|
/ )/if/ft fe
|
||||||||||
|
DE ZES-EN-T AGENT IG
WONDERBAERE G E Z I G T E N
OFTE RAMPSPOEDIGE
VOORZEGGINGEN
VAN DEN
VERLIGTEN
JONAS
DER
AGTHIENDE EEUW
O F ER HET
TROTSERENDE NED ERLANDS
NINIVE
TERRYKT DOOR ZES-EN-TAGENTIQ
SCIIOONE PRINTVERBEELDINGEN. EERSTEN DEEL.
|
||||||||||
|
GEDRUKT BUYTEN ENCHUYZEN,
■En te Koop , By de voornaerafte Boek-veikoopcp
4er j 1 'Nederlandfcbe^ Vio vin tien»
|
||||||||||
|
"V . .,
|
||||||||||
|
INLEYDINGE
IK Jonas, gerekent onder de verlegte der agihiende eeuw*
gatn hier ontvouwen myne voorkomende geheymen , ofte wonderbaere Gezigten ; niet alleen van het gene reeds is voorby gevloden, oft van het gene tegenwoordig is; maer ook van het gene wel haeft flaet te gefchieden , voor zoa veel ik uyt myne wonderbaere Gezigten kan befluyten: ik ben dan geen Godes Tolk ofte door Godddyke geheymen voorzeggende ; neen, voor dufdanigen geve ik my niet uyt j enkelyk fpreke ik by giffinge, volgens den natuerélyken loop der zaeken, volgens de reden, volgens de behoore- lykheyd en volgens de aenduydinge van myne wonderbaere Gezigten : nu hoiide ik my op in gefchiedenis-verhaelingen % in ftaetkundige en ernflige zaeken ; nu iniverdigtzêls ^boer- tige aen-een-fchaekelingén ende andzre fnakeryen : ik ver- meyne dat alle bezacdigdc herjfenen my met fmaek zul- len lezen, niet om,myn$ fchranderheyd; maer om dat ik den nagel dikwih op het hoofd yil flaegen, daer ik in te- gendeel van de opregte Patriotten, party e-nemende ende laet-dunkende met verfoèyinge zal befchbuwt worden ; om dat vele duyftere zin-greepen hun zullen voorkomen als on- gereze Fletfen oft vermüften Hollandfchên \Axel, om dat fy het fyn daer niet van zullen vatten, even als de En- gelfchen, die in den oorlog der jaeren zeventlüen-honderd en in de veertig niet begrepen , dat de hooge ßag-ojfers aeii' Mars ten hunnen halze befleed wierden» |
||||
|
'"Den. verligten Jonas"
|
|||||||
|
4
|
|||||||
|
f. TTONDBRB^ER QÉZIGT.
Tnt/treße dividitfratres, forores& quqtquot vivunt homtne»
Balthazar Graciarms.
De'fiappig eygeri'.b'aet veroorzaekt alle' kwaed, Én onder 't naeften. bloed.fy droeve tweedragt voed. EEhTiffcher'Jlelde uytfyn ïïet,
Om hier oft daèr al wat te vahgeny Mäir nouwhkx was het uytgézet,
Oft hy had meer en riteer 'verlangen Om vifch te vangen hier aft daer ,
Jt Zy wat dat hy heeft ondernomen, Hy wlerd in't geheel geen vifch gewaer £
Hy was te gaer het'net ontkamtn ; Wel,hoe , zegt hy, als zinneloos ;
Ik weet dat hier de viffchen krielen: Hy fchoat in thoorn, vat heel boos
Een plons-jlok, om hun te vernielen ,, Oft wel te dryveu in fyn vang ;
Terwyl hy 't water kwam te moeren , Zoo deid1' hy hun éêor dezen dwang
|
|||||||
|
der agtUende Eeuw
De dood oft kuyl van *tnet beloeren; De viffchen deden hunne klagt,
Om dat hy hun dus kwam te plaegen i Gy hebt maer Imien raed betragt t
Zeyden fy , om ons nae te jaegen ; Gy ftoord ons algemeyne ruß
Door uwen lift en g'weld'nareyen; Gy hebt een bloed vergietend hjl
En brengt ons al te faem In't le-yen; Deeygen woon, die ons behoord',
Word door u valfche fchelme treken Zoo zeer beroert ende geftoort,
Tot dat wy zyn in 't net geweken ; Dit water dat ah zilver blonk,
Doet gy in een moerafeh ver keer en y Hier uyt van voor ds een ieder dronk ;
Dus doet g'uM>' dwinglandey vérmeeren^ g^Ontrooft ten anders eygendom
En neemd bezit van onze panden , Een-ieder ftaet verbaefl enftom.
Over zoo groote dwingelanden; In troebel water is't goey vangft ?
En als men bezig is met twiften , Zoo vullen zeker zonder a ngft ?
De dieven happig hunne kiften. OM de beduydenifle van dit wonder Gezigt te ont-
vouwen en behoefd geen groot ontwerp; men zal hier oogblykelyk in opmerken den eerften vcreenigden, en dan den verdeylden ftand , der zeventhien Provin- tien: deze waeren als de riviere, krielende van de vif- fchen , overvloedende in rykdommcn ende voorfpoed; den koop-handel wierd aldaer in zoo bloeyenden ftand voort gezet , dat men nouwelykx het eyndc wieft der xykdommen, die door den zelven fyn in deNederlanden jngevoert; ver' van te moeten hooren, dat door dezen het geld wierd uyt het land getrokken, ende dat hier van af hong de verdelginge ende den ondergang van |
||||||
|
6 Den verllgten Jonas
zoo menigerley perfoonen , zoo van hoogen als lee-
gen ftaet: den koop-handel ,' die zig aldus langduerigen tyd nadele voorlpoediglyk tot Brugge gegrondveft , wierd eyndelyk door het muytflagen der Viamingen , zynde eenen der kragtigfte middels om een landfchap met lynen ondergang te bedrygen , naer de Stad Antwerpen over gevoert;• hoe luyfterlyk ende hoe bloeyende den zel- ven aldaer geweeftis, kan men by zig zelven genoeg- zaem opmerken, als men de aloude fchriften doorblae- dert: Antwerpen bevatte alfdan in zig over de honderd duyzend inwoonders, endede ooriprongelykefchriften van het jaer 1568 betuygen ons , dat in dat jaer de fchattinge der borgeren was in de eerfte wyke 5239. in de tweede 5929. In de derde 6124. In de vkrda 6512. In de vyfde 5218. In de zefde 5810. In.de ze- ven fte 9627. In de agtfte 6943. In de negenfte 7429» In de tbiende 7529. Inde elffte 7234. In de twaelffte 7164.In de derthiende 8248. Bèdraegende deze menigte der borgeren 90106 perfoonen , buyten de gene de welke de kamers bewoonden ende gerekent wierden op 14988 perfoonen , te faemen uytmaekendc 105094 perfoonen , zonder hier by te rekenen de fchippers r de welke in een ontalbacr getal hnnne fchepen bewoon- den ; buyten alle deze waeren'er in de voorfteden 50000 » de welken hunnen vfydorn zoo binnen als buyten da Stad hadden ; immers men bevind , dat het getal der borgers ende der andere inwoonders van deze Stad ,. in de jaeren 1549? 1556:, 1559 en 1591 te faemen uytbragt over detweemael honderd .duyzend perfoonen : het was verwonderens weerdig om te befchouwen. alle de vremdelingen die tot deze roemrugte Stad kwamen gevloden; zoo uyt Duytfland, Engeland, Genua, Flo-. renden , Milanen , als uyt andere volkeren ende wel voorriaementlyk uyt Italien , Vrankryk ende Spagnien ; want uyt Spagnien alleen heeft men befchouwt over de 300 ftammèn, alle magtige iuwoonders dezer Stads- voor zoogroote menigte volkeren wierd tweemael dags.» 'snoen.'ns en 's avonds, de klokke getrokken , en m&a |
||||
|
der agthiende Eeutf. 7
teag op de befremde plaetze, gezeyd de Borze , t'elkens
meer dan 5000 koop-luyden verzaemelen ; men heefc verfcheyde reyzen , niet eens maer zelfs menigmael, op de Rivier de Schelde over de twee duyzend en vyf-hon- dert fchepen befchouwt, ende dat fy alfdan 6 a 7 we- ken lang moeiten liggen , eer fy zig land waerts konden wenden om ontlaeden te worden; ook was'er noytdag verfchenen oft men telde over de vyf-honderd aenge- komene fchepen , ofte daer vaerden'er zoo vele af met allerleye flag van komerfchappen; men heeft zelfs be- fchouwt, dat'erop eengetey vier-honderd fchepen wae- ien aengekomen: noyt dag ging'er voorby , ofte daer kwamen over de twee-honderd zwaer gelaeden wagens aen, zonder die de welke uyt Duytfland , Ooftenryk , Loreynen en Vrankryk kwamen , endede welke weke« kelykx ten getalle van thien duyzend waeren; zonder gewag te maeken van de fpeel-wagens, de welke weke- lykx op vyf-honderd gerekent wierden : Guicciardinus lekende in fynen tyd in Antwerpen geweeft te zyn twee-honderd en twaelf, zoo groote als klyne ftraeten r daer wierd eene plaetze opgebouwd om de koop-luy- den op te vergaederen, genaemt de Nieuwe-Borze, met twee thorens ende een uerwerk, zoo fchoon ende be- kwaem, dat tot den koop-handel des zelfs weerga zel- den te vinden is , vry van wagens, peerden ende alle andere beletzelen , met zeer fchoone panden omrin- geld , in dewelke nieteenen pilaer te vindenis, die den eenen even gelykvormig is aen den anderen, maer alle verfchillende ; rondom alfdan benoten met vier luyfterlyke poorten: deze Borze is geftigt in het jaer * 153 M dog alzoo verfcheyde perfoonen eygentlyk niet en weten den oorfprong van den naem Borze, zoo moet men weten , dat alswanneer den koop-handel tot Brugge in volle bloeyinge was, een huys ofte vergaeder plaetze gebouwt is door de Adelyke Familie der Borzen, met de wapens van hunnen Stam daer boven , .beftaende in dry Borzen , ende alzoo den koop-handel van Brugge door de muytflaegingen , als ik boven gezeyd tei» T |
||||||
|
§ Dat verllgten jonas
naer Antwerpen is overgevoert, zoo wierd deze plaetze
ook Borze genaemt.
Men heeft'er ook nog eenen trotzen bouw, ge-
naemt het Oojlerfch-huys , in het ja^r 1364 opgeregt door de AnfeatifcheMaetfchappeye, onder de befchik- kinge van den vermaerden Bouw-meeiter Cornelius de frindt , gezeyd Fbris , dezen is lang 250 voet ende 200 voet breed,, zynde gele-en by de Schelde tuflchen twee Vlieten om gemakkeiyk de lchepen te ontlaeden , dezen Bouw heeft dry ftagien, beneden gedient heb- bende voor Pak-huyzen ende boven, alwaer zyn 30» kamers, tot logenngé der Koop-luyden : dit fchoon ge- denk-teeken , overig van de luyilerlykheyd dezer Stad , en diend niet meer tot gebruyk , federt dat den koop- handel alhier is verdwenen , op heden beleyd zynde: met Keyzerlyke kryg-benden, veerdig om het zelven in fynen vorigen ftand' wederom helpen op te beuren door hunne wapenen; dog de tegenwourdige tyds-gevallen in Antwerpen.....verminderen hier van zeer fterk de
hoop : aldaer worden nog bewaerd eenige Muzicaele
Inftrumenten van wonderbaere grootte , door welke de koop-luyden dezer natie, gaende nae de Borze en van daerwederkeerende, vergezeld wierden; fommige lief- hebbers ondernomen hebbende de zelve te befpelen, hebben zulkx niet können ten uytvoer bringen , nogte die Inftrumenten können beftieren; welkers kallen zoo groot zyn, dat de zelve door agt mannen moeiten ge- dragen worden. Dit fyn de overige blyk-teekens van den luyfter de-
zer Stad ende den welftand der Nederlanden; dezen blocyenden ftaet heeft op fyn luyfterlykfte geweeft on- der Philippus den II, maerCarel den Stouten zig daer naer meer met den kryg bemoeyende, als met fyne on- derdaenen in den koop-handel te beveyligen en te be- hoeden, begon den zelven allengskens te verdooven en wel byzonderlyk door deagtervolgende oproerten ende Jcheuringen: de zeven vercemgde Provintien fchudden af het Spaenfche Jok, beweerden hunne vryhe^ddoor |
|||||
|
^*«
|
|||||
|
der agthlende Eeuw. 9
de wapenen , vergoten het bloed hun 'er vrienden en
rnede-borgers, ende ontblootten her land van fyne {"chat- ten , even als den Vifleher de riviere van den vjfch : fy maekten hunnen buyt en rooveryen op een andermans grond ende zonder eygendom, de opper-heerfchappey- hebbers waeren ia oorlog met andere Mogentheden, alfwanneer fy door hunne myneedige onderdaenen niet alleen verlaeten wierden , maer zelfs door de wapenen aengerand; tot op den dag van heden niet konnende aen- toonen eene Merge Lands die hun in eygendom, anders als door geweld en myneedigheyd, toebehoorde; maer het is zoo; in troubel-water is het goed viflchen , ende als de borgers maeken twiften , vullen de dieven hunne kiften: de viflchen nu, die zig ten onregt beklagen over het in roeren ftellen van hunnen grond eygendom* fyn de Ooitenrykfche Nederlanden die zig betrouwende en fteunende op de goedheyd ende regtmaetigheyd van hun- nen verflandigen en verligien Vorft, Jofephus den II. „ zig beroepen op degeleden ongeregtigheden ende fmae- delykheyd , die hun en hunnen Gods-dienft ten allen tyde door die der vereenigde Provintien zyn aengedaen geween: lchept moet, myne mede-borgers, de wraeke is nae by ; ten fy dat het Nederlands Niiüvé afs'and doet van fyne onregtveerdigheyd , ende zig fchikt na de eyflchen van fyne Keyzerlyke Majefte; t, het zal "vergaen; het zal door de wapenen van den zegenprae« lenden Adelaer ten onder gebragt worden, ende in be- teugelinge worden geleyd : hunne Hoog-mogende, de Heeren Staeten, hebben lang genoeg deze bedryginge befchouwt ; want wie heeft oyt een ligting zoo h.;eft voltallig geweten, als die, gedaen over ettelyke maen- den door Vrankryk? als" die, de welke in't kort gefchied zyn door andere Mogentheden oft Staeten ? en zegt my, wie heeft alle dit geld gefchoten, als de Hee- ren Staeten : hun inzigt is goed, ende hunne doornuft- heyd is bynae ongrondeerlyk ; fy zetten onnoembaere Capitaelen uyt, om eenmael afgedankt zynde, hunne fondfen ende beftandighevd onder vremde Mogenths- B
|
||||
|
zo Den verltgten Jonas
den te vinden om aldaer in hunnen zelven tryn te kön-
nen leven van hunne inkomften, ende om zoo te zeg- gen, zig vet te maeken tegen dien tyd, alfwanneer de magere geen beurt meer zullen hebben om vet te wor- den : groot is de Staekun.de J |
||||||
|
II. ITONDERBJER GEZTGT.
Nemo ßeplus opprimhur quam qui nihil timet,
Velleras Patere. Die onbevreeft zig zelfs betrouwt, Zig dikwils ook te fpa berouwt. Ziet de.êz' Hin ging voedzel zoeken
Tot haer eygen onderhoud , Sy doorfnujfeld alle hoeken , Op dat fy wat vinden %oud',
Naer dat fy had rond geloopen En zig hier en daer gevoed,
Met dat fy vond op de hoopen , Vond fy 't ey van een gebroed ;
Sy verblyd in dit h ontmoeten , Nam liet mei nae haeren neft ;
|
||||||
|
-ÏHRg
|
||||||||||||||||||
|
der agthknde Eeuw.
Dog fy moeft dit wel hoeft boeten , fTant het heeft haer dood geveft:
d'Arme Hin had medelyden • Met dit ganfch verfukkeld ey ,
En fy kwam zig te verblydai Inh vergrooten van haer Rey »
Wel dagt fy dit zal my wezen Weer een jongsken meer tot trooft ,
Als ik %ien zal opgereden Zoo een bygeraepte krooft ',
'kZal het niet mijn kinden voeden En bezorgen i'allen tyd;
'Je Zal het voor onheyl behoeden. Tot dat het %ig zelfs geleyd;
Pit zal my zyn tot behaegen , Dat ik heb zoo grooten ftani ■>
Want het waeren harde flaegen , Dat 'er niets van voord en kwam :
Sy begaf zig dan tot 't broeden , |
||||||||||||||||||
|
■>
|
||||||||||||||||||
|
Bleef geftaedig op haer neft
Meynende haeft op te voeden Deze jongen op haer beft ;
Maer eylaes ! fy was bedrogen Als de jongskens vielen uyt
|
||||||||||||||||||
|
s
|
||||||||||||||||||
|
Nam H Serpent zonder medoogen
Syne voefter tot een buyt;
|
||||||||||||||||||
|
•>
|
||||||||||||||||||
|
d'Arme Hin moeft het bezueren
Onbevreeft naekt haer de dood,
Even als ons nae-gebueren , Bragten menig menfeh in nood.
DEes tweede wonderbaer Gezigt zal ons de toepaf-
finge geven tot het vervolg der ellenden , in de welke de Óoftenrykfche Nederlanden vervallen zyn, federt flat fy met dwarze oogen fyn aenzien gevveeft door de gezwinde fortuyn ; men heeft hier voor Izen inete enkele Stad den luyfter van de ganfete Óoftenrykfche Nederlanden , die dan wel haeft als tt» |
||||||||||||||||||
|
Ji
|
||||||||||||||||||
|
12 Pen verligten Jonas
looktotde vereenigdePróvintien is overgaen; die daer
geen weynigeren luyfter heeft toegebragt, als voormaels in onze Staeten : fy zyn tegenwoordiglyk immers de fchat-kifte van ganfch den wereld ? In de vier wereld- gedeelten dryven fy hunnen koop-handel , ende alle JMogentheden , benoot zynde , weten hun te vinden ende gebruyk te maeken door zwaere ligtingen van die penningen; die al mede ten hunnen kofte fyn ingeza- roelt; ten hunnen kofte, voor zoo veel als'er geene Mogentheyd gevonden word voor de welke fy zig kön- nen onfchuldig kennen , van niets van het hunne te lebben overweldigt; dog van de rykdommen en pragt de- zer Provintien zullen wy in het vervolg handelen, wy zullen nu voortgaen met den uytleg van ons tweede wonder Gezigt .• de Hinne die verblyd het Serpenten-ey opvat om dit uytte broeyen , fyn de Ooftenrykfche Ne- derlanden , die zig eertyds verheugden in het ontfangen der vremdelingen, tot vergrootinge van hunnen koop- handel ; fy hebben dan , onder onnoemelyke andere •vremdelingen , befchouwt in hunne Steden en Vlekken een merkweerdig getal Hollanders , Zeeuwen , Vrief- fchen en andereder 17 vereenigde Provintien, om hnnne voordeden daer te raepen ende hunnen koop-handel te dryven ; deze befchermden fy even als hunne ey- gen kinders ofte inboorlingen , hun vergunnende zeer trotfe voorregten; maer de wangunft in deze volkeren meer en meer aengroeyende , zoo hebben fy zig eyn- delyk van de deze met geweld gefcheyden , ende de be- loofde getrouwigheyd aen hunnen Vorft gedaen, myn- eediglyk onderbroken; zoo als wy in het eerftewon- derbaer Gezigt hebben aengehaelt : dit op een eynde was nog verdraegelyk, alhoewel het een onbetaemelyke zaeke was, dat men op voorwendzel vanfynevryheyd te beweren , zonder reden de wapenen tegen fynen op- perheerfchappey-hebber opvatte, ende zig als wederfpan- jiige kinderen van den zelven afscheyde; maer de grou- welftukken die fy kor s daer naer begingen, nietalleen aen den opper-lieerfchappey-hebber j maer zelfs aen Godt |
||||
|
ier'agthiende Eeuw. *S
Wederfpannig geworden zynde, door het omhelzen der
blinde kettereye van Calvien ; deze fyn zoo groot en zoo menigvuldig, dat fy met geene penne te befchry- ven zyn : hier meetten de Ooftenrykiehe Nederlanden uyt als de Hinne , fy hadden hun voorregten be- zorgt , vryeevaert in den koop-handel , gekoeftert en gevoed in hunne Steden en Vlekken; het was hun niet genoeg van de zelve myneediglyk afgevallen te zyn, reen , fy moeiten als het Serpent hunne deugd doen- ders ombringen , hunne Landen en Gods huyzen ver- woeften ende meer diergelyke gruweldaeden begaen; ende alzoo dit een van de grootfte meefterftukken is van het uvtwerkzel hun'er goddeloosheyd, zoo zullen wy deze itoffe hier vry wat breeder moeten aenraeken, ende eene korte befchryvinge van alle deze onheylen geven , zoo als wy deze getrouwelyk hebben by een geraept uyt de geloofweerdigfte fchryvers. Het is het akemeyn gevoelen van alle de Hiftone-
fchryvere, dat de Geuzen hunne aenflagen eerft begonft hebben in Weftvlaenderen , aen de kanten van Caflel ende St. Omer: ontrent de dry honderd in getal hebben fy, zegt Burgundus, tot deze goddeloosheyd den weg geopent ende gebaent. Dit gefpuys dan gewapend met ftokken, bylen , ha-
mers , leerdérs, touwen , en ander werk -getuyg, het welke bekwamer was om te breken, als om te vcg- ten, weynige voorzien van roers, en rapieren, door- liepen , daegs voor de Hemelvaert van onze lieve Vrou- we eerft eenige Hegte ende mindere dorpen in de Caf- felrye van CalTel, dier fv de kapellen, kerken en klooi- ters, die fy gefloten vonden, met geweld opengebro- ken hebben, ende alle de beelden en fchilderyen ver- nielden, de Autaeren ter aerden wierpen , ende al wat den Gods-dienft was toegeëygend, wierd gefchort- den, verftroyd ende betrappeld ; waer toe fy van de Geufche Predikanten ende Minifters wierden aengeport, de welke hun volgende naer-riepen dat fy kloekelyk: aouden voordgaen, ende alle hunne kragten uytwer |
||||
|
ï4 Den verligten Jonas
ken tegen de afgoden der Papillen.
"Van hier zyn fy geloopen naer Belle alwaer was een
oude Priorye van de welke Carel den VI. eene Abdye hadde gemaekt, alwaer wierden geëert de H. gebeenten van den H. Antonius, tot welkers eere de Au.taeren en de kerke vercierd waeren met vele fchoone zilver-wer- ken : hier vallen deze beeld-ftormers in, jaegende de moniken uyt het kloofter, misbruykende de kerkelyke ornamenten, fteken de biblioteque in brand, eyndelyk alles vernielende ten gronde wat fy ontmoetende wae- ren. Het geld en zilver mede-draegendc: voorders ver- trokken fy naer Steegers, voorgaende hunne Predikan- ten , alwaer alles vernietigd hebbende zyn fy 's ander- daegs voordgetrokken naer de Abdye van Meeflèn by Ypre, en zoo voorders de Lye af naer Comene, Wer- wicke en Meenen , van hier hunnen cours nemende naer Ryflel, ftortede fy aldaer hunne helfche furie uyt niet al- leen op het kloofter van Marquette , maer ook op de ker- ken van de dorpen daer fy paneerden ; dan hunnen weg nemende naer Seclyn toe, alwaer de borgers in de wa- penen waeren om hunne kerke te befchermen, wasr van vele Geuzen gedood ende gevangen wierden. Daer waeren nu op den tyd van dry dagen over de
400 kerken van deze beeld - ftormers ofte geplunderd ofte verbrand, zoo dat de principaelfte fteden nog vry waeren van deze plunderinge en beeld-ftormerye , waer naer fy opgetrokken zyn naer Ypre, ende aldaer vele moetwilligheyd bedreven hebbende, zoo rn het fetten- den der H. vaeten als andere ornamenten , zoo zyn fy naer alle moetwilligheden bedreven te hebben afgezakt naer de Stad van" Antwerpen alwaer de beeld-ftor- merye dufdanig geweeft is dat vele fchryvers van ge- voelen zyn dat de zelve noyt in geene Landen zoo vreed en is gezien geweeft. Het was nu den 18 van Auguftus gelyk deHiftorie-
fchryvers fchryven , den Zondag naer onze lieve Vrou- we Hemelvaert kermis, ende ommegang van Antwer- pen, als men het beeld van de H. Moeder Gods Ma,- |
||||
|
der agtliiende Eeuw, i£
ria naer gewoonte met groote eerweerdigheyd ende eer-
biedinge door de Stad hadde gedraegen , ende wierd naer den ommegang in den beuk van de Kerke ge- field , om aldaer van de godvrugtige Catholyken geëert te worden.
In dezegelegentheyd waeren de Geuze Minifters, nae-
mentlyk Herman Staykius, die de H. befnydenifle tot hem genomen heeften den welken ook de eerfte Geuze Pre- dicatie binnen Antwerpen in onze lieve Vrouwe Kerke gedaen heeft, waer op gevolgt is de beeld - ftorme- iye, op .de been, en ftokten het vuer het welke daer naer de heele Stad door zig verfpreyde; want zoo fy gehoort hadden dat fommige ten tyde van de proceffie- zoo ftout waeren dat fy de Alderheyligfte Maegd ende Moeder Gods Maria, Mayken Timmermans noemden „ hebben de voorzeyde Minifters zig ook vervoorderd te zeggen : dat men de afgoden niet alleen met 'er her- ten , maer ook met de lighaemen moeftfehouwen, en dat men dufdaenige afgoden , gelyk de beelden waeren moefte uytroeyen, om dat fy ftrekten tot verklyninge en mifagtinge Gods. Sommige rabauwen hier door geftyft zynde, komen
naer den noen naer het Lof in de Kerke, en beginnen daer te lacchen en fchimpen , in het voor-b}'-gaen wederom, de Alderheyligfte Maegd Maria te noemen Mayken Tim- mermans, ende het weerdig beeld met grove lafterin- gen te begroeten. De Priefters en de Catholyke wel ziende wat 'er geflaegen was, (ende niet zonder re- den) vreezende het gene dat 'er gevolgt is, hebben het beeld ontrent den avond geweird ttyt den beuk ende geftelt op fyne gewoonelyke plaetze. Sommige meerdere; jongers die van de Geuzen hier toe gehuerd waeren » fpelende in de Kerke, ende ziende als dat het beeld verdraegen was, heeft een van hun gevraegt of dat Maeyken Timmermans vreefde, om dat fy zoo haeft haer hadde vertrokken ? By Godt zeyde hy , indien fy "Wilt roepen lang leven aen de Geuzen zoo dat het een-; |
||||
|
ï5 Den verllgten Jonas
ieder kan hooren, ik belove dat fy zal blyven ftaeft.
op haere plaetze.
Terwylen de andere jongers ook hunne fchimpingen
"uytbraekten, is 'er eenen geloopen by een oud wyf, de welke voor de Kerk-deure verkogt wafle keerstens om voor het beeld van de weerdige Moeder ontfteken ie worden, en zeyde : dat fy vr haer kraem wd rnogtc opbreken, want dat voorcaen haer neiring uyt was:; hier door is deze vrouwe zoo gram geworden dat fy eenen ketel met vuer, die fy by haer hadde om licht te ontfteken, over het hoofd ende aenzigt van de jon- gers geflaegen heeft. Daer-en-tuflchen waeren 'er vele andere zoo buyten
als binnen de Kerke by gekomen ; den Mark- grave dia niet verre van daer en wandelde gehoort hebbende, naementlyk het gekyf tu flehen de vrouwe en den jon- gen , gaet regt de Kerke in met fyne hellebaerdiers, en doet hun met drygementen als anderfints altegaer luymen die hy daer vind. Dit gefpuys hier door verbittert zynde, roepen een
deel fchippers by-een, en komen meeft gewapend we- derom haer de Kerke, beginnen daer Geuze Pfalmen te zingen, ende roepen gezamentlyk, lang leven aea de Geuzen. Daer waeren ook jongers die met den bal fpeelden, ende met voeten langs den vloer klynefteen- tjen voord-fchupten, andere wierpen fy door de Kerke , andere tegen de Autaeren. Onder andere was'er eenen ftoel-draeyer die op den Predik-ftoel klom, met fchimp- agtige woorden ende grimmatfen, den Predikant fpelen- de, ende eenen bybel gevraegt hebbende, beriep hy alle de Catholyke Priefters tot een difpuet, waer uyt eene groote beroerte ende gewoel opftond in de Kerke ; want fommige prezen hem, andere fmeten hem ftukken hout naer den kop, ende hy wierp-ze weder naer het hoofd van de omftaenders, zoo dat de moetwillghcyd ende gefchreeuw in de Kerke zoo verre kwam als of het een merkt ofte ftraete hadde geweeft ; maer eenen Catholyken fchipper. die onder den hoop was, dit niet; lau-
|
||||
|
der agthknde Heute ï?
langer konnende verdraegen, loopt met alle vleyd 'op
den Predik-ftoel, vattende dezen draeyer tuflehen de ar- men ( gelyk hy vroom en fterk was ) froeyt hem langs alle de trappen van den Predik-ftoel op de aerde , waer op den fchipper gelyk Strada zegt, met eenen kogel door fynen errai gefchoten wierd : ofte gelyk Brandt zegt met eenen poignaert gefteken , ende loopende ge- kwetft uyt de Kerke viel hy in de handen van den Mark-grave ende fyne dienaeren , maer ondervraegd zynde , wierd hy los gelaeten. De gene die in de Kerke nog waeren , verftaen heb-
bende dat den Mark-gvave met fyne dienaeren wederom aenkwam, ftelden het al-te-mael op een loopen, ende alzoo wierd de.Kerke gefloten, en voor dien avond was het fpel uyt. Maer des anderdags ging het voor goet, want ee-
ren grooten hoop met bedekte wapenen faemen gekomen zynde , naer het Lof in de Kerke, ende eenen grooten hoop blyvende buyten ftaen , beginnen wederom als vooren te roepen vive ks Gtux, De Borger-meefters gaen naer het Stad-huys om de gilden in de wapenen te doen komen , daer en-tuflehen dede den Mark-grave Jan van Imnierfeel, met fyn dienaers fyu befte om hetgrouw, het welk buyten de Kerk-deure ftond , te fcheyden , ende men dede alle de deuren fluyten behalven eene; maer door deze brak wederom eenen grooten hoop ge- fpuys de Kerke in , zoo dat den Mark-grave de Kerke verliet; zoo haeft en was hy met weg, of het ging'er op 2ingen van Pialmen met luyder keele, de Magiftraet komt met den Mark-grave wederom derwaerts geloo- .pen maer fchrikkende den ontallyken hoop ende ge-
druys, dagten genoeg te doen te hebben, met het ver- zekeren van het Stad - huys, bet welke ook gedreygt wierd; hier op floten de Geuzen toe alle de deuren van de Kerke ende vielen met den avond aen het breken, fchenden en plunderen. Het beeld van de H. Maegd ende Moeder Gods Ma-
.*ia-? dat rneu twee dagen van te voren in den onjmp-
C
|
||||
|
j8 Den verUgten Jonas
gang hadde gedraegen, moeft eerft voor al aenhouden »
de Kapelle alwaer het in ftond , wierd overweldigd t het beeld wierd omverre gefmeten en veel moetwillig- heyd aen bedreven, fchreeuwende al wat 'er was vive les Geux daer naer viel men aen andere beelden ende tafereelen van Chriftus, fyn'cr Apoftelen, ende andere Heyligen, fommige door-kerfden fy met hunne rapie- ren , ander kapten-ze het hoofd af, andere trappelden- ze met de voeten, andere hingen fy een rapier tot fpot aen zyde, ofte leydeir-ze een pyke op den hals, en liepen daer tegen met fpeiren tot dat fy nedervie. len , daer fy-ze dan uytlagten ende den fpot mede hie- len , fy trekken het krucifix het welk boven hetoxael ftond met koorden van boven neder, en kapten het met bylen in ftukken, maer de kruyffen van de twee moordenaers lieten fy ftaen ongehinderd. Van hier vlie- gen fy op de Autaeren, en fchenden daer kruyffen, kandelaers , kleederen en alle vercjerfels die fy daer vinden, dan klimmen fy met leerders op de orgel, een oud fchoon treffelyk ftuk, en vernielen die geheel en gantfeh met ftokken en fpeiren; jae iloegen hunne god- delooze handen op het Tabernakel daer het Alderhey- ligfie Sacrament bewaert wierd, ende de heylige Hof- tien geftroyd hebbende op de aerde uyt de Ciborie, trap- pelden fy de zelve onder hunne voeten, deCiborie ende de geweyde Kelken fchonken fy volwyn diefy daer von- den'tot gebruyk van de Miffen , en dronken malkan- • deren toe. Sy fineerden hunne fchoenen met het H. .Olyffel. Sy braken ook het wapen des Koning« ende die van de Ridders des Gulden-vlies, die in de choor rykelyk gefchildert ftonden. Dit alles gefchiede met zulk een haefte , enne heftigheyd door niet meer als honderd, menfehen, dat fy een van de meefte en vermaerde Ker- ken van geheel Europa ontrent met zeventig Autaeren voorzien, ende verciert op alle kanten met menigte groote ende künftige beelden , op vier ueren tyds , zoo gefchonden, geplündert, gebroken ende berooft heb- ben van alles, dat het nu niet meer en was als gelyk |
||||
|
der agtUende Eeuw ïp
ten 'vervallen fermere , zoo dat de fchaede die debefcld-
ftormers daer deden op zoo weynigen tyk geweerdeerd wierd op vier honderd duyzend kroonen. Ende dit ge- fchiede altemael in den nagt by het licht vandekeerf- fen, die de hoeren en de vuyre flooyen van de Autae-, ren hadden getrokken om de mans voor-tc-ligten. Op dien zelven nagt, ende met het zelve licht, zie-
dende nog van gramichap ende razernye , loopen fy als dulle menfehen naer alle de Kerken en kloofters van de geheele Stad roepende langs de ftraeten met groot gefchreeuw vive les Geux: eenen grootcn hoop die voor de deuren van de Kerke van Onze Lieve Vrouwe ge- ftaen hadde voegd zig by de overige, fy breken deuren en poorten over al open, fchenden in de andere Ker- ken al wat fy ontmoeten , beklimmen alle de Kloofters zoo van ^mans als vrouwen, doorloopen de refters, kelders , kamers, facriftyen , rooven ende ftelen , oft vernielen , verderven ende verftroyen al wat fy vin- den. Vele Minderbroeders gekwetft zynde worden ver- jaegt, de Nonnekens onvoorzinds overrompelt, vlug- ten naer de huyzen van hunne ouders, in-diër-voegen dat nog eer den dagenraet onftont alle de Kerken ende Kloofters van geheel Antwerpen gefchonden waeren. Daer was zulk een verflagentheyd onder de borgers,
de geeftelyke en de Magiftraet zelve, dat niemand tegen dit gefpuys zig derfde ftellen oft fpreken, uyt vreeze van meerder kwaed aen lyf oft goed. Zoo zyn dan deze beeld-ftormers zonder eenigen we-
derftand, met het krikken van den dag buyte-n de Stad geloopen daer fy inde Abdye van S. Bernaerts en andere geeftelyke geftigten , rond-om de Stad infgelyks al wat hun in den weg ofte oogen was zoo van beelden, kruyf- oft kappellekens vernielden. Dan keeren fy by klaeren dage wederom in de Stad
ende vallen op een nieuw n iet alleen in O. L. Vrouwe, maer ook in alle de andere Kerken ende Kloofters om te fchenden , maekende het Wit-zufters Kloofter hunne \leefch-al, ook niet Jaetends de minfte overblyfse- |
|||||
|
\
|
|||||
|
•so Den verVgten Jonas
len van "beeiden , Kerkelyke kleederen, ende andere'
meubelen ende vercierfelen. In de Kloofters fmeirden fy de boeken van de bibliotheque met boter en fme- ten de zelve alzoo in het vuer, maer Burgundus zegt dat den Mark-grave met vele ieverige Catholyken , zoo deze fielen nu bezig waeren in de Kerke van Onze Lieve V. het is ten naergang gekomen , ende heefVer een deel by den kop gevat ende doen ophangen: ende deze beeld- ftormerye heeft dry dagen geduert, niet zonder eene tiytcerfte droefheyd der Catholyke borgers van Ant- werpen. Zoo dat men bevonden heeft naer alle deze moetwilligheden der beeld - ftormers dit konftig jaer- fchrift het welk op die tyden in de latynfche taele ge- maekt wierd : sanCta tUa M ConCULCata sUnt , et ContaMInata.
Het welke beteekend; Uwe Heylige Plaetzen zyn ver-
treden ende ontheyligt. Daer naer is'er nog een ander gevolgt in het nederduyts : De geuzen hebben Den DUYVeL In.
|
||||
|
der agihlende Eemp.
|
|||||
|
III. WONDERBAER GEZIGT.
Felix necejßtas qu& falutem operatur. S. BernacduS» Gelukkige noodwendigheyd, Die baend den weg ter zaligheyd. ^Y7~ Zag eermaeh in mijn gedagten,
JSl^ Een verwoeßing ah ontgeefl 7
In mijn flaepelooze nagten ; Ieder weerd"1 hem om het meefl .
*k Kwam een fchoone woon befchouwenr Daer ik Grouw van volk in zag.,
Daer men al kwam weg te douwen Dat fy bragten voor den dag;
d^Een1 met tafels en met Jloelen , d''Ander' fneed gordynen door,
Goud en zilver , in het woelen , Bragt men aen elkand'ren voor;
Bujfen , bekers , glazen, vaten En al dat rfen kok aengaet,
Zag men van gering- ßldaeten Sleepen, draegen langs de Jlraet:
|
|||||
|
«# Den verligten Jonkt
Ziet den goeden Heer ter zeyden
Zag dit ganfche fpel wel aen ;
Maer om grooter kwaed te meydent Moeft hyh tegen dank toeftaen;
g'Heel bedrukt eu vol ellenden "Lag hy al detz' zaeken naer,
En hy moefl van kant zig wenden, Oft hy liep nog in gevaer
Van fyn leven te verliezen , En dat ponder vrugt oft baet;
Van twee kwaeden tnoefl hy kiezen* Welk van twee hem beft aenjlaet ;
Dog hy kwam geduldig lyden Zulken zwaer noodwendigheyd y
JDie hem naermaeh tot verblyden BaendP den weg ter zaligheyd.
Dit derde wonderbaer Gezigt zal ons dienen tot
een vervo]g der befchryvinge van de grouwel- daeden der Geuzen geplogen binnen de Nederlanden : het ontblooten en berooven van dien trotfchen bouw, het weg draegen van goud, van zilver, builen, vaten > kokx-gereedfchappen en diergelyken meerderen huys-. xaed, duyden ons in het algemeyn Hunne verdere ver- "vvoedheyd, die fy hebben in't werk gefteld tegen den. waeren Gods-dienft, plunderende en beroovende de Ker- ken van hunne Zalf-buflen daer het H. O.lyffel in rufte, van hunne geweyde vaeten ; de voorgordyn ofte de Ta- bernakels , daer het Alderheyligfte Sacrament des Autaers was in bcruftende ,'ten midden doorkappende", deKloof- ters en Geeftelyke Huyzen ontblootende van hunne meu- belen ende dagelykx gerief , het welk zoo de Magif- traeten der Steden; als de Overften der Kloofters end« vergaeder-plaetze, met bedrukte oogen moeiten zonder tegen fpreken aenfchouwen ; niet alleen om nog veel erger kwaed te voorkomen ; maer zelfs ook om hun leven te behouden ende dat van hunne mede-broeders s ende niet tegenftaetid? fy dit al door de vingeren zagen |
||||
|
—
|
■ ™
|
||||||
|
der agthiende Eeuu>> 2f
*hde hun gewilliglyk lieten geworden , zoo ftfekte zig
dog fomwylen hunne goddeloosheyd zoo verre uyt dat fy zig niet ontzagen de geeftelyke als de honden te vermoorden en op de ftraeten te worpen; dog dit was voor deze agtbaere lieden eene gelukkige noodwen- digheyd,die baend den weg ter zaligheyd, zoo als wy in het volgende wonderbaer Gezigt zullen aentöonen laet ons dan nu wederom voordgaen met onze voor- gaende befchryvinge, zeer wel deze volgende toegepaft wordende op dit ons derde wonderbaer Gezigt. Om nu met regt te toonen wie de Beld-ftormerye
hier in onze Stad Antwerpen acngeftokt heeft, blykt niet alleen uyt de Catholyke Schryvers, maer zelfs zoo uyt de Calviniftfehe als andere gereformeerde Auteurs: want eenpaerelyk komen fy over een , dat den eerften zoude geweeft hebben, den'Geufen Predikant Herman Modet, ( ofte gelyk hem andere noemen Stuycktus) want den zelven is dags naer de Beld-ftormerye van Antwerpen tegen het gebod van de Magiftraet op den Predik-ftoel van O. L. V. Kerk geklommen ontrent s'morgens ten agt xiren , en terwyleu hy bezig is met Prediken , is den Pen- fionaris Weefenbeeck met den Predikant Jan TafTm in de Kerk gekomen , fy dringen beyde door het volk* den Penfionaris bleef beneden den ftoel ftaen, Taffin klom op den Predik-ftoel neffens Modet, en zeyde aen den Predikant het gebod van wegens de Magiftraet om de Predikatie te ftaeken ; maer Modet en wilde dat niet doen, zeggende , dat' hy maer een kort vermaen zoude doen, het welk zonder eynde duerde. Naer noen ten twee uren dede hy het zelve , ende
niet tegenftaende dat de Magiftraet wagt hadde gefield aen alle de Kerk-deuren hy dringde nogtans door met hst volk, en vaerde voords met Prediken. Tuflchen al dit fchenden en breken, zoo van Ker-
ken , Beelden als anderfints, heeft de regtveerdigheyd Gods willen toonen op verfcheyde plaetzen, met ver- fcheyde ftraften ende miraekelet} , hoe zeer dit godde- loos werk heil niïshaegde ; want men bevind hoe dat |
|||||||
|
■/84 i?en verUgten Jonas
in het Jaer 1566. den 22. Auguftialhier in hetKïoofter
der Clarifien eenen zekeren Geulen Minifter, eer.en\an de nieefte belhamers van de Beld-ftormerye , was gekomen om te Prediken. De Religieuzen hem ziende, vielen plat op haere acnzigten , door laft van haere Overfte, om hun Gebed te ftorten tot Godt en bleven zoo liggen: waer door den Minifter zoo verbaeft heeft geftaen , dat hy is ftora geworden , en zoo de geufe omftaenders hem praemden twee a drymael dat hy zoude beginnen te Prediken en heeft hy niet gekoft ende alzoo is hy het Kloofter uytgegaen. Hier naer hebben iy het vuer gefteken in hetKïoofter
der Minder-broeders , het gene gefchiede op deze ma- niere : als P. Henricus Pipinus op den eerften Zondag in den Vallen, ten dry uren naer noen, verkondigde op den Predik-ftoel dat hy dagelykx in fyne Kerke ten tyde van den Vallen s'morgens zoude Prediken , hadden de Geufen onder het dak van de Choor daer den thoren op fteunde , behendelyk vuer geftokt, op dat het op een zekere ure tot den trap van den tho- ien zoude komen , om alzoo te beletten het bluffen des brands , fy hebben ook vuur in fommige Cellen ge- worpen , daer is dan verbrand de Choor met de Biblio- teque, en twee zyden van den Dormter. Onder dit heb- ben de Ketters nog eene guychelrye aengeregt ; want fy hebben uyt het Oofters-huys daer de maeltyd voor veele koop-luyden gereed gemaekt wierd , genomen de gebraedene fchouders van het ipit, ende daer mede naer het Kloofter geloopen , toonende dit aen het om- ftaende volk, als oft de Minder-broeders vleefch a;en in den V aften. Naer alle deze beroerten ende Kerk-fchenderyen bin-
nen onze Stad van Antwerpen zoo zyn in het jaer 1578 wederom nieuwe opgeftaen , want naer dat den Prince van Oragnien de Magiftraet van Antwerpen haddever- andert, ende in de plaetze van de Catholyken eenen hoop Geuzen geftelt hadde, zeggende dat de Catholy- ken niet te betrouwenen waeren ? yoQrwaer eenen groo- ten
|
||||
|
der agthlenJe Eeuw 25"
ten lof voor de Catholyken dat fy hunnen Koning ge-
trouw bleven , en dat de wederfpannige hun niet en be- trouwden : voords deden fy deze ge boeien aen degeeft.lv- ken aenzeggen : Ttn 1 datfy 's nagts niet en zouden de. klokken luyden. Ten 2 verbiedende de gewoonelykeael- moeflèn aen de biddende Orders te doen. Ten 3 dat fy de deuren ende poorten zouden toenetzen uytgeno- men cene. Ten 4 dat de religieuzen moeften drsegen hunne gewoonelyke kleederen, en hun hair oft baera niet moeften laeten groeyen.Ten 5 dat geene religieuzen uyt de Stad zouden gaeu om op de dorpen te prediken , dat fy niemant in hun Kloofters zouden verbergen, nog niemant en zouden aenveerden ofte kleeden. Hier naer vond hy eenen eed die hy aen de prieflers
€u religeuzen voorhiel, fommige deden hem , andere niet, men bragt hem by den Guardiaen van de Min- derbroeders, doen ter tyd P. Petrus Moncius , maer den zelv'cn zeyde en febreef dat hy, nog fyne religieuzen dezen noyt en zouden onderteekenen, maer dat fy Godt zouden bidden dat het hem geliefd het Land vrede te verkenen , Antwerpen ftandvaftigheyd in het Ca- tholyk Geloove, met de uytroyinge der Ketteryen, welk fchrift de religeuzen van hunnen Guardiaen ge- daen eenpaeriglyk hebben goed-gekeurt. Van hier gae'n fy naer de P, Jefuiten die fy met
fchoone ende fmeekende woorden aenvielen, zeggende : dat fy den eed zouden doen , gelyk al reeds alle de andere religieuzen gedaen hadde, maer de jefuiten zeyden dat fy zulks niet en mogten doen , vermits het was te- gen hunnen regel en inftellinge, zig te bemoeyen met zaeken van eene geheele gemeynte. Men fpotte daer mede, ende men drygde hun dat fy zouden gehouden worden voor vyanden van de algemeyne rufte van het Vaderland. Maer het was te vergeefs, want die van de Societeyt bleven even kloek en ftandvaftig in den voorgenoemden eed te verwerpen. Eenige dagen daer naer (te weten) twee dagen voor
Si-nxen komt den Abt van Maroilie, de Heeren de \Yi D
|
||||
|
äff Den verllgten Jonas
lerval ende Fraymont wederom naer het Collegie en
fceyden , by zoo verre die van de Societeyt den eed wey- gerden te doen, dat i'y de Stad moeften ruymen maef ïy bleven even ftandvaftig in het weygeren, waer op de gedeputeerde wederom vertrokken. Eyndelyk heeft den Baron de Heze op hem genomen
de zaeke uyt-te-voeren door den Provinciaal zelve, P. Balduinus ab Angelis, die toen t'Antwerpen was, maef 't was al om niet, want hy kreeg de zelve antwoord als de voovgaende. De Ketters berftende van fpyt tegens de Jefuiten,
kwaemen op Sinxen avond met vele foldaeten naer het Collegie, bezetten het zeke, en hielen in de voorzaele de wagt, men floot de Kerk-deure toe, men liet daer niemant in, ook zelfs niet eenen ftudent, want Meer- heek zegt (die doen ook eenen van de ftudenten was ) dat de wagt zeyde: jongers gaet henen naer huys, gy zy t geleert genoeg, laet de Jefuiten ruiten. 'sAnderdags wezende het Hoogteyd van Sinxen
bleef de Kerke gefloten tot den 9 ueren alfwanneeree-
lien Borger-meefter die men voor Catholyk hield de zelve
dede openen, en alzoo wierd daer den Goddelyken
Dienft verrigt. De Calviniften dit niet konnende ver-
draègen, vallen met eene groote razernye in de Kerke
breken dry deuren open van het Collegie tot dat fy
kwaemen in een kamer daer eenige Jefuiten faemen
waeren biddende en bevelende hun aen Godt om een
goede dood te onderftaen, De Calviniften loften dry
a vier roers op hun, raaer niemanc en wierd geraekt,
hier op nog meerder geipuys bykomencle, riepen ; dat
de Jefuiten uyt de Stad zouden venrkken , oft dat fy al-
temael zouden gedood worden.
Terwylen de Paters met voeten en vuyften geftoo-
ten , en de vuer - roers op de borft geftelt wierden , wierd P. Andreas Boccatius indagtig dat het Alierheyr Hgite Sacrament in een zilvere Ciborie nog ftond op 'den hoogen Autaer, onverzaefdelyk met eenen kloe- ken en heyligen iyer daer naer toe gaende, ende fyn knien, |
||||
|
der agthïendc Eeuw. 27
buygende voor het Alderheyligfte Sacrament draegd hy de
Ciborie door het midden van dry-honderd gewapende Calviniften die met hunnen Kapkeyn in de Kerk fton- deri, meeft met bloote rapieren.; naer het Collegie, zon- der dat eenen Calvinift het zelve belette , ofte hem aenfprak. Het was nu twaelf ueren geflagen als de Ketters aen
de Paters, die veerthien in 't getal waeren beladen dat fy souden in't fpreek-huys wagten tot dat de draeten be- zet waeren daer fy moeden pafferen ; het welk ge- daen zynde wierden fy twee en twee nog nugteren zynde iiyt het Collegie geleyd naer het Bierhaofd, alwacr fy moeden blyven tot dat hunne pafpoorten gereet wae- ien , tnffchen welken tyd fy vele verfmaetheyd moeden lyden van de Hollandfcheen Zeeuwfche Schippers,den eenen hun drygende over boord te worpen , den ande- ren zeggende bun naer Vlifiïngen te voeren. Alles nu veerdig zynde zyn fy vertrokken naer Mechelen mee twaelf foldaeten , 'altemael booze Ketters die hun op den weg alle fpyt en leet aendeden, doorzoekende ook hunne kleederen, oft fy eenig geld by hun hadden, maer fy en koden nog gek, jae zelfs de zilvere Ciborie dis P. Boccatius by hem hadde niet vinden. 's Anderdags geheel vroeg kwaemen fy tot Mechelen
aen, alwaer fy gedelt wierden in een herberge, daer fy allegaeder gezet wierden in een klyn en benouwd kamerken, tot dat 's avonds tot hun is gekomen den Heere van Merode met eenen van de Borger-meeders, eenen Kapiteyn, en den Penfionaris, die han liet zien tenen brief van den Heere van Bours Gouverneur van Mechelen die toen tot Antwerpen was . ara hun te ftellen in vryheyd, maer' zonder pafpoort oft convoy % dog dit was hun dellen in openbaer perykel des doods» "Want het was zeker dat'er meer als zeventig Calvinif- ten lagen op den weg van Loven > om op hun te paf- fen en hun allegaeder te vermooren, dog Godt heeft het anders voorzien , want daer is door eenige goede Ca- tholyke van. Antwerpen zoo veel te vege gebragt da*. |
||||
|
28 Den verligten Jonas
den Arts hertos; Mattinas bun een conv'oy heeft toege-
ftaen tot half wegen Loven, en men fchreef aer, den Heere van Ruysbroeck Gouverneur van Loven dat hy han een detachement volk zoude tegen - zenden , om hun tot Loveu te tianfponeren , hier op de Jeiui- tenty dinge verwaltende, kwaemen de Minderbroeders op wodnfdag naerSinxen ook totMechelen , in de zelve herberge, zynde op de zelve maniere gelyk de Jefui- len twee dagen te voren uyt Antwerpen geleyd , ende te faemen op den zei ven das; met een convoy van veer- tig ruyters en zoo veel voet-knegten vertrokken op vyf ■wagens uyt Mechelen, half wegen kwam hun eenen. trompetter met vier-honderd ruyters en voet-knegten van Loven te gemoet, die deze kloeke Religieuzen, voor- ftaenders van het Catholyk Geloof, met groote blyd- fchap tot aan de poorten van Loven geleyde, daer fy van den Gouverneur met groote vreugden wierden ont- moet ende ontfangen. Ende zoo hebben fy ook alle an- dere Geeftelykheyd tegen dezen .eed ftrydende de Stad doen uvtgaen. De Ketters die nu by naer over al, maer naement-
lyk tot Antwerpen door hetftyvenvan den Princevan Oj-agnien, alle de Beeren van het Magiftraet waeren boven het hoofd gewaffchen , nemen eenige Kerken in op hunne authoriteyt om daer hun venyn te ftroyen: de Calviniften predikten inde Ke.kevan de Societeyt, ■van de Minderbroeders , tot S. Andries en tot S.Jacobs. De Lutheraenen in een deel van S Joris Kerke, in de Tacons Kerke, ende in de Schuere van S. Michiels Kloofter, allegaeder van wat SecT:e dat fy waeren pre- dikten fy tegen de niisbruyken ( zoo fy die noemden ) van de Roomfche Catholyke Kerke. Tuflchei alle deze heylig-fchenderyen, en beeld-ftor-
meryen , zoo van Kerken , Kloofters als anderfmts , heb- ben deze woedende beeld-ftormers nog verbrand den pant en bibliotheque der Abdye van S. Salvator ( anders genaemt Peeter Pot)alwaér iy naer allen moetwil be- dreven te hebben, alles hebben vernietigt ende, ge- |
||||
|
der agthiende Eeuw. 29
plunderd, vernielende alzoo alles wat tot ciefaet ende
vercieringe der Gods dienft dienen konde- Deze en meer andere vervolgingen der Catholyke van
de Calviniften en andere fe&arifien heeft nog eenige jaeren geduert, zooinmoctwilligheyd als moorden der Geeftelyke ; want onder andere hebben fy den Eerw. P. Antoninus Timmerman Predikheer op den 28 April van het jaer 15b 2 op de Melk-merkt het Hoofd afge- houden, welk Hoofd tegenwoordig nog is beruftendein den Pand van Eerw : PP. Predikheeren met dit by-fchrift Caput f^enerab'üis P. Antonini Timmerman in foro Laoteo
ab Htereticis intcrempd obiit 28 Aprilis lg&i.
Welk luyd in onze Nederduytfche Taele
Dit is het Hoofd van den JVeerdigen P. Antoninus
'Timmerman, den ivelken op de Melk-merkt van de
iLetters vermoort is, flierf 1582 den 28 ußpril.
In bet jaer 1592 is den Eerw; P. Guilielmus Leo-
nius , den welken als eerften Miffionaris is gezonden geweeft nae Holland, zynde eenen Prieftfr der Socie^ teyt Jefti , nauwelykx buyten Antwerpen geko- men geweeft,. ofte viel in de handen van eenen hoop Struyk-roovers , de welke hem tonden aen den fleert van een peerd, ende hem alzoo voord-trekkende door onbekende wèseu en kanten . om hem alzoo zonder perykel te können plunderen , ende naer hem ontroofd te hebben van alles, ende hem veele tormenten aenge- daen te hebben , hebben fy hem over dood laeten liggen. Als mede hebben fy in die tyden buyten St. Joris Poort in een Dorp genaemt Berchem den Paftoor op eenen nagt vermoord. Meerdere"'andere mqetwjlligheyd ende ongeregeltheden hebben fy bedreven zoo aea geeftelyke a's andere tot dat den Almo;;enden Godt fyn genade- ]yke Oogen geliefde neder te Hagen, om alzoo ons ver-, zugtende Nederland,, maer voornamentlyk onfe Stad Ant- werpen opgekropt van Beldftonnerscn Hevligfchenders, te verloflen, het gene den Almo: enden Godt door fyn.e genaede geliefd tot dezen tv de ie bewaeren voor voor- |
||||
|
go Den verligten Jonas
dere Heyligfchenderyen , waer over wy hem zyn dan-
kende, en hem biddende dat hy het ons altyd duerende beliefd te verjonnen. |
||||||
|
ir. WOIVDERBAER GEZTGT
Seducit denton velatä facie. J. Craflet.
Wanneer den duyvel ons verleyd , Hy door vermomde fchobnheyd vleyd,. "~T7~ Zag verbaeft ah opgewogen
JUS*.. Eenen duyvel voor my ftaen,
Hy kwam my in fchyn voor d'oogen uils een dwerg oft eenen naen;
Opgepronkt met fchoon cieraeden Rondom fyne ganfche huyd,
7k Dagt 't is als een mafquarade, Wel dit is een viezen guyt !
'kZag een ieder tot hem vlieden Om hem gunfi en eer te Hen ,
'kDagt wel wat mag dit bedieden , 'k Zag den vos zelfs van hem vliin;,
'kZag dm beeft en henen vlugten s |
||||||
|
der agthknde Eeuw. 8»
Uyt benouwtheyd voor dit dier ,
En de menfchen zonder dugten Maekten al met hem plaißer:
Stomme beeflen zonder zeden Keerden van dit monfier af'»
En den menfch begaeft met reden Berd' hem als een Konings ftaf:
Hy wiefl zig zoo te vermommen Om hun 't hebben tot fyn divang ■>
Dat de reden moeft verjiommen Over zoo eenn1 boozen gang;
Hy wieft, wolf, in fchaepe kleeren , Hun te trekken van de deugd,
En de ondeugd voort te leeren, Daer ganfch d^hel zig in verheugt,
jHeed'loosheyd die komt hem fchouwen , Menfchen eeren hem voor Godt,
Wie zal zig dan nog betrouwen Op de wereld dol en zot ?
Sy gepon door fyne heren fallen in hun dwaesheyd aen,
Om gezalfden te onteeren, En voor 't Autaer dood te flaen,
Zoo dat men met regt mag zeggen: Ah de booze duyvel vleyd,
iJat hy 't prompt weet voor te leggen? Aen de woed der god'loosheyd.
f N ons eerfte wonderbaer Gezigt hebben wy gezien
i de myneedigheyd der vereenigde Provintien; in ons, tweede cenen goddeloozen handel die met alle reden vreed mag gefceyd worden; in ons derde nog veel vree- der voor het oog gebragt, ende nu in ons vierde word den zei ven op hetaldervreedften voltrokken. Sancia ma domine, conculcarunt pedibus , & unctos tuos poenis inau- ditis nece affecerunt. S Irin. Sy hebben het Heylig ö Heere, met de voeten vertrappeld, ende uwc gezalfde hebben fy door ongehoorde tormenten ter dood g^ |
||||
|
$'S Den verllgten Jonas
brogt. Hier zal ons vierde wouderdaer gezigt geene
groote duyfterheyd tot des zeifs uytlegginge in zig be- fluyten: den algemeynen vyand van het menfehdom , van de Godvrugt ende den waeren Gödsdienft., denhel- fchen Satan, hadde tot nu toe in fyne vermomde gpd- delcosheyd fyne dienaers, die met «aufche kudde.i van den waeren fehaeptol der zaligheyd waeren afgeweken .- enkelyk aengeport tot het onteeren der geweyde plaet- zen ende beeiden ; tot het roo en der Klooft^rs ende Kerken ; maer ziende dat hem dit al na weofch ge- lukte , porde hy hunne aifiylchelykej-oldeloosheyd zoo verre aea, onder een vermomden fchyn van ieverige ende verbeterde; dat fyzigniet meer ontzagen de hand te ilaen aen de gezalfden des Heere , de wereldhke, ende de georderte Priefters der Roomfche Kerke ; de ■welke fy niet alleen op het aldervreedfte pynigden , maer zelfs de alderfmaedelykfte dood deden onderftaen, hunne lichaemea onbegraven laetende liggen , en voor de beeften op de ftraeten fmytende , zoo als terftoud in ons agtervolgende verhael zal op eene fchrikkelyke wyze worden aengetoont; jae, hunne verwoedheyd was zoo buytenfporig, dat zelfs de redelooze dieren , af- keerig van hunne grouweldaeden , zig van cle 'doode lichaemen ende van hunnen boozen handel verweyder- den, ende als van an^ft fchenen te ver e.gen : ais de redeloosheyd dufdanigen walg had van den handel der redelyke fchepfels, hoe verJ was dan hunne onbetoomde goddeloosheyd niet gekomen? Hoe ver' hadden de ver- momde Hftea des duyvels hun dan niet gebragt? Men mag roet regt ea reden dan uy troepen ; wanneer den duyvel ons verieyd , hy door vermomde fchoonheyd vleyd: laet ons dan gaen zien, wat deze onbetoomde goddeloosheyd nog vvrder heeft ten uytvoer gebragt. 'Näer dat wy nu alvorens befch even hebben de on- menfchelyke vreed'heyd oer woedende bceld-ftormers, in onze Stad van Antwerpen, ende daer ontrent: zoo hebben fy niet minder hunne razernye uytgewerkt op andere plaetzen; want ten zelven tyae hebben fy bin- nen i
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 33
ßen 's Hertogen-bofch het zelve gedacii. Sy begonften
op den 22 Augufti van het jaer 1566'in S. Jans Kerke tegen den avond, maer ten thien neren dreven de Gil- de-broeders de geweldeuaers de Kerk uyt, des ander- dags hiel men die gefloten, ende de deuren met goede wagt bezet, tot dat de geeftelykheyd hunne brieven , boeken , en kerkelyke ornamenten daer uyt gehaclt had- den : dit gedaen zynde verliet men de Kerke, het ge- fpuys viel daer in en ervatte de 'beeld-ftormerye. De kappelle van onze Lieve Vrouwe die wierd van boven door eenen onze Lieve Vrouwen - broeder met naeme Dominicas Beyens ende van zes foldaeien bewaerd, het overig behaïven twee metaele ftatuwen van Moylès en David wierd altemael vernield ende gefchonden. Dags daer naer dede in de zelve Kerke de eerite Geuze Predicatie Cornelius van Dift Van hier liepen fy naer alle de andere Kerken en
Kloofters binnen en buyten de Stad de geheele Kem- pen door, ende bedreven gelykeiyke moetwilligheyd* De Noune Kloofters ftelden fy rondom open en verjoe- gen de Religieuzen. Breda, Bergen-op-Zoom ; en andere Brabandfche Ste-
den, moeften diergelyke Kerk - fchenderye lyden ende gedoogen. Voor de poorte van Lier vertoonden zig agt man-
nen van Antwerpen , en zeyden dat-ze gekomen wae- xen om te zien of de beelden weg genomen waeren .- de Magiftraet door deze itoutigheyd niet weynig ver- Uaegen , beten twee van deze gaften in de S;ad komen , en zonder te vraegen uyt wiens laft dat-ze kwaemen , leyden hun door alle de Kerken, en deden al,wat i'y aenwezen dat men breken moeft , weg nemen. Maer ten leiten vraegde eenen van de Schepenen , die hun vergezelfchapte , uyt wiens naem fy dit deden? Myne Heeren , antwoorden fy , Wy Zyn in u gewelt, en meynd gy dat wy dit doen zonder laft oftecoramiffie : gy zult ^aeft zien met wie gy te doen hebt. Deze korte aat* E
|
||||
|
24 Deft verlegten Jonas
Woord was hun genoeg, alzoo ging men met het werk
voord.
Tot Mechelen begonft ook het fpel aen te gaen ia
de Kerke van de P. Minderbroeders, maer hier was zoo eenen tegenweir, dat het gefpuys den moet verlo- ren gevende, het begonfte werk moeite ftaken. In "Vlaenderen ftond het ook op de zelve tyden al over
eynde. T' Audenaerden en kwaemen niet meer als negen
beeld-ftormers, aengeleyd door zekerenkoop-man, met naeme Baequerel die hetganfch gepuifel op hunnen kant hebben getrokken» en gelyker hand in de Kerken en Kloofters gevallen zynde , hebben zoo lang hunne god- deloosheyd op de zelve uyigewerkt tot dat Jer niet meer over en bleef om te rooven ende te vernielen. Ik en kan hier niet vergeten de vreedheyddie deze
booswigten uytgewerkt hebben in de zelve Stad in het eynde-van September des jaers 157 a want den Hoog- Bailliu van de Stad zynde den Edelen Heere Judocus de Corteville hebben fy agterhaelt op het Kafteel, en na dat fy hem vele wonden hadden gegeven, hebben fy hem meer als twee honderd voeten hoog, nog levendig zynde, in de Schelde geworpen. Met de zelve dood hebben fy vreedclyk omgebragt de Paftors van de Stad Joannes Opftal , Paulus Coye,ende Magifter Petrus, den vierden met naeme J'acobusOpeyn zynde den oud- ften ende krankften van alle, en gceniints ervaeren in het fwemmen, al-hoe-wel hy met de banden op den rugge gebonden was, is nogtans blyven vlotten boven- op het water ende de dood niet zonder mirakel ont- komen. Den zeer Eerw: P. Joannes Mahuys uyt het Ordre van den H. Francifcus, ende benoemd tot Bif- fchop van Deventer, vonden fy in fyn Convent tot'er dood ziek liggen , fy hebben hem onbermhertiglyk uyt fyn bedde geligt, gefleurt langs de kamer, getrappelt bnder de voeten, vreedelyk gekwetft, en als eenen doo- den hond op de ftraeten laeten liggen, daer hy geftor-« ven is op den 4 Oftober 157 t. |
||||
|
der agthlende Eeuw, $g
TeGend begonft deze moetwilligheyd met het zin-
gen van Geuze Pfalmen langs de ftraeten 'sAnderdags kwam eenen hoop van 't gefpuys by een op de vis-merkt, en leyde de Kerk-fcbenderye in beraed om alles op or- dre te doen. De Magiftraet niet zonder reden, vree- zende dat het tempeeft van deze goddeloosheyd over hunne Stad zoude zakken, roept de Dekens en Ou- dermans by een, om te bcraed-flagen hoe men beft de furie van de beeld - ftormers zoude afkeeren ; ciaer word befloten dat men krygs Guarnizoen zoude in lae- te.i, oft wel, indien de borgerye liever hadde zig te befchermen , dat fy den eed zouden doen tegen de beeld-ftormers; de Dekens en Oudermans hebben den eed gedaea, maer de gemeynte geraekte hier over in twift : want fommige waereu hier toe wel genegen , maer de Calviuiften die zeer vele in 't getal waeren , zeyden oat fy met goede confcientie zoodaenigen eed niet en, vermogten te doen, zeggende dat de ftormers regt had- den om de beelden te breken , en dat de Magiftraet hun niet en koft dwingen om geweld te doen aen de godvrugtigheyd ( zoo fy die noemde ) Hier over is zoo eene beroerte ontftaen dat d'een voor d'ander niet wy-> ken en wilde, de Catholyke uyt aftè&ie tot hunne waere R-eligie, de Geuzen uyt eenen haet tegen de zelve. Hier en tuflehen de Paftoors ende Priefters ziende
het ongeluk aenkomen, pakten de ornamenten der Ker- ken , en droegen de zelve op het Kafteel; ?t zelve de- den ook de treffelyke borgers met hunne koftelyke meu- belen ; men dede geen Miffe meer in de Kerken; men hiel nog vergaederinge van de Magiftraet, nog van den racd , gyzoudgezeyd hebben dat de Stad yan den vyand vervoerd was. ' De Geuzen ziende dat fy gevreeft wierden komen met €enen hoop rappalje famen op den 21 Auguftus 1560 ende leyden dry mannen met naeme Jan en Lieven On- genae, mee Claudius Goetgebuer tot den hoog Bailliu,. om te zeggen dat hun van den Prinee belaft was de beelden te breken » na het voorbeeld san.an.dsre Steden i |
||||
|
«5 Den vcrllgten Jonas
in dien men hun liet geworden , dat-ze niemant en zoudew
befchaedigen: maer zoo men hun tegenftand dede, das fv zouden met geweld te werk gaen •, overzulkx in dien den hoog Bailliu wilde vrede in de Stad hebben , dat hy eenige dienaers hun by zetten moefte tot hunne be- fcherminge, het gene hy uyt vreeze van meerderen op- Toer hun heeft to«geftaen , onder welkers beleyd , als door openbaer gezag, fy hun goddeloos werk zouden "uytvoeren. Daer op wierd de Beeldftormerye aenftonds in het
■werk geleyd , want daer waerenontrent vier-honderd fie- len die van de Geuzen uyt gekogt waren, dertig van die, liepen de Kerken in , de relt bleef ftaen buyten de deu- ren met wapenen afweirende van alle geweld. Sy begon- nen eerft van de Tempel Kerke , daer na liepen fy na de Auguftynen , van hier naer de Predikheeren. Het gefpuys van de geheele Stad kwam ondertuffchen van alle kanten zoo dapper by een geloopen, dat fy zig in "verfcheyde partyen verdeylden. Andere plunderden de Kerke van de Zwerte-zufters, d'ander die van S, Agnes; Ibmmige die van S. Michiel, en die van S. "Verlo had- den fy vernield in't voor by gaen. Dan komen-ze wederom altemael famen , ende vallen
gelyk op de Cartbuyfers , die alfdan buyten de Stad •woonden. Van hier liepen fy famen nae het Beggyn- fcof, naeEckergem, Byloke, het Kloofter van Galileën, en den Groenenbriel , ten laeften tot de Cathedraele Kerke van S Bavo. 't Was nu diep in den nagt als'er nog veel overig was
dat deze vreede Beeldftdrmers koften vernielen : fy ont- fteken to uen en flambeeuwen , gaen na de Kerken van S. Nicolaes, en van S. Jacobs, vanhier nae de Abdye van S. Peeters, ten keften tot de Minderbroeders daer fv alles tot het laefte ftukxken gefchonden engebroken hebben. ■ Naer alle dit , dreygden de Calviniften nog ener,
marde Magiftraet den moet herfcheppende f heefi'er in voorzien: want laft gegeven hebbende aen den hoog |
||||
|
der agthlenJe Eeuw. 37
Bailliu, dat hv alle de Merkten, Kioofters en Wyken,
met gewapende mannen zoude bezetten, waer roe vier kloeke opper Capiteyns verkoren zyn, te weten Fran- cifcLis Wyckhuyfe , Antonius Stoppelaer , Francifcus Pafcaris, ende Arnoldus Roefens Daer en boven heeft mea alle de vremdelingen door een placcaert de Sfad doen ruvmen, ende men heeft een galge op de merkt tot fehrik opgeregt ; maer de Beeldftormers waeren al de Stad nytgetrokken , en liepen zonder eenige vreeze op het plat land, bedryvende al wat de furie hun ia gaf zondereenigen wederftant. Die van Cortryk, Aelft en Dendermonde, floten de poorten voor hunnen neus, defgelykx deden dit ook die van Brugge. Daer was in die Stad een groot gefpuys van Calviniften , maer de borgers hadden de overhand , ende het krygs-volk dat fy met haefte opgefchreven hadden $ was getrouw. Tot Doornyk begonft de Bceld-ftormerye op den 12
Augufti des zelfs jaers» van eenen hoop liegte en arme boeren , die de Minifters tot dezen eynde met gek had- den uytgekogt. Als de boeren in de Stad waeren ge- komen , voegde zig by hun fchier het geheel grauw van de Stad , fommige uyt hope van roof, andere uyt baet tegens de Religie, allegader gelyk als razende men- fchen. Daer waeren eenige foldaeten in het Guarnizoen die den Eed aen den Koning hadden gedaen , maer zoo den Provoft de zelve wilde fiellen te weire tegens deze aenkoraende Beeld-ftormers, niemant van hunen wilde zig roeren , zeggende , dat fy tot geen ander éynde op gefchrevcn waeren als om de Stad te bevrydën van plunderinge ; deze waeren van de Geuzen ook omge- kogt met geit : waer door de Beeldftormeis zoo ver- ftout iyn geweeft, dar-ze in't gezift van hei Guarnizoen iyn in de Kerken gevallen, voor eerft inde Calhedrale Kerke van O. L. Vrouwe : hier hebbeu fy de aerde opgegraven; want deCanoniken het aenftaenrie rempe.ft van verre gezien hebbende, hadden alle he< goud, zil- ver, zeJdx.aeme beelden , ende kofteiyke vercier-fels in de aerde begraven, 't welk men niet en weet uoor wie |
||||
|
38 Ben verligten Jonas
dit aen de Kerkfchenders was ter oireti gekomen. On-
der het graven hebben fy gevonden het lichaem van Adolf Hertog van Geldre, 't welk daer lange jaeren tot dien dag toe, door den balfem ongefchonden v/as ge- bleven; zy hebben het uyt de Graf ftede gerukt, be- fpot, en boven de aerdelaeten liggen op den vloer van deKerke: voorders, naerdatfy denfchatende fchrifien van de Kerke hadden gevonden, hebben fy de geheele Kerke van onder tot boven gefchonden , ende hebben ook eenige dagen bezig geweeft om 't zelve te doen in- andere Kerken ende Kloofters. Op den zelven dag en tyd, hebben die van Valencyn
mede alles vernield, ende zig hier naer by die van Door- nyck vervoegd hebbende , zyn fy famen opgetrokken naer het Stedeken Orchis, maer den Heer van Kafleghem hadde dat met Boeren verfterkt ; zoo zyn zy dan ge- gaen naer de naefte gelegen Abdyen, van S. Amand % Marchinne, ende Vicoigné, daer alles te niet doende: in de lefte Abdye hebben zy verbrand eene van de' fchoonfte Bibliotheken van het land; gekomen zyndeby de Abdye vanAnchyn zyn fymet groote nederlage ge- flagen geweeft van Robertus Longeval Heer van Tour , ende Fredericus Guyon , Hoog Bailliu van 't Land, die zig met een groote menigte Boeren tegen het ge- weld van deze dulle menfehen hadden; gewapend. 't Amfterdam op den 23 Auguftus s'morgens ten
<). uren kwaemeneenige Koop-lieden ;zoo Borgers, als Vremdeiingen 't zamen op hunne vergader-plaets in de Wermoes-ftraet, en onder andere verhaelden zy de Beid- ftorrner'ye die zy tot Antwerpeu namentlyk op den 19. en 20. Auguftus hadden gepleegt; zy toonden.ook, om hun zeggen waer te maken , verfeheyde ftukken van Autaeren, van Toet-fteen, Alabaftre, of Marmer, zeg- gende dat is van zulk eenen Autaer , dit van zulk een Beeld &c. Men begonft van doen af, door het pphit- zen van den Ketterfchen Predikant JaquesReael onder de gemeynte te momfelen. Terftond lieten de Borgcr-meefters weten aen de Pa-
|
||||
|
dtr agtliknde JEeuw- 30
Soors endeOverften vande ..Kloofters, dat elk het kos-
tëlykfte gewaet van de Kerken zoude bergen: dit wird zoo in 't werk geleyd dat men veele lankx de ftraeten zag loopen met pakken , zakken , en koffers , daer de Kelken , en ander Zilver-werk inbefloten waren, om't zelve te behouden. Dit gefchiede juft ten n. uren op den middag als de Ambagt-lieden van 't Werk kwae- men ; eenige van deze ftelden zig tegen dit vervoeren , ontnamen eenige pakken en droegenze wederom naer de Kerke rändere begaven zig naer de oude ende nieuwe Kerke , zoo dat daer een groote menigte van menfehen by een kwam : voor die reyze en wierd daer niet be- zonderlykx uyt gewerkt; als dat eenige Genzen lpot-, teden met den Paftoor die in de oude Kerke eenige kinderen doopte; maer tüffchen dry en vier uren kwamp 'er eenen zak draeger met naerrte Jaipar in de voorzeydc kerke, digt by het Tabernakel daer het Alderheyligfte Sacrament in bewaerd wierd, met een gedigt daer voor ter eeren van 't voorfz. Alderheyligfte , ende hier ge- vonden hebbende op haer kniën de Huys-vrouwe van den Borger-meefter Simon Kops, heeft hy gezeyd , ziet daer hangd dat grouwelyk gedigt, ende zaemen nam hy Jt berdeken, daer het gedigt op ftond , inde baud, en leesde het haer voor, luydende de eerfte vier regels aldus; Hier leyd befloten in dit flot,
Jefas Chriflus, waeragüg Menfch en Godt, ^iUoo hy van MslRIA is geboren; Die dit niet gelooft die is verloren. Doen hy dit geheel gedigt uyt gelezen hadde ('t mögt ontrent 10. oft 30. regels lang wezen ) fmeet hy het voor zyne voeten in ftukken t'welkdoor't breken van 'tglas dat'er voor was, een geklank gaf geheel de Ke rk door. Hier op begonften eenige Jongers met ftecnen naer
de Autaeren te werpen in 't by wezen van vier Geufè Predikanten, die zig uyt de Kerk vertrokken , quanfuys «ft zy dit fpel niet opgeregt en hadden. Dan floeg men |
||||
|
40 Den verïigten Jonas
de handen acn de Belden ende Autaeren , onder andere
vas'er een Beldeken van onze Lieve Vrouwe ontrent onder halven voet hoog hebbende den dooden Chriftus op haeren fchoot; "Wyne Okkers Huys-vrouw van Ju- liaen ter Meulen wierp dit houten Beeld met eeuea pantocftèl naer het hoofd, 't welk haer , en haere Dienft meyt die haer by ftond daer naer de dood kofte. Den Schouteth Peeter Peeterflen, trok met veertig Stads wakers van't Stad-huys,( daer de Magiftraet geduerig vergaedert was om alle orihtryl af te weiren ) naer de Kerke toe, ende floeg met den eerften op de carnaill e met ftokken en hellebaerden , drygende te fchieten on- der den hoop , ende daer wierd niei'er daed een roer geloft. Dit dreef veel gefpuys op de vlugtmetzoo een gedrang
om buyten te komen, dat'er een klcyn kind in de deur wierd dood gedrongen. d'Andere die in de Kerke waeren gebleven, ftelden zig
te weite, ende verjoegen den Schouteth; dus ging het Beeld ftormen opeen nieuw aen; maer de Magiftraet heeft met goede woorden zoo veel te wege gebvogt , dat de Beeld-ftormers zig uytde Kerke hebben vertrok- ken , ende de Poorten der zelve wierden gefloten. Niet te min gingen de Geufen nog voords, vielen in
de Kerke der Minderbroeders , verjoegen met fteenen en Hokken de Religieuzen , kwetften den Borger meefter ende de Voor-fchepenen die zig hier tegen ftelden, tot dat iy meefter geworden zynde van het Convent en de Kerke, alles ter aerden wierpen en plunderden. De vrouwen van Amfterdam hebben in deze Beeld-
ftormerye getoont dat fy kloeker waeren als de mans zelvcr ; want zoo de Beeldftormers nae ander Kerken hoops-gewys liepen , om hunne goddeloosheyd , die eens wel gelukt was, voorder uyt te voeren , iyn vele \an de treffelykfte matroonen gegaen nae de heylige Sté, daer eene Miraculeuze H. Hoftie nu over de twee-hón- devd jaeren bewaerd wierd , ende zoo de fielen ende labauwcó zig veerdig maekten ora daer de hand op. te , . Üaen
|
||||
|
der agthiende Eeuw 4ï
iaën, hebben zig de voorzeyde vrouwen in poftuer ge-
field voor den Autaer, allegaeder bereyd zynde liever op de plaetze te fferven als te lyden dat men het Al- derheylie.fte Sacrament zoude mishandelen, ende heb- ben eensdeels met drygen\enten , eensdeels met ge- .fchreeuw, eensdeels met geweld de goddelooze Kerk- fchenderszooverfchrikt, dat-ze zig uyt de Kerke, zon- der eenig hinder te doen, fyn vertrokken. In s'Gravenhage waeren twee Ketters met naeme
•Adriaen Menninck ende Dierck Jooften, die zoo ftotrt waeren dat-ze van den Prefident Suys ende andere van het Hof kwamen timmerlieden vraegen om dies te be- kwamer de beelden te breken., dog zoo men hun a£ vraegde oft fy daej laft toe hadden , zeyden dat jae , maer zoo men hun vraegde waer dezen laft was, floe- gen fy op hunne barft, ende zeyden dat fy den zelvenint hunnen boezem' droegen. De Heeren , oft uytverbaeft- heyd , oft uyt vrecze van meerder kw,aed , zonder on- derzoek , geven hun twaelf avbydets tot hulpe en alzoo gingen fy henen .alle de beelden om verre werpende. Tot Delft en was het niét genoeg dat de Kerken ea
Kloofters door ordre van de Magiftraet van de beelden beroof! waeren, 't gefpuys tegen het gebod, tegen wil en dank van de Wagt en Gilden, vkl'er even wel in» om alle overbly&els te fchenden ; ae de Magiftraet jmoeft gedoogen dat men in alle de Kloofters en -Gods- huyzen huyszoekinge dede , om te zien oft'er ook ee- nig buyten • volk verborgen was. Dasr naer viel'er eener* grooten hoop vrouwen met zulk een furie in't Kloofter der Minderbroeders dat fy niets, nog in de Kerke, nog in het Convent ongefchonden en lieten. Binnen Haerlem hebben fy op H. Sacraments-dag door
vier a vyf trommel fiaegers, zoo op de merkt, als op de hoeken van de ftraetea doen uyt roepen , dat nie- mant van de foldaeten (die onlangs in de Stad waeren ingelaeten ) op lyf-ftraffe iet kwaeds tegen de Catholy« ken ofte hunne Gods-dienften zoude doen, maer tiou« l&elykx een ure daer naer, als oft het voorzeyde ver-i |
||||
|
42 Den verligten Jonas
bod, een gebod hadde geweeft, fyn de Beeldftormer$
met de foldaeten gemengelt, als raezende menfchen ge- vallen in de Hoofd-kerke van S. Bavo, kwetften aldaer eenige Priefters, wierpen de Autaeren en Beeiden om- verre, roofden alle de Kerk-'cieraeden, floegen de kiften- open, ende naemen het gene daer in was ; iïaken Mar- len Michils, hebbende een uy tgedaene tortzc in de hand , dweers door het lyf, wondeden en kwetftên veie bor- gers, ende hun ontblootende van hunne kleederen, trok- ken en faeden fy de ringen van de handen, ende eenen van hun doorftak van agter met eenen pöignaerd den godvrngtigen Pricfter Petrus Ballinum, wieus bloed zig verlprevde niet alleen op den vloer, maer ook tegen de mueren van de Kerke, alwaer de fprinkelen, drup- pelen en vlekken van dit onnoozel bloed nog langen tyd daer naer gezien fyn geweeft, want het door-drong geftadig door den kalk, ende door de wiitigheyd van den muer , zoo dat fy het eyndelyk hebben moeten uyt- kappen, ende andere fteenen in den vloer leggen. Den Bifichop der zelve Stad, den Hoogweerdigften Heere Godefridus van Mierlo, gewezen Provinciael van het Predikheeren Order in 't Nederland , ende Doflor in de Gods-geleertheyd van de TJniverfiteyt van Loven was ïri de Kerke , ende hadde dien morgend met grooten toeloop van volk zeer treflèlyk gepredikt tot Lof van het Alder-aenbiddelykfte H. Sacrament, op deze woor- den : Joan. 12 f 24 Ten fy dat het ter wen graen in de tierde vallende &c. hy kwam met groot perykel uyt de Kerke, ende voords uyt de Stad. Ende hier naer bleef de vooifc. Kerke lang gefloten. Het en is niet om uyt-te-drukken , nog niet bekwaera
om met de pen befchreven te worden , de onmenfchc- lyke vreedheyd , die deze goddelooze Kerkfchenders üy tgeregt hebben, niet alleen in Ooftenrykx Nederland, maer ook in Holland , Zeeland, Gelderland en andere plaetfen; want ten deelen voldaen wezende van het rooven der Kerken , uyt reden dat daer niet veel meer over en was, 200 hebben fy hunne eerlooze handen geflagen, |
||||
|
der agthlende Eeuw. 43
Ben de dienaeren Gods, fy hebben de zelve niet alleen ver-
jaegd uyt hun plaetzen , maervervolgt,gevangen, gepy- nigt ende met onmenfchelyke tormenten ter dood ge- brogt, gelyk ik den curieuzen Lezer zal gaen voorftellen. Voor eerft racr dat die van Gorcum op den 26Juny 1572 zig aen de Geuzen hadden overgegeven, mits dat fy de geeitelykheyd die op het Cafteel gevlugt was, twee dagen daer naer zouden laeten gaen , met conditie van niemant te mifdoen ; zoo hebben fy nogtans de hand ( te weten de hertnckkige Geuzen ) geflagen aen de voornoemde geeftelykheyd. Voor eerft hebben fy hun' ( brekende hunne beloften ) vier dagen gevangen gehou- den , ende daer naer vreedelyk ter dood gebrogt. Deze kloeke Campioenen waeren negenthien ia het
getal, daer onder elf Minder-broeders die tot Gorcum hun Convent hadden , hunne naemen waeren deze PP. Nicolaus Picus Guardiaen van Gorcum, Hieronimus Werdanus Vicarius,TheodoricusEmdenus van Amers» fort Pater van het Kloofter van S. Agnes, Nicafius He- fius Bigt-vader , Wilibaldus Danus, Godefridus Merve- lanus Sacriftaen , Antonius Werdanus Predicant, An- tonius Hornatenfis Cathecifant, Francifcus Rodius van Bruflel Predicant, Petrus Afcanus, ende Cornelius Wl- canus Leeke-broeders, Leonardus Vechelius van s'Her- togenbofeh, ende Nicolaus Poppelius byde Paftoorsvan Gorcum , Godefridus Dunaus Doctor in de H. Godheyd, Joannes Oofterwyck Canonik Regulier van den H. Va- der Auguftinus, eenen zekeren met naeme Joannes uyt iet Ordere van den H. Dominicus, Ardrianus Becanus ende Jacobus Lacopius van Audenaerde Canoniken uyt *te Witte Ordre van Premonftreyt, ende Andreas Wal- ten Paftoor van Heinor. Laet one nu eens gaen zien ^at deze vroome Beleyders voor Chriftus Jefus en hét geloof al geleden hebben. Voor eerft de koorde met de welke den Guardiaen
va« de Minderbroeders om-gort was y hebben zy los gemaekt, ende om zynen hals gevrongen , ende hemal- *oo op en neder dik wils getrokken aen de deuren de? |
||||||
|
44 fit*1 verligten Jonas
kerkers, tot dat de koorde door het geduerig en lank
vryveti gebroken is, en waer van den Guardiaen over dood gevallen is op de aerden met het hoofd om-leeg: ïiier vallen de Geufen hem op het lyf, en om te zien of hy dood was, verbranden ïy zyn voor-hoofd, mond , kaken, oiren en neuze met brandende keirzen , jae ftaeken hem een keirze in den mond tot in de keel toe , •waer door zyn gehemelte zoo verbrand wird dat hy uoyt voortaen fmaek hadde in eenige fpeyzc : de won- den en ltkteekeuen van de?,e verbranoinge, als ook van de koorde om den hals, heeft hy gehouden tot'erdood toe. De Geufen ziende dat hy tot zyn zalven riet en kwam, en meynendedathy dood was,fticten hem mee voeten en lieten hem liggen, maer s'anderdags geheel vroeg kwaemen zy met een byl om hetlichaem jn ftuk- ken te kappen , en de ftukken aen de Pootten der Stat} iaën verfcheyde flaeken te hangen , dog vindende hem in het leven, ende wederom tot zyn zelven gekomen, al- ïioe-wel zy verbaeft ftonden, hebben fy hem nogtansdacr fty plat op de aerde zat geheel flauw, met voeten geftoo- ten , op zynen buyck» borft ende zyden. Den volgenden uagt is in den kerker gekomen eenen.
'Geufen Capiteyn uyt Vriefland geheel dronken , en naer etat hy veel lafteringen uyt gebraekt hadde tegen de Gecftclykheyd, heeft hy geroepen tot de gevangenen : Ik begeere dat gy allegader uwe kake zult op blaezen 200 ftyfals gy kom, dan heeft hy hun akemael met vuyften zoofterk geflagen dat het bloed hun ten mon- de , 'tanden, neus, en oogen uytliep, waer over dezen barbaer s'anderdags in 't gezelfchap van zyns gelyk, zynen roem heeft gedraegen niet zonder bitter fchim- pinge ende gelag. Andere Geufen namen den oudften Minder-broeder
dapper te quellen, daerom vielen zy dikwils voor hem op. hunne knien, en blaefden hem wat in de oire by maniere van bigte; eenen onder andere dit gedaen heb- bende , vraegde van den ouden man wat antwoord hy gaf op het gene hy hadde gebigt, den goeden man en |
||||
|
der agthlend: Eeuw. 45
antwoorden anders niet, als myncn vrind ik zal God
•voor u bidden , waer op den Geus fchietende in furie, 'zeyde, gy voor my bidden? eniamen gaf hy hem zoo veel dagen van liet hoofd tot de voeten met vuyften, dat het niet veel en fchöl oft den o-uden man zou- de'er onder gebleven hebben. Deze Barbaeren, om dat zy de goede Religieufende
dood geduerig zouden doen voor oogen zwieren, zon- den zy nu den Beul met koorden die hun dreygde terftond op te hangen, nu Haken zy hun teirlingen in de hand om te werpen en te zien wie den eerften zoude moeten hangen, maer den Guardiaen zeyde; het en is niet van noode te werpen, ik zal geirne den eerften zyn. Eyudelyk naer dat zy veel andere moetwiliigheden ,
V'reetbeden , fchimpjnge , ende moeyclykheden or.der- ftaen hadden in dea Kerker van Gorcnm , zynfy faemen óp een fcbip gefteld ende gevoerd naer den Briel in den middernagt. Als zy nu op de Macfe eenen verdek had- den gevaeren, worden zyin een Monel-fchuyte die van boven gefloten was, gedouwen , zoo gepakt op mail:an- deren en tuüchen zulk eenen ftank, dat'er perykelwas om te flikken, ten waer dat zy in tyds 'daer uyt ge- trokken hadden geweeft, en op een ander ruymer fchip gefteld, met 't welke zy ontrent negen uren s'mor- gens op eenen Sondag, aen gekomen zyn te Dordrecht, daer zy den geheekn dag geblevenzya zonder eten op het fchip. Men kwam hoops gewys gcloopen uyt de Stad om hun te zien , ende met hun te fpotten; fom- mige riepen : ó gy Verraders ! hoe mënjgen menfeh hebt gy verleyd door uwe Papifiche dwalingen, hoe veel Zielen hebt gy door uwe goddelooze leeringe in de helle geworpen, hoe wel zal u de galge paffen. De foldaten die hun bewaerden ziende dat de menfehen
zoo hoops gewys kwamen geloopen om hun te zien, hebben een zeyl gefpannen over't fchip ende en lieten aen niemand de gevangenen zien, ten zydatzeeerft een oort gaven. Onder andere is in 't fchip gekomen eenen grootcn en finnigen Ketter die met hun begonft te dis- |
||||
|
46 Den verligten Jonas
pü teren varr't Alderheyligfte Sacrament des Autaers,
tegen den welken zig zoo kragtig gefteld hebben de twee Paftoors en den Vicarius der Minder-broeders , dat den Ketter befchaemt ftaende , niet meer en wift "wat zeggen, waer door hy zoo furieus wierd dat hy op zyn tanden beet en beefde van gramfchap , nu geene argumenten meer voords brengende maer duyzend ver- rnaledydingen, zoo dat hy d*ygde alle de gevangenen over 't boort te fmeyten. 's Anderdags kwamen fy, naer dat fy den geheelen nagt
met honger ende andere ongemakken gekweld hadden geweeft, ontrent den Briel, eene plaetze daer menigen kloeken Held door de vreedheyd der Geuzen, voor *t Catholyk Geloof fyn edel bloed hadde geftort. Den Grave van der Marck Vry-heer van Lumay endeLuy- tcnant vandenPrince van Oragnien , die het hoofd was van deze vreede ende bloed-dorftige honden , lag nog op fyn bedde, hunne aenkomfte verftaen hebbende , ipronghy daedelyk daer uytvol blydfchap, ende zittende half gekleed op fyn peerd, omringeld met eenige voet- knegten en ruyters, gaet hy-ze vinden buyten de Stad ; nouwelyks en hadde hy de gevangenen in de oog, oft hy begonft zoo te lacchen dat hy agterwaerds over viel op fyn peerd, dan heeft hy hun fpots gewys gevraegd: Wat hebt gy-lieden hier te doen , wat komt gy hier maeken ? komt gy miflehien om ons oorlog aen te doen, ende ons hier uytte flagen. Dit gezeyd hebbende, doet hy de gevangenen op het Land zetten en allegaeder voor hem op hunne knien vallen, en dan wederom ipottende , zeyde hy : Myne Heeren ftaet op. Ontrent de plaetze daer dit gefchiede, ftond een galge,
de foldaeten hebben de gevangenen twee en twee aen malkanderen gebonden ende een vaene die fy uyt de Kerke genomen hadden, gefteken in de handen van den Leeken-broeder Henricus, en hebben hun alzoo Pro- ceffie gewys de vaene voor uyt gaende , tot twee oft drymael doen paflèeren ondef de galge, roepende ei* fchreeuwende:ZietditisuKerk-hof, dit is uw, Kerke, |
||||
|
der agthlende Eeuw. 47
Ringt en doet daer Miflè zoo veel en zoo lang als 't ü.
luft, bedryft hier uwe gewoonelyke atgoderye. Dan deden fy hun zingen eenen Lof-zang van de H. Maegd op hunne knien rond-om de galge. Daer-en-tuflchen hadde den beul de leerder geregt,
en maekte alles veerdig als oft fy daedelyk moeiten gehangen worden, al-hoe-wel dit altemael tot geen an- der eynde en was, als om hun eenen fchrik des doods aen-te-jaegen , ende alzoo meer te pynigen. Ten kef- ten wierden fy twee en twee zoo fy waeren gebonden , binnen de Stad geleyd en om dat deze tot meederfpot zouden zyn, ftak men de twee Leeken-broeders elkeen pyke in de hand boven gekroond met diftelen en ander diergelyk kruyt, tuflchen deze twee ging den beul drae- gende de vaene tot dat fy in de Stad kwaemen , dan wierd de vaene wederom gefteken in de handen van de Leeken-broeder Henricus die fy ook eenen flu- weelen hoed op het hoofd zetten. Eyndelyk komende binnen de Stad, bedwong men
hun langs de ftraeten te zingen Te Deum Laudamus, daer-en-tuflchen twee foldaeten die op wederzyden ree- den te peerd, floegende Minderbroeders, die-ze d'op- per kappen hadden afgenomen, zoo ongenaediglyk op hunnen blooten hals, fchouders, en aenzigt met groene roykens die fy buyten van de boomen hadden getrok- ken , dat-ze lekten van het bloed , het zelve dede ook den Grave van der Marck die agter aen kwam gereden. De moetwilligheyd die de verbitterde gemeynte bedreef en is niet om te befchryven : want dit ging zoo grof dat Pater Hironymus Vicarius der Minder-broeders die te Jerufalem hadde geweeft, ende eenigen tyd onder de Turken hadde geleeft, overluydzeyde : Wat is ditvoor barbaerfche maniere van doen ? wat natie is'er zoo wreed die met haere gevangenen zoo onbeleefdelyk ende on- menfchelyk handeld ? Ik ben geweeft in de handen van Turken, Grieken , en Sarazynen , maer al-hoe-wel ge- vangen , en hebbe ik noyt de miufte injurie vau hun ge- lede 9. |
||||
|
48 Den verllgten Jonas
Als zy nu op de merkt waeren gekomen heeft men
hun wederom ront-om de galge doen gaen die daer ge- regt ftond , ende de Litanie doen zingen Als nu dit droevig fpel tuflchen ontallyke fchimpingen van Mans en Vrouwen tot zweirens toe , langen tydgeducrd had- de, zoo heeft men hun gefteken in eenen donkeren put,, daèr zy nog twee andere Paftors hebben gevonden , den eenen van Heinort en den anderen van Maefdani; een half ure daer fiaer wierden in dezelve plaetze- gevan- gen gefteld twee andere Paftors bëyde uyt de Ordre van den EL Norbertr.s. s'Anderdags op den 8. der maend'july zyn op'tStad-
huys geleyd de twee Paftors vanGo-rcum, de tweeNor- bertienen , den Guardiaen en den Vicarïus der Minder- broeders met eenen van hun Mede-gezellen P.'Gode- 'fridus Mervcllanus, zy wierden voor den Gräve, den Bailliu van de Stad , twee Minifters, ende eenige andere voornacmfte Ketters gefteld, ende onderzogt van de Minifters. . Den eenen van deze Minifters was eenen Schipper
geweeft een weynig te voren,en eenen grooten dronk- aert, die nog ftudie , nog wetenfehap en hadde, dan alleen een zweerige en vinnige tonge , dewelke genoeg was öm hem bekwaem te macken ende te ver voorde- ren tot het Predikantfchap. Dezen merkende dat hy met alle zyn onderzoek de ftantvaftigheyd van onze beley- ders niet breken en koft, en dede anders niet als roe- pen : Hangtze aen een galge. Den tweeden Minifter . fcheen wat geleerder te zyn , hy was te voren Paftor ge- weeft van de Parochie kerke in den Briel , maer door zyr.én ligtvCerdigen aert ende uyt vrteze des doods afgeweken van het geloof; dezen en dede anders niet als de gevangenen praemen dat zy den Paus van Roo- men zouden af zweiren, hun belo. ende het leven in dien zy naer hem wilden luyfteren ; waer op deo Guardiaen van de Minder-broeders , voor de geheele Magiftract met groote kloekmoedigheyd heeft gezeyd : Hoe Fzoudc Äk myn gelooye 't welk alleen waeragtig ende Catholyk k
|
||||
|
der agthienäe Ëcmi> 49
15 verloochenen ? ende uwe valfche en kètterfche SectS
omhelzen uyt liefde van 't leven , wat dwaesheyd wae? dit? want Jiet kan gefchieden dat ik binnenkorten tyd kome te fterven, en oft het fchoon zooniet en waer * ik moet al even eens fterven: overzulkx het gene eens moet gefchieden nyt nood van de natuere, zal ik zeef £eirne onderftaen voor de Religie , en ik zal met myna dood de Sermoonen die ik dikwils gedaen hebbe * be- veiligen. Den Paftor van GorcumLeonardus fprak eveit kloek , zeggend«: Tevergeefs zoekt gy my af te trekken Van den Paus van Roomen , ten zal noyt zyn , maep ik ben verwonderd dat gy lieden niet anders en roept sis vryheyd van Religie, en dat men ter oorzaeke def zelve niemant en moet moeyelyk vallen, en dat gy dies niet tegenftaende, tegen uwe eygen grond-regels , m$ wilt dwingen om myn geloof af te gaen tegen mynë eonfeientie, "Wel aen, ik ben te vreden met u te dis* puteren: in dien gy my kont overtuygen , ik zal het n houden , zoo niet , zoo zult gy lieden ons geloof aennemen, Zoo haeft als de Geuzen höoïden Verfnaenerï van dis«
puteren ( gelyk zy noyt geruft en zyn in hungemoet, maer altyd door geduerige difpueten , ook onder mal* kacderen, naer waerheyd taften ) zyn fy te vreden geWeeffi dat men een difpuet zoude in ftellen ; men ftelds darl op den eenen kant den Paftor Leonardus , ende den Guardiaen van de Minder-broeders : op den andere« kant den Schipper die nu Predikant was, ende den af- gevallen Paftor van den Briel, dog zoo den eerftea eenen grooten bottrik was , moeft den tweeden die geftudeerd hadde, den meeften laft dragen. De Gatholyke verzogten dat men daer zoude bren-
gen den Bybel in 'c Latyn oft Duytfch f men heeft dert Latynfchen gebrogt g dan hebben de Catholyken ge- "vraegd van wat ftuk dat men zonde beginnen, oft wat datze wilde gedifpüteerd hebbe»? den afgevallen pafto? Ixeeft geantwoord dat men hun wilde Voorftellen het ouvervalfciit ende zuyver woord Gods 't welk yaa óö Q
|
||||
|
£ó Den verligten Jonas
Papiften, zoo hy zeyde, tot dien tyd toe met verkeerde
nytlegginge was vervalfcht ende bedorven. Waer op den Paftor van Gorcum hem vraegde: Welk is het zuy- ver Woord Gods? Het oude en nieuwe Teftament, ant- woorde den Ketter. Wat verftaed gy vraegde den Paftor van Gorcum door het oud en nieuw Teftament; verftaed gy niet de gefchreve boeken? Den Ketter zeyde dat jae. Wel aen dan, zeyde den Paftor Wie heeft u. wys gemaekt oft geleerd , dat gy de gefchreve boeken, van beyde de Teftamenten voor het Woord Gods zoud aénveerden ? Van wie hebt gy die ontfangen ? Wat bewys kond gy my hier van geven? Met diergelyke vraegen praemde hem ook den Guar-
diaen, onder andere, hoe, van wie, van waerhy wift dat het een Evangelie van Matthaeus , het ander van Marcus, het ander van Lucas, het ander van Joannes befchrevtn was ? Den Ketter wel ziende waer dit he- nen wilde, te weten , dat hy zoude moeten komen tot de Roomfche Kerke, en de Pauzen van Ro.omen ; en begeerde niet een enkel Woord daer op te antwoor- den , zoo dat den Bailliu hem vraegde waerom hy geen antwoord en gaf: weet gy niet , zeyde hy , van wie gy het Evangelium Chrifti ontfangen hebt ? Waer op dan den Ketter antwoorde : Deze verleyders en we- ten niet anders als met logenen om te gaen , om de zaeke duyfter te maeken , want wie twyftèld aen het Woord Gods? fy zouden .ons geirne zoo verre brengen, dat wy bekennen,dat hunnen Afgod en Antichrift den Paus van Roomen ons het Woord Gods overgelevert heeft,ziet gy-lieden niet waer hun bedrog henen wilt? Hier op hebben de Catholyke gezeyd : Gy begeerd te difputeren uyt de Schrifture , hqe zullen wy malkan- deren können overmygen, ten fy dat wy te voren verze- kerd zyn dat de gefchreven boeken van het oud en nieuw Teftament opregte Schriftuere, ende het Woord Gods zyn? Sommige van de Magiftraet merkende dat hunnen Predikant zoude te kort fchieten, hebben het difcouts van de Catholyke onderbroken , ende met veel |
||||
|
der agthitnät Eeuw. £I
injurien hun doen vertrekken.
't Zelve is gefchied met de twee Norbertinen, die
den Predikant dapper by den neus hadden ge at in ma- terie van 't Alderheyligfte Sacrament des Autaers: want eenen van deze Religieuzen met naeme Jaeobus Laco- pius gebortigvan Audenaerde, was boven maeten feherp van verftand ende wonderlyk uytfcheynende in alle we- tenfchappen. Den Grave van der Marck ziende het wel gefielde poftuere, de fchoonheyd des aenzigts, en de jeugt; maer boven al de fcherpzinnigheyd van dezen Religieus, zogt hem met alle middelen van het Geloof af-te-trekken , maerhyen koft, nog door bidden, nog door vleyingen, nog door drygementen fyne ftandvaf- tigheyd onderbreken. Ten laeften als alle de gevangene nu onderzogt wae-
ien , ende fy even ftandvaftig bleven is de vergaedennge geëyndigt in welke den Grave van der Marck ende den Schipper Predikant niet anders en riepen, als hangen, ftroopen, galgen , kruyffen. Hier en tuflchen fielden de vrienden van de gevan-
gene te Gorcum alles in 't werk om de zelve te verlof- len ; onder andere principaelyk de twee broeders van den Guardiaen der Minderbroeders die alles deden wat fy konden ora hannen broeder te verloflen, jae het "was zoo verre gekomen , dat hy alreeds vrydom hadde, maer hy en heeft daer naer niet geluyflert , want hy hadde fyne Religieuzen beloofd getrouw te zyn tot 'er dood; niet tegenftaende de broeders komen in dea ßriel, zogten hunnen broeder met vleyen en ftreelen v^g fyn heylig voornemen te trekken, maer het was te ver- geefs ; fy verzogten van dea Grave dat hy voor eea uere mogte vry wezen, 't welk hun is. toegeftaen , fy brengen hem in het huys van den Audkqur daer fy hem wederom aenvallen, zeggende dat hy maer allee- nelyk den Paus van Roomen zoude afzweiren, maer alles om niet, fy peyfden wanneer dat hy van den wyn een weynig verheud zoude wezen.dat hy van zinnen zoude veranderen, maer het was- mede miflukt» wans |
||||
|
1*3 Den verligten Jonas
jiaer dat hy, die in veel dagen niet, ofte weynig ge-
eten hadde zig met een vrolyk gelaet met fyne broe- ders had vermaekt, ende alzoo hy vier a vyf nagten ge- waekt hadde , is hy zoetelyk in flaep gevallen, al oft hy jn 't minften niet te vreezen hadde. Tuiïbhen dezen tyd was den Grave van der Marck,
naer gewoonte in fyn huys bezig met te brauchen en te drinken, en als hem nu het hoofd door den wyn geheel warm was,heeft hy geboden dat men alle de ge- vangene nog dien nagt zoude ophangen; hier op loo- pen eenige foldaeten naer het huys daer den Guardiaen was, fy vonden hem zeer geruftelyk flaepen, maeken hem. wakker, en fleuren hem in den kerker by fyne anede-gezellen, binden hun twee en twee aen de er- ynen, en leyden hun buyten de Stad , ontrent ten een Tiere in den nagt;■ men zoekt eene bekwaeme plaetze Ilaer men-ze beft zoude ombrengen , en ziet daer was jiiet verre van daer een Kloofter dat de Geuzen een •weynig te voren geruinueerd hadden , hier ftond nog een groote Schuere daer men torven in leyde , in deze $chuere waeren twee balken, den eenen wat langer als «den anderen; deze plaetze dogt aen de Geuzen wel de bekwaemfte te wezen, om kunne vreedheyd ende bloed- gierigheyd uyt-te-werken. De gevangene daer ingeleyd ^.yndg» ende malkanderen verwekkende om kloekelyk te fterven, wierden hun altemael de kleederen uyt ge-? fchut, en naekt geftelt, Den Guardiaen , naer dat hy fyne Religieuzen elk in'tbezonder omhel ft hadde, en niet vierige woorden hun verwekt hadde tot ftantvaftigheyd , js blymoedig, ende met een groote kloekmoedigheyd de leerder opgeklommen, ende den eerften gehangen geweeft. Qndertuffchen was eenen Predikant » met eenige
ÏCettqrs dapper in 't werk Qm aen fommige, die nog jong, ofte Qiigeftudeerd waeren, wys te maeken dat fy ds doo4 gouden ontkomen, in dien iy hun geloof wildeq jsfgsen; maer den Vicaris P, Hieronymus Werdanus, ta4e Ï-Nicaö«? Hefius dit merkende, riepeq;fy en wil- |
||||
|
der agtlüende Eeuw. g$
ïeii 't niet doen, nog fy en zullen 't niet doen, fy wil-
len met ons leven en fterven. Niet te min de Ketters hebben eenen jongeling van agthien jaeren metnaemo Henricus om-gezet en verkeerd Jt welk den Vicarius 2oo diep is in't hert gegaen , dat zoo wanneer den Geu-, zen Predikant in 't opklimmen van de leerder aen den Vicarius zeyde, dat hy Godt alleen, en niet de H. Maria nog S, Peeter zoude aenroepen, heeft den voor- noemden Vicarius den Predikant zoo met fynen voet geftooten dat hy agterwaerds ter aerde viel, zeggende , Gact van my gy alderböoften me-nfeb., ende inftrument "van den duy vel, en meynd niet dat ik kwaelyk te vre- ten moet fterven, maer om dat gy den jongeling tot uwe duyvelfche Seile getrokken hebt. De foidaeten door deze woorden verbittert zynde, hebben hem ee- nen hoop faeden in het aenzigt gegeven , ende het tee- lten des Kruys'twelk hem te Jerufalem als eenen pel- grim op fyn borft ende erm gebrant ;was> hebben fy hem uyt het vleefch gefneden, maer hy altyd even kloek, en hiel tot den laeften adem niet op van d'an- dere te verwekken tot vromigheyd, en Godt te bidden ; 't zelve dede ook P. Nicafius Hefius, ende den Paftor, Ni colaus Poppelius, tot dat fy eyndelyk aen den balk wierden opgehangen, en de overige naer hun,elk ophunne ordre, 't welk van ten twee ueren 's nagts tot ten vief ueren duerde; maer dit hangen, gefchjede met zulk een onagtzaemheyd ende ligtveerdigheyd ., dat fommige de koorde alleen in den mond hadden», eenen anderen aen fyn kinne, eenen derden aen den hals maer half toe- geftropt, in-der-voegen dat P. Nicafius Hefius en fom- mige andere, naer dry a yier ueren nog half levendig, wierden gevonden. , De Geuzen met deze onmenfchelyke vreedheyd nog
niet verzaed zynde , hebben het zelve uyt gevroken op de dood.e lichaemen ; want fy hebben! hun allegader de piren en neuzen afgefneden, de zelve op hunne hoc-. den ggjtaken, ende fyn alzoo als triumpherende wederom §ek,eert «a§r de Stad, Daer naer hebben fy de UQfajeigsi |
||||
|
£4 Den verligten Jonas
open gefneden , ende hec vet dat fy daer uyt gehaeld
hebben, hebben fy te Gorcum verkogt op de merkt, roepende, dit is het vet van zoo eenen , dat van zooee- nen : de eerbaerheyd en laet niet toe te fchry ven de an- dere onbefchaemtheden , die fy ten opzigte van deze eerlyke beleyders, en kloeke voorftaenders van onze Roomfche Catholyke Kerke bedreven hebben. Als den bloedgierigen tyran den Grave van der Marck
na zag dat fyne vreede aentogten in den Briel ten op- • zigte van de voornoemde glorieuze beleyders, wel, en naer fyne begeerte gelukt waeren , is hy dieper opgetrok- ken in Holland, over al teekenen gevende van fynen bloed-dorft, ende haet op de Religieuze Priefters. Hy heeft eerft Schoonhoven belegerd ende in genomen, met voorwaerde dat de Catholyke Religie aldaer , en de Pri- vilegien van de borgers en geeftelykheyd in haeren vo- rigen ftand ende geheel zoude blyven : maer daer en is riet van dezen bóozen menfch onderhouden ge weeft, want korts daer naer heeft men de Kerken gefchonden, d'Autaeren teraerden geworpen , de beelden gebroken , de HH. Sacramenten onder de voeten getrappelt , en dan heeft hy zig gekeert tot het pynigenen dooien van geeftelyke perfoonen. Buytende Stadwas een Kloofter van Canoniken Re-
gulieren van den H; Augustinus, met naeme Hemmen, de Religieuzen van dit Kloofter hadden zig in de Stad begeven, om de handen der Geuzen te ontgaen , maer daer fy meynden in ruft te wezen , wierden fy leelyk mishandeld; eenen met naeme Theodoricus is van ee- nen goddeloozen Soldaet met veele wonden vermoord, twee andere, te weten Jacobus Gauda-nus den Sub-prior * ende Cornelius van Schoonhoven fyn aen een noten- boom, die regt over het Stadhuys ftond, op gehangen. Eenen anderen hebben fy gebonden aen den fteert van een peerd, ende zoo twee mylen verre getrokken , van Schoonhoven tot Térgoüw, daer fy hem hebben opge- hangen aen den maft van een fchip 't welk lag op den Y'fiel buyten de Stad, ende naer dat fy hem dikwilsog |
||||
|
der agthiende Eeuw. $$
cn neder hadden getrokken , is hy met groote fmerteiï
geftorven, en hebben het dood lighaem daer eenige dagen tot een droevig aenfchouw laeten hangen. Deze vier en wierden om geen ander oorzaeke gedood, als °m dat fy Catholyke"" Priefters en Moniten waercn. Dit altemael gefchiedc meelt door 't beleyd van den
Grave van der Marck , den welken om deze vreedheden te vervoorderen naer Tergouw was gekomen. Dog zoo hy van eenige polityken , die nog Geus, nog Ca- tholyk en waeren, vrkndelyk vermaend wierd dat by wet de Geeftelykheyd te vervolgen, voor eenigen tyd zoude door de vingeren zien, en heeft hy'er niet opge- Paft; want niet lang daer naer heeft hy den Guardiaen en den Vicarius der Minderbroeders, (die lang op hec Kafteel met groote moeyelykheden hadden gevangen ge- zeten) voor hem doen komen op hetStad-huys, ende doen Vallen op hunne knien , dog zoo daer veel borgersvoo'r baden, heeft hy hun wel door gezonden, maer om te toonen dat hy dit ongeerne dede , fmeet hy hun eenen hoop lafteringen en toenaemen naer het hoofd. Den vreeden tyran van deze proye beroofd, heefc
fyn razende gramfchap op een ander gekeert. Daer was tot Tergouw een huys ofte Kloofter van Religieuzen die men Pauliten noemde , oft ook Collationiften, om dat fy alle Zondagen en Heylig-dagen naer de Vefperen m hunne Kerke verhaelden eenige Kerkelyke Hiftorien, 'twelk fy Collatie noemden, den oudften van dit Kloofter was Joannes Rixtel, uyt Brabandgebortig, eenen man die men de heyligheyd ter oogen uyt zag , ende zeer geleerd. Dezen als hy hoorde verhaelen de vreedheyd der Geuzen eer fy tot Tergouw kwamen , namentlyfc ook die fy uytgewerkt hadden ten opzigte van die van Gorcum, hadde dikwils aen eenen godvrugtigen Priefter gezeyd: Ach oft ik weerdig waer de Kroone van Mar- telie ! ach oft ik mogtftervende dood der regtveerdige,. en dat myn uytterften gelyk waer aen het hunne! fy- nen Procurator met naemeAdrianusTextorius, en moeit tam niet wyken , nog in deugd , nog in geleerdheyd. |
||||
|
§6 Dèn verïigten Jonai
De Genzen hadden hun Kloofter met veele foldaeten be-
zet , die daer veele moetwilligheden bedreven , waef over deze twee weerdige mannen den 25 November 1572 fyn op't Kafteel gegaen om hunne klagten te doen aen den Grave van der Mark : fy en waeren nauwelykx gekomen in fyn gezigt, ofte hy begint te roepen : "Waï heeft dit te bedkden ? ziet de fchaepen komen nü van zelfs geloopen in den muyl van de Wolven. Ende zon- der tehooren wat fy hem wilde zeggen, doet hy hun ge* geheel naekt'ontkleeden , gevende hunalzoo over aende wreede foldaeten ,de welke hun met pyken, vier-roers, en rapieren, gejaegd hebben door het pleyn en boom- gaerd van het Kafteel, tot dat fy hun van het hoofd tot de voeten hadden gewond, ende fy over dood ter aer- den vielen ; doen hebben hun de Beulen gefleurd door braemen, en doornen, maer ziende dat'er nog eenig leven in was, hebben fy hun ten laetften den buyk open, gefneden , ende het ingewant daer uyt gerukt. Niet minder wreetheyd en hebben deze bloeddorftige
honden uytgewefkt tegen den Eerw: Heere Cornelius Mufius Paftor van S. Agata Kloofter binnen Delft, 't was dezen man die verjaegd -was uyt zyn Kloofter door den Prince van Oragnien op deze maniere : Den Prince te Delft komende in't jaer 157 2 word van Mu- fius naer gewoonte vrindelyk ontfangen, gelyk de ryke geeftelyke huyzen ( als was dat van S. Agata) gemey- nelyk onderworpen zyn groote Heeren te moeten lo- geren. Den Prins onder andere redenen over tafel, raede Mnfius dat hy van daer zoude willen vertrekken , oft dat anders het grauw ligtelyk op de been zoude gerae- ken , fyn huys ontrooven , ende hem overlaft aen« doen. Doen merkte Mufius wel op wat voet dat hy ftónd, ende wat'de meyninge was van den Prins,(te weten zelver die plaetze te bezitten. ) Nemende dan fyn afscheyd ontrent de deure van het falette daer men. naer de pand gaet, zeyde hy tot den Prince : ik gaerj daer my Godt geleyde, maer uwe Vorftelyke genaede 23I op de zelve plaetze daer wy tegenwoordig ftaen, de
|
||||
|
der agthlende Eeuw, $"[
Öe dood als eenen blixem verrafien. Ende zoo Mufius
gepropheteerd hadde is het ook gefchied ! want op de zelve plaetze daer Mufius fvn afscheyd van den Prince hadde gerionien , ende zyn oude woon-plaetze hadde moeten'verlaeten, wierd daer naer op den 10 Jyly 1584 den Prince ( zoo hy uyt het Sallette kwam naer den Pand , om de trappen op te treden van fyffe kamer ) doorfchoten van Balthazar Geeraerd gebortig van Be- fancon in Bourgogmen die daer 6. jaeren hedde op toe- geleyd. Cornelius Mufius, naer dat hy met groote droefheyd
zyn afscheyd hadde genomen van zyne Religieufeu, ende hun verklóekte hadde tot fta'ndvaftigheyd in't Geloof ende eeuwige zuyverheyd, heeft voor hetlaeftevoor hun ge- daeri het Onbloedig H. Sacrificie der MifTe, ende zyn geeftelyke kinderen gefpeyft met het Lichaem ende Bloed Jefu Chrifti; ende heeft fig begeven op den weg naer Lyden,; maer hy wierd van denGraeve van der Marck ontmoet; hy toond zyn pafpoort van den Prince van Oragnien: maer van der Marck fmy t het onder de voeten , zeggende; daf den Prince hier in geen fpreken hadde, lamen. gebied hy aen zyne Soldaeten dat men Mufius als eenen verrader zoude binden en knevelen, en hem alzoo fly- yzo. naer -Leyden : in deze Stad gekomen zynde , °P den 10. December, word hy nog dien-avond (om dat dezaeken eenigen fchyn van recht zouden hebben} in de Vierfchaere gefield, daeron,der andere was eenen Geufen Minifter , die, naer dat hy veel lafterinven re- gen de Roomfche Kerke , en de Catholyke Religie u\c gebraekt hadde : heeft beginnen voor te ftellen eénjge ftukken van Joannes Calvyn, om te zien oft hy Mu- ßüs koft verkeeren, maer dezen antwoorde zeer kloek- ^ocdelyk: Meynt gy dat ik zoo uytzinnig ben en dwaes , ^at ik myn geloove zoo Jjgtdyk zoude verzaeken, naer dat ik zoo menige jaeren , jae myn geheel leven , hefteed hebbe in't onderzoeken van de HH. Schriften , en het leven der HH. Vaders? nu 72 jaeren oud zynde, zal ïi
|
||||
|
£8 Den verligten Jonas y
ik het geloove bewaeren 't welk ik in ttyti jonkheyd
geleerd nebbe.
Terwylen zy hier bezig waeren, komt de tydinge dat
Sparendam. van de Catholyke veroverd was ende het Garnizoen dood geflaegen. De Geufen hier over ver- fchrikt, hebben goetgevonden den weerdigeu man met alle haeft om hals te brengen. Naer dat zy hem dan onderzogt hadden over den fchat van het Kloofter , hebbe.i zy hem met veele bitter woorden gebonden geleyd naer het huys van eenen Catholyken balling, 't welk zy met geweld hadden ingenomen. Terftond word Mufius aldaer gepeynigd in de tegen-
woordigbeyd van zynen Cozyn die hem verraden had- de: zy binden hem half naekt op een leerder, met dé araien tiytgerekt boven het hoofd, en de voeten met fcherpe koordekens gebonden om leeg, dan gieten zy hem het lyf vol koud water , dog zoo zy door dit tor- ment niet en koften bekomen 't geen zy wilden , hin- gen fy den goeden ouden man aen fyne twee groote teenen ■vaft met ihaeren gebonden , met het hoofd om leeg , waer door het lichaem uyt de gevrigten gerakende, zwakte op d'aerde , zoo dat Mufius zyn hoofd zwaerlyk quet- fte., dan hebben zyn fy lichaem zoo jarmerlyk verbrand, dat de kamer vol van den ftank was, zoo dat Mufius van zyn zelven gevallen was, daer mede nog n iet verge- noegt, fnyden fy hem in deze gefteltenifle vingerenen teenen af", dog zoo alle deze barbarifche tormenten niet genoegfaem ea waeren om de vromigheyd van dezen kloeken held te doen zwigten , flypen fy hem ontrent den middernagt door den iheeuw lankx de ftraeten op de merkt van de Stad, half naekt, ftyf van koude ,niec zonder traenen verfugtende , ende laetende in den fneeuw bloedige voetftappen , fy Hellen hem daer onder de galge; Mufius ziende dat zyn laefte ure gekomen was, heeft met groote vierigheyd, maer korte gebeden aen God zyne Ziele bevolen , hy en koft door het af-kappen der vingers en teenen de leerder niet op klimmen , zoo laebben hem dan de Beulen in het midden van 't lichaem |
|||||
|
<
|
|||||
|
der agthlende Eeuw. 59
°0i hoog getrokken , ende een dikke koorde orfi deii
hals geflaegen en alzoo laeten hangen en worftelen met e^n harde dood tot 'sanderdags ontrent den middag, doen hebben zy het dood lichaem af genomen , neus en oiren af gefneden , daer naer den buyk open ge- haeld , en het vet verkogt aen eenen Quakzalver. In het zelve jaer naer dat zy deze bloed-dorftigbeyd j
deden binnen Holland, hadden zy het zelve ook ge- daen in Gelderland , want naer dat den Prince van Oragnien ingenomen hadde Ruremonde, ende dat al- daer veele treffèlyke borgers en foldaeten vermoord "Wierden , hebben zy nog meer hnnne barbarifche vreed- heyd uytgewerkt op de geeftelykheyd: want gevallen Zvnde in het Kloofter der Carthuyfers en riepen zy an- ders niet als geld , geld , ende vermoorden iamen in den ingank dry Leeke broeders , te weten Albertus Winda,Joannes Sittaers , ende Scephanus van Ruremon- de. Van hier loopende naer de Kerke , vonden zy al- daer den Prior Joachimus met zyne Religieufen bidden voor den Autaer, ende naer dat zy hem eenige won- den hadden gegeven hebben fy hem buyten gefleypt: vier Religieufen met naeme Joannes van Luyck endeSeverus friefters , met Henricus Wellen , ende Fredericus Dia- ken wierden op de plaetze gedood, de reft fwaerelylc gequetft, Vincentius Heroq Lceken broeder wierd ge- vangen ende geflypt naer de Kerke , daer hy op zyne knien gevallen is, zeggende : Heere, mynen Godt, maekt my dog weerdig dat ik myne Broeders in de dood en de Martelie mag vergezelfchappen;waer op eenen fol- get dit hoorende , hem zoo eenen afgryflelyken fiag 'net zyn zweird heeft gegeven op het hoofd dat den taiier wyd en breed ( gelykmen menigejaeren daer naer ^eeft können zien) met zyn bloed wierd beiproeyd ; "an -hebben zy hem op de ftraeten getrokken ende ge- ?/aegd oft hy zyne Religie wilde verheten , met be- spreek van zyn leven te behouden : hy heeft gezeyd dat *V liever wilde fterven als dit te doen, ende roepende; «eere ! vergeeft het hun, want zy en weten niet wa& |
||||
|
6o Den verTigten Jonas
zy doen ,is hy met fommige kogels doorfchoten gewecft.
Op den zelven tyd wierd ook jammerlyk vermoord.
Paulus van "Waelwyn Cap.'laen van den Bifichop van Ruremonde; Guillielmus Lindanus, die in het Kloofter gevlugt was om met de refte te fterven ; desgelykx wierd ook om hals gebrogt eenen Minder broeder met naemeReynerus Linter,knielende voor het H. Sacrament. Den Prior van de Cathuyfers naer dat hy zyn rant-
foen van twee duyzend guldens hadde opgcleyd , heb- ben zy gezonden naer Geulen, daer hy zes weken daer naer van de wonden isgeftorven. Voorderszyn'er bin- Ruremonde zoo weirelyke Priefters als Religieulèn tot 26 toe gepafieerd door het zweird van de Ketters. Om wederom te keeren tot de bloed-dorftige vreed-
heyd der Geulen binnen Holland , zoo hebben zy op den 24 July , naer dat zy Alekmaer hadden vero- verd vyf Minderbroeders binnen Enchuyzen om de belvdeniffe van het Hoogweerdig H. Sacrament des Au- taers aen een galge op gehangen voor het Stad-huys , de naemen van deze waeren , P. Daniël van Arendonck Guardiaen, P. Cornelius van Dieft Bigt-vader van de Arme ClarirTen , Joannes van Naerden zynen Mede- gezel , H. Ludovicus Vots een treffelyke Predikant , ende Adrianus Gaudanus Leeken-broeder, hunne doode Lichaemen hebben zy buyten de poorten geworpen op den Oever van een Meyr, en daer laeten rotten. Muer broeder Éngelbertus Terburgius ook van het
Convent van Alekmaer , hebben zy met meerder vreed- heyd ter dood gebragt; zy hebben hem voor eerft zyn e voeten verbrand, zyn geheel lichaem daer naer van 't hoofd tot de voeten met meflen doorfneden ende ge- pikeerd; in de wonden ziedende olie gegoten, zyn ox- zelen verbrand, ende hem ten laetften te Ranfdorp een vlekke over Amfterdam aen eenen hoogen "Vlier-boom op gehangen. Te Geertruydenberg hadden zy eenen Canonik met
»aeme Guillielmus Galen, op de ftraet vermoord , en- de zya lichaem daer twee dagen lank laeten liggen bo- |
||||
|
der agthiende Eeuw. 6Ï
Vê"n de aeHe. In de zelve Stad hebben zy op gehangen
ï. Guillielmus Gaudanus, ende P.Joannes Vogelfanck beyde Minderbroeders. Tot Hoorn hebben fy foramige borgers naekt ont-
kleed ; en uyt geftrekt geleyd op een bank , ende een koperen bekken gefteld op den buyk , daer onder le- vende ratten gezet , ende boven gloeyende kolen die het bekken heet ende gloeyende maekten , hier door wierden de ratten genoodzaekt den buyk open te kna- gen , ort zig in het lichaem te verbergen , waer door die zaelige zielen, tuffchen ongehoorde tormenten fchey- den iiyt het lichaem ,• met deze, ende diergelyke tor- menten (volgens het fchryven zelfs van de Gerefor- meerde Auteurs, te weten Peeter Bor, den welken be- kend, dat men nog maet, nog maniere en hield ;jae hy zegt opentlyk dat dit de haetelykfte fchand-viek geweeft is, daer de Staetfche partye ten dien tyde mede beklad was ) hebben fy omgebragt Jacob Corneliflens , Nan- ning Jacobfen , en fynen zone Peeter, met Jan Jeroen- zens. Zoodaenig een bekken word nog hedendags bs- wacrd in een treffelyke familie binnen Hoorn tot een. eeuwige gedagteniffe van de kinderen , dat hunne Voor- vaders daer mede fyn gepeynigt ende gedood geweeft. Te Haerlem was een Beggyntjen met naeme Urfula Tales, welkers ouden vader Schepenen der zelve.Stad, met fommige andere treftllyke Catholyken, van de Geu- zen opgehangen zynde , wierd de voorfchreve Urfula geleyd onder de galge , ende gevraegt wezende ofte fy haer Geloof wilde verloochenen, ende trouwen metee- nen foldaet heeft fy dit beyde geweygert; waer op fy haer in 't water hebben gefmeten ende verfmoord. Haere getrouwde zufter de dood van haeren ouden vader end? zufter beweenende; ende weygerende het Geloof af-to gaen , is het hoofd met eenen grooten fteen ingeilagen. geweeft, dat de herffenen vloeyden over het aenzigt. Hier hebben fy ook Adrianus van Gvoeneven raed van Haerlem en den eerw: heere Francifcus Jacobfz Rem- biandt Priefter, beneffens eenjongsken yan vyfihien jae- |
||||
|
(jü Den verlegten Jonas
ren uythunne bedden gehaelt ende op den zelven tyd *
aen de zelve galge gehangen.
Ontrent den zelven tyd zyn fy binnen Zutphen lig-
gende op den Yflèl ( welke plaetze ingenomen was ge- weeft in Junius vanGraef Willem vanden Berge, zwa- ger van den ouden Prince van Oragnien met eenige boeren by malkanderen gekomen) vyandelyk gevallen in het Kloofter der Minderbroeders, en hebben den Guardiaen, beneffens nog zes Religieuzen, de buyken open gefneden ende daer naer aen de galge gehangen. Ook hebben fy binnen Delft openbaerelyk met het zweerd omgebragt op den 24 December 1572 meefter Adrianus van ArTendelft Penfionaris van Haerlem ende lyn hoofd op eenen ftaek geitel t, ende ook Jonker Chryftophorus van Schagen, diefy door z-waer pynigen en groote tormenten in den kerker vermoord hebben ; beyde zeer treffelyke en Catholyke mannen. Sy hebben ook op Langendyck eenen wereldlyken
Priefter fchandelyk neus en oiren afgefneden, ende aen den fleert van fyn peerd gebonden, langen tydgeflypt , ende daer naer moordaediglyk doorfteken. Hier mag niet agter gelaeten worden de kloektnoe-
digheyd van P. Petrus Lupus alias de Wolf Pro vin ciael van de Lieve Vrouwe Broeders binnen de Stad Meche- Jen den 9 April 1580 ; want naer dat de Stad van de Geuzen overrompeld was ge weeft, onder het Commando van den Engelfchen Colonel Norits en dat den Gou- verneur den Heere van Roiïignol nu op de vlugtwas, ende P. Lupus indagtig wezende dat hy dikwils in fyne Sermoonen gezeyd hadde dat hy met de borgers wilde fterven , keerde wederom , en wapend zig met een borft- harnas, fteld een heimet boven op fyn kappe op 't hoofd , neemd een hellebaerde in de hand, en loopt alzoo naer de groote merkt toe, hier vind hy den Engelfchen Co- lonel Norits met weynige vegten voor het Stad-huys , vaerd hem in, ende hoe fterk hy gewapent was, veld hem met eenen flag ter aerde op fyn knien, ende zoo hyhem wederom opregte, zoude hy hem op de plaetae |
||||
|
der agthiende Emti> 6" 3
gedood hebben, ten waer zaeken dat 'er by naer een
geheele compagnie foldaeten hadde komen toe-geloo- pen, die dezen kloeken camgioen, vegtende voor de Roomfche Kerke tegen de vyanden Gods, op den zel- Ven ftond hadde gedood. Op den zelven dag wierd ook in fyne Celle vermoord
den eerweerdigen P. Joannes ( alias) Gerardus deHondc Sub-prior van het Convent binnen Mechelen, van dea welken men Godtvrugtiglyk mag gelooven dathy fynen loon in den hemel ontfangen heeft, onder de gene die voor Chriftus en fynen H. Naem hun bloed op de aerde ge- hört hebben, want buyten twyffel deze moord gefchiede üyt eenen haet tegen de Catholyke Religie om dat di Garmelieten en naementlyk P, Lupus zig zoo kloek« moedelyk ftelden tegen de Ketterfche dvvaelingen. , Het en is niet om uyt - te - lpreken den iever die de Carmelieten in deze droevige vervolgiage getoont heb- ben, want fy in't Nederland al het meeften geleden heb- ben ; niet alleen het Convent van Mechelen naer dat het van alles ontbloot was, hebben fy tot den grond afgeworpen, ketende de mueren niet meer ftaen als thien voeten hoog, maerly hebben ookalledeReligieufeu ■fcerjaegt. Wy hebben zegt P. Daniël ä Vigine Maria hier in 't Nederland zes Conventen geheel verloren, toe vliflingen in Zeeland, tot Meurs tuffchen Keulen eti Gelderland, tot Uytrecht, Schoonhoven, en Haerlem la Holland. Dit laefte was gefticht in het jaer 1249 ende vereerd met een van de vier beelden die de H. Eli- zabeth dogter van den Koning van Hongaryen , ende ■Land-gravinne van Heffen en Thüringen , aen haer dogter Sophia Hertoginne van Braband , erf-gename van «aer moeders Godtvrugtigheyd , .hadde agter-ge- weten , waer van ïy een gefchonken heelt tot Vilvoor- den in de Kerke der Carmeliterffen, een ander tot Halle Lande van Henegouwe, het derde tot Gravenfande in Holland , ende het vierde aen de Carmeliten tot Haer-
lem. Sommige andere Conventen wierden, oft verbrand t
|
||||
|
04 ' Den verllgten Jonas
oft tot den gronde toe afgebroken, want in 't jaer 1578
den tsFebruary is het Klooiter der CarmeliteiiTen bin- nen Vilvoorde genaemt O. L. V. ten Trooft, door de rebellen ©ft geuzen die men Ketters noemt, met vuer en viam verflonden. In, het zelve jaer den 20 April wierd ook verbrand het Kloofter van den H. Joannes Baptiita by Enghien zes mylen van Bruffel , alwaeer de Religieuzen tot zoo een armoede waeren gekomen , dat fy de zilvere Vaten en Kelken moeften verkoopen. Alsdan zyaookter aerde gefmeten de Kerke en Kloof- ters te Geeraei tsbevghe, ende meer andere. Het Convent van Valencyn heeft haere wreede razer-
nye ook onderftaen, daer wierden de Beelden gebro- ken , en alle de Carmelietcn uytgejaegd, in't jaer 1566, onder andere was'er eenen Religieus met naeme P Joan- nes Cordeau, die met eenen iever der zielen ontlteken, zynde, dehuyzen en fenolen doorliep om te Catechize- ren en Biegte te hooien, en die van Valencyn te ver- fielen in't waere Geloof, daerom wierd hy van de Ketters op de Merkt zeer jammerlyk geflagen en gaf fynen geeft tot groote droef heyd van alle de lnwoon- ders. 't Volgende jaer eenen anderen Pater van 't zelve
Kloofter godtvrugtig ende devoot ; met naeme Aman- dus Clemens, zynde geduerig bezig met Catechiferen en Biegt te hooren , wierd ook van de Ketters vermoord binnen Valencyn op de Brugge die den naero voerd van Nero In't jaer 1572 als de Calvinifteu wederom raefden tegen de Kloofters en Religieuzen, weirdde-n. Eerw: P. Petrus Bonevius Lieve Vrouwe Broeder en Sacriflaen binnen Valencyn, om dat hy het Alderhey- licfte Sacrament-, en de beelden befchermde , met een rapier doorfteken en ftierf zeer blymoedig. . Om een eyntle te maeken van de kloekmoedige hel-
den van het Carmelieten Order, en kan ik niet vergeten van dry Religieuzen van het Convent van Ypre ,in't jaer 1578, te weten P. Henricus Turch , Frater Batilias Piaken, ende P. iEgidius Caufaert. P. Henricus wierd van
|
||||
|
der agthlehde iïeuiï>. Ég
Vati de Ke'ttérs aen eenen boom gebonden ; ende haef
dat fy hem den erm hadden gebroken, hebben fy hem met «en vier-roer doorfclioten , en half levendig keten lig- gen , dog hy bekwam daernaer fyne gezondheyd :eenige jae,endaer haer als Ypre wederom aenden Koning was' Overgegeven * zoo P. Henricus nae Nieuwpoort ging Prediken , viel hy wederom in de handen der Geuzen eri zwaerlyk gekwecft zynde* is hy geftorven Frater Bafilius wierd van de Geuzen onthoofd , ende fyn lichaem buy- ten de Stad op een rad geleyd * Jt welk noyt eeuigë raven oft ander gevögelt aengcraekt hebben j gelyk ge- tuygen die op die tyden gekeft hebben j P. iEgidius ftaefi door fyne geduerige Sermoonen zoo veelte wieg gebragt, dat de Stad van Burburgh tot den eynde toe- ■in't Catholyk Geloove ende getrouwigheyd des €atho~ ïyken Koning ftandvaftig is gebleven. Anno 1582 den 22 April hebben de Geuzen dé Stad
van Aelft met leederen by nagt beklommen , een Brugge .over de gragt geworpen -, ende alzoo de plaetze over- weldigd ende geplündert. Daer waeren van de omlig- gende dorpen en plaetzen wel veertig Priefters binnert ■gevlugt , die meeftendeèl aliegadergepeynigt en deire- lyk vermoord zyn. Eer ik fluyte en kan ik voor het kefte niet agterketeri
te verhaelen de nöyt gehoorde vreedheyd die alle vreed-' heden te boven gaet* die de bloed-dorftige Ketters be- dreven hebben in die tyden totThienenin Braband wan- neer fy de Stad van Loven belegerde, daer fy met groots fchande opbreken moeiten. Den eerften aenflag vau deze Ketterfche Tyrannyd
viel op Hoegaerdc, een klyn Stedeken van Luyker- knd , gelegen op de paelen van Braband j hier valicrt fy met een dulle razernye in het Klooiter der Beggaer-* den , ende hebben de Religieuzen verflagen ende yer-^ Jaegd. Van hier zyn fy opgetrokken naer Tbienen ,-en hebben hunne furie uytgewerkt over aile de Kerken e« ue geheyiigde dingen. De Autaeren ende Beeiden ■Wierden gebroken > ende gelaftert, liet ïiier iuéöKalV i
|
||||
|
65 Den Vèrligten Jonas
ken gefteker),vangelyken deden fy in het Gaft-huySj daêf
fv een deel van de ziekenen verbrand hebben ; de gene die over gebleven waeren, heeft men daer naer in dö naefte gelegen Steden gezien half gebraeden. De vrecdheyd was meer als Barbaerifch, maer die
volgd is meer als duyvelsi Sy trekken de zuygelingen van de borften huns moeders, en floegen hun met het hoofd tegen den muer, oft doorftaeken - ze met hunne xaLieren , oft fmeten-ze in't vuer waer van de borders der Stad» een deel, wanneer deze furie nu was, heeft niet zonder fchroom en jammer zien liggen in de Ka- pelle van Onze Lieve Vronwe ter Paele; als onnoozele Jammekens geweadelt in hun bloed, en deirelyk ver- moord: Verfcheyde Religieuzen zyn op het vreedfte gehan-
delt geweeft. Sommige Minderbroeders moeder naekt uytgefchut, ende gdtelttot eenenfpot: fommige LievS "Vrouwe Broeders geflagen ende jammerlyk gekwetnV; eenen Minderbroeder kreeg tot elf wonden toe: eenen Auguftyn wierd op een peerd geftelt ende met een ver- fcheurde kappe als eenen zot, de geheele merkt om ge- leyd. "Vele wierden vermoord. Daer en waeren geen tormenten zoo vreed, nog zoo onmenfchelyk die fy niet" en gebruykten om geit uyt-te-perflen. Vele ftok oude mannen wierden tot 'er dood geflagen. Op de borf- ten der vrouwen wierd bus-poeder geleyd ende in brand gefteken , om dat fy , van alles nu beroofd zynde,zou* den geven 't gene fy niet meer en hadden. Deze buytenfporige vreedheyd was zoodaenig; dat
men zoude gezeyt hebben hoe kan den hemel zulks ver- draegen : want noyt ßarbaer hoe vreed hy geweeft is, en kan by zulken razernye vergeleken worden, door dien op eenen korten tyd de geheele Stad, en de om- liggende plaetzen, in de uytterfte ellenden en mizerie georogt waeren ; jong en oud , edel ende onedel, alles moeft buygen aen deze helfche furie. Wat lpottinge ende goddeloosheden en hebben fy
niet bedreven ten opzigte van de geheyligde zaeken en |
|||||
|
f
|
|||||
|
der agthlende Eeuw 6f
van het Alderheyligfte Sacrament des Autaers 't welk
°ok de engelen doet fchudden ende beven : eenige fleur- den de kerkelyke ornamenten langs de ftraeten , andere met Carfuyffels aen, danften en zongen op het geluyd Van fchalmeyen : andere fmeten de H. Hoftien in 't vuer, andere trappelden de zelve in de Kerken van de Annun- tiaten ende Lieve Vrouwe Broeders onder de voeten: an- dere hongen de Kelken en Ciboriën aen de fteerten van de peerden, en leyden-ze te water. Deze oumen- fchelyke goddeloosheyd die geen eynde en hadde , was genoeg om hemel en aorde te doen vergaen, want hoe groot dat de Goddelyke goedheyd is, zoo zoude fy hier ten eynde moeten geweeft hebben, in het aenfchouwen van zulke ongehoorde razernye : dit hebben fyookuyt- gewerkt in meeft alle de dorpen daer ontrent by naer tot Loven toe. Hier hebben fy aen de beelden neus en oiren afgefheden, en ezels oiren opgezet, de ermen, handen, en hoofden afgekapt hunne leirzen gefmeird met het H. Olyffel, de HH, Hoftien met de haver ge- mengelt en voorgeftelt aen hunne peerden. De penne fchroomd te befchryven de dertelhedert
die fy bedreven ten opzigte van getrouwde , ongetrouw« de; en Religieuze Vrouw-perfoonen, de welke zoodae- nig geweeft zyn dat men defgelyke in geene hiftorie » ook zelfs niet in die van de Turken, ofte Barbacren bevinden en kan. Men fpaerde niemant; jonk oft oud, van wat ftaet
het mogte wezen, en deze fchroomelyke dertelheyd ge- fchiede op de ftraeten , 'm het gezigi van alle menfchen , io de Kerken van S. Germain , van O L Vrouwe Min- der broeders, ende in de fchoolen van de Auguftynen, de vrouwen in het aenzigt van de Mans: de dogters, °"der de oogen van de ouders. O vervloekte daed;hoe kan den hemel zulkx verdraegen ! het is wonder dac Godt zynen Blixem niet gezonden heeft om zulke} Schelm-ftukken te ftraSèn. Ik en twyffele niet oft da 2oiine en Maene hebben befchaemt gewceft dat zy zoo? <ö.aenige memfters met hun ligt hebben beftrasld % »e*» |
||||
|
0'8 Den verlegten Jonas
dat wy wel met regt mogen uyt roepen 't gene ftaet
Judicura 19. Noyt en zyn 'er diergelyke grouwelen ge- beurd in Iiïaël van dieii dag af dat onze Vaders uyt Ägypten getrokken 2yn , tot dezen tegenwoordjgen ïy4 toe. Hier hebt gy , als op een tonneel uyt gefehilderd
gezien , de menigvuldige vreede en droevige Treur« fpelen die de Ketters in 't Nederland , een van deCatho- lykfte en bloyenfteLanden die oy t ( zonder te kort te fpre- ken aen andere geweften ) de Zonne in de geheele wereld beftraelde hebben bedreven. Nederland was eertyds de fchple van alle wetenfehappen en konften, den fpiegelvan alle Godvrugtjgheyd, onderwezen in het waere Roomfcb, Catholyke. gelaove door de HH Willebrordns , Eli- gius, Amandus, en andere zoodaenige HH. Biflcbop- pen , gezanten des Paus; verligt d.oor den H. Norbertus., £nde zyne Medegezellen. O Nederland ! dat ik met regt raag zeggen ge weeft te zyn de Peirle. van geheel Europa, boe hebben die helfche Roovers afgezonden van dea Prince der duyfterniiièn , uwe koftelykheyd , luyfter,. eude onvergelykelyke ichoonigheyd gefchonden ende ver- dorven ! s'Hebben uwe Autaeren , de. zit-plaetzenvan bet Liehaem ende Bloed Jelli Chrifti gelyk den H. Op- tatus over 1400 jaeren gefproken heeft, gebroken,en- de vernield; s'hebben uwe Kerken, de huyzen Gods, met ajle hun cjeraet, de oude gedenk teekenen van uwe voor Vaders ter- aerden geworpen :. s'hebben uwe priefters vermoord, uweSteden verwoeft, zoo dat ider die het zag, riep met de traenen in de oogen : Hoe is dat Ichoon couleur zoo veranderd ?, jerem. Tren. 1. Hoe zitten de Landen verheten die te voren vol volk waeren ? de ftraeten van alle Steden ftaen in rouw, P.u] da-'er. niemant meer en komt tothaere Feeft-dagen, fncte} den Quden waeren Gods-dienft : haere Priefters verengten , haere Godt toe geheyligde Maegden zitten ia bitterheyd, e,n vergaen van overmatige droef heyd, haere Kinderen worden gefleurd in Kerkers en gevan- geniflèxi voor bet aenfcbyn van haere yyanden : de Ket- |
|||||
|
/
|
|||||
|
der, agthiende Eeuw. 6$
tei'S zyn gekomen in haere H. PJaetzen en hebben wejr
genomen alle haere koftelykheden .- haere Inwoonders Tagen naerhet Rrood van hetwqord Gods,en eylaes; daer en was niemant die het hun geven , oft breken toft. Ik mag dan met regt wederom uyt, roepen ; O Ne- derland waer toe waert gy in die tyden gekomen, waer toe hadden u uwe kinders, nu moorders ge worden zyn». ÖS van Jiunne eygen Moeder , gebrogt f |
||||||
|
K WONDERSAER GEZJGT,
QuaJ non potefi effe videarh nolle. Caraét. Theopr}, Als iets niet is in uwe magt, J-Iqud u als oft gy % niet betragt. ^~Y^~ ^'aS ^&n vm'' vermoeyt van moven %
X\_ Voor een fch&oae wyngaerd fiqcn y
Om fyn dorft -wat te verdooven ; Maer hy kön'er geenfints aen :
%fy had menig-werf gefprongen Naer de druyven van den fiam$
Z>og het was om niet gedongen, s^feöQ hy'er niet tQekyqm $
|
||||||
|
{o Den verllgten Jonas
Hy erpoogd verfcheyde keeren ;
Te voldoen aen fynen luft;
Dog het was maer lafi vermeeren, Die door motte wierd gebluft:
Ah den vos nu kwam befehouwcn % Dat fyn arbeyd was om niet,
Kwam het hem haefl te berouwen » Om dat ieder een het ziet \
Maer hy dagt, ik zal wel maeken, Dat ik niet tot fpot en dien ,
jEn ik zal zien te geraeken Uyt 't gedrang, van dk taenzien;
Hy keerd zig dan tot de luyden; Zegt, deez' druyf'deugd niet na gifch',
Want den boom komt aen te duyden , Dat fy nog niet ryp en is ',
Ik en wifer niet van proeven , Want hun zuert' is nog te groot,
't Zoud' my fomwyl, tot bedroeven , Brengen in eenn' grooten nood ;
Neen, 'klaet al de druyven vaeren J^oor die deze liever heeft,
Mynen drift komt zig bedaeren, Want deez' druyf geen zoetlieyd geeft,
dVoftenrykfche Nederlanden, Meynde dus ook 't geuzen rafch,
Aen fyn Staeten te verpanden; Maer hun oogwit viel in d'afchy
Als fy zagen dat hun poogen , Was in eenen niet vergaen,
Kwamen fy dit te beoogen, Al aft 't hun niet aen kwam ftaen.
Dit vyfde wonderbaer Gezigt iteld ons in eenen on-
belemmerden zin voor , hoe- dat de Geuzen zig In hunne meyninge hadden misgrepen : naer dat fy alle de voorgemelde gruweldaeden hadden begaen , begon^ 'ixn fy te beoogen het dad.etykbez.it der zeventhien ver« |
||||
|
der agthiende EtüW. Ji
«enigde Provintien ; fy voerden hier over tuflchen alle
hunae geweldenareyen ende moetwilligheden eenen tagentig jaerigen oorlog, dog hunne verlangen en ge- lukten hun niet; want even als het goud beproefd word door het vuer , zoo wierden deze ftandvaftige en noyt Volprezen Ooftenrykfche Provintien ook genoegzaera be- proefd door de alderbitterfte vervolgingen der Geuzen; ■Want fy zyn als eene rotze, die ten allen kanten door de woedende baeren der zee befprongen word , onbe- Weeglyk gebleven ; fy en hebben niet naegevolgt het "Voorbeeld van hunne afgevallen broeders der zeven ver- enigde Provintien ; dit hebben fy verfmaed ende ver- worpen ; fy zyn getrouw gebleven aen Godt ende aen hunnen Vorft, volgens de woorden van Chriftus zelve, gevende aen Godt, dat Godt toebehoort, endeaen den Keyzer dat den Keyzer eygen is; daer de anderein te- gendeel in hunne verblindheyd iyn voortgegaen , rneyn- eedig geworden zynde niet alleen aen Godt, maer ook aen hunnen opper-heer-fchappey-hebber; dog alzoo dit boos gebroed te magteloos was om fyne ondernemingen ten uytvoer te brengen, zoo trof het met Vrankryk eea verbond van weierzeydfche verdediginge aert ; niet dat de Franfchen dit deden uyt haet tegen den waeren Gods- dicnft, maer alleenelyk ten opzigte van hunne eygen be- langen ende om allengskens magtiger te worden : hier Waeren fy als den vos, fy begonnen te poogenorntot hun oogmerk te geraeken ; fy befloten gezaementlyk ^et Vrankryk den 8 February 1635 , van de Ooften- rykfehe Nederlanden metfeftig duyzend man aen te ran- den, ende men ftemde langs wederzyds toe , dat de Provintien en Steden der zelve zouden acnzogt worden °m de wapenen tegen hunnen Vorft op te nemen, en °m zig eenen vryen Souvereynen Staet op te regten: in geval fy dezen voorftel aenveerden , zoo verbond Vrankryk en Holland zig om hun te befchermen, mits dat fy naer zig hielden eenige uytgeftrektheyd op des zelfs grenspaelen , tot voordeel van hunne eygen belan- gen, ende om de zelye, hier ia toe ftemmende, akyd |
||||
|
f2 Ven verïïgten Jonas
te können in Bedwang houden; dat in |?evai fy ditwy*
gerden , alle deRoomfch Catholyke Provirtien moéfteh verdeyld worden tuffchen Holland ende Vrankryk, eh diens-volgens ten grootften gedeelte dooi- de verfoeye- lyke ketterye van Cälvien, in de welke de vëreenigde Provintien wäerert vervallen , worden overgegeven in het geweld van den helfchen fatan , llunnêa befcherm- Voogd; want Wie zal nvyffèlen, dat alle de gene die in deze oft andere dolingen fterven niet voor eeuwiglyk verloren gaén. Uniini Saptifmd, ünä Fides , una Salus. Daer en is iiiaer een Döopfel , maer een Geloof ende maer eehe Zaligheyd * zegt den Apóftel Paulus , fpre- kende väri de waëre Röomfche Religie; rnaêr den Al- derhoogften, dié het al beftierd , voorkwam aeh deze voornemens; deOoftenfykfche Nederlanden Bleven ge- trouw aen hunnen Vorft , ende den oorlog wierd evig^ lyk voortgezet* den welken wiffelvällig de e'ene ende de andere partye bevoordeelde: näer vele zwaereveld- flagen, belegeringen ende verwoeftingen $ Wierden dé vëreenigde Prövimien indagtig, dat in geval fy Vrank- ryk nog vele vóordeelen hielpen beiladen , hy met hun daer naer zoude hebben können handelen , even als hy met Spagnien dede ; dit bewoog hun dan om van twee kwaederi een befte te kiezen , ende fy troffen eene be- sondere wapen-fchorfinge aen met de Kroone van Spag- nien , de welke nu ook genoegzaem erkend.: de oumo- gelykheyd , om deze afgevallen flaeten nog onder haere heerfchappeye te können bringen; zoo door deverbin- teniffen die de zelve hadden aengegaen met andere Mo- gendheden , als door de uytgeputheyd ende de flouw- moedigheyd dezer Kroone ; fy moeften eyndeling doof dit ftaetkundig voorwerp afzien van de Ooftenrykfche Nederlanden, ende naer vele aengewende moeyte zeg- gen met den vos; dat de druyven te zuer waeren , enda hun niet en geleken; doölangs den anderen kant wierd'er eyndelyk eenen bedwingenden vrede gefloten vooif Spagnien , naer het eynde van dezen tagentig jaerigen «orjog, tot Mudïer in Weftphakn in het jaer 164S -j èOQS
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 78
door den welken den Almogenden de Ooftenrykiche
Nederlanden behoede , om gezaementlyk te moeten ver- Vallen in de blinde ketteryen van Calvien , Luther en de andere Setäariffen ?, van welke wy ; eer wy over gaen tot de vrede-fluytinge van Munfter , in het. vol- jende wonderbaer Gezift zullen handelen. |
||||||
|
ri. WONDERBAER GEZICT.
Amor iaordinatus eft caufa omnis peccatL
S. Thomas Aq. XJyt dwaeze liefde zonder maet, Ontftaet de bron van alle kwaed7, **Y7~ Zag een oude gryzaerd vragen?
J\^ Aen een opgetoeyde hoer,
#W 'm dat fy fchlep behaegen , Waer op dat fy lag ten loer;
fy kwam hem in't kort beduyden, Dat het tooyzel dat fy droeg ,
Tot haer trok verfchyde luyden, s'Avonds laet en 's morgens vroeg f
Mn dat *'oi de fchoon juweelen > K
|
||||||
|
^4 jt>en verllglen Jonas
Daer fy meé was opgecierd,
trieft te krygen door haer ftreelen, Van die in haer wooning zwierd.
Blommen , peêrlen ende kranfen, Kryg ik van myn fchoon gefpan s
En* als ik hit wilde kanjfen , '• Zoo bederf ik menig man ;
Goud en zilver met g'lieel hoopen, Werpt men my nüLdaedig toe,
En fy moeten "'t wel bekoopen , Ah fy zyn hun dwaesheyd moê ;
Geld komt ons noyt te ontbreken, En als ik het wel na gaen,
Syti'er menig afgeweken, Tot de averegtfche baen :
Doorat geflreel en door het vlyeny JViejt ik menig deftig man ,
Tot 't verderf %oo te verleyen , Dat hy wierd een helfch gefpan ;
Dat hy fleden ende ryken, Door mijnn' en des fatans Uft,
Van den waeren Godt deed wyken ; "'tGeen' m'hier al heeft na gegijl.
'd Oude man die ftond verflagen, Als liy dit had na gehoon,
Hy fchiep in haer geen behaegen, Maer vertrok zig ganfeh gejloort,'
Hy liet haer, met haer dienaeren, Leven in den jvulpfchen tryn,
Om niet nae de hel te vaeren, Door dees valfchen zoeten fchyn.
DE onderhandelinge van den gryzaerd met de ba-
bilonyfche hoer; de uytlegginge die fy hem geeft van haeren ftaet; het tafereel dat fy hem voorfteld van haere dienaeren, ende welkers dwaesheyd fy hoogbly- kelyk aentoond, zullen ons genoegzaeme ftorte toe brin- gen, om te ontdekken'den oorfprong van alle de voor* |
||||
|
der agthlende Eeutt». 75
gemelde ketteryen , meyneedigheden , goddeloosheyd
ende, barbarifchen hanclel: het en is niet te verwonde- re" » dat die, de welke van een gebroed des duyvels fyn voord gefproten , door zoo groote gedienftigheyd %n ingenomen geweeft tot hunnen vader der duyfter- *:eyd : maer zegt my , wat heeft de meefte aenleydinge tot a'le fcheuringen en afdwalingen van den waerenüods« Qienft gegeven , als eene ongeregelde liefde, eènen eygen Qrifc, eene onbetoomdheyd Van de gevoelens ende eene toeneyginge van alle welluften: als alle de voormelde grouweldaeden hunnen oorfprang dan hebben genomen üyt eenen onbetoomden ende ongeregelden drift, hoe konden fy dog anders als bayten-fporig wezen ; dog alzoo v/y deze genoegzaem hebben voor het oog gefield Jn hunne uytwerkingen, zoo zullen wy nu aftafereelen hunne ftigters door de welke alle deze dolingen fyn in den aerd-bodem ingevoert, ende alzoo wy ten op/.igte van onze nabueren, geene andere dolingen moeten aen- raeken als die van Calvien en Luther, zqo zal het ons genoeg zyn de dry voornaemfte belhamels van deze, Calvien, Luther en Karolftad af te fchetfen; op dat een ïeder uyt hunnen levens-tugt bevroeye, de beftandigheyd van hunne dolingen. Jan Calvien , zynde eenen Kuypers-zone , wierd ge-
boren tot Noyon in het jaer 1509 : naer in de regten gefhideert te hebben tot Orleans ende tot Bourges ,, ^ierd hy bekend tot Parysin het jaer 153 a , door fyne uytlegginge der twee boeken van Seneca over de goe- dertierentheyd , ende alzoo hy aen het hoofd van dit werk geplaetft hadde den naem van Calvïnus, is hy fe- "ert ouder den naem van Jan Calvien bekend gebleven r alhoewel fynen opregten naem was Cauvin : door de ^°Hngcn die hy uytftrooyde , wierd hy genoodzaekt iarys te verlaeten ; hy vertrok van daer nae Angonle-* lTjen, alwaer hy de griekfche tael leerde en'fyne da- ggen voord predikte; hy doorliep agtervolgens Potiers., ^rac,en van daer trok hy wederom nae Parysj maer ^ee^ende in e^teniffe te geraeken vertrok hy zig nas |
||||
|
•76 ï)en verTigten Jonas
Bazel, alwaer hy heeft uyt gegeven den Boek getyteft
Injtitutio Chrifliana, welk vermaerd werk hy opmaekte ter verdediginge van fyne aenhangers, ter dood verwe- zen door Francifcusden I.' naer dat hy verfcheyde rey- zen Zvvitzerland ende Italien hadde doorzwerft , ging: hy zig huys-veften tot Geneve , ende naer dat hy al- daer twee jaeren hadde Leeraer geweeft der Gods-ge- leerdheyd, wierd hy tenopzigte van een zwaer gefchif ende overfynen flegten handel in egteniffe genomen , gegeeflèlt, gebrandmerkt ende verbannen ; dog naer dat hy dry jaeren in ballingfchap hadde geweeft tot Straets- burg, wierd hy vanfynen aenhang wederom in Geneve gebragt, ende alfdan is Geneve het Schouwburg der Calvienfche Leeringe geworden : Calvien was eenen ver- ■waenden , boofaerdigen , trotfehen ende tyrannige» inenfeh ; want den Medicyn-meefter Michael Servet, hem eenige brieven gefebreven hebbende raekende het Myfterie van de heylige Dryvuldigheyd , psogde hy hem te doen vangen , ende dit gelukt zynde dede hy hem levendig verbranden. Ist dat den ftigter de? Geu- zen reeds fyn vergenoegen fchiep in het vergieten vart menfchen-bloed, hoe is het dan te verwonderen dat da woedende Beeldftormers, fyne waere difcipelseiide op- volgers, hier in hun behagen hadden? Syne vreedheyd ftrelae zig zoo verre , dat hy ftaende hield , meefter zynde tot Geneve , dat alle de gene, die fyne do- lingen nieten volgden, levendig moeften verbrand wor- den : eene wonderbaere godvrugtigheyd ! eenen uyt- mnntenden Gods-iever! onder alle de buyten-fporighe- den daer hy zig van pligtig vond , was wel de voor- raemfte , de hoereeringén daer hy zig mede ophield , even als alle andere Sectarifièn hebben gedaen ; dog hy wieft deze behendiglyker te bedekken als Luther en Karolftad, nogte hy en gaf zoo vele openbaere veraf- gerniflèn niet , om dieswil dat hy doornufter was en beh ndiglyk fyn fauten wieft te bedekken. Buyten dat hy fterk toegeneygt was tot hoerery, zoo was hy werk1, gaera ende onbaetzugüg ten bpzigte van rykdoiamen \ ■
|
||||
|
der agthtende Eeuw. 77
'*e betragten ; by beiuygde van zig zelven dat hy op-
loopig was van aerd: ïk bebbe, zeyde hy , onophou- dentlyk dit gebrek tragten in te binden ; maer tot nu toe hebbe ik daer altyd vrugteloos aen gearbeyd. Cal- vien overleydde tot Geneve in het jaer 1564 , in een groote wanhope en van eene fchrikkelyke Siekte; want hy wierd zoo daniglyk van de luyzen opgëeten, dat men gantfche vuyften konde inde gaten van zyn Lig- haem fteken , ende dat men met eenen pluymeii-hor- ftel een gantfche vuyl-blek luyzen konde van zyne klee- deren vacgen ; eenen van zyne Difeipelen, die daerey- gen-oogig tegenwoordig was, fchryft daer van aldus : Catvinus in defperatione finiens vitam> obilt, turpijfimo morbo* quem deus Rebellibus & Makdictis ejl comminatus, prius ex- cruciatus <S? comfumptus apediculis; quod ego veriffimè attef- tari audeo , qui funejtum & tragicum Ül'ius exitum & exitium his me'is oculis prafens afpsxï. Joan Haven. Apud pet. Cutfemium. Dat is : Calvien in wanhope zyn leven eyndigende, is geftorven van een alderfchriklyi fte ende ftinkenfte ziekte , door de welke God de wederfpannige ende de Vermaledyden bedrygt heeft ,eerft gepynigten verteert zynde door de luyzen; het welk ik op het al- derwaeragtigfte durve betuygen, die des felfs droevigen en yflchelyken uytgang ende verdervinge met deze my- ne eygen oogen tegenwoordig, hebbe befchoadt. Zoo. dat men van dezen met Verinüs mag zeggen : Pozna voluptatis caines ejl dolor ipfa voluptas,
Impurus numquam gaudia para tulit
Dat is Na welluft komt de ftraf, na zonden komen plagen; Onkuysheyd leyd terftond en voeld verdiende iïagen, Want op den zelven tyd, als hy de zonde doet;
Ontmoet hy eenen beul die pynigt zyn gemoed.
Laet ons nu overgaen tot Andries Carolftad , ende wy zullen in hem , zoo als wy agtervolgens ook in Luther zullen opmerken, befchoawen; dat den oor- , fprong van hunne Goddeloosheyd , nog veel opently- ker als in die vao. Calvien is geweeft eenen ongeregel- |
||||
|
78 Den verligten Jonas
den drift ende eene ongebondentheyd hun'er hertstog-
ten , niet voortskomende als uyt eygen liefde ende vermomde vlyerye van den helfchen Satan. AndriesCarolftad was gebortigvan Frankenland, en
naer dat hy Priefter geweyd was wierd hy verkoren tot Arts-rliäken van Wirtemburgh, ende gelyk de oogen uytwendige tolken zyn vaneenen inwendigen brand des Jichaems, zoo konde men gemeynelyk uyt de fyne iets heetzig ende haeftig zien, 't welk getuygde de inwen- dige paflien die zonder ophouden fyne ziele kwelden ; ondertuiTchen hy was begaeft metgroote, dog trotfche memorie ende verftand , ende gelyk hy den eerften was. van die tyden , die de wezentlyke tegenwoordigheyd des lichaems Jefu Chrifti in het H. Sacrament des Autaers. loochende , zoo is dezen onkuyflchen den eerften Priefter geweeft die eenc vrouw trouwde , tot blydfchap van alle de andere onkuyflche ende uytgeloopen Moniken en Paepen , die zig verheugden den weg gebaent te zien, daer fy zoo nae verlangden : dezen ellendigen , zoo hy zelfs verhaeld , was zoo geprikkelt door de liefde» dat hy meynde uytzinnig te worden op den dag van fyne trouw-feeft ; men ftelde op dien dag eene nieuwe lVlifle in, die door fyne aenhangers voltrokken wierd in hunne Kerk ; den Introitus van deze Commedie, want zoo diend deze Mis genoemd , wierd gezongen als volgd : dixit Dominus Deus non efi bonum hominem eße folum , faclamus adjutorium fimile fui , dat is : den Heer onzen Godt heeft gezeyd ; het is niet goed den menfeh alleen te laeten , laet hem ons een medehulpe rnaeken. Het hier op volgende gebed was ; Deus quï pofl tam longam & impiam Sacerdotum tuorum ctecitatem beatum Andream Carohftadium en gratla donare dignu- tus es, ut primus , nulla habita Papiftici juris ratione , uxorem ducere aufus fuerit, da quafiinus ut omnes Sacer- dotes, fana meine-, ejus vefligia fequentes, ejcïïis. concubinis aut elfdem ductis , ad legitimi conßrüum thori convenant tur; per Dominum noflrum Jefam Chrïftum &c. dat is; Godt, die naer zoo lange en goddelooze blindheyd |
||||
|
der agihiende JEcun^ 79
«wer Prieftcren, den heyligen Carolftad met die gratie
liebt willen begunftigen, dat hy den eerften , zonder te letten op eenig Papiften regt, heeft derven een vrouwe trouwen ; geeft, bidden wy u, dat alle Priefters hunne Verdooldheydziende, fvne voet-ftappen volgende, hun- ne byzitten ten huys uyt gedreven hebbende , oft de zelve getrouwd hebbende, toteene wettige hou welykx Verzaeminge mogen komen ; door onzen Heere Jellis Chriftus. Daer naer volgden deze verzen: Deus ititua virtutt ylndreas Caroloftadius gaudet & latatur > thalamo <opulatus. dat is: Heere in uwe kragten verblyd ende verheugd zig Andries Carolftad , door het houwelyb gebonden. Ik zal nu de reft van de gebeden agterlae- ten , die alle op eene manier gefchiedden, eyndigcude met het befluyt van hunne Miflè ,dat was het volgende * Sint nobls Damine auxllio fumpti Sacramentl myfleria , £? ficati jindrtts Caroloftadii connubiali cekbritate lata* mur, ita fac qu&fimus Saccrdotum conjugia toto orbc fali- citer aufpicentur, fielicius fuccedant , & quam fieüciflimè finiantur; per Dominum noflrum &t. dat is : laet Heere ons behulpig zyn demyfterien van het genut Sacrament, ende gelyk wy ons verheugen door de houwelykx-feeit yan Andries Carolftad , verleend dat alzoo de houwe- »y-ken der Pricfteren door de geheele wereld gelukldg- ï>'k beginnen , gelukkiger voordsgaen , ende op het al-, der-gclufcfcigften eyndigen door jelus &c Ziet hier , hoe deze guychelaers met Godt Almagtig en de ganlche Gereld lpotten! niet opgeftygt , als door eene enkele fazerney van eenen onbetoomden drift : maer hoe is het niet hem eyndelyk vergaen ? Een fpook voorzeyde fyne dood in fyn huys, vele zynde van gevoelen, dat "y is van den duyvel verworgt; aengezien daer menigte getuygen van zyn, tot zelfde Paftois in dien tyd tot Bazel. Zoo is Carolftad dan geftorven , om loon nae zyne
berken te ontfangen: ziet hier de uytwerkzels der on- betoomde herts-togten die met gnen' mindere paffie be- feten hebben het hert van den Goddelooaen Luther S |
||||
|
S o Den verïïgten Jonas
deezen, opgefteygt door een rauzende hovaerdigheyd ,
vermengt meteen brandende onkuysheyd, is va.iDoclor in de Godtsgeleerdheyd tot Wirtemburgh , geworden eenen belhaemel zyn 'er Sette; h y dan voltrokken ziende het Houwelyk van Carolftad, kwam het zyne ook wel haeft in het werk te leggen; hy, vlammend; door de liefde van zyne Catharina de Borre , eene Non , lokte- haer uyt het Kloofter- en trouwde de zeive; haer bo- ven dien ten beften geevende aen de Studenten van Wirtemburgh, om hun alzoo tot zyne leering te trek- ken, daer zig wel haeft ganlch Duytsland mede befmet vond , en die ,eylaes , zoo meiige ziele heeft een proye des duyvels gemaekt ; maer hoe is het evndelyk met dezen onkuyflehen Luther afgeloopen ? hoort hier van de eygen woorden van P. Tyreus,in zyn boe!, der bezeten: daer wacren in een dorp in Braband, Gheel genaemt, veel bezetene, die daer gebragt waeren, om door de vooripraek van eene Heylige die da;.r geviert word , ver- lort te worden ; deze worden akemael op eenen ftond van hunne booze geeften verloft, te weten op den zel- ven dag als Luther overleyde ; maer 's anderdags keer- den fy allegaeder wederom, om die op hunne gewoonelyke maniere te kwellen; gevraegt zyade, waer fy den dag van te voren geweeft waeren , gaeven voor antwoord: dat hun van hunnen Prins geboden was, de ziele van den grooten Propheet en hunnen mede-gezel Lu her te ver- gezelfchappen; eenen van fyne knegten heeft die zelve beveiligt, verhaelende, dat zoo hy 's nagts de venfter open dede, om de kamer daer fyn meefter in lag te yerlog- ten , hy gezien heeft, niet zonder grooten fchrik en aogft, verfcheyde fpooken en gedaenten, fpringende en danf- lènde : de raeven die daer kvaften ontrent het lig- haem, wanneer het van Ifieben te Wittenberg overge- voert wierd, gaeven nog meer agterdenken dat 'er dul- daenige kwaede geeften ontrent waeren geweeft : deze gefchiedeniflè word immers genoeg beveftigd door de eygen woorden van Luther , als hy zegt ; dat hy licymelyke gemeynfehap hadde met den duyvel : dit was
|
||||
|
isr ngthiende Eeuw. 8ï
■^as het eynde van den onzuyveren Luther, laetenda
iyne Non met dry kinderen in de gocdegunft vanfyns aenhangers. ■ , Ik hebbe nu genoegzaem aengehaelt, niet alleen de
geweldenaryen , ende moetwilligheden der Ketters j inaer ook hunnen oorfprong ende af komite; op dat den. eenvoudigen zig niet zoude laeten verleyden door deze Wan-gedrogten; ende op dat hy hun zoude verfoeyen als het haetelykfte dat in de wereld is; want zegt my ï dat van de ondeugd is voordgefproten > dat niet als de duyfterniflèn bewandeld: hoe kan men het zelve eenem Vriend van het licht befchouwen? Vrankryk wiercl wel eerft befmet met de dolingen van Calvien ; Duyti* land wel eerft met die van Luther en Carolftad; dog deze zyn voor het grootfte gedeelte overgegaen tot de Verecnigde Provintien : den Heere verliet deze om hun zonden ende onboetveerdigheden, ende den duy- vel gebruykte hun als de bekwaemfte werk-tuygen om den waeren Gods-dienft te onderdrukken; zoo verre zyn hunne boosheden ende goddeloosheden opgeklom- men voor het aenfchyn Gods, dat ïy wel haeft den loott van hunne werken ftaen te ontfangen, zoo als wy hiep naer zulten aentoonen: hunnen zco - genaemden Gods- dienft, die fy den verbeterden noemen, is dan eene blinde dolinge, voordgefproten uyt eene ongeregelde diefde ende onbetoomde driften, zoo als wy genoeg- zaem hebben aengetoond* ende alzoo den Heere zeis e 2egt dat de werken van de handen der menfehen ver- ganglyk ende j del zyn , hoe veel te meer moet dit toe- gepaft vvorden op hunne gezindheid, die verre \an menfehen werken, eéne duyvellche uytvindinge is.uyt haet ende verfoeyinge van het alleen zaligmaekende Hoomfch Catholyk Geloof: men mag dan met regt op des zelfs Stigters toepaflèn , de woorden \an den oyer« tiefièjyicen Poëet Owenus: y'u fieri fclix ejt dcbdlanda vohiptas;
H<ec juvenmn exitium , pejiis <§? Ma fenum*
L |
||||
|
Sa ï>en Verlegten Jonat
Dat is
Zoo iemand op dees aerd' zoekt een gelukkig leven*
Tot welluft van het vleefch mag hy zig niet begeven,
Voor jongheyd is't verderf, een peft voor oude Hen,
Die ons doen dagelyks veel droeve rampen zien«
|
||||||||
|
Ingens telum neceßitas Livius.
Dat in den nood, als die is groot, Zelfs tegen wet, zig iemand zet, Het is geen kwaed ; want nobd breekt wet |
||||||||
|
5~T7~ Zag een Land-man droevig dugten $
Jftk- foor de vierfchaer van Jupyn ;
Hy deed niet ah bitter zugten, Peyzend"1 hoe het mogte zyn ,
Peyzend' hoc dat fyne zaeken Zouden hebhen hunnen keer ;
Jloz dat hy het zoude maeken , foor dien grooten Opper-heer 5
Ziet, Jupyn kwam afgerezen Xa een luyjterlyke prael ■»
|
||||||||
|
der agthlenie Eeuw gg
i-n fyn plytlng wierd gtwezen ,
^Door de groote regter-zael: "y zegt; hoe hy was ontnomen , Geld en zilver en al "t goed r
Dat hem erflyk was gekomen , -En na brengt tot arremoed; Dieven , ßroopers zyn by nagten, Tot myn eygen woon gegaen ,
■En hebben uyt alle kragten , Het 'er tot den grond geflaen :
k Heb hun alles moeten geven , - Dat ik vaft en roerend1 had; T'wyl i/c zugtend' om myn leven, Hun nog om genaede bad:
«Heb hun moeten fchriftlyk tuygeny Dat ik 't al aen hun afstond ;
Dat ik onder hun wou buygen, En verlaeten mynen grond:
Ziet fy brajfen en fy fmeeren, En fy iyn in vrolykheyd ;
■Pwyl dat fy myn goed verteeren , Word ik nog van hun beneyd;
A« '£ hun handen ben ontkomen; Heb, ik zekerlyk betragt, ,
°w het welk men mVieeft ontnomen% Weer te hebben in n\yn magt;
Daerom heb ik my begeven , Tot u hooge regter-bank, Vm te weten ofm'in h leven, afstand doen kan door den dwankx
•rfkhy dus had uytgefproken ,, En verklaerd fyn gantfche zaek$ L£rd Jupyn geheel ontftoken , Door een regt betaemde vraek : °°d, legt hy , enjleldgeen wetten,% £ Daeroni moeten fy terftond > v M voor'gen flaet erzetten . W'/c verdsrfhuji im den ^KonA |
||||
|
Den 'verfigttn Jona»
|
|||||||
|
«4
|
|||||||
|
Dlt zevenfte wonderbaer Gezigt zal ons door eene
aengenaeme toepaffinge genoegzaem aentoonen het Oogblykelyk regt dat fync Majefteyt den Keyzer heeft, om zig niet te gedragen aen het Traflaet vanMunfterj alfwanneer men nu tot Munfter wastefaem vergaedert tot het aentreffen van eenen vrede , zoo moefi den zel« ven oogblykelyk gefloten worden naer bet genoegen der fterkfte partye ende tegen den dank van de magte* looze:nu diend onderzogt of diergelyke verdrag-mae-> kinge kan beftaen; ende men diend dies aengaende te- »eggen, even als Jupiter zeyde tot den Land - man f dat het eene bekende zaeke is , dat onder andere middelen , de welke wy hier zullen yoorbygaen, die een Contract, verbond » oft over-een-komft ver-breken » het geweld en de vreeze behooren. De eerfte wanneer roen door een openbaer geweld , oft door overwinnende ■wapenen in zoo een engte gebragt word , dat, wilt men ©f fyn leven of eenige overblyfsels van fyne bezittingen "bewaeren , men gedwongen woré toe-te-ftaen„ hetgeen de reden verbied vtywillig af-te-.geven. Degeweldenaer dringd den overgeweldigden fyne fchriP
telyke en plegtige toeftemming te geven. Zoodanig een toeftemming, door magt en geweld afgeperft, is naer xegten niet beftaenbaes. Het laefte genoemde, nament-- 3yk de vreeze van anderfints nog meerder door de over- raagt te zullen verliezen, en mogelyk niets van fyn be-- %\\tingen te behouden, noodzaekt de verzwakte partye tot een onregtmatige rekening van een onbeftaenbaep Contract, zoodanig een rekening is nul en van geender ■waarde. Wanneer de beledigde partye aen den Regter- of beyde af een dezer middelen, kan aentoonen , die hem genoodzaakt hebben een foort-gelyk Contract ae» te gaen , zoo isden Regterverpligt de beledigde partye van het verbond te onuloen»na het voorbeeld vanjupyn- Ontrent de vreeze leert ons Hugo de Groot, Lib. U« Cap- XI. y. i N. ° 2 , dat een Conventie door vreeze aen* ggg«e/» wel n'm nalaet inzigzelvt kragt te hebben, iraz? |
|||||||
|
der agthlende Eeuty. 85
dat hy, die de oorzaek van de%e vreeze Is » den anderen
Contractant daer van ontheffen moet, om reden der fchade , die hy htm daer door onregtveerdig doet ondergaen, Pußeodorf verklaerd zig hier in dezer, voege ( in fyn
groot werk Lib. III. Cap. VI. f. 6. Een zoodanig Con- tract Qordeele ik van den kantt die zig verbind , befiaen- baer, maer aen den kant van hem, die de vreeze veroo.r~ Zaekt, nul en van geen de mlnfle beflaenbaerheyd, omdat de^e laefte, het regt niet heeft , om%er de voljirekking van, te vergen. De Heer Gundling is van dit voorgaende gevoelen
geweeft; zoo a'ls.uyt defzelfs wgrk (de Efficientia me- tus). ten klaerfte blykt, alwaer deze beroemde Regts- geleerde zig over deze ftof breedvoerig verklaerd. Barbeyrac in fyne aenmerking over de aengeliaelde;
paflagie van Puffendorf, meynd dat zoodanig en Con- ventie in zig zelve onbeftaenbaer is, in deze veron- derftelling, dat-ze voor een grondflag niet en heeft de vrywillige en waeragtige toeftemming. der mede Con- traftant, het geen voor al vereyfcht word r zoo een, Con* traft de beftaenbaerheyd uytmaekt. Den Hoog-Leeraer der Keyzerlyke Academie van
Petersbqurg, de Heer Strube, deze voorfchreven gevoe- lens op het alderfcherpfte onderzoekende , zegt in fyn, werk, genaemt, Ebauche des Lpix naturelles , Part. III. Chap. III. , in de aenteekeningen : " 'Het komt. « my voor, dat de reden , welke deze, vermaarde fchry- 33 ver aenhaeld , nergens anders dan op een veronder- », ftelling gegrondveftis, welke (veronderftelling) zelfs 55 een klaer bewys voorderd, wordende door hen , die 5} van het legenftrydige gevoelen zyn, met ernft ontkent, 5» Ik voor my kan inderdaed niet vindeu, dat de vreeze »> volftrektelyk de vryheyd te niet doet, en vervolgens 53 ook niet de beftaenbaerheyd van een Contracl, dewyl fy « Ppzigtelyk niet belet van een der twee onheylen te S5 verkiezen, en dus dat dezen keus zeer regtmaetigen » billyk kan zyn. Daer-en-boven ftrekte zig deze t&> p den van gelyke uyt op de Qver-een-kQmften door regt' |
||||
|
85 Dm verÏÏgten Jonas
,(tige vrceze aengegaen, en bewyft daer ontrent te vee?»
„ zoo dat loet meeft gevolgde gevoelen het fchier fchynd „ te vcrhaelen." "Den Heer Pufièndorf betreffende, hy doet zvn %e-
„voelen vaornamentlyk ruften op bet altoos duerende „ accoord tuflchen het regt aen de eene zyde , en de j, verpligting aen den anderen kant; een veronderftelling „ alzoo weynig gegrond, dan wel onderworpen aen on- « gerymde gevolgen, In waerheyd , zoo dra een Wet „ my een verpligting opleyd, om een zaek te doen uyt „aenzien van een andere , dan ben ik daer door zelfs ;> te meer verbonden, vermits dat de verpligting onaf- ,-, fcheydelyk van de Wet is , en onmiddelyk daer op « betrekking heeft. De verpligting dan geeft het verlof, «of het regt, om over-een-kornftig te handelen. Maer ■>, bier is de zaek , wat eerlvkhevd van den beloofder „ voorderd. Van den anderen kant is het zeldzaem van «■te können doorgronden de waere beweeg - redenen * « die een ander aenzetten om tegens ons te werk te wgaeh , en vervolgens om daer door te fchikken, wat «wy aen hem verpligt zyn. "■ " De zwaerigheyd is dan alleen maer een regtveerdig
„en geoorloft middel te vinden , om zig , uyt eygen „ hoofde, zonder tot imand , wie bet ook mögt zyn, jjfyn toevlugtte nemen, te ontmaeken van een belofte, „ die ons onregtveerdiglyk is afgeperft. •" " Dewyl het dan klaerblykelyk is , dat wy door die
„beloften gefohonden zyn , zoo is in dit geval de ftel- « regul , (dat men aen hem die'er in toeftemd , geen «nadeel toebrengt) niet toepaflèlyk: vermits men ons «het regt» om een o ver-een-komftige voldoening te «trekken , niet en kan weygeren , en vervolgens van «de zehe te doen beftaea in het te doen van de zaek 3,zelf, jk wil zeggen , van de over-een-komft, die de ,, oorzaek van het verlies is Want in dit geval zoo. j",'ftryd zulkx geenfints nog tegens de aldergemoedigfte j, aenkleving aen onze pligten, zoo wy ons alfdan ba- y ven ons gelyke fte.Uen, Dus kan men geheel gemak-» |
||||
|
der agthlendè Eeuii> 87
jj kelyk vatten , dat Grotius zig niet bedriegt * met Spalk*
3) op een ander over te brengen, het geen, eeniglyk vail » ons afhangt, '? Hubner in zyne He.dendaegfche Rechtsgeleertheyd, Ca-
pittel. XXXVII , zegt " De biJlykheyd is openbaer , »5 om den geenen die door vreeze gedwongen is om [es »> te doen, vaa de verbintenifle daer over te be»ry- » den : zulkfce vreeze, namentlyk, voorgewelt, &c." Profefièr Voet, ad Pandeft. Lib. IV , Tom. 2 No
1) ftemt in alle deelen met de voorfchreve rechts-ge- leerdheyd over een , zeggende : Prima reftitutionis cauiä metus eft, qui inftantis vel pericnli cauia mentis trepi- datio dicitur, vel etiani majoris malitatis timor , ,J D; •), vreeze is de eerfte oorzaek der herftelling , die door- 11 gaens, ter oorzaek van het naderend gevaer* een ont- ij roering der herïfènen ofook wel een vreeze voor groo- „ ter onheylen genoemt worden. " In het voorgemelde Hood-ftuk N. ° 10, verklaert
zig de voorfchreve Profeifor in diervoegen : Quin &: metum juftum recle dixeris , quem hoftis hofti infert : cui coofentaneum, ut bello Captus ea folvat, ad qua; pioniittenda terrore hofti'li &; araüs eompulfus fuit, cum iftas conventioaes jas belli tuearur; " Dit zal men een *» regtmatige vreeze noemen , wanneer iemand, in den » oorlog gedwongen word , dat geeue toe te ftemmen,, s> tot welker beloften hy door een vyandi^e vreeze en 5) wapenen gedrongen word, nademael het regt van den i> oorlog of geweld zulke over-een-komften alieeniglyk »> verdedigt." Uyt alle deze aengehaelde ftandvaftige leeringen we-
8ens de vreeze , die onsdwingi een onregtveerdig Coi> traét aen te gaen, blykt het daa zonne-idaer, dat het ?iet oerïendig kan zyn , het geen een regtveerdige vi"eeze ons bedwongen heeft tot een ganfche bederf te teekenen. Was dan Koning Philippus den IV. in den jaere 1648,
"Oor de vreeze van nog meerder te zullen verliezen, ^t in de noodzaekelykheyd gebragt 3 wilde hy de bron |
|||||
|
1
|
|||||
|
88 Den vêrligten Jona»
floppen ,waer üyt al de onheylen , zoo voor zyne Kroon »
dan voor zyne Onderdanen vloeyden,om deartikuLn» hem door Holland voorgeschreven , aen te nemen en op die voet, de vrede te flu;ten? Alleen die de gefchie- deniffen van die tyd weten, zullen volmondig moeten zeggen: jae zeker "Wat al verliezen hart Spanje, die Portugael in dezen
oorlog ook overheerfebte , niet al geleden ? De bezittin- ge inde Ooft-Indiên waren reeds door de overwinnende wapenen in de handen der Hollanders vervallen , Bra- filien in de Weft was verovert, en de Vloot onderden Admirael Piet Heyn had zig- van de fthatten van Peru meefter gemaekt. Daer-en-boven was hyin een zwaere oorlog met Vrankryk ingewikkelt, en de Portugiezen rebellig geworden. Allen deze vernielende voorvallen noodzaekten dan die Vorft, wilde hy een vreede hebben, om, uyt vreeze van niet meerder te verliezen , de voor* fchriften der Hollanders aen te nemen. Betreffende nu het eerft-genoemde , zoo leerd ons het
Roomfche recht, (in de Lex Julia) dat, onder het geweld, waer door iemand gepraemt word, tegens wil en dank , iyne goederen of bezittingen af-te-ftaen, wel bezonderlyk gerekent worden, die, om opjtand te ver' wekken zig zelve en onderhoorige wapenen, en in de wa- penen gevonden worden. Die, door een allerfchandelykftc voornemen, opftand verwekt hebbende , Steden, dorpen » het platte land overmeefleren, en te Vüer en zweerd ten roove gaen. Die met gewapende krygS'bCnden de eygenaers uyt hunne huyzen, land en fchepen verjoegen, nemende deze geroofde goederen in volle bezitting. Het is dan over- al een ftandvaftig regt, dat, zoo dra men dufdaenig een vreeze en geweld den regter kan bewyzen, de be- ledigde partye alfdan in voorige ftaet volkomen moet erftelt worden. Het zoude ten eenemael onnoodig zyn, de onder-
jcheydene middelen van geweld, roof, brand, over- meeftering van Steden , Vlekken, Schepen en andere diergelyke wederom aen-te-haelen, die de Hollanders, in
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 89
in dezen tagentig jaerigen oorlog , gebruykt hebben ,
°m Jen Koning van Spagnien te dwingen met htm eea zoodaenigen vrede te maeken, als ïy het fpel meefter zynde, hem zouden vpor-fchryven. Dit is dan ook by dit berugte Traftaet van Munfter
gefchied, Den Vorft wierd door overheerfching , ge- beld en aenmerkelyke verliezen gepraemt dezen vrede aen te nemen en te gedoogen , dat fyne Onderdanen aen Hollandfche KJuyfteis geboeyt wierden. Het was het XIV Artikel van dat Trattaet niet al-
leen ,, waer uyt de Hollandfche boeyeu zig deden zien , öiaer zelfs ook het XV, waer hybedongen wierd: dat olie. fchepen in de Havens van I^laenderen komende, en uyi de zelve vertrekkende, belaft zouden blyven, met de, betaeüng der zelve regten en belaftingen , die geheven zouden worden van de goederen , gaende en komende langs de Rivier de Schelde , en andere Zee-gaten , waer van. in het artikel gewaegt wierd. Het oogmerk van het XIV Artikel was dan voor hun
niet alleen genoeg , waer by Antwerpen en Braband vernield wierden , maer de Stad Brugge ende ganfeh Vlaenderen moeiten , door dit geweld, ook onder het Hollandfche jok zugten. Uyt alle dit verhandelde is dan op het duydelykfte
vatbaer, dat, zoo iemand het regt van erftelling ie vra- gen heeft, zulkx,by uytnementheyd , aen onzen Sou- vereyn op het alderbillykfte toekomt , daer, en de ge- Zonde reden, en het regt volkomen de erftelling voor- deren , en de dringende noodzaekelykheden fyn'er ge- trouwe Onderdaenen zulkx met het hoogfte regt van den Vorft vragen. Deze erftelling heeft den Monarch, in alle vriendfehap, gevraegt. Hy heeft, op hun ver- Zoek ingewilligt om daer over met CommiffarifTen te aandelen. Syne bereydwilligheyd, om met fyne Nabue- ren in een gewenfcbte vrede te leven , heeft gebleken Jn het toegeven van fyne overige wettige pretentien , ^its men de vrye Vaert na Zee aen die van Antwer- pen » gunde; maer neen , alles wasyrueteloos. Hoe zeel M
|
||||
|
%jjO Den verUgten Jonas
ïy , in vroeger dagen , regens de Engelfchen door de
kundige pen van den grooten Hugo de Groot, onwe- derfprefceiyk, aen de ganfche wereld bewezen hebbon, dat Je Vaert op den grooten Oceaen aen alle volke- ren vry is, zoo toonen fy, door deze geweldige daed, dat by hen op het onwettigfte door geweld word uyt- gevocrt. het geen fy, onder Cromwel, met het hoogfte regt afkeurden, en zelfsfchroomelyk tegens de leering van die onftervelyke HollandfcheLetter-Held zondigen : want als men de genieene weg nae Zee fluyt , is dan Eulkx de vrye Vaert op de groote plas niet beletten? Zal dan iemand aen deze heylzaeme oogmerken aen deze billyke erilelling die Jofepbus den II. zigverpligt vind aen fyiie Onderdaenen wederom te bezorgen, een .haetelyke gedaente durven geven. De zoodanige fyn haters van de gezonde reden en
het aengenomcn regt die hertnekkig daer in voortgaen, en zelfs hunne cuveldaed door konftige woorden mee t Satergoud' bedekken , ondertuflchen het inzigt van zoo • :---'iig:en Monarch, in alle open baere papieren be- kladdende , en fyn geheyligde perfoon hoonende, fyn de Maedehappy van weldenkende ftervelingen in het geheel niet w cerdig, Dtwyl dan deze billyke erftelling gevraegt zyndege-
tvéygert is, en dit een verfchil tuflehen den eenen opper- rriagtigen ftaet en dea anderen oplevert, wat kan , wat moet dan onzer; Vorit , die door de boeyen van fyn Onderdaenen fchroomelyk beledigt is ; anders doen , tot bekomming van fyne regtrnätige oogmerken , dan die raagt gebruyken, die het Godctelyk Opper-Wezen hem in handen gegeven heeft ter befcherming van fyne Onderdaenen. Een geleerde franfcfceScrrry ver Mr. d'Aube genaetnt, zeg>: in fyn werk Efläi für les principes du Droit & de la Moraie, Part II Art LXV. Quand un Souverain,ou un particulier membre d'un Etat, a été oxTenfé, ou fouffért quelque dommage de la part d'un autr e Sou verain , ou de particuliers dépendans d'un autre Etat, cela devient une affaire d'Etat si Etat. Par confe» |
||||
|
der agthlende Eeuw. . oi
«juent c'eft un Sau verain de l*Etat offenß ou endcni-
^agé a qui il appartient d'en demander raiibn ä l'autre Souverain, & de juger quand il efl jufte d'en ve.nir. aus ' repréfailles. •" Wanneer eenen Söuvereyn of een .bezon-- "der Lid van den. Staet of beledigt is» of'eenige s' ichade geleden heeft van wegens eenen anderen Souve- » rein , of vaa besondere perzoonen afhangende van »> eenen an deren Staet, zoo. word zuiks.eenverfeb.il tuf- >> fchen- den eenenen anderen Staet, vervolgens fiaet " het aen den beledigden of'fchade geienen hebbende; 5) Vorft, wie het aengaet, om'er , niet alleen de re- »» den van te vragen, maer zelfs ook tot de fcHaa ver-* >> haling te komen. " Ende Aïtikui' LXX zegt verder £*e cas. qul domie lieux aux reprèfailles , Faifaht des affaires d'Etat, fans doute 1-Etat oitenfé , ou endomma- gé, a droit de pendre fan dédommagement fur quelque " Metnbre que ce foit de lautre Etat , . d-'oü' eft veuue-' l'offenfe ou Ie dommage , parce qne tous les Membres, d'un méme Etat font refponfablesde ce qui eft dü par eet Btat. 7' De. gevallen, die tot Scha verhaling. oorzaefc. . »> geven verfchillen tuflehen de eene Staeten en den -5> anderen verwekkende, zoo heeft den beledigden of be- <h fchadigden Staet, zonder eenige twyfèl, het recht om- '» fchade te verhalen- op een ig Lid, wie het ook zyn- »> mag,van de&anderen Staet,, van waer ofde belediging ï» ofde fchade gekomen is : want alle de Leden van »i eenen de zelve Staet, zyn aenfprekelyk voor het geene '» de gantfche Staet verpligt is. " Dit heeft dan onzen Souvereyn door billyke redenen getracht te doen. Hy ^fteen gedeelte van zyn Ryk uyteen altoos durende druk, uyt vremde banden ,, door wegen van vriende- jykheyd, door een med ogen de aert van menfchlieyent- "eyd, willen trekken. Hy heeft geen feha-vergoeding S^vraegt voor al het gene fy daer'uyt, zoo een groots- ïeeks van jaeren, getrokken hadden, en waer door dit Vrye gemeyne beft tot zoo een top-punt van magt ge--' klommen is; maer hy vraegt alleen maer de ontbii-- Qlng van die bekueveling, waer mede fy heden, nog: |
||||||
|
<)2 "Dtn verligten Jonas
een aenzienelyke S;ad zoo onregtmaetig onderdrukken.
Dog alles is vrugteloos, alle gezonde redenen houden op ,° te werken op de baet-zugtige gemoederen van onze Nabueren, die gewoon zyn de'wetten aen den koop- handel van de heele wereld te geven, enfy' willen niet dulden, fchoon hunnen handel wel geveftigt is, dat het ziel-toogende Antwerpen tot een betere ftaet geraekt. Ma rfy hebben heden met eenen Souvereyn te doen, met wien fy niet können leven als met den Keyzer van Java , en andere Ooftindifche Vorften , aen wiefy Quafi om hooge eer aen-te-doen , een Hollandfche lyfwagt ga- ven, en wczendlyk, onder deze klinkende eer, goude boeyen verleenden, houdende hun als Koninglyke ge- vangenen altoos in 't oog. Neen , Jofepus den II is te v Igt, om zig door welfprekende tongen in flaep te lae- ten wiegen, fyn hooge wysheyd begry.pt, dat het hoog tyd is omuytdie fiuy mering t'ontwaeken , wae'r ïnfynë doorlugtige voorzaeten , of door onvermogen, of door ftaedïundige omwegen , zoo een langen tyd gehouden zyn. Holland blyft in weygering, maer hy zal }yne wettigheyd met den degen ftaven. Dewyl tuflchen onafhangelyke Staeten geen rechters
noo 'zaekelyk zyn of erkent worden, die hunne ver- fchillen können eyndigen, of wel dat de verfchilleu nog in der minne, nog door fcheyds-manncn bygeleyd können worden, zoo is daer toe het recht der wape- nen noodig. Het is, zoo als bewezen is , in dit geval zoodaedg geftelt. Naedemael dat den oorlog regtveer- dig is, waneer een Souvereyn zig verpligt vind de fcha- ve.goeding te bezorgen, die hy of fyne onderdaenen van anderen Staet komen te lyden, zoo, moet onzen gróotea Keyzer in allen opzigte vrygefproken worden , daer de hertnekkige weygering van fyn recht hemnood- zaeken fyu toevlugt tot de krygs-toeruftin:,en te nemen. Ten dezen opfigte zegt den aengehaelden Franfchen regis- seerden ( Part II N. ° XCVIIÏ.) La guerre oft irAÜf- pcnfable-----Quand 1'offen ce qu'on ä recu , ou Ie dom-
liiage qu'on a foufFert étant très-grand, ou Ie fuites de-
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 93
"vant être regardées comme tres - dangereufès, il n'y a
point d'autre moyen de tirer vangeance, ou ! dedom- tiagement, ou d'en prevenir les fuites,on bien enfin quand les droits, qu'on a juile fujetde revendiquer étant tels, que la nonjouiflance & Ie defautde revendication entraineroient des confequences dangereufès , on ne peut parvenir a les exercer que par la voie des armes. ■"Den oorlog isonvermeydelyk, wanneer de belediging „die ons aengedaen is, of de fchade, die men geleden „heeft zeer groot is, of dat ook wel de gevolgen zeer „ naedeelig en gevaerelyk moeten befchouwd worden „ en zoo doende geen ander middel of van vraek-ne- „ming, of fcha-vergoeding overblyft om'er de gevol- •> gen van te voorkomen : benevens, wanneer Wy een „ allezinds billyk voorwerp hebben om ons recht te „ vorderen , en het zelve zoodaenig is, dat het gemis „ mét den mifllag van weder-eyficbing zeer naedeelige ,, gevolgen na zig Dept, dan kan men tot fyn oogmerk „ niet anders geraeken, dan alleen door den weg der „ wapenen. " Wat metifch kan 'er dan gevonden worden , die zoo-
daenige middelen, om billyk met fyn naebueren ineen oorlog te geraeken , met eenige gegronde redenen,kan tegenfpreken. Is hy , die de regtveerdigheyd weder- ftreeft,en de onderdrukking voordzet, dan niet de oor- zaek,dat de beledigde partye zig door de wapenen recht moet bezorgen. De rivier de Schelde voor die van Antwerpen te fluy-
ten , was, zoo als reeds bewezen is, een onrechtveer- dige daed, waer aen den 'Koning, zonder bewilliging der Natie zelfs, door de overwinnende wapenen , ge- dwongen wierd zig te onderwerpen. Deze daed was dan een onregtmaetige verovering, waervan, met alle recht, de te-rug-geving moet gevraegt worden, te meer, daer men nimmer kaa aentoonen door een au- thentique acte , door de vergaedering der Staeten ge- teekem» dat zy, in die fluyting, vrywillig toegeftemt |
||||
|
94 Den verllgten Jonas
hebben,hetgeen het regt voorden,volgens voorfchrevea
Schryver, Part. II. N. ° 129.
Het is ook een ieder bekend, datalle beloftens, het
zy fchriftelyk, het zy mondeling , volkomentlyk vry- willig moeten zyn, en geenfints door dwang of vrees- middelen mogen afgeperft worden , want zoo de vrees de vryheyd van den toeftemmer benomen heeft, zoo moet de toezegging van geen waerde gehouden wor- den. Daer uyt volgt, dat, zoo wanneerde vreesklaer- lyk is, de vryheyd van den Souvereyn benomen word. In zoo een geval heeft hy het regt, om fyne gedaene beloften van geene uytwerking te agten. Idem ( Part. II. N. o CXXX. De volgende woorden van dezen Staets-man zyn, ir»
ons geval, zeer aenmerkelyk,waerom ik de zelve woor- delyk hier aenhaele : Il fera évident , que la crainte aura contraint la liberté duSouverain , qui aura fait cette' promefle , s'il eft certain, qu'en ne la faifant pas , iï eüt étéexpofé a de grands dangers pour lui & pourfbn Etat, & fi l'on ne peut pas concevoir raifonnablemenc d'autre motif, qui ait pu le determiner a faire la dite promefle.J' Dat de vryheyd van den Souvereyn gedwon- „gen is geworden , zal ten klaerfte blyken % zoo het „zeker is, dat , zonder die beloften of teekening te „ doen, hy en fyn ryk aen groote gevaeren en onhey- „ len zouden bloot gefteld worden, te meer , als men „ op een redelyke wyze geen ander weg heeft können be- 3, denken, die hem , tot het doen van zoo een toeftem- „ ming, heeft doen befluyten.'* Den toeftand , waer in de Staeten van Philippus den
IV zig bevonden, zoo als reeds aengehaelt is, was dan zoodanig, dat de zelve naer het bederf heidden en fyne- fchat-kiften uytgeput waeren. Om nu daer aen , tyd van verbael; en aen zig zelve de noodigeruft te verkenen,, washy dan genoodfaekt dit IV artikel toe-te-ftaeu. Dei* thans regeerendeu Monarch is in een vry andere'omftan- digheyd. Syn magt is ontzaglyk, en fyn doelwit, om alle fyne Ocderdaenen gelukkig te maeken,by alle voi- |
||||
|
<7er agthlende Eeuw. gg
keren te pryzen. Syn oogwit bedoeld eenen ftandvafti-
gen handel in fyne landen in te voeren. Daer dan dezen tachtigen Vorft, in fyne heerfchappyen , zoodanige be- kwaeme Haevens heeft , zal hy dan können dul- den , dat vremde Nabueren altoos gebruyk zullen maeken van een recht, het gene vrees en dwinglandey in de wereld gebragt heeft, en heden nog door geweld ftaet verdedigt te worden ? Zullen dan vremde wapenen den Ceezar van deze eeuw
langer afschrikken, om zig te bezorgen de vryheyd fyn'er Haevens, en aeu fyn Onderdaenen een vrye Zee ; JVeen. Daer dan degrootmoedigheyd van het Hoofd des Duytfche Ryks, in fyne billyke voorftellingen , afgewe- zen is geworden, moeten de wapenen te weeg brengen het gene aen de verlichte reden is geweygert gewor- den , en wel op de verdere gronden van het Hollandfche Licht Hugo de Groot, de Jure Belli & Pacis lib. 2. c. r. ■f. 34. Cum proprius amor omnes alias confiderationes hoc in cafu fuperet, non poteft non naturaliter homo in pari, cum altero, periculo conftitutus, non ffoi po- tius quam alteri confulere. Conftat illa, ut hic & nunc ad exercitium aétus quis obligetur, pnefuponere occa- fionem , materiam & facultatem agendi, quaj regulariter deeflc intelligitur, ubi qui fieri nón poteft nifi.ipii per- eam, cum amorem & curam fui abjicere tere ïnter im- Poffibilia & qute conimunem höminum conftantiam fu- Perant, habentur. J'\Vant, ïri dit geval, overwint da «eygen liefde alle de andere overwegingen zeer verre, s» en het is natuerlyk , wanneer men met een ander in »5een en het zelve gevaer is, dat men voor fyn eygen '5 meerder dan voor een ander zorgt. Dit blykt zooda- ''Hig dat iemand dan tot de uytvoering van een daed » verpligt word, wanneer men zig voorftelt de gelegent- "heyd, de zaek en de vermogens te hebben, om met »»kragt te können werken, welke men doorgaens zegt "te ontbreken, wanneer iets niet kan gefchieden, ten vzy met mynen eygen ondergang, vermits het onder »■>de onmogelyke daeden, en diedegewoone menfchs« |
||||||
|
5>(? Den verligten Jonas
„lyke ftandvaftigheyd overwinnen, gerekent word, fyn
9, eygen Hefde en de zorg voor fyn eygen wel-zvn af „te zeggen." Zal dan dit Tractaet ten nadeele van dezen Vor ft wer-
ken , daer zulkx maer willekeurige belchilckingen in- houd , die een geleende verpligting heeft ? Zal dit de Goddelyke, Natuerlyke en Redclyke Wet te niet doen, die op onwrikbaere en ftandvaftige beginfelen geveftigt is? Het regt, het gene, in dit verfchil, met de nood- zaekelykheyd gepaert gae t, beftaet dan in alle fyn kragt, en wel in alle Staeten , die een menfeh bekleed , en alle menfehelyke magt is niet bekwaem, om dat te niet te doen. Om met meerderbillykheydte fpieken, zoomoet men dan zeggen, dat de noodzaekelykheyd, verre van een uytzondering te gedogen , in tegendeel de funda- menteele rigt-fnoer van het regt erfteld , en ontneemt aen de latere Wetten alle kragt en magt , zoo dra-ze \an het algemeene oogmerk wyken. Een regtfehaepen menfeh kan zig aen de Wet der
reden die wezentlyk is, niet onttrekken , nog de oiren fluyten aen de ftemme der natuer , want fchoo^ wy verpligt zyn eikanderen te beminnen , zoo is het ook ze- ker, dat de natuer ons leert zoo een van beyde moet /vergaen , dat men , in zoo een geval zig zelve boven fyns gelyke fteld. De pligt om een ander te bewaeren, houd alfdan op, en verlieft alle fyne kragten, om dat de .oorzaek ophoud, en de verpli ting die wy ons ey- gen zelve fchuldig. zyn , om na onze voldoening te le- ven, blyft in fyn volle kragt , en het is ter oorzaeke van deze verpligtiug, dat wy gehouden zyn ons ineen uytterfte gevaer te behouden boven hen , die ons ge- lyke zyn. Strube de Piermont de hxnéceffité, &c. Chap. II. f. IV. Nademael ik dan het geval , waer over het gedugte
gefchil thans loopt , naekt en ongeveynft heb voorge- dragen , zoo durve ik verhopen , dat een ieder volko- menovertuygt zal zyn van het fchreeuwendeongelyk , her. geen de Hollanders, onze nabueren, het Ooften- i-vkx
|
||||
|
der, agtliknde Eeuw. jpj.
^yfc Nederland ende voornaementlyk de Stad Antwer-
pen aen doen, en in deze den Keyzer zelf. Is dan heden dezen gedugten Monarch niet in het
geval gebragt, om het welvaeren van fyn onderdae- nen, de erftelling van fyn Land en fyn eygen eer te ftellen boven alle dwingende middelen? Zonder eenige de minfte twyrïèl, zullen alle lier velingen , die zonder voor-oordcel fpreken, volmondig zeggen :Aen wie kan men anders de gedreygde bloedftorting wyten dan aen de ongehoorde hoofdigheyd van hun, die aen onzen » orft fyne rechtmaetige vorderingen voor het oog van gantfeh Europa komen te weygeren. Dewyldan het vrye vaeren door de rivier de Schelde
in zig bevat een natuerelvken weg na een vrye Zee en dat het, na de gronden der reden , en het bekende recht, aen die van Antwerpen zoo wel vry ftaet dezen weg te gebruyken, even als alle andere Natiën de rivieren gebruyken, om een vrye Zee te beploegen, zoo is het zonne klaer, dat fyn Keyzerlyke Majefteyt, tot erftel- ling van die vrye vaerd, de wapenen moetende gebruy- ken , niet anders doet, dan de Hollanders zelfs gedaen hebben, om die rivier te fluyten, en vervolgens daer *n niet anders beoogt, dan het geene'de billykheyd wede brengt naemeiltlyk te voldoen aen de pligt, die "y aen fyn onderdaenen verfchuldigt is : want, zegt -Zenophon , een forfl is verpligi, om hun allen , die Qnder fyn gebied bekooren , met weldaeden op te hoopen. Nu hebben wy voorgeftelt de geregtigheyd van fyne
Majefteyt tot het wedereyflehen van fyhe ontnomen Tanden, even als het zelve beflift word doorJupyn ia ^'t ons zevenfte wonderbaer Gezigt. Nu zullen wy °vergaen tot het agtfte alwaer wy den verligt en jonas der agthiende Eeuw zullen befchouwen , door den Munf- ^rfchen vrede tot buytaenden Walvifchgegeven, ende flu wederom door den zelven uytgebraekt aen deOoften- rykfcbe Neder-Schelde, om aen het trotfeerende Neder- lands Ninive voor - te - ftellen de rampen en onheyle* «Üe het bedrygen. N
|
||||
|
Ven verUßtcn Jonas
|
|||||
|
VIII. tVONDEKBJER, GEZIGT.
Craflina qui defert meliorem in tempora vitam » Qjiis recle hunc dicat confuluijfe Jibi. Die al te lang uytftelt 't doen van boetveerdighcyd. Word rnenigmael beroofd van Gods bermhertighcyd. ' ~\Z~ ^a» ^e fam VZTiin^t fanden
JV.. Leven in een wulpfchen aert.t 'k Zag 't onregt geleende panden , By een fchoon gelegen vaertt
In veel rykdom overvloeden , In veel pragt en kojllykheyd,
^tWelk een Vor ft gaf hoog vermoeden , Van hun groot onregtigheyd ;
Namentlijk in het bejehouwen., Hoe tot naedeel van fyn land't
Sy 't vergift hadden gebrouwen , Zynde '/ Spaenfche jok ontmand.,
J)oen wierd ik om boort gefloten, Voor den walvis tot een buyti
Voeji wierd mijn rivier gefloten, |
|||||
|
der agthiende Eeuw^ jj>
,kT%a£r nu ê'Meld h ™y "yt;
K^krd alfdan door angft gedreven ,
-e.« te faemen magteloos,
**°e/2 ik mijnen vrydom geven Der rlvlere voor altoos;
"ïaer nu komt den tyd te naeken > Dat ik regt zal zyn gedaen ;
^"■t het Oorlögs-vuer zal blaken , ■En verduyjlren ion en maen ; ■** die zoo lang lag beßoten -Tn den buyk van dezen vifch,
■Ben'er weder uyt gefloten , Eot 't voorzeggen van mijn glfch,
"** zal met van Leliendaele, En den Roomfchen Daniel,
**anfch den ondergang af'malen, P~an dit broedfel v-an de hel; 1 Bloed dat roept der martelaeren, Hun ontrouw en godloosïieyd, " '
«■n kan nimmermeer bedaren,
'd Alvoorziende Majefleyt. zet ons dan nu gaen ontvouwen, Of den tyd niet naekend* is, •Vat rt vereende land zal rouwen, ■öe befmetting van 't gewis. T^Ot nu toe hebben wy niet'gezien als. gcouwelda--
,ƒ- den, meyneedigheyd endeeenen onaienfchelvkeV
. andel, geplogen door de vercènigde Provintieh ; het
nu zoo verre gekomen dat de maet hun'er booshe-
en overloopt ende dat de wraeke vanden alderhoog-
jjn, welkers goedheyd fy r.u zoo langdueri-én tvd' ebben getergt, hun komt te naeken : de Hevdenlc'he
^nUofopbcn betuygen ons zelfs, dat Godt is den loon- ^r van het goed en den ftrafier van het kwaed ; want
gt Seneca: nulium fcelus impunitunt , quia jZdeï'd ia
■»-Vers fappüclum efl. dat is: |
||||||
|
löö ï)en verïïgten Jonas ',..'*
J)e boozen nimmermeer hun jlraf ontvhgten mogen,
Gods vraek treed overal'hun altoos onder 'doogen. Sy volgt hun waer fy gaen , gelijk "dé fchaduw 'i (y ƒ En altyd komt hun voor hun goddeloos bedryf: Noyt is het berouw te ipade; noyt vèragt den Heere die met een vermorzelt hert zig wederom tot fyne ge- nade begeven ; die afstand doen van hunne boosheyd ende ongeregtigheden, wedergevende het gene fy door- een onregtveerdigheyd van een ander bezitten ; dog volgens den H. Auguftinus ende de andere Leeraers der Kerke is het een vaftè regelfteilinge , dat geene zonden van ongcregtigheyd'vergeven wórden, ten zy men wedergeeft het gene men van een ander heeft ont- nomen : non dimittitur peccatum nifi reflituatur ablatum. S. Augufi. Ende alzoo de vereenigde Provintjen. hert- nekkiglyk wygeren deze wedergave te' doen 'tob wor- den de zelve b'edrygt met een algeméyne ilagtihg, een fchroomelyke verwoefting, die niet als vuer en vlam- men aenkondigt : de oórlogs-trornpet is geblazen , de overftroomingen , ter noodelooze bevèylinge met ge- weld gedaen, doet den armen landman 'metziltige trae- nen fynen ftulp verlaeten , en-na de Steden vlügten , de veld-lekkernyen, tot* s'menfchen onderhoud npodig worden bedorven , de duerte der levens-middelen py- nigt reeds den noeiten werkman : het doodelyk moord- geweef., wyd en zevds by een gebragt, ter flagtinge ■van het redelyk wezen T doen de oogen van alle verligte zielen'! in een bad van traenen fmilten •> de krygs-benden rukken aen , en geheel Europa raekt in eene ■ doodelyké beweginge : de tydön zyn vüorby» als wanneer ik door magteloosheyd van mynen be- fcherm-voogd , wierd over gegeven tot buyt ; als ik opgefloten' wïerd in den buyk des walvifch , in den welken ik tot nu toe als aen eene geglyde keting hebbe liggen dwaelen, welkers ontfaglykheyd ende wreedheyd ie faemen vervoegt met het vermeynde regt , alle Oof- tenrykfche Staeten hebben betengeld , om nog lang5 de Schelde Zeewaerts in te vaeren : maer nu ben * |
||||
|
der agthiende Eeuw. lol
dezen kerker ontkomen; mijne onregtveerdige boeyen
fyn los gebroken, ende naer zoo vele jaeren gekluyftert geweeft te hebben door het geweld der verecnigde Pro- vintien , begin ik nu het hoofd op te beuren , ende ■worde aengeftouwt om hun hunne verdelginge te voor- zeggen: wee over die landen! over de welke de meyn- eenigheyd , de tröuwloosheyd , de eerfchendingeu , de onregtveerdige bezittingen, de diefstallen, de onthey- ligingen der Kerken en geweyde Vaeten, de grouwel- daden ende het martel-bloed zoo langen tyd hebben om wraek geropen : ik roepe uyt met den weerden Adolph Capucien tot Loven , welkers deugdzaemheyd van leven ten allen tyde is onbetwiftelyk geweeft, en van wie wy niet twyfFelen, ofte hy heeft lynen loon in Godes Hemel-zaden ontfangen; wee de jaeren zevetithien honderd en in de tachtig. Myne hayren reyzen te ber- gen , als ik voor myne oogen laet wenden het droevig fchouvv-fpel, dat in de vereenigd.e Provintien ftaet ver- toond te worden: daer zal over de zelve ontftaen ee- nen fchrik ende fchroom, een gehuyl ende gejammer: den zegenpraelenden ad-laer zal door fyne wapenen te vuer ende, te zweerd overweldigen Maeftricht en fyne omlanden; van daer zal hy voortrukken tot het Stede- ken de Grave, ende alzoo als eenen anderen Ludovicus den XIV, het ftift van Uytrecht overweldigt hebbende , door den glans van fyne wapenen den luyfter van Am- fterdam verdooven: s'Hertogen-bofch ende alle de Ste- den en Sterkten van Hollands-Vlaenderen en Braband zullen het zelve lot ondergaen, ten zy fy afstand doen van hunne ongeregtigheden, zig met rauwe kleederen omringen, hun hoofden met aflche beftroeyen en met een rouwig hert tot den Heere vlieden, als eertyds die ■van Ninive hebben gedaen : dog neen ; fy zyn hier toe te dikwils aengemaent geweeft ; hunne herten fyn als k:yen verfteend gebleven; den goedertieren Godt heeft fyne genade gunnende oogen van hun afgetrokken ; •want hunne Staeten yloeden over van het onnoozel ver- goten bloed en gcftolen goed : het peerde en het voet- |
||||
|
102 Den verligttn Jonas
volk is dan reeds te velde getrokken , om hun hunn©
gruweldaeden ten duerften te doen boeien ende om ge- zaementlyk te doen gelden de regtmaetige eyfichen van hunnen opper-vorft : Godt geve dat dit al eenen goe- den uytval heeft ; dat de geflagen vyanden van het Roomfch Geloof befchaemt ende onderdrukt worden, op dat fy dusdaniglyk beteugelt zyn , dat men noyt eenige vreeze meer moet hebben voor hunne gruwel« dadige aenvallen. Dat het gefchiede.
|
||||||
|
IX. IVONDERBAER. GEZIGT.
Qui reddit mala pro bonis, non recedet malum de domo ejus. Prov. 17.
Die goed met kwaed beloont, zal van Godt fallen tyden , Zoo hy,. als't naegeflagt, de ftraffe moeten lyden. Ttffyl ik dus was opgetogen »
En voorzag in mijnen geeß, Tiet bedrukten hert en oogen , Van de minfie iot.de meefl ;
T'wyl ikjwp en droeve phegen |
||||||
|
der agthiende Eeuw.
Toe%eyd* aen't vereende Land,
Die fy zouden moeten draegen , Tot een altijd - duerend"1 fchand';
Zoo zag ik wat vremds genaeken', 'T was den grooten Leliendael,
Die voorzeyd' wel harder zaeken , Liggend' in fyn groote zael.
Hy %egt my : fcheyd uyt met fpreken ; 'T word nu ook eens mynen keer ,
Wilt u reden maer afbreken , Hoort wat tot my zegt den Heer : f
'K w'd deez' volkeren niet meer fpaeren «S' hebben my te lang getergt ;,
*Kkan my hier in niet bedaertn ; S' hebben my als uytgevergt >
Om mijn ftraffen te bereijden ; Hun gemoederen zyn verhert;
Hoe ? wil ik hun nog bevreyden , Die my aendoen zoo veel fmert,
In ten onregt t' onderdrukken , 'Troomfch gezinde Nederland ?
Ziet, hun eer-Jiand fpringt op krukken? Haefl verderf ik 'tganfc.he Land ;
Want hy zal ten allen tyden , Die het goed met kwaed beloont,
Myne wraeke moeten lyden , En ten regte zyn gehoont :
Daerom gaet terjlond aen 'r fchryven ; Spelt hun voor hun droevig lot,
P'oor hun kwaed dat fy bedryven , Walgend'' van den waeren Godt,
Door dien dat fy al vcrfaeken , Een G'loof, zonder welkx beleyd»
Niemand oyt zal kannen g'raeken Tot de eeuw'ge zaligheyd.
Jk, verlicht, begon t'ontvouwen , jil dat'er nu vooren jiaet,
*Twelk ik a zal voor gaen houwen ; Luyflen, hoe 't met hun vergaeu
|
||||
|
Den verlIgten Jona»
|
|||||||||
|
a'04
|
|||||||||
|
IK begin uyt en met den naem Jefus Chriftu», uyt
myn oud en flap verftand, het welk my komt te ontbreken door mynen fuffenden ouderdom : het is ken- nelyk voor alle menfchen in de wereld , alfwanneer fy gekomen zyn op het laefte van hun leven, dat fy dan maeken een Teftament, zoo doen ik ook, wantmynea tyd kort zeer : Ik Joannes van Leliendael Prkjler tot Uytrecht, in de Ordre van S. jluguflinus, wezende Prior van het zelve, door mynen zwaeren ouderdom de plaets verlaetende den welken isioo en 4 jaeren en 5 maenden en 16 dagen 4ueren 8 minuten. Zoo ma.ke ik myn Teftament: myn ziele geve ik aen die-ze gefchae- pen heeft ende myn Hghaem geve ik aen myne moeder de zwarte aerde daer ik van gemaekt ben zynde een fpyze der wormen, daer het zelve moet blyven tot den dag des oordeels toe, clan zullen alle menfchen opftaendoor "de magt van Godt. Zoo ftel ik myn verftand te werk, om het zoo uyt-te-werken, als het de menfchen wil- len aen-nemen, 't zy voor een Prophctie oft auders zoo het hun geliefd. Ik heb geleeft ten tyde van Joan- nes den XXII. van dien naem en den 198 Paus in de jaeren 1316 en als ik dit befchryvende was in de maend van Mey op den dag van Sinxen den 29 van die maend, was mynen broeder dien zelven tyd Biiïchop van Uytrecht, wy waeren gebroeders uyt de Stad van Gend. Ten eeerften beginne ik te befchryven alle naervol-
gende dingen, oft woorden, hoe dat het hier in deze Lan- den nog zal vergaen., ofte afloopen. Want deze Lan- den van Holland hangt eene zwaere en donkere wolk boven het hoofd, van een zwaere Kettetye en veel an- dere plagen, ziet daer komen in myn gemoed en in mynen geeft daelen alle deze naervolgende dingen, de welke na- mentlyk zullen zyri in de jaeren 1500; dan zal'er opftaen een zwaere Ketterrye, de welke zal voords-komen van ee- nen kwaden Priefter genaemt Luther, dezen zal trouwen met een geeftèiyke. dogter, en zoo zullen fy-lieden hun geeftelyk
|
|||||||||
|
\
1 |
|||||||||
|
ètt ägikietide Eeuw. iö§
geefteiyk leven fchandiglyk verheten , tot Mn, verderf
V£m ziel en van veel menfchen, en tot vuer van dëri duyvel: waer door hun den duyvel zal eeren, want het goede werk-lieden zyn voor het huys der verdoemde t maer dezen vüylen en välfchen Leëraer en zal in dit Land niet lang heerfchen, dog de overige zullen met dit finyh beftreden ende befmet v.ordeu, als onder de Co- mande van het huys van Oofteüryk ende van anderes Landen, want den duyvel zal daef ónder de men- fchen zyn kwaed zaed zacyen tot verdoemenis van velä van hun : beminde Roomfche Catholyke houd uftand- vaftig aën de woorden van Jefus Chriftus zoo, komt fy il Vergoten bloed ons tot loon in der eeuwigheyd. Ten tweeden » zoo komt my wederom te voren $ en
Kien da relyks de gröote flappigh'yd der Chriftelien onl te kómen tot den dienft Gods in deze Landen daer het nogtans zoo goed te kómen is, maer daer ftaet eeneri anderen tyd te verwagten , want Godt Almagtig zal . deze Landen komen flraffen met veel andere plaegen j alzoo ik zien dat den regtve-rdigen Godt verftóord is * zoo gy leefd in de ig 16 en 17 Eeuwen. Letopmyfi woorden want als men zal fchr'yven 1500 32 33 34 of 35 zal in deze Landen voorden dag komen een zwaerö Kctterrye , fy zullen genoemt worden Calvin iften om dies-wil dat haeren Auteur zal genoemt worden jan Calvinus, dat zal ook eeneh kwaeden Priefter wezeni dan zal het op het meefte ftofmen äengaen , dan zullen de Autacrs te neder gefmeten worden ; en de beelden be- dorven worden en de Kruyfen zal men in 't donker ftel* len , de Kerken, Gaft-huyfèa en Klooïlers zullen in dieri tyd veranderen in Hoy-fchueren en Torffchueren en ir» i'eerde-ftallen , en daer zullen van gernaekt worden Spe- lonken voor dieven en moordenaers, Jae ik zegge dat het plaetlen zullen wefen van alle kwaede werken ;eri veel Prieflers zullen dan de dood fterven , voor heé eerft in Göfcum , hier in Holland zullen dan komen <& Ketters : als menzalfchfyven 1570 oft daer ontnrfit zul* l«n daer vaft getaeken ontrent de 20 Priefters wvrdg |
||||
|
ibS Dén verligun Jonas
min o? meer, deze zullen al-te zaemen tot een fcbande*»
lykedood gebragt worden; buyten de Stad zal eenoude fchuere ftaen daer zullende Priefters gehangen worden äen eenen balk, den eenen met de beenen, den ande- Ten met de ermen, den anderen met eenen bal in den iriond , andere aen Ongcheyme litmaeten de welke ik niet derve noemen , fommige zullen fy den buyck iufnyden en'daer häver in doen en de peerden daer nyt laeten eten, zoo zullen de Geeftelyke mannen de dood fterven eilcndiglyk ,en naer hunne doodval den meefter van de fchuere komen ende hoorden door-foyden ende Man- nen lae:en daeien. in eenen kuyl die hy daer zal gemaekt hebben en hy zal daer de Märtelaers in fluyten als beerten» dan zal hei grafs-kuyl toegemaekt worden en daer naer zullen'er op het graf klyne witte rooskens waflehen, de Veile zullen goed wezen voor blinde ziende te mae- ken, en doove te doen hooren, en meer andere gebre- ken te genezen. Binnen Geertruydenberg zal ook eenen Priefter ge-
dool -worden met naeme Broeder Jan, den zelven zal langs de ftraeten geflypt worden als ee:e onredelyke beefte en op andere plaetfen des gelyks,op dien tyd zullen de Ketters onredelyk leven met de Geeftelyke Vrouw- Perioonen, en dat zal ^eichieden tot ftraffevan de zon- de , waer door den regtveerdigen Godt deze Landen zal komen ftraffèn met veel foorten van plaggen,om de nienlchen tot hem te trekken, maer deze Landen zullen moeten voldoen voor hunne zonden , en lyden gelyk de zieien in't Vagevuer, deze voornoemde Ketterye zul- len ook Geuzen genoemt worden. In de Siad Lvden zal ook geefteiyk Blo.d vergoten worden : zoo wel van "Vrouwen als van Mans, de zelve Stad zal ook twee- niaJ verg-oot worden , en deze Stad zal gelyk wezen iaën eenen rieft vol pynelyke beeften , die al tyd roem- den om den menich te bederven met het finyn dat fy geduerig uytlpouwen; want die in deze Stad woonen , 'zullen onder het gebied van de Ketters wezen, iy zul- len aityó kwaede woorden u>tlpouweu tegen hes |
||||
|
dtr agthiende Eeuw 107
Ä-OOmfch Geloof, en in den tyd van het gebied van ds
fCéttérs , Zullen alleGelooven vry wezen in't Land der Calveniften , maer het Roomfch G.loof :>iet , want de Catholyke zullen op tribuyt moeten woonen,. en hunne dienden doen in huyzen en fchueren! de Priefters zul* fen gekleed gaen als lands-mannen borgers oft inwoon- ders der Steden , met gedekte hoofden , maer in het be- giifel van de Ketters zal het hier in deze landen, zooi toe^aen da. daerkwalyk Priefters te vinden zullen we- zen, want men zal'er eer eenen haes vangen als eenen, friefter vinden , tot een teeken dat ik waer gezey'd hebbe : zoo let op i423fte Eeuw. daer zal in deze landen ee- fchrikkelyken Water-vloed komen, zoo dat het ganfcli land zal fchynen onder te loopen , maer Godt zal" het flog voorzien , ontrent daer den Batfchen Toren ge» naemt oft genoemt zal worden, zullen door het water ver gaen ontrent 100 Dorpen ; daer het al zal blyven menfchen en beeften , zilver en goud , wacr de men- fchen zeer op geroemt zullen hebben, maer dat hun nog- tans niet zal helpen, en de ingravers van dit land zul- len nog van dit geld vinden in de aerde , ook fonda- menten van Kerken en andere gebouwen , zoo dat'er flog land van ingedeykt zal worden; maer alles totftraffe. Van de zonde zal het water tot zulke plaetze komen dat'er kvalyk fchepen doorvaeren können. Den Bat- fchen Thoren zal blyven tot een gedenkftuk van den Water-vloed, zoo dat'er veel dingen ftaen te gefchie- den in deze. landen: maer het meefte zal wezen tot een verdrukkinge van de Catholyke Leevjnge., daer nu ge- Predikt word in't wit voor Godt, zal dan in't zwart gepredikt worden voor den duyvel Voor dat ik begin in de 15de Eeuw en zal voord.-,
gaen tot op heteyndevan de 17de Eeuw , dan zal den jyd vervult wezen , en de ftoelen verßeten daer fv zoo. ■tang op gezeten liebben in onrcgt; een Sad Jie genoegt 'word s'Hertogenbofch in de zei ve zal een Kerk ge;: ouwe borden ter eeren van S. Jan , in't beginfel va.i haere &eUerye, daer zal van de zelve lierk geraaekt wox- |
||||
|
ye>3 Den verllgten Jonas
den eenen Peerde ftal, en meer andere dingen zulle»
daer gefchieden , maer 't is te veel om te befchryven en zoude de menfchen verdrieten te lezen. Dog in deze landen zal het wonder anoopen , want als men fchryft 1670. 71. 72. 73 en 74. zal den Koring der Bloemgn fyn Wape-en in de S'.ad Uytrecht brengen door fyn Helden , maer fy zullen daer uyt gedreven worden en daer naer'er wederom in komen, met eenen edelen Jtam van edel-lieden, die zullen wezen van Davids ge^ (lagt! Dit zullen wezen de Ridders van Maltha, voor deze zal 'er wynig wagt gehouden worden : deze zuli Jen mede brengen witte vaenen met ro.ode kruyfleri , fy zullen kamen door wegen die ongemakkelyk zyn , en dan zal het voor goed gaen van de erftellinge van het land, en dan zal men het menfchen-bloed zien loo- pen over de ftraeten , als voormaels het water. Maer Jrlaerlem, Gorkom, L/den en Amfterdam, over deze vier roepe ik wee! wee ! want het geeftelyk bloed heeft Jang vraek geropendat zeer veel is vergoten ; dog deze, Stad heeft geen nood inde erftellinge, wa,nt fy zal geen kwacd doen jn't afvallen van den tyd van S. Wille- tyrordus in het jaer 990 tot dat kwam Jan Calvinus , ih deze landen, en in andere landen, dje de Roomr fche Catholyken geruft wczende bezaten : want dan ?al het eerft opeen fchreeuwen gacn , daer zullen da.11 veel wolven onder de fchaepen komen, die wolven zul^ Jen de fchaepen vernielen , veel zal het getal der wol- ven wezen om de fchaepen te vernielen , en de opper- hoofden van de Ketters, zullen Qok het Land regeerer,, en dan zullen 'er in 't jaer 1671 72 73 en 74 van de ppper-hoofden tot een fchandelyke dood gebragt wor- den , en dun zal het gefchieden ontrent de plaetze daer den oppex-raedgehouden word, da,t'er zal den aéteur ger houden worden tot een eeuwige gedenkenifl'e van de lighaemelyke dood van die twee gebroeders de welke genoemt worden Jan en Cornelis de Wit, fy zuilen ook gedood worden, met hun vleefch zal fchandely'k geleeft wojden ; het zal wezen 300 jaeren oft d3e? |
||||
|
der agthlenife Ezuii*. ïojj
©ver , d~at wy gekomen zullen zyn onder het geweld
der Ketters, en dan zal komen de erftellinge, maar êerft een groote bloedftortinge het zal daer zoo gaen dat de ttienfehen van vervaertheyd by nae zullen fter- Ven. Ik korae wederom tot de Stad s'Hertogenbofeh , in S.Jans Kerke zal het Doop-val blyven ftaen , en ook eenen Autaer en eeasn Biffehop in de hoöge Choor, tot een gedagtenjfle der waerheyd van de voorzeyde Stad zullen ook verfeheyde ftraet-wegen gernae-kt wor- * den , in deze Stad zal ook eenen fteen-weg gemaekt "worden van de Keuers. Tfc keere my nu tot de zef- thiende en zeveutbiende eeuw; dat zullen eeuwen ws~- zen van verflindinge der menfchen , want daer Stal op« ftaen eenen groo en dieren tyd, en peftiler.te zieKte, daer zullen ook opftaen ve fcheyde oorlogen naement- lyk in't ja.r 1660 61 62 63 64 en 65 tekens d;e van Engeland in deze Landen, maer ik tred noords, totdat men zal fehryven 72 73 74 en 75 en zoo vQords die. eeuw ten eynde,' maer wanneer me ; zal fehryvea l62,o maer niet te voren, zal'er zjg een fchroaraétyke ftetre ver- toonen uyt den hemel, en dat in.'t weften, en alzoo naer den noorden, en fy zal veel menfchen in ve.rvaerdh.eycV brengen , dat zal een teeken wezen van veel ftrarfeti over deze Landen , en dat om de zonden , want d}e zullen overvloedig wezen : alzoo de menfchen zij zul- len in 't kwaed verheugen en dit teeken zal ook wezen een werk vol van oorlogen tegen het huys vauOoiten- ryk, ofte den Rqomfchen Keyzer, van de Maeu-drae- gers ofte den Turk, zoo dat den Keyzer grooten voord- gaen zal doen en verfcheyde liyken winnen in tlon- garien en andere plaetzen , maer eer dat het gefehiedea zal, zoo zal het Keyzers Hof bevogten worden van da Maen-draegers, zoo dat't fchynen zal ten onderen te geraeken, en dan zal het Chriftendom worden vermeer« dert en den Keyzer zal veel plaetzen en Steden winnen» 200 datJer wel een Ryk af zoude gemaekt können wor- den ; den Keyzer zal heeten Leopoldus: dezen oorlog Sgl deqxgaea r.0,t de 17de eeuw en, §ls, men j^al fehryven |
||||
|
iio Den verligten Jonas
iöp r 92 en 93 en zoo voorts die eeuw ten eynde, zoo zal'er
grooten oorlog woeien ook in 't Chriftendom. Ik gaen nog wat te rug tot het midden van de 16de eeuw : dan zal in Engeland eenen Koning febandelyfc worden ont- hoofd van fyne onderdaenen, om het Geloof zal den Koning niet mogen leven naer de gezindheyd van den Stoel van Roomen. Daerom zal hy gedood worden : den zelven zal achterlaeten dry zoonen, den eenen zal jongman fterven, fynen zoon Cornelis zal 10 ä 11 jae- ren moeten dwaelen in vremde Landen, en zal daer naer wederom ingehaelt en Koning gekroont worden , en als den zelven dood is, dan zal fynen broeder de kroon gegeven worden Jacobus den II van dien naera , en den zelven zal fyn dochter hefteden aen eenen uyt- landfchen Prins, den welken men daer naer uyt fyn Ryk zal dryven door valfchen raed, want dezen Koning zal wezen een goed en welfprekende Catholyk Man voor het Ryk, maer hy zal zeer benyd worden , daerom zal hy moeten vlugten en fyn kroon zal gegeven worden aen den uytlandfchen Prins, die fyn dochter zal hebben. JMacr dit zal wezen eenen korten tyd , ( want wat heeft Abfaloa gehad voor het opftaen tegen fynen Vader ) dan zal de kroon van Engeland verduyfterd worden dog fy en zal niet al tyd in het donker blyven, dezen voorgenoemden Koning zal de Kerken laeten vercieren, Autaeren laeten timmeren , Kruyffen en Beelden laeten opregten. en Bisdommen laeten ftellen om een begir.fel te maeken van de waere Kerke van Chriftus, maer dit zal zeer benyd :worden , 'ten zal hem niet baeten ; hy • zal moeien vlugten in andere Lan.ien,en lyn vrouw zal eenen zoon baeren in haeren ouderdom, dat kind zal ook niet te vergeefs wezen oft ter wereld komen : en dit kind zal met den Koning der bloemen eens we- zen, en fy zullen met hun beyde veel vroome dingen uytwerken, dat kind zal ook de dood wreken van fy- ren Vader, dan fchynt de geheele wereld in roeren te wezen , daer zal by nae niet eenen Po'entaet in 't Chrjf-. tendora wezen of hy zal fchynen de wapenen in d'hand. |
||||
|
der agtlüende Eeuw. liï
te nemen om zig tot het ftryden te begeven, en het zal
al-te-mael op dea Koning der Bloemen aengaen , rnaer Godt zal lyn hand zegenen met den Prins van Malcha, die de erftellinge aen brengen zullen met den Koning Jacobus zoon van Engeland, dog ik en vvete niet oft djt zal gefchied.n voor het eynde van de 17de Eeuw oft op het eynde ; maer het zal wyrug fcbillen, want Ja- cobus zal "verdreven worden ontrent 1688, als men fchryft 1700 dan zal den weg gemaekt worden van Dorpen naer de Steden met boomen beplant ende niet voleynd worden , ontrent de 17de Eeuw zullen de H- nien gemaekt worden tot geen profyt,in de Nederlan- den zal eenla.jd roet water bedekt worden. In de 16de Eeuw zullen de vrouwen met korte en lange mantels gaen als rokken, en kappen op het hoofd hebben als Key- Zers in de hooverdye, en de kinders zullen als beelden ia de Kerken komen. Daer zal eenen muer vallen zonder wk;d,daer zal een huys gebouw t worden tot Haerlem, alwaar een kind genaemt Benediäus ßofchman, zoon van Gerardiis ßofchman zal d'eerfte Mifle lezen. Dat volk zal aenkomen als vrienden , dan zal den aentak gedaen worden, dan zal alles in brand gefieken worden en de molens zullen gefchoriï worden, als ditgefchied dan is de erftellinge nae by van dit Land, en van Engeland mede. Nog ontrent het jaer iócja , zal in deze landen een be- droefde zaek voorgaen die kenbaer zal zyn en gezien zal worden van vele menfehen, zoo dat voor de be- teeringe vele tekenen Zullen voorgaen als Ambafla- deurs voor eenen Koning'op deze wereld, Godt zal deze landen nog plaegen om de zonden, dan zal 't ook een eynde wezen van het wraek-roepende bloed des Priefters, die in het begin des Keuers hebben moe- ten fterven in deze landen. Want als de Wateren op het hoogfte zullen zyn, daa zullen fy weder daelen dit zalgefchieden ten tyde var Jofephus den grooten Koning, ten tyde van den Oogft, ais de blykers het lvnwaerdte? velde brengen : ontrent Schiedam zal grooe bloed-ftor- tinge gefebieden , het yolk gal by nag.en de poorte im. |
||||
|
lis t)èn verligteti Jonas
komen ^ met witte vendels en roöde krüyflen endë vast
ioo-ie muizen op het hoofd, als dan zullen die geluk- kig wezen die lang nae haer fchoenen zoeken als de klok ftorm getrokken word $ want daer zal \eel bloed vergoten worden : het zal beter wezen voor 2 of 3 dagen provine in huys te hebben , want die van kaut bj yft zal geen nood hebben in dien tyd. Maeitricht! Maeitricht / laet het u voorftaen gy zult 't kwaed hebben, maer niet het kwaedfte. Maer Arafterdam en Leyden» zullen het befchryden. En ligtelyk zeilen'er in dien tyd veel Geuzen te bedde gaen, en Catholyk opftaen. [n't laefte van "de 16de Eeuw zal eenen Priefler gedood wor- den voor het Stad-huys, óf ten rainften in de aerde ge- ftampt worden , op de zelve plaetze zal eenen blou- wen fteen ^eleyd worden, ontrent dien fixen zullen veel mannen vergaederen die zullen verfchillen maeken , dea eenen tegen den anderen, dat zal zoo gaen dat het bo- venften onder zal fchynen te geraeken , den fiag zal beginnen ontrent dezen fteen voor het Stad-huys en zoo door gaen tot Leydens-dorp , zelfs dat de rhenfehen tot over iie fchoenen zullen inJt bloed gaen , ende de peerden tot aen de voet-lokken. Want in dien tyd zal het menfehen-bloed goeden koop wezen. Let op myne Woorden: want als men fchry.en zal 1780 81 82 83 84 85 en zoo voords; dan zal tot die van Holland ge- zeyd worden : geeft reden van allen uwen handel Den tyd zal komen , zegge ik : oft wel heeft hy wat ge- wagt , vcrwagthem want. hy zal zonder uytftcl komen j ende niet agterblyven , dan zal fyne Keyzerlyke Ma- jefteyt tot hun fpreken 1 gy bezit Venlo , Doovnyck, Meenen, Ypre , Vuerne , de Knoquc , ende het Kaf- teel., het welk,tot Namen is, alle deze Steden fyn van myne Heerfchappye; zoo dat gy heerfcht over allelan- den van myn Ryk. Geeft dan die Steden weder en dê Comptoiren, de welke gy bezeten hebt buyten depae- ]en van Holland : oft zoo gy dit loochent ( gelyie gy doen zult) wy zullen tot u komen, ende met geweld der wapenen u tot reden brengen. Als dit gefchied daa |
||||
|
der agthiende Eaiw. nj
is de erftellinge nae by, dau zal het een eynde wezen
Van het vtaek - roepen van het onnoozel bloed der Pricfters die veel de dood geftorven zyn in het begin« fel van de Ketteryen , daerora Beminde Vrienden en Carholyke herten , neemt uwen tyd wel waer , want onze Moeder de H. Kerke nood onsal-te-maeltot boet- veerdigheyd: om te geraeken tot een goed eyndc, houd uw al-te-mael ftandvaftig voorftae;<de het waer Ge- loof, en let niet op de nieuwe gezinde en vallche Pro- pheten , want fy en zullen niets goeds aen den dag brengen. Ik Joannes van Leliendael, ende mynen broeder Pee-
ter ; ik Joannes Priefter, ende dat in het Ordre van S. Auguftinus in het Kloofter tot Uytrecht , en my- nen broeder Biflchop tot Brugge, daer naer Arts-bif- fchop tot Uytrecht, hebben te faemen gelegen in ons moeders lighaem, en fyn geboren in de Stad Gend ixt Vlacnderen : ik befluyte nu myne woorden in den, aaem des Heere Jeili Chrifti; bid voor myne ziele, want ik eenen grooten zondaer ben,. ende myne moe- der heeft my in zonden ontfangen: zoo bevele ik myne ziel aen Godt den Vader, den Zoon, ende den H. Geeft : welke is de II. Dryvuldigheyd ; aen de Alder- heyligfte Maegd Maria en alle Heyligen , die U-L. en my gegeven zyn toe bewaerders om ons te brengen tot het eeuwig leven. Amen. Ik Joannes van Leelienclael Priefter, en mynen broeder Biflchop , bid voor ons arme zondaers. Als wy te faemen trokken van Uytrecht naer Amf-
terdam met Proeeffie, voor de groote droogte in't jaer 1326 zoo is my vereerd eenen boek van eenen Capu- cien, den welben vele dingen befchveven heeft, en ik haele daer uyt en ik voege daer agter aen : zoo dat den zclven zegt in de 17de eeuw zoo zullen Jer veel din- gen gefchieden in Holland, en in Braband, en ook in Vlaenderen, maer ik nebbe de meei'te te voren ver- haeld, ik gaen nog voords tot het leite:voor eerft zal «Jen Koning van Engeland verdreven worden, tot rvv» |
||||
|
ï i $ Den Verligten Jonas
Wien van de Catholyke Leeringe, die zal in dat Latte!
fchroomelyk verdrukt worden, en dat tot een ftraf van de zonden, die de kwaede Koningen zullen bedreven hebben in de voorgaende tyden , tegen dat bedryven van Engeland zal den Koning der Bloemen zeer tegen wezen en weynige andere Poten tae en , maer uytvrem- de Landen zal den Koning der Bloemen trooft verwer- ven dat mögt wel eenen nieuwen Chriften zyn, want •in dien tyd zullen'er Landen at-vallen , en onder de Ketterye komen ;door kwaede opzigte der hoofden en def gemeyntens, of Potemaeten van andere Landen, want in de plaetfe dacr die komen zullen iy groot zyn , alzoo de zonden zullen het meeft de overhand hebben, voorna- men tlyk de hooverdye, want de Vrouwen zullen gaen als Beelden zoo fy meynen maer iy zullen gelyk.zyn aen Monfters oft andere Beeften , die in het wild looten, want als dan zullen der vrouwen hoofden wezen als mans hoofden , de zonde van Hooverdye en dieverye en achter- klap en moorderyen ., geen zonden uytgefonderd zulleu'er gefchieden, want ider zal fchynen de meefte te wezen» zoo dat men dan niet heeft te vraegen van waer dees itraffèn komen ; dat Godt dees Landen zal ftraffen dit zal genoeg getoont worden aen't Firmament, den Ko- ning der Bloemen mogte ook fomtyds wel de nederlaeg krygen, maer het zal zyn vyanden niet baeten, want Godt zal door den Koning der Bloemen veel uyiwerken en hem helpen ;om dat fy door de:; zoon des menfehen füllen verdreven worden, lbo zal den Koning der Bloemen fyn Ryk zuvveren van alle onkruyd der ketteryen, ieder zal hem opregten tot den oorlog, zoo dat op "veel plaet- fen de H. Kerke zal daveren , en nat door hetfehudden. van de ketter, e, maer dog al te vergeefs. Ik (luvte en neme een eynde, en laete alle goede Catholyke in de be- waerenifll- van Godt Almagtig, en alsdan zullen veel men- fehen als de groote wegen gemaekt worden fig verbl, den, en fy zullen leven als Engelen en alles zal ten beften keeren, tot voordeel van de Roumfche gezinde. Amen. Mogelyk zal my iemand zeggen, dat eene goeue pro- |
||||
|
der agthknde Eeuw. u$
phetie , volftrektigh k in alle haere deeleti moet uytval-
len, oft dat des zelfs fchryver word voor yerdagt ge- houden : dit is waer; 'dog- men vind geenen regel zon- der uytneminge , ende zeer dikwïls worden de belluyten door eenige tuiïcheii-komingen. om verre geworpen; het zelve heeft den grooten en waeren Propheet Jonas on- dervonden: den Heere zend hem tot die van Ninivé, om hun met hunnen ondergang te bedrygen, uytroe- pende ; nog veertig dagen en veertig nagten , en Nini- vé za! vergaen Het welk nogtans, dezen tyd verfche- r.en zynde, niet is ten uytvoer gebragt geweeft; hunne boetveerdigheyd bewoog den Heer, om l'yne voorgeno- men ftrafièn in eene genaede verzoeninge te veranderen, ende evtn als dit in dezen voorval gefchjed is, even kan'er ook eenige diergelyké, oft andere- tuflehen komft geweeft hebben in fommige pointen van deze Prophe- tie; het zy dat den Heer door de boetveerdigheyd van eenige, uyt de wynige goede zielen die aldaer gevon- den zyn , bewogen is fyne fttaffèn te verfchuy ven ; het zy dat de maet hun 'er boosheden nog niet vol en was, oft het zy dat deze zyn uytgeftelt, om hun daer naer, in dezen tyd, tot meerdere onheylen te dienen : hoe het zy oft niet, het is altyd zeker, dat men het grootfte gedeelte van deze heeft zi~n eenen goeden uytval heb- benende dit niet tegeafUende, hebben fy in hunne verfteendheyd ende goddeloosheyd blyven volherden , daer die van Ninivé, verre van eenige uytwerkzelste zien , op het eenig aenzeg;.;en va-den Propheet zig toe boetveerdigheyd hebben begeven; maer deze in tegen. deel QClamant femper er as, er as , <$? fic ctnifumitur &tat Hefiodus. ) Sy roepen altyd morgen, morgen,
Dag nu verdwynt de hóóp van borgen. |
||||
|
fiCP Pen verllgten jonas
|
||||||
|
X. 'WONDERSABR GEZIGT.
JEthiopem lavare. Eraf] Rotterod,
Tis al verloren aerebeyd , Dat tot deéz' Landen word gezeyd. 1-T7~"Zag een Moor uyt fyne landen,
j\k_F'lugten tot een vremd gewejl ,
Daer men hem. kwam aen te randen ■> Om te wajjchen op fyn beft ;
Want de luyden die daer woonden , Hadden nooyt zulk menfch gezien ,
En a's hy zig daer vertoonde , Kwam het al van hem te vüên ;
Dog zoo fy hem al aen^agen , froor eenn' redelyken man ;
Gingen fy de kanjfe waegen Ende maekten een gefpan ,
Om gelyk tot hem te treden, En hem t' helpen uyt den druk ;
Om te wajjchen fyne leden , Maer 't was eenn' verkeerden nuk i
|
||||||
|
i
|
||||||
|
der agtlüende Eeuw. Hf
Men bragt kruyken ende teylen y
Om het zwart te doen vergaen ,
En men ging fyn huyt wel dweylen\ Dog het was om niet. gedaen :
Hoe meer dat men dezen wafchte, Scheen hy zwarter nog In d-1 oog;
Hoe meer dat men goot en plafchte ; Hoe wlerd viezer dit vertoog :
Naer dat s' hadden met hun beyde Pielen aerbeyd aengewend ■>
Kwamen fy'er uyt te fcheyden, Lieten hopen dezen vent ;
Want het was om niet gefloten , Ieder fpotte met den guyt ;
'T water was te kwlft gegoten , En men lachte hun nog uyt.
Hier, uyt is dan voords gerezen "'Toude fpreek-woord, zoo het flaet,
Dat het te vergeefs zal wezen , Zoo ni'een Moor aen Jt waffchen gaet,
Moet men dit dan niet toepaffchen ^ien 't vereende Nederland ?
Dat voor d'oog ziet vlam en ajfchen , En wel haeft zig overmant ?
Dat naer niemand en wilt luyjfren , Wie 't voorzeg fchynt guycheVrey ;
Dat den Keyzer haeft gaet kluyJFren ; Dat door onrouw raekt in léy.
ALfwanneer men aen een verken een kot bereyde
van een fchoon gemarmerden vloer ; aen een fle- der-muys eene fchoone woon-ftede , die door het aen- gcnaem zonne ligtbeftraeld word; aeneenen tyger eene wel-bemuerde warande, vol van alle lieffelyke kruyden, bloemen ende boora-gewafch; zouden deze hier mede vergenoegt wezen ? neen , verre van dacr; het zouda ■voor hun eenen bcklaegelyken dwang zyn , ende een fchynende gevangenifiè : welk is hier van de reden, als |
||||
|
ii 8 Den verïïgten Jonas
dat het verken zig gewend is op ie houden 'in modder,
drek en vuyligheyd, zynde den vroetagtigen aerd daer dufjaniglyk ingeboren , dat het by gebrek van deze zelfs zouden fterven : de fleder-muys is geweat haere fchuyl-plaetzen te nemen in de vervallen gebouwenen ftinkende gaeten , hoe wilt men dan deze , eene haet- fter van het zonne-ligt en alle reynigheyd , het zelve met een goed gemoed doen beoogen ? den tyger , uyt fynen aerd geneygt tot het rooven en bloed vergieten» zoude voor eene alderhartfte gevangenis belchouwen de welluftigheyd der warande: even fyn ook onze na- bueren, de vereenigde Nederlanden ! den aerd, die fy van hunne vooi'-ouders hebben ingezogen , blyft hun by; de dolingen daer deze zig hebben laeten inwikke- len , worden door de nakomelingen ^ehand-haeft: wie weet , wat ons zoude o .er het hoofd hangen , waer't dat het al nog in hun vermo.en was, zoo als het eer- maels heeftin dat hun'er voor-vaderen geweeft, om den Roomfchen Godsdienft te onderdrukken ? wie weet, oft hunnen handel nog niet de voorgaende wreedheyd zoude overtreftèn? want zegt bet H. Schrift: Prov. 2a. ^idolefcens juxta vlam , etiain cum fenuerit, non recedet ab eä. Dat is:
De leere, die aen't kind is in de jeugd gegeven, Dees zal doorgaens het kind behouden al fyn leven. Hoe het fy oft niet, hunne verhardheyd is zoo groot, hunne verdooldheyd zoo vaft gegrieft , dat het onmo- gelyk is hun van de zelve af te trekken , ende het is ■wel zeker, dat den genen die aldus de gratie van den alder-hoogften verftoot, zoo als f/ ten allen tyde ge- daen hebben , nog luyfterende na het voorfpeilen hun'er aenftaende onheylen; nog naer de aenmaeningen , die hun door zoo vele agtbaêre perfooncn gedacn zyn \ nogte willende voldoen aen de regtveerdigheyd , die hun is voor.eleyd: eyndelyk tot zig trekt des zelfs on- genade en wraeke, zoo dat wy met regt mogen zeggen! dat wy den moor te vergeefs willen wit waffchen. End© |
||||
|
der. agthimde Eeuw, 119
vist wy verloren arbeyd aenwenden. Oleum & operam
perdimus. Als wy hun doen beoogen de onheylen die faun over het hoofd hangen, ende welke ik ,benevens LelL'ndaei, hun genoegzaetn nebbe voorgefteld grypt faet fpreek-woordwel plaets : furdo narramus fabuluain. "Wy kloppen a.n een doofina ;s deur. Laet ons dan mi 2ien , oft hun tot geen boet veerdigheyd zal brengenden eyflehelyken Droom van den HollandFchen Nabudio- donolbr, uytgclegt door den Roomfchen Daniël : die °ns de ftoffe zal geven van het volgende wond.irbaer Gezigt, ende die vry wat wydloopiger zal voorfpellert faet gene binnen korte tyden ftaet te gefchieden , eil den welken de hayren doet te bergen reyzen en.4ue£ adderen en beven alle welgepeyzende mènfchcn. , |
|||||||
|
XL WOKDERBAER GEZTGT.
Judicium vatris audite filü, &fic fache utfitisfalvi Eccl* 3.
Als zoons, aanhoort uw' vaders wys vermaen, Dan zal het nog fomtyds met u hier wel vergaeq« E Enen Heer had ryke panden ,
Wooner.d' op een fchoon kajiul; had geld en vele landen t |
|||||||
|
i
|
|||||||
|
I2ö Den verligten Jonas
En een wonder lufl - prieel:
T'wyl hy fchiep al fyn vermaeken In deé^ groote ydelheyd ,
Kwam hy In een flaep gerae/cen, Daer fyn lot hem wieid voorzeyd ;
Even als den haen door ">tfchreyen Petrus trof keer voor keer ,
Jlls hy zag fyn Godt in h leyen , En verloochend'' fynen Heer ;
Dog hy deed boetveerdigheden ; Smeekte d'* opper Majefteyt,
Te denveer den fyn gebeden , T'wyl hy bitter zugt en fchreyd ,-
Daer deiz1 Heer wel opgetogen, Gäntfch verbaefi in angjle flond ;
Dog hy kwam dit te beoogen , '2lh een flimmen duyvels vond :
Hy deed dan voorzeggers komen ; Op dat dit zy' voorgejlelt ,
Maer-daer kwam haefl ^nder fchrötnen Eènen jongen kloeken held ',
/k zeg u, dat al deé^' mannen, ( Zeyde hy ) te faem vergaert,
Jlunne kragten niet infpannen ; Want niet eenen weet den aerd
J^ah u droomen te beduyden ; Daerom luyftert dog maer wel,
"Kzal voor u, en al de luyden, Toonen 't broedzel van de hel ,
Dat vol brooze gruwel-daeden Heeft fyn Godt en Heer verfmaed ;
Dat zig niet en kon verzaeden Door eenrt bloed-vergietend' haet :
JZiet de maet komt overloopen Fan all' uwe gr ouwel-duin ,
En u boosheyd komt zig hoopen ; Daerom kont gy niet bejtaen ;
Wilt my dan u droom uytleggen j |
||||
|
der agthiende Eeuw* Ï2E'
Jk en wil maer wynig ryd ,
Om u aW te gaen voorzeggen , . Wat u op de hielen reyd. ■Ah hy had gevoerd deiz'' taele? Zoo begon den Heer terflond,
Synen droom gantfeh te yerhaelen , Ea. dus i'uyten in den grond :
DROOM
VAN DEN HOLLANDSCHÈN
NABUCHODONOSOR,
Den 18 Decembris 1717.
COT K Nabuchodonofor , hadde rufie in myn Ifuys ,
JL ende floreerde in myn Palys , ik hebbe eenen Droom gezien die my vervaert heeft: ende myn gedag- ten in myn bedde, ende de vifioenen myns hoofds heb- ben my ontfteld. My dogtdat de logt zeer aengenaem was («) gelyk den Hemel als hy klaeris. (3)ende zier, doem begonft men te hooren donder-flagen , ende blixemen zien blikken, en een zeer dikke wölke begonft den He- Jnel te 'Overdekken. (4; En ik hebbe gezien eenen Engel üederdaelende van den Hemel (5) ende den Engel heeft ^yne fchaele uytgeftort in de Zee (6) ende ziet eeae groote beroerte is in de Zee opgeftaen. fat. (7) Den Heerc heeft eenen grooten ( Zuyd-weflen ) wind gezon- den in de Zee: ende daer is een groot tempeeft opge« (0 E"o Nahuchodonofor, quietus eram in domo tnea , &
florens in Paiatio meo ..• Somnium vidi , quod psiterruit Me r & cogitationes mess in firato meo, &; Vifiones capitis mei, conturbaverunt me. Dan. 4 # 1 & 2. (2) Quaii Caium, cum Serermm eü. Exod. 4 f io. (3) Et ecce cceperunt au- ■*ri tonkrua, ar. mieare fuïgura , & nubes deniiiiima ope- *ire montem. 'CaJum) Exod. 19 f 16. (4) Et vidi Angelum «'eicendentem de Ccclo. Apoc. 20 f 1. (5) Et Angelus ef- *Bdit phialam i'uam in mare. Apoc. ió f 1. (ó) Et ecce ■tootufl maguus t'aftus eß in mari,- Matt, g # 24- (JÏ D<Mni* s
|
||||
|
fïfz Den verllgten Jonas
itaen in de Zee; wiens wateren zig (8) in eëfien groe-
ten hoop hebben vergaderd tegen de groote Dyken $ vaer de aerde doorwykt is (9) en den overvloed is ge- weeft op de aerde ; en de wateren fy n vermeerderd ... want fy vloeyden zeer kragtig, ende fy Overdekten al dat opperfte dor aerde. Zoo dat de Zee (10) heeft ver- nielt alle dat wezen haddë op de aerde , van den menfeh tot de beeften... én fy zyn vergaea van de aerde. Boven dien (11) hebbe ik gezien , ende ziet een wit Peerd, en dis daer op zat liadde eenen Böge. .. ende hy is uytgegaen verwinnende. Een wynlg daer naer (12) is een ander rood Peerd uytgegaen : ende die daer' op zat is "gegeven dat hy den vrede nemen zonde van myne aerde .. en hem is gegeven een groot zweerd. Dan hebbe ik eene flemine gehoon, zeggende : (13) komt énde ziet. Ende ziet een zwart Peerd , hebende dié daer op zat een weeg-fehaele in fyne hand. Daer naer hebbe ik wederom eene jlemme gehoort zeggende (14) komt ende ziet Ende ziet een bleekPeerd : ende die daer op zat, diens naem was de èood. Jfat tyd daer naer hebbe ik gezien (15) onder den Autaer de zielen der gedoode om het Woord Gods, ende om de getuygenifie die fy hadden gegeven, en fy riepen met luyder ftemme zeg- gende ; hoe langö Heere (He)lig ende Waeragtig) en nus mißt Ventum magnum in mare : & faöa eft Tempeftas
magna in marJ. Jon. 1 ir 4. (8) Cotigregaveruntque ... in immenfos aggeres, & cotnputruit terra. Exod 8^4. (9) Faftumque eil Diluvium iuper terram : & multipiieatrc funt aquie vehementer enim inundaverunt ; & omnia repiêverunü in fuperficie terras. Gen. 7 if_-l? t> 18. (io) Et delevit ora- nem iubltantiam , qua; erat iuper terram , ab nomine ulque ad pecus. . . ; & deleta funt de terra Gen. 7 f 23. (11) Et vidi : & ecce equus albus, & qul fedebat iuper illum habebat arcutn . . ;. & exivit vïnceos, ut vinceret. Apoc. 6 f 2. (12) Et exivit alius equus rui'us : & qui iedebat iu- per illum, datum eli ei ut fumeret pacem de terra. .. & datus eft ei gladius magnus. Apoc. 6^4. (13) Veni & vide. Kt ecce equus niger : & qui iedebat iuper illum, habebac ftateram in manu iua. Apoc 6 f 5. (14) Veni & vide. Et ecce equus pallidus, & qui iedebat Iuper eum, nomen. HU mors* Apoc 6 ^ ? O S. (15) Vidi i'ubtus Altare a»i* |
||||
|
der agthiende Eeuw. 125
pordeelt gy, nog envreekt gy ons bloed niet... ? Nog
meer ; ik hebbe gezien eene groote fchaere , die niernant tellen en konde uyt alle volkeren (17) ende het getal van Peerde-volk was twintig duyzend-mael thien duyzend (18) en alzoo heb ik de Peer-den gezieu in een vifioenendie daerop zaten hadden vuerige, hya- cinth-couleur ende folferagtige panfieren aen , en de hoofden der Peerden waren gelyk aèn de Leeuwen- hoofden : ende uyt hunnen muyl ging vuer , rook en iblfer. (19} dan is myn herte beroert geweeft in myn lichaem : ende de vreeze des doods is g-komen over my. Ik heb beginnen te vreezen en te beven. \Alfwan- jieer tot my is komen ge vlogen (20) eenen groo. en Arend met groote vleugelen, met een lang getrek van leden , vol pluymen\van verfcheyde verwen : den welken toe- fchietende myne (2i):0.ogen... uytgerukt heeft, qlfdan, (22) als opftaende uyt eenen diepen flaep, mijnen (23)
geeft is beroert, geweeft , ende den flaep is van my ge- vloden (24) en ik hebbe by my geroepen de waerzeg-, gers en de wyze ... op da,t fy my- zouden den Droom uytleggcn. By my zyndan gekomen, alle de Waerzeg-, gers, luzienders des ingewands , &c. , en ik heb hun den Droom verteld, en fy hebben my de bediedenis niec können te kennen, geven. Ik hebbe by my geroepen den mas interfeftorum propter verbum Dei & propter Teftimo-
nium quod häbebant, & clamabant voce magna dicentes : ufquequö Domine . (Sanftus & verus ) non judicas , & non, vindicas Sanguinem noftrum . .. . ? Apoc. 6 ir 9 &■ 10. (17) Et numerus equeftris exercitus vicies miilies dena millia. -Apoc. 9'.-ir 6. (i8) Et ita vidi equos in. viiïone : öc qui fè- debant fuper eos , habebant lockas igneas , & byacinthinas, & fulphureas, & capita equorum erant tamquam capita leo- num.- & de ore eorum proeedis ignis , & tuinus & iulphur-. Apoc. 9 f/ 17.. (19) Cor meum conturbatum e ft in me : & " formulo mortis cecidit fuper me. Ti,nor & tremor venerum;
fuper me. Pfalm. 54 ir 5 Cr 6. (20) Aquila grandis magna- ru;n ajarum,, longo mem'ororum du.ëtu plena pliimis & va- rietate. E\itch, 17 f 3- (2 ï) Oculos .. eruit, f.enm. 52 f: '.ii. (22) (luali de gravi fomno evigilans Gen. 45 y ^1--
(23) Conterritus eli .Spiritus'ejus. & fomniuin fugit ab so.
' ^m- 2, y i, (,24) Et per me propoiitum eit decretum., u>
|
||||
|
124 • . j Dm verügten Jonas
Hoüandfchen Milord Albermarle, den welke,n geprezen wort
(25) boven alle de tooveraers ende waerzeggers die in
myn R.yk waeren Ik hebbe hem mynen Droom verhaeld (26) die my terftond geantwoord heeft... ik en ben
geenen Propheet, ende ik ben geenen Zone van eenen Propheet (27)Waerom hebt gy mydan deze reden ge- zeyd ? hadde ik Propheet geweefl ik en hadde my niet be- ten jlaen in myn geretrancheert Campement van Denaint (28) alw'aer (29) ik zonder vreeze rufte in mynetente, ende bevonden hebbe dat (30) den wyn te veel ge- dronken , maekt krytinge ende gramfebap , veroorzac- kende veele rampen : want , naer dat ik den nagt van. te voren te veel gedronken hadde (32) hebben myns vyanden my omringelt, ende een wynig tyds daer naer (33) hebben my myne vyanden heel den dag verplet- terd : om dat litm Krygs-volk zoo ftevk was. Daeront Jaet toe (34) dat ik .myne dagen in peys verfleyte ,' en in peys kome myn leven te eyndigen : (35) Laet my dan gaen; op dat ik my verdonkere. Ik hebbe hem dit toegejiaen , peyzende: (35)dit en is waerlyk geenen Pro- pheet van den Heere. Daerom kcere ik my tot a Daniël, onder de Cathoïyke (37) Prince der Waerzeggers, om introducerentur in conTpeflu meo cimfii fapientes ... & ut
folutionem fomnü indicarenc mihi. Dan. 4 iT 3- Tune in— grediebantur arioli, magi Chnldcei & arufpices, cc Somnium narravi in confpeftu eonim : & folutionem ejus non indica- verunt mihi. Dan. 4 ir 4. (25) Super cunäos ariolos , & magos , qui erant in univerfo regno. Dan. 1 ir 20. (2Ó) Reipondirque .. . . non fum''Prophe'ta, & non Tum Filius Prophet«. Amos 7 f ifyi (27) Qaare ergo locutus es mihi Sermonem ifhim ? Reg- 1 Cap. 9 y 21. (28) Anno 1712 24 Juni (29) Qietus eram in 'domo meä. Dan. 4 # 1. (30) Viiuim multum potatum , irritationem, & iram , & rui- i:as multas facit. Ecc. 31 f 38. (31) Poft nitniam potatio- nem. Efiher 1 ir 10. (32) Inimici mei animam meam cir- cumdederunt. P/alm. io f 10. (33) Conculcaverunt me ini- mici mei tota die : quoniam multi bellantes adverfum me- ïfalm. 55 ir 3. (34) In pace in idiprum , dormiam & Re- quiefcam. Pfafm. 4 ir 9. (35) Dimitte ergo me ut abfeondar- Rf.g. I Cup. 20 f 5. (3;') Non eft hic Propheta Domini. Rug. 3 Caf, 22 y 7. (37) Princeps Ariolorum , quomaia |
||||
|
der agthiertde Eeuw. 12g
dieswille dat ifc weet, dat den Geeft Gods in u is , en
<3at'er niet zoo moeyelyk en is dat gy niet ontbinden cn kont: verteld my het vifioen van myne Droomen, dat ik gezien hebbe ende legt my uyt fyne bediedfels. ego fcio, quod Spiritum Sanftortira Deorum habeas in te &
°mne Sacramenuim non eft impóffibile tibi. Vifiones fomnio- tUra meorum , guas vidi, & lblutionem earum narra. Daru 4 ir 6. DEN CATHOLYKEN.
D AN ZE L
Legt uyt , den 19 Decembris,
AEN DEN HOLLANDSCHEN NABUCHODONOSOR,
Den voorgaenden Droom van den 18 der
zelve Maend. O! Hooveerdige Staeten van Holland! den Droom die gy
in hoed'anigheyd van Nabuchodonofor (1) gezien hebt» is profytig aeu die u haeten, en het bediedfel is aenge- Baem aen uwe vyanden. Gy zegt dat gy rufte hadde in 1'w hays, en floreerde in uw Palys. Gy zegt de waer- "tyd : want gy de rufte hebt , die gy tot Uytrecht wet fchehnagtige treken, verraedende den Roomfcher. Keyzert herkregen hebt , en den zelven tot nu toe bewaert hebt. ■Booveerdig Holland] die onder pretext van balancein Eu- ropa den eenen Prins naer den anderen fijn goed afsteek. •Hoort wat den Heere der heyr-kragten tot u zegt: otu «at gy (2) als een brullende koey afgeweken zyt van "hjne wegen (3) over u zal regtgcdaen worden, want 2? zyt als eenen ftrik geworden, der befchouwinge, en (') S.omnium bis, qni te oderunt & interpretatio ejus
floftibus tüi.s fit. Dan. 4 f 16. (2) Quoniam iicut vaeca w.civiens deciinavit Ifraël. Ofië 4 f.6. (3) Audite hoc... ■^ aufcukate : gaia vobis judicium eft, quoniam luxueus iinSi |
||||||
|
125 Den vcrligtcn Jonas
een uytgefpreyt net op den Berg * Thabor dat es ftrik-
ken leggende aen de zuyvere Roomfche lieligie. Om dat gy , zegt den Heere, gewandelt hebt (4) hooveerdig vaa oogen , en onverzaedelyk van herten , ende om dat (5) uwen hoogmoed opklimt tot den Hemel, en gy met u hoofd de wolken geraekt (6) zeggende'^ zal klimmen boven de hoogheyd der wolken, ende ik zal gelyk we- zen den Alderhoogften gebruykende den naem van den Alderhoogften , ende Almogenden , boven alle de Princen der aerde. Hoon dan, hooveerdig Holland] wat dat over uw hoofd hangt. Gy hebt gezien , hoe dat een zeer dikke wölke begpnft heeft den Hemel te overdekken ; gy hebt gezien eenen Engel nederdaelende van den Hemel, welken Engel fyne fchaele uytgeftort heeft in de Zee. Dit is den zelven , vanden welken den Wy\eh-mak fpreek* in fijne fpreuken{nf) altyd zoekt den kwaedentwe-dragt: iraer den vreeden Engel zal tegen hem gezonden wor- den. Dien kwaeden zyt gij Staet van Holland! die altijd zoekt tweedragt te maeken tujfchen de Princen van Europa % om u, uvoegende by den krankjhn, te verryken met den roof, zoo van den verwonnen , als vanden w'amaer. Matf ive.it dat den vreeden Engel, de. vraeke Gods, over uw hoofd hangt (8) want uwe boosheyd vervols is. Dz fchaele, die den Engel in de Zee gefiort heeft , is (9) de Sohaele van Gods gramfchap , door de welke een groot te.mpee.ft is opgeftaen in de Zee. Zyt verzekert , ongc lukkig Holland! dat den 24 van deze maend December 1 zal opkomen eenen feilen Zuyd-weftev-wlnd. Dan zult gf zien (io> wonderlyke opheffingen der Zee. UweDyker- zullen gebroken worden ende (11) uwe Akkers zullsn ovev eftis fpeculationi , & rete expanfum fuper Tljabpr. Ofi*
5 f 1. * Ilebraicè Puritas. (4) Superbo pculo , & infatia- bili corde. Pfalm. 100 ^ 5. (5) Si alcenderit iiique ad C** lum hiperbia ejus, & Caput ejus imbes tetigeru. Job 20 f 6. . (6) Afcendam fuper altitudinem nubium , iimilis ero M' tiiiimo. Ifaite.i-4 f 14, (j\ Semper jurgia qimit nialus^:. Angelus autem crudelis mittetur contra e urn Prov. 17 V 11. (;;) Quoniam completa eft roalitia ejus. ïfaia 40 i' -' (§}■•• Phialas iros Dei! Apoc. 16 f 1. (io) Mirabïles'ete* ' üonts maris. Pfalm, q f 4. (n) Qüia explebitur terra .1 ll£ |
||||
|
der agthiende Eeuw. 137
dekt worden-* op dat gy de magt des Heerén bekend,
uwe velden zullen bedekt worden door de wateren als van eene Zee. Zoo is het grooten Godt (12) Door de Zee zelfs betoond gy uwe gramfchap. Het fijn de woord&n van uwen Propheet. (13), Godt zal dé fterkte van fyne vyanden door de Zee zelfs verflaen. Dit zult gygaen beproeven ', vermeten Holland ! op dat gy weet (14) dat den Hoogmogenden magt heeft over de llyken dtr me.n- fchen. Gy zult het beginnen te beproeven , zegge ik , den 24 van deze maend, alfwanneer de Zee in de rykfte ende vetfte landen van uw Hecrfchappye zal (15) ver- hielen al dat wezen heeft op deaerde, van demenfehen tot de beeilen ende dat alles vergaen zal. Nogte en. ttieynt niet dat dit het eynde is van uwe kwaelen, het 3s maer het begin (16) rnaer het eynde nog niet (17) de aldermeefte plaegen endeeenen overvloed van ellen- den hangen over alle uwe volkeren: want den Heere die zegt: (18) ik zal hun myn aedchyn onttrekken, ende letten op hun eynde: want het is een fchehnagtig ende ongeloovig volk... Ik zal over hun verteueren ende ^erdobbelen myne ftrafFen , ende op hun uytlchieien Wie de fchigten van myne gramfchap. Gy zegt wat kwaed hebbe ikgedaen ! (19) want roy daer van niet te voren en komt. Ik bidde u Holland ! (20) en wilt zoo geduerig r'iet liegen : want de gewoonte van liegen ende bedrie- gen is zeer kwaed (21) weet dan dat gy daer tegen uwe cognofcant gloriam Domini, quafi aqux operientes mare Ba- '
°#c. 2^4 (12) Vel in raari indignatio tua. liabuc. 3 ■§■ Jj.' ('3) Percutiet in mari fortitudiuem. Zaóh. 9 ir 4. (14) Vuomum dominatur excelfus ia Regno hominum. Dan. 4 ^ 14. (i_;) Delebit ömnem fubflantiam fuper terram.....
ab homilie ufque ad pecus. Gen. 7 ir 3- (it) Sed nondum
Èft finis. Matt. 24 if ö\ (17) Peilima autem , & univeriis Sravis erat malorum incuriio 2 Mach. 6 ir 3. (18) Ait: ■^blcondam faciem meam ab eis , & coniiderabo noviiiima eorum ; generatio enim perverfa eft, & infideles Filii.. coii- Sfëgabo fuper eos mala , & fagittas meas cemplebo in eis. /Jeuc. 22 ir 20 &■ 23. (19) Nihil enim mihi confeius fum. ' Cor. 4^4. (20) 'Noli veile mentiri omiie mendacium t ^ïiduitas euiin illius non eft bona. £«£ 7 f H- /(20 Mc«~' |
||||
|
128 Den verïïgten Jonas
ziele gelogen hebt (22) want anders weet uwe Con£
cientie, (23) uwe "Voor-ouders die hebben gezondigt in het Aenfchyn des Heere, fyn H. Geloof verlaetende om eenen verhopen geeßeüjken perfoon te volgen. Sy heb- ben hun Aenfchyn afgekeert van de Kerke Gods, too- nende aen de zelve den ruggc alfwanneer fy de Tem- pelen ende Kerken hebben ofte omgeworpen ofte ge- fchend. Sy hebben de lampen uytgedaen in de Tempe- len, niet meer willende wierook op-offeren, endegeene Offerande meer aenbiedende in de Kerken aen den Godc van Ifraè'l. Hebben dit uwc voor-ouders niet gedaen en doet gy het zelve niet\ uytroeyende de ligten en den ■wierook, afschaffende de H. Mijfe, die is de Offerande, van de nieuwe Wet ? ende derft gy nog zeggen ik en •wete niet wat kwaed ik gedaen hebbe ? om deze ende andere ontelbaere fchelm-ftukken die gy begaen hebt, en nog geduerig begaer, (24) is de gramfchap des Heere ont- ïtoken tegen u, en hy heeft vait-geftelt, u te laeten be- proeven groote opfehuddingen en ellenden : u ftellende töt fpot van uwe vyanden, die (25) eenen ring zullen trekken door uwen neus, en fteken eenen toom in uwen mond, ende zullen u brengen tot den weg , daer gy van gekomen zyt. Te weten tot het jok van het Hulp van Oojlenrijk , uwe wettige Souver eijnen. Ik, gaen mi voord in de uytleggitige van uwen droom, Gy hebt gezien een wit peerd , ende die daer op zat hadde eenen Böge, ende hy is uyt-gegaen verwinnende. Ditwitpeerd beteekent de witte Frani'che Leliën , de welke gy en uw ritus es in caput tuura. Dan. 13 $ 53. (22) Seit enim con-
fcieritia tua. Eed. 7 f 18. (23) Peccavcrunt Patres vefiri & fe'cerunr, malum ia cüiiipeftu Domini Dei noftri, dere- linquentes eum ; averterunt facies fuas ä taburnaculo Do- mini & prebuerunt dorfum .... extinxerunt lucernas incen- l'umque non adoleverunt & holocaufta non obtulerunt , in Sanfluario Deo Fraèl. 2 ParaL 29 f 6 'O ?■ (24) Conci- tatus eft itaque iuror Domini iuper Judam & Jerut'alem tra- diditque eos in cornmotionem , & in interitum , & perditio- jifffl. ParaL 29 v 8. (25) Ponent circulum in naribus tuis» .& camuin in labüs tuis, & reducciu te in viarn per quam |
||||
|
der ägtlüenle Èeh0 H|
Völle (26) met de voeten getrapt hebt. Vervolgende diu
grooten Lodewijk XIF^. [27] als 00k de leliën uyt hém voordskomende. Wel fiSJ hooveerdige Godt bläfphe- merende.... ondankbaere, fchelmagtige, zonder iiufoe^ sonder peys, välfehe beichuldigers, wreede ältyd ver- raeders, ende wederfpannige Hollanders [29] en zyt in h'et midden van uwe booslleyd niet vergetende het góed dat u de Fravfche Leliën hebben toegebragt, alswahneef gy in het begin van de beroerte tot de Franfdie Lakn roepende waert [30] Helpt my uyt de handen van mynë vyanden , ende door wiens toedoen gy können [$i] zeg- gen hebt, wy zyn verloft, ende door wiens hulpe /"32/ gy uwe, nogtans onregtveerdige, Vryheyd verkregen hebt'. Dit en veel andere weldaeden hebt gy van den Koning der Leliën gekregen , ende daer-en-tuflehen ziet iii tß# ken (33> of gy wel hebt gehandelt met hem * en met lyn huys, ende oft gy goed gedaen hebt voor alle de wel- daeden van dien , den wélken voor u-1. gevogten heeft \ ende fyn zei ven voor u-1. in het per y kei géftelt heeft, om u-1. te verloflèn uyt de handen van de Spagniaeris-,.. ende is het zaeke dat gy bevind met hem en lyn huys kwaeiyk gehandelt te hebben * gdyk. het zeker is, fprëakt met den goeden Moordenaer, (34) wy worden regtelyk geplaegt, ende krygen loon na onze werken j want Wy altyd (35; dobbel gewandelt hebben met hem. Laet dii blyken uyt het begin van den oorlog * alfwanneer uwé venifii. 4 Reg. to Hr 28.. (26) Conculcaftis pedibus vefttis^
E{ech. 34 ir 18. (27) Ae Liiia ex ipib procedentia Exod-, 2 5 f 31- (2^) Superbi, Blafphemi.. . ingrati , fèdeui jjiue aiiettione , finepace, criminatores immices, proditores ,■ pro- tervi. 2 ad Tim. caj>. 3 j/ 2, 3 ik 4. (29) In die malorüm ng immemor lis bonorum. Eed. 11 j? 17. (30) Enpe me de manu inimicorum meorura. ff. 30 y 16. (31) Dixiltis : i>bdaü iu- mus. Jer. '/ $ tot (32) In libertatem vocati elus. Galan 5 f 131 (33) ■• •• fi<. • • btilé eSifiis cum jEKObOAL, & cum domo ejus, & redtlidiitis vicem beneiicüs ejus, >jui. pughavit pro* "Vobis & animam luam dedit penculis , ut erueret vos de manu Madian ..* tin autem perverii &c Jud 9 f ïó , if O 20. (34) ISos quidem jiiflè , nam digna fadüs recip:n;üs. iwa 23 f 41. (35) . .. Ambulantes fraudulenteïi Itnttii $ |
||||
|
T j *» i)en verligten jonai
èefie fdiaeteh omringeh ende (36) gevangen waeren ütfc
de vlaemfche landen , dan hebt gy het voflèn-yel aen- getrokken , ende uwe A mbaffadeurs naer Parys , ge- zonden , de 'welke PhilippM voor Koning hebben gekent t (37) ende hebben hem veel gelukx toe-gewenfcht, zeg- gende : lang leve den Koning. Maer zoo haeft uwe fol- daecen Perlofl waren (38) zyt gy van dezen weg afge- weken , ende hebt gebroken het verbond dat gy aenge- gaen had (39)j<ze dat meer is: gy hebt de handen van, lyrie v\anden verfterkt: ende ver bleyd die de wapenen te^en hun hadden op-genomen : Gy hebt fyne wape- nen verzwakt„ ende gy en hebt hem niet geholpen in den oorlog. Zeggende tot fynen vyand (40) komt met my ; wy zullen hem flag leveren... . al die uwen vya.-.d is: is ook den mynen. Myn volk ende myne foldaeten jfyi'j tot uwen dienft , ende myn ruyterey is tot uw be-» vel gereed /417 waer uyt als dan eenen bloedigcn oor* lo - gefp roten is /427 ende uyt deze oorzaeke is het t dat'er tegen u dien onverzoenelyken haet opgeftaen is in het hart der Franfche : /43J My fyh bekent genoeg alle uwe, voornamentlyk uwe laeite werken meerder in getal als dverfte. Zyt gy niet meer indagdg,hoe dat gy in het jaer i-jio de ^lmbajfadeurs van den Franfchen Ao~ ning hoogmoedelyk hebt veragt brekende het regt der vol~ keren ? Gy en hebt alleen niet te vreden geweeft met hun te Geertruyden-berg niet te groeten met het Canon , zeg- gende £44] zyt gy dan niet gekomen van eene verre $ 23- (30 Captivi liuöi fWuiït in terrani. 3 Heg. Cap. g„
j} 46. (37) Imprecatique Junt ei, atque dixerunt: vivat Rex 2 Paratip. 23 ir n. (38) Vos autem receliißis de viä < iriuum feeiiüs pafluffl Malacb. 2 # 8. (39) Exaltafti dex- teram äepnmerftium eujH : iastificaiti omnes inimicos ejus /iveniih aüjutorium giadii ejus: & non es auxiliatus ei m bello: RJalm, 88 f 43 * 44- (40; yedl mecum comra eum ad prteiium.. . qui meus eft, tuus eit : populus tuus ; & equi mei, equi tui. 4 Rtgt Cap, 3 $ ?. /+Ij Et onum eft bellum durum fatis m die ilia. 2 Reg. 2 ir 17. (42) Quaï caii.u majons odn feminarium tuit. Gen. 37 f 5. (43) T\ovi opera tua .... , & opera tua' novilüma plura prioribus. Apoe» * ir i9' (44/ Nuii^utd non de via venifti >... vade in de« |
||||
|
itr agthlende Eegw. 135
ïeyzë, borat in huys en waft uwe voeten * maer hebt;
hun laeten blyven voor de poorten der Stad [45] onder- $è bloote tenten ende op de bloote aerde. Boven die» hebt gy het re^t der volkeren gebroken , niet agteado den Franfchen Koning ■, ah-wanneer /467 de Brieven ge> zegelt met fynen zegel door uw gebod opengebroken, zyn , en gy gelezen hebt [47] den inhoud der brieven, die den Koning tot hun gezonden hadde /487 op dat gy dit mifTchieu daer naer niet en loochent, ende niee en liegt, leeft den brief die den Marfchalk de Uxelles, ende den Abt de Poiignac aen u gefchreven hebben den 20 July , ende die onder uwe Privilegie gedrukt is■: gy zult in dien brief gefchreven aen uwen grooten Pernio-* ïiarius Henfius lezen, datfyover tutfenhandel [49Jzeer- confues ende befchaemt fyn geweeft. Want dezen Pen* jfionaris £50] fprak tot hun zeer hart als tot vremde-> lingen , vragende van hun , van waer komt gy ? En wat komt gy doen. Gy zyt Spions « om te weten onze krankheyd zyt gy gekomen. [$\] Den dag daer naer, als-wanneer gekomen was myn Beer Buys , ende myit Heer Vander Bußen , met veel hooveerdigheyd, ende als fy gekomen waren met vele Officieren in de Con-; ferentie-plaetze, fyn de Ambafladeurs der Franfche bin- nen gebragt. En als die gevraegt hadden peys van de- Geallieerde , ^eggende : [52] dat fy aen ons Ryk we- der-geven den peys, die fy hebben gebroken, (53) en, Blum.....& lava pedes tuos. Reg. % y 10 &■ 8. (45) In
papüionibus ... &£ .. . fuper faciem terrce Reg. 3 Cap. i\
"& 11 (46) Litterse fignatje ipfius anriulo Efih. 3', t 12 (47) Sicut fcriptum erat in litteris quas miferat ad eos Reg. 3, Cap 4 (48) Ne forte poltea negare velius , & mentiri lofu'é 24 ir 27 (49) Erant enim viri confufi turpker vaide 2 Reg* 10 $ 5 (5°) Qu^i. a^ a.Henos duriüs loquebatur, interror. gans eos ." Unde veniftis.?.... exploratores eftis : ut videutis. infirmiora terra? veniftis Gen. 4.1 y 7 & 9 (51) Altera auteni tfie, cum veniffet... cum multä ambitione, & introiffent iri; auditorium cum tribunis... adduftus eft Paulus AB. 25 f 2$, (52) Reddant imperio noftro pacem quam turba,verant E/ft; *3 $ 7 i'53) Et non audierunt, nee incliiiaverunt in voiun-?.. ktjbüs, <k \a pravitate cordis iui mali: iaäiq_ue funt tßX^X?- |
||||
|
?3§ Den verligten Jonas
lebben die voornoemde Heeren daer naer nietwilfëtt
hooreu: maer fyn voord-gegaen in hun opzet, ende in hunnen bqozen wil: zynde meer tegen den peys als va- ren.... Want iy hun hebben hajrtnekkig getoont , veel erger voqrwaerden voor-ftellende als hun voorgangershet jaer vaa te voren hadden voor-geftelt aen myn Heer d& Torcy. De Fraufche Ambafladeurs tra,gten uwe gezan- ten taf reden te brengen , maer (54) deze menfeben en willen niet wat daer van de reden was (55) ter contra- rie als onredelyke dieren , heygende na dan roof ende bloed-ftortingen...' hebben fy ter zeyden gefteld den be*. kwaemen weg om tot eenen vrede te komen (56) want ïiunne vragen zeer onregtveerdig waeren, verzoekende dat den Franfchen Koning, om tot eenen enkelen ftil- ftand van wapenen, te komen , niet alleen fyne bezon- derfte Fortreffen zoude overleveren , maer ook belo- ven, dat hy met fyne eygen wapenen fyns Kinds-kind vyt het Ryk van Spagnien zo.ude verjaegen,. Wqt zal ik pggc/i (57) Het ingewant der fielen is vreed. En (58) al dat den bopzen doet is zonder gjond-regel: maer die de regtveerdigheyd bemind, en oeffcit, zal geioom. worden.'Den Koning van Vrankryk en heeft niet willen deelagtig fyn in het bloed-ftorten van fyn Kinds-kind , zeggende (59) ik wil onnoqzel fyn end?, blyven jfl het bloed van dezen régtveerdigeu : ziet gy lieden wat dat gy doet Daer-en-tuflcheu zyt gy 'hartnekkig gebleven , roepende : (6o) dat fyn bloed fy over ons ende over onze kinderen. Zop dat (61) ^en oorlog wederom beganft is. Maer gy hebt h&\ fum & non in ante... induraverunt cervicem •foam-.-'& pe-
jus óp'erati ftint quam Patres eorum Jerem. 7 ^- 24 <> 26 (54) Non fiebat ratio iflis hominil^s 4 Reg. 12 y 15 (55) ïii vero veluti irratianabilia pecora , nat-uraliter in captfo- nem & pernjeiem... derelinquences viam rectam erraverunc 2 Pet. 2" y 12 & i,5(56)Qüia injufta cogitatio eorum Pjalm._ ii'è, •${; :i8 {$7~) Viicera autem impiorum crudelia. Prov. 1% ir 10(58) Impius facit opus inftabile : ièminanti autem juf* \At\im merces fidelis Prov. n y' 18 (59) Innocens ego i'uin a'languine jufti hujus; viderids Matt. 27 y 24 (60) San- £'uis ejus i'uper Fiiios iioitros. Man. 27 y 25 (61) iYlütvifg |
||||
|
dir agthiende Eeuw. igg
proeft [6aj dat den uytgaag van den Oorlog zeer ver-
anderlyk is, ende dat den eenen nu, den anderen dan, de Vi&orie behaelt. Gy hebt beproeft zegge ik ["637 dat den Heere wederftaet aen de haoveerdige, en fterkte geeft, aen de oodmoedige. Ahwannm [64] eene vrou- we U-L. tot confufie gebragt heeft, de. welke door God\ toedoen, [65] de vyanden van Vrankryk heeft van een gefcheyden- gelyk de wateren van een gefcheyden wor- den. Waanneer gefchkd is, dat [66] den Marefchalk de Villars , tot Denain het Corps van Milord Albermarie gefiaegien heeft, vele tot'er dqod toe k wetzende ,ende ftoutfte en kloekfte verflaende. Wat voords aengaet het wit Peerd, die daer op zat hadde eenen booge, ende hy is uytgegaen verwinnende. Dit beteekent de fnelle vkr zanen,die de Fränfche gewoon zvn,opu, Holland/ehe- koek-fut:rs, te behaelen In hetjaer* 1664 weet gy wel, dat daer over Holland gezien is. geweeft eene fleert-fierre lang nae de oogen 30 pafien. Dexa was een teeken dat de hand Gods over u u ytgeftrekt was, gelyk gy gezien hebt in, Jutjaer 72 alswauneer den Franfchen hode.wyk geheel uw Land qp korten tyd heeft ingenqmcn; zoo dat hy met C<sfar mögt zeggen: * Ik hebbe gekomen, ik heobe gezien ende ik hebbe gewonnen. D,e beroerte der 2<ee, ende de refxe van uwen Droom , is, niet min fchrik- kelyk udreygende, als de ßeert-Jlerre van hetjaer 1664. Jae veel erger, aengezien hy u voorzegt, behalvenden overgrooten vloed der wateren, alle de Wapenen der Princen van Europa. Door het Wit Peerd, ende den opreydenden, hebt gy gezien dat den Franjch-man be- teekent word, van den welken gy dan zeggen zult [6~[ J eft mrfum bellum 1 Reg. 19' # 8 (62) Varius,.. eventus
belli eft nunc nunc , & nunc illum conlumk gladius 2 Reg. 21 "fr ?-5 63) Deus fuperbis retïitk, humilibüs autem dat gratiam Jae 4^6 (64; Una Mulier... fecit confuiionem,. ■Judi,h 14 ■$ i6 {65) Diviiit.. Inimicos... ilcut dividuntur «tquse R,g. 2 Cap. 5 f 20 {66} Mukös vulneratos dejecit« & fortiilimi quique interfefti fuut Prov. 7 ür 29 * Vid. -dni * Veni, Vidi, Vici. Caf.pojt fubbaclum P.harr. %të\ {&?} Hi föftt quos habuimus aliquandu jn dcriium, & |
||||
|
*34 T>tn verlegten Jonas
dezen is het, den welken wy zoo dikmaels hebben uyfr*
gefpot, en veragt, als of hy van geender weerde wass. De Franfcke zullen [68J met hunne handen kloppen ovei" u > fó9] zeggende: Waer zyn nu hunne kragten, in de welke fy trcièrende waeren ? Dit is, wat het Wit Peerd aengaet, laet ons vonrdgaen in uwen Droom. Daer naer «egt gy, is uytgegaen een Rood Peerd ^ ende die dae? op zat, is gegeven dat hy den vrede zoude nemen van uwe aerde, ende hem is gegeven een groot zweerd. Pit Rood Peerd beteekent het Engels ros, van het welk 'gezeyd mag worden [^oj als den tyd am Holland gunf« tig is, dan lacht het met het Engels Peerd. Maer Hee* rel zult gy toelaeten dat dit Peerd zal vervaert worden, ende ter contrarie het zelve niet zult doen bri:£ eben, als het ziet de grote on?echtveerdigbeyd van de Hollanders ? Dit Peerd heeft voorwger ó Holland l leden om te brieflehen tegen u , want gy oorzae-f ke zyt (71) dat het zoo dik wils brieft tegen die op hem zitten, tegen fyiie Koningen. Jae gy hebt uw- handen zelfs door uwen raed , bezoedeld in het Kor ringlykbloed van Engeland? (72) En wie is'er die fyn hand uytfteekt tegen den gezalfden des Heere, die zal onnoozel geoordeek worden ? Staet daer niet gefchreven (73) en wilt om geene oorzaeken uw handen uytftee- ken aen den gezalfden des Heere ? Ate om de rejl te zwygen, weten wy niet , hoe gy van onzen tyde ge- leeft hebt met Jacobus den II -, en iynen zone Jacobus, den ///wettigen Koningvan Engeland? Wat aengaet Jacobus, den II (74) Gy hebt hem gejaegt uyt fyn va* in fimilitudinem improperii Sap. 5^3 (68) Plauferunt fu-
per te manibus Thren. 2 f 15 (69) Et djcent ; ubi funt dij eorum, in qujbus habebant fiduciam Deut. 3,2 f 37 (70). Cum tempus fuerit, ia altum alas erigje: dendet equum & afcenforem ejus. ïïunquid pricbébis equp fortitudiném, aut circumdabis collo ejus hinnimm ? Job 29 f 18 &■ 19 (71) Sub omni fuprafedente hinnit Eed. 33 f 6 (7.2) Quis enim extendet mauum l'uam in Chriftum Domini, & innocen?, erit ? 1 lieg. 26 jfr 9 (73) Nolite tangere Chrißos meos é/4M' ï°4. # l5 (74) EjeciQis. de dom? Patris. Judic. 1 jf> |
||||
|
der agthienie Eeuw, 15$
^rlyk erfdeel, ende gedwongen (75) als eeren vremde-
ling te leven in een vremd land, zeggende al weenende: fiollland (76) heeft my berooft van myne Heerfchap- Pye, ende heeft myne kroone genomen van myn hoofd » Voor my ftelleade den Prins Willem van Oragnlen ce- *e/i fremdding ende geenen Engelsman , 200 dat (77) ons erfdeel gegeven is aen Vremdelingen, ende die de welke niet weerdig en waeren onze knegten te Zyn, fyn voor ons gefteld. Ik weet wel dat gy zeg- Zen zult (78) Synen Vader hadde over fyn volk een zwaer jok gefield , ende hy heeft het zelve nog bezwaerd : fynen Vader hadde hun geflaegén met geeifels, maer liy heeft hun met Scorpioenen geflae-* gen. Holland! Holland! (79) Met wien fpot gy ? wie, komt gy zoo fchandelyk te beliegen? zyt gy niet eea fchelmachtig ende leugenachtig Voik ? Nu; laet my u Wat toegeven. Neemt het zoo dat Jacobus den tweeden. Wreed is geweeft over fyn Volk, weet gy wel dat daer gefchreven ftaet (80) dat de Onderzaeten gehoorzaem ?.yn aen hunne Heeren, niet alleen aen de ftille ende goede, maer ook aen de booze ende wreede ? Voor- eer al hadde Jacobus den tweeden wreed geweeft, ende de Wetten van Engeland overtreden , wat heeft fynen. zone mifdaen ? Staet daer niet gefchreven? (81) Den 2one zal niet te laft geleyd worden de boosheyd van %nen Vader? Heeft den Koning/acoèus geenenzooa? (82) ofte ontbreekt hem eenen erf-genaem ? Waeroi« ? (75) Advena... in terra alienä ÈxoJ. 2 f 22 (76) Spoli-
avk me gloriä raeä, & abftulit corpnam de capite meo- Job ip ■% o (77) Hffireditas noiira verfa eit adalienos.. fervj dominati fuut nobis Orat. Jerem. ir 2 C- 8 (78; Pater meus aggravavit jtigum velirüra, ego autem addam jugo veftro : Pater meus cecidit vos flagellis, ego autem ctsdarn vos fcor- pioeibus 3 Reg.'M f 14 f79) Super quem luiïllis ? fupcr luem dilataftis os, & ejeciftis Unguam? nunquid non vos pilii fcelefti, fernen mendax ? Ifaia 57 ir 41 (80) Servi fub-»- diti eftote in omni tiraore Dominis, non tantum bonis 65 toodeilis, fed etiam dyfeolis 1 Petri 2 ir 18 f81 Filius non Pórtabit iniquitatem Patris E{ich. 18 f 20 (82) Ntnrquldt *«n Filii font ? aut hsres non eli ei ? cum agicur de hwredi- |
|||||
|
/
|
|||||
|
i$6 Den verligten Jönaê
dan bezit fyn erf-deel het Huys van Hannover, ende
dat door uwe Wapenen? Gy zegt (83) eenen bafiaert en moet geenen erfgenaem zyn van fvnen vader; Lo- genächtigt Hollanders, op ditpretex t (84) hebt gy het hert van den rechtvcerdigen door uwe leugenen doen wee- neh in. ballingfchap (85) en erbaelt dat woord niet meer want gy de waevheyd niet zegt. Boven dien , d bloed- gierige Hollanders! ahvaer het zaeke dat de Engdfche {dat valfch gelogen is) eenige öorzaeke badden om den wettigen érf-genaem van fyn erf-deel te berboven (85) wat gaet u.dat aen?(87) Wilt niet mede deelagtigzyri in zaeken die hun alleen acngaen, nogte (88) dat uwe voeten zoo haeftig niet en zyn om bloed uyt te Hor- ten. En om deze bloed-dorftigheyd , waer mede gy zoo dikwilshet onnoozel Engels-bloed geftort hebt, teftraf- fen, is bet dat die op het rood Peérd zat een zweerd hadde in fyn hand (g9) Want alle die zoo bloeJ-dorftig zyn, en genegen tot het zweerd j zullen door't zweerd geftraft worden, Laet ons voordgaen tot het derde Peerdi Gy zyt geroepen geweeft door eene ftemme, ende ziet een zwart Peerd, en die daer óp zat hadde eeneweeg- fcbaele in de band; Wilt gy weten wie door dit zwart Peerd beteekent word ? (90) Hoort rebellige ende onge- hovige Hollandrrs ! Dit zwart Peerd is de Spaenfchë Genene, het is de Spaenfchë Monarchie * de welke van u klaegende, %egt: (91) Over veelejaeren hebt gy myn jok afgeworpen, en myne banden gebroken, zeggende ik zal niet meer dienen. Weet , Holland, dat gy eene taité pofTedit Melchum ? Jerem. 49 ■& t (83) Non
erit hxres Filius Aricilte Gen, 21 f Io (84) Mxrere reciitis cor juili mendaciter Ë\ecK. 23 f 22 (85) iSoli fdcere verbum hoc , falfura enira tu loqueris de Ifmaéï Jerem. 40 ir l6 (86) Quid ad te ? Jo,m. 21 # 22 (87) Nolite... effici participes eorum Ej>hef. 8 f 7 (88) Veloces pedes eorum ad effundeiidum fanguinera P/alm, 13 f 3 (89) Ömiies emm qui acceperint gladium , giadio peribuiu Mattlt. 26 f 52 (90) Auriice rebelles & incrediih Nam 20 f io (ol) aficcuio coflfre»iiti jugum meurn , rupuifti vincula mea , & |
||||
|
ätr agéien/ie Éèum 4»?
C92) liberteyï bekomen hebt, die vol vaivboösheydis
Gyzegt: wy hebben onze vryheyd veikregen G^reiM »eerdiglyk : door de hulpe Gods , en door regtveer« dige wapenen van alle kanten. (94) Wat zggt.gy aj van regtveerdigbeyd ? Weet gy nia dat daer geß/ir£veri fiaet (95) En wik niet rebelleren tegen uwen Heere? maer gy ter contrarie (06) hebtaltyd. tegen uwe« Ko- ning rebel gebleven. Hy heeft getragt menigrnaei 4 tot de gehoorzaemheyd te brengen, «,0 door AxAbS Jadeurs, als door de bemiddelinge der Princen , maS gy (97) hebt bet verzoek ofte gebod van uwen Heerä veragt, hem niet willende gelooven, oftefyne ftemme Wen. <98) Wy weten de hooveerdigheyd van d«n i rins van Oragnien , hy was zeer laetdunkende; Syne üooveerdigheyd en fyneopgeblaezendheyd, ende (Vne Onregtveerdige gfamfchap , wa3 veel groter als fJZ kloelcheyd. Dezen heeft (pp) die van uw volk gelevd ' de welke eenig deelhadden aen deze oproerige be-fte * en die de welke ingefloten waeren in fynen imreft. EnA vy (100) hebben bevonden dat dezen man comateus ^as: ende het volk tot oproer opwekkende was , ende zelr^oorzaeke dat in Holland ingekropen Is de Se&e «er Caivimften. Dan is het (101) dat het Geloof ver- eren js onder uw volk, ende dat het Woord Gods genomen is uyt imnnen mond. (10 2) Ende dit is de S fV^Tr/Ät \°r (Öi) UabetneS ma!i^ &
Vtem 1 Pein 2 ±j6 (93) In Verbo vericatis.in virtute Dëf! m) Qmn-e tu enarras jufUtias ptlilm ^ f 6 f JJ7
»ebelles effe contra Dominum Afc* M / o f a, SSf, S ;>■•, ve.tr. , & non ereduüiüs ei , neque vocem ri£ ÏS
Pt bus ett valde:luperbia_ejus & arrogaotia ejus , & ££-
J«>o ejus, plus quam fomtBdo ejHS //£ 16 tf ö (99; sXd* 2". qui acceperunt caraftereni .betti* , & adoravfrum in,a- fiSrïï' T" I9■* I0. fe^'Wus bung IS «uaorPm ?J^". COnc!ta"teil ledurones omnibus Jüdaiïs..: & ïiit fin ' i 'uoms f,?te Nazarenorum Aa 24 f. 7 Cioi;Po- »des & ablata dt de ore eorum Jtrtm? f »9 (tea)Efr |
||||
|
138 Den verlegten Jonas
oorzaeke van uwe rebellie tegen uwen Koning. Zeker'
lyk de Hijlorienvan Vrankryk, Duytfchland, ende Nt+ derland, betuygen u genoeg dat de Calvinifche en Luther* fche Leeringen niet anders zyn aZs(io3)Slange-broetfels, wiens grond-regels is op te ftaen tegen hunnen Prince, Ik. onderzoeke hier niet, aen wie de kroone van Spagnien toekomt, of aen Philippus ofte aen Carolus (104) Wyfyn de dienaeren van den levenden Godt. Daerom (105) , hebbe ik alleen den weg der waerheyd verkozen. Niet Willende voorfleilen ten fy dat zeker is , (106) oordeeld zelfs aen wie de Spaenfche Kroone tockoomt ende (107) onderzoekt de waerheyd neerftiglyk, de welke gevon- den hebbende , ofte wetende wie fy zekerlyk toekomt (108) onderwerpt u aen het jok , ende dat uwe ziele de wettige gehoorzaemheyd aennecmt: dit is immers ligt om doen. Maer wat wil ik veel tyds verflyten ? my dunkt dat ik van de Hollanders zeggen mag (T 09) Sy heb- ben wel oiren maer, zullen na my niet luyfteren. Sy weten wel Imune onregtveerdigheyd, maer willen die niet bekennen. Hierom is het, Ellendig Holland! dat alle die kwaelen over uw hoofd hangen , de welke mede be- tuygt worden door dit zwart Peerd dat beteekent de Spaenfche furie, die op u ftorien zal. Nu zegt gy, dat die op het zwart Peerd zat, eene
"Weeg-1'chaele in de hand hadde. Deze fcbaele beteekent ten eerften dat gy (110) gefield zyt in de weeg-fchaele en bevonden zyt veel te ligt te wegen. Ten tweeden, door deze fchaele , die den Spagniaert in fyne hand heeft, word beteekent, dat (ui) hy in uw Aenfchyn htec eft caufa rebellionis adverfus eum 3 Reg II #27 (103)
-Genimina viperarum Luc. 3 ■# 7 (I04) Kos {'umus fervi bei Cceli & Terra; EJ'drat 1 cap'. 5 f 11 (105) Viain veriratis elegi Pfalm. 118 ir 30 (106; Vos ipii judicate 1 Cor II ir 13 (107) Qujere lbliicite & düigenter, rei veritate perfpe&a , ü inve- neris certum efle Deut 13 ir 14 (I08) Collum veltrum luojicice jugo & liiieipiat anima velira dileiplinam : in proximo elt enim invenire eam Eed. 51 ir 34 (109) Aures habent, & not> audient -Pfalm. 113 ir 6 (Ho) Appeni'us eft 'm ftatera, & in- ventus es niïuus habeus Dan 5 ir 27 (ui) In conipe&u tu» |
||||
|
der ägthlende Eeuw. 139
»tl komen regtveerdige vraeke nemen ende dat uw
land wederom (11*) zal gebragt worden onder tribuet. Naer dit zwart Peerd > zegt gy , hebt gy wederom «ene ftemmegehöort, zeggende/ komt ende' ziet, daer is uytge'iomen een bleek Peerd, ende die daer opzat, diens naem was de dood. Dit bleek Peerd beteekent de koude noordfche landen , wiens Prineen en Koningen te- gen u zullen opftaen. (113) Van't Noorden zal het meefte kwacd komen over alle uw volkeren. En voor eerft; den Zweedfehen Koning heeft unoyt iets mifdaen (114) maer gy doet hem gedueriggroote injurien aen, fyn volk bedrie- gende.-en dat die, de welke in den Gods-dienft niet pa- pillen zyn (ii5)waeromdatden Koningregtveerdig ver- grämt is. Zyt gy niet gerand geweeft van den peys van Alt-ra-ftad, alwaer befproken is (116) dat, is het zaeke dat iemand den oorlog aenzegt tegen het tradtaet, acn den Koning van Zweden , of iemand die onder fyn be- fchuddinge is : het volk van Holland ter hulpe zal ko- men , nae de gelegentheyd des tyds, ende dat met op- regt gemoed. Foorders is het Traäaet van Travendal niet gefloten onder uwe garantie i aldus: (117) aen de oorlo- gende zullen de Staeten van Holland niet geven of lao ten volgen eenig graen , wapenen , geld, fchepen, &c. Welk Traäaet, daer naer bevefiigt is, niet alleen door uw toejuygen , .maer ook door het recht der volkeren. Daer en- tuflehen (118) gy hebt de Regtveerdigheyd verlaeten , ' vele verergerende* de welke wifteu van de Wet: mits gy te niet gedaen hebt het verbond. Want, ö Hollan- veniet vindex Sap 12 # 12 (112) Serviet... fub tributo Beut*
2o f 11 (113) Ab aquilone pandetur malum fuper omiies ha- bitatores terra; Jerem \ f i4 (n4) Sed vos injuriam facitis &i fraudatis & hoc Fratnbus 1 Cor. 6 ■& 8 (115) Unde Regis julta eft indignatio. EjUi. 1 f \Q (n5) Quod funrüterit bel- lum Romanis prius, aut omnibus fociis eorum in omni do- »inatione eorum auxilium feret gens judïCürum , prout tem- pus diftaverit, corde pleno I Mac-h._ ü f 24 & 25 (117) l-'raaliantibns nou dabuut, neque iubminiftrabunt tnticuni , arma , peeuniam, naves I Mach. H f 26 (Il8) Vos auteirt receiLftis de via , & i'candaiualtis pluüaios la lege; irmuni |
||||||
|
?4° =Pen verlïgtèn Jonas
der (119) vol van lift en dobbelheyd , 2011e vari den
duyvel, vyand van de Regtveerdigheyd ! door u zyn on< der de hand (i2p) verfterkt fyne vyanden : Zoo dat door uwe bedekte hulpe- (isivfyne vyanden hem te fterk ge-, worden zyn ende te menigvuldig geworden. Zelfs heeft den filofcoviter in uw land oorkgs-fchepen doen bouwen » ende ßls Straelfond belegert was (ia2) zva uwe fchepen langs de Zee gekomen : ende kwelden de ftad zoo te land; els tep zee, ende lieten niemand uyt oft in de ftad ko- men. Gy hebt contrebande waeren met de kragt van uw e fchepen gebragt in Denemerken, en door uwe vlopte in de ftad belet den Koning van Zweden fyns vyandsla,,d aen te vallen. Hollandfche Kiek-voifen(i2$y j&yt indachtig de banden en boeyen die gy, om zoo te fpreken, giflaegen hebt tot Arnhem aen het lyf van den 'B-aron Gorts, hem ftellende gevangen in eene Herberge. Boven dien , 6 Holland' l (124) heb: gy ftoutelyk alle fyne bagagie onderzogt. Ende(izß) het geheymfte van, fyne feeretn, hebt gy niet verzwegen. Maèt hetzelve met fyne brieven overgezonden nae Engeland : daer nochtans gefchreven flaet (12-6) en wilt geene verborge zaeke aen uytlanders ontdekken , gelyk den Koning van jingehnd. en fynen zane is. Öm alle deze fohelm-ftukken, mag ik met reden zeg-,
gen (127) üodt gave dat het Zweeds gemoed mag vol vorken , op dat het fyne gramfchap op den Hollander uyt-, fchiet,, ende fynen oorlogs hagel regent over den zelven \ "Wat SSggQ ïk Qod,t gave? het zal seker gefchieden binnen, feclftis pafihim, Maiach. a # 9 (119) O plerie omni dolo ,
& omni fallacia , fili diaboli, inimice omnis juftitine Aft. 13 $• \a (I20) "EfreQus fft inimieus T/iren. 9 (lal) Fafti funt hoftes ejus in capite., inimiei ejus lociipletati funt Thren.,1 ir 5 12a) Et naves a mari acceiïèrunt : & vexabaot civita- ?em'5 terra & mari, & neminem finebantingredi , vel egredi. j frisch. |5 $• 14 (I23) Memores eltote vinculorum Qotoff. 4 f 18 Q24) Et fcriuatus es omnem fuppelleäilem Gen, ïl $ 37 (Ï25) Omne Secretum non erb abfconditum ä te $iech. 38 ■$■ \ (I26; Secretum extraneo non reveles Prov. 15 ir 9 (l27)'Utinam irrjpkara« venter ejus, emittat in eum, 4rgra furoiis f\JÏ ? & j>l\i*t fuper iiluin beUu.ro iuum Jei> 4Q |
||||
|
der agthlende Eeuw. 14*
Porten tyd , Dan zal het Zweeds zwkèrd(iW) uytgetrok-
ken zyn nyt fyne fcheede. zeer fchrikkelyk glinfterende ende drygende: Dan zullen de Zweedoyfèn (12p) (met geilote gelederen ) komen, ende met groot geweld val- len op den Hollander. Dit is wat den Koning van Zwe- den aengaet. Niet min en is opii geftóort den Koning van. Denemerken van den welken ik leze: tegen den Hollander (130) zullen op den geftelden tyd komen vegten de Ko- ningen van den Ooften , en als een groot tempeeft zullen tegen hem opkomen allen de Koningen van het Noor- den , deze zullen komen met vele wagenen, met vele lUiyterye , ende met eene groote Vloot, fy zullen ko- men in fyne landen , ende zullen die verpletteren, ende overloopen, Wilt gy reden weten van de regtveedige "ïvraeke van den Koning van Denemerken ? Gedenkt u niet, dat gy in den Halfteynfchen oorlog zonder reden een Corps Troupen gezonden hebt aen den Koning van Zweden, het welke veel kwaed dede aen de Deenfehe Landen Jat (13't) zelfs mede belegen hebt de Koning- lyke Hoofd-ftad Coppenhage ? dezen heeft alsdan gezwo- ien (132) dat den Heere myne ftrafFe verdobbelt (133) tot dat ik wraeke genomen hebbe over myne vyanden ende (134} hebbe doen boeten het bloed van myne on- derzaten. Meynt gy voorders dat den Brandenburger uwen vriend is? Hy heeft uwen vriend gewceft, maer nu niet meer, om dat hy uwe onrechtveerdigheyd be^ merkt en dat gy overtreden hebt het gene daer gefchre- Ven ftaet (135) er» wijt niet zondigen tegen uwen vriend.., $ 23 (128) Edu&us &i egrediens de vagina fua & fulgu-.
rans in amarkudine fuä : vadeiu &c venient lupér eum . bor- ribiles Job 20 ir 25 (^29) Conglobati in unum cuneuni 2 Reg 2 ir 25 (ij|0) Et in tempore pncfinito prreliabitur ad-* Verlus eum Rex Autfri, & cmafi tempeftas veniet contra iHuiri Rex Aquilonis, in currihus & in equitibus, & in claffa Pagua , & ingredietur terras, Sj con'teret', & pertraniiec Pan. n f 40 {131) Et expugnabit 'urbein Regia'm 1 Reg- •f3 ir 26 O32) H;ec mihi f'aciat Dominus, & hsfic acidac Ruth 1 f 17 (ij'j) Donec uicii'car de inimicis / Reg- 4$ ï-f (131) Et uicii'car Sanguinem Servorum meorum 4 Ri-g. 9t ? ('3ó) ^7öii prevaricäri in amiGUW" ncque. iraireia |
||||
|
142 Den verllgten Jonai
nogte en veragt uwen lieven broeder niet, om het goud.
Dit hebt gy gedaen, als gy den Brandenburger ontftolen hebt fyn erf-deel, dat hem toekwam van wegens den Prins van Öragiiien. Daer zal hy tot u zeggen metge- wapendur-hand : (136) Gy z-yt den man, die my myn erf-deel zult wedergeven, want meynt gy dat hy dit daer zal laeten? neen, neen. (137) Hy en zal fyn volk niet verlaeten : riögte fyn erfdeel verwaerloozen. Dat heeft hy u dikwils, zoo door iy zelven als door fyne dienaers bekent gemaekt. Wat hebt gy naer vele uyt- vlugten geantwoord. (138) Ik bidde u van my te wijlen verfchoonen. Wat zal ik nu zeggen van den Bijfchop van Munfler ,
en van den JVejlphaelfchen Creyts ? Een ieder van hun heeft een vat vol van uwen ondergang in fyn hand. Gy hebt het volk van den Bifichop van Munfter op- geroeyt tegen hunnen Heere , ende gy (140) hebt hem zonder oorzaek gelaften. Sy zullen u (141) brengen tot groote verwoeftingen, ende tot verbaeftheyd , en tot veragtinge , ende vermaledydinge. Want fy zyn wel verzekert dat gy maer de occafïe en zoekt om hun te verfünden : om ^(142) gy gelyk zyt aen eenen Leeuw, akyd gereed om roof te haelen, en gelyk een jong van cenen Leeuw het welk in fyn hol ligt en loertop den roof Daerom zullen de Wejlphaehts (143) aen u zeggen .* komt gy niet ordinarisom roof van ons te haelen? Ziet tot den roof hebt gy tiw volk al vergaederd , op dat caritïïmum auro fpreveris Eed 7 y ;o (136) Tu es , qui
rcltitues hasredkatem meam mihi Pfalm. 15 # 5 (137) Non repellet.. plebem fuam : & hcereditatem fuam non derelirrquet Pjdlm. gj ir 14 O38) Rogó te habe me excuiatum Luc 2,4 y i3('39) Unufquifqué vas ïnterfeöionis habet in manu lua Euch g. f 1 (.'40) Abl'que uïfo caufa calumniatus eft eum J/a 52 y 4 ( 1^1 ) Iri folitudiném , & in ituporem , & in vituperium , & in malediclionem Strem. 25 f 18 (142) Si- tut Leo paratus ad pnedam: & ficu'f catulu's Lèonishabi- tansin abditis. Pjalm. 16 f 12(141) Orriiies Leones. . . di- cent tibi: riünqöid ad fumehda i'pöliä' tu venis? ecce ad ciinpiendam pnedam congregafii rnultiüulinem tuarii & ut toJIas WjfencBiri & aurum & ,aufera$füpe'llêüilem, atque'iubttaiuiam |
||||
|
der agthiende Eeuw. 143
gy van ons weg-neemt goud , en zilver , en van ons
fteeld onzen huys-raed,, en ons goed, Dit is de reden, dat menigen Prinee den Weftpbaeifchen Creyts.ver- maent heeft, zeggende: (H4) Voorkomt hun , en be- driegt hun. Dezen raed zal dezen Creyts nu volgen ; want (145) ik verzekere u , dat hy hem eerft tot de wapenen begeven zal. Voor ders; wat aengaet , dat den man , die op het
bleek Peerd zat , den naem hadde van de de dood , heeft ook fyne bediedenis. Het volk van den Noorden zal uw dood ende ondergang zyn. Want ten eerflen , de Weflphaelfche zyn (146) gelegen op de eynden van uw land. Zoo dat gy zeggen moêgt: (147) die my fchae- delyk können zyn, fyn heel by my: Van den kant van Munjler zult gyde dood-fteken krygen. Ende al-hoe-wel (148) gy gefteunt hebt op uwe Fortrefion , en op uwe rykdommen, gy zult bedrogen worden. Want vanden, kant van Manflerenvan Kleef-land-, ligt uw land open : zoo dat de vyandelyke magt (149) zalfpotten met uwe Fottreflen, want fy zal batteryen opwerpen , ende da zelve ligtelyk overweldigen. De andere reden, om da welke die op het Peerd zat de dood word genoemt, is, om dat het Noord-quartier zeer noodzaekelyk is aea Holland , (150) uyt het welke vier zaeken profytelyJc ende fchaedelyk fpruyten , te weten ; goed en kwaed ■, het leven en de dood. Goed , ende het léven hebben ds Hollanders van dien kant gekregen, als wanneer fy nas het vangen van hunne Troupen in het begin van den voorgaenden oorlog, zynde in de uytterfte benouwd- heyd, gezonden hebben nae het Noorden hunne Am- Éféch. ju y jj ( 144 ) Prseveni eum , & fupplanta eum-
Pfalm. 16 f -i j (f'fß ) Amen dico vobis, guod pnecinget fe Luc. ij ir 37 (.ifb) In extremis finjbus tuis polïti. Num 30$ 26 (^7) Appropinquant fuper me nocentes Pfalm 26 i' 1 ( 148 ) Pro eo enim qUpd habuifti fiduciam in muni tionibus tuis & in Thefauris tuis, tu quoquedecipiêris. Jerem- 48 $ 7 ( i49)Ipfe fuper omnem munidonem ridebic & com«- portabit aggerem , & capiet eam. Habac. | y 10 ( 150) %x quo partes quatugr öriuntur; bgrmm & malum, vita & |
||||
|
*44 Den verVigten Jonas
bafiädeurs , (151) en gaven on-eloovelyk veel gelds*
op dat hét Noord-quartler hun tot huipe zoude ft rekken <, en hun waggelende Ryk onderftcunen. Dan (152) fyn uyt alle de kanten van den Noorden te faemen geko- men tot Santen, vele trouwen, op dat fv met hun zou- den ftryden tegen het volk Gods, deCatholyke. En fyn het niet geweeft dé Deenfche Ruyters, de weite, naef dat in de batalie van Kammely , de Holiandfche Ca- vallerie , gebroken was, met het zweerd in de hand (153) als Leeuwen vallende in de vyanden 1 van de zelve..... over de zefthicn-bónderd Ruytefs hebben ver- flagen ? fyn het niet de Deenfche Ruyters geweeft , zegge Ik, de welke (naer dat het huys of de groot© mufquettairen des Konlngs van P^rankryk dry agtereen volgende Linien van de Geallieerde Ruyterye doorboort hadden) de vierde ende de vyfde Linie uyt-maeken- de , de Franfche Furie hebben geftut, ende (1.54) de Welke als verwinnaers weder-gekeert zyn, om dat de Franfche (155) hunnen aënval niet verdragen konden, en hun vreezende waren ? zoo dat Holland dan met regt heeft- mogen zeggen (156)de victorie moetaen myne kloekheyd niet toegefchreven worden. Niet alleen in dezen Veldllag, maer in alle andere aenvallen , tot Flochjïèt, Malplaquet, Öudenaerde, &c. hebben de Ncordfche volkeren het Ze- ven ende de vid'ork bewaert voor de' Hollanders. Deze dan , Holland, die als het leven zyn geweeft van uwe fterkte (157) zyn nu omgekeert tot uwen ondergang. Én. daerom word den man, die op het Noordfch Petrd zat de dood genaemt. mors. Eed. .97 f 21 (151 ) Ëtdabat. . . mille talenta argen"
ti , ut effetei in auxiiium. 4 Reg. 15 ir 19 ( 152 ) Ex cuiic- tis urbibus , qua; ibrtes lujc erant/convenerunt in Gabaa , ut illis ferrenc auxiiium & contra___lfraël-dimicatent. ƒ«</.
20 f 14 ( i,5j ) Leonum.... more impetuirruèntes in holies*
proßraverunt ex eis.. . . equüuffl mille fexcemos. 2 iftaéiaè, 11 f 11 ( 154 ) Ouia Viftores reverfi ftmt Judith 15 f 8 (.15S) Quotl penimuiflent eum Moabktc , & imperium ejus feïre non pofl'ent. Num. 22 f 3 ( 156') Ne.. . . nomini mea adferibatur Viftoria. 3%. ii f'iSQiïj) Converii fnnt J-ad
|
||||
|
'äef ägttuende Ëeüish 14$
Last ons hü voordsgaen in uwen Drootii, gy hebt wat
tyd daef naer onder den Autaer gezien de gedoode oni het Woord Gods; ende fy riepen met lüyder femme j zeggende : ó Heere ! ( Hey/ig en ivaeragtig ) ivaeröm eri öordeelc ende vreékt gy ons bloed niet? Hoe dikmads hebt gy het onnoozel bloed der Catholyke niet gejlort j bloed-dorflige Hollanders? (158) Nu dan den Heere leeft $ 6nde uwe ziele is getuyge $ den welken Heere u ver- boden heeft bloed te ftorten. Daerom (159) 'tzalftrek- ken tot weenén , en tot bangigheyd des genioeds.....*
dat gy onnoozel bloed geftort hebt ende [160] dat gy
200 bloed-gierig zyt. [16-ij Het bloed van deze zal ïiu komen over liet hoofd van den Hollander * en Over het hoofd van fyne kinderen hoorders, ten tyde van dé Nederlandfche Beroertens , heeft den Staet van Holland ƒ1627 gezeyd aea fyne dienaeren die hy hädde : gäet: ende dood de Priefters des Heere : Want fy met hun- nen Koning zyn. Gy weet wat gy tot Gorcum $ 6 llol~ land , ende op andere plaetzen gedaen hebt. Dan is hei geweejt [16 g] dat het volk Gods tot den Heere geroe- pen heeft, dat van alle de Genzen verpletterd wierd: dat dog den Heere medelyden zoude hebben met fynd Kerke, die bezoedeld wierd door de ongelöovige. Hy en heeft hun dan niet verhoort , om dat het nog geeneii tyd en was , zeggende : Mynen tyd en is nog niet ges komen, [165] Laet maer de vraeke op my * ik aal in arcura pravum Pfalm. 77 f 5? ( 158) Nune ergo : i .
vivic Dominus , & vivic Anima cua , qui prohibuit te fie venires in Sanguinen. 1 Reg. 3g f 26 ( 159) . . . Erit tibi hoc in iingultum , & in ferupulum cordis ... quod .eftudetis fanguinem innoxium 1 Reg 35 y ji ( 160) Quoiüara vir i>an- guinum es 2 Reg. 10.ir 8 ( 16 ■) Revertetur Sanguis illo- rum in Caput Joab, & in caput i'erniiüs ejus 3 Reg, 2 ir jj ( 162 ) Ait... emiiiariis ,'qui eircumftabant eum ; convcnimiiii & int-etficite Sacerdotes Domini: nam manus eorum eum Da- vid eli. 1 Reg. 22 y 17 ( 163 ) Invoeabunt Dominum , nt refpïceret In populum,qui ab omnibus calcabatur : &mife.re* tetur templo , quod contamiiiabatur ab impiis. 2 Mach. 8 i 'i { 164) iSi'ondutn venit hora taekJoanm 2 y 4 (165) Mïh't vin* T
|
||||
|
ï4<5 Den vefflgten Jonas
die wel riemen, [166] als het bekwaemen tydzalzyn.
Den Heere [^7] die oordeeld nu , dat bet bekwaemer) tyd is, om u t'e ftraffen : Want gy boven de boosheyd van uwe Foor-ouders [168J groeyt in de boosheyd tegen uwe eygen Cath'olyke Borgers ; Daerom [169] wee / uw afgevallen Apoftaeten ! zegt den Heere : die u zel- ven begeeft tot zacken die tegen my zyn , en myn Hey« lig Geloof, en die begonft hebt, en voordgaette fpin- nen , het geene niet en is na mynen geeft, de eene boos- beyd na de andere begaende tegen de Gehörige. Wat h de oorzaeke van uwe rebellie geweejl ? de Uberieyt van confcientie , zegt gy. Waerom dan en Jaet gy deze liber- teyt niet toe aen de Catholyken, de welke niet alleenelyk uytgefloten en rvorden uyt eile Officieh , maer fomtyds zoo tyrannelyk gehandelt worden , dat fy können zeg- gen [17oj my waer veel zoeter te fterven, Gy laet toe , dat alle andere Seelen , zelfs de Quaekers , hun- nen Gods-dienft doen op hunne mode, waeromenlaet gy de Catholyken ook niet over al leven na den inhoud van hun geloof, zonder ftooringe, en met de zelve li- berteyt, die de andere Secten, zelf de Joden hebben? jnaer neen, vryheyd voor alk Religiën oft Sedlen , maer niet voor die; van de welke uwe Voor-vaders zelfs lit- xnaeten hebben geweeft. Daerom voorzien ik , dat de Catholyken tot regtveerdige vraek zullen opgehitft wor- den , en dat'er [171] ee,nen oproer zal opftaen onder uw volk : en dat uwe Fortrelfen zullen komen in de banden van uwe vyanden , en verwoeft worden : Zoo dat u niet anders bejegenen en zal , [170.] als ftryden van uwe vyanden van buyten, en vreeze van verraed difta , & ego retribuam Heb. 10 ir 3 (166) Cum fuerit op-
portunum 1 Mach. 11 ir 42 (167) Ratos.. . accepiffe fe tempus 'opporturmm 2 Mach. 4 -fr 32 (168 Crefcens in malitia ad in- fidias civium 2 Mach. 4 ir 30 (169) Vïe filii defertores, dicit Dominus, ut Faceretis eum iilium & non ex me : & ordiremini ccclum , & non per fpiritum meiim , ut adderetis peccatum ftiper peccatum 7/^.30 ir 1 (170) Melius eft mihi mori, quam 'vivere Jon. 4 ir 8 (171) Confurget tumultus in populo tuo .• & omnes munitiones tine valïabuntur Ofe. 10 ^ i4(,i72)Foris |
||||
|
der agthlende Eeuw. . 147
van binnen, en dat'er vervolgens gefchieden zal , ge-
lyk daer gefchreven ftaet : /"173J allen landfchap , in het welke tweedragtigheyd is onder de inwoonders zal ligtelyk verwonnen worden: ende alle Stad, oft Huys in het welke twift regneert en zal niet bly ven ftaen.' Nu weet gy dan , Holland, wiens ftemme dat komt van onder den Autaer des Heere: gy weet nu wiens bloed zonder ophouden roepende is: /f1747 óGodt, den wel- ken Heere en Meefter is van alle vraeke, /1757 neemt vraeke over mynen vyand „ die my geduerig overlaft doet. Ik zal nu voortgaen in uwen Droom. Nog meer hebt gy gezien eene groote fchaere , die
niemand tellen en kofte , uyt alle volkeren , wiens peerde^volk ontelbaer was. Deze fchaere beteekent het meeftendeel van alle de Princen , de welke altemael hunne troupen zullen zenden tegen u , om dat gy hun alle beledigt hebt. Voor eerfl den Keurvorft van Keulen en den Prince
van Luyk ƒ1767 is vol van gramfchap , ende haet te- gen u, en bereed om uw land te helpen verwoeften, ende uwe fchelmagtige volkeren te verpletteren. Daeroni heeft hy ƒ1777 in fyne gramfchap gezworen : zeggen- de : ten fy dat ik dit verraederagtig volk, en fyn legers onder n;yn bedwank brenge &c. En met reden * want den Hollander ƒ1787 heeft afgeworpen alle de veften van fyn land : hy heeft gcflegt alle fyne Fortreflen. Bonn op den Rhyn is van hem gedemolieevt, deCita- delle van Luyk, ende het Kafteel van Hoy heeft hy om- geworpen ; welke dry Fortreflen de principaelfte waren van het Keurvorften'dorn van Keulen, en het Prinfijora pugnse, intu.s timores 2 Cor. 7 f 5(173) Omne. Regnum divi-
fum contra ft, cf^blahittsr: & omnis civitas, vel domus.di-. vifa contra ft, non ft.abit Matth. 12 i? 25 (174) Deusultionuiu Domine P/alm. 93 i' } (*75) Viiuüca m,e de adverfario mea Luc. 18 f 3(i76>Indignationis plenus, & irse furorilque , ad ponendam terrani in folitudinem , & peccatores ejus conteren- dos de eä IJk. 13 ir 9 (177) JW*vit cum ira, dicens: nifi t.raditus t'uerit Judas, & exercitus ejus in manus meas. &c» i M<Mh. 1 #25 (j^ö) ■Prsacipita.vit onuüa. m<$aia,ejus i-diife-» |
||||
|
ï48 Den verïïgten Jonas
van Luyk, Wilt nu imand de reden weten , weerom
(Jen Hollander dexe onregtveerdigheyd begaen heeft ? (179) Qp dat hy fyne heerfchappye zoude uytftrekken tot aen de Riviere de Sarabre , (180) op dat de duyt-, fche zouden bekennen fyne magt, en dat het moeyelyk is tegen hem op te ftaen. Maer den Heere zegt: de Hol- landers (181) zullen overgelevert worden aen het Luykx m Duytfch zweerd, en zullen gelyk fyn aen de voflen , de -welke als fy -willen bedriegen zelfs bedrogen worden. Want ("182) de raeden van den loozen bedrieger fyn van (legten uytval: hy ( den Hollander ) heeft wel wai iiytgevQnden om degQede ( Duytfche en Luykfche') met fyne lagentael te bedriegen, daer hy flegte dingen nog- ïans by-bragt. Maer deu Prjnce ( van Luyk) zaldaêr in vporzien , als eenen goeden Prince betaemt. Met, hen; zullen zig voegen alle de Princen, om dat gy-lieden Hollanders, hun allen laegen leyd- ~Nog en zegt niet (1S3) "wy fyn zeer vreedzaem ende wyen hebben geene mey- pinge van laegen te leggen. Want Hollanders! Hollan- ders, (184) de laegen fyn immers genoeg bekent , die gy^l- leyd aen alle de Pri-ncen van Duytfland , door het demoliitren van Bonn , het welke als den fleutel is van den fthyi, u willende abfoluetelyk noodzaekelyk maekev yen de Duytfche volkeren. Weet dan , (185) dat de rcgt- veerdigheyd v3n de regtzinnige hun zal verloflen : en $at de dobbelhertige zielen in hunne netten zullen gQ- Vanger) worden, D,en J^eiifivofi van Sapen ,enfynen ^one den Keur-Prins
yavit munjtiomes fjus Thren, 2 f 5 (179) Ut dilataret imperium,
fuü'm ufque ad fiumen Euphraten Par. 18 f- 3 (180) Ut cog- Hofcatit gentes pptenüam ejus', quia Qotitra. : . pugnare non fft faciïe Eed. 40 ^-8 (i8i) Tradentur in manus'glädii partes. yulpUim erunt Pßdm. 62 f u (iSty Fraudulenri vafa peliima, funt : ipfe enim cpgitationes concinnavit ad perdendps mites in jSennone mendaci, cum Joqueretur pauper judicium. Princeps, yeto ea , qusj dlgOge funt principe , cogit'abit l/a 32 f 7 Cr 8(^83) Pacifici fuiiuis , nijg ullas mphmur infidias Gen. 41 f 32 UB4) Notap'autem .. fa ft se 'funt infidiae AB. g ^24(^85) l^ititi^ reftorupi kb^rabk eos; &. in yiiid.ys fu^ capientur lm-:' |
||||
|
der agthlende Eeuw. *4<*
[i26] hebben hec Geloof ontfängen, het welk fy van
te voren hadden gelöochent ende om dat fy weten dat gy verhard blyftleven /"187J nae deSede,de welke fy Ket- terye noemen, zoo haeft als fy zullan hooren, dat den oorlog tegen u opgeftaen is, zullen /i88J'ly Ambafla- deurs zenden aen uwe vyanden, zeggende : komt gy- lieden maer by-een, ende trekt maer op tegen Holland , ende wy zullen onze wapenen voegen met u-lieden. Ende zekerlyk den [1S9J Geeft Gods is waerelyk geko- men in den Keur-Prins, mits hy [190] niet gedwongen ofte aengelokt, maer vrywilliglyk ende uyt den Geeft Gods het Catholyk Geloove aenge^woren heeft. De^en Ca-r tholyken geeft vermaent dit Edel bloed geduerlg. /"191J Toont u kloek te zyn , ende voert den oorlog voor het opregt Geloof Met een woord, om dat den.Saxenaer weet, dat de Hollanders anders niet en Roeken : als den ondergang der Roomfche Jlelige, [i9*J is hy'hun tot eenen bitte-, ren vyand geworden. Dunktu nu, Hollanders, dat den Hertog vanBeye-,
ren geene redenen en heeft am tegen u de wapenen op- te-vatten? Gy weet den onregtveerdigen pyerlaft, die den Keurvorft van Keulen van u heeft moeten verdrae- gen .• meynt gy, dat dit den Keurvorft tegen de fchenea niet ca fpringt ? zekerlyk; want daer ftae.t gefchrevea (193) 't is redelyk dat meafynen broeder indagtigzy, ende wederom (194) gy moet vegten voor uwe broe- ders. Dit zal den Keurvorft van Beyeren uyt gantfeher herten doen; te meer, mits hy zeer wel weet, (195) dat eenen brqeder, den welken geholpen word van fy- Qui Prov. ii f 6(i86)HIuHi ,quem oliiu negabant fe nofle ,
verum Deum agnover'unt Sap. 12 ir 27(187) Secündum feäam , quam cHcunt hterefim AH. 24 <fr 14 (288) Legatus ad gentes »riuetiir congregamini, & vcnite contra eam , & confurgamus in prx'limn , J.trem. 49 f 14 (189) Irruit Spiritus'Domini in eum Jud. 15 ir 14 (i9o)Non coafté, led fpontaneè fecundüm l'eum 1 Pet. 5 f 2(191) Efto vir ibrtis , & prseliare bella Domini 1 Reg. ï8$ 17(192) Couverius eft eis in inimicum ffafa 63 # 10 (193) Decet meminiffe Fratrum 1 Mach. 12 'ir n t19$) ?P§nate pro: frau jbys Yefuis 3 Efd. 4 f 1 +(195) Frater , |
||||||
|
15° Den verligten Jonas.
nen broeder, is als eene wel-bebolwerkte Stad. Nogte
dit en is alleen de oorzaeke niet van fyne gramfchap Voor den ongelukkigen flag van Hochftedt, als ook nae den zelven hebben de Hollanders tegen bet krygs-ge-> V bruyk Beyerland ellendiglyk verwoeft (196) ende heb-
ben weg-genomen allen het vee, ende den huys-raed der boeren: alles dat fy konden vinden hebben fy weg- genomen. Zoo dat [\<)ij het land verwoeft is geweeit als eene woeftyne , en het volk heeft bitter gefchreyd; „ 1 om dat allen het graen vernielt was. Voorders, als de
liuysvrouwe van den Keurv&rfl, in de afwezendheyd van haer gemael, Jofephus S. M. alsdan Roomfchen Koning zynde, en liggende voor Landauw, dat door de Geallieerde belegert was, /"198J gezonden heeft eenen Ambassadeur..., om van hem den peys te vraegen , en om hem veel ge- luks te wenfehen over... het overweldigen van Ulm, en andere Steden zoo en heeft den Envoyé geenen peys können verkrygen ten zy onder de alderflrafjie condiüen. Waeronx den Ambaßadeur [199] gevraegt heeft van dien, den welken van den Roomfchen Koning volmagtigt was, om wat reden dat den Koning zoo een vreede fèntentie te- gen Beyer en hadde uytgefproken. Dezen heeft geant- woord , door den raed van de Gedeputeerde te velde van, de Heeren Staeten van Holland, ende vervolgens is den Staet (200) oorzaek van het verlies der Beyerlche. Laet ons van de^e reéele injurie nu eens gaen tot de perfonele. In hetjaer 1706 den 21 Oclober heeft den Hertog van Beye- ren aen den Staèf van Holland gefclireven eenen brief, ia den naem van dkn Alder-chrifielykfien Koning Lodewyk den Xlf. den welken aen den Hertog toegefchreven qui adjuvatur äFratre , quafi Civitas firma Prov. 18 f 19.(196)
Ceperuntque,. . omnia pecqra , & cunftam fupelledtilem : quid- quid habere potuerant depopulati fuut Nam. 31 y 6 (197/De- populata eß regio , luxit humus : quoniam devaftacum eft tri- ticuin Jo'èll y Io (198)Miiit Adoram Fiiium. fuum ad Regem David , ut poftularet ab eo pacem, & congratujaretur ei quod... expugnaffet Adarezet 1 Paralip. 18 y Io (199) Interrogavit eum qui ä Rege poteftatem acceperat, quam ob cauiam tam crudelis. (ententia ä facie Re^is eflec esrefla Dm. * f. \$ (200) Iliis eil |
||||
|
der agthiende Bctrv. 15t
hadde (20 t) ifcwil dat gy eerft.aen den Staet den vrede
aenbied. Den Hertog zegge ik, heeft dan gefchreven aen. de Hollanders (202) laet ons peys maeken met malkan- der. (203) Maer fy hebben zeer hooveerdiglyk gehan- delt , ende en hebben niet gehoort naer den Keurvorft (204) opgeblaezen zynde door de menigvuldige vißo- rien. Want ó hooveerdig Hollanderken ! (205) uwen Staet zweeg geheel ftil ende en antwootde niet, tot den 29 November van het zelve jaer. Dan heeft hyzeer trotfelyk (206) geantwoord wat peys wilt gy dat'erzy tuflehen ons en u? Wy moeten zien (207) oft gyniet en bezit eenig land, het welke wy willen dat ons toebe- hoort , anders en willen wy met U-L. geenen peys raaeï ken. Wat dunkt U-L. van zoo eene trotsheyd, ende klyne achtinge van dufdanige Princen ? dezen Holland- fchen hoogmoed ende veragtinge van fynen perfoou heeft den Hertog van Beyeren zoo getroffen in fyn ge- moed, dat hy in gramfchap uytberftende gezeyd heeft t Holland! Holland! (208) Wee Vl die niet anders en tragt als te rooven en te fielen het goed van een an* der, wat ;zal den tyd niet komen dat gy zelfs zult berooft worden ? wee u die my zoo fcbandelyk veragt ? zeker- lyk, alswanneer- gy opgekropt zult zyn van den roof, zult gy berooft worden : en als gy vermoeyd zult zyn van te veragten , zuitgy veragt worden. Nogte en zegt niet Hollander dat ik liege, want (209) den Heere weet dat ik de waerheyd fpreek. Boven-dien ; ik hebbe klaere getuygeniffe van dezen hooveerdigen handel uyt beyde de brieven, de welke in Holland zelf door den druk caufa perditionis Philipen. 1 ir 28 (201) Offeres ei primüm pa«
cem Dem. 20 i? zo (202) Itaque qua: pacis funt, feftemur Rom. 14 1/ 19 (203) Ipü verè fuperbè egerunt, & non audierunt 2 Efd 9 ir 29 (2ö4)Propter crebras viftorias 2 Paralip. 16 f 8 (205) Ille autem tacebat, & nihil refpondit Mare. 14^61 (200) At ille' refpondk : qua; Pax ? 4 Reg. 9 ir 22 (207) Ne fortè in terra , qua; nobis forte debetur ,habitetis , & non poiiimus focdus inire vobifcum Jofuegir 7(2o'')Vse qiü praedaris , nonne & qui fpernis : nonne & ipfe fpernêris ? cum confummaveris depr«> tlationem , deprtedaberis : cum fatigatus defueris comtemnere - eonternneris ijk 33 f i (209) Deus,.. feit quwd non méntjor |
|||||
|
H
|
|||||
|
Xgl Den vérïïgten Jonas
zyn publiek gèmaekt. Ten laeften; den Heer féeuïvörft
badde, gedrongen door geld-nood, aen U-L. ,Staeten van Holland , verpand lyne Keurvorftelyke kroone, betprin- cipaclfte van lyne juweelen. Naer eenige jaeren heeft den Keurvorft deze kroone weder-gevraegt u-1. aen bieden- de het verpand geld :. (211) maer gy en hebt niet ge- wilt ende dit weder-vraegeh niet geagt. (212) Want de gierigheyd hadde u-1. altemael ingenomen ; 100 dat gy waerlyk getoont hebt ü te wezen(213) een volk levende tiyt den roof der volkeren* dat den bepanden pand niet fen wilt wedergeven, gevende ende nemende op woeker JVat nu voorders aengaet de rejl van de fchaere der vol~ keren. -Alle de Princen van Italien fpannen tegen u , 6 Holland ! om dat (214) gy door uwe negotie te zeer Ryk geworden zyt* ende den Meefter fpeeld in het hert van de Middelandfcb.ee Zee * u begevinde (215) tot den koóp-handel op vele Eylanden van dzn Archipelagua Om deze reden zullen fy alle gelyk tegen u opftaen (216) fy zullen: uwe rykdömmen vernielen, en uwen
koop-liandel belemmeren : dan zult gy over u die droeve Jtennne hoor en-: (217) weend Hollandfche Oorlogsvloot , want de Haeve dacr gy gewoon waert uyt te ko- men, die is verwöeft; weent fchipperSj want u-1. krag- ten fyn weg-genomen Texelzal verbrand worden -.Am- sterdam , het welke (218) in de Zee den Meefter ge- fpeelt heeft, en verre afgelegen Ryken door fynfchepen heeft overvallen (219) zal'tot roof gegeven worden 3 aCor. IJ f 31 (210) Ornamentlira monilium fuorurri E{ecliffr
20(211) Nihil l'üperru-c repetitionetentalhs Judic 11 f 26 (212) Avaritia enim in capite omnium Amos.gy 1 (213). t Rapientem rapirras, pignus non reddentem... ad uluram dantem & ampliu» accipicntem E{ech- 18 ir 12 Cf 13(214)111 negotiatione tuä ... ropleta es & glorificata nimis in corde Maris. E\ech. 27 ir 25 (215) Negotiationi... ad inl'ulas multas Bje'ch. 7 ir 3 (216) Vaftu- bünt' opes tuas , deripient negotiariqrïés tuas E\tJi. 26 # 12 (217) Uluiate naves maris: qnia vaüata e 11 domus ,'unde venire
coni'ueverant. . . uluiate naves maris, quia devaftata efl ibr- titudo verlira lfaïa. 23 ir 1 &■ 14 (218) Manurfi fuam extendic i'uper Mare, conturbavk regna Ija. 23 ir 11 (2ioj Et erit. . • ja prsedam omnes vaitantes eam replebuntur Jtrcm. 50 ir 10 fynï
|
||||
|
der agihiehtte ÈeüiP. fgf
fvüe vyänclen zullen overlaeden worden friet cléri roof!
Het Ryk van Napels SicUUn , ende Genua , klaegen $ dat. gy hunnen koop-handel bederft, door uwen gedue-» rigen handel op Smima ende Alexanirlm : Majoren + Mlnotca , J^akncin, Mureien , Gre.na.dai , ende anderö landen op de Middelandfehe Zee klaegen, dat de roo- vers van Barbaryen door u geftyft worden , ende (220,) dat de Haevens der Eee-roovers overvloed hebben van Oorlögs-munitie $ de welke gy äen hun verkogt hebt. Om niet te verr' te loopen : Gedenkt gy niet $ hoé dac Oran, een Stad op de kuiten van Afrïken inde maend January van het het jaer 1708 aen de Moören is over- gegaen ? l"y hadden deze Stad vele jaerefl geblokkeerE gehouden, ende en zonden deze Stad , zelfs naer een beleg van zes maenden, niet gekregen hebben, tenfy gy, als ook de Hollands-gezinde Engelfchej hun Ver* fterkt hadde met Ingenieurs , Mineurs , en Bufpoêder (221) waer is nu u geloof? datgy geholpen hebt(222) die de welke ik dikwils u gezeyd hebbe ( en ik zegge het u nu weenende ) te fyn vyandea van het Kruyg Ghfifti. Het lot van Oran zoude door uwe hulpe geko- men hebben overCeafa, een Stad liggende aen de itraet van Grlbraltar, ten ware de noyt-volprezen kloè&móej digheyd der Spagmaerts dit hadde belet. Dit blykt klaer-» lyk uyt het Traitaet van't jaer 1702. het welke gy aen- gegaen hebt met den Koning van Maroca , ende door het welke gy u verbonden hebt om den barbarifcheri Koning in het bezit te ftellen van Ceuta, van Pegtfon j van Zfelez , en van Meülla : welk Traclaet wederom be- veiligt is in Engeland, in het jaer 1706. (223) ai het welk bekent gemaekt zynde: u-1. zal .ftrekken tot eeu- wige fchande ende veragtinge. Gelyk het aen de Hol- lands-gezinde (224) tot fchande gerekent is geweeit« (■220) Abundant Tabernacuk pneconum Job. 12 •$/ 6,(221)
Ubi eft fides veftra 1 Luc. f 25 (222) Quos fsepe" cüeebam vubis (nunc autem & flens dico) inimicos crucis Chriiti^sW PfcJ iiupai. 2 ir 18 (223) l^uid tibi iilis in fcandaium Exod. 23 #'36 (2 24) Faftum eft Ulis iu icaiidaium fifiüaü tol Y Y
|
||||
|
1£4 T>e1i VerTigten Jonas
Ende om van de lcuften van Fez en Maroco over te vlie*
gen naer /tallen , wil ik daer by voegen , dat dezen Voornoemden Moorfchen Koning Maley Jfmaèl ziende hoe fchélmagtig den handel van den Hollander was , (225) den Eed des verbonds gebroken heeft, ende de
ligue vernietigt, die hy met u-1. aengegaen hadde j en (226) heeft AmbaiTadeurs gezonden aen den Koning
van Vrankryk, zeggende: komt, laet ons tegaedereen verbond maeken , het gene den Koning genereazelyk geloochent heeft. Ik gaen over nae Italien. De Venetlanen zeggen aen Holland: (217) betaelt de
fchüld , die gy gemaekt hebt van veele milioenen guldens Den Stadhouder Chrlfli den Paus van Hoornen, zalfy-
ne wapenen en [chatten voegen by de andere Pi ineen , ïvant zegt hy, dit volk (228) is tegen Godt wederfpan- lüg geweeft. Den Hertog van Parma zal ook in hetfpel zyn, want
Koning Philippus (229) heeft aen hem..., fyn Schoon- vader gezeyd: laet my gaen, ende helpt my dat ik..... weder-kryge myn afgevallen land. Want is het zaeken dat
wy Holland venvinnen , (230) nog wy en hebben geen land genomen dat een ander toekomt, nogte wy en be- zitten een anders goed : maer het erf-deel van onze Voor-ouders, het welke eenigen tyd van onze rebèlïige onderdaenen ofte vyanden bemeten is. Daerom wy nu be- kwaemen tyd hebbende, ernemen het erfdeel, van onze Voor-ouders (het zelve zal ook den Keyzer zeggen) den Hertog va/t Parma ( de kloekheyd van de Parmefaenen kent gy wel Hollandfchen kaes) en heeft geene hulpe kon- 3(5* (225) Fecit irritum juramertum, & folvitpaöum , quod
habebat cum. eo Ë{edu 17 ir 16 (226) Miik légatos ad De- inetrium dicens : veni, compouamus inter nos paäum I Mach. U f 9(227) Redde debitum cuum Eed. 4 f 8(228; Adver- fus Dominum rebeliis fuit Num. Ig i' 30 (229) Eixit... focro üio : diroicrè me ut revertar... ad terram meam Gen. 30^25 (230) Neque alieliatn Terram fumpliirms , neque aliena detine- znus: fed hereditärem Patrum noitroruin , quse injuftè ab ini- micis noftris aiiquo tempore pofièiia eit I\os verö tempus habentes, vindicabinvus herediracem l'arrum noitrorum iMach. |
||||
|
der agthiende Eeuw- i.?5
nen loochenen aen den Koning PhWppus ("231) om dat
hy iynen Schoon-vader was. Maer heeft hem geant- woort, ik en kan u dit niet loochenen, want (232) my dankt datgy na de regtveerdigheyd ipreekt, (233) over-- zulkx zal myne hand u helpen , ende mynen erm zal u verkloeken. Den Hertog van Tofcaenen is te goed Catholyk , om
tegen de Hollanders niet op te komen. Daerom zegt hy: (234) Heere, dat ik de wapenen opneme , is nvt den iever die ik hebbe tot den Heere der heyr-kragten, om dat de Hollanders zig afgekeert hebben van u : om dat fy uwe Autaeren hebben afgeworpen , doodende de Leeraers nwer wet. Wat wil ik voordgaen? ik hebbe het voorzeyd : Dooi-
de handen van alh de Catholykc Printen van Europa zult gy geflraft worden, (235)0111 dat gy Godt verlaeten ende een valfch Geloof aengenomen hebt : met den eerften zal de gramfchap Gods komen over u , endeu-L zal genomen worden het goed ende vrugtbaer land , liL't welke hy u-1. heeft laeten bezitten. Ik kome tot het eynde van uwen Droom, oft vifioen, ellendig Holland. Gy zegt dat tot u, bevreeji zynde, is gevlogen eeneti
grooten Arend met groote vleugelen, &c. den welken Xiwe oogen heeft uytgerukt. Ik en moet niet langer dwae- Un, dezen Arend is den Roomfchen Keyzer, die als bezitter van de Nederlanden u ontnemen zal uwe oo- gen , dat is uwe principaelfte fortreflen , ende Steden * de welke gy onwettelyk bezit. Gy kont hem .wasrelijk- vreezen, want hy (235) zeer fchroomelyk en fchrikke- /5 f 33 Cf 34(231) Eó quod fbcer..., eflet I Mach. n. f 2
(232) Videntur mihi Sermoiies tui boni & jufti 2 Reg. <5'$"3
(233) ManöS enim mea auxilabitur ei: & brachium meum con-
fortabk eum Pfalm.^i' 22(234)^610 zelatus ium pro Do- mino Deo exerekuuffl , quia dereüquerunt pafturn. tuum Filii Ifraël : altaria tua deiïruxeruntProphetastuos occiderunt gladio St'Reg 10 f 10(235) E6 quod prteterieritis paöum Domifli Dei veftrii quod pepigit vobifcum , & fervieris diis alienis ». &adoraveritis cos: citö atque velpciter conlurget in vos tu-. ror Domini & auilremini ab hac terra optima , quam tradirfic. Vobis Jq/uc 33 f 16. (23ó)-HQrribUis t & terribiUs. e&« leviom |
||||
|
ig$ Den verïïgten Jonas
lyk is... fyne Peerden (Huffaren^ zyn lichter ais de
Panther dieren, en fnelder als de wolven in den avond- ftond; en fyne Ruyterye zal door uw land verfpreyd wor- den : Want fyne Ruyters zullen komen uyt verre af- gelegen geweften ( uyt Hungarien ,) fy zullen komen gevlogen gelyk eenen Arend tot de Proeye. My dunkt dat ik nu iemand hoor peggen (237) wat kwaed heeft... dit volk gedaen, dat gy hun dreygt met het aldergroot- fte kwaed? oft, om beter te zeggen, my dunkt dat gy zelf!» fpreekt (238) Wat hebbe ik gedaen, wat is myne boosheyd tegen den Roomfchen Keyzer, om de welk© hy mynen ondergang gezworen heeft? lic en wil nief fpreken van uwe oude boosheyd tegen hei Huijs van Oof* (ênrijk] hoe gy het ^elve geplatgt hebt met eenen oorlog van Bojaeren; ofte van uwe fchelmjlukken tegen den Ansr JHirtog Matthias, &c. (239) deze oude boosheden zyn gepaffeert. Maer (240) gy en tragt anders niet tegen* woordig als uwe boosheyd op te hcopen, ende de oude injurien met nieuwe te vermeerderen. Ik en,zal maer eeri weynig fpreken Van het gene in den voorgaenden oor-i Jog gfhi'd is. Naer den llag van Danain, daer uwe» blooden Generael sllbermarle opgeneftelt wierd van den Marfchalk de Pïllars; hebt gy, ziende, dat uwe afiai- ren, |n den oorlog den Kreften-gang gingen , tot l/ytrechi gezonden uwe Ara ballade (241) om te handelen met de Ftanfche. . J}oor welk bcdryf, Hollander, (242) enge* trouw ende boos volk! hebt (243) gy uwe fchelm-ftuk- keq ende uwen fchandelykèn handel zelfs veropenbaert, pardis equi ejus, & velociores lupis vefpertjnis & diftun-
tleprur equites : equites n.iimque ejus de longè venient-, vola- bunt quaii aquila feftinans ad comedendum Habac. X i' 7 & 8, C23';) Qui-d... fecit hic populus ut induceres iuper eum pecca-t .tum, maximum £xvd32f 21 (238) Quid feci? qux eft iniqui {as mea & quod peccatum meiim in patrem tuum , quia quïe-^ rit animam meam? 1 Reg. 30^1 (239) Vetera traniierunt 2 Cof-rk ir 7 )24o) Vultus adjicere fuper peccata... $c vetei'% cumuiare deliöa 2 iVW, 28 # 13(240 Ut traöaret cum iplo X Machab la ir 28 (242)0 generaüo.infidelis , & perveria. itufi o>7 41 -'343' Scelus tuv:m , & jgnominiam tuam tu partaiti.., IgJ'pexUti juranjentuin, \jt irntu.m, fgcgrgs paitum, £;?$• £l |
||||
|
der agthtende Eeuw. 157
"want gy niet geacht en hebt uwen Eed, brekende het
yer'oond van Alliantie, dat gy met den Roomfclien Key* zer hadde aengegaen ; in het welke wel uitdrukkelijk ftaa : dat den oorlog niet en zal ophouden tot daj den Hertog van Anjou zoude verjaegt zyn uyt Spagnien ; ende dat het a^n niemand van de Geallieerde en zoude geoorloft zyn een particulieren Peysaen-te-gaen met de vyanden. Dit Jaejie hebt gy zelfs bekragtlgt, in de ant-> woorde op den brief van den Heer Keurvarft van Beyeren, Uijt den H.iege den 19 November 1706. Daer de Staeten hun excuzeren van- in eeße particuliere handelinge te? komen, zeggende: (244) haere Hoogmogenoe zyn be- reyd ,• maer Aezaememlyk met. haere Geallieerde, te corifenteren iu alle regtveerdige en uoodzaelyke mid-> delen, om te komen tot eenen generaelen Peys, maer niet in particuliere Conferentien, &c. u-at fchandl C245) ik vcrvloeke de dobbel iprekende. Gy hebt getoont door uwe Conferentien tot Uijtrecht, datgy dobbel-fprekende zyt, wantgy zonder fyne Keyzerlyke Majefteyt eenen. particulieren Peys hebt aengegaen. Ik wete watgy zeg- gen zult: de Engelfche hebben eerft de groote alliantie gebroken. Ik antwoorde daer op, dat, behalven daer ge- fchreven is : (245) en verblyd u niet in de wegen der boo^e, nogte en volgt den weg niet van de onregtveer-^ due, alle die recht-gezinde Engelfclien (247) die uwö- ftemme gehooort hebben, zig over langen tijd veront- schuldigt hebben byTyne Keyzerlijke Majejleijt. Deze- ontfchul dinge kont gy lichtelijk begrijpen uijt liet Boekx- ken gedrukt 1712 genaemt (248; de conduite van de , Geallieerde van Engeland. Daer zult gy lezen, hoe dat de Hollanders alle de artikelen van het^Traitaet, aen- gegaen met Engeland gebroken hebben, Daer by komt, # 58 &■ 53 (244) L. H, P. Sont/retes if&nir-er , conj ai rite ment avec
ieurs ALi'ies dans toutes les voy es jußes■ <j■ necejjaires , qui peu^ vent conduire a ur.e PaiX Generale •ymaïs celles des confereri-z «jpropoiëes, Oc. (345) Viam pravam & Os bilingue deteftor-
Prov. ii f 12, (246) Ne dilecteris in femitis impiorum , nee tibi placeat malorum via Prov. 4 i? 14(247) ... Vocem verv bflruoi,, <^% audigruBt, excufeY^rurjf fe, 4dilebr. izif i& {3$)- |
|||||
|
\
|
|||||
|
*'$% Den verTigten. Jonas
liet fchoon Traftaet van Barriere, géteefeeös! van den
Vicorme de Townshend, welk T,radtaet door het Parle- ment vernietigt is. Eer dat ik voordgaen, rog een woordeken van uwe Conduite ten regarde van Engelaud. Ik hebbes boven gefproken van het Traéfaet van Geer- truydenberg." Weet dan, dat de Prcclirninana. door u , Hollander, en de Franfche PlenipotentianfTen zyn ge- teekent geweeft, zonder raed van uwe Geallieerde. Zoo dat gy niet en lettede op het gene, dat daer gefchre- ven ftaet : (349) want allen fchelm word gekent uyt fvnen dobbelen handel. Gy hebt, zegge ik, goed ge- inaekt, dat (250) den dobbelen , onftantvaftig is in alle lyne werken, ende dat gy gekleed waert met (251) dobbele ende véranderlyke kleederen. Gy nieynde door uwe gepretendeerde boosheyd te bekomen alles, dat gy begeerde, uytfluytende alle uwe Geallieerde , maer gy en hadde niet wel overlcyd , het gene ik leze : C252) die een ander bedriegen wilt, die zal zelfs wor- den bedrogen : ende die een ander ftrikken legt, die zal in de) zelve gevangen worden. Ende die een an- der laegen leyd, zal in de zelve vervallen , (253) want die de Hagge (verbond van Alliantie ) weg-neemt ,zal van hetièrpent gebeten worden. Met een woord , dit Traétaet is gekomen in de handen van de Koninginne Anna :'waer uyt deze regtveerdige Vrouwe ,zig van u geheel afgezondert heeft, gevende de oore aen den Mar- fchalk de Tallard, den welken fv zonder Randzoen verloft heeft, zeggende: ik wil dat den Malfchalk (254) zal verloft worden zonder randzoen. Zoo dat Vrankryk met regt mag zeggen van de Koninginne Anna (255) daer en is gecne vrouwe gelyk aen haer op de aerdc , The Coniiuot of the allhs. (3^9) Sic enim omnis peccator
probatiir in duplici Lingua £«-/.5 1/ II (250) Vir duplex anima i'QCOflftans eft in omnibus viis fui's Jac 1 Hr 8 .'251) Vefles muta- torias duplices 4 Reg. 5 f 22 (252) Qui foveam fodit, inci- ciecin eam :& qui fiatuit Lapidem proximo'ï ofl'endetin eo :. & qui laqueiim aliisponit ,peribitin ilio Eed. 27 f 29(255) Et quia diliipat iepeni, mordebit .eiim coluber Eed. 10 (25^) Egredietur übet gratis Exod. 21 # 3 (255) Non eiï «lis |
||||
|
der agthiende Eeuw. tgp
in Majefteyt , fchoonheyd ende veritand. Hier uyt
ende uyt re&i andere onregtveerdigheden kont gy afmae- kn, Holland , dat Engeland reden gehad heeft, om zig ^an u te Icheyden: (256) mits daer getoont word dat Uwen Staet,eerft beoorlogt heeft Engeland. (257)ende het verbond gebroken heeft. Met een woord, uwe ver- open baerde dobbeiheyd (258) is oorzaeke van ailenhet kwaed , jae het beginfèl ende het eynde, het geenedoor h^t breken van het verbond overgekomen is aen het Huys van Üoftenryk. Wat .heeft den Staet van Holland daer naer gedaen ? Ziende dat hy Vrankryk niJt pluy- inen en kon na fyn begeerte , heeft hy het Leeuwen- hayr nytgetrokken ende bet voffcn-velaengedaen , (259) ende heeft gebrouwen eenen fchandelyken lift tegen den Roomfchen Keyzer , hem voor allen 'tgoed , vele fchaede weder-gevende. Hy heeft een particulier Trac- taet aeng^gaen met Vrankryk , het gene het alderon- regtveerdigfte ende fchandelykfte is , vóór fyne Key- zerlyke Majefteyt , want door dit ( * Enäbim-Hsebïaicè gigantes üvèfortes.) Traétaet heef, den Hollander (260) tot zig getrokken.de fterkfte Kafteelen, en alledeFor- treffen der Spaenfehe Nederlanden , zeggende tot den Franfch-man: geeft my de landftreke (261) in de welke de fterkfte woonen , ende alvvaer de grootfte , ende befte Gefortificeerde Steden zyn , te weten : Namen , •Öoornyck, Meenen, Ypre , Vuerne, Knoque , Den- dterrnonde, Nieuwpoort Ende op dat'er niet en zoude z\'n, dat de Hollanders zoude können beletten Vlaen- ^ercn te over-rompelen , als het hun zal wel gevallen Äyu, loerden fy op het Fort van Roodenhuyze Daerom ^•ulier fuper terram in afpeäu , in pulchritudine, & in fenfu
Verborum Jud. il f 19 (256) Quia... odium prius habuiffe ^OQfirarunt Deut. 19 f 6 (257) £t prcevaricatus eft padtuin |
||||||||||
|
5
|
°fuë 1 f 11 (258) Omiiis maß caufa eft , & initium & finis
|
|||||||||
|
*ap l<t f 27 (559) Et fecit deceptionem magnam in Ii'raël
5* reddidit mala pro bouis 1 Mach, 16 f ij * Subfignatio' *$a eft 11 Aprilis ratificatie autem 1 JVïaji anno I713 (260) ■^■'cenditque omnia Caliella & obtinuit omnem munitïo/rent *«<Hih 3 f {2 (aßl) Da er*o mihi raontem iiiuw... in* ena- |
||||||||||
|
•
jffo ï)en vèrVigtm Jenas
heeft den Staet"(2ó2) ovcrleyd de fterkte vanditFoft.-<.
ende heeft gewilt dat het geheel gedemolieert wierde. Wie gy zyt oft niet , (263) ziet hier hoe dat alle ds Hollanders onregtveerdiglyk en boozelyk handelen. Mee legt mag ik u, Holland in den Naerft van den Keyzer aenfpreken (264) Wat heb ik met u te doen oft gy met my, dat gy tegen myn regt zyt , ende myn land verwoeft , afwerpende de fterkten die u-1. mishaegen. Gy hebt altyd geprotefteert, dat gy voor uwe vryheyd,efl de balance van Europa en van den Keyzer , oorlog voerd* (265) en wilt gy nu zelfs fynland bezitten Wy willen het
maer bewaeren voor onze erde des Keyzers zekerheyd , zeggen de Hollanders. Vodde-praetjens! Hollander (226) bewaeft u zelven , ende uw goed voorzigtiglyk. Dat Uwe Guarnizóenen (267) de plaetzen bewaeren, toe •welkers bewaeringe fy geropen zyn. Den Keyzer (268) zal fyn onderzaeten wel befchuddën, ende onder fynö fchaduwe zullen fy vry genoeg zyn... onder fyne be- fcherminge zullen vryzyn van allen overlaft, in fyne magï zullen fy hun geruft ftellen. Jae, maer de Barriere 1 wat Barriere ? Geeft gy, Hollanders, aen den Keyzer eene Barriere van uwe eygen Steden. JVat den Key^ef aengaet : (269) fyn woord is als den Cingel van fynß Nieren. Maer wat %egge ik, geeft gy eene Barriere aen den Keyzer ? gy en hebt \elfs het TraStaet van Uytrecht niet gehouden , want ik daer bynaer op eiken artikel leze (270) dat den Alder-Chriftelykiten Koning zal geven ! cim ftint , & urbes magnx atque tnunkrc Joju'i 1$ ir 1'
(2Ó2)Vidit rnunidonem loei... & mandavit deitruere mururt1 in gyro 1 Mach. 6 f 6 (263) Ecce ornnes injuiti, & van8 i opera eorum JJa. 41 f 29 (2,64) ,Qnj4 mihi & tibi eft , qui* venilti contra nie, ut vattares terram ? Judic. 11 ir 12 (2Ó5) Et tu nunc vir pollidere terfam ejus ineam ? lud. 11 ir *5 (266) Cuitodi igitur temetipfum , & aiümarn tuam follicite
JDeut. 4 ir 9 (2Ó7) Cuftodianc quie fibi fuerint c'oinmepdat* JNum. 8 ir zó (2üü> Statuec hlios iuos fub tegmÜle..* & lu ramis ejus morabitur. Protegetur i'ub tegmine iilius a fervof & in gloria ejus requiefeet Ecd. 14 ir 16 &■ 27 (369) J«"'^ cingulum lumborum ejus, & fides cinetorium renum ejus Va' 11 f 5- (37°) Que £e Rt>y Trés-Chréüui rimztlra. au.s it<l's |
||||||
|
der agthlende Eeuw i6t
ïn de handen van de Staeten Generael de^e oft die Stad-,
ende dat tot fofyt alleen van het Huys van Oojlenryk. ^borwaer het Huys van Oojlenryk heeft groot ptofyt van de ov er-gelever de Steden. Hoort eens, bidde ik u , onpar- tydigen, wie gy zyt. Deze Steden fyn gegeven aen de Holianders , om over te leveren , ten minflen zoo ve.l het Civiel aengaet aen het Huys van Ooftenryk ende 0?i) wie kan dit fprekcnde ophouden van weenen ? Wilt gy met een woord , zoo veel als met duyzeni hooren , hoe gy, ongelukkige Hollanders ! uw woord ge- houden hebt? Naer den flag van Semblin , het in-nemen van Temefwav , het veroveren van Belgrado, en het flaen. der Turken , die tot ons kwamen (om welke reden 'door geheel Nederland, (27 2)eene aldergrootfte vreugd was ) hebt gy tot Doamyck , 1'pre, Namen , Meenen &c., een gebod uytgegeven : (273^ dat niemand zoo ftout en zy, van voor , of in fyne huyzenvreugde vueren aen. te /leken. IVaer door het gefchied is, dat in die fteden (274) alle blydichap verlakten is : ende weg genomen alle vreugd. Alleenelyk in alle Stad wierd gezien eene groote eenigheyd en droefheyd. Daer naer is het gefchied dat tot Cend te gaedcr ge-
komen zyn (275) alle de wyfte der fteden om te be- loven voor hunne borgers, alsook de principaelfte dei- landen,.. de welke kwamen om te beloven , en te bez' ei- ren , datfyin onderdaenjgheyd zouden blyven van fyne Keyierlijke Majejieyt. Maer gy hebt de Gedeputeerde cier Steden die gy met geweld bezit , belet te komen tot deze Homagie ofte Haldinge. Uyt alle welke fcbelm- ftukken klaerelyk blykt, dat gy dezeSteden voor u be- Gtneraux En Faveur de Ia Maifon d'Autriche , Ie Durfte,
fülle & Fonerejfe de Luxembourg... U Comti , Ville Cf Cha- /eau de Namur, &c. (271) Quis talia faiulo'.., temperet ä la- crymis? firg. Alneid.kLib. 2 i/ 6(272) Fuit Lretitia rna^na nirnis 2 Kfd. 8 $ 17(2/3) Non fuccsndetis ignern in omni- bus habitaculis veliris Exod. 35 ir 1 (274) Delerta eit wri- ni's Lietitia tranfratum elt gaudium terra;, reii&a eft ju urbe l&litudo IJ'a. 24 ir u & I2 (275) Omnes ijui poceraiit la- pere lpondemes pro tratribus luis , optimales eorum... qui veniebant ad pollicendum , & jurandum ut »rnbularent ra kge |
||||
|
7 6 2 Dm verlegten Jonas
houd , den Keyzer alleenelyk de fchaduwe Iaetendö
van Overheyd , tot dat gy met uwe ordinarifche hoo- veerdigheyd zeggen zult : (276) deze of die Stad en zal niet weder - gegeven worden. Ik en ml nut fpreken van hstfehoon Barrier-Tra&aet van Antwerpen, van alle die duyzende Paitacons te lichten op de Ne' derlanden ; van in proprieteyt te hebben Venloo , het Fort van S. Michiel, Stevenfweert, &c. : v&n de alder- fchoonfte Lyraiet-fcheydinge, &c., Want dit hebben voor my gedaen de Gedeputeerde van Vlaenderen, en- tre Braband by fyne Keyzerlyke Majefteyt. Alleen keere ik my tot u, onregtveerdig Holland! den tyd is geko- men , dat u gezeyd zal worden: (277) geeft reden van allen uwen handel. Den tyd is gekomen zeg ik: oft wel, (278) heeft hy wat gewagt, verwagt hem ; want hy zal zonder uytftel komen , ende niet agter blyven. Dan ^al fyne Keyzerlyke Majefieyt tot u fpreken : gy bezit Ven- loo, Doornyck, Meenen , 2'pre , Vuerne , de Knocque.cn het Cafieel dat tot Namen is, alie de welke Steden zyn van myne Hecrfchappye ; zoo dat gy heerfcht over vele landen van myn Ryk. Geeft dan die Steden we- der ,en de comptoiren, de welke gy bezeten hebt buyten de paelen van Holland; of zoo gy dit loochent, (ge- lyk gy doen zult) wy zullen tegen u komen, en met geweld der wapenen u tot reden brengen. Ik Jluyte uwen Dioom : ende om alle de gemelde fchelm-
ftukken , fpreke ik uyt den Naettie Gods : (27p) zal ik dan over alle deze grove fauten geene wraeke nemen? of zal myne ziele dit volk ongeftraft .laeten ? Neen , neen, (280) Ik nebbe dit volk tyd genoeg gegeven om af- itand te doen van fyne boosheden : ende het begeert niet. Daerom hoort Holland voor het laefle. (281) Gy hebt gezeyd ; Ik ben van de uytterfte magt, liggende 2 Efd. 20 f 29 (276) Non tradetnr Civitas hax 4 Reg. 18
y 30 (277) Redde Rationem villicaiionis tux Luc. 19 Jr 2 (278) Si moram fectnt, expeSi iilum : quia veniens veniet, & nou tardabit Hahaé. 2 y 3 (279) Numquid iuper his non viiieabo , dicit Dominus ? aut luper gentem hujulcemocli' nou ulcifcetur anima? Jerem. 5 ir 29 ( s8o) Dedi ilii tem- yüs ut pcenitentiam agerec : & nou vult prcnitere Apoc. 2 |
||||
|
der agthiende Eeuw, l5§
in feet uytterfte der Zee, daerom zegt den Heere tot
u : om dat uw herte verhooveerdigt is al of gy Godt waert; ziet ik zal op u doen komen de uy tl andiene vol- keren , en de aldervroomfte des werelds ; ende die zul- len van leder trekken tegen u, ende weg nemen uwe magt. Sy zullen u allegader dooden, en gy zult ver- gaen in het midden der Zee. Gy zult dan zonder vrugt roepen : tot den Heere .* want den Heere zegt : (282) als gy-Iieden , Hollanders , uwe handen zult uytfteken en- alsgy uwe gebeden zult verdobbelen en zal ik eventwel 11 nietaenhooren, want uwe handen fyn vol van't bloed , en van't geflolen. goed. Daerom bereyd u tot deßrajfen, want £2837 ik zal gaen beginnen en. ik zal het voleynden. Hr 21 (281) Tu dixifti .• perfefli decoris ego fum & in cor-
de Mans iita E{ech. 27 jf 3,0-4 (282) Cum extenderitis manüs veßras , avertam ocul'os mëos ä vobis : cum muitiplicaveri'is oratïbnem, non exaudiam: inanus enim'veftrse Sanguine plenas funt Iß. * f 15 (283) Incipiam & complebo. t Reg. 3 f 11 |
||||||
|
XII. 1&ÖNDERBAEIVGEZIGT.
Mifèricordia indignus, qui nemini miferetur. Deruofth» Die niemand geen genade doet, Genaê van niemand wagten moet. EEmn Arend kwam eens tegen
Eene Schild-pad gavj'ch vermoeyt^ |
||||||
|
ïö'4 Den verligten Jonas
Die doorkroop het veld en wegen,
Om te zien offer nietgroeyd,
Dat fy kon tot fpijze plakken , Op den hovenier fyn koji;
Dat fy kon uijt d'aerde rukken , Om te laeven haeren dorjl ',
IVel dit komt niet te betaemen, Zeyd' den Arend, tot dit dier j:
Komt gaet gy met my te faemen , Laet ons maeken goeden der,
Ziet ik zal u heden voeden, Mzt een deel mijns onderhoud ;
Maer gij moet mij dit vergoeden, Als den nood mij ook eens douwd.
Goed, zeyd'* fy, ik zal't u hoven, Als gy ook zijt In den n ood;
'k Zoud mijn zelven niet verfchoonen , Moeft 'Ä:« helpen met myn dood ,
AWt nu was een tyd geleden , JK.ivam tot haer den Adelaer,
Ende vroeg met goede reden , Onderfiand in het gevaer:
'kBen verflauwt en ^kkoom bezwyken, Zoo gy my niet hy komt flaen r
[Zegt hy] doet nu van gelijken , Zoo als ik u heb gedaen.
'/ Dier begon met hem te fpotten ; 'tZeyde; 'k ben hier in mijn huysi
Vond men nog wel grootcr zotten ? yk Lag met allen u gedruys;
Ziet dee'C fchelp komt mij bewaren ; Dit is mijn behoudenis,
Ik fiel my in geen gevaeren , rk Lag met u, dit is gewïfcli.
ef Adelaer die wierd omjloken; Voet-ze in de togt met-een ,
En heeft %oo haer fchelp gebroken , Smijtend'' haer op tenen jken:
|
||||
|
der agthlende Eeuw. 16$
Ziet, zegt hij , nu 'moet gij Jlerven ;
F^oor u en is geen genaed;
Dit is u regtmaetig erven, Tot het boeten van u kwaed.
DE beduydenifTe van deSchild-padd en den Adelaer,
word ons zeer wel voorgeftelt tuflchen de Staeten der vereenigde Provintien en denhoogloftelyken Keyzer Jofephus den II. : alswanneer fy in gevaer waeren van hunne gantfche Staeten te zien verdelgen, heeft het Huys van Ooftenryk hun behouden; het heeft hun befchermt tegen de aenvallende magt van hunne vyanden ; fy heb- ben alsdan vele fchoone beloften gedaen;fy hebben zelf iteden en landen tot erkenteniffe aengeboden; goed en bloed zouden fy hebben voor het Huys van Oofterr- ryk te pande gefield : maer fy waeren als de Schild- padde; fy hadden haeft vergeten de genoten weldaeden en als den Keyzer, verre van hunnen byftant af-te- eyffchen , afvroeg fyne Landen , die fy ten onregt be- zitten ; fpotteden fy daer mede:fy fteunen op hunne fchelpen, even als de Schild-pad; op hunne fterke be- bolwerkte Steden; maer even als den Adelaer de Schild- pad opva te; haer de locht in voerde, ende dan op eenen harden fteen nederftortte, even zal den Keyzer hunne Steden overweldigen; hun Land innemen, ende hun van alles berooven ; alzoo niet alleen fy dezen Mo- narch hebben tot wraekeuytgedongen door hunne myn- eedigheyd , valfcheyd ende verraderye ," maer zelfs door het bedryven van openbaere vyandelykheden, ïn het onteeren der Keyzerlyke Vlag ende de onder-water-zet- tinge fyn'er grond-gebieden,- dog den Vorft zitaenhet roer die de zaek beilifTchen zal: dan zullen fy om ge- naede fmeeken; maer te laet : want zegt het gemeyn fpreek-woord : Pcenitentla fera raro vera. De boetveer- digheyd in den uytterften nood is zelden ongeveynft. Lact ons nu de Hollanders eens fprekende invoeren, als fy hun zullen omcingeld vinden door de Keyzer- lyke leger-benden; my dunkt dat men op hun de vol» gende rouw-klagt zouden mogen toepaffen; |
||||
|
166 Den vérïïgten Jonas
Dag van gramfchap en ellenden ,
Die des Staeten magt zal enden , Door het duytfche oorlogs vier, En hun brengen in dangier ; Hoe zal Jantie kaes dan fchrómen ! Als den Duytfchen Vorft zal komen * Om te vraegen rekening, Van al 't Kerk geftolen ding ; 'T duytfch kanon als eenen donder y Zal de Staeten tot verwonder , Dwingen om te 3oen afftand , Van het Spaenfeh rebellig land: Ganfch Holland zal zig verflagen » Als men kaes en brood zal daegen, Met de Geuze hoofdigheyd , Voor het zweerd fyns Majefteyt; Onzen Vorft zal onderzoeken, En voor brengen al de Boeken , Waer in dat gefchreven ftaet, Al hun fpot en fchandig kwaed; En a!s hy zal fyn gezeten , Zal hy allen hun fccreten , En dat lang verborgen lag, Klaer doen brengen aen den dag ; Wat zult gy dan , Staeten, zeggen ? Wie zal u misdaed weerleggen ? Aengezien al fchud en beeft, Die zoo kwaelyk heeft geleeft ; Want gy zyt 't die eertyds roofden % Van die regt in God geloofden ; En hun Kerken en Altaer, Definieerden als Barbaer; Ook , hoe gy u Reformeerde , En Gods Priefters Maiacreerde , En ftortte 'tOnnoozel bloed, Onmedoogend' en verwoed; Zal nu Luther en Calvinus , Carolftad oft TangiUms t |
|||||
|
der agthiende Eeuw.
Met-Iran valiehe Ketterey , U vertrooften in 't gefchrey? Zal van Tilt u nu behoeden ,
Wiens leer gy kwaemt te vbedeu ?
Zal nu Beza en Janfeén, Voor o ftorten hun gebeên ? Oft Pelagius en Revate ,
Zig nog voor u borge zetten ?
Zal Quefnel en Zwingliaan , Aen de Duytfche magt weer ftaen. Ah neen ! gy verdwaelde' Staeten !
Hun bedrog kan u niet baeten ,
Al die Ketters boos en fel! Zyn begraeven in de Hel: Zal den ftouten Jan van Lyden 9
U van onheyl nu bevryden?
Of zal ook Hm man Strapet , U nu trekken uyt het net, God ! wat willen wy nu maeken ?
'K hoor't Kanon als donder kraeken ,
Wie ftaet ons nu heden by, 'T wyl wy zyn in .druk en ley ! Daer en kan ons niet meer baeten ,
Als wel alles te verlaeten ;
Want wy worden ganfeh verbaeft,
Door 't Kanon dat iehrik'lyk blaeft f Wy, die door ons neuter blyven ,
Altyd meynden te beklyven ,
Raeken nu in grooten rouw, Door het vaegen van de mouw ; 6 Ontfag'lyk Heer en Koning ,
Jont ons alle dog verfchooning, En fpaert. de Hollandfche Schaer, Eer wy zyn in meer gevaer! Grooten Vorft, wilt niet gedenken ,
t>at wy't Chriften volk zoo krenken,
En door vele woekcrey , Menig Staet brengen in ley \ |
||||
|
%6t Den veriïgten Jonas
Al dat woek'ren dietlyk ftelen ,
Doet ons hert nu treurig kwelen , En wy doen aen u af (tand, Want wy zien ons overmand : Grooten Vorft , die komt tot wraeke , Eer g'ons fteden komt te naeken , En ter dood ons al geleyri , Toont ons u medogendheyd ! Wy zyn niet van zoo veel weerde, Dat gy , Vorft , ons beê aenveerde , Maer, ö Keyzer! fcheld 'ons kwyd, En ons van de dood bevreyd : Laet ons met de Koeyen weyden, En u goeden Kaes bereyden , Ziet wy zullen abondant , Speyzen Viaend'ren en Braban'd : Als nu Holland ganfeh zal wezen , Tot den Staet des dood verwezen , Ah! waer vinden wy dan baet , Als den Keyzer ons verfmaed? G' hebt vergiffenis gegeven , Aen veel die baldadig leefden, En die waeren in gevaer; Straft ons niet in 't openbaer: Met oodmoed wy neder knielen, Zynde God verlaeten fielen, En bidden u Majefteyt, Dat gy ons genadig zyt: Ah ! hoe bitter! ah ! hoe zuere » Zal aen ons dan zyn die uere, Als wy all' zullen opftaen , Om ter flagt bank toe te gaen I Hebt , ó Vorft dan medelyden , Stelt uw' toorn dog ter zeyden, Met den kus van vreêd ons kuft, En laet Holland dog geruft. |
||||
|
Her ägthlmde Ewn>> :%$g
|
|||||
|
XIII. fTONDERBAER GEZIGT.
s&qao animo panam, qui meruêre, ferant. Ovidius.
De wel-verdiende ftiraf, door onze eygen fchuld, Men ftil ontfangea moet en lyden met geduld. T*> Wyl deé%' Man behfl tot 'tjaegen}
DaegVijkx ombrogt fynen tijd t Om met 't krikken van de dagen, ^ils hy fijne netten fpreyd,
Vogeltjens in "'t veld te vangen , ' Sprak een vinke hem dus aen : Hoe hebt gy zoo groot verlangen , Om ons al te doen vergaen ?
Gy kont ons wel wat ontrujlen. ; Dog maer voor eenn1 korten tijd %
En dan moet gy nog bewujien. Dat gy van ons word mijleijd ;
Gy kont in ü net wel krijgen Hier oft daer een Iqjfe zak,
Maer ik zal nu ook wel twijgen, jVi&t u naekt vo&r ongemak;
y
|
|||||
|
■•■■«■■■■■■■■■■■■■■■II
|
|||||
|
f] o Den verligten JonM
Die voor ander putten graeven ,
frallen,er gemeijn'lijk Int
En vdn vry, werden fy flaeven , F'oor een flecht en klljn gewin.
Zoo als 't beeflje hem Voorzeyde, Wash dat gantfch de zaek uytviel;
T^wyl hy fijne netten fpreijde, Beet een flang hem in den hiel ;
Sy kwam hem zoo byfter nijpen, Dat hy wierd als machteloos;
Dat hy 'f net by een moejl grijpen » lïnjdit flaeken voor altoos ;
Alzoo hy hier Soor het leven Haejl verloor , op wynig tijd ,
Zoo de vink had voorgegeven, Als fy hem 't onheijl voorzeijd'.
Ons nabueren van gelijken , Mogen dit indachtig z^ijn ;
Zoo als klaer genoeg zal blijken., In het volgend' wonder-fchijn, i
Want die. de verdiente firaßen Leijd om fijne eygen fchuld ,
Kan de zelve niet afschqßen ; Hy moet lijden met geduld.
HEt is een oud fpreek - woord, dat die voor eel>
ander eenen put'graeft, by daer gemeynelyk eerft in valt; en my dunkt, dat dit niet kwaelyk op ons Na- bueren toe-paft : terwylen fy , als den vogel-vanger , ftrikken leggen om een ander te vangen, worden de zelve met hem in angft gebragt; de ftrikken die fy ten allen tyd gelegt hebben aen den Roomfchcn Gods - dienft , hebben wy genoegzaèm aenge.haelj; de ftrikken nu, die fy gelegt hebben aen al de Monarchen van de we- reld, zyn ook wel bekend by de Hiftorie-fchryvers; dog wy zullen , om dit ons voorwerp, waer-te-maeken „ er eenige van deze aeahaelsa : de eerfte ftrikken die fy geleyd hebben, isgeweeftaen deSpa.en.fcheMonarchie , |
|||||
|
der agthkndè Eeuw. 171
alfwanneer fy myneediglyk van dezelve afgevallen zyn-
de, haer niet de wapenen wederftant boden ; de Hol- landers ziende, dac fy alfdän op het uytterfte geftelt waeren, oft om tot een top van raagt op-te-beuren, oft om tot een eeuwige fchaud-vlek in den grond verdelgd te worden ; namen voor, te ftryden zoo lang'er leveri zoude geweeft hebben in hunne kryg-benden, waer vari iy alfdan klaere blyken hebben gegeven in den aenval voor Oftende: zoo haeft fy met hunne vloot waeren aeri Land gekomen, loften fy de kryg-benden uyt, ende als deze nu geland waeren , ftaeken fy onvoorzints van kant; dus moeften deze, in deze uytterfte gefteltenifiè, hun lyf en bloed waegen; want, oft fy moeften dienen tot flag-ofter der tegen-partye, oft moeften met dufdae- nigenkloekmoed vegten , dat fyeehigfints zegenpraelden tot hunne behöudenifle : aldus hebben fy begonft hunne onregtveerdige Staeten op-te-beuren, en wel haeft te worden eene aenzienelyke Republiek : alles lukte bun wel mede, want het geluk, zegt het gemeyn Spreek- woord; is altyd voor de fielen. De Spaenfche vloot, die ter verdediginge was in zee geloopen , gezeyd Lar- mada invlncibile, wierd door een grouwzaém tempeelt aen ftukken geflagen, zoo dat'er weynige fchepeu van de zelve in eenen (legten toeftant wederkeerden na Spag- nien : in de Indien bchaelden fy zoo vele voordeden, door hunnen roof ende geweldenaeryen, dat'er fy niet al- leen de befte Spaenfche kuften , maar ook die der Fox-, tugiezen onder hun bewind kregen , zynde dit den grond fteen van de veftinge huns Koop-handels : Spag- nien dus te landen te zee uytgeput, moeit zig na hun fchikken, ende hunnen dwang onder-gaen. De Kroon van "Vrankryk hadde hun gehandhaefd in het beweren van hunnen vrydom, maer zoo menigwerfals zyzae;eti dat de zelve aengroeydê in magten hun te na-by-gelegen gebuer wierd, vergolden fy haeren byftant door myneedig- heyd en kleefden aen , aen'de tegen partey. In Engeland drongen zy den Prins vanOragnien op den throon; ouder.- drukten en verbanden door hun toedoen den wettigen erf> |
|||||
|
\
|
|||||
|
%1% Ben verïigtert Jonas
genaem : eenen waere'n loon, voor de befchermende hand ?
die hun Engelandgedueriglyk hadde verleend ! het huys van Ooftenryk , aen welk fy hunne behoudeniffe moef- ten toefchryven, alfwanneer fy door Vrankryk meteen gantfche verdelginge bedrygd wierden, is'er al zoo lof- felyk afgekomen; want in den zelven tyd, dat het nog bezig was hun te verdedigen, hadden fy onderduyms al een verdrag aengetroffen met de tegen-panye , ende keerden gezaeniendiyk hunne wapens tegen het zelve : dit was den loon, die fy aen het zelven hadden be- looft ; dit was de Stad Maeftricht, die fy hec tot een erkenteniflè hadden aengeboden; waer van tot nog toe geenen afstand is gefchied , ende diergelyke liften en laegen hebben fy aen alle Mogendheden , geene uyt- gezondert, geleyd ; de welke den lezer zouden verve- len , in geval men deze alle wilde aenhaelen : maer .Cyndelyk meten fy uyt als den vogel-vanger, terwyleti fy een ieder laegen en ftrikken leggen ende een ieder bet fyne afstroopen , zoo komt de flange , de wraeke, over hun ten opzigte van hunne ongeregtigheden; den grooten Joièpnus den II gaet inzien , hoe fyne voor- zagen fyn beloont geweeft ; hoe fy ten onregt bezitten zoo vele fchoone plaetzen van fyne heerfehappye; hoe iy altyd getragt hebben roof en buyc te maeken ten kofte van het Huys van Ooftenryk; hoe fy fyne yoor- zaeten tot onregtmaetige afstanden gedwongen hebben, by gebrek van magt , en eyndelyk , hoe fy alnog de- zen doorlugtigeu Monarch hebben laegen geleyd, ge- duerende fyne regeringe; en naer dit allesrypelyk over- wogen te hebben, zoo heeft by befloten fyn geregtig- beyd door het zweerd te ftaeven , ende niet geweld eene dufdanige maetfehappey te doen blyven binnen haere paelen ; jae zelfs deze , als fchaedende vergif , van fyne Staeten af te fnyden ende tot in den grond toe uyt te roeyen ; want overwegende de woorden van het H. Schrift; cum bono bonus eris, cum pervofo perver- teris. Met de goeden zult gy goed zyn , ende met de boozen zult gy boos worden. Zoo is het hoogen tyd i |
||||
|
der agthiende Eeuw. 173
dat des zelfs voornemens worden ten uytvoer gebrogt;
zullende dit een meefter-ftuk zyfl , het welk niet min zal ftrekken tot eeneh onfterfFelyken naem van den ver- ligten Jofephus , als zoo menige andere die hy reeds verrigt heeft, ende nog raet'er tjttl verrigten zal. |
||||||
|
XÏF. W0NDER3AER GEZIGT.
Ingratis fervïre nefas. Cat. Utic.
Die ander uyt gevaeren leyd, Krygt ftaak voor dank ten allen tyd. E Enen Vos lag eens te heren,
{Ergens op een honder koy; TVyl gezaementlyk de boeren , Banen werkten in het hoy :
Naer dat hy nu lange' tyden Had geluymert op den buyt,
Kwam hy hun %oo fraey te vlyden , Tot dat hy £ had in de muyt ;
Hy, zeer gulzig in,het eten, Pakte dyeen naer d^ander aen ;
Want het waeren lekker beten, En hy dierft niet /ang beflaen;
|
||||||
|
174 &en veriigttn jonas
Dog zyn ongeval kwam naken ,
Want daer kwant eenfluk van. H been
Ergens in fijn keel geraken , Dat hem fcheurde als van een;
Dat hem toebrogt %uïke pijnen , Dat hij maer gejiaedig dagt; Als de zelve niet verdwijnen, Stik ik nog van dezen nagt: Maer den Fos, flim, vol van treken , Froeg den Oijvaer kaefl om raed; Hij zegt hem : wilt mijn gebreken , Mij vergeven inderdaed;
*k Zal u fallen tijden prijzen , Wilt gij mij nu hulpe biên ? VOijvaer Jprak: 'k zal z'u bewijzen; Laet u keel maer open zien :
Hy kwam met fyn bek gekropen , Tot dat hy het been had vafl, En heeft het''er uijt gewroken, Helpend' Reynaert van dien lafi :
wils den Fos zig vond genegen , Sprak den Oyvaer :fa, wel aent
Wilt niy nu ook gunjlig wezen, Volgens Vlof? aen my gedaen. Hoe? zeyd' Reynaert als verflagen, Heb ik u geen gunjl getooni?
''k Heb den kop die gy durft wagen*. Wel met goede trouw beloont;
'k Kon 'er u wel van ontrooven ; Jae doen fmaeken zelfs de dood ,
Maer '£ had h weldaed voor de oogen, Tegen ,t myn al even groot;
Gy kwaemt my het leven geven, Ik had Huw ook iii myn magt;
Dus moet ik nog zonder Jireven, Fan u grooVlyks zyn geaóhu Deze fabel zal ons keren , Alk de Qhdankbaerhexd, |
||||
|
der agthlende Eeuty* 11$
H^dke. Holland komt vermehren ,
Tegen onze Majeßejt. IN ons voorgaende wonderbaer gezigt hebben wy
gezien de ongetrouwigheyd ende eensdeels de on- dankbaerheyd der Hollanders ; dog in het deze zullen wy deze leite , vervoegt met verr'aderey, wat breeder aenraeken , ende op hun oogblykelyk toepaflèn de Fabel ven den Oyvaer en den Vos : Laet ons dan alle andere Mogentheden daer laeten, ende ons vergenoegen met deze te befchouwen in het huys van Ooftenryk endé van Vrankryk; alzoo men ganfche Boek-deelen hier Van alleen zoude vol fchry ven : Den Keyzer mqeten zy dan toefchryven hunne behoudeniffe , zoo als wy hier voren hebben gezien; maer hoe hebben zy hem be- loont in den oorlog van in de Jaeren 1700 en in de veertig ? hebben zy niet verfcheyde reyzen oorzaek geweeft van zwaere verliezen voor haere Keyzerlyke Majefteyt , daer fy nogtans met de zeive in bond-ge- noodfehap getreden waeren ? welk was hun oogwit ? het was om in bezit te blyven der zoo genaemde Bar- rier-fteden, die fy door het Traétaet van Barriere zoo doortraptelyk hebben weten te bekomen; dog de roo- veryen die fy gedaen hadden waeren te groot; de grae- ten ftaeken in hunne keel> die in de eene noodwen- • digheyd Vrankryk, in de andere het Huys van Ooften- ryk 'er altyd behendiglyk wieften uyt te trekken; maer zoo fy omzet waeren beloonden fy hnn met de 'zelve ondankbaerheyd, als den vos den oyvaer dede; önze'a Monarch dit al befchouwende , ende wel voornarnent- jyk hoe fy in de Limyt-fcheydinge van hetjaer 1717 tea lyn'éri kofte wederom vele plaetzen, die hun in: het ge- heel niet toebehoorden , aen hunne Staeten hadden ver- Voegt, heeft zouder veel te zeggen hun voor''eerft fyriq *onen St. Donaes, St, Job &c.'doen afstaen ende ont- ruymen ; daer naer heeft hy hun niet een ftille trom- mel uyt de Barrier-fteden doen opbreken , om a'dus, ^yue landen zuyver zynde van alle yerraderey,ten op- |
||||
|
1^6 Ven verïïgten Jonas
zigtevanfyne voordere regtmatige cyflcheo de zelve ter
handhaeven , zoo als hy zal goed vinden; als f. nu hunne Limyt-fcheydingen zoo onregtniaetig ende Iiftelyk met den Keyzer ten fyuen koften hadden gernael-it , zoo perften iy terftond van alle de aen hun genomen plaet- zen den eed van getrouwigheyd äf, den welken ook inderdaed in hunne handen wierd afgeleyd ; dog was'er onder andere een Dorp, dry mylen afgelegen van Ant- werpen, op den linkeren boord der Schelde, genaemt den Doel, welkers inwoonders ten allen tyde bereyd zyn geweeft en lyfen bloed te waegen voor hunnen Monarch; deze met dwarze oogen aenziende, dai. lyne Majefteyt zoo Jiftiglyk wierd ontbloot doorditfchelmagtig volk van ver- fcheyde iyn Jer grörid-geBiedéh, ende by hun zelven genoegzaem opmerkende,dal volgens alle grondftellin- gen van het regt, eeaen eed door dwang en te meer ten onregt gedaen niet beftaen konde, ende alzoo fy'er zeer ieverig voor den Roomfchen Gods-dienft zyn, en- de nu den zelven haeft zagen te vervallen, door dien iy gebrogt wierden onder de heerfchappye van hunne afgevallene broeders, hebben fy altyd aengele?d ende betragt om hunne beveyliginge onder de vleugels van hunnen wettigen Souveryn te vinden ; naer dat dit aldus in betwiftnge vele jaeren is gebleven , zyu iy e- nde- lyk door een wonder geval tot hun oogwit geraekt , ende hebben wederom den eed van getrouwjgheyd met veel vergenoegen ende blydfehap aen hunnen wettken Souveryn af-geleyd : de Siaeten der vereeuigde Proviu- tien wilden Jer niet tegenftaende quafi vero hun rechts- gebied , zonder pleginge, behouden ; ly wilden van eene kappelle, die aldaer in het midden der plaetze is opge- bouwt ter eeren van de alderheyligfte Maegd Maria, een ichyt-huys maeken voor de Geuzen Schippers ; iy wilden'er beletten de Parochie Kerk op te bouwen; fy ondernamen om de vaertu) gen der Roomiche Schippers by nagten te komen ftelen , zoo noeme ik dit', want iet te komen weghaelen daer men geen regt toe heeft» js ftelen j jae dit was erger als ftelen , alzoo fy boven |
||||
|
der agthlende Eeuw. 177
dien geweld wilden gebruyken; maer de gortzakken roet
hunnen Commandeur, zynde gezaementlyk de bezet - tin ge van den uytlegger zaliger voor Lillo , wierden telkens met fchande verdreven : deze en diergelyke moet- willigbeden hebben fy aldaer begaen in bet fchendea van het grond-gebied fyn'er Keyzerlyke Majeiteyt; fy hebben buyten dit zoo vermeten geweeft , dat fy des zelfs placcaerten gevioleert hebben , komende uyt het naeft gelegen Fort, genaemt Lievekens-hoek, meteene ganfche bende gewapende foldaeten eenen dooden fol* daet op des Keyzers grond begraven, met bevel van vuer te geven , ingeval van tegenftand : ó Godt-verlaeten volk ! is dit de dankbaerheyd daer gy her fluys van Ooftenryk mede beloont ! dat gy , buyten alle andere moetwilligheden , nog des zelfs onderdanen zond om- brengen ! maer wat bragten fy in ? Den Commandant van Lillo en Lievekens-hoek mo'eften den bot fchad- den ; men zeyde dat fy dit zonder bevel hadden ge- daen , ende dat fy daer over zouden worden gcftrafr,- het welk den Commandant van Lievekens-hoek , den Heer Baers , met zoo een angft heeft bevangen, dat hy het met de dood heeft moeten bezueren : dog alle deze blouwe blommeties, die gy den Keyzer op fyi.e mouw ipeette, en konden nu niet gelden; hy wilt heb- ben , dat gy afstand doet van uwe ongeregtigheyd, en om klaerlyk aen te toonen , dat hy den waeren heer- fchappey-hebber aldaer is , heeft hy uwen Pier la la doen ontgraeven ende op een meft-karre doen nae Lie- vekens-hoek voeren , onder het geieyde van eea ba- taillon voet-volk van het Keyzerlyk Regiment van Clairfayt , alwaer fy hem in ffes zelfs veilen hebben ufgeftort; maer zoo gy nu aenmerkte , dat de zaeken ernftig wierden , hebtgy nog grootere moetwilligheden gaen bedryven ; gy hebt het grond-gebied van dezen Monarch vyandelyk aengetaft door de onder-water-zet- tingen die gy siciaer gedaen hebt: Hollander! Hollan- der ! het -word nu uwen keer; de tyden fyn voor-by, •Üat den Keyzsr als den Oyvaer iieeft moeten itikwy* Z
|
|||||||
|
h.
|
|||||||
|
^^^
|
|||||||
|
378 Den verlegten Jonas
gen, als den Vos in uwen peribon antwoorde: is lie€
geen weldaed genoeg, dat ik u het leven heb laeten houden ? Is dit de dan*;baeiheyd, die gy aen dit door- lugtig Hirn fchuldig zyt ? Vriend , uwe zaeken ftaen ilet>t; want in al de fehriften en boeken van ganfeh den aerdbodern is niets te vinden, dat u verfchoonen kan : laet ons na zien , hoe gy over vier a vyf jaeren den Koning van Vrankryk beloont hebt , die u uwe on- regtveerdige ■ vrybeyd heeft helpen beweeren , want om van vroeger tyden te fprekeu , zoude ik zoo veel te fchryven hebben , dat het den lezer zoude vervelen : als dan de Engellche in oorlog waeren,tegen "Vrankryk zoo wierden zy genoodzaekt de een oft de andere yartye te kiezen; dog zy deden dit zeer behendiglyk,"Vrank- ryk leverden zy timmerhoud ende Engeland ftyfden zy onder duyms :naer eenig verloop van tyd verzogt Vrank- ryk aen hun , van een vloot in zee te laeten loopen te- gen de Engelfchen entotzynen byftandjzoo hetfeheen,. deden zy dit vlyüglyk, om Vrankryk de oogen te ver- blinden ,• deze vlo te was onder het bevel van den kloek- ken Admirael Zoutman , die zyne bevel brieven verze- gelt mede kreeg, mer laft van de zelve niet te mogen openbreken, voor aleer zy op zekere hoogte zouden gekomen zyn, en dat zig naer dry dagen zeylens zyne vloot moeit in tweeën verfpreyden : den Admirael hier over onvergenoegt, hield krygraed voor het verdeylen der vloot met al de Ofliciers , en zy beiloten gezament- lyk van de bevel brieven te openen: Nouweiykx wae- ïen zy geopent , of zy zagen vvat'er gebrouwen was; ■want de Engelfchen hier van verwittigt , zouden deze ■vloot ganfchelyk gevangen hebben genomen, naer dat hunne fchepen ende magt zouden verdeylt zyn geweeft, alzoo den Engels-mam fchepen en volk noodig hadde, en dat fy hem die zouder vyand met Vrankryk te wor- den niet bekwaemer konden op-leveren: aenmerkt men hier in niet klaer de liftigheyd en verraderey der Hol- landers? Maer het had eenen verkeerden uytval; Zout- man hield de vloot faem-vervoegt , en verwagte de» |
||||
|
der agthiende Eeuw. 179
Engelsman, die vol kloekmoed afkwam, meynende dat
de vloot verdeyld was , en dat hy diens-volgens niet veel mocyte zoude gehad hebben om haer onder fyn bedwang te krygen : maer hy vond zig grootelykx be- drogen ; want hy kreeg zoo d-apperen wederfland, dat hy met groot verlies geflagen en ep de vlugt gedreven wierd; zoo dat hunnen ganfchen verraedelvken handel hier door op't ftraet viel. Dit was de belooninge van Yrankryk , voor al de weldaeden dié hy hun hadde bewezen ! zoo dat op hun zeer wel toepaft , het gene 4at Suidas zegt: cum vulpe habens commercium, dolos cave? dat is :
Die vojfen heeft tot onderftant » Om. uyt hun ftreeken te geraeken , Moet ook een vos zyn in verftant ,
En even ßim in fyne \aeken* |
|||||||
|
'Bvan 'Pmxtrzfeeit
|
|||||||
|
XT. WONDERE>AEBL GEZIGT.
Non capit regnum duos. L. Ann. Seneca.
Geen hcerfchingegrypt ftant, waer twee te faem beftiere» Want die is overmant, moet meerd'rheyd. zeifs vieren» Ziet, de kat had met de muyzea
Een yer^n.\chaj> aenge^acn \ |
|||||||
|
i8o Den vtrligttn Jonas
Om te faem in hunne huijzen
In gemeijnfchap te beßaen :
Jder %oud 'er volgens pligten Heerfchen in gelijken fiaet,
JËn men. zal geen. zaek verrigten Daer men beya"1 niet over Jlaet,.
Maer de muyztn fpanden famen.', Overweldigden de kat,
En ah men iets mocjt beroemen, Sy alleen als quinten zat:
Wild'er fy zig meé bemoeyen , ni1 Antwoord haer : "'t is nog geen tyd z
Wat wilt gy u dog vermoeyen Gy zit hier maer tot ons fpyt,
d^Arme kat d{t liet dit fleken; Sy dagt het is wel gewifch ,
Dat ik my zal beijfler wreken, Als de kans aen't keeren is :
'k Zal hun dit wel doen beloonen, Laet het maer wat voorder zyn,
% Zal hun dat genoegzaem toonen , Dat ik doof ben; maer in fchyn :
Ziet het kwam haefl voor-te-vallen > * Dat de May zen. na gzwooont, Spanden faemen met hun allen , Wanneer dat de Kat zig hoont:
SVradden ergens buijt te maeken, Zoo als meefl hun handel was;
*/ Waeren keerffen , goede zaeken , Jeder fpoeyd'' zig even tbfch;
Zelfs de keerffen die nog brandden, Uijt de liefde tot den fmeir,
Knapten fy met hunne tanden, Lekten af den kandeleir :
't Was dan al zoo dik gefreten, . Dat yt niet voord kon van den roof; s
Maer de Kat had 't niet vergeten , Ende was al hoorend'' doof; |
||||
|
der qgihiende Eeuiß %i.x
SVieeft dan Mays voor Muys genomen,.
Frete z' op met poot en fleirt;
Jae, niet een is het ontkomen , Waer door fy haer vrïjheijd weird.
Ziet de Kat ging dan befluijten, Dat geen heerfching kan beftaen,
Waer twee hoofden faemen uijten , Wat 'er diend tot nut gedaen*
IK twyfele niet , oft op het enkel aenfchouwen van
dit wonder gezigt zal men ligtelyk opraaeken, wat het zelve beduyden wilt; jae zelfs het hoöfd-pund van Seneca, als hy zegt; dat geene goede heerfchinge uyt twee gelyk-gemagtigde hoofden kan beftaen , duyd ons dit gcnoegfaem voor ; egter zal den lezer ook wel be- vroeyen, dat door de Kat, het eenig hoofd , den Prins van Oragnien langs de eene zeyde , ende door de Muy- zen , de verfcheyde hoofden, ofte de Hoogmogende Staeten generael langs de ande zeyde verftaen worden : langen tyd hebben deze Staeten , hun zelven toefchry- vende den trotfen naem van Hoogmogende , die buyten hun geenen Monarch , hoe magtig hy ook was ofte niet, tot fiog toe heeft durven aennemen , eene onbepaelde meefterfchap gevoertover hunnen Prins: hy wierd van hun gerekent als de Kat van de Muyzen ; jae zynen Voefter-vader zelfs , den Prince van Wolfenbuttel , die de wae^faeme zorge gehad hadde over zyne Jonge jaeren en die vanden Prince al nog wierd aengehouden als zynen gehey men Raed, heb ben zyfchandelyk hunne Staeten doen ontruymen;en dat egter meer is , alseenen meyneedigen betigt, daer hy zig nogtans voor hun in voorgaende oorlogen zeer deftig heeft gekweten , en lyf en bloed waegende om hun te verdedigen ende te beveyligen; immers heeft hy als dan ongelukkiglyk ver- loren daer zy hem noyt van können erftellen ende daer zy alle zyn van voorts gekomen ? Een verlies des te fmertclyker voor een Vorft, die des zelfs genot en voord s plantinge luyfterlyk konde toe ruften; maer wat wil ik |
||||
|
18 2 Ben verlegten Jonas-
zeggen ? haéft is men de gedaene weldaeden vergeten f
zoo als het oud fpreek-woord zegt, ende hetwelk by hun het alder meefte plaets grypt; do?; hun rol is afge- fpeelt , en terwylen zy overvloeden-van rykdommen » even als deMuyzen van den roof, Welke rykdommen , zt o als wy voren gezien hebben, hun ook niet zyn toe- gekomen als door rooven en bnyt maken ten kofte der andere Mogentheden , zoo loert den Prince om zyne kans waer te nemen als de Kat, terwylen het oorlogs vuer hun langs buyten en de borgerlyke oneenigheden langs binnen bedrygen : Omne regnum divifum non efi ftabi- le zegt den Eccl: Dat is: Alle ryk dat dooi tw tedragt ver- deyltis kan nietbeftaen. De tweedragt heericht zoodanig in de vereenigde provintien , dat den zei ven niet wel nytbluflchelykrncer is; Rotterdam en Lyden met hun- ne ommelanden hebben hier aen bét m eft onderwor- pen geweeft, want in Rotterdam was de zelyèn zoo hevig, dat fy , riet tegemïaende den wederftard der wagten ende van het vrye Corps, (zynde in maniere van een krygbende opgemaekt nyt wat Mafte Jonker- tiens, meer gewoon in de Comedien en Caffé huyzen te zitten als het. geweer te handelen , ende veel liever met pepernoten fchjetende als met Vuer-roers) r.iet kon- de bedwongen worden; een wonder nogtaug, daer alle deeze kloeke h'elden zigin hunne hoyzen verbergden, dat de oproerigè 'nog niet bevreeft wierden ; maer neen, hunne manhaftige Heldinne, Caat Moffel, ging hun on- befchroomt voor als eene andere Judith ; zy dede riet als aenhoudende roepen : Lang leve den Prince van Orag- nien : ey wat wonder, de Staetennaer den donder ! en hebt geen verdt iet, 't is nog het eyiid van den oproer niet. Dog eyndelyk is er een bende peerde volk om hun te be- dwingen afgevoordert, de welke de gemelde Caat Mojjel met eenige van haer gelpan heeft vaft gegrepen en in hegtenhTe geftelt, de muytinge is dan wel opgehouden, maer nog niet geftilt: daer naer heeft men den derden man willen dewapen-oefteningdoen leeren ; maer al om niet: daerfyn wederom alderbitterfte. oneenigheden uytgefpro^ |
||||
|
der agthiende Eeuw. iSj
' ten, en verfcheyde boeren aen het myten gevallen zynde,
hebben de Ora»nie wimpels en vlaggen laetcn van de thorens hun'er Kerken waeyen, om hunne genegentheyd te toonen voor den Prince van Oragnïen en de klyn-ag- tinge voor deStaeten, die ook uyt liefde van den fsneir den .„andelaer lekken als de muyzen, dat is, die zig ten kofte van het land vet mae/nen en door hunne ftroope- reyen aenzienelyke ftam-boomen op maeken ; fy heb- ben nu laug hunnen ondergang voorzien , zoo als wy boven hebben aengetoont, dog blyven fy op het alder- buterfte den Prins van Oragnien vervolgen , zoo verre zelfs ; dat ïy plak-brieven hebben afgevoordert om te verbieden , dat niemand,hoe genaemt, op den gebor- ten dag van den Prins eenige vreugdevierioge zoude plegen op eene zwaere geld boete ; maer hunne plae- caerten fyn met drek én vuyligheyd beftreken geweefr. ende met verfmaedheyd van de muren gefcheurt.- iygaen dan als de muyzen nae hunnen ondergang , ende den leyder zal nu voonaen verwinnaer worden , naer dat fyne magt door de Monarchen van EuiOpa zal bepaeit wezen, en de Staeten zullen ten ondergaen even ais fy zyn op gekomen; die fchoenlapper is geweeft kan we- derom zig tot het lappen begeven, den kleermaeker kan weelerom op fyne tafel fpringen, den Moffél-kruyer kan aen het leuren gaen ,en ider, met een woord , kaa de atnpten van fyne Voor-vaders aen vatten. |
||||
|
ï 8 ^ J&zn verligten Jonas
|
|||||
|
Xri. TTONDERBAER GEZTGT.
ïnimicus occultus confuetus tallaciis. S. Auguß.
'Een vyand in 't genipt, poogd Jteeds u te bedriegen, Dat hy niet kan door magt, dat doet hy met te Hegen, *1Z~ ^a& ^en Leeuw zig vergenoegen
J^_ In den fchoonen zomer-tyd,
En zig t' allen kant vervoegen, Met een kloek en wys beleyd;
Hy door-reyfue al fyn Staeten, Om 'tal zelfs naer te zien;
Hy zag opgehoopt de ftraeten, Van al die hem liefde biên;
Alle de viervoe^ge dieren Groeten luyfterlyk hun Vorft,
En kwaemen rond hem te zwieren , Die hun roer vai^ Staet-kund torft ;
Hy ontfong-ze allegaeder Met een minnelyk gelaet;
Hy was hun een regten vader, Ieder dienende naer ftaetj
maer
|
|||||
|
der agthiende Etuiv.
Maer naer ettelyke tyden , Was hy op een vremde baen;
Daer kwam hem dan van bezeyden . Eencn Vos dus fpreken aea :
Grooten Vorft en lchrik van allen, Ziet ik ben een. arme guyt;
-"k Ben zoodaeniglyk vervallen, 'k Heb geen hair ïri'eer op myn huyd ;
g'Hebt my om myn fchelme treken Altyd bitterlyk gebaet;
g'Hebt my van u gunft verfteken, Al myn boet heeft niet gebaet;
Ik ben hier in liegte landen, Komt laet ons nu dog te faem ,
Borg zyn voor elkanders panden, Ieder fchrikt u grooten naem;
Dan kon ik hier veylig leven , Die my haet zoud' 't niet beftaen;
Alzoo zidderen en beven , Die maer hooren uwen naem.
Als den Koning van de dieren Reynaerts woorden had aen hoort ,
Kwam hy het bedrog te mieren, Daerom fprak hy ganfch verftoort r
Wel hoe derft gy my dog vraegen , Uw beveyling onder my?
Neen, 'k wil zulken zaek niet waegen, Dat m'u elders helpt uyt ley;
Want ik moet in korte ftonden 9 Zelfs nog zoo verholen zaek,
Tot myn voordeel gaen doorgronden, En van t' onrcgt nemen vraek.
Zonder nog iets voord te zeggen Keerd hy zig van Reynaert voort,
Peyzend' 'k zal 't U wel uyt leggen % Zoo gy myne vraegen boort.
|
|||||
|
Au
|
|||||
|
i8tf' Ven verllgten Jonas ■
|
|||||
|
ALzoo door den leeuw de manhaftigheyd ende dg
kloekmoedigheyd verbeid word , ende dat den zelven onder de fabel fchryvers gehouden word voor den Koning der dieren; zoo dunkt niy niet onbiilyk, dat ik inden zelven onzen hoog-loiièlyken Vorftjofephus den II. afschetie, ende dat ik door den vos. zynde een dier vol loosheyd ende bedrog , altvd uyt om te roo- ven en buyt te maeken , de Staeten der vereenigde Pro- vinüen verbelde: den leeuw nu, onzen Keyzer, wilde in het jaer 1781 , iri den zomer tyd , fyne Staeten ey- gen-oogig bezigten ,' hy wilde alle des zelfs beftierin- gen , vpor-namentlyk in de OoitenrykfcheNederlanden, belchouwen ; alwaer'hy met zoo grooten toeloop \an fyne onderzaetèn geëerbied wierd , dat zelfs de breedfte itraetentenouw wae'ren'ora het volk te bevatten, dat van alle kanten kwam tocgelöop:n : als hy ergens vertoefde ontfong hy met de a'idergrootfte gefpraekzaemheyd en liefde fyne onderdaenen, zoö ryke als arme, ieder na hunnen ftaet bedienende; met een woord, geen e daed van menfch-lievendheyd is op den aerdbodem te be- denken , oft den weergaloozen Monarch heefi-ze op fyne reyzegeplogen ; buyten deze heeft men fvneGods- dienftigheyd tot Gend befchouwd in het eerbieden \an het Alderheyliglte Sacrament des Autaers , de welke door goddelooze lafteringen zoo dikwils is betwift ge- weeft; immers hy heeftin de Nederlanden alleen , door fynwys beleyd , fynen hoog-lofièlykcn naem vereeuwigt; ende naer dat hy dit 'al hadde verrigt, trok hy zonder veel gevolg tot de vereenigde Provintièn : daer moeft liy tot lyn hertzeer befchouwen zoo vele treflelyke fteden en landen, die hem alle onregtveerdiglyk wae- ren ontnomen,- dit verwekte in den grooten Vorftee- nen wrevelmoed ,- die hy voor dien tyd bedwong , niet aendagtalles aenfehouwende en opmerkende: den vos, de Staeten Generael , kwamen nedrig tot den Keyzer getreden ; fy verwillekomden hem ende betoonden hem vele hetisheyd; want de wolven hadden het voflen-vel |
|||||
|
der agthiende Eeuw, 187
sengetrokken; fy verzogten en baden hem, niet meer
indagtig te wezen hunne oude fchelmereyen , agterden- ken krygende op de fcherpzinnigheyd van den held ; fv verhaelden hem de (legte geftcltenifie van hunnen ftaet; fy wilden hem voor het oog brengen hunne ge- ringe beftaenbaerheyd ende wynigen overfchot , door dekoftbaere onderhoudinge van hunne landen; een land- fchap, zeyden fy , het welk zoo veel van onderhoud by nae koft, als het zelve door fyn gewin kan opbrin- gen , eyndelyk trokken fy dit zoo v-erre ♦ dat fy hem aenzogten tot eenen befcherm-voögd , voar zoo veel hy hun, als fy zouden aengerand worden , zoude be- veyligen: wederom eene vriendfchap die fy zogten aen te treffen in den nood ; maer den verlig ten Monarch liet den vos fluyten, hy gaf hun voor antwoord ; dat hy zoo veel met fyn eygen zaeken te doen had , dat hy zig de 'hunne niet konde aentrekken. Wat kaneen Vorft meer verbitteren, als gevraegt te worden tot ee- nen befcherm voogd van die, de welke ten allen tyde fyn uyt geweeft om des zelfs ondergang te beweren? Dog fyne voorzigtigheyd bedwong hem , om met hun geene voordere redenvoeringe te houden, zig van daer vertrekkende , om wederom geteert zynde tot het Key- zerlyk Hof, allengskens te gaen in't werk ftellen de wraeke over de ongeregtighedeh , die het Huys van Ooftenryk ten allen tyde van dit myneedig volk heeft geleden : fy nu ziende dat alle hunne veynzereyen nietbaeten, betragtten verfcheyde hopge Amptenaers der Nederlanden aen den doorltigtigen Vorft haetelyk te maeken , en door hunne logenen , daer fy vol van zyn .., wederom eenen voord-duerenden vrede in hunne on- geregtige bezittingen te bekomen; dog alles was vr'ug- teloos ; ende nu van alle hoop ontbloot zynde , wat hebben fy ondernomen ? Sy hebben alle de nieuws-bla- deren hun'er Staeten door alderbitterfte lafteringen tegen onzen noyt volprezen Vorft op gehoopt ; fy hebben hem zwaere fchimpinge nae het hoofd gefmeten: ö god-> ddooze fielen ! die u niet enthqucl den agtbaerften per-». |
||||
|
iSS Den verllgten Jonas
ibon van den wereldlykeu ftaet aen te randen door ver«
fmaedheyd ende lafteringen uwe boosheden fyn zoo groot, dat men'er het eynde niet kan van bepaelen ; daerom können ook de ftraffen niet groot genoeg we« aen die voor u toebereyd worden. |
||||||
|
Xril-WONDERSjiER ÓEZIGT
Afperius nihil dlhumili dum furgit in altum Claudlan,
Gun trotsheyd is er die zlg t00 ved v°orjtaen ïaet , Als wel een leeg geflagt , dat klimt tot hoogeii fiaet. TK ging eens fmorgens langs de ftraet ,
JL Wanneer den gulden dagen raed , Had door zyn lieflelyken fchyn, Den nagt gelchoveu de gordyn; Ik zag den goud geveerden haen , In 'c groen tot zynen nooddruft ftaen , Wacr nevens dat de leeuwerk runt, Die'c ryk bedauwde gras af punt, Eu ror:t - om een geveedert choor , Dat dooi' zyn ftem verheugt 't gehoor, Terwyl het gliuft'rend zonne fchoon , |
||||||
|
3er agthlende Eemp. l8<>
Verguld den ryk geblaeden boom ,
En likte af den parel drop , Van 't pas ontloken blom getop ; Ik ging met veel bekommering , Äen merkend' tot het minften ding ; Maer ziet zoo valt my voor de oog , Een haeft en onverwagt vertoog, Ik zien den fteirt-beoogflen pauw , Die na dat was gelikt den dauw , Zyn vlerken fpert en ftaet en pronkt, En fnuyft en praelt en trotzig ronkt , * Om dat zyn gouden agter-krans ,
Niet wykte aen den zonnen glans , En na dat hy zoo trots geeiert,
Had lange wyl al rond gezwiert,
Zoo bragt hem iemand in't gedagt ,
Dat men zyn pooten zeer veragt,
Alzoo zy waeren niet te regt,
En kromme pooten noemt men flegt;
Ziet, nauw had hy de deez' bezigt,
Oft zynen fteert die ftond gerigc ,
Die werpt hy terftond te neer,
En fchuyfï hem weder veer op veer,
Al oft dat hy door fchaemt gerackt ,
Zig vlugtig voor de oogen maekt.
Ik dagt dit heeft voor waer een fchyn
Aen 't Staete volk, dat trots wilt zyn ;
Want al hun geld en ryk eieraed ,
Dat valt ftrakx neder ep de ftraet ,
Wanneer men hun de waerheyd zegt;
Als dat hun handen zyn niet regt ,
Want op een krom en dief geleyd , Steunt allen hun hooveerdigheyd ; Dog als een niet komt tot een iet ; Dan kent dien niet zig zelven niet. DEn pauw om den gout-blinkende agterkrans wilde
den Koning wezen van alle de vogelen, ofte ten minften wilde hyover ès zelve eene bedwingende magt |
||||||
|
ïp° Den verUgten Jonas
hebben ; dog door het waerfchouwen van zyne kromme
pooten wierd hy door eene innerlyke fchaemte geroerd ende liet zynen moet zinken; even zyn de vereenigdc Provintien : door hunne rykdomrnen waeren zy de Schat-kift en als de beftieringe van ganfch Europa , waer over zy zig ten allen,.tyde zeer trotziglyk hebben be- roemt; Jae zelfs, maekten zy hunne grond-ftellingen zoo verre, datzy zig lieten voorftaen eene aiiyd bloey- ende Republiek te zullen blyven , alzoo men hun om hunnen rykdom , dieiederen Monarch benood zynde, onder loffèlyken intreft., van hun kwam af-te-vcrgen , zoude by na onmogelyk können miflchen , macr deze verligte eeuw bevat dit alles beter ; ieder Vorft merkt op, dat fy ten hunnen koftc deze rykdomrnen door hunne kromme pooten, dat is door hunne oneeregyai heden, hebben behaelt , en diens-volgens dat ider we- dereyflchende het gene fy hem dierlèlyk hebben ont- ' dragen , hy geenen tweeden zal moeten laßig vallen ; maer dat hy zonder intreft te betaelen nyt fyne èygeq fchatten.de noodige onkoften zal beweren : wat ftaet'er dan nader op, als eene verdeyiinge vau deze republiek te maejcën , even als men met het Koningryk van Polen heeft gedaen ? als ieder het fyne heeft , zoo zal den kwaeden niet metallen hebhen, ende diens-volgens zal hun buyt maeken uyt zyn; fy weten altyd te roemen en te ftoflèn, fy kennen het fyn van het mouw vagen ende een dder weten fy met lierïelyke woorden te be- jegenen ; dog dit liedje is uyc, onzen Vorft is te verlig om hier na te luyfteren ; niets is'er voor hun over als met geduld loon na werken . te verwagten ; want hunne trotsheyd ende Vermetendheyd is tot ce wolken opgeklommen , waerom wel haeft in hun zal plaetsgry, pen het latyns fpreekwoord : ïrus erat fublto qui moda cr<efus erat. Die den rykften van den aerdbodem was, wierd op eenen oogwenk den armften aller menfehen, Gy zoekt als M. Agrippa, door het geld den grooten Keyzer de oogen uyt te fteken oft door overgroote gefchenken; neen , dit fyn viugteloQze wegen die sy |
||||
|
der agthiende Eeüw. 19 r
in gaet: dezendedetot Roomen metcene onnoembaere
koftelykheyd voltrekken het Pantheon , eenen tempel .der Heydenen toegeweyd aen. alle de Goden ; hy was een fchat ryk man, ende wierd hier door groot gunt teling van Auguftus ; dezen dan den Keyzer "willende vlyen ; was voornemens dezen tempel aen Auguftus toe te heylägen: dit gebouw was geheel marmer, het had maer eenen ingang, wiens poorten * portaelen en zeven daer toegaende breede trappen koper waeren, zoo ook alle de dwars balken van ongelooffelyke dikte en zwaerte alle verguld; het dak was beleyd met zilver plaeten, aen weder-zyde van het portael buytendcn Tempel had men aen de regter-hand, meer dan levens grootte, het Beeld van Auguftus , aen de linker dat van Agrippa , ook byde verguld ; het was van binnen vervuld met Goden en Godinnen , ende alle deze luyfterlyke ge- fchenken behaegden dnfdaniglyk aen Auguftus, dathy hem fyne dogter Julia'ten houwelyk gaf, ende hem wierd toegeftaen allen hét gene hy van den Keyzer verzogt. Miflchien zal iemand zeggen , dat dien Tempel maer een koperen dak had; welkers uytleg ik hier ter zelve gelegendheyd zal by voegen : dit Pantheon nu honderd jaeren volbouwt zynde , fioeg den blixem het zilveren dak in ftukken ; dan dekte men het zelve niet kopere plaeten ende door tyds-geval kwam het zoo te zakken, dat men'er met dcrthien trappen nederging , daer men'er in't begin met zeven opklom ; ook wierd het koperen dak door den Keyzer Conftans den derden in lood veranderd, ende zoo allengskens is dit trots ge- bouw vervallen-en tot niet vergaen : waert 'dat de Hollanders zoo gelukkig konden worden als Agrippa, in des Keyzers gunft te winnen, ly zouden voorwaer nog al lofielyker gefchenken voorbrengen ; maer iy zullen in plaets van aen Agrippa , gelyk gefteld wor- den aen des zelfs Tempel; hunne zilverefchy ven zullen allengskens in kopere munt veranderen ende zoo zullen iy eyndeling tot den- gronde toe vernietigt worden. Men «üag dan met regt en reden met äwvH.Bernarduszeg- |
||||
|
ïoa Den verlegten Jonas-
gen : Melius efl parum cum juftitïa , quam viulti fru&u*.
cum iniquitate.
Dat is :
In 't klyn dat men met regt bezit Is meerdere ruß Ä Ah dat gy tegen regt hebt alles wat u luji. |
|||||||||
|
Xriff. WONDERBAER GEZIGT,
Qul altam facit Domum faam quanit rulnam. P107. 17,
Die bouwd een huys hoog in de lugt, fy voor des zelfs val bedugt,
En zoo wie zig te hoog verheft hem ligt den krom- men blixem treft. |
|||||||||
|
917" Zag een Land vol wulpsheden
_t3k_ F'ol paleyzen opgebouwd ,
Trots en ryk verclerde Steden; Fol van zilver en van goud:
>>k.Dagt wel dit zyn zoete Landen, Ieder maekt^er vrolykheyd,
Ach! had Ik hier ook myn panden, 'k Wlerd ook mee van die geqeyd.
Naer dat ik cp detz? vetoogen |
|||||||||
|
&a£
|
|||||||||
|
der agthiende Eeuw.
Had flaen gaepen hier en daer > Kreeg ik haeflig voor de oogen, Iets , het was als zonne-klaer i
Jk ging een paleys bewujlen ■> Vol van alle kofVlykheyd; Maer Jiipyn kwam het ontruflent Door Jyn blixem die'er glzya? ; Venus kinders zaten faemen , «den het edel druyven naty
En de vogels na betaemen , Waeren al van liefde zat; Dog den donder ging aen 't blaezen > Ende krackte keer op keer,
En verbryield' thuyn en g'laezen, 't Lufi-hof dreunend' al zoo \eer:
Wel ■> zegt my een van die dwergen , Waerom Jlaet gy %oo verbaefl ?
AU men zelfs de firaf komt vergen, j Jupiter niet t' onregt blaefl ?
Dit zyn Hollands luft-priëelen, Daer men trot\iglyk op roemd;
Maer den duyvel komt hun ftreelen, En Godt heeft hun al gedoemd:
Wie zal Jupiter hier wezen , Denkt gy dog myn goeden man ?
't Is Jofephus uytgelezen, Die niet meer verdroegen kan
Al dees prael en trotzig pronken, En dat met een anders goed,
Daerom zal 't kanon haefl ronken, Dat doet beven hun gemoed;
Alle deze fchoon waranden , Met dit trotfche lufl-gebouw;
Zal hy in den grond verbranden, Zal hun zyn tot druk en rouw:
Even als 'er meende Blyken , Zynde voor altyd gefielt,
Door den tyd zyn moeten wyken * Holland word dus ook gevelt, B fa
|
|||||
|
*9S
|
|||||
|
tP4 &en verligten Jonas
|
|||||
|
Dit wonderbaer gezigt van het Hollands Luft-prï-
ëel, zal ons de vergankelykheyd van hunne trot- ferende Staeten doen beoogen; want niet is dnsdanig- ]yk gegrond veft, ofie het is aen de vergankelykheyd onderworpen; het zy door tyd , door geval oft door geweld: hier van hebben wy onder andere klaere blaken gehad in het groot Rhodiaenfch beid der zonne , op- geregt aen den mond der have van Rhodus , gegoten door zekeren Cares, hoog 70 eile bogen , het gene nae onze maet uyt komt op ontrent 150 voeten : dit itond fchryelings over de rivier de Moulje, waer de fchepen met ftaende maften konden onder door zylen; immers wordbetuygt,dat menden duymnouwelykx met beyde armen konde omvatten; dit is egter in alle deeier nae maet geweeft : de Rys-befchry vers willen , dat toen Rho- dus in 't jaer 1522 door Soliman den tweeden wierd veroverd , 52 keuielen fyn belaeden geweeft aen een ge- deelte, en dat in't jaer 667 reeds 900 diergelykelaften van deftukken, door een aerdbeving afgebroken, wa- ïen vervoerd door de Arabiers, en nog deer nae door Muavias Soudan van Ägypten 72 diergelyke laften; zoo dat het zoo is verdwenen , dat'er alleenelyk geen overblyfsels meer van t' aenfehouwen zyn : dus dat het zelve eensdeels door het geweld der wapenen , ende eensdeels door het geval ( de fchikkingen van den Alder- hoogften) is ten ondergegaen : even als met dit Beeld, dat onbreekbaer fcheen , even zal het met Holland afloo- pen ; eensdeels zal het geweld der wapenen van den Roomfch zegenpraelenden Adelaer , eensdeels de 011- derfteuninge van den fterken arm des Heere aen den zelven, hunnen ondergang voltrekken, daer fy nu zoo lang mede fyn bedrygt geweeft; want den Vorftdieaen het roer zit, is nog door gefchenken, nog door vlye- ryen te verleyden , ende op dat hy op tyd met geene Veld-overften zoude uytmeten als Odiavins met fynen Marcus Antonius, zoo zal hy zelfs aen het hoofd fynJer legers ftaen j op dat'er geene verraderye omgaet ende |
|||||
|
der agtliiende Eeuw ipg.
op dat'er geene liften en Jaegen geleyd worden aen fyoe
kryg-benden ; want zegt het fpreekwoord , het geit heeft veel kragt, en de hoeren hebben veel magt. Dit fya ten allen gevalle twee zaeken daer't vereende land Wel van voorzien is, diens-volgens het geit niet kon- nende bewegen, zouden fy den lift van Cleopatra kön- nen in*t werk leggen ; deze , Marcus Antonius Veld- overften van Oélavius gezonden wordende met een magtig heyr om iEgypten-land te beoorlogen , 't welk om fyne ongebondentheyd geene klyne gelykenifiè hadde aen de vereende Staeten , cierde haer deftig op en trok hem met een alderminnelykfte gelaet in het gemoed; fy verzogt hem by haer het avond-mael te willen ko- men nemen; hy zig gewond ziende door zoo aenge- naem gelaet, konde haer dit niet weygeren : hy begaf zig dan tot haer paleys, alwaer fy hem zoo wieft te be- tören , dat hy zig geheel aen haere begeerelykheden overgaf, het gene als fy gewaer wierd, om hem nog verder blyken te geven van haere rykdommen ende liefde, ging fy met hem eene weddingeaen, datfy hem zoude hebben bereyd eenen liqueur, weerd vier mil- lioenen guldens: Marcus was wel nieuwsgierig om deze koftelyke bereyding te aenfehouwen ; dog hy ftond wel verwonderd als hy zag, dat fy bereyd hebbende eenen beker fcherpen azyn, daer eene peirle in liet fmilten van zoo hooge weerde; ondemüfchen verfpreyde zig hiervan het gerügt tot Roomen, endeden Keyzerdoor eene regtmaetige gramfchap ontfteken, befloot gantfeh iEgypten te verdelgen ende Marcus met Cleopatra ter flagt-bank te brengen, de welke dit hoorende, zig alle beyde in tyds van kant maekten. Zouden de Hollan- ders de zelve liften niet können in het werk ftellen ? ende inigelyks eenige millioenen waegen, om hier oft daer den eenen oft anderen veld-overften tragten te ver- blinden ? ongetwyffelt jae, ende alzoo zouden deze Godt- verlaetcne fielen eene fchroomelyke flagtinge maeken onder het menfehdom, maer den Keyzer is te rnenfeh- lieyend, om niet aen deze perykela te. vooikomen» hy |
||||
|
jg6 Den verligten Jonas
wilt zelvér alles naezien, ende zig aldus in geengevaer
ftellen , om door verraderye, hoererye oft geldgierig- heyd fyn'er bedienden mifleyd te worden; wel indag- tig zynde de woorden van den Franfchen Poëet de Meyere: L'argent plus puiflant que la poudre
A canon, voire que Ie fondre Fait brefche a la plus forte tour , Et touche un mur d'airain par terre; La porte, fermée a l'Amour , Par une clef d'or fe deferre , l'Or corrompt toute loyauté , l'Or radoucit toute fierté. Dat is 'T geld, fterker dan des blixems kragt » Veld eenen ftaelen muer ter aerden ; Dringt in de thorens, doet de wagt
Ontvallen pyk en zwacrden ; Een gulden fleu'tel doet los gaeii De deur , door liefde toegedaen ; 'T geld hinken doet de deugd en trouwe, En maekt gedwaeg een fiere vrouwe- Dog in een welpeyzende gemoed en können deze zaeken geenplaets grypen; zoo dat men dit eygentlyk mag toepaflen op de vereenigde Provintien, want on- zen doorlugtigen Monarch zegt met Cicero: Honejiius eßfamä , quam pecunia d'uefcere. Het is een eerlyker zaek,
Voor faein m grooten naem , slh door geld-gierigheyd oft wraek, Ju hoogen roem te fiaen. |
||||
|
i&r agtjilende Eeuw>
|
|||||||
|
197
|
|||||||
|
XIX. rr0NDERB4ER GEZIGT.
ßlandus adulator regum certiffima pejtis; Il<sc gaudet fan&os perdere fiepe viros. Owenus,
De vlyers doen met hunnen raed, De Vorften doorgaens 't meefte kwaed. Ziet de Raef was eens gezeten
' Op een eyk of ander tak , Om 'er vredig op te eten Henen fcaes op haer gemak ;
Als fy 'er wilt aen beginnen Met een gretig appetyt,
Scherp den f os al fyne finnen Om den buyt haer t'helper. kwyd;
Hy kon fyne tong wel roeren , En hy wiefi geen naeder raed,
\Als door vleyerey te loeren ; Daerom fprak hy op deez' maet-,
Raef ik moet u wel hefchouwen, Gy ^yt dog een hipzig dier,
yk Zou my lelfs op u betrouwen, |
|||||||
|
19 8 Den verligten Jonas
Ah ik was in groot dangier;
Want gy komt my flerk te fchynen , Ook zyt gy zoofchoon gevlerkt,
Dat de zon fehler moet verdwynen , Ah f'haer flraelen op u werpt;
Dog iet komt u nog i'ontbreken, Want gy maekt een flegt geluyt ,
Dat u h meeflen doet verfteken, Is, ah gy u fiemme uyt;
Konde gy ook liejflyk zingen , Schoonder beeft en was 'er niet,
Wut moet ü dit byfler vringen, Dat gJu daer beroofd van ziet.
Ah de Raef deezy reden hoorde, Dagt fy dit en kan niet zyn',
't Waer met regt dat ik my floorde, Over 't g'uijt van dit fenyn ;
Ik zal hem nu haeft gaen toonen. Of dat ik geen zang verftaen,
Want my zal altijd nog hoonen , Zulken vremd en bot vermaen.
Sy begint haer bek te petten, En heft op haer ftem heel dwaes:
Reynaert gaet fijn tanden wetten , Ende lette op den kaes;
Al fy nu wilt gaen probeeren, V"Lel den kaes vlak op den grond,
Reynaert kwam niet te mankeeren, Matr ontlede hem terftond:
Daer zat d'arme Raef bedroogen , Wilde fy beneden gaen,
Reynaert had haer in de oogen , Dit en dierffy niet beftaen,
Sy zeyd' dan met droevig zugten : En betrouwt geen vlyerey,
Oft fy brengt u tot veel dugten , In veel druk, veel rouw en ky*
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 199
DE vlyerey is wel hetnadeeligftenaen eenenStaet,
dat men kan bedenken; want terwylen dat men peyft vele agtinge betoont te worden door eenen goe- den ende deugdzamen vriend, zoo is hy vinning bezig met aen den zelven ftrikken te leggen tot zynen onder gang, daerom zegt zeer wel den H. Hieronymus: Plus nocet tlngua adulatoris, quam gladius percujforls. Dat is
Dat vlyers tong meer kwaeden voed, Als vyands hand oft boos gemoed. Hier van heef genoegzaeme blyken gehad de Spaen- fche Monarchie ; zy hield ook den Kaes ia haere magt als de Raef ( dezeven vereenigde Provinciën) dewelke 7-iende,, dat men nog door magt nog geweld zig van de zelve konde afscheuren , hebben insgelykx het Vos- ièn vel aengetrokken; zy begonnen de Spaeniche beftier- ders te vleyenen zoo het fcheen hun veelgoeden raed te geven; zy porden hun aen om veel heviglyker als na gewoonte de inquifitie voort te zetten ende op het al- derftraffte te heerfchen , want dit volk , zeyden zy , is niet als door geweld te bedwingen , ende ongetwy- feit kan de magtige Kroon van Spagnien aen alle hunne aenilaegen ende geweldenaryen wederftaen ; als dit volk eens zal bedwongen zyn, zullen zy als Lammeren be- reyd zyn u in te volgen : ó Vervloekelyke dobbel zin- nigheyd ende vleyerey ! maer zy wiften wel, dat het in troebel water goed viflehen is; zy wiften ook wel, dat op de gemoederen der Nederlanders met zoetaer- digheyd alles te winnen was, ende datzy haeters wae- ren van alle flaverney ende geweldige beftieringe; daer- om vervoegden zy zig onder duyms tot de zelve , en ftelden hun voor de onheylen die hun over het hoofd hingen; zy ftouwden hun aen, om ingeval van over- laft, die hun zoude door de Spagnjaerts worden aengc- daen, wederfpannig te worden ende eenen vryen ftaet uyt te maeken; naer dat dit alles dus befchikt was , begonnen de Spagniaerts zeer vermeten en ftout hunne |
||||
|
aoo Den verllgten Jonas
Heer-fchappye over de Nederlanden te voeren; de pluyiB
ftrykers zagen dat het volk begon te morren, en dat het tyd wierd om hunne oogmerken te ondernemen; want zegt het gemeyn fpreek woord : Dum calet valet. Als Let yzer heet is moet men het fme-den. Zy porden hun dan aen, om vele moetwilligheden en grouweldaden te bedryven , zoo als wy hier voren hebben aengehaelt, handelende van de Beldftormerey , en eyndelyk hebben zy hunnen vrydom door den vrede van Munfter be- weert , alwaer Spagnien tegen wil en dank de vereenigde Provintien moeftlaeten vallen, als de Raef haeren Kaes; niaer oft nu deze zaeke kan beftaen oft niet, moet men opmerken nyt de voorgaende •wonderbaere Ge- zigten , de welke genoegzaem zullen aentoonen, dat het volgens alle billykheyd is, dat fyne KeyzerlykeMa- jefteyt door het geweld der wapenen, hun van hunne ongeregtigheyd doet afstand doen ; dit is immers meer als hoogen tyd; want zegt Juvenalis: Crefcit amor num- mi quantum ipfa pecunia Crefcit: Dat is:
Met ,tgroeyenvan het geit, groeydzorg omgelttefpaeren En noyt verzaedden dorjt om geit by geit tegaeren ; Ende dit heeft men ten allen tyd aldus befchouwd;
Mat hoe meer den vrek heeft, hoe meerhy hebben wilt, en wel voornamentlyk den onregtveerdigen; want hun geit is hun hert, hun ziel en hunnen Godt: dit is de reden , dat fy zoo ftrubbelen om te voldoen aen de eyflehen van den Keyzer; fy zouden nog liever het le- ven ten beften geven , als van hunne onregtveerdige fchatten af te fcheyden : men | zoude huu dan opregt mogen vergelyken by Opimius , den welken den Itali- aeaichen Poëet Petrus Benedetti in dezer voegen afschetft. Opimio ch'ode e vede , a guifa d'argo In man d'heredi, fj:ano il luo theforo Si fueglia dal fonnifero lethargo E fon pur vivo efclama, e lgiida loro Ne l'or vive infelice e muor vel'oro l'Avaritia ch'apri Ie luci fue jMaggior lethargo del lethargo fue, Dat |
||||
|
der agtklende Eeuw. zat
Dat is :
Opimlus door 't gelds geklank,
Men uiji een flaep ziekt dede fchieten 'y Dog hy flerft eer-, dan te genieten, Te duer een zuypen van een blank %
Een vrekkaert zoude liever geven > i)en laeflen fnak en zugt van't leven, Dan eenen penning voor een drank,
Gm te genezen 'tlichaem krank.
|
|||||||
|
XX. WONDERBAER GEZIGT.
Nihil eft iniquius, quam amare pecuniam. EccL i»,
Alwaer men vind geldgierigheyd, Aldaer heerfcht ongeregtigheyd , E Enen vrekkaert hoog van jaeren
Ging eens nae Brafiljen vaeren. Om te maeken goeden buyt, Als hy daer komt met fyn fchuyt j Als hy daer was aengekomen, (Jing hy haeftig »onder fchrómen 3 jg « ■"• - -
|
|||||||
|
/
|
|||||||
|
soa Den verlegten Jonas
Duyk'len op de parel vangft, ,
••tWelk hem haeft brogt in veel angft Als hy nn all' fyne kiften Had gevult door deze liften , Met veel peirlen , diamant, Stak hy fyne fchuyt. van kant, Om zig huyfwaerts te begeven En aldaer geruft te leven ; Maer zoo haeft hy was in zee,
Trok hy Weder na de ree; Want hy kreeg weer nieuwe kiften, Om de fchat-vangft te bewuften, Hy vaert dan maer fcffens voort, Ende wierp zig weer van boort; Ï3og hy moeit het wel bezueren, Parels wierden fyn gebueren; 't Landvolk dat was al beftaen, Als z'hem zagen zoo vergaen; Maer daer kwam een klynen jongen,. Tot het volk by gefprongen ; Wel, zegt hy, wat geeft u dat ? Dezen menfeh gaet nae fyn fchat, Hy , die nagten ende dagen Niet deed als op parels jaegen , Begeeft zig nu voor altyd, By 't geen dat hem heeft gevleydf Als hy nu al fyne matten Had gevuld met deze fchatten, Reyfd' hy nae fyn erf-ftaet; Dog hy was nog niet verzaed : Hy kwam weder hierwaerts keeren, Om fyn fchatten te vermeeren , Lcyd hy dan niet regt de ftraf, Die Godt dezen vrekkaert gaf? Hy, die zig niet kon aftrekken Van het fchrokken en het wrekken, Word nu in de zee gekeft, t'Wyl nrhém by fyn fchat begraeft. |
||||
|
,, . , , der ogthlende EimtK ^o*
Als de luyden dit aenhoorden , *
Was'er niemand die zig ftoorda,
In 'tvergaen van deze beeft; Ieder lachte om het meeft, En men floot met deze reden : . Wat heeft hy wel dorft geleden Na'cgollcondifch diamant; Dat hy uyt zoo verre land Deze ftheen te voelen blinken ; Laethem nu maer byfter drinken, Want nu kan hy fvn verzaed, Mits de zee noyt uyt en gaet: Al die 'tonregt komt vergaeren , Kan den Heer niet biyven fpaeren; Want gewifch eens vroeg oft laet Volgt de ftraf tot boet van 'tkwaed Dit wonderbaer Gezigt,fteld ons voor het oo-,
hoe haetelyk ende hoe ouverzaedelyk eenen vrek' aerd is voor gantfch den aerd-bodem : meri kan den zel~ ven met beter vergelyken als aen eenen waterzugtigen menich, aengezien deze ziekte voordskomendeuyteine t^s «l°v /f W1*^ in Wnfchen lichaem, nog-
tans altyd gekende is nae meerdere; want hoe m Jr hy zig overlaft vind dbor het water, hoe meerhy ook word gekwollen door den dorft, ende hoe meer hy, komt te drinken, hoe hooger den zelveu aengroeyd. Is niet infgelyks den geldgierigen Hollander? Hoe meer« hem de fortuyn mede-fioeg, hoe graeger hy wierd tot yne onregmaet.ge aenwinningen; zoo dat de woorden van Claudianus, op hem zeer wel toegefchikt worden; vtmptr avarus eget. Dat is :
Hoe ryk ook is den vuylen vrek,
Hy heeft nogtans altyd gebrek. Sy zyn gelyk aeu den gryzaert, die gingnaBrafilien vaeren om fyne kiften te vullen, alwaer hy fynen geld, corft door de dood blufctueen zonder de'dood en km |
||||
|
304 Pén verligttn Jonas
deze happigheyd niet verzaed worden; dienfvolgens ho<5
Tyker den vrekkaerd word, hoe meer hy tragt te ver« gaederen ende door ongeregtigheden aen-te-woekeren , daerom zegt zeer wsl Didacus de Bareda in fyne fpaen- fche digt-kunde: Ni el hydropico fèdiento
Puede con toda lamar Su fed, ö rabia apagar; Ni el hambre del avariento Con oro fepuede hartar; Porque es como hydropefia , Que va crefciendo a porfia, A medida del 'teforo Y es ethica que con oro Crefce el hambre cada dia. Dat is: Een menfch met water-zugt belaeden, Hoe hy meer drinkt, hoe hy meer doet
Syn ziekte dagelijks verkwaeden; h herkrijgen van veel geld en gaed,
Vergroot des vrekkaerts geld sbegeeren i Het geld wel koffers vullen kan > Maer niet het herte van een man, Wims luft. vergroot door't geld vermeeren. Als nu eenen ftaet oft ryk beheerfcht word door deze woedende eygen baet, is het dan niet het geraed- zaemfte dat den zelven worde uytgeroeyt ? op dat hy de naegelegen landen niet alleen hier door befchaedige en nadeel bybrenge; maer ook, op dat de zelve door iyne verfoeyelyke befmetbeyd niet worden aengerand ; en buyten dat hoe langer dufdanige Staeten invoegen blyven, hoe langer fy ten kofte van een ander blyven hunne onregtveerdige rykdommen by een fchraeffelen : hadden de vereenigde Provintien zig te vreden gehou- den met het gene fy federt langen tyd bezitten ; fy zou- den mogelyk nog in voegen hebben gebleven ; maer fy zyn gelyk acn den gryzaert, als fy den buyt weg had- den was telkens hun voornemen om het rooven te fta- |
|||||
|
l
|
|||||
|
der agthiende Eeuw'. 3°,5
ken; dog nouwelykx hadden fy dit befluyt gemaekt,
oft fy kwamen het wederom te breken ; daerom zullen fy uytmeten als den gryzaert, met den welken, nu in het water liggende op fnakken, den fpot wierd ge- houden : men riep ; in plaets van hem een helpende band oe te reyken,laet de beeft verzuypen; laet hem vergaen; nu heeft hy loon naer werken, even gaet het met de veree;iigde Provintien , iederen Monarch aen- fchouwt wel dat de zelve met hunnen onder, ang be- drygt worden, maerfy zeggen al.: wat willen wy ons deze zaeken aentrekken , dat fy met geduld hun wel verdiende ftraffen draegen , laet hun hunnen geld-lult boeten ende hunne ongeregtigheden; want dat fy nog lang beftonden , haeft zouden fy ons gelykelyk over- weldigen , alzoo het gelt de kragt van den oorlog is r tegtv-eerdig is den Keyzer in fynen handel! den hoog- moed moet onderdrukt worden , laet hun dan fclïaiï- diglyk ter llagtbank overgelevert worden , ende ont- bloot worden van hunne onregtveerdige fchatten; want alle ongeregtigheyd is onverdraegelyk voor den Heer; ende alle boosheyd moet uytgeroeyt worden; laetden. grooien Jofephus voortgaen , zoo haeft het fpel in gang is, zulkn wy deelgenoten zyn van den roof ; ieder zal uyt den buyt weder trekken het gene hem van te voren is ontrooft, en aldus zal deze republiek ora haere fchelmagtige liften en laegen , die fy geleyd heeft tot haeren ondergang Keilen tot welftand van ons alle , en wei voornamentlyk voor de Ooftenrykfche Nederlanden, ö hoog-loffelyke voldoeninge en onfterf- felyken naem voor den grooten Jofephus! dan mag hy met regt zeggen met Ie Maitre de Clavilk : daturne Inter- 'ris majus gaudium; quam procurare alterlus bonwn . Dat is:
Geen groot'er vreugd fchept myn gemoed ^Als dat 't myn land met weldaed voed. |
|||||
|
l
|
|||||
|
toS Dn vérïlgten Jonai
|
|||||
|
XXL WONDERBAER GEZIGT.
Define grande loqui, frangit Deus omne fuperbum:
JVtfagna caduht, inflata crepant, tumefaöa premuntur.
Die %ig om hoog verheft, word nederwaerds gedreven ;
Die zig om leeg verfchuyld word hemelwaerds. verheven :
Toomd u verwandheyd'M) toomd «w' laetdunkend fpreken;
Want op een trots gemoed zal Godt zig altyd wreken:
Hy valt die fhoog wilt gaea en fopgeblaezen kraekt;
uil wat hooveerdig is in fchand en onheyl raekw
«jryATrotfê Peerd dat kwam een;s tegen
_L Eenen Ezel met fyn pak,
Moey gedraegen door de wegen , Van zoo menig zwaeren zak:
Wel, zegt 't Peerd , wat droeve leven Leyd gy by u meefter al?
Ik en kon daer gantfch niet tegen, Daerom liep ik van den ftal;
Daerom ginget myn vryheyd zoeken Die ik kreeg met grooc geweld,
Bèrgd u ergens ook in hoeken» |
|||||
|
der agthlende JEeuW.
Op dat gy zyü vry geftelt. Neen > ik wil zoo blyven leven , Zeyd den Ezel tot het Peerd,
Want den laft komt my te geven , Dat my veel genoegen weerd;
Koom ik t'huys, ik vind myn voeder En ik heb een goeden ftal,
Ik vind 'er ook myn behoeder, Die my weerd voor ongeval; Die dan dienen zulken heeren, Moeten die met alle vleyd
Niet hun meefters winft verraeeren, En hun dienen voor altyd ?
TVyl gy trotzig rond komt loopen En u vryheyd zoo betragt,
Zult gy het nog wel bekoopen 'tZy by daege oft by nagt; Komt gy dan nog onder d'oogen Van u voor'gen goeden heer, Zoo zyt gy gewis bedrogen, En dan word het uwen keer;
Hy zal u zoo byfter plaegen, Voor u ongetrouwigheyd; Gy zult altyd moeten jaegen , En hem dienen tot verwyt; Komt gy niet kloek aen-te-werken , Zoo klopt hy u zeker af,
En hy zal n als een verken , Nouwlyks geven goeden draf;
Neen, ik heb vry beter leven, Ik behoud myn ouden ftaet;
X)it zal my genoegen geven, T'wyl gy naer 't verderf gaet;
"Want dèn tyd zal haeft genaeken, Dat gy zult tot niet vergaen, En aen een kwaed eynd geraeken. Om dat gy 'dit hebt beftaen ;
Vaert daii wel met u genügten, |
||||
|
üo8 Den verlegten Jonas
rkN^oud het aen mynen kant,
En ik èsl u altyd vlugten r,\ Want gy diend my maer tot fchand.
G'lyk den Ezel het voorspelde ,, Is het met het Peerd vergaen;
Dat nae fyn verderf helde, En de dood moeft onderftaen.
DOor dit peerd word ons niet kwaelyk verbeeld
den hoogmoed , ende door den laft draegenden ezel den oodmoed: wy zullen dan in het peerd befchou- wen de vereenigde Provintien en in den laft dragende» ezel de OoftenrykfcheNederlanden; als deze vol hoog- moed , nu zoo veel als hunnen vrydom beweert had- den door het bedrog ende geweld , waeren fy hier nog niet mede vergenoegt; fy moeiten nog aenflagen doen , om de Ooftenrykfche Nederlanden ook van hunne ge- trouwigheyd af te trekken ; maer deze onbeweegbaer voor alle hunne liften en vlyeryen , gaven eenvoudig- lyk voor antwoord, dat het beter was onder den wet- tigen Souvereyn met geduld de laften te dragen die hun wierden opgeleyd ; onder den welken fy verzekert wa- ren van hunne beveyliginge, als aen den zelvenweder- fpannig te worden , ende het daer naer byfter dier te moeten bezueren; alzoo het ten allen tyde was gezien geweeft, dat die zig het meefte verheft vernedert word, èn dat die zig vernederd word verheven, hun liften en laegen die fy dan hier lyden waeren vrugteloos ; de Ooftenrykfche Nederlanden waeren wel te zeer toege. neygt tot hunnen wettigen heerfchappey-hebber, ende geene voorwendzels waeren bekwam om hunne getrou- wigheyd te onderbreken : het is, waer , dat de afgeval- len Staeten langen tyd. grooten voorfpoed hebben ge- had; maer Godt, wiens alvoorzienigheyd ondoorgrond- baer is , heeft hun tot het hoogfte top van eer laeten opbeuren; om dat hunnen val dus te fmertelyker zoude zyn , want hoe hooger dat imand is verheven , hoe nader'hy is aen den val *en hoe harder des zelfsflagis: hunne«
|
||||
|
der agtliiende Eeuw. sop
Iinnnen val is dan naby, zoo als wy genoegzaern heb-
ben aengetoont, en alle heerfchers en beftierders kön- nen in den zelven beoogen , dat geene ongeregtigheyd beklyft , dat het vergoten bloed der onnoozele wraek roept voor het aenfchyn van den alderhoogften , ende dat de wederfpannige dog wederom eens worden onder het jok gebrogt, dat fy van te voren hadden afgefchud j daerom zegt zeer wel Ovidius: Elatos numinu irapremit. Dat is :
Al die zig trots verheft en jaegt naer roof en eer, Word vroeg oft laet met fchand vernederd van den Heef» Maer in tegendeel können de zelve befchouweti hoe een nederig hert, dat de regte wegen bewan- delt , naer de onderdrukkinge word opgebeurt tot hoogeren luyft.r: onze Nederlanden hebben hier van ten allen tyde blyken gegeven , en nu is eyndelyk den tyd gekomen , dat fy tot den voorg'en top van eer zul- len worden opgebeurt ; fy hebben verfoeyd den hoog- moed van hunne afgevallen broeders , ende fy hebben tot voorbeeld gehad de hooglofFelyke en groote Therejïa ; noyt gede.ikweerdigeren fpiegel van oodmoedighe^ d is'er geweeft voor alle Vorften, eerfchers, beftierders ende onderdaenen , als onze aldergenaedigfte Souvereyne « Maria TlierefiaWalburgis Amdia , Roomfch Keyzerinne &c. &c.; noyt is'er een Vorftinne geftorven, die meer is beweent geweeft; noyt die het meer heeft verdiend i doorblaederd de befchry vingen van alle tyden, ende ik verzekere u , gy en zult »een Therefia vinden ; verre fy van my eenige vlyereye : haer leven, haer ryk van meer dan veertig jaeren , geven getuygenifle aen het gene ik zegge; de chriftelyke deugden, b} zonder van oodmoedigheyd vervoegt met de mar.aftigheyd van ons heldinne , zullen altyd maeken de verwoaderinge van Europa, ende een onfteriieikeeer voor haer doorlugtig geflagte: in haer is vervult hetgene den heyligen Evan- gelift Lucas zegt aen lyn XVIII Cap. qui fe humüiat ex-> altabitur. Wie zig vernederd zal verheven worden „• want nouweiykx hadde iy bezit genomen van de Stae- |
||||
|
ho Den vtrllgten Jonas
ten, die haeren Vader Carel den VI van loffelyker ge«
heugenifle haer had agtergelaeten , ofte men zag aen- ïlonds tegen haer gewapent Vrankryk , Spagnien , Sa» voyen , Pruyflen ; Beyeren en Saxen ; de vyanden ver- toonden zig tot aen de poorten van haere gewoonelyke verblyf Stad; het fcheen gedaen te zyn met het roem- weerdig Huys van Ooftenryk ; roaer wonderbaer isden Heer in fyne werken, noyt verlaetende die hem in ood- moedigheyd dienen; want die zelve Monarchine, wiena volkomen ondergang als dan fcheen ongetwyffelt , is geworden de ontzaggelykitePrinceife van Europa; nou- welykx is'er een ryk van den Roomfchen Gods-dicnft an ons werelds deel, ofte het agt zig , en is waerelyk gelukkig , op fynen Throon te zien eene fpruyt van Maria Thertfia, gelorieuzer gedagteniiTe : Ipiegele uw aen deze deugdryke ende noyt volprezen Matroon, gy trotfè en veiwaende Staeten van Holland ! deze zal uw aenwyzen de regte baen , leydende tot de oodmoedig- heyd , ende aftrekken van't heylloos fpoor der ver- ■waendheyden onregtvecrdigheyd; zullende ondervinden "het geen den Heyligen Leo zegt: nil a/perum humilibus. 't Is al vol zoetigheyd aen die oodmoedig zyn. Maer wat wil ik zeggen ? daer de deugd verbannen is heeft de ondeugd zig gegrondveft, ende diens-volgens mag men met regt en reden zeggen; dat den ondergang der on~ trouwe en goddelooxe na by is, tot belooninge der , trouwe en deugdaaemheyd van de Ooftenrykfche Ne- derlanden. |
||||
|
'ier achtende Eemti • ,11*
|
|||||
|
XXIL WONDERB AER. GEZIGT.
Helium glorioßus efl turpl pace optabilius. Max. Fred.
Met lof die oorlog voerd te water oft te lande , Doet beter als de gqen die vrede maekt met fchande, . Ziet den Pos kwam eens ontrufleii
\ Benen Muijl van goeden aerd, Hy wou, zegt hy, wel bewuften Oft de beeft niet was vervaerd i
Naer dat hy nu lange ftonden Deze beeft had voor-gevergt ,
En gebrogt al meen'ge wonden , TVitrd den Muijl op 'tieft getergt^
Ziet hy komt den Vos te naeken > Geeft hem zoo een harden, trap >
Dat fijn rug-graet fchijnt te kraeken » Dat hy voon-ging niet eena* ftap £
Maer doen hy ging adem krijgen , Vroeg hy aen den Muijl om peijs ^
Ma- dat hy zoud ftille zwijgen » Ah-hy.-hem nmt dkg, itXjs,
|
|||||
|
SiS Den verligten Jonas
Ja fijn woonfleê liet vernachun,
En begaen naer fijnen zin »
En by dagen en by nachten, Liet behaelen fijn gewin;
Maer den Muijl in dezer voegen Sprak tot dezen looien guijt :
Hier zult gy u niet vernoegen , G?y jnott firakx mijn woonjteê üijt J
En zoo gy niet wilt vertrekken, Wacht u dan van mijn geweld,
Want dan zult gy zonder gekken » Uaejt ten gronde zyn geveld;
%iet ik wil nog liever waegen , Lyf en bloed en dat met eer,
uils nog langer te verdrängen, Dat ik lyde keer voor keer.
Dog den Vos met fijne treken Was hier aver niet content;
Hy meijnde zig %elfi te wreken y '>',-• Maer hy kwani hier aen fijn end;
Wan den Muijl die kwam hem grypea Ende gaf hem flag op flag ,
Dat hy roepen kon nog pypen, Dat hy fiierfielfi daer hy lag:
%Khad hem nog wel willen fpaeren > Zeijd' den Muijl, maer het was tyii,
Want hy wou zig niet bedaeren, Ah ik hem Honheyl voorzeijd"1;
Had hy reden willen hooreu * Ik en had op hem geen hoon,
IJL had my dan niet moeten Jlooren , En hem doaden voar fijn loon.
Dit wonderbaer Gezigt vanden Vos eo denMnyl ,
duyd ons aen den bedriegelyken Hollander ende onzen goedaerdigen Monarch : naer dat deze zoo vele jaeren ten onregt verfcheyde gronden van fyne Majifteyt hebben bezeten i naer dat fy hemmet üoq vele kienen |
||||
|
der agthiende Eeuw. 213
ende bedrog hebben gepaeyt, heeft eyndelyk dezen ver«
ligten Vorft de wedergaeve van alle deze zaeken begin- nen te vraegen ; alzoo fy nu zoo lang fyne goedheyd getergt hadden, hebben fy den eerften fiag.als den Vos omfangen door het outruymen der Banier-fteden, maer nouwelykx waeren fy uyt de zelve vertrokken, oft fy begonnen te wederftaen aen de voordere regtinaëtige eynchen van fyne Majefteyt; hy heeft door fyne goed- aerdigherd zig dan zoo verre laeten brengen, dat hy is gewillig en bereyd geweeft 0111 wedeczeydfche Com- mifiariflèn te benoemen, om in der minne dezegefchil- len by te leggen ; maer wat hebben fy gedaen ? hoe is hy met, hun uytgemeten ? fy hebben als den Vos des zelfs goedheyd wederom.op een nieuw beginnen te ter- gen , ende zyn hertnekkiglyk in hunnen'handel van boosheyd voordgegaen , waer door den rech veerdi- gen thoorn van onzen noytvolprezcn Vorft zoo is ontfteken geweeft, dat hy terftond het oorlogs vuej heeft doen bereyden om hun te verdelgen ; het deel dat fy hebben genomen, in zig met geweld door de onderwateringe meefter te maeken van des Keyzers grond-eygendom, zal hun als den Vos den dood-fteekge- venende ;er fiagt-bank brengen,ende niet tegenftaende alle dit , ftrekt de menfchlievendheyd van onzen gena« digen Vorft zig zoo verre uyt, dat hy hun zoude heb- ben gefpaert, hadden zy willen afftand doen van hun- ne ongeregtigheden ; maer neen, zy willen het eynde van hunne verdelginge na zien ende uyt meten als den Vos, die zig betrouwde öfter fomtyds van zyne came- xaeden zouden hebben ter hulp gekomen ; aldus doen zy ook en tragten niet als tyd te winnen , uyt reden dat zy nog den eenen oft den andere byftand verhopen ; dog alles zal te vergeefs zyn als met den-Vos: zegt my, bid ik u, watjaenzienelyke Mogendheden zouden u ter hulp komen ? Den Koning van Prüyfièn is wel te zeer verbittert over de fmaed,die. gy zyneu bloedverwand, den Prince van Oraguien , aen doet ; gy weet, verre \an u by te ftaen, wat gedenkfehriften van uwen fchel- |
||||
|
014 Den verlegten Jonas
menhandel hy u heeft doen voorlezen : betrouwd gy u
cp de Kreon van Engeland? het bloed van den Koning, welkers dood gy beweert hebt, om den Prince van Oragnien , eenen vreradeling, aldaer op den Throon te dringen, roept daergeduerigom vraeken de verflagend- heyd daer gy haer den leften oorlog hebt in gelaten, ftyvende haere vyanden , is nog te verlche daed om alreeds vergeten te zyn : de liften en laegen die gy Vrankryk hebt geleyd, hebben wy in het voorgaende gezien : Rufland heeft door het nouweBondge-noodfchap met den Keyzer uwen ondergang gezworen, ende de Maendragers zyn aïtyd veerdig de wapenen pp te ne- men tegen de vyanden van Vrankryk : Spagnien en Portugael zyn indagtig den Roof die gy ten hunnen kofte gemaekt hebt, dien volgens is er u niet over als uwes welverdiende ftraffen met geduld te dragen, de welke ïnogèïyk uwé verblinde oogen zulien open doen, ende u door waere boeten bed doen wederkomen van uwe ongeregtigheden ende te fä.men doen wederkeeren toe den waeren Schaep-ftalChrifti, de alleen zaligmaekende Roomfche Kerk, daer gy zedert zoo vele jaeren tot een imertelyk verlies van zooveel duyiènde zielen zyt af- gedwaelt, om uwe ongeregelde driften ende onregt- veerdigheden, volgens het voorbeeld van uweitigters, waer-te-nemen. |
||||
|
l ier. agthiendt Eeuw* öi$
|
|||||
|
XXIIL WONDEREAER GEZTGT.
Non eft magnanimus, qui incurvatur injuria. Sentca.
Hy heeft geen /doeken moet, Die honregt treuren dotu Ziet den Hert met kloeke fchreden,
Kwam eens tot de Rheed getreden » En terwyl hy wat bleef ftaen,
Sprak hy z'in deéz' voegen aen:
Wel, gy moogt met regt en reden, Ganfch u levens-loop, hefteden, Om te klaegen over 't lot,
U vergunt van d'opper God i
Kon Jupyn in u tcfchaepen , U geen hoornen mede macken ? Dan had g'ook een trots cieraed^
Even als op my hier ftaet:
Teder komt my hoog te hagten ; Ieder komt na my te trag ten; Want myn hoornen in deez' ftand g
Syn dea roem van ?tganfche land;;
|
|||||
|
S'itf Den verllgten Jonas
Als ik u wel koom bezigten,
Moet gy voor de menfchen zwigten, ' Want u hoofd komt juft te ftaen, Als een aeps oft baviaeu;
Dog ik wil niet voorder fpreken, En myn herflèns meerder breken, Met zoo liegt en fimpel hoofd,
Ganfch van fchoonigheyd berooft,
Trotfen Hert, met al u waenen, Zal ik u no^ zelfs vermaenen, Zeyd' de Rheed , verftaet my wel;
Want die hoornen zyngeen ipel;
Als men my komt na te jaegen, 'tSy by nagten oft by dagen, Zoo helpt my goed uyt den nood
Dat ik hier van ben ontbloot;
Maer als gy zyt in het prangen, Alfwanneer m/u zoekt te vangen; Zoo fyn uwe hoornen groot,
Dikwils d'oorzaek van u dood ;
Als den Hond u naer komt hanen. Komt gy dikwils te verwarren, In een bofch oft ftruyk oft heg,
Zynd' gelegen op den weg,
Daer gy peyfde langs te vlugten; Dit doet u dan byfter dugten , En voor al deea' trotfchen fchyn,
Komt gy in veel angft en pyn ;
"Vaert wel met u trotfche zaeken, Ik zal beter weg geraeken , Als my ejgens prangt den nood,
T'wyl gy ondergaet de dood.
DEn trotfchen Hert, die den roem komt draegen
by de Rheede over fyne aenzienelyke hoornen, die hy als een luyfterlyk cieraet befchouwd ; verbeeld ons de vereenigde Staeten op een oogblykelyke wyze, ende de Rheede , de Ooftenrykfche Nederlanden : fy hebben
|
|||||
|
i
|
|||||
|
der agtMende Eeuw, ^ij
hebben als den Hert ten allen tyde uyt geweeft om de
zelve door injurien en rnifnoegingen te onderdrukken- iy waenden op hunne rykdommen ende vryheden , als den Hert op fyne hoornen , op hunne thagt en vev- Jigheyd ter zee; op hunne fchoone plaetzen en fteden " alwaer de welluftigheyd zeer onbetoomt befehouwt word; maer de goede Rheede, de Ooftenrykfche Ne derlanden, hebben ftilzwygendedit verfmaed, alzoode" opregte kloekmoedigneyd , zoo Seneca getuygt , door geene verfmaedheden kan onderdrukt worden , ende hebben hun voi genoegen voor oogen gefield, dat fy liever deze luyfterlykheyd hadden te miifchen in vey« Iigheyd, als door het geniet van deze in gevaerteloo- pen van hunnen ondergang: het is, zeyden fy ■ eerea grooten trooft , alf vanneer men in onderdrukking is dat men wel haeft fyne verloffinge verwagt ; maer het baert eene groote ongeruftigheyd, alfwanneer men in alle wulpiche en dertele genügten uytgelaeten , eeitae dig voor het oog heeft , dat de zelve als den wind in allerleye ellenden können worden omgekeert; allen u wen luyfter en prael die gy bezit, is zoo ongeorord" dat fy gewifch vergangener zyn als een rys van den* boom, dat door den wind dan hier lanes dan daer langs, word gefiingert ; het zal met u afloopen , als hei met zekeren trotfehen Veld-overften der Sparten is gefchied, die in iyne Standaerts dede voeren het volgende op! fchnft: ik wil vezen heerfcher Kiet, oft ik wil van al- ^rnet. Dog hy vierd het te gader , want hy wierd inderdaed heerfcher; maer wynigen tyd hier na wierd hy van fyn eygen volk ter dood gebragt, terwylen fyne vyanden bezig waeren, met hun veerdig te maeken tot fynen ondergang: u eygen voik ziet nu ook dat het om uwe ongeregtigheden met fyne verdelgingebedrvet
word; daerom begint hetaen het muyten te flaen, het Wilt om uwe die vereyen en myneedigheden niet in den druk gebrogt worden , daerom is het bereyd om u te verderven ende het heeft reeds uwen ondergang ge- zworen , terwylen men langs den kant yan uwe regt, E e
|
||||
|
3i8 Den vêrligten Jonas
veerdige vyanden , het Huys van Ooftenryk, alle krygs*
behoeften toeruft om op u aen te vallen en mede te werken om uwe onregtveerdigheden te doen boeten : uwen roof en buyt, uwe luyfterlyke cieraeden , zul- len u als aen den Hert tot uwen ondergang dienen, terwylen de Rheede , de Nederlandfche Provintien , zulkn in veyligheyd leven ; want al de gene die een anders ondergang betragten , worden gemeynelyk eerft tot val gebrogt; dan zal men met regt op u-1. können toepaffen de woorden van den overtreffèlyken fchryver Alciatus: O Rißt res digna! aliis qui fata parabat,
Jpfe. perit propriis fuccubuitque dolis. Dat is: Die and'ren wilt verraên die vind zig zelfs verraeden; Hy brouwt fyn eygen fchaê die and'ren wilt befchaeden : Die anderen 't net voorïpand oft eenen kuyl bereyd, Voor eerft zelfs in den ftrik oft in den afgrond leyd. Het net dat gy de Ooftenrykfche Nederlanden ten allen tyd hebt voor-geipannen; den vrydom der Zee- vaert die gy hun hebt ontnomen ; de baetzugtigheyd daer gy hun mede hebt onderdrukt , alle deze nemen een eynde; de zaek gaet keeren , het land , het welk nu lang als verheten lag, keert weder tot fynen vori- gen luyfter , en de Staeten die onregtveerdiglyk het zelve van dezen hebben eermaels ontbloot, worden ten fpot gefteld aen hunne vyanden , aen de welke fy tot buyt worden overgegeven : 6 gelukkig Ooftenrykx Ne- derland ! men mag waerelyk van u uytroepen met den H. Ambrofius : Divinis mandatis fideles , in tsternum feüces. Dat is :
De Wet van Godt altyd voor vaft gelukkig maekt. Het land dat z'onderhoud en in Gods liefde blaekt. |
||||
|
der agtlilende Eeuw. 31^
|
|||||
|
XXir. WONDERBAER GEZTGT.
Mahls annis jam peraSis non efl fides in kis paffis, melin
ore , verba laïïis, fel in corde,fraus in fa&is. Com. Oxen. Men vond van ouds in hun veel boosheyd en bedrog; Gelyfc het voortyds was, zoo is het heden nog ; Zy hebben zoetigheyd uytwendig in den mond ; Maer niets dan bitterheyd fchuyltin huns herten grond: Daerom die wys wilt zyn, die moet hun niet betrouwen , Maer wel voorzigtig zyn, oft änderst zal hem rouwen. E Ene (lang had zig verfteken,
Ergens in een modder grond , En kwam dan zeer droevig fpreken , Oft haer niemand by en ftond ;
Dat zy moeft het leven laeten, . Dat zy leyde zoo veel pyn;
Zy riep ieder een tot baete ; Wilt my nu behulpig zyn ;
Want haeft eyndigt hier myn leven», Haeft geef' ik den leiten fnik;
Wilt my dog u hulpe geven » |
|||||
|
'aaö Den verligten Jonas
In deez' keften oogenblik ,
Ieder die het dier zyn treken Kende , Van voorgaende tyd:
Liet haer in de modder fteken, Ende zeyu* met wys beleyd :
Ik en zal dit niet betrouwen, Want ik weet nu vele jaer ,
Wat al kwaed zy kwam te brouwen ; Daerom loopt gewifch gevaer
Al die haer komt by te fpringen , Want 't is 't zelfd ondeugend' dier ;
En betrouwd haer in geen dingen , Oft u dood is haer plaifier ;
Zy kan ieder luftig vlyen Met een zeer geveynsde tael,
Maer dan komt men eerft in lyen» Zoo bedriegt zy t'alremael ;
Want haer hert dat is vol' galle , En door cene wreedc daed ,
Komt, die in haer tanden vallen, Niet meer levend' van de ftraet.
d'Arme kraen wilt haer behoeden ? Medeleydend' vloog deez' aen ,
Zonder eenig kwaed vermoeden , Om haer naeften by te ftaen ;
Als zy kwam de flang genaken , Viel zy zelfs in grooten nood ,
Want zoo haeft zy haer kwam raeken,, Vatte zy ze by den poot;
Dog z'heeft zig oog vry gekregen ; Maer den poot was t* halven af,
En z'heeft langen tyd gelegen , Eer zy zig ter logt begaf.
Ah ! zeyd zy: 't zyn harde zaeken , Dat ik ander help met vreugd ,
En 'dan koom in onheyl raeken , Tot den loon van deze deugd;
Maer ik zal het wel onthouwen , |
||||
|
der agthiende Eeuw. 321
Dat de flange zig wel wagt;
'K zal haer ondergang wel brouwen, Die zy heeft van my betragt. DE flange word gehouden voor het argliftigfte dier;
het is om deze reden, dat den algemeynen vyand van het' menfchelyk gefiagt , den liftigen Satan dei- helle , deze gedaente heeft aengenomen, alswanneer hy onze eerfte Ouders van hun eeuwiglyk geluk berooft heeft, en in hun het ganfche nageflagt; hy vertoonde zig in de gedaente van eene flange aen°Eva , en zeyde tot haer met ftreelende woorden : Eet van deze vrugt > dan zuJt gy het goed van het kwaed onderfcheyden , en- de gy zult gelyk worden aen uwen God , maer eylaès! Hoe zu er was den nafmaek van deze Appel-beet ï nou- welykx hadden zy den zelven gefmaekt, oft zy erken- den hun misdaed, en zy verbergden zig voor het aen- fchyn Gods ; maer den heere aen wie niets verborgen is , genoegiaem onderrigt zynde van de ovèrtredinge van Adam en zyne Egt-genoot , is het luftige Prieel gaen door wandelen , Adam voorroepende met deze woorden : Adam , Adam waer zyt gy. Hy, inerlyk door fehaemte geraekt , is eyndelyk ten voorfchyn ge- ■ komen; maer den Heer hem aenfehouwende fprak in dezer voegen : ziet, Adam is gelyk geworden aen zy- nen Heer, wetende hetonderfchevd van goed en kwaed. Waer naer hy hun gelykelyk den Luft-hof heeft uyc gedreven , opleggende totftraffe aen,de flange, welkers gedaente den Satan hadde aengenomen , dat zy zoude op haeren buyk kruypen ende aerde freien. Onze voor- ouders meetten dan al zoo flegt uyt met de flang als de arme kraen, de welke ging om haer in den nood by te ftaen, en het by na door de dood moefte bezueren, ende er niet zonder kleerfdieuren afgeraekte, alzoozy er haeren poot verloor. Zoude men nu niet regtmatig by de flange de Hollanders mogen vergelyken, ende by de kraen het huys van Ooftenryk ? my 'dunkt van jae ; waut even als de flang door liften de kraen tot zig heeft getrokken, onj |
||||
|
222 Den verï'igten Jona»
haer tot haer eygenondergang, hulpe te bieden; even heb-
ben de Hollanders gedaen : alswanneer fy door hunne vyanden waeren aengerand, hebben fy met veel liftig- heyd telkens den byftant verzogt van het Huys van Ooftenryk, ende als fy den zelven hadden bekomen , keerden fy gelykelyk hunne wapens met de tegen-par- tye tegen hetzelve; zoo dat het 'er zonder kleer-fcheu- ren niet afgeraekte, gelyk de kraen ; het heeft zig dan ook langen tydftil gehouden als de kraen, maer nu ziende dat den tyd voordeelig is om wraeke te nemen over de aengedaene ongeregtigheden, zoo wilt het de zelve niet meer uytftellen; want dit volk , zegt den Keyzer, hebbe ik federt velejaeren gekent, ende noytis 'er geirojwig« heyd in hunnen handel te vinden geweeft; fy hebben ahyd eene honing-vloeyende ftemme gehad , ende iemant door minzaeme en zoete woorden weten te bejegenen ; marde gallevan lidenen laegen draegen fy in hun hert ende hunnen handel is vol bedrog en fchelmerye , om hunne goddeloosheyd zullen fy eenen uytgang hebben als den goddeloozen Antiochus, die zig niet gefchaemt hebbende den Tempel van Jerufelem te berooven van zynegoude en zilvere vaten , met een eyflchelyke dood is geflaegen geweeft: om hunne bloeddorftigheyd, waer over het martel bloed wraek roept, zullen fy beloont worden als den wreeden Koning Adonibefech, dienaer dat hy feventig Koningen hadde teenen en vingeren afgekapt; op dat fy met hunne knuyften zouden de brok- kelingen fyn 'er tafel vergaederen, hun als honden tot nooddruft wordende toegeworpen, door den kloeken veld-overften Judas is overwonnen, die hem hetzelve lot heeft doen ondergaen; wanneer hy uytriep in deze uytterfte ellenden: feventig Koningen heb ik de teenen en vingeren afgehouden , op dat fy , knuyftende, den toegeworpen afval myn 'er tafel zouden verzaemelen ; zoo ik hun gedaen hebbe, heeft den Heere my weder geloont. Om hunne hooveerdigheyd zullen fy de zelve onheylen beproeven, als den trotfchen Aman ; dezen wilde geëert worden boven al dat in het gautfche Ryk |
||||
|
der agthlende Eeuw. 223
was van Afluerus, onderdrukkende ende de dooei zwee-
rende aen het volk Gods, maer hoe is het met hem af- geloopen? Synen eer-ftand was van klynen duer, nou- welyks badde hy de galge totonregtveerdigeftraffe van het volk Gods bereyd , ofte hy wierd eerft aen de zelve opgeknoopt : om hunne overvloedende rykdommen , vrekke gierigheyd ende hoereryen, zullen fy gelyk ge- fielt worden aen den ondeugeuden Balthasar; terwylen dezen in vollen zwier zat aen fyne tafel, uytgelaeten in alle welluften, belegerden fyne vyanden de Stad van buyten, ende Gods vinger fchreef fyn dood - vonnis en fynen ondergang op den muer der kamer, daer hy fyne welluften den vollen toom gaf: om hunne verme- tentheyd ende wonderlyke ftoutheyd, daer ïy de goed- aerdigheyd van den grooten Jofephus mede tergen,zal het met hun vergaen als met den vermeten Senachrib, die onbevreeft te velde trok tegen het volk Gods, al- hoewel hy genoegzaem fynen ondergang konde voor- zien; maer Gods Engel is in fyn leger gevallen en heeft het gelykelyk verflagen; van uwe goddeloosheyd, Hol- lander,, word gy overtuygd door uwe Kerk-fchendin- gen en andere onbetaemelykheden, hier voren opge- haelt: van uwe moordaedigheden ende bloedftortiogen, door het aenranden der gezalfden Gods; die gy zoo onbermhertiglyk gedood hebt, als inigelyks hier voren is gezeyd:uwe hooveerdigheyd heeft in de voorgaende wonderbaere Gezigten ten allen kanten doorgeftraelt, en wel voornaemendlyk in zwaere onderdrukkingen van het volk Gods, de Roomfch Catholyke Religie; van uwe woekerye, gierigheyd, wulpsheyd ende hoe- rerye, zyn alle de gefchiedeniflen vol, ende van uwe vemetentheyd ende wonderlyke ftouiheyd , geeft gy tot op hfden toe nog blyken; maer de hand Gods die zal ook over u komen; ende alfdan zult gy te fpaede om genaede fmeeken, dan zult gy met den goddeloozen Caïn moeten uytroepen: Gen. 4. Major eß iniquhas mea, quam ut veniam merear. |
||||
|
224 Den verligten Jonas der agthiende Eeuw.
Dat is
Ik heb, ó boozen menfch! zoogroote kwaed bedreven , Dat Gods regtveerdigheyd 't my nimmer kan vergeven. Dog het waere veel beter, dat gy uwe wanhope ver-
keerde in boetveerdigheyd, ende de genaede van dea Alderhoogftcn, met een rouwig hert afsmeekte,uytberf- tende in deze oft diergelyke verzugtinge: U oovüeel, grooten Godt, is vol geregtigheyd;
Gy fteeds u meefte vreugd fchept in bermhertigheyd;
Maer ik, boofaerdig menlch, heb zoo veel kwaed be- dreven, Dat u regtveerdigheyd 't my kwalyk kan vergeven ; Myn ongeregtigheyd in uwe raagt nu laet
De kiezing van de ttraf, tot boeting van myn kwaed:
De traenen die ik ftort en langs myn wangen vloeyen, Verdienen geen genaed' ; laet dog geen gramfchap groeyen , Koelt u gemoed deez' keer en ftelt my nog eens vry
Met regt mögt gy my flaen en uwe ftraf vergrooten; Maer Heer waer zult gy flaen daer is geen plaets ia
my, Oft z'is met 't dierbaer bloed van Jcfus overgoten. |
|||||
|
Eynde van het eerjle, Deel.
|
|||||