RII RABBI DAVIDIS kimhi in haggaevm,nbsp;Zachariani Sgt;c Malachiatn prophc-tas,ex H ebra�co idiomate innbsp;Latinum Icrmonemnbsp;tradu�li,

loco accejj�re hrenes qu^edam ob�ruationes in eo�demnbsp;phetas,partim ex Hieronymo, partim ex aliisprobatanbsp;jidei authoribus decerpta.

Apud Martinum Iuucncm,fub inGgni D.Chriftophori, � regionc gymnafi) Camcraccnfiura.

E quatorziclrae de Nouembre, mJ cinq cens cinquate amp; fix, Reuerend pere en Dieu mefsire lehan du TilJct, Euefquc denbsp;S.Bricu, � permis � Martin le leune Libraire amp; Imprimeur,nbsp;fuyuantle priuilege du Roy jl�imprc�ion amp; vente d�vn liure intitule,nbsp;Cornttientarij R 4^^/ Dauidis Kimhi in Haggxum, Zachariam amp;nbsp;prephetas,ex Uebra�co idiomate inLatinum jermonem traJufii, interpr�t�nbsp;'ihoma t^elo Anglo, d�ibus auPtarij loco acce/fere breues queedam obfcrttdtit'nbsp;n�s in eofdemproph�tes ^partim ex Bieronynto,partim ex aliisprobattefideinbsp;authoribus decerptte. Auec defenfe � tous autres d�y attenter ou contre-uenir,fur les peines contenues es lettres patentes dudit Scigne^r,Don'nbsp;n�cs�Parislc dixneufiefme iour delanuier, mil cinq cens cinquantenbsp;amp; deux,Ent�rin�es en Parrcmentle troificfmc iour de Mars,audit an.

CARDINALI AMPLISSIMO, ET Ecclcfi� Roman� in Anglia Legato, faufta atque f�-licia omnia.

I narum euenta mira �bi inuicem �militudine qua� co^ata diligentius paulb atc^ue accura-^^^s expenderiti haud temere�orta�'u illud pUro�que Qr^e-^^tum per�ia��imum fihi habui�e animaduertet, ttoM� tonbsp;�iV��clTttinj KvH�op �ivix,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ovto �quemadmodu m ig�

^^^uuntur) multdque in homme, quem microco�num ag-fdlarunt,perinde ac in�perioris orb��bara,� non eadem P^or�is ma^a �altem ex garte�milia ,�mili�ere tum mo-i tum ordinegofl longa temgorum interua�a regeti, acnbsp;^^cratbgeri, quo�gerioribus olim �eculisge^a Icguntur.nbsp;^nde adeb quod Arifioteles,Gr�corum ghilo�ghorum facile grincegs,obiter in (Ctheris etymo exglicando i. Meteo-^OTumgrotuht, uhi 'vocabuU illius vim atque �gni�catio-�q� T �u�^ij.i.�gergetuogotius mo-quam ardore deduAa intergretatur, idem meo quidemnbsp;iudicio rerum quoque amp; aAionum humanarum iteratanbsp;^'ccigrocationi non inegt� g��e accommodari 'videtur.nbsp;Q^madmodum enim ille mentes bominum atque oginio-^es iijdem�ge de rebus ea�dem�binde in orbem redire acnbsp;tegullula�ere�ribit, idq; non�mel aut iterum,�d�gius,nbsp;(vtig�us interim hic'verbk agti�imis 'vtar�xnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;epn- i.iv1ctc�r.z;

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t�� ad'nif^.�^x�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yiioA^a�

ci 2'�� vOptaTDifjaM� nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nonnun^juam flt;i-'

ilia accedere,actantdm non cadef)lan� ejje, nominibusau-thorum ^aidulum immutatk intelligi ^o�int.nec quiccjuam hodie�b�le noui occurraty (^ro eo ac�cr^ ctiam litersnbsp;fianiur, Eccle�a/bis 2.) cniiis exem�ar alici^uotiam retronbsp;�eculis clap�imnon ^raterierit. fifijtanteaela�a'nbsp;rttnqus�titurorum,nbsp;nbsp;nbsp;ela^�pra�entium ty�i, quafi^�

cula qttadam minime ob�ura meritb habcantur.Cun�mo-divitiShumanainiiituenda exemplaqunm aliaspa�ii^ per vniiter��cro�andla Biblia occurrant eqnidem baudnbsp;�cio^an alia nofir� buic atari,quam bodie agimus,ad arnt�nbsp;�m magts quadrent, quam qua Ha^^ai, Zacbariaamp;nbsp;dVialacbia propbetarum oraculis adita acpromul^ata�t'nbsp;re: 'vbi multa illi quidemprater hifloria�ui temporis ac rc^nbsp;ge^ia�dem,prateraperti�ima religionis nofbra documo^'nbsp;ta,quanta ne�io an in ahis tribus � minoribuspropbetisp^f'nbsp;ria numero reperiantur, de ade quoque dominica turn tcrtt'nbsp;ports in^auranda �pius inculcant : qua tamet� adbotttf''nbsp;nes eius atatis propri� �edlarint, bodie tarnen etiamapudnbsp;nos,� red�� expendantur,apti�ime locum inuenerint: pfquot;^'nbsp;�ertim quum rerum noflrarum non ab�milis conditionbsp;gnam cum ilia atatc a�initatem habere 'videatur. Ecqtsl^nbsp;enim hoc aliud e�, quodproximts hi�e annts �mmo Dc^nbsp;Qpt.Max.beneficio, ac nunquam�atis laudata regin^nbsp;flraAParia (quod ad humanam quidem operam attiriez)nbsp;tui�ue paritcr �celici�imis in obeunda legatione au�icd^�nbsp;(Pole illuPlri�ime) domi noflra in inilauranda religion^�nbsp;temporum prius iniuria ne�io qua plurimum labe�adiata,nbsp;mira dexreritate cor�e^lum, totuspeneorbis Chridliantttnbsp;admiraturj

�^dmiratur�u�icit,colit,quam i^��ima temporum illorum ^�rlt;f�ntatio, quitus ades dominicafecundum inflattratanbsp;legitur? ni� madorem �orta�ii hic illic admiradi an-pl^ri�jpraheat,^ teporis breuioris^^pro tanta re con-�f^ienda�upputatio 'vtpote qua mtiltoru hominum piorumnbsp;ip�m atq; expe^ationem�oelic�imo�o�cce�u uicitynbsp;tx caparte quaprimam totitis rei aggredienda occa�o-auf^icati�ima regni �i inauguratione �uppeditauitnbsp;^^parii�extis mutat� ratio.Habuit enim ades i�a qua iamnbsp;'^^xi,q{^adoin^baurabatur,lebo�am�mmum�cerdotem,nbsp;principem uirttm Zorobabelem �ua in^laurationi ma-^ibu5 pedibu�ue iun�lis 'v trinque operis diu incumbentes:nbsp;^^emadmodum amp; bac pra�nt� adis noHra infbauratio,nbsp;(juam�edem 'vera pietati ac diuino cultui in hominum no-fi^atium anirnis qua� pofbliminio re^litutam intelligo} ha-dla quide ducemnbsp;nbsp;archite�lum�uum, qui leho�ua ty-

�cientia, moribu-Sj amp; integritate 'vita quam proximo ^^ferat^conF^icuum omnibtts archieratici ordinu innbsp;�^nglia lumen:de cuius laudibus tacere malo,q pauca dice-^^:vt de Cartbagine Sallu�ius olim�bi�aciund�putauit.nbsp;^edprincipe Zorobabelis loco quum�oeminam re^namanbsp;b^eo Qpt.�dax. tarn arduo operi pra�e^lam �video�ccur-ilico,quod Paulus Corintbios admonet: qua alias imbe-1. Corinth. 2.nbsp;^illia mundo �videbantur.ab eo bic etia 'vt olim dele�la e�enbsp;quopude�erent ea qua crant robu�a.�ccurrit Debora vi- ludicum 4.nbsp;bloria quam �cemina de deuidiis boPtibus quot;viclrice dextranbsp;�minea reportauit.�uccurrit amp; E�ber optime de luda�ca Efthcr.7.nbsp;patria�i�^ in pri�inam dignitatem re�ituendts apud Z�nbsp;fuerum m�rita. Cur enim bic non liceat egregiam banc ^e-�am operdi^ ingens reuocand� pietatis�udium cum adisnbsp;5 i�j illius

illius inflauratione anagogicz^ conferre, cum diuo nymo templnm dominicum toties inflaurari ojideatur,nbsp;ties anteadla 'vit^e ruina nouis ('vt inquit illeJvirtutumnbsp;di�ciis re�arti�tur^ Hac enimuero�des ilia Dei efi,nbsp;lubetius in homine in�auratam videt, q lapide am illatf��nbsp;ligne am materialis olim templi conge fl am flruem. Hotibnbsp;i.Corinih. (f.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efi quod Paulus intelligitt'vbi ait: An nefiitis corpf^

'veflrum teplum efi habitatis in 'vobis figt;iritus fiin^P uiterhac ilia tefla fiint bonarum ijirtutum gemmisnbsp;quearibus difiinAaJn quibus Dominus inhabitaturtitr^ j\nbsp;atqi inambulaturumpromittit^ Leuitici cap. z^.nbsp;operi multo pulcherrimo, cum te dies noflejqj�mmisnbsp;bus incumbetemiali�fique itidem tuo exemplo in optiioail^'nbsp;bons partem tantum non njiua 'voce 'vocantem ojidefti^�nbsp;Cardinalis amplifiime, non committendum putaui 'Otnbsp;�s in tarn filendida architefiura opificio, quafinbsp;aut auditor tantum contra flis quodamodoprapigritilt;^nbsp;nibus digitljq; obtorpefcerem: pra�rtim eiufdepatrU^^�^nbsp;nuSy^ fiquid in me 'oirium aut eruditionis infit,optii^^l^nbsp;rentis luuandafiudio^quafiq) antipelargia ofiicio totus oe'nbsp;noxius:imo confieredumpotius aliquid in communenbsp;'vndecunq;, c�pti operis uel repromouedi^^vel verbisnbsp;approbandi occafionem arripiendam.Q^d cum ojfidqnbsp;tiofimelfiaciundum admoneret, �j� fimilia fimihbus protsenbsp;bendis accomodati�ima videreturiComodum mihi in tntnnbsp;tern venere dofli�imi cuiu�dam Hebrai interprets coi^nbsp;mentar'�quibus ille prophetas iam diflos�cunda adis mnbsp;fiauranda acerrimos pracones ac impul�res,quanta tna^^nbsp;mafieripotuitperf^icuitate�is interpretatus efi. Optt�^nbsp;pretiumitaq^mefaflurumputaui,fiperegrina lingualnbsp;LatinO'

Lat�norum adhuc auribus inu�tata con�ripta eandern �n-^^Tpretationem nofiris 'v�bus 'vtcunq^ donarem : partim 'vt ^Hitpri�is illis teporibus po� templum instaur�t um emcn-^^nda adbuc^ita pracepta opportuna 'videbantur^eademnbsp;^pertms paulb (� quafieri po�it) a noflr^ atatis hominibusnbsp;^^tell�^afia��is exprimerentur: partim 'vt qucmadmodumnbsp;initio rena�entium bonarum literarum �udio� iuuenesnbsp;Graca Latinis�mma fiita cum 'vtilitate coniungenda,nbsp;^dlationibus ex altera lingua in alteram transfiufis, quafinbsp;P^^uia interpretum manu deducli^maximos deinde in illisnbsp;flttdiisprogre�usfikapte�onte fecerunt, itanbsp;nbsp;nbsp;in Hebrai-

haberent, qui 'viam ip�s ad reliquos huius authoris com quot;^tntarios intelligendos 'vtcunque �erneret. eospoti�imumnbsp;^^telligo^qui 'viua alioqui pr�ceptoris 'voce defiltuutur^qui-^^s^'vt�erojnon inutilishtc laborfiuturus e�.tdabent enimnbsp;�udia�cris literis intelligendis non leue mometum^nbsp;fi^aturo iudicio legatur. amp;buiufimodifiunt:gt;qualia Diuumnbsp;^ieronymumproue�la iam �tate�bi addificendaputauitjnbsp;nbnullis in locis theologo fiuturo necefifiaria cefi�ity'vbi co~nbsp;^^ur^inquit^ad Hebra;os recurrere^gfT� fiienti^^ 'veritatemnbsp;de fonte ma^s q de riuulis quarere.^ qua �quuntur apudnbsp;^^ndem^^in o�lauum Zacbaria caput. Huius vero quali�nbsp;^^nque Latine reddendi laboris primitia c�m publica 'vti-^dati confiecrdda 'viderenturi amicis aliquot meipariteriacnbsp;^ebr�ica lingua promouenda �udiofi�imis ita fiuadenti-(inter quos primo apud me loco e�e debet �v-dominus loannes Mercerus, eiufidem�acranbsp;^^figua in Academia Lutetianaprofie^orKegius^quem ho-^^^it cau� nominOi Cr ea quapraceptorem decet, obfierua^nbsp;^olo)aqui�imo iure tibiiGardinalis ampli�ime,pra ca-teris

teris omnibus debebatur: 'vt quiprimam ag^ediendlt;� tfii' lationis occajionem j^alici�imo tua legationis juccej�unbsp;deris, eiu�em tn lucem adenda primo gufiupralibandonbsp;�uerere,meique interim erga te ob�quij acpropenj� voldf^nbsp;tatis argumentum qualecunque, mnemojyni loco obfigfi^'nbsp;tis(njt aiunt)tabuli5 tefiatum haberes.f^nde quid velii^�nbsp;tius,�pares animo 'vires�uppeterentiquam quidpo�iftf)nbsp;luflrandi nominis tui cau� pr�fiare,tanqu�m ex 'vn^ibf^^nbsp;leonem intelligeres. Vtinam aut in his lM?oribus,aut innbsp;qua meapercjuam tenui rei literaria�pe�e^lile aliquid �,nbsp;nbsp;nbsp;!

�t.quod tibi gratum amp; aliis 'v�ie�'epo�it.Cui�pl�C^^^, quod � peregrina lingua traducitur,non dubito quinnbsp;perinde ac negotij mei in hk.�udiis collocati�acilioremnbsp;tionem Mcecenatibus meis redditurus�m,nbsp;nbsp;nbsp;alios

aquiores in ii�em approbandis iudices habiturus. Qj� A�guft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Augu^inus olim de Simpliciano pro �a modtfi^

nalis digni�ime,perfua�um habeOiamp; habere debeo: tibi, inquit, aliquidplacet, noui cui placeat, quonM^nbsp;te inhabitet noui. Faxititem tui incola Deus Opt.nbsp;�vtorbi Chrin:iano,patriaqj nofira iuuanda diunbsp;aliquando ciuitate cceleAi doneris. Kale. Lutetilt;^nbsp;�orum, CalendisMartiis, isS^-

K*�*quot;quot;quot;~^Per�prctium fortaflc fuerit, Chriftiane I ledor,initio huiufce operis (quod fauH�nbsp;�tibif�lixq;fit) breuiter aliquid c�m de

fiituti mei^ onfilium,fufceptique labons qualem-^Unquerationcm,amicofaltem amp; beneuolole�lo-^iprobatam reddam. Quorum amp;illud tibi(quod ^pero)noniniucundum, Sc hoc mihi vel in primisnbsp;^eceflarium videatur. Habes igitur quod adpri-^umattinet, do�lifsimi Hcbr�orum interpretisnbsp;l^auidis Kimhiin Hagg�um,Zachariam,amp;Ma-Uchiam prophetas cominentationem ,Latin� vt-f�queredditam. Qu^am quumhadenusfua dun-faxat lingua dehtefcentem, Hebr�is folis,aut He-lgt;ra�fmi eiftudioGs vtilem animaduertiflem , nonnbsp;committendum putaui, vt iftud quiequid crat boni,tam anguftis finibus inclufum, paucorum pro-j prium foret, quod c�munc plunbus emolumen-� tum adferre pofsit. Etenira inter omnes fer�, qui �nbsp;I Chrifto nato aliquid ad facras veteris inftrumentinbsp;literas intellig�das Hebra�e� contulerc, nemo hocnbsp;I interpr�tedilig�ti�s, nemoaccurati�s^quodfcia)

P R AE F A T 1 O.' fimplicemac genuin� vcrboriim cxplicationcm,nbsp;vcl dodtifsimoriim etiam nottr� �tatishominuninbsp;indicio pr�flitir.Qja�cJ li quis nouohoc � mecx�-piofa�urn putec, vc ad prophctarum oraciilaex-plicanda,po{l:infinicapen�grauifsiraorum nolir�nbsp;t�dei autliorum monuni�ta, lud�um interpreteninbsp;in medium adferam,atquehoc illud efle exiftimer,nbsp;quod vulgo frequens dici confucuit,folcm vellelunbsp;cerna raonftrarc, ac repertis frugibus glandes ad-huc vefeendas oberudere, non incpt�fni fallor}eoquot;nbsp;demb�c refponfo mihi vei licebif ,quo Philipp�Snbsp;apoftolus apud loannem Nathanieli, viroilliqul'nbsp;dem minime malo vfus olim fuifle legitur. Cuinbsp;quum admirationis nonnihil, fub initium nouinbsp;euangelij mouiflet natalis feruatoris noftri Chri'nbsp;ft i patria Nazareth, ade� vtinterrogaric, an boninbsp;quidpiam� Nazareth eflepofsit,veni ,inquit ilKnbsp;amp;; vide. Ira amp; ego pari quidem verborum breuit^'nbsp;te,licet in rc longe impan,fi quis h�c itidem intef-roget, an ab homine �ud�o boni quidpia expelt;S^'nbsp;ri debeac, non ali�n� fortafsis refpondero,fi dicani,nbsp;lege amp; vide. Nam quum triphcifenfu tum� no-ftris,tumab Hebr�orum pl�rifqueinterpretibiis,nbsp;literas facras explicadi ratio conftare dicatur,gt^^^nbsp;matico,myfticOj�c allegorico,isquc mprimisnoquot;nbsp;ceftariusfic, qui rehquis duobus ceu cardinis acnbsp;fundamenti loco fubfternitur, in verbis amp; hiftofi'nbsp;ca return geftarum narratione potifsim�m fituSnbsp;alicnum fortaft� � ratione non fucrit, Hebra�ci^nbsp;grammatices proprietatem abHebr�o poti�sin'

tcrprete, qu�ni aliundepecere. Seditatamcn vt cubi patrio amp; auitocrrore luda�casille nugas, amp;nbsp;Rabbinica fomniapro fcriis venditet, Hebr�umnbsp;cum cifc, non ChrilHanum Interpretern mcminc-i^UDUs : aurumque (quoad cius fieri poterit) � fier-coreetiam Enniano Vergilijcxemplo qu�ramus.nbsp;Cur enim hic non liceat,hiftori� verborumque conbsp;gnitioncm luda'ica interprctatione nonihil nouage, quumprophanaquoqueftudia non afpcrnaii-^accnfcatdiuus Auguftinus lib. fecundo de do-lt;ftrina Chriftiana,fiquid in illis occurrat,quodnbsp;^uoiiis modo rebus facristra�fandis vfui eflepof-fit? Equidem quod ad me attinet,diuini illius ho-n^inis confilium turn hic, turn alias quoque ob o-C�los fcmper ponendum imitandumque iudica-

dum Aegypto ohm Ifra�'lit� emigraturi,vafa, ve-fies, Sic aurum Acgyptiacum , Deo Optimo Maximo lubentc , vna fecum afportarunt , qiiibus pofiea in culcu diuino vfi fuere,ita amp; nos vnde-cunqucarrcpta occafionc,velab aducrfariis fideinbsp;atqueprofefsionis noftr�,ficiibi commodum vi-dcbitiir,ad intelligenda facrofan�la Bibliafubfi-fiiacomparemus :atque adcone �ind�o quideranbsp;prolata, qu� prophetarum obfcuris oracuhs ali-quid lucis adferre pofsint, idcirco afpernemur,nbsp;quia vcra fubindcMhs, amp; futuris pi�tcritaper-mifceant. Nam triticum nemo ideo minoris �-�iraat,quialolium pl�runque adnafci fol cat, �c

Deus ipfc omni Humana laude maior, Hofc�fc-cundo ; Non dubitat aurum, argentum, linum,a-Haque id genus munera, qu� meretrix in Icnoncs impurifsimos impenderat ,fua appellare. Cur ergo nonliceatadminicuIaHuiufccraodiquaHacun-que prophetarum oracuHs illuftrandis,quouistannbsp;dem modo ant authore adhibita,noftra potius oc-cupando, quam ali�na non Icgcndofacerc? pr�'nbsp;fertim hac �tate, qua Dei Oprimi Maximi benefi-cio Chriftian�fidci fundamenra vfqueadco iadanbsp;funt amp; longa �ui �ternirate confirmata, vt � phlt;i-'natico illo amp; inuetcrato lud�orum crrore,quotarnbsp;digradum amp; vere fvt Gr�ci appofitelo-quuntur, amp; nos ferotinum appellate poterimus)nbsp;fuum adhuc Mefsiam mifer� exp�diant, mini'nbsp;mumpericuH (qu�Chrifio feruatorinoftronbsp;xima gratia habenda eft) immincre vidcatur,nbsp;horainefquc dodlifsimi fumma cum laude (mi-nori tarnen quam pro meritis fuis) amp;auditoriimnbsp;vtilitate, publice ac priuatim in orbe Chriftianonbsp;commentarios huiufmodi interpretentur. Interim tarnen ne qua vel incauto IcdlorilabendioC-cafio relinqueretur, antidoti cuiufdam loco,acnbsp;memori�refricand�caufa, nodos ilHufinodi In-daicoSjfiqui difficiliores h�cocciirrerintjbreuifnbsp;firais obferuationibus partim ex Hieronymo,patnbsp;tim exaliis probat�fideiauthoribusafcriptis, vt-cunque difldcandos curaui. Sequutus eactiaminnbsp;rcdiui Auguftini (quo confultore lubenter om-jies vti dcbcmus) authoritatem atqueconfiliiim.

Iscnim ,pro coac fuperius iam aJmoncrc c�pi, prophaiiafacrisita denium adhibendacenfuit, vtnbsp;�Juiillis admiiiiculis vcivolueric,eodem modov-tcretur, quo ifraelitis Dcuteronomij vigefimo primo pr�cipitur, vtin exotica f�minaac bello capta in vxorem deligcnda fefe gererent, ncmpc vtnbsp;ilia c�fariein fibi prius abraderet,vngues pr�ci-derctjVeftem priorem deponeret, amp; aba qu�daninbsp;pr�ftaret,qu� lex eo loco difertis verbis exigit.nbsp;Quale quid in pr�fentiaruni huic etiam operi ne-ceflarium arbitratus, nouacul� loco , qu� c�l�-ricm luda�cain abradercr,Cbriftiana qu�dam an-tididagmata adhibenda curaui. Rabbinica mulranbsp;�C otiofa philofophantium fuo more lud�orumnbsp;pr�fegmina,acgrammatica nonnulla pr�cepta,nbsp;^uiain Hcbra�c�lingu� ftudiof�iuuentutis gra-tiam rcfecandaprorfus non videbantur,ab ipfo ramen contextu ali�na,inoperis totius calcem rc-iecirqu� nec omifla penitus �quoquam dcfidera-tentur, nec interpretationis pcrpetu� curfum me-dioquaGalueo inic�lamorarctur. lamveroquodnbsp;ad interpretationis formam attinct, quum illudnbsp;in vniuerfum cuiuis interpreti pr�ftandum do-�^ifsimi quiq; pr�cipiant, vt fenlum magis qu�mnbsp;Verba verbis exprim�t,idem hic mihi nccefl'ari�nbsp;faciundum fuifle facile conceflerit, qui vel medio-criter in huiufmodi ftudiis verfatus fuerit, vbi perp�tua fer� byperbata, perp�tua Rabbinic� lingu�nbsp;idiomata pafsim, aliqiiando etiam ad naufeam vC-^ue occurruntj� Latinis auribus tam ali�na, vtnbsp;c iij monftra

monftra poti�s, qu'am Latin� loquendi formula viderentur, fi quis verbum � verbo rcddcrct. Fuitnbsp;itaqucper vniuerfum opusfenfui potifsim�mnbsp;deindenoftrifermonis confuerudini nonnihilin-feruiendum :eorum interim non minima habitanbsp;ratione, qui tyrones adhuc huiufce lingu�, confe-rendi caufa, noftrahacfortaflc qualicunquc opera, ad reliquos ciufdem authotis commentariosnbsp;intclligendos fubfidiaria vti volent. C�ter�m i�nbsp;ipfis prophetarum oraculis reccnfcndis,qu� nc-ccflari�huc afcribendaerant,verborumque con-textu(vt vocant)refcrcndo: quoniam Hebra�ciio-terpretis explication! per omnia inh�rendum : acnbsp;tantum non alienis veftigiis infifiendum fuie,il-lud cquidem vel�quifsimo iure mihi indulgeU'nbsp;dum putaui, vtfaluavulgat� ac recept� tralano-nis fide amp; aurhoritare (quam lubentifsime ai�'nbsp;ple�lor, vbidc reconditarcrum fignificarioncat*nbsp;que myd�nis fidei agitur) grammaticum fenfuninbsp;ciufmodi interpretatione cruerem ; qu�ne larurnnbsp;quidem vnguera ab eadem Hebra�ca norma difinbsp;creparet. Itaenim pr�l'entis inftituti ratio poftu-lare videbatur, vt Hebra�co interpreti contextusnbsp;ctiam Hebra�eus vndequaque rcfpondcret. Aho'nbsp;qui quoad interpretationis varietatem attinet,c|UXnbsp;Septuaginta interpretum nomme, venerandamulnbsp;torumannorum antiquitate fulpicirur, ficubi abnbsp;hisqu� hodie pun�lis vocalibus difiinda Biblianbsp;v�neunr, nonnihil difcrcpcr, illudin vniuerfuinnbsp;tanietfi alns omnibus non fatiffaciar, mihi tatnennbsp;pl�rifquc

pl�rifq; in locis fcrupulum omnem cximit, quod Auguftinus libro quarto de dodrina Chriftiananbsp;capitefeptimofcribit�idco nonnulla aliter rcdditanbsp;atqucconLierfafuifle, acin Hebr�ohabcantur, vcnbsp;ad fpiritualem fenfuin magis accenderetur Ic�lorisnbsp;intentio, qu� fequuntur apud eundcm in ean-dem fententiam.Habes vtriufque,tam rei propofi-tae qu�m interpretationispr�llit� modumatquenbsp;rationem. Qjuod reliquum eft, faxit Deus

N N O fecundo Da rij rcgis,tnen-fe fexto, die primo menfis,fadus cft ferrao dominipcr Hagg�uninbsp;prophetam ad Zorobabelem fi-lium Salatbielis , ducem lehuda,nbsp;amp; ad lehofuam filium lebozadacnbsp;^^cerdotera magnum in banc fententiam.

. Eodcm hoe tempore Rom�regnauit Tarquinius fuperbus. Fuere ^utcin crecenti,plus minus,anni ante Chriftum Seruatorem natum.

Zorobabel typus eft eiufdem Seruatoris, qui ver� dirutum �difica-'J'Ctemplum.i.eccIefiam, Sc reduxit populum de captiuitate.

Chrifti typum, fccundum id quod rex erat,rcpr�fcntat Zorobabeli' ^'cundiim id quod pontifex erat,repr�fentat cius cognominis lehofuanbsp;f�ccrdos magnus.

Annofecundo Darij regis. FuithicDarius Af-�ierop�tre icditfis: ^^vtfertnr^ EAherjUipts. Idem tem-flum inflaurari iu�itjqaod optis impeditiim fHerat ah ad-^er�riis lehudaorum, iam indeflatim ab initio regni A� fieri. Nam ab eo tempore, quoprimurn in exilium migra-tiim eA,ad ilium yf^ne diem nondumplene ab�lnti erantnbsp;fiptuaginta anni excidij Hiero�lymitani, �nif ratio eorii^nbsp;dem ab imperio Nabagodono�ori�bducattir,)id quod 'vtnbsp;fieret, Hieremia illad cap.z^. exigere 'videttir. PoA competes , inqtiit, in Baby lone fepttiaginta annos, nifitabonbsp;quot;^os, g^c. Illi vero iam tum temporis non nifi eptinquage�-a mum

mumfecund um exilij annum agebant. Migrarunt enim anno decimo nono regni Nabugodonojori, xii�ratioque ilia que�ib Cyro contigitdntegranbsp;nbsp;nbsp;ger�edla ccn�enda non

e�: qu�pe qui triennio tantum regnant e�que etiam non pleno.In initio ^ero regni A�ueri�eribebanturimmica il-la litera.^ quibus impediebatur operis�trudlura, ad�ecun-dum xifque annum Darq re gis P er�trum:quo tempere pl^'nbsp;n�iam ab�luti erant ab excidio Miero�olymitano�eptu^^'nbsp;ginta anni, nouemdecim�cilicet Ulis expletis^qui antea de-�derabantur, nempe Cyri tribus, .^d�ueri iq.nbsp;nbsp;nbsp;duohi^

Darq. Atque ita�umma iam illa�perior�eptuaginta norum emanat. Qjgo quidem�eptuagenario annorum�^'nbsp;tio elap�j ab excidio quot;vrbis Hiero�lymitana ,inll^^^^nbsp;iam adis dominica inAauranda opportunum tepus.acU^^nbsp;demum PPaggaum(Pliero�lymis commorantem)prolgt;b(pnbsp;tici�iritus afflatus inee�it, ad alacritatem,animique�'�'nbsp;ptitudinem Zorobabeli �g^erendam, g^ �llicitand^^nbsp;operis dominici flruAuram. Nam ip� alioquiparum^^'nbsp;pi^e�eineagerebant,pra metu aduer�ariorum,qi^^nbsp;aliquot ho�e annos intermi�i operis in cau�fuerat.nbsp;enimxierbprius eos unquam afflatus diuinus,fed iam^^'nbsp;mum excitat,quoniam non ni� pofl eum diem expleti�^'nbsp;rant � 'vaflitate Hiero�lymitana�ptuaginta anni- CiUnbsp;quidem�ntentia con�num e�: amp; illud quod E�ranbsp;biturin hac'verba, Prophetauitq; Haggausprophetaamp;nbsp;Zacharias�liusiddo propheta lehudais illts qui fuerii^nbsp;in ludaa Hieru�ale,nomine Dei I�aeHuius inlUtt^^nbsp;afflatifuerunt.Kd Zorob.'ibclem filium Salathielb-Zorobabel cuius hoc loco meminit,non fuit Ule quidemnbsp;lathielis,�d Pedaiafilius: atque hic rur�s Salathiele

oriundus.'vt i. Paral.3.confi�t. Ctutertim ex fdiisf�fie-^ti negates,filiorum loco haheri�lent.Qj^d antem hoclo ^^SaUthielis poti�imum mentionem �aciat �dindefor-efiyC^uoniam SalathielPedaia �uirmulto in�-^niorac clanor ext 'tterit, quemadmodum amp; quot;Ziachariasnbsp;filius Iddo appellatnr, EJdra j.p�tre tarnen B ara chia na~nbsp;filiusIddo fnit.Ducem lehiid�. Qt�ah eotem-

bicmeminit^'vnd cum cateris in exilium abduflus�uit,'vt babeturi.Paralip.c.f^. hisajcrbis, Porro leho'gadac e^e�nbsp;�is efl,quando tranflulit dominus ludam ^jHteru�lepernbsp;^anus Nabugodono�ri. E�lras eiu�de �ater�uit:,nbsp;^eraiapatrem hab uit. Eius ergo cpue lehozadacdiximus,nbsp;filius leho�ua^ Hiero�ob^ma iam olim vna c� Zorobabelenbsp;^edierat.Caterum E�dras non ni� elap� iam anno�eptua-gefimo ab vrbe euer�a rediit,(juo tempore infiauranda adinbsp;dominieriamadmouebantur manus.\n hancfententia.

gommen TAR 11 KI MH I in domibus veftris laqucatis,domus auteiftade-ferta fit? Sic ergo dicic dominus cxercituum, Diligenter perpeditevias veftras. Scn�na�is multum,nbsp;amp; parum infertis : comedicis, fed non ad fatieta-tem�.bibitis,fed non ad inebriationem.�induimini,nbsp;fed ita tarnen vt nemo calefiat: amp; qui feipfumpronbsp;pretioelocat,recipic mercede in facculupertufum.

Comediftis, inquit, ne forfitan � vobis quifpiam dicac volantariuffl fuiffe iciunium,amp; tamcn non cftis faturati.

Id autem vobis accidie, quia honori mco delitias veftras anteponi-tis: fatagitis quifq;rcrum veftrarum, amp; interim negligitis resdiuinas.

Qui poft bona opera non femel amp; bis, fed frequenter peccat,amp; prxeeritam charitatem fequentibus vitiis obfeurat, amp; fordidat,iftc^nbsp;pertufum facculum pecuniam congregat.

Idem plerifquc contingit,qui habitantin xdificiis Iaqucatis,amp; turn in fe eft, dcfpiciunt defolatam domum Dei, amp; cum pofliincnbsp;ficare,contemnunt.

Sic ait dominus exercituum. Ktilli �vici�impopulo hune in rnodum re�onderenc. impedita enim ab ad-uer�iriis lehudaorum ^idisfacra indlauratione,reli�pio ofgt;^ ni quod interieclum efb, teporis interuallo, deplorata�o^oinbsp;eins refarcienda populus habebatdllud interim clartiitans:nbsp;haudquaquam adhuc opportunum ^sdis extruedlt;� tempf(^nbsp;adueni�e-.etiam ��atis intelligeret.elap�s eo tempore fui�nbsp;� ady 'vrbe euer��ptuaginta annos, quum�ecundum lamnbsp;regni�ii annum aperet Darius. K'^rumenimuerb memi-nij�e illos oportuerat, non temere id aut�ne cau�a�adlum,nbsp;qubd ab exilio reuocati�ui�ent, deberepotius, ^oel tacentenbsp;prophet4, manus operi admouere, �bique mutub animosnbsp;addere : pra�ertim quum ��as �bi res parum ex animi�n-tentia �iccedere ammaduerterent: quemadmodumhicin-�a ait'.Seminaflis multum, amp; parum in�ertis,^c.Qp�n

nem dicuntM'i'vt adpopuli concionem referrentur. Nurn �empuscftvobis? Dos, iwj^uit, 0 'vos qui illud in ore ha-betis, nondum adueni�e tepus opportunum extrued^s ^(dinbsp;dominiez,dicite enimuero mihi,n� opportunu ijohis vide-tur,vt in vedlris laqueatis (edibus acquie�catis, �j� bac interim domus�ualore pror�ts obtorpe�at ? boccine pulchrenbsp;fibabeti'y^n ndveflripudeat?pcrpcdite dilig�cer viasnbsp;veftras. Dias pro negotiis operibus baud aliter hoc loconbsp;po�it,ac E�.c.jS.vbi ait: Honorabi�^ die illu, vt ne facias vias tuas. Ip� deinde�imet interpret e�,o^uum addit,nbsp;Seminaftis multum. Cotra�ilicet ac vulgb�eri con�enbsp;uit.bVam plurimd me�em � modico iaelo �emine proueni-te videos,miilto cumulatiora in borreum inferrijquamnbsp;fuerint in�ementem expo�ta.Nuncvero quum non ita vonbsp;bi�um agdtur,�ecl modo plane contrario,qui�t, quod i�udnbsp;quiequid estmali,non in �ipplicij locoponati-s,g^ adis cau

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J.

COMMENTARII KIMHI

gxplerinonpo�if.idquodde eiti�nodi quoque comedendi

^enere di�lum inte�i^i volo, quod alias pro communi ho-minum con�tetudine�atis�t explendo 'ventri. non in-cbnamini.perindeac�diceret, non explemini. Nam e-brietas accidit, quum quisvino expletur: tum videlicet� quumimmodice�tmitur, ad metis v�queperturbationem^nbsp;VC nemo calcfiac.z.x�C'ffe illa quam induit,calorem ad�e-rendi vim non habet, quanuis eiu�nodi qua pro commu�nbsp;hominum more cale�aciendo corpori�{�^iciat,nempe�nfft'nbsp;Hs rebus inh�rente malediclione. Et qui mcrccae fe lo-cat. Pi

noxia erit, baud aliter ac� in per am aliquam vefliaridff^ in�ernepertu�am amp; �oramimbus peruiam immitterettit-quippe qua immij�a ilico elabitur.

uSic dicic dominus exercituum : PonitccorVC-ftrum fupcr vias veftras. Afccnditcin montem, afferatis ligna, amp; �dificetis templurn amp; gratumnbsp;eritmihi,amp; gloriofusero,dicic dominus. P^efpi^^'nbsp;cis ad multum, amp; ecce parum, quodq; in domnn^nbsp;infercis:in illud ego inflo.ob id fciliccCjdicic dominus cxcrcituum , quod domus mca adhucdefctt^nbsp;eft; VOS aucem curricis, vc quifq; domum fuam ha-beat: idcircoc�li fuper vos rotem nondant,necnbsp;terraprouentura fuum. Ego quoquevocauifmci'nbsp;tatem fuperterrara,amp;fuper montcszfuperfrumcn-tum amp; vinum :fuper oleum , �c fuper vniuerfumnbsp;quod terra profert : fuper hominem , amp; fuper in-mentum,amp; fuper vniuerfum laborem manuuin.

iaculo diaboli vulncrataardeat,rcfrigcretur hoc rorc, amp; �ftusfuos temperet,quo rctento terra quoquc mentis noftr� non adfcrt germennbsp;ftium-Neque cnim fine rorc Chriftipoteft vlla anima adfcrre frumcnnbsp;ta:qux funt opera vercpia-

Sic dicic dominus cxercitnuin.5�f;y�5'Z'oraw'vfr-^orumJafu exfe co'/iflat. In di�lione Hebrdica, nbsp;nbsp;nbsp;huic

'verho rej^ondet,amp;c gloriofus cro,apocope e� He liter^et cpiium non exprimatur^ interlegendum tarnen locumnbsp;nabetiVtrinque �^n�catio efl eadem. Kntio autem re�i� pud Hcbr�os

Hem in flauratam, quinque rerum defiderio laboratum fuit,area nimirum Vnm amp; Thumim, ign� ccclefiis^pra-fintiadiuina,�^�iritusprophetici.Kcfp'ic'it'is ad niuLnbsp;�utn. Si concitato�mel cur�t, materiam � montihus ex~nbsp;truenda domo �ubducendam curaretis, exccrationi locusnbsp;npud'VOS amplius non e�et. Caterum quiiam efl rerum

Audiuitautera ZorobabcJfilius Salafhielis, lehofuafilius lehozadac facerdos magnus:atquenbsp;cun�t� reliqui�popuIijVocem dominiDeifui, amp;nbsp;verba Hagg�i prophet�: quum ilium niififl�tdo'nbsp;minus Deus eorumitimuicqucpopulus � facie do-

mini.Ec ait Hagg�us Icgatus dominilegationcdo mini ad populura,dicens, Ego yobifcum fum, di-cicdominus. Etexcitauic dominus fpiritiim Zo-robabelisfilij Salathielis,ducis Icbuda,amp;fpirituinnbsp;lehofu� filij Icbozadac facerdotis magnratque fpinbsp;citumtotiusreliquipopuli, vt yenirent amp; facerentnbsp;opus in �de domini cxercituum Dei fui.

Sufcitatur fpirituspopuli^qui ante� obdormiebat, vtingre�i (foris f nitn fucrat^ faccr�t opera qu� digna er�c pcnctralibus domus domi-iii. Aedificatidaporr� intel�gitur domus fpiritualisinfacerdoti�fan-�um ad ofFer�ndas fpirituales vi�imas placentcs Deo, vt fufcitetur innbsp;oobis fpiritus fandus, amp; ingrediaraur in domum domini, amp; faciamusnbsp;opera eo digna lam enim Chriftus verus ille Zorobabel amp; lehofua innbsp;�tcrnum fufcitatus eft � Deo p�tre,vtilli prxfit open, nos vcr� facia-^Us ipfo ad'.uuantc amp; dilponentc.

�udiuit alite nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Etiamfi

P^'opheta nequaquam coi a�oquM�S 3 ta,men rafio po^ulahat3vt (cdis dominiezflm�laram monbsp;^irentw'. Statim enim iam inde ab eo tempore,quo�tas�binbsp;l'es non ex animi�ntentia ,�d aduer�potius flumine (vtnbsp;dici �olet)nbsp;nbsp;nbsp;praeter confltetum morem euenire viderunt,

quirendum in opera.�dtque hoc idud efl,quod hoc loco di-c^f�r,audiuit vocem Dei fui. Pracipitenim in lege dominus, Leuit.zty. his verbis: St ambulaueritis mecum for-tuito,�j qua flquutur, vbi mali quidpiam adueneritiCxa-^inandaflatim opera, nec illud eiJefortuna aut ca�ii ac-eeptum�erendum. ^t enimuero maiori multbfludio, ar-dentiu�ue in opus incumbere debebant,propter Haggai Verba ad eos habita, quem dominus legatum nomine�uonbsp;e'mi�t: ide�que adiungit, Sgt;c yerba Hagg�ipropbet�.nbsp;Etait Hagg�usangelus dom�r�.Legatus3fcilicet,abnbsp;b eo

eo emijjks. Eod�mq^ue modo angelus �vbiqueferepyo le^d-toponiiiir: vt Numer. zo. d\4ijjo angelojuoeripdt nos ex ^gypto. A�o^ n�mirum Jor^eceptore lUo nofiro,Jacro�n-�lamemorix. Etexcicauit dominus. Opusenin^�dnbsp;huia�nodi Animornm excdaeione,proprer aduer�rios, pnnbsp;omni �udio contendebant, impedire^ne quicquam oprrisnbsp;�eret, quo�ilicet obfirmato pe�ore pr^ediebo open inei^i�^''nbsp;berent.

Sextus menfis Februario noftro magn a ex parte refpon dec. Na� nus Hebr�orutn duo habetinitia,alterutii aMartio,quandodeft'nbsp;agitur,alterum � Septembrijquando de aliis rebus fit fermo-'quonbsp;fe putant creatum fuifle mundum.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Qp^nuis hic initium�t noui capitis ,�n�rs tanitn �ipertora pertinet:hoc enim die primas operi manus�^^�nbsp;uenty'vtfispra quoqise di�ltim eraf.'vbi aiebatytnbsp;amp; facerent opus, ld quod ramen non eo modo accpd^'nbsp;dum e�^qua� iam adi�ci� ip�m aggre�i �nr,�d ednbsp;raxatprapararint, qu^�uturo ^edi�eio neee�arianbsp;tur.Stru�iur^ enim initium non ante wee�mumnbsp;noui men�s�aclum eil.

Septimo menie,vicefima prima menfis, eft verbum domini per Hagg�um prophetarnho^'nbsp;modo: Die ad Zorobabelem filium Salathielisnbsp;cem lehuda, amp;c ad lehofuam filium lehozadacnbsp;cerdotem magnum , �c adrehquum populumd*^nbsp;haneformam : Quis ex vobisreliquus eft, quinbsp;derit dorauin illam in magnificentiafuapriore?^

quid VOS,qui videtis earn nunc? An non ft ad illam c6parctur,tanqua nihil in oculis veftris? Attamennbsp;fortis fisjO Zorobabeljdicit dommus:fis amp; tu forbs o lehofua facer dos magne :fornfque fisovni-Uerfe popule terr� huius, ait dominus, amp; facite:nbsp;quoniam egovobifcumfum, dicit dominus excr-btuum: verbum quod excidi vobifcum, quum denbsp;^egypto exiretis : amp; Ipiritus meus perfcucrabit innbsp;^ledio veftri:nolite timere.

Ab cxtcrnis ad interna cos rcuocat: amp; h�cillis longe pr�ftantiora docctjcxpc��dam aliam rempli gloriain; alioqui hanc cum priorinbsp;confcrcndam.

deincejjs, ne �ti�ant hoc nomine, ne labafcant manus quot;^efira. Nam hac ades in magna �utura c^l ^oria.nbsp;Sc facite. b^is Imins 'verbi anne^i debet ei, quodproximo

bifiumftiturusres veflramaiora in dies incremen-U ac roburaccipient.'^Q�tnm-.fodi^, inquam^idudyjHO^ olim inter me ac vos initum fuit. Spiritus meiisper^*^'nbsp;uerabit in medio veiiri. Spiritus illequidem facerat^^nbsp;propheticus: quipoSiedtarnen, quum lUiperpeccatal^^nbsp;pr^eceptifque diuinis nequaquamfatisfacerent, xtate�^rirnbsp;chariiC Malachit^euanuit. Porrd quod vobifcumnbsp;locodicitur,perindee�,acf cumpatribus maioribufcf^nbsp;vefiris dixif'et.Tantude enim ef,acftfadus lUud iniijfgt;^nbsp;vobifcum.quale �pr lUude^l^Deuter.y. Nonpercufd^'nbsp;minusfcedus hoc cupatribus no^lris , fed nobifcum.nbsp;dausparaphrafles verba ilia, fpiritus meus, ita re^'nbsp;didit'.Propheta mei docent inter vos.

Quiafic dicic dominus exerciruum:Adhiic^^' meljidque breui,ego c�raouebo c�los, amp; terraHi,nbsp;mare, amp; continentem,amp;commouebo omnesg^^nbsp;tes; veniez qui defideratur ab omnibus g�tib�s:nbsp;impleboque domum iftam gloria, dicic dornio^^nbsp;exercicuum.Meum efl:argentum, amp; meumeft^^^'nbsp;rum,dicit dominus exercituum. Maior eritglod^nbsp;domus iftius pofterioris,qu�m prioris,dicit dominus exercituum. amp; dabo pacem in loco ifto, dicicnbsp;dominus exercituum.

Defideratus gentibus, nempe dominus noftcr atque feruator. Aut genres defiderati�ima: atqu: cled� � Deo venientad Chriftutn:qua(�nbsp;dicat, non folum � ludxis, fed etiam ab cicdis amp; defideratis gentibusnbsp;rccipietur Chriftus.

Gloriam earn intelligit, quam Chriftus fua ipfius prxientia tempio accu�it,quando in co pr�dicauit,amp; edidit miracuIa.Cceleftis doftrin�nbsp;gloria in eo refulfic,cuius vmbraprxceflcrat.

fi Veilem, fed ego(quod maius crit)illud ornabo mca ipfius f�xfentia. Dabo pacem,nempe pacis auchorcm,qui dicitur pax noftra.

CommoLiebo c�los amp; terram. �detaphoricalo-efl,ab amflitiidine magni�cetiagloria du�la^qua dominus J�-aelitus affeclurus erat, durante interim�ec�danbsp;domo. Sunt enim qui hocaccidi�e atate Adachahaorumnbsp;jutent, alij de co tempore diSlum intevpretatur, quo floruitnbsp;d~Ierodcs. Idq^iitaflaclumvidereeflapud lo�pbu Gorio-^item.Porrro quodfequitur,3id}\\JiC feraeljidque breui,nbsp;flenflum hidyet, Equidem aliud adhuc �vobis beneficiumnbsp;^tnpcrtiar,aliud prioribus adiungam, qu^e haSlenus in 'vosnbsp;^ontuli. Leue ^erbfiuerit, necarduummibijid'vobispr^-flare:quodprafienti tarnen beneficio lon�pr^flantius erit,nbsp;^unt enim in prafientiarum, qui� vobu aduer�arios in ex-truenda ade opponant. Sed tum temporEfuturum efl, 'vtnbsp;bonorEplurimum eidem deferaturab omnibus, quac�quenbsp;'vfjyiamgentet reperiuntur, quam animi�i no dubiam uonbsp;luntatem munu�ulis teflatam relinquent, auri argentlquenbsp;copia,qtiam in eandem a�atim congerent. Q^nquamnbsp;terramotus cuiu�dam mentio etiam fiat apudlo�phum,nbsp;qui temporibus Herodis acciderit. Qflpd autem hoc loconbsp;f:eelos,terram,mare,g^ continentem,commota iri dicat,hy~nbsp;perbolen�pit: c�h emm buiufmodi �ccu�brijac tremulinbsp;tnotus expertes�unt. Et commouebo getes, idefl,�g-geram hoc illis,g^ author ero,'vt reliclisfliid�dibus ad in-^i�ndam huiu�e adis ma^iificentiam confluant,addudlanbsp;'^na�eum auriargentique bona copia. Etvenicntcumnbsp;delitiis omnium gentium,'veniet,inquam, huiu�nodinbsp;homines, quos ego illuc euocaturus�um, onuHi delitiis o-^niumgentium, id efl, adferent quicquid domi in �a�-b iq peUe-

argentum, 've/let gemmas. Mc um eft argentum. Qj�Jquis ille tademfuerit,penes quern eius 'vfus e�^ad menbsp;tarnen�ecdat,mei iuris e�,amp; in mepo�tum, 'vthuicabla-tumdili impertiar: acprouide me authoregentes vndiquenbsp;in hanc adern auri atque argenti 'vim ma^am accumula-bunt. Maior erit gloria. Varia efihicdiuer�amaio-rum no or um interpretatio�quorum memoriam lubenter

'verb (vt meafert�ntentia) 'vtri�quefatis commode locus e��epote�. Prior enim ades adannos quadringetos decertifnbsp;annos quadringetos 'vi^ntiperman�t. Qjdnnbsp;C^�ru�lura in�gnis �uitj'vtdmaioribus noflrisacce�-mus:(quo$�auhum�eltxq; �t hoc loco nominaj�e)nbsp;lo�phum 'videreefl. Neque enim 'v^^iam gentiumnbsp;locorum poUvllam hominum memoriam inueniri potif^^nbsp;archite��ura, cum eiuspulchritudine ac venuPlate con�'nbsp;renda, quam Herodes in ade �tcra conPlruxit.nbsp;nbsp;nbsp;dabo

pacem. Etiam��b ade dominica�cundum in^laurAt^gt; multa bella gefla �uerint diu tarnen amp; pad locus i� ot'

�n vicefiraa quarta noui raenfis, anno feciini^o Darij, fa�us eft fermo doniini ad. Hagg�um prO'nbsp;phetam,inhunc modum: Sie dicit dominus exer-cituum-.Interroga qu�fofacerdotes legem,dicens:nbsp;Siportaueric quifpiam camera fan�tarain alave-quid, aut vinura, aut oleum, aut queincunquecinbsp;bum, num fandificabitur? Et refponderunt facer

dotes,atq; dixerunt,Non.Et ait Hagg�us: Si mor tuo polIutLisifta omniatctigerit,numpolluetur?nbsp;^cfpondentes facerdotcs dixcrunt, Polluetur.

Rundum ab immundo difcerncrc, amp; dubia,qu� force cmerferint ,rc-fcindcrc. Quocirca amp; legis cognitio �faccrdotibus hic exigitur;amp; fuo �pforum rcfponfo poftc� conuincunlur,vt Dauid olira � Nathan pro-pheta fub ali�na pcrfona ad fui crroris cofcfsioncm perdudus legitur,nbsp;^�R.eg.i2.Idcm Abfalonifilioreconciliatus cft figurat�mulicris Thc-^Uitidis oracionc,quamhabcs 2.Rcg.i4.Rhctorcsoration� huiufrao-vocant.

^ulas quafdam, ad rationem mundi attj^ne immundi J^e-^dtes,eofdem intenogarety licet interimfacra iamdadum alimot ante annispera�lafuerint^ extrti�lo nidelicet iamnbsp;inde flatim ab illorum reditu altari, qui prim�m reducesnbsp;ab exiliofa�li�(nt, -vbifemelredierant.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim ab

illis immolabantur, templo nondum etiam extru�lo : cuitts inflaurationem i altaris ere^io nouemdecim annorumin-teruallo occtipduit.Sed qui illudfa^um efliVt reliquo illonbsp;toto tempore, quo facraperagebatur,nihil vos hac de re in-terrogarit?quia nimirum fiatus amp;fcris peragendis diclusnbsp;die dies nondum aduenerat, ad illud 'vfue tempus, quonbsp;templiin^iaurationemaggrediebantur. Sic dicit dominus exercituum. quodille^vicifimadfcerdotesrefer-tet. Interim enim dum interrogat, dominiperf nam-gerit,nbsp;^iuieidem priordixerat,\.t\zc��0^2. qu�fo facerdotes

COMMENTARII KIMHI mundumcen�rideheat. Siporcauentquifpiam,nbsp;^d immundicia�ormtilampertinetnbsp;hoc locoproponic, 'vt experimentum �utneret, an eandemnbsp;obliHioni tradidijjent,interim dum exilio ca^tiui tenehan-tur. Interrogatautem h�cin modum:S� portaucritnbsp;piam carnem fan�lam in ala veftimenti fai.nemp^nbsp;(jtii reptile aliquod forte attigit � carnem deindepn�lifi'nbsp;catam orafua �ve/liigeflauerit. perpende 'verb mihi diligenter, amp; vide primo imm�diciae locofinihriam attt oramnbsp;ve/iisponi.Secnndb deinde carnemfan�lam. amp; tetig^i'^*'nbsp;ala faa panem. AU nomine, id quod aU adharet, intd'nbsp;ligit,nempe carnem. Q^d�eapoAedpanem,pAmetK^�nbsp;vintim,oleum,aut id genus e�culenti quidpiam atta^if[^^nbsp;affecerit,n\im fandificabitur? animmundumreddcti^^nbsp;edulium illud,quarto iam immundicU loco po�tum?p^^^^nbsp;enim amp; origo iam diAte immundicU reptilefuit.Al^^^^Pnbsp;inde primo loco ponitur:�ecundo carofanAa : tertionbsp;e�ulentum, poculetum eiu�nodi,quod carnem pradidl^^�^nbsp;contigit: quarto demum�equitur edulium, quodibi^^�*'nbsp;h(efit:ac de eo iam interrogat,quarto (vt dixfloco dibl^^^'nbsp;te,an vnd cum caterii immundum poUutumque cen�d d^nbsp;heant.�c refp�deruntfacerclotes,amp; dixerunt,!^^��nbsp;R.atio eA,quia de edulio�lo quarehatur: pra�ertimnbsp;dicat,n\xrc\ fan�tificabitur,/��ngulari, non autemgt;gt;f^nbsp;�nAi�cahuntur,in pluralt numero. R_eperiunturpotyonbsp;termaiores noAros,�quorum memoriam luhenter-v�^p^^^nbsp;dehemus) qui ref^on�m hoc ita interpretentur, qti'^�nbsp;lapfifuerint�cerdotes-.quoniamnbsp;nbsp;quartumquoddamg^

nus efl, quo quid in templo po�tumcen�eri debeat. Catt rum 3 quod ad�cundam qu^Aionem attinet, qua inte^

Simortuo pollutusifta oniniatetigerit, re^ondilpeputantjn hunc�n�im: SipoHutafuerita-U ilia eo immnndiciagenere, (juonbsp;nbsp;nbsp;anima, pollui dicitur,

(nempe mortui cadauerii conta�iu) ala iam eademparens ^'nmundtci� inuenietur: cui caro tacpuamproles adhareat.nbsp;Secundo dein locopanis,pulmen(um,autli(juidi cjuidpiamnbsp;ponatur: tertiofequatur edidium. turn refpondentcs fa-dotes dixerunt,Polluctur. Per�ia�nimirum, quodnbsp;tertio gradu immundicia contineretur, pro immundo habendum,non itidem quod quarto.Qjt^ res eos�efellitiquo-eirca�diecitpropheta, 4ff^;,quicquid attulerinthiic,nbsp;irnrnunduni erit. Q^terum alq (quorum diis manihusnbsp;fau/la �nt itidem amp;�celicia omniaj neutri refjgt;on�,erro~nbsp;^is quicquam me�e arbitrantsir.E� qui�ntiat,quinto loconbsp;ponendum, eos primum interrogauit : atque hac rationenbsp;nequaquam�ccrdotes aherra�edo-iero, quum re�onde-rent,non e�e illudpro immundo hahedum. Alius in ea opi-nione eA,'vt exiPlimet prius illis propo�tam�ui�e interro-gationem, quam quicquam m ^de�acra de quarto generenbsp;de�nitum�oret. acproinde reAe eos rc�ondi�e autumat:nbsp;illudque quod�ubiungitur, quicquid actulerinthuc,nbsp;immundum G�x,itaaccipiendum e�e. (�uanuis entm-uerb ita Je res habeat, quod JormuU quidsm amp; rationesnbsp;mundi atque immundi minime i�os lateant, quicquid tarnen ab illis ad me ad�eretur ^pennde e�,ac� immundumnbsp;eontaminatumque foret, quadoquidem in extruenda lede,nbsp;fiigideJe� atque obtorpejcetium in moremgerant'.id quodnbsp;fintentia ip�us ojcrba mKUunt,nequaquamJcilicet eo�lemnbsp;^^ta�e, maxime quum nihil aliud in vniuerj^m illis vitionbsp;'vertat,qu�m quod ad adem�cram�eelet. n um fan �ti-c fica-

co MME N TAR I I KI MHI ficabitur? ide�, num poUuetur? tantundem ac� dix�jjchnbsp;interdicendum Uli con�rtium aliorum, re^rimendum dCnbsp;cohercendum e�e tquemadmodum �jlonathan Chaldansnbsp;paraphrafies reddidit,num prohihehitur? in nonullis tXquot;nbsp;emplaribus-.numpolluetur?depofleriori qune^lionenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d-

Et refpondit Hagg�us, amp; ait : Sic cftpopulus iftc,amp; fic gens ifta corain me, dicit dominus,amp;nbsp;eft omne opus rnanuum eorum, amp; quicquid attu-lerinthuCjimmundum eft.

Scnfus totius qu�ftionis hue rccidit,� popule,qin altari tantum e*quot; trufto amp; diruta domo mca , hoftiasmihi offers in altari, Scnbsp;ciufmodi Sc carnibus tc fan�ificari putas, feito non tarn te fan�i�^^^*nbsp;illis,qu� tempio diruto tibi prodeffe non potcrunt,quam contatnm�'nbsp;ri omnia opera tua amp; cunda qu� agis,ex co quod fupine ac n�glig�'nbsp;ter tcipfum g�ras,amp; tuam magis domum qu�m meam extruere coP^nbsp;ris.Sandum quidem eft quod offertur in altari,fed non tamnbsp;risexhoftiis,qu�mpollueris, cxcoquodinlaqueatis �dibushabits��nbsp;amp; interes mortuis operibus. Vnde colligi poterie fruftr� aliquefflnbsp;ncraofferte Deo, amp;elecmol�nis atque oblationibus putarenbsp;pofTe placari, quum ipf� non cxtruxcrit in fe tcmplum fpiritui fan^fo*

Tcuj'fiKoyta propri� dicitur. 'Nam idem aliis atpue 'verbis iteratur. Aut�mauis,'po^\A\. nomen ad�icerdo'nbsp;tes, gentis 'verb appe�ationem ad reliquat I�aelitosnbsp;rat. Qdmunem enim omnium culpamfui�e intelli�it, tdtnnbsp;quee in cedem�icram admittebatur.Sacerdotalit quot;verb o�lquot;nbsp;eiq �uerat ipopulum ad eius inAaurationem comone�dceft-Sen�is'verborum hiceA. Qj^madmodum pollutum'^osnbsp;illud e��e refj^odiAis,quod ego iam pridem interrogauh it�nbsp;pollnta mthi 'videntur qu^iecunq; d vobis geruntur : adeoqinbsp;�cerdotum quoque ablatio pro �rdida apud me habetur,nbsp;pra�rtir�

quum tem^lonondum in^iaurato 'vi^imasal-tdri im^onant, poflhahita interim mei nominis illuflrandi

Nuncigitur apponite corveftrum ab hoc die in fuperiora tempora, quum opus �dis dominic�nbsp;adhucnondumcontinuari c�ptumeflet. Quumnbsp;ipfi venirent ad accruum viginti fatorum, deceinnbsp;tantum erant : amp; quum veniret quifpiam in torcu-lar , vt haurirct quinquaginta vrnas, erant viginti:nbsp;percufsi VOS carbunculo,amp; robigine, amp; grandine:nbsp;onineopus manuum veftrarum, nec tarnen vobif-cum,quod meattinet,dicit dominus.

ad acermini viginti �a.tor�in,'verbi gratia,ad acerutu^ �-t{nienti,euigintipita (^^ro eo ac^arerator expend-tioni�ia: confinnm) de�impturitm��erabat,dcccm tannbsp;til ni ctant.ldcnitNttei'b non ahundc qudm exmaledi^io'nbsp;neillaproueniebat, meauthoreimmi�a. quinquaginta,nbsp;batos �ihcete torculari expre�oi : quorum loco Cbalda�^nbsp;paraghrafles, quinquaginta dolia xnni 'vertit. J^crumt-mmuero quod ad num�ros illos attinet, qui hoc locoponun-turdecem ac viginti, 720��untilli quidemflricl�accon-ci�minterpretandi.acciditenim aliquando, ojt ne medicinbsp;quidem ex parte ,plus mimes, eadem plena inuenirenttitquot;-qua etiam ex reper�ie�iormultb, mag�que clara eueM'nbsp;bat ea,quam iam diximaledi��ionem.'perc.\Ak\ vos.Onanbsp;neopusmanuum ve�rarum.ide/l, inomni negotionbsp;quod aggredimini.

Applicate qu�fo corveflrum � die hocinpo' ftcrum , � dicnempe vicefimaquarta nouimenfisnbsp;ab ea die qua fundatura eft templum domini,3P'nbsp;plicate cor veftr�.Num adliuc ell fernen in borrco?nbsp;numadbuc vitis amp;ficulnea, malum Punicuni�^nbsp;arbor ole� nihil tuIitPab hoc die foecun da reddam-

Hoc mcnfe futurarum nulla funt figna frugum . Ne jgirur dicatis hoc me prudcntirationcconiiccre,amp; futuram f�cunditaccm cxflori-bus arborum herbifquc fegctum fufpicari,eccc nulla figna funt, amp; tarnen ego prxdico vobis,quia c�piftis �dificarc templum mcum,futuram bcncdi�one mca rerum omnium copiam amp; vbcrtatem, loco pe-nuri�,quaha�enus laboraftis,

A die qua fundatum eh templum. Fundamento nimirum impo�ta amp; indu fia �ruflura reliqua : iaclumnbsp;cnim iam olim�undamentumfuerat,quo tempore crigeba-turaltare. Nurn adhuceft feinen in horreo? bildete

an�pcr�t adht^c �emen in horreo. Muka enim eins in �e-mentem expo�ta copia, perexiguu oporret ejj�, quod reli-quum vobkfeci�k ad efim. xitvero inpoHerum 'vbi iam �meladts infbaurationi manu-s admouiHk, equidem im-mktam benedi�ionem, tarn in id quod reliquumfirin bornbsp;^eo, quamquod terragremio concreditum e�. N um ad~nbsp;hue wtis'i Itidem nee'vituadhuc^nee�eus^necmalu Pu-nicum, nee arbor ole a quicquam protulit, tempore�cilicetnbsp;ifnpra�ntiarum baud opportune nel�oliis, vel�ruBibusnbsp;emittendis. Hoc enim in men�em nouum (quiHouembrinbsp;Pflmanorum maiori ex parte rePj^ondet) inciderat. Cate-rum inpotlerum ego ilia omnia benedHione mea digna-bor:atque ex ea�et,vt�u6lum tum vberem^^tum�tauita-tepraPlantem ad�erant. Arborumporrb illiu�nodi memi-tiit^ quarum magna e� copia in terra I�aelitica, vt confi�tnbsp;P)enter.S.ojbi aitPTerra�umenti olei,vitis,�cus,ac manbsp;logranati, terra olei mcldii.Houum tarnen amp; admira-tionedignum uideri poteA, quod deolea arbore dicitur,nbsp;eamadbtic nibil protulijfie: quippe cui men�s oAauus acnbsp;nouus opportunut effiefileatad�eredosfiuAus. Fieri tarnenbsp;potuit, ojtmalediAio l�a, qua iam ab initio omniapa�imnbsp;inua�erat,buic quoque in morafiuerit,ne in gemmai ae�u-^um�lito tempore erumperct.

Fadumqueeft verbum domini fec�doadHag-g�um,vicefimaquartamenfis,diccns, Loqueread ^orobabelem principem Iebuda,inb�c fent�ciam:nbsp;Egocommoueoc�los amp; terram,amp; fubuertamfonbsp;humrco;norum,amp;: cneruaboroburrea;norum p-cnnbsp;^nmm,fubuertarnquccurrum amp; vedcrcs cius, Sznbsp;^efeendentequi amp; milites eorum, quifquegladionbsp;c I� fratris

co MOMENTA R II KI MHI fratrisfui.In die ilia dicit dominus exercituum,af-fumam te � Zorobabel,fili Salathielis,fcrue mi,dicit dominus amp; ponam te vtannul� fignatorium,nbsp;quiateelegi, dicit dominus exercituum.

Pr�dicit futura afperrimabclla, fed in tnediis ilJis Ic fartum tc�um confcruaturum Zorobabelem,ade�quc loco ctiam honeftifsirao cu�nbsp;habiturum,amp; in ca cura,qua annulus charifsimus habcri folct.

Seruc mijita vocat pater filium fuu Mefsiam, eo quodfecerit voluntatcm,5j minor fit p�tre quoad humanara naturam.

Fadum eft Verbum dominifecundo, die^nepe 'vicefimoquarto noui menfis,bis enim quot;vno eodeifgt;^'nbsp;que dieprophetam alloquebaturAoc^ucre ad Zorob^'nbsp;defutura rerum �uarum conditione, cui tantum aberdt�nbsp;aliquid ex Ulis bellis depri�ina dignitate detraheretut}nbsp;ma��um quid ei'dem acce�furum foret, id quod illisnbsp;innuitur,quibusaitt aftumam te � Zorobabel, Sinbsp;nam te vt annulum fignatorium. Bella enimuetonbsp;la Q-efia fuere 'vel fub Darioquem iam diximus. -vel-^^'

^��,florente adef�cunda, regnajj� Per�ti annos ^^.Qracos ^^^^�Machahaos lo^.Herod�sfamiliam lo^. En habesan-quadringentos 'v�gint�i quibtis ades�ecundafloruit. Scnbsp;^�biier�am.t/e�oc WW�pra did�um ePl. In die ilia a/Tiinbsp;^amnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in gradum multoflublimiore te euehamiquam

fiierit in quo haPlenus conPlitutits 'vixiPli. Chaldauspa-^�^pbraPles in hue modum iPla reddidit: Admouebo te mi-

amp; ponam te vt annulum fignatorium. ^nnulus quo�riba ad obflgnandas lit er as utuntur ,flgnatoriusnbsp;^ppellatur: cuiu�nodi mentio etiamflt Cantic. 8. 'vbiait:nbsp;h^one me loco annuli flgnatorq, amp;c. Annulusporro hu-^^�emodi ad manumflemperpraPlo e�e�let^^nec interdiujnbsp;^ec noP�u diuelli. Significatur autem illis 'verbis a�idua amp;nbsp;^iligens quadam cura, quam Deus Opt. Max. eius con-fl^tuanda�aluti adhibiturus erat. Magnam cnimueropee-^itentia 'vim e�e animaduerterunt ex hoc loco maiores nonbsp;firi (quorum lubenter hie memoriam nj�rpo) 'utpote quanbsp;flntentiam 'vel decretam iam abrogate 'valeat, pradiPiumnbsp;iam olim leconiafluerat, Hieremiacap. zz. in hac'verba:nbsp;^cribite virum huncflerilem, ^c. Qaterum eidem,pera-^a ^cenitentia, mut at a iliaflententia,fl�liciter(^auP^i-^^to ce�it: aliterque multo cum eo aPlumfluit, ac decretumnbsp;' ^ntea fluerat, audio nimirum fllio, quo tempore captiuusnbsp;�^�hucin 'vincuhs detinebatur. Et quanuts iam olim pra-didlum flui�etinhanc�ntentiam,'viuo ego dominus, e-tiam fl fluerit Icconiasfllius Joachim, annulus flgnatorius

manu dextra mea, amp; cat. pofl adlam tarnen pceniten-didlum illud idem immutatum efl : amp;flauPlum floe-llxque incipit iam e�e quodprius aduer�m nbsp;nbsp;male omi-

dem ex �lio, ponani te vt annulutn fignatorium. contra plane ^ac in �iperioribas^'vbi dicebatur, Etiam �nbsp;�uerit leconias annulas �gnatoritis inmana dextra mea,nbsp;inde euel�am eumtamp;c, HieremiiS cap. zz.

menfeodauo, anno fecundo Darij, S^^�fa�lus eftfermo domini adZachariamnbsp;(ilium Barachi� filij Iddo, prophetam,

Ira domini non perturbationcm cius, qui non irafeitur, fed corum Merita atque pcccata fignificat,digna in quos ira Dei dcf�uirct. Alio-Sui dominus nunqua iratus vlcifcitur, fed ad hoc corripit vt cmendet.

Propheu nomen ad Zachariam refem deber^ quan-juamforralfe^lddo prophetafuerit^Suntenim qui Iddo i-Paialip. 12. 'oidentem eUm ejfe arbitrentUrt�^ itafcriptum repcrimus �^3�.nbsp;incommentariojddo prophets. In hanc formam.- quamnbsp;i�e viei�im ad I�aelitas referrer: -vr ip�us -verba illapofi-rateHantur.quibusait^ dic�fque ad c-QS.^�oquereiin-qw.�lloi: 'vtne ^nquam memoria eorundem excidaracriinbsp;quot;^nm exercuit : eins videlicet atatii hominesqua vaftitasnbsp;adifera induHafuerat : quo deinceps prafens femper ip-firum animis occurrat diuina idius indignationis recorda-^ioyfelerum ac perdita iHorum vita caufa cocepta:acpro-^nde refipifentia duUi^ad Deum Opt. Max. qua� poPl:-^nbsp;liminio redeant ,ncc auitis moribus aut patrum veiligiifnbsp;in�fiant. Qj�n lidem etiam homines quos ea atas tulitfnbsp;rontra�laf.bi quadampi^ritia laborabant, quoadadi-s do-

COMMENTARII KIMHI ^rediebantur. �cccdchant amp; alia, nonnuUaflagitia,nbsp;hiis obnoxios eofdemfuijje confi�t ex libcUo EJdriC.

Dicefq; adeos ; Sic dicit dominus exercituum. Reucrtimini ad mc,dicit dominus excrcituum;re-uertarquead vos,dixit dominus exercituura.

Dicit dominus excrcitunm : S�pius occurrit hoc ep)phonema,vt fciantdominum eflc, qui pr�cipit aduerfus rcgis imperium amp; hoftesnbsp;circiim frementes, Si hac ad xdificationem templi fiducia concitctur-

Ne (iris ficut patres veftri : ad quos prophe^^ priores clarnauerunt dicentes ; Sic ait dominus cX'nbsp;creituum. Conuertimini nunc de yiis veftris malis�nbsp;amp; de ftudiis veftris prauis : at non audier�t,ncqi�^nbsp;meatcenderunt, dicit dominus exercituum.

Patres veftri vbinafunt? amp; propher� numf^^'' petuo viucnt? Attainen verba mea, amp; ftatutanbsp;qu� pr�cepi feruis meis prophetis, an non patr^^nbsp;vcftrosapprehenderuntPipfiqueconuerfi dixer�^*nbsp;Quemadmodum dominus exercituum ftatuit*^��nbsp;bisfacerefccundum vias noftras, amp; fecunduna^^nbsp;dia noftra,fic fecit nobis.

c^jVfeoplane modo omnia i�is eucnijjc cernatis, quopr^~ dicebanturdprophetii: in quern�nf�m amp; ilU dicuntur.nbsp;attamen verbaraea, amp; idatnt3in-\Qa.^^quafequun~nbsp;tur.Maioresporro nodlri (quorum memoriam luhens am-pleSlor) populire^^on�m�b illis'verbis (Sgt;c prophe-contineri aiunt: perinde ac �ccetus I�aeliticuspra~nbsp;pertinaci rei�nfione propbetam alloqueretur.nbsp;�dgitednfitpropbeta,re�pi�ite: 'vb'inam iam loci�unt�n-tesilliac flagitio�maiores 'veflri? vbinam (inquiuntnbsp;'^ici�im ij)'vbmam loei�untpropbeudn�ntes Uli quidemnbsp;�ic minime flagitio�^ ^tiidem po/led re�pi�entia ducli^nbsp;^pud eum culpam �uam �unt con�e�i, 'vti ilia 'verba indi-cant, attamen verba mca, amp; llatuta rnea, amp; clt;!cteranbsp;jua in eandemfentetiam dicuntur. Per ftatiita mc^�e-

Vicefimaquartaciicvndecimi mefis/is eft me-fis Sebat) anno fecundo Darij,fa(ftus eft fermo do-^iniadZachariam,filium Barachi�filij lddo,pro-phetam, in hunc modum.

ESufquamenim alibi pervnifter�i Jacropm^abiblidC^-dem dejyr^ebendimtis.t a�lus eft fernio domini ad chariam.y^dwfwf// nimirumangeli, (j^ui cumeo verbaf^'nbsp;cit^acviltim hoc monflranit,q^iiod deinceps pro^onit.

batquc inter niyrteta,qii�in profundo erant: poft illiim veto cqui ftabant rufi,varij colons amp; albi.

Alludcrc vidctur ad id myrti gaudcant locis aquofis amp; demifsi�*, Z, achariiC vifenda proponuntHr^habent ilianbsp;dem reconditos infe ab^lru�s�en�is, ^eque ac vi�anbsp;nielis:id quod idem ahisprophetisneq^icaquam accidit-^^nbsp;tio efbi eo ^ubd ab elap� exilio�acc�erepaulatim atf'^nbsp;imminui coeperitprophetiiC donumhdeoq; nec apertenbsp;�ententiam explicarunt, necportenti�^i�cationemnbsp;pate�ecerunt. vidi, inquit, node , id e�: no��uperqf^^^'nbsp;tem af^e�lai meo tale quid obuer�abatur: nempe viref'^nbsp;rufo ve��us.Sententu verb totius explicationem hui^q^^nbsp;di a maioribus traditam accepimus (honos interim eo�i^'^'nbsp;dem pia memoria habetor. ) Quarebat Deus Qpt.M�^^'nbsp;mundifabricam hanc vniuer�m in no Siem conuertert)^nbsp;en vir infidebat equo rufo. quarebat,inqud,rationt^^nbsp;fanguine e�u� vniuerfa obruendi. Zerum vbi feme^nbsp;Hananiam, Adifaelem A'^ariam animum cogit^^^^'nbsp;nemque intendi�'et, deferbuit ilicb cogitationis iam di^^nbsp;�ntentia:quemadmodum Ulis verbis habetur, ftabacqU*^nbsp;inter myrtcta,qu� in profundo erant.Myrteta'cit'flt;^nbsp;non �nt ilia quidem aliud quicquam, qudm viri integt^nbsp;vita,iu�itiaqj alumni.quo�n�unbsp;nbsp;nbsp;illuddiciturE�het^'

is enutriebat Hadafah, qua amp; Efiber eadem etat-profu n d i nomine non aliudfignificatur, quam BabyE^quot; quo

eodcm modo ah E�iia appellaturca^. Qj� dico pro�undo exarejce^^c. Equi deinde quibus nigrorinerat,nbsp;'vurium colorem induunt, amp; albi euadt4ntqui rufipriusnbsp;fueranti'vtipfeait. poftillum veroequiftabancruft,nbsp;Varij colons amp; albi. aeque iea deincepsporrenti �ff^i�-eationemq)ro �virili inferpretabtmur. viri nomine angelusnbsp;Dei Opt.Adax. boe loco intelligitur, ^equ� ac Danielisnbsp;'^bi ait 3 Et vir nie Gabriel: vt ip��is po�ea verbis �ibnbsp;finem eius, quo deiam a^tur^ aperte tedlatur. refpondc-runtque angelo dommi ftante inter inyrteta.Clt;�fe-Tum^quod eundem equo infidentem viderit^infiitut^ lega-tionis accelerationem id demonflrat. Euborille cateriquenbsp;colores non temere forta�is 3 �d alicuiui rei portendendanbsp;eau�a adhtbentur. Equidema patre eodemque ob�eruan-di�imo domino meo [cuius�cro�ncla mihi debet e�e memoria) �criptum comperio 3Nabugodono�rum equo illonbsp;rufo defignari: qui auri caput Danielis 2. vocatur. ^urinbsp;vero color ad ruborem accedit.Ad quatuor enim orbis mo-narcbidS huiu�ce propbeu vaticiniu�eAat3 aque ac �m-nium Nabugodono�ori amp; vi�a Danielis. Licet enimueronbsp;legatos a Deo Gpt. Max.emi�os, (pro eo ac�riptum habetur) equiparabolicciS�gni�cent: illud tarnen non impe-dit 3 quin iidcm quatuor etiam orbis imperia portendant.nbsp;Qg�dautem equo fublimis vir\\\c�eratur: idcirco idnbsp;fit3 quia angell in hlt;ec in�eriorapote�atem exerceant 3nbsp;Deus omnia hic in terris adminiflret adhibita eorum ope~nbsp;^a3qMi vicariam illi�undlionem pra�ant.Legationis porrbnbsp;huius cau�a (cuius hicmeminit) ad regni Babylonici�ub~nbsp;^tr�onem pertinet. Cuius quidem reg'ii vis etiam � iamnbsp;dudum labe�aEla 3prius ruinampa�a �ui�et, quamprte-d iq �ns

COMM EN TA RII KIMHI fins hoc illi vifindumproponereti^r : reliqtid tarnen adh^cnbsp;tria futur a in caufa erant,^ integrum hocnbsp;nbsp;nbsp;nuUa ex

te mutilum hicrepra�ntetur, eadem ip�forma, cpiaidtf^ acciderat,f�ru at a. P erfe enim iam turn temporis impe^^^nbsp;potiehantur jtjuumvifohicc illiohtigit,'vtip� te^ata^-ftabatqiie inter inyrteta : nempe inter ccetumnbsp;liticum. �Vlyrtetis eundem compar�t, loco nimirum in (p^^nbsp;myrti nafeuntur, epuihus ine^ odoris eju�dam fagran'nbsp;tia, non ita mult�m ei ahfmilis, tpuem Ifra�litie adehanttnbsp;exilio adhuc Bahylonico detenti. Nam legemf�aue cp^i^nbsp;redolentem ifragrantiamcj^ue pricceptorum apud� hah^'nbsp;bant. Quod medio porro loco inter eos con��ententnbsp;derit,in eum�nfum ah eo dicitur, vt o/lendatopis i^^^nbsp;ferenda cau�nbsp;nbsp;nbsp;exilio manu mittendis adhihitum.

fundum , ia.m�prd diximus, Bahylonem�gn� cat. Seruc(quod hie Hehraicum 'vocahulum hahes)^^^^^^^nbsp;quadam e� coloris, haudijuaquam certo apud nos cogid^gt;nbsp;qualis ille tandem ft. Nonnulli Serucltjm pe�linatosin'nbsp;terpretantur ,�d infil�. .Nnimaduertas autem hoc loconbsp;diligenter velim, in eo epuod inprafentiaru vi�nduntpfO'nbsp;ponitur, Seruckim.i. 'varij coloris epuos, nigris exaduerfonbsp;reFfondere, epuorum alibi mentioft, 'vbiplauflra quatuo�nbsp;pervifum contuenda monflratur. lonathanpro Scriickinnbsp;hoc loco varios vertit ^aut^vt alius codex habet, diner-fis coloribus diFlinFlos. J^erifimile autemfuerit, hos epuosnbsp;�fforem non habuiffe. Qui verb equo illofublimis vehe-batur, dignitate cateris legatis anteibat : cFr idcirco fibli-mem eundem in equo confjgt;exit. poftillnm veroequinbsp;ftabant �c\�i,Qufdoquidem equo illo�periori rufo Na-buchodono�rum defignatum diximus, agedum,filiu einfnbsp;dem,

cari dicamns. Suntq; hi quos lam diximtis,prioris quidem plaufiriloco^ofiti.Sen�^ 'verhorum,qtiihiis varij colorisnbsp;amp; albos nominat, ita accipi debet,ac�rufoproxime�c~nbsp;colo^i^ eqtios dixij�et,po�illos vici�im albosnbsp;�etij�e. Nihilautem hicocciimt,qiiod quartoplau�ro exnbsp;aduer� re�ondeat,quippe quod longopb�interua�o tepo~nbsp;ris euenturum,in prlt;x�entiarum nequaquam 'viderit:etiamnbsp;� alias idem Uli per 'vi�m occurrerit.

Dixi autem, qui funtifti, domine mi? dixitque ad meangelus,qui mccum loquebatur: Ego olfennbsp;dam tibi qui fint ifti.Refpondit ergo vir ille qui inter myrtcta ftabat,dixKque,hifunt quos dominusnbsp;mi�t, vt perambulentterrain. Refponderuntautem angelo domini ftanti inter myrteta, amp; dixe-runt,Perambulauimusterram,amp;: en vniuerfaterranbsp;fedet �c tranquillaeft.

Equi pro iis, qui equis infidebant,irtelligcndi funt. Senfus cft:Poft cum erant tres turm� angclorum. Angeli cnim diuerfa Dci mandatanbsp;quam cclcrrime exequuntur: amp; obidcquisinfiderc dicuntur.

Hic Ule e� de quo�perius dicebatur, Angelus domini loquebatur ad Zachariam,^c.Pro eo autem quod latinenbsp;hic dicitur ego oldendam tibi, Hebraica ita�nant,nbsp;oquideme�iciamvtvideas ,quum propri� tarnen dicen-dum�uerat,ego te audiendo certiorem�aciam.NlihUenimnbsp;aliudpratered vi�ndu Uliproponit, quam equos iam indenbsp;ab initio con^eAos. O�endendi �orta�e uocabulo,pro eonbsp;quode�certiorem�acere aut explicare ,vtitur. Nam vi-dendi njis. quumfit c^eteris omnibus pr^e�antior, adreli-quos etiam �n�s improprie re�erri atq; accommodari pl^e-runque

dicitur: Aperuapando amp;perambulando in terra. Potti^ enimueronbsp;nbsp;nbsp;hic ej�e�en�is;vtangelus Ule,qui equo�n^^^'

mis vehebatur, nequaquam hi�e verbis prophetam p�rit,�d eodem modo rcfpondendi vocabulum h�cin^^quot;^'nbsp;pretemur,quo Deuter.z^.vbi dicitur: Kefjgt;ondebi�(itamp;nbsp;dices. Itidem lobi ^0. Etref^onditlobprimo loco: Etcumnbsp;enim tibiprophetam audientem, quo modo is quemnbsp;�iblimem tergo �erebat, compellarit reliquos illos d Dt�nbsp;Opt.�dax.terr^perluElrandiegratia emij�os, amp; intetto'nbsp;garit, ecquid verum in terris ageretur. Cui vici�im bi tt'nbsp;�ondent,aiuntque,pci:[�[lra.uimus terratHj eand�mpi^

(^^(�sjnquiunt,ac bene compofitds res aliarum quidemge-tium 'vidim(is,�d male cum ccetu I�aelitico a^um, quip-qui mi�eriis 'vndique atque angu^liif opprimatur. Et idcircore^^ondetangelus in htxc^erba: Q^ovfque tunbsp;non mifcreberis Hicrufalem?

Angelusautem clominirefpondit,diccns: Domine exercituui�i quovfquc tu non mifereberis Hicrufalem amp;vrbiumlebuda,quibus tufuccen-fes ?is iam eft annus feptuagefimus. Et rclponditnbsp;dominus angelo, qui mec� loquebatur verba bona, amp; fermones confolatorios.

Angelus hic ide eil, qui intermyrteta flabat ad opemferendam I�aelitis 3 aut (quod re�lius etiam�ue-rit) quigrophetamalloquebatur. quovfquctu non mifcreberis Hicrufalem? Tantil^erenim dumexteranor-tiones pace�uerentur,domum repetendi I�aelitis pote ^lasnbsp;libera nequaquam �uit u�ue ad euer�m regnum Baby-lonicum.^t enimucro quod ad pr^�ns quidem vi�m at-tinet, iam dudum elapfumfuerat, quod eodemportedeba-tur^ quo tempore hoc vi�ndumpropo�tum fuit : nec illudnbsp;tarnen ob�itit,quominus id quod lam olim elap�mfueratynbsp;Intuendum prophetic mon^raret, quo certiorem eundemnbsp;tedderetjdoceretque^cum pacem, tum interitum regni Ba-hylonicii omnia breuitera Deo Qpt.AIax.ped�re:cui 'vi-^ariamfuam operam in rebus adminiHrandis moderatoresnbsp;�tngeli nauant. Futurumpraterea vt iidem accurate rebusnbsp;^�aelitarum�uderent: eodemque etiam modo de reliquisnbsp;ddis tribus imperiis(4qua: adhucfutura erant) ac corundemnbsp;�buer�one aliquando allu in intclligeret (Dei ad id ope~nbsp;e ra

ra voluntat�que adhibita) quo lam l�t monflrarat re^no Babylonico euenijje : cuius iamdudum tepus elap�imfue-rat. quibus tu fuccenfes, is iam eft annus fcptuage-fi m u s .Si ad pra;tcritum ref eras,ita quot;vt nos interpretatif-mtis,anni erunt idi quidemfeptuaginta, quihus imperiumnbsp;Babylonicumperflitit, nec interim quicquam de indigna-tione ea remittebatur, quanto tempore penes Nabugodo-noforum rerumfummafuit. Aut illudfortafle tepus intel-Zz^zf annisbis feptuaginta, quo 'vifum hoc illi propo-nebatur, nempe�cundt anni Darq, abfoluto iam turn pd'nbsp;mum ab excidio vrbis Hieroflymitance feptuaginta an-noru�atio. Qg^nuis enimuero res ita� babeat, quod bo^^nbsp;illi wfendumpropo�tumfuerit, eo m^� qui Sebat dicituhnbsp;lanuario noAro ref^ondet,adificiiqueflruAura a nouonbsp;menfeoriginem traxerit,haud illud tarnen impedit,quorfi^nbsp;nus eo njfque per�ueraffe dicatur eadem ilia indignatie-Tanti�er enim dum operi extruendo incumbebant, non H'nbsp;cult illis per hoAes a beUo vnquamferiari.

Dixicquc angelus mecum loquens : Clama, die ; Sic ait dominus exercituum : Ingens eft arnofnbsp;o

meuserga Hierufalem amp; Sioncm. Rurfus vehementer iratusfum gentibus opulentis amp; fecuris,^ ego parum indignatus fum ; illi autem ad mahn�nbsp;auxiliati funt.

Ego parum indignatus fum. LeuiterquidemIfiaelL tis fuccenf�i, adeo vt in exilium � �iis �dibus migrandi,nbsp;filia natalii uereendi author illis�uerim.Sed leue quid hocnbsp;erat 3pra eiu�nodi malts, quihus iidem gofled in exilium

lt;ihdu�li,ahhisexcegtijknt. Ad malum auxiliati funt. Mala malts addendo Jemper: idqj etiamgrater omne mo~nbsp;dum. Simile quid E��a occurrit: Equide iratus eramnbsp;gogulo meo^ 'vtgroghanarem hareditatem meam, tra-derem earn in manum tuam ; tu 'vero a�e^lu mi�erationisnbsp;tuum�gra modum.

Idcirco fic dicic dominus : Conuerfus ad Hie-rufalcm in intimis vifccribus, �des mca �dificabi-tur in ca, dicit dominus exercituum : amp; r�gula cx-tendeturadHierufalcm.Adhucvkra clama,dices: Sicdicit dominus exercituum: Adhuc redunda-buntciuitatcsmc�pr�f�licitate, amp; confolabiturnbsp;dominus Sionem,amp; adhuc eligct Hierufalem.

Jn dtSlioneHehraica^qua rc^\AsLm �gnificat,amp;eiu� dem�orma e� cum I^auah, exgrimitur quidem He lite-ra,�d eadem inter legedum�no de�ituitur.Signi�cat au-tem gergediculum�ahrilei�u lineam illam,�ugra lagidumnbsp;�riem exten�m. Redundabunt ciuitates mc� pr�nbsp;(oc�icit�tc.Hacatque illac�� di�undent,gramagna honbsp;naru rerum gaci�que cogia, qua�uenturt gerinde ac� ha-hitationem audlam iri dicat.

Suftuli autem oculos mcos amp; vidi.Sc cccc quatuor cornua, dixiq; ad angelum qui mec� loque-batur,Quid funt h�c?amp; dixit ad me, Cornua funt qu� difpcrfcruntlehud�,lfraelem, amp; Hierufalem.

meminit. Pe�imeautemexcepti �int I�raelit^s d quatuof his re^is, qua lam diximus,'vt angelus ip�e�is etiamnbsp;bis tSlatur.vbiait,(\MX difperferunt Iehudam,Ifrae-lem amp; Hierufalem. Ebv^que^inquit^cornibus eos ex^'

Oftendit autem mihi dominus quatuorfahros lignarios,dixique,quid ifti fa�luri veni�tpRcfpon'nbsp;diCjdicens; Ifta funt cornua qu� difperfcrunt lchU'nbsp;aarn, itavcnullus attollere caputfuum aufusnbsp;vcncruntquciftiadterr�dum cos, ad deiiciendunanbsp;.� ft

Suftuliautem oculos mcos,viclique: amp; eccevir H^idam , in cuius manu funiculus menforius, di-

COMMENTARII KIMHI xique, Quo tu Yadis?qui refp�dit mihi, Vt dimc-tiar Hierufalcm, amp; videam quata fit latitudo eius,nbsp;amp; quanta eius longitude.

Pr�diciturinftauratio amp; f�licitas vrbis Hicrofolyniitan�,pcr qus� intclligi debet Hierufalem fpiritualis : cuius neque latitudo, ncq; Ion'nbsp;gitudo certa futura erat,quia careret m�ris.Vrbes enim fine m�ris f�'nbsp;ie diffundere poffiint,quantum necefsitas poftulabit. Carebit ill^ q�'nbsp;deramurismatcrialibusjfedhabcbit murosmulto fortiorcs,ncmp�nbsp;opem diuinam.

aliud iam vi�genus�tmgto hinc initio progtt^^' tur : ^uod ad Me�ia tempora non inept� re�erri poteri^gt;nbsp;aqu�aciUaquaEzechieli vifenda propo�ta tumtetn^^nbsp;ris�uerunt^fjuum angelus lon^tudinem latitudin�m(pnbsp;hisHiero�lymitan^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funiculus menfori*^^'

qualem 'vulgo metiendis rebus adhihere�lent.Fuita�^^ hic alius qutf^iam, non idem lUe angelus 3 (jui prophcl'^^nbsp;alloquehatur.

Ecceautetn angelus,quimecum loquebati�^� egreflus eft, amp; alius angelus ei obuiam egredie^^^nbsp;tutjdixitq; ad eum: Curre, amp; loqueread iuucnei^nbsp;iftura, dicens : Vicatim habitabitur Hierofoly^^�nbsp;pr� hominum amp; iumentoru,quiineaerunt,mi*�'nbsp;titudine.Ego quoque ero ei,dicit dominus,nbsp;igneuscirc�quaquc,er�que gloria in medionbsp;Ip�e quidem nequaquamJuis 'verbis h^c ad eumnbsp;quandoquidem aliumprius cum eodem colloquia m�^^'nbsp;tem iam inde ab initio viderit.Iubeter^o conceptisinnbsp;�ormam verbis eum alloqui�ore nimirum,vt quanuit iigt;'^nbsp;pridem angelum certa quadam me�ura tum longitudint^^nbsp;tum latitudine vrbis Hiero�lymitana de�ribentemnbsp;xeriti ea tarnen vicatim habitetur, nec v�is includit^^f^^nbsp;j^cenii^�

po�it, ie que ac ignem nemo attingit, quin eiufdem attadlu ladatur. Eroqucgloria in medio eius. Qlorii^nominenbsp;ptbpdio fe Ulis futurum intelligit,vtin EfaU vatidnio.

Heus,heus, fugitc de terra Aquilonis,dicit do-niinus,quia ad quatuor ventos c�li di fi eci vos,di-citdominus. SeruareoSion,qu�habitas apudfi-Ham Babylonis.QjJoniam fic dixit dominus exer-cituum, propter gloriam mi�t me ad genres, qu� Vos fpoliat. Quienim vos tagit, pupilia oculi eiusnbsp;tangit.Ecceenimegoagitomanum meam fupernbsp;foSjpatebuntq; pr�d�his quos feruituteprefler�t,nbsp;fcietifquequ�d dominus cxercituum memiferit.

Affligctur vehementer, id quodlud�is in dircptionc vrbis fu� accidie. Vide lofcphum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de bello luda�co.

Patebunt pr�dx Tyranni, qui prius affligebant ccclefiam, poftca ad fidem conuerfi cuadent ferui cecicfi�.

Euocandi modus his 'verbis exprimitur Heus, hcusddemque ad maiore em^hafim iteratb dicitur^queui-admodum amp; eo loco vbi feruare, inquit^ o Sion.nbsp;poHea fugam � terra Babylonis capejjendam fuadeat,nbsp;id ad eospertinet,qui reliqui adhuc apud Babylonemnbsp;�rant, nec interprimospatriam repetierant, quo deince^^nbsp;fedlinate� Hiero�lymam reciperent, ade'mque domini-camin^aurarent, 'vtpote cuius iam in^iaurand^ tetn^^nbsp;opportunu aduenerat. Qjiia ad quatuor ventos coeB*nbsp;Q^d de capejjendafuga iamproximo � me didlu e�nbsp;alio, inquit,fpe�lat, qudm ad eos qui Babylone captiuinbsp;du0li�uerut,quemadmodum ip�ait.c[\i^ habitasnbsp;filiam Babylonis, Nam quod ad reliquos Ifia�litdSnbsp;net, multo Uli quidem remotiores�nt, quippe quos innbsp;liii di�e�los egerim, baud multo minori interuallo ��t�'nbsp;uicemdifidtes,qudmc]n3imQr c�liventi^ye mutito[^'nbsp;parantur-.quibus 'verbis quatuor mundiplagas, q(0tnlon'^nbsp;gi�ime aliam ah alia di�un�las intelligit,orientemnbsp;ab occidente, amp; ��ptentrione meridiem. Eodemqff^�^^nbsp;modo J�aelit^ealq ab aliis inter exilium di^l:abant,q^d?^nbsp;adhuc nequaquam opportunum redeundi tempus adu(^^'nbsp;rat: ludteis tarnen in exilium abdu�lis matura iamnbsp;erant,ad reditum cape�endum.ideoque ��.�\i3XQ,inqtsi^gt;nbsp;Sion:�amilia'videlicet ludaicanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Beniamitica, Sion�^

incola. Adaioresporro no^r�quorum lubenter meminq� debemus)�btilius paulo quatuor 'ventorum mj/^lu'nm

ter^retationem indagarunt, aiuntq-, perindefieri non pojj�f vt fine Ifia�liticopopulofiids wres orbis retineat atq; im-fofiibile efil vt fine quatuor ventisfiubfiflat vniuer�im.nbsp;Poft gloriam mifit me.Pofigloriam, inqua, illami quanbsp;'VOS ma��os animi ejfie,certdmquefiduciam cocfier^ iubet^nbsp;pro eo acinfiiperiori 'vaticinio prtiedi��umfiuerat^fiore 'vtnbsp;undiqi cingeretur, vbi aiebat : Er�q^ gloria in medio eius.nbsp;Deinde n'MCit mcd^quit^adgetesqu^cvosfioliant. Nonnbsp;enimfiatis efi Deo Opt.Max. malisbuiufinodi,qua vobisnbsp;inter exilinm obtigere, beneficia rependere,nifi quot;vindi^amnbsp;etiamfiumat de aduerfiiriis,qui 'vos njefiris bonis exuerunt.nbsp;Qui cnini vos tangitj pupillam oculi cius tagit.p��nbsp;pilla nomine,viri ilia ima^ncula fi�^ificatur,qua in oculonbsp;eernitur. Non impun�fieret, qui 'vos aliquo malo mulPla-uerit, baud aliter cum eo agetur, atque cum bomine eo aginbsp;filet,qui uirgunculam oculifiti tetigit: fiacile enim eandemnbsp;eruerit,fi duriuficul� cotre��arit. Pari enimuero ratione fiuonbsp;fibi iumento malum accerfi�t,qui 'vobis animo nocendima-nus iniecerit. Eruntque pr�d� his quos feruitutenbsp;pr efler u nt. Intelligit aliquandofiuturum, 'vt Ifira�litarumnbsp;prada patedt eadem illagentes, quibus olimfieruam operanbsp;nauabant, interim dum in exilio captiui tenerentur. Scic-tifque, quum prafinitum buiufice propbetia tempus adue-nerit, nemp�fiub tempora Me�ia, quod dominus mi-ferit ine.

lubila amp; gaude filia Sion. En enim ipfe venio, amp; in ce.habitabojdicit dominus.Adiungentur dc-niquc genres muk�ad dominum in dieillajCrunt-quemihi populus. In medio autemtui habirabo,nbsp;fciefque dominum exercituum me ad te mififle.Ecnbsp;f hxre-

GOMMEN TA RII KIMHI h�rcditatepofsidebit dominus lehudam taquamnbsp;partem fuam , in terra fanda, amp; rurfus cliget F�ic-rufalem.Conticefce omnis caro � confpc�u domi-ni,quoniam de domicilio fan�titatis fu� excita-tus eft.

Siletc �bla(phemiis,quicrtis adhuc carnales. AJioqui futurum cft, vt de vobis p�na fumatur. Surgere cnim dominus dicitur, amp; quafi �nbsp;fomno cuigi�arc,quando confurgitinvindi�am.

lubila amp; gaude. Hxc omnia de Chrifto ctiam fccund�m Hebratos intclliguntur.

Par erit amp; rat�on� conj�num,'vt h^c omnia ad ea 'vjijj �verba � domicilio fa n �ti tari s f�x^ad Me�i^e eemporanbsp;re�erantar: prt^�ertim c^Hnm dicat, adiungentur den iq;nbsp;genres inulc�: zn'dewj conticefeeomnis caro. Nonnbsp;enim ha��emis quod viderimus, mihi vidcre tale quidnbsp;ade inPlaurata contigit.rcliqua�nt in hacJentetintnbsp;ad adem quam iam inflauratam diximus, eorum quidtinnbsp;�vii �^i�catio pertmet,vt^ote de lehof�anbsp;belenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Adiungendi vocabulomultitudinis copia,amp;

�equens hominum confluxits defignatur. ^lioqui quod ad�en�m �verbotumattinet,�atis ex�e confi�t. H�redknbsp;tare pofsidebit dominus '[Q\t\id.3.m.�miliam,inquit}nbsp;luda, qua alias hareditario iure dominiportio appellatur,nbsp;turn temporis ita�bipropriam Deus �pt.Afax.'vendicd-biti'vtin hareditatis loco�utura�t in terra fan da,zd f/,nbsp;�vtexiliodefunfia,cedatin peculium eiufdem inea ip�anbsp;terra, qua�nfli�imo illius nomini dicata dicitur.._NtqtiOnbsp;hacquidem�ententia ref^ondet ei quod alias Deut.j2.di-citur:Qg^niam pars domini populus eius,^Iacob �unicu-lus hareditatis eius. luda �verbpoti�imum memimt,vtpo-teprincipis in �vniuer� regno I�aelitico : tribufque ilia Iu~nbsp;ddica

Oftendit autem mihi lehofuam faccrdoteni ma gnum, ftantem coram angelo domini, ftabatqucnbsp;aduerfarius ad dextcra eius, vt ei aduerfarctur. Dixit ergo dominus ad aduerftirium , Increpet te do-�BinuSj� Satan,increpet, inquam,te dominus,quinbsp;clegit Hierufalem. An non iftctanquam torris eftnbsp;exigneerutus?

Satan ftat � dextris, non � finiftris,quia vera crat accufatio,c� quod amp; ipfc cum caetcris alienigenam acccpiflct vxorem, vcl quod dextrisnbsp;i�mpcr,amp; virtutibus contraire foleat,vel quod negligentia culpam G-bicontraxeratjdum filios fuos alienigenis vxoribus copulatos minimenbsp;rcprehcnderet.

Metaphor�cus Sanaha�at, aliojque ei admn�losfocios de�ribit,qui aduer�riosJe I�aelitis opponebant, operinbsp;fnoram adferentes in cau�ctfueriint, qubd intermitteretur.nbsp;Qhaldteu^ paraphrafles hlt;ec ita reddidit,amp;peccatun eiusnbsp;dexteraadflabatjOJtei aduerjaretur. Dixit ergo dominus.domini�i nomine hoc loco in-�gnitur, ^uemadmodum alias idem etiam�t, ubi de Ge-deone agitur, amp; ahis itidem nonnullis locis. Increpct te

ris inflar, quem acceri�tm^flamm^c �ihdticere 'vulgus minumJolety 'vt nepror�s in i^em abeat. Nechuicmul-'nbsp;tnm a,b�mUi ratione cum eo que iam diximuSy a^tur: ere-pto 'videlicet exilij incendio, quo tandem aliquando 'vrbenbsp;Hierojolymitana repetitay dominicam ibi cedem rejarciat.

'vna cum Sedechia Achabo,�tmmis illis quidem contti-meliisarege Babylonico per ludtbrium exceptis, quibtti tarnen i^e abfumptiSyfuper�es hiceuaflty 'vtin ea homi'nbsp;lia habetur.Ionathan in hunc�n�m 'vertit:An non hice^nbsp;titio ex incendio jeruatus f g^c.

lehofua autemindutus erac veftimentis fordi-dis : ftabatque coram angelo. Et rcfpondens, dixit ad eos qui ftabant coram fe, diccns : A uferte ab eonbsp;veftesfordidas:ad eum vero dixit: En tranftuli�t^nbsp;iniquitatem tuam:amp; indui tc veftibus immutatis.nbsp;T�dixi: Ponant tiarain m�damfupercaputeius-�nbsp;amp; impofuerunttiaram mundam capitieius,vcfti*nbsp;bufq; eum induerunt:ftabatquc angelus domini.

Sordid� veftes dicuntur, vel ob peccatum illicitum, vcl ob pcccata ali�na,vcl ob fquallorem captiuitatis.

Ablatio veftium,reniifsionem culp� fignificat,acfidicat;Curaui tc ornandum virtutibus,amp; variis animi dotibus. Merccdem deinde poI-licetur,primo temporalem,ac poftc� �ternam, Si, amp;c.

Sen�imeorumquiede fordidis veftiinentis hoc loco dicuntUTyparabolicas adip�us�lios re�erunt : quiperegti'nbsp;nas vxores d�ogenere ali�nas duxerant : quam inter-pretationem �quot; lonathan�quutus eA: Habebdtque Io�lt;*nbsp;�liosy'vxores duxerant non

e/? maiorum noFlrorum inter^retatio (quorum memo-ru�ius interim hie honos hahetor.) Aiunt enim h^c idea

quot;oerhuidiiexprimitur. leliofuaaute indutus crac ve-ftimentis fordidis. quot;yndeenimaliasleho�iiemortsejj�t firdid� 'vefliri,quam ex eo^^filios illegitimis nuptUSiVXonbsp;tihufque peregrinis co^ulatos haudquaquam cohihuerit^nbsp;^d quod Efdra lo.fcriptis proditur^ Et deprahen� �unt denbsp;filiis�icerdotum 3 qui fibi collccauerant'vxores exteras denbsp;filiis leho�u^�lt^lo�deCif^ de�atribus eius. Et refpon-dens, dixit. ^Uoquitur prior Ule angelus ^quem iam di-^imus^alioSi qui ftabant coram fe: vtpote�perior^ amp;nbsp;qui reliquos ablegandipotedlatem haberet. �diniflrorum

GOMMEN TA RII KIMHI redimitur. yeftibufqueeum inducriint. imoiam du-dum, n�hil (j^u�cquaml�ggerente 'ZAchaxia, progheta: ve-flihupj^ue eum induerant : ita enim�i^erius dicehatur :nbsp;induite vcftibus immutatis. Qj^le quid Exodinbsp;occurrit/vbi ait: Scaturiere 'V�rmes,amp;gutruit, gutredinenbsp;tarneniamprius oborta.Qj�cquidenim 'vermesproducit,nbsp;putredine prius refoluitur^quam 'vermes�caturiant. Simdinbsp;modo amp; apud Efdiam 6dicitur: Ecce tu iratus es y amp;nbsp;nos peccauimuSy�x qua�tnt id genus loca alia. Hab �cquenbsp;angelus domini..^�^�/�^ i�e quide d Deo Opt.M�^^'nbsp;emijjus, nonprius� ab ip�us ocuUs a^^echique�ubdux^'nbsp;�e videbatur�quo ad repra�ntationefaltem propheticAtfi')nbsp;quam tiara munda capiti iam eiu�dem �mmi �ccidot�^nbsp;impo�tafui�et.

Ec conteftatus eft dominus lehofuam,dices: dixit dominus exercitu um ; Si in viis meis arnb^i'nbsp;hueris,amp; fiobferuationem meam obferuauehS^^nbsp;quoquedoraum meam iudicabis : amp; pr�tere�c�'nbsp;ftodies atria mea, tibiqueinter iftos ftantes tran�'nbsp;tusdabo.

Tefiem eum buic rei adhibety^t Ado�s Deuter.4-^^' lum,inquitiamp; terram contra vos in teEles voco.Itidemnbsp;ludas Gene�nbsp;nbsp;nbsp;eadem verbi�gni�catione vtitur,

ait: Sancle obtefiatus e� nos vir iIle. D o m u ra ra ea m 1 dicabis. Keliqui enim�cerdotesad eum modum in reb�^nbsp;adminiflrandis�egerere debebant, quem ip�e�mmusnt-'nbsp;pe�cerdos, ii�dempra�criberet.Pen^os [\Antes,angtlo^nbsp;intelligit,quiperpetubperhlant, gj�flabiles�nt: td e�d^nbsp;quoque eodem in loco cum Ulis�uturus es : id quod ad nmnbsp;mum re�erri debet^vbi � corpore euolauerit.

Audi qu�fo Iehofua,facerdos magne,tu amp; pro-ximitui,qui antetefedent,quomara virifunt, qui ^liquidportendunt. En enim ego adduco feruumnbsp;iiieum,germen.En cnim lapis quern pofui antele-^^ofuam , fuper lapidcm vnuni, feptem funt oculi.nbsp;En ego c�lo quod in eo c�latum eft, ait dominusnbsp;exetcituum, amp;auferam iniquitatem terr�huiusnbsp;Vno die. In die ilia, dicit dominus exercituum,nbsp;quifque proximum fuura fubter vitem , amp; fubternbsp;ficum vocabit.

Digni cnimucro funt, in quorum confpcdu prodigia fiant, amp; quitus rcuclationcs apcriantur de aductu Chrifti: apti amp; idonci qui eum �onuncicnt.

Sculpam.lpfa verbi vis amp; fignificatiopafsionem Chrifti innuit,cu-ius manus,pedes amp; Iatus,Deo permitcente,perfodiebantur.

hic p r o xim os nocat ^�int hi (jitidem rcliquijd-cerdotes. vir 1 funt qui aliquid portendunt: nepe eiu� modi qui ita,�gerere debent, vt di^ni njideantur, quorumnbsp;opera res portento�e, aliorum hominum cap turn �pe~nbsp;Untes adipo�int.Maioresporro nof�ri (quorum mambusnbsp;fauFla�intnbsp;nbsp;nbsp;pacata omnia) ddigentius paulb inuefliga-

�tunt'.ecquid tandem hoc hominum foret, amp; quales hi 'vtri fuerint,perquos porte ta huiu�iodifa�la fint. Tales enim-uerofuereHananias, �dfidel,nbsp;nbsp;nbsp;A':^arias. En ego ad

duco feruum meum, germen : nempe Zorobabelem. �^dducendi autem 'vocabulo infuturo, etiam de eo 'vtitur,nbsp;qui iam aduenerat,nimirum ^t oflendat, maiorem adhucnbsp;ciufdem fi^lendori atque magnificentix cumulum acceffu-rum ,foreque vt non aliter reflore�ere incipiat eius gloria,nbsp;atque

GOMMEN TA RII KIM HI atquegermen aliquod c terra pullulare�leat, quodp�til�^'nbsp;tim�bi maiorcs ^ires in dies acquirit: quemadmodn id^^nbsp;hicprophetainhisquafiipiHnturi cap.�'.ait: Ecce'vtr,lt;:gt;^'nbsp;ins nomengermen^�ah �egerminahit �^adificahitnbsp;plum domini. Eodempertinetillud Haggai,cap-^nbsp;Aj�umam te,o Zorobabel: amp; qu^�e(j^uuntur,ita 'Vtnbsp;bisexplicata�tnt. Sunt quinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad principemidi^�^

ter magnum Me�iam r�f�rant, in huncferefen�um : t-T magnum quidem �t hoc beneficium, quod inpra�ntidff^�^nbsp;�vobis impertior, multo tarnen adhuc maioris vobisnbsp;futurus�m, quo teporeferuum meumgermen.i.Me�t'^^nbsp;adduxero. lonathan difiertis 'nerbis feruum meu �'lef^�^^nbsp;'vertit.En enim lapis quem po��i.Lapidunominef^',nbsp;pendiculum �gnificat,quo adificij firu�luradiri^''^^^^nbsp;�let�.autlapidet�umintelUgit, quempriorem aliisnbsp;tio operis po�turi erat,d Zorobabelepra�nte leho�i^^f^nbsp;nendum,vt ei re�ondeat,quod in�a ca.^.dicitur:nbsp;cetlapidemprimarium. Superlapidem vnumnbsp;funt oculi. Singulis nimirum �nguli�eptem oculi-d^^^^nbsp;git autem his uerbis excubiasplurimas, �jpra�dianbsp;Qpt.Max.aduer�riis illiu�nodi obieSla m,quibusnbsp;mofuerat opus illorum interpellare. Suntque iidemnbsp;ptem oculi, quorum infidfit mentio. Septenarius 'vero �nbsp;merus aAimationis potius, multitudini�que �gnfi^^^�nbsp;locoponitur, quam 'vtdefinite�ptem exprim�t,nbsp;Leuitici a�'. Septem pro ratione peccatorum. Itidemnbsp;uerbiorum z^.Septies caditiu�ius,amp;re�urgit.P^ qu^�gt;^^^nbsp;id genus alia. Qj^nquam feptem hoc loco pater idem �nbsp;dominus meus (honorandte mihi memoria} di�rtis 'ocrfnbsp;pro numero feptenario interpretetur,pro lehofi�a nimi'f^^�nbsp;Efdr^gt;

^fdra,Zorolgt;ahele ^Nehemia,ac trihas prophetis, nem-Haggieo^Zacharia Malacbia.Ionathan vertit^Se-ftem oculi connemunt: illi.En c^o c�lo quod in eo c�-^atum eft.Perz�d� ac�lapis ille rantifjgt;er3 dumflru�lura ^^pediehatur) tantum non vinculis cj^uibufdam irretituStnbsp;tandem educeretur (edificio�fpponendus. Qj^drabitnbsp;amp; i�a intcrpretatio ,� ad eum modum fin�ts re�eratur,nbsp;jno dicitur Exodi z8. Et�ulpes in ea c^laturas, ut�olentnbsp;fi^illa caelari.Qjpdmquepoliti lapidis a�vSlio tum demumnbsp;^^nibus�iis numeris ab�luta dici�leat : ubipiElurlt;�,flo-acpoma �culptoris arte induEla�uerint, idcirco metaphor am buiu�nodi adbibuit, (jua�b�cin modum dicerct:nbsp;^juidem ^edificium boc vobis undiq^ue per�e^lum ab�olu-^^niquereddam. Etauferam.deeotemporeinte�igide-^^i'iquo illud �biZorobabelem per�ua��imum babere iu�nbsp;fi^ant�ore ut�ttepotentice di^nitatiqueplurimum acce-^^ret-.qiiemadmodum Haggaus cap. z.ait: Zj�umam te^finbsp;�^orobabel, amp;c. Et Zacharias : Ecce ego adduco�ruumnbsp;^^um^ermen. Eodem uero temporepacata res I�aelita-^^^�uturi^e�unt, in�aurata iam ade�cunda. Zndenbsp;nbsp;il-

^�^ySAw�wfz/r.-Q^ifqiieproximum fuum vocabit. ^�^terumperid quod iniquitatcm terr� appellauit�or-^��e�mplicem ac literalem�ut uocant) uerborum�n�mnbsp;^^tellexit:aut(� cui ma^is bocplacet)pcsnam atque�ppH-iniquitatis nomine immi�um exprimere uoluit^aquenbsp;�^^Qene�aS ij. dicitur: Nondum compl�ta efiiniquitasnbsp;�dniorrheorum.id eEl,poena iniquitatis :qua� � medio pror-omnem aducr�am �ortunam tum temporis��blaturumnbsp;�dicat,amp; quicquidpraterea molefham ip�s ad�errepo�nbsp;�^iomniadeniquepro^^craamp; tranqui�a�utura.voc�bi-

t is quifque; � wa^dJcilicet remm omnium hondruWi pdcijque copid,qud per�uemini.

Rcucrfus cft autcra angelus, quimecum loquc-batur, amp;excitauitme,vtfoletquis defomnofuo excitan:dixitqjaci me: Qiiid tu vides? Ego autemnbsp;dixi : Vidi, amp; en candelabrum totum aurcum, innbsp;fummitatefua habens difcumrot�dum.-fept�m^�inbsp;iucern� eius erant ad ilIud.Septena transfuforia lu'nbsp;cernis qu� crantin fummitateipfius.Du� quoqncnbsp;ole�iuxcaipfum,altci'um � dextra difci, alterumnbsp;l�iiaeius.

Pr�diciturpcrfe�io 8e abfolutio tcmpli,amp; illuftratio c�ufdcni-Angelus loquens in propheta, fenfus cft � Dco illuminatus. Candelabrum Chriftus. Aurum humanitas Chrifti. Illuftratur K*�nbsp;plum candclabro,illuftrat Chriftus ccclefiam. Septem lucernae/fp'^�*nbsp;gratis fpiritus fandi. Dus oliu�jcx 8c euangelium. Mons vcl diai�*�'nbsp;lus cft,vcl Antichriftus,qui fruftr� Dco fe opponet.

Qj^m de dliii hd�lenus r�bus dgeretur.tj^ua ger'vifi�^ reprcef�ntdbdntur,Sufluli,�nquit^oculos meos^qudfi i^��'nbsp;bimet duthorvidendifueru. Ceeterumddilludquod bocnbsp;loco contuendum progonitur, db dngelo excicdtur. Senfa^nbsp;itd� hdbet.Ille quidem me excitduit,^ ego non dlit^^^�'nbsp;dem excitdnte exgerre��us �m,dtque 'virquif^idmfigt;^^^nbsp;fi�tusexcitdri�ledt. Ego autem dixi. Zdchdri^blt;�lt;^nbsp;�verbd e�e inte�iguntur, tdme��ribenda quidem rdtio a-lidmformdmi nempe tertice ger�na ��erre videdtur-Legiturenimc^o autem dixi:Sept�mq;Iucerna�Cinsnbsp;erant ad illu d.wozz dliterdcin eo cdndeldbro,cuius innbsp;mentio

cau� adhiheturj 'vtpote qui contraria �bi inuicem conne-�lat. Septem aut em reuolutiones contrari�e �bi inuicem in-te�iguntur.Totidem etianumero�tntplancta: � quibus or bii bic 'vniuer�i, contrariis etia partibus con�ans iguber-naturjateraitidem�xj^ tres in reSlumprotraSla dime-�ones eidem orbi attribuuntutiquibus �ptimo loco acceditnbsp;laterum eorundem dominus acprafe�lus: atque ispunSlu-

Schlomo�cuius memoriam lubeterhic v�rpo) �ptena �n-guhs�uij�einterpretatur. Du� quoque ole�. Quin amp; oleaSjinquit, duas vidi�pra idem illud candelabrum, autnbsp;(quod tantundem efl�pralenticulam.

Tum re(pondi amp; dixi ad angel� loquetem mc-C�, in hanc fententia; Mi domine, qui iftP refpon-dit angelus loquens mccum,amp; dixit ad me:Num nofti qui fint iftiJSc dixi,Non,domine mi.Refpo-d'itquc amp; dixit ad mc, dicens : Hoc negotium do-inini eftadZorobabelera,nepe hoc.No per exer-

COMMENTARII KIMHI citum,neque per vim,fed per fpiritum meum,dicitnbsp;dominus exercitui�. QjJis tu mous magn� coramnbsp;Zorobabele?ad camp um planum redigeris: prof�r�e autem lapidera capitis eius, eruntqueplaufusnbsp;acgratulationes ei.

Multipliccm Dei Opt.Mar.prouidcntia intelligit, cui amp; huiusm�* tcrialis rempli �dificatio magis qu�m fiumanis viribus innititur,nbsp;lia omnia parent,quantumuis magna ac robufta. Septem oculi curamnbsp;^ximiam amp; follieitudincm fignificant, quam Chriftus ccclefia: regen:nbsp;d�adhibet.

Succlamatio ilia amp; applaufus populi praedicitur, quo canebatnr? Hofitina. fiho Dauid,amp;c.

Qi^madmodum in candelabra remfe habuijj� maduertifli vtfka �bi 'vi conflaret^nemine pror�isnbsp;hibito, cjH� -vel iHcernas componeret, 'veloleum ii�lef^^^'nbsp;�underetyitanbsp;nbsp;nbsp;^dis huiu�cefiruSlura�ne viribus bd^^'

nis Dei Opt.Afax.poteria ab�luetur^ab illiusprope�^ luntate tocapedebit. Idem verb deinceps�^llatimnbsp;que expre�iori vi�ndu illi proponir,�ub hac verba. jnbsp;tu mons raagne? rel^e�lummirum Sanaballatij^^^lnbsp;genus haminum^ qui ei��oeios in inimicitiis exercUi^nbsp;iunxerant. Etiam� vel montemdnquitdn^temnbsp;dineiequarevideariSi ad carapum planum redig^*^^^�nbsp;inllar ^equoris�uturus esprte Zorobabele,nec operis bdigt;^nbsp;impediendi molem�liinere valebis-prolzrct autena 1^'nbsp;pidem capitisc�Ms.Q^madmodumz^.nouime�i^I^^nbsp;die prima operis initia iaild �snt, primarius ab eonbsp;�tus e�, iia amp; finis ab eodem toti flruHura imponet^^^'nbsp;eruntqucplaufus amp; gratulationcs ei.fiauflisenit�^^''nbsp;clamationibus, Dtoque omine excipiebatur Zorobabt gt;nbsp;quumprimarium ilium lapidem adificioprimus�tpp^^�^^'nbsp;ret,

phatic�s adie�la, maiore vim adferf,vt a^nd EJaiam E'go creo pacem,pacem,inquam,his (jui j^rocul�nt.

Fa�lumque cft verbum domini ad me, dicens: Manus Zorobabelis fundarunc domum ift3m,manbsp;nufquc eius earn perficient, amp; fcies quod dominusnbsp;cxercituum mi�t me ad vos.Etcnim qui parua initia contcmpferantjgaudcbunt: videb�tq;perpen-diculum in manu Zorobabelis. hi funt feptemnbsp;oculi domini qui peruagantur totam tcrram.

ua initia coritempferant. Q^m enim ffrimiim opusil-iud tedificiumque ag^ederentur, aduerfarij ip�rum cona-tibus moram iniecerunt ,fuitque dies ille parum Utus, nec ita magno inpretio apud eos habitus in reliquu omne tempus quo opus mtermittebatur. Caterum in pr^efentiarumnbsp;'^bi Zorobabelem manu�aperpendiculu compleS�entem.nbsp;'^idebunt,Utitia apud eos omniaperPirepent. Lapisporrbnbsp;J^�﫫e�yz/Zej^�zpcrpendiculum hic dicitur, isefi,ad

lapi�em diceret, per^endiculum enirn phrunt^a^ �anno velplumho confi�t,nbsp;nbsp;nbsp;lapida nomine appe�^^^^^

aqti� ac Deuteronom�j zy.vbi ait : Ne�nt tibi in tuo la�t 0* lap�.id ejl,diuerj� men^r^e.hi funt fept^^nbsp;ocu11. Interpretatur idc^uod�iperius dixerat, vni l^P^nbsp;�ptemfuijjeociiloi. OculidnqtiitM�ntDei Opt.M^^'nbsp;qui pcruagantur totamterram. Eum laterenen^Tnbsp;�nt I�aelitarum ho fies : ipfe vindex corwn futtitti^ 9 �nbsp;curabitque ne illt amplifis in eos poteflatem liberamnbsp;cerepo�int.

Refpondiautem amp; dixiadeutn:Q^id luntdu� ift�ole�, ad dextram c�delabri amp;nbsp;uara eius? Rcfpodifecundo amp;c dixiad eum.nbsp;fibi volunt duo ifti coni olearum, qui funt a3nbsp;roftrorum aureorum exoncratium �fe aiirUi�^'nbsp;dixit ad me: An non noftiquid ifta fibi veli��^gt;i-jnbsp;dixi:Non domme mi.Tum dixit: Ifti funtnbsp;olei:qui ftantiuxta dominatorem vniuerf�t^^��^� -Vtranqucpotcftatcm, amp; regiain Si faccrJotalcm,cccIcfi^P�^'^''*'nbsp;uend� inferuituraai oftcndit.

Cognitum lam perfj^ecldmque habuerat quor�tm �eflaret candelabri pradifli repra�ntatio gt; ?nbsp;lucisgaudiitpieportendendi caufa monflrabatur.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

inde vim omnem at^ue �gni�cationem eiufdcm bri angelta ei interpretabatHr,haiid alidde quidem,nbsp;intelligeret, nequ�qti�^nbsp;armis aut humanis viribus�em ej�ponendam.Pnbsp;turdeinceps prop beta, ecquid�bi velint olea ilianbsp;totidem oleis adiunfla �ica, ac bina praterea auro .nbsp;�antes ampulla, quas ��periori vifi nequaqua e^f

�injerhisrecenjuerit 3 ex interrogatione tarnen per^eSlas ah eo fuijje coUigere licehit. \^d hacautem duo interro-gata^pauciinbsp;nbsp;nbsp;quafi fuh inuolucro re^^ondet angelusait-

fpue funt ano filij olei; necpue 'vero propheta clam ^rat^quid huiu�nodi ref^on��hi �voluent.fibi vonbsp;lunt duo ifti coni oleaium ? Prominehantexoleisillisnbsp;quot;^amunculi duo oleagini, q^ui medio duarum�Plularum lo~nbsp;f^o�materiam auripra��erentium) deducehantur^ddemq;nbsp;dlis continue adharehant. \:iZe��sh�c nomine medium �-gni�catur. J^t autemrem omnem intelligas 3 ita accipito.nbsp;^edio inter�ilulas loco extendehanturoleiC duee: e�flu-lis oleum in lenticulam de/li�ahat 3 � lenticula -vici�im innbsp;in�u�oriam,exin�u�)riisinlucernas ip�asmanahat. P_a-rnunculos autem i�os conorum �ue�icarum nomine3 aptanbsp;appo�ta �militudine expre�it : quippe qui non aliternbsp;haccis oleaginis�aterent3ac�ica�umentigranulis onera-ri�leant.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roftra hoc loco dicuntur�P^ehraic� Zan~

teroth) ^a�a ea quidem�nt 3fiPlulis amp; ampullis�milia. Jonathan�flulas auro roJlratas 'vertit. Et Qinkelus ea qu^enbsp;Exodi le.inhanc�ntetiam dicutur3 Inflarplacentae mel~nbsp;lita3pro lagano mede condito interpretatur.�x oncr�nt�s.nbsp;� fe aurum. oleumfiilicet3auripuritatem nitoremque re-ferens.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp; ^^hylon calix aureus in manu do~

mini3 Hierem.yi.dicituri'vinipuri amp; meri loco. I fti funt filij olei. Idcirco eos, nempe leho�am amp; Zorohahelem3nbsp;oleas, filios olei appellauit3 quia oleo illo egregionbsp;in�gn�quod 'vn��ionis propris dicitur) inunElifuerint3hicnbsp;in regemyillequot;vt�cerdotij munsrefungeretur. Q^i fiantnbsp;iuxta dominatorem vniuerfeterv�.^r^cHo �uifquelonbsp;cis diJj�o�ti ad oheundam ilhus uoluntatem.lonathan hu-iu�modi

iujmodi 'verhis i^la reddidit : Sunt hi duo magnatum�lij} qui domino vniuer�orbis a�ifbunt. Nee adhuc tarnen di-lucidepttis explicatum eSl, quid fibt velint olea ilU dut^�nbsp;aut cuiu�nam rei�gni�canda cau�a parabolicus adhibitusnbsp;�t binariui i�e ramulorum ^�^ularum numerus. Ole�inbsp;ergo Ulus duos metaphorice Zorobabelem^ leho�dmnbsp;intelltgi -voluiti operum ip�rum nomine,quorum iidem dHnbsp;primi authores �uerunt in extruenda ude dominica. Pj'nbsp;mulis uero ac�icis, qui exprudiSlis emanabant, Nebe-miam atq; E�dram,tempore Ulis quidempofleriores ,�git'nbsp;rate expre�it. Quorum quidem quatuorhominu opera�d-^um e�, vtlux tandem I�aelitis, alidque bona reflituldnbsp;�uerint.

Conuerfus autem fiiftuli oculos meos.-vidiquf� amp; cccevolumen volans,dixitquead me, Q^idnbsp;des tuPrelpondi,Volumen volans ego video,cuiu^nbsp;longitudo habet cubitos yiginti, latitudo auteP�nbsp;eius cubitos dcce.Et dixit ad me,H�c eft execratio,nbsp;qu�exitfuper facie totius terr�, Quiaomnisnbsp;furatur, ab eo quemadmodum ipfum eft, abfoltii'nbsp;tur:amp; quifquispeierat,abco quemadmodumip'nbsp;fum eftjabfoluitur. Eieci autem ip�m,dicit dominus exercituum, vt veniatad domum furis, amp;adnbsp;domumeius, qui per nomen meiim mcndacitefnbsp;iurat, commorabiturq^in domoeius; amp;conficietnbsp;eam,c�m lignaeius,tum lapides eius.

A l�tis atque f�licibus, ad triftiora commemoranda progreditur, vt quiequid ex bonorum rcuelationc arrogantiJE crciierat, ex triftiu�nbsp;coraminatjtonc dccrcfeac.

Duplex tranfmigratio dcfcribitur: prior decern tribuum,ad Afsy-rios.-poftcrior duarum,ad Babylonios.

tiofiCiCmietenda cau�ampr^ehuerefiurtum) mentiendi animo temer��ceptum luramcntum. Qj^nuis enimueronbsp;quo adfceleris atrocitatem,nequaquam h(ec duo inter�epanbsp;riafine, nec furtum temerario iuramento aquari debeat^,nbsp;prafio tarnen in foribtts ilico adefi ex eo oritur temer�nbsp;iurandicon�etudo. Cuius longitudohabet CLibitosnbsp;viginti, latitude autem eius cubitos decem. Qj^d

dnalogia,'volumen egredi 'videhatur. ^tc^ue hoc �dltid e^, quod ait confie C3.m execrationeni ^ac deinde, Eieci,nbsp;inquit,fuper facie cotius tcttx,nimirumlߑaeli-ticce'. cuius loco lonathan 'vertit: Hicc e�:macula qua ext'nbsp;tura efl. Sen�isporro huiu�ce libelli omnino cum eo 'volU'nbsp;mine cduenit,quod Ezechiel tum a�onte,tum d ter^o�d-ptum aliquddo 'vidit.Namnbsp;nbsp;nbsp;hic vtrinq-, literas exaratdi

habet: ah altera quidemparte mulflam tllam in�riptaW} qua furem quemcunc|iie,^w//Z^ nomine�urti reumnbsp;net: ah altera 'verb pcierantispoenam exprej�am. Simili'nbsp;tudinis autem nota, quam hic Hebrai �bi propriam h^'nbsp;Z�er.qucniadmodum ipfum cik,eodcmmodoaccipide'nbsp;bet, quo ilia qua Gene�cigt;s ^4. legitur: Tu�cut Phlt;^'nbsp;rao,amp; Pharao �cut tu.It idem amp; iP�e^.zz. Ego �cut tHgt;nbsp;amp; tu�cut ego.Sententia ita� habet,vtrinque�ilicet 'eO'nbsp;luminihincinde in�riptam �ui�e diram illam execratd'nbsp;nem,tam hac, quam iliac, amp; e contra, ^b�luendi voc^'nbsp;bulo (quod Hebra�c�NicEah dicitur,^^;quot;�ormapa�ini^tttnbsp;habet)�cci�m amp; perditum iri intelUgtt:quemadmodutgt;^nbsp;amp; Hieremias eodem verbo in eadem �gni�catione 'c�tt^nbsp;efl cap. ^Q. 'verutamen�ccidendo non�uccidam te.nbsp;uis enim haflenus 'vindi�lam bene longo tempore illisptO'nbsp;craflinarim : deinceps tarnen opportuno iam temporepet'nbsp;nam�dignam reportabunt.edquedecau�'volumen illn^nbsp;in medium prodierat.Huic 'verb prophet a libellus Hie qui'nbsp;dem conl^icuus apparet : non intelleflis tarnen qua intusnbsp;�cripta latebant, (quod in Ezechiele�aflum efl) donee abnbsp;angelo eorundem certior�aflus �ui�et. C�pit enim tuntnbsp;temporis imminui paulatim aboleri prophetici mune-ris 'vis cnergia: atque ex eo�aflum e�,'vtabflru�ofeStnbsp;mag�i

EgrefTus efl: autem angelns,qui loquebatur me-cum,dixitquead me: Atcollenunc ocnlos tuos,amp; Vide quid fit illud quod egreditur. Tudixi, Qjiidnbsp;eft? dixitque, Ephaeft quod egreditur.amp; addidit.nbsp;Hoc oculus corum invniucrfa terra. Eten mafianbsp;plumbeaferebatur,amp; h�c mulier vna fedes in medio ipfius Epbxj�c aitjH�c eft impietas,amp; abiecitnbsp;earn in Epbam. deinde abiecit mafi�m plumbeain

COMMENTARII KIMHI intitendamproponiti'vtpotenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pro�undo captiuitatis ba-

rathro ab�rpt(�,non itidem vtluda dcBeniamirii egredi-cndipote^^atem na�la�nf.O�enditporro Epham, qtiod e� men�ra quoddamgenus:nbsp;nbsp;nbsp;ex eo tmelli� 'voluit,pat

latum. Q^madrnodumenimpereos�etit, diu�celeri-bus 'vitii�quepetpetradis multum temporis ab�mp�erinri iam inde ab eo 'v�ue tempore, quo primum in regno�chi^nbsp;�na obtigit, donee in exilium tandem abducli erant, nuH^nbsp;pror�is inuento rege, qui adprobitatem ip�s alliceret ,ߑ^nbsp;�ngulisflagitio�am 'viuendi rationem con�edlantibiis,pit'nbsp;admodum,inquam, diuturna�uerathominum illorumitt^'nbsp;probitas, itanbsp;nbsp;nbsp;exilium diuturnum futurum e�. ^ttp^

hocillud e�,quod vulgo diei �let,par pari relatii: eod�iti^i men�ragenere inter remetiendum quemque vfumnbsp;quo alius erga eumprior vfus fuerat. Q^circa �quot;propquot;^'nbsp;t^e vi�nda proponitur Epha, qu^ menfuram quand^^ �'nbsp;gnificat. Ecaddidit, Hoc oculus coriirn in vniuef^^nbsp;terra. Pergitadbucin interpretatione�aangelus-.aitp^^nbsp;prophetic : Q^m tu bic Epbam vides,efiilla quide iHlt;-^^'nbsp;cij loco adhibita, vt o�endat haudquaquam latere eo�U^'nbsp;dem Opera,�d ejfe qui�xo lumine ea qua ab UlisgerutU'/'�nbsp;intueatur,idemque etiam vniuer�m orbem perluflret.Ct^^nbsp;quidem fententia fuperioratllacapite conueniunt)nbsp;vbi aiebat, Oculi domini peruagantur totam terran^-per ocu In m eorum hoc loco, lumen in eos de�xum inte^'nbsp;ligit,nempe DeiOpt. Max. Ec en nialTa plumbea fc'nbsp;rebatu r;wft/zo�ilicet eiufdem Epha loco. Eadem quufgt;'^nbsp;ex plumbo tota coflaretjexilq grauitate augendam innuit)nbsp;futurumque vt in imum�ruitutis barathrum quam ald�-^nbsp;�me

�medetrudcrentur. Malier vn�fed�sin medio ipfius Eph�. ecquid hocf�minie aliud e^:, cju�m decefn tribus^nbsp;'vtpote qUiC uni imperio ^arehantiCodemque male uiuendinbsp;tramiteutehantur.unde f�minam vnam eos appel-lauit, eadem fedebat in medio ipfius Eph�, qua�nbsp;dignis modis accepta : ut uere illud did po�it, par pari re-

Qjiuinque fuftuliflem oculos mcos,vidi,amp; ec-cedu�mulieres prodibant, ventufque eratin alis eai'um jCr�ntqueeisal�jqucraadmodum funtal�nbsp;ciconiarum, qu�Epbara in altuminter c�lum amp;nbsp;terrain fuftulcrunt.Dixi ergo ad angelum mccuninbsp;loqucntem^Quoferuntift� Epham ? dixitqucadnbsp;me, Vtextruant eidomiim in terra Sennaar: vbinbsp;pr�parabitur ei,amp; collocabitur ibi fuper bafi fua.

In alis earundem fpiritus,potcftas eft diaboli,cui propter grauifsi-tna pcccata,lat�quc patcntia(in morctn ciconi� aut milui alarum)tra-dit� funt in captiuitatem abduccndac.

t�arum ludam Beniamin Bahylonem abdtiCroi inter-fretahimur.amp; ^uanuis eo quidem tempore quo vi�ndum hociUi proponebatur, ab exilio iam dudum reduces pradi-clx dua ilU tribus fuijj�nt 3 'vi�um tarnen hoe illi aliorumnbsp;caufd repr^e�ntatur3 qui nondum relicla Babylone negH-gentius � in repetenda Htero�lyma gerebant: idqy adeonbsp;poft CGcptam iam templi dominici inflaurationem ; t^idi�nbsp;inquit3duasiflasf�minas in exilium migrantes. ventuflt;l;nbsp;crat in alis carum. qua�cito quidem adhibita��'nbsp;natione Babylonem ahdufias t/zcere�f.Erantque eis als^,nbsp;queniadmodiim funtal� ciconiarum: zd eft3 oblo^'nbsp;g^!e3lat(eq^;3quales habet ciconix.opyx fuftuler�t Ephaߒnbsp;in akum. A/ezreo�ublimem eandem alis�is ge�abant,''^^nbsp;ex eo certiores ip�s redderent3 non immerito exilium i�lf^nbsp;a Deo Opt.�fax.immi�um�ui�e,�d lt;xqui�imamnbsp;�ram men�r^e redditam, ob admi�a�elera morumqj irgt;^'nbsp;probitatem.Quodporro loci qui e�inzer c�lum amp;nbsp;r am meminerit3id ad ^olatum pertinet. Con�at enimnbsp;lantern medio inter terram ccelumque loco�b�rmamen^^nbsp;�erri: nempe vt ex eo o�endaty longe aliam e�e i�arum3nbsp;prioris illius�amina conditionem: quippe cui maj�ampb^'nbsp;beam in os iniecerat, quograutori mole inter exdiu obm^'nbsp;retur. Caterum quad ad i�as iam attinet3 nihil hie exprgt;''nbsp;mit3quod ad terram u�ue eas pr�cipites agat 3�d in air^nbsp;potius pen�les de�cribit-.'v�ue dum elap�s�ptuagintadn-nis3opportunum redeudi tempus adueniret. Q^d itidernnbsp;JudamacBeniamin�ub duarum�ccminarum�ecie3 reb'nbsp;quasautem dece �b'vnius e�igie repra�ntatas 'viderit,nbsp;id eopertinet, quiapeculiaris qu�damnbsp;nbsp;nbsp;d reliquis omni

Qui Beniamitica tribus coniun^ius multo qu�mct^ter^, a�harehat,quum a^ros untum non eofdem^ac communemnbsp;h^ereditatcm hah�rent,vnde amp; exilium commune 'vtrii^;nbsp;familiafuerat,acfgt;roinde duarum f�minarumnbsp;nit.ijuancjuam ingeniofis (juidam ^iT amp; ma^a authori-tatis Kabbi Adofs �/daimonites {cuius memoriam fau

uitate:^difcate,inquit,domos,amp; inhabitate.y\yi pr�-parabiturei amp; ccAdQC.2do\znv.habitationifciliceteorun-dem locus illepradHus accommodabitur : id eP�, ades ibi firmas amp; domicilia�bi extruent,acfixis eodem in loco�-dibusimmorabuntur. Super bafi fua. Qua�apparatumnbsp;dlum in extruendis adibus, vitibu�ue�rendis ,pigritiem

patrio repetenda de�derio tenebanturt ne tum (jutdem, quum aedis�tcra in�aurationi manus iam admottX fue�At-

Conucrfus fuftuli oculos meos, amp; vidi, amp; eccc quatuor quadrig� cxibant,inter duos montes,nbsp;montes �rei erant. In quadriga prima erant equinbsp;driga equi albi : amp; in quarta quadriga equi macu-lis variegatijfortes. P^elpondi autem amp; dixi adaO'nbsp;gclumquimecumloquebatur, Q^ifuntifti, nilnbsp;domine?

Montes xnci prouidentiam diuinam innuunt, amp; orJincm,quio�*� fallit,aut robur aepotentiam corundem impcriorum.

demjpe��atillud,^ inter duos montes eafd� qua* drigas exeuntes 'viderit, fortitudinis exprimend^enbsp;conferri pofint.Montcs porronbsp;�rei erant : qu^e materia ferrum incidendi 'vim habetgt;nbsp;ACicr ojulgo appellata. ^tque huic quidem �milisinfi'nbsp;crofan^o uolumins locus occurritj Hieremi^e G. Incedunt,nbsp;in quit^ad vnum omnesjraudulenterj'vt ^esnbsp;nbsp;nbsp;ferrum'

iitudinemj montes hi ^reiprophetapervi�tm obiicieban-tur. Q^n nominis ip�us ambiguitds, 'varia inter-pretatio quam Hebraica di�lio parit, in cau�i etiam fuit^ ^eiufdemmeminerit. Etenim lgt;^3ha(c[\ Gene�^o. ten-tandi�ueexplorandi�gnificationem habet: 'vbiLabannbsp;tentando, inquit, expertus�m Deum mihi tua cau�a be-nedixi�e : vt montes illi tentatorij proprie'vocari po�int:nbsp;ad quos I�a'eiit^ adhibita quatuor regnorum opera tenta-tiexplorat'ique fuerint. In prima erant equi riifi, Baby lonici imperq �^i�candi loco po�ti-.quemadmodum�-perius a nobis exp�icatum efl. In fecu n da equi nigri; z7-cfezw nempe cum illis,quos antea varios appellauit. /vdedo-'

tarum ora obdufla fuerint, ea nepe lt;etate, qua floruit LLa-man.Alq colores iflos ad con�etudinem illam referut,qua quot;vefles hoc aut illo colore imbuere folebant : ita 'vt his qui-in Gracia re^auit,philofophia fludiis imbutufuiffe: atq;

let 3 nigro autalio quopiam colore admixto. fortium paraphra�s Chald�ica cincritios verrit, id edi, ad ciner^nbsp;colorem nonnihil vergentes. Huiusporro quadriga ryplt;^nbsp;R.omanum imperium exprimitur, quod Gr^ccia monat'nbsp;chiam exeu�it:�hiqueprincipem in orhe locum hodie vennbsp;dicar. Binos autem illi colores inej�e vidir, eo aliud vn^nbsp;�ecum coniund�um imperium in orbe habear,nempe I�nae-

derentean^elum interrogate Qjii funt ifti,domine mi? perinde ac� diceretyCurhi denuo mihi occur�ant ?pra�er-tim quum non ita pridem illiu�nodi �vi�i mihi propo�tanbsp;fnerint, qua: ad quatuor monarchias�e�lent. Qj^d� resnbsp;ita�e haheat,quid hi �hi njolunt? quor�m i^los ojideo?

Refpondens angelus dixit ad meJft� funt quatuor venti c�li, cgrcdientes de loco vbi fteter�t co ram dominatore totiusterr�. Eainquafuntequinbsp;nigri,egredi�tur ad terram aquilonarem. Albi ve^nbsp;rb eos infequutur. Maculofi vcro exeunt ad terramnbsp;auftralem;pon�fortes egrediuntur amp; contenduntnbsp;perambulateterram. dixitque : Ite amp; perambulatenbsp;terram. Et perambulauerunt terram. loquutufquenbsp;ad me dixitiEn ifti qui egrefsi funt ad terram aquilonarem tranquillarunt fpiritum meum in terranbsp;aquilonari.

Quadriga prima,imperium eft Chaldxorum: fccuda,Pcrfarum arque Mcdor��.tcrtia,Gr�corum;quarta,Romanorum.Tropologic6dS quatuor quadrigae,quatuor eu�gclia;amp; cqui,apoftoli,amp; ahj verbi di-uini difpenfatores(quorum op�ra vbique ia�a funt fidei fundamenta,nbsp;pr�fertim in aquilonariorbis parte) fpiritum Dei tranquillarunt, vbinbsp;diaboli r�gna durifsima apoftolicapr�dicatione fubuerfa funt.

Plag� orbis iuxta fitura vrbis Hierofolymitan� ac tcpli in feriptu-ris facris appellantur.

Petiuerunt � domino Dco,vt intelligi pofsit omnium imperiorum potentiaab eo authorc 8c data amp;gubernatafuiffe .Namcorum op�ra Deus animaduertit in homines flagitiofos,qui lud�os veros nomi-nis fui cultores male cxceperunt.

Venti quatuor hoc loco itaaccipi dehenteae�aduen' tos quatuoteprapo�taparticula obliqui ca�s,dixt�et.qua-lis ilia �hra�s loquendi eflequceParalip.zi.occurrittEtnbsp;^enit Hiero�lyma,prOeHiero�olymdm. Itidemnbsp;Filius Saulis in re�lopro obliquaponitur. Sententiaita �enbsp;i ij habet:

hahet: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quatuor c�li p!a�^,anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quadriglt;^ iti-

bem^qui partibus quatuor confi�t. Egredientes de loco vbi rtctcrunt coram dominatore totius terr�.

nimirum amp; imperio Dei Opt.Afax.qui ea�em eo nomi' neable^arat-.quemadmodumlobi2.dicitur: b^eneruntnbsp;�lij Dei utflarent cord domino. In qua funr equi n i gr�.nbsp;R^uforum hicmentio nulla�, elap� iam dudum acci-fiituit^nempe Babylonem^vt�unditus earn deleret:ac tutnnbsp;pofled in alia omnia terr�e loca imperium �bi vendicauit-Albi vzro^qui Grticorum monarchiam �^nificat^cos, in*

amp;illapo[ieadicuntur, contedunc perambularcterram , Dixitque,�ac�di�rtis'verhis liberum iUis faceret hue atque illuc euagandi pote�atem^niultdjque re-giones in�uampote^latem redigendi. Clamauitadme;nbsp;ide�.�iblata'vocemecompellauitjaitque: En ifti qui e-grefsi flint ad terram aquilonarem, tranquillaruntnbsp;fpiritum meum in terra acjUi�onzr�.Nempenigrii�i,nbsp;lt;pii eo nomine egre�i�nt, vt Babylonem euer�m perdi-tumcj^^ irent, n^ illi rem mihiperquam^afam ac cordi�e^nbsp;cerunt, interim dum eandern euer�amperditdmepue dede-funt.Tranquillarunt fpiritum ineum Indi^ationemnbsp;illam omnemfedarunt^quam hofles I�aclitarum mihi mo-uerantjimmodica�ia erpa illos �euiendi atrocitateymall�-�ipra modum exaggerandis : (juemadmodum ip�e�iperiusnbsp;ait cap.i-Qj^m ego leuiter�icce�eremi ^p� ad malum ai^nbsp;xiliati �unty^^c.

Fa�lumque eft ad me verbum domini dicens, Accipeexcaptiuis,nemp�de Helda� amp; de Tobianbsp;atquealeda�a. amp; veniesin die ilia, ingredierifquenbsp;domum lofi� filij Zephoni�, quivenerunt� Ba-bylone. Et capies argentum amp; aiirum,faci�fq; coronas,amp; impones capiti Ichofu� filij lofedecfacer-dotis magnijloquerifquead cum inhancformam;nbsp;Sic dixit dominus exercituum dicens: Eccevir cuius nomen germen. Sub fe germinabit amp; �difica-i^it templum domini, ipf�que fcret raagnific�tiam.nbsp;iedebit amp;c dominabitur in folio fuo, eritque facer-dos in folio fuo, c�filiumque pacis ent inter vtrof-^ue.Coron� autem erunt in t�plo domini ad mo-^�itnentumipfiHelem jTobi� amp;Icda��, amp; Hennbsp;t �ij filio

filio Zephoni�.Remoti quoq; venienc amp;: extrucnt in �dc domini-Et cognofcetis quod dominus exernbsp;cituum mifit mead vos,idqueerit fi diligentervo-ccm domini Dei vefiri audieritis.

Corona fignificat Chnfti aducntum, qui idem faccrdos 3c rex fii-turus erat.Gernacn ctiam appcllatur,quoniam Humana natura afluoJ' pta,proficicbat xtatc,fapicntia, amp;c.

Rcmoti.funt gentiles, qui long� olim erant � Deo propter fua/ed iidem poftea audient, iam non eftis hofpites 8c aduenX,nbsp;ues fandorum,amp; domeftici Dei,amp;c.Ephefi2.

Cap�nomm nomine eos ineelligie, qui nufere t�te reducesfa��i�uerant: ne^e HeldaiiTobiamJe�n^-^^^nbsp;amp; lodam : qui arcenti aur�que honam vim adnbsp;pecuniam coronisfaciedis in�tmeret. Et vcnies in �nbsp;te eo loei receperu.Neque enim hoe�hinbsp;la voluerunt, vtaccepto �:atim vaticinio, tlico eodetf^nbsp;die� illuc conferret. Ingrcdierifque domuniD^^�nbsp;vhi amp; alq aderant. Kediijje enim pr^edi�losnbsp;cum lo�a Bahylone,verhii illis tefl:atur,quihu6 ait : QH*nbsp;venerunt � Babylone. Et capies arsetum i�udatq;^^^

explicaretur. Liqmd�enim fatis con^iabat earn Zoroha-belis capiti debere im^oni : quip^e qui r�gis loco futur us erat, quum rex interim nemo fit, qui corona diadematenbsp;non mfigniatur. Fieri enimucrol)otuit,'i!t nodum impofitanbsp;corona, ducem duntaxat eum appellarint, ^equ� ac Hag-gei I. dux lehuda appellatur:poHca autem quum iam caput corona redimitum baberet,regem eundem nominarint.

fintentia tametfi difirtis 'verbis nequaquam fierip ta inueniatur, coniedlura tarnenprobabili inniti 'videtur, 'vtnbsp;itafie rem habuiffe dicamus. Ecce vir,cuius nomen gernbsp;men:perindeacfidicat: Fccum tibi hominem,principemnbsp;futurum in Jfiaeh.nempe Zorobabelem. Ideirco uero gcr-men appellatur,quia maiora in dies ipfius dignitati incre-tnenta fienfim accefifiura erant, baud aliter ac germini cui-fiiam terreflri accidere vulgo filet, quod paulatim auge-fcit,donec in immenfidm mole excreuerit. Qupmadmodumnbsp;�r Haggaus de eodem vaticinatus efi cap.z.In die illa,di-cit dominus exercituum,affiumam te 0 Zorobabel: qu^enbsp;fiequunturFFo fegerminabic,^^^efl,inlocofio-.quafidi-teret,ex eodem illo loco,qua iam occup�t, vrbis nepe Hie-rofilymitana,gloriam eum decufi; reportaturum. Et �di-ficabit tcmplurn domini Jterato idem narratadmaio-tememphafiim. Ipfeque feret magnificentiam.glorianbsp;^cdecus totius regnipeneseundemerit.amp; fedebit amp;do-�iinabitur in folio fuo, more plane refio ,quithrononbsp;fiiblimis infidens lon^ late'que terris imperat. Eritque fa-cerdos in folio [\XQ.ZlHebraica prapofitio hoc loco pronbsp;dnte accipi debet, vt hiefitfinfiis,praituru eius filiofium-mumfiacerdotem.quemadmodumnbsp;nbsp;eo locifiumitur eadem

Tem 'unifter�e terr�e. Idem r.Reg. z.�gni�caturdlis verlR-Jnced�tcjue ante Chril�um menm cun�lis dielia.Sacerdo-ti enim ad regem acce�tit patebat, admonendi con�ld^iif cau�a-.necalias 'vnquam�cerdoti rexpraib^t,nbsp;ni� quum de oraculo diuino con�ulendo ageretur : pro'Vt ibnbsp;Us uerbis expre�bm habetur, Nu.z/.Etflabitante EltA'nbsp;Z^rum�cerdotem, qui interrogabitpro ip�� ecundumnbsp;f�/w Krzwcor^zwt/owzwo.Confiliumquepacis eritii^'nbsp;tervcrofque. Nulla erit inter eos�a^lio, nullanbsp;huic erga dlum : optime'vtrique inter� mutub contitt^^^^nbsp;in rebus adminiflrandis : iequeac �-vntts aliquisvieff^nbsp;yoref. Coron�auten�cruntin templo domini.*^^'�'nbsp;gulce nimirum monimenti loco �utura �unt, ep}*nbsp;tAvnp.iaiu}fi^(vt in lege dicitur,Exo.zS.)coram domino:nbsp;�ontinam illam amp; -vere liberalem animi muni�cend^nbsp;Deo^atam iri,amp;�auElb i�is cej�uram, tarn hicnbsp;bi,prlt;��entis vita curriculo defunllis dicat. Alonnu^^nbsp;terpretes monimeti nomen ad�amam quadamnbsp;dationem nominis re�erunt, in qua�uturi �nt apudpod^'nbsp;ros ; eo nomina eorundem in�cripta atque Uteris exdt^^\nbsp;corona ilia habuerint. Ipfi Helcm. hic idem Ule eRgt;nbsp;prius Helda� appellabatur: vtrunque enim nomen einbsp;petebat. E� Men, cuiantealo�asnomenfuerat.R^^^^^nbsp;vcnient. Gentes � longinquo confluent ad hanc adernnbsp;truendamUd efl,�tapteJponte munera impertientur,nbsp;demflruHura v�ui�utura. Id quod Herodis�orta�e tei^'nbsp;poribus accidit, quum opus illud�lendidum atquenbsp;flum in ade�acra moliebatur. ^Ul ad I�aelitas refleri^^^^nbsp;in longinquas orbispartes,nbsp;nbsp;nbsp;proculremotas exilio dip^

nos mafios e�e animi iuheremiamp; honam^^ein concipere^ ntz ilia quidem omnia euenient,�d hac lege tarnen ,� mo-tigeros nos atcj^ di��o audientes domino Deonellfo ^rJe-btieritis.

Fa�lumqueeft quarto anno Darijrcgis,fadum, inquam, eft verbum ftomini ad Zachariam, quarto die mcnfis noni.is eft Cifleu.Etcnim (populus)nbsp;miferat indomum Dei Sar�zer amp; Regemmelccnbsp;Sc viros cius, vt precarentur facicm domini, dice-t�ntq; facerdotibus, qui erant in �de domini cxer-cituum,atque ad prophetashuiufmodi mandatis.nbsp;Num flebo in menfe quinto ? num religiofe abfti-nebo,quemadmodum iam aliquot annis feci?

Mcnfc quinto combuftum fucrat tcmplum,combufta tota Hicru-falcin,amp; muri diruti. Septimo veto mefe Godolias interfedus fuit ab Ifina�lc,amp; populus partim occifus, partim abdudus Babylonc; amp; obnbsp;idinftitutum fuiticiunium prxdidis duobusmenfibus,quod obfer-uabatut toto captiuitatis tempore.

^ullah�comnino mentio�tin Hehrieo, ecc^u� i�e tandem fuerit, d quo le^atio huiu�nodi emi�a�t. Nonnulli bethelniri nomen interpretantur, qua� ille nuncios iflos

�* qtii cum co Grant.Ke^emmelecproprium viri cuiu�am nomen�titjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is comit�sfibi nonnullos ajciuerat, quoshtc

viros ip�us appellat. Hi ergo Hierojolymam ^enerunt, Vt precarentur facictn doinini, exulescorundemnbsp;l�gat or um opera, con�tlendi atque Jacerdotes ac propbetasnbsp;interrogandi cau�i uteban^ur, in banc nempe�ntentianhnbsp;N umflebo? Atquead prcplietas. Propbetarum nomine, Haggaum, Zacbariamnbsp;nbsp;nbsp;Malachi am intelligd-

^uosIcribas tarnen ChaldausparapbraPtes 'vertit. N uOi ficbo? Si^uidem aduerjarij,qui opus inceptum ad aliquotnbsp;annos intermittendum curauerant, in caufa fuerunt ,quonbsp;minus hi certam adhuc^^em atp,�duciam de futura tf^tnbsp;infauratione cdceperint,adeb vt ne nuc quide inccpti opt'nbsp;risfama certioresfacli, �dem adhibere, autpede � Bab^nbsp;lone ref erre 'voluerint, quippe qui nequaqua illudfbi ptt'nbsp;fuadere potuerunt ,aliquando futurum, ijt adis domiu^�'�^nbsp;flruclur^efms imponeretur, quin mora potiusnbsp;nbsp;nbsp;intetpt^'

latio ab aduerjariis iniiceretur. Scifcitatum njcro mittu^t^^, an ieiunium ipfs obferuadumforet nono men fis lulf^^^^nbsp;acfptuaginta iam annis elapfis obferuauerant. N u ninbsp;ligiofc abftincbo? Numdcibts,pQtu, delitufquemetnttnbsp;�ibducam ? quem�nfkm g^ lonathan Chaldaic� bisnbsp;bis expre�it: Prohibebone animam meam d delitiis^

Fa�lum cft ergo verbum domini excrcicuum^^ raedicens, Dicad ciin�lum populum terr�,nbsp;facerdotcs in hancfentcnriam; Q^ando leiunaba-tis amp; plangebatisin quinto amp; feptimo per bosnbsp;ptuaginra annos, numieiunando raihi leiunalbs-�nbsp;porr� quum comeditis amp;: bibitis, an non vob^^nbsp;comeditis, amp; vobis bibitis? An non bec verba �inf jnbsp;qiiac

qux clamauic dominus per prophetas priores, quu Hierufalem adhuc liabitaretur, amp; incolumis exi-ftcret, ciuicat�fqiie cius circum cam, quum fcilicecnbsp;auftralia amp; campeftrialocaadhuc inhabitarentur?

Talc iciunium vcftrurn non fuit mihi gratum ,quia non cratcon-Wndum pictati amp; rcligioni.

In parte auftrali,ncinpc qu� maxime debilis crat amp; infirma.Dcin-docet quale iciunium fit optimum, quod nifi obleructur, alia iciu-�^wparum prodcrunt.

In quinto amp; feptimo. Tamet� quatuor fuermt iUa ^nidem tem^ora,quibu5 iciunium indicebatur:m�minit ta

fiopum ieiumii vefiru prafixidlti ? id cH, an meo nomine ieiunafliifimb Dcro peccata 've�ra po^ulationis adis illiusnbsp;in cau�a fuerunt^ ob ca vos in exilium abduSli cflis, atquenbsp;hincilla ieiunandi vobis occa�o enata.Q^d� aqui ac bonbsp;ni tenaces,vnicuiquc quod iufritia ratio di^labit,inpo�e~nbsp;rum de�erre volueritis, baud ampbus ent huiu�emodi le-iunium vobis opus. Nam a:des illa iam olim euer�i (vt in--telligatis)re�artietur:ab exilio vos reduces fa^i,patna re-flituemini,perpetuis ibi temporibus�des habituri. Nun-quam inde extorres, inpofterum alio mip^rabitis, �gratos

�vo�net mihi per omnia exhihueritii. Prono minis autem epenthe�s ilia quam in Hehraohahes, egon�,huiu�nodinbsp;�en�m habet,ac� diceret,Egon ieiunium hoc 'vobis impe-raut lonathan it a i^la reddidit : An meo nomine ieiunionbsp;vo�netip�safflixiflis? Quum comcdit�is'.ac�diceret,nbsp;�b^d mihi rei eA cum leiunits veAris, cum cihis quos�-miiis l leiunandum �vobis e� ob peccata �veAra : cibuspo-tu�q; �mendus, itavt'v�uspo�ulare �videbitur. HacvC'nbsp;Ara inter�nt: quid mihi cum his omnibus negotij eAllAinbsp;htl enim mene gloria cum cibo aut ieiunio commune e�A^nbsp;non ? J^ndenam alias quam exflagitiis �veAris ieiunandinbsp;occa�o �uobis oborta eA ? Equidem quod ad me attinetdt^'nbsp;columi adhucper�Aente vrbe Hiero�lymitana ,propbt'nbsp;tarum�eruorum meorum operam mihi adhibui, -vt �vosnbsp;huiu�nodi perditis moribus ad re�pi�entiam reuoca�t^�nbsp;atque itapatria �veAra ab excidio �vindicaretur. Sednbsp;auresattentasprabererecu�aAis. Et auftralia amp; cii^'nbsp;peftria: zr/ eA, quum tota terra tutb �*�cure �vndique i^�nbsp;coleretur.Harum �verbpartium quum meminerit, aquio^nbsp;multb ratione montibus idem atque eminentioribus locdnbsp;accidi�e�gni�cat,vt metu incola x'^iC4rz�f.Inhabitanlt;iinbsp;�vocabulo, commodam intelligit metu�que expertem habinbsp;tationem.

Fa�luseftcrgol�rmo domini ad Zachariam in hanc fcntentiam : Sic ait dominus exercituum, vtnbsp;dicat, Indicateiudici� vcritatis, amp; beneficiacrni'nbsp;fcticordes eftote quifque ergafratrcm fuum. Vi-duam ac pupillum, percgriniim amp; pauperem ncnbsp;per vira opprimatis.Quin ne malu quidem quiflt;5gt;nbsp;in cordibus veftiis contra fratrcm fuum cogitetis-Ab�)lutlt;^

IN ZAC H ARI AM/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j,

priori? colloquij parte illa,vlgt;i aiebat^cam^e-

adhucfuperioribits addeda,hic adiicit, -vt ille 'vici�im au-diente vniuer� populo eade repeteret, qu^ iam olim � pro-phetisaperta'vocedlu�gni�cata�uerant. ludicateiudi-cium veritatis. l^bijinquitjoborta�uerit inter duos ali-quos lis amp; controucr^a, de qua�ententia �erendit autho-

ubi operis nihilaccedit. Pro co ac Leuit. i^.�ribitur: Ne oderis in corde tuo�atrem tuum.

At noluerunt attcndere, obuertentes humerum rcbellcm:aurefquefuasliebetarunt,neaudircnt:amp;:nbsp;corfuum adamantinum feccrunt, ne legem auditent,amp; verba qu� miferat dominus exercituum innbsp;fpiritufuominiftcrio prophetarum priorum,hinenbsp;ingens ira � domino exercituum def�uiit.

tcsfucrint, Si obucrtcrint humcrosab oncre pr�ccptionutn fuanim: mctaphora fumpta � baiulis.

Piumerus ille rebellis auer�onem�^^i�caCjeodem modo quo �r Ho�^ cap. 4. Sicut uitula aucr�a.Cui enim non lu'nbsp;bcty attentas acclamanti aurespr^ebere, terpum ex aduer�onbsp;opponere�lef.nec replis unquam oculis ilium obtueri.Qo^nbsp;adamantinum. Lapishicobdurus eLl, eiu�nodiquinbsp;ferro expoliri incidiquenon po�it. vctb�jillanimir�m,nbsp;(juibus acriter eos priores prophete ince��ebant. � n fp i rifnbsp;lu o, nempe propbetico, qui propbetas iam diclos alloqut'nbsp;batur. lune ingens ira aduerj�s maioresueLiros.

Et cuenit quemadmodum ipfe clamaueratjilif*!� non audierunt, fie iarn clam�t, nec eos exaudiaobnbsp;dicit dominus cxerciruum. Quin eos proturbenJnbsp;inomnesgentes quas non noucrunt:tcrraquepol^nbsp;eos de{dlacafit,vtnon fitqui vel pertr�feat,velf^'nbsp;uerfecur ,jpfique terram exoptatifsimam

In cauTa fucruntpeccatacorum vaftationis terra�, qu�pri�sfluff� batla�c amp;nieJIc.Ita amp; terra quondam dcfidcrabi!is,mcns(cilicff^^j�nbsp;mana, qu�crat hofpittum trinitatis ,inobediciitia Si pcccatiscoIoP��nbsp;vertitur l�pc in defcrtum,habication�mquc draconum.

Q^madmodum clamorem ilium meo nomine icdituni} promulgatumqueparum aquis auribus accipiebant,d^nbsp;ego uici�im uoei�erantibus Ulis baudquaquam aures At'nbsp;commodaturus�im. Quin eos protiirbem. J^erbi fo^�'nbsp;mif,i � quam hic Hebraice di��cilem babes ) buiufmo^^nbsp;quendam �n�mpncfc�rrcuidetur.pcrmdeac �itadi'nbsp;ceret : LrLal� enimuerb me babebit, amp; �ffligtt idem dlut*nbsp;exilium, quo eos proturbaturus �um. Haud aliteratqUtnbsp;�'j.dicitur:In omni affliLhone eorum ip� videbAtuf

Rurfus fadum eil verbum domini cxercituum in banc fcnt�tiam : Sic dicit dominus exercicuum:nbsp;Ingens ftudium habeo erga Sionem , ingentiqucnbsp;ardoreergaipfum inflammatus fum. Sic dicic dominus : Rcdij cum Sionein gratiam,habitab�qucnbsp;in medio Hierufalem,vt Hierufalem vocetur ciui-tasfidar�c mons dominiexercituum,m�sfan�i:us.nbsp;Sicdixic dominus exercituum: Adhiic fenes amp;:nbsp;anus in plateis Hicrufalem habitab�t ,quin amp; decrepit!,qui baculo pr� multidudinc dierum manunbsp;ftiainnitiKur. Adh�c plate� vrbis plcn� erunt pue-ris amp; puellis ludentibus in plateis cius.

Conf�latur poft cominationcs,aitquc fc propter idololatriam cie-eifle Ifra�lcm, amp; permififle vt abduceretur in captiuitatem Baby-lonicam.

Reucrtar,id cft,condonabo il I i peccata.Sunt autem haccintclligcn� *ladc Sionc fpiritiiali.

Summam futuram paeem fignificat, quam hic ab eftedis deferibit. ScncsprxfcniogcftabuntfcipioncmJpueri colludcnt, amp;c. H�cenimnbsp;^cti folcntinfummafccuritatc amp; alta pace vrbium. '

te�am,�ibaiiditopronomine : Adafforitafimilew huic de-fe�lumalihinonoh�ruarunt. Ingens ftiidium habeo. Mer� nuga; plurimum huic (j^nidemJententialolatij inefl. Suh titatemnbsp;futuro^Mcf- ^d temporis capiendi, quoprtelium aduerj�snbsp;fiaprsli�quc amp; Alagog, 'vrbem Hierololymitanam oppugndtum olintnbsp;luda�coinfo-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Equidem ingenti tum temporis, inquit}

^ddem profequar ,indignationemq; acreni' ftum dcfcrcn amp; acerbam in^tes ill�s deprQmam,qut!e impetum in earnnbsp;�i fhnt,lt;i�xyQC^bitui- Hierufalem ciuitas fida.nbsp;Ma^og^dku-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;certamfidem facit id quod SopboniftJ-

tur, que do- legitur,Kcliquu Ifa�lis nonfacientiniquum quid, neptt minus inccrfi loquenturmendacium.IuElitite locus pa�im in terrisnbsp;cictfpirituo- jA. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n r inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� quot;i � t j- rt

risfui, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eJtAed'vnius interim vrbis Hierofolyrnd^

�lonic.c.2. meminit, 'vtpote principem locum in re^o obtinent^� tummontts etiami�iusfacricau�i,quiineafuit.

[inamp;.�s.'vtnedeinceps ab exteris(pr impuris hominii^^ prophanetur. Singulisporro interfiitiisfententiarum,nbsp;bus lati quidpiam explicatur, ad maiorem empbafm gnbsp;latq certitudinem adferendam,�tbiungituralfeueratio ibnbsp;la.Cic dicit dominus, bonarum enim latarumque rertft^nbsp;'vndiquecopiaaffluet.M��\i3LQ\Ao��3iV\u fua innitu�'nbsp;tur./f4 hac accipiendaf�nt,'vtipfa 'verba genuina 'voctii^nbsp;�gnificationc innuere 'videntur. Q^madmodum ip�nbsp;po/Zf�^�zfjpr�raukicudinedier�. Cetera qu� fequun'nbsp;tur,interpretatione non egent.

Sic dieit dominus exercituum:Etiam � idreli-quo huic populo, qui hoc cempore viuit, difficile videtur,numobid mihi quoque difficile videbi-tur? dicit dominus exercituum. Sic dicit dominusnbsp;exercituum:Enego aflerampopulum meuin denbsp;terra

terraorietali, amp; de terra occafus Solis; amp; adducam cos vt habitent in ipfa Hierufalem :ipfique cruntnbsp;mihi populus, ego auteni ero eis Deus in veritatcnbsp;amp; iuftitia.

Edam fi vobisarduum hoc amp; difficile vidcatur, an idem dcDco fendendum crit,qui ha:c meo orc promitdt?

Sunt qui cum admiratione hoc diSla interpretentur^ perinde ac� ita dixij�etjdemne�upedu mihi aut arduumnbsp;�videbitur?vt illud Gene�2.6. Tun �lius meus E�au amp;nbsp;qua �int id ^enus alia. Sed ingenio�ts R.ahhi Abrahamnbsp;Efrites (cuius memoriam lubenterampleSli debemus)�m~nbsp;plicem plane 'verborum interpretationem �quitur.in huncnbsp;modum ; Equidem�upedi quidpiam Ulis temporibus adi~nbsp;turus �um 3 amp; quale haclenus a me nequaquam geAumnbsp;fuit. De terra oricntali, amp; de terra occafus Solis.nbsp;Qrientis occa�ts nomine,partem idam orbis 'vniuer�tmnbsp;intelligit, qua commodamf�dibusponendis habitationemnbsp;comple^htur.l�aelita �vero nu�ibi non gentium perorbemnbsp;hacatqueiliacdifieSiifuere. In ipfa Hierufalem. huiusnbsp;idcircomeminit('vt�ipraquoque d nobis diS�urnefl)quianbsp;regiafedes in eapo�tafuerit,adquam r^liqui omnes Ifia'�-htaconfluere�lebat. Qi^dveritatismentiofiat,nbsp;id eodem�e^at,quo �quot; illud Ho�ea z.De�ondebo te mihi in�de.

Sic dicit dominus excrcituumiRoborentur manus veftr�, qui auditis in dicbus iftis verba ifta ex oreprophctaiLim qui fueruntab eodie quo ia�lanbsp;funt fundamenta �dis domini cxercituum,amp; quonbsp;templum �dificari c�pit.Qjioniam ante dies �rtosnbsp;tnerces hominis, ac merces lumctorum nulla fuit.

Deinde neque paxerat ingredienti amp; cgredicntb idquepropter hoftem. Nam ego commifi omn^snbsp;homines vnumquenque cum altero.

Hadcnus ncgleda domo mca,mal� vobifcum a�um fuiedcincep* omnia l�ta amp; profpcra futura funt.

Pcrmittebam vt mutuis inimicitiis homines alij in alios irrucrenf� ^uditis hls er^o endngelils quaplurim�m 'xjohisnbsp;inpofierum ad�errepo�int^ colligite tam �vires,�tagittnbsp;liu�nodi rerum, quas vohis imgerauit Deus Qpt.nbsp;pergite in incccpta adis ig�us in�auratione ; �videtis enif^nbsp;ah eo tarn inde te^ore,a quo temgli�undamenta ia�lanbsp;grof^ere �vohi�um agi c�gtum, immi�am henedi^^�^'nbsp;nem.(l\uonia.m ance dies iikos.ide�,nondu iacllstcrf^'nbsp;gli�undamentis,(quigge qua�cundum iam c^nnumnbsp;te Dario, viee�moquarto noni men�s iaciehantur)nbsp;oh�hre intellexiflu mercedem hominis nullam�uij�e:n(�^'nbsp;ge henedi��ionis exgertem, imo vero amp; execrationinbsp;xiam in nihilumgror�s ahiij�e. Non erat. Perinde^c�nbsp;nulla omnino iumeti cogia ade�et,quandoquidem locatioquot;nbsp;nis merces nulli genitus v�i gra maledi^ione�uturderttt-Committendi vocahulo,nocendi�acultate liheramtdl'nbsp;cui rei�a^lam intelligit,iuxta id quod Leuitici at^.dicdti^-Et emittd in 'vos heflias agrigro eo etiam acingaraghi'^''nbsp;� Chaldaica hahetur,amp; immittam,amp;c.

Nunevero luxtapriora tempora cum rcliquiis huius populi non aga, dicit dominus exercituuni�nbsp;Quin potius fernen plenum atque perfedtum crif,nbsp;vitis proferet fru�lum fuum, amp; terra dabit pro-uentum fuunijfed amp; c�li dabunt roremfuum:efnbsp;ficiamque ego vt reliqui� huius populi omnia iftS�nbsp;h�rc-

IN Z A C H A R I A M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?�

h�reditate pofsideant. Fiet quoquehoc quemad-

modum vos domus lehuda amp; domus Ifra�l exe-cratio fuiftis inter genres,ita feruabo vos,vt fitis bc ncdi�lio .Netimearis: quin potius maniis veftr�nbsp;corroborentur.

Rcliquiarum mcininit.quia bona pars populi pcricrat inter cxilium^ Semen pacis Hehraic� dicitur, quod hic plenum attjue

COMMENTA RII Kl MHI diam me patres veftri proiiocaflent,dicit dominasnbsp;exercituum, neq; me p�nituit, ita rurfus hoc tempore decreuibenefacere Hierufalem amp; doniuilc-huda,netimucritis.

PromictitDeus f�licitatcm �dificantibus tcmplum materiale, quam intclligitur abundantia bonorum omnium fpiritualium,

ponite timorem illum, quem ex hoflihi.� contraxiflis. formidetis aduerfarios

've,quoi Ulefihi�eios afeitiit, qui hocfibifuturum perf^'

dent, 'vt�ta opera in pr�fens�udium hoc veilrum atqp^ conatm interpelletur.

H�c verd funt qu� facietis : Loquimini cumproximofuo veritatem,amp; indicium pacisnbsp;dicaccinportis veftris, vt ne malum vcl cogite^*^nbsp;quifqueaduerfus proximum fuum:amp; iuram�t�i^nbsp;falfumncdiligatis,quoniam omniaifta funtnbsp;odiohabeOjdicic dominus.

ciderint. exmaiorilms no�rif Indicium pacis de conciliatione mterpretantiir,vt cum co coueniat^quo qu^crinbsp;felet,quale illud tandem�t iudicium,quodpacem�bi con-iun^am haheat tale enimuero dicas e�e 3 quod boni virinbsp;arbitrio de�nitum�uerit. In porcis veftris./Az eratnbsp;iudicum conf^fuSjUt confi�t Deuteronomq zj.^�endatnbsp;�atria eius ad portam, dicatque fenioribus. vt n e m alu ni

EcfaftuseftCerrao domini exercituura ad me inhanc fent�tiam: Sic dicit dominus exercituumjnbsp;Iciunium quarti, ieiunium quinti, iciunium fepti-mi amp; iciuniumdccimivertecur domui Ichud� innbsp;gaudium Sc l�titiam amp; in Hatas ferias iucundas:nbsp;pacem igitur Sc veritatem diligitc.

Mcnfe quarto,capta fuit ciuitas: quinto,cuerfa: fcpt!mo,intcrfc�ui Godolias : dccimo, rex Babylonis oppugnarc c�pit Hierufalem. Seriem numcri.non ordinem rci geftx obfcruauit propheta.Nam oppu�nbsp;gnatio omnium prima rcccnfcnda fucrat. Figura eft S?{f6V

C OMMEN TA RII KIMHI temiijillud 'vobis tanqua exoraculo diuinonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hd''

narum rerum vndiq; 'vobis affluentium copia. leiuniuni lt;|U 3irt�. Adcn�i hic lunius appellater^cuius d�cim�s �p^^'nbsp;mes dies, interim de in exilio agehater^ ieienio�cererat,nbsp;fijjera illies nomincj^ece moenihes 'vrhis in eo acciderit.^^'nbsp;iunium quinti. lelionomenefi, eie�qeeitidemnbsp;nes('vtpote qei excidiempror�es 'vrhi attelerit) ieienionbsp;pcrabater. leiunium feptimi.H^zz/y enimeerb indiceri'nbsp;di cae�am Godoliaspr^eheit^'utpperies � nohis indicatt^^nbsp;e�. leiunium decimi. Decembris hicdecimes dies^f^�nbsp;^eopropies �vrbi ca�ra Babylonia rex admoeit, 'verteti^^�nbsp;inqeam�ngult,qeos iam diximes,dies ingaediemnbsp;titiam Domui leh�da.�oreteqeidemadheciedisrt^^^'nbsp;te^atione : ( nam alu decem tribes haedqeaqeamnbsp;ces�acla�nt : ) �d ita tarnen^ quot;ot pro eo ac d me 'vobh i^'nbsp;peratem e�^veritatispaci�qee teenda�edio incembii^^^'

Sic dicit dominus cxercituumzEricadhuc puli �C multarum ciuicarura habicatores ven�^*^^�nbsp;eatq;Ciuis vniusadaliam dicens, Agite,camUS^^Pnbsp;plicacum faciem domini,amp; inquifitum domioi^'^^nbsp;exercituuinzvadam amp; cgo.Adh�cpopuIimultinbsp;genres robuft�ibuntqu�ficur� dominum cxef^^nbsp;tuum in HierLifalem,fupplicatur�quoquefaci^�^^nbsp;doraini.Sic dicit dominus exercituum,Fiec amp;nbsp;in diebus illis, vc appr�hendant dem viri ex omf�^''nbsp;bus Iingulis gentium,appr�hendat,inquam,�'tf��^^nbsp;alicuius lud�ijCumhuiufmodifermone, IbiU'^�

Prxdicitur conucrfio gentium ad ChriRum Mcfsiam,amp; vehemcns corum hominum ftudium, qui ludx patriarchs fidem, confuendo Ic-fum effe Chtiftum fihum Dciimitantur; ludas enim confefsionemnbsp;fonat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Etiam adhuejnijuit) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ncm^e ^tate Mej-

Onus verbi domini in terra Pladracli Sc. Dama-fcodemittctfe,quonianiad domin� oculus Komi nis,

COMMENTARII KIMHI nis, amp; omnium tribuumifra�lisdirigetur. Scdnbsp;Hamath terminus eius erit,Tyrus amp; Sidon quan-t�uis fapiens. Aedificauit munitione fibi Tyrus,5inbsp;congefsit arg�tum vt puluercm, amp; aurum purtininbsp;putum,vclutumplatearum. Ecccdominus pofsi-debit earn, percunec in mari excrciturn cius: ip-fa verb igne abfumetur.

Hadrach amp; Damafcus regiones gentium, erunthabitatio ciusp^^ fidem .i.non folum Iudxi,fcd Si omnes alix regiones credent in Cki'nbsp;ftum.Dominus ex xquo omnes ad fe vocat.

Tyrus alias inexpugnabiliSjCxpugnabiturvcrbo Dei.Quodde^^f bufdam nominatim h�c prxdicitur, de aliis omnibus gentiumnbsp;didum intclligi debet,

Eiicict cam: nempe habitatorcs eius idololatras, amp;. tradet bitandam fidelibus.

Igne abfumctur:id eft,habitatorcs eius recipient Ipiritum qui vifibili figno in initio ccclcfix dabatur ; vt in Pcntccoftcnbsp;lis, amp; ext,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

daicarum nomine cenfebuntur,^ in I�-aelitarumjidem� recipient. Et omnium tribuum Ifraelis. Q^nto ergonbsp;ma^ hoc idem in I�aelitica�amilta locum habebit^ 'vt eanbsp;ad Deum Opt.A^lax. turn oculos,tum mentem conuertat?nbsp;autita 'verba ea legi poj�tnt, perinde ac� omnium horni-num oculos ad Deum ad I�aelitas conuer�s iri dicat,nbsp;nempe adin�quenda eorundem ajefligia, quemadmoduntnbsp;idem�perius cap.8. aiebat: Eamus nos ^na vobi�cum.nbsp;Sed amp; Hamath.Huius quidem vrbis/vtpote ma^lt;t at-�nbsp;^ue pr^flantis �^llatim meminit'.aqueac Amos cap. 6.nbsp;^bi Hamath magnam 'oocat. EAautem x/rbs ea extra�-nes I�aelitica terra �ta : vna ex his qua regionem ��-ra�litarumfris finibus circun�cribunt.Sed i�is tarnen tem-poribfis �uturu ait, 'vt medium inter iUiuspomceria locumnbsp;occupet,atque hoc idud eEl: quod ait, Hamath terminusnbsp;cius eritjTyrus amp; Sidon quatumuis fapiens.

Tyrus, inquit, amp; Sidon finitima oppida, quoad eius quidem�nes ac terminas J medij rationem habitura �tnt.nbsp;Sapientem hoclocoTyrum appellat, quemadmodumcSj*nbsp;^t.echiel,cap.2.S.'vbi de Tyro agitur.Sen�is 'vero ita fe ha~nbsp;^tt, quum�a quidem opinione prioribus�culisfipiensnbsp;�bi 'vi��uerit�uAra tarnen id�aSlum �t,amp;t �ne njllo y�tnbsp;�o. Caterum eadem�ub aduentum Me�ia, nequaquamnbsp;amplius in �a�apientia�em reponet�d 'viSlas potiusnbsp;�pplicesmanus I�aeli dabit. Aedificabit fibimuni-tioncm. PoAquam enim muniti�imum�bipra�diu an-nis�iperioribus extruxi�et,poslqudm argenti quoque atq;nbsp;aun praflanti�imi magnam copiam accumulate t,adeb -vtnbsp;puluerem terra, lutumuc platearum numero aquarepo�enbsp;videretur,nihil tarnen huic commodi,nihil emolumenti re-rn tulit.

GOMMEN TA RII KIMHI

tulit. Nam ecce dominus pofsidebit eam, autdetur-

Chri^ianoshifioYia texituYieiufdem ijrbis incoUs^ ^Jtbo' die f� habent tempora : iidemque etiam netate quam dixbnbsp;mus ,� adem loca occtipabant.

Videbit Afcalon, �c timebit, amp; Gaza, amp; vehementer dolcbit, amp; Accaron, quoniam pudefai^^ eft arefpicicndo:peribit quoquerex Ga2a,amp;Afe^'

Auferam deindefanguin�eiusab oreeius, amp;abo-minationes � d�tibus eins. Refiduum vero erit noftri, eritque vt dux in luda amp; Accaron vc Icb�*nbsp;f�us. Et circumducam caftrum domui me� contra tranfeuntem amp;redeuntem, nequetranfibicvitra per eam exador,quia nunc vidi oculis mcis.

Rex Gazajd�lum appcnatur,quod in ca regionc pro rege habcb^-lur.Scnfus cft omnium qu� hoc loco dieucur/ore vt idololatria vbiǒ emediotollatur, nonfolumcGaza,fedcxvrbibiisctiam Palasftin�'nbsp;rum.Nam 8c. Pal�ftini adiicientur Chriftian� rcligioni.

AuferctfanguincmddeftjVerba blafphcmi�,amp; abominationesido-lorum: cultum 8i cfumcOru,qu� immolatafuntidolis de medio den-titim corum.

IN Z A C H A R I A M.� nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

� quoque dedet.Caterum quod ad Ty

rum �r Sidonem attinet�quarum�periori�^lione memi-nit) non inerte forta�e �en�m 'verhorum ad id referendum '^ideatur^quod�queei'ver�culoadiiciturj nempe �di-ficauit Tyrus. Hamath^ inquit, terminus eius erit. Sednbsp;Tyrus interim fhi per�fadebit, refiflendo I�aelife qgt;arem.nbsp;fore, aquopede cum illo flaturam : quippe qu^e�piensnbsp;�^dmodum �bi 'videatur: vt Ezechielis libellus teftatur.

batur.A.cdi(ica.mt ergo munitionem: cuius ope eua�uram �^incolumem futur am �erare pojfet, adiun�la etiamnbsp;nrgenti aurique bona copia,quam congcjferat.Sed hrec om-~nbsp;nia nudi pror�ts 'vfuifuturafint. Deus enim Opt. Max.

Munitionisporro nomine, turrimprlt;ie-Halidam intelligit:aque acz. Paralip.i^. ^vocabuU eadem �^�^^ficatio occurrit,Etadificauit'vrbesmunitas.Q^nnbsp;Enathan eodem modo 'vertit: Extruxitq; Tyrus roburg^

pra�dium�bi'Ei^^^^'^(q^od Hebraice aurum purum pft ^fim �^ificat) in 'vniuerjumpro auropo�tit : quemadmo^nbsp;dum^ P�lm. ^S. Cuius al^ fuluiC funt auro puri�imo.

COMMENTARII KIMH� bitw. Ipfam deinde quum igne ab�imptam tri dicat,'vr�nbsp;begt;n,lt;�di�ciagt;turres,amp;aha prlt;e�dia,quihus dia�debat)�dnbsp;nnum omnia conflagratura intelligie, igne per medium ip'nbsp;�us ^aj�ante.Tum demum 'vhi Tyro Dei Opt.ATax.ope-ra mduT�am 'vaTlitatem intellexerir A�alon, nlt;ie ip�a per-time�et^^ I�aeli 'viciasmanu-s porriget.Eadem

Accaronisfutur a efl conditto. Quoniam pudefo-�la eft �refpiciendo:�fwy�e�7jyro;(y//4�7�xis oeuht i^' tuehatur: incolumitatem�bi ex eapo�icens 'virium nomine,quib us lUapr^eAabat. b^ultautem dicere ijna cum If'nbsp;ro,Dei quidem opera euer�,pudorem etiam i�is incutitti'nbsp;dum,(j^ui oculos in earn coniieiebant. Cbald^eaparaphri^f^nbsp;pudorem hune Accaroni attribuit,^t hic�tfen�s-. Pnbsp;fada eft Accaron � refpiciendo.Z^frfzfɒwzw,nbsp;fu�t efl amp; turpiterlapfa de eo, in quo flem�uampond^^'nbsp;Peribit quoquerex Gaza. Statusenim regni'vnhi^^^nbsp;rege,qui turn temporis eric,ad I�aelem deuoluetur.nbsp;Ion non inhabitabitur.-^Az^ezwz//�incolis,quitum^^nbsp;ea reperUntur. Efl enim ea I�aelitarum�des�utura.nbsp;bitabicqixoqucnothusin Afoto, Suntquinbsp;gentis nomen interpretentur. Alq extorres vrbibus I�^^'nbsp;liticis, florflm in oppidis PaUAinorum habitaturos in^^ 'nbsp;ligunt,interdira rehqui c�tus communione.P oteAnbsp;it a accipi, 'vtaduerbium flmilitudinis deefle intdH^^nbsp;turinempe habitabitnothus : id efl, quaflnothus g^pe^^nbsp;grinus:quemadmodum Deuter, dicitur: ATamzer^^^,nbsp;ingredieturin ccetum domini. Sententia itafe habet: QAnbsp;hodie PaDAinus A�tum incoht, no aliter ac nothus qi^ynbsp;piam g^ peregrinus turn temp oris ibi habitabit-Suntnbsp;in I�aelitarum manu atquepoteAatefuturi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

iUud efl^quodpo^lea 4zr,Extcrminabo fuperbiam Pa-l�ftinorum. AufeFam deinde fanguinetn eiusdc ore ei Li s. Ft^trata locutio eft,perinde ac� dicat id quodnbsp;comedit I�ael amp; ab�imp�t �eu concoxit :,nimiYum dusnbsp;fanguinem amp; abominationcs : Cordis ,� inquit , ac morumnbsp;improhitateW fCuiapud eos locus e^d i^enitus extirpabo.nbsp;RcGduum vero ent Dei noftri. Q^tquot cnimuerbnbsp;etiam ex eo numero, cordis integritatepricditi�ipererunt,nbsp;eos quidem Deo Opt.Adax.reliquos�aciam, ducis loconbsp;in 111 dufuturos. Ke�dui nomine�lios alienigenarum di-uino cultui addiclos intettigit, de quibus F^�uiis^. ilia di-cuntur: Adducam eos ad rnontem meum�andtum,nbsp;nbsp;nbsp;ex-

hilarabo eos in xde mea oratoria.Eodem nempe hi loco�u-turi�itit, quo dux aliquis, aut egregiuspr^e�e�lus inter lu-daos.Et Accaron yt: �ebuf�us.p^ir erit aqualis con-d,itio ciuis Accaronis �r Flierofolymitani. ludnea 'veropo-ti�imum meminitjob rnontem ^cd�mque oratoriam in eo �-tam. Ctiterum ob�ruandi�tmus mihi pater, idem ac do-minus meus (cuius memoriam lubens ample��or) fangui-ncm eins amp; abominationes cius ita interpretatur, 'vt or'u illamperuer�tatemnbsp;nbsp;nbsp;prauam loquendi. con�tetudi-

nem�gni�cent, cuigentes externe atque alienigente aj�ue-uerunt. Et circumducam caftriiin domui me�. Fir-mi�imi pra:�dq loco�uturus�im�amilia I�aelitica,nempe domui mene-.nomenque meum earn ob�rmabit, ita vtne ab impetuvel indagine irruentis excrcitus quicquam re-formidet,perinde ac� copite in�rudiC eidem ade�ent: necnbsp;erit 'v�o pado malum �bi alicunde metuere dcbeat, aufnbsp;domi aut foris ,atran�eunte 'vel redeunte. C^uianuncnbsp;vidi oculis mds.lamdnquit,etiam hocipfi temporecer-m iij na

no ftituramhancUtam faufl�mq^ue rerum conditioner^� Vidi. �0� me latet (Crnmnlt;x me mala, quihtts inter exili�tnnbsp;exagitati e^iis mgentihtts. Equidem eri^iam 'voi huiu�i^quot;nbsp;di malis, efficiam 'vt nu�o non bonorumgenerenbsp;tis. Q^m 'vidijjeJe dicat,eodem loquendigenere 'vtitut)nbsp;quonbsp;nbsp;nbsp;Exod.m.ubi aif.^iditque DeusJilios IJra�l.Qj^

quam ingeniojus Kabbi Abraham EJrites ad prophetarrt� hac �verba rejerat:vt ille hue in modum diceret: fintnbsp;ha�lenus a me commemorata,qgt;ropheticoJJiritu ea quidemnbsp;omnia pervifimno��urnumetiamin praj�ntiarum rni^^nbsp;apparuerunt.

Exulca vehementer filia Sion,iubila filiaHierU' falem.En rextuus veniettibiiii{his,amp; feruatorip'nbsp;fe,mitis,vchensfuperafino amp; pulloafinarum.EX'nbsp;cindaraquecurrusex Ephraim, amp; cquosexHi^quot;nbsp;rufalem,cxcindeturque arcus bellicus,amp; loquet�^nbsp;pacem gcntibus,amp; imperium eius pertingetnbsp;ri ad mare, 5c �fluuio vfqueadfines terr�. Ettui^nbsp;fanguine f�deristui. Dimifivin�lostuos delaC^^nbsp;in quo non eftaqua.

luftus Sc feruatus ipfe. Videri quidem poterat infidclibus Chrift�S nocens amp; iniuftus,vtpotc qui in crueem ada�us fit � lud�is, quuffl r�nbsp;jpfatamcnfucritinnoccntifsimus. Sednihilincum poterunt lud�o*nbsp;ruminfidi� amp; calumni�.Scruabitur,fiucfcruabitfcfc,amp;dcui�:ainor-�nbsp;tc/efurget propria virtuternec mors ampli�s in cum dominabitur.

Hanc prophetiam impictam credimus, quando dominus ingrefius cft Hicrufalem,fcdcnsfupcr afinam amp; puIJum afin�:amp; pucrorum tur*nbsp;ba palmarum ramis viam ftrauit,Matth.ii.

Afina gens Iuda�ca,qu�lcgisiugum diutulit; pullus filius afin^j genres qu�fine lege viuebant.

Apoftrophe ad Chriftum. In fanguine pafsionis tu�, eosquivin^* in carcere tcnebantur,(vbi nulla fuit mifcricordia}tua dementia lit�f-'nbsp;rafti. vel de bis intelligi h�c verba poterunt, qui vn� cum Chrifto rc-furrcxgt;

^�,amp;^tace nd multum ^froueclus.Huiufmodi njero plaru-que ad'vecluram eligi�let: quale quid nbsp;nbsp;ludicum lo. de

�liu lairle�tur, qui tribus a�nis in�debant. QiZter�m pullum aGnarumpluralitcrdicat: tantundemefl,ac�nbsp;pullum alicuius a�na dixi��t:qualis �quot; lila loquendi phra~nbsp;�se�,quicludicumi2.occurrit:Sepultuseflin ciuitatibusnbsp;Galaad.nenipein'vna aliqua ciuitate Galaaditica.Et ex,nbsp;ein dam.�zw/�Zy huic l�e locus e�,qui in ^'aticinio Adi-chea �ribiturcap.j-.in hac'verba:Etexcindani equos tuos

'vtriu�; tam Ephraim quam 'vrhis Hiero�iymitan^jquo^ Tiiam quum pri�is illis temporihus regnum bifariamnbsp;�m�uerir3 eiu�em pars^traqueJ�batatemnbsp;'vnam coalitura ^�Ecloqueturpac�gentibusnbsp;�genres inter� bello�ortaj� ali^ cum aliis commi�a�tte-rintyco authore in^atiam redibunt. Qmnes enim ^biqi^^nbsp;gentium homines morigeri, dicloque Uli audientes �utu^nbsp;/��f.Et dominabitur � mari ad mite. mari�qu^l^nbsp;�piens Eabbi Abraham E�ites) Aderidionali^quodnbsp;brum appellatur,ad Septentrionale 'v�ue, cui Qceanonbsp;men e�. A flumine ad termines tcrrx'.abeo nempeflf^'nbsp;mine, quodexhorto illoamceni�imo,in parte Orietalif^^nbsp;�caturit ad extremas 'u�que Qccidentalis mundi plag^^'nbsp;Eccum tibi'verbis huiu�nodi pr^edi��um fore aliqu�^'^^nbsp;'vt vbique terrarum perorbem vniuer�m imperet.

in fanguine f�deris tui. Hacad coetum I�aeliticitf^' �ant.Qjpemadmodum 'verb haSienus de rege Ade�i^^'nbsp;turum dixerat, quot;vt luAiti^e �a nomine periculis exirtt^'^'^'nbsp;tur,ita amp; tu feruabere, inquit , amp; incolumis euades, o ynbsp;rael. in fanguine f�deris tui : nempe circunei�oniinbsp;mordicus inter exili� I�aelita magis quam aliis vllis �nbsp;ceptisinhtie�runt. De lacuin quo non eftaqua:�^^?^nbsp;deexilio. Sunt autem qui per fanguinem f�deris tubnbsp;fadus illud intelligant, � Deo Opt.AEax. in montenbsp;cum I�aele pereu�um. Qaeterumpater, idem ac dontii^^^nbsp;meusf�licis recordationis, aquam, metaphoricus propb('nbsp;tici �iritus afflatum interpretatur, qui extlij temporenbsp;tercludebatur,nullopofl Haggled �Eacharia amp;Alt;balacbi^nbsp;reliSiopropheta. Q�ale quid in Efaia 'vaticinio legttU'^�'-'nbsp;Agite 'VOS omnes quotquot�titis,'venite ad aquas,

Reuertimini ad munitionem vos vindi qui ipem habuiftis, quin amp; hodie annucio, quod du-plicia (im tibi rcdditurus. Quoniam tetendimihinbsp;Idiiidara veluti arcum,Ephraim impofui, amp; exci-taui filios tuos o Sion, contrafilios cuos � Gr�cia,nbsp;ponamque tc velutigladium hcro�s: amp; dominusnbsp;fuper eos apparcbit,egredicturquc vt fiilgur fagit-taeius. DominusDeusbuccinaconcinet,ibitqucnbsp;in tcpeftatibus auftri.Dominus exercituum prot�ger eos vt deuorent amp; fubigantlapidesfund�.Bi-bent infuper �c frenient, vt qui vino exhilarantur,nbsp;redundabuncque vt phiala ^arforia , amp; vt cornua arac-

Proptcrcaamp; VOS� Ifra�lit�.quivin�i cratis,amp; fpcrabatis in domino,reuertimini ad munitifsima Hierufalcm,qux eft ecclefia; quoniam hodie vobis habetis dominum pollicentera, pro breui captiuitatisnbsp;scrumna,duplicata omnia bona rcccpturi fitis.

Tctcndt Iudam:id eft, vtar opera apoftolorum ~ qui ludxi fuerunr^ tanquatn arcu in expugnandis gentibus per pra:dicationcm euangclij:nbsp;vt qui pri�s lapides fundx.i. homines noxi j dicebantur, iam incipiantnbsp;efle lapides pretiofi,virtutum gemmis ornati.

Maxima quxdam Ixtitia �c animi voluptas dcfcribitur, quam homines vere pi'j � prsdicationc euangclij capient, vtpotc quae mirum in modum cxhilaraturalitaudientium prxeordia.

Interpr�t�s nonnulli �ntentiam huius paragraphs ad inHaurata adis dominiez tempora re�erunt. Atcpne eidemnbsp;interpretations con�nareperitur honorandamemoriapa-trsSiCii^�iemque domins mei expo�tio, vtde�cunda domonbsp;sntelligatur, ni� quod alteram ip�fsipartem aque acprso^nbsp;risfuturamadhucexplicet. Q^i�reuerti ad munitionem iubet,R.euertimini,mquit,ad Deum Opt.I\4ax.qusnbsp;pra�dsjarcs�quemuniti�imaloco eA, Vindiqui fpcninbsp;� habui-

COMMENTARII KIMHI liabuiftis.Z^�(7o5 ideo appellat, qaia abdu�ii^aerantnbsp;exiliHm^qua�q^ vinculis quibufdam irre�ti:bonam tarnennbsp;�etn interim de�utura aliquando manumi�ione per nipnbsp;quotannosapiid�concipiebant. Qjiin amp; hodieannu-cio qu�d duplicia fimtibi redditurus. ^liud(in'nbsp;quit DeusOpt.Afax.) eudpeliumpropheta tibi narrabit�nbsp;ab hoc tempore non longe di�itum,qtiodpriori quidem ai'nbsp;iunpetunatque illud huiu�modi efl,quod I�aelita �orenttnbsp;iam ade�eunda, Deiim ojindicem amp; a�ertorem habitiftinbsp;�nt, qui eos Gracorum poteUate manumi��os �artot te-dto�ue ca�ruabit^adhibita ad id �datthathiai�urnnii ibnbsp;lius�cerdotii ^patre loanne propnati ac liberorum ip�^nbsp;Opera. ^mea 'verb�ert opinio,tota�ntentia�uturumn^'nbsp;hue tempus ref�icit. ._^t enimprimum omnium interp^'^'nbsp;tationem illorum�quar,quiad adern�ecundam ean^^nbsp;re�erunt.Q^Qmsifa tetendimihi Ichudam.

Tonern mi�ratio�uit ,itaamp; redittis in patridm vnd cum pradi�lii luda acBeniamin idemprorjus erat. Et excita-bo filios tuos o S�QX\. Animos i�isacrobur indam,ma-�los viribus e^iciam �fiaeUtdS contra Qracos. ^tque eo-dem pertinetjquodpofbedJ�biungitj�c pon am te velurinbsp;gladium hero�s. dominus, inquitj fuper eosnbsp;apparebitu�d ell,pugnabit aduer�ts eoj.buccina conci-net. qud�cla�icumpraliantium more, amp; Martium cla~nbsp;morem^edet. Ibitq; in tempcftatibus �uikn.St^uus ad~nbsp;modum amp;procello�ts eius impetus in Griecos�uturus efi:nbsp;iuxta id quod Nahum i. dicitur: Domini via per turbi-nem amp; procellam efi.^uElri(qua plaga efi Meridiona-lis) idea meminit,quia turbines inde atqueproc�da oririJonbsp;leant'.quemadmodum lob.^/.conflat.Ex penetralibus nu-b� venit turbo:ventus nimirum aufl:ralis;vt ^.eiufdem dinbsp;citur:Quifecit ArEluru,Cino�uram PleiaddS,amp; au-firi penetralia: nempe meridiem. lonathan in eundem�n-�m vertit: Bt ducet,inquit, in turbinem aujlralem vetu^,nbsp;JDominus exercituum proteget eos : ludaos�ciltcet,nbsp;amp; EphraimitdS huiujmodi,quorum �perius meminitNtnbsp;deuorcnt amp; fubigant lapides fund�. Nee hoc fatisnbsp;erit, tutelam corum in�efi�epijje, ita vt in hofliumpote~nbsp;flatem nequaquam venire po�int,ni� �quot; hofles eorundemnbsp;opera ab�mantur, elfJquot; finbsp;nbsp;nbsp;reliquifuerint,�ruilem pror-

J�s conditionem experiantur. Gracos porro apti�imo no-mine lapides fu nd� vocat, vtpote mi�iles,amp; huiu�mo-di quales d�unditoribus torqueri�leant. Q^aludaos tl~ liujmodtlapillis cdpardt,quibus diadema feu corona in�-gniri�let:vtpote magni pretij margaritis,^ id genus aliis,nbsp;quivul^ adhibentur ornandiscoronis. Bibent infupernbsp;n ij SiC

amp; fremcnt: vc qui vino exliilarantur: idefl,dd�ti^' tatemu�ue fundcndo J hofiium �ng^iine fifi expletfif^nbsp;fint^ma^no flrepitit atq; clamore in eosgrajjabunturhi^f^nbsp;aliter AC fi'vino �e ingur^tajjent.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phra�s

quamproxime accedere videturad id quodE��a 49- di' citur: Et�anguine�io ceu muflo inehriabuntur. De�t^Pquot;nbsp;tu dtque clamore quem adetjCodem modo hic loquitur,nbsp;pradi�lus idem propheta j^.'vhi^Efioteiinquitiehr��edri^nbsp;'vino:�emite,fidah�ue�cera. Rcdundabi�nrqUcVCnbsp;phiala fparforia �c vt cornua ar�. Satiahunturnbsp;fiiumfiuorumfianguine, quem ajfatim haurient, haud^i�'nbsp;teracgutturnium(quo viElimarum fianguis excipitur)^^^^^nbsp;an�iU altaru^quibus^ idemfianguis afiergitur^adfiumffi^^nbsp;'vjque explerifilent.

Et feruabit dominus Deus illoru in die ilia ouespopiilumfuum, quiavtlapides confecr^d^^nbsp;fublime ferentur fuper terram eius. Quantanbsp;bonitas eius,amp; quanta pulchritudo eius,nbsp;tumiuueneSj�c vinuin virginesfucculentasnbsp;getas redder.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Q^lis 'vul^ fieruandis ouibus ab hominibus cura a hiberifilet,parem Deus Opt. Max. incolumitatipop^nbsp;fi�opriie^landtie adhibebit. Nam e^populus oues eius hnbsp;bentur.Mlil fimili eos modofiruandos interpretantur,^�nbsp;Mofiis olim operafiruatifiuere-.'vtpote qui no aliter eos nnbsp;buerit, atque ouespafiifileant: quemadmodum Pfial-dicitur: DeduxiPUpopulumtuum 'oelutouem innbsp;Mofis Aaronis. Qiiia vt lapides confecrati. lu^nbsp;quidem Ephraimitti non minori in pretio fiuturifi^^^^^nbsp;quam lapides egreg^nbsp;nbsp;nbsp;ornando diademati dicati:nctaf^^

tnfiiblimem locum edu�liiqui terra illius efljauguHi�tmo ipfiusnumini con�crata. Quanta enim bonitas, �cnbsp;quanta pulchritu do cius? Qj^m^ulchri, inquit,�u-^us in eorum regione na�entur, quampraflantis vini at-que �umenti copia, f 'vnde iuuenum acpuellarum e^egianbsp;form�e corpora(qui turn temporis erunt)'vegeta achene cu~nbsp;Tata cute turgehunt.

Poftulate � dominopluuiam ferotino tempore, edetque dominus ernicationcs,amp; imbrem vberemnbsp;dabiteiSjCuiqueberbani inagro-Etenim idolaipfanbsp;Vanaloquutafunt, Se diuini medacium vid cru nr,nbsp;fotnnia inania loquun funt,amp; fruftra confolantur.nbsp;idcirco cmigrarunt vt oucs, amp; affli�li funt, vt qu�nbsp;paftorem non habent.

Pcrgit adhuc ca beneficia cnumerare, qu� Chrifti temporibus piis omnibus cucntura funt.

Pluuia, doftrina euangclica : tempus pluui� fcrotin� , tempus eft Chrifti; qiiicquid patte rogaucrint fideles in nomine Chrifti,impctra-bunt. Etiam fi pluuiam pctant,quo tempore raro acciderc folet, dabitnbsp;Wnjcn illis.

Sipluuiam turn temporis a Deo Opt.Max. efflagita-ueritis,ratam Hico 'veflram orationem hahehit-.emittetful getra amp; coru�ationes, ac deinde pluuiam. Solent enimnbsp;huiu�nodi fulgetra pluuiam plarunque comitem �cidmq;nbsp;h�here', quemadmodum lohi 2.8.dicitur: Pra�gedopluuianbsp;terminumnbsp;nbsp;nbsp;ojiam fulguri, atque tonitruts. Ea 'vero hoc

nomine exprimuntur,qu(e pluuia tempore �agorem ip�m alhicante �ecie anteuertunt. Forma autem nominis adnbsp;quintam cla�em attinet-.eiu�que loco maiores no�ri nuhemnbsp;'oertut.Quod mox de ferotino tep orefuhiugit,pluuiamnbsp;n lij omnino

omnino poUremam bite�igit^'vtpote qua mcnfe Martio accidat :perinde ac�. quouis tempore vel�rotino etiam acnbsp;poflremo pluuiam J� ill� im^ertiturum dicar, vbi ea opu^nbsp;fuem^qua citi�ime ^amina adole�erenbsp;nbsp;nbsp;augeri po�inf-

pro eo quod Latine iinbrem vberem vertimuSjHehu^quot; ce imhrempluuia�ntaLlicus dixitj vt ca�us alter ab altt-ro regatur:quo modonbsp;nbsp;nbsp;Daniela iz. te�i'apulueris app^^'

latur.amp; P�tlmo ^o. lutum cceni. quum interim aj�atim/^ pluuia illius atatis hominihus daturumintelligat. Cui-*nbsp;quehcrbam in agro,� Jnemo qui�quam inter eos�ti'nbsp;turns e�,cuius agellus illapluuia non herbe�cet. Qj�n amp;nbsp;tale quid d maioribus nollris, (pia i�is quidem memorilt;^}nbsp;proditum extat. buiu�nodi Dei Opt.Sdax. in�snium^^'nbsp;que indolem e�e,vt quanti�per I�'aelita diuina�anbsp;tati� more'�ue�os accommodarint,is vici�im tlloruntnbsp;tis re^ondeat,ade�que� vni alicuipluuia opus�uerit,nbsp;teri verb non it idem, apud vnum�olum pluuia locusnbsp;rus�t. imb,� in agro aliquohort�uehacherba aqua in^^'nbsp;gu�rit,illa non itidem�ore vtaltera�ola compluatur.Qj�nbsp;�ententiaprobum quendam virum authorem habet,innbsp;verba dicentemiHic campus efflagitatpluuiam,aliusnbsp;ro nequaquam�tcn�m idols., nempe illudpro comp^^^[nbsp;habebunt, idolorum verbis�lidi nihil inej�e. contranbsp;rata omma�ore,nbsp;nbsp;nbsp;re ip� con�rmata iri,qua d veris p^�'

phetispradi�la�uerant�ue male omino�a Ls aduer�a qt^�' ad va�andam terram,�ue lata amp;prof^era�ato�o tem'nbsp;pore euentura.Intelligent autem tum temporis cum ip�^�'nbsp;mulachroru cultores, quorum oracula�audi idis�uere,nbsp;te valiitatcm terra induLlam, tum�omniorum�ucatos it^'^nbsp;terpretes, qui pacem ip�s ante vrbis excidium �uturamp^nbsp;licebi^^'

licebantur^�-uflra�ts'verb'n iti�ijj'e -vtbonam�emanimo conciperent J �a^ira �latium attulij�e : breuiter aliud nihil quam mendacium dixi�e. Idcirco era'igrarunt.re-li^is�i��edibus in exilium abdu^i�nt^haud aliter aco-ues paflore de flit ut^. A ffli�li flint, ^ffligendi 'verbumnbsp;hoc loco deie�iionem animi�gni�cat, qtternadmodumnbsp;��iia ^i.'vbi ait: Neque ad tumultu eorum animum deii-cit J quod tantundem e� ^ac�proflerni ey alieno imperionbsp;�bitci dixij�et.

Contra paftores nafus meus incandiiir,vifitab6-cjuehircos,quoniavifitauit dominus cxcrcituum gregemfuum,nempedom�lchuda : amp;pofuiteosnbsp;Vtequuni glori� fu� in bcllo. Ex ipfo eft angulus,nbsp;exipfo clauiis, ex ipfo arcus bcl�icus,ex ipfo d�ni-quecxibitparitcromnis exa�for. �runtvtrobuftinbsp;milites,qui in ipfopr�lio vt lutum platearum con-culcant,amp; bellum ger�r,quoniam dominus adeftnbsp;ciSjVtpudefiant quiequos infcendunt.Corrobora-boegodomum lu da, amp; domum lofcph feruabo:nbsp;�creucrlos collocabo,quoniam niiferct me eorum:nbsp;eruntque ac fi nunquam eos repulifiem , quia egonbsp;dominusDeus eorum qui eos exaudiam.Ephraimnbsp;vt heros crit : l�tabitur cor eorum, vt eius qui vinonbsp;exhilaratur, quod videbunt filij eorum , fimulquenbsp;gaudebunt, amp; exultabit cor eorum in domino.

Pr�teritorum malorum recordationc deterret ab inobedientia ma lifqiie monbus:oftcndit cnim fc grauiter animaducrtii�e in improbos,nbsp;quos hircos vocat, vt fimiles in pofterum p�nas cxpe�cnt, qui fimilinbsp;modo fcfc gcrent.Suos tarnen femper fibi cur� futuros.

Oftcnditcuramtotiusccclcfi� vni Chrifto incumbere , qui idem rex fit amp; facerdos, lapis angularis, clauus, paxillus,arcus bcl�icus, amp;c,

COMMENTA RII KIM HI _ pcrinde erunt,ac fi non pcccaflcnt,fi per fidem ad me conuerfi feienbsp;ceperint.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Contrapa/lores: id efijContra Gracor�principes,i pe qui ludibriis alujque indignis modis I�aelitas except^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

rz�wt, Machabaorum familia nondum Je illis opponente-'verbfimilitudine Juperius JJra'�litasouibtss compt�' rauitiCadem iam principes(penes quos fumma rerum erAt)nbsp;paflores -vocat, aut hircos : quos pracuntes oues infeqtinn'nbsp;f^r.vifitab�que hircoszm efi,defceleribus eorum pcefi^nbsp;J�mam. Qiioniam vifitaunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illi in animum n�f�

rorum homuncionum afjli^orumque conditio : eortu^ etiam meminit, qui -vim iifdem inferunt: 'vindicemJe i^nbsp;amp; ajjertorem deincepsprafiiturum ait. greg�mnbsp;Non amplius eum pa[loribus regendiliberam pote/latef^nbsp;faciet. pofuiteosvt equum glori�. 'viribusnimitt^nbsp;'uel cum equo quouis prafanti�imo conf erendos : cuitts^'nbsp;terpr^ltum roburacfortitudo quanta fit elucet:'vt Iob-}9'nbsp;deeodem dicitur: Gaudet fortitudine'vt obuiam 'vA^a^nbsp;aduerjus arma. Ex ipfo eftangulus. Anguli nom^nbsp;principes metaphoricli^s inte�iguntur: quemadmodumamp;nbsp;ludicumzQ. Et flatucrunt fe anguli totiuspopuli : neni�nbsp;prafe�linbsp;nbsp;nbsp;magifiratus. Si^ificat autem bis 'verbis nt'

quaquam � Gracorumgenere oriundo principi imperid!^ in eosfuturum. Ex ipfo clauus: idefi^prafe�lus mA'nbsp;giilratus: quo nomine amp; apud EJaiam appellatur zz.nbsp;ait:Etfigam eum clauum in locofideli.Ex ipfo arcus belnbsp;licuSj'vf minime opusfitaliude accitopopulo Jubfidq fetSquot;nbsp;di cauja ,fidJua fibi copia manujqj abudefuffe�lura fint^nbsp;ExibiC omnis exa�lor.Q^y enim aduerfariosprius banbsp;bebant, eofdem ve�ligales deinceps habituriJunt. Erunt

Vtrobufti milites. Similes, inquit^futuri�inrl�-aelita pr^clari� illisnbsp;nbsp;nbsp;flrennuis heroibus qui iam olim � prima

hominum memoria in Grlt;xciafloruerunt, hoflejque f�os in medio luto ac publica wa cont�rent^'vbi manus conj�rendtnbsp;tempusaduenerit: vtpudefiant qui cquos infcend�t:nbsp;nempe aduerfarq : qui quum equis in^lru^i be�o obuiamnbsp;prodierint,�(mmo id�bi dedecorifore exiflimabunty'vt abnbsp;Ifia�litis peditibus ip�armati�tperarentur.Con'o^ora.-�nbsp;DO ego domum Xu.ds-.'uiresi�isanimo�q;�tggeramad-uer�us holies. E t reuerfos habitarc faciam. Compo�tanbsp;di^io efl, qua hoc loconbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hofchcvothim,

partim � radice\siflc}\aN,partim a Schov. Sed 'vtriujque �gnifioatiopra�enti inflituto accommode quadrabitt-vide-licet'vt amp; eojdem terr�e�ua qua� poflUmtnio reflituattnbsp;author quoque�uturus �t, vt tutb ibi metuq; omni de-po�to habitarepo�int. Eruntque mihi ac fi nunquamnbsp;cos repuliflcm. In ma^a�ilicet^loria 'viSluri�int,nbsp;^Ita pace �uituri :perinde ac� nullo -vnquam tempore abnbsp;orbe conditopul�fuis�dibus�uiffent:obliterata iam peni-tusnbsp;nbsp;nbsp;elap�a memorise prlt;^teritorum malorum recordatio-

ne,pra affluete bonarum rer� ma^a copia. Nt heros erit Ephraim. Qmfquis ex eafamilia originem trahit, �orti-ter��acflrennue in bello geret, heroicam 'virtutemfaciisnbsp;expre�urus : eodem plane�n�i, quo�perius illud diceba-tur: Eruntque'vt heroes, l�tabitur cor eorum.LtCfzfz^enbsp;'vero cau�i futura elivilloria illa,quam de deuillis ho�i-bus reportabut. In eo quodfequitur,vt eius qui vino cx-hilaratur, eclip�s quicdam efiHebrdica,qua bibendi uernbsp;bum�ubauditur,a Chaldaoparaphrase additum'.is enimnbsp;'oertif.quemadmodum qui vinum bibit.Similes duas ecli-0 pticas

pticaf oration es habcs^akeram Danielis ^.Qj^n�am de�' nbsp;deriorum tti es. vbi wr^uhintelli�tury'vt h�c �tt�enfus-,

07 i ' J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

gregabo ad terram Gilead, amp; ad Liban um eosa�'

3ucam,necfatisfpatijinuenictui'eis.Ettr�fibjtF^^ mareauguftum,in frctofluduspercutiet,amp;cXi^^'nbsp;fccnt omnes proRinditates fluminis, amp; deiiciecu*'nbsp;faftus hflyrij, fceptrumqj AegyptiJ rccedet. In d�'nbsp;minocorroborabo, �c in nomine eiusambiilabut,nbsp;dicit dominus.

Sibilus fignificatcongrcgationcfidclium in ecclefiam catholicaffl, quam maximam futuram, amp; in immenfum audam iriprxdicir.

Pidelcs in initio cnafcentis ecciefi� ad aliquod tempus magnis af-ficientur pcrfecutionibus,fed dominus tandem fedabit illos flu�us,amp; paxfolidaeeelefi� reftituetur; quinamp; Aflyriaamp; Aegyptus.i. ethnic*nbsp;homines,amp; � Deo prins alicni,ecclefia: fc a Jiungent.

COMMENTARII KlMH� deJcribituriVt habetur Deute.^. V't 'videam terram iflantnbsp;bonam (jUii e�: vitra lordanem, montemcjue idum bonunt

Libanum. Nec fatis fpatij inuenietur eis : Numerus iincjuitjjominum eo v�^ue augebiturjVtturb^ capiendo locus haudcjuacjuam�uffe^lurus �t. Pro Lib ano odem diuino maie�ati con�ecratam vertitlonathan : eodemjuenbsp;modo interpretatur amp; On�elus. Et tr�n Gbit per marcnbsp;auguftum. Gentes nimir�m(tjuarum numerus Lr multi-tudo vel cum mari conferri po�it)orumnis ac molefliis in-uoluentur.quo per medium quocpue earum�erenturdn. frcnbsp;to flu�tus ^e.rQ}JiZ�QZ.plagdimmittetDeus Qpt. Max.nbsp;cum ip��etOitum vndis eiu�dem^quibus ariditatem indu-cet.Atque his verbis maximam ethnicorum hominum�t-quentiam�^i�cat. Eodem amp; lUud �e�lat quod ait: Etnbsp;cxarefcentomnesprofunditates fluminis; quemad'nbsp;moduminterpretatiJumus.amp;c. deiicictur faftus AflyrV'nbsp;Meminitporro di�rte Aljjyrio �gypti, quod binbsp;puli pro coterts I�aelitas male acceperint. In dominonbsp;cos corroborabo:/de/�, inmemetipfi-.qualis Lr illemo^nbsp;efiloquendi, qui Exodi occurrit: vbi dominus Mo�^nbsp;allocutustA�endejinquit^ad dominuminempe ad me. Ec-cam tibi haElenus interpretatione huiu�e capituli, ex eo-rum�ententia a nobis explicatam, qui ad odis inAauratxnbsp;tempora eandemreferunt. Goterum quod ad me attnet,nbsp;equidem in ea opinione�m^ vt exiAimem no ab�rde po�nbsp;�e eandem de�uturo intelligi,oque ac�uperiora. (�uo qui-dem�n� ad amu�im quadrare videbitur quod de ludanbsp;amp; Ephraim commemoraturLTotus enim I�ael, tarn ludanbsp;quam Ephraim ,�ub Me�io tempora, ad�a redibit, idnbsp;quodfiorente ode�cunda illis tantum accidit, qui Babj-lonerr^

lonem mi^aruncludce nempe Beniamin.Qj^cuncjue 'vero loco ludafa^a mcntio occi/rrir,perinde e�^ac� Beniamin vna commemoraret : commune enim alteri cum altera �rsfuit.Graciaporronomine,Gog^ A�agogintel-�ilicet,^ lapheti^oflerispro^atos:qui iun- luda�cumJnbsp;^is njiribus atate �de�ia in ex^editionemadueturi �nt.

eandem inter^retationem �quitur^ lonathan. Is enim pro Gracisdta ajcnos iamJcrip�mus,gentilesnbsp;nbsp;nbsp;eth-

nicorumfilios 'vertit.Qmcquidpratered reliquum ell hu-it�ce capitis,facilem hocpa�io interpretationem admittit. �^bi itidem inter gentes illos dijjeminatos iri,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tran�tu-

ramper mare anguHiampradicit, ita �unt ea accipienda, 'vt d Chaldaoparaphrase redduntur, amp; d nobisjuperiusnbsp;explicata fuerunt. ,_y4ut�mplici nudo amp; aperto�n� ca-dem interpretari licebit, nt E�ia naticinio rel^ond'eant,nbsp;cap.ii. Exiccabit dominus Unguam maris .�gypti,^c.

Aperi Libane, portas tuas, amp; ignis cedros tuas deuorct.Vlulaabies,quoniatn ceciditcedrus,hocnbsp;eft,magnifier vaftati funt. Vlulatc quercus in Bafa-nitide,quoniam fyluac�duaproftrataeft,vox viu-latus ipforumpaftorum ,p[uoniam deuaftatama-gnific�tiaipfoium,vox rugitusleonum, quonianinbsp;Vaftatus eft faftus lordanis.

Prxdiciturdeftruftio teinplifecundi,vtqua:haftcnus detempio diftafunt,non de tcmplo matcriali intclligantur, quod paulo poft �nbsp;Romanis cuertendum foret, fed ad fpirituale templum potius refer-rentur.Libani enim nomine templum fignificatur: ac deinde pergit innbsp;inccpumetaphora:cedros,abictcs amp; quercus:principc3,facerdotcs Se.nbsp;populum vocat;quos omnes ad luftum incit�t,quaftvaftato iam tem-plojdt fublata corum gloria dclcndum.

E�osdiceret. Magnificcntiaipforuni: id e�,pr^cipi^^�^^ eorum rohur, gj�glorix materia. Sententia Chaldd�c^f�pnbsp;raphra�per omnia reS^ondet. Qecterum (jutie hoc loco di^^'nbsp;tur,maiores nopr�pi^e illi auidem acp�licu recordatio^^^)nbsp;ad euer�onem (cdis�eund^epropriepertinere exifliriui^^''nbsp;amp; Lihani nomme adem ip�mDeo Opt. �Lax.�tt^^

I N Z A C H A R I A Mi jff m�nere,amp; 'tam olim vaticinium illnd de te aditum fuijj�.nbsp;Aperi � Libane,portas tuas.

Sic dixit dominus Deus meus : Pafee oucs ma-�ationi deftinatas. Qui eas pofsident occid�t cas, necfeculp� obnoxiosputant,�c qui vendit eas di-cetzLaudandiis dominus ditatusfum, nec parcuntnbsp;eis qui eas pafeunt, vndc amp; ego nonparcam vitranbsp;habitatoribus terr�,dicit dominus,quia en ego tranbsp;do hommes qu�que in manum proximi fui, amp; innbsp;manum regis fui, terram cont�rent, nec eruam denbsp;manu eorum.

Monct prophetam, vtpr�dicationc fua populum ad p�nitentiam hortctur,alioquiintcrnccionc dcicndum.

ludziquanuis foris ab hoftibus Romanisbcllo acfame, amp; domi interna ciuium fuorum pefte grauentur, iuft� tarnen ea omnia paticn-tur in oppugnatione fu� vrbis,nec hoftium ca culpa, fed Dei vindiftanbsp;crit.Dc internis fcditionibus,quibus laborabant, vide lofephum Iib.2.nbsp;dcBcIIoIuda�co.

Audi � Iud�e,qui tibi vanifsimas fpes rcpromittis,amp; non audis do-ininutnh�cdiccntem atquc confirmantem. Non eruam de manueo-rum,amp;c. quod �Bterna fit apud Romanos futura tua captiuitas.

Sententiam hanc hona,pars interpretum, iam olim ela~ pfim interpretator,perinde ae�prophetam iuj�erit I�ae-litis�io naticiniopr^edicere^qualia ip�s inter exilium euennbsp;tura forent. Alq 'vero ad ^edem�cundam referont. T^ocatnbsp;aotem eoso\iz3 occi�oni deIlinatas.T;zpofe (j^ui pote�a-ti�mperadoer�riorom inter�eiendi traditifoerint ^ojhinbsp;dioina�melmandata violarant.At enimpater ide ac dominos meus oh�eruandi�imos, (coins memoriam lohensnbsp;'v�rpo) pa�edi verhorn quod hic formte imperatiolt;^ vide-tor e�e, pro infnitioo interpretator ,qoalis temporom me-tathe�s Ezechielis zi. occorrit : Gladiospolitos e�, vt det

cum in manum interfecioris:perinde ac�Deus i^ffimet� eospai�urum dicat, non autem prophete eos pa�endi cu-ram demandarit 3 (juemadmodumin�-dhoc eodem capitenbsp;ip�ait: Pa�dmque ouesoccifionis. Qui cas pofsident,nbsp;occidunt eus,id e�,emptorum ^enditorumque potefi^dnbsp;pror�s patent. vide enimuero cpuanta truculentia in dlisnbsp;inter�ciendis v�ri�nt,adeo vt commi�erationi aut pitt^quot;nbsp;tl nullus plane apud eoslocus futurusfit.quot;^ec feculp^!nbsp;obnoxiosputabunt. Nihil quiclt;juama��elerisp^^'nbsp;petratum exi^limahunt,etiam��ragem illam adidedni^'nbsp;Ec qui vendit eas,d�Ccz.Hehra�ca ita�onant^ Tra�ii^^^nbsp;venditione, talis�utura e� vniu�uiu�que veditorumnbsp;/2o.Laudandus dominus.Djcatus [�m.talisjnjit^''^�nbsp;futura e�vniu�uiu�ue oratio. Equidem�q^ua Deonbsp;benda pratiaj diuitias mihi aj�atim ope�ue ex hac rni�^nbsp;captiuorum hominum turha corra�.lnterim vero durr^'^^'^nbsp;b/i ilia cum impietate coniu�lapro�ert manpp : nemptnbsp;dandus dominus : ip��hi per�adetpratum hoc^�^nbsp;Deo Opt.�Eax.�i�e^qualis amp; ida oratio e�,quanbsp;cherih E�aie�^.v�us e�: Nurn vero citra con�liti^^nbsp;iu�um domini in hunc locum,vt eum va�em,a�cendd�^ .nbsp;ideo�orta�e clau�cla illa interiecla e�, quia vulponbsp;nes au�la re�amiliari quouis tandem modo, �ue pefnbsp;�uepernepha5,Deo laudes eo nomine de�erre�leant-ynbsp;de amp; illudprouerhq loco d maiorihus in eundemjcn�nbsp;v�tat��ertur,�urin oreliponis mi�ricordem.i.in ipfi^^�'^nbsp;poris articulo, quo domum per�odit, Deum�hipropsl^^nbsp;inuocat. Nec parcunt eis qui eas pafcunt. Nulht (�nbsp;de erpa eas mi�ricordia autpietatemouehiturDeusnbsp;Max.qui alias pafior illarum appellatur,amp; idcirco

�iftm mantis incidunt, vanales diilrahentitim commer-tiis exponutur.Pa�entitim pluraliter hic meminitjoco �n~ gularis numeric lt;eque acp�almo pracipitur I�aeli 'vtnbsp;Utetur infa�loribus�uts,pro fa�lore. Itidemlobi Vbinbsp;efijnquir.Deusfa��oresmeP Vndc �c ego no parcamnbsp;vkra.wz^ fa�la Uh�ua in melins commutarint,amp; bene�-^nbsp;y�^f^�rzwf.habitatoribus tzx.�S..nimirHm I�aehtiCi^. Innbsp;manum proximi fui,amp; in manum r�gis fui.c�w ip�nbsp;mutua�e opera p�riment, tum rex �ragem etiam inter eosnbsp;aditurus e� ,�ue rex Ule �t I�aelitarum, �ue exterarumnbsp;gentium,cuius imperio parebunt.Tradendi 'vocabulum eo-dem modo htc�tmitur^quo Leuitici ^.Sed amp; holocausiumnbsp;ip�m tradiderunt ei cum inci�onibus�uisxzrrzm conte-rent.^�4 hinc,epia illinc, 'vtrinque terram I�aeliticam de-populabuntur, njafiarnque ac perditam dabunt, nec e-ruani; de m anu eorum. propteradmi�a in me ip�rumnbsp;�elera.

Ego paui oues ma�lationi deftinatas, adeoque pauperes ipfius gregis, amp; aflumpfi mihi duas vir-gas , alteram vocauiNoam, alteram vero vocauinbsp;Hoblim,amp;: pauioues.Pr�tere�vno menfctrespa-ftorcs fuftuli ,animufque meus eos detcftatus eft,nbsp;quandoquidem eorum animus me dcteftatus eft.nbsp;Tum dixi:Non pafc� vos vitra,quod moritur, monbsp;riatur,amp;: quodfucciditur,fuccidatut: qu�reliqu�nbsp;manent,deuoret qu�quecarnem alterius.Tulide-indebaculuro meiimNoam, amp; c�fregieum,vtir-ritum fieretfoedus mcum quod pcpigcram cum o-mnibus populis. Irrirumq- fadura eft eodcm die,nbsp;hacquerationehumilcs gregis qui me obferuant,nbsp;p agno-

COMMENTA-RII KIMHI agnoueriint quod verbum doniini fuerithoc.Ecnbsp;dixiad eos: Si vobis bonum videtur,ceditc mercc-dem meam,fi miniis,oinittite. App�derunt igiturnbsp;mcrced� mcam,triginta nempc argenteos.nbsp;dominusadme: Abucehocad figuk� magnihc^jnbsp;illud videlicet pretium quo licui ab eis.TuJinbsp;trigintaargenteos, abieciad figulum in doi�onbsp;domini. Deinde confrcgi Sgt;c alterum meum bacU'nbsp;lum,nempc Hoblim, vt irrita fieret fratcrna vnit^^nbsp;inter lebudam �� fra�lem.

Oftenditfe du�bus modis cgifle cum Ifra�lc, vt ad p�nitcnti^�� eumalliccrct: dementia acfcucritatc. Prior virga tempus illudc*'^*^�nbsp;quod praecefsit pafsion� Chrifti; pofterior,quod in excidio vrbisnbsp;rofolymitan� perpefsi funtperfidi lud�i.

Triplicem ordinem magiftratuum fignificat:facerdotes,iudiff^ prophetas; Gratiam,inquit,orancm meara atque opcm fubtraha�'^ *nbsp;li me priores deferu�runt.-idcirco amp; ego illos deferam.

Tria flagella minaturpeftem ,famem, bellum. amp; �mpli�s benign� agam, propter ingratitudinem eorum,nbsp;turn fa�iam,f�dus.meum,quod pepiger3m,amp;c. ,

Data cft poteftas gentibus, inuadendi Ifra�litas, qu� pri�s � minime concefl� fuerat.

Sivobis placet: homines eniraeftis, amp; femel libero arbitrio creaui.Tedditc mihi mcrcedem meam; id eft,mca pr�ccpta obferu^t�*nbsp;Sin minus,veftro id damnofiet,non meo..

Ironic� Iegendum:Taatino,i'nquic,prctio populus meus, tam libe* ralitcr �mc habitus,emendum atque vendendum me indicauit, vt triginta denariis �ftimarit.

lubetur propheta in vifionc prophctica idem faccre, quod lud� llcariotcspofte�fa�uruserac. Cxcer�m mutatione vnius literx,vtru-que exprimcre voluit propheta, amp; pr�fedos tcmpli, ad quos ca fum-ma referenda erat, amp; vfum ,inqiicm cadcraimpcndcrcturrncmpcvtnbsp;emeretur in fepurturam peregrinoru. Eadcm enim didio,nbsp;miitata vna Iitera,amp; eu qui eft �thefauris/S: figufum fignificat. Offernbsp;Hebra�c� dida. . �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

abjoluta 'vndique ac oninibus�iis numeris per^e�ia expli-ca�o huiujce capitii occurrat. Deinde quod mihi in men-tem ueneritj^ quid ip� animi habeaniiDei Opt.Tvdax. opera�etui in medium deproma. Aflumpfi mihi duasnbsp;Virgas.Q^ mos e�pa^loribus v�ratus,nempe 'vt�umptonbsp;in manus pedopaflorali^oues�bi commij�is regant. Intcl-lifftporro bis verbis bim-a � 'vir^ulds affump��e ad I�ae^

amp; Dauidp�lm.33-cecinit:Dominus paiiormeus efi^non egebo: inpa�cuis herbidis accubare me�acit, ad aquasnbsp;tranquillasme minat. Hoc enimuero illis temporibus accidie,quibus ab I�aelit'is religi�se ob�eruabantur pr^ceptio-nes madata diuina,quum reges pra�e�li iuri�icun-di apud eos ,probi homines�uere, d re^o virtut 'ts tramitenbsp;nequaquam ab errantes.Tum enim Deus Opt.�Tax.�um-ma cum man�etudine �quot; dementia res eorundem admini-

COMMENTARII KIMH� Hohlim,nempe � di�ipando di�ipatoriam, (� ita locpdnbsp;ceat)appellauit:, qu(e vox Hehraica vaflandi di�iplt;i^�^^quot;nbsp;que vim habet'.^eque ac Cantic.z.Capite nohis vulpeh'^^nbsp;pes, inquam,paruits, qu^e vaflanf vineas. Signi�catp^^'nbsp;ro eos mores ac�rudia�aperuerti�e, acproinde �e quop^^nbsp;n.on aliter eos hahui��e, atque eadem ida ratio po�ularsnbsp;dehatur, nuda quidem ah hoflihus�rtos te�los tuendinbsp;ra�hi impo�ta.Sed ita tarnen rehus eorum admini^lf^^^^�nbsp;vt non nifi ingruente exilio, numinis�i pr^�ntia eosnbsp;flitu�rit,tuend'iuc curampror�ts ahiecerit. Keges enitfi �djnbsp;alios,honos malt vici�im excipiehant.Suh malis malenbsp;idis agehatur.Fu'itq; tum temporis apud eos vir^a idanbsp;dem di�ipatoria. Q^tm hone^le�e gerehant, lata orn^^^nbsp;amp;prof^era�cce�ere vigu�tq; altera illa ma�etudiniinbsp;dementia virga.Paui itaque oues idas meds,partim hon^gt;nbsp;partim vero malis. Pr�tcrea vnomcnfctrcsnbsp;fu dull.Pa flores hi lo�a�liq�uerut�oachaz^, loadm,^^'.nbsp;decias : quorum�inguli�uh hofliumpotePlate vita�ii^'^^''nbsp;�unt.Ioachin vero,eius quem loacim diximus�lius,nbsp;u'is in exilium ahdu��us, in exilio tarnen nequaquamnbsp;dusperiit,vtpote ex quo regia�irpis �ucce�ione Dauiei�^^nbsp;regnipropagatio ducehatur : exhaufiis interim trihuf^^^nbsp;aliis,ne harede quidem,quoad loacha amp; Sedechia�irp^^nbsp;attinet,regno�perflite relido.Ioacim autem indignis qt^^'nbsp;dem modis,hdc atque iddc circumagitatus �quot; negledui h^'nbsp;hitus,per�mmam contumeliamvitam�niit. ^tque hi'nbsp;quidem tres in eapoflrema tempora inciderunt, quihus �'nbsp;raelitica terra tandem vaflata,e� 'is�edihus migrandipO'nbsp;pulo nece�itas imponehatur : �uerunt enim anni duntaxdtnbsp;viginti duo, men�e�ue quatuor,pradidis Ulis tribut eoni'nbsp;munes

muncs, iidemque etiam arumnis ac calamitatibws �ngtili memorahiles,(j^(iihus re^nopotiebantur. Q^m 'verb men-�s 'vnius meminit 3 exi�i� temporis�atiam 'voluit expri-mere^quemadmodum Ho�^e j.dicitur: Comedeteosmen-�scupartibus�uis.Amm�smeMS deteftatuseft.Afe-taphoram�pit oratioi^eque acludicum to. ^�li^la e�a~nbsp;nirna meapropter laborem J�ael. diciturque eodem modonbsp;quo amp; illud Ezechielis zj. Et rece�it anima mea ab ea^nbsp;queadmodum amp; anima mead�rore eius rece�erat.J^quot;ra^nbsp;que autem�ntentia 'va�itas illa innuitur,qu^ temporibusnbsp;Sedecbi^ terra indu��afuit.Qr^d poElea ait: Qjian do�nbsp;quidem eorum animus me deteftatus eft. tant�demnbsp;�valet ac�i dixi�et: Non egoprior eos deteflatus�m, imbnbsp;'verb initium ab Ulis�mptum e�. animus eorum me priornbsp;deterlatusefi,atqueexeo�aElum3 'vtme illorum quoquenbsp;perta�mp'uerit. Superior i�e locus3 qui ludicumio. occur-tit 3 non e� i�e quidem a lonathan peripbraElicais explica-tus.pro bis autem qua hoc loco dicuntur, animus meusnbsp;eos deteftatus c9L3Chald�icahuiu�modi�bEUtuit'.nem-pepropuliteos'verbum meum. Idem quodmox�quitur:nbsp;Q^�doquidcm animus eorum me deteftatus eft,nbsp;ita vertit : Q^a cultum ac religionem meam abominatusnbsp;tflanimus eorum.Qj^d adpaldores illos tres attinet3nihilnbsp;i�e quidem quam 'verbum 'verbo reddidit,�mplicem planenbsp;ac literalem�en�um�quutus: Nno, inquit, men� pafloresnbsp;tresemedio�^uli. Tum dixi; N � pafcam vos vitra.nbsp;Nondunt'va^iata�cra ade,'vigente adhuctrium i�orumnbsp;paflorum atatCyquumperditos eorum mores atquefla^tianbsp;animaduerti�em:�uturumque 'vt illis etiam�blatis nemonbsp;qui�quam rex probitati fiuderettequidem apud me decreuinbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p iij non

COMMENTARII KIMHI

non ampUns cos pajcendi prouincia �thiYe-.q^nemadmodui^

illud Deut.^i.dicitur: Ahfcodamfaciem medm ah ct(t erdntquein deuorationem. Qjiod moritur, moriatufjnbsp;peHevidelicef. Quod fucciditur,fuccidatur,f?^nbsp;�riAogladio. Qii� reliquat manent, dcuoret qu�lt;]inbsp;carnem akcrius,^�r^�^zw��fcilicet. Tuli deinde,nbsp;iamacce^eram baculum meum Noam ^'videlicetnbsp;�am. T^am eo defun�lo,nemopo^ed'virtutk�adio�� YC'nbsp;gno�perfuic. Et confrcgi cum: ideA, Pharaonisilh^nbsp;opera, ctii Necao cognomen fuie, � medio eum fuAulinbsp;irr it um fieret. ezzzz;/ eins loco regem nullnm �iccej�'nbsp;rnm �videram,epiiiprohitate excoleret,e medio eum��ah-quo gentium exterarum imperio I�aelitne �fhiicerent^^�nbsp;quandoquidemnonni�'vialicundeillata, a,cregis fuiiYY^'nbsp;pul�(quemadmodumfacra litera te�antur)in o�^icio e�'nbsp;tuque D ei Opt. APaxdt

ritum �e�cedus illudfaPlurum ait, quod cum omnihu^ pulis iniernt,perinde ac��cedere quopia cum vniuer� ho'nbsp;minumgenerepercuj�o,cauij�et Deus,ne damnumnbsp;malum'veI�a'eliin�errent, Etenim quoadlo�am�per^i^'nbsp;tem hahehant,mhil quiequa aduer�perpetiehdtur:adeop)

Pharao ip�, Edecao didius, legatione mi�a he�um c/z^ deprecahatur. Irritumquefadtum eft eodem die.-vi�-latum edl�adus illud eo ip� die,quo lo�as e 'uiuis exce�iY-Exteri enim amp; peregrini homines in tres illos paPloreS)nbsp;quos iam diximus,imperium ac�ummam poteflatem exet'nbsp;cehant, eo�demque fortunis omnibus exutos :patria extoT'nbsp;res faElos,contumelio��imi�quc modis exceptas,morte tan-demmulPlabant. Hacq; rationeliumilcsgregisquinbsp;me obferuant, agnoucrunt quod verbum domini

bant. Cater�m qmprobi apnd eos re^eriebantur, diligenter me�nempe 'verba d meprolata)ob�rnabant. quale quid Gene�legitur : lacob 'verbg�ter eius ob�eruabat negotium i^iud. Aduenientegorrb�gqdicio�cient ig�'ver-bubocdomini�ui�e.Et dixiad cos. J/^erbahacilla�unttnbsp;quibus eos Deus Ogt. Max.gcr groghetas alloquebatur.nbsp;Ceditemercedem Tx\c2.m.quumgaflorego 'veslerfiniinbsp;tia efti^grob^e 'vitaacliones. Si minus,omittite.C�-iu�nodi g�' ilia loquendi formula efl,quie ET^chielis z. oc-nielem habit� legimus-. 'vna cum Anania, Mi�aele, A'za- amp;oculi amp; aninbsp;ria,Hieremia,Ezgchiele Soghonia: amp;quanu'ualiorum micaligac, vcnbsp;mentio di�rtis �verbis nonfiat, omnino tarnen fieri non go-te^,quin amp; alij in eodem numero fuerint.Nam amp; P�A-mo ytale quid groditur: Dederuntcadauera �ruorumnbsp;tuorum cibum 'volucribus c�lorum, amp; carnem benefico-rumtuorumbeAits terrx. lonathan 'verb locum huncitanbsp;'vertit: Dixitq^ illts^Si 'vobis reAum 'videtur^'voluntatemnbsp;meamfacitefin minus, definite. Etfecerunt �voluntatemnbsp;meam 'viri aliquot.Perindeacfi dicat,gaucos dutaxat nu^'nbsp;mero fui�equig�nitentiamegerint. Aitque dominusnbsp;ad me, AbiiceHoc ad figulum. Kefiert hic groghet a

GOMMEN TAR 11 KIM HI dixi��bi Deum Opt.Afax.vtadhocquicqtti^nbsp;erat argenti abiiceret. C^eternm qute di��io Hebraicanbsp;nuina�ta �ff^i�catione�guluw proprie�gni�cat^ex intt^'nbsp;pretum fententia^ro quteflore aut ararij^r^fe^o hoe lotonbsp;�umitttr i^rojJter txquiualentiam illam vici�itudinariA^^nbsp;qua vocales alia: aharum locoplar�q^poniplenty Aleph,nbsp;He, Vau, lod. Q^m eundem�en�im gj� Jonathan�t'nbsp;quutus e�:qui�guli loco�ominem � the�iuris vertit. Se^'nbsp;tentia qua indicate voluit adhibitaparabola, hune in mo'nbsp;dum�e habet : nimirum vt quam ardli�imefieripoteJl�nbsp;ter � coale�cerent in ade dominica ,amp;a reliquo popul^^'^nbsp;coetu�pararentur: vtpote qui�celera Deo palam intut^^^nbsp;perpetret.J�^vd� nomen impropri� amp; metaphoricus hoclo^nbsp;co v�rpauitiaque ac P�lmonbsp;nbsp;nbsp;Ip�e omnium cordap^'

ter finxit, intelli^t omnia opera eorum, Nouit enirnf^^^^ qui boni, qui mallfint: explor�t corda, amp; per�rutatutnbsp;nes: quanu�fint interim, qui quum aprobitatealicni�^^^gt;nbsp;probitatem tarnen pra fifierant.�T�i�i�t�c^ue.Itafi�l^^^nbsp;quoadprophetia rationem, vi�mq^ quodilli reprafint^'nbsp;batur,�blatum in manus argentum ad quaJlorem innbsp;�cra abieei�fibt videbatur. Cateriim quod ea reporttf^^nbsp;debatur,multis iam antea annis elap�m�uerat ; ea nern�nbsp;atate, qua tres illipaJJores vixerunt. Sen��ue i�e i�ev/^nbsp;�Jl,metaphoricus expre�us, quem iam diximus, nimirn^nbsp;Vtd vulgo boni di�riminarentur : adeoque nepercompd^^nbsp;quidem vnd cum illis vi�endi conJ�icerentur. ^tque hotnbsp;illud etiam eJl,quod J-Jieremia j.dicitur: Circuite pervi'nbsp;cos I-Iieru�lem,amp; videte qua�, co�^ofiite: amp; qn^'nbsp;riteperplateas eius,an quenquam inueniatis quifiaciatiH'nbsp;dicium, aut quarat veritatem, propitius ero ei. quem-admodurn

admodu in libello Hieremia verba iam di^a inter^retati �imiis. �dagni�co Ulo pretio, cuius htcmeminit, adem�a-cram intelligit ;�en�u�cgue idem plane efl cum eo quod ait:nbsp;Etabieci ad figuluni in domo domini:�^f ad egre-gium illud amp;pracateris in�gnepretiu. Dupliciq; o��icionbsp;fungeturuna eademp, Heb. prapo�tio x�'.utpote qua tarnnbsp;ad�gulum quam ad adern�icram,pretium, inquam, illudnbsp;magni�cum,utrinque re�eratur.Q^o licui ab eis.Qj^dnbsp;ad honorem quidem attinet,equidem meo ip�us nomine�dnbsp;tis illu�ris reddormolo mihi quicquam cum idis amplius e�nbsp;�dongum eis vale dixi, �elerum amp; flagitio�d vita cau�.nbsp;quem eundem �n�um Chalddica quoque paraphra�s ex~nbsp;pre�itXdc\r\d'c c�fregi amp; alterum meum baculum.nbsp;yerha hacad earn clademproprieJlgt;e�lant, qua Sedechianbsp;�xitialis�uit:amp; adi�cra vltimum exitium attulit�.eo ne-pe tempore quo ad internecionem v�quedeleti �nt teme-rarij illi legis diuina di�ipatores, ac populus I�aeliticusnbsp;exilio�edes commutauit. vt irrita fieret fraterna vnitasnbsp;intet lebuda amp; Ifraelem. Suhlataedltumteporis�mi-litudo lila, ac moru con^uentia quam ludaiprius cum I�nbsp;raelitica�amilia in idololatria communem hahuerat. Idte-nim d migratione luda, nemo qui�qua deinceps idololatranbsp;in I�aele�uper�uit,quum prius nu�um pror�us idolis in�er-uiedi�nem�eci�et, v�ue dum in exilium migratum�uit,nbsp;plurimis etiam in eorundem capita malts �mul incumhen-tihu^.Caterum quum iam domo pul�,veritati con�na omnbsp;nia vid�rent, qua d prophetts de ade vallanda pradillanbsp;fuerant ,non iam amplius apud eos idololatria locus reli-quus erat. Q^n amp; luda quoque�amilia ad exilij v�quenbsp;t'^ora, cultui idoloru itidem addidla,pol�q migrauit ido-q lolatria

lolatriafludinm omne depo��t. ^tque h^ec illafuit rntt^ tUiC -vnitiitis violatio,quam illi interfe comrr.unem hah�iC-ranti in idolit cultu deferendo : quemadmodu lonathannbsp;interpretatur. Hadienm de ea quide paragraqgt;hi huwfctnbsp;explicatione, qtix ad prxterit� amp; anteaSlum tempusnbsp;tinet. Qaterum quod huic caput proximum efl: na liludnbsp;ticinium continet, cuiproculdubio �h ade�cunda eue^'nbsp;turo locus Here competit. acproinde quod rcUquum e^i,nbsp;eum�n�sm quod hic dicitur,intcrpretabimur,Ht adinbsp;dum in^laurata conueniat.Sunt ergo-verba ilia Dei Dpi-Max.Ht author e�: honoranda piaq^ memoria pater,idt^^nbsp;ac dominus meus: Ccepi, inquit,iam olimgregem huncp^'nbsp;�cere atque enutrire: quod nt facerem, binas mihi 'virg^gt;nbsp;ea�que e^egias in manus aj�umpfi, Noamnidelicet^^nbsp;i-loblim: quarum hac re^, illa -verb�tmmo pra�tli �g^^�f'nbsp;cando adhibetur.de quo .Malachia z.dicitur-.Labiajs^^'nbsp;dotis cuflodient �cientiam : Scientiaporrb dele�latio^^^nbsp;animo ad�ert : Ht in Prouerbiis cap.z.ait : Si �apientianbsp;tuum inua�erit,^;;^ �ietia animum tuum obledlauerit,^^�nbsp;^t enim rex funiculi nomine repra�entatur,quumpt�^�'nbsp;�lt nautici in/lar�t, eiu�que loco quifunibus in nauip^*^'nbsp;fit. Qaterum oues i�a quas iam dixi, quanuis duplicinbsp;dem ratione ac binis nirgulis d me paPla, quanuis abnbsp;rumpaflorum iniuriis, nempe ab extcrnarumgentiumnbsp;gibus,mepropul�atore�eruata: nequaquam tarne ad bor^lt;^^nbsp;mores redire noluerunt, Q^n amp;prophetas etiam tres Ifnbsp;gatos emifi, qui nicariam mihi operam in ii�lem pa�en fnbsp;nauarent ,Haggaum nidelicet ,Zachariam amp;nbsp;chiam. Sed nulli illis n�si fuere horum reprahenfiones:nbsp;idcirco � medio eo�dem�i^iuli, quemadmodum ip�^ ,

Vno menfetres pallores fuftuli. 'vnde^^illudo'biKr animaduertendum e^l^'vnius menfis �^atioprxdi��os tre^nbsp;extin�loi�iijje-.nec�tperflite illis in terra I�aelitica.pro-pheticimnneris fun�lionemanfi�e.cjuamf�ntentiam ma-iores etiamnoflri (quorum memoriam lubenter v�ur^arenbsp;debemus)�is��ragiis apq^robarunt:nepe �vnd cum Hag-gao, Z,acbaria gfr Malachiagrophetici muneris -vim amp;nbsp;ener�am I�aeli �blatam fffij�- Itidem grina�umnbsp;prophetandipradi�lis Ulis tribus idem faij� deprt^hendi-tur.anno videlicet�cundo Darij.Sublatis ergo^nquititrinbsp;bus hi�e pafloribuSj c�pit me tadere eorum, quoniamnbsp;illos iam anted mei perta�m fuerat. Q^circa ait:nbsp;Nonpafcam VOS vitra j��-c. TuKq; virgam nieamnbsp;Noam,confrcgi ea.Idquodinfanteiam emigrationnbsp;nis tempore,�ublata dignitate�cerdotali accidit. Ceditcnbsp;mercedetn mcam.-zd efl,p�nitentiamagite,^ re�pi�i-te. P�nitentiam 'verb nonnudam Uli quidem,�ed minimenbsp;perpeclam egerunt,ad trigintaforta�e dies, quibus pu�atinbsp;de�uniUum�ummum�acerdotem lugebant. atq; bi quidemnbsp;triginta argenreoru m numero exprimuntur. In didlio-ne ea qua figuln m �gnificat, metathe� Uterarum �adla,nbsp;quaPlorem inte�igi 'voluit, eodem riimirum modo quo nosnbsp;interpretati �mus. Vbi posled adis dominica meminit,nbsp;hunc�en�um habet,perinde ac� dicat: Scribepropbetiamnbsp;banc, amp; in templo repone.Sunt qui otf�r hoc loco concio^nbsp;nempopuli eccle�am interpretentur: aque ac Amos /.nbsp;eiujdem vocabuli eadem�gnt�catio occurrit: Et ecce examen locuAarum. Magnificum pretium, ^/orwnbsp;magni�centia dicipoterif.quam illis,inquit,eripui.Nequenbsp;enim diuina prafentiafub ade�cuda loci quicquam apudnbsp;q ij eos

COMMENTARII KIMHI eosfuit.Efuo �icui ab cis:aufquo eos pnudui:^iMlis ett^^nbsp;�verhi em�emfen�is Prouerhiommzj.legitur.Kdruw�quot;nbsp;cidSpedem tuum in domoproximi tur.idedl, raro accea^^-Et confregi baculum nicutn fecundum , nemp^nbsp;Hoblim; regem�videlicet z^gril^pam. Eo enimregn^nttnbsp;Titus in exilium eos ahduxit. Fueritnbsp;nbsp;nbsp;alia adhuc

�ntis loci intergretatio, quam adfert ingenio�us quiddf^ Pabbi AbtAham Toletanus,e Leuitica�amilia oriun^gt;^�nbsp;idem i�e qui Cabalamconge�it. Pafcam oues occi�O'nbsp;h�S'.ideFl ,�ouebo adis hums�cundd inflaurationeiu-demque�etHat3 quodpoEleaait : Aflumpfi mihinbsp;virgas; alteram vocaui Noam,alteram verb voc^iJ*nbsp;Hoblim. Nodnomine, eminentiamillam�gni�catnbsp;quafuturi erat ZorobabehNehemias^Athar�athaieT^nbsp;uidica �amilia oriundi. quigge quibus in omnem�utu^'^^nbsp;dtatemperpetuo�cedere Deu^ O^t. Max. re^um^�^^^nbsp;liticum admini�randum dederat. Hoblim (qua �nbsp;di�igatoria) re^i�cerdotalis locoponitur. Flincnbsp;mb cce�t eius tem�i origo,quod in monte Gari�mnbsp;batur. M-tque iidem illi homines cum SamaritanPnbsp;tatem contraxerunt.�j ex his nata�unt huiu�nodi�^^^^-ncs 3 qua orbem poflea infefiarunt. Mc deindenbsp;progre�u Hircanus quidam pontifex maximus, archi^^'nbsp;tico munere ad quadraginta annosfunclus efl,ide'mqinbsp;dem Saducaorumpartibm adiunAus in reliquos�eerdnbsp;tes necegra�atus 3 eo�lem interfecit 3 tum ip�, tumnbsp;xanderip�usfilius.qua cau�afuitvt AriPlobulo eiu�i^^'^.,nbsp;exfilio nepotigratiafau�rq; imminueretur.

Vno menfetres paHores fuflulifley^dze^/�, triplid^{ dimitatetremum Dauidicum3Machabaorum3^�^^nbsp;im^ptri!^^

imperhtm innuit.Tempotis verol^atium illud vniuer�m, Hcrodian�ri� qnoades�cunda floruity'vmus men�s nomine expre�it:

'vtpote qiiod quot;vnits quaflmenfls i�i quidem ^ideatur.fl^h- � � legatio deinde amp; emi�io Zorobabelis vnd cum Nebemia,nbsp;'uerbisillis flgnificatur, quibusait:T\.\\}. baculumeuninbsp;Noam , amp; confregi cum: vtirritum fieret f�dusnbsp;m eu mnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nam adlu iam tum ernt de amicitia,a^lum

de f�dere 3 quod cum regibus Perflcis idisprius interce�e-rat^quo nbsp;idudrc�erendum eftjquodaddit-.Si vobis Bo

num videtur. Ita enim eosalloquiturpoflquam�ec�dam idam 'virgam di�ipatoriam iq^fls q^a�end� adbibuerdt:nbsp;Lubetne 'vobis ueftigiis diuinis in�equi ? Appendcruntnbsp;igitur mercedcni meam triginta argeteos. Tricena-rium idudannorum �atium innuit ,quo regnarunt integer-rifni idi acgietatiifiudio�grincipes.Kgt;ium dico Mattha-tbU^cognomento Ha�nonai. Sex ludce eiu�demfilij.Toti-dem lonathcC, huius jil'q, Simeonis demum oclodecim 3 quinbsp;idumpatrem habuit. Eccos tibi triginta 'unum annos : quinbsp;facile ad tri�nta reducuntur : fl qui mutili menfes in eo�nbsp;dem inciderint: quanto nimirum tempore imperium penesnbsp;reges idos optime meritosfuit.Sen�s autem eorum qu^e bisnbsp;'verbisdz��f�r;Dixitque dominus ad me,Abiiceadnbsp;figulum magnificum pretium,quo licui ab cis.Hunbsp;iu�iodi erit3acfl dicat3parenimuerofuerit3 amp; rationi co-�numjVt magnificum boe pretium3amp;� �ledida mercesfa-crisperagendis 3nbsp;nbsp;nbsp;mancipiis redimundis inferuiat ,fl qua

forte �populari ccetu inflruitute abduSlafuerint. Ccetum porrb 'vulgi3'vocabulo lotferflgnificait: aqu�ac Amos7.nbsp;'vbi dicitur: Et ecce examen locuElarum. Eodem etiam monbsp;do�miturfquodait: Abieci ad figulum in domo do-q iij mini;

COMMENTARII K IM H I mini: nempe ad catum pop uh, vt�iperius : Et confrcginbsp;baculum meum fecundura,difsipatonum. Siffii�'nbsp;caturhis verbis extirpatio ilia regni Machab^eorumnbsp;cam xtatemfutura:in cpuamflagitio� cpuidam homines amp;nbsp;pefles Keipublica inciderunt: Hircanum dico, ydrillobff'nbsp;lum,eiu�quepoflerosyt irrita fieret fraterna vnitas,in'nbsp;terlehudam amp; lQ:ac\cm-.qua�pereumfieti�edicat,pnbsp;violatafuerit�aterna beneuolentia. Subaudiendo relathnbsp;num d.^c\ic�'.nempe qui author fuit,^c.qualis efi illiusnbsp;interpretatio,qui Ez^chielislegitur: Etpulchritudinetf^nbsp;ornamentifui, adfuperbiam conuertit, quod (cilice tornA'nbsp;menti genus is ad fuperbiam conuertit. Faclumenimuc^onbsp;e/� opera huiu�nodi perditorum hominum, vt in duo rt'nbsp;gna diuifi fnt I�aelit^, non aliter ac olim�ub Jeroboam�'nbsp;lio Neb at accider at, quo tempore�hi�na in regno DaU^'nbsp;dico contigif.violata iam mutua illa,qult;cludic cum Ifr^^'nbsp;le intercejferatfocietatc.

Et dixit dominus ad me:Adfiucfumetibiarro^ ftolidipaftoris. Quoniaecccegoexcito paftorei�inbsp;in terra, qui gregein cocifum non inuifct, necnbsp;lidam ouem requiret, fauciam non fanabit, fiateo^nbsp;amp; firmatn non pafcet, neque fulciet, carnem quO'nbsp;que pinguioris edet,�c vngulas eis diifindef.v�nbsp;ftoriidolo quigregem deferit: gladiusiraininebitnbsp;bracliio eius, amp; oculoeius dextero: brachium einsnbsp;plane exarefeet, amp; oculus eius dexter oranino hc-befeet.

4 Mc(inquit Chriftus^tam clcmcntcm acpiutn paftorem nihili runfaliuni ftolidum atque immitem in maiori pretio habebunt, nep�nbsp;Antichriftum,cuiush�cimago dcfcribitur. Seddominus aliquan^^*�nbsp;eum

e�m Ipiritu oris fui intcrficiet,quemadmodum ra ox ait; V�pafiori cuanido,amp;c.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� '

eos iiiapertinent:,qi:i vicarij reges amp; aliorum�r-ui erant, vx paHori idolo,ciz'c.�fw^?e Agrippa regi,qui author fuit ,^t J^e^^afanu^ acTitus expeditionem in Ifnbsp;raeliticam terramfufiperentj amp; militum copias inuexit^nbsp;'vndemalareliqua omniafluxere. Sumetibi arma flo-lidi paftoris. Prophetam iuhet Deus Qpt.Max. (quodnbsp;ad'vifum faltem propheticum attinet) folidi paltorisinnbsp;moremffcomponere. Significatporro huiufmodi'verhiSjnbsp;fuh tepora adis fecunda; regem ah que apud Ifaelitasfup-pullulaturu, euius resgefta nihil infaniametifqj aliena-tione fapere videhutur. Ctieterum interfarcina^ fiolidipa-fiorisjnbsp;nbsp;nbsp;ciufnodi quifpiat, multum peromnem modum

interefl. Habet enim hie peramfcculo non abfmilem : in quam reponipofint turnpanis que eomedat, tumeyathusnbsp;in pftm hibendinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f quapr^etered opusfutura erunt in

ter eremum ouespafenti. IlliusDeroperaanguHaadmo-dum ef,g^ iuHo contra��iorjta ^otefuletafepe effluant: quibus njbife deliitutum videritdn oues iram exerit^nfli-git verbera,nec Hla animipietate erga eas mouetur. Kexnbsp;porro cuius hiememinit:, Herodes intelligitur: qui feruusnbsp;olimfamililt;x IrlachabiCOYum, armis aduerfus eofdem ini-tisjimperium fbi vfirpauit, 'vxorem ex eorugenere oriun-dam duxit^reg^um infoleteracfuite adminflrauitj 'vxo-ris denique ac liberorumfiuorum neci, mult a alia felera innbsp;terralfaelitica adiecif.Ionathan eodem modo 'vaticinare,nbsp;inquit,deflultogsJquot; inertiprincipe.Sto\idx ouis nomine^nbsp;agnum atate tenellum intelligit. ftantem huiufnodi ap-pellat,qua locojuofixa manet.^tque huic quidem quan-uis

Ule tarnen nntricationis cau�a nec^uaquam ad locum quem occup�t, apponet. vngulas cisdiffindet. Nee hoc fatisnbsp;e�,quod nulle eas hono afficiatNi�ladat quoquenbsp;nbsp;nbsp;dam

num ip�s in�eratj'vngulis tam immani i�lu illi� haculoN ror�is atque difft�is omnem incedendi pote^latemnbsp;adimat. lonathan hunc in modum reddidit : quaater^nbsp;�uerint relic�^e,ea6occi�one delebit. nx paftori idolo�nbsp;Z�/o/z 'uocabulum pro re nulliuspret�q atq; inepta fumitur-aqua ac lobi 13. Nos ehiis mendacq concinnatores ine-pti medici. Pa/toris autem huiu�nodi nomine, 'vel Hero-demvel^grippamintelligit. Gladiusimminebitbr^'nbsp;chio eius.Q^w po�ea futurum dicat,vt brachium ei^

it, 'vt author ius memoriam �oelicem recordationem lubens amp^^^nbsp;�lor) quanuis ille tarnen aliam quidem, atq^ nos, in hocnbsp;pite explicando�ententiam�equatur.

Onus verbi dominifuperlfraelem.-dicicdotni' nus,quiextcnditc�l�s, amp; fundatterram, Sefpir^'nbsp;tum hominis in medio eius fingit. Ecceegopooonbsp;Hierufalem,vc fit calix commouens omnes pop^i'

los circunquaque: quin Sein lehudaerunt qui ob-fideant Hierufalem:entqueillo dievtponam Hie-rufalem ecu lapidcm graue omnibus populis,qui-cunqueeum fuftollereconabuntur ; omninolacc-rabuntur, congregabunturque contra cum omnes genres terr�.

Prxdicitur afflidio ccclcfi� ad aliquod tempus poft mortem Chri-fti aduentur� : qux tandem in fummam pacem atque Ixtitiam ezitura fitjdeuidis hoftibus.

Pcrfccutorcs cccicfi� tandem morientur, vt qui haufto poculo vc-neni de repente cadunt.-cxemplo fuerint Herodes,Pilatus,Maximinus,' Maxcntius,amp;c.

Ecclefiam compar�t lapidi graui amp; immobili; Qui cam loco fuo moucrc conantur,ipfi l�duntur.

'vero p�nasfumedasdn hanc quideJententiam'.D�c�t dominus qui cxt�dit c�los. qua� Jugera amp; inf�ra ab eo creata dicat, amp; omnia in illius poteH-ate pofta, 'vel euer^nbsp;tenda ac demolienda, 'vel erigenda acflabilienda. bom i-nisporro hoc loco no aliter meminit^ac Efdias 4-s-Ego fednbsp;terram, hominemfipeream creauiferindeacjidice-dndifuerint. In me ttidem ftum e/l eofdem reuocare : Ct�nbsp;de aduerfriis l�orump�noifimere. Suntautemhacduonbsp;cognata fbi inuicem, alterum alteri coniundlum. quinbsp;fpiritum hominis in medio eius fingic, amp; qui ex-tendit c�los,amp; terram i\ir\dsit,'vtauthoreFlingeniQ-fti K^bbi Abraham Efites. quippe quum homomicroco-fnttt quidam fit,pra c�lo terra^qu^ val�itf orbit appel

lum in alia re nulla exprimeda aahihitum comp�rio,qu^m (^ucz ta�lupra:dita�t,nbsp;nbsp;nbsp;�entiendi�acultatem haheat: id

quod�iritui nequaquam conuenir.^cproinde dicenduf^ eritj'verha illa^c^�i� fpiritum finxit, huiu�modi cor^lt;^'nbsp;ris organa per[inere,qua�iritales vires in� continent,nbsp;tacerehrum ^ corNz �t calix commouens.-idf/j'^^'nbsp;nenatipoculi inflar : quod hau^lum bihenti lethum adf^'nbsp;ret. Eodem nemqgt;e modo cum Ulis agetur, qui caElra vrbinbsp;Hiero�olymitame admouebunt, ab�mentur�unditus, amp;nbsp;pc�umibunt. QjJin amp; in lehudaeruntqui obfideacnbsp;Hicrufalem.Zwf/^cz' quoque nonnulli,inquit^ad expugnd'nbsp;tionem vrbis vnd cum ho�ibus venient. Calix ille, que^nbsp;iam dixi, peEli�ergy lethalis etiam ad eos in initio perti'nbsp;nebit,qui praeter animi�i v�luntatem ad ob�dendamnbsp;bem E-Iierofilymitanam confluent: ipfl�e adeb ab hacif''nbsp;genti clade nequaqudm immunes�uturi�nt. Se�s autefi^nbsp;loci ita�e habet. tempore Gogey^ AUagogaduer�f^nbsp;dchnft� intcinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hiero�lymitanam, refiitutam iam ercptdmq: p^'

Iige,amp; gra- Uculis expeditionem��epturi�nt,interrameam, uifsimas futu lud^�rte obuenit,primos impetus�acient.Etenim ma^^nbsp;affli�io- quidem animi de�derioflagi'abunt,�imo quoque tempo^^nbsp;adeundi Hiero�olymam : nec ita magnopere in ip� flatitt^nbsp;initio ad reliquat omnes I�aelitica; tcrrte partes�ubiugdd-'nbsp;dasproperabunt. Hoc enim�biper�ua�um habebunt, hd'nbsp;iu�nodi� verbis mutuo excipiet. DeuHa�emelvrbe niC'nbsp;tropoli Hiero�lymitana�quod reliquum e�: I�'aelitica tet'nbsp;rie,peruium nobis, eademqu�plan� opera expugnatutnpa-tebit.Hnde iterillud cape�flnt, quod recldper a^os Id'nbsp;dx Hiero�lymam tendit:vtpote via ip�s exp �dita amp; dCnbsp;commoda:

a)mmoda:a.bdnc�isin eandemoh�dionem nind�ecuwnon-nullis etiam e�amilia ludaicAi �voletibus nolentihus.quam interpretationem lonathan�e^uutusHie-rufalem ceu lapid� grauem. Q^mpri�slethallsatq-,nbsp;momferl poculi ^miUtndine expre�it, eandem lam dentibnbsp;lapidi bene onero� coparat : quttm �llud interim�gni�cet,nbsp;fore vt qtiotqiiot aduer�s vrbem Hiero�ilymitanam arma laturi�ntyhaud aliter manus in earn iniiciant,acf fa-xumaliqttodingentis molis acpr^egrade compled�erentunnbsp;utpote quod oneris plurimum atque molefli^e ip�s exhibe-re foleat,qui�blatum in humeras fer�t.Interim 'verb dumnbsp;humofublatum humeris imponunt^o�en�ts inde manus �xnbsp;cafim la�n reportant.quanuis aute multi�mul eidem�b-leuando,lundis operis incumbantdnterfubleuand� tarnennbsp;manus eorundem�uHratim atterentur. Ita q plurimi 'vn-dequaque aducr�s 'vrbem Hiero�olymitanam e �ngulisnbsp;orbispartibus confluent. c^xterum internecione ad 'vnumnbsp;omnes in ea delendi. Jonathan ineundem�en�m 'vertitinbsp;Ponam, inquit, Hierujalem lapidem ofl^en�onis omnibusnbsp;populisiquijquis 'vim ei intulerit,diripietur^amp;c.

Indie ilia,dicic dominus,percutiam omnem equum ftupore, amp; eumquieiinfidet^velania. Super domum Ichndaaiitem oculos meos aperiam,nbsp;omnemqueequum populoruferiam c�citate:tumnbsp;duces lehuda in corde fuo dicent:Corroboramihinbsp;habitatores Hicrufalem in domino exercituumnbsp;Deo fuo.

Prxdicitur ereptio atque liberatio ccclcGae � prxdifta pcrfccutio-ne,amp; vidoriadchoftibus reportanda, quam Chrifto, non fuis vinbus acceptam ferent vi�ores ; idcoque opera ciufdem afsiduis prccibusnbsp;implorabunt,diccntquc:Corrobora mihi,amp;c.

qtittnuis medio infer gentes loco po�tos dada me anthore in�erend^ eripiam. �)mnem tarnen equumpopulorum fe-riam C(�citate.Stupoi!:i addit amp; cacitatem: 'vtracpueenimnbsp;calamitas in eos�mul incumbct. Stuporporrb ad cor^ c^eci-tas ante adoculos refertur. Tum duces Ichuda in corde fuo diccnz.Tacite nimirnmnbsp;nbsp;nbsp;cldm apnd�e.tjuando-

qnidem inter medios bolles 'ver�abuntur-.andaciam tarnen illis edt� ^nimo�s�firitus�nggerent eines Hiero�olymitani,nbsp;qnippe qni dinino anxilio �teti cominns enm bofle manninbsp;con�rtnriprodibnnt, atqne ita hornm opera liberabnntnfquot;

Die illo ponam duces Ichuda vt carbonem inter ligna ardentia, Sc vc facem ignis ardentem in ccruo manipulorurn, amp; dcuorabunt � dextra Scnbsp;l�ua omnes populos circunquaque,conGfl:�tqncnbsp;Hierufalem adhuc in locofuo in Hierufalera .^^nbsp;feruabic dominus tentoria lehud� vt retro tem-poribus,ne glorietur decus domus Dauidis,amp; gl*�nbsp;riainhabitancis Hierufalem contra lehudam.

qniforts ernntfimiles�nt ignito carbonic interarida ligt^^ po�to.Etenim qno temporeflnpor ille animiqne confiernlt;^'nbsp;tio me antboregentibns indneetnr, band ob�nre intellig^^gt;nbsp;rem earn mea opera�a�lamfnif�e:vnde tarn ip�, qnamnbsp;liqni etiam Ind^ei commnni con�enfn,�ragem ojtrinqne^�'nbsp;ni�ror�tm dextrorjnm (cdd.Carbonemprnnami^^nbsp;ardentem yocat'.ccqne ac Lenitici ii. De�irnentnr,inqf^^^�nbsp;clybanns �quot; ebytfopodes �nempe ollaprnnts ardentibnsnbsp;copi^^'

�cis exprobrarent: qaa��a operafa��amforet^^tincolu-mes illi pericalis eximerentar.

Die illo dominus defender pro habitatore Hie�

Et efFundam fuper dorn� Dauidis, �c fuper hitatores Hierufalem �piritum grati� amp;, beneficennbsp;ti�,VEa{piciant ad mc,eum videlicet quem tranlh-xcrunt: plang�ntquefuper eo,vtfoletfuper vnicenbsp;dile�ho:accrbc amp;: amar� habebunt fuper eum, vt fonbsp;let quis fuper primogenito.

Mifsio fpiritus fandi inapoftolos amp; aliosfidelcs pr�dicitur, qu� multos ad fidem Cbrifti alliciet,entquein caufavt nonnulli ctiam lu-dsi vcrifsimis afFeftibus ad Dcum coucrfi, errorcm fuum agnofcant,nbsp;cumquc Chriftum vcrum Deum amp; hominem fuiflc fateantur, quciDnbsp;olim cruci afExcrunt. ld quod amp; fadumlegitur in cuangelio.

INZACHARIAM: lendi�imii^,JIgt;iritum huiu�nodi hoc loco inter^retatur,lt;�iinbsp;tum apud alios hominesgratio�is crit, turn apud Deum innbsp;cau�a�iiturus, vt rat^ haheanturip�rumpreces. Si^ni�-canterporro aitpr^e�dio� illis amp;prote�loris loco ad�utu-ru�periores aaide ac c�licas njirtates intelligens propitiasnbsp;atqae amica^s i^�sfataras.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� deinde �orte�ortana

accident^ 'vt�aoram alicpaem uel ahie^li�im^e conditionis homanculam in eopralio�aaciam hofles reddant)�a,mmlt;enbsp;id ip�s admirationi eritjoh�fipe�cetihas vndenam aat qaanbsp;illad ratione acciderit, �a^lumqae ita interpretahantarinbsp;qua��tc iam res collahiiatqae in ho^iiam pote^latem paanbsp;latim 'venire incipiant: aqa� ac lo�aa olim�ecit cap./, 'vhinbsp;triginta�ex 'viros I�aelitas ah Haitis occi�s viderat : Ahnbsp;domine Deas,inqaiens,qaid dicam po�qaam I�ael coramnbsp;ho^ihas�ais terga vertH In eademnbsp;nbsp;nbsp;illi opinionefatari

�nt�veHni alicai�aora 'vulnas infli�lum 'viderint, at-toniti�apehant.\�t afpiciant ad me: illias nempecaa�^ quem hohes ita�aucium reddidere. plang�ntque fupernbsp;eo. Hon aliter acpater qui�iam�lium quern 'vnicum ha-hehat^morte�uhlatumi lachrimis ah�d�pro�qui�let, autnbsp;qui primogenito orhatus e�. Hit enim maiores nodIri�quo-rum memoriiC ac recordationi�us hahetor honos) ad ^e�nbsp;�iam lo�phi�lium hac re�erunt : quippe qui interpraliumnbsp;interficiendus�t. Sed illam ego interpretationem admiror:nbsp;quo modo eunde occuluerint^nullapror�s ip�us�aAa me-fzowe. Amar� liabebunt. agtitudinem animi atquem�-rorem huiu�nodi 'verhis intelligit.

In dieilla erit l�dus ille magnus in Hicrufalem, t�quam Indus in Hadadrimon in campo Megid-don.Et lugebit terra,�|u�libet fcorfim:f�milia-D�-uidis

C o MM EN TAR n Ki MHI uidis feorfim, amp; vxores eorum feorfitn. Cognationbsp;domus Nathan feorfim, Sgt;c vxores eorum feorfim:nbsp;familia domus Lcui feorfim,amp;vxores eorum feor-fim:familia Semei feorfim, amp; vxores eorfifcorfim.nbsp;Omnes denique famili� qu� rcliqu� funt,qu�quenbsp;feorfim,amp; eorum vxores feorfim.

Atnarifsimis fletibus mortem Chrifti profequentur, quem ludum ci compar�t, quilof�� olim nomine fufcipicbatur: vndc amp; Hiercmi�nbsp;Laraentationcs confcriptxfunt. Fuit cnimiofias rcxiuftus, amp;Icfunbsp;Chrifti typuSjinftaurator Icgis,amp; diuino cultui addi�ifsimus.

Q^d de Hadadrimon in campo A^egiddon narrat, fuit ilia quidem res apud eosprobe coff^itamujqua tarnennbsp;(quodfeiam)inJacris liter�s eiufdem metio occurit. E11U-gehit terra.Terrlt;� nimirum incola 'vicem i�ius dolebunt,nbsp;cui 'vulnus infli��ufuerit.pro eo quod Latine diciturepiX-libet feorfim , in L�ebrao legitur familia amp; familienbsp;feorfim, id ef,fngula in fn^ulisfuis locis. Earumpo��onbsp;familiarum^ quarum hic difert� meminit^ nempe LLathannbsp;amp; Simeonis,ma^na turn temporis fama celebritas in-fi�nis gloria erit : quam prophetico morefuturam pradicit.nbsp;dn eo autem quad vxores eorundem �orfim lu�lum apii�nbsp;�inituras comm�mor�t, decorum obferuatur, honedlinbsp;ratio habetur. Aut tdefenfus ejfe pote A : quoniamfaminanbsp;quam viri ad luLlumpropefores, in vnum aliquem locum

In die ilia vena aperietur domui Dauidis amp; ha-bitatoribus Hierufalem, ad expiandum peccatum amp; menftruam immunditiam.

Hiereccnfcniur commoda,qux acccpimusex cfFufionefangiiinis Chrifti,eiufdeniquc pafsione.

Fontis nomine, vcl languis Chrifti, vel baptifmus intclligitur, quo omnia fcelera amp; peccaca abluuntur�ta vc nulla veftigia remaneant.

Sentemia vis ea ejje poterit,quam verba ipfa nuda pra fe �erunt : arque ita conneblitur cum his qut^ eodem hoc li*nbsp;bro,cap.I ^.dicuntur-.Effluent aqu^z viute de Hierujalem,nbsp;quemadmodum a maioribus noHris (pi^ itlis quidem me-

Entquedieillojdicit dominus exercicuum , ex~ cindam nomina idolorum � terra : ne eorum vitranbsp;mentio fiat:tum amp; prophetas, amp; fpiritum immunnbsp;dura � terra cxpeliam.

Idola ea nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, qutz 'velante exiltj eomm tempora,

tam indefer� ab initio ibij^uerant, vel qua: bodie ab incir-cuncilis pr^putiatis hominibus eodem in loco coluntur. tuin amp; proplietas; aru^^ices nempe, 'van�j^que hariolosnbsp;huiu�iiodi,qtiales�ibprima ^edefuerunt. fpintiim immun d u m^malam l�am innatam concupi�entiam vocat,nbsp;amp; quam nosfomitem peccati appellamua.

�ttum id quoquefiet, fiquifpiam vitra vatici-natus fueritjdicent ad eum pater cius Sgt;c mater eius quigenuerunteum. Nequaqiiam viues, quando-quid� m�daciutn in nomine dominiloquutus es.nbsp;Qjiinconfodi�ccum pater eius amp; mater eius, ge-nitores eius, eo q? vaticinatus eft. Eo quoq; t�porenbsp;prophet�quifq;�fuavifione, quam vaticiniofuonbsp;prodidit, pudefient, necchlamydem villofam, Vtnbsp;fallant,induent. Qjiin poti�s dicet:Non fum pro'nbsp;plieta,fedagricolafum,abhocautillo ab adolegt;nbsp;fc�tia mea inftitutus,vt poftefsiones coIerem.T urnnbsp;dieet ad eum: Q^idergofibi voluntplag�ill� intra manus tuas ? dic�tque : In domoeorum quimcnbsp;diligunt,pcrcuftus fum.

Zcluspiorum hoininumcrga Chrifti rcligionem defer ibitur, tam vehcmenSjVtnefuisquidcmincaufaimpiorum dogmatum parccrcnbsp;ve�int.

Huiufinodi crat habitus prophetarum, vt quo tempore populum ad peeoitentiam prouocabant,cilicio vtcrentur.

Pudebitpfeudoprophetasfii� quenque vifionis,adeo vtprofe�io-nem vaticinandi,atquc impia fua amp; hxretica dogmata lubenter eiura* re velint.

Egodnquit,p�udopropbetas expe�am.Qp^d�fortaf-�acciderit, ^t fieleratua qui^^iam fucatis adhuc 'verbif mendacia con�tens, prophetam agere velit, diuino�nbsp;�iritft

affldturn^recte omnia^fr^dicere contedat^tanta�i-licet tJlii temporibns ingenij acrimonia ac tanta per^^ica-cia hominihns eins a:tatis ineriti njt facile de verbis illiuf modi indicium laturifint, vtrum vera anfialfia cenfiri de-beant. ^de�queparentes einfidemi qui vita ipfiauthoresnbsp;fiuerunt, vitaprorfis indipmnm enni indicabunt, quorumnbsp;ilia verba fiutura�nt: Nequaquam viues, quando-quidem mendacium in nomine domini loquutusnbsp;cs./luxefis quadam efiin eo, quod quumpriuspatremnbsp;matrem nominajfiet,pofledaddat, qui genuerunteum:nbsp;quo res perljgt;icua ma�s euaderet. Q^in confodientnbsp;eum pater eius amp; mater eius. verberibus eum probenbsp;casligatum dabunt,nec citra vulnera de�fient,vtmoribusnbsp;emendatiorem reddant. /lut confiodientpd efi,interficientnbsp;eum^quemadmodumipfieait', nequaquam viues.In dienbsp;illo pud�fient : vbifiilicet euentufiu^lrata atque irritanbsp;vaticinia fia viderint^ pudore toti�ffundentur. Necnbsp;chlamydem villofam vt fallant induent.A/owewzwnbsp;fuitpfiudopropbetisficco amp; cilicio indui, quo vulgb fiucosnbsp;fiacerent, amp;fidemfibiapudhominesconciliarent^vtpotenbsp;qui fimplicesplane,iufli,integri,amp;� ab omni mentiendifiunbsp;dio alieni,coram videri velint.At enimpofiqudm irrita lanbsp;omniq^ authoritatedefiituta fia vaticinia viderint,pu-debit eos fii : fludiis amp; prophetiis illis fiuis longfi vale dicent, amiclum huiufinodi deponent: breuiterde vaticiniisnbsp;afi adit'is interrogati,efiiclopermendacium ref^onfi, ne-gabuntfie vates efific, aut vlla vnquam memoria prophetasnbsp;opcram naualfie,nechuiufinbsp;modi fiudiis addiAos aliquand.o fiuijfie, nempe homines mnbsp;re ruflica,pecuaria, ac mercimoniis exercendisfi�mperver-fi ij fiatos.

COMMENTARII KIMHX jacos.Q^in dicct.Interrogantimmirumivbwdrnnbsp;tandemfua �tpro^hetia, permendacium ref^ondebity di-ce'tque: Equidem prophcranon fum. Hicautillea�'nbsp;tem^ecuariam me dociiit,id efb,infl:ituit quo modo reipS'nbsp;cuaria curamgererem,amp; agriculture njacarem.Tu m dinbsp;eet ad eu m: Qjjidfibi voluut plag�iH� intra manias tuasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ergo�ita� res habet,^t tu teprophe-

tarn negos^ecquid�bi volunt con�icui adhucintra manlid tuas xnbices l�inbsp;nbsp;nbsp;cicatrices? ^rgumento enim�ntgro-

phetam te olim egi��e atqj eo nomine 'vagula�e d garen-tibus j nbsp;nbsp;nbsp;te verberibus etiam grobe cafligatum, d gro-

gheticagro�e�ione reuocare voluerint. dicetque : In dorn oeorura quimediligunt,pcrcufl'us fum.Tzzz� z//^ 'vici�im,nequaquam,inquiet, groghetandi fiudtum huits�'nbsp;modi mihi glagas accer�t. Enimuero qui ogtime mihi con^nbsp;�ultum -volebant,glagas i�as mihi,�udio emendandi,nbsp;ad meliorem�ru^emgerducendi tum temgoris inflixerunhnbsp;quum iam inde a grima flatim ineunte gueritia ogeri ru�i-co emancigatus remi�e memet in eo gerebam,^ o�icio ne-quaquam�dulam ogeram nauabam.Qau�a�ne quamob-rem huiu�modi glagis ab ill'u excegtus�uerim, haud alia e-rat, quam vt a guerilibus �udiis auocatus ogeri �dulo�'nbsp;ciundo incumberem. l^nde 'vibices illos argumente e�nbsp;dieet, manicas olimgedicd�que�bi ab Ulis indu�las�ui�egt;nbsp;quo rninusin gublicumgrodiret.Ceterum quodhis 'verbi�nbsp;�^i�catur,locum aliquando inueniet,gro eo ac Deus ig�^nbsp;termaximus certo �uo ac de�nito temgore �uturum decre-uit. Ait enim a.Ioelis-.b^�ueniet go� hec ajt e��undam�Enbsp;ritum meum�geromnem carnem,^ groghetabunt�lqnbsp;flri,^filie -uef�re.Qg� verbgroghetandi munere nequo-quam

fcendum,aut aliud idpcnas opiis,quod illi forte in buccam 'venerit,perimprudentiam admijjum.

Excitare� gladiefuper paftorem rneum, Sgt;c fu-pcr virum co�qua�em mihi,dicit dominus exerci-tuum ; Percute paftorem , difpergenturque eues. Reducam autem nianum rncam fuper paruulos.

Gladius pafsioncm Chrifti fignificat, cund�mque violenta morte moriturum.Sunt autem h�c verba patris de filio, in quem gladius illcnbsp;nihil potuifl'et,niG permittente Deo: fim�lque filium fibi confubftan-tialcm pater vocat.

pie Cl or) de Romanis ab Efati oriundis ha:c interpretatuf-rum�gni�car, qui quum calitus dDeo conce�as terra ad-miniAranda habenas habeat, ip� �ia �bi opinione Deu^ qui^iamvidetur. ide�queait: Super yitum co�qiia-lern mihi ; nempe qui parem �e mihi putet. percute pa-ftorem. Futurum quidem eA^ 'vt Deus Opt.Max.eue�'nbsp;tat�unditus ethnicos omnes reges: oues illorum hdc at'nbsp;que illacdi^^ergantur.p^irun�os in�erioris ordinisprind'nbsp;pes vocat, huiu�nodi quorum minore A quam regutanbsp;authoritas. Chaldaaparaphra�s ita habet : Exere tete onbsp;gladie in regem in principem �ocium eius ei parem amp;nbsp;con�milem: occidednquit dominus exercituum,^ di�tt'nbsp;genturprincipes, plagam potentia me a reducam in�t^nbsp;cundos.intelligit�cundos d re^ibus amp; principibus.

Eritqueinomniterra, dicit dominus, vtpartes du�in eaexcindantur amp;: dcficiant: tertiaautem innbsp;ea reliqua fiat.Et hanc tertiam in igncm ducam,amp;nbsp;eos, vt aurum probari folet. Ipfa inuocabit nomennbsp;raeuni, amp;: ego exaudiam eam.dixi,populus meusnbsp;Ilie: �c ipfedicetjDominus eft Deus meus.

cadcmque variis �rumnis ac malis probata, vt aurum, Ita amp; piorutn hominum magna paucitas crit. Angufta via eft, qux ducit ad ccelum,nbsp;amp; pauciingrcdiunturcam,amp;c.

In omni^mquititerra^ne^e in tota terra l�-aelitica:^uis �nt etia qui o�le vniuerltim intelligant. Nulli enim alijnbsp;ethnici hominesJftperfirites ^uturi�tnt qprobi diuinonbsp;cuUuiaddilli.'^yicmdiznr amp; de�cnr\zhij^ameyilli've~nbsp;roen�. Tertia aut� in ea reliqua fiat�perlles adhucnbsp;in terris amp; incolumisAn igne ducam,z7/ e�^i:erumnis du-ri�que mole^�iis exagitabo^qua naturam ignis re�erent.Id-circo aiitem ignis meminit,qiiia�gerius auri atque argen-ti conflatori �miles eas dixerat^ �vtgote qua igne adhi-bitojirobari�leant. Eod�mqueglane modo Uli explo-ranturyac tantum non con�ari uidenturj interim dum�or-ti geclore inconeu�o animo duri�ima quaque mala ger-ferunt^quandogerferendi temgusingruerit-.quem eundemnbsp;�n�m lonathan�a quoquegaraghra� exgre�it. Tradlt-cam, inquit, tertiam illamgartemger arumnas infornacenbsp;ignis,amp;c.

Eccedies domino venit, amp; fpoliatuain medio lui diuidentur. Congregabo omnes gentes contranbsp;Hierufalcm in pr�bum, vibs capietur : domus di-ripientur, amp; matron� violabuntur: pars vrbis media in exilium egredietur : reliquum autem ex populo non excindetur ex vrbe.

ctii^ eHal�ra, eiu�em nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac ^oria qutim Go^

NIctgog expeditionem aduer�is I�'aeliticam terr am ftt-quot; Jcipiet: quema,dmodum a^ud Ez^chielemprophetamnbsp;dicitur:�zipo\ia.t\ia. in medio cui diuidentur.Or^^^^nbsp;hacpro^jri� ad Drbem Hierofol^mitanamJ^e�lat, vtpentes in medio eiujdcm ^Jjfolia inde ablata inter Je partitut^nbsp;intelligantur: id ^uod illa 'verba te^antur,(^uibus ait��nbsp;domus diripientur. quanuis lonatban inbuncJenJutU'nbsp;ea interj^retetiir: Eccum diem 'venturum cadibns acfira�nbsp;icdenda a domino defiinatum,partienturinter[e I�aelit^nbsp;gentium exterarum bona^ id J adeo in medio tui o HierU'nbsp;y�Zew.Congregabo omnes Rentes: perinde ac� dicdt,nbsp;author Ulis futurus�um,nbsp;nbsp;nbsp;animos�uggera^'vtpralio 'vf'

bem Hiero�lymitanam lace�m acc�dant : (j^uale Ezechielis ^^degitur: Adducam te de latcribus aquilonif�nbsp;inducam te in montes I�aelis. Vrbs capietur; z� eutnnbsp;�ilicet finem huiu�nodi mi�ra rerum conditio calamitdjnbsp;que immittenda edl,'vt experimentum de tertia iam di^�gt;gt;nbsp;parte�perdlite�mipo�if.cuius amp; apud E�aiammentionbsp;fit,cap.2.^. Lateoipaululum'vel admometum^doneeptt^-tereat indighatio. Itidem Danielis iz.in hane�ententiam:nbsp;Ent tempus difficile,quale non fuit ab origine populorum.nbsp;Pars vrbis media in ex ilium egvedierur:zdey?,ex'vgt;'-be in hodiium caAra foris po�ta, ceu captiui migtabunt.nbsp;^tque in bunc quidem modum Deus Opt. Nlax. obno-xios illos hodliumpotefbati dabit,'vt experimentum de ip'nbsp;fis�mat. O�terum incolumis inde euadet, quifquis nomi'nbsp;natim hbro in�riptus fuerit : omnemque illam aduer�mnbsp;fortunamobfirmatopeElorsperferet. Reliquum au ternnbsp;ex populo non excindctur ex ycbe.EdonenimpoEidnbsp;tempons

temporis Dotspajjiirus e^ly'vt in ho^iumpotefiatem �ventant: (j^iiin�tperiores Ipaelitaj^uturi�nt eiufdem auxi-lio�-eti.^dtque hoc iUud e�^quod infeq^uentibus ait.

Etegredietur dominus, amp; contra genres illas pugnabitjVt tempore belli belligerauit.Illa die fta-buntpedcs eiusinmonte oleariim , qui eftinpro-fpe�lu Hierufalcm ad orientem : diffindcturquenbsp;mons olearum,medius verfus orientem amp; occide-tem, vt fit vallis maxima. Dimidium deinde illiusnbsp;montis defle�letadaquilonem , amp; dimidium eiusnbsp;ad aufirum.Fugietis pervallem raotium, eo quodnbsp;vallis montium ad Azalpertinget : fugictifq-ficucnbsp;fugiftis a metu terr�motus in diebus Vfi� r�gisnbsp;lehuda. Et veniec dominus Deus meus,omn�fquenbsp;fan�li tecum.

Pr�dicit fore vt poft afcenfionem Chriftifqu� nomine tnotis olea-�Um.�loco �quoafecndith�cindicatur) mons oliueti in duas partes diuidatur,ideft,vteuangeliumin vniuerium orbem difpergatur,nccnbsp;quicquameius prxdicationi obftet. Orientis amp; occidcntis nomine,nbsp;rcliquas orbis partes inielligit.

F uga ilia ludxorum pcruieaciam innuit, qua ecclefiam catholicam deferturi funt,amp; eaampli�s noninhabilaturi.Autpr� ftuporefugientnbsp;attoniti.qu�d gratia Dei illis omifsis,ad gentes dimanet.

Eucnicntqux dominus Deus pr�dixit per fan�os fuos propbetas �ud�is amp; gentibus. Alij ad feeunduin Chiifti aduentura rcferuni,quonbsp;iudicaturus orbem adueniet.

Meminit hic temporis cuiu�dam, quo bellum, geflurn fuit.c^ter�m qu0dndillud�u�rit.^haud explicat. Interpre-teshocloco paraphra�mChalda'icam �equuntur: quetitanbsp;habetj�vt eo tempore quopugnauit in mari Kubro.Summisnbsp;enim angu�iis I�aelita: id temporis premebantur, quum dnbsp;tet�) in�quentes .�g^ptios haberent.Mo�s autem cpre~nbsp;t gius

ille praceptornoil:er(cM�tisJacro�n^a nohii meworiii . ejje debet) huiu�nodi eos verbis allocjuebatur, Exodii^'nbsp;Dominus bellumgeretpro vobis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vos tacebitis. qutbus

i^la quo(j^ue in prte�entiarum re�ondent,qu^ Inc dicuntur^ centra gentcs illas pugnabit. Et ftab�t pcdes cius.nbsp;/detaphorica locutio efl. Talem enim�ecicmpra�ferrenbsp;videbiturportentum illud atcjue inauditum fignum, quodnbsp;in olearum monteper�^icuum apparebit, ac f in du�spar'nbsp;tesfijfus dehi�eret.^t enim perdo��us tpuidamnbsp;authoritatis R.abbi dVfo�s(quemfaufiumfcelixque �tbocnbsp;loco nominate) raglav {q^udm hieHebraicam didlionernnbsp;babes) cau�a loco �quot;pro authorepo�tu interpretatur^e^utnbsp;ac Gene�jo.eiu�em vocabuli v�us occurrit:Benedixitti'nbsp;bi Deus ad pedes meos: id eli^mea cau�a^meoque nomint-nempe vt ejfcientem cau�am intelligat: perinde ae� diet'nbsp;ret Deum Opt. Max. portentorum illiu�nodi authorentnbsp;cau�am�futurum,lt;j^ua inpr^edidlo loco turn teporis aden'nbsp;turilonath^e interpretatio hunc in modum�ehabet'.Mani-fe^labitureo temporepotentia eius. Qj^m montemole^'nbsp;rum in profpedu efl�vrbis Hierofolymitan� adtnbsp;tantundem e^i ac� dicat eandem continuam e�e atcj^; con-iundlam ab orientait parte. M�dius verfusorietemnbsp;occidentem. TotusiUe quidem mons quantum quanttiSnbsp;efl,ab oriente occidentem v�;bifariam �ndetur : partiufgt;nbsp;altera media�ptetrionem,altera meridiem ver�is feretuf-Inter vtranq; vero,planities quxda ampli�imafutura efl-defle�let ad aquiloncm.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocabulo pro eo

tem ilium emotum iri dicat alteram eiufdem partem mediam, relidla propria�de^adpla^am fleptentrionalerH)nbsp;alteram

altera v era meridie'ver�ts recej�ra, ita 'vt'vtrinqi nequor pateref.quem eundem JenJkm amp; lonathan ex^re�it: De-fie�let^inquiti id eflieradicahitur. Sententiaporro 'visnbsp;ip� huitts portenti paraboltcHs innuit�ore 'vt ah�rhedturnbsp;penitus huiu�nodi pentes, (pua aduer�is 'vrhe Hiero�ly^nbsp;mitiinamho[iili animo 'venient hinc dlinc interitum pa�nbsp;�ura. fugicnfque per vallem monrium. Kbimonsillenbsp;��us�melfueritjpra �apore acinpenti�nitu�uga locumnbsp;di�icient�'que pervallem montium�uga indefubducent.nbsp;eo ^vallis monci�ad Azalpertinget.'U4//^e�zgt;w6�4,nbsp;qudfi�ura montis producetjpertinebit pertingetq-, ad A^alnbsp;�ufque (quod loci cuiu�iam nomen efi) perinde ac� dicat,nbsp;�oris in extimis montium parcibus ��uram hanc�uturanijnbsp;Azalem 'v�ue protrahendam.Eo 'vero� recipient^per ex-teriora montium euadendi�e concepta.'va�is tarnen 'utro-biqii tarn illic phicoccurret. Quemadmod� fugiftis.nbsp;Sen�us eAipuemadmod��ugerut maiores quot;vefiri: quo modonbsp;tum alibijt�poti�imum Deut.sdoquitur�riptura ; Edu-xitnos.i.maioresnodlros,dominus ex..�gypto. K metunbsp;terr�motus. Sunt qui verba ilia E�'ia�^. Etcommoue-banturpodles cum liminibuSi de terramotu, qui tum temporis acciderit, interpretentur : atque eodem pertinere exi-�tmanty quod Amos i. in ip�fiatim initio legttur: nempe�nbsp;Biennio ante terramotum. Ec veniet dominus Deusnbsp;mQ\X3.Tum,inquam,prodibit dominus ac Deus meus: iu-xta illud quod alias �tperius occurrit : Egredieturque dominus. pro eoac nos eum locum interpretati�mus. Om-nefquenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perindeac�prapo�ta particula

copulatiua dixij�et-.Etomnes�ncli.quo modo amp; illud e�-fertur Haba.^.Sol,Luna.pro Sole nbsp;Luna.ltidem Exo.z.

Kuben Simeon.cum Kuben �r Simeone intelligat. A�blt;^c H�j�lt;e ca.S.Kex,princi^es.id eA^rex l^rincipei.^nbsp;J�nt id genus loca aha. SanSlorum porro nomine angelos �-gni�cat'.ojt PJ�l.^i.Q^uoniam angehs�us mandabit de te.nbsp;Indem loel� cap.j. Ibi occumbere faciet dominus robuflosnbsp;tuos. Tecum�ecundaper�na dixit,res^echi 'vrbts Hiero-�lymitana. quemadmodum Juperius in initio huiu�eenbsp;capitis : In medio tui.Ionathd'vero per tern am redditivminbsp;cumillo. C^terumingenio�us Kabbi IVIo�s �lius �ddi-monis, 'vir magme authoritatisnbsp;nbsp;nbsp;pia memorise, defi-^

ducia i�a animi�ondq; �e�ntentiam hanc interpretatuf. quam ex 'verbis�uorum prophetarum I�a'elem concipere,nbsp;fibique per�a��imam habere iubet-.y'mietdnquit die,dominus Deus meus,peromnes�andiospio�ue viros. qui tecum �d e�,cum I�aele loquuntur.Principiumporro huitttnbsp;�ntetiie,�vbi habetur Hebra�c�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^Chaldaus p^'

raphralies ita reddidit:amp; obturabitur.Km�imile elleurti legi��'vem�am^eadem�orma, quavemUklyam.pHete'nbsp;mi�i z. occurrit, 'vbi ait : Et alte de�ripta e� apud me im-quitdS tua:quemadmodu nonnuflt codices habent.quo modo amp; orientales legere dicuntur,vcmIlt.am,e^c. Qj�d�inbsp;ita� habeat �.�en�s huiu�nodi erit : Pollqudm enimueronbsp;mos die olearum di�i�usfuerit, elap� deinde aliquo temporis�atio,ne^pe hora vna aut altera,die, aut plurium die-rum interuallo, coale�etin integrum: qu^e resportenti ma-gnitudinem augebit,'vt��us denuo obturetur. Non enimnbsp;'v�tato more�t^vt terra motu�emel cdcuj�a,hiatuque di�-�j�a-y rur�um eoale�cat. Qjp^anuts enimuew hoc olim in eonbsp;terr^ hiatu acciderit, qui Chore eiu�demque �cios ab�r-p�t,nempe vt�j�a tellus obdud�a rur�us coaluerit : (quemadmodum

nebris ^arum diflans, id efl, necomnino diet nectenebrii pror�ti �milii erie : perinde acfi dicat diem ilium nec hiU-rem,necm^iemtotumfiuturum, necingaudio, necin ma-rore tranfigendum:quia njtric^ue locus erit. Atquehucper-tinetjuuodmoxfiubneAir, ncque dies erit, ncque no5r.nbsp;lonathan in h�c modum 'vertit: Non erit lux ni fi recede/isnbsp;^coagulata. Dies autem ille fingularis Deo Opt-Maxpeculiiiriteramp;propri� infieruiety'vtpote qui con^i'nbsp;cuus atque iUuAris in eo euafitrus fit ,fia.cinorih us illis prit-claris acfiupendis aditis, quibusfiortitudin� fitafiecimennbsp;dabit. Neque diesneqiicnox./.necin'vniuerfitmdiesnbsp;nec Omni ex parte no AifitmiliSi quafi dicaf.Nec arumnamnbsp;fiilam, nec recreationem animi autfiiritus refiocillationefHnbsp;totum illu dtem occupaturas. Verum ad vcfpcram luxnbsp;cht. Ingruente iamfiumma rerum anguAia, adeo vtcapti-ui dues abduci videaturidotninus in mediumprodibit,(l/nbsp;pugnam cum huiufinodi gentibusJuficipiet.

~ Hocipfo die effluent aqu�viu� de Hierufalein: dimidium earum ad mareanterius, dimidiumvc-r� earum ad mare pofterius: eruntque tam in �fta-tequ�minhieme: eritque dominus rexfuperoni-nem terram. In illo die erit dominus vnus, amp; nomen eiusvnum.

Magna erit ver� rcligionis ignoratio,Chriftus partim cognofeetur, partim ignorabitur.Sub finem tarnen mudi magna futura cft ciufdemnbsp;cognitio,amp; vnus Chriftus coletur, idololatrix locus ampli�s non ent,nbsp;adbaptifmum omnes acc�dent, qutviuentiumaquarum nomine h�cnbsp;del�gnatur.

Nocenimuerb illud efl quodapud loelemprophetani cap. ^fpradicitur: Fons de domo domini egredietur,^c.at'nbsp;que eodemfi^eAatnbsp;nbsp;nbsp;illud Ez^chielts 4.7-. Ecce aquas di-

manant es ab humero elextro:ajbi eadem poflea ad iufliflit minis magnitudinem audios iri narrat.ad eundem nempenbsp;pror�is modum,qtiem ibiJcriptum habet, per mare ante-rius,^�oJorientem re^^icit.pofterius,nbsp;appe�atur.Idem Ezechielis cap-�/perius memorato^ expri-mitur-.l^bi influunt,in(juitdn mare alterumi^ ad alternm

^uam inanemjui jpem dabunt. Lonathan huiujmodi �ver-'is�ntentiam expre�it.Scaturient tum aflate tum hieme.

pendos illas res ge flos, quas�perius enumerauimus,oculis (^ppttgnatores 'vrbis Hiero�lymitano vfirpauerint, turnnbsp;demum intelliget,Deum �pt.Max.'vbique terrarum im-perare,infleriora hoe illi euro e�e,amp; in his omnia eumpronbsp;�o arbitratu aelubitu adminiflrare.Qt�n amp; natura or-dtnem eundem�ope inuertere, quo �voluntati hominum il-lorum refjfondeatur, apud quos nominis�i religiopauor-

dicit dominus exercituum excindam nomina, idolorumc ferra^ne eomm 'vitra mentiofiat. Perdo�lus autem R.abbinbsp;Abraham Efiites locum hune de nomine illo ter magno acnbsp;tetra^amatico inter^retaturin hancfi�ntentiam.cnt no-iTicrt vniim. illud'videlicet quodMofis praceptorisno^nbsp;firi opera �honoiS interim habetorfiacrofian��lt;e eiufile memonbsp;rite)olim innotuit: eodemplane modo turn temporis proft'nbsp;rendum^quojertbitur. Confina etiam huiefiueriti

amp; ter ma^i Rabbi �dofis interpretatie de nomme ido 'tetragrammato. Qj^cunq^ enim nomina Deo Op.A^aX-' attribuuntur^aut natura� qute propria efiaAionu ipfids)nbsp;autaire�iifiima}(pU(e ipfi inesijperfie�lione definita 'viden-tUr.Crefiete porro nominUm huiufinodi, (pult;seidem attd-huunturinumeroinonnullifiormas etiam 'varias multafijd^nbsp;Deo induciputauerunti totidem reddi, quot aElionesnbsp;idafiunty� i^utbus nomina imponuntur. Q^m ide errorem

� Geba vfqueRimon ad meridem Hicrufalem, amp; fublitnis eri�jfitumquehabebit in loco fuo,� portanbsp;Beniamin, vfque ad locum port�prim�,vfqueadnbsp;portam angulorum,amp; ad tuirim Hananeel, vfquenbsp;ad torculanar�gis: habitabuntq;inea,neceritam-pli�s excifio.Sed Hierufalem fedebit tuta.

Vniucrfa rcliqua terra circa Hierufalem, quz montofa eft, mutata vertetur in planitiem, id eft, omnium hominum conditio fimilis fu-tura eft, quoad ccclefiam catholicam, omnes eundem Chriftum am-plcdentur.

Status ecclcGx futurus fub finem mundi pr�dicitur.Fruftr� contra earn fubfidia militum authumanaconftlia qu�rentur : plagamincU*nbsp;tiet dominus omnibus populis,qui earn oppugnabunt.

Regio ilia tota^qua Hierufalem ambiturihodie vt nunc f habent tempora aecliuisnbsp;nbsp;nbsp;montibuspraruptaf quem-

admodum Pfilmo izy.dicitur-.Hterufilem qua montibus 'undique cingitur)in campeflrem planitiem, late'que pat�-tis aquoris formam redigetur , ead�mque longe Jkblimiornbsp;ac eminentior reliquo orbe reddetur. Q^uk autem etiamnbsp;inprafintiarum eade terra Ifa�litica excelfor habeatur,nbsp;montium huiufinodi nomine qui earn 'vndique ambiunt,nbsp;non erit ilia tarnen eminentta tum temporis conf^iciendanbsp;ratio: fd turn multo reliquis omnibus terrapartibus fubli-miorapparebit, quum �nitima loca in planitiem reda�lanbsp;fuerint.�tque boe i�ud ejl quod in'vaticinio Efia cap.z.nbsp;dieituf. Erit mons domus domini praparatus in uerticenbsp;montium, amp; aditioreritcun��is collibus. Qp^m eandemnbsp;eminentiam,tamet� quum de eo loco ageretur,ad potetiamnbsp;dignitat�mque retulerimus, 'C�terque tarnen fenjus bicnbsp;amp; l�e conflarepote^. A G cba v fque Ri m o n .planitiesnbsp;bacabeoloco tnitiumcapiet. Ad meridiem Hierufa'nbsp;-V lem.

GOMMEN TA RII K IM H I

1cm. �ver�is earn vrbis partem qua ad meridiem ߒe^at.

Et fublimis erit. in eum quidem�n�imquern iamfcri' p�mus: nempe'vtreliquatoti terra emineat. Situmquenbsp;habebit in loco fuo. z� eodemprorjusloco^quem iamoccup�t ^futura efi,�d auclo quoad lon^tudinem latitudi-nemque.Nad portam angulorum.Porfd hacangularis ea ipfiefi cuius meminit Hieremia'vaticinium,nbsp;cap. ji. quo eodem loco mentio fit amp; turris Hananeet

Eth�cerit plagaquam dominus incutict omnibus populis qui pugnant contra Hierufalcm,ca-rocius contabcfcec, quuraquc adhuc fuper pedes ftatjoculi eius contabefeent in foraminibus fuis;at-que lingua eius in ore eorum contabefeet. Hoc dienbsp;magnus tumultus domini in cis,vt quifque manunbsp;proximi fui appr�henfa,cuiufq; manus in manumnbsp;proximifuiafeendat. Quin amp; lehuda bellum gc-ret contra Hierufalem, amp; congregabuntur opesnbsp;omnium gentium circunquaque auri,argenti,tumnbsp;amp; veftimentorum plurim�m. Et vth�cplaga,itanbsp;erit plaga equorum, mulorum, camelorum, afi-norum, atque omnium iumentorum qu� crunt

Depcrfecutoribus cccleG�, amp; olim hoc faftum intclligitur, Si in his ctiam locum habebit,qui cum Antichrifto Hicrufalcm^iritualcranbsp;humanis viribus cxpugnabuut.

Varia iumentorum generavariosmilitumordincs fignificantzqui ad vnum omnes grauifsimcpunicntur,co qu�d aduerfus vrbem Hic-rofolymitanam armamouerint. Tropologic�sver�magnus eft illenbsp;quidem triumphus, gloriofa viftoria ,bruta animalia Deo pugnantcnbsp;fuperari.Equus cadit,quum adulter ad caftitatem redit.MuIus fupera�nbsp;tur,quum effrcnis libido tcmperantia: inieftofrenocoercetur:co-dcmque modo de aliis vitiis dicendum.

Artuum membror�mcjue defe�lus innuitur^'ubi ro eins contabefcet. C^uinqueadhucfuper pedesnbsp;ftat:zd esl, non in mnltos dies morbusprotraherur:�dinterim dum pedibus adhucfirmi�ime inniti �bi 'videturynbsp;emarce�ent tum carnes tum artusAn foraniinibus fuis.nbsp;Tabe cnim ab�umptis oculis, concauitas quadam forami-no�a �iccedit, lonathan hac verba in huncmodum Chal-daice reddidit:contabe�ent in orbibus �is.plaga vero dla^nbsp;cuius hoc loco meminit,E�dia vaticinio exprimitur.ca.S^.nbsp;vbi ait: Pondmq; in eis fig^um, amp; mittam ex eis qui eua-yemttfj�-c.Cuiufquemanusin manum proximifuinbsp;Si(cQnAet.Flaccefcetiinquit,i�i manus,quum proxime�binbsp;ailanti earn iniecerit: eodem modo quoJ�peri�s aiebat,ca-ro eius contabe�cet.hXsFt enim(quod htc Hebr�icum verbum occurrit} excidendi vim amp; �gnificationem habet:nbsp;perinde ac lobi y. Q^madmodum �ugum aceruus exci-ditur�o tempore.Itidem Exodi Q^m euanuij�etrosnbsp;qui de�enderat.amp;Hieremia ^S.DeuaAatus e� Moab,nbsp;populus ciuitatum eius euanuitin auras, quem�n�^mnbsp;lonathiC interpretatio reddtdit:DiJ�Qluetur,inquit,mdnbsp;nuseiusin manu�dalis fui. Q^in amp; Icbudabellumnbsp;V ij geret:

mendum: ac deinde dues etiam Hierojolymitanos bona eor�dem direpturos indicat. paraphra�s Chaldlt;iea ita habe f.Q^n lud^os adducent genres 'velut inuitos adge-rendum bedum in Hieru�alem, amp; congregabunt opes om'nbsp;nium gen tium, g^c.

Porro, qiiicunque reliqui fuerintex omnibus gentibus, qu� veniunt contra Hierufalem, afeen*nbsp;dent annuls vicibus, VC adorent regem dominumnbsp;cxercituu, amp; vt diem feftum tabernaculorum cc-rufalem adoratum regem dominum exercituumnbsp;noafeederint,nullapluuiafupereos veniet.Q^o^inbsp;fi familia Aegyptioruni non afeenderit, nequeve-nerit,nequepluuia venietfuper eos, fedplaga q�^-pcrcuciet dominus genres, qu� non afc�derint cc-Icbratum diem fell um tabernaculorum. Hoceritnbsp;peccatum Aegyptiorum, amp; peccatum omniumnbsp;gentium, qu� non afeenduntad celebrand�dicmnbsp;feftum tabernaculorum.

Metaphorie�, quae funtfpiritualia noui te�amenti per eainKlBg*^� qux erant tcmporalia in vctcri lege. Quo modo fe�um tabcrnaculonbsp;rum � Chri�ianis cclebrari debcat : vidc diuum Hicronymum mnbsp;�aput.

Acgyptiorum nomine rcliquae omnes genres intcniguntur,qu� ciGChnfti religionein fufcepcrint.coelcftisiHiusrorisbcncficio pri�nbsp;uabtintur, quo mens f�cunda redditur ad bonos fru�us producen-dos Significat autem grauifsimam p�nam cos mancrc,quinon dabutnbsp;operam,vttanroftudio Dcum Opt. Max, in noua lege colant,quantonbsp;lud�iolini feftum tabcrnaculorum aliafque folcnnitatcs colucrunt.

amp;pcenitetiam anteaۜ 'vita agentaiDeum �veri�imis affe�libtfs at(jue ex animo conuertenttir.Ni adonbsp;rent regem dominum exercituum. ^gnitum enim

cat um Aegyptiorum ,plaga'videlicet: �perius merno' YAta. Etpeccatum omniumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defedltiS}

qti�vt anted di��d efl) ita de^lituetur, 'vt nihil quicquam adeos emanaturumflt. peccati nominepoenam intelligit�nbsp;perinde ac fl dicat,flk^�icium peccati nomine infli�lu, quonbsp;eodem modo �mituramp; Gene�ij.Q^a nondum comple^nbsp;ta efl iniquitas (pcena nempe iniquitatis) ^morrhtxoriitn-lonathan 'vltionem vindi^lam vertit.

In die illo confecrabitur domino quod eflin e-quorum phaleris, lebetes quoque erunt in domo dominijficutpelucs coramaltari. Omnis quoquenbsp;lebesinHierufalem arque lehiidafacer erit domino cxercituum: venientque omnes qui f�crificanr,nbsp;amp; accipienteos, atque coquent in eis, nec eritillonbsp;die Chanan�us vitra in �de domini exercituum.

Tantus eritillius �tatis piorum hominumin Dcum ac proxi�oJ animi feruor ac ftudium, vt fupcruacanea omnia ornamentain vfutnnbsp;cultus diuini amp; pauperum conuerfuri l�nt.

LebeteSjmentes funt Chriftianoru Deo confecrat�.'in quitus igne charitatis prccum ac votoruliba domino coquentur.-borum vfusom*nbsp;nibus communis erit.

Pcccatoromnis amp; alicnigcna,Chanan�us appcllari folct: peregri-n� amp; extern� vi�im� boum,ouium,agnorum,amp;c.ccfl�but.Incruen-tafacrificiaDco Opt.Max.ofFcrcntur.

P h alerte tintinnabula i�afluntiquain co�is equorumflu-flendifllentjqnamarttm in moremfla�la.Ea 'verb domino �cra erunt. Nam tx his o�a confleientur, quarum in adenbsp;f�nEluarq inter coquendu vflusfuturus efl.Nonnu�i equosnbsp;hos illos effe interpretantur,quiflragepradi��a interfleien-tur.^lij ad huiuflnodi equos i^�a 'verba referunt, quibusnbsp;in innere quotannis fefli celebradi caufla conflciundo 'vten-tur,perinde ac flphalerasequorum�orum in�crosvflisnbsp;confe-

con�craturi�nt, 'vtlehetihusinde confs��ist ahunde�ip-fetat (juo vi��im^ in ade�cra cotjnipo�int. Q^dporro in equorum phaleris aitt tantundem ej�e dicunt inter-preteti ac�in�riptatdut alias exaratahuiu�modi verbanbsp;haberent.Ssin^�Z^s domino, liquida enim conflabiteasnbsp;diuino cultui e�e dicatas. Nec qui�quam in�os vj�s velnbsp;vnam aliquam earundem arripiet.Sdlt eniWiVt author eflnbsp;Kabbi Elia�r, metfilloth ea proprie�nt qua inter equinbsp;oculos�^^enduntur.atque eadem i�a domino con�crabu-tur. lebetes quoq; erunt in domo domini fient peines �.nempe in ma^^o numero:perinde acpelues.quem eun-dem�en�m Chaldausparaphrafies expre�it, qui multosnbsp;eos �uturos ait,ad in�ar peluium.Piarum vero ma^a critnbsp;in ade dominica copia,quibus�nguis excipiatur. quando-quidem multi�crafa�luri �unt, nec qui�quam eo accedet,nbsp;ni� viclimis vna�ecum aJlatis adfefli�olennem diem per-agendum. Eiitque lebes omnis. Augebitur,inquit, amp;nbsp;cre�etlebetum numerus pro ratione eorum, qui �cra �a-cient. Edam priores, quos ades�cra habebat, nequaquamnbsp;iUis��ecerint. Zwo omnis lebes in Hierufalemnbsp;atquelud�afacer erit domino excrcituum. aptusnbsp;videlicet coquendis viAimis paci�corum : vndeamp;gentesnbsp;�crorum cau� ebpro�eAa, accepta lebete coquent. Necnbsp;crit illo die Cbanan�us vitra. Jonathan ita vertit:nbsp;Edon erit qui mercaturam amplius exercebit: quo modo �rnbsp;i�ud diciturE��anbsp;nbsp;nbsp;Quius negotiatores principes �nt,

amp; inJ�itores inclyti terra, nempe qui mercaturam in eadem exerceanki qua�dicat, haudquaquam deinceps opus futurum mercibus in ade dominica exercendis,qub lebetesnbsp;AUt lebetum con�eiendorum cau�a aris materia ibi diAra-hatur:

COMMENTARII KIMHI hatur:plurimi enim �ia^te ^onte dona amp; muneranbsp;hitntj (jui �tcri�candi animo eo confluent. Qaterumpatefnbsp;idem ac dominus meus (cuius in primisflcelicem recordatio'nbsp;nem ohuiis �vlnis ample�lor) de Gahaonitis hac �verba in-terpretatur^ qui quum fluperioribusfleculis in templo lig^i^nbsp;flndendis^atque aqua haurienda addi^ifuerint, iam turnnbsp;inde ab eo tempore quod reliquum erit^ nequaquam eodemnbsp;officioflun��uri �int:principes enim exterarum ^etium,nbsp;'viriprapotenteSjfl�cerdotibus infiruient: quemadmodurri�nbsp;illud Efl�ia cap.��.interpretatus eil^^vbi ait: Et de eisnbsp;inJ�cerdotes quoque amp; Leuitas accipiam, dicit dominus,nbsp;quafl�quuntur.

finis Conimentariorum Rabbi Dauidis Kimhi in Zacbariam pro-Z'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phetam.

Arguitlfra�lem peccatorcra, St praefcrtim faccrdo-tes: deinde hortatur ad p�nitcntiam.-poftrcmo przdi-cit Chrifti aduentum.

Q^d ad i-Ja^ieunhZachariam Malachiam at^ tineti 'vaticinatiJunt illi quidemflorente adhuc tidefecun-da.TemportJque ratio,quoprophetarint Haggaus C Za-charias di�rtu verbis exprimitur: de Malachia verb nonnbsp;itidem:fuitautem atate fortajje poHremus omnium : idnbsp;quod velex eo colligi pojje videeur, quod nullam omninonbsp;adis extruenda mentionem faciat,ieque acHaggaum amp;nbsp;Zachariam �ecijje confi�t E�dr^e s-vbi ait : Prophetauitnbsp;autem Plagg^us amp; Zacharias filius Iddo : qui fueruntnbsp;propheta, ad ludiCoSjamp;c. Itidem ^.eiu�em: Seniores ergo^nbsp;inquitjudicorum adificabant^^ prof^ere iUis�cce�itpernbsp;prophetiam Haggai ZacharU �lq Iddo. ._A maiori-busporrb noflris (quorum memoria nequaquam apud nosnbsp;in obliuione abire debet) Malachias hic E�ra fuijj�fer-tur: quanuis nujquam tarnen proph�te nomine,�d�ribanbsp;duntaxat titulo E�ram in�gnitum inueniamus. Qg^dnbsp;porro contra Ifra�litas ait, hunc�n�um habet^vtadeosnbsp;repre h endendos �eflet hac prophetia, ob eiu�nodi flagi-tia^quaperpetrabant'.homines enim eius tctatis, quos redunbsp;ces ab exilio Babylonico patria recepity i�iu�nodi rerumnbsp;X (�udiis

�ncliis bona ex parte addi�li erantminus hone^ifvt' dehantur: exotericis nempe � genere Jiao alienis 'vxori-bus in matrimoni��bi adiun^is: quo nomine ab Ejdranbsp;graui�ime reprehendebantur, amp; Malachias idem illis 'vi-tio 'verteratjC.z.vbi ait: Et duxit�liam Dei alieni. Qj�pnbsp;amp; in -violatione�abbathi, aliijque itidem rebus agendifjnbsp;nequaquam immunes ab omni culpa JepraElabant, 'vt te-�atur E�r(e libe�us.

Dilcxivos,dicitdominus:amp; dicitis: Qjiainre dilexifti nos? An non Efau frater erat ipfius lacob?nbsp;dicit dominus: amp;: tarnen lacob dilexi, Efau autemnbsp;odio babui Sc pofui montes eins folitudinem, SCnbsp;heredit�rem eins velut defertum draconum.

Longi�s repetit beneficia collata in maiores, vt oftendat fummam ingratitudinem.Odiffc Deus dicitur ��amp;7ro-zrK�ia�;vt flcre,vt dole*nbsp;re,vt irafcijVt quando audimus odium cius in malos,ca quz Dcumin-tclligimus odiiTe, fugiamus: Efau,inquit,odio habui: id eft, deferui, vtnbsp;hoc ad debitum mdicium rcfcratur. lacob dilcxi,vt illudindcbitzini'nbsp;fericordi� tnbuatur.Auguft.Enchirid.adLaurent.cap.^8.

Q^d�, inquit^interrogetis^ecquid i�ud tandem �t,w quo dilexi/ii nos f nonne EJau �atrem Jacobum habuit^^nbsp;Enimuero �atres illi quidem fuere :patre IJaaco mei fiu-dio��imo cultoreprognati. Jacobum tarnen ^jna cumpo�e-ris ab eiu�dem �irpe oriundis,peculiari quodam amore pro^nbsp;�equutus�um : amp; quanuis bilem mihi�epe mouerint, pernbsp;hoc tarne minime�etit^quo minus illtus�emini terram eamnbsp;re ip� prieJliterim, quam aliquando concepto iuramentonbsp;Abrahamoatque J�acopromi�ram. Efau autem odionbsp;habui.proeoac�aip�us admifja, nepotumque�uorumnbsp;mores ae�udia e�flagitare 'uidebantur. ^de�queparumnbsp;mihigratumfuitt ut edmuni iure terram Chanaanitidemnbsp;cum

cum lacobo�atrepartitus^eandempatriaincoleret. circa SeirmontemyCum ip�,tum pof�erif ab eo oriddis,nbsp;reditario iure adeundum conce�i.Krr�m poflmulta�ele~nbsp;futt,quumiam malis illorum in�lcarent y^uum exiliumnbsp;perditdfque amp; acci�ts res eorundem liCtis animis excipe-ret^odio eoshabui.^i pofui montes eins folitudinem.nbsp;�dontes eiuSy inquit, quia � monte Seir reliqua tota ip�usnbsp;patria nomen accepit.Et quanuis eodem etiam modo� resnbsp;habeat in veflra patria, nepe ajt ea quoq; perinde ac illor�nbsp;re^o in va�itate abierit, njos tarne iam reduces�a^li e�is:nbsp;eddem patria hodierno die incolitis.Sed illi nulla 'vnquam

SidixeritEdom jattenuatifumus ,reuertemur ergo: amp;�dificabimus folitudines,dominus exer-cituum fic dicit: Ipfi quidem �dificabunt, cgo verb diruam:vtvoc�tcosterminos impietatis,amp; po-pulumcui dominus perpecub fuccenfebic. Oculinbsp;quoque veftri videbunt: amp; vos ipfi dicetis:Magni-ficetur dominus fuper termino Iftaelis.

Dcfolaxio corum futura eft perp�tua, veftra autem migratio non fuit perp�tua. Red�ftis enim � captiuitate, amp; poteftas vobis fada eftnbsp;i�ftaurandi tum �dem,tum vrbera veftram.

fi catiis Idumtcorum htfiu�nodi 'verhis 'vti velif� enimuero quanuis in priel�ntiarnm tenues admodum amp;nbsp;angu^la rcs no�r^s�int,quanuis vaflanbsp;nbsp;nbsp;euer�a regio,ad-

eiufde nouis iidifciis infiauremus,gerinde atque J�aelitti id fecere,huhcin modu l�is re�odet dominus exercituum.nbsp;Ipfi quidein �clificabunt,ego vero diru3.ra:idedi,�nbsp;adi�cauerint, ego adi�ciumfubuertam funditus. vz vo-centeos tcrminos impiecatis : perindeac �dicat,g^nbsp;triam illorum vbique teri'arum agge�atam iri, limitem at-que extremum terminum imgietatis : quoniam incolarumnbsp;nequitia amp; improbi mores in caufafuerunt,vt in 'vadlaninbsp;�litudinem nullo vnquam tempore rediituenda redigere-tur. Grauis enim immanis hominum ea impietas Delt;}nbsp;Opt.Max.'videbatur, qua multa prteter cequi bomque ra-tionem in�atres eodem Jacobopatre natos, admittebatur:nbsp;quum dominus interim, omni laude maior di�rtis 'verbi�nbsp;I�aeli pracipiat, Deuteronomij zj. inhanc fententiarmnbsp;Idumceum ne abomineris,quia�atertuus e�, c^c. Sed l�inbsp;�vici�im nihil �bi reliqui fecerunt ad extrema mala inf�r� da, njbi commodum ip�s uidebatur. ex internecione atq;nbsp;exilio eor�dem voluptatem ma^nam capiebant: quemad-modum Abdice ^aticinio explicatur: cd;* idcirco dominumnbsp;eisperpetuo�tccen�t.Oculi quoque veftri videbiinf-id eJl, aclumprorfus amp; tranfaJlum de lUis fore, vos ip�nbsp;pr^e�ntesvidebitis Magnificctiir dominusfiipcrter-m ino I (x�ciis.Tails id temporis futura eJl oratio veJlra,nbsp;quam ab extremis l�a�lltic^e terra:partibus habituri e�ii-magnificccur dominus: nempelaudibus amp;fauJiavo-cum acclamatione domini magni�centiam e�eretis: eo ibgt;l9nbsp;nomine)

impendicispfi veto dominus fum vefter,vbimei timor ?dicit dominus cxercituum vobis facerdoti-bus,qui vilehabetis nomc meum,amp; dicitiS�.Q^a-nam refordet nobis nome tuum? Affertis ad aram mcam pollutu panem, �: dicitis: Qjuanara rcpol-luimus te?quum dicitis:Menfa domini vilishabe-tur.QmSmquehoftiam cxcam facrificatis,non eftnbsp;malum? Sequado adducitisclaudum amp; �grotum,nbsp;non eft malum? Adducqu�fotalcducituo,nuninbsp;id probabit? num fufeipiet faciem tuam ? dicit do-minus cxercituum.

Ducibus veftris tam abieda munera non ofFcrtis,amp; mibi regi magno talia ofFcrrc non pud�? 1 Jque ctiam voto inito: mihi,inquam,cui omnia veftra accepta ferre debetis?

Serutts, inejnami dominum �uum reuerentia timor� pro�equitur.'vt ip� po/lea perapodo�n,id e/l,redditionemnbsp;infert.vb'i mei timor? CAterum quod�liumpatrihono~nbsp;rem,amp;�eruum domino reuerentiam exhibere dicat, n^ il-lud ex CO quodplArunque�eri �let^ amp; re^A rationis di-

mino prtc�andam ojel inuitus adigeretury obis facerdor tibus qui vile habetis nomen meum. contra plane aenbsp;�eri con�euit i vtpater apud�lium in honore ha-

COMMENT AR 11 KIM HI beatur.lnuehiturautemprimum omnium in ipjos�tcerdo'nbsp;tes, (juorum ojficijfuerata/iosreprehendere arqueedoce^nbsp;re : quemadmodum Deuteronomij i/.dicirur: J/'eniefqttfnbsp;adptcerdotes Leuiras:nbsp;nbsp;nbsp;qua�quuntur. Imo ne hoc qui-

dem�lo contenti, negle�lo re^rehedendi o^tcio, cui �deris : perdiros eriam homines, qui reie�litias 'vi^iimlt;�nbsp;adducunr,'vefirofauore ac^aria�oueris.^z clicitis,qua-nam re fordet nobis nomen tuum ? Huicinrerroga-tionipoHearel^onderur, quot;vliair: Qj^m dicirismen�amnbsp;domini 'vilefcere : 'verum modumprius explicar, quo inre�nbsp;polluendumvrehanrur: atque hue �ellar quod mox air,nbsp;afFertis, ^c. panis nomine�eri�eiumnbsp;nbsp;nbsp;munus�^ifi'

carur:quemadmodum Leuirici zi .Sanlli�cahis iraq; euni} quia panes Dei rui�cri�car ip�.ltidem ^.eiufdem: l^r�fnbsp;panis (id ell�eri�eium) ig^ne con�ellus domino.prarere^nbsp;Mumerorum z8. Sacri�cium,inquit,meum, nempepanentnbsp;meum�aro�to rempore oh�eruahiris. pollutum conl^uf'nbsp;carum 'uocat�^ del^icahile,claudum �videlicerjcacumnbsp;in�rmum.Et dicitis,quanam repolluimus tc^uaer^nbsp;go�onre, quo ore haeverhapro�erre auderis? Enimuero�nbsp;�nguinem ad aram meam immolarum polluertris, eademnbsp;Operamihi conrumeliam in�erris. Menfa domini al-tare dicirur: quo nomine apud E^chielem appellarur,nbsp;cap.nbsp;nbsp;nbsp;Er dixir ad me,hac men�i e� cor am domino: Nul

lius,inquir,ea prerij�nr,qua ad aram meam oj�erunr-.�an-guinem inre�igo,^ adipem, res plane conremprihiles: nec illud interim apud� perpendunr,vnde tandem aurquonbsp;nomine�allum �tnbsp;nbsp;nbsp;Deus�nguinem ilium atq: adipem

o�erri�biiu�erir. Q^umquehoftiam c�cam facri-ficatis.^poUqudm agnum luminihus captum, immoladum 'uobii

njobis adduxertnt, huiu�nodi ad eos plarunque�let ejje oratio 'rjefiratqua� minime malus�oret:imo 'vero�tis ido~nbsp;neus^qui inJacrificio confi�t.ISlamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menfia ip� c�mfior-

dida fit^haud iniquo iureagetur,fimunus itidem haud ita, ma^ipretij in eadem ojfieratur: l^nde amp; 'vos a^um ilium ad aram me am ofiertis : quum o�tcij potius 'veflri ratio po^ularet ^-vt alla lon^ diuerfia oratione �vteremini,nbsp;eumque�crificio minime idoneum autparem fore dicere-tis: quemadmodum lege proditum habetur Leuiti. zz.quonbsp;loco ait'.Qaicum autconfira^lumjautlabiisJciJfium.g^ qult;^nbsp;�quuntur: I^la, inquam, ne ofieratis domino. K?s tarnennbsp;^atos eiufimodi homines habetis^qui mutilum aliquod autnbsp;mancum animaladducunt illudque adeo minime malumnbsp;efifie contenditis. Adduc qu�fotale duci tuo. Ecquanbsp;tandem ratione nequaquam illud malum efifie contenderenbsp;audetis^quodmeprafinteofijvratur^ Enimuerofiprincipinbsp;alicui, cuius imperio obnoxius �viuis carnem eiuficemodi,nbsp;autJanguinedono mitteresj gratidmne tibi apud eum mu-nuficulum illud conciliaturum putas? an eo ipfio nomine fia-ciliori te eodem 'vfiurum exiilimas ad earn rem impetran-dam, quamfiorteflagitabis? Imo contrario plan� modo tibinbsp;accidet yodium poti�saque indiff'iationem Uhus promer-caberis.p^ath(quam hicElebr�icam'voccm habes parhanbsp;minuficulo maioris loco infignitam) eode hicmodopro ducenbsp;magiUratuponitur^quo Eiaggai i. 'vbi Zorobabelemnbsp;ducem lehudiC �vocat. Significat autem principem gu-bematorem : quemadmodum ei ex aduer� Chald�ice dominus aut princeps reljgt;ondetur.

Nunc igicur prccaraini quscfo facie Dei, vt nobis bencficusfit:veftraenim culpa hoc fit: num fa* ciem

COMMENTARII KIMHI cicm vcftram fufcipet? dicic dominus cxcrcituuiH'nbsp;- Prolfitifis ille quidem vobis �tianum futurus efit ac hs'nbsp;ne�c�i vos�ii augehit� ex animo ad e�p�nitentia dac^nbsp;reuer�^ueniam admij�oram po^ulauerita. V c nobis,nbsp;^�z^bencficus fit. Etenim dura�j aduer� �ortuna,(iu^nbsp;male eoshahebat^communispropheet cftm ilHifuit, amp;nbsp;aquo molefla. pKietered et�am 'vt c�tui I�aelitico fcfenbsp;gregaret. Vc nobis, z�^�zf,bencficus �z. qualisamp;nbsp;oratio eil, qua �do�s ter maximus ille preceptornoll^^nbsp;(quemfau�ium�alixque �thoc loco nominaj�e)Exod.j4�nbsp;'vtitur: Tupropitius�et iniquitati noHr^ amp;peccato nO'nbsp;�ro. edo�lui 'videlicet eandem loquendi rationem ab ipfinbsp;Deo Opt. Max. qui prior ilium ita allocutus�uerat, cap'

Q�andiu renuit� ob�eruare pr^ecepta mea amp; Itg^^ meas? Veftra enim culpa hoc fit : nempe maledi^^^nbsp;iilhac^qUiC 'vobis incumbit : quemadmodum amp; ip�tf�'nbsp;riusaitfCap.z.Quin amp; maledi^ionem immi�:,amp;c.'ve�f^gt;nbsp;inquam^ea culpa accidit: quandoquidem multapraternbsp;acaquumt Deo etiam cordm intuete de�gnat�'. indeadtonbsp;fa��umeli^'vtco authore malediElio hac �vobu immifinbsp;�uerit. Num facicm veftram fufcipiet ? Q^d�il^^^nbsp;'vobii per�iia�m habeatis ^�ore 'vt nonnulli 'veflruntp^^^'nbsp;liari quodamper�na quamgeritis amore du�lut,gr^tuit^nbsp;aliquid remittat, amp;�celerum 'veT:rorum animaduer�or^^nbsp;�per�dendum�biputet, alior�m rem accipit� atque It'nbsp;betii: per�onarum enim apud eum ratio nulla habetur,nbsp;neribus nequaquam corrumpitur. lonathan hoc ita 'vertit.nbsp;An ora vefira accepta i�i erunEOnEeluseodem modo 'vefnbsp;ba illa reddidit,qua Deuteronomij lo.leguntur: QjHnbsp;relbicitper�nam : apud quem non eA oris autper�on�^nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceptio.

ceptio. Neque enimparfueritatitrationi cofonumy huiu�-modi per�namm acce^tionem inter attrihuta Dei enu-merlt;ire.

Adh�c ,quiscx Vobis oftiaclaudat ? num vero inaramea gratis incenditis?None� mihiin vobisnbsp;bcneplacitum , dicit dominus exercituum : ncquenbsp;acceptum babeo munus ciborum de manu vcftra.nbsp;Etenim ab ovtu Solls ad occafum eins vfque, magnum cft nomen meum inter genres, amp; in omninbsp;loco nomini meo incenfum atquemola pura afFer-tur,quoniam magnum eil nomen meum in genti-buSjdicit dominus exercituum.

Netno veftrum cft.qui non � mc tncrccdem capiatlaboris fui: qui-bus verbis intelligit d�cimas omnium frugum, amp; alia ftipendia, qu� Lcuius acfacerdotibus pcrfolucbantur.

Per cultum veteris legis intelligit cultu noux: nempc facrofandam cuchariftiam aliaq} facramenta,amp; preces fidelium:veftra,inquit,obla-lioimmuudaeft,� Ifraelitx,locus cam mihi non commendat, quutnnbsp;petfonaingtatafucrit, quod vtintclligatis.prxdico vobis aliquandonbsp;futurum, vt in omni loco ctiam � gcntibus oblatio mihi mutida ofFc-ratur.vtincxrcmoniis Chriftianorum.vbique nomine meo incenfumnbsp;adolcbitur,amp;c.

Gentes honorem mihi debitum exhibent, amp; vos veftri non pudet? quiblafphemiis amp;illegitimis vidimis nome ac cultum meum qu�tumnbsp;in vobis cft,quotidic polluitis.

Ex 'vobii,inquam,perditii �eleratif. 'vellem 'velunumaliquem inter vos reperiri, qui diligenti �eumnbsp;amp; accurata rattone eiu�nodi rerum�ubdu�la^quie ad�or-didas iflas vi�lima^ pertineti�ores etiam atrij occluderet^nbsp;ne quis eas introduceret: prafbiterit enim nulla pror�us vi-^tmamqudmabie�iamvilemqueofferri. Num veto innbsp;ara mea gratis incenditis^* Hebra�ea ita�nant: Numnbsp;gratis aram meam flamma perlu^iratis ? eadem nepe �gni-y ficattone.

ciutur,eultum deferant:me tarnen primum return omniutfi authotemfatentur. ^ideireo (qua ePb hominum illoruff^nbsp;opinio) eajdem venerantur,vt JequePbris loeo interme dtqinbsp;po�int�.vnde ilium (inquiunt maiorcs no�ti)nbsp;Deum Deorum voeauerunt. Et in omni loco nomimnbsp;rnco incenfum atqiie mola pura afFcrtur. Si illis tal^nbsp;quidpiam in mandatis dedi^em^quale d me 'vobis imperd-tum �uit, na illi iam dudum ineen�t amp; njiSlimas nornint'nbsp;meo obtuli�ent: idq; aded non imputa, amp; qua nullius�)^^

At vos prophanaftis ipfum,quum (licitis:Men-fadomini inquinata eft, Slt; prouentus cius nempc cibuseiusvilis.

Polluere nomen domini cft non obedire prxceptis cius, amp; aliud fa ccrc,qu�m quodprzccpcrit.

Contra quam ah ethnicis hominihn^fieri ajjolet: quip-pe qui nomen meum in honore haheanti amp; ma^is laudi-htisprofiquantur. ^ccedit hue cum ifiaimprohitate alia etiam maiorpolluendi ratio coniun�lafit^ nempe cumnbsp;njulgoapud 'vosdici fiole at, menfa domini inquinatanbsp;cftu�d efifi'vtfiiperius interpretati fiimus) nullius pretijt^nbsp;contemptihilis.proucntus c�Ms.Hehraica di�lio quahtcnbsp;occurritfigt;l\ViQ.iprofiermone eius (videlicetfitcerdotis quinbsp;fi�crumfiacit.)perinde hoe loco, atque Efiai�yy. accipi de^'nbsp;het,vhifi'udlus,id eflfirmonis lahiorum meminit. Et quid,nbsp;tandem illud erat 3 quod a�idue in ore hahehat ? nimirumnbsp;cibus eins y Ais. quafi panem ad alt are ohlatum dicat.Ci-hus porro eius (nempefitn^is Ct� adept)poilu tus efl amp; nulnbsp;liuspretij. Sunt quiprouentum acfiud�um interpretentur:nbsp;�onathan ita readidity vilejcitcumipfi, tum munera quo-que ah eo profie�la contemptihiliafitnt.

Dixiftis aut��En defatigatio,amp; anbeli ifto eftis, dicitdominus exercituum.lnfertis quoq; quod ranbsp;ptum eft,quod claudum amp; infirmum eft, adduci-tifque molam.Numeamihiplacebit cmanu ve-ftra? dicit dominus.

Inuehitur iam in JJraelitas qui viSlimas ipfias adduce-hant.Tallsfinquit^Jolet efifie oratio ve^lratquumpecus a vo jy // hii

bis in atrium allatafuerit. En defatigatio.pmW^ ac� diceret:Soletis addu��o �icri�cio �ngidi alius alium ita al-loqui : oh quam ego dcfej�us�im, quam defatigatus,ferenda hacpecudejn humeros�uhlataitllud interim �verbis �uisnbsp;innuens,liecudem earn craf�am e�fe bene curata cute.^tnbsp;anheli c�d^is.velcontemptimpotiiis inpauimentum excu-tit'ts-.quefen�im ^lonathan fecutus efi,regellitisdnquiens,nbsp;illud. Qj^le quid Exodi j^.le^turde eadern verbi huiusnbsp;�gni�catione: Etprcecigitauit dominus ^.gygtioS) id e�,nbsp;regulit amp; contemgtim abiecit,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in eum fenfum inter-

pretantur, quo illud lobi cap.ii.dicitur: ^�fliElio anim�e, ita vt anxietatem quandam ment'is amp; contra^�m dolorem �gni�cet,tantundem ac� dicat:ejficitis vt is^cuius pe-cus illa�uerat,�urto vesiro ablattx pecudis ia�iuram ager-rime�erat-.namfurto eandem�ibduxi^iis^vt ex ip�us vetnbsp;bis confi�t,quibUS ait: Infertis quoque quod raptuninbsp;t^�Cieter�pater,idem ac dominus meus(veneranda miblnbsp;memoriiie)vocabuli�gni�catione in eum�en�tm interpre-tatur, quo illud E�aU j^.dicitur: Ego creaui fabrum, q^lnbsp;flatu carbones incendit, nempevt JententiaitaJehabeat:nbsp;,yiiunt illi quide multum�e laboris in�imp�jfe, ad la�itu-dinem vjqucferendofdcri�cio laboraffe,quod humeris im-po�tum adduxerint, perinde ac�pingue amp; cra�um dicerent: quum res interim contra plane (e habeat. Efl enim renbsp;vera tenui admodum cute,nbsp;nbsp;nbsp;adebprx�rigore contra�l^

pede, vt vel anhelitum duntaxat orisfuflinere nonpo�it, quin�olo flatim aequeturnbsp;nbsp;nbsp;pe�um eat.Ionathan ea verba

en defatigatioj� huncmodum reddidit: En quodexla-bore de�atigatione noflra adduximus,gfs�c.

gregefuo mafculum pccus habcat,vitiatij domino vouet ac madat,quoniamrex magnus ego fum,dinbsp;cic dominus exercituum,amp; nomen meum terribi-leeftingentibus.

N okel Mehr�ic� dicitur^qui maium animo verjat:^ afliite�jcgerit in rebas adminiflrandis: eade'mque 'verbinbsp;�gnificatio in�cunda coniugationetCui dages imprimitar,nbsp;Numerorum zy.occurriti'vbi in�diarum mentio�t: Q^snbsp;IvdadianittCy inquit, in�dio� 'vobis tetenderuntin negotionbsp;Peor. Itidem Gene�Fratres lo�ph callid� machinatinbsp;�unt ei necem. quem locum Chaldaicafaraphra�s ita ex~nbsp;pre�it:dolo eum in�diis inter�cere �atuerunt.

fuomafculum pecus babeat. Aia�culi nomine perfe��um nbsp;nbsp;integrum intelligit, omi�o nomine ad-

iecliuo, quum res�atis exfe conHet: vtE�aias: Sicut lana, inquit,erunt:id eFl:,lan^e in morem alb a reddentur.ea enimnbsp;alba efl:cuiu�nodi ahapUraqueloca oce�rra�f.viriatumnbsp;Vouet ac madat.Kofi idcirco meminit, quia�cri�cij genus quoddam eFl:,quod quum �onte amp; 'vltrb facienda reinbsp;�cra conueniat, in 'voto per�oluendo nequaquam locumnbsp;habere potefl. 'verbi gratia : Si quod animal monflro�nbsp;deforme fuerit,contra�lum : amp; idgenus alia. Q^circanbsp;quum 'voueritis,inquit, etiam vt quot;voto concerto�tisfacia-tisi'vitiatum adducitis. 'vitijgorro nomine, macula qua-piam mfe�lum animal intelligit. Fius autem �gni�ca-tio ad corruptionem exprimendam pertinef.aque ac Leui-tici zz.quum ait: Fo corruptio eorum�tin eis, ni� hicnbsp;ad verbi naturam accedat ,illic nominis form am gerat.nbsp;C^uoniam rex magnus ego fum. ergo�t,vtvosnbsp;menegleS�uihabeatis^ Et nomen meum terribile eftnbsp;y iij in

in gcntibus. quum'vos interim clt;eteris ^nic�mihi chari att^ue dile�iii nu�a met re�i�one, nuUoprorjks metunbsp;teneamini.

Nuncigiturad vostnandatum hoe o facerdo-tes.Si non audieritis,nec applicueritis cor veftrum vt colatis nomen meum, dicic dominus cxcrcitu�,nbsp;raittam invos execrationem ; maledicamq; bcnc-didionibus veftris:quin maledixi illi quod cor ve-ftrum non applicuilhs.

Hortatur facerd�tes ad legitime obeudum munus fuum, amp; ad rc-ligioncm, vt hoftias mundas offerant : alioqui p�nam non refipifeen-tibus interminatur.

Malcdicam benedidionibus veftrisd. iis qu2 nue mcis benediSiO' nibus po�idctis:ignominiofos amp; contcmptibilcs vos reddam; amp; effi-ciam vtfoicnnitatum veftrarum gaudiain lu�um vertantur ; eiuiqu�nbsp;ignorainia: ac lu�us caufa non alia cric,qu�m iniquitas vcftra.

^dvosdntjuiti 0�ccrdotes^vitiati illiujmodif�crifi^' c'ij receptatoreSjtjuod ab altis adducitur. Fuerat�ilicetof-�etj 've^ir'hhoc illisinterdiceretatq; admonereinequaquamnbsp;huiu�nodi munus idoneum aut par ej�e, quod me pra�entenbsp;immolaretur: quemadmodum lege ip�a interdicitiir�nbsp;Mittam in vos execrationem,/� 'vtro�q-ttamquiad-fertu^qu�m qui approbatii.benedi�'ion�b�s veftris,nbsp;quas ab eo iam inde tempore vobu impertitus �m, d quonbsp;templi ^ru^ura manus admoui�is:de quibus alias.Sen�usnbsp;huiu�modi�uerit: Q^ndoquidemparuamei ratio apudnbsp;'VOS habita e� in his^quae ad�eri�eia 've�rapertinent, egonbsp;conditionem quoque rerum ve�rarum�u�que de'queinuef'nbsp;tam'.amp;pro^perisaduer�acommutabo. Qjiin maledixinbsp;illi./wo g^iam dudum,inquit, bene�cq priorislocomale'nbsp;di^lionerti

didlioncm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illia�n�di ohlat� vic�imls ho

norem meiim U�fils, pergam adhnc idem facere ni� ^os anres diligenter mihi aduerteritk.

En ego increpabo vobis fernen, amp; fpargam fter-eus in facies veftras : ftercus, inquam, Hierum vc-ftrorumfolcnnium,toUetquevosadfe:tum feietis quod ad vos mandatum iftud miferim,vc effet f�-du s meum cum Leui,dicit dominus excrcituum.

Increp andi nocahulum euer�onem ac cladem immiffam �gnificat: 'vtP�ilmo Increpaliigentes:id ell, etiertifli.nbsp;V ob�s. tantundem innuit^ac f dixi�et,cati�t 'veftra, ve-flr�que nomine. Et fpargam ftcrcus. Q^m primo fier-coris memineritdp� pol�ea�ii interpres addtt, ftercus fonbsp;lennium dierumveftrorum ,nempeagnorum. Solen-nium enim dierum nomine, animalia cpita ojferanturj'vul-^0 appe�ari�lent: quod idem fit P�ilmo ii8. ��igate, in-qtiit,diemfellum, id efl,'uillimam funihus ad cornua al-taris.Itidem E�tia z^.Felii dies euertentur. Exodi etiamnbsp;z^.EIonpemoIlahitadeps celebritatis mem (nempe uicli-marum qua mihi immolantur)'vfque man�. Qj^d autemnbsp;�lennium dierum nomen facrificio attribuatur, id ex eonbsp;profellum 'videtur: quia quumfellus dies a^tur,plurimanbsp;'vidlima immolari fileant.Sententia porro,quam illis uer-bis exprimere voluit, in hunemodum� habet: Qj^mad-modum vos inter �crificandum nuUam pror�is honorisnbsp;mei rationem habuiliis, ita ego fummum vobis dede-cus ex eodem i�o �crificio inuram. Etenim quod in ani-malibus abielli�imumfuerit,puta�ercusnbsp;nbsp;nbsp;alui demi�

�o^eo vobis ora oblinam : qua� dicat : Equideme�iciam vt per fummum dedecus ignobiles g^ abielli vitam tra-hatis.

b�tis, pra ma^ct annona caritate fame ^nempe 'va�it�^ te feminiper me inducla quod in fementem � 'vohii expo-fitumerit. vude adeo rei Jrumentaria de�derio lahorabi-tis:^ pudorem vobis incutiet rerum 've/lraru �atus apffdnbsp;gentes, qute vobis vicina erunt. Pudebit enim eos fui,quonbsp;tempore fames graffabitur.quemadmodum loel. a.dicitur.nbsp;Saturabimini j nec permittam vltrd, vtftis probrum gen-tibus,g^c. Na vobis hoc eueniet, vt i^obilespror�as amp;nbsp;contumeliis obnoxtj viuatis, baud aliter ac��ercore uobisnbsp;ora obleuiffem.ToWhzcp, vos ad [c.Improbitoi ilia uedlranbsp;ignominiam banc uobis conciliabit : par pari r�f�r� tur, utnbsp;uulgo did folet:uos me contemptui babuislis,g^ ip�uicifnbsp;�miamcontemnemim. lonathan fententiamitareddidit:nbsp;En ego redarguam uos quoad prouentum triticea �emen-tis: transf�ra ignominiam�elerum ue�rorum in ora ut'nbsp;�ra. Einem imponam magni�centia celebritatum ue�r^-rum: praripienturque dimenfa ue�ra ab ea, amp;c. Vt eflctnbsp;f�dus meum cum Leui. Non alio nomineidlaomndnbsp;a me uobis pra�riptafunt,qudm ut fumma me a cum uolu-ptate fcedus illud inconcuffum ratumque maneret, quodnbsp;cum Leuitica familia olim iniui.

F�dus meum fuit cum eo : vit� fcilicct amp; pacis; dediquc ei ea.tiraoremvtmemetueret, metuquenbsp;nominis mei paueret. Lex veritatis fuit in ore eins,nbsp;nec fuit deprehenfa in labiis eius iniquitas. �n pacenbsp;amp; re�titudine mecum 3mbulaiiit,mult�fq; ab mi-quicateauertit. Etenim labiafaccrdotiscuilodicntnbsp;fcientiam: legeinque ex ore eius requirent: legatusnbsp;enim eltdomini cxercituum.

Hoc facitis fine vllo maioruin exempio, degcncrei prorfus, amp; .......' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aaron�

Cum eo, nempe cum principe, amp; antefignano eiu�em familiae: 'vt�cerdotali munere fungeretur,puta cum Aurone ter fan Ao ido pontifice, amp; Phinee : qui ardenti�imonbsp;erga Deum quern colehat a�eAu tot us flagrahat: de quonbsp;JAlumerorum zj-. legiturin hancjententiam ; Hahehitquenbsp;tarn ip�e qudm �men eius poA ip�mfadus �cerdotq perp�tua eo ^c. Q^n amp; ^itam diutinam eidem imper-titus eA. Kixijj� enim eum annos �upra trecentos depre-hendimusdd�e adco �cundum eius�ententiam^qui Phi-neem Eliam nequaquam e�e exiAimet. ISIam ea atatenbsp;�perAitem eum fu�e conAat.qua Celebris ida Leuitae co-cuhinaapud Gaheonitos fu�e legitur,quemadmodum hanbsp;heturludicu 20. in hac 'verha : Et PhineesfiUus Eleazarinbsp;flijAaronis fiahatinconi�Aueius illis diehus. Agehatnbsp;pom id temporis fupratrecente�mum atatis fua annum.nbsp;Et dedi ei ca. njitam nimirum pacem ei conce�i, reli-gionis amp; timoris caufa,quo mepro�quehatur. M etu n o-niinis mei pauerct. P.adix'verhfquodhicHehrdicumnbsp;hahes ex ordine duplicatorum H athath ) �gnificat animonbsp;cum perculfrm amp; contritumfu�e:grauiterque pracordianbsp;illilancina�e diuini nominis caufam. Jonathan hac ita rednbsp;didif.Dedique ei doArinam legis me a perfeAa:amp; me panter ac nomen meumreli^o� timor�coluit.E^'X. vcritatisnbsp;fuit in ore cius. Quemadmodum in linguapromptam Ienbsp;gern domini hahebat^'vtpote quamplurimos edocebat)itanbsp;corde reconditam eandemgerebat. Eiu�nodi vero lexnbsp;'veritatis propri� dicitur, quum non ahud ore exlmmitur^nbsp;ahud intus in corde latet. Atque eodem etiam �eAatnbsp;quod ait in labiis eius non fu�e deprehe�m iniquitatem.

be�unt amp; cordi e�e�lenr, nem� 'vtpieeati, iudicio atj; iufiiei^ in orbe locus concedatur. M uk�fque ab inicjui-tate auerti�.Q^4 lt;juum a�iduam operam�is dtuina U'nbsp;nauaretycx eo�a^um elliVt complures ilHnbsp;di��o audiences�uerint, (puas Ule hocpa^o ab improbitatcnbsp;advirtutem reuocauitJE^zcmm. labia facerdotis cufto-dient fcicntiam. Idenimuerb cui(pue�cerdoti con�ntd'nbsp;menti�que diuin^e certioresfaceret. Legati verb loco,land'nbsp;than huiu�nodi verbapo�it: quia minilienofungiturd-'nbsp;pud Deum, copiis vndique infllru�lts potenti�imum.

Vosautemrecefsiftisdcvia, amp; oftendiculo pO' f�to mulcos in lege impingere feciftis, amp; corrupi-ftis f�dus Leui, dicic dominus exercituum- Reddam ergo ego amp; vos c�temptos amp; abic�los coram

De viafid e�,de morihus eorumfacerdotum qui prima i�itatatefuerunt. Multos in lege impingerefeciftis.nbsp;ex aduer� eiopponitur quod �iperius aiehat, multos abnbsp;impietate auer�t. Eccorrupiftisf�dusL eu\,quod cumnbsp;illojeiheet initum�utt,vt ipf��pra te�atus ey?.Reddaninbsp;ergo VOS contemptos amp; abie�los corani omni populo; quemadmodum me contempti habui/lis, ita amp; e^onbsp;ejficiam vt vos contemnamini, idque adeo ab iUii ip�s enbsp;vulgo, quorum per�na vobis^ata amp; accepta fuit, quo-rumque repreben�onifuper�dendum putadlis, vt ve^lrinbsp;nominis fludio�s eos haberetis,illis,inqua,pra�ntibus con-tempti�imos vos reddam,pro eo ac vulgo apud homines dinbsp;ct�let'.mendaciorum tefles nihil quam contemptum pra-mijfui loco reportare. Quod vias mcas no cuftoditis:nbsp;Talionis plane lex huiufnodifuent-.amp;�v�i-zsiTm��.vos honbsp;norem meum negle�lapraceptorum meorum obferuationenbsp;la�fliSi^J' ego itidem ludibrio vos amp; contumeltis a�icien-dospropinabo. Faci�fqueinlcgcrecipitis.pcjyow^r��/nbsp;rationem habetis,pra:�rtim magnatum:ea etiam in re,quanbsp;ad legem�e0lat:cuius i�a verbafunt Leuiti. 2z. Nequa-quam i^la o�eretis domino,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua ibifequuntur. l'^bi illi

tarnen vi�limam maculis inter^er�m attulerint, metus VOS impedit,quo minus eofdem reprehendere aut verbo tenus l�is �gnificare audeatis ,prophanam earn i�egiti-mamfore.

An non pater vnus omnium noftrum? An non Deus vnus nos creauit ? cur ergo quifq; cum fratrenbsp;fuo perfide agit,pollucdo f�dus patr� noftrorum?

Quodfi polygatniam hancvcftram maiorum cxcnaplo dcfcndcrc volucritis, Abrah�Jacobijamp;e.toto c�lo h�c crratis:non i�IilibiHinis,nbsp;fed fufficiend� prolis caufa plurcs vxorcs habucrc: magique proban�nbsp;duin, vt muUarum f�cunditate vxorum vtatur quis propter aliud,nbsp;qu�m vt vnius carne fruatur propter ipfatn. Vide Auguftinum libr.j�nbsp;de do�.Chriftian.cap.ii.

Conuer�iS deincepi pro^heta alteriu-i cuiufdam�:eleTtf rsprehen�onem ag^editur^qnod i�ii htcvi�onbsp;penbsp;nbsp;nbsp;exoticds�bi 'vxoresnbsp;nbsp;nbsp;� propriafamilia ali�nas ad-

momum alienigenam adiungeret^ ei gotiores in amore tes de�erref.buiii�nodiitaqueexordium eagit,a�tque: Annbsp;non pacer vnus omnium noftrum? Fratresenimueronbsp;�umus ad 'vnum omnes, eodem lacobogatre nati^ tam md-res quam fcemina.Q^d� res it a�e habeat,ecqua tandetri'nbsp;ratione�t, quod ab alio in aliumprater�asnbsp;nbsp;nbsp;aquum ad-

mittitur? ^ddit praterea: An non Deus vnusnos cr�a\.utgt;perindeae�diceret: Fnimuerb�emomnem atq;nbsp;�dticiam noflram in 'vnum eunde'mque Deum repcnimus:nbsp;a quo 'vitam banc hauflmuSt ab eo authore in rerum natti-ramproduSli-.ide'mquelongiflimeab illorum Deorumfl-militudine abefi, quos ethniei pro dits hab ent, 'vnde �vos,nbsp;'violato patrum auitofl(�dere,'vxores'vobU de�tmitts.Illifisnbsp;enim fladeris coditio tabs erat,vt nulla omnino uxoriflausnbsp;fleret.Nam amp; Abraham communis illegeneris noElriparens, quanuis nequaquam � Sara liberos�i�epiflflt, non eonbsp;tarnenproceflit, ojt aliaflumptauxore, iniquo cum ea iurenbsp;ageret,donee ip�tmet fluaflonte quot;verbis huiuflmodi alloque-retur, Gene�i.Ingredere qua� ad ancillam meam,�forte adifleer ex ilia,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iflaac eodem modo �quemparentem

INMALAGHIAM� i�dematithoremgenerisagnojcimu^) vxor� Rebeccic,nbsp;^uanuis^erili ac inf�cunda ^aliam tarnen non adiecit.nbsp;Q^n amp; lac oh eiujdem no^iri generis propagator^non pronbsp;anmn fui lubitu amp; arhitratu, priorihus nouas vxores adiecit i'vfue dum lUeJponte amp; ajltro hoc ei liherumiConcefnbsp;Ja potefiate feci Jent.

Perfide defccit lehuda aboniinandumquc fcc-lus in Ifra�le amp; in Hierufalein defignat�eft: quod lehuda prophanauit fan�liim domini quod dili-gir, amp; filiam aheni Dei vxorem duxit. Virum quinbsp;huiufmodi rem defignat, qui author eft, qui obfe-quitur, amp; qui adfert molam domino exercituum,nbsp;etabernaculis lacobexcindiiubet dominus.

In ipfa adeb vrhe Hierojolymitana,qui locus e�augu-�i�ima i�ius nbsp;nbsp;�acrojanlla adis^nejarium hoc�:elus 0*

piaculurn admittitur. prophanauit fan�ium domini quod dihgit. I^inculum iliudmutuum agglutinationnbsp;qua marito cum 'vxore intercedit,�inllu dominijd e�,fd-croj�nl�i quidpiam ell-.vnde Gene�z.�rihitur: Et adha-rebit 'vxori�ta.amp; quafiquuntur. Qg�n amp; Ifiaeli idemnbsp;in mandatis datum fuit, -vfftnilenbsp;nbsp;nbsp;int�gr� fgererent.

Sanlleporrb amp; int�gr� �gerunt,qui non temere, ethnico-rum hominum more, impuras manus ohuiis quibufque feeminis iniiciut: Leuit.iy. dirarum imprecationi�nis epiphonema huiufnodi apponitur: Sanlli eritiSnamp;c. Coe-tus quoq; Ifaeliticus fan�iitas appellaturnVt con�at Plie-remia z.Sanl�itas domino Ifael.quam illi tarnen rem Deonbsp;dicatam, nempefiliam Ifa'�litidem uide quomodopollue-rint,exteris �rperegrinis 'vxoribus induIlis.�tque hoc il-lude�nquodait, amp; filiam alicni Dei vxorem duxit.

.quot;Vf an� titheticus opponi �videaturei quod f�^r� dixerat^j^n nonnbsp;Deus 'vnus creauitnos ? Ex�ntentia vero maiorum no-ui locum hune inter^retati�tntiajj-initatem qua-dam �hi cum idololatria contraxit qui�quis cum ethnicanbsp;harharaf�mina rem hahuerit: quemadmodum hic�eri-hitur: Er�liam alieni Dei uxorem duxit. Idoli 'vero�lia

Deinde amp; hoc adiicitis vt lachrymis,fletu amp;gc-mitu aram dominioppleanc, nc vitra rcfpiciat ad munus cibarium,neq; munus � manu veilra accc-ptuferatidicitis autem,quamobr�? eo q? dominusnbsp;teftatus eft inter te amp; inter vxor�,quainadolefcen-ca fit confors tua amp; vxor f�dere tibi iun�la.

^ui adaltareflgt;e��et3 mentionemfecetit3 'vhi de macttlojo� (igebatur3 iterato iam aliud3 inquift in idem akare admit-titii.quippe qui in cau�a e^lis3quodlachrymis3fletu ^ge-mitu ara dominica oplfleatur3 interim dum Ifraelitica: 'vc-fir^e 'vxores3lachrymabundlt;X3 me vidente ad altarefe� re-ci�unt3immanu illtus�elerii acfla�tij cau�3Ciiiti^ 'vos ernbsp;ga eafdem authores efbis : quum barharaspriori matrimo-nio adiicitis3amp; bas quidem cbaraS3illas vero inui�ts habe-tis. Eccas vobis 'vxores 've/tras,ora me intuente lach^misnbsp;�f^iriis oppletas3 ip�m adeo altare �o fletu tantumnbsp;non onerates.'^c vitra rcfpiciat ad muniis cibarium.

�raaquisoculisintuerer. Neq; munusemanu Veftra acceptumferat. quodgratum mihiac vobisaliquandanbsp;Dicitis autcm, quam obrem? Qp�d�nbsp;dicere3 inquit3 'volueritis, qua id tandem ratione�t, quodnbsp;'vxorum no�rarum cau�a nobis impedimentoforet3 quo minbsp;nus ad oblata munera noflra ref^iceret3inpromptufiatimnbsp;reF^on�o fuerit. eoqubd dominus tellatuscft internbsp;te amp; inter vxorem. Ille tellis interte illamque m�dius

COMMENTARII KIMHI in adolefcentia tib i defpondifti. Fuit^ inquit, ea con^nbsp;�n tibi admn��a iam indeflatim � prima incunte adole^nbsp;�centia. P oj�mt amp; hac it a intelligi, vt duo �mul expre�nbsp;�j�e 'videaturiin hac�ntetiam: Con�rs efbilla quidemnbsp;�dalk tua^cpiduii tenera adhucatate necptacptam tibi co-

E��iam occurrit,ca.s4-Gominui,inquiti'vocabitte velu-tif�minam iuuentut�^quum�ernitur.Per�t deinde pro-pheta,(^ aitiV xor tibi f�dere iu n�la.Q^ enim tempore earn tibi vxorem duxi/ii, f�dere inter te at que illam inito te^latu^ es earn tibi vxorem futur am ,fiue luuenilPnbsp;bus annis�uepofl id �tat�s coniugem dele��am. lam vetonbsp;(quiCtuaimmanisimprobitasac�elus fuerit) aliamtibinbsp;nigenam vxorem�mmo �celere adhibueris, nihil h�c iamnbsp;reliqui ft ad extremam improbitatem, nempe vt ea pt�^-'nbsp;rem omnem cordm intuente, in re fami-liari adminiPlranda i atque heriliimperio altera ilia 'cdnbsp;aquali, vel meliorefortajfe conditione, qudm ip� potire-tur.Itaque non temere,fed �quifimo iure fit,quod vxoresnbsp;ve^r� lachrymis contra vos apud Deum cau�m fuamnbsp;agant.

An non amp; vnus hoc fecit,in quo exccllensfuif /pintiis�quid vcr� vnus ille fecit ? qu�rcbat fcmcu

Dci.Vos igitiir quam chara eft vobis anima vcftra, cauete neinvxores qu� vobis in iuuentute veftranbsp;dcfponf� funt,perfidi fitis.Qui odio habct,dimit-terepoteftjdicit dominus Deus Ifraelis.Num ergonbsp;Violentia vcftimentofuo teget?dicic dominus exernbsp;cituum. Caueteergo quam chara eft vobis animanbsp;veftra,ncperfidi fitis.

Hoc qui Jem in lege propter duridem cordis veftri indultum eftrvt C quis vxorera odio habeat,dato libello rcpudi/,cam dimittat:vos au-tem odio amorem pr�texitis, nee dads libellum repudij. De co videnbsp;quid in cuangclio Matihxi praefcribat ChriftuSjCap.j.

, inquit, tile vnicum futic etatis exemplum, amp; (juipofiem�tispietate tanquamparenspr^luxitt nonnbsp;ita vt �vos�ge�it : 'vtpote qui bbidini nequaquam indul-�rit, neccarnis explend^e caufamatrimonium inierit, fedtnbsp;� Deo Opt.Adax.imperatum ei diceret^'vt�emen aliquodnbsp;reliquum�hi�aceref.quemadmodum Gen.i. di^um erat:nbsp;Cre�ite amp; multiplicatnini. In quo ex cellens fuit fpi-ritus.Eratdnquamiille quern iam diximus,eximiis animinbsp;'nirtutihus prte ceteris imbutus: vnde 'veri�mile fuerit,nbsp;haudquaquam eum carnis aliquA Doluptatula addu�lumnbsp;�ui�cinec alio nomine �vxorem duxil�e^quAm vtprolem ex

co MMENTARII KIMHI alias animi dotibus praditus, amp; J^ropheta, dimijja ta^nbsp;men 'vxorei,_y4garancillam�biadiunxerit? Ref^ondetnbsp;'vici�imgropheta: Quid vero vnus ille fecit ? qu�-rebat fernen Dei. ^ua�da diceret: Enimucrb quo tempore Agarancillam�bi adh�bAt,non alio id ab eo nominenbsp;�aAum eA, qudm 'vtprolem��iperet, ab vxore Sara ne-quaquam �bi �/ppeditatam. id quod tamet�i ita �e habe-ret^-vxori tarnen Sara nequaquam iniuriam�ecit.Acce�itnbsp;enim ad id quod turn temporis gerebatur, eius 'voluntas amp; authoritas. Acpfoindevobis iterum at que iterumnbsp;cauendum�uerit, imb ne vtta quidempericulo commiten-dum, vt mala qui�quam�de cum 'vxore�a agat, quam �nbsp;primis adole�centia�ua annis �vxorem �bi delegit, ne mif-�m eandem�aciat^vtpoAed idololatram inducat. Qg^dnbsp;deinde�tbiungitur, in quo excellens fuit fpirituSj itanbsp;accipi debet^ vt fchear Hebraica diAio, eminentiam eX'nbsp;cellentidmque �gni�cet : qui �n�s eA illorum^verbo-rum, qua Gene�^^.leguntur-.Exccllensdignitate^G'pra-cipuus robore. Qg^madmodum enim Hebraico 'vocabubnbsp;iathar, figni�catio 'vtraq; tribtiituri turn eius quod�per-eA, turn quod dignitate,amp; laudealiis praAat: ita amp;nbsp;fcliaar 'utrisnque�gni�cat, tam quod reliquumfit, qudmnbsp;quod praAantiam atque eminentiam rei alicuius not�t:nbsp;perindeac� primas illi ^nempe �brahamo, quoad animinbsp;dotes atque�iritualia munera verbis huiu�nodi de�erret.nbsp;pro eo autem quod Latine legiturgac perfidi fitis,z� He-hrao habetury^Q perfidus fit qui�quam veArum. EA e-nim illud�amiliare�riptura�acra., vt vno eod�mque loconbsp;nunc�ecunda, nunc tertiaper�na vtatur. lonathan hacnbsp;uerba ita expre�it : ^n non unus aliquis extitit, nempsnbsp;Abraham:

Abrahamdjque etia.mJoins amp; fine liberis,po^lea tam nn~ merojk prolis author, Morbis pene propagator did pofiit^nbsp;ecquidaliud unus die quarebaty^utd Deo Qpt.Adax.fi~nbsp;ho auclus fiabiliretur yide porro quid huic eorum obie~nbsp;clioni propheta ref^ondeat : acerrime enim eosreprehen-dit, utpote qui praeter fias amp; aquum agerent. Qj^i odionbsp;habet, dimitcerc poteft: id eA,fi cui ueflrum inuifia fitnbsp;fiua uxor,dimittat eam:quemadmodum in Qhaldaapara-phrafi habetur. Q^d fi odio illam habeas, dimitte earn:nbsp;perinde acfidicat, conjultifiimumfiore, ut accepta a te li-bello repudq, ablegata, ad alium quempiamfie reciperet, dnbsp;quo in uxorem dudpofiit,amp; amari. Verum ut tu domi ea-demdnuifiam tibi,minimeque charam detineresdllud fanenbsp;fine magno fielerefieri nonpoterit.quo eodemnbsp;nbsp;nbsp;illudper-

tinet, quodmoxait, num ergo violentiam veftimen-to fuo tcget? fingit enim acfimulat, amorefi illam profi-qui,amp; non aider d addidlum ejfiac ueAis adhareat cor-pori, qua cuti proxima geritur, amp; exui non fiolet: unde adeo fit utquanuis inui�am atque odiojam, aperte tarnennbsp;repudiare nold. IVagna quidem hac ilia iniquitas eH,nbsp;quam ueflimento J�o tegit.

Defatigaftis dominum fermonibus veftris. Di-citis autem : Q^anam re dcfatigaiiimus ? nempc quum dicitis ; Quicunque malum facit, is bonusnbsp;eftinoculis domini,tahbufque dele�aturtaut vbinbsp;eft Deus iudicij?

Adetaphoricas loqudur,amp; humano more. Nulla enim defiatigatio autlafiitudo in Deum Qpt. Adax.cadd. autnbsp;vbi eft Deus iudicij? Alioqui fi res da fie non habeat, utnbsp;iam diximus, nempefi Deo minime gratus aut acceptasnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A ij fiuerit.

COMMENTARII KIMHI j^uerityCfuiJcelf/saliquodperp�tr�t.vbi eft Deus iudicij?nbsp;oennm non exintgt;

Ecce ego micro Icgatiim meum,qui complana-bitviam ante me : fubic�q; ad tcmplum fuum Venice dominus ille, quem vos qu�ricis,amp; legatus f�deris quo vos dele�lamini; ecce venir, ait do-minus excrcituuni.

Pr�dicicur Chrifti primus aduentus, cui viam ftrauic loanncs Ba-ptifta.Itaenim Cliriftush�c verba interprecatur,Matth.it.

uero turn accidet, quum legatum meo nomine ad vos emif-f�rHS�im,qHi viam mihi praeundo flernaf.quihus i�e vct

quipjuam mortalium quiccjuam de eins adttentu pri�s re~ Jcijcat,qt�m aduenem,pro eo ac Danie.iz.conflat'.Claa�nbsp;amp; fignati fiinthi fermones xfque ad ultimumnbsp;Dominusporro, cuius hicmeminit, eHi�e quidem Me�nbsp;�as-.idemq; angelus foederisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ecce venit'.id

le modus loquendi efl, qui E�ia ^i.occurrit ; Ego primus �um qui dico hxc Sioni,ecce,ecce ip�.

Qiiis vero diem aduentus eius fuftinucrit ? aut quis quumfe confpiciendum pr�bebit, confifte-rct ? Eft enim veluti ignis excoquens, amp; vtboritbnbsp;hcrba fullonum. Sedebit itaque excoquens amp; re-purgans argentu�:filios Leui emundabit, expur-gabitqueeos vtaurum amp; argentum. Tum domino adfercnt facrificium cibaiiurain iuftitia. Gra-tum erit domino facrificium lehuda amp; Hierufa-lemvt retro temporibus �e prioribus annis.

Significat affli�Uoncs qux codem tempore excitabuntnr : mult� cnitn fuerunt in primitiua ccclefia,quibus pij homines explorabantur.nbsp;Vt cnitn fordes metallorihn igne auferuntur, ita pcccata affliftio-nibus.

Deus grauitcr peccantibus, fi p�nitentiam non egerint,ignis con-fians eft, atque confumens : his autem qui Icuia pcccata committunt, hcrbafullonum,vt lotis mundicicrareftituat.

Ecquis illi diei�erendo erit, quo ip� in medium prodi-turus eEl^Multis enim aduentu�uo exitium �quot; conflagra.-tionem adferet. Eft enim veluti ignis excoquens; id el�i dies Ule igni�milis�uturus efl, quo�coru argenti de~nbsp;�ecari�lent.Eodemqueplane modopij ab impiis di�rimi-nabuntur:nbsp;nbsp;nbsp;probt'viri�pererunt, imprebis � medio�b-

cap.i^.'vbiaiebat: Traducamtertiampartemperi^ne��i-Et vt borith berba ��\[onvim.P radi�lus iUedies�tpo-nis iniia,rj^�itarui efi:eii/s 'videlicet,qnof'ullones ad ablue-dos ab/lergenddjque vePbium �rdes ac maculas 'vtuntur. Sordes porrb macuU hommes improbi dicuntur,'^^nbsp;bPierem. z.�riptura ait : Notts impre�a e� iniquitas tuanbsp;coram me,dicit dominus Deus.Scach��Z itaque iudicisinnbsp;morem,qui throno�blimis mfidens,ius populo dicere�let,nbsp;amp; cau�m in�ntis d�nte difbinguere. Ita amp; dies Ule argentum exp lor at unes ePl, ill�dque purumputum redditu-rus, ab^erfis�ecibus�corii�que, nempe improbis amp;�agUnbsp;tio�shomimbus. filios Lcuiemundabit. bis'verbts�a-cerdotes intelligit: quorum hic�gillatim meminit, eo q? �u-periori capite grauiterin eo�em inueclus�t. Tum uo-mino aafcrcnt facrificium cibarium in luftitia./dnbsp;quod ab buitis atatis�cerdotibus non itidem�t, quemad-modum �perius dixerat, 'vidlimas eos maculis inter^f^^'nbsp;�tsobtuli�e. Gratuni eritdomino facrificiuminIc-huda amp; p{'icr\Jt(2\em.Iehud^e'vrbi�que Hiero�lymita-ntie poti�imum me mimt, propter icdem�acram quee eo loconbsp;�ta erat.

Et appropinquabo vobis ad indicium , croque teftisfclliuus contra maleficos,contra adulteres,nbsp;contra cos qui peierant,amp; contra cos qui mcrcena-num rncrcedefraudant,per vim amp; calumniamvi-duam amp; pupillum opprimunc, amp; qui auerfanturnbsp;aduenam , amp; menontiment,dicitdominusexer-cituum.

Przdicitur fccundus Chrifti aduentus fub finem mundi, quo tem-porciudiciuminomncscxcrccbitur: arque hic impiorum hominum obie�ioai

obieftioni refpodctur, qua fub finem fupcrioris capitis intcrrogabac: y bi eft Deus iudicij?amp;c.

Eo quod iam diximiis temporepropius ad njos accedam, Vobis inquitjtam qui ea ^tate�iperHites eritis,qua)n quinbsp;multis retroJ^culitfuerunt. Q^d�fortep�namftisfee-leribus dignam nequaquam retulermtinterim dum in humanisaient ^certaeos poena manebit hac vita �mel fun-��os. Teftis. Nam abflruf�ima queeque mihi cognitanbsp;funt-.amp;' talemmeilliste�empr^fbabo,qualem eorundemnbsp;fa��a poflulabuntSci^'mxis^ad premium illis debitum re-pendendum. qui auerfantur aduenamzic/fl?-, quipere-

Illud vobis perfuafifsimutn habetote, cuentura ea omnia qux pr�-dixixomminatio mea firma eft amp; verax,nifi poenitentia ad me cornier fi refipifeatis ; id fi fiat,conucrtar amp; ego ad vos.Mc� verb longanimi-tati ac mifcricordi� acceptum ferre debetis, quod antehac de vobisnbsp;p�nas minim�fumpferim. Ego haftenus vos fcruauipr�ter nieritumnbsp;veftrumxtcnim femper � ftatutis mcis rcccfsiftis,amp;c.

lis euenturum^nuUi omnino immutationi obnoxium codem modo eueniet,quo a mepreedi�lufuit.Ego enim idem femper per^io^g^ verba itidem meaprorfusfibi confiant, im-mutationis prorfus expertia.Q_/^cunque vobis ohm euen-tura prophetarum meorum opera adhibita fgnificaui, ea-demplane, eodemque etiam modo,quo pradiflafunt tandem aliquando euenient. Nfutandi verbum quod hic oc-

tpemAciniodtim alite gentes plterteque iam ejje de�erunt: ne nominis cjuidem�ii a^udpo�eros relidla memoria,�un-^nbsp;ditiis delette,adeo vtgentis amplius nomen minime ohti-neat. Ctiter�m quod ad 'vos attinet, adhuc non interii�is:nbsp;imo nee 'vnquamfuturum e�'vt intereatis-.^er^etuus enimnbsp;'vohis locusfuturus e�, etia inter ethnicos hommes verfin-tihus,'vt orbis vnages ce�eamini.Interim 'verb tamet�pd�nbsp;�mamp;'vbiq^locoru'varie inter exilium di�edti habttetis,nbsp;nominis tarnen quot;ve�ri �ama nullum non locum occu^abit-�ddlaquibusdmeexcepti e�is,�ntea quidempeccathnbsp;ue�ris accepta�ereda. Qj^madmodum autem mea iq^�dinbsp;conditio �abilis e�gfr�rma, it anbsp;nbsp;nbsp;uos ab interitunbsp;nbsp;nbsp;in-

De veris If nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uindicabimtni,utnepror�is intcreatis. Fietquc

ra�litis Intel- tadem�ib ultimam hominum memoriam,vt inpriftinum dignitatis gradum reflituti, cteteris omnibus �iperioTe^nbsp;ftor^� vLumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� quotquot'vf^iam t er rar um gentes reperiuntur-

ouilc o^iu. Chaldteus paraphrafles htec ita reddidit: Siquide ego do^ minus feedus meum iam inde d�eculo non 'variaui: 'vos dHnbsp;tem I�aelitte exifiimatis �iblatum e�e eius iudicium quinbsp;in hoc �eculo lt;vita de�undlus efl.

A diebus patrum veftrorum � ftatutis meis re-cefsiftis: ncc cullodiuiftis ea: conuertimini ad tue, amp; ego couercar ad vos,dicit: dominus exercituum-Dici�is autem : Qjjanam re conuertemur ? Nutnnbsp;homo Deum adfigit? vos autem me adfigitis: amp;Cnbsp;dicitis ; Quanam re tc adfigimus ? In decimis 62nbsp;rnagnificis donis.Execratione execrati cftis vos,nbsp;ine vniuerfi VOS adfigitis.

Enumerat alia eorufce!cra,ac deinde propofita pr�mij fpeadpoe i�tenciatniiiuitac.Taiaam,inquit,abund�tiain bonorum onrniu�

Intelligit his'verbis multum Um temporis effhixijjet a ^uo nee 'VOS3 inlt;pnit dominas,pr^ecepta acflatuta mea ob~nbsp;�ruaflis, nee d maioribus quot;veflris religio�e exeulta fue-runt i quot;vnde adeo^a�lnm efl i 'vt tam quot;vos quam idos malisnbsp;fibinde mulclauerim. Op^d reliquumiam e^i temporis,nbsp;conuertitniniad me, egoconuertar ad vos. Di-citis autem. Qp�dfi 'vos ita 'viei�im ref^onderitis,e�nenbsp;adhue aliud epiiequam 'vitio nobis 'vertendum, praeter ea,nbsp;qu^ ha��enus oratione tuaper^lrinxifii?nempe ad �crifi-candi rationem, rem 'vxoriam�e�lantia, in promptenbsp;fiatimre^on�ofuerit. nuiuhomo Deum adfigit?/wonbsp;aliud, inqutt, in 'vobis deprehenditur, quod non immeritbnbsp;maledUhoni 'vos obnoxios reddat. Subiungitpofled, giT*nbsp;ait: Num homo Deum adfigit ? vos autem mead-hgitis. Deinde fi interrogetis,inquit,ecquidillud tandemnbsp;efiyquo nos te adfi^mus, rejpondetur'vicifiim,m decimisnbsp;amp; primitiis. Adfigendt'vocabulum,quodfiepiushicoc^nbsp;currtt, diripiendi,nbsp;nbsp;nbsp;inuito alicui rem aufierendifignifiea-

tionem habet: qualis etufdem 'verbi 'vfiis habetur^Prouer-biorum 22. Dominus 'vim illis fiaciet, qui animo illorum, nempe pauperum 'vim intulerunt. lonathan ea'verba innbsp;hune modum 'vertit : Num itafie quijquamgeret, 'vt iramnbsp;fiibi praj�ntis iudicis coneiliet^quoniam -vos bilem mihi monbsp;�uere non dubitatis : idq; etiam palam ? Qp^dfi dixeritis,nbsp;qudnam in re bilem tibi mouemus � in decimis, inquit,nbsp;primitiarumoblationibus. Execvatione cxecratieftis.

Adaledt��ioni uos obnoxios pradiAa ilia Jcelera reddide-re:�d quodfiuperi�s quoque, cap. 2. exprimitur, ubi aiebat-Qpfin iam maledixi ei,^c. Peccatisadhucpeccata accur B mulatis:

mulatis: amp; uim niihi inj^ertis, interim dum primittdi decumam rcrum colle��arum portionem non per�luitis �nbsp;Qj�n amp; oratio uefira tabspla:run(j^ue e^elolct: An ueronbsp;aquum jouent,vt quum l�enohis pluuiam eripiatymaledi-��ion�mque immittat,nos eidcm ^rimitias ac deamas pen-deremtti? Vniuerfi vos. l^cri�mile 'videtitr,�tperiora eanbsp;�agitia,lt;^ita; iam commemorata�int^non omnibus commanbsp;niter amp; ex ao^uopatuijje: caterum huic culptc de qua iamnbsp;hic aguur, ad d�cimasprimitiarumque rationem�eAan-te, eos ad quot;vnum omnes obnoxiosfuijje : atque idcircomentis totius meminit.

Adducite omnes d�cimas ad domum,vbi repo natur, vt fit quod diuidatur in domo mca, atqiicnbsp;in hoc periculum de me fiimite qu�fo,dicit dominus exercituum,fi no aperuero vobis feneftras coe-li,amp; bcnedi�tioncm omnigenam vobis cfFundam*nbsp;Increpabo vobis deuorantcm, ne vaftet vobis fru-�tura tellurismeque fterilem reddac vobis vitem innbsp;agrOjdicit dominus exercituum.Tum f�liccs vosnbsp;pron�ciabunt omnes genres, quia terra optata eri-tiSjdicit dominus exercituum.

bA�t,inquit,quod diuidatur in domo mea,id eA,quod im^ertiatur Leuitis amp;�acerdotibus, qui miniAerio apudnbsp;me funguntur. Q^n amp;p�niteat 'vos antea�lorumfcelc'nbsp;rum:alioquipcenas mihi abas adhuc daturi eAis- Q^d�nbsp;primitias ac d�cimas obtuleritis, ita -vt o�-icij ve^iri rationbsp;po^iulat,pluuiam egowici�im vobis impertiar, tantaqaenbsp;bonarum rerum co^ia vos a^�iciam, vt illis capiendis nonnbsp;�tis : qua verba ita inter^retatus eApater,idem ac dominus meus,ob�erudndd memoria, vt va�a vobis atque hor-rea

lat, ne f�cunditatem mentiatur. F�liccs vos pronun-tiabu nt.Q^w antca non�ne�ummo dedecore atque in-�amia interharharos homines 'ver�tremini ,p�nuria cau~ �a^quam execratio mea quot;cobis pcperit, tati�^er dum illi oh-noxijeratis, �alices iam deinceps uos 'vici�imac heatosnbsp;pradicabunt.Q^ia. terra optata critisu�d efi�ertilis amp;nbsp;multarumfrugumferax, cuius loco lonathan 'vertit, quianbsp;terram inhahituri e�is,augu�i�imo meo nomini dicatam^nbsp;mea voluntatiper omnia ihi re^ondehitis.

Superant me verbaveftra,dicit dominus, amp; di-citis:Quidnam contra tefumus loquuti?Dixiftis: Fruftra fcruitur Dco.Qu� cnim vtilitas,qu�d ob-fcruationemciusobferuamus, amp; quod pullati coram domino exercituum incedimus?Nune igiturnbsp;bcatos iudicamus arrogantes, quin amp; impictateranbsp;patrantes �dificantur,amp; qui Deum tentant fer-uantur.

Prouidentia Dei Opt.Max. amp; cura quam erga fuos habet, ftatui-tur. Earn primo impij quidam homines blafphemis verbis fuggillant, argumento du�o ab externa huius vitae foelicitatc, qua mali plaerunqjnbsp;fruuntur. Sed pij contra futuram fcelicitatcm ob oculos fibi propone-tes,aliter de ea pronuntjant:acque ac Pfal 72.Regius pfaltcs teftatur.

Iterum eos hoc loco 'nerhorum nomine reprehedit, quip-pe qui affirmare non duhitauerint.haud �vllum effc iudicio

xi(iis.Se?jfis horum'verboramfatis exfe confi�t, eo-rum itidem,qux mox�quuntur.n�nc igitur bcatos iu-dicamus, ciT�c.

Tum qui dominum timcnt,quifquc ad proxi-mumfuum loquutifunt. Attendit amp; audiuit do-minus: �efcriptus eft commentarius coram eoti-mentibus dominum, amp; bis quiferio cogitant de nomine eius:Hi crunt mihi,dicit dominus exerci-tuum, CO die quo again peculium, iifque parcaninbsp;Vtquifpiam filiofuoferuicnti fibi parcit. Reuerti-mini Igitur, amp; co n fi derate quid interfit inter lU-ftum amp; impi�,intereumquiDeumcolit,amp;eumnbsp;qui eum non colit.

Superior enim ilia oratio illiu�nodi hominum �uerat, qui mores Dei Qpt.Max�udicidque eiufdem minime cO'nbsp;. Ea vero audita diuinaprouidentia inf'nbsp;ciattone quoad res i�oi inferioreSireligio�pietatis cultores,nbsp;alius alium mutuo a�oquentur :nbsp;nbsp;nbsp;verhis inter�e�uhinde

repetitis 3 nonpri�s de�flent, quam ratiocinando college-rint3 omnia a:qui�imo iure�eri3 quad Deoadminifiran-tur3eum quot;veracem ej�e 3 ab omnipror�us impoflura amp; sanitate alienum. Attendit amp; audiuit dominus. maduertit diligenter Deus Opt. fvlax. quibus i�i serbu

IN MALACHI AM. -paraholicus hac dicitntur } amp;!'pro hnmano cdptH : quando-quidemapud reges plierunque commentaryin u�ieffe fileant, refiicanda memor�d caufia. Qbliuio enim in Ueum Opt.�da.x.n�qiiaquain cadit.. Similti e fl amp; ille loqaendinbsp;modfii,quern babes ^z.Exodi: Expunge me qu^iefi e libellonbsp;quernfirip��i.Itidem Danielis iz.Q�icunque inuenieturnbsp;afiriptus in libro lUo, Perpende verb mibi diligenter,quodnbsp;hocloco aitperpetubfi eos firtos teflcfiuefieruaturum,quinbsp;religiofi nomen ip�us colunt, gf/' diligenti illud cogitatio-nefiepius euoluunt. De nomineporrb eius bifirib cogitarenbsp;dicuntur,qui res a Deo Qp.NIax.geflas,certdmque eiufinbsp;dem numinis co^itionem afiidua mentis ruminationepe-�tant.Tpfi enim a nomine ��o non difirepat:eiujque nomennbsp;vicifiim idem cum eo babetUr.Timentes autem dominum,nbsp;qui boe loco commemorantur, ex fiententia l^abbi �bra-bami Efiitis(cuius memoriam lubentervfiirpofirobi virinbsp;aquitatifijue�udio�intelligUntur. Deinde quifirib de nonbsp;mine eius co�tant, fiintilli quidsm homines cordati,acja~nbsp;pientid�udiis addibli: quibusficilicet innotuitfiicrofin�linbsp;atque borrendi diuini nominis my�eriumfiY erunt inihi,nbsp;vtriq^ tarn buiu^ atatis homines, quam qui olim vita�un-Eii�tnt, Dei timor� ob oculos�biprdfixo : crunt,inquam,nbsp;hi mihi eo tempore quo mortui viuis reflituendi fiint. eonbsp;die quo agamad efl, quum iudicif exercendi diesadue^nbsp;nerit, quum de malis efr improbis hominibusfintetiam la-turusfim,tum ego iflospeculq loco A^A^Z�o.iifque parca:nbsp;ne ad eospertingerepo�it illiujmodi malifinfiis, quoficele-ratiexbaurientur. niioferuienti fibi. Indulgetquidemnbsp;�ingulisfiliispater, vt Pfialmo jo^. dicitur: Sicutmifireturnbsp;paterfiliorum,g^c. fidmultbmaior indulgenties cumu-B iij lu^

ventura, dicit dominus exercituum : ade� vcnon relinquatur eis nequeradix nequeramus.

Repetitio cft extremi illius iudicij, quod aliquado fine dubio cuen-turutn inculcat,vt ad p�nitentiam Ifra�litas prouocct.

Mali CO tcmporcomninofuntpcrituri: bonis Chriftus apparebit cicm�s ac mitis,gaudiutn ac Ixtitiam bis adfcret: baud aliter acfol ificnbsp;vifibilisluccfuatencbraspcllit, ita amp; peccata corum diuina miferi-cordiacondonabuntur, amp; fanabit eos(funt cnim rc vera peccata ixiofnbsp;bi animx.) Cxterum improbi funditus perdentur.

ludicium iUud,cuiusfiperi�s mentiofi�ia e�,paraho-lic^s cum i^e ardente confirtquod priusi^i conflatorio afiimilauerat. Stipula, tnquit, erunt: hocefiquafifipulanbsp;i^ni admota'.breuifiimo enim temporisfiatio abfiumentur.nbsp;Infl�mabitque eos : quemadmodum Deut. ^z. dicitur:nbsp;Et inflammabit findamenta montium. Nequeradix,nbsp;neque ram u s : id e�,nec�lius, nee ex�lio nepos:pro eo ac

critis vt vituli faginati.Et impios conculcabitiSjq ui puluiseruntfubplantispedum veftrorum,eo dienbsp;quo ego agam,dicit dominus exercituum.

Tempus, inquit, illud perditis amp; �eleratis hominibus cladem atque internecionem �tjm�cum adferet.Catertimnbsp;rciigio�e �eum timentibus, eodem illo die�l iu�iti^e obo-riturus e� ; perinde ac��uturum dicat, ^t malis omnibusnbsp;defun�li, latum eudem achilarem diem �umma cum oble-�latione animi agant. Radios �lares alarum nominenbsp;expre�it: eb ^ubd lux ��le per ojniuer�um orbem quamnbsp;lati�imepropagari�leat:amp; emi�us ab eo�ledorad alarum expanjarum�militudinem accedere ^ideatur.quem-admodum lo�lts z.dicitur: Sicut aurora expan��per motes. Exibitifque, amp; pingucs eritis. Qp^cunque locorum 'VOS receperitis, res veHra auBiores �empereuadent,nbsp;aliquid ad priorem molem cra�itudtnemque accedet'.aqu�nbsp;acin'uitulisbene�ginatis�eri �let,qui obe� �ntcorpo-re,amp;bene curata cute.Qppumpingues cosfuturos ait,ma-gnam incrementi 'vim intelligit: quemadmodum Hie-remias,cap.po.Qp�a exereuiflis'vt-vitula pinguis.Itidemnbsp;Habacuci.Equiteseiusmultiplicabuntur. Marbecf^��nbsp;hic Hebr�icam di�lionem babes) locus tile e/l, in quo 'vi-tuliinclu� tenenturi�ginandi cau�. Conculcandiver-bo quo m�x'vtitur,pron:ratio quadam, amp;pedibusjuba-�la contu�o�^i�catur:'vnde amp;potio illa, qu^e conculca-tionis adhibit a 'vi exprimitur,Hebra�c� y4�s ab eadem ranbsp;dice nomen �tmit. Sententia tot a it a �e habet : Qjpod adnbsp;pra�ntem quidem rerum conditionem attinet, -vos impe-rio ac pote�lati flagitio�rum hominum obnoxij 'viuitis.nbsp;Sed olim�uturum e�, eo nempe tempore, quod ego iam di-xi,'vt

x�, 'vtplantispedum 've^irorum impios homines proteror-dc terraTft* nbsp;nbsp;nbsp;h-icet verb�iperius eojdem id Temporis exuflos iri dh

terienA loqui xeriT illud tarnen non ita accipi debet, ac.� vnus aliquis tur, terrena dies�nem eorundem exitio acpcen^e adaturus�t ,�d�en-^nbsp;Spirkuaiitcrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paulatim emaree�ent �atbque tandem ac pra�ri-

ifta iatelh^c-ptotempore'penitiis interihunt.lnterim tarnen quoad viui' hominum pedihus obte-d�da.-qChri rendi,pro reie�liti� amp; nthili hominibus habebuntur. Eonbsp;ftigratia vi- dic qiio ego agam : idefi, vbiopportunum iudicio innbsp;�orcs ferio excrcendo tempus aduenerit,amp;� vltima de illis Centen-tnumphos a-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� ; r z-inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i r-

gent in patria nbsp;nbsp;me iuaiceferetui\ C in eri s eodem loco parabolic(jgt;s me-

�lcfti,amp;e. rmnit, eo qubd dies iUe iam olim euenturus incendio eos ab�'imet perdetque.

Mcmcntoce legis Mofis ferui mei, quameiin Horeb ad omnem Ifraelem inadaui, rituiim vide-licecamp; ludiciorum.

Hortatur interim adobfcruationcin diuinarumipr�ccptionuffl )*� Mofe iegcm,in Elia prophetas fignificans.Dccaiogus enim etiam ho-die � nobis obfcruaturxcrcmoni� fublat� funtjudicialia partira rcic*nbsp;da,partim retenta.

Q^ad diesdnquit, i�e iudicio diclus aduenerit,�aci-te ne vlla hominum memoriapnecepta Mo�aica vobis ex-cidat, qub�aClis eadem omnia exprimati,s, qutie illis�ripta Quam eiin Horebraandaui.-e�o^/Tj��^iW,nbsp;Mcmincnsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r t i r � rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v i

lud�� inter- more,quem in monte riorebprie�np�j non ita vt a noniH' pretem non lis dici�let,ad tempus duntaxat legem illam datam �ui�^nbsp;Onftianumnbsp;nbsp;eum�n��m Quem nuda verbapree�e�erre videntur, ac

Animalis bopolledprogre�utemporis veturum qui�irituali ac inter-monon per- �o�en�i eandem interpretaretur, qutbus rel^on� loco e�e fun*tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prlt;:e�ntiarum hic edicitur^^

qu�tn dies doinini magnus Sc terhbilis veniat. Is reducec cor patrum in films, Sc cor filiorum in patres fuosmcveniam,Sc terram prorfus excindam.

Vnam cand�mque omnium fidem futura pr�dicit fub finem njun-di, patrum 3c filiorum ,ncmpc vt poftcri patriarcharum in Chriftum fcruatorem credant,in quern 8s illi crediderunt.

loannes Baptifta ante primum aduentum Chrifti in virtute amp; ipi-htuEliaevenitjMatt.ij.Marci ^.Luc� i. 3c ante fccundum aduentum venturus eft Elias,qui refiftet Antichrifto.

Q^^nuii e^o mores veflros per omnem hominum lt;eta-tem praflripta lege Mofaica erudierimi quanuis, intpuam^ ita res�e habeatiEliam tarnenpropbetam in rem 'uefiram,nbsp;tanquam priori bene�eio acee�ionem emittam. Qjpa 'ver-ba ita accipi debent, vt animt/s eiufdem, ^ui ad ccelos eno-laiiit,corpori,priorii corporis forma non abfimili redlituen-dtts intelligatur. Qp^d enim ad priorem corporis maffamnbsp;attinetjCpnam olim habuit,e�illa qnidem terra iam reddi-ta: quo tempore�ngulis dementis�ngula fua proprietatesnbsp;accef�runt. ^tque buiu�nodi quidem rediuiuo iam cor-pori reElitutum Eliam, legati nomine, ad I�aditas emit-tetpriu�^udm iudieij dies aduenerit.Dies porro ille domi-ni magnus terribilis appellatur. Idem vero tarn patresnbsp;quam�liospariter admonebit, vt ex animo veri�imi�quenbsp;ajfedibus adDeum Qptim.Max.pcenitentia duce con-uertantur. Qpd igitur re�pi�entia anteaEla vita dudinbsp;redibunt,d iudicio immunesfuturi �int. ^tque boe illudnbsp;efl,quodait: is reducet cor patrum in filios, id efi,vnanbsp;cum cor filiorum in patres,id efl, vndcum pa-tribits eorundem, perinde acfl vtrojque flmul, tarn patresnbsp;quam�lios eum redudur� dicat : ne veniam, Sc terramnbsp;C prorfus

prorfus excindam. Ideo eosadmonitos dabitj'vt re�pi-�centiam priori nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agantin aduentum illiu^ diet,ne for

te 'vniuerfks orbis anathemate gercujftts, in nihilum glane redigatur.�h� eins admonitioni nequagnam morigeros�nbsp;disloque audientes griebebunt^aut gins inter'vasli�imamnbsp;gentium�litndinem, aut go fl aduentum illins iudicij, innbsp;I�aeliticis flnibuSjad internecione vjque delebuntur. Ca-'nbsp;terum qui monitis eiufdem obtemgerauerint, fllendebuntnbsp;quot;vtfllendorflrmamenti:amp; qni multos ad iuHitiam addn-xerintj'vtflelloe�mgiterms temgoribus, adomnem'vflqnenbsp;aui aternitatem.

Laus, honor amp; gloria Deo patri Sc filio,amp; Ipiritu� fan�:o: qui laflo vires impertit, amp; roborenbsp;non valcnti,roburabundcfup-.nbsp;peditat. Amen.

EXPLICATIO EORVM Q^V AE ad rem Grammaticam pertinent in Commen-tariis Rabbi Dauidis Kimhiin Hagg�um: vbinbsp;pagin�line�quc ratioea habetur,qu� inHe-bra�ca �ditione � Roberto Stephano Luteti�nbsp;Parifiorum imprefTa v�nalis extat.

Aleph Ineauditur,Jon�q-,�io minime dcsiitu�ur, nbsp;nbsp;nbsp;Pag^j.I�n.�o;

mitur Deuteronomij 33.^bi ait:Principis portio contedla. Itidem Hieremi^e zz. Et tedlumdnquitjcedro.

Paganlin.S. Vthauriret. Haur�endi�vocabuloin eadem�^n�cd-tione 'vtittiy.qua nbsp;nbsp;E�iias c.^o.qui ait: Et hauriatnraqud

defoitea:id efl�umatiir aut�ubducatur.Torculark itidem h�cmeminit : 'vt idempropheta cap.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illis 'verhis : Tor-

cularcalcaui �olus: intelligent nimirum contufionem ex-pre�ionemque 'vuarum^ qu^efit adhibito torculari.

Pa^ t f.Ii.13. nbsp;nbsp;^rticuli �th fignificatio pro prapofirione in aut cum

P�S,ii.Ii.i4? Ncc tarnen vobifcum, ^c. etiam fi h^ec ita�eha-beant: ^os tarnen 'vo�netipfos ad me non recipitis. Qgulis illa loqucndi pbra� efi, qua Numerorum 6. occurrit,nbsp;ip��erecipiat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E-zechielis3/. Pa/bores ipfimet�ip-

Jospa�unt: aut hicpote� ejfie�enjks : Equidem adhuc non 'video 'VOS ad me conuer�s.

Pag.7. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deefihocloco regimen fiue Nifmak, -vtgramaticilo-

quuntur, quot;vt hicfiitJenJus �ermones ab eo huiujmodi habitesfiuijfie.quales�latium adfierre po�int^aut^ quod retins putauerim)Jorma nomen erit,g;7� 'vox concreta.

Pag.s.Iin.if. nbsp;nbsp;Fabros Opifices 'vocati'vtE�ioi cap.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'vbi Jabri li-

P*g.8.Iin.22. Kephi, tantundem 'valet,ac (i dicasdra -vt^aut eb v�;. qua eadernparticula Exo. 16.occurrit in illis'verbis:Q^Jnbsp;que ita vt ue�i poterit^g^c.

Qoniunciionis�vis quamhoc loco HehraicehahesyYion Pag.iojlin.j. ab�milis eil ei qUiC P�lmo �/y.occurrit: Con�pitas e/lnbsp;cunusnbsp;nbsp;nbsp;eq�ui. Intelligit autem nonnihil deej�: perinde

H as^idem e� qtiod�le aut contice�e Latine dicitur, 'vt Pag.ii. lir�j. �iperius cjuo^ne indicauimus.

N eor,Tioc� e^l pa�iua,ex ea verborum cla�e, quorum media litera quie�ere dicitur: eiu�dem�ormti, cuius �tntnbsp;nauon nakon^ni�quodhaccamctz in�gnianturitlnbsp;ludrcYC pun�lum habe at.

In di^ioneva\aad.^a�x\liter�^at}\^�thflernitur^quia Pagji.lbM* exordinegutturalium cen�etur. ._y4lioquiforma illius e��enbsp;debebat: eodemque modo efferri vaia�d f�zw f�gol, quonbsp;vaiafch�v ex^rimitur Gene�i^. -vbi le�tur; Et reduxitnbsp;omnem �bHantiam.

Venathatti, coniun��iuaparticula quot;vis eademe�cum Pag.n.Ii.2(y. ea qua Deuter.i^.legitur.Et accidit die tertio.ltidem Ge-ne�zz.Et�Hulit Abraham oculos: -vbi temporis dutaxatnbsp;commutandi rationem obtinet^non copulandi.

Aufercndi verbum hoc loco aAionis in aliud quidpiam Pag.i3.Ii.2(fi cmittenda vim habet:quod idem tarnen intran�tiue�umi-tur Numerorum i^.vbi ait : Arca�cederis amp; �Lo�s nonnbsp;rece�erunt.

leor coniu^ationis esl niphal, �(�rwrf pa�iua. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pag.^.Iin.y;

Item di��io ea qua di�um�ue lenticula Hebrdice ex- Pag.14.Ii.10. primitj tamet�pun��ulo mappik in�gniatur, ad tertiamnbsp;tamen�cemininam re�erri non debet'.cuiu�nodi amp; illa di-^iones�nt, quas habes E�.zS.ceu pracox aliquis �u^lus

anteuertens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lobi zS. Et rem abii�nfimprofert

P^g��4-Ji-io- nbsp;nbsp;nbsp;M u zakotli concreta 'vox eflabjlra�la locopo�ta : ex

Item (j^uod ad �niflram Hehraic� dicitur, idem e� ac ��ni�ram 'ver�ts dixi�etmi� quod�prd lenticulam pri�snbsp;ea fui�e dixerit.ac deinde d dextra quidem candelabri,nbsp;a�niHra lenticula^qui�n�is tarnen in idem recidit.

atpue hoc oleum�gni�cat: 'vt confi�t Deut. zS. Frumen-_ tumj,'vinum,xit'2.2X'.nempe oleum.

S�X7. i.iy. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;execratio�u maledi�lio.

Pag.iS.Ii.ig. nbsp;nbsp;nbsp;Kicchar,^//4e vox Fiehr�ica ma�am vel talentum �-

gni�catj ad f�mineum genus �ec^at, vt Exodi z^. habes, /Aa�apanis vna.^ z.Tegum j. Decem talenta argentinbsp;Item OS ip�us adf�minampropriepertinet. Item impieta-tis nomen quod h�c occurrit, velabflradlum e��epote�:, velnbsp; concretum.

Pag-v, 1.24. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;litera leni amp; aperto �iritu �ne vlla contra-

DiFlio ilia HebraicaF�xxrxr�dcxddi,qua hoc loco occur-ritycompo�ta e� partim ad pa�luam^partim ad acliua�or-mamaccidens hip hil hophal d grammaticis appella-tas. Fatio compo�tionis huiu�nodi ej�e pote�quoniam cum primum eb migrarunt^ inuitis quidem amp; prater vo-luntatem id Ulis acciderat. Sed ip�metpofled�des�bi eo-dem in loco collocarunt,id e��iapte�onte amp; vitro moremnbsp;ibi traxerut^depo�to interim perficordiam Hiero�lymamnbsp;repetendifiudio.

Accipe ex captiuis. jMoebj hicapud Hebr^eos alter P�g.itXic; alterius loco ponitur,infinitiuus pro imperatiao.id quod idenbsp;fit HieremUz.Eundo dices,^c.

Et i3.c.�QS.AccentHmhiiicloco deferuientem(cui fcho- Pag.ijXio, phar �owe� efi) in 'vltimaNephthalit^e reiiciunt,AAhe-ritic ^ero penacunnt. cpnibusnbsp;nbsp;nbsp;no Ara leAto confina re-

ConiunAiorits Hebraica,cpiam van /zfem hoe loco ex- Pag.14.lL0'; primit, vis amp;fignificatio eadem ejl cum pojlquam, vt hicnbsp;fitfinfiis,Pofiquam mifierat popAus in domumDei,qMem-admodumEfiaite 6^.En tuiratus espoAquam nospec-cauerimus. Leuit.^. Pofiquam defienderatpera�lofit-crificio,aliijque id genus locis.

Lamed in diAione lebeth, quafiin ade dominifig^i- PagT24.li.14. ficat. quo modo Jonathan vertit. nempe qui miniAerionbsp;fiungunturin ade dominica.

H i n nafer modi eA infinitiui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pa^24.Ii.ao.

Qp^d ad huius verbi rationem grammaticam attinet, Pag.2(f.Ii.i^. quo illosfiproturbaturum ait, dijfiicultate non caret.Non-nulli fiorma compofiiu ejfie putant, partim aAiucc, partimnbsp;pafiiua. Qaterum aAiuam hoc loco fignificationem haberenbsp;videtur, quanquam alias�verbum intranfitiuum inuenia-tur:vt author efi: obfiruandne piaq, memoria pater idem,acnbsp;dominus meus in hancfintentiam: Equidem difiiciam eos,nbsp;amp;vna cum Ulis ipfidifiiciar. qualis efi amp; illius loci fin-jus Efiia^j. Latabunturdejertumamp;filits^do. cuius in-terpretatio tantudem valet,ac fi dicas,Latabiturvna cumnbsp;Ulis. PunAorum vero vocalium ratio mutata efi, quumnbsp;�faaremjwo� �frem pro communi more pofidt-.quo literanbsp;ain apertiorifino dilataretur, minorque voci aJ^eritas in-effet.

cjjet. unde adeo�aAum e�,utprotradlionis dilatatiomj^; matoris c.'tuCaditera aleph, zere vocali, famcch uero ci'nbsp;merz in�gnirentur. E/iq; illudra�oni con�num, uta^i-ue uerhum inter^retemur. uide�s enim unum idemq; uet'nbsp;hum nuncaElitie ,nuncintran�tiue fum^tum.IudicumS�nbsp;uhiait: Contu�e�tnt ungula equorum. Halam uerhi�-gni�catio tran�eundi uim nulUm habet. At idem Prouer-hiorum z^.aAiue�umitur:quo loco ait,l^erheraruntme,�ednbsp;non �n�,^c.

MifchpatZgt;oc/�eoy////w JyntaAicais ponatur �' (juenti di�honi adhareati'^zxE�sEi punAulo in�^itur.

Pag.52.Ii.30. TxrXjuidendiuerho accentuain�a a�crihitur^^ ul-timam po�idet.

gol in�gnitur. Pude�endi uocahulo eruhe�centia qua-dam pudehunda uultus perturbatio exprimitur.

iicitur,queadmodum amp; in illa diA:ione,qua horreum He-hr�ic��gnificat,nempe mamme^orahjcuius u�tm habet lochs I. ybi exci� Junt, inquit, horrea, g^c. In diAionenbsp;mitzovah,he litera loco aleph a�ribitur.

Pag^34. li.y. uerho gili accentus in ultimam reiicitur. Nofcha pathahpundlulo in�^itur, amp; e� temporis prateritiloconbsp;�uturijpropter vau hippukprapo�tum.

Pag73lt;r.Ii.i2. nbsp;nbsp;nbsp;M ithnofefoth;,z7/e�z hoc loco ualet,quod�ibleuati,ctt

ius uerhi�gni�catio eadem occurrit P�almo ^o. SuA:uliAi timetihus te�gnu, unde etiam �tut�gnum pro eleuationenbsp;acreialicuius in eminentiorem locum �ihducenda �gni�-cationeponatur. Eleuat enim uexillum�gni�er,nbsp;nbsp;nbsp;populo

^erbo NZ2.V3X occumt^mafculinu profceminino^ angn^tint ijuidj loco angu^ia intelligi ''voluit.

In batzir exprimitur uuidem inter fcribendum van li-tera ,prolatio 'vero ad loa accedit: quum 'vtrinqtie tarnen �gnificatio �t eadem.

In �verbo vaefchir,aleph ajocali pun�lo dellituitur, nbsp;nbsp;nbsp;Pa.40. li.

�no caret.N au coniuncliua ^articula pathah afficiturjamp;t ain litera fcheua�mplex.i.alia nulla 'vocali adiutum�b-fiernitur.

In ditlionibus illu^quae alteri amp; alteri Hebr�ic� rel^on- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^� l�;

dent, 'vtrobicjue pathahponitur, quum nulla tarnen ibi �t fynta�lica 'vocum coharentia-. id quod prater morem acci-dit,ni� quodpauca duntaxat eiujdem�orma reperiantur.

In lehapher, zerepunSlo locus e�,vna cum lod litera nbsp;nbsp;nbsp;43.1u�.xi

In diHione �u ih , iod literapropria nominis�orma at- Pag- 45-It-3i4 tribuitur, aque ac in aczcri, quo'vocabulo crudelisnbsp;nbsp;nbsp;im-

In rhoi metathe�s quadam eil literarum, iod loco he, Pag.4lt;�.K.4? quemadmodumnbsp;nbsp;nbsp;E��ia^S. Sicut tuguriolum,inquit, pa-

fioris, amp;c. In�ne participij quodpoHea habes. Hozeui, eadem litera iod paragpgiccis adiicitur: 'vt alias fierifielet,nbsp;Genefi^^.Ligans ad'vitempullumJuum.amp;s E�.ia.Exci-derat fibifiepulcbrum excelfium.alii�ue id genus locis.

Qg^d onerofium ac graue hic dicitur, ab eo 'verbo origi- Pag.47.Ii.io� nem habet, quod Genefi 44. in eundemfien�m legitur: Etnbsp;oneraruntrurfius finguliafinos fiios. Itidem Nehemianbsp;E^idi ludaos inferentes manipulos fi'ugum, onerante�uenbsp;afinos: cuius fignificatio ad onus proprie amp; ^auitatem ex-

radicis geminant, nempe fchafas: cuius 'verhi 'vflkm habes Ffliia4z. Q/flstradidiclacobjUtdiripiatur? Signiflcationbsp;eiufdemad pradaa^dambonorumqj direptione pertinet�nbsp;Q^d bedum Hebra�c� diciturjci Chalddice congrejflt^nbsp;reflgt;ondet, turn hie, turn Genefl 14. �vbi eiufldem 'vocabudnbsp;�vj�s occurrit.ltidem Eccleflafbis ^.'vbi aitflapientiam pra'nbsp;poliere indirumentis belli. amp; quaflunt hisflmilia locapef-multa.

V au litera, quam in Hebraico -verbo vauafu r A/c ha~ Pag; i.Ita. �; eiufdem form�e e� cum ea qua Qene�zz. occurrit^nbsp;iUud le^tur: Et�flulit Abraham oculos�ios.alnfq; idge~nbsp;nus lacis tn quibus copula'vimnuUam obttnet.Ionathan tarnen eadem interpretatione�tapramiffa, cuiufdam 'verbinbsp;intcrcalatione expre�it, huncin modum : Si dixerintIdu-maiy ad paupertatem quidem redacli�umus ^�ed auAi�resnbsp;iam erunt res nofira,nbsp;nbsp;nbsp;reuertemur�. hac loca diruta in~

In verbo veferithi accentus penultimam occup�t, cuius Pag,8.Iin.5; forma hoc loco ad fecudam aSiiuorum inflexionem �e Aat,nbsp;qua daghe�atajtd ell, piel a Grammaticis appellari�let:nbsp;'u�ts eiu�dem Hiere. ^i. occurrittijbi ait :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dilfer�rat

P�refch htc fmumanimalium�gni�cat. aqu� acExo. Pag.S.Iin.^� z^.vbi dicitur. Et fiercus eius.

Earned hoe loco litera mem �ruili adiun�la e andern Pag.14.Ii. 23� 'vimhabet, quam i-Keg. 6. Qu^reinduratis cornjeArum,nbsp;qua� e longinquo. Itidem Hieremia'/. In terra quam dedinbsp;patribus 'vel�ris a�culo in �aculum.

Phifehtem ,quod hoc loco 'verbum occurrit,eiufdemfor Pag* ma e�, cuius chamtem, quarti�ilicet ordinis 'verborum,nbsp;ni� quod AZchiric punllulo in�gniatur. Fuerat�vero int�gr� dicendum VpmIcEtem,expre�a'vocali longa,nempenbsp;hiriciod. id quod in ea diclione�eri�let virifchtemnbsp;quam habet Deuteronomij ii. Sed interim dum media ra-dicalis litera decidua�o loco p�llitur,eius 'vocale punAumnbsp;in primam reiicitur.

P�g.' 13.1144; Q^riturporro h�c rur�is de nomine i^fo Me�i^e.quod illi con�laror imponendum e^l.^tenimuero�arithmeticnbsp;cam literarum 'vim analogiam -vtriufque di�lion� ex-gendas, menahem eir ifemah cundemnumeruevident.

Pag.ij.If. 28. }^iaiores gorro noflri f quos�aufium�elixquefit hoc loco nominafiefitanjerha illa,m tempio domjni,/�f��rZ�ow/-lias�as intergretati funt, acfit corona illic regofitafiuerint,nbsp;'vhi fiemel Zorohahelis atque lehofiua cagttihus imgofitanbsp;fiuififient.^d hunc enim modum haheturin eo tradlatu quinbsp;de menfiuris inficrihitur, catenulos quafidam ex eodem hocnbsp;auro confieclasin igfit 'veflihuU contignatione afifitxas fiuifinbsp;fie,fiacerdotalibusfioficulis ornatas,gaululum quid emergen-tes, 'vultuque ohuerfi) coronulasfieneflrisimgrelfiasintuen-tes, atq; hoc illud efifie quod in grafintiarum hoc loco fignfi-catur,-vhi Coron� au tem crunt m tempio domi-niad monimentum ipfi HelemTobi� amp; leda��nbsp;amp; item hlio Tfephoni�.

. Ferturautem �r huiufmodi quid in homiUis,in hac verba: Appr�hendent deni viri ex omnibus hnguis gentium. Enimuero fiegtingenti viri fingulis earundemnbsp;quatuor ocarum alls inharebunt.

Pag.jx.Ii. 24; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enimuero quod ad H ad rach attinet (cuius hie no-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minis mentio occurrit) tale quid a maioribus groditum de

eo tnuenimus. ^utor efi Kabbi quidam ludas, Mefi^iant hoc loco intelligi ,quigge qui durusac rigidu^gentibus fr'nbsp;turttt

eidem rei�dem�acere 'videtur,quod Hieremias ca.^o.nar-'rat'.Et^edificabiturciuitas�peraceruum�um.Atqui mi-' nimedtiqt^^t}^ loco�uo mouebttur. Tum alius wci�im. ^tnbsp;enim � me �acere amp; illud 'uidebitur, quod Ezechieltsnbsp;habetur in eandem �ntentiam : Dilatabatur^ circumi-bat�r�m. qua� latitudini vrbis Hiero�lymitanie ali-quid acce�iirum, amp; �vndequaque eadern in maiorem alti-

in honore e� debet-)prodittiin 'videre e�,Eliam aliqudndo nothos huM�nodi �urios homines emddaturumt adijq;nbsp;dominiCie conimunijocieta� reElituturum.

. �^nde ilia vocahula a^ud maiores noflros in y�i ejj� ccEperunt(qtioshic�alix�auiidmqj�t nominajj�) pagah,nbsp;bohatifcm c�^quorum primo puhertatis annos intelli^unt:nbsp;�ecundonempe^Q^ai�liam maturamac^andioremex-^nbsp;prirndt^quippe qu^e nau�eam pariat,^ patri minks�t cha-ra. Per ifcm el earn inteUi^�t qu^e iam adidtiore�,atateqinbsp;Leaproue�iiorj nuhiles annos egre�a, vtpote qfilt;e tan-diu domi de�derit 3 'vtde ea locanda pater �em omnemnbsp;iam depo�terit.

Caterkm pater, idemac domintts mens colendi�imus (cuius memoriam omni veneratione ampleflor) de eo tempore hacverha interpretatur,quo�uturnm e�^vt de�unLlo-rum manes redmini, 'vitali aurt:e ren^ituantnr. �it enim innbsp;re�urre^iione ea qult;e aliquando�utura ePl, nt Danielis iz.nbsp;�crihitnr: Dormientium terra puluernlenta, alios quidemnbsp;ad 'vitam aternam euigilaturos nempe luflosnbsp;nbsp;nbsp;pios, alios

antem adprohra �quot; contemptum aternum: putd eos qui articulas�dei,^ re�rre�lionem e mortuis pernegant. l^erum qui medio inter hos loco erunt, nempe qui articulas haud-quaquam pernegarunt, mendacq quidem autores,quod ip�nbsp;�hi per in�omnium �nxere, amp; prophetici muneris occupa-tores, adeo vt�o ip�rum inflin^u �vaticinium ediderint,nbsp;�d ah idololatria tarne cultu immunes, manus Ult quidemnbsp;plagarum 'vefligiis liuidas hahituri�nt, qua��ahie ali-qua in putulentum 'vlcu^ erumpente.^tque hac ent illiusnbsp;lahorts merces, hacpoena�al� ementita �vaticinationis,'vtnbsp;ahimperita multitudine digno�i po�int pudore�uf-fundi.

untur, quicri'vnde id tandem j^a�lumfit) quod met-filloth phaleras equorum, qua�. adumhrationes dixerit^ Reijgt;ondet huic Rabbi quidam leho�ta Leuites ,Deumnbsp;Opt. Max. tanti�^er IJra�litis aliquid additurum 3 dumnbsp;equo currenti 'vmbra oboriatur, id efl^ ad meridiem 'vjque,nbsp;quo tempore equus ip�met fuoJibi loco Dmbram eficit.

ca d�cr�ta apud eos inito thronum in�gnem EliiC erigebant illius atatis homines : unde angelus foederis appellatusnbsp;efl, ^equ� ac loco pr^efnti dicitur : Etangelusf�deris,nbsp;quo VOS dele�amini,eccc vcnit,dicit dominus cxernbsp;cituum,c?'t�-

ria ejje debet) eo plane �n�i hac verba interpretantur, quem litera ipfa pra�fertmempe de Sole, in hancfere�n-tentiam'None��uturapofihacaliavllagehenna (^vtau-^nbsp;thor e^i P^abbi quidam Ke�h Lechis)�d Solern � recepta-culii�is in medium edu(durus eil Deus Qpt. Max.. lU-fliq) acpif homines eo �nabuntur: pro eoac verba ilia in-nuere videntur: Orietur vobis Soliuftiti�, qui time-tis dominum jlanans radiisfuis. Caterumimpqeo-demillo Sole pror�s perituri�unt,quemadmodum mox ait:nbsp;Ecce dies illc venir, ardens vt clibanus, tum eruntnbsp;omncs arrogantes ftipula,^c.

V. • • ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' y-.

?* �if ppftinlt;pf^�iHSc�UnMt4i�tS p�A�i�axnbsp;**^^****1 *� ��KniT�? � �?gt; i4(b�

l� lt;p� ICT ( i^�rtdn fijt f�( trTfl��? ^'rlt;r�h�a�cc-gt;.^q-nT

�� 44� t4 tW**�( lt; tr ft, �gt;tlt;CT ��MIC. � 5�lt;�|gt;��lt; 4-hT�ΫP�^nbsp;gt;ij�r

ncr^*�lt;mr-M�l-�tc^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;424gt;�t*

�tcT^***^**�^�**^^^ 4�ngt;? �^Pne-fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*fr

�j�kP nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

4^11 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�e �tttami.�ttttiMu�^t^�^

i�t�xttV�i�iHift�*lt;^�n^�r^if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tftj�4gt;tv�^(vlt;^lt;��^wftj�w

n�bfitt^^^i^S��ttt^^�ii- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�l��tttiiftiHMM�rt�c^jf^mtfi-