-ocr page 1-
SCHVLTBOVCK
IN BOVCKHOVDING
VAN COOMSCHAP OP
DE ITALIAEN-
SCHEWYSE.
! ' f
1
ü
-ocr page 2-
Capkael debet.             Tjaer i6oo*
Imtt&r, Pervetfcheydeniiwtien           -#          > ^ *
Dècem.Wermêmf°^7^mr^Ai^r wdefiaétm&king bevonden jijn^
17 3 f& 5 ffWf^ nu ^eerdicb γ$ fpont, comt
Decem. \Per peper foL 7, deur datter inde fiaetmdking bevonden (t/n\
12o #,#& ^eerdicb 40$ ί ]ρβ«/, iM«f
DecemJPtr Omder de Swarte verfchijnendedenq. September en 14 De
cember lóöofoL^
Decem, Per i^ddrUen de Winter *verfchijnendede 6 ïunim 1600 fol. \ \
Decem. P*K Ρ iet er de Witte verfchijnende den $ Tulius 1600fit. 11
Decem. ?& Idcitjues de Sumer verfchtjnende de 10 Oclober 1600/0/. 13
Decem\?*rcdJ[efiLi9 - - _- - - -
Sommz_j
©e
514
20
JU
150
448
54
1944
31
31
31
31
3ï
31
31
3706
1 1:
-ocr page 3-
'Ë . ■'
f         Capitael credit,          Tjaer é 6c o.
Unuar~ Ferverfchey den partien :'· ·''- - -
é Decem.' Fi/* Aernout lacobs verschijnende den 3 o Iunim 1écofil, 14
Í '■:
$
Ï
3
2667
3706,
8
O
Ber rekening van "^inji en verlies foL 18
3iDecemt
Sommee
v._
-ocr page 4-
é
Tjaer 1600.
Gaffe debet.
Per captaelfal. 3
Per naghelen fol. $            -
Per Gmacr de Zwarte fel. 9
Per lacques de Somer fol. 13
©e
880
114
30
«P
o Tannar.
6 April.
ia Inruim.
o
I
m
o
o
I
200: o
900 ij
S Mim. \ Per verfiheyden partien
Sommee
16
2124
Naghelen debet. Tjaer 1600.
Per capitael fol. 3                               -
Per K^iernout Iacobsfol 15
Per rekening van ~$unïl en verlies fol. 19 hierghe'
Helt byfoie van defen , "%e[ew(te fruujftjtof na-
ghelen -
Somm<LJ
-& me.
350j 8
176 o
526 8
olamtar»
loMeye.
175 5
2^8
Decem»
31
_7_5
333
7.
7
4
9
52ï 8
1
! j
-ocr page 5-
\ é
ë'.
ß           Caflè credit.           Tjaer 1600.
2 8'/<?bruaJPer oncoflen vancoomfcbap fol. \6 - >Ãé
<JS
oe
Fol.
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
4
4
4
4
4
3
3
4
6
99
3
6
50
200
4
7
64
2
210
35
O
4
' 2
6
10
o
o
o
o
6
10
o
O
O
O
o
O
o
o
o
O
O
o
o
o
O
Per oncoflen vanden huyfefol.i6 - -
Peroncofienvancoowfchapfol.ie            -           -
PeroncoHenvandenhuyfefoU\6 -
Pergimberfil.S -                                     -
Per oneofenvanccowfchapfol.ie
Per oncojilen vanden buyfefoLiÓ
Per loos ?ioimtfol. iz         . -         -
Per Aemoutlacobsfol. 14 -
PeroncoBenvancoomfchapfol.16         -
Ñ er omogen vanden huyfefol. je ·
Per t^Aernout IacobsfoLi^         -             -.        - - ■
/Vr oncoBen van coomfchapfol. 16
Ñßô cncofien vanden huyf'efol. 16 -
Per verfiheyden partien                ·
/VrDavitRoelsfol. 14 -
SommtLJ
Perfotvan defen3en cverghedragben in debet fol. 18
28 Febrna.
31 Maerte,
é
il Maerte.
I
æï÷ËñÞÉ,
$6 Á f ril.
ö Af ril·
SlMeye.
31 ül/^i.
31 ûËñ*.
31
28
30
30
Meye.
Iunim.
Ïuniw.
lunim.
lëjulim.
zoluliw.
00
4 O
12,
703
J421
2124
I
I
16
Naghelen credit. Tjaer 1600.
Per lacquesdeSomerfol.iz         - -
Per ca/ie fol. 4          -
,ÑßÔ Omaer de Swartefol. 8
Sommee
Maerte.
April*
luim.
18
3
6
I
s|_o_
7"
174  14
175!  IO
176    o
526     8
IO4
114
II4
333
2
4
7
6
-ocr page 6-
6
Foi:
ι
2
3
4
# tó ς* I$ Γ 'I
Noten debet* Tjaénóoo:
oTaumr.\Per capitaelfoL 3          - - ' A ' -
z$ Maerte: Per Davit RoelsfoLis
lèiMeye)$irAernwtlacobsfoli$
144I
95
68
84
O O
4 o
8 O
O; O
O
O
O
O
o
320
238
171
240
"969
ïalim.
28
Per café fol. 19
Sommee
Per rekening van ^inB en verlies fol. 19, hier ge ■
Helt hjfote van defen, oefende prouffp op w
391
Decem.
31
109
ten
o. 500; 19
969
Sommee
Tjaerióoo.
Peper debet.
75 8 o]
Ï20 O!
~%η%\ ο!
94 15
20 o
dranttar. Per capitaelfoL 3
4AuguB.Pernotenfol,7
Sommee
o
o
1
5
114 J5
31
Decem. Per rekening van Vein/l en verlies fol. 19, hier ge
Belt byfite van defen, oefende prouffp of pe
_                m               **
per
Somme
I!lJ9
133!
o
o
878
-ocr page 7-
—««■·■~—mmmmmma
Noten crediü tjijT^jaer léoo.
JVr Heter de Witte fol. io -      .-·-..■ ^, \
Pw Omaer de Swarte fol. 8 - - - - >
Per peper fol. &.; * -                   -
>v(m ; Ëßß\ ■ ■■'.'·,·■.■■,r ·,· Sommes
Per capitael fol. æ deur datter inde Baetmaking
bevonden ftjn 173^ $ oneen noten, nu Weer-
dkbj$tpontyComt -
Sommes
W.| ©£
SoMeye,
qJulim.
^Augufi.
É
J
s
558
171
66
*6
1©
O
334
»5
20
O Ö
O
o
II
44O
795
31 Decem.
6° 13
173
969^
500 19
ê
■! Ë
Peper credit. Tjaer 1690.
Per Omaer de Swartefol. 8
Per capitael fol, 2 deur datter inde Baetmaking
bevonden â ç i2018 peper, nW^oeerdich 40$
fpont^comt '-          - -
Somme
Ð3
Ç
758
. Iulim.
31 Decem,
120 o
20
I33
o
878
14 o
¼
-ocr page 8-
\'
f& \onc*
Gintber debet, Tjaet 1600.
Per capitaelfil. 3 - - ■*.: · - W
PercaJfefoL$ -          »         > *'
Somme
Per rekening van ^infl en verlies fil. 19, hier
ghefielt byfiote van defeny ^efind^jprouffijt op
10
172
99
271
Qlannar,
zo April.
1294
J794
2088
o
Τ
15
Decent.
31
1
4
±
o
4X
SU
208 8
Somme
Omaer de Swarte debet. T'jaer 1600.
Per capita el verfijnende 6 Meye 16cofil. 3
Per verfcheyden partien verfichijnende 4 Sepu 1600
Per Aar iaën de'Winterop^ijel'fil. 11 -
Sommes
ïanuar.
Iulim,
Decent,
200
SU
ISO
o
12
O
O
O
O
4
14
12
693
-ocr page 9-
Gimber credit· T'jaeuóó©,
Per Pieter de Witte filiQ
©e
113
T«Ia iV
0#&
o
ÏQLMeyei
aoS'8
Omaer de Swarte credit. Tjaërióoq.
Per Davit Roels cpt verfchenen 6 cMey'e ι 600/0/. 14 -
Percafe op verfchenen 6\JMeye 1600fol.^ - - -
Percaptaelfol. 2 hier ghefleltbyfote van defen
Somme
Meye.
Utteye.
Decem.
150
30
513
12
31
a
3
O
12
O
O
Ó93
121 O
\
Ό ζ
-ocr page 10-
\
Adriaen de Winter debet. Tfyet ï 6oe>.
Ter captAelwrftkijmvde 8 Itinm itcofal, 3 - S
P*r verfcheyden pmien verfcbfnt» de 2 maendtntiiificht des
^ciffèlbriefi - - * - *> - -
/            SmntLJ
ÓtanttAr.
liSeptem,
4 o
339
Pieterde Witte debet.        T'jaeriéoo.
ftrr CAptael verfchijnende 20 /«/?/«ß 16co jfa/. 3
JV r verfcheydenfArtie» vcrfchynende 5 /xt/m» é ßïï
^                        Sommcj
360'
648
1008
Iarmar»
Meye.
o
30
o! o
s
-ocr page 11-
(?;
Bi.
4
6
■ ø·
8
31
Iulim.
Oecem.
Decem.
Adriaeti de Winter credit. Tjaer ióoo.
Per café op verfchenen 8 Iunim 16oofol. 4
Per Omaer de Sparre op verschenen hiernevens fol. 8
Somme
Per captaelfoU æ hier ghefielt byfiote van defen
Somme
©e
200
180
$
O
0
O
O
}
380
150
0
6
O
O
HO
6
0
,
-
é \
!
1
*
360
200
560
_448
IOO8
8
0
8
0
4
4
8
8
31
Iulim.
Iulim,
Decem.
Pieter de Witte credit. Tjaer 1600. .
Per caffe op verfchenen 20 Iunim 1600fol. 4 -
Per caffe op verfchenen 5 lulim 1600 jrol. 4 -
Somme
Per captaelfol, 2 hier ghefielt byfiote van defen
> , Somme
0
' 4
O
O
0
8
■■' ——'* -
1
0
:
1
D3
f
c \
-ocr page 12-
12
É
2
5
Iac ques de Somer debet. T'jaer kèëo.
Per captaelverfihijnende é MAerte é <5oo foL $ ■« -
P^ naghelen verschijnende 7 jtfiyi 1600/0/. 5
Pir verfcheyden partien te betalen 10 0<5fo£. 1600
Sommee
i
o
6
olanmr«
jMaerte.
loSept.
5
18
3
290
104
504_jl 4_
899! 6io
loos Noirot debet. Taer 1600.
Ñ**· irfjji tfp/ verschenen 7 Maerte 16cofol. 5
fVr «j^r <?ƒ>/ verschenen 7 tMaerte é öbo ƒ>/. 5           -
50] ol o
50!__o, o
o|~ö~
3
4
31
16
lulim.
10
-ocr page 13-
**.
lacejuesde Somercredit. Vptt x6öo.
Pér cajfeop verfchehèni Maerte ÏGtöofoi. 4
Per cajfe opyerfchenen i Maerte iticöfil. 4 . .
Per café ψ verfihenenj üHeye 16cofoL 4 - *■■'■'
P«" λ^ *ƒ ; verschenen 1 o Oflobris 1 cco ƒ<»/. 4
ί
o€
s
%
200
o
ö
90
5
0
$0
0
0
504
3
S
4
844
4
54
18
6
899
6
10
zolttmus,
8 /#//W.
izpiïob.
3
4
4
5
Sommz^j
Decent,
P#* cafiuelfol 2 hier gheBelt byflotevan defen
31
Sommee
loos Noirot credit Tjaer 1600.
Per cafttael verfchijnendey Maerte 1600 föl, 2
/anuar.
100 o
D4
-ocr page 14-
14
2
4
4
DavitRoelsdebet. :; Tjae* iéoo·
PerOmaerde Swarte opt verfchenen iCMaert lóoofol. 9
Per cajfe op verfchenen 28 Iunius ι óoofol. 5
Percajfe'optwerfchenen z% Iunius 1600 fol, $ - -
Somme
'ββ
150
óo
35
&
ïelulim-
zoTulim,
245
Aernout Iacobs debet. Tjaer 1600.
Per cajfe opt verschenen 1 o April 1600 fol. 5
Per cajfe opt verfchenen 1 o April ι óoofol. 5
Per cajfe opt verfchenen loïtmim 1600 fol. 5 ,
Per caje opt verfchenen 21 Sept. 1 óoofol. 19           - .
Meye.
Ïunïm.
lulim.
Sept,
Decem.
31
28
16
23
200
64
IOO
1012
1376
51
3
4
4
5
Somme
Per capitaelfoL 3 hiergheBelt lyfote vandefen
31
Somme
1427
-ocr page 15-
15
Davit Roels crédit.           Tjaeridoo.
Per capfuelverfijnende æ Mderiei6oofi/. æ - ; *.
Per noten verfchgnendezSIuniwióoofiLó ."·. -
<0
oianuar.
z%Maerte.
1
2
Ijö
__95
245
O Q
4 Ñ
ï .*
Aernoiit Iacobs credit. Tjaér i<5 o ö.
PercapitaelverfchtjmndeioJpriliöoofol. æ - *
P^r verphejdenpartkn verfchijnende 30 /##/#* 16co
P^r verfcheydenfartien verschijnende 2 iSept. 1600
ö
S
O
264
151
101*
oyanuar.
IQLMeye
o
o
o
o
é
Â
5
ÁééóìÇ.
21
·'■
> _
'
AM
nmt
•
142
,
~"
Í
-
' !
"■í·
.#*,
-™
-
V, '
é
f
ß
-ocr page 16-
16
2
2
2
3
4
6
Oncoften variCoomfchap debet T'jaetiéoö.
Per cajfe fil. 5 Ë&. e*) 1 3< é*^ & &ú;ë£■ í.'".;n* j-·,·..■■ƒ■...,é4;·%é*
Per cajfe fiL $ ,· ..*... ; * .U'v i. ?.- .,': :ivv,,:_- ,Y;v.j ■;** <.;~ "·■;*'
Per caffefiL $           - - -                - é
Piy café fil. 5 *·        »·          -
PercaJJèfiLs -        -           >-----
Per cajfe fil. 19 -
Summt.
1
38 ifcfo*.
31 Maerte.
ÀïÞñÞÀ,
$tMeye.
Oecem.
3i
Oncoften vanden huyfe debet. T'jaer 1600.
Per cajfe fil. $
2% Fèbr.
2
2
2
3
4
6
31 Maerte, Ptr cajfe fil. 5
Percajfefol. 5
PiT caffefiL 5
P?r caffefiL 5
Percajfefol. 19
April.
cMeye.
lunim.
30
31
30
31 Decem.
Somme
-ocr page 17-
r
17
Oncoftcn vanCevomfchap credit. T'jaer ióoo.f c£
Per rekening van "Vcinfïen verlies fol. 18 hiergheBelt byfloti
| vandefen          - - - - - - - j 57
&
ivpccm*
■■„-'■•i\ il '
Oncoften vanden huyfe credit. T'jaer 1600.
Per rekening van "VtinB f ç verliesfoL 18 hier ghestelt byjbtè
vandefen - --.*„..
Oecem,]
31
éïß o
107
-ocr page 18-
'i^eiSttPn * --'v.ni^te 1600L
Pir pi w» cajfefol. $}t^elckdatHn creditgehwchffyds
Per Aernout Iacobftn fit. 15 - " - -'Ë £** k ·
Perrekemngvan^mBenverliesfil.19 -
PerIacquesdeScmerfiLi3 - -
Sommes
1421
IOCO
1000
504
3925
zo luUus*
æé Augufi.
z^Sept.
IZ ¼8à&.
5
::Ji
Rekening van winft en verlies debet. 1600.
Per cajfefol. 19 - ■ -                 -
Per Aernout ÏacobfenfoLi$         - - -              . ,
Pi r oncoBen van coomfchap fol. 17
Per oncosien vanden hujfe fol.17 <- -
Per captaclfc-Ls hier gheBeltbyfiute van defin - -
Augufi.
Augufi.
Decem.
Decem.
Decem.
18
21
31
31
31
o
o
7
10
T7
5
3
12,
57
107
276
987
1264
O
o
o
o
5
-ocr page 19-
19
%
o
o
o
o
o
o
o
o
L·
s
Tol
4
5
5
5
5
6
6
Cafle credit,
T'jaer iÓoo.
$
zSTulim.
itJugufl.
loSept.
i$\Sept.
zySept.
Zi Decem.
31 Decem.
Pemotenfol. 6 -           -■
Pw rekening van ^infi en verlies foU ι8
Po* Iacques de Somerf o l. 12
Pw Lsfdriaen de Winter fol. 1 o -
Per Jernout Iacobs fol. 14
P<?y Oncofien van coomfchapfol. 1 ö
Pw Oncoffen vanden hujfefol. 16
Per capitaelfol. 2, hiergheslelt by/Iotevandefen
84
100
500
I65
1012
40
80
"1^81
2944
3925
o
o
o
o
o
o
o
o
1
7
Sommz-j
31 Decem.
Sommo
Pvckening van winften verlies credit 1600.
PerIacquesdeSumerfol.il *                    -
Per Adriaen de Winter fol. 10 - -         -
Per cajfe foLiZ -                 - - * -
Per'tyinff opnaghelen fol. 4            *■            *■'/:.,.*
Per^infop noten fol. 6 -             -          *
Per "Vrinsl op peper fol, 6              *         *
Per^inBopgimber fol.% -          - * - .
Sommee
losept.
18 Sepu
HSept.
31 Decem.
Bi'Decem,
31' Decem.
I
3! Decem.
S
5
5
4
15
1000
75
109
18
41
1264
o
4
7
19
8
o
7
2
o
£.
5
-ocr page 20-
■I. UJIIM
■é **.,
in.
^f^mY-'
•
öt Ë-j" "\
Ë
-ocr page 21-
Β O VC Κ Η Ο V Ό Ι Ν G.                         Μ
4 HOOFTSTICK.
VANT MEMORIAEL,
CaJfebouck,en Omoiïbouch
"■ύ ι -,'ΐ.'*^ ' ■■ ! '■*"Ό' f'··. -./'■ V-* "*>"" ■ '~ ■'"" ■. ί"-& ? ■'. ϊ '■ -■''^"''ν ' .'■ .-'-'■' ■' ■"'■':.■                  ■" * ' -ι ;--.'''';                          -
DEghedaente van des bonckhoudings twee voornamelicke boucken als
iornael en Schultbouck befchreven lijnde als vooren, wy fullen nu com-
men totteverclaring vant derde, te weten het Memoriaei a t'welckmen metter
daet noodich bevint t om dinghen in te ichrijven die in d'ander niet en behoo-
ren; Als by voorbeelt dat ick an ymant leende een gulden voor een uyr of een
dacry'is ghenouch daer af meteen woort ghedachtenis te houden int Memo-
riacl,fonder die partieint Iornael te brengen,en van daer int Schultbouck hem
Debiteuren calle Crediteur te maken:En t'ghelt binnen een uyr weeromghe-
gheven fijnde, ibnder alfclan dat weerom ten Iornale te brenghen, voort caflè
debet, en hem credit teitellen, t'welckin (bocleynen iaeck te veel onnoodighe
moeyte waerymet een grootefomme voor langherijt gheleent foudet ander
befcheyt hebben, Oock vallender in coophandel fomwijlen partien op voor-
waerde fondor feker befluyt, daer afmeneerft na ettelicke beftcmdc dagen be-
/cheytweet: Suicx en vereyfcht oock niet int Iornael noch Schultbouck te
commen, maer wel int Memoriael,met prijs,ffienichre des goets,en ander om·
itandigen,op dat foo den handel voort moeft gaen, bekent fy waermen an ver-
bonden is. Τ gebeurt oock dat des Coopmans dicnaers in hun ^ieeftersnaem
goeden coopen, vercoopen, leveren en ontfanghen, t'welck eyghentlick des
Meeiters handel Zijnde deur hemlien uytgherecht, foo en moetenfer Debiteur
lioch Crediteur afghemaecktfijn, nochtans ift fomwijlen noodich daer af ge*
dach tenis te houden,en dat niet flechteliïik,maer altemet foo, dat de ielve ghe-
dachtenis een bouckhouderiche form vereyfcht, voornamelick wanneer die
dienaers hun Meeflers faken als Fa&eurs doen, ghelijck daer af hier na int fèfte
hocfcftickbreedergheièyt fal worden. Men bevint oock wel oirboir het Me-
moriaei t'oridericheyden in ghedachteniiTen die daghelicx ofdickwils veran-
deren, en derlangduerighe: Ah Inventaris van juweelen, coftelicken hüyf-
raet3huyfen>erven,en dierghelijcké, welckehoeweliè volgende des Coopmans
eer Üe voornemen in fijn coopmanfehap of capirael niet vermengt en worden;
nochtans gherakenfer wel metter tijtin, en hebben goede ghedach tenis noo-
dich,op datier niet af verlooren en gae.,
Merckt noch een ghemeen ghebruyck te fijn, datmen alleghecocbte^ ver-
cochte en ghehandelde partien ineen cladbouck fchrijfteermenfeten Iornale
fteltjOm datter dkwils voor het eintlick befluyt verandering valt deur verichey-
den oirfaken,als ghemift te fijn in ghewichr, maet, ghetal, of rekening> voort
daimcn cenighe iborte van goei vermeerdert, vermindert, of uytlaet,en dierge-
Jijcke,waer af de. verichnjying. en cladding int Iornael ongefchickt ioude fijn.
JEnhoevy el iiilckbouck int ghemeen Memoriaei ghenqemt wprt, nochtans
öpf einde acht ghenomen fijnde, fop fchijneteygcntlicker decla4de te heetën,
en Memoriaei t'ghene wy vöp^eri Memoriaei ghefeyt hebben. In fulcke.clad-
de fchteef ick, Bpuckhouder fijiide, alle partien in form ghelijckiêjnt Iornael
commen möeïtch, óp daftefoverichrijven van woort te woort lichter en fe-
fcérder foudè vallen: En hoewel t'ghemeen ghebruyck by velen,en oock by ee*
nighe die vahde Bóuckhouding gefchreven hebben, anders is, nochtans Bevalt
my dit beter, 'doch' ick laet elck fijn goetduncken volghen.
E 2           Caflè-
/
-ocr page 22-
#Γ
5 2                   V Α Ν DE KOOPMANS
Caflèbouckis een befonder bouck vanden ontfongh ende uytghevendes
ghelts > te weten ontfangh gheftelt in debet,en uytgheven of betaling in credit.
Maer, mocht ymant fègghen,anghefien fulcke partien int langhe ghefchreven
fijn int Iornael,en van daer overgheftelt worden int Schultbouck,alwaerfe met
debet en credit commen inde poften der cafie, wat ift noodich die noch eens
met debet en credit een befonder calTebouck te hebben 5 Hier op wort gheant-
woort,dat by aldien den Bouckhouder oock Caflier waer,gelijckt wel gebeurt,
foo en ibudefulck CaiTebouck niet heel noodich wefen, ghemercktdepoft
der catTeint Schultbouck fijn bewijs is, en dattet houden vaneen Gaflebouck
niet en foude fijn dan een felve fake tweemael ghefchreven; Men mocht oock
fegghendatghelijck fukxinde poften van peper en gimber on noodich is, al-
ibo oock inde pofte van ghelt. Maer wantter in groote comptoiren over t'be-
wint des ghelts een befonder perfoon gheftelt is, CaiTier ghenocmt, die daer af
bewijs moet doen,foo vereyfcht de reden dat hy fijn eyghen calTebouck hebbe,
uy t het welck den Bouckhouder de partien daghelicx ten lornale ftelt, Nu dan
fulck Gaflebouck niet eyghentlick wefende des Bouckhouders, maer des Ca£>
fiers,en alleenelickcopie der pofte van caflèint Schultbouck,foo en hebben wy
daer af,als bekent ghenouch fijnde,gheen vooibeelt gheftelt, maer met defe re-
denen fijn eyghenfehap willenverclaren.           , ;
Angaende het Oncoftbouck, dats mede een fpecie van CalTebouck,maer al-
leenelick van oncoften, die ghemeenelick eens ter maent met een fomme int
calTebouck of pofte van cafle ghebrocht worden,en dat eenfdeels cortheyts hal-
ven,om veel partien t'famë in eenmael over te dragen,gelijckmen hier vooren
ghefien heeft: Ten anderen overmitds in groote huyfen over de betaling van
oncoften een beibnder perfoon isl}iipenfier ghehoemt, die daer af rekening
doet totten uyterften toe,foo wel van moftaert en folferpriemen, als van din-
ghen die meerbedraghen,waer deur'daer af een befonder bouck moet fijn.
., i              ....                    ,                     '...*'                  ..                                                   }■ '.· . :·. ..                          .·■ ."4 ". !»''*·1.·1            ·                    ' .'■;■" .';..                                       ί;;·':>"ί
' \ '; · '; ■                 j ...               J;. ί!- \~                .                           . . ..- l . -, i ' . ■ ' · * ' . tJ. .1J-- . ■';■ . ■ . ju .; ι ■ ■■■,.' > ■·>■:, / *
Q γ Ν V o R s τ elickeGenade aldus hebbende beginnen te fien en
0 verftaen wat bouckhouden was,foo fijn hem, ghelijckt menighen gebeurt,
dinghen int ghedacht ghevallen die hem twijffelachtich dochten, of naerdet
uytlegging te vereyflehen: Sulcx dat hy daer af vericheyden vraghen en que*
ftien voorwende,welcke mette antwoorden daer op gedaen, my oirboir doch-
ten hier t'faemfpraeckfchewijfeby ghedachtcnis teftellen,omdatfetottefaeqk
des bouckhoudens fchijnen te dienen. : · * t
5 HOOFTSTI CK.
TSAEMSPRAECK INHOV-
1                         - dende TSoucfyouderfche queBien.
S. V. G. Anghefien men ièght Pieter debet/Gimberdebet,waerom en
feghtmen niet oock ghelt debct,in plaets van caflè debet* want datmen de caflè
anfpreéckt om datfet'ghelt in heut te bewaren heeft, men mocht daer op ieg-
ghen dat ander waren dan ghelt oock wel in caflen geley t worden, daer af men
mette felve reden foude meüghen feggen cafle debet· S τ * Datmen feght caflè
debet in plaets van ghelt debet, ick en fie daer af ghéen ander reden dan t'ghe-
bruyekjt'welck foot niet en waer, ick acht datmenbeter foude fegghen ghelt de-
bet: Want dat ymant mèttet woört kelder wilde wijn beteyekenen, en folder
... r>                                                                                      feyde
-ocr page 23-
Β o ν c κ η o ν i>; ν g.                    53
feyde coorn te bedien, om dat hy int een fijn wijn, opt ander fijn coorn leght,
ten foude niet lichtelick anghenomen worden ,alfoo oockcn iöudecaflèvoor
ghéltjWaert in ghcen ghebruyck. S. V. G. Nadien de Caifier van t'gelt dat hy
ontfangt en uytgeeft fijns Meeflers D0ebiteur en Crediteur is, waerom en ftelt-
men niet den naem des Cafliers debet en credit, in plaets van cafle* S τ. Diet
foo dede fouder verwarring in d'oirden der bouckhouding deur bevinden, uyt
oirfaeck datter dan geen rekening of pofte van geit en iöude valle. S. V.G. Alf-
men niette naem des Cafliers foo wel ghelt verftonde als mettet woort caflèj
foude dat niet al op een felve uytcommen* S τ. By aldienmen t'ghelt mocht
gheven den naem vanden Caificr dieder t'bewint af heeft, daer foude uyt vol-
ghen darmen t'peper oock de naem foudemeugen gheven vanden Fa&eur die-
der t'bewint of hadde, en foomet ander coopmanfchappen, t'welck ongeichiót.
waer. D'oirfaeck waerom fiiloc mettet iteJJen van cafle voor ghelt ghcen fwa-
richeyt en heeft, is datmen daer, na ghemcene wijfe van ipreken, t'begrijpende
voor t'begtepen neemt, Oock waert een duyiler iaeck, dat eenige menfehens
namen ghelt fouden beteyekenen, eenigheniet, S. V. G, Ghy iegt dat wan-
neer des Caffiers naem gheflelt wierdcfoo en fouder inde bouckhouding geen
rekening van ghelt vallen: Maer hier tegen mochtmen weerom antwoorden,
dat alimen de CaiTens naem ftelt, foo en valter dan inde bouckhouding ghcen
rekening van Calfier 5 nochtans ift hoochnoodich gheweten hoemen daer me
ilaet4 S τ. Tis foo, want een van beyden gheflelt fijnde, d'ander blijfter uyt,
en wort daer af befonder memorie ghehouden. S.V.G, Het fchijnt nochtans
een vreemde fake dat vanden Caffier die fijn Meeiler fchuldkh is ghcen reke-
ning te boucke en wil vallen, foudemen met een wcort niet connen fegghen
waer dat an fchortï St. Ick meyn datment aldus föüde meughen verclaren:
Een Caffier van fijn Mecilers weghe ontfanghen hebbende duyfent guldens,
dat de Meeiler hier uyt aldus bcflote:Die duyfent guldens behooren my tce ick
hebfein mijn cafle: Boven dien mijn Caffier is my fchuldkh duyfent guldens,
want hy van mijnent wcghe foo veel ontfanghen heeft: in volghende fuïek
ghcilelde macüc in fijn boucken cafle debet van duyfent guldens, en den Ca£
lier oock debet van foo vcel,dat waer cpenbaerlick ghemift, en hei capitael van
duyfent guldens grooter gheilclt dant dadelick weien foude. Kier uyt mach*
men verfiaen dat cafle debet gheflelt fijnde, waerom den Casfier boven dien
ghcen debet en mach ghemaeckt worden, niettegenfiaendehy fonder opficht
te nemen tottet eerflghefteldcdebiteur foude Wefen, Noch is t'anmerckcn dat
cenighe ibortc van Caiileis te bcucke connen commen, maer in wat an-
der anfien, t'welck duidanich is: Wanneer cenighe Ondercasfiershebben ee-
nen Generalen, daerfy altemael hun ghelt an leveren (gelijckt in Pcmeinecn
extraordinaire Finance tocgaet) t'welck den Meeiler niet eer en acht in cafle te
• wefen voor dattetden Generalen Casfier en heeft, alfdan meughen die Onder-
casfiers van hun ontfangh en betaling te boucke debet en credit gheflelt wor-
den,doch en cómter dan den naem des Generalen Cas fiers niet, maer in fijn
plaets caiTe : Sulcx dattet eintlick noch al opt eerfte iègghen uyt comt, te weten
dat den ghenen die eygentlick Casfier is,niet te boucke en ftaet, S. V. G, Soa
den Goopman an ymant een groot gefcnenckdede,als neem ick met fijn doch-
ter et tel icke duyfent guldens ten huwelickc gaef, hoe ibudemen die int Iornael
Hellen? S τ. Capitael debet per cafle: S. V. G. En of hy aen een kim een flu-
vergaefom noten te coopen, waer foude dat behooren teecmmenï Sx.Op
©ncoften vanden huyfe, fegghende Oncoilen vanden huyfe debet per cafle.
S. Vi G. Angheiicn t'een en t'anderghefchenikis,alkcn verfchülendein me.
£ 5           niehtc»
-ocr page 24-
54                Van de Coopmans
nichte,watfekerheyt ifièr van een middelbaer fomme hoe diecommen moet*
S τ. T'ghene ickgheantwoort heb is alfoo metten lichtften gheieyt na de ghe-
mèénc wijfe van doen,maef demeining vanu Vorsteli'ckeGena-
d E tot fulcken einde ftreckende als ick nu mercke, foo fouder breeder onder-
fcheyt en verclaring by behouven. Tis te weten dat na dien alle oncoften het
capitael verminderen,oock meüghen capitaelghenoemt fijn, te weten capitael
debet, en fouden int Schultbouck inde pofte van capitael debet by d'ander par~-
tienmeughengheftelt worden,maer want eenCoopmanwil weten wat hy
jaerlicx in fijn huyshouding verteer t,foo maeckt hy van t'verminderende capi-
tael dat totte huyshouding behoort een befonder rekening, brengende de fom-
me van dien eens t'iiaers als hy ftaet maeckt, of als hy fijn bouck iluyt, onder
capitael debet. Dit foo fijnde, t'is kennelick dat een Coopman, die als gheieyt
is een groote fomme van ettelickeduyfent guldens met fijn dochter ten huwe-
lickgheeft/felvegemecnelickniet en houtvoor oncoften vanden huyfe,maer
voor een partie diens ghelijcke felden comt, en als verminderende capitael, dat
onder capitael debet by d'ander partien gheftelt mach worden: Sgelijcx is ken-
nelick datmen een ghefchoncken ftuver ghemeenelick voor oncoften vanden
huyfe rekentjOm dat fulcx inde huyshouding dickwils te vooren comt. Doch
foo ymant van ander ghevoelen waer, en verftonde de bovefchreven ettelicke
duyicnt guldens onder de oncoften van fijn huyshouding te behooren, hy fou-
de die foo meughen te bouckeftellen, endeen foude om de voorgaende rede-
nen (te weten dat t'een en t'ander capitael bediet, en eintlick daer onder comt)
inde fake gheen verfchil by brenghen: Sulcx dat de ghemeene reghel der bouc-
houding hier in niet onfekers en heeft, ghelijck uVorstelickeGena-
d E voorwende, want den Coopman befloten hebbende van wat ghedaente
hy fijn uytghegheven penninghen neemt te wefcn,foo en vaker maer een be-
kende ftelling· Om hier af noch breeder te fprekenït'gebeurt dat ymant coopt
een Diamant,offtuck fchilderie, en t'felve anfiet voor huyfraet ,en dat daerom
neemt voor oncoften vanden huyfe,of voor verminderende capitael:Maer een
ander coopt fulcx om weerom te vercoopen, en prouffijt daer an te doen,waer
deur hy t'felve te boucke ftelt als ander gecochte waren, dat fijn debet en credit
ghevende. Noch is te weten dat fulcke manier van twijffeling niet alleen en
valt in capitael, maer in meer ander partien: Als by voorbeelt,foo Pieter an my
ichuldich waer,en ickan Ian,den wekken ickbeweien hebvan Pietert'ontfan-
ghsnjlckiïtlalaus: lan debet per Pieter. Maer foo ick wilde nemen dat Pieter
my t'ghelt ghetelt heeft, en ick t'felve geit weerom an lan, deur dien ick mijn
boucken wil doen overcommen met die van lanen Pieter, welckc ick mercke
hun ro et gheen affignatië te willen becommeren, oft om foodanighe oirfaeck
dan alft wefen mocht,in fulckê" gevalle fal ick volgende fodanich gefielde twee
partien maken,d'eerfte aldus: CaJJ'e debet per f iet et,de tweede: tan debet per caf-
fe,en fal al op een felve uyteommen. Wederom, foo ick met ymant manghe-
lingghedaen heb,en hem ghelevert peper voor gimber, ick ftel aldus ι Gimber
debet per peper: Maer foomen wilde nemen dat ick van hem fijn gimber ghe-
cocht heb met ghereet ghelt, en hy van my het peper oock ghereet ghelt, elck
tot fulckë prijs als inde mangeling verdragen wiert, men foude volgende fulck
gheftelde twee partien maken, d'eerfte Gimber debet per cajfe 9 de tweede Café
debet per peperen alles foude opeen felve uyteommen: Indet vougen dat met
elcke ftelling het voornemen ghevolght, foogaetde bouckhouderiche reghel
in alle deiê óöck vaft. S. V. G. Ghy hebt ghefeyt dat oncoften capitael beteyc
kenen, maer ten fchijnt gheen goet onderfcheyt, ghemcrekt des Coopmans
ghelt,
-ocr page 25-
È          BoVCJt Ç Ï VD ING.                         |/
ghelt, waren,Debitcurs,en Crediteurs,oock al capifael bedien, wint als blijckt
int begin des Iornaels, foo beftadet capitael uyt fcodanighe particn. S ô. Wy
hebben hier vooren gheicyt van vermeerderende of verminderende capitael, :,,
fulck fijn ontfanghen giften,winning,veriies,en dierghelijcke*, S. V» G.Maer
ghelt, goet, en Debiteurs vermeerderen oock het capitael, want hoe hy fulckè
meer crijcht^hoe fijn capitael grooter wort,en deur Crediteurs cleender. St. Ie
heb daer af ander ghevóelen :Üm t'welck by voorbeclt te verclaren,iöo ick van
Pieter coop een bale peper op dach, t'felve peper en vermeerdert mijn capitael
niet,want ick an Pieter foo veel ichuldich worde alft peper weertis:Sghelijcx
en vermindert mijn capitael niet deur dat Pieter mijn Crediteur wort, wanttet
foo veel mettet peper vermeerdert: Maer my een bael peper geichoneken fijn-
de,iöo ilel ick Peper uelpetpr captael^, en daer me vermeerderet* S. V. G. Ick
moet nu een ander vragen: De poften ftaen int Schulibouck met debet en ere*
dit 3 welck van beyden ftreckt tot mijn voordeel, welck tot mijn achterdeel?
S ô. Debet tot voordeel, want Pieter my veel fchuldich wefende, dat vermeer-
dert mijn capitael, aliöo oock doet veel peper int packhuys, veel ghelt in cafiêy
die al onder debet ftaen, maer credit doet het verkeerde. S, V. G. Iflèr gheen
uytneming? St. Ick en bedencke gheen. S. V. G. Nochtans capitael cicbet
en fchi jnt tot mijn voordeel niet te ftrecken, noch capitael credit tot mijn ach- ,
terdeel,maer heel verkeert. St, Daer op en docht ick niet ,uVortelio
KE Genade heeft ghelijck,want die uytneming valtin capitael,en in gheen
ander,fo ick meyne. S.V.G.NochtansOncoflendebeten Rekening íáç^ßçâ
tn ver lm debet ftrecken oock beyde tot achterdeel. St. Angheficn die capi-
tael fijn om de redenen terftont ghefeyt,iöo en valtcr gheen uytneming dan in
Êapitael. S. V. G. Den credit der pofte van naghelen bedraecht inhetSchult-
bouck 7$ d&4$ 7 % meer dan den bebet, welcke nochtans voordeel fijn, want
het is prouffijt ghevallen op naghelen. S ô. Men mocht daer opantwoorden
dat wanneer die pofte gheiloten waer (t'welck vry ftaet te doen alfmen wil*
hoewel men gemcenelick tot opt einde des jaers toeft) en datmen fulck prouf-
fijt van 7$ c& 4$ 7 % by flote onder debet ftelde, cnclc in rekening van winft en
verlies onder credit, inder voughendatde pofte van naghelen alioo heur vol-
commentheyt hadde, ibo foude dan den debet even fijn metten credit, en die
voorfchrevenquefticvan voordeel inden credit niet vallen. S.V.G. Maer
evewl blijvet vaft, datmen vande pofte van naghelen 3 en alle ander daer winft
en verlies op valt, niet iöo volcommclick en mach fegghen ghelijck van ander
poften, den debet tot voordeel en credit totnadeel te ftrecken. St. Tis foot
ende heeft daer in wat uytneming: Doch tïchijnt vaft te gaen in alle pofie van
capitael of capitael beteyckenende,tlat debet nadeel, en credit voordeel is.
S. V. G. Waerom heeft defe pofte van capitael meer Uytneming als al d'ander
partien? S ô.uyt oorfaeck datcapitaeldebet,föoveel beteyckentalsof de Mee-
fter feyde,Ick Í ben debet: Maer hoc een man felf meer debiteur is, hoet meet
tot fij ç achterdeel ftreckt, en hoe meer crediteur hoc meer t'fijnen voordcelc,
waer deur fulex t'verkeerde vant ander moet wefen. S. V. G. Tc wijle capitael
of des Meeftersnaem een felve beteyekent, waerom en fteltmen in plaetsvan
capitael niet des Mcefters nacm ? want daer me en ibuden fulcke dinghen foo
duyftcr niet vallen. S ô. Cooplien fijn dickwils in compaignic van velen, die
alt'famen eenhooftfommé hebben, endaerom behoufter van dies een ghc-
meene naem,waer toe t'woort Capitael met geen onreden gebruy£ en fchijnt.
Ten anderen nadien een mans rijekdom of goet dat hy in een voorgheftelden
handel heeft, een punt is van grooten anficn^ioo vcieyflchet in alle bouckhou-
E 4            ding
-ocr page 26-
"/■                ,.,·:'í-Ë        ,, '.· «,·» '·* V,·.,.:,, ,:,.\×* ,,'                     Ï '                         '"'V
56                   VANDE KOOPMANS
ding een gemeenc bekende uy tftekende nacm, t'welck die des Meefters ondei
veel ander namen van menfehen te boucke ftaende, niet bequamelick fijn e»
foude,maer wel t'woort capitael. S, V. G. G hy hebt eens ghefey t als voor ge-
mee ne reghel, dat de Meefter fijn ièlven nummermeer debet noch credit en
fielt, nochtans na dien capitael en des Meefters nacm een felve beteyekent, daer
volght uyt dat foo dkkwilshy capitael debet of credit maeckt,dat hyfoo me-
nichmael fijn felven fielt. S ô. lek feyde daer noch by In &lkgbehatfdelde par-
*/*,ïñ wekke woorden te letten ftaet, want de Meefter in alle gehandelde par-
tie fijn felven debet nochcrediten fielt, daerhijt doet ten fijn gheen partien in
wekkehy met ymant handelt: Als wan neer hyvan weghen peper hem ghe-
fchonck€,feght Peper debet per capitael, daer en isniemant daer hy me handelt.
S. V. G.Vaiknderintbouckhouden gheen ander vericheydenheden dandet
indefe boucken ghefielten fijn? St. De Bouckhouders hebben nochver-
fcheydenghevoelenangaendede bequaemfteoirden van rekening in Fa&u*
rie,en Compaignie,maer want mijn ghevoelcn is de ièlve int voorgaende lor-
nael en Schultbouck niet behooren ghemengt te worden, foo heb ickdaer af
wat int befonder ghefchreven.
TSAEMSPKAECX EINDE. T
HOÖFtSTtCK.
VAN B. E Ê E ÍÉÍ G S OIB. D E Í
IN F AC TV RIL
X IsdenCoopman an fijn Facleur fendt cenkh goet ofghelt,ris een ghe-
*^a meen ghebiuyck dat hy daer af voyage debet rcaeckt, en de goeden ere*
'dit: Ai acr den Facteur f ïèlve goet vercocht hebbendc,ftelt hem daer af dtbet,en
Voyage credit: Alsby voorbcelt de Meefter gefonden hebbende ïco balen pe-
per an fijn Fa&eur Pieter Claeflèns tot Dantzick, hy fchrijft aldus · Voyage op
Dantzick debet per peper. D'oiriaeck waerom hy den FaÖeur felf gheen debet
en maeckt,iscmdathyalfdan noch gheen wefentlick Debiteur cnis^lsfijndc
het goet onderworpen de Fortuyn die op de voyage noch vallen can, iülcx dat
hy t'felve voyagedebet fielt. Maer den Facteur dat peper vctcocht hebbende,
fielt dan op defe wi jfe Pieter Claeflèns Fa£teur tot Dantzick debet per voyage:
Wekke twee partkn uyt het lornacl intSchultbouck overghedreghen fi jnde,
foo heeft de pofte van peper haer behoirjickc credit., en de pofle van voyage die
eetft met debet belafi was, heeft haer ontlafting: En den Fa&eur ftaet debet ia
fijn pofte,alks, iootlchijnt, nabehooren. Nu hoewel dit een feer ghemecn
manier van doen is,nochtans en bevaltfemy niet,omdeie redenen: Genomea
dat de Meefter ghecocht heeft 100 balen peper, de felve te boucke debet geficlc
wefende, hy fcntfeals voören ghcièytis na Dantzickan fijn Facleur, makende
daer'af voyage Debiteurien peper Crediteur. Dit foo fi j nde, debet en credit fci
inde pofte van peper evegroot welen, t'welck beteyekent dat hy gheen peper
meer en heeft,nochtans die 100 balen op wech wefende, of by fij ç Fatlcur icg-
ghende, behooren hem toe, foo langh tot datfe vercocht fijn, of een einde ne-
men van fijn eyghen te wefen: Maer t'ghebeuitdat fulcke goeden jaren lanck
daer ligghen fonder vercocht te wolden, of ten deek vercocht fijn 9 ten dcelc
*                                                                         niet,
é         (
-ocr page 27-
Β O VC Κ HO V D ING.                         57
niet,waer uyt blijckt in fulcke bouckhouding faute te weien ; Want te fegghen
datmen deugde pofte des Eadeurseyghentlickbcfcheyt can weten wat peper
by hem vercochtis,en daer deur vinde hoe veel noch in wefen moet fijn: Hier
op wort ghefeytdatmen deur fulcke hinckendewijfe in cleen bedrijf fich mach
behelpen, maer in grooten handel daer veel vericheyden Fatleurs fijn, en ekk
bewint heeft van veel goederen, dieiè oock fendcn ibo wel an malcander, als
vercoopen of verhandelen met anderen, daer fehijη t fulcke oneyghentheyt be-
fwaerlick en forghelick te moeten vallen, want Jia dien de poften der goeden
int Schultboucktotdien einde ftaen, om deur t'verfchil van debet en credit te
fien watterghebreeckt, foo en heeft men deur foodanighewijfe t'begheerde
niet ibnder onnatuerlicke haipeling, ghegront op onbequame ftelling· t
Maeromteiègghen hoe t'bovefchreven namijnghevoelen op eenvafter
voet foudc ghefchien,fooial ick eerft dit verclaren: Te weten darter int voor-
gaende Iornael en Schultbouck gheen ander debet en credit der goeden geftelt
en behoort te worden dan van haer eerfte incomft,en laetfte uytganck ,anders
gheièyt partien van fbegin en t'einde des eyghendoms, want ander debet en
credit tuflchen beyden vallende,van weghen fending der goeden an Facteurs,
die is van ander aert, ende en wil met d'eerfle ioorte niet ghemengt fijn: Als by
voorbeelt ymant peper coopende>hy maket va die eerfte incomfte debet, en dé
vetcooper, foot op dach was,credit: Maer t'felve peper vercoopende,hy maket
van die laetfte uytganccredit,enden cooper,foot op dach was,debet.Angaende
tfelve peper tuflchen beyde die uyterften mocht gelevert hebben gheweeft an
een fchipper, diet voorder behandichde an een Fa&eur, welcke dat eintlick ver-
jcocht, hoe wel die Schipper en Fa&eur Debiteurs wierden, enfchuldich waren
i'peper by hemlien ontfaen te verantwoorden^nochtansen wil fulcke fchult of
oyerfetting van foodanighepartie, niet gheftelt fijn by d'ander partien int Ior-
nael en SchultbouckjOm de redenen vooren verclaert, waer by noch dit mach
gefeyt worden :Gelijck de handeling van mijn Dienaers binnens huys mijn
werckis,en dat neem als felf ghedaen te hebben, ibnder hemlien daer af Debl·-
teurs of Crediteurs inde voorfchreven boucken te ftellen3alibo is de handeling
van mijn Facteurs buytenshuys mijn werek, t'welckick neem ïèlf ghedaen te
hebben,fonder hemlien daer af Debiteur of Crediteur inde voorichrevé" bouc-
ken te ftellen. Voort machmen noch iègghen dat fending van goeden an mijn
ÏaÖeur gheen handeling en is, maer alleenelick verlegging mijns goets van de
een plaets tot d'ander, want hoewel het verder is dan goederen ghebrocht uyt
<Se wijnckel inde kelder, nochtans ift in dat anfien van ghelijeke natuer, ghë-
merekt t'een en t'ander int verlegghen en na t'verlegghen mijngoet blijft tot
dattet vercochtofvervreemtwort, ; as. rbhm                               ν "
ftj Dit verftaen fijnde,en om tottefaeck te commen,ick fegfa dat van al de voor-
fchreven verfendinghen der goeden gheichiet tuflchen haer eerfte incomft en
Jjaetfte uytganck, anders gheleytpartien van rhegin en t'einde des eygendems,
gehouden fal worde of befonder memorieyof befonder bouekhouding,naden
eyfch van de grootheyt der fa&urie, want acht nemende op t'ghene inde daet
©mmegaet, foo bevintmen fomwijlen in deene dinghen,dattètghenouch is de
fake by memorie te teyekenen, fonder gheformeerde bouckhouding, welcke
men nochtans in grooten handel noodich verftaet. Om Ywelck wat breeder
teverclaren,iboftaetteghedencken dat ons de Faöeursop tweederley wijle
ontmoeten,beloont en onbeloont: Beloonde fijn die voor hun bewint twee
©f drie meer of min ten hondert hebben, hcctendc de genediens faken fy doen
hun Meefters,en worden defe intghemeen eyghentlick Fa&eur^genoemt.On-
beloon·
-ocr page 28-
2S :         ,/ V Á Í D Å C Ï Ï Ñ Ì Á Í S
beloonde Fa&eurs fijn die ymants faken doen uyt vrkntfchap, of om dat d'an-
der weerom derghelijcke voor hemlien doen, en hoewel het niet ghcbruyeke-
licken isfukkcFa&eur$tenoemen,nochtansinfiende datFa&eur doenderbe-
teyckent,en dat defe malcanders faken doen, en ghelijcke form van rekening
vereyllchen,foo heet ick diealfoo om mijn meyning beter te verclaren. Onder
de fükke neem ick te ghebeuren at ymant an fijn vrient een bale peper
ièndt.begheerende dat hy die wil vercoopen, en t'ghelt metten brengher weer-
om flieren, t'wekk ick neem alfoo op den felven dach volbrocht ie wefen,om
datfe maer twee of drie uyren gaens van malcander en woonen: In fulcken
ghevalle ghebeuret dat foodanighen Faóreur van die fa&urie niet alkenelick
geen geformeert boucken houdt,maer niet een woort by memorie en fchrijfr,
achtende fulex onnoodich te weien in eens anders faken daer hy gantfeh geen
prouffijt af en heeft,en alles op foo corten tijtghedaen is. Maer by aldien de
betaling acht ofthien dagen hadde moeten anlOOpen$t'mocht fijn dat hy fulex
by ghedachtenïs opeen leyc teyckende,en t'felve weerom uytvacghdc als t'gelt
ontfanghen en overghefonden waer: Of de faeck hem dunckende van wat
meerder belanck, t'mocht fijn dat hyder een blijvende ghefchreven memorie
af hieldCjdoch fondergheformeerde bouckhouding. Maer by aldient waer een
beloont Facteur, of dienaer fijns meefters, of ymant die veel handels voor een
ander uytrichte, en rekening moeft houden van veel verfcheyden Debiteurs,
Crediteurs,goeden ontfanghen,ghelevert,gheeocht,en vercocht,in fulcken ge-
valle ial hy van alles meughen bouckhouden na de voorfchreven reghelen ge-
lijckofthemièlf anginghe, nochtans ghedenckende daer in niette menghen
yet van t'ghcne fijn eyghen handel is: Voort foo dickwilsaiffèr bequame ghc-
legentheyt valt om brieven an fijn Meefter over te fehicken, fal hy uyt fijn ior*
nael trecken van woort tot woort in lornaelfche form, al de partien dieder by
hem voor fijn Meefter ghehandelt fijn federt fijn laetfte fchrijven, gelijck oock
by eenighe ghebruyekt wort: De Meefter fulcke papieren ontfanghen hebben-
de,falfe altemael oirdentlickby malcander vèrvóugen, fulex datfe t'famen ma-
ken den Iornael fijns Facteurs; Of by aldien den felven Fa&eur geen bequame
ilijl van bouckhoudingen hielde, de Meefter mocht die övergeibnden partien
na fijn ghebruyck lornaelfche wij fe doen veifchrijven>welcke in eenbefonder
Schultbouckoverghedreghenfijnde, foo ial hy des Facteurs bouckhouding al-
tijt teghenwoordelick by hem hebben, en daer in fien hoe alle faken met hem
flaen. Nu refthier uyt te trecken,cn in des Meefters Iornael en Sehultbouckte
brengen al de voorfchreven partien van t'begin en t'einde des eygendoms, en
daer uyt te laten partiendie fukx niet en fijn3alsalle geit of warön by hem of by
ymant van fijnent wege gefonden an fijn Fa&eur, of van hemlien ontfangen,
want dat om de voorgaénde redenen, niet anders en is dan des Meefters waren
gheltof faken van d'een plaets totd'anderverkgghen.        nl ?:r
t é Maer om hier af wat voorbeèlt te gheven jghenomen dat de Meefter an fijn
'Fafteur ghefondenhebbe4000 pontpeperstot30$t'pont,bedraghende$ooc£
o^Q^^mdatt^vercoopen: Den J?aèeur tfeive peper ontfanghen hebbende,
betaelt voor vracht iqqC 0$ o%vercoopt daer na tot 40 $ t'pont, bedraghende
ö^óöc^ii^^^^EritreckendedaeraffijnfadurieiOc^ 0$ o$, fendt an fijn
Meefte r de reft 63 6 ©61 À$ 4 §: Defedinghen by den Facteur ten Iornale gcftelt,
vallendaerinals volght. |.,. É -÷-. %áï éö ç öéñ'^ç,¿ si !$å !tti i               . ;
;·.,:/.; u '.',:yi au'! x<>37 aife|u^nooiIpS i^ioolióao tiiiao^hdt^i.;*:>i:i.>:;;.^
., é m ë w-jiLmm o 2 k mp > , çÌþ é d á * jpi iïtai ;) w IO IU
,..■''■';..* ■ '·■ ·s >· ·■ 'X tlt"i /ïfi i ■·" ï.'i ' ' . ·. '"' "' i ; \':':'..': ! :' tl ..... ï*·· ■'<.' 'À-*-; ;'■■" '■''■■ :i '■ · /' < ■ > ß· ■■<*
-ocr page 29-
 O VC Ê Ç OiV p I Í G. '4
É Ï RNAEL
29
ßï lanaarita Peper debet per iMeeïier^deur vanhemontfaen om
te vercoopen 4.000 Mpeper tot scfyt'pont, comt - - 50006 d.ö*
11 Unmriui Meefer debetper cajfe deur betaelt voorwacht van
fg'npeper -                       - *■         - *           io©£ o, o*
24 Ianuarius Cajfe debet per peper, deur vercocht 4000 Ö tot 40 %
fpontghereetgheltfComt <-                 - -             666 c& 13*4,*
De voorfchreven drie partien int volghende Schültbouck over|heftelt fijnde,
ghenomendatdeFa&eureenflotvan rekening wil maken met fijn Meefter:
Tot dien einde fiethy int fclveSchultbouckwefendedan van foodanige ghé-
ftaltjdatter in credit van d'ecrfte pofte 106 c£ I3<$4§ meer comt dan in debet,
als prouffijt op peper ghevallen. Ten tweeden overlegt hy wat hem van fijn,
faclurie comt* Ten derden wat penninghen hy an fijn Meefter by reftc moet
fendemWelcke drie dingen deur t'boveichreven Schültbouck bevonden wor-
den te moeten vallen gelijck de volgende drie particn deiès Iornaels uytwijfen.
25 lanuarim Peper debet per UWeefler, deurproufftjt daer op' ghe-            .-., 1
vallen
:*·
wbyfj 166 c& 13,4é
-r-(.
2$ lanuarimtMeeBerdebetper cajfe,betaeltanmy {elvendefac*
?'">:■
turievan666e&i3$4%teghen3 tenioo,comt » - 20o£ 0,o>
--------------------------------------------------------------;-----------------------------------1-------------------1-------------——'----------ÔºØ*Þ,-----------.'.'■■ ' 'j'.■:■'■:;■" \ é
2<5 lanuarim xjMeeBer debet per cajfe, an hemghefonden bjjote^j :.:.          ë g»-,
vanrekening - ,- - - r - < *-: f ^jöc^i3«4.
I O R Í Á E L S
EIND E.
Defe drie laetftepartien des Iornaels int Schültbouck oockovergeftelt fijn*
de, foo fait dan van gheftalt fij ç als volght.
SCHVLTBOVCK.
Peper credit*
Peper debet.
10  lanuarim Per Meefier 40GÖ Hg"
£4 lanuarim Per cafle 4000-$ pe-
{er          - " s            -         666. Ij.4,1
peper             -          -              -
/00* o.m
2$ lanuarim Ver Meefter n/oor prouf·
fij*.         „-,,-.     .-,«*.        ?■;,.;     *        166.13,4,
___________           .______ Somma 666.13.4,
Meefter debet*
11  lanuarimPer cajfe voor vracht * . 10. 0.0»
ij lanuarïml·'ercajfe'voerf&Burie - 20. 0.0«
zè lanuarim Per cajfeiyfate - 636. 13.4.
________________________Somme 666» 13.4.
Meefter credit.
lölammm Per peper - * y joq* o.©»
i_f lanuarim Per peper deurprouf» ;:
ƒ;»          -             *          * 166.13.4.
Somme 666.13 -4.
Cafle
-ocr page 30-
SP
Vande GoöPtó^s
30
I Gaffe credit.
11 Ianuarm Per Meefler voor
'vracht - ' ." *■ - ■*          Io· O. o·
1 j lannarM Ver Meefier voorfac-
turte -                    -                     *o· °· O·
, 26 lanuaritttPerMeefierbyflote               6y6. 13.4.
So?Mi»e666. IJ-4.
Caflè debet.
HlatiuarMPerYepervercothtghe-                   t
reet          - - ■ -                  660.13.4,
SC Η VL^BOVCX
EIND E/
DVfdanich dan fijnde het ïornaeï en Schultbouck des Fadeurs, foo ftaet te
ghedencken dat de Meefter derghelijcke Iornael en Schultbouck by hem
fai hebben,deur de middel hier vooren bcfchreven :Int felve fiet hy twee iaken:
Ten eerften hce hy met fijn Fadeur ftaet: Ten anderen wat partien van t'be-
gin en t'einde des eyghendoms uyt des Fadeurs boucken ghetrocken moeten
worden,enoverghefteltinfijneyghcnboucken. Belanghende t'eerfte,te we-
ten hoe hy met fijn Fadeur ftaet, hy fiet inde pofte van peper, dat de felve Fac-
teur foo veel peper vefcoeht heeft als ontfanghen.Daerenboven watter op ge-
Wonnen is, teweeten i6óc£i3<#4$:Maer inde pofte des Meefters ftaet voor
ooghen t'ghene hem felf angaet: En inde laetfte pofte de gheftah dercalTc : In
fommegefeyt,hemiskennelick dat hy van fijn Fadeur in alles voldaen is. An-
gaeiïde het tweede, te weten wat partien van t'begin en t'einde des eygendoms
uyt des Fadeurs boucken ghetrocken moeten worden»en overgheftelt in fijn
eyghen boutken, hy fiet datd'eerfte partie des Iornaels vanden 10 Januarius in
fijn Iornael niet commen en moet, want daer begin noch einde des eyghen-
doms en is, maeralleenelick verlegging fijns goets van d'cen plaetstot d'ander:
Oock is hier vooren bewefen dat deur d'overfetting van fulcke partje dwaling
int bouckhouden veroirfacckt foude worden, te weten dat de pofte fijns pepers
foude anwijfen 4000 ponden pepersonder fijn bewint min te wefen dant ey-
ghentlick fijn foude: De tweede partie vanden 11 Ianuarius moet indebouc-
ken commehjWant de ioc^ aldaér deqr fijn Fadeur voor vracht betaelr,namen
daer me een einde van des Meefters eyghen te wefen. De derde partie vanden
24 Ianuarius moet in fijn Iornael oockcommen, want de4O0q vercochte pon-
den peper namen een einde fijnèeyghendoms,en t'ghelt uyt fijnder nacm deur
den Fadeur daer voor ontfanghen , nam een begin van des Meefters,eyghen·
dom :;En de penningen alfdoen béruftende in handen van fijnnytheemichen
CaiTier,mocht hy noemen fijn gereet gclt,foo wel als de penningen béruften-
de in handen van fijn birinenshuy iTchcn Caflier: Want hoewel diens geit den
Meefter gereeder is om daer me betaling te doen ter plaets daer hy woont, daer
teghen is hem t'ander fijn geit gereeder om daer me betaling te doen ter plaets
daer denFadeur woont. De vierde partie èn móéfter niet commen. De vijfde
partie wefendè betaling van faduriemoefterin commen om de redenen van
derghelijcke verclaert op de tweede partie des 11 Ianuarius. De fefte partie van-
den 26 Ianuarius en moefter niet commen, want dat niet en was dan verleg-
ging van t'ghelt des'Meefters uyt d'eéh plaets in d'ander, ibndcr begin of einde
deseyghendoms: Oock byaldienmenfe ten Schultbouck overgheftelt hadde,
fy iou-
, \- · ï l
i*£i *v* #v.
■4«tl ■
X3iXU-.Jf
-ocr page 31-
.-'
Â Ï V C Ê Ç Ï V Ñ É Í G.                         31
iy foude t'gheltdercaiTe van636ó£éé$4§ doen grooter fchijnen dantindcr
waerhcyt fijn foude.
Sulckeoverfetting der partien aldus ghedaen wefende, foo en falderdeur
vermenging des handels van fa&urie, in des Meefters boucken gheen dwaling
vallen, niet racer dan deur den handel der binnenshuyiTchedienaers, en fal daer
benevens vandé handel der felverfaclurie 00c befonder claer befcheyt hebbë.
Noch is te ghedencken dat den Fa&eur in fijn bouckhouding van faclurie»
niet en moet menenen dinghen van fijn cyghenhandel, noch verkeert uyt de
fa&urie yet inde boucken van fijn eyghen handel brenghen, dan dat als begin
of einde fijns eyghendoms daer in behoort:Alsint voorgaendelornaelisallee-
nelickeen particwclckeals begin deseyghendoms in fijn eyghen bouckhou-
ding commen moet.te weien de 20 o£ van fa&urie.
Angaende ymant dencken mocht, dat defe eenighe boveichreven partie der
fendingenvercoopingvan 4000ponden pepers gheen form van bouckhou-
, ding en foude behouven>maer dat een flechte corte memorie daer toe genouch
conde wefen, die ial weten dat wy deur dit cort voor beelt anwi jfen de gemeenc
form van bouckhouding welcke men in grooten handel ghebruyeken mach.
Mcrcktnoch dat defe ghemeene reghel fich van goet ghericf bcvint inde
bouckhouding van Vorftelicke difpenfe ,oockin difpenfe van Extraordinaire
ïinanceoptftickder AmonitienenFortificatien,waer af tuiïchcn eerfte in-
comft en laetfte uytganck verfcheyden perioonen comptabel vallen, ghclijck
daer af t'fijnder plaets eyghentlicker ghehandclt ial worden*
7H00ETSTICK,
V AND E REKEÍ É Í GS
arden in Compaigw. , . ; ., .·.,, v...
SOo al dë handel en t'bewint ftoncjcalleenlickby eenen der Compaignons,
de fel ve foude al d'ander Compaignons te boucke meughen debet en credit
(tellen van haer ingheleyde en uytghetrocken penninghen , gelijck ander De-
biteurs en Crediteurs, fulex dat die bouckhouding van Compaignic ghclijck
foude fijn mette ghemeene fonder Compaignic. Maer elck der Compaignons
handelende, foo vereyfchtdefaeck ander beleyt, t'welckmyaldusbeft bevalt:
Yder Compaignon fal van fijn handel bouckhouden al of hy cenFackur waer,
en anfiende den Bouckhouder der gemeen Compaignie als voor Meefter, en
fulcken Meefter al de Compaignons als voor fijn Fa£teurs,cn daer me d'oirden
ghevolght die vooren vanden Coopmanen fijn Facteurs ghefeyt is, men lal
bycans t'beghcerdc hebben: lek fcgh bycans om datter in Compaignie noch
wat befonders valt dat fij ç verdaring vereyfcht: Tis kennelick dat ghclijck den
meefter deur de copie van fijn Fa&eurs bouckhouding, die hy als ghefeyt is al-
tijt by hem heeft, weten can wat elck der felvc Faöeurs meer of min uytghege-
vcn heeft dan ontfaen; Alfo can den Bouckhouder der gemeene Compaignie,
deur de copie vandé Compaignons bouckhoudingen die hy altijt by hem heeft»
weten wat elck meer of min uytgheghèven heeft dan ontfaen: Doch en is hem
daer me npch niet bekent deeintiické reft, noch wat elck meer of min in han-
den heeft dan hy na fijn behoorlick anpart volgens t'verdrach behoort te heb-
ben, t'welck niet open baer én wort dan deur een gemeen flot der, rekening van
al de Compaignons der heele Compaignie,waei deur men weet hoc groot het
-ocr page 32-
r
32                      VANDE GOOPMANS
capitaelis , en wat elck voor winften verlies toecomt. Dit cintlick flot (deur
welcx behulp ick de Compaignons vanettelicke verwardetwiftighe rekenin-
ghen vetfcheydener Compaignien met luttel moeytc vcreenicht heb) is duf-
danich.
8 HOOFTSTI CK.
VANCOMPAIGNIES L O T.
GHenomen datter fy een Compaignie van drie Cotnpaignons^'eerfteghc-
naemt A, de tweede Â, de derde C, elck handelende, ontfanghende,uyt-
gevende ghelt en waren,foo an malcandcr als an anderenide felvc tot my com-
mcnde en bcgheerende te weten hocfe met makander ftaen, en wat yder meer
of min in handen heeft dan na t'behooren^volgende t'verdrach, ick eyfch hun
drie faken : Ten eerften dat elck my lever t'gene hy dadelkk meer ontfaen heeft
dan betaelt,of meer betaelt heeft dan ontfaemTen tweeden t'verfchil tuifchen
de fomme der tegenwoordigheCrediteurs, en de fomme der tegenwoordighe
Debiteurs met gereetgelt en goederen dieder in wefen fijç :Ten derden wat ge-
deelte van baet of fcha yder angaet volghende t'verdrach, want hier me lal ick
itracfc rotten uyterften feggen wat elck toecomt, fonder dattet my noodich fal
fijn met groote moeyte yders handel in bouekhouderfche itijl int lange te ver-
vaten, gelijckiomwijlengcdaenwort. Om hier af tot voorbeeltte commen,
ick neem dat my de bovefchreven drie dinghen ghelevert worden als volght:
Á heeft meer betaelt dan ontfaen           - · *                       2000 ©S
 heeft meer ontfaen dan betaelt           * .. «. *- -           4000 ©£
G heeft meer betaelt dan ontfaen *■'          - -               - 3000 ©£
Ten tweeden vande fomme der teghenWoórdighe Crediteurs, ghe-
trockende fomme der Debiteurs metghereet ghelt en waren,foo
was de reftdatde Compaignie noch toequam         -           - 7000 oC
Ten derden anyder der Compaignons ginck an een derdcdeel van
fcha of baet. I
My defe drie dinghen aldus overgclevert fijndejick ftelfe in form als volght:
Compaignie debet.
Per Á -            - - - tooOcA
VerC -          -         f         -.- - 3Q0OC&
Somme 5000 ©æ.
Ptr flofvan diftnfwekkjk Cwpaignie
ghewonnen heeft         - - — 6qooc&
Somioe lïóoo c£
Compaignie credit.
Per            -                   - «*' - 40ooc>C
Per refierende^ebiteursghereetgheUett            f
' goederen *■* - : - " ____7_0èèñâ
Sommt 1100OC&
De compaignie dan ghewonnen hebbende <5ooo cA cotntydeisder-
dendéel2ooc£, en daerem moet Á boven fijn 2Ccoe£ noch heb-
ben 2600 e£ vant prqufrjjr,eomt tTamcn - -, -
En C moet hebben boven fijn 30000C, noch 2cooö€ vant prouffi jcomttTamen V' *
• 4000 c£
5000 oC
Somme 9000 pg
Macr
i
'N
-ocr page 33-
BófCKH'OV D Ι Ν G.                           35
Maer datdebovefchrèvenpooöoCconnch effen betaelt worden mettc de-;
bheurs,ghereetgheif en waren, bïijékt aldus :
Β was fchuldich4000 c£, daer afghetrockert fijn deel vant prouffijt
bedraghende 2000 óS, blijft ichuldich -         - - - 2000 ©Ê
Daer toe de reilende debiteurs met ghereetghelt en waren - > 7cooc£
Somme om al de bovelchreven fchulden
tcbetaleno) s ~■■■■.:?■"·;■:■ - -             - - 90000C
En is openbaer dat niemant der Compaignons hem te beclaghen en heeft,
Want ekk lal fijn behoorlicke deel verovert hebben, te weten 200006.
Mercktnochtoteenvolcommen flot noodich te fijn,dat elck der Com-
paignons toeftae de relt van t'ghene elck feght meer betaelt te hebben dan ont-
faen, ofmeerontfaendan betaelt: Maer foo fy daerin niet overcommen ert
conden,men fqude verfcheyden floten meughen maken, voor elck der Coni-
paignie een, feggende na die mans andienen commet aldus üyt, ha defensalfo.
MAer om nu te fegghen d'oirlaeck waer deur ick quam tbtte vóörgaende
reghel, die was dufdanich: Tis ghebeurt over éenighe jaren, darter was
een Compaignie die grooten handel dreef, hebbende heur Comptoirèn én
ïa&eurs te Venege, Auiburch, Cüelen, Antwerpen, en Lonnen: De felve
Compaignie icheydende ■, daer was een der Compaignonsdie in fijn rekening
gheen bouckhouderfche flïjl ghevolght en hadde, en daer deur totte facck van
foo (waren rekening niet veel befcheyts en wift by te brengen,dan foudehem
hebben moeten ghevoughen naai t'ghened'ander lèyden. Doch ick hebt'fij-
nen verfoucke demoeyte aenghenomen van fijn faken in bouckhouderfche
form te vervatë,alles befchrijvendein een Iornael met fijn Schultbouck,welcx
beiluytvan d'ander toegheftaen meer tot fijnen voordeeleitrecktejdant'be-
lluyt dat hem d'ander Compaignons voorgehouden hadden: Waer me hy ver-
biiji fijnde,foo ift daer na eens ghebeurt dat hy my aldus feyde: Tis waer dat ick
my nier en verftae an ulieder debet en credit,en dat ick wel begeer te blijven by
uliedet floten ben blijde dattet ibo veae commen is, maer daer benevens fou-
de my na mijn plompe manier van rekening, noch over de drie hondert gul-
dens meer moeten toegeleyt worden dan het flor mebrèngt, om dele redenen:
Ghylieden feght dat my voor mijn deel vant prouffijt dat de Compaignie ghe-
daen heeft fulckeiiibmme toecomt ,daerom treckendeal t'ghene ick voorde
Compaignie uytghcgheven heb bedragende in fomme foo veel, van al t'gene
ick on tfangh en heb bedraghende lbo veel, daer foude moeten mijn deel vant
pioufirji overichieten, maer daer an ghebieken noch over de drie hondert gul-
dens,cn foo veel com ick te cort:Doch ghelijck ghelêyt isj ick en wilder t'hooft
niet meer over breken, noch fwaricheyt maken,maer daer by laten. Nu want
my doch t die reden niet qualick ghegron t te wcfén, ick feyde breeder daer op te
willen letten. Maer wanttet mceyelick foude ghevallen hebben,onder lbo
grooten menichte van partièn daer ibo nau toelicht op had genomen geweéft»
fulex int wilde te foucken,my quam wat anders inde fin,en feyde by my felveit
aldus: Cp iükken voetalsghy daer vindt wat ghyhcbbémoet,op de felvè can-
mentoeck vinden van elck der Compaignons, waer deur kktop yder alibo
ginck verioucken, want ick deur hun overgeleverde rekeningê al hadde t'gene
my daer roe noodich was, bevant eintlick dat fyliedcn boven hun behoorlicfc
prouffijt t Tam en foo veel meer fouden getrocken hebben,als delen min track:
Al aer om dele fake te middelen^© wier t ick ghedronghen en beweeght té ver-
Έ 2            φης-
f                                                                               \                                                                                                                                    '                                                                                                           , ··· c ■ · ■                                   ""■■''. -
-ocr page 34-
..'■■■.■-.■·                                                                                                                               % .                                                    -                                                                                                        '" f
34                     V Α Ν Ρ Β Cq Q i> >M ê S s
dencken de bovefchreyèn ghemeehe regh^I ^s, Compaignieflots, deur welckc
bekentwiertd'oirfaeckdes feyls der vpo^or^de driq ^ondett guldens, fulcx
dattet van d'ander CompajgnomsQQck eintjick toegeftaen wiert. Dit foo fijn^
de,ick docht in my fel ven, waer 'my'é^^M^^Sf^^^^^^*^
eh hadde niet behouft die propte inocyte^f doen van djè rekeningen in bouc-
houdetfcheftijl teilellen: Doch ickghetroofté ïnynaderhandt weerom dacr
me,dat de vondt my deur fulcx bekent ghewordenjtë pas quam in ander ver-
fcheyden floten van Compaignien, die ick daer na alfo af veerdichde.
pe ghedaentedeslprnaels en Schulii?oucx, rnltfga&rsde rekeningsoirden
in éauH^^^^^'^cIciiikv^l^^ refter nunoch tefegghenvande
flaetmaking.                            «, toii twr:. :-i ux--
9 HOOFTSTICK,
VANDE' STAET^AKING: ]
O F BA LA H CE.
TIsbyveelCooplienintghebruyck,eenstTiaersteoverfien hoe winfl: en
verlies op t'felve jaer afgheloopen heeft, t'welck fy Balance of Staetmaken
noemen, men mochtet oock heeten berekening des capitaels: Tot dien einde
vergarenfe ghelt, waren , en debitenrs dieder in wefen fijn ter eender fijde. en
crediteurs ter ander, t'verfchil der fommen (alle fchulden goet wefende) is hun
fuy ver capitael, en foo veel dat verfchilt vant fuy ver capitael des voorgaenden
jaers, foo veel isde winft of t'verlies datiè föucken. Om defe manier van doen
te volghen in ons voorgeftelde bouckhöuding, foo neem ick voor al deur t'gc-
dacht al of int Schultbouck noch niet befchréven en waren de fommen des de*
bets en credits, metfgaders de reilen aldaer naderhand! gheftelt by tlote der po-
ften . Dit foo fi j nde ick vergaer fulcke partien als boven gefeyt is, te weten van
ghelt,waren,en debiteurs, fonder dacr in te brengen de refte der pofte des capi-
taelSjOfyet dat vermeerderende of verminderende capitael beteyekenr, als hier
der poften vanoncoften van coopmanièhap,oncoften vanden huyiè,winft en
verlies,maer alleenelick die wefentHcke faken daermen ghemeenelick ftaet me
maeckr,en dit op eenen fekeren dach, waer toe by velen den lactften des jaers
dats den 31 December ghenpmen wort: En fulcx beginnende t'onderfoucken
met d'eerfte pofte des Schultboucx van naghelen,bevindedatter gheen en fijn,
als al temael vercocht wefende, fulcx dat ick die over flae, en commende rotte
tweede pofte van noten, bevindedatter weien moeten 173 ^5 oneen, die ick
ftel tot fulcken prijs alflè teghenwoordich gaet,t'welck ick neem te wefen fooie
inghecocht fijn, dats tot 7$ t'pondt, bedraghendc 60o£ 13$ 2 %, die ick onder
den debet ftel,al imen fiet: En derghelijcke doende mette volgende poften van
waten. Debiteurs, Crediteurs, en Caffe^foo is de ftaet als volght:
■',,. ν .                                                     STAET
.(■'
-ocr page 35-
 O VG KHOVDlNG.
31
S Ô Á ET V Á 7k Ì Õ D É Å Èi C Ê
. Ifyofipemaecktop den laetsïen^ecember 1600,
Staet of capitael credit.
Staet of capitael debet.
Per notenfol, 7 - 17 $,0? 5 onc. tot 7$
j-i. 8.0.
Ver Aernotttlocols foL 14
Re/2 debet bier ghefiek byfatcvah
60.I3.i.
20. O. o.<
- j 13.12.0.
«·'■ - I50. 6. o.
- -í! 448. 0.0.
» - ^4.18.6.
, ." I944> 7 S'
Somme 3 191.17. t.
fpontjomt         -          -
Per peper fol. 7 - É ÉÏ H?" iei 40
comty ,. r ■ - - ,·-'PerOmaerdeStpartefol.9.
Per Jdriaen de VYmterfoL 11PerP'téter deVVittefol. 11PerlacquesdeSomerfól.i} -
Percajffefol. 19
defen
3 140· 9· é·
Somme 3191 * ij, 1 ♦
Sulcx dat Debiteurs,met ghereet ghelt en waren, hier meer bedta-
ghen'dan Crediteurs voor weerde des capitaelsopdenlaetften
van December j 6co -*                  -         - ..._- 3140.9,1.
Maer op den laetften December 15 99,oft'begin des jaers 1600 dat
een felve is,was het capitael van 215 3 c& 3$ 8 §,want treckende
dendebei$ 14^é^vandecredit2667<&9$*$,blijftalsvooré 2153,3. 8.
Welcke getrocken vande 3140 & 9$ é % blijft voor t'ghene dat-
ter op dit jaer verovert is, ende in dcfe flaet gheiocht wiert -
987. 5.$.
STAETPROEF,
MAer om nu te fieii of het bovefchreva vaft gaet, fo dient dit tot een proef:
lek vergaer al de reften der poften van vermeerderende of verminderende
capitael,rwelck fijn de reften der poften die inde voorgaende ftaetmaking niet
en quamen, als totte wefentlicke ftaet niet behoorende: Ende want de felve
fijn partyen van winft en verlies voorgevallen inden tijtdefer bouckhouding,
dats federt oIanuarius 1600, welcke by aldienmen hetbouck florc (ghelijek int
volgende 10 Hooftftick gedaê fal wordë)op rekening van winft en verlies fou-
den eommcn,foo moet dan daer deur oock verovering bevonden worden van
987 <& 5$ 5 %. Tot defen einde beghin ick.hetSchultbouckte overloopen van
yoorenaen, ende ontmoet myeerft de pofte dei naghelen fol. j.waer op ick
winft bevinde van 75.4.7. daer na ontmoeten my noten en ander goeden als
hiernavolght. Doch ftaet noch te ghedencken ,dat overfchietende goeden
hier berekent wotden ten felven prijfc als inden voorgaenden ftaet, om dat wy
nemen haer weerde foo te wefen, wildemen ind'een en d'ander nemen den
prijs verandert te fijn, menfoudet oock meughendoen.
Winft en verlies credit.
winft en verlies debet.
Per çÞçâ op naghelenfoL j - ;-
Per toinfy op noten fol. 7 -          -
Per w'tnil op peper fol. 7         - ■ l- >
Perwinfiopgimberfol.9 - -
7ß· Á-Ð
É Ï9. 7. 2"a
I8.I9.O.
41. 8". 4,
Per oncoflen ·íáç coomfchapfil, 16
Per or,cofim 'vanden hnyfèfol. 16
57- 7·0·
I07.I0.0.
Somme 164.17,01
Per rekening man winft en verlies (mens
pofiete gbedtnckenüditt tentffdedèfer
iverckfng in debet alleenelic badde wee
partyen, tewetema JoO^sC en é ô ò&>
maer in credit drie partie als4c&$.4*
Refi credit ahprouffi\t o^creencommen-
de mette -voorgaende rekening bier
gheUelt per Jolde - - . - _9%7j_
■y                                                 Somme 115*.
2.J.
en 15 òâ, met 1000 c^)foi. iji
907. 3.4.
Somme 11 $t
2. j.
Nudari
F 3
,            V
^
-ocr page 36-
36                  VA Í DE C O O PM ÁÍ S
Nu dan het prouffijtdeur defe wijiè oock bevonde fijnde van 987 o£ $$ 5 §,
als te vooren int ilot des ftaets, foo mach dit tot proef des wercx verftrecken.
Ì E R C Ê Ô Ô Å Í 1.
Tis int gebruyck dat een Coopman ftaet makende,weeght, meet en telt tot
dien einde alle goeden by hem in wefen,fiendealiöo hoe tTelve overcomt met
t'ghene fijn bouck anwijft,en hoewel hy ghemeenelick meer of min vindt ,foo
hebben wy nochtans hiei vooren ghenomen bevonden te fijn alles effen uyt
te commen: En niet teghenftaende fulcke heel effen uytcomft fdden gebeurt,
foo ift hier nochtans voorbecltfche wijfe ghenouch,want aifmen de menichte
der goeden inden ftaet ftelt foomenfe dadelick vindt, t'ghene datter ghebreeckt
is fchaidatter te veel bevonden wort ftreckt tot baet, fonder dat dacrom onvoi-
commenheyt inde bouckhouding valt.
Ì E R.C Ê Ô Ô Å Í 2.
Van fukke ftaten als de voorgaende, wort by de Cooplien jaerlicx een ghe-
dachtenis ghemaeckt, fonder die (nat'ghcbmyck van iömmighe) int Iornael
of Schultbouck te ftellen, ten waer aifmen het gantfeh bouck fluyten wil3daer
wy nu af fegghen fullen.
*                    10 Ç O O F Ô S Ô I C K.
VANDE BOVCKSLVYTING,
en beginning der nieuvpe boucken.
E En Iornael en Schultbouck vol ghefehreven fijnde, fulex darmen andeï
nieuwewii beginnë,foo valter bouckfluyting noodich, dat is iluyting van
alle poften des Schultboucx, brenghende de overfchotten int nieu bouck, en
doodende het oude. Oock ifièr gemeenelick bouckfluyting van doen wanneer
desCoopmanshandelingeindicht,als dat hy uyt de Coopmanichap fcheyt,
of overlijdt: Om nu de w i jfe defer iluyting te verclaren, t'is te weten dat wan-
neermen van wille is fulcxte doen, ibo maeftmen eerft ftaet met haer proef
als vooren: Daer na brengtmen al de partyen des ftacts yder in haer pofte des
Schultboucx, en den debet of credit daer me overcommende inde pofte van ca*
pitael:Alsby voorbeelt,d'eerfte partye inde credit des ftaetsis van 173 "È? 5 onc.
notenbedraghende60 c£ u$2 $, dieftelick int Schultbouckfol.7onder den
credit ghelijckmen fiet,en den debet der felve partye onder capitad fol. 2 doen-
de derghelijcke met al d'ander partyen des ftaets.
Doch die hier in cortheyt wilde ghebruyeken, mocht den heelen debet des
ftaets bedraghende 3191 c& 17$ 1 §in een partye onder capitael debet brengen,
fegghende aldus:
31 December Per verfcheydenfwtyen^efende denheelen de-
bet des slaets >''■ - f. - - * 319ic£l7<#I§
Daer na com ick totte ftaetprouf, en breng haer partyen yder in haer pofte des
Schuhboucxien den debet of credit daer me overcommende inde pofte der re-
kening van winft en verlies: Als by voorbeelt, d'eerfte partye inden debet der
ftaetprouf is van $7c&7$ > die ftel ickint Schultbouck fol. 17 onder den credit
als blijden dë debet der felve partie onder rekening van winft en verliesfol. 18:
-ocr page 37-
BOVC KHOVDING.                         %f
Doende dergelijcke met al d'ander partyen der ftaetprouf. Daer na fluyt ick de
rekening van win ft en verlies, en dereft des flots draech ick over op debet of
credit des capitaels, t'welck hier is op credit, omdatfulcke reft in rekening van
winft en verlies in debet viel: En hier me moet debet en credit des capitaels
(iooderindebouckhouding gheenfauteen is)evegroct wefen,waer me dié
pofte en al d'ander des heelen boucx ghefloten lijn, ghelijckhier begeert was*
D'oirfacck en nootiakelickheyt van defe effen uytcomft des capitaels volght
uytdeghemeenereghél,                                                            Λ
Soomen tot e νeη dinghen doet even dinghen,haerfommenfijn even.
Want wat partyen datmen int Shultbouck overftelt, t'fijn al even dinghen ge*
daen tot even dingen, daer me t'felve Schultbouck altijt in balance ftaet,te we-
ten fijn heelen debet altijt even an fijn heelen credit: Als by voorbeelt, een
panye van icooCuythetlornael int Schulibouck overghefteltlijnde, èerftin
debet daer na in credit, ioo ftaet het Schultbouckdaerme in Balance., want de-
bet en credit doen elck 100 o£. Ende alfoo overgheftelt fijndenöch een par-
iye van 20c c£, het ftaet noch in balance, want den heelen debet der twee po-
llen, fghelijcx de heelen credit der twee poften, doen elck 300 c£. En alfoo
overgeftelt fijnde noch duyfent partyen, dén heelen debet moet even fijn met-
ten heelen credit. Angaende het fluyten van poften 3dat en ghefèft oockgheen
onevenhey t, want al t'ghene by flote in debet comt, moet weerom in een an-
der pofte lijm credit hebben, waer uyt volght dat alle poften ghefloten wefen-
de, uytghenomen van het capitael met winft en verlies, dattét ghéne om hun
iluyting in winft en verlies by flote in debet gheftelt wiert,even moét fijn an
t'ghene by den credit des capitaels moet commen, om met fijn debet evegroot
te wefen.
Nu dan de pofte des capitaels met al d'ander ghefloten fijnde als ghefeyt is,
foo falmen daer na de bovefchreven partyen die op den 31 December in capi-
tael gebrocht wierden (wefendc de iel ve die inden boveichreven ftaet fijn) Hel-
len int begin des nieuwen lornaels als inventaris of capitael,ghelijckt quam int
begin des voorgaenden ouden lornaels, en beichrijven daer na alle dagheliek*
fche ontmoetenden handel, en die overftellen int nieuwe Schultbouck, als te
vooren int oudeSchultbouck ghedaen wiert:Als by voorbeelt, des Iornael$
eerfte party e ial aldus fijn:
Τ jaer 1601.
o lanuariw. Ferfcheyden partyen debet per capitael van my Dier ick
Roofe 3'191 o£ 17$ 1 H) deur dat ick ten voornomden daghen
fiaet vangoet makende, my bevonden heb toe te behoor en de
navolgende partyen vangjoelt^aren^enjchuldem BneerBi
Hier fouden de bovefchreven partyen volghen ghelijckint voorgacfl*
de Iornael fol. 1. En daer na aldus:
o Ianuarius Capitael van my JDierick Roofe debet per t^ernoutla-
cobs%ande "Veelcke ick my ten voornomden daghe deur de voor-
fckreveniïaetmakwgbevindejchuldichteftjn - - $it£%$o%
Defe partyen uyt hetnieu Iornael int nieu Schultbouck overgeftelt,en alle vol-
genden dagclickfchen handel voort daer byvervought, foo hebben deiè nieu*
we boucken fulcken begin en vooitganck als d'eerftc.
F 4 MERCKf·
h
-ocr page 38-
Vande Coopmans BovCkhovding.
58
Μ E R C Κ T.
Want mv oi.boir gedocht heeft, en deieden te veieyflchen, den anvang der
ZS fiine als vande voorgaende eerfte oude op dat de regel ara
a eëmeen en 1 ch,er fv,rooheb iek inde voorgaendeftaet.üae.prouf.en bouc
flS allesdaet na' vervoughr.maet by ander fchrijvers is eenander ghe,
baknaS, die «ellende int lae.fte des ouden Iornaels, wiens partyen fy
daernavertel en intnienSchul.bouck,formerendealfoeeneapi.aeht welck
nk en eomtuyt inventaris als int begin des ouden boucx maeral anderS(ghe-
BtttaSe bSeten blijcfct: Als byvoorbeeltin tmkAm ieMmergem
wiensbalancegefleltisten eindedes Schnhboucx, die van daer gebrochtwort
taSdes ondenlornaels: Mae. my bevalt beter daer voor «e tellen een in-
,en,a"isofftaetintbegin des nienwen loHtads.gelijck boven ghefey. .sopdat
alf3e nieuweboncken metfulckenoirden anvangenen voortgaenal dan-
derdeden t-Welckmyoockclaerder en bequamer gedocht heeft.η bouckhou-
dina van Domeineen Pinance ex.raordinaire.alwaer alle ,are vem.euw.ng
vKlijckdaeraf.T.jnderplaets breeder ghefeyt fal worden. Doch isdiu -
dusbrfchréven na mijn'tegenwoordichghevoelen.fyd.et anders beter bevalt,
meughen hun goetduncken volghen.
TothiertoebefchrevenfijndedeCoopmans bouckhouding.foofalicknu
totte Voiftelicke cornmen.
I*
S
-ocr page 39-
Ë . 1: !
; .: ap.: í.
4|ú7ß Éß*úÀéÉ'':,ßö%%<:.
»■ V 'Ë
- \ñÜ¢** '-'jü tiimtx \qq3. %bmm
'^i é «;>{:>'t « 'triool ,ßá
,/ ■* · *â ß
.'/'Jj ,"*■}! É■/" !, ! .· ',* é:
- f} ß' i: Ç; < é '
*-*>»,·í-{.·. . ,
':Ol'
;'ß'ß '->Ë.Þ}' ■>
ã. *;'""; Jfj'vi'i ! ; .
■ Ë' ,û u
't f 'Uil*
×|
 Ï
Ç Ï V D É Í G
OPDE ITALIAE
S G Ç Å W Õ S Å.
.í .* ■'. i
L7
'Si;!
t >J( .j .j "',.; :'iri >ƒ.."' J ■■■■'
I
■r. ïTi;
"ß.Àß itiXi
fii;.
; Jr; ß
.1» Ji ..;.,'.. : ..
.. . /' *
' ■ 'ra,
■^.'iÊrn'i'jii.al&^i^
...*.J' * f ,'j , :i .. Ðé» f"
·, ë; . ·!, is*, f4 ' «»,' ß .. ( »'
' ÃÉ1* *» 'ßß ß* fi''V; i ' 3'jfl
fi yfï :\i".
ÏJC
i MIC
ui
-ocr page 40-
'..'..""- ■'.■■"'.'■                                                                                             '                                                                                                             ■■"■■                                                                               ...' ■-.·, : \                                                                                ' '                                                                                                                                                                                                                                        ,
40           V Α Ν D Ε VORSTELI C Κ Ε
Adien Syn VoRSTELiCKE Genade gccomrnenwas
ten einde der leering vande voorgaende Coopnians bouckhou*
ding,en grondelickde fake verftont, foohebben fijn ghcdachterj
gheftreckt tot vervouging van derghelijcke fiijl in flofvan Do-
meinen3 fulcx dat hy my voorhielt fwaricheden en voordcelen die
hem dochten dat daer in foude vallen, welcke redcnë nadienië ftrecken fo wel
tot verclaring van t'volgende, als tot beantwoording op dergelijcke vragen die
yroant voorwenden of bedencken mochte 9foofal ickfe t'faemfpraeckfche wij-
fe befchri] ven, beteyckenende als vooren oock ghedaen is met S. V. G. Syn
VoRSTELiCKE Ge ν ade, enmet St, Stevin.
TSAEMSPRAECK.
S,V. G. lek verftae nu hoemen deur de bouckhouding fecr „bequamelick
metweynich moeyteeen grooten handel in wèyïiich ghefchrifts can vervaten,
en dat boven dien meteen groote fekerheyt, fulcx datterniet verloren en gaet:
T'ièlve heeft my doen dencken datmen derghelijcke in ftof van Domeinen
oock foude meughen te wereke ftellen: Maér verfcheyden dinghen voorder
, overleggende > vinder foo groote fwaricheden in dat ick acht niet wel meuge-
lick te fij η de fake met vrucht te volbrengen. S τ. Welcke fij η die? S. V ,G. Ten
eerftë om het incommen van chijnfen en ander recognitien,als van verekens,
ganlèn, hoenders, eyers en dergelijcke cleyne beufelin gen, welcke den Coop-
man niet en ontmoeten, als onder ander rekeninghen fijn eenighe waer in et-
telickc duyfent chijnfen commen , onder welcke (benevens eenighe grootcr)
fommigheaan een ftuver fijn^ndervancenhalvejettelickevaneenoirtja veel
van een deut,daer toe noch d'ander recognitien van beeften en vruchten,den&
eens hoe verre dat ftreckt: Nu datmen hier af elcke perfoon alle jare te boucke
fijn pofte ibude gheven,hem debiteur makendeAen crediteur als hy betaelt had-
de, fiet wat een werek int ovetfetten van ibo veel duyfent partien fteken foude,
en nochtans om volcommen bouck te houden foudet moeten ghedaen fijn,
wammen het cleen om het groots wille niet en mach laten verloren gaen.
S τ. Ick heb defe faeck van chijnièn en recognitien oock o verdocht, en die heel
licht fonder fwaricheyt bevonden. S. V. G. Hoe foude dat toegaen ï S τ. Al-
dus :Tis voor al te weten dat ick den Coopman in veel ontmoetende dinghen
het bouckhouden angaende, gheeren tot voorbeclt ghebruyck,om dat fijn re-
ghel vaft gaet, en deux langduerighe ervaring bevefticht is: De fel ve als hy deur
ïijn dienftmaecht of dienaer coopt voor een Üuver falaet, of voor een deut mo-
ftaert,fijn bouckhouder en maeckt de falaet en moftaert geen debet, noch den
vercooperofcafle credit, maer worden fulcke incoopen als oncoften eens ter
maent in een partie t'famen overgheftelt, fonder dat daerom on volcommen*
heyt int bouckhouden is, ghelijek wy inde Coopmans bouckhouding gheficn
hebben; En al foo foudet in bouckhouding van Domeinen vry ftaen, vande
fomme van al die chijnfen een partie te maken: Sghelijcxoock te doen mettc
fomme van ander recognitien, die al op ghelt geftelt fijn,te meer dat de Bent-
meefters deur fulcke penningen gheen bateenfouckenjadickwils die laten
verloren gaen, als het manen niet weerdich fijnde,en nochtans jaerlicx in ent-
fangh brenghen, S. V. G. Ick meick dat die voet ghevolght wefendede faeck
licht foude vallen, maer daer fijn ander fwaricheden : Tc weten dat die van ons
Eekencamer, Treforier en Rentmeefteis, int bouckhouden onervaren fijnde,
fullen .
-ocr page 41-
Β Ο VC Κ Η Ο VD Ι Ν G.                        41
fulien fegghen datiè de manier van rekening alfoo op de Italiaenfche wijfe be-
ichreven nieten verftaen, en dat alle befoignen die daer op daghelicx moeten
ghedaen fijn,hun duyfter en moeylick fouden vallen, ghelijckt oock waer fou-
de wcfen. Angaendevan hemlien voor te houden het bouckhouden tot dien
einde te leeren, menfoudermeghecken. S T.Seker ick flae toe dat dit punt
feergroote iwaricheyt foude hebben, iöomender niet tegen vooriienen waer,
jae foogroore, dattetniet wel meughelick en foude fijn de fake tot goeden ein.
de te brenghen. Om defen anftoot te weerftaen, men foude hemlien iegghen
dat elck fijn dinghen doen ial als te vooren,ibnder eenighe veranderingen dat
defe bouckhouding wat beiöndersis daerfy hemlien niet me en behouvente
becommcrë:Want daer me faï hem elck moetëte vredêhoudë. S.V.G.Noch-
tans rekeninghen na bouckhouderfcheftijl beichreven,foudë ander form hebr
ben dan die na d'oudc ghewoonte, in welcke ordinaris ontfangh en betaling
van Debiteurs en Crediteurs altijt volcommelick in een fommegheftelt wor-
den, daermenfe in d'ander met ftucken brengt, ghelijck ontfanck en beta-
linghen dadelickghebeuren: Voort iijnder veel Woorden diemen in Domei-
nen niet en ghebruyekt, al t'welck int hooren der fel ve rekeninghen verande-
ring foude moeten mebrengen, en voor hemlien duyfter vallen, S τ. Ick ver-
flae dat de rekeninghen ghehoort en ghedaen fulien worden teenemael als te
vooren, iöndcr eenighe verandering, welcke ghefloten wefende, den Bouck-
houder fal iïen hoe dat flot mettet fijne oveicomt. S. V. G, Dat fal fomwij-
len verfchillen,waer medemy inde fin valt dat des Bouckhouders rekening dic-
wils onvolcommen foude weien, uyt oiriaeck dat hy alle ontfanck en uytghe-
ven foude ftellen ghelijckiè hem de Penningmeefters andienen, waer teghen
iömwi jlen veel te iegghen valt ,als ghedaen te hebben reparatien,vereeringen,
quijtfcheldinghen en dierghelijcke, fonderlaft, waer afgheen fekerheyt en is
dan deur t'flot van hemlien overgheleverde rekeninghen. S τ. Het gaet oock
foo toe metten grooten Coopman, wiens Bouckhoudcr alle dingen van geit,
ghewicht,maet,en ander omft andighen, op fchrijft ghelijck hem aenghedient
wort: Maer alfmen met Debiteurs of Crediteurs comt tot eintlick llot van re-
kening , en datmen dan yet anders bevint, ibo wordet afghefchreven: Twelck
ghebeurt fonder ecnigeonvolcommenheytindesCoopmans bouckhouding,
en alfoo fait oock in Domeinen. S* V. G. Een ander faeck moet ick noch vra-
ghcn,dat is hoemen altijt ial commen te weten wat ghelt een Penningmeefter
in handen heeft? St. Men fal hem bevelen clckemaent^ over te fenden alle
partien van ontfanck en uytgheven, welcke in die maentdadelick geièhiet fijn:
De fel ve deur den Bouckhouder int Schultbouck overgeftelt wefende,iöo ftaet
fijn overfchot dat hy in cafle moet hebben (ghelijck vanden CalTierjghedue-
ïich voor ooghen. S. V* G. Maer of hy in fulck fchrift ontfanghen penningen
verfweghe, hoe falmendat weten? St* EJen Bouckhouder lal alle drie maèn-
den (ghelijck den Bouckhouder des grooten Coopmans) ftaet trecken van alle
fchulden over den tijt verfchenen, daer in den Ontfanger fijn behoorlicke vliet
niet en fchi jnt gedaen te hebben : Hier mede falmen een Deurwaerder fenden
cm die te innen byghereede executie, en want deghene die betaelt hebben
geen gij feling en willen lijden,noch hun goeden laten vereoopen, foo fullenie
bewijs van hun betaling doen, waer me de onrechte handeling openbaer fal
fijn. S. V. G. Waer als wy alfoo felfyte penningen inden, en den Ontfangers
evewel hun g3ge betaelden, daer ioudenfe wel me te vreden fijn* S τ. anghe-
fien htm dit alleenelick verftaet van verfchenen penninghen by hemlien na
t'behooren niet ghevóordert, of andeis ontfanghen en veifwcghen , ibo en
foudenfer:
ι                                                               f              ·.-■(..                       ,                               .ν . , '
■                                      .                                                                                                                                                                                                                                              /                                                                                                                                                                              , ". , . ' y ^                                ' .                                     , ·                                                                       ;-.' ■ ■
/-■                                        Γ'                                        ,                                  ' ': '.J '
-ocr page 42-
42               V Α Ν D Ε VORSTELICKE
fbudenfer niet ièer wel me te vreden fij η, macr eer dencken (ghelijck de oncla-
re Caiïiers doen) hun fautefoo te verbeteren dat fe mochten in dien ft blijven,
want het is al een ander faeck ymant an te fegghen en bewijfen , de fomme en
dach op welcke hy de verfweghen penninghen ontfinck, dan int wilde fich te
beclaghen fonder bewijs, t'welckmen fijn capproenlaèthoorcn. S.V.G. Maer
als ghy deur t'behulp van Deurwaerders wilt vernemen hoct mette fchuldcn
der pachters ftaet, men mocht fegghen datmen fulcxalfoo oock wel foude con-
nen vernemen fonder bouckhouding, ende de felvedieshalven niet noodich te
wefen. S τ. Waer fulex fonder bouckhouding te doen, t'foude over lanck int
ghebruyck gheweeft hebben, maer d'oirfaeck der onmeugelickheyt isdefe: In-
de Rekencamers valt foo veel wercx, datmender ghemeenelick verachten is:
Inder vougen dat ibo men de Amptlieden der felve voorlcyde,van boven t'ge-
ne fy nu doen noch rekening te houden hoe elck pachter int bcfonder met fijn
Rentmeefterftaetj men fouder me ghecken ,alsghcfeyt fijnde deur eenen die
fpreeckt van faken daer hy gheen verftant af en heeft. S. V. G. Maer gheno*
men dat defe dinghen alfoo te doen waren ghelijckment deur imaginatie üch
inbeelt, nochtans fouder uyt te verwachten ftaen, dat fulcke Eouckhoudcrs
me menfehen fijnde oock crommefchermfprongen fouden fpringen alsd'an-
der, waer mede het eintlickalopden ouden voet foude gheraken. St. Men
mocht verwachten dat de Vorften mette Bouckhouders fouden varen ghelijck
deCooplien,alwaer d'ervaring leert dat de felve Bouckhouders int ghemeen
gheen fchatten en vergaren, noch met ongerechticheyt in hacr ampt befaemt
en fijn: Angaende ymant voor een gheval mocht rekenen dattet den Cooplie-
den nu ter tijt met hun Bouckhouders wel gheluckt, ick ben van ander gevoe·
len, en meyne daer afdeBouckhouding een bekende oirfaeck te weien, welcke
de onrechtveerdighe menfehen met ghcwelt tot rechtvcerdicheyt dringt, om
de fchaemte en vreefe dieder uyt volght. S.V.G. Men mocht dacr af oock
d'oirfaeck achten dat deCooplien gheduerlick toe fien, en me een oogh int
lêyl hebben. St, Dat helpter oock toe, en fchijnt dattet de Vorften een luttel-
ken fouden meughen navolgen, wanttet hemlien veel minder fwarichcyt fou-
de fijn, fweecx een uyr of twee tot deurfichting der boucken te hefteden, dan
dickwils requeften van dagende Crediteurs te lefen,oock daghelicx fich te be-
commeren en t'hooft te breken ghelijcktmenighe ghcbeurr,op wat wijfe men
bequamelicxt penninghen op intreft fal lichten,en wat Landen of partien dat-
men eerft vercoopen fal. S.V.G. Ick verftae u meyning. Maer ghy hebt ghe-
feyt dattet vande voorgaende manier van doen in Domeine gantich geê vetan-
dering vallen en foude, nochtans alle maende fulckcn fchrift te fenden fchijnt
verandering te wefen. St. Infiende dat de Penningmeefters deur de inftrue-
tie by hemlien onderteyekent en befworen, ghehouden fijn ftaet over te fen-
den fo dicwils alft hemlien belaft fal wefen, t'welckmen nu alle maendefoude
bevelen, foo en ghebeurter niet nieus noch teghend'oirden: 'I 'is oock te w*e-
tendatbyfommigheind'initru&ie uytdruckelick gheftelt wort de maentlic-
ke overlevering van fulcke ftaten. S.V.G* Noch fouder in een ander faeck
onraet vallen, te weten dattet een Bouckhouder niet meughelick en foude fijn
alles te fchrijven datter noodich valt: Want alfmen let op den grootcn hoop
der rekeninghen eens jaers van al defe Penningmeefters t'famcn, men foude
fegghen onmeugelick te wefendat een man alleen fulex jaerlicx foude befchrij-
ven, en dat noch met ghebroken partien van ontfanck, daerfc in d'ander altijt
maer een en hebben. Soomen noch infiet dat ettelicke Penningmeefters hun
faken felfniet alleen doen enconnen,maer een Clerck tot hulp houden, foo
fchijnet
-ocr page 43-
• ;.,■■..--■ ■'.:■/                                                                                                           ;..                                                                                    · »■■■'                                                         ■ .;                               ί '                                                     j '■'■■,)-■
fchi jnet als geiëyt is dattet een Eöuckhowder nietaj en fal connen dóen. S τ Jcfe
ben van ander vermoeden om defêredenen: Ten eeriten dat elcke partie foo
wel int Iornael als Schuhbouck, fcer weynich ghefchrifrs fal hebben, fulcx dat
t'ghcne in d ander rekeninghen fömwijlen heele fijden vervult, hier in een re*
ghel gheftelt ial worden, hebbende t'ièl ve fijn an wijfing of brecder verclaring
alft noodich valt, lotte pachtccdullen ofander documenten daer af fijnde elck
na fijn eyich:Ten tweeden datmen al de ordinaris Debiteurs en Crediteurs (die-
men in Domeinen den ordinaris qntfanck en uytgheven noemt) al vervolgens
in twee grooteparticnibu^ beichnjven 3 t'welck in coopmanfehap met fulc-
ken Jjcfoicheyt niet en yalt^om datter gheen of weynich ordinaris is. Ten der-
den datchijniên en ander recognitien die met veel duyiênt partien veel ghé-
fchrifts^by brengh^jHier'in een partie ibuden commen, om de redenen ter-
ftont gefey t. Ten vierden lbo en fouder de Janghe befchrij ving yande minu-
teyren der dilpenie yande Hofhouding niet in commen, maer alieenelickalJc
maendein een ibmirié (ghclijckt oock metten Coopman toegaet) t'ghcne daer
in viele. Voort ibucjemen beneyens de Diipen fiers ilellen Bouckhouders van-
de difpenfedietdeden in bouckhoudingna de Italiaeniche manier: T'welck
nietalleehelickenfoudeveroirfakenoirdentlick cort befcheyt vande gheftalt
ibodanigher rekeninghen, maer oock fulcken ièkerheyt vande handelingder
Officiers, over waren der keucken, camcr, efcurye en jacht, als den Coopman
deur de bouckhouding crijcht over fijn Facteurs of dienaersdie hy fijn goeden
betrout. $*V.G. Tiskennelick datter die vercortinghen vallen fouden ,en
noch meer iöo men wilde, oock datmen den Bouckhouder ander hulpc by
conde fetten iöot noot waer, fulcx dat ick vande meugeliekhcy t der fake int ge-
heel niet en twijffel, maer ter contrarie hebbe wel by mijn iel ven ghedoeht, de
rekeninghen vaneen ièer groot Lantièhap, of vaneen machtich Monarche in
bouckhouderfche ftijl te connen ghehouden worden: Als by ghelijckenis, dat-
ter in plaets van een Rentmeefier generael waren iiilcketwintich,en daer over
een opperfte Generael met een Bouckhouder, de fel ve iöudc fulcken rekening
te houden hebben van dien opperflen Generael met fijn twintich generalen
Β entmeeflers geli jek elck der twintich Bouckhouders van fijn generael mettc
particuliere Rentmeefters onder hem: Maer t'gebiedt noch voorder ftreckende,
en datter ware fulcke twintich opperfte Generaels, en daer over noch een hoo-
gher met een Bouckhouder daer benevens ,en dan ghedaen als vooren, men
verftaetter uyt meughelick te fijn alles oirdentlick te vervangen in bouckhou-
derfche ftijl, en de vruchten overal te ghenutten dieder deur veroiriaeckt wier-
den. St. Sulckeghedachtenhebickbymy fel ven oock welghehad^enmeu- .
ghelick geacht alfoo oirdentlick rekening gehouden te worden vande incomft
des gantichen Eertbodems,iboiè onder eenen ftonde3cn nochtanselck Bouck-
houder niet meer wercx hebbende dan hem doenlkk en waer: Ick over flouch
oock * ipieghelingfche wijiè by t'ghcdacht noch dit: Alfmen met fulcken Theoricê.
voortganck van twintich ghelijck vVorstelicke Genade neemt,
quam tot een derde trap van Generael, daer ibuden in vallen acht duyfent vier
hondert eenentwintichPenningmeefters, te weten acht duyfent particuliere
Rentmeefters, vier hondert leeghfle Generaels, twintich op de twede trap, en
een opperfte t'welck al verre ftrecken iöudc, ghemerekt dat lehan Hmnequin
K^in Cuidon des Tinances ,(èght tghetalder Treforiers onder de Croonc van
Vranckrijck totte duyfent te beloopen. S. V. G. Ick wilde dat ghy voorbcelt-
fchewJjfenau goetdunckenwat bewierptvan rekening in Domeinen met
G         bouck-
-ocr page 44-
44              VAND^ VOU S TlLlélKE &C.
/bouckhoudetfche öijl ,omdaetuyt betel teifch hoecüïn de faketomüóp
een feker voet mocht anlegghen. St. Dat wüickgheeïéö doen. mzctw
DÉ vóofgaendetedenèhalfooghevaliehÏjrldë,kkfc^fmy vöJgfiendedé
laft van SyN VOrS^ELi\€^*!TO^%j^i6w.S^m^^lii
vborbeehs van pömeine in' Böückhoudért^ë ftijl ώί& Ttai&chïchii Wi jfei
Twelck hy daei iïaoverfien hebbende ? éfr Hemdiaer:: deif f duflckendë^alles
ifrèitteï daet vaft gênouch ibüdé gaènjheéllè1!: tóe bcflötéli vööttte Va*éh':'iSFam
tot dien eindeeèri ervaren Êöückhouder iti cck5tófchapxWélckéden findes ièl-
yên voorbéëlts yeïftacnde 1lM dat dadeliek voi£hend£, jieéftdeföim dërbouc-
kén inteerflè jaei wefende vari i;i^^S#f^yaöe3t|vêe?|Ê$öt, al^addetveel
jaren gheduert, vin welcke ghedaente jclc nu by Ivbötaelt v^ yetclaring
lal doen.         /
:D*/i:'...^?..;W-ii :::'.τ·' '" x /".·!': 's :ζ'Λ ,ν· ./''l ;l ■)'...*:„> r
'„i'jbunnrj ï
jürinqpiis i' ·
BÓVCK*
;?h?i^rrrf?;
•f;·.// SOOii "'■:?
·. rrjii'i. ;/::;:ΐ>:ί
: ^srneLi{J'i'
( i I. „e .: ►■; 11. .1 ! ■·
^'tVibirr. πι.
' ϋΰ.ίΐίΐ'ίί'Ί ;.· i "
:,·■;) ïft η ·-■ ι·;
:J)hlJOi1^Mi'-i-.f
lil f: 5 f,
aj-Ί. ."'M -·,■;.>',;::'■ ... ·' . .'ύ.'11',> ■'; ;,,vr'M:-l.v:it>.J ,■■-":;;· :.·;»;?·£■ !,,>,i'j ;■;.·> \;;πχτ'ϋ
hrifiv u"::· .-'O / ■,? i,iL-;..,·.: >r jriifj^-bï^^Ïiy^ivÜ A:i.//> ^:d:; ,b:.L
. > 8Uilί; i,- .":''. .■: ..'>',>«iOi;. ·"';; \'t,> ΐ:;ΐί&..ϊ 1'ί:-;-'ίΐΜ(νΕΚχί:.Τ.ι\ ï :, j■ \ Λ. s'U;.'.:
üvhlt'i '-Vri ;.i'! >;.,!;I'i.!'-;, ',;j iüfch '^' * -■ ί:. ■ -j .:,y\ %:ινϊΐ· l}\\avy£lT^M
ίί'.ί Iri'JS Γί!ΐ,ί·ίΠ'/ -Üi it'.'".'.'. 1 ü!■'■'■■' ΐ ^':·! ,"^";',1'.Η1„«-;,.**':ΐ7.Γ·'/ Öf;'5' Sv'.>W/O0 i-O' ui
iqiailf .;h,I [UZ, fVJiï r. y.\ 'i:Jiy^ü^\y^:yjlj]3iiaivi':i^iX'^ lis;.··.
2i
«ι i; '■» j in- !■■«;·''·
^1-
\
-ocr page 45-
 ÏVCKHOVDING
IN D OME INE OP
DE É Ô Á LI Á ÅÍ,
SC HE WY S E.
"■ -t
é /
• (·■
■ \
-, ■ r,
-ocr page 46-
4«
COITBEGR-TP DESER
Bouckhouding ki Domeine.
, Nghefen f einde der befchriping defer Bouckhouding
* β reek t om te bevoorderenfao veel ia can^datter eenghe-
] meen dadelick ghebruyck uyt mocht volghen, en datfulex
bequamelick uytgher echt can borden deur ervaren Bouck-
i houders in coomfchap op de ïtaliaenfche ^ijfe^doch dat ment-
' ghevan hemlienhun in rekeningen van Domeine of Ft-
name noyt geoeffent en hebben, nochtans daer afgaat kennis
fiuden behöuven, om beter te verftaen de redenen der ghene daerfe dies angaende
me te handelen [ouden hebben,en om hun bouckhouding eyghentlick te fchickenna
den eyfch van Domeinen, fio heeft my oirboirghédocht daer af'Vtat intcortetebe*
fihri/ven als volght: De Finance "iiïort ghemeenelick in ttveenghedeelt, te %eten or-
dinaire als Domeine, ende extraordinaire (ghelijckdaerafbreeder verclaringghe~
daenfal borden inde bepaling des volghenden ι HooftHicx) hebbenden elck van
die η hun Rentmeefters oft Ontfanghers over de incommendepenninghen, ende hu»
Treforiers over de uytgaende door difpenfen, tMaer ^oant de bouckhouding derfelve
difpenfen eenich befonder inftcht heeft anders dan die der Rentmeefters en Ontfan-
gers, fofullen ^y daer af met onderfcheytfchri/ven.Ten eerftcn de bouckhouding int
anfien der voorschreven incommende penningen deur JRentmecflers,ghefeyt bouck*
houding inDomeine. Ten tweeden bouckhouding vande difpenfen deur Treforiers,
die^^y Vorflelicke difpenfen noemen :Fn daer na vande Finance extraordinaire
met haer difpenfen* C~Angaende de voorschreven bouckhmdingïn Domeine ^toelc-
he^j hier eerB voorghenomen "ftwi, diefalickin tbien Hooftf teken vervaten;
Eerft bepalende Finance met haer Jpecien,
Ten tweeden vande ghedaente en omBandighen der Rekencamer£ en Fenningmee-
Fiers, voorfoo veel als een beginnende Bouckhouder in Domeine noodichfehtjnt.
Ten derden vande form der FenningmeeBers rekeninghen in Domeine en Finance,
Ten vierden van ^toatghedaente en beteyekening in defe bouckhouding van Pomel·
ne gbenomen 'Viert capitael en Casfter.
Ten vijfden de manier vant Bellen der partien int ïornael van Domeine,
Tenfeften de manier der overfetting uyt het Ïornael int Schultbouck van Domeine,
Tenfevenden voorbeelt van ïornael en Schultbouck in behoirlickeform befchreven·
Ten acht Ben vande Staetmaking en bouckfluyting in Domeine,
Ten neghenden vandebouckhouding in Domeinemet groot er bevoint dan deur ee-
nen Bouckhouder can uytgherecht borden.
Tenthienden: Vragheoft oirboir der Veaerde Fenningmeefters haer rekeninghea
ten bureeleteleveren enftuyttn na d'mdemanier, ofnaBijl van bouckhouding
Φρ de Italiaenfche^ijfe^j*
ï HOOFT-
-ocr page 47-
'. *'■'·                                                     47
&'\·;\ ' * HOOFT STIC Κ. ·♦ δΟ;χιΛί.>.
VANDE Β EP AL ING DER
r Finance met haerfyecien.
Ν;
dien t*voornemen hier is te bcfchri)vend<e bouckhouding in Domeine
n Finance, en dat de beteyckening dier woorden, als uy theems wefendej
onbekent mocht lijn by eenigheder ghene diehemlien totte ièivebouckhou-
diïrg mochten willen begheven, foo lullen wy daer af wat verclaring doen.
Finance ü finierïngofopbrenging der Ghemeentens middelen tot onder-
houdt der Ghemeenfaeck:
Dcfe Finance of opbrenging wort öndericheyden in ordinaire en extraordinai-
re, uytoirfaeck dat de Regierders der Ghemeenten oirboir bevinden van elck
befonder rekening te houden 5 en dat (voornanielick in groote rcgieringen) in
befonder collegen, elck met haer befonder Bcwinthebbers,oii alfoo die twee
rekeninghen onvermengt te blijven, en te fien dattet ordinaris niet ongetegelt
vercort of vermeerdert en worde, oock watter tottet extraordinaris eyghent-1
lickbehouft. Defeordinaire en extraordinaire Finance wort by de Franfche
Schrijversdefer ftof (waer tegen wy hier na wat lègghen fullen)aldus bepaelt;
*I)omeineü ordinair e Financetotonderhoudt desVorBehckgnflaets nier*
-'■ oirdent, %                 ■*\-.:^ό^·-; -cv -it:nh                             ~>t&
In Vcrftdieke regiering wort een onderhoudt fijn&ftaets vereyfcht > totwelc,
ken einde men jaerlicx officieren en nootlickheden betaelt, met een oirdent-
jicke jaerlickfche incomildic daer teghen gheichickt is: En defen handel wort
Dorheinc gheheeten, diemen om haer ordinaris loop voor het ordinaris deel
der Finance neemt, y;:;: ;? ;.:■;..-■■; -:>·:                               A-iiih
De incoipft der Domeine wort pndericheyden in onveranderlickè en ver-
anderlicke partien: Onveranderlickè, als renten en chij nièn, want hoewelfe
deur verbranding van Huyfen ,en verwoeÖingvan Landen daqriè op ghehy-t
pothequeert fijn, veranderen conné,fulcxdatter min ofniet af en comt, npcta
tans infiendehaer natuerlicke eyghenfchap diefe hebben buyten fulck onghé-
val en gheweitjibo machmenie met reden on veranderlicke noemen j Verarw
derlicke |ijn als pacht van Landen, Thiendcn, Viiïcheryen, Tollen, Molens,
Huyfen, en dierghelijcke, waerafde pacht öfhuerc dickwils verandert: Noch
voorden onder de veranderlicke begrepen eafudle partien, dat fijn die by ghe-
vaile commen, alsboeten, eonfiicatien^Zeévondt, en meer ander.
Noch is te weten dat ettelickeVórftènvermeughen hun Domeine te ver-
meerderen, verminderen, of veranderen, na t'ghène fy verftaen de fake te ver-
eyflchenλ alsabfpluteMonarchen, e^ ander daer toe gherechticht wefende:
Sommigheypiiten fijn deur wetten verbonden de Domeine in weien te la-
ten,ibndersji€tC;apitaeltemeughen verminderen j of tot lafte derghemcentq,
te vermeerderen: Podviit voor elck van hemlien oirfciPir van Domeine en exn
ti aordinaire Finance verfcheyden rekéninghen tq houden; Te weende Mo-
narchen , om te fien wat vermeerdering of vermindering fy hunAaet meugerr
gheven, en wat extraordinaire fchattingen dattet behouven. D'ander Vorfien^
om te bcwif fen föot noodich viel f datfe hemlien iö^ïeke ghedreghen hebberii
.. '             'v                  Q ζ         nat'bè-
'ƒ' Λ
Α \
-ocr page 48-
4*           Vande Vorstelïcke
na t'behoorcn: Oft anders om te betoonen dat de laften vande Hofhouding
grooter fijn dandeur de Domeinen can uytghericht worden, en dattet noo~
dich isdacr in te voorficn: Oft om te bewijien wat verfchot van penningen fy
van hun eyghen patrimoniale goeden int extraordinaire voor de Gemeenfaeck
ghedaen hebben, om die daer naer weerom te meughen innen, welcke bewij-
fingen foo bequamelick niet gedaen en connen worden wannceimcnfe alt'fa-
men in een rekening mengt, ooek ioudemen dan anderen moeten toonen het
ghene fy niet en behouven te weten.
Angaende het ander deel, dat bepalen fy aldus:
Extraordinaire Vinance ü die tot onderhoudt descrijebs opgebrocht n/vort,
T'ghebeurt dat Landen in vrede fittende fonder crijch alleenelick jaerlicx op-
brenghen haer ordinaire ichattinghen, maer daer na tot crijch gerakende, foo
moetendcr ander fchattingen by commen, welckc na den eyfch der nootlick·
heyt nu grooter dan cleendcr wefende,iondcr reghel of oirden te houden,wor-
den extraordinaire opbrenginghe of extraordinaire Financcghenoemt.
DufdanichdJh fijndede voorfchreven twcebcpalinghen na de ghemeenc
wijiè, waer teghen wy als vooren angheroertis wat fegghen willen 5 foo ial ick
dat aldus beginnen: Anghefienmcn extraordinaire Finance die flelt te wefen,
Welckc tot onderhoudt des crijchs opghebrocht wort, daer moeft uyt volghen
dat Landen fonder crijch gheen extraordinaire Finance of extraordinaire op-
brenging van penningen hebben en iöuden, t'welck metter daet anders blijft,
wantter tottct bouwen van Kercken, Stadthuyfen, Havens, en meer ander ge-
meeneoncofien, dickwils extraordinaire fchattinghen ghefchien. Ten ande-
ren als Domeine ware het ordinaire deel der Bnance tot onderhoudt des Vor·
ftelicken ftaetsveroirdent,hctfoude ichijnen aloftalkordinaris betalinghcn
der Ghemeeniaeck totteri Vorftelicken ftaet behoorden, fondereenighe daet
buyten te blijven; Voort alfooby Republiquen fondeï Vorft gheen eyghen
Vorftelicke ftaet en is, het foudc febijnen al of by hémlien gheen ordinaire Fi«
nance of ordinaire opbrenging en ghebeurde, alles ftrijdende tegen d'ervaring.
Nu hoewel men hier op mocht fegghen het deel voor het heel ghenomen te
wefen, en datmcn de fake met vericheyden redenen alfoo can ftaende houden,
nochtans fchijnct datmen ordinaireen extraordinaireFinance om twijffeling
te weeren, aldus mocht bepalen:                        '°
Ordinaire Vïnance ü daermen rekening of maeckt *van jaerlicx engeduer-
Ückje móeten opghebrocht noorden 3 om te betalen ordinarü nootlick?
heden die jaerlicx wooryaUen,
JMaer extraordinaire Finance die onfekeriic\opghebrocht rpyort | teghen
alle nootliekkeden onfefyriickjrpercommndef.
Nemende daer na Domeine te behoorcri onder het ordinaire, en Crijchcoften
onder het extraordinaire, al bevondemen dan benevens Domeine eenighe an-
der ordinaire partien gheen Domeine wefende, fghelijcx benevens Crijchco*
ficn eenighe eictraordinaire partien tottén crijch niet behoorende,ten foudc te*
ghen malcahder niet firijderiv             '
Merckt noch dat t'gheriic wy hier gheieyt hebben, niet en ghefchiet deur ge-
neghentheytommy te beeommeren met ftraffing van óneyghen woorden,
maer hoüdet veel eer daer voor, dat teghen t'bovefchreven veel can te fegghen
vallen,
.i—------------------------------------.________
-ocr page 49-
ι ,f ■:■■:'.-                                                                                                                                                               ■■ -: ■■·■'.                        ·>·ν
■■■ :. ' V'·                        Ns                                                  ; ■■; f .■'..... ■
» ;:                           .-:'":.' , ''                         ·. . . - ·: - r f } ' . " ■ t , , - i
' ■ _                                                                                  '-                                                 ■ . ■ > ...·.- 4." . v' '                                                                                       , ' ·'*                              ■ >■■■ - ■ " '.' ..· ■ , r -■..■ ·:.
,v ,■.'■" ' ' ■'..·" ' - :■".. ·'. . ■■■'',';■■' '■ ■ ·- ■ ,· :,;·„ :                                      .■'-, : ; .. 'ï *','"'.."'■,' ·:■■: '"■" : ■(<■'■;',
Β O V O KfIGVDl Ν G.                          49
vallen,want foomen let op t'ghene dadelick ghebeurt, het beviht fïch dat fom-
wi j len extraordinaire middelen totre Domeine ver vought worde, en al ft noot.
is ordinaire incomft der Domeine tot crijchcoftei^maer acht my tottet begeer-
de gerocht te fijn, foomen mettetghenc voorfeyt is ghenouch can verftaen de
beteyckening der uytheemfche woorden Domeine en Finance.
2 HOOFTSTICk.
V AND E G HED Α Ε ΝΤΕ Ν ΕΝ
omflandighen der Rekencamersen Penning-
meeBersfuoorfoo weel als eenheginmnde
rBwc$ouder noodich fchijnt,
[PSEboveichreven tweeiborten van rekeninghen,te weten Domeine, en H-
-*~^nance extraordinaire, worden bydc Vorftcn die niet van tgrootfte ver-
meughen en fijn al ineen college ofcamer ghehouden, alwaermen boven
dien noch afveerdicht iaken van Staet en Iufticïe, met alles watter voorvalt:
Doch fulckecamerheet ghemeenelickna t'voornaemfte deel datter in gedaen
wort Rekencamer,en haer bewinthebbers Rekenmeefters of Raden vande
Rekening. Macr des Hecren middelen ibo vermeerderende datter noch veel
Raden by commê,men bevint oirboir die te verdeelen in vericheyden collegen
of camers,ominelckeoirdentlickvan een beibnder ftof te handelen. Hieruyt
comt datter in groote regieringen veel verfcheyden collegen en Raden iijn,als
Raedt van Domeinen, Raedt van Finance, Raedt van Staten, Raedt van Iufti-
cie, Hooghen Raedt,Provincialen Raedt,Priveen Raet, Zee Raedt ofAdnura-
liteyt, Crijchraet, met meer ander, die altemae! deur een welgheregelde Finan-
ce haer tra&ement volcommelkk en op behoorlieken tijt ontfanghen meu-
ghen: Worden oock ghemeenelick (uyfgheccmen Crijchraet) betaelt uytde
Domein e (die iékerder gaet dan extraordinaire Finance) wantmenle neemt on-
der den Vórftelicken Staet te behooren.
Na de gemeene oirden foo heeft yder Rekencamer onder haer ettelicke par-
ticuliere Penningmeeflers met een Penningmeeftergenerael, an den wekken
de particuliere haer ontfanghen penninghen leveren, commende alfoo den
heelen ontfanck tot eenen, op dat den Heer begheerende te weten ftaet van
fijn pennihghen, hem by den ielventcrftonten bequanaelick befcheyt gedaen
worde, ende niet noodich en fy fulcxte vernemen by vericheyden Penning-
meeflers. Onder de ghemcene naem Penningmeèfter iörteren hier te lande
drie voornamelicke ipecien, te weten Rentmeefte^Ontfangherjen Treibricr.
Rcntmeefter isdie penninghen van Domeine verfaemt» Ontfangher die pen-
ninghen vergaert van extraordinaire Finance. Hier poven isgelêyt,nier te lan-
de, om dat de Ftancoilên het onderfchey t van Rentmeeftci en Ontfanger niet '
en ghebruyeken rnaer noemen $eintghemeen.%rw0r.j.          f             ?
Angaende de naem Treforicr, de vraghc mocht fijn waei in hy van Ontfan-
gher verfchilt \ Mijn ghcvoelen is dat Treforicr (na den fin foo die fake nu inde
Franfche Finance ghenömén wort) op Duytlch foude meugen heeten Bctael-
der, als een teghenghefteldè van Ontfanger, want hy betaelt des Heeren ichul- β
den met te penninghen die an hem als Schatwaerder by de Ontfanghers ghele-
vert worden. Maer den Ontfangher die de veriaemde penninghen levert an
G 4             een
-ocr page 50-
i^^
5©                   Va ND E VöRSTE;llCKE
een TreforierofSchatmeefter, enbétaeltdaer mede des Heerenfchulden niet:
Ghelijck oock den Treforier die niet en int als hem denOntfangcrgelt brengt,
ghemerekt t'een en t'ander niet en is dan verlegging der penninghen des Hee-
ren uyt de handë van d'een fijnOfficier tot d'ander. Dê Penningmeefter daer
verfcheyden Rentmeefters haer verfaemde penninghen an leveren heet Rent-
meefter Generael. Den Penningmeefter daer verfcheyden Ontfanghers haer
verfaemde penninghen an leveren heet Ontfangher Generael. Sommighe
Rentmeefters generael en Ontfanghers generael fijn öock Treforiers, fommi-
ghe niet, te weten Treforiers, als fy mette veriaemde penninghen betalen des
Heerenfchulden: Maergheen Treforiers, als fydiegheven an eenen Ontfan-
gher noch generaelder, ghelijckt in groote Financen ghebeurt. Sommige Tre-
foriers fijn generael, fommighe nier, te weten generael als ly onder hun Tre-
foriers hebben: Maer gheen generael als fy onder hun ghecn en hebben.
Deghemeenfte reghel der inning vantghelt (niet gecolle&eert fijndc) gaet
aldus toe : De Rentmeefters en Ontfanghers verbinden hun voor een feker
gage, an den Heer te betalen de pènninghen der fchuldenaers diemen hemlien
op fchrift gheeft, t'fy datfe de felve crijghen of niet, uytgenomen panien welc-
ke benevens alle blijekende behooilicke vliet by hemlien ghedaen oncrijghe-
lick fijn. Hier uyt valt jaerlicx een bequame manier van afrekening, om dat de
Penningmeefters elcke partie heel in ontfanck moeten brenghen al of fyfe in
eenmael gantfeh ontfanghen hadden: Sulcx dat de hoorders van dien hun niet
te becommeren en hebben mette ghefplitfte brockelinghen ghelijckiè gemee-
nelick vande ichuldenaers incommë.noch oock met qua betaling, om dat den
Penningmeefterdaer voor ftaet: Maer weerom daer teghen heeftet tot noch,
toe fbogrooten fwaricheyt ghehadt, te connen bewijfen de Penningmeefters
de bovefchreven behoorlicke vliet niet ghedaen te hebben, datment al op hun
iègghen heeft laten ancommen, uytoirfaeck vande groote menichte der par-
tien des ontfancx, van wekker gheftaitmen tot noch tpeghemeent heeft on-
nieughelick te fijn den Heer van elck int befonderfoo nauwe kennis te con-
nen crijghen als iöodanighe faeck vereyfcht, gemerekt het groot werek t'welck
fonder dat inde Rekencamers valt: Maer ghebruyekt fijnde de bouckhouding
op de Italiaenfche wijfe,ghelijck wy daer af voorbeelr fullen ghevenjibo ift an-
ders daer me gheftelt, en alles fonder fwarichey u ><
:',,''. 3 H.op PTFS Tt CK. -f ;;;:
VANDE F O RΜ DER Ρ E NNI Ν ψ
mes/Iers rekeningen 'm ^Domeine en
',·.■; Financeextraordinairéé η ηϊ,α vb ïj^J ."'-:*
Τ Is te weten dathien niét niet én fchri jft op d'een fijde debet, op d'ander cre-
dit, als inde Italiaenfche bouckhöuding,maeï éerft den heelen ontfanck al
vervolgens foo verre dieftreckt, daer in pnderfcheyt rriakende vande verfchey-
denheden der cappiteleh dieder vallen'/als neem ick inde rekening eens Rent-
meefters alle landtpachten befchrevcri fijnde, en willende cómmen tot thien-
de pacht men ftelt een hleuópfchrift aldus:           mj ? ;>
/.,,'' :^                                                DE.
En wort den ontfanck dickwilsöndérfcheyden in ordinaris en extraordinaris;
Den ordinaris is als van renten, chijnièn, landthüer,en diergelijcke die jaerlicx
weerom
-ocr page 51-
• f\J : ,'', .-v':'                               ..,                                               " - ". ' . ' ', .                       ■< -:"'.:;·'■"' * * "*;·' . ' ,
Β O V C Κ HOVD1N 6.                          |f
weerom iboghebetircn,dat de poften der voorgaende jaren, dienen tötonder-
richting'ofvoorbeelt der volghende jaren. Extraordinaris ontfanck is dieon-
fekerlick in comt, als boeten Zeevondt, met foodanige ander, want hoewel de
opichriftendercappitelen alle jare oirdentlick vervolghen, nochtan$ foo en
dienen de partien daer in begrepen, niet tot voorbeelt van fulcke partien der
volghende /aren, ghelijck inde voorfchreven ordinaris.ontfanck. Merét noch
dat hoewel den ontfanck verdeelt is in verfcheyden cappitelen elck van een be-
ionder fpecie, ioo ghebeuret nochtans dickwils datter veel partien voorvallen
welcke onder gheen van al die cappitelen eygentlick en behooren, ofte ièlden ·
coramen om cappitelen daer af te maken, fulcx datmen ibodanighe ten einde
van yder ontfanck vergaert onder een cappitel ghefeyt Extraordinairen, daer-
men by verftaet partien die niet en behooren onder eenighe der ordinaris cap-
pitelen in dien ontfanck begrepen. Naden heelen ontfanck volghtde heek
uytgaef met derghelijcke onderfcheyt. Merckt noch als voor ghemeene re-
ghel onderhouden te worden, dat den ordinaris ontfanck en uytgaef van yder
rekening jaerlicx gheftelt wort t'een jaer alft ander (uytghenomen als iömwij-
len inde Domeinen felf vermeerdering, vermindering,of verandering valden
dat niet alleen int vervoJgh der partien, maer oock in yder partie mettet ièlve
vervolgh der woorden, alleen veranderende de veranderlicke ,als daert noo-
dich valt naem des pachters, prijs des pachts met dierghelijcke, en dat tot dèfen
einde: fis t'gebruyck datmen int hooren van fulcke rekening, nevens de fel ve
neemt noch een oude des voorgangen jaers, met wiens ordinaris partien d'an-
der ordinaris partien overcommede,men is verfekert datter de behoorlicke par-
tien al fijn, en an t'inhoudt van dien niet vergheten en is, t'welck foo licht niet
en foude vallen, alfmender de boveichreven ghelijckheyt derpartie en felfheyt
der woorden niet in vervolght en hadde, want al wareniè teenemael van een
felve beteyckening, foo vallet nochtans voor de hoorders moeyelick fulcx te
moeten ondcriëucken om verfekert te fijn. Merckt noch dat al en haddeden
Rcndant niet ontfanghen noch betaelt het ordinaris daer hy laft af heeft,
ioo fielt hy hem evewel fulcx volcommelickontfanghen en betaelt te hebben.
Defeghelijckheytilaetmenfoonaugade,datmen van ordinaris partien daer
dat jaer gantich niet afin ghecommen en is, evewel t'gheichrift fielt, ten laet-
Hen daer by voughende eenighe woordenalsdefe:Doch want ditlaer hier af
niet ghecommen en is om fulcke en fulcke redenen, foo wort dit hier alleene-
lkkgheftelt by memorie, Doirfaeck foodanigher manier van doen is, dat by
aldien fulcx niet en ftonde in defe rekening, welcke dienen fal tot onderrich-
tingder rekening des volghenden jaers, waer in vande ièlve partie miflehien
Wat fal inghecommen fijn, foo foude dat iehij η baerlick meughen vergheten
Worden. Voort foo den Rcndant om der huerlinghen overdracht van pacht,
of deyling van ghepachte landen en dierghelijcke,in fijn rekening fplitfing
maeckt, als van morghentalen, fommen, pachters, offulex alit wefen mocht,
t'is al teghen de reghel,veroiriakende benevens meerder moeyte der hoorders»
noch onfekerheyt int befluyt: Sulcx datmen in fommigherekencamers, reke-
ninghen met te veel onghelijckheyt den Rendant ©ngefloten weerom levert,
hem beladende die na behoorlicke ftijl te verbeteren.
Tot hier toe is verclaert t'ghene my oirboir docht als begin voor een Bouc-
JiouderinCoopmanfchapnade Italiaeniche wijfe, welcke van rekening in
Domeine gheen ken nis hebende, nochtans hem in bouckhouding der felve
meent te oeffenen: T'is wel waer datmen hier noch foude meughen fegghen
JhoedegheformeerdeRekencamers hebben haer Officiers,als een Prefident,
Reken-
-ocr page 52-
52               V Α Ν D E V O R S Τ E L ï C Κ Ε
Rekenmeefters, Auditeurs, Correaeurs,Greffier, Clercken, en Demwaer*
ders, voort wat ydersampt is, hoe de rekeninghen ghchoort, gheexaminéert,
gheappoftilleerr, fwaricheden ghedecideert, en betalinghen gheattefteert wor-
den, metfgaders de wij ie vant fluyten, en ander omfiandighen diesangaende.
Maer want dat wijder ftreckt dan hier mijn voornemen was, foo meughen fy
dieder breeder wetenfehapaf begheeren, lefen ghefchreven ordonnanticn en
inuruüien van Rekencamers diefecrijghen connen, of anders gedrude bouc-
ken daer af uytgaende: Eenigheder ielvemy ter handt ghecommen fijn du£
danich:
Guidongemraldes Tinmces,
i^innotatiomftirleGuiduffgeneraldesTinames*
Eeceul des Fmances*
Traicle des tailles,
Ie 12 Livre de Code Benri.
Le veilige des Ïinances de fi'rit au Trefir de la Chamellerie,
Om nu totte faeck te commen foo fal ick voor al dit verdaren ι
*,'''■■■ ' - '                                                                                        '                                                                        ' '■■.·'                                                                                                                                                < '
4 HOOFTSTICK.
VAN WAT GHEDAENTE EN
beteyekening in άφ boucJéouding van Domeine
ghenomen <%>Vort CafkaeltnCasfier*
'"p'ïs te weten dat ick hier int ghemeen oplicht ghenomen heb totte Coop-
■■■ mans bcproufde wijfè van bouckhouding, en bevindende dat hy fijn Ior-
nael begint met capitael, ghclijckmen hier vooren fiet ,luydende d'eerfte par*
tie aldus: Vericheyden particn debet per capitael; Maer de tweede Capitael de-
bet per verfcheyden partien : En ick dit willende navolghen ,hcb overdochc
wat partien hier des Vorfts Capitael fullen maken, en lettende opt voorncmë,
te weten dat wy trachten na jaerlickfche rekeninghen deur welcke wy geducr-
lick willen weten hoe alle catTen der Penningmeeikrsgheüelt fijn, foo heb ick
hier voor capitael ghenomen t'ghereetghek datterby den Treforier in caife
moet fijn, met alle teghenwoordighc fchulden:En voor capitael debet, alle
Crediteurs, even gelijck den Coopman daer toe oock neemt ghereet gheh met
Debiteurs en Crediteurs. Doch is te weten dat wy in dit capitael vant eerfte
jaer niet berekent en hebben filverwerck, jüweclen 1 en ander meublen, noch
oock het capitael of weerde der landen en faken daer jaerlickfche incomft op
ghegront is, uy t oirfaeck dat ons fulex niet voorderlick en foude fijn totte ken-
nis vande bovefchreven gheftalt der calTén. Maer by aldien daer na renten ge-
tocht of vercocht wierden, anghefienmen den cooper of vercooper daer af te
boucke Debiteur of Crediteur ibudc ftellen, foo volght daer uyt foodanighc
hooftfommen int capitael des begins der ander boucken van ander laren te
moeten commen.
Angaende ymant mocht fegghen dat de voorièhrèven weerde der landen en
faken daer de jaerlickfche incomft op ghegront is, voort filverwerck jüweclen
en ander roerende goeden oock ware deelen van het recht capitael fijn, dat
mach oockiboghenomcn Worden, maer niet int anfien vant bovefchreven
daer wy na trachten: Want ghelijck den Coopman een-ander befonder infien
heeft
-ocr page 53-
fièctfOpiijrï'^
dê^buyren hëifc, alfoö Ï^jOTê^iëlïnWiF^ifitEfefei^Wg.l^ - - >J $&'§a£y
" Jfcckt noch daVrek gfteetfgBfeden^otH^icteur^ va'h #^gliëö dë:diipëftïfe^
in vitfenj hierin capi tael èöisir èè^BI Ïls wêPwder'dÉ^an't'tóó^ht fëgghtèïn^
bf^idicttdèriTiëfóriéiritl'djlP&ïcliièüti bëUëïde,én-diegheeöehte göetfen·
niet betaelf enh'adde,'dat: imék^^éËihvdf^riikj^ 'fbuefe? VciroffitSrtSai- in- £i;itf<i«tifiei^ ΘΙ9
pilM lè ftéïleh '^^^tieird^ïdSd^ W^etöm'ïiiicx.ghtéldtÏèti rwlörfcIis:idlöföï-"FèiWfe*i
rën dat vande 'dfffénfciTdb^Wy hief ha iegghêh füHëri'jeën béfondëi?b©ücfe->
höu&hgls3WaèHhdétqdehWeèrVëtcyicKtïlvlck capitaël ïe brërighehdiUiifcg
fc'éÏhdé rekenmaan Dömjéiiiéniet enëommeri': Dóchis te'Wèteii datrtteif
ihflftaeta
m^fftëf, önrdêViirèhdérihgdëé capitaels int ghëhéel op! tf'4i jae* vfócc^ËfóHcK
te; iièfc, ^héliJèkfcieVaFindè vqlj»hendë iraérmalirig breëdé* geieyt-ial WordfeiüV
ïktaghëddéO
ïrtdïeplaëtsdëiiirreiörier /töélcke ghelijëk dësGóöpniarisGaflief teböüeke;
debet noch credit en ftaet, maer Wel de cafleVÖrttdë reedenen van dies vÖöréiS
vëifiaeit. Arigaehdeyma^
M$é\ Cdiïiersdës Vorfts tëwëreh, foowel aMaerGenéraeltféfr^
d|rnYeffdaerbn^ïfl pïaetsvan hjemlien nameri behbbrtcaïïèie Mlèri/gh'éliftik
vlijen ^reforiér^
IBbofttóc^èes^oöÊ^^                                ; }#& ψ>i ■ - : ^' ·;
fioMfiginl5brtóittë cbrtill:tóaken;;«émtentle öhae^toëh'Tre&ricr·allee*
nelick drie, Ren tmeefterichappen, als van Mieuftadt, Hooghenhu^iè èW §Wa^
tfehÏotch y ttèïjBicleVöoit in elck Éch^lneëtoieh^p'ISÓ · We^irflèhfaitieii als
ïüfiöt vèrdafrng des vóoriicirièns ghenouchduiiektUz 2oi<            te }
5 η o o FT^s-Ti-e^^u.rr^n5ri!;;,;
'::: DE Μ ΑNi'iSi!o¥SM:T-i&TEL- V.-
.... " ι. ■ f tender ρartientnt iornaelrvanlSomeine.                          %
? Óbr al is té Wéten darWy öm de dyelicke bonekhóüdlng dfet Döréeineii
van S γ ν VΌ β, i τέ lick é G'k ε ώ α b ε dés eérftëh jaers ah té van·*
ghën, en t'tópitaélteibrmeren, ons hieitcnr hebben Wiïlën aritréekéndé vér-
aéhtefde Pachters en andër^c^üldenaeil^, riöeh* die te bbucke Debiteurs flel-
ièrii, t'welckmetiéen gïoöte rjhenkhtev^rioridë qüadeïchüldêeri öhfékerpaf^
tien, een grxterteinoeyteghev^e^                                      maei men1 heeït'
©n\ iulex te MuWën (twelek ichijht datxóöit ghemdené réghel iöüde meugeii-
ghevolght worden byde ghène die de%ttëKjcké boaekhouding anvan'ghett)1
doen fekehirig fluyten dehlfreiörier rriet Wfcί Rehtriiééfters, tot Op den laet-
iien dach des jaers, t*welék Was den j i Dëcembei cièus, makende elck vaiï
fieniiién Dëbïteiir van; t4gfyënè hy by flbte1 fchüldich tleef, doch latende yghè*
lick ίή fijn^h'éheeiarjgaehdé Hun prétehfièn'\^n baritiqüèróütén met quadè
fchüldèh hémliën niéf ah|aende, en aliesvVattet'wélen mocht, waer af men
ct)ïts;d^erna*éèn einde miX^je^f^éntWcÉilkri daér af quarii, wiert op
litt^.ciedit^heriröcht: Enhiër me waren dë' verachterde Debiteurs daermiént
. ö9ïlnrp                      .                  ^"                                              mean-
f
^*?:'>L„.
-ocr page 54-
5^:                VaND EaYpR S T.EfLlC KE
meanvinickwey^whingKetale}fonder verachterde pachters. Maer inden .-an,*
vang des lornaels vant tweede jaer % wierden ghebrocht al de verachterde De-
biteurs des eerften jaers, en inden an vang der Ior,na|en van elck der volgende
jaren, altijt de verachterde fchuldcn van al de vo^ïgaende. Nu^andenanvang
vant ïomael des eeröen jaers ,dit verfchil hebb^njïe;ifant Iprnael der ander la-
ren, m dattet in bcdeneken ftont wekke wi jfe van Éeyden menliier tot vpor-
beelt oirboiilicxt mocht nemen, fop heb ick yekoren de maruer vallende int
tweede jaer, en ander volghende, te weten daer^vejacjiter^ .p^cfiters, Debi-
teurs in commeri>pm dat diewijfe jaerlicx gevolght ,moetw^den>e η dat d'an-,
dermaer eens ontmoetende, ghenouch verflaen Jciujnt deur t'ghene boven
ghefcyt is, Sulcxdatinde belchrijvingvandesy.olgendenlö.r^aelseerftepar-.
tie aldus beginnende: ycricheyden partien de^eipet Capitael, en an vangende
mettetRëntméefterfchapgenerae! ,ίροworden^,eerft gheflelt de verachterde
Debiteurs der voovgaende jaren :jÖaer na de Qrdiharis Debiteuis des tegheti-
woordich jaers forterende onder t'feïve Rëntméefterfchap generad: Hierach-
ter volght het Rentmeefterichapvan Nieuftadt, daer na, van;Hooghenhuyfe:
Tenderden van Swanenborch,in yder van welcke pockeerft.commen de ver-
achterde Debiteurs der voorgaende jaren,daer na de ordinaris Debiteurs des te*
ghenwoordichjaers,als blijekt intfelvelornaeL |         ^ > -        -' '
Merft noch dat hoewel de Rcntmeefters volghende haennftruftic, moeten
verantwoorden voor alle fchulden, en dat met hcele onghebroken particn dei
ordinaris Debiteurs enCrediteurs, nochtans leuende opt einde., namelick dat
wy gheduerlick willen weten wat ghekfy in cafie moeten hebben, foo anfien
wydefaeck hierop fijn Calïlèrfche by den Coppman(alwaerfiück verbant
nietenvaU) hemlien niet meer( Debiteur noch Crediteur n^a^ri^e, dan yan
datfedadelick omfanghen en betalen,blijvende daerentufle^ent'vcrbant in
fijn gheheeLn i ><:- -H *hï\ü? £aa. 5 riq :.j .'.',' yl i^^tï.m
. Defe cerfte groote gartie des Iornaels befchreyenü)nae, foo volght de twee·
de der Crediteurs aldus anvanghende · Capitael debet per verfchcyden partien»
alwaer de verachterde Crediteurs in elck Rëntméefterfchap oock altijt vooren
commcn,daer na die des loopenden jaers.: f) i]
Voort is te weten dat de Rentmeefterfchappen in elcke der boveichreven
twee groote partien, met fulcken ν ervolgh gheftelt worden gelijckfe ftacn inde
generale rekeninghen van Dpmeinedeur den Treforier ten bureele ghelevert:
Boven dien fijn de partièn in elck Rëntméefterfchap hier met fulcken oirden,
als in der Rentmeefters bureelfchc rekeninghen: Dat is, ghelijck in des Trefo*
iiers generale rekening eerft ςοιηί het Rëntméefterfchap van, Hieuftadt, dsiec
na Hoogenhuy fe en Swanenborch, alfoo comt hier oock eerftËieuftadtjdaer
na Hpoghenhuyfe en Swanenborch, met ghelijcke oirden, ίρνέη dien ghe-
lijck inde particuliere rekening des Rentmeefterfchaps van j^ieuftadt»eerft
comt Landtpachten,ende inde felve vopt al t'cerfte parccel,daer na het tweede,
alfoo oock hier, en dit om dat de/e bouckhouding op de Italiaenfche vvijfe,
mette bureelfchc te gherievigher overcommingfoude hebben.
• Nochistewetendatdeopfehrifteri der Rentmeefterfehappen.gheftelt fijn
met groote uytftekendecapitale letters, om daer deur te hen weerde partien
van yder Rëntméefterfchap haer begin hebben, ii}t welck npch feker oirden
gageflagen wort van άφ ghedaente: T'is te weten dat de opfehriften der Rcnt-
meefterlchappen inde bovefchi-eyjciji twee eerfte groote capitale partien twee-
mael commen, eerft vay weghen de voorf^hreyen Debiteurs, daer na van we-
gen de Crediteurs: Nu pp dat alfmê het lornael open flaende een van defe op*
.i                                                                                   fchriftcn
Ί
-ocr page 55-
Ι-                                                                            '■:'.:'.-.■.
!                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         ..·■·'
BóVCKHOVplNC.                        $$
fchrifren fiet, altljt bekent fy in welck der voorfchreven twee gédeeltèri datmen
is, foo fijn die capirale letters van tweederlcy form, d'eèrfte recht ftaende, d'art-
der fcheef, in welcke plaets yder iulcke vericheydenheyt mocht ghebruyeken
als hem goet docht: Hier me can de ghene die dick Wils int bouck iïet, en t'ver-
volgh der Rentmcefterfchappen int hooft heeft,gherievelicker vinden allé
noodighe perfoonen of faken dan deur den Α, Β, C, diemen daerbenevens alft
noot is noch ghebruyekt.                                                        v*
Werft noch dat in dcfen Iornael des jaers 1606, de verachterde Debiteurs
en Crediteurs alieenelick ghetrocken iijn uyt de floten des Schultboucx vant
jaer 1604, t'welck na de gherneene wijfe behoort re wefen uyt de floten des
naeft voorgaenden jaers 1605 , wiens refterende Debiteuren hier niet vermeit
en fijn, waer deur oock de Rentmeefters foo welgenerael (die onder cafiè ver-
fïaen wort) als particulier, by defe Debiteuren niet en commen,om dat wy ne-
men haer floten van over een jaer dats 1604 voldaen te wefen, en alleen ichul-
dich te blijven int naeft voorgaende jaer 1605 , wiens Debiteurs noch Credi-
teurs als gefeyt is hier niet beichreven en worden. D'oiriaeck waerom ick acht
fulcxvoorghemeenereghelinbouckhouding van Domdne vereyfcht te we-
fen, fal verclaert worden in 8 Hooftftick.
Kadienmcnde verpachtinghen van Thienden int begin des jaers niet en
doet,maer vijfoft fes maenden daer na, foo fijn pachters en prijfen der pachten
dan onbekent, waer deur iulcke partien int begin des jaers niet connendc met
d'ander vokommelick ten lornalc ghebrocht worden, foo fteltmen alieenelick
ghefchrift, iönder namen der pachters en prijfen, hun plaetfen wit latende,die-
men daer na vervult als pachters en prijfen bekent fijn, ighelijcx oock doende
met ander partien daer yet in ghebreeckt.
Debovefchrevcn tweegroote partien van capitael debet en credit ten lor-
nalc gheftelt wefen de, t'welck int begin van elck jaer t'eenemael vervolghens
gedacn can worden, foo ificr een groot deel vant Iornael des felveri Iaers vol·
brocht, want daernavolght het derde deel, in t'welckmcn daghelicx ichrijft
alle partien (ghelijckooekin coophandel) fooiè te vooren commen, welcke
benevens eenighe extraordinairen ondertuflehen vallende, fijn van ontfanck
en betaling der voorgaende Debiteurs en Crediteurs, die alle maende deur de
Rcntmcefters in hun Maentftatcn overghefonden worden.
Anghefien de penninghen by den Penningmeefter vroughet ontfanghen
fijn, dan de Maentftaet den Eouckhoudertehandt comt,foo volght hier uyt
dat fulcke partie ten Iornale befchrevê fijnde, den dach die eerft ftaet jonger of
Jater is dan de volghende: Als by voor beelt,de Maentftaet die int volgende Ior-
nael den Bouckhouder te handt ghecomen was op den 8 Fcbruarius,is van drie
fommen by den Rentmeefter ontfanghen op den 2.10. en I2lanuarius: En
twee partien betaelt op den 12 en 14 Ianuarius. T'welck alfoot uyterlick foude
Ichijhen te fijn teghend'oirden inden Iornael vereyfcht,foois tötonderfcheyt
de Maent des dachs op welcke de Maentftaet ontfanghen was met groote letter
ghefchreven, maer de maenden der daghen op welcke de penninghen ontfan-
ghen wierden met cleyne letter, ghelijck men fiet.
Want den Rentmeefter in fijn overgheleverde Maentftaet ftek het ghene
hy anden Treforier betaelt heeft, en dat den Treforier de felvc penningen oock
inden ontfanck fijns Maentftaets brenght, foo volght hier uyt datmen int ftcl-
kn dier twee Macntftaten ten Iornale foodanighe partie in d'een of d'ander
Maentftaet moet uyt laten, want anders foude hy van een betaling tweemael
credit ghemaeckt worden, Maer want nu de vraegh mocht fijn uyt welcke
Η            Maent-
,.-.■■■ '                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           y.. ■
(                                                                                                                                                          ' (                                                                                                                                                                                                                                                                                                              ' ■ ■                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         '                                                                                                                                                                                  ' ' . ■                                                                                                                                                                                                                                                       ! ' ■".
X
-ocr page 56-
1 ;<;.-:.-j' ;                                                        J
$6               V Á Í D E V O R S Ô EL I G Ê E                     {
Maentftaetvan beydenditbyghemeenereghel altijtfal ghefchrcven Worden»
foo nemen wyt'felve billichlick uyt des Trcforiers,om dat (ulcx als de twee par-
tien o vereencommen, bevefting is de betaling gerechtelick gefchiet te wefen.
De difpenfe der Hofhouding ghedaen op een Maent, wort int Iornael van
Domeine op den laetften dach der felve in een fomme ten lornale gheftelt,ge-
liiekde oncoften desCoopmans. Maer wantdefe difpenfe een grooten han-
del is, daer hem den Bouckhouder der Domeinen niet me en becommert, Ãïï
Wordender befonder Bouckhouders op de Italiaenfche wijfe over gheftelt,daer
af ick hier na breeder fegghen fal-
Alfoo defe ftof nieu was, my heeft oirboir ghedocht inden anvang des lor-
naels te ftellen een Cortbegrijp vande oirden diemen daer in fal houden, die-
nende lbo wel om int fchrijven altijt eenghelijcke voet ghevolght te worden,
als voor my felven om mijn verdochte ghemeene oirden niet te vergheten,
oock voor Syn Vorsielicke Genade, mettc ghene dieder kennis
af mochten behouven. tr ; ;
ß/                6 Ç OOFT STICK.
\ D E Ì AN1ER DER OVERSE T-
ting uyt het Iornael int Schultbouck
f                                    njan ^Domeine.
T}E manier der overfetting vande partien in Domeine, is ghelijck d'overiêt-
tingincoomfchaphiervoorenbefchreven,maer want in Domeine an-
dg$f dan ia copmfchapcan vallen een oirdentlick vervolgh der pofte van gioo-
teibecjuaernheyt, fulc ÷ dat de boucken van veivolghendc Jaren metmalcandsi
een groote geJijckheyt hebben, fco fal ick daer af verclaren t'ghene my nu beft
dunckt, weièndede manier foofe hier dadelick ghebi uyekt wort.
^«.yoor algheftelt fijnde d'eerftc pofte van capitael, fco volght d'overfetting
dpRentrrieefterfcbapsgenerael, t'welck ftaende als opfehrift met groote capi-
t^le letters, foo volghen de opfchiiften der poften daer onder forterendje , cerfl:
van caiTe, daer den Treforier onder verftaen wort, daer na fulcke Dcbïtèursals
het ïomapianwij ft, te weten eerft Davit de longe, achter hem Vincent Pie-
ters, en foo voorts totten laetften. De Debiteurs aldus overgheftelt fijnde. ick
comme totte Crediteurs forterendc onder rfelve Rentmeefterfchap gcnerael,
wefendecVeerfte in des lornaels tweede groote partie, welckeal overgheftelt
fijnde,ick veivough ten laetften daer noch byde opfehrift en van poften die
yporgaende rekeninghen my thoonen int felve Rentmeefterfchapgenerael te
vallen, als neem ick Difpenfe vande Keuckcn, Difpenfe van des Hecren Ca-
mer3Pifpenfe vande Stal, Difpenfe vande Hondejacht, Difpenfe vande Vogel-
jachtj Difpenfe dei Rekencamer: Daer na Zeepartien, Boeten, en ten laetften
Extraordinaireipartier)des Rentmeefterfchaps generael, dienende defe pofte
voor partien die felden commen,en onder ghcen van d'ander poften en fchij-
nen te behooren. Maer foo yoprgaende boucken aenwefen meerder onder-
fcheyt der poften nopdich te w^fen,men foucje meer fulcke opfchiiften ftellen.
Endeistetweteridat deie laeti^e* neghen opfchiiften der poften, voor t'eérfte
fijn fonde* ipm meof dadfilickepartie daer onder 5 dienende alleenclick tot
plaetfen cUe beweert iijn yo^r partien welcke daer na onder de felve commen.
iullen.; j'/ïi r,ij! u> ·>û< :!rt»r,i; ·■>
«m;:>                                                                                                             Aldus
-ocr page 57-
Bö ν c κ η ο vö ι i^è. /          it
.Aldus ghedacn fijnde d'overfetting des Rentmeefterfchaps geherael,ioci
volglit d'overfetring der particuliere, als des Rentmeefterfchaps van Nieuftadtj
waer in oock eerftgheftelt wort hetopfehrift der pofte des Rentmeefters van
dien: Daer na der DebiteursjAchter welcke volgen de Crediteurs ι En teh laet-
ften deopfchriften van poften die voorgaendc rekeninghen my thoonen int
fel ve Rentmeefterfehap noodigh te wefen, t'welck hier alleenelick is neem iek
Extraordinaire partien des Rentmeefterfchaps va Nieuftadt.Daer na ft el iek op
dergelijcke voet ooc over de partièn van al d'ander RentmeefterfchappemTen
laetftc vervough iek daer noch by t'opfchrift der pofte van winningen verlies.
Merckt noch dat hoewel het in Coopmans bouckhouding een ghémeen
ghebtuyck is, den dach van yder particdie ten Iornale ftaet, oock te ftellen in-
de overghedreghen partieint Schultbouck, nochtans foö en volghen wy dat
niet vökommelickint overfetten der Maentftaten dieder cömmen int derde
deel des Iornaels, maer fteüë daer voor de Maent daer de ftaet af is; Als by voör-
beelt de part ie int volghende Iornael vanden 8 Febr.bedraghende 23006, en
wefèndeeen Maentftaetvan t'ghene inde Maent Ianuarius van verfcheyden
pcrfoonenontfangheriisbyReynierdeLeeu,cnde anden Böückhouder be-
handightopden voorfchreven 8 Febr. Defe partie overghedreghen wefehdé
int Schultbouck, foo en'wort daer niet by gheftelt dien 8 Febr. maer de maent
Ianuarius, ionder eenighen fekerendach: Ten eerften om dat den ontfanck der
"ghedeelten vandefe partie op verfcheyden daghen in Ianuarius ghefchiet is:
Ten anderen om dat hier me int Schultbouck claerder blijekt wat yder Maents
onifanck en betalingbedraecht, dan ofin plaets des eyghen Maents een an-
der ftonde^ als den bovefchreven 8 Februarjus. Doch is noch te, witqn dat in
d'overfetting des credits, dats der befonder perfoonen die betaelt hebben, elc-
•ken dach comt int Schultbouck ghelijckfe ten Iornale ftaet j al t'welck de na-!
«tuerliekeoirdenfchijnt te volghen* Ί ? ïoerrmma ' ru ' o - ? ;.,; u;
De bovefchreven twee eerfte gróote capiiaïe partien des lornaels aldus int
Schultbouck overghefet fijnde,ioo merckt nu wat beiönders in Domeine, dat
in Coomfchap foo niet vallen en can, te weten datter voor dit jaer gheen an-
der nieuwe poften meer by commen en fuilen, maer alle partien des daghelick-
fchen handels vant derde deel des Iornaels, fuilen fijn vervullinghen der bove-
fchreven poften: Inder voughen dat elck Schultbouck jaerlicx in hem fal heb-
ben aldeRentmeefterfchappen oirdentlickachter malcander volghendet'een
jaer als t'ander, waer afhet eerfte altijt is het Rentmeefterfehap generael, daer
na het Rentmeefterfehap van Nicuftadt, en foo voorts met d'ander: Oock is
in yder Rentmeefterfehap t'vervolgh der Debiteurs en Crediteurs metfulcken
oirden, ghelijckfe inde bureelfche Rekeninghen commen,niet teghenftaende
ontfanckcnuytgheven hier met brockelinghencomt,foofedeRentmeefters
in haer Maentftaten overfchri jven ontfanghen en betaelt te hebben^ daert in-
de bureelfche rekeninghen heele partièn fijn, om de redenen elders verclaert^
waer uytkennelickisdatdeghene die dek Sehultboucken veel handelen,of
daer me ommegaen, lichtelick int ghedacht eonnen prenten de ghemeene
• törm en g'heftalt daer in begrepen,om van alle paitie daer queftie af is i terftont
dcplaetsie vinden daerfe ftaet of ghcu/eJt moet worden, en dat fonder den
A, B, C, te moeten ghèbruyckeh /die tot meerder övervloet daer noch ne-
&ens gact. Oock is kennelick dat de rcften van alle Crediteurs en Debiteurs*
foo wel Pachters als Ren tmeefters, gheduerlickvoor ooghen ftaen, om yghe-
lick t'alder uyren alft nöodich is te méughen manen, want t'VCrfchil tufichen
-defommen desdebets en credits de begheerdereftanwijft. ., 50,
*ï-telm(-h                     '·,: ■ .■;<Ji·               ■ +,,'.* Ή 3 Angaen>:
-ocr page 58-
5 8               V Α Ν Β Ε V Ο ft S Τ ELICKE &C.
Angaendeymantdencken mocht defeoirden te fullen ghebroken worden,
wanneer een iijde volichrcven fijnde datmen de reft des flots moet overdragen
verre van daer bnyten dat Rentmeefterfchap, Hier op wort ghefeyt dat fulcke
overdraging byilote hier foo nieten fal gebeuren als in coomfchap, om de re-
gels wille inhoudende dat elck Rentmeefter fo Generael als particulier int jaer
ten hoochften maer twaelf Maentftaten over en ièndt, waer uyt volght dat des
Treibrièrs pofte dats de cafle, in elck jaer altijt va twaelf partien in debet is.,mct
noch twaelf in credit ,en wantelcke partje altijt maer een regel en behounyiÖQ
weetmen dat in die pofte opt jaer over eleke fijde maer twaelf regels en com«
men: En fo veel en fouder oock ten hoochften maer connen vallen inde pofte
van yder particulier Refttmeeftef ,ten waer dat de penningëdic fijn Maentftatê
inhoudë andë Treibrier betaelt te weien 3 uyt de felve Maentftaten niet te bouc
gcftelt en worden.macrüyt die des Treforiers om de redenen daer af hier voord*
verclaert,waer uyt volght dat fo dicwils hy int jaer betaling andëTreforier doet,
ίο veel regelen meer inden credit van fijn pofte te connen vallen ilnder vougen
dat by aldië fulcke betaling met elcke Maentftaet eens gebeurde,dat feer dicwils
waer fo foudender 24 regele fijmSgelijcx is 00c te verwachte van d'ander pofte:
Maer opeen -fijde connen veel meer dan 24 regelen flaen 3 waer deur men lich-
telick ca η voörficn datter gheen overdraging van ftöte noodighen valt: Poch
loot anders gebeurde deur eenige plaetfcn te cleen genomen te hebben,of deur
diender int oveifetteder twee eerfte groote capitale partien des lor naels eenige
poften vergeten waren,of dier gel ijeke^at fal felden commen, en foudé achter
de laetfte poften des Schukboucx mcugë geftelt worde fonder groote onoirde-
ning te vereirfakemöjf die fuicx noch vermi jdë wilde,mocht të einde der pofte
van elck Mentmeefterfchap twee ledige fijden laten,omdaerinby aldient nco-
dich vielytulcké veriuymdè partien in haer eygenRentmeefterfchap te brengê*.
Ivlaer foder noch eenige nieuwe poften by moeiten commëjinette voorgaende
geen gemeenfehap hebbende,ais neem ick een nieu Rentmeefterfchapvcoï-
gcvallen int ïoopende jaer,deur coop,erfniiTe, of vercrijging van ander landen,
Fülck Rentmeefterfchap foude fonder eenige onoirdening int Schuit bouc vol-
gen achter d'ander. Noch ial ick hier ten laetftcn by vougen mijn gevoele an-
gaendede eenderley form dieder in een Vorftelickc bouckhouding oirboir is,
VerfcheydëBouchouders in coomfchapgebruyckë verfcheydê manier en form
van befchrij ving der partien,d*cen fielt den dach boven de pofte, d'ander op de
cantj d'een feght int Ioinael Cafle debet per Pieter, d'ander Per cafle an Pieten
D'eenlinieert fijn boucke andersals d'ander met diergelijcke^n hoewelhet ai
op een felve befluyt uyt ccmt,nochtans acht ick oirboir in eêVorftelicke bouc-
houding daer vericheyden Bouchouders in fijn,dat die altemael een felve oirdé
volgen,op dat in welcke bouchouding men fiet,overal een felve gemeene regel
fy :Sulcx dat fomen oirboir verftonde yet te veranderenjdatmë die verandering
by ekkë behoort te doë gebruyeken: En fo eê der Bouchouders hem liet dunc-
ken fijn Wij febeft te wefen^hy mocht trachte t'iclve alfo by d ander te doe" an-
genome wordS,maer dat niet willende valle, t'waer oirboirder te voigé t'gene
fe iogoetnïeiendochtidan fulckbeter^ongelijc fijnde vad'andeMlleêtedol.
,)
t 7 ÏÏQQ F Τ S ΤI CK.
v.-j
'X
VANT VOÖB.B EELT DES IORNAELS
Tot |iiertoe gefeyt Hebbeiiide vande eygenfchappén deslornaelsen Schult-
böuex,Wyfullêdèïelve twee bouckë in behohlkkeformbeichrijvé^als volght.
IOR-
■------------------------------------------1_____________________________________________________________________
: .'.'.: .                                                                    : .■,■:■■■,