|
DE ZES-EN-TAGENTIG«
WONDERBAERE G E Z I G T E N
OFTE RAMPSPOEDIGE
VOORZEGGINGEN
VAN DEN
VERLIGTEN
JONAS
DER
AGTHIENDE EEUW
OVER BET
TROTSERENDE NED ERLANDS
N I NIVE
VERRYKT DOOR ZES-EN-TAGENTIG
SCHOONE PRINTVERBEELDINGEN. TWEEDEN DF
|
||||||
|
GEDRUKT BUYTEN ENCHUYZEN,
En te Kooo , By de voornaemfte Boek-verkooper»
der 17 Nederlandfche Froviutien,
|
||||||
|
XXr. WÖNDERBAER GEZTGT.
Clara eft fententia confidere paucis , clarior confidere nulU.
Scaliger.
't Is een goede les niet veel zig te betrouwen; Die zig ganfch niet betrouwt 't zal rainfte hem berouwen. Ziet den Kok was aen het werken
En bereyde fyne fpys, En terwyl hy rond ging merken, Of dat h al was na den eyfch l
Of de potten en tailloiren Waeren zuyver afgefchuert\ .■
Oft ook alk de coffbiren Reed'Ujk waeren aengevuert;
Oft het een was goed gebraeden En het ander goed geftooft;
Kwam den hond tfg te verzaeden t Die hem van een ftuk ontrooft »
F'an het befte vleefch van allen; Daer hy zeker niet op daßt,.
J)qer den houd wa$ aengevallen. |
||||
|
E Den verllgten Jonas
Als hy het op't minft verwagt i
Wel, zegt hy, wat vremde zaeken; Wie %oud hebben dog gepeys,
Dat den hond my zoud ontmaeken s Zulken goed en fchoone vleyfch,
t'Wyl ,k volkoom aen mijne pligten \ t'Wyl ik nae'Zien volgens ftaett
JZn myn zaeken koom verrigten, Zoo als 't in de keuken gaet,
Komt dien fchelmfen hond gehopen, En hy roofi haefl mynen pot;
9k Zweer hy zal het wel bekoopen , Want hy mazkt my dul en zot;
JJy komt ganfch myn tafel fchenden § Het is \tktr en geiPifch,
Ganfch het huys flaet over tynde, Zoo ik opbreng mynen difch ;
Ieder een zal my befchouwen, Ende vraegen hoe is dat:
Bebt gy pulken goed betrouwen , Op den flimmen hond gehad ?
'tBeß van al dat is nog zwygen, Dan heb ik het gouwft gedaen ;
Maer ik zal den hond wel krygen, Dan moet hy'er zeker aen ;
9k Zweer, waer dat hy komt te hopen - Oft waer dat hy ^ig verbergt,
Hy zal 't met de dood bekoopen ; Hy heeft my te veel getergt:
Dat men niet veel mag betrouwen , Leert gewifch my de\e beeft ;
Dat men d'oog in 'f zeyl moet houwen En bezien van minft tot meeft;
En op niemands trouw teJUunen, Is nog wel den wyften raed;
J^afte bergen ziet men dreunen, En toebringen Jomtyds kwaed :
Maer den hond was onjmujfchen>t |
||||
|
der agihiende Eeuw- §
Met den buyt al voort-gezet;
Pus moefl hyfyn wraeke blujfchen, Tot dat hy hem kreeg m't net. E Ven als den goeden Kok bezig was mét fynefpyze
te bereyden ende alles wel te befchikken; even was ook Koning Philippus bezig om in Spagnien alle fyne zaeken te verrigten, als hy aldaer uyt de Nederlanden "Was aengekomen ; op welken tyd hy ook , even als den, Kok, van het beften ftuk vleefch van fynen difch, de ■vereenigde Provintien. , berooft wierd : den hond die hy zonder agterdogt zoo betrouwde, waeren des zelfs myneedig: muytmaekers , die hem ondertuflehen dit lieten nae zien; hy leyde alles in het werk, om de zelve wederom onder .fyne gehoorzaemheyd te krygen ; hy zond gezanten derwaerts om hier over te handelen; hy maekte verfcheyde grooten op, om hun met deze zaek te bemoeyen ; maer alles was vrugteloos : fy gaven voor antwoord ; dat fy niemand wilden hooren fpreken, voor al eer fy als eenen vryen en aFlïangelyken ftaet erkend waeren: Hy heeft dan als den Kok wel hunnen onder- gang gezworen, dog heeft hy moeten wagten, tot dat den tyd der wraeke in fyne nakomelingen zoude vol- trokken worden : gelyk de vereenigde Provintien zig als dan hebben ontrokken aen hunnen wettigen Souvereyn, alzoo hebben fy nog verfcheyde andere, zoo als voren aengehaelt is , van hunnen vleefch-pot ontroofd ; het ■welk hun tot dufdanige magt en rykdom heeft opge- beurt, dat men nergens eenen ftaet van overvloed aen hun gelyk vind : het is het geit en den rykdom , dat Juin ten allen tyde heeft in ftand gehouden ; want als den Prins van Oragnien verkozen is tot capiteyn Gene- rael, en zouden de zaeken zekerlyk niet te eilèn heb- ben afgeloopen , even als op verfcheyde andere tyden, waer het zaeken dat fy door hunne fchatten , waer door fy hunne miliheyd betoonden , het volk niet hadden ver- genoegt ; want de koften die fy deden fyn ongelooffelyk , en dit enkelyk om aldus de verbitterde gemoederen te |
||||
|
6 DenverUgtcti Jonas
winnen: luyftert toe , hoe ik de zelve befchreven vind
by Marcus Doornick in deze fyne woorden , alfwan- neer hy verhaelt de trotfche maeltyd , dier gegeven wierd: de Taefel was voorzien van alderbande zilver; de fervetten waeren curieus gevouwen na de figueren van duyven , konynen , pauwen , dolphyns en alder- hande gevogelte : ly is ieder reys bediend geweeft van bonderd-dertig groote en negen-en-feftig klyne fchotels; de Maeltyd beftaende üyt deze volgende fpyzen ; als dry-honderd oude en dry-honderd jonge duyven,honderd kapoenen , en honderd-veertig bredaefche, vyftig groote en feftig klyne kalkoenen, dry-honderd jonge hoende- ren , vyf-honderd kiekens en vyf honderd patryzen , honderd-agt-en-feftig fifanten , feftig haezen , honderd konynen , agt-honderd leeuwerken , feftig endvogels , fefthien fchaepen, twee-en-dertig fpeenverkens , dertig wilde zwyntjens, veertig zuyg-lammeren, fefthien kalve- ren, agt herten , vier wilde verkens, vier offen , thien fchaepe-tongen , vyftig gerookte offe-tongen , veertig weftphaelfche hammen , vyf-honderd pond fyne confy- tueren en een groote quantiteyt banquet , vier kaffen appelen van China , vier kaffen zoete citroenen , zes- honderd peeren , bon-ckretien ; dry-honderd appelen , de renetten; zes-honderd granaet-appelen; daer fyn twee- honderd klyne, twintig middelmatige, en vier-en-der- tig groote paftyen geweeft.; de wynen waeren canarifec, wyn de chably , wyn d'ay , Italiaenfche en Spaenfche wynen , ipokras , frontinjak , cocquil en alderhande rynfche wynen; honderd-en-feventig perfoonen hebben de fpys opgedragen, behalven een ander menigte die de Taefel hebben gedient: deze Maeltyd geeyndigtwe- zende, wierd het overblyfsel aen arme luyden uytgedeyh. Een ieder prees de mildaedigheyd, alle toejuygendeee- Tien langduerigen welftand aen dezen Capiteyn Generael. zoo dat men hier genoegzacrn kan uyt befpeuren, wat fy ten allen tyde behendi^lyk hebben weten te wege te brengen door hunne rykdommen, om hunnen ftand te behouden ; het vleefch dat fy, als den hond den. |
||||
|
der agthiende Eeuw. 7
Kok hadden ontdraegen, te we.ten , zoo den eenen
als den anderen Monarch, heeft hun noyt meergekoft als het buyt maeken: wie verwonderd zig dan, dat fy daer zoo mildaedige vreugde-maeltyden mede doen ? wat kan men beter koop hebben als het gene dat men ten kofte van een ander met de vyf koopt ? dog Hol- lander, zyt zeker, dat op u in dit geval zeer wel plaets grypt de zin-fpreuke van den voortreffelyken Poëet Owenus , als hy zegt ; quem tibi divitia .peperere, efi falßis amicus : argentum , non te, diligit 'die tuum. Dat is:
Den vrind die u om 't geld bemint, Is maer een vrind in fchyn,
Wel op u goude munt gezint; Maer voor u niet in pyn. |
||||||
|
XXn. WONDERSAER GEZIGT.
Sequitur fuperbos uhor d tergoDeus. L. ann. Seneca.
Oft fchoon een trots gemoed voor tyd de wraek ontgaet,
Gods wraek komt agter aen en treft het vroeg oft Jaet»
JlS^ Daer ik fterren en planeten ,
Blixems vuer en zon en maen, |
||||||
|
S Den verïïgten Jonas
'T faem zag in de logte ftaen;
d'Helder zon met haere ftraelen, Kwam de hoogfte plaets behaelen; Zy ftond in de opper-zael, 'Overtiefte z'altemael, "En door haere zoete fchynen, Deed zy 't blixems ligt verdwynen. Want hoe fel hy ook toenam , Hy noyt tot haer glansen kwam; Al de teek en s van hier boven , Kwaemen rondom haer gevlogen ,* Zelfs de" fterren en de maen , Deden haer ook eere aen ; Dan kwam zy haer ftraelen geven , Als van fchoon faphyr geweven 7 Zynde van zoo groote kragt, Dat ten onder wierd gebragt 'T blixems vuer tot op de aerde , Voor haer als een niet van waerde ; Älwaer het in een rivier, Zig verduykte met getier : Dan zeyd Zon, tot die haer huldden : Wie zoud' zulk gebroed nog dulden ? W^anthy fchept fyn meeft plaizier , In een andermans dangier; Ziet ik heb ten allen tyden , Noyt dufdaen'gen mogen lyden , Die een anders ramp betracht., En niet dan fyn eygen acht; Het moet zulk verwaende herten, Vroeg oft laet voor altyd fmerten ; Want myn wraek volgt vroeg oft laet» Hier toe is het noyt te fpaed'; Dat maer onheyl komt te geven, Moet gerukt zyn uyt het leven ; Moet dufdanig zyn gegleyd, Dat Jtnoyt meer onheyl bereyd Voor fyn vriend oft nae gebueren ; Daerom moet hy nu bezueren, Alle
|
||||
|
der agthiende Eeun», , $
Alk fyn bedreven kwaed,
Dat van ieder word gebaet.
pus behield de Zon haer ftraelen , %a fy deed den blixem daelen, En zig, duyken tegen iuft,
Op dat hy fy uytgeblufcht.
HEt firmament dat men hier befchouwt, met alle
fyne planeten , met zon en maen, en de geftertens, alwaer'de zon, de hoogfte plaets bekieed ende door de helderheyd haer 'er ftraelen den blixem ten onderen brengt, kan ons eene genoegzaeme toepaffinge op de heerichende Mogendheden van hetaerdryk geven;deze bieden dan gelykelyk hulde aen de zoii; dat beduyd de nauwe verknogtinge en de algemeyne liefde, die den Roomfchen Keyzer word toegedraegen van alle Mo- gendheden om fynen helderen glans, fyn uytmun'ende ■verftand, fyne overtreffelyke beftieringe van alle fyne Ryken en Staeten,zyn wys beleyd dathy komt te "ge- ven door zoo menige fchoone wetten ende verbeterin- gen der ingefiopen misbruyken , ende eyndelyk om de liefde met de welke hy hun alle infgelybs is toegedaen s de heldere ftraelen nu, der zonne, waer door fy het blixems vuer verdoofd, zyn de glinfterende wapenen om het Huys van Ooftenryk, die de ongeregtigheyd aen fyne voor-ouders en aen hem aengedaen willen ten onder brengen , ten aenzien van alle andere Mogend- heden , die hier in ftilzwygende toeftemmen : met regt ■worden de Hollanders vergeleken by eenen .blixem ; want alzoo 'er niet is dat in fnelligheyd te boven gaet aen den zelven , waer van men menigwerf de klaere bly- ken heeft gehad in het verbranden , ten gronde flaegen , of e veiwoeften, van zoo vele trotfche Kerken en an- dere gebouwen, hebbende hy zelfs het trotsfte paleys op eenen oogwenk ontbloot ende beroofd van fyne luyfterlykheyd; maer laet ons nu eens befchouwen hoe lang de Hollanders hebben werk gehad, om zoo me- nige fchoone Kerken en Kloofters, de Palevzen van //. Ded. B |
|||||
|
\
|
|||||
|
}o Den verlieten Jona»
den Alderhoogften, te verderven ,• iy waeren hier in
gelyk aen den blixem, nouwelyks waeren fy de zelve genaederd, ofte alles was yerwoeft ende tot roof en buyt genomen ; ende even als den blixem zoo fnel-vliegende is, dat hy zig lèffens aen het oog onttrekt; even waeren de Hollandars zoo fnel ftelende, dat geene menfchelyke ooge bekwaem is geweeft van na te fpeuren, hoe fy alle hunne rykdommen hebben vergaederd. Men kan voor een tweede toepaffinge aen deze zonne "vergelyken de albeoogende regtveerdigheyd Gods, de welke in haere luyfterlyke Hemel zaelen, tuflchen de huldinge der Arts-engelen , Engelen,, Heyligen ende Gelukzaligen, misnoegt zynde over de boosheden vaa deze Natie haere wraek tot hun afzend door de wa- penen vanden luyfterlyken Jofephus,den welken door de beftraelinge van zynen goddelyken byftand, die zyn *er vyanden dusdaniglyk zullen verdoovcn, dat zy als den blixem zullen verflaegen worden ;op dusdanige wyze dat er noyt hope meer voor hun zal over zyn , omzig weaerom op te beuren: den Vader zal door Gods hand xegtveerdige wraek nemen over zyne afgevallen en trouwelooze Kinderen; om dat zy met groote trotsheyd ende vermetentheyd, fig met vele trouwloosheyd hebben afgeweydert van de gehoorzaemheyd van het Roomfche Keyzerryk; dat hun ten allen tyde, als zyne waere Kin- deren ,gevoed, gekoeftertendebefchennthadde;daeroni zullen zy uytmeten als eenen anderen Abfalon , die we- derfpannig geworden zynde aen zynen Vader David , ende zig zeer trotzelyk aen zyne beftieringe hebbende onttrokken , door des zelfs Veld-overften Joab met. dry lancien wierd door fteken. Deze dry lancien moogt gy, Hollanders , geftadig voor uwe ooge hebben;deze dry lancien bedreygen uwen ondergang; want de eerfte lancie beduyd ons de regtveerdige hand Gods , die over ti gekomen is, om wraek te nemen over de Godde- ïoosheden die gy tegen hem ende zyne Kerke bedreven hebt; de tweede lancie zyn de manhaftige wapenen van bet huys van Ooftenryk ? komende om weder te haelen |
||||
|
der agthlende Eeuw. it
het gene gy aen het zelve dief'lyk hebt ontnomen ;
de derde lancie, en nog wel de fmertelykfte, is uw eygen gewifch, in het welk gy, als in eenen fpiegel , zonne klaer allen uwen fchelmen-handel befchouwt y , ende u overtuygt vind, dat gy nog niet het honderfte «deel van uwe verdiende ftraffen leyd ; alzoo de zelve, ten opzigte van uwe voorgaende boosheden , niet ge- noegzaem groot zyn uyt te peyzen , ende als nu uwen ondergang dus zal beweert zyn , zult gy waerlyk met; J. Craflet mogen uy troepen: InfortanaüJfimu.s, quicaret bonis & virtutibus. Dat is :
Wie leyd een ongeluk zoo groot, Als die van goed en deugden is ontblood 7 |
||||||
|
XXriI. JVÜKDERBAER GEZTGT.
Maliti<e comes ejl individua miferia Max. Freä»
Den regten loon van allen kwaed, Is veel eilend oft vroeg oft laet. Ziet deei' Kokbereyd defpeyzen
Foor een groote gajlerey » |
||||||
|
15 Den verligten Jonas
Op verfcheyde vremde wyzen,
Stooft hy y braed hy in pafiey ,
Ah hy nu na fyn genoegen Alles voor zig had bereyd,
Kwam hy 't in fyn fchik te voegen ,* Op dat hem fy lof gezeyd:
i*Wyl hy dit nu al verrigte, Zat den hond ontrent den muer,
Die het al kwam nauw bezigten , Ende riep fyn mee - gebuer :
Caet met my , zegt hy , nu fmeiren ; Neemt de kans met my nu waex;
Ziet wy zullen vrolyk teiren , En wy hebben geen gevaer.
Jol die kwam dan Wolf bekouten ; Ziet fy komen aen de poort,
En fy gingen zig verßouten. Traeden alle byde voort,
En fy komen binnen treden , Met een gretig appeteyt;
Jol die heeft met ftille fchreden Wolf tor aen het vuer geleyd',
JMaer fy konden daer niet bikken , Alles was nog veel te heet.
Dus fy wagten om ie pikken , Tot dat het ui'jt h zieden fcheet;
Dog fy vifchten niet met allen , Want den Kok kwam hun te naér ,
d'Angft begon op't lyf te vallen , En fy liepen doods gevaer:
Wel, wie heeft u /tier geropen ', Zeyd den Kok lot'Wolf, gebuer;
Jol was aen d'een zeyd' gekropen , Wolf dogt op fyn laefte uer;
Hy heeft hem dan vafl gegrepen, In den loop met fynen fieirt,
Sn. den kop fchier ingenepen , En de ftraet dan opgejeirt9
|
||||
|
der agihiende Eeuw. 13
Weh %egt Wolf wat droeve zaeken *
Dit heeft mij gewifchgeleert;
Dat hy komt in angft geraekea, Die met dhf en fchelm verkeert;
Want fy komen, u te vlyen , Tot uw>' eygen ondergang ,
En fy bringen u inh lyen, Ik onthoud "'t mijn leven lang;
Neen die wel wilt fijn geraeden , Dat hy %ig van dieven houd,
Of fyn fous word hem gebraden* Die hem voor altyd berouwt;
Want die kennen zoo de treken, Dat fy -zyn in tyds van kant,
En fy komzn zïg verfieken, CWyl dat men word aengerand.
HEt is een gewiflche zaek, dat den genen die zig
in omleugd ophoud, noyt vergenoegingekan heb- ben,dan enkelyk in andere te mifleyden om de felve aen fig gelyk te maeken; even als het opregt deugden-fpoor geen ander oogwit heeft, als de verdwaelden van het zelve op den regten weg hun 'er zaligheyd te brengen : is dit zoo, zoo zal de fabel van den huys-hond met fynen gebuer ons genoegzaem hier van den uytleg geven; dezen huys- hond zyn de Staecen Generael der vereenigde Provin- tien, de welke ziende dat 'er ecnen goeden difch be- reyd was in het Koningryk van Philippus den II.; dat den buyt wel aenzienelyk zoude hebben geweeft en dat de gelegendheyd zeer voordeelig was], kwamen niet alleen hunnen goeden meefter myneediglyk af-te- vallen; maer tragten zelfs hunne gebueren hier toe te trekken, de Ooftenrykfche Nederlanden, waer op fy langen tyd uytgeweeft hebbende, zyn eyndelyk onder Karel den V •, door hun toedoen, eenige Steden aen het muyt- flaegen geraekt; maer fy meetten uyt als Wolf, den buer-man van Jol, fy wierden zoodaenig aengerand ende bedwongen dat fy verfchey.de van hunne voor- |
||||
|
14 Tien verlegten Jonas
regten tot hunne fchande wierden ontnomen, wanneer
iy ook genoegzaem hebben ondervonden dat het niet geraedzaem is met dieven aen-te-houden; want zegt het gemeyn fpreek-woord : daer men mede verkeerd, word men mede geëerd, ende de zeden die men van fyne mede-mikkers dagelyks beoogt, komen wy ons zelven ook aen-te-wenden; daerom moet men de zelve als eene pefte vlugten ende van de deugdzaeme gemey-nfehap af- fnyden.-alfwanneer men immers eenig lidmaet heeft, hetwelk door den kanker oft eenige andere gevaereiyke kwael is aengerand , zoo word het zelve door de heel- meefters terftonds van het lichaem afgehouden ; op dat het des zeis voordere gedeelten niet mede befmet, en zoo het ganfche iichaern zoude doen naer fynen onder- gang hellen? even is ook een land , daer de ondeugd zig gegrondveft heeft, en dat zig geheel aenalle buy- tenfporigheden heeft overgegeven; den na-by-gelegci ftaet oft landfehap moet zig van het zelve houden , end© het vlugten als eene pefte , wilt het op den zelven weg van verdwaeldheyd niet geraeken, ende van het hcyl- zaem deugden-fpoor zig niet ontvremden ; maer zegt my, hoe zal een landfehap, dat dagelykxgenoodzaektis te handelen met diergelyke naebuerig , wiens inwoonders het dagelykx in zyne ftaeten befchout, en tot weikers land men üyt de deze , ten opzigte der noodzaekelyk- heyd zeer dikwils moet toegaen , zig van het zelve ont- houden , geenen anderen middel is er , als het zelve af-te-fnyden van die Ledematen, die het doen tot zyne verdervinge hellen ; op dat het ganfche lichaem er- ftelt worde ; volgens deze grond-ftellinge , is den be- kwaemften middel dien , den welken zyne Keyzerlyke Majcfteyt reeds begint in het werk te leggen ; hunne Opper hoofden zullen om hunne ongeregtigheden ver- jaegt worden,endein hunne plaetzen zullen aengeftelt worden mannen van een wys beleyd, bekwaem onv het afgedwaelden grond - gebied wederom tot de regte baen te geleyden , ende om het vreédzamiglyk onder hunnen wettigen Yorft in eenen bloeyenden ftand te |
||||
|
der agthien.de Eeuw. l£
doen leven met hunne ftandvaftig geblevene broeders ;
dan zullen zy als den hond , die verleyd was door den Huys-hond , van hunne dolingen ende verblindheyd we- der komen; dan zullen zy met traenen in de oogen be- leyden en zien, hoe fchandiglyk zy ten allen tyd zyn verleyd geweeft ; in wat ongelukkigen ftand zy hunne dagen hebben oyergebrogt, endeaen wat grouwel da- den zy zyn aendadig geweeft: het is immers gewifch, dat een ongeruft gemoed noyt rufte heeft ? zoo zyn de vermeynde gereformeerden ook; fy zyn altyd gene- gen om te reden-twiften,om voorwerpen te doen no- pens den Gods-dienft ; maer zegt my, welk is hier van de oorzaek ? Het is de knaeginge van het gewifch; het is de twyfelachtigheyd daer zy in vervallen , als zy alle de onbetwiftelykegebruykenvan den Roomfchen Gods- dienft gaen befchouwen; het is den fchrik die hun be- vangt , als zy doorblaederen de gefchiedenifien. ende in de zelve opmerken de goddeloosheden van hunne Voor-ouders , mifleyd door de Opper-hoofden , als Wolf van Jol; neen , laet hunnen ftaet omgekeert zyn , dan zullen die, de welke hunne oogen van verblindheyd zullen open doen, vry een gerufter leven hebben; zy en zullen het eyfide niet weten van hun geluk; daa zullen zy met/. CraJJa beleyden : Dies fdicitatis efi dies converfionis. Dat is :
Gezegent is den dag als men uyt Jt kwaed opftaet, En met een rouw gemoed weer tot den Heere gaet. En met den H. Auguftinus uytroepen ; Deus meus <$? Qmnia ! Dat is:
^VTyn God, gy zyt myn al ! Dereft is maer verdriet j ^e reft is ydelheyd en maer een enkel niet. |
||||
|
l6 Den verligten Jonas
|
|||||
|
XXPIÏL WONDERSAER GEZJOT.
Humanitatis optima eft certatio Pub. Syr.
Wilt gij van alle man u zelven doen beminnen, Stryd met beleeft te zyn, gij zult de herten winnen* Ziet den Kok rnoeft veerdig maeken
r Eenen' uytgelezen fmêir ; Daer kwam zig veel volk vermaeken, Hy was dapper in de weir ;
Hy, door haeftigheyd gedreven, Peyfde hoe kryg ik 't gedaen ;
Heeft zig tot den ftal begeven , Waer hy vatte eene zwaen;
Als de zwaen nu kwara befeffen, Dat ging naed'ren haer verdriet,
Begon fy haer ftem te heffen, En te zingen 't dooden lied!
"Want fy komt maer eens in't leven, Maeken zulken zoet geluyd-,
Als fy moet den dood fnik geven , Zingt fy't liedtien van de bxuyd;
|
|||||
|
der agthiendc^Eeuw. Vg
Als den Kok haer hoorue zing'en ,
En aenhoord' haer zoete tael;
Peyfd' hy, wel zoo iliö*e dingen, Brengt niet voor den. tiagtegael;
Ziet, zegt hy , ik laec u loopen, Enkel om u zoet geluyt, ; ,
Aïaer de gans die zal 't bekoopen ,
Daerom is fy my tot buyt;
Want 't gekaekel en het reut'len, Duerd nu a] te langen tyd;
Daerom zal fy om haer prent'len, Worden haeft ter dood-gdeyd;
Had fy nog zoo mager knoken, Als wel over korte weyl,
'k Had haer niet den hals gebroken, Sy viel niet in zulk onheyl ;
Maer fy kotnt hier alles fielen, Waer door fy zoo vet geraekt -
*k Zal haer daa voorzeker kelen , i Eer fy my nog arm maekt. Wat fy tegen kwam te preut'len, Wat fy maekte voor geragt,
Daer en was niet aen te leut'ren, Niemand v/as voor haer bedugt;
En de zwaen moeft vry gaen loopen, Als fy van te voren pleeg;
■Maer de gans moeft het bekeopen, Zoo dat fy ter aerde, zeeg,
En den doodftük kwam te geven: Onregt en haer ftoutigheyd,
ßragten deze om het leven, «■ Daer de liefd' de zwaen bevryd; ■^us mag men voor valt bepaelen, Dat gewifch ten allen tyd,
™inzaemheyd de kroon komt haelen, Daer de ftuerheyd altyd leyd.
DEze fabel ofte wonderbaer Gezigt , duyd ons
zeer wel aen, wat de beieettheyd ende de ood« //. DEEL, G |
||||
|
$8 Den vérUgten Jonai
moedigheyd vermag, ende in tegendeel, waer mede de
verwaendheyd ende eygen-agtinge geftraft worden : de beleeftheyd en de oodmoedigheyd hebben ten allen tyde ons aengetoont hunne vrügten, in zoo vele van hunne oeffenaers; het H. Schrift is hier van vervult, endede Hiftorie-boeken fyn'er van opgekropt; zoo dat het nut- teloos zoude zyn , de zelve hier breeder aen te rae- ken ; maer de verwaendheyd en de eygen-agtinge heeft ten allen tyde verfoeyelyk gewec'fl voor de oogen van den alderhoogften : Nabuchodonozor wilde zig doen, ceren als eenen Godt , ende tot fyne ftraffe heeft hy zeven jaeren als eene beefte , in de boflehen by de kruyden der aerde , moeten leven •• door hunne ver- vaendheyd fyn de afgevallen Engelen uyt de Hemelen gedreven, tot den afgrond der helle : met honderde an- dere blykteekens hebben wy hier van , dog alzoo deze mede genoegzaem bekent zyn, zullen wy ons een wy- nig in den uytleg van dit wonderbaer gezigt ophou- den : neemt, Hollander eene lefiè uyt deze fabel; laet-ze u dienen tot eene onderrigtinge ende tot u wel-zyn ; beoogt in dezen Kok den oppervorftelyken Keyzerjo- fe'phus, die , alhoewel bynae gedwongen om wraeke te nemen , even als den Kok, door de teerhertigheyd zig van die , de welke hem om genade fmeeken , laet ge<- zeggen ; hy vergeeft hunne mifdaeden er.de zegt: uwe boctveerdige en beleefde woorden hebben uwe behou- deniflè geweeft ; op hope, dat gy voortaen een beter leven moogt lyden ; maer die , de welke verhard blyven in hunne boosheden , die blyven tegen preutekn als de gans , die niet dan lafteringen uytbraeken en hert- nekkiglyk volherden in hunne boosheyd ; deze gunt hy, als den Kok, geen genaede : laet ons nu, zeg ik , befchouwen , oft gy , Hollander , deze gans niet zyt, voorzeker jae ; want gy komt niet alleen verhard te blyven in het wygeren van afstand te doen van uwe ohgeregtigheden ; gy komt niet alleen geduerig morren tegen de regtveerdjge eyffchen van lyne Majefteyt ; maer »elfs komt gy tegen dezen luyfterlyken Vorft, |
||||
|
der agihiende Eeuw. ï?
de peirel van ganfch Earopa, geduerig de aldergoddo-
loofte ende alderbitterfte lafteringen uyt- te-braeken: kan fyne genaede u dan nogfpaeren? kontgy nog be- ftaen ; voor fyne oogen ? Neen, het en kan niet zyn ; gy moet als de gans uwe verwaendheyd ende hertnek- kigheyd boeten; daerom, Hollander , fluyte ik met de woorden van den overtreffelyken lierzanger Horarius, als hy zegt: vlve, memor quam fis <zvi bnviu Dat is:
Bedenkt het by u zelven wel
Dat uwen tyd loopt kort en fnel.
|
||||||||||
|
XXIX. WONDERBAER GEZIGT.
Ita fngias, ne praeter cafam. Terenüus.
Indien gy vlugten moet, daer is geen beter vond « Als dat gij klaer voorziet waer dat g'u redden kont* |
||||||||||
|
ALs de Beeilen uyt hun hoeken
Quamen Jupiter bezoeken; Zyn fy weer van hem gekeert» Maer met giften wel verëext. |
||||||||||
|
46 , Den verligten Jona*
Als de Slek dit irad'vernomen,
Is fy ook by hem gekomen, En fy fprak met grooten drift;
Ik verfoek een flechte gift;
ïk kom hier niet anders vragen Als da; ik myn huys mag dragen ! Al waer ik zal gaen of ftaen ; Gy mydit niet af moet fla~n;
Jupiter begint te gekken Met dit hertleloofen bekken, En hy roept: wel botte laef,
"Wenfeht gy om te zyn'een flaef!
Gy .moeft eerft u wel bedenken ; Wljht gy zu]t u zelven krenken; Gy doet hier een fchotfche vraeg ,
Om geen gift, maer om een plaeg.
Mag myn huys , roept Slek hier tegen , Mede gaen op alle wegen, Ik bedank u daer voor zeef,
En geen gift begeer ik meer,
K'wil niet woonen by gebueren , Boos van aerd, vol vremde kueren, Hierom kies ik dit kleyn pak ;
't Geeft my ruft, en groot gemak.
By de vuyle leert men flinken, By de manken leert men hinken, By de booze word men boos,
By de loozc word men loos,
By de flempers leert men drinken» By de flinkers leert men flinken , By de haeters Jeert men haet,
-By de kwaeden leert men kwaed, By de trotfche leert men ftoeffen, By de traege leert /men floeffen , By de botte word men bot,
By de zotte word men zot ,
Ben ik dan niet wel gefpannen? , "Woon ik niet by goede mannen ? |
||||
|
der agthknde Eeuw. si
Ik verziet, en hou myn huys*
■ Om te blyven goed, en kuys. WY leeren hier van de Slekke , die aen Jupiter
verzoekt om haer huys altyd met zig te können draegen ; op dat fy van de plaetzen , die haep niet wel bevallen , zoude können haer vertrek nemen, als fy het go"d-dun!t; hoe eenen waeren Gods ieveraer ook: al- tyd moet bereyd zyn, om zig van het gezelfehap déï lcwaeden te onthouden ende den faemen-hanael ntéfhaS te vlugten, zelfs al diende hem, dit tot eenig tydel k naedeel; alzóo net beter is met zig dezen klynen vcr- gangeiyken laft te draegen, als om door het vlugten van den zei ven, tot zielen verlies, te blyven in die Ichae- dende ende verder'.ende wegen : dit leert ons, zegge ik,hoe mende Hollanders moet vlugten ; niet am hun- nen perfoon, maer om hunne levens-tugt ; want zegt den. H. V ader 'Augufiiws ; Bmreticas adinftar pefiis fage. Vlugt de Ketters als eene. woedende pefte. En weïk"is hier van dereden ? fy beroepen een ander tot reden-twif tingen nopens den Gods dienft en de voornaemfte Kerk-. ft-llingen; dog wie dagen fy hier toe uyt? Het zyn de goede, een voudige Roomfch-gezinde Catholykcn ; op dat fy de zelve door liften en laegen ovcrtuygt hebbende , hun met valfche fchriftuer-plaetzen oft anderfiats zou- den zien van hunne eenvoudigheyd te können aftrek- ken , om deze tot hunne verderfièlyke fette te kon- 'Ben doen overgaen ■, daer fy nogtans voor het grootfte gedeelten genoegzaem by zig zelven hunne ver- •dóoldheyd erkennen; maer wat zal ik zeggen? het zyn ïBèeft brood-geuzen, en geen nood-geuzen : om een anipr.oft eenig tydelyt gewin , daer fy können op be- ftaen ende een luy en lekker leven lyden , daer fy an- ders mogelyk genoodzaekt zouden zyn, in het zweet huns aerjfchjns zig den koft te moeten befchikken , hou- den fy hunne dolinge wel wetens aen : ik betuyge met Waer gemoed, dat ik over tweejaer zekeren Gereformeer.- •^en JVJeyer nebbe hooren zeggen; dat hy altyd met eea |
||||
|
54 Den verligten Jona f
ongeruft gemoed was ende aeageprikkelt wierd tot den
Roomfchen Godsdienft; maer nu, zeyde hy , kan ik deftig leven , en dan zoude ik van alles ontbloot zyn ; dit is de reden , waerom ik tot zoo harde refolutie niet kan over gaen , maer dat men hun eens beloofde het zelve gemak te zullen genieten ; fy kwamen met ganfche kudden overgeloopen : fy zullen het ook niet beftaen om met verftandige pcr- foonen te reden -twiften , alzoo fy dan altyd verre te kort komen; ik hebbe by geval eens in reden- twiftinge geweeft met den Domine van Gajhl, een man zeer ervaeren in fuyker-knappen en tabak rooken ; hy ftelde my onder andere voor; hoe verdoolt wy w-aren , van aen het vagevuer te gelooven ? Ik , die nu geen Gods-geleerden was , nogte my oyt in die wetenfchap hadde opgehouden; bediende my met de woorden , die ik in mynejongheyd meermaelsin de Sermoonen hadde gehoort: ik vraegde hem dan , oft hy geloof gaf aen de Evangelien; hy zeyde my jae: wel, zeyde ik, vind gy daer niet gefchreven , als gehandelt word van de zon- den tegen den Heyligen Geeft : qua; neque in hoc neque in futuio ßeculo rem'utuntur. De welke nog in deze nog inde toekomende Eeuw vergeven worden? Was'er dan naer de dood geene vergiftenifle ; vrugteloos was deze laefts zin-greep hier by gevoegt: nu, de Schriftuer betuygt duydelyk ■, dat niemand kan naderen tot deHe- melfche Glorie , oft het moet zuyver en onbevkkt zyn , en dit op verfcheyde plaetzen; Job zegt: quia in inferno nulla efi redemptio. Om dat uyt de helle geen de minfte ■verlofïlnge is. Nu, in den Hemel mag niets bevlekt in- gaen, en in de helle is geen verloffmge; hier uyt volgt gewifch en derde plaetze van zuy verin ge &c den Do- mine voelende dat hy beklamt was , veranderde fyne redenkavelinge ende trapte tot eene andere over, zoo als hun oud gebitiyk is, daerom moet men hunichau- weu, ende iyn matten by een raepen , even als defiek- ken; want,oft gy overtuygt hun vrugteloos , oft zyt gy eenvoudig en onwetend, gy leydgevaer, vanüße« |
||||
|
der agthiende Eeuw. aar
fcn laegen geleyd te worden; maer dat nu alle die brood-
geuzen , gelyk voornamentlyk hunne Dominees zyn, eens op het ftip van beproevinge gebrogt vvierden ; dat fy eens tot alle foorten van tormenten , en eyndelylc tot de dood verwezen wierden, in geval fy geenen af- ftand deden van hunne dolende fe&e; zoude men'erdie menige duyzende kloeke beleyders en martelaers vin- den; als fy in onzen Gods-dienft , geduerende hunne ty- rannifche vreedneyd, hebben gevonden ? Verre van daer niet ecnen van hun zoude'er zyn, oft ieder zoude den eerften willen wezen, om fyn geloof, uyt vreeze van de dood , te verzaeken! fy zouden doen, zoo als fy ge- plogen hebben als Bergen op den Zoom door de Fran- fchen is ftormen-der-hand ingenomen; fy maekten Pa- ter-nofters en Gebeden Boeken van de Roomfchen ter hand te krygen, daer fy de ftraeten mede afliepen; roe- pende , uyt vreeze van de dood en om gcfpaert te wor- den : je fuls bon CathoUque ; je fuls bon CathoUque. Het was dan geen vtve les Geux , als geduerende de Bceld- iiormerye: maer wat zal ik zeggen? Het is al om niet gefloten ; ik moet met Salvianüs eyndelyk beleydeu : de vita prius ifii homines, quam de iniquitate dlfcedum. Dat is:
Zoo lang als al dit volk zal in het leven blyven, Zal het ten allen tyd veel booze zond bedryven. Laet ons nu hier mede afbreken en tot het volgends
wonderbaer Gezigt overgaen ; want: nee ferrwn natar'6 docemus. Dat is :
Men leert geen yzer zwemmen,
Nog oude driften temmen.
|
||||
|
«4 Pen verübten Jonas
|
|||||
|
XXX. WONDERBJER GEZIGT.
Invidia fiflos dies von agU. Plato .
In nydigheyd die leeft, Nooyt blyde dagen heeft, E Zei aen de Sim komt klaegen
Met een droef, en groot ge/uyt, Dat hy niet mag horens draegen , -: En maer heeft een flegte Imijt. Mögt ik, zegt hy, horens hebben. Ik zou flerk zijn als den Stier ;
Nu ben ik maer eenen lebben, Een veragt en mottig dier.
Ik zou hopen in de boßchen , Ik zou ftellen my te weir
Onbefchroomt gelijk de Offen; Ik zou vreezen leeuw, nog beir
Maer nu moet ik altijd hooren, Dat ik ben een traege beeft,
Dat ik draeg maer lange oiren, By gebrek van kloeken geeft ;
Want ik hoor de wilde dieren. |
|||||
|
der agthlende Eeuw.
Ah fy maeken 't minft gerucht ;
Dan en derf ik niet meer zwieren, Maer ik geef my op de vlugt.
Mögt aen hoornen ik geraeken ; Ik zou krijgen groot cieraed,
Hoornen zouden my flout maeken , Ik zou vreezen dan geen kwaed.
Ik heb ook, %egt Sim, wel reden, Om te doen mijn groote klagt,
Om te zijn niet wel te vreden : Want een-ieder met my lacht:
Ik moet gaen met naekte billen : Zegt eens , flaet dit niet infaem ?
Dat doet my van gramfchap zwillen , Ik my om mijn naektheijd fchaem
Zonder fleert te moeten leven , Doet my fcfiande, pijn en fpijt.
,Steen, die pauwen maekt verheven, Ben ik tot mijn fchande kwijt.
9£moet, roept Mol, hier tujfchen /preken, Klaegt zoo nut van u verdriet ;
Zwygt vry van u klyn gebreken, Ah gy op myn blindheyd ziet ,
ffaerom doet gy , Ezel, klagten ! Dat gy niet twee hoornen draegt:
Sa verzet u zwaer gedagten% Waer door gy u %clven knaegt,
Zet u ^ugten , Sim , ter zyden , Wat gebleekt u; eenen fleert
Dat gebrek is goed om lyden, En ten is geen klagten weert.
Ziet eens op de blinde Mollen, Gy %ult zien hun leed, en druk i
Sy maer kruypen in de hollen , Daer fteekt in al hun geluk;
Zyn fy niet verwoefte dieren , ■En berooft van 't zonne-ligt ?
II Deel D
|
||||
|
a6 Den verügten Jonas
Maer gy kond door velden zwieren,
En gy hebt een goed gezigt. Dit wonderbaer Gezigt fteld ons voor hef oog ,
dat het een vergenoegend leven is, alfwan neer men met fynlot contentis, altydpeyzende, dathetwel eens zal ten beften keeren: in dezen ftaet hebben deOoften- rykfche Nederlanden zig langen tyd gevonden; fy wa- ren wel ten onregt berooft van hunne regtveerdig- toe- komende Zeevaert, maer fy hebben dit altyd met een leydzaem gemoed geduld, vergenoegt met hun lot en denkende dat den tyd zig wel eens zoude hebben om- gekeert; maer de Hollanders nu , alhoewel fy genoeg- zaem weten, dat hun niets van het zelven toebehoort ende diens-volgens dat het eene onregtvcerdige bezit- tinge is, beginnen in klagt-reden uyt te vallen als den Ezel ; fy zien geene reden in , nogte ftellen geen ge- zonde herflènen te werk: zoude men ditdiër dennaera van Ezel hebben mogen geven , in geval fyne lange oiren , fyne plompheyd ende onverfaeftheyd hier niet de oorzaek van waeren? Nu, wat klagt-reden wilt hy hier dan over uyt ftorten , alzoo het den aerd is vaa de beeft, alzoo van ouders tot ouders hem dit is aen- geboren ? Diens-volgens ongeduldig zynde in den zel- ven te verdraegen , moet de oorzaeke, den eygen aerd, eerft worden weg genomen, voor al eer men hem van den zelven kan ontdoen ende eenen opgepronkteren naem geven : even is het met de Hollanders; wat mis- haegt gy u, Hollander, in den naem van onregtveer- digen en fchelmsgtigen ? Syn het niet de booze fpoor- flagen van uwe Voor-ouders, die van geflagt tot ge- flagt van hun tot u fyn overgegaen , die hier de oor- zaeke van zyn ? het is uwen eygen aerd , die u aldus tytelt; diens-volgens verandert van dezen , doet afstand van uwe ongeregtigheden , ende men zalu volgens regt oppronken met den naem van alderregtveerdigften ftaet, welkers oogen van verblindheyd open gegaen zynde, tot eenen luyfterlyken ftand van leven is overgegaen i |
||||
|
der agthiende Eeuw.. 27
beneyd dan niet het waere en van regts-wegen toeko-
mende welvaert van uwe nabueren, alzoo gy reeds ge- noeg ten hunnen kofte 'er hebt van genoten; want in alle nydige menfehen grypt zeer wel plaets, het gene den voortreffèlyken Poëet Horatius zegt: invidus aherïus marcejjït rebus opïmis. Dat is:
Men doorgaens. ziet dat die beneyd een anders goed, Hsn nyd nem tot het been en't merg verdorren doet. |
||||||
|
XXXI. WOWDERBAER GEZIGT
Non prodeft dolus. Smeca.
Het oude woord duerd heden nog. ATqyr krygt men voordeel met bedrog. DEn Vos heel mager, en verflouwd
Zoekt hier,en daer fyn onderhoud. Op 'tieft hy eenen kelder vind, Daer hy genoeg riekt dat hem diend »- Maer hy beklaegt fyn droevig lot4 Oa dat den kelder is ia't flots |
||||||
|
2t? Den vzrllgten Jonas
Maer tot fyn voordeel in den nood
Voelt hy een fpleet met fynen poot.
Hy is verblyd om deze fcheur,
Al is fy nouw , hy dringt daer deur:
Hy loopt aen't vleelch, van't vleefch aen't vaty
Hy eét, en drikt fyn zelven zat.
Als hem den Wezel daer vond ftaen,
Zoo fprak hy hem met reden aen :
Wel Vos gy hebt het bond gemaekt,
Maer zegt, hoe zyt gy ingeraekt,
Oft gy moet zyn een loozen kwant,
Oft wel - ftaen met de Gouvernant ?
Gy hebt by haer een witten voet ,
Die u den keider open doet.
Gy moet wel zyn haer beften maet,
Dat fy den kelder open laet.
Maer ik ftaen met haer niet wel,
Hierom is fy my ftuer en fel;
Gy zyt wel een gelukkig dier ;
Ey lieve! zegt, hoe komt gy hier:
Den Vos zegt hem, maekt geen gerugtj
Oft gy zult ftooren myn genügt.
De Gouvernant en weet dit niet,
Dat ik hier fpys, en drank geniet.
Myn magerheyd weyt ik het dank ,
Dat ik hier heb den koft en drank.
Ik kwam (maer houd dit wel fecreet)
Hier in 't geluk maer door een fpleet
Myn magerheyd hiel ik voor druk,
Maer fy bragt my in dit geluk :
Myn magerheyd wil ik zyn kwyt,
Ik wil zoo vet zyn als gy zyt.
Den Wezel roept, uw wenfch is goed,
Is't dat hy u geen kwaed en doet.
'Tis waer ; het is een groote pyn
Heel mager en heel flap te zyn.
.De vettigheyd en is niet kwaed,
Als gy om haer uw vleefch niet haet:
|
||||
|
der agthiende Eeuw.
Maer vettigheyd en is niet goed , Waer door men kwyt word vleeich en bloed Gy maekt hier door de vettigheyd Uw leet, uw ftraf, en dood bereyd. Want gy de vettigheyd verkieft, Zoo dat gy vel, en vleefch verlieft; Gy zyt van fpys en drank gevult: Maer gy dat haeft beklaegen zult. Gy zyt den grootften botterik; Want gy hebt u geëten dik : Gy zult geraeken hier niet uyt Oft gy moet kwetzen vleefch en huyt, Dit moeft gy hebben overdagt, Eer gy u hier had in gebragt. Ik weet voor u geen beter raed, Als dat gy hier het dempen laet. 'Tis beft, dat gy het al uytbraekt, En wederom u mager maekt. Gy waert niet loos , maer los van zin", Om dat gy hier zoo los kwamt in. Dees plaets gelooft my als uw vriend, Om vet te worden , u niet dient. Wilt gy zyn vet, en fchoon van glans? Gy moet u zoeken beter kans. Maer wilt gy u hier maeken vet > Gy zult geraeken in het net. De Gouvernant heeft geenen duer, Sy zwiert hier in fchier alle vier' Maekt u de vettigheyd dan kwyt , Eer dat gy hier gevangen zyt. Zoo kont gy kruypen door het gat , En kiezen vry het haezen pad. Bier is die plaets niet, lieven maet, Die u kan goed doen, maer veel kwaed. Wilt gy u maeken fchóon en vet ? Ziet dat gy u van hier verzet. Loopt in't ruym veld , en maekt u vet, Daer u het vet zyn niet bekt, |
||||
|
gjfls Den verUgtin Jonas
Daer gy kont vet, en vrolyk zyn
Ook zonder vrees, en zonder pyn, Daer gy kont fchaffen naer uw luft, En niet geftoort word in uw ruft. Ziet dat gy een vry plaets verkieft', Daer gy om 't vet geen vleefch verlieft. DEn Vos die met fyne magere knoken was door-
gedrongen tot in den kelder, alwaer hy zigzoo dik geflempt had, dat hy uyt den zelven niet meer voort kon geraeken, geeft ons in eenen aengenaemen fmaek te kennen de loosheyd der Hollanders, alfwan- neer fy zig ten kofte der Ooftenrykfche Nederlanden kwamen vet maeken ; fy wacren als den Vos, zeerjuyig van hayr; hunneborzen waeren niet tefterk voorzien; door hunne magerheyd iluypten fy allengskens de ver- eenigde Nederlanden in, even als den vos den kelder; want niemand hadde gedagten op dufdanigen handel, alzoo fy daergeene aenzienelyke magt genoeg toe had- den , ende terwylen de Kroon van Spagnien meynde genoegzaem in veyligheyd te hebben deze Staeten, even als de keuke-maerthaeren. kelder, fpeclden fy departey van den Vos ; fy wierden eyndelyk zoo vet door den roof en buyt die fy ten allen kanten raaekten, dat hunne landen overvloedende in alles, den buyt in zig niet meer konden gefloten houden, endedat fy hunne onge- regtigheden niet langer meer konnende verbergen, in de prang geraekten als den Vos; hadden fy hunne ma- gere huyd in geregtigheyd behouden , niemand hadde hun ontroerd ; fy en hadden niet te vreezen gehad voor de regtveerdige wraeke van den Roomfchen Keyzer, even als den Vos voor de keukenmaert: ik fpreke dan tot hun met den Wezel : braekt uwe flemperey we- derom uyt; op dat gy dus uwe vettigheyd verliezen- de , door uwe magerheyd het leven moogt behouden; doet afstand van de geroofde en de geftolen goederen , diegy nu zoo menigvuldige jaeren hebt ten onregt be- zeten ; op dat uwe ongeregtigheyd' u niet tot een vex- |
||||||
|
der agthiende Eeuw. 31
derf fy ; op dat gy nog moogt met een genadige oog
van den manhaftigen Vorft befchouwt worden , ende dus den ondergang, met den welken gy tenopzigtevan uwe vettigheyd, uwe woekereyen ende bezittingen van een anders goed , bedrygt word , moogt ontkomen; in dier voegen zal uwe maegerheyd, den regtveerdigen afstand, u tot trooft dienen als aen den Vos ; daer in tegendeel de vettigheyd u byfter duer zoude ftaen , en in geval gy dezen raed waer-neemt , zoo zal de goe- dertieren theyd van lyne Keyzerlyke Majefteyt tot u met den Heyligen Ambrofius zeggen: in culpam incidijje na~ luns ejl, doluijfe virtutis. Dat is:
't h zwakheyd van den menfch, dat hy valt in hetkwaed; 't Is deugd dat hy 't beweend en uyt dien val op ftaet. |
||||||
|
XXXIL WONDERSAER GEZIGT,]
yldhud ccelam volvitur. Cicero.
Betrouwt op Godt den Heer, De kans heeft haeren keer. Uil d'aerd' kwam een wolk gefproten :
D'aerd'' heeft haer terjiond verdroten % Daer te blyven doet haer pynt |
||||||
|
32 Den verligten Jonas
Sy wilt hoog verheven zyn.
Sy wik tot den Hemel zweven,
Sy en kan op d'aerd niet leven,
Sy vliegt op met oojlen wind, Tot dat fy den weften vind, D'aerde roept: waer gaet gy vliegen r
Uwen lufl zal u bedriegen:
Want gy zult in korten tyd Zyn u plaets en blydfchap kwyt; uih den wind zal zyn gelegen,
Gy zult zyn verkeerd in regen,
Gy %uk vallen weer op d'aerd' Die eerfi hoog verheven waerd. %yt gy niet van my gekomen ?
Waerom dan de vlugt genomen ?
Gy weet wel, dat 't niet betaemd Dat een kind fyn moeder fchaemd, Jk houd nty met ruß berieden.,
Houd u ook, als ik, te vreden
Want 't en is niet tot u fchandt Dat gy blyft in't vaderland. Ziet men niet de vogels speken
En aen kanten, en in hoeken :
Sy verlaeten ooft , en weft, Om te vinden hunnen nejl ? Zegt my eens, wat mag u porren ;
Dat gy d'aerde komt beknorren ,
Zegt my eens, wat u mishaegd Dat gy d'aerd' geen liefd' en draegd? Hier op heeft de wolk gefproken:
Jk ben wel uyt d'aerd' gebroken>
Om, dat d'aerd'' is vuyl, en klyn » Maer de logt is ruym, en ryn , Strak roept hier de aerde tegen:
Vree ft gy niet voor hooge wegen,
Want de plaeg van boven daeld, Klimmen word met val betaeld. Gy moet d'aerd'' u plaeg niet agten,
|
||||
|
der agthiende EeuW* &$
Oy van boven plaeg zult wagten :
Mzn gerujl fiaet in een dal,
Maer van boven komt den val.
Ziet wel. toe het zal u rouwen, Dat gy niet u plaets wilt houwen, Gy zult geven my gelyk ,
^ih gy word verkeerd in flyh
DEze wolk en de vereenigde Provintien zyn geen»
zints van eikanderen verfchilJende : de aerde was de Moeder van de wolk ; de kroone van Spagniendie der vereenigde Provintin : de wolk verlaet haere Moe- der om zig hooger te verhelfen, deze om zig insgclykx tot hoogeren ftaet op te beuren, zoo als wy hier voren genoegzaem hebben opgemerkt: de wolk verimaed de vermanigen van haere moeder, deze de toegevingen en aenbiedingen van de kroone van Spagnien ; eyndelyk ondervind zy tot haer leetwezen, dac de voorzeggin- gen van haere Moeder de aerde, uytvalleii, alszy iiaer hadcle voorgefpelt, het welk de vereenigde Pro- vintien ook zullen beproeven ; want zegt het H. Schrift Prov. 29 Qui fperat in Domino fubkvabhur. Dat is ; Die zig op God betrouwt zal van de onderdrukkinge ver- lort worden ;de Ooftenrykfche Nederla iden dan, hebbeu zig ten,-alle tyde op God: betrouwt, ende daeromword hun lot verandert; den tyd is naekende, dat zy weder- om in hunnen vorigen ftand , iu ihunncn bloeyenden Koophandel zullen er fielt 'worden : my dunkt, hierop coore ik eenige goede Patriotten zeggen: Maer wat zal "og den Koophandel baeten aen deze landen r Hebben zy niet de voordeeligfte tyden genad om d^n zei ven te dry ven, die men oyt beleeft heeft ? terwyleü Vrank- ryk, Spagnien, Engeland ende Holland door den oorlog m oeften ftjj-liggen, hebben zy können eenen rykdorii "binnen ; nogtans de ontzaggelyke Banquoroeten too- ien dit nu wel anders aen ; deze Provintien hadden er soo niet vele noodig.om uytgeput te wezen en van geld. c« van magt: wat zoude men danaenvaugen ? heeft de JS. Deel. E |
||||
|
3,4 t)en verligten Jonas
Hollandfche Compagnie ook in geenen genoegzaemei
flegten ftaet geweeft , terwylen zy andere winiten genoten heeft; als die van ons land , ende daer zy zoo lange weyl in de handeldryvinge ervaeren was ? Meynt gy , dat men onze trotfche Riviere de Schelde open heb- bende , daerom niet voort zoude gaen om den Koop- handel op alle mogdyke weyze voort te zetten , zonder de fiimmigheyd der Hollanders te vreezen? Voor zeker jae ; want zegt Balthazar Gracianüs: Nihil ejl fubtiUus aranearum teils, nil tarnen iiiutiüus: fic fubtiliores non fern- her funt utiliores. Dat is:
Zy fyn de rratften niet voor Staet oft Vaderland, Die d'Alderfynfte zyn in Bryn ende Verftand ; Niets is'er op de Aerd zoo fyn als Spinnewebben, Kont gy nogians wel iets op d'Aerd onnutter hebben? Daerom mag men met regt zeggen met Cicero : Adhuc coeium volvitur. De zaeken zullen eenen anderen uyt val hebben', want hunne vernuftheyd zal hun niet bae- ten; hun land zal overgaen tot de Heer-fchappey van den Keyzer , en dan, zullen zy als de Spinnewebben onnut voor Staet en Vaderland gehouden worden : zou- den de zaeken dan niet beter itaen voor de Ooftenryk- fche Nederlanden, alswanneer.de "Wolk,hun bedwin- gende magt, zoude gebroken wezen en geftelt order den dwang vandie, de welke van te voren hunne Slae- •»enwaerea? On^etwyfeit jae. |
||||
|
der cgth'mde EeuvK ^$
|
|||||
|
XXXrif. WONDERBAER GEZIGT.
Turba militumr aifi adjit dux cordatus & vigilans', nulli
ejl ufui. Tacitus.
't Geluk van ganfch den kryg hangt van d'ervar-entheyd a En van des opperhoofds voorzigtig krygs-beleyd. TWee boeren hadden elk een haen »
Die lig niet wel konden verflaen £ Den tenen jlool des anders proy ,, En roofde h eten uyt fijn koy : De zaek die wierd zoo ver'' gebragt% Dat buer deed van gehuer fijn klagt i «Sy zeggen het is al gegifcht* Eaet ons befluyten dezen twijl; tSteld fckeydmans tot beweer der zaek » Dit beter is als twijl oft wraek. Daer kwam dan uyt,t gzvedert choort Een zitten, tot het pleyts aenhoor ; Maer dit ging daer zoo onregt voort > Dat allen vrede wierd geftoort; Den fcheydsman zegt: ik gaen mijn garag |
|||||
|
§(£ Den. verligt tn Jonas
Noyt koorde ik mijn leven langf
Zoo ongereymde woorden niet, Gewifch gij komt haeji inh verdriet; Gij, Leuter, zijt zoo flegten haen, Derft gy die kanjfen wet befiaen ; Geregtheyd is zeer kloelc van bryn, Het ^al gewifch u eynde zyn , Daerom als gy %ijt wel bedagt, Maekt vjede eer dat hy u flagt; Want gij hebt maften allen tijd, Gekeft in vele wulpzigheyd; Daerom maekt vrede nu met fpoedf Eer gy het met het leven boet, Maer Leuter wou dit niet verflaen, Hy moefl gewifch ten ftrijde gaen ; u4s fy zig hadden nu bereyd, Om atn te gaen den vollen Jlryd; slis hy nu kwam uijt fynen hoek r Zoo deed hy eerfl eens af fyn broek: 'k Kryg nood, want niemand die 'er leeft , Zeyd hy; van ^ulke vreeze beeft. Geregtigheyd met kort vermaen , Die zeijd: ik trek mij dit niet aen ; Gij hebt mij nu te lang getergt, En tegm dank tVi veld gevergt. u4ls fy nu veerdig ftaen in't perk , Zeyd Leuter: dit is apen werk, Dat ik hem om vergif n'is bad, Dit was voor mij den naeften pad'. Hy zeyd dan ah Geregtigheyd '£ Erken u voor mijn Majefteyt, 'k Zal toeflaen aen u ganfche vraeg, En fyn u regt verdiende flaef; Spaert mij nu dog in dezen nood, Eer dat ik fmaek de bitter dood. Geregtigheyd zeijd: dit is wel, Maer fielen is geen kinderspel; Daerom doet afstand van de terft DU gij gepikt hebt op mijn erf; |
||||
|
der -agthiende Eeuw. g f
Dan zd ik u voor dezen iceer
Nog fpaeren ; maer doet het niet meery Ei bljfc mijn onderdaen getrouw; Dan komt gy niet meer in den rouw. DEïe fabel zal ons in korte woorden- duydelvk
, vöorftellen den gantfchen handel der vereenigde Provintien , die men hier in den haea, genaesil Leu- ter verbeeld vind , ende onder den naem van -G-tfegt- heyd fyne Majefteyt den Keyzer. de gefchilien die ge- rezei zyn ten opzigte der onregcveercii-*e bezittingen, die fyne Keyzerlyke Majefteyt van hun heeft weder- geë'yfeht, fyn overgewezei tot benoemde fcheyds-man- nen, oft CommiflarifTen, de welke tot Bruflel vergae- derd zynde ende niet konnende.over-een-komen, vrug- teloos zyn van elkanderen gefcheyden, Leuter en Ge- regtheyd overlaetende aen de beproevinge van het nood- lot der wapenen : de vereenigde Provintien hielden zig dantrotfch en vermeten; jae zelfs, hebben fy door ver- fcheyde vyandelyke poogingen de go-jtheyd van fyne Majefteyt getergt: terwylen nu alles tot den kryg word toe-geruft, en dat fy gaen bemerken, dat het fpël ge- meyndis, komt de vreeze hun te naeken , fy beginnen. te zidderen en beven; dog wat nu gedaeo ? don Key- zer geeft geenen uytftel meer; fy zien, dat de i weer- galoozen Monarch reeds de reys beeft aengenoai.n, o/n zelfin perfoon aen het hoofd fyn'er legers teftaen, fy gaeti de woorden van Tacitus overwcen, dat het gauliche geluk van den kryg , van de ervarendheyi en fchran- derheyd des Opper-hoofd afhangd, zy zien nu, dat'er geen bedrog oft liften oft laegen zullen können geleyd worden; daerom bevangt hun den nood en zy Ipelen de Broek af als Leuter; zy zien wel dat de hulp mid- delen , waerom zy het zoo lang hebben tragten te hou- den draeyen , agter blyven , en dat hunnen ganfchen ondergang voor handen is ; zy vallen over; zy f neeken om genaede , en geven alle liefelyke woorden; dog oft het met hun zoo gemakkelyk zalafloopen als met Leuter, |
||||
|
5? Den verVigten Jonas
daer van is dan prys nog te geven; alzoo zeer dikwils
by wiflelvaliigheyd .den eenen Leuter gelukkiger is als den hinderen. |
||||||
|
XXXrrK WONDERE AER. GEZTGT.
Perfer & obdura ; dolor hie tibi proderit olim:
Sacpe tulit fèffis fuccus amarus opem. Ovidius. , Verdraegt met kloeken moed 't zal u daer naer verheugen » Een. drank die bitter h laeft dorfl met zoete teugen, DAer was grooten twift gerezen ;
Niemand wik den minften wezen , Den Achaet, en Diamant,
Twiften wie de kroone fpant;
Den Robyn wilt hun niet wyken, Met den prys wilt hy gaen ftryken» Sy gaen in een groot verfchil,
Sy verfcheyden zyn in wil;
Den Achaet wilt hun bewyzen» Dat hy is veel meer te pryzen > Dat hy is van grooter kragt:
En dus meer moet zyn geagt i
|
||||||
|
der agthlende Eeirtp«
"Wilt, zegt hy, myn kragt gy weten,
Ik moet zyn in 't vuèr gefmeten, Dan zult gy met reden zien , Dat ik macr den prys verdien; Ik in 't vuer blyf ongehinderd , Jae de kragt van 't vuer verminderd, 't Vuer heeft kragt, en doet geweld Maer myn kragt 't vuer nederveld'j My en kan seen hitte deiren, Ik van my kan hitte weiren, Ik blyf koud ook in het vier., 't Vuer en let my niet een zier, Bei ik niet zoo klaer in fchynen, Als de klaer en fchoon Robynen, Is ook fterk den Diamant? Ik blyf heel, en koud in brand* Hy wou nog al voorder ipreken; Maer men gaet fyn reden breken: Diamant roept open uyt; Dat gy zegt maekt geen befluyt, Wilt gy om die kragt u pryzen! Ik kan grooter in my wyzen: Ik zoo fterk ben dat geen man, My met hamers breken kan, Komt het vuer my te genaeken! Ik zal niet in brand geraeken: Ik ben koud en hard daer by, Gy moet wyken dan voor my; Want gy kond met my niet draegen, Grove hamers, harde flaegen ; Gaet dan henen , zyt gy wys, En laet my den.hoogften prys; Holla, roept Robyn daer tegen, G'hebt nog niet den prys gekregen, Sa komt eerft met my in ftryt, Toond, dat gy verwinnaer zyt. Gy pryft u • °m dat gy flaegen, Met ftandvaftigheyd kont draegen, |
||||
|
40 Den verligtcn Jonas
En zig pryft ook den Achaet,
Om dat hy 't vuer wéderftaet j, Gy pryft u ftandvaftigheden » \ Ik myn ongeftaedighéden,
In kouleuren, en ik gaen' Op , en af gdyk de mäen"; Gy altyd houd 't zelve wezen: Dat en moet niet zyn geprezen: . Altyd is my nieuwe jeugd , En wat nieuws het hert verheugd. ]Vlaer terwyl fy heftig ftryden, En d'een d'ander niet wilt mydén Zoo komt den Carbunkel fteen , En die voegt hundaer by een', Sa, zegt hy, gy moe; u ftillen, 'Sa, legt af twift en verfchillen, Hoort eens na myn regt bewys, Gy zult zien wie haeld denprys: Die ftandvaftïg is in zaeken , Die Gout eu den mënfeh vermaeken , Die is beter, als een man, Die ^een deugden houden kan, Die in tauten valt,'ciï werken , Oft fy kwamen van een verken, Die van deugd tot zonden valt, 't 1$ een teeken, dat hy malt. De verandering kan geven , Dat gy krygt een erger leven? De verandering is goet, Die u gOi d , geen hinder doet, Een ftandvaftigheyd kan riiaeken , Dat gy 't kwaed niet wilt vcrzaekea Die ftandvaftigheyd'is kwaed, Die u houd in kwaeden ftaet. Zyt gy boos ? wilt booshéyd keten , Die verandering zal taeten; Zyt gy goet! u goetheyd voed , Die ftandvaftithejd is goetj |
||||
|
der agthiende Eeuw. 41
Wilt gy weten zonder faelen,
Wie van u den prys zal haelen, Die den kwaeden ftaet verdryfc,
En in deugd ftantvaftig blyft.
DE gefteenten die hier om prys dingen, welken
van hun de meefte kragt bezit, zyn de vereenig- de Provintien, die allen hunnen roem ende ïteun heb- ben gedraegen op hunne magten ende Rykdommen ; die de Schatten van China van Perou , van Mexico en Japan zelfs betwiften , nopens de overtreffinge; het zyn deze die zig deden eerbieden van vele Monarchen, en die zig tot grootagtinge deden trekken by een ieder; maer wat zal ik hier van zeggen ? My dunkt dat raea genood zaekt is op hun toe te paflènde woorden van de CaraSf. de Theophraji: Divitix non confijluiu ia poßeßiane , fei in ufu & reSta admlnijtration-e. Dat is :
Klyn is't bezit van geld en goed , Wanneer men daer geen vrugt meê doet. De vrugt die hier verftaen wori, zyn de goede wer-
ken , die hier door zouden moeten gedaen worden; maer in plaets van deze houden zy zig liever in hunne on- gebondentheden op, waer-maekeode, dat Verinus niet te vergeefs gezeyd heeft: Difieile ejï opibus mores fervare pudicos :
Omnla divitibus nonne licêre vides.
Het is ganfeh moeyelyk aen die veel rykdom heeft , Dat hy zyn driften temt, en in dekuysheyd leeft. Men moet hun dan aenmaenen met den Robyn ;
dat de rykdommen onmatig gebruykt ende qualyk ge- plae:ft, tot verderf ftrekken , ende den ondergang van den bezitter beweren; daer nogtans het goed gebruyk der zelve den menfeh voor eeuwig , zoo hier als hier ^amaels , kan gelukkig maeken ; dat den genen , die de zelve loffelyk bezigt, de groot-agtinge ende de lief- de van een ieder tot zig trekt, daer in tegendeel des zelfs misbruvker van een iegelyk veragt word ; maer //. Deel,' F
|
||||
|
'45 Den vèrÏÏgtèh Jonas
hoe zouden nu de vereenigde Provintien het mdetca
aenleggen, om een goed en regtmaetig gebruyk te mae* ken van hunne rykdommen ? Zy zouden met de zelve moeten wedergaeve doen van hunne ongeregtighedeu ende alle de Monarchen het hunne weder geven, dat zy er van gerooft hebben : Iemand zal my vragen; wat houden zy dan voor zig,alzoo zy in het geheel niets hebben dat hun toekomt? Dit kan beftaen , Edog is her beter zonder middelen de regte wegen te bewan-. delen, als bemiddelt voor eenen onregtveerdigenver- lieten te worden; te meer, zoude het hun veel meer lof by bringen, dat zy hier vaïi eenen gewilligen aß ftand deden , dan dat men hun door het geweld der Wapenen hier toe moet aendringen; want deze zaek zoo verre gebrogt zynde^kan zy voor geen deugd oft boet* yeerdi .heyd meer worden aengenomen; maer men moet* ze befchouwen als eene dwingende noodweudighey.d » ende diensvolgens niet afhangeJyk van hunnen vryen wil, niet te vergeefs paffe ik dan op hun toe de woor« den van het H. Schrift Prov. 11 Qul eonfidit 'm divitiis Jhls corruet. Dat is 2
Die op zyn Rykdom fteunt is na by aen den val f
Die hem oft vroeg oft laet eens overvallen zal.
Ik vraegd u dan om aftebreken van deze Redenvoe* ringe met Cicero : Qßis pauper? avarusi Qius dives ? qui nihil cupit. Wie is'ef ryk ? Die niet begeerig is.
Wie is'er arm?Die ryk en gierig is.
|
||||
|
der agthiende Eeuw»
|
|||||||
|
W
|
|||||||
|
XXXr. WONDERBAER GEZIGT.
Qui derrahic detrahitur. Bahh. Grac
'<tfl ,dle daor Schimp en Klap eens anders eer verdooft, Word ook op zyne beun zelfs van %yn eer berooft. NEptunus bragt eens voor den dag,
Een Stier zoo fchoon, hy wezen mag, En Jupiter gaf eenen man.' Zoo fchoon, en wys hy leven kan, Maer Pallas bouwt een fchoon, Paleys, Daer alles was na vollen eyfch. Sy witten niet,' wie van hun al > Hier in den prys behaelen zal. Als Momus dees dry (tukken ziet; , Al zyn ly fchoon, hy agt dit niet.
Hy keurd d'een voor, en d'ander naerc Hy word daer fauten in gewaer : t>en Stier, roept hy, ftaet my niet aen j Om dat op 't hoofd lyn hoornen ftaen ; Ik zeg dat hy meer fterkte bad , Had hy die ftaen op 'tfehouderblad j |
|||||||
|
44 Dcn verligten Jonas
Hierom ik dezen Os afkeur,
Ik prys fchoon kragt, geen fchoon couleur Bolt yry, Neptune, uwen Os, Oft laet in't bofch hem loopen los; Want hy en is geen ftuk van eer; Al komt hy van zoo grooten Heer; „Uvprys ool^ niet den fchoonen meufch, • *Want hy is niet naer mynen wenfeh:
• Men kan niet zien fyn wil, oft zin,
• Onfdat di%JTch«ylen binnen in; \
Aen 't hert tnoeft fyn een deur gebouwt, Om zoo te zien, wat hy daer brouwt; Als men den menfeh van Buyten ziet, Men ziet hem nog ten halven niet, Hierom mag Jupiter uw beid, Yry worden in den hoek gefield.
Al toond gy, Pallas, ü fchoon hof, Gy haelt daer af geen fchoonen lof; Want ik zien daer een groote faut, Ik zeg regt uyt, het is misbouwt; Want het moet op vier wielen ftaen, Dan kan het met fyn meefter gaeo. Want woont hy by een kwaed gebuer, Hy kan verhuyzen alle uer : Als Jupiter dit vonnis hoort, Hy op den fehamper word geftoort. Jt Is regt, zegt hy , zoo gy niet z.wygt t Dat gy twee Ezels oiren krygt , Want 't is geen konft , dat menjet laekt, 't Is konft dat men iet beter maekt. Gy moeft ons ftukken zien roet jonft , Gy zoud daer zien geen faut, maer konft» DEze Fabel kan men zeer wel toepalTen op de
vereenigde. Provintien; want men mag hun opregt in den perfoon van Momus verbeelden ; niets word'er oyt van eenigen Monarch verrigt, oft fy weten'er hun yenyn op uyt te fpouwen , eo wel vooioamentlyk ts» |
||||
|
der agthlende Eeuw. 4^
gen den grooten Vorft Jofcpb;^: dat het oude regt ai-
j.3og in voegen was, aifwanneer de kftcraers de tongc' door den hals wierden uytgehaeltjik twyffele grootelykx> •oft men nog wel ändere als ftotnme Hollanders zoude beoogen;, nu , alzoo deze regten niet meer bcftaenbaer zv'-n', zoo moet den genen die laftert, in tegendeel het tyne verwagten ; die vermaek heeft in een anders eer te rooven , moet gewifch ouk van de fyr.e ontbloot worden, en die een ander in het lyden brengt , moet den beproever dezer uytvindinge zyn, gy en zult niet doot lafter-wQcrden oft eer-roovingen vervolgt worden in woorden ;;maer de regtmatige wraek nemende hand van den Vorft Jofephus zal n van alle uwe luyfterlyk- heyd ontbloo'en..,; ende de onderdrukkingen die gy ten allen tydc voor uwe nabueren bereyd hebt, zullen u ongetwyfFclt in de oogen druppen ; gy zult zelfs den beproever zyn van de uytvindingen , die gy tot een anders ondergang bereyd had j na het voorbeeld van tien ongelukkigen Pyrilleus : den Keyzer Nero hadde laeten afkondigen , dat den genen die zoude hebben het genuchchelykfte werktuyg uytgevonden, om iemand te pynigen, van hemtreffeïyk zoude beloont worden; Pyrilleus, alzoo hy eenen Bronlgieter was, brogt voor , eenen fchooncn gegoten Stier in welken , als men den lyder infloot, daer onder een zagt vuertje ftokende, hy het geluyd zoude geven van eenen waeren Stier: goed, zeyde Nero', maer het is het gebruyk , dat den Meefter den beproever van fyn werktuyg is; daeroni moet gy fonder tegenzeggen maer feifens binnen kruypen; op dat ik ondervinde , oft gy de waerheyd zegt._ Het rouwde Pyrilleus reeds dit konft-ftuk gemaekt te heb- beu, om andere van hun leven te berooven , alzoo hy van het zelve eerft, ontbloot wferd ; even zal het de Hollanders rouwen , zoo vele onregtmatige eer-roovin- gen uytgebraekt te hebben tegen fyne Keyzerlyke Ma- jefteyt, alzoo fy van de hunne het aldereevfte zullen ontbloot worden , tot hunne verdiende ftr'afiên ; want |
||||
|
4*> Den verïïgten Jonas
zegt den H. Bernardus. Detractor & lubens auditor, u*
terqae diabolum habet in corde. Dat is: Die laftering aenhoort, zoo wel als lafteraer,
Syn in des duyvels gunft s>;ebeyden even naer. En zyt gy niet , de lafteraers en de aerhoorders ?
Den eenen verheugt zig in het uytbiaAen van fyne goddelooze lafteringen , en den anderen aenhoart-ze en vertelt-ze met vergenoegen voort ; daerom is het ten hoogften noodwendig , dat gy verdelgt word ; want zegt Maximilianus Fredro van dufdanige lafteraers ; non efi remedium adverfus fycophanta morfum. Dat is;
Voor eenen dief van gelt oft goed,
Men meeftendeel zig ligt behoed;
Men kan een deur en venfters fiuyten; Maer eenen dief van eer en faetn
Te meyden, niemand is bekwaem;
Men kan fyn laftertael niet ftuyten. Men heeft hier van zelfs klaere bewyzen uyt de H.
Schriftuer , in de parabel van het onkruyt; hoe het zelve van de goede terwe gefcheyden word , ende ver- brand : zyt gy-lieden, Hollanders , niet oogblykelyk dat onkruyt? voorzeker jae: een onkruyt van lafterin- ge ;. van goddeloosbeyd ende verderftèlykheyd ; dat meer is , ten allen tyde zyt gy uyt geweeft om twift en tweedragt te zaeyen tufichen de vreedzaeme ; wat verwondert gy u dan, dat men zulke fchaedende pefte poogt uyt te roeyen en tot haeren ondergang te doen hellen ? |
||||
|
äer agihlende Eeuw.
|
|||||||
|
47
|
|||||||
|
XXXrr.. TPONDERBJER GEZIGT.
Simia femper fimia, etiamfi aurea geftet infignia.
Een Atp zal altyd doen gelyk hy is gewoon, uil fchenkt hem de fortuyn een Scepter ende Kroon. DEn Olyf-boom, word geprezen.
Om zyn vette zoetigheyd, En tot Koning uyt gelezen. Want hy heeft geen ftraffigheyd .•
( Die de menfeben wilt regeren , Mag niet zyn van harden aert
Hy moet laeten veel paflèeren, Dan zyn fy, en hy bewaert)
Maer hy wilt de Kroon niet draegenï Hy niet acht deês ydel eer;
Hy acht Kroon en Staf maer plaegen. Want geen eer is zonder zeer,
Ik ben , zegt hy, wel te vreden, Al kryg ik geen hooger ftaet;
Die hoog klimt, valt licht beneden 3 Jak hy niet $ hy word gehaet, -
|
|||||||
|
4? Dtn verligten Jotim
"Wilt gy my tot Koning kiezen ?
Gy de menfchen fchade doet;.
Vettigbeyd moet ik verliezen , Daer van worden fy gevoed.
Gy moet kiezen ander Boomen , Ift dat gy myn reden hoort:
Want ik voor de Kroon moetfchroomen * En gy maekt my heel verltoort ,
Wilt gy my een pak op leggen ; Daer ik heb een afkeer van ?
Vrienden laet U dog gezeggen , Kieft tot 't ryk een ander man.
Als de Boomen dit bedenken , Laeen fy hem by den ftroom,
En fy gaen den Scepter fchenken, Aen den zoeten Vyge-boom ,
Gy moet, zeggen fy , ontfangen, Naer verdieuften 'sKonings Kroon i.
Neen roept hy, fy zou my prangen,-, Ik geen onruft ben gewoon.
In de Kroon is zorg verborgen, Al blinkt fy van buyten fchoon:
Eiken morgen brengt fyn zorgen ; Yan de Kroon komt harden loon :
Daerom ik de Kroon zal vjugten , Sy nypt toe eenvrolyk hert,
"Voor genuchten geeft zy zucben , Voor kleyn welde grpote frxiert.
Ik heb liever zoeie Vygen, Als de Kroon, en goude Staf,
Want daer onder moet men hygen ", Tot dat men vind ruft in't graf.
Waerom wilt gy my vergrooten , Boven macht, en tegen dauk l
Kan ik uytftaen harde ftooten , Daer ik ben fwak , teer en krank ?
Als de Boomen dit aenhooren , Zeggen zy, t'is beft gedaea p
|
||||
|
der agthlende Eeuw*
Dat wy hem niet meer verftooren , En den Wyngaert vatten aen :
Ziet hy ftaet daer hoog varheven , En heel fchoon in ons gezicht ,
Dat wy hem den icepter geven , Zyn wy fchuldig , en verplicht,
Hoort, fy roepen met behaegen : Dat den Koning Wyngaert leeft,
Wy de kroon aen hem opdragen, Dat hem Godt'fyn zegen geeft,
Maer hy heeft dat af geflagen, En geroepen met oodmoed ,
Ik en derfden lalt niet wagen : - Daer toe agt ik my niet goed,
Ik wil niet myn malfche druyven , Om een pynelyke kroon,
Laeten rotten en gaen fchuyven; Ik de Kroon niet agt voor loon,
Ik ben ryk genoeg van gaven, Ik en heb geen'Kroon gebrek,
Ik kan'droeve herten keven, ' Ik ëen vrolyk het verwek ; Ik genees veel zieke menfehen , ! Als fy hebben naer my trek:
Ik geen meerder eer zou wenfehen > 'k Agt den Staf een folfer-ftek.
Solfer-ftek met ftank moet branden En hy houd niet lang fyn ftand ,
Ook regering van de landen, Kan-men kweyt fyn haeft met fchanc!
Wilt de Kroon een ander geven. Ik heb tot die eer geen dorft,
't Is myn weufch, en 't is myn leven,, Dat ifc-laef een fchraele borft.
Al de boomen hem Vervloeken , Om dat hy zig'fpytig toont ,
Sy den dooren-boom verzoeken 9 Dte gewillig word gekroont.
|
||||
|
$0 Dtn verllgten Jonas
Hy rerwyl 't hem mag gefchieden,
Hy aenveerd de Kroon en Staf,
Maer fy gaen dees eer hem bieden Tot hun eygen plaeg en ftraf,
Hy begint hem ftrakx te fteken , Als hy had de Kroon op't hoofd i
"Hy begint zoo vreêd te fpreken, Oft hy waer vau zin berooft,
Gy moet, zegt hy , by my komen, Dat my niemand, loopt van hier ,
Anders ik heb voorgenomen, U te ltraffen met het vier ,
Als fy zien hun in't bezwaeren, Haeten fy hun botten keus,
Wilt gy ook als fy, niet varen; Ziet al verder als uw neus.
WY hebben 4a dit wonderbaer Gezigt twee aen«
genaeme toepaffingen op de Staeten der veree- nigde Provintien : de eerfte ,, dat eenen Aep noyt ver- anderd van zede-tugt, alhoewel men hem inKonïng- ]yk gewaed-kleed, en diens-volgens dat eenen Aep al- 'tyd eenen Aep blyft: die dit kan vatten, vatte het. Dat de gelukkigfte fyn die , de welke met hun lot verge- noegt zyn : de Ooftenrykfche Nederlanden hebben ten allen tyde, tot op hed-B toe, van hetzelve blyken ge- gegeven ; maer in tegendeel, hebben de vereenigde Pro- vintien zig anders gedragen; fy ftonden onder eenen Vorft , wiens goedaerdigheyd en fcherpzinnighcyd niet was te wederleggen; dog van dezen niet vergenoegt, wilden fy beproeven oft fy geen voordeeliger oogwit konden bezeilen ; maer bet is hun gelukt even als de boomen, fy zyn, van beter tot arger geloopen, en heb- ben den. Doornlaer tot Koning verkoren : dezen Doorn- laer verbeelde oogblykelyk uwe Staeten en beftier- ders; want nu word gy beëerlcht door een onverftan- digen , onregtveerdigeti, gelt-fchrokkenden ende god- deloozen ftaet, daer gy van te voren onder befcher- minge waert van eenen noyt, volprezen ende regtmae- tigen Vorft; den Doornlaer ftak byfter de boomen door |
||||
|
êér agthiende Eeuw. £i
fyne fchraele pinnen , zoo dat het hun reeds rouwde
hem tot Koning verkoren te hebben; uwe Staeten wae- ren in vroegere tyden ook zeerfcherpftekendeinlaften en fchatten op te eyficheti, om zig zelven te vetten en in mede aen te Houwen-tot het büyten en roof mae« ken ; want zegt het fpreek-woord: magere luyzen bey- ten hard. En naer dat gy nu een wyl in eenen bloey- enden, dogganfchonregtveerdigen , ftand hebt gqleeft, beginnen u voor een nieuwe plaeg de. doornen van u gewifch te prikkelen , als u naekt en blood, langs den kant des Keyzers, worden voorgefteld alle uwe on ge«. ïegtigheden; nu gaen uwe verblinde.oogen open ende gy roept uyt met de boomen; waerom ons. onder zoo harde jok begeven ? Hadden wy gehoorzaem gebleven als de üoftenrykfcheNederlanden, de eene hadden voor , en de andere naer , niet. tot elkanders ondergang ge- dient! maer te laet. |
|||||||
|
XXXrilI. VrONDERBAER GEZJGT
Flde Deo femp&r » nóh hic te deferet unquam:
Omnibus (crumnis hoc duce viclor eres. Aufonius. ^v*iens hert op Godt betrouwt,zelfs in hetzwaerfte lydea Dat hy onfchuldig draegt, zal zig daer na verblyden. Z Onder pluymen fiond de Pauw
Even hly, en even gouw j |
|||||||
|
.
|
|||||||
|
£2 Den verligteti Jonas
Sy en is niet eens geftoort;
Al is fy niet, zoo't behoort, Zoo de Raef haer kaelheyd ziet, Js fy bly om haer verdriet : Sv roept fpotwys; komt ten dans', Want u niet htzwaert den glans: Gy waert fchoon , maer ook bezwaeri Als gy in u pluymen waert, Gy kont ponder laft inh groen Nu veel logte fyrongen doen. Dezen f pot de Pauw vat op, En roept, fpot vry zwarten kop: Ik zien , dat gij zijt verblyd, Cm dat ik den fleert ben kwyt. Zyt gy bly om mijn verdriet; Dat verdriet en deirt my niet, Dat verlies ik niet en agt; Want ik weer fchoon pluymen wagt. Ziet, ik ben niet eens bedrukt, Al ben ik heel kael geplukt; Naer een maend , oft twee, oft dry, Jk meer pluymen heb, als gij, 'A: Schaem mij niet, al flaen ik kael. Want mijn fleert flaet in een zael, Tot cieraet van al de fpys Dn daer hael ik lof, en prys, Jder gajl flaet daer de oog, Op mijn fleert dat fchoon vertoog, Jk ben hóóp, oft moet niet kwyt, Als men my den fleert af fnyd. Wenfcht om pluymen roept de Raef, Gy u zelven wenfcht een flaef: Hebt gij niet zoo veel geleert, Dat ons leert, al wat ons zeen ? Waerom wenfcht gij weer om goed, Dat gij weer verliezen moet? Waerom iragt gij nae den fleert. Die van mcnfchen word begeert? |
||||
|
der agthiende Eeuw. . $$
Het is zeker, 't doet u fpyt,
•Als gij uwer. fleert word kwyt. ■Rooft u pluymen eenen boef? Gij gevoelt dat, gij word droef. Zegt gij? ik gevoel geen fmert, Gij fluyt en fpreekt tegen "'t hert. Als weer uwen fleert wafl uyt, Hy wafl uyt tot roof, en buyt, ■Als gij weer nieuw pluymen wagt, Gij u>eer nae nieuw droefheyd tragt, Want u fchoonheyd word benyd. Hierom word g,u pluymen kwyt: Ik van dat verlies ben vry ■> En ook ryker ben , als gij: Dat ik heb dat houw ik vaft, Want ik lyd geen overlafl \ Jk bleef altyd wel geruft, Niemand in mijn fleert vind lufl. Hebt gij veel ? gij word veel kwyt, Tot u fmaede tot u fpyt. Gij kael om u rykdom word7 ■Als u pluymen fyn gekort; Om u fchoonheyd word gij vuijl, En men maekt de Pauw den uyl. DE Pauw zig ontbloot ziende van fyne pluymen,
troofte zig hier in ; by-brengpnde voor reden, dat dit niet altyd zoude hebben geduert en dat haere toekomende pluymen mogelyk alzoo luyfterlyk zoude hebben geweeft als de voorgaende ; maer de Raef, die genoegen fchepte in de onderdrukkingen van de Pauw, befpotte haer jammerlyk ; zoo verre zelfs , dat geene fcbeld-woorden konden by een geraept worden , °ft fy kreeg de zelve nae den kop: de Pauw liet haer zeggen; zoo v:rre, dat fy met haer opentlyk lagte, als de Pauw haer voorzeyde dat haere pluymen wederom z°uden opgroeven en mogelyk luyfterlyker worden : ^ezc pauw verbeeld ons zeer wel de Ooftenrykfche Ne- |
||||
|
54 &en verlIgten Jonas
derlanden , die van hunne pluymen , hunnen vrye«
handel langs de ftroomen Zeewaerts in , berooft zynde; alhoewel fy hier over .van de vereenigde Staeten zeer jamrnerlyk befpot wierden, genoegen fcheppende in de onderdrukkinge van het volk Gods , de Roomfch Ca- tholyke Staeten, dit met alle langmoedigheyd hebben verdraegen , antwoordende, dat den luyfter daer men hun hadde van ontbloot, daer naer mogelyk veel groo- ter zoude worden; maer fy , als de Raef, befpotteden hun als dan nog meer: fy zeyden; en oft dit zoo ge- fchiede, wat wacr'er aen gelegen? Uwe nieuwe pluy- men , hec bekomen van uwen voorgaenden vrydom, zoude u tot een groot verderf ftrekken , alzoo die fy-' nigheyd van handeldryvinge , die wy in onze landen hebben , by u is vervlogen , en diens-volgens dat hy meer tot u verderf als tot uwe opkomfte zal ftrekken, ende alzoo zult gy op het laefte als eenen Uyl ftacn gapen , zonder gek, zonder credict en zonder eer. Gy voorfpeld wat goeds, Hollander, maer, dat gy alle die gemelde zaeken op u toepafte , ik wete oft gy den na- gel niet zoude op den kop flagen ? Want al die den Heer in de onderdrukkinge is getrouw gebleven , word uyt de zelve wederom tot hoogeren luyfter opgebeurt ;. hy beproeft de herten fyu'er dienaren in den tegenfpoed even als het goud word beproeft door het vuer , daer hy in tegendeel de Godt verlaetene eer-roovers en on- regtveerdige met fyne Goddelyke wraeke vervolgt ; gy moogt dan vry een ander liedje zingen , ende veel eer met Ovldius uytroepen : Multa mlftr timco, qula feci multa protervè,
1 JExemplique mttu torqueor ipfè mei, Dat is: Met regt ben ik vol vrees, want ik heb veel misdreven; Degrootheyd vanmynkwaed doet myne ziele beven. |
||||
|
äer agthiende Eeuw.
|
|||||
|
XXXIX. WONDERB^ER GEZIGT.
In verbis prudens femper placet. Cicero.
AI die voorzigtig fpreken kan , Hy wis behaegt aen allen man, DEn Wolf brak in den flal by nagt
Om daer te fijn op Schaepen jagt '-' ^tacr dat hy eerft daer binnen vond, En was geen fchaep ,mäer prins den hond ■ ■ Prins vajt gevallen was in flaep •öen Wolf hem aenpakt voor een Schaep-; \ -Öen Hond word wakker, en ontjteld'■', - &at hy i's onder Wolfs geweld. Jk bid u roept hij, laetmy gaent *k mager pry en heb niet aen ; Jfc ben zoo taey ; als eenen fieen : ^ant ik maer vel heb over been, *k bid u maet flikt mij niet in; Maer volgt mijn raed, en doet mijn zjn Xaet my nog loopin kleynea tyd,,.. |
|||||
|
g6 * Den verVigten Jonas
Dat zal u zyn tot meer profyt:
Want mijnen ßozr %al houden bromt En ook genood zyn wederom :" Daer hy zal gaen , ik ook zal \yn, Jk zal mij mefien als een zwyn : uils ik zal vet zyn -, en heel groot, Dan zult gij %yn van mij genood. Dit hoonden Wolf, en "'t klinkt hem wel Maer hij en kent geen rekels-j pel, Jk laet , roept Wolf u hier op vryi Maekt dan u vet gij mager pry; Maekt als gij fiaet op mijnen dis, Dat veel aen u te fchajfen is. Met dit befpreek den Hond trekt op, En houd met dezen trek fyn kop.' Naer langen tyd den Wolf komt weer , Maer hy en vind den Hond niet meer. Hy roept, hy flüót , hy breekt in Jtal, Hy zoekt den vetzak over al;. Maer hy in't zoeken krygt verdriet: Want die hy %oekt, en vind hy niet, Hy hoort gerügt, hy luyjlert toe: Ziet Prins op 't dak ronkt.; als een koe. Komt af, roept Wolf, gij zyt al vet, Myn tanden zyn op u gewet. Waerom gewagt? fa komt al voort,; Zyt gij geen man dan van uw woord „ Holla , roept Prins: ik %oek geenfpel; Ik ben hier wel, ik Jwud' mij wel. Gy had mij laflmael in den jirik ; En liet my gaen gy botterik: Had gij gehouden mij in klip; Zoo zoud gy nu niet hebben "'t flip. Gy zult lang wagten eer ik kom ; Jf^ant ik wagt nog mijn meeflers bronu Dit wondcrbaèp' Gezigt fteld ons voor de wel-
bedagtheyd van den hond» om te ontkomen de woedende tanden Yan den hongerigen Wolf; dezeFabel zal
|
||||
|
V
der agthiende Eeuw. 57 zal men .dan met regt toepaflèn op de Vereenigde Pro-
vintien, de welke ons oogb'lykelyk dezen Wolf,en da Ooftenrykfche Nederlanden den Hond verbeelden: naer dat deze dan de Ooftenrykfche ProvintLn zoo ,erre hadden overweldigt, dat nu tegen hun s:,eenen weder- ftand meer waste bieden , zoo moeften fy als den hond aen de woedende vreedheyd voordellen alle bedenke- lyke klagt-redenen , van de uytgepetheyd hun'er 's lands inkomften, van de groote verwoeftingen die'ergefchied waeren ende van de uytterfte armoede , tot de welke alle des zelfs bewoonders gebrogt waeren ; op dat fy hun hier door zouden hebben doen afzien van zoo on- VoordeeHge Staeten tot aldertyd : fy waeien als den Wolf gretig tot den buyt , en alzoo fy zagen dat'er voor ' hun wynig te btkomen was, zoo lieten zig fy hier ligte- lyk op o > erhallen, peyzende nog een wJe tyds af te zien van de zelve , tot da fy zouden tot eeneu beterea > ftand opgebeurt zyn ; niacr i'y meeten uyt als aen Wolf; als iy de eerfte gelegendheyd hadden lacren voor-by- gaen, zoo kwam hun de tweede niét meer te gemoed ende fy moeften met befchaeni.de kaken 'er op luymen ; dog den Wolf ging fynen gang , dat was al: maer de Vereenigde Provintien meten vry wat erger uyt , fy, die meyaden een landfehap, hun zoo fy zeyden zeerdien- ftig, ten roof te nemen; word-a haeft zelfs van alles ontbloot: de zaek keert ganfeh anders;fy hebben oiec geaoegzB.m in agt genomen het algemeyn en aloude bek_ndfpreekwoord : fionte capillata poft eftoccafio cah-a. Die eens fyn kans verziet , krygt zelden de zelve we- der , en wel bezonder in eentn onfegtyèerdjijfiri han- del; vva it dezen word niet alleen san (iodt,maer ze'li ook van de menfehen met eene verkeerde poge opge- merkt : hoe kan een haeter van alle menfchlievendheyd, aen eenig fterveling behacgen ? Neen, dit kan niei be- ftaen, dit betuygt ons klaer den voortreffelyken fchryver Plutarchus, als hy in deze kortbondis'.e woorden z gt: fivisamari ama- Is'c dat gy wild bemind worden, zoo *ord'er weder liefde verevfcht. J-t. Deel, H |
||||
|
gl. , Ben verRgten Jonas
|
||||||
|
XL. ttfONDERRJËR GËZTGT.
Amicitia non venditur & numquam valet qua; -emitur.
Balth. Grac Men waerè vriêndfchap noyt verkoopen ziet, Een vriêndfchap, die- men koopt, wis deugd ook niet. ALs den Oögft-tyd was gekomen,
Om het graen te pikken af, Was Leeuwerk na.'t neft gekomen* En dees les haer jongskens gaf.
Ivinders haeft den tyd zal naeken : Dat men pikken Zal het graen.
Hierom moet gy u weg maeken, Maer gy hebt geen pluymen aen.
Dat gy hier 7.00 lang mögt blyven, Tot dat gy wel waert gepluymt;
Pikkers zullen u verdryvcn , Want het graen moet fyn geruymt.
Even-wel wilt u niet ftooren, Luyfterd wat den Pagier zegt,
"Wik fyn woorden wel aenhooren, |
||||||
|
/
|
||||||
|
itr agthhnde Eeuw»
Ik u helpen zal te regt.
Hier op is fv weg gevlogen • Maer hasr jongskens. fyn vol vrees:
Want fy können fyn bedrogen , En fy hebhen maer bloot vleefch:
Ziet terwyl fy *t kwaedfte denken, En hun herten fyn verfchrikt,
Komt den Pagter fyn kind wenken» Dat den Oogft moet fyn gepikt;
Gaet zegt hy, de vrienden haelen s> Dat fy morden gaen in't veld»
En wel ilypen al hun ftaelen , Want ik vrees voor KLrygs-geweld
Hier op trekt den Panter henen, En het kind fyn boodfchap doet:
Strakx Leeuwerk is daer verfchene/n En geeft aen haer jongskens moed«
Hoe zyt gy, vraegt f , gevaeren , En wat heeft den Boergezeyd?
Gy moet (roepen fy) ons fpaeren; Want de pikkers fyn bereyd.
Moeder lief! wy fyn verloren: Morgen fyn wy al gevat;
Morgen word gepikt bet koren Is het droog oft is het nat.
Al de vrienden fyn befproken , Om te komen op het veld,
Want daer Ruyters fyn geroken*. ■'t Mag niet lang fyn, uytgefteld
Syn de vrienden maer befproken ; Roept de Moeder: zyt dan bly:
3lyft geruft in't neft gedoken, Want gy zyt van vrienden vry.
yrieaden zullen niet op-paflen, Maer afdoen hun eygen Oogft,.
■En dit graen nog Ise'en warfen,' Hierom zyt al wel getrooft ;
ïlieop vrieuden zig, betxou.wen? |
||||
|
6o Ven verlïgten JónaS
En op hun iet laeten Itaen.
Moeten hun met drift aenftouwen, En 't word zelden wel gcdaen,
Hierom kont gy nog vry ruften In dit graen een ruymen tyd;
"VVant in vrienden fyn geen luftea Om ie komen aen met vlyt.
Als den Boer zal morgen komen, En niet vinden zal een vriend,
Op fyn fpraek diend a:t genomen, Hoort wat hy belaft fyn kind;
Maer, terwvl fy is gaen vliegen, Komt den Pagter droef by 't'graen j
Want de vrienden h&tö^bedriegen , Hy ziet daer geen vrienden ftaen ;
Ziet de vrienden ons uytftryken, Riep hy; Joös 't is beft gedaen ,
Om niet meer te blyven kyken, Dat wy zelf daer vallen aen i
Morgen als de Zon zal blikken , Laet ons trekken dan van huys,
En het koren al afpikken, Zoo en komt daer geen abuys.
Als de jongskens dit aenhooren , Roepen fy te gaer benouwt,
Morgen zal men ons vermooren , * Zoo gy Moeder u niet gauwt.
Ziet terwyl de jongsiiens ztigten; . Komt de Moeder in het neft,
En iy vraegt hun vol bedugten, Wat den Pagter fprak op't kit
Men zal (roepen fy ) ons rooven , Want hy morgen met fyn kind
Pikken zal, en maeken fchooven , Zoo haeft als den dag begint.
Heeft hy zoo, zegt fy , gefproken? Zoo is't nu den regten tyd.
Dat uw neft word opgebroken , |
||||
|
der agthiende Eeuw. 6l
Dat gy op een ander zyt.
"VVant nu hy wilt zelf hier komen , Zal het pikken gaen, voor goed,
En d.n ^yd dient waer-gcnomen^ Dat ik u weg draegen moet.
Die op vrienden zig verheten , Krygen traeg, en zelden trooft,
Wilt gy niet uw voordeel haeteu, Wagt geen vriend, pikt zelfden Oogft.
DE Leeuwerk die haere jongskens voorfpeld■> dat
men zig op gee,e vrienden mag verlaeten, en dat de zelve gemeynelyk in den nood agterblyven , zoo als den Boer die den oogft moet macven , heeft ondervon- den; bediyd ons in een levendig denk-beeld de ver- eenkde Provimien : deze ziende dat nu den tyd nae- kende was om hun h mne ongeregtigheden te doen boe- te i . hebben troifchely hier mede gegekt; fy verlieten zir op den omza.'ge! yken byftant van Pruyflen en van Vrankryk „ het welk hun boven dien dus te ftouer dede worden; om dat fy dogten, dat den Turk altyd toegedaen voor Vrankryk, langs dien kant de Czarinne Senoegzaem werk zou-e geven, om haer te beletten den belpofden byftant aen het HLiys van Oofteni;yk te doen ; maer neen, Hollander, gy hebt u mifgifcht; 3Ue de vriendlchap die gy door u geld wilt koopen is friaer in fch'yn ; ieder ontfangt wel uwe eer-giften met een coed gemoed , voor zoo verre fy hem können dienf- % en voordeelig zyn; maer niet onder gelofte van u ^yt allen gevaer te redden; deze hope maekt gy by u Zelven op , en het is zeker nogtans , dat gy u met de Zelve zult bedrogen vinden : zoude eene kroone als Xrankryk, zoo nouw verknogt in bloed-verwandfchap, In Gods-dienft en in Verdrags aen het Huys van Ooften- Jyk, zig van het zelve afrukken ? neen, dit kan niet 2vn ', dezen vriend zal u gewifch nytftryken , als' de Vriendet> van den Pagter deden : zoude Pruyflen nu, u tei hulpe komen ? ik bekenne , dat hy eenen geflaegeo |
||||
|
€ i Den vêrUgten Jonas
vyand is van hetHuysvanOoftemyk; maer niet tegen-
ftaendedit, is hy geenen minderen van uwe Staeten, die zoo fchandelyk fynen neve, zoo als wy hier voren hebben aengetoont onderdrukken ; dit geeft hem eer ee- nen wraek-luft, als eene toegenejrendheyd tot uwen by- ftant ; het; jong manfcbap, dat hy in fyne Landen door u laet op - werven, en is geen daed van vriendfchap; maer van eygen belang :gy moet immers alle derecru^ ten, die daer worden aengewerft, in voile monteringe Hellen met kleederen en wapenen , die gy van hem moet koope,i ? en dieris-volgens is het niet de vriendfchap , maer liet, groot gewin, dat hem hier toe heeft aenge- port; als den tyd zal gekomen zyn , zal hy u ook den kryg alleen laeten waegen , even als den Pagter het graen alleen moeite maeyen, en dan zult gy met Cicero moeten beleyden : Q^iodmulti te odevlnt fi te nimium amas. Dat is:
Die zig zelfs te veel bemind,.
Is zelden iemands vriend.
Dat deze fpreuk van Cicero zeer wel op u paft, heeft ten allen tyde kennelyk geweeft ; want uwe eygen liefde, uwe eygen baet heeft in alle voorvallen doorgc- ftraelf: noyt hebt gy een bond-genoodfchap aengetroffen; noyt hebt gy u in eenige zaeken ingewikkelt ;.jioyt. hebt gy iets ondernamen, als om u e\gen alleen te bevoordeelen, mifgunnende zelfs dat de deel-genoten van uwen handel hier uyt eenig nut voor zig konden afvergen; hoe wilt gy dan vrienden hebben , die ten al-. Jen tyde met liften en bedrog hebt omgegaen? neen, vriend, de zaeken können zoo niet beftaen; daerora fluyte ik met op u toe-te-paflen de woorden vau Teren- llus : Suo ipfius laqueo captus e/t. Dat is : Door eygen fchuld en eygen kwaed^
Den boozen menfch verloren gaet.
|
||||
|
ier agthiende Eeuw. ë%
|
|||||
|
XL f. trONDERBslER GEZTGT.
Fraudulenti non decipiunt diu Car. Theop. Bedrog hoe zeer 't ook zy bedekt Eerlang zal worden eens ontdekt. Ziet een Vos had menig werve ,
Tot een Hoender muyt geweefi , &'<■£ hy door den roof kwam erven, En deed geven hunnenrgeejl',
Dit had hem nu een'ge tyden, Zonder vreeze wel gelukt ,
Waer den Haen had van bezeyden , Ganfch den handel na gemukt ;
*fy ging s'Meefters hond dan [preken, En hy zeyd hem met fatfoen :
^aet ons dog de dood eens wreken , Van zoo menig kloeke Hoen ;
k zal in. den Noót'laer vliegen , En vermits hy hoUlg is,
■^ulkn Wy den Vos bedriegen, Dit is ^efcer en gewifch;
|
|||||
|
#4 Den. verligten Jonas
T'wyl gy mogelyk zuk flaepen ; f
Zal hy weder komen aen ;
Maer dan zal a wakker maeken , 'T" kloek gefchrey van uwen Haen;
Zoo gy my myn ft'em hoort uyten, fliegt dan tot de Koij terjlond ;
Houd deß Dief er dan maer büijten , En verderft hem tot den grond.
Ziet dee^ raed komt mij behaegen, Zeijd"1 den Hond met goed beleijd ,
Nog raekt hij van dezen dage En lijf en bloed en leven kwijt;
Want die fleeds ons al bedriegen, Boeten ook al eens hun kwaed ;
Moeten 't laefl in 't net wel vliegen , Voor hun flim eti booze daed.
Als den Hond dus had gefproken , Zijn zij op hun poft gegaen ,
En zij hebben \ig gewroken , Want den Vos die kwam weer aen:
Zoo den Haen zag deez"1 venoogen , Kraeijde hij wat dat hij kond ,
En den Hond kwam toegevlogen], Agtervolgde hem terjlond :
ylls hij kwam het kot te naeken , Vat hij hem van agter vajl.
Vriend hoe Jtaet het met u zaeken , Zeijd hij , ziet gy zyt verraft.
Dog den Vos met zyne treken , Sprak zoo zoet en byfter fchoon,
Meynend' dus van kant te fteken ; Maer den Hond nam zynen hoon ,
En ter plaets deed hy hem fterven > Daer hy maekte zynen buyt i
Ziet, zeyd hy , dit is u erven, Want ik zeg u tot befluyt:
Al die andere wilt bedriegen, Krygt men dog door liftigheyd ;
|
||||
|
derägthlendi Emw* 6$
Hy moet in de kers wel vliegen ,
En raekt goed en leven kwyt. DEze Fabel fteld ons voor in den Yos , de liftig-
heyd der vereenigde Pro vintien ; dié ten allen tyde hebben behendiglyk weten bunnen roof te maeken ; maer bét bedrog en kan geen ftand grypen; fy worden eynddvk als den Vös infgelykx tot hun verderf gè- brogt: het accoord dat den Haert met den Hond aen- ging , fchetft ons oogblykelyk af de vereende magt van verfcheyde Mogendheden , alle veerdfg om de veree- nigde Provinciën met hunnen ondergang te bedfygen; de daedelyke dood van den Vos , duyd ons den aen- ftaenden en daedelyken ondergang van deze Republiek; de roovereyen, het buyt maeken en het wraek-roepende bloed vergieten „ zullen gewrokeu worde.i; iy en zul- len nu geene vly-woorden meer mogen voor-bringen , alzoo deze aen hun, zoo min als aen den Vos , zullen te baete komen. Hoe ? zoude eenen welpeyzenden "Vorft j als onzen ouvergelykelyken Keyzer zig niec breken over een volk, dat ten allen tyde gediept heeft tot verleyerey van fyneygen onderdaenen zoude hy het zelve niet onderdrukken , die door bun geld zoo me- nig regt gemoed hebben weten om te koopen ende tot hun verderf te doen hellen ? Zyn fy niet de oorzaek geweeft van vele venadereyen ende meyneedigheden ? dat fy hunne onregtveerdige fchatten tot hun eygen verderf bezaten, wat raekt ons dat; maer dat fy door de zelve de opregte gemoederen doen afdwaelen , dit gaet te verre; dit kan hun oogblykelyk niet by bren- gen als eenen volkomen ondergang ; fy moeten als een onnut, ende zelfs fchaedende onkruyt, met den wor- tel worden uytgerukt ; op dat het geene takfels meer voort-fchiete , ende op dat dus het geheugen van het ?.elve door den tyd uyt alle gemoederen der welf. ey- zende verbannen worde. Onzen Vorft wilt volkomen aeu fyue piigten , en blyken geven van fyne regtmae- tige heerfchinge; hy.nserat in agt de woorden van Bal. II. Deel L |
||||
|
I
|
|||||||
|
GS Den verllgten Jonas
Grac. i als hy zegt : efl boni Principis videre quid aga-
tur, pravidêre quid futurum fit > punite deliStum & com- penfare virtutem. Een goed icgtmaetig Vorft ziet wat'er omme gaet,
En voor 't geen komen kan fielt hy zig haeft in ftaet. Al die voordeelig zyn moet hy na't regt beloonen, En aen die kwalyk doen moet hy fyn gramfchap toonen Hy aenfchouwt dan hun bedrog en ongeregtigheden ; hy voorziet, waert't dat hy hun niet verdelgde, dat deze riogvry hooger zouden aengroeyenj fyne Ooftenrykfche Nederlanden » die hem ten allen tyde fyn getrouw ge- bleven» wilt hy beloonen, ende die verraderlyk zyn af* gevallen en tegen hem fyn wederfpannig geworden , wilt hy verdelgen, en met regt. |
|||||||
|
XLTI. WONDERBAER GJEZ/GT.
Ocream capiti, & tibiït galearn aptare. Erafm. Roti. Verkeerde daed en gekke praet, Js oft men 't Peird toomt by den fteirt, Ziet de Dieren waeren faemen
In het woefte wout vergaert, Om gezaememlyk te laemen, |
|||||||
|
der- agiMtnfc Eeum
Over iets van groote waerd ;
Als zy waeren neer gezeten , Kwam den Aep als fcheydsman voor %
"Vrienden, zegt hy, wilt gy 't weten j Geeft aen my dog al gehoor.
Hy begon daer dan te-uytea, Allerlyen gekken praet;
Dan te Springen , dan te fluyten j Dan te Danffen langs de ftraet ;,
Al die dieren ganfch verflaegea, Riepen al te faem vejbaeft :
Wie zag oyt zyn levens dagen,; Iemand die zoo holt en raeft ?
Oft dat zy met goede zeden Hem gelyk'lyk fpraeken toe ,.
Hy bezat dog geene reden, En hy brulde als een Koe ;
$praeken zy van groote zaeken v Ziet den Aep die ftaet en lagt,
Men wieft dan niet wat te maekenj. Ieder een die deeè zyn klagt,
Dog het, was om niet gezongen , Want den Aep die fprak heel ftout»
g'Hebt my hier ter plaets gedongen» Op dat ik het plyt regt houd';
g'Hebt my fcheydsman ook verkoren», Al gelyk met uwe fchaer;
"Wel wie was'er- oyt geboren, Die zoo kael was zonder hayr,.
Aen fyn eerfgat en fyn billen , Als ik, die hier zit tot regt,
Wel wat kan het u dan fchillen, Oft den Aep u zotheyd zegt ?
Wat kant vat dog meerder uyten ,, Als dat het in zig befluyt,
Kont gy dan van zulken guyten» Hebben dat iets goei beduyd ?
Ganfch de rey begon te morren i, |
||||
|
Ä® Den vtrligten Jonas
Ieder zeyd: hy dient verband,
Laet ons dan te famen porren, Dat hy fteekt fyn fchuyt van kant.
z'Hebben dan te laem gefpamien, En den Aep ten zelven ftond,
Uyt hun ftaet en ryk verbannen, En verdelgt tot in den grond.
Dit wonderbaer Gezigt vertoond ons opendlyk,
hoe de redeloosheyd ftand - grypende in eenen menfcb , die zig egter voor verftandig wilt doen groe- ten , den zelven v an een ieder word befpot; d'aerom word dufdaenigen zeer wel vergeleken by den Aep als fcheyds-man, gezeten onder de oneenige dieren : in plaets dat dezen Aep zoude de zacken van hetgefchil aenhooid ende beflift hebben, fprong hy telkens van den os op den ezel en in 'plaetfe van te antwoorden , op dat hem wierd voorgeftelt, begon hy alle flag van grammatfen te maeken; zoo verre, dat hy tot fyne fchande van de gantfche rey verjaegd wierd ende tot, fyn verderf gedreven: zoude men hier uyt geene fchoone toepaffinge konneu raepen op de Staeten der vereenigde Provintien ? Hebben die niet de partey van den Aep gekozen, als fy, als fcheyds-mannen,ter befliffinge van de za. ken tuflehen hun en fyne I£eyzerlyke Majefteyt zyn aengefteld : ongetwyftëld jae; want zoo men hun van wedergave en afstant van de ongeregte bezittingen iprak, wilden fy zelfs nog al veel te goed hebben : fy deden dan als den Aep, in plaets van de zaek te be-* Juffen , brogten fy de zelve in de war; nu, als hun Lan- den zullen in ley gebrogt worden, zullen fy dan even niet als den Aep uytmeten? wie twyflèlt'er aen? men zal hun om hunne mis-verftandheyd verjaegen ende ver- delgen , en dus zullen de Aepen in het Aepen-Iajid te faeru mo0en heerfchen. |
||||
|
der agthiende Eeuw* 6$
|
|||||
|
XLIII. WONDERBAER GEZIGT.
Et Dominum Coeli fleiäere votavalent. Manialis,
Een goed gebed bewegen zal, Den Schepper Heer en Godt van ah EEn armen Man ging na de Stad,
Met iets dat hy gevangen had; Om dat hy was benood van geld , Èn in veel teaienfpoed geftelt; ÏTet wat een Haes, zeer fchoon en vet, *ïy dagt hier mée ben ik gezet , *ïy ging dan moedig met den btiyt, ^e'aeden 't zvnen huyze uyt; Maer nouwlykx was hy voortgegaen , Oft daer komt eenen Ruyter aen, ^eer fiel gereden met zyn Peerd, ■Oat fchier denLand-man wierd verveert, 2iet nou -lykx was hy by den Man, Of hy beroofde hem er van ; *ty droeg den Haes op eenen ftok, % zeyd', dit -is esn goede, brok , |
|||||
|
70 Dut verVigten Jonas
En't wyl hy van hem henen reyd,
Geracktden Man den Haezekwyt; Hy roept op hem , dog Jt was om niet» Den Ru i ter zeyde, 't is gefchiéd. Eu t'wyl hy droevig ftaet en dogt, Hy dus om Gods genaede zugt : 6 Heer, aenziet de dievereye, Ontfermt u nu dog over my, "Want nu koom ik in ley en druk , Door dit myn droevig ongeluk ; Kryg ik hem onder myn bedwank» Ik zeg u al myn leven dank ; 'K betrouw my Heer op u genaêj Daerom ik tot de Stad nu gaê ; Op dat ik hem met zynen buyt , Eens v akker klop op zyne huyt; Op dat. met regt hy afstand doet, Van myn 't onregt geftolen goed. Ziet als hy mr komt in de fta.d, Vind hy den Ruyter vol en zat; Hy kreeg wed'rom 't geftolen pand, Hy reept, nu ben ik uyt de fcaand ; Nu zien ik , die Gods hulpe vraegt s Dat hy't zig noyt te regt beklaegt. i
DEn Ruyter die den armen landman, berooft
van fynen buyt , zyh de vereenigde Provintien » die de Ooftenrykfche dievelyk hunnen vrydom hebben ontnomen: den Landman nu, diéinfvnen noodwendig- heyd fyne verzugtingen Hemelwaert ftiert, fynde Oof- tenrykfche Provintien , die in alle de onderdrukkingen altyd totdenalderhoogften hunne verzugtingen hebben geïchikt; even als den Landman zyn fy eyndelyk ook verhoort, ende fy dringen met kloeken moet nae d© Steden der Hollanders aen , om wraeke te nemen over deze onregtveerdige , even als den landman over den Ruyter: den Landman klopte den Ruyter braaf af, en, dede hem boven dien wedergeven alle het gene hy van |
||||
|
der agtklende Eeuw. 71
hem hadde gepikt; even zullen ook de Ooftenrykfche Ne-
derlanden met hunne ftroopers handelen : de Foorten naeft de Schelde zullen dit wel eerft beproeven, ende agtervolgens alle hunne Staeten ; naer dat fy-ze zullen ten gronde verdelgt en verflagen hebben, zullen fy bo- even dien , als den Ruyter genoodzaekt zyn , om" van alU' hunne roovereyen afstand te doen, ende uyt te roe- pen ." ziet grooten Vor ft Joièphus , wy fmeeken u ora genade, vrywillig bereyd uwe flaeven te worden! |
|||||
|
XLir. WONDERBAER GEZIGT.
Jmprobis nulla efi fatietas. Seneca.
Die Goddelooze wegen gaet, Is noyt te vre en noyt verzaed. Ziet deez' Honden waeren beyde
-J Eens alleen op hunnen vloer ; 'T wyi net Meysjen was ter qeyden , iaegen \y op hunnen loer;
6y gaen dan te faem aen randen
Eenen Pap-pot vol en heet;
|
|||||
|
72 Deo. verligten Jonas
Maer zy kwamen zig verbranden >
Dog niet eenen dier fchreed,
Laet ons dog maer byfler zwygen , Zeyden zy , oft nog van daeg,
Zulhn wy'er wel van krygen, En haefl worden eene Slaef;
Dat wy ons geruft hier zetten , Js voorwaer den beften vond ;
Ziet den nood en fteh geen wetten ; Dat den Pap ligt op den grond
Zullen wy voorwaer gaen weyten , Dat de Keüng was aenftuk ;
Laet hem ons Intween byten, Zoo ^yn wy 'weer in h geluk.
Dit kon hun wel eens bevrijden , Maer daer naer %oo was het fout;
Want zij konden zig niet meijden, Van dat hun was toe betrouwt :
Ziet zij maekten zwaêr verbonden; Maer ten duerde noijt niet langr
Oft tij vielen weer in zonden, Liepen in den ondergang;
Tot dat men hun eens betrapte ; Ziet dan kwamen zij: in nood,
Men hun dan zoo 8 ij ft er klapte\ Dat zij beijde bleven dood.
d^Honden komen ons te leenn , Dat die kwaden weg inftaet,
altijd komt zijn zona"1 vermeeren , Noijt te vreêd en noijt verzaed.
DE onverzaedheyd van deze Honden, mag men met
regt vergelyken by de vereenigde Provintien , die in allen hunnen onregtveerdigen handel lyn onver- zaedelyk geweeft ; dog den zei ven heeft by hun ook zoö lang ftand gegrepen , tot dat fy eyndelyk hun dood- vonnis geteekent zien, even als de honden : fy zyn ge- lyk geworden aen de hongerige wolven , altyd uyt'op den
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 73
den roof, ende daerom heeft den hoog-loffelyken Vorft
gezworen , dat hy dufdanige wilt van de regtmaetige afscheydeu: hoe het fy oft niet , raén mag hun opregt vergelyken by het haetelykfte wezen , onweerdig het Zonne-ligr te befchouwen ; want geene fchryvers vind men, die met eene algemeyne over-een komfte de on- gebondentheyd eens landfchap beter befchr.yven «j als die, de welke over de zeden en levens tugt der Hollan- ders hebben gehandelt; Pieter Bor, in fyne Nederland- fche Oorlogen, zyn de eenen van hun eygen natie, en verfchoont hun-in geender manieren ; jae , hy betuygt zelfs opentlyk , dat fy zeer vele ongebondentheden n allen tyde hebben begaen, de wel^e hy fchaemt met fyne penne uyt te drukken. Als dus uwe e; gen Ia d- genoten, uwe eens grzinde van Gods-dienft, uweagt- baere en vaderland Jievende mannen , van u fpre en , wat verwondert gy u dan over de onpartydige fchry- vers? gy zoekt miflehien zoo vele te wege te brengen , dat gy peyft, door uwe looze vofTen treken ons hier van te overtuygen , ende die vorige daedea uyt de ge- heugeniflè te verbannen ? Neen , myn vriend, dit is vrugteloos; gelooft vry, dat wy alle die oude mifdae- den ligtelyk können overftappen ; maer geenfints die , de welke wy zelfs in perlbon beoogt hebben , en de welke zoo menigvuldig-zyn, dat het onmogeiyk zoude zyn 'er een lyite van op te maeken ; men moet deze dan met de groflên befchouwen , ende met een alge- nieyne zin-greep van ui. zeggen : van den hoofde tot de voaen en is'er geene regtyeerdigheyd in die menfehen te vinden. Peyft gy dan niet, dat de ftrafte die u naekt, niet meer als biüyk is , en dat gy maer loon na uwe verdienften bekoomt ? Dit zoo zynde , wat wilt gy u verwonderen , over alle het nieuws dat gy dagelykx hoort. Dit fyn enkelyk de voor-bereydzels van uwe wel-verdien.;e ßtraneu , bereyd u dan om-ze te ont- fgngen $ want fy zullen haeft komen. K
|
||||
|
74 ®en verligten Jonas
|
|||||
|
XLr. WONDERS AER GEZTGT
Bönis nocet, quisquis pepercerit malis. L. ann. Seneca.
Hy doet de goede Lieden kwaed, Die rt kwaed hier zonder firajfe laeu . Ziet den Koning Leeuw verheven,
Was gezeten op zyn Throon , Om daer Vonniflèn te geven , Zoo voor deugden als voor hoon;
Al zyn Staeten kwammen faemen , Eerbiedend' hunne grooten Vorft;
Om dat hy zoo nae betaemen , Ganfch het Roer van Staet betorft.
Wel zegt hy , myn lieve Kind'ren, Leeft gy alle vergenoegt ;
Komt u niemand oyt te hind'ren, Word gy nergens in bedroeft?
Spreekt regt uyt, gy moet niet dugteni Want ik zwere u voorwaer,
JDat ay voor my zullen vlugten } |
|||||
|
der agthiende Eeu&i <?$
Oft zy leyden groot gevaer.
2oo als hy had uyt gefproken , Dogt den Vos dit gaet my äen ;
't Word met regt op my gewroken-, Ik en zal't niet lang beftaen :
Hy besron fyn fteirt te trekken, Hy betoont veel vriend'lykheyd, ;
Aen die hy eerft hield voor gekken-, Geeft hy nn een wys beleyd;
Maer dit kon hem al niet baeten,, Ieder was op hem geftoort;
ieder kwam den Vos te haeten, Om dat hy maer fteelt en moort i »
ieder Staet zeyd' fyn belangen;
Hoe den Vos hui* had getergt,.
ï>aerom wierd hy ftrakx gevangen^ En voor 'tregt-hof uyt gevergt,
Maer zoo hy daer was gekomen, Kwam het alles in het ligt;
öaer heeft men terftond vernomen, Dat hy noyt goed had verrigt:
£00 den Koning dit aenboorde, Wierd hy ieffens zeer ontftaen;
Want hy zig hier in zeer ftoorde, Daerom was't met Vos gedaen:
Qoregt moet ik altyd ftraflèn , Zeyd hy, daerom nu terftond%
2al tn-'u anders leeren blaffen, k En verderven in den grond.
£iet den Vos wieft niet wat zeggen $ Want hy moeft in dezen nood,,,,
■^ fyn fchelmerey afleggen, En beproeven haeft de dood,
DEn Koning Leeuw , die fyne Staeten vejgaderd
hebbende, van de zelve afvraegt , oft hun nie- mand mifnoeginge geeft, ende die alfdan gelykelyfc ^sr over den Vos betigten, die hy terftond zonder gs<* |
||||
|
16" Dm verïïgten Jonas
rade doet ter dood geleyden; op dat de regtmaetige niet
zouden lyden door het fpaeren der poddeloozen ; be- duyd ons zeer wel in den Koning Leeuw , den kloek- moedigen Vorft Jofephus; in des zelfs Staeten , de Oof- tenrykfche Nederlanden , ende in den Vosdevereenigde Provintien : den Keyzer aenhoort hebbende de klagt- reden van de Ooftenrykfche Provintien , die fy deden van den Vos, de vere-nigde Staeten , en opmerkende dat de zelve zeer wel gegrond waeren, heeft hun regt- maetige bewys-reden voor-gebrogt ; hoe hy dit alles niet zoo feffens kondevoorzien; edog dathy over hun, als eenen waeren Vader over fyne kinderen, zoude hebben bezorgt geweeft; dat hy zoude wraek nemen over die hun zoo fehandige liften en laegen lydden, en dathy hun tot den K;rond toe zoude verdelgen , in geval fy na fyne ftem- me niet wilden luyfteren: de vereenigdc Provintien dit ge- hoort hebbende, trokken departey met den Vos,fy trok- ken hunnen fteert voor eenen korten tyd in Tbejegenen- de den Vorft met alle heusheyd en vriendelykheyd; dog altyd met die omwegen , dat fy niet luyfterden naer fyne regtmaetige eyflchingen: fy meynden hier in , met ]offelyke complimenten, als den Vos door te flippen ; maer deze zaeken konden zoo min by hun als by den Vos ftand grypen: den grooten Vorft bemerkende, dat alle hunnen handel valfch ende verdagt was , dat men duftanige om de regtmaetige en getrouwe onderdaenen te beveyligen , moefte vernielen ; heeft eyndelyk hun dood vonnis uytgefproken ; op dat fy het lot der wa- penen beproeft hebbende, endeuyt fyn nabuerfchap ver- dreven zynde , hem geen de minfte ongeruftigheyd in fyne Saeten meer zouden können veroorzaeken. |
||||
|
der agthknde Eeuw. Tl
|
|||||||||||
|
XLVJ. irONDERB^ER GEZIGT.
Cum re&è vivas ne eures verba malorum;
Arbitrii non eft noftri quid quifque lóquatur. F'erinus.
*4ls gij wel keft agt niet wat kwaede tongen %eggen j Het is niet in oni tnagt hunpraet te wederleggen. |
|||||||||||
|
w
|
Olf in boflehen, en in daelen
Loopt den koftoprooven naden, |
||||||||||
|
Hy begeef: hem tot geen werk ,
Al is hy nog jong, en fterk.
Hy zit ledig aen de kanten, Oft hy gaet wat lanterfanten Tot dat hy een hamel vind,
Die hy toe-grypt en verfiind.
Hy komt by den Os getreden, En hy vraegt van hem de reden : Waerom hy een magtig dier
'T jok niet haet, en loopt van hier.
Waerom blyft gy zegt hy, flaeven, Eu met Hegte fpys u laeven? |
|||||||||||
|
78 Den verïïgten Jonas
'K zien , dat gy heel dagen hygt,
En maer liegten in-flag krygt. Gy meer flaegen krygt, als eten : T lijft my niet te zyn gefmetenj Zonder flaegen kryg ik koft, En ik ben van't werk verloft. Ik.beb luft in goede dagen , Ik. gaen rooven , ik gaen jaegen ; Ik ben fchoon, gezond, en vet. Ik ftaen onder nie«iands wet. Ik heb met uw medelyden : Datgy 't gras moet zelfs af-fny den .* 'T moeft al zyn voor u geplukt ; 'Tis my leet, dat gy zoo bukt. Als gy hebt geploegt de landen, Moet gy werken met uw tanden, Uwen boer is on beleeft, Dat by u geen ruft en geeft. Gy en kont den koft niet krygen , Als met werken , zweeten , hygen , Als gy geenen aerbeyd doet , Gy en kont niet zyn gevoed. Ik agt u voor eenen kloeteri : Want met tanden, oft met voeten Moet gy zyn altyd in't werk, Gy word flap, en ik blyf fterk. Wilt gy eten , wilt gy leven ? Gy daer voor moet aerbeyd geven, Siegten bloed ziet wat gy doét, U maer kwaed den boer maer goed» Maer ik wéét het zoo te maeken , Dat ik kan aen fpys geraeken Al en doen ik niet een zier, En al ben ik op den zwier. Ik wil by een ander leven Zonder iet daer voor te geven, Ik doen my, en niemand goed, My fpyft beeilen vleefch en bioe& |
||||
|
der agihiende Eeutv.
Dat ik had uw kragt gekregen , Claes den boer hield my niet tegen Ik zoud' loopen vry in 't veld, En niet zyn in boers geweld. Ik zoud' d'ezels niet aenveerden- JVTaer de leeuwen , beiren, peerden; Ezels vleefch waer my te fligt, Ik zoud' vreezen geen gewigt : Als den Os krygt al deéz' krauwen, Gaet hy die met 't gras erknauwen, En hy Wolf met reden leert; Dat fyn wegen zyn verkeert. Geeft gy , zegt hy, plaets aen reden r Gy zult oeffenen uw leden, Gy zult zyn een neerftig dier , En befehaemen ook de mier. "Wilt gy my naer regt gelooven, Gy zult werken, en niet rooven : Wéét gy niet wat kwacd gy doet, Als gy u roet fielen voed ? Gy zoud worden hoog geprezen, , Dat gy woud regtveerdig wezen, Dat gy niet zoo wreed en waert, Maer van eenen zagten aerd. Me n zoud' u als my beminnen, Dat gy woud' den koft gaen winnen i Had gy kennis van de deugd Gy in deugd zoud vinden vreugd : Ik kan my tot werken voegen; Want in deugd vind' ik vernoegen, Die wel leeft fyn rufte heeft, "Vreugd aen't hert de rufte geeft. Zegt, wat ruft kont gy gevoelen In het rooven , in het woelen, Ik gerufter ben als gy ; Want gy woelt om dievery. ^T waer my leet dat ik moeft ftroopen , ** op fchuym, als gy , moeft loopen. |
||||
|
86 Den verllgten Jonas
Gy van menfchen word gehaet,
En van Godt word gy verfmaet ,
Godt verbied, dat men de dieren, Die op roof door boflchen zwieren, Zal verbranden op 't Altaer;
Die verftoot Godt al-te-gaer.
"Wy gezien zyn by de menfchen , Die ons om ons werken wenfchen, Ik ben aengenaem aen Godt;
Hierom heb ik beter lot.
Dat ik 't jok, en laft moet draegen> Is myn eer, en wel-behaegen, Ik het hoy en ftroy verdien,
Gy om't roof niet word gezien:
'Kwil in't werk hier liever blyven, Als in vrydom 1-waed bedryven, 'T hoy van't werk maekt my meer bly,
Als een fchaep van dievery.
Ik wil niemand iet onttrekken En myn zelven daer mcê fpekken; Maer gy doet u zelven g oed,
Van een anders vleefch, en bloed ,
Wolf is ftrakx van daer geweken ; Want-hy was fchoon uyt-geftreken, Hy vvas, aen deés reden doof.
En hy liep weer op den roof.
DEn Wolf die den goedaerdigen Os komt verwy-
ten en aén'porrèri , om zyn jok afte fmeyten , zyn de vereenigde Provintien , die aen de Ooftenryk- fche voorftellen hun goed leven: hoe zy zonder flaeven en arbeyden op den roof en buyt beftaen, federt dat zy z'ig aen de gehoorzaemhcyd van hunnen wettigen Heer- fchappey-hebber hebben onttrokken; daer deze in te- gendeel moeten het jok van Opper-hoofdighevd met ge- duld dragen ; maer de Ooftenrykfche Nederlanden ant- woorden met den Os ;dat zy veel liever onder de ge- nadige Opper-hoofdigheyd van zoo grooten Vorft ftaen toe
|
||||
|
der agthiende Eeuw #f>
tot hun Ëer en Lof, als buyten deze te moeten aeri
zien worden voor een bende Vagebonden en Stfuyk- roovers, haetelyk niet alleen voor het aenfchyn der menfch'en ; maer zelfs ook voor dat van den Alder- hoogften ; Den Öpper-heer heeft in de^ude Wet ver* boden , dat men geene Dieren hem tot Offerhande zou- de geven , de welke op den roof leefden"; veribeyde hy dit dusdanig in de redelooze Dieren , hoe zeer moet hem dit niet mishaegeu in het redelyk Wezen? "Vocrwaer het is een walgagfige zaek ; want met den roof is gemeynelyk vermengt de Moorderey , zoo als Wy u hier voorea daer van klaer hebben overtuygt ,* deze vergenoegen zig dan met hun gelukkig lot ende befpO'ten uwen dwaezen handel; alzoo geene ongereg- tigheyd kan \ oor den Heer beftaen ende dat alle dier- gelyke. oft vroeg oft laet hunne Goddeloosheden moe- ten beproeven; 200 als gy nu zelfs gaet ondervinden» |
|||||
|
IL Deel &
|
|||||
|
Den virligten Jonas
|
|||||||
|
Si
|
|||||||
|
XLril WONDERS JIER GE2TGT.
Dacuntin bonis dies fuos, & inpuncto ad inferna defcendunt. Job 2i.
Zy leven in een wulpfcheft Aerd , Terwyl hun ziel na d'Belte vaerd, En 't" wyl ee n tydelyke fti'af, Bereyd bun ondergank en graf. DE vlieg den yleefch-pot ziet aerft vier.,
En fy daer maekt )ond-otn ge^wieri Ten leften word fy nog zoo flout, Dat fy vliegt op den fchaepen bout. Sy eet daer vleefch, fy drinkt daer fop» Sy overlafl haer klynen krop ; Jk ben , zegt fy , hier wel gezet, Daer is geen fpie, die my belet, J/c ben hier vro lyk aen den dis; Want niemand , die my jloort, hier is "s Sk eet en drink , %po veel ik kan: Hierom blyf ik hier aen de pan , M kan hier doen, al wat ik wil, |
|||||||
|
'dir agthhnde Eeum $3
Want knecht , en maert fyn op den dril ï
Dit loert van verr'de looje Spin, Ea roept , Vliegt op , blyft hier niet in : Laet, zy? gy wys den vlees-pot flaen , ;. -ft'f rfat gy #>£/* rfe i/ooi ontgaen-
Ik wil niet vliegen, roept de Vlieg : Den pot is my een fachte ivieg ',■ Ik ben hier wel, ik blyf hier wel ;: Maer hola f fop verbrand myn veli Ik kan niet weg, ik ben te vol, Ik ben zoo rond , als eeneu Mol 9 Ik moet hier fierven in den pot, Beklaegt my niet , maer my befpo&z 1ïrant ik heb zelfs my hier gebrogt , En in den, pot de dood gezogt. Hierom, ik my ook niet beklaeg , TVant ik te gulzig, was, en graeg j 'A Heb een verdiende plaeg gehaeh, Myn gulzigheyd word dier betaeh,. DEn handel van de Vlieg en de Spin , fteld ons
voor dien der vereenigde Provintien : de Vlieg wierd eenen vleefch-pot gewaer ; fy vervoegt zig tot den zelven, en vet zig daer byfter wel aen -y de Spin vermaend haer nog, dat fy in, tyds zoude opvliegen;» eer fy het haer beklaegt, maer fy luyfterde nae geenen raed ; eyndelyk was fy zoo dik gefreten , da' fy niet- meer konde blyven zitten op het ftuk vleefch; maer daer afvallende in de vleefch-fop ,. verbrande. zy haer deerlyk dan;roept fy nyt: ik lyde myne regt verdiende ftraflè; ik haete myne dwaesheyd,. maer te laef, ik hebbe Wyne pooten verbrand , en nu moet jk op de blynen, zitten. Het was al om niet geklaegt, de Vlieg had goe- den raed verfmaed, en haer zeU-en in het perykel be- geven ; daerom moefte fy haere ontugtigheyd door de dood. boeten : zoude men met regt by deze Vlieg de vereenigde Provinten niet mogen vergelyken ? Sy zyn, door zoo menige welpeyzende menfchen aengema,eiitge- |
||||
|
84' Den. verïïgten Jonas
weeft , om afstand te doen, ofte ten minften hunne too-
vereyen ende ongeregtigheden daer te laeten ; maer te vergeefs, fy zyn eyndelyk zoo dik geworden ,• zoo mag- tig door den buyt, dat fy zyn in de foup gevallen , in de wraeke , die over hun regtmaetig zal worden ge- nomen ; alwaer fy hunne poo en verbrand hebbende, ssullen op de blynen moeten flaen; hadden fy die zoo ■menigwerf niet ten onrcgt uvtgefteken, als de Vlieg , ofte hadden fy maer in tyds afstand gedaen van hunne ongeregtigheden, fy en hadden zoo droeve lot niet moeten ondergaen ; maer nu zullen fy gelyjt worden aen de gemelde Vlieg; geene klagten zullen hun meer baeten , en terwylen fy hunnen tyd in alle wulpzig- he\d overbrengen, zal hunne verharde ziele hellewaerts en des zelfs werk-tuyg, het lichaem , grafwaens dae- Jen ; dan zullen fy met de Vlieg te vergeefs uytroepen: hadde ik den raed gevolgt van die my wel raeden , mijn lot had vry gelukkiger gevveeft ; dog op wie mag ik het weyten , als op mynzelven; hetfyn myne boos- heden dje ik boete ; jae , de wel!: e zoo hoog genezen zyn, dat tot ftraffe der zelve geene genoegzaeme on- derdrukking is te bedenken : lyde ik dan regtveerdig, wat wil ik my hier over beklagen ? uwe woorden fyu goed , Hollander; maer hoelang zouden de zelve plaets hebben ? tot dat gy wederom zoud de handen van uwe regmaetige vyanden ontgaen zyn ? gy hebt het Voflèn-ve], te dikwjls aen se; rokken, en uwe liften die gy ten al- len tyde geleyd hebt fyn al te open baer , om zig daer jut niet meer voor te behoeden; daerom zal u galgen ' liedje niet baeten ; want het gemeyn fpreekwoord , dat; ook in u zeer wél plaets grypt, zegt immers: als den "Vosde paftie predikt, boeren wagtuganfen wel: terwylen g> dus in klagt-reden uytberft, ftelt gy apJt vinnigften alle middelen in't werk,bm ons-den voet leiigten; maer heten 2al dog zoo niet vergaen; den loon van u trotfche meef terftukken word berèyd, en aal u, meer dan u lief zal gyn» worden aeng;bodeiï. |
||||
|
jet agthiende Emw* gg
|
|||||
|
XLVIIT WONDERBAER GEZTGT.
In arduis conftanter agendum. Tachus.
Ia groote zwaerigheyd, Werkt met ftandvajligheyd. Ziet de Vogels in dien tyde ,
Gingen alle uyt ten ftryde; Daer en was niet eenen held ,
Qfc. hy toonde zig in 't veld ;
So'ivge dan door angft gedreven , dingen zig terftond begeven , Tot die zig noyt een'gen tyd ,
Hadden g'Oeffent in den ftryd .:
Als de deez' dit al nae zaegen , Wogten zy wat vreemde plaegen ; Jeder vlugte op zyn beft,
En verlieten ganiefa de reft:
z^it kwam ganfch het Heyr verwarren , *^en dued' niet als byfter harren ; ßog men was om niet geftoort »
d'Andêr waeren alle voort ,
*^ zy m'oeften fcha idig vlieden; ^ aat de. and^r goê kryg-lieden , |
|||||
|
§8 'Den Gerügten Jonas.
fvne Prnyfifche Maj fleyt , oft wy vrywiïligers in fvß
laad mogten aen werven ; voorwaer de zaek had be- ter geftaen : dan hadden Wy gcwilliee kryg-beuden ge- had ; want zegt het fpreekwoord : het is zeer moeyelyk met ongewillige honden ter ia^t te gaen ; maer het is te laet beklaegt, terwylen wy zouden olk gaen aen- werven , zal den ontzaggelyken Keyzer der Romeynen ons aenranden,en door aendringinge >an iyne magt, zalhy alle onzeStaeten enSeden doen dreunen ; uant dea naem alleen van zoogrooten Vorft doet ons ichrk- lven en beven; te meef", om dat wy fyne goedheyu zoo menigwerf lubben misbruykt ; om dat wy herthekk'ig zyn gebleven in onze boosheyd ende hem nu zoo lang hebben geter t, dai het aen den groenen Vorft is on- verdraegdyk geworden ; wy mogen ons dan alle wel bereyden ter f]agt-ba,ik, en met regt : het droe-i fte nog, dat wy van niemand zullen worden beklaegt; in tege. deel alle man zal behaegen fcheppen in onzea on- dergang ;om dat wy het hebben verdiend ; wy zyn ont- bloot van die hóóp, om nog met en genadige oog te 'zullen befchouwt worden van'den grootèn.. Jofej-hüs, en langs den adderen kant dingt de ïnlandlche on.e- 'ni heyd zeer fterk aen, die ons met een algemeens flagtinge fcjedrygt : wat kan den 'feéënigeh opgemaek- ten boeren kryg ons dan baeten? hy zalmeer tot on- zen ondergang, even als dien der vogelen, dienen, als om ons te bevoordeelen ; laet ons dan verduldig lyden, dat wy verdient hebben ; dit is den eenigften Hiiddci die voor ons nog over is. |
|||||
|
XLÏÏ»
|
|||||
|
iet agtkiende Eeuw. $%
|
|||||
|
XLIX. WONDERBAER GEZTGT.
Solamen miferis focios habuijfe doïorls, Ovidius.
Als wy nog iemand zien met ons in droef heyd zyn; Hetfchynt een anders fmert verligt ons tygepyn. Ziet den F'os had in het jagen
'Naer de vogels in het veld, Eenen valfchen pas geflogen , Want hy was inh ftrop gehelt:
&y had gretig tot het flikken , Ergens in een groenen boom,
Springende van tak op mikken, Duer bejiaelt opregten loon
Want daer ergens in het zwieren , Wierd fyn fleert iu't ftrop gehegt >
Efy en dede niet als tieren, Ziet fyn zaeken ftonden flegt;
Want die 't ftrop had komen maeken^ Lag al veerdig op fyn loer,
Om den Tros van kant te maeken, //. Deel. M
|
|||||
|
£o Den verïïgten Jonas
Die hem fpeelde pulken toer;
Alzoo hy nu lange tyden , Had fyn hoender-kot gerooft,
Hy dagt komt gy moer inh lyden t Haeft is uwen lufl verdooft :
uils den Boer hem nu zag hangen , Riep hy :fa nu moet g'er aen;
% Zal u leeren hoenders vangen; Ziet het is met u gedaen.
uils den Vos dit al aenhoorde, Was hy zinloos als van angfi ;
Hy dagt men gaet my vermoorden , Haeft ben ik den Boer fyn vang ft;
Hy deed niet als vinnig poogen , Op dat hy'er zig uytweerd; ^ils hy had den Boer in d'oogen, Trok hy, dat'er bleef den fteert", Hy kon dan den Boer ontvlugten; Dog als hy den fteert beziet,
Deed hy niet ah bitter zugten , Dit baert hem weer nieuw verdrieu
Hy dagt} %ien ik mijn gezellen; Hier aen is het lyntjen vaft', 'k Zal hun alle voorgaen ftellen; Dat den fteert maer dient tot laft:
u'lls hy was by hun gezeten, . Zeyd hy '• broeders luyftert aen ;
u4ls gy nu wat nieuws wilt weten , Neemt in agt dit klynvermaen;
'kHeb myn fteert van my ontnamen, En dit geeft mij %ulk gemak ;
Dat ik niet meer wil bekomen, Zulken laftig ^waeren pak ; Jae dat gy 't had ondervonden , Gy waert al te faem verbleyd,
Gy maekte u nu van ftonden , jil u fteerten faeinen kwyt. Ziet wy kennen uwe Knepen, |
||||
|
der agthiende Eeuw* $t
Zeyden dyander Fojfen faem;
Oy zyt in het ftrop genepen, Daerom pord gy ons. ook aen,
Om den fleert te neer te leggen ; Neen , myn vriend, gy zyt verkeert;
Wilt geen woord hier meer van zeggen; Want dit maer ons pyn vermeert:
Gy peyft het is troofi inh lyden , Als men eenen meê-maet heeft
JOog field de\e hoop ter zeyden Want ons fleert ons vreugden geeft.
HEt oud fpreek-woord ; dat eenen mede-gezel in
het lyden eenen grooten trooft geeft, heeft me^t ten allen tyde zien plaets grypen, ende ook heeft me*n door ondervindinge geleert; dat veel-tydsdie , dewelke -in onderdrukkinge waeren, hebben aerigeport om an- dere van hun lot deelagtigte maeken; het welk men nu oogblykelyk befchouwt in de vereenïgde Provintien : ly zien» dat fy als den Vos van hunnen fteirt, hunne onregtveerdige bezittingen , berooft worden ; fy zien dat niemand met hun medeleyden heeft; maer in tegen- deel, dat het hun langs alle kanten word gegunt; daer- om leggen fy aen, om andere vorften in hun droevig lot in te wikkelen; maer te vergeefs: fy willen hun doen beoogen , dat het van hun belang is , hun voordeel, ende aengroeying van hunne Staeten, even als den Vos lyne medemaets wilde doen opmerken, dat het verlies van den fteirt hun veel gemak, nut en voordeel zoude hebben bygebrogt; maer deze wyzer , dan zig zoo ligtveerdig te laeten omklappen; wyzer als zig van iets te ontblooten , dat hun daer naer zoude gerouwt heb- ben , en dat hun niet konde wederkeeren dan door de langduerey van tyd, en dat nog onzeker; befpotte- den den Vos ende fy gaven hem voor antwoord; dat hy , waert dat het niet door dwang hadde geweeft, geenfints fynen fleert zoude hebben willen miflchen v en dat hy nu » om niet ten fpot van een ieder te dis* |
||||
|
9$ - Den verligten Jonas
Jien, hun zogt voor medemaet, in fyn lyden te heb-
ben ; dog vrugteloos: even antwoorden aen u , Hol- lander , gezaementlyk alle de Mogendheden van Eu- ropa; fy zien wel, dat gy de wapenen opvat, niet tot uw e beveyliginge ; maer om hertnekkiglyk te hand- haeven de onregtveerdige bezittingen, die den Room- fchen Keyzer als hem regtmaetig toekomende u a& eyfcht; fy willen zig dan hier in niet in mengelen ; fy geven voor antwoord ; dat fy geen deelgenoten willen wezen van uwen onregtveerdigen handel ; dat fy roet "u niet willen ten fpot gefteld worden van een ieder, en dat fy u aen uwe eygen hoofdigheyd overgeven j diens-volgens, meet gy uyt als den Vos; de poogingen fdie gy doet fyn vrugteloos ende ydel, ieder laetuaen het noodlot over , dat u word voor het oog gefteld > en volgens reden. |
||||||
|
L. IPÖNDERB4JZR GEZIGT.
Judlcis officium efl, ut res, ita tempora rerum
Querere ; quxfito temport, tutus erit. Ovidius. Het onderzoek van zaeken tyd is Reglers pligt; Hy mag vry zyn geruft, zoo hy dit heeft verrigt. ZTa hier hoe in vroeger tyden,
'f Godendom te faem vergaen 9 |
||||||
|
der agthiende Eeuw.
•E/i het plyt regt gäet bereyden , Over iets van groote waerd',
Jupiter had hun doen komen, Op dat ieder zig daer uyt;
Op dat fy, nae raed genomen, Daer gemaekt een goed befluyt:
■Als fy waeren nu gezeten, Sprak Hercul' als afgezant:
Nu dient eerfl voor al geweten , Dat betwijl word eenen pand >
Melken Pluto wilt befileren , Als den' Godt van d^helfche poort,
■E/i Jupyn doet niet als tieren , Dat hy hem niet toe en hoort;
«y heeft my dien pand ontnomen, Zegt hij op een diefv^ge vond,
Daerom moet gij nu voorkomen, Dat hy weer krygt fijnen grond;
ÏPant men moet met regt en reden i Ieders goederen latten flaen ;
J&t niet tegen alle ^eden , Als men daer meè aen wilt gaen?
Ieder wilt dan van u uyten, Wat hem dunkt van dit gefchil,
*/2 dan feffens vonnis fluyten, Regt met ongedwongen wil.
Al de Goden dan te faemen, Als men HercuP had aenhoort;
"Kwaemen feffens te beraemen, Dat den God van d'htlfche poort^
A'ioefl verlaeten deze panden , Alzoo hij door dieverey;
^z' en meermaels andere landen s
Had verknogt aen fijn geley;
*a wik hy-^e niet verlaeten , Mits *t is een onregte yiek,
"Hen tvij hem alle haeten, ■E« hier over nemen wraek", .
|
||||
|
94 Den verligten Jonas
9k Zweer, wy zullen hem verderven ,
Om fyn ongeregtigheyd,
En van dezen grond onterven, Zynde van fijn Majejleyt;
Ziet Jupyn heeft in geen tyden , Oyt ten onregt iets betwijl',
Watrom moet hy onregt lyden? H Waer in bryn en regt gemifl;
Daer den Godt dzr helfchc poelen, Naglans altijd maekte buyt,
En fijn moed maer zogt te koelen Op een anders kofi en huyt.
'kHeb hier van ook iets te zeggen, Zeyde Pallas op haer toer,
Wilt de zaek wel overleggen, Daer ligger nog op hun loer ,
Die hy ook al meen'ge landen« Door fijn vlugge dieverey ,
Wifi ten onregt af te panden , Ende brogt in zwaeren ley;
Deze zullen ook niet mijfchen, Roert zig Jupyns Majefieyt;
Want het is altijd goed vijfchen , uils het water tróubel leijd;
En wie ^oude hun dog hoonen , Om dat z'hun geregtigheyd,
Komen ieder aen te wonen, Neen, dit is een wys beleyd;
Zelfs ik wil hun al handhaeven, Die hun regten.fpannen in;
Dis voonyds maer waereji flaeven En nu b'oogen hun geivin
En hun vrydom te bekomen, Die dien helfchen dwingeland,
Hun had dievig afgenomen, Als hy hun had overmant.
Als fy nu had af gebroken , Sprak Neptuyn in dezen zin:
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 95
"t Onregt dlend voorwaer gewroken ,
T^an dit dievelljk gewin;
&aerom moet hij zeker lyden, Dat hij word met regt verfioort;
&at m'hem in fijn kolk za{ gleijden., En doen blijven in fijn poort,
«dis Apollo al deez'' zaeken, Hadde rypeüjk in i'oog;
Zeijd' hy: 'k wil een eynde maekeit ran dit goddeloos vertoog;
Ziet Jupyn die zal aenveirden, Al dat wettig is het zyn,
Ieder kan dan volgens weirde? Haeji geraeken uyt de pyn;
Laet ons 'f onregt goed ophangen , En het veylen al te koop ; ':
Op dat m'iede.r ''tfyn kan langen,
Onder %oo een' grooten hoop,
^wierd dan alles aengeflaegen, m'Hangt het al te koop en 'thuer, .
Pluto wierd voor eeuwigen dage, Dan gebant na h heifiche vuer.
lT\ En Plythandel van dit Godendom fchetft ons zeer
•*—/ wel af, de tegenwoordige gevoelens , over de ver- enigde Provintien; wy moeten daer in den Helfchen *'nto de zelve beoogen;in Jupyn ons Opper-vorftelyke **ïajefteyt, en in het Godendom de voordere Mogent- ^eden van Europa: aen deze, is even als aen het Go- ddom, voorgeftelt de oogblykelyke geregtigheyd van ^Sa grooten Jofèphus; fy hebben befchouwt hoe fy de ^en Monarch in het Alderhoogfte hebben beledigt, en ]Pe fy hem vele verfmaedheyd hebben derven aendoen; *lt heeft hun dan aengeport om gelykelyk den onder- gang van de, ten onregt bezittende, Staeten te zwe- ïetl ; om regt te doen aen de regtmaetige eyflchingen an deu Keyzer, en om hun te doen afstaen het gene y «iet alleen van dezen grooten Vorft ; maer zelfs van €eA ander ten onregt bezitten: ieder is dan jn het werk; |
||||
|
9S Den verligten Jonas %
ieder ligt op zynen loer, om in dezen Troubelen tyfl
het zyne weder te krygen en om wrake te nemen over de misnoegingen en de ongeregtighedeo, diefy ten allen tyde van dit volk hebben geleden : het vonnis is reeds tegen hun uytgefproken , en de wapenen zwieren langs alfe kanten; men fchud en beefd, als men opmerkt de algemeyne flagting van het redelyk wezen , die voor hande is; daer nogtans die , dewelke zullen den Bot moeten fchudden , hertnekkiglyk blyven volherden in hunne weygeringe : de zaek is nogtans door bekwae- me Regters zeer rypelyk overwogen ende beflift ; men is van geen het minfte punt meer in twyfelinge ; alles is zoo ldaer en duydelyk aengetoont, dat men met een vry gemoed mag zeggen;'dat'er niets is, het welk den Opper-vorftelyken Keyzer zoude können in twyfelagtig- heyd trekken, om fyne wraeke te wederftouden ; neen , verre van daer : wat zoude hem dan nog können bewe- gen , om zig daer van te onthouden ? hy zal dan met regt en reden hunne landen ten onderen bringen ; fy zullen wederkeren tot die-ze regtmaetig toebehooren : men mag het vonnis van Apollo wel voornamentlyk in agt nemen; dezen befloot het gefchii tuffchen Jupyn en Pluto in dezer voegen; dat men de onregtveeraigS bezittingen van Pluto zoude aenflagen , en dan te koop en te hueren hangen ; op dat alle belang hebbende zouden können voldaen worden van het gene , het welk fy doof Pluto waeren afgeftroopt; den verligten Monarch, Jofe- phus den II, zal hunne landen ook infgelykxaenflagen, naer dat hy de zelve zal overweldigt hebben door fyfl ontfaggelyke, dog regtveerdige wapenen; hy zal-ze te hueren ofte koop hangen ; dat is, hy zal'er fyn , van regts- wegen toekomende, gedeelte van nemen , en het overig voordellen aen de belang hebbende parteyen , die ook infgelykx door die dwingelanden fyn onderdrukt ge* •weeft; dog om een ieder te doen beoogen , hoe ende op •wat manier men dit te koop en te huer hangen verftaet,fo° zullen wy hier een wyd-loopiger denk-beeld van geven» ende het alreeds voorzien zynde voorworp van verkoP' pinge, op de volgende weyzegaen voorftellen. |
||||
|
iet agthiende Eeuw* $f
HET VER.EENIGD
NEDERLAND
TE HUEREN OF TEKOOPEN,
Terjlond te aenveerdeit. DAt ik aen dit Verhael den tytel geeft: h T^ereenêa
Nederland te luieren of te koopen , terfiond te aen- veerden , zal van fommige als eene al te ftoute zaek aengezien worden , ja eenige zullen het aenmerken , als of ik het dede om den Hoogen Souvereyn of den Eri- Stadhouder en de zeven Vrye Geweften zelve te hoonen. Maer verre van daer, en ik twyffel niet» of zoo zy
my met aendagt lezen , elk zal met my moeten beken- nen , dat het niet te ftout zoude hebben geweeftal had ik gezet aen 't hoofd van dit Voorwerp : De zeventalen infolvente Provintien » by executie aengeflagen , voor de mzeftbitden.de te hueren qf te koopen. Maer neen ik zal my by den eerften tytel houden en deszelfs gegrondheyd zoo kort en zaekelyk bewyzen als my mogelyk is. Een ider weet dan wat het te zeggen is , huyzen ,
erven , landeryen of anderzins, te hueren of te koopen. Zulks fpruyt voor uyt meer dan eene oorzaek ; de eer- fte reden daer van is doorgaens, of ten minften al veele maelen, door dat de eygenaersvan zoodanige vafte goe- deren komen te overlyden , en de erfgenaemen de na- laetinge des overledene verdeelende , voor al, zoo daer minderjaerige kinderen zyn , eenige dier vafte goede- ren tot betaeling der boedel-fchulden verkoopen , en. andere ter opvoeding der minderjaerigen verhueren. De tweede oorzaek kan men nemen by levendige ,
lyve , van den eygenaer, wanneer zoodanig een bezit- ter van vafte gronden , door zwaeren tegenfpoed in eeiien vervallen ftaet geraekt , en hy ten laeften door Schulden gedrukt» onmagtig word om aen zyne credi- ■^ Deef. N |
||||
|
9 8 Den verllgten Jonas
teuren verpanding en noodige reparatie op-te-brengen ,
waer door hy in de ongelukkige noodzaekelykheyd word gebragt , zyne eiferen te moeten verkoopen : zoodanig een menfch is waerlyk te beklaegen,en ver- dient een iegelyks medelyden. De derde oorzaek isveel fchandelyker, wanneer zoo-
danig een eygenaer van vafte goederen, door verzuym van affairens, debauches, zinnelyk leven , en het on- nuttig doorbrengen van zyn kapitael , zig-zelveruineert , en bederft, en eyndelyk daer door uyt zyn doen , en zoo men zegt, nackt en bloot op den dyk geraekt. De vierde oorzaek is min fchandelyk , en kan men
in zeker opzigt ongelukkig noemen, naementlyk , als den eygenaer geene genoegzaeme oordeelkunde bezit om fyne vafte goederen behoorlyk tot voordeel te re- geeren , en uyt dien hoofde verauymt zaeken die de noodwendigheyd vereyffchen om fyn kapitaal in ftand te houden , -laet ftaen te verbeteren , of dat hy door £otte koopmanfehappenfyn gek door onkunde verfpeelt. Devyfde oorzaek kan hier uyt ipruyten , dat een grooc gedeelce eygendommen, vaftigheden van huyzen, landeryen ,' kafteelen, en wat dit aengaende meer is, door verfterving of uyt andere oorzaeken, onder ver- icheyde en menigvuldige erfgenaemen komt te vallen, en uyt dien hooide de erfgenaemen goedvinden om uyt de bekwae.mfteen aenzienlykfte onder hun eenige man- nen uyt te kiezen en te benoemen om zoodanige aen~ geé'rfie goederen ten voordeele van de algemeen erve te dirigeeren, te adminiftreeren. Welke Adminiftrateurs met genoegen der in die vafte goederen deel-hebbende- perfoonen , eenen lientmeefter verkiezen om de zelve gade te fiaen , dat de landen van genoegzaeme arbey- ders worden voorzien, de fiooten , kaiteelen en huy- zen niet in''t verval geraeken , de tuynen en hoeven met behoorlyke weiren , haegen, enz. woorden voor- zien , op dat de vrugten niet door de wilde dieren wor- den \ erereden, of dat de dieven daer niet met köuiïèn en fchoenen , vermits dat de werven bloot leggen, daer |
||||
|
der agthiende Eeuw. 59.
Ï3oï of over bol inloopen, en alles weg plunderen; en
dat zoodanig een Rentmeefter zig in het bewind ziet gefield om als hoofd van die conftderable naelaeten- fchap te regeeren, zig begint te verbeelden dat het op- ssigt dat men hem toevertrouwt heeft , een regt ver- fchaft, dat hy meerder en hooger verheven is als dé - Adminiftrateurs die hem hebben aengefteld; dus hy al- les niet zoo als fyne erfgenaemen het geerne hadden, Jr.aer na fyn eygen hoofd , en tot voordeel van fyne priveé beurs, en dat het meeft met fyn eygen belang Over-een-komt, regeert, zonder agt te flaen dat den al- gemeenen boedel daer door benaedeelt word. Ofte ook aldus , dat zoodanig een Rentmeefter, of
sigemeeneu opzigter zoo. zeer geen eygen belang onder het oog heeft, en inderdaed een eerlyk man is;maer caftelynen van de kafteelen , opzigters over de■ huy- *en , Directeurs over het werkvolk, architecten , metfe- 'aers , timmerlieden, hoveniers, fcha.ep- en andere vee-ho,eders onder fyne dire&ie heeft, welke alle, of v°or het grootfte gedeelte niets beoogen ,, als hun ey- pn belang, en fchoon onkundig zynjde.» of moedwil- Jens, hun door nabueren of grooten voor geit of amp-.. ^en laeten omkoopen ; nogtans , hem Rentmeefter in 116 verbeelding weten te brengen, dat fy hunampt zeer Setrouw bekleeden , en niets anders beoogen dan de oordeelen van het algemeen erfdeel, en voorders hun *pinen in zulk een hoogen top verheffen , dat fchoon e roinfte oordeel bezittende erfgenamen, laet ftaende .engeftelde en verkore Voogden ofte Adminiftrateurs,, °ane-klaer zien , dat de kafteelen en floten vervallen , 1 üiwoonders der huyzen klaegen , de tuynen zonder jj e§enzyn, de wilde gedierten en die ven. daer inftroo- j n' nogtans den braeven Rentmeefter, die niet overal v Perfoon kan »yn , weten te mifleyden , .en in zoo, Yr?e zelfs weten in te. nemen , dat fchoon de verkoren „e0ogden , door de menigvuldige klagten van de erf- ^"amen in Jut algemeen , zulks aen den Rentmeefter;- '^oüeri geven* metaentooning da.thy mifleydwoj'd% |
||||
|
ïoo Den verligten Jonas
hy nogtans meer geloof aen fyne hüerlingen flaet, als a.e«
de gezeydens en getrouwe waerfchouwing der Voog- den , ofte Administrateurs, jae zelfs een haet krygtte- gens die gene die zoodanig een Rentmeefter hethoogft fchatten moeit, te weten de zulke die het fterkft voor de algemeene belangens der gezamentlyke erfgenaemen fpreeken zonder na te gaen , hoe meer dat den alge» meenen boedel verbeterd word , hoe luyfterlyker fyn Rentmeefterfchap is. Te meer gevaer loopt zoodanig; een nalaetingfchap, wanneer noodwendig daer uyt vol- gen moet, dat de getrouwfte Administrateurs beginnen te begrypen , dat fv als aenftelders van den Rentmeefter x legt als Meefter hebben, om eenige zaeken die fy aen. den Rentmeefter by oogluyking gepermitteevt hebben ,, ïiem daer in te beteugelen , en die wederom te trek- ken; want die mifleyders mankeeren dan niet, om den Rentmeefter in de verbeelding te brengen , dat hy i» fyn eer en voorregt, dat men aen fyn toevertrouwde ampt oogluykende vergunt had , ( en dat der halve geenfints een regt was dat hem toekwam) befnoeyt. Hier uyt fpruyt , eerft een foort van verwydering , tufichen de Adminiftrateurs en den Rentmeefter , voornaemelyk zo» den lafts-enoemden de loontrekkende dienaers de hand boven het hoofd houd , dat ten laeften rugtbaer ge- jaekt , onder alle de gezaemelyke erfgenaemen , waer van den eenen meerdere landeryen en vafte goederen be- ?it,danden anderen. Die'er het minitin hebben en't wey nigft oordeel-kunde bezitten , ziet men in zulk een ge- legentheyd al dikwils dat-ze den kant van den Rent- meefter aenkleeven , als verblind zynde door IV' ïien luyfterlyken ftaet, zonder te bezeffen dat de Ad- ministrateurs inderdaet, fchoon ieder hoofd voor hoot<* aoo aenzienlyk niet vertoond, nogtans gezaemendly* van grooter magt én aenzien zyu , en voor de gez.se mendlyke erffenis of vaftigheden waekeu. In het eerlM jsdataliemael nog maer een fmeulend vuer , totdat^ hüerlingen van den Rent-meefter beginnen te beg^ pen j da; by gevaer loopt en het bedrog ontdekt ** |
||||
|
der agthiende Eeuw. ïox
"Worden, en derhalven de minft in middelen bedeelde,
of ook wel baetzugtige Adminiftrateurs door lift op hun zyde trekken, zoo dat de zelve publiek het hoofd te- gens die Adminiftrateurs, welke de zaeken getrouw waernemen opfteken. Ongelukkig ftaen de zaeken, zoo het z~oo ver komt; want de verwarring en het mis ver« ftand, dat tuflchen de Adminiftrateurs, den Rent-meef- ter en de deelhebbende erf-genaemen in gemelde vafte goederen heerfcht, ftrekt tot nadeel van het capitael, en de nooiige voorzorg word verzuymd , zoo dat de- floten hoe langer hoe meer vervallen, de huyzen on- bewoond of onbekwaem om te bewoonen en de tuy- nen en hoeven zonder haegen of fchuttinge geraeken , en de ongedierten en dieven den vryen toegang heb- ben , om alles, te bederven en te ftelen , en de fchaé'p- herders agteloos, de fchaepèn gevaer loopen om ver- ftroyd te worden, en dat de wolven haer verflinden. Dat gebeurende hebben de huerlingen van den Rent- rneefter h t na.r hun zin, en weten de minft bedeelde erf-genaemen in het concept te brengen, dat alles dooi- de getrouwe Adminiftrateurs komt, om dat fy den Rent- meefter dwars-boomen en geenenwille-keurigen Voogd maeken over de geheele nalaetenfchap, daer egter niets onvoorzigtiger zou zyn dan zulks te doen. — Ongeluk- kig, jae droef en eyffchelyk ongelukkig is het dan ge-" fielt met de geheele errlenis; zoo 'er dan geen braeve deel-heb!pers vgn meer dporzigtkunde zig opdoen, die zonder partyfehap, enkel om voor het algemeen belang der vafte goederen te waeken, zig bevlytïgen , om , waer dat de oproeringen , het ly de Adminiftrateurs of den Rent-meefter zoeken te overvallen, denverblinden hoop door daeden, reden of rechten, te beteugelen. Nog ongelukkiger is het geftelt, als zulke wel-mey- nende oordeelkundigen in dit hun heylzaem oogmerk, uyt een teeken van wan-trouwen gédwars-boomd wor- den; want dan kan daer niet anders uyt volgen, of de geheele zaek loopt hoe langer hoe meer en meer in ver- Warring, het vajte capitael word muider weert, hier |
||||
|
loa Ven verllgten Jonas
en daer vervalt een flot of kafteel en word een wooning-
.van raeven , bonte-kraeyen, en nagt-uylen en zoo voord; en zoo gaet het met de geheele zaek , tot dat eyndelyk let geheele capitael zoo verminderd, dat wel eer zoo. aenzienlyk was, dat het de onkoften die daer aen ge- maekt niet goet kan maeken; en ten laeften moet het zoo loopen , dat men in 't geheel niet kwyt zou können geracken. -- Dus om zulks voor-te-komen, de Adminif- trateurs moede wordende, befluyten om nog een klyn wéynigjen aen de erf-genaemen te laeten toekomen, de vaftigneden , diefy anders zelfs können bezitten , te huer ofte koop te ftellen aen de meeftbiedende; dit gebeurende ftrekt het, zoo my voorkomt, tot groote fchande van den eerften aenlegger van zoodaen'g een verval. Deze vy f voortellingen, waer door veel tyds ver-
hueringen en verkoopingen van yafte goederen voorval- len, befchouwd hebbende , zoo zal ik de zelve eens op den toetfteen brengen , en zien in hoe verre zulkx over- een komt met de fituatie , daer onze zeven vrye Geweflen in geweeft hebben, en daer wy die nog in- zien ; en dan twyffel ik niet, of een-iegelyk die wat doorzigtkunde heeft., zal moeten zeggen dat myn tytel die ik in dit Verhael geef, ''tVertende Nederland te hueren of te koopen-y terfiond te aenveerden , niet oneygentlyk , maer zeer 'toepaflelyk in deze tyderi is. De eerfte oorzaefc, dat bezittinge van vafte goede-
ren door verfterving te hueren ofte koopen komen , kön- nen wy zeer toepaflelyk op onze Nedelanden brengen. Ten tyde der Graeven van Holland , wanneer dit Land al dikwils door verfterving andere Heeren en Meefters heeft gekregen, waer onder men dikwils de zulke vond,, die een gedeelte daer van in leen oft huer bezaten ; en andere, die daer in eenige heerlykheden, kafteelen of Uoten kogten, van de erfgenaemen des overledenen Grae^ ve of Graevinne. De tweede oorzaek by levendigen lyve,, door disfor-
tuyn voortfpruytende,.heeft ons Vaderland meer dan eens beproefd: onder aÜe voorbeelden, om de kortheyd |
||||
|
der agthiende Eeuw. 103
te betragten, inaer een op-te-haelen, weten wy hoc
Vrouwe Margareta door haer eygen zoon Willem, beoor- logd en deze landen daer fy als Graevinne over heerlch- te, door een bloedige dog ongelukkige Bataille heeft verloren; en hoe naderhand , genoemde Gräeve Willem zinneloos wordende, de landen onder verfiheyde Hee- ren geraekten, en , zoo als men in de gefchiedeniflèn Van ons "Vaderland kan zien , de gene die het nieefte geld befteedden , het roeefte kreegen. De derde oorzaek, die ik fchandelyker noem dan de
twee andere, wanneer zoo danig eygenaer zyncapitaei verliert door eygen toedoen van een liegt leven ; hier Van zou men menigvuldige voorbeelden können ophae- *êh. In de aloude Gedeuk-fchriften ftaet, hoe dat veele Oraeven van Holland door kwaed gedrag uyt het Graef- iyk bewind zyn geraekt, ja zelfs om het leven zyn ge- komen; want als men de oude krom ken mag geloo- Ven, is Graeve Floris door- het verkrachten of beflaeperi van Gerrit van belzen , zyn Echt-genoot, niet alleenig ^yn Graefschap maer zelfs zyn leven kwy't geraekt, ^ordende dien Grave in een hinderlaeg op een wreede ^ys vermoord ; de verdeeling welke door die fatale ^oord het land heeft moeten ondergaen ,is aen de minlï "elezenfte te zeer bekent, om hier te melden; zoo dat ^e landen te huer of re koop, aen den meeftbieden den v.eyl waeren , daerzigde vermoogenfte Hebren die veel Seld hadden hun ook meefterlyk van bedienden, en den °pvolgenden Graefvry minder bezat, dan den vermoor- en Graef Floris wel eer had bezeten. De vierde oorzaek, als den eygenaer geen genoeg-
"aeme kennis bezit om zyne vafte goederen behoorlylc e dirigeeren , kan men zeer bekwaemlyk t'huys bren- *>ei* op de Koningen van Spanjen , die deze landen , als !je laefte Graeven vanHolland ,geregeerd hebben; want jjad Philippusl.Koning van Spanjen den raed gevolgd, ie zynen Vader,Keyzer Xarel, hem gaf, toen hy zy- Jjn Zoon het Graeflyk bewind in handen ft-lde, mis- ken "waren,'de Nederlanden nooyt tegen hem opge- |
||||
|
104 -Öen verUgien Jonas
ftaen alzoo den Keyzer wel uytdruklyk fyn Zoon PH'
lippuswaerfchouwde , dat den aerd der Nederlanden aldus beftond : " dat men hun niets met dwingelandy „ moet afperffen , en voor-al hun niet met trotsheyd „ regeeren , en geen vremdelingen op een zichtbaerc „ wyze met verfmaeding van eygen s'Lands kinderen „ voor hen in bedieninge van Ampten ftellen ; want dat „ zulks dry zaeken waren, die fy niet konden dulden ; „ dus wilde Philippus gelukkig regeeren moeft hy de „ beladingen van de Nederlanders met zagtheydenals „ iets dat zy vry willig opbragten , invoorderen ; dat als „ dan geene Natie gewilliger en met mindere murmuree- „ ring , wanneer fy met zagtheyd beftierd wierd, en „ dat fy befpeurde dat men de vremdelingen niet boven „ hun ftelde, haere fchattingén betaelde. J' Keyzer Karel kende de Nederlanders , doch PhUlip-
pus,, onknndig van hunnen aerd, floeg deze L ffea in den wind, en wilde hnn by fyn eygen Spaniche Natie , die wel trots maer tevens vaddig, luy, traeg en niet onder- nemend was, vergelyken, en de Nederlanders even als zyne Spaenfche onderdaenen regeeren- Zoo deden ook den gemelden Koning zyne navolgers , PhUlippus den II. en III. en handelde geheel tegenftrydigtegensdeles- fèn van Keyzer Karel, Graevevau Holland. En^niette- genftaende de gemelde Koningen meer dan eens door Nederlandfche Heeren wierden gewaerfchouwd toen de volkeren deferleven vryeGeweften meyneediglyk'thoofd opftaken, dat Bato \s krooft, dat een Hollander met geen geweld te regeren was, en liever veel eer op de puyri- hoopen van fyne wallen zig zoude laeten nederfabelen» als niet geweld hem te laeten overbeerfchen, zoo gingen egterde gemelde Koningen hunnen gang, alzoo de Hol-1 landers, vol lift, door de Spagniaerts de gemelde Vorfteo in het concept bragten , dat het fchande voor zalke gvoote Vorften, als de Koningen van Spagnien waren» zoude zyn, wyl fy zulke uytgeftrekte landen hadden» dat fy hun van volk, dat flegis een hand volland be- zat , lieten dwingen ; zoo dat het van erger tot ergef ging >
|
||||
|
der agihknde Eeuw. 105
ging , tot dat ten laeften Philippus den III, na dat hy den
Hertog van Alba naer deze Nederlanden als Gouverneur gezonden had, en welken door onmenfchelyke wreedhe- den te plegen, de Nederlanders meynde af te lchrikken, dat fy de wapenen zouden nederleggen, te laet befpeurde , dathy onkundig was geweeft; eu fyne onkunde van den aerd der Nederlanders veroorzaekte, dathy van fyn regt als Graef afstand dede , en deze geweften voor vry ge- vogten landen verklaerde. —Ik zal niet behoeven te melden hoe droef het toen met 't vereende Nederland is geweeft, want het ging nog voorder als te hueren ofte koo- pen , terftond te aenveerden, ; neen men prefentcerde dit gemeene-beft voor niet al aen Vraakryk , als ook aen "Engeland weg te geven , en dat die Vorften het zelve zou- den bezitten ; maer iy bedaakten'er voor, en wilden het niet hebben. Godt behoede ons, dat't niet wederom zoo gaet; ten minften, zoo niet fpoedig den brand van een- dragt, die onze magt uytmaekt, met fnoeren van onver- valfchte vriendfchap wort toegetrokken ! den Hemel weet wat ons boven het hoofd hangt!!!! , Devyfde oorzaek, datvafte goederen hierboven ge- meld , door verfterving of anderzins onder verfeheyde evf- genaemen komen te vervallen, en vervolgens verhucrd of verkogt worden, en welk wel het voorname artikel uyt- maekt, daer ik den tytel van dit Voorwerp op gebouwd heb, heeft alle overeenkomften met den Staet dezer lan- den; want na dat oniè Voorvaderen dezen, naer een tachen- tig-jaerigen oorlog, voor hun goed en bloed gekogt had- den , en dat PhilUppusden III, Koning van Spanjèn , die gedwongen wierd vry te verklaeren , zoo wierden alle de ingezetenen dezer vrye Geweften erfgenaemen en deel- genoten van de ten onregt bevogceoe vryheden en pri- vilegiën , noodwendige Voogden , Adminiftrateurs of anders gezeyd hooge Machten: Staeten der landen uyt de vermogenfte , en aenzienelykfte perfoouen wierden geftelt, zoo in hetftaeten als in het ftedelyk bewind; dog alzoc» men IViüemdea /,Princevan Oranje en Nailau , door des zelfs dapperheyd en beweien troww aea de meyn- fX. Deel. Q |
||||
|
ïoó" Den verllgten Jonas
eedige, als een der eerfte grond-leggersvan deze Repu-
bliek mögt aenmerken , zoo benoemden hem de Staeten der Landen met bewilliging en tot genoegen der inge- zetenen, die eygenaers door ontrouw, liften en la.» gen waren geworden van deze zeven vrye Geweften , tot Stadhouder ; dus dien Vorft in zoo verre Rei t- meefter wierd , als zynde verplicht van fyn doen en laeten rekenfehap aen de hooge Machten te geven. Staende dezen Vorft zyne regeering, valt'er op fyn Stad- houderlyke of Rent-meefterlyke regering niet te zei- gen. — Naer het overlyden van dezen Prins, die met alle recht den Vader der Hollanders genoemt word , ■wierd defzelfs Zoon Prins Maurits tot Stadhouder verko- ren. Wy zullen met voordagt het haetelyk gedrag met Johan van Oldenbarneveld , dat geheel niet tot Vorft Maurits zyn roem ftrekt, in zoo verre met ftilzwyging voorby gaen , dat wy alleen maer zullen aenhaelen , dat dien Prins , Rentmeefter of Stadhouder geworden zynde , door de geloofweerdigfte fchryvers ten lafte vord geleyd , dat hy van eenen anderen aertals fy- nen overledenen heer vader, een grooier zelfs verbeelding van zig had, en niet gedoogen kon , dat de Stäeten of Ad- miniftrateurs van Nederlands algemeenen boedel, de boe- ken wat nauw doorkeken, en hét Stad-bouderlyk, oF Rent-meefterlyk bewind pael en perk ftelden ; muntende onder de Adminiftrateurs in trouw eneerhkheyd daer boven al in uyt den genoemden Oldenbarneveld, die door de onvergeèflyke flapheyd van fyne Mede-admiftrateurs, ■welke den Stadhouder te veel gezag hadden toegelaeten , fchandelykop hetHöf-fchavot, befeyds tagfutig jaeren oud , naer hy twee-en-véertig jaeren de Landen had hel- pen adminiftrateren , onfchuldig onthoofd wierd; het welk diengryzen vader ook dede zeggen , wanneer hy het Haegfche moord-tonneel betrad : ik zal hier grootcn loon krygen voor myne getrouwe dieuften , die ik twee- en-veertig jaer aen de Landen heb betoond. Ik gaen al willens hier de Lychefterfche regeering voor
hy, toen de Adminiftrateurs den boedel van Nederland, |
||||
|
der agthlende Eeuw. I07
zoo verward vonden , dat ïy häer toevlugt tot de Konin-
gin ne Elizabeth van Engeland moeden nemen , en het erf van Bain , f Jol land; regt aen de meedbiedende te luieren, ofte knopen terfiond te aenvecrden, mögt genaemt worden. Naerhctoverlydeu van Prins Maurits, verkoren Ne- derlands Executeurs , Adminidratcuren of Staeten der Landen, hoog- des zelfs overleden Prins fyn broeder, Frederik Hendrik, tot Stadhouder ofRent-meeder. Dezen Vord volbouwde, dat fyn vader begonnen en fyn broeder voordgezet had, en beveiligde de vryhcyd van deze Ge- weden. Frederik Hendrik, het tydelyke met het eeuwige ver-
V'ifleld hebbende, naer hy deze Landen loffelyk als Stad- houder bedierd had, is vervolgens fynen zoon Willem IL tot de Stadhouderlyke weerdigheden verheven : dezen vergat al-mede dat hy maer Rent-meeder was, zoo dat hy zoo dout wierd om zelfs de Adminidratcurs,dieinhec, bewind zaten, gevangen te nemen , en na Loevedeynte voeren. Hier nog niet te vrede mede zynde, overviel hy daer-en-boven Amderdam; en dat ora geen ander reden, als dat de dedelyke opper-hoofden of regeering van die Stad, meenden regt te hebben , om hem den toegang ia haer raed-zael te betwiften : een regt waer op hy als Stad- houder zelfs wel wid, geen aenfpraek te hebben. Dezen Vord leefde niet zeer lang, én dierfin den bloey
Vanfynejaeren,dat zommige voorde Republiekalsgeea groot ongeluk aenmerkten ; de blyken die hy in het be- gin van fyn Rentmeeder of Stadhouderfchap'gaf, lieten «iet veel hoops na , dat, zoo hy magtiger arm gekregen «ad, hy in't vervolg naer de demmen der Admini- •«rateurs , s'Lands Opzigters of Staeten der landen, zou gehoord hebben. De Republiek bleef toen een geheele wyl zonder Stad-
houder , Opzigter of Rentmeeder, zoo dat de lauden gere- geerd en de naegelaten goederen , die onze voorvaderen <j°or meyneedigheyd bevogten, en wy van hun geërfchad- p«» bedierd wierden door onze,mede-deel in dieErfnis «ebbende, verkoren hoofden, Staeten of Admiuidrateurs |
||||
|
30? Den verïïgten Jonas
dezer landen. Maergelyk het gemeenelyk gaet, dat een
groot getal van voogden in een aenzxenlyken boedel in concepten verfchillen ,en de andere erfgenaemen daer deel in nemen, vallende zommige de eene en geene de andere party toe, zoo ging het even het zelvein die da- gen, zoo dat eyndelyk Prins Willem III. tot Stadhouder verkoren wierd. Onder de regeering van dezen Vorftzag men wederom een voorbeeld, hoe gevaerlyk het'er voor een land uytziet, en in wat perykels s'Lands bediende en eygen zak-vullende executeurs zyn , wanneer men aen Stadhouderlyke Rentmeefters te veel gezag toelaet. De gebroeders Jan en Corhnis de Wit, können getuyge- niflè van die zaek draegen ; de fchreeuwende moord, aen die twee zuylen van Staït, vind men met zwarte fchand- lecteren afgemaeldin s'Lands Hiftoric-bladeren. Willtm III. geftorven zyndebleeven de landen weder-
om onder het beftier der Staeten ,>als Adminiftrateurs ? zonder Stadhouder of zoogenaemden Rentmeefter tot den jaere 1747 , wanneer de ingezetenen en voor al het fmalfte gemeente, het zy dat fy opgezet waren door ey- gen belang zoekende , grooie deelhebbers in Neder- lands bezittingen, ofte anderzins, dat zullen wy daer he- ten, om een Stadhouder riepen. Vraegdmen : wierden fy ook te hard gehandeld? en moeten fy onder der Staeten. regeering meer opbrengen, alsten tyde der Stadhouders ? dit is zoo wat, de ondervinding heeft hun geleerd en leerd hun nog dagelyks , dat zoo gouw den nieuwen Stad- houder Willem Card Hendrik Frifo Prince van Oranje en NaiTau , den 4 Mey van het zelve jaer tot Stad-hou- der was verkooren, fy van ftonden aen al eens belaft wierden , des niet tégenftaende , en hoe veel bevinding Nederlands volk had dat; een Stadhouder even als een Rentmeefter af-hanglyk dient te blyven van de algemee» ne Adminiftrateurs van den boedel, zoo vond men goed aen den Stadhouder niet alleen verfcheyde voorregten *6 vergunnen, die fyn Voor-vadersnoyt haddengenooten» maer fy begonnen nog daer en boven , uyt haet tege** de Staeten om den Prins het zelve jaer 1747 dea 16 N°" |
||||
|
der agthlende Eeuw. ioj
vember voor Erfftadhouder te verklaeren , zoo wel in
de vrouwelyke als manlyke linie,even of fy zekerheyd hadden, dat alle dien Vorft fynenazaeten zulke getrou- we , vlytige en verftandige Rentmeefters voor Neder- lands algemeen boedel zouden zyn , als hy ; want men moet dien Prins de eer geven, die hem toekomt , wee- tende door deszelfs aengebooren hensheyd en beleefd- heyd, als door grondigheyd den aerd der Nederlanders bekend zynde, alles met goedheyd te verwerven. Ge- inelden Prius leefde naer fyn verheffing van Erfftadhou- der niet langer dan 4 jaeren 1 maend en 8 dagen , als ver- wifielende hei tydelyk met het eeuwig den 22 October 1751, nalaetende twee kinderen, zynde deoudfteeen Princes , Carolina genaemd, thans Gemaelinne van den regeerenden Prins van Weilbourg; en den jongden een Prins, welken onzen tegenwoordigen Erf- ftadhouder Wllkm V. is. Willem Carel Hendrik Frifo dood zynde , fuccedeerde
hoogs des felve weduwe Anna, Kroon-Princeflè van Enge- land, in haers doorlugtig Gemaels plaetze, als Douairiere Gouvernante dezer zeven geünieerde Provintien.--Haer regering was niet zonder rampfpoeden verzeld; want, de Engelfchen, een van ouds- bekende dappere en on- regt -vrekende natie, benadeelde op een verre gaende wyze onzen koophandel en fcheepvaerd, dat den fteun de- zer landen is, daer wy ons beftaen van moeten hebben. Het mankeerde niet aen klagten, welke zoo wel de hoo- ge magten als dekoop-lieden dezer geweften hier over aen de Gouvernante inbragten, dog alles zonder vrugt; want de Gouvernante, een dogter zynde van den toenmaeligcfi Koning van Engeland , zoó hield zülkx tegen , dat wy geen geweld met geweld te keer gingen ; en wat de Staeten der landen betrof, al hadden die zulkx willen doordry- Veu, de zaek was te haggelyk , alzoode Gouvernante te "wel bebolwerkt was van eygen belang zoekende flaven , om tegen de Engelfchen een onderneming te doen ; zoo dat die baetzugtige natie onnoemlyke fchaeden aen de Ne- derlanden toebragt; evenals deze eermaels gedaen had- den aen hunnen wettigen Souvereyn. |
||||
|
lio Denverligten Jonas
Dus was het even gefteld en bad de zelve over-een-
komft, als of een boedel, waer onder veel koornlandeii gelegen zyn, onder de handen een 'er Rentmeefterfle was, wiens vader veel verkens had, laetende fynezwyn-hoe- ders hun geborfteld gedierte in fyns dogters aenbetrouwt koorn loopen, om haer te verzaeden en de reft te vernie- len ; enfehoon de erf-genaemen en zelfs de Adminiftra- teurs dier landen daer klagtig overvallende , geen gehoor en können verwerven om de'verkens met ftokken dood te flaen of ten minften te verdry ven; want de Rent-meefterf f; boven de wetten zynde, als zynde dien poft voor haer en haer naekomeliiigcn erflyk verklaerd,dus zonder vrees dat 'er een ander in haefe plaets verkooren zal worden, weygerd de verkens van haer vader te beteugelen om hem geen ongenoegen te geven en om grooter verkens te bedwingen. Genoemde Kroon-Princeffe Anva overleefde baerGe-
rnael nog geen agt jaeren; onzen tegenwoordigen Heer Erf-ftadhouder nog geen 11 jaeren bcreykende^ der halve rninderjaerïg zynde , wierd, tot zoo lange men oordeelde hy voor meerderjaerig en bekwaem verklaert kon worden om de landen als Erf-ftadhouder te regeeren , onder Voogden en Opzigters gefteld, hebbende aen den ee- xien kant als Voogden den Koning van Engelandenden Hertog Louis van BrunfwyckTFolfcnbuttel, welken lacften dekwaliteytals Veldmarfchalk dezer Staet bekleede , en aen den anderen kant deStaeten dezer landen. Genoemden Hertog wierd met de opvoeding des min-
derjaerigen Prins, volgens hctnagelaeten Teftament van ■fyne Vorftelyke Ouders, benoemd. --Gemelden Hertog, een Hoogduytfch Prins zynde, toonde van den begin fijn- der Voogdyfchap, dat hy indenaerden conftitutien der Nederlanders en der Republiek onwetend was, want bin- nen korten tyd zag men de geheele Hofhouding van den jongen Vorft, die by het leven van fynen Heer Vader uyt vrygevogten kapoene en inlanders beftond, opgepropt met Hoog-duytfchers, zoo dat het een volfiaegen kleynemol- ferey wierd ; zelfs de Hollandfche fpraek wierd niet ge • duld, en men rekende het voor eeneichande alsmeu geen |
||||
|
der agthiende Eeuw.
|
11 r
|
|||||
|
«oogduytfch fprak. Met de ampten en officien , daer in
Voorige tyden een ingezetenen nog hoop op had , ging het even het zelve: het was meeftalles voor vremdelingen. Ee- fien onmondigen Prins dus opgevoed wordende , hope ik, SalfyneDoorlugtige Hoogheyd hétmy niet euvel opne- men , wanneer ik zeg dat hoogft den zei ven Hertoglyken Voogd, door al des zelfs daeden niet toonende genegend- heyd voorde Nederlandfche natie te hebben, hy zeker- kk den jongen Vorft het volk, daer dien onmondigen **rins in het midden onder geboren is en dat hy mondig of ^eerderjaerig wordende als Stad-houder ftond te beftieren *Het al te v oordeelig argemaeld zal hebben. Ja ikgeloove, fchoon ik van onzen Erf-ftadhouder ver-'
»rouw, datfyne DoorlugtigeHoogheyd thansredelvkden 'erd der Hollanders en de conftitutie van dit meyneedig- Mk kundig is , fyn Doorlugtige Hoogheyd zulkx geeu- J'nts aen fyneh voormaeligen Voogd te danken heeft. Want die zelve te kundig is, kan onmogelyk aea
andere goede onderrigtinge geven : en dat den Heer Her- *°g onervaeren was in den aerd der Hollanders, dat J%kt; want anders moeft hy zig gewagt hebben, om hun *°o zigtbaer te veffmaédén , alzoo hy wel konde denken , ptdie behandeling aen dit fchelme-volk in het oog moeft ,°°pen, dat fy vremdelingen met de ampten en officiei; ^°o wel in militaire als politieke zaeken zagen pronken, le de ingezetenen als rooffiaenen van hunne voor-va- ers toekwamen, en zulkx den eenen of anderen tyd des ^ertogs ondergang zou bewerken, en maeken dathy in ,Snen eeuwigen haet verviel. —Even zoo weynig, blykt ^ was den Heer Hertog ook in dé conftitutièn der lan- oe° er vaere n, dat hem door meer als eert boeven Städ J*ntlyk verweten en gezeyd is. En gelyk men ook Wyk- *er zien mag, by het ó\ erleveren van fyn Memorie te- j0r's de regeering \a;n Amfterdam, alz'óo hy als eenen on-trekkenden Oienaer, zig door brieven, maer niet j °r een Memorie aen dit geipuvs mögt hebbeu gead- eft"eerd ?
^vjeftelt zulk een geval gebeurde eens in een boedel t ae* in Voogden of executeurs het ppzigt hadden, en den. |
||||||
|
11 a Den vcrligten Jonas
Itent-meefter nog te jong zynde om de zaeken vantleö
boedel, die meeft uyt roofryke plaetzen beftónd, en hoe- danig men op roof het wand moeit uytwerpen om vifchte vangen, en men gaf hem ter opvoeding aen een Weftpha- linger - Voogd, die wel weet hoe men vee, ganzen * enz. hoed, en hoe men des Alderhoogften aerd-bodem door fyns beaerbeyd afscheerd, maer nooyt nauwelykX meyneedigheyd, nog veel minder roof gezien heeft, zoude het niet te dunken zyn , dat zoodaenig een jongen Rent- meefter, tot meerderheyd vau jaeren gekomen zynde,wey- nig kunde van den roof of viflcherey had? Ikmeen van jae. Even is het hier gefchaepen : den Hertog een Duy tfchef
den aerd der Hollanders niet bewuft fynde, wilde hun ver- gelyken by fynebovenlanders, die regtveerdige dienaers zyn, en geen fchaduw van meyneedigheyd kennen; want het alderkleynfte Duytfche Prinsken, al bezit hy pas hall zoo veel land als een middelmaetigen Hollandfchen Boer > zoo duldhy niet dat een van fyne onderdaenen een woord tégen fpreken zal, al worden fy nog zoo gedrukt, gek weid of geplaegd. Heel anders is het hier gefteld , de minfte, de allerarmfte, vermag voor fyn roof te fpreken, al is hetzelfs dat hy vermeend door den Souvereyn der landen of door den Erf-ftadhouder zelfs beledigd te zyn. Dus de Duytfche natie is van die natuer, dat een Her-
tog , Prins of Baron, zoodanig met de grootheyd ende Edeldom van fyn gemoed voor ingenomen is, dat hy niet kan dulden, dat iemand, die geen opregtigheyd voerd» al is hy nog zoo ryk, verftandig of een aenzienelyk koop' man , gemeenzaemelyk met hem omgaat. Dus moet, en men behoefd'er niet aen te twyffelen t
het den Heer Hertog vremd voorgekomen en vry hard ge' vallen hebben, te moeten zien, dat fynen Vorftelyken op* voedeling ofjpupil allen eerbied moeft betoonen aen vlug' gen dezer landen, waer van verfcheyde leden koop-Üe' den wacren, met de vyf — Zoude het wel onmogelyk zyn (hetiseene vraeg.) dat den Heer Hertog fyne Door'* Weeze onder het oog heeft gebragt, even als wy vleyerS y&n de Spaenfche Monarchen, als-ze nog Graven van H°*" |
||||
|
der agthiende Eeuw. ii.g
Jandwaeren, weleer gedaen hebben; te weten, dat den.
jongen Vorft meerder-jaerig wordende, fyn hooge gebor- te beter moeft laeten gelden, dan fyn Voor-vaders hadden. gedaen, en ziggeen wetten te laeten voorfchry ven va« Staeten, waer onder verfcheyde zyn , die verftand nog ftaetkunde bezitten? Ik erhael, het is een vraeg. : Willem ^onfen tegenwoordigen Erf ftadhouder meer- derjaerig geworden , en aen het hoofd der regering geko- men zynde , hadden de ingezetenen van Nederland hoop , nu den zelven niet meer onder de Voogdy van den Her- tog ftond, dat fy als Erfgenaemen van Nederlands boe- del, ter eeniger tyd de intreften van hun Voor-vaders: onregt"bezit zouden trekken, te weten den naeften te fyn tot het bekleeden van amptenen officien ; maer alles behalvendat gebeurde: want fchoon wyuyt het geheele gedrag van Nederlands Erf-ftadhouder moeten geloo ven en toeftemmen, dat dien Prins een goede »iel voor de Ne- derlanders bezit, en de natie een toe-genegen hert toe- draegt, zoo zag men egtcr dat het fyn oude gang ging, *n'er zeer weynigvoorde roof-erf-genaemen over was, en de ampten die ik de legaeten van onze verftorven Voor- Vaders noem , aen vremde vleyers gaf. Dus het zeldzaem. ^as, zoo eens den ingezetenen of inboorling voort gehol- pen wierd, dat nog zelden gebeurde, of men moeft een der eygen belang foekende vrienden van den gewefen Voogdi °p fyn hand hebben; dus word ons onregt wel beloont. Maer om eyndeling tot de beoogde zaek te komen s
' vereende Nederland te hueren ofte koopen , terflond te aen- berden. Ikhebindevyfdeoorzaek, waer doorvafte goederen
te hueren ofte koopen geraeken , aengetoond, dat zulkx <an gebeuren, eerftelyk, als de Voogden over de nalae- tenfchap een Rent-meefter verkiezen , die eygen belang beoogt; dit is een zaek die altyd kwaede gevolgen, voor de nalaetenfchap en de Erf-genaemen in 't generael, moet «ebben. Even is het ook gefteld met het gemeene beft onzer Re-
'•^bjiekj want de Voogden of hooge Maften, welke ae^ P
|
|||||
|
I
|
|||||
|
f 'r'4 Dèn verligten Jonas
het roer van ftaet zitten, een eminent-hoofd voor Stad-höu-*-
der vérkoren hebbende, (te meer voor Erf-ftadhouder) vinden hun zoo wel als ingezetenen en inboorlingen deer- lyk bedrogen, als zoodanig een Stadhouder een eygen be- lang zoekend menfeh is, en in het concept komt, om dat hy aen 't hoofd vände republiek gepläetft is, dat hy meer- der is, dan den Souvereyn of de hooge Magten, die hem. aengefteld hebben. Dog alzoo wy beter denkbeelden van onzen tegenwoordigen Erfftad-houder durven veronder-: ftellen , zoo zullen wy hier niet breeder over handelen. Neen, wy durven onderftellen,dat7sP7//e/n//' zoo zeer
geen eygen belang beoogd , en fyne Doorl. Hoogh. gée- renfyner voor-vaderen in deugd-of trouwheyd behoefd te wyken. Dog of het met alle die hem omringen zoo gefchae- penis» zullen wy op den toetfteen brengen. Toen dezen Vorft aen het hoofd der regering kwam , bevond ons zee- wezeii zig bereyds in eene flegte omftandigheyd ; dog in de plaets van daer aen te denken , of hard op verbetering aen tedringen, zoo wierddaer maer heel flauwlyk, en op een verbetering van land-troepen fterk aengedrongen. Het is te bekend om'er om te veynzen , wie den man wa* om zoo fterk op een vermeerdering van land-troupen te ftaen , en geen zin had nog geern zag dat het zee-wezen eerder verbeterd wierd, den Hertog, en wel gegrond, daer cgter het uytmften van oorlog-fcheepen veel noodzaeke- lyker by de hooge Magten en voor al die der koop-fteden onkundig geoordeeld wierd. Het bleek van wat ge- volg het is geweeftj wanneer de onluften tuflehen America en Engeland uytborften, alzoo wy op zee tot zulk een laeg'te fchenen bepaeid, dat wy geen kly n con voy aen onfe koop-vaerders konden verleenen;nogtans moeten wy van dit alles de fchuld niet aen onzen Erf-ftadhouder geven ; rhäer aen de trouwloosheyd van onze Staeten, voren aen- gehaelt, en om het belang van nabuerige Mogendheden, aen wie fy verbonden fyn, den Erf-ftadhouder te miflyden. "Een Prins, al is hy nog zoo deugdzaem, zelfs braef be- ftaende, word door zulke valfchaerds ligtelyk miileyd"; want alle herten by fyn eygen vergelykende, kan hy niet |
||||
|
•der agthiende Eeuw. ïi£
denken, dat'er-zulkc monfters gevonden worden, die hun
Vorft en Vaderland* daer fy alle goeds van genieren, «ullen mifleyden en verraeden : dus vertrouwe ik dat het 'tnetfvne Doorl. Hoogheyd gegaen is, en dat wy het alleen aeh alle vuyle Engtllch-geziende , eygen belang zoekende monfters te danken hebben, dat wy zoo Godt vergeten door de Britten beroofd fyn geworden, als wy hebben " moeten ondervinden. Jae dat het die zelve moufterszyn, die, toen wy bedagt waeren optegenweer, oorzaek fyn geweeft , dat onzen fcheepbouw zoo traeglyk voortgang had , en toen wy een aentalfcheepen ingereedheyd had- den , 'er egter niets medeuytgevoerd wierd: dit is geen zeggen , maer dat kan bewezen worden , in den trouwe- loozen handel daer.fy. den Admirael Zoutman mede be- dienden, daer die Vader des Vaderlands'er opentlyk voor uytkwam, dat hy daer naer meer als eens met bil- lykhcyd aen verfcheyde leden van ftaet geklaegd heeft, dat Amfterdam de gene was , die door haeren in- vloed op den geeft van den Erf-ftadhouder de heyl- zaeme oogmerken van het land vertraegde : bet is waer, den Heer Erf-ftadhouder fchynd dat te ontkennen, en dat meer is, fcheen over die getrouwe waerfchouwing geftoort te fyn geworden; waerfchouwing dit alles behal- venhaetverdiend, hetwelk zigtbaerlyk aen.eenige ge- trouwe en ieverige 'slands fteunpilaeren betoond word. Het waste wenfehen dat fyne Doorl. Hoogheyd begreep, dat zulke zuylen van ftaet, die voor Nederlands algemee- ren boedel fpreken, op dat hy niet infolvent geraekt, niet te hoog te fchatten zyn, om dat het welvaeren van fyn. huysaenhetheyl der landenverkogt is; het had lang te wenfehen geweeft, dat den Prins het aldus begrepen had , dan hadden mogelyk de getrouwfte Vaderen des Vader- derlands, zig niet inde noodzaekelykheyd gezien, om aen onzen geliefden Erf-ftadhouder tetoonen, dat, als't /ér op aenkomt, fy Souvereynen zyn, en de yoor-reg- ten wel eer den zei ven vergunt, wederom, als meefters van den zelven zynde, können intrekken. - Dit hebben de Engelfch-gezinde mifleyders van fyne DoarL Hoog» |
||||
|
'li 5 Den verligten Jona$
heydniet naegelaetenden Prinsaen bet verfiand te bren-
gen , als of hy daer doorzwaerlyk in fyne eer ende voor-regten waer gekrenkt. Wat fyn hier de ge- volgen van geworden ? allereerft een verwydering tuf- fchen eenige en wel de getrouwfte vaderen des vader- lands, en den Erf- Stadhouder ; en alzoo dien hoogen "Vorft, fchoon wel ziende, dat deEngelfch-gezindepar- tye by alle weldunkende gehaet word, nogtans goed- vond , die de hand boven het hoofd te houden, is de zaek rugtbaer by alle inwoonders en ingezetenen ge- worden. De Engelfch-gezinde cabael in hunne zielover- tuygd zynde , van hunne vloek-weerdige bedry ven , zig "benauwd vindende , zoeken alle liften en laegen om de "wel-gezinde te drukken , al was het om het minft in middelen bedeelt gedeelte der inwoonderen door geld tot openbaeren oproer te verwekken en om-te-koopen, op dat Hollands vetten tuyn met wortel en tak word uytgeroeyd, en wy onder de fchaduwe der onregtveerdi- gen vrydom , niet meerder de voorregten van onzege- muyt-maekte privilegiën zouden genieten; maer dat dien tuyn, die zoo zuer bevogten is, dien Hollandfchen, dien onregtveerdigen tuyn'geplünderten haer wrekke maegd verkragt word, en den grond daer van verhuerd of ver- kogt terftond te aenveerden. Ofte anders op den zelve.n grond eenGraeflykPaleys
voor den Stadhouder te bouwen. Dog den Hemel zy, Godi lof! gedankt voor zyne genade, in den boedel Van ons lieve Vaaerland zitten nog getrouwe fielen of Voogden , die eerder alles zullen waegen , als te ge- doogen , fchoon den Rent-meefter van Hollands-erf door legtveerdige huerlingen van met regt belang zoekende Heeren van zoodaenig een huerling bekeert -word, zoo dat fy hun oogmerk bereyken zullen, om de Neder- la&dfche ten onregt vrye halzen met een yzer Graeflyk juk te drukken. Jae dobbele! 'jae thien-dobbele ftoffe hebben wy om
Godt te loven , en te pryzen, dat nog al de erf-genae- aaen der vryheden en privilegiën van Nederlands eet» |
||||
|
der agtklende Eeuw. iij
en bloedroovenden tuyn ,bezwadderd zyfi met dien droe-
zem der verblindheyd ,en dat wy nog mogen zien, zulke onder ons midden te hebben woonen, en wel het aenzie- aelykfte en oordeelkundige gedeelte onzer natie, die fig, als hertnekkig,aenbiedcn,om ingevallen eenige poogin-T gen , door aenhitzing der welpeyzende onder het masker van voor de eer des Erf-Stadhouders opkomen, en geweld willen aenvangen , alfdan die vol hertnekkigheyd met de Wapenen in de hand te keer te gaen. Maerhclaes! wat moeten wy zeggen , het is of een be-
fmerringvan bliudheyden gevoeleloosheyd, byonsheerf- te; als men zelfs op eenige plaetzen niet kan dulden , dat deze goddelooze vryheyd minnende zoonen , en erf- genamen der onregtveerdige landen, hunnen iever laeten blyken ; men tragt hun af te maelen by het dom gemeen., als haeters van Oragnje en dat Vorftelyk Huys, daer egter hun wezentlyk oogmerk is, om het zelve ganfchelyk te onderdrukken, en zoo wel die gene te beteugelen, die iets met Oragnje als tegen den hoogen Souvereyn zouden dur- ven ondernemen. Zoo nu ook deze getrouwen in hun goede zaeken ge-
dwarsboomd worden, wat ftaet'er dan op te volgen? ee- nen algemeenen ondergang , eene binnelandiche be- roerte, en anders niet. De belhamels daertoelyn bereyds gereed , en hebben al ondernemingen gedaen: den Haeg kan'er van getuygenis draegen, en Rotterdam heeft het flu al tot herhaelde reyzen ondervonden : gelykookde Stad Leyden , waer eenen zeer gevaerlyken oproer den o Jtmyvandit jaer 1784 begonft is, waer men opentlyk riep, onder het plunderen: Oragnje boven ! zonder dat, sllesmoet verwoeft worden.... Jae, hadden eenige dwar- Xe en ftaets-gezinde borgers het niet belet, Godt weet hoe droef hetJer in laeft gemelde Stad uytgezien had. Wat 2al 't u gelden , vraeg ik nogmaels, zoo deze getrouwe lri hun goed voornemen gedwarsboomd worden, want *«en wrackten mifpryft het, dat ontrouwe en dieven des Vaderlands onze wettige Souvereynen voor de •^•egten, Wetten , Vryheden en Privilegien opkomen? |
||||
|
318 Den verlïgwi Jonas
riet anders als dat de beroerders het na hun zin krygen»
en den eenen ingezetenen den anderen vernielde, en ons myneedig vaderland door binnelandfchen oorlog verdeeld blaek en blood legt voorde nabuerige Mogentheden , om even met het zelve te leven als met Polen. Wat dunkt u-1. rayne aendagte lezers, is dat 't vereende. Nederland te hue- ren ofte koop, terfiond te aenveerden, gefteld of niet ? Mogelyk werpt men my tegen : ja maer het is nog
zoo ver niet ; my dunkt wel degelyk ja; want het is even of Nederlands hoedel onder beneficie van inventa- ris thans door onze hooge Machten word beftierd , en of zy niets vermogen te doen van gekroonde Schepenen. Nu hebben wy het verbeurd by Zweeden , dan weer by Denemarken , by Venetien... Frederik komt ons raeden als vrind !!! Engeland geeft 'er niet om , of hy vrede met ons heeft of niet; want wy hebben zoo veel tyd noodig tot delibereeren of'er een half dozyn fcheepen, die gereed zyn,uyt zullen vaeren of niet, dat andere Zee-Mogent- heden in dien tyd twaelfdozynen Oorlogs Zee-kafteelen können bouwen. Den Keyzer fchryft ons de Wet voor, ièggen fommige,en andere: " den grooften Vorft der Vor- " ften gaetzyne billige eyflehen doen gelden; enzy vra- •" gen of hy onregtveerdig zal worden met ons den intreft ^ te doen betaelen ? Elk zegt neen.... en ik ook, wyl een donderende ftem uyt duyzende monden antwoord 't is regt... Ons wagtfehip moet voor Lillo van daen, en dat maer wat gauw: zyne Majefteyt houd niet op van eyf- fchen—- Dus wy van binnen verdeeld en van buyten niet inftaet zyn een ftroeytje , als men zegt, aen ftukken te byten , zouden wy dan niet met ruymte können bewyzen Bato*s erf, dat ons voor heen ten onregt bloeyend Ne- derland te heuren ofte koop, terfiond te aenveerden is. Dit is de groofte zwaerigheyd van allen; de ey fiche»
van Keyzer Jolèphus te voldoen , en is voorwaer geeß fcieyne zaek ! en dat nog het argfte is, heel Europa, pleyt voordien vorft... Zyne byzondere manier van hem over til bemind ofgedugt te maeken, doet heel de wereld» ja zelfs de helft onzer vrygevqgte fielen , opent- |
||||
|
der agthiende Eeuw, iio
fyk zeggen „ dat dien grooten Prins veel te regtvaer-
" dig en te verliet is, om een voet lands ofeenduyt », te vraegen, dat hem niet toekomt: " De groocfte me- nigte geeven zig den aerbeyd niet om te onder-zoeten , of de :eyflehen van dien Vorft waerlyk gefondeerd zyn het is hun genoeg met te zeggen :,. wy kennen den groo- „ teoi Jofeph, wy hebben hem hier ter Stede gezien; „ fyne wysheyd en regtzinnigheyd ftaet op fyn aenfchyn „ geprint, hy zal, nog kan dus niets begeeren, dat hem „niet toekomt.'' En dit is ongetyffelt zoo. Dat dien Vorft hier grootelykx bemind word, datleyd
geen tegenfpraek: een ftraeltien daer van levert ons Amfter- 4.am opv Toen dien Prins daer was, zag men in alle gezel- fchappen fyne gezondheyd drinken en de glazen over het hoofd op de ftraet groeyen , onder het onophoudelyk ge- roep-: -lang leve Jofeph ! en fommige vonden niet kwaelyk, daerby te voegen : dat hy onzen Vader worde.... Lang leve, onzen Keyzer, enz. Die zelfde volkeren leven nog en Wenfchen mogelykx meer als men zeggen kan naeeene omwenteling ,, die miilchien niet verre van ons is .. Jag. men noordhier bywylcn opentlyk zeggen: wat zouden „ wy voor onze vryheyd ,ftryden; wyl ons daer van niets- », meer dan de naer gedagtenis van gebleven is: geen enkele 5, fchadnwe van vryheyd zien wy meer; wy können nim- 5, merongelukkiger zyn..." (1) (i)Maer om te toonen, dat myne Land-genoten , de Hee-
ren Hollanders , niet allen van zulke inborli zyn , wil ik hier de' Volgende glorieuze Anecdote plaetzen... Wetende dat'er in hét land van Waes, in de Polders , omftreeks Antwerpen, enz. ee- nige duyzende Mannen Keyzerlyke Troupen flagveerdig lig- gen , heeft men de prudenjiegehäß van, zoo wel t'Hulit, te Sas van Gend als elders, deWagten te verdobbelen, en Schild- aagten voor uyt te /teilen. Een van die Voorpolten te S... van G... deed overeenige dagen heel dieplaets in wanorder ftaen...» ^Vlen floeg alarm ; alles kwam tot defence, metfchuppen, tan- gen, enz. de Philofophinen der Minifterlche waerheyd ook? yiles was op de been. Den Heer Dom... met fyne befte J5r... op tyne lchoenen , riep al lidderende : watis'er ; den vyand , Ram- melden honderde Hemmen : kloek aen , ernam hy ; wel aeu, ik ;Zak„ maer wagt, ik moet.eerft £./£.. ,- dog den man was te zeer |
||||
|
120 Den verligtsn fona$
Jofèph II. te zeer verligt en in de ftaetkunde meer als
Frederik , meer als iemand bedreven , heeft hem daer ge- noegzaem aen verwagc. Hy heeft de reyze door deze lan- den niet ondernomen om fynen geeft te vermaeken ; maer om het fpreekwoord eens te beproeven, 't welk zegt: dat geen , of dien geenen , die men eens waerelyk be- mind heeft, kan men nimmer haeten. De Voorvaders van Keyzer jofeph hebben immers, zoo als wy reeds hebben aengemerkt, Graeven van Holland geweeft. Keyzer Ka- rel was immers Graef van Holland en waerelyk bemind. Philippus den L, den IL en den III., de laetfte 3 opvol- gers der graevelyke Kroon vanKarel, wierden immers ook in den beginne bemind; en hadden fy genoegzaem bcleyd gehad om hunne landen zelfs te regeren, fy had- den ongetwyffelt tot den hedigen dage waerelyk bemind en hunne erven Graeven van Holland gebleven. De ftren- gigheyd en oplettentheyd van hunne eerfte ftaetsdienae- ren, die fy gehoor en volle magt gegeven hadden, hebben de meyneed ige Hollanders, doen wederfpannig wordea aen hunnen wettigen Souvereyn ; dog hunnen haet was verdeelt en viel niet weynig op de ftaetsdi'enaeren , ende wel byzondelyk op den Hertog van \Alba Jofeph, die de Hiftorie en de inborft der Nederland'nrs ge- noegzaem kent, bedient zig ter goeder uer, op eenen zeer bekwaemen tyd, om fyne eyifchen met alle hope , jäe met een van* betrouwen, op Holland, op de regt- veerdige errfenis van fyne Voor-vaderen, te doen gel- den, nu dat zelfde woeker-laud, zoo als wy genoeg be- wezen hebben , te hueren ofte koop is. Indien dan dat de inzigten van dien Vorft waerlyk op
het bezit van de vereenigde Nederlanden,oft ten minften geprefïèert, hy deed iets in iyn Er.. ,■ het «ing/i/rUus ; men
zag niets dan lonten aenfteken , naerfuliken zoeken, kanonnen kuyffchen , enz De Schildwagten liepen overhoop en riepen: «iaer komen met duyzendevyanden ; het is Peerde-volk , men ziet niet van het zand.... Het was zoo , want het was eenen_ Schaep-herder, die eene kudde Schacpen naer de Stad dreet tloor het zand... Dat is klotk , dat is vjs , dat is dapper \yn ! ■•« An AG.
OP
|
||||
|
der agthiende Eeuw. 125
Op eea deel der zelve, geveftigd zyn , kan men hier aen
des zelfs goeden uytval niet langer twyffelen : eene inner- lyke oneenigheyd verdeyld onze klyne magt in twee , waer van nog de helft in 't hert door Jofeph overwon- nen is. Indien, zeg ik, dat dien Vorft heeft voorgenomen fy-
ne aenfpraeken op Holland in-te-voorderen, is het te ver- onderftellen, dat hy alle noodige raaetregelen reeds lang genomen heeft,om geen vrugtelooze poogingen te doen. ßien Vorft, die tot den dag van heden niets vrugteloos ondernomen heeft, en welkers bedryven van geheel de Gereld gekent, verwonderd en geprezen worden, zal geen ftrael van den glans, die hy reeds door fyne fland- vafligheyd, fyne onverandertyke voornemens, bekoomea heeft, hier by verliezen willen. Heeft hy niet, in minder dan vierjaeren, een onnoem--
lyk getal ervormingen in fyne ftaeten ingevoert, waer van fommige meer zwaerigheden met zig lleepten, daa naerheden op een deel van Holland te leggen ?... Hy heeft om zoo te fpreken , wonderen gedaen , waer aen men eea oogenblik voor des zelfs verordeninge niet konde denken en waer van de uy tvoering aen heel de wereld onmogelyk Voorkwam ... Hy is onverauderlyk, hy is Jlandvajüg ge- bleven eii heeft alle de zwaerigheden weten t'overwinnen en te behaelen. — Had men gelooft dat hy de Kioofters » die van hoogft des zelfs voorgangers waeren aengenomen , en welkers voet-ftappen hy infloeg met de Privilegien. vrydommen, euz. van het land te beweeren , had konnea Vernietigen , zonder eenen geweldigen opftand te onder- gaen? Hy heeft het egter gedaen : die is eene waerheyd, en wel dufdaeniglyk , dat alle verligte het voor eena noodzaekelykheyd houden , en dat het heele gemeente 2ulkx zonder murmureren aenzag. Maer zal, men my vragen, heeft dien regtveerdigen
Vorli daer door geene onregtveerdigheyd bedreven rheefc hy tegen fynen zoo dierbaeren eed niet gezoudigt ? Het is *aer, opden eerften oogilag zou men daer over in twfièl ftaen ; maer als uien dezaek van wat nader aenfchouwd3 //. Dal. Q |
||||
|
Ï2 2 Den verlegten Jonas
feal men oogblykelyk overtuygd fyn, dat hy volftrektelyk
te^endien eed niet gezondigt heeft. Men wete dan, om ditfeffens te begrypen ,dateenenSouvereyn,als4iyzweert de Privilegien enz. van een land te handhaeven, dat hy dit maer zweeren kan voor zoo veel als dat die Privilegien met het algemeene welzyn van den ftaet over-een-komen. "Van den oogen blik af dateenen Sou vereyn, naereen ge- ft' eng onderzoek , overtuygd is, dat zulke, of zulke Pri- vilegien , zoo als men fpreekt, fchacdeh k fyn aen't alge- meene welzyn van den ftaet, mag hy die als eenen alge- meenen en waeren vader vernietigen , of hunne kragt be- nemen. Daer-eu-boven is nog de vraeg, of de zaek der vernitiging van dekloofters voorden gedarien eed vatbaer is ?... Het kan fyn dat in dien tyd, dat de kloofters geftigt en aengenomen wierden, veel voordeel aen het algemeene welzyn te wege bragten , en het kan zyn , dat die nu in tegendeel daer aen fchaedelyk of niet nuttig zyn. Het is onnoodig dat ik my langer bezig houde, om te
b> wyzen , dat dien Vorft wonderen doet, fyne wyzc er- vormingen , totdeminfte toe, draegen daer b]yk van. Dit o. ei'flappende wil ik egter den toeftand derpolitike
gefteltenis onzer landen eens naezienen daer uyt afleyden v>ai/er met ons te geworden ftaet. Eene gezonde ftaetkunde voordert van ons dat de regen-
ten der zeven vcreenigde Landen eene zoodanige goede eendragt onderhouden als men zig voor kan ftellen ; dat fy alle het welzyn van het algemeene beft bewerken, maer nut het welvaeren van eenke Provintien: dat f» fpoedig en gehey mely k de zaeken befchikken , en hunne bevelen door de nytvoerende magt feffens en getrouwlyk <teen nyivoeren; dat'er ten allen tyde eene gedagte oor- log« vloore kar. uytloopen, en dat delandtroupen voltal- lig en wel geoeffent zyn. AifWanneer dat alles aldus ingerigt is, dan kan de Re-
publiek haere Souvereyniteyt doen eerbieden ; maer als jenfthet tegendeel plaets heeft, dan moet fy den i'lagt- orïër vai'haere laetdunkenthcyd worden, en alles wat • men haer aen het hoofd van een magtig- leger vraegt op-. offeren, |
||||
|
der ctgthiende Eeuw. 12g
Het tegendeel heeft hierjuyft en volftrektelyk plaetsj
■want de regenten van den ftaet zyn niet minder als eeos- gezind ; alles word in langduerigbeyd getrokken en blyft 200 geheym , dat men in de caffy-huyzen gemeynlyk van dags te voren hoord vertellen wat de hooge vergaedering dags daer raer verhandelen en vaft-ftellen zal. Deze zee- «n land-raagt is tot het lcegfte verval geraekt; de uytvoe- rende magt, den Stadhouder, die feffens de hooge beve- len zou moeten uytvoeren, is fyne magt door de afgunfti- ge Staeten trotzelyk bedwongen geweeft; zoo dat'er ons niet meer is overgebleven van al dat geen dat onze conftitutie en eene gezonde ftaetkunde van ons afvoor- derd, dan een fmertende naer-fmaek, dat hetJer voor- heen geweeft heeft, en,Godt geve jael nimmermeef zyn zal. In dien alderdroevigften ftaet, waer jn wy ons bevin-
den , overvalt men ons van alle kanten, zoo als wy reeds gezeyd hebben, en geen voldoening konnende geven, ^ord ons Land natueriyker wyze te hueren of te koop ge- hangen. Maer, laet ons eens in 't kort de byzonderfte eyf- fchen der vremde Mogendheden agter-een-voegen, o ra tezien of het Land abfolutelyk moet verkogt worden en Xvie daer op het meefte regt formeerd: Engeland vraegt fchaedeloos-ftellinge van de geledens
*chaden , door den laeften oorlog veroorzaekt; Venetien Vfaegt het zelve over den Anbargo op hunne fchepen en ß°ederen alhier over eenigen tyd geleyt; Pruyffen vraegt de fchaeden en interften, voor den Stadhouder, voor alle ^ulkdaenjge fchaeden die fynen neef geleden heeft ooor ^e eeren, rechten en prerogativen van het$tadhouderlyk füys ontnomen; Vrankryk heeft fyne pretentien nog n*et ingelevert voor fyne gedaene dienften in den oorlog egen de Engelfche, dog men mag onderftellen, dat die- f retentien ons een gedeelte van onze Ooftindifche volk» entingen koften zullen. Keyzer fofeph vraegt ons in de XIV bekende artie-
sten't flechten der Forten op de Vlaemfche en Bvaband- Jche grenflcheydingenhetonttuymen der aelve,immers |
||||
|
3 24 "Den verligten Jonas
den fleutel van onze voorheen gedugte en nu te hueren of
te koop hangende ]anden ; een gedeelte van s'Hertogen- bofch ; de te rug gaeve van Poftel en alle de landen aen de Abdye van dien naem toekomende; de Stad Maeftricht; het Graefscnap Vroenhoven en deszelfs om- melanden in Overmaeze ; alle de fchaeden en intreften * voordgefprooten door het niet af ftaen van gemelde plaet- fen, gelyk ook den opleg van de winft die'er fyne Maje- fteyt had uy t können trekken, enz. daer-en-boven nog eer.c femme van f. 337642-6 die de Republieke aen verfcheyde corpfen en particuliere Aan de jaeren 1709 tot 1746 is fchuldig geworden: immers fyne Majefteyt vraegt met anderewoorden het openen van deSchélde, en den Sleutel» zoo alsnog gezeyd is, van ons op flerven liggende JiepU' bliek, welkers land met geen ouregtiste hueren of te koopen 1 terftond te aenveerden. Maer, zal men my mogelyk zeggen , het is niet genoeg
voor Z. M. met vroegen , men moet zien of den Keyzef legt tot die pretentien heefc ? Ik antwoorde andermael met den mond van de meefte menigte onzer ingezetenen , da1 dien Vorft veel te wys en te rechtveerdig om een voet landsof eenduytgeldtevraegen, dat hem niet toekomt. Daer-en-boven , dit is hier juyft de vraeg niet; 't fchil'
'er weynig aen of wy zulksfchuldig zyn of niet; een ver' faael Proces aen het hoofd van 80000 mannen, juyft dß lielftmeer als wyerkönnen hebben, moetin zulk geval de zaek befliflen. Dit duld geen tegenfpraek. Het getal immers altoos op dien voet in de regten: al*
(gy betrokken zy tover eenige pretentien , het zy reëele o* imaginaire, gy moet met gelyke magt en feffens tegen die nen, of gy krygt fententie by verfteeking; men pand uw5 goederen en men hangt uwe landen te hueren ofte koopen-' Eylaes! wat zal Jer ons nog geworden ? "Veel goeds al ]°' feph II. den kooper, huerder of pander uwer landen word-' Godt geve het!!!... Daerom!... Refpice fitem : aenziet het «ynde. |
|||||
|
\
|
|||||
|
•?
|
||||||
|
/er agthiende Eeuw. «25
|
||||||
|
LI. fFONDERBAER GEZIGT.
Nihil tam judicio repugnat, quam ßne judicio difcernere.
Demofthenes. Een vonnis zonder oordeel ftryken Ter zelver tyd doet 'tonregt blyken. IN de lange Somer-daegen :
Liep een Kindfchool achter d'haegen Het kofi fyn in'tfchool niet ftil,
Het moefi hopen op den dril,
Het Springhaenen is gaen foeken, Zoo in kanten ah in hoeken, Al fyn fy heel gauw, en fneï,
Evenwel het vangt hun wel.
Want het heeft naer groot verlangen, Eenen grooten hoop gevangen Maer terwyl het zit iti't groen,
Vat het eenen Scorpioen ,
G-y moet my, zegït beeft niet vangen., Of gy brengt u in de prangen Gy moet zien, me dat gy raekt,
|
||||||
|
ia Cf pen vtrllgren Jonat*
Eer gy lyvehos u maekt ,
Ik wil u uyt jonfl verinaenen , Laet my vry , vangt maer Sringhaenen Zoo gy my niet vry laet gaen 'T is om uwen hals gedaen : Wilt gy my niet laeten hopen, Gy den vank zult duer bekoopenf Want ik ben een quade beeft. Hierom moet ik zyn gevteeft; Zyt gy wys, gy moet my myden t Oft 'gy brengt _u in groot lijden, Zwangt gy eenen Scorpiocn, Gy zult u maer hinder doen. Gy zult laeten hier het leven, U Springhaenen ook my geven, Gy zult houden niet een zier * Want gy kent geen Stier uljt Mier, Hier op roejpt den ftouten lacker ■, Gy ^egt wdy gy maekt my wakker 't Is my niet om u gedaen , Laet my gaen, ik laet u gaen Ik wil u, en zal u fpaeten ; Mag ik maer mijn vank bewaerm Ik begeer geen Scorpioen , Ik hier fpelen kom in't groen. Ik Springhaenen hier kom vangen , Die ik %al in huyskens hangen , Nu gy my zijt wel bekent Gy zult blyven ongefchent9 Had ik u gekent voor dezen , Gy zoud noyt gevangen wefen , Maer nu ik u kennen mag, Gy maekt my een groot ontfag, Ik en zal u noyt meer quellen, Nog my tegen u gaen ftellen : De Springhaenen blyven myn > En wy zullen vrinden zyn s Li&rt hier nietje befte ftroopen , |
||||
|
der agthiende EeaÜ?.
En de qtiaetße laeten loopen: Want gy brengt u in H verdriet ,
Ah aen goede leed gefchiet. |
||||||||||||
|
I2f
|
||||||||||||
|
IN dit voorworp beoogenwy,hoe voorzigtelykeeneti
Regter moet voortgaen in het befliflèn en "Vonnis ftryken der zaeken; hy moet hier in alle omftandighe- den te raeden gaen ; zien oft de zelve plaets können grypen in den befchuldigden oft niet; oft debewyzen ofi aenleggers genoegzaem geloof baer zyn ende ofte ffien buyten dit den perzoon om zyn gedrag fterk ver- dagt zoude mogen houden : deze ende meer andere dienen dan van eenen Regter rypelyk overwogen , op dat fy de Springhaenen van de Scorpioenen onder- ïcheyden en niet uytmeten als den Jongeling ; dat is, op dat zy de belooninge van het goed , en de beftraf- finge van het kwaed te gelykelyk wel geplaetst doen gelden, oft anders meten fy uyt als de ondankbaere Stae'ten der vereenigde Provintien ; die ten allen tyde hunne weldoend.rs met de alderzwaerfte onderdruk- kingen hebben beloont: buyten de habuerige Mogenc- hedeti ende andere belang-heb bende, die dit hebben be- proeft , hebben hunne eygen lands-kinderen dit gruwel- daediglyk onderftaen ; getuygen fy hier van den agtbaé- ren Gryzaet , van Oldenbarnevdt ; het moordadig Icha- vot, opgeregt voor de Gebroeders De Wit, en meer diergelyke, didwy om de kortheyds wille voorbygaen: fy hebben de vermäeningen van den Scorpioen, hunne frelpe\zende Princen, niet in agt genomen als den jon- geling; maer hunne verdoolde wegen zyn fy blyvenia- flaegen, waerom fy tot boete van hunne bloed-dorftig- heydende wreedaerdigheyd, de voorzeydeplaegen door den Scorpioen, met regt ende tot w-el-beyallinge vaa ^n- ieder zullen beproeven. |
||||||||||||
|
iftlfc-
|
||||||||||||
|
ïat Ben verligten Jonas -
|
|||||
|
LIL W0NDERB4ER GEZIGT.
Fatuus ftätim indicat iram fuam : qui auteni difljmulat
injuriam, callidus eft. Prov. 12.
Te haefl in gramfchap zyn is wis het werk der gekken i Maer die verftandig is, weet die wel te bedekken. DEn Leeuw vergrämt en heel ontfteld
Loopt over berg, in bofch, en veld : Hy briefcht van fpyt hy toont zig wreed Hy wreken wilt, zoo't fchynt fyn leet; Hy roept my is groot leet gebeurt; • Wie .ik zal zien zal zyn verfcheurt; Ik zal gaen toonen mefer daed Hoe verr' de magt van Leeuwen gaet. Wat beeft my eerft ontmoeten zal, Het fy op berg, in bofch oft dal, Zal van myn klauwen fyn gevat, Ik zal niet zien naer dit, oft dat; Dat my myn Moeder tegen kwam, Ik zoud haer fleuren als een lam, 9tïs eyen veel wie dat ik yind , My*
|
|||||
|
der agthicnde Eeuw,
Myn'razerny heeft my verblind ; Hierom ik zal zien niemand aen , Myn klauwen niemand zal ontgaen. Als dit de Geyt van verre hoort, En ziet dat Leeuw is heel verftoort, Sy loopt te rug, fy ruymt de baen, Sy derft niet langer blyven ftaen ; Sy zegt met vrees den Leeuw is fel; Hy maeken zal een droevig fpel. Syn wreede magt kan doen veel kwaed; "Wie is zoo kloek, die rum weerftaet ? Syn magt veel dieren deêren zal 1 6 Waer ik niet in dat getal, Hy magiig is en gram daer by, Nu kan hy fpelen fyn party ; Hy om fyn magt van ider beeft, Gevloden word, gehaet, gevreeft; Alaer nu hy ook is't famen wreed, Zoo kan hy doen veel kwaed, en leet; Met fynen kop hy voort zal gaen : Alaer niemand kan hem wederftaen. Dat hy eens zag naer den Dolphyn Hy zoud zoo wreed , en ftraf niet zyn: Die is de menfchen vrind in nood, Die helpt de menlchen uyt de dood, Die draegt de menfchen door de zee , Die zet de menfchen op de ree : Die is heel zoet, en zagt van aerd 6 Waer den Leeuw met hem gepaert: Want magt en gramfchap voegt niet wel, Dat baert de menlchen grauwzaem fpel: Eoetaerdigheyd ge voegt by magt JVfaekt alle Vorften hoog geagt ; Maekt hun van alle maa bemind Maekt dat met vlyt hun ider diend : Maekt dat floreert hun volk, en land Maekt dat de deugd houd haera; ftand 9 ^VJaekt dat fy hebben pevs en ruft j, II; Deel. R |
||||
|
| 3o £>«« verligten Johas.
Maekt dat hnn volk in hun heeft kift,
„ Als magt en gramfchap fyn by een, „ Dan helpt geen bidden oft geween. Hierom een Vorft moet fyn bedaert, Dan is fyn volk en hy bewaert. DEzen grammoedigen Leeuw leert ons opentlyk ,.
hoe een en magtigen Vorft gehaet word , als hy te gouw in grammoedigheyd uytvalt ; daer in tegen- deel eenen zagtmoedigen beftierder van een iegelyk geëert ende bemind word : deze twee fyn ons naektelyfc •voor gefteld in de vereenigdeStaeten enden hoog-lofl'e- lyken"Vorft, Jofephus ;. deze door hunne trotfche , wreedeende hartnekkige regeringe, hebben op zig, niet alleen den haet van alle vremdelingen, maer z,lfs van hunne eygen onderdaenen getrokken; daer in tegendeel den verligten Jofephus door fyne leydzaemheyd , zagt- moedigheyd ende minnelykheyd , alle de herten heeft wetende winnen , jae zélfs van hunne eygen onder- daenen : wat ontbreekt hem dan nog , om u gclykelyk op eenen oogwenk te verderven ? Dit is immers in fyne magt; maer neen, hy wilt u eerft met fchaem-rood over- dekken , en u doen opmerken, hoe zoo ontfaggelyken Vorft, die'er van is voortgefproten , met fyne ondank- baere en afgevallen onderdaenen alle leydzaemheyd oef- fent , om te beproeven oft fy van hunne vtrdwadd- heyd zouden afgaen ; daer in tegendeel de gene , die ilegts van verkens hoeders en borftelmaekers fyn vóorts- geiproten , met alle verwaendheyd hunne grammoedig- heyd uyten en byfter op de onderdanen wreken : neen grooten Vorft , nu word het tyd ; het is u bekent, hoe haeftigfy zyn om wraek.te nemen en hoe fy geen de minfte bermhertigheyd toonéu ; waerom hun dan ook nog langer geduld ? |
||||
|
itr agth'unde Eeuw. \ 131
|
|||||
|
L/TL jrONDERBAER GEZTGT.
Temporibus cautus lèmper fervire memento P-hocylides, Die ^ig te voegen weet na tyds omftandigheyd, Gebruykt in al fyn doen zeer veel voor^igtigheyd. VAn het Peerd kwam op den wagen
Een ftout Vliegsken zonder vragen Het word trotfch en heel verbleyd,
Om dat het zoo deftig reyd.
Als de Peerden lyn aen't loopen, &.eyft daer ftof om hoog met hoopen , Ik hef op, roept fy, dit ftof,
Hier op draeg ik roem, en lo£
Ziet eens wat ik al kan maeken, Ik de Zon haer licht doen ftaeken , Ik maek dat den dag word nagt,
Hier uyt kont gy-zien'myn kragt.
Men zag eerft der Zonnen luyfter; Maer door't ftof maek ik hem duyfter; Ik maek dat oog, zee en. veld,
Word met duyfterheyd gekwelt,
|
|||||
|
,
|
|||||
|
ig^ Dm verligten Jonas
Als de Peerden dit al hooien ,
Willen fy de Vlieg verfmooren, En fy roepen al gelyk;
Dat de Vlieg rold van den dyk.
Dat-ze valt in duyzend ftukken , Want fy komt ons Faem verdrukken , Ea fy fchryft haer toe ons eer;
Dat Ipyt ons, dat doet ons zeer,
Stoute pry ! brilt van den wagen, Ofc wy zullen met u jaegen. In een gragt, oft diepe floot »
Om dat gy ti maekt zoo groot
Vliegt, ten Meulen , als't zal waéyen, Zegt dan ook dat g'hem doet draeyen. 't Kan ook fyn van u gedaen?
Want gy doet den wagen gaen,
Om dat gy hebt hoog gezongen, En gemaekt veel kromme fprongen , Met ons fieerten al gelyk,
Waeyen wy u af in't flyk.
DEn handel van deze Vlieg op de Peerden , fchetft
ons beha'egelyk af, de vereenigde Provintien , die even als de Vli g ten allen tyde behaegen gefchept heb' "ben , om zig een anders manhaftigheyd toe te fchryven » alzoo fy uyt zig zelven geene bezaeten : de Peerden vef' toorntwordende over deze verwaendheyd , zworen de Vlieg te verdelgen ; het zelve doen ook alle de Mo' gendheden van Europa ten opzigte der vereenigde PrO' •vintien , en dit op eene doornufte weyze, om den bï' lans in Europa in evenwigtigheyd te houden : het i5 wel natuerlyk, dat het bekomen der Vrye Vaert en de*-' plaetzen van Staetcn Vlaenderen en Braband, den Key' zer ver1 te magtig zoude doen worden; Pruyffen zoud* dit met geen goede oogen befchouvven , daerom ^ men aen dezen afstand doen van ganfeh Gelderland ; °^ Vrankryk nu te vergenoegen, zal den Keyzer de regt-ey*' fchingen die hy heeft op Zwitzerland, langs den kant v^ |
|||||
|
der agthiende Eeuw. 13$
den Keyzer Rudolphus, aen het zelve afstaen; Vrankryk
zal hier van dan het grootfte gedeelte met zig fiepen, en het klyn overig zal aen Sardienien worden toebewezen ; Engeland nu , zal eeaige bezittingen van hun bekomen ; benevens den Keyzer, Vrankryk ,Ruftend en PruyiTen in de Ooft en-Weft-Indien.; maer wat nu met Prins Willm. gedaen? Die zal men oft Koning van Batavia, oft wel Graeve van Holland maekeir, dog het laefteishetwaer- fchynelykfte, en aldus zal den Hollandfchen Kaes zoo nouw verdeylt worden, dat'er niets zal overfchieten voor de Staeten, des zelfs voorige bezitters; want als ieder het fyn zal hebben, zoozal'er voorden boozen en onregt- veerdigen niets overig blyven , en met regt; dus zal ieder Mogendheyd zig na de tyds-omftandigheyd fchikken, om allen onheyl te vermeyden ,ende eene genoegzaem voor- deelige verdeylingete doen, zonder bloedftortingen. |
||||||
|
LIK WONBERBAER GEZIGT.
Ubi fortuna,majores, Ibi & fuperbia.
Waer is veel goed, Daer is hoogmoed. IN de wey den Mtiyl krygi klaver 9
In den Stal den Jak vol haver , By word. demi opgevoed , |
||||||
|
134 Den verligten Jonas
Hierom word hy Itpog van moed ,
Hy wilt aen het Peerd niet wyken, Hy wilt met den prys gaen ftryken, Hy wilt fyn als 't Peerd , geagt, En hy fioft op fyn geflagt , Jk, zegt hy u niet wil myden , Ik, als gy zoo fiel kan rijden Mijnen vader was een peerd. Kloek van lijf, en fchoon van fleert. Mijn groot-vader was voor de^en In het hof zeer hoog geprezen . Want vol peirels was fyn maen Hy een toom van goud had aen. Dit en kan het Peerd : let hooren > Fan een beeft met lange oiren: Hierom heeft hy dezen Muijl , Uytgemaekt als eenen uijl, Wiltgy u zegt hy, zoo prijzen; Gy moet ook u daeden wijzen : Gy moet hopen, als een peerd, Ofi gy ß}* geen haver weerd, Hoort hoe de trompetten fteken , Sa loopt mede over beken ; Hoor gy niet de trommel flaen,
Gy door dik en dun moet gaen , Gy móet fwaere laften draegen , Gy u lyfirft velt moet waegen '. Zoo gy hebt u Ouders aerd, Moet u lyf niet %yn gefpaert , Gy moet kloek %ijn , e« niet beven: slis gy" waegen wilt u leven : Gy moet vreefen flag , nog floot, Gy moet hopen in u dood, Als den MuyVt peen %oo hoort fprekea Is hy fehler van vrees befweken , Hy heeft tot den kryg geen luft 9 Hy blijft liever't huijs geruft Ik zegt hy , heb my mis-grepen Ik was bot, en niet geflepai: |
||||
|
der dgthlende Eeuw. ï$$
'■ Jk ben van een kkijn geflagt
Ik my van den Oorlog wagt
jih ik my wel gaen bepeijfen , Mij en dient geen laßig reijfen , Mijn patroon een Ezel was ,
Jk geef van den Krijg den bras»
Leert hier niet u hoog verheßen, En een ander overtreffen, slis gij zijt in hoogen flaet
Want u dempen kan groot quaet.
■Peijfi eens wie gij waert voor dezes » Gij en zult %po trots niet wezen u4ts gij leed en hinder lijd ,
Dan weet gij eerfi wie gij zijt.
DEze faemenhandelinge tuffchen het Peerd en den.
Muyl, zal niet onmiigrepen aentoonen den hoog- moed en de verwaendheyd der Heeren Staeten; fy heb- ben even als den Muyl het Peerd befchimt, hunne door- lugtige Princen van het Huys van Oragnien; fy beelden ?.ig in,, dat de omfaggelyke middelen en overvloedende rykdommen die fy bezaeten , hun boven de zelve de- den uytmuuten; maer als fy van den welkundigen re- denaer gevraegt worden, uyt wat ftam fy fyn voortge- sproten ; zoo zullen fy even als den Muyl, wanneer hy dit van het Peerd wierd voorgeleyd, hunne verwaend- heyd met fchaem>rood bedekken, voornamentlyk als het Peerd, de bezaedigde brynen, hun zullen voorfla- ë'en , dat fy van ezels afkomfte zynjdat is, van flegt Verworpen volk, en dat zig door geweldenareyen, roo- iende bloed-vergieten in vroegere Eeuwen heeft aen- v'ienel\kgemaekt, ende dat fyinderdaed nog maer tot een ^Uiyi-ezel fyn opgebeurt;datis ,datfy tegenwoordig mo- 8e]yk wel een beter en lnyfterlyk gemoed bezitten als Purine Voor-vaders; dog dat lyaltyd nog des zelfs Éaf- laert-aerd houden , even als den Muyl dezen van den £zel heeft ingezogen; ly zullen gewis op deze voorflageu ^galsden Muyl verduykeö en genoeg^aem by hun zei- |
||||
|
ïgS Den verlegten Jonas
ven bekennen, dat dit de waerheyd is, en diensvolgena
dat het geenfints te verwonderen is, dat fy van een ider gchaet worden ; zoo dat op hun zeer wel toepaft het gene van hun Crampius zegt : Majorum quifquis primus fuit, Me fuorum
jlut fartor fuit r aut Mud quod dicere nolo. Dat is : •Uyt (legte volkje fpruyt het Staeten edel bloed, Die nu fyn foo verwaend in't ftoffen op hun goed ; 't Was lapper} beul oft iets, hetgeen ik niet wil noemen Daer zig het Staeten rot geduer'g durft op beroemen. |
||||||
|
LPT WONDBRBJtER GEZTGT.
Qui male agit, odit lucem. Joan 3.
Die kwaed venigt, Die haet het licht. IN den nagt den Uyl vliegt vry,
Om te plegen dievery; Hy vervloekt het Sonne ligt, Want dat krenkt hem lyn gefigt. Als de Son is onder d'aerd', Hy met rooven ipys vergaert; |
||||||
|
der agthiende Eeuw.
Hy eens lang gevlogen had, Maer hy had niet op-gevat; Op het left hy ziet eên proy , Die verfteekt haer in het hoy, Hy blyft zoeken langen tyd , Maer den vogel is hy quyt.- Ziet terwyl hy heftig zoekt, Komt de Son, die hy vervloekt; Nydig ligt > benyd gy my , Dat ik fpeel hier myn party ? Om dat gy my vroeg verraft, Kan ik worden aen-getaft : O gy boofen Dagen raet! Gy komt hier tot myn verraed.. Hier kan komen eenen Boer , Die my op-fnapt met fyn Roer ; Hier kan vliegen eenen Valk; Want £y fyn my veel te fchalk. Ik weet wel, al ben ik bot, Dat den nagt my dient, en't kot, Ik bevryd ben, .als ik fchuyl, Want men ftcekt altyd naer den Uylp Hier op kwam de Son al voort, En gaf hem dit fchamper woord; Ik ten hoogiten ben verblyd , Dat gy myn fchoon ligt benyd ; Wrant gy maekt u zelven yuy], Gy zyt eenen botten TJyl : Gy met fcheele oogen ziet, Dat aen d'aerde deugd gefchiet. Gy het duyfter mint, en zoekt, Maer den juyfter gy vervloekt; Gy den luyfter vinnig haßt, Want in't duyfter brouwt gy kwae4 In het duyfter vind gy ruft, Ea in ruft vind gy geen luft, In den nagt als ider fiaept, Oy naer ander vogels gaept. /f. Petl. ' S |
||||
|
133 Den verligten Jona®
Gy hebt grooten pik op my ,
"Want ik ftoor u dievery ': Als het ligt op d'aerde ftapt, Word gy op den roof betrapt. Die wel doet, haet niet het ligt j Maer is bly om mijn gezigt. Ander vogels fyn dan bly, En fy ftaen al op met my. Maer als 't ligt niet meer en fchynt, Ider vogel dan verdwynt: Als ik kies de neder - kuft » Ider vogel neemt fyn ruft.' Geenen vogel is u maet, Om dat gy het ligt verfmaet« Ziet fy komen al op u, Hier med'zeg ik u adieu* DEze klagt-reden van den Uyl tegen de Zonfie»
verbeeld ons deSiaeten der vereenigdeProvimien .j die, even als den Uyl, het ligt haeien, om dus gevoe- gelyker hunne partye te fpeelen : door de Zonne word afgefchetft den verligten Jofephus, en door haere ver- ligtende ftraelen des zelfs fchranderheyd ende welpey- zendheyd , daer hy fyne regtveerdige eyflchen mede wilt hand-haeven ; de Staeten können dan als den Uyl, om hunnen (legten handel, dit ligt niet gedulden ; fy agter- volgen het met zwaere fchimpingen en bittere lafteringen, dog al om niet; hoe meer fy in de weer zyn, hoe meer hy hun komt te naederen , als de Zonne met haere ftraelen denUyldede, en eyndelyk fpreekt hyhun als de Zonne aen: waerom, roofagtig ende ongetrouw volk , haet en- de verftoot gy my ? Waerom laftert gy uwen wettigen heerfchappey-hebbet ? Waerom duld gy geene geregtig-* heyd ? Gy volgt fteeds den Uyl, om dat gy beoogt, dat ik allen uwen fchelmen handel zal aen den dag brengen f dat ik alle de andere Mogendheden deel zal geven van uwe bedriegereyen, en diens-volgens hun zal opftouwen iot regtveerdige wraek, zoo ten hunnen opzigte , zte |
||||
|
der agthïende Eeuw. f39
ten opzigte hun 'er beledigde onderdaenen ; want alle
Mogendheden vergenoegen zig in de regtveerdigheyd, en beminnen het Zonhe-ligt, daergy alle , haeters van't zelve, uwen diefagtigën aerd den vollen toom geeft; ziet fy ftaen alle veerdig om u te verderven , en die uwen on- dergang beoogen ?naederen tot u , om datiy de regtveer- digheyd beminnen; 200 dat gy in uwe verderffèniflè te fpaede de woorden van den H. Bernardus zult waer nemeii als hy zegt: Melius eß parum cum jufiitia, quam muitl frucfus cum iniquitäte. Dat is:
In 'tkleyn dat men met regt bezit is meerd'rè ruft» Als dat gy tegen regt hebt alles dat u luffi. |
||||||
|
LVI. JPONDERBAER GEZTGT.
Serius aut citiüs ièquitur fua pcena nocentem. Hofutius
De wraek, hoe wel met traege flappen , Gewis zal eens den fthelm betrappen. VOs zoekt kans om te geraeken
In Lis-boerens Hoender-kot; ÄJaer hy weet njet, wat te maken % |
||||||
|
&4® t)cn verlegten Jonäi
Want s'nagts is daer op het Slot
Evenwel hy heeft vernomen , E>at hy door een open gat
ïn het Höender-köt kan komen, Om te rooven al den fchat
Maef hy kan door *t gat niet fpringeü Hy is groot, en 't gat is kleyn;
Om dat hy zig in moet wringen, Kfygt hy hier en daer een bleyn;
Hierom wenfcht hyt gat wyt open. Om te myden ongemak :
Als hy was door 't gat gekropen , Hoort hy} dat hem volgt den Brak,
jMaer nü gaet hy anders zingen , KJwenfch, dat't gat veel klynder waer ?
Geenért Hond zou my befpringen , Niemand zou my voigen naer.
Hier begint den Brak te baflèn, I\fcekt u weg gy kieken-dief;
WieVlzal't ü al können paffen? Gy wilt t'al tot u gerief,
Om niet van u liuyt te laeten, "Wenfcht gy eerft een open gat %
Maergy't open gat gaet haeten ^ Als gy vreeft te zyn gevat.
Cry doet als de zotte menfehén ; Want gy weet niet wat gy wilt ,
"Wit, en fwert gy t'faenr wilt wenfcheii % En u wil is noyt geftilt *
Gy dit gat wenfcht toe, en open ï Toe, om niet te fyn betrapt ;
Open, om gauw uyt te loópen , Als gy hebt een Hoen gefnapt»
DËn Vos die nü langen tyd dên fchelm hadde g**
fpeelt, ende het een Hoender-kot voor ende he' Bnder naergerooft hadde , geeft een klaer denkbeeld vffi de vereenigd'e Staeten : deze hebben als den Vos dcil |
||||
|
êer agthknde Eeuw. Iqx
fënen voor en den anderen naer weten het fyne af te
itraeven, zoo als hier voren meermaels is aengetoont; het welk altyd met goeden voortgang, gefchiede, zoo lang totdat fy eyndelyk wat grootere hinderpaelen heb- ben ontmoet, even ais den Vos, de welke hun inlge- Ivkx geene klyne b.lynen veroorzaekten ; want den ge- trouw earbrak lag op den loer, die het alles naefpe.urde; de blynen die fy hebben bekomen van den roof, fyn hunne eygen euveldaen; de overtuygin.g van hun ge- Vv'ifch en de fchandvlek , die fy ten allen tyd hebben moeten dragen en die.hun nog geduerig wórd voor- gelégt: nu fy als den'Vos merken,»dat de zelve ont- dekt fyïj door den getrouwen brak, door de onderda- nen van den grooten Monarch, wenfehten fy de zelve nier bedreven te.hebben, ten opzigte-van.dewraekdie fy ovefzig beoogen;-dog langs den anderen kant deze ■wederom wat ter zcyden ftellende, zoude het hun fpey- ten dit naegelaeten te hebben , ten opzigte van den groo- ten buyt die fy hebben ingezaemelt; zoo dat fy, even als den Vos, dan het een en dan het ander begeéren volgens de gefteltenis der zaeken , en dus zoeken fy, dan door het voortgaen in hunne, grouweldaeden, dan door het galgen berouw, het te houden draeyen als den. Vos , men mag dan op hun met regt toepaffen de woorden van Plinius Junior, als hy zegt: Multl famam, confdcntlam paucL vcrentur. Dat is:
Niets vreeft men meer, als fchaed' in d'eer; Maer voor defchaê van het geweten
Word alle zorg en vrees vergeten.
|
|||||
|
\
|
|||||
|
*42 &M verïïgten Jonas
|
|||||
|
Lril. fFONDERB^ER GÉZtGT.
Quidquid patimur, patiraur juftè; ergo lèmper injufté
conquerimur. -5". Bernardus. H Is regt en redelijk dat wy dezz1 firaffen dragen ; *t%$ onregt dat wy dan hier over willen klagen. DEn Vos zwom over een rivier,
Hy had in't zwemmen groot plaifier, Maer naer geluk komt tegenfpoet ; Aen kant dryft hem den fnellen vloed » Daer blyft hy fteken vaft in't flyfc , Hy kan niet klimmen op den dyk. Tervvyl hy plonft , en roept, en hygt, Hy op fyn rug veel muggen krygt, Die fteken hem tot op het been, Een ongeluk komt noyt alleen. Den Egel zag dit treur-ipel aen , En riep: ik wenfch U by te ftaen : Ik U hier uyt niet helpen kan ; Die hulp moet doen een fterken man ; Maer ik kan maeken, dat den rug |
|||||
|
der agthtende Eeuw. 143
Niét meer gevoeld de minfte mug.
fegt maer, oft uw myn dienft behaegt , Zoo zyn de muggen haeft verjaegt, Vos roept: ik dank U van uw dienft; "Want van uw dienft krygt ik geen winft ; Maekt gy voor maeger vliegen plaets; ■Zoo word' op 't left ik heel melaets. Gy wilt my helpen van kleyn druk 9 Ën helpen aen meer ongeluk ; ■Deês muggen zyn van zuygen vol; Sy hebben niet een ydel hol, Sy fteken my niet meer zoo ftyf; Laet hun dan zitten pp myn lyf. 'T is beter dat ik hun dan houw , Eer dat ik kryg nog meerder rouw: ï)e volle muggen doen kleyn pvn, Maer maeger vliegen erger zyn. "Wierd ik dees volle mnggen kwyt. Ik kreeg in plaets meer leet , en fpyt, Ik wierd van vliegen hard gegroet, Èn fchoon gemaekt van al myn bloed. 'T is beft , dat ik dit onheyl draeg , Als dat ik kryg een grpoter plaeg. Hierom ik uwen raed af-fchaf, Eer gy my raept de vliegen af. DEn Vos, die hier geduldig wilt lyden het fteken
van de Muggen , uyt vreeze van veel erger uyt te meten , als hy den byftand van den Egel zoude aen- veerden , die genoegzaem wilt, dat hy met regt en re- den deze placgen leydde, kan tot een regeltugtig voor- beeld dienen aen de vereenigde Staeten, die nu door hugne eygen pligtigheyd in de onderdrukkinge gefteld fcynde mogelyk van den eenen oft anderen flimmen Vos ende eygen belang zoekenden Vorft, zullen eene hulp- reykende hand aengeboden worden; maer willenfywys e« welgeraeden zyn; dat iy dezen van de hand-weyzen , *ven als den Vos den Egel dede ; want nu weten ij |
||||
|
344" Den verligten Jonas
zeker .'wat fy zullen leyden ; wat fy moeten gemificnen
ende afstaen , ende ook dat onzen regtmaetigen Keyzer niet verder wilt acndringen , als op fyne geregtigheyd; dit klyn verlies zal hun gewifch zoo fterk niet meer fmerten, alzoo liet gene men lang voorzien heeft zoo hard niet valt als iets, datzig onvoordagt voor het oog wend; boven dien hebben fy ten allen tyde genoegzacui ondervonden in andere , dat geene ongeregtigheyd kan beklyven, en dat het goed 't welk ten onregtbefeten word eyndelyk dog altyd wederkeert tot den wettigen erfge- naem; wat wilt hun dit dan pynelyk vallen, en waerom zouden fy een onzekere hulp tot grooter verderf aenvat- ten ? als fy nu door eygen belang zouden worden byge- ftaen door een tweede partye, zoo zoude den dezen hun als vriend bedektelyk pluymen , terwylen den Keyzer door magt en geweld fyne geregtigheyd zoude doen gelden: wilt gy dan wel geraeden zyn, Hollander, volgt het voorbeeld van den Vos naer; leyd verduldig, al- zoo gy thienmael meer verdient hebt, en peyftdat gy vermetentlyk met de voeten getrappelt hebt de woor- den van denZaligmaeker zelve, alshy zegt: geeft Godt dat Godt toebehoort, ende den Keyzer dat het fyne is. In alle beyde hebt gy trouweloos geweeft; waerom zoud gy dan byder (haffen ontvlugten ? Neen , Hollan- der, bereyd u vry tot de zelve met geduld, en over* weegtal zugtende de woorden van O vidlus, alshy zegt; Viticula dura magis luStantla crura fatigant, Et tandem levent, quod bene firtur, onus. Dat is : Wanneer 'tmifdaedig hert met druk is overlaeden, En trooft en hulpe zoekt voor 'theelen fyn 'er kwaeden; Al is 't dat droef heyd 't zelf nog zoo zeer overftelpt . Geduld, den middel is, die het hier. beft in helpt» |
||||
|
itr agthknde Eeuw. tq§
|
|||||
|
»- : -
LVJII. WONDERBAER GEZfGT.
Qjiempepè tranfit cafas, aliquando ivvenit. L. Ann. Senec
Die met ligtvaerdigheyd 't gèvaer durft onderftaea, Men ziet hem menigmael in het gèvaer vergaen, TN den fFinter,als de daegen
Kort zyn > en de wegen kwaei% Is den f^oerman met zyn waegen Blijven fleken in de ftrajet 9
uil is hy van kloeke leden, Hy blijft fitten ah een wwlpt
Hy geen arbeyd wilt bejteden „ Hy roept Hercules om hulp:
Hy fijn zwaer gelaeden Offen Niet ontlaft van 't zwaerfle pak ,
Liever als hy hun zou loffen, Lijd hy al dit ongemak.
•dis den nagt begint te vallen, Word hy kor fel, en hy vloekt,'
L>at den droeskop haelt ons allen; Want men krygt niet , dat men zoekt %
*". BUL T |
|||||
|
ï4?> Den verÏÏgten ßnas
Jilyv' ik dezen nagt hier fteken.
Zonder byfiand , en alleen,
Ik zal dat op d'Offen wreken , En hun breken hals en been.
*dls hy is vermoei]d van raezen, Geeft hy niet als zugt op zugt ;
Maer terwijl hy fpeelt den dwaezen9 Hoort hy in de logt gerügt.
Hercules komt hem bekijven , Want hy fpeelt den luyen kwant
Hy roept, gy moet vajl hier blijven 3 Stelt gy niet te werk uw hand:
Zou den wagen, los geraeken, Gy moet fteken dViand daer aen;
Dan %al mijnen byjland maeken , Dat den wagen voort zal gaen.
Maer wilt gy uw hand niet roeren , Hy ^al blijven v aft. gezet.,
Gy zult hem van daer niet voeren; ./// doet gy een lang gebed.
DEzen handel van den Voerman , fchetft ons zeef
wel af dien der vereenigdeProvintien; fy nebbe11 eerft met tegenpreutelen ende ftoutigheyd den gedug" ten Vorft Jofephus willen bewegen tot een verdrag-iflS- kinge; dit hun niet gelukkende begonnen fy doorfchoone ■woorden en vlyeryeu; maer al om niet: hy geeft hul met Hercules voor antwoord ; als fy geen hand aen beC wiel fteken, dat de zaeken onvereffent bh ven ;dat al den uyiftel,de klagt-reden en de looze treken die fy inliet werk ftellen , vragteloos zyn; diens-volgens willen fy tot een gelukkig oogwit.geraeken eade hunne verderf' fenifiè omkomen, zoo moeten fy voorzeker de band aert lief wiel (lagen, ende den waegen helpen uyt het ilyfc heffen; dat is: fy moeten voor eerft alle bedenkelyk? middelen in het werk -ftellen , om de getergde goed' heyd van den hoog agtbaeren Vorft door ontfchulding? enae onderwerpingen te bewegen tot medelyden ; ^an |
||||
|
der agthiende Eeuw., 147
moeten fy gaen overwegen al het gene fy zoo groötó
reekx van jaeren van hem en fyne Voor-ouders bezit- ten ; hier over moeten fy hun mifdaed bekennen , en «lie deze Grond-gebieden hem wederom aenbieden , met'alle de agterftVllen en fchaê-vergoedingen die het Huys van Ooftenryk heeft geleden door deze -onregt- veerdige bezittingen dervereenigde Provintien, enevn- delyfe al zugtende met oodmoed aen den grooen Vorft verzoeken , dat hy dog fyne genaede gunnende oog op hun arme koek-freters zoude gelieven te flagen; op dat hy hun zoo verre gelieve te behouden, dat fy niet teenemael zouden verdelgt worden; maerzoo uiet, zoo zullen fy als den Landman uytmeten; den waegen zal in de Moerafch blyven fteken , ende aüengskens al die- per en dieper verzinken , om diefvvil dat den roof en buyt, die hy gelaeden heeft, zwaerder weegt dan de aerde zelfs , die den zelven moet dragen ; dan zullen uwe onregtveerdige landen ontbloot worden van alle die blykteekens' van uwé vorige gruweldaëdëïi"; gy zult ten fpot gefteld worden van uwe vyanden * en gy zult Van uwe Huyigoden ( uwe onregtveerdige fchatten.) ont- bloot worden, die men onder hun zai verdeylen, om datfy een boofaerdig ende diefagtig vols van de bor- gerlyke faemenlevinge hebben weg gerukt; daerom peyft wel op de woorden van den H. Hieronymus, als hy zegt: Sicuti necefiè viori, ito. vobls necefiè pad. Dax is:
? Gelyk het zeker is, dat fy eens fier ven moeten; Zoo is het zeker, dat s'hun ouregt zullen boeten. |
||||
|
Den. vcrïïgten Jonas
|
|||||||
|
T4*
|
|||||||
|
LIX. TPONDERBAER ÓEZIGT.
Sc vis pacem , para bellum. Cicero.
AI die den oorlog wilt vermeyden, Moet zig ten oorlog vroeg bereyden. $rr\ Wild-fwyn gaet aen eenfleen fijn botte tanden flyp&n»
J Om als "'t den nood vereyfi den vijand aen te grijpen ' Het maekt in tijd van Peijs hem tot den jlryd gereet Want ah den Vijand komt, bereijd men zig tot leet Datflaetden Vos nietaen : hy roept, flijpt gy uw tanden
Den oorlog is geflift, **iJ peijs in onze landen,
Gy flijpt die zonder nood , gy z ijt een %ottc beeft,
Om dat gy oorlog zoekt, en zonder reden vreefi , Wie h'cr die U dreijgt ? wat vijand komt U tergen ?
Wie heeft U leed gedaen? wie wilt Uoorlog vergen?
Gy kont gaen waer gy wilt, in Velden, Bos of Vd JJ niemand deiren zal, gy gaet vry over al 'T is noodeloos gedaen , dat gy nu flijpt uw* tanden
,rJ'fchynt datgy haet denpeijs, en wenfcht om harde handen 't
Gy toom met dit geflyp , dat gy bloed-gierig zyt, Om dat gy wapent U op onbekwamea tyd. |
|||||||
|
/
|
|||||
|
der agtkiendi Eeuw. 149
Hier tegen roept het Swyn , hebt gy verfland van fpreken
Weetgy wel wat gy zegt waer mag u wijsheijd fielcen ?
Gy zyt Vos miCer daed en loos alleen met naem. Men moet eer flryd begint, tot ßryden zyn bekwaem Als met gewelt op U, den vyand komt geloopen;
Dan is het geenen tyd, om wapens te gaen koopen'.
■Ah in flag-order flaet des vyands tnagtig Heir, Wilt gydanuijt den hoek gaen haelen krijs-geweer Zijt looier , dommen Vos ; Want fis dan ongelegen.
Als men nu vechten gaet, te haelen fpies of degen
Wanneer den Vijand komt gewapent voor U flaen Hebt gy geen krygs-geweir, fis dan met U gedaen Hierom al is het peijs , ik moet op oorlog denken ;
Ik maak my wel gereet;want toezien kan niet krenken
Ah gy in peys ver flapt, gy maekt uw vyand fterk Hierom noyt ledig zyt , maer geeft U altyd werk. DEze algemeyne zinfpreuk van Cicero, heef: men
ten allen tyde zien plaets grypen; want hoe groo- ter en hoe koftbaerder van ouds de voorbereydzels wa- ren van den kryg , hoe meerder men begon op den peys te denken : zoude men in deze omftandigheden wederom de zelve gevoelens niet mogen houden ? Ik vermeyne van jae; want de vereenigde Provintien dagelykx be- fchouwende de zwaere bewegingen der Ooftenrykfche legerbenden , beginnen van angft te daeveren : fy heb- ben ook aenzienelyke befchaniingen opgemaekt; hunne kryg-benden voltallig gefield > ende men heeft alle mo- gelyke zorge aengewent tot des zelfs aenwervinge: fy waeren gelyk aen de fparten , die met een handvol volkx den grooten Alexauder wilden tegenweer bieden , jae zoo hetfcheen , wilden fy hem tevuer en tezweerd beftryden •, maer zoo haeft als dezen luyfteriyken Vorft hunne Staeten begon te naederen, zonden fy gezanten vooruyt, die hem, vriendelyk groetende uyt den naem van hunne opper-hoofden, den vrede verzogten , gely- kelyk bereyd fyne flaeven te worden. Zouden de Hol- landers de zelve rol niet fpelen? zoo lang als de kryg- |
|||||
|
igó Den verligten Jonas
benden tot hunneStaetenniet optrekken, zullen fy trots
en vermeten allen tegenftand willen bieden ; dog zoo fy zullen zien , dat het fpel gemeynt is, zullen fy zig op de eerfte kanon-fcheut onder de gehoorzaemheyd van het Huys van Ooftenryk begeven ,daer fy voormaels zoo myn- eediglyk fyn afgeweken; want fy zyn voorwaer in den mond dappere oorlogs-liên, maer in de daed bevuylen fy hun broek vanangft, ende alzoo den Keyzer dit niet on- bekent was, voorkwam hy hunne vofle treken , evenals het wild zwyn, dat zig ten kryg bereyde om den wede te behouden; alzoo dit dier noyt iemand ontruft, tenfy het eerft door een ander ontruftis ofte word, even als den grooten Jolèphus. |
||||||
|
LX. WONDERBAER GEZIGT.
Ut ffiftimeris , arftima* Plato.
Die wilt van anderen fyn geagt, Ook anderen Sagten hy betragt, VOs was op een rots geklommen
Om te vlugten voor den hond, Daex vond hy zoo veel te brommen, |
||||||
|
der agthiende Eeuw.
Dat den buyk word ftyf en rond.
Als hy vol meynt af te kamen, Valt hy in een diepen kuyl;
Want hy had den weg genomen , - Die heel iteyl was , giad, en vuyl.
Als hy was daer in gefonken , - Hy verwagt niet a]s de dood ;
Ag roept Vos : ik blyf verdronken, Helpt my. niemand uyt den nood !
Juft komt daer een Wolf pafferen Met hei vallen van den nagt;
-Hy hoort Vos daer lamenteren , Maer hy dat niet veel en agt.
;Hy begint met Vos te gekken, Dat hy fprong daer in zoo los.
• Gy moet ray roept Vos uyt trekken ,
- Broeder Wolf verlo.ft den Vos.
Zoo gy my hier lang laet blyven. En niet uyt-trekt met een koord ,
Ik in't water zal verfty ven ; - t'Is uw fchuld , word ik vetfmoord,
Hoe hebt gy , roept Wolf, gekregen Dit geval, en ongeluk
Zegt: hoe ift met XJ gelegen, Zegt ; waer voelt gy meelt den druk
K'heb met U groot medelyden :; Ik voel druk in uw verdriet, 'Uw leet zal myn hert doorlnyden, t'Is my leet, dat t'is gefchiet.
Staekt , roept Vos , uw Complimenten, Waer toe dient al dat.gefiuyt?
Haelt een koord' oft inftrumenten , • Om te helpen my hier uyt.
Waerom blyit gy my beklaegen ? . Al uw klagten baeten niet; Gy kont my daer naer wel vraegen■',
Hoe ik viel in dit verdriet.
Toont uw Kragten, niet uw klagten , |
||||
|
i£2 * Den verllgten Jonas
Zyt my een getrouwen vriend,
Laet my hier niet langer wagten; t'Is hoog tyd, dat gy my dient,
DEn Vos, die hier zoo dik gezwollen is , dat hy
in den put viel, duyd ons oogblykelyk in zig d© vereenigde Provintien aen, die zoo overvloedig fynge- worden van de ongeregtigheden, dat fy in den put van. van de regtveerdige wraeke zyn gevallen ; fy zyn zoo verre gekomen , dat de regt veerdigheyd .van den groo- ten Jolèphus niet langer meer kan befchoüwen de ver- ergerniife , die ïy aen een ieder geven , ende het on- legt dat ïy hem ten allcri tyde hebben aengedaen ; daer- om heeft hy by zig belloten, zig over hun te wreken ; als ïy nu gewaer worden , dat de ftraffen van hunnen, handel voor het oog zwerven, en nu reeds fyn vaft-ge- fteld, roepen ïy even als den Vos den Wolf dede, ee- nige Mogendheden, in welkers gunft fy vermeynen te ftaen , ter hulp , om hun uyt deze gevaeren te helpen ende op eenen veyligen voet te ftelleu; maer deze be- lpotten hun met den Wolf; fy geven hun voor ant- woord ; wel waerom zyt gy zoo dwaes geweeft, van zoo gedugtcn Monarch te beledigen ? waerom hebt gy u opgehouden in ongeregtigheden te bedryven, en een ander af-te-ftraeven , het gene u niet toekomt ? ver- haelt my eerft den ganfehen handel, op dat ik mag be- fchoüwen oft'er nog iets in zoude te vinden zyn, dat tot u voordeel zoude können ftrekken : en middel-tyd blyft den benouwden Hollander tuflehen hóóp en vrees in eenen ongelukkigen ftand , dagelykx al bevende ver- wagtende, het gene hy wel twee-honderd en meerder jaeren moeit hebben geleden : heeft hy dan geen reden van verblyd te zyn over zoo langen uytftel ? ongetwyf- felt jäe; dog langs den anderen kant zal hy, en fyne mifdaeden en die fyn 'er voor-ouders, tot het maeken van effen-rekening , gelykelyk moeten boeten : dit komt hem wel. |
|||||
|
LXL
|
|||||
|
der agthiends Eeuw. i£3
|
|||||
|
LXI. WONDERSAER GEZIGT.
Eil malum, quod vidi fub fok,---pofitum fiuhum in dignitate fublimi. Eccle. 10. Een gek, die raekt tot hoogen ftaet, Geniet een eer, die hem miftaet, INde velden %ag den Ezel
Benen. Vos, en kleljnen Wezel, Maer hy trok hun niet eens aen,
En is trots voor by gegaen.
Ah hy ku>am het Wild-zwijn tegen, Heeft hy hooger moed gekregen; Hy niet wijken wild aen't Zwijn ;
Want hy beter fchijnt te zijn.
Ik wil U, roept, hy niet wijken . Wilt gy U met my gelijken ? Gy lijt morzig, plomp , en dik,
Gy geen oiren hebt, als ik.
Gy hebt wat meer kragt gekregen , Maer ik grooter ben daer tegen , ■ IL De&l V |
|||||
|
154 ®en ver^'lëten J°nas
Ik ben een verheven beefl ,
En in my fieekt grooten géefi.
'kWil, roept t'Zwijn , U dit vergeven , En niet kwalyk met U leven; yïl Jpreekt gy veel fpoaery,
Zijt gerajl, ik laet U vry.
Ik niet wil uw fchamper fteken 2'ot mijn fchand, en uw leet wreken '. Want ik agt my al te geer,
Dat ik drink maer Ezels bloed.
Ik wil my niet eens verjlooren : ■Al moet ik veel fchampen hoor en , Ik met U niet kom] in flrijd ,
Want gy maer een Ezel yijt.
Ik vegt niet met tamme dieren ', Maer met Wolven , Beeren , Stieren; Dat gy geenen Ezel waert,
Gy zoud worden niet gefpaert.
DEn Ezeldie hier denVosen den Wezel ontmoet ,
de welke hy trotziglyk voor by gaet, tot dat hy het wilt zwyn tegenkomt, dat hy byfter belchimpt; f.n de vereenigde Provintien , die ten allen tyde denPrince van Oragnien en fynen Voefter Vader, den Hertog van Wol- fenbuttel, in alle belang-ftukken hebben voorby gegaen , even oft fy eer aen het roer ftonden om de Moos-karre te dry en , als deel te nemen in dehooge beftieringe, en die zonder de zelve te raed-plegen ofte kennifTe te geven van hun voornemen, vermetentlyk hebben durven aenkan- tcn tegen onsopper-vorftelyk hoofd, dennoyt volprezen Roomfchen Keyzer; dezen heeft een lange wyl, even als hetgoedaerJ.ig zwyn, hunne ongebondentheyd geduld , overwegende dat men' niet zinnelooze menfehen niet beter konde doen,als ze een weylen tyds te verdraegen , en dat men dan ziende, dat hunne dwaesheyd nietovergaet, hun in het donker Helle ,• langen tyd heeft dan den grooten Jo- ièihusuwen fchelmen handel geduld , dog eyndelyk ge- ivaer wordende, dat het al om niet was en datgy hartnek- |
||||
|
der agthiende Eeuw. ig$
tiglyk bleeft volherden in uwe voorgaende feylen, zoo
heeft hy befloten nw als de dwaezen in het donker te /tel- len ; dat is: hy heeft voorgenomen u van uwen voorgaen- den glans te ontblooten en u ten fpot te ftellen van uwe nabueren; op dat fy, acn wie uwe ongeregtigheden niet onbekend zyn , ook een denkbeeld zouden hebben van de verdiende ftraffen , diegy'er hebt voor ontfangen ; want dis zig aen een anderfpiegelt, zegt hetfpreek-woord, die fpieiielt zig zagt, ende even als de belooninge dergoedg werken aenporttothet oeffenen der zelve, even trekt ook het,beoogen der ftraffën, den menfch van de kw-aéde af. |
||||||
|
Lxn WÖNDERBAER GEZIGT.
Timidi nunquam ftatuerunt triumphum. Suidas.
Jf^ie heeft lafherdgheyd oijt weten zegenpraekn , Of tot haer voordeel iets van 'svijands buijt beiladen, DE Slang agt haer een flegte beeft ,
Want fy mag zyn noyt onbevreeft, Sy is vol angft, benouwt, en bang, Om dat den menfch vervolgt de Slang, |
||||||
|
156 • Den ver]'Igten Jonas
Wy zyn, zegt fy , al van een ibort;
En gy gaet vry , ik word vermoort. Gy doet den menfch meer kwaed , als ik » Hy heeft op my alleen den pik. Gy zyt een boos, en loos Serpent; Nogtans men laet U ongefchend : Maer ik word n\et den voet geplet, Oft ik geraek vaft in het net. Ik moet ellendig zyn geagt , Men houd altyd op my de wagt My niemand fpaert nog kleyn, nog groot, Ik word gedood, oft kryg een ftoot. Zegt my waerom gy word gefpaert, £n waerom gy leeft onbezwaert ? 't Serpent zegr haer, Jk en heb geen vrees % Want die my dreygt, val ik op't vlees. Ik ongewroken niet laet gaen : Ziet hierom taft my niemand aen : Om dat gy bot zyt, en niet kwaed. Men over U met voeten gaet. Word gy vervolgt? uw ftraks verweert, Gy zult van niemand zyn gedeert. DE famenfpraek tuffchen de Slang en het Serpent toont
aen , dat de goedaerdige en de bevreefde noyt kön- nen iets groots beoogen ; aengezien fy van een ieder wor- den vervolgt, daer in tegendeel den wreedaert door fy«e geweldenareyen van een ieder gevreeft word : deze mag men dan wel toepafièn op den Prince van Oragnien en de Staeten der vereenigde Provintien; den Prins, die altyd 'ƒ geweeft van eene goede inborft ende van eenen vreefagti' gen en niet te fchranderen aerd , word van hun met voß' tengeftooten en ganfeh mifagt; daer fy zig in tegendeel 1 door hunne geweldige heerfchinge, by alle des zelfs O0' derdaenen aenzienelyk maeken; hadde den Prins een wff' vel gemoed om hun te wederftaen, voorwaer hyzou0 van hun zooniet getergt worden; maer om dat hy W ontziet,wordhyvanhunvervolgt,evenalsde Slang va |
||||
|
der agthiende Eeuw. 157
de menfchen; had nu in tegendeel, hyhnn zelfs aange-
rand ende deze bekommertheyd af-gelegt, niemand had hem meer durven fyne geregtigheyd betwiften; maerhy hadde als het Serpent onverhindert gebleven in allen fy- nen handel: fy hebben dan, alsfyditgewaer wierden , de partey van het Serpent verkoren ende hunnen Prins door onregt en geweld bedwongen ; dog hy overwoog de woorden van den 25 Pfalm f14. Expeéa Dominum .... & confonetur cor tuum. Verwagt den Heer en u hert zal ver- fterkt worden, ende inderdaed het is zoo gefchied; den Heer, den grooten Vorft Jofephus, iseyndelyk gekomen, die fyn geregtigheyd wilt'doen gelden en den Prins uy t de verfmaedhedeu, met de andere Mogendheden, tot een bepaelde magt zal opbeuren; terwylen de overigeStaeten gelykelyk zullen als ftruyk-roovers van hunne ampten be- rooft worden, om te dienen tot voorbeeld aen alle onregt- veerdige en vermeten mentenen ; Godt fy gelooft, |
||||||
|
LXM. TrONDERBAER GEZIGT.
Sua forte non contentus, aljenas eft. invidns. BaLGrac.
Die niet in zijgen Jlaet als druk en droef heijd vind, Benijd ganeeneïyk het lot van fynen vrind. TWee Efels wierden voort geftout,
Den eenen droeg een fak met Zout |
||||||
|
158 Den verligten Jonas
Den tweeden droeg een Sponcie pak
Hy vond daer in geen ongemak, Een Sponcie fak maekt kleyn gewigt , Al is hy groot hy weegt heel ligt. Sy kwamen by een diepe beek, Daer ftont den baes verfielt en keek ; Wat zal hy doen daer blyven veur ; Hy met zyn Ezels moet daer deur Hy eerft daer in den Ezel jaegt, Die 't pak met Zout gelaeden draegt, Den Ezel roept, ik kan niet meer Geeft liever aen myn maet dees eer ; Laet hem eerft treden in de Beek, Ik houden zal den zelven ftreek ? Hy niet, als ik, gelaeden is , Hy fwemmen kan gelyk een Vis. Maer wat hy zeyt ofc wat hy doet, Hy eerft daer door pafferen moet; Den baes niet na fyn klagten hoort, En hy ftouwt hem al even voort, Als hy nu in het midden was , Zoo valt hy met den fwaeren bras Maer hy valt wel tot fyn gemak; - "Want hem valt af het laftig pak: Het zout fmilt al en 't blyft daer in ;
Dat gaet zeer wel na fynen zin. Als hy ontiaft fyn zciveu vond , Is hy gegaen fris door den grond. Hy treed op 't land en is verblyd , Om dat hy fynen laft is kwyt; Den anderen dit fpel zag aen , En dagt 't zal ook met my zoo gaen ; Hy riep , ziet maet,dat gaet u naer, Ik woud', dat ik by 11 al waer Gy kreegt geluk nyt uwen val , Ijc hóóp', dat't my ook lukken zal, Ik zal ook zinken in den grond ? Dat is een goeden Ezels vond. |
||||
|
der agthlende Eeuw. ï$9
Als ik ook vallen zal als gy ,
Zal ik , als gy, ook loopen vry : Ik laeten zal myn pak in 't nat,
Die kans verdient wel een nat gat.
Gy komt daer uyt los zonder pak, Hierom ik wagt ook dat gemak. Met dit befluyt hy fpringt daer in,
Maer hy krygt fchade voor gewin ,
Hy word nietkwyt, maer houd fynpak? En krygt daer by meer ongemak Den Spoaciefak drinkt in veel nat,
Dat hy met vallen had gevat.
Den Ezel roept: wat bras is dit: Ziet eens hoe wel ik hier nu zit ; Ik hael hier meer , als ik hier bro^t:
"Wie zou dit hebben oyt gedogt ?
Wat droes is dit! is 't toovery • Ik kryg meer laft, en gy gaet vry. Nu zien ik wel, dat men fyn ftaet,
Niet maeken mag na hnands raet;
Ik heb gemaekt een liegt befluyt: Hierom myn zaek ook flegt valt uyt Ik ben van pak niet vry,als.gy?
Maer ik kryg nog een pak daer by.
DEzenEzel, die methetzwaerpakgelaeden gaet en
ongehindert de riviere doorkomt, beduygdonsde getrouwignévd , daer in tegendeel den Sponcie-draegcn- den Ezel, die in de zelve bfyftftekerj, ons de öngeregtiV- heyd verbeeld : wy bullen daü,in den eerften befchouwen de Ooftenrykfche Nederlanden , en in den anderen de ver- eenigde Staeten: deze hebben ten allentyde met geduld en een noy t volprezen getrouwigheyd gedraegen het jok , dat hun door hunne wettige heerichappey-hebbers was opgeleyd ; het was hun even veel oft den laft zwaer oft ligt valt fy hebben altyd bereyd geweeft de riviere door te zwemmen , dat is, te volbrengen de bevelen van lumrftj ópperheyd, daerom zullen fy eyndelykroet den Zout-dra- fienden Ezel hun pak ai-ichudden, dat hun zoo lang ge- |
||||
|
i5o Den verligten Jonas *
peynigt heeft; de Vaertgeopent zynde, den welftand van
hunne landen , zal hun uyt de verdrukkinge trekken; fy zullen beloont worden voor den laft diefy zoo getrouwe- lyk hebben gedraegen , daer in tegendeel den Sponcie-dra- genden Ezel ,de vereenigde Staeten , zullen in de riviere hunnen ondergang vinden ; de vlokke fponcien, die fy draegen , fyn hunne ongeregtighèden , die het hun alles doen voor den windgaen, zoo lang totdat fy de riviete komen te naeken , den regtveerdigen loon van goed en kwaed; in deze blyven fy fteken ende den mede maer. zwemt'er door ; deneenen ontfangt verdienden loon voor fyiiegetrouwigheyd ; den anderen de ftraffen over fyne on- geregtigheyd : gy hebt niet tegenftaende allen uwen on- regtveerdigen vooripoed , noyt vergenoegt geweefl: : blykt hier dan niet genoegzaem uyt, datgy nog meer haete de welvaert van uwenabueren? en dit dus zynde, waerom verwondert gy u, dat men u wilt verdelgen ? |
||||||
|
LXIK WONDERBAER GEZIGT.
Caput egregium non habens cerebrum. Max. Fred.
'Tis een hoofdfchoon.cn groot: Maer 't is van breyn ontbloot- DEn hongerigen Vos liep.hier en daer wat gap^n>
Om voor iyn ydelmacg een Yette proy te rapen j |
||||||
|
der agthleridé Eeuw. ï6t
Maer als hy niet en vind nog peerd, nogos,nogfchaep;
Zoo fluypt hy iri een huys ,'daer vind hy eeuen Aep, Den Aep maekt Aepen fpël, hy doet veel Aepen kueren , Hy loopt, hy danft,hy fpringt, Vos kan niet meer gedueren; Maer befft van lacchen uyt, en heeft den Aep gegroet. En met een woord gevräegt, zegt broeder wat gy doet? K'Zien Utot inyti vermaek , met aerde hoofden fpelen , Sy ftaen U zoo wel aen , dat gy die wel zoud ftde'n ; Gy zyt daer op verzot, geeft hier de reden van : Oft anders Sgt ik U voor een , die niet en kan : Den Aep ziet Vos eens aen, en gaet hem hard toe fpreken : Waerom fytgy zoo ftout,datgy m'yn vreugtkomt breken? In dees Pot-bakkery ik vreugd vind', en gerief: Dat fchoon en grootfr.cn hoofd heb ik het meefïe lief! Maer Vos neenlt op het woord; zoo mag men U begekken Want gy toont, datgyhebt een herfieloofe bekken; Gy kieft den grootften Niet, hier om my vry gelooft. Gy zyt een ydel hoofd kieft gy het grootften hoofd. Wat zal Üeen groot hoofd beroofd van herflensbaeten l De wysheyd ciert het hoofd , en dient tot hooge Staeten; Een groot, en ydel hoofd , dat U niet leert oft ftigt ,■ Is eerien grooten Alct, oft fakkel zonder lieht Den Aep om dit verwyt feheen als een pad tezwillen. En heeft van fpyt gekeert aen Vos fyn naekte billen - Van gramfeliap liep hy weg, en koos de ruymë baen Maer Vos biel ftand,enis de keuken ingegaen. DEfchetsdie den Vösden Aep komt geven, als hy
met de potaerde hoofden fpelt, kan men öogblyke- ïyk toepallèn op de vereenigde Staeten.- hy zegt dan iot deu Aep, dat hy zeer dwaezelyk doet van het grootften hoofJ te zoeken; dat hy meer moefte naer de gewigtigheyd zien van het zelve, als naer de grootte; want wat zal u , zegt hy , een ledig hoofd baeten? Moet men dit ook niet aen de vereenigde Provintien voor antwoord geven; dat fy dwaesfyn in hunne verkiezinge ende dat fy in plaets van dat groot hoofd , opgemaekt uyt een ganlche rey, meei- tendeel onkundige perfoonen , beter zouden doen eeneix IL Deel, X |
||||
|
sr(>3 Den verïïgten Jonas
eenigen beftierder aen te ftellen van een uytmuntendc
begaeftheyd ende waekzaemheyd over hunne Siaeten : dat dit gewifch beter waer , dit leydgeenebetwiftinge» voorbeeld fy u hier van den luyiterryken Vorft Jofe- phus ; ai'ét eens naer met wat verftandigneyd hy fyne Staeten beheerfcht; met wat minzaemheyd hy fyne on- derzaeten koeftert, ende met wat liefde hy hun welva- ren betragt; den cenen ftaet beurt hy voor op en den anderen naer, tot welftand van hun allen ; daer in te- gendeel de vereenigde Staeten niet uyt fyn als om hun eygen beurs te vullen, ende zig ten kofte van het ge- me'yne beft te vetten ; waeroin geduld gy dan nog duf daenige roinaenen? Neemt de les van den Vos in agt, en doet-ze gelykelyk , ontbloot zynde van hunne eer- tytels3 uwe Staeten ontruymen; dit verrigt zynde, vol- komt aen deregtmaetigeeyffchen van den Keyzer, en field dan uwen Prins tot uw opperbeftier aen , met goed-keuringe der hooge Magtcn van Europa - zoo zult gy u ontdoen van een haetelyk volk , ende u zelven in eenen gelukkigen ftand belchouwen: daer en is im- mers niet droever als de beproevinge van het lot der wapenen? En voornamentlyk voor eenen ftaet onmag- tig om tegenftand te* bieden; waer hetdangeene groote dwaesheyd , dat gy u gelykelyk liet verdelgen , ten op- Zigte van die hoofdige Heeren Staeten; die u zoo on- medoogend en onder liet opbringen van zwaere fchat- ten hebben beheerfcht ? laet deze vryelyk vaeren , en in plaets van hun den zak te vullen, beoogt u eygen geluk; op dat gy-1. alle onheylen voorkomende , een vreèd'Zaem leven moogt lyden. |
||||
|
der agthlende Eeim,
|
|||||||
|
**S
|
|||||||
|
T . . LXiT: Jron-DERBAER. cezicj.
Injuria mjufte irrogata contenuienda, infamia efteju«
quj fecit. Seoeca. Geragt het ongelyk dat u word aengedaen, Die't ongelyk aea doet, de fchand zql onderßaen, DEn Ezel, Leeuw, en Vos, fynin verbond getreden
&y bebben peys gemaekt, 't is al genoeg geftreden Sy willen vrinden zyn, en leven onder een * Van den gehaeldet: roof als Schaepen in 't gemeen •
Het is'er vollen peys , men weet van geen krakeelqn, Men zal den heelen roof gelykelyk gaen deelen : Sy loopenhier, endaer,met ditaccoord ter iäet En hebben heus, en deus den roof by een gebragt gen Ezel deylt den roof in dry geijlde ftukken, Hymeyntheehve Ue doen; tnaer'tfal hem heel mis-Iukkenj Den Leeuw raektin koleir, en hy den Ezel dood, Om dat hy heeft gemaekt de ftukken even groot, «Zal ik , roept Leeuw, affront van eenen Ezel lyden s <dX hy voor sig en my gelyke ftukken fcydea $" |
|||||||
|
ï6a, Den verligttn. Jonas
Daer ligt den botterik, den Leeuw moet zyn geeërt .'
Sa Vos deylt gy den roof, toont dat gy zyt geleert Maer Vos ftaet hier verfielt^ hy weet niet doen van beven,
O Roept hy, zoo ik mis, zoo mis ik hier het leven ,
En't is met my gedaen. Ziet daer het grootile deel , Heer Koning , is voor u, oft neemt het vry geheel: 't Is al tot uwen dienft ik ben met't klyn te vreden.
Dat ftaet den Leeuw wel aen^en roept gy doet naer reden;
Gy weet wat my komt toe, gy kent myn trots gemoed, Het Ezels ongeluk heeft u gedaen veel goet , Syn druk was u geluk, fyn dood gaf u het leven ,
Want g'hebt van hem geleert aen my het beft te geven
U gaf fyn bottigheyd dit wys , en kloek verftand , Gy hebt aen hem gezien, wat ik ben vooreen kwant. |
||||||||||
|
D
|
En Leeuw die met den Ezel en den Vos was in
verbond getreden, om gelykelykden rooftever- |
|||||||||
|
deylen , die fy. zouden hebben gemaekt, ichetft ons zeer
wel af de' vereenigde Provintien , die gclykelyk. zyn aen het muyten geflagen , ende op een anders beurs door loo.en , moorden en fielen zig hebben gegrondveft: dezen roof nu ter verdeylinge komende , hebben de Heeren Staeten met een trots en vermeten gemoed des zelfs onderdaenen ; als den Leeuw den Ezel dede, om- gebrogt, dat is: fy hebben de onderdaenen , die denbuyt ten hunnen halze hadden gemaekt, verre van hun hier in deel te geven , fmaedelyk verftooten, en dat meer is, hun al den volgenden tyd onnoembaere lallen doen opbringen, dit was de vergeldinge van hunne getrouwe baenftroopers! den Prins vanOragnien nu ziende, hoe de onderdaenen uytmeten, die zoo veel fterker en magti- ger waeren als hy, oordeelde het naellen , van het hoofd in den fchoot te leggen ende hun alles aen te bieden, zul- lende enkelyk vcrwagten het gene hunne mildaedigheyd hem foude willen toefchikken; doordefen middel verhoo- veerdigdenfy zig tot in den hoogden top , ende gingen zighaefl den r.aemtoe-eygenen van de hoogmogende Stae- ten : ondertuflchenden Prins bekwam door dezen yoa» |
||||||||||
|
der agthlende Eeuw. 165
hunne agtïnge ,zoo verre zelfs, dat fy hem toteen bepaeld
gezag, onder hun fchuylende , hebben verheven; en dus hebben fy, bezitters van den roof die hun door de on- derdaenen was in handen gebrogt, hunne beurzen ten, allen tyd gevult, en de onderdaenen beloont met zwaere onderdrukkingen, zouden deze dan niet tot de hoogfte dwaesheyd vervoert zyn; waer't dat fy zig nog; langer door deze fielen Heten mifleyden ? voorzeker jae ; daer- om, willen fy zig gelukkig niaeken , het is nu tyd," den grooten Jofcphus ftaet met fyne armen open, om hun in fyne genaede te ontfangen, ende om de vyan^- den, hunne Staeten,die hun zoo tyrannifeh hebben beftiert, te verdelgen. |
||||||
|
LXri. WONDERBJER. GEZIGT.
• •••••• Qjtli non mortalla peftora cogis Aarl facra fames ! . . . . ... Virgilius.
"Wat brengt de geld-luft voort-wie komt hetgeld niet eeren!
Maer zoo het geld is weg,. men ziet hun ftaet omkeeren.
MEt een fchooti goden-beeld den e^el ging gelaedtn ,
Dat) waerhy kwam voorby, de ménjchm aW aenbaden, |
||||||
|
2ó6 Den verVgten Jonas
Sy boogden hun voor "'t beeld en vielen dat te voet
Jae van de prlncen %elfs wlerd ook dat beeld gegroet Den ezel ziet die eer en krijgt daer in behaegen , Hy wenfcht, dat hy altijd dit goden-beeld mag draegen , Want als hy al dat volk voor hem neer knielen ziet Hymeijnd dat hem deêz' eer, en niet derft beeld gefclüeJ. 'Hy roept met trotfchen moed : ik wil geen Ezel blijven., Ik wil niet, dat flj my met graen te meulen drijven , Ik met dit Goden-beeld wil door de ftraeten gaen , Ik ftaek het E^els werk, ik heb mijn taek gedaen , 9Kwil ftaen op mijn refpecl, in my is moed gerezen , 'Kvnl altijd zijn- van*t volk aenbzden , en geprezen. Daer fleekt in my al meer, ah in een ezel fieekt: Hierom wil Ik niet meer, als ezel zyn begeht, Ziet eens, hoc al het volk met eerbied my komt groeten; 'Tis teeken, dat ik ben vol geeft, en geenen kloeten Hierom ik my niet meer voot eenen ezel kenn'; Want ik In groote eer by al de menfehen ben. By my niet, roept den baes, gy zult met fchande leeren , Dat niet de menfehen u, maer 't goden-beeld hier eeren , Wie mcljnt gy, datgy zijt? een traeg, en mottig beeft , fan alle man veracht, en van geen dier gevreeft. Wilt niet uijt hooverdy-uw oiren hoog op fieken : Want gy niet fioejßn kont op deugd maer op gebreken ; yll draegt gy">t gnden-beeïd, gy pjt daerom geen god, Dat beeld word maer geliert, en gy ivord maer befpot. Legt af dap goden-beeld, gy moet te meulen trekken ? Wie zal nu eeren u? rfier^al u niet begekken? yll ftaet hem dat niet dz'n, hy word al voortgeftoutvt ? Hy uwet te meulen gaen hy moet daer haelen mauwt. |
||||||||||
|
D
|
En handel tuflehen den ezel met het goden-beeld
belaeden en den ezel-ftouwer, zal ons ldaer voor- |
|||||||||
|
dellen de Hoeren Staeten der ve'reenigde Provintien; deze
worden van een-ieder zoo het febynt ten hoogften geëerd, daer fy van te voren een ganfche bende gemeyneluyden waeren; dit veroorfaekt in hun eenen zeer grooten hoog- moed , fy willen zig niec meer gedenken aen hunnen. |
||||||||||
|
der agthlcnde JËtuw. 3 6j
•yoofgaenden ftaet ende fy beoogen met verfmaedheyd
die, aen de welke fy eenmael zyn gelyk geweeft ; raaer iy zyn zoo verre van den weg der regte reden verdwaelt als den ezel; want ten zyn voorwaer niet de Staeten die men eerbied, neen verre van daer; het is hun geid, 'even als men iiiet den ezel, maer het Goden- beeld eer be- wees : fy bevroeyen niet, dat alle die Mogendheden , die fy vermeynen dat hun de hand boven het hoofd zullen houden , noyt eenigebeweeg-reden gehad hebben , om hun door vriendelykheyd te bejegenen , als ten op- zigte van hun geld ; waerorn zouden fy dan hun in deze tyds-omftandigheden eerbieden, neen,Staetjens ,,het geld dat gy bezit, hebt gy maer voor tyd gehad, even als den ezel het goden-beeld voor korten tyd heeft gedraegen; ieder bemerkt, van de Mogendheden , dat gy ten hun- nen kofte dit hebt behaclt, en dat door eeuen ganfeh. onregtveerdigen handel; daerom fpannen iy gezaement- lyk een zeef, om zig regtveerdiglyk hier over te wre- ken , ende u van dit" goden-beeld, die onregtveerdige fchatten, te ontblooten; zoo gy hier van zult berooft zvn, zult gy even als den ezel u van alle uwe dienaers verlaeten vinden , ende gy zult gelykëlyk wederom vervallen in de hooge ampten van uwe voor-vaders ; gy zult bevinden dat het gene PTolfius zegt, geene dwaesheyd is: Exhauftisloculis,carèbis'aaticis. Dat is :
Wanneer dat 'tonregt geld u zal zyn afgeweert, Zoo is u vriendfehap ook in't g'heel geen blaak meer weerd. |
|||||
|
Wê
|
|||||
|
*
|
||||||
|
l6$ Ven verJigten Jonas
|
||||||
|
LXFIL WÖÜBERBJER GEZIGT.
Si quid forte mali aut facias, aut nieme volutes;
XJtlateas homiiies, Deus attamen omnia cernit. F'erlnui Schoon gy arglifiig weet uwbooslieyd te bedekken, De Heer, die alles ziet., zal die by tyds ontdekken. DE Craeye was nu oud en koud,
H'erom haer al haer kwaed berouwd , Zy zugt, fy weent, en 't is haer leed,
Dat fy de vogels was zoo wreed*
Sy wilt voor al, 't geftolen goed , Sy wilt vooral, Jt gezogen bloed Aen Pallas offerhand' gaen doen,
Op dat ïy krygt van haer den zoen
Sy heeft gereed tot deze feeft,: De vetfle Geyt, een nobel beeft: Maer eer fy tot dees feefte gaet,
Zoekt fy voor haer een mede maet,
Sy ziet den Hond daer eenzaem ftacn, Sy roept: fa gy moet mede gaen Ik
|
||||||
|
der agthiende Eeuw.
Ik zal u geven een kadey, Het zal ons lukken alle bey : Ik moet gaen doen een bede-vaert;
Gaet mé zoo ben ik wel bewaert
En wagt niet lang, maekt kort beraed, Is't dat gy eten wilt gebraed Dees Geyt voor Pallas is bereyd,
Den afval is u toegezeyd,
Peyft niet dat ik bedrieg oft fluyt,
't Zal komen op een flempen uyt. Ik zal al warer overfchiet,
U overzetten tot geniet :
Den Hond is bly, als hy dit hoort;
Hy blyft niet ftaen, hy gaet ftrak voort Hy 7-ig terftond gezeggen laet ;
En roept: ik fnak nae verfch gebraed:
Maer zyt gy wys doet mynen zin: Geeft niet een zier aen dees goddin, Sy is u vyand, niet o vriend,
Sy niet een zier aen u verdiend:
Als gy vuyl weer, en regen kraeyt,
Sy maekt, dat u gekraey verwaeyc Sy maekt, dat fyn de boeren doof,
En dat gy zyt van kleyn geloof:
Sy maekt, dat 't land noyt word bezaeyt
Als gy of wind, of regen kraeyt. Dees Geyt moet haer niet fyn gebragt,
Want fy u haet, en heel veragt:
Wat helpt u, dat gy haer iet geeft, Sy is u ftuer, en onbeleeft; Als gy aen Pallas giften doet,
Gy doet u leed , gy doet haer goed.
Hierom my dunkt, 't is beft gedaen , Dat gy dees offerhand laet ftaen ; Dees Geyt ons twee wel fmaeken zal,
En geeft aen Pallas niet met al.
De Craeye roept, u kwaeden raed, En ftegt befluyt met regt ik haet IL Deel. Y
|
||||
|
T7° Den verligten Jonas
Want om dat Pallas my niet mind,
Moet ik haer maeken tot myn vrind; Ik moet gaen ecren dees goddin, Sy.zal in my dan krygen zin. Is fy op my geftoort, en gram, Ik moet haer ftreelcn als een lam; Ik met myn gift haer -winnen moet, Die kwaede viert, niet kwaelyk doet, Gy toont dat gy afgunftig zyt, En dat gy my myn goed benyd : Ik ken u boos, en flim bedryf, Gy wenfcht, dat ik haer vyand blyf, Gy wenfcht voor u de Geyt alleen, Gy haer niet gunt het minfte been , Maer wat gy doet oft niet en doet, Ik wil haer winnen in het goed, Gy moet nog fpreken van geluk, Dat gy van my ontfangt een ftuk. .Zoo gy begeert de Geyt geheel, Ik za] u laeten niet een deel ,- Ik zal de Geyt met been en hayr, Voor Pallas branden op d'Altaer: Strak riep den Hond, doet uwen wil a
Ik ken u zin, ik houw my ftil Ik zal ai doen, wat gy gebied, Geeft my een lhik, en anders niet. „ Men zegt hy is het. groot niet weert „Die't kiyn veritoot, oft niet begeert. DEri handel tuffchen de Craey en den Hond fteld
ons voor, hoe men fvne vyanden moet gedulden; zelfs met vrierdelykheyd bejegenen , om hunne vriend- fchap te wïi jen, Als-wanneer den grooten Tamerlan eene Stad iyn'er vyanden belegerde , ende als hy mi gewaer wierd, dat ïy hardnekkiglyk bleven volherden in tegenweer te bieden, zoo gaf hy hun eyndelyk dry' agtervolgende teekens: den eerften dag liet'hy een witte Vlagge uyt fyn Leger. opwaeyen , tot teeken , dat in |
||||
|
der agthiendc Eeuw. X 71
geval fy de vyandfchap wilden nederleggen, hy htm zou-
de in fyne genaede hebben ontfangen ; maer wagtten fy tot den tweeden dag, dan was de Vlagge rood , tot bedryginge van zwaere bloedftortingen over hunne hert- nekkigheyd , en eyndelyk, ftelden fy het uyt tot den. derden dag, men liet eene zwarte Vlagge opwaeyen, om te beduyden dat alles zoude verdelgt worden. Denmau- afrigen Vorft Jofephus heeft ook het voorbeeld van de Craey voor eerft in agt genomen ; hy heeft fyne vyan- den met alle vriendelykheyd voor oogen gefteld , hoe ïy ten allen tyde het dooiiugtig Huys van Ooftenryk meyneediglyk hadden benaedeelt; wat zwaere ftraffen fy hier door verdiend hadden , ende hoe het hem veel aengenaemer zoude zyn hun als waere kinderen te mo- gen in fyne armen ontfangen, als tot regtveerdige wraek gedwongen te worden; hy heeft dan boven dien alle toegeventheyd gebruykt ende alle bedenkelyke midde- len in het werk gefteld , om hun door fyne goedaer- digheyd ende medoogendheyd tot zig te trekken ; maer hem dit op geene maniere gelukkende , moeft hy het wit Vendel als Tameilam in trekken , ende het rood voorbrengen ; dat is: hy moefte om hunne hardnek- kigheyd fyne krygbenden doen afrukken, om hun voor te ftellende bloedftortingen dier zullen gefchieden ; dog eyndelyk gevvaer wordende, dat dit ondankbaer, meyn- eedig.ende goddeloos volk naer geene reden wilt hoo- ien , zoo moet hy de zwarte Vlag doen waeyen ende hun volgens verdienften met een algemeyne flagtiuge bedrygen , alzoo met regt en reden de lang getergde goedheyd is in eene regtmaetige wraek verkeert: het zal dan gewis de Hollandfche kryg-benden dapper vae- ren, dat fy in plaets, van met het CafFe-potjen in de wagt te zitten , daer door de gloeyende ballen zullen begroet worden ; regtveerdig is Godt. |
||||
|
Jfj* Dm verUgten Jonas
|
|||||
|
%LXVIIL WONDERBAER GEZIGT.
Praeter vir,tutem nil immortale tenemus;
Mens manet & virtus: caetera mortis erunt. Owenus. Al Wi dat alles flerft, de deugd blyft altyd leven, En niets als deugd alleen kan "'t eeuwig leven geven. DE Sim dat vrolyk dier, als nu de Son was flapen ,
Loopt met den avontftont in't velt om vreugt te rapen Syfpeelt,en neemt genügt, om dat fy ziet de Maen! Sy volle blydfchap voelt, als fy haer vol ziet ftaen. Den Vos voegt hem daer by,en zegt, geeft my de reden Van al u fot bedryf, en al u vrolykhcden : Als't dag was, waert gy droef, als't nagt word zy t gy bly:
Zegt eens, waerom den nagt u brengt dees blydfchap by?
Wel hoe, roept Sim hier op , zou ik niet vrolyk wezen:
De volle Maen min ik, die heb ik uyt gelezen :
Het doet my deugt, en vreugt dat ik de maen aenfchou w,
Wanneer ik zien de Maen, en voel ik geenen rouw ,
Maer vos neemt op dit Woort, en roept,foo voelt gy pynen,
Zoo voelt gy grooten rouw, als gy geen Maen fiet fchynen:
|
|||||
|
der agthiende Eeuw. 173
TJ blydfchap isgegront op water, wint, en rook;
"Want als de maen verdwynt,verdwyntu blydfchapook: Als gy de Maen ziet ftaen ,kan zy u blydfchap geven;
Maer als fy niet en fchynt, moet gy in droef heyd leven :
Ik zag u aen voor wys : maer't is een fotte kuer Datgy u blydfchap haeltuyt goed van- kleynen duer. Mint gy ftandvaftig goed, dat zal u wel beklyven ,
Dat dryft de droef heyd weg, en doet de blydfchap bly ven.
Zet gy u liefe' op't goed, dat bly maekt u gemoed , Niet langer duerd u liefd', en blydfchap, als dat goed. Gy ontftantvaftig goed , de volle Maen gaetkiezen;
Maei>tfy ubly , die gy met droefheyd moet verliezen ?
Mint God, en maekt u bly in't ongefchaepen ligt, Dat noyt met droefheyd daek: maer blyft met bly gefigt. DE vreugd'die deSim.raept in het.vergangelyk ver-
maek; inhetbefchouwen van de Maen inden nagt, verheelt ons de genoegen die de vereenigde Provintien ten allen tydgeibhept hebben in de averegtfche wegen, die fy bewandelden ; want zeer wel word door den nagt dè on- deugd verftaen , alzoo allen bopswigt het ligt baet;:. door de Maen, die wel luyfierlyk fchynt, dog haeftigly kis ver- dwenen , den roof en buyt daer fy zig door aen:|iènelyk hebben gemaekt; dog voor korten tyd duerde : füe aen- maeninge die haep**den Vos geeft v de dwaesheyd die hy haer voor het oog brengt, van behaegen te fcheppen in deze ydele vergang^elykheyd, beduyden ons de verblind- heyd van de vereenigdc Provintien, met de welke fv altyd getrag' hebben om in hun ongeregtigheden voorttegaen, noyt agterdogt hebbende, dat fy dezen handel zoo deer- lyk zouden hebben moeten befuren; maer zegt my, ver- meten Staeten, wat kwaei hebt gy oyt weten ongeftrafc bly ven , en wat deugden onbeloont? Is'er ook wel iets datgy kont by-brengen , dat zigin.de onftcrftelykheyd heeft gegrondveft, dan die de welke het heylzaeni deng- den-f oor hebben bewandelt ? Men heeft trotfe gebouwen beoogt, luyfterlyke Paleyzen , dappere helden en godde- iooze fielen; maer welke van deze heeft men zien inde |
||||
|
m
|
|||||||
|
17 4 Den verVigten Jonas
geheugen blyven ? de gebouwen fyn vervallen, de godde-
looze fyn uy t de gemoederen der welpeyzende verbannen ; alleen de deugdzaemheyd der kloeke bprften heeft blyven ftand grypen, en is ons van geflagt tot geflagt overgele- Vert ; gy hebt de Ooftenrykfclie Nederlanden vermeynt tot hunnen ondergang te doen hellen; maer hunne deug- den oeflèningheeft hun ftaende gehouden, daer gy nu in tegendeel met de dwacze Sim van uwe vergangelyke blyd- fchap zult berooft ende uyt alle welpeyzende geheugen verbannen worden. |
|||||||
|
LXIX. WONDERB.1ER GEZIGT,
2'emporibus ■> qui rite fiipis, fervire memento
Omnibus, ut tempus fefviat oinne tibi. Oweutis.
Die zig te voegen weet naer tyds omftandigheyd , Gebruykt in al fyn doen zeer veel voorzigtigheyd. E En zoeten krollebol veel flekken had gevonden ,
Hy meynt, dai't %ijn karkols, enfpys voor lekker monden, Hierom hy roept fijn maets ; komt het ons vrolijk zyn , Ik heb het huijs alleen, en fleutel van den wijn. Het hek is van den dam: komt aen myn Cameraden ; Ik bakken zal eea vlaey, ik zal karkolka braden: |
|||||||
|
dir agthiende Eeuw. 17$
Gy moet my zyn getrouw ;ziet dat gy niet en klapt,
Zoo zal u Rhijnfchen wija metfioopen zijn getapt; Js'tdat gy my belooft dit brommen fiil te zwijgen, Gy zult ais gy maer wilt, van my veel flempen krygen; Maer zoo gy my verraed, gy doetU zelven kwaed, Ikfchaf uw vrienafchap af', ik blijf niet meer uw maet. Sy roepen , zijt gerufl ; gy hebt hier geen verrader: Die zeggen ^al dit fpel aen moeder, oft aen vader; Sa laet ons trekken op met trommel en met fluyt, Laet waeyen in uw huijs den blauwen voorfchoot uijt. Den krolle bol loopt voor, hy gaet groot vuer aen maekea Zoo hy de Slekken, braed, beginnen, fy te kraeken, Hy word heel gram , ekroept; wel maekt gy zoo geluijt, Springt gy van blydfehap op, als brand uw hui]s, en huijt? Wat zottigheyd is dat 't is nu geen tyd van zingen ; Terwyl gy ligt in 't vuer , t'is ook geen tyd vanfpringen , Want alles heeft fijn tyd ; voegt U ook naer den tyd , Gy zijt, dat niet betaemt, in droeven tyd verblyd. Syn makkers vallen in, en gaen het ipigt begekken. Om dat fy %yn genood tot vuyl gebraed van Slekken ; Den zoetaert kor zei word , en heeft hun uyt geftouwt* En hy %it daer, en braed, maer hyword uyt-gejouwt. |
|||||||||
|
D
|
En handel van dezen Krollcnbol leert ons opent-
]yk , dat alles moet op bekwacmen tyd gefebie- |
||||||||
|
den; op dat men dus te gevoegelyker tot fyn oogwit
kome.:.voor eerft heeft men hier ten allen tyde de waer- nemingeu van gezien, en men heeft ondervonden, dat die, de welke dit niet in agt namen, 'er kwaelvk fva mede uytgemeten; de Spagniaerts hebben dit beyde on- dervonden ; fy hebben beoogt, hoe dö vereenigde Pro- vintien op bekwaemen tyd door hunne meyneedigheycl hun iyn afgevallen ; fy merkten op deuytgeputheyden den dwang-nood daer deze Kroone zig in bevond om de wapenen neder te moeien leggen; fy namen dezen tyd "tvaer , en hy was hun voordeelig: in tegendeel hebben de Spagniaerts hunne ondernemingen tegen Gibraltar en te- gen Algiers eengezet, dog' het was óp geenen bekwamen tyd, daerora hebben fy de nederlaegontfangen: het is |
|||||||||
|
7"l6 Den verllgten Jonas
dusmaeral te waer, dat menalydde tyds-omftandighe-
den moet in agt nemen , den Hollander heeft dit voornae- mentlyk weten na te fpeuren; hy heeft altyd op bekwae- men tyd fyne griiweldacden en ongeregdgheden gepleegt, zoolang tot dat het eyndeiyk ook bekwamen tyd is ge- worden , om hem de zelve te doen boeten : den Vorftjo- ièphusis aen het roer gezeten , die dit zoo wel heeft be- grepen als de Hollanders; hy heeft hunnen fchelmen han- del ontdekt ende bevonden , dat hy onverdraegelyk was; hy heeft bemerkt dat de tyds omftandigheden eene fpoe- dige vereffeninge, het fymet vriendfchap oft door wape- nen , vereyfchten : naer de eerfte voortellingen hebben fy niet geluyftert,- dus heeft hy hun de tweede moeten doen befchouwen, die hy nu haeft zal ten uytvoer brengen: Godt geve hem voorfpoed. |
||||||
|
LXX. WONDEREAER GEZIGT.
• •.....Nd ajjuetudine majus. Ovidius.
Gewoonte veel vermag in't kwaed en ook int goed,
Sy een tweede natuerden menich aennemen doet. DE Mier was eerfl een tnenfch, die om'tgeftoiékoren*
Dat hybragt infijnfehuer, heeft fijnen ftact verloren ', De Mier was eer ft een ryk, een troojl; een weidig menfeß Die leefde by den roof? die alles had naer %yenjc1u |
||||||
|
der agthiende Eeuw. "iv-r
De menfchen over hem , byJupiter gaea klagen,
Sy roepen gy moet hem , naer fijn verdienjien plagen , Want met behendigheyd weet hy en dag, en nagt Te fielen 't graen van "'t veld, al houd men gotüe wagt: Maerhy wordnoyt betrapt,'t graen, dat hy heeft gefloten , Eraegt hy/, dat't niemand ziet, In onbekende holen ; Syn dievery is groot, hy is den droes te vals, Hy heeft met regt verdient een ftrop om fijnen hals. -dis Jupiter dit hoort, fijn drift is opgeftegen, Om dat de menfchen meer, 'als beejlen boosheyd plegen ƒ Wel zegt hy^ dat den dief, nu word een nietig dier , Onweerdig is hy menfch, dat hy nu word een Mier. JMogtans en kan hy niet; fijn oude perten laten , Hy draegt zoo veel hy kan , nog graen in diepe gaten : yll is hy vaneen menfch verandert in een Mier Hy blijft den zei ven dief, hy leeft op een manier. Wat zal my, roept de Mier, een nieuw, gedaente baten; Een Exter kan door konji haer huppelen niet laten; jil ben ik nw een Mier , mijn aerd blijft als hy plagt:
,k Zal weer, doet dat gy wilt, gaen rooven dag , en nagt. Dit voorbeeld van de Mieren doet ons beoogen , hoe
dat alle degene , die eenegewoonte hebben' aenge- nomen, de zelve zelden agterlaeten, en wel voornaement- lyk alsdeze in de boosheyd geveftis: is het dan ook niet vrugteloos, dat men de Hollanders zoovele heylzaeme be weeg-r eden voorfteld, om hun van hunne verblindheyd af te trekken ? voor zeker jae; want die zooverre vervoert isindewëgendergodde!oozen,is alseen wild onbetoornt peerd, dat niemand dan met geveld kan bedwingen :regt- veerdig is dan den Keyzer, dat hy dit boosaerdig volk hunne itrafFen bereyd , even als Jupiter met de boeren de- de , als hy-ze in Mieren veranderde; dog door de vermin- deringe die Jupiter, dede, ftrafte hy hun wel eenigfints; maer hy en kan hunnen diefagtigen aerd niet beteugelen; daerora zal den Keyzer dit ïchelmagtig volk zoodanig in toornen , dat'erhun, nog hoop van opkomit nogte van voordere ongeregtigheyd te bedry ven , zal over zyn : 't is hoogen tyd. II. Deel Z
|
|||||
|
/
|
|||||
|
J7* Den verligttn Jonas
|
||||||
|
^^■mKn^m f^ii
|
||||||
|
LXXT. rrONDÈRBJER GEZIGT.
Fide , led cüi vide. Com. Uf.
Aïet veel betrouwen , en veel aenmerken, Doet ons niet rouwen , niet du s te werken, l E Ezelin is ziek, de kragten haer begeven,
Met koud zweet breekt haer uyt , geen lit is zon- der beven Sy voeld haer bert volinrert, het fchynt met haer gedaen ;
Daer is 'meer flervens vrees , als hoop van op te flaen. Terwyl fy kermt, en hygt met afgeilete leden, Komt daer den Wolf voor by, en vraegt daer van de reden Wat fchuylt daer ? roept den wolf; ik hoor in'tftal gerügt Ik weetniè't, wie daer huylt, ik weet niet wie daerzugt Sa vriend laet myiiriftal ïk kan uw kwael genezen, Ik neem de wonden weg; ikkortzen af kan lezen Waerom vertoeft gy nog, doet open armen bloed Daer vrees van fterven is, is lang beraed niet goed, Den jongen Ezel komt heel bang , en vuyl beitreten , Hy door de fpleten ziet, om eerft te können weten. |
||||||
|
der egiMende Eeuw. . i7j'
Wie daer fyn hulp belooft, waer op hy vaft mag gaeu;
Maer hy ziet daer den Wolfais zieken troofter ftaen. Gy moet niy, roept den Wolf, terftont daer binnen laeten, Of gy zult luv geluk ,en moeders leven hae?en : Kt dat gy my verftoot; gyftoothaerin haer dood , Ik kan, ift dat gy wilt, baer helpen uyt den nood , Gy wenfchtuw' moeder dood, gv bly zyt ftouten lebben, Oai dat gy naer haer dood de kribb' alleen zoud hebben , Ik bidUlaetmy zien , hoe zig uw moeder heeft, Zyt niet uw moeder wreed, zyt my niet onbeleeft. Ik komtothaerendienftuyt vriendfehap haer bezoeken , Zoo gy de poort houd toe zoo zytgyte vervloeken , Zoo zyt gy moeders beul : want gy vervloekt den man , Die aen uw moeder hulp, en ü crooft geven kan. Den jongen Ezel roept, 'k agt niet aj uw fchoon fpreken .- "Wilt gy hier komen in? zoomoet gy hier in breken,; Ik zal niet open doen, wy beter zyn van een, Gy zoud myn moeders vleefch af knagen to: het been ; Ik dankU van uw hulp die ons van kant zou helpen , Gy ons in-flikken zoud, en niet ons droef heyd ftelpen Myn moeder ia den ftal is beter, als gy wilt: Want daer zal fy van U niet worden op-gepilt Gy onzen vyandzyt, 'k heb. van U kwaed vermoeden» Ik U hier niet vertrouw , onv onheyL te verhoeden , Want als uw vya«d U, een gift oft gunfte dost, Het agterdenken heeft, die vriendfehap is. niet, goed. DE faömen-fpraek tuflehen den Wolfen den jongea
Ezel, mogen, de vereenigde Provintien wel in agt nemen, ende even als den Ezel tot den Wolf fprak, die beantwoorden , de welke hunnen byftant toebieden : den Ezel nu. op fterven liggende, bood den Wolf aen fyn jong den byftant toe ; het zeyde, tot den Wolf, dat het beter was, dat fyn moeder haeree.ygen dood ftierf, dan dat fy door hem zoude opgevreten worden , en diens- volgensdathet hem voor fynen byftant bedankte .-voor-, waer, Staetjens, gy zult wel het veyligfte verkiezen; in, geval gy het zelve, antwoord aen die, de weike uwe op fterven liggende Republiek willen behulpzaem wezen ^ laet haer liever haer eygen dood fterven, dat is^over' |
||||
|
l8o Den verligten Jonas
gaentot dien , aen den welken fy regtveerdigtoebehoord,
op dat gy dan ten 'minften nog eenigfints rübógt behou- den worden , daer gy te vreezen hebt dat uwe mede- partye u veel erger zoude behandelen. |
||||||
|
LXXII. WOIWERBAER GEZlGT.
Confuetudo- nam efi parva res. Laërtius.
Die zig gewend aen't kwaed , het kwaed niet ligt vorlaet. DEr. Braem-bos,Trledermuijs denDuyker met hun u-aren
Gaen't zeijl,en door de Zee naer vremde kaften vaeren Sij fijn in Compagnie ,fy brengen 't goud by een, Hierom zal fijn de wlnft 'aen alk dry gemeen. DenBraem-bos had geklampt veelftof, en zyde laken , Pat van de Paff agier s aen hem was blijven haken ', De Vledermyus had geld van haeren vrind geleent y Den Duyker hadgevijl, goud, zilver , en gejleent, Maer als fy fijn in %ee, is daer tempeejl gekomeri - Dat heeft hun goet, en>t Schip tot in den grond genomen. Maer fy falveren zig, en raken aen denftrant, Sy zitten daer en zien bedroeft met ydel hand. Den Braem-bos krijgt weer moet, in trooft fijn kameraden, Ily roept, ftaekt uwen rouw ,en zyt niet meer beladen. Al is ons reys miflukt, het ons weer lukken kan , "Fortuna regt weer op een neer gevallen man. |
||||||
|
der agthiende Eeuw. 181
Jk dit ten Koopman ben , zal nog een Koopman blijvenr
Ik zal weer op een nieuw gaen Koop/nanfchappen drijven , Jk zal niet gaen van hier , ik blijf hier aen dtnftrant; Mijfchien zal al mijn goed weer brengen eenpajfant, Ah iemant hier pajfeert, ik zal hem altijd raken, Zoo kan ik krijgen weer mijnftof, en zyde laken. Mijfchien zal al myn goed van iemand zyn gevifl , Komt hy hier maer voor-by , 200 kryg ik dat nut lift. Ik zal al wit hier komt, ten nauwften vi fiteren , Ik nieniant zonder thol zal loeten vry pufferen , Kryg ik mijn gotd niet weer, zoo kryg ik ander goed %
Want ik haekagtig ben, ziet dat gy H ook ^oo doet. Ditftaet den Duyker aen , hy zegt ik zal hier wagten Ik altyd loeren %al by dagen, en by nagten, Ik zal hier grijpen aen , al ivat de zee fmijt uijt,
Ik zoo geraken zal mijfchien aen al den buijt, Goud, zilver en gefteent heeft my de zee genomen , Maer dat kan uijt de \et my iveer ter hand eens komen , Ik weer den duykelaer in ^et gaenfpelen zal, „ Die zig rijk maeken wilt, peijft op geen ongeval. De Vledermuijs hoord dit, en H heeft haer wel bevallen: Maer fy beteutert ftaet, jyftaen moet voor de ballen, Want de geleende fomni1 fy al verloren heeft, Ah fy peijft op haer vrind, haer hert van vreest beeft. Jk zal, roept fy , al weer , by dag in koten fchuijkn , Jk fchouw den dag , en vrind, hy zou my bottemuijlen » Kwam hy my te gemoed; hy vragen zou het geldy Dat ik niet geven kan, al doet hy my geweld. Ik zal dan aen de Zee inft'dte blijven leven, Om niet aen mijnen vriend fy1 geld te moeten geven, Ik zal maer om den koft uyt vlieg en in den nagt, Hy nog lang wagten zal, eer 't geld hem word gebragt. Zoofyn dees dry gekeert weer tot hun oude perten, Syfyn het kwaed gewoon , aen 't kwaed fyn vaji hun herten. Is itmant *i kwaed gewoon ; hy al fyn leven malt ■ „ De Kat, al klimt Jy hoog, weer op haerpooten valt. D En handel tu flehen de Vleder-muys, den Duykelaer
en den Braem-bofch, doet ons beoogen ; hoe die, de welke eens eer.ekwaede gewoonte hebben aengenomen. |
||||
|
3J2 Den verligten Jonas
zig van dezelve niet meer können onthouden, ende niet
tegenftaende hetgevaer dat fy om de zelve hebben geleden al wederom hunne o-ude wegen ingaen : dit ondervind men dagelyks,en wel voornaementlykinde vereenigde Provin- tiea ;!}'befchouwenhetgevaer, in het welke fyzynge- brogt om hunne onregtveerdigheden ende ten onregieaf- pandigen; niet tegenftaende, fyvolherden al in hunne voor- gaende boosheyd;oft men hun met vriendelykheyd ofte met bedrygingen aenfpreekt; het geld even veel; fy kön- nen den wortel van hunnen diefagtigen aert niet uittrek- ken \ ende fy verfmaeden de medoogendheyd van den al te langmoedigcn Vorftjofephus; is het dan niet meer als tycl geworden, dat fy door eenc regtveerdige wraeke vervolgt worden ? my dunkt dat ik gantfeh Europa als een donde- rende ftemme gelykelyk hoore roepen: Het is billyk, ja« noodwendig. |
||||||
|
LXXIIL WONDERBAER GEZIGT.
Va? tibi, tu nigre, dicebat Cacabus Ollcu. Com. Us.
Den ketel zeyde tot. Jen pot, Gy ziet zoo \wert als'/ Mooren Rot. DEn Hond heel bont aen't Zwyn veel fouten gaet ver-
wyten Het Zwyn kan ook den Hond in fynen fleert wel by ten: |
||||||
|
dir agthlende Eeuw. 183
Den Hond verwyt het Zwyn, dat het den trog ftoot otn
HetZwyn v'erwytden Hond, dat hy maerfoekt den brom Den Hond verwyt het Zwyn, dat het iiVt flyk gaetkruypen:
Het Zwyn verwyt den Hond, dat hy door't huys gaet
fluypen-, Dat hy haelt weg het vleefeh van't fpit, oft uytden pot* En dat hy als een dief dat borgen gaet in't kot. Met woorden tegeneen , fy lang en heftig ftryden ,
Den Hond wilt niet het Zwyn, 'tZwyn wilt den Honi
niet myden ï Men niet alslaftering van weder-zyden hoort, Maer hoe het gaet, oft niet, den Hond houd 'tiefte woord, 'tZwyn gram , en fcorlèl word , het roept, gy eerft zuït
zwygen, Oft gy zult eenen hab ftrakx van myn tanden krygen;
By Venus zweer ik, dat gy zult fyn opgepilt, Zoo gy van kftering niet eerft ophouden wilt. Is't dat gy nog gaet voorts in't lafteren, en keffen,
Ik zal u, eer gy't weet, met eenen flag zoo treffen,
Dat gy hebt ruym genoeg, wilt gy voorzigtig zyn , Zoo laet het keffen ftaeu, en pryft het nobel Zwyn , "Wat doet gy aen u Heer, als ftreelen en fiatteren ?
Gy laet em een ftnk brood den dief door't huys pafferen,
Gy geeft de meyt maer werk, want fy keirt uwen drek. Ik aen fyn lant geeft meft, en fpek voor fy neu bek, Gy mögt wel, zegt den Hond, zoo dier by Vcnus fweiren.
Daer fy de menfehen haet die vleefch vanZwynen fmeiren
Sy niemand lyden kan , die vkefch van Zwynen fchafcB Gaet hy haer tempel in, hy word van liaer geftraft, 't is teeken, dat fy u niet lyden kan , of lugten ,
Als fy , die eten u , doet uyt haer tempel vlugten,
Sy u , als vyand haet, gy zyt niet haeren vrind, Want fy verftoot het voik> datu als vrind bemind. Het Zwyn bier tegen roept: hier uyt kont gy bemerken»
Dat is by dees goddin , in groote eer het Verken;
Want iy niet lyden kan , dat iman.t my doet leed, Die mynièt lydenkan , die isfy ftuer, en vreed, Die my »yt gragen luft, de keel heeft, afgefteken,
|
||||
|
i?4 Den verUgttn Jonas
Als vyand fy verftoot, en wilt myn dood zoo vreken ,
Sy hem onweerdig agt, haer tempel in te gaen, Die om fyngragen luftaen my de hand derft flaen. Al doét u iemand leet, dat zal fy niet eensftraffen , Maer fy nietlyden kan, dat imand my zalfchaffen , Sy peyft niet eens op u , al word u kwaed gedaen, Sy agt u niet een zier , fy trekt u niet eens aen. Ik ben een nobel dier, waer in fy heeft behaegen : ïïierom als ik iet lyd', datkan fy niet verdragen. Gy zy t een beeft vol ftank : hierom fy u niet mind , Sy wel kan zien, dat gy van Raven word verflind. GRooten uytleg heeft men niet noodig tot dit wonder-
baer Geeigt;wam een ieder zal uyt het zelve genoeg- zaem opmerken, dat het op de vereenigde Provintien hun kap draeyt, die ten allen tyde uyt zyn om hunnen Prins te bekladden, daer fy nogtans zelfs de grootfte vuylbaerden zyn; zoo als voren genoegzaem is betoond. |
|||||||||
|
LXXir. WONDERBAER CEZTGT.
Qui nimis multa vult refpicere , nihil aget. Car. Theofh. Die elke veer wilt %ien en raeken, Hoe zal die oyt een bedde niaeken ? |
|||||||||
|
A
|
Ls Jupiter op d'aerd , veel goed had uytgefcboten.
En in een groote kift al vaft by een gefloten: |
||||||||
|
der agthiende Eeuw, ï8£
Hy had daer ingepakt gezontheyd, rykdorn , eer,
Peys, iterkte, blydfchap,hoop'gebeenten, en veel meer
Hy gaf aën een IJoerin dit kotier te bewaeren, En fprak, houd dat yaft toe , oft gy komt in bezwaerem ; Zoo gy dit open doet, gy word u voordcel kwyt;
Gy zult bedrogen zyn, zoo gy te keurig zyt,
Als Jupiter dees les had aen de Vrouw gegeven, Trekt hy op naede logt, en fy word aengedreven. Om't (lot te breken af, dat is haer luit, en zin,
Sy paft op geen gebod, fy krygt den droes kop in,
Sy gäet in 't kofier zien ; maer fy vind haer bedrogen , Want op een öogenblik was't goed daer uyt gevlogen; Sy fluyt dat weder toe: maer wat fy doet of niet;
Sy niet van al dat goed, als d'hoóp in 't koffer ziet»
Sy roept ; al 't goet is weg, en in de logt verdreven, d'Hoóp , en ook anders niet, is my maer by gebleven : Ik was een lofle tuyt, ik moeit voldoen myn luit;
Ik waer het goed niet kwyt, had ik geweeft 'geruft.
Maer leed komt nu te laet; ten zoud' my nimmer/fpyten; Dat 'tgoed geltolen waer; ik zal myn hert uyt ïiyten: Maer waerom ftoor ik my? waerom indruk geleeft?
„ Ai is men alles kwyt: men ahyd d'hoóp nog heefc.
DE hoofdigheyd en de nieuwsgierigheyd hebben ten
allen tyde twee kwaede zaeken geweeft, door de welke men dikwils ganfche Staeten heeft zien, na hun- nen ondergang hellen ; wel voornaementlyk als deze nieuws-gierigheyd tot voorwerp hadde eene hardnek- kige ongchoorzaemheyd , getuygen fy hier van in hec ernftig, d.n val van onze eerfte ouders, en in het boer- tig ; de boerinne van Jupiter , die wy hier afgefchetft zien : met deze twee kwaeden zyn ook voornamentlyk de vere^nigde Staeten befmet; de hoofdigheyd van geenen af- ftand te willen doen aen de regtveerdige^eyfichen van dea Keyzer, en de nieuws-gierige ongehoorfaemheyd in te ver- fmaeden,den raed die hun van hunnen Prinsen andere agt- baere perfoonen word gegeven, ende na te willen zie^ hos //. Dia. A ï* |
|||||
|
t
|
|||||
|
j86 Den verligten Jonas
de zaeken hunnen keer zullen hebben ; maer zoo dra
zullen hunne beteugeJingen niet voor het oog gebragt worden, oft.fy zullen niet de zelve fixierten en rampen overvallen worden als de voorgemelde , niets zal hun o er blyven , als een enkele hóóp van nog het leven te behouden-, het gene hun door de regtmaetige on- derdrukkingen harder zal vallen dan de dood zelve : verdienden loon. |
||||||
|
LXXr. WONDERBJER. GEZIGT.
' Stultorum theßurus makdiceutia. Max. Fred.
Der dwaezen rneelleichat, is altyd dit of dat, Van 'and'ren kwaed te Ipreken : fy hebben geen gebreken» DE Zoeg loopt Joor de Stad, en maekt veel kromme
fprongen, Van blydfchp, dat fy heeft een groot getal van jongen Sy de natuer bedankt, en is op't hoogfl verblyd; Maer %iet haer vrugtbaerheyd ons Dammeken benyd , Sy fehlet de jongen toe , en gaet de Zoeg bekeffen : Wat is u vrugtbaerheyd? wilt g'u daer in verließen, |
||||||
|
der agthtende Eeuw. l§7
-Gy word met regt bcfpot, ah gy u zoo verheft ?
Want gy in vrugtbaerheijd van my word overtreft.
Gy komt hier pronken aen met agt, of negen biggen , Die gy maer leert in meß, in flijk en modder liggen , Mijn vrugtbaerheyd is meer; want dilcwih binnen Hjaer
Ik. tot den dienfl van't huys wel twee paer jongen baer.
't Is zoo, antivoord de Zoeg, gelijk gy zegt, gelegen, Maer 't is niet tot u eer, gy beter had gezwegen , Gy brengt u eygen kwaed, en on-eer in het ligt;
Want gy u jongen baert berooft van het gezigt;
Gy brengt de bündheijd voort; wat wilt gy daer op poeffen De blindheyd is een faut: gij op u fout wilt floejfen : Ciert u de vrugtbaerheyd; de blindheijd u mis-flaet;
Leert hier, niet tot u kwaed van imandfpreken kwaed,
Jïls Damr.eken dees les had vau de Zoeg ontfangen, Sij trekt haer flertjen in, fy laet haer oiren hangen, \ Sij laet de Zoeg daer Jlaen , en loopt vanfpijt naPt kot, "'t Is regt, en wel bejleed, datfpotters fy befpot.
IN de Zoeg en den Hond worden ons zeer wel ver»
beeld de Ooftenrykfche en de vereenigde Provintien : de vereenigde Provintien hebben ten allen tyd trotfelyk ende vermeten de Ooftenrykfche beklad ende befpot; en boven dien hun mifagt , om hunne mindere fchatr ten en rykdommen ; maer deze hebben hun met de 2oegge geantwoord; dat het veel beter was een matige bezittinge, dan een overvloedende en blinde; dat is, eene bezittinge niet wel zoo rykelyk , dog regtveer-* dig ; daer fy in tegendeel in de verblindheyd , in de •woekerey en onregtveerdigheden bleven hangen ; dat ïy dit zig tot geen geluk, maer tot een bitter aenftaende onheyl moeften toerekenen, alzoo den tyd aenftaende is, dat de kwaed-fprekende tongen en lafteraers, daer hunne landen vol van fyn, het duer zullen, betaelen , ende niet onbillyk ; want dit is voorwaer het haetelykfte wezen , onweerdig op den aerd-bodem gedult te worden; wel voornamentlyk, als dieeer-roovers zelfs de grootfte ban-' dieten zyn ; vind men'er grooter als de Hollanders ? |
||||
|
i88-
|
|||||||
|
Ven verligttn Janas
|
|||||||
|
LXXri. WONDEHBJER GEZIGT.
Fxprobratio beneficii, perdifio amicithe. Plinius junior.
Vervvyting van weldaed Diend aen ten vriend totfmaed; Indien hem d'ecr ter herte gaet, Hy zulke vriendfchap vaeren laet. E En jonker droeg een kleed gemaekt van zyde laken,
Datmaekthem bly,en trots, hy gaet den vryer makeri Hy zoekt daer mé een lief niet eêl, maer ryk van goed, Hy weet,dat meer het goed, als eêldom voordeel doet, Maer eer hy aenfpraek doet, en gaet fyn lief bezoeken , "Wilt hy uyt dankbaerheyd in kanten'en in hoeken, Gaen vinden dien vriend , die hem de zyde fpon, Hy loopt door dik, en dun verbydert van de zon. Ten leden als hy was verr' van den weg geweken, Hy daer het wormken ziet diep onder 't hout verdeken. Wel, zegt hy, milden vriend, zegt, waerom gy hier ligt, Gy geeft ons, wat gy hebt, behalven u gezigt: Gy geeft ons'tfchoonfte goed, u mildheyd word geprefen; En wilt gy over u zoo nauw, en gierig wezen ! Gy my gegeven hebt, dit fchoon en pragtig gbed -* Wel mag ik u niet zien , die my dees vriendfchap doet? |
|||||||
|
der agthiendc Eeuw. 189
Ik wil ti dankbaer zyn , ik koóm u hier begroeten,
"Die. geen weldoenders loont is eenen botten kloeten: Ik wil u geven eer, als gever van dit goed, Dees eer, die gy verdient, gy niet verftooten moet. Ik was heel bly, als ik u weldaed had' ontfangen , Maer ik in droef heyd was, en in een groot verlangen, Om dat ik u niet zag; nu ben ik heel verblyd, Om dat gy tot myn wenfeh van my gevonden zyt; Ik ben aen u verpligt. Den worm begint te fpreken , Gy maekt my, vriend, befebaemtmetal uhofsche treken ;. Hoe komt 't, dat gy om my dees reyze hebt gedaerj ? Gy hebt my al voldaen ,als gy myn gift neemt aen; Ik heb al eer genoeg, en dankbaerheyd ontfangen, Als gy met vlyt myn zyd' hebt aen u lyf gehangen. Gy hybt myn gift betaelt als gy die hebt geagt, '' Den milden gever noijt oft gift, of dank verwagt. Hy moet te vreden zyn, als word fyn gift ontfangen, Hy moet naer geenen dank, en naer geen eer verlangen : Hy moet hem houden ftil, en niemand doen verwyt, Het moet hem zyn genoeg, als hy geen ondank lyd. Al doen ik iemand deugd, die my niet komt bedanken , Ik doen hem geen verwyt, ik koóm daerom niet janken; Als iemand neemt myn gift met min en vlytig aen, Dan heeft hy aen myn gift nae wenfeh genoeg voldaen; Syn minzaemheyd en vlyt agt ik voor groote giften , Myn hert is dan geftilt, dat voelt geen zotte diinen, Om weer te zyn geloont; geen lof, geen dank ik wil, Ik houw myn gift bedekt, ik houw myn mildheyd ftil. Den milden aerd brengt meed', noyt weldaed te verwyten, Men moet uyt ons gedagt het weldaed laeten flyten, Maer die men 't weldaed doet, noyt dat vergeten moet, Dan zal fyn dankbaerheyd verdienen meerder goed. DEn handel tuflehen den jonker en den zey-worm
toont ons aen, hoe den mildadigen niet moet rom- inen op fyne gunftbiedingen, en hoe ook in tegendeel den ontfanger der zelve, aen deze niet mag gevoeloos zyn door fyne ondankbserheyd: zonder tegenipraek vinden zigde vereenigde Staetenvan des zelfs tegenftrydigheyd langs wederzeyds overtuygt; vooreerft, zoo haeit fy ie- |
||||
|
190 Den verlegten Jonas
mand iet vergunnen dat een gunfte fctiynt, moet hy het
geduerende fyn ganfeh leven van hun hooren, ende word van hun gehouden erger als eenen fchoen-poetfer ; heb- ben fy zelfs eenige weldaeden van een ander genoten, fy beloonenhun met vele verfrnaedheden ende Ondankbaer- Jueyd,zoo als wy onder andere, hier voren hebben betoont in den loon, die Vrankryk en het huys van Ooftenryk van hun ten allen tyde heeft ontfangen : hoe wilt dufda- aoig haetelyk geflagt dan by iemand eenigen trooft vinden, oft op iemands hulpe fteunen? dit is pnbegrypelyk; ieder mifagt hun en ieder wenfcht den lellen oogenblifc te zien van hunne beftandigheyd , en niet tegenftaende, in alle hunne onheylen leven fy nog op vrugtelooze hóóp; het 'M hun rouwen. |
|||||||||||
|
LXXriï.. PFONDBRBJER GEZIGT.
Concordiä res parvac crefcunt, difcordiä dilabuntur 5c
magnte. Salufiius. Groot is 't vermögen van d'eendragtigheijd, Groot is de fchaede van d'oneznightijd. |
|||||||||||
|
D
|
En Leeuw zag in het bos den Beir naer Gcyten loo-
pen, |
||||||||||
|
Hy voegt hem by den Beir om faemen te gaen ftroopen,
|
|||||||||||
|
der agthlcnde Eeuw. 19t
Sy maeken goet accoord, fy worden groote maets,
"Maer daer iseygen baet daer w,ord de vrindfchap vaets Sy loopen op hun beft, de Geyt word vaft gekregen, Maer 't is nu al krakkeel, 't Ipelis heel dweers gelegen : • Den Beir begeerd de Geyt, den Leeuw klauwt haer in Jt Vel,
Daer 't eerft al vrindfchap was, daer is't nu katten-fpel. Sy vegten om den roof: maer ziet terwyl fy tieren, Ontvalt den Leeuw de Geyt door byten, fmyten, fwieren , Sy zyn heel fwak en mat, fy liggen 'uytgeftrekt, Van't groot,en lang gevegt, zoo dat hunmagt ontbreek; Sy hygen tegen een met magtelooze. leden, Terwy] komt daer den Vos van agter aen getreden , En Heypt de Geyt met hem ; dat ziet den Leeuw en Beir Maer fy doen hem geen leed; fy doen geen tegenweir: Sy blyven valt op d'aerd , iy können hun niet roeren , Dat fy zoo zyn vermoeyt: dat komt van oorlog voeren ; Maer 'tipyt hun al te zeer, fy houden hun voor (légt Dat fy de Geyt zyn kwyt alleen om hun gevegt. Den Leeu w roept met ko]eir;waerom zyn wy gaen jat gen Als wy door eygen ichuld den roof weg laeten draegcn , Wy hebben voor den Vos, en niet voor ons gewerkt; Ons tweedragt heeft den Vos in dieverye gefterkt. Waerom en hebben wy niet eer het Vos kon weten, De Geyt heel onder ons met ruft, en luft geëten? Ons kans verkeken is : maer't komt van onzen twift, Dat Vos ons affronteerd, dat word de Geyt gemift. WY hebben hier voren genoegzaemaengetoont den
Tweefpalt die in Holland heerfcht, nu enkelyk over zynde ditonswonderbaer Gefigt hier op toctepaiTeu: evenals den Leeuw en Beir, vermoeyt en afgemat door den twift, van hunnen buyt worden berooft; zoo zullen de vereenigde Staeten infgelykx van alle hunne onregtv veerdige bezittingen ontbloot worden door alle de Mo- gendheden van Europa,niet diefafcignogtans, maer met volle geregtighcyd; terwylen hunne oneenighedei: ciage- lykx meer en meer aeogroeyen; dit zal daaopentlyk wac. |
||||
|
192 T)en verïïgten Jonas
maeken het gene Saluilius hier voren aenhaelt, datnoyt
zaek, die in tweedragt beheerfcht word , kan ftand grypen ende ook. dat in tegendeel de eendragt allen voorlpoed veroorzaekt : de vereenigde Staeten voe- len by naer op alle hunne munt het divies ; Concordlä. res parva crefcunt. Door de eendragt groeyen klyne zaeken aen. Ende fy hebben dit ten allen tyd dus ook be- vonden.; edog zyn fy nu zoo verblind, dat fy zig hier niet meer aen kennen ende veel liever aen het muy ten vallen, als vreêdzaemig te leven : wat zal ik zeggen : Godt heeft hunne oogen verblind, omdat hunne rol isafgeloopen > en dat den tyd van wraek is nae by gekomen. |
||||||
|
LXXrm. WÓNDERBAER GEZIGT.
Confidentia mullos perdidit. Guicc.
Wilt ov u eygerc zelf u niet te veel betrouwen, Te hebben dit gedaen , dat heeft ''er veel doen rouwen. DEn loos genenen Vos uyt hongersnood gedreven >
Liep bieren daer in't veld, urn fpys fyn maeg te geven, Ma«*
|
||||||
|
der agthiende Eeuw. ipg
Maer hoe hy langer loopt, hoe meer hy word geplaegt
Want hoe hy langer loopt, boehy-meerhonser jaegt. Hierom hy ftaektde jagt, hy kielt, de hoerenhoven, Hy loert op't hoen der-kot, want d'honden fyn verfchoven Hy voegt zig by een haeg , daer houd hy goede wagt, Om d'hoenders met een greep tekrygen in fyn magt: Maer ziet, terwyl hy luymt, en loert nae alle gaten ; Hy krygthier inden neus den geur van honig raten: Den honing ftaet hem aen , maer niet het oog gekiim, Hy wenfcnt in dit geval te fvn een ftome Sim. Den honger maekt hem ftout den honger doet hem fpringen Op't hoogftevan dees'haeg, hyraeft na'er lakl;£r dingen : H>" proeft maer, en hy valt, want d'haeg was zwak en brak ,
Hy klampt den Braem-bos aen, maer tot fyn ongemak ;
Want hy en heeft daer by geen hulp, oft ruftge vonden:
Den Braem-bos fteekt hem toe, en geeft hem diepe wonden
Hier op geeft Vos een fchreeuw, en doet fyn droeve
klagt ;
Wel Braem-bos is dat hulp ? dat had ik noyt verwagt : Ik nam myn vlugt tot u , ik had op u betrouwen , Maer gy zyt ongetrouw , myn toevlugt doet my rouwen: Ik meyn den val't'outgaen, en ik val in u hand, Tot myn groot ongeluk , tot leet, tot fpyt, tot fchand. Den braem-boshoort de klagt, maer kan die niet verdragen Hierom hy fpreelu Vos aen , gy Jyd verdiende plagen : Gy klaegt datgy van my zoo kwaelyk fyt onthaelt Legt vry de fchuld op;u, gy zyt die hebt gefaelt : Gy kent myn vreeden aert, genegen om te fteken , Waerom zyt gy tot my als vriend om hulp geweken. Gy hebt van my begeert, dat ik niet geven kan , Geen hulp koft ife u doen, gy zyt bedrogen man , \ Maer ik en heb u niet, gy zelfs hebt u bedrogen : Want gy komt-los tot my als vriend om hulp gevlogen Gy weet die my raekt aen, die raek ik wederom , Maer vos van pyn gaet krom,en ftaet van lchaenue ftom. Dit wonderbaer Geftgtvan den Vosen den Braem-bos
toont ons aen , dat menzig niet ligtveerdiglyk mag betrouwen op een vremdc hulp om riet in fchande te v^l- II. Deel, BI) |
||||
|
194 Den verlieten Jonas
len ': voorwaer eene uytmuntende zede-les voor de veiee-
nigde Staeten ! die zigzoo dwaezelyk betrouwen op den byftandvan die Mogentheden , de welke volgens de be- tuyginge van hun eygen gewis, veel eer tot hunnen on- dergang verpligt zyn mede te werken: hoe verre zyn fy dan niet mifleyd? Sy zullen met regt in de zelveklagt-re- den van den Vos mogen uytv allen ; edog fy zullen ook, even als den Vos door dcnBraem-bos, beantwoord.wor- den ; watrom neemt, gy uwen tcevlugt tot my ? Gy weet immers dat ik gewoon ben die my raeken te fteken; dat is roven die my onregt hebbeu aengedaen wreke ik my : gy Lebt al te onvoorzigtig geweeft om uwen trooft te zoeken by die, de welke uwe onregtvcerdigheyd haeten ; daerom laete ik u met regt over aen de ftr aften dieu be- drygen; wat raekt het my : en.dus zullen fy even als den "Vos zonder trooft moeten ztyten onder de ellenden die hun zullen overvallen : ieder.heelt fyn beurt. |
||||||
|
LXXIX. WONDERRyjER GEZfGT.
Liberalitas plus laüdis habet, quam perf.ct.io qufelibet.
Plinius Junior. Van al het goede dat men doet, De mlldheyd meefi men pryzen moet, IN den winter als de Mieren ,
Door den hellen zonne-fchyii |
||||||
|
der agthiende Eeuw.
Met hun vogtig graen gaen zwieren Om dat 't haeft wel droog zou zyn,
Is den Krekel daer gekomen , Heel verhongerd en verkoud,-
Heeft fyn toevlugt daer genomen Om te krygen onderhoud;
Ziet, zegt hy myn maeger leden Ik kan kwaelyk gaen, oft ftaen,-
Vrienden hoord naer myn gebeden Ik bid om een luttel graen,
Luttel graen kan u niet letten Want den hoop is groot genoeg,
Gy wat graen my by moet zetten, Oft ik fterf eer morgen vroeg,
d'Oudfte Mier heeft dezen Krekel, Aengezien heel ftuer, en gram:
Sy haelt hem fchoon over d'hekel, Om dat hy daer fchooyen kwam,
'kZal, zegtfy, geen graen u geven, Gy zult vinden hier geen trooft:
Zegt, wat hebt gy al bedreven, In den zomer, in den ooft ,
Ik, zegt fy, heb dan de boeren , Met myn zang vermaekt in't veld
Ik geen graen wou weg gaen voeren Al ftaen ik nu zoo verfteld,
Hebt gy, zegt de Mier gezongen, Als gy ooften moeft u graen,
Gy nu doen kont logte fprongen, Want gy hebt niet om , oft aen,
U geen zwaerte zal beletten, Maekt nu eenen logten dans:
Gy geen vet hebt by te zetten, Gy niet zwaer zyt , als een gans.
Hebt gy uwen ooft vergeten, En den tyd verkwift met zang?
Van ons graen gy niet zult eten, Want den winter duerd te lang,
|
||||
|
Tptf Pen verllgten Jonas
"Voor den winter moet men zorgen,
In den zomer in den ooft,
En in hollen 't graen gaen borgen , Wilt men iyn niet ongetrooft.
MEn kan oogblykelyk in de- fabel van de Mier en
den Krekel befchouwen de.afgunftigheyd, daer de vereenigde Proyintien ten allen tyde hunne nabueren mede hebben beoogt; jae zelfshunne eygen inwoonders en land-genoten: verre van in hun een ftaeltjen van mildae- digbeycl te vinden , en kan men in hun geen de roififte bermhertigheyd befehouwen; de eyger.-baet en vrekki- gen aerd ftrekt zig in hun zooverre uyt, dat fy niemand dan hun eygen fyn toegedaen , en onbermhertiglyk, even als de Mieren den Krekel deden , den behoeftigen van de hand-wyzen. Waerom hebtgy niet als wy gezorgt, zeg- gen fy, met de Mieren ; maer het is voorwaer -veel beter behoeftig te zyn , dan door dufdanig zorgen ryk te wor- den; wat is hun zorge anders ge weeft ten allen tyde , als om metongeregtigheyd, woeker, geweldenareyen en be- drog zig ten kofte van een ander ryk te maeken? Zülken rykdom is voorzeker ongelukkiger als eene regtzinnige behoeftigheyd; wantom dufdanigen , vermengt met on- bermhertighcyd , zyn f- aen een ieder haetelyk geworden daer in tegendeel den regtzinnigen behoeftigen een ieders medelyden en liefde tot zig trekt. |
||||
|
der agthiendc Eeuw. 157
|
|||||
|
LXXX. WONDERBAER GEZIGT.
Non nifi per magnos ad prcsmia magna labores hur : & ignavls nulla corona datar. Verinus.
Dieprys behalen wilt, moet voor geen moeytefchroomen, Den luyaerd zal noyt prys of lauwerkrans bekoomen. E Enen Heer had twee fchoon honden,
fan fyn vriend hem toegezonden ; Eenen leert hy tot de jagt,
Eenen houd hy t'huys tot wagt
Eenen loopt geheel e dagen In het veld, om wik te jagen , Hy vliegt over floot, en kant,
Eenen vafl ligt op den band
Eenen hoort de tromp maer blae^en, Hy fchiet op en loopt nae haezen Indien zwier neemt hy plaizier,
Eenm flaept, en ronkt by h vier.
Eenen jaegt ftaeg in de keuken- Op het fpoor van goede reuken; fangt hy vis, oft vangt hy vlees
Hy draegt dat in^t kot met vrees.
Hy en peyjt niet eens op jagen ; i Want daer voelt men harde vlagen
|
|||||
|
ïc>g Den verïïgten Jonas
Het gemak agt hy voor h beft ,
Hy jaegt t' huys, oft ruft in 't neft Eenen was van huys geloopen ,
Dat moeft eenen haes bekoopen,
Die hy ftrakx heeft van de jagt, In fyn meefters huys gebragt Hy wou met de proy niet zwieren ,
Hy had vrees voor ander dieren
Zoo brogt hy hem onder 't dak , Om te eten met gemak, JÜs den huys-hond, had vernomen ,
Dat den jagt-hond was gekomen
Wel gdaeden uyt 'het veld , Heeft htm ook daer by gefielt, Sy den raed gaen faemen fchaffen ,
Maer den jagt-hond hoort men blaren
Want den huys-hond valt daer atn , Oft hy hem had op gedaen Dit den jagt-hond niet kan lyden ,
Maer het gaet hier op een ftryden
Rtkel, roept hy, blyft hier van » Dit is 'r myn , lakt gy de pan. Jaegt in't keuken luyen buffel,
Met gemak door u gefnujfel.
Haezen kryg ik niet goed koop,
Maer mit leet, met zweet, met loop Waerom wilt gy met my eten ,
Zonder werken lakleer beten ?
Werkt gelyk een haezen-winA , Dan is lakker kojl verdiend. Maer den huys hond wilt niet loßen,
Hy blyft fchojfen , hy blyft brojjeii
Hy fchaemd hem niet dat hy eet Van een anders zweet , en leet. Jk kan ook, zegt hy, wel kyven ;
Waerom zou ik daer van blyven ?
Waerom my zoo toe gebaft ? Gy hebt niets tot mijr.en laft. |
|||||
|
I
|
|||||
|
der optillende Eeuw. ipp
Dat. ik niet gaen aeilebeyden
In dt hoffen., op de heyden , Vat ik lig heel dagen jlil ,
Dat is tegen wijnen wil ,
Gy moet my dat niet verwerten , En daeroni in 't vleefch niet- bijten Mynen Heer my fhuys houd vafl
. En hierom mijn luijheijd wafl Had hy my niet op - gefloten , Ik had nu geen ftramme koten , Maer nu ben ik luy , en /tram ,
Stijf gelijk een ouden ram :
-dh ik evenwel moet leven , Gy ', oft hy my koji moet geven , Want hy houd my bas , en koes,
Maer dat weyt hem dank den droes
Gy op my hebt niet te zeggen , Gy op hem de fchuld moet leggen. Laet my eten , grimt niet meer ,
Ik heb on fchuld, ftraft den Heer
Hy my t'huijs hiel om te baffen, En de dieven te verraffen Mynen gcefl was op het land ,
En mijn lichaem op den band
Ik was tot de jagt genegen ; Maer mijn Meejler hield my tegen, Dat en ftond my niet wel aen ;
Maer fyn wil moeji zijn gedaen.
|
||||||||||
|
N
|
Iets kan zonder aerbeyd behaeld worden , zoo als
ons hier in de twee Honden word afgefchetft, en ook |
|||||||||
|
kan den genen die regtzinnig den loon van fynen aerbeyd
heeft genoten , met gene goede oog aen den onregtveerdi- gen luyaerd hier deel van geven: de vereenigde Provintien nogtans, hebben in het midden van hunne onregtveerdig- heden altyd behendiglyk weten door te lluypen met het zweed en bloed der werkzaeme, zoo als onze Ooftenrylc- fche Nederlanden genoegzaam hebben ondervonden in de beroovinge, van hun uyt de milde natuer gefchonken.zee- vaerti maer deze hebben hec ook noyt niet goede oogen |
||||||||||
|
A
|
||||||||||
|
2oo Den verllgten Jonas
beichoirwd; dog niet tegenftaende dezen tegenfpoed, en
heefi hun noyt de werkzaemheyd verdroten, terwyl den vaddigen Hollander een luy en lekker leven leyde, zynde fyn beften hand-werk by de vrouw te flapen, te vlyden en ftreelen en meer diergelyke vaddigheyd in het oog der wel- peyzende; nu zal eyndelyk ook den tyd komen, als van den jagt-hond; dat de Ooftenrykfche Nederlanden een goede proy zullen vangen; dat hunnen vrydom van zee- vaert wederom zal erleven : de Hollanders die nu alle' die reeks van tyd op roof geleeft heb ben, als den Huys-hond op den btiyt van fvne keuken, zullen ook deel verzoeken met de Ooftenrykfche Nederlanden; deze zullen hun dan met den Jagt-hond antwoorden : dit komt my regtveerdig toe; zeg: my, hebt gy niet, ver van my deel te geven , uwen roof ten mynen kofte gemaekt? waerom zoude ik u dan deel-genoot mynsheyl maeken ? fteekt het op Kats en brood, |
|||||||||
|
LXXXI. JVÖKBERBAER GEZTGT.
Mal urn confilium confultori pellimum. Aul. Gil.
Ten ergjlen komt den booten raed; Want hy fijn eygen meefier flaet. IT* En Heer had' op fyn Hof fchoon Brakken, hae-
.j' ze-wienden, Die hem tot fyn vexmaek, én tot fyn keuken dienden. |
|||||||||
|
\
|
|||||||||
|
»
|
|||||||||
|
(ter agthlenJe Eeuw. 201
Hy gaf hun alle dag met eygen hand veel brood,
Al hadden fy mifdaen , hy gaf hun fiag, nog floot, Sy kregen van fyn hand noytflag, maer lekker brokken Den Heer gaf hun de fpys, den knegt gaf hun de ftokken , Was jet van hun mifdaen, hy gaf den knegt den lafl Dat fy dan mocflen fyn met ftokken aengetaft, Sy wierden van den Heer geftreelt met goede beten, Sy wierden van den knegt geplaegt met harde fmeten , Den knegt fpeelt wrecden beul, den Heer fpeelt goeden man-, Dat ftaet hun niet wel aen, fy houden daer niet van,
Sy zien dat Heer en knegt maer maeken konkel-fuyzen ■ Hierom den jongden Brak van zin is te verhuyzen ' H krygt daer in verdriet,.hy vreeft voor meerder plae* Hy geelt den bras van't huys, hy vlugt door hek en hae- Den Heer komt by geval op weg den brak eens tegen , ? Hy raekt ftrakx in coleir, hy trekt van leir den degen, Hy roept gy botte beeft, is dit voor mynen dank; 'k Heb u in overvloed , gegeven fpys en drank:' Ik gat u 't befte kot, is dat zoo haeft vergeten ? Ik droeg u een goed hert, ik heb u noy t gefmeten , Ik heb' u noyt mifdaen , ik heb u noyt geplae<n, Gy waert de weelde moe , die heeft u weg gejae°t Ik niet verdenken kan, wat ik u heb' mifdreven Als dat ik u den zak altyd heb vol gegeven : Gy hebt noyt in mynhuys geleden broods gebrek
Nu moet gy mager pry u voeden met den drek , ' Uzal, loopt waer gy wilt, naerloopen niet myn keuken Gy zoekt den fchraelen koft, in meft, in vuyle reuken, Daer moetgy als een zwyn ,in vroetentotu fmert, ' Eer lang zal dezen koft u Heken tegen 't hert • Den Brak roept wel gemoed: ik over u moet klaegen, Gy gaeft my 't zak vol brood maer ook den rug vol flaeoen, Gy u onnoozel houd, maer g'hebtal't kwaed gedaen Als gy aen uwen knegt gaeft lafl om my te flaen 't Is al een Moeders kind 't kwaed doen en 't kwaed gebie- den, Want zonder het gebod , zou niet-dat kwaed eefchieden
/ƒ. Deel. „ Cc ' |
||||
|
202 Den verübten Jonas
Had ik nyt d'open pot., wat fop gelekke-baert,
Gydooruknegtfloegt my» en niet de botte maert, U maert had meer verdiend, als ik, te fyn geflagen: Want fy niet zoo't behoort had goede zorg gedragen , U zorgelooze maert had' dan 't meeft kwaed gedaen , Tk fprong maer op den pot, die ik vond open ftaen ; Maer ik moeit, even wel, fy niet >, de firaf al boeten Den knegtdoor u comand'kwam my met {tokken groetea Gyriept, 't gedenkt my wel; doet Peeter myn bevel KomtPeeter mynen Knegt, komt kraut Fideel eens wel Hy is als eenen diefde keuken in■geflopen , Hy heeft het vleefch gefchend, en't fop al uytgezopen: Op dat hem 't vleeich, en't fop niet overlaft fyn krop, Ontlafl hem met een hout, en geeft hem luftig klop : Komtgy? zoo loochent dat, dat moeit ik al verdragen , Ik zeg dan, dat gy my gefpyft hebt, en geflagen, Gefpyft door eygen hand , geflagen door uKnegt, Dat gy gebied te doen, word u te laft gelegt. ALs men deze fabel wel inziet, zoo bevind men dat
dien , die een ander kwaeden raed geeft, wel voor- na mentlyk den uytwerker is der bedreven feylen, zoo als den Brak opentlyk aen fynen meefter verwyt : de Staetèn der vereenigde Provintien ontfchuldigen zig in alle beledigende zaeken , even als den meefter zig by den Hond dede ; maer men mag bun met den Hond antwoorden: hoe? Wilt gy u gemoed zuy ver van boo • zen handel kennen ? Verre van dacr ; gy zyt die , de welke uwe onderzaeten onderduyms in hunne hoofdig- heyd ftyft , die lafteringen ende oneenigheden oprokt tegen uwen Prins, die poogt uwe nieuws-bladerstedoen ophoopen met lafterkgen tegen den doorlugtigcn Jofc- phus, die niet doet dan kwaed brouwen en doorboos- aerdigen raed de mindere upftoken; durft gy dan nog vraegen ; wat heb ik gedaen? ik heb ten allen tyd dien Prins en ook fyn Keyzerlyke Majefteyt met vriend- fchap bejegent : een daed , voorwaer nog zoo veel te erger! alzoo gy in fchyn van vriend den verrader hebt |
||||
|
der agtlüende Eeuw. 203
agtêr de hand gefpeelt; zoude het dan niet bilïyfc zyn ,
dat gy, de oorzaek van de herdnekkigheyd uwer'on- derdaenen, voor hun de fchuld boeten? My dunkt ik hoor een iegelyk antwoorden; dit i$ regtyeerdig. |
|||||||
|
*»»JW. '.ii ..-,./>.
|
|||||||
|
LXXXa TTÖNDERBAER GEZ/GT.
Feras,non culpes, quod vitarenonpotes. 'A\il Gd.
Gy moet verduldig lyden h Geen gy niet kont vermydea. E En huys-man moeft nae ftad met haver , terf f err
kóren, Maer hy tot dezen laft den Ezel heeft verkoren, Dan Ezel draegt alleen dit zwaer en laftig pak: HetPeerd loopt vry jen los, dat voeld gfien ongemak,. Dat vliegt, dat jaegt, dat fpringtdat heeft maer goede - dagen
Den Ezel boven magtßnioet al de Men dragen , HetPeerd weet van geen luft, dat vliegt voor byee« gragt,
Den Ezel blyft daer voor, en hy begint fyn klagt, |
|||||||
|
304 « Den ver lig ten Jonas
Ik bid' ti, ledig Peerd, ik bid' u , laet u raeden ,
Helpt my na uyt den nood, gv ziet my overlaeden,
En gy hebt uwen laft, ontlaftmy, volgt ra n raed,
Dan zult gy vinden baet, zooniet, u naekt groot kwaed
Ik bid' u hebt met my, en met u , mede lyden, Is't dat gy my ontlaft , gy 'zult zwaer laften myden : Draegt mynen halven laft, en helpt my uyt den druk,
Zoo niet, myn laftig pak zal iyn u ongeluk:
Terwyl den Ezel bid', is hy met 't pak ge allen: En hy gevallen blyft: 't Peerd moetftaen voor de ballen , Den huys-man fchaft haeft raed , hy legt op't Peerd
het pak , Die eerft niet wou de helft, krygt 't heel op fvnen zak;
't Peerd berft van fpyt, en roept: ziet hoe de zaeken keeren Nu doen ik Ezels werk, den Ezel wou my leeren; Hoe ik met klynen laft, koft myden grooten laft,
'kHeb mynen kop gevolgt en niet op hem gepaft,
Dat is't, dat ik beklaeg. Wie zal my helpen klaegen? Ik moet des Ezels laft, en ook den Ezel draegen Ik heb van hem geleert, ten leert nu ook van my;
Die't pak fchud van fyn hals, krygt daer nog een
pak by. IN dit wonderbaer Gezigt beoogt men opentlyk ,
dat men verduldiglyk moet lyden het gene men door fyn eygen fthuld niet vermeyden kan : het Peerd ver- fmaedende met een onbermhertige oog de klagt-reden en fmeekingen van den Ezel , in het helpen dragen van fynen laft , wórd eyndelyk met den zelven alleen be- laeden , leert dit niet opentlyk, "dat den onbermherti- gen in nood zynde , ook geene bermhertigheyd zal ver- werven ? en diens-volgens, dat hy met geduld dan moet de ftraffèn draegen , die over hem komen? Neemt hier een les uyt, Hollander; want dit word gewifch op u tocgepaft; de on bermhertigheyd heeft ten. allen tydein xiwe Staeten doorgeftraelt , zoo als onze landen ge- noegzaem droevig hebben ondervonden in uwe wreed e beldftormereyen ; zoo als den Koning van Engeland, |
|||||
|
.■
|
|||||
|
der agtJtlende Eeuw. 2o£f
die gy van den throon geftooten hebt, Barnaveld, de ge-
broeders de Witt en menigvuldige andere können getuy- gen , en wel voornamentlyk Nicolae* van iluyven, Schouthetvan Fïaerlem, die gy, biddende voor den autaer, indien tyd als gyden naem vanKaes en Broods voerde, hebt dood gefiagen: neemt dan uwe ftraften met geduld aen, alzoogy om uwe vreedbeyd en onbermhertigheyd in het geheel ook geene bermhertigheyd weerdig zyt: noyi kwaed blyft ongeftraft. |
||||||
|
LXXXTIT. W0NDER84ER GEZIGT.
Jactamia contemnitur, fuperbia deprimitur. Cicero.
Men ziet het hier en over al , Daer hoogmoed komt, daer naekt den val- DE Mier kreeg vleugels op den rug,
Die maekten haer heel trots en vlug; Sy is de ruft, en welde mu? Hierom fy zegt haer hol adiu, Sy vliegt in 't veld; en is verblyd, Dat fy haer duyfter hol is kwyt; En dat fy hoorJ den Nagtegael, |
||||||
|
&o6 Dtn verllgten Jonas
Die haer vermaekt met zoete tael.
Sy fprcekt hem aen : wel geeftig dier Ik zien gy houd ook van den zwier: Zoo zyn wy iaemen wel geraekt Want my ook d'open locht vermaekt * Ik heb tot nog toe in een hol Gezweet, geflaeft, gelyk den mol: Maer ik kies nu het luftig veld Om niet van geeft te zyn gekweld Om te verzetten phamafy , Om vry te zyn, en altyd bly: "Want ongebonden is het beft Ik haet de flaeverny, als peft. Terwy] vliegt daer een Bie voor-by De Mier roept haer, blyft hier by my, Ik heb op u een klyne vraeg, Leert hoe ik my in 't vliegen draeg Op dat ik niet met fchaede leer Want 't is maer mynen ecrfteii keer. Gy waert roept Bie , heel onbedagt Dat gy u hebt zoo hoog gebragt, Gy vliegt verdoold, het waer u beft Dat gy weer keerde na u r.eft Gy vreezen moet van alle kant, Om dat gy vliegt met geen verftand Gy veel perykel uyt moet ftaen Want gy en kent geen regte baen Gy over al perykel vind Van regen , hagel; fheeuw en wind, Gy kont ook vliegen in het net Dat voor u heeft de Spin gezet; Ziet dan wel toe ziet waer gy vliegt, Vliegt liever niet eer g'u bedriegt. Is dat Jt perykel, roept de Mier, 'k Agt dat perykel niet een zier, Jae koft dat kort, ik vliegen moet, Voor al dat kwaed is toezien goed Ik zal als een voorzigtig man, |
||||
|
der agthlende Eiwv. 207
*•£ Perykel fchouwen daer ik kan.
Terwyl den Nagtegael vliegt op, Vliegt fy hem nae met loflèn kop, Maer als den zomer was vergaen, Zoo kwam den fchraelen wintes aen; Sy zag geen graen of vrugten meer, Sy word van kouw en honger teer, Hierom fy keert weer nae haer hol, De welde maekt den wyzen dol; Maer 't ongemak den zot maekt wys, En een kwaed kind maekt goed het rys, Sy klopt aen 't hol maer" is geftoort, Om dat niet open gaet de poort, Ten leiten komt daer voor een Mier, En vraegt van waer komt gy nu hiers Ik kom, zegt fy, hier uyt de logt, 'kBen liever hier, 'kheb my bedogt, ^ De fpys is op; hier is het hol,
Tan ïpys, en proviandé vol, Weg gy luy vlug roept den portier, Men kent hier geen gevleugek dier. Die in den zomer niet en flaeft, Word in den winter niet gelaeft, Sa weg men laet hier niemant in, Als die bezorgt is voor gewin : Gy hebt gedaen een blyde keus, Ik fluyt, de deur voor uwen neus, De Mier eylaes bleef buyten ftaen, En moeli van ongemak vergaen. DE fteuning op eygen kragten en de verfmaedinge .
van hoogere magt, heeft men ten allen tyde zien het verderf zyn van menige Staeten; het welk ons.niet ©naengenaem word afgefchetfl: door de fabel van da Mier, en dat men niet kwaelyk we zal paffen op de vereenigde Provintien : i'y roemen zig over hunne üerks plaetzen, fy betrouwen zig op hun geld;de onder-wa- terzettingen beöogep fy ais hunne beveyliginge, ende met een onbepadde en vermeten ftoutigheyd tergen fy «ten goedaerdigen en medoogeaden Keyzer,- jae fv feby- |
||||
|
so8 Dm verJlgten Jonas
nen hem te praemen door hunne ongebondentheyd om
de wapenen, fpoedig tot hun te keeren: als fy zullen beoo- gen , dat de zaeken ernftig worden , zullen fy als de Mier berouw krygen over hunnen ydelen en verwaenden han- del ; fy zullen by de Mieren, hunne nabueren, gaen klop- pen om ingelaeten te worden, alzoo fy van alles ombloot zyn; maer daer en zal hun niet open gedaen worden : de vereenigde Provintien zullen tot antwoord krygen, als dat fy in tyds moeften gezorgt hebben; dat fy hunne ver- waendheyd te reêr moeften geleyd hebben , en dat fy de zaeken zoo ernftig niet hadden moeten keten worden ,* boven-diên , dat voor gedaen naer geleert is, en dat fy in hunnen tegenfpoed beloont worden met de zelve ver^el- dir.ge, als ïy by hun zyn uytgemeten in dea vooifpoed:' loon naer werken. |
||||||
|
LXXXIV. WONDERBAR GEZIGT. \
Nil proderunt Theiauri impietatis. Prov. 10. 't Onregt gewonnen goed, Noyt eenlg voordeel doet. E En ftok oud armen Man , had in de langfte dagen ,
Veel hout in't bofch geraept, om 't favonds 't huys te dragen, Den |
||||||
|
der agthlende Eeuw. 200
Den hoop viel hem zoo zwaer, dat hy daer onder blyft,
Hy naet fyn gierigheyd, en op fyn zelven kyft, Heeft hier de gierigheyd de wysheyd niet bedrogen ?. 'k Heb op myn zwakken hals te zwaeren laft getogen ; Het is van ouds gezeyd: naer d'Ezel maekt men't pak j Maektgy het pak te groot ? gy krygt groot ongemak. £00 is't metmy gefteld» maer 't fyn verdiende placgen, Jk heb meer hout geraept, als mynen hals kan dragen En als ik heb van doen , hoe ftaen ik hier verfteld ? Het pak is zwaer, en groot, het wykt aen geen geweld Nogtans ik wil en zal hec pak, omhooggaen beuren, En zoo allengskensyoort tot in myn woodng flc.rsu, Door dat ik heb gerooft fpaer ik gewis myn geid, Terwyl dit hout-pak is op anders koft gevelt. En kan ik dus myn geld en myne fchatten fpaeren, Terwyl ik 't hout in't bofch voor niet koom te vergaren Zoo b'houd ik , daer myn trooft en fteun is opgefteld En welkers vrekken luft my t'allen tyde kweld; Dit is myn hoop, myn al ; dit is myn toeverlaeten, Als ik maer geld en hoop koóm ik geen onregt haeten • Dit is myn oude vreugd, 't behaegen van myn hert, Dat by rïly t'allen tyd verband de pyn en Iraerf. Hier op komt by den mande dood met fheliefchreden. Wel, zegtfy , wrekke beeft, weet gy wel om wat r.den Ik uhier naed'ren koom? waer blyft nu uwen trooft, Terwyl jk u haeft maek een onbezielde krooit, ? U onregt t'allen tyd en kan u hier niet baeren, Gy komt gewis te laet nu uwe dwaesheyd haeten; Het is met n gedaen, wat helpt u nu uw geld? Terwyl gy door deez'hand van al word blood gefield Sa, fa maekt u gereed. Den man begint te beven En roept, d lieve dood, ik bid u laet my leven! Hoe valt my bitter zuer 't verlaeten van myn fchat, Ey dog ik moet'er aen zoo gy my hevig vat, De dood gaf geen gehoor aen al deez' fchoon gebeden Maer trok den man van't pak , de ziel uyt al fyn leden , Sy gaf hem geen quartier, geen voordeel, geen genaed' Ziet zoo de dood komt aen , komt 't bidden veel te laet, IL Ded. D d |
||||
|
aio Den verligten Jonas
|
|||||
|
Dit faemen-ipreken van den Vrekkaert met de Dood
geeft verfcheyde voorworpen van zede-lefièn; voor «erft befpeurt men hier in , hoe den onregtveerdigen encie den gierigaerd alle hunnen trooft en hoop ftellen op hunne fchatten, en hoe het hun even veel gelt, oft iy de zelve met geiegtigheyd ofte met onregt inzaeme- len; daerom zegt zeer wel het H. Schrift: ubi thefaurus tuus ibl & cor mum. Daer uwen fchat is, is uw hert : geen vrees, geen bedrygingen , geen aentooningen van Jiunne verdwaeldheyd; met een woord geen gezonde leden , hoe genaemd , können hun van hunne begeere- lykheyd ontdoen : fchoon voorbeeld hebben wy hier van in de vereenigde Provintien, die zig ten allen tyd, als den houd-raeper, onregtveerdiglyk metrykdommea hebben weten op te hoopen , zonder aen te zien hoe fy van de zelve in bezit kwamen; want de begeerlyk- heyd was by hun dufdanig ingewortelt, dat nog gevae- ren. nog aenmaeningen, nog bedrygingen hun hebben Jconnen bewegen om'er afstand van te doen: vele onparty- dige fchryvers hebben hun dit opentlyk aengetoont; den Keyzer heeft het hun met volle regt bewezen , en jiiet tegenftaende fy blyven voordgaen in hunne hard- jickkigheyd ; de dood ( de bedryginge van eene regt- yeerdige wraeke ) komt dan tot hun, als tot den hout- raeper , en {preekt hun toornig aen ; fteld hun voor hunne dwaesheyd en onregt; dat nu allen tyd van ge- nade verfchenen is; geenzugten, geen klagt-reden nogte verontfchuldingen können u meer baeten , daerom moet .gy u wel-verdiende ftralfen onderftaen; en ten zelven ftond rukt fy hun de ziel uyt het lichaem, dat is: be- rooft hun van allen hunnen luyfter, hunne landen en erven, en fteld hun ten fpot aen die, de welke fy ten allen tyde zoo onregtveerdiglyk hebben vervolgt, aen de OoiL-nrykfche Nederlanden ; welkers luyfter ende »ieuwen glans aenftaende is tot een ieders wel behaegen. |
|||||
|
itf agthiende Eeuw.
|
|||||||
|
211
|
|||||||
|
LXXXP-. tVONDERB^ER GEZIGT*
Quemlibet ex meritis oma. Tacitus.
Men moet een ieder eer betoonen, En volgens fyn verdienften loonen. Ziet dit Schip zeer ryk gelatden,
Met veel pragt de eerfle reys, Om het Neêrland te verzaeden > Door fyn Indiaenfche fpys ,
Word verteld door d'Indiaenen , Die gelykHyk fyn verblyd,
En den Stierman zelfs aenmaenen, Om te blyven nog een tyd
Op hun aengenaeme firanden , Al%po ai'i« %o° menig fiand
Daer geen fchepen had zien landen, Üyt het Oofl'ryks Nederland,
En dat het hun wel geheugde Hoe deez' voWren fallen tyd,
Trouw en vol van alk deugden » Handelden met wys beleyd;
|
|||||||
|
h 12 Den verligten Jonas
Daer in tegendeel de kuften,
Van 't vereende ftaets gebied,
Hun ten allen tyd ontruften', Zco als ni'eer en heden ziet,
jdh het nu van alle %aeken, Was ten uyierften voorzien,
Giig Ae? zjg zeylveerdig maeken* Öni z'acn 't Neérland aen te bièn s
jTVj? <?flf al d'Hóllandfche Schepen* Dit beoogden in fyn zyn ,
tVkrd hun hert als 'mgenepen $ Fa/é den ivéedom en de pyn \
oy die ahyd groote Baezen Hebben op de Zee ge weeft $
Deden niét als tieren, raezen, Ende wierden als onigeeft,
jdls fy de verfmaedheyd zagen * Daer /y wierden mei beoogt}
Om dat fy in alle dagen , Teder hadden *t zyn gerooft +
Ieder riep: met regt en reden * Lyden wy al deze fmaed >
Tot boei van ons kwaède zedeii En [oo menig groüwel-daed ;
*« Spreek-woord komt zeer wet te zêggéftj Dat noyt onregt kan beftaen :
Jeder komt ons te verleggen ; Ziet wy ihoeten al vergaen.
Ondertujfchen 't Schip gaet vaeren, Ziet den Stierman neemt afscheydi
Op dat hy het door de baeren , En de nieuwe F'aert gehyd,
Om ontwerpen das te naeken; In een' ryk gelaeden ftand',
Om doen d'eerfte vreugd te maeken ? In des Keyzers Nederland.
r_T [er word ons cenigfints afgefchetft de wel-behae-
JLigens die de kuften der dry andere wereld-gedeel- |
||||
|
der aglhiende Eeutl>, ätf
ten zullen fcheppeo, in het bekomen der Vrye Vaert
Voor de Ooftenrykfche Nederlanden , alswanneer fy voor" de eerfte rnael hunne Ichepen zullen beoogen, nu zoo groote reeks van jaeren door dwingelandey väfi huii toebehoorende regt berooft geweeft zynde : alle Mo* gendheden en Landftreken zullen verblyd /yn, en zul- len metdwarze oogen de Holländers befchouwen, die, zoo lang fy de Ooftenrykfche Nederlanden hebben be- teugelt, alle die vremde kuilen veel onruft, onre^t en dvviriglandev hebben aengcdäen. Dit zal gevoelyker wey- ze eeneri pynelyken indruk geven op de gemoederen der Hollanders; edog zullen fy langs den anderen kant altyd moeten bekennen, dat hun eygen baetzugtigheyd hun in dien ongelukkigen töeftand heeft gebrogt, en diensvokens dat fy in ver nae nog niet hunnen ver- dienden loon hebben oütfangen ; maef even als dit een groote fmert ende pynelykheyd zal veroorzaeken aen deze landgenoten, even zal de vreugd onuytfprekelyk zyn die zig zal veften in de gemoederen der Keyzer- lybe onderdaenen binnen de Nederlanden ; men zal 'er met volle monden uytdonderen den lof van den gröo* ten Jefephus, fynen naem zal tot de onfterftèlykheyd op* gebeurt worden, en lyfen bloed zal aen hem des nood fynde worden aengeboden tot onderftand, alle de triumph klokken zuilen met gelyken klank de wolken door- dringen , allen het grof gefchut zal los gebrand worden, de ftraeten znllen met vreugde-vueren verheerlykt Worden , en langs alle kanten zal men zien uytfchynen de liefde der onderdaenen tot hunnen Monarch : het eerfte aenkomende fchip mag vry in gou de letteren de- zen eer-tytel voeren : 'kVaer VrY Langs 'tsCheLDe D'eerste reYs,
-•kbrIng 'tneerLanD nIeUW en rYken prYs. waer op my dunkt dat-ik al de Nederlanders hoor toejuygen LeeV' LUYster-rYCken Vorst, LeeV» hIer eeü'W- rYke tYDen ,
DIe 'tgansChe neDerLanD WILt heYL en VreUöQ eereYDen.
|
||||||
|
i
|
||||||
|
i
|
||||||
|
Dei verlieten Jonas
|
|||||||
|
&I4
|
|||||||
|
txxxrr. wöndèrsjier GÈzmr*
JuGunda eft memoria prseteritorutu laborum.
Juflus Lipfius. Zeer 'zoet is de gedagtenii Van't ïyden » dal voorleden i$> Ziet den Ketel en den Pot
Kwamen fäerhen ftout en bot* Om elkand'ren uyt te jouwen En ter dege af te krouwen ; Ieder ging'er aen't verwyt^
Door een opgeblaezen nyd;
Sy aenzagen geene reden, Nogt' en kenden geene zeden; Buyten dat, deé// kameraets
Maekten voor geen menfch ook jplaets;
Zelfs fy kwamen te beletten, Dat men 'tfchip in zee kon zetten; Want fy dekten ganfch den ftrand,
En ontroerden 'tvafte land;
Zee en aerde wilt men dwingen, En het al ten onder bringen j |
|||||||
|
der agthiende Eeuw.
Maer terwyl 'tword al getergt, Heeft Neptuyn ook ftraf gevergt; Sy ftonden als harde klippen , Qm de fchepen op te flippen, Tot belet van't Vrye Vaerd, Zyode noyt tot 'tgoed bedaerd, Hy wierd dan met regt ontßeken, En nam voor hem zig te wreken, Over zoo een ftout beftaen , Dat ten onregt wierd gedaen ; Hy dééd' dan de volle ftroomen, Van beneden opwaerts koornen; Hy ontroerde ganfch de zee, Dreef de baeren op de ree; Hy kwam zoo geweldig gieten, Dat fy beyd' de zee verlieten ; Dat fy op een korten tyd, Waeren in den grond gegleyd : Als dtéz' waeren weg-gedreven, En berooft van 't nydig leven, Was men weer in volle ruft, Ieder zeylde van de kuft ; Men vergat het voor'ge lyden, Ieder kwam zig te verblyden ; Dat m'eertyds geleden heeft , Nu niet meer voor't oog en zweeft; Want dit kwam het al verzoeten, Dat s'hun kwaeden moeften boeten, Dat fy waeren van den ftrand , Tot het diepft der zee verband ; Ieder zeyd' wat wilt men peyzen Op iet van voorgaende reyzen F Ziet den luyfter die deéz' tyd, Ganfch ons Nederland verblyd ; Dat Jofcphus dan lang leve , En Godt hem den Hemel geve ; Want hy heeft ons ganfche land, Toegebragt eenn' ryken ftand» |
||||
|
2i6 Den verligten-Jonas der agthiende Eeuw.
DOor dezen twiftenden Ketel en Pot, word ons niet
kwaelyk verbeeld de oneenige Staeten der veree- rjjgde Provintien , die ten allen tyde zoo te Land als te Zee hebben behendiglyk weten den meefter te fpelen;ende door Neptuyn, de regtveerdige wraeke, genomen door den verligten Vorft Jolèphux, dje ons de Vrye Zee-vaert bezorgt, en de ketenen, daer den Pot en Ketel ( de ver^ eenigde Staeten ) de Rivier de Scheide ten onregt hadde toegegleyd, doet losfpringen door hunnen ondergang ende verdelgir;ge, beweert door de handhaeviuge van fyne regten ; het welk de Qoftenrykfche Nederlanden zoo grootenluyitertoebringenzal, datfy, gevoeloos aeh de geledene lchaedenen dwinglandeyen van die meyneedige Hollanders , zig in alle vreugde bedry vingen zullen uytlaeten ; want dit is voorwaer een zaek , alwaer't dat den grooten Vorft niet anders hadde yerrigt, diefy- nen naem in het nageflagt zal vereeuwigen:; maer verre van daer! wat heeft hy buyten dit niet al ten, uytvoer ge- brogt ? daer men nogtans maer een ltraeltjen van f na fcherpzinnigheyd tot op heden komt te befchouwen; zyt zeker, het zal'er uog wel anders gaen : ondertuflchen dunkt my, dat ikgenoegzaem eenvoudiglyk de opkomft , voortgangen ondergang der vereenigde Staeten bewezen heb, in eene onparteydige ftoffe , want die niet dan waer? heydfpreekt, mag nog voor parteydig, nog voor beuzel- agüg bevlekt worden; daerom fluyte ik dit Werkje met de woorden van den voortrefFelyken Poëet Owenus. Sunt quidam, qul me dicent non ejfe Poètam ,
Et verum dicent. Cur? quia vera loquor. Miflchien zult gy, miflchien zal iemand anders zeggen, Dat ik metalmyn rym geen goede Digter ben.
'k Wil u, nog wie hetfy , hiergeenfints wederleggen : Die niets dan waerhejdzegt, ik voor geen Digter ken.
Eynde van het tweede en laefie Deel,
Gefchre ven door eenen Hollands-lievenden Lands-genoöt |
||||