratione oAsi ï^^lwaç, nobts bene con-ßilttcm eßße, ne 'videlicet occaßo alicjud. pr^ebe-returhis, qmbui contradicendi fludium in 'vßt efl, conten-dendi ßtcros 'veteris inArumentilibros non adnos ^fldad lehud^eospertinere,^ropterea quod in Sj/nagogis eorum adnbsp;h^ec'vflque tempora adßruentur,qubd 'voluerit dominusnbsp;Deus, 'vtdlis maleuolis omnis calumniandi anfla auflerre-tur, (flnceritaflque fidei noAramagis per^^icuaelflet,qu^enbsp;noÂrareli^ioni 'vßi ßnt,non fllùmex Ecclefla no Aranbsp;promendaßd etiam apud lehudxos cuflodirentUTi adillo-rum impudenteperfidiamßis ipjbru libris conuincendam,nbsp;amp; illoi,quod aiunt,flio ^adio iugulandum.His poflremisnbsp;porro temporibus, quia Uei Opt. Max.ßmmo beneficianbsp;fiaAum efl^^'vt co^nitis ipfis nattuis Unguis ^non riuulos con-ßAari cogamur }ßd aquam ex limpidißimis hauriamusnbsp;fontibus,ita 'vt cum noflr^efidei aduerßriis linguas caden-tibus certamen inirepoßimus,nec Ulis re^^irandi locus,quo ¦nbsp;eßugerepoßint, relinquatur,ad Caldaorum antiquißimanbsp;linguafludium, d quibus ipß 'vera Theologia fions 'vber-rimus, primus lefiflatorÄAofies oriundus,'vtme contu-lerimfiacilime incitauit Cbrifli domini amp; redemptoris no-flri amplificatio honoris ^gloria, qua quidemßpißimenbsp;illiperhibeturab ipßs Caldais interpretibus antiquispra-ficrtim, ß quis diligenterßngula in illis examinauerit. Iti-demqfiecitluflinus ßprd d me diclus Adar^r, in eademnbsp;a iff gentium

aut charta in quaßrihehat, oßenß, cœlttus exurehatur. Paulo po fi 'vero de altero Caldao paraphrafle Onk.elonbsp;idemßrihit.Totaproculduhio Bihlia lonathoij-vtante dinbsp;^ii tranflulit: ßed eius tranflatio in Pentateuchum rarißi-tna efi:idcirco ah hts qui earn non viderunti ea eße nega-tur. Ego'vero ipßm ßmel vidiiqua ßcincipit. kSix jqnbsp;Kjj'iKnnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«*15 Eaautem quaOnkeliefiißc:

•kijjn« n’1 fcï'joö n» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiamQnEelosnbsp;hudaos efiprecif, quam illa,cuius nuncmeminimusJonatha: quam etiam Targum appellant, quod Caldâica quoq;nbsp;ßt,ßcut amp; illa,amp;ß vtraque Eiehràicisßripta ßt elemen-tu.Editio quoque ipßus lonatha in Pßalterium penes pau-cißimos efl,quam,qui habet,pro 'viribui’ occultant,celdtq;,nbsp;propter nr))fieria Chrifiianaßdei qua continet. Hafie-nus die. Elias ludausporro in ßuapraßatione in Caldaï-cum diflionarium ßuum ex Talmuditis doflorihus docetnbsp;centum annosßere ante euerßonemßcundt templt,quaßa-fla efi per Titum, lonathanum ipßm 'vixiße,ex quihus ßnbsp;33. annos quihus 'vixit Chriflus,detrahas,quonidinprin-cipio3^.anni atatisßuapajßus efi,amp;deinde ^opofi quosnbsp;a Titoßuhuerßa efi lerußalem, amp; templum deßlatum, in-uenies lonathanum ifium 2.8. annisplus minus ante Chri-fium 'vixßße. Qaterum OnEdum alterumparaphrafiem

PRAEFATIO.

deßraxit lerojoljmitanum. Neitaque pro nihilo ea ha-^ beattir,ßed qucefit CaU'aic.^parapbrafis -vis, qua dignités,quantumque momenti infie habeat,cognoficatur:amp;in-uitentur, alle^enturque Clmfliani ad ^aldaicafiue Sy-riaca lingua fludium : locos ego nonnullos firiptura (ro^nbsp;nefint qui me nimia curiofitatis accufint, no enimfine ex-emplo id fiacimus) in medium adfieram, vna cum illorumnbsp;Calddica paraphrafi. Legitur enim ddehrdice Genefi. 4^.nbsp;nS'Éÿ «3»quot;¦’3 “tv t’3o iriin’D anb 31d»—kSnbsp;tD’ÇV r'Di?’ pl id efl,Non recedetficeptrum de Iehuda,Gnbsp;firiba depedibus eius,donec’veniat Silo, Çs illi(erit)obte-peratiogentium.ln Targumo autem Onkeli efl.

ïslt;öSu~ny tni33-»i3o m'lm n’3n3 tàSisÿ nnv

: «JDQJ? iJ efl,Non recedet,qui imperet,de domo lehuda, firiba de filiis flliorum eius'vfiquead fieculum, doneenbsp;talia Icâio 'vewz^îf Ädeflas,nam illius ipflus efl regnu, ôquot; ei t obedientnbsp;populi. Pfilm,./-/. ''ubi Hebràicèlegitur Dns’paonbsp;’ ^defl,PerelegantifiormafiuifliprafiliuhominÜ.Caldausnbsp;interpres tranflulit !s«3gt;3 pao «n'po «aSonbsp;id efl, Pulchritudo tua rex Mefiia excellentiorefl, quamnbsp;filiorum hominum. Pfiaia^i. Hebràicè dicitur jnnbsp;id efl. Eccefiruus meus quo nitar. Caldaus autemparapbrafles lonatbanus 'vertit. xn’O^p ’13V 6*lt;nnbsp;np'33p« boc efl:Eccefiruus meus Mefiias,adducaeum.nbsp;Sicapud eundem Efiàiam Hebràicè etiam jz. legitur nsnnbsp;nilt;on33ifelt;K?iion’ nav S’ao» id efl, Ecce intelliM fer-uus meus,exaltabitur,G^ eleuabitur,^Jublimis eritval-de.Qy^m locum antiqui Hebrai itaintellexerunt: E,xaPnbsp;tabiturplufiquam Abrabam,eleuabiturplufiquam Mofis,nbsp;flubli-

PRAEFATIO.’

Ör* ßiUimiserit'valde plufquam an geh. lonathantis au-tem cald.tranflulit.^'i^T\\'\ jJD’J DX*)’ ’iaj; nSx» i^n ‘•gt;lt;10;^ ^ß,Eccegroflgt;erèßiccedetßruo meo Adefi^, ex-ahabitur, amgliabitur, amp;fortii erirvalde. Hoße^e^.nbsp;contextusheb.habet.Ty^ryr-T}^ ISÿpa’i ’33 îaçfi in«nbsp;^’'^n«3 i3i£3“ï?Ki n'in»—'b« nnsinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nt^i on’nÇ«

* ’ “ïi- tl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V Î :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V s-n |T At : - j . -r \nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•• ••nbsp;nbsp;nbsp;*•*:

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poßea renertenturßhj Ißraelis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;requirent

dominum Deumßum^amp; Dauidem regemßum,g^ pa-Uebunt ad dominum nbsp;nbsp;nbsp;ad bonitatem eius in nouißimii

diebus. Qu^ lonathanus ita Calddica lingua donauit. finnS« 21 fc^^nSia n»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»ja pain? ts ins

λ1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’Hquot;’?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î'VÇ^'^.'Î

!«’O V e)ic3 i'inS »n'1 n’3W ’âpi hoc eß. Poßea reßgißent filq lßaelii,amp; quaret cultum domini deißui,amp;morigerinbsp;ßet Adeßaßlio Dauidis Hegußi,nbsp;nbsp;nbsp;ßudebut cultui do

mini, multigUcabit bonitatemßam,qu^e Ulis eueniet in ßne dierum. leremi^e jo. hebraice ßcrigtum eß' n« 113^)nbsp;DnSD»n«iGÿ«D5^çnnn«,Dn»n^Kn’in’ id eil. Et fer-uient domino Deoßuoynbsp;nbsp;nbsp;Dauidi regißo^ quemßußcita-

ho eis. lonathanus uerb cald. tranflulit. n oijp pnSan .z.’t'inS linsSc in quot;gt;?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^nnS«

Etßeruiet coradno deoßol nbsp;obßquioßßent Adeßaßlio

Dauidis régisßi,quemßßitabo eis.Qyß loci^ut hebraice ßriptißnt,proßeElb deDauide igß nogoßuntintelligi,cunbsp;ßt habenda ratio tegoris,quo uixerint Hoßas ér Jeremiasnbsp;Progheta. Ex illis igitur iam diclisßententiis,aliißquegro-ßemoduminßnitis 3 liquida conJiat, Calddicam linguamnbsp;eximie etilem, amp; ma^,o eße emolumento toti reli^oninbsp;Chrißiana.Cateriim, omißis diElionibus,qua in nouo in-ßrumentoß^ge occurrunt^quaÇnefortè neßiat aliqui5)om-

nes

PRAEFATIO.

nesßere Caldaicaßtnt : neprolixior'videar, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parßt,

pertexens quod modo exorjii-sßum, videlicet excitentur noßra Cbrißianx religionù yinti^iites principes,apudnbsp;quos authoritäs, amp; diuitiaßne, quibußque d dominonbsp;demandata eß prouincia animaduertendhqucs pro nofbra,nbsp;amp; contra noflram religionemßaciant:,ne,prob dolor^poß-hac dißimuldter ßnantopera tot illuflrium 'nirorum He-braorum,^ Caldaorum., quosßperiores a:tates tulerunt,nbsp;mißre cum blattis, tineis certare, vel ab inßdehbus oc-cultari: quin dla extorqueant ab’ ipßsßdei noßrx aduerßt-riis i vtad noflras omniumperuemantmanus : hocvnumnbsp;tantum addam, ßanflamßynodum l^iennenßem reflißi-mè ßnxiße, ut in celebrioribusßcholisprdßeßores lingua-rum Hebräic^e,Caldaica, amp; Ärabica (quaspotißimumnbsp;caÜent inßdeles) hone fits ßipendiis alerentur.Haud enimnbsp;obßure teflata eß dla, linÿiarum notitiam cognoßen-dayamp;’ expbcanda religionis organum ejßeprteflantißi-mum. J^aleiamp;boniconßle.

I

TARGVM SEV PARAPHRASIS CALDAICA, QVAE ETIAM SYRIACA DI-eitur,Ionathani Caldæi antiquifsimi atque fidiisimi facrarum Veteris leftatncntifcripturarumintcrprctis,in Hofeæ,loëlis,amp; Amo-figrauifsimasprophetias.’atqj ctiam in Ruthsehiftoriam ôc Lamé-tationes lercmia: prophetæ mcerto authorc Cald.nuncprimùmnbsp;Latinitatc donata,interprète lohanc Quinquarborco Aurilacenfi,nbsp;Iinguarum Hebraïcae amp; CaldaïcæRegio protcflorc.

Ermo prophetiæ, que dominus babuit Beerijtêporibus Vziiç,nbsp;^^^^lloramijAazi, îeizciiæ,regû luda, atquenbsp;-Rzr^JefianiIaroubamifilijloali regis lifraëbs.nbsp;Principium fermonis dominiper Hofeam:dixicnbsp;tem,ôc prædixit illis,quôd fi pœnitétia duéti fue-rint,remittetur illis: fi verô non,décident,ficut de-cidit folium ‘'ficus : verùm pcrtinaces fuerunt innbsp;fceleratis operibus.Et dix it dominus illi, voca nomen eorum difperfos,quoniamferèadhuc modicum eft,amp; puniam fanguinem colentium idôla,nbsp;qualcmlehii in Iizreële efifudit, qui occidit illosnbsp;propterea quôd Baalcolcrcnt: côuerfi (eiiim) funtnbsp;iftijVtpollvitulos, qui inBethelofunt, aberrent:nbsp;proptereabaud dubiè ipfum innocentera fanguinem in domo lebu vlcifcar,amp; ceflare facia ifraèli-tarum regnum.Eueniet etiam tempore illo,vt mi-b y btum

a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

litu lizraelis vires in planitie lizreelis'coquaflctn. Pcruicaces enim fucrûc indigna cômittcndo faci-nora,adeó vcilli dixeric,nomeindito illis fine mi-fericordia in operibus fuis, quoniam non pofihacnbsp;addarn vc miferear domus Iifraêlisjvcrûtamen fi il-lospœnituerit, proculdubiôimpetrabûc veniamAnbsp;Domus-îvcrô lehudæmiferebor ,nam illos rcdi-inani per Verbum domini Dei fui, non autem areu,auc gladio, auc milicibus, aut equis, auc equiti-bus.DiIperfiones camen illorfi, quæ inter exterosnbsp;exiliis prementur,venia videbuntur indignæ propter opera fua: nam mala opéra perpetrando contumaces erunt.Ad hæc dixit: nommaeorû nomennbsp;non populus meus, quoniam populus meus vosnbsp;non eftis: propterea quôd vos non obfcruetis legisnbsp;meç verba,non vobis auxiliabitur verbum meum,nbsp;Ent porrô numerus filiorum lifraël mukus,quan-tus eil arenæ maris,quæ neq; fub menfuram nequenbsp;fub numerum cadit;fedaccidet,pofiquàm aôli innbsp;exilium erunt inter populos,eo quôd legem tranf-grefsi fuerintjVt dtcaturillis,nô populus meus vos:nbsp;refipifcent(tamen)amp; vocabuntur,diceturqueillis:nbsp;Populeipfius ’¦ Dei viucntis.Ec congregabuntur fill) ludç amp; filij lifraël fimul,caputque vnum fibidenbsp;domo Dauidis conftituenc, arque afccndéc de terra captiuitatisfuæ, certè dies congregationis illo-rum Celebris ^erit. Dixerant^fratribus veftrispro-pbetæ; Popule mi ad legem meam conuertimini,nbsp;amp; miferebor congregationis vcftræ.

IN HOSEAM. In Capucprimum Scholia.

lt;1 Hofcas propheta, vc Hebræorum traditiones tcftantur, Terofoly-mitanus amp; prophccx fihusfun.MuJtùm autcmdiiique vixitilic.'namfi propbcticuin munus in principio rcgni Vziix obicrit,qui anno vigcfi-mo (eptinjo regnilaroubami filij loaii régis Ifraëlitarum,conftitutuînbsp;fuit rex iudææ, cerium erit cum fanâo prophecico muncre annoso-âoginta quatuor faltem funâum fuifle, quandoquidem Vziias quin-quagintaduos regnauit annos.lothamus verb Vziiç filius annos fcxdc-cim,amp;Aa2us films lothamifimiliter^vt parens,fcxdecim annos impc-rauit.ltaque fi natus crat Hofcas tantummodo annos fexdccim,quan-do vates Domini fadus eft, vitam extendit vitra centum annos; quo-niam huicfupputationi nonnihil de xtatc rcgni leizciiæ admifccas o-portet,coquodillius etiam fcculo vixerit Hofcas,vt ex hums prophe-tix proœmio cofiat.Cxterùm fi duntaxat fub finem rcgni laroubaminbsp;fili] loafi,qui quadragintavno annis decern tribubus Iilracîis impcra-uit, vaticinatus fit Hofcas, annos nonaginta quinque plus minus vixir,nbsp;vtfuppiitatione annorum,quibusrcgnaruntquinqucrcgcsiIJi,qui innbsp;huius prophetixproœmio memorantur, ex 4. Reg. 14.15, 8c ißquot;, liquet. Vixit autem Hofcas iftcfeculovatum Efaix,Amofi,amp; Miches.'nbsp;Vaticinatus porro eft Hofeas vaticiniuinhoc plus minus quadragintanbsp;vno annis amp; feptem menfibus ante tranflationcm regni dccem tri-buum ad Affynos, amp; expugnationem vrbisSamarix per Salmanafa-rurn Aflyriorum regem, fi fub finem dicrum laroubami filij loafi va-ticinari incepericfiquidemZccharia filius laroubami Zcx duntaxat rc-gnauitmenfesiSclIiimautcm ,quioccifo afcZechariarege rcgnuninbsp;occupauit,menfem regnauit vnum, quern ciim occidiflet Menahe-mus.vfurpato à fe regno dccem annos regnauit, cique regno fuccef-fit filius Pecaiç.qui duosfo'ùm regnauit annosmaminicrfedo Pecaianbsp;regcaPecafilio Remalix, regno potitus eft Pcca ille filius Rcma-lix viginti annis : Hofea porro films Elx, cnccato à fc Pcca filio Rc-malix nouem annos regnum occupauit, amp; fub illo fada eft ab Aflÿ-riis Samaritana euerfio.atquc tranflatiofeeptri deccm tribuum adnbsp;Aflyrios. Si autem vaticinium fuum orfus fuerit Hofcas in principionbsp;rcgni Vziiç,adhuc quatuordccim annosfupcradde,amp; numcrum rcpc-ries annorum quinquagintaquinquc cum feptem mCnfibus à principio huius vaticinijadcladem amp; exitum Samaritanum, quoniam. cumnbsp;annos quadraginta vnum rcgnaucrit laroubamusfvt iam didum eft)nbsp;in Samaria,amp;vigefimo feptimo anno rcgni dims regnare cœpitVziiasnbsp;Icrofolymis, fuperaddcrc oportet illis viginti feptem annis clapfis ad-b iij hue

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

hue quituordccim, vt annos quadraginta vnum, quitus regnauit Ia-roubamus, habeas. Aetates porro amp; nutnerum annorum quibus rc-gnaucrunthi reges,lege 4. Regum i y. Cæterùm binomius fuit Vziias rex, nam 2. Paralipp. Vziias nomen habet, 4. Regum verb 14. amp;nbsp;ly. Azarias appcllatur. Inuehitur autem hoe vaticinio Hofeas inSa-maritanum regnum deccm tribuum,amp;in Iudaïcum,quod duabus ta-tumtnodó tribubus ludæ videlicet amp; Bcniaminiconftabat.’duæenininbsp;tribus illæ folæ partes Reabami filij Selomonisfuntfequutæ. 3. Reg.nbsp;12. amp; 2. Parai.II.Taxatverb primùm ciuitatem lerufalem vel Sama-ham, quoniam duæ vrbes illæ erantprxcipuæ regnorum Iudaïciamp;nbsp;Samaritani, amp; illarum facerdotes amp; ciues, qui lumen probitatis eflenbsp;dcbebant,fuis corruptis moribus excmplbque malo indoftam plcberanbsp;totiufquc regni amp; ludaïci amp; Samaritani incolas inducebant in erro-rem,regnantibus regibus illis, quorum in proœmio meminit.

lgt; Per incolas terræ, duodecimomnes tribus Ifraëlis intclligit, quæ, vt conftat exhuius prophetiæ leâione, prauis moribus, amp; opinioiiumnbsp;prauitate infeélx,acomni fcelerumgenercmaculatæ crant,fcculisnbsp;quibus viuebant reges,quorum hîc vates meminit.

c Folium ficus citb amp; inter folia primùm dccidit.-ifta enim fimihtu-dine illis prçdicit cladem amp; exitium inftans,nifi pœnitentia ducantur.

d Hoc dicic,quia lehu, qui le perfidelem própugnatorem religionis Dei contra nocentes præftiterat, à domino Deo deficiens adorauitnbsp;vitulosin Bethelo amp; Dano,induxitquecumnepotibnsfuis, qui poftnbsp;ilium regno potiti funt,populum alioqui propenfum amp; facilem,in cr-rorem 4.Reg.5). amp; lo.Sequucicnim funtipfclchu, amp;lchoaasfiliusnbsp;cius,amp; loas nepos cius, amp; Laroubamus pronepos eius,cuius in proœmio meminit Hofeas vates ifte,amp; Zecharia abnepos eins, vt in corumnbsp;annalibusin 4.Reg.lcgitur, cap. 13.14.amp; ly, religionem fceleratifsiminbsp;régislaroubamifilijNebati,quiadorandi vitulosin Betheloamp;Da-noauthor fuit 3.Rcg.i2. Nufquam porrb meminit vituli,qui adora-batur in Dano Hofeas propheta, fed illius tatùm qui in Bethelo cole-batur: numero autem plurali dixit vitulos, cùm duntaxat vitulus vnusnbsp;in Bethelo adoratus fuerit;quod ita faftum eft à vate, eo qubd præci-puus amp; magis Celebris fueritille,qui colcbatur in Bethelo propternbsp;loci cclcbritatcm,quoniam illic lacobusipforum Ifraëlitarum pater,nbsp;fcalara viderat,cuius fummitas tangebat cœlum.'angclosquoqj afeen-dentes Si defeendentes perillam, ac dominum innixum eidem fcalænbsp;Gcncf.28. Ibidémque poftea aram Deo iubente idem lacobus extru-xerat,Gcncf.3y.laroubamus verb rex locum ilium ea de caufa potifsi-iÇum clegerat,qubdindefpcraretfefaciliùsfucum faâurum impc-ritæ

IN HOSEAM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç

ritîE multitudipi, totique populo, ficutre vcra fcck. Danus porro fo-lummodo crat appendix ,liue fvtita dicam) anncxio ipfiusBccheli, 8c, proptcrea inii.ùserat ceicbrc iiliusfanum.

f Samaria amp; Iizrccl regni dcccm tribuum crant fcdcs amp; vrbcs pr£C-cipux, pro quibus tucndis contra Salmanafaiuni Aflyriorum regem, qui Ifraëliticum fceptrum in Aflyriam tranftuht, opus crat præcipuisnbsp;viribus 8c copiis totius regni.

/Summani Dei bonitatcm,clcmcntiam amp;facilitatem in condo-nando bine coliige : non ci.itn peccatorum mortem vult dominus,fed rnagis vt viuant,amp; conuertantur, Ezechiel.3^. Vulc hand dubiè dominus Deus homines omnes faluos fieri,amp; adagnitioncm veritatis venire i.Timoth.z.Contcxtusporro Hcbraïcusverèficctiamvcrtipotcftnbsp;conucnientcr ferè cum Caldæo interprète, Quondam non addam innbsp;pofterum , vt domus Ifraëlis mifcrcar, quin parcendo parcam ilJis,nbsp;quafi dicat, Non habita malorumfuorumprxtcritoiurn opctumra-tionc,abfoluta mca poteftate certè condonabo ilhs,quando tempus aducncrit ,quo futurum eft, vt fit vnus paftor,amp;vnum ouile,nbsp;amp; rchquix Ifrael faluse fient : nam qui tunc ftipcrcrunt ex dcccm tri-bubus, qlix nunquam ab Aflyriorum cxilio redierunt, ncc in regnumnbsp;fuum redibunt, falui fient refipifeentes, amp; Chrifti domini noftricrc-dentes Euangel'O. Tempore porro domini noftri lefu Chrifti, quinbsp;Samaritan! dicebantur, non omnes erant de femine fiuefanguine Jf-raelis,quandoquidemiamdudum Ifraëlitxipfiexulauerant,quiqucnbsp;Chrifti tempore degebant in regione ilia, qux regnum fuerat Sama-ritanum.mifsi magna ex parte per colonias fuerant ex exteris nationi-bus ab Aflyriis,ne alioqui propter cxilimn colonorum vctcrutn regionbsp;defcrtamancret. Lege 4. Reg. 17.cap. amp; lofephumlib.^.antiq. lud.nbsp;cap, vltimo.

Intelligitpcrdomum ludxapoftolos cum exteris cccicfix fidcli-bus,qui fuafponte nu'la adhibita vi,auc minis aliquibus Chriftum dominum amp; redeptoremnoftrum ludxorum regem,amp; verum Dei verbum funt fecuti,quorum arma carnalia non fuetuc aut funt 2.Cor. lo. Meminitautem domini noftri Icfu Chrifti, quem vt D.Iohan. cap.i.nbsp;Verbfi vocat, quod fine dubio facrofanftx triadis eft fccunda perfona.nbsp;lonathanus porro Caldxus ifte paraphraftes in hunc prophetam totusnbsp;diuinus cft,amp; ab il 11 us fententia, quod antiquifsimus fit,non eft tcmc-lerccedendum ,fiquidcm Chrifti domini tempora prxccfsit quadra-ginta annis,fi Galatino hb.primo, cap.3.de arcanis catholicx vexitatiinbsp;habenda fit fides,amp; Symconisiufti,qui Chriftum infantulum brachiixnbsp;fuisfufeepit, fuit coxuus, atque iub eodem prxceptorc cui Hillel nomen

TARGVM

men crat,ftuduit.Vidc prçfationcm noftratn fupra vbi latiùs hac de re. h Quadrant optime haec omnia ludæis difperfis amp; adhuc cxilio gra-uifsimo luentibus pœnas fui fccleris,propter ilium, qui vera falus mu-di eft, impie morti traditum : funt autem huius verfus verba omnia , finbsp;quis ilia ad verbum vertat, prætenti temporis pro futuro tepore more prophetico,ad rei maiorem certitudinem figmficandamrquare eru-befcant peruicaces ludæi, qui cùm non minus ifti lonathano tribuant,nbsp;quam Hcbraïco contextui,hoc loco amp; alibifæpe,in eo vcritacem nonnbsp;agnofcant.

i Poteft hoe modo cóuenire Caldsusifteinterpres lonathanuscum D.Paulo ad Romanos j?.c*ap. quihunc locum Hofeæ citans ilium in-telligit de vocatione gentium: quod gentiles videlicet, Chrifto domi-- no noftro recepto à fe, non folum contenti erunt fe elle Chriftianos,nbsp;verumetiam ludçosipfos ,quipcreorum prouincias cxilio premétur,nbsp;doftrina amp; monbus optimis ad euagelium inuitabunt,c0fq; lucnfa-ftos Chrifto,tandem vocabunt populum Dei viuentis.

1^ Q_d. Sicut trifte fuit amp; xrumnofum admodùm tempus longi cxi-lij amp; captiuitatis Ifraëlicarum amp; Iudîeorum,quæquidem captiuitas Ifraëlitis ipfis decern tribuum contigit, quod infignes eflent idolola-trz.Iudxis verö,quód Chriftum dominum ignorare volucrint,ita læ-tum admodùm ac celeberrimum crit illis tempus amp; dies , quo vtriqucnbsp;in euangclicam libertatem aflerentur , amp; confraftis diaboli vinculisnbsp;introducentur in gregcm dominiper Chriftum,quem dueem amp;prin-cipcm fibi conftituent. Hune porro verfilm ludæiipfi doâiores denbsp;Méfia ipfo intelligunt, quem tarnen excæcati iam venifte non cogno-feunt adhuc.

/ Inhocverfu amp; fiqucntilonathanusprxtcriti temporis verbis vfus eft, qux fimilitcr in Hebraico contextu, fi mutaueris piinéta, per præ-teritum verti poflunt, quanuis tarnen à Latinis interpretibus perim-peratiuum communiter vcrrantur;cçterum tempore lonathanilubri-eus erat Hebraïeus contextus, quoniara nondum fuo feculo notæ illsenbsp;fine punâa,quæ hodic pro vocahbus vfurpant,étant inuentaiVcrbumnbsp;porronbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuHeb.côtextu lcgitur,cflc poteft prç teriti teporis,

vel modi imperatiuipro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;coniugationis Hiphil

formatiuum adeftèt.quod quidem n in prarterito amp; imperatiuo con-iugationis Hiphil verborum quæ dicuntur qinefcentia Aiin vaf, folet quandoquepcrdi,vcingrammatico noftroopéréobferuatumcom-peries. P endet autem fententia vfque ad capitis fequentis verfum, quinbsp;incipit,filiorum cius,amp;c.

Increpauerunt Synagogatn Ifraèlis (prophetæ,) acilli dixcrunt J quod, il fe non dederet cukui SiCnbsp;verbomeo,me 1111 minime exorabilem præberem,nbsp;doncc(etiam}moresfuos corruptos emendaret o-mnino,cukumqucidolorum vrbe fua expelleret.nbsp;Ne 1111 diuinum fauorem nieum fubcrahercm , Scnbsp;euanefcere facerem gloriam illius, illâmquepro-fterneié, ficuti fuerac olim“, eo quôd fe ad cukumnbsp;lïieum côponere noluifleü,atque exarderet ira meanbsp;contra illam,ficut côtra populiim exarferar, quan-do prætcrgrefl'us eft legera meam in dcferto,pone-rcm quoqueillam vtcerram folitudinis,aceam fitinbsp;cnecarem . Filiorum eius profeikô non miferebor,nbsp;quoniam idololatræ fiintipb.Abcrrauithaud du-rum doôlores ^pudefadifunr:dixitenim,populosnbsp;amatores meos fequar, per quos abundè habeo ci-bummeum amp; potum racum,veftimenta lança ÔCnbsp;linea plenê, oleum quoque totius viâus mei. îdeonbsp;ecceego veluti fepibus liircis peruertam viastuas,nbsp;ac velut intercluftonibus parietum intercludam,nbsp;nefuas inueniat femitas. Et perfequeturpacécumnbsp;amatoribus fuis, fed ab ill is non obcinebit, quæ-ret auxilium,amp; non inuenietuunc dicet,abibo, amp;nbsp;reuertar “^ad antiquum cukum domini mei,quan-doquidem bene mihi erat ,quando colebam ma-ieftatem illius:in pofterum idola non colam.Nonnbsp;enim nouerantipft,q?ego benedidione 'meaillisnbsp;triticum J vinum amp; oleum auxifl'ein, mukiplicaf-

uc

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

femque cifdem argentum amp;aurum,ex quo confc-cerantidolum. Idcirco reuocata-^fententia mea, triticum temporecolleôî:ionis^fuæauferam,amp; vi-num tempore exprefsionis ''fuæ:repetam etiamnbsp;plenè vcftimentalanea amp; linea,quæadtegenduni-pudenda fuailli dederam.Propediem enirn veren-daillius retegam in oculis populorum aroatorumnbsp;eius, amp; nemo illam de manu mea cripiet. Adhæcnbsp;cefïàre faciam omnia gaudia eius, dies ' feftos eius,nbsp;neomenias eius, fabbata amp; omnes llatas quot;’fe-rias eius. Vaftabo etiam vinetum amp; ficetum illius,nbsp;eo quôd dixerit,honori mihi funt ipfa, quod cxtc-ri amatorcs mei mihi dcderint : verùm redigam ilia in faltutn,amp; confumentillabeftiæ quot;agri. Indianbsp;quoquepuniam peccata temporura, quibus idôlanbsp;colebat,quandoincendcbatiîlis aromata, amp; fimi-lis erat mulieri,quç maritura fuum deferuit, amp; or-nauit fc maure fua,momlibufque margaritarumnbsp;fuarum , amp; poil amatores fuos aberrauit: talis fuienbsp;fynagôgalfraël,quæ, deferto àfecultu raeo, idôlanbsp;colere maluitjdicit dominus. Tandem ecce ego illam adlcgem inclinabo,amp; in gratiam illius mira-culaedam,egregiaquefacinora,ficutiamin deferto illi fecijaeperprophetas®feruos meos blandènbsp;confoIabordlam.Etilli deinde paftores^fuos con-ftituam,arque vallem Achoradanimi dclicias : amp;cnbsp;ftudebuntibi verbo mco, ficuti^'antiquitus : egonbsp;fane in gratiam illorum miracula, fignaqucegre-giaedam, Gcuti tempore quo egrcfsi funt de terranbsp;Aegypti. Ecerit temporeillo, dicit dominus, ftu-debitis

IN H o SE am;

debitis cultui meo, ncquepofteapopulorumido-lacoletis. Nullaprofedo mentiofiecab ipfisido-loi'um gêtium,fiquideniin pofterum non ilïorum nominis recordabuntur. Iniboautem temporeil-lofœdus cum illis,vtin pace dcgant cumbeftianbsp;’’agrijCum volucre cœli, amp; rep till terrærarcû ctiam,nbsp;gladium amp; milites tollam de terra, ôc illos in fecu-ritatehabitarefaciam : amp; ftabiliam vos coram menbsp;in æternum, vos enim coram me ftabiliam in veri-tate/in ludicio, in beneficcntia amp; miferationibus.nbsp;Stabiliam porrô vos coram me in* fide, amp; cogno-fcetis timere dominum. Et eueniet tempore illo,vtnbsp;exorabilem me vobis præbea, dicit dominus,præ-cipiam cœlis, amp; ipfipluuiam fuperterram demit-tcnt. Terra verb abundabit tritico, vino amp; oleo,nbsp;quæ cumulate’’captiuitatipopuli mei fatisfacient.nbsp;Stabiliam dcniquevos coram mein terra domusnbsp;maieftatis meæ, rmferebôrq; illorum, qui per opera fua venia indigni fuerant ; dicam etiam his qui-bus dixeram, vos no eftis populus meus, certè vosnbsp;populus meus eftis, ipfi verb dicêt,Deus meus es.

In Cap. 2. Scholia.

a. Multas è libris ludicum amp; Rcgutn attingit hiftorias,cx quibus vi-dere liccc populum Ifraëliticum fxpc inditioncm gentium venifle, valdéquc fuifle affliâum.co quod colère amp;:adorarc dominum Deumnbsp;fuum omnipotentem deftitilTct,

Peâoraverfat illorum doâoribus 8i concionatoribus probis pudor, quod ipfi falfis vatibus poftpofiti fruftra in concionc afeé-dantjinaniterque doceant non furandum, non fœncradiim,nonadul-terandum amp; idoloUtrandum , quoniam omnes funt omni fcclerum c ij gcncrc

T A R G V M

gcncrc maculati,ncque illos pudet, aut pœnitctpcccaflc.

c Amicus fempercft,amacorverô ad tempus. Peramatores illos autcm intcliigic prophcta, vc ex Hebræis doftiores feutiur.t, Aflyriosnbsp;amp; Aegyptios,quoru auxilio ante cladé luâ fræti étant omnes Ifi aëlitxnbsp;fynagogæ afleâores, qui nuilo modo tarnen eis contra Caldxos fup-petias vencrût, vbi diuino nutu aduenit tempus exitij lilorum propternbsp;fua lutuicnta vitia, neqiic Acgyptij amp; Caldæi contra Aflyrios, quan-do illi deeem tribus trâftulerunt. V el etia per amatorcs illos, vt idemnbsp;Hebræiinterprètes dicunt, nefarios pfeudoprophetas intellexit, quinbsp;contra diuina præfcripta pendebant àfyderibus, quos confulebant Ifl-raëlitæ,amp; interrogabât, an ex fua cxitiofa fydera'i icientia, paeem aucnbsp;aliquid aliud fauftum finiflrûmve illis deprchédiflenfhuiufmodi pro-culdubio pfeudoprophetis, bariolis, 8c comciâonbus, quos adibant,nbsp;qui vtinam etiam nulli eflTcnt hodie, valde dominum Deum prouoca-ucrunt,amp; exacerbauerunt Hcbræi.

d Hoc autcm non diccnt afleclæiynagogæ ,vtHcbræi interprétés tcftanturjdoneclongoprelsifuerintexilio, ficutinlcge feriptumeftnbsp;Deuter.4.Cùmfuerisin tribulacionc tua,amp; inuenerint te omniaquxnbsp;prçdida funt,in nouifsimis diebus certè reuerteris ad dominum deuranbsp;luum,amp; audics vocem cius. Si enim,inquiunt Hebræi dolt;3;ores,huiusnbsp;verfus Hofeæ verba confefsionc plena pronuntiaflcnt, tantilpcr dumnbsp;crant ipfi in terra fua,non cflet illis cxilium.

e Diuina benedidio infacris litcris fæpcnumcro abundantiam fi-gnificat,malcdiâio verb penuriam.

f Çy. Poftquam calamitatis amp; exilij pondère prefla, cognofcct amp; confitebitur fe bona fua omnia habuifle à me, vt pœnas det cum aflc-datoribus fuis perfida fynagoga,reuocat3 fentcntia mca, auferam tri-ticum,amp;c. 8c fie pœnam fcclere dignam fufcipict,quoniam paulo ante fuprà dixerat fc omnia abundè habcrc à populis, quos amatorcsnbsp;fuos vocauit.

g Caïd.Tempore areæ fuæ. Hoceft.‘tempore quoduciin arcam triticum oportebit.

A Cald. Tempore torcularisfui. Hoc eft: quando vuæ iam maturx calcandx crunt, amp; exprimendæ intorculari.

i Per dies feftos fiuclxtosintelligcrevidetur,nonquæ pro delido aut peccato fiebant, fed pacifica facrificia pro gratiarum adionc, exnbsp;quibus pacificis comedebat öfteres amp; quilibet qui mudus erat: fiebatnbsp;autem pacifica facrificia, quando aliquid profpcrè fucceflerat, vt cùmnbsp;liberatus erat è vinculis aliquis,aut opus aliquod pcrfcccrat,aut pepe-riflet alicui fterilis vxor, aut ex graui morbo conualuiflet: his pacificisnbsp;fachficiis

IN HOSE am.

facrificiis etiam annumeranda funt vota, quæ fponte ficbant in futif-ruin tcpuSjfi videlicet pro votofucceJcret,amp;ex animifententia negotium a!iquod,quod tentaretur. Rituin vide Lcuit./.dc nonnihil Pro-ucrb.7.

Jc Menfium initiis tubiscIangcbantHcbræi.nutn.io.Sacrificabant etiam,amp; facrificq ritus expnmiturnum.iS.

I Sabbata Hebdomadibusfingulis celebrabantur.

Per ftatas fcrias feftum pafchatis, Péchecoftes amp; tabcrnaculoruin potifsimùm intelligit, qua: certo anni tempore celebrabantur, Deuteron. 10'.

n Per beftias agri intelIiguntHebræorum nonnuîliHorridos 8c truces hoftes Ifraelitarum,qui illos truculentifsime inuaferunt.

0 Per prophetas illos, in te I lige prophetaSjquales in nouo teftamen-to communiter intelliguntur, hoc eft, fpiritus fanfti afflatu facrarmn fcripturarum interprétés, qui non per legem veterem rigoris plenam,nbsp;fed pcripfum euangelium ,quod fuaueiuguin eft, 8i onusleue, He-bræos ipfos fynagogæ filios tandem confolabuntur, atque deducentnbsp;ad Chnftum dominum noftrum, Cæterùm, in nouo ipfo teftamentonbsp;non omnino repelluntur amp; excluduntur prophet« futurorum præ-nuntijmarndonaripofTuntaliquandôà Deo Opt.Max. fpiritu prophenbsp;tiç virifanâi,ficut legimus Aft.ii.d.amp; ai.b.dc Agabo,quifamcm fu-;nbsp;turam pra:nuntiauitgt;dequc filiabus quatuor Philippi,ac aliis,

p ProMofc,lofua,Iudicibus,fiueducibus,rcgibus amp; propHe-tis tandé habebut duces apoftolos, amp; alios Chriftian« fidei proceres, qui illos alta pace amp; animi tranquillitarc, Euangelij prçdicatiOEC fruinbsp;faciet,ita vc perturbationes,amp;pro Chrifti nomine pcrfequutior.es fu-turæ illis fint deliciae. Achorautépcrturbationêfignificat amp; eft vallisnbsp;nomen,in qua Acham lapidibus obrutus fuit,qui propter fcelus fiiuninbsp;pcrturbaucrat lfraëlc,Iofuæ y.Itaq;, inquit,qui Chrifti domini noftrinbsp;partes fequentur, tantum abeft,vt perfequutionibus perturbétur propter nomen illius,vt magna admodu voluptate tunc afficiantur; quodnbsp;iam in apoftohs,martyribus,acaliisfanlt;ftispatribus perfedum effcnbsp;comperimus.

q Alluditad Patriarcharura amp; fanftorum patrum veteris teftamen-ti tempora, in quorum gratiamfignamulta amp; egregia facinoraedi-dit dominus,fimiléfq; apoftolis amp; nouç legis fanâis poilicctur,quod, Vt videmuSjiam præftitit.

r Spiritaliapertemporaliaintelligcns amp; exprimenspropheta, altam his verbis animi pacern fuis promittitrquienimChriflum dominum amp;nbsp;redemptoremnoftrum cognoucrunt,aducrfaomnia propter iliumnbsp;c iij patiun-

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

patiuntur æquo animo, non minus quàm fi alta Sc ïumma corporis pace frucrentur.

I~ Id eftjEritis vos pofthac coram me veraces,intcgri,bcncfici,amp; rai-fcricordcs:Graphicè autem hominem Chriftianum deferibit.

t Fidem perfeâam operantem in charitace,ex qua viuit iuftus,intel-ligit: verfu porro præccdcnti Chriftiani hominis opera attigit.

•V Percapciuitatempopulifuieosintelhgit,qui tandem efFradis vin-culis feu captiuitatc diaboli ad Chriftum eonfugientes, etiara fi nihil habcantjCruntvelutiomnia pofsidentes fuaforte propter Chriftumnbsp;contenu. Vcl,quiain Hebrxo ipfocontextu lcgiturli2rcel,quodfernen Dei, vel difperfionem Dei fignificat, illor intelhgit, qui propternbsp;Chriftum difpergcrentur, amp; velutiextorres crantcxulaturi, propternbsp;ilium fugientes de ciuitate in ciuitatem, qui tarnen adeó xquo animonbsp;omnem inopiam amp; egeftatem patientur, atque fi abundarent, amp; illisnbsp;res ampla effet domi.

Cap. 3.

Dixit autem rurfus mihi dominus, vade vatici-natü vaticinium contra Ifraelitas , quoniam fimi-lesfuntipfimulieri,quam maritus vtfuam amat, ipfavero contra ilium adultcrium committit: ve^nbsp;rum eniinucrodeamatillam,nequeilli'‘diuortijli-bellum dat:talis eft amor dommi ergafilios Ifrae-lis,amp; ipfi ab idolis gentium pendentdi tarnen refi-pifccrevolucrintjdabiturillis venia,comparabun-turqueviro,qui errauit amp; loquutuseft (tantum)nbsp;contrafociumfuum.Redemerohaud dubieillosnbsp;per Verbum meum decimaquinta die lunæ Ni-îan dabiturque numerata pecunia ad expiationenbsp;animarum fuarum: adhæc dico, quod olFcrent co-ram me manipulum primitiarum de hordeorumnbsp;aceruo.Vates dicitoipfi fynagôgæ Ifraelitarum:flanbsp;gitia veftra vobis in caufafuerunt,vt exiliopreraa-mini

I N H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rj

mini diebus mukis;fl:udebitis CLiItuimco,non me-retricabiminijUeq^coletis idôla,amp; tandé futurum clljVtego veftri miferear. Certe longo‘¦temporenbsp;manebuntfilijifraeiis fine rege dc domo Dauidis,nbsp;fine aliquo qui fuper Ifraelitas imperet,non etiamnbsp;acceptumerit facrificiumin lerufalero ; adhæc innbsp;Samaria nullam ftatuam habebunt , nullumquenbsp;Epliod,autidôlirefponfum.Pofteàrefipifcent ülijnbsp;lfraëliSjamp; quærent cultum domini fui,amp;mongcrinbsp;fient MefiæfilioDauidiS régis fui,amp; ftudcbûtcul-tui domini,amp; bonitatem fuam multiplicabir, quænbsp;illis eueniet in fine dierum.

In Cap. 3. Scholia.

d Libclli diuortij fiuc repudij formulam vide in noftris obferuatio-nibus, in cap. 3. in TargumRuthæpnhoc ipfo volumine.

h Qjl.Condonabttur illis facile, dummodo illos pœnitcat.-facilè c-nim conciliantur focii,fi aliquando difcordes fiicrintrfummam autera Dci Opc.Max.bonitatem amp; clcmcntiam hic confidera-

c Verbum Dei patris Chriflus dominus noftcr,priùsà iÿnagôga ipfi proditori ludæ numerata pecunia,paulö ante principium dici dc-cimiquarti lunx Mart'.i,qui Nifan hebraïeè appcllatur, clamauit expi-rans intenfa voce, Confummatum cft. Per manipulum autem primi.nbsp;tiarum Chrifttim primitias dormienCiuin.i.Corint.ij.intcIÜgit.-qucmnbsp;Iiidxi putantes fc obfequium prxîlare Deo, vtliomincm de fccc po-puli crudclifsime occidi ciirarunt, quod per manipulum hordeaceiimnbsp;depromptum cx aceruo fignificaturrnam hordcaccus panis vilis cft,amp;nbsp;parui pretii. Qux porro fit vis, amp; dignitas huius antiquifsxmx Iona-ihaniCaldaïcç paraphrafis,quatitûtnq; momcntiin fehabeat il]a,hincnbsp;amp; ex aliis multis locis facile colligcre licet. Cæterùm tantæ eft autfio-htatisapud ludxoSjVtillam negate non audcanfquarehiccrubefcatnbsp;necefle cft, nam fua ipfa lehudxorum in hunc Hofex locum interpre-iatio,non prophctix,vt dcccbat,fed biftc næ lam dudum prçtentæ co-ucnic: quoniam quo fc venant, vt hunc locum contorqucant,nc-fciuntilli.

dCald.

,4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

d Caïd. Icgitur fccundum Venctum exemplar fquod hoc Joco mihi vaidc placet)dabicquc (Synagoga) pccuniam appcnfioniiin,expiatio-ncmproanimabusipforum:fccundum autem D. Kimhiiicâioncm innbsp;comment, fuis: corn paraueroque pecunia appéfionum expiationc pronbsp;animabus ipforu.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caïd, verbûfic hoc loco exf^uo Hebraï-

co ïÿnonymo comparare fiuc acquircrc fignificabit.Oporrcbat fane, vt certum conftitutiim pretium præccderet expiationem amp; re-demptionem hominum omnium fadam perChriftum dominum no-ftrum filiû Dei vnigenitum verè deum amp; hominem , quoniam lofc-phus luftus amp; innocens ipfius Chnfti typus, authorc fratre fuo luda,nbsp;profanis Ifmaëlitis venditus fucrat, Genef. Cxterùm funtin ipfonbsp;verfu duo præterita Cald. pro futuris,ncmpc redemi, pro redemero,nbsp;fiue comparaui, pro cóparaucro:amp; dédit, pro dabit: amp; hoc ad maio'nbsp;rem rci ccrtitudinem fignificâdam prophctico more, ex quo quidetnnbsp;foicnt ipfi diuini vatespræterito pro fut.vti, quoniam rem quam prx-dicebant ita certo futuram tencbant,atque fi iam adimpleta eflet ilIa.

e Vide quàm exprefle lonathanus Caldæus interpres, qui, quod, vt iam diximus, tempora Chrifti prxccflcrit, caret omni ludaïfmi fufpi-cionCjlocutus fit de logo per Romanos il la to exilio, in quo adhuc lu-dxi funt propter ilium,qui vcrafalus mundi cft,morti impie traditum;nbsp;mcininit adhæc deeem tribuum Ifraëlis, quX nunquam ab exilio re-dicrunt, quibufque Salmauafarus Aflÿriorum rex, qui in exilium egitnbsp;illas,autillius pofterorumaljquis,nullurnpræfcâum autpnncipemnbsp;dédit vnquam, quin grauifsima feruitute fern ¦•er prefsi fuerunt, quamnbsp;hodie adhuc fentiunt,fentiéntque cum ipfis ludæis,donee vnum ouilcnbsp;fiet amp; vnus paftor, qui crit Chriftus dominus amp; redemptor nofter,nbsp;quem tandem cognofeent talem, amp; confitebuntur reliquiæ Ifraëlita-rum, qux falux fientrnulla porro in exilio bâa cft illis vnquam copianbsp;vclfacnficandi Dco veto more fuo,vel ipfi Baali idôlo, quod tanto-pere Ifraëlitæ colucrunt, vcl vitulis, quos in Bethelo amp; Dano adora-uerantjVcI denique fuontu feruato.confu’endi veri .Dcioraculum.velnbsp;alicni exidolis amp; fimulachris quibufdam ,cxquibus futura difeeban-tur Verfu porro fcquentc, perpende diligenter, quàm apertè diuinusnbsp;ifte Caldæus interpres de Méfia ipio, qui eft Chriftus lefus, loquatur.

Cap. 4.

Audite verbum dornini filij Ifraëlis, quoniam contentio eft domino cum habitaüoribus‘’terræ,nbsp;quoniam

IN HO SE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1$

quoniam nófunt vcritatis cukores, nulla funt pic-tatis officia,non funt denique in terra,qui in timoré domini viuant.Iurantin vanum amp; nientiuntur, homicidæfQnt,fures amp; fcortatores,prognatôfquenbsp;procréantes ex proximorum fuorum vxoribus,acnbsp;nialeficia malcficiis cumulantes. Proptereàvafta-bitur terra, ôc profligabitur omnis incola illius ànbsp;beftia agri amp; volucre aëris,pifces maris etiam propter illorum flagitia cladem fentient, proptereà q?nbsp;dicant ; liber non docet, propheta non reprehen-dif.populus certètuus contenditcum doâoribusnbsp;fuis. Sed corruëtis in media luce, corruënt etiamnbsp;pfeudoprophetæ, qui vobifeum funt, tanquam finbsp;nox effet,ôc pudore obruam fynagôgam veftram.nbsp;Stultè agit populus meus finefeientia : quonia co-gnitionem timoris meitu cÓtempfifti, propellamnbsp;te, ne coram me miniftres : proptereà etiam quôdnbsp;oblitus es legem Deitui,amandabo ego quoquenbsp;“^pofteros tuos. Quemadmodumillorum dignitatem auxi, fie peccareauxerût coram me, amp; glo-riam fuam cum ignominia'commutaucrunt. Sa-cerdotes polluunt fe comedëdo-^ peccatum populinbsp;mci,proptereàquôd fceleracumulatefaciant fee-leribus illius animæ.Euenietporrô,poftquâprofa-num veluti facerdotem collocauero ad contami-nandum illorum facrofanëla,amandabo ipforumnbsp;gloriam,amp; quod excelles eft, in contemptum po-nam: proptereà, vt pœnas de illis fumam pro mo-ribus fuismalis,acfecûdùm reproba illorumopera illis rependam. Comedent autem, fed non fatu-j rabuntur.

Iff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

rabuntur,clucentvxores,fed liberos nonfufcipiec, quoniam dereliquerunt cultum domini, eumquenbsp;nonobfcruauerunt.Meretricium,vinum amp; tcmu-lentiaeripiunt,atqucaberrarcfaciunt illoruni ani-mum. Populus meus tabs eft, quod limulachruninbsp;lignifuiconfulac, amp;; decxcelfisfuiseft, quibacu-lo-?fuo indicée 1111, quoniam errons fpiritus illosnbsp;libidinarifacit, VC aberrencàcultu Dei fui. Supernbsp;montium cacuminibus facrificant, ôc fupcr collibus incendunt aromata, fub quercu , aut populo,nbsp;aut vlmo, quiaillarura (arborum) vmbra défa ed:nbsp;jdcirco meretricancur*filiæveftræ , quæ vobis exnbsp;externis mulieribus funt, nurus quoque veftræ,nbsp;quæfiliis veftris connubio lundæ funtexcxteris,nbsp;adulterantur.Non aniniaduertani in Alias veflras,nbsp;quod merecriccntur,nequeinnurus vellras, quodnbsp;adulcerentur,quandoquide ipfi ’('priiis} cum fcor-tis verfacifunt, ôccûfœda meretiice genioindul-ferunticçterùm populus,qui legem non intelligic,nbsp;nonne collidccur ? Si vos, o ifraelitæ, aberretis, ncnbsp;in fcelera prolabantur ludæi, ne eatis in Gilgalam,nbsp;afcendatis in Bethelum, neque in vanum iure-tis,viuitipfe dominus. Profeâô licutbosfagina-tus amp; ùndomitus, ficrebcllauitlfraëlobfœlicita-tem nimiam;(fed)propediem illos deducce dominus,ficut agnum felcdlum quot;’m planiciem.Addiólinbsp;funt idolis ifraëlicæ, amp; religioné fuam derelique-runt. lllorum principes exrapina conuiuia cclc-brant,aberrantideo, amp; ad merecricium conuertû-tur,amant vt ignominia’adueniat fibi primatesnbsp;corum.

IN H OSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ry

eorum.Optiniatuin illoruni opera rcdanonfunr, (verum) ficuc fieri non poteft, vt in ala retardeturnbsp;•ventus,(fic)propediem contra illosadducam ho-ftem, ßc propter aras idolorû fuorum pudore ob-ruentur.

In Cap. 4. Scholia.

lt; Quando dici£cumhabitatoribustcrrç,perindceft,acfidiccretva-tcSjVobifciim eft acerrima contentio domino ô Ifraëlitæ.

b Populi Ifraëliticiimpudcntiam amp; infolentiam fummam oftendit, quoniam Icgis amp; prophetarum ignari Ifraëlitîe audebat dicere legemnbsp;amp; prophetas vitia non reprehenderc, qua: tunc temporis vigebant, acnbsp;infurgere ctiam in illos aufi erant, quorum monitis amp; doftrinx debc-banc parère: tuus porro ad idololatram lynagogam illorum, vel adnbsp;metropolim ciuitatem Samariam refertur. Quando porro paulo ante dixit,futurum vt etiam cum volucribus pifees maris cladcm fentiat,nbsp;Hyperbolica eft fententia,qua ftudet vates ipfis Ifraelitis metum incu-tere, vt ilk fibi tanta ruina propofita refipifcant, amp; ad obferuacionemnbsp;legis amp; prxfcnptorum Dei Opt.Max. redeantfed incaffum rcfraâa-rium populum admonet.

c Q^d.Vos cum pfeudoprophetis vcftris,tcmporc cladis amp; exitij vc-ftri,quod vobis non ex infidiis auc nodu,fcd aperto marte amp; luce data affcretur, adco cxcutiecis,vtprorfus ignari, ftupidi, bardi,amp; omni ni confilio deftituti videamini.

d Hoc dicit vates, quod prxuideretpoftcros maiorum fuorum,lege diuina contemptaamp; violata,corruptos amp; deprauatos mores lequu-turoSjGcut ctiam hodie fcquuntur adhuc perfidi Sc infœlices ludxi.

e QJ.Tantifpcr dum me colucrunt, triumpharunt dchoftibus fuis Ifraëlitæ, Sc fafti funt voti compotes : at verb vbi me ipfi dcfcruerunt,nbsp;de illis triumphauerunt hoftes, rnagna cum fuaipforum clade, igno-minia Sc confufionc.

ƒ Id eft, Impuri amp; flagitiofi illorum facerdotes conniuent pcccatis Sc maleficiis ipfius populi^uoniam ob multa fcelera amp; peccata mul-tæ Hunt oblationes (ait vates) ex quibus facrificuli ipfi ditefeunt, cùmnbsp;tarnen ex officio hoc deberent deteftari. Contextus autem Hebraïeusnbsp;ad verbum habet. Peccatum populi mei comcdunt,amp; ad iniquitatemnbsp;fuam attolluntanimamillius. Per peccatum autem populi ,intelligcnbsp;oblationem pro peccato.

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

g Hoc eft,Saccrdotcs, admoto baculo idolo, quod in loco cminen-ti pofituni eft,indicant amp;dcclarantillis falfi Dcifui voluntatem.'in locum auiem iHufolifacrificuliillicutnpfeudoprophetis afeendebant. Quando porrô dixit libidinari,dc foruicatione feu meretricio ipiritujnbsp;intelligit.

h Hoc eft, Cum filiæ, tum nurus veftrx magnam liabent fcortandi Iibidinandiq; occafioncm, propter tantam locorum opacorum com-moditateni.

I Eft hîc ironica fccundx perfonç in tertiam mutatio,amp;pcrindc eft, ac fi dixerit, vos viri boni fcilicet, quorum erat Alias amp; nurus veftras ànbsp;nialo diucrccrc,atque tantum illis difluadcre fcelus.priùs libidinantcsnbsp;fcortatéfqqiter ftrauiftis illis,ac anfam fimile faciendi ciidc pcrniciofonbsp;exeplo veftro pra:buiftis:quamobre acerbius raulto agetur vobifeum.nbsp;luxta Hebraicum contextum porrô eft : Qiqoniam ipfi cum mcretri-cibus fecedunt,amp; cum fcortis facrificant,id cft:faciunt facrificia,vt inde nancifeantur occafionem pergraicadi vnà cum meretricibusrqucmnbsp;fcnfum etiam fequitur lonathanus ifte Caldæus.

Gilgala Gue Galgala locus eft contra orientem antique vrbisle-richo, in quo primum poft tranßtum lordanis fœderis area requieuit; in illo loco erexit lofue duodccim ill os lapides, quos ex trahi iufferatnbsp;per duodccim viros Gngularum duodecim,tribuum,èfundo lordanis,nbsp;in quo pedes facerdotum fcrentium ipfam arcam fteterant, tantifpernbsp;dum pedeGcco populus tranfirctlordanem fluuiumribldcm Ctiara fa-da eft fecunda circunciGo, amp; cclebratum eftpafcha, comcdercqucnbsp;cœpcrunt Ifraëlicx de friigibus terræ à Deo illis promiflæ, ac cefla-uit Manna, lofuc 4. amp; 5. Quæ omnia quia cclebrem locum rcddidc-rut, Gcut fcala lacobi locum Bethclum, vt iam fuprà in caput primumnbsp;à nobis obferuatum eft, magnam occaGonem amp; anfam prxbuerunCnbsp;pfeudoprophetis amp; idolorum facriGculis lucroftudcntibus ,vtprx-textu fanditatis loci ob res memoratas, homines ad idololatriam pcI-lexerint, amp; proptcrcà locus illc abominatuseft àprophetisDei, In illo deniqiic loco reiedo Deo rege,cum iam Ifraëlitç hominem regemnbsp;pctiiflcnt,r.Reg S.conftitutus ac conGrmatus fuit Saül in regno à Samuele amp; popuIo.T. Reg.n. quærcs adhuc locum ilium Gilgala inui-fum magis Deo amp; prophetis reddidit.

I Q^. Aduerfum Dcum Opt.Max.ingrati excuflcruntlfraelitxiu-gum legis,amp; omninoinfolentesfadifunt.

nt Hoceft,Ifraëlicas,qu!anteahonoribus,lætitia, otio amp; rebus abu-dabant,exponct dominus hofti truci,cui rcGftere non potcrunt, aut ab illo fugcre, Gcuti agnus faginatus in loco vago, amp; longe à paftonbusnbsp;dcreliftus,

IN H OSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i5gt;

dcreliâusjupum vcniétcm fua corporis nitnia obcfitatc cfFugcrc non poteft.

n Q^d.TantumabcftjVtilIorumoptimatesflagitioïe viucntes pu-dcat nomini fuo maculam inurerc, vt idipfum in honorem adducant.

0 Q^d. Sicm vcntus ligari aut tardari non poteft, fie nullus erit, qui hoftis aduentiim pofsit impcdirCjaut illi rcfiftcrc. Prædicit autem ci~nbsp;ptiuitatcm amp; exilium deeem tribuum fadum per Saimanafarum Af-fynorumrcgem,4,Rcg.i7.

Cap. 5.

Au dice hoc facerdotes, amp; attendice pofteri Ifraë-lis ,aufcukace quoq; domeftici regis: nonnead vos fpeôlat cognofeere indicium ? certè exiciumeftisnbsp;proximis ¦* veftris, amp; veluti rete expanfum fupernbsp;excclfum môcem.ldôlis fincdubiofacrificancam-plifsimê , tamctfi eos oranes ego monitis^ meisnbsp;eriidire nitar.N ota mihi funt Ephraïmitariim opera, ôc a me ilia Ifraëlitarum abfcondira non funt:nbsp;nunc enim idôla colunt Ephraimitæ, amp; Ifraëlitænbsp;polluti funt.Non defcrüt opera fua,vtad cultû Deinbsp;fui redeant, quoniam inter illos eft fpiritus errons,nbsp;amp; difciplinam à domino non quçrunt.Verûenim-uero deprimetur Ifraëîitarum gloria ipfis cernen-tibuSjGquidélfraëlitæipfi amp; Ephraïmitæ'^obma-Jeficia fua corruent: corruent quoque ipfi ludæinbsp;cum illis.Cum'gregibus amp; armentisfuisibunt,vcnbsp;difciplinam quæranc à domino,fed non inuenient,nbsp;(nam)abeisrecefsic diuinus fauor meus. Contra^nbsp;verbum domini præuaricati funt,quoniam liberosnbsp;de filiabus exterorum modo pro fuis agnouerunr,nbsp;propediem contra illos fingulis menfibus populosnbsp;d iij adducam.

TAR GVM

adducam,qui terræ illorû vaftabut fruâus. Attol-litevocemvedramô prophetæ velüti buccina,{i-gnificetur, quod vcnient contra illos gentes homi-cidæ,eo quôd Saülé regem gt;?conftituerunt, qui erat de Gibaatba, fon um édite vel uti tuba, dicite regesnbsp;ventiiros cum exercitibusfuis côtraillos, eo quôdnbsp;verbis Samuelis non morem geflerint, qui fuit denbsp;Ramatha: propter illos milites lubilabunt, quôdnbsp;præuaricatifucrintin verbûmeum,ôc àcultu meonbsp;reccflerint: nonenimeoluerunt mein fanduario,nbsp;^quodi terra tribus Bêiamin efl. Domus Ephraïminbsp;in defolatione erit in die vltionis flagitiorum,quo-nia Ifraëlis tribubus (fingulis) legis cognitioncmnbsp;’dederam.Optimates ludçfunE,velutiqui termi-nosî^transferuntjfuper eos effundam quafiaquamnbsp;furorem ineum. Apud Ephraïmitas calumniamnbsp;pafsi, in illorum iudiciispro flagitiofis habentur,nbsp;quoniam côucrfi funtiudices illorum ad aberran-dum poft fallaccs diiiitias. Erit proculdubio verbûnbsp;meum veluti tincaEphraïmitis,amp; velutiblatra le-hiidæis.Intucbuntur autem Ephraïmitæ infirmita-temfuâ,amp; lebudæi plagasfuasdbütenim Ephraï-mitç in Aflyriam,amp; ad regem Emittent,qui vltumnbsp;veniat illos ; vates illis dicito : non poterit ille mc-deri vobis, nequeIcniredolorem veftrum. Quan-doquidem eritverbum meum velutileo Ephraï-mitis,amp; ficutcatulusleonum ludæisiegoin verbonbsp;meooccidam amp; prædabor, extollam potentiaranbsp;nieam,amp;non erit, qui eripiat.

In Cap.

IN H O S E A M.

In Cap. 5. Scholia.

a Potcs cciam fic vertere: Scandalum eftis dodoribus vcftris, id eft; veriDei iacerdotibus amp; prophetis,quos dcberetisaudire.illorumquenbsp;parère nionitis.Pcrmontcnicxcelfum porrö,in quo rete cxpâfunicft,nbsp;meraphora duda ab aucupc aut vcnatore,qui ilhc auibus amp; feris retianbsp;tendcre folet Si laqucos,lignificat technas amp;infidias flagitioforiimnbsp;hon)inum,quibus ftudent illi,vc proximo noccant.

Id cft,Q^anuis in dies ad illos prophetas meos mittam,qui eos ad-rooncaut retipifcentix,non propterea idôlis amplifsimè immolarc dc-finunt.

c Verbum Hebraïeum fignificatrcfpondit, amp; illam fignifica-tioncm fcquuti funt Latini intcrprctcs;Ggnificat ctiam humiliauit fiuc deprefsit, quam fignificationcm fcquuti lunt lonathanus Caldæus iftenbsp;intcrpres,amp; Septuaginta.

d Mcminit Ephraimitarum, cum propter laroubamum filium Nc-bati,qui fuit de tribu Ephraïmij3 h. quiquefalfam illam religio-nem adorandi vitulos introduxit, 5- Reg. 12. turn propter totam ipfam tribum Ephrai'mi, quxmagis propeiaerat ad cognatifui rcgis larou-bami falfamreligioncm.quàm aliæ.Mcminit Kraëlitarum etiam propter tribus reliquas, quæ partes laroubami fcquutæ funt, quse omnesnbsp;pœnas dederunt, propter vitulorum adorationem. ludæorum quoq;nbsp;fimiliscxitijmeminitjquôdipfi facrofando Icrofolymitano templonbsp;non contcnti, in quo folo facnficarc amp; colère ritè Deum Opt. Max.nbsp;liccbatjfalfam aliorum religioncm fcquuti fint.

e Supple : vt pacatum eum reddant, fed gratæ non crunt Iiuiufmodi oblationCS amp; facrificia,quia fiée potiùs timoré deterius habédi, quànanbsp;amore amp; animo redeundi ad dominum Deum , qui propterea fauo-rcm fuum fubtrahet.

f Lege Dei abutentes Ifraclitat affinitatem cum externis contrahe-bant, amp; obidmalèhabuerût.Vetabatenim DciIex,Exo.34.amp;. Deut. 7.nc affinitatc fc dcuincircnt Ifraëlitæ cum exteris, ne videlicet vxoresnbsp;ipfæ externæ pcrtrahercntac pclliccrent tandem mantos fuos ad cul-tum idolorum,amp; ptopterca Deus cos dcleret.

gHiftoriam atcingit,qualfraëlitæ omnes auxilioDei difFidcntes, qui variis in periculis ab exitu de Aegypto illos incolumes feruauerat,nbsp;ab ipfo Samuële hämmern regem protedorem fuum pcrût, cùm tantum hadenus dominum Deumregem propugnatorcin fuum habuif-fent, I.Reg.8. Arguuntur auté ingratitudinis ab iplo Samude, 1 ,R cg.nbsp;12. CacterùnijSaulillorura primus rex flagitiofus fuit, Hanchiftonamnbsp;iterum

T A R G V M iterum attingit Hofcacap.ij.

h Sacrofanâum templum Icrofoîymitanum intclligit pcrfandua-rium:nam Icrufalcm in tribuBeniamini fita cft.

i Qji. Et indc fict, vc ignorâtiæ fuæ cxcufationem adfcrrc non pof-fîntjtanactfi laroubamus rcx fcclcratifsiinus,^ fuit de tribu Ephraïmi, illis impofucrit, qui quidem propter maleficia fua cum tota fua tribunbsp;Ephraïmi,quæ illi magis deuinâa amp; obnoxia ob fanguinis propinqui-tatem crac.quàm cæCcræ tribus, deftrueturomnino.

k Qd.Nonfuntftudiofi 8c contentifuis rebus,fed in proximum exercent tyrannidem iniqui primates ludæ, qui lumen probitatis omnibus efle deberent.

l Q_d. Confugient citiùs advanumhumanumauxilium, quàmad meum firmum Ifraëlitæ,amp; proptereà perpetuam feruitutem feruient,nbsp;donee crunC ouilc vnum amp; paftor vnus. Per regem ilium autem, vclnbsp;Syriæ regem intelligit: freti enim erant in aduerfis, vt fae-pcfacrorumîibrorumleftiodocetjlfraëlitar auxilio amp; fiducia Aegy-ptiorum 3c Syrorum,qui tandem nihil adiumenti eis afferent, quandonbsp;opus erit.

Cap. ó’.

S ubtraham fauorcm meum, amp; rcuercar,vt habi-temfanduarium raeum,quodin cœlis eft,donee fepeccafle cognouerint, amp; quærant me: quandonbsp;enim inuafericillos mifena,timorem quot;meum quç-rent.Dicent:'^ venite,rcuertamur ad cultum domi-ni,quoniamipfevulnusinflixitnobis, amp;fanabitnbsp;nos, quiq; contra nos vexationem adduxit, lenietnbsp;(eam)nobis.A mortercuocabit nos in diebus con-folationis in futurum:in die rcuocationis‘'mor-tuorum refufeitabit nos, amp; coram illo viuemus.nbsp;Nos porrô mutuis exliortationibus inuicem do-ccbimus,profequemurque,vtcognofcamustimo-rem domini, qui fimilis erit luci auroræ quæ cir-cum fe(omnia)cxornat, nobis etiam eueniet bene-diâio velutipluuiaabundans^extremo tempore,nbsp;quæ

I N H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23

quæ terram irrigat,Vobis quid faciam ô Ephraï-mitcEjVobifq; ô ludæi in vcro iudicio? jpbitas enim vcftra eft veluti nubes matutina,amp; veluti ros,cuiusnbsp;humor(cito)euanefcir. Idcirco, quia eos admonuinbsp;per legatiofiein vatü ineorum, non refipuerunr,nbsp;adducam 'contra voshomicidas:propterea quodnbsp;tränfgrefsifuerint verbum voluntatis meæ, profe-óló indicium raeum velutilux-^exorietur.Cùm er-gaexercentes mifericordiam maiormihifit animinbsp;propenfio qergafacrificantem, amp; erga obferuatO'nbsp;res legislt;î domini, quam erga eos qui holocauftanbsp;incendunt. Iph tarnen ficut maiores eorum,tranf-grefsifuntfœdus raeum,amp; in terra bona;gt;quam il-liSjVt mihi obteperarentjdederam, ibidem in verbum meum præuaricati funt.Gilad ciuitas eft graf-fatorum ex infidiis efFundentium innocentem fannbsp;guinem.Sicutenim virum obfcruat,quiinturmisnbsp;prædonum eft,(£ic_)congreganturipfi, amp; illoruranbsp;facerdotes ’eodem modo, confenfu vnanimi occi-duntanimas,quoniam impiorum faciunt conft-lium. In domo ifraelis video foeditate, immutaue-runt padum, quod cum illisfuerattranfaâum denbsp;non colendis idolis: conuerft funt ipfi,vt poft vitu-los aberrent in Bethelonbi Ephraïmitæ aberrat, amp;nbsp;contaminantur Ifraèlitæ.Q^i etiamfunt de domonbsp;ludçjincœperûtfua augeremaleficia;ad illos enimnbsp;maleficia peruenient,poftquam reduxero ^ego ca-ptiuitatem populi mci.

In Cap. ë. Scholia.

4 Caldaïfmus,Ideft;Studcbuntlcgimcæ, exquadifeenf, quomodo e rere

24 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

verè coh,amp;: quo honore affici debcam.

b Diccnt.SuppIc.'calamitatis amp; miferiç pondéré prefsi.-vçnitc,reucr-tamiirad cultuin domiiii: amp;inrcliquo verfuscftîotoToAoj/ia figura Hcb.amp; Cald.familiaris amp; clegans,quaadmaiorcin exprcfsioncm di-uiiiæ bouitatis 8c clemenria;,hîcidcm aliis atq; verbis dicitur. Pendetnbsp;aucem fentétia ab hums verfus principio vfque ad verfum, qui incipit;nbsp;V obis quid faciam;amp;c.

c Caldaïcè.In die viuificationis mortuorum.

d N aide profedô terrain fœcundat pluuia, quæ in æftate paulo ante fegetem maturam aduenit,vel quæ paulo poft meffem confclt;ftarn,pronbsp;femente faciéda. Primitiua amp; ferotina dicitur ilia pluuia à loële,loël.nbsp;2. Vide annot.noftram illic.

c In Cald.eft prætcritum, adduxi,pro futuro,adducam, ad maiorcm certitudinem. Vide finem annotationis literæ c.in cap.3.fupra. Eft ctianbsp;perfonæ mutatio,ncmpc contra vos,pro,contra illos,quæ quidem fre-;nbsp;quens eft Heb.amp; Cald.prophetico morc,vt fæpe alias.

f IdeftiDeprchendeturiuftum amp; iÿncerum indicium meum,quo in illos animaduertam.

Eft antecedens pro rclatiuo,ncpc domini,id cft,mci:q.d.Erga ob-fcruatorcs Icgis mci, Quod Hebræis éic Caldæis eft familiare. Simile enim ferè Threnorum j. verfu vltimo videbis: amp; alias fæpcnumero.

h Supplciprimum parentem imitati, qui in horto deliciarum à Dco Opt. Max.conftitutus 8c admonitus,non potuitfe contincrc, quindi-uinam voluntatem ibidem tranfgrcflus fiicrir.

i Ideft.'IdoIorum 8c vitulorumfacrificulicumpfeudoprophctisob peruerfam fuam dodrinam,amp; fœdo fuo confilio cxemploq;, non minus hominum animas perdunt, quàm ipfi graflatorcs, qui non paucinbsp;funtapud illos,corpora. Quando porro dixit modo codcmiviam ma-lam amp; fcclcratam illorum viucndi rationem, qualis eftgraflatorum,nbsp;intclligit.

k Hiftoriam attingit amp; præuidct ipfius laroubami filij loafi regis Ifraëlitarum, cuius fcculo vixit H oie a s propheta,vt ex huius libri pro-œmio confiât : Ille cnim laroubamus, tametfi rex fceleratus fuerit, ànbsp;Dco perprophetam lonam admonitus reftituit terminum Ifraëlis abnbsp;introitu Emathis ad marc folitudinis, que à Dauide rege primùm ac-quifitum tribui Iudx,Syriorum reges occupaucrant.-amp; ita cfFccit iamnbsp;diftus laroubamus rex, vtludaïcuspopulus, quifuo occupato termi-no, non minùs à Syris preflus erat, quàm fi captiuus ferè fuiflet, in li-bertatem priftinam fuerit reftitutus, 4. Reg. 14. Ab illo, inquit Pro-phcta,tcmporc infolétes magis erunt Iudæi,quàm anlea fuerint,quo-niatn

»

IN H OSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ly

niamobidfe deuinâosvidcbuntlfraëlitis, amp;illorum errorcs/cqucn-tur;atquc ita fine dubio accidn;amp; proptereà tandem poft Ifraëlitarum cxiliutn ab Aflyriis illatum, ipfi quoque ludæi à Babyloniis in exiliumnbsp;propter fimiliafiagitiaaâifucrunt. Per redudionem enim captiuita-tis populi fui reftitutioncm iam didi term ini per laroubamum regemnbsp;jpfis ludæisfaâam intelligit, cùm alioqui valdc prcfsi Si affliâi fuif-fcnt a Syris.Cætcrùmillos populum fuum vocat dominus Dcus,vt rc-Uocct ab crrorc lapfos.

Cap.

Quando exqiiiro flagitia“ Ifraëlis, deteguntur fcelera Ephraïmi,amp;Sainariæ malitia:profcôlô per-fidiofi func, amp; furcs nodlurni inuadunt ædes,inter-diu quoque in deferto graflantur. Non certèfc-cum repurant, quod mihi manifefta fine omnianbsp;illorum flagitia:propcdiem circulabunt illos malanbsp;fua opera,quæ mihi nota funt.Vanitatibus fuis exhilarant regem, amp; mendaciis fuis principes. Ipfi o-mnes rem habere cum vxoribus proximorum fuo-rum concupifeunt, æftuant vt clibanus, quia pro-perare facit illos piftor: idcirco præproperè ab vr-be fua exulabunt, quemadmodû prompti fueruntnbsp;adexplendum malum animum(fuum): proptereànbsp;ctiam quôdimmemorcs fuerunt fignorum, egre-giorùmquefacinorum,qua2 in illorum gratiam fada fuerût, in die quo ab Aegypto afcéderunt ipfi,nbsp;amp; à tempore fubadionis maflæ finefermento.Dienbsp;quo conftitueruntfuper fe rcgcmfuum, principesnbsp;cum ill o côgræcari incœperunt,(ille verô)manumnbsp;fuarn porrexit cœtui'^nugatorum. Certè finepro-craftinationepeccatorum confiliofefe accommodant,Vtfornax æftuat corillorû:poftquàm deinfi-c ii diis

T A R G V M

düs ponendis tota noólemeditatifunt, perfiftit vf-quead dilLiculüiIlorüexcandefcentia,que(poftca) vt ignis flammans comburiü. Omnesipfl feruencnbsp;vt clibanus, amp; fua lingua perfidiofa indices ‘^fliosnbsp;iniqiiitatis accufant:orancs illorum reges 'certo dcnbsp;medio tollcntur, nec(camen) eft inter eos quiprc-cescoram mefundat/ Comixtifunt Epbraïmitaenbsp;gentibus, fimiles funt Ephraïmitæ placentæ, quænbsp;antequàm in partem altera verfa flt, abfumpta eft.nbsp;Illorum opes difsipant-?extcri,ipfl verb nócogno-fcunt, inuafltillos debilitatio, neeanimaduertuntnbsp;ipfi. Deprimeturporro Ifraëlitarum dignitas ipfisnbsp;videntibuSjCO quod ad domini Dei fui religionemnbsp;non reuertantur, neque requirant illu in omni hocnbsp;(fuonegotio.) Similes baud dubie crunc Ifraelitænbsp;columbæ''’ ftolidæ quæ quando pulbeitis auferun-turjmbccilli eft animo:Fœderc iunâi funt Aegy-ptiiSjin Airyriam(ramen}exulabunt.Quocunquenbsp;proficifeentur expandam rete’meum fuper illos,nbsp;vagosillos reddam ficut eft volucris coeb,caftiga-tioncsfuperillosadducam,iuxtaidquod audiuc-rant in congregatione ipforum.Væ illis,quôd à re-ligione mca longe difceflerint:prædones adducamnbsp;contra eos,quoniara contra verbum meumeoniu-rauerunt: cùm fuerim ego illorum vindex, ipfl tarnen médacia loquuti flint coram me. Non enimnbsp;ex animo preces fuderunt coram me,quin in cubi-libusfuis^vlulaucrunt:exabüdantiatritici amp; vini,nbsp;poftquàmcongrcgauerût, rebellarunt contra verbum meum. C^âtùm ego fuper illos caftigatio-nes

INHOSEA M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

nes adduxi,amp; auxi illorum vires, ipfi certè taritùm augerc malcficia coram mccogitaueriint. Eô info-lentie proceflerunt,vt defcifcancalcge,quot;non quodnbsp;ego CÛ illis neqiiicer egerim : Gmiles ipfi funt arcuinbsp;‘’fallacijillorum primäres gladio peribûnob Iinguçnbsp;fuæiaôlantiam talia eorumerunc opera, vt apud

In Cap. Scholia.

Q^d-Quando in mentem venir,amp; confidero ego longum tempus, quo pnmùm contumaces in me amp; idololatræ effe cœperunt Ifraëli-læ, iubito extat, amp; ad hæc occurrit in vitulis pertinax idololatria decern tribuum ,peripfumfcelerofumlaroubamumregemfilium Ne-'nbsp;bâti introduira,qui Ephraïmita fuitùllcenim, vtiam dnTumeft fuprànbsp;in cap.i.d.in fraudem impulit decem tribus Ifraëlis,ac fua falfa amp; exi-tiofa vitulorum religionc fcfcllit:qux omniain caufa funt, vt tandemnbsp;obliuifcar eorum omnium, Si illos pro meis reeufem, quandoquideranbsp;me amp; vates mcos, non fine mea iracundia amp; ftomacho, régi deterri-mo,vitulis amp; pfeudoprophetis omnino poftpofuerunt.

b Perpiftorem ilium malum intelligit genium, qui illos ad fuam ex. plendam libidinem excitabat, ficuti piftor fiuc fornacarius excitât fer-uosfuos, Si properarc facit illos ad vicatirn inclamandumadfubi-gendum paftam fiue maflam,tantifper dum clibanus accëditiir, vt vbinbsp;fermentatafuerit malTa, amp; in panes conformata, coquatur in ipfo cîi-bapo vehementer calido.

c Alludit vel ad laroubamum filium Ncbati,qui primus rex dccem-tribuum fcelerofus fallaccm illam inftituit religionem colendi vitulos in Bethelo amp; Dano,amp; illorum nugatoribus facrificulis, quos confti-tuerat,amp; pfeudoprophetis fauitj^.Rcg.n.ia. amp; z.Paral.ii. vel ad laroubamum fihum loafi,quifuitfceleftus,cuiusfeculofVtexproö;mionbsp;huiushbriconftat)Hofeasprophctavixit.

d Hoceft: Sua iniquitatc tanquam impios amp; majeficos condemnat illos, quorum fubire deberent ludicium, ob id quod eos reliais fuisnbsp;exitiofis idolis, pœnitentiæ amp; refipifcentiæ âdmoneant, vt cum Dconbsp;redcantingratiam.

c Perpetuum attingitexiliumdecem trihuumjÄ tranflationemfcc-c iij ptri

23 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

ptriillarum ad Aflyrios,quxquidcm nunquam rcucrfaî funt,nun-quamquc rcdibunt : fccptri quoque ludæ ad Babylonios primùm, Sc. ad Romanos tandem, quorum adhuc fentiunt exilium, fentiéntq; donee fiet vnumouile,amp; viiuspaftonabillisfine dubio temporibusfinenbsp;regibus amp;: magiftratibus femper fuerunt omncs,tum Ifraëlitæ decemnbsp;tribuum,quorum fedes regni erat in Samaria, turn ludæi cum Bcnia-minitis,quibus fedes regni erat lerufalé, ncc tarnen adhucinduci pof-funt, adeô funt obftinato animo ,vt débitas per Chriftum dominumnbsp;noftrum lefum Nazarenum fundantprcces Dco Opt Max. vt à tantanbsp;libcrentur calamitatc amp; pcrpîcxitatc,in quahodic coftitutifunt.Heb.nbsp;porrô amp; Cald.cft prxtcritum pro futuro, prophctico more,ad maio-rem ccrtitudincm,ncmpcfublati de medio funt: idcft,certo de medionbsp;tollentur reges.

ƒ Exodi i3.g.54.b. 8c Deut.y. a.prohibetur Ifraëlitisfœdus,afFini-tis amp; foeictas cum externis gentibus; quamobrem,quia illis non erat religio, quo minus hoc facerent,meritó ab H ofc a vate domini hîc ta-xantur,prçdicitùrq; fore,vt cito deftruantur.

g Hoc dicit propter muncra amp; tributa, quæ regibus Aegypti in va-num pendebant, aliifque extraneis regibus, vt ab Aflyriis 8c Caldxis tuticffcnt,reliâ:o fuo vero amp; omnipotenti Dco,qui verum amp; certumnbsp;auxilium eft: ab eo cnim tempore quo dominum Denin colere defic-runt Ifraëlitæ,amp; ab illo pcnderc,in præccps riicrc inceperuntivt ex an-nalium Regum amp; Paralipomenon Icâionc intelligcrc licet.

k Ifraelcm, quem Hcbraicus contenus Ephraimum vocat ob la-roubamum filium Nebati primum regem decern tribuum,qui fuit de tribuEphraimi, 3.Rcg.i i. columbæ ftolidæ rcâè comparai Prophe-ta, quodfc vaftatum non fentiat, amp; falutis fuæ negligensfit : nam (vtnbsp;probeferibit D.Hicronymus)aues cæteræpullosfuosctiam cum pc-riculo vitæ fuæ protegcrc feftinant, 8c cùm ad nidu fuum accipitrem,nbsp;colubruiïijCoruum, fiuc cornicem accedere viderintihuc illûcque voûtant,amp; immittuntfemorfu,amp; vnguibus lacérant, 8c dolorem parc-tis quçrula voce teftantur; fola columba ablatospullos non dolct,nonnbsp;requirit.

i Id cft:Vbicunquc exulaucrint,illic me authorc valde prementur ac affligentur : nam omnes vnà à me per Mofem congregati, in defertonbsp;admoniti fucrant,quôd fi ipfi à me deficerent, aut illorum pofteri, futurum vt fuorum fcclerum grauifsimas pœnasluerêc, quales exprimitnbsp;MofcsipfeDeutcr.28. Attingitenim caputilludDeuteronomijleâunbsp;dignifsimum, quod hoc in verfu dicitur de congregationc fiuc confi-ho eoruna. Conuenit porro optime, quod hoc verfu dicitur, cxilio innbsp;quo

IN HOSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

quo adhuc hodic ludaei font, quandoquidcm non minus captiui funt vbiquc terrarum, quàm fitauis vcl pifeisin re ti : ad hxequotidiefedi-businccrcisvagantur.-nammodo Gallia,modo Hifpania, Germania,nbsp;Italia,Græcia,Afia Sc AfFrica pro regum amp; principum libidine amp; ar-bitnopelluntur.Vertcre etiamita potes partem verfus.Caftigationesnbsp;adducam contra illos,propterca quod acquieucrint cofiliofuo.Qua-fi dicat ; quod fuæ fynagogæhomines fequi maluerint, quàm Deuip-fum.cui fane parendum erat,vtipfius facrofanâa Jex iubet.

Il Q^.Non illos puduit coram me mendaciccr dicere,qui totus vc-rax amp; vbiquclocorumfum,fiquandoviciflciit hoftcs,id fadum fuifle fuis,vcl confçdcratorum regum armis amp; viribus, priuando me honore mco,quoniam folus ego vidoriam do.

I Hoc eft ; Quando morbo aliquo correpti crant,aut illos inuafcrat calamitas,fiuc damnum aliquod,vt par crat,amp; oportebat me inuoca-re,non inuocabant me,qui tarnen folus illos iuuarc poteram, fed voccnbsp;quçrula, amp; viulatu quodam in Icdo fuo idoloru opcm implorabant.nbsp;m Id eft;Si quando mittebam in illos pcrfcquutionem,hocipfum,vtnbsp;illos crudircm,facicbam,amp; ab idôlis recedendo colcrcnt me, fed fru-ftrà à me hoc fiebat : vel etiam per caftigationcs, admonitioncs pro^nbsp;phcticas amp; increpationcsintelligit.

« QA.Nequc lex mea, quæ tota vera totaque fanda eft, ncque cgo^^ qui totus verus,totus bonus amp; totusfandusfum,anfam aliquamprx-bui illis dcficicndi àmc, quoniam cumillis multo rcmifsius iempcrnbsp;cgi,quam mercrenturipfi.

0 Pcrindc eft, acfi diccrct : de fpe décident ipö,ncc voti compotes fiet,ficuti non fit fagittarius,quem arcus fallit, fi manus amp; oculos nonnbsp;adfcoputacollimct.

Cap. 8.

Ore tiio extolle vocem tubæ fimilem,ô prophe-ta:dicito, ecce ficutaquila,quæpernicitcr volât,ûc afcendctrex‘‘cum copiis fuis, amp;: caftrametabiturnbsp;contrafacrofanólum templum doraini, coquodnbsp;fœdus meum tranfgrcfsi funt, amp; præuaricati funtnbsp;in legem rneam. Omni tempore quo perturbationbsp;inuadebat illos,orabantcorame,amp;dicebant,nuncnbsp;cognofcimus quod no fit Deus nobis prætcr te, libera

30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

bera nos, quia fiimus nos populus tuns Ifraèliticus. Abcrrariint Ifraëlitæ à religionemea, cuiuscaufanbsp;fœlices ego illos reddidcratn : (fed) propediê per-fequetur illosbodis.Ipfi regem ^conftitueiunr,fednbsp;non fecundùmpræfcriptum meum , principes in-fticuerunt, fed non ex fententia mea ; argentum amp;:nbsp;aurum fuum,quæex Aegypto ad fuos vfusattule-rant, côucrterunt fibi in idôla, propter quæ exter^nbsp;minabuntiir. Poft vitulum aberrarunt,qui funt denbsp;Samaritano regno, excanduit furor meus contranbsp;illos, adeô vt fefcpurgare non pofsint. Qjaia ab If-raëlitis cleuatus ipfe (eft,amp;) artifex fecit iliumnbsp;deum, in quo nulla vtilitas eft, line dubio in fragmenta “^tabularum redio;etur vitulus Samaritanus.nbsp;Similes erunt Ifraëlicæ ei,quod ventus diflcminat,nbsp;aut procellapræcidic,erût licutfeges ftans,quot;in quanbsp;curuamen non eft, quæ non proficit : fi forte diui-tias congregauerint,exteri diripientillas.Difsipatinbsp;funt Ifra-ëlitæ, funt nunc inter genres veluti vas inutile. Exularuntenimiplîin Aftyriam,proptcreànbsp;quôd deliderium animi fui veluti onager rebellisnbsp;fequuti lint: ceciderunt Ifraëlitæ fub ditionem gê-tium,quarum amicifuerant. Verumenimuerólînbsp;timorcm meum in cordefuoreponat Ifraëlitæ, exnbsp;gentibus exilium illorum reducam : adhæc li fa-piant ,-^breUl ab illis auferam tyrannidem regumnbsp;amp; principum.Quoniam multiplicauerütEpliraï-mitæ altariaadpeccandum,idolorumfuorum al-tariaillisin exitiumfuerunt. Scripferamillis legisnbsp;nieæ-^præftantiam, iplî verô veluti gentiles repu-tari

I N H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3ï

tati funt.In facrifîciis,cjuæ ex rapina colligunt,fa-crificantcarnem, amp; comedunt,fecinonc£l inillis diuinapropenGo.-propcdiem illorum flagitiapu-niet(dominus) amp; in eoriimdcm animaduertetini-quiüatem:ipfiin Acgyptum’redibüt. Dcrcliqiie-runt poiTo Ifraëlicæ religionem faóloris fui, fa-naidolis conftruxerunt: ludæiquoquevrbesmu-nitas multiplicarunt, fed ignem immittam in illorum vrbcs,qui eorum confumct palatia.

In Cap. 8. Scholia.

a Per regem ilium Ncbucadnetfarcm Babyloniorum regem intelli-giCjà quo expugnata fuit Icrufalem, amp; deinde templum domini com-buftum cum domo régis, amp;. primorura omnium xdibus ab Nebuzar-dano prxfcdo militum ipfius régis Babylonij Ncbucadnctfaris,4. Reg.vJtimo.

I laroubamum filium Nebati fccleftum regem, infignemque ido-lolatram intelligit, qui conftitutus fuit primus rex deccm tribuum, 3, Reg.12.amp; z.Paralip.i i-no feruatis cærcmoniis amp;. ritibus vngendi reges iecundùm diuinum fermonem.

c Per Samariaminquafedcsregnidcccmtribuucrat,intelligitom-ncs ipfas deccm tribus, quæ partes fequutæ funt ipfius regis larouba-mifilij Nebati authorisadorandi vitulos inBcthclo amp; Dano.4.Reg, 12. Ad verbum autcmCaldaïcèlegitur. AbcrraruntpoftvituIumSa-mariæ,amp;c.

d Q^. Affulatim confringetur ab Aflyriis vitulus ille, quem Sama-ritani colunt, hoc eft, decern tribus, quibus fedcs regni amp; metropolis eft Samaria ciuitas,à diebus Achabi.3.Rcg.i6'.qui primus in ilia à pâtre fuo ædificata,rcgnauit.

e Seges omnino creda,amp; quç faftigium fiuefummitatcra ftiam non inclinât, piæ fe fert caritatem amp; penuriam : nam quando onuftus eftnbsp;granis culmusipfcjinclinare folcc caput fuuni. Secûdùm porro R.D.nbsp;Kimhi] lééfionem in fedione nona commencariorum in cap. fcquei.snbsp;veiTcrc etiam ita potcris.Seges ftans non(erit) illi,frudum non facict.nbsp;Legit cnim illenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iJ cft,frudiim fine germcii'.codex Venetus aueem

habet 31'^ id ell, cuiuamcn, à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lacudue loco demiflb; fignificare

f poteft

TARGVM

potcftctiam3^’jcongrcgationcm,à 333 congregauit, amp; talispotcrit cflc verfia. Scges ftans non (crit) illi,congrcgationcm non facictgra-na cnim in fpicis fcgctu naturalicer congrcgantur : amp; idem cft fenfus.nbsp;f Eiiangclicatn promittit libcrtatcm, quam qui habent,naucifaciuntnbsp;fortunx ludibria, amp; femper fua forte contenti fuut, quæcunquc fue-hcilla.

g Tametfiipfi legem mcamhabuerintjquæcft Icgum omnium præftantifsima, excellentifsimaque, non propterca leges humanas fc-qui dcfieruiit,amp; gentili more,à me dcficicndo,viuerc. Potes ctiain ttanbsp;vertere lllisfcripferampræftantemlegem mcam,amp;c.

Aid cft:Sacrificant ex bonis rapina amp; iniutia partis.'taxat autem i Ho», quodiiiiuftèopcs multas congregarent, amp; excifdem lacnficia ofFcr-rent domino, qui totus iuftus cft, ventris potiùs impicndi gratia ex fa-crificatis Sc oblatis, quàm vt placarcnt dominu Deum ad confequcn«nbsp;dum amp; impetrandum veniam culpæ amp; erratorum fuorum.

i De rcditu illomm in Aegyptura, obfcruatutn videbis capitc fc-quenti, in Iitcra c.

Nc lætamini'’îfraëlitæ,ncquciuxtacxterorum confuctudines exultetis : quoniam aberratis à reli-gioneDei veftri,(amp;)idólacolercpro fingulis areisnbsp;tritici diligitis. De area auttorcularinonnutricn-tur, amp; vinum non fufïicict illis. Non rcdibuntinnbsp;terram diuinæ niaieflans,quin in ‘^Acgyptum re-uertentur Ephraïinitæ,in Alïyria cxulabunt, (vbi)nbsp;immunduni comedent. Non libabunt coram domino vim libamina, neque cum gratia oblationcsnbsp;illorumexcipiécur:eruntilloium fachficiaeisficutnbsp;cibus cótaminatus, ex quo, qui comedic,impurusnbsp;ficiccrtc illorum oblationcs pro animabus fuis nonnbsp;cos expiabûc in facrofanâadomo domini. Q^idnbsp;facietis dicbusfolenn)bus,'amp; fcllis domim?Q^o-niam ecee coram prædonibus exulabunt, congrc-

IN HOSE AM.

gabunturin Aegypto,in-^Maphisfepelientur: in domibus quibus fuas ftuduerant congerere pecu-niaSjfpinæ inancbûc, amp; fcles in palatiis eorum. In-ftant dies punitionis, inrtant dies penfationis nia-Icficiorum.-cognofcentlfraëlitæ, quod illis vatici-nati fuerint ven vates, 5c illos interturbarintpfeii-doprophetæ, ita vt culpam tuam;augciefecerint,nbsp;folidauenntq; fcelus tuum. Libant Ifraêlitæ,quôdnbsp;idolorum cultus cercus illis aftirmetur àProphetisnbsp;fuis,pro omni confuetudine habent,vt fundantnbsp;prolixas clamofas preces : exitium eft in fano Deinbsp;illorum.Dediderunt * fc totos corruptioni,ficut innbsp;diebus Gibatha:punietillorum malcficia,amp; in eorum iniquitatem animaduertet. Qualis eft vinsnbsp;plantata iuxta fontes aquarum, talcs in deferto in-ueniebat'verbum meum Iftaelitas : quaft primosnbsp;fruólus in ficu, qui funt in fummitate eleuati, dili-gebam maiores veftros : ipfi ramen addixerunt fcnbsp;jpfi ^^Baal-peor,amp; in confufionc abcrrarunCjfiqui-dem cis pro ftia libidine fuerunt abominationes.nbsp;Similes crût Ifraelitæ aui, quæ auolauit à nido fuo,nbsp;amp; peruagatur, fie recedet illorum gloria : liberosnbsp;(enim)non fufcipient,amp; ob vifcerum fuorum fru-élurn nongaudebunc,proptercà quôd auertcrintnbsp;fefe,nein facrofanólotemplomcocomparèrent.nbsp;Quod fi filios fuos educauerifit, ceitè eos orbabo,nbsp;nein viros veniant,quoniam veillïs, poftquàm dpnbsp;uinum fauorcm meum fubtraxero ab eis.Synago-ga lfraël,tantifpcr dum Icgis obfcruationi vacauit,nbsp;fœlicitate fimilis erat Tyro : ob otiu m quot; in Iceleranbsp;f ij prolapfi

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

prolapfifnntEphraïmitæ ,adeô vtad idolorûcuî-tum fuos maólent quot;liberos. Da illis/’ domine fala-riumopei'um fuorurn, da illis fterilem vuluam amp; arentia vbera.Omnia illorum malehcia mihi notanbsp;fucrnntin Galgala, illic proculdubiô odio illosnbsp;babui protêt fcclerata fua opera: domo mea facro-fanâa eiieiam cos, nô illos ampliiis diligam, quo-niam omnes optimates eorum funtperfidi. ifraëli-tæ fimilesfuntarbori cuius cortex fubtertorridusnbsp;eft, amp; fuper arefeunt rami eius, ne in fublimc' cre-feant; G enim adolcuerint (eorum) liberi, certènbsp;interficiam eos,illorum dclicias. Abominabiturnbsp;illos Deus meus:quia non acceperunt illiusverbum,certè erronés erunt inter exteros.

In Cap. 5?. Scholia.

d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Non more exterarum gentium fefta celcbrare Sc viilere po^

teftis Ifraclitæ,quoniam habucrût illæ femper idôla fua pro diis, quos nunquam deferuerunt : vos vero illis longé détériorés,dcrelinquendonbsp;Deum veftrum vcrum,viuum amp; omnipotentem, cui voti vos fideliternbsp;feruire debebatiSjVt maioresvcftri, honorem vcftrx abundantixamp;nbsp;vili'tatis annonæjllarum ritu idôlis tribuitis.

Perpetuum hîcvaticinaturcxilium.-cerram autemdiuinæmaicfta-tisvoeattotamterramillamjquamomnes duodccimtribus Ifraëlis habitabant, propter fauorcm funimum quo profequebatur dominusnbsp;Deus Ifraëlitas illius incolas, tantifper dum legitime ilium coluerunt.nbsp;c Reditumin Aegyptumprædicir,accomminatur Ifraëhtis Mofes,nbsp;fi dereliquerint dominum Deum fuum,Deut.28.in fine cap.

d Q;d. lam enim deftrudum erit facrofanâum téplum domini Dei. e Q;_d.VaIdeaffligetvosinexilioamp; captiuit3tcvcftra,quandodicsnbsp;venict,quibus in patria veftrafolcbatis fefta celcbrare. Prçtcritx enimnbsp;fœlicitatis rccordatio in calamitatc 8c ærumna vehementer cruciat amp;nbsp;exagitat homines.

f Maphis(quam Græci amp;. Latini authorcs Memphim appcllaucrunt) vrbs

I N H o s E A M.

vrbs Aegypti f«it,pyraiiiidibus amp; regum fcpulchris infignis; illam ho-die.qui Alcayrum voccnt,non dcfunt.

g Eft perfonx inutatio^qux Hcbrxis Caldæis frcquens eft,vtfx-pe alias diximus.

Taxacamp; accufatillosncfandiflagitij veneris prxpoftcrx,qua ficut Gibaonithx abutebantur, ludicum

i Quia Caldaicum verbum etiamProuerb. cap.ó'.inuenirc fi-gnificat,nó abfurdum putauimus ,hîc etiam idipfum verbum in figni-ficationc inuenicndi vertifle : amp; fic verbum ad ftlium Dei ab xterno fecuadam perfonam facrofanâx Triadis referri poterit. Si autem ip-fum verbumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per occurrit verras, hune verfum ira poteris inter-

pretari.Qualis eft vitis platata iuxta fontes aquarum,oecurrebat verbum mcû Ifraëlitis in defcrto.Quafi dixerit : lex mea ilhs erat in fum-mis deliciis.

k Hiftoriam attingitjqux eft numer.rç. Baal-pcor porro nomen eft idôli, quod Moabitx adorabant, fie diâum, quod in monte pcor (quinbsp;amp;phegor corrupte verticur numer.xjOcoleretur.

I A. tempore enim laroubami regis filij Ncbati, qui author fuit ado-râdi vitulos in Bethelo Si Dano, ipfç decem tribus Ifraëlis immemo-rcsbeneficiorumDei,pcdcm retu'crunt,nc adoratumirentdominum Deum lerofolymam, ficuti lege prxcipiebantur,Dcutcronomij. lé. Si ahàs.

w Tyrus, qux Hebraïcè amp; Caldaïcè dicitur Tfor, ciuîtas crat anti-quiftima,maritima,muaitifsima amp; metropolis Phœnices.'hatc domina maris amp; totius nauigationis propter negotiationes, quas cum omni-

• bus maris infulis exercebat, arque quafi orbis emporium, vt ex cap. Efaix i^.Ezech iS.iy.Sc, i8 .conftat,mcritô poterat appe'lari. Quondam infula fuit, ftadiis quatuor diuifa à continente, mari prxalto, vn-dc ab Ezechiele in mari Gta dicitur : fed pofteà vix credibili opéré, co-portato aggere ducentos pedes lato, ex lapidibus Tyri veteris, quamnbsp;diruendam Alexander magnus iuflcrat,mu!tis hominum millibus,eô-tinenti ab ortu per Alexandrum magnum iumfta eft : vt Diodorus Siculus in vita Alexandri Magni ,anno 4. lib. 17. tradit. Eratauteminnbsp;forte Afer, lofuc 15. quam tarnen obtinere non potuit. Cætctùm fœ-dere iunda fuit Dauidii. Rcg. 5. amp; Selomoni. 3 -Reg, 5).Tyri porronbsp;vrbis, amp; Tyriorum magnanimitatismeminit ctiam lofephus Antiq,nbsp;Iud.hb.^.cap.vlt.amp; u.cap vit fedgraphicè magis Diodorus Siculus,nbsp;n Probe conucnithoc locoHolcasfecundiimlonathanu Caldxumnbsp;iftum intcrprctcm,cum leiu filio Sirachi,Ecclcfiaftici 33.Muitam ma-litiam enim,ait ille, docct otium.

0EÓ

T A R G V M

o Eó dementis amp;infolentiæ proccflèrantHebrsi,vtpropriosfiIio» in honorem Moloc idôli Ammonitarum vinos cremandos exhibèrent in Ge-Hinnom,id eft in valle Hinnom; quxvt Hieronymus annotât in cap. 7. lercmix, amœnifsima vallis erat, non longé à lerufa-lera. Sic autem appcUatus fuit locus, à viro quodam, cui nomen c-rat Hinnom,in cuius prædio vallis ilia erat: Hebraïeè verb diciturnbsp;Din—Ge-Hinnom,id eft vallis Hinnom. Didus ctiam eft locusnbsp;illc nsin Topheth à Toph, id eft, tympano, propter tynipano-rum ftrepitum ifaltado cnim in iam dnfti idoli honorem tympana per-cuticbant, dum pueri crcmabantur, nc parentum corda moucrcnturnbsp;pucrorum ciulatu,amp; ad illos fc conuerterent.Vtautem RabbiDauidnbsp;Kimhius in commétariis fuis in cap.23.4. Regum ex antiquis fuis Hc-braïcis doâoribus obferuatridôlum Molocimago erat concauarccc-ptaculafcptcm habens. Primum offerendx fimils aperiebant, fccun-dum turturibus amp; columhis,terttum agno, quartum arieti, quintumnbsp;vitulojfcxtumboui.’feptimura verbaperiebatur,fiquiscremandumnbsp;ofterrevolebatfilium. Facies porrb idoliillius vitulumrcfcrebat,cx-panfas vthomohabebatmanus amp; ad recipiendum ab aftantibus paratas. Quando autemnon comburendos, fed facris idôli Moloc ini-tiandos offerebantfilios aut filias, extruebantpyras duashinc amp; inde,nbsp;amp; idôli facrificuli initiandos per medium illarum pyrarum pedibusnbsp;tranfire faciebant.Hoc verb cum ex contextu biblico, tum ex iam di-äo KimhiOjAben Ezra, amp; Rabbi Selomonc in capite 18. Leuitici, at-que etiam ex Rabbi Lciii ben Gerfon in cap. 23.4. Reg. colligcre li-cuit. Cultum huius abominandi idôli in terra Ifrachtarum tolerafle,nbsp;primus Selomo rcxIcgitur,3.Rcg.n. Quem cultum quoque Achamnbsp;rcx,4.Rcg.i6^-amp;Manafres,4.Rcg.ii.etiam tcnuiffcleguntur. Proin-dc Gc-hinnomfiue corrupte Ge-hêna locus abolitusamp; fœdatus fuitnbsp;à lofia rege,qui piusadmodum 8c religiofus fuit,4.Regum 23.Huiusnbsp;dcniqucloci,quictiam dicitur D3n~|? ideft, valhsfilij Hinnom,nbsp;8c deftruftionis illius meminit lercmias capitibus 7. i ÿ. 8c 3 2. Pro inferno porrb fiue loco in quo perpétuas pœnasluuntfuorum fccleruro,nbsp;quiflagitiofèvixeruntjfumituriàepenumerb infacris hccris,propternbsp;loci infignem turpitudinem 8c fœditatem.

P Sanâiquomodo malaimprccenturhominibusifthaclege, videlicet fl non refipifcant, 8c mores corruptos emendent illi,vidc in obfer-uationibusnoftris in verfum vltiraum capitis .i.Lametationum Icrc-jnia: infra.

2 Galgala mcminit adhuc fupra c.q.vbi fada à nobis eft ob/cruatio. r Cal-

I N H o s E A M.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

rCaldaïcè: ne cicuationcm faciani:vel fccundumD. Kimhij Icâio-ncm : ne fiuöuin faciant. Vertimus autem per plural cm numeruoj, lamctfi Caldaïca vocabula fingularis numcri fint hoc loco.

Vitis difsipata funt Ifraëliræ, quivitis accepta crant,quando agebant lege: fruótus operû fuorumnbsp;incaufa füeruntillis vt exulenc : quandoillis auxinbsp;prouentum jCukum altarium fuorum auxerunt,nbsp;qiiando effeci,vt in terra fua profpei è illis fuccede-retjfueruntergafimulachrafua iludiotiores. Ab-ftraâus eft à lege illorûaniraus:modôfcelcra exercent,modo contra illos adducam hoftem,quiillo-rumaras'fubuertct, amp; eorum dirumpec ftatuas.nbsp;Propediem proculdubio dicent, nô eft rex * nobis:nbsp;eoquôd nontimuerimus à domino,quidfquæfo)nbsp;rex nobis prodeft? Tyrannicoloquuntur roore,ilinbsp;vanumiurantjôc fruftra'pangûtfœdus ; breui adducam contra illos mendaciorû fuorum iudicium,nbsp;ycliiti colubrorum maleficorum venena peragro-rum côfinia.Proptereà quôd*^vitulos colantin Bc-thelo, contra illos afeendet rex cum copiis fuis, amp;nbsp;eos in exilium aget ; tollent ab illis ‘ Samaritanumnbsp;Vitulum,certc propter ilium populuseius lugebit,nbsp;amp; illius facrificuli, qui propter ilium exultant obnbsp;celcbritatem eius,quæ ab eo recedet.lpfum in mu-nus fine dubio régi in alTyriam deferent,qui (hofti-lescopias)ad fumcndumde illispœnas veniie fa-cietzPrædixeratillis propbeta:confufio Ephraïmi-tas inuadec, amp; pudore fuft'undêtur Ifraëlitæ, ob fy-nagôgx

3l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

nagôgæ fuæ confilia. Samaritana confufiofdeprc-liendetur) in rege eins, fient (puma in aquæ fuper-ficie.Subuerteturprofeâô fannniBctheli,Ifraelita-runi malcficia in caufa fiint illis, vt exulent ; fpinæ amp;tribuliferpent fupereornm altaria: propeaiemnbsp;percurbationis genus adduca fuper illos, quo per-indeerunc,ac fi montesoperiantillos, amp; collesfuper eos cadât. A diebus Gibatha peccaftis Ifraëlitç:nbsp;illic^'infurrexerunt,præuaricati funt in verbû meû,nbsp;conftituendo fuper fe regem:veruntamennon me-ruëruntjVtillis conftabdireturregnûin Gibatha,nbsp;illuc contra illos profeôli funt milites ad cædem faciendum,qui patres cumliberis fuftulerunt.Inver-bo meo contra illos adducam cafiigationes, amp; connbsp;tra eos-? côgregabo populos, qui illis dominabun-tur,ficuti pan*boumligatofupei'oculosfuos. Similis cft Synagôgalfraëlitarum vitulç,quam ’ara-tioniafluefaciunt : non enim folutiore libidinevi-uendo pietati ftudere voluit, tametfi ego ex op-prefsione Aegyptiaca liberauerim illos, à ceruici-buscorum iugum durum abfl:ulerim,collocaue-nmqueipfos Ifraëlitasinpotcnti Amoreorurn rc-gione, qui ab illis fubiugati funt : Induis quoquenbsp;ipfishæreditatem pofsidendam dederim,quam il-lorum patri lacobo certô promiferam. Benè operamini vobis Ifraëlitç,per veritacis femitara incedite,nbsp;amp; legis doëlrinam excquimini vobis: ecce dixcrûtnbsp;afsiduè vobis'vates:rcuertiminiaddomini timo-rem,propediécôfpicuusfier, amp; lufiificationes ad-ducetvobis.Rapina vobis excogitaftis, exercuiftisnbsp;impietatem,

IN H OSE AM.

impictatem, opcrtim veftroruin^merccdcm rece-piftis,eo quodfiducia^habueris in moribus tuis, amp; viribus multis. Surget baud dubic tumultus innbsp;populotuo, ÔC dabütur inpræceps propugnaculanbsp;tua,rccûdùm fubuerßonem ” Selama ex inüdiis, innbsp;diebelli,quo mater fuper filios occifaed.Eorüdcmnbsp;in caufacrût malcficiaveftra, quæ in Bcthelo coni-mififtis: propter reproba opera veftra confiifus eritnbsp;“tandem amp; opprimeturrexlfraelitarum.

In Cap. 10. Scholia.

d Cald.Torqucbit ccruicem ararum fuarum:vel torqucbit ceruiccm illorum.quando crunt ad aras fuas.

igt; Q^d. Poftquam fcro fapient 8c videbut hoftcs fuos fc amp; rege fuo arinis potcntiorcs,dicent:i;unc nobis cft rcx inutilis, nam nobis pcrin-dc cft,ac fi non habcrcmus regem, quandoquidem ofFendimus dominum Dcum,pcr quem,amp; non per carnalia tantum arma,reges régnât,nbsp;amp; principes imperant ; itaque rcfipuifle præûabat, amp; Deum habuiffènbsp;pacatum,quàm tllo derchao fidiffc vinbus humanis.

dodomino Deo,quiinvlcifccndisfccleribus longanimiseft amp; cun-dator, vt refipifcentix tempus detur peccatoribus : vltima porro ver-fus parte prædicithoftium ferocium impetum amp;incurfiones eorun-dem in agros illorum,qui omnino vaftabuntutjÄ deplorati erunt.

d Adoratifuctuntablfraëlitisvituliduo,alterinBethclo, ôc alter inDano,3.Reg. 12. fcdhîc tantum meminitBetheli, quodillicfueritnbsp;magis Celebris amp;præcipuus. Hacde refupràin caput primum plu-ravide.

e Samaritani vituli meminit, non quod fanum aliquod in honorem illorum vitulorum effet in Samaria,fedquod Samaria regnideeemnbsp;tribuum metropolis, cuius erat deftruerc Sc abolcre illorum cultum,nbsp;tota ab illis,tanquam fi Deus effcnt,pendcret.

ƒ Vel etiam verras, licet: lllic fteterunt: Supple, in propefito petendi regem à Samuële:atiingit autem hiftoriam,qux cft i.Reg.S.SaüI por

40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

ro primus rcx Ifraélis de Gibatliaamp;Beniaminitafuit; fcJ,vc videinus, rcgnum ilhus pcrpetuii non fuit:nam ad Aflyiios SiBabylonios trar.C-latum cft. Accingit ad hxe hoc in vcrfu facinus indignum Gibaonita-rum, propter quod à tribubus cæteris, tota ferè tribus Bcniamini fuitnbsp;deicta,ludicum lÿ. amp; zc.

g Vidcturattingcrc cxilium in quo ludxi nunc funt propter ipfura verbum Dei dominum noftrum Icfum Chriftum ab eis impie crucinbsp;affixum.'cuius admonitioncs Sc coi rcâiorics admiitere noluerunt.

f) Boues, quando iugantur ,folcrit cornibus ligari, amp; illorum fions fupcr oculos loris tegitur,obduciturquc.Potes etiamfccûdùm Vcnc-tam xditioncm vertere.Qui illis dominabutur ficuti pari boum iuga-to,propter duas iniquitates illiusdioc eft, propter duorum vitulorum,nbsp;quos Ifraëlitx ipfiin Bcthclo amp; Dano colebant, adorationem. Nosnbsp;tarnen in hac noftravcrfione Rabbi Selomonis lcdionemvt magisnbsp;pianam amp; ccrcam fcquuti fumus,qui in diucrfum vidctur incidiflc co*nbsp;dicem à Veneto cum leólionc Maforctariim conucnientc, qux ex, facit in Hebraïco contextu, vndc mihi minus plana videtur.

i Id eft : Ifraëlitx non ex animo amp; amore, fed vcluti coadi amp; ex timoré mihi feruiut, ficut indomita vitula, qux non nifi coada ararc fo-let. Proponit autem deinde illis vates, amp; in mcmoriam reducit diuina bcneficia,vtillos3d refipifeentiam conuertat amp; inclinée,antcquàmnbsp;fupplicij tarditas compenfetur pœnæ grauitatc.

k Domini noftri Icfu Chrifti veri Dei amp; hominis hoc VCrfu prxdi-citur aduentus.

I Prxteritum eft pro futuro prophctico more, ad maiorcm rci certi-tudinem fignificandam;id eft,profcdö recipictisraercedcm,amp;c.

m Eftnumcri mutatio, qux Hebrxis amp; Caldxis frequens amp; fami-liahs eft.

n Hiftoriam atcingit cladis, quam.quidam nomine Sclama, qui Hc-braïcè dicitur Salman,incautis quibufdam intulit,qux tarnen hiftoria literis no eft maJata infacris hbris,qui extat; bona pars cnim fcripto-rura Hcbr. vel teporis iniuria,vcl aduerfis bellis amp; calamitofis cxiliis,nbsp;intcrcidit, vt annales Regum, quorum cpitomafunt libriRegura amp;nbsp;Par3lipomcnon,amp;alij multi libri,vtfuntfeript3Gadi,Nathani,muItanbsp;Selomonis opera, atque aliorum ; fed quum finguli fcriptorcs diuioi,nbsp;quosnobis fcruauit Deus Opt. Max.fcieciam vniuerfam benebeateq;nbsp;viuendi amplifsimè contincant, iadura ilia xquo animo ferenda eft;nbsp;quoniam quis tam demes amp;vcfanus effet, qui fufpicari änderet Deumnbsp;ipfum,qui filio fuo vnigenito non pcpcrcit,quin tradidit ilium in mortem crucis pro nobispcccatonbus,Vü.'uiffc libros perirc,qui nobis adnbsp;falutcQi

IN H OSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

falutcin noftram confcrrc poflcntrca aute hiftoria fuum Ifraeliti'spro-ponit exitium fummum.Non porro rcfcrri potcft hiftoria hxc ad Ge-dconis hiftoriam Judicutn 8.vt permulti putaucrunt:nam Salman,fiuc (vt Vulgata habet æditio) SalmanafcribiturHebraicèperliteram jÿnbsp;Sin in Hofcaân hbro ludicum verb per Tfade,amp; vere legitur Tfal-muna,in quo etiam nomine y Aiin litcra cxprefla eft, quæ Latinis autnbsp;Grsecis litcris cxprimi non poteft: in Hofea porro in Salman fiue Sal-raana nulla jj Aiinliteravidetur. Cæterùm qui Hebraïcè legere tan-tummodö noucrit,facile hoc totum depredendet.

0 Contcxtus Hebraicus ad verbum habet. In aurora cxcindendo cx-cifiis eft rcx Ifraëlis. Caldaicus verb habetftn fine confufus amp; opprcf-fus eft rcx Ifraëlis. Nos verb facilitatis rationcm habentcs vertimus tandcm,pro,infine. Auroram porrb per fincm vcrtit, Gue pro Gnc v-furpatCaldæusparaphrafteslonathanuSjcbqubdftnis ipGus noftisnbsp;Gtipfa aurora,Gue primum crcpufculum.

Cap. II.

Cum * pucri eflent Ifraëlitæ,certè dilcxi eos, Sc ex AegyptoHllorüfilios vocaui.Vates meosmifinbsp;ad docendum illos,ipfi vero illis aftannbus,idölisnbsp;facrificantcs aberrarunc. Sc fimulacbris inccnde-runt aromata. Ad hæc perangelum à mcipfo miC-fum dcduxi cgo Ifraelitas per commodam viam,nbsp;atq; illos quali fuper bracbia portaui ; vcruntaraennbsp;non cognouerunt^clemeter arne traäatifueruntnbsp;ipfi. Præmio filiorum colentium pietatem nimianbsp;clemetia pellexi eos: quandoqiiide verbum mcumnbsp;fuitillis velutibonusagricola,qui boum humerdnbsp;alleuatjSe frænarelaxaf.etcnim quandoin defcrtonbsp;erant, in ratione cibi auxiillis foelicitate.ln terramnbsp;Acgyptinon reuertentur, quoniam illis doinina-bitur Afl'yria,eo quod mores cmendarerenucrint:nbsp;îrruethaud dubiè gladius in ciuitates illorum,for-ff ii tes

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

tes eorum occidet,amp; ob Synagôgæillorum confi-iia eorundé fuccidet primates.Populus ccrtè meus fccouertere ad legem meain quot;ambigit/ed vnàcor-ripienturinfirmicategraui, vt corpore crcâo nonnbsp;incedant. Qjjomodo'^tradam vos ô Ephraïraitæ!nbsp;perdam vos ô Ifraèlitæ! quomodo difsipabo vosnbsp;vt Adma! ponam vos îïcut Tfcboiim,' fuccur-rit meraoriæ verbum paóli mei,coram me pari-ter illigataeftparentumveflrorum dilcôlio. Nonnbsp;^exequariræmeæexcandefcentiâ,nequead difper-dendumlfraëlitasconiiertetur verbü meum : quo-niam Deus ego, verbum meum in æternü perma-net: non enimfunt opera mea fient mortaliura in-babitatium terram: fie decreui in verbo meo,vt inter vos fit mea fanôla diuinitas, non profeôlô ad a-liam tranfibo ciuitatem præter-? lerufalcm. In do-mmi rebgione viuêt, V erbum illius erit veluti leonbsp;rugienSjfiquidem idipfum rugiet,amp; ab’occidentenbsp;colligetur captiuitas. Sicut volucris quæ cuidenternbsp;venit,venient,quiexulâucrincin terra Aegypti, amp;nbsp;ficutreuertitur columbain colùbarium fuum, fienbsp;redibût, qui extorres fuerint in terra Aflyriorum,nbsp;in pace enim reducam eos domos fuas,amp; verbumnbsp;meum auxiliabitur illis, dicit dominus, ^lnfigncsnbsp;mendaces fucrûcEphraïmitæ,impoftores quoquenbsp;infignes Ifraèlitæ: îudæi veto in religione confiantes fuerût, donee ê terra fuamigrauitpopulus Dei:nbsp;illi enim, quia colebantmcin facrofandotemplo,nbsp;vocabantur populus fanâus , amp; idcirco ftabilesnbsp;“erant.

In Cap.

IN H O SEAM.

In Cap. II. Scholia.

rfPuerosvocat Ifraelitas,quandoin Acgypto captiui amp;imbcllcs Grant fub fxua P araonis tyraiinidc.

1} Cumicgc cautum Gc Deut.4. amp; 12. nihil addendum auttninucn-dum ex verbis Dei ; ludæi talc quid aducrfus ipfum contextum bibli-cura non audcntcs, fortafsis ipGus lonathani Caldæi intcrpretis contextum hoc loco corruperunt, ac immutauerunt: cum vtpoftcris fuis, co quod apud illos ipfelonathanus fummæ Gt authoritatis amp; primsnbsp;notæ,fucum faccrent,eis cclando'noftrç Chriftianæ reïigionis myftc-ria:tum nobis ipGs Chriftianis de viro illo bene fenticntibus, eo quódnbsp;(vtfuprainprxfationc adledorcm oftcndimus) domini noftri Icfunbsp;Chriftiprxceffcrit tempora, amp; Ge omni malaludaïfmifufpicione ca-reat. Hebraïcus porrö contextus habet. Ex Acgypto vocaui Gliumnbsp;meum: amp; ilium GdclitcriuxtaHcbraïcam vcritatcm citât diuusMat-thæus, cap.2. Vide D.Hieronymi commentaria in hune locum,quemnbsp;IvsmiSiç dodifsimè interpretatur il le : ibidémquc canis impij Iulianinbsp;Apoftatæ probe rcfpondet calumniis.

c Hoceft: Rcuocantin dubium legem meam, amp; de ilia inter fe dif-putant,anveraGtxùmtarnen illosnon latcatcxlibrismaiorumfuo-rum,amp; corundem auditionc,me,qui totus verax fum, illam eis dediffe per Mofcm,méque illius verum authorem cflc.Pcr inGrmitatem por-ro grauem,qua vnà corripicntur,vt non credo incedat corporc,afpe-ram belli cladcm,durum amp; miferum ingum feruitutis,in quam omnesnbsp;ab Aflyriis addidifucrunt,4.Rcg.i7,intelligit.

d Inuitat illos dominus Deus ad reGpifccntiam bcnignifsiiuè eos af-fatus,nc inuitus tandem in eos feuere animaduertac propter fua fédéra, in quibus perGftebant ipG pertinacifsimi.

e Adma amp; Tfcboiim nomina funt ciuitatum Pentapolcos regionis, quæ eum Sodoma amp; Gomorrha deuoratæ fucrunt. Regio cnimilianbsp;Pentapolis dicebatur à quinque ciuitatibus, quibus inclyta erat, qusnbsp;omnes igné amp; fulphurc fucrut cucrfærnominaporrö illarum quinquenbsp;ciuitatum funt,Sodoma, Gomorrha, Adma, Tfcboiim amp; Segor; ça-rum aurcmfuorumquc regummeminitferiptura Gcncf 14.amp; alias.

ƒ Hocdicitdominus,Gillospœnitcat, amp; reGpifcant,paftum Icgis feruando.

g Per lerufalcmvniucrfamGdcîiuminChrifto domino noftrôintcl-ligitEccIcGam.

h Per domini verbuChriftus dominus amp;redëptornoftcrintclligi-tur.'dcillocnim dicitur Apoc.5. Vicitleode tribu luda radix Dauid. g iij i Vnius

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

i Vnius oui’is Sc paftoris vniusprxdicitur tempus, quo ludaei qui à Romanis vfquc inoccidcntem in cxilium adi fucrunt, ad Chrifturanbsp;dominumnoftrumconuertétur.'Legiturautem Hebraïcèinhoever-'nbsp;fu:à mari, quod Caldæus ifte interpres vertit: ab occidcntc, quoniamnbsp;folent Hcbræi amp; Caldæi per ipfum marc plagam occidcntalcm intcl-ligerc, eo quod internum fiue mcditcrrancum marc occidentem ver-fus fit ipfi lcrufalem amp; terræ fandx.

k Benignè pollicctur finem laborum amp; requiem, quæ tandem propter Chriftum dominnm noftrum fidelibus obuenitin regno Dei.

I Caldaïccad verbûfccundiimlcdionem Veneti codicjs vertendum eft. Auxcruntcorammemcndaci3,quifuntdomusEphraïmi, amp;pcrnbsp;impofturasfuas,qui funt domus Ifraëlis.Sccundùm verô D.Kimhij le-dionem: Auxerunt coram me mendacia,quifunt domus Ephraïmi,amp;nbsp;filij confumptionisfuæ,quifuntdomus Ifraëlis. Ideft.’Etiam Ifraëlita:nbsp;authoresfui exitij amp; intcritus infignesimpoftores fucrunt. Csterùmnbsp;per Ephraïmitas idem intclligic vates, quod per Ifraëlitas, nempe dc-ecm Ifraëlis tribus,quæ partes laroubami primiregis iIIarum,3.Rcg.nbsp;ii.fcquutîE funt.-deeem tribus enim illæper Ephraïmu, vtiam alias di-ximusjintelliguntur, quod laroubamus ille primus illarum rex de tribu Ephraïmi fucritjj.Rcg.u, Eft porro hîcquædam Tautologiæfi-gurç fpccics,quç frequens amp; elegas Hebrçis amp; Caldxis eft, qua idemnbsp;aliis atquc aliis verbis dicitur ad maiorcm exprefsionem. Cur autemnbsp;miretur Kimhius quod paulo poft hîc Icgerit lonathanus vbinbsp;Hebraïcècft hodic Qy feeundùm authorcs pundorum, non video,nbsp;quoniam lonathani tempore (à cuius opinione non temerè propternbsp;vcncrandam antiquitatem rcccdcndumcflcputojpundafcunotç vo-calium nondum fucrantinuen tç,amp; ob id lubricus erat Hebraïeus có-textuSjita vt duæ iftæ literæ q hîc id eft,cum, vel id eft, po-pulum (vt lonathanus tranftulit) fignificarcpoflcnt.-habcbarurcnimnbsp;legendi Hcbraïcè ratio per man us matorum, donee poft Hieronyminbsp;tempora fuerunt dodifsimi quidam Hcbræi,quos Maforctas vocant,nbsp;qui videntes ob cxilium quo à Romanis premebantur amp; difperfi crat,nbsp;amp; in quo adhuc funt, linguam Hebrai'eam peflum ire, nifi fuo ftudionbsp;amp; diligentia tanto malo occurrerctur, nobis exprefterunt patres illinbsp;circuncifi,quatum in feipfis fuit,notis quibufdam vocalium,antiquamnbsp;legendi Hebr. rationcm, quam hadenus per manus maiorum habuc-rant à Mofis amp; lofux temporibus.

m IdcftiTantifpcr dum me ludxi in meo duntaxat facrofando Icro-folymitano tempio ritibus debitis amp; Icgitimis colucrunt,ftabilcs fuc-runtin

I N H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4y

runt in regno fuo, hoftcfque fuos propulfabant : vcrunij ait vaticinan-do Propheta, poftquàm deccm tnbus cxulaucrunt, quas vocat popiv lum Dei obfauorem fummum,quo profcquutus fucratolim illosnbsp;DeuSjVicini magis Sc finitimi fuerunl ludxi ipfis gcntibus.quç ab Af-iÿriis per colonias ad habitandum terram decern tribuum miflæ fue-rant, 4. Reg.iy.Iofeph antiq.lud.lib-^.cap.vlt. ne videlicet regio de-ferta amp; incultaob tatum exilium maneret, amp; in illarum idololatriamnbsp;tandem incidcrunt,vnde illorum ruina amp; cxicium.

Cap. li.

Similes funtlfraëlitæei,quod‘‘ventus diflemi-nat,auttempeftas præcidk: quotidie mendacia amp; prædani augenCifœdufquecum Aflyriis^inicrunt,nbsp;atque eciam in Aegypwm deferunc munera. lurenbsp;profeélô contendit dominus cum ‘'Iudæis,amp; cumnbsp;lacobæis, vt animaduertat in eos pro meritis illo-rum: fecüdùm emm reâaillorum opera eisrepen-det.Dicebac illis vaccs.-nonne lacobum, antequamnbsp;natus eflet, dominum confl:ituerat(Deus)vC ditiornbsp;efletfratre fuo? amp; robore fuo angelo præualuit?nbsp;Præualuitangelo, amp; fuperior euafit ,‘^fleuit amp; ro-gauit illum,in Bechelofaótus eft confpicuus illi^Scnbsp;ibidem'nobifeum loquutuseft. Propheta dicitonbsp;ill is-.ille eft dominus Deus cxercitULim,qui cogni-tus fuit ipfi Abrahamo, litfaco, Sgt;c lacobo, cuiusnbsp;ƒ memoria, ficut certe dicere fecit per Mofen, eritnbsp;per omnia fecula.Vos igitur religion! Dei veftri in-nitaminfpietatem amp; indicium obferuate,afsidue-quefperatein redemptione Dei veftri.Nc fitis ficutnbsp;mercatores(nonnulli) in quorum manibus dolofanbsp;ftatera eft jad furripiendura à proximis. Dicuntnbsp;Ephraï-

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

Ephraïrnitæ.-profeôlo diuitesfaâi fumus,prædam inuenimus nobiszvates dicito illis:nullç diuitiç ve-ftræftabiles vobis fient tempore falarij maleficio-rû. Ego baud dubiè dominus Deus tuns fum, quinbsp;eduxi te de terra Aegypti:adhuc habitare faciam tenbsp;in^tabernaculiSjficut antiquitus. Loquutusenimnbsp;fumcûpropbetis, amp; multiplicauiego propbetias,nbsp;quas per propbetas mifsitaui. Si fint in Gilad graf-fatorcs, in fano Gilgalæ vtiqueidôlis boues facri-ficant,adhçcaras fuas multiplicant veluticumulosnbsp;apparentes m agri terminis. Vates die illis ; nonnenbsp;’ lacobus pater vefter inregioncm Syriæ fecontu-bt? amp; Ifraêl feruiuit pro vxore, ac pro vxore gre-gemferuauit? Adbæeetiam poftquain Aegyptûnbsp;dcfcendifTenr patres veftri,^ vatera mifit dominus,nbsp;amp; Ifraëlitas de Aegypto afcêdere fecit,qui per ^eû-dem)etiamfcruati”’fuerunt propbetam. Peccatanbsp;augentes Epbraïmitæ, odium in fe firuxerunr, verum fanguinis innocentis, quem effuderunt,culpanbsp;in ipfos redundabit, amp; fuum opprobrium reddetnbsp;illis ipforum dominus.

In Cap. ix. Seboba-

4 Per ventum amp; tempeftatem intc’Iigit,quos colcbant Ifraëlitæ vi-tulos,qui quidem illorutn ruinæ,exitij amp; dcftruâionis caufa fucrunt.

b Q^. Fœdusinicruntcum Aflyriis,quiillos Dcopermittenteta-dem vaftabunt, deducentin exilium ,eoquôd ad auxiliumhuma-nuni confugerint rcliâo vero Deo,à quo folo pcderc illos oportebat.

c Perludæosrcgnum lerofolymitaniim (quod conftabac tribubus ludæ amp; Beniamini) intelligit : per lacobæos verb regnum Samarita-num,quod crat ex aliis decem tribubus, j.Rcgum ¦ a.amp; i.ParaI.i i. amp;nbsp;Vtriufquc difpcrditioncm futuram inftiudu afflatùq; diuino præniin-tiac

IN H OSE am;

tiat ipfe H ofc as vatcs.

d Gcnefcos 52..inhiftorialacobi,quando luftatus cft i!lc cüni angc-lodomiîii, non legitur flcuit;quôd inco iudicio vocabulum Hebraïco contcxtuiadiccifle vidctur Hofeas prophetafidus facrxfcripturæin-Icrprcs fpiritu diuino afflatus,vt videlicet Ifraclitæ flendo rogarec dominum Deum, vtillis benedieeret ipfc,amp; grauiisima, in qua: proJapfinbsp;crant,fcelera illis c5donarct,patris iui lacobi imjtatione : lacobus pa-triarchacniin, tametti nihil peccarac, quadam naturæ bonitate com-înotus,aut fortafsis nimio gaudio pcrfufus,quôd angelum domini al-loquutus effet,flendo rogauit ipfuin angelum, vt ci benedieeret: neq;nbsp;proptereàmireris ledor,propter vocabulum flcuit,quodadiecerit il-lud Hofeas ipfi hiftoriæ Genefeos : nam Chriftus dominus amp; redem-ptor nofter verus Icgis interpres fimilc ctiam feciffc lcgitur,Matth. inbsp;amp; Marc. lo. quandoquidem cleans fententiam, quæ Gcncf. i. feriptanbsp;cft,legit. Et crunt duo in carne vna. Cùm tarnen Hebraïcè tantum Ic-gatur,Et criintin carne vna.D.Paulus quoq; i.Corinth.«).amp; Ephef.y.nbsp;Icgit.Et crût duo in carne vna. Quod vocabulû, duo,cxiftimo à Chi i-fto domino,quem nihil latcbat,amp; D.Paulo verbis Gcnefcos confultónbsp;adieftum fuiffe, cofquc verfioncm feptuaginta toleraffe, in locis iamnbsp;citatis,ad tollcndum vxorum fimul pluralitatcm, quoniam vnius vxo-ns dun taxat virum, amp; non plurium vnà oportet cura effe, qui maritusnbsp;in Chrifti Ecclcfia effe vult;huic adiedioni vocabuli,duo, certè fauct,nbsp;quod prxcedit in ipfo verfu Gcncfcos:quandoquidem non dixitiPro-ptercà rclinquet vir patrem fuum amp; matrem fuam, amp; adha:rebit Vxo-ribus fuis,fed dixit: amp;: adhxrcbitvxorifuæ. Hebrseiporrö amp;illosic-quutijcferunt vocabulum,fleuit,ad angelum,fed quàm rcâè,non vi-dco.Si autem nobis Chriftianis obiiccre vcîint ludæi Chriftum dominum noftrû verbis feripturx veteris addidiffe, amp; idipfura effe nephas;nbsp;rcfpondcbimus Hofeam prophctamhoc loco,amp; alias cap.i j.vt à no-bis obfcruatum repcrics,priii3 fcciffe fimilc. Vtel que porro hoc fecit,nbsp;non addcndi,fcd intcrpretandi gratiarnam rcclamaret alioqui lex,qua:nbsp;vetat aliquid addédum,imminucndùmve cxverbisDei,Dcut.4.amp; 12.^nbsp;Simile etiam in D.MatchæiEuangelio, cap.2.vidcmus,quando citantnbsp;illic facerdotes 8c. feribæ ipfi Hcrodi Michea: prophetiamiEt tu Bethlehem terra ludæ, ncquaquam minima es in milibus ludæ : ex te mihinbsp;prodibit,quiflt dominator in populo mcolfraëli.Vbi fccudùm Heb.nbsp;veritatem in Michea non leguntur vocabula, terra,ncquaquam, amp; innbsp;populo raco : fed intcrpretandi gratia, amp; vt facilior effet ipfaprophe-tiaipfi Hcrodi extero amp; facrarum literarum ignaro, addideruntilianbsp;tcâè facerdotes Stfcribç Hcb.contextui ,rationem verifenfushaben-h tes;

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGYM

tes : ad hxc communiori amp; vfitato magis nomine vfi funt illî cum ipfo externo amp; profano Hcrode, dicendo potiùs Bcth-lehcmluda:,quàmnbsp;Bech-leheniEphratha,quod antiquum nomen vrbis erat,Genef.35.il-lóquc vins eft ipfe Micheas. In aliis porró fcripturx locis videre fimi-lc potcris,amp; idem efto iudicium.

e Alluditfortafsisad etymologiam nominisBethel,quoddomuna D eifignificar:amp; templuminteIligitSeIomonicum,acdeniquc Chriftinbsp;domininoftriEccIcfiam:naminHebraïco amp; Caldaïco contextulc-gitunloquetur, non autcm loquutus eft.-tametfi loquucus eft, verteri-mus nos,fequutiLatinos ex Hcbrxo interprètes.

f Attingit domini Dei colloquium cum Mofc, quando illi primum in rubo dominus apparuit, ac ilium eodcm in coHoquio iterum allo-quutus eft, Exod.3. fe nominando certo ac proprio fuo fanäißimo nOnbsp;mine Ichoua(quodincfFabilcvanis ludæiseft):nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crumgra-

? ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T S

uifsimum amp; fandifsimumpietatis amp; mifericordiæ nomen eft, fiue ra-tioncm creationis amp; originis noftræ habeamus, fiue bcncficiorû qux in dies à Deo Opt.Max.accipimus,quoniamfignificat euro, quinbsp;cft,fo!um Dcum,amp; cuius beneficio omnia funt.

g Promittitillis fauorem fuum dominus, amp; fummam,fi refipifeant, fœlicitâtem, quam per habitationem in tabernaeulis intelligit : quo-niam fanétos patres olim in tabernaeulis habitaffe, qui fuerunt chariPnbsp;fimi Dcojccrtum eft.

A Suprà cap.4.de fano Gilgalç mcmini,quod non procul erat à Gilad,in quo fano dummodo obtuliflent, vt credebant, liccbat illis malum amp; facinus quoduis perpetrate.

» Parentis illorum lacobi gcfta,qui multos pertulerat laborcs,amp; fi-dclitatem eius crgaDcum St homines proponit illis vates ,vt ipfi If raëlitx illius pofteri parentis fui imitatione fimilc faciant: atquc ctiamnbsp;cofdem otio amp; rebus abundates hortatur vfq; ad finem capitis, vt ma-iorum fuorum labores fummos, amp; perpcflu difficiles, quos fuftinue-rant in Aegypto, fccum recolant, amp; infinita propernodum erga fe rc-cognofeât beneficia Dci Opt.Max. antequam grauior feruitus, quàmnbsp;fuerit ilia Aegyptiac3,cos inuadat. V t autem fenfus aflequaris facilita-tcm,iungendus eft verfus ifte verfui fuperiori, qui incipit : Diccbat il-lisvatcs, amp; c. In illo enim verfu iam narrare lacobi P atriarchç gefta in-cœperatjtaxando Ifraëlitarum animum mulcorum beneficiorum in fcnbsp;à Dco collatorum immemorem , amp; ctiam degenerem virrutis partisnbsp;fui lacobi,à quo genus ducebant, qux in hoc abfbiuit: verum non habita ordinis rationc, alia multa inter iam diftos duos verfus inferuït,nbsp;qu£

IN H OSE AM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

qu« plurimùm faciunt ad inclinadum corum animuni adpœnitctiam. k Hiftoriam illam lacobi Icgcs Gcncf.a^.

1 Per vatcin ill um miflum,Mofcrn intclIigir,Exod.4.

m Alludithoclocoadtranfitutn maris rubri, amp; adaliamuka gra-aifsima pcricula,quæ Ifraëlitx ipfi euaferut, ducc Mofe feruo domini.

Cap. 13.

Quando loquebatur^olim)Ephraïmita aliquis, illorum terror nàtiones inuadebat, auguftienimnbsp;crantin Ifraele.-fcd poftquam eô^procellèrunt, vcnbsp;idola colant,difperibunt.Nunc baud dubie pecca-rc augent, nam fecerunt fibi fufile de argento fuo,nbsp;amp;iuxtafimilitudine fuam fimulachra,arnficinnnbsp;opus omnia ilia funt; eos inducunc in errorem ipfinbsp;pfeudopropbetæ, qui operi manuum hominu boues facnficant,amp; maäantvitulis.Idcirco cruntfi-cut ^nubcs matutina,amp; ficut ros cuius Humor eua-nefcitjficutgluma, quam vctustollit de area, amp; ficut fumus ex ignea aduftione. Ego veto dominusnbsp;Deus tuns fum, qui afcêdcre feci te de terra Aegy-pti:ne ergo Deum prætcr me agnofeas ,quâdoqui-dem prætermcnoneftferuator.Ego quæad vfumnbsp;veftrum pertinebat, fupplcui in deferto, in terra,innbsp;qua defiderium veftrum expleuiftis. Poftq cibauinbsp;illoSjfaturati profedôfunt, ôc elatofuerût animo,nbsp;vtproptereâreligioncm meam defer uërint.Verùmnbsp;eritillis verbum meum velutileo, ôc velutipardusnbsp;infidiansiuxtaviam.Obucniet illis verbum meumnbsp;veluti‘’vrfaorbata, amp; cordis illorû improbitatemnbsp;difcerpam ,trucidabo quoque ibi illos, vt folét leo-num catuliificuti feræ dens,qui dilaniat, difsipabonbsp;h ij eos.

TARGVM

eos? Q^ando vos Ifraëlitæ corruptis viuebatis mo ribuSjCXterivobis dominabantur: quadoetiam adnbsp;legem reuertebamini,verbum meum auxilium venbsp;ftrum erat. Vbi niic rex tuus? amp; liberet te in omnibus vrbibus tuis?amp; ludices tui? dequibus dixeras:nbsp;tui fuper te regem in iramea, certèauferara eum innbsp;furore meo.Recondita funt malcficia Ephraïmita-rum,omnia illorum flagitia,vt piiniantur, aflerua-ta funt. Perturbatio amp; timor, vtfunt dolores par-turientiSjinuadet illos; ipfi filij adulti funt, fed nonnbsp;fapiuntjVtagnofcanctimorem meum: propediemnbsp;enim cotra illos pertutbationem adducam , qualisnbsp;eft mulieri,quefedetinfella riartus fui, neque viresnbsp;pariendi illi funt.nfraelltas ipfos de homicidç manu redemi, amp; à carnifice liberaui illos ; breiii-?ericnbsp;Verbum meum inter illos ad occidcnduni,amp; fer-moncs mei ad vaftädum:propterea quod in legemnbsp;meam præuaricati fint, fubtraham diuinum fauo-rem mcumabeis.Qiioniamipfi vocati funt filij,amp;nbsp;reprobis operibus fc dediderüt, propediem potentem regem cotra illos adducam veluti ventum vehementem : fccundum mandatu domini afeendetnbsp;a via’ deferti,amp; ærarium eorum exhauriet,fubuer-tetque metropolim regni illorum ,fluerc quoquenbsp;facict ipfe omnis fupellcäilis cxpetibilis thefauros.

In Cap. 13- Scholia.

4 RabbiSclomo amp; Dauid Kimhiuspro Icgunt amp; fccun^ Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

dum illorum Icdionem vcrtcrc oportet.Scd poftquàm adeo deliquc-runt,

IN H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

runt,vt idô’a colant,difpcribunt.i. omni clade belli vaftabuntur, quia hoftiutn impctufuftincrcnon potcrunt,ficut olim fuftinebat tantifpcrnbsp;du dominum Deum fuum colebantj amp; omnino ab il I o pendebat. Pernbsp;Ephrai'mitas verb hoc loco (vt fæpe alias in fcriptura) decern tribusnbsp;Ifrae is intclligit,co quod, vc iam dixirous, laroubamus filius Ncbati,nbsp;primus rex deccm tiibiiumdc tribu Ephraimi fuerit, 5. Reg. ti. per Iß.nbsp;raëlem porrô hoc in verfu omnes duodecim tribus intelligito.

A Prænuntiat vates cito pericuras decern tribus Ifraëlitarum,eas re-ftè comparando rebus fugacibus, fluxis amp; parum durabilibus; facile cnim manè Sole calcfcentc difsipantur ac euanefeunt nebula: amp; ros;nbsp;glumaquoque à vento pulfa amp; fumus,materia ignis deficiënte, facilenbsp;cuanefeit amp; abigitur.

c Vt fummam venturi hoftis immanitatem amp; feritatem oftcdat,mc-minit Hofeas vrfa: orbatx catulis,amp; non feræ alicuius alius,quoniam (vtaitPlin.lib.S.cap.jif.) vrfarum foetus funt Candida amp; informis ca-ro paulo rauribus maior,fine oculis, fine pilo, cui tantum vngucs pro-niincnt;hanc lambcndo paulatim figurant,amp; Cve Hebræi dicunt) ob-uoluta eft maffa ilia carnea informis, quando ex vtero prodit mem-branainvrfisipfiscrafsifsima (earn medici fccundas appellant^ quæ,nbsp;proptereà quod non fincmultolaborediu illam lambcndo confuminbsp;poteft, vt fxuifsimæfint vrfc, cfficit, quando pcrduntillæ fuos catu-los, in quibus figurandis, poftquam nati funr,tantopcre laborarunt..

d Hoc verfu multas libri ludicu amp; AnnaliumRcgumattingithifto-rias, quibus vidcre licet multas Ifraclitici populi in dominum Deum pracuaricationes amp; fcclera, propter quæ Deo perroittente hoftesillosnbsp;inuadebant,qui ftatim,vbi refipifcebant Ifraëlitx,Dei Opt.Max. openbsp;amp; auxilio fugabantur, vt de Gcdcone, lephta, amp; permultis aliis legi-mus; hoc autem illis à vate proponitur, vt alta mente reponerêt,quàinnbsp;tutum amp; vtilefitad dominum Deum poft fcclus admiffum redire, amp;nbsp;ab il lo omnino pcndcrc.

c Hiftoriam attingit i.Reg.S.de qua iam fuprà,cap. j.In Iibro porrb Regum principis non fit mentio, quod vocabulum ctiam Hebrai'eonbsp;contextui adieftum eft ab Hofea propheta, interpretationis gratia: vtnbsp;iam fupra de re fimilidiximusincap.il.

fFidelcs omnes per Ifraëlitas intelligit:illienim verifuntlfraëlitç,amp; fœliecs, qui partes domini noftri lefu Chrifti fcquuti funt, fequuntuv,nbsp;aut fcquentur, quoniam illius morte confraftis diaboli vincu!is,ab inferno funtlibcrati: æternarn porrô mortem homicidæ nomine intcJli—nbsp;git, inferni veto tortorcs amp; miniftros pcrcarnlficcm. Dixit ante Cal-dçus interpres non tcmere,redemi,pro rcdimam,amp; liberaui, pro libe-h iij rab(\

T A R G V M

r abo,ad maiorem rci ccrtitudincm fignificadam,vt folent ßcpcnumc-ro prophctæ.

g Alia Icdio habet nbsp;nbsp;nbsp;id cft;viu£t:amp; ita contcxtum vertes.Brcui vi-

•• t

uet verbum mcuminter eosad occidcndum, 8cc. Vbi Chriftus dominus amp; rcdemptor noftcr manifcftè oftcnditur, g» verè homo faftus fucrit.

h Optime conuenit hoc fentcntiæ Chrifti domini noftri dicentis, Matth.ro.Nolitc arbitrariquiapacem venerim mittcre in tcrram:nonnbsp;veni pacem mitterc , fed gladium. Veni cnim feparare hominem ad-uerfus patrcm fuum, amp;. filiam aducrfus matrem fuam, amp;. nurum ad-uerfus îbcrum fuam:amp; inimici hominis domcftici eius. Hzc cnim di-uortia omnia fuerunt, amp; fæpenumerô funt apud infidèles amp; hoftesnbsp;religionis domini noftri lefu Chrifti propter eius Euangelium. V cl c-tiam per verbum Chriftum dominum,intclligc conucnicntcr cum D.nbsp;Paulo,i.Corinth.ij.huçlocum Ofeæ citante; amp; ita locum intclligito.nbsp;Brcui crit verbum mcum inter cos.-id eft, Chriftus filius meus, ad oc-cidcndum:fupplc,per mortem cum qui mortis habebat imperium: idnbsp;eft,diabolum, Heb. i. amp; ferraoncs mci ad vaftandumrfupplc, quia vir-tuspcccatilex r.Corin.ij. ObfcruationcenimEuangcIijgt;Chriftivcrinbsp;antefignani noftri mortem atquc infernum fuperamus.

i Mcminit viæ deferti, co g» (vt D.Kimhius ait) defertum eflet inter Ifraëlitas amp; Aflyrios,à quibus omnino vaftatæ fucrunt deeem tribus,nbsp;4-Rcg. 17.

Cap. 14.

Offendit Samaria, quôd contra verbum mcum rebellauerit:gladio intcrficientur, collidét(hoftcs)nbsp;parûulosiUorum,amp;: eorûdem grauidæ difcinden-tur. Reucrterelfraël ad religionê domini Deitui,nbsp;quoniam ob maleficiû tuum corruifti. Vobifeumnbsp;verba confefsionis offerte, amp; conuertiminiadcul-tum domini : dicite coram illo : accipe penes te adnbsp;condonadum iniquitates, amp; excipiamurheu tan-quam boni, verbaque labiorû noftrorum acceptanbsp;fint apud tCjVelutigratumfacrificium boum fupernbsp;altari.

I N H o s E A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j3

altari. Rcgutn Aflyriç(aliquis}non fcruabitnos,in cqiiorum curribus non cofidemus, nequcpofthacnbsp;opus manuum noftrarum nuncupabirous Deumnbsp;noftrum;per temifcricordiam confcquutifuntpa-tres noftri,quadofuerut in Aegyprohcutanquamnbsp;pupilli. Sufcipiam eos in pœnicéna fua, flagitia fuanbsp;illis remittain, quando fponte conuertentur, quo^nbsp;niam indignatio raea ab illis recedet. Entquot; Ifraeli«nbsp;tis verbum mcum veluti ros,ficutrofa fiorebût, ècnbsp;habitabuntin potêtipatria fuaficut arbor Libani,nbsp;quæ diH'undicramos fuos. Mukiplicabûtur liberi,nbsp;illorum fplendor erit, ficutfplendorfacrofanólinbsp;candelabri:erit quoqueodor eoru,ficucodor aro-maticifuffimenti. Congregabuntur deexilio fuo,nbsp;fub vmbra Mefiæ fui habitabût, amp; viucnt mortui:nbsp;multiplicabit quoque Méfias fœlicitatem in terra:nbsp;memona porro probitatis illorû fublimis erit, ne-que deficiet,veluti memoria clâgoris tubarumfu-pcr vinoquot; vctere, quod in facrofanóto templo liba-tur.Dicét ifraëlitæjquorfum nos idôla adnuc cole-remus? ego per‘^verbû meum orationes ipforumnbsp;Ifraëlitarum accipiam, acpropter idemdiligam:nbsp;per verbum meum reddam ego eos fpeciofos velutnbsp;quot; abieteSjpenés me ob pœnitentiam illorum indul-gentiainuenietur. Quis fapiens qui ifta perpëdat?nbsp;prudens amp; cognofcat ea ? reëta baud dubie funtnbsp;mandata domini, amp; iufl:i,qui illa obferuant,in vitanbsp;æterna proptereà viuent: improbi verô-^Ge bennænbsp;tradentur,eo quôd non obferuauerint illa.

In Cap.

T A R G V M

In Cap. 14. Scholia.

lt;£ Ifraëlitasfecundiim carnem intclligit, qui lefu Chrifti doinini noquot; ftri partes fequutifunt,amp; fequetur; nos Chriftianos quoque intclligit,nbsp;qui per fidem fumus filij Ifraëlis,Roni.^.Per potentem vero patriam,nbsp;Ecclefiam Chtifti intclligit, quæ nunquam fubcumbet, fed femper innbsp;illaficut palmaflorebunt iufti fuis bonis amp; probatis moribus, quibusnbsp;à Chrifto inftrudi crunt.

b Alluditad elegantifsimum Sc excelletifsimum candelabrum Mo-fa’ici tabernaculi, Exodi aç.

c Rabbi Selomo Caldæum fcquutus intcrpretemlonathanum,di-cit,quod,interim dumLcuitæ canticum dicebant, tubarum fierce clangor fuper ipfa libamina : vinum autem quod in iHis fundebatur, finbsp;qua huic loco habenda eft fidcs,vctus erat,amp; vocatillud Heb.contex-tus vinum LibanijCo vina Libanimontis vetuftatem fcrrent,ncc facile annis ccdcrcnt,quia optima crac. De vini libamine vide Lcuit.ij.nbsp;numer.iy.amp; ag.

d Exorabilcm fc præbct nobis dominus Deus, amp; grati illi fimus per Chriftum dominum noftrum filium fuum, qui Dei amp; hominum eftnbsp;incdiator,i.Timoth.a. Hcbr.8.^. amp; la.Noftracnim pax Chnftusipfcnbsp;çft,qui fecit vtraque vnum, medium parictemmaccriæfoIucns.Ephcfinbsp;2.In illo certefibi complacuit Dcus,Matth.5.

e Rcélè comparât Hofcas fideles Chrifti domini noftri veri Verbi Dei fedatores Abi’eti arbori, cuius folia non decidunc, quæarborumnbsp;omnium altifsimarediisimaque in cœlum ramos tendit, non habensnbsp;illos in latera pronos, qux pondus validé fuftinct, firmißima ad tedanbsp;eft, amp; valüarum repagulis aptißima. Hæcautemdc Abietisarborisnbsp;natura,vide apud Plin.lib.ió'.nat.hift.eapitibusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.

ƒ DeGc-hennafuprà fatismeo iudicio obferuatum compcricsin annotationibuSjin cap.^gt;.N.

TARGVM

ftroî aut prifcisfeculis? Horum filiis veftris men-tionèfacite, amp; filijveftrifiliisfuis,filijquoqueeo-rum fuis poftcris. Refiduum'erucæ profeâô con-fumetlocufta, amp; rcfîduum locuftæbruchus, bru-chi quoquereliquias robigo. Edormitc ebriofi ôc flece,vlulatéq; omnes vini potatorcs propter vinûnbsp;merû,quoniam fine dubio adimetur ab ore vefiro.nbsp;Afcédetenim'^gens fuper terrammeam valida amp;:nbsp;innumerabiliSjdétes eius leonini, Sc molares illiusnbsp;fient catulileonû. Certè vinetapopuli rneidefru-gabit: ficus quoqueillius,quas omnino decorcica-bit,amp; abnciet,miferationem commouebunt,albe-fcent(enim}illarum rami. Complota fynagôga If.nbsp;raëlisjficut virgo accinóla facco obmariti(dcinor-tui,)cui in iuuêtutcnupferatjdefidcrium, quomo-uetur.Ceifabuntbaud dubièoblationes 6c libami-na èfacrofanélotemplo domini, lugebunr certêfanbsp;cerdotes quiin co minifirant.Vafiati proculdubiónbsp;i crunt

5(? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

erunt agri,defolata eric regio,quoniam deficict fru mcntum,arefcentvineta,amp; oliueca marccfcêr.Eru-bcfciteagricolæproptertriticû amp; hordeum,quianbsp;certô mcfsisagriperibif.vlalatevinitores.Arefcentnbsp;fine dubio vîtes, amp;c flacccflcnt ficus : mala punica,nbsp;palmæ ctiam,amp; pomus,ornnéfquearbores campinbsp;exarefcent: deinde à filiis hominum gaudium cef-fabit.Ainicite vos(faccis) amp; plagitcfacerdotesdn-gemifcite miniftri altaris:ingredimini(templum,)nbsp;pernoôlate in faccis miniftri Dei mei, quoniâ obla-tioncs libationéfque ademptæ certèeruntàfacro-fanóto templo Dei vcftri. Comparate vos ad ieiu-nium,aduocate concionem,congregate fencs,om-neshabitatores terrÇjôc ingrcdiminifacrofandamnbsp;domum domini Del veftri, atq^preces coram domino fundite?Heu diem,inftat etcnim dies,queinnbsp;adducet dominus, amp; veluti vaftitas à domino omnipotente veniet. Nonne ad hoc, quôd coram no-bis re vera erit magna annonæ caritas, cefiabit finenbsp;dubio à facrofanôlo templo Dei noftri gaudiumnbsp;amp; exultatio?^’Rimas proculdubio agent vafa vinaria fubterfiindum fiium, pro derelido habebûturnbsp;ôhorrea,ruinofæ fient apothecæ, quoniam deficietnbsp;frumentum.Iumentum valdeingemifcer, extabe-fcent armentaboum, quonia deerunt illis pafcua,nbsp;ouium quoque grcges conficientur.Coram te domine preces ’’ fundo, quoniam vchcmens orienta-lisventus velutiignis cercè corrumpct habitatio-nes deferti, amp;æ{tus omnes arbores agri torrebit.nbsp;Ad hæc feræ ad te refpicicnr, quoniam arefcentnbsp;aquarum

I N I o E L E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

aquarum fcatebræ, amp; vêtus orictaîis veliemens ve-1 uci ignis profcólo confamct dcferti latebras.

In Cap. I. Scholia.

4 loël vates domini, vt Hebrxorum traditiones amp;. fcripta tcftantur, Icrofolymitanus amp; prophctæ fiüus fuit. Claruit autenj,vt cx Hcbræisnbsp;fcribuntnonnulli, régnante loramo filioAchabi régis Ifraëlitarum:nbsp;quandoquidem dominata eft famés feptem annos feculo ipfius lora-mi régis,vt 4.Reg.8. legitur. Quatuor autëprimis annis caufam fuif-fc famis amp; caritatis annonae,dicuntiidem Hebrçi interprètes quatuornbsp;loeuftarum fpecies à loële vate liïc memoratas, qux inuicem fibi fuc-cefferuntjfrugiimque feccrunt difperditionem: tribus verb annis reli—nbsp;quis caufa fuit famis pluuix retcntio,fiuc ficcitas,qua toto illo trienionbsp;plurimum laboratum eft.In quo probabihtas maior videtur,quamnbsp;iub Manaflc regefloruerit loël prophetaiftc,quandoquidem nullanbsp;famis in facris voluminibus fitmentio feculo Manafsis. Veruntamennbsp;annales quidam Hebræorum, quibus titulus faâus eft *1*10nbsp;Seder Olam, loquunturloëlem,Nahum amp; Habaccue Manaflc régnante vaticinatos cfle, fed quia fcclerofus fuit Man afles rex,honorisnbsp;caufa non ilium nominarunt viri illi diuini:amp; fieri potuit(fi qua anna-libus illis adhibenda eft fides) vc tanta comminationc,quanta eft hxc,nbsp;perterricus à loële rex Manafles ad dominum Dcum pœnitentia du-dus rcuerfus fuerit : nam huic fententiæ fauet, quod omnia Manafsisnbsp;régis gefta, amp; prophetarura nomina, qui ilia state vixerunt, cumquenbsp;admonueruntpœnitentiXjlitcris mandata non extent, vt ex 4.Reg.u.nbsp;iSz i.Paral.ji.colligerc licet. Aben Ezra tarnen apud Hebræos cogno-minefapienSjfatcturingenuèfcætatcm,qua loël prophetavixit,igno-rarc. Poteftetiam fames ifta amp; clades loeuftarum harum non fuifle,nbsp;fed prophetam loelcm cam minatum cfle futuram, nifi refipifeerent,nbsp;morefquc corruptos emendarent lfraëlitæ,in quos inuehitur, propternbsp;culpam fuam in dominum Deum, qua valdc Io el is tempore teneban-tur. Scriptura cnim fæpcnumero cxconditione loquitur :vtlonæ 3.nbsp;Adhuc quadraginta dies amp; Niniuc fubuertetur. Qui lonæ locusfficucnbsp;amp; ifte poteft intelhgi)cx conditionc intclligenduseft,videlicetnifire-fipifeant Niniuitæ ; fiquidem propter verba ilia lonx non cuerfafuitnbsp;Niniuc ciuitaSjCo quod Niniuitas pcccaflc pœnituerit;fic quoque im-peditus eflepotuit aduentus iftc loeuftarum refipifeentia amp; pœniten-i ij tia

53 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

tiahominum,quorumviti3,quibus cumuîati erant,reprehendebat loël.Non deniquc défunt ex Hcbræisintcrpretibus, qui dixerint loë-lem prophetâtn filium Samuelis prophetx tuifle,alludcntcs ad nomennbsp;Pcthuel, quod pcrfuafioncm Dei fignificat; nam aiunt, quianbsp;Samuel orationibus fuis Deo pcrfuadcbat,acque fibi eum cxorabilemnbsp;reddebat, binomius efle potuit, quarc quando loël dixit; Sermopro-phctix, quern habuit Dominus cum loëlc filio Pethuelis ; pcrinde eff,nbsp;ac fi dixiircc,cu loële filio Samuelis. Cætcrùm hoc mihi non fatis pro-batur:nam Samuelis filijfceleratifuerut amp; corrupti indices,i.Samuelis 8. Tcrrcc autem primum hac prophetia,amp; comminatur, vt ad pœ-niccntiam trahat amp; deducat homines vates, pofteà verb per aduetumnbsp;Mcfix,amp;Spiritus fanâi mifsionem,ac vitam bcacam,quam his,qui ca-didè vixciint,promittit dominus Deus,cofdcm confolatur.

b Senes ipfos primùm alloquitur,vt attentionem moucat, vtque ter-rorem illis incutiat, coqubdilli (tametfignarifinttemporum amp;hi-ftoriarum^ niinquam tantam audiucrint cladem, quanta eric ift3,qux cis imminet,nifi admiflorum flagitiorum illos pœniteat.

c ErucamappellantHcbrçiQ53 Ga2am,idefttonfuram,fiucabra-»•r

fionem,a553 Gazaz totondit, co quod omnia è terra nafeentia ton-deat amp; abfumafCaldxi Zahalavocant,a verbo ,i. ferpfit, quod ferpendo per humum omnia vaftet amp; perdat. Locufta ab Heb.nbsp;naiH Arbcjid eft multitudo,à multiplicauit,dicitur:à Caldæisnbsp;verbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gob a,id eft,colledio, ànbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;congregauit; quod videlicet

in magno numéro veniat,atquc (’vtProuerb.jo.legitur) vcluti turmai tim procedat. Locuftis pars quxdam Acthiopum tantùm viuit, fumonbsp;amp; fale duratis in annua alimenta: amp; homines illi quadragefimura vitxnbsp;annum non exccdunt.Plin.lib.ó^.cap.jo.Parthis autem hç in cibogra-tx.Plura de locuftis vide in Plin.libr.ii.cap.15). Matthxi3.quoquc Ic-gimus D.Iohannem Baptiftam pro cibo locuftis vfum fuifle.Bruchuxnbsp;Hebraïcè dicitur Idcc.i. liguritio, à labit, co herbas la-bat amp; exugat; Caldaïcènbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pirha, id eft motatio flue curfitatio, à

DIB motauit,curfitauit,quôd hueilluc que vaftando fruges curfitet - t

amp; fubfiliat. Robigo porro Heb. Hafil.i.pcrditio,ab per-didit, vocatur, qj fruges euaftet amp; deprauct : Cald, vocatur

T t Scmota,id eft euulfio, à QQjÿ cuulfit, extraxit, quod extrahat fruâusnbsp;amp; grana de fede amp; theca fua,in qua vetura crant ilia in frugc bonam.nbsp;d Quem-

I N I O E L E M.

J Qucmadmodum Græci,amp; deinde Romani omnes nationes 8c po pulo“: prærerfe barbares vocabantritaquoqueHebræi omnespopii-los præter fc hoc nomine » Goy.i.gcntcm communiter vocauerunt.nbsp;Deinde hoceodem nomine ,*,^1 Goy appellant congregationemom-nem rerum animatarum : ficuti hoc loco hoc nomine vfus loël de lo-cuftisloquensdixit; Afcendetcnim gensfuper terrammeam, amp;c. Simili quoque modo vtuntur hoc vocabulo .i.populus.vtin princi-pio capitis 2. huius libri,amp; Pr0uerb.30.vbi ad bruta tranfit, Cætcrùmnbsp;non melatct D. Hicronymum ahofquc grauifsimos theologos intel-lexifTe percrucas, Aflyrios amp;Babylonios, qui Ifraclitarum amp; ludæo-rum regionc omni clade belli pcruaftata,primi eos omnes grauifiimonbsp;cxilio amandarunt: per locuftas, Medos amp; Perfas inlclligunt, ad quosnbsp;Babylonicum tranflatum eft imperium , quique vfque ad Cyri Perfa-rum régis tempora duro admodum cxilio ludæos ipfos preflerunt:nbsp;Bruches dixerunt Græcorum imperium fignificarc , quod vfque adnbsp;Romanorum dominium durauit : Robigincm vcrô,Romanam mo-narchiam, cuius cladcm adhuc hodie fentiunt ,fcntientq; donee ouilcnbsp;vnum amp; paftor vnus fict,quo tempore Ifraelis rcliquiæ faluæ fiët. Sednbsp;quia noftrum non eft nos alicnis plumis cxornarc, aut priuare fua laude amp; gloria quenquam, te ad ilia doftiisima rcmittimus commentaria.

e His verbis præfcribit Ifraëlitis propheta orandi modum amp; ratia* nem ,quapacatum dominum Deum amp; fibi propitiumredderent.

f Summam vini caritatem pracdicit: nam quädofatifeunt rimismo-dij fupter fundo,fignum eft magnae ariditatis amp; defedus vini in illis.

g C^.non fartateâa habebunt agricolæ horrea, exteraque frugum repofitoria, quoniam nihil babebunt ex frugibus, quod in illis repo-nant,amp; conferuent.

h Q^.Propheta: Rogo tc domine,vt fententiam mutes,quadoqui-dem fi non mutaucris fententiam, non folum æftu nimio confumcn-tur pafcua,quibus deferta abundant, fed etiam turbinibus, amp; vrenti-bus ventistuguria, tabernacula amp; caul« fubuertentur : in uitat autem tanto imminente periculo, Ifraclitas cxcplo fuo ad orationcm amp; pce-nitentiam, vt à confilio D cum reuocent, nc tantum immittat m alum,nbsp;quantum hoc eft.

Cap. i.

ClangitetubainTGionc, conceditein moteni fanâum meuni, cohorreat omnes habicatores ter-

i iij ræ,

60 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

r3C,quia fine dubio adueniet dies domini, certè in-ftat. Dies erittenebricofa, caliginofâque, dies ne-bulofa amp; turbida : ficut lux matutina expâfa fuper môtes(fubicô venict)^ populus multus amp; validus,nbsp;cuiusfimilis nunquafuicprifcisfeculis,nûquâni-que futurus eft fequentibus annis. Ante illuni eritnbsp;ignis deuorans,amp; pofteum exurensflamma-.ficutnbsp;hortus amœnus erit regio ante(aduentum)illius,nbsp;poftea verô defertus vallus : adhæc nullü erit apudnbsp;ilium elFugium improbis.Sicut afpedlus cquorumnbsp;erit illorum afpeélus, moréque cquitum current.nbsp;Veluticurrus llrepitum edentes, fuper montiumnbsp;cacumina'^fubfilient,ficut ignis flammans, qui(a-gros)veluti flipulam liccam exuret, fonitum præ-bebût;erût velutibellicofus populus, qui in aciemnbsp;defeenderenouit.Coram illo cohorrefcentpopuli,nbsp;omnium facies obducentur fquallorc,veluti caldarium nigri fient.Current vt fortes, vt ftrenuibella-tores murum confcêdcnt, finguli incedêt ex ordi-ne,amp; infuoitincrenontardabunt. Nullus fociumnbsp;fuum coartabit,finguli ordinatim procéder/ cun-tes, quocunqj ipfi mifsierunt, ftragem facienr, ne-que lucro ducentur.înciuitatediuerfabuntur,dif-current per murum, domos inuadent, amp; per fene-llras veluti fures intrabunt.Corâ illo vaflata erit regio,commouebuntur cœli,fol amp; lunalurida fient,nbsp;amp; ftellæretrahentfplendoréfuum.Dominus quo-que fuffragabitur exercitui fuo, qui certè numero-fifsimus erit, audaces viribus profeóló erunt exe-quentes mandatû eius: quoniam magni momentinbsp;erit

IN I O E L E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;61

erit dies, quain adducet dominus, amp; horrifica val-de,quis quæfo illam potent fuftincre? Nunc igitur dicit dominus, reuertimini ad cultum meum totonbsp;animo veftio,atque etiara ieiunio, fletu,amp; laraen-to. Abigitequoqueimpietatem cordis vcftris, fednbsp;non veftrorum veftimentorum-^laceratione, quinnbsp;redite ad dominiDeiveftrireligionem ,quiabcni-gnus amp; mifericorseft jiracundiamreprimenSjto-tufque çquo Sc bono deditus rcuocans fentcntiamnbsp;fuam,neafflidionemlt;?imraittat.Qjii fc fceleribusnbsp;maculatum cognofcit, depellat ilia, amp; raifericor-diam confequetur:quicuqueenim poenitentia du-cetur,veniam delióloru’m fuorû impetrabit, be-nedióliones ac confolationes accipiet: oratio quo-que illius erit velutiviri, qui oblationes S: libami-naoffert in facrofanólotemplo dominiDci veftri.nbsp;Clangitetuba inTGione,comparate vos ad ieiu-nium,aduocatcconcionem. Cögregatepopulum,nbsp;reparateccclefiam,accite fenes,adducite paruulos,nbsp;amp; fugentes hubera:egrediatur fponfus dethalamonbsp;fuo,Sc fpófade nuptialicœnafua.Interveftibulumnbsp;amp; altare ploret facerdotes, qui coram domino mi-niftrantjdicantque: parce domine populo tuo, amp;nbsp;nehæreditatemtuamin vituperationê yenireper-mittaSjVtdominentur illis exteri: quare dicant innbsp;extcrnis nationibus, vbi eft (tépus) quo liberaban-tur in^ verbo Deifui? Pareet baud dubiè dominusnbsp;terras fuæ,Sc mifercbitur populifui.’ Refpondebitnbsp;enim dominus, amp; dicet populo fuo : ecce ego innbsp;gratiamvcftrumbenedicäfruraentOjVino amp; oleo,nbsp;ab un-

(71 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T AR G V M

abundéquefatisfacientilla.-nequepofthac perinit-tam vos ob famé inter barbaros vexari. Qbmimo populum, qui venerit ab Aquilone, procul à vo-bis amandabo,ac relegabo ilium in terram delola-tam ôc vaftam:primûilliLis(agmen^inmareorien-tale(pellam,)pofl;remû verô in occidétale ,amp; afeennbsp;dctputorcius, diffundétquefcgrauis odor illius,nbsp;CO quôd deterrim’fuerit. Ne timeas terra Hfraèlis,nbsp;exulta amp; lætare,quoniambeneficentifsimus erittibi dominus propter populum fuum. Ne formi-detis befliæ agri, quoniarn'quot;cclebrationem habe-bunt habitacula deferti, quoniam re vera profe-ret arbor frudum fuum , ficus amp; vîtes frudus fuosnbsp;reportabunt .Vos quoque filij T fiionis exultate,amp;nbsp;lætamini in verbo domini Dei vcflri , quoniamnbsp;certô præbebit vobis ” dodorem veftrum in iu-ftitia , demitret etiam in fauorem veftrum ’ pri-mitiuam pluuiam tempeftiuê, amp; ferotinam in lu-naMartij. Etrcplebunturborrcafrumento, amp;re-dundabunt cupæ vino, oleanavafiiquoqueoleo.nbsp;Nam/quot; rétribua vobis annos fertiles,pro annis qui-bus prædati funt vos populi, nationes, barbari, amp;nbsp;prætores,regnûquoque vindidæ, cxercitus meusnbsp;magnus quem côtra vos mifi. Affatim comedetis,nbsp;amp; fatis î vobis fier, celebrabitifque nomen domininbsp;Dei vcftri, quijP vobis miraculaedidit : nô fempernbsp;profedôin probro erit populus meus. Et fcietisnbsp;in medio Ifraélitarû mancre tecerim’’diuinitatemnbsp;meam,amp;(quôd) ego dominus Deus vefter, nequenbsp;cft(alius)vlcrà:non cniro probro erunt Ifraélitç po-

IN I OE LEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;f3

pulus meus longo tcmpore.Ec erit pofthac/cffun-dam Spintum fanótum rneumfuper omnem^car-nem,amp;: prophetabunt filij veftri amp; filiæ veftræ : fe-ncs veftnfomniafomniabûc, vifiones videbunt iuuenes veftri. Præcerea etiafuper’'feruos Sgt;c fupernbsp;ancillas in diebus illis cfFundamSpiritum fanótumnbsp;meum.Et ponaprodigia*in coelo amp; in terra/ fan-guinem amp; ignem,atquecolumnasnubium. Con-uertetur fol in ^tenebras, Se lima in fanguinem, an-tequàm adueniat fucurus (ille) dies à domino magno amp;tremendo. Etcrit.-omnisquiDeimaiefta-tem appellauerit, feruabitur, fiquidem in montenbsp;Tfiionc amp; in Icrufalem^'eiitafylû, ficut dicit do-minus,fuper ftitibus Videlicet,quos vocaueritipfe.

In Cap. i. Scholia-

it Q^.Tubaconuocatc populum in templumdomini Dei, amp; conC fcrte confilium, vtantequam tanta clades per locufias itnmincns adueniat, refipifeerepofsicis, vobifquc fiat deliftorumvcftrorum gratia.

b Pergit in ftia fimilitudine prophcta,qua fupra, capire primo locu. ftas appellauit gentemvalidam,cuius dentes leoninicrant.

c Q^.non miiiùs longe latéque vaftabitur à locuftis regio veftra,ni-fî orationibus ad dominum Deum,amp; pœnitentiaillas arceatis, ne ve-niant,quam fi turpifsimis inccndiis ab bofte truce amp; crudeli deforma-rctur illa.

d Hoc eftrNuIIus erit locus tarn deuius,inacceflus,afpcramp; falebro-fus,qucm non tranfeendant Sc fuperent vaftandigratia locuftæ,fiquid berbidum aut viridc in illo fuerit,

e SequutusIcdioncm D. Kimhij citantisin commentariisfuis ipfum Ionathanum,quia melior amp;. locuplctior videtur, fit illa codicis Veneti,vt hîc vides,hunc locum verti. Secundum autem Venetam æditio-nem ita vertes. Quocunque ipfi immittentfe, ftragein facient. Sed eanbsp;quam fcquor Kimhianaleótio melior mihi videtur ex præcedentibusnbsp;Iz verfibus

(f4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

vcrfibus, quibus dixit illos bcllatorcs difciplinam militarcm obferiia-turos: vcricnim milites , nifi iiiflti principisaut ducisfui aliquomifsi fucrint,fuas ftationcs non dcferunt.

f Solebant antiquitus Hcbræi in planftu amp; lamcnto fua di'accrarc vcftimenta,ficuti de lacobo Genef.37.1cgimus, quando illi à fihisfuisnbsp;denuntiataeft mors charifsiraifilij fui lofcphi, amp; deDauide in mortenbsp;Saülis,2.Samuel, t .aliifque permu!tis:quam confuetudjnem loëlfquianbsp;ex hypocrifi erat ilia tempore fuo) hoc loco taxat ; quandoquidem fuinbsp;fcciiJr homines externa quadam tnftitia pœnitentiam lîmulabant, rc-manëte corde illorum implicito,amp; obdudo fuorum peccatorû forde.

g Supple: fi refipifeant, amp; illos peccafle pœniteat.

h Q^. Impedi domine, ne magno noftro dcdecorc barbara: natio-ncs nobis improperent, ac dicant: vbi cft tempus,quo Ifraëlitæ obfer-uationc iegis Dei fui,tuti ab omni pcriculo erant?

i Id cft.'Si modohîcàme vobis præfcripco(aitVates)lynceramëte, Sc candido pcâore dominum Deum oraueritis,fc cxorabilcm prçbe-bit il le vobis, amp;. bcncdiâione fua omnia quæ ad vitam veftram nccef-ûria funtjaugebit.Bcncdidio Dei cnim fçpenumerô,vr alias diximus,nbsp;inferipturaabundantiam fignificat,malediâ;io verb penuriam.

k Non défunt clafsici authores cùm Chriftiani tum Hcbræi, qui per populum ilium no folùm locuftas intellexerint, verùm etiam dcletumnbsp;cxcrcitum Saneribi regis Aflyriorum ab angelo dominiin obfidioncnbsp;ipfius Icrufalem, q.Rcg.i^. amp; Efaix 37. Sunt enim Aflynj Septétrio-nales ipfi terræ fanâæ, amp; fieri potuit vt rcliquiæ cladis ab angelo do-mini metu percuIfXjterritæ amp; fufx,longe latéq; pcruagatæfint;quodnbsp;per primum amp; vltimum agmen,fiuc per aliquot primos amp; vltimos fu-perftites fufi excrcitus intclligit.

l Eft hîc Profopopœïa figura, qua reiinanimatæfenfum tribuens, fummam vaticinatur propheta fertilitatcm,amp; bonorum abudantiam.nbsp;m Q^. Celebrabûtamp; verfabuturin cafis amp;tabernaculisfuispafto-les J) more reducëdo arméta amp; greges in deferta, quæ herbafeere nonbsp;dcfinéc,amp; ornamentum fuum non amittenr,fi meo faciatis confilio,vtnbsp;ad dominuDcûex animo cóuertamini,ait Vates.Pcrtalem porrô cc-Icbrationemhabitaculorum defcrti,intelligit atq; oftcndrtloëldili-gentiam amp; ftudium verorum paftorum gregis domini tempore tur-bulento, duro amp; atroci : huiufmodi enim ira feduli amp; vigiles paftores,nbsp;quales fuerunt, amp; funt Chriftianæ religionis proceres, fuis bonis mo-ribus,eruditione amp; doârina euangelica palantes homines,amp; extra fc-pta Ecclefiæ pofitos rcduxerunt,atq; in dies rcducunt in fcrtililsimumnbsp;agrum domini, qui cft catholica Ecclefia vnica fponfa Chrifti domininbsp;amp; redem-

IN lOELEM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfy

amp; rcdcmptoris noftri. Cæteriim^ab ifto verfu ad finem vfquc prophc-tixferè omnia ad Chriftum dominum noftrum,vel illiusecclcliam refcruntur.

n Per dodorem ilium Icfum Chriftum dominum noftrum filium Dci viui xquifsimum ludiccm intclligit, qui pcccatum non fecit, necnbsp;inuentuscft dolus more cius,i.Petri i. Hcbr.amp; Cald.porro eftpræ-tcritu pro fut,ns mpc pr a:buit,pro, ccrtopræbebit, prophctico more,nbsp;ad maiorem cercitudmem fignificandam : magis autem mihi hoc loconbsp;placet ledio Kimhij,quàm Veneticodicis, namKimhiuslegit

• T prasbuit.Vcnctus codex verb habet •3,pjjtreftituit:amp;. eftpræterit.hi-phil. Cald.

0 Pnmitiuam pluuiam vocat imbrcmautumnalem, qui circa men-fem Odobrem defcendit, qui valde vcilis amp; neceflarius eft pro facie-da amp; humcdandafemcntc, vt putrefado grano, germinct 8c producat terra; per fcrotmam verb cam intelligit pluuiam, quæ verno deci-dit tempore circa menfcm Martium, vel paulb ante fegetcs maturas, quæ ctiam tcrram valde fœcundat.

p Intelliguntur hxc 8c multa alia fequentia, etiam Heb. teftibus de Chrifto domino,qui optimis prçmiis fuos remunerat.Per regnum autem vindidæ, quod vocatexercitum fuum,intellexit Vatcs reguranbsp;Aflyriorum Sancribi 8c Salmanafaris videlicet, atque etiam Babylo-niorum Ncbucadnetfaris, numerofifsimos excrcitus ,qui diuino nutunbsp;diuerfts tcmporibus in tcrram Ifrelicarum mifsi fuerunt,vt débitas pœnbsp;nas pro fcclcribus fuis pendcrcnt Ifraclitæ : dcniquc ctiani varias aliasnbsp;illatas fuiflc clades Ifraëlitico populo propter fua fcelcra à variis na-tionibus amp; popuhs legesinannaIibusRegum,amp;inludicum,Ma-chabæorumque libris.

q Admifsionem Chnfti prædicit, in cuius fpc requicfcit omnino vc-rus Chriftianus,amp; proptcreà fua forte cbtcntus eft, qualis qua'is fue-rit ilIa,

r Chriftus dominus nofter verè Deus 8c verè homo, dum inter lu-dæos verfarctur, à multis ludæis.qui illius partes fequutifunt, cogni-tus cftjcognofcitûrquc in dies ab illis ipfis,qui ad ilium conucrtuntiir, rclidafux pcrfidç fynagogæ dodrina.

ƒ Q^. Dominus Deus,poftquàm Chriftus filius meus verè Deus amp; verè homomanferit inter vos ôludxi, effundam Spiritum fandumnbsp;meum fuper omnem camera in die Pentecoftes, vt diuus Petrus hunenbsp;loëÜs locum citans Ad.z.interpretatus eft.

t Per omnem camera ludæos Sc Gentiles intelligit, 8c locum hune interpretatur D.Paulus, Rom.lo.his verbis: Non enim cftdiftindionbsp;Iz ij ludxi

€S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

ludæi amp; Græchnam idem dominus omnium, diucsinomncs,qui in-uocant ilium. Sic etiam ad Galat. 3. Non eft ludarus, ncquc Græcus; non eft feruus,neque liber.noii eft mafculus,nequc fœmina.

¦V Perfcruosamp; ancillas exterarum nationum intclligit etiam infimç fortis homines, qui tarnen Ilraclisfilij fpiritu ,digniii.uenti(untin ec-clcfiadominiminiftrare, efleq; vicarij Apoftolorum, ficntetiam prx-dixitEfaïas ôi.Ecftabunt alicni, amp; pafcentpecora vcftra: fiüjquoquenbsp;percgrinorum Sc agricoix vcftri,amp; vinitorcs veftri crunt.Caput illudnbsp;Efaïæ haud dubiè Icdu diçnifsimum eft.

X Hoc ad Chrifti fecundum aducntum refertur,amp; intelhgendus ex-ponendiifque eft locus ifte per verba ipfius Chrifti dicentis Luc.ii.Et erunt figna in foie amp; luna, amp; ftelhs, amp;c. Lege etiam Matth. 24. amp;nbsp;Marc.13.

y Perfanguinem amp; ignem cruentifsimabcl’a illaamp; incendia,quæ quidem extremum præcedent indicium , intelligitiper columnas veronbsp;nubis, omnia fulgurura genera, vel fumos, qui ex bcllicis incendiis a-feendent veluti columnæ crafsifsimæ.

Huiufmodideliquiismaiorum luminarium fummas clades Sc mi-ferias prænuntiatiquod feripturæ facræ eft familiare,amp; iam in hoc ip-fo capitc ferè idem dixit fuprà his verbis ; Commouebuntur cocii, fol Sc luna lurida fient, amp; ftcllæ retrahent fplcndorem fuum.

CT- PerTfîlonem 8c. Icrufalem,quama{ÿlumappellauit, Chriftilefu domini noftri Ecclcfiam intelhgit,extra quam non eft falus.

Cap. 3.

Eccefanè in diebus illis, in tempore illo quo “rcuocabocaptiuosfamp;^imbecilles ludæos, atquenbsp;etiam habitatores lerufalem.Congregabo finedu^nbsp;bioomnes populos,amp;cleducamillosin vallem de-cifionis iùdicij, iuréq; animaduertaininillos ibi,nbsp;propter ^poptiluni meum amp; hæreditatcm meamnbsp;Ifraëlitarü , quos difperferunt per nationes, amp; terrain meam partit! funt.Super populü meura etiamnbsp;miferunt fortem, amp; dederunt puerum pro præ-inio feorti, puellamque vendiderunt pro vino, vtnbsp;biberent. Cæterùm quid comparatione meieftisnbsp;vos

I N I o E L E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sj

VOS o Tyre quot; amp; Tßdon omnéfqiie Palæftinorum terraini?an iniuria raelaccflcreaude.'itis ? fi'^profe-óloincitaiicrins tne, præproperèillatâà vobis in-luriam in capita veftra recorquebo.Q^ia argétumnbsp;meü amp; aurum meütulifi;is,amp;: cupita vafaafFabrcfanbsp;da intuliftis in fana veftra.ïudeos quoq;j amp; lerofo-lymicanos eines vendidiftis ipfis Græcis,vtproculnbsp;a finibns fuis amandarecis eos. Ecce ego palam eosnbsp;quot;reducam ex qnocunqneloco,m quo vendidcritisnbsp;ipfos, amp; facinus veftrum in caput veftrum redun-dabit. Qjiandoquidé filios veftros amp; filias veftrasnbsp;rradam in poteftatem-^Iudæorum,quiillos Sabæisnbsp;genti longinqua: vendent : quoniam ita vcibo do-inini decretum cft.lndicate^hocnationibus.-belli-cas parate copias,in publicum prodeant fortes, accédant amp; afeendant viribellatores omnes. Vome-resveftrosin gladios dirigite, amp; falces veftras innbsp;lanccas,qUi^ imbccillis eft,dicat:cgo llrenuus fum.nbsp;Confluant, amp; veniat omnes populi,qui per circuTnbsp;tum funt,appropinqucntque:ibi conquaflabit dominus vires fortium eorum. Manifcftèvenienr,at-que’afeendentpopuli in vallem decifionis iudicij,nbsp;quoniam illic certê côfpicuns fiet(dominus)ad lu-dicandum omnes genres, quæ circumcirca crunr.

Stringitc in illas gladium,quoniam ex icij illarum tépus aduenit: defcendite; premite interfedos fortes earum fient fpiflamentum, quod coraprimiturnbsp;in rorculargcfluEditeipfai'um fanguiné, quoniamnbsp;robufta fuit earum improbitas. O turbæ frequêtesnbsp;in vâlledeciflonisiudicij(côucnirc)quoniam ^pro-Iz ii) P e

T A R G V M pcefl:ciies(ille)diuino nutufuturus in valle deci-fionis iudicij. Sol amp; Inna lurida fient, amp; fiellæ re-trahent fplcndorem fuuin.Et dominus de Tfiionenbsp;rugietjôc delerufaléfuaaka ” voceclamabit;com-mouebuntur etiam cœli amp; terra,amp; dominus columen ent populo fuo,roburque Ifraelitis.Scictis au-tcm quod ego dominus Deus vefter manere fece-rim diuinam maieftatem meam in Tfiione montenbsp;fanâo meo:cætcrum erit lerufalem’fanóta, nequenbsp;profani deinde iter per illam facient.Eueniet porronbsp;temporeillojVtaffluant motes vino’mero, ^colles bonis abundcnt: omncs quoqueludeæ fcaturi-gines fluentaquis,amp; defacrofandotemplo domi-ni egredictur fons, qui vallé Sitim irrigabit. Vaftanbsp;crit^ Aegyptus, amp; Idumea defertafolirudo co q?nbsp;vim intulerint filiis ludæ, quorum fanguinem innocentera in terra fuaeffudcrunt.Iuda porro in æ-ternum manebit, lerufalem in fempiternu. Cæ-terùm eorum fanguinem quem^vindicaui inpo-puliSjdenuo etiam vindicaturus fum ego,dicit do-minus, qui diuinam maieflatem fuam commorarinbsp;faciet in Tfiione.

In Cap. 3. Scholia.

a Teropus attingit quo vnum eritouileamp;paftorvnus Chriftus do-minus noftcr,quando videlicet Ifraelis reliquiæ faluæ fient.

b Populumfuum vocatfidclcsin Chrifto, qui pcrfequutioncs, exilia,capitis amp; bonorum profcriptioncs pafsi crunt à tyrannis amp; aduer-fariis cuangelij domini noftri Icfu Chrifti.

c Per Tyrum Tfidoncm amp; Palæftinos omncs fidclium aducrfarios intclligit : de Tyro autem qualis amp; quanta fuent, fatis à nobis obfcr-uatum

uatum compcrics in cap.^.Targumi in Hofcam prophetam Sidon au temquæ Hcbr. amp; Cald. Tfidon appcllatur, vrbs Phceniciænbsp;omnium maxima amp; antiquifsima fuit, atque à poctis profamfque alüsnbsp;authoribus magis cciebrata,quàmTyrus,tametfi controucrfumfitnbsp;vcrauis Phœnicum metropolis dicatur.’fitumhabuit in pulchcrrimonbsp;contincntis portu,vtStrabo Gcographicorumlibro itf. teftatur: hxcnbsp;lofuæ II. amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^53*^ pits TliJou rabba.i. Tfidon magna,fiuc

Celebris amp; copiofa vocatur,amp; tribui Afcr forte cont)git,fcdnufquam kgi mus illam in ditioncm ipfius tribus Afer redaâam fuifle: diftat aunbsp;tem à Tyro ftadiis duccntis,amp; vt ex cap.Gencf.i o.colligcrc licet,con-dita videtur a Tfidone filio Canaan, atque deinde temporis progrefTunbsp;àPhœnicibusampliata. Tfidonij, vel latine Sidonij ,vt idem teftaturnbsp;Strabo , multarum optimarum artium amp; præcipuè Arithmetics amp;nbsp;Aftronomir magiftri amp; inuentores pcrhibcnturiilli cnim à computa-tionc amp; nauigatione nodurna initium habuerc, quadoquidem vtruqjnbsp;mercatorium amp; naualc eft, quemadmodum Aegyptioruminuentumnbsp;Geometria agrarium, ab agrotum dimenfione quam faciunt, quumnbsp;Niliis auftus illorum terminos cófundit. Sidon artifex vitri, Thebarunbsp;BœotiarCq; parens dicitur à Plinio,Iib.5.cap.ilt;). atq; ctiam idem Plin.nbsp;lib.jej.cap. de Sidone adhuc fcribit, quod ilia vitri officinis nobilisnbsp;fpecula cxcogitauit.Sidonij idololatrs fœdifsimi idôlum Aftorech,fi-uc Aftarothcolucrunt,vt ex 3.Rcg.ii.amp; 4.Reg.23.1iquet.Huius por-ro vrbis Sidonis memtnit Chriftus , Matth.x i. amp; 15. quando Cananesnbsp;mulicris fanauit filiam:ad illam etiam appulit Paulus, ci'im vinßus Ronbsp;mam duccrctur, A ét. 27. Sidonis porrô exitium amp; euerfioprsdicitiirnbsp;ctiam poft loëlcm ab Ezcchielc,cap.28.

d Si pro quiahîc meo iudicio, vtfenfusfitfacilior, accipiendum eft, amp; hocconfcquentiadcmonftrantpaulo poft.

c Qiundo dixit, Palam eosreducam ,loquiturdcgcncralimortuo-rum reiiocationc,quadomanifeftari ante tribunal Chriftivnumqueq; oportcbit,amp; rcdderc pro fe rationcm Deo,iuxta id, quod feccrit, fluenbsp;bonum,fine malum,Rom.14.amp; i.Corinth.y.qusquidemrcuocatio ànbsp;morte iuftis amp; fidelibus in Chrifto lefu domino noftro vbicunque amp;nbsp;quomodocunque mortui fucrint,valde erithonorifica, quoniam om-nes capilli capitis illorum numeratifunt, Luc.ai.rcprobis verb eorumnbsp;aduerfariis valde ignominiofa, qui grauifsimas pœnas perpétué) obnbsp;admifla fiagitia luent in igne aiterno.

ƒ De filiis male moratis, qui parentum vitia fequentur, loquitur vales inperfon^ DekSi his verbis Iudæisfpiritu,hoc eft fidelibus in Chrifto pol-

-o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

fto pollicetur fiiiem raalorum amp; requiem : improbis vero amp; infidcli-busdiaboli captiuitacem,tormenta amp; æterna vincula,quxqiiidem pcrSabæos gentem longinquam ,barbaram amp; inculcam fignificat,nbsp;à qua nulla liberationis aut reditus fpes erit propter longinquica-tem, Si magnam regionum diftantiam .•huiufmodi porro verbis pro-phctaliumano morefummumbonum fidelium exprimit,quoapudnbsp;dominum Deum perpetuô fruentunnullo enim gaudio amp; lætitra ma-iori poteft quis in hoc feculo perfrui, quàm fi fc è vinculis libcratumnbsp;vidcaC,amp; eum quife in ilia coniecifletjiifdem vinélum Si preffum vinculis. Quando autem dixit: quoniam itaverbo dominidecretumeft;nbsp;perinde eft ac fi dixiflct Deus : quoniam ita verbo meo decrctum eft:nbsp;nam eft antecedens pro relatiuo, quod Hebt. Si Caïd, eft frequens amp;nbsp;familiare.

g QA.Itaeos alloquiminqdicëdOjO Tyri,Tfidoncs amp;PaIçftini,pcr quoshoftes omnes Chrifti paulo ante inteilexie, vtaminiquantum vo-letis externis auxiliis Si copiis, atque quàm maximos col.'igite cxcrci-tus:ideft,pro viriliveftraconamininoccrepiis Si fidelibus in Chrifto;nbsp;tandem tarnen ftudia Si conatus veftri vani Si irriti crunt, pœnâfquenbsp;grauifsimas propterea dabitis; nullum proculdubio critvobis auxi-lium aut prxfidium, quo hoc, quod comminatur vobis Deus malum,nbsp;impediri aut effugi poftit à vobis.

h Q^l.Etiâfi fieri poftet,vtimbellcs, debiles amp;infirmi poflTenteua-dere in milites fortifsimos, tarnen vinccmini,amp; cudelur in vobis faba, tantufque belli apparatus tandem vaiiuscrit,nihilque aduerfuspiosnbsp;in Chrifto poteritis.

i Afccndent populi: Supple,de fcpulchris fuis,vc ad iudicium veniat ante tribunal Chrifti reddituri rationem Deo boni amp; mali,quod fcce-rint,quifqueprofe.Rom.i^.Sc i.Corinth.5.

k Angelos miniftros fuos, qui exequentur mandatailliusin extremo iudicio in nouifsima tuba,alloquitur dominus Deus.

I Prope dixit, no ratione habita fragilitatis amp; breuitatis vitæ noftrx; nam non minus quàm duo mille tercentum anni elapfi funt à feculonbsp;loëlis prophets ad hanc noftram æcatem; fed hoc dixit ille propter ip-fum Deum Opt. Max. qui pafsioni non obnoxius fibi fcmperfimilisnbsp;eft, amp; cui folinotum eft tempus iudici) venturiivtenim r.Petr.i.Iegi-tur.Dics viius apud dominum ficut mille anni. Si mille annificut diesnbsp;vnus.Non tardât dominusfait illc) promifsioncm fuam, ficut quidamnbsp;cxiftimant, fed patienter agit propter vos, nolens aliquos perirc , fednbsp;omnes ad pœiiitentiain reuerti, Millenarius autem numerus, non fo*nbsp;Ii'im in ifta diui Petri fententia, fed in facris hteris fxpenmnero infinitum,

INIOELEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yr

tum fine incertum numcram lîgnificat,fieut pcrfpicuum eft ex Pfalm. yc.Mcx funt omnes ferse fyluarum,iumcntain montibus mille. Id eft,nbsp;quxpafeunt amp; habitant ininfinitis terræ montibusrfic Pfalm.i 151.B0-num mihi Icx oris tui prç millibus auri amp; argcnti.Hoc eft, infini tis pc-cuniis amp; diuiciis præpono legcm tuam domine.

« De horrifica ilia voce qua dicctur à domino: Difeedite malediâi in ignem zternum,qui paratus eft diabolo amp; angelis cius, Matth, ay.nbsp;loquitur propheta, Per columen verb amp; robur fummum intelligit fa-uorcm ilium,quo in fempiternum profcquetur bcatos dominus Deusnbsp;in regno fuo, quod perpetuum, ftabilc, 8c nulli obnoxium mutatio-ni crit.

« Per lerufalcm fanâaro per quam non tranfibunt profani, militantem intelligit Ecclcfiam,poftquàm fafta fucrit triumphans.

o Humano more docctur fummum bonum illud, quo beat! poft iu-dicium vltimum animo 8c corpore in sternumfrucnturiSittim autem fine Setim vallis eft in campeftnbus Moabi, Numcr.iy.in qua blandi-nacntisfuisMoabitidæ muliercs Ifraclitasadfcortandum amp;adoran-dum idola pellcxcrunt,amp; quia fortafsis Sittim vallis cratftcrilis 8c in-culta f Sittim cnim fpinas fignificat) fumitur hie mco iudicio pro illisnbsp;qui bonis operibus ftcriles, ambulantes in idololatrix tenebris, vidc-rint lucem magnam euangelij, per cuius obferuationem falui tandemnbsp;fient,amp; bcatorum numero fenbentur.

p Intelligit per Aegyptum 8c Idumeam esteras omnes nationcsim-pias, qus animo infefto ludxos, hoc eft, fideles amp; eleftos Dei perfe-quutæ crunt,amp; in fiagitiis fuis perftitcrint.

5 Old Flagitiofi 8c fcelerati homines, qui proximo infefti fuerant, acperfequutipios amp; fideles erantjCiim prius anima tantum damnatinbsp;in inferno eflent, poft vniuerfalem mortuorum ad vitam reuocatio-nem amp; extremum indicium,adhuc pœnas perpetuo exolüent corporenbsp;amp; anima in igne sterno apud inferos. Per Tfiioncm porrb trium-phantem intelligit Ecclcfiam,in qua perpetuo beatidiuino confpeâunbsp;fruentur.

I TAR.

7i

TARGVM SEV PARAPHRASIS

CALDAICA, QVAE ETIAM SYRIACA

DICITVR, lONATHANI CALDAEI ANTIQVIS-fimi ,atquc fidifsimi facrarum veteris Teftamenti fcripturarum in-terpretis, infacratn Amofi vatis domini prophctiam,nunc phmùm latinitate donatadntcrpretc lohannc Quinquarboreo Aurilacenfi,nbsp;linguarum Heb. amp; Cald. Regio profcflorc.

Cap. I.

Dominus deTfiionerugiet,amp;: delerufalcmfuaal-tavoceclamabit: amp; fubuertentur aulæregiæjtuta-nicntiimque præfidiorum illorum deftruetur. Sic dicit dominus: fuper tribus fccleiibus Damafce-norum amp; fuper quatuor non parcam illis,eoquôdnbsp;ferreis tribulis triturauerint babitatores prouinciænbsp;Gilad.Nam ignem immittâin domû Azaëlis‘‘(rc-gis)qui palatia Bar-hadad exuret. Exarmabo certcnbsp;Damafcum,amp; perdahabitatore de-^Bicath-Auen,nbsp;recedétque feeptrum de Beth-Eden: cætcrùm exu-labüt Syri'Cyrenem,dicit dominus. Sic dicit do-minusrfuper tribus fceleribus* Azæorum,amp; fupernbsp;quatuor non parcaillis, eo quôdipfiamadauerintnbsp;(ludços)abfoluto exilio Edomæis tradendo.Namnbsp;ignem immittam in mœnia Azæ,qui palatia illiusnbsp;exuret. Perdam eriam habitatoré de Afdodo, atq;nbsp;feeptrum de Afceloneauferamiadhæc diram potc-tiam

TARGVM IN A M O S V M.' yj tiani meam conuercam in Ecroné,amp;pcribuntrcli-quiæ Peliftæorum, dicit dominus Deus. Sic dicicnbsp;dominus ; fuper tribus fcelcribus Tyri’ amp; fupernbsp;quatuor non parcam illis, eo quod relegatione ab-folutaipfitradiderint(Ifraëlitas) Edomæis, ôcre-cordati non fint fœderis fratrum.Nam ignem im-mictam in mœnia Tyri,qui exuret palatia eius. Sicnbsp;dicit dominus ; fuper tribus fceleribus ‘'Edornæo-rum amp; fuper quatuor nonparcaillis,eo quód gla-dio perfequuti fint fratres fuos, amp; humanitatemnbsp;fuam violauerint : fiquidem inftanter fæua fuit iranbsp;eorum,eâmque indoraitä retinuerut. Nam ignemnbsp;immittara in auftrum, qui exuret palatia ' Botfræ.nbsp;Sic dicit dominus : fuper tribus fcelcribus Am-monitarum amp; fuper quatuor non parcam illis, eonbsp;quod prægnantes terræ Gilad difiecuerint, vt dila-tarent fines fuos.Nam fuccendam ignemin mûrisnbsp;Rabbç”, quiexuretpalatiaeius cü clamoreindienbsp;belli, cum tempeftatein die turbinis.Et in exiliumnbsp;agetur rex eorum vnacum principibus fuis, dicitnbsp;dominus.

In Cap. I. Scholia.

lt;« Vaticinatur prsecipuè Arnofus vates domini in regnum dccem tri-buum,quod comuniter regnum Ifraëlis appcllatur, cuius metropolis crat Samaria:in regnum ludï inuchitur ctiam, vt ex z. amp; 3. cap. con-ftat,amp; fcxto ctiam jquando Tfiionis meminit,quæ crat arx vrbis Icro-folymitanç metropolis regni ludaïci.Ex regum porró Vfiiç amp; larou-bami,quorum propheta Hofeas ctiam mcminit,temporibus videmusnbsp;Hofeam amp; Amofum eodemfcculo vixiffe. Vziias autc rcxbinomiusnbsp;fuit: nam altero nomine Azarias appcllatur, vt iam fupra fcholio i. innbsp;cap.i.Hofex diximus.

Qmagermanus fcripturælàcræ fenfus,velcxconiydcrationcan' I ij tcccdcn-

, qtiæ tarnen non feripta cft in

cris,qui hodie extant ; potuit autem illc vidcrc hbros multos amp; annales ,quipoftcà interciderunt,quorum mcmineruntfæpc amp; libriRc-gum amp; l’araliporaenon; facri tarnen libri,qui feripti rcmanferunt,no-bis fulFiciunt ad benè bcatéque viuendunrnam Dcus,cùm ht opttmus maximus, non pcrmififl'ct perire illos, fi ad falutem noftram condu-xrflent.

dNbique inhoccapitc.co q» omnesdies mundihuius,qui fuerunt amp; futuri funt,nobis fint amp; incerti amp; infiniti numcri,in hcbdomadas,quçnbsp;feptem diebus confiant, difiribuuntur, per très amp; quatuor numerumnbsp;fcptcnarium,qui incertam amp; infinitam jn libris facrisfçpcniimero importât multitudincm, fignificat Amofus propheta infinitam peccato-rtim multitudinem, in qua contumaci amp; pertinaei animo perfiftebat,nbsp;ac fcfc cxercebant fccleraci amp; flagitiofi homines illi,quorum meminit,nbsp;qui proptcrcà damnandi,amp; vcniaindigni vifi funtrhoc tamen ira acerbe à Vate dicitur,vc terrorc incuiro,reuocct, amp; ad pœniéttiam inuitetnbsp;homines, vt ad creatorem fuum redeant, amp; fuoriim icclcrum ab illonbsp;veniam pétant,ne tandem procraftinando pcriclitcntnr,ac pereant.

e Sacuicrunt in Giladitas, fiue Galaditas Syri, Cquorum metropolis cratDamafcus)4. Rcg.13. regnantibus Azaël amp; Bar-Adad, fiucHc-braïcèBcn-Adad filiocius,quorumarces amp; palantiabellico incedionbsp;(ait Amofus) conflagrabunt. Lege ctiam 4. Rcg. 10. Vndc coniicercnbsp;licet Amofum ctiam antcquàm laroubamus regnaret,temporelehunbsp;vixifTc,cuius pronepos fuit iam didus laroubamus, produxifleque vi-tam vfquc ad laroubami tempora,quo régnante vates diuinusfa-dus cft.

ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bicath-Auen, quodfigrdficatcampumvanitatis,amp;

Bcth-Edcn,quodidem fonat,quod domus dcliciarum, funt

IN AMOSVM.

funt (vt Hcbræi teftantur^ nomina celcbrium vrbium Syria;.

g Per Cyrcncmjcgioncm Cyrcnaïcam, quæ amp; Pcntapolitana dicP tur,intcIligic.-fuit autcm Cyrcne,quæ Heb. n'l’j? K»ra,amp; Cald.nbsp;Kirnc appcllatur,Africx ciuitas clarifsima^quç nomen rcgioni fuæ in-di Jit. Quinque autcm ciuitatcsillæ, à quibus regio ilia nomen habet,nbsp;altera appellacione,funt Bernice alias Hcfpcria diäa, Apollonia,Ptolémaïs autiquo nomine Barce appellata, Arfinoe aliquando Tciicliiranbsp;vocitata, atque Cyrcnc, à qua regio denominataeft, harum omniumnbsp;celeberrima.Dc ilia vide Plia.lib.y.cap. pMcIam lib. I. amp; Strabonemnbsp;lib.iy.Circnç vrbis etiammcminit Luc. Ad.i. Inillamporro regio-nem procul amandati fuerunt Damafccni viâi àTiglat-Pilcfcrregcnbsp;Aflynorum, 4. Reg. nf.ficiit iam haeprophetia prædixerat Amofus,.nbsp;qui etiam tunc adhuefuperftes cnepotuit,vtin cap.^i.diximus.

h Gaza,quæ Hebr. Sc Cald. dicitur Aza, vnde h.Z'X.i, vrbs fuit Peliftæorum Hebræis valde infcfta,quç lofuç iç.forte tribui ludç co-tigit,quam amp;cxpugnauit ludicum i.fcd illam diu rctinerc non potuit.nbsp;Huius vrbis ports fores cum fuis poitibus amp; repaguîo humeris fuisnbsp;cxportauit Simfon: qui tandem fraude Dclilæ mulicris à Peliftæis co-prehëfus amp; oculis priuatus, Gazamhancperduâus ad trufatilcsrao-las agitandum detrufus cft,Iud.i 6. Cæterùm Azæi propter antiquumnbsp;acerbifsimùmque odium in Ifraëlitieam fobolem conceptum, in lu-âificis illis cladibus, quibus à Caldxis amp; Romanisprofligati fueruntnbsp;ludæijfiillorum aliqui fuperftites hoftem euafiflTentjcIamque fc ad cosnbsp;tanquàm ad vicinos fuos contulifTcnt, vt apud illos latere amp; degerenbsp;poflent, Idumæis cos tradiderunt ; quod totum ab ipfo vatepræuide-tur. Perldumxosporroplurimùminfacris literis Ifraëlitici generisnbsp;hoftes capitales intclliguntur, vt pfal.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Memor cfto domine filio-

lum Edom in die lerufalem. proptcrcà quod Efaii, qui Gencf. 2^. di-âus fuit Edom, à quo Idumæi, fiuc Edomxi illius pofteri vocati funt, fratrem fuum lacobum, àquolfraëlitxproucncrunt, occidcrc cogi-tarit, Gencf.27. Mcminitadhucruinæaliarum vrbium,quæ præcipuçnbsp;crant Satrapiarum Peliftinorum ,quîEctiam tribui ludæ forte cuc-ncrant.

i Per Tyrum vrbë de qua fatis à nobis diftum eft in cap.^. Targumi in Hofeam, Tyriosipfosmetonymicâsintclligit ,quos excidiu amp; rui-nam il hs prædicendo,accrrimè t3xat,amp; reprehédit propheta tanquamnbsp;fœdifragos.-Tyrij enim amp;, fœderis, amp; antiqux amicitix à tempore Se-lomonis régis amp; Hirami régis Tyri immemores,fugientcs Hebrxos,nbsp;quihoftem cuafifrcnt,quemadmodïim Si Azxi fupra,hoftibus tradidc-1 iij runt.

TARGVM

runt.Deamicitiaaiitcmquam contraxerant Dauid 8c Sclomocum Hiramo rege Tyriorum, amp; quomodo Selomonem ille fratrem voca-ucritïYidej.Reg.j. i.ParaIip.z.amp; 3.Reg.9.Hcbrçi tarnen interprètesnbsp;R. Abraham Aben-Ezra. óc D. Kimhms fentiunt vitimam huius ver-fus partem non ad Tyrios,fed ad Edomxos fine IdumçosIfraëlicarumnbsp;fratrcSjVt prxccdente annotatione diftum eft,refcrri:ita enim verti vonbsp;lunt.Eo quöd tradiderunt ipfi abfo I uta relcgatione Edom xis,qui foederis fratrum non recordatifunt.q. d. Edomxos oblicosefle fraterninbsp;amoris, qui veluti fœdus firmum amp; ratura perpetuó ab cis fcruan-dus erat.

fatis loquuti fumus : fi taracn adhuc illorum atrocitatera inhumanita-témque in fratres fuoslfraëlitas cognofccrc cupias,lege cap.20.Deut. Rcfcrt cnimhxc vates amp; adEfaü,quidcnominatus fuitEdom, amp; adnbsp;illius poftcros Edomxos.

/ Botfra latine munitionë fignificat, amp; cft vrbs auftralis Idu-ineXjCUius meminit GcncfjiJ Efaïx 34 .lt;5'3.amp; Icrcmix 39.

tn Amraonitarum qui Gcncf.I^.origincm traxerât ab Amraone Loti filio,qui fuitjVt Gcncf.ii.lcgitur,nepos Abraharaijà quo illorû con-fanguinei Ifraëlitx oriundi, aiiaritiam fummam,qua ardcbant,imma-nitacémque in Galaditas oftcndit propheca,arque ineufat.-per Galadi-tas autem fiue Giladitas intelligas oportet,Icâor,tribusRubcni,Gadi, amp; mediara tribura Menafis, quxpoflcfsioncmfuarainrcgior.e Ga-ladfiuc Gilad vitra Iordanem,Numcr.3i.Dcutcr.3.amp; lofuç i3.habc-bant. Cxterùm videbant Araraonitx pcrdici 8c fccicrati homines im-mcmorcs confanguinitatis Ifraclitarura,futurum, fi grauidis Ifraëhri-cis mulicribus in bello parcerent, vt filii,qui ex illis nafeerentur, agroSnbsp;maioribusfuisviablatos repctcrcnr,bcllumquc mouerent: itaque vtnbsp;perpétua vfurpationc agros amp; aliénas poflcfsioncs occuparcnt,matrcsnbsp;Ifraëliticas cura fœtu fuo in Galad miferè trucidauerant.

n Rabba,qux quando genitiuum regit,vt leremiæ 49. amp; alias, dici-tur,Rabbath,mctropohs fuit Amraonitarum,in qua leâus illc ferreus Ogi regis BafanX erat, logitudinis cubitorunoué, amp; latitudinis quatuor,Dcur.^3.In huius vrbis obfidionc occifus fuit Vria maritusBath-Seba i.Samuël.ii. Illaincendio bcllico conflagrabit, non fine inagnonbsp;planâu amp; clamorefuorura ciuium,qui vcl ab hoftetrucidabuntur, vclnbsp;vnà cû rege fuo 8c principibus exulabunt,vtpra;nuntiat vates domini.

IN A M O S V M.’

77

Cap. 2.

Sic dicit dominus:Super tribus fceleribus Moabi amp; fiiper quatuor non parcain illis,eo quod ofla régis EdoinHcôbuflcnr, atque ilbs in domo fua pronbsp;teótoriacalcc obliniucrit. Nam ignem immittamnbsp;in Moabû,qui præfidij palatiû exuret, amp; moricturnbsp;in ftrcpitu Moabus,in clamorc amp;clâgoretubç.Prçnbsp;fidem eius etiam extcrminabo de medio illius,om-nefqueipfius proccrcs cum co interficiam,dicit donbsp;minus.Sic dicit dominus-.fupcr tribus fceleribusnbsp;ludcE amp; fupcr quatuor non parcam illis, co quodnbsp;legem domini faftidierint,ôc no cuftodiuerint datura eiusûnfraudem autem impuleruntillos mcn-daciafua,quæ eorum maiorcs fequuti fuerac.Namnbsp;ignem immittam in bona ludæorum, qui Icrofo-lymitanaexuretpalatia. Sicdicitdominus: fupernbsp;tribus fceleribus Ifraelis, amp; fupcr quatuor no parcam illis, co quod cmanc ludos pro*^argento, 6cnbsp;pauperes, pro co quod pofsidcnt, QiJi fruftra ha-bent terrç puluerem,quo inopum capita confpcrfanbsp;funt,amp; pauperum iudicium peruertut, pater quo-que ôc filius rem habent cum eadem puella,vt fanbum nomen meum violent. Adbæc fuper pigne-ratitiisleólis prope omnes aras fuas ddeumbunr,nbsp;vinumque rapinæ bibunt in fano id oil fui. Ego tarnen Amoræos anteillos exterminaui, quoru datura ad cedroSjôe robur eorum ad qucrcusaccede-bat:exterminaui proculdubio illoru frudum “^fu-petjôc eoruradices fubter.Egopræterea(iam)edu-xeram vos de terra Acgypti,ac quadraginta annos

VOS

,8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

VOS per defertum deduxeram ,vt Amoræipatriam pofsideretis. Deliberis veftris^pphecasinfuper ftnbsp;tui,amp; dciuuenibus veftris'dodoresiannôresitanbsp;habet ô Iftaëlitæ?dicit dominus: Seduxiftis dodo-res veftros vino, amp; prophetis impofuiftis-^filêtiû.nbsp;Ecce ego ægrimoniam contra vos adducâ, mole-ftiaq; afteram vobis in loca veftra, quanta eft plan-ftrUmoleftia, quandoonuftum eft manipulis. Etnbsp;décrit perfugij locus, ei qui erit velox, amp; validusnbsp;Virtuti fuæ non innitetur, ftreniius quoque nô fer-uabit vitafuam. Sagittarius etiam non contra afta-bit, amp; qui curfu vaTebit,non euadct,quiqueeqiiesnbsp;fuerit, vitatn fuam non tuebitur. Qdi-i deniquenbsp;inter ftrcnuos^animofus erit,in die ilia nudus finenbsp;armis fugiet:dicit dominus.

In Cap. 2. Scholia.

4 Hoc in verfu ledioncm D.Kimhij fcquutus fum,eo quodemenda-datiormihi vidcatur, quàm fit ilia editionis Vcnctæ,quain,qui feque-tur,itavcrtcrecxpcdit. Eo quodeombuflerint ofla regis Edom, amp; obliniucrint pro calcc tsiâoria in domo. Videtur autc locus ifte Amc-fi prophetae tollere ambiguitatem, amp; locum ilium interpretari,quinbsp;eft 4.Rcg.3. vbi fie coromuniter a Latiiiis Icgitur. Quod cum vidifletnbsp;rex Àloabjprxualuifle fcilicet hoftcs,tulit fccû feptingentos viros edu-ecntcsgladios,vtirrumpcrentadrcgcra Edomi,amp; nonpotuerûc. Ar-ripicnfqj filium fiium primogenitum, qui regnaturus erat pro eo, ob-tulitholocauftumfupcrmurum; amp; faâa eft indignatio magna in IPnbsp;raëlcjftalimqiie recelTcruntab eo, amp; rcuerfifuntin terrarn fuam.Scdnbsp;verius Si faciliùs potefticalegi contextusille lib. Regum aftipulatio-ne huius prophctsc, qui alluderc hoc loco ad illam hiftoriam videtur,nbsp;camque attingere ac etiam explicarernam rclatiuum Heb.amp; Cald.re-ferripotcftvclad filium regis Moabi, veletiam commodiùs ad filiumnbsp;régis Edomi, quadoquidem.fi qua hoc loco habenda fit fides Caldæonbsp;ifti interpreti lonathano fidelitatc Sc autiquitatc vencrado, quorfumnbsp;cineribus

1 N Ä M'0 s V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• quot;19

cincribus proprij filij vfusfuiflct rcxMoabi pro xalcc parietibus domus fux incruftandis ? Itaqucraeoiudicio ex hoe prophets loco amp; Caldso interprète propius veroeft, locum ilium Regurn itaverten-dum efle,poftquam Heb.amp; Cald.relatiuum patitur. Vidit autem rcxnbsp;Moabi, fibi prxualcrct bellum, amp; accepit fccum feptiugentos vires delcâos, ad irrumpendum in regem Edomi, fed non potucrunt.nbsp;Accepit tarnen illius filium primogenitum, qui poft ill urn regnaturusnbsp;crat, amp; obtulit ilium holocauftum fuper muro, vnde fuit odium magnum in Ifra'élitas, vt ab illo difceflerint, reuerfique fuerint in terramnbsp;fuam. Per filium autem primogenitu poft patrem regnaturum regemnbsp;intelligas oportet. Rexporró Edomi ob captum in bcllo filium primogenitum , cruptionc fada ab rege Moabi obfeflb in ipfius caftra,nbsp;odium concepit in Ifraclitas^quibus fuppetias vcnerat,amp; quoru caufanbsp;bellum motum fuerat ,eo q» ipfi Ifraëlitxnon fatisprsfto fuilTent adnbsp;ferendum illi auxilium, nc capcrctur cius filius, quem poftcà combu-rendum curauit rcx Moabi fuper muro coram toto cxcrcitu ; quarcnbsp;hoe odium deprehendentes Ifraëlits in fe ab rege Edomi coceptum,nbsp;triftes in patriam fuam fe rccepcrunt. Cxtcrùm Hcbrxorum dodio-res interprètes hanc fequunturfcntentiam:nam alioqui hiftoriam hac,nbsp;quàm hïc attingit Amofus,nufquam alias fcriptam inuenies in autho-ribus facris.PcrMoabum porro Moabitas ipfos cum rege fuo intclli-gito,amp; per Edomum Idumxos,

!gt; Per ludam.duarum tribuum ludç amp; Beniamin regnum intclligit, cuius iedes erat lerofolymæ.eius autem prxdicitprophcta tranilatio-nem amp; cxitiumfadum pnmùm per Caltlços,amp; poftrcmô per Romanos : CXterùm per mcndaciaintcllcxitoraculapfcudoprophctarum amp;nbsp;idôla,qux tam ipfi,quàm eorum maiores coluerant.

c Q^.Muneribus 8c pecunia itafibideuinciutcorruptos amp; iniques iudiccs fuos Uraclitç,vt iuftam caufam bonorum amp; iudicium corrûpinbsp;faciant amp; pctuerti,amp; hüiufmodi artibusquantulumcuquc boni,quodnbsp;paupercs habcant,fi vifum fucrit,amp; conducat eis,occupant,aftumunt,nbsp;amp; vendicant fibi. Porro, Hebraïca diétio 0*^20 michraniinfî-gnificationc emendi,quam lonathanus fcquutus eft, verti poteft, teftenbsp;ctiam D.Kimhio in libro radicum, qui tarnen in commcnt.in hune locum immemorhuius fenfuscft,amp; fatetur ingenuefenoninteibgcrcnbsp;lonathanuin, qui optime tarnen cum interpretatur in fenfu emendi:nbsp;quandoquidem non folùm inuchitur hoc loco Amofus in iudiccs If-raëlis, verumetiam in ipfos deeem tribuum liraëlitas, qui fua pecunia,nbsp;amp; muncribus fuis anfam præbebant iudicibusperuertendi iudicium,nbsp;amp; vendendifibicaufam acius innocentum amp; pauperum ; itaquemc-ra liùs

TARGVM

I1ÙS fiiiflct KimhioÎB comment.fuis, alilfque intcrprctibus, poftquàm manifeftum cft prophcta non tantiim hîc de iudicibus loqui,fed ctiamnbsp;de toto populo, fubfcribcdo lonathano doâifsimo, ccnfuiffc contcx-tum Hebraicum ita vertendum.Supcr tribus fccicribus lfraëlis,amp; fu-pcr quatuor non conuertam ilium propter emptionern fuam iufti pronbsp;argcnto,lt;5c pauperis pro calceis, Vbi per calccps lonathanus rcâè in-tellexitidipfum pauxillum bonipaiiperum,quod à iudicibus muncri-bus corruptis,veluti àmercatoribus mcrccs, cmcbatur ab eo cxlfraë-litis,qui illud occuparc ôi. vfurpare defydcrabac.

d Quia comparauit Amoræos arboribus, ob id meminit frudus Se. radicum,pcr quæ intclligunturillorum opcs,quæab Ifraëlitisnutu Senbsp;fauore diuino omnino dircraptæ fucrunt, quando exterminatis amp; dc-Ictis A morçis ipfis,eorum patriam pofledcrunt Ifraëlitçrproponit au-tcm illis V ates Dci beneficia, quibus afFedi fuerant, vt illos ad pœni-tcntiain ac refîpifcentiam fledat,amp; inclinet.

e Pro Hebraïco vocabulo Nczirim,quod Nazara:os,hoc cft, fcparatosfignificat,CaIdxusintcrprcslonathanuslegit Mal-phin,id cft dodorcs : quoniatn veri dodoris Si litcraru facrarum pro-fcftbris munus amp; officium eft, non folùm fe fepararc à vitiis, fed etianinbsp;ab cifdcm homines alios feuocarc ,qucmadmodum fcccrunt Samuel,nbsp;lercmias, Hofcas, Daniel, aluque pcrmulti, qui ctiam iuuencs munusnbsp;propheticum obierunt.

fVtticcu Amofus,pphetaDci, conatur AmatfiafacerdosBctheli fccicratusjcap.y.huiusvaticinationis.perdodorcsfcdudos vinopor-ro molles Se liquefcétcs voluptatc homines,quorum Deus venter cft,nbsp;intcliexit.

g Per Profopopœïam tribuitfenfumrciinanimatæ, Se perinde cft, ac fi dixiffet, Non minus graui calami täte amp; miferia prememini, ô If-raëlitç, quàm prematur plauftrum, quod manipulis, aut fpicarum fa-feibus oncratum cft: talicnim fimilitudinc amp; comparatione vfus cftnbsp;Amofus, quia quæ magni voluminis funt, vento flante magis difficul-ter fcruntur,aut vehuntur.

A Id cft,corum fortiorcsmagrfquc bcllicofi nimio pcrculfi mctu,ar-»nisipfisproicdis,vtcclcrius currant amp; fcftincnt,incrmcs aufugicnt.

Auditeiudiciuni hoc, quod cotra vos pronun-tiauit dominus ô Ifraelitæ? cotra genus vniucrfum

IN AMOSVM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8t

quod‘‘ecluxi de Aegypto,his verbis. Vos tantum elegi ex omnibus familiis tcrræ, idcirco invobisnbsp;puniam omnia pcccata veftra.^ Nunquid duo vnanbsp;proficifcuntur,niG cófenfus interfuerit? Num'rugit Ico in falcu, amp; præda non eft illi? Num voccmnbsp;emittitleonum catulus delatebra fua, nifi rapiat?nbsp;Num caditauisinlaqueumterræ,nift‘'aucupis o-peraPnum aufert('auceps)Iaqueum de terra,ft nihilnbsp;prorftis ceperit. Nurn clagit tuba in ciuitatc infue-to tempore, amp; popul us qui in ilia eft non cohorret?nbsp;num eft in ciuitate'affliâ:io,quæ à domino non in-flióla fit? Certe non nifi æqua indicia, quæ præfini-tafunt à domino Deo, tantiimreuelatarcanofuonbsp;feruis fuis prophetis (Deus.) Leone rugiente quisnbsp;non timeat ? domino Deo éloquente, quis non ap-probet prophetiam?-? Significate per palatia in Af-dodo*,atq; etiam per palatiaregionis Aegypti;amp;:nbsp;dicitc, confluitc fupcr montes Samariæ, amp; apertasnbsp;fimultates multas, amp; facinorofosmtra illam vide-te.Non enim legem exequi noucrunt, dicit dombnbsp;nus,quiinfupcrbisædibus fuis’rapina amp; prædanbsp;implentthefauros fuos. Idcirco fic dicit dominusnbsp;DcuSjVehemes erit perturbatio in terra, Ucâ auferetnbsp;(hoftis)potentiamtuamate,amp; fuperbas ædes tuasnbsp;expilabunt (Aflyrij). Sic dicit dominus;quemad-modum paftorcrura*^duo adimit exleonisfauci-busjvel auricula ipfam, fic cripientur Ifraëlitæ,quinbsp;in Samariahabitabut fub potenti tyrannidc, amp; adnbsp;Damafeenos dcuenient. Audite, amp; Latteftaminiinnbsp;domolacobi, dicit dominus Deus, Deusexerci-tn ii tuum.

8i’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

tuurn. Q^ioniam in die quo de Ifraëlitis propter pcccatafua fuppliciiim fumam, amp; ineosanimad-uertam,qiii altaribus miniftratin Beth Elo,cxcin-dentur fanè cornua alcaris, in terramque décident.nbsp;Deleboadhuc domühyemalem cuni domo æfti-ua,peribût qucque ædificia chore affabrê diflinóta,nbsp;finémque habebu nt ædes plurimæ.

In Cap. 3. Scholia-

4 Eft hîc pcrfonx mutatio,qux(vt à nobis fxpc obfcruatum cft^ fre-qucntifsimèfic in facris fcripturis.

Putatifnc prophctas mcos,qui quotidic vos rcfipifcentix ad-monenc,aliter locutos efle ad vos, quàm ex mco confenfu amp; voluntäte , quando illfs (vt fupcriori capitc diétum eft) imponitis filcntium? Hoc fane acerbum admodùm eft.

c Leones de prxda fua fccuri,non fruftra rugirc folcntrcgo verb, dicit dominus, per prophetas meos in vanum clamarc amp; vocifcrari vi-dcor, cum tarnen re vera, quod interminor malum venturum fit vobi* Ifraelitis contumacibus : prxdicit porro hoftium Aflyriorurn aducn-turn,qui ad fe traflato feeptro Saniaritano,deccm tribuslfraëlis colo-niis mifsis in ipfarum agros amp; vrbes,in Aflyriam, alidfquc fux ditio-nis prouincias tranftulerunt Salmanafare impcrantc,4. Rcg.17. Qu-onbsp;in capitc author libri Regum inter tantx ruinx amp; cladis Ilraëlitarumnbsp;caufasprxeipuas jCnumeratprophcticarum admonitionum contem-ptum ; prxdicitur ettam hoc loco cxcidium Icroiolymitanum per Ba-bylonios, 4. Reg, 25. Alloquitur cnim Amofusomnes duodecim tribus,vt ex huius capitis primo verfu liquido conftat,fed potifsimùm ipnbsp;fas decern,quarum regnifedcs erar Samaria,vt ex confequentibus dc-monftratur. Cxtcnnn in hoc amp; fcquenti verfu eft Tautologia figuranbsp;Hebrxis amp; Caldxisfamiliaris,quadiucrfis verbis rem candcmrepc.nbsp;lit Varcs ad maiorem cxprefsioncm.

d Qid. Non profeâô vana funt prophetarum Dei oracularnam fine dubio contra vos veniet Aflyrius hoftis, qui domino Deo authorc vosnbsp;jpfos captiuos,vcftraquc omnia capiet ac aijiortabit.

e Diuus Hieronymus locum hunc doâifsimè interpretatus cft,5t il-lius verba hîc tranftulimus; Malum autem,ait illc,quod dominus facit in ciuitatc, non contrarium eft virtuti, fed affliâio eft amp; cruciatus: denbsp;quo

IN AMOSVM.’

qiio legîmus Matth.5quot;. SufFicit diei malitia fua: Id eft, tribulatio amp; an-guflia. EtinEfaïacap.45. Ego Deus, qui fcci luccm amp; tcnebras, qui facio pacetn,amp; condo mala. Hxc illc.

fQM.Pcruicaci 8c obftinato animo admodura eftis,ö Ifraclitæ,qùî,‘ tatum abcftjVt prophctis mcis crcdatis.vt illis prohibeatisloqui 3c vi-ticinarijVt iam pratccdenti capitc didum eft.

g Iam dcploratis Ifraelitis ob fuam peruicacemcontumaciam,per Apoftrophcn fcrmoncm fuum conucrtit dominus Deus ad prophetasnbsp;fuoSjVC reges amp; principes vicinarum nationum inuitcnt,ad videndumnbsp;luinam amp; malum,quod ipfis Ifraelitis ab Aflyriishoftibus fuisadue-niet, expugnata Samana regni metropoli, vt eis maior fit confufio amp;nbsp;ignoroinia.

h Afdodtis, qua: Azotus vulgo dicitur, infignis fuit PalxftinX vrbs, in quagigäteshabitaruiit,Iofua:ii.Eaforte cócigictribui Iuda:,Iofuaînbsp;15.amp; fano Dagonis idôliPeliftæorûnobih'tata eft, i.Samuel.j. In bacnbsp;Philippus Chriftum prædicauit, A â.S,

i Per rapinam amp; prædam intelligc bona inique 8c cum proximi injuria parta.

k Q^.Euadent nonnulli,fed pauci numcro,qui vitæ fuæ magno pc-riculo valdc fquallidi amp; affliâi ad Damafeenos, poft tantam fuorum cladem amp; exitium Samana:,confugicnt. Cum autcmfecundum Hc-bratum legatur.-in plaga fiue angulo ledi: amp; natura anguli fint fortio-rcs amp; tutiorcs cæteris atdificij partibus, Caldxus interpresfenfus ra-tionem habens,vehementem,afperam amp; acerbam tyrannidem fignifi-torres amp; captiuosfuoscxcrcebunt, à qua tarnen nonnulii pauci Da-mafcum fugientes raagno vita: fux difcrimine liberabuntur.

I Suosalloquiturprophetasdominus Deus,vtipfi veri teftcsfuilf-raëlitis terrorem incutiant, cófque ad peenitentiam conuertant, antc-quam valdc calamitofum tempus illud aduentus Aflyriorum adue-niat, quo nihil prorfus critin tuto : quandoquidem Sc fana Sc facnfi-cuü vitulorum,quos colunt in Bethelo Sc Dano fait) deftruentur, Sc perdcniur omnino, tantum abeft, vt ipfi illorum prxfidio Sc fidu-cia freti feruentur. Cornuum altaris porro, qux, vt altare ipfum cor-ruat,amputabuntur,mcminit,vcl quodaltanaillacolumnisautful-cimentis aliis cornibus incumberêt,vcl ctiam (vt Hebraii aiunt)quódnbsp;fuper altarium cornua offerrent hoftias, 8c fanguinem (pargcrcnt.Cç-*nbsp;tcrum de Beth-Elo amp;Dano,vidc obfcruatum à nobis in cap.i.Targu*nbsp;mi in Hofcam fuprà.

m iij

S4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

Cap. 4.

' Audite* cdiâ;um hoc graues diuitiis, qui eftis in monte Samariæ, qui egenos opprinntis, amp; vimnbsp;facitis pauperibus: dicunt ipfi fatrapis fuis, proue-hite nos ôc prædabimur.Iurauit dominus in verbonbsp;fuo per fanâitatêfuam, quia ecce dies inftant contra vos, amp; fuabellica virtute tranfercnc vos populi,nbsp;filias quoque veftras nauibus pifeatoriis. Coraninbsp;vobis enirn diruent murum,vôfque cateruatim in-uicem deducent,acque amandabunt vitra montesnbsp;ArmenioSjdicit dominus.Itead Beth-Elû,amp; præ-uaricamini, in Gilgala culpa augete, ac manè offerte facrificiaveftra,poft tres'dies décimas veftras.nbsp;Cócelebratederapina'^ gratiarum aótionis facrifi-cium, ócillud cura canticoofferte,dicitéque,conbsp;quod vobis cordi fit o ifraëlitæ, hoc acceptü(Deo)nbsp;eft : dicic dominus Deus.Etenim ego propterea dé-tium rubiginem in fingulis vrbibus veftris dedi vonbsp;bis, amp; graues annonas in omnibus locis veftris,ne-quead cultum meum cóuertimini,dicit dominus.nbsp;Prætcrcà etiam vos pluuia priuaui tribus menfibusnbsp;antèraeflem, acpluuiamfanè demifi fuperciuita-tem vnam,fuperaliam vero no : impluetin pofîcf-fione vna,amp; alia,in qua non impluet,exarefcet.Pernbsp;necefsitatem veniét duç vel tres ciuitates ad vnam,nbsp;vt aquam bibâr,nec fitim reftinguentiôc tameft adnbsp;cultum meum non conuertimini : dicit dominus.nbsp;Pereufsi vos vredine amp;robigine:elcgantiam hor-torum,vinearum , ficuum amp; oliuarum veftrarumnbsp;difperditeruca; neq^ côuertimini adcultû meum:nbsp;dicic

IN AMOS V M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8y

Jicit dominus. Mifi cótra vos 'pedem, quando in Aegypti irinerecrans,(ibidemque)cum cquorumnbsp;veftorum prædaiuucnes veftros gladiotrucidaui,nbsp;arqueeriam turmarum veftrarum fœtorem afcen-derefeciinnares veftasmeque couertiminiad cul-tum meum : dicit dominus. Odio fane habet vosnbsp;Verbum meum,(icut odio habuit dominus Sedo-mam amp; Gemoram, eritifquefficut torris feruatusnbsp;exincendio.-nequecouertiminiad cultum meum:nbsp;dicit dominus. Q^id tandem conferam tibi o If-raeheoquod ad legem noncóucrtaris?xhocipfuinnbsp;tibi infligam:emendare(crgo,}vt approbes doâri-nam Dei tui o Ifrael.Profedo notû eft quod,ci,quinbsp;formauit montes, Se creauit ventum,ad oftenden-dura hominibus qiiata fint illius opera, (qui)præ-parauit luce iuftis,qualis eft auroræ Iux,quæ('quo-tld ie) meat,arque mûdi improbis tenebras parauit,nbsp;ad diucxandum illos, dominus Deus cxercituumnbsp;nomen cius.

In Cap. 4. Scholia.

a Rabbi Selomo, Abcn Ezra, D. Kimbius amp; cos fcquuti non «que Hcbraïfmum intelligentes, atque lonathanus Caldæus interpres, hocnbsp;loco non animaduertedo in cótcxtu Hebraïeo nominatiuum fœmini-numadhibitumefle à fronte verbo mafculino contra Hcbraïcxlin-guæ proprictatem, quæ vult nominatiuum amp; verbum in gencre con-uenire, quod Grxcis Sc Latinis incognitum cft, hoe ad principes fce-minas Ifraëlitarum retulerunt : ciim re vera ad opulcntos,rapaces amp;nbsp;auaros (vt dofte Caldxus interpres videtur intcllexiflc^ referendumnbsp;fit.'Vtitur enim confultó Ainofusin Heb.contextu nominatiuo foemi-nino 5cverbomafculinoin contemptumIfraëlitarumdiuitum,qui,nbsp;propter fuam nimiam rapacitatcin,5c quödimminenti effent auariti^nbsp;viri

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

viri nomen non merebantur, amp; il los vaccis pinguibus comparauît. Solctcnimfcriptura aliquando in faftidium amp; côtemptum malorumnbsp;hominum de illis loquendo vti fœminino pro mafeulino gênere.

â De Gilgala fine Galgala vide noftram obferuationem in cap. 4? Targumi in Hofeamfuprà. Hæc autemhîcironicasdicuntur.

c Dies in pluralipro anno apudHebræos amp; Caldæos quandoque futniturjCO quod annus fit veluti orbis amp; circulus dicrum;hoc autemnbsp;ioco pro tribus diebus tres annos illos intellige, quorû tertio décimasnbsp;omnesprouétus fuipromebat Hcbrçi,Dcut.i4.amp; perinde cft,acfidinbsp;xiflet Amofus: Tertio anno promite décimas veftras. Huic porrb in-terpretationi fauent multi feripturx loci alij, in quibus dies in pluralinbsp;numeronro anno commode fumitur, amp; eos doétè cirât D.Kimhiusinnbsp;libro radicum, in didionCQij, lom, dies, amp; poft ilium Sandes Pagni-nus in fuo Thefauro lingux Sandx.

d De gratiarum adionis facrificio fiue hoftia, lege circa finem cap. ai.Leuirici.

e Quiafamcmfxpenumerópcftisfcquitur,prxdicitVaresIfraclitis certo futurum à domino, quem deferuerat, vt ipfi penuria annonæ amp;nbsp;fame grauati propter fualutiilenta vitiaircin Aegyptum cogaiitur adnbsp;emendum frumentum, atqueetiam inillo itincrcvcl pefte correprinbsp;moriantur,vcl deinceps trucidentur à graflatoribus,ita vtcadauerumnbsp;ipforum teterrimus fœtor valde ofFendat rares eorum, qui ex vobisnbsp;(ait)eadcm via amp; fine eodem quo alij lam mortui,in Aegyptum deinde tendent. Vtitur autem propheta verbis prætcriti temporis pro fu-tuto,prophctico more ab hoc verfu ad eum, qui fuprà incipit.Etenimnbsp;ego proptereà dentium rubiginern in fingulis vrbibus vcftris dedi vobis.icertè dabo,amp;c.ad maiorem rei ccrticudinem.

f Hoe verfu docet V aces paucitatem Ifraclitarum, qui hoftis Aflyrij roanus etiam turn non effugient ,quin prius in magna pcricula ma-gnafque difficultates delabantur. Cætcrùm Chriftianus mco iudicionbsp;cogitare animo hoe loco debet de verbo Dei Chrifto domino amp; re-liquiis Ifraëlitarum, qux tandem falux fient, ad quas videtur alludcrcnbsp;Amofus.

g Qj.Mala fuprà enumerata tibi certo eucnicnt.fi fcro fapias, qua-doquidem ego(ait Propheta in perfona Dei) qui hæc tibi comminor, cafacilèfacerc amp; præftare poirum,vt verfus fequens teftatunnam quinbsp;poteft in maiori,poteft amp; in minori.

Cap.5.

IN AMOSVM;

*7

Cap. 5.

A Liditc fcitum hoc,quod ego de Vobis facio, la-niecabile(tamé)ô Ifraëlitæ.Corruecprofcôî:ô,neq; adhuc fubfiftere poterie“annû vnum Synagoga If-raelitarum,proftrara fane humi iacebit,nec erit quinbsp;cam erigat. Sic enim dicic dominus Deus: vrbs denbsp;qua exire folent mille, fuperlhtes habebit cetum,nbsp;amp; ilia de qua egrediutur centu,apud Ifraelitas red-duos habebit decc. Vcrütamé fic(adhuc)dicit dominus familiæ Ifraëliticæ: flagitate religione mea,nbsp;amp; coferuabimini. Nequein Beth-Elum proficifeinbsp;flagitetis,neque eatis in Gilgalam,ac per ‘ Beer-Se-bam neiterfaciatis: nam qui degûtin Gilgala, finenbsp;dubio cxulabunt,quiquein Bethelo colût idôlura,nbsp;nullierunt.Flagitatedominireligionem,amp; confernbsp;uamini: ne forte contra lofephHdomu exardcfcatnbsp;taquam ignis ira eius,amp; propter malcficia, quibusnbsp;idolum colitis in Bcrhelo,exurat, neque lit,qui ex-tinguac.Q^ivertunt'iudicium inabfinthium, ôcnbsp;iuftitiamhumiprofternunt, defieruttimerc à domino,qui fecit Arfturum ¦^amp;Orionc,amp; luce con-Uertit in tenebras, diemque node obtenebrat : cuius nutu numerofifsimi colligutur exercitus, quosnbsp;etiam per terram diffundit: dominus eft nomen il-li.QjJi debilibus entra fortes vidoriam dar, aeva-fiatores municifsirnis illorum præfiJiis potiri fa-cit.illu odiohabenr,quiin foro iuduciali Icgis fen-tennis eos reprehendit, ipfiimque, qui reda loquitur, peruerfum dicunt. Idcirco quoniatn vos pau-pères opprimitis,amp; affliguismiferosidomos ope-

re

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T AR G VM

reamufsitatoædificaftis,fcd non inancbitis in illis, expetédas vineas plantaftis, fed non b ib et is vinumnbsp;illarum.Quoniam nocn(cft)mihi multas eflepræ-uaricationes vcftras, Ôi quôd obftinatè differatisnbsp;pœnitentiamveflrâ: vexant iuftum ipfum,vcfalla-cem videlicetaccipiâcpecuniatn, ôtinopum iudi-cium peruertunt in aôtionibusfuis. Ideoconfulii *nbsp;(viri)hoctépore-f coram improbis filet, quoniaranbsp;tempus malum eft. Efflagitate vt bcnè,non autemnbsp;male verfemini, vtproptereà permaneatis, vobifq;nbsp;nunc præftoadfit Verbü dominiDciexercituum,nbsp;ficut cxpetitis.Mald faccreabhorrete, amp;: bonorumnbsp;inftituto diligitc viuere,ac in foro veftro iuftê iudi-cate:vtinam dominum Deum exercituum lofephinbsp;^reliquiarum raiferefcat. Ideo’ fie dicit dominusnbsp;Dcus,exercituü dominus : in plateis omnibus eritnbsp;pland:us,amp; in omnibus vicis heu heu dicent;amp; in-uirabunt ad ludura agricolam, plangoréfqucfa-ciens eiulationibus (iam) afliietum ^.In omnibusnbsp;fane vineis erit plandus, quonia caufa in promptunbsp;cft, ad iure animaduertédum in te: dicit dominus.nbsp;VæMefyderantibus diem,quç ventura eft à domi-no:ad quid vobis iftam (dcfyderatis)diem,quç nu-tU diuinoadueniet? Illa(enini)caligo erit, amp; nonnbsp;lux.(Dies ilia vobis erit) licut quando coram leonenbsp;cuafital.iquis,amp;obuiusfitillivrfus, autdomû in-greditur,manuqucfuaparietiinnititur, amp; illûfer-pens mordet.Nonnecaligo erit dies,quænutu diuino adueniet, amp; non luxPtenebrç fane amp; non luxnbsp;in illa(erunt).Abhorreo atque abominer folennianbsp;veftra.

I N A M o s V M.

vcftra,fynagogæquc veftræoblationemnon cum gratia accipio.Si enim coram mevi^imas amp; obJa-tiones vellras ofFeracis, non ex racafunt fententia,nbsp;fponce quoqueoblatafacrificiavobis ünóla, nonnbsp;apud me accepta fu nt. Aufertoa mefonitumcan-tionum tuarum, non fane lyrarum tuarum modil-latum fond audio. Et indicium (icuc aquaperfpi-cuumlit,iurtiria quoqiieficut fluuius exundans.nbsp;Nuquidhoftias”fanâas, amp; oblationes obtuliftisnbsp;coram me indeferco quadraginta annis ôlfraëli-tæ?Porcabitishaud dubiè”Sicuib fimulachrû régis veftrijôc dcfignationem imaginum veftrarum,nbsp;Aftrum quoq^idôlum veftrum , quod vobis feci-ftis.Et vos in exilium agam trans Damafcum:dicitnbsp;dominus,cui nomen cil Deus cxcrcituum.

In Cap. 5. Scholia.

4 Per annum intelligit breuem Sc inftantem hoftis Alïyrij aduen-tum,qui Ifraëlicas in exilium agct,atqucamandabitin longinquas regiones.

é Q^d. Vrbes veftræ quæ nunc célébrés amp; copiofæ multas poflunt copias in aciem educerc,adcô aut bello,aut famc,aut pefte conficicn-tur amp; infirmabuntur, vt paucitatc defcnforiim cogantur venire in de-ditionem,pauciquc illi,qui tantæ cladis fupcrftitcs erunt,cogetur exu-Iare,ac prxda fient,amp; vilia mancipiabarbaris miIidbiis.Tcrrorë porto metûmeutereconaturVateSjVtfœdosidololatras amp; vitiis aliisnbsp;mu'tis inquinatos Ifraëlitas ab errorc fuo reuocer.

f Beer-Seba nomen eft loci in tribu SimeoniSjIofuac qui terminus atque finis eft ab auftro terræ Ifraëlis : 8c quia ipfi Beerfebæi ido-lolatris gentibus vicini crant, vicinitacis gentium caufa idololatræ turpifsimi fadi erant:vcl etiam alieni à vera Dci religione crant Bccr-Scbxi quod Abraham us amp; Iitfacus verfati effent in illo Ioco,noméq;nbsp;ci impoluiffcntBecr-Seba:id cft,putcusiuramenti, autputeus fepti-n ij mus

fi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

mus Gcncf.zi.amp; iS.Sc proptcreàpfeudoprophetarum impoftura fan ftitatem quandam loco illi cribucbanc, ita vt lcrofolymam adoratumnbsp;ad cemplum domini cuadiun elfe hoininibus dilTuadcrent.

ci Per lofcpbidomum regnum deeem tribuum intelligit, propter Ephraïmum ipfius lofephi filitim.à quo tribus Ephraïmi nomen finn-pût, ex qua fuit laroubamusillefcclerofus filiusNebati, qui fuit primus rex deeem tribuum,a.Rcg.ii .amp; 32.

e Pendet icntcntia vfque ad verfum,quiincipit:llluodiohabcnt,amp;c. f Mcminit Arduri amp; Orionis, quôd illorum fignorura ortus amp; ca-fustcmpeflates portendat. Eft autem AréfurusftclIainfignoBootjenbsp;poft caudam vrfæ maioris,quç ontur à Canicula ferè poft dicm quin-quagcfimum.’dida cft Ardurus, quafi xçUTOv id eft, vrfæ cauda.nbsp;Orion verb fignum eft cœlefte luxta Tauri fydus conftitutum, cuiusnbsp;tempore oritur hyems. Nomen porro habet negledaillius fabula abnbsp;éçîva, hoc eft turbo, quod mare Si terras tempeftatibus turbet. Internbsp;alia porro multa mcminit Amofushorum turbidorufignorum, quorum Deus creator amp; imperator eft, vt videlicet Ifraelita: ipfi, qui dominum Drum val de fuis malcficiis prouocauerant, metu perculfi co-fyderata Dei omnipotcntia,ad ilium per pœnitentiam redeant,ne tar-ditatem fupplicij grauitas pœnæ compenfet.

g Id eft : Prudentibus amp; probis à fccleratis, perniciofis amp; improbis hominibus temporis iniuria,filentium imponiturvel prudentes amp; co-fulti viri, nequicquam amp; in vanum loquerentur.-quare hoc tarn carco,nbsp;afpero amp; atroci tempore tacent, amp; prudenter diuinam expedant vl-tionem fuper huiufmodi fcclettos venturam.

f) Per lofephi reliquiasdcccm tribus Ifraëlis intelligit,vtpaulo ante hoc capite didum cftihoc loco cnim rcliquiarum nomine, familias fi-ue pofteros lacobi fignificat, qui à Roboamofilio Sclomonis defc-ccrant, j.Reg.iz.

i SuppIeiSi mores veftros corruptosfvt fuprà vos admonui)no cmë-daueritis.Sicdicit dominus Deus,exerciiuum dominus: In plateis om nibus crit plandus,amp;c.

k Id eft: Qui multis miferiis amp; moleftiis afflidus iam illis affucucrit, hac adhucqiiam prædico cladem fentiens amp; videns, maioribusadhucnbsp;afFicieturçrumnis,amp; peiùs multô habebit.

/ Inuehitur in incredulos prophetarum Dei derifores, qui cum faftu amp; arrogantia quadam vatum Dei contemnebant prædiamp;oncs diuinçnbsp;vindidæ venturæ in flagitiofos amp; perfidos Ifraëlitas.

w Qal. Quæ Vos hoc tempore demetia cepit,ô Ifraclitæ, quod Le-flitarum,quorum proprium munus amp; officium eft, non autem vcftru, in folo

IN AMOS VM.'

in foJo facrofanöo tempio Icrofolymicano coram domino miniftrarc, authoritatcm abieceritis, illorum vfurpato à vobis miniftcrio.'Leuitænbsp;cnim à dcferti temporibus, vbi lata eft lex, amp; in quo degiftis quadra-ginta annos, à Mofe primum coftituti funt facerdotes amp; miniftri Deinbsp;in fempiternum. Videturautem attingerehiftoiiam,3. Reg.12. amp; 1^.nbsp;atqj i.P aral.ii.qux dicit fcelerofum laroubamum filium Ncbati, primum regem decern tribuum facerdotes Si miniftros conftituiflc nonnbsp;de Leuitarum gcnerc,vt par erat,fed rcpulfis Lcuitis,qui videntes tan-tam abominationem , fe lerofolymam ad Roboamum Sclomonis filium receperuntjde infirna plebe amp; fece populi facerdotes fecit.Cita-lur locus ifte à D. Stephane, Ad.7. Per Iftaelitas porro hoc loco in-telligas oportet omnesillos, qui non de tribuLeui exiftentes, contranbsp;Dei præfcripta rem diuinam faccre audebant, fequentes falfam illamnbsp;rebgionem,quam iam didu.slaroiibamnsrex filius Ncbati inftjtuerat.nbsp;n Sicuch idoli nomen eft, quod pro Deo rcgccolcbant. Alialcftionbsp;habet: Portabitis hauddubie Sicuth polymitum veftrum : vcl ncruuranbsp;veftrum.’id eft vires, prxfidium Sc quxftu facrificulorum veftrorum.nbsp;Sicuth ido'um porro nomen habet à Sacath.i. aufcultauit ; eracnbsp;autem meo iudicio fimulachrum quoddam, quod hominum vanitasnbsp;tanquamoraculum verum Sc ccrtum,praiiaàpfcudoprophetisincuf-fa rcligionc,confulebat. Hoc verfu porro pra:dicit Amofus futurum,nbsp;vt magna cum ignominiaamp; dedccore Ifraclitæ cxulando coganturnbsp;ab Aflyriis portare humeris fuis, Vt folitum crat in triumphis,internbsp;cxuuias Sc prædâ,imaginesÄ: idôlafua,quibus fidcrant, Sc quç coIiie-rant prodns,qui quidera illos fcfcllcrint. Vocabulum aurem |lt;p2jnbsp;Kiiun.quo Amofus vfuseft,mihihîc mcliùs amp; conucnientermagisfi-gnificare videtur defignaiioncm, difpofitioncm Sc ordincm, qui innbsp;iriumpho illo feruabitur, quam Saturnum planetam, vt quidam Hc-bræiintcrpretcsputantrnam }«i3 Con(quod eft Thema amp; radixhiliuinbsp;vocabuli ^gt;1,3 Kiiun) ordinarc,difponere Sc ftabilircfignificat. Cxte-rum per Aftrum intelligit fydus fiuc ftcllam aliquam , cuius figuramnbsp;expreflam pro Deo colcbant:nonnul!i Mcrcurium cxiftimant.

Cap. équot;.

Væotioabundantibus inTfiione, amp; confiden-tibusiii arce Samariæ,imponentibus nomma li-bcris fuis, iuxta barbarorum nomma, Ifraelitis, n iij ^Ui

T A R G V M

qui toto * conatu ftudent inn it i illis.Proficifcimini ® Calnem, amp; contemplamini,indéque viam facitcnbsp;in^Emathem copiofam : defcendite etiamiir^Ga'nbsp;them Pelirtçorum,amp;videtcan meliores fintrcgnisnbsp;iftis an illorum fines latiùs propagcntur vefiris fi-nibus?Ipfi cótemnitis dicm veftræ cladis,in foroq;nbsp;vcftro ludiciali tyrannidem'exercetis. Ipfi , quinbsp;ƒdormiunt in Icdis ebore difiindis,nbsp;nbsp;nbsp;in culcitris

fuis fubmerguntur, comedunt etiam faginatos (agnos) degrege, amp; vitulos de medio faginario.nbsp;PfalluntquoqueadconccntumNablij: ficut Da-uid fibi inftrumenta mufica comparant. In argcn-teispateris bibunt vinum , amp; fefe præftancifsimisnbsp;vnguentis^ vngunt,neque illos miferet vexationisnbsp;lofephi. Idcirco priores erunt inter exules, amp; abnbsp;cis reccdentgaudium amp; deliciæ. lurauit dominusnbsp;Deusper Verbum fuum : dixit dominus Deuslf-raelitarum: faftidio ego facrofanólum tcmplum fanbsp;miliæ’Iacobi,odiq;palatiaeius, amp; tradam vrbemnbsp;cum habitatoribus fuis. A ccidet enim, vt fi fuper-ftites fuerint dccem viri in familiavna,fane mo-riantur.Et illum ’'auferetpioximus eius abincen-dio,vc(fakcm)ofla è domo eripiat:dicet aute fpro-ximusille) eiquiinpenctralibus domus (perfcru-tabitur) an adhuc tecum quifpiam nuncefl? quinbsp;refpondebit,pericrunt:adhæc dieet,tace,quoniamnbsp;non in nomine domini, dum viuerent,fundcbantnbsp;preces.Ecceautem præcipiet dominus,amp; regnumnbsp;ùmplum diritatevehementt percutiet, minus vetonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nurnnbsp;per’quot;rupem currunc

cqui.’

IN AMO s VM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ3

equi ? numbobus laborabilis ? vcrtiftis tarnen in pernicioforiini colnbrorum fei indicium , amp; innbsp;abfinthium fruólum iuftitiç.Absre'’Içtamini,quinbsp;diciris: nonne noftra virtutecomparauimus nobisnbsp;opes ? Ecee ego bauddubiè, dicit dominus Deusnbsp;excrcituum, excitabocontra vos gentem olfrae-htæ, amp; affligetvosabintroitu’Emathis, vfqueadnbsp;defertifluuium.

In Cap. Scholia.

A Cald. Et Ifraëlitis omni prccio ftudentibus , vt innitantur il-lis.Proceflerant cnimeo dcmcntiælfraelitæjVtmallcntmagnisim-pcnfisamp;fuinptibusjfœdusiccrc cum barbarisamp; cxtcris,quàm jpfi Dco Opt.Max.fidcm feruare.

b Calnc,qux Chalanne corrupte dicitur.ciuitas fuit regni Nembro-di, Geuef. lo. quæhîcmcoiudicio pro tota ipfaregionc Babylonica fumitur.

c Emath,quîBHcb.dicitur n3‘1~ncri Amath-rabba, ciuitas fuit munitißima in tribu Ncphtalijofuç !ƒ .Sita autê crat in finibus Syriç,nbsp;non procul à Damafco.2.SamucI.8. A Hicronytno amp; nonnullis inlcr-pretibus aliis Antiochia creditur ciuitas. Cæterùm hîc pro circumia-cente rcgionc accipitur,vt 4. Reg.i 4. amp; alias, lliam occupatam à rc-gibusSyria: rccupcrauit laroubamus rcxlfraelitarum filiusloafî,4.

d Gath,quxcommunitcrdiciturGccb,tutifsimavnaciuitasfuitex quinqu;fatrapiisPcIiftxorum.i. Reg.if. Apudregem Gathis infa-niamfinxitDauidji.Rcg.xi. In Gathc habitauitDauid per aliquodnbsp;tempus cumdomo fua,duabus vxoribus amp; militibusfuis, i.Rcg. i?-Inillagigantcsfortifsimibcllatores habitarunt.z.Rcg.zi.Hîcautemnbsp;non folum pro vrbe fumitur j fed ctiam pro toto agro fuo, ficut 2.nbsp;Reg. 21.

e Vertas licct ctiam. Et offertis in lynagôga veftrâ ,quod ex rapina proucnii. Per dicm cladis autem intclligit cxitij amp; ruinæ corum tempus,quod illis crat in fabulis, monitis prophets Dei non credendo.

ƒ P endet fcntcntia ab huius verfus principio, vfquc ad verfum, qu* incipit: lurauit dominus Deus per Verbum fuuro, amp;c.

g Cald.

^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

g Cald.Etcxccllcntiavnguentorumprctioforumfcfcvngunt.vcl: Et caput vngucntis pretiofis übi vngunt.

h Per lofephum intclligit deeem tribuum regnurn,vt cap.j.diximus, quod Aflyri] cucrfuricrant : amp; période cft, acli di.xerit propheta: nonnbsp;animo concipiunt molles amp; effœminati Kraëlitæ voluptace liquefcé-tes, quanti dolores, quantæqueanguftiæfibi, amp; toti rcgnolfraëliciconbsp;ab Aflyriis immineant.

i Significat per facrofandum templum familix Î3cobi,tcmplura le-rofoîymiîanum, in quo folo oportebac omnes duodecim tribus Ifraë-litarum,qux à lacobo patriarcha cognomento Ifracl,originem duxe-rat, dominum Deum colère, Sc proptcrcà quod vel dcfiilîcnt ad illud proficifei, vc Icx iubebat, Deuter. ló.faltcm ter in anno,vcl quod illudnbsp;ipfum etiam regesludx profanaflent amp;. confpurcaflent, vt fxpc ex li-brisRegum amp; Paralip.viderclicet,prxdicitur Aflÿriacum Si Baby-lonicum tcrribilc ac durum exilium, quo Samaria amp; Icrulalera curanbsp;fllO tcmplo, in quo vaidc ludæigloriabantur Sc fupcrbitbant,Ezcch.nbsp;aa.funditus cuerfx fucrilnt,fccptrumquc vtriufqucrcgni aCportatumnbsp;ad Aflyrios Sc Babylonios,ac tandem Icrofolymitanum poft reditumnbsp;ab exilio Babylonico ad Romanos in perpetuum, propter mundi fer-uatorë impie cruci affixum. Cxtcrùm deeem tribus ab Aflyriacoext-lio fiuc tranfmigratione nunquam rcdicrunt.

k Prima huiusverfus pars ad incendium amp; conflagrationem ædifi-ciorum per boftes faâam refertur, fecunda verb ad peftem, qux cla-dis (uperftites inuadet ac occidet, Ilium porro relatiuum,pro il los, amp; quifpiam,pro quip)am,mco iudicio pofita funt.

/ Pcramplum rcgnum,Samariranum regnum intelligitab Aflyriis omnino deletum, quod conftitit deeem tribubus.quas in exilium perpetuum ipfi AITyrij abegerunt ; per minus verb regnum, quo cum re-mifsiùs à domino Deoadumeft, Icrofolymitanum lîgnificat,qubdnbsp;duabus conftabattribubus ludç videlicet amp; Beniamini,qo£ediixfolxnbsp;integræ partes Roboami filij Selomonis funt fcquutx , 1. Paralip. 11.nbsp;amp; à Babylonico exilio poft annos fepruagint.a liberatx amp; reuerfx, tc-plum domini Dei amp;lerofolymam vrbem àCaldxisvaftataminftau-rarunt, vt ex libris Ezræ conftat.

w Q;d.Vos omnia veftrainiquicatc,ordincpcrturbato amp;præpofte-ro traftatisiNam magiftratui æquo amp; fanâo, virifque probis acbenè moratis (qualcs vosefle oportebat^non minùs difficile videtur per-uerterc indicium , aut iuftitiam , qua in intcgro res hurnanæ confer-uantur,quàm difficile,tir, vtequi pcrprxcipufia, Strupiumafperitatcsnbsp;currant, aut boucs aratro rupcsipfasfubigat Sc velutiterram vertane,nbsp;n Id cft;

I N A M o s V M.

n Heft: Vos rationis amp; confilij inopcs, Ixtatnini de otio amp; diuitiit Veftris,qu2 fanc fluxæ funt,citóque præda crunt jpti hofti.Potcs ctiamnbsp;i(a vcrterc per tertiaperfonam. Abs re lztantur,qui dicunt,nonnc 3ic.nbsp;o Dc Emathc hoe capicc paulo fuperiùs loquuci fumus.

Cap. 7.

Quod fequicur, oftendit mihi dominus Deus: ccccaucem examen locuftarum in principio gcr-minationis fœni cordi, illa vero germinatio tenuisnbsp;eft poft fœnifecium * regium. Et accidit,poftquàninbsp;confumcndihcrbam terras (locufta) finem fecifler,nbsp;vt dixerim;fine te exorem:domine Deus condonanbsp;quæfo malcficiis reftdui lacobæorum ; quis ftabit,nbsp;vt intercédât pro peccatis illorum,quandoexilionbsp;afFeâi erunt ipfi? Reprcfsit dominus iracundiamnbsp;fuanv.ob id non cuometur,dicit dominus. Quodnbsp;fequitur,oftcndit mihi dominus Deus: Ecceenimnbsp;futurûeft, vtiudicctdominus Deus per ignc, quinbsp;abyflum magnam deuorabit, amp; cxuiet poflelsio-nes.Tunc dixi:Gneteexorem: domine Deus condona quæfo maleficiis lacobæorum: quis ftabit,vtnbsp;intercédât pro peccatis illorum, quando exilio af-fedi erunt ipfi ? Reprefsit dominus iracundiamnbsp;fuam : ob id non euometur: dicit dominus Deus.nbsp;Quod fequitur(etiam)oftenditmihi; ecce'anteinnbsp;V erb U m do mini parat u m erat fu per m u ro lu die ij,nbsp;amp; coram illo ludicium crat.Et dixit dominus mi-hi,quidtu vides Amofe? amp; refpondi,iudicium.dinbsp;xit porro dominus. Ecceego iudicium exercebonbsp;inter populum Ifraehticum , nec pofthac miferi-cordiam ilhstribuam.Quandoquidem vaftabun-tur

T A R G V M

tur excclCi'^Iifaci, 6c dcftruenturifraëlitarum fan-ôluavia, infurgamq; contra laroubami ‘'familiam', quamgladio extcrrriinabunr. Tune mificÀinat-fias prrful Bctb-Eli aJ laroubainum regem Ifrae-lis in bxc verba: Dcfciuit à te Amofus inter îfraëli-tas omnino intolerabilia eftuticndo. Quod fequi-tur,proculdubioprotulic Amofus : gladiointerfi-cietur/laroiibamus ôcifraëlitæ procerto c patrianbsp;fua in exdium abibunt. Jpfi Amofo etiam dix itnbsp;ArnacfiaszVatcs in terra ludæorum proficifci pro-pera,ibique vitara age,ac vaticinate. In Betb-elonbsp;autem ne pofthac vaticineris, quoniara fandua-riumregisert, x domufque regia. Amofus autemnbsp;refpondens dixit Amatfiæ: Nequepropheta, neq;nbsp;prophetæ filius cgo,quin diues pecoris,amp;rurihabens^ Sicmin pertæfus erain raaleficiorum populinbsp;Ifraëlis. Et me accepit dominus ab ouili,dum propter gregem afsifterein, dixitque mihi, Vade vati-cinattim contra populü meum Ifraelera. Itaq^nucnbsp;audi fentëtiam domini,tu dixifti, ne vaticineris conbsp;tralfraëlitas in nomine domini, neq; infamiliali-facidoceas.Propterea fic dicit dominustln ciuita-tc adulterabitur vxor tua, liber i tui ferro peribunt,nbsp;amp; fune diuidctur ager tuus, tu vero in profanare-gionemorieris, amp; Ifraëlitçre vcraefolonatalifuonbsp;incxilium agentur.

In Cap. 7. Schoha.

d Videreinde licet, quod regia pratavitima tonderentur. Vtitur au-tem Vates verbis aptis amp; fibi conucnietibus;nam(vt principio didum eft^pecore ipfc abundabat, amp; ob id defoeno, quod optimum effet pc-cori

IN A M O S V M.

cori aicndo loquitur,ad hæc mcminit fœni cordi fiuc autumnalis àlo-cuftis confunipcj, quod ctiam optima eft depaftio, optimumque pabulum pccori. Hac porro vifionc præuidcbat Amolus dcfolationcm terræfanâsc per numcrofifsimos exercitus Aflyriorum ,Babylonio-rum amp; Romanoruni,quos per examen locuftarum vaftantiuin 8c dc-formantium regionem fignificat : amp; orationc fua cfficaci, ac candidonbsp;pciftoreprofufa,dcfolationem amp; ruinamtantam ad tempus auertit:nbsp;nam tandem malum hoc illis cuenit, co quod obftinato animo in fuisnbsp;perfiftcrentflagitiis,monicis prophetarum non credentes Hebræi.

h Exauditur oratio prophetæ. lufti cnira oratio alsidua muhum valet,\a.cobi y.nam omnia quxeunque petierimus in oratione credentes, accipiemus, Matth,n.

f Intelligitamp;prxnuntiare videturVatespermurum iudicij,ahum 8i cmines tribunal veri ab æterno Verbi Dei Chrifti domini amp; rede-ptoris nofttijin quo fedebit in die iudicij,Mac.2j.amp; ante quod omnesnbsp;ftabimus, Rom 14.amp; 2.Corin.y. Scquutusautemfumhocin verfule-ôioncm D.Kimhij cicantisin commcntariisfuis inhunc locum ipfumnbsp;lonathanum, quod ilia mclior meo quidem iudicio fit,Iciftione codi-cis Vencti,quihoclcco corruptus mihi vidcturtfccundum quern fi le-gamus, ita vertere oportebit. Ecce autem dominus ftabat fuper mu-rum iudici),amp; coram 11 Io indicium fcrat).

d Iifac quod pater fucrit lacobi, qui Ifraël pofteà diâus eft, pro ip-fis decern tnbubus Ifraelis hîc fumitur ; per fanftuaria autem illorum, intclligit fana Bcthcli, Dani, amp; Galgalx, de quibus fatis obferuatumnbsp;à nobis compericsin cap.i.amp; 4. Targumi in Hofeam. Legitur autemnbsp;mel pfal.ioy.5c lere.jj.vt doâè amp; diligenter Hcbrxi Maforetæ obfer-uarunt: qua ramen iufficicnti amp; idoncarationc motus fucrit vulgatusnbsp;nofterinterprcSjVt hoc capitc bis hoc ipfum nomen ppijy^lifac pernbsp;idolum vertat, non video, cum hanceandem diftioncm nomen proprium licfadipfc facialpfal.ioy. 5: Icrem.33. Quod autem Sin innbsp;tfade,amp; tfade in Sin commutcntiir quandoque,ncmini minimnbsp;efle debet, qiioniam literx funt eiufdem organi ; dentium cnim admi-nicLilo vtraque potifsimum pronuntiatur, amp; iniiicem fxper.umcronbsp;ctiam in aliis Iinguis,fubftituuntur eiufdem organi literæ.

e Hiftoriam attingicZacharix,qui filiusfuit larcubami filij loafi J abnepos Ichu -Zachariam cnim regem occiditScIlum, amp; innbsp;jllo genus ipfius lehu defccir,4.Rcg.i5.1chuporro rex falfam rcligio-nctn adorandi vitulos, quam laroubamus rex filiusNcbati,^. Reg-u.

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

introduxcratjfequutus cum ncpotibus fuis,populunîcontînucirâtin crrorc,amp; proptcrcà tota illius cxtcrminata amp; deleta fuit familia.nbsp;Quadraginta vnum autcm annos cum mcnfc vno port occifum Za-chariatn regem,ipfius lehu abnepotcm,fuit Samaritanum exitium, amp;nbsp;cxilium ipfarum decem tribuum Ifraëlis/egrate in Samaria Hofea fi-lio ElÇjVt ex 4.Reg.iy.i£;.amp; ly.fupputare [icet.

ƒ Manifertus tenetur fcclcris 8c mendacij Amathfiaspræfulidolola. tra ex verfu prxccdente, in quo Amofus meminit non cædis larouba-mirégis,fedilliusfobolis,prædiccndomortemZachariæfilij ciusinnbsp;quo profapia defiit,n3m occidit ilium Sellum , vt prxccdci;ti ob-feruatione diétum eft. Cxterùm non propter huiuftnodi crimina-tionem Amatfiæ fæuiit laroubamus rex in Amofum prophetam Dci.nbsp;g Ob id quod fanum vituli Betheli cflct propius Samarix metropoli rcgni,quàm eilet alterius, quod erat in Dano, quod à Samaria mul-tum diftansterram Ifraëlis ab Aquilonc terminabat ; ob vicinitatemnbsp;loci, cum ill U c fua falfa rcligione tafti frequentes irent reges Ifraëli-tarum,regiam vnam in Bethelocxtrucndam curaucrat.Conaturpor-rô jfedincaiTum , Amatfiasfcclcratusille fua fuperbiloqucntia Verbum Dci capirtrarc,ac alligarc in orc fanâi Dci prophetx.

Q^.Amofus:Non quzrtus amp; lucri caufa prophetam ago,amp; bla-, de aflcntatoricque vaticinor,vt vos pfcudoprophctxfolctismam mihinbsp;rcs cft ampla domi, verum à domino Dco vocatus, Prophetæ fungornbsp;muncrc, vt in fccicra veftra, ob qux anima veftra pcriclitatur, acerri-mè inuehar. Sicmin porrô (vt Hcbrxi teftantur interprètes) arbore»nbsp;font de gcncrc ficuum,quarum fruâus alcndis pccoribus boni func.

Cap. 8.

Quod fequitur oftendit mihi dominus Deus: cccc autcm“caniftrum plenum fruélibus æftiuis.nbsp;Et dixit.-quid tu vides Amofe? refpondi autcm,ca-niftrum plenum æftiuis fruâibus.Tunc dixit mihinbsp;dominus: inftat exitialis vltio ventura côtra popu*nbsp;lum meutn Ifraëliticum, non in pofterum illis mi-fcricordiam tribuam.Vlulatus cruntpro cantioni-bus ill O ipfo tépore in ædibus corum , dicit dominus Deus: magna erit ftrages, vbique crit, qui di-cat.

IN AMOSVM.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

catjdifsipa, amp; tacc. Auclitehoc,quifruftra habetis vcluti terræ puluerem perfonam pauperum , amp;:nbsp;exittiinatis vos impedire poflc, ne inopes in terranbsp;ad honores perncnianc. Qui dicicis.-quandoadue-nietmenfis'inficinus, vtannonamvendamus: amp;nbsp;terræ quieta'^celîatio, vtaperiamus horrca, amp; mo-diûdiminuamus:vtaugeamus' monetæpreciuçn,nbsp;amp; dolofas ftaterasfupponamus. Vtpofsidcamusnbsp;argcto paupcres, amp; inopes-^pro eo quod pofsidêt,nbsp;ac vendamustritici quifquilias. lurauit dominusnbsp;(camen)fe daturü lacobæis gloriam, fi perpctuônbsp;fuorum(inalorum)operum obliuifcantur. Nonnenbsp;proptereà vaftabitur terra, amp; deftrtietur omnis quinbsp;in illa habitat ? côtra illam afeendet rex cum copiisnbsp;fuis, quæ numerofifsimæ erunt,vt ipfam tota con-tegat, exterminétq; habitatores eius, ac ,veluti flu-uius* Aegyptum, obruat. Illo autemtempore(fînbsp;Ifraëlitæ non refipifcant)dicit dominus Deus, ccr-tè fobs rotunditatem luna*obtcgam,amp;: clara in luce terram obtenebrabo.Conuertam quoque feftosnbsp;vellros dies in ludum, amp; carmina veftra omnia innbsp;lamenta-.Præcingerefaccis omnium‘'lumbos fa-ciam, rafuraque in omnium capitibus crit; ponamnbsp;cnim ilium fecundum luôlum vnigeniti, finifquenbsp;illius erit ceu dies infœlix. Ecce dies veniunt, diçitnbsp;dominus Deus: amp; mittam fam em in terram , quanbsp;non famelicus quifpiam erit,vt cibo aut potu famenbsp;vel fitim expleat, quin, vt audiat verbum domini.nbsp;Expandentprofedo fe à mari’’vfquead occiden-tem, amp; ab aquilonein orientera proficifcentur,vtnbsp;o iii dodri-

wo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

doârinam quærant à domino, fed non inuenient. Temporeillo'’deficiêt animi dcliquio in fynagô-ga Ifraëlis, qui fimiles funt formofis puellis,quarûnbsp;abufus ob formofitatcm fuamfuerarcum pcrdkisnbsp;iiiuenibus,profl:racienim amp; afFeéti fitierunt. Quinbsp;per’dclidum Samariæiurant, dicûr,viuac deusnbsp;qui cft in Dano, certaquæ affirmant fiatiita^ Becr-Sebç,proculdubio corruent,ôc nÔ vitra fubfiftenr.

In Cap. 8. Scholia.

X Comparât diiiturnitatcm pcccandi Ifraëlitarum, amp; fcelerum co-rum vitionë æftiuis fruétibus, qui anni tempore fuo expeôtato, calore æftatis maturati amp; concodi colligcndo vel amputantor, vel aucllun.nbsp;tur: tardus ad iramenim dominus, mortem peccatorum non vult, fednbsp;magisvtviuant,amp; conucrtantur,Ezech.33.'Vcrumtamen vbi hominesnbsp;vidée fuaabuti patientia, feuere aJmodum in illos tandem animad-uertit illc.

A Perinde cft,ac fi dixerit Amofus: Fruftra amp;. incaffum hoc conami-nimarn poteft Deus Opt. M ax. c puluerc erigere cgcnum, amp; de fter-core pauperem euchere,i.Reg.z.

c Per menfem ilium infititium fiue intercalarem ,qui, vt ratio men-fium kinanu,quos habebant Hebra:i, curfui folis rcfpondcrct,bis tertio quoq; annovltimus cônumerabatur, intclîigitanni tépusextremu, quo videlicet annona iam fcrc confumpta carior efle folct, tune cnimnbsp;emi nô folet nifi ex folis auaris diuitibus, qui ilia fuis in herreis toprefnbsp;fam,exponunt lucri amp; quæfttis gratia,audoq; pretio vëditant.Cætcrunbsp;Hcbracis vkimus méfis cft luna ipfa, qux vel intégré, vel pro parte Fc-bruarionoftrorcfpondct,amp; ab illis appellatur Adarrhoemenfenbsp;hiftoriam Efterælcgunt ludæi amp; genio indulgentes curant cuticulamnbsp;ob hbcrationem fuam propter Eftcram reginarnjEfter.^.

d PerterræquictamcelTationem annum fignificat feptimum,quo terra inculta quiefeebat, Leuit. 2$. Anno cnim illo carior elfe folebatnbsp;annona,co quodoportcrctmclfcm amp; colledam fcxti anni fatiseßcnbsp;amp; fufficerc pro feptimo anno, his qui non ornatum amp; locupîctcm ha-bebantpenum ex fuperioribus annisàtaquc ncccflc crat illis,qui anno-nx penuria

IN AMO S V M.

lix penuria laborabant,ad auaroruni diiiitutn horrca confugerc, mà-gnoque fiio inconimodo ab huiufmodi homiinbus rapacjbus frunië-ta,amp; citera ad viâum ncccHaria cmcre.

e Ecst.uatquiaiinimis præfcntibus abundantes curabant à principe ftatuijVt augeretur monctx pretium,vt ipfi lucro inhiaccs,accipicn-do ab aiiquo numnios, in lance Icuiorc cos poncrcnt, fuo commodo. diminuendo illormn pretium,tanqiiam lî non cflcct iufti pondcris,aucnbsp;vt proximo fuo Icues amp; non fuis iufti ponderis tradendo nuramos, innbsp;lance grauiori collocarent.

f Q^d. Eo redigamus inedia: egenos amp; inopes, vt idipfum pauxifJu boni,quod pofsidcbunt, illis cariùs annonam védendo,nobis alTnma-mus, amp; vfurpemus, eofque ipfos ctiam comparemus nobis veluti ma-cipia-Eadem fcrèfuprà dixit cap.a.quando in Ifraëlitasinuediiseft.nbsp;g Q^. Non ciienientlfraëlitishuiufmodi mala, fi corruptos moresnbsp;luos cmcndaucrint,fcd bonoribus,otio Si rebus abundabunt.Hîc co-fydcrafummam Dci bonitatem amp; clcmcntiam. Per regem autem fe-quentivcrfuSalmanafarum Afiÿriorum regem fignificat vcnturum,finbsp;diuinis monitis non acquicucrint, qui quidem omni cladc belli omnianbsp;peruaftabit.

A AlIuditadNiliinundationcm ,quatotafcrè obruitur Aegyptus, Si ilia docct numerofifsimum cxcrcitum, atrocitatémque hoftis Afly--rij, qui contra cos vcnict. fi non refipifcant ipfi, amp; ad cuîtum domininbsp;Deiredeant.

i His verbis ctiam docct nifi pœnitentia ducantur, acerbitatem ven-turx calamicatis,quam per folis dcliquium cxprimit.quod feeptri cla~ rifsiminobilifsimi'qjtranflationcm ad barbares Aflyrios,amp; terræ de-folationetnfignificat. Rabbi Sclomo tarnen incommentariis fuis innbsp;hunclocum,amp;in 3s.cap.2.Paral.fequutus veterum fuorumdoftorumnbsp;fcntcntiam.prxdidionem banc Amofi ad mortem lofiæ regisrcligio-fifsimirefert.

Antiquum lugcndimodum xrumnofo illo tempore expritnit ac prænuntiat.

I QA. Erit Ifraëlitarum exitus infœlicifsimus, minoriq; non afficic-tur iriftitia, quàm afficiatur is,qui vnigenitum filium fuum plorat: rc-latiuum autem Heb. amp; Caïd, fingulare pro plurali bis hic txpreflum, fœmininum cft pro mafeulino pofitum prophetico more in idolola-trarum contcmptumivcl ad Synagogam Ifraëliticam refertur.

m Per marc hîc plagam auftralcm intcliigito, eo quod mare rubruni a parte auftrali fit terræ faoâx. Prædicit porrô paucitatem veroru cô-cionatoru verbi DciiMcfsis ctenim multa cft,lcd pauci funt operanj.

n Exitium

x.x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

» Exitiutn Se. cxtcrminationcmprxdicitcorum' qui inertia^ tnollitïc St luxu perdici ac diiToluti crant, fiorcncc Samaritano fiue Ifraëliüconbsp;rcgno.

o Dcliâum per contcmptum appellat vitulum, qui in Bethclo colc-bacur,non procul à Samaria,vt jam fupra in cap.y.obfcruatum vidcrc licct,vbicciam altcriusmcniinimus vituli,qui adorabatur in Dano.nbsp;p De Bccr-Scbç annotationcm vide in cap.5.fuprà,

Cap.

Dicit Prophetarvidi gloriam domini infidentis ** Cerubo, amp; ftetitfupcr altari, ôc dixif.fi non con-uertatur ad legem Ifiaeliticus populus, iuxta can-delabru* faucius certe morietur rex lofias, amp; fiib-uertetur cempluni,deftruentur atria,amp; facrofandinbsp;tcmplivafa præda fient: eorum autem refiduumnbsp;fcrrooccidam,nequcex illisaufugiet,qui fuga fa-lute quæret, quiq; ex eis euadere putabir, non cua-det.Sifepo(redclitefcere‘'exiftimaucrint,tanquamnbsp;illi quiin infernofunt,inde ob verbum meum illo-rum boftis extrabet eos:fi etiam præcelfos mores,nbsp;quorum cacumcn cœlumattingafconfcenderint,nbsp;illinc ob verbü meum decrabet illos. A dbæc fi pu-tauerint fe pofle in fummitatibus turrium præfi-diorum fuorum dclitefcere , ibidem indagatoresnbsp;conftituam,qui coquirenc ipfos: quod fi in infulasnbsp;maris à verbo meo fubduxerint fe, ibi violetos populos tanquam ferpentes delegabo, qui enecabuntnbsp;illos. Si verb coram fuo capitab bofte in captiuita-tem iuerint, illic committam, qui eos ferro inrerfi-cient:obdam enim yerbumeum illis in perniciem,nbsp;non autem ad vtibtate. Dominus enim Deus cxer-cituum

cituum eft, qui incrcpabit terra amp; tremet, cladcm-que fentient omnes habitatorcs eius: nam cotra il-lara afeendet rex cum copiis fuis,quç numerofifsh mæ eruntjôc ipfara totâ conteget,ac obruet, velutinbsp;'fluuius Aegyptum. Eiqui collocauit inalta arcenbsp;maieftatem gloriæ fuæ, amp; fuper terra fuam ipfamnbsp;Ecclefiaexornauit,cuiuseft numerofifsimoscol-ligereexercitus, eofdémqueperterram difsipare,nbsp;dominus nomen eft. Nonne täquam dileóti filij innbsp;pretiofuiftis coram meô Iftaëlitæ, dicit dominus?nbsp;nonne Ifraëlitas de Acgyptocduxi ? amp;/pciiftæosnbsp;de Cappadocia,Syros quoque de Cyrene (educcrenbsp;poflum}? Ecccin confpcôlum Dei dederunt fe fa-cinora regni nequitia perditi, fed illud de terra dc-lebo:verûtamcn^ non tam exadaerit confumptio,nbsp;Vtomnino Ifraeliticum genus exterminem , dicitnbsp;dominus. Qiioniam ecee ego iubebo, amp; per natio-ncs omnes Ifraëliticâ fobolem vcntilabo, quemad-modum quâdovanno(frumentum)*euannant,dcnbsp;quo per interftitianc lapillusquidem in terra de-cidit.Gladio ’ peribunt flagitiofi omnes de populonbsp;meo,quibus in ore eft dicere: neq^ adueniet, nequenbsp;accclcrabit contra nos malum hoc. Tempore’^illonbsp;regnum Dauidis, quod certô labetLir,conflituam,nbsp;ôcinftauraboilhusarceSjCiufdémque ecclefiafta-biliam: dominabitur quoquein omniregno,ac ef-fundet, profligabitquemagnos exercitus : inftau-rabitur enim illud, fiimumque erir,Gcut prifcis fe-culis. Vcldumæorumrehquias pofsideanr, rationes omnes lftaëlitç,quia nomen meum inuoca-

D turn

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

tumeftfuper illos,idcircoego dominus hoc facio. Ecce têpora venient, dicit dominus, vt obuius fiatnbsp;arator mclTorijSc vindemiator ^fcmentcm facicnn;

amp; affluent vino mero motes, collefque omnes fertiles reddentur. Reducam porro populum meum Ifraeliticum captiuum, Sc quas habitabunt valla-tas inftaurabunf” ciuitates, placabunt vineas, amp; il-larum vinum bibent, hortos facient amp; comedentnbsp;frudtum illorum.Ipfos fane in terra fua”, quam eisnbsp;concefrerim,ftabiliam,nequeerronespofteaahcu-bi erunc:dicic dominus Deus vefter.

In Cap. Scholia.

a Ceruba Cald.Hcb.vcro Ccrub,fiue vulgo CbeJ rnb,5iinplurali ?,31'^3 Cerubim Hcb.vel CerubinCald.nbsp;figiirx erant alarum iuucnem hominem refcretes, aiuntdodores He-bræorum:aliquando ctiam ad brutorum imaginc5 amp; figuras tranfitnbsp;hoc ipfuni vocabu’um Ccriib.

b Attiiigitlonathanushoclocohiftoriam amp; cladcm.i.Paraf.j^ qua confiât lofiam regem ludæ, qui pius amp; rcligiofus admodum Dei rc-ligionera infiaurauerac,non occilum, fed ad mortem iauciatum è pu-gna Icrofolymam trai.flatum fuifle, ibfque fepultum :intclligc au-icm EicmetonymicSs per cSdcIabrum totum ipfum templum, à quonbsp;nonproculmortuuseftlofiasrcx. Cxtcrùmhicpcr IfraèlitKnm populum non ipfas decern tribus,quç iam antequàm Icrofólymisrcgna-rctlofias,in Aflyriam exu!arant,led tantummodo tribus Judæ amp; Bê-iamini intelhgit : Ifraëlitico enim vel lacobæo nomme, vt Ixpe dixi-muSjin feriptura deeem tr:bus(hoc efi Sarnaritanum regi;um)lçperu-mero inteniguntur,hîc tarnen hoc ipfo nomine duas ipias tribus lutf^nbsp;Si Bcniamini videlicet,quibus lerofolymitanum regniim cüftabar,iii-tclligas tantùm oportet, quandoquidem lcroloîymis tantum regna-iiit lofias. Ratio porro quam hoc loco, amp; ahàs afs’gnare poflutnus,nbsp;quarc de rege ludæ loquens totius Ifraëlitici populimcmnierir,efi,nbsp;quôd iampridem mufti viri boni amp; pij è deeem tribubus fequi nolcn-

tes

I N A M o s V M.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loy

tes falfatn religioncm laroubami filij Nebati autboris adorandi vitu-Jos in Bcthcio 8c DanOjfc ad tribum ludæ amp; Beniamini contu’iflènt, régnante RoboamoSeIomonisfiIio,r.ParaIip.ii. Adhæc,qiiôd cùmnbsp;iam deeem tribuum regnum vaftatum ab Aflyriis cfTet, Hcbræi mul-ti,quivclgladiutn,vclhoftilesmanuscuafiflcnt,feconferrepotuiflèntnbsp;ad ludxos fratres fuos,vtfccum viucrent. Leftioporro R.Selomonisnbsp;Latina fada ita habcfSi non conuertatur ad legem Ifraëliticus popu-lus, emundorium candelabri tex lofias faucius morictur. Emundo-rium autem candelabriregem lofiam appellat, quod fuericille valdcnbsp;ftudiofus religionis Dei.

c Dei Opc.Max.omnipotentiam oftendit, cuius manum effugcre fla gitiofus nemo tandem poteft. In boe autem amp; fcquenti verfu xditio-nem Venetam (quæ mendofa amp; deficiens eft} reftituimus per ledio-nem R. Selomonis, qux longè melior videtur. Hyperbolicâs autemnbsp;hxc àVate dicuntur.'Dicit porró ob verbûfuû dominus Dcus,quado-quidem folet ille promifsis ftarc, amp; ita facros feriptores fuos veracesnbsp;oftendit.

d yeiteic etiampotes per Venetam æditionemrSi etiam Ipeculas alias,quarum fummitas cœlum attingat,confccdcrint,illinc ob verbum meum.amp;c.Vbi etiam eft Hyperbole.

e Supra in cap. 8. meminim us inundationis Nili Aegypti fluuij, vbi candem fententiam iam dixit Vates.

f QA.PIus quàtn genti aut nationi alicui faui vobis,ó Ifraëlitçînara cùm firn omnipotens cgo,poflem quidem Jiberare ac etiam rcuocarcnbsp;cxPcliftxis illos,qui cum Heuçis puifi fuerunt iiiis icdibus,Dcufer.2.nbsp;ftc etiam ex Syris eos,qui Cyrcncm,de qua in cap.i.Damafco vaftata,nbsp;à rege AfTynorum adi fuerunt in exiIium.4.Rcg.i5.Si enim,vt veri~nbsp;fimile hinc eft, fuperftes fuerit Amofus quindecim annos plus minus ipfi regi Vziix, qui amp; Azarias, vt in cap. i. didum eft, appellatur,nbsp;potiutfanè vidiffe ipfeDamafcivrbis metropolis Syrix exitium hoe,nbsp;exiliumque ciuium illius. Per Peliftxos porró Gazam vrbem Peli-ftxorum fatrapiam vnam,dc qua in cap.i.cum agro fuo intelligit,quxnbsp;vna cum Heuçis propter vicinitatem à Cappadocibus vaftata eftepo-luit, vt Hebrxorum dodifsimi fentiunt : non enim ab exitio amp; exilionbsp;hoc,liber3tioncmPcliftxorumautDamafccnorum in fcripturavf-qnamlegimus. Propofitoigitur amp; memorato Ifraëlitis fummo bc-neficio afeaccepto eoshortatur Deus Opt. Max. ad pœnitentiam, amp;nbsp;fuorum oraculorum obfcruationem;quod fi non fecerint, propediemnbsp;deillisadum fore.

g Sceptri regni dccem tribuum traflationem ad Afryrios,amp; lerofo-p ij lymi-

iotf TARGVM IN AMOSVM.'

lymitani ad Romanos, atq; ctiam regionis totius bellicis inccdii's tur-pifsimis deformationem prædicit: vcrumCamen cxaétam amp; abfolu-lam non prænuntiat V ates pcrditioncm lfraëlitarum,quin potius illo-rum rcliquias fcruandas,quando vnum ouile amp; paftor vnus erunt.

f) Per frumcntum Sc lapillum eos intelligit,qui fupcrftites tantæ Jadis in exilium aóli magna calamitate amp; fcruitutc dura admodum preß« fi, fe ex iila tandem liberate non poterunt nifi per Chriftum, propternbsp;quem,fidclis illius afledator quilibet faâus,omnia ûuc faufta, fiuc in-faufta fuerintjîequo patitur animo'graucm autem calamitatem ipfamnbsp;amp;. fcruitutcm,vanno fiuc cribro fignificat, per cuius minuta foraminanbsp;grana ipfa, aut lapilli ciufdcm magnitudinis cum grams, tranfire nonnbsp;polTunt.

i Inuchitur hoc loco Amofus in impuros 8c fccleftos homines fui fc-culi, qui fuam 3c aliorum Dci vatum prædidionem pro nihilo habc-bant,dicitquc illos haudimpunè laturos,

kQma diuus lacobus in orationc fua ad apoftolos Aâ. i j- verfum iftum cum fequenti citât 8c explicat,illi fubfcribcre 8c aftipulari Chri-ftianus quilibet pius tenetur, neque interpretationem aliam quætcre,nbsp;aut comminifeidebet.

l 'Verzerc etiam potes, 8c vindemiator meffem exterenti : 8c fie tritura: tempus intclligcre poteris. Cæterum hac temporanea abundan-tiaanimi verè Chriftiani traquillitatcm amp; fpem oftendit,quoniam illc totus à Chrifto domino amp; redemptorefuo pendens, fua forte, qualif-cunque fit ilia,contentus eft. Eadem ferè loëlis 3. leges.

m Id eft; Sobolefccnt Ifraëlitæ tandem conuerfî ad Chrifti filij met fidcm,qui me antcà dcferuërant,dicit dominus per Prophetam, cuan-geliôquc parentes benè amp; fœliciter tandem habebunt : æternam poc-rô requiem amp; fœlicitatem tcmporalibushis exprimit.

n Per terram fuam intclligit Chrifti Eccicfiam, quæ vbiqj terrarunà Chrifti vens fcâatoribus aiylum, præfidium tutiisimum amp; rcquiesnbsp;certa eft, ea cnim neminem dccipit autfallit, amp; extra illam non eftnbsp;falus.

TARGVM

IO? TARGVM SEV PARAPHRASISnbsp;CALDAICA, QVAE ETIAM SYRIACAnbsp;dicitur, in Ruthxhiftoriam inccrto Catdço authorc,nuncprimùinnbsp;latinitate donatarinterpretc lohannc Quinquarborco Aurilaccnû,nbsp;linguarutn Hcb.amp; Cald.Rcgio profeflbrc.

Cap. I.

C ci dit tempore quopræcrant iudiccs, vc doniinatafuerit* fames in terra Ifraclita'nbsp;____ rum: dccies fporro) fames ipfa dura mu-do cœlitus décréta eft ab ipfius creatione ad M eficc tempora, ad caftigandum per illam terræ incolas:nbsp;incefsit (autcm) prima ^fames, Adamo viuente: i.Gcncf^;nbsp;fecunda,viuenteLemecho:tcrtia,viuente Abraha- i-Gencf.y.nbsp;mo:quarta,viuentelitfaco:quinta,viuente lacobo:nbsp;fexta,viuete‘^Boazo,qui cognominatus eft Abtfa- y. Gcncf.4î.nbsp;nus luftusBetbleemita ludæus:feptima, viuente Hîc.nbsp;Dauide Ifraëlitarutn rege : o(aaua,viuête Elia pro-pheta:nona,viuente Elifæo in Samaria:decima ve- ƒ. 2.Rcg.7.*nbsp;ro futura eftjnon fames comedendi cibum,aut bi- w. Apios.8.nbsp;bendi aquam, fed audicdi verbum diuinç prophétisé : quum porrô ifraëlitarum rcgionem inuafiflecnbsp;fæua, de qua hoc in libro, fames, difccfsit vit exi-mius dcBethleemoIudææ, amp; profcólus cft,vc pe-regrinaretur inregioncm Moabitarum vna cumnbsp;vxorefuaôe duobus filiis. Nomen autem virieracnbsp;‘^Elimclecus, vxorisverôNaoumi, amp; duorûhlio-rumeiusMalon amp; Chilien,nobiles Ephratæierat,nbsp;de Bethleemo ludææcvenerunt porro in regioncmnbsp;Moabiticam, ibiquc fecuiidas tenuere. Cæterùmnbsp;P iij vita

io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

vita funélus efl: Elimelec’ maritusNaoumi, amp; ipfa vidua rclióla eft, duoqueipfius filij pupilli. Tranf-grefsiautemfunt' decretûdiuinioraculi,nam fibinbsp;duxerunt cxtraneas vxores Moabitides ,quaruninbsp;alcerius nomen eracOurpa, alteriusvero Rutha,nbsp;quç filia fuit Eglonis régis Moabitarurn,ibiq; ma-fcrunt plus minus decern annos. Igitur proptereanbsp;quod verbi domini decretum tranfgrefsi funt ,amp;nbsp;iunóti funt cognatione barbaris populis,immatu-ra morte obierunt Malon amp; Chilionin terra profana , amp; reli(ftaeftmulierNaoumi vidua ôc duob’nbsp;orbataliberis. Surgens itaque ipfa amp; nuruseius,nbsp;reuerfaeftab agro Moabitico,quandoquidem nfi-tiumacceperat,quôdfuccurriflet dominus populo fuoIfraèlitico cibum largiêfto illi propteræqui-tatcm amp; preces , quas coram domino fundebatnbsp;Abtfanus iudex,qui Boazus pius dicitur. Dccefsitnbsp;igitur è loco in quo degerat vnà cum duabus nuri-bus fuis. Dixit aute Naoumi duabus fuis nuribus,nbsp;Recedite,-^ reuertimini quæq; domum matris fuç:nbsp;cleméter ita traólet vos dominus, atqj maritos ve-ftros lavita fundos,amp;me cleméter tra(ftauiftis,illisnbsp;enim demortuis, vins aliis nubere noluiftis , quinnbsp;meipfam aluiftis amp; fuftentaftis. Vobis tribuat do-minus abfolutam mercedem pro beneficio quodnbsp;dctuliftisad me,atqueetiam propter eandem mernbsp;cedem quietem capiat vnaquæq; in domo (futuri)nbsp;maritifuirtunc exofculata eft eas: illæ verb voce in-tenfa fleucrunt : dixeruntqueilli, neque ad popu-lum noftrum,neque ad Deum noftrum reuerrenbsp;mur.

IN RVTHAE RISTORI AM. 109 mur, quin poriùs ad populû tuum tecum ibimus,nbsp;vt profelytæ fiamus.Dixit autem Naoumi, Reuer-timini filiæmeæ, quaremecum proficifceremini?nbsp;anadhuc mihi nunc funtfilijinvtero meo,quosnbsp;niaritos habcatis?Reuertimini filiæ meæ,ite ad ponbsp;pulum vellrum, quoniam fenui, vt apta vxor manto non fim:adhæc dico,fi puella eflem, mihiqucnbsp;fpes eflctjVt bac noéle c 11 m viro nupta eflem, atqucnbsp;etiam filios parère ; ad quid illos cxpeûaretis donee adoleuiU'entjficut^expeâat)''mulier,quç refernbsp;uaturad côiugialefœdus faciendû cûpropinquonbsp;per aliquod tépus, vt nubat illa tadé viro ? an propter ill os vos triftes manebitis, vt viro no nubatis?nbsp;quçfo filiæ meæ,necontrifteris animû meum,quoniam veRra mca affliâio maior eR,fiquidcm à domino mibi plagaimpofita eR.Illæautêintenfa voce feeûda viceadbuc fleueruut,amp; ofculata eR Our-pafocrûfuam , Ruthaverô comitata cft (vltenùs)nbsp;illam.Tunedixit,(Naoumi) Eccerediitvxorfra-trisnuritituiad gentem fuam amp;ad Deura fuum,nbsp;reuertere poft vxoré fratris tui mariti ad populumnbsp;tuum, ôe ad Dcumtuum. Tune dixitRutha,nenbsp;rnecum contendas, Vt àte recedendote deferam,nbsp;quoniam conucrfafum ego.vtprofelyta fimidixicnbsp;Naoumijiubemur feruare Sabbatba amp; feftos dies,nbsp;ira vt ambulare no liceat vitra‘ duos mille cubitos;nbsp;refpodit Paitha,quocunq;ibis tu,ibo:dixitNaou-mi ,iubemur ne vnà cum externis babitemus po-pulis : rclpondit Rutba, vbicunquebabirabis, ha-bitabo.dixit Naoumi,iubemur obferuarefexcenranbsp;trcdecini

MO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

trcdecim præcepta:refpôdit Rutha, quod obferua-bit populus tuus obferuabo ego,pcrindc ac fi po-pulus meus anteàfuiflet:dixicNaoumi,iubemur, nccolamus deûalienum:refpondit Rutha, k Deusnbsp;tuus Deus meuserit. DixitNaoumi,funtnobisnbsp;quatuor genera mortis in fccleratos: lapidatio, ex-uftio,cædes glad ij amp; crux: refpondit Rutha, quo-modocunquemoricris,moriar:dixitNaoumi,no-bis eft fepulchrum:refpondit Rutha,ibidem etiamnbsp;^fepeliar, neque in pollerum hac de re verbum fa-cito, nam difpcream, nifi mors me à te feparet. Videos igitur (Naoumi)quôd obftinato animo cflecnbsp;illa,vtfccum proficifceretur,ab incœpto deftitit.nbsp;luerunt itaqueambæ ipfæ donee Bethleemum in-grederentur,euenitq; cùm Bethleemum intrarent,nbsp;Vt ad fe cum ftrepitu”* côcurrerint omnes ciucs dhnbsp;centes, nonnehæceft Naoumi? Dixitautem illis,nbsp;ne vocetis mequot;Naoumi, vocatemeafflidamanimo , quoniam afflixit me omnipotens valde. Egonbsp;marito amp; filiis comitata difcefsi, amp; illis mepriua-tamredueem fecit dominus ; quorfum igiturvo-cabitis me Naoumi, cùm obiedum mihi à domino Gc peccatum meum, afflixeritque me omnipotens ? Ad extremum reuerfa eft Naoumi, Ruthanbsp;quoq; Moabitis nuruscius cum ilia venit ex agronbsp;Moabitico ,adueneruntautem ipfæ Bethleemumnbsp;in diei ® Pafehatis principio,quo incipiebant Ifrae-litæ metere priraitiarum manipulu m, qui hordea-ceuserat.

In Cap !•

IN RVTHAE HISTORIAM.

In Cap. I. Scholia.

4 Cum (vtProucrb.15. ait) pigritia foporem pariat, amp; anima frau-dulenta fame conficiaturrdicunt Hebræi interprètes dominum Deum obidfæua amp; dira fame bac,cuius hoclibro meminit, aniraaduertiflènbsp;inlfraëlitas,quôd mortuo Ichofua amp; fenioribus, qui Dei miracuJa innbsp;Ifraëlitarum fauorem édita viderant, defides fadi effent lacobæi ipfinbsp;in lege Dci amp; eius mandatis exequendis ; vt enim ex ludicum hiftorianbsp;Videre licet,pafsim diuinis perruptis Jegibus,amp; Dei Opt.Max.labefa-ftareligione, adidola Barbarorum dcos fe conuertebant, amp; deindenbsp;cladibus variis Deo permittente fufeeptis refipifeebant.

b Prima amp; fecunda fames (quarum meminit Caldæus iftc interpres) fuerunt temporibus Adami amp; Lcmechi, fed quam bene locos Gen.3,nbsp;amp; y.cap. ipfc cum aüis nonnullis Heb.interprctibus adea, quæhîc di-cit,accommoder, non video: quandoquidemillic quando Deus terrænbsp;inaledixit,non fames fignificatut:fcd terram ipfam minus fertilem fore vult Dcus,amp; non fponte,vt antca,ferentem, vt homo in perpetuamnbsp;fui facinoris memoriam cum fuis poßeris manum operi admoueat,nbsp;amp; terram magno labore colat.Quis porro fuerit author iße,qui Cal-daïea lingua donauitlibrum hunc,Cant.caticorum, Ecclcfiaßern,La-mentationesleremiîE,amp;Eßerx Hißoriam incertum eß,vcteßaturnbsp;Elias in præfationefui Caldaïcidiâionarij.

f Caldæus iftc interpres feui etiam aftipulantur Hcbr. interprètes) vultBoazumfvt ex hoc loco conftat)fuiflcbinomium, amp; cum effe iu-dicem feu redorem illum populi Ifraëlitici, cuius fit mentio, lud. 12.nbsp;qui diftus eß Abtfanus,fiue Ibtfanus illic.

d Virum Bethlecmitam ditifsimü Sc nobilem afferunt Hebræi fuiffe Elimelechum ifiu, Sc quia auarus amp; malo ac fraudulento erat animo,nbsp;ne fame in terra dominante, de fuo paupehbus erogaret, folum reli-quiffepatrium,atqucinMoabitarum agrum fuisfecum afportatisco-cefsiffe,vbiobfcclusfuum vna cum duobusfiliis futuris hæredibusnbsp;fuis mortuus eft : Deus porro paupcrum,viduarum,pupinorum, affii-âorû, Sc fraudis auarxvindcx eft amp; vltor iuftifsimus. Cxtcrùm, qua-do poftca dixit ; nobilcs Ephratxi erant de Bcthlecmo I udæa:, pcrindenbsp;eft acfi dixiffct nobiles Bethlcemitç crant de Ephrata,quonia antiquitus (vt Gcnef. 35. amp; alias Icgitur) Bcthiccmus Ephrata etiam diceba-tur.Videannot.noftrasin cap ii.Targumiin Hofcam,inhtera c.

e NaoumijVt author fafciculimirhx ex fuis Hebr.doftoribus citât in comment, in Gcnefim,in fedione , Amonnitis fuit : vnde au-tera hoc expifeati Gnt illijuo video: fxpenumero enim ineptifsimi funtnbsp;q Sc

„X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

amp; dcliri,illi patres circuncifi,amp; proptercà magno cum iudicio legenda flint corutn feripta,

ƒ Cautum eft lege, Deut.7.amp; 13. ncaliquomodofcfeafFinitate de-uincirent Ifraelitx cum barbaris amp; exteris , quam tarnen legem alic-nigenas vxorcs ducendo tranfgrefsi funt Mahlonamp; Chihonfilij Eli-melechi,amp; proptcreafyt fcntiût Caldæus ifte paraphraftes amp; Hebrçi} mortui funt: nou cnim cas vxoresduxcracProielycas (nam pofteàco-f.iecudine quotidians vicæ cum focru fuaNaoumi ,ipfa Rutha con-uerfa eft amp; l’rofclyca faâa; Ourpa verô reuerfa cft ad fuos ) autnbsp;omninoreligionisDciignaras, vtipfi Dcivcri rcJigioni, amp; rcipu-blicælfraëlicicæconfulerent, licutfccitSiinfon, ludic, 14. Cxtcrùm,nbsp;voluntatc amp; nutu diuino pofteà factum eft,vtRutba gencilis muliernbsp;ad Dei Ifraëlitarum cultum conuerfa fucrit,vt non folùm ipfi Ifraëli-ts ,fcd etiam Gentiles fe in fpem lalutis amp; beatitudinis æternæ afle-quendç crigerët,pcr Chiiftum dominum noftrum, qui ex Rutha Gennbsp;till muliere defeendit, Matth, i. Ex Hcbrxis porro non defunt, qui di-xerint Ourpam etiam filiam fuifleipliusEglonis regis Moabitarum,nbsp;vtipfa Rutha.

g Ex Hcbrxorum interpretibus nonnulli dicunt confulto Naoiimi ter hlc amp; in fcquentibus paulo poft dixific nunbus fuisjeuertimini;^nbsp;Videlicet alludcret illa ad modu admittcndifidem profelytirpro morenbsp;cnim habebat Hebrxi, aiunt illi,vt antequàm fufeiperent cultum Deinbsp;amp; puram religioncmcius,tcrrepulfam acciperent, qui volebantpro-fclytx fieri,hoc eft,ex ethnicis amp; incircuntifis, qui voicbantmifeeri ponbsp;puloDci, Si verb illi in opinione amp; fententiafua perfifterent adhucnbsp;quarta vicc,fufcipicbäcur in ipfo cultu amp;. Dei veri pura rcligione. Vicern porro Profelytarum horum veteris legis amp; Synagôgæ rnco iu-dicio repræfcntant Cathechumeni fiue nouitij in lege amp; Eccicfia Chrinbsp;fti:illi cnim fpe futuri baptifmatis à getilitate liberati, per aliquod té-pusinftituunturin Icgcdomini noftri Icfu Chrifti ,priùs fcicntcs amp;nbsp;callentcs fidei Chriftianæ articulos amp; præccpta, quàm fanâum fufei-piant bapcifina, per quod fané omnes Chriftum ipfum induimns, adnbsp;Galatas 3.

h Q^.Naourai niiribus fuis : efficit quandoque fanguinis cognatio, vt futura vxor maritum expeäet,donccillc ad iuftam ducendi vxoremnbsp;pcrucncrit ætatë.Talc enim aliquid lcgimus,Gen.38.dcTamarc nurunbsp;ludx, quæ Selam tertium ipfius ludx foccri fui filmm cxpcdauit, donee adoleuiflct il Je ,vt fufcitarct duorum fratrum fuorumfquibus iplanbsp;nupfcrat,qufque fine liber is vita funëti erant) nomen ob propinquamnbsp;eognationem ; amp; deindc,quia promifsis non ftabat ludas nuruifus,nbsp;fallacia

IN R V T H AE H I S T O R I A M. irj fallacia illius inccftum cum ca infcius commifitillc.

i Sunt hæ ex Talmuditis fupcrftitionibus Sc feniorum circunciforum vanis traditionibus, quibus irrita facit recutitus ac impurus Hebr.po-pulus Dci Opt.Max.mandata.Ex hoc autem loco coniiccrc pofliimusnbsp;Caldxumiftum paraphraftcm poft ineptam ipfiusTalmudi compo-fitioncm vixifle.Dcfexcentis trcdccim præccptisillis,quorum mcmi-nitpaulo poft,ex quibus5^y.funtncg3nua,amp; 248.affirmatiua,cxtat liber cum fcholiisfæpenumero ineptifsimiscuiufdam RabbiMofisdenbsp;Kotfis,qui exeufus cft Bafileæ per Henricum Petrum,amp; à Sebaftjanonbsp;Munftcro bona ex parte Latinus faâus.

k Iftaclita fit Rutha Moabitis aduena, mente non generc, fide non fanguinc,virtutc non tribu;vndc Deo ita grata cft,vtpoftca amp; regumnbsp;amp; prophetarum fit mater,atque ex ca defeendat Chriftus, Matth. i.

/ Q^. Rclifto ac exuto Moabitarum ritu in fepeliendis mortuis amp; cxequiis cclebrand)s,veftrum fcquar.

m Licet inde colligere Naoumim non plebeïa 3c infimi generis mu-hercm fuifle, non cnim temerè fuprà vocauit Cald, iftc interpres, cui etiam aftipulanturdoftiores Heb.cximium virum Elimelcchum illiusnbsp;maritum, amp; etiam non inepte dixit quôd fccundas ille cû filiis fuis tc-nuent apud Moabitas, quandoquidem non ob aduétum infimæ con-ditionis amp; fortis alicuius, populi concurfus fieri folct, aut propter ilium tota commoueri ciuicas.

n Naoumiiucundam fiucdulcem fignificat, amp; cfthîcallufio ad no-minis fui etymologiam, quando dicit ilia: Vocacc me affliâam fiue a-maramzvtramqiie enim lignificationcm patiuntur Hebraïca amp; Cald. vocabula.

0 Principium Pafehatis vocat Pafehatis dicm craftinum,qui erat dc-cimufquintus Lunæ Nifan,id cft,méfis Martipeo enim die azyrnorum crat folcnnitas,atque etiam de pnmitiis frugum manipulum feu fafei-cu'um fpicarum,vt lex lubet Lcuitici 2 offerebant. Manipulum por-ro ilium hordeaceum fuifle dixit Caldseus iftc Paraphraftes, cui etiamnbsp;aflcntiuutur dodiorcs Hebrxi.

Cap. Z.

ïpG porrô Naoumi erat cognatus maiiti fui,vir ftrenuus, ac legifpcritus defamilia Elimelechi, cuinbsp;nomen Boazus. Er dixit Rutha Moabitis ipli Naoumi,earn quæfo rus, vt poft ilium in cuius oculisnbsp;q ij gra-

«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G VM

gratiam inucnero, colligara fpicas, refpondit au-temillijVadefiliamea. Abicns Iraq; venir(inagru) amp; fpicilegium faciebat in agro poft naeflbres, for-téque contigit ei portio agri,quç erat ipfius Boazi,nbsp;qui erat de cognatione Elimelechi.Ecce aute Boa-zus vcniens deBethlehemo dixitmeflbribus,fit vonbsp;bis aiixilio Verbum“dominirqui reiponderuntil-11, bene tibi vertat dominus. Dixit autem Boazusnbsp;puerofuo,quem meflbribuspræfccerat, cuias eftnbsp;puellahæc?Tuncrefponditpuer meflbruin præfe-dus j dixit, puellaMoabitiseft, quæ venit, amp;nbsp;profelytafaólaeftjCum Naoumi exregioneMoa-bitica. Dixitporrô,Iegâquæfo,accongregcm fpUnbsp;cas inter manipules, ft quæ fuperftt poft mcftôres:nbsp;ingreflaenim ftetitac permanftt iam à prima lucenbsp;vfque nunc nunc: Hinc('conftat)illaparum dominbsp;refidere.Tûc dixit Boazus ipfi Ruthç,ménc^audisnbsp;filia mea ? nefpicas ledû cas in alium agrum, neqjnbsp;adfamiliaaliâteindeconferas, quinhîc cûpuellisnbsp;meis colligas.Refpeélaper agrum quem deraetér,nbsp;amp; eos fequere.baud dubièpuerisprçcepi,ne in ali-quo molefti tibi fint,adhæc quando fines, vade adnbsp;vafa ôc vibe ex aqua, quam hauferint pueri. Proci-dit autem (Rutlia) in faciem fuam, amp; proftrauit fenbsp;in terram,dixitqueilli, quæiftaefthumanitas tua,nbsp;quatibi nota fim ego, quæ barbara Moabitis fum,nbsp;degétequæindigna eft,quæccclefiam dominiin-grediatur?Refpôdit porrô Boazus, amp; dixit illi,ex-ploratü eft mihi ex fapientû fermone, quôd quando pacifeitur dominus,non cum fœminis,fed cumnbsp;viris

IN RVTHAE HI STÖR I AM.’ 1Ï5 viris pacifcitur, per propbetia tarnen fignificatumnbsp;eft mibi fore, vtproueniant ex te reges amp; prophe-tæ propter bonitatem , qua affluifti erga focrumnbsp;tuara,quam marito tuo demortuo aluifti : reliqui-ftietiamreligionemtuain ,populûtuum, patremnbsp;amp; matrem tuam,folunique natale, amp; tetendifti,vtnbsp;profelyta fieres,ac inter populum,qui tibi nunc nunbsp;per non notus erat, babitares. Dignum præmiumnbsp;tibi repêdct dominus m feculo boc propter nobilenbsp;facinus tuü,fitq; cofummata merces tua à dominonbsp;Deo Ifraebs in veturofeculo,quod veneris,vt profelyta fieres,confugerefq;fub vmbram diuinæma-leftatis gloriæ eiusnpfa porro æquitas(tua)te à^Ge-bennæ ludicio liberabit,vt fit tibi portio cum Sara,nbsp;pKibca,Raele, amp; Lca.Tunc dixit (Rutba) clemensnbsp;admodum es erga me domine mi,quandoquidemnbsp;foelicem dicendo me, vt dignarecipiar in Ecclefianbsp;domini,atque etiam humanitcr loquutus cum an-cilla tua confolatus es roe : adhæc mihi attulifti fi-duciam de venturo aflequcndo feculo,vbi pro mentis eft (præmium) :ego tarnen mibi indignavi-deor, quæ quantum vna de ancillis tuis in illo me-rear.Dixit porro ei Boazus,quando vefcendi vene-nttepuSjbuc accede, amp; decibocomede, intingéq;nbsp;opfoniumtuum in embamma, quod aceto condi-tumeft: accubuit porro à latere mcflbrum, eiquenbsp;polentam'^porrexit.-comeditautem ad fatietatem,nbsp;reliquiafquefecit, Surrexit deinde,vt fpicas colli-geref. Boazus verb pueris fuis ita præceperat,inter

US ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TARGVM

Adhæc deditaoperafuo commodo difiicitc cx ma nipuliSjVtque colligat,finite,neque contumelia af-ficieciseam. Legit itaquead vefpcravfque in agronbsp;fpicas,eifq; cxcuffis fuit fere triü Sein'hordci mé-fura.T ulit porrö,ac ciuitatem ingrcfl'a eft; vidit au-tem focrus eius quantum collegiflet, quantumquenbsp;eduxifletcibi epera,aciam cpulata ei dcdiflet.Tücnbsp;dixit ei nuruseiuSjVbihodiefpicilegiüfecifii ? vbinbsp;inoperefaciedo(tam}fedulafuifti? viroei profpe-ré cucniat, quife tibi cognofcendum præbuit:tuncnbsp;indicauitfocruifuæ ilium, apud quem in opercfa-ciedo fedula fuerat,ac dixit,nomc viri,apud quemnbsp;folicitahodiein operefui,eft Boazus.Dixitautemnbsp;Naoumi nurui fuæ ; ore facrofandlo domini bcne-diótus ficillc,quiinfuamanficamicitia cum viuisnbsp;amp; cumortuis : adhæc dixit Naoumi, propinquusnbsp;nofter eft vir, ex bis ad quos redemptionis lus per-tinet.Dixicquoque Rutha Moabitis, adbuc etiamnbsp;dixit mihi, non difcedes à pueris meis,donee measnbsp;omnes fegetes meftuerint. Dixit porro Naouminbsp;ipfi Ruthæ nurui fuæ, præftat fiha mea, vt cü illiusnbsp;puelhs egrediaris, non enim præpedieris inagronbsp;alieno.Iunxitigitur fc(Rut;ha^pucllis ipfiusBoazi,nbsp;vt fpicas legerer, donee hordeaeea tritieeaque per-fieeretur mefsis,amp; cum foeru fua habitabat.

In Cap. z. Scholia.

4 Non caret myfterio facrofanftæ fecundz perfonx facratifsimz Triadis locus ifle.

y Caldaïcè .* Âudiréne à me fîlia mea’pro^mcnc audis filia mca ? Eft cnita

»

IN RVTHAE HISTORIAM.

cnim infinit, modi verbum Cald.qui quidem modus,quemadmodum apud Hebr, in mu'tas trahirur fignificationcsrvcl locus eft corruptus.nbsp;c De Gehenna fatis à nobis obferuatum comperies in cap. Tar-guraiin Hofeam prophetam.

d Cald.Farinam toftammos autevertim’polenta , fcquuti Latinum vulgatx xditionis Latins interpretem : nam Hebraicus contextus Scnbsp;defignat farin am. Polenta autem.vt Galeno de alimentorufacuItatiS.nbsp;lib.r. Placet:qux laudatifsima eft,fit ex rccetihordeo mediocriter fri-xo,cuius fi copia non fit,ait illc,nonnunquam ipfam 8i a aliis confici-mus.CompIuribus autem, dicit idem, per fanitatem mos eft, cam fapanbsp;amp; vino dulci mulfóquc commiftis, nonnunquam fola etiam aqua connbsp;fperfam, xftatc duabus tribufvc ante balneum horis bibere, aiuntqucnbsp;fentire fehoc potufici libcrari. Cum igitur polenta ex farre frido feunbsp;toftojVt iam dixit Gal.amp; poftca mobs fralt;fto,vt docet Plin.lib.iS.c.y.nbsp;fieri pofsit:acconfperfa fiuc dilutafitim,quamultùm Iaborareamp; exu-ri folcnt mcflbreSjdepclIat, redum meo quidem iudicio eft, vt pro farina tofta.polentam verterim.

e Sein tria, Ephi feu Ephavnum facicbant: Sea autem, cuius plurale eft Sein Cald.nomen eft menfurx continens, vt Hebr. interprétés vo-Iunt,centum quadraginta quatuor oua. Ephi feu Ephaigitur 432. ouanbsp;continebit.

DixitporroilliNaouraifocrus eius, filiamea? non proculdubio cefl'abo, donee “requiem tibiin-uencro,per quam bene habeas. Et nue (fe offert oc-calio)nonne Boazus, qui propinquiis nofter cft,innbsp;cuius agro cum puellis illiustu fuifti, ventilatin a-reahordeum adauram noólurnam ? Laues igiturnbsp;te, amp; dehbuta iucunde oleas, concinneque veftitanbsp;defeendas inaream-.nonte videndam præbebis vi-ro donee epulatus fuerit ille. Cù verb fe fomno ipfenbsp;dederit,locum in quo dormierit obferuabis, amp; eonbsp;ibis, amp; deteges pedes eius, amp; dormies : deinde ab

TARGVM

ipfo confiliura petes, quandoquidcm te fapientcr monebit ille,quid facias. Tune dixit illi,quicquidnbsp;dixeris faciam. Defcendit igitur in aream, fecicqucnbsp;omninOjVtiuflerateifocruseius. Curauit autemnbsp;Boazus corpus cibo amp; potu, amp; corde fobrio bene-dixit nomini domini,quiillius orationem exaudi-uerat^, feceracquefamem ceflarein terra Ifraelis,nbsp;acvenitjVtinaceruiextreinitatc dormiret; Ruthanbsp;ante clam venit, amp; pedibus illius deteólis dorrai-uit. Accidit autem media node vt expauerit vir, acnbsp;trepidarit, vietumqueredditum fucritipfius corpus,vt raphanus, præ timoré; videns porro mulie-rfm arl nprlpc rlnrmftinrn rn-imitatione,qui rem cum Acgyptiaca vxore heri fuinbsp;habererecufauit: imitationeetiamPaltielis pij filijnbsp;Laiifi,quigladiumapplicuitinter‘'feipfum amp; inter Michalam Saulis filia, quæ Dauidis vxorerar,nbsp;ctenimrem cum ilia habere noluit. Dixit autemnbsp;(Boazus)quçnam es tu?amp; refpondit,ego fum PvU-thaancillatua:accidat quæfo“^nomen tuumancil-læ tuÇjVt me vxorem ducas,quoniam propinquusnbsp;estu.Tunc dixit (Boazus) benedidatu adomino,nbsp;filia mealpræftantiorem rcddidifti pietatem pofie-riorem tuam priore: prior (enim ea eft) qua profe-lytafadaes:pofterior verb qua negotium tradaftinbsp;tuum vclutimulier, quæad coniugialefœdusfa-ciedum cupropinquo mariti demortui referuaturnbsp;aliquo tempore,donee adoleuerit (ille) nd interimnbsp;iuuenes fequendo,vt cum illis fcortareris fiuepau-

ÎNRVTHAE H I S T O R I A M. rr» pereSjfiuediuites fuerint.Nuncigiturfilia mca,ncnbsp;n)etuas,quicquid. dixeris, in fauorétuum faciam,nbsp;quoniam notum e(l omnibus fenaronbus fupre-mi fenacus populi mei,quôd inculpatç vitç muliernbsp;tu fis, ad ponandum lugum præceptorum do-mini virtuteprædita. Nunc porrôcùm verum fit,nbsp;quôd propinquus ego fim, certè eft alter etiâpro'nbsp;pinquus, ad quem magis, vt redimat, fpedat. Pcr-noâa(bîc), ôc ipfa prima luce, fi te redimat vir, adnbsp;que ex lege pertinet redimere te, certè res benc ha-bebitjfiredemeritjVt genus confcruet (demortui);nbsp;fi verb id facererecufarit,redimam teego,Deumq;nbsp;teftor, ficut tibi dico, faciam, quiefce ad auroratnnbsp;vfque.Dorraïuit igitur ad pedes eius,vfque ad du^nbsp;biçluciSjob tenebras,crepufculum,quofcinuicciiinbsp;homines cognofcere non poflunt; cæterùm puerisnbsp;fuis dixit,ne cuiquam manifeftaretur,mulierem a-liquam in aream venifle. Adhæc dixit, exhibe lin-teum, quo tegcris, illûdquetene: quod cùm tene-ret,menfus efthordei' Scïnfex,quæillifuperim-pofuitiei enim coceflæ fuerunt à domino vires fuf-ficicntes ad ill a portada,ftatimque (ab ea) per pro-phetiam creditumeft ,quôd àfeprocedcrét fex iu-ftiqui futurierantmundo, quorum quifquebe-nedicendus erat fcx^^benediôlionibus; Dauid,Daniel cum fociis fuis,amp; rex Mefias;Boazus porrô vrnbsp;bem ingreflùs eft. Venir etiam Rutha fummo mane ad focrum fuam,quæ(illi) dixic,-^qualis es tu fi-lia mea?explicuit aucem ei, quidquid illi vir ille fe-ceratjiuxtaenim verbum prophetiæ, quæBoazonbsp;r ipfl

n® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

ipfi reuelata fuerat, traâaucrat illam (Boazus.) Adhæc dixit,fex ilia Sein hordei dédit mihi vir,liquidem mihi dixit,non rcdibis ad focrum tuamnbsp;vacua.Ttinc dixit (Naounii) dorai mecum mane,nbsp;filia raea,donee quomodo cœlitus decretura fue-rit cognofcas,atque etiam quomodo decifum fue-rit negotium,non enim ceflàbit v' ^donec negotionbsp;hodie tinem bonum impofuerit.

In Cap. ; Scholia.

lt;( Requiem illam vocat maritale coniugium,quo fane prxcipua cura rei familiaris amp; domefticæ totius, penes hominem frugi maritum efle debet,quoniam vxoris propriæ eft manto tantum inferuire 3c ob-fcqui,famiham domi curare, quæftum ac lucrum,quod inaritus fccc-rit,rccondendo feruarc.

b Hoc iam dixit fuprà,cap. r.

c Cald.Inter fermoncs,.SupIc,fuos,amp; inter Michalam:id eft, PalticI, quii,Samu‘él.iv.vocaturPaIti,2.Samuël.veto 5.Palticl,dum promit-teret ipfe fe rem non habiturura cum Mi chai a filia Saülis,quam ei vxonbsp;rem dederat Saül fugientc Dauide illius perfequutionem, i .Samu.inbsp;g. gladium pofuit inter promittendum inter fe 8c ipfam Michalam: vtnbsp;dicit Caldæus ifte Paraphraftes,cum antiquis Hebr.interpretibus, quinbsp;fortafsis viderant annales illos Regû,qui intcrcideruntznam libri Re-gum quos hodie habemus,in quibus hoc feriptum non eft, illorum ta-tùm funt epitoma, vt ex eorum leftione pafsim confiât, qui nos fæpif-fims ad illos annales remittunt. Ratio porrô quæPaltielem eo addu-xitjVt ita fecerit,aiunt Hcbræi doâiorcs, fuit, quod non haberet legi-timum rcpudij hbellum Michala à Dauide priorc marito fuo; 8c pro-ptercà Dauidem ipfum non puduit illam a. Samuel, ^.repetereinonnbsp;enim vcrifimilc eft Dauidem, qui optime legem callebat, earn repeti-u;fle, fi polluta fuiflet ilia concubitu Palticlis fccundi mariti ,cum lexnbsp;Deut.i4.vctec,nc quis prior maritus, etiam altero quirepudiatam dunbsp;xerat mortuo,rccipere aut repetere illam pofsit: neq; debet quifquamnbsp;infiftere in hoc, quod legitur a.Samu. 3. videlicet qi Paltiel Michalamnbsp;ipfam àfcdecedentem flendo profequutusfueritiquandoquidem (vtnbsp;Hebra:i

IN RVTHAE HISTORIAM. m

Hcbrxi dicunt doâores^flcbat illc, quod à fc reccdcret Michala ipfa, qux tantifper dura apud fe inanfcrat,fuerat ei contincndç cxcrcitium.nbsp;Vcifvt noftri fcntiunt^flebat Palticl gaudio perfufiis, eo quod intaâanbsp;àfcadDauidcm verum maritumfuumrediret ipfaMichafa. Quæ-ftioncmporrómouereetiam non debet, quod feriptum inuenituri.nbsp;Samuel. 21. Nempe Dauidem accepiffe quinque filios Michala: exnbsp;Adrielcgenitos,quos poftea tradidit Gibaonitis cruci affigendos:nbsp;quoniam intelligitur italocus ille : videlicet quod fuerint quinque illinbsp;filij Merobxprimogcnitæ Saiilis,quam vxorcm duxerat AdricI, i.Samuel. 18, amp; quódMichalaipfius Merob.'Eforor,quæfteriIis liberosnbsp;non habebat,enutriuerit,ac adoptaucrit eos.eaque de caufa diéla illo'nbsp;rum mater fuerit. lllaporro eft illiusloci,2.SamueI.2i.intcrprctat;o,nbsp;quamadferunt Caldxusinterprcs cum Hcbr.quiilhcquoque dicuntnbsp;Hebraïfinum efle fimilcm illis, quorum alter eft hoc in Iibro, c.ip.vir.nbsp;vbi Icgitur. Natus eft puer ipfi Naoumi; quum tarnen Naoumi puerinbsp;Obedis mater non fuerit,fed ipfa Ruthailliusnurus. Alter verô,Nu-mer.3. vbi feriptum eft, Et hæ funtgcncrationcs Aharonis amp; MoGs;nbsp;vbiduntaxatmeminitfcripturafihorum Aharonis,fed quia educaue-rat amp; inftruxerat Mofes Aharonis fihos(vt dicunt illi) crant vcluti ipfius Mofisgcncrationes Aharonis fratrisfilij.Deformulaporro hbel-Ji repudij qua vtuntur Hebrxi, qux tarnen fcripta non eft in contextu,nbsp;hoc quod fcquiturobfcruarclicuir.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Libellusdiiiortij, fiuerepudij HcbraïcèDeuteronom. zq.vocatur Bicurc par firi»T3 Sepher Kcrithiith,id eft,hbellus abfeifionis, quoniaeo uuseft fiuui-libclloitaomniao abfcindcbaturàmarito vxor,vtpoftcàduo vnaca- qui apa-ro definerent cffe,nihi!que in pofterum commune habcrent.Formulanbsp;autcmhbeilirepudij exemplum,quo Hebraivtuntur, amp; quo vfusvi- Bæure pernbsp;detur Rabbi quidam nomine leiel IudausParificnfis(in cotextuenimnbsp;facronufquam illudinucnitur){criptum reperi apud Rabbinum Mo-

111*IIITM*xt** fem de Kotfi in librofexccntorumtrcdecimpraccptorum,ex affirma-nbsp;nbsp;nbsp;„

tiuispræccpto 50.quod Latinum fadumita habet. Die tertiahebdo-

madis.vigcfirna nona lunx odobris, anno quinquics millcfimo deci-moodauoàmiindi creatione, fecundum numcrum,quo numera- ængealur-musnos hie Parifiis vrbe ,qua fita eft ad flumina Seine amp; *Bieure.

Ego N.cognominatus N.fihusN.faccrdotis,quihodicdcgo Parifiis vr be,qu,a fita eft ad flumina Seine amp; Bieure,volui ex animimei confen-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cqua-

fu finccoadu,iSi dimifi,amp; dcferui,amp; repudiauitetuacaufartc vxorcm mcam N.cognominatam N.fi'iam Rabbi N.faccrdotis,qua fuifti vxornbsp;roca antehac,ob id cnim deferui amp;. dimifi amp; repudiaui tetua caufa, vt ‘^^buIoSeincnbsp;Cs foluta,libcrumquc tibi fit abeundi, vt nubas viro cuicunque voles, vocauit hîc.

r ij ncc

121

ncc vir quifpiam impediat negotium tuum ex hoc die amp; in ætcrnuthi Ecceautem permiffacs vnicuique viro,amp; hie eft,qui crittibi à me libellus repudij amp; feheda dimifsionis,amp; inftrumentum defertionis iux-ta conftitutioncm Mofis amp; Ifrachs. Oportet autem duorum teftiumnbsp;nomina fcribi in medio Iibelli, amp; tres mulicris gcncrationes expriminbsp;hocmodo. N.filia N.fihj N.filij N. Deindeantequàminmanummu-lieris detur libellus ab ipfo marito cam répudiante, magna diligentianbsp;amp; fupcrftitione obferuanr,vt, fi omifta fucrit aliqua licera, aut repeti-ta,aut cum aha confufa cernatur, inualidum habcatur inftrumentum,'nbsp;*dcnouo aliud prxcipianc exarandum, quod tandem fubfcribunenbsp;ipfi teftcs, tantum ad fpatium lineæ vnius feripturæ ipfius inftrumenti.nbsp;Cæterùm formulalibcllirepudij,quaveteresRomani vfifunt,fuif,'nbsp;Res tuas tibi agitoircs tuas tibihabeto. Caïus.legc.Diuortium.digc-ftis dcdiuortiis. Libelliporrô repudij Romanorum quatuor cauiâsnbsp;enumerat Alexander ab AJexandro Genialiumdicrum lib, 4. cap. S.nbsp;Illæ funt. Siinadulterio,aut vencficio,fcu clauium adultcratione dc-prehenfa foret,aut fi vinum biberetmulicr.

d Optime mcaquidem fententia cxplicuit hoc locoCaldæus ifte Paraphr3ftes,quid fibivclit Hebraïeus contextus per expanfionemnbsp;alæjfiue pallij fuper Rutham.

e De Sein fatis fuprà diâum cft in cap.2.

f Hebræorum antiqiii recentiores interprètes, quifarpiftimèinc-ptiunt,* ob id cum iudicio legendi,non hoc loco in fuis decifionibus Si feriptis coniei.tiunt cum Caldæo ifto interpretemam rcâè quidemnbsp;tribuunt illiioli Régi McfixCquiex ifta Rutha defeédit, 8c iamrede-mitnosjfcx illas bcncdi(âioncs,quibusccrtè donatus cft Méfias ipfc renbsp;demptor nofter: cas enumerat Efaïas cap.11. his verbis; Super ilîo rc-quicicct Spiritus domini ; Spiritus fapicntiæ amp; intclligentiæ, Spiritusnbsp;confiliiamp; fortitudinis,Spiritusfciêciæamp; timorisdomini. PerDanie-lis fociosporro inteIlcxicAnaniam,Mifaëlcm 8c Azariam, Daniel.r.nbsp;g Quomodo fucceftit negotium, quod tradâdiimfufcepcras?nbsp;h Omne datum optimum,* omne donum perfeâum,defurfum eft,nbsp;dcfcendens à pâtre luminum,apud quem non eft tranfmutatio,ncc vi»nbsp;cilsitudinis obumbratio,Iacob.i.

Afcendit autem Boazus ad portam confèflîis fenatorum, amp; illic fedic cuni fenioribus, amp; cccc

IN RVTHAE HISTORIAM; n, •præteribat propinquus, de quo loquutus fueracnbsp;Boazus cum R.utha,cui dixit, diuerte,fedchîc,vir,nbsp;qui^ defercor eft viæfuæ: tunc diuertit amp; confedit.nbsp;Accepit vero (Boazus) decern viros defenioribusnbsp;vrbis,quibus dixit,fcdetehic,amp; confederunt.Tucnbsp;dixit (Boazus) propinquo, partem agri, quæ fuitnbsp;fratri noftro Elimelecho, vendit Naoumi, quæ rc-uerfa eft ex agro Moabitico. -Ego verb deliberauinbsp;nietibifignificaturum ,dióturumque, vtacquirasnbsp;Coram fcnatoribus,amp; Cora fenioribus populimei:nbsp;fitibicordifitrcdimere,redimito:fi verb non, ft-gnificato mihi,vt intelligam: non enim eft,cui ante teredimereliccat, quificuttu adrepetendumnbsp;(agru ipfurn) propinquus fit ; fcia igitur àte (quidnbsp;fentias) VC poft te redéptor fim:dixit ante (file) egonbsp;tedimam. Tunc dixit Boazus ,eode die quo agrunbsp;acquifiueris de manuNaoumi amp; Rutbæ Moabi-tidis vxoris demortui,tencberis tu rcdimere amp; pe-terccognatamipfam(viduam)vt earn vxorem du-cas,ad conferuandum ‘ nomen dcfunâi in hçredi-tateillius. Refponditautempropinquus:“^hocfane damno non pofl'umego redimeremihi; quumnbsp;enim vxoremhabeam,me non deceretaliam fu-perduccre, quandoquidem concitaretur ob id do-mi raeç difcordia,amp;. fraudarem hçredicatcm mea;nbsp;redimito tu tibi,cùm tibi vxoi' non fit, quadoqui-dem redimere non poftum ego. Erat autem vetusnbsp;hæcatquevfitataconfuetudo apud Ifraclitas,qua-do'aGcipiebant,vcldabant,velredimebant,vclcó-niutabantinuicem : vt confirmarenttotum nego-xiij num.

U4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

tium / extrahebat fqui cedebat fuura ius^ thccam dexteræ manusfuæ, amp; perillampoflefsionem di-mittebat proximo fuo:fic fane confueuerant Ifrae-litæ coramteftibusproximum fuum inpoflefsio-nem mittere. Dixit porroredemproripfiBoazonnnbsp;pofl'cfsionem venito jtibique pofsideto: tnnctulicnbsp;Boazus tbecam dexteræ illius, in poflefsionemnbsp;venir. Dixit porro Boazus fenioribus, torique po-pulo:teftes vos hodie eRotcpro me, quod acquifi-uerim de manu Naoumi,quçcunquefuerunt,tainnbsp;Ehmelecho, quam Chilioni amp; Maloni. Adbucnbsp;quoque Rutham Moabitidem Malonis vxoremnbsp;mihipro vxorecomparauijVt defunâinomen co-feruem in hærcditatefua,ne nomen pereat demor-tui à fratribus fuis,ße à-sfenatu loci illius;teftes vosnbsp;hodie pro me eftote. Refponderuntautem omnisnbsp;populus qui in fenatiiadcrat, omnefque feniores,nbsp;telles erimus nos:concedat dominus huic mulicri,nbsp;quæ tuas ingreditur ædes, heut Raeli Leæ,quænbsp;ambæ ædificauerunt doraum Ifraëlis patrisnoftrinbsp;duodecimex tribubus, téque ftrenuum præbcinnbsp;Ephratha,ac nomen in Bethlecrao aflèquaris. Sicnbsp;Gcncf.38. etiaprofpera domus tua, lient domus Peretfi, quenbsp;peperitThamar ipfilehudç,de proie quam ex hacnbsp;puella tibi dabit dominus. Duxic porro Boazusnbsp;Rutham vxorem,ôe excongrelTu cum illa, diuinonbsp;beneficiograuidafaéla eft, peperitquefilium.Tücnbsp;dixerunt ipfi Naoumimulicres :benedida fit di-uina maielîaSjCx quonon defuit tibi hodieredeni'nbsp;ptor, cuius nomen ex ^iuftisin Ifraelerecenfcacut«nbsp;Tibi

Tibi fane vita m incolumem conferuabit,tuamq; fouebic feneólutcm,quoniam nurus tua, quæ dea-niat te,pepcric illi: ipfa profedo in viduitatetua ti-bimagisfrugifuit, quàm filij’multi. Accepitau-temNaoumipuerum, ôc impofiiit ilium gremionbsp;fuo, cique nutricis vice fuit. Cæterùm impofuerûtnbsp;illivicinæ nomen,dicendo, natus eftpueripfîNa-oumi, vocaueruntque ilium Cbedum : illepaternbsp;fuit lifaï patris Dauidis.Iftç autem funt generatio-nes Peretfi. Peretfus genuit Efronem. Efron autemnbsp;genuicRamum ,Ramus autem genuit Ammina-dabum. Amminadabus autem genuitNafonem,nbsp;’‘Nafon autem princepsfuit domus paternæ videlicet ludæ, amp; genuit^Salmam iuftumilium , quinbsp;fuit Betbleemita : concurfum porro, quern ceflarenbsp;fccerant cuftodes ,quos per vias collocaucrat la-roubamus fcelerofusjcerte fecerunt patris imitato-res,filiique ftrenui, vt decebat. Salmon autem ge-nuit Abtfanum iudicem , illeeft, Boazus^iuftus,nbsp;ob cuius æquitatem conferuatus fuit populus If-raeliticus ab opprefsione capitalium boftiura fuo-rum-.perpreces illius etiafoluta fuit fames ex terranbsp;Ifraëlitarum : Boazus autem genuit Obedum, quinbsp;peótore candido DeumOpt.Max.'’coluit. Obe-dus autem genuit lifaïum jCui’ferpentis cognomen faftum eft,eo quod animam fuam non impianbsp;fraude obligauent,qua dominium in ilium babuenbsp;rit diabolus : adeo etiamlongæuusfuir, vtredieritnbsp;Deus in memoriam conGlij,quod lerpens deditnbsp;ipli Auæ vxori Adami, de comedendo de fruóiunbsp;aiboris,

ittf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T A R G V M

arborls, ex quo qui comederent, fapientes forent ad difcerncndum interbonum amp; nialum, ob fanenbsp;confiliiini illud morti obnoxij faâ;i funt omnesnbsp;terræ incolæ, eadémqucfraudemortcrn ctiam fen-tiit IifaÏLis luftus-.illçvidelicet,quigenuic Daui-deiu regem Ifraelitarum.

In Cap. 4. Scholia.

A Vcl (vtexeoquodfcquiturinfcrripoteft) latenter tranfibat,fîuc irrepebat propinquus, amp;c. De fcnatoribus porro, quot amp; qualcs eo»nbsp;oportebat cffc,vide annotationes noftras in cap.5. Targumi Lament,nbsp;ïeremiæ.

b Caldaifmusàd eft;Vir qui,quodcx Mofis lege debet,non facitSic cnim locus niihi intelligêdus videtur: Elias tannen in Caldaïco didio-nario fuo hune locum citas eum ita verti amp; intelligi meo iudicio vult.nbsp;Virquiabfconditoreft viæfux. Quafidiccre voluerit authoriftefe-cundum Eliam. Vir qui iterhacfacicndo irrepit, amp; videri non vult:nbsp;fortaisis cnim illciam viderac, aut intellexcrat Rutham cognatamnbsp;fuam adhuc iuucncm, amp; ætatc idoneam fatis ad iterum nubendumnbsp;alteri viro efle, amp; quod pofteà euenit, timebat, non ignarus confan-guinitatis amp; generis fui. Aut porro clàm tranfibat, ne in fubfelliis amp;nbsp;foro detentus ob publica commoda amp; negotia priuata fua 8c propria cis poftponerct.-nam, vt fatis confequcntiademonilrant, ardebatnbsp;ille auaritia, fiquidem agrum, fed vxorcm vita fundi minime redime-rc voluit. Cætcrùm Caldaïcum verbumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;relinquerc, amp; abfcon-

dcrcfignificat, vcro nomenabillodedudum, quohîc vfuscft Caldxus iftc intcrprcs,dcfertorem, aut (vt ita dicam) abfeonditoretn;nbsp;quarc bona efle poteft vtraque verfio-

c Hoc dicit, quia primogenitus ex tali matrimonio dicebatur de nomine dcfundi,amp; ad cum pertinebat ipfius mortui hxreditasdcgcm vide Deut. 2j,

d Elias in Caldaïco didionario fuo legit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft. Sccun-

T ;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;— •

diim hanc fimilitudincm : q. d. Sicuti mihi propofuifti rcdimerc, non poflum,amp;c In Veneto autc codice fecundum quod vcrtimus,legitur.

e Elias in Cald. fuo didionario in radicc hunc locum, vt verti' inus,cenfct vertendum

IN RVTHAE HISTORIAM. uy ƒ In Deuteron, vigefimoquintocapite lexdicit; Si nollct frater dc-funâi fine liberis (ideft,gradu fanguinis propior) vxoretn ducc-re viduam demortui, vt ad curiam accedcret viduaipfa, cognatóqucnbsp;illi, qui cam vxorcm duccrc recufabat, coram fcnatoribus dctraheretnbsp;calceum de pcde, ac in facicm cius fpucret : hie autem, quia in fenatunbsp;non fuit ipfa Rutha, fed ab area Boazi domum ad focrum fe contulc-rat, vt fupra in fine cap.j.Icgitur, Caldteus iftc interpres paraphrafti-cSsdocerc videturmodum redimendi amp; acquirendi fibi vxore alie-nigenam profelytam, quæ fortafsis per confuctudincm adefle in fenatu non debcbat,fed futurus maritus ipfius viduæ quæ pafla rcpul-fam erat à proximo mariti mortui, non calceum detrahebat, fed chi-rothecam dexterç manus ipfius proximi gencre,qui recufabat viduamnbsp;vxorcmduccre. Cæterùm ^^jhîcperCaldæumintcrprctcm,amp;innbsp;pfal. ^o.pcr Hcbræos nonnnullosmeaquidemfentcntia non mepte,nbsp;pro chirothcca accipitur. Vt autem locumhuncconcludam ,noncx-plicxndus eft verfus ifte per legem iU3m,Dcut.2^.vt communiter fit,Gnbsp;diligenter conferarur iftc contextus ctiam Hebraïeus cum ilia lege.nbsp;Omiflum porro eft in Veneta æditionc hoc in verfu Cald. verbumnbsp;Extraxit, quod redè quidem amp; emendate Eliasin fuo Cald. di-dion3rio,quando quid fit docet, ex cmendatiori fortafsis co-dicc repofuit : in fuoTcfbi quoque quid fit idem Elias déclarât.

g De fupremo fenatu Icrofolymitano, deque fingularum aliarum vr bium minoribus fubfclliis, vide obferuationem noftram in cap.j.Tar-gumi à nobis latine fadi in Lament.leremiæ prophetæ.

/, Q^d.Quiproptcrcà quo J, vtlcx iubet, Ruiham nurum tuam du-xit vxorcm,iufti nomine dignus habendus eft.

I Secundum Hcbræum contextum cftiquam filij feptem, amp; fumitur numerus feptenarius pro numero incerto illic, redeque Hebraifmumnbsp;ilium intcllexit hie Caldæus iftc paraphraftes dicendo, quàm filij multi. Quarc autem in fcriptura feptenarius nuincriis pro incerto, autin-finitofiimatur numero,iam obferuatum ànobis cemperies in Targu-mum Latinum,incap.i.Amofi.

k Numcr.i.amp; 2.amp; ctiam r.Paralip.i.Nafon Aminadabi filius prin-ccpsfiliorum ludæ dicitunPcrftringcrc autem hoc loco videtur Cal-dæusparaphraftcshiftoriamfcclcrofi régis Icrabcami filij Nebati,quç fcriptaeft 3,Reg. 12.Ule cnim Icrabeamus primus rex decem tribuumnbsp;Ifraëhtarum , vt inTargumoin Ecclefiaftcm cap. 3. teftatur Ca!d.in-terpres, amp; D.Kimius ex vctcribus fuis Hebt. dodoribus in cap.j. Ho-f fcæ,

nS TARGVM IN RVTHAE HIST.

fcx, duobus conftitutis vitulis quos adorarct populus, altcro videlicet in Bethelo, amp; altcro in Dano, viatn cuftodibiis muniuit, vt confuctu-dinemintermitteret populus afcendendi lcrofolymam , vtin templonbsp;adorarct amp; offerret,ficutiantea ex lege folcbat falcem trium folcn-nitatum per annum rccurfUjDcuter.iff. Verum fi quxftioncm mouc-rit .Bethléem um oppidum non fuifle dcditionc lerabeami regisim-pii,fed de ditione tribus ludæ, quæ fola cum tribu Beniamiiixa partesnbsp;ïcquutaeft Reabeami filii amp; hærcdis Sclomonis regis, amp; ficimpedirinbsp;non potuifTc à lerabcamoipfosBcthlccmitas quominus Icrofolymatnnbsp;pro arbitrio fuo proficifccrentur: cum diuo Hicronymo de locis Hc-braïcis, quandode Bcrfabeeloquiturillc, rcfpondcndum cenfco,tri'nbsp;bum ludx bellicofifsimis viris polkiifïc, amp; crebrô fuperando aduer-farios in omnibus tribubus principatum tcniiifle : amp; idcirco etiam a-liarumtribuûfortes in eiusfuniculo intcrdum nuncupantur. Itaquenbsp;quia ftrenui viri fuerunt principes amp; reges tribus ludæ, qui ab S aimanbsp;Bcthiccmita Nafonishuius filio duxerunt origincm, impedire non ponbsp;tuit lerabeamus ipfc, nec illius pofteri, tribum ludæ amp; cius fubditos,nbsp;quin in Sclomonis templo adorarint Se obtu'erint, atque etiam (vt Icxnbsp;iubcbatj concurrerc potuerint.

l Salma binoraius eft,nam in principio vcriïisfcquëtis vocatur ctiain Salmon.

m QJ. Quia tantifper du moderator amp; redor Ifraëlitici populi fuit Abtfanus, ita ex æquo amp; bono iudicauit, vt proptcrcà diuino benefi-cio nullus illi bellum mouerit, non enim in illius hiftorialud.12.legi-mus toto tempore fui magiftratus bellum aliquod ci fuiflè.

H Alludit ad Obedi nome, quod cultorem fiue feruietem fignificat. 0 Serpentem altero nomine Ifaïum ipfum pattern Dauidis regis appellat , ob fuam altifsimam prudentiam, per quam diaboli deuitabatnbsp;infidias : prudens animalenim dicitur ferpens, Matth. 10. his verbis;nbsp;Eftotc prudentes ficut fcrpcntcs,amp; fiinpliccs ficut columbæiquando-quidem ferpens ipfe.vt fibi ab externis iniuriis caucat,quando dormit,’nbsp;toto corpore ipfo caput fuum, cui quidem valdc timet, vcluti tegercnbsp;amp; munircfolct.

TARGVM

TARGVM SEV PARAPHRASIS CALDAICA, IN LAMENTATIONES lE-ïcmise prophctç ,nunc primu latinitate donata ; interprète Johannenbsp;Quinquarboreo Aurilacenfi,linguarutn Hebr.amp; Cald. Regionbsp;profefforc.

VETVS AEDITIO. VERSIO EX CALD.

hit leremias propheta,^ Sanbsp;cerdos eximi-HSj talis omni-no lata efl flèntentia aduer-hum? Princepsprouin- fles leruflalem amp; aduer-ciarum faóla eft fubtri- ^opulum cites 'vt exi-b u t o.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zz/f multatiesfluerit, ma-^

culam nomini inu^am déplorant:,qualis ilia ,qua multati flnerunt ^_y4dam amp; Eua^qui eiedli flueruntae horto^o-luptatis, plangente domino mtmdi 3 fœlicitatem illorum.nbsp;Q^madmodum “ (autem)remifliiisin iudicando cum il~nbsp;lis egifli, ita ut dixeris te doluiflegrauitatem lUius culp^ynbsp;qUiC erat in eins cordefle etiam reflice eamj qu^e inflolitu-dine tanqnam ^ir'^flaucites habitat, quern confiitnnntinnbsp;penetralibtis 3'vttranquillitate fluatur: ciuitas enim qult;.inbsp;exaltata fluerat apudpopulosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;principes in prouinciis,

qua ei3quod flith Mitts ditione eflent,tributa honorifleapen debat,nbsp;nbsp;nbsp;adhacmuneraillius ciuibusflnÿilatim dabant,

qua plena fluit cœtibtes,^ populis multis, euacuata efliUi^, acflaólaflimilts vidua.

L AMENTATI ONES

VE T. AED.

2 Plorans plorauit in node, amp; kcnrymæ einsnbsp;in maxillis eins : non cftnbsp;qui côfoletur earn ex o-innibuschariseitis: oni-nes amici eius fpreuerutnbsp;eam , amp; fadi funtei mimici.

rimùm refpô /o q^od retulerat de terra Ißaelä, inteßa 'voce nocle iliaflc-- uit : 'vnde flatim in eos exarßt ira domini, ita -vt eade ipßa noAe decreuerit dominusßore ^t exularent ipß,quddo de-ßlaretur domus SanAuarß.proptered enim dtclumßuitinnbsp;prophetia leremta prophétie eximßßore 'vt deßlaretur le-Nu 14 Sc is ^tßalem d Ncbucadnetßre impio^^ntfi illos pceniteret,^ 've-mtq; flatim, qui argueretpopulum domus Ißaelis,ßd recu-ßarunt audire verhü illius, amp;proptered venit Nebucad-netßrimpius, qui deAruxit lerußalem, domumque San-Sluarq in Aar clibanißccendit,nona dierum menßsXb:nbsp;quo (die) certe adeoplorauit Synagoga domus Jßaelis, 'vtnbsp;fluxerint lachr^mre illiuspermaxillas eius, neq;fluit, quodnbsp;Hofcæ zïnbsp;nbsp;nbsp;illam beneßerare iuß'erit,ex omnibus ^idolis eius,quódque

Idôlaamato- ßflcAatores illius conßladoßquutumfluerit, interim dum Ks dicuntur.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paque omnesflccderati Uh condemnantes illam,

'verfli flunt in capitales hoAes.

Xbiitdomuslehudain nbsp;: Migrauit ludas pro^'

captiuitatem, eo quod aflfli- pter afflidionê, amp; m u l-xeritpupillos nbsp;nbsp;viduas,Çf titudincm feruicutis; ha-

propter duram ßruitutem, bitauit inter genres, ncc quapremebantßatres ßos inuenitrequiem: omnesnbsp;pcrfe-

I E R E M I AE.

VET.AED. EX CALD.

pe fecutores eius appre- ^liosIß-aelis, quivenundati henderunteam inter an- fuerant illis:anr-res eius erant,illam inßeleraprolagßm inter termines ap-prehenderunt,amp; aßlixerunt.

T Viæ Sion liigcnc, eo nbsp;nbsp;nbsp;Tanti^erdumßaretle-

quod non fint qui ve- rußlem^renueruntlßaelit^x niant ad folennitatcm:o~ aßendere leroßlymam -vtnbsp;nines portæ cius deftru- comparèrent coram dominonbsp;â:æ ,facerdotes eius ge- trihus Aicibus quotannisnbsp;meteSjVirgines eius fqua quarepropteriniquitatesip-lidæ, amp; ipfaopprcfl'a a- ßusIßaeriS:,euerßaßuit leru-maritudine.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßlem, luAuoßeßntA^x

Tßion, quod nonßt, qui ad illam ueniat temporeßatarum in meerore iacet.

n Faälfimthoftes eius Condlituti fuerunt

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . . . rclpondct.

in capite,inimici eins 10- hoAes in capita,!^ mimicis

TJX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L A MENTATIO NE S

EJV CJLD.

fantes s eius iuerunt in ca^ti

uitat em coram ho^ieÇuo.

Et egrejjus efi a Sjnago-gaTßonomnisJ^ledor eius, principes eius oberrarutpro- Faóli funt principes eiusnbsp;ptercibum, quemadmodum velue arietes non inue-cffÄZ (jui in deßrto errat,amp; nientes pafcua : amp; abie-wo» inueniuntlocumaptum runt abfque fortitudinenbsp;pro paßuisßis , uenerunt antcfaciem fubfequetis.nbsp;€nim ad ^irium defeâlione,nbsp;ita vt in illorum poteflate nullo modo ßtum fuerit fugamnbsp;capere, qua lib erarent ur ab ho^le.

Kecordata eß lerußlem \ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;

dierum antiquorum, quibus lem dicrum afflidionis poßidebat^munitiones, fuæ, amp; præuaricationis:nbsp;arceSjprauaricationisetiam, omniû defyderabiliumnbsp;di^itatis excellentite in fuoruni,quæhabuerat ànbsp;fofo terrarum orbe, expeti- diebus antiquis,cum ca-biliumque ßorum, qu^epoßnbsp;ßderat ipß d diebus anti-quis:propterßele^iumfaci- xiliator:vidcrût cam ho-nus enimv enit populus eiusnbsp;in munus ipßiis Nebucad-netßris impij,qui afflixit illum,neq; eß,qui auxiliumpra-ßiterit illi'.'viderut illam hoEles,cum iretin * captiuitatem,nbsp;rißerunt illius ßelicitatem,qua iam priuata erat ipßa.

Graueßceluscommißtle- n Peccatu peccauit le-rufalem

'ifictudine habuerunt illam 'Vliem dicere^quod vi-dijjent illins excidinm: pro-feâlo ipÇd gemebundanbsp;^fi}amp; conuertitfe retro.

Sordes ßinguinis men-bus eius, nec rccordata firuiilliiisinßmbriaeiMS.no eft finis fui : depofita cil purgauitßab illa,neque co-vebemcnter,non habens ß/deraudpeccatußium-.nonnbsp;confolatorem. Vide do- etiam animaduerritea, qutznbsp;mine affliólioné meam,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erant contra illam

quoniam ereólus eft ini- inßne quot;* dierum, nam de-micus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßcendit ,ac corruit ,non ßne

admirationibus,neqißuit, qui conjolaretur illam : 'vide do-mine, eltTquot; re/Jiice, contemplans quod extuleritßßper mc hoflis.

i Manum fuam mifit hoftis ad omnia defydc-rabiliaeius'.quia vidit gênbsp;tes ingreftas fanduariünbsp;fuum, dequibuspræce-peras, ne intrarent in ec-clefiam tuam.nbsp;mumSanSluafqilliuSyCumpraceptum eßßrd A4oß pro-pheta de ^mmonitisygfr Sdloabitis,ne finer entj 'vtingre-derenturin congregationem tuam(domine)..

I E R E M I AE.

VET.AED. EX CÂLD.

deJic me Dominus in ruitrohurrncii, tradiditme manu, de qua non pote- dominus in manusje quibus

D Abftulit omnes ma- Con^egauit omnesßjr-gnificos meos dominus rey meos dominus in medio de mçdiomei: vocauic mei, aduenitflatutum tem-ad uerfum mc tép u s, vc pus cotrame,ad conteredumnbsp;contereret eleôlos meos: exercitum meoru iuuenumnbsp;torcular calcauit domi- hellatorum:ßquidemafcen-nus virgin! filiæluda. derunt populi iuxta 'verbinbsp;domini decretum, amp; ßuprum intulerunt'virginihus do-muErurn ex torculari: (puando enim conculcado comprimitnbsp;aliquis uuaSjßlent ilia muEum emittere.

Idcirco ego ploras, Propter infantes qui aide, ocultis meus deduces Ufifunt,^proptergrauidas ,---------_____j-______

4

ciamans.

L AMENTATIONES

VET.AED.

in circuitu eius boftes c-ius , fatfta eft lerufalem quaft polluca menftruisnbsp;intereos.

ipfl 'ven mandatum diuinum tranjgreßiflint: quamohrem circudatifluerunt lacohici indique hodibusfliis,^^fcidla •nbsp;eflierujalemflmilis muhen medruo inquinat^ie inter illos.

Oraculo^ ediderat do-minus populo domus Iflaèl ne * exercitum colligeret,‘ve-nit tarnen loflas Eex praliunbsp;comittes eu Paraone claudonbsp;in capo Ädegiddo, que,eonbsp;non mddatum illifluerat,^nbsp;non confliluërat d,iuinu ora-culum,iaculatores tandemflagittis impetentes adeo vulne-rarunty'vtflemimortuus flex,labia 'vix mouens dixerit,iu-flus dominus, quoniam 'uerbum iüius tranjgrejflus flim.nbsp;jdudite nunc omnes populilamentum,quo lamentatuseflnbsp;leremiaspropter loflam, amp; quot;videte dolorem meum, qui ac-iTairâl.jy.d. ciditmiht:pofl mortem illius -virgines mea gft' ingenui iu-uenes mei abierunt in exilium.

Dixit leruflale, poflquam traditafluit in manus Ne-bucadnetflir,vocaui amato-Efaïic 30; amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meosex populis quibufl-

Icrcni.37. cum flcedus pepigeram , 'vt mihi opemflerrent,fled ipflflnbsp;flelleruntme. Conuerfl fùnt

IE R EM lAE. VET.AED. EX CALD.

(€t'um)ad interemptionem me dm ipß Komani, qui vene~ runt cum Tito jTef^aßano impio, amp; a^plicuerunt cha-lybea, tormentd bellied contrd leruJdlcm.Sdcerdotes mei amp;nbsp;ßnes meiim medio ciuitdtis expirdrunt,cum qudrerentpronbsp;cibo,pdnis nutricdtionem,'Tjtßudm conßrudrent dnimdm.

1 Vide domine quo- Intueredomine,quonidm mam tribulor, cócurba- itdperturhduit me (hoflis)nbsp;tus eft venter meus : fub- vtcocitdtdßnt'vißerdmed:,nbsp;uerfum eft cor meum in ßhuerßumßteor'^ meumin-memetipfa, quoniam a- me. Q^nidmtrdnßre-maritudine plena fum: diendo trunj^eßdßum de-foris intcrficic gladius: cretum'verbi domini,pro-amp;domi mors fimilis eft. ptered certe tdntundem ex-trdßuit 'vdfidtionu glddij,^ intui terrorisßdmu,qudß nu-tius intent us, cui de/lindti eßentddmortem(ddeßet.)

(ff Audierunt quia in- Intellexerunt exteri me gemifeo ego , amp; non eft gemebunddm eßß, ôquot; non eßnbsp;quicófoletur me:omnes qui conßoletur me. Qgt;mnesnbsp;inimici mei audierüt ma hoflesmeidudierut mdlum,nbsp;Ium meum, lætati funt, dccidit mihi,Utatinbsp;quoniätufecifti : addu- fint, quodtuiüeßsdomine,nbsp;xiftidiem confolationis, quißeceris-.venireßecifliconnbsp;fient fimiles mei.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trd me diem ^ltionis,conuo-

Cdfi contrd me multitudinem dd perde dum me: itd quoique conuoces contrd illos 3'vt perddnturipß,quemadmo-dum ego.

n Ingrediatur omne V^enidtindie mdgniiu-malura eoru coram te, diclqomne^mdlumillorum, amp; vindemia eos , ficut quodfi^eceruntme,cordmte3nbsp;t jj amp;dni-

IJS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L AM ENTATI ONE s

In caput prinium paraphrafis Scholia.

4 Caldaïcè.qucmadmodiim mitigafti menfuram iudicij, ita vt dixe^ hs,amp;c.

b MuIicrcmEuatnvidcturintclIcxiflcjquiaCaldaïcu relatiuumcft fœmininum.

c QuienimfaucijjVelægroti funt, in domus fecrctioribus partibus reponi folcnt,nc tumukum aliqucm ftrepiciimve audiant.Siinilem au-»nbsp;tem vidua; dixit ciuitatem lerofolymam, hoc eftabfentia ciuium taci-turnam ad tempus yo.annorura, fed non omnino viduam: nam vt abnbsp;ipfo lercmia praedidum fucrat cap.a^,oportcbat,ficiiti fadum cft.Iu-daïeum populura ex Caldaïco exilio rcucrti,amp; vrbcm lerufalcmjem-plumquc inftaurari poft annum cxilij /c.intraquod tempus Icrofoly-ma ciuitas quondam florentifsima.cclebcrrima amp; potcntifsim3,vclutinbsp;vidua,quç marito demortuo, non habet quo cu familiaritcr loquatur,nbsp;domi taciturna fefe cotinet, fuis orbata ciuibus, qui viiia macipia Ba-byloni crat,ruinofa amp;bcllicis turpifsimisincediis dcformata,cócioni-bus, cocurfibus populi, ludis,faltationibus,tripudiis,catoribus amp; mu-ficisinftrumcntisprorfuscaruit;fimilcm.viduæquoquc cam dixitva-tcsalludensadcaptiuitateminqualudaïcaSynagôga cum fuis afle-datoribus conftitutacft à temporibus cxilij, in quod ada eft à Romanis, quandoquidem datur illi in dies fpcs vcniac, ft refipifeerc vclit ipfanbsp;cum fuis aflcchs, amp; ad cum conuerti dominum noftrum lefum Chri-ftum,qui vera falus mundi eft ; non cnim impij mortem vult deus, fednbsp;magis vt à corruptis moribusfuis couertatur amp; viuat Eze.^j.Cu cnimnbsp;illcopt.max.fit, vukhomines omnesfaluos fieri, amp; ad veritatis agni-tioncmperucnire.i.Timoth.i.DidioHebraica porro

T r t -mana,quæ viduam fignificat,ab Alam quod taccrc fignificat dc-riuatur, amp; optime eft nomen illudfic vidua: impofitum ab Hebrxis.

lt;1 QJ.

lEREMIAE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3gt;

J Qjl.Non dcfucrunt illisproplictç,quicos commonefaccrentjVt i.Paralip.3J.c.fcriptum cft.

e Quomodo idóla nihil fint,nihilquc prorfiisiuuct,fed valdenoccat illoru cultus,lege cgregium cap.44. Efaïæ, vbi hortatur illc populumnbsp;à defedione idololatriæ.

f 4.Reg.2.4.amp; tj.fcriptum cft,paupercs non adosfuiflc in cxilium, fed reliâosfuiflein terra Ichudç.

g Qjl. Tanta fuitillius cJades,vt etiam infantes eius,quitus parcen-dumerat,adifuerintin exilium, vt deinde vilia fièrent mancipia.

f) Caldaïcè.Dierum antiquorum quitus ci erat habitatio in muni-tionibuSjfortibûfquc arcibus.

i Mctonymicos loquitur.

k QJl.Non fine magna animi ægrituJinc dicebat vale patrix fini-bus,quos rétro derelinqucbat Icrofolymitanus ciuis.Eft autem Metonymia figura,qu3 ciuitas ipfa pro ciuibus fuis accipitur fæpcnumcro.

l Oftenditaudacêpcccandilchudæorumimpudcntiam,duâamcta-phora ab impudente muliercmcnftruo fanguine infcda,quxinfim-briis veftis fuæ ilium circunferre publicè non veretur.

tn Id eft,Tandem.Poftquâ enim lento gradu diuina procefsifTetira, pœnasfuifceleris luit lerufalcm magna mortalium admiratione.

« Anima pro vita fæpe etiam in Hebræo fumitur.

0 Q^d.C^od alias optime curauerim cuticulam,nunc autem angu-ftiis 8c doloribus preffujin fumma inopia Sc egeftate viuo.

P Vbi Heb.cotextus habet hîcofla,CaIda:iis interpres caftellavertit: nam qiiemadmodum offa funt fulcra amp; fundamenta quædam ad vni-uerfam fubftantiam corporis fuftcntandam,ita quoque fingulis regio-nibus arccs,caftella,præfidia amp; propugnaculaidcmpræftant.

q Cald.Quiconleruabatme amp; loquebatur confoîationescum anima mea.

r Cald.Et non eft qui loquatur confolationcs fuper cor illius.

s Q^d. Commoncfecerat dominus per Paraonem Necho regem Acgypti(qui raiffus à domino erat contra Aflyriorum regem) lofiamnbsp;regem,nc arma contra illum fumerec: cui credere nolens lofias, colle-ftoexercituoccifusfuit àParaonisiaculatoribus.i.ParaL.pd.

t Cald.Ne traduceret gladio pcrcutîcntes per terram fuam.

•v Quafidicat Vtdeftiteritnimia ægritudincfuo fungi muncre cor meum. Oftenditenim bis verbis magnâîegrimoniam,qua afFeôa eratnbsp;îerufalem.-nam cor calons naciui, quo animalregitur,quafifonsquidam acdomiciliumcft.Galen.dcVfu partium,lib.6.cap.7.Eft autemnbsp;Profopopœia figura,qua fenfum tribuitvates rei inammatç frequëter.nbsp;t iij X Q:d.

143 LAMENTATI O NES

X QJ.Lxtati funt,quando vidcrur, quod vbi dcftitifti tuo nos fauo-re profequifcùmtantifperdumnoftrastucrcnspartcsjnon poflcnt) nos dcbcilauerinC»

y Idcft.Hoftiumnumcrofumcxereitum.

Z Sanâiquandomalaimprccantur, hoc in bonum fincm faciunt, v£ videlicet refipifcant flagitiofi homines faltcm calamitofo, mifero Sc. lunbsp;duofo tcmporCjfi faufto,profpcro Sc fœlici noluerint.Icrufalem enimnbsp;tantifper du floruit, rebellis amp; perfida fçpe domino Deo erat, fed vbinbsp;fe calamitatis pondéré prelTam ob luâifica cladcm fuam vidit, culparanbsp;fuam fafla cft,rog3tquc hoc loco amp; alias, vt pertinaces in fuis fceleri-bus fuo cxcmplo, atroci amp; tribulationis tempore falte, Deo opt. ma-ximo gloriam amp; honorem perhibeant, acrcddantfuum.-ncquchoftesnbsp;fuam viftoriam,qua abutebantur,idôlis aut viribus fuis tnbuant,fleurinbsp;faciebat Ncbucadnetfar Caldæoru rex, Habacuci. Illeenim obfuamnbsp;infoicntiam Sc iadationem poftquàm mente captus fcptem annos fc-rino ritu vixiffet, reflpuit, Sc poft affliâioncm illam dominum Deumnbsp;confeflus cft,DanieIis 4.Si proculdubio ita huiufmodi locos no intcl-ligeremus, reclamaret feriptura, qux vult inimicos diligi, cis benefa-cicndum,atquc orandum pro ipfls efle, Exod.i3.Proucrb,25.Matth.j.nbsp;Luc.«?,quod Chriftus dominus amp; Stephanus fcccrut,Luc.i3.amp; Aft.y.

4 Supple, fl intérim non rcflpifcant,fcd perfiftant in maleflciis fuis.

b Cald. Quemadmodum fuper omni multitudinc prxuaricationis meæ.

Cap. 11.

EX CALD. K VET.AED.

QVomodo obtexic caliginein furorenbsp;luo dominus filiä Sion,nbsp;proiecit de cœlo in terranbsp;inclytam Ifraèl,amp; nôeftnbsp;recordatus fcabclli pedûnbsp;fuorû in die furoris fui.nbsp;illius eratinec illius miprtusfuerit in diefuroris irapta,nbsp;Præcipicauit

I E R E M I AE.

VET.AED.

ä Præcipitauit dominus, nee pepercit omnia ïpeciofa lacob:dcftruxitnbsp;in furore fuo munitio-nes Virginis Iuda,amp; deienbsp;cicinterram ; polluit rc-gnum,amp; principeseius. gnum,quodtracidarir*prin

: Confregit in ira fu-roris omne cornu Ifraël: auertitretrorfum dexte-ramfua à facie inimici:nbsp;amp;fucccditinlacob qua-fiignem flammæ deuo-rantis in gyro.

Tcccditarcumfuum quafi inimicus, firmauitnbsp;dextera fua quafi hoftis,nbsp;amp; occidit omne quodnbsp;pulchrum erat vifuinranbsp;bcrnaculo filiæ Sion , ef-fudic quaG ignem indi-gnationem fuam.nbsp;amp; ejuacuque oculo expetibili^nbsp;__• rr t'. / r\

~

n Faólus eft dominus Hofbi capitalißmili^fa velut inimicus: præcipi- élus eß dominus, perdiaienbsp;tauitIfraël, præcipitauit IßaelitdS , perdidît omnia,nbsp;paîatia

Ï4Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LA MEN TAT I O NES

EX CALD. VET.AED. falatia,eoïum.cuertuq; om- omnia raœnia cius, dif-«« 'vrhesprafid'tjipjorttm: fipauit raunitiones cius,nbsp;auxitquoqueSynagogtiedo~ ôc repleuit in filia ludanbsp;humiliatum amp;humilia-

tam.

1 Et difsipauit quafi hor tum tétonum fuum, de-molitus eft tabernacu-lum fuum, obliuionitranbsp;didit dominus in Sionnbsp;feftiuitatem amp; fabba-tum: amp; in opprobriumnbsp;amp; in indignationem fu-roris fui regem amp; facer-dotcm.

t Repulit dominus al-tare fuum,malcdixit fan dificationifuæ : tradiditnbsp;in manus inimici murosnbsp;turrium cius,voccm de-derunt in domo domi-ni,ficutin diefolcnni.

Tfiioni53 extendit perpedi-culum fuum 3 non retraxit manumfuamd dcAru- fuam àperditioneduxit-cîione: itdque fleuit * ante- que antemuralc, amp; mu-rus

ö Dcfixç flint in terram portae eins : pcrdiditnbsp;contriuit vedes eins,regem eins, amp;: principesnbsp;CUIS in gentibus: non eftnbsp;lex, amp; prophetæ eius nônbsp;inuenerunt vifionem ànbsp;domino.nbsp;diuijjènt verba legis, neque pam'ijjentilli,ßcut in montenbsp;Sindi: prophetis eitis etiam ahlattts fueratßintusprophe-tiaßandlne, non enim commißum erat iUis verbumprophe-ti(C a domino.

' Sederunt in terra,cô-ticuerût fenes filiæ Sion, confpcrferunt cincrecapita fua, accindi funt ci-liciis ,abiecerunt in ter-ram capita fua virginesnbsp;lerufalcm.

3 Defcccrunt præ la-chrymis oculi mei, con-turbata funtvifeera mea: effufum eftin terraiccurnbsp;meum fuper contritio- propteraßfli^ionemcongre-

vet.aed;

âens in plateis oppidi.

b Matribus fuis dixe-runt, vbi cfl: triticuin, ôc vinum?quum deficerentnbsp;quafi valncrati in plateisnbsp;ciuitatis: quum exhala-rent animas fuas in finu

tur anima ipßrum pra fa- matrumfuarum. me^ in medium fnum matrum fiarum.

in re iuuabo te^ Cui comparabote? quid aßimilabotibi,congre- vcl cui afsirailabo tefilianbsp;gatio leroßbymitana? Cui Icrufalcm?cuiadæqua-^quabo tCi'vtfolatio aliqu-o bote, amp; confolabor tenbsp;luélumtuumabflergamy'vir virgofilia Sion? Magnanbsp;^0 congregationts Tfionis ? eft enim velut mare,connbsp;Qjponiam tanta efl affliclio tritio tua : quis medebi’nbsp;tua, quant us efl a flus ftu- t u r t u i ?

fluum magni maris,quando procellis agitatur,quis(qult;eß ) ille erit'‘ medicus,qui medebiturmalo tuo?

Pßudopropbet^e,qui a- 3 Prophctætui viderût pudte erant,^aticinatißnt tibi falfa ôc ftulta : ncc a-tibi falßm, nulliufque mo- ’nbsp;menti fuerunt.prophétie il-lorum, quandoquidem nonnbsp;pTcedicarunt^ltionem,qua tibi afliimpriones falfas,nbsp;•ventura erat ßper te pro- amp; eieâioncs.

P terfcelus tuum,'vt reducerent te ad pcenitentiamßd per-perampradixerunt tibiprophetiam nbsp;nbsp;'verba erronea.

f Cdploßruntmanusßuds D Plauferunt fuper te manibus

LAMENTATIONES

EX (XILD. ram domino, qui (dilexeratnbsp;(aliquando)j^ropter illos elegantem muru TßioniSjßdlanbsp;inflar torretii lachrymas dienbsp;acnoSle, nefaciendo cejßarenbsp;orationem tuam,quaras* remedia angorihus tuis,nequeflere deßnat oculus tuus.

Surge Synagogaißaelis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' ' ’ '

quicpruts'^Jeruitute,da oge-ram quot; caremoniis legis in no Sle,quoniam remanet coramnbsp;te diuina maieEla^s, 'verhisnbsp;etiam legis in ortu aurori?:nbsp;eßßtndeßcut aquamgeruer-ßtatem cordis tui : idudquenbsp;adgoeniteriamreducito: ora omnium compitorum.nbsp;etid in eccleßa contra iram Dei,leua ad iliumßigglex ma-nustuas grogter animam garuulorum tuorum, qui famenbsp;deßeceruntin cagite omnium glatearum.

Xide domine, ref^ice de ccelis contemglans, quernnbsp;ßc dolore aß^ici 'voluiEli : annbsp;^idit Çaliquis) ßlias Iß-aelisnbsp;comedere ßu^lus vteroruinnbsp;ßuorum ,garuulosßuas deli-cias, qui adhuc gannis inuo-luti erant ? igßus enim (domini) ßrmo qui talis eil, iudicifgondusaggrauauit:ger-gende an occidendus eß in domo ßinöluanj ßcerdos, amp;nbsp;grogheta.

lEREMIAE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

VET.AED. EX CALD.

propheta^ quemadmodum interfecerut ‘ALucharia.mfilium Iddo^ßtcerdotis magni ^ropheta ßdelisindomoßin-Eluarij in die ex^iationitnj,eo redarguijjet illos^nefacerent malum coram domino?

lif lacuerunt in terra fo lacuerüt in terra perpla-rispueróe fenex: virgi- teas^paruuU^^fnes^uicu nesmcæ amp; iuuencsmcinbsp;ceciderunt in gladio: in-terfecifti in die furorisnbsp;tui: percufsifti,nec mi-fcrtus CS.

in die ir^ tua,maElaAi,amp; non mifertus es.

n Vocaftiquafi ad dié folennem qui terrerentnbsp;me de circuitu,amp; nó fuitnbsp;1 die furoris domini quinbsp;effugcret, amp; relinquere-tur:quos educaui amp; ênunbsp;triui, inimicus meus cô-fumpfit eos.

Ium fuit ejfugium, nulEq; relic^uiafunt eorum quos pannis inuolueram-. etiam pi os enutriueram in repum deliciisj hofles mei capitalesperdiderunt illos.

In caput i. paraphrafis Scholia.

** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ab alto dignitatis,amp; honoris gradu dimouit Ifraelcm.

b Efaïæ c a.fecundum Hcbræum eft. Et fimbrix cius rcplcbant tet» plum.Pfalmo quoque ^8.Exaltatc dominum Deumnoftrum,amp; ado-rate infcabcllo pedum eius.i.in templo ante arcam foederis.

c lereraix 52.b,amp; 3().b.fctiptum eft,Tfedechia: régis filios, amp; princi-V iij pes,

iqS LAMENTATION ES

pes,coram ipfo,iuflii regis Ncbucadnetfaris iugulatos fuifle^llumque excxcatum duabus cateuis vindum pcrduâuiii fmflc Babyloncm ,vbxnbsp;conieétus fuie in carccrem.

d NÓ dixitrcapitalis hoftis ftetità dcxteraipfiusNebucadnetfaris,amp;c. fed dixic tanquam capitalis hoftis ftetit, Scc. Nam dominus Deuscùmnbsp;totus bonus amp; totus fanftus fit,amp; homines omnes velit fcruari,nô nifinbsp;noftra culpa nobis fit quafi hoftis,cùm in nobis ficum fit, fi nos peccaf-fepœnituerit, amp; ingemuerimus ex animo, vtillu nobisfaciamuspro-pitium : quodlerofolymitani rebus fuis adhucintegris perfiftentes innbsp;malcficiis fuis non fecerunt,amp; proptercadcillis contumacibus fuppli-ciunifumptum cft.Vide annotationemin verfum i.cap.i.vbi lerofoly-mam non viduam,fed vidux fimilé vocauitrmodus porro ifte loqucn-dr familiaris cft feripturç,caque tanta fpc veniæ nobis confolatio adhi-betur,quoniâ faciliùs multô eum,qui quafi hoftis eft, placamus, quàmnbsp;ipfum hoftem verum amp; apertum.

e Hiftoriam attingit,qua poft Tfcdeciam regem, captus ctiam fuit Seraïafaccrdosmagnuscum fuovicario, à Nebuzardano præfcdonbsp;militum Nebucadneefaris regis Babylonici,4.Rcg.i5.d.

ƒ Id cft, Profani amp; barbari milites vidorcs, in contemptum ludço-rum ingrefsi templum Dci,vocem corum pfallétium Si orantium die-bus folennibus expreflerunt.

g Hoc eft,Magno adhibito iudicio illos puniuit ; loquitur autem de Deo fæpenumcrofcriptura more humano.

h Q_d. Antemuralc,amp; munis dirutus an tea tutifsimus,multos ad lu-ftum cxcitauit. Vel cft Profopopœia,id eft, perfonx fiâio,qua ad ma-iorem commiferationem tnbuit fcnfiim rci inanimatæ.

i Cùm omnis porei vfus , Lcuit. ii. lehudxis effet prohibitus, q» im-mundum effet animal poreus, vti.Machabxorum i.lcriptumcft, non fo’ùm fiebant facnficia ex carnibus fui!lis,vcrumcriam cogebantur velnbsp;mori,vel vefciimmundis cariiibus Ichudçi.Vidc ctiam fccundum Ma-chabçorum 6,Si y.ca.Porro fieri poterat, vt in denfum lehudxorum,nbsp;Ichudçi ipfi à barbaris militibus Caldæis vel Romanis,vi vrbé amp; tem-plum ingrefsis fanguine porcorum colpergercntur, qiiod forte feirentnbsp;îanguinis , vcl olei amp; fanguinis confpcrfionc, in holocauftis Mofemnbsp;vfum fuiffe in Sinaï,Exod.24.b.amp; Leuit.8.

k Hiftoriamattingit quxeftq.Reg 24. quaconftatlehoiacinregem,qui fercmiæ i$.Si alias in feriptura, leconiaappelIarurjVnàcum matre ,principibus amp; ftreniiis omnibus aftum fuiffe Babyloncm innbsp;cxilium , antequàm fubucrtcreturlerufalem . Non cniiri rcfcrturhicnbsp;locus ad Tfcdeciam regem,vt nonnuUi putaucrunt, quoniam^vt lere-mix

lEREMÎAE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14p

JBÎaf p.legiturjfilij amp; principes Tfcdeciæ regis non cxilio affeâi lucrunt, fed trucidati fucrunt coram co Babylonici régis iuflii. Cæte-rum ne quiserret, confonantes liter« tot amp; cædcm funtin nominenbsp;pp’in’nomine ^,35, leconia,fed fada cftil/a-rum tranfpofitio. Vltima porro huius verius pars refertur ad pfeudo-prophetas,qm-mpingere fccerant ludaïcum populum, amp; tantxlabisnbsp;ac cladis caufa tandem fuerant fuis vanis prophetiis,

I Quæfli diâioncm SinS bccat comprehendi in diâionc

» : •

florente lehudæorum regno,fuperbè,extéto collo, nutibus oculorum, Sc plaudendoinccdebantjVtEiaïas 5.cap.teftaiur.

m Qjd.Tanto dolore amp; triftitia propter tantam meorum cladcm amp; labcm afficicbar, vtitaprope exanguc videretur corpus meû, arque finbsp;bepar meum ,quod cft ofFicina fai)guinis,dcfincs fuo oiFicio fungi,fan-guinem in terram efFundercr: hoc enim valdeaffligcrc debet cum, quinbsp;videt fuæ ciuitatjs matronas defedu alimenti non habetes lac in mammis fuis,quo ladcntcs nutriant,aut ex brutis, quo pappam faciant par-uulis,qui folido cibo adhuc vti non poiTunt.

« Supple,Bello Icrofolymitanis obfefsis, in hoc vlcere tanquam vn-guis exiftcntc.

0 Q^.Nullus,pra:terdominum,àquo magnotuomalodcfecifti,fi adillum cum fide amp; pœnitentia redeas.

p Geftum exprimit hominis attoniti amp; abflerriti, quando videt illc cafum amp; ruinam ahquam grauem , deformem amp; flebi'cm. Per habi-tatoresporro terrx , Ifraelitas iplbs intclligc, qui florci.tc lerofolymanbsp;valde gloriabantur in illa, ac fuperbiebant. Cæterùm tria prima verbanbsp;huius verfus,qua5 prxtcriti funt temporis, pro præfenti Indic, vfurpan-tur, nempc complofcrunt,pro complodunt,fibilaucrunt pro fibilat,amp;nbsp;moucrunt,pro mouent: quandoquidcm Caldæis amp; Hcbræis verbumnbsp;præfcntis temporis Indic.aut Optat.aut Subiund.modinô eft, fedfæ-penumcro viurpant præteritum pro eo.

5 Cald.Confummauit verbum oris fui.

r Q^,Anfam,amp; occafionemprxbuithoftituoI«tandi,qu0dtriumphant ille de tc,

/quot;Non enim loci gratia gcntem,fcdgentis gratia locum elcgerat do-minus,vt i.Machabxoru ^c.fcriptum cft.Patitur etiam Caldçadidio, vt ita verras verfum nunc. Clamauit cor illoru coram domino, vt mi-fererctur eorum,0 clcgansmurcTfiionis ftilla inftar torretis, amp;c. vtnbsp;fequiturinveriu. Quafidixerif.inteto animo fucrutipG ad dominumnbsp;prefsipondérécalamitatisicft autem cîegansProfopopœia,admaio-ïctncommiferationcm,quafenfura tribuit rei inanimate, nempc mûris amp;

150 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LAMENTAT I O NES

ris amp; mœniis lerofolymitanis deftruftis, qux anteabcnè turrita amp; mir nitifsima fucrant.Eft cciam Hyperbole, hoc eodem in vcrl'u.

t Cald.Ne des confolationcro doloribus tuis.

quot;v Cald.Habicansin captiuitatc.

X Hoe ad ferintutem Baby!onicam,quo tempore vigebat lexMofis, rcfcrto,quanuis Caldaîus paraphraftes hoc adcæremoniasTalmudi-tas vidcatur,cx diâioncnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,rcfcrrc.Cçtcrùm con-

fulithoc verfuvateSjVtiara extorres lerofolymitaniafsiduitatcora-tionis,vigiliis afsiduis, præteritæ amp; antcadæ vitx acerba mœrcntiquc recordatione dominum deum placent,ac ad mifericordiam fledlant,Iinbsp;quefeatq; illorum cor antca durifsimum amp; veluti adamantinû ; quan-doquidem Sacrificia Dci cordolium.xor cofraâum amp; contritu Deusnbsp;non deipieies,PfaIm.5i.Propter parentum enimfuorum cuîpam,amp; lu-tulenta vitia in quibus omnino pertinaccs fuerant, infantes amp; paruuli,nbsp;qui in nihilo o{Fenderant,nccati fuerant fame, ob longuam vrbis obfî-dioné,quç res vaidc eft crimini lerofolymitanis,valdcq; miferationemnbsp;commouet. Vbi autem in hoc verfu Icgitur: ora etiam in ccclefia contra iram Dci;legcrcetiampotcs:oractiamin ecclefia incôfpcâu Dci.nbsp;Vtranque verfionem cnim patitur Cald.diâio.

y Vtex4.Reg.n.amp;ii-conigerclicet,lehoiada,quem hîclddovo-cac Caldæus paraphraftes,Ichudæorum fummus fuit potifex.llle Mat-thæii3.d.Barachias appellatur . Pro quoinEuangelioquoNazareni vtebantur,vt in cap.Matth.ij.D.Hieronymus annotauit,lehoiadale-gitur. VtebanturporroNazareniilIicontextu MatthæiHebraïco,amp;nbsp;ilium Grseco fermone donauit Hieronymus, vt ipfe teftatur in cap.nbsp;Matth.iz.Paterautéilli’ fuit Zacharix,qui vt 2.Paralip.24,f.fcriptumnbsp;cftjlapidibus obrutusfuit in atrio ædis domini. Non cnim,cùm fitha-benda ratio temporis,cfle potuit Zacharias ille,cuius hodie extatpro-pheti3,nam ille qui fubloa rege paflus eft, longe ante templi primi dc-ftruétionem occifus fuitrillc verb cuius habemus prophetiam,poft de-ftruâum primum templû, redux ab exilio Babylonico, adhortatus eftnbsp;cum Aggæo propheta populum ad templi rcædificationem .• vt r. Efr.nbsp;5.a.amp; Zacharix i.a.fcriptum eft.Ncqueexferipturaliquet,quomodonbsp;ille mortuusfucrit. Ad hxcreclamarët antiquorum Hcbrxorûcom-mentarij amp; traditiones,in quibus, fi qua illis habenda eft fides, afleue-rant vfque ad aduentum Nebuzardani régis Babylonici militum prx-fcâ:i,fanguinem Zacharix inftar ollx aqua plcnæ igné fuppofito effer-buifle; quem cùm animaduertiflctNcbu2ardanus,iâfa(âa abillo magna fanguinislchudxorum cffufionc, àfenioribus,quiadcrant, tan-dé tormentis propofitis vt faterentur,quid hoc effet,extorfitCdiccbantnbsp;enitn

ï E R E M I AE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 jT

cnîmantcà^fuorumnolcntcsfatcrifcclus, fanguinem cflc facrificio-rum,quod falfum,« difsimilitudinc,quç erat liliusfanguinis cum fan-guinc faerificiorum,omninocornprobatuineftj fanguinemcfleZa-charixprophctæ,quemmiferè,quôdillorum redarguerctfcclcrajtru-cidarant. Quod vbi rcfciuit Ncbuzardanus, Senatores omncs magnx Synagogx quæ lerofolymis crat, illófque Senatores, qui in qualibctnbsp;Ichudæorum ciuitate eranCjCum iuuciiibus,virginibus amp; literatis omnbsp;nibus, capitc truncari iufsit: neque ceflauit fanguis illc ferucrc, doneenbsp;Nebuzardanum txdueritoccifionis. De magnaautem IcrofoJymita-na Synagoga, fiue de Icrofolyinitano fupremo Senatu, aliifque exte-rarum vrbium ludxorum minoribus fubfelliis, vide Scholia in caputnbsp;quintum.g.

z Hoc ad cxiliutn Babylonicum referendum, quum noftcr nondum venifletChriftus.

a Supple, confeâi Sc nccati fame,honore fepulturæ earentes.

Cap. III.

ïji L AMENTATI ONE s

EX CÂLD. VET.AED. nïtiones circundedit-ci- meo, amp; circundedit menbsp;uitdtem : eradicatiit etiam fcllc amp; labore.

ducespo^ulorum amp;ßccu-huerunt.

IE R E M I AE; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fyj

VET.AED. EX CÂLD.

rifu omni populo mco, datoribuspopulimei,canta~ caticum eorum tota die.

n Repleuit me amari-tudinibus jiebriauit me abfyntbio.

1 Et fregit ad numerii dentes meos,cibauit menbsp;cinere.

1 Etrcpulfà eft à pace anima raea, oblitus fumnbsp;bonorum.

1 Et dixi , Periit finis meus, Ô2 fpes mea â domino.

» Recordarepauperta-tatis amp; tranfgrefsionis mcæ, abfynthij amp; fellis.nbsp;nam potu dederunt mihi abjynthiumy ^rfel colubrorum.

t Memoria memor e- Kecordado recordabitur^ ro,amp; tabefeetin meani-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orabitßiper me anima

ma mea.

t Hæc rccolcns in cor

de meOjideo fperabo.

n Mifcricordiæ domini quia non fumus con-fumpti: quia non defecc imminuta ßntmijerationes runtmiferationeseius. eius.

n Noui diluculo, mul Xouamulta editquoti-X y die

£% CALD.

die miracida ,ma^na fides tua.

Pars meadominns i dixit anima mea,pro^t€reafife raho in eum.

’ Bonns dominns fieran-tihns in redemptione eins, animée, (jUtefirntatnr do Arinbsp;nam illins.

Bonum eA fierare amp; filere,donee ^eniat^ libera-tio domini.

Bonum eA viro iüi,fiafi fueuerit anima eins ferre iu-gum Î mandatorum, a pue-ritia ßta.

Hahitahit* infolitndine, amp; filehit, feretque, qutie accident, calamitates : adhacnbsp;confugiet ad^nomen domini,quando accident, vt propternbsp;f fi y ' f’c:nbsp;nos luat, donee miferehiturillins, illndqne auf erat ah eo,nbsp;eum hilari excipiat vnltn in fecnlo veturo (dominns.)nbsp;Ponet in pulnereos*fuu, » Ponct in puluere os

» noßto,fifortefitfies.

Exhihehitpercutientiil- Dabit pcrcutienti fe Iumgena,pr^etimorédomi- maxilla, faturabitur op-nifaturabitur opprohrio. probriis.

lEREMIAE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ify

VET.AED. EX CALD.

D Qjlia non repeller in Certè’’operaßianon de-fempicernum dominas. Jèret domintis 3 in sternum tradendo illa in manwn hoiiiumßiorum.

5 Q^ia fi abiecit,amp; mi Xafiinitio affliga}:,pofl~ fercbitur fecundum mul eatandem cduertitur,^^pronbsp;titudinem mifericordia- ahddatia bonitatisfute pro-rum fuarnm.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßquiturßiofauoreiuAos.

3 Non enim humilia- Siquidemproptereaquod uitex cordcfuo,amp; able- non humiliât -vir animamnbsp;cit filios hominum. ßuam, neque deponitßper~nbsp;biam cordis fui^inter homines affligitur.

b Vt contereret fub pe - DeprimereyConterere^ßib dibus fuis omnes vin- pedibusßisßtpprimereom-^los terræ.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nes'vinclos terrée.

b Vt declinaret iudi- LabeßAare etiam uiri cium viri in confpcólu pauperis iudicium propternbsp;VultUS altifsimi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;porenâiprießntiam.

b Vtperuerterethomi- Pauperem homine etiam nem in iudicio fuo, do- in caußißa opprimere,fierinbsp;minus ignorauit.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non potejl,quin coramdomi

no manifiefbetur.

it, q, inin mun-

iubcnte? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum, nifi eo qifi^ecerint (^ho

mines) qune nonpr^ecipiuntur a domino?

o Ex ore altifsimi non Xde^editurab ore Dei cgrcdietur nec mala nee malum^,nifipropterfiallacesnbsp;^ona?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßermones,^iniquitates,qui-

bus plena Ab terra: quando tarnen precantur, in mundo 'vt X iij probiere

LA MEN TAT I O NES

EX CALD. nbsp;nbsp;nbsp;VET.AED.

prof^erè Çuccedat^abore^Janôlitatisprogreditur.

Cur dtfiiûas inuenit ho- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~

mo 3 quihtii * ah U tat HT die-hus ßtiS V'irmalits in fcclerc

Scrutemur]’ acpertteflige mtts vias noHraSj reuerta-mdrque perpœnitentiamadnbsp;dominum.

Leuemm corno^îrumJyn cercjamanihus no^^ris rapi-nam iniuriam proiicia-muSi^ reuertamurad dominum de um noflrum, cuius ma-iefl^is in cœlorum altitudine (habitat.)

Nos rebelles fuimus^pr^e-uaricati^mus, nbsp;nbsp;ob id 3

non coluerimus te3tu non pe-perciUi.

Qperuisîi nos ira3 nos exilio perßquutus es 3 truci-dafli fine mißricordia.

Operuifli nubibusgloria tua cœlos 3 ne tranfieat ad tenbsp;oratio no^ira.

b^agos nbsp;nbsp;errabundos po-

ßiA:i nos interpopulos.

Aperuerunt contra nos os ßum capitales omnes ho^es

IE R E M I AE.

VET.AED. ci noftri.

a Formido amp; laqucus fada eft nobis, vaticina-tio amp; contritio.

£ Diuifiones aquarum deduxit oculus meus innbsp;contritione filiæ populi mei.

y Oculus meus affli-ftus eft, nee tacuic, eo non eflet requies.nbsp;tio mea, neejueßt, (jui me conßoletur.

y Donee refpiceret ~ videret dominus de cœ-lis.

y Oculus meus deprç-datus eft animam meam incunólis filiabus vrbisnbsp;meæ.

deturpationemfiliarum lerußalem 'vrbis mea.

Venationc ceperunt InAruAis inßdiisaucu-me quafi auem inimici patißuntmetanquamauem mei gratis.

s Lapfaeftin lacumvi ta mea, amp; pofuerunt lapidem fuper me.

Inundauerunt aquæ fuper caput meum, di-

Ï5« LA MENTATION ES CALD.

mundo exeißisßtm.

Conßugi ad nomen tuum domine, de lacus proßundi-tare.

Orationem mea tune au-diuifli, itatjue nunc ne abf-codas aurem tuam, quin re-cipias orationem meamt^vt refbirare me

Accedere jeciAi legatu * pro liberatione mea, in dienbsp;quo exoraui te^ ore tuo dixi-'nbsp;fli. Ne metuas.

Defendifbi domine per miniilroi caufam animanbsp;mea, liberafbi de manu ido-rum 'vitammeam,

KidiAi domine^ tyrannic dem, qua 'vexaueruntmedunbsp;dica iudicium meum.

meum.

Manifefbatibi es^omnis *1 Vidifti omnem furo-^Itio illoYum, (amp;}fcelerata rè, vniuerfas cogitatio-fludia omnia illorum contra nes eorü ad uerfu m me.

me.

Audiuitmaie^iastuaop- to Audifti opprobria probriaillorumdomine,fee- eorum domine, omnesnbsp;leratos omnes conatus iUo- cogitationes eorum aduer fum me.

Labia

In caput 3.paraphrafis Scholia.

d verbum locus ifte ira vertendus eft; Ego vir,qui vidons ffui) af-fli^ioncm meam,amp;c.Sienim verfilm iftum de Içremiaipfo intelliga-mus,perinde eft,ac fi dixerit illc; Ego ille fum vates cætcris infœlicior, quandoquidem prophetx alij tantum ruinam amp; cafum regni lerofo-lymitanipræfatifunt: ego vert» amp; prædixi, 8i immerito pcrcufTuSjacnbsp;in carccrem conieâus in tam vehementi Sc diro furore, tanta: labi amp;nbsp;cladi intcrfui.Sccundum Hebræos autë,cius,rclatiuum eft vel ad iramnbsp;DcijVcl ad hoftem.

b lerctniç ic.a.amp; jS.b.vidcrclicetlcremiamincarceremfuiflecon-icâum amp; pereuflum : quare non inepte capitis huius bona pars vel ad Iercmiam,vcl ad alium quemuis lehudæum cxulem,atquc extorrem ànbsp;folo patrio referri poteft.

c QJ. Indcfinenter affligor amp; excrucior.

lt;ildcft,

16^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L AM EN TATI ON E S

d Id eft, encruauit arque ademit vires nieas ; offa cnim fæpcnumero pro viribus fumuntur in fcriptura, quiafunt fulcra corporis.

c Poteft hie vcriuscutn nonnullis exfcquentibus commode (vt^. Rcg.iq.leremixjt^.b. amp; jx.a.fcriptueft^ ad Ichoiacin, vel adTfedc-ciam reges referri.

f Caldaïcè, Capita,per quxintclligit prxfeäosSc duâorcsauxiîia-riumturmarum amp; cohortum, qux in vrbeobfefla afficiebanturfti-pendioalerofolymitanorcgc,quiomnes hoftili gladiocorruerunC. Velctiam per capita flue duces populorura fignificat nationcs finiti-mas ludxx, qux vna cum ludxa ipfa vaftatx fuerunt: na ab exilio Ba-bylonico, nulla fuit deinde mentio Idumxorum, Moabitarum, Am-monitarum,amp; Pcliftæorum,qui valde infenfi amp; inimici fempcr fucratnbsp;Iudxis,quoniain dcleti omnino fuerunt cum fuis ducibus.

g QA. Non minus obfeurus amp; tenebrofus erat career, in quern fui detrufus,quàm fint mortuorum fcpulchra.

h Cald.Qui xtate alia ambulantes fuerunt.

i Cald. Claufaeft domus orationis mcx,id cft,hcbctes amp; obtufasha bet aures Dcus,vcl hoftis,ne raeam orationem recipiat : ficque inexo-rabilis atque implacabilis eft.

k Apte verfusifte cum fcquentibus aliis nonnullis, referripoteft per Profopopϕam ad dcfolatam Icruialcm.

I Hoc inverfu grauifsimam oftendit calamitatem amp; afflilt;ftionem, (quamprxdixeratcap.^.fuxprophetixleremias) iam venifle. Dixitnbsp;cnim illic: Ecce ego cibabo populum iftura abfynthio,amp; potum dabonbsp;cis aquam fellis.Lcgc fi placet caput illud.

m Vertictiam poteft Caldaïcadiâio •^^¦^jjçpcrrccordatusfumjVcl rccordare.

n Id eft,magnum amp; tutifsimumeftintecrcderc,amp;àtepêdêrc.Vcr-tictia poteft Caldaïca diftio,magna eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fidelitas tua. Id eft,

adco veracifsimuses inpromißionibus tuis,vt quicquid fcripturis tuis promifcriSjcerto facias amp; prxftes.

0 Certe bonus Ifrael Deus his qui refto funt cordCjPfal.ya.

p Scriptum eftPfal.jq. Propeadeft dominus his, quibus eft cordo-liumxonfraftos cnim fpiritu fcruat.

q Conuenit optime Caldxus interpres cum Chrifto,Matth.ii.vbi il-Ic dixit,Tollite iugum meum fuper vos, amp; difeite à mc,quia mitis fum amp; humilis cordc;amp; inuenietis requiem aniraabus vcftris.Iugum cnimnbsp;meum fuaue cft,amp; onus meum leuc.

r Qjd.Sccum habitabit bene fibi confulcns amp; feparatus à defideriis fcculi.

ƒ luxta

I E R E M I AE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itfr

/luxtaillud Prouerbiorum iS’. b. Torrisfortifsimanomen domini, adipfum currere fokt iuftus,amp; exalcatur.

t ld cft, Submifsè de fe fcntict,

V Q^d.Itaxquofcrct animo contiimelias, opprobria amp; conuitia propter Dcum, qui cducatus fucrit à teneris vnguiculis in timorc do-mini,3tquc fi cibum fumerct laute amp; fplcndidè.

X Cald.Opera domini mortales omnes vocafrc vera enim opus ma nuum illiusfumus.

y Malum hîcpro affliâionc fumitur, ficut Amos 3.vbi vide annota-tiones in illum locum,in lifera e.

Cald.SanâitatemDcum vocat.

4 QJ.Cùm, vt modo diâum cft,quicquld ingruit mali nobis à domino,propter pcccata noftra fiat, pérque nos ftct,quominùs rcconci-licmur Dco,à quo bona procedunt omniarquarc non benè vtimur do tibus,quibus à Dco dotati fumus?

b Id cft. Confide rem us opéra,amp; mores noftros corruptos, amp;. depra-uatos.

b Cald. Loquens confolationes mibi.

c Vt IeremiX37.cap.fcriptum cft,Iercmiæ prophetx hæc onania ac-ciderunt.Lcge etiam eiufdcm caput 38.

d Fieri potuit,vt dum apprehendercturlcremias,iccerint in eulapi-dcs.-cæfus enini detrufus fuit in carccrem.

e Per Icgatû, fine nuntium illû, videtur intellexiflc Abde- mekeum Acthiopem eunuchu, qui à rege Tfedccia minus,Icrcmiani è lacu cx-traxit,lercmiæ38.c.

f Id eft,Vides quôd,tum quando fedcbant.tum quandoftabant,cgo materia canticorum illorum fuerim.

g Trèsverfusfequentes mihiintclligendi videnturper obfcruatio-nem quam feciin verfum vltimum capr.

b In Caldaio vt in Hcbræo cft antecedens pro rclatiuo,nempc domini,id cft,tuorum;quod fxpe vfuucnit vtrique linguæ.

Cap. I I I I.

VET.AED.« EX CALD.

Vomocio obfcii- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J/^omodo obßuratd

ratiirn cft aurum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eßaurd domi^sßin-

L AMENTATI ONES CALD. VET.AED.nbsp;eximijfaemr mus,dilperG funt lapi-“ margaritaJacr^eper capita des fanóïuarij in capitenbsp;omnium plate arum.

Filij Tfiionis inclyti, qui formafua fimiles^ erant au- a midi auro primo,quo-ropuro,quomodo‘objcurati modo reputati funt innbsp;funtjprofanieospercujjerut vafateftea,opus manuunbsp;Z« cuhilibusßiis : ex illu etia fi g u 11 ?

nonnullos, quod eis deleAationi ejfent, contemplatißint^ propter illorum formam egregiam : coparatiporro funt-va-fis* teAaceis,operibus manuumfiguli.

Fuerunt etiam filia If a Sed amp; lamiçnudauc-raelis deliciafiliis barbaro- rut mammam , ladaue-rum, qui comp arandi funt rûtcatulosfuos:filiapo-fdraconibus extrahentibus puli mei crudelis, quafi mammas fitas ; nam enutri- ftruthioin defcrto.nbsp;uit congregatiopopuli mei 'vinAos crudelibus,nbsp;nbsp;nbsp;lamen-

tanturfiiperillos matres illorum ^ficut^flruthiones in de-ferto.

Adhafit lingua’’ inf antis palato fiio pra fiti,par-uuli petiuerunt panem, nec fuit, qui illisporrexerit.

Qià opiparè epulaban-tur, vaAati funt in plateis, qui educati fuerantin*coc-cinei coloris panno, ample-xatifiuntflercora.

lEREMIAE.

VET.AED.

î Et rnaior effeda ini -

qiiitas filiæ populi ni ci congregationis populi mei, pcccato Sodomorû,quæ qudm culpa'^Sedonté,quénbsp;fu b lier fa eft in momen- quaf momento euerfa fuit:nbsp;to, amp;: non cœpcrunt in «0« enim in ilia habitaue-m an U s.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prophète, qui prophe-

tauerint, 'vtillam reducerent adpœnitentiam.

t CandidioresNazarçi eins nine, nitidiorcs lade,rubicundiores eborenbsp;antiquo, fapphii'o pul-chi'iores.

h Denigrata eft fuper carbones facies eorum,nbsp;amp; nÓfuntcognitiin planbsp;teis,aclhçfit cutis eorumnbsp;ofsibus: aruit, amp; fadanbsp;eft quafi lignum.

Ö Mcliùs fuit occifis glaclio,quàm interfedisnbsp;fame:quoniam ipfi exta-buerunt cofumpti àfte-rilitate terræ.

® comediffent ex agrorumprouentibusX euafijfentfament illorum ^ifeeribuspropinqua, propter cibi (defeclum quinbsp;fuit.)

? Manus mulierum mi Manus mulierum, qua fericordiumcoxeruntfi- folentergacalamitofismife-lios fuosifadi funt cibus ricordes eJJ'e, coxeruntinßannbsp;y jij

liæpopuli mei. meï.

? Compleuit dominus furorcm fuum , cffuditnbsp;iramindignationis fuæ:nbsp;amp; fuccendic ignem innbsp;Sion, amp; deuorauit fun-damcnta eius.

S Noncredidcruntre-ges terræ, amp; vniucrH ha-bicatores orbis,quoniam bucadnetÇarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ingrederetur ho (lis amp;

bufardanus hofik capita- inimicus per portas Ic-itSi ad occidendujnpopulum ïu falem. dotntis Iß’aeHs intra portas lertifalem.

Facinorisgranitate mo- d Propter pcccata pro-derauit, ^uod dicere poßit phetarum eius , amp; ini-Çali(juis)non accideriit hlt;!tc quitates facerdotû eius, omnta,nifipropterilliusma quicfFuderuntin medionbsp;lasprophetias:prophetaue- eius fanguinê iuftorum.nbsp;rantenimiUi(ßeudopropheta) mendaces prophetias:propter etiamfacerdotü eias necpsitiam, qui idôlis aromatumnbsp;ßiffimenta olj'erebant: iîliprop^eâlo in caujdfuerunt ejfun-dendi^ iuflorumIdnguinemdn medio illius.

Ktgatißtnt caciperpla nbsp;3 Erraucrût cçci in pia

ffa«, inquinatißsntßingui- , teis, polluti funt fangui-negladio confofforum,pro- ne:cumquenonpofîènt ptereaenimquod'videre no intrare , tenuerunt laci-nias

D Reccditepolluti, cia maueruntcis, rccedite,nbsp;abitc,nohte tangercnur-gatiquippefunc amp; cornnbsp;inotizdixcrunc inter gennbsp;tes. N on addet vitra, vtnbsp;habiter in eis.

fi Facies doraini diui-fit eos,nô adder,vt rcfpi-ciat eos: faciès faccrdotû non erubuerunt, ncquenbsp;fenum iniferti funt.

y Cùmadhuc fubfifte remus, defcceruntoculinbsp;nofti'i ad auxilium no-ftrum vanû, cùin refpicenbsp;remus attéti ad gentcm,nbsp;quæfaluarenosnonpo- ßra attente pro^exerininsnbsp;tcrat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad Fomanos : nos enim non

liberaturus erat populus iUe.

ü Lubricauerunt vefti- CoUocauerut inßdias in gianoftrain itinere pla- ßmitisnoflris, vt incederenbsp;tearumnoftrarû, appro- non liceret conßdenter pernbsp;pinquauit finis nofter, plateasnoflras3diximitS3apnbsp;copied funt dies noftri, propinquauitfinis noßer,cd-pleti

p Velociores fuerunt perfccutorcs noftriaqui-lis coeli;fuper motes per-fecuti font nos, in defer-to infidiati funt nobis.

Spiritus oris noftri Chriftus domin’captusnbsp;efti pcccatis noftris : cuinbsp;dixim’, in vmbra tua vi-uemusin gcntibus.

Jura -vnAionis domini, interceptas fuit retibus aflutiarum ipfrum Xgyptiorum:de quo dicebamus,in 'vmbra iuAi-tia illius -viuemus interpopulos.

Exulta e^gloriare Co-flatina ciuitosldumaaim-pia, quafita es in Armenia terra Hus; ad te quoque regione, in turmùmultisy I- perucnict calix, incbria-dumaoru,profeélbfuturum beris,atquenudaberis.nbsp;efj'vt reniât ftper te vindiAa. Te quoque'vaAabunt onbsp;prouincia P arcauaorum,amp;‘ abominandus calix maledi-Aionisfiperte erit,inebriaberis amp; euacuaberisÇojomitu.)

Tandem etiam compléta erit iniquitas tua Syna~ goga Tfiionis, liberaberis e-nimpermanus Méfia,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te : vifitauit iniquitatem

Elia Jacerdotis eximq,amp; tuam filiaEdom, difco-non addet dominus fore ,'vt operuit peccata tua.

Atrà

IE R E M I AE.

mltra cxules tn.Qaterum illo tempore vißtabit iniquita. tes tuas Koma imp ia, qu^ adificata es in Italia, plenanbsp;es Idumaorum cœtibus,venient Perße, qui perturb abunt,^aßalgt;ünt que te,quoniam cognita es coram domino propterpeccata tua.

In cap.4.paraphrafis Scholia.

d Per margaritas facrasjfiucfandas, lapides inauratos 8c pretioibs omnes,quibusornatum fucrat templum,inte!ligic.

Ä Caldaïfmus,id cftjQuipulchcrrimacrant forma, finepulchrapul-chntudine.

c Id eftjQuomodo vultum mutauerunr.

d Cald.Et ex iliis conteplati funt ctiam,quos pepcreratm ulicres pul-

chros, ad dcledationem illorum.

e Hocdicit, quod cito forma percat.

ƒ Confertcrudelitatem hoftium cum fcris catulos habentibus : nam

per dracones feras omnes iotclligit,qux quando catulos habent.mam-mashabentpcndulas 8i tra£tas,funtquctuncrapaciorcs,magrfquefa melicæ; Vel per dracones videtur gentiles amp; barbaras mulieres intel- *Annotatidnbsp;. Iexifle,quibus nutrire fruétus fuos accidcbat,non autem lehudæis ma- hæc pertinetnbsp;tronis,vc ex duobus mox fequcntibns verfibiis liquide» confiât,propter ad verfu,qui

adulti eflcnt,vinai in exilium coram parentibus crudclitcr agerentur. opipare,amp;c. g Per Struthiones fine Struthiocamelos intelligit pullos proprios neq; debet efnbsp;ftruthiocameli.quosipfcduritcradmodumtradat, 8c perindecft,ac feinipfover-fidixifTctlercmias, non minus plangut ac gemunt matres propter ab- fu i,fcdinfc-latosfibi liberos,quàmipfipulli ftruthiocameli,quosderclinquunt pa qucntivbieftnbsp;rentes. Defcriptionem amp; naturam porro ftruthionis fine ftruthioca- k,dcbetq; itanbsp;meli,vidclob39.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;retro trâflatx

Id eft , Etiam cum lætitia fub dio in fimetis 8c ftcrquiliniis agere literulæ refer amp; cubare coa£l:ifunt,quiflorerc lerofolymaoptimècuticula curabat. Had annota-i Ezechiel cap,iß.aliarumgentium fccleracomparationc peccato- tiones fingu-rum lerofolymæiuftificansfiuepurgans Sedomitas, quipefsimifue- las,idcft, vbinbsp;rant,iuftospo{Isccnferioftcndic, ficonfcrantur illorum fiagitia cum eft fdebet cC-

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L AMENTATI ONES

Obftupefcitcopulcntx,contremifcitcfecuræ,exuïte vos amp; nudatejae-cingitc vos(faccisXupcr rcncs:plangitc propter hubera (carétia laâc,) propter aruadcfidcrabilia,amp; proptervineam fertilem,amp;c.

m Ob multam illorum puritatem.

n id cft, Deformes,horrid),atqjtabe fquallidi omnino efiedi funt in exilio.

0 Cald.Exquo comcdiflent de agri prouentu, exfufflaflcntquc fa-mem,amp;c,

f Supple,Dci veri Icgem callcntium,nc illorum ab illis deprchendc-rctur amp; detegeretur error,amp; fucus,quem faciebant populo.

q id eftjcauctc, ne(fi eos tetigeritis)cum inquinati fanguine fint, ab illis inficiamini.

r Quandoquidem non infirmior fexus, non confideratio nobilitatis, non reuerentia facerdotalis crudeles hoftium animos mouebat;quinnbsp;vbi honorem conlpexerant, ibi furor magis exardebat, crudeliufqucnbsp;fæuicbant, rationem nullam fenilis maturitatis,venerandæque canitieinbsp;habentes,

ƒ Attingere videtur Caldæus interpres hoc loco bcna,qu2 Ichudæis illatafueruntà Demetrio, Alexandro amp; Tryphone,poftquàm idunanbsp;efletfœdusàlehudæis cumRomanis, àqmbus nonadiuti videnturnbsp;fuifle ex libris Macabæorû.Lege ab 8.cap.primi Macabçoru, ad finemnbsp;vfquc libri,amp; varias videbis àlehudxiscladesfufeeptas. Contextusnbsp;Hcb.tamë,qui nullum exprefsitpopulum, referri poteft eliam ad Ac-gyptios ipfos,quorum auxilio freti étant lchudxi,Efaix 30. amp; rcrc.37.

t Q^.NuiIumhabuimusrcccptum,nullumqueaïTequuci fumusef-fugium.

gt; Hoc loco per vndumfecundummenfuramvnftionis domini, tclligc,légitimé, fccundû canones Sc ritus facros regem creatum, namnbsp;vngifolebant veteris Jegis reges omnes, quando creabantur. Eft au-«nbsp;tem Caldaïftnus,

X Inter populos dicit,quôd vndiquâque ciTent ludæi gétibus circun-dati,à quibus régnante lofia, tu ti erant.

y Per idumxos fiuc Edomæos fepenumero in facris literis hoftes ca pitales ifraclitici generis intelliguntur, vt obfcruatum videbis à nobisnbsp;in cap.I. Amofi fuprà.

a: Vcl,Et calix malediâionis fuper te tranfibit-

A Hoc ad tempus quo crit vnum ouile,amp; vnus paftor, quando iffaë-Jis reliquiæ falux fient,referendum.

H^reditas noflra vcr-fa eft ad alienos : domus noftræad extraneos.

Pupilli faóti fumus abfquepatre: matres nonbsp;flræ quafi viduæ.nbsp;rum manti illarum ad ciudiutes'* maritimes, dubitimcjuenbsp;illis €ß:,an poterunt iüi emergere.

Aquam noftram pe- Aquam no^îram pecu-cuniabibimus,ligna no nia hibimus, li^na nofira fira pretio comparaui- pretio (tantum ad nos) ve-mus.

Ccruicib’ noftris mi- Supra nodum colli noßri, nabamur : lafsis non da- cunt in exiliumßuroris Ne-baturrequies.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bucadnetjàrisimpij iremus,

oneratißuimus-.ingenuisßliorum lß-a'elis,lt;jui ojacuiproß- quot; cißebantur,pracepit:gt;'Tjt conßierent libros legis, ex illißquenbsp;facerentßccos,quos lapillis implerent,qui in Euphratis ri-pa(inueniuntur)ac Ulis ceruices illorum onerauit, Abillonbsp;profeSlo tempore nulla nobis fuit oculis retpuies.

p^^buimus’^ hu-jj meroSi

Î7» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L AMENTATI ONE S

EX CJLD.

meroSj'vr illic ciharemtir,amp; j4ßyri^(i'vt pane Jaturare-mur.

Patres noßri peccauerüt, amp; iffß in mundo non ßuM,nbsp;amp; nospoß illos iniqiùtatesnbsp;eorttm ^portamus.

‘’Scelerati homines,qui pe reprinißruierant virisßr^-claris, dominatißnt nobis, merer de manu eorum.nbsp;ndßuit,qui de manu illorum nos libcraret.

ita no^r^ periculo pro ^idlu noblro,panem ad~nbsp;ducebamus a facie injequennbsp;tis nos gladio, venietis a parnbsp;te deferti.

Pelles noilr^ tanquam clibanus, nigr^e fadl^efunt,nbsp;propter famis oppreßionem.

Kiro nupt^efœmime 'vio lata fuerüt in Tßione d P^o-mAnis, Çj 'uirfmes in ciuita-tibus lehudcc d Caldais.

Principes mAnibus illoru ßibpenßfuerut,fAcieifenumnbsp;non habuere rAtionem.

dolefcetes(ad agitadAS) moldsiuerunt,êrpueri in li~ dice abufi funt: puerinbsp;patibulo corruerunt. in ligno corruerunt.

Senes

Ï E R E M I AE.

VET.AED.

Senes defecerunt de portis: iuuenes de choronbsp;pfallentium.

Defecit gaudiu cor-dis noftrr. verfus eft inlii äum chorus nofter.

Cecidit corona capitis noftri, væ nobis quia peccauimus.

Proptereà mœftum fadum eft cor noftrum,nbsp;ideo conrencbrati funcnbsp;oculi noftri.nbsp;domus Ißaelis, quoâ iïlinc in exilmm abierit 3 obtenebratinbsp;ßnt oculi no flri.

Propter tnôtem Sion quiadifperiiCjVulpes amnbsp;bulaueruntin eo.

Tuautem domine in æternum permanebis,fonbsp;lium tuum in generatio-ne amp; generacionem.

Quare in perpetuu m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perßecula obliui-

obliuifceris noflri? dere- ßeris noPlri?deßres nos in linques nos in longitu- longitudinemdierum^nbsp;dine dierutn?

Conuerte nos do mi' Conuertenos adtedomP ne ad te, amp; couerteniur; ne, adintegram conuer-1 jij temur

L AMENTATIONES

EX CALD. VET.AED.

temurpœnitentiamAinAau- innoua dies noftros,firn dz« noAros inbonum, cutaprincipio. ßctftfeciAi tempore dierum bonorum^ qui olimfuerunt.

Quoniampr^eterqudm Sed proiiciens repu-reprobando reprobaAi nos, lifti nos, iratus es contra «oAz.y iratus es ’vehementer, nos vehementer.

Conuerte {i^tur} nos ad te domine : ad integram conuertemurpcenitentiam,inA:aura dies noAros in bonum,nbsp;ßcutfecifti tempore dierum bonorum,qui olimßuerunt.

In cap.5.paraphrafis Scholia.

4 Vcl occidentales,quiamare à Caldaeis ficut ab Hebt., aliquando pro occidcntc accipitur. Àutpermaritimas ciuitatcs,intclligitciui-tates Caldæorum, quæ fitæ crant verfus finum Pcrficura, ad quas cxnbsp;Ichudxis Gnefuis vxoribus amandati fueranc.

b Supple, Sarcinas hoftium ferentes, inquit interprcs quidam Hebreus doamp;fsimus,cuius nomen propter codicis fcripti vetuftate,mihi incertum eft.

c Vtcx4.Rcg.2$.amp; Icremiîc 4o.vfquead44.cap.conftat.Rcliquix populi occifo Godolia, in Aegyptum fc contulcrunt, vt melius habc-rent. Potuerunt etiam nonnulli ad AfTyrios fc conferre, ad quos iam-pridera deccm tribus amandatse fucrant, à Salmanafarc Aflyriorumnbsp;«ge.

Supple, Propter noftra fcclera,quibus illos imitatifumus,no cnim portât Glius iniquitatem paths, niG fucrit illius imitator.

e Cald.filij ipGus furoris.

f Pervirosprxclaros intclligemagnatesamp;potcntcs, quiCald.viri nominis dicuntur hie.

g Cald.In anima noftra.

h QuaG dieat: Ceflauit reddi ius in ædibus ad hoc coftrudis in porta ciuitatum,afcnioribus,quiCvt antiquorum Hebrçorum traditioncs teftantur^ feptuagintavnus numero in lerufalem crant, tanquàmfu-premi Senatus Senatores,cô Numer.ii.legatur: Côngrega mihi fë-ptuagintaviros de fenioribus Ifraël. Mofes autem fuper illos crat, innbsp;cuius locum illo vira dcfundo,vnus fufficicbatur, amp; ita 71. erant. Ilh,nbsp;tantifpcr

I E R E M IAE. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyj

tantifper dum fine rege fucrunc Hcbræi, feeptrum rcpræfcntabant, amp; abillisfccptrum pendebat. Semperapud illosfanciendi leges amp; om-nisiudicandi poteftas fint.ctiam fub regibus amp; ducibus,eifquc delc-tis adhuc durabat illorum authoritas, ica vt nihil vnquam nifi ipforuninbsp;confilio fieret. Eos Sanhedrin appellant, amp; eo vocabulo hîc vfus eftnbsp;Caldxus paraphraftcs,quod certè Græcum cft.’nam a-ccuicfiçoi fenato-res, fiue iudiccs dicuntur, à verbonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prazfideo. Sapientia, fta-

lurægrauitate, amp; auchoritate illos præftare oportcbar:non folum fe-nedute vtvencrabileseflcnt,quin amp; magicam artempcrfedècallcret, vtconuinccre, amp;iudicarepoffcnt incantamentis amp;malcficiisfuisfi-dentes, verumetiam ,ne opus eflet illis aliquo interprété ,icptuagintanbsp;linguas cos feite oportebat. Quo die aliquem morti addixerant, nihilnbsp;guftarc cis licebat:ex illis tres de ciuilibus caufis iudicarc poterant,aliquem verb morte damnare viginti tres, necpauciorcs. In tribum au-lcm,aut feeptrum,aut pfcudopropheta.aut faecrdotem magnum, fen-tentia ferri non potcrat.nifi à feptuaginta duntaxat fcnatoribus magninbsp;collegij. Ad illosàeæteris Ichudæfubfclliisprouocarc amp; illos tan-quam fupremum Senatum appellate licebat.Cùro porto eligcretur innbsp;minoribus eonuentibus trium amp; viginti iudicum iudex (viginti tresnbsp;enim erant minores indices in carteris vrbibus Ichudæ, qui iura dicC'nbsp;bant) ncccfTc erat ordinis tonus fenatorij lerofolymitani dccrcto ilium iudieem eligi trium aut quinque fenatorum raanuum impofi-rnbsp;none, à quibus cofirmabatur ilie, aut nominis inftitutionc R abbi vo-cabatur, fed in tali iudicis cledionc quinque ncccffano occifis anima-libus, lupo, leone, vrfo, pardo amp; ferpente , à viginti tribus iudicibus.nbsp;Qua animalium occifione exiftimo illos fignificantcr oftcndcre vo-luiffe cum,cui demandata eft prouincia reddendi vnicuiqj quod fuumnbsp;cft,omnino expertem efle deberc nacuræ illorum brutorum, nihflqucnbsp;debere habere commune cum illis.

i ld eft, Tcmplum in quo maxime gloriabamur,proftratum eft, feeptrum quoque regni ablatum eft à nobis.

k Quafi dicat,Imperium tuum non obnoxium eft tranflationi amp; vi-cifsitudini, ficut omnia imperia amp; regna terrx: qufquc tecum funt, amp; qui apud te crunt,pcrpctuó durabunt.

’ü’ ^5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nicijiS laS |n'

: 10« n»n

S I -rh •

SEES ET LABOR.

INDEX EQKNM -Æ IN hoc opere digna notatti vipi^nnt.

K

Abmenfis.

Abictis arboris natura

AbundantiarebcllioinDei præ-fcriptum

Acham lapidibus obrutus ii A chor vallisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem.

AdamiimicÂÎores Ifraëlitæ 25.amp;

^4

Ad nomen domini confugcre debemus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ4.amp;158

Geome,

tria

^'gypl^Ü Idumacipro impiis yr auxilio freti erantnbsp;ludæi

Aeftiui frudus quid fignificet loo Affinitas cum cxtcris lege vetaba-tur

Affinitatcm cum externis male contraxeruntnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;131.21.amp;112

Afflidio fiue malu in ciuitate non nifi à domino

Agnus feledusderelidusifr. 16 Amator amp; amicus

Araatorcs pfeudoprophetæ ibid. Amor Dei erga llraëlitas 12nbsp;Amofusprophetacuias fucrit, amp;nbsp;quovixeritfeculo

Amofus abundans pecoris ibid. Ammonitarumorigoamp; crudelitasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ys

Annales regum interciderunt 120

Animaliaquinque occidebaturin • Beth-Eden amp; Bicath-Auen ciui-iudiciselcdionc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173nbsp;nbsp;nbsp;ratesnbsp;Syriænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74

Antccedes pro rclatiuo fçpcHeb. Bonis viris imponitur filenlium amp; Cald.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23.70.amp; 161

INDEX.

Botfravrbs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yóquot;

BruchusHeb.amp; Cald.quomodo dicaturnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;58

C

Calamitas magnaprxdicitur 55.

S6.amp; 88

Calceiquidfignificent 80

Caldæisdt Hebræis non eft verbum præfcntis temporis

Caldaïcç linguç antiquitas Si vti-litas in præfatione oftenditur.

Calnc fine Chalane ciuitas pro Ba bylonica regione

Candelabru pro toto tcmplo metonymic«

Caniftrum plenum æftiuis frudi-bus quid

CaftcIIa Si arecs regionibus funt tanquam ofla corpori 135

Caftigationcs Dei

Catechumenifiue nouitij in lege

Chrifti repræfcntant profelytos

112

Ccrubus fiuc Cherub amp; Cherubin quid

Chrifti venditio numcrata pecunia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i2.r3.amp; 14

Chriftus dodor prænuntiatur 62 Chriftianiis no perfequutionibusnbsp;perturbatur

Chriftiani hominis defcriptio

Si Jz

Chrifti diuinitasprçnuntiatur 6z

Coluba quare ftolida dicatur 26. amp; 28

Collidenturparuuli 52

Confuetudo vetus ffraelitaru ac-cipiendijVel dandi, vel redimedi, vclinuicécómutandi 123.amp; 124

Cordis facultas in animalis cor-

INDEX.

Ephraïmitxauguftifuerunt Erroris fpiritus inter Ifraëlitas léquot;.

amp; 15)

Eruca Heb. amp; Caldaïcè quomo-doappelJetur

Exprefsio diei noftræ redemptio-nis quæ faâa eft per Chriftuni

F

Fames decies in mundo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I07

Fames fæuifsima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14®

Fames amp; ßtis audiendi verbum

Dei

Fanum vitulorum in Bethelo Sc

Dano nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 4.amp; y

Fauoris diuini fubtraxio, maledi-äio eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33

FauorDeifubtrahitur zz Feles in palatiis manebunt 33nbsp;Ficus folium primum inter folianbsp;deciditnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

Fides Dei magna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;154

Finis laborum promittiturfidcli-

bus in Chrifto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42. amp; 44

Fcelicitate nimia abufus eft Ifrael

Fœnifcciuregiûquando fieret »»j ' Fruftus æftiui quid fignificet 100nbsp;Frumentum amp; lapilli in vano pronbsp;fuperftitibus cladis loóquot;nbsp;G

Gathjfiue Gethciuitas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P3

Ga2avrbsquomodoHeb.amp; Cal daïcè appelleturnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

Ge-Hinnom,fiucGe Henaquid

Genius malus dicitur piftor, amp; quarenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zpamp;ay

Gentis gratia locum Icrofolymç elegerat dominus l4lt;gt;

INDEX.

Kra’èlitæ pcrfidiofi.furcs noâurni amp;graffatorcstucruntnbsp;Ifraëlitarum ingratainfolétia 27nbsp;Ifraëliræ vt vas inutile inter gétes

Ifraëlit.corruptionidediti33.amp;^2 Ifraélitaruimpudentia 17nbsp;Ifraëlagnus felect dereliftus iffnbsp;Ifraëlitæ cokibç ftolidç fimiles iffnbsp;IfraëlitæingratiDeo 38.41,77.

amp; 103

Ifraëlitaru duç iniquitates quç 40 Ifraëlitç prçfencibusDci pphetisnbsp;colcbantidôla amp; fimulachra 41nbsp;Ifraëlitæ legem Dei reuocantinnbsp;dubiiimnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

Ifraëlitæ voluptatibusdediti 5z Iraëliticus populus duabus tri-bubus tantu,amp; nS pro decê autnbsp;duodecim fumitur,amp; quarc 104nbsp;lacobus luétatns cû angelo fleuit,nbsp;quod in Genefi non legitur 47nbsp;laroubamus filius Ncbati author

4 8

? Idumçi in facris Iiteris pro capita-libushoftibus Ifraëlit.nbsp;Icconiah 8e lehoiacim idëeft no

men

lerufaië quarc dicatur fimilis vi-duæ,amp; non vidua

lefuChrifti domini noftri prædi-citur aduentus

lifacprodecë tribubus Ifraëlita-rum quare

Ingrati Dco falarium eft ignomi-nia

Infidiatorcs

loëlis prophetç patria amp; çtas qua vixit

index.

calium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

Mcndaces amp; impoftorcs infignes Ifraëlitænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.amp;4y

Medacia pro oraculis pfeudopro-phetarum amp; idôlis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

Menfis infititius quid loo Méfe Februario genio indulgentnbsp;Heb. amp;Ieguc hiftoria Heftcrç loonbsp;Mcretricium, vinum amp; tcmuletianbsp;quid aguntnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is

Mefiæ morigerifiet Ifraêlitæ tandem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ï3-amp; y3

Mefiæ bcnedidioncs fex fccudum Heb.amp; Chriftianos liinbsp;Millcnarius numerus infinitoamp;nbsp;incerto numero fçpe in fcripturanbsp;701amp; 71

Miraculain graiiam patru veteris amp; nouæ legis édita 8.amp;11nbsp;Mifericordia cxcclicntior facrifi-ciisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13

Miferos affligunt ifraëlitæ 87 Modus antiquus lugendi lt;)lt;?nbsp;Modus mittendi in pofleisionemnbsp;proximû ducentem viduam dc-mortuiprofelytam ii4,amp;i27nbsp;Monetæprccii augmentum lucrinbsp;gratianbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

Mortuorum reuocatio 22. Sc Sÿ Mords genera quatuor apud lu-dæosinfceleratosnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no

N

Nominis ichouaexplicado 48 Nomina defundorum fine liberisnbsp;quomodoconferuabantur 123nbsp;Nointclligenslegê populus col-lideturnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16

Numerimutatio frequens Hebr. amp; Caldæisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

O

Onkelos fororis Titi filius.î præf. Optimates

INDEX.

INDEX.

Samaritana cofuGo manifcfta val de prxdicitur

Sadi quomodo mala imprccen-tur

SaguiniscognatioDC cxpedarefo lebat millier maritu,donee ado-leuiffctillcnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IO9.amp;II2

Sanguinis Zachariæ cbullitio fe-cundum Hebrços

Senatus leroiolymitanus fupre-mus erat 17 i.llli us authorit. I73 Senatores fupremi fenatus quotnbsp;amp; qualcsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem

Senatores in minoribus fubfelliis

quot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173

Septenarius numerus quare inG nito Gue incerto numero 74nbsp;Scpulchris vtebantur ludçi llonbsp;Serotina pluuia quçGt, amp; illiusnbsp;vtilitas

SeruatorprçterDcumnoeft 49 Serpentis prudentia

Scxcenta tredecim prçcepta lu-dçis

Siemin Arbores

Sicuthidôlum quale c)i Similis viduç quare dicatur leru-falcm,amp; non vidua f38nbsp;Simulachrum ligneum confuluntnbsp;Ifraëlitænbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kj-

Spiritus fanfti cfFuGo fuper omne carnemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ô'j

Spiritus erroris à cuitu Dei aberrate facit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I6.amp;I9

Sitis amp; fames audiendi verbum Deinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55.amp; I07

Stolida columba quare dicatur 26.amp; 28

TGdonis vrbis celcbritas Gtus amp; antiquitasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

TGdoniorum

INDEX.