-ocr page 1-
.■■■■
.&!'. .
IL'�' ,-�'� ■
��
1 ^
�'
D
Jfi
iO?iir
* W � � RELT IS C � RIF TS> ■ ' >
fihue.
*■
lïï.jüxio^-im'n
EER�CL O O �
ai
i) L� JljL Jev � Jt1 �kr, , *.,,-
.�",*'��">�5�»;�
, .,-. v/i .� iJ , . .' . ..� ji.iih'i , i i ., }.ii U-J, I
�'..» ...--i
■.;">; ; ��■r1' ■ ; y';H ";\r fff * ' ; t'V'i' ? �
�
V
...M-.
-ocr page 2-
CORTBEGRYP
defis * Eertclootsfchrifts.
is welfoodatde befchrij ving des Eertcloots ofte
hetEertclootfchrift,nae de ghemeene manier van
velen, voorname�ck inhoudt de form en verfchey-
' denheden der Landen,Zeen> Rivieren,, Bergen3BoC
fch�n, Steden,Dorpen, met yders vruchten, Dieren,
Bergh\vercken,COOpmanfchappen? en dicrghelijcke: Doch want
fijn Vorstelicke Ghenade hier at deurlefen heeft ver-
icheyderi (chrijvers, foo verftrecken hem de felve tot ghedach~
tenisdierftoElndervoughendatwy iulck�n handel indefeWif-
conftigeghedachtniiTen onbefchre ven laten, en alleenelick ftellen
tlatof onbefchreven is,of dat wy,l>efchreven fijnde, naonfen ftijl
anders veroirdenthebben,alleStbegrijpende in 6 boucken.
Het eerfte van des Eeertclootfchrifts bepalinghen int ghemeen.
Het tweede van fijn Stofroerfel.
Het derde vande Damphooghde.
De volghende boucken fijn het *Zeefchrift angaende, te weteri;
Het vierde vande Zeylftreken.
Het vijfde vande Havenvinding.
HetfefteSpieghelingvanEbbenvloet,
rum.
Geographi*.
rAltkttJine
nMporum.
Hydrogra*
pkiam*
Wheoriaac-�
tejfits&re*
timmert*.
-ocr page 3-
■■■/a -■■"� '� ;\,
EERST
D ES
� O V C
* E E R � C L O O � S C � �. I F � S,
;'�*■ VAN                         -�/..
S � � BE � AL ING � � �
Gtogra^h'mi
\..__ ^
I NT G � � � � � �. �
■
i;a
ACi'
*:" � 4.
-ocr page 4-
GORTBEGRYP
dcics ccrften boucx.
■■■*■■ '■ ■--                                                                                                                                    "                                                                         ,:■■■                                                                                         , . ■ .                                                                                            \                               '�,-
'■*■■■' .....' : [ ■■»
TSlgJoeJien ons gevoelen vandeghedaente�des Eert*�
cloots yoockaes * jMiddelronts, begin der Eert-*
dootlangdejn des Eertclootfthriftdachs,wat ey-
ghentlicx in heeft dat verclaring behouft, fo (uilen
<upj daerafindit eerfledeelde volghende vyfbe-
palinghen fihrijveni midtjgaders een fiBe des vpijfintijts9 om dat
diejbmvpijlenfalghenoemt vporden. Daernajal volgen een ver-
claringjooetfihijntdatmendefiteckmocht anlegghen,om met ter
tijt vpeerom tegherahen anfidcke wetenfthappen alffer inden
VVijfentijt ghevpeefifijn.
mm.
jBfiotorti*
Bepa-
v.
-ocr page 5-
BEPALINGHEN.
,l, BEPAL Ι Ν O.                                   Dei»*},.
Eertclootishet roerende vveereltlicht dat vvybevvoo-^^"^
negendedenacfatften *Dvvaelder beneve d'ander feven» puma.
q e wel anyghelick bekent ghenoueh ichijnt wat
Eertclootis,nochrans nadien t'gemeen gevoelen
der meefie menichte def�s ti/ts verfehilt mettet ge-
meen ghey�elen van een minder, die wy nochtans
achten de iaeck beter te verftaen,foo hebkk vande ν
Eertcloot een bepaling ghedaen als boven : Om
vande Welcke breeder verclaring te d�en, en ten
cerften dattet een hemels licht is, foo neemt dooi*
t'ghedachtdat yemant op de Maen ftaende naden
Eertcloot iage, gelijck wy op den Eertcloot ftaen-
de na de Maen iien: l'welckioofijndejdeghedaentendes Eertcloots hem ver-
fchijnende}fullen gr��i�ghemeenichap hebben metteghedaenten der Maen
door ons ghefien: Want ghelijck ontrent den,helft der Maen die vande Son .bc*
ichenen wort voor ons blincken^e is, alfoo moet ontrent den heljft des Eert-
cloots die vande Son befchenen wort voor hem blinckende fijn, en dat noch
claerderdande MaeniV��rnamelick op die plaetfen des Eertcloots daert watet
is,om dat de weerfchi j η der Son �pt water bycans fo claer is als de Son felf. Teni
anderen ghelijck de Maen in ons anfien plecken heeft duyfterder als de reft,alic*
foudeden Eertcloot in fijn anii�n ter plaetf�n daert landt is eenigeplecken heb*
ben, onclaerder dan de reft daert water is. Ten derden fulcke veranderinghen
als wy iien van nicu Maeri, voile Maejl,ee*fte en laerfte vierendeel Maens,i�o-
danighe veranderinghen falhy fien van (op dat wy de Maen namen volghen)
nieii Eertcloot, volle Eertcloot ^erfleen laetft�yiercndeelEertclootS� Ten
vierden ghelijck wy fien Maenduyfteringhen en Sonduyfteringhen, alioo iai &%«/«»*«
hy fien Eertciootduyfteringen, en Sondtiyfter�nghen, Want alft m�t ons Son- **�
duyftering is, fal hy Eertclootdayitering flensen met ons Maenduyftering we-
feride,hy f�� Sonduyitering hebben.Doch valter dit verfchiliDe Maen wort uyc
den Eertcloot altijt ghefien op een felve fijde, ghelijck haer verduyiterde plec-
ken bet�yghen : Maer den Eertcloot verthoont heur voor den fiender op de
Maen alkuyr met ander plecken, om dat alle uyr ander lantichappen en zeen
V�Or hem v�tichijnen: Sulcx dat hy van dies foodanighe veranderingen ibude
iien inden ��rtcloot,ghelijck yemant op de Son ftaende fien ibude inde Maen,
welcke voor hem alle maende een keer foude doen, daghelijcx ander plecken
toonende, t'welck wy dadelick fien, om dat dagheliex een ander claer deel der
Maen hem na de Son keert. Merckt noch dat dek vertooning des Eertcloots
voor een op de Maen ftaeiiderniet alk 24 uyren de felve en is, maer daer vallen
ongheregelde veranderinghen, om twee verfcheyden oitfaken, d'eene dat den
faideYvande Maen dem Eertcloot fomwijlen fal fienopdeNoortfijde/ander-
iiiacl op de ZuyrfijdeiD'ander de wokken^e fomwijlen de zee bedecken,fcm-
Wijlen t'lant alleeri,ett�licke mael d'eeh en d*ander,by Wijlen geen van beyden,
^ll�wekiiic�nghen de verwe des Eertcloots voor fulcken fiender verandering
liioer�ii gheven*            WQ�v                κ^/φμγ
Angaende ymant mocht invallen, dattet opperfte vant zeewater een cloot-
' Α 3                  viack .
-ocr page 6-
ν
Ίί iSoVCiC DES feERtCLOO tSCHR�FTS,
vlack fijnd'e; dat da�rom de fchaeu der Son haer voor den fiender op de Macn
verthoonen foude als een feer cleen puntken, fonder tIgheheel water blincken-
de te maken5 Seker dat foude ib gebeuren als t'Water heel ftil ftonde,gelijckmen
deur voorbeelt iien mach in clootfpiegels daer de Son op fchijnt, waer af oock
CatopMH� de redenen inde * fpiegelfchaeuwen hief na geleert �ullen worden: Maer t'wa-
τ ter niet heelftil ftaende,dan deur de wint beweeghnis en baren cri)gende3giOOt
ofclecn, ibo heeft elcke baer of baerk�n fijn befcndei fchaeu op eenighe fijde,
welcke al t'famen blinckiiig over al maken, gelijckmen daer af voorbeelt mach
i�en in baren of baer ken s daer de Son opfchijnt.                                      :M
Tot hier toe is verclaert de bepali�g inhoudende den Eertcl�ot een Werelt-
licht te wefen: Maer dOirfaeck waer�rn fyroerlickghefeyt is, en den achttien;
dwaelder benevens d'ander feven, dielM�ride volgende befchrijving der dwael-�
derloop blieken.
(
Eertcloots * as is het deel van den asdes^vaftefteeiS
eloots, dat vvy door ftelling nemen inden Eertcl�ot be-
grepen te fijn.              ;
Vanden as des vafte fteefdo�ts, die wy hier door fte�ing van een vaft eert-
ri jek om de redenen verclaert voor d'eerile bepaling des 4 boucx vanden drie-
houckhandel,nemen te ftrecken deur des Eertcloots* middelpunt, moet een
deel inden Eertcl�ot begrepen fijn, tTelv,e noemen wy fijn as- Waer uyt wijder
volght^dat de twee uyterikri des felfden aSjfijn des Eertcloots * afpunten.
? ':' ";�-: ■ !f:"- -^φ-Β E Ρ AL Ι Ν G.~ '. i'.V .'�.'' ,.'..' ' " .*;, \
Eertcloots middelront is een grootfte rondt beichr�-ΐ
ren opt middel tulTchen beyde de afpunten.
Alsghetrocken fijnde* halfmiddaehrondejfbvan d'een afpunt tot cTande^
het rondt ftreckende deur t'middel der felve, Vwelck oock is deur t'middel tuf�
ichen beyde de afpunten,noemen wy middelrondt.
p'oirfaeck dat wy dit niet nae de ghemeene manier * evenaer en heetcn, is
omdat evenaer als blij cl: in des driehouckhandels4 boucx ι bepaling, teenemaei
een ander is, diens begin te 24 uyren maer eens en overcomt mettet begin des
middelrondts. Men mach f gene opt middelront is iegghen onderden evenaer
t� wefen, maer om over al vafte redenen fonder twijfeling te ipreken, lbo vcr«
eyflehen die verfcheyden ronden verfcheyden namen.
iarumfixa-
rtiin.
Centrum.
VolL
-
<%:r
Semimeri-
AEquator
t/f/ AEqu�-
hoBialis.
4 BEPALING.
ierreilrii.
Voor begin der * Eertclootlangde nemen vvy het
lialfmiddachront at�tPicodeT'eiain Tenertffa.
Ge�graphh 0e * Eertci�otfchrijvers defes tij ts en overcomen niet angaende het Hellen
van t'begin der langde: Eenige volgen �tolemeusfivdfc ftelt op de �ylanden van,
t Canarien. Ander letten op de recht Noortwijfing der ieylnaelde diemen eerifc
fc":�                        .. <■ λ                                                                                            Ont*
-ocr page 7-
VAH-<Ύ.*ϊ;B;iPAL�;NG;iiE;N 1 NT^G HEMEEN. 7
ontmoet yanGanariehWjeftwaertjWae-� in fy niet overcomm�de/o itelt d'een
iijn begin verre yAn^^nK^^Etoi^^^ie&^iflli pf fehrijvende van cea
&%ϊ:~
plaetfens langde, ibiader da�-r by te youghenwat Eertclootfchrij vers begin hy
heni yopritelt, foo vplght da�r dickwilsp^ghefchiclstheyt uyt. Dit anghefien,
$isppenbae.r d�, natuerlicke-«jcfcn- te v�reyJ�chen * om -xfeen d'ander wel te ver-
fiaen en dwaling te felMiW,§%datr^en een alghemeenvaft begin neemt:T'icl-
ye et)ean Jii<|fcb0qu,ameli^kgegrom fijn ©pde anwijfingder feylnaelde, want,
nadien^ gbeMielve middag                                                                            Ohfer-va��'
op verfcheyden breeden ghedaen, verfcheyden halfmiddachrondenvoor begin Kes-
gheftelt. Ten anderen en is de ga�aging«iernaelde pp een felve plaets deur
verfcheyden * gallasers foo nau met fekerheyt niet doenUck,dattct niet ι 'φΐ&ι Obfirvmo-
fch�t,bedraghencfc onl?e^(|OGOghemeen flappen* ]%dandeai{wij;tingder Wfc
naelde tpt ciefen eyndegheei%henouchfaemfekerheyt hebbende, fob wil de
reden diimender vaft lant toe verkies. En,nademacl Ptple�em daer toe ghe-
nomeri heefr een der fevcn Eyidn^en van Canarien t'welck hy luno rtpemt feh,
dattafhem veel inghevokht hebben, foo'en ift niet buyten�w&^fulcx t�
bli j νφ. Doch angefien het een eynde eens eylan ts van fander in langde ver-
fch�tjjpo ift billich een i�ker eylant te verkiefen, en daer in een ghewii�e lang-
duerighe merckelickeonbeweeghlicke cleene plaets?die onsrgheen ί φ en doe
mifien, want nadien de rekeningen der Eertclootlangd�nvan ftedenen plaets
icn tot op 0 toe nauwe en f�rchvuldelick ghedaen worden, feker tis ;ed�n dat
deftellingvant'begingheen � 0 onfekerheyts en hebbev ^iertP�isvo�ren
ghefteltdebovefchreven PicodeTeide 7 w�fendeeenhopgnevermaerdierpotfe
vanfomialseen fuyckei^root^endat 'mTemriffa, t'grootfte, rij ckfte en befte
eylant der feven van Canarie?ajfp my mpndeiick gefeyjt heeftHeer Mekhioryva.,
de Kerckhpve aldaer geboren en opghevoet: Soo.ym^nt ander bequam�r vafte
plaets op den Bertcloot wiite, t'waer reden 4ie te verki�ien,maer deb�v^fqhr�-,
yen onfekeiheyt dunekt my datmen behoort te fehuwen* "'■, .� '
DiiJ^O
"1 ' ■!' '
ι
5 BEPALING.
■V
r Eer tclootfchriftdach noemen vvy die h^er begin iie�nit
Dies Geo~
grajihicm.
opt begin der Eertclootlangde.
\Vanneer de* Eertclootfchrijvers niet en ov�repmmen in een ghenieen Geografik
enit begin desdachs5gelijckfy tot noch t�edatmen weet niet ov�rcomm�n
e^ hebben iJrpp en ifi�r op plaetfen die veel in langde verfchillen gheeii feker-
tcyt d�s dactis» Ό fti t'welck by vo�rbeek te verclaren, gh�n�men of ymant         , Λ
pp d een der tWe�plaetfen veel inlangde verfehinende,als neem ick Hollandtzn ,j 0
Chtintti ghetchrevenhadde feker* gailagingen der Hemelfche lichten, of ander obfervdth-X,
^inghen ghedaen te h�bben op den \z Mey int jaer 1602: lekfegh dattet v��r nes'
de menfehpn op de ander plaets woonende, en f felve daer lefende, �nfeker te
jfijnoft wasjiemlien 12 Meyeofij Meye. Enwantdegropteze�vaerdehfont-
bfn d� Eertcioot by Hollanders en Zeelanders jaerlicx feer toenem �,ίο ift keti-
^elickhieruytnuter tijtveel ongeriefsteconnenvolghen, vo�rnamelick iii
*lEertcl�ptfchriftfche enHemelloopfche ftof,alwaer d'onfekertheyt eens dachs Matetid
y�elander pnfeeckerheden fo�de conri�n mebrengheri, als in ga�aging vande Ge°grafi�cd
plaetfen der'Dwaelders ghedaen op verfcheyden plaetf�ri veel in langde 'ver- SM^ m
ichillende,waer uyt het nochtans meughelickis die conften grootelicx te ver- l' "
�ii��ren,�n vafticheyt t� gheyett, gelij ck t'fijnder plaets breeder gefeyt fal wor-
-ocr page 8-
a
8 iB�VCk DES �ER^GL��fSCHRIfTS,1
den. Maer om de gheda�nfevan de v�orfchreven onfekertheyt des^achs t�
verclarenyfoo laet Α Β C D een rondt des EertdPots fijn *eveWijdich tnettec
middelrondt, doende elcke booch Α Β, Β C,C D,D A> een vierdeehonts:Hiei:
op fijt ghy by voorbeelt ter plaets van A;Dk foo ghenomen,alit by � an Α fijn-
de is middach den 12 Mey, foo lult gny fcgghen dattet voor de ghene die van u
Ooftelicker als an Β woonen,op dienfelven tijt6 uren later is, te Weten 6 uyren
des avonts den 12 Mey. En om de felve reden fullen de ghene die an Β woonen
fegghen dattet voor de gh�nedie noch O�ftlicker alsan G woonen^op dien fel-
ven tijt n�ch ander 6 uyren later is^t�}
ftaraMtn,
m ί
\veten midnacht als begin des 13 vanr
i*M2
Mey: T'wdck ghy an Α iijnd� oock1
fult toeftaen. Aldus dan over d'eeii
fijde gec�mmen lijnde van Α Ooft-
Waert over Β tot C,wy fullen nu alfo'
commen van Α Weftwaert over D>
rotC ind�fet v��gheji: Alftbyu an
Α fijnde�s middkh den'�i Mey, foo
fult ghy fegghen dattet'voor de gene
die van � Weftelickel' als an D woo-
nen »o j> dien fel ven tijt � uyren vroe-
ger is,te weten 6 u^r�n des morgens
den"12 Mey. En om d� felvc reden
fullen de ghene die �n E> woonen*
ieggheh dattet voor herriiien die noch Wciteiicke� als an C woonen op dien
feiven tijt noch ander "6 uyren vrougher is^ t� weten midnacht als begin des
12 Mey�, t welck ghy aft Α fijnde oock fult toeftaen. Maer ghy hebt te voren
toegheftacnen bcvefticht dattet anC is midnacht als begin des 13 Mey.* Daer-
om ghy u fel ven teghehfprekehde; ten is gheeh wonder dat ghy met anderen
nietenovercomt, oock dat Portuguifen en Spacngiaerden d'een Ooftwaert
d ander Weftwaert na Indien i�ylende, met malcander twiften en een dach
Verichillen.                                              ,; ...*.,-�. r -�,
Dit ongeval eonnen de Eertclo�tfchrij vers voo�c6mnien,met den dach een
bepaelt begin te fetten,t'welck met reden gehjek in defe bepaling opt begin der
Ecrtclootlangde ghenomen wort.
Angaendeymant nudencken mocht fulex fijn ongeval te Tullen hebben,orn.
dat twee plaetfen gheen uyr gaens van malcander er) over d*een en d'ander fij-
de van t'begin der langde gheleghcn; altijt een dach fullen v�rfchillen, t'wekfe
in * burgherlick anfien fwarichcyt fo�de hebben iHier �p wortgheaniwo�r�
dat ghelijck de * Hemelmeters onder hun beftemt hebben een ghemeene �ir-
den der sneven uyren,ahvanghende op den middach , latende daer benevens
yder gheilacht van volck de uyren noemen en ictten ibot hiiri ghcvalt, d'een
even > d'ander oneven ,iommigbe anvanghcndedesmidnachts,eitencke m�t
Sohnen opganck,eenighe metten onderganck,en ib� voorts, Waer me de Hc-
rn�lm�tersin ftof des Hemclloops hun niet �n bccommeren.Eveneens enfui��
lende Eertclo�tfchrij vers in' ftof des JEertclooifchrifis hun niet behouveh t�
moeyen mettet begin des dachs van verfcheyden yolGken, maer hun bepa�it
eyghen begin int ghemeen ghebruyeken *.En ghelijck de Hemelmeters haer
uyren tot onderfcheyt van d'ander noemen * Hemelloopuyren,alibo fullen de
Eertclo�tfchrij vers defe daghen tot onderfcheyt van ander, meughen heeten
ghelijck de bepaling mebrengt Eertclootfchriftdaghen.
6 ΒΕΡΑ-
,�'■� Α'"
Confidera-
tionepolytka,
Aitrotogi.
HorasAfiro-
nemicas.
OiesGeogra*�
f>h'tCQ$.
__^_^_______1________l_
-ocr page 9-
Va ν syn bepalinghen γκτ gheme��I. §
6 BEPALING."'"-" .■'��■■;/.''V:'�*
Wysentyt noemen wy die, vvaer in by demenfchen
een feltfaem wetenfGhap gheweeft heeft, t'welck vvy
deur feker teyckens ghewiiTelick mercken.doch fpiider te
weten by wie, waer3of wanneer.
�                     *                                                                                      ~. ~ ... .-.r:/,. ,, , ;,r. �: , f. ...�            ., .τ
Angheficn het int volghendcdickwilste pas fal commen, t'onghewoonlick
Avoort Wyfentiji te noemenden dat mijn voornemen is t'fijnder plaets te weten
inde navolgende vernieuwing des J^/2#ty>/,verclaring te doen,hoemen mijns
bedunckens de faeckan foude meughen legghen, om weerom tegheraken tot
alfulcken groote wetenichappen fooin Hemelloop als ander ftoffen * ghelijck
wy mereken by de menfchen eertijts gheweeft te hebben, fo heeft my noodich
ghedocht den fel ven tij t te bepalen alfvooren.                          ..■ Ji
Maer om hier af bteeder verclaring te doen ick i�gh aldus: Tis int ghebruycfc
datmen den tijt van over ontrent neghenof thienhondert jaren,totover on�?
trent 150 jaren, noemt Barbamm (csculum, foo veel te fegghcn als keecket�jt,
om dat de menfchen feven of acht hondert jaren lanck waren als leecke,fonder
oeffening der letters of vrye conften: T'welck fijn oirfpronck nam doen de
Chriftenen d'overhant creghen boven de Heydenen: Van welcke fy te yoorefi
veel gheleden hebbende, en daer benevens de Heydenfche Religie fee? haten-
de , verbranden en vernielden niet alleenelick alle boucken der Religie, mettc
ghene daer eenich vermaen van hare Goden in (tont, maer oock der vrye con*
itend'cen metten anderen, waerfyfecrijghen conden. Ten laetften heeft dit
een eynde ghenomen, fulex datmen heel verkeert de verborghen overbleven
Heydenfche boucken,weerom in allen houcken ghefqeht heeft, int licht ghe-
brocht,en met grooteneerftieheyten coftdoen drucken,niet alleen Wi vrye
conften, maer oock hun Goden aengaende, fulex dattct nu yder Chriften viy
itaet die in fijn ghedichten te aenroepenj Ia ghedichten der Chrifteiicke Retf-
gie te vermenghen met veerfen vande rammeling der �^eydenfche Goden, en.
die daer in fcer ervaren fijn, worden daerom oock fegr gHejeert ghenpernt. Nu
alfoo benevens eenighe ydelheden,oock ernftighe dinghen voort quamen, en
dat de letters en vrye conften weerom pp de beenen gherochten,men heeft die
voorichreven tijt van feven oftacht hondert jaren,tot onderfeheyt des tijtStdiet
im is, en ontrent duyfent jaa daer te vooren was,ghenpemt alsghefeyt is Xeec-
isetijt, by welcke d'ander verleken, Wtjfetijt foude meughen heeten: Poch tpt
fiilcke Wijfettjt en ftreckt ons meyning in de bovefchreven bepaling ni�t3want
die met d'ander feven of acht hondert jaren , al t'famen niet dan leecke tijt en
iijn,verleken by den onbekenden tijt die wy deur teyckens fekerliek mereken
gheweeft te hebben. Maer om vande l�lve teyckens breeder verclaring te doen
�ckicgh:                                     �■.:,-■;-':';, �:'..<\'&ί�χ-ν yfnv^rnljni�
- i Te ν eersten datter byde menfchen een groote ervaring en kennis des
Heme�oops gheweeft heeft, welcke ten tijde van Hyftarchu* en mlm^hym
cafts te niet en vergaen was, fulex dat al t'ghene fy daer af befehreven hebben^
imaer voor ovetblijffels te houden en fijn van t'ghene datter gheweeft hadde,
want den �erften grondt waer deur het inhoudt dier overblijffelsghevonden
tyiert,te weten de ervarings dachtafels, fijn verlorenen men heeft federt gheen
ander ghemaeckt.                                                                  ,\ .         SemjJamia
v^ngaende het pngheregelt roerfel der Dwaelders dat ftoUmetts de * tweede ^M\imm^
»                   oneven^
-ocr page 10-
ίο tBovgk des e�rtclo�tschrifts,
©nevenheyt noemt,t'welck hy int 4 Hooftftick fi j ns 5 boucx,en noch meer int
2 Hoofiftick fijns 9 boucx,meent i�lfs eerft gagheflaghen te hebben, en by fijn
Voo�ganghers niet bemerekt gheweeft te fijn, befehulcHghendediekmael hun
onnachtiaemheyt int gaflaen vande plaetfen en loopen der Hemeliche lichten:
Daer wort op ghear�two�rt, dat de voorgangers de f�lv� tweede onevenheden
ghefien hebben > eer hun meughelick was d'eerftc onevenheyt, of Dwaeld�rs
middelloop fooaerdich te belchrijven ghelijckfe Ptolemem daer nae gecreghen
heeft,en datfeom tot lbo grooten vondt te gheraken niet onachtfaem en had-
den gheweeft, maer neerfligher danmeh van fyffarchus fijt af, en voor hem
hoelanghe en weetick niet\ tot nu toe gheweeft heeft, of meughelick is ghe-
weeft te fijne,om datmen na den Wijfentijt5de faeck op fulckcn voet niet aen-
ghetaft en heeftghelijckmen doen dede, ibo wy tetft ont t'iijnder plaets daer af
breedcr verclaring lullen doen.
Het voorgaende wort bevefticht deur dienm� nae Ptolemem tijtinettelickc
Tii-vtffu
Arabifche ichriften vernomen heeft,dat voor hem by vericheyden* gheflach-
ten van v�lck �nt ghebruyck is gheweeft, de vafte lierren op de Hemelclooten
in ander formen te teyck�nen dan degh�meene Egypfche, van welcke Ptole-
mem'noch Hypparchwnerghens eenich ghewach en doen: Soodanighe heeft
my ghetoont den Edelen Hoochgheleerden Heer lofifbxs ScaUgery'm boucken
niet verclaring der teyckensghedaen in Arabifche fpraeck , en dat niet op een
wijle, niaer wel tot drie cl�oten toe,elck vericheyden vanden anderen. De for-
men van een dier clooten wierden gheieyt Hemelteyekens der Indianen, van
welcke hamen,doch fonder fchilderie,'my oock ghedenckt ghelei�n te hebben
in een Latijns bouck vah Teer ouderi druck, maer des fchrijvers naem is my
vergeten,icken weet oock niet waer tbouck blevenis. Een deelander teyekens
heb ick gefchildert geficn tegen derh�eren van een camer op fConincx hof in
Polen tot Graco,wefende monft�rs, diens leden gemengt waren uyt verfchey*
denafcphiften van ghedicrten,�n ftont daer by geichreven S1 gnah erme*
τ I s, dats teyekens vahHcrmes. Niet een van al de bovefchreven Hemelteyc-
kens �n vihde ick alsghcf�yt is by Ptolemem vermaent te fijn; Waer uyt fchijnt
te meUghen beflotcn worden, die � t?fijnder handt niet ghecommen te wefen,
Nam*
veelmihd�Hemello�pfche leeringhehdieelck* gheflachtnailjn wijfe daec
op ghegront hadde. Voort hebben de;Hemelrhciers eertijts wel gheweten dat
denEertcl�otomdeSondraeyde^ionderdatde eyghentlicke voorftellen van
dien Piul�tnem, foot fchijnt, ter hant ghecommen fijn, want had hyfe ghefien,
tis daer voor te houden dat hy (foomen oirdeelen mach uyt fij η vetftandt en re�*
delickheyt inde reftjfoud�toeghelaten hebben het natuerlick roerfel byde erva-
ren Hern�lmeters beichreven, en datder eerfte leerlinghen verlaten,of alleen-
'Tropo/itie-
nem,
Ann* nu-
mtro.
lick l��rings halven by * ftelling gebruyckt. Van dit roerfel des Eertcloots heb-
ben vernomen PhiktdutPytagorkmds Plutarchm i�ght, voort KjHri��archus Sa*
ntmio Aichimedesint b�uckdes■* iahttalsbetuycht 4 Maer dat fulexinden wij*
fentijt niet enghebeurde,fchijntghenouch uyt K^irchimedes woorden te meu>
^ghen beflbt�n worden >inhoudende dat rfri/tarchm fchicc�teghende Hemel-
�rieters di� de weerelt fcy^en een cloot te fijn, wiens middelpunt des Eertcloots
middelpunt iSjCn halfmlddellijn evqn andc lini tuiTchen t'middelpunt der Sonf
irit'riiiddeip�nt des Eertcloots, welcke lini (benevens ander fleebtkheden)
d'cen tijt langherwef�ndealsd'anderyfooen fchijnter niet veel beicheyts in.
VroprwnH. Voort foorkienittfiec deform den* everedenheydt by LArifiarchfu aldus
. �,; i?j gheftek;
':Λ'ΗΪ ikhffldil�fyV.iQ l�ui
Qhe*
\
-ocr page 11-
Van syn bepalinghen int ghem�en. ji
Gheljjck cloots middelpunt,
Tot ckotvlack,
^Alfoo Eertdootwcch,                                                             �!
Tot verheyt der vatte β enen.
Alwaet tegen Wifconftenaers reghel verlijcking van * verfcheenflachtighe Kami*
�ijnde,te weten punt met vlack/oo fchijnet felvc als vooren ghefeyt is daer uyt «e*�
te moghen befloten worden. Angaende ^Anhimedes de bovei�hteven evetc�
denhcyt uytleght,en feght aldus behoor en verftaen te worden:
Gheljjck Eertcloot,
Tottetghene men de ^toeerelt noemt,
%^Alfio Eertclootwechs cloot,
Tot vAtteflenem sloot*
Tmach daer me fij η hoct wil,dan wifconflighe redenen vercyflehen gewitte
Woorden: In fommc daer en is gheen teyeken van wi jfenti jt.
h Ander ^etuyehnis van een groote oeffening dieder voor Ptolemem tijt inden
HemeUoopgeweeft heeft, hebben wy door de verfcheyden manieren van lee-
ringen der clootfche driehoucken op verfcheyden gronden gefticht, naderhant
tevoorfchijneghecommenin Arabifchefpraeck,en daer uyt int Latijn ghe�
rocht. Want nadien de menfehen eertijts faghen hoe noodich goede manier
van rekening der clootfche driehoucken was, om na volcommen kennis des
hemelloops te trachten,foo heeft hun verftant in die ftof wonderlick gearbeyt.
De manier an Ptolemem ter hant ghecommen,en door hem befchrevcn,is cort
en aerdichjbeftaende in vergaring en aftrecking van redens der linien, die ver-
docht worden in feker plat datmen * clootfne noemt,maer t'gcbruyc is moeye- S&ioffi**
lick want den Docnder ant werek commende,en vint in dien befchreven drie* rica'
houckhandel tot alle ontmoetende voorbeelden gheen geformde * werckftuc- Prohlemata\
lsen,om die met lichticheyt te volgen, macr moet geduerlick becomtnert fijn,
ttietVoveidencken wat manier van vergaring of afttecking der redens hy tot
fijn voorbeelt uyt de clootfne verkiefen fal. Een ander manier ift diemen oock
ghebruyekt met bedencking der gemeene fneen van platten der ronden opalen
cl�ot gheteyekent. En noch eenander diemen by Regiomontanmbwint.
Angaende ibmmighc achten de vonden des Hemelloops niet foofeer oudt
tewefen maer dat de meefte befonderheden van dien deur ffyppanhm tot
f menfehen kennis foudenghecommen fijn. En dat Timochares ghelceft heb-
bende %o jaren na den Grooten AlexandeY, onder de ft�rflicke den eerften was,
die t'vinden enopfehrij ven der plaetfen vande vafte fterren beneer ftiehde, mij η
eevoelcn is daer af anders: Wel wil ick toeftae,dat fo Ffypparchm uyt de boucken
van fijn voorgangers niet befchreven en hadde het bouck daer na Ptolemem tet
handt gheeommen, en van hem tot ons gherocht, dat wy nu vanden loop det
Dwaeldersweynichkennisfouden hebben: Maer dat hy van die feitfame voor-
dellen een vinder foude gheweeft fijn,t'en fchijnt niet om onder anderen dcCc
tcacmPtolemem fegt int 11 Hooftftick fijns 4 boucx, dat Hyppmhm een fwanc-
hevt ontmoete, om dat hy deur * fte�ing des Maenloops in een * inrondt, tot Ρ f imm;
XlSwmdaocteftfimiiBin een^uytm^elpunticluont:Bew jft ��
voort dat fulckverfch� niet en quam deur de verfcheydenheyt die Hypparchm circul0t
inde twee ftellinghen vermoet,dan deur fijn mifrekening of ander onghe val:
Ditfoo fijnde.hct fchijnt temeughenbefioten worden, dat Hypparchm onder
andetvondendiemen hem toefchrijft^ooralgheeiiι vinder en was des* ver-^,�*-,
toochs deurt'welckbewefenwortd'eenendanderftellingeenfelvebefiuytte*�
gheven,maer veel eer dat hy fulck vertooch (t'welck wy met en fegghen tot fijn
-ocr page 12-
!!
i
vermindering maer om t'voornemen te bewijfen)niet begrepen en heeft,want
Mathemati- anders net waer fo veel al oft ymant wel verftaende * t'wiiconftich bewijs vant
mm demon- lactfce voorfteldes eerften boucx van ^/^ynochtans daer na rotte dadelicke
itmwnem. �rvarjng COmmende, twijfelde of de twee' viercanten der twee cortfte lijden
- - < >. eerts rechthonckigen driehoucx,even fijn ant viercant der langfte fijde, om dat
"■ hyfe dadel ickbevint te verichilkn/onder te weten dat fulex niet en comt deur
ghebreck des voor ftels, maer deur feylingder handen 9 oogben, deur rmfreke-
ningjOf ander ongeval. Angaendedat Vtdewem int 2 Booftftickiijnsj boucxj
de manier van/fy^r^Wprij ft voor die der ouden , nopende het vinden de�
Sonnens plaets tuftcrien de vafte fterren, omdaer uyt de lanckheyt des jaers te
berekenen,,welcke plaets fy meynen de ouden ghefocht te hebben deur de Son-
S�Wttio nens evenaer breede doenfe was in haer * Noortftant, welcke onderfoucking
t�i-v&L� Bypparch�imetmec�dcx fekerhey t dedcdoenfe indelentfne was. Hier op fegt-
men,dat iy die door foodanige langduerighe feltfaem oeffeninghen en ftecroo*
ginghen,gherocht waren ter kennis van der Dwaelders middelloopen, niet en
Jouden bemerekt hebben foocknighe erv^ringhen gantfeh onbequamelickin
Sonftant ghedaen te worden,ick en fiender gheen teyeken af; Maer by aldienie
haer ervaringhen in Sonftant ghedaen hebbensfoo Hipgapchm feghr, tis te ver-
moeden dat fulex niet en ghebeurde deur onderfoucking vande Sonnens eve-
naerbreede, maer veel eer met meerder i�kerheyt deur fnemen der fchijnbaer
duyftefaerlahgdetuflchen haer eneenige der vafte fterren, Wantie beneven de
Son5alimen vlktelick ghenoueh fteerooght, ghefienconnen worden ;T'welck
TtoUmem onbekent wefende>fo en fchijntfijn verheffing van Hij)parchm vont,
boven die van fijn oude voorganghers in gheen ghenouehfaem reden gegronr.
-: S�o veel Ttmochares angaet^dat hy als ghefeyt is onder de fterfheke den eerften
xv,;, : ■", foude gheweeft hebben, die t Vinden en opfchrijven de� plaetfen vande vafte
flerren beneerftichde: Anghefien hemliendie dat f�gghen, en Ttmochares me,
©ribekem Mijnen gheweeft de befchrij vinghen der Hemelclooten,°P welcke
fcaef oude voorganghers van verfcheydengheflachteny de fterren in ander for*
uien vervinghen als voorenghefeytiSjfojen khijntTiptochares fulcken eerfteti
gaflagher der vafte fterren niet ghewe�fti� hebben. Te meer dat der Dwael-
ders middelloopen ffypparch�sxe� hantghecommen,ghevonden fchijnen deur
fekerder befchrij ving der vafte fterren dan vsmTimochareSjate, ιοφ voo�cleen*
fte maet ghebrayckte,fcoin Ftolemem tafelen blijekr� > .
■'He-t tweede teycken isdewonderlicke ervarentheyt 4iewyiien
eertijts by de nienfchen inde Tekonft geweeft te hebb�n,Waer afmen een van,
digehram. de vreemde feltfaemhederi houden mach de * Stelr�ghet, $*eover wreynich ja-
ren deur Arabifcheboucken weer te voorfchijne gecomm�*is,daerafmendeu�
naghelaten fchriften niet en merekt gheweten * te hebben Caldeen$ I-�ebreen$
drithmeiici, Grieckeni(wart t Oi�phammis jonck) of Romeynen^l wekkegheen * "leiders
diem�n deur Weerdicheyt Telders noemt,gheweeft en fijn* Oock ^iien^de dat
hemlien daer toe noodighe r eetfehap ghebrack^iamelick talletters* met ioocia*
nighe thiehde voortganck alsde uytghefprokertgetaleh hebben, fp wafthern*
. Ken onmeughelick. Maer mochtenftikke telders fijn t als die nu met pennin-
..�'^ .n,ghenlegghenyofm�ter|jtfch�eefkensrekenen,ofdierghelijcke. Defe talteyc:�»
kens vanthi�nde voortganek fijn inde Arabifche fpraeck weerom voortghe*
commen,iniulckervo�gr4en datmendaer me anvanghende, maeh leeren wat
t'begin of p�ntdes ghetalsis, t welckde J�eckentijt(ick meen vanden anvang
Phitatem� <!er vermaerde Gri�cken tot nu toe) qualick verftaende,ghefeyt heeft de * een-
h�yt te wefen. Want den Edelen Hoochgek�iden Heer Jofefhm Scalig^hec�
-f'                   . �                                          "" myge.
■'■■■'■                                                                                                                                                                                                                                           f -
'/'                                                                                                                                            ■ \
-ocr page 13-
. \ . . . ,
Van syn sepaxinghen �nt ghemeen� η
my getoont,dat de Arabiers daer voor teyckend� een punt, aldus . t��l ve oock
punt noemende,en Wierden die punten onder de talletters ghebruyekt in plaets
elaerwy o ftellen,overcommendemettetgheneWyovereenighe laren in �nf�
Franfche Arithmetique onder de 2 bepaling daer af feyden. D^oiriacck waerorn
in plaets van dat punt,byde Europianen nu een o geftelt wort,acht ick defe,dac
wy ghewoon fijn punten te ghebmyeken int eyndeen onderfcheyding der ge-
ichreven redens, welcke punten oockdickwils achter ghetalen volghen 9 mae�
loomen daer punten ftelde, iy ibuden twijfeling maken oft een punt waer des
ghetaiSjdat onbehoiriick vermeerderendt,of[ een punt als onderichcyr des re-
dens,en om foodanighe twijifeling te voorcommen,heeftmen het punt veran-
dert, en daer vooreen o ghefchreven. Nu dan o inden Wyi�ntijt puntgehee-
ien hebbende, wy fullentom die te volghen nu voo�taen oock dien naem ghe*
ven,en dat tot pnderichey t vant meetconftich punt,Talp�nt noemen,verlaten-
de d'eerfte naem Begwtd�wy daer toe duslanghe gebruyekt hebben. Angacndc
dat ibmmighe niet ghenouch deur natuerlicke reden connen �ii'deelen, hun
ghe^aghentotte*loofweerdicheytderghenediedaeraf ghehandek hebben, Amr'm^
ick acht die op een goeden wech te welen, midts datfe de lo�fweerdichite loof� Um^
weerdicheyt volghen,dat fijn de ervaren Telders des Wyi�ntij ts, en verlaten de
Griecken diegheen telders en Waren,noch volcomnielick fijn en conden deur
ghebreck van rechte talteyckens als voorenghefeyt is ; want hoe wel Euclides
fchoone Telconftighe* vertooghen befchrijft, dieuyt den Wyi�ntijt t'fijnder Theeremata�
ham gerocht waren,daer en fijn * werekftucken noch* Teldaet by, wekkeals ProbUmau
ghei�yt isonlancxte voorfchijn commen fijn in Arabifche ipraeck. Sulcx dat ntque Ρ?α**
Euclides vertooghen ghetuyghenis gheven des Wyfenti jts die 'te voren geWeeit Anmmut*.
hadde,en doen niet en was,De reden Waerorn wy hier i�emftelick van dit punt
i�ggen,is dat bepalingder eenheyt voor punt des getals,�nder anderen g�tuyeh-
nis geeft des Wyfentijts diet was doenment punt teyckend� �n daer voor hielt:
3En oock des Leeckentijts diet federt geweeft heeft,fo ohv�lcominen * Telders ArhhmttU
makende , als bepaling des deels der grootheyt voor punt der grootheyt, «'�
onvolcommen Meters foudemebrenghen. Noch canmen mercken, dat inden GememeQ
iel ven Wyi�ntijt veel Telconftige Werckingen niet beibnder lichticheyt afg�-
veerdicht wierden deur rekening op thiende voortganck ghegront. Om van
t'welck breeder reden te verclaren,het is te weten dat allbo ick over eenig� laren
de thiende befchreef,en my inbeclde metgrootelichticheyt te me�geh g�bruyct
worden in deyling der houckmaren en bogen met thiende voortganckj En alib
ick daer na de i�lve ma�ric�cyghenilick befchreef,in fulcker vougen als van dies
inden volgenden Hcmello�p t'fijnder plaets een h�oMuck ghemacc~fc lal W�r"-
den met fulcke cortheyt als blijeken lal; So heb ick daer na bemerft dat igelijcx.,
voor my al gedaen had geweeft,oft immers geda� fcheen geweeft te fijne in on-
den tijt,die ick meynedat den Wyfenti jt was,om defe reden�: De tafel der honc-
maten van Regiumontanmj&t�is halfmiddellijn gedeelt is in i�ooo�o�, begreep
an haer volcommelick den thienden voortganck die ick focht: Want nemende
de halfmiddelli j η gedeelt te ii j η in 100 even deelen,in plaets van 60 der Egypte-
»aers,En daer naemyi�lven voorfteilende de deeling te wefen van thiende
voortganck, in plaets der t'feftichde vande Egiptenaers, ick bevant met die tafel �
al ghedaen werck,foo veel de houckmaten angaet: En meende doen Regwm�rt*
unm daer af een eerfte vinder geweeft te fijne, temeerdat hy int begin van fijn.
houckmaetmaeckfeljfeght dat die voor hem geweeft fijn, de middellijn in wey-
nicri tluckendeelden,alsP/0/«»Win ii�^t^rzahelin s�cydeelcndcelck van
dien in 60 (?),en elcke 1 ® in 60 ©. Maer naderhant is my yet te vo�ren gh�-
commeri,waer uy t ick nu anders vermoede, t'welck aldus t�eginck i Ali�� ick
Β v eens
■ ■-,...., . ■; -                                                                                                                                                                                          (                                                                                                                                                                                         ' ■                                                                                                                                                                      '                                                                                                                                                                                                                                                                                                             -Λ ■
'1 "" ί. ,■,-,■ *■;-■:                                                                                                                                            .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   f                                                                                                                                  ■■-...                                                                                                                                                                                              ■ "■■';.■■.' :
'■''■�.                                                                                                                                                                                                          ,                                                            �.                                                                                             ■'.■■■:*                                                                                                         ' ■,: -; ' '" ■ ■■;'■ ",-> �. ■■<�'■■:'
;;: ■                   '.                              'i-t-' ' Wil.
_
-ocr page 14-
' ■■"' -                                                                                          ■                      ' ,; s
� ; ' ■ ,                                                                      ',-'                                                f                                                                                                                                                                                                                                                                                                           -                                                                                     --,.,'■■
,                      . ■■                                                                                                                                  ,,■.'.                                   ■. �*�
j| Ι BOVCK DES EERTCIOOTSCHRIFTS,
eens wilde �nderfoueken ofmen deur de houckmaettafel van Regtomontdnm$�
leden van des ronts middellijn t�tteri omtreckjfo na foude vinden dat de paleis
bleven tufichen de palen van Archimedes reden, of niet: lek fach tot defen eyn-
de hoeveel de h�uckmaet van ι ® dede, bev^ntfe van 2905; s in fuleke deeleis
alfier de halfmiddellijn looocobo doet,; Maer die h�uckmaet is bycans even ars
haer booch, om des boochs cleenheyt wille,daerom de 5400 © makende t'vk-
�endeelrontSjfijnbycansevcnan 540�mael29Q9jdatsev� met 15 708600, waer -
deur het vierendeelronts byna in lukken reden is tot te halfmiddellijn s als
15708600 tot 10000000: En vervolgens het heel ront doende viermael fo vee!9
dats 6z83 44©o,is by na in fulcken reden totteheclemiddeili jn,als 6283 4400 tot
20000QOO. Defq reden bevant iek binden de voorfchrev�n palen der reden vat�
Jfchim�des^it weten cleender als van 22 tot ?,en grooter dan van 227 tot7i .Na
alfulcken inval als iek hier hadde,van te willen onderibucken de reden der mid-
dellijn totten omtreck deur de houckmaettafels,dergeli jeke inval fchijnt eertijts
byde ouden ooekgeweeft te f�jn,om defe redenen :Ter hant van Georgim Peur*
bachtmgecommen jimde feker fehriften(foohy feght in fijn handel opt houck-
maetma�ckfel)inhoudende t'ghevoelen van verfeheyden geflachten, als India-
nenaEgiptenaers,enArabiers,angacndede reden van des ronts middellijn toitera
omtreck,datteroockeenige geweeftfijn diefe fielden op van scoootot 6283 2?
ghenouehfaem de fel ve letters alfvo�ren,doeh de ware reden noch wat naerder,
'Maer die dat deden,en fulcken houemaettafelgebr�y den,de fel ve tafel haddede
middellijn van 2 met ettelicke talpunten* welcke in menichte niet alleen feven
en waren,gelijck in Regiomonunm tafel3maer moeiten foot fchijnt van een tal-
punt meer i�jn,uyt oirfaeck dat dit ghetal 628 %2,vaft gaet tot op de vijfde ]euer?
daer het onfe maer vallen gaet tot op de vierde; Twelc blijft alfmen de pal� des
redens veel nauwer neemt,geli je geda� heeft de vermaerden * Telder MXudolf
"Mtlmtti- vaCeuletfjtcwctQ dat alfmen de middellijn neemt op 200000000000000000000
9�          Sct� is den omtreck eorter dan.                               62831S530717958647694.
r.;,. v Maer Iangher als                                              628318530717958647690
Inder vougen daitet fchijnt te nleughen befloten worden,dat men voor Regio*
moMAnm tijt de halfmiddellijn inde houckmaettafel gedeelt heeft in iocooooo,
�i*in een ghetal met een talpunt meer,t'welckmen met reden vermoeden mach
den onbekenden wyfentijt gheweeft te hebben,ghemerckt datter geen teyeken
en is fulex in bekende tijt gheichiet te fijn»
Tot hier toe is ghefeyt van der Ouden deeling der houckmaten met thiende
voortganck, maer datfe boven dien oock alfoo den booch des vierendeelronts
meugen gedeelt hebben,om daer deur te becommedelichticheyt die inde An-
hang des Hemelloops verclaert fal worden,dat machm� verm oen uyt des ronts
Ittflmmema deeling in 1 ^co,daermen voormael de f YVifconfttuygen in deelde, na tfeggen
Mathema- van Pt�lemew int 2 Hooftftick fijns 3 b�ucxj waer uyt volghde dat ghclijck het
»f*         vierendeel ronts na de Egipfche wiji� in 90 tr. ghedeejt wort,en in de wifconft-
tuygen elcke trap dickwils in vieren > niet tegenftaende men in rekening de ti�-
itichde voortganck volghde: Dat hier alfoo elck vierendeelronts in 100 tr.ghe-
deelt wiert,en inde wifconfttuyghen elcke trap dickwils in vierenjUietteghen-
ftaende in rekeningen de thiende voortganck ghevolgt wiert* Want dat iy ftel�
ders der talletters met thiende voortganck, en derreghels van rekeninghen die
deur opficht der thiende voortganck ghewrocht wordcn^ghelijck wy daer af int
bpuck der ghemengde ftorteneyghen tikker fegghen fullcn, niet en fouden be-
irierckthebbenhetgroo.tV(e^rdeel der thiende voortganck, inde deyling des
tohtsibo dickwils in rekeninghen der Hemelloopen te voorencommende,ten
�chijnt niet.
He χ
-ocr page 15-
Van s � � � e � � l � � g � e � �� � g � � � � � �. � $
Het de r d ETEYCKENisde Meetconft 5 want hoe wel de Griecken
daer in feer ervaren fijn geweeft, doch wort by velen bevefticht dat fyfe van an-
der gccregen hebben. Voorwaer een feer wonderbaerlicke conft, vaft getuych-
nis gevende van een feltfame wetenfchap der gene, wiefe oock meughen ghe-
weeft fijn,diefe tot fulcken groot heyt gebrocht hebben. Hier af is ons fmeefte
befcheyt ghebleven inde beginfclen van Euclides, waer in benevens de ftof der.
Meetconft,noch wat feer beiöndeis, feltfaems en nuttelicx te fien en leerenis>
namelickdes Wijfentijtsoirden in befchrij ving der Wifconften, claér af ick
inde volghende vernieuwing des Wijfentijts bieeder mijn gevoelen fal feggen.
Voor vierde teyckenfchijntdatmen foudemeugenhoudëden
handel der Dampbooghde, onlancx inde Arabifche fpraeck weerom te voor-
fchijn commen, en hier na verclaert int Eertclootfchrifts derde boück betuy-
ghende datter eertijts by de * Wifconftenaers een feltfaem onderfoucking ghe- Mathemaü-
weeft is vande weerelts gheflalt en natueréns verborghen eyghenfchappen. cos*
Het � � f d e � e � c � e � is den wonderbaeilicken feer feltfamen han-
del der * Stoffcheydingjby de Griecke onbeken^ die onlancx begofl heeft haer dlchitmt.
weerom te vertoonen, deur weleke de menfchen het wefen der ftoiFen tot ha-
ren grooten voordeele, anders onderfoucken en kennen, dan hemlien fonder
die groote conft meughclick was te begrijpen.Hier in achtmen Hermes Trifme-
�/��<& den ervarenftehghewceft te fijn daer fchriftelick befcheyt afbleven is,
doch onbekent wie hy was, uyt wat lant, of tot wat tijt hy leefde, hoe welmen
hem voor feer oudt acht.
Angaende dat de Griecken met hun navolgers die Philofiphigcnocmt wor-
den, handelen vande natuer,feggende alle ftofte beftaen in vier beginfelen, als
eerde, water,locht,en vyer,mette vervolgen dieferuyttrecken: Sekerhunneer-
flicheytis lovelickgeweeft,alsgedaen hebbende watfeconnen3maerwachaer-
men t'was al van hooren feggen,met weynich befcheyt, met veel dwalinghen,
en fonder kennis der oirfaken, wantfe veel gehaelt won uyt de dadelickc Stof-
icheyding daer iy niet af en wiften.                                                   -; - ' - l
Angaende datdefeweerdighe Conft, deiê onuytputteJicke brun der wijf-
hey t, by velen in verachting gherocht is, deur dien ettelicke hun daer in óeffe-
nende bedrieghers of miifcrs fijn, brenghende ander lieden tot fcfaade,hun be-
lovende gout te maken van ftof gheen gout wefende: Daer wort op ghefeyt,
fulck mifbruyck te meughen ftrecken tot verachting der miibruyckeis, maer
niet der looflicke Conft.
� et s E s � e � E � c � e � is de * Gheefthandel, waer in men feght dat %*
over feer langhe tijt eenjghe volckcn met kennis der oirfaken hunvlietelick
gheoefFent hebben, want hoewel fulex fchrickelick is, iöo merektmen noch-
tans wat groote wetenfehappen datter uyt de * Wifconften volghden, diemen u , .
van foodahighc gronèeficW kennis voor oiriaeek houdt, en wat een feltfaem &.%
wijf heyt dat ter voormacl byde menfehen gheweefi: heeft, welcken tijt wy den
Wijièntijt tiöemen. ' f .            'f0 r;;'            f -m                       ■-:..
Maer hpqmen de ia?ck]na ons mqyning foude ineugen anleggenqm weerr
om daer an te gheraken,dat fullen wy inde volghende V e r c l � rï ^ g intge-
meen befchrij ven: En hoemen weerom totte voorgeweten kennis der Dwacl-
derloopcn foude meughen commen, dat fal inde befchrij ving der Dwaelder-
loopen uit beionder noch eyghentlicker ghefeyt worden.               �
-                                                        . "             � 2 ME&CKTÏ
V.
-ocr page 16-
16 �Bovck desEertclootschrifts,
. ■■" V'            " Μ Ε RC Κ Τ. ■ ::
Alfooick vande voorgaendeftofdes Wijfentijts, tot tTaemfpraeckghecom-
men was metten Hoochgheleerden Heer Doftor Huych de Groot, en dat by my
verhaelde verfchcyden plaetfen ghelefen te hebbende van fulcke Teer oude ti\t
ghetuychnis gaven,ick begheerde dat hy my die op fchrift wilde fetten,t'welck
ghefehiedc, en wantfe my dochten by t'voorgaende wel te fullen voughcn,ick
hebfer by ghefchiektals volghu
GHETVYCHNISSEN
E E Ν S S E E R O V D E Ν W Υ S E N-
t�tsjby een vergaert deur den Hoochgeleer-
den Heer OoSior Huych de Groot.
Iofifhm verhaelt dat �m>/^, lijnde gheweft een Chaldeeus Priefler,aldus
fpreeckt; Int thiende gheflacht vande groote watervloet, is by de Chaldcen ge-
weeft een rechtveerdich man, en feer vermaert, oock ervaren inde Hemelichc
laecken. T'wclck Iofephw, en onder de Heydenfche Schrij vers Hecatam, Nico»
km OamafcetJM^lexanderFolybiftor, en LStrtapanw, duyden op i^ibraham
ghei�yt te weien»
Dlodorm, Herodotm^ en Strabo, meynen den eerften kender des Sterreloops
gheweeft te fijn ZoroaBres, ten tijde van TSlinm, die gheweeftis min dan twee
hondert jaer na de vermaerde watervloedt.
Maer deEgiptenaers houden voor den eerften Herfttesto�<jWercuriuityiitm
tijt onbekent is. Segghen oock veel van eenen Coninck Necepfes, die hem in
defe ftof dapperlick gheoeffent foude hebben.
Die de Poetifche duchten tot de waerhcyc der ghefchiedenis brenghen,wil-
len feggen dat Pha�ihon^ndymionlAtblas^HerculeStThebarim PbrygM^treftJ,
en de Titaws, kennis hebben ghehadt vande Hemelfche faken.
■;< V
Simflkm en ander fchrijyenyanp�dei tijden dati de voorgaende,te we-
ten dat Ca�liHhems, die by Ksilex$nder van C�n�iuuUs gheftelt was inde ver-
overing der ftadt #4^/00, aldaer ghevonden heeft opteyekening derHemel-
iche faecken, van ontrent duyfent neghenhondert en drie �aren: T'welck
foude fijn van tTeflidi laren na de gro�t� watervloet, volgh�nde de ghe-
meene rekening.
:;ι-ίΓί
PUto op vericheyd� plaetfen va noch ouder onfekcr ooripronc fchrij v�de,en
/1 α i-a         ε.' 3 ■                                                              onder
.w'{ λ.
;
____________*�i�kbsM
-ocr page 17-
t*
Vak.stm bepaunghek int geemeen. i%
onder anderen int derde bouck der wetten,is van die meyning,dat al de we-
tcnfchappcn en conften met een gro�te w^tervloet vergacn wei�ndc, d'een en
d'ander allencxkens weer wat by een vergaert heeft ,Mol dat t'ghene men in
Griecken landt vande conften gheweten heeft, cerft een duyfent jaer of oock
twee duyfcnt?na diep tiit foude opghercfen fijη.                                .
Hetalderoutfte vermaen vande Stoffcheyding diemen Chimie noemt, wort
by Sttidas bevonden,en daer na by Cedrenum: Want voor die tijden foo wel de
iaeck als de naem,by Griecken en Romeynen fchijnt onbekent geweeft te fijn.
Al fgh�n� ghei�yt wort angaende d'ervarentheyt in d�fe conft van Pythdgoras,
en Sdl�won, is onfekcr, en vol onghelooflicke duchten. Doch ift ghewis di�
certijtsergh�nsghewceftrehebbenjt�aerhietbyde Hebreen noch Griecken:
Dan is wei waerfchijnlickde Egiptenaers daer afgeweten te hebben, overmits
Plaio'm �jnTwjo (wiens inhoudt hy i�ytuytde Egipfcheleerghetoghen te
fijn) daer hy ipreeckt van Stofbeginfels v�rmaent van i�ut en falpeter. Voorder
deur dien Vlutarchm in Ofiride feyt, dat Egipten by de Priefters in hacr heyUghe
tael ghenoemt wort Chimie: S�lcx datmen alle* Stoffcheyders na t'lant mach
Chimiften ghenoemt hebben,ghelijckmeh e�rtijts de * Hemelm�ters na t'lant
Chaldeen hief.
Het blijft oock wel dat de kennis van vrye conften die in Grieckenlant was,
uyt ander plaetfen daer ghecommen is,deur dien Laertim en \^ithen<&m feggen,
dat Thales (dieontrenttachtentich Olympiades voordentijt van Alexan�er^
leeft heeft)niet alleen uyt Egypten in Grieckenlandtghebrocht heeft de Mect-
conft,maer oock veel befcheyts vande * S�nftanden, met evenachten ,en den
loop des cleynen Beers5dic te vooren byde Griecken onbekent was,alibo fy nae
den loop desgrooten feyiden. Heeftoockdc Sonduyftering voorfeyt. S'ghe-
�ijcx dat meer als vier hond�rt jaren voor Alexander^ythagovai uyt Egipten en,
t'Chaldeeufche lant commende, uytgheghevcn heeft Hemelfche voori�ggin-
ghen, te weten, vanden opganck en neerganck der Sterren »met datter an
hangt.
Viinim fegt dat byde Griecken o� de $ 8 �lympiade,dats 5 6 Olympiades voor
i^lexander deur K^inaximander eerft is bekent ghemaeckt de fcheeveloop der
Son, en noch na hem eenighe namen der twaelf tcyckens,alfdoen byde Griec-
ken onbekent fijnde.
i
Ch'tmkosi
Ajirohpi»
3οΙβίφ&
aquinoBjfSo
VANDE V�RNtEVtiNG DES
WyfentijtSytHJvelcl^� njefckrlng host fchijnt datmen de
fiec^ mocht (tnleggh�njm attencxnjveeromteghe-
raken anfulckegrooteojvetenfehaff en aljfer \ η r?,� ί
inden Wyfentpjt gevpeei�j�jnt,
f/J*
f Α Nghefien het fek�r is de menich tot eenighe tijt fo� feltiame groot� we-
«LXtenichap ghehadt te hebben als inde6bepaling verclacrtis, eii dat mijns
wetens nerghensanen blijekt fijn verftant een haer vermindert re wefen#�o ge-
vet met reden vermoen, meughelick te fij η dat hy daer an weerom f�ude con-
nen gherakcn,by aldien hyder fulck middel als voormael toegebruyckte.TTel-
ye heeft my veroiriaeckt te fchrijven mijn ghevoelen, van t'genedemenfeh mi
ghebreeckt dat hy doen hadde: Alles vervatende in vier leden, waer af de f�m-
me, die ick daer nae van elcke breeder verclarenfa^dufdanich is. ι               γι ψ
Β 3             ι LIDT*
-ocr page 18-
I'
DES EERTCl�OTSCHRIFTSy
I LIDT.
it ι BovGK
Tenecrften ghebreken ons i�er veel dadelicke ervaringen daermen de con-
ften �cn vaften gront op gheefr. Om tot fulcke ervaringhen te gheraken, ioo
fouden hun feer veel menfchen t'&mendaer toe moeten begheven.
2 LID T.
�m te gheraken tot foogrooten menichte van menfchen als hier toe noo»
dich fijn/oo fouden de voorfchreven ervaringhenen oeffeningen der conften
Gmtem. ghehandclt moeten worden by een * gheflacht in fijn eyghen angeboren tael,
welcke om wat beibnders daer in uy t te rechten, befonderlick goet foude moe-
ten wefen,t'welck ickfedert den Wyfentijt nieten merek gheichiet te fijn, uyt-
ghenomen byde Griecken, maetdatalleenlick int ftick der Meetconft,want de
reit en treft niet,
� LIDT.
Na dien goede talen noodich fijn, men ioude om na goede talen te connen
trachten, voor al moeten weten waer in talens goethey t beftaer, want die rechte
kennis nu by lbo weynich menfchen is, datfe met d'ander wetenfehappen des
Wyfentijts verloren fchijnt.
4 L I D T.
Anghefien goede oirden in beichrijving en Ieeririg der conften, tot haer bc-
voordering i�er behulpich is,t'waer oirboirdaerop vlietich te letten, en metgoe-
deoirdeel van dies t'befte te verkief�h.Tot welck eynde ick in itofder wifconften
gheen beter en merck,dan d'oirden des Wiji�ntijts.
VHCLARINGDESi LIDTS.
Maer om van elck defer vier leden breeder reden te geven: En ten eeriten dat
ons veel dadelicke ervaringhen gebreken, daermen de conften een vaften gront
opgeefiyckial tot verclaring van dien beginnen met v�orbeelt desHemelloops,
tot kennisvan welcke die des Wyfentijts opcnbaerlick gherochtfijn deur een
groote menichte vanervaringhen,als breeder daer af inde 6 bepaling ghefeyt is,
en noch breeder ghefeytial worden in teerfte voorftel des volghenden boucx
vande Sonloop, voort inde boucken der Dwaelderloopen, daer wy berekende
dachtafels voorbeeltichewi/f�ghebruycken fullenalofiedeur ervaringhen be-
commen waren, en bethoonen hoe t'vinden der Dwaelderloopen daer deur al
een ander lichte anvancken voortganckcrijcht, danmen federt den Wyfentijt
ghebruyekt heeft.
Al dit overleytwefende, ick acht openbaerghenouch te fijn, ghebreck van,
<?vervloet der ervaringen,oirfaeck te wefen dat de menfchen met groote moey^
teen hooftbreking,hun tijtoverbrenghen mettefouckenHemelloopfche ge*
daentendieaHbonietvindelickenfijn� Tgaethiermc,opdat icktdeur voor*
b�elt van Eertclootfche ftof noch opentlicker verclare, als met eenen varende
Terram» langsdecant vant* onbekende Zuytlandt, en fiende de mont van een groote
ST AU' rivie�da^eruytaldusbeflote:Langsgrooterivieren fijtl vruchtbaer knden: In
vruchtbaer landen langs groote rivieren verkiefen veel menfchen haer woo-
jr�ingiDaer veel menichen woonen geraken goede Steden:Daerom an die riviet
legghcn
-ocr page 19-
VAN SYM BEPALINGHEN �Nt GHEMEEN. I^
legghen groote welvarende Steden. En of hy voort op fulck gheftelde(deur een
ghefien deel vant heel beiluytende) fuleke Landen en Steden in caerte teycken-
de,denckteenswatfekerheytofghelijckheytdie niette Landen foude hebben,
en hoe fuleke caerten en fchriften fouden overcommen mettet ghene men daer
nadadelick fage,want daerdeur machmen met een verftaen, wat fekerheyt dat-
ter can wefen in befluyt van eens Dwaelders heelen loop, uyt een ghefien deel
gherrocken, en hoe dat fuleke reghelen en fchriften fouden connen overcom-
men mettet ghene wy daer na dadelick f�en.
Nufulcxalshierghefeytisvande noodighe ervaringhen in ftof des Hemel-
loops,dergelijcke is oock te verftaen van ander,als Ebbenvloet, tot wiens gron-
delicke kennis ons louter ervaringhen ghebreken, daer int volghende 6 bouck
afghefeyt fal worden: S'gelijcx vant Eertcloots Stofroerfel int volgende 2 bouck
befchrevcn : Voort Ervaringhen der * Steroirdeelen, ofvoori�gginghen deur U�Hc�arU
SterremOockder * Stoffchcyding: En Ghenefing, waer inmen (om niet te be- ■^rol%itg'
wijfen m&,Hij>j>ocrates fegt)al eenander dadelicke oeffening foude moeten we-
fen foo in * opfnijding,alsonderfoucking vandeghedaentendercruyden en Anwm�a.
* GheneefftofFen,die veel door ftotTcheyding ghevonden worden. Maer want Medkamw-
van elck van defe int befonder te fchri j ven, meer tij ts foude behouven dan my torum�
te pascomt,en dan noodich fchijnt daeran te hefteden, ib ial ickt cortheyts hal-
ven overflaen.
Ick houde dan voor openbaer, dat gheli jek int eerfte lidt ghei�yt is, ons feer
veel dadelicke ervaringhen ghebreken,daermen de conften een vafte grondt op
gheeft. Maer om nu te verclarcn dat (ghelijek daer voorder ftaet) om tot fuleke
ervarnghen tegheraken,i�er veel menichen t'famen hun daer toe fouden moe-
ten beghevcn, ick ial weerom met voorbeelt des Hemelloops beginnen. Teri
eerften, een menfehen can nietgheduerlick by dage by nachte,Iaer uyt Iaer in,
gaftaen deDwaeldersplaetfenenallesdatter noodich is: Maer een Teer groote
menichte fulex doende, f ghene by d'een ghebreeckt, wort by d'ander bevon-
den. Ten tweeden,de ervaiinghen van eenen, al wareni� in haer fel ven gewis,
foo en verftreckenfeanderen nochtans tot gheen feecker gront, om int veroir-
denen der*fpieghelinghendaeropte werektegaen, deur diender gheen proef '�hconarumi
af en is: Maer feer veel verfcheyden menfehens ervaringhen, die daer nae teghen
gmlcanderoverleyt fijnde, bevonden worden fona t'overcommen als de ia�ck
vereyicht, daer machmen op fteunen. Tot voorbeek van defen connen ver-
ftrecken de ervaringhen onlancxghedacntuflchen den Doorluchtighen Vorft
WiUem Landtgraefvan Hefi�n,enden vermaerden * Q^^tiTuychobrahem ohfirvato*
druckuytgacnde�. Ervaringhen voorwaer diens ghelijcke ick fe^ert den Wyfen-rm'
tijt niet enmerekghebeurt te wefen. En fuleke foudemen dan met groote me-
nichte vinden. Ten derden,foo iiferdickwils tot fommighe plaetfen dvertogen
iocht,inder voughen datmender in ettelicke weken geen Hemeliche lichten en
fiet: In fulckehghevallecanmen dan hebben d'ervaringhen van anderen ghe-
daen inde Landen daertclare locht was. Ten vierden foo foudertuitchen de
Gaflaghers een eergiericheyt en twift te verwachten ftaen,willende elck het fij '-
ne voor beft bewij fen, waer me de conften(hoc wel de menfehen daerentuffch�
int ftuck derfeden hun dickwils mifgaen)gemeenlick gheen cleene voortganck
en cri)ghen:Daer anders den handel by wcynich menfehen beftaende, elck fijn
vonden bewaert en verberght.
Angaende fommighe achten de ftof te weerdich te fij η om vande gemeente
ghehandelt te worden, en alleen den Vorften toeftaet: Mijn ghe voelen is daer
anders. wantde Vorften des Eertr jjcx fij η weynich,en onder die weynighe iifer
Β 4            luttel .
/                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           ■■■■"'.
'.
j
-ocr page 20-
30 �BOVCK DES EERTCLOOTSCHUlFTr,'
luttel dieder een natueriicke gheneghentheyt toe hebben. Siet eens tot voor-
beeltvandei�n t'gene den Commk. A_s4lfor>ftM weervoer, die tottet maken der
tafels op fijn nacm uytgaende, over <te vier hondertduyfent ducaten oncoften
dede:Seker fijn y ver tot fulcken conft was lovelick, maet wat iffer cyntlick uyt-
gherecht�niet befonders,want lijn Wiiconftnaers hebben ibnder nieuwe erva-
ringhen,te werekghegaen op Ptolememblootc Helling, waer uyt met die groote^
fchat niet dan wat onl�kers ghemaeckt en conde worden. Μ act dei e conft b.yde
ghemeenteghehandeh wefende, men can alles-met meerder fefcerheyt en ken-
nisderoiriaken voor nietciijghen.
Nufulckevoorbeeltalsickhiertotvcrclaring des voornemens ghetrockea
iiebuyt Hemelloopi�he ftof,dergheIijckefoudemen oock meughen bybrengen
uyt ander conften: Maer achtende hier meghenouch te blijeken dat cm in elck
veel ervaringhen te cri jgen,noodich is dat feer veel menfehen t'iamen hun daer
toefouden moeten begheven, ick fal dieomcorthcydts wille enei-flaen, en
voortvaren*
VERCtAUlN� DES 2 L1DTS.
Angaende het tweede lidt, te weten dat om te gheraken tot 'ibo gro�t�n me-
nichte van menfehen als-hier toe noodich fi jn,defe oefFening defc�nflcn foude
moeten ghehandelt worden by een gheilacht in fijn eyghen angheboren tael,
welcke om wat bef�nderlicx daer in uyt te rechten , befondcrlick goet foude
moeten wefen,hier opfeghickaldus :Soude een ghemeente haerin een conft
oeft%ien,�y foude moeten de ta�l verftaen daerfe in gheichrevcn is, t'welck haer
eyghen tael moeftwefen, want hoe wel ettelicke ouders hun kinderst'Latijn
doen leeren, waer in men de vrye conften nu meeft handelt, de i�lve fijn wey-
nich int anllen vande gemeente. Ten anderen leertmen de Ionckheyt t'Latijn,
om hun cyntlick te begheven tottc Rechtcn,Godheytjpf ghenefing:liTer onder
de iulcke ymant die hem daer na gantfcnelick totte Wifeonfien fchickt,dat ghe-
beurt feer i�lden,en ghemeenelick teghen hun ouders danck,gheli jek onder an-
deren den vermaerden Gaflager Tuych�hrS�fcem fchrijft ghebcurt te fijn: Daer
hieronder die oock een grooten deel, Welcke hun tij t voort dcurbrenghen in
oefFening der Latijnfche fpraeck, kerende vcerfen der * Dichters van buyten,
om op alle dingen die in gemeenet'iaemipracck voorvallen,een Latijns veerste
connen vervoughemSoucken voort bloemkens van woorden en fpre�cken om
�n haer brieven en fchriften te pas te brenghen: En hoe wel fulcke opghetocyde
;ftijl ani�mmighe mifhaecht,fooilTer nochtans veel ander dieder hun niet me
verfaen en connen. In fomme men vintter onder foodanige wcynich die hun
volcomm�lick totte wifconften begheven, en daerom ift noodich ghelijck wy
ghefeyt hebben defe ftofghehandelt te worden inde ghemeent�ns aenghebo-
ien tael. Doch moetie daer benevens noch goet fijn, connende alles uytbeel-
den dat totte iaeck noodich is. Maer want dit ftuck der talen een vande voor-
naemfte punten is,die my doen wanhopen vartweerom tot een wyfetijt te meu-
ghen gheraken, om dat als vooren ghefeyt is, metten onderganck van veel we-
tenfehappendes felfden wyfentijts,qock t'ondergegaen fchijnt fmenfehen ken-
nis of oirdeel van goethcyt der talen,eh dattet fwaricheyt fal hebben hun dat t�
doen verftaen, foo moet ick na mijn vermeughen daer af breeder mijn ghevoe-
len verclaren. Tisopenbaerdat de Ffanc�yfen (pp dat wy m�t voprbeelt der
�raniche tael beginnen)de vrye conften in haer ipraeck meer befchrijven als an-
der
-ocr page 21-
^
/
VaN SYN BEPALINGHEN INT GHEMEEN. 21
der v�lck�/welek wel oirfaeck is datter hemlien in haer gemeente meer men-
fchen daer in oeifen�}d3nt foud�" byaldieni�r niet af en handeld�^maer wantfe
daer in leer veel Grieckfche en Arabifche conftwoord� ftell�, de groote v�ort-
ganck met kennis der oirfak�,om weerom tot een Wijfentijttegeraken,encan
daer uyt niet volgen:Want alfme de conftwoorden nietgrondelick en verftaet,
als by voorbeelt inde Franfche tacl te iegg� van ProBapherefe, Paraltaxe, ?{adir9
Jlmincantarat, en veel dergelijcke, haer beteyckening geduerlick t'onthouden
valt de gemeente laftich,de oeffening moeylickjVerdrietich^en de faeck va flap-
pe voortganck,fy en conn� niet verbeteren gebreckigeconftwoordendiedick-
wils beter bepaling vereyflchen,noch de dwalingen mereken dieder uyt volge,
dan verblijden hun te connen ipreken woord� die ander haer lantflieden niet
en verftaen^en datmen hun met verwondering voor Hoochgeleerde� hout.
Maer groote dwalingen uyt onverftaen qua conftwoorden te volghen, dat
hebben wy int voorgaende tot fommige plaetfen anghewcfcn,ende veel meer
foudemender noch connen byvoughen,dan fullent laten ghenouch fijn mette
groote gemeene oude raferie inde * ftofder Singconft vande redens der toon�, Uatherk
waer in de palen der vijfde geftelt fijn van 3 tot 2, uyt het wekke na vergaring ^fc*�
en aftrecking der redens bevond� worden tweederley halft�onen, d'een groo-
teralsd'ander,deminfte van2j6tot243,d'andervan25� totbycans240: Het
welck anders gefeyt aldus te verftaen is,de heele fnaer eens ipeeltuychs ghedeelt
in 25 6 e ven deden,en daer afgeftopt de 13 (als over ichot van 25 6 bov� de 243)
foo fal tgeluyt der heele fnaer,tegen t'geluyt der 243 deelen, maken de cleenen
halftoon: Maer vande voorfchreven 25 6 deelen gheftoprde 16 (als overichot
van 256 boven de 240) foo fal t'gheluyt der heele fnaer teghen t'gheluyt der
240 deelen, maken den grooten halftoon: En om by voorbeelt daer af noch
claerder te fpreken, de banden die de halft�onen ande hallen der ipeeltuyghen
onderfcheyden,en fullen niet everedelick malcandernaerderen, gelijckf�deur
Luytflagers en ander na t'gehoorgelcyt worden,dan die desgrootenhalftoons,
fullen wel foo veel wijder moeten liggen als ontrent het vierendeel der langde
tuflchend'ander. Maer want iulex niet overeen en comt mette ware halfi�onc
die wy uyter natuer al evcgr�ot fingen,of mette legging der banden diemen na
t'natucrlick gehoor ande halfen der fpeeltuygen vervought, lbo heeft dit by de
Grieckfche * Spiegelaers der Singconft groote dwalingen veroiriae&jhcmlien Theorie
al taftende daer afdoen handelen 5 goe gheluyden voor quaet odrdeelen, ende
een onghegront werek befchrijven�
Maer om hier af by cort voorbeelt wat claerder te ipreken, t'ts te Weten dat
de vijfde diens ghemifte reden gheftelt is �p Reden*?, ghetrocken lijnde vande
*achtens ware Reden f, blijft de vierdens Reden ft die getrock� vande vijfdens Μ****
Reden\t blijft des toons of groote eerftens Redenfiwaenoc noch fulcken rede
vergaerrcomtden tweetoon of groote derde |i,die ghetrocken vanden tween-
halftoon of cleene vierde,dats van Reden f-, blijft voor den halftoon als v�ore
Meden g, die ghetrocken van Reden -f des toons, blijft voor de ander halftoon
Xeden^, dats bycans Rederij want feggeride 218γ, geeft 2048,wat236>comt
naghenouch 24o:Sulcxdat^efe ftelling mebrengt twee oneven halft�onen
d'een grooter als d'ander, die ons inde dadelicke fanck niet en ontmoeten,ghc�
merci: wy de felve gelijck voor� gefey t is>al evegroot fingenrEn nochtans heb-
ben de Spiegelaers over duy fent en veel hondert jaren,geduerlick blij ven fegge
de reden der vijfde van 3 tot 2 wel geftelt te fijn: Dat voorwaer merckclick ge-
tuyehnis geeft de menfehen van Pytagoras tijt af (die,hoewelmen daer an twijf-
fekn mocht,d� * Vinder gefey t wort} tot nu toe niet genouch verftaen te heb- hymmi
ben,
-ocr page 22-
11 ι BotCK des Eertclootschrifts,
ben,wat everedenheyt met haer vergaring en aftrecking is. Om van t'wekk by
voorbeelt te fpreken,genom� dat ymant weet of toelaet,vier pinten waters een
ftoop temak�,maer i�odickwilsby in een vat twaelfmael een maetgiet die hy
meenteen pint te doen, ίσο dickwils bevint hy min dan drie ftoop: Nu foo die
menfeh niet en wift dat fijn genome maet cleendcr dan een pint moeft wefen,
tToude by de gene die wel ghenouch weten wat pinten ftoopen en haer verga-
ringen i�j n,voor een groote flechtichcyt gehoud� worden:En alfoo mach t'an-
der oock voor een groote flech ticheyt gehouden worden byde gene die wel ge-
nouch weten wat everedenheyt met haer vergaring en aftrecking is. Maer wat
mach hier af d'oirfaeck wefen� De voornaemfte fchijnt dat de menfehen onbe-
quaem conftwoorden gebruyek�: Als datmen by ons in plaets vant h�andich.
woorteveredenheytjgenom� heeft het uythcems Proportie. Want die t'woorc
Everedenheyt uytfpreken,hun comt inde fin tei�gg�,hieren fijn geen even re-
denen,hoe fouder dan everedenheyt wefen�welck� inval den genen f�o niet en
ontmoet,die altijt t'onverftaen woort proportie inde mont hebb�. Angaende
der toonen ware reden,welcke ymant hier begeeren mocht,anghefien dit haer
plaets niet en is, ibo lal ick die int laetfte ftuck der ghemengde ftoffen vervou-
ghen,en daerentufichen meughen fy die welgenouch weten wat everedenheyt
met haer vergaring en aftrecking is,verftaen hoe de oude ennieuweichrijvers,
groote boucken gemaeckt hebben diefe feggen te handelen vande Singconfti-
ge everedenheytjfonder nochtans die te raken: En dat derGriecken * grootfte,
. middel,en cleynfte foetluydicheyt.niet dan ghedwaelde rammelingen en fijn,
die veel menfeh� in ydelheyt den tijt doen verliefen: Voort hoe de onvolcom-
menheyt die iy hun i�gghcn inde toonen te vinden, als d'een heele grooter als
d'ander, en d'een halve grootq: als d'ander, t'welck d'een dus d'ander foo ver-
lappendeen verdeeiende,nieten is onvolcommenheyt der toonen,macr quaet
vervolgh commende uyf qua Helling des redens der vijfde van 3 tot 2.
Antvoorgaendefietm�merckelick hoe veel datterangoe verfla�licke conil-
woord� gelegen is,en hoe fy dwale die de vermenging der uytheemfche woor-
den voor de Franfehc talens (opdat wy weerom daeran comme) fuyveringen
verrijeking achte,dat nochtans niet dan haer vervuylling en veraerming en is.
Maet fal ymant fegg� nadien t'gemeen gevoel� deurgantfeh Europa anders is,
va geleerd�}ongeleerd�,eel en oneel, die t'fam� eendrachtelick als uyt e� mont
loven de fuyverheyt en rijcheyt die de Franfche tael deur fulck middel gecreg�
heeft; Wilt ghy de faeck beter alleen verfta� als d'ander al t'fam�� Ick antwopr?
de dattet met my hierin gaet,gelijct miflehien met u foude,fo ghy deur gantfch
Turckie faeghten hoordet de menichens gemee gevoel� vznMahomets heylic-
heyt,εη fijn religiens fekerheyt: Want gelijck de veelheyt der hodert duyfcnd�
u niet en can beweg� dat te gelooy�, alfo en can de veelheyt der honden duy*
fend�nw niet bewegen te gelooven dat de Franfche tael rijck,fuy ver ofgoet is.
Bngelijck d'alder ervarenfte in Mahomets religie, die hun vermet� t'meefte be-
fcheetts weten va Mflhomets heylicheyt, na u oirdeel minft verfta� wat heylic-
heytjs: Alfo d'aldergeleertfte die hun vermet� t'meefte befcheet va de goetheyt
der iFranfche tael te wete,die geloof ick minft te verfta� wat goetheyt va tael is,
En gelijck ghy miffchien niet geern u hooft en fout breke, met int befondertq
weetlegghen de redens der ervaren Mahometiften,om dat ghy haer eerfte ftd?
Bng vent'vetvolgfa^een metten anderen voor een hoop beufelinghen houdt:
Aifoo en foude ick niet geern mijn hooft biek�,noch tijt verliefen, met int bcr
ft?ia<terte weerftaen de redens der ghene diemyde goetheyt der Franfche taej
willenwijftnaken >*immers nademanier diemen tot noch toe gebmyet heeft^
Harmoma
maxima,
media^in�
ma.
..iftV.
as��wr�"*
om
/- \
■f ■
-ocr page 23-
VAN SYM BEPAt�NGHEN �^if �HEMEEM. 23
omdat ick haer eerfte ftelling eri al t'vervolgh van dien voor ongefchickt hou*
de,en datfe van dinghen fpreken buyten hun verftant: want te fegghen dat ghc-
lijck bloemen vanverfcheyden verwen een cruythofvercieren,alioo verichey-
den vreemde talen hetFrancois,tisal te hinckendeghelijcknis, gheen weerleg-
ghingweerdich. Te i�gghen dattet Orlieniche^'alsvan chandeUe, chamer^
cbaleur, veel hubfcher gheluy t is dan het Picartiche o*, van candelle^amer^aleur,
ten heeft gheen gront .,, wantghy fpreeckt u felven teghen als ghy int Latijn,
t'w�lckhaeroirfpronckis, feghtuwel te bevallen t'gheluyt van ca in candelaf
cantarejalor&n diergelijckeis ooc te verftaen van veel oude inlantfche woor-
den der Picarden , enLuyckenaers,daerdeOrlienfchedeur onwetenheyt me
fpotten,want der talen goetheyt wort uyt wat anders ghekent.
Te fegghen de veerfen der Franiche ghedichten ibo lieflick te lijn,datfe yghe-
lick niet weynich en behaghen: Voorwaer ick beken dat ick met gheen c�en
vermaking,ettelicke * Dichtersghelefen heb: Maer fulck behagen uyt de goet-
Po�Wv
heyt der tael te commen,dat machmen meteere wel ontkennen,gemer& dattet
ghebeurt om de ftof,tot wiens vinding enfotming Vranckrijck met veelwon-
derlicke befonder gheeften en ghekerde dichters begaeft is: Wanr ghelijck ghy
wel feght een vat wijns feer goet te welen, daer af nochtans de tonne niet en
deuchtiAlibofegh ick de Franiche veerfen te wefen vol gheeft, vol geleertheyt,
vermaecklickheyt,en conft, nochtans en deucht de tael niet: En ghelijck goe
wijn wel can ligghen in een qua tonne,dat alfo fcherpfinnighe vonden, en goe
ftofjwelin qua talen cpnnen ghehandelt fijn* Ickfegh eyntlick noch dit daer
by: Toont my een tael meer ghemengt met vreemde woorden die de gemeen-
te niet en verftaet dan t'Francois,ick toor�u een aermer ghebreckigher tael dan
t'Francois: Toont my een aermer ghebreckigher tael, die van rijekheyt en fuy*
verheyt hoogherghelooftwort by gheleerden en ongh�lcerden, ick toon ue�n
ongheinckigher tael,daer weyniger hope van verbetering, en gro�t�r toeeomr
mende aermoet af te verwachten ftaet.
Nu fulex als wy hier ghefeyt hebben vant Francoisjdergeli/cke is b�cfc'te ver-
ftaen vant Italiaens, en Spaens,die met �ytheemfche talen , hoc wel niet met
fulcken overvloet in veelconiknenverfcheyden ft�fFeri als t'Francois, obek r:U
gemengt fijn3war�t met fulck mifverftant als int Fra^ois het Orliens fijn na-
burens talen veracht,met derghclijcke veracht hetTufcacns enCaftiliaens elek
de fijne,fonder kennis te hebben waerin goetheyt beftaet.
Belanghendc ymant nu mocht dencken wat my overgaet in Wifconftighen
handel aldus met verachting van talen befich te fijn: lekfeg daer op mijn voor-
nemen anders niet te connen verclaert worden, hoemen na mijn ghevoelen
weerom fou meughen an een Wyfentijt gheraken a want deur t'ghebreck van «
qua talen,wort de cracht van goe bekent.
■ /                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    '. ■' '■
VERCLARING DES 3 LI0TS.
Nudan tot hier gefeyt hebbende hoe onbequaem dat qua talen tot befchrij-
ving van conften fijn,en hoe voorderlick de goe,wy fullen commen tot vercla-
ring des 3 lidt^inhoudende dat nadien goe talen noodich fijn, datmen om nae
goetheyt te trachten foude moeten weten waer infc beftaet: Hier op fegh ick:
Ten eerften dat proef van dien bequamelick ghedaen can worden intbefchrij-
venvan vrye conften,en voornamelick WifconftigenhandehWant *gefchie- Hi%w$
deniflen,als hoe Par� Helena ontfchaeae,en wat groote flagcn AchilUs flouch,
dieenderghelijckeftofcondendeMimitekeniien gheven deur grimmatfen
fon-
■■;
-ocr page 24-
24 � BOVCK DES EERTCL�OTSCHRIFTS,
i�nder fpreken,maer niet alfo de Wifconilen,welcke φ gefeyt isdenrFi anfche
Italiaenfcheen Spaeniche woorden > ick laetgrimmatfen varen, niet en connen
uytghebeelt worden, maer ftellen in die plaeis Grieckfche, gheJijck oock doet
pathema- fe arme Latijnfche,deut welck gebrcck oock onder de Romeyncn geen * Wif-
**9l�eyh. conftriaei:s>diemen deur * l�ytnementheyt wifconftnaers ncem� mach, gevon«
denenwierden^ndeielvediederwatafwifte^mochtendegheneiijndie toe
letteroefFening van hun ouders na AtheneninGrieckelautghefonden waren.
"^BeHSriecx dan fulcx wefendedattet de wiiconften leeren can, is voor een goe
taeltehouden. Maer waerinbeftaet defe goetheyt 3 war verichil heeftie van
d'ander,deur t'welck fy vermach dat d'ander niet en connen? Voornamelick de
Wocalukar- t'foemVouging,daerferijckaf is,want daerme goc *conftwooiden ghemaeckt
*um' . ^ worde�ijdeur t'welck het uytfpreken der * evereden heden cort en verilaenlick
nmT valden alle ontmoetendefwarichedenlicht. Macriijndergheen andergoeta-
len dan Griecx� Iaet noch een die veel beter is, namelic het Duytjcb, om dattet
^0* de t'iaemvouging corter en ghewifl�r heeft: Gorter, overmits de Duytichc tael
tot dien eynde ghemaeckt is uyt louter eenfilbige grontnamen, en grontwoor-
<kn,deur 1b gemeenen reghel,dat-de meerfilbighe, fijn of eyghen namen van
nienichen,plaetfen, % ytheemfchc cmydea, vruchten, en dierghelijcke: Of fijn
na d'eerfte infetting deur pnwetentheyt inghewortelt: Als voor op fijn Noort-
hollaats Vaerj^MoerjSm, Broer, te %ghen Vader ^Moeder. Sulier, Broeder, daer
fommighenocheen e mtziznhtm^znphFadere,Moedere,SuUere^Broedere.
Of anders datfe beftaen uyt t'iacmghevouchde fonder datment merekt. Als by
voorbeclt dat menighe mcynt NaveJccn tweefilbighe grontnaem te weien,die
nochtans vergaert mach fijn van Na met Fel Maer om van defe cenfil bige feit-
iaemheyt bewijs te doen > ick heb vpfefeeyden woorden en namen oirdemlick
�byden anderen vcrgaert,en in Duytfch bevonden f4.2 eenfilbighe woorden in
den eerften perfoon: Maer int Latijn alleenlick 5^Int Griecxeyghcntlicfc geen,
maer langhe vercort tot 45. Angaende Duytfche namen, bynamen, voorfteU
Hnghcn &c,vinde ick in ghetaletot 1428. De Latijnfche (totte t'faemvouging
onbequaem) alleenlick 15 8 ,G rieckfche 220, welcke ick metter hae� verfaemc
W�Mfa* teb ydet uyt fijn * woortbouck als volght.
VYT*
- ;■'"■ ■■■-''■.■■' ' \ '..ν
Hf . ':.'■■■■..'
■ ι ■ Λί [f*1'-
Β , Ν :y^:^\/^^J.S-
■:"■■'' :
ui,''
,■�.�■ ,-
'^'
'; .
-ocr page 25-
Van syn BepaungheN int ghemeen.
742 DVYTSCHE EENSILB;IGHE WOORDEN.
Π
Dub. Ie doubte. Dubito.
Ducht* 1'ai doubte. Vereor.
Duer. Ie dure* Duro.
Duld. Ie fouffre. Patiof.
Dun. Ie tenue. ExtenuoV
Dwael. Perre. Erro.
Dwing leceiitrainS. Cogo*
Eer. Iehonnor�. Honoro
Egh. Pherfc. Occo.
/
Brul. Iemutie. Mugioi
Bruyck. 1'vfei Fruor.
Buck. Ieplieledos. Curu�.
Beur. Ietroquc. Commuto�
Buygh. leplie. Fle&o.
Buyich. Ie frappe. Pulfo.
Cacrd. Iecarde. Carmino.
Caert. Ieioueauxcartes. Lu'
do chartis.
cht. Peftime.
■Aes. Papafte.
Exiftimo.
Incfco.
Bi
ck. lecuis. Pinfo.
aeck. Pono pharum.
Baen. Ie prepare Ie chemin�. Pras-
paro viam.
Ban. lebanne. Profcribo.
Baer. Fenfante. Pario. ;
Bas. I'abbaie. Latro. �
BaetJeprouffite.Commodusfum.
I Bel. Ie tire la clochette. Tintino.
Ben. Iefuis. Sura.
Berft. Iecreue. Crepo.
Bey. Pattens. Expe&o.
Bid. Ie prie. Precor.
Biechr. Ieconfefle. Confiteor.
Bied. Foffrc. Praefento.
Bies. Iebeze. Mugio.
Bijt, Ie mors. Mordeo.
Bind. lelie. Ligo.
Blaeck. leflamboyc. Flammo.
Blaes. lefouffle. Flo.
Blaeu.Iecoieurede bleu.Colore
ca?mleo pingo.
Bleek. Ie cou vre de lames. bra&eo
bleeck* lepafli. Palleo.
Bleet. Ie beelle. Balo.
Bleyck. Ie blanchidulinge.Can-
defacio.
Blijf. Iedemeure. Maneo.
Caets.Ieioue&Iapaume.Ludopila Eind. Ie fine. Einio.
Cap. Ie hache. Concido.
Cicr. Porne. Orno.
Claer. Iefaiclair. Clarifico.
Colf. Iecroche. Ludoclaua
Cop. Iefcarifie. Scarifico
Coft. Iecoufte. Confte
Coot. Icioue auxos.Talis ludo
Coock. Iecuifine. Coquo
Crab.Ieracle. Rado
Craey. Ie crie. Cornicor.
Craeck. Iecraque. Crepito
Croon. Iecouironne. Corono.
Cruys. Iecrucifie.Crucifigo
Cuyp. lefaicuues. VieodoUa.
emange. Edo.
morsencu�urede l*eauforte
o cuprum aqua forti.
ledemande. Peto.
Iefaille. Fallor.
yt. Ie i�ueala flute. Can©
la.
ie fricaffe. Frigo.
. Iefronfe. Rugo.
. levoy. �o.
acp. Iebaye. Ofcito.
lemocque. Lafciuio*
. Ie donne. Do.
. Icfayiaune. Rufo.
Ghecu
Gheld
Ghict.
Ie baaille. Olcito.
Ievaux. Valeo.
Ie fonds. Fundo.
Dab. Ie patrouille. Palpo
Daegh. Padiourne. Cito
Dacl. Iedefcens. Defcendo.
Danck. Ieremercie. Habeogratia Ghifp
Dans. ledanfe. Tripudio
Dau. Iefairofee. Roro
Ie fouette. Flagello.
Ie foufpcqonne. Sufpicot
epolie. Polio.
Deck lecouure. Tego.               Glic� IeglnTc. Labor.
Dclif. 1'enfoui. Fodio.                 Gloey.Iedcuienrouge.Candefco»
Denck. Iepenfe. Cpgito             Gom. Iegomme Limogummi.
Derf. Pofe. Audeo*                    Gord. Ieceinds. Cingo.
Derfch.Ie^atsengrange.Trituro Graef. Pengraue. Sculp�.
Derf. 1'aybefoing. Egeo             Greys.Ierefrongne.Obd�cofront�
Deys. Ierecule. Recedo              Grijp. legripe. Capio.
Dicht.Iecompofeenrime.Copo-Grim. Ierugi. Rugio.
Dick. Pefpeffis. Denfo         (no. Groey. Ieverdoy�. Verilo.
Dien. lefers. Seruio                    Grou. Pai en horreur. Abominor
Diep. Ie fay profond. Profundum Groen. Ie paind verd, Virido.
facio.                                       Gruet. Ie�alue. Saluto.
Dijck.Iefay vnedique.Iacioagge- Gun. lefauorife. Faueo.
hnck. Iereluys. Refplendeo.
lekS Block. Ie labeure afl�duellement.
Afl�du� laboro.
Bloe. Ieiaigne. Sanguine
Bloey. Iefleuronne. Floreo.
Bloot. Ieme&snud. Nudo.
Bloos. Ie vermeillonne� Rubeo.
Blufch. Peftain. Extinguo.
Bluts. lefroifle. Collido.
Bocrd. lebourde. Nugor.
Boet. Ie remedie. Medeor,
Boey.Ie me&s despiegesauxpieds
Compedio.
Boock. Ie bats. Cudo.
Bol, Ieboule. Voluoglobum.
Boord. leborde. Fimbrio.
Boor. lefore. Perforo.
Borgh. Iepleige. Fedeiubeo.
Bot. Icrebouche. Hebeto.
Bot. Ie boutonne. Gerarao.
Bou. Pedifie. JEdifico.
Bra. Ierofti. Aflb.
Braeck. levome. Euomo.
Brand. Iebrufle. Ardeo.
Bras. Iehauffre. Epulor.
Brce. Ie fay large. Dilato.
Breeck. Ieromps. Rumpo.
Brey. Ie entrelache, Reticulo.
Briefen. Ierugis. Rugio
Bringh. Ieappotte. Apporto.
Broek. Iecoupcdesmorceauxde
pain. In frufta frango.
Brod. Ieradoube. Refatcio.
Broe. Iecouuc. Incuboouis.
Broey.Ie fourboulle. Subferuefacio
kBrou. Ie brafle. Coquocereuifiam
Haeck. Ie hache. ConcidoJ
Haeft. Fhafte. Feftino.
Haeck; Paccroche. lunco.
Hacl. Ie porte. Adfero.
Hangh. lepends. Pendo.
Harp. 1'harpe. Lyram p�lfo..
Haet. Iehay. Odiohabeo.
Heb. I'ai.Habeo.               3
Hecht. Pattache. Figo,
Heel. Ieguarri. Sano.
Heet. lechauffe. Calefacio.
Heet. Ienomme. Nomino.
Heet. Ie commando. Iube�.
Hef. Ie lelie. Leuo.
Hel. Iepanche. Acclinov
Heel. leccle. Celo.
Help. Paide. luuo.
Herd. Ie durcis. Duro.
Hey4 Iehie. Fiftueo.
Hygh. Pahaine. Anhel�.
Hinck. Icclochc. Claudico*
Ding. Ie barguine. Liceor (r�.
Ding. Ieplaide. Litigo.
Doem. Iedamne. Damno.
Doe. Iefai. Facio.
Dool. Perre. Erro.
Doo. Ietue. Occido.
Doogb. Ievaux. Valeo.
Doop. Ie baptize. Baptiio.
Dor. Iedeuiensaridc. Arcico.
Doril. Pay foif. Sitio.
Dou. Ieprefle. tremo.
Draey� Ietourne. Torno.
Draegh. Ie porte. Porto.
Drael. Ietarde. Tardo.
Draef. Ietrote. Succuflb.
Dreich. Ie menace. Minor.
Drijf. Ie chafle. Agito.
Drinck. Ie boy, Bibo.
Dring.Iepoulfe.Penetro turbam.
Drooch. Ie feiche. Sicco.
Droom. Iefonge. Somnio. (de
Droop .Iearroufe quelquechofc His. 1'incite. Inftigo.
grefle. Confpergo pinguedine. Hoed. Ie garde, Cuftodio.
Druck. rimprime.Impnmo. Hoeft. Ie toufle. Tufl�o.
Hel.
-ocr page 26-
� BOVCK t>ES l�RTCtO��SCHRIFTS,
Hol. Ie cteufe, Cauo. (Cumulo. Kriel. leremue comme entre les Maeck. Ieray. Facio.
fourmis. Mobilito per turbas.
Krijgh. I'acquiers. Acquiro.
Krijt. Iepleurc. Eiulo.
Krimp. leretrecis. Ar�to.
Kroch. Ie gein s. Queror.
(fole Kroock- lefronce. Rugo.
Mael. Iepeins. Pingo.
Mael. Iemoule. Molo.
Maen. leftipule. Stipulor.
Maen. Icconiure. Adiuro*
Melck. Ie trai�ts Ie lai�t. Mulgeo:
Meng. lemefle. Milceo. .
Men als peerden oft waghen. �t
mene. Duco.
Hoop, Ie comble en monceauHoor. Foy. Audio.
Hoop. Pefpere. Spero.
Houd. Ietiens. Teneo.
Hou. Ie coupe. Seco."'
Hou. Ie marie, Nubo.
\
Hoy^Iefenedufoiri.Siccofcenum Krol» Iecrefpille. Crifpo,
Krom. Iecourbe. Curuo.
Huc. lecroupe. Sido.
Huer. Ieloue. Conducb".
Hul. Iecoeffe. Ornocaput.
Huts. Fhoche. Quatio.
Huyl. I'hurle. Viulo.
Iaech. Ie chaile. Venor.
lanck. Ieglappe. Gannio.
Iock. Ie mocque. Iocor.
t7"aeck. lecabafle. Suppilo,
i\»Kan. Ie/cay. Scio.
Kan. Ie mafche. Mando.
Keer. Ietourne. Verto.
Keer'. Ie balie. Scopo.
Krop. Pemple Ie gouion- Inglu- Merck. Ie marque. Notpv
uiemfarcioauium.                   Meft. rengraifle. Sagino.
Kruy. lepoulfe Vipello.              Meet. lemefure Metior.
Kruy.Fefpice. Aromatibuscondio Mets.Ie maffonne.Extruo muros
Kruyp. Ie rampc. Repo.
Kuch. IetouiTe. Tuffito.
Kus. Iebaife. Ofculor.
Kuyfch. Ienettoye. Nitido.
Lach. /e ris. Rideo.
Mcin. Iecuide, Opinor.
Mick, Pay 1'oeil a quelquechofe.
Collim�.
Mye. Ie contregarde. Cauco.
Min.. I'ayme. Arno.
Moet. Il me faut. Debeo,
Moey. Iemolefte. Molefto.
Moord. lemeurtris. Trucido.
Mor. Iemurmure. Murmuro.
Muf.Ie fens Ie relant.Sit� redoleo
M�t.Icmonneye. Cudonummos
Muyl.Ierechigne.Contrahovulto
Muyt.Iemutine.Seditionemfacio
Naey. Iecouie. Suo.
Naec.I'approche.Propinqu©
Nau. Ie fay eftroicT:. Angufto.
Neem. leprens. Accipio.
Neft. Ie niche. Nidifico.
Nygh.I'enciine. Inclino.
Nies. I'efternue. Stetnuo.
Nicu.Iefaynouueau. Nouo.
Nijp. Iepince. Vellico.
Noem. Ie nomme. Nomino.
Noo. Pinutte. Inuito.
Noop. Paguillonne. Stimulo.
Oogft. Ie moiflbnne. MeiTcm
facia.                r ■
'La
taeck
Laeck
- Ie charge. Onero.
Iediminue. Diminuo.
Ie deiprife. Gontemno.
Kern. Iepeigne. PecV�.
Ken. Ie cognoy. CognoicoKerm, Ie lamente;. LamenrKern.Te bats lc beure.ButyrKeur. �e vifite. Cenfe�.
Kick. legronde.MuiUto
Kies. I'ehs. Eligo.
Kijck. �evoy. Intue�r.
Kijf. Ieteni�. Lirigo.
Kip. I'eiclos poulfins. PulluKlack.Iecreuaffeauec vn (on
Lang. I'allonge. Prolongo.
Lang. Paueins. Porrigo.
Lap. Ierapiece. Interpolo.
Laet. Ie laiffe. Linquo.
(pulf� Laef. Ie refreifchis. Foueo.
Laeu. Iefaitiede. Tepido.
Leek. leliche. Lambo.
Leegh. Pabbaifle. Humilio-
Leem. Fenduis d'argille. Luto.
Leen. leprefte. Mutuo.
Leer. Fenf�igne. FJoceo.
Legh* Iemec�s. Pono.
tant. Gum fragore ritnas
Klad. leerotte. Penicillo veftem Leeck. Iecoule. Stillo
a luto detergo.                          Leen; Fappuis. CubitO.
Klacg. Ie plains. Queror.             Lees. Ie lis. Lego.
Klap. lebabiile Fabulor.             Leich. I'eft�ihs. Extinguo.
Klee. leveftis. Veftio.                 Let. Fcmpefche. �mpedio.
Klem. Iepince. Premo.              Let. Iec�nfid�re. Confidero
Klets. Ie frappe du fouet Ie faifant Leef. Ie vis. Viuo.
Ifck<
, foriner. Scutica ferio
Kleef. Fattache Viico.
Klein. PappetiiTe. Minuo
Klief. Ie fends. Findo.
Klim. Ie monte. Scahdo.
Klinck. Ie Ibnne. Sono.
Kluen. Ie frappe. Puli'o.
Ley. Ie meine. Duco.
Licht. Pefclaircis Luceo.
Licht. Ieleue. Leuo.
Liegh. Iements. Mentior.
Ligh. Iecouche. Iaceo.
Lijd. I'endure Fero.
Liip.Ie begaye. Balbutio.
Oos. levuidel'eau. Exhaurio.
Pael. Ie borne. Termino.
Paer. Ie medls pair a pair. Bi-
nospono.
Paert. Iepartis.Partior. 'l
Paey. Pappayie. Paco.
Pand. Ie meds en gaige. Pignero.
Pap.IecolJe. Glutino.
Pas. Ielefaisaccorder. Apto,
Peck. lepoifle. Pico.
Peel.Ie pele. Decortico.
Kloot. Ie bouie. Voluo globum, Lock I'alliche. AHiceo.
Klop. Iehurte. Pulfo.                  Loer. Ielorne Obferuo.
Klo's.Ieiouealaboulepartrauers Lol. legrongnonne. Eiulo ad
d'vn anneau. Ludo globo per inftarfelis.
annulum.                                 Lol. Ie me chaufFe comme les viel-Pers. Ie perfle. Premo.
Klucht.Ieplaiiant�.Facetias narro les quivientd'vn pot plein de feu Piek. lebcque- Roftro.
Knaegh. Ieronge. R�do.               lemettant ibubselles.                  Pijp. Iepipe. Pipo.
Knau. Ie mafche. Mando. '," Lonck. PoeiUade. Oculo.            Pis, Iepifl'e. Meio.
Kne. lepeitris. Depfo.                  Loon. Icbaille deloyer. Remu-Plaegh. IeVexe. Vexo.
Kners, Ie grince les dens. Denti- Loop Ie cours. Curro. (nero. PJaich. Ie pareline en Peau.
busftrideo.                                Los. ledelaifche. Laxo.                  aquapalpo.
Knick". Phochelatefte. Nuo. Loot. lejetteleforr.Sortior. Pleck. Iemacule. Maculo*!
KnieU Pagenou�ie. Geniculor. Loof. Ieloue. Laudo.                Pleegh. lefoulois. Soleo.
Khipllecniqu�naude. Talitrain-LubL IechaArc, Caftro.               PJeyt. Ieplaide. Litigo.
Ia
KnoopJ Ie noue, Ne&o.
Knor.jte gronde.Grunnio.
Koel. Iefaitied. Tepido.
Kom� Tjfe viens. Venio,
Koop. l'achapte. Emo.
Kout. ledeuife. Fabulor.
KraetSi, Ie gratte. Scab�.
Krau. Ie gratte. Scabo.
^Krahck. ledebile. Debilito.
igo.'Lul.Iefingele fon.Sonum iirmoif. Ploegh. Pare, Aro,
Luym^ Ie lorne, Infidiantibus. Plomp. Ie rebouche. Hebeto.
; oculis intueor.                          Plomp. leplongeeni'eau.Mergo,
Luys. Pefpluchedespouils. Pedi. Ploy. Ieplie.Plico.
culos lego.                                Pluck. Ie cueillc. Carpo. j
Lie. Ie pafle. Tranfeo.                Pluys. Pefpluche. Polio.
Mach. Iepuis. Pofluro.           Poch. Ievante. Iaclo,
Maey.Iefauehedufoin.De. Pomp. Ie vuid�lpflee. Sentinara
iec�prataV                                   expurgo.
Poogh�
-ocr page 27-
Van syn,Β
Poogh. letafche. Nitorv * \
Por. Fincite. Incito,
Pot. PamaiT�en pot. In ollu�s.
coaceiuo.                      (riibus.
Poy. Ie boy. Indulgeopotatio-
Praem. Foppreffe. Opprimo.,,
Prangfi. FoppreiTe. Opprimo.
Praet. Ie babil�e. Fabulor.
| Prick. Felguilionne. Srimulo.
Preeu.Iederobbe finem�t.Surripio
Pris. Ie prife. Laudo.
Print. Pimprime. lm primo»"
Proef. I'efprouue. Probo.
Proef. Goufte. Guilo.
Pronck. letiens grauit� comme
, vne efpouf�e.
Put. Ie puil�. Hauri�aquam.
Quel. lefafrhe. Molcfto.
Quets. lebleffe. Lsdo.
t^uiit. iedegafte. Diflipo.
Quil.ie baue. Stiilopiruita ex ore.
a. I'aduiiine. Diuino.
�.Raeck. Ie touche. Tango.
Raep. Famaif�. Colligo.
Raes. Ie rage. Lalciuio.
Reek. Ie tcps. Tendo.
Ren. ie cours. Curfito.
Reul, Ietruque. Commuto.
Rey. ledanf�. DucochoreaS. *
Reyck. letends. Porrigo.
Reys. Iechemine. Pioficiicor.
Richt. Perige Erigo.
Rieck. Ie fens. Senti�. �� '
Riem. Ierar�'�. R'emigo.
j Rie. lechetiauche. Equiro.
Ick^Rjjm. ierhime. Vcrfinco,
Ryp. Iemeuris. Pra?coque.
Rys. �enieleue. Subleuo. �;■'.
f Rips. Ie route. Ru�ro.
* Reek. I'eftrique la qucnouille.
Penfumitruo.               ■:■
Roem. Icmevante. Ia�lo. /*'
Roep. Iccrie. Clamo.
Roer. Ie remue. Moueo. , *''
RoeitTenr�uiUe.Rubigin� traho
Roey. Ierame.Remigo.
Rol. Ieroulle. Voluo. " ''
"ψ
Ronck. leronfle. Stcrt��.'
Rond. I'arondis. Rotundo.;
Roof. Ie faurs'. Spoljo.
EPALIN.GH.EN-INJ
Schaef. lerabotte. p�lp.
Scheer l� torids. Tortded.'
Scheld. Ieteni�. Obiurgo.
Schel. Tefcorche. DecofticoSchenck� I�verle. Infund�.'Schend. Ie gafte.CorrumpoSchep. Iecree. Creo. ',
Scherm, Pefcrime. DigladioScharp. Faguife. Acuo.
Scherf, Iehace. Concido.
Schucr. Iedefchire. Lacero.
Scheyd. Ie fepare. Separo.
Schick. I'ordonne. Ordino,
Schiet. Ierire. Sagitto»
Schijn. Ie luis. Luceo.
Schil, lediffere. Differo.
Schim. lebrocarde- Iocor.
Schock. Iei�coue. SuccufToSchors. IetrouiTe. SuccingoSchau.Ie contemple. ContemSchrab. I'eigratigne. Vngui
fcab�.
Screen. Ie crie efclatant.�xclaScrey. lepleure. LachrymoSchick. Ie faillis. Diffilio.
Scroef.Ie vire.Torqueo cochScroem. FefTraye. Horreo.
Schrie. Paiambe� Facio gradSchnjfl'efcripts. Scribo.
Schud. Iefecoue. Quaflb,
Schup. 1'houe. Palealeuo.
GHEMEEN.                              2?
Λη Sluyp. Ievoy en cachet te. C�an-
culumingredi�i*.�
Sluyt. Te ferme. Claudo.
Smacht. Ie fufToque. SurToco.
Smack. Ie ruede roideur. Proij*
cio.
Smaeck. Ie goufte. Guilo.
Smal. ratt�nue. Extenuo.
Sme. Ieforge. Cudo.
Smeeck. Ieamadoue. Adulof*
Smeer. Poins. LiniOi
Smelt. Ie fonds. Fundo.
Smet. Iemacule. Maculoi
Smets. Iebauffre; ComeiTori
Smoeck. lefume. Fumo»
Smoor. Peftouffe. Suffocor»
Smijt. Ie bats. Verbero.
Snap. Ie babil�e. Garrio.
Snau. Ieparlerudement.
duriterL�quor»
Snie. Ie coupe. Scindo.
Snoep. Ie friande en cachette*
Clam cupedias edo.
Snoert I*enfile. Filo traijcio.
Snoey. I'esbranchd Frondo.
Snorck. Iefanglotte. Sterto.
Snuyt. Ie mouchc Mungo.
Soeck. Iecherche. Quaro.
Soen. Iereconcilie. Reconcilio4
Soogh. Pale�te. La�:b.
Sorgh, Fay foing. Curo.
Schur, I'eicure. Tergo. (occludo Sout. �efale. SaTio.
Schut. lecontregarde.Aifamentis Spa. Phoue. Fodi�.
Schu. I'euite. Euito.
Schuil. lem'embufche. Lateo.
Schuyf. Iecoule. Trudo.
Seep*: l�' fauonn�. Sap©ne Hnio
Segh. Ie di. Dico.
Send.,I'en�oie. Mitto.
Span. letends. Tendo.
Spaer. I'efpargne. Parc�,
Speek. Ielarde. Lardo.
Speel. 'Iei.ou�.- Ludo.
Spen. �efeure, Ablaclo.
Speer. letends. Tendo*
S�g;';!iebruflequelquepeu.Suburo Speet. Pembroche. Figover�.,
SerMemets� Pono4                     Speur. Ie troche. Indago. '<''■'■
ex* _ ., η ... -                     Spic.I�cheuilie.CIauisligneisfigo
Spie. Peipie* Inildior.�
Spin. lefilc. Nep. 's -:.
Spits. lefaipointu. Acuo»
Spit. Iefoue. Fodio. ' �
Spoey. Icmehafte. Accelero.
Spoel .Ie de vuide du fil pour tiftre
Glorhero.
Spoor. I'�fpcronne. Galcarlbus
cohcitb. J;            ί
Spot. Ie mocqtie. Derid�Ov
Spou..�i�t:raiche. Spu�,
Suer. letr'pmpe. Impono
Sey 1. l�jvdgue. Vclihco.
Sie. Ie^o�llis. Fcrueo.
Sic. Ie voy. Video.
Sift. Iecrible. Cribro.
Sijp. ledegoute. Mano*".
Sinck. 1'erifonie. Mergo.
Sing. Ie ckante. Canto.
Sit. Paifis. Sedeo.
Slab. Iebaue; Squaleo.
Sla. Ie frappe. Verbero
'}ii.
Rot Γ Ie pourris. Putreo. 'f
Ruck. I'arrache. Auello. ;r
Ruec. l^rigraiiTe: Sebo. '.
Run. Ie coagulc. Coagulo.
Run, Ieflottei Tlu�.
Ruft. lerepof�. QuieicO�;
Ruym. I'ampKfie� Ampliflco
Ruyfeh. Iebruys. Strepo.
Saey. Ie feme. Semino. * ' ,
Saegh. Ieiie. Serro. ■ - '
Sae'lfv I'oings; ' Vngo. ί,v"
Scha. I'endomage. Noceo.
Schaf. Ie traie�e. Trac�o.
Schaeck. le^pjp�rif vne fille paf for-
ce. Rapiovirginem. V .'
Schaem. I'hontis. Erubeic�A,("
Schamp. leigjifle, Labor.
Schants.'�� Forti fie rcmpartsVMu
nio vallisc
�■-^Schat. I'eftime. ^Eftimo.
Siacht. Ie ref�mblede condition. Spreeck. Ieparle. Loquon '
Affimilor.'                               Sprey. I'eitens. Tendo.
Slacp. Iedors. Dormio. ;' Spring. Ie faute. Salto.i
Slap. Ielafche. Laxo. :               Spruyt. Iegcrme. Germino,
Slaefl '�c trauaile Comme elclaue. Spuel. Ie reinfe. EIuo. '
Labor�.           > . . . Spuyr, Ie iectc Feau par vn eclit
Slem.Iefaibonneehere.GomciTor ioire. Eijcio aquam fyringe
. Staeck. Ie paif��le. Pal�.
- Sta. Ie me tiens, furies pieds. StoJ
Staeck. Ie ceiTe. Deilfto.
; ;.Starrip-.r>Ie pile. Tundo.
Stap:i'a�arnbe.Plenograduincedo
^Steeck. Ie piqu�. Pungo. '
Steel. lederobbe.Ifuror.f {�
Stel. I�_p�i�. Pbrio.
Sleur. Ietraine. Trah�.
Sleyp. Ietraine. Traho.
Slicht. Iefaisvni. Plano
Slijp. I'agmi�. Acuo. j
; Slijt. PvIe,;Tero. *
%'U Vi\
Slis, VappnC�^ Ρϋό.Λ
Slick. I'euaile^Gurgito.
Slof. |e tro�fle. Replico*
SIorp:irh�rn�.S�rb�olongotraau Stelp. I'eitanch�l� farig. Sifto
Sluym. leforomeile. Dormito. fanguinem.
Cij               Stem
-ocr page 28-
| BOVCK bis isRTClOOTSCtt�LIFTS,
�e oaflle ma voix. Suflfra- Ton. Pentonne. Infundo in dolia Volgh. Iefui. Sequor.
Toogh, ie monftre. Oftendo. Vau. Ie plie. Plko.
Toom. �ebride. Freno.               Vracht.Ie charge voi&ure.Onef©
Toon. Ie fonne. Tono.                   ve&ura.
Topvteiouedelatoupie* Trocho Vraegh. Ie demande. Interrogo.
S
a8
f Stem
giumSteen.Sterf, lSteun.
ludo.
Steyl. Ie dreffe eontrempnt.Erigo
Sticht, ie fonds. Funcb. -
Stijgh. ie monte. Scando.
Stijf. leroidis. Rigeo.
Stil. Fappaife. Paco.
Stinck. lefensmal. Oboko.
Stoor» letroubie. Turbo.
Stoot. Ie hurte, Trudo.
Stop. Feftoupe. Obthuro.
Stort. Petpans. Effundo.
Stoof. Feftuue. Foueo.
Stou. I'incite de faireou d'aller.
Propello. Ί\
Strael. lerayonne. Radio.
Straf. lepunis. Punio.
Streek. �etens. Tendo»
Streel. Iepeine. Pe&o.
Strick. lenoue. Nodo,
Stroop. Fefcorche. Deglubo-
Stroey. Pefpars. Spargo.
Strijck. Ie frotte- Linio,
Strie, Iecombats. Pugno.
Stier, Ieconduicls. Duco.
Stuyp. I'encline. Inclino-
Stuyt. levante. la&o.
Stuyc. lebonds, Refulto.
Stuyf. �epouldroye. Puluero.
Ick«v ^'ut^c�. iefoufpire, Sufpiro.
� Suf. Ieradotte. Delito,
Suyg.. Ietette. Sugo;
Suym-�echome. Moror.
ISuyp. Γ hu me. Sorbeo.
Swack- I'afFoiblis. Inf�rmo�
Swacr. 1'appefantis. Grauo.
Swalp. Icilotc. AfSuo.
Swert. lenoircis. Nigro.
Sweet. leiue* Sudo.
Swelgh. Paualle. Glutio,
"Vrees. Iecrain. Timeo.
Tan. letanne.Coriaperficio. Vries. Pengele. Gelo.
Vroom. Ie corrobore.Corroboro
Vrye. IefayPamour. Procor.
Vul. Pemplis, Impleo.
Wacht. Ie garde. Cuftodio.
Waegh.Ichafarde. Aleara
omnem lacio-
Waeck. Iefaileguet. Vigilo.
Wacy. Ie ven te. Spiro.
Walgh. Pay appetit de vomir.
Naufep.
Wal. Ie fourboulis. Subferueo.
Waen. le^prefurne� Prasfumo.
Wan. Ie vanne� Vanno.
Wafch. lelaue. Lauo.
Was. lecrois. Creico.
Was. Ie couure detire. Cero.
Wed. Ie gage. Certo.
Weyek. PamolUs. Mollio.
Ween.iepleure. Ploro.
Defendo.
Verto.
Tracht. Ie dclibeie. Delibero
Traen. lelarmoye.. Lachrymo.
Treek. Ie tire. Traho.
Tetd- Ie marche. Gradior.
Tref. Ie touche. Tango.
Trooft. Ieconfolc. Confolor.
Trau. I'efpoufe. Duco vxorem.
Treur. Ieconnifte. Mcereo.
Tuygh. ktefmoigne. Teltor.
Tuy n.I'cnuironne de hayes.Sepio
Tuijfch.Ie loue a dets. Alea ludo.
TwHt. Feitriue. Alterco.
TwynJetorsdufil.Torqueo fil�.
Val. Ie tombe. Cado.
Valfch. lefaulce. Falib.
Vang. Ie prens. Capio.
Vaer. Ie voy par chariotou par
nauire. Meo.
Vaft. Ieleune. Ieiuno.
Vaet.Pentonne. Infundomodios
Vaet.Pempoigne.Comprchendo.
Vecht. Iecombats. Pugno.          Wen� Paccouftume. AtTuefacio
Vel. Pabbats. Profterno.             Werck. Iebefpngne. Operor.
Vergh.Iemecisaudeuat.Profono Werm. lechaufte. Calefacio.
Veft, leconfirme» Confirmo. Werp. Ie lette. Iacio.
Veyl. Ie me&sea vente, Venale Wer. Pempeftre. implico.
prppono.
Veins. Ie diffimule
Weer. Ie fcay. Scio.
Wet. Paguife, Acuo.
Diftlmiilo.
Weef. Ie ris. Texo.
Weyd. Iepafture. Pafeo.
Wie. Iefarcle. Extirpoherbas.
Wiegh. Ieberche. Ventico*
Wil. Ieveux. Volo.
Winck. Iecille. Nu©.
Wind. Penuelope.Inuoluo.
Win. Iegaigne. Lucror.
V iet, Ie fai feu de Ioy�. Celebio
Vulcania-
Vyl. Ie Urne. Limo.
Vys.Ievire. Vertocophieanr,
ViUl'efcorche Ia peau- Degiubo
Vind. letrouue. Inuenio.
Viich. Ie pefche. Piftor.
Vlack. Ieplanis. Pianumfacio.
Vlam. Ie flamboye. �iarnmo»
Vlecht. Pentrelaife. Vieo.
Vleck. Ie macule. Maculo-
Vley. Ieflatte. Adulor� ,,
Vliet- Iefui. Aufugio.
Vlicgh. Ie volc. VoJp
;
Sut-
Sweel. Penrle. Tumeo.
Swem. Ie nage* Nato.
Sweer. leiure. Iuro»
Swerm. I'efcheme. Examino.
Swicht. Iecefle, CefTp..,.
Swijgi. Ie tais. Taceo * ,
Taei. Penquiers; Inquiro.
Tap. Ie tire. Prpmp�
* Tas. 'FentaiTp, Acerf>P«
Taft. ietaftc. Palpo.
Tees. I'efpiuche. Carpp»
Tel. Ie nombre. ^ign?|iof
Tem; Iedompte. �)omb.
Tems. �e taraife. Cribrp,
Teer, Ie digere. Coquo eibum.
Tier, �e ternpefte;. Tumultuo.
Toe f..Fatte ηs. Expe&p.
JTpLisdonne gabeUe.Tributiido.
Wip. lebranfle haut & bas.
fum Scdeorfum mobilito.
Wiich. Ie troche. Tergo.
Wit. leblanchis. Albo.
Woel. �efais tumulte.TumuItuo.
Woeft. Iedefole. Defolo.
VliCm.Ielance. Scalpeik)lancino Wond. Ienaure* Vul nero»
Vliet Ie flotte. Fluo-                     Woon. Ie demcure. Moror.
Vloeck. Ie maudis., Execror. Wreek. Ie venge. Vindico.
Vloey. Ieflotte. Flup.                  ^ring� jetords. Torqueo.
Vlooy. I'efpiuche. Capto pulcies Wroet. Iefpuille. Volutor.
Vluch t. Ie prens lafuite, Agito Wrij.f. �e frotte.»l�rico.
f�gam,.
.^Vurgh. �'eilrangle. Strangulo.
Vpchr. Ie ramoitis^ Ji u.m<?cl:o. Wyck, Ie fui piajce, Cedo.
Voed. Ie nourris. 'Nutrio.
Voel * Ie fens.; Sen|:ip. \
Voer. Ie meine,; <Vieho.
W}'d. Peilargis, Amplifico.
Wye. Ie dedie. I>edicpl
Wys. I�inonitr*. Monftro.
αν iij.i")i
f .LATYNSCHE EENS�^�GHE WOORDEN,
ij -vitX dieinbetDuytfch οόφ41 eenfilhich fijn? r] ! ΐ '
Bo. Ie doriri
No. Ienaig�. ickfwem.
Sto. Ie Mi debout. ickike.
Sum. Iefuis. ickben-
Flp. Iefouffle* ickblaes*
4.
45 GRIEG-
^MMK
-ocr page 29-
W
'45 GRIECSCHE EENSILBIGHE WOORDEN
<fö «^ Ungbe-njetwrt'fijn*
���?         KféwendeKej»
��»*        ���» ende ����»
�»           k*'» ende kó*»
Ata             ~�«»
����        MyewofMct»
Nö           NetcaofNiöi
tiAiS"    on^êöofriAsó»
��'��'         ���'<» of riyeua
rira         ����»����«�*<
��           ���� �����
Va            Via Pó» ende Epitó
���» ���»
S/üiÖ           �/��« Of �/��»
BJï»
���*
Bw
Te»
���
Ap^
��
��
©��
���
�»
��»
��'»
2»            �««> endcÏiöi
��» ���»
�>�          ����»
Tpa           Tf&»
�»            ��»                  1
�9«        w ��*» *fl&» ��«'«*|
���       � ���» endc ����
���       "^ ���/!�<
�«             �«� �����
��            ��« yivds
��       . faiöendcP/fti^geia»
�*            'E'»
BA«fc<
Bóö
rei»'
f ���>
Tda ende ��«
w ��&��� ����
O   .      /   '
o ��«�
»* Arende �jJty*i
Zeé» ende {é«
��<*« of ��«��&
���», ���« ����*
D'ANDER DVttSCHÈ YNCKEL�
GHELVYDEN, ALS DER � AMEN,
"Benamen, Voorfettmgen&c fijn als <volght.
142S DVYTSCHE EENSILBIGHE NAMEN, �������, &�
Bloem. Fleur. Flos.
Blont. Blont. Flauus.
Bloo. Timide, Timidus.
Bloot Nud. Nudi^s.
Bock, Bouc. Hircus.
Bo. Meflagier. NunciuSi.
Boeck. Liure, Liber.
Boef. Ribaud. Nebulö;
Boel. Amoüreufe. Amica.1
Boer. Villageois. RufticusJ
Boerd; Bourde. Nugx. _ '
Boet. Penitence. Poenitentia*
Boey. Piege. Pedica*                !
Boog. Are. Arcus.
Bolck. Molue. Mofcuu
Bol. Boule. Globus* ;
Bom. Bedon. Tympanum* ; .
Bont. Fourrure. Pelles. -
Boom. Arbre. Arbor.
Boon, Febue, Faba.'
Boord. Bord, Margo.
Boos. Mauais, Malus. -
Boot. Bateau. Scapha.
Borg. Boufg. Caftrum.
Boor. Vibrequin. Terebrum*»
Bors. Bourie» Buria. -           q
Borft. Poiarine. PedüS.
Bofch. Bois. Sylua»
Bot. Petoncle. Paflêtf.
Bot. Stolide. StoÜdus*
Bot. Bouton de" fleur. Gemma.
Bou. Hardi. Audax»
Bout. Bougeon. Sagittacapitata�
Brack. Sentant la marine.Marinum *
Brack. Bracque. Canis fagax.
Braey. Legras de la iambe. Sura.
Bracm. Ronce. Rubus.
Brand. Vn grand feu brulant vne
maifon ouTemblable.Incendiuni.
Brau. SourcU. Supercilium.
C j                            Bteet�
Bar, Prefent. Pr«fens.
Bargh. Proceaüchaftré, Maialis.
Bas. Abbay. Latratus.
Baft. Caiiepin. Scheda,
Baft. Har. Laqueus.
Bat. Mieux. Melior.
Bav. Bayette. Badiuscolor*
Beek. Bec. Roftrum*
Bed; Lid; Lcftus.
Be. Petition, Petitio.
Beelt. Image. Imago. ■ y �
Beemt. Pré. Pratum.             ;- '
Been. Os. Os.                       "y
Been. lambe. Crus.
Beer. Verrat. Verres*
Beer. Ours. Vrfus.
Beeft. Befte. Beftia. #
Bel. Clochette. Tintinnabulum,
Ben. Banne. Sporta*
Berdt. Ais. Afler*
Bergh. Mont. Mons.
Beft, Mieux- Melior;
Bey. Tousdeuxi Ambo.
Biecht, Confeffio.
Bie. Mouche a miei. Apes»
Bier. Biere. Cereuifia.
Bies. Ionc. Iuncus.
Bieft. Catlle, Coloftra.
Bladt. Fceuille. Folium. ,
Bias; SoufHement. FlatuS;
Blaes. Veffic;Vefica. ;
Blaeu. Bleu. Cxrulus.'...'
Bleek. Fceuilleou lame de quelque
metal; Lamina.
Bleeck. Palle; Pajltdusv ( f
Blein. Empoull<» Puftula.
Blie. Ioyeux. HUaris.
Blindt. Aueuglë. Caecus.
Blóck. Tronc. TrunCuS.
Bloet. Sang. Sanguis*
Acht. Huia. oad.
� el. Anguille. AnguiHa;
Aera- Caque. Cadus.
An. Aupres. Apud.
Aep. Siug. Simia.
Aer. Eipi. Spica.                     m
Aert. Compléxion. Complexio,
Aes. Paft. Eica.
� ex. Hache. Afcia.
Af. lus. De.
AL Tout. Totus.
Alf. Fee. Fatifer.
Als. Quand. Cum.
Am. Nourrice. Nutrix;
� nipt. Office. Officium.
Angft. Anxieté. Anxietas.
Arm. Bras. Brachium.
As. Effieu. Axis.
Back. Augei Linther.
Badt. Bain. Balneurm
Baeck. Machoirc. Maxilla*'
Baeck. Pharus. .
Bael. Bale. Sarcina.
Baen. Parterrei Sphsriitériura.
Baer. Bieren Féretruni;
Baer. Onde. Vnda.
Baert. Barbe; Barba.
Baerfch. Perche. Perca.
Baes. Hofte. Herus,
Baet. Gain. Commodum. }
Baeg. Bague. Monüe.
Bal. Efteuf. Pila. #
, Balch; Panche. Beftiarum venter-
Balck. Poultré. ïrabs.
Bald* Itfcontinent; Brevi.
Ban. Excommunïcatibn. Excom
municatio.
Banck. Banc Scamnum. .,
Bande* Lien. Vinculum.
Bang, Angoiffeux. Anxius.
-ocr page 30-
"Α
|$S                             Ml BOVCK DfcS lERTCtOOTSCHRIFTS, �
Breet. Larg�. latus. ] jpr Q Grap. Garance. Erythrodan�m Droef. Trifte. Triftis.
Droes. Vncemflur� venant alagor-
ge derriere les aureilles ou es eines.
Panus.                                λ
Drom. Le r7J.de la treme du tifleraat.
Licium. )
Breuck.Ainande.MulSap�c�niar�a Croon. Couronne. Corona.
Brief Lertre. Liter*.                      Cru^yn. Sommet de la teftei Ver
Brijn. Saumure. Muria.                     texcapitis.
Bril. Lunetre. SpeciUurn. '�.■> Cruys. Croix? Cffl3&� ,-if.
Bnra. Gensft. Genifta.            (V- Cuyp. Cuue, C'l�pa
Broek. Vn perit morceauo\vpain Cuyt.OeufsdVnpoiiTon.O�apifci�' Dronck. Yvre. Ebtius
Drooch. Sec. Siccus.
Droom. Songe. Somniurri.
Druck. Triftefle. Triftitia.
Drop. Gourte, Gutta.
Druyf. Grappe� Vua.
Drie. Trois. Tres.
Dul. Emrag�. Furiofus.
Dun. Tenue. Tenuis.
Duyft. Mille. Mille.
Duym. Poulfe. Pollex.
Duyn. Dune. Agger arenofus,
Duyf. Colpmb. Columba.
Dwael'. Touaille. Mantile-
Dwaes. Sot. Stult�s.
Dwanc. Contrainde. Yis.
gwee Mol. Mollis.
weers. De travers. Ex traniverfb.
Dwercb. Nain. Nanus.
Dy. Toi. Tibi.
Dijn. Tien. Tuus.
Echt. Mariage. Matrimonium.
Eec. Vinaigre. Acetum.
Eedt» Serment. Iuramentum.
E�n. Vn. Vnus^
Eer. Avant. Prius.                     v,
Eer. Honn��'r. Honor.
Eerd. Terre. Terra.
Eerft. Premier. Primus.
Eg. Herfe. Occa.
Elf. Onze. Vndee�m.
EM. Alofe. Alofa.
taille ou ronrpu. Fruftruii�.,          T"\ach. I�tir. Dies.
Broeck. Marez.. Palus:                    i-^Dack. Toic�. Teclum.
Broeck. Bravette. SubligaCulura. Daet. Ffre�t. ErTe&uSi
Daer. La. Ibi.
Dal. Val. Vallis.
Dam. Terrain. Agellus,
Damp. Vapeur. Vapor.
Dan. Dorre. Tune.
Danck. Gre. GratSa.
Dans. Danfe. Saltatioj
Broer. Frere. FrateTR
Broot. $aiii. Panis.
Broofcb Fragile. Fragilis.
Brug. Pont. Pons.
Bruyck. Viags. V�tls.
Bruydt. Bfpoufe. Sponfa.
Bruyn. Brun. Bericus color
Bry.Boulliedefarinedepains.Puls. Darm. Boyau. Inteftin�m;
Bud. Bourreaii: Carnifex.
Buer. Voifin. Vitinus.
Buyt. Butin.Pra?da.
Bult. BoiTe. Gibbus.
Butn. Fontaine. FonS»
Bus, Caritm. Tormentum.
Bus. Boire. Pyxis.           f/� /
Buyck. Vcntre. Venter. ,
Buil. Gibeciere. Mariupium.
Buil. BoiTe. Tuber.
Buis. Canal. Canalisv
By. Pres. Prop�.
Cael. Chauue. Caluus.
Caen. CanirTure. Canus.
Das. Daim. Darna.
Dat. Ce. Hoc.
Dau. Rofee. Ros.
De. Le. lila.
Deech. Pafte. MaiTa.
Deel. Part. Pars.
Deern. Ser�ante. Anc�la.
Den. Le.
Des. Du;
Dees. Ceftui. H�c.
Deucbt. Vertu. Virtus.
Dicht. Solide. Solidus.
Dicht. Rim. Rithmus.
Dick. Efpcs. Denfus.
Caerd. Chardon. Virga Pa�oris. Die. Cuifle. Femur.
Die. Le. Me.
Dief. Larron. Latro.
Diep. Profond. Profundus.
Dier, Animal.
Dier. Cher. Carus.
Caets. ChaiTe. Meta.
Caf. Paille. Acus.
Cakk. Chaux.Calx.
Cant.Bord. Extremitas.
Cap. Cappe* Cucullus.
Car. Chariot. Cat�us.
Caes. Fourmage. Cafeus.
Cas. CaiTcCapfa�,
Cat. Chat. Felis.
Cau. Chucas., Monedula.
Cijs. Cens. Cenfus., , , ,*,■�.
Cier. Chere; Vultus latus.
Claer. Clair. Clatus.
Clerck. Glerc. Clericus.,
Cloof. Fente. Fiflura.
Cluit. Farce. Facetia?.
Cock. Cuifinier. Coquus.
Colf. Maflue. Claua.
Com. Eicueille� Scutella.
Comft. Venu�, Aduentus;.
Cond. Notoire. Notus.
Coord. Coxde* Chorda.
Cop. Chef. Caput. .
Cop. Coupe. Calίχ. �,�.';. ,;�
Corf. Corbeille. Corbis.^
Corft. Croufte. Crufta> Ti ,
Cort. Court. Curtus, ri
Coft. Couft. Sumptus.
C�t Taniere, Cauus.. .         ;;
Coot. Oflelet. Talus. ,;l .� i
> Cous. ChaufTe. Cahga. ? . ;.
Coy. Eftable aBrebis. Ouile, ,■...
'Crab. Efcreuiffe. Cammariis*
Craem. Boutique. Officina.
iCraeri. Robiner. Epiftomiurn.
Craen. Grue, Grus.
Csaey. Corneiile. Cornix.
Dies. Atclle conditi�n. Sub c�n- EL Aulne. Vlna.
ditione.
Dijck. Dique,. Agger.
Dinck. Choi�. Res*
Diich. Table. Mcnifa.
Dit. Ceci. Hoc�
Doch. Aumoins. Saltem
Doe. Alors. Tune.
Doec. Toile. Tela.
Doel. But. Scopus.
Door. Par. Per.
Door. Huis. Foris.
Donft. Duuet. PJumufe molliores
Doot, Mort. Mors.
Doof. Squrd. Surdus.
Doop. Baptefme. Baptifm�s.
Door. Fol.Stukus.
Doos. Boifte» ,Gapfa.
Eint. Fin. Finisv
Eng. EitroicL. Anguftus.
'Erch. Malin. Malignus,
Erm. Pauure. Pauper.
Ernft. Α bon efeient. Serio,
Erf. Heritage. Hieredium..
Eich. Frefne. Fraxinus»
Ey. Oeuf. Ouum.
Eyc Chefrte. Quercus:
Eyfch. Petition. Petitio.
Fael. Faulte. Error.
Faem. Renom. Fama.
Fceft. Feite. Feftum.
Fel. Felon. CrudeHs. .
Feil. Faute. Error.
Fielt. Gueu. Mendicus.
Fier. Fier. 'Ferus.
■*-j*f
Dop. Eicalleentier d'vnoeufcjuand Fijn. Fin. Exilis.
lededenseftoit�.Ouumexinanit�. Flefch. Flacon Lag�na*
Fluc. Subit. Subiro.
Fluym. Fleume. Phlegraa.
Fluyt. Fluite. Fiftula.
Foc. Trinquet. Artemon.
Foy. Phi.
Form. Form�. Forma. �
Fraey. Ibli. Lepidus.
Fret. Foret. Viuerra.
Frifch. Vigoreux. Viuidus.'
Fruit. FruicL. Fru��s.
Dorp. Village. Pagus
Dorft. Soif. Sitis.
Doy. Deigel. RegeJatio.
Dra. Incontinent. Statim.
Draeek. Dragon� Dracp.
Draet. Fil. Fi'lum.
Draf. Bran. Furfur. ,V
Draf. Trot. SuccuiTafiocqui
Dranc Beuvxage. Potus.
Dreck. Boue. Lutum.
Dreef. Vne longue rangee d'arbres /^aef. Pur. Purus.
plantees. Series arhor�m.
Gaer. Totalemenr, Qmmtio*
Gay.
Ka
-ocr page 31-
■pp
■■■■Μ
Van: SYN
Gay. Gat. Pfittacus.                 ΐ ...'■ :■■■■'� i
Gal. Fiel. Fel. )
Galgh. Gibbet. Padbulum.
Galm .Retentiflem�t de la voixiEchd
Ganc. Allure. InceiTus.
Ganc. Allee. Arnbulacrum;
Gans. Oye. A»fer.                 ν " -
Gants. Entier. Integer.
Garft. Ranci. Ranudus. ?:
Gaft. Hofle. Hofpes.
Gat. Trou^ Foramen.
Gaef. Don. Donum.
Gau. Prompt; Prompt�s*
Gec. Badin. Sannio.
Geel. laune. Rufus.
Gheen. Nul. Nullus.
Gheeft. Efprit. Spiritus* . >�
Ghclt. Argent. Pecunia.
Ghelt. Porceau chaftr�. Maialis.
Ghelt. Lot., Quacuor. h�minaj*
Ghent. Iar. Ani�r mas.
Gent. Fonte. Fuiura.
Gheit. Cheure. Capra* -;-'
Gliy. Vous. Tu;
Ghier. Vaultour. Vultur*
Ghifr. Don. Donum.            ? u,
Ghild. Hofnmeliberal, Prodigust
Ghins. Versla. Illuc.
Gbift. Lie.,Fffx»,         ,» , , ;'
Glants. Refplendeun Spljendor<
Glas. Verre. Vitrum.
Glat. Poh. Politus* .
God. Dieu. Deus*               : hW
Goedt. Bon, Bonus.
Gom. Gomme. Gummi. . "',
Gort. Orgefeiche. Hprdeuraarid�.
Goot., Ruificau. Aquajdu&us. /�,
Goudt� Or., Aurum..                :, i
Gracht. Fofle, FpiTa. ■■>■,, ,��q\A
Graef. Cont�.,Comes.
Graen. Grain. Granum^          �,*,�;
Graet. Arefte. Arifta. :
Graf. Sepujehre, Sepulchrum. ι r
Gram. Courroue�. Iratus. . ^ '
Gras. Herbe. Gramen,            ,'^\
Graeu. Gris. Glaucus.
Grcnts. Frontierc, Ora.
Greep. Poignee. Manipulus.
Griel. Gripail.le. ^
Grijs. Gris. Ganus.
Groef. FoiTe. Fouea*
Grof. Gros. Groffus. !
Grond. Fond. Fundurn.
BEPAtlNGHET� IN*t
Harp.. Harpe Lyra.            !
Hars. Refine. Refina., il-�
Haes. Liei�re., Lcpus. :
Hecht. Manche. Capulus*,
Hec. Claie* Vacerra; j/\-.r
Heel. Touti Totus, r /
Heerdt. Fo�ier. Focus.
Heer. Seigneur. Herus. .�
Heeich. Enrou�. Raucus; :
Heet. Chaud. Galidust.,■.■ .-�
Hel. Clair. Clarus..
Held. HommeNoble. Herus.
Hel. Enfer. Infernus.
Helm. Heaume. Galea.
Hem. Lui. lili.
Hemd. Chemii�. Indufium.
Hengft. Eftaloii. Caballus;
Hert. Dur. Durus.
Herfft. Auturrjne. Autumnus,
Herft; Efchin�e. Spina porci.
Hert. Cceur. Cor.
Heip. lambon. Perna.
Het. Ce. ld.
Heur. Sienne. Sua.          .,, .
Heufch. Courtois. Ciuilis*
Heus. Anfe; Anfa
Hex. Sorciere. VeneFca.
Hey. Lande. Campusft�rilis.
Hey. Hie. Fiftuca.
Heyl. Salut. Salus.
Heir. Armee. Ex�rcitus,
Hic Hpqueti Singultus. .
Hiel. TaJon. Talus.
Hier. Ici. Hic.
Hind. Biche� Cerua.           .(,
Hin. Poulle. Gallina. ;.�>/�/
Hirs. MiL Milium.
Hoe. Comment+ Quomodo.
Hoeck. Coing. Angulus. i>r;.
Hoen. Poulle. Gallina.
Hoer. Pa�larde* Meretrix.
Hoeft. Tpux. Tuffis*
Hoet. Chapeau. Pileus
Hoef. Mctairie. Villa
Hof. Iardin. Hortus.
Hoir. Heritieri Hsres.
Hol. Caue* Cauus.
Hondt. Chien, Canis.
Hooch» Hault. Altus. ; ,
Hooft. Teile. Caput»
Hoop.Mpnceau. Ac�ruus.
Hoop. Efpoir., Spes.
Hop. Houb�lon. Lupulus'.
Hop. Hupe. Vpupa.
Hord. Claye., Crates., . fiV
Hoos. Chauffe. Caliga.
Hout. Bois. Lignum.
Hou. Coup de taille. I�ius. .
Hoy. Foin. Fcenum. / ,
Hulp. Aiole. Auxilium. ν
Huift. Houx, AquifPlia. -,
Hupfch. Elegant. �legans.;
Hut. Loge. Mapale.
Huych. Luereenlagorge. A«g
Huyck. Hucque. Cucullus.
Htiyl. Cheueche. Vlula.
Huys. Maifon. Domus. '
Hy.'Il.Ille.
Ia. Oui. Ita. . ;
laeht. Chaife. Venatus.
6H E Ml E Ν* _;-;.-                   5*
.� ;'.Iaeri An. Annnsi';' ...,..;;■■':.'�:;. .;,_;>:'t
lek. Ie Ego.-           ..,.<.': 'r\
Iet, Quelquechofe. Aliquid.
Iuecht. leunei�b. Iuventus. , '-.., .-κ
, Ys Glac�. Glacies» ;                   [ .
In. En; In. .         '\, i..:.r,:":: :: "U
Inct Encre. Atramenturri*; ,
�ock. Ioug. Iugum.
lock. Raillerie, locus.
lonck. Ieune» luuenis»
Is. Eft. Eft.
Kaeck. Mafehoire. Maxilla.
Kaey. Cai. Aaa<
Kaeck. Pilori. Numella� verfatilesi
Kalf. Veau. Vitulusi
Kam; Peigne. Peden.
Kan. Pot* Amphora.
Kans. Chanfle. Cafusalea�.
Kant.alsbrood.Chaiiteau.Fruftum»
Keel. Garderobbe.. Siipparum.
Keer. Tour. Circuitus.
Keers. Chandelle. Cand�la.
Kelck. Calicc Calx.
■ - Keel. Gorge* Guttur.
Kees. Fourmage. Cafeus.
Kemp. Chanure. Cannabis»
Kerck. Eglife. Templum*
Kerf. Crenne. Crena.
Kern. Pepin. Semeiii , '�
Kers; Guifne* Ceraia. .
Kers. Creflbn. Nafturtium» }
Kert. Cren. Crena..
Keur. Chois. Optio. .-,{ , ,
Keijrs, Corfet. Cyclas., ;,«
Key. Caijlou. Cautes. . ,
Kiel. Carine. Carina.
Kim.Cipeaud'vntonneau.Oravafii.'
Kindf. Enfant. Puer.;,;- ,!
Kin. Menton. Mentum.- * *|-*]■ �'■< �'
' Kift. Cor�re.,Cifta. i^rno�.o':rv)l '
Kit. Boiflbn. Brochus.
Klacht. Querelle. Quer�la.v, 7 j:
Klack. Creuafle. Crepitatip. Γ
Klad. Crotte. Maculaluti, j\
Klamp.Membrure d'vn huis.l^iem-
brumefleris.
KljMick.Tintement. Tinnementum.
Klap. Babil. Loquacitas.
Klau. Patte. Vnguis.             ^-.
Kleet. Veftement. Veftis.
Klef. ArtachantcommeglUilfena?;.
Kley. Argille. Argilla. | , I. ;
Klein. Petit. Paruus.
Klier. Apoftcume. Tonfilla. � ,
Klinck. C�cfaer, Pcflulus.
Klis. Grateron. Aparinc.
Kloek. Clpche. Carnpana. in
Kloeck. Hardi. Audax. r
Kloet. Rable. Rutablumf                 ■�. <
r Klomp. Billot. Mai�a.
)2 Kloot. Boule. Spha�ra.
Klop. Coup. I�us.
Kloof. Creuafle� Rima. 3
ina. Klucht. Farce, Facewac.
Kluys. Heremitage. Sacellum.
Knaep. Serniteur. Seruus.
Knecht. Garfon. Seruus.
Knick.Hocement de la tefte.Nutuf.
Knie. Genouil. Genu.
Knip. Chiquenaude. Tilitrum.
� 4             Knoli
Groot. Grand. Grandis
. -
Grou. Hprreur. Horror,
Gru�n. Verd. Viridis.
Gruet. Salutation. SalutatiO�
Gris. Moillon. Rudus.
Gunft. Faueur. Fauor. ,
"Guit. Gue�. Mendicus. v
Η ace. Crpc> Hama.
Haegh. Haye. Seps. ι
Haen. Coo Gallus*,          r
Hacr. Poil. Pilus. ,;,
Haeft. Hafte. Properatio*
Hact. Hajne. �diurm
Half. Demi� Dimidius. .'.�'
Hals- Col. Coilum* : ;a>
Ham. lambon. Perniu., ,
Handt. Main, ManuS� ,, .
Λ
-ocr page 32-
0
Leeft. Forme de cordo�anier.For-.Meel. Farine. Fariria.^
Leeu. Lion. Leo.                  (ma^ Meeps. Fragile Frag�iS*
Lil. Le niollet du bout de raureillc. Meer. Mer. Mare.
Cartilago,                                   Meers. Hune. Carchefium.
Leen. Appuy. Podium.                 Meer. Plus. Plus.
Left. Derniere. VltimuS.                Meerfch. Marei. Palus.
Lets. LaMie» Lorum. '                    Mees. Maufangle. Parix.
Leur.Raua�derie.Resnulliusvalo- Meeft. Toutleplus. Plurimus.
Knol. N&jeSu. Napw.
Knoop. Neud. Nodus.
Knop; Bouton. Buik. ,
Koe. Vache. Vacca.
Koeck. Gafteau. Liburtt.
Koel. Tiede. Tepidus.
Koen.Hardi. Audax.
Koets. Couche. Cubile. .-/>' � -
Kool, Carbon, Carbon
Kool. Chou. Braflica.
Koop. Achapt. Emptio*
Korck. Liege. Suber.
Koude. Froid. Frigusv
Kout. Deuis. Fabula.
Kracht. Force. Virtus.
Kraeck. Soneiclarant. Ct�pitus
Kraegh. Gauion. Iugulus.
Kramp. Crarape. Spafmus.
Kram. Crampon. Fibula
Kranck. Debile. Debilis.
(ris. Meeu. Oifeautnarin. Aqu�a maiia^
Melck. Laift. Lac.
Mem. Nourrice. Nutrix.
Men. On.
Menfch. Homme. Homo.
Merch. Mouelle. Medulla.
Merck. Marque. Signum,
Merc. March�. Forum.
Mes. vCoiifteau. Culier.
Met. Auec. Cum.
Mey. May. Fronsfefta.
Mier Fourmi. Formica.
Mijl. Lieue. Milliare.
Ley. Ardoifev Ardofia.
Licht. Lumiere. Lux.
Licht. Legicr. Leuis�.
Licht. Pouimon. PulmOi
Liet. Chanfon. Cantio.
Lief. Cher. Charus.
Lief. Α mi. Amicus.
Lier. Liere*. Lyra.
Lijc. Funerailles. Exequiss.
Lijf. 'Corps. Corpus. -
Lijm*. Colie. Colla.
Lijn. Lim Li�ium.
Krans. Chapeaude fleurs. Scrtum. Lijft. Bordure.' Lirnbu*.
Lind. Tillet. Tilia
Lint. Ruben. Vitta.
Lip. Leure. Labium^
Lis. Ranfe. Carexi �
Lift. Finefle. Aftuna�.
Loen. Lourdaur�. Idiotav
Lof. Los. Laus.
Lont. Mciche.
Looc. Desaulx. Aflium.
Loof. Foeu�le. Frons.
Loogh. Lexiue. Lixiuium.
Loon. Salaire. Salariunr.
Loop. Cours. Curfus.
Loos. Subtil. Subtilis.
Loos-. Poulmon. Pulmo.
Loot. Plomb. Plumbum.
Loof. Aimier d'vne mai��n. Vm
braculum.
Loos. Mot de guet. TeiTera,
Los- Diflie. Laxus.
Lofch. Loufche. Strabd;
Lot. Sort. Sors.
Lucfit. Air. A�r; '!<'>"
Lul. Reibnauce d'vnechanibn»
Luft^Volupt�. Volupta&�
Luy. ParefTeux. Ignauus.
Luys. Pouls. Pediculus.
Luyt. Luc. Teftudo.
Macht. Puiffance. Potcftas.
Maech. Affin. Affinis.
Maecht. Vierge. Virgo.
Mael. Malle. Mantica.
Mijn- Mon. Meus.
Mijne. Mine. Fodina.
Mijt. Mire. Mita.
Milt. Liberal. Libera�s.
Min. Moins. Minus.
Mis. Faute* Defedus.
Meft. Fiente. Fimus.
Mift. Bruyne. Bruma.
Moe. Las�. Lai�tis,
Moer Mere. Mater.
Moes. Por�e. Holus.
Moet. Courage. Animus.
Moey- Tante. Matertera.
Mol, Taulpe. Talpa.
Mondti Bouche. Os.
Moort. Meurtre. Internecio.
� Mos. Moul��. Mulc�s.
Moft. Mouft. Muftuhi.
Mot. Teigne. Tinea.
Mout. Grainappareill�poutbrairii
delabiere. Polenta.
Mau. Manche. Manica.
Moy. Orn�i. �rnarus.
Muer. Mur. Murus-
Muf. Relant. Situs.
Mug. Moucheron. Culcx.
Munt. Monnoie. Moneta-
Muts. Bohet. Pileui.
Muil. Mulet. Mulqs.
Muyl. Mufcau. Roftrum,
Muys� Sourris. Sorcx.
Muyt. Mue. Cauea.
Kreeft. Eicreuifle. Cancer.
Krib. Cr�che. Praf�piWm,
Krieck. Gcrii� Cerafunn
Krijch. Guerre. Bellum.
Krijt. Croie. Cteta.
Krijt. Brayerneht. Eiulatio.
Kroes. Goblet. Scyphus.
Krom. Torttt. Tortus.
Krop. Cropion. Iugulumv
Kruyck. Cruche. Vrna. �■
Kruym. Mie. Mica.
Kruyt. Herbe. Herba.
Kud. Tropeau de beftes. Grex.
Kund. Notoire. N�tus.
Kunft. Art. Ars.
Kus. Vnbaifer. Bafium.
Kuyl. Spelonqu<e. Spelunca.
Kuyfeh. Chafte. Cailus.
Kuyt. Le mol derriere la iamb�
Sura.
Kuyt. Petite. bie�e.
Lach. Ris. Rifus.
Laey. Lay�tte. Capfa»
La�t. Tard. Sero.
Laf. Fade. Flaccidus. !
iaeghv Rang. Series.
Lam. AfToible, Paralyticus.
Lam. Agneau* Agnus.
Lamp. Lampe. Lampas.
'�anci Flanc. Femen. ^
. Lanc. Long. Longus.
Landt. Terre. Terra.
Na. Α pres. Poft.
Lap. Piecededrap. Segmentum. Mael. Fois.
Maen. Lune. Luna.
Maent. Mois. Mcnfist
Ma�r. Mais. Sed.
hiaet Bruiit. Rumofi ::'-"
Maet. Mefure. Menfura.
Maet. Compa�gnon.Socius*
Maegh. Eitomach. Stomachus.
Mal. Fol. Stultus.
Mals. Tendre. Tehefi
Mam. Marnmellei Mamma.
Man. Homme. Vir.
Ma nek, B�ifteux. Claudul. ν
Nacht Nuia. Nox.
Naeckt. NudNudus. ,
Naem. Nom. Nomen.
Naen. Nain. Nanus
Naeft. Tout le plus prochain; PiO-
ximus.
Naet. C�ufture. Sutura.
Nap. Platcreux. Catinus. ■'
Hues. Nez. Nafus.
Nat. Mouille. Madidus.
Nau. Eftr�id. Striclus.
Neck. Chainon. Ceruix.
Lalt. Charg�. Moles.
Lat. Late. AtTula.
Laen. Tiede. Tepidus.
Lee als Lee fchip.
Leer. Cuir. Corium.
Leech. Oifif. Otiofus,
Let. Membre. Membrufn.
Leech. Bas. Humilis. >■
Leec. Lay; Laicus. '
Leer. Eichelle^ Scala,
Leedt% Defplaifir. Luclus.
Leem. Argille. Argilla
Leen. Fief, Pr&dium beneficiarum. Maft. Maft. Malusi
Leep. Ca�Hcux. Lippus.                 Mat. Las. Defeflus.
Leep. Cauteleux� Aftutus.             M�. Auec. Cum.
Leer. Doctrine. Do&rjna/ ; Mee. Garance, Eubia,
Neer. Bas. Inferus.
Neef. Nepueu. Nepos* y /
Neen. Non. Non.
Neep. Pinfure. Comprefl�o.
Keft
-ocr page 33-
'�
,
33
VAii SYN B�PAtINGHEN INT GHEMEEN.             ■
Plaets. Place. Locus. .                   Reys. Vwage. Prdfedho.
Plaeeh. Vexation. Vexatie            Reb. Cofte. Cofta.
Planck. Planche. Planca,                Riet, Canna. Arundo.
Plas. Mar�c. Lacuna.                      Riem. Ceinture. Cmgulum
Plat. Plat. Planus.                       .   Riem� Rame. Remus.
Pleck. Tafche. Ma�ula. , �','..,    Rijck. Riche, Diues.
Pleit. Bateaularge&plat. Stiata.  Rijm. Gelee. Pruma.
Keft. Nid. Nidus.
Net. Net. Nitidus.
>Jet. Retz. Rete.
>�cet. Lende. Lens.
juicht. Niepce* NeptNier. Rein. Ren.
Plicht. Office. Officium
Ploech. Charme. Aratrum.
Plom. Rebouch�. Hebcs.
Ploy. Plus. Plica.
Pluym. Plume. Plurna.
Pock. Verolle. Lues venerea.
Poer. Pouldre. Puluis.
Poel. Lac. Lacuna.
Pol. Concubinaire.Concubinus
Pols. Pouls. Pulius.
Pomp.OiT�e.Sentina.
Pondt. Liure. Pondo.
Poort. Porte. Porta
Niet. Rien. Nihil.
Nieu. Nouueau. Nouus,
Nijdt. Enuie. Inuidia.
Noch. Encore. Adhuc.
Noen. Midi. Meridies.
Noo. Aregret. Inuitus.
No'ort. Nofth. Scptentrion.
Noot. Neceffit�. Neceffitas.
Nop. Floo Floccus.
Neut. Noix. Nux.
Noit. laraais.Nunquam.
Nu. Maintenant. Nunc.
Nut. Vtile. Vtilis.
Och. Ah. Hei.
Oft. Ou. Vel.
Olm. Oime. Vlmus.
Om. Pour. Ob.
Ons. Noftre. Nofter.
Oock. Auffi. Etiam.
Oog. Oeil. Oculus.
Oogil. Moiffbn. Meflis.
Oom. Or�cle. Patruus.
Oor. Aureille. Auris.
Oort. Lieu. Locus.
Ooil. Ori�nt. Oriens.
Op. Deflus. Super.
Os. Beuf. Bos.
Oudt. Viel. Vetus�
Oyt. Onques. Vnquam.
Pacht. Ferme. Ve�igal.
Pack. Fardeau. Sarcina.
Pael. Pau. Palus.
Paer. Paire. Par.
Paert. Part. Pars.
Palm.Paulme. Palma.
Pand. Hypoteque. Pignus.
Pandt. Pand. Lacinia.
Pan. Paelle. Sartago.
Pap. Papin. Pappa�
Pas. En poindt. Commodum
Pat. Sentier. Semita.-
Rijm. Rhitme* Rhitmus.
Rijp. Meur. Maturus.
Rijs. Riz Oriza.
Rijs. Branche. Ramus.
Rinck. Anneau. Annulus.
Rindt. Beuf. Bos.
Ring. Vifte. Velox.
Rin. Cage. Cauea.
Rinich. Aucunement ftir.Subacidus»
Roch. Ray�. Raia.
Rock. Saie. Toga.
Rock. QuenouilJe. Colus-
Roe. V�rge. Virga.
Poos. Petir efpace de temps- Mo- Roedt.buiedecherninee, Fuligo»
mentum.                                     R°ef' Poupe. Puppis.
Poot. Patte. Palma pedis.                Roem. Vantene. laftantia.
Pop. Poupp�e. Pupa.                      Roep. Cri. Clamor.
Poft. Pofteau. Poftis.                      Roer. Gouuernal. Gubernaculutn,
Poft. La pofte. Curibr.                   Roeft. Enrouillure. Rubigo.
Poot. Sion. Talea.                          Roogh.OeufdepoiiTon.Ouapiiciu
pot. Pot. Olla.                            . R°S� Seig\e. Siligo.
Pracht.Magnificence.Magnificentia Rol. Roulle. Phalanga.
Prat. Fier� Arrogans.                      Rondt. Rond.Rdtundus.
Prick. Lampreie. Muftula.              Roock. Fum�e. Fumus.
Priem. Poinfon. Pugiunculus.
s?            ------- �
Roof. Butin. Pra?da,
Room. Creime. Crcmor.
Roos. Rofe. Rofa.
Ros. Roux. Rufus.
Ros. Ceual. Equus.
Rot. Pourri. Putris.
Rot. Bende degens. Claf��s*
Rou. Rude". Rudis.
Ruet. Suif, Seuum.
Rug. poS�Dorfum. � ,
Rups. Chenille. Bruchus.
Ruft. Repos. Quics., :,
Ruim. Atriple, Amplus.
Prijs. Pris. Laus.
Proef. Preuue. Proba.
Pruym. Prume. Prunum.
Pruts. Superbe. Superbus.
Prye. Charogne. Cadauer, ,
Punt. Poinflt. Pun&um. ;" ,.
Put. Puis. Puteus.          ..�- ..
Puyft. Empoule. Puftula/ ^ ..
Quaet. Mauuais. Mdm^i
Quael. ta'nguer. Languor.
Quant. Galant. Scitus homo.
Quijt. Qui�te.           \ ;!. ;sί .
adt. Roue. Rota.
Raedt. Confeil.ConfiHum. Ruyn. Hongre. Cantfaeriusu
Raem. Chaffis. Fulcrum feneftrae Ruyt. Rue. Ruta.
Ruyt. Lozerige. Telferay
Rie. Rang. Series. ';
Sacht. Mol. Mollis.
Sack. Sac. Saccus. ;
Sael. Selle. Ephippiurn.
Sael. Salie. Atrium, ;.
Saeni Toft. Statim. y : j .
Saen. Crerome. Crem�r.:y
Saet. Semence. Semen, ; t
Saey. Saiette.               ?
Saeg. Sie. Serra. ,             ;
Saec Caui�. Cauia.; ; i 5 .:
Salf. Onguent. Vnguentunv,
Salm. Saulmon. Salmo.
Sandt. Arene. Arena. '
Sap. Suc Succus. r?-l i-an
Sarck. Tombe. Cippi�&n 'Λ
Sadt. Saul. Satur. ,, . !;
Saus. Saulfe. Condimentum.
Saut. Sel.SaL
Schacht. Flefche. Sagitta.
Scha. Dommage. Damnum�
Schaeu. Ornbre. Vaibra.
quadracum
Raep. Naueau. Rapum. ] ,:/\
Ram. Belier. Aries.          (i i
Ramp. Malh&ttTT Infelicitas»,-
Ranck. Bra-�Ghev;Ramus.
Ranck. Fineffe. Aftutia. , ,;
Ranck. Grefle.^Gracilis. ι
PPPPPPPPPPP
/-Randt. Bord. Ora.            , >�
■U:
Raich. Soudainv Cito. , ,\
Rafp. Rap�. Sealprum.,,4fj,i ,
-�� ..w«~._________                    Rat. Rat. Giis. ,■■.' . -/
Pee�.Corcied'�crChordaarcus. Raef. Corbeau. Cpruus, ,,i .
Pijp. Tuyau. f ubus.               l�,, Raeu. Cru. Cruduv
Pier. Vers de terjre. Lumbricus. Recht. DroicT:.. Rectu?.; η ι
Pijck. Piqu�. Hafta.                , ; Ree, Biche. Cerua-,1 .xlaoCi
Pie. Manteau a marinier, Nautica Reep. Cercle. G>rculus.,, fl
'p�nuia.                                , .Reft. Refte. Refiduum. . ;:
Pijl. Flefche. Sagitta., '% /         Reuck. Odeur. Odor. .;:
Pijn. Doleur. Dolor.           . ι ,:: -Reu. ChienrpaHe. Camsmas*
Pin. Baftonpoiniau. Veruculum.;JReus. Geant.Gigas. ,
Pips. Pepie. Pituita, -             ,*Rey. Danfe. Chorea.
Plack. Fcrule. Ferula. ,,'^r           Reyn. Pur. Purr^,; ^ :;.;(�,,,^
Plaets Planche. Syrtes-                   Reys. Fois.
■'
,- .
-ocr page 34-
§φ                            t BOVCK JDES �fiRTClO'd�'SCHlLirfi;
Schacck. Efchetz. A�ueusv ? Se�r. Vlcere. Vlcus*                      Sot. Fol. Stuift
Schael. Taflfe. P>tera%
Schaep. Brebis. �uis.
Schaerd. Teft.' Ruma. ,
Schaers. Ap�ine. Vixy
Schaets �fchaffc Grallai
Schalck. Caut. Cautus.
Schamp. Brocard.Scomma.
Scand. Defhonneur- Ignominia.
Seer. Fort» Valde.
Spa. Houe. Ligo.
Spaey. Tard. Tardus.
Spaen. Efclat. Aflula.
Span. Extenfion de la paulme. Spi-
thama.
Specht. Pieman Picus*
Speek. Lard. Lardum*
Spel. loeu. Lufus.
Speer. Lance. Lancea.
Speur. Trac� du pas quidemeure
apresauoir march�. Vcftigium.
Spie. Chcu�le. lm pages.
Spie. Eipieur. Infidiator.
Self. Meftne. Ipfutn.
Ses. Six. Sex.
Seyl. Voile. Velum.
Seys. Faux. Falx.
Sich. Soy. Se»
Sieck. Malade. iEgrotus.
Siel. Ame. Anima.
Sifc. Crible. Cribrum»
Schants. Rempart^ Valium.
Schaer. Grande multitudedegens. Sijn. Son. Suus.
Caterua.                                     Sim. Singe.\Simia
Schat. Thref�r. Thefaurus*             Sin. Sens. Senfus.
Schaef. Rabet. Dolabra.                 Sint. Dep�is. Poftilla
Slab. Bauette. Faicia pituitada* Spier. La chair blanchcquiefta Ia
Schee. Gaine. Vagina.
Scheef. Bihay. Obliq�us.~
Scheel. Louche. Luicus.
Slach. Coup. l�tus.
poicTrrined'vnoifeau. Pulpa.
SlaepiTempes de la tefte.Tempora. Spies. Piqu�. Haita.
Spil. Fuieati. Fuius.
Spind- Huche. Penarium.
Spin. Araigne. Aranea.
Spint. Picotin. Corbula.
Spit. Broche. Veru.
Spits. Haulta�n.
Spoet. Haile. Properatio,
Spoel. Nauette. Glomustextorius.
Scheel. Greue de la tefte. S�pafatio Slaep. Somne. Sorrtnus.
Slang. Couleuure. Coluber.
coma;.
Scheel. Cbuu�rcle. Opetculum. Slap. Lafche. Laxus.
Slaef. Efclaue. Scruus emptitius.
Slecht. Simple. Simplex.
Sleck. Lima$on. LimaX.
Sle. Traineau. Traha.
Slee. Prune. Acatium.
Scheer. Force. Forfex.
Schel. Sonnette. Tintinnabul�m,
Schel. Eicorce. Cortex.
Schelm, Mefchant. Nequam.
Schelp. Coquille. Calix-
Schenck* Don. Donum.
Scheen. Creue de la iambe/ Tibia,
Scherf Tefte. Tefta.
Scherp. Agu. Acutus.
Scheur. Fente. Fiffura.
Scheut. Scion. Surculus.
Schicht. Dard. laculum.
Schier. Tantoft. Mox.
Schijn. Lueur. Splendor.
Schijf. Tableau. Menfa.
Schil. Difference. Differentia.
Schilt. Efcu. Scutum.
Scimp. Brocard. locus.
Schip. Nauire. Nauis. .
Schoe� So�lier. Calceus.
School. Ei�ole, Schola.
Schol. Sole. Solea.
Schoof Gerbe. Fafcis ipicarum.
Schoon. Beau. Pulcher.
Schoot. Giron. Gremiuro. "
Schors. Efcorce. Cortex^ * *
Slet. T�rchon. Peniculamentum. Spond. Chailit. Sponda.
Sleyp. Longue queue de veftement Spoor. Eiperon. Calcar
Syrma.
Slijck. Boue. Luturn,
Slijm. Limon. Limus.
Slim. Abihay. Obliq�us.
Slincx. Gauche. Sinifter.
Slip. Pand. Peniculamentum.
Slot. Serrure. Sera.
Sluys. Efclufe. Catara&a.
Smaet. Calumnie. Calumnia.
Smaeck. Gouft. Guftus.
Smal. Eftroit. Ar&us.
Smeer. Graifle. Abdomen.»
Smert. Doleur. Dolor.
Sport. Efchellon. Clima&er*
Spot. Mocquerie. Irrii�o.
Spraeck. Langage. Lingua.
Spreuck. Dief on. Sententia. .
Spreeu. Eftourneau. Sturnus,
Spriet. lauelot. Venabulum.
Sproet. Lentille. Lentigo.
Spronck. Sault. Saltus.
Sprot. Harangade. Membras1.
Sprau. Pepie des poules. Pituitain.
gallinis.
Spruyt. letton d'arbre. Gcrmen.
Speu. Exclufe. Catara&a.
Speut. Eicliflbire. Syrinx.
Spijs. Viande. Cibus.
Spijt. Defpit. Contumelia. j
Stadt. Ville. Vrbs.
Staeck. Pali. Palus. ;
Stael. Acicr. Chalybs,
Smet. Mac�le. Macula,
Smis. Forge. Fabricafcrraria.
Smit. Marefchal. Fabes ferrarius.
Smout Grefle. Pinguedo.
Snap. Babil. Garrulitas.
Snaer. CordedelucFides.
Schout. Pr�r��r. Praet�rt ' "
Schrab. Efgiattigneure. Laceratio
Sna�. Mot dit auec defpit. �racun- Staet. Eftar. Status
Staey. Loifir. Otium.
vnguiumF*                   '-'■ *: ;,Sne. Coupure. SciiTura.
Schraegh.Trefteau.FuIcr� meniariu Snee. Neig�. Nix*
Staf. Baton. Baculus.
Stal. Eftable. Stabulum�
Stam. Lignage. Genus.
Stanck. Puanteur. Fcetor.
Standt. Cuue. Cupa.
Stang. Perche. Pertica.
Stand. Eftat. Status.
'"\ Stap. Pas, Paflus.          ■: i-'
Steek. Bafton. Baculus. . ^
jSteeds. AifidueJ. Affidu�'
Steech. O bfiii��.' Obftinatus.
; Steeck; Coup; l�uu
■■;:Steel. Tige, Cauiis.: ■ !f j "!
Steen. Pierre. Lapis; !               ■'}'*':''
Steert. Queiic.-Ca�da: - "
>^Swll (als(tel bier) Eftale. Vctus^
;Stclt. EfchaiTe. Gralla. ;L
:;Sem. Voix. V�x;"-:,;"; �:-ύ-- ".� �;:'
^Sterck. Fort. Fortk. � ■""■'""
Steur. Eftougeon. Τΐη-πΌ;
Stcyl. Contremoiit. Surfume
' Stier, Taureau. Taurus.
?i                 �                     stijt;
Snel. Vifte. Celer.
Snip. BeccaiTe, Gallinago.
Snick. Souipir. Sufpiritim.
Snoeck. Brochet. Lupus.
Snoer. Cordon. Chofda.
Snuf Rume. Rheuma.- -
Schram. Ber laffe. Vibex.
Schre. Adiamb��. PafTus.
Schreeu. Cri. Clam�iv . r
Schreef Trai&f Tra®us linea*.
Schrift. Eicrituf e. Script�rd,
Scroef. EfctO���.Cochl�a.
Schub.Efcaili�d�poiiTon.Scjuamnia Snoo. Mefchant. ViHs� !
Schud. Vautneant. Scurra; * *
Schuit. Debte. Debitum!. ; -
Schup. Pelle. Pala. ■ '�;:ΐ;-'■;'
Schuer. Gfaiige. Grana�fum.
Schurft. R�ngneux. Scabibfus.
Schu. Sauuage.'Agfeitis.,; A ']
Schuym. Efcume.� Sp�nia.2
Schuyt. Naif�lle, Ba�icukV -
Se. Couftume. Mos, : ~ '
See. Mer.;:Ma�ei--''>'-\ �};!�:;!-''�
Seel. Groflecorde. Funis.� -> �
Snot. M�rue. PitiUita»
Soo. Ainfi. Sic. ,iuJ
*.Soch. Lai�l. Succiisv '^
Sock. ChaufTon. S�ccuEs«3i
Soch� Truye. Ροί�03.;?:* f
Soet. Doulx. DulGisi'' � u
Sool. Semclle. S�leal "^
Soon. Fik. Fih�s.-'f
'IUjI
Son. Soleil. Sol.
Soom. Bord. -Limbus^
Sop. Fefte. Faftigi�rri,
Seem. Sameau.Corium haedinum. Sop. lus. lus
Seep. Sauon.Sapo
Sorg. Soing, Cura.
-ocr page 35-
E MEEN.                               35
Vel. Peau. Pellisi r
Veint. Garfon. Infans. ,\
Verfch. Frez. Recens.
Veft. MurailledVneville. Mcenia.
Vet. Graitte. Pinguedo.
Veul. Poulain. Pullusequinus.
Veych. Qui eft prochain de fa mort.
Veyl. Expof�envente. Venahs.
Vier. Quatre. Quatuor,
Vier. Feu. Ignis.
Vies. Facheux. Morofus*
Vijf. Cinc. Quinque.
Vijg. Figue. Ficus.
Vijl. Lime. Lima.
Vijs. Vis. Cochlea.
Vilt. Feultre. Cento.
Vinck. Becfigue. Frigilla.
Vin. Lopindechair. Oifa.           ."
Vin. AifledepoiiTon. Pinna.
Vifch. PoiiTon. Pifcis.
Vlack-Piain. Planus. ;
VIaey. Fla η. S cri blita.: , j
Vlaegh. Ond�ede pluye. Njnibus«j
Vlam. Flambe. Flamma.
Vlas. Lin. Ljnum. ■,.
Vleck. Village. Pagus. ., ,
Vleefch. Chair. Caro.
Vlieg, Mouche. Mui�a. L
Vliem. Lancetteachirurgien, Seal��
prum.                    . . ;
Vlier. Sureau« Sambucus.
Vlies. Toiion. Vellus.'
Vliet. Riue. Ripa.
. Vlijt. Diligence. Deligentia,
Vloek. Floc. Floccus.
Vl�eck. Maudiflbn. Imprecatio.
Vloet. Flot. Fluftus»! ; <
Vloer. Aire. Area., ■{
Vloi. Poulcc. Puiex. t,ri f
Vlucht. Fuite.Fuga.-,
Vocht. Humide. Huniidusv 'j%{
Voet^P^L-Pes.- xmtlvnt:;'. .isf�
VoorrD��ant. A�\tev> , r,.,* χ-, Α
Volck. Peuple.. Popu�iiSi �■;�
Vol. Plain. Plenus.
Vonck. Eftincelle. Seintilla^
Vondt, Inuention. Inuentiou
Voocht. Tuteur. Tutor,
Voort. Auant. Vltra.«; »q .
Voos� Corrompu. Infipidtis.
Vorck. Fourche. Furca, �
Vorfch. Grenouille. �lan^»,,-r
Vorft. Gelee. Gclu.,'.. !, . \ ..
Vort. Ppprri. Putridus., r .Γ.
Vos. Regrtard.Vuipes. .
Vau. Pli. Plicatura, ,-maijf) «, >
Vracht. Voiclure. VeclufiL: , (
Vraegh. Demande. lnterrogati�»
Vranck. Franck. Libei;,,, » "
Vreck. Chiche. Pareus.. ,^
Vre. Paix^Paxv. .,:,_=.' -i'as''r--h
Vrees. CraincTte. iTimpr. ,$q'T{
Vreemt. Eftrange. �xt^neus.;
Vreucht. Ioye. Gaudiurn., ,'
Vriendc. A'mi. Amicus., .. -
Vroech. Tempre» Mane*
Vroet. Sage. t'rudeqs.
Vroet. Efchars. Parcw» ; ί
VaN:SYN BeFALIN.G��EN�NTGH
Stijf. Roide* Rigidus.
Stijl- Poftcau.� Poftis,
Stil. Quoy. Quietus.             .'-■
Stock. Bafton� Baculus.
Stoel. Selle. Sedes,
Stof. Roudre. Puluis.
StonuMuet- Mutus.
Stompt. Rebouch�. Obtufus.
Stoop. Lot. Gelta,
Stoot. Poulfement. Concuflus.
Storm. Tempende. Tempeftas.
Stoof. Eftuu�.. Hyp�cauitum.
Scout. Hardi. Audax.
Scracx. Incontinent,
mum. . .... ■; ■
Strael. Ray� Radius.           , ;
Straet. Rue. Platea.
Sccaf., Rigoureux. Dutus.
Str'ang. Riuage de la roer. Littus.
Screeck. Traict, Traclus.
Streng. Afpre.Se�erus.
Streep. Trai�fc. Stria.
Strick. ,Laqs, Laqu�us.
String. RideUcReftis.
Stronck. Tronchet. Trun,cus.
Stroo. Eftrain. Stramen
Stroom
Teer. Tendre, Tener.
Tel. Haquenee. Gradarius equus.
Tempft. Tamis. Cribrura. ..�
Teuch. Trai�t. Hauftu!?,
Teyl. Vnplatcreuxdeterre. Ga-
bataf�glina.
Thien. �ix. Decera, ,..,
Tob. Cuue. Cupa.           �r,u;
Toch. Certes. Ver�.
Tocht (als tocht dcsheyrs) Le mar-
cherdel'arm�e'. Agmen.
Toe (als totdaettoe) A. Ad.
Tol. Gabelle. Veftigal. ,
ri- Tong. Langue- Lingua. ..;
Ton. Tonneau. Dolium.
7 Toom. Reine d'vnebride. Hab�na.
Toon. Monftre. Demonftratio.
Toon, Son, Tonus.
Top. Toupie. Trochus., I .
Toorn. Ire. Ira.                 - .,; Λ
Torich.Grappe. Rac�mus.
Torts. Torche. Fax»              . /
Tot. Iufques. Vfque.
Tau. Corde.. Fums. � �. i ,t:,;;
Traech. Lente. Lentus. .,� I .ru. <',�'/
Traen. Larme. Lachrima., O .�..■'-/
us xrap. Degr�. Gradus.
!                            Treek. Traid. Tra�tus. ■ -,
Treeft. Tre-pied. Tripes.
Troch. Auge. Linter.         .;�,<'. ."'
aq.uae.
Strop. Har. VincStruyck. Planiou
Struys.Auftrgfihe.Struthiocam�lus. Tromp. Trompe
Tronck. Tronck. Truncus.
Trooft. Solas. Solatium. > y
Tros. Bagagequ'onporteaIaguer
reJmpedimentaexercituiί ,x' ,
Trau. Fidele. Fidelis.
Trijp. Tripe.
Tucht. Modeftet�. Mod�ftia^'
Turf. Towbe. Cefpes. �: V '
Tuych. Hardes. Arma, Η
Tuygh. Tefmoing. Teftis,
Tuyn. Iardin. Hortus. ΐ' �*■'■
Twaelf. Douze. Duodecim.
Twee. Deux. Duo
Struyf. Crepet. Laganum
Stnjt. Bataiile. Prcelium.
Stuck. Piece. FTuftom. �
Stuer. Seuere. Seuerus.
Suer. Aigre. Acer.
Sulck. Tel. Talisi�/-
Sus. Ainfi. Sic..,
Sus. Tout quoy. Silentium
Suydt. Midi. Meridies.
Suyl. Pilier. Columna.
Swack. Debile., Dcbilis.
Swaer. Pefant. Grauis.
Swart. Noir. Niger.
Sweem. Becai�bn.Rufticulaminor. Twift. Diicord. Dilcordii.-f'v
Twijn. Fil tors. Filumret�rtumv
Tijck. Coufil. Culcitra. -'
Tijt. Temps. Tempus.
Sweepi Fouet. TFlagnim.
Sweert. Elpee. Eniis.
Sweer. Vlcere. Vlcus.
Vaem. Toife. Hexappus.
Vaer. Pere. Pater. ;�
Vaeck. Sommeil. Sopor. \
Vae�, Baillet. Heluus. """';'■
/l Vaen. Banicre.VexiUum.
Vaer.�Peril» Periculum.
Sweet. Sueur. Sudor.
Swerm. ie&on de tnouches. Ex
tUJIt
■ unenapum. ί *
Swijn, Porcca�. Poreus.
Sy. Elle. lila.
"T^ack. Rameau.! Ramus
Taeck. Certain ce uure pariour- Vaere. FoiTenauigable. Fcula;
Vaert. Allure. Profedio;
Valck. Faucon. -Falco'i.
Val. Cheute. Cafus.
Val. Trebueher. Decipulum.
Vali'ch. Fauk; Falfus. ;
Van. D�vAi".' ' �"'"�.'■;■4 'Γ
Penfum- » .'
Tael. Langue. Lingua.
Taerc Tarte. Seriblira.
Taey. Coriace. Lentus. ! <-'
Tal. Nombre. Numerus.
Tam� Dompte.Manfuetus.
Tang. Tenaille. Forceps»
Tant, Dent. Dens.
Vaft. Ferme. Firmus.
j:> .i\*
1 Vat. Vaifleau. Yai-
Tap. Broche d'vntonneau. Embo- Vee. Beftial. Pecus. :"
liumivafis. ^n<M                       Veel. Beaucoup. Mulrus."5 i
Tas(alshoytas)Feri�. Fenile.          Veer. Paflage. Traiedus. ;;
Te.en. Ofier. vimerii-1            Λ*"""*; Veers. Vers. V�rfus. "'
Te<en. O�teil. Digitus'pedis. ■ Veldt. Champ. Campus;
-ocr page 36-
"■■■■■«■■
■^
Vro. Ioyemc. HllanV
Vroom. Preux» Probui.
Vrau. Femme. Femina.
Vrucht. Frui&. Fru&us*
Vry. Libre. Libcr.
Vyr. Heuxe. Hora.
Vyt. Hors. Ex.
Vyl. Chatuant. Biibo.
V. Vous. Tibi.
Vurft. Prince» Princeps»
Vuyl. Ord. Sordidus.
Vuyft. Poing. Pugnus.
Wacht.'Garde* Cuftodia
Waeck. Veillc. Vigilia
Weer. Derechcf. Iterum*               Wil. volont�. VoJunia*.
Wee. Malheur, V*.                        Winck. Cild'oeii. NiSus oCuli-
Weech. Paroy. Paries.                    Wint. Vent. Vcntus.
Weyck. Mol. Mollis.                     Winft. Gain. Quarftus.
Weet. Gucfdc. Glaftanu                 Wip. Bafcule. Toll�non.
Weeld. Delice. Delitiae.                  Wifch. Torchon. Pcnicillut.
Weer. Toutes armes de defenc�. Wis. Viorne d'oifierv Vimcn.
Arma.                                        Wis. Certain. Certe.
weert. Hofte» Hofpes.                   Wit. Blanck. Albus.
Wees. Orphelin, Pupillus.               Woeft. Defert. Defertus.
Weeck. Sepmaine. Septimana*        Woick.Nu�e. Nubcs
Welck. Quel. Quis. -                   
Wel. Bien. Bene.
Wenfch. Souhait. Opti�.
Wolf. Loup. Lupus-
Wol. Laine. Lana.
Wond. Plaie. Plaga.
Woorr* Mot. Verbum.
Worft.SauciiTe*Botulus inteftinarius
Wout. Foreft. Silua/
Wraeck. Vengeance. Vindiifau
Wrat* Verrue. Verruca.
Wreet. Cruel. Crudelis.
Wronck. Torfement» Torfio.
Welp. IeufneChien. Catulus.
VVulps. Folaftre. Laiciuus.
VVurm. Ver. Vermis.
Wy. Nous. Nos�
VVydr. Large. Amplus.
VVyf. Femme. Muiier.
Wyl. Temps vacant. Spatiuta.
tT-tr___ TT�        ττ�
Waen. Preiompuon» Pra�iumptiO. Werck. Eftouoe. Scuua
Waer. Ou. Vbi,
Waer. Marchandif�» Merx.
Waer. Vray. Yerus.
Waegh. Balance. Libra.
Wal, Remparts. Valium*
Wandt. Paroy. Paries.
Wang. loue� Mala.
Wan. Van. Vannus.
Want. Car. Nam.
Want. Gand. Manica»
Was. Cire. Cera.
Wat. Quoi. Quid.
Web. Fil pour riftre. Tcxtura
Wech. Chemin. Iter.
Weex. Belier. Aries.
Weer. Temps. Tempus.
Werck. Oeuure. Opus»
Werf. Cay. A&a.
We.rm. Chaud» Calidus.
Werp. le�* lac�us.
Weip. Gucfp. Vefpai
Weft. Occident. Occidens*
Wet. Loy» Lex»
Wey. Mefgue* Serum.
Wicht* Enfant* Puer.
Wicht. Pois. Pondus.
Wie. Qui. Quis.
Wieck» Teute. Pannus.
Wiegh. Berceau. C
..........~,-                   
Wiel. Voile de Nonnain. Velum»    VVyn. Vin. Vinum.
Wiel. Roue. Rota.                      Wys. Sage. Sapiens.
Wilt. Sauuage. Siluefter.               Zier, Ciron. Chiron.
158 LATYNSCHE EENSILBIGHE
NAMEN, BYNAMEN/ &c.
Ab. Abs. De. Van.
Ac. Et. Ende.
Ad. A. Tot.
ΛΕ$. Cuire. Copcr»
Ah. Ach. Ach.
An. Aduerbium interrogantis»
Ars. Art. Conft.
Arx. Chaftea�. Borch.
As. Liure. Pont.
Aft. Ma�s. Maer.
At. Mais, Maer.
Au. Interiectio confternati anirai
Aut. Ou. Oft.
Bis. Deux fois. Tweemael.
Bos. Boeuf. Os.
Calx. Chaulx. Kalck.
Cis. deea. Opdees fijde.
Clam. Encachette. Heymelick�
Cor. Coeur. Hert.
Cos. Queue. Wetfteen.
Cras. Demain. Morghen.
Crus. Iambe. Been.
Crux. Croix. Cruys.
Cum. Auec. Met.
Cur. Pourquoy. VVaerom.
De. De. Van.
Dos. Doft. Houwelickegift.
Dux. Due. Xeydtfman.
E. De. vyt.
En. V�ici. Siethler. \.;r*
Et. Et. Ende.
Ex. De. Vyc*
F03X. Lie. Ghift.
Falx. Fautx. Sickel.
Fas. Licite. Toeghelaten*
Fax. Fallot. Torts.
Fel. Fiel* Gal.
Flos. Fleur. Bloem�
Fons. Fonteine. Boni*
Frons. Fueille. Biat.
Frons. Front. Stirn*
Fur. Laf ion. Dief.
Git. Genus feminus.
Glans. Gland. Eeckel.
Glos. Seur, de mon mari. Mijns
mans fufter.
Grex. Troupeau de belles. Kud.
Grus. Grue. Craen.
Ha» Α. Α.
Hac. Parci. Lancxhier.
Heu. Helas. Eylas.
Heus. He� Hau.
Ήίο Hjec Hoc Hunc Hanc HiHas
HosHasHis.
Hinc. D'ici. Hier af
Huc. Ici. Herwaert.
Hyems. Hyuer. VVjnter.
Iam. Ia. Nu.
ld. Cela. Dat. "
In. En. In»                      λ
Is. Ea. ld.
lus. lus. Sop.
lus. Droid. Recht.
Lac. Laift. Melck.
Lanx. Bafl�n. Schael>
Lar. Fouycr. Heerde.
Laus. Los. Lof.
Lex. Loy. Wet.
Lis. Noifc. Twift.
Lux. Lumicre. Licht.
Miei. Honich.
Mens. Sens. Sin.
Merx. Marchandife. Waer.
Mons. Montaigrie. Berch.
Mors. Mort. Doot.
Mox. Tantoft. T�rftont.
Mus. Souris. Muys.
Nar. Certainement. VVaerlkk*
Nam. Car. Want.,
Ne. Non. Niet.
Nil. Rien. Niet.
Nix. Neige. Sneeu*
Non. Non. Neen.
Nos. Nous. Wy.                      ^
Nox. Nuict. Nacht»
Num. Aduerb.
Nunc. Maintenant. Nu* '■> ■■"*.
Nux. Noix. Neut.
O. O. O.
Ob. Pour. Om.
Oh. Interiecl:.
Os. Bouche. Mom*
Os. Os. Been,
Par. Paire. Paer.
Pax. Pais. Paeys,
Foe?i
,j
-ocr page 37-
Van syn ������nghen int ghemeen.
37.
Ter, Trojsfois. Driemae!. v
Thus, Encens, Wieroock»
Tot. Autant, Soo veel*
Trabs. Poultre. Balc,
Tres. Trois. Dfie.
Trux. Cruel. Wreet.
Tu. Toy. Ghy.
Tune, Adonc. Dart»
V*. Wee,
Vas. VaiiTeau. Vat.
Ve, Ou. oft: ;
Vel. Ou, Oft.
Ver. Printemps, Lenten,
Vir. Homme. Man.
Vis. Force, Ster&e,
Vix. � grand peine. Naulicx.
Vos. Vous. Ghylien.
Vox. Voix.Stem.
Vrbs. Ville. Stadt.
Vc, Afin. Opdat»
Scobs. Sciure, Saeghmeel* %k
Scrobs, Fofle, Gracht*
Se. Accuf.
Sed. Mais. Maer.
Seps, Haye. Tuyn,
Seps, Serpens.
Seu. Oh, Oft,
Sex. Six. Ses.
Si. Si. Iftdat,
Sic. Ainfi. Soo,
Sin. Mais fi, Maer iftdat.
Sol. Soleil. Son,
Sons. Coupable. Mifdadich,
Sors. Fortune. Fortune.
Spes. Eiperance. Hoop.
Splcn. Ratc. Milt,
Stips. Denier. Penninck.
Stirps. Racine. Struyck.
Sub. Soubs. Onder�
Sus. Porc. Soch.
Tam. Tant. Soofèer,
Tax. Sondefouet, Clets»
per. Par� Door-
Pes. Pied- Voet.
phy. Interied.
pix. Poix. Pcc
plebs. Peuple. Ghemeinte.
plus. Plus. Meer.
pons. Pons. Brug.
Poft. Depuis. Nae.
1'ra*. Deuanc. Voor.
Pro- Pour. Voor.
Proh. Interieit.
Puls. Papin. Pap.
Pus. Boue. Etter.
QuisQui Qua: QuodQuid.
Quin. Quene. Dat niet.
Quot. Combien. Hoeveel.
Quum. Quand, Als.
R'" es. Chofe. Dinck.
Ros. Rofée. Dau.
Rus. Les. champs. Velt.
Sal. Sel. Sant.
Sat. AiTez. Ghenouch.
220 GRIÉCKSCHE EENSILBIGHE
NAMEN BYNAMEN, &c,
©fïi. Capillus.
��<4� Vcrmiculus.
��)4-� Pareus.
��$. September apud ^Egyptios�
©��. Genus lupi.
©»4� Adulator.
fV fiue ir. Genus menfurae* ' ''p
/�. Vermis,                     :f'5; -
ir. Neruus.                        \ ^kn
/4� Vermis.
Ka). Nam.
�'�� quamiiispro ��� %���
Kitp. Caput.
k«|. Genus auis.
K«?. Cor.
K/r. Vermis.
KAaè^.Clauis.
�����. Ramus.
��«4� Fur.
Kf/4� Culex.
Kci»4� Cascus.
����. Plantas genus.
K«. Vbi.
Kfor. Caro. ...■>■.
KprtV. Caput.
KfTpro ��� �«. Hordeura,
Kt«V. Pe&en.
��\�. PoiTeffio/
��/r. Viuerra.
�<�|. Aduerbium, cum calcibq^
Aar. Lapis.
A% rneniïs September.
ʺ�. Capra.
��/�߷. Sal, mare.
���. Potentia. -
Avr. Si.
A*r.e»r. Vfquequo.
A'"i/. Autem.
��4� Aduerbium �� coniunit.
BiK. Panis.
BiS�. Tuffis.
��«� Mollis
���?�. Mufca.
���|. Affiduè.
Eyf BOS.
%��. Lactuca.
BJ�, Profunditas.
���. Genus pifcis.
Bfflf. Tergus bubulum»
�«�. Nam.
X». Terra.
�f*�. Herbaegenus.
Tx&vf. Noófcua.
����. Genu.
ï*ac fiue ym pro y%, Igitur.
t&vf. Anus.
�^�. Sordesvnguiam.
��4. Vultur.
��), vel As Autem.
&<ür% Gonuiuium^
&a.t. Fax.
4h. Oportet.
�\�. Corpus.
�». Sanè.
Ah Diu.
�»�. Vermis lignum corrodens.
�/r. Bis.                         , '
����, Seruus.
����. Caprea.                     . -
����. Manipulus,
����. Virtus.
����. Quercus.
����� ����. DomUS,
���. DOS.                                    :�■ r
Ei'fiue «V. Si.
ETp. Procella.
���. Vnus.
E'».fiueE'�Ex.
EVfiueE^EV EV.Ïn,
Et- Se*.
EtT. Bene.
Z«4. Mare.
Ze/p. Genus veftis.
Ziuf fiue Aivt Z&v ifo� Iupiter,
Z«r.Viuus.
Zav. Animal.
G>h. Cumulus.
©Hf. Debitor.
�«�. Fera.
©»r. Mercenarius.
©;i\ Littus.
©ir. Nomen piicis.
©�«!� Nomen auis.
�
m*
-ocr page 38-
�
I BOVCX DES EERtCLOÖTS
CHR.XFT5,"
2u. Tu.
Sur. Sus.
s?mV. Cuneus quo ïigtii icindua^
tur.
��«�. Veipa.
2<p/>�. Sphinx anirnaL
3ɮr. Saluus.
�*?. Autem.
T/r. Quis, Aliquifc.
Tf«V. Tres*
Tfk. Ter.
TfJ�. Faex.
T?»�� Gurgüliói
Tv. Tu.
T<aV. Sic.
TV. $�$,&�����8������&
��4� Auis genus.
���. Heu.
�»� pro �«� Fera.
*9«p. Pedunculus, fetiam mediatij
claui.
�����. Genus placentx.
����. Flamma.
�?«�>. Prxcordia.
��)�. Maris vel flu&uurh ftemi-
tus.
��)�. Aduerbialitercum fuga.
�®��, Fur.
�»�. Genus apum.
'♦«V. Inuftioabighe fa�Uin cni-
ribus.
*öjV. Vir.
9&t. Lux.
x«f. Manus.
Xp>>. Oportet.
��»�. Herba.
X^Bf. Lanugö,
x»V. Agger.
XwV. Congius.
Xf»i-, ikpgaft Corpus*
�)%. Mica.
�'��. Sulcus.
�7?. Vt.
�'4� Facies»
3*
Air. Leo.
Alt. Pannüs linens.
����. Inanisfingulrüs.
����. Ferje genus.
�«�|. Lux.
As>4� Chlamys.
M*. Aduerbiumiürandi.
Metv. Quidem.
M«4� Fruftra.
M«V proM»i>menfis.
M\h Tamen, quidem»
M». aduerb. Ne;
Mw. Meniis&aduerbium tarnen.
Mva. Mina.
Mvvr. Lana tcnerrima cum qua
nafcuntur agniv
3MLi>. Mus.
MöV, An.
M»4� Cuihebesaciesoculorum,
N«/. Certè.
�*�>. Nauis.
N»*�. Mens.
Nir. Nuncb
Muf. Nox.
N«4> Lufciofiis.
2?vVpro ö-JfCum�
©\ Hic
-cTpro favVbi.
OV. Qui.
©'«�. Non.
O^V. Ergo.
Ou"f. Auris.
0'4� Vox.
�*. Qua,Qu6,Vbi.
ÏIÓV. idem*,
ïlStt. Puer.                 \
ITrtV� Omne.
��&�. Gemis calceamenti.
Tiaf pro ����. �, � b, Ex.
��� pro n«t/iT«. Pau fa.
��»�. Qui.
�����. Tabula.
���� Prateiv
��«|. Stimuli genus*
����. Greflus.             L�*.
, IUSV. - Naüigatio. ;
���. Suffocatio. -
��7� Qupdammodo.
nS, Vbi, Partim,Alibi
n»V. Pes.
� pa? pro <arföiVDudum,
���. Prius.             ^
nPJ. Ante.
rif ��. Animalceruofimile»
Xifif. Per, Ad.
����. Emincntiarhontis;
�����: Ros.
���^�. Genus auis.
���|. Plicatura.
���<»|. TimidtiSi
����, Aduerb. pugnis*
frlif. Ignis.
Il ir. Quo.
�» vbi pro <�&��.
noTf.Quomodo.
Pet. Genus radicis.
Fa �. Acinusvuar.
Pnv. Ouis.
P/i>. Naris.
P/V. Nafus.
P/4� Vimenfleiile.
Pair. Fluxus.
�«�. Rupes,
P»4� Virgultum;
Stój, Incolumia.
Saflf. Caro.
�ftp. Sol.
S%vV. Vermis;.
2»r. Tinea.          �',/>;
���4-� Serpens»
�,���. Merda#
��»4� Auis loquaxi
Sof. Tuus.
E***»?. Splen.
StoV� Farina.
����. Turmacontinens viros tre�
centos.
�������. Auis.
2rj»»r. id eft, Stj»^ Pafièr auis.
TOI
:�oi
-ocr page 39-
Van S'Ym bepalinghen int ghemeen. $9
Tot hier toe fijn de eenfilbighe grontnamen en grontwoorden beichteven,
die wy voorgenomen hadden. Maer dati� inde t'iaem vouging beneven meer-
der cortheyt,oock meerder fekerheyt hebben dan de Grieckiche,gelijck vooren,
ghci�yt is, t'felvc blijckt daer an,dat de ongheleerde Duytfcheghemcente die
Α noch Β en can, de tTaemvouging doet fonder daer op te dencKen, of fonder
dat fijt weten,en dat deur de talens eyghenfehap en de reghcls welgheoirdende
yafticheyr.
Als by voorbeelt foo ymant een ieker mes �yghentlick gebruyekte om corck
me te fnijen, hy ial dat fonder hem te bedencken noemen c�rekm�s, niet te-
ghenftaende hy die veriaemde naem noyt ghehoort en had, oock verftaent an-
der al oft lang inde ghebrayck wacr gheweeit, te weten datmen meent een mes
t'welckmen �yghentlick beficht om corck te fnijen ,en yder van hemlien i�udet
deur de talens eygenfchap mette i�lve filben en oirden alfo noemen, niemant
en feght mefcorck, noch en ghebruyckter ander * vallen of filben toe. Meer C*fa>
ander voorbeelden foudemen hier vande Duytfchc t'faemvouging by meugen
fteilen, maer ghelijckt onnoodich wa�r deur veel vcricheyden redenen te be-
wijfen waermen locht vint, ghemerckt wy nerghens �yt de locht en commen,
alfoo ift benevens corcmes,onnoodich ander voorbeelden tebefchrijve^ om
dattet inde Duytfche tael deumaens al verfaemlick is wat ons ontmoet,              _��- -
Men foude hier veel meugen fehrijven vande b�fonderlickK�cien deies taels,
maer wanttet wel een eyghen Duytfchc * ktterconft foude vereyifchen,fullent Grammate
�verflaen, uytghenomen feker drie oude Woorden, t'geficht angaende,die van- cam.
de Duytfchen een voorder nadencken gheven: T� weten Steerooghen, Sprkto�
φεη^ΐί ^Anfihautven. Mettet woort Steeroogh�ri, verttaen wy als kennelick
is,i�er ernftelick fien, of de ooghen erghens op feer vlieteiick flaen i maer on-
der alle dinghen dser tnen dooghen vlietich op flaen moet i om te fien fghene
men begheert, ibo en weet ick gheen daert noodigher valt dan op de fterren,
alfmenfe by daghe fien wil de Son boven den * fichteinder wef�nde,want ibo- Herkpmtt�1.
menderniet ghed�erichop en blijft fiende, of bequamen tuych te hulp ca
neemt, t'gheficht eens daer afghekeert fijnde, t'can licht ghebeuren datm�ni�
voordatmael niet weder int ghe�cht en crijcht,ghelijckick metter ctaet bevon-
den heb. Nu dan deur h�t fien, of het ooghen op de fterren, d'alder fcherpftc
�n ernftichfte ooghing ghebeurende die ons te vooren comtj foo is het wqort
fteerooghen met goede reden daer uyt ghetrock�n. �n vervolghcns foude daer
uyt mogh�n befl�ten worden j dat de Duytichen eertijts dapper Sterooghers
gheweeft hebben, ja in dat deel der ftetooging, daer Hy^archm noch Pt�temeus
niet af vernomen en haddeh,als vooren Van dies breeder ghefeyt is- j
Belanghende het woort Sprietooghen, beduydende qualick of twee voor een
fien: �et is te weten dat met ipriet beteyekent wort cruys , als de ipriet eens. ,
fchips cruyiwijs voor de maft commende, S'ghelijcx een fwijni^Bet, foo veel
als fwijncruys, om dat de ftafwat heeft cruyfwijs daer op commende: Oock
fijnder die fprietwech voor cmyfwech i�ggh�n. Sulcx dat iprietooghen foo veel
�sals cruyfooghen,dat fijnoogen wiens fichtftralen niet *evewijdich en ftrec- ?*�Φ
ken als vande rechtfiend� 5 maer majearider cruyfen, als van fchele menichen
die daerom twee voor een fien. Inder voughen dat dit woort comt uyt kennis
dei omftandigh�n vant gheficht,als uyt cr�yfing of fprieting der fichtftralen.
�m nu t�feggnen vant Woort arifchauwen , het is te weten dat Wy ghecii
W�feiitiicke faeck felf en fien,maer alleenlick fijn fehae�,gelijck daer af breeder
ghefeyt fa� worden onder d'eerfte begheerte vant i bouck der v�lghende ver-
ΙίηίίΕαννϊη^: Sulex dat al f ghenc wy fien niet dan fchaeuwen wefendc, en ver-�
-ocr page 40-
40 1 BoVCk 'DES EERTCLOOTSCH&�FTS,
volgens het anfien oock een anfchaeu\ven,fo hebben de Duytfchcn daer af het
woort t^Anfchauwen ghemaeckr,om dat benevens fwoort K^dnfien te mcughen
ghebruyckcn. Twelckghetuychnis ghceft dat ibodanighe eyghenfchap der
y ichaeuwen by hun bekent was.
In fomma een die t* weien derDuytfche tael met verftant infiet,heeft oirfaeck
'om dacr af f� i�er te verwonderen,als vande teyekens inde 6 bepaling des Wy-
n* fentijts beichreven. Want onder een * gheilacht van volck, gevonden te wor-
den foo veel verftandighe menichen die weten wat eeniilbicheyt vermach,
dati� connen befluyten en volbrenghen het maecki�l van een eeniilbighe tael,
tisvoormy tei�ltfacm: De weereltenisnumetfulckemenfchen niet voorfien,
noch gheweeft en heeft inde tijden daer fchriftelicke ghedachtenis afgheblcven
is. Ditghetuyehnis des eenfilbighcn taels, methaer conftich maeckfel,en fulc-
ke woorden daer in alf boven,is voor my lbo wonderiick, dat ick vryelick darf
bekennen in vermoeden te fijn, dattet volck t'welck die maeckte, de menichen
des onbekenden Wyi�ntijts mcughen geween* hebben, lek acht oock dat fooi�
weerom tot grondelickekennis vant welen haerstaelsconden gheraken,en die
hielden voor t'ghenc iy is,dat fulex tot vrougher bevoordering eens Wy fentijts
snocht helpen.
Maer om iulcke grondelicke kennis bequamelicxt te becommen,foo foudet
iiut fijn datmen wift tot wekken oirt het befte Duytfch is,op dat ander die ver-
dorvender Duytfch ipreken, hun tael daer na mochten verbeteren. Als ick
hier af mijn ghevoelen foude i�gghen, foo en weet ick in gantfeh Duytflandt:
ghcen plaets daermen de eenfilbichey t foo volcommelick houdt, en ibo iuy ver
onvermengt Duytfch ipreeckt, als in Noorthol landt: Van daer fijn mydeur
een gheicert man toeghefchickt,een groote menichte van eenfilbige Noort-
hoilantiche woorden, die onder de v�orgaende niet begrepen en fijn, wekke
�ck met gheenelecn vermaken overfien hebbende, was wel van wille de felve
hierbytevoughen:Maetdenckende dat fukke beionder Noorthollandtfche
itof, beter deur een beionder Noorthollants Schrijver gheformt foude connen
worden,dandeur myi heb nutter gheachtyghelick ervaren Noorthollandertot
fulcxtc vermanen. Waer benevens ick noch fegh, my te bedrouven inde ver-
derfhifl� dieder van dit befte ovcrblijffel der Duytfche tael voor handen is, en
alrecbeg�ft heeft, deur dien veel NoorthoUantfche inghei�tenshaer eyghen
tael niet kennende, i�ggen dati� al te plat is, en die vcrdervende,mengeni� met-
tet Duytfch der vreemden die om den coophandels wil haer by woonders ghe-
worden fijn: Doch alibot met gheen ghewelt te beletten en is , men moetct
fijn loop laten hebben.
Tot hier toe is ghei�y t t'ghenc in dit derde lidt het voornemen was,te weten
Waer in goetheyt der talen beftact, daer toe ick het Duytfch tot voorbeclt ghe-
bruyekt heb: Dochiooder buyten mijn weten beter talen waren, menfouda:
beter voorbeelden uyt mcughen trecken.
\ti-../\ '                          ! 'X' '�■' �.,.:. ', " .!■                         ... ': ,'",..' .                                                            '■ ".\' '.'■■"'. '..
:           V EKCLAIINGDES 4 LID Τ S. f               1
Yrrant onbekent fijnde d'oirden des Wyi�ntijts, i�udc mcughen i�gghen
dat de leeringen t'onthoudt van lbo veel verfcheyden diepfinnighe itorTen als
de vrye conften in haer hebben, niet ghefchien �n canTonder een verdrietich
leven, en vciiwijmnis van ander faken die de fchoorfteen doen rooken,en tot-
te huyf houdinge noodich fijn:Ia daer ifl�r nu veeldie niet en connen gheloo-
ven,datdefe oeffening van fijn Vorsolicke Ghe nade int middel
van
-ocr page 41-
Van SYN BEPALiNGHEN iNx gMemeen. 4*
yan een regiering diens mare(ibnder *ftofferinggefeyt)rontom den Eertcloot lityerhk*
��opt,gefchien can ionder verachtcring van dingen die anders beter io�den g�-
dacn worden: Doch dit klinckt inde oir�h van een die weet Wat �irden des VV*y-
f�htjjts is, even al oft ymant onervaren int leien �n fchiijven, feyde met ver-
wondering : Hoe foude een man connen t'hooft breken, en gh�d�erlick ont-
houden de bcfonder namen �n forrh�n van al die letters, v��rt deipeiling > l�-
fing, en alle omftandighen die de * letterc�nft mebrengt, fonder verachtcring Gtamma-
van iljn ander fakend Ma�r ghelijck daer �p gheantw�ort Wort, dat i�lcke oef* *««.
ifening en onderhout van lefen en fchrij ven hem niet befwa�riick en is , dan
heel verkeert een verlichting geefr,en eer t� verwonder en Wa�r h��ymant veel
groote faken Wel uyt foude connen re�hten, fonder k�rihis van l�fen �n fchrij-
Ven te hebb�n: Aifoo niachmen die ander �ock antwoorden, fulcke leering en
oeffeningder vryeconiten met een oirden des Wyi�ntijts ni�t befwaerlick,ver-
drietich, noch verachterlick in ander faken te weien ' maer datfe heel verkeert
overal een verlichting ghceft,en eer te verwonderen foudefijn* h�e ymant
ibnder kennis van dien feer bequaem can weien tc»t uytrechting van veel
sroote faken.                                                                  *v>          ' Ui'
Vandefeoirdcn/onderwelckeonm�UghelickfehijntdatdiedesWyfentijts
tbt haer groote wetenichappen fouden hebben connen geraken, is mijn voor-
nemen hier te befchrijven iiilck befcheyt �n omftandighen als my bekent fijn*
die in vijven deelende, en fcgghende:
=>7 ^O/i ;;:'
Memhr�
ti. >� o- ;*:.-■« ->*-* t
' propoftt�ohi}
'".' f ~$*%ίΎΐ f ''■ ""■ ' 4
, >mathemali~
' \ ■ ,
ae.
■!, ■ .� ν ι t y * » ' ,* .
'■ Vefb&tlQtii*
i;.�/'-' �O ':. '■'/..:
iTJ&ius.
P -^DichotomiaJ
■ KA -.'>,-:'-�>
zinaphera.
,r/I. .liiu,-.��.�
Τ* Τ /** TT
Theeri* �*
TIC H
'ZhproBi(*$s\i$j
Ten eerften vande * leden des Wiiconftich voorrtcls. ! .
Ten tweeden vande* bepalinghen.
Ten derden vande * t we�feheyding.              ' ' fj
Ten vierden vande * i�lfwoordicheyt.
Ten vijfden vant menghen der * ipi�ghelingda�fv ' ' *"",
1 VANDE LE�ElSi DES wiSGONSTICH
VOO R'^'T E L:*'SiT:',; 1-!«;i'ji
iyi'
E * beginfeiert van tuctides di� ohirnercketickc redenenvermo�t worden �brn�m�L
overbiijff�ls des Wyfentijts te wefen,ghelijck da�r af* bredjer g^�eyt is on-; (i . ,; s
der de 6 bepaling van defen ,fijn ghed��ltin ^^��in^kn^Wip^^tu^f fene- Propefii�jtcx
daente, te weten* vertooghen, en werckitucken,die veticheyd�rt leden Bep- iheeremm
ben: Ten e�riten ghemeen y�oritci> t'w�lckdaetna� b�y�uichtrwort deur be- &probl*-
ionder v��rbeelt inhoudende * GhegheVch, B�gh�efd�, Wcick,eri bewijs. E&JJ^
h�e Wel �enighe �ytlegghcrs van Euclidesatfc leden verm�hghen,b�wiji�nde oulfmim,
al werckerl4e,ibo en wort daer me (t'w�lck ick nieten fegh tot ymants yercl�e- ;Co»f?h<Si�-
ningV maer onl t'voorncmen te verclar�n) d'oirden.d�s Wyfentjijts hiet φε-Ϊ^Ζ^ηηα^
Volght: Waritna dien devoorilelien der ouden leden hadden,fy^^moeiten ver- nem* -
fiSieydelicfe geftelt worden, anders en fijntgheen ledeniT^a�t hief rne^aisnietj
��nTyaueh peelt, hebbender\§c^t^ert�efi;�n,��ehffii^�^^tffi�t�en fijn
dan^heenleden^hocwelderd�ielveftofaiis.                               V
^^Maer �n�nu te verclar�n wat/iut uyt fulck ond�rfcheyt der leden volght, tis*
it%eten dat fiin V o%s i: ti ι c κ �: G η e ν Apri kiende de;biichrljving
V^Hrc�ii�^�ii'm'ib3)i(ti^carli^dcl^ ^^acs.'af.d� Iddlerrclex voorftelle� m�tbn-
derfcheyt gheftelt fijn, ghelijck ickfulex nsB^v�^^^^B^WS�^fi^^
fii^h�ghedachteniiTen ghedaen heb, hy let voor d'eerfte mael feer nauwe, en
deurgront innerlick t*ghehcel inhoudt der voorftellen,foo wel van vertoogen
D 3                    als
-ocr page 42-
κ
? -' . "als werckftucfccn: Maerdat aliq�cens wel verftaen hebbende,eh willende cjaer
lia.mettetghebruyck yaji dienhenifiidedaetbehelpende en overleeft hy niet
meer noch vertoogen noch t'bewijs der werckft�cken,maer overliet alleenelk
t'bloot werckjOm dat na te volghen, gheloovende vaftelick de form van dieji
warachtich t� weien;, om ffbeiV|ijs en vertooghen die hy eens voor al daer af
grondclick verftaen heeft, Maer dit en can foo niet ghelchien als t'wercken
Effmm. fijn bewijs&^^ji^^^M^^^. Doender wort telckens ghedronghen
hef hooft t�^�k�n mett�t bewijs te verftaen, t'welck dicwils niet Tonder diepr
ghedacht�n,noch deur i�nding tot ander voordellen begrepen en won,yeroir-
iakendeyde�maelalfmeh yet tewereken heeftfulckenwarrjngenfwaricheyr,
dattet niette verwonderen en is veel J��ringhenhaelt'cUciuyt te�cheyden ,en
daer af cc oird�ekn airvooren.
Angaende ymant moclit j�gghen datmenin fulcke beicbreven mengeling,
al lei�nde t'bewijs foud�meughen aehterlaten,en alleenlickt'werckdaer uyt
trecken, daten can niet wel fijn, want al,lei�nde en weetmen niet of t'ghen�
alleenlick int bewijs behoort, totte volcommen wereking noodich lal fijn
of niet: lade Schrij verof Vinder i�lf,ial na een tijt daer afin t wijfFelingcor�-
nen fijn: Maer t'werckcort en verenoeftt alleen itaende, {onder yet daer in
datter ormpodich is^ men volghtdat na van punt tot punt, geloovende t*be-
fluyt warachtich te welen ibnder de voorichreven iwaricheden t'ontmoe-
( !,: ; � ten.En hoe weliommige in hun Wiiconftig� ichriften,niet alleen leden eens
Prohlewata voorftels als werekmet bewijs en mengen,maerdeur voorraet hecle * werc-
cmtbeorc-. ftucken met vertooghen, daer af makende t'gheneiy int gemeen * beginfels
Ekmw** noemen,ibo acht ick nochtans om de voorgaende reden, dat de natueriicken
aertdes oirdens die den Wiji�ntijt recht verftont daer in niet ghetroifen en
,WWi';»P
is, noch dat de cortheytdaerin verm�edt,gheen eyghentlicke cortheyt uyt
� ftttt'A^-.A-
L en brengt. Maer om hier af noch breeder voprbeelt te gheven: Soo wy in
Multiplier ; dadelicke η menichvulding,deeling,ofworteltrecking der ghetalen5geduer-
thne Dwi- lick moeite bedencken en verftaen het lanck en befwaerlick bewijs, waerom
eTtrJiLe ^cke *orm van wereking een warachtich beiluyt voort brengt^denckt eens
ταάςψι� ^, w^atalonnppdighe ver^ietighe haipeling wy int rekenen hebben lbuden,
�roi�Bum eerwyc^egeneen^uytbreng,m^
VSmT* t^Hck verftaen watpnnoodigheverdnetighe ha^eling datter in ander wik
r^ ^e�hftighe vpprftellen valtjdaermeri derghelijcke doet.
'-Si- ■■.; 'i, Merckt noch, doch niet tot vercleening van Ptolemewgtfcyt, dat verre fyl
., 1 t.maer om t'ftickdes oirdens breeder te verclaren,dat hoe wel u|nJehrift� orn
^�«^t'gp�t;^                             te cornmen uytboucken die daette vooren ia
.',-ζ ii den Wyi�ritijtmetwiiconftighe oirdenbeiehreven waren,nochtans fijnfc
Ma�m<$- ibnder * wifconftighen ftijl,te weten ghelijckmen * geichiedediien fchrij�r^
maltas ^^xf^S^^W^ vanfeeP^ngben envoorftellen jdaermenyand'e�n oj>
d'ander.anwijilngmedoenm                     eensghei�ytisawortghenomefgi
by den lef�ribo verftaen enyaft onthouden te wef�n? dattet niet noodich er^
is in eenigh� wereking an te wijf�n waermen int voorgaende dergbe]i|cm
yint om dat|� volghen. Pmbachim, Regtomomanm^ t^mw^enmeer ar�der
alt ghebrecls^anmerekende, en holemem ^|TO^^^iisiiSS^rW3fe
<en Euclid�iche of Wyi�ntijti�he ftiji|hegheveri, met okdentiicke bepalJaiC
,ghe%,vatQpgheneiiWcicjsftuckeo.,,.'.[;'.."':'V �,��",' ιΐ."''.,Λti%.'■.ζΐ
. . jmiitavf, '.^<v/-'i-,ih oovnivtt, liiu-'^tot] ■>'t.<U�:rjiiM&®>mm
-ocr page 43-
Va ns r ν Bei» α iι hgmβ 0 m ja gh e μ e en. m
:VANDiE BEEAJLINGHER           -
�nevens dit ondfrfcheyt des werot van d'ariderleden,mercktmen in Έ&>
c�ides ichriftenhoch een belbnderheyt oock d'oifden angaende,te weten
dat td^H^^&oBkii^Kkk^MB^^l�^ wordender bepalinghen be-
ichr�ven der �yghen eohftwoord�n dierhen int volghende ghebruycken
moet: T'welck de natuerlicke reden oock vereyicht,want nadien de conften
haer eyghen woorden moeten hebben, diemenin ghemeene ipraeck buyteh
de conftnietenbefichtjendatm�norii tot kennis der f�eck tegheraken, de
woorden moet verftaen daerf� in befchreven wprt,ibo ift billichdatmen die
woorden eerft leer�. Tis�ock oirboif lbo welybor den* Vinder als Leer- invenwe.
linck, die int begin eens boucxoirdentlickby den anderen te vergaren,want
merekende den Vinder int befchrij ven der voorftellen5 dateenighe ghebrec-
kich fijn, niet volcommeiickghenouch haer iaeck beteyekenende \ hy can
die veel bequamelicker, en met meerder fekerheyt verbeteren, ali�� oirderit-
lickby malcander fijn,dan offe deur t'bouck ghefaeyt ftonden, elck terplaefr
ien daerrrieni� eerft van doen heeft; �is* oock alibo den Leerlinck voorder*
licker, eenideels om dattet leeren der woorden een ander beibnder aert van
leering wei�nde dan der ftof, aldus b�ter voprtganck neemt 3 te meer dat de
woorden an malcander gheketent fijnde, malcander alibo by een grontiick�r
verclaren. Ten anderen, ibo den Leerlinck totte ftofder vooirftell�n gecomi
men fijnde {de beteyekening' Van �enighe conftwoorden vergheten hadd�,
hy can aldus beter weerom haer bepaling vinden"/
Noch fal ick hier i�ggben hoe ick dele reghel nietter daet,ib� my dunckt,
natuerlick bevonden hebbe : Tis ghebeurtdat ickvaneerdewereken, rijp
wereken,timmering, metfirig, jfmedingten dierghelijcke daer inden Huy�
bou breeder afghefeytial worden ) meer beh�ufcle te wetendan ick deur
b�ucken of Wifc�nftna�rs leeren'tende 1 Hier toe verftredkten my de
werckluydenelckin haerjcpni vpprj?eite naeefters: Maerominmijn lee-
ring goede voortganck te crijghen 5 ick yolghde^ de Wyi�ntijts x>irden ,vra-
ghendevooraldenEerdewerck�is'iri^r&Vve'cken , Rijfwerekers in fijt
wereken, Timmerlien in timmering &c, na de beteyekening van haer eygen
woorden die ick my noodich bevant,en niet en vernont,welcke ick als bepa-
linghen oirdentlick opgheteyekent hebbende, en die van buyten gheleert,
ick iprack t�rftont met hun lbo dati�my verftonden, en ick hemlien, al had-
de ick' langhe tijt met die handtwereken omghegaen, gherocht alfoo met
Ikhtichey t tot kennis van t'ghene anders veel langer tijt ioude behouft heb-
ben : Nu ghelijck dit verfamen en leeren der bepalinghen eermen ande faeck
cpmt,oirboir is in *tuychwerckeueke conften^alibp ift dock^de?* vrye. Mechanica
Merc.ki: noch dat iels in mijn Telcp^hft in Francois be�chreveij, cle bepalin- LiLZ'iihm.
ghendes heelenwercx der *�pieghelmg vopren byeenvervought hadde, Theori*.
die noemende t'cerfte deei: T'ghen� my daer toe peweeghde , was om alfoo
den heelen handel in oirden der * twee�cheyding te vervanghen, na ci^n-plchotomi*.
w�ji�ng des tafels van.dies ghefteltin^egin acl^jhet * Cprtbegrijp: I?peb
argument»
by aldie�ii�ilcke beichrijving noch eens te4pen^er,ick ipucje^Qor elck der.
deelen pf bpucken van verfcheyden gedaenten wei�nde,iijn eygen bepalinr;
ghen�tellen, ghelijck �uclides dede,en ibo �ndeie Wifconftighe ^hedacht-
niften ghecjaen wort^ fQ�it de tw.eefcheyding .alfoo evewejqarj'^ghevolght
worden.";'"'/'' �.'!^H-un!fr-^>
'Ui�
■ ' ' �nmim s^lsfe�ife^vo , �.,.
D 4                Vahde
-ocr page 44-
�n Βίο ν c κ: des 1ε^ τ ei; ο ο τ s c η κ: ι ft s%
VΑ ND Ε � Τ WE ESC HiB Υ D I N/G.
tHchtomta,
-ν. Maera^
richeydingin thien twelfof ii�eer deeten,tottefaeckcveyeeJ doet, f� moetU<�fl�
Ptf/iiii^ bieeder mij η ghe voelen af verclaren. Anghefi�n Plamnt * burgerlick bouck^
■en i^rist�teksAW ι bouckvande deelen der dieren daer af ernitelick fprekeii^
londernochtans haer fchiiften leer na fukkcnttijl te focmen,ibo fchijnt datge-
ibeurt te fijn deur dieniein eenighe overbhjffelen desWyfentijts daer afghele-
1 :fen hadden, en ver volghens dat t'gebruyck der tweefcheyding inden Wyientijt
gbeweeft heeft, te meer damienfe opentlick bemerekt in Eudtdes fchiiften,
^ r- diensbewijfen'-overal uytt'voorgaendeghetrockenworden, wekkemen foo
ghei�yt is voor overblijf�els des wyl�ritiitshouden mach. Defe ftof dan gheen
onnutte droomen wefende>ickial mijn ghevoelen van haer eyghenichap feg-
ghem Nameliekdatmen daer deur met grootefekerhtytean treffen al de deelea
%««2we- ecns heels, �f *afcomften eens gheilachts dieder te befchrijven fijii,boven diea
datmen t'ghene inde natuer eerft is, bequamelick voor can brenghen, iiilcx dat
leghenv�oordighe leere niet cjeur onbekende volghende;, maer altijt deur be-
kende voorgaende verclaert en bcwei�n wort: Ghelijck by voorbeelt te fien is
inde tafel des Cortbegrijps der platte driehoucken en meer ander* Mencaa
oock deur de regliel der tweefcheyding bequamelick onderfoucken en bewij-
i�n,daertnoor is, of al de afcomiten eens gheflachts in een voorgeleiden han*
del beichreven fijn,fonder eenighe te ghebreken, ghelijck daer af voorbeelt is
inde tafel ten eynde des 3 9 voorftels der clootfche driehoucken. An§ae«de dacc
indrtefcheydingcomuldus* 4 � : , -,           ; .��
ivan een vierendeelronts.
'"J'S           ■�:
clcenc�keenviercndedronts. °";v' ". \
^gr�ot�r dalf een vier�ndeclronts.
Menioude�ndieplattsmei iweefch                                         leggen?
*' f eert vi�rerid��lrohtst T
-ii UefijdeACtynevenV               nr�         ^^|kleender daneeit
ffjndemt AB)vAnf\            'a �;         V ^t; viercndeelronts.
Ighecnviereriaeelrontsir ; ^ ' ]
grooter dan een
vier�ndeclronts.
Sukx datmen deur roodan�ghedrieicfteyding , mei�pficht der 'tweefche^
dinggbemaeekr, int voornaemfte al een felye v�rvolgh cn]cht. En by aldien de
declen vane�highefcheyding in 12,2�b}irieer deel�n, met fukk �pficHt ghe-
daen waren.iy ibuden int v�rvoigh der tt�fbock al een f�lve gheven.Maer want'
fulcke veelicheydingibnder^ooghnierckl�f behulp der tweefcheyding,vo�r deit
Schtijver moeylicker om vinden f�ude VaTien, en fonder form van tVveeichey-
dingbiefchieVen fijnde, voorden Iciefduyfterderom mereken,foo'ift'bin�ch de
iwe�ichevdmg teghebmjet�n^e^                       een faeck tot goedeoirdea
feer �irb�irP              J/ ^-π� ?'s'.-'- *'
a lek achtbbck onnoodich de woorden der �cheyding deur t gheheel b�ucfe
ovcralindeftofte vcimeqghen, ghelijck by fommigheghefchiet, maer ghe*
1 <:? v' '                       !>- u                                                                             noueh
-ocr page 45-
Van syn Bepalinghen int ghemeen. 4$
nouch te wefen d'oirden dieint volghende werck ial fijn > voor int* Cortbc- Argtm**:
grijp,of in een tafel eens voor al angheweicn te worden. En hoe wel fulcx te
doen ofte laten ghcen dwaling in �n brengt,fo heb ick hier nochtans d'oirfaeck
mij ns ghebmyex. willen verclaren.
T'ghebeurt oock dat i�mmighe bepalingen en voorftcllen beichrijven tottc
iaeckonnoodich, maer alleen om fvervullen der tweefcheyding, twelckon-
noodich ichijnr,gcmerckt de ftof niet befchreven en wort om datter een twee-
fcheyding foude wefen, maer men heeft op de tweefcheyding ooghmerek, om
daer deur tot een oirdentlicke beichri j ving der ftof te gheraken. Sulcx dat foo
ymant om een tafel der tweefcheyding oirdentlick te vervullen,daer in gheftelt
hadde onnoodighe of ghenouch bekende faken,tTchijntdatmen met goede re-
den daer by foude meughen fegghen, dat de fel ve als onnoodich of bekent ghe-
nouch fijnde,int volghende niet befchreven of verclaert en fullen worden.
Angaende cenighe meyncn datin�w//^fchriften gheen aeft van twee-
fcheyding en blijcktjOm dat eenighc Telconftighe boucken onoirdentlick tu�
fchen de Meetconftighe vervought fijn, en om dati� inde voorftellen niet over
al fulcken tweeicheyding en vinden, als fy hun inbeelden behooren te weien.
Daer op wort ghefeyt: Ten eerften dat die boucken als overblijffels des Wy��n-
tijts miifchien EucUdesnistu t'feiFensterhanten quamen, en t'ghenehy eerft
creech, eerft mach befchreven hebben. Ten anderen en wil ick noch bevefti-
ghen noch ontkennen Buclides felf een ervaren tweeicheyder gheweeftte fijn,
maer wel wil ick fegghen in fijn boucken feer merckelick teyeken der twee-
fcheyding te bli jcken,ghelijckmcn benevens t ghene voorfeyt is nauwer i�ude
connen bewijfen, wierdetomdecortheytnietghelaten.
VANDE SELFWOORDICHEYT. j^hm.
Merckt noch dat ick overal met voorraet my pooghe,om ghelijcke voorftel*
!en of faken (als by voorbeelt het 19 en 21 voorftel der clootfche drichoucken,
en meerander)ibo verre met ghelijcke woorden te befchrijven,alsdeghelijck-
heyt ftreckt, op dat de fiken die bycans een i�lve fijn a deur onghelijckheyt
der woorden niet vericheyden en ichijnen, al ofter teenemael eennieuwe
ftof voor handen waer, dickwils den leerlinghen groote iwaricheyt ver-
oirlakende.
Tis wel waer datmen deur een ghemeen ghebruyck t'verkeerde doet, en
fulcke woorden van een i�lve beteyekening foo vericheyden i�uckt alfinenic
vinden can,aehtende elck hem daer in als * Redenaer de regele der *Reden- Rhetwiw.
conft te volghen, bethoonende dat in hem gheen ghebreck van* overvloet Rkethoric*.
de r woorden en is: Doch ick ben daer af van ander ghevoelen, want tis inde ll^w"
Redenconft een reghelder reghelen ,dat den Redenaer moet trachten om
den toehoorders of lei�rs te doen ghelooveti of toeftaen fijn eyntlick voor-
nemen : En die daer toe de bequaemfte woorden ghebruyckt,die volght beft j^pt,^
de conft. Sulcx dat als de *Seifwoordicheyt die onder de* cyerfpreucken Schemata
ghetelt wort,daer toe bequaemftis, ghelijck inde wifconften dickwils ghe-
beurt,menbehoorterna te trachten. Inder voughen datditbovefchreven
ghebruyck der ghelijcke woorden , niet tehoudenen is voor ghebreck vari
overvloet, uyt oirfaeck dat ick die met voorraet, als ghel�yt is, foo gheftelt
heb: Noch oock voor ftrijdingteghen de reghelen der Redenconft , over-
mits mijn ghevoelen is die daer me gh�volght te fijn :En daert niet ίο �er ge-
daen
1
λ
\
\
-ocr page 46-
46 � Bovck des Eertclootschrifts,
daen en is alimen welibude connen ,dats ghefchiet of deur haefticheyt 3 of
deur verfuymniss en met leetwei�n.
Maer want dei� i�lfheytder woorden, miifchi�n niet blijckeh en fal inde
t>veri�ttifighen die van dei� ichrifteh in ander talen mocht geichlen, waer in
ydei Overi�tter fijn welghevallen volght5ibo heb ick voor de ghenedi� ίοο-
'danighe mocht comm�n tel�i�n,willen fegghenhoet van iulcx int Duytfch
gheftelt is, en om wat oirfaeck: Doch laet ick daerentuiTchen ygelkk in fijn
ghevoelen5en is my ghenduch reden mijns d��ns verclaert te hebben.
«■»«■>■' VANT MENG Η EN DER *SPIE-
praxn,                                          .
G Η E LIN G EN D AET.
WAritt�r int ftrck des oird�nsli�ch een vepfchil valt varit menghen der
, Ipiegheling en daet,�bo moet ick daeraf mijn ghevoelen feggen, eerft
haer beteyckening verclarende voor de ghene diet onbek�nt mocht fijn.
SpiegheHngis een verdochtcn handel fonder natuerlicke ft�f,ghelijck onder
Per Hypoie- anderen fijn deSpieghelinghen desSpieghclaers Eudides^ handelende * deur
fn'           fteliing van grootheden en ghetalen, maer elck gheicheyden van natuerlicke
ffc�f. Daet is een handel die wd�ntlick met natuerlicke fto�ghefchie^als lant
en wallen meten,de menlchte der roen of voeten tellen diederin fijn,en dier-
ghelijcke. Tbefluyt vande voorftellen der Spieghelingis volcommen, maer
der daet �rivoic�mmen: Als by voorbeelt de Spieghelkig vint en bewijft dat
PerpendicK* den helft des uytbrengs vande * hanghende en gront eens wifconftich drie-
krn, �ioucXjVolcommelick gheeft hetinhoudt des plats ibnder eenich g�breck of
overlchot: Maer een Wei�ndickdriehouck van lant of ander glatter ftofda-
delickghemetenfijnde,t'beil�yt is daeraf on volcommen,eenideels om dat
wy gheen langde foo nau meten en connen3dattet gheen duyf�ntfte deel der
dickteeens haers enichiit,�fal wa�rt by gevalle heel effen,tis onbewijf�lick.
Ten anderen om dat gheen natuerlicke linien foo heel recht^noch natuerlic-
Jke vlacken ibo heel plat en fijn,als de wifconrcigbe bepalinghen vere) ifchen j
�f al waren fy��o heel recht en plat, ten is niet be wiji�lick. De eyghenichap
en t'eynde der Spiegeling is dati� verftreckt tot feker gront Vande manier
der wercldng inde daet,alwaermen deur nauwer en moe) elicker toelicht de
vo�commenheyt der Spiegheling�o na mach commen3als de iaecks einde tot
Smenichen ghebruyckvereyfcht.
�Aathemmi- Hier uyt is te verftaenjdat wanneer fommighe de * Wifconften van onvol-
cmarm. c�mmentieyt beich�ldighen, deur dien veel dadelicke werckinghen niet
heel erfen uyt en commen,datter kennis gebreeckt des onderichey ts tui�chen
Me�am- Spiegeling en Da�t^tuflchen Wifconftighen en tuychwerckelicken handel;
Want de Daet of* tuychwerckelicken handel om defeovelchreven rede-
nen altijt on volcommen moet welen.
Dei� twee deelen Spiegeling en daet fijn'fo ver�cheyd�5datmenich menich
hemt'e�nemaeltottet eenbegbeeft,�bnder van fander kennis te hebben,
m-Berftati- ghelijck m�nich leeraer met fijn toehoorders inde* ghemeen icholen ghe-
**�          beurt, diehun ghedu�rlickin Spieghehngen oeffenen,als in Emlides * begin-
i�lender Meetconft3i�nder dadelick temeten landen, wallen, of vaten,ofyet
anders te doen daer de Daet in beftaet: En weerom verkeert �b vintm�n da-
delicke LantmeterSjwelckealle reghels diei� befighen geloovenjof toeftaen
waer te wei�n,ionder inde Spiegeling t'onderibucken de oiriaken en bewijs:
la fommighen en weten niet datter fulcke oiriaken en bewijs aflijn.
Angaen,-;
-ocr page 47-
Vah^yn Bepalinghen �nt gheme�n* 4?
Angaende ettelieke fegghen de SpicghelingTonder Daet onnut ie wei�njhet
fchijnt datmen de faeck met beter onderfcheyt ioiidemeugheninfien.Om hiec
af mijn ghev�elen te verclaren, ick fegh by voprbeelt aldus: Darmen t'wercfc j
eens aetbeyders die boomenint: boichafhout,foudevooronnutachten, om, ,�,
dat hyder felf gheen huyfen,fchepen,xnolens, lluyfen, tonnen, kiften, beelden,
en dierghelijcke me en maeckt,dat en waer openbaerlick niet wel ghefeyt, want
hoewelfulcke wetenfchapineen menfch looflickis,nochtans ghemerGkt hy
met boomcn af te houwen, an veel ander ftof levert > om elck hem in iijn am-
bacht te oefFen�n, foo en is fijn aerbeyt niet te verachten: Maer dat hy die boo>-
men afhieuwe om te laten verrot ten ,-fpnder nut daer af te verwachten , dat
waerdwafelickghedaen: Enalfooift oock mette Spieghelaers in vrycconften,
�y connen den Doenders ftof leveren en voorderlick fijn, fonder felf Doenders
te wefen: Als den Spieghelaer Euclides, die wy niet en bevinden Docnder gh�-
weeft te hebben, heeft nochtans voorftellen beichreven den dadelicken Bou-
meefters, Landtmct�rs, en ander doenders feer voorderlick: Den Spieghelaer:
Ftolcmeu-s en meer ander die ghe�n dadelicke Stierlien en waren,hebben noch- x
tans reghelen befchreven den dadelicken Stierlien op groote Zeevaerden , en
ander hun daer in oeffenende feer nut:la fulex dat de dadelicke Stierlien felf fich
voor mcefters achten, als fy verftaen de reghelen door fulcke Spieghelaers be-
ichreven, hoewelie nochtans ghecndadelicke Stierlien en waren. Daerom een
Spieghelaers Spieghelinghen die ander Doenders te fta commen, en fijn niet
onnut al en is hy felf gheen Doender.
Tot hier toe deur ettelieke omftandighen verclaert hebbende wat Spiegeling
en Daet beteyekent, foo is te Weten dat d'oude Wife�nftenaers met oock ette-
lieke nieuwe , van yder dier tweededen on vermengt int befonder handelen,
Welcke oirden wy daert tepas comt oock volghen : Doch wanner by ettelieke
een ander ghev�elen is, die Spieghelingen daet met malcander menghen, om
teen mettet ander t'famcn te keren, fo moet ick om breeder reden mijnsdoens
t� verclaren, daer af mijn ghev�elen leggh�n.
Voor al ibo ift te weten dat der Menfchen natuerlicke gheneghenthedenan-
gaende de Daet feer verfcheyden fijn, waer toe noch helpen de oirfaken die de-
fen anders ontmoeten en dringhen als dien: Den eenen heeft natuerlicke luft t
met eenighe dringhende oirfaken totte Stercktebou i en dinghen de crijch an-
gaende: Den anderen tot Landtmeten: De derde tot Wijnfchroon: De vierde
tot faken de groote Zeevaerden belanghende: De vijfde totten * Huyf bo�:De Jnhkt�a
fefte totte Spiegheling alleen: De fevende tot ettelieke van dcfe,of totaltemael^«*�
met nochoneyndelicke ander.Nu alfo een der.voornaemfte eyriden vande be*
fchrijving der vrye conften ftreckt, om daer deur te cri jghen veel menfchen,die
ten ghemeenen oirboire met lichticheyt gheraken ter kennis van t'ghene daer,
fy hun toe beghe ven,foo willen wy eens overlegghen, of dat inde kering ghe-
fchien can door vermenging des daets mette Spieghe�ng,tot wekken eynde ick
aldus fegh: Alfmen onder fpieghelighe voorftellen ettelieke des daets vermengt,
en dat van een afcomft ghetrocken uy t de oneyndelickc menichte diemen daet
af befchrijft, de felve dadelicke voorftellen en fullen miflehien niet fijn van die
afcomft daer den kerlinck na tracht: Als by voorbeelt, datmen inde Meetconft
tuflehen de fpieghelighe voorftellen eenighe befchrijft des daets, waer in voor-
beelden commen neem ickder meting deur het * fchuyfcruys van onghcrakc- RtJImi
�ickeveynftersenpylarenvangheftichten; Maer t'can ghebeuren dat den ker-
linck tot fulcke afcomft van Mectdaet gheen luften fai hebben,denckende mif-
fchien dattet inde Daet luttel ghebruycx heeft, oock gheen ghcnouchfaem re-
ken�
-ocr page 48-
; 4* r Bovck*�l E�rtcl��tsghrif�j,
s kerheyt,omopfulcke gevonden maten van pylaren in ander ghebou te werck
m        tegaen, ofariddr invallen die hem meughcn te voor commen: Boven dien en
fyam. fal hyder riietvind�n * d'afcomit daer hy na tracht: Sulcx dat bv aldien hy al wil
verftaen watter int bouck is, fal moeten lecren dat hy niet en begheert te weten.
Maer de Spiegheling als een oirdentlick geketent werck alleen befchreven fiin-
de, en den leerlinck die verftaende,fy verftreckt hem tot ghemeene gront om
jnnerhck te begrijpen alfukken deel der Daet als hy uyt verfcheyden befchre-
ven Daden mt licht uytgaende, na fijn behaghen verkiefen fal.
Voor befluyt, ick heb mijn ghevoelen verclaert hoet fchijntdatinen defaccfc
an mocht legghen,om mettcr tijt weerom te ghcraken tot fulckegroote weten-
fchappen alifer inden Wyfentijtgheweeftfijn,ghclijck t voornemen was. En
met oplicht van fulcken gront,fal ick de volghende handelinghen befchrij ven,
EERSTE BOVCK DES
Ee RTclootschrifts
E YN D E.
*' �■ t.-.
■r/i,.:. . '.
ijlL�
jl ,ίχ �
*mm%�s'" »'(
(:V.,
'j 3. -,..;�
»3il ft
'WQtymQ.ii fjtjv i^QQ,.
ν
-ocr page 49-
�
� VV � � D �
BOVCK DES
EERTGLOOTSCHRIFTS,
V � � �
STOFROERSEL DES
EERTCLOOTS.
-ocr page 50-
■�"
,;■',.. 1 '�
i .: i,J C' 1
Ü
■:
U.& '" 1
-ocr page 51-
/
OIRSAECK DER
befchrijving d�fes 2 boucx.
iAdien fijn Vorstelicke GHENADEghelef�n ?
(hadde de Bouconftens vermaerde *afcomftd� * Huyf-
ibou,endaerbenevens hem inde * Stercktebou dade- fam!**8"'
iickieer geoefF�nt: Soo heeft hy gefien wat fwariche- ?B(iFwrf'
Ό                                                      ι a 1. �,                                   fication.
den daer in te vooren comm en, van wereken die deur cjua gront
infincken en omvallen: �n daer ftroom teghen comt,hoei� met
hooghe wateren af ipoelen, de grachten verianden^ en verflem-
men. Totettelickeplaeti�n en condemen inde grachten ghe�h
behoirlickediepte crijghen, om de opwelling vantiandt:De h�y-
palen en conden oock dickwils int weliandt totgheen begheerde
diepte gheraken. Sach voort dat iommighe havens verianden,
ofmetuijck vervulden^ welcke menmeenende te verbeteren, ria
groote coft jfbmwijlen vererghert wareri > eii dat den raedt van
d'een en d'ander teghen de bovefchreven onghevallen, dickwils
i�er vericheyden viel,fonder op eenighegemeene feker gront ge-
let te worden ? ftreckende dickwils beneffehs verloren coften tot
onfekerheyt des landts.
Nualfoo my over een tijt derghelijcke iwaricheden ontmoet
hadden, ick begaf my tottet onderfoucken der oiriaken, all�nx
alfnu alfdan opteyckenendeal t'gene my totte faeck docht te die-
nen, en vaft te gaen. T'welckfijn Vorstelicke Ghenade
mettet boveichreven lefen des Huysbous deurfien hebbende, en
daer na dadelick bevonden,dat kennis van dien tot voorcomming
der bovefchreven ongevallen behulpich was, fo wel om teichu-
wen onnutten raet tegen de ghemeene regel ftryende^ als om met
welghegronde andiening 3 of met fijn eyghen vonden vryelkk
voort te varen: Soo hebbe ick t'felve onder fijn Wiiconftighe ge-
dachteniflen geftelt:Doch niet by den Huysbou vervought, maer
by t'gemeen Eertclootichrift, als wei�nde groote roerfels die niet
deur menichen macht en geichieo, maer natuerlick int weien des
Eertcloots veroirdent fijn, waer afde ghemeene reghelen dieder
uy tghetrocken worden verder dan tqtten Huysbou ftrecken. En
hier af met ander omftandighen dies angaende, lullen wy in dit
tweede bouck handelen: Waer afde ibmme desinhoudts als deur
t'volghende Cortbegrijp verclaert wort.
Ei GORT-
-ocr page 52-
� .
CORTBEGRYP
defes tweeden Boucx.
\A de noodighe bepalinghen der eyghen woorden, fal
[feerfie voorjtelfijn vant Eertclootroerfelintgemeen,
pander volghende voor Hellen vandegrooteghedueri-
\ghe Eertclootfche floffcheyding, en weerom verfi-
mingvanjant^lejjvem^een en met allen der platteftcht einder�*
fche en oneven bergighe landen* Voort van t9 roer fel y vanfchcor,
firant, en havendorpels der rivieren, oock van haergheduerighe
verhoging. Dacr na vandeoirfaeck der opfyr inging desquelm-
waters en vvelfants. iTen laetften dattet z>ee falvporden en
ghevpeeftheeftdatnu lant is; Enlantfalvporden enghevpeefi
heeft dat nu &eeü.
����-
-y.t\'�
'mlö "ï
\:<r.3lD �:■-■
* ,f - �...
i; c j i#
IVa
■�, ,,.-»-- -;■!''>':
- L si
-ocr page 53-
ί
53
U ' -' X u* i , �,. Λ "Γ -''ι ' ί ' .,:'- / V '~J t :
BEPALINGHEN,
Stofroerfel des Eertcloots is na defe meyning, t'roerfel
in fijn plaets vande verfdheyden ftoffendaert uyt beftaet>
blijvende t'famen een clootfchcform.
α D ι e ν de naerh defes eeriten deels is vaht Stoiroerieides Eert-
}cloots,fo hebben wy dat bepaelt alf boven. Maer om daer af bree-
ider verclaring te doen, h�t (s te weten dat de Loeht, het Water,
^Sandt,en d'ander ftofFen daer in vermengt, feker r�eri�l hebben j-
commendegheduerlick boven en achter dat onder en vooren ge-
weeft heefr,ghebeurende t'felve roerfel in fijn plaets, dat is blijvende de ftoffen
ghedueriick t'lamen begrepen in haer * clootvlack in f�rm eenscloots. Welck Superfick
locrfd in fij η plaets,hicr ghcfeyt wort tot onderfcheyt desroerfels van plaets tot siharkak
plaets, daer af wy als van roerfel eens * Dwaelders inde volghende boucken der Μ*�**-.
Dwaelderloopen fegghen iijllen.                            : -r                              �
2 ΒΕΡΑ LI HG. ,           . '
Stercke Santftroomnoeriiick die het fant bevv�gheir
en met haer voortdraghen can. Crancke fantftrqpm die
haer fant te gronde laet fincken, en over fant loopendex
datnietbeweghenencan.                     Λ�-τ::~ ,.---�
Ghelijck totte uyrwereken een gh�wichiioo lwaer is, dat al deradererieii
onruft can doen ga�n: Maer ander ghewicht fo licht dat de macht niet en heeft
de felve raderen eenighe bewegingh te gheven: Alfo iiTer int water ��n ih�ottr
lbmwijlen foo fterek, dati� het fant can beweghen en met haer voortdraghen,
t'welck wy Stercke fantftroom noemen. Maer ander ft room is foo cranck^dat-
f� het iant laet vallen, en de macht niet en heeftant'iaht daeri� overloopt eenik
ghe bewegingh te gheven^ di� heeten wy daerom Crancke fantftroom*
. ■
V 3 BEPALING.
- Stercke cleyftroom isdiede cleyfoevvcgeii en met haer
voortdraghen can. Crancke Cleyftroomdie haer cley te'
gronde laet fincken, en over cley loopende dieniet bewe-
ghen en can.
«i�'V/ ''"�;
,Hier af is de mcy ning ojtenbaer genouch deur t'ghene van Stercke en crancke
fahtftro�m der ζ bepaling v�rclaert is.                                       ,'
ν Mchioude hier noch mc�g�nbyvougHen iterek� �h crancke ftroom van
key�n, ghefteente, metallen, en ander *eertitoffen: Maer ghemerekt de twee Term Mi*
voorgaende bepalinghen tottet voornemen der volghende befchrijving ons'w*�
duheken ghenouch te doen, wy latent daer by blijven.
Aj          NV
■M
-ocr page 54-
Μ 2&0VCX DBS EERtClOOTSCHklFT^
*«t * *                                                ...
'� , 'M             NV DE
VOORSTELLEN.
v        ?            ι VOORSTEL.
Tc vefclaren de ghedaente dtsEertc�aottoerfels'int
'ghemcen.
Het�chi/nt dat den eerften Roerder alles in g�du�rich i'oerfel wil hebbensfoo
wel int anfien derdeden als des heels,want den gantfehen Eertcloot niet alleen
heur jaeriickfchenloopomde Son en doet, endedaghelickfcheophaereygeh
as, maer de vericheyden �orTen daerfe uyt beftaet,ftebben een gheduerige ver-
menging en beweging deur malcander. D'eerde crijcht van water en locht
tWeederley v�ornamclickeroeri�ls,want deur t'roeri�l des waters worden lan-
TUm km- den gebroken, en daer af ander gemaeetye weten platte even * iichteinderfehe
lontales- landendiemen anwafl�n noemt,als breeder en eyghentlicker verclaertfal wor-
den int 4enander volghende voor�elkn.Deur t'roerfeldes iochfs^atsdeurde
Wint, worden ghemaeckt de oneven, en hooghe bergighe landen, als breeder
eneyghentlicker verclaert fal worden int 5 voorftel,en ander daer na volgende.
Maer want de vraegh nu mocht fijn na doiriaeck der boveichreven roerfels van
water en locht, ibo is te weten dattet water als groot deel des eerrcloots drie-
derley vermaerde roerfels ontfangt: Het een vande Son: T'andervande Maen:
Het derde vande locht. Want deur hitte der Soh wordet opgetrocken in damp>
die het eertrijck omvangende als een cloot,Dampdoot heet,van wiens h�ogh-
de boven d'eerde, met ander fijn omftandighen int volghende 3 bouck der
i>amphopghdeeyghentlickghehandeltial worden :Dei�n damp, alioomen
der ghelijcke in deyneftoficheyding fiet, verandert in droppelen^waer af regen
comt, maer vcrvriei�nde dan ift haghel; En den verdickten damp vervriefende
cerfe tot droppelen cangherakeii, dan iilihec. Defenreghen,haghel, en Ihee,
fioe wel fy opghetrocken fijn boven de isecn,worden nochtans deur de roeren-
de locht ten grooten deele ghebrocht boven lant,alwaer fy op vallende gheven
d'eertiche iloffen debovefchrev� gropte beweging'Angaende t'roerfel t'wclck
de wateren deur de Maen ontfanghen, dat is daghelickiche ebbe en vloet,waet
af wy eyghentlick in des Ecrtclootichrifts 6 bouck fullen handelen. Belangen-
de het derde roeri�l t'welck t'waterdeur de locht �ntfangt, dat is de wint, die
t'water opcnbaerlick in geduerige beweegnishout. Τβ e s l ν υ τ. Wy heb-
ben dan verclaert de ghedaente des Eertclootrocri�ls int gemeen na den eyfdw
ν r - 2 VOO RSTE L. ^ � , u-; »
Tc verclare�� dat van de ftof der hooge landen die deur
rcghenehfneevvateraffpoelen, ghemaeckt vvorden an-
der landen nevens de rivieren, ooclc an haereynde daeric
MZeec�m�nen.         ;                     ..
Men fiet inde bergige lande als de fnee fmelt, dattet water vande hooghden
neerwaert vliet heel dick, ghemengt met fant, cley,eerde, keyen, en liikke ftof
ali��rafghefpoelt wort; TTelve dick water loopt deur de lceghten na de rivieren
in icee
-ocr page 55-
VaNT St��R�ERSEL BES �uKTCL�pYS. 55
in feer grboter menichvuldieheyt, want het en 'comt niet alleen vande hooch-
ten dieder na by ligghen, maer tot veel plaetfen ettelicke dachreylen van daeic
opwederfijden vande riv�eren,alwaermenfiet dat gro�ie deelen der bergheri
metboifchen en datrer op is af vallen ; la dat hooghe platte landen inf�lcke
diepre wechfchuyren, dat tet blijvende als hooghe berghen fijn. JDit water van,
weghen den grootcn overvloet diealfdan afdaelt, verheft hem boven de cantcrt
der rivieren, loopt over de MaraiTchen en leeghe landen daer nevens leggende^
alwaert int wijde commende, foo verliefet fijn ftercke ftroom, en daerom latet
dacr fijn dicke ftofte gronde iincken, welcke ftof, t'Water daer na alfachtkenS
leeghciide,op haer plaets blijft ligghen, den gront verhooghende ibo veel dien
an was mebrengt. Maer al de rcft vant dick water dat door t'kiel der rivier loopr^
laet fijn dickhey t fincken daertindc wijde zee comt, want daer ifonder dieghe-
Weldighe ftroom wefendejcn alsoft ftil ftonde, het waer teghen natuer dat fant
en cley int water fou blijven hanghen, �ulcx dat dacr af ander nieuwe landen
eoromen. Tbeslvyt, Wy hebben dan verdaert dat vande ftofder hoo-
ghe landen die deur reghen en Theewater afipoelen, ghcmaeckt worden ander
landen nevens de rivieren, oock an haer eyndedaeri� in zee eommen, nae den
eyich.
3 VOORSTEL.
Te verclareh vvaerofri een felv� rivier op ibrnmighc
oirten der anvva�Tende landen magher fandt brengt,op
ander oirten vette cley. \
Want ymant denckenmocht hoetbycomt,datanghefien fint en cley t9ia«
men ghemengt inde rivieren commen,Waerom nochtans ettelicke anwaij�nde
landen met vette cley en modder verhooghen,ander met magher fint, lbo ful*
len wy de reden bcfchrij ven als volght: Wanneer het dick gemengt water over
de breede leeghe landen vloeyt, en daer fijn ftercke ftroom verheft, alfoo dattet
fijn dicke ftof laet fincken, gheJijck int 2 voorftel ghei�ytis,ibodaeltcerftde
fwaerfte als keyen en fteenen, voort fant ten �yndc van ftercke fintftroom, en
tot die plaetfen toe ift faridich,ooek en can het fint voorder niet c�mmcri:Daer
na finckt cley en modder, die verder vliet,en int water Jangher.blijft hanghen*
ibo de ervaring leert: Het water daer na allencx vande landen vettreckende,lact
clck op fijn plaets ligghen, en alfoo worden die ftoffen gheicheyden.
Tbeslvyt. Wy hebben dan ver claert d'oirfaeck waerom een i�lve rivier
op fommighe oirten der anwafl�nde landen mager fant brengt,op ander Oirten
vette cl�yi na den eyich;
4 VOORSTEL.
Te Verclaren op wat wijle de platte i�chtdnderfche
landen vvaffen.
De landen des Eertdoots hebben tWeemcrckelicke verfcheydenheden,d'ee-
nefichteinderi^hcplatheytfeer effen op waterpas legghende,tot fommighe
plaetfen ettelicke dachreylen lanck. D'ander bergich. D'oirfaeck cnwijfe hoc
de platte eertijts ghecommen fijn, oock nu en altijt gheduetlick tot ander
a                                                                        E 4           plactica
^
ί
-ocr page 56-
5δ 2 B�V'Cfc PES WkTtLOOtSCHRirTS,
pla�tfen artcommen of waiTen, dat fal ick in dit voorftel fcgghen, maer vande
b�rgighe int volghende vijfde,
r De platte fichteinderfche landen fijn van drie vermaerde verfcheydenheden%
d'eene vet endeyich*. D'ander magher iandighe waterighe heyen: De derde ve-
hich. Den even anwas van alledrie n��mt aldus haer begin.
' Hoe welde landen onder water met oneven diepten meughen fijn, ίοο be-
gheeft heur die oneven heyt allenx tot evenheyt,om dat den anwas op de diepite
meer toeneemt dan op de ondiepe pla�tfen: Want wefende by voorbeelt twee:
vaten met cleyich ftroom water ghev�it, t'een een voet hooch, t'andertwee,
decley daernaghefoncken fijnde,f�owildc reden toeghelaten te worden datfe
vanth�ocbite water ontrent nocti eens ίοο dickfal ligghenalsvant'leeghite.
Boven dien, de weyeke vlietende cle yen drijvende iant opden gront des waters
ghefoncken wefende, wort beweeght deur t'foerfel des waters dattct vande
wint ontfangt,waer me de diepten oock ghevult worden : Sulcx dat alles
hem begheeft rot fichteinderfche platheyt in waterpas legghende, en dit foo
langh als t'landt met leegh water der rivier noch onder water blijft: Maer
den anwas foo hooch ghecommen weiende datfe met leech water drooch is,
ibo valt daer na ondei fchcyt tulTchen den cleyighen en fandighen anwas,want
van cley leeghe even fichteinderfchelanden commen,ghelijck wy hier breeder
vcrclaren fullen: En vanden fandighen anwas die na des waters afganck drooch
blijft, hooghe oneven bergige landen, daer af wy int 5 voorilel fullen feggen,
33e fichteinderfche cleyighe voortganck ghekhiet aldus: Het cieyich landt ibo
hooch ghcwaiTcn fijnde dattet na des waters afganck drooch blijft, het verftijft
vaftenliartanmalcander,fonder deur wint verandering te connen crijghen,
fulex dat d'een anwas oirdcntlkk op d'ander vergaert daer afmen oock fichtbaer
teyeken heeft an fchoorcantder rivieren,alwaermen die verfcheyden an wafl�n
dadelick op makander fiet lcgghen3dick een duym of twee,meer of min:Doir-
faeck hier af is t'cruyt dat opyder anwas groeyt, t'welck een onderfcheyt blijft
tui�chen dien tcghenwoordighen anwas en den tcecommenden. Maer want
veel menfehendeie manier van fichteinderfche anwa�fing noyt ghefien heb-
Tiende, hun ghedachten mochten becommeren met te willen weerlegghen
t'ghenedaer afghefeyt is, foo fullen wy om die van mocyte te verlichten 9 en
voor onnut tijt verlies te waeiichouwens noch dit daer by fegghen: Tc weten
dattet in Hollandt en dierghelijcke anwaifende landen byde eygenaers dickwils
in twijfel en twift ftaet, ofmen mette bedijeking fal voortvaren,of noch eenige
jaren toeven tot den anwas van grooter plat en hoogher cley is; wammen van
dies alle jaer tot veel pla�tfen groote verandering fiet.
Tothiertoeisghei�yt vandecley�ghe fichteinderfche landen. Angaende de
iancljghe fichteinderfche platte heyen, d'oirfaeck dat fulck fant hem deur wint
inde ho�ghde tot gheen duynen en begheeft, fijn de beken en itrocmen daer
in commende, fulex daiie ibo wel t'fomers als inde winter geduerlick vochtich
blijven, en tot gheen fluy vingen geraken, daerentufichen met heye bewaflen-
de. �n hoe welmen op fommighefukke heyen hier en daer ecnighe duynen
of iandighe hooghden^int,dais gec�mmen overmits het tot die pla�tfen droo-
gher gheweeft heeft, en dat daerom t'iant met wint hem tot opituving bega�
T'ghebeurt oock wel dat na t'verloop van beken of itroomen de heyen drooge *
blijvende, nochtans gheen fandigheberghen of hooghden en crijghen ,voor>
namelick als die vochtich cyt fo lang gheduert heeft, dattet lant over al m�t heye
bewaflen en fterek deurwortelt was, fulex datter de ftormwinckn daer na geen
Terilu ving op maken en conden.
-                                                                                        Belan* [
-ocr page 57-
Vant Stofroersel des Fertcioots.' w
Belanghende veenighe fichtcinderfche landen, haeranwascoemt deur ver-
vulling der leeghe landen met veen, opde wijfeghelijck vooren van cley en
fantghefeyt is: Maer van waer die veen comt, (al t'fijnder plaets, te weten int
7 voorilel breeder verclaert worden.           ' ν                   ?»
Mcrckt noch dat ghelijck defe anwafl�n/oo nevens de rivieren als ten cyndc
daerfe in Zeecommen nu voortgacn,alfooeertijtsooekghcdaen tehebben,en
in toecommenden tijt te fullen doen : Sulcx dat deur foodanich ghcval t'iandt
gheduerich verbreyt, en de zee gheduerich vervult en engher wort. Maer
want ymant nu dencken mocht dat dien volgende, de zee eyntlick teenemael
lant foude worden, foo is te weten dat ander landen elders geduerlick vermin-
deren en in zee veranderen, t'welck t'fijner plaets eyghentlicker ial beichrc-
ven worden. Τ β e s l.v υ τ . Wy hebben dan verclaert op wat wijfe de platte
fichtcinderfche landen waifen,na den eyfch.
VERVOLG H.
vyt het bovefchreven is openbacr,onmeugheIick te fijn dat fichteinderiche
Janden foo hooch watten als de hoochfte vloeden commen,ghemerckt fulcke
landen mettehoochflevloeden onderwater moeten legghcn, ten waer-deur
vermindering^f verlooping des flrooms der rivieren,gheljckt fom wijlen ghe-
beurtj en ibo t'fijnder plaets breeder verclaert fal worden.
Tot hier toe befchrcven fijnde den fichteinderfchen anwas, fu�cn nu con>
men totten Bergighen.
■                     5 VOORSTEL.
° Te verclaren hoc oneven bergighe landen vvaifen.
Der oneven bergighe Janden wafi�ng ghcfchietop twee voornamelicke wij-
ten, d'eenedeurderivieren ,d'anderdeur de zee:Deur de rivieren gadet al-
dus toe: De fandighe anwafling na de manier des 3 voorftels foo hooch ghe-
commen fijnde,dati� met lecghe firoom boven water blijft, ionder dat eenige
beken,of rivierkens dat gheduerich vochtich houden, alfdan droocht het iant,
en fiereke wint daer op commendeeerdercruyt op can waiTemdat langher tijt
vereyicht, t'wort Qneven hier met cuylen daer met hooghden.
Maer deghene diet ongheleghen is fulex dadelick te meughen ilen,connent
deurdergh�lijckevaride fnc� verftaen,welckemet iftilweer optplat lantevedick
ghevallen fijnde, en daer na een wint op fiaende, fy vergaert hier en daer met
bergcn,op ander plaetfen waeytfe totte grontkael wech: En alfoo gadetoocfc
mettet fant toe:Maer na dien anwas weerom een ander commende,en die put-
ten vervullende, en op le�gh Water, dat fant weerom drooghende, en daer na
deur de wint om hooch ghewaeyt lijnde, en derghelijcke metander hooghc
vloeden gbebeurende, ioogheraket landt te wafl�n totberghen veelhooghex
dan de ho�chfle wateren commen,t'wekk fichteindc�fchen ariwas nieten ge-
beurt deur t'vbrvalgh des 4 v��rflels. �
Merckt noch dickwils tot veel placif�n teghefchien, dat boveti op een vet
vi�chtbaer landt daer gheen fandten pleechtte vergaren,nochtans fomwijlen
groote menichte van fant comt te legghcn, en dit deur florting vant water ovet
Jde dijeken, fwekk om twee voornam�lickeooriaker� ghefchiet ,d*een�feltia-
iric hooghe vloeden dieteso�f 40 jaren �awlkx eens cnghebeuieri> d'andct
-ocr page 58-
5 8 .221 Β O V C Κ D � S E ERTG LO O Τ SC Η R IF Τ S>
ais na een Janghe ftereke v�rft den doy met groote regen voJght, inder v�ugen
dattet ijs leer overvloed�lick af commende op malcander vergaert, de rivier
flopt ^ende het ancommende water foo doet ver beffen dattet over de dijeken
loopt. Nu dan het water alfoo vallende van die hooghde opt l�eghe landt, het
tnaeekt daer in -.groote diepten, niet alken veri�huyrende de bovenfte cleyeghe
corfte, maer oock hstiandt da�ronder liggende ettelieke vademen diep, welek
lant �ver de nevenliggende vette landen overvloed�lick verfpreyt wort, en die
wijten�reet bedeckt. Dit is een iaeck die deninenighen,fulcx deur erva-
SpeculAtio- rentheyt niet wetende, mocht mennen vetdochte*fpieghelinghen te weien,
ntu          maer t'is weerom ettelieke die daer deur tot fcha commen foo fekerlick be-
kent, dattet weten en ghedencken van dies hun glieen cleene droefheyt en
ver�iriaeekt,         ;-r, ... :
Merckt noch wel te gebeuren,dat na fulcken verfandingm�tter tiji weerom
op tTelve fant vetten anwas cpmt,en daer na weerom verfanding:En deur foo-
danighe oirfakengebeuret darde menfeh�n tot i�mmige plaetfen diep in d'eer-
de delvende verfcheyden gronden vinden,als na cley fant, daer na fwarte eerde,
daer na weerom c�ey,en foo voorts. /
Maer om nu te fegghen vahden bergigen anwas deur de'zee ver�iria�ii, foo
is vooral te weten dattet lant des �evets gt��te verandering crijcht, want deur
ftereke aflahdighe winden, v�prnameliek die c�rts waeyen na flor men uyt zee
commende,wordet diep wech gefp�ek na de zee toe, en deur fulck geval doch
felden commende, gh�beurt datmeri hier *by Gat wij�k den gront vant huys te
Bretten fiet:Maer deur ftorm uyt zee commende, wordet landt weerom over-
vlcedich opt ftrant ghebrocht, t'welck daer na ten tijde van leege zee,deur Son
en wint drooghende,wortdeurde ftormen �yi zee commende inde hooghde
ghejaecht,tot duynen vergarende.
De reden waerorii fommighe duynen ant zeeftrant iri ettelifcke landen lbo
i�er hooch wafl�n buyten ander,is v�ornamelick als twee dingen op een jplaets
t'lamen overcommen^feen veel ftereke ftormen uyt zee waeyende,t'ander een.
breeden hooghen oever,fulcx dat met leeghe zee veel fant diep drooghen can,
waer op de voorfchreven groote ftormen uyt zee commende, draghen dat mei:
gro�ter pveryloet inde hooghde ;                          ,
Angaende ymant nu twijfelen mocht, en reggen hoe def� hooghde der duy-
nenaliooinwefen blijft,ghemercktaflandighewjftdendie verminderen» en
weerom in,zee waeyen s gheljjck de zeewinden die vermeerderen: DOirfaeck
hierafis tweedcrhande> d'eene dat de winden ter plaets daer duynen wallen ge-
meenelick meer uyt zee commen als van landt: D;ander dat de, duynen met
cruyt en gheboomte allenx meer en meer deutwprtden en be wafl�n, t'welck
het fant daer turTchenghecommenfijnde,gheyangen.houdt: Wjaer af tot bree-
der ghetuyehnis verftreekt, dat de nienfchen inHpllant en elders f�lcx merc-
kende, de duynen beplanten mej helm* om die totte nppdighe plaetfen te ber
houden en vermeerderen: Te Goere doetmen aifpo met ryet fteking duynen I
commen op vijf of fes jaren tij ts dae* te vooren gheeri en waren. , � ,.,. \ \.f I
� Merckt nochdatgr)e$jck:fc^^                                                    ma�caa-
der comt te Jegghen, deur hooghe vloeden daerlnt 4 ypjorflei afg&ieyt is, alfo
jCoemi den bergighe,n faiidighen an>W4S,foo wel zeefthe alsliyieriche^ met v�r-
fcheydendeclen pp^^nderxeligghen (t'welckmen ppek dadciickfiet inde
#ntl?c|gfa�nrter f laeis^aerfe ;v,ant hppch legheiwat^r a^heichuert worden)
fleurgropmwinden�!waatl)etfanrftn^een ftptmfpo lang kgghendej dattet I
,$n 2U                                                                                          brengt,
-ocr page 59-
Van τ %η ο ν κ ο ε k se t β � s E � fc f <j t � Sr's. $ $
Brengt,fo blijft dat cruyt een onderfcheyt des voorgaenden anwas, �n fijn h&-'
volghenden. Doch verfchillen dei� fcholkn van d'anderdaer in,dati� oneven-
der op malcander ligghen,ghelijck oockden anwas intgeheel onevender toe-
gaet. Voort hoe dit onderfcheyt deur f�lcke oiriaeck conimende een affchey t-
i�l blijft der fteenen diemen inde fteencluppen (na dat de duynen in fteenclup.
pen verandert fijn) verfeheyden op makander fi'�t ligghenj daer af falint 9 voor-
ftel gh�feyt worden.
Tot hier toe is gh�feyt vant wafi�n der duynen op fantberghen: Ma�r Want
het opfehrift dcfes voorftels,inhout verdaring te fullen ghedaen worden vande
berghen int ghemeen5foo mocht ymantdencken hier re ghebreken uytlegging
des anwas der berghen van ander ftof dan fandt, als fvvarte vette eerde, cley,
Ileencluppen ^ metallen , en dierghelijcke : Hierop wort gheantwoort dat alle
berghen(uytghen�men die door menfchen handen ghehiaeckt fijn,en altemet
van eertbeving en dierghelijcke gheval meugen commen) eerft lant gheweeft
hebbcn,en datfedaernadie verandering crijghen, waer af wyde wijfehoe dat
toegaetintvolghende befehiijven fullen. Tbeslvyt, Wy hebben dan
Verclaert hoe oneven bergighe landen wallen, na den eyfeh.
^VOORSTEL
Te verelaren hoe fandighe landen en duynen verande-
ren in fvvarte vette eerde.
Men ilct dadelick dat metter tij't, fo wel opt lant der duynen gemaeckt van de
zee,als vande rivreren, commen te waifenverfeheyden gedachten van cruyd�fi
en boom�jWicns blaren vruchten en faet jaerlicx daer op valknde3en verrotten-
de,het fant wort daer affwart en vet, t'welckmen dan eerde noemt, en finckt
die fwarte vetticheyt foo diep, als mebrengt de lanckheyt des, tijts, met menich-
vuldicheyt en vetheyt der opvallende ftof j want etteliek iaet als lijniaet, raep-
iaet,coolfaet3en f�mmige vruchten als okernoten, amahdelen,�lijvcn,en dier-"
gelijcke daermen ovcrvloedicheyt van olye uyt perft, meer vetticheyt mebren-
ghen als ander mager faet en vruchten: Meer fwarticheyt corriier van galnoten,
okernoten, eyekekn, en dierghelijcke, als vanettelickeander. Maer dat fwarte
eerde alfoo vet becrofen fandt is, blijekt ter pla�ts daerhetr�ghenwatcralsin
een greppedeurghefchuert heeft, want de fwarte vetticheyt uytfpoelende, i��
�etmendickwilsnadenregheninde kelen van fulcke greppen iandighe ftre-
peh. Maer die noch ander ghcreeder v��rbeek b�ghe�rt,neem(fo ick met ver-
feheyden eerden ghedaen heb)e�n glas �f vatken met wat iwarte eerde,gietendc
daer op claer water,en dat t'iameh �mr�er�nde latetdan den tijt van dof 8 flap-
pen gaens ftil ftaen, en d'eerdc gheibneken wefende, fal het fwart water afgie-
ren: En derghelijcke verfch�ydenmael doende tot de fwarticheyt heel uyt is, fel
de reft bevinden t� wef�n magher icherp fandt, wir,grae�, �f ghelu, ghelijck de
vericheydenheden daer af vallen. Tbeslvyt. Wy hebben dan verclaert
hoe iandighe landen �n duynen veranderen in iwarte vette eerde, na den eyich�
Τ VOORSTEL, .V';,.
■Mc v�re�aren h�e ttirf of veen in d'eerdc comt�
Tis ghebeurt doen ick eerde in hacrfant en fwarte vetticheyt icheyde, tot
fulekcn eynde als int 6 vooiftel gheicy t is, dat ick de fclve fwarte vetticheyt bc-
L ' ■' ■ . '.'                            \                          - Varit
■ .:..kW' '-:                                           ■■ ■                                   :�                                                                                                               ,■                                                                                                                                 ■■■■■■*■. -■■."■■                                          ■.■■-■■                          ^                                                                                                - > ■-
'■Λ ';::'i ".' .:'■■'■■''                                                                                                                                                                                               .. (■■
I.                                                                            < .                                           ..■'.,:' ....Τ�-\ '�-' ■■■
____
-ocr page 60-
m 5 BOV��� 0ES EIRTCHOOTSCHRIFTS^
vant als beq�amen ind fe we��n, doch t'gheichrift en-was niet heel iwari*
maerrosghelijekdeverwe vanturf: Def�nin&of fwartieheyt daer na ver»
d*o<?gh�nde in een glas, t'was even als veen ja eyghentlick veen inde natuer^
want die ant vyer houdende heeft ghebrant even ghelij ek turfden van eenige
eerde diens fwarticheyt veel iblfer in moeft hebben,brande gelijek een lom�
Sulcxdatdefwarte vetticheytder eerde van haer fant ghei�heyden fijnde>
voor veen of turf mach ghehouden worden. Ditibo gheftelt, d'oiriaeck is
©penbaer waerom in veel platte landen veen ghevonden wort s dickwils tot
λο voeten en meer diep in d'eerde, want de rivieren diens hooghe vloeden
door veel fwarte vette landen fchuyren>en fwart afcommen, gelijek t'fwarte
water dat byde zuyrzee in d'Iil�l valt;, brenghen t'iandt en die iwartheyt wel
t'iamen, maer dat water in breede inhammen com mende ,het iandt finckt
eeril� te grondden die fwarticheyt ftoflichter fijnde vliet voorderjen vergaerc
a�bo d'een op d'ander* iukx dat daer een venighen an was moet weien.
Ander turf vintmen i�er vermengt met heye, ander met veel blaren ? rijf�-
ling, en dierghelijcke, doch d'oiriaeck daer af is als de voorgaende > want af-
fchuyrende heyen en boi�chen5 leveren op def�lve wijfc jfukfce ftof tot foo-
danige plaetfcn. Tbeslvyt. Wy hebben dan v�rclaeit hoe turf en veen
in d'eerde comt na den eyfeh.
g VOORSTEL.
Te vcrclaren hoe glas,fteen, metallen en ander eer tfche
�yve �offcn^im watervlietich worden.
Men bevint dat veel brunnen uyt fteencluppen ccmmende,dickwils eea
gr�enheytofblaeuheyth�bbenjghelijckfwaterdaermengout filver en co-
per in lifcht, welcfee groenh�yt netreghenwater ghecreghen heeft int fijpert
deiirde metaUighe ftoifen der berghen: Maer iufeke verwe heeft oock over
al het zeewater 3daerom machmen befluyten datt�tdie deurghelijcke oir-
&eck crijcht, te weten deur fijn gheduerighe ilrijcking teghen de metallighe
ftoffen dieder inde cluppen en ffeenighe gronden der zee fijn 3 en oock andc
canten. Inder voughen dat de f�l'vc metallighei�orfen die eerftvaft en ftijf
waren,int water vlietich worden,en doet alf�o diegheduerighe ftrijcUng des
zeewaters met langhertijt,fulcxalimeri fterek water of aquaregia in corten
tijt opde mctallen fiet wereken, te weten die in hen vlietich te maken: En
fulex als wy hier ghei�y t hebben vande vlieticheyt der m�tallen,derghelrjcke
wil de reden toegfrelaten te worden van glas > fteen, en ander ftoffen die me
alfoo deur des waters gheduerighe ftrijcking vlietende ghemaeckt worden,
Jl�imkl. cn int water vermengt fijnde meer deur dien * iloficheyders betuyghen, dac
aiimeni verfch water (t'welck uyt zee commende die ftoffen ��ck in hem
heeft,) gheduerjickfeer lange fi�^en telcken weer opvult wanneert vcffoder»
is,datmen eyntiick inde potglas vh% t'welck daer niet in en ibude c�rnmen
haddet tevooren int water niet gheweeft. Dit vlietende glas met iteenic-
heyt ghemengt, fietmenhem oockanders tot verftij ving begheven inde hou-
ten roers der brunnen dje lang onder d'eerde ghelegen hebben, want als die
verftoppen en boriten,eii datfe �m te vermaken uytetfeerde getrocken wor-
denden bevint dickwils dk ver�toppingglafich fteen te wefen: Dergelijcke
vtr�iafing �n verfteening openbaert hem oock an ibmmige ίϋ;1ςη van hou-
ten brugghen daer rivieren deur loopen: Al t'welck niet ghebeuren en ibude
waer
�■
-ocr page 61-
/
\
*
Vant Stofro�rsel d�s E�rtcloots. 61
waer die glaiicheyt en fteenicheyt int water niet: Voort by aldien fuJckegho
duerigen anwas niet weerom op ander plaetfen af en fpoelde,en in t'water vlie-
tich wierde, foofoude t'water eyntlick moeten uytgheven dattet niet in en had,
t'welck onghefchickt waer, en teghen alle ervaring ftrijt. Τ β e s ι ν γ τ. Wy
hebben dan verclaerthoegIas,itecn, metallen, en ander eerti�heftijve floifen,
int water vlietich wordc^na den eyich.
9 VOORSTEL�
Te fegghen vande manier des ghevvas van cley ? glas,
ileen^enmetael.
Wy hebben int 2 voordel ghefeyt, hoe cley en veen inde platte fichteinder-
fche landen uyt de hooghe afgbeipoelde landen commen,daer na int 7 voorftcl
hoe veen daer re vooren inde felve hooghe landen quam, die eerft fandt waren
deur het $ voorftel: Nu moeten wy fegghen hoe cley,diens ftofeen ander *af- Sledes.
comft is (want brandende wort ftcen en glas,daer van veen ai�chen comt) inde
i�lvc hooghe landen gheraeckt,metfgaders glas, fteen, en metael. Voor al dan
is te weten datmen fomwijlen diep gravende inden gront der bergen of in haer
dalen, wel vint cley, veen, keyen en ftecnen, niet daer in ghewai��n iijnde na
t'maecki�l der berghen, maer te vooren daer in gheweeft hebbende: Als onder
de Hollandtfche duyncn light ftecn, cley, veen, en fulcke ftof gelijck onder t'ge-
meen maeylant daer ontrent, wclck landt men dadelick fwart en deurbroken
iiet tot veel plaeti�n langs het ftrang, onder anden voet der duynen. D'oiriaeck
daer af is, dat t ghenedaer nu zee is, eertij ts plat landt gheweeft heeft, te weten
doen t'huys te Bretten ettelieke mijlen van zee lach, van wegen dery Rijni�hen
anwas die doen daer t'eynded�s Rijns ghebeurdc: Maer den Rijn�rooni ver*
loopendena de Maes,ioo wiertdien anwas afgheipoelt, en de duynen fijn na
de manier des $ voorflels ghewai��n boven opdat plat cleyich Jant:Eri om fulca 'v-m�
ke oiriaeck vintmen cley veen en keyen onder meer ander berghen t enoock .Κ;;Κ,:.,".:Q'[
wel hoogher inde berghen, daer ghecommen deur de hooghe vloeden der 'm 5 Um* &
vieren, na de manier verclaert int 4 en $ voorflel; Doch van die cley, veen ca*
iteen,deur ibodanighe bekende oiriaken inde berghen ghecommen, en js hiei
i'voornemen niet te fegghen, maer van der iandighe landen vermenging met
cley na hun maeckfel, en van haer verandering in groote vermetalde fteenclilp-
pen, die daer deur gheen ftereke ftroom gheworpen en fij η.         r
Om dan totte iaeck te commen, ick fegh ten eerften feker te wefen, fulcken            k>
fteenighen anwas foo in platte als bergighc landen (doch in bcrgighe meeft) te
ghefchien na hun maeckfel int voorgaehde befchrcven,om defe reden: T'grre»
beurt in veel platte iichteinderfche landcn,datmen daer in een voet of twee diep
ghecommen lijnde (ghelijck ons int begraven en omgraven der belegerdeite"*
den deur ervaring dickwils ontmoet heeft) vint een fteenighen vloer, dickeea
voer, meer of min, diemen met pieken en hauwelen breken moet, daer deu�
iijnde, men comt weerom in fachte eerde. Sulcken vloer wiert onder andereti
gevonden buyten Huift in Vlaender, in feker fchants en eerdewereken diemea
daer groef,wefende t'lant bedijekten platten anwas, waer in die fteenigen vloes
int anwaiTen fonder twijfel alfoo heel tfeffens niet ghecommen en had,en ver-
volghens f�o moeft naderhant het lant die verfteening ghecreghen hebben:En
derghelijckeis oock vande bcrgighe verfteening en vermetailing tq oirdeelen,
F                        dien»
-ocr page 62-
diens ^egi$ifds ick ood? alfpo een w. eyfiich pnder d'eerde gefien heb an te van*
ghfcn,alsvoprOrolle^m^                                   piaptfen van ander ghe-
$aentgflf; fcf�. dan feker fijnde d^t de faeck js, daer reit t'onderfpucken waerpm
fy is. }ci /�gh ^lam Na dien int regh,en water vlietende glas en fieen is, datmen
jtetlanghe �eding inden pot vindend|at hem fichtbaerlick iet an biunroers en
ander hout daert teghen loopt, en tot verclonrering of verftijving begeeft, ge-
Mjckwy boven ghefeyt hebben, iooenift niet vreemt maer natuerlick,dattet
felve water gheduerlick deur t'iant derduyncn en landen fijpcnde, daer an (et
ofinlaet blijven fijnglaficheyt,iteenieheyt,encleyigheilof ,die oock fteen is:
Te meer dat fout zeewater dickwils deur fant � jpende verfch wort, en fijn fout
intlantjaet. Ten anderen ghemeickt ilijpfteenen na t'ghevoelen van meni-
ghen, vergteeftof verftijft fant foude fijn, tiswaerfchijnlicklantalibo die ver-
fti jving te crijghen. Ia men fiet fulcke vertkeningdes fants voor fijn oogen,in
veel fteencluppen van fandige veiwe,alwaerwyfonder de hantdaer an te ilaen,
pfdat te\vrijven, dickwils niet en weten oft fant veifteent is of niet: Van dei�
vertoning der diiynen, gheeft noch gheiuychnishetaffcheytfeltiiflchen het
au ghefteenfe int gheberchte op malcander Jiggende, diens oiifaeck int $ vooiftel
verclaert is, naroelick te commen uyt Vericheyden drooghe ftoimen met cruyt
ghewas tuflchen beyden, waermen by verftaen mach dat de dickfte ileenen ge-
conimenfijnvandeirerckfte ftormen>pf meefte fandiaming fonder ghewas
daer tu�chen. Voort nadien filverin fterckwater vlietich fijnde, weerom tot.
fijn verftij ving gheraeckt na de manier die byde goutfmeen gemeen is^ten waer
gheen wonder dattet metael int bergich regenwater vlietich wefende, weerom
in d'eerde lanckfaemlick tot fijn verftij ving gherocht, nadeghemeen manier
alf boven, en langhe tijt daer na weerom vlietich wieide. In fomme het blijckt
Furno CU� dat niet alleen het water inden eertclootfchen * fcheydoven uyt dezeeopwaert
mco' tredkt^an daer opt lant valden weer in zee comt, maer dat iulcx oock me doen
meialjitee^en alle ander ftoffen diernen in d�ynen en ijchteinderrche landen
MmatA vm\\ iHet fchijntOOck fghelijcx toe te gaen met waifende ftorYen fo* verfielt
quam mani- ajsonyCj:fi�|t:�nameughelkkdatuytdieoirfaeckbydeouden gheieytwiert van
Anmamntt- de*gheme�n�weercltfchefiel,uytwelekeindeghediertenhet leven of deficl
di HMt-tierfit- ebrafen weerkeert, ghclijck t'water de zee uyt en in loopt, Doch dit v�richil
**■            ifl�ntuiTcfren ful�ke ftoffcheyding, en die daer vopren af ghefeyt is, te weten van
Speciem. waterplant, keyen, cley en veen, dat de nianier der verfam ing elck by fijn *af-
0om%vanidefe deur de oirfaken bekent is,maer van die niet; want hoe het toe-
gastidat gout in, d'eerde hem by gout vervought, hoe tpt een zaet fpp wel van
dieren alscrayden in fijn teylplaets.fijnde, ander ftof der felve afcomft heur
Sfecks. daer by vervought, en hoe meer ander * afcomften elck by de heure vergaren,
dierenvveet ick geen beicheyt af. Soomen deur oiriakelicke kennis conde we-
ten, hoe het toegaet dat filver in ftetek water vlietich ghemaeckt fijnde, hem
vergaert an eoper, fghelijcx hoe vli^ticli coper vergaert an vfer, en yIer an feyl-
fieen, miflchien datmen een begin fpude-hebben, om te commen tpt kennis
derjwijiie vanbaerondereertfcbeverfamingh, en yervolghens tpt grondelieke
Al�imifa, kennisder goutmaking , waer in niwtcr tjjt y^el ^ Stpffcheyders fop vlietich ar*
beyden: Maer ons fulcke fichtbae^famJngpnbekent wefende^die wy nochtans
felfdacklick doen ghebeuren, ten ίβ geen wonder dat pns de pnder ^evtfche ver^
borghen famingder metallen, en ander afepmite-n elek by de fi^ne, onbekent
blijft; Endaeromrr�rdat wy in dit voprftel niet gei?yt en hebben te willen ver-
daren d'oirfaeckvan t'ghewas dier fi�rjen ,niaer alleenelick vande manier wat
tei�gghen, wilie:n:de hier me anderen tot feeekerder pndexibucking verma-
ii0B                       I                                                                     «en�
s
\
-ocr page 63-
Vant Stofroersei. des Eertclo�ts. 6g            (
iien. Τ β e s L ν y τ. Wy hebben dan ghefeyt vande manier des ghewas"
van cley, glas, fteen, en mctai, nae den eyfch.
' "... '".^V;-."/ - ^^i*4iiit-"^^?^J^^^�'"                                  '■'Γ..^
De groote ghemeene * verv lieting en verftijving der eertfche itofFen ib toe- Refilum&
gaende als boven ghefeyt is, en gheli jck ick oock gheloof datic doet, de kennis emfiM<#ty
van dien fbude meugen voorderlick fijn int onderfoucken van der ftoffen oir-
faken en eyghenfchappen. Want ymant fich voorftellenide dattetrootf�chghc-
berchte daer hy in is, eerti Jts fandighe duynen geweeft hebben,en dat de veran-
dering diemender in iiet daer na ghecommen is,en noch gheduerlick comt van
hetdcurfijpende reghenwater,t'welck fijn f�utheyt, iolferheyt,glaikheyt,ftee-
nicheyt,en metallicheyt,intfant la�talfvooren, t'geeftoirfaeck omoirdentlick
t'onderfoucken wat inde verftijving voorgaet,wat nacomt, hoe de * felfflachti- EiufiUm ge~
ghe ftorTen verfamen,en dierghelijcke. Als by voorbeelt om t'onderfoucken ****
hoe cley waft,my dunckt dat leem(vetter wefendedan iant, en magherder dan
cley)t'beginfel vacl eyof�n vol wallen cley is,en cley beginfel van rotf�mWant
de cley der berghen welckedeur tTchuyren van reghenwateren fneewater niet
af en fpoelt,noch tot making der fichteinderfche cleylanden en gheraeckt na de
manier des 4 voorftels, die fchijnt metter tijt inde bergen te verftecnen, en daer
af de rootfen te commen.
Angaende ymant twijffelen mocht, en fegghen dat by aldien der bergen ver-
fteening alfooquacm van des rcghenwaters deurfijpingldat de felve verftee-
ning beginnen lbude opt bovenfte van d'eerde,t'welck tot veel p�aetfen teghen
d'ervaring ftri jt, want de fteenige vloeren als begin der verftijving daer voorea
af ghefeyt is,worden ghemeenelick een voet of twee onder d'eerde ghevondeni.
Om hier af d'oirfaeck te verclaren ick f�gh aldus: Men fict in dicke oude mue-
ren,als van Steden en Sloten diemen nu te'veel p�aetfen af brecckt.dat cl'iiyterftc
backfteenen en moortel weyck fijn?licrit om afbreken, maer dieper commcnde
bevintment feer verhart, geli jck oft altemael een fteen waer:Bfoiri^�ck hier af
wort open baerlkk ghehouden vorft, d�y, wint, regheh en Sonnefchijn, want
jfoo diep die gheraken en cander gheen verfteening coirimen,maerdieper wei:
JEn de felve oitiaeck machmen met reden wel vermoeden oock in d eerde te
wefen, namelickfoo diep als commen de bovefchreven veranderinghen van
vorft,doy,wint,rcghen en Sonneichijn,(voorname�icfc vorft want men fiet dat-
nieuwe vochtige metfelrye vervriefende en comt daer na tot gheen ver�ening
of verfteening) foodiep oock d'eerde on verftijft te blijven. Indervougen dat-
men alibo deur ervaringhen oirdentlick onderfouckeride op e�nfekergr�nt,
watter vaft gaet watter hiackt,men fbude gheli jck wy ghefeyt hebbentot beter
kennis der oirfaken rrie�ghen gheraken.                            ^ ^! ;v y| �
■"> VOORSTEL                   ''''"' 'A?
Tc verclaren datter gheen eertfche ftof en is dan ver-
mengt uy t veel verfcheyden * afcomften.                       %«*&%
De Griecken fegghen wel datter inde natuer niet on vermengt en is, als geen
water fonder Jocht en veel verfcheyden eertfche ftoffen, gheen eertfche ftoffen
fond�r water locht en veel ander afcomften:T welckeenfpreuckt�eniijn tot
hemlien gberocht uytden Wyfentijt, maer fy en fchijnen daer by nietghecte-
ghen te hebben kennis der oirfaken, nach4e wijfe int gemeen hoedat toegaet,           ;
φ;.,ά                                                            F 2'                     die '
\
-ocr page 64-
�' :'                                                                                                               ' � .� �'' �,-
'■ C                                                                                                                                                                                                                                 .
64 2 BovcK des Eertclootschrifts,
die ickmeyn teblijcken in t'ghene vooïen ghefeyt is, namclick (op dat wijtan i.
dermaelint corte verhalen) reghen fijpendedeur metallighe en folferighe ber-
ghen,maeckt vlietich de fclve metallen en folfer, als blijckt deur verwc en roke
des waters, en vervolghensmaeckt oock vlietich ander ftoifen diemennictcn
rieckt noch deur verween onderkent, alsfteen, glas � en wattet fy: Sulcxdattet
rivierwater vermengt is mette verfcheyden eertichc fioffen der berghen daert
uyt comt. Defe rivieren in zee loopcndc die felf oock dergclijckc vermenging
crijcht deur t'gheduerich roerièl teghen haer gront en canten, fo heeft het zee-
water een vermenging van alle eertJcheitolTen .Dit zeewater treckt ghcduerlick
cpwaexcdaer makende en onderhoudende den Dampcloot, diedaerom oock
een vermengingis van alk itoffen. Deièn damp verandert gheduerlick in dau,
xeghen,hagel>en fnee,die daeromoock vermengt fijn met alle eertfche ftoffen:
Deielveopteertrijckvaliende,laten haer verfcheyden ftoffen tengrooten dce-
le in d'eerde, tot facning en making van nieuwe, en fijpende deur d'oude ghe-
imaeckteilorTen,maken die vlietich, en brenghenfein zeealfvoorcn; En alfoo
hebben deie vericheyden certclootfche ftoften een gheduerich vermengt wcfen
in malcander. Tbeslvyt. Wy hebben dan vcrclaert datter geen cextfchc
ilof en isdan vermengt uyt veel verfcheyden afcomilen,naden ey ich,
11 VOORSTEL.
Te verclaren d'oiriaeck van fchoor en ftrant der ri-
vieren : Oock hoe datfe altijt crommer en crommer
worden.
Daer ghebeurtIn d'eerde noch een groot roerièl van Schoor en Strandt,
waer af kennis der ghedaente tot vericheyden dinghen voorderlick is, als on-
der anderen int coopen3bedijcken3 cripben, bedammen, en beduyckeldam-
men der landen,oock int legghen van Steden, Schantfen, en int verftereken
vanplaetiè^opdatmenmachfien waerintoecommendenrijtanwas waer
afbraeckteverwachtenftaet. Het is dan te weten dat ibmmighe canten der
rivieren fteylaf gaen met groote diepte van water daer voor, en breken ghe-
duerlick dieper te landewaert in 5 Soodanigen cant rteet hier telande ichoor
jpf ichoorcant5oock ichoorlant,en teghen dijck ancommende5iy heet fchoor-
dijck- Tot ander plaetfenfijn de canten heel'verkeert, ondiep,anwalïèndejen;
landichjt'welckmen hieranwas, grint en ftrant noemt,, als wefende van ghe-
daente het zeeftrantghelijck. Om te verclaren deoiriaken en eygherifchap-
pen vandit fchoor en ftrant ,fo laet � � C D E F G � ��� riyier fijn,metvier
5feochten,diens ftroomickrieemte loopen vanl naK: T'welck ibo weiènde,
- fwater datter comt van I, valt met een ftereke ftroom teghen t'lant inden
i»auckbyA,inacckt aldaer over de rechter fijdc der rivier groote diepte en
iwchcu�»
-ocr page 65-
Vant Sto�koersei des Efrtcloots. 6s
Mifche�ringjfulcx dat alft daer eerdkh lantisjhet wort jaerlicx niette hooghe
vloeden afghefpoelt,alibo dat de cant daer met groote diepte fteyi af gaet en
ichoor wort. Het water daer navoorder loopende,comt van Α vallen over
4'ander fijde der rivier inden bocht G, makende daer dergclijcke fteyle diep-
te enfchoorcant. Maett'water aifoo commende als gei�yt is, met een ichote
van Α na G, daer valt an Β foo crancke ftroom,dati� het fant nietdraghen ei�
can,maer vallen laet,malcende daer anwas en ftrant. Nugelijekmen hier ver-
ftaet ande inwendige bochten Α en G diepte en ichoor tewefeh, maer anden
uytwendighen bochtΒ ondiepte en ftrant, alfofalmen oock verftaen an alle
ander inwendighe bochten als CenE,fch oor teugen analle ander uyt-
wendighe bochten als H, F, en D ftrant»
Voort ghelijcker infchuyring comtan A, G,C,�,eh anwas anH,B,F3D,
op eenjaer, alfoo moetter tot ii�eke plaetfen infchuyring en anwas fijn tot
alle jaren, t'welck de rivieren nootfakehckaltijt crommer en crommer doet
worden,en is defe verandering in fachte eerdighe landen mercke�cker dan
in harde fteenighe gronden, om bekende reden. Tis oock bpenbaerdat al
waer een rivier heel recht eendachreyfelanck ,datf� metter rijt erom f�ude
moeten worden, want daer ter eender of ter ahderfijde inbraeck begint,daei:
gaeti� om de bovefchreven redenen gheduerlick voort*
Doch ghebeuret wel dat de cromheyt der , ■ - . >
rivieren fomwijlen weerom tot rechtheyt of
minder cromheyt gheraeckt,maer tis by ghe-
valle. Om hier af verclaring te doen ,� laet
;*}�*'-(,"Ι �|
Α Β C D E F G een rivier beteyekenen, met
e� cromte Β C D E F: Maer de tweefchoor-
canten Β, F malcander gheduerlick naerde-
rende, en eyntlick in malcander commende,
i�o loopt dae r na de rivier van Α na Β recht
uy t over F tot G, latende CDE ionder
ftroomenverlandende. .               .,;.,,...y:
Merckt noch dat goede waterlieden, als
Antwerpen jLonnen, Geulen ,Nimweghe,
Rotterdam,en foo voorts, ghemeenelick an
fulcke inwendighe bochten Ugghen, dats op
de fchoorfijde,om dat de fchepen dat r diepte
hebben, en bequamehek laden en ontladen
connen. Angaendedegheduerighe inbrake
die f water daer doet,als vooren gefey t is, die
wort deur menfehen handen weerftaen, daer
leggende en onderhoudende cayen en hoof-
den, van fteen of hout, na de ghelegentheyt:
Doch want eygentlicker hier afinden Huyf*
bou ghehandelt iai worden, en i�gghen daer
af niet wijder. Noch is te weten dat de bove-
fchreven regel van fchoor ter eender en fl rant
ter ander fijde,tot fommigheplaeti�nfchijnt
uytneming te lijden Λ te weten datter,over                             ήαή-mnt
beyde fijden fchoor,of over beyden fijden ftrant is ι �oeh t!ghebeurt'ghe�
meenelickom bekende reden.,,Al^%yoo^beelt., wanneer een rivier loopt
tuifchen fteenciuppendeureen eng kiel/can daeranbeyde'de canten t��y�
-ocr page 66-
%6 aBOVCk DBS EERtCiOOtSCHklFTS,
^�f^lijiv. lii�erdkhia^t'cantotJck^ebe'urcndaUnde rivier eeneylant is,
t'welck oiriaeckmach i�jndat t#�eeati renner rivier, ckeri�evens en teghen-
over mali^nd�rlif gher^e^b�ydeiehodr iijnr�f anders dateen iantplate bc-
tleckteiick�nd�i; water derghelijcke ghcval veroiriaeckt. T'ghebeuit ©ock
wel dateen rivier totiommighe plaeti�n i�er groote breede hebbende, dat
teeriaeljOfvericheyden kielen onder water bedecktelick doen t'ghene wy
^oren ^ei�yrhebbenfooven lantftchtba�rlick te ghebcuren. Sulcx dat de
fcuytenfte cantenvaniukkbreewater,allebeyde fonderfchoorconneh fijn,
maer de croramt bochten-der kielen onder water mettertijt an die canten
^gherakende^datter dan fchoor fijn fal, Tbeslvyt. Wy hebben dan ver-
claert d'oiriaeck van ichoor en ftrant der riVieren,o�ck hoe datf� altijt erom-
ineren crommer worden^na den eyich.
*2 VtjORSTEL
Te verclaren doirfaeckvvaerom voorde havens ten
tyndc der rivieren onder het vvater5dorpels Iigghen.
D'oiriaeck waer deurmen weet dat de dorpels voorde havens t'eynde der
rivieren onder water liggeiijis d���: Wantdeichepen dickwils grooterdiep-
te behouven d'ander int recht incommen vande rivieren is,ibo wort tot veel
plaeti�n nauwe onderi�ueking ghedaen na de gheleghentheyt des gronts.,
omdemeeite diepte te vinden, en aldaer baken te legghen , iiilcx datment
voor de rivieren een ftuck weechs vande mont ondieper vint dan daer ach-
ter ofdaer vooren:En hoewel eenighe incomften van havens foo diep meu-
ghen ligghen3 datterdefchepen gheen hinder en crijgen3en datmender niet
enb�houfttepeylen,dochioovfilde ghemeeneregheldatretdaer evewel
ondieper is dan vooren of acht�r^vael* af d'oiriaeck ghemeenelick tweeder-
ley is: Ten eerften alibo de rivieren enghe fijn3oock hoogher Iigghen dan de
zee, foo hebben de hooghe wateren inde rivieren ftereke iantitroom, inder
Voughendattet met hemdragh�ri can het iant dat vande omfigghende lan-
den deur reghen en ihee aflpoelt, gheli jekint ζ voorftel breeder verdaert is:
Maer dit water commende uyt het enghe inde leeghe wijde zee,ib veriprey-
det hem irit ronde> deur dien het zeewater an allen oirten even leeghe is$ ea
looptfoo langhemet dat fant als fijn ftereke iantitroom gheduert, maer i�o
wijtgecommen fijnde^ dateyntlick die ftereke iantitroom in crancke veran-
dert* en de macht niet hebbende het iant langher te draghen, ίόο ontvallet
hem,en tot die plaets moet een iantplaet waflen diemen den dorpel noemt.
D'ander oiriaeck helpende tot het maken vandef�h dorpel,isdeichoeniche af-
dak�rig van het ilrant: Om van t'welck de meyning beter te vcrclaren, fullen
daet toe ghebtuyeken de volghende fbrm, weiende ftantteyekening in een plat
techthouckich op den fi�hfcinder/myende een rivier inde langde, en voort de
zee mettet ftrant, waer af den fin dufdanich �srDeghetippelde plaeti�n fijn wa*
ter, ABCD isderivierjBdemor�tdactfeinzeecomt, EF G'H de ichoenfehe
afiiaking van het ftranr, Β F1 het �pperfte vant zeewater,<3 de dorpel, welekc
al en quamcr gheen fant uyt de rivier, da�r comm�n moet om dei� redenen: De
rivier is diep van Α totanden moriVB,* �Tyan C rot D ^m haer ftereke ftroom
dref�i�ecijr variWegneii de naut�V jfafa�r btjytien /c�mmende, fy i�huertde�r het
fSf�f,J$$�� H'^ vooreer com^$                              doet om de wijtheyt
4w ^W&Mi^ijW� MwW�xmm ondieperwort: EnanG neemick
^*m                    - x                                                             crang-
-ocr page 67-
Vant �tmtm^n^Mi �iryglo�^s; �f
:\Vi im ..h'\[
o ti.'f
eranckc fantitroom w�i�nde,de rivieren ean daer niet diejt�t ir��cnuyr�n,mae�
G blijft een dorpel, hebbende achter en vooren meerder diepte Viin water d'aii-
der boven op den felven dorpel is. Τ β es l ν υ τ. Wy hebben dan vetcjaert
d'oirfaeck waerom voor de havens ten eynde der rivieren bntJer het W4t�r dor-
pels ligghen, naden eyich*                                        : <-o;
VERV�LGri.
' '�'.'
Tis kennelick dat fob Veel den anwas t'ey hde der rivier verlangt, ontrent ipd
veel de ha vendorpel gheduerlick voorwaert te cruypen. ,
Α ngaende de wij fe van verdieping der dorpels, welcke deur kennis der �iria*
ken met meerder fekerheyt ghefchien can, die hebben wy indenHuyf b�u yer-?
oirdent.                                              , �'           *�,\\',\,!,Γ' *.','..
iWfXfi
.I'j�-'E-
'5 V�O RS�E JU
Tc vcrclaren d'oirfaeck vvaei�m t'vvat�tpf rivier�ii
hoe langher h�e hoogher coirit�          > ' 'α
Tghebeurttot veel plaeti�n dat de rivieren haer in tw�en jcheyden, ais deii
Rijn an Sgraven wT�ert, t'cen deel na Nimweghe, t'ander ria A��nhem,'έμβϊμ^
ghelijcke. Nu wanneer d'een ftr�om van fuleke tw�� vermindert foqift na-
tuerlickdat 4*ander vermeerdeit,doch vande verandering die om iuleke beken*
deoirfaeckghefchiet,en is t'voornemen niet hier te handelen,maer vande ghc-
ineene verhooging om ander reden. D'oiriaeck waer deurmen fulcke verhoo*
gingtherfckt,blijcktan veel bedijcktelanden,als hier in Hollant, welcke. doen.--
�htnfe eerft bedijekte, fo h�och laghen datfe geen watermolens en behoufden,
�m datfe t'water na de hooge vloeden deur fluyfen c�nden looien:Maer eenigc
50 of 60 jaren daer na, hier meer da�r min, moetmeridex watermolens ikUen^
of anders t'lant foude gheduerlick onder Water on vruchtbaer liggen. Derghe-
Hjck�giietuychnis heb ickoockghehoort van oude inghefercnlfen� des bedijekt
lants van MelVing in Pruyilen, welcke verda�rd�n het water desMagats aldaer^
hii wel drie voeten en meer hoogher te commendant ple�cht in haer j�ng�ji^
ren, fulex datfer eyntlicko�ck watermolens moeiten ghebruyeken.
0ef� gtb�te vethoogingen bevintmeni mereke�iext r�ghebeuim by feyrlde
d�r rivieren da�ri� in zee of int wijde en diep c�mm�nil^gehl�^n gevoelen vati
d'oirfaeck,ls datter geduerlick alle jare irieet en rh��r water afco^rit dai�t jpleecht:
Maer aifgh�fien indelandew verte �pwaert gheiegheh daer f^ivC Water ��ck
dt��i 1θ�>^γ] i�icfc� verhooging niet bemerekterx w�ft^f�o efi ffiOt ghe�fl ver-
meetd�iin�;$ti verv�lghens fob en ft vermeerdering van afcoThrnende water
^cmm                                                           f 4                     dojr-
-ocr page 68-
rVCK DES EERTCLO�TSCHklFTS,
X *
»*.«
.;,.«■"■*
t�riaeck nier, maer wat andersdat wy aldus verclarcn: Lact Α Β bedien itant-
teyckcning des iandighen gronts van een rivier,welcke gront Α fo veel hoogher:
fy dan B^ als van Α tot C, voort fy Β t*eynde der rivier daerfe in zee of int wijde
en diep comt, ten tijde der bedijcking des landts Β D: Daer nae fy binnen ette-
licke^arendenanwas.ghecommcn van Β tot E: Twelck foofijnde,het iant van
bpyen afcomniende, dars van A, wil om bekende oiriaken geJijck t'waters op-
peplack doet een rechte lini maken van Α tot E,ioot daer te vooren een rechte
iini maeckte van Α tot B,en gheli jckmcnt in dei�nghevalle nemen moet altijt
te weien van Α tottet eyndeder rivier daerfe in zee oft in^ wijde en diep comt:
Daeromden gront der rivierals FG,is nu boven D Β hoogergecommen danle
was ten tijde der bedijcking, en ten aJderhoochften boven Β, als van Β tot G,
maer hoe naerder A,hoe dat de verhoogingh op den fel ven tijt gheichict,onbe-
merckelicker m�et fijn, ghelijck degh�teyckendeform openbaerlick uytwijft.
.Maer den gront der rivier aldus hoogher fijnde,en de menichte des waters dat-
ter af comt nochtans evegroot blijvende, ib moettet f�lve waterom den an-
was wille van Β tot E, hoogher commen boven D Β, dant voor den i�lven
anwasquam, nietteghenftaende iiilcke verhooging opwaertna Anietbe-
inefckten wort. Maer t'water aldus verhooghcnde, en t'lant na de bedijcking
iiiet,i�o ift openbaer waerom landen alf�o by t'eynde der rivieren bedijckt, op
Gorten tijt watermolens moeten ghebruycken: �n die opfulckeplaeti�n dije-
nen wil,mach iijri rekening maken fulex te fullen gebeuren, als wetende de re-
den waerom. Doirfaeck is oock kennelick,waerom ibmmige landen den dijde
eensdeurbrekeode, daer nagheduerich onder water blijven, tot datfe weerom
hooehgenouch gcwafi�n fijn,alsin deic landen tot veri�heyden plaetfen te fien
is^weleke nochtans ten tijde van d'eerfte bedijekingh nae het hooch water van
i�lrs^rooch afliepen. Wy hebben t'voorbeelt hier genomen op bedijekte lan-
den, om datm�n de verhooging daeropcntlickermerckt, wantonbedijektwe-*
fende,iooverhooghen de landen metten gront der rivier beyde t'iamcn, fulex
dat foodanich verichildan lbo ilenlick niet en is. Tb e s l vy t. \Vy heb-
bert dan yerclaert d'oiriaeek waerom t'water der rivieren hoelangher hoe hoo-
gher comt, nae den ey fch*                       . , '                       .
*4 VOORSTEL.
I .aopgili�L"
:b T� verclarcn d biriaeci yant opipringhen dcs<jueInH
tyat�rs.                                           ,jV::«',j >                                                 -,�..: :.:■■■■■■■■..
,; Α Jfmen diep ghenouch inde eerdegraeft,foo bevintmen tot ettelickeplaet-
i�n dattet water t'weJckmen quelmwater noemt,opipringt als oft een loopende
fpnteyne waeriNu foo verwonderen hun fommighe waerom dit water in een
ledige put metiuickengeweltppcommende,eyntlick itillehout, ende waerom
dattet niet en loopt tot buyten den put over h et eertrijek. De oiriaeck van alles
is4e& Overmits het eertrijck tot fulcken jplaeti�n onder doordroncken is ^ant
watct
-ocr page 69-
%;�                                                                                                                                                                               -               *
j"'                                                                                                                                                                                             '■,■■'"'■"                                                               \.
,..'......�. .� - * ... ,. ~�. � > ... ■ .                                           . .<■�■ - %
Vant Stofroersel des Eertcloots� 69
water als een ipongie, dattet oock gaten ofte hollicheden heeft loopendc deur
heteeitrijckalsbuyfen,welckenaedevolwatersligghen,fooift natuerlick dat
wanneermen in fülcke vochtighe eerde een puf gtaeft, dattet omftaende water
t'welck inde eerde hangt, hem na die leeghde beghceft, ende alfmenghegraven
heeft tot eenige van die voorichreven hollicheden, tis nootiakelick dattet felve
omftaende water,hoogherligghende dan datgat,deur t'felvegat opcomme,ioo
langhe tot dattet inden put ��� hooghe is als het felve omftaende water,t*welck
van die loop een oirfaeck is,maer hoogher te comnien waer teghen natuer en
teghen ervaringhen, want het foude even foo veel fijn als oft het water van een
gracht, hoogher liepe in een put nevens de gracht ligghcnde,dan het water inde
gracht felf hooghe is. � � e s l � � �. Wy hebben dan verclaert d'oirfaeck
YAnt opfpringhen des quelm waters, na den eyfeh.
15 voorstel.                      :
- ' '■■■ � '"' ■                                                                                                                                                                                                                                   . ' ,\ ';.:'■.......; >.;■.....- ; :
Te vcrclaren de oirfaeck vant opfpringhen des wei-
fan ts.                                           �
Aifmen tot ettelicke plaeticn diep ghenouch inde eerde graeft,föo comtmen
tot een iant t'weIckmetgheweltopfpringt,endcfoómen dat uytghefpronghen
fant gheduerlick wechneemt, fob comter gheduerlick wederom ander in die
plaets, tTelve noemtmen weliant? ettelicke heetent quelmfant, ander zeefs-nr,
fommighe drijfiant. Om de oitiaeck van datopipringben grontlick te verftaen,
iöo is te weten dattet felve weliant heel magher en icherp is,fonder vettichey t of
deyichcyt in hem te hebben, inder voughen dat yder fandeken is als een cleeh
fteenken: Tuflchen de holleplaetfen van defecicene fteenkens (alfooder geen
vetticheyt noch cleyicheyt in en is, welcke die hollicheyt ftopt) light het over
al vol waters, te weten dat water t'welck int 12 voorftel ghefeyt is het eertrijck
als een ipongie te deurdringhen. Nu aifmen foo diep gfaeft datmeii 'ant voor-
noemde fant comt, fo fpringt het water dat tuflchen het felve iant ligt, opwaert
alsquelmwater,iboint 14 voorftel verclaert is, ende wanneer tïèlve opfprin-
gende water foo gheweldich is, dattet in hem ftereke iantftroom heeft, fo bren-
ghetmet hem het fant dat daer in ghemengt light, Tis oock te weten dat
boven het weliant ander fant can ligghen vande fèlve magerhey t, ftoffe ende
wcièh als weliant,ende nochtans niet op en ipringt, de oirfaeck daer af is dat-
tet opcommende quelmwater aldaer noch gheen ftroom ib fterek en heeft,
die het iant opdraghen can, dan comt al üchtkens ghedrbnghen deur de
voorfchreven hollicheden dïc tuifchen de fandekens ligghen,ibnder het iant
te coniïen beweghen. Hier uyt is te verftaen dattet opfpringendes iants dat-
men weliant noemt, niet en is een befbnder eygenichap van dat fant buyteti
ander magher icherp iant als ibmmighemcynen, maer t'comt by ghevallc
dattet op een leegher plaets light3 daer het quelmwater mach tigher is? ende
ftereke ftroom heeft die het iant mede can draghen. Inder voughen dat al�
meneyghentlick wilde befchrijven wat welfant is, men ioudet meugen ieg-
ghen alleenelick dat te wefen, t'welck dadelick met water op cömt,niet lan-t
gher gheduerende dan de iêlve dadeheke opcomft 3 en dattet ftii ligghende,
gheen weliant meer en is. � � e s l � � � ♦ Wy hebben dan vejxlaert de oir-
iaeckjVant opfpringhen des weUants,na den eyich,
�� YQOIfc
-ocr page 70-
75 % BoV�iT DfS �ERTCLOOTSCHR�PTS, r
- ^YOOfeStEL
Te v��claten dattet zee fal worden en ghevveeft heeft
daert nu lant is; En lant fal vvorden en ghevveeft heeft
deert nu «ee is. X/'^u.^/.l.:�-;;.-', -k-'- ι:�,>η.^.\.
Dat clezee gheduer�ick lant wort teneynd� der rivieren daerfe in zee com*
men, blijckt dadelick mette anwafl�nde landen die daer ghefchien, en mette
eylanden die ghemcenelick voor de montder rivieren vergaren: Als voor de
Schelde de �eeulche eylanden,voor de Mai� de HollantIche,welcken anwas
nudaeriulcxis3datmen cortelickte Goereelant bedijekt heeft., dat in mans
gedencken�o diepe zee was,datter geladen hukken deur voeren.Maergeli je
die twee anwai��n nu voortgaen, alfo hebbeni� eertijts oockvoortgegaen,
waeruytte befluytenvalt dat Hollant voormael zee was,endat doen den
Rijnichen en zeeftramfeben uyterften anwas in Gefderlant gebeurde, d'eeri
f)latinde Betuwe d'ander bergich inde Veluwe.Daer te vooren was Gelder-
ant zee, en die uy terfte anwai��n ghebeurden doen int lant van Cleef, en ίο
voort met d'ander landen meer opwaert, alwaermen inde berghen dickvvils
?eelchelpen vint, Betuyghende dattet duynen gheweeft hebben. Wijder
moetmen toeftaen, dat ghelijck dei� anwai��n tot noch toe voorghegaen
hebben,a�foo in toecommende tijden v�br.tgaen i�illen f welverftaende foo
lang alifer vande bergen en landen ftofghenduch comt om den anwas t'on-
derhouden: Τwelck metten Rhijn (alimeri daeraf mocht oirdeelen na de
forni die t'eertrijck nu heeft)n�ch feer langedueren can5 want hoe wel de ftec*
iiighe Alpes daerfe uyt fpruyt(die te vooren yette vmchtbaer berghen, en over
noch langher tijt fantduynen waren) geen ftof tot anwas en gevezen dat meer
ander berghen gheduer�ick min en min fullen bybrenghen, ibo cant nochtans
ghebeuren9datden tegheriwpordighen anwas, foo groot is als deafghefpoelde
ftof bedraecht, te weten dattet ftof ghevende lant ibo veel beneen mach ver-
ineerderenj als boven verminderen. /
Deur t'ghcne wy tot hier toe ghefeyt h�bben vanden Hollantfchen anwaSjis
clerghelijcke oock te verftaen vande Egypfehe,Pruyftche, enalleanWaflen des
eertboderns > waer uyt nootfakelick volght lant te moeten worden daer zee is.
Maer dat weerom verkeert het ghene nu landt is, zee moet worden ,dat gebeurt
als al het veten iandich landt t'eenemael wech fal gcfpoelt fijn, en dat de rivie-
ren geen ftof meer in zee en brengen, want daer na fal de zee beginnen te flaen
teghen de fteencluppen, die lang teghen houden :En fulex ghebeurt nu dadelick
inNoorwegenien tot veel ander plaetfen,alwaer fteencluppen, die voormael al
een ffaemhoudende vaftlant waren,nuin zeegeiaeyten vericheyden van mal-
cander Hgghen i met groote diepte daer rontom3deur dien vande clupp�n gheen
ftof en comtdie ftrant mocht maken gelijckt eertijts dede doeni� vet en fandich
waren. Inder vougben dat fulcke cluppen eertijts vette berghen gheweeft heb-
ben, daer te vooren fantduynen , en daer t� vooren zee , en fullen mettertijt
weeromzeeworden,gemerckt dati� deurfgeduerich flaen der baren geduerich
minderen »w&nt na die vallende druppels mettet tijt puttenin hart ftcen maken,
fo doen diergheUjckeveei overvloediger de zeebaren met haer geweldige Hagen.
Τ ΒΈ s L ν υ τ. Wy hebben dan verclaert dattet zee lal worden,en gheweeft
feeeftdaertnulantis: �n lant lal worden,en gheweeft heeft daertnuzeeis.
SXOFROERSELS DES EerTCLQ�TS ';
EYN.DE.
' . * Ύ'                  J
-ocr page 71-
D E R D E
� O V G � D E S
EERTCLOOTSCHRIFTS,
f'. .                         VAN DE;               ■■�:■-;;;; ^
EERTCLOOTSCHB
DAMPHOOGH d|
DealtittiJim
m�
.
rL'y)U V
z'
-ocr page 72-
C O R Τ Β E G R Υ Ρ
DEK DAMPHOOGHDE,
Argwnm�
tum.
E Sonbuyten den Eertckot* mette hitte en tnjvefentlicl^ <vkr
daer binnen^ernjy armen iarpater ena'eertfchenjochtkheden
alfooydatter gheduerlicl^een fchtbaer damfuyt rijH {hoemenfi
dadelicl^fietfalhiema njercUert nsporden) die als een befonder
Hemelden Eertdootomnjangt 3tot f ukken eynde als breeder ghefiyt is int
�ertcloots fiofroerfel3 namelichjat daer meghefchiet de grootegbemeenefa*
mingenfcheydingderEertchotfchesloffen. �Maerrppant demenfch uyter
natuer begheerich � u ruerBaenfuicker dinghen omslandigbenjfoo hebbm de
uuden(*T/pekke ickfver moede die des fWtjJentijts ghervveefl te fijn) daer na
Crepifmlh trachtende^ hervonden dat defen damp mrfaecl^ ύ des * dagheraets $ hebben
Certituetiae wcJ^ghmetenfijn dickteof hooghdeb<rven ieerde3 deur * <vvifconBighert»
Mahemti. ge^ diczrpeerom te^voorfchijn commenfijn by Allacen�' Vyt <wiensAra-
bifike fyraeckjy <rverghefet njpierden inde Latjjnfche deur Gcrardus Crc-
minenfis, nrpaer of Petrus Nonkis daer na oocJ^breeder ghefcb�erven
heeft 3 uyt defelnje hebben Tfpydeftn handel die njfy Damphoogh�I
m�emnm H�uytfchghehrochtidoch alles naonfenfiqlgheformt.
ι VOOR-
■Li,
-ocr page 73-
Vanbe Eertolootsche Damphooööe. �
* VOORSTEL.
lel gefien wort den damp%
daglieraetsj
Te verclaren deur wat
dooien hoe die eenoirfi
�� wycornmentM fK4�-23j§vingva:n fvindender hooghde
des damps, ib ift oirb^-^CJoi: al te verclaren datfer is,hoemcn-
fe fiet,en waer op de 'M Wiifönftnaers hun gront namen :Tot Mathcma*
defcn eynde fegh ick aldus: � is aji velen kennelick,dat wefen- ticu
de de Son voor den opganck ontrent idtr.onder den fichtein-
der, fo begintmen inde locht een witticheyt te fienóprijièn,
diemen den dagheraet noemt, wekke geduerlick vermeerdertjiaer veriprey-
dende over het * toppunt totten onderga&ck toe.                                    Zemé.
Maer om te verclaren hoe dit
toegaetio laet AB C D deneert-
cloot fijn , en daer rondtom den
Dampcloot E F G �I; En t'punt
� het oogh eens fienders op den
eertcloot,diens natuerlicken ficht-
einderisEF,eyndende over bey-
den fijden in den omtreck des
Dampcloots an Een F 3voortfy
� L � bi de Son,van wiens uyter-
ften ghetrocken fijn twee linien
� G, � I}gerakendeden eertcloot
in � en D, en den omtreck des
Dampcloots in (j en I. Dit foo
weiènde , tis kennelick dat den
Dampcloot beichenen ial fijn van
deSon^nclaer weien van I over
� tot G, maer de reft G F E I on-
befchenen , waer deur het deel
�� G een witticheyt crijcht van
ander verwe als het donckerder
deel GFEI: Ende vervolghens
in het deel des damps boven den
natuerlicken fichteinder E F, en
wort vaut oogh � geen witticheyt
ghefien. - ~
� � O � �.
, /
G
Maer
-ocr page 74-
ψϊ 3 BOVCK DES EERTCiOOTSCHR�FTS*
Maet de Son claer na noch hoogher ghec�mmen wef�nde gheli j ck in deesi
Aform,alwaer de letters vande i�lver beteyckening fijn als in d'eerfte,ib is het
befchenen wit deel des damps ΙΗ G, nu an G naerder den fiender ghec�m-
men dantin d'eerfte form was : Doch in het deel des damps boven den .na-
tuerheken fichteinder EF> en wort vant oogh Α nochgheen wkticheyt
ghefien.
Maer de Son Κ L Μ Ν daer na noch hoogher ghec�mmen wei�nde ghe-
�jckin dees navolgende 3 form, alwaerde lette�s vande f�lve beteyckening
fijn als in d'eerfte, ibo is het boveichreven wit deel ΙΗ G nu naerder den
iienderghecommendantindevoorgaendeiformwaSj wanthetpunt Gge-
rae& het punt F. Doch int deel des damps boven den natuerlicken fichtein-
der E F, en wort vantoogh Anoch gheen wittichc'yt ghefien, hoe wel t'be-
gin van dien dats t'begin des dagheraets,daer is, en witticheyt tacxopcoru-
meaiai.
3 FORM.1
V *
-ocr page 75-
Vande Eertcxootsche Damphoögde� t§
3 F O ft. M.
� 4^ f «Ar»/'.* �'/i
"' ',' �� �
r?��,^� Ti'���;
MaerdeSoriKLMNdaerna nochhöogbergbecbmmen^eïende ghe-
Iijck'mdees4 form,alwaer de letters vande felve beteyckenihg fijn als ih
d'eerfte^foo is het bovelchreven wit deel! � G, met fijn uyterfte G ghecom-
men boven den natuerlicken fïchteiricler E F: Sulcxdat vant oogh � nu daer
^f wit ghefien wort tgene begrepen is tuitchen G O F, en de Spn r^och hoo-
gher commende,foo ialt'gaxitich deel F G E wit worden.
'U'''i?n t:.r
J
■ly
'iy>
■Uii fit.�
U> ï .
i *
4 FORM
- �
;! ff-y
� -� � ;:■ ",
I, i ■: I, ■'                           i
'f!..... I
■ ,�
. ' 'M
\ ■ >,-�
.■ .i j �
'.'i^.jüti/
}■'■■ -; r;
■:s:'.K::.:;; ,'
n*
o
!
iiQi (o:
■;*■�:
-ocr page 76-
-                                                                                                                     *
76 5 BOVCK DES tÊRTCIOOTSCHRIFTS,
4 ïO RM. �
Al t'welck deur fijn ièlvenopenbaer genouch wefcnde, en behouven daer
afgheen bewijs te doen. Tbeslvyt. Wy hebben dan verclaert deur wat
middel ghefien wort den^ampclootyen hoe die een oiriaeck is des dager&ets
jiadeneyich�           "),'■'!' , �'.��.'�;           .'V
2 VOORSTEL.
Wefende gheghcven de leeghde vanden borccSmt der
Son onder den fichteïnder, ten tijde vant begin des dage-
xaets: Tjevindendedamphooghdeinfulcke deelen alflcr
desEertcIoots halfmiddellijn looooooo doet.
Tghegheven. Laet ABC D den Eertdoot fij �, diens middelpunt E,
- * wiièonftighen fichteïnder � Dydc dampcloot daer rontom E G �I, en � het
oogh eens fiendersop den Eertcloot,diens*natuerlicken fichteïnder GH,eyn*
dendeover beyden fij den inden omtreck desdamps an-G en �: Voort fy � � de
lini ghetrocken vande bovecant der Son tottet punt � uyterfte des natuerlicken
iichteinders,en gherakende den eertcloot an C. Twelck foo weiende, t'fal int
begin desdaghcraets fijn, om de redenen verclaeit inde 3 form des 1 voorftels:
Ende alfdan fy de keghde des middelpunts der Son onder den fichteinder (om
-*t'voorbeelt van ^Alkcm te volghen) 19 tr. En^henomen deSonnensgrijp-
iiouck
;*'
-ocr page 77-
hQu.ck pp 33 ® jghel�jckpien ghemeeh�ck doet, f�� lalt van ha�r middelpunt
t�tt�n boyecant fijη 16 © 3� .©, die d�jf� b�y�cah t haerder dei� �icht�inder is
<fin t'm�ddelpuht: S�lc^dat de felve bovecant�anfijn fal i 8 lx,ρ (ξ)3� d) �rif'
'derden i�chteihd�r. Da�r naiygh�tr�cfe�n E�, en def�lve rechtvootwaeft tot
d�ndamps uyt�rit�'an L'; fulcx dat �  is des Eertci��r� halfmidd�llijn, enBL
�edampn�oghde. 'T-.&i G- Η E E R%X�'' Wy mo�ten d� felve ^mi>li�6ghdc
 % vind�n.ln fukke d�elen alflfer d� balFmiddellijn�Bi�o�o��od��t.
Τ WE>R!GAKi
ϊίίϊίίί
Λ,?
■ Α ?:
^4fck treek de lini � H^fny�ndedei�©rnlreckdes�eriel��ts in Mi Twelek fop
lijnde , d�Tdrleh���k BEH heeft drie bekende palien, tevvet�n de fijd�EB
rooooooo, den houck� Β Η recht, eh d�h h�uck Β EH 9 tr.21 ©'%$; © helft
derghegheven 18 tr.43 © 30© , da�r af wy hier onder de r�dert b�Wijfenfui^
l�hi Hier me dan ghef�cht de fijde E �^ wort bevdhdendcur het 2 boorbeelt
^ d�s4v�brft�lsder plattedriehoucken van                     *� - :ii�ij'5CJo6;
Da�r afghetrockenE MdoendealsE Β           - \n '            ^0�c�o�o��i
Blijft vct�r Μ Η, dats �ock Voor de begh�crd� damph�bghde Β L als!'
-�da^rm��ven iijndc              : >A - sliX'°;>■■                                     ! i35006;
** Tb e R � υ τ s e �:*-J Ea�tgetrockeh Worden E G*en E Ν evewijdige met Η Ki
., ^ngheGeudeb�vecatii derSon, is onderden wifeonftigen fichteinder E D
ii,ti,43 © 30©deurt'ghegheven, foodoet denhouckDENdaerom 18 tr.
^3 © 3P©»waer me Β EG even te fijn wort aldus bethobnt: Anghefien KH
het rpnt Α Β G D gheraeekt in G deur t'ghegheven,, foo moet C Κ rechth�uc-
kich fijnop C E; en E Ν ey�wijdighe wefende met <G Κ door t'bereytfel, foo is
cjen hpu^ C E Ν opck recht3geli jek mede is den houck Β E D,waer deur Β E G
even valtmet D E N,en doet ghelijck DjE Ν oock i8 tr.43 © 30 ©: Maer den
hotrekBEflisden helft des houcxBEC^ om dat Η Β en HG elek het rondt
3ΐ'; '                                               Ga           ABC�
<
-ocr page 78-
Α Β C D geraken in Β en C, daerom Β E Η doet gheli jck wy bcthoonen moe-
iten 9 u- 21 © 45 ©.Angaend�de refttks we�exi��ls deur haer felvcn open-
fcaer. T$e s l v ty τ. VVefehck dan ghegheven �teiS^tnje vanden bovecant
der Son onder den fichteinder ten tijde van t'begin des dagheraets: Wy hebben
ghevonden de damphooghde,in fuicke dealen aUTer des Eertdo�tshalfmiddel-
li/niooocooodoetjnaden-eyfch. * j                           '\\
yf/ ι V �Ε KV p L G H.               V\
Tis kentielkkdat foo ymant wll^e Weten hoe veel roeden, m�jkn}^fmaten
-dkmen in lijn lant ghebiuyckt, den damp boven der eerde hooch is}dat% t'i�l-
vedeurt'vo�rgaende lichtelkk vinden,can, Laet by voorbeelt ydciltrap des
Eertcloots ghenomen worden^helijck veel doen opis miilenejck�^an een
uyr gaens: En de reden des omtrecK totte middellij η van t'xondt na de ghemee-
ne wi)fe van 22 tot 7.� Hier uyt volghfdatdcs Eertcloots halfmiddellijn doen ial
mgenouch 2062mijlen: Daerom f�gkk: Eertelootshalftniddellijn 10000000,
geeft damphooghde 13 5oo6,wat Eertdootshalfmiddellijn 2062 mijlen? Comt
damphooghde 27~~^mijlen ofnyren gaens, dkmen in Hollant ckke rekent
op i5cx5Rijnlantkhe roeden.
Want ymant ghekf�n hebbendeden handel der Damphooghde beichreven
by Lsffacefyrn&�ju uytleggher Vetrm Nomfapnait by dele verlijekende, daei
in t'verichil mocht mereken tuflehen d'een en d'ander, voort twijnelen mocht
welckc recht of onrecht is,ioo fullen.wy daer of verclating doen.
Anghefien 4e Uni KC Η dieis yolghendc t'gheiklde, wekke t'begin des da-
ighcraetsgheef^foo moeten wy op die iini ons rekening maken om M'H te vin-
den,en niet�pfcodanighenliniuytd�Sonnensmiddelpunt ghetr�eken, ghe-
lijck ^?4iwdoet,wam als de lini ghetr�eken vande S�hnens middelpunt,ge-
iaecktden Jk�tdoot^en woi%hetr�cfeencomt tottet uyterftedesnat��rlkkea
lichteindef�, ibocncantdan niet fijn-t'begin desdagh<eraets > macr moetdaes
over wefei�,<leur<3ien een deel des dampcloots boven den fichteinder wit en
verlicht is,foo verre ais den hovenften helft der Sbn veroirfaeckt. Daerom als
int begin desdagheraets de Sonnens middelpunt bevonden wort,';? tr, ondeE
fan ikhteinde�jfooift biilich fijn rekening te maken ©paander lini 16 φ 30 ®f
iiopghcrwefende^ende onderden- fichteinderalkenlick 18 11*43-© 30(D9ghe�
lijckintboveichfeven voor ftelghedaen is»
:': Tm anderen foo ift on noodkhint rekenenacht te nemen,ghelijck %^fSae9§
�oet^opt'meeftedeel des Eertclootsdat vande Son befthenen woit>van wegen
fJeSongrooter is dan den �ertcioot. Om r^kk te v^pdaien ,ίόο ift openbact
inde 3 formdes 1 vcK>rftels,dat^^^                                          leeghte on-
*jerdenikhteinder int rekenenghenom�n is, alfdan eveveel te fijn waer t'punt
1 valt, of wat redende gtpotheyt dei %n, tegen «tenlcHcloot heeft, wantal dat
en gheeftde faeckgheen veranderingen dat ali�o me te berekenen veroirfaeckt
dwaling, Tisoocktevermoend'eerft�'vind�rsvandithupfch voorftel (welckc
alsghefeytisfehijnendiedesWiffentljtsgheweeftte fyti) ioogroot� wifconft:�
naers waren dati�fi�kke Onvokotftmenheyt wel ionden �em�rekt hebbenj
�ncfcrvoi^h^ndat dit Arabii�hebyictting maehgheweeftfijnjdeufwekke ge*
�ijekinmeerandefft�rTerigheichictis;d^ laetk vererghertw-ier-ft En hoewel
i*4flacem befinyt i�er weyrifchvan dit ve�ifehjlt,vindeftd� ddnhouckBE Η van
ΦΜ.ζ$ φ ζ ©,dk wy tebe» Vat�^tif^i� φ^45 ©Vfl®e^tans meyn ick dat die
t�jfeftfeteni^oortghev�lghtteworden:Eenfde�lsdeurdkntTelVei verfchil
% ghevaHe'f�ckten i$, ov«�mits t^ovefcni�v�ia oiiaciodkh tweede werek, t'ge-
mi�e
-ocr page 79-
mifte eerfte te baet comt. Ten andcre|i^ttetbillich is fijn rekening op een
CJ ja wmtj:
HOEMEK TOT GROMfe�CKEB; '/
>Bi kenn�tdef�r pof foude meughen comtft�n.
Dcv�O�i�&r�ven damp w�tt gehouden voor oiriaeck der f*s miflehaeuwing ΊίφαΣΐΐοη^
die de tienielich� lichten crijghemEn alfmen den afpunt naerdert,io bevintmen
dadelick de miflehaeuwing te vermeerderen ;Daerom i�udet tot volcommen-
der kennis van defen oirboir fijn dat veel dadelicke * Onderfcuckers der damp- obfavan�
hooghd�, elck t'fijnder plaets int rekenen acht namen op de miflehaeuwing. m.
Want datriien ten tijde van t'begin desdageraets, de Son foude nemen te wefen         ^
ter ware plaets die de clootfche reghelen daer af keren, t'fcude ib veel gedwaelt
fijnalsdemilTchaeuwing veroirfaeckte,t'welck tot feer Noorderlicke landen,
veel bedraghen foude. Voort fegh ick dat by aldien tot veel verfcheyden plaet-
fen, veel fulcke feker dadelicke ervaringhen ghedaen wierden, men foude con-
nen weten of de grooter mifiehaeuwingdiemen na t'Noorden bevint, veroir-
facekt is deur hoogher damp, of deut vochtigherdamp;of deur alle beyde:Maer
want dat niet wel geichien en can,dan deur een groote menichte van mentenen
die in haer eyghen tael hun t'famen daer in oeffenen, als breeder verclaert is int
ι bouckdes* weerettfchrifts,endatmenalteweynichmenfehen vintiulcxver- CofaogM*
ftaende, fob en is in langhen tijt daer af niet veel voordering te verwachten :�a« ft�*.
der voughen dat wijt laten ghenouch fijn m�t te fegghen ftoet meugeliek foude
wefen teghefchi�n.                                           .wra-
.'!' >..« Cl
'ii'y.-c:
yvoors�eL
jV:' Tc ycirclaren hoem�n fomvvijlen de ftct�ghde der
ψ vofcfeca bequamelick me ten can.                              (
, Anghefien wy hier de damphooghde voorhebben, en dat wolc^ri opek
i^riipfijn, van wiens hooghdebyd�menich�n fomwijlen v�richil is, iobfyjlen
V^i�gghenhoet altemet te pas can commen die bequamelick te meten.
Tgh�beurt fomwijlen in claer ftil we�r,dat hier en daer onder den blae�weh
hemel een dohckerwolcxken van b�q�am�f�rm alleen drijft, feer flappelick
voortgaende, t'welck �p een plat fichteind�rs velt fijn fchaeu gheeft,diensbree-
de gijcrrWen, en deur den fiender des wolexkens grijphouck gen�meii wefen-
ikf�oc�i daer deur d� v^rnbyt bekent worden. Twelck int gh�meeh ghefeyt
fijnde,wy fuflen tt� by voor Deelt daeraf iprek�n. , ?i
ι Voorbcdp vutte-. Son anttoornt*
Τ G HE o ηέ v'%% ta�t Α Β C D een w�lcxk�h fijn vaogheda�nfe aHvoo*
ien,te weten van b�quam�fbrrti, vericheyden van ander, feer flappelick voort-
ώ��id�,en diens fchaeu op een plat fichtciriders velt i|iΎ G B,welckc iiit oogh
Wk gr�ofefiai fchijn�ndkh het w�lcxkeri, niet t�ghentfaendefy wat deendet
^Srtd�Sonly voort�rfteanhet toppunt. Tbegheerde. Wymoctea
^inderi?iili�6ghtc dcrwolcke boven haerichaeu. ;
-ocr page 80-
&r :ia^mSm ck'iS**i fci*M.sff.HS�»iTWi λ ν
baer omti ec van-t wolcxken AECD,
en alleenlkkfo veel cleenderals den �
grijph�Liick der Son Vdroiifie&j'dart
af wy hier na rekening fulj en hc\ud�*,,; 'hm^
Dit ibo wefende,ick ftel my ontrent
hetmiddeider fcr�ae� j alster p�a�fs * )
van I ,acht nemende �p beyd� de �jtin f '$l:
terflenE^jals fdiaeuw�nder iiyter-�'-\
i�tnAG'j�nn�ehi alfdanfmet ceri't}i
BaculoJjiro**;ichiiyfi!rays de wokkei�s grijpt !'
f-jr TT
nomico.
ho�c A�Gjdie bevindend�by v�or-
beeltvah4tr.enmeetEO. Of ioo*>f
meh-van d�fen ho�ckA IG �n lang-
de E � meerderfek�rheyt wilde hebi
ben, dat n�oeht aldus gh�ichien: lek
d�e op desichaeus twee uyterften
gaeh twee menfch�it/ die my ver�*'^ **f'
itrecken v�of ��haeuwen vahde �yW fsrj,J k
t�rften d�s w�lcx,als an E, G,�n ftel
my relveti �iitr�nt het middel tuf-
�*wV fch�n E en G als an I, fukx dat wy
alledri�an E,I,G, 'in een rechte lin�
fijn, da er toe ick eommen can deur
anwijfing des gheens die an E of an
G is7 en volghende alfooalle dri�d�
ichaeu r*a t'behoiren, ick neem alfdan met een fchuyfemys de Wolckens gri Jp-
H���k 'Al Cydie hebbende ick doe de twee meri|cnen ari E en G va� f Haerder
plaets blijven, latende de fchaeu voottvaten fonti�di�%igher te volghen, ent
.bevinxjedien houckneem ick van. � . Y. �t ,,                 -4.tr�
Daerafgh�trotkeii voor de Sonncns griiphouck f) Ju V1L                 3 ? ©*
Ick meet dacE na de rechte lirii E G, die bevindende neem ick vati. ' i�o i�c�i
^h^aer na3 tr.27 ® derde in dOirden t gheven Sohpehs grijp-f 'J * : f' f
1 fhouck J3®; watEG lo�r�en vierde in dbirderifcomt Her;, f
1;('ί!.ΐΓ
'na gh�nouch
16 roem
oor AC
als helft van Α C 116 rqen fefte in d'oirden �den houck ΑΙΚ
2 tr.als helft dest�^^iG:4ϥ^r1fetri^cM3!n^ den houc
A^\ts^^\cy^^^p^^^^t IK, wort bevonden deur
"�e��i�c^beclt;des4V��rfteisderplatt driehouc��n voor b�-'"'
■f iiJLJUA
',;glt�a^^bbghde hier,haghenoucn ",λ-:.
* T β I ^� γ τ s � l! 'Qm de v�orgaend�ibrniti^t'te v^rd�yi^re^ibolact
Α Β C E> EFG ΗΊ I< hief and�rmael van betevckemng wefeh ali\Oorcn, da��
iiatyghett�'ckehK�,ΚG,Α E^G/�n,�GoV�rbcyd�rifiideri:v�rf�ngtiotL
^n Λ^ iulcx dat Α L en C M, b�yder�tS�buckicH cMmen*opL ffi5'
,:n>i.i^i
Tbe*
v#
:;
-ocr page 81-
Vande Eertcl�otsche Dampho���e. si
V /            ; f-&i WYt';;
Gelijck den houck L ΚI tot L Κ E,aIfo na genouch(om haer cleenhey ts w�-
le)LItotLE, deurhet � � voordel
vant ζ bouck des Hemel loops. Maer                            ^
L AE is na genouch even rnct L K, E,
daerom ghelijckLKI tot L Α E, al-
ibo LI tot L E; Macr L Κ I, is even
an Α IK 2 tr.;als helft van 4tr. des
l�oucx ΑIC, en L Α E even anden
helft vandeSonnens grijphouck doen-
de i� © 30 © , daerom ghelijck 2 tr. \
tot 16 © 30 ©> alfoo L i tot L E; En
deur ghefcheyden reden^ghelijck^tr.;
min 16 © 30©,dats 1 U43 ® 30©,
tot 16® 30© , alfoo LI min L E,
dats EI, tot E L: Macr haer dobbel-
den fijn oock inde felve reden,daerOm
ghelijck 3 tr. 27©, 'tot 33 ©, ali|�>:�
E G dobbel van E I, tot L E met G $J: :■
dobbel van E L:Daerom doen wy int:
vverck feyden 3 tr. zj ©,ghceft 33|�),
wat EG 100 roenh'gh�ne daeruyt
quam te weten 16 roen , was voor
ciM.
L E met G M, en die vergaert tot E G
ioo,comtvoorLM 116 roen : Maer
Α C is even met L Μ, daerom Α C
doetoock 116 roen ghelijck int fefte des oirdens, Ahga�nde t'bewijs vandC
reft des wercx, dats deur fijn fel ven openbaer ghenouch.
■ ■                         I                    ■                           i                                              ■■
2 Voorhelt\ietteSonhemdmhettoppunt.         ■,&
Maer fo deSon niet en waer recht boven het toppunt alsint 1 vooibeelt, dan
leegher ghelijckt meeft ghebeurt,de manier derwereking fal dan duicianich
fijn: Bedenckt een plat deur t'middelpunt der Son,en deur t'middel der fchaeu,
en een lini langs den fichteinder daer op rechthouckich, diens uyterften inden
omtreckopbequameplaetseyndighen,(al t'welckuyteroogh na ghenouch te
doen iSji�o Veel defe faeck vereyfcht) die lini heeft heur foo tot haer verfchaeu-
licke inde woleke, ghelijck E G tot Α C int 1 voorbeelt,waer me de reghel ghc-
volght alfvooren,men comt totte begheerde verheyt der woleke. Aiacr ander
linieninde i�haeu, en hebben tot dit werekgheen
fekerheyt, als langer vallende dan na t'behooren,
en comt met leegher en leegher Sorirte, fulckeon-
tf�kerhey t oock grooter en grdoter, waer af de reden
deur de reghelen der detirfichtighe �penbaer is.
Maer alfoo ghevonden fijnde dcwplckens ver-
heyt vanden Doender,by aldienmen dan nochbe*
gheert haer hooghde rechthouckich boven den.
fichteinder, die wort oock bekent deur den houck
vande verheffing der wokke boven den fichteindei;?welcke ghevonden fijnde
u                                                                                                   ick
'Λ
J
-ocr page 82-
�"
^�»
S2 $ BOVCK DES EEÏtTClbOTSCHillFTS,
lek neem van 45 tr. foo teyeken ickeen driehouek � O P,wiens O � bediet het
plat lant, � tpunt deswolex daer de voorgaende meting op ghedaen wiert, �
plaetsdes DoCnders, � Nde bovefchreven gevonden verhëyt,den houck � PO
de 45 tr. � O de hanghende vande wolek rechthouckich op den fichteinderj
dat is haer begheerde hooghde,boven d'eerde. Om welcke te vinden,foo heeft
den driehouek JjJ � � drie bekende palen, te weten defijdc NP, den houck �
van 45 tr. enden houck O recht, waer me de begheerde � O ghevonden wort
deur het 4 vöorftel der platte driehoucken: Van al t'welck t'bewijs deur t'werck
openbaeris. -
$ Voorbuit [onder di Soft.
� G � e G hé V E N. Laet � � C D een wolexken fijn van gedaente alfvoo*
ren,te weten een bequame form, verfcheyden van ander, ièer flappelick recht
na u toppunt commende, éfvan u toppunt af recht voorwaertgaende, omde
redenen die hier na gheiêyt
lullen worden.                      ***~*\A
Tbegheerpe, Men
wil weten hoeverre die Wolc-
ke vande eerde is.             \ ^JwF
TWE1CK.
Men fal fijn tweeder we-
ien elck met een tuych daer-
men houcken me meet > als
Triquetrum.
* drieroe, trapront, of eenich
ander daer toe bequaem � Als
by voorbeelt hier de twee
trapronden E � G Hl,
KL � � O ghelijckmen ge-
�����. meenlick op den * riugh dei
^*         platcloots mae�t:Sulcke twee
menichen fullë ettelicke roen
als 100, of 120, of foo veel de
hoogde des wolex vereyfeht,
van malcander ftaen > fullen
daer nae de fichteinderlijnen
als � F en � L na malcander
rechten , deur fbehulp der
fichtpinnen, fodat � F, � L,
in een rechte Hni commen,
en draeyen daer nae de wiji-
ryen E G, � � op de middel-
punten I,0, foo datiè deur de
ïïchtgaetkens op een felve tijt
(t'welck gheichicn.can deur
teyekenen diemen van te
vooren befproken heeft) int
wolexken een felve punt fien, op de rechterfijde B, of flinckerfijde D, en niet
voor of achter an � of C,ont redenen die wy hier na fcgghen fullen, latet dan
�
«M
-ocr page 83-
Vande Eert�lootsch� Damp�����e.* si
fijn an B. Dit foo wetende, de v�rdochten driehouck Β OI, heeft drie bekende
palen,te weten den ho�ck ΒΙΟ, dats den houck EIF, op d'een tuych bevon-
den,en den houck Β OI, dats den houck Κ O Ν op d'ander tuych bevonden,
en de fijdetufichen beyden I O, die deur bekende maet ghemeten wort: Hier
me ghefocht de twee lijden ΙΒ% O B,fullen gevonden Wordendeur het 4 vooi-
ftel der platte driehoucken, in fulcke deelen alsdact IO me ghemeten was.
MER.CKT.
Wy hebben int ghegheven ghefeyt, dattet wolexken recht na � toppunt lal
commen, of van u toppunt af, recht voorwaert gaen, de reden is dat fulcx int
werck meerder fekerhcy t gheeft,dan alft fijdeling drijft ghelijck van D na B, of
van Β na D,want al en lagen de twee doenders niet op een i�lve punt ant uyter-
fte vant wolexken, dat en gheeft gheen hinderlick verfchil,ovcrmitsde lini van
O tot fulcken punt, naghenouch even is an O B: S'gelijcx de lini van I tot fulc-
ken punt, na ghenouch even met IB: Maer de * Doenders mickende alfoo op Effkmml
fulcke twee verfcheyden punten by Α of C, dat geeft dan om bekende redenen
meickelicker verandering der linien als O B,enIB. Tbeslvyt. Wyheb- �.
ben dan verclacrt hoemen ionitvijlen de hooghde der woleken bequamclick
nieten can; na den eyfch»
Damphooghdens
EYND E.
I
I
1:
; -V >
-ocr page 84-
!
I ■
�f- '1
V
) .
*
■�
-ocr page 85-
f ..:
ü c �
VI ER D E
� O V C k Ö E S',:■;;;l
EERTCLOOTSCHRIFTS,
-foftH'lh
,Uv»,
■ V'.v V1- l
-,          ■;'■ "■ ,'':V �;N"D�'���:�;";�/»\■■■��.-.�.
ZE� LSTREKE
I". 't
:LAV
\ ' -V
/
'\
:, �. ,.
�» '�' �. ^ ■■.■
� <>
-ocr page 86-
if� CORTBEGRYP
DER ZEYLSTREKER
<&Ant de mmkhvuldighe wyde zeylagen dcfir landen
verfcheydenfouckers veroirfaeckf hebbenyvan vonden
Piekende totvoorder'mgder groote %eevaerden > dieelc^
verthoonde an fijn Vorstelicke G henade^/x
tAdmiral 3 om dmr me tot hun voor deel te gheral^en: Soo ü
fyAroffa- de Bof des * Zeefibrifis een derbefonder oirfalgngheweefi, die hem trac^
Mathemath t°tte begheerte en oeffening der *VFifionflen: Sulcx dathy deurfien heeft
STm" a^�ttirboltfleendiepfinnkhfiedatvandiefioj-mijnswetensghehandelt
Wort. Van tfelrve ILeefchrift nemen vvy voor ons hier te befchrtjven dit
vierde bouekjvande Zeyl&rekeny waer achter noch volghen fal den handel
vandeHavenv'mdingyenóoci^vanBbbenvIoet9 overmits wydaerin
Wat befonders hebben, dat in defe wifionfiighe ghedachtnijfen fijn pUets
vereyfiht. *Angaende de refi des Zéefchrifts > daer toe verfirecjgn hem tot
ghedachtnüverfcheyden boucken van die pof handelende 3 en door hem
cverfien.
�������. *i>efe befchrijvingder ZeylBreken, fal na vier noudighé* bepalinghen
dereyghenwoorden^begrijpen � voor Bellen , wekker twee eer Be fijn
van rechte ZeylBreken 3 d* ander vancromme. �Vverachter nochvolgen
fd een Anhang der Cromfirekgn.
����-
r
-ocr page 87-
*7
BEPALINGHEN.
1 BEPALING.
Zeylftrelce fijn de linien die f�ylehde fchepen befchrijvS.
Als een ichip feylende van ooft na weft, de verdochte lini of ftrecck diet int
Varen befchreven heeft,heetintghemeen zeylftreeck: Int befonderooftenwcft
ftreeck, en van ander winden of oirten crijchtfe ander namen.
� BEPALING.
Rechte ftreec noemen vvy des Eertcloots cortfte booch
tuffchen twee punten.
Laetopden Eertcloot ABC, tuflchen de twee punten Α en Β, ghetrockcn
fijn de booch Α B, wei�nde de cortfte neem ickdie daer tuflchen ghetrockcn
-ocr page 88-
Μ 4 SoVCK DES fcER�CL��TSCHR�FTS,
can worden,t'welck fijn ni�'et d� booch eens grootfte rohdts: Soodanighe ftre-
ken wordentiutertijtbeteVckentindezeecornpaifen tnctte|2 linie'n daer in
Bjfciente. befchreven, welcke deur t'ghedacht vanden * doender af langs t'vlack des eert-
cloots voortghetrocken tot inden fichteinder, df anders op de ghebootite eert-
dooten allbo gheteyekent, bedien de 3 ζ ghemeene ftr�ken, of winden.
Angaende ymant dencken mocht hoe dat cromme boghen eyghentltekghe-
nouch rechte ftreken ghenoemt worden,xlie fal weten dat def� rechtheyt gei�yt
wort int anfien datie noch ter rechter noch ter flincker fijde en wijdkcn,gelijck
wel doen de cromme flreken,diens bepaling volght.
s             "^ BEtALIKG.
�en fchip buy ten t'middelfcon t en middadhrom fo f�y-
lende, dat de booch ghetrocken vande kiellini tot ten a�<
pun'^altijt op d� kiellini een felven houckmaeckt:De lini
die t'fchipdan ghefeylt heeft noeftien vvy Crom�lre�ck.
Laet inde form der 2 bepaling D des ��rtcloots afpunt fi j n, E een fchip, t'wclck
ghei�ylt hebbe van Α tot E,foo dat de booch E D,get'rocken vande kiellini F G
als van E totten afpunt D,altijt op de kiellini F G maecke een felven houck als
Έ E D, t'welck foo ghebeuren foude als t'ichip altijt op een fclve ftreeck i�ylde
die t'zeecoinpas anwi jft, en dat de kli altijt recht noort wei�. Dit foo fijnde,de
lini of booch Α F E die t'ichip ghefeylt heeft heet cromftreeck. Nu ghenomen
dat den houck F E Drechrfy, foo ial het fchip altijt recht ooft of recht vveft an�
ghevaren hebben,cn de booch Α E ial deel eens kleenronts fijn: En dattet ghe-
duerlick lbo voortfeylde,het foude weerom commen ter plaets van Α daert be-
goft , volfchrijvende het rondt. Hier uyt canmen verftaen dat de rechte ooft
ftreeck Α B,en de aomme Α E, veel verichillen: Om van t'welck breeder ver-
daring tedoen,ioo�aet C beteyekenen het recht ooftpunr, wefende de gemee-
ne fne des fichteind�rs en middelronts,en t'punt Α iy onder het fop, en t'punt
Β inde booch Α C,en de booch Α F E fy even met Α Β. Dit foo fi jnde3ghcno-
mendat een fchip feylde van Α na C altijt op de booch Α C, het fal int anfien
desgheensdie an Α is,altijt recht ooftwaert ani�ylcn, maer niet int anfien des
gheens die int fchip is,welcke geduerlick grooter en grooter veriehil fal vinden,
ja ten cynde ibo groot, dat genomen tkpunt Α te liggen op de breede van 50 tr.
foo ialdenfeyldcrontrentCcommende,hcm bevinden te feylenoock ontrent
de $0 tr. van ooften nazuydcn .Wederom,hoe\vel Β recht oogft Iight van Af
nochtans een fchip feyiende van Α af altijt recht ooft an int anfien des i�ylders,
en lal niet geraken tot B, maer verre van daer tot E,welverftaende dat de booch
Α � even ghenomen wort met Α Β alfvooren.
Merckt noch dar hoe w�l Β recht ooft light van A, nochtans fo en ligt Α niet
xecht weft van B, t'welck op groote boghen veel vcrfchillen can. Laet by voor*
beelt van een plaets diens breede 4 $ tr.ghenom�n worden een booch van 90 tr.
recht ooftwaert: De rechte ftreeck van die oofterfche plaets nad'ander, en ial
niet fij η recht weft,m aer ib veel noorderlicker als de breede bedraecht, te weten
:. 45 tr. dats recht noortweft. Sulcjc datmen om vande weftlicker plaets te feylen
na de ooftelicke,beginnen moet recht ooft an,maer vande ooftelicke na d'andcr
iL(om opeen rechte ftreeck te feylen,want op cromftreken heeft het weerkeeren
altijt de naemdes teghenoverwint vant wechvaren) ncordwefi an: En waerde
/                               \,.--l                            plaet"
<�#*� . '                         ,                         - ■'»-'■ * Ir- ■..                               ' "-                                                                                               -.! '
'ft,*"" ■'■'■*.                                                                                                                                 *" �j'ji '-'".'                                                                                                                  " .
-ocr page 89-
j�ietfens br�cde van 5 7 tr. fulck verfchil fou dan o�ck van 57 tr. fi/n, <Jats ovci
devijfghemeeneftreken.                                       <
En hoemen riaerder den afpunt i�ylfchoemen fulck verfchil op groote i�yla-
gen merckelieker bevint,en dat om bekende redenen,die op een Eertcloot met
haer behoirlicke reetfchappen �penbaerfijn. Inder voughen dat Stierluyden
die daer ontrent varen en landen ioucken, noodich is van deie iaeckgoe kennis
te hebben,want t'ghebeurt den onverdochten wcl,datfe haer ichip op een andec
plaets vindende dan hun giifing me brengt/ulcx ten eerfteti wijten onbemerc-
kelkke afleydende ftroomen, dact af nochtans d'oirfaeck mach fijn het bove-
fchreven niet gagheflaghen te hebben na t'behooren*
*' Tot hier toe is ghcfeyt vande cromftreeck recht ooft en weft anghei�ylt, die
altijt een ront is, maer d'ander (uytghenomen inde * middachronden en int Meridiam
middelront) fij η altemael * flangtrecken, wiens form en ghedaente deur de vol- ctrcttl°&
ghende voorftellen openbaer fal worden.                              \'                SS?
4 BEPALING,
■li .
Eer fte cromftreeck noemtmen die in yder Yierendeel
des fichteinders naeft het middachront is.cPander volgen-
de heet de tweedeen lbo oirdentlick voort totte achtfte,
die altijt een *evevvijdich ront is.                                  cwmim^
*'■■:■                                     '                                                                                                     ... ra�em.
Als by voorbeelt int vierendeel des fichteinders van noort tot ooft, de crom-
ilreeck naeft het middaehront,of anders gefeyt naeft het noordcn,diemen o�ck
heet noort ten ooft en, wort d'eerfte cromftreeck ghenoemt,noornoort��ft de
tweede,noortooft ten noorden de derde,enfo voort mer d'ander totte aehtfte,
dat is d'ooftcromftreeck die altijt een r�nt is evewi jdich mettet middelront: En
ioodanich is oockd'oirden in d'ander drie vierendeelen des fichteinders.
De reden waerom de cromftreken benevens de naem die fy hebben na de
winden,noch gefeyt worden eerfte, tweede, derde, &c, isdufdanich.-Anghefien
vier * lijckftandige ftreke,als by voorbeelt de ftreec van noort ten ooften,noort Homologe
ten weften,zuytten ooften,enzuyt ten weften,in form malcander heelgeli/cky
en van grootheyt heel even fijn, fulex dat deur de leering van een, de ghedaente
over alle vier verftaen wort, lbo vallet oirboir om oirdentlick van defe ftof te
handelen,datmen die als* afcomft eenghemeene naem gheeft,teweten eerfte^ %««e
als haer *gheilacht, om niet elckemacl vier winden tTamen te moeten n�t-Genm.
men, of maer een ghenoemt fijnde, dat d'ander niet vergheten en fchijnea.
,'.               Ί. NV DE                  ■".'"■*" .
ν V OORSTELL�H
% . ■.                                                                                                                                                                                    ;.■"■■■;/, �«�?-
ALfeofijn V o r s τ e'l 1 c κ ε Ghenade intleienvanCojmographtA
Peiri \ldffiani & Gemma Fr/^gheeommen was tot Cap.13 prima paria:
Dier na tot fCapJn libelto de locorumfcribendorum ratione, Alwaer ftont de ma-
nier om deur ghetalen te vinden op wat ftreeckd'een plaets van d'ander light,
heeft het i�lve alfdoen overgheflaghen,om twee redenen, d'e�ne dat den gr�flt
uy t welcke de wereking ghetrocken was daer niet by en ftont, ten anderen dat
>                                                               Η 5             hydoen
\ /..
Ψ.
-ocr page 90-
$® 4 � O V C � D E S �E RT C t � O � S C � R ï F TS,
hy doen noch niet ervaren en was inden handel der platte en cïoötfchedrïe-
houcken: Maer hem daer na indefelve gheoeifenthebbende, en ghedachtich/
üjndet'geneindebov^fchrevenhooffftickenovergheilaghen was,heeftin die
plaets tenfelven eyiide ander manier van Wercking ghedaen deur kennis der
oirfaken, en dat niet alleen op de vinding der ftreeck van d'een plaets tot d'an-
der,maer oock op al d'onbekendepalen diedei vallen in fulck vcorftel, fwelck
■hier vcivought is als volght.
V:        t VOORSTEL,
,...,. . * .....                               '.., '                                        *
heiende van tvvee plaetfen ghegheveïi drie palen de-
icr fes: Rechte ftreeck van d'cerfte plaets totte tweede:
Rechte ftreeck vahde tvveéde plaets tot d'eerfte: langde-
fchil � Schilbooch der breede van d'eerfte plaets; Schil-
booch der breede vande tvVeede plaets: Enverheyt der
plaetfen: Te vinden d'ander drie onbekende palen.
Tg eg HE � E N. Laet � BC D denéettcloot fijn diens middelront � D,des
felfden begin D, afpunt A,eerfteplaetst!punt E,tweedc plaets t'punt F,tuiTchen
«ilSTÏV
welcke getrockê is een grootfteronts booch E F,als verheyt: Deur de felve twee
plaetfen E,F,fijn getrockê de twee vierdeelenronts � E G, � F H/eh des punts E
breede E G fy van 10 tr.en fal fijn ichilbooch � E doen 80 tr. Voort des punts F
teedefy F � van 30 tr.en ial fijn fchil booch � F doen co tr.De langde van E iy
«D G 20 tr.en de langde van F iy D � 6oitr.fulcx dattet verfchil der langde vande
twee plaetièn E F is G � doende40 tr* Inder voughen dat hier vande fes palen,
ghegheven of bekent fijn de drie, te weten � E, en � F, fchilbogen der breede,
1 en G � langdefchil. Tbegheerde. Wy moeten de drie onbekende palen
Vinden, te weten de rechte ftreeck È F,dat isop wat rechte ftreeck datmen van
E na F moet feylen , of anders degrootheyt des houcx � E F: Ten anderen de
ftreeck E E , dat is de
grootheyt des houcx
� F E : Ten derden de
yerheydt , te weten de
langde des boochs E F.
Merckt noch tot bree-
der, verclaring derfaeck
dat de iès palen int voor-
fiel verhaelï, fijn de fes
ghemeene palen eens
clootichen driehoucx,te
weten drie houcken en
drie lijden, welcke in
defe ftof fulcke namen
Jbebben. j;
/TWEUCK.
Anghefiende booch
<*H40 tr,is? voorde
gtoot*
V S
-ocr page 91-
,r. ■■■' ^AmmE\%^%STSnm^ttu'rèci - �
grootheyt des houcx E � F,ïoo heeft de driehouck � E F drie bekende palende
tveten den felven houck E � F4O tr. Voort de lljde � E 80 tr. en � F 60 tr.deuï
t'ghegheven�. Hier me gheibcht danderdrie onbekende palen, worden bevon-
den deur het 40 voorftél der clootfche driehouckeh voor t'begheerde, te weten
den houck � E F voor de ftreeck E F 5 5 tri $ 1 ® ,wijckende ib verre vant noor-
den na t'ooften: Ende den houck � FE Voor de ftreeck F E iöq tr.44®, wijo
kende foo verre vani noorden over t'weften na het zuyden: Of anders ghefeyt
van weften na zuyden 19 tr. 44 ®. Ende de verhey t E F 42 tr. 15®.
�
VERVOLG H.
Tis öpènbaer hoemen deur elckc drie ghegheven bekende palen,d'ander drie
onbekende vinden fal, fulex dattetniet noodich en is beibnder voorbeelden te
befchrijyeh van die verfcheydenheden in menichteièer Veel vallende, te weten
fes op elcke begheerde pael der iès palen. � � e s l y � �. Wefende da.n van
twee plaetfen ghegheven drie palen deier fës: Rechte ftreeck van d'eerfte plaets
fotte tweede: Rechte ftreeck vande tweede plaets tot d'eerfte: langdeichil: Schil�
booch der breede van d'eerfte plaets :Schilbooch der brcede vande tweede plaets:
verhèyt der plaetfen: Wy hebben ghevönden d'ander diie onbekende palen j na
deneyfeh, .-                              ''�                            -■ ■' -:'_ : ■>■/:■� 9-
2 VOp^STÈL,
:,. Op rechte ftreken te fiyien^ »;��; ,« ,�,� �:� J:r .,., i;ii.;%:> 7.L ,.;».�
Nadien fijn Vorste lick e:'; C� e � � � 't gfórïdeiicfc vèrftaefi' fiaddé
den handel der feylïng op er om ilr eken die hier na beichreven fal worden, ert
daer by verlijckende de rechte ftreken datie de cortfte wech gheven, lbo heeft
hem behoirlickghedocht, en d'oirdehte Vereyftehen, reghelen befchreven te
worden hoemen die cortfte ftreken foomen wilde feylen ibude: T'welck oir-
faeck was dat wy daer op letten, en t'gene ons van dies ontmoete by ghedachte-
nis ftelden,daer af befchrij vende twee voorbeeldenjt'eérfte * tuyehwerckelick; UechankK
t'ander wiiconftich�,                                          :'J                           - ;
:-.nx-
Voorbeeh tuycbvperckelicL
TgHegheven. Laet inde form der 1 bepaling � en � twee pïaetièn pp
den ecrtcloot beteyekenen, � daer tTchip af vaert, � daert fijn moet.
Tbegheerjde. Men wil een rechte ftreeck feylen vande plaets beteyc-
kent met A* totte plaets beteyekent met B;                             . >iJ,,
�
tWerck.
Men fal van � tot � trecken een verborgen oft uytvaghelicke groötiteronts
booch,beteyekenende de rechte ftreeck die t'ichip ièylenmoet/daèr na t'puhtii
gheftelt fijnde onder het * foppunt,en dan de fopbooch gheleyt over �, fy wifft Vmno '*&
inden fichteinder, neem ick,dat � recht weft van � light. Dit ibö lijnde, inen ttcuii�
fal va,n � na � feylen recht weftwaert ün,by giiïingdpe öf vier * trappen verre, Gratfot�
die commen, neem ick,van � tot �: Alwaer t'puntH gheteyekent fijndejm%
fait brenghen int middachront onder het toppunt, den afpunt foo veel verleer
ghende als de faeck vereyfcht/lacr na de fopbooch andermaelgcleyt ovêrt'punt
r...L
H4 :' ��> ,
-ocr page 92-
■�
�^�����
4 Bovck des Eertcloot schrifts,
ly wljft inden fichteïnder dat � Van � light neem ick 3 tr, van wéften naé zuy-
<fcn, en daeiibm ialmênopfulcken ftreec vdn � na � feylcn weerom by gilTing
cenighé 4 of 5 tr. verre, t'welck fy neem ick tot I, alwaer t'ichip ghecommeft
� jnde,merï fal daer weerom doen folcx alftnen an � dcde, alwaermen oock be-
vinden ialdatmen dan noch zuydelickcrannae � fal moeten feylen danmen
van � dede: En fghelijcx doende fco dickwils tot datmen ter plaets � comt,
men fol de begheerde rechte ftreeck � � gheièylt hebben: Mits wclverftaendé
dat de ftucken als � H?H I,en dierghelijcke cleen genouch genomen iljn3\Vant
hoe wei in plaets van � � weiènde een grootfte ronts ftuck, ghefeylt wiert een
cromme ftreec wefende cleenronts deel wat noordelicket üyteommende,voort
dat in plaets van d'ander ftucken acs boochs � B,ghefeylt wierden ander crom-
me ftreken weiènde ilangtrecxdeelen, doch met fukke ftucken cleen genouch
te nemen,canmcn maken dat ibodanich verfchil van gheender acht en is.
gerekt nochdatter yant werek dufdanighe proef can genomen worden:Het
ichipghecommen wefende tot neem ick �, en datmen dan deur dadelicke er�
varing metteSon of fterren d'eertcloots breede bevint t'overcommen mettc
breededieH op den ghebotften eertcloot anwijft, dat geeft met reden vermoe-
den het fchip de rechte ftreeck wel gficfeylc te hebben, t'welck volghen moet
alfmen wel ghegift heeft�
VUfölGH.
Soodevaertmoeltghedaen fijn optitiiddeliönt, t*is kennelick datmen altijt
ibude moeten varen recht ooft, ofweft; Maer moetende opeen middachront
:mm dan altijt recht zuytof recht noortfoudemoeten varen.
Voorbetit wifeonflkk
����������, Laet ;
� en � twee plaetfen op
écn eertcloot beteyekeneri,
� daer t'fchip af vaert, �
daert fijn moet, C den af-
punt,D E het middelront7dc
èreede van � is E � 50 tr,en
Van B.is F � 5 tr.en t'verfchü
faaerder langden is � E 83 tr.
Tbe<ï«éerde, Men
wil een rechte ftreeck feylen
vande plaets beteyekent met
�, tottc plaets beteyekent
met �, en dat wiiconftelick
vinden, té Weten deur reke-
83*
firngderclootfchedriehouc-
, ,�.�,-./ ivjj'itir-- ^ere^elnMnfeerBedeel^sfx/peroc,
ïcktrècfcvahA tot � een grootfte rondtsboöch beteyekenendé de ïcen*
te ttreèck die t'fchip feylen moet: �>aer nae de felve AB voorwaert tot datfe
iétiruddelront ontmoet, t'welck fy in D: Daer naeden booch E � vootwaeifc
%                                                                                                mt
*-"&* &i:
**?'«'
-ocr page 93-
VanIde Zeyistreken*. ■'.*??" j.' iï '
tot datfe den afpunt C ontmoet,en ial � C doen 40 tr. want van E Ê 90 tfcghe-
trocken E � 50 tr. blijft voor � C 40 tr. S'ghelijcx treek ick F � vooiwaert tot
datfe den afpüntC ontmoeten ial � C doen 85 tr. want van F C 90 tr.ghetroc-
ken F � 5 tr. blijft voor � C 85 tr. en den houck � C A, diens grootheyt mege*
brocht wort van F E 83 tr. doet als defdveoock 83 tr»                                      (^
� Ïtó dkr n/vercx.
Om eerffc te vinden op wat ftreeck men fal beginnen te feyten van � na �,��
moet ick weten de grootheyt des houcxG � B, want iooveelfalmen moeten
feylen van noorden na weften. Om dacr toe te commen, ibo heeft den felven
driehouckC AB drie bekende palen , deur t'bereytfel, te weten den houck
� GA 83 tr.de fijde � C 40 tr. en � C 85 tr. Hier mé ghefocht de drie onbe-
kende palen, worden bevonden deur het 40 voorftel der clootiche driehouc-
ken, te weten den houck C � � 92 tr. 8 ©, de langde � � van d'een plaets tot
d'ander8itr.4t©,endenhouckCBA 39U.45 ®. Nu foo veel als doet den
voorichrevcn houck C � B,te weten 92 tr. 8 ®, ioo veel ialmen van � af moe-
ten beginnen te feylen van noorden over weften ha ziiyden, dat is 87 tr. 5 2 ©
vanzuydennaweikn,welckcfeyUnggheduertneernick 4tr. verre tot G toe,
fulex dat � G doet de felve 40:*
2 *iereytfel dienende toltet 2 deel'des *isverc& 'AV:
Anghefien dat de vinding der onbekende palen eens driehoucx ibnderghc*
gheven rechthouck als de voorgaende,moeyelicker valt dan met een ghegeveri
iechthouck,folullen wy een bereytfel ftéllen om int volgende te wereken deur
driehoucken met eengheghevenrechthouck,aldus:DedriehouckBFD heeft
drie bekende palen,teWeten den houckB F D recht, niette fijde F � 5 tr*deur
t'ghegheven, en den houck DBF even fijnde metten houck C � A, doet deur
t'cerftc deel des wercx 3 9 tt<45 ® :Hier me ghefoch t den houck D, en de fijde
D Boorden bevonden deur het 34 voorftel dèr clootiche driehoucken, te we-
ten den houck D 50 tr. 26 ©, en de fijde � D ó tr. 27 ©, die vergaert tot AB
Si tr.41 ©jcomt voor � D 88a* 8 ©.
'■ -                                                                                                           k                                                                                             .*■■'�
2 *Veel des <zn?ercxé
Öm te vinden op wat ftreeck men fal beginnen te feylen van G na B,ick treek
van CdeurGtotintmiddelrontEFdebooch CG � als middachront, waer
me G � D een rechthouckich driehouck is,hebbende drie bekende palen,tc we-
ten den houck G � D recht, den houck D 5 o tr. 26 © deur het 2 bereytfel, en
de fijde G D 84 tr. S ©, want � D doet 88 tr; 8 © deur het 2 bereytfel, daer af
ghetrocken � G doende 4 tr. deur t'eerfte deel des wercx, blijft alfbóven voor
G D 84 tr.4 ®: Hier me ghefocht den houck � G D, wort bevonden deur het
34 vöótftel der clootfche driehoucken van 87 tr. 45 ©: En Op fulckcn ftreeck
van zuyden na weften moetmen van G feylen naB, t'wekk ? © zuydelicker is
danmen van � tot G feylde, want ghetrocken 87 tr. 45 ©, van 87 tr. 52 ®,
blijft de felvé 7 ©. Nu dan van G aldus ghefeylt hebbende foo verre men oir-
boir verftaet, men fal om voorder te feylen daer weerom doen als an G gedaen
wiert,en derghelijcké tot ander plaètfen foo lang datmeh tot � comt.
� e R c � � ten ï dat hoewel de bovefchreven 7 © zuydelicker tefeylcnfo
wcynich is> dattet met een feylende fchip niet gageflagen en. ��� woiden,doch
tef                                          \                                     -       V��-
■                                                                                                                                     [ -
./
*
-ocr page 94-
)
94 4 Bovck bes Eertclootschrifts,
verftaetmen daer deur datmen de volghcnde booch van G voort waert grooter
mach nemen dan 4 tr. Maer iood'e�rftc booch te groot had genomen geweeft,
i�lcx datmen op een minder met fekerheyt feylen can, tis kennelk datmen dan
de rekening op een minder booch behoort te maken. Noch ftaet te gedenckcn
dattcr in dit voorbeelt op even boghen meerder verandering valt by t'punt B,
dan verder dacr af, want by Β commende , men ial moeten van zuyden na we-
ftenfeylen alleenelick 39 tr.45 © , (deur dienden houck DBF foo groot is)
t'wekk43 tr. 7 0 jsuydelicker is dan doenmen an Α begoft ,alwaer den houck
Β Α E bevonden wiert van 87 tr. 52 0,
Me& c κ t ten 2 dat foomen begeerde te weten de breede van t'puntGjOm
t'onderf��cken ofi� deur dadelkkeervaring foo bevonden wort, als van derge-
licke int 1 tuychwerckelick voorbeelt ghefey t is , men foude hier boven bene-
vens den houck DG Η des driehoucxD G H,noeh vinden de fijde GH,wantfc
de bcgheerde breede anwij ft. Tbeslvyt, Wy hebben dan op rechte ftrer
ken ghefeylt na den �yich.                                                                  *
;.;.:::\^'~\ ;';;_■ �:voorstelv^h ; '
Cr�mftrekentuychwerckelick te teyekenen.
DedadelickeEertclootmakcrsghebruycken vericheyden middelen enreet-
Ichappentotteteyckeningdercromftiekcnelck dat hem beft bevalt ;Een van
-ocr page 95-
* Vande Zeylstreken. � Q$
dien fullen wy hier verclarcn, niet om inde daet naghevolght te worden, mact
om dattet wel uytdruckt den gront van t'ghene begheert is,en daer na beter ge-
daen moet fijn. Lact � � een cloot fijn, hier op befchrijf ick eenich cleendei
rondt CD E E, diens middelpunt G,welck rontick deel in 3 2 even deelen,trec-
kende van daer tottet middelpunt G 32 boghen,die my de 3 2 ghemeene ftreken
beteyckenen. Hier in anfien ick C G E voor de booch van noort na zuyt, en
F G D daer op recht houckich voor de booch van weft na ooft. Dit lbo lijnde
ick maeck een coper clootiche ièheefhouck G ��� op den cloot paffende, en
hebbende de icheef heyt van een ftreeck,want foo veel doet den houck EGH.
Nu ghelijck hier ghemaeckt is de clootfche fcheefhouck van een ftreeck, alfoo
ialmcnder meer maken tot feven toe, te weten voor elcke ftreeck een die tuk
ichen F C commen. Deiè feven clootiche icheef houcken bereyt lijnde, men
fal nemen een ander cloot LMNO vande felve grootheyt als � B,alwaer LN
het middelrontbeteyckentjM den noortichen aipunt, O den zuytichen, tuf*
ichen dele twee alpunten fijn middachronden ghetrocken als � JP O, � QO,
� R Ojfnyende het middelront van trap tot trap indepuntcn PiQJU Hierop
teycken ick de cromftreecken als volght:Ghenomen dat ick eerft wil hebben de
Sromme noortopftftreeck, foo neem ickuyt de bovefchreven feven coperen
,�
-ocr page 96-
1 'i '-■'"'                                   '                                                                                                                                            ' .'                         '                        ' ■                                                                 ■■'                                  . "" '                                                                                                                                         'ι
-'■� '...■'■                                                                                               ■ '■-','' "'''                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 ■■-'... ,�■' .                                                            /"*                                                             ','■■■■"■
■ ^k' y"               ■ *                                                   ,                                                                                                                '
'$6 4 BOVCK DES EERTCLOOTSCHRIFTSi
�Tbotfche fcheefhoucken dien welcke de noortooftftreeck beteyckent, de felve
fy RSTV,diensii|deTV vervought is op een der middachronden , als op
Ai R Ο jfdodat den houck des coperen cloothoucx paft op R ghemcene fne des
middachrorits en middelr�nts L N,en treek van R langs R S een liniken tottet
naefte middachront als totX: vervough daer naden coperen icheefho�ck opt
middachront Μ QO,en alib dattet h�uckpunt R dan comme an X:Treek daer
na van X langs de voorfchreven icheefhoucx fijde het liniken X Y. En alibo
voortgaend� na Z. tot datmen den afpunt na ghenouch is , ofgheraeckt, men
ial de cromme noortooftftreeck op den Eertcloot gheteyekent hebben : Wy
legghen hier boven tot datmen den afpunt na ghenouch is, of gheraeckt, doch
wifconftdick ghefproken en can nietgherocht worden,want de flangtreckfou-
de oneyndelickdaer roniom loopenen altijt naerderen fondergheraken; Maec
Mechankh *tuychwerckelick can e�n fichtbaer afpunt gherocht worden.
D^urt'ghen�wy tot hier toe ghei�yt hebben vande teyekening der noort-
ooftftreeck, is openbaer de teyekening van al d'ander cromftreken, en kenne»
lick hoemen tot alle plaetferi eens Ecrtcloots de cromme feylftrektn teyekenen
fal na fijn wille. Tbeslvyt. Wy hebben dan cromftreken tuyehwereke?
lick gheteyekent, na den eyich.
Vdnde onfekerbeyt inde voorgaendevpijfe van teyekening.
Want deur de gheduerighe en menichvuldighe verfetting van defen coperen
icheefho�ck R S Τ V onfekerhey t int werek can volghen, alfoo om der gelijc-
/ keredenen oock can in meer ander tuych tot fulcken eynde ghcma�ckt, of al-
/ waerder i�kerheytin dat i�lcx onbewefen� blijft: Soo ift te weten dat wy die
manier alfcenlick hier gheftclt hebben,eerifdeelsop datmen daer deur verftae de
©nfekerheyt dieder is inde cromftreken alioo op Eertclooten gheteyekent. Tea
anderen om dattet wel verclaert de gront en eyghenfehappen der cromftreken,
daermen op bouwen mach wilconftighe wercking,dcur welcke de tuyehwerc-
kelickc meerder fekerheyt can aijghen,als blijeken fal, eerft befchreven fijnde
�:^,de tafels als volght.                                   ,                      : ,�          -
|                                                                   """"■■-.�..,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   ■ ;                                                                                                                                                                                    j                                                                                              ■ -                                                                                                                                                                                                                                                                                                     .■<■..
t,                                i" "" " ""�-                                       r'                                                      '                   .                                                                                           ■■
" \                             4 VOORSTEL.
Tafel der cromftreken te maken.
De ibmme defes voorftels is,dat wy moeten vinden in ghetalen, hoe lanck
dat fijn de boghen als inde form des 3 voorftels Q Χ, Ρ Υ, en dergelijcke, want
die ghetalen bekent wefende,en na den eyfch van dien punten gheteyekent als
Χ, Υ,Λ,έ, Ζ ,en van t'cen punt tottet, ander linikens ghetrockenymen crijcht de
begheerde cromftreeck. Het vinden deler bogen foude jncugen aldus toegaen;
EERSTE Μ Α EpK SE L VANDE
TAFELS DErI�ROMSTREKEN.
Laet R Ζ noch eens de vierde cromftreeck beteyekenen, daer af wy vinden
Willen de boghen QX, Ρ Υ: Tot defen eynde fegh ick dat de driehouck X QJS.
driebekende palen heeft ~ te W�ten d�nh��ckXRiQ^j traden houckXQR
iecht,end� fijde R (^thHic�m�^hef�^^                                        deuc
het 3 6 V���M dei clo�tiche dfiehouektii van $ (^9 ©'; Om nu te vinden
k                                                                               delini
.' '                                                *                                                                                                                                                                                                                                                                     '                                               I                ■                                                                          ^
I                                                                      ''                                   '                                                                                                                                                                                                                                                                                  1
..-■■".■'■;                                                                      :-'.'.'                                                                        .■■■..,-                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 '
('■;■' ■'..-.■■ :'                                                                                                          ....'.                                                                                                                                         ' ■ '                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          '                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          '
' .'                              .■. , ! ■                                ' '■'■ ■                                                                              .'.';.* \. ;                                                                                                                                                                                                       . ■. ■-                                                                                       '                                                                     '                                                             -./'                                                                                                                           '
; ν. '.'>: ' .,,■'■                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 ι                                                                                                                                                                                                                                                ■ *'
.;.'.'/';■ ' - .'ν�;.                      '"! ' ;                           ,                    '.'�■■ '- "                        .'..,: :■;. ';.;': ■'';,■. ■'                                          ■'..".■',                                           '. "Γ'.'' ''■
" '■.:■■■ ■ -Υ:. ;■■■ ~ ■ '".�' '* .'■'. ■-'. ' � f ' ' 7 .�' ■■ ■ ■ ' . ■'.''.! '■ ■ . ■' : '■>■■'>                                                                                                                                              '' 1
-ocr page 97-
J
VaNDE ZEYtSTRiKE^.               m
de�niPY, ick treek de boochX c evewijdich met QP,en falP^danoockdoen
59 0 59 ©jgelijck QX: Sulcxdatter vanden driehouck Υ cX,gevonden mpet
W�rdcnjde fijde c Y,om die te vergaren tot Preien dan te hebben de bo�ch Ρ Υ:
Hier tpe~heeft den fel ven driehouck Y^X driebekende palen,te wetenden houc
Ϋ 1tc4s tr. d�nho�ck Υ cX rechten de fijde X � 59 ® $8©?wantTo veel doet
dien langdetrap buyten t'middelront |�y| cje^hemeene tafel di�chjen cf�er af
, maeckr, en hier na oock volghen faljdaer me gheibcht de fijdec Y,wort b�von»
den deur het 3'6voo�ftelderd��tfchedriehoucken van 59 ® $7 ©, diever-
gaert tot Ρ c $ 9 © 5 9 ©, comt voor Ρ Υ ι tr. $ 9 0 $ 6 ©, en f�o voort met
dancTander.
Τ WE EDE MAE�KSEL VAND E
TAFELS DER CROMS�R EK E �sf.;
Angheficn het maken van volcommen tafels na de voorgaende eerfte wijfei
langher foude vallen dan my den tijt toelaet,ioo fullen wy een ander ftellen,be-
fchreven en onlancx uytghegheven deur Edwart Wriffiffiitfi. hoeweli�ecnige
onvokommcnheyt hebben da�r wy inden Anhang der cromftreken breederaf
fegghen fullen,nochtansconneni� tot verclaring des voornemens dienen.
Tottct maken vande volgende tafels der cromftreken wort eerft befchreven
als be�eytf�l een tafel der verfaemde fnylijnen van 10 0 tot 10 0 aldus: ■;
De fnylij η van 10 © doet. ,                     ~~                   , ~ 10000042,
Daer toe de fnylijn van 20 © doende 10000168 comt 1 _ 20060210�
Daer toe de fnylijn van 30 ©doende 100003 81 comt co\i , 30000591�
En fo voort jmaer eyntliek ialmen overal de vijf laetftc letters affnyen^cn fal
een tafel fijn als volght�
■^MMMm
-ocr page 98-
'9
�
$
;�
MitiS ft ER
'■�
r
rh
��
rnijiineA,
�. i i ..
� \
(hijlinetté
- ,
^. 1 O [
l»tjlmen.
o
100
iio
... 3� /:?
tb Al
lui ^
■ ■
10 |. lp,;j.
6132
�1------------------� ,
' " ,%>o ';
,��3205
1° \^�'
:;�,'%*34�;
7 O,-
� f * | �'-. f
30
* 3po;
ri^:
> 3*3^5""
�
10
�'�r***
�3P- -
40
50
0
IQ
20
30
t,.' i|i'%ii." 1 -
;, 04goo
�
5
4�
34�5
10 |,;4Pr;
■
O
5Ö0
5
5°
3506
10 1 50'
5 '6539
1
600
6
0
3606
r ■ ■ � �
II
o
6641
I
7P0
6
6
10
20
3707
II
10
6743
I
800
3 8� 8
II
20
684 J
----->---------;
. ■■■■
900
6
J9:
39�8
II
II
30 .
40
6947 l
.1.1 "* '
'�
■■■. -
40
"',;'icöo'
6
40
. 40°9
7049
�1'
iióö
6
50
0
10
4� ��
11
50
7151
2
0
C ?2p0
7
4210
12
0
7253
��
2
1°
1300
7
43U
12
10
7355
■
'■-■■*'
20
1400
7
20
4412
12
20
7458
2
�hr-ri
4O
1500
7
30
4513
12
30
7560
2
1601
7
40
4614
12
40
7662
7765
*,,*�
2
50
1761
7
50
0
4715
12
13
50
0
j
O
1801
8
4815
7868
5
10
IpOl
8
10
4916
13
10
7970
h
20
2001
8
20
30
5018
13
20
8073.
,.
30
2I0I
8
$119
13
30
8176
3
i
4
40
50
2201
40
50
522�
I3
40
8279
2302
8
53^1
I3
50
8382
0
24O2
9
9
9
9
0
54^2
I4
* .0
8485
4
10
2502
��
55^3
�
10
8588
4
20
26O2
20
5625
I4
20
8691
4
30
2703
30
4�
5726
*827
�
30
8794
4
40
2803
9
14
40
8897
4
5°
29�3
9
5°
5929
14
5°
9001
<
f
0
3C04
IP
, °
6030
15
0
9104
-ocr page 99-
\_ $
VÈkSAEMDE
s SNY-'El'NENf.
;>■ ■-' V"-
&
tn
15
�:
®
tr.
®;
[nijlinen.
tr.
1 ©,
ffntjUnen;,
��
9208
20
c ��0
,12358.
2�
� .��
[o*i56jo
20
■ ' .� �
�. 9312
20
20
12464
25,
20
c..-i572i :
J*
3�
, 94:15
20
30
, �2571
35
3�
J 5^3,2.
15
4°
95�9
"�"
2 �
4�
� .12678
25
,. 4�
15 942
15
5�
9623
' 20
5 �
...12785
25
5�
,1005 3
16
�
�
9727
21
0
12S92
26
j �
16165
16
��
9831
21
��
12999
: ^
J0
16 276
16
20
9935
>
21
.20
�.3106
26
20
�6388 \
16
30
1G039
21
3 �
�32�3
26
3 �
�
16499 }
lö j
40
10144
21 � 4�
13 321
20
4°
� 6611
16
$�
10248
21
50
13429
26
:50:
16723
17 �
�
10353
22
�
3 3 5.37
27
�
I6S3 5
17 �
10.
>
10457
iOj62
22
10
13645
13753.
27
10
16947
17
20
22-�
2�
27
20
1706�
i7
■
30
��667
22 . 3�
.13 861.
27
30
17*73
1
17
4°
��772
22 | 4°
13969.
27
4'�
17285
1739,8
17
50
��877
��982
22 � 5°
�4�78 ;
27
50 .
■ ■
18
�
23
0
14186
28
0
.17512
�8
10
-���87
23
, >9.
14 295
2 8
�°
,17625
, �,��, .....,�
|7l
20
11192
- �
23
20
144°4'
......______ �
2 8
20
17738
- 18-1
30
11298. �
23
��
�
14513
28
28
3�
.17852
�«�|
40
11403,
2�
40
14622
4�
17966
.18 :|:
. ' �. ff ■».
19
■50
f II509
�
23
.4°
14731
28
5 �
iSóSp
�
; II6IJ
24
rO
14840
29
�
18194
IW
19; |
��
11720
24 � ��
149 5 �
29
10
�� � 8 3O9 :
: *9 j
2�
11826
24
20
�5�60
! 4?�
20
.....
r18423 ,
; 19
3°
119 32
24'!
^°.�
15170
; �9
30
�^53� ;■
19-
4�
� 2 0.3 8
24
4�
*: 1528°/
29
4°
: 18653
19
12145
24
�50 .
�5390
29,
5°
1876 8
ê®
12251
25 �
0
15 500
3,0
;° )
1 18884
-ocr page 100-
Tafels dir
ioo
30
30,
�
Jhij Iwen.
�
1
tr.
35
®
)fnijlinen.
1*
tr.
®
\ fnijUnen. �
��
18990
10
22565
40
1 10
26358
20
Ï9II5
35
20
22688
40
1 20
26489
30
30
19231
35
30
22811
40.
f 30
26621
30
30
31
40
19347
35
35
40
22934
40
40
41
1 40
! 50
26752
5�
19464
50
23057
26884
O
19580
36
O
23180
! °
j 10
27017
31
31,
10
I9697
36
10
23304
23428
41
27149 I
27282
20
19814
36
20
41
20
30
31
1 s°
19931
36
30
23552
41
27416
■
31
40 ;
20048
36
40
23677
41
40
27549 ;
31
50
20166
36
50
23802
41
50
27683
32
0
20284
37
O
23927
42
0
278 J 8
2795 3
32
10
20402
37
10
24052
42
10
32
20
20520
37
20
24178
42
20
28088
* ï
32
30
20639
37
30
24304
42
30
28223
, 3Z
40
20757
37
37
40
24430
42
40
28359
32 |
50
20876
50
24556
42/
43
50
0
28495
33
0
,20995
38
O
24683
28632
33
10
21115
38
10
24810
43
43
�
10
20
28769
33
20
21234
3»
3S
20
30
24938
28906
33
30
21354 .
25065
43
43
30
29044
35
40
21474
38
40
...
25193
40
29182
33
34
50
21594
38
50
25321
43
50*
29320
0
2I715
39
39
0
10
25450
44
0
29459
34
Uf ■
21836
25579
44
10
29598
34 |
20
21957
3-9
20
257CS
44
20
29738
34
�
30
4�
22078
39
30
25837
44
30
29878
22199'
39
4O
25967
44
44
40
30OI8
■ 34 !
5�
22321
39
5Q
26097
50
30159
35.1
0
�
22443
4Ö
.0 l
26228
'
45
0
303OO
-ocr page 101-
VÊRSAEMDE SNYLÏttEtf.
���
tn
|ȷ
fnijlmen.
1
ir.
©.
\[nijlinmf
4
■
*� .|':®.
^fnifHtrm.
45
10
� 30442
50
10
34902
55 10
\ 39B57
45
20
30584
50
20
35058
55 ■[ 20
40032
45
� 30
30726
50
30
35215
55 30
,40208
45
4�
30869
50
40
35373
55
55
40
40385
45
46
5�
3ioij
50
50
35531
150
40563
o
31156
51
o
35690
56 O
40741
46
10
31301
51
10
35849
56 10
40921
46
46
20
31445
51
20
36O09
56 20
"41101
30
31590
51
30
36169
56 30
41282
46
40
31736
51
40
36330
5^
40
4*463
46
50
31882
51
50
36491
56
50
4I646
47
0
32028
5^
0
36654
57
0
41829
47
10
32175
52.
10
36816:
57
10
42013
47
20
32322
32470
52
20
36980
57
1 20
42198
47
30
52
30
37144
%n
30
423 84
47
40
32618
52
40
373Q8
57
,40
42570
47,
50
32767
5*
50
......... .
37473
57
■50*
42758
48
0
32916
53
53
0 -
376S9
5*
0
42946
48
10
33066
10
37806
58110
58 ' 20
1
43I35
48
48
48
Lil
49
49
49
20
33216
1
53
20
37973
43325
30
33367
53
30
3814Ï
58
58
30
43516
40
33518
53
40
38309
40
43708
50
0
3 3670
53
50
38478
58
50
439OI
33822
54
54
54
0
10
38648
59
0
44095
10
33975
38819
59
10
44289 1
20
34128
20
38990
59
20
44485
49
30
34282
54
30.
39162
59
59
30
40
4468I
49
40
344i6
54
40
39334
44879
49
50
34591
54
50
39508
*9
50
45078
1 50 .
*■■ P 1. ".II ,
0
3474<5
55
0
39682 f
60
0
45277
-ocr page 102-
ui/V* �&�-����
s � ^r
N*r*""�
'̷ \
fyijlwen.
: 1
t
t
ayiiw
®.
(hijltnm.
/y.'-\'
m;
��
i
-��
0143478
S 4*
10
� 52030
70-
10
59960
j6o ;
6� .
2�;
45679
20
52269
70
20
60257
^d
0.545882
65
= 65
30
525 ��.
70
30
60555 :
�'� "~
' 60
*
-40
,46085 -
40
52752
^70
70
L;------
40
50
6085 6
� 60
5
50
|;t 46290
65.
66
50
52995
1
61159
! 6�
� ----------------------
6�
61
0
46496
0
$3Hi
■ 7-I-'
71
0
10
20
30
40
61465
4. ���
�20
c '46703
66
10
534*7
6i774.
:>L 46911
66
20
53736
��
71
?!
7I
72
72
72
62085
61
61
6�
62
;30
4�
:50
�
��
0 47120
■ ;o6''-
; 30
53986
62399
047330
OSÖ
40
54237
62716
j 47541
6$ -
- 67
t 67
50
�
'54491
50
6lO}5
0 47754
54746
0
10
20
30
40
633 57
; 62
62
61
62
62
63
47967
IO
55003
63682
20
148182
67
20
5526Z
64011
30
48398
67
30
55522
71
72
■
64342
40
50
�
48616
6�
40
557S4
64.676
48834
67
50
56049
72
50
65014
49054
68 ( 0
$6315 1
73
■--------------------------------■
0
«55354
63
��
20
49275
68 1 10 i
5^5*3
73
10
65698
63
49497
68
68
68
68
69
69
69
20 '
30
40
50
$6*53
*
73
20
66045
63
63
63
64
64
«*
64
. ] 64' !
.64
30
49720
57124
73
30
66396
40
49945
57398
73
40
66750
0
10
50171
57674
73
50
67107
50399
�
57953
74
0
67468
50628
��
58233 :
. .... ., ., .. ,..fc.... -
74
7*
. fil.
74
75
10
67$ 3 3
20
50858
20
58515
20
68202
51090
69
69
69
' :30
588ÖÖ
30
40
50
0
68574 1
. . ... . j
68950
4�
50
�
2*13>3'
4O
5O
�
59086
''�5US7
59375
69331,
51793
70
J$6p7
! 69715
r �
^___
-ocr page 103-
,."»i»iA'#,«�,. ,� ,�... ->闗i^^^^H^wmmpmn
■�*«�
r ""� 1
?^HVE'kSMl^;OE
Sn^une^
4 iSèi
�;
� >'#�. � ®.\
fnijUnen.
\\(^jh\P^B9hi
bl ïtréMvlfófiiw*
�f
- �
■ �, -�". � '
75 ��
c70i04
"-��
�'
843t^?j
' ,■'■>;,> "ff 'ff �,'
'-■�'■ V , ■ ■- Af S ■ -■ -
^10^865
_
jj *
: �7* � 20';
V'- '■■»■■■ ��---------'-------�
� .70497
80
ߺ'2'0
84945r
1Ï0075
-z
. ;
75 � 3�
�
,.70?94
|;8p
85546
,^^�
ÏU328
** -
� 75 40
','� /J V -闗�
71296
..... . ., .....
■'.■..'■; ■' ■'�■
>�
86158
85
«-� :■� ■ j ;■ ■
» : 85
|"4Ó:
112030
";, j
*
75 �5�
71703
80
50
i8678l ' ;
.|(^0.;
113982'
, \
,76
0
,72M4
81
�
�***
8 6 | .'/<?,
,115389,
-
u
76
4__��
10
72530
81
; ��
88061� (
86
�j ïö';
- J * ■�"■' ?
rIl6g56
1
� 6 | 20
72951
*V
20
88719
89389 �
86
86
86
$6
87
87
87
87
87
87
88
r.SO/j
40
50
O
|;4o;:
40
50
■�:'''
� ï18389
76
30
71177
,."85-:
'af%
,."9993.
-
76
40
7J8o8
8l
40
90�73
I21675
■
..
76
50
�
74245
8l
50
90771
123444
_
�
77
77
0
74687
82
0
91483
125209
h'
10
75134
82 ■ |; 30
9221 o
I27180
\
, ■'.
77
20
75588
82 | 20
92952
12927a\
77 � 30
76047
82
30.
93^�
I3I498
.
-
77
40.
76512
82
40
94486
135879
-
77
50
76984
82
50
95280
13 6457.,
78
0
77462
83 |
0
96Ó9I
! - ...
139200'"
3
78
10
7794-7
83
10
96923
88
88
88
88
20
I422O5
t
78
78
78
20 )
7843 8
83
20
97775
145497;
30
78937
83
30
98648
30
149139
40
79442
S3
*3
40
50
99544
49
153213 ]
■S
78
79
79
79 '
79
79
5�
79955
100464
88
50
157834
<
j
f ■
�
80476
84
84
�
0
��
IÖ1409
89
ó
163176
ft
��
81004
102380
89
�� !
169501
�
� 20 !
8X541
� .. 'j
84
84
20
30
1033S0
89
89 j�
20
177259 �
�
*
* 30
8208 >
IO44Ö9
-30
i87284! r
■
40
82639
84
40
105471 '.j,':.�
^9
89
49.';' .-'
'm > *■» .�
201513
*
� �
79
50
83201 /
1
84
50
106565
50
226223
_
8� �
0
83773 /.
85.1
�
107696
90
0 � 000000
.' "'^'
P4
-ocr page 104-
)
0
104 4 BoVCK DES Bl�RTCE�bTS�H�lIFTSr
Dit bereytfd vande tafel der verfaemdefnijlinen aldus gHedaen �jnde,eh�na
nu tottet maken vande tafels der cromftreken tecommen, foo laet inde voor-
gaende form RZ beteyekenen d'eerfte cromftreeck,fulex dat den houck X R Q
des-driehoucx X R Q nu doe φ$®*4$ ©.Om te vinden de booch QJK,, ick aen--
fie de drieh-ouck X R Qvoor plar^om de cleenheyt der fijden, en fegh datfedrie
bekende palen heeft,te weten den houck XQRrechtjX R Q>8 rr.45 ©,de fij-
de.QR-i tr. Hier me gheiocht de fijde QX wort bevonden deur het 4 voorftel
*dcr platte driehoucken van 5 tra ©, die ick inde volghende tafel van d'eerfte
Cromikeeck ftel byde breeden nevens 1 tr.der langde. Om nu al de volghende
breeden defes tafels mttcorthe^i t� Vinden , ick iie inde voorgaende tafel der
veriaemdefnijlinen wat ghetal datterovercomt mette b�vefchreven 5 tr. 107
enbevinde 3014, want de 5 tr. hebben 3©04,ennoch loiijnhet everedclicdeel
voorde 1©. Ditghetalvan 3014 dient myint gemeen tottet vinden der ghc-
talen van Ρ Y, da, en-al d'ander dierghelickc,t'welck aldus toegaet:Totte 3014,
vergaert ander 3 014, comt 602 8 , daer �p vinde ick t'oVercommen inde voor-
gaende tafel de* veriaemde fnijlinen 10 tr: D� felve ftel ickinde volghende tafel
van d'eerfte cromftreeck byde breeden nevens den 2 tr.der langde,als voor Ρ Υ.
Daer na vergaer ick totte 6028, andermael $014, comt9042, daer op vinde ick
f�vereonunen inde voorgaende tafel 14η:. 54 ®, de felve ftel ick inde volgen-
de tafel nevens den 3 tr. der langde,als voor da$ En fo voort mette reit der fcven
Crbmitreken.
Mergkt dat ick totte voorgaende langden en breeden dercromftreken,
noch vervoughe haer verheden,dat fijn de langden der bogen R X, R Y,R 4,en
dierghelijckcom deur t'behulp der felve fonder eertcloot of platte caert, maer
aileencl�ckdeuighetalen, te beantwoorden de voordellen die vanden handel
der cromftreken otngaen, en int volghende befchreven fullen fij n. Dei� ver-
deden worden aldus bekent. Om ten eerften te vinden de vcrheyt R X,kk fegh
den drieh�uck X Q^Rte hebben drie bekende palen,te weten den houck X QR
iechf,den houck X R Qj8 tr. 45 ©, en tle fijde QX van 5 tr. 1 ©. Hier me
ghefocht de lljde R X, wort bevonden deur het 4 voorftel der platte drich;ouc-
ien van $ tr. 6 0 54 ©,die ick ftel in d'eerfte tafel by de verheden nevens 1 tr.
<ler langde. Ten anderen om te vinden de vcrheyt R Y, ick icgh den driehoucfc
Υ cX te hebben drie bekende palende weten den houck Υ cX recht, Υ X c 78 tr.
45 CD>cn de fijde f Υ 4 tr.59 0,als blijft deur de tafeljwant tretkendeP c 5 tr. 10,
als even fijnde met QX, van Ρ Υ ίο tr. blijft voor*: Υ alfvooren 4 tr 59 0:Mer
defe drie bekende palen dan, ghefocht de fijde Χ Υ, wort bevonden deur het
4 voorftel der platte driehoucken van 5 tr,i2© 54 ©,die vergaerttotRX5 tr.
<5 © 54 ©»comt voorR Yio tr. 19 © 48 ©,die ick ftel in d'eerfte cromftreeck
byde verheden nevens 2 tr, der langde. En ali�o ial ghevonden wordende ver-
heyt van R at met al d'anaer. ,
Merckt dat wy dei� verheden niet overal berekent noch ghcftelt en hebben,
jmaer alleenclick foo veel ais tot ons volghende voorbeelden noodich fijn,een��
deels dat de tafelen felfgheen ghenouehfaem volcommenheyt en fchijnen te
hebben,ghelijck inden Anhang breeder ghei�yt ial worden, als oock dat belet
van ander iaken ons t'i�lve niet toe en laet: Sulcx dat hier alleenelick de wiji�
"ghetoontiSjCnopenplaetsghelaten omdietemeughen volmacckt worden,
% de ghene dieder. lua en gheleghcnthey t toe mochten hebben,
, \ ".''' : '::::........                     .         TABEL
,)
'S
-ocr page 105-
� .,'�.�,
U/:v?:. h.
�-
"ter-"'-�
/
�� F ELS
CROMSTREKEN.
t-�- '
>':■(
f
� 5.':
-ocr page 106-
j
,06                                             'TAFEtS DER
ÏerfteCfomftreeck.           /            '_____ - / _________Tweede Cf om ft fcec.
Ung>'
tr. 'i
Breede'
>r. ®<
verhede
'r. ©
lmg.\l
tr. t
31
32
33
34
3$
36
i................~~
i 37
heedeVverhede
r. ®tr. ©
lang. Breede
tr. tr. ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.
1
, 2
3
Breede
rr. ©
2 24
verhede
rf. ©
1
■
■--------------------
2
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
�" \ �" "
5 *
5. 7.
82 27
61 89 27
■ l
�� 0
10, 20, «
83 5
.
1
62 189 29
4 49
' V
14 54
83 39
63 J89 32
7 �
19 42I
84 11
84   40
85      7
.
64 (89 34
4
5
6
7
9 36
14 22
65
89 36
11 58
28 51
/
66
\
89 38
14 20
!3 10
85 32
67
89 40
-
16 39
?7 16
,;
»1
85 54
... "■<;
'68
89 41
8
18^7
■ ■*
+.1 9
40
41
' '42
44
45
46
47
48
86 15
- ■''
69
89 43
-
9
10
1*2
I?
H 13
■■■
+4 5C
4,8 17
51 3ï
S6 33
" � ■■■ ■■*"
" 7°
89 44J
23 27
8 6 51
CT t":
71.
8.9 4.6 ,
^5 39
87 7
.«■
72
89 47
.A,
27 48
13
14
I5
54 32
87 21
73
89 48
29 55
57 21
87 35
74
89 49
14
31 59
S9 5«
*7 47
�
75
89 50
I5
34 1
.
■■ ,«
62 23
87 58
77
89 51
16
17
35 59
�"-
64 38
88 8
19
81
jsp 52
37 55
18
66 42
88 17
89 53
.
I8
39 48
19
20
21
6S 36
49
50
88 2.6
83 89 54}
1
19
41 37
1
70 22
88 34
»5
89 55
20
21
22
41 24
71 59
51
88 41
� V
! 87
89 56
45 8
22
23
73 29
52
53
54
55
56
57.
58
59
88 47
90
89 56
46 49
74 51
88 53
93
89 57
23 48 26
1
24
76 6
88 59
96
89 58
24
50 1
25
17 16
S9 4
99
89 58
25
51 S2
26
27
78 19
89 9
102
89 58
26
53 1
■IA
79 18
89 13
105
89 58
27
54 27
28
29
' 30
80 11
89 17
108
_____
III
114
89 59
�
28
55 4'9|
8� 0
89 20
89 59
29
57 9|
8l 46
:
60
89 24/
89 59
30
$8> i6|
r
\
■ j
-ocr page 107-
��7
- ■-;; '-.-' ■ ■-
DER
CROMS TREKEN.
\
■',*,:',, *
'Ung^
ir. 't
31 -i
3^
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Breede'
r. .0.'
verhed'e
r. ©
Ung.\l
ir. �
6i
62
6i
64
05
66
67
68
69
70
7*
7*
73
3reede'verbeM \\ang. Breede
r. © tr. .. ©] 1 tr. ir. ©
verhede
lang.
tr.
121
122
Breede
tr. �
verhede
flV. ©
19'�-43
5� 7*
81 Ï4
9Ii
57 31
* i � , 1
Sp 17
* � ■* .. .
6P 53
10. 20.
81 36
81 56
■^ ;';-.-■'
' ...92'
: ^94|
95,
96
91
98
57 37
■' .
8$ X9
LU-IJ
62 2
37 43
123
8� ?i
63 s|
82 16
37 48
LUL;
124
125
126
89Jü
������*'
Li JU :
64 13
82 35
87 54
89 24
-; !...... ...
65 14
82 54
. t t �■
87 59
- k: '-''" ■:
' i .-' '
89.25
Vtfpri^ :
1�,
66 14
83 II
._ ■�
88 4
■■ .-■■ ■ >
127
30 27-
67 11
8� 28
88 9
' i ^ "*.-�*""■-
128.
129.
*30
131
89 28
Ö8 6
83 44
99
100
���
j J02
1Ö3
88 Ï3
■ � .
f; � _ j". \
89 29
!
68   59
69   jO
70   59
83 59
88 18
f
89via
�f 1
84 14
88 22
-. ■'.."■;'.-- -
8^1*2
84 28
88 26
.... :.......,_.. ..
132
89 33
j... ., i.
71 2ö>
84 42
88 3ö'
133
&9 44
yi-;.i.~i .
72 11
74
75
76
84 55
t. ■ï"
Ï04
io5
88 3iL'.....'_._!
..134
89 35
�>* ' -:
72 55
$S 8
,,.-:-J.v
^lt
W.
89 36
;■...... v.'
46
47
48
73 36
�■"'■■' '■
85 2C
,
106
!- i'1 ' ? I �
88 40 �_�.
R6
89 #
74 '16
�7� �
85 3i
107
108
109
IIO
88 HXZ?
*v
89 38
Vt:. r'M
74 55
78
85 42
.-/� -i.t '.. ...-
88 47
'S8 50
� -
I3889 39
............... 1
1
49
50
75 32
79
80
85 53
■: i
I 3 9! 89 -»
V*',:-.' ^
76 7
86 3
88 52
�;------
'..-} ï
140
89 4Ó
f
51
76 41
si
86 13
III
112
88 55
141
89 41
$2
53
54
55
77 14
82
86 22
1
88 58
-r.:..-'
142
89 42
77 45
83
84
86 31
113
i'i.4
89 0
H3
89 42
......
78 15
86 4c
)
89 3
' )' '- ■■ *
145
146
89 43
80 44
'
78 44
85
86
87
"88
86 48
86 5i
■
115
ii<5
89 5
5f
2ÖLÏ2
> . ■"
89 7
-".���".. .
89 44
57
70 3 S
$7 �
\
y �
�7
80 9
..., . .. .-
147
89 45
> '� -
58.
59
60
�� j|
C-
87 il
* ....... ...
118
JJ9.
K,J20
89 12
148
89 46
80 2�
!
«9
87 ��
I
89 13
I4S
i 15c
) 89 4Ö
■ .. .. ■■ ■■ . ■
8o J:
»* ■....
1 90
87:25
89 Ij
V �
�....... ...........
»89 47
-ocr page 108-
\                                                                                                                                                                                                                   "'*f
ïot                                     "v TAYE1S DÉR
, r J 'y;.\                               Derde Cromftreeck.
lang'
tr.
154
156
168
�'����
i ���
1�-----------i
'','166
Breede verhede
tr. ©W. ©
ir.
i
\""T'
■
■ ~2......
1
"3
"��
'5
6
7
8"
9
10
II
12
13
Breede
ir, ©
verbede
tr. ©
\lang.\Breede
; 7r. j/ir. ©
verhede
tr. ©
f .« � _: .
lang.
tr.
61
6z
Ó3
64
65
66
67
68
69
70
71
72
Breede
tr. ©
iferhedi
tr, ©
89 48
. .- (' w
� 29
.....
3Ï
32
3 3
34
ï'5
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
42 1
67 1
89 49
$$�1.*
2 59
43 7
ö7 35
8p 49
ff?.. ".- � f» i"
4 29
-5 58
44 I2
68 9
89 yo
45 ió
68 42
89 5 �
L-�,.' ,-,
7 27
'
46 18
69 �
§9 J2
8 56
47 20
69 46
?9 52
- -"' ■
10 2j
48 20
70 16
«gj 51
ok'uft
'11 53
13 20
-----
49 17
70 46
16?
� �70
|T74
Ïf6
M: |
50 17
71 Ij
■
89 T4
_J__i�,
4-.j f\ � 1
� 47
51 14
71 44
.
� '54
�? �
i r''.-
16 14
52 10
!■
72 12
-
89�55[..;,.....,
17 40
5 3 4
72> 30
89J;5T[7 '
'9 5
53 57|
73
73 5
~Tf$
89 �5
14
I5
16
20 30
"A '' ,
54 50;
74
73 31
iro
8pj-|ej-- ;
21 53
55 41
75
�_��.
76
73    56
74   21
ÏS3
T86
39�56� .
-------iiS-«�'1�1.....' ■' -
21 Ï6
5<5 31
■"■> ; � .
89 5ö|
17
43 38
57 20
,
77
78
! 79
80
74 45
�
I89
I92
»9 57
.......
18
25 59
58 8
75 8
89 S7
19
27 20
58 55
75 3Ï
-,
195
89 57
�
20
28 39
i
59 40
75 53
198
201
204
89 57
"�-■ r '
21
22
29 57
51
52
53
54
60 25
81
82
76 14
89 58
31 14
61 9
7<5 35
, . I
89 5«
� :: '■ .
23
32 31
61 52
83
76 56
■
207-
89 58
24
25
26
27
28
29
3 3 46
�
62 34
84
77 I<3
■*
2IO
89 58
■
35 0
�'. , , .
55
56
63 15
$5
77 36
' ■ ■■"' 1
213
2J6
8%58
.f ::'.�,, ,......Il
36 13
'. M:!i *
ö3 55
,, .(,
86
77 "55
89 58
37 25
57
58
59 <
64 34
87
78 13
219
89 5*
�' ." r i ■ ■ i'
3» 3öj
; 1 '! f f '
65 12
f
83
78 31
1
89 5^
J9 45
:i !
55 49
M."
89
90
78 49
■
225
89 59
■-----------�;�
��' t
iÖ 55
60 66 25
rtmri.i 1 ..
79 6
�
}
\
-ocr page 109-
� ; 'V C R O ��1�3 KEN,                   __________ïö$
lang. Breede verhed\
tr. tr. ®tr. (?.
)kng. Breede verhedel Ung, Breede verhede UanglBreedeverhedt
tr. tr. © tr. © tr. tr. � tr. 0 l tr. tr. ©^. ©
----------------------------------------- -----------------------------,.-----------------------._*-----------------------------------------------------------------�1-------------------h------------------------------------------                                                   ■� -,.^ ■■---------------------!���------------------------------->-----------------------------.
85 8
85 15
                    151 87 46                   
I5287 50 r             
I8188 58
18289 o
I83 89, l.
9}
79 23
79 39
92
153s7 53
15487 56
93i79   SS
94^80   10
9$ 80   26
12
85; 23
12485 30
IS489
135
Ï55 87 59
89 4
S5    57
12
15688 3
186
96
97
80  40
59 6
12 6
35   43
127 85   50
12885   56
I87
15788 6
89 7
80   SS
15888 8
I8889 9
9881     9
99;Si   22
IOO81   3j
��� 81   48
10282
I89 89 10.
IJ9 8S 11
86 1
86 "9!
I
86 15
129
130
131
19089 ui
l6og8 14
I91 89 I21
I6l 88 17
t62[88 19
I9289 14
132 86 20;
135 86 2ó\
I63 88 22
89 15
193
82   l;
82   25
82   S7'
"�" ■
82   48
103
104
105
106
164J 88 24
I94
89v I6f
86 32
134
165(88 27
16688 29
1 :
167,88 32
16888 34
169:88 ld
17088 38
171 8 8 40
172 88 42
89:Ï7
195
135 86 17
13686 42'
86 47
86 $2
19689 i's]
I97J89 19}
'f-�'�"T""« -
I9889 201
Ï9989 211
2CO89 22
10782 59
10S83 10
IO983 21
XI083 31
11183 41
11283 51
86 57!
139
I40,'87
141 87
14287   11
143 87   15
87   20
87   24
87  28
201
202
'203
89 23
89 24
89 2$
88 44
173
84 o
84 9
84 18
113
114
115
2O489 26
����                                                                 ■ '* *
205 89 27
206r89 27
174:88 46
175 88 48
II
176
177
178
88 50
88 52
88 53
116 84 27
89 28
89 29
207
208
14787 32
14887 35
14987 39
I50]87 43
II7
II8
II9
84 36
84 44
84 5;
209 89 30
______j____ ,1              11            ~i <m
210(89 3i|
17988 55
180Ï88 57
12085 o
�
-ocr page 110-
TAFELS DÈk.
Vierde Crornffreeck.
lang,.,
tr. >
212
2I4
216
218
220
122
224
226
228
23O
2 3 2
Breede verhede
ir.� ti. ®
/4#g. Weedèhierhede
tr. �: ®'/r. ®
lang,
tr.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
13
14
IJ
16
17
Breede
tr. ®
verhede
tr. ®
lang.
ir.
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
'Breedèverhedt
ir. ®w. ®
89 32
1
. ie !
273J89 54-1
0 59
1 J-S
29 35
30 27
89 3 3
� ■■■'.';.. I
276
89 54-1
1 59
2 50
80 35
279
89 54
2 59
4 15
3Ï 18
89 36
v r'; - - '�
1 282
285
89 55
3 59
5 39
32 9
39 37
, '■,' , ■ S
S9 55
4 59
7 4
3 3 Ö
89 38
288
89 55
5 59
8 29
33 50
�.----
89 39
,V ,
291
89 56
6 58
9 53
34 40
89 40
294
89 5ó
7 58
11 17
3 5 29
89 41
297
89 5ö|
8 57
12 41
?6 17
89 42
3 co
89 5^\
9 $6
14 4
37 5
89 43
303
89 57
lo 55
15 28
37 53
234
89 44
306
89 57
II 54
I6 51
38 40
236
89 45
309
89 57
12 53
18 15
39 27
238
89 45
312
89 57
� 51
19 37
40 �3
24O
89 46
315
89 57[
14 49
20 59
40 58
242
89 47
1
318
32I
324
89 57|
15 47
22 21
41 43
.�,.�
89 47
r» 1
89 '$�
16 45
23 43
42 28
246
248
89 48
t
89 58|
18
19
20
21
1 22
t
1
! 23
�
1
24
25
17 42
35 3
43 17)
89 48
7
1327
1 330
333
89 58
18 39
26 24
49
50
43 38
250^9 49
89 58
1
19 36
27 44
44 21
�
25289 50
89 58
20 3229 4
51
45 21
25489 5C
336
89 58
2i 2830 23
52
53
�
54
55
56
46 3
25689 5C
'
239
342
345
89 58
22 24
31 42
1
33 O
46 44
258|89 51
89 58
23 19
47 25
26c
26:
>89 51
L89 52
89 58
24 14
34 18
4S 5
348
351.
354
89 58
1
■ \
26
2$ 9
35 35
48 45
26^
I-89 52
89 58
27
26 3
36 52
57
49 24
26�
1S9 $2
'
89 58
; 28
26 56
38 7
58
59
50 3
26S
89 53
3 5 7j89 58
29
30
27 50
39 23
50 41
27c
iB9 53
1
}■� 36089 59 ;■',
28 42
40 37
60
5* 49
�
-ocr page 111-
-
Gï* QMS � RE KEN.
ïii
lattg.u
tr. \t
61
6Z
63
64
:■�. � ".�
65
66
67
6S
69
3reede\üerhede
r. ©ir, ,©
lang,
tr,
91
92
93
94
95
96
97
98
99
f ICO
10)
102
! I03
ɼ4
I05
106
IO7
----:�
1 108
Breede
tr. ®
verbede
tr. ©
Ung.
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
lang.1
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
51 56
rr.------. .." 1
66 $5
,
121
122
123
124
125
126
127
128
329
130
131
132
76 11
151
81 47
53 33
67 17
f."-'
76 25
152
153
154
8i 56
1....
53 8
■1 1 i"
67 40
76 39
82 4
x
53 45
68 3
7G 51
82 12
54 20
68 25
17 7
■
155
156
157
158
159
160
I6l
162
163
!
I64
82 20
54 55
68 47
77 20
82 28
55 29
69 8
1
77 33
82 36
��
56 3
69-.30
77 46
82 43
56 36
69 50
77 58
82 51'
70
71
72
73
74
. 75
76
: 77
: 78
79
80
57 9
■
70 11
70 31
/
78 II
82 '58.
$7 4-
78 23
83 6
58 13
70   51
71   10
78 .35
83 13J "/
58 44
133
134
135
78 46
83 20
59 15
71 30
78 58
[■■-. .".!
83 27|
59 4Ó
..
71 48
79 9
I65
83 3i['■ ',
60 16
72 7
136
79 21
/ -
I66
83 4o| i
60 45
72 25
I37J79 32
167
83 47
61 J4
72 43
138,79 42
168
83 53J
61 43
109
1 110
73 I
- � f
139 79 53
.
16983 59j
62 II
� '" . '�.
73 18
140
141
80 .
. ' ...
170
84 e]:
81
$2
83
62 39
III
. 112
II3
II4
II5
II6
117
73 35
80 14
171
172
173
174
175
176
84 I2J
63 6
73 52
142(80 24
..
84 I8|
63 33
74 9
143
80 34
84 24
�:' ■�',.. ;
84
64 c
- Vjv_ '.
74 25
144
145
80 43
84 29
«5
64 26
74.41
80 53
84 35
86
87
64 51
K
ia �
146
8l 2
84 41
65 ri7
7$ 12
147
� 12
V' - ■■ r
%77
84. 46
88
89
65   41
66     6
" ": "
118
75 27
I48
8l, 21;
�' <">;: m» . '
17*
2l9
84 52
119
75 42
149
8l JO
'
84 57
b
9ÖIÖ6 30
' '
' 120
75 57
I5C
81 38
180
8* � 7r'l
* ' * ' " '� �
Ki
-ocr page 112-
�, .. ,                               � � FELS DER
■-■ , ^ "- - � '' , ■' ■ »� �_)�"� »"~ , ' !_� ■ �~�               > "■«_. »"■■ -��-_ � ■ �.�
1��.
tr.
"Breed
tr.(D<>
verhéde
tr. � ©
i/4^. Breede verhede,
tr. J/r. ®/r. ©
lang,
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr, ©
lang,
tr.
271
272
^71
274
275
276
277
278
279
280
281
Breede .verhede
tr. ©'/� ©
� 81,
18 2
183
184
185
� 86
187
188
189
85 7
211JS7 7
241
88 17
88 58
1
85 12
212
2^ 3
� 1
'87 ��'
242
88 19
89 G
85 17
87 13
243 88 2G
*
89 I
85 22
21487 15
244
88 22
89 2
85 27
i
21587 18
245
246
88 24
89 3
89 4
85 32
2i6|87 21
88 S5
1
85 36
217
87 24
247
248
,249
250
251
252
253
254
255
256
88 27
89 5
*, � �
85 41
I
218
87 26
88 29
89 5
85 45
219
220
221
;87 29
88 3C
■
89 6
� �9°
85 50
, ■
j87 32
88 32
89 7
191
. 192
85 54
|87 3 4
�
88 33
89 8
85 58
222
22 3
224
L
;87 37
88,35
282
89 9
f
19*
86 2
W 39
88 $6
283
89 10
194
195
86 6
S7 42
■ -
88 38
284
89 11
86 10
225
1
87 44
-
88 39
/
285
89 12
196
197
86 14
226,87 46
- ■ ■■ ,. .
88 40
286
89 12
)
86 18
227
87 49
■» :■
2 57
258
259
88 42
287
89 �
198
199
86 22
'
228
87 51
88 43
288
f
89 I4I
$6 26
229
87 5 3
'. ' �
88 44
289
89 15
200
201
202
86 30
230
231
�
^7 55
260
261
�------
� 262
� 26�
i
264
265
266
88 46
----------*,-------
290(89 16
■"-,
86 33
87 57
SS 47
29189 16
"
86 37
232
2?3
234
235
236
237
88 o
88 48
■ !
292
293
89 17
2�3
204
205
2�6
207
86 40
88 2
88 49
1
!
89 18
86 44
- r
88 4
88 51
1
294
89 19
�
� 6 47
86 5C
86 54
88 6
SS ,52
1295i
296
89 19
)
88 8
� ,1 � J
88 53
89 20
<� !■ 1»
88 9
/
267
268
88 54
297
298(
89 21
1
208
80 5?
" v-S �
238,
88 11
� "'' + �'.
38 55
89 21
209
87 0'
23 088" 13^::;'
269«
38 56
1
299J,
3���
39 22
210,87 4
240188 ijp
27O!
38 57
1
< i �
39 23
-ocr page 113-
■ '-*»■
1 i'
f i Ti
';■;'■:s��
' yijfde Crotttftreeck.
> ' -..
-'., .'
. �. *
laftg.�
tr. \i
302;
304;
1
3��
308
3�O
312
314
3I6
318
320
322
324
32�
328
3 30
, ...
; 3 32
1
1
' 3 34
336
1
338
--------
HO
, 342
j344
346
'r. © J
�erhede
tr. ©
lang,
tr,
6
12
IS
24
30
36
42
48
' 54
1 ��
66
72
78
84
90
96
Breede
tr. ©
vtrhede
tr. ©
lang.
tr.
1
■2
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
13
14
15
16
17
i8-
19
Breede
tr. (T)
verhed�
tr. ©
\lang.
tr.
iBreede
tr. ©
�j�-
verhed�
tr. ©
89 24
89 47
0 40
" ;
31
32
33
34
35
36
11
38
39
40
41
42
i 43
44
45
20 16
89 25
89 49
1 20
20 54
89 26
89 50
2 �
21 31
89 27
89 28
89 51
2 40
22 %
89 51
3 2C
■,"
22 45
89 29
89 30
89 52
4 C
23 22
89 53
4 40
23 59
1
89 31
89 53
v
5 20
24   35
25    12
89 32
89 33
1
89 54
6 0
6 40
�
1
89 55
25 48
89 34
89 55
7 19
2� 24
89 3 5
89 55
7 59
27 O
_,
89 36
89 56
8 39
27 3 5
89 37
89 56
9 18
28 11
89 37
-
89 56
9 58
28 46
89 38
89 57
IO 37
46
29 21
89 39
102
IO8
114
89 57
89 57
11 17
,
47
29 56
89 40
11 56
48
49
50
51
53
54
55
56
30 31
89 4°
89 57
12 35
31 5
89 41
120
89 57
�
20"
21
22
23
24
25
26
27
13 Η
31 39
89 41
I26
I32
I38
144
150
150*
162
168
89 58
13 53
j
3 213
89 42
89 58
14 32
52 47
89 43
89 58
15 11
\
33 2�
ΐ . .
148
3 5�
89 43
89 58
15 49
------
3 3 54
�1�f�
89 44
89 58
16 28
-,.,., - - ,
34-27
Γ52
89 44
---------1 i 1 '■ 4
89 58
17 6
1745
, ■� ,f ____ .
35 O
.
354
356
I58
s? 45
89 5*
'.'■ »
57
35 33
89 45
'.-..
89 58
r
28
18 23
1 % rvvT ».
58
59
36 5
\
89 46
174
89 58
'-'
29
30
19 1
1
36 38
�------------1-�--------------V WV: ;.....;
360,89 46
18c
{89 59
li'9 38
�o
37 ΐθ|
Κ j
-ocr page 114-
';
m                 .                    "TAF 11S 15 � R
jang.lBreede
tr. \tr. ®
verhede
tr/ ®
\lange'Sreedè
trAtr. �
verhede
tr. ®
lang*
tr*
Bréede
tr. ®
verhedt
tr* ®
lang,
tr.
"Bréede rverhedt
tr.Qytr* ®
61
37 42
� :■'.....■"" "■*""* i
9�'� 49
121
122
62 35
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
70 29
62
63
64
65
66
i.
67
68
38 13
92
52 I4
62 53
70 42
38   44
39   lö
93
52 38
12363 11
70 55
94
95
96
53 2
:
12463 29
71 8
w
39 47
53 26
125
....... *
1245
I27
I28
I29
I30
I3I
I32
133
I34
135
I36
I37
MS
I39
14c
I4I
! 142
I
1
I H?
63 47
7I 21
40 17
40 48
5 3 5C
64 5
71 34
.
97
54 14
64 22
71 47
41 18
98
54 17
64 39
71 59
69
70
71
41 48
«
99
IOO
���
s$ 0
�
64 56
72 H
42 18
55 23
65 13
72 24
42 57
55 45
65 30
7Z 36
72
43 J7
I02
56 8
65 46
72 48
7?
43 46
I03
56 30
■
66 ' 3
163
164
I65
72 59
74
44 ï 4
104
I05
56   52
57   14
' ' .
66 19
71 11
75
44 43
66 35
73 22
I
76
7S7
45 "
��6
107
57 36
57.57
66 51
166
73 34
45 40
67 6
I67
168
73 45
78
79
46 7
��8
58 18
67 22
73 56
I
46 35
.....
109
58 39
67 37
169
I
74 7
1
80
8i
47 3
110
III
59 0
67 52
170
74 18
47 3C
59 20
68 7
17174 29
■
82
47 57
112
59 41
68 22
172
74 40
S3
84
85
86
87
48 23
1 I3(
��4
115
116
117
60 I
68 37
173
174
74 50
48 50
60 21
144
145
146
68 52
■; 1
7$ �
:
49 ie
60 40
69 6
175
J 176
177.
178
179
180;
7$ II
■■■ �■- -■■■■ * .
49    42
50      8
50 34
61 �
■ 1
69 20
... 1,
75 21
--------------------------------1��
61 19
■ V
1
147
� �3
69 34
75 31
., ---,.
88
118
6l 38
69 48
>
75 41
89
50 59
i
119
51 57
149�
7Ö 2
75 51
,
90 I51 24
12062 16
150'
PO 15
IT -"
76 �
1
f
-ocr page 115-
"f^--':......ψ........ ■ ' .» L'IJffffliipPS^I
��������______________�■_
'S'
1
e&�TrtSTRYKt�.
, . r . ^, ,..
'. . '" ,
W?
ldng.\Breede\
tr. ψ, 0
verhede
tr. 0
�ang.
tr,
211
212
213
214
215
216
217
218
Breede
tr. 0
verhedi
tr- ©
laag,
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
Uartg.iBreedt
tr. \tr. ©
f verhede
tr. φ
I8l'|76 IO
80 14
--------1�
241
242
243
244
245
246
247
248
249
-2)0
251
252]
1
83 6
271
85 S
"'
Ι82!70 20
80 20
83 11
272
273
274
275
276
277
278
279
28c
281
282
, 28.3
284
285
286
85 11
■':..�■*
183
184
76 29
80 27
'
83 15
85 14
76 39
80 34
83 20
85 18
185
186
187
76 48
80 40
83 25
85 21
76   57
77      6
80 47
83 29
83 34
83 24
85 27
85 30
80 33
188
189
77 15
80 59
83 38
'.
77 24
219
22C
221
222
22s
224
225
226
227
228
81 5
83 43
S5 34
;'
190
77 32
8l 12
83 47
85 37
.
19I
192
19?
194
195
196
I97
77 41
81 18
83 51
8$ 40
77 49
Si 24
84 56
85 43
77 5s
il 30
l
2.3
. 254
84 �
83 46
78 6
78 14
Si 36
84 4
/.. ,
85 49
' ~ ;
81 41
255
2j6i
84 8
85 51
*
78 22,
i i
81 47
84 12
85 54
78 30
81 53
25784 16
287
288
289
85 57
- *
198
199
2pO
201
78 38
81 58
258^4 20
86 �
�"' " <" ;■
78 46
^
229
1 2?°
82 4 �
25984 24
< ί
86 f
78 54
'82 0 �,
y
2�O
1
261
84 28
290
86 6
■
79 2
231
82 I5
84 32
I
291
292
293
86 8
202
203
79 9
1
232
233
82 20
262
84 35
86 11
79'117'
82 26
263
84 39
86 14
2O4
79 24
^ ,'
234
235
2^6
237
82 31
264
265
266
267
268
84 43
294
86 16
Γ <P
205
79 31
82 36
84 47
295
296
86 19
'■' '
206
79 39
82 41
84 5C
86 il
207
79 46
82 46
.
84 54
297
86 34
208
��-
209
79 53
2}8
239
82 51
84 57I
298
86 26
■
80 0
82 56
269
27�
85 �
299
86 29
2 IC
80� 7
' Μ
24O
8? ι
�
85 4
\
300J86 3 |j
-
J
� 4
V
-ocr page 116-
301
Breede
tr. ®
verhede,
tr- ®
lam. Breede
� � � j
� tr. tr. ®
verhede
tr. ®
lang.\
tr* I
Breede
tr. ®
verhede
tr. ®
lang.JSreedeverhedi
tr. l/r* ®'/r. �
86 34
33V87 35
1
2
88 17
t ...:�. .
31
88 47
$02
86 36
'.'...
33287 3ö|
88 18
32
33
88 48
303
3O4
3O5
306
3O7
86 38
333
87 38J
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
88 20
SS 49
86 41
3 34
87 40
88 21
�
34
35
3^
37
38
39
40
41
88 50
86 43
86 45
86 47
335,87 41
88 22J
SS 51
336J87 43
88 ,23
88 51
3 37^7 44
88 24
88 52
30S
86 50
338
87 46
88 25
88 53
309
j 3 ic
311
86 52
86 55
339
87 47
88 26
88 54
340
341
87 49j '
88 27
1
88 54
�
86 57
87 51
$S 28
88 55
312
313
86 59
3 4-
87 52
-
88 29
42
88 $6
87 ï
343
87 5 5
13
14
15
ï6
17
18
19
20
21
I 22
1
!
! 23
j
''
24
25
88 31
43
88 57
314
87 3
.
34487 53
88 32
44
45
46
88 57
315
87 5
245
%7 $6
88 33
88 58
316
«7 7
346
87 58
88 34
88 59
317
87 9
347
%-j 59
88 35
�_---
47
48
88 59
318
87 11
348
88 I
88 3^
89 Oj
319
1 __
87 13
349
88 2
88 37
49
50
89 1
320
321
87 �
350
88 3
88 37
89 2
$7 17
351
88 5
88 38
"■""
51
89 2
322
87 19
V \ , ■;
35*
353
354
88 6
SS 39
■
52
53
54
55
�
89 3
1
323
87 21
88 7
88 40
. ■ � \,.
89 4
324
87 22
■ '-( '■ l" *
88 9
88 41
89 4
325
! 326
87 24
355
88 ]o
_
88 42
89 5
!
87 26
■<
356
357
88 II
1
26
88 43
89 5
; 327
87 28
88 12
;
27
88 >44
57
5$
59
89 6
. -, , r ■
328
87 29
358
38 14
.�*; ' :",
28
88 45
f
89 7
329
87 31
359
88 I5I
29
88 46
89 7
* 35o;87 33
360
......
88 16
30
88 46
; 6o
89 8
X
-ocr page 117-
I^�PW
■■"■■■■■"■■■
-
CR�MSJ�
��KEN.
�f'j r
�ff
Ufrg, Br e e de
tr. ir. Φ
verhede
tr. ©
)lang.
tr.
9i
94
96
98
100
102
104
106
10S
110
112
II4
116
I1S
120
122
I24
I26
128
Bre�de
tr. ©
verhede
tr. ©
\lang.
ir.
155
160
165
170
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
lang
tr.
ζ 1
iBre�dt
tr. ©
� verhetf?
tr. φ
, 6� |
89 8
89 24
89 42
310
89 5<5
. E ,..,^
62
03
64
89 9
89 25
89 43
1
320
3 30
340
35c
360
10
20
30
40
50
60
! 70
80
1 90
89 57
\-
89 10
89 25
89 44
89 57
89 10
89 26
89 45
89 57
65
δδ
ι 67
68
69
89 11
89 11
89 27
175
89 46
89 57
89 28
I8p
I85
190
89 46
89 57
89 12
89 28
89 47
89 58
89 12
89 i>
'
89 29
89 30
89 48
89 58
89 581
m
195
-2CO
2O5
2IO
89 48
70
71
72
7*
74
75
76
77
78
"79
So
89 i<
89 30
89 49
89 58
89 14
89 is
89 15
39 3i
89 50
^
89 5«
89 32
89 50
89 58
89 32
2I5
220
89 51
89 58
89 16
89 33
89 51
89 58
......"v
1
89 16
89 34
225
23O
89 52
i
89 59
89 17
-
89 34
}
89 52
1
100
89 59
89 17
89 35
23 5j
240
1
89 52
110
89 591
89 18
89 18
89 35
89 53
120
130
89 S9;
i
89 36
245 89 53
1 ,,.,'■�_
89 59
�f ''
89 -18
I?0
89 36
. 1
25°|
255
260
265
89 5 3
140
89 59
j
81
S2
83
84
89 19
I34
I36
89 37
89 54
150
160
170
89 59;
89 19
89 37
89 54
)
89 59
-,.,� ,■■'
89 20
89 38
89 54
89 59
89 2C
I38
I40
I42
I44
89 3S
270
275
89 55
180
190
200
89 59
85
89 21
89 39
89 55
89 59
86
87
88
89
89 21
1
89 39
280
285
89 55
89 59
"1 ■ ' '
89 22
89 40
89 55
2IO
89 59
89 22
146
I48
89 40
290
89 55
220
23O
89 59
89 23
89 41
295
300
89 56
89 59
90
89 23
I5O
89 41
89 56
24O
89 59)
�-^
X
V
**Y
-ocr page 118-
TAFELS Ï>'KK
ScfteCromftreeck.
1
tr.
1~
2
tr.®e tr. �
lang. $feedè<verkede
tr.\tr. ®'tr. ®
lang.,
tr- �
61
Breede]
tr. ®<
verbede
tr. ©
lang.
tr.
Breede vèrhede
tr. ®\tr. ®
o 24
■31 ï2 44
.1
24 29
-
91
35 �
0 49
32
o'
I3 8:
62
24 51
92
93
94
35 34
3
4
5
1 14
33
34
35
:
13 32
63
25 �
35 54
I 39
IS 5Öj
64
65
66
25 36
36 14
2 4
2 29
14 20,
25 59
95
96
97
98
99
loo
101
102
IO3
36 34
6
36
14 44
26 21
16 54
I
7
2 53
i7
15 8
67-
26 43
37 14
8
9
IO
II
$ 18
38
15 32
68
27 5
17 34
3 43
J
39
15 56
69
27 27
37 53
4 8
4° ï<5 20
i
70
71
72
27 49
38 13
4 33
41
16 44
28 11
3 8 32
12
Ï3
4 57
42
43
17 8(
28 33
38 52
,
5 22
17 31
73
74
75
28 55
39 II
14
5 47
44 |l7 55
29 17
IO4
IO5
39 30
15
6 12
45 18 19
29 38
39 49
6-36
46
18 42
76
77
78
79
80
81
i 82
ɷ>
I
30 0
lOO
40 8
17
7 1
47
19 6
30 21
IO7
40 27
/
18
7 26
48
19 29
30 43
IO8
40 46
19
7 50
\
49 19 5 3
31 4
109J4I 5
20 j 8 15
50 20 16
31 25
1
iio|4i 24
21 8 39
■1
51
20 39
31 46
III
41 42
22
9 �
�
52
21 2
32 8
!■-■, .
112
■■■■■ ��
II?
\
1 n4
42 �
23 9 29
53
54
21 26
32 29
~�
42 19
.
24
9 53
21 49
84
85
$6
*7
88
32 50
42 38
! 2 5
26
.4^ <
10 17
55
22 12
3 3 IO
115
42 56
10 42
56
57
22 35
33 3ï
! 116
117
118
"9
43 14
-27- -Il.....6
22 58
1
3 3 52
■■ � ,_. .
43 32
2$ ��� 31
58
2j 20
V
34 12
43 50
29 11 55
59
23 431
89
90
34 33
44' 8
30
12 19
60
24 6
34 53
120
44 26
S                                                                                                                              ''                                            '
■ 1
-ocr page 119-
V
CROMSTREREN,
___Ui
verhede
tr. ®
UnglBreede\
tr. \tr. ®
verhedZt
tr. ,®
verhede.
tr. ®
Ung.)
tr.
Breede
tr. ®
Breede
tr. ©
verhede
tr< ®
)lang*
tr.
dang.\Breede
trt\tn. ®
65 37
181
211
59 45
52 53
151
121 44 43
6$ 37
182
59 57
212
53 8
152
122 45 I
�o 10I
65 47
183
213
53 23
153
154
12345 18
184
60 22
65 57
214
53 37
12445 36
66 7
135
60 34
215
53 52
155
Ι25|45 5 3
12646 10
66 17
186
60 46
216
156
54 7
66 27
187
60 58
217
54 21
157
46 28
127
61 10!
66 37
188
218
54 36
358
12846 45
66 47
66 S7\
�89
61 22
�i 34
219
54 50
159
l6o
12947 2
220
190
55 4
13047 19
67 6
61 46
221
191
55 18
161
47 3 5
131
67 16
19261 58
222
55 33
162
47 52
132
55
47
56
0
5�
14J
67 26
62 9
193
223
16:
48 9
133
67 35
62 21
194
224
164
48 25
134
62 32
67 45
195
225
165
48 42'
135
�7 54
226
I9662 44
56 281
166
48 58
�36
68 3
19762 55
227
56 421
167
49 14
�37
68 13
228
198,63 7
56 55:
168
138
130
49 30
68 22
19963 18
229
16957 9
49 47
68 31
2CO,6j 29
230
I70J57 22
50 3
140
68 40,
63 4°
231
201
202
203
171 57 Sol
50 18
I41
68 49
63 51
232
57 49
172
50 34
142
68 58
64 2
233
58 2
173
50 50
I43
69 7
234
2O464 13
58 15
174
51
I44
69 16
235
64 2 3
205
175 58 28
51 21
5� 37
145
23669 24
64 34
206
58 41
58 54
176
146
237P9 3 3
64 45
2�7
377
51 5;
147
148
238
69 42
64 55|
208
178
59 7
5V.7
69 so
239
65
209
17959 20
149 52 23
69 59\
24OI
210165 16
18059 32
150152 38
-ocr page 120-
■J-
LSD ER_________
TAF�
langXBreede v�rhede
tri \tr. © ir. ©
langt ^Bned�fuerhtde
tr. W. ®'/r. ©
241
70 7
27173 5<s|
242
243
244
245
246
247
248
249
250
70 16
1
272
273
74 3
70 24
���
74 IO
70 32
274
275
276
74 17
:
70 41
74 23
70 49
74 30
1
70 57
71   5
277
74 37
278
74 43
■----------------------'
71 I?
279
74 50
71 21
280
74 56
25*
71 29
28i
75 3
252
7I 37
282
75 9
253
71 45
283
75 �5
254
71 5 2
284
75 22
255
72 0
285
75 28
256
72 8
286
75.34
/
257
72 15
287
75 40
258
72 23
288
75 46
ι
25972 30
! 289
75 52
260 72 38
290
291
292
75 59
76  5
261 72 4.5
26272 52
76 10
26? 73 0
293
294
76 J6
25473 7
76 22
... - *Λ
26573 14
295
296
297
298
76 28
26673 2 1
76 34
I
267:73 28
76 40
.'■■'■
26873 35
76 45
;";,'
26973 42
299
76 5l'
270
73 49
.
1 300
76 57
lang.
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.
331
332
333
334
335
336
3 37
338
339
34C
341
342
343
344
345
346
Breede v�rhede
tr. ® tr, ©
301
302
77 2
79 3 3
77 8
79 37
303
77 13
79 42
304
305
306
77 �9
1
79 46
77 24
79 50
77 3oj
79 55
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
77 3 5
79 59
77 40
80 3
80 8
1
77 46
77 51
SO 12
-
77 56
80 I6
78 1
SO 2C
78 6
80 2^
78 11
80 29
78 16
80 33
80 37
78 21
3�7
7$ 26
347
348
80 41
318
319
320
321
322
i
1 323
i
324
325
326
327
78 31
i
80 45
78 36
349
80 49
78 41
350
80 53
78 46
*_*....,............'
35180 57
78 51
1
-......" 1
352
81 I
1
78 56
1
353
354
81 " 4
79 0
Si 8
79 5
79 ro
355
j 356
81 12
: ι :.'■"'"'
81 16
79 14
.■ , f', w *
357
8l 20
328
79 19
,:..;v
358
81 23
329
3 30
79 24
359j
8l 27
79 28
360'
Si 31
-ocr page 121-
CROMSTREKE N.
m
heii
Ung. \Breede
tr, \tr, �
� 81 34
j��
% 8l 38
Breede
tr, ©
lang,
tr.
BrcedeVverhede \Ung*
Breede vér fade
tr. © tr, �
tr. ©
tr, ©
tr, ©
tr. ©
tr.
61
tr.
83 12
84 32
^5 35
31
91
6i
83 15
84 34
85 37
32
92
8l   42
3i   45
81   49
81   52
81   56
'si   59
82      3
63
83 18
84 36
85 39
33
34
93
94
95
64
84 39
83 21
85 41
65
84 41
83 24
85 43
35
66
84 43
83 Z7
96
36
^5 45
67
84 45
83 30
85 47
$5 48
97
37
38
68
69
84 48
84 50
98
8
9
10
II
12
1.5
16
17
I8
19
20
21
22
2?
24
26
27
28
29
30
83 32
83 35
85 50�
99
39
82
84 52
83 3 8
85 52
100
70
4Q
84     9
82   13
82   16
82   19
- .pi" « I I ■!■ >J
82 23
84 54
85 54
83 41
101
71
41
84 57
^3 4?
85 5ö
102
72
42
84 59
85 57
83 4<5
��?
73
43
44
85
85 59
8? 49
74
104
85 3
S3 $2
86
105
75
45
85 5
82 26
76
106
86 2
46
83 54
85 7
82 29
82 33
82 36
82 39
82 42
82 45
82 48
82 51
82 55
82   58
83
83
83      7
..�■
83 ie
86 4,
83 57
107
77
47
86 7 4
10S
85 9
78
48
83 59
85 12
86 8
84 2
109
79
49
85 ï4
80
81
86 9
110
III
84 5
5P
85 16
86 II
84 7
51
52
86 12
82
85 18
84 IO
112
85 20
86 14
83
84 12
113
53
86 26
85 22
84
II4
84 15
54
S6 17
85
85 24
84 17
lij
55
86 19
86
85 26
Hó
84 20
56
86 21
87
85 28
��7
84 22
$7
86 22
88
8j 30|
118
84 24
58
86 24
85 32
89
84 27
119
59
%6 25)
85 33
90
120
60 84 29
-ocr page 122-
rTAFEI/y ����
tór. -1
dreede'fverbede)
tr,. ©W. .®
pWf Breede fverhede
:;>/■. J/r. ® fr�. ®
lang,
tr.
� 182
1 184
Breede
ai®
Verhedel
tr. \ ®
ïangAeédeverhede
tr. |mj<g)[*fc ®
121
8;6i27
' � ' ��I
1
1 i5i!8f"9J'!i r:>
87 43
' <'■ � ■
242.|SS}:,3I
I 'i l '
122
12?
8.6 .28
� _
152
87 ^q
4 ,0
!
87 45
: ,244
88|j2
".-.' .1
" ! �
153
87 ii
lg6
87 47
246
88 3 3
� �
I24
125
8!6 31
>U 1
154
87' '"�", '■* ;
188
87 49
24S
25O
252
254
256
25^
2ÖC
262
264
881,3.4
;
S6 3 3
155
� 1
87 !t$p| '� ' !
19c
' 192
194
196
198
200
202
204
2�6
208
210
87, 5°1'
88 36
" ^ sf
126
; 127
;' 128
86 f 34
4 '"-' ■
156
87 15
■"' � � ';
87-52
"■
S8 37
------;---------lt_
816^36
i$7
87 ïö
', � ■■■ ■ �
87 54
88 38
mui
86 39
� *
158
87 17 �
87 56
881 39
129
', 1 �? �
15987 18
■'*! v'-�' :
87 58
1
8? 40
j 130
; 131
Sg^Ö
; '■�' � !■
160
87 19
87 59
83 41
86 42
? 11, ■: i
161
87 20
88 .1
■:�: � ;
__1------------------
83 43
; I32
8643"
-■ * !
I6287 22
88 3
�
88 44
I33
86 44
■ * ' �
■ 1
163 87 23
88 4
,.,� ,
266
88 45
I34
135
$6 46
164
87 24
■'�'.'.- :
88 6
268
88 5ö|
86 47
� ■ �.'" -
165
87 25
88 8
': ■■
270
88 47
'
136
86 40
166
87 26
212
2I4
216
88 9
272
88 48
137
$6- 50
0 \ ■'' ' �
167
87 27
■� -■ ,
88 11
,,. ■
274
88 49
V .
138
86 5Ï
'"'■■'' �
I68
87 28
� -
88 12
276
88 50
■
139
86 53;
>
169
87 29
218
88 14
\ ■', :..
27888 51
1 ' ' ""'
140
141
86 55
170
87 30
220
222
224
f
1 226
f
88 16
280,88 52
86 56
■ '
171
87 32
88 17
�? , .,
282J88 53
142
86 57
172
87 33
S8 18
284588 54
143
I44
145
146
! 147
86 58
173
I74
87 34
88 20
286
288
88 $$
*
87 d
87 35
228
23O
88 21
88 56
.
87 l
--------�
175
87 36
88 23
f
290
88 57
' :
8721 2
I76
87 37
; \
232
88 24
292
88 58
87 4
,
I77
%7 38
1
234
� 236
88 25
1. j_,----------.....
294
88 58
14S
87 5
I78
37 39
� '/
88 27
*t ,
296
88 59
\ 149
%f, ■" 6
�
179
874O ■'
238
240
88 28
«r�, ...
298
89 , 0
'
;'. 119,
87 7
�
180
87 41
o, 1
88 29
>,.. ��, - �"
300,89: 1
1
\
-ocr page 123-
f,
CR
OMSTREKEN.
t
. si*
?
lang,\
tr, !
Breede
tr. ©
verhedei
tr. ©
üang,
tr,
4
8
12
16
20
24
28
32
36
40
44
48
52
. s6
1 60
64
68
72
Breede
tr, ©
verbede
tr. ©
lang.
tr.
128
136
144
Ï52
16c
Breedelverhede Uang
tr. © tr. ©� tr.
j Breede verhede
tr. (T)tr. ©
30289 2
89 22
89 44
IC
2C
3C
4<=
)89 ^6
30489 3
89 23
.
89 45
)%9 55
i
30689 3
89 25
89 4C
189.57
:
308
89 4
89 26
89 4i
,89 57
310
312
314
310
89 5
^
89 26
89 47
5C
60
89 57
89 6
89 27
168
176
I84
192
200
208
216
89 48
89 57
89 7
89 28
1 �
89 29
89 48
.. ...�.... .... :
7c
80
90
100
110
120
1 130
140
I�Q
I60
I7.0
89 57
89 7
89*49
89 57
318
S9 8
#
89 3 o
89 50
89 58
' ;
320
i--------
322
324
326
?28
330
. '332
3 34
336
■ ..........,.
338
34O
342
89 9
89 31
�
89 50
89 58
89 9
89 32
89 5 ï
89 58
89 10
----------r
89 32
89 51
89 58
! ' ,
89 �
89 33
224!89 52
89 58
� t- ■:�,- � -'
89 12
89 12
89 34^
1
232'
1
240
89 52
-- ---.........-
89 5&
. 1 u ■
.
89 55
80 «52
» 1
tfcüi
"
89 13
89 14
89 35
24889 53
\1 L|
89 58
89 36
25689 53
>. Qk
89.5a
■
89 �
89 15
89 37
264,89 53
'i . i»
■■■
ISO
89.;�
; x*
1' � �- il
.76J89 37J "
1 272^9 54
I90!
*9 58
� ,,'�-,!
f 771
89 16
89 16
SC,
89 38
2 8o
89 54
200
89 58
84
89 39
28S
89* 54
� �■-......
210
220
89 58
.... ... .-.,,...j.**'
344
346
348
350
352
354
356
3-5 8
89 17
88
89 39
296,
$9 55
89 58
89 17
92
89 40
304
89 55
23O
24O
25O
89 50
1
....�^,.w�.ï
j ... , i
89 18
96
89 40
3,12
3 20
328
336
89 55
89 59
1 % *>■
89 19
1
1001
89 41
89 55
89 50
89 19
. I
104
89 41
89656
.JIJj
26c
89 59
�"' ■-.....�i
89' 20
89 20
89 21
j
108
112
89 42
89 $è
27O
*�59
-�
89 42
344
89 56
;, f'" ■■ t '
28O
89 59
116
89 43
' : iifi--* "-:
352
89 56
■■:-■.....---'-'
-29�
�fOO
i
89 59
: 5 '... A. I
3 60
89 21
^a� 1 ,i
. i
I2p
89 43
360'
89 56
89 59I
-ocr page 124-
TAFELS EER
Scvenfte Cromftrceck,
lang, �
/r. f
?r.® er
0 11
verhede]
tr. 0
Ung, Breedè^verbede
tr. l/r» ©'#■. �
lang,,
tr.
Breede
tr* ©
verhede
tr. 0
Iwg.vBreede verhede
tr.ltr. ®7r. ©
�-----
1
3ï
6 9
6,
12 2
9i|i7 48
2
O 23
:
32
6 21
62
12 14
9217 59
3
0 35
33
34
'35
36
6 33
63
64
12 25
93
94
18 u
4
5
o 47
6 44
12 37
...
l8 22
I O
'■
6 56
65
66
67
12 49!
95
18 33
6
I 12
7 8
13 0
96
18 44
7
8
1 23
37
3*
"7 20
13 12
97
98
99
18 -56
ï 35
7 32
68
13 24
19 7
9
I 47
39
7 44
69
13 35
19 19
1
Լ
� 59
40
41
7 55
70
13 47
100
101
19 30
11
2 II
8 7
71
72
13 58
19 41
12
2 2',
42 | 8 19
14 jo
102
103
19 52
13
-'-'z-3'5-
_
43
8 31
73
74
14 22
20 3
r
14
2 47
44
8 43
14 3 3
104
105
20 15
15
2 59
1
45
8 54
75
14 45
20 26
16
? n
46
9 6
76
14 56
106
20 37
1.J
3 22
47
9 18
77
78
79
80
81
! 82
15 8
107
1
20 48I
\-�%-
3 34
4«
9 30
15 19
108
20 59
19
3 46.
49
9 42
15 31
10921 10
1
-
2�
3 58
1 50 1 9 53
15 42
!
II02I 22
~2�
4 io
51
ro 5
15 54
III
21 33
! 22
24
4 22
52
10 17
16 5
112
21 44
4 34
53
54
10 29
16 17
II3
21 55
4 46
'"■' 'j--, 1* 1
10 40
84
85
16 28
II4
22 6
-23
26
4 5$
f}; ;
55
10 52
16 40
II5
22 I7
5 9
1.
56
57
II 4
86
I6 51
j 116
22 28
,7
t }
ii 15
/,
87
88
I7 2
II7
22 39
28
f33
58
11 27
17 14
II8
II9
22 50
■
29
-f 45
1 f ' 'f '
59
11 39]
89
90
17 25
23 1
3Ö
5 57
�' 1
! 60
ii 50
17 37
Ï2023 12
(
-ocr page 125-
'                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         -!■-.■
Iwg.u
Br e edel�
tr. ©
verhede
tr* ©
\Ung.
tr.
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.
Breede
tr. ©
verhede
^ ©
lang.
tr.
Breed&verhede'
tr. © tr* ©
121 23 23
151
28 44
181
182
33 50
211
38 J9
�
122 23 34
.�. ■ .� '
152
153
154
155
2S 55
34 0
212
■: 213
214
r
215
216
38 48
123,23 4<
29 5
183
34 tb
38 57
.+
■■■
124
23 56
29 16
184
34 20
,
39 7
[125
126
24 7
24 18
29 26
185
34 30
39 16
156
157
158
29 36
ïS6
34 39
�
39 25
� '127
128
24 28
24 30
29 47
187
?4 49
2I7
219
22c
V ' 1
?9 34
29 57
188
34 59
'".- " " :
39 43
i Ï2924 50
159
160
161
162
163
?0 8
189
35 9
39 53
130
2S 1
30 18
I90
191
192
35 Ï9
40 2
131
132
133
134
135
136
Z$ 12
30 28
IS 28
.. . ' ' . r.-J
221
222
223
40 11
"
25 22
30 38
35 38
40 20
, j
25 33
3Ó 49
193
35 48
40 29
25 44
164
30 59
194
35 57
224
40 38
25 55
165
31 9
195
36 7
225
40 47
26 5
■
166
167
31 19
196
36 17
226
227
22S
229
40 56
■
� 137
26 16
3i 2.9
t
197
3Ö 2Ö
�: .
4* 5
�------
13 8
139
26 27
20 38
168
31 40
198
36 36
. �
41 14
I 169
?! 50
199
1
36 45
41 23
140
26 48
I70
1» el
200
1
36 55
23O
4* 32
141
26 59
I7I
32 ïo
.
�201 37 4
. ' ■
231
232
233
4t 41
�42
143
27 9
172
32 20
32 30
20237 �
'■:.'!
41 50
27 20
. I73
203
204
37 23
4i 59
144
27 31
174
32 40
37 3 3
234
42 8
� �45
27 41
I75
176
I77
32 50
205
37 42
235
42 16
�46
f I47
27 52
33 0
206
207
37 52
236
42 25
, , -, '
28 2
3 3 IÖ
38 �
1 237
238
239
42 34
.-
148
28 I3
179
3320
208
38 11
"" . '■ ''*,"' ■"■
42 43
42 5Z
■
149
1
28 2?
33 30
2O9
38 20
1
. �50
28 34
' ■: '■�.-' ■
- l80' ?3 40
2I0S38 29
240
L 'ï'
43 1 o\
-ocr page 126-
ix.6________                               TAF EIS DER
ila&g. i
241
2 42
2*3'
244'
245
246
247
Sreedeverheael
tr. ®tr. ©
lang, Breede verhede
tr, �. ®\tr. ©
lang,
tr.
Breede
tr. ©
vérhede
tr, ©
lang,
tr.
Breeete
tr. ©
verhedSê
tr. ©
43 9
!
27I47 21
301
302
51 14
331
54 49
43 18
272J47 29j;
51 22
332
333
3 34
335
336
337
338
339
340
341
54 56
43 ^6
273 47 37|
303
51 29
55 3
43 35
27447 45
304
51 37
55 ?o
�
43 44
275
276
47 53
305
306
51 44
55 17
43 52
48 1
51 51
55 23
44 1
277
278
4S 9
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
! 322
r
324
32S
326
... 1
51 59
55 30
� . . ,i'
248
44 9
48 17
52 6
55 37
249
44 18
Z79
280
281
282
48 25
'
52 13
55 44
\
2 5C
251
252
44 27
44 3 5
48 33
52 21
5 5 50
V
48 41
52 28
55 57
44 44
/
48 49
52 35
342
343
344
345
56 4
2% 3
44 52
, 283
284
48 56
52 42
56 10
254
45 0
49 4
52 50
56 17
255
45 9
285
286
287
49 12
52 57
56 24
2j6
45 17
49 20
53 4
346
56 30
257
45 2,6
49 28
53 31
347
56 $7
258
259
45 34
■.''■.-
288
289
49 35
53 18
348
S^ 43|
45 42
49 43
53 25
349
56 5o|
260
261
I 262
45 51
1 29049 51
*3 32
1
3 50; 5 6 56
45 59
291
49 58
53 40
351
57 3
46 7
292
50 6
53 47
352
1
57 9|
26?
264
46 16
293
294
50 14
53 54
353
354
57 ïöj
46 24
■;
50 21
<4 �
57 22i
265
266
267
46 32
295
296
297
50 29
54 8
355
J 356
57 2�>]
46 40
,
50 37
j
54 15
�■
57 35
[
46 48
� - ;
50 44
327
328
54 22
" l ' ■' -"
" ■
357
358
359
57 4*
268
46 57
29S
1
50 52
54 29I '
57 48
269
47 5
299
50 59
1 329
j 3?0
54 36i
57 54
27047 IJ
! 30051 7°
1 �
r
54 42:
36058 �
i
-ocr page 127-
ClOMSTREKSN
147
hng.\Breedeverhede ,
tr. '/f.' � f?� ®
lang, j
tr.
31
32
33
34
35
36
37
38
39
1 40
41
42
43
44
45
46
Breede\
tr.'®
verhede
tr. ®
lang.
tr.
Breeèe
tr. ®
verhede
tr. �
Breedè
tr. ®
verhedt
tr> ®
� .
2 1
3 1
4
1
5
6
----�|---
7
8
9
io
II
■
12
13
14
l*
16
18
f9
zo
$8 7
61 8
�
61
62
63
64
65
6? 53
91
66 23
58 13
*�\ - � �'-
61 i?
61 19
63 58
Jfc 'v . ,■
92
93
94
95
"9^
97
98
99
IOC
101
102
, 103
66 28
58 19
64 3
66 33
58 26
■ "'■ " !
61 25
64 8
66 37
58 32
58 38
58 44
61 31
64 14
66 42
6l 36
66
67
68
64 19
-. '■)■■■ '
66 47
61 42
64 24
66 52
58 50
61 48
64 29
""" .'- ^ !
66 56
58 57
61 53
69
71
1
72
73
64 34
67 I
59 3
61 59
64 39
67 5|
59 9
62 4
64 44
67 ioj
*9 15
62 10
64 50
67 15
59 21
62 16
64 55
67 19;
<9 27
62 21
74
75
6$ 0
IO4
67 24!
59 3 3
62 27
65 5
IO5
106
107
67 29'..
59 39
62 32
7«!
65 10
; - j', �� � , '
67 3 3
* \ . ■ ■■ .-
59 41
47
48
62 38
77
78
65 15
67 38J
59 51
62 43
65 20
\
10S
109
110
ö7 ■■4»
59 57
49
62 49
79 [65 25
6747)
60 3
� � .' '.;
50
'62 54!
80
81
65 30
s �■ ■' - ,v ï �
67 5 ij
21
22
23
, 24
60 9
51
52
53
62 59
65 35
lil
112
113
114
67 56;
60 15
�
ö3 5
82
6S 39
- -,- i'
68 O
60 21
63 io
83
65 44
68 5
60 27
.�.. - »<r
54
55
56
57
58
59
63 16
84,
85
65 49
-■ ^ f* �
68 9
■
26
27
28
1 29
60 3 3
; '.' �';''
65 21
'
65 54
115
116
117
68 13
60 35
>
63 26
86
87
65 59
. ■■ . .,,: �\. ^ �
68 18
60 44
, '� v
6? 32
■(- ■■ -
66 4
68 22
60 5C
3 :
ö3 37
.'s ; i�:: � � ■■
88
66 9l
11S
119
68 27
60 5«
63 42
89
66 14
_______
68 31
�.........
6l 2
160
|63 47
90
166 IS
5. Si
1 12068 35)
/
1.4
� :'
-ocr page 128-
nS_________________TAFELS ÖER
__               III.....       _        "~~ "'        __�~~�~~��*-��"                        �----1._,-----,-----------------
Ung,\
tr. '
121
Breede
tr. ®
verhedê
tr. ©
lang,
tr.
Ureede verhedê
tr. ©W. ®
/ffjfg.
Breede
tr, ©
verhedê
tr, ©
lang, treede'verhedê
tr. tr.®fr, 0
68 40
�5�|7� 44
I8I
I82
183
I84
185
186
187
188
I89
190
191
I92
193
194
72 36
211
74 18
122
123
124
I2j
126
127
128
68 44
152
70 48
72 40
� �
212
74 21
68 48
153
70 52
72 43
213
74 24
68 53
■: -
15470 36
72 47
2*4
215
216
217
218
219
220
74 28
68 57
155
70 59
72 50
74 31
09 1
156
71 3
72 54
74 34
69 6
69 IO
157
71 7
72 57
74 37
74 40
158
159
71 11
71 1
'
129
Ï30
I3J
69 14
71 15
73 4
74 44
69 I8
160
71 19
)
73 8
74 47
69 22
161
71 23
73 �
221
74 50
132
69 27
162
163
71 26
73 15
222
74 53
�3
69 31
71 30
73 18
223
74 56
134
69 35
ï64(7l 34
73 22
224
74 59
�5
69 39
165
166
71 38
/
195
196
197
198
199
200
201
202
�
I 2°5
73 25
225
75 2
136
69«43
71 41
73 28
226
75 5
�:
137
69 *7
167,71 45
73 32
227
75 8
138
139
69 52
I68j7l 49
73 35
; 228
75 II
69 56
v.
169|7I 53
75 39
22975 14
t
I40
70 0
170
171
71 56
73 42
�
1
23075 17
-"""^
141
70 4
72 0
73 45
?:-i .�
231
75 .20
142
70 8
172
72 ,4
73 49
� �
23275 23
14?
I44
70 12
173
174
72 7
73 52
1
233
2?4
235
236
237
75 26
-
70 16
72 11
204
205
206
73 55
: :
75; 29
145
146
147
70 2C
175
176
72 15
7i :58
75 32
70 24
70 28
72 18
*4
74 2
�
75 35
177
72 22
2C7
74: 5
75 38
....."■"'.......
I48
7O 32
178
72 25
Rft '|
208
74 8
r l\ -^ ■-.
238
239
75 41
........
149
ïjO
70 36
179
72 29j
209
74�. 1.2
75 44
70 40
:'
18072 33
210
74 X5
23075: 47
� � l.-l.',..'
e
, 1
/
-ocr page 129-
mmmmmfftmm
-
e'&OMSYREKEN.
Jt$
lang,\Breede\verhede
tr. m © tr. ©
Ung.'x
fr.
271
272
273
274
275
276
277
278
279
1 28c
281,
282
28 3
284
28$
286
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
301
302
303
304
305
Breede
tr, ©
verhede
tr, ©
lang.
tr.
Breede
tr. φ
verhede
tr. ©
. . �t
241
75 50
77 Μ
78 29
78 31
331
79 36
242 ? 5 5 3
77 16
332
333
3 34
335
336
79 39
i
1
243
75 56
77 19
78 33
79 4�
ii� .
244
245
246
247
248
249
25O
25I
252
25?
254
2<5
256
257
258
75 59
77 21
77 24
78 36
79 43
79 45
76 2
78 38
■
'■ � >
76 5
77 26
306
78 40
�.....,1. ■-
79 47
;.:■ ; ,:>
76 7
77 29
'
307
308
309
310
311
312
78 43
337
338
339
340
341
342
343
344
79 49
76 �o
77 92
78 45
79 51
'■ � \ ■ γ
76 �3
77 34
78 47
79 5i
---------'m, ,; f,
76 I�
77 37
7« 50
79 5$
«- '..f,-��.�,, ,A
76 19
77 39
78 52
79 58
-■-i'J?. ... ..f
76 22
77 42
78 54
80 O
■ f',: -'■' Ι
76 24
77 44
313
BH
315;
78 57
8� 2
- r
76 27
77 47
78 59
80 4
-J,...". -
76 30
77 49
79 1
345
346
80 6
.....
7<S 33
77 5^
316,
79 3
80 8
:
76 36
��
287
288
77 54
1
317
318
3I9!
79 6
.�
347
80 10
76 38
77 57
79 8
348
349
So 12
h Z:
259
26�
76 41
289
290
77 59
''
79 10
80 Ιφ
76 44
---------------------------------------- ■
78 2
32O.
79 12
3 50
8o 16
261
76 47
291
78 4
1
321
322
79 15
35I
353
354
355
356
80 18
262
263
264
265
266
76 49
292
78 7
79 17
80 20
76 52
293
78 9
323
79 19
80 22
■�.. - ......jf
7� 55
294
78 12
--
324
325
79 21
80 24
7^ 57
295
78 14
79 23
80 26
77^0
296
78 17
326
327
79 26
80 28
267
268
269
77 3
297
78 �9
79 28
357
80 30
7T S
298
299
78 21
328
79 30
S.-« -
358
359
8p 32
77 8
78 24
329
330
79 32
80 34
270
77 u
1
300
78 26
79 34
360
\%o 36
1
"S
-ocr page 130-
TAF115 EER
■� ' - "' �~         �' '1        1----------■ '■■■ .---------:---------. - ' �■ ."■«■■■■jL .,.* L"lg�W**i«M�É^iBM�UMI il
jang,ïBreed'Werhede
tr. \fr10eif\ © ;■!
ta?. Breede verhede
tr. \tr. ®tr. ©
lang..
tr*
Breede
fr» ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.\
91
92
93
94
95
96
97
9S
99
100
101
102
Breede'verhedë
tr. ©tn ©
� :
ïo 38
31 J8i 3b|
61
82 23
-'.' * i '\ �- ■
83 . 8
2
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
80 40
32
8ï 3 5
62
82 25
83 - '9| ■
f
80^42
33
81 37
63
82 26
.,,. ,. ,.
83 11
■
80 44
3
55
81 381
64
82 28
83 12
$�* 45
8IS40J '
65
82 29
83 �
80 * 4?
36
81 42
1
66
82 31
83 15
80: 49
37 81 43
67
68
69
70
71
72
73
74
75
82 32
83 16
80* 51
38
39
81 45
'\
82 34
83 18
8dUj
80 5>
80 57
;
81 47
82 35
1
83 ?9
.1 V - , - ft
40
81 49
82 37
si 21
}
41
81 50
' ! r 11 .
V
82 38
83.22
80 59
42
81 52
■ 1 *
82 40
83 23
*
Ï3
81 I
* ;'
43 J8l 54
82 41
IO3
83 25
1
i4
8l 2
; 44J81 55
Sz 43
IO4
83 Z6
� :: :■ i
15
81 4
� 45 8�57
82 45
IO5
83 27
lö
. :
81 6
46
! *7
148
81 59
76
77
78
79
80
81
82
J
i 83
1
84
85
86
82 46
106
I07
83 29
■17
81 8
;
82 0
»�
82 48
83 30
'
18
81 10
82 2
82 49
IO8
83 31
,
■
19
81 12
'49
$z 4
82 50
��9(83 33
�
!
20 8l 1?
■�, .� � .- -;-■■■ .1
50
51
82 5
82 52
llo|83 34
----------------------------------------1-------------,
j
21 8 1-15
82 7
82 53
82 5<
III 83 35
-
22 81 17
__.....(._
52
82 8
, ■ ,. ":■■,;
112
83 37
. 1
2? |8l 19
53
54
82 10
82 56
.11?
II4
*3-4 '■■
24 8l 21
82 12
" *
82 58
'.-'.-�,�.■;'�:.'
8? 39
�■ i i
25
26
|8l' �tf
55
56
^7
82 I?
82 59
; �. **
�5
) ii'6
83 .41
= t :■. ■;.
j8l Zk
82 15
83 1
mi 2 '
8»4»:r;,?r
27j8;t'ï26
8? 17
/
^7
88
83 2
� ( �
117
83 43
28
!8|߷�8
58
82 18
.... ..-,
s3 4
,i I,
]x V*:
in 8
II9
� �20
'83 45
!\ ;';": ■■ !
29
'SSSSSS3
59
82 20
! *9
1 90
83 5
■ \ ?�>� :
83' 4?
1 30
Si 31
i 60 $2 2li
83 6
83 47
-ocr page 131-
..J.
e Wok $ f M.frfty
m*
W^reeAbfutYheati
twoMi
TmMedaverhéM
m .©
tn ®
\m ^m
tr. ,
■�/®
Wy-j^
/r.
m ®
fc">. 9 � r> r
85;; s8
»ï 5*: f�5c
84^8
211
! 181
t�......
84; ^5
t
I2J>3 49
151
Sb � fi�
85c 29
58:sop
! 182
84Jf2i6
212
84-59
1-152
83 :50
U22
1
&pm
213
85CWO
183
84 %7
153
83 51
12 3
)■■.;: -ü '' ■ �. �.�
85 31
85^-1
214
< 184
l$\$Ol
84 ±9
154
;[ I34W:jj*
85 32
215
85
; 185
2
84 '30
155
83�54
125
850,32
216
bgjdOï
;�i�
85 3
186
84'31
156
ÜES3
12Ó,
85- 33
217
85^*4
187
84 32
Ijizteitii-ö
157
■aWürÜMU
8534
218
188
85 -5
�.����:
84^3
158
1-8i8? 57
8535
*i>M
2I9
189
84 34
359
59
L.
85 36
22C
35- -7P-D
190
84 35
160
84 O
130
85^37
221
222
85^8
191
34 36
IÓJ
84
131
»5: 38
wmm ..!&�■ FMwaw
8�<39
85
192
84 38
ÏÓ2
84! 2
13-
223
193.85340
84 ^9
I63
- �
84 4
133
8 5 � 4oh
224
4'?
856II
6 | �$*<.'
?n
194
84 40
I64
84 5
Ui,
135
..-..'., �------------ - .....-, ■ -'
8<d4lbS!-t
225
195 85vl2
pc,-'/f:
! :
84 41
165
84 6
����?,,1^-�;.;�.;, .j-;-.-
85-42^3;^?.^
226
19685 13
PiQSi
84 42
166
84 7
136
85^42
pSjtti
227
�1
I97,85 14
84 43
I67
84 '8
137
8543
228
ii8s
�9885�5
84 44
I68
84 io
138
85%443&;�<
229
199 85,- 16
o?? �
84 45
169
84 il
139
8j.45bK
230!
20085 17
17084 46
84 tl
140
85 46
231
85 I8
)Z
201
84 47
171
HM
141
.'...........�
85 47
232
«5 19
202
84 49
I72
84 t5
142
85 48
233
203185 20
~ls V '■ ; fff
84 50
173
84 16
143
85 49
234
85 21
204
84 51
274
8417
144
85� 49
235
SS 2;
205
84 52
175
84 18
145
23 6'
«5 50;
85 23
206
84 53
84 i4
176
84 19
I46
85 51
237
hm
���'���
207
84 zo
177
147
85 .521
238
85 25
208
o'*� � � e
8'.�'■:> f
117*
84 55
84^22
148
85j*53
339
85 tig?
&8o<
209
84 56
84^3
179
149
851 54l
I 240
1 2101
85&I7]
>*>
CC- c
l!
l.l8ol845>7
84'34
j. 15O
\\
-ocr page 132-
TAF El $ DER
lang. Bretde
tr. tr* ®
verhede
tr* 0
langsreed* verhedè
tr*\tr* ®tr. ®
lang*
tr*
Breede
verhede
lang. Breede verhede
y'tr* tr, ®tr* ®
| 241
242
243
244
245
246
85 55
,., y
�
271
8�?9L
301
302
86 41
'■:�.' �'�
33187 �
S , .-
8j 55
, y\r f .�
272
'T"
86 20,
�
86 41
�\�.�
332
;33?
334
335
'1336
337
338
339
34°
34I
342
87 �
85 56
273
26 :2�]>/'
! 303
86 4.2
'. �- � >
87 2
85 57
■ �',.;; �: �
274
86 21
-, ; , i; r-
304
305
306
307
308
86 43
* .'�..' % �
87 3
* O: ^ ,.
85 58
9,\ i f .-
275
86 22
■ -
J r �
86 43
� ■ ..... ■ .
87 3
""'- i > i l
85 59
±76
86 23
*" ■.
86 44
, )
87 4
247
86 0
277
26 24
. 1.1 ... !
86 45
8? 4
1 248
86 0
:':. L
27%
86 24
ïi-'j :: - l '■
86 45
87 5
249
250
251
86 I
86 2
279
86 25
� ' - -
309
310
311
312
26 46
27 6
2$a
86 26
86 47
27 6
26 3
281
86 26
��. �
86 47
87 7
252
253
254
86 4
... »:■. '.-
282
26 27
, �..,-:- �
86 48
87 7
1... -
86 5
283
86 28
■
313
314
315
3IÓ
86 49
34 3
87 8
26 5
284
86 28
; r- > ; �
86 49
- ,
344
87 9
.■■'■
255
86 6
285
86 29
86 5�
245
|*7 9
■ ,�
256
257
86 7
:/"', :'" '--
286
86 3�
: '■ �. - -.
86 51
346
87 10
"■■-.,.. ,
26 8
'" ' ' "
287
288
\26 31
. .*. <.....; f
317
86 51
347
87 10
258
259
86 9
\26- 31
�■,: ; .. ;
318
86 52
\
348
87 11
.' �
86 9
28986 32
�
319
320
32J
^ 53
349
87 11
260
261
86 10
29086 33
:
86 54
350
87 12
86 U
291
86 34
86 54
351
87 13
:
262
86 12
292
26 34
' ■'"* ■■ i'..?'.Z
! 322
�
!, 32_?
�
S6 55
352
87J3J .
263
86 13
293
294
26 35
,' % '- �- <
26 $6
353
354
355
) 35<S
27 14
'■ -
264
26 I?
86 36
. '� � ■;:
324
325
26 56
87 |4
265
86 Ï4
295
86 36
86 57
87 15
'■
266
267
86 i j
296
26 37
' -�
32��
�
: 327j
*6 58
§1 �
87 15
j ■- ':*
86 16
i%ï\ ■"- \
297
26 3$
7 �
- ■ , ;
86 $%
. :-:■ ■ " �
357
87 16
l
36S
$6 16
' r
29e
36^8
., }«�����
iZfOZ j
328
26 $9
358I
.'"359'
*7 17
i 269
86 <iy
i '■' : � 1
1299
��&,�^� j
� 329
86 5?
Ja � ' ',.� * � !
87 j 17
.....1.......-.....■� �
27O
86 � 8
> Mö*>> **
Li°°
86jN4o?.*.oii: j,|
� $«301«
87�!?;�
,""36027']^'
/
■.' .■ r                       ' .�
�
-ocr page 133-
b t R M, ft ó^syr ek en.
113?
iattg. Breede
\ tr. %'i ©
verhedt
I "■�-:!
- 3JL
1L�
33
34
.IL.
f6
37,
3JL
39
40
41
42
*L
44
45
44,
. 47 .
48 .
149
Breede
ir. ©
verbede
.. *.l
loj
8, iiO
87 ;34
2
3
4,
5
�?�
'8
87 10
8iLl9
!
■ ■ ~.......� i
87 35
;� .■ -,
■8 :,r.:l j
87 ii
%: '■.■■■* 1
■.......v�
*7 36
3'! ' �.1
��m^-----
87 21
-�------
; " ' }
87 3$
'� -� |'
87 ;37
« .81 '�
■ �"' ......--------
87 22'
87 37
87^38
V � j
_j--------------
*         ,'. :" ■
� 1.
-!-■-..� '
9
IO
11
12
13
'5
87 ;2�
... y
's
87*38
'' \r \
87 23
ïf]39l'
8'f 'U
87 24
87J25
8A9J;
87 HO
i
87 y:'4 ^
87 25
8741'
87 20
*?M: .}*«.
16
37 26
87^42' V- ;
17
87 27
- r^.....
87 42
18
87 28
� 4*'
J9
87 28
�. �
8/4?!,
20
87 29
50
87'43! �
21
22
87 ...*?
■'-'"� ■� "
:sL
87 44
.87 3°
52
1- ' -t . %
87 44
| 23
�24
35
87tl°
■ ■: E, ■ ;,
53
54
87 45
87'3*
_�___---
87 45
!*lu
: :"
58
59
87 46
26
ÖÜ2.
. r .
87 46
, > ■'.', ,
27.
28
30
87 32
,Vv
87 47
87 AI
87 34
���
87 47
Q : �"8
er,** -
87 48
Sfj.....; J
60
87:41
^ " ■* \.
'verhtd
verbede l/affgJ Breed\
Breede
tr. ©
Ufig.
tr.
tr."®
tr. © tr.
88 1?
87 49
122
88:14
64
87^50
124
►ei,
5 � \
8^51
88 IU
66
I26
-�wemm&
ï$Mt
88,16
lz8
68
52
88 16
87 5?
130
70
72
3 22�
*8 ɷ?
87 53-
132
88 18
87: 54.
134
74
88 18
87 55
13^
76
WW$
I38
W 56
78
88 20
87 57
i �
8c
I40
88 2Ö
82
I42
�*7 58
84! 87 59
U -2i ■ ir.
I44
JU /
St 22'
86874^
I46
$t��§l-&$l
I48
88 88-i ó
.". 1 ■:
88 iz§\
9�|88 i
: � f ■
I5O
vpA � iT' "'*'
88 >52'fS-8�:
92 88
552
Js
Ï54
94 88
88 M$
Il___1
SS 2|:
156
9688
88 26
88 26
158
9888 4
160
10088 5
88 27J
162
102,88 6
ft,--
164
88 28
88 �
I04
88 28'
166
106,88 7
88 29
I68
I0888 8
88 30,
170
88 9
IIO
'88 :3�
172
88 10
112
88 31
174
88 10
114
88 3I
176
88 II
116
88 1%
178
180
88 �
11!
88 3 3
120188 «ï
�
i
-ocr page 134-
m
...-
'�� & �
TrAFELS DER
f|
ï*3
Brkeae
verhMt
lang.
1.3�÷.
� 273
Brecdèverhedl:
tr...®!#. �®
'. firAtr..®
verhede
tri �
lang.
tr.
Breedeverhedt
tr. � tr. �
8J8134
88 j6J<ji;d
,■ 3
89 13
94
98
]%9 26
�
�
186
8|8,�34
!
a f � * f
i '
j 276 8;8�-57:|4^^ !
! 6
�
89 14
89 2<
189
^8 13 5'
'h11 i
! 2/9
282
*85
r j........�
11 *-1 '
� � -..... ~
� 9
89 14
■ ii ,
l02
���
110
114
118
122
126
130
134
�38
89 27
�
192
8:8136
;8k>j^|s|siï ■(
89 15
�\
89 27
195
8(8i37
;;, ~.....�
88.59 -;; �
89 ;�5
89 27
198
818138
. 1 '" * 1!
■ * 1
2 88|8;9:: �\^ !
! 18
21
24
! 27
30
1 33
� .36
■
39
42
45
$9 16
89 28
j
201
èi39
29�;89> �!';;.� |:
89 16
��(-■ ---�"'
89 28
204
88* i4©
i
- i
2'94p9> �
.1 �« f
89 16
�----------- .
89 29
2O7
2IO
2I3
216
88:140
" � r\ 1
297i89 1 �|�:� ;
■ � '
87 il?
1
� ! C'
89 29
!
�
88-41
i
- '■ -, * i
3�� 89 ■ aj.-i.jjg �'
86 17
89 30
88 42
' * ■ f j
�.,,�..........
i 303
(���
..... 'f' . .�■"�-�■!
80 �
;-ii.8
89 18
89 30
:
8* "43
1 i*i'* * ;
89 3^
:*:>«
89/18
89 3�
; J
219
88 44
■ � i-
30989�;' 4J ?,'ö
89 19
142
89 31
�
222
8?;44
ft
���;........� '
� 312:89^ 4*3 3©
89 19
:' -
146
150
89 31
J . ■
225
8? 45
O :" i
� 315
89 5J f>
89 19
89 32j ■;_"";
*
f
228
88r:4Ö
' f. l . l
�| 318
89: 4�--��»
48
5�
54
57
89 20
it '-
154
89 32J
'
23I
234
87>47
� 321
89, 6;.;- >
89 20
"' ' '.'-:
158
�62
S9-32J.
88 47,
" � � f � 11
| 324
89. 7�-",;'
89 21
89 3 3|
237
88 48
k 327
89, 7�
89 2��
' "�; i fj,
� . .
16ÖB9 3 3
24O
243
246
88 49
■ ■ * .
330
333
■
89 8
6�
63
66
�
|�.......
� 69
72
75
89 21
� '' � ' '
170:89 3 3
** ' {
|88 50
1
\ .
89 8
�
89 22
89 22
_',..,:. ' -
174
89 34
- f
88. -50
,"' � ■■'% '
3 36
§9 9
�«Ph
178
182
89 34
■-■'/' ,
24988 51
339
89 9
�
': "''".'.'■ � �
89 23
^9.2J.
89 34
...... ... .
252:8$ ,52
, ;.' f j
342
345
348
8jja 10
�;:, �.
186
89 35
� 7-
255
88 52
. :" > ''
'89 .10
;;- ■� �:'
89 23
.,-!■■■
190
89, |5
\ 1
1
25888.; 53
89 �
■ -',' � � �
78
81
89 24
149
89 3S
■* ■ ......
26l|8|8 .54
bV.m 1
351
89 ii
" . j�, t
89 24
198
2Q2
89 36
.
1
2%5��5�
�. �
354
89; 12
& � >,!
84
89 24
. :� . tl . . : i
»9 36
s ■
r
2678?--55
357
8�^�2;; �</�
.......87
� 25
2063
�9 36
■ q............ 5
■ I
27088 56
360
89 ,13 ~�.
90
8s||p,
"� .Q'� �-
2��,89^ 37
�
-ocr page 135-
�DER C ROMSTRE ʸ N..
l-
%
���
lang.i
tr.
Breede
tr. ©
verhede,
tr. ®
)ïangm\Breede
tr. \tr. ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.
190
Breede
tr. ©
verhede
tr. ©
lang.
tr.
Breede
tr. ©
"verheêe
tr. ©
215
89 37
6
12
89 46
89 52
195
210
225
240
89 S7
220
89 37
89 46
200
210
220
230
240
250
260
89 52
89 57
225
89 33
�
89 47
*
89 53
f ■:
89 57
23O
89 38
24
30
36
42
48
54
| <5o
66
72
78
84
'PO
96
J02
89 47
89 53
89 57
235
24O
245
250
89 39
--------_�
89 47
89 53
.�
255
270
285
300
315
�
330
345
89 57
-----1
89 39
89 47
. j ■ i
89 53
..... ir ■- -
89 5»
89 39
89 48
89 53,
89 �58
■
89 4c
89 48
89 54
....:. >,*■■ i
89 58
2'5'5
S9 40
89 48
� 270
280
290
3<?�
89 54
; ... t �
80 58/
260
89 40
89 4S
89 54
89 58
26 j
270
275
28O
285
r
89 41
89 48
89 54
89 $8|
89 41
89 49
89 54
'���f.
360
1 ; -'
40
89 58
■',,;
89 41
89 49
310.
320j
^9 54
89 58j
89 42
,
89 49
89 55
-----_l_Ji �,
89 5 8J
-
89 42
89 49
330'
I
,340,
89 55
; V ..
60
89 5*j
29O
89 42
89 50
89 55
JÏMACL
.":IO"
*Ó
89 $'itt
295
89 42
89 50
}
350,
36o\
............"1
Ï5i
!
89 55
L '.■""'.
ïóö
$9 58I
300
%9 43
-
IO8
II4
89 5o|
^9 55
v
12®
89 5^\
'.
305
3IÖ
89 43
89 5�|
89 55
,
I4O
59 58
89 '43
I2089 50
89 56
I60
89 58
"> .
in
320
89 44
89 44
126
89 50
4.51
60
89 56
«� .�'-f j
I8O
200
89 58
..�.:
�32
158
I44
89 Si
. ■ ■ - : >
89 56
89 59
i '
325
330
89 44
89 51
... .
75
90
105
89 56
220
89 59
89 44
89 51
(
89 56
89 56
-:"j '■ '
224
89 59
>
335
340
345
350
355
89 45
150
156
162
'168
174
89 51
.
260
89 59
89 45
89� il
■'; ,-
12Ö
135
89.57
, ,',.-L.-------*u
28089 59
89 45
89 51
89 57
300
89 59
s9, 45
:\"J' � - i
89 52
. . . .
89 57
320
340
89 59
89 59
.,.
89 46
89 52
165
89 57
360
89 46
1
180
89 52
180I89 57
■■ ■
360
� �
89 59
1
-ocr page 136-
if6 4 Bovg^ dhisEb�itci'�otschrift^
Tot hier te>e fijn befchrev�n d� fev�r� tafels der fcven c�orriftreken. Angaen-
dedeachtftedieisaltijtecnronteyewijdich vant middelront , fukx dattetin
breede gheen verandering crijghende, fpoen valter van fijn breed�fchil niet te
f�gghen, ma�r alleenlick van fijn verheyd�n,totwelcxeynd�de v�'lghende
tafel dient.
VANT Μ Α E C X S E L DES
tafels der 'achtBe crori�flneck.
Om eerft deur een form teverclaren den fin des votehenden tafels, ibo laet
Α Β C D een cloot fijn diens middelront ABCD, en afpunt E, waer op be-
iehreven is een cleender rondt F G H,voort (y de booch C D van ι tr. als lang-
defchil titflchen C en D, en ghefrocken de twee vier�ndeelen ronts E D, E C9
fniende h�t cleender rondt in F en G, foo doet G D neem ick �o tr. als breede-
fchil tuiTchen pen G. 'Dit foo lijnde de booch F G doet ι tr. der langde, en
dat �otr. verre buyten t'middeliOnt,welcke boochopenbaerlick cleender moet
fijn danDC�tr. des rniddelronts. Nu is
t'voornemen hier te vinden hoe veel ι tr.
E G langhdefchil buyten t'middelront (te
weten op �otr. derbr�ede DG) do�t iri
0 en (D des rniddelronts: Dat is, de lang-
de F G vervoughtfijnde opt middelront,
yan hoe V��l © eng) die daer bevonden
f� worden. Dit verftaen wefende wy
fullen tottet voorbeelt commen.
Τ G η E G η e ν e Ν. Het fy ι tr.langde-
fchil buyten t'middelrondt op �o tr. der
2>C
breede. Tbegheerde. Wy toe-
fen fijngroptheyt vinden in © en © des
middekonts.) - -               U
TWERGK.
r "|
■■φ'�
iooooooo.
9848078.
6o®>
59® 5 0-
Heehthotfcx houckmaet
Gheeft fchilhoucx houckmaet vande ghegheven 10 tr. doende
Wat 1 tr.des rniddelronts doende.
:Comt voor fbegheerde. j' \ _         !
f^jhelijck inde volghende tafel �taet,en alibp met allen anderen.
y^'?:lj\ ■          ' ' TBEWYS, v^.r.i"L �' i . ■■■'.]',
Ghelijck de halfmiddellijn vaneen cloots grootfle font,als t'middelront;
Tptte halfmiddellijn van haer cleender rondt, als het evewijdich rondt op de
ir,'lX.......� o tr. der breede; .;;_                                yi'1                         ■ ε
Alfoo de booch ��ns traps des grooiite of midde�rphts;
Totte booch eens traps des cleender ronts op d� 10 tr. der breede.
Maer de halfmiddellijn eensiriiddachronts,is even ande halfmiddellijn des
middeironts,die gh�h�men wort op �ooooooo,alsrechthouckmaet:�n de half-
zniddellijn des �pndis befch�cven op de breede vani�ti.is intmiddachrondt
X houck-
-ocr page 137-
houckmaet des �chilboochs van 10 tr. dats hotrckmaet van 80 tr. doende
9848078: Daerora
Ghelijck iooooooo.                                                              .
Tot             9848078:                            , !
Alfoo debo�cheens trapsdesgtootite�Fmiddelronts,
Totr� booch eens traps des cleender rontsop de 10 tr. der br�ed�.
Maer loooo�do ghevende 9848078, foo fal 60 © gheven 59 0 5 © d�ut
t'werckidaerom $9 Θ 5 © �st'begheerde/welck wy bewijfen moeiten.
Merck t.
Alf�� iijnV�RstELiCKE Ghena�e tVoo�ga�nde befliiy t ghe�ei�ii
hadde en ghcfien volcommen te Wefen, feyde daer op hem gh�daehtich te fijn
dat hy voormael derghelijcke grootheyt eensboochs als van F tot G, ghefocht
hadde deur rekening der clootiche driehoueken, om datfc als van clootfche ftoF
volcommender is dan rekening ghelijck de voorgaende: Maer overdenckende
de reden van dit verfchiljfeyde metonderfcheyt d'cen wijfe te dienen tot beiluyt
op een vraegh van cromftreken?d'ander van rechtftreken. Als by voorbeelt be*
geert fi jnde hoe lanck de wech vallen fal om te varen van F tot G op een crom-
ftreeck,'dats hier de booch eens cleender ronts, de volcom men wereking ia�
ghedaen worden alfv�oren: Maer tulcken langde beghcert wefende van F tot
G op een rechtftreeckjdats de booch eens grootfte ronts, de volcommen Were-
king beftaet dan in rekeningderclootfchedriehoucken.Twekkickhierheb
Willen anteyekenen, eenfdeels rot ghedachtnis; Ten anderen op dat de ghen�
dien fulex duyfterder ontmoeten mocht,hier meverlicht fy.
T'maeckfel des tafels dan aldus verclaert fi jnde,wy billen de tafel befchrijveni
ghettockenuyt CofmografhiaPetrit^kwparte primaf4p.13.als volght.
Μ 3           ACHT.
Cf-       ,                                    ?
I
1                                                                                 :.-■�                                                                                                                                                                                   α
■/■
-ocr page 138-
AC HTS � E C & O MST-K EÏCK, fW E L CK
is�cn tafel van t'ghene � tï. langdefchil buyten t'mid. ,
delront,doetin© en © des middelronts. _
'*'<>
Op defe
b reeden.
Doet 1 ir.
llangdtjchil
defe <verhe.
© ©
51 25
5.i| 9|
501 52
50 3Ó
50 19
50J ±\
49
44
49
6
49
i
48
50
48
32
48
47
55
47
36
47
46
16
*7.
4ö| 37
46 17
OP deje.
breiden.
tr. ©
i6| o
Dott 1 tr.
langdefchil
Op defe
brstde»,
tr. ©
o; 30
I Doet 1 tr.
■ lan%dejcbil
defe njerhe.
© �
tr.
©1
3i[ 0
31
301
1
32
0
1
32
�
33
©
3 3
30
34
O
34
30
3 5
0
35
30
36
0
36
3 0
37
O
37
30
38
O
38
30
39J O
39
30
40
0
40
30
41
1
O
I
aejei
©
57
lernc.
©
■4O
57| 31
57 22
57\ 13
57 3
5<5 5 3
" 5ö| 43
56
33
56
22
56
II
56
0
55
49
37
55
25
55
i3!
«| i|
54| 48
54 3 5
54
22
54
9\
53
53
55
41
53
53
27
13
52
58
52.
43
,52
52[
28
13
5lj
51
57
41
1
59
59
16
17
17
17
17
18
18
18
18
IS
'is;
19.
19
19
19
20
20
20
20
21
21
21
21
22
22
22
22 f
O
I
I
I
2
2
2
2
3
3
3
3
4
4
4
5
5
5
6
6
6
6
7
7
7
7
8
S
8
ié
30
o
59
59
9
9
10
10
ïo
10
II
II
II
�
�
12
12
12
13
13
13
13
�4
14
14
14
15
15
15
15
16
16
16
58
17
59
30
30
17
57
59
18
56
59
30
30!
18
55
59
19
53
59
3C
19
20
20
30
51
59
48
59
30
30
46
59
O
21
43
59
5 30
3 �
21
40
59
'T �
22
O
36
6 30
59
22 30,
59
59
59
33
29
24
o
23
30
2J 30
24
« 30
59
20
24
30
15
59
45
1 57!
45| 37
I 45l 16
', , '- ■■■■
44
56
44
35
44
14
43
52
431 31
43
9
1 42
47
42
25
42
3
1
25
O
30
O
30'
59
30
IO
25
10
59
26
30|
O
58
10
59
411 30:
26
58
II
51
I 42;
27
58
30
II
47
27
30
58
42
30
12
41
28
28
58
O
30
43
12
30
34
30
58
43
I3
^7
58
13
30
20
44
20
13
5
58
30,
29
30
44
I4
22
22
23
5«
I4
30
45
39.
o,
30
30
45
30,
15
57
57
15J 3.�> I. 57 49
-ocr page 139-
achtste ëib � sïr%ie�� �
■ is een tafel Van t'ghene � tr. langdefchil buyten
delrontjdoetin® en © des niiddelronts.
WË1CK
tfoid- �
Op defe
bmden,
tr. ©
4^ °
1 Doet I tr. �
■ lan^dejchii
defe verhe.
© ©
4*| 4Ó|
46j 30
41
"
18
47
o
46
55
47
30
40
4O
39
39
32
8
43
21
48
0
48
30
1
49
0
49
30
38
58
50
0
3»| 34
50
30
§8
37
9
45
51
0
51
3°
37
36
36
36
35
�
21
56
31
<5
41
16
'Ui
0
52
30
53
0
55
30
5 4
0
54
30
34
1 34
50
24
55
0
55
■30
34
59
56
56
57
*7
5B
0
30
0
30
0
33
33
3 3
6
32
40
32
14
31
47
�$
58
30
31
■■/3P
21
54
ii,
59
■ UT�:�
59
60
� .1°
3ö
0
f'
'30
30
' 27
0
60
30
29
32
�
'
■ 1
OP dejfé
breeden.
tr. ©
611 0
Dottitr. �
langdefih/l
de je verhe.
© ©
29i' 5
Opdefi
bretden,
tr. ®
76I o
Doet 1 tr.
langdefchit
defe vérhe.
©,©
14 SOI
28
28
2é
28
28
28
28
28
29
29
29
29
29
29
29
29
29
30
30
30
30 �
30
30
30
30
�
Wi
30
30
30
23
23
23
23
23
24
24
24
24
24
24
2*
25
25
2$
25
26
26
26
26
26
26
26
27
27
27
27
27
27
27
30
31
31
31
31
31
31
31
ii
31
31
:3l;
mi
31
31
31
31
31
31
31
31
31
31
31
31
SI
31
31
11
77
28
30,
�
61
37
30
ÏÖ'
28
02
O
u 29
62
12 59
30
42
77
30
27
Ii' 28
78
63
14
27
78
46
63
26
30
II
30
57
iö
I8
26
64
O
30
79
II
64
25
79
49
10;
30
O
Élï
9\ 54
80
65
21
25
80
65
24
52
30
30
81
66
24
24
©
9 23
81
66
23
55
30
30
52
21
82
'23
26
67
O
82
67
22
57
30
49
30
68
28
83
28
22
831 30,
84! O
68
6 47
59
21
3 O,
6 16
69
30
21
O
84
69
30;
31
1
21
20
30,
5 45
30
^5
1?
70
85
30
30!
42
20
70
86
4 11
32
19
71
$6
39
30
19
71 30,
8
87
18
32
72
87
I8
37
3Q
72
30
88
32
5
17
73
88
30'
I 34
� 2
01 31
17
30
73
89
16
32
��
S9I
16!
74
30
� 30
o
15
SI
90
o
75
1
Ii
15
30
75
-ocr page 140-
140 *li^c^l^s^*^�^;�S's«Hiii*t'^
Aldus dan inde VO�fgaehde tafels liefchreven lijnde der feven cromftreken
�breeden in yder middachb�och die van trap tot trapgetrocken fijn, fo ift open-
baer hoemeridaer me met g^oofefekerheyt opeen �ertcloot de cromftreken
falmeughen teycikenen, want de punten der breede gheftek na fbehooren, en
vand'eentotdTanderlinikensghetfocken,men comt tottet begheerde. Oock
tlienen de iel ve tafelen om te fien of cromftreken op Eertclooten of platte caer-
ten wel gheteyckent fijn.
V Α Ν f 'M Α Ε CtCS�L D fe R
: /C0PER. CROMSTREKEN.
Maer wanttettot verclaringdcr nabeichreven vdorftellen bequanier Toudc
vallen, en oock tottet ghebruyck in veel voorbeelden mijns bedunckens niet
©ngerievich, datmen de feven cromftreken van coper 'mae&c, om die te leggen
op yder punt des cloots daermen wil , en alioo ten eerften t'begheerde te fien,
l�nder noodich teWefen de cromftreken op een �ertcloot te teyckenemOfge-
teyckent fijnde ibnder te moeten doen de moeylicker wercking daer uyt vol-
ghende, i�o fullen wy daer af wat breeder uytlegging doen als volght:
Op een �ertcloot gheteyckent iijnde een cromftreeck na de wijfe alf boven^
�ck neenvde voorfchreven noortooftftreeck RX Υ Z,Wefende een vieide,men
4al maken een derghelijcke van coper, welcke anghewefen wort mette volgen-
de form efg,welverftaendedatdecant dier efg ancomt, de eyghen lini als
RXYZbedietyWaerannoch vervoughtishetftick^/jop wiens uyterfte cant
hit de linli/g fokken houckmaeckt, als R X YZopt middelront L N. Dei�
«oper cVomftreeck wort oock verftaen te hebben een clootfche hollicheyt,
fuiexdatfe opden cloot gheleyt die overal gheraeckt.
. Voort ghelijckh�er gemaeckt is defe coper noortooftitieeck, oock dienende
Voor zuytweftftre�ck,ali�o ialmen maken d'ander fes, t'ianien feven: En noch
lulckc feven arider,van verkeerde ghefialt der voorgaende, als by voorbcelt de
Λ.\-π                                             '                                               .form
ί ': '■'O'- Ir ''-"..*              -                  ■ ;^;.' [y-i ■ >b»                               ' ' ;, .-,- '■-':■ . : �
ί . Ι;,. ■ .., �,'.,■ ■ � ._,� ■ �,._ .'�, '■_' . f.»-. '.' ;,_, . " '..... ..;                                                           '""            �' "
*.'                       ■                                                         , ■                                                         ' " "                                                                                                                         "";                                                                                                                                                                                                                            ' \ .-^
< ■ ,..... Γ.....^i . . ,;...... �■ j\ u �,',                    ,' > f\ \ '.\'.[
-ocr page 141-
NDE ZEf�S TREKEN�                   �4t
form ^wef�ncte van verkeerde geftalt der riciorfooftftreeck e j^diei�entie rotte
noortweftftreeck,en�ockt�tte zuytooftftreeck. Noch machmen defe coper
cromftr eken teyckenen met ghetalen, d'eerfte met ι, de tweede met 2, en fc�
voort, om daer deur met c�h �pfien te weten de h�emenichfte elck is.
Angaende de 7 erornftreeck veel keeren foude hebben, cndaerom�lapi�j'n,
men foudefe(metoQck ander teken diefnoodich hadden) meughen verftijven
ghelijckdefe form anwijft,of anders m�ehtmen tot een cromftreeck v�rfchcy-
den ftuek�h maken. Τ β e &L yyt. Wy hebben dan cromftrekeh gheteye-
i i 1 f'� ■ ; .-
kent,nad�neyfch.
1 VOORSTEL.
Wefendeghegheveh langdefchileii brc�de vail tvree
plaetien evsner breede: Te vinden haercromftreeckeii
verheet.
,'iio:
>v�
MEkCKT,
'Y/
Wy fulien in elck det volghende voordellen drie werekinghen b�fchrijveh,
d'eerfte mette coper cromftreeck,de tweede niette gecromftreeckten Eertdoot,
diebeYde*mychwerckelickfijn,de derde* wifconftichdeurgetalen,uytgeno-
men in dit en t'eerftvolghende voorftel,' alwaer geenweKk mette coper erom Mathem^
flreeck �n valt,om datter gheen achtfte coper cromftreeck als onnoodich fijnde t,ce-
ghemaecktenwiert, Tgheghe ven. La�thetlangdefchilfijn van 30 tr.
� ■ "                                               enhaet
V
-ocr page 142-
/
* 142 4fr0VCK D�S EERTCL�OTSGiiRlFTS,
en haer breeden �4 tr. Tb E g η E e R de, Wy moeten haer cromitreeck en
v�rheyt vinden.                                               ,               . r
Anghefien de twee ghegheven breeden even fijn, ioo mo�t deur gh�mcene
r�ghel de begheerde cromftr�eck deachtfte wef�n,dat is deo�ft en W�ftftreeckj,
fulcx dar daer toe niet anders te doen en is.
Angaende de verhey t ick fegh aldusjf�� de twee ghegheven plaetfen op den
Eer teloor gheteyekent ftonden , en vallende op een evewijdich rondt mettet
middeiront, men ial den pafl�r ibnau openen,dat de rechte l�ni tuflchen de twee
voeten verdocht,gh�en hinderlick verfchil en h�bbe vande cr�mme desronts
diemen meten moet, als opening van ι tr.meer of min, na dat deciomheyt des
voorgheiklden ronr's vereyfcht,vvanr meerder cromte hebben de bogen byden
afpunt dan by t'middelronr: T'welck foo fijnde, men ial fien hoe dkkwils die
open heyt des pafl�ts comt inde booch tuflchen de twee plaetfen , daernae d�
trappen t'famcn vergaerr,men ial in dit voorbeelt welghenouch gewrocht fijn-
de,vinden voor begheerde verhey 117 tr, 24 0.                          s:
Maeribode twee ghegheven plaetfen opden Eertctoot niet en ftonden,mett
fal twee uytvaghelicke punten ftellen opt ghegheven langdefchil en breeden^
die ghebruyekende voor ghegheven.
Maer ibofe niet recht en vallen op e�n gheteyekent evewijdich ront,men ial
int meten des boochs,de palier ahijt doen gaen evewijdich van het naefte eve-
wijdich ront,t'welck foot u byder ooghe niet nauwe gefiouchghedaen en wier-
de,deur t'behulp van een ander pafl�r ghefchien can,
'C\ MEUCKT. :^
De vraech mocht nu fijn h�e v��l mijlen de bovefchreven 27 tr. 24 0 ma«
&en,maer infiende de verfcheydenheyt der mijlen in verfcheyden landen,fo en
canmen daer af int ghemeen niet fekers fegghen^Sulcx dat wy hier en oock int
volghende,de verheyt alleenlick deur tr, en © befchrijven, die elck verkeeren
mach in fulcke mijlen alft hem belieft. Den trap wort van velen gheacht lande
te weien ontrent 18 uyren gaens eens ghemeenen gancx: Een dier uyren wort
ghenomen op 8000 flappen, oock op 1500 Rijnlantiche roeden, dat comt den
�ap op 2^Rijnlantfche voeten. Doch fwaer te wenfehen dat Stierlien int ge-
meen trappen en 0 ghebruyckten,om malcander int ghemeen te verftaen.
2 VFerckdoor ghetalenS
;Anghefien de twee ghegheven breede even fijn, foo moet deur ghemeene
regel,als oock int 1 werek ghefeyt is,de begeerde cromftr�eck de achtfle wefen. .
Om nu de verheyt te vind�n,ick iouc inde tafel d�s 8 cr�mftfeecx int 4 voot-
ftel de ghegheven breede van24tr.cn daer nevens wat verheyt tot dieplaeis
overcomt op 1 tr. langdeichil, bevinde54 0 48 ©:Hier me fegh ick, 1 tr.lang-
defchil,doet tot dei� plaers 54 0 4$ 0 v�rheyt, wat de ghegheven 30 tr. lang-
defchil * Comt voor'begeerde verheyt27 tr.24 ©waeraft'bewijsdeur t'werck
�pcribaer is. Tb eslvyt. Wefende dan ghegheven langdefchil en -breede
�~ van twee plaetfen �ven��brcede, wy hebben ghevonden haer cromftr�eck en
.'�f verhey tj na den eyf�hV//. rrrji^L� tl:A :,-..<.;.' i%!cH r ,. .�. vajhi.i�. �
-ocr page 143-
Soosde ghegheven ghetalen nietgantfchelitk en overquamen,mettegneta-
len inde'tafel berchr�V�nVmen'foude*(ibo'hier al�nd� vqlgh�nd�v��tfteJIen)
om t'begh�erde ieer j$^$ff^i^^h(i^y^W�^^^^^M^^^^^t!
lick toeeomtjgheli/ck in andertafdsghebrayektwor^
is int ι ζ voorftel des hon�kmaetmacckfelfe,                             *{'
' �                                              ,                                                                        '■                                 V
-�-.,' υ o :;.;■! . J�it// ij*V3i ���.7-_Ί 7>'7�77: ' 7 7"7/lt �hOOT r^iliKimsl�." Γ
■ r;>fe(;,�, r-b .lx�: InV� O RS Τ E^b^ikva.L            -
tfei<?ndcgliiegcv�ii verheet en breedeYan tvvee: p^
fen evenerbreede;Tc vinden haer cromftreeck tnkng-.
defchil.               V1                                      � ^
TgheGHEVEN. iLaettwe�rplaetfenverheytfijnvan27t�.24■©,enhaer!
breeden 24 tr. Tbegheerde, Wy moeten haer cromftreeck en langde»
khu vinden.
. i 'Ά. >.,J ,/.i ..."λ. !:■/.:,
� VVerck^metten^ectom�Y�eck^�n �ertctoet�^
, \T/7/ 77i7.:�■,,-: ■-.77!0'.7.;b:                  ... ._; :,.<;■;::. .- -b ijbpr, ...: ^^ο^ίΐίΰνί>i
Anghefien de twee ghegheven breeden even fijn/00 moet deur ghenieen^
reghei als int 1 werekdes■$ voorftels gheieyt is, de begheerde cromftreeck de
achtfteiijn.                                                                  err^bmil�,
Angaende het langdefchil,ick fegh aldus:Soo de twee ghegheven plaetfen op
den Eertcloot gheteyekent ftonden op een evewijdich ront,men (al op den paf-
fer nemen een deel des middelrontsals 1 tr; meer of min en meten daer me de
ghegheven 27 tr.24 ® ,int voorfchreven rondt dat deur de twee plaetfen ftre�:»
brenghende voorts onder het middachront t'eynde der felve, daer nae t'begin*
en fal alfdan debooch des middel ronts, begrepen tuflehen foodanige twee mid-
dachronden, t'begh�erde langdefchil fijn,en bevonden worden van 30 tx�
Maer foo de twee ghegheven plaetfen op den Eertcloot niet en ftonden.,men
ial daer me doen alioo van dcrghelijcke gheieyt is in 15 voorftels e�rfte werek.
2 Werchjt�or ghetalen >
Anghefien de twee ghegheven breeden even fijn,foo moet deur ghemeene
ieghel als int χ wcrckdes^ voorftels ghefeyt is ,de begheerde cromftreeck de
achtfteiijn.
�tt� nu het langdefchil te vinden, ick louck inde tafel des 8 cromftreecx int
4 voorftel de ghegheven brcede van 24 tri en daer nevens wat verheyt tot die
plaetsovercomtop 1 tr. langdefchil , bevinde 54 © 48 © � Hier me fegh ick
54 Θ 48 0, gheven tot defe placts 1 tr. langdefchil, wat de ghegheven verheyt
27 tr. '24 0? Comt voor begeeft langdefchil 30 tr.waer af t'bewijs deur tVerck
�p�nbaer is. Τ β e s l vyt. Wefendedan ghegheven verheyt en brcede vari
twee plaetfen evcner breede,wy hebben ghevonden haer cromftreeck en langs.
deichil,nadeneyfch.
' ' )                                                            ■ "■ ,'                  *�■'' \ 't ? '*ν"\�.'5-7 ,*Λ-^;7 �\.'. : i ,'' ■ ■■ '�'-'■"'■ ■'■'■■■i-i tl ?$*r'J!&�!k%i ' ■■�■ ■'■ ■ **"'' ■ ■ �;- "'! -             **"
i '� ν \ : ' ί vl* .« ** ■■■" '�. I; "■* '- �� " ■" "Ί- ';"■'* T"-1                                 �-'Ί,λ*1"� «j ,:'■ -. V                .,'. ν ->'t \ & 7...
.■,κ,                                 .' 3 Ι ί;,...,' . ... ,^ ■..�..:'..'�α .■!.;.; .;-■'. . >-                   , ι- ■ -                   * ■ \
-ocr page 144-
i|4'J 4 S o « c κ�-*'ff ss �'ii. f 6 i~6 6Ψ8% ίϊϊ ι f τ s j
� V��fcr��L�.
(nffei^n&ghegncven tyy^tplaetieilcrornltrceck en
�jf�^fnfTt v^                                    breeden niet
e venen i�j hj Haer �anpe�c^l en verheyt.
Tiskennelickfoode twee ghegheven breeden even waren , dat de crorrt-
ftreeckfoude de 8 vallen,ofwaet de ghegheven cr�mftreeck de achtfte, dat de
breeden foud�n moeten even fijn: Maer want langdefchil en verheyt gevonden
vfdr�ra�eu�br^�icM;ch;dsthiei'|;]ri^ enis, f� en cantrien deur mlckghe-
gheven'herlangd.eferu! m 4e verheyt niet vinden,cn da�rom ift dat int voorftel
defe uy tneming ftaet, namelick, nndtsddt de ghegeven breeden niet evenenfijn\
waer uyt kennelick is, dat wanneer in voorbeelden def�s voorftels de ghegeven
cromftreeckfeernae de achtfte ftaet, datrrien indedaet t*befluyt niet feer fekcr
enfeeenv ^"vjiiliami rx>;\ ίΐ:^:;σαι v.'vV * 'f.�';■: "�■ XH'D .-t y .; ■ ,?;;.:; n* �■
■ M�RCK ΐ.                          .ri-A-.'iv Ι:;�'-�
Tghebeurt wel dat een Skrrnan feylende van d'een plaets t�t d'ande� op een
felve ftreeck}deur dadelicke ervaring ghenonien heeft die twee plaetfen breede^
eh5dSf ny hier tiyt Wil vinden de ver h�yt/om tefien hoe fijn giiTingdiehy iat
f�yien daer op ghen�men mach hebben ', overcomt met dei� reghelen; Voort
hoe daer me overcomt het langdefchil dat op Eertclooten en in tafels daer af
gheftdt mach fijn: 0ft anders lbo de voornoemde giiTlng en langdefchil onbe-
fecrit waren,h�eim�n diefo�kent lal maken,en tot fulckeneynde dient dit voor-
ftel. Τ G Η EG η e V t-U. Laet der twee plaeti�n cr�mftreeck fijn de 4, en de
W�ftelkker bre�de 5 tr» 59 (D jd'ander breede 48 tr. 42 (S>.
Tbegheerde. Wy moeten haer langdefchil en verheyt vinden»
lek neem een Eertcloot welcke Α Β C D fy, diens aipunt Α, en middelront
D B,tcycken daer op een verborghen �f uytvagelick punt E, fulex dat fijn bree-
de Έ E doe 5 tr. 59 © der ghegheven weftlicker plaets 5 neem voort na t'inhout
van t'ghegeven de vierde copet cr�mftreeck,welcke fy G ΗΙ Κ, veivough haer
gtontGH opt middelront D Β, die daer langs henen fchuyvende tot dat de
wijflifnl Kcomtop E 5 keer daer naden Eertcloot weftwaert (om dat d'andejs
plaets ooftlicker is) tot dat de cr�mftreeck het middachront deurfnijt ind'an-
der ghegheven breede van 28 tr. 42 (D/Wekk valt neem ickan L,en de gemee-
�i�medesmiddachronts en middelronts fy alfdan M. Ditfoo wefendeF Μ is
der twee plaetfeti langdefchil, t'welck op den Eertcloot in dit voorbeelt bevon-
denlmoct worden voor t'beghecrde van 24 tr.
:b Voort isdes cromftreecxlini E L de verheyt, welcke gemeten als int $ voor�
ftels�erft� werek, moet indit v�orbeelt bevonden worden voor t'beghceid�
«anj2,tr.8@.i,iii?^'3.^ii iijhamwg ί,:� ■�:'*'':> rr/f:.ijj::l
2 VVerch^ mettm ^eaomUmch^en E�rtckot*
»i�ekverkies op den Eertcloot eenighe cr�mftreeck als de ghegeven, dats de 4,
en breng die onder het middachront, fnyendc t'felv� inden 5 tr. 59 ® der ghe-
gheven weftclicker breede; lek keer daer naden Eertcloot Weftwaert (om dat
d'ander
-ocr page 145-
d'ander pla�ts��ftlickeris) totdatdecromitreeckhet middachront fhijtincferi
28 tr.42 ® van d'andcr ghegheven breede: T'welck ibo lijnde, het middelront
verl�openvandeeerfteftandttottetweede,ishetlangdeichii, dat in dit voor-
beek bevonden moet worden van 24 tr.
Voort is de cromftrcecx iini tuiTchen die twee ftanden de verheyt.welck� ge-
meten als int 5 voorftels i werck,moet in dit voorbeelt bevonden worden
Voor t'begheerde van 3 2 tr. 8 ®.
3 VVerckdoer obetd�n.
■■-■.'-,■■...                                                                                                                                                                                                  - '■'■ .'t;;. - :."Λ-"' '''
lek fouck inde tafel des 4 voorftels de ghegheven 4 cromftreeck, en fie wat *>
langden en verheden overcommen op de twee ghegeven breeden, bevindeop
de cl�enfte breede 5 tr. 59 (D, t'overcommen langde 6 tr.verh.8 tr,29 ®;
En op de grootfte breede \ an 28 tr. 42 0, bevihdc
ick t'overcommen                                      langde 3o.vcrh.4O tr.3 7 ®.
Daer af ghetrocken langde en verheyt eerfte in d'oir-
d�n,blijft voor t'begheerde                   langdefchil 24 tr. verh; 3 2 tr. S φ;
Waer af t'bewijs deur t'werck openbaer is. Τ β e s l γ γ τ� Wetende dart
Ν               ghe-
-ocr page 146-
*4$ 4B0VCK dbs EertclootschriftS,
ghegheven tweer plaetien cromftrceck en breeden : Wy hebben ghevonden
(midts dat de ghegheven breeden niet even en waren) hacr Iangdefchil en ver-
heyt, na den eyfeh.
δ VOORSTEL.
Wefende ghegheven tvveer plaetfen breeden en Iang-
defchil: Te vinden haer cromftreeck en verheyt.
Tghecheven. Laetdebreedederweftlickerplaetsfijn van5ir. 590,
d'ander plaetfens breede 28tr. 42 ©, en hacr Iangdefchil 24 tr.
Tb e g η e e rd e. Wy moetendecromftreecken verheyt vinden.
1 rzjrverc^ mette coper crom&reeck*
Soo de ghegheven plaeti�n op den Eertcloot niet gheteyekent en waren,
men ialder uyt vaghelicke punten fetten,volghende t'ghegheven5die ick inde
form des 7 voorftels neem te weien de twee punten E en L: Daer na ialmen
uytdei�vencoperen cromftreien een verkiefen die ons uyteroogfodunckt
t'begheerde ten naeften te commen, legghende haer gront <* Η mette wijf-
lijn opt middelront Β D,die daer langs henen ichuyvende tot dat des crom-
itreecx wijilijn I K,comme op d'een der twee ghegheven plaeti�n, ick neem
op E: Soo d'ander plaets L alidan comt te gheraken de felve wijilijn IK, fo is
die coper ftreeck de begheerdej maer iulcx niet ghebeurende:>men lal een an-
der nemen daer op paffende, of die nemen welcke ten naeften comt,de f�lvc
moet in dit voorbeelt bevonden worden voor t'begheerde de vierde.
Voort is des cromftreecx lini EL de verheyt, welcke ghemeten als int
5 voorftels eerfte werek, moetin dit voorbeelt bevonden worden voor t'be-
gheerde van 3 2 tr. 8 ©.
2 VVwc\mettenghecromflrceck^enEertcboU
Soo de twee plaeti�n op den Eertcloot gheteyckentikmden, en datfe by
:ghevalle op een i�lve gheteyekende cromftreeck lagen 5 tis kennelickdat die
cromftreeckde begheerde foude fijn: Maer want dat felden ghebeurt, fo (ui-
len wy deiaeck hier by voorbeelt nemen datfe beydein gheen felve gheteyc-
kendecromftreeck en vallen ,waer toe den voortganck duidanich is: Keert
den cioot totdat eenige cromftreeck het middachiOnt deurihijt op de bree-
de van d'een plaets, ick neem de weftelicker: Dacrnae anghefien d'ander
plaets ooftelicker is., ibo keertden cloot weftlicker,tordatter een booch des
middelronts verloopen is van 24 tr.te weten bet ghegheven Iangdefchil: Siet
dan of de ghenomen erom 0 reeck het m iddachront deurini j t, op de gheghe-
ven grootfte breede der 2 s tr* 42 © van d'ander plaets,want dat ibo ghebeu-
�ende, die cromftreeck is de begheerde: Dies niet, neemt een ander crom-
ftreeck, en doet daer me alfvooren en dergheiijeke ibo dickwils tot dat ghy
de begheerde cromftreeck crijchtpfde begheerdc ten naeften 3 welcke in dit
voorbeelt bevonden fal worden de vierde.
Om daer na de verheyt tehebben/nen fal tui�chen de twee boveichreveri
plaeti�n inde vierde cromftreeck ghevonden, meten de langde de$ i�lven
cromftreecx met een pafl�r, als int 5 voorftels 1 werek, en moet in dit voor-
beelt bevonden worden voor t'begheerde vati 3 2 tr. S © ?
3 Werck
>                                                                                                                                                                                              *                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ■'
■/'■■■ ,,'./ ;"                                                               ■ ,,'■' ..' . v                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 \.                                                                         ,
'iJ.v . .■ .                                     :"'/                                       '               y.                ■ ■■ '                                               ...                                                                                                  ' '
.                      "                                                                            V
-ocr page 147-
%?- ν? Vande Zeyistreken-                �4f
y ' yVercl^doorghetctkn.
. lek fouck inde tafel des 4 voorftels de cleenfte gegeven breede van 5 tr.59 ® s
in eenighe der 7 cromftreken}ick neem inde vierde, en fie wat langde
, daermeovercomtjb�yinde, ....>' ,: >...,..* ,             - ;■-.                6tr;
Daer na fouck ick inde felve vierde cromftreec wat langde datter over-'
, comt pp d'ander ghegheven breede 28 tr. 42®,bevinde                    30 tr,
Daer af gh�trocken�tr, cerfte in d'oirden, blijft langdefchil. ...          24 tr.
By aldien nu t'felve langdefchil niet evenen.waer,,oft immers niet nagher
nouch even mettet ghegheven langdefchil, ίο en foude die ghenomen tafel der
4 cromftreeck de begheerde niet fijn3en daerom foudemen dierghelijcke moe-
ten verfoucken �p een ander cromftreeck, en dat foo dickwi�s tot datmen het
derde des oudens even vonde, of ten naefteri even mettet ghegheven langde-
lchil: Maer t'valtindit voorbeelt even, daerom de begheerde crom-
ftreeck is de vierde�          .;■<■�.'                        , ■■., ;"■
Om nu de verheyt te vinden,ick f�uc inde bovei�hreven vierde crom-
ftreeck d'een ghegheven breede 5 tr, $9 ®, vinde daer op te over- ,
, comnien verheyt van ,�.-. .,,               , Vj .. 8 «.29®,
�n inde felve vierde cromftreeck fouck iςk d'ander ghegheven breede
2 8 tr.42®, vinde daer op te overcommen verheyt van r:i,\ 4otr.j7®.
Diens verichil vande verheyt 8 tr. 29® vijfde in d'oirden, is voorde ,, ,
begheerde verheyt. .. ■:,                                              , v 32tr.8;®*
Waer aft'bewijsdeurt'werck openbaeris. Tb esl vyt. Wefendedar%
ghegheven tweer plaetfen breeden en langdefehil,wy nebben ghevondenhaer
cromiireeckenverheyt,nadeneyich.                             � - ; ;;h �<>
9 VOOR STEL.              ^ vl :>
Wefende ghegeven tweer plaetfen breede en verheyt:
T� vinden de cromftreeck �n larigde�chil.
V..� *■'                    MEiGKf'         D.'Srnat�         πΟ
Tgh�b�urt dat ymant bekent fijn tweer plaetfen breeden, en verheyt van,
d'een tot d'ander, deur g'fling dieintfeylen daer op mach hebben ghenomen
gheiv�e�t, en dat hy begheert te weten decromftreeck en langdefchil, om fijix
toecommende fcyling daer na te rechten , of om fulcke twee p�aetf�n op den
Eertclqot recht te teyckenen,of daer op gh�teyekent fijnde, om t� fien hoe fijn
jf�kening daer me overcomt,en tot fulcken �ynde can dit voorftel dienen. . ,Y;, ,;
1 Tgh�gheven. Laet de weftlicker plaetfens breede fijn van ^tr. 59®>
van d'ander 28 tr. 42 ® ,en haer verheyt 3 2 tr. 8 ©. Tbeg'heerbe. Wy
moetenhaer cromftreeck en langdefchil vinden.
i VVerckjnetteco^ercromBreeck*
Om eerft decromftreeck te vinden, ick neem een Eertcloot welcke beteyc*
kent fy mette form des 7 voorftels,fet daer op d'een ghegheven plaets, latet fijn
de weftlicker,diens breede $ tr.59 φ alst'puntE :lckneem dier na een der fe-
vencopercr�mftreken die my uyter oogh duncktt'begUeerdctennaeftente
commen,legghende haer gronts wijflijn opt middelront Β D, die daer langs
henen fch�y vende tot dat des cromftreegx wij'flijn ΙΚ comme opt r3unt E: Iele
Ν ζ                    meet
-ocr page 148-
I4S 4 BoVCK DES ��RtCIOOTSC^IlIFTS,
meet voort met een pafTer na de wijfe als int 5 V�orftel van � langs de wijflijn
der cromftreeck,tot dat icfc heb de ghegeven verheyt 32 tr.8 ®,die comt neem
ickan L, welckpunt foo vallende, dat fijn breede de ghegh�ven is van28 tr,
42 ®,die ghenomen coper cromftreeck is de begheerde:Maer fulocnietghe-
beurende,men fal een ander nemen,en daer me dergelijeke d�en;en dat fodick*
wils tot datmen een crijcht waer in fulcke breede ali�o even valt, of ten naeften
comt, t'welck in dit Voorbeelt moet fijn voor t'begeerde de vierde Cromftreeck.
Om daer na het langdefchil te hebben > men fait foucken vande twee pun-
ten E,L? t'welck iy F M,en moet indit voorbeelt bevonden worden van 24 tr.
ig rirverckjnett�nghecromfiye�ckt�n �ertclo�t,
�m eerft de cromftreeck te vinden > ick verkies opeen ghecr�mitreeckfen
Ecrtcloot eenighe cromftreeck die myuyter oogh dunckt t'begheerde ren nae«
�len te commen: Laiet inde formdes 7 voorftels fijn de cromftreeck IK, teyc-
ken daer op deen ghegh�ven plaets, latct fijn de weftelicker als t'punt E, diens
breedeFE5 tr. $9®'. Ick meet voortmet een pafler na de Wijfe als int 5 vdor-
Itel, Van E langs de cromftreeck tot dat ick heb de ghegh�ven verh ey t van 3 % tr,
8 ®, die comt neem ick an t'punt L,'welck punt foo vallende, dat fijn breede
"L Μ de ghegh�ven is van 28 tr. 42 ®, de ghenomen cromftreeck is de begeer-
de. Maer fulex niet ghebeurende, men fal een ander nemen,en daer me derge-
lijcke doen,en dat fo dickwils tot datmen een crijcht waer in fulcke breede allo
even valt, of ten naeften comt, t'welck in dit voorbeelt moet fijn voor t'be-
gheerde de vierde cromftreeck.
Om daer na het langdefchil te hebben, men ialt foucken vande twee punten
E,L, t'welck fy F M, en moet in dit voorbeelt bevonden worden voor t'begeer-
de van 24 tr.
*
.''T"�' '.■■■■■■.!■:■ ' "■,/ :■'■'Μ'-'.                                                                                            .'■"�' ...                                                                                                                                   ' .■
2 hjr�erckjoorgheulen.
�m eerft de cromftreeck te vinden,ick fouck inde tafels des 4 vobrftels d'een
ghegh�ven breede in een der cromftreken,latet fijn de cleenfte van 5 tr. $9 ®,
Voor t'eerfte inde 4 cromftreeck, en fie wat verheyt daer me over-
comt,bevinde                                                                 8tr.2p®.'
Daer toe ghedaen de ghegh�ven verheyt (ick feghdaer toeghedaen l
r ��n dat d'�erfte breede de cleenfte was, want waerfede grootfte
tgheweeftm�h ioude moeten aftrecken)doende                       32 tr.8®.;
Comtverheyt                                                                    4011.37®/
Daer na fien ick inde felve vierde cromftreeck, wat breede datter
�vercomt op de verheyt van 40 tr. 37® derde ind'oirden,be-
vin(te                                                                          28tr.43®.
Defe breede even fijndemette ghegeven breede der tweede plaets,
foo is defe ghenomen vierde cromftreeck de begheerde: Waeri�
daer me oneven gheweeft,men foude derghelijcke moeten met
, een ander verfoucken , tot datmen fulex bevondeteoverconv
,men,of ten naeften.
Qm nu het langdefchil te vinden, ick ibuck eerft de cromftreeck
alfvooren,en fie Wat langde datter overcomt op d'cen ghegeven
breede van 38 tr. 4a ®>bevinde                                                 3orr;
Sghe-
-ocr page 149-
ίΐτ
S'gheli jcx wat langde datter overconit op d anderghegev�n breede
de van 5 tr. 59 0,bevinde �fr. y �' "                                      g ^
Die ghetrocken vanden o tr. vijfde in d'oirden,bIijft voor begheert
langdefchil . k^mJrJ�,�.. iijVt�wv ■ i> Ι-^ί&ί - ■■�"'■■ jft&k
WaerafV bewijs deur 1: werck openbaer is. Tbeslvyt. Wei�nde dan
ghegheven tweer plaetfen breede en verheyt, wy hebben ghev�ndende; erom*�
ftreeckenlangdefchil^nadeneyfeh. : ,.,,, f �,,, ..�,.,.,,:,,,.
,:;F             10 γ OOR STEL.^l�,. '■"■'■
Wefendeghcgeven tweer plaetfen cromftreeet 5 lang*
defehi^en d'eenplaetfens breede:Te vinden d'ander plaet-
fens breede en verheyt.
Tg η e G heven. Laet de cromftreeck fijn de vierde, �angdefchil 24 tr. en
d*'een plaetieiis breede wef�ndede wcitclickite enclcenfte} tr.i9®.
Τ Β � G HE er �) EV Wy Moeten vinden dander plaetfens breede en verheyt;
� - � ,                                                          ,�                                                                                                                                                                                        _                                                  ■                                                                                      _ .■....' (,.. r
j Vy-erchjnettecofercromflreecL                         , ^
Qmten eerften te vinden d'ander plaetfens breede,ick teyeken op eenigheri
Eertclo'��als die des 7 vo�i�els een punt gheli'jck E, op deghegeven breede van
-$it. 59�®'-� Daer na^want de ghegeven cromitreeckde vierde; is,ib verv�ugfi
ick de vierde coper cromitreeck alibojdathaer grorits wijflijn G Η pli�� opt
middeiront D Β, en dat de wijflijn ΙΚ gerake t'punt �; Tiefv� gebroent �n-
der het middachroutjick teyeken des mfddachrondts fne F int middelrondt
D Β, keer daer na den Eertdoot weftvvaert tot datter int middeiront van F
■af d�urloopen fijn 24 tr. des ghegheven langdefchils -,- t'welck valt neem lek
van'Ft�t M,en teyeken alidan des middelroUts me inde cr�mftreeck ^als "tfet
�plaetS van L: Dit i�o fijnde, L Μ is d'ander plaeti�ns begheerde breede; die
in dit voorbeelt bevonden moet worden van 2.8 tri%z0l En E Lis de be-
gheerde verheytjweleke ghemeten meteen paifer ha de wijfedes $ vobrft�ls*
�OJ 05
moet in dit voorbeelt bevonden worden van 31 tr. 8 © i
fiJ�HiV ίέϊΛ-,.^3
VVercl^petten^ecHmBnecl^enEeertcloot
�m eerft te vinden d'ander plaetfens breede, anghefien de vierde crom-
itreeck de ghegheven isj ick teyeken op den ghecromitreeckten Eertdoot 'm
eenighe 4 cromitreeck welcke ΙΚ iy,eenpunt als E3op de ghegheven breede
'van 5 tr; 59 CD; T'i�lv� punt E ghebrobht�nder het middadirbnt, ick teyc-
l;en de;s middachronts ihe F int middeiront DB: keer daer na den Eertdoot
weffwaert, tot datter int middeiront van F af d�urloopen fijn 24 tr.des gh�-
gheveti langdefchils, t'welck valt neem ick van F tot M,en teyeken alidan des
iriiddelronts fne indecromitreeck,als ter pla�ts van L. Dit fob fijnde LM is
'tfihde'r plaeti�ns begeerde breede3die in dit voorbeelt bevonden moet wor-
ilerivari is tr. 42 CD ,� En E L de begheerde verheyt, welcke ghemeten na de
wiji�des $ voorftels moet in dit voorbeelt bevonden worden van $zm 8/0.
,.:,:,., jt,;d dyyq. N-"-j ■ i                i Wenk
f ■ ■ ' vW .,-.'" '                                                                                                                                        ' ' A�-                                                                                   '� '
'y-s-sf^ f*�                                 ■■";                                      ■,                                                                                                                                                                                                       . ..- ' ..:■. ,.'■'.*'' "'-ί ■ ■'■--■ '-"■ ■■-■■■ ^j�'^k. ' -■■'
■■�■ "V
-ocr page 150-
^b 4B0VCK DBS S�RTCLOOTSCHRIFTS,
$ VVerc^�etghetaleft,
Ick fouckde ghegheven breede 5 ir. 59 ® inde tafel des4 voorftels inde ghe-
gheven vierde cromftreeck,el� fie wat verheyt en langde daer op overcomt, be-
! vihde verheyt                                                                8 tr.29»
En langde ''biK                                                                 �tr�
Daer toe vergaert het ghegheven langdeichil (ick fegh vcrgaert om
dat de ghegheven breede dedeenfte is, waerfe de grootfte men
Fou moeten aftrecken) doende ;                                         24 tr. '
Comt langde                                                                    30 tr
Daer op vinde rekte over commen indcbOveichreven4ltreeck, de
■j breede der tweede plaets voor t'begheerde                             2 8 tr.42 0*
En vindeoock daer nevens de verheyt van                                40^.37. ,
Diens verfchil vande verheyt 8 tr. 29 ©, eerfte in d'oirden ■, doet
�� voorbegheerde verheyt                                                   32 tr,8.
Waeraf t'bewijs deur t'werck openbaer Is. Tb E 's l ν Υ τ. Wei�nde dan ge-
geven tvveer plaeti�n cromftreeck, langdeichil, en d'een plaetfens breedej Wy
hebben ghevonden d'ander plaetl�ns breede en verheyt3na den eyfeh.
11 VOORSTEL.
Wef�nde ghegheven tvveer plaetfencromitreecfc,d*een
p�aetiens breede en verheyt; Te vinden d'ander plaetfens
breede en het langdefchii.
::kKn!                            Μ � RCK't.
\ίΠ�7 :;/:-:'.i'� ,;:.�'; j-i: -.�>■                 '■■ ■ - .
:.; iGenomenanymantkennelicktefijn op wat cromitr�eck darmen van d'een
plaets tot d'ander i�ylt, voort d een plaetfens breede en de verheyt, die deurgif-
ilng intfeylen mach ghevonden fijn, waer me hy begheert te vinden d'an-
der; plaetfens breede , en het langdefchii, om die op een Eertcloot te teyeke-
#�0, of daer op wefende te mcughen fien hoe lij η rekening daer me overcomt,
en tot fulcken eynde can dit voorftel dienen. Tghegheven. Laet de
erom ft reeck fijn de 4, de breede der Weftclicker plaets de cleenite wefende van
5tr. 59 ©,en de verheyt 32 tr.8©. Tbegheerde. Wy moeten vinden
c?ander plaetfens breede,en het langdeichil.
�i ?                     i VVenh^ rmtte cojxr cromMreec%
'... �ck teyeken pp den Eertcloot des 7 voorftels eenich punt als E1, op degirege-
to breede van $ tr.59©,vervough daer op de vierde copercromitreeckjfe we-
ten alfoo dat den gront G Η pafte opt middelront D Β ^en de wijfljjn IK op E:
lek meet voorts met een pafl�r langs de klvc wijflijn 1Κ, van E oofiwaert (om
dat E deur t'gegcven wcftelickcr is) na K, de ghegheven verheyt van 32 tr.8 ®,
na dcwijfedcs 5 voorftels, welcke comt neem ick tot L. Ditfoo lijnde,ick
fouck de breede van L,welcke is L M,die in dit voorbeelt bevonden moet wor-
den voor t'begheerde van 28 tr. 42 ®.
Daer na fouck ick der twee plactfen langdefchii F M/welckmen in dit voor-
beelt bevinden moet voor t'begheerde van 24 tr>
2 Wenk
-ocr page 151-
rs τ
..;.
"i � er t.
1.Ί
V Α N.D&r Ζ E Υ tS �^R � IC E N. , .                 � c ι
Ick verkies eehighe gheteyekende vierde cromftreeck daer ick d� ghegheVe�i
breede in teyckenencan.:iatet inden Eenc�qot des7 vborftelsfijhde crom-
ftreeck I K,waer in gheteyck�nt is t'punt E J foo dat fijn breede F�doe d�gh� �
gheven 5 tr. 5 9 0: Ick meet voort met een pafi�r langs de wijflijn ΙΚ Van E
ooft waert (om dat E deur t'ghegheven de weftlicker plaets is) ha Κ > de gheghe-
ven verheyt van 3 2 tr. 8 ®, na de wijfe des 5 vo'orftels > welcke comt neem iefe
tot L. Dit Γ00 lijnde ick fouck de breede Van L > welck is L Μ ■, die in dit voor-
beelt bevonden moet worden voor t'begheerde van 28 tr. 42 Q.
Daer na fouck ick der twee plaeti�n langdefchil F M,t-weickmen in dit voor*
beek bevinden moet voor t'begheerde van 24 tr.
/            /                                '\                     >                                         V            \
f      /                   *    , '                           \
3 VVUck^d�orghetak�, \
Ick f�uck de ghegheven breede 5 tr. 5 9 ® inde ghegeven vierde er�rhftreeci�
der tafels des 4 voorftelsaen iie wat langde en verheyt daer op overe�mt, bevin-
de langde                                                                       �tr.
En verheyt                                          y                 /          8tr.29®�
Daer toe vergaert de ghegheven verheyt (ick fegh vergaert om dat
de ghegeven breede de cleenfte is^waerfe degrootftemen foude
moeten aftreckenj doende                                         / 32tt.8 0.
Comt verheyt                                                         / 40tr.37.Qi
Die ghcfocht inde b�vefchreven vierde cromftreeck , ick vinde
daer nevens te overcommen voor begheerde breede der tweede
plaets                                                              .             28tf.420�
En vinde oock daer nevens de langde vdn                                  30 tr.
Diens verfchil vande langde 6 tr. eerfte in d'oirden, doet voot be-
gheert langdefch�i                               -�' fira hl > -' iqp^n&irfftf�tyill
Waet aft'bewijsdeut t'werekopehbaer is. ^Tb es l V y'T;1 Wefende dang�-
ghev�h twter plaeti�n cromftreeck,d'een plaeti�ns breede en verheyt:Wy h�&
ben ghevonden d'ander plaetfens breede,en het langdefehilyoaden eyich.
kERCKT.               ■■nsmr:%
7 :
Wy hebben hier vo�reri ghefeyt vant feyldn op rechte en eromm� i�ylftre-
ken, maer wantter in groote zeevaerdenjnoch ghebruyekt wort daert de ghele-
ghentheyt toelaet een vvijfe van feyling ghemengt van beyden, te weten een
achtfte ftreeck met een middachront, foo fullen wy daer af hier wat vcrmaeii
doen- Laet inde volghendeform Α Β den Eertcloot beteyekenen, diens mid-
delront Α B,en noortfehen afpunt C, voort fijn D, E, twee plaetfen van vcr-
fcheyden langden en breeden, deur welcke ghetroeken fijn de twee evewijdige;
londenDFen EG, Om nu van E tot Dtefeylen , niet op een rechte noch
cromme ftreeck alfvooren, maer op een middachront meteen achtfte ftreccki
Alen i�ylteerft van E af recht noortwaert an,opt middachront E F, tot datmeri
�ch vint op de breede diemen weet D te hebben ,t'welck fy neem ick tot F:daei
11a keertmen weftwaert5blijvende gheduerlick op de i�lve breede^t is geduer-
lick varende op de achtfte cromftreeck tot datmen ter begheerde plaets D
<;omt.                                                                                    ',
Merekt noch datmen foude meugheneerft beginnen te feylen van� recht
, Ν 4                   weft*
/
-ocr page 152-
*                                                                                                                                                           ,. ■                                                                                                                                                                                                                                                                  > *� *>                                                                                                                      ■■■■■ Ί$&*
f/i 4 Bovcr DES E�UTC���^TSGHRIFTS,
Weftwaert an,d'ats gheduerlick �p de achtfte cromftreeck, tot datmen hadde de
langde van D,als tot G,en daer na van G recht noortwaert an, tot datmen op
j�>icpnit::npfth altt niet en Waer�yt Pirfaeck van vVitiden of ftrPpmen, di�men
van te vQ��Hri-wift dat hirid�rkc�.rpuden iijn J Cd waertbetere�ril; te f�yien'van
' )
■τ
� op �>en van E op D, dan eerft van E op G, en van G op D, uy t oirf�eck dat-
men met meerder fekerheytjvan Β tot Dop een fel ve breede can blij ven, ,dan
yanG tot D pp een i�lve langde,inder voughen dat foo veel men deur afleyden-
de ftroomenof qua rekeningjin langde mifgifte,foo verre foudemen teooftlick
of weftliek van D commemla fukx, datmen fomwijlen als D een cleen Eylant
waer, niet weten en foude (ghelijckt metterdaet dickwils ghebeurt (ofmen
daer af ooft of weft waer, niet teghenftaende men de breede verl�kert hadde:
Maer van E eerft �ioortwaert an varende, t'iy datmdi wat �oftlicker of Weftlic-
k�r dan opF ter begheerde breede comt,fen doet daer iiilcken hinder niet,wint
blijvende mt feylen me D altijt op de beh�irlicke breede, nien moet Dont-
i�i��teh. ;-Vj                                                     ■'..■■.:ti'.uvl .           yh ν ,
Tot defe ivi jf� van feyling op een achtft� cromftf �eck met een middachronr,
χή/behouftmcn gheen rekeninghen als de voorgaendc van rechte en cromme
�ieylftreken,maerf en is foo corten wechniet} gelijiktnen inde form operibaet-
fick fiets,                                              ;*                           f.'-- d-j::<lti
'■;;*3
ANHANG
:.. ;./;■;� jj
'hoatiln:-�
*4teW'
k-H-
p**�»*
-ocr page 153-
�y ..■"''■■:.                                ■'.;■' ■'                                       .t ■■■■■"-ί''''■:■.".'■"'■...'■� .■■                                    ' <■■ �>'' . '.: '/""" '
VANDE ZeYLs'tRJEKEN. 7 of'ί 1^5
Α Ν Η Α Ν G
DER GROMSTREKEH
1 HOOFT STICK.
Verhaelopdeoirden dercromftreken.
�mmigeals #<?�ίτ/ #/^nemendecromftreken te beginnen vant
middachr�nt af na t'middelront toe, noemende die van noort ten
ooften d'eerfte, nooit noortooftde tweede, en f�b koorts. Ander
als Edwart Wrtght, tellen van t'middelront af na t'middaehrontj
n�emendede cromftreeck van ooft ten noorden d'eerfte 3 ooft no�rdooft d�
tweede,en foovoorts.Maerwanttetom twijfeling te weeren, goetwaerdat
alle die van def�ftof handelen,int noemen der cromftreken �enielveoirden
volghden,ibo heeft my oirboir ghedoeht mijn ghevoelert te verclaren,waer-
om ick meyn datter meerder reden is te beginnen van het middachront,ghe-
lijck vvy hier v��ren oock ghedaen hebben,dan van t'middeir�nt,als volght s
Voor al wanneermen i�ghf d'�erfte cromftreeck die te weien,welck�eerft
na t'middelront volghtjibo en is dat niet eyghentiick gciprok�n den * Doen- Effideni:
der buyten t'middelront fijnde,dadelick ofdeur t'gheftelde,wantmen iriiiilck
anfien dan niet en loude m�eten i�gghen d'eerfte cromftreeck vant middel-
ront af, dan d'eerfte cromftreeck van een evewijdich rondt mettet middefe
ront; Maer dat foo ghenomen, t'f�lve evewijdich ront eii lal in d'oird�n der
cromftreken niet vallen ,t'welek nochtans gheen rechte ftre�tk fijnd� eer�
cromftreeck is, volghende haer bepaling. Dit anghemerckt, de natuerlicke
oird�n fchijnt te vereyifchen datmen t'midda'chront neme voor begin, want
van daer aftellende, ibo valt de opftenweftftreeck me onder de cromftreken,
wei�ndeaitijt de achtfte na t'behooreni�n daet�m hebben wy hier v�oreti
dicwiji�ghevolght.                                                                      λ ^
% Suo�FTSTicK.
Van Tettm Nonius feyl, angaende de ghetalen dei
ctomftreken.
Nadien de Portuguijfen en Spaengnaerden eerft erhfteiiek de groote zee^ ;
vaerdeh anghevanghen hadden3foo viel by hun anmerckmg op de gedaentc J
en eyghenfchappen der cromftreken :Waer af den vermaerden\yifconftnaei.
petrwWnw handelende,heeft ghefchreven vandeghetalen dienende t�tte|,
formen der felve3maer fy en wierden by hem niet rechtghenouch getroffen*
t'welck ick niet en i�gh tot fijn verachting,want den gront daer hy �p boude^
haddeuyterlickf�ovaftenanfien,datd'alder ervarenfte voort'eerfte lichte-
lick fouden ghemeent hebben de faeck fo�te wefen,enby aldien hem fulcke
oiriaeck van proef ontmoet hadde, als anderen na hem welbe jeghertde , hy
foude ibo wel als and�ren t'ghebreck bemerckt hebben,
Tis dan te weten dat hyint zi Hooftftick fijns ζ boucx deReg. & w8r.
befluyt de houckma'ten der boghen vanden aipunt totte cromftreeck in
....... -                                                 *Φ&�
-ocr page 154-
I|4 4 Bovc'k dés Eertcioötschrifts;
è
Com'iHua
*gheduerighe èveredenheyt teweièn 5 Als "inde voorgaende form des 3 voor-
ftéls, (alwaer w| nemen R � de vierde te fijn)dat ghelijck houckmaet van � R,
totliouckmaet van � X?alfo houckmaet van � X, tot houckmaet van � Y,en
van � � tot die van � �, en van � � tot die van � �; én van � by tot die van
� �, en daerom doek ghelijck houckmaet van � R, tot houckmaet van � �,
alfoo houckmaet van � b> tot houckmaet van � �: Doch dat gemift te wefen
blijekt aldus: De driehouck � R X heeft drie bekende palen, te weten de fijde
� R 90 tr. den houck � R X45 tr.cn den houck R � � � tr. Hier me ghefocht
"de fijde � X,wort bevonden van 89 tr. diens houckmaet doet 9998: Sulcx dat
de houckmaet van � R, in foodanighen reden is totte houckmaet van � �, als
Xöopo tot 999.8, JLaet hu de cromftréeck van R tot b} foo na den * afpunt ghe-
Commen wefen, dat � b doe 10 tr. diens houckmaet is 1736. Dit iöo gheno-
men,de houckmaet van ïvl � foude moeten doen 1736, want iêggende houck-
maet van � Rioöoo, geeft houcmaet � X 9998,wat houckmaet van � b 173 6*
Cbmthouckmaet die fijn foude voor � Zalfvooren 1736: Maer de lèlve foo
niet te wefen wort aldus bethoont: De driehouck � b � heeft drie bekende pa-
lende weten de fijde � b 1 o tr. den houck � b � 45 tr. en den houck b � � � tr.
Hier me gheibcht de fijde fyl Z, Wort bevonden deur het 42 voorftel der cloot-
fchedriehoucken van 8 tr, 3 3 ©, diens houckmaet 1487, sioot verfchil heeft
vandevóbrfchreveni 73 6, t'welck fy foude moeten doen om met d'ander evc-
redenichte fijn- SulcxdatdeboochMZ,die volghende t'gheftelde maer en
doet 8 11*33 ®^ wort riad'anderreghel bevonden van 10 tr. t'welck 1 tr. 27 0
te veel is. Maer fulcken feyl vallende op alleenelick een everedenheyts werc-
jkmg,fóómachmen denckenwat grooter feyl datteropMZboven dat noch
moetcómmenydeuralde voöigaehdè verfaemde feylen der werekinghen ces*
irnen tottéh boyeichteven 10 tr. vanden aipuntgheraeckt.,
"Polum.
�����':-'�&�.�>
l HO OFTSTICK.
inde tafels der cromftrekèn deur Edvpart
.na Varit
Wright.
Na de Portuguyfen en Spaengnaerden fijn in groote zeevaerden'deEnghel-
fchen ghevolght,welcke op dèfeghèdaente der cromftrekèn oock acht nemen-
de, hebben t'feyl van Nonim bemerekt ,en tot verbetering van dien foo fijrider
ènlancx üy tghegheveh tafelen der cromftrekèn deur Bdwart Wright, als die des
4 voorftels van defen,welcke de faeck naerder commen: De proef daer ick fulc-
ke meerder naerheyt deur vermoede, was dat ick na d'eerfte wijfe des maeckfels
der tafels vande cromftrekèn int boveichreven 4 voorftel, focht de breeden des
vierden cromftreecx,(in welcke t'werck licht valt,� deur ghediierighe vergaring
ionder menichvulding of deeling , om dat raecklijn en rechthouckmaetvan
45 t� daer even vallen) en dat tot op den 78 tr. der langde , waer op ick bëvant
fóvércómmèri 61 tr. 26 ® :Maer Wrights tafels hebben tot fulcken plaetsói tr.
14 �, die óp foo grooten langde maer 12 © én ichillen: Boven dien was my
noch bekent dattet ware ghétal, volghende fulck ghéftclde, minder moéft fij�
dandie <5^tr. 26 �: Sulcx dat my dit^alsgheieyt iSjVermoén gaf van die tafelsde
fake na te commen: (Maer hoé de ghetalen der tafels van ander cromftrekèn
met fulcke rekeningen övercommen,en heb ick deur ander belet niet Verfocht)
Doch eniifer de rechte grbnt noch niet vokommelick ghetfèrTen. Om hier af
feïclaring te doen,foo fchrijf ick éerft t'navolghendë
VER.
-ocr page 155-
Vande Zeylstreken.
VERTOÖCR
lis
Ghelijckdescromftreecxafvvijckingvantmiddelront
op haer voortganck eens langdetraps, tot haer afvvijcking
op haer voortganck van noch een langdetrapdaer an vol-
ghende: Alfoofeer na fnylijn door t'bcgin van die laetfte
voortganck, tot fnylijn door t'begindeseerften voort-
gancx.
Tg hegheven. Laet � � C D een Eertcloot fijn diens afpunt �, mid-
delront � ED,waer in gheteyckent fijn de vier punten E,F,G,H, fulcx dat E F>
EG,G H,elekdoen � tr. Op defe vier punten E,F,G,H, fijnghetrocken de vief
middachboghen � E, � F, � G, � H$ voort fy EI een cromftreeck , ick neem
d'eerftejfnyendede vier middachboghen in K,L,M,Ij Daerna fyghetrockende
booch � � evewijdich met F E,en L O met G E, fnyende � F in P,Pgheli jcx fy
ghetrocken de booch � QR evewijdige met � E en fnyende � G in Q: Daet
-ocr page 156-
3^6 4'BOVOK DES EeRTCLOOTSCHRIFTS^
na ly ghetrocken d'eerfte cromftreeck van � deur � tot CKdie even en gelijck
moet fijn mettet deel KLM.
Dit foo wefende F � is des cromftreecx afwijcking vant middelront F E D op
haer voortganck eens langdetraps: Datls, de cromftreeck voortghegaen heb.
bende van E tot Kjdaerfe in langde verandering ghecreghen heeft een trap E F;
foo is opdie voortganckeens langdetraps, haer afwijcking ghewörden F K, of
E � als'daer me even fijnde, om dat � � evewijdichis met-F E deur t'gegeven:
En aifoo falmen verftaen dat � O is des eromftreecx afwijcking op haer voort-
ganck van een langdetrap meer,met te commen van � tot L,waer op fy afwijc-
king ghecreghen heeft foo veel als van � tot O , om dat L'O evewijdich is met
G E deur t'ghegheven: En om derghelijcke redenen is O R des cromftreecx af-
wijcking op haer voortganck van noch een langdetrap meer, met te commen
van L tot M. Sulcxdat � O is des cromftreecx afwijekingop haer voortganck
eens langdetraps, en O R afwijcking op haer voortganck van noch een trap
daeran volghende. ïbeghee rde. Wy moeren bewijfen dat ghelijck
� O tot O R, alfoo (eer na de fnylijn van des Cloots middelpunt deur L begin
deslaetften voortgancx L �, tot fhylijn deur K. begin des eerften voortgancx
� L; Maer de fnylijn deur N,is even ande iliylijn deur K, om dat � � evewijdi-
ghe is met F E: En fghelijcx is de fnylijn deur 0,even ande fnylijn deur L, om
dat L O evewijdighe is met G E, en dacrom moeten wy bewijfen dat ghelijck
� O tot O R,alfoo fnylijn deur Ó,tot fnylijn deur N.
Maer om hier te fegghen tot wateynde dit ftreckt,en de fomme des voorne-
mens int cort te v<;rclaren,foo is te weten dat wy bethoonen fullen,de ghetalen
indeboveichrevcn tafel ghevonden, nfet teovercommen met defe evereden-
heytjcn daerom niet heel recht te wefen. Voort hoemen deur fulcken gront
ghewifiè tafels canmaken,hoe wel deur een moeylicker wereking.
TBEWYSi
ILaet ons nemen deform in d'eerfte bepaling des houckmactmaeckièls,waer
inteanfienvaltdatdendriehouck � �I, ghelijck is mettendriehouckAFC,
Bemokgi. diens* lijckftandighe fijden everedenich fijn, te weten
Ghelijck �I tot � B,alfoo AC tot � F,
Maer � C is even met � B, en G C met � F^daerom
Ghelijck AI tot � B,alfoo � � tot G C.
Maer �1 is fnylijn, � � rechthouckmaet, en G C houckmaet vanC E, te
Weten des fchilboochs van � C, daerom icgh ick by ghemeene reghel,dat
Ghelijck eens boochs fnylijn tot rechthouckmaet,
alfoo rechthouckmaetjfot ichilboochs houckmaet.
Dit foo fijnde,wy commen nu totte fbrm deiès vertoochs, wacr me ick om
defe bewefen everedenhey t aldus fegh:
Ghelijck int vierendeelronts � E, fnylijn deur N, dats fnylijn des
boochs � E,tot rechthouckmaet,alfo rechthoucmaet, tot fchilboochs
houckmaet van � E wefende houckmaet van � �: Dats andermael
int cort ghefeyt: Ghelijck fnylijn deur �, tot rechthouckmaet, alfo©
recht houckmaet, tot houckmaet van � �. En weerom
Ghelijck fnylijn deur 0,tot rechthouckmaet, .,»
alfoo rèchthouckmaet,tot houckmaet van � O.
j-                                                                                                                                                                                               ■ ; ;                                                          "',' "^■-,:,.,ri ',.■■'                              ,.. p,:^,,... .-'^;- '"                                                                                                                                                                                                                                          v.; ■■■ -
Maer
-ocr page 157-
« � �; Vande Zetlstreke^ � ? ? 157' f
'Maer rechthouckmact aldus inde twee voorgaende ëvercdehhèden middel,
everedeni'gheiijnde, foo volght daer uytdat��� . ■'.-.■';'cmr/:
,; GheÜjckfnylijndeurNjtotihylijndeurO- ; � *
: alfoo houckrnaet van � 0,tot lxnickmaet van ANï >,               ^
Maer ghelijck houckrnaet van � O, tot houckrnaet van � �, aliöohet rondt
diens halfmiddellijn de houckrnaet is van � �, dats t'rondt daer L � deel af is^
tottet rondt diens halfmiddellijn de houckrnaet is van � Njdats.t'ront daer � �
deel af is:, Daerom            7 h 1 ... *~�-��* �. �. -\-.\, \ ... �<.~�$� �?�
Ghelijck fnylijn deur N,tot fnylijn deur O, alfoo het rondt daer LP
; deel af is,tottet rondt daer � � deel afis.
Maer ghelijck het rondtdaer LP.deelaf is, tottet rondt daer � � deel af is,;
alfoo het deelL �, tottet deel � �, wantelekis ï tr. fijns rondts deur t'gheghe-
vcn: Daerom . ...�'�.".;.:'.;'.'r;- � � /fy^Li-'-^'r^ ■''■''{''ir^bc^;^'^ ^lril:jï
:■; Ghelijck fnylijn deur N, tot fnylijn deur Ö,alfoo L P, tot � �.
Maer LP en � � fijn lijckftandighe lijden in twee driehoucken QJLP;
� � �, die na ghenouch ghelijck fijn,(ick fegh na ghenouch^uyt oiriaeck datfe
fo na malcander ftacn»en fo cleene lijden hebbepjWaer deur oock int vertooch
ghefeytis Alfoofeer^jdaerom fy fijn met d'ander lijckftandighe QX,PKevè-
redenichj.datis         ,         ./...,         -*>                             ...
Ghelijck L � tot � �, alfoo QL tot � �:, En veryólghens >
Ghelijck fnylijn deur N,tot fnylijn deur Ö,alfoo QJL tot PK.
Maer R O is even met QjL,en O � met PK: Daerom
Ghelijck fnylijri deur N,totfnylijn deur O,alfoo R O tot O N. uit
En deur verkeerde reden, , ..- % a� rr-vA ïb'jii^.ó };\<>
GJielijckON tot O R} alfoo ihylijn deur O, tot fnylijn deur N. ,' ,
� � E s L � � �. Ghelijck dan des cromftreecx afwijcking vant middelrönr,
op haer voortga nek eens langdetraps, tot haer afwijcking op haer voortganck
van noch een langdetrap daer na volghende: Alfoo ièer na fnylijn door t'begia
van die laetfte voortganck, tot fnylijn door t'begiri des eèrftén vóortgancxj
t'welckwybewijfenmoeften.                                 ,                        ;
- Defe everedenheyt aldus vaft en bekent fijnde,wy fullen tot óns voorgheno^
men verclaring van t'feyl der tafels commen, . �:          i r«:
.. LaetEIindefprmdefesvertoochs^beteyckenend'eeriteciOmftreeckjdacrin
Wy ons voordellen te moeten vinden de twee breeden F K, G L. O m dan eerfl
te vinden F K,ick fegh den driehouck � F E (die rek ten eerftcn voor plat anfiej s
om dat fulcke driehoucken inde tafeis voor plat.ghcnomeh wierden) te hebben
drie, bekende palen, te weten den houckK.EFyS tr.45 ©,KF E recht, en F E
1 tr. Hier me ghefocht de fijde � F, en alles berekent met rechthouckmaet Van
ïópooooOjtot op © toe,wort bevonden deur het 4 voorviel der platte driehouc-
ken van 5 tr. 1 © 3 8 ©,. Maer E � is even an E �, daerom E Ndoet oock 5 m
� � �; 8 g). Nu dan � E bekent fi jnde,en om na de regel des voorgaenden ver-
toochs te vinden Np,ickfég aldus: SnylijndeurNydatsvan NE5 tr'.i © 38©
doende 1003 8616,ghèeft fnylijn deur E doende iooocooo, (die ,wy hier fnylijn.
heetenyhoe wel het eyghentlick gheCn en is, maer om de naèm na de rcghel té
ghebruyeken) wat de booch � E 5 tr.: 1 © r| 8 ©? Comt voorde booch NO
j tr.o.© 28 ©: Die vergacrt tot � E 5 tr.ï © 3 8© ^ comt voor.E O ,datsoock
voor deDegheerde G L10 tr. � ©6 ©: En foo veel wort oock volcommelick
bevonden vplghende d'eerfte wijfe des maeckfels vande tafels der cromftreken
int 4 yoorfteljWant � � als gront des rechthouckighen driehoucx � � �, doet
� 9 �© 4^ © >waer me de réghcl ge volghtsdeur rekening der platte driehoucken;
O                      men
-ocr page 158-
15* 4B0VCK D�S EeRTCLOOTSCHRIFTS,
men bevint Κ P3dats oock voor Ν O van 5 tr. o{�) 28 ®, en vervoJghens E O
inde bovefchreven volcommcnheyt, Maer niet alfco deur de tweede wiji�,want
alles met © ghewrocht,daer comt voor G L �o tr.i ®, Maer om de fel ve twee-
de wercking hier bre�der te verclaren ick fegh aldustGhefocht inde tafel der ver-
iaemdefnylijneriwatterovercomt op 5 tr. 1 © 38 © van EN, wort bevonden
3020, daer toe vergaert noch eens 3020 comt 6040, waer op inde fel ve tafel
�vercommen voor G L of E O ιό tr. 1 ® , die 1 © 6 © verichillen van d'an-
deriotr. 2® �©,en daerom en is dit niet heelvoJcommcn , wanthierme
Voortgaende men gheraecktallenx' tot noch wat meerder verfchil.
Merckt noch wijder de reden te vereyflchen,datmen int foncken van Κ F des
driehoucx Κ F E,den fel ven drieho�cknict en behoort te nemen voor plat, ge-
merckt de tweefijdcn daermen rekening me maeckt als E F D F Κ boghen fijn,
fuicx dat F Κ gcl�cht deur rekening der clootfche driehoucken. wort bevonden
van 5 tr.o © 31 ©,die vand'ander 5 tr.i ©38® verfchilkn 47® .Want hoe-
weldie in haer ielven voor t'cer�ecleen fijn,int vei volgh wordet fcyi grooter.
4 HOOFT STICK.
Hoe t'maedci�l vanghevvifTe tafels der cromftreken
fcude meughenghefchi�n na t'ghcvoelen des Schrijvers.
1 Ghelijckghevonden is Ν O, deur een wercking getrocken uyt het vertooch
jnt3HooftftickdefesAnhangs,alibofalghevonden worden ORj fegghende
ihylijn van G E, gheeft fnylijn van Ν E , wat de booch Ν O ? t'gene daer uyt
comt is voor de booch O R}welckc vergaert tot O E,men crijcht E R,dats oock
Η Μ breede des 3 tr. der langde. En om daer nae te vinden de breede van noch
ccrilangdetrap voorder^die ick neem te wefen R S, ick fegh: Snylijn van R E,
gheeft fnylijn van O E, wat de booch O R \ t'ghenedaer uyt comt is voor de
booch R S,en i�o voort met d'ander.
Merckthu noch dat deur t'nemen van cleender boghen der langde,i�ker-
der werek valt dan deur grooter,oni bekende oiriaken:Maer om verfekert te fijn
datmende boghen cle�n ghenouch neemt, dat ial gheichien deur een dobbel
wercking, aldus toegaende: Benevens t'vinden der breeden deur t'nemen der
langdeboghen van trap tot trap als hier vooren, foo falmen noch doen een an-
der wercking van halve trap tot halve trap, foo langhe allfe gheen hinderlicfc
verfchil en hebben: Maer beginnende hinderlick verichilte crijghen, men ial
deerfte wercking van trap tot trap verlaten, blijvende by die van halve trap'tot
halve trap,endaerbenevens noch vougende een wercking van vierendeel traps
tot Vierendeel trapsjdats van 15 © tot 15 ®,welcke voorder commende, fool�
ooqk hinderlick veiichil creghen, men ial die van halve trap tot halve trap ver-
laten, en voughen by d'ander een wercking van noch cleender boghen als van
ίο © tot io @. En daer me canmen,hoe wel de wercking moeylick valtjtot ft*
fcerheyt commenjwant gheen hinderlick verfchil vallende tuflehen twee werc-
kinghen, deenedeur t'nemen van heele langdetrappen,d'ander van halve, ten
is niet noodich foo verre met noch cleender boghen te wereken dan met halve,
want t'ghene men daer deur naerdcr vonde, foudedoor meerder moeyte ghe*
ichien fonder tot voordeel te ftrecken*
Merckt noch dat Toornen deie wercking wilde doen na d'eerftewijfedes
fnaeckfels vande tafels der cromftreken int 4 voorftel, t'foude oirboir fijn eerft
ψ maken een tafel van t'ghene ι ir. langdci�hil buyten tmiddelront,doet
in
I                                                                                                        . ■
'. ■ . ■■■■f ■ ' ■' ' ' '                                                                                                  '�.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          ■ ■
-ocr page 159-
'Ι
ί
Van�e Zevistr�keK.               ΐίΡ
in ©-,0 �n© des middel ronts,als detafeldesachtften cromftreeciif, en dat niet
van 30 tot 30©der breedejrioch berekent tot op (f)a�sdie,ma�tvan© tot ©
der breedc,en berekent tot op ©.
De moeytedes maeckfels vanfulckentafelghedaen wei�rideytis kennelick
dat de voorder wercking dan ghefehien ibude alleen deur menichvulding ίοη-
der deeling,daermen na de voorgaendeander wijle met fnylijnen3benevens d�
menichvulding een decling moet doen, doch en ilTer dan fulcken �tafel niet t�
maken.                                   ;
Dit is de fekerfte wech die my nu te vooren comt , en hoe wel de wercking
moeylick ibude vallen,doch eens wel ghedaen Wefende b men foude hem daer
op meughen betrouwen. Maer i�oder middelertijtdcur ymant ander lichter
wercking met ghenouchfaem beWefen fekerheyt ghe vonden wierde, t'waer
billich die te aen vaerden.
5 HOOFTSTiCK.
Hoemen fcherper opt Zeecompas foude connen feyleit
dan na t'gh�meen ghebruyck.
Het zeecompas placht eertijts ghedeelt te fijn in 8 (treken > t'Welck daer na�
doen de wijder zeevaerden nauwer toeficht vereyfchten,gheconimeri i's tot |M,
En hoewel eenige die halvenjVooidercom mende tot 04 itreken,'doch: houden
ander defe laetfte deeling voor onnoodich, achtende rmcnfehen g�ficht ineen
varende ichip op foo clceneghedeelten des rontsgheen feker oirdeel te connen
hebben. Maer fijn V o r s τ e l 1 c κ Ε Ghe ν Α de defen handel der fcherp-
i�yling grondelick overd�ncken de, heeft daer af middel voorgewehtiom,fmen-
fchen oirdeel feker te connen fijn niet alleen op 64 ftreken,macr op (treken van
trap tot trap der 360 daermen de ronden in deelt, ja tot op ghedeelten eens;
*raps, fulex dat vericheyden menfehen op een varende fchip t'famcn in het zc�-
compasficnde/ullen al ghelijckelick uyt eenen mont noemen eenfelve trajy
ja helft of vierendeel van dien,nadat den tuych groot en iorchvuldelick m,oeht
ghemaeckt fijn. Ende want dit ftof is niette voorgaende ghemeehfehap heb-
bende,foovervoughicktTelve in defen Anhang, daer af een corte verclaring
doende met twee voorbeelden,
';.■.■■ 2iA\V)\ rj.-,; "i � ..■'."> o t. '■:.                   ", ",',; ■>' � ■?*';>'■':■ ,» >; * ί .Ulij i"i'1"'! O'j.vIOV»* ii'.'-^LC/�";'
rj fVoGrbeelt deur eenzjecomMs m^teldy�^�ijfpap�f.
- -ILa�r Α Β C D EEG een zeecompas beduyen, waer in een-rondt M;f papici
fy, biet met 3 2 ftreken na de ghemeene wi jfe, maer m�t 3 <S� n\ te weten telde
^ierende�lronts in 90 tr.gheteyckent opt uyterfte des cants van t'felve papieren,
-b�g�hriehde de telling in ydcr vierendeel� vahtmidda�hrdhdt af: En daei? onder
noch een ander rondt ftijf papier,waerin hetyfer geitreken m�t zeylft�en vaft
Jight, om alfoo na t'gh�meen ghebruyck de afwijeking d�s yfcrs vande^l�ly Top
groot te {lellen, als de feylnaeldens afwijekingyant noordenop de tegeniwoor*
digh�plaetsvereyfcht.^1                        :        .;�;-:; 00I ;
rni�pd�h^�ytecantdercafie van fulcken compas, fy ghetr�cken een Ηηϊ iccht
over eynde als C E.daerria het liniken C H,yan C na t'middelpuntd�s kompas
�te^k�ride, en noch een ander van Η r�cht neerwaert ev�wijdich eommende
ii��tCE� Voort fyhet puntAfoo^datdeverdochtelihivari�tofA,ftrecke
J?i.!\j'j'if lij-} '                                       ,:/-�\.4'.�:; :f!             J Q a            U% ':'recht
■ *■;■ Ύ' '■'■''''S ■ 0*-                  ■                                                                                                      ■■
■ '■> ':a \ ik>.                                                                     ; r                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  1 ',-■■■
-ocr page 160-
ϊ�θ 4 BovCK DES EEfcTCIfaDTSCHR��tS,
�echt over 'f middelpunt vant compas: Daer na fyvan Α noch een Jini recht
«eertwaert ghetrocken �pden buytecant tot G, als Α G, fulex dat de verdochte
lini van E tot G, ftrecken moet recht onder t'middelpunt vant compas. Dit ibo
iijnde, Laet nu ΙΚ L Μ de grontteyekening van een fchip bedien,waer in Ν Ο
is. de plaetsdaermen al i�y lende t'compas op iklt: Op t'plat van tTclve ial ghe-
t�ocken worden een lini PCXevewijdich flreckende mettet kiel des fchips,(die
ick daerom kiellini noem) te weten in een lini of gefpanrien draet als 13L� com-
mende uyt het middel vant achterfte des fchips, tottets middelile vant v�orfte.
Map want Ρ Q inclei� teyekening i�er cort valt, foo fal iek-om int volghende
feequamelickei verclaring te meughen doen, andermael treck�n een langher
lini RS,die ick nu houde als voor kiellini in een fchip ghetrocken te fijn, na de
meyningalfroorcn.Op defe kiellini R S falmen het compas flellen ,foo dat de
;$yee punten E en G effen commen daer op te patten»
,;. ]Gm*iu hier deur met i�kerheyt te i�ylen tot op trappen,of cleender gede* Ite,
als by yoorbeek te moeten ghefeylt worden opden 17 tr. van wellen na zuyden,
men ial t'ichip ibo (tieren, dat den felven 17 tr.altijt paif�op de lini diegcfeyt is
;te ftrecken van Η neerwaert evewi jdeghe met C E,want ibo lang die overcom*
men, machmen leggen t'voor^ienomen oirdeel van nauwer fekerheytgevon*
den te weien,overmits dat fohaefl: dien felven 17 tr. een trapof een halve wijd
vande voorfchrevcn lini onderHjal de ghene diet fien ,fullen,al offy uyt eenen
mpntfpraken,terftont t'famen connen feggen hoe ve�lhet buyten den wech is.
a Voor-
\ ... ''-'■■■                                                                                            v. r
-ocr page 161-
Vande Zeylstreken.                �<s�
2 Voorbeelt deur een z,eecompds m�t een feylnaelde�
Maer want de punt van een feylnaelde alleen draeyendef�nder ftijfpapierj,
fchcrper en fekerdcr verthoont de naeldens natuerlicke wijiing,dan twee crom-
mebeftrekenyferkensdiemenghemeenelickruytwijs teghen t'papier, plackt,
foo can fulcx deur foodanighen blo�te feylnaelde met noch meerder i�kerheyt
gedaenworden,aldus;DcieABCDEFGHRSvantkt�yckcning iljndeals
int eerfte voorbeelt, men falin^en binneeant der cafle daer de lini van Η neer-
waertincomt, teyckenen ds 360 tr. te weten viermael90 tr. beginnende t'een
vierendeel van Η na B3t'ander van Η na D, %eli jcx van Α na B, en van Α na D,
Voort falmen an t'punt Η fchrijven noort,an Α zuyt: Maer an B, t'welck na de
ghemeene wijle weftfoude fijn,falmen ooft ftellen,en an D weft. Daer na foo
veel de feylnaeldcns afwijeking ter teghenwoordighe plaets is, op fulcken ver-
heyt falmen t'punt E vande kiellini R S ftellen. Ais by voorbeelt wefende de
afwijeking 10 tr. van n��rt na ooft,men fal den io trap van C na  doen �ver-
commen op de kiellini R S,want alfdan moet t'punt E oock io tr.vande kiellini
verfchillen. Dit foo fijnde , en datmen by voorbeelt ghefeyt wilde varen 17 tr.
van weft na zuyt, men fal t'fchip foo ftieren,dat de punt vande feylnaelde pafte
opden 17 trap vant weften af na zuyt dat indecaff� ftaet, en is openbaer datmen
dan t'bcgheerde fal doen, met meerder fekerheyt dan na d'eerfte wijfe.
Maer foomen vr�efde datdefe verkeerde ftelling van ooft en weft,om d'on-
ghewoon te wille dwaling mocht veroirfaken , voor de bootighef�llen die te
loer ftaen: De Stierman foude in plaets vande namen der vier winden,meugen
ghebruyeken de vier letters A,B,C,D, en in plaets van hun te bevelen dati� fey-
len fouden 17 tr. van weft ria zuy t,mach bevelen te feyleri 17 tr .van D na Α. ,
Voort om met meerder bequaemheyt het noort der cafl� of t'punt E, ib ver-
re vande kiellini te ftellen, als de na�ldens afwijeking vereyfcht, men foud� vari
de kiellini af over beyde fijden 40 of 5 � tr. meughen teyckenen, om de cafl�ns
punt E te ftellen op fulcken trap als de afwijeking mebrengt, makende int mid-
delpunt van fulcken ront een pinheken, om de ca�e met haer bodems middel-
punt (een putken daer in gheboort fijnde) op te draeyen.
DER S EYL S TRE Κ EN
E Υ Ν D E.
O 3
■
-ocr page 162-
HMHMB
�: - C
' ■ r �./ �
«�C0o;:,
■��" s
i'jRt-.l'i:
il fi
■ i"(,Y'? . I
si 't f '�
� f ■'■; ;:
Öt?a.ü :
r>
43'
� *
■
-ocr page 163-
�
t.x
U
:'ii \ i'- �
V � F D E
� O V C � DES
EERTCLOOTSCHR�F � $,
■
V � ND E
�\:,\%s^
HAVENVINDING.
-. k-ï\,ï
�� liUriÏ: .«
-ocr page 164-
«*.�
Argttmm*
turn.
C�RTBEGRYP
DER Η Α VENV IN DING.
'Iskennelick^datmenorver langhen tijtfvoornamelkkfedertdat
degfootezgenjaerden offndienen ^America begoBen^ middel
' ghefocht heeft} n/vaer deur den Stierwan of %ee mocht nfvetcn
tg^Zs^s**
" de Eertclootlangde derplaetsdaer teghennjyoordelic^ftjn fchip
�>omalfoo te commen tdtte Ηarvens daer hj beghe�rt te n/vefensfonder dat~
menalfnochtotfukkeghenjyijje kgm� der langde heeft connengbec�mmen:
VVantfommighenjeYhopende dietenuinden deur de njerfcheen^w'vjfng der
feylnaelde s hebben die een ajftunttoeghefchr'erven > die noemende feylBeens
afj?unt: �Maer men benjant na rvvijder er<-uarwghen, datdieafnjvijch^ngen
fich nagheen afyunt enfchickten: fndernjoughen dattetfoucken der langde op
fiodamghenn/vijfeingheenrvdflegrondten beflont: *Dochanaftlcx <voor-
der ernvaringgbenvolghtyaurn/petcfy men nu eenbegeerde Halven ruinden�
canjniet teghenBaende des hanjens enfchips n/vare langden bejde onbtkent
ftjn. Van defe winding der Harvensydie njvy Havenvinding noe-
menen niet Langdevinding njvekkg njerderfoude Brecken^en njveerdi-
gherfijn) � onsnjoornemen in ditnjijfdebouck^tehandelen^
ΒΕΡΑ*
-ocr page 165-
BEiALlNGHEN.
1 BEPALING.                              _
De afvrijc�dng der naelde vant noorden na t'oofteri
heetooftering^maer na f ν veile η vveftering, en ihtghe?
meen naeldvvijckihg : Maer naeldvvijcking en rechte
noortvvijfing int ghem�en naeldvvijfing. /
ι s kennelick de i�ylnaelde i�ker eyghenichap te hebben,datie         x
op een felveplaets een felven oirt wij ft, maer niet een felven
oirt overal, want tot fommighe plaetfen wijektfe vant noor-
den na t'ooften, elders na t'wcitenjt'welckint ghem�en ghe-
lijckde bepaling inhoudt naeidwijeking heet: Doch wantfe
tot eenighe plaetfen oock recht noort wi jft,fo heet dat, met�
gaders de voorfchreven naeldwijcking, int ghem�en naeldwijfing. Vahde oir-
faeeken defer onghereghe�de afwijeking, fal tTijnder plaetsghefeyt W�rden in
den Hemell�op, te weten inden loop des E�rtcloots als * Dwaelder. Maer om Ρΐάάύ;
defe en ander volghende bepalinghen noch beqnamclicker te vcrclaren,foo fal
ick beichrijven de volghende tafel der naeldwij�nghen, ghelijckie tot ettelicke v'!
plaetfen dadelick bevonden worden,welcke denHoochgh el eerden *Eertcloot- ^wW^*
fchrij ver Heer Tetrm Plawm deur langdperigen arbeyt, en met fonder groote
coften by een vergaert heeft, uyt verfcheyden houcken des �ertbodems, fowel
verre als na ghclegen: Sukx dat als de Stierlieden intgemeen deur defe manier
Landen en Havens fullen vinden, foo wel als eenighe int befonderdiealree ge-
vonden hebben, den felven Plancm gheho�den mach worden voor een der
voornaemliekfteoirfakenvahdien. ^l^r^ r-*■!/ιιύΥπύ "/"'�
Doch eer ick totte befchri j ving der felvc tafel com, wil noch dit fcgghen: Tc
weten dat by aldien namaels deur nauwer en i�kerder ervaringhen, der plaetfen
naeldwijfingheh, bre�deiien langden, anders bevonden wierden dan inde tafel
itaet, en datmeh alfdan ander manier van yerclaring en bepaling van woorden -
behoufd� dan de volghende, fulcx en behoort ons van t* voornemen deler on- ; ,
' derfoucking niet af te keeren,maer veel eer dacr toe te trecken, als allencx gera-
kende tot meerder en fekerder kennis eens handels gefticht op een goede gront. , »
i)ei� m�yning volghende, ick fal mettet waerfchijnlickftedat my nu bekent is
Voortvarei�,al ofc warachtich waenwant elck tTijnder tijt der gheli j cke doende*
men fal t'warachtichfte dat indenatuer daer afis^allenxnaerder en naerdei
m�ughen gheraken�
Tafel ' ■ '■>
-ocr page 166-
� e r. ■' '
>. � .� > ■�■ : � tj �i �
'.«»&�.. *.
*." 1 ;:I tf *
i,.]
.il <#jil.! '. ' i S'jfi
TAFEL DER NAELD-
W I I S ING � ��.
Oftering,
Breede.
iLangde,
tr, @.
tr. ©..:t?. (p.
0. 0.
� ?7� �, 0. 0.
3. 20.
� 3j. o,| 8. 20.
4. 55�
� �5� �. II. 20*
6, ��.
� 28.30.16. 20,
�
10, 0.
� 38.55.24- 3�.
II. O.
� 52. 8.
24. 12.
12. 4O.
� 50.2�.
28. 0.
13. 24.
�50.�8.
30. 0.
12. 40.
� 55� �.
33. 0.
11. 30.
� 51 ♦24�
34� 6.
II. O.
�5�. 8.
35- 40.
9. 30.
�52.20.
39- 30.
Wete-
*', '
ring.
�
■ ■ �
0. O.
�.
6�. �
0. SS.
�.71.25.
6h 30-
;>.; -o.
� 71. ��.
Ö3. 30*
12.30.
�<54�54�
8|. 30:
H� 30.
� 69. 30.
��3. Q.
25� 0.
� 73� 20.
���. 3 �.
ÏP 0.
� 75.35.
� ��. 0.
�^�
�77���
%� 3.�.
26. o.
> i\ 1
� �6» �.
�20. 30�
f           � Een der Vlaemfche Eylanden Gor vo.
"Ver- Opt Vlaemich Eylant San �ta Maria,
groo- NetTenshet Eylant Maio.
tende«{ By t'Canarifche Eylant Palma.
Eerfte oofte-lByCabodeRocabyLifbona,
pcrcx
op de*
noort
iïjde
ring iHetwefterlickitevanYrlandt.
^Engelants dnt.         7"
Ver- fEen mijl ooftwaert van Pleymouth,
clee- I By Timomh in zee. ,
nende^ Londen in Engeland
ooftc-� Het voorlartt van Engelant.
ring ^Amiterdam.           '
f Helmfhuy by wetten de Noortcaep in
Finmarck.
Noortcaep in Finmarcken.
Noorkin.
fVer-
Igroo
Twee I tende*( Sint Michiel in Ruifia genaemt Arch
de jwefte�
percx j ring
angel.
Dezuyderlicke ftract van Vaygats.
Langenes in Nova Zembla.
op de-^
Vcr-
Willems Eylant by Nova Zembla.
noort
iijde
clee-
nend
f Yfhouck in nova Zembla.
fl Het winterhuysin Nova Zembla.
wefte-
nng
Dcfe
�
-ocr page 167-
Oftering.jEreede. (Langde,
tr. ®. tr. ©.tr. ®.
f Op 105. Spaenfche mijlen weftwaert
'Vet- van Cabo Sant Auguftinen Brafilte.
groo- By Cabo S. Auguftin in Brafilia.
tende J Zuyt en noort metCabodasAlmasin
o. o. /Z.
�. �.
6. �.
29� �.
30. �.
3 6. �,
57. �
6�. �.
66. �.'
79-30.
81.40�
83; �.
86.20.
91» 0#
� ��, �.
�2�, �.
121. �.
�47� �.
150. �.
15 5. �.
Z. 8. 30.
Z, o. o.
Z.31,30.
Z. 31. 30.
Z. 35.30.
� ■ )
ibf.
�.33� �.
�. 22. �.
�. �4� 4°�
__: ' � ■7.1
�. 23�30.
�. 28. �.
�� 16. 20.
�. 19.20.
� 15.30.
� 9�45�
�" $.. 28.
� 6. �.
� 6� ��.
3* ��.
Eerfte
percx
op de^
zuyt
fijde
oofte- Guinea.
ring Noort weft wel foo noordelick vande
1* Eyjanden van Triftan da Cuncha.
Ver- rNoortweft wel foo weftclick vande
clee- l voorfchre ven Ey landen.
12. 15.
19� o.
15. o.
2. 30.
Wcfte-
ring.
0.  o.
4� 3P�
ïi. o.
IJ. G.
IJ» Q,
15. Q.
22. p.
15. 10.
6. o.
4. 45�
2. 25,
1.  30�
O. 0.;.
O. O.
nende*\ Zuyt en noort met CabodeBonaeipe-
oofte- { rance.
^ring
f Op 17 duytiêhe mijlen van Cabo das
|j Aguillas ooftwaert.
I Ontrent 5 mijlen in zee vant landt
Natal.
BydeBatxos da India.
er-
fv
Twee
de
percx
opde
zuyt-
fijdc
geno '
men
Goa
Co-
chin
��
Can-
ïon)
groo-
tende J Moiambique.
Inden inwijck van S. Auguftin in Ma-
dagalcar.
Zuyt van Cabo SantRomain.
Inden inwijck van Anton Gil in Ma-
dagaicar.
►34. Duytfche mijlen zuytoofiyan S.
Brandaon.
Goa ee vermaerde coopftadt in India.
Cochin.
25.Duytfche mijlen weft ten noorden
vande zuytwefthouck van Samatra.
wefte-
ring
Ver-
clee-
nende) Ban tan een coopftadt in India.
Het EylantLubock.
De zuytwefthouck vant Eylant Balij
De mont der Rivier van Cantan in
I China.
Bunam 46. Duytfche mijlen van het
l ooilende van lava na het ooften.
wefte-
� 8.40.(157. �.
� 23� �.[�6�. �.
��6�. �.
Defe
\;
1�� i:im'ii
.J 5 1 J 1 � �&$ ..
�#� fiï'tiii
i.ljlÜ'J...
i/VA'*'t#*4 Jfc|
-ocr page 168-
�68 5 B�VCK DES EeRTCLOOTSCHRIFTS,
Dcfe tafel aldus befchreven fijnde,en om nu totte verclaring te commen,ibo
iietmen voor al datter fijn drie pylarcn, d'eerfte van der plaetfen naeldwijfin-
ghen,de tweede vande breedc,waer by nochglievoughtis de derde vande ghe-
racmdc langde -Op'ctat cle plaetfen indeEertdootentelichtelickerghevonden
worden, cock niede oiti de ghcda�iircft der naeldw�jfinghen daer deur int vol-
g-r^endeopentlickerte verclaren, n�ietter N'bediet inde tweede pylaer overal
n�ord�rfche breede, rnaer Ζ zuyderichc.
» '" jE s S.
2 ΒΕΡΑ L ING.
Vergrootende oo���^iigof vve��eringis die, wekte de
naelde van weften na ooften voortghebrocht f�jnde ver-
sroot^en vercleenende.die alidan vefcleen t.
� < ° _                     �          --Ο? »ί: ;                                                                                       χ... ■ .--..rV;;
Alt'welck t'ghefehnftenghetalen des tafels ghenouch anwijfen , doch tot
opcntlicker verclaring fegh ick aldus: Men fiet inde tafel dar de naelde in Corvox
recht noort wijft, inaer van daer ooftwaert cbmmersde, datfebegint teoofte-
ren.alienx'meer en meer tot een mijl ooftwaert van Piemouth, alvvaerde af-
wijeking ten grootikn is van 13 tr. 24 (J) : En van daer voorder commende fy
begint te vercleynen , tot Helmfhuy b\ we�ende NoortcaepinFinmarcken
toe,alwaerfe weerom recht noortwijft. Voort is de langde van Corvo tot
Belmfh�y��tr. T'w�lck foo lijnde, het blijekt datdevoorfchrevengrootfte
naeldwijckingvani3 tr.24©by Piemouth, wicnslangde 3 o tr.ghefchiet int
middelder twee plaetfen daer de naelde recht n��rt wij �, want den -o tr.isint
middel tuflchen t'begin en den 60 tr.
T'ghene wy hier ghefeyt hebben, vande verandering der naeldwijfing op de
; tioortfijde des eertcloots,derghelijcke bevint fich deur ervaring obck opde zuyt-
fijdcj want op 105 Spaenfche mijlen weftwaert*van Cabo Sant Auguftin opt
begin der langde, wijft de naelde recht noort, alfo�fe oock doet ter plaets inde
tafel gheieyt,op 17 Duytiche mijlen van Cabo das Aguillas, wefende op do tr.
d�rlangde,endeint middel tuflchen beyden, datsopden 3�tr. valt alda�r oock
ghelijck op de noortfijde de gr�oifte '�oft�nng , dats ter plaets inde tafel ghe-
iiaemt,iioortweft wel foo noordclick vande Eylanden van Triftan da Cuncha,
doende die wijeking i 9 tr.                                                        ί κ
Hier uyt vermoeimen,dat de naelde recht noort wijft tot alle plaetfen gh ele-
gh�h inde twee halfmiddachfronden deur Gorvoende Helmfhuy,; van d'een
* aipunt tot d'ander. Oock mede dardenaeldens ooftering ten grootftenis,tot
alle plaetfen in t halfmiddachfr�nt ftreckende deUr de plaets ghelegen een mijie
ooftwaert van Piemouth.         r -- ; :�'■�" ;■<■■■ ΐ h;
indervoughendatinfulckanfien,het eertcloot deel begrepen tuifchen die
twee halfmiddachfronden, 60 tr. in langde van malcander,is een perc int wekk
de naelde over al vant noorden na t'ooften wijekt, ende inden helft van dien,
dat is het certcloots deel begrepen tuifchen de twee halfmiddachfronden, t'een
deut-t'beginjhet ander deur den 30 tr.foude Over al fijn vergrootende Ooftering:
Ende in d'ander helft vcrcleenendeooft�ring j welveiftaende alfmen vant we-
ften na t'ooften treckt, dats na t'vervolgh vande tr. der langde.                         ,
Deur t'gene tot hier toe gefeyt is vant perek met ooftering,ende fijn tweedee-
len,t'ecn met vergrootende ooftering,t'ander met vercleenende,machm� Jich-
telick verfta� dergelijcke g�daenten vant ander perc met weftering?en fijn twee
,                                                                       ,              deelen.
c#/<?�
-ocr page 169-
«feelen/een met vergrootendeweirering, t'ander met verclcenenc�e: Want inde
mom der Rivier van Cantan in China,ligghende in langde 160 tr. van Corvo,
daer wi jft de naeldede derdemaelrecht noort,daerom aldaer getrocken een der-
de halfmiddachlrondt 3 lbo is het eertdootdeel begrepen tuflehen dat tweede
halfmiddachirontende dit derde ioq tr. van malcander, een perek int welck de
naelde overal vant noorden na t'weften wi jekt, ende int middel van defe twee>
dats int halfmiddachfront 50 tr. vant tweede,ende oock f�o veel vant derde,oft.
anderfins 110.tr. vant eerfte door Corvo, daer heeftmen oock de grootfteaf-
Wijcking der naelde, f�ot inde tafel tot twee plaetfen blijckt, d'�en op W�lems
Eylant by Nova Zembla,alwaer degrootfte weftering opdie breede bevonden
is van 3 3 tr. d'ander 34 Duyti�hemijlen zuytooft van S. Brandaon, alwaer d�
grootfte naeldwijck op die breede bevonden is van 22 tr. wei�nde de lang-
de van elck dier twee plaetfen 110 tr. Sulcx dat inden helft Van dit perek,
dats het eertcloots deel begrepen tuflehen de twee halfmiddachfronderi ,t'een
deur den 60 tr. t'ander deur den 110 tr. foude overal lijn vergrootende wefte-
ring, in d'ander helft vercleenende weftering.
Van defe 160 tr. der langde, t'welek op 20 tr .na, den helft des Eertcloots is,
heeft de voorfchreven Vlancim de naeldwiji�nghen becommen ghelijckfe hier
vooren beichreven fijn: Maer vande reft des Eertcloots, te weten van Cantan
ooftwaertj of van Corvo weftwaert, en overcommen de ervaringhen niet di�
hem van Spaengiaerden,Engelichen en bnfe Szeevaerders ter hant ghecommeii
iijn 3 als ghedaen wei�nde ibnder bequamen tuych en ghenouchiaem weten-
ichap: Doch verwacht hy daer af fekerker befcheyti.
% BEPALING.
De halfmiddachronden daer de naelde recht noortin
Vvijft, heet hiereerftetvveed�hd                      foooir-
dentlickvo�rt na tVervolgh vande trappen der langde f�
veel aliferfulckeronden fijn > beginnende vant halfmid-
dachront deur Corvo.
Als het halfmiddachront ftreckende op denoortfijdedeur Corvo, en zuyt-
waertdeurd�plaets inde tafel gh�noemt 150 Spaenfche mijlen weftwaert vart
Cabo Sant Auguftijn en Brafilie,hcetet eerfte halfmiddachront. Voort het half.
middachront ftreckende op de noortfijde deur Helmfhuy, en zuytwaert deur
deter^ir^e^a1�rp^wrW�p7 D'uytfche naijlen van CabodasAguiilas
ooftwaert,heetettweede. Daer nae het halfmiddachront ftreckende deur de
mont der Rivier van Cantan in China heetet derde.
«          4 BEPALING,
TVlack begrepen tuflehen het eerfte cri tweede half*
middachront noemen vvy eerfte perek /en d'ander oir^
dentlick verYolghendte tvyeede derde perek, tottet lae tfte.
- ,'                                                               *"■■:■-�-{, : �■* '}?■ ■ i ,«, 1 *i \ Λ'■-■'': ' : '■ '■'.■■;■ ■�■.■■■.:'■■ ~
�          NV
\
-ocr page 170-
'I^� J BOVGK DisEERTGlT�OTSCHltiFtSi,
■'-.�.■ : :; ■'�'-N'V. D E '�'■�'■■■■-■'■
:i�
P-i
<Οί*
VOORS TELLEN.
' :>=
1 VOOR STEL.
De hacldvvijfing op zee te vinden.
Om na dele voorghenomen wi jfe tot een bcgheerde Haven te gheraken3ib�
'behouftmen voor al te weten noemen de nacldwijftngop zee vint,en hoewel
dat an velen bekent is,nochtans fullen wy daer af fchrijven voor de ghclf� diet
niet en weten.                                                                     *            f
Anghei�en men hier begheert te vinden deafwijcking der'naelde vantnoor-
den^fofoudmen eerft het noortpunt^�m de naeldwijfing daer by te verlijcken,!'
De manier der vinding vanffelve noortpunt in ��ti bewe^hendeTchipop zee,'*
heeft grooteghemcenfchap mette manier der vinding va�ft iioortpunt,of vande
iniddachilijn opt vaft landende mach onder anderen aldjpiytgerecht worden:
Men doet int zeec�mpas de lely recht overcomme mette^oortende vant ftael^
of vande i�ylnaeldedaer onder liggende.' Gf n�ch beter machmen in plaets van
delely,een naelde felf boven opt papier vaftlegghen3deelende t'rondt van t'fel-
ve papier in fijn 360 tr. beginnende andenaeldens noortpunt als hieronder het
font Α BC D, waer in denaelde beteyckent is met Α C,vaft gemaeckt wefend�
opt fel ve papier, E is t'middelpunt: T'ghebruyck hier me is dufdanich: Ghelijck
iD4ilb;«�
iJ f i, J>�-<i
den
-ocr page 171-
den Stiernian intfouck�nderbrecde, wacht "tot dat de middach ghecommen is^
te weten tot dat de ichaeu varl�m jhangfnoerof rechtfnoer,overcomrmette lin$
die hy in fijn compas v��rd� mlddachilijn houdt, allbo fal hy hier doen,uytg�
nomen dat hy begint 3 >4 of 5 uyren of meer voor middach alfdan,acht nemen-
de op wat rrap en ghedeehe van dien de fchaeu des hangfnoers wij ft, bevint die^
neem ick, op den 40 tr. gheteyekent F5 fulex dat G E F, d� ichaeu bediet , ende
nemende al�da η de Sonnens hooghde, bevint die , by voorbeelt, van 2,5 tr.
welcke hy, metigaders de 40 tr. tbt ghedachtnis opteyekent: Wachtende voorts -
i�o lang na middach, tot dat de ^on weerom ghedaelt is tot �p de felve hoogde
alfvoorenvan25tr.falfienwaer de fchaeu vant hangihoer alfdan opt papier
wijft, t'welck fy,neem ick, 40 tr.over d'ander fijde, als an H, iulcx dat 1E Η d�
fchaeu bediet. Dit fo fijnde/middeldes boochs FH,als A,is t'begeerde noort-
punt,ende want de naelde daer recht op wijft, foo en heeftfe in dat voorbeelt
ghcen wijeking, dan wijft recht noort. Maer foo inde voorfc.ervaring na mid- ,
dach de ichaeu vant hangfnoer niet gheweien en hadde 40 tr.over d'ander iijde
van A, maer by voorbeelt allcenelick lotr.totK; In fulcken ghevalled�eltmen
den booch F Indoende <5o tr. door t'ghedacht in tween an L,fukx dat L F,L !<>
elck doen 50 tr. T'welck foo fijnde, L ift noortpuntjende de begheerde naeld-
wijekingdaer afisooftering van Ltot Α 10tr.
Maer by aldien inde voorlc.ervaring na middach, de ichaeu vant hang�hoef
ghewcfen hadde op L, dats 30 tr» van F, foo deeltmen den booch F L, doende
30tr. door t'gedachtin tween an M, fulcxdat Μ F, ML,elckdoen 15 tr.t'welck
foo lijnde, Μ is t'noorrpunt,ende de begheerde naeldwijckingdaer afjWefehde
ooftering van Μ tot Α 2$ tr- ende alfoo met alle voorbeelden. Maer ίο de nael-
de alleen draeyde,fonder an een papier gehecht te fijn als hier vooren, ende dat
de trappen op den cantvandecafie gheteyekent waren, ghelijck wel ghedaen
wort: Tghebruyck is daer me alfvo�ren,midts datmen ten tijde der ervaringde
cafl� keert tot dat de naelde opt begincjer trappen wijft�
Ander fijnder die nemen een * foppich vierendeel ronts,wiens fichteinderf- ouadratm
plat,niet teghenftaendc de bcweeghlkkheyt des fchips, altijr in waterpas blijft, Μ*ηα*φ�
deur fulcke manier als int volghende ghefey t fal worden. Hier me vintmen de /,w� ^JJ
Sonnens hooghde met haer fopbooch beyde tfefFcns: De form daer af mach piammho-
dufdanich wefen:A Β C bediet een vierendeel ronts,ftaenderechthouckichopt rijntak.'
iondt Β D C E,ghedeelr in fijn 3 60 trappen,t'welckhet fichteinderfplat beteyc-
kent,fijn middelpunt is F,wa�r op t'vierendcelronts draeyen can,endeop dattet
alfins rechthouckich blijft opt voorf rondt Β D C E,focomt van d'een end'an-
der fijde een fteuniel,als van G tot by D en E,yaft ghemaeckt ant voorf,vieren-
deelrontSjOm daer me te draeyen. Voorts i/Ter int ront Β D C E een glas, en daet
onder fijn feylnaelde,1oolanck alfie ten langften inde caife bequamelick vallen
niach,efi heeft de felve cafle van binn� heur 3 60 tr.daer de punt der naelde fcher^
pelicop wijfen mach,ovcrcommende die 360 tr, met d'ander 360 tr* bovenoj?t^
fichteinderfront. Dei�n tuych is deur de vondt van Reyner Pieterfz. hahgheridc
ghemaeckt op twee verfcheyden aflen, na 4e manier der seecompaiFen, op dat
alfa het rondt Β D G E,indc beweginghen Vant fchip altijt evewijdich vanden'
fichteinder blij ve:Ende op dattet felve noch meerder fekerheyt hebbe,foo wor-
ter onder een! ghewicht an vervought gheteyekent H, van 25 of 30 pont > of foo
veel alsdegrootheyt vanden tuych veieyfcht.
Tis �ock tegedencken oirboir te wefen,dattet vierendeelronts t'fijnder plaets
recht overeind� ftaende, over d'een en d'ander fijde eveiwaer fy, dat is de fijde
van F na C,foo iwaer als van F na Β, t'wekkmen weten can mits t'vkrendeel-
P 2                  rondts
♦
-ocr page 172-
\
l?& 5 BOVCX DES XckTUVOJ^CHXiFT^
*�ndts af te iicrnen> ende t� hanghcn met G neerwaeft an een draet, vaft ghc-
maeckt int middel van Β C by F,ende alfdan iamien vande fwaerfte jfijde veel af
vijien,fot dat de reghel BC in waterpas hangt.
Angaende ymant mocht dencken, dat de ^Wijfregel in vcrfcheyden plaefl�n
hoogher of leegher ghedraeyt, te gr�ote verandering int ghewicht mocht ghe-
ven,daer af en is gheen merckelick feyl te verwachten,om t'groot ghewicht van
Hjcfide de lichtichCyt.der \yijircghei. ■                            ρ
Pcghebruyckda�r af, om t'n�ortpunt ennaeldwijfing te vinden, isdufda-
n�ch:Meii begintjgelijcin d'eerftewijiejettelickeuyren voor middachjdraeyen-
de den tuych tut dat de naelde opt begin des ronts wijft, daer na keertmen het
vieren-
A��dada.
-ocr page 173-
tmmmmmamm
mmm
,j 4
N                                                                                                                                                                                                      ' ,;'."■■■■..'                                                                                                                                            ., ■'.-■; ■' /
Vande Ha ven vinding -           173
Vierendeelrontsfoo lang herwaerts en derwacrts ,tot dat de Söh deur dè ficht-
gaetkcnsichijnt:Twelck foo fijnde, men bevint, neem ick, dat den onderften
cantofwijfervantvierendeelronts ,wijft int fichteinderiplat op den 40trap,
ende dehooghdedcr Son,die int vierendeelronts anghewefen wort van, neeni
ick,25 tr'. welcke mcn,midtigadersde 40 tr.tot ghedachtnis opteyckent: Wach-
tende voort ib lang na middach, tot datmen de Son deur den fel ven tuych ghe-
daelt vint tot opde ielve hooghde alfvooren van 25 tr. men keert alfdan den
floel ter eender en ander iijde ^ tot dat de Son deur de fichtgaetkens fchijnendci
de naelde wterom wijft opt begin des ronts: XWelck fo fijnde,t'middelfte punt
des boochs int fichteinderfplat rullenen d'cerfte en tweede ervaring,is t'gcfoch- *
te noortpunt: Ende lbo veel de naelde alfdan daer afwijekt, dats de begheerde
naeldwijcking, ghclijck int eerfte voorbeelt wat brecder van iiilcx ghefeytis.
Peur t'g'lienc hier boven gheiêyt is vande ervaring mette Son des daechs,
mach dcrghelijcke verftaen� worden ende ghefchienmet ydervaftefterre des
nachts,die ghebmyekende al oft de Son waer; Jvlacr niet de Maen,cen(deelsom
heur raflche eyghen loop, ten anderen om t'groot * verfcheenficht datfe heeft ���������,
van weghen fy t'eertrijck foo na i$.
�erekt noch datmen voor den middach twee drie vier of meer ervaringhen
mach doen: Als by ghelijekniSj d'eerftc wefende de Son boven den fichteinder
20 tr. inde tweede 15 tr. inde derde 20 tr. ende doende dergelijcke drie ervarin-
ghen op fulcke hooghden na middach, lbo bevintnien hoe d een met d'ander
overcomt,ende alfmen alfinseen felve noortpunt cri.jeht?t'ghcef[ den Stierman
meerder betrouwen op fijn werek.
Seylende een Stierman van ooft na weft of van weit na boft,t'can ghebeuren
dat hy op den tijt van 10 of 12 uyren tuilchen d'eerite ervaring en de laetfte,een
trap of meer verandering der naeldwijfing crijghe, waer uyt wijder volgen can,
dattet noortpunt ghevonden deur d'eerite voormiddachfehe ervaring, en de
laetfte namiddachfche,nietovercommë en fal mettet noortpunt gevondë deur
de laetfte voormiddachfehe ervaringen d'eerfte na middaehiche, fondertaoch-
tans dat den Stierman int werek gefeylt heeft. Dit hem ib ontmoctende,hy can
daer uyt ramen hoe veel opfeker uyren varens de naeldwijfing verandert, ende
daer op giflirig maken,om t'rechte noortpunt en naeldwij fing met noch meer-
der fekerheyt te hebben. T'felve canmen oock weten deur de naeldwijfing ge-
/
vonden op voorgaende daghen , ende die verleken mette wijfingdes teghen-
X
J
woordighen dachs. Tbeslvyt. Wy hebben dan de naeldwij fing op zee
ghevonden na den eyfeh.
1 VOORSTEL;
Tc vinden een Haven daer de breede en naeldwijfing
afbekentis.                  v              -:              : ;
Üe naeldwijfing, metfgaders de breede der plaetfen bekent fijndc>deur erva*
ring der ghenc diet metter daet alfoo bevonden hebben, men can daer me ton-
der langde te wéten de plaets vinden. Als by voorbeelt ,an een Stierman deur
de tafel onder de ï bepaling of deur ander oirfaken, bekent fij nde dat de breede
van Amfterdamis 52 trappen 20 0 , met naeldwijcking na t'ooften van 9«.
30�., ende dat hy hem vint op zee inde felve breede van 52 tr. 20® 5 niétte
voorfchreven Oofterfche naeldwijcking van 9 tr.,30 0 , die bekent wort deur
het ï voorftel, Hy weet dat hy ontrent Amftcrdam moet wefen?t'fy niette lang-
P 3               , de van
% ,
,.n
1�
-ocr page 174-
174 5 Bovcfc des Eertcxootschrifts^
de van Amfterdam hoef wil. Angaende ymant mocht fegghen, dattdf wel
noch ander plaetf�nfijn vande felvc breedeen naeldwijcking, nochtans niet
Amfterdam:Tiswaer,maer fy vallenfeer verre van daer, endecan uyt d'ander
onderkent worden, deur feker omftandigen, van welcke wy hier na int 3 voor-
ftel fegghen lullen. Merckt noch dat hoe wel de Stierli�dcn Amfterdam anders
connen vinden deur omligghende landen, gilTmg, diepten,fanden, en ander
teyckens,fonder acht op naeldwijfing te nemen,ncchtans hebben wy dat voor-
beek van die bekende plaets gheftelt, οώ daer deur te opentlicker te verclaren
de ghemeenheyt vande reghel op ven e feylagen, dacrmen op langhe tijt gheen
lam en fiet: Als,neem ick,een Stierman begeerendc van hier te feylen tot Cabo
Sant Auguftin in Brafilie,ende wetende dat de naeldwijcking daer is, van (ghe-
lijckmen fegten foode voorgaende tafel inhontj noort na t'ooften 3 tr. 10®,
en de zuyderfche breede 8 tr.30 ©, als hy derwaert varende tot fulcken naeld-
wijcking en breede ghecommen is, die hy dadelick vint deur het 1 voovftel, hy
weet hem ontrent Cabo Sant Auguftin tewefen:Ende hoewelgilTing hem
anders dede vermoeden, fal die verlaten, als deur oofterfche of wefterfche ver-
� borghen ftrocmen bedroghen fijnde,of qualick gegift hebbende : Want dat de
naeldwijckingdieeertijtstot Cabo Sant Auguftin was 3 tr. 10 0,nu daer niet
wefen en ibude,de reden en laet niet toe fich fulex voor te ftellen om daer op te
werek te gaen: Of dat ymant op zee een ander naeldwijfing vint dan de voor-
fchreven,die hy weet tot Cabo S. Auguftin te fijn van 3 tr.10 ® ,ende nochtans
Willende d'ervaring der naelde verlaten, en giffing volghen, fichfeyde ontrent
Cabo S. Auguftin te wefen, wie en verftaet niet i�lcx ibnder reden te fijn? als
van een die fich i�lfs teghenfpreeckt,fegghende die naeldwijcking aldacr te fijn
van 3 tr. 10 (D,endefoo niet te wefen.
Merckt wijder wel ghebeurt te fijn,dat eenen feylende na het Eylant van Sint
Helena,ende ghecommen wefende tot des i�lven Eylants breede, nochtans dat
Eylant daer niet vindende,oock niet wetende of hyder ooft ofweft afwas, heeft
al ramende ooft waert ghei�cht, dat weftwaert lach, ende hoe hy verder alfoo
voer,hoe hy verder vande begheerde plaets gherocht: Denckt nu eens, foo dien
Stierman (die wel ettelicke weken lanck dat Eylant focht, ende ettelicke mael
daerrontom voer eer hyder in gerocht)"had bekent gheweeft hoe de naelde op
Sint Helena wees,ende daer benerTens wetenfehap ghehadt vande naeldwijfing
op zee te vindenpf hy moetwillichlick na een grooter naeldwijcking i�ude
gevaren hebben, wetende dat de plaets daer hy begeerde te wefen een cleen-
der hadde? Tbeslvyt.. Wy hebben dan een haven ghevonden daer af
breede en naeldwijfing bekent is,na den eyfeh. ""
3 VOORSTEL.
Tc vinden op zee in 'vvelck perekde teglienwoordighe
naeldwijfing is.
λ Anghefiendatteropden Eertclootveifcheydenpercken fijn met even a�
wijekinghen en even breeden,foo mochtet in twijfel ftaen op welck datmen
is: Om hier af tot kennis te conimen ; laet een fchip moeten varen van
Amfterdam na Cabo Sant Auguftin, in Brafilie, wiens breede inde tafel be-
fchrev� ftaet van 8 tr, 3 o ©,ende de naeldwijfing vergrootende ooftering des,
eerften perexvan 3 tr.10 0» T'ielve fchip afvarende, ende commendevoor-
by Enge-
\
-ocr page 175-
VANDE FiAVENfviN�lNG;                Ϊ7ί           *'
by Eng�lant, bevint fijn naeldwijfing daghelicx meer en meer te'�ofteren;
tot by Pleymouth toe ,alwaeri� ten grootften wei�nde van 13 tr. 24 ©, het
veri�kerthem dathyt�t daer t�e ghcvaren h��ft in vercleenend� ooftering
der eerften percx,ende dat hy van daer voort i�ylt inde vergrootende oofte-
ringjwelcke hy bevindende van 1 o tr.op de breede van 3 8 tr.5 5 05 weet heni
te weien ontrent Cabo de Roca by Lifbona: Van daer af, ontrent zuytweft
anvarende , ial daghelicx bevinden de breede te minderen , ende denaelde
noordelicker te kecren, t'welck over al lbo gagheflaghen:, men weet altijt 'm
welck perck de tegen woordighe naeldwijfing is. Τ β e $ l ν υ τ. Wy heb-
ben dan �p zeeghevonden in welckperck de teghen woordighe naeldwijfing
is5na den eyfch.
Tot hier toe fijn befchreven de ghedaenten der naeldwijfinghen, volghen�,
deuythetghefteldedcs tafels: Soo ander ��kerder ervaringhen in toecom-
menden tij t anders weien, men ial daer uytandeifs meughen beiluytenaend�
inde i�yling fich na t'befte altijt ghevoughen.
c
Havenvindings
'EYND3E,
-ocr page 176-
� '
J
-ocr page 177-
*
. f
s
E
o
V s.i »4v'i
B'O'V C � D Ë S
E E R � � LOOTSGHRÏ F ^$v
. V � ND, E
'-* * ■
>'■; � tsks
S �IE G � E L�� GD E R ,***
EBBE N7:kOJ'A\pc-!k'v^^
' ■ �- : ■ ■■                                            - "*., .»� � V .... .. �                           �, \
■''-. -: .                                                      ■■■- ■ t *. \m �
*>�
-ocr page 178-
v»^ v_/ Xv X X3 Hl/ vJ iv X i. �
\Hgefenernjarmgen defekerBegrontfijn3aL� int moor�*
gaende breederghefeyt ü, daermen ohemeene reghelen
\uyt treedt 3 om tot kennü der faken te commen 0 en dat
ons deur defer landen grootefey lagen, beqmmer middel
^ontmoet d'ander te nuoorenghenuveeslu^om te geraden
^l^^P^s^T^ weel ghen/vijfe er<~varinghen der eyghenJchaPPen
njanebhe en w loet: Soo heeft my tottetwAj oordeten <v4nfulcxy oirboir ghe~
docht njan defe fiófeen * Spiegheung te befchnjnjen 5 ghegront ten deeie
of errvaringhen dïemen nu heeft 3 ten deeléoffieUingdie de natuerliche reden
Ijjckfow/icbfchijnt} dienende ah hegm^orn by manier wan befchrewen conB-
hier afu handelen 3 en deur breeder eryar'mghen diemen namaeL� ertjghen
mocht, oirdentiickjia gronaeheker kennü te trachten,
*Angaendeym&nt dencken mocht3dattetwanmy woor t'uytgewenwan
defen wougheiickerwVaergheWveeB Jukke dinghen eerBfekerlickjinder-
focht te hebben > of doen onderfoucteni Hier opfegh ioj^ datfulex niet een of
wnoeynich menfehem wvcrckjvvefende > foo heeft my dit debequaemfie
n/pech ghe docht ^om of corten tijt weel befcheyt enfekerheytte crijgenfi/pant
<veelmenfchen totte bowtfebrewengaflaginghen wermaintfyndcjcan ghe-
beuren dotter hm tot werfchey den flaetfen meer toefullen begewen> dm deur
���� befonder woordering an befonder menfehen mughelickjbude wyefen*
� BE-
Theariam.
�*'«�^�
> :
^■^^■HM^
-ocr page 179-
179
■Si-i
BEGHEERTEN.
1 BE GHE ERTE.                           *�*(***
,i � ί-�ν? !                           - ■                        f.i , ..                                                           "ν�.ν. ,* ; ■;■>...                                     ■ lil.,1'.- ■■■■7                                        '-■ ';' '"Vv:-*,i                 ■,.�-: ■■■�■'<
Wy begheeren toeghelaten te vv�rden^da t de Maen en
haer teghepunt het water des Eertcloots gheduerlick na
■hun fujrgheri. . , .� ,'�'...'■ f .- .��'..'              .v-L�,- ■■,. V'i *'■'
- ' "� ' � v'�'         VER "CL Α il ING. " '.'
bevint deur daghelickfche gheduerighe ervaringhen, dat
Sf ebbe en vloet vande Maen gheregiert worden �, oockden vloet
{ten hoochften te c'omme'n in volle en nieu Maen, diemen dan
fflSi | iprinckvloet noemt,maer tenleeghften in * vierdeichijn: Waer QmdratA
^yi-afiulcken ghemeenen kennis fijnde, datmenmetghenouch-
faem iekerheyt van te v�oren weet de uyr van toecommeride ghetijden,
totgroot voordeel der zeevaert, lbo en ift niet noodich daer af toelating
te begheeren. Maer want met elcken Maenk'eer om den Eertcloot (die on-
trent alle ζ 5 uyren eens ghebeurtj twee vloeden en bock twee ebben com-
men}foo wort by ettelieke verm�et de Maen en haer teghepunt een eygnen-
fchap te hebben, datfe het water na hun fuyghen inde hooghde: Doch ift on-
ieker oft inde natuer foo tocgaet,want deur na�r perf�ngft'weiek t' verkeerde
van fuyging is)i�uden oock dagelicx twee ebben'en vloeden 'c�mmen. Maer
wekk van beyden, of wat ander derde nata�rlii:keeygh«nfehap daer af d'oir-
facck is,meyn ick onbekent te fijn deur ghebreck van ervaring. Ick heb eeni-
gheons Indivaerders ondervracgfct ha ftegh�daente van waterghetyen tot
iekerplaeti�n, maer niet connen νίηφ,η �|hen^
t'v�rmoen .van ettelicke Is, t'f�lve deur .d� y Qpr|cVi;eveh iuyging te gelchien^
f� ift dat wiy begheeren fujcx tb�gelatente wofdqn^orn alfo piis yoorgheno^
men fpiegheling een gront te gheven, wejlq|e b�fchrcvep fijnd^iullen eyrjt^
lick int naeft ia�tfte voorftel fegghen watveranteinguytperlihg volghen
foude. .v ,;'...�           «;.'.,'■� ..4,,,,^.,«,..- -.κνΰ-ν, 'imb
-Ilf?!
■,ΐV";"::: ■ -� beghe�r't�;' ;.r;;;;: .?v:;ir;
P^D�iiptt|clootH��r&et vvaterfeedeqktteiijn, ibnder
vviiit of yet dat aη ebbe en vloet verliindernis gheeft.
«           V E -Tf� LA RING.
« penatuerlickeoirdenvan�bbeenvloetj wort deur winden, oock deuir
iahden Boven t'water uytftekende^erhindert/ulcx dat tot alle plaetien ge'en^
IXQQchfte wateren is j wei�nde de maen of haer teghei�punt int middachront/
gheiijek de gh�meene reghel yereyfcht yolghende d'eerfte begheerte � maer;.
mach dan ten leegften fij h,bFmin ver�criillen: Ten anderen dat de vloet ni�t
ancommen en fal uyt den poften na weften» maer uyt den weften �f eenigen
anderen oirt.T en derden datmen tot fommighe plaetien diens toppunt ver-
i^^andeMaeriis'j den dagh�lickfchen vloet Hb�gher bevintdan tot ander
plaetien ov�rdiens toppunt de Maen gheweeft heeftidaeri�vojghendet,ge-f
ftelde ten h�ochfteh foude Kijhv               '^:i:^ �            :
-ocr page 180-
4
fff� 6 BOVCK DES EeRTCLOOTSCHRIFTS,
Maer op dat alle defe onghereghe�thecieh;ons nieten verhinderen om te
begrijpen degroote gheme�ne eyghenichap van ebbe en vloetsdic wy fpie-
ghelingfche wiji� voornemen te befchrijVen > lbo begheeren wy hierboven
toeghelaten te worden,denEerteloot heel met water bedeckt te fijn, ibnder
wint of vet dat an ebbe en vloet hinder gheeft , om daer na vande ghedaente
'Heoria Geo- der beleti�len onderfcheydelicker te meughen ipreken: Want gclijck* ipie*
metr�ce. gheling der Meetconft voorderlickis ~* totte meetdaet,hoe weldaer in noch-
Vraxm Geo- rans piatKi.n αχ rechte linicn dermeetbaer velden en lichamen 5 niet de vol*
commenheyt en hebben die de bepalinghen der Spieghelfiighen mebren-
ghei^alfoocan d�iefpiegheling o�ekVoorderlijckfijn totte d«et3voorname-
lick int ftuck der zeevaert,hoe wel nochfSnsde formen der zeen,niet de vol-
commenhey ten hebben die dele begheerte en de volghende bepalinghen
inhouden.                                    Jj^P
BEPALINGHEN.
■:,;■<;.:-:'■.,:�. * BEPALING. "
geiende ghetrockeneen rechte lini van des Eertcloots
middelpunt totte Maen: Het punt daerfe des waters op-
pervlacK gheraeekt noemen wy Manens vloettop : Esi
t'purit daer t�gfaenov�r Teghepun ts vloettop.
r V EB. CL AR Ι Ν G.
Latet rondt ABC D den �ertcl�ot beteyekenen 3 diens middelpunt fe,1
weleke teenemael bedecktiy m�t water, totten omtreck F G ΗΙ toe, en dat
londer i�orm,wint,ofeenich beletl�ljna luyt der bovefchreven 2begheertes
Voort fy het rondt KL de Mfae�iwecb, waer in Κ de Maen bediet, en L haer
teghepunt: Weleke twee deur haer treckkig niet toe en laten, het water om
tien Eertcloot fijnde,hem totte rontheyt te begheven, maer een eylche fbrrri
doen hebben: lek treek daer na derechte lini Κ E L, ihyende des waters op-
pervlack m F en Η; Voort treek ick I EGrechthouckich op Κ L.Dit fo lijn-
de, F is des vloets hoochfte punt, of top na de Maen toe, t'welck ick da�rorr*
noem Manens vloettop. En om derghelkke redenen H haer teghepunts
vloettop.
■* BEPALING. , �
Het rond t op den Eer tcloot diens plat de rechte lini tuC-
/fehen beyde de vloettoppenint middel deurihijt5en daer
op rechthouckkhisPnoemen wy Ebront.
�             E yj&.clAring.
AlshetfondtlE Gbvcrcantghefien^eet�br�nt, om dat daer in altijc
ebbe of leeghfte water ghefchiet. En valtdaerin ten alderleeghften om dat
E t de cortfte lini is^iemen van des Eertcloots middelpunt E,tot des waters
oppervlacktrecken cm*
NV
L
-ocr page 181-
u
VaN�>E Sp�lt�l�IN� D�fc �BBENVt�Eti &X
;■ /ΡϊΡ~* -
ι VOORSTE L.
T'onderf�uckendeghemeene ghedaente van ebbe eii
O.
Omliickformich�ytte hebben der gheftalt van vlocttoppen en ebront tot
all� plaetfen des Eerteloots/oo i� voorderlick te doen maken een ebbenvloet-
iliycnwcIck��p�enEertclootgheleyt, en daer op verfchoven fijndenaons
4M altiit de fdv� twee vloett�ppen en ebront aiiwijfe: Hier toe heeften
Vorstelicke Ghena de hem in dees fpiegheling oeffenende, doen
bereyden fekei: ronden van ftijf papier,daer me fukx te weghe ghebrocht wiert
t'wclck yder tot derghelijcke luft h�bbendCi�ock fo fou m�ughen doen. Doch
wantopdehemeicloot�ndervaftefterr�n, feker twee ronden en vier punten
��heteyekent worden,die ons verftfecken mengen voor ebronden en vloatop-
pen van eenighe beibnder plaetiM foo lullen wy die voorbee ltfche wi)fe daer
toeghebmycken,wantden findaermevc�ftaenfijnde,foofalfemetten bove-
fchreven ebbenvloettuych openba�x w&eri int ghemeen overal.
ι Vw*
CU
ad.
-ocr page 182-
;fto «πΒονακ des E^rtclootschRif.T;VV4
, / Voorbeelt gaende de Maen onder de lentfne, datsboven
fmiddeiront.
SeBioKtm In handen hebbende een Bemelcloot/ick ftel my voor* lentfne en herbfne
'v-emJr de twee vloettoppente fijn, wefende de Maen onder t'begin des duyfteracrs,
en fai aiiclan ebront fijn het rondt deur den 90 tr.en de afpunteh.des Ecrtcloots.
Dit aldus wefentfe,foolang de Maen onder de lentfne loopt,falt tot ekke plaets
opt middelrondtdaer de Maen boven is hoochwater fijn: En 6 uyren daer na
(meer van w�gben hacr eyghen loop ontrent-^dats 6-~ uyren) fal het ebront
tot die plaets ghecommen fijn?en daeromalfdan t'water ten leeghften:F.n bin-
nen ander 6 ~uyf daer nac weerom hq�ghe vloet, en foo overhant gheduer-
lick niette Volghende ebbe en vlojfet/
' i                                                ,11
2 Voori't'dtgaende de Mmmnder dis duyfieraerspo tr*
Ten tweeden ftel ickmyopden��emelciootvoor,desduyfteraer$90tr. ea
haer teghenoverpunt den 270 tr, de twee vlocttoppen te fijn^weiende de Maen
onder den 90 tr. en fal alfdan t'iOntdeur delentfne^en desduyileraers afpunten
ebront fijn. Bier meen fullen de tijden tulTchen ebbe en vloet niet evegr�ot
vallen als int eerite voorbeelt, maer verfchillen, en dat tot d'een plaets meer als
d'ander na t'verfchii haerder breeden. Om nu t'felve te vinden tot een ghege-
ven breede,als van 5�tr. ick veihef den afpunt op fokken hooghde boven den
fichteinderjen breng den 90 tr.dcsduyiteraers onder t'middaehront, keer daer:
na den cloot tot dattet ebront deurfnijt het middaehront inden voorfchreven
50 tr. der breede,dats int toppunt: En fie hoe veel trappen des evenaers daeren-
tuflchenverloopen fijn,bevinde neem ick 131 tr.13 ©,die,i5 tr.opdeuyrghe-
Tekentjbedraghen 8 uyr 5 ® jVoor,4en tijt van t'hoochfte water tottet leeghfte:
En van daer tot d'ander vloet fal fijn 3 uyr 55 ® , te weten t'verfchil tuffchen
8 uyr 5 ® en 12 uyren j welverftae^de dat hier tot elck noch i�ude moeten ver->
gacrtwordcrit'gh�nede Mattensi eyghenioop veroir^eckt, t'welek ickcort-
hey ts halven achterlaet.
Sijn y o R ST el re κ � Ghenade dit bovefchrevcn 2 voorbeelt metten
Hemelcloot onderfouckende, en voorder lettende opt vervolgh van verfchey-
den ebben en vloeden achter malcander, heeft daer in de volghende oirden be*
m�rekt,
Den tijt van ebbe na de bovefchreven vloet, fal fijn van 3 �yr$5®:Ende
volghende vloet weerom 8 uyr 5 ®. Sulcxdat by aldiende Maen gheduerlick
liep in des duyfieraers 90 tr. (t'welek om de leerings wil ioo machgheitelt wor-
den) d'oirden van ebbe en vloet fo�de dufdanich fijn.
Ebbe
8 uyr 5®
Vloet
3 uyr 55®
Ebbe
3 uyr $5®
Vloet
- -8uyr 5®
Ebbe
«uyr 5®
Vloet
3 uyr 55®
Ebbe
3 uyr 5$®
Vloet
8 uyr 5®
Ebbe
8 uyr s®
Ea
\
-ocr page 183-
/ f'
Tande Spiegeling der EbbenvioetC H�
En foo gheduerlick voort. Doch valt hier daghelicxnoch fulcke verande-
ring by,als de Maenloop veroiriaeckt.
Maer om de voorfchrcven vinding des tijts deur rekening der clootichc drie-
h�ucken af te ve�rdigen, ick aenfie int eynde der voorgaende werckingop den
Hemekloot, de geftalt dcsdriehoucx begrepen tuflchen de drie punten als Eert�
cloots afpunt, Duyfteraers afpunt, mettet toppunten merck den houck an des
duy fteraers afpunt recht te wefen: De fijde tuiTchen beyde de afpunten te doen
23 tr.30 ©: En de fijde van des Eencloots afpunt tottet toppunt 40 tr. te weten
fchilbooch vande gegev� breede 50 tr.Sulck�* driehouc teycken ie hier als ABC,
alwaer Α het toppunt bediet, Β des Eertcloots afpunt,
G des duyfteraers afpunt, wefende den houck ande i�lve
Crechtjdefijde Α Β vari40tr.enBC 23 tr.30"©. Sulcx
dat den driehouck drie bekende^kn heeft, waer me
ghefocht den houck Β, wort deuo W2 voorftel der
clootfche driehoucken bevonden v�ffs tr. 47 ©: Die
ghetrocken van 180 tr.blijft 121 tr,i3 ©,en foo groot is
den verloopen evenaerbooch die doet voor t'begheerde
j8uyr5©.
TBEWYS.
Β Α,Ε C,voortghetrocken totten evenaer,begrijpen daer des evenaersbooch
als grootheyt des houcx Β, dats 5 8 tr.47 0 : Maer de voortghetrocken BC valt
in des duyfteraers 270 tr.tufi�hen wekke en des evcnaers go tr.fijn 180 tr.die ten
tijde des hooghen waters int middachront was, daerom vanden tijt des hoog-
fteri waters totten tijt des leeghften dattet ebront deurmeet het middachrondt
Inden 50tr.der breede,fijn verloopen 180tr, min den houckB 58 tr.47 ©>dats
121 tr. �j ©,als int werek.
1    V�R V �t UU.:
Twater is op de Eertcloots aipunten ten leeghften,loopende de Maen onder
den evenaer als ghefeyt is int 1 voorbcelt $ En ten hoochften wefende in hae�
�yterfte noortfehe en zuytfche brecde, waer uyt v�lght datmen daer met elck
Maenfchijn maer tweemaelhooch water en heeft,en twecmael keghwater: En
dattet ten leeghften fijndc daer na ontrent 7 daghen lanck waft?en weerom on-
trent 7 daghen daelt,en fo overhant voort. Doch crijcht de(c oirdentlicke ebbe
en vloet foo daer als overal eenighe verandering deur dien de vloettoppen hoo-
gher rijfen, in �mingen tegheftant van Son en Maen,dan alfl� een vierendeel�
lonts ichijnbaerlkk van malcander fijn.
2   VERVOLG H*          il
Tis kennelick dat ebbe en vloet �pt middelront elck alti jt gh�dueren ontrent
6 � uyren,tot wat plaets de Maen oock is. Lactf� by voorbeelt fijn in des Duy-
fteraers 90 tr. Dit foo ghenomen,hetront deur Ie lentihe en weerelts afpunten
ftreckende is dan ebront, dat �penbaerlick 6 �yren in cvenaerloop verfchilt
«vanden iel ven 90 tr. des duyfteraers: En dergheli jeke bevint fich oock alfoo tot
iaHeplaetfen'daerdeMaeniSjghelijckmen lichtelicker fiet deur t'behulp eens
papieren ebben vloettuychs daerint begin des 1 voorftels af ghefeyt is.
^;�<; --rviTh                                        Qj              3 VER-
■i \
■■
-ocr page 184-
i$4 * Bovck DBS Eertclo�tschrift^:f
^ ' $ VERVOLG H.             . " .' :;
Het b�ijckt op den �ertcloot, dat plaetfen naerder den afpunt, dan de Maen
den evenaer,alfdan vant ebrpnt niet gherocht en worden: Sulcx datfe op dient
tij t foo leeghen ebbe niet en cri jghen, als wanneer het ebront daer over comt»
MERCKT,
Alibo fijn V � R s f e l ι c κ e G η e ν α d e het inhout des Voorgaend�
3 vervolghs deur een Hemelcloot onderiocht, heeft met een willen weten*
wattijtdatter tot fulcke plaets verloopt, tuiTchenhetleeghitederebbeen
hoochfte desvloetSj Maer bevant (foo yghelick ial die derghelijcke doet)al-
tijt 12 uy ren,beiloot daer uyt dat fulck geval ibmwijlen foude moeten over-*
commen alle plaeti�n diens breede ον&φββ ι tr. 3 o ® ftreckt3want ioo veel
blijfteralimen deManensgrootfle evenaerbreede 28 tr. 30 ©preektvan
90 tr.
Nu ghedenckt my eenich zeevarent volck te hebben hooren beveftighen*
dati� tot plaeti�n gheweeft hadden daert i2uyren ebde,en uuyrenvloey-
de,doch datfulex niet lang en duerde, dan dat daer na weerom een onghere-
ghelde ebbe en vloet volghde. Maer of dit om defe oirfaeck ghefchiet, daef
foudemen befcheyt af connen weten, alfinen de ervaringhen te werek ftelde
daer int ^ voorftel af ghei�ytial worden»
4 VERVOLG M.
*
Tis kenneiick dltteteen der twee vioettoppen t'welek een gefielde plaets
naeftcomt,aldaer h�ogher vloet veroirfaeckt als rander. Waeruyt volght
dat wefende de Maen over de noortfijde, ibo iullen des Eertcioots plaeti�n
over de noortfijde gheleghen hoogher vloet crijgen vande Manens vloettop,
als van haer teghepunts vloettop. Maer wefende het teghepunt over de;
�ioortfijde,dat alfdan t'verkeerde ghebeuren faL
;;;,■.;V                       ' MERCKT*               ''�/'■':"' ,",;'.�
uyt het voorgaend� vait te befluyten, datter op den �ertciootvierrnerc-
kelicke verfcheydenheden van ebben en vloeden fijnangaendedeghedue>
ticheyt.
Ten eerften opt middelr�nt a�tijt vanontreht 6~-uyrer�,aIs int 1 voorbeek
enivervolgh.
Ten tweeden b�yten trmiddeliont, t�t op ontrent den 61 tr. $o 0 der bree*
de, alwaerfe verichillen connen na t*inhoUt des 2 voorbeelts.
Ten derden vanden 61 tr. 30 ® tot byden afpunt, daerfe tot ibtnmige tijden
elck van i2uyrenfijn,alsint Merck des 3 vervolghs;
Ten vierden onder den afpuntydaei; ebbe en vloet altijt elck ontrent 7 daghen
d�yren als int 1 vervolgh. .,;                                      r
:i                         5 ν� R ν o 1 oh,
Tis kenneiick dat deurrdfi bovfefchrevehtwee voorbeelden en Vervolghenj
in welcke vioettoppen en ebronden op den Hemelcloot gheteyekent waren,
lichtelickcan verftaen wordende ghemeene regel van ander voorbeelden,
diens vioettoppen en ebront daer op niet en fijn, doch daer�pbeteyckerit
connen worden metten ebbenvloettuych daer int begin defes vooritels af
gei�yt
-ocr page 185-
VaMDE SPiEGEL�NG DER ��BENYLO.ElV. �$$
gef�y t is. Τ s e s l ν υ τ ■. Wy hebben dan onderibdht de gemeene gedaante
van ebbe en vloet^ na den eyictu
* VOORSTEL,
Te v�rclar�n d'oirfaeck vvaerorn na de h��ghie fprinck-
vloeden leegher ebben volghen dan na leeghe vloeden.
Τ wort dadelick bevonden dat de ebbe die nae fprinckvl�et volght, leeghei
comt dan de ebbe na vloet ontrent vierdefchijn: Sulcx datmen inzeewereken
'die op diepe drooghe gront moeten ghemaeckt worden, als onder anderen nu
ter'tijt inde be�egherde Stadt Oilende,'na fprinckvl�et wacht, om het ftrant lee-
ghe drooeh te hebben. DOirfaec^ier af is openbaer om defe reden: Anghe-
licn inde form van d'eerft e bepalirfg t'warer met fprinckvl�et, die in �aming en
tegheftant ghebeurt,in meerder men�chtc hoogher ghetrocken wort an F enH,
dan ten tijde van vierdefchijn , lbomoetet alfdan opt ebront IG meer ghebre-
ken,en daer minder en leegher weien dan ten tijde van vierdefchijn.
Tbeslvyt. Wy hebben dan verclaert d'oiriaeck waerom na de hoogh�
iprinckvloeden leegher ebben volghen dan na leeghe vlo�den,na den eyfch.
Tot hier toe fijn de voorfte�len gheweeft vande ghemeene eyghenfehappen
van ebbe en vloet: De vblghende �illen van beibnder weten, te weten vari
deoirfakenwaeroniop beionder plaetfendesEertclootSjde v�orgaend� ghe-
meene reghels gheen plaets en houden*
5 V��RS��L
Te verclaren de reden,vvaer�rri cleerie Wateren vande
Maen en haer teghepunt * foo hooch niet ghetrocken en
worden als groote.
Men merekt niet dat eleene waterkens,ais binnelantiche meerkens,grachten»
water in een glas of ander vat �, vande Maen opghetrocken worden: Nochtans
mocht ymant dencken, fo de eyghenich^p der Maen waer tVater na heur inde
hooghde te trecken,dat foude ίο wel over fulcke eleenebehooren te gefehien*
als over ander der groote zeemla datfe de cleyne noch hoogher behoort te trec-
ken5deur dienfe lichter fijn dan de groote. Om hier af de reden te verclaren?laet
Α BC ρ E F G een vat vol waters fijn,elcke fijde als Α Β C D een rechthouck
wefend� 4 voet lanck, en 4 voet brcet, �n fal tegen de felv� fijde Α Β CD periTeri
een ghewicht even an t'ghewicht
van 52 voeten waters deur het
15 voorftel vande beginfelen des
waterwichts, en t'geheel water ial
begrijpen 64 voeten. Ghenomen
voort dat elcke fijde die wy geftelt
hebben op 4 voet lanck en breetj
ghemaeckt iy van 4 plancken elck
lanck 4 voet,en breet 1 voet,alsdc
plartck Α ΗID met dierghelijcke,
�n ial teghen elcke planckancom-
meneenghewieht evenan t'ghe-
Wicht
QJ
____
-ocr page 186-
%M t� Bovck des Eertclootschrifts,
Wicht van t voeten waters ,als vierendeel vande 32 voeten, enfulknder in als
fijn 16 fukke plancken. Ghenomcn voort datekke planck om indieftandt
ghehouden te worden, een teghendruckingmoet hebben van buyten,even ίο
ftijf als t'water van binnen,dat is t'ghewicht ghelijck voor ghefeyt is van 8 voet
wateis: Hkr toe neem ick te wefen 64 verfcheyden crachten, of om by claerder
voorbeclt te fpreken 64 mannen, te weten foo veel alfler voeten waters int vat
fijn,tn ialcommen tegen elcke planck 4 mannen. Laet nu Κ een ander deen-
der vat vol waters fijn,ghemaeckt alkenelick van 4 plancken, even en ghelijck
mette voorgaende, en fal dat vat begrijpen 4 voet waters, ftaende 4 voet hooch.
t�it lbo lijnde, dat ytnant nu aldus feyde: Anghefien 64 rrannen ant groot vat
x�hnen houden 64 voeten waters 4 voet hooch , foo connen 4 mannen
inteken vat houden 4 voet waters 4 voethooch, en wilde over fukx teghen
ekke der vier plancken desdeen vats K, ftM'en alkenelick een man, daer tegen
yder planck des groot vats gheftelt fijn 4 mannen, dat waer ghemift, om dat te-
ghen elcke planck des eken vats, even foo veel ghewicht perftals teghen ekke
planck des groot vats deur het 11 voorftel vandebeginiekn des waterwichts.
Sukxdat teghen de 4 plancken des eken vats, niet en fouden moeten gheftek
fijn 4 mannen,om t'water indieftandt te houden,maer i6mannen;En vervol-
ghens 4 mannen en fullen 4 voeten waters int eken vat lbo hooch niet connen
oppcrflen,als64 mannen fulkn connen opperfi�n 64 voeten watersint groot
vat, Waer uyt wijder volght,dat foo een bevelhebber over fukk vokk, tot een ,
eken water een menichte van mannen veroirdende, in fulcken reden tottc
mannen teghen een groot water,als het eken water tottet groot,dat hy daer me
de cleene wateren lbo hooch niet perficn cnfalalsdegroote: En alfboisder-
ghelijcke te verftaen mette Maen en haer teghepunt, wekke deur haer trecking
over evc veel waters eveveel ghcwelts doende,en trecken de cleene wateren lbo
hooch nkt als de groote: En vervolgbenshoc wel fy heur treckendewerek foo
��rckdoen opekene waterkensalsop groote,fooen cant nochtans op de clee-
ne om de bovekhreven oirfaken niet bemerekt worden.
Τ 8 e s L ν υ τ. Wy hebben dan verclaert de reden wacrom cleene wateren
vande Maen en haer teghepunt/o hooch niet ghetrocken en worden als groo- ,
teynaclcneyfck
4 VOORSTEL.
- Te verclaren de reden wacrom de vloet tot veel plaetr-
ftn niet an en comt van ooften na vveften, ghelijck de ge-;
meene reghel der fpiegheling mebr�ngt.
Het blijekt deur het 2 voorftel, dat cleene waters ibo hooch niet ghetrocken
en worden als gr�ote: Hier uyt volght dat rivieren cleene waters fijnde, in hact
i�iven gheen vloet en hebben y en dat de vloet diemender in fiet, niet uyt de rU
vier^maer uyt de zee comt,waer uyt wijder volght, dat alft vande mont der ri-
vier opwaert , of na de lantfijde, van wcften na ooften ftreckt, dat dan de vloer
«lacfjin moet loopcn,teghen de ghemeene reghel van wcften na ooften, en die
ftrecldng der rivier anders il jhde»fo comt den vloet oock anders in. Als de vloet
conknende uyt zee in Schelde loopt van Berghen op Zoom na Antwerpen
zuytwaert van daer na Eaeftroo ghelijck haer de form der rivier kyt. Τ'gene wy
hier ghefey t heBben vande zee en een rivier, verftact hemoock alibometeen
!;                                                                                         grootc
-ocr page 187-
VANDE SplE�ELiNG DER EbBENVIG�I�; Mf
groote zee en een cleene: Als by vooibeelijttien fiet langs deFranfehe, Vlaern*
icheenHollanticheftranden > den vloet incommen uytweften naooilen, en
dat deur dien de groote wijde Spaenfche zee ilreckende tot America toe, ghe^
icheyden wort met Engelant en Schotlant,vande cleene Duytiche zee,in
welcke iulcke verheffing niet wefende als in d'ander, foo comt de groote vloet
uy t de groote zee tuflchen Enghelant en Vranckri jck daer invallen van wcflen
na ooften,gheljjck wy vooren van t'vallen des vloetsin een rivier ghefeyt heb-
berij Twekk in veel zeen fchijnende teghen de ghemeene reghel der fpicghe-
ling te weien,nochtans om bekende oiriaken foo wefen moet.
Tbeslvyt. Wy hebben dan verclaert de reden waerom de vloet tot veel
plaeti�n niet an en comt van ooften na weften, ghelijck de ghemeene regel der
ipiegheling mebrengt,naden eyfch»
J VOORSTEL.
Te verclaren d'oirfaeck^ vvaerom dattet tot veel plaet-
fen gheenhoochfte ν va ter en is, vvefende de Maen of haer
teghenpverpun t int middachront, ghelijck de ghemeene
reghel der fpiegheling mebrengt.
Angefien de vloet der cleene zcen,veroirfaeskt wort deur de vloet der groote
* ghelijck int 4 voorftel ghefeyt is, foo volght daer uyt dat de plaeti�n der cleene
zee naeft de groote ghelegen,cer ho�ch Water moeten hebben als ander verder
plaetfen der cleene zee: Dactom alwaert inde groote zee aitijt hooch water we-
fende de Maen of haer teghcpunt int middachront, foo en cant op den i�lvcn
tijt tot ander plaetfen verre ghenouch inde clcene zee gheen hoochfte water
iijn iGhelijckmcn fiet in ons cleene Duytfche zee,alwaer de ooftlickcr plaeti�n
later vloet hebben dan de weftelicker. Tbeslvyt. Wy hebben dan ver-
claert d'oirfaeck waerbni dattet tot veel plaetfen gheen hoochfte waterenis
wci�ndede Maen of haer teghenoverpunt int middachront, ghelijck de ghe-
meene reghel der ipiegheling mebrengt,na den eyich»
^VOORSTEL
; �e verclaren d'oirfaeckwaerom fprinckvloet totfom«
mtighe plaetfen deurgaenseenighe dagen later comt dart
m�t volle of nieu Maen;
Int 5 voorftel is ghei�y ts dattet hoochfte water tot ettelicke plaeti�n eenigh�
uyrengheichietnadecomftderMaen of haer teghenoverpunts intmiddacrW
iont> waer uyt niet vreemt en is dat de fpri nek vloeden die altij t metten hoogen
vloet commen, aldaer oock foo veel uyren later vallen dan na de ghemeene re-
ghel: Macr ettelicke daghen van volle en nieu Maen te verfchillen ghelijck da-
delick bevonden wort fwant voor Hollandt, foo ick van zeevolck verftae, ver-
fchillet over de twee daghens w,eitwaertmin,�oftwaert meer) dat mocht ymant
bedenking gheven. Om hier af d'oirfaeck te verclaren, ick fcgh voor al kenne-
lick te wefen deur t'ghene ghefeyt is int 4 voorftel, dat fprinckvloet der rivieren
en cleene zeen,nieten commen uyt haer felven,maer veroirfaeckt fijn deur de
ip�inckvloet der groote zee, waer uyt volght dattet verfchil destijts tuflchen de
Q4                 fprinck*
-ocr page 188-
»8. 6 BOVCK DES EERT�LOèTS�HRlfTS,
fprinekvloeden vaneen groote en ckene zee5grooter can fijn dan t'veïfchil clès
L� tuffchen de fprinekvloet der 'groote zee en eeri rivier, uyt oirfaeck dat de
ïivierens fprinekvloet om het afcommende water dat achter veel hoogher is,
niet foo verre lodöeni � can als de fprinekvloet der ckene zee, die van achter
foo veel niet hoogteren is. Om hier af deur een form breeder verclanng te
doen laet � � C D E F G het oppervlackder cleene zee beteyckenen, waer af
de verheventheyt �, fy ande mont der groote zee beduydende den hooghen
forinckvloet,wekke binnen fes uyren daer na ten leeghften fijnde}en fesiiyren
dacr na weerom ten hoochften,foo wort die cleene zee in gheduerhekebewe-
eing ghehouden, met verfcheyden hooghe fprinckvloeden, en ebben tuffchen
beyden d'een achter d ander, al veroiriaeckt uyt den eerftcn hooghen fprinek-
vloet A, wordende allencx clcender en cleender/ulcx datmen ten laetften geea
�            �           c          �           �           F         G
�^ en vloet meer en merekt. Maer wanttct eenighe daghen can anloopen^er
� e^fdehooghevloeden in alle nieu en volle Maen oock den fprinck me
brenghen ais grreicy ,              aldCrgrootften vloet te weten fprinck an G,
t'welck na da tet verre � etteucKe � q - . � Maen hooch water is tot
�^���^^�^ '�T«Otodeteni*uyren:
�lvSCc � W^ VÜlfiiighcn ten 2 uyren: Tot Bergen opZoom
Tot Blanckeberge te ruyr                *                 ^ ^         . ^ d
V^^Oftende2u�
berghetot.Vhflmg. luy^*V. , ° van Antwerpetot Baeftroode:
Maecktt iamen om ucu v,               fnrinrkvloet is fo moetet te Baeftroo
eqn plaetsvan Baeitroo v«»           , eenighe daghen: Daerom al ïft
dat fprinekvloet ter l^gEfaKe noehtansom t'belet
;' ; 7 VOORSTEL.
■ TcverchfcndOiriaeck vvaeromtotfornmige,
verder vanden vloet top ghcleghen als ander, «ochtans
tooghervloetcornCt                                           ^
"*"S
-ocr page 189-
VaN�E SPiEG�tlNG D�R EffiENirtOET. �$�
Na de ghemeen� reghel der fpiegheling,ib behoort den vloet ten hooch�»
ften te wefen anden vloettop,en de plaeti�n die den vloettop naerder fijn^be-
hooren den vloet oock hoogher te hebben als ander verder daer afghelegen*
nochtans iietmen dadelick tot veel plaetfen t'verkeerde ghebeuren. Om hier:
af d'oiriaeck te verclarenj ibo i�gh iek eerft by voorbeelt aldus: Men fiefdat
een bare waters commende teghen een hooft in zee uy titekende, dati� daer
vooren verhoochtja daer overloopt veel hoogher als ander j^aren inzee:De
reden daer af is dei� : Soo t'voorfte der baer teghen t'hooft fteutende alleen
waer fonder vervolgh van water, het foude als kenne�ck is ftracx terugghe
keeren fonder fulcke hooge verheffing te doen: Maer de reit der fware groote
baer op haer ganck weiende, en can op foo corten tijt niet keeren,dan het
voorfte water wort opghehouden van het volghende,en dat volghende oock
van ander volghende , fulcx dat t'eent'ander onderhoudende en voortdrhv-
ghende3het gheraeckt tot die voorfchreven verheffing 3 hoogher dan t'ghe-
meen water der zee. Dit verftaen fijnde 3 laet ons het heel verheven water?
eens vloets nemen voor een baer5welcke ettelicke mijlen lanck fijnde 3 ten is
gheen wonder dat daer af tot i�mmighe plaeti�n daerfe recht tegen an comt,
hoogher verheffing ghefchiet dan in zeejals by voorbeelt de vloet der groote
Spaeniche zee,treckende na de leeghe cleyne Duytfche zee als boven gef�yt
is,en vallende teghen de landen des inhams van Bretaigne 3crijcht een ver-
heffing boven de ebbe van 10 of 11 vamen,dats hoogher dan de vloet tot an-
der plaetfen die den vloettop naerder fijn,ja hooger dan onder den vloettop
i�lf,en dat om bekende reden. Tb e sl'ν υ τ. Wy hebben dan verclaert
d'oirfaeckjwaerom tot fommighe plaetfen verder vanden vloettop ghelegen
als andeiyiochtans hoogher vloet comt,na den eyfch.
\ Te verclaren d'eygenicfopp�npf�dei: va�� efcbeen vlo�t
fiinfouden y foofe ghefchiede deur perfins der Maen en
haer teghepunt.                 ""*'r
ν: / Wy hebben tot hier toe de laeck ghen�triS�i al of de Maen enhaer teghe-
punt het zeewater na hun trock of foghen, volghende t'inhoudt van deerfte
begheerte: Maer iooder een verkeerde eyghenfchap van perfing in waer, ίοο
(ouden eenighe reghelen verkeert vallen; Om van t'welckby voorbeelt te
fprekeh} laet inde volghende -f orm de letteren van beteyckening wefen als «
inde forrri der i bepaling,uytghenomen dat de Maen K3en haer teghepunt E,
?nu t'water niet en tr�eken als dae^maer perifen als hier, fuloc dat de lini F Hf
if u eorter fy dan IG; T'welek fo� ghenomen, E en Η i�llen ebtoppen fijn,
*i G vloetront,en veel gedaenten van ebbe en vloet iiillen op verkeerde wijle
commen vande voorgaende des ien 2 voorbeelts3oock des i* z, 3, en 4 ver*
V�lghs vant 1 voorfteh                   .-,
Ten eerften,foo fait terjplaeti�n daer de Maeii boyen is leegh water fijnste-
ghend'eerite ftel�ng.f               f ./ , ,,
�I T�h twe�ddnVgaendedeMa�nonderdesduyfteraers90 tr .foo fal t'gheneint
4^orbeeltde§ ί vborftelsJ3er^eiit^j:tqp.auyrenj ®yilj,ti van 5 uyr SS d>i
En weerom pikeert dat daer berekent wiert op 3 uyr. |f φ , fal fijn van ,
8 uyr 5©.
z�'iv -                   ,                                                                      Ten
-ocr page 190-
e Bovck des Eertcl�otschrif�s,
*
�0O
r,,
Tenderden,fal t'water op des Eertcloots afpuntenten hoochiten fijn, loo-
iende de Maen onder den cvenaer,enten leeghften wei�nde in haeruyterite
nboftfche en zuytfchebreedejteghen de regbel des ι vervolghs vant ι vooritel.
f) Ten vkrden,een der twee ebtoppen dat eengheftelde plaetsnaeitcomt,ver-
oirfaeckt aldacr leegher ebbe als t'ander: T'welck verfchil heeft vant 4 verv�lgh
des 1 voorftels.
: "Ten vijfden, bli jcket dat plaeti�n naerder den aipunt, dan de Maen den Eve-
naer,alitian vant vloetront niet gheroeht worden,fulcx datfe op dien tijt ίοhoo*
ghen vloetniet en crijghen,als plaeti�n daer het vloetront over comt, tegen de
reghel vant 3 vervolgh des 1 voorftels.          : ; ? r
l Na welcke fte�ling van beyden recht is,of wat ander derde int natuerlkk we-
ienmach fijn, dacr af acht ick onsdadelicke ervaringhen te-ghebrekcn $ maer
.noemen daer toeibudc meughen cpmmen, van dies fal ick mijn ghevoelen int
^lghende vpor�el i�gghen. Τ be s l ν υ τ. Wy hebben dan verclacrt d'ey-
.�g�nichappen dieder van ebbe en vloet fijn fouden/oolc deur perfing der Maen
^nhaerteghepuntghef�hiede. f, ,�/:,- ; i;-,\ - r           -'< ;�,Γ�; / - ->:,,
9 VOORSTEL.
"f" ν
: Te vexelarcn hoet fchijnt datm�n de iaeck an foude:
iti��genlegghen.om te^h�raken totgrondelieker kennis
vanebbenvloetdandern� af is.
Ms
■HU
-ocr page 191-
Vande Spiegeling der EbbenvloeI� xjt
Als ebbe, vloet en fprinck, niet en overcommen in tijt en grootheyt, mette
gemeene rekeningder ghetijden daerde Schippers hun na ghevougen, als wat
vrougher of later ghebcurdc, of datter leeghe vloet conit, met wint die noch-
tans hooghe vloet veroirfaeckt, of verkeert hooghe vloet met wint die cleene
vloet mebrengt, men fegt dan ghetnecnelick daer moet ander wint in zee fijn,
ofgheweefthebben,daei:t nochtans muTchienfal meugen ghebeurt fijn om re-
denen der ghemecne reghel die wy boven befchreven hebben, of by anderen
daer af beichrijvelick fijn� Doch want hier uyt fomwijlen volcht verlies van
fchip lijf en goet, ibo en fchijnet niet buyten redendatmen tracht na fekerheyt
en kennis der oiriaken defer ftof. Maer want uyt veel ghewill� ervaringhen de
fekerfte reghel sgemaeckt worden,fo foudet feer voorderlick fijn dat veel men-
fchen,tot allen plactfen des Eerrcioots daert te pas can commen, daghelicx ga-
iloughcn en opfchreven al t'ghene fy dadelick daer af fien gebeuren, als tot wat
uyr ebbe» tot wat uyr vloet cotnt,metende oock de hooghde van yder vloet,en
de leeghde van yder ebbe, daer by optcyckenende de winden of ftiken dieder
dan fijn,fulcke fchriften daer na intghemecn,en (fooden Gailagher felfgheen
ipieghelaer en is) ter hant der fpieghelaers commende, fy fouden fien hoe alles
mette ghemecne fpieghelingoverquaem,*acht nemende op desghemeene re-
ghels belet van landen en winden. Tis oock te weten dat d'onderfoucking der
ghemeene ghedaente van ebbeen vloet daer int 2 voorilel afghei�yt is, bequa-
melicxt ibude meughen ghefchien op cleene Eylandekens in een groote zee ge-
leghen,en (om geen hinder der ebbe en vloet te hebben) feer verre van lant,als
Sint Helena en dierghelijcke. Hier uyt fcudemen meughen mereken, ten eer-
ften ofter recht onder de Maen en haer tegepunt twee vloettoppen loopen met
een ebront,volghcnde t'eerfte gheftelde: Of twee ebtoppen met een vloetronr,
volghcnde het tweede gheftelde des 8 voorftels.
Ten tweeden , als de Maen onder den evenaer loopt, of dan ebbe en vloet
6l- ivyren achter malcander volghen na i�nhout der fpiegheling vcrclaert in des
1 voorftels � vooibeelt.
Tenderden,als de Maen met groote afwijeking vanden evenaer loopr,ofdan
mkke tijden tufichen ebbe en vloet, verfchillen na t'inhoutder ipiegeling ver-
claert in des 1 voorftels 2 voorbeeltj of nae t'inhoudt des 2 lidtsvant 8 voorftel,
Want ons dat oock verfekeren foude van fuyging of perfing.
Ten vierden, of t'water ontrent des eertclootsafpunten ten leeghften is loo-
pende de Maen onder den evenaer, voJghendc t'eerfte gheftelde, als int 1 ver-
volgh des 1 voorftels,of ten hoochften volghende het tweede gheftelde, als int
8 voorftels derde lidt, t'welck ons van fuyging of perfing oock foude wetcn-
fchapgheven.
Ten vijfden, of alfdan dien vloet hoogft comt,wicns treckende cracht te we-
ten der Maen of haer tcghcpunts, naeft des* Doenders toppunt is, na t'inhout EfFomis
der ipiegeling verclaert in des 1 voorftels 2 voorbeeltj Of anders dat de vloeden pmBum
even hooch commen, maer datter fulck verichil inde ebben valt, t'welck uyt 'vertiea^'-
perfing volghen ibude. Alle welcke dinghen iool� bevonden wierden te over-
commen met een der twee voorgaende fpieghelinghen,tToudc verftrecken tot
fekerheyt des handels: Maer verfchillende men foude deur dat ghevonden meu-
ghen trachten na verbetering. Tbeslvyt. Wy hebben dan verclaert hoet
ichijnt datmen de iaeck an foude meughen legghen,om te geraken tot gronde-
lickcr kennis van ebbe en vloet d ander nu af is,na den eyfeh.
E Β Β E Ν V L O E Τ S
EYNDE.
1