16

Gefascineerd door denbsp;werkelijkheid

tö

Universiteit erft vannbsp;alumna

4 Het grote plaatje

6 Kort

14 Zelfde studie ... andere carrière

20 Afgestudeerd! En nu ...

30 Toen/Nu

32 Tips

• 35 nbsp;nbsp;Bericht uit

• 36 nbsp;nbsp;Jan illustreert

Help met onderzoek naar vroegmodernenbsp;brieven

Hoe kun je leugens opsporen? UU-onderzoeker Ronald Poppe (Bètawetenschappen) en UU-alumnanbsp;Sophie van der Zee (onderzoeker aan de Erasmusnbsp;School of Economics in Rotterdam) ontwikkeldennbsp;een speciaal pak vol sensoren, dat in 82 procent vannbsp;de gevallen kan voorspellen of de waarheid wordtnbsp;gesproken. Momenteel is het onderzoek vooralnbsp;gericht op het detecteren van gedragsveranderingennbsp;tijdens ondervragingen, om zo kritieke momentennbsp;te spotten. Dit kunnen leugens zijn, maar bijvoorbeeld ook het achterhouden van informatie.

Afgelopen zomer werd het onderzoek gebruikt in de BBC-documentaire ‘A Week Without Lying —nbsp;The Honesty Experiment’. De conclusie: nooitnbsp;liegen is vrijwel onmogelijk.

Het door de Europese Unie gefinancierde project SKILLNET onder leiding van dr. Dirk van Miertnbsp;(Geesteswetenschappen) doet onderzoeknaarnbsp;het ideaal van kennisdeling binnen de internationale gemeenschap van geleerden in Europanbsp;van 1500 tot 1800 (de ‘Republiek der Letteren’nbsp;genoemd). Het doel is om in kaart te krijgen wienbsp;brieven schreef met wie, vanaf welke plek en opnbsp;welke datum. Daarvoor is hulp nodig! Iedereennbsp;kan meehelpen om gegevens uit brieven overnbsp;te typen uit gescande boeken waarin dezenbsp;brieven zijn afgedrukt. Belangstelling? Kijk opnbsp;skillnet.nl/cemrol hoe je mee kunt doen.

Op 24 mei is er speciaai voor aiumni een introductiebijeenkomst. Kijk voor meer informatie op bit.iy/alumni-agenda.

I-------------------------------------------------------------------------1

I DUURZAAMHEID |

Geen plastic^ flesjes meer

Sinds februari 2019 vind je geen plastic waterflesjes meer in de frisdrankautomaten in de universiteitsgebouwen. Hiermee wil de UU haar hoeveelheidnbsp;plastic afval en COj-uitstoot verminderen. De flesjesnbsp;zijn vervangen door herbruikbare flessen voornbsp;kraanwater.

In september is het 50 jaar geleden dat de Univer-siteit Utrecht voor het eerst een onafhankelijk blad kreeg: Utrechtse Universitaire Reflexen,nbsp;later het Ublad genoemd. Om dit te vieren, zal ernbsp;een speciaal themamagazine over 50 jaar studentenleven in de stad gemaakt worden door DUBnbsp;(de digitale opvolger van het Ublad). Het themamagazine is zeker ook bedoeld voor alumni. Hetnbsp;zal een beeld geven van de ontwikkelingen op hetnbsp;gebied van onder meer huisvesting, uitgaan ennbsp;activisme. Om deze uitgave te realiseren is er nognbsp;wel extra geld nodig. Helpt u mee?

Draag bij via steun.uu.nl aan deze jubileumeditie van het Ublad en ontvang een exemplaar.

Gezelschap van trouwenbsp;donateurs

Tijdens het Agnites Vrolikdiner (zie pagina 7) introduceerde het Utrechts Universiteitsfonds ooknbsp;het nieuwe netwerk Utrecht 1636: een gezelschapnbsp;van trouwe en betrokken donateurs. Leden vannbsp;Utrecht 1636 dragen bij aan de academische en persoonlijke ontwikkeling van Utrechtse studenten.nbsp;Zij kunnen er ook voor kiezen hun bijdrage ten goedenbsp;te laten komen aan één van de fondsen op naam.nbsp;Lid worden kan vanaf 500 euro per jaar voor eennbsp;periode van minimaal vijf jaar.

Doet u ook mee? Kijk op uu.nl/utrechtie36.

zittervan het College van Bestuurvan de TU Eindhoven. Hiervoor was hijnbsp;directeur-generaal Onderzoekennbsp;Innovatie bij de Europese Commissie,nbsp;waar hij onder meer aan de wieg stondnbsp;van het grote onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon 2020. Het laatstenbsp;halfjaar was hij actief als specialenbsp;gezant voor open access in Europa.

Anneke van Dijk Doctoraal Andragogischenbsp;Wetenschappen (1986) ennbsp;Doctoraal Nederlands Recht (1989)nbsp;is benoemd tot directeur-generaal Migratie bij het ministerie van Justitie ennbsp;Veiligheid. Zij was al directeur Wetgeving en Juridische Zaken bij hetzelfdenbsp;ministerie.

e Beatrice de Graaf Doctoraal Geschiedenisnbsp;(1995) en promotie Kunstgeschiedenis (2004) is door Opzijnbsp;uitgeroepen tot meest invloedrijkenbsp;vrouw in het onderwijs en de wetenschap van 2018.

de Executive Committee van Philips.

Christa Wiertz

Wezenbeek

Doctoraal Nederlands

Recht (1987) is de nieuwe president van de rechtbank Amsterdam. Zij heeftnbsp;een lange carrière binnen de rechtspraak, tot voor kort was zij presidentnbsp;van de rechtbank Oost-Brabant.

©Cécile Schobben Doctoraal Nederlandsnbsp;Recht (1992) is benoemdnbsp;tot professioneel bestuurder van advocatenkantoor Dirkzwager legal amp; tax.

Peter de Haan Doctoraal Geschiedenisnbsp;(1984) is benoemd tot direc-teurvan Museon in Den Haag. Hij isnbsp;niet alleen alumnus, maar werkte ooknbsp;bij de Universiteit Utrecht, als directeurnbsp;van het Utrechts Universiteitsmuseumnbsp;en het Centrum voor Wetenschap ennbsp;Cultuur. Als directeur van de Stichtingnbsp;Vrede van Utrecht droeg hij bij aan hetnbsp;(inter)nationale profiel van Utrecht alsnbsp;kennis-en cultuurstad.

Saskia Lcgein Doctoraal Algemenenbsp;Letteren (1997) is benoemdnbsp;tot hoofd communicatie van De Balienbsp;in Amsterdam.

Maayke Aimée Damen

Sustainable Development

(2012) Stond op de jaarlijkse lijst Innovators under35 van het

Amerikaanse Massachusetts Institute ofTechnology(MIT), met daarin de 35nbsp;grootste Europese innovators ondernbsp;de 35jaar. In de vorige editie van Illusternbsp;(terugte lezen via uu.nl/illuster) stondnbsp;op pagina 14 een interview met Maaykenbsp;Damen.

van de Raad van Toezicht bij de NOS. Hij is hoogleraar journalistiek aannbsp;de RU Groningen en lid van de Raadnbsp;van Bestuur bij de Stichting Beterenbsp;Journalistiek.

Ook ‘benoemd’ worden?

Geefje benoeming door via alumni@uu.nl. Wie weet zie je jezelfnbsp;terug in de volgende Illuster, of wordnbsp;je Alumnus van de Maand. Elke maandnbsp;maken we die bekend op Facebook.nbsp;Volg ons op facebook.com/nbsp;AlumniUniversiteitUtrecht.

ector zijn van een club uiterst slimme en eigenwijze mensen was altijdnbsp;al spannend”, zegtnbsp;Kummeling. “Maar nunbsp;is het extra enerverend.

We zoeken naar waarheid, maar hebben die niet in absolute zin in pacht. Het vertrouwen in instituties zoals de wetenschapnbsp;staat onder druk. Dat heeft te maken metnbsp;de toenemende mediatisering van denbsp;samenleving. Daar komt bij dat de politieknbsp;wetenschap steeds meer is gaan inzettennbsp;voor beleidsdoeleinden. Dan krijg je eennbsp;explosief mengsel. Het resultaat is datnbsp;wetenschap wordt weggezet als ‘maar eennbsp;mening’, en voor elk standpunt is wel eennbsp;zogenaamde deskundige te vinden die hetnbsp;wil legitimeren.”

Wat betekent dat voorde universiteit? “Om te beginnen moeten we natuurlijk geennbsp;rammelresultaten naar buiten brengen.nbsp;Ik las rond de jaarwisseling een verhaalnbsp;in de Volkskrant over wetenschappelijkenbsp;fictie uit 2018. Dat fijnstof hersengroei remtnbsp;bijvoorbeeld. Dat was eerder onterechtnbsp;geponeerd als feit.”

Erkan toch sprake zijn van voortschrijdend inzicht? “Zeker. We kunnen fouten maken.nbsp;Experimenteren, twijfelen, heroverwegen,nbsp;bijstellen: dat hoort erbij. Sterker nog: datnbsp;zorgt voor vooruitgang. Maar we moetennbsp;wel honderd procent transparant ennbsp;integer zijn. Dat is een basisvoorwaarde.nbsp;We mogen niet tolereren dat wetenschappers zaken zekerder voorstellen dan zenbsp;zijn, uitvergroten of data manipuleren omnbsp;persoonlijk te scoren of een geldschieternbsp;tevreden te stellen. Dat schaadt namelijknbsp;niet alleen die persoon, maar tast ook hetnbsp;gezag van het instituut aan. We moetennbsp;eerlijk zijn over onzekerheden. Juist dannbsp;heeft het ook gewicht, als we stellen dat ernbsp;feiten zijn waarover grote internationalenbsp;consensus bestaat op basis van herhaaldenbsp;experimenten en open debat.”

Ziet u vaak wetenschappers die zich te stoer opsieiien? “Ja, zeker in de media. Dan wilnbsp;een journalist duiding bij het nieuws, eennbsp;gepeperde mening, of met onderzoeksgegevens nieuws maken. Wij draven dan op,nbsp;ook vanuit onze oprechte intentie om uit denbsp;ivoren toren te komen en maatschappelijknbsp;impact te hebben. Toch gaat het regelmatignbsp;mis. We moeten dan niet als een soortnbsp;pavlovreactie afgeven op de ‘hijgerige’nbsp;media. We zijn heel hard aan het werk »

?» met de vraag hoe je kwaliteit meet in onderzoeken onderwijs, maar we hebbennbsp;nog onvoldoende nagedacht over denbsp;kwaliteitscriteria voor mediaoptredens;nbsp;welke selecties maken we daarin? Dusnbsp;ook: wanneer heb je je mond te houden alsnbsp;wetenschapper, omdat je er geen verstandnbsp;van hebt?”

Geeft u eens een voorbeeld. “Ik ga geen namen noemen. Maar iedereen kentnbsp;voorbeelden waarbij je moet zeggen;nbsp;daar heeft Piet of Marie eigenlijk geennbsp;verstand van...”

Dus... “Wetenschappers moeten zich bewust zijn van het feit dat ze alleen metnbsp;gezag kunnen spreken, als ze binnen denbsp;grenzen blijven van hun professie. Zenbsp;moeten zich niet laten verleiden tot hetnbsp;doen van allerlei uitspraken buiten hetnbsp;gebied waar ze echt kennis van hebben.nbsp;Wat ik veel zie is dat hoogleraren een veelnbsp;grotere broek aantrekken dan hun kennisnbsp;rechtvaardigt onder het motto; ikben tochnbsp;intellectueel. Dat is prima. Maar dan isnbsp;het dus inderdaad een mening. Daar hebnbsp;je aan grensbewaking te doen.”

eerlijk zijn over onzenbsp;onzekerheden.”

Moeten prominente hoogleraren als Beatrice de Graaf of Coen Teulings dannbsp;ophouden met columns in NRC en FD alsnbsp;die niet strikt over hun vak gaan? “Nee, datnbsp;niet. Maar je moet je bewust zijn van de taknbsp;van sport die je bedrijft. Er is geen strakkenbsp;grens. Maar hoe verder je af raakt van jenbsp;vak, hoe nadrukkelijker je moet expliciteren dat je dus niet spreekt met de autoriteitnbsp;van je hoogleraarschap of het instituutnbsp;waaraan je verbonden bent. En als je dannbsp;toch nadrukkelijk naar buiten treedt metnbsp;je hoogleraarstitel dan verwacht ik welnbsp;dat je de grenzen van de wetenschap respecteert, ook al gaat het niet over je eigennbsp;vakgebied. Dat is onderdeel van de discussie die we hebben te voeren. En die gaan wenbsp;ook voeren binnen de Universiteit Utrecht.nbsp;Hoe manifesteer je je, en op welke titel?nbsp;Toen ik voorzitter was van de Kiesraadnbsp;werd ik regelmatig gevraagd voor programma’s als Pauw. Ikheb bewust gezegd:nbsp;dat doe ik niet. Want dan word ik geachtnbsp;mee te gaan praten over onderwerpen waarnbsp;ik niks van weet, of wel iets van vindt, zoalsnbsp;de teksten van Jan Smit, maar waarbij mijnnbsp;mening totaal niet relevant is. Wat is dannbsp;mijn bijdrage? Ik wil niet optreden als hetnbsp;gezag van de wetenschap alleen al door denbsp;arena wordt aangetast.”

Maar we willen toch wel dat wetenschapers die relevante inzichten en informatienbsp;hebben voor het maatschappelijk debat,nbsp;die inbrengen, ook bij Pauw? “Ik denk datnbsp;je heel goed moet nadenken over de vraagnbsp;of jouw boodschap in een bepaalde contextnbsp;tot zijn recht zal komen. Als je komt tenbsp;zitten naast een deskundige die een analyse geeft van het songfestival vind ik datnbsp;niet altijd handig.”

Je hebt ook wetenschappers die op hun vak gebied in een serieuze setting informatienbsp;delen en desalniettemin niet wordennbsp;geloofd. Hoe kijkt u daarnaar? “We moetennbsp;scherp kijken naar wat we als wetenschapnbsp;beschouwen en willen verdedigen. Daarnbsp;moeten we gezamenlijk voor staan. Hetnbsp;kan niet zo zijn dat als 99% van de wetenschappers wereldwijd consensus heeft,nbsp;het standpunt van een enkeling net zoveelnbsp;gewicht in de schaal legt.”

Dat kunnen academici wel vinden.

Maar wat als op sociale media een compleet andere dynamiek aan de orde is. Of in de I'S’nbsp;een president gekozen wordt die keihardnbsp;zegt dat de 1% gelijk heeft en daar zijn beleidnbsp;op baseert? Lachenâ: “Zo’n president gaatnbsp;er natuurlijk nooit komen...” Serieus: “Watnbsp;ik goed vind, is dat de wetenschap zich —nbsp;ook in de VS — in toenemende mate aan hetnbsp;verenigen is, om duidelijk te maken dat er eennbsp;probleem is, en nieuwenbsp;manieren zoekt om dienbsp;boodschap voor hetnbsp;voetlicht te brengen bijnbsp;het publiek en de politiek. Een van de meestnbsp;belangrijke dingen vannbsp;het hele vraagstuk vannbsp;open science is: hoe zijnnbsp;we relevant voor denbsp;samenleving? Hoe presenteren we ons en maken we onze rol alsnbsp;instituut waar? Elke cultuur heeft een basisnbsp;van gemeenschappelijke feiten, vannbsp;geteste realiteit nodig.”

De universiteit is de hoeder van de feiten? “Ja, als wij niet fungeren als hoeders vannbsp;de gezamenlijke feiten, wie dan wel? Maarnbsp;zo’n rol kun je niet afdwingen, die moetnbsp;je gegund worden. Natuurlijk zijn er ooknbsp;andere instituties die feitelijkheid bewakennbsp;en testen, zoals de journalistiek en denbsp;rechtspraak. Maar het is de wetenschapnbsp;die sinds de verlichting door hard werken.nbsp;metingen en observaties, de rol van hoedernbsp;van de gezamenlijke feiten heeft gekregen.nbsp;Het is, naast het opleiden van kritischenbsp;mensen en aanboren van nieuwe kennis,nbsp;de kern van ons bestaansrecht. Wij moetennbsp;instrumentariumnbsp;aanrijken, instrumentarium zijn voornbsp;de samenleving omnbsp;een gezamenlijkenbsp;feitenbasis te creëren. Die is cruciaalnbsp;voor een cultuur.

“Hoe we onze rol effectief vervullen innbsp;hetpost-truthtijd-perkvan socialnbsp;media en nepnieuws,nbsp;is een zoektocht.

Verschillende van onze wetenschappers, zoals Appy Sluijs, schreven er in 2018 prikkelende artikelen over. In het publiekenbsp;debat kunnen we een discussie niet metnbsp;argumenten alleen beslechten zoals wenbsp;gewend zijn, zegt Appy. We moeten volgensnbsp;hem creatiever omgaan met de communicatiemogelijkheden die we hebben nunbsp;wetenschappelijke consensus niet voornbsp;iedereen doorslaggevend is. Interactievenbsp;websites bouwen, films durven maken,nbsp;nieuwe allianties aangaan. Het is een vannbsp;de grote uitdagingen voor 2019. Daar gaannbsp;we hard mee aan de slag.” «

Het leven als laboratorium

Parker koos voor een studie pedagogiek om te kunnen doorgronden hoe de geest zichnbsp;ontwikkelt. Zijn studie inspireerde hem totnbsp;het besluit om zijn leven als laboratoriumnbsp;in te richten. “Elke dag doe ik levensonder-zoek. Ik wil iets ervaren. Dat heeft effectnbsp;op mijn geest en mijn lichaam. Als het eennbsp;goede ervaring is, ben ik in balans. Als datnbsp;niet meer goed gaat, moet ik wat andersnbsp;gaan doen.quot;

Parker experimenteerde erop los in zijn eigen lab. De praktische kant van zijnnbsp;studie sprak hem het meest aan. Daaromnbsp;begon in 1985 in de gehandicaptenzorg.nbsp;Hij kreeg last van zijn rug, raakte gefascineerd door de Commodore 64 en werdnbsp;developer. Toen hij mentaal in een watnbsp;mindere periode belandde ging hij opnieuwnbsp;wat anders doen: hij werd trainer en laternbsp;consultant.

Parker: “Nadat ikverder geïnteresseerd raakte in onze perceptie van de werkelijkheid wilde ik magician worden. Ik volgdenbsp;lessen bij Jeff McBride, op het allerhoogstenbsp;niveau en trad een tijdlang op in het Magienbsp;Castle in Hollywood, wat in deze tak vannbsp;sport het summum is. Tot ik ook daarnbsp;verveeld raakte. Ik had mijn doel bereiktnbsp;en moest weer door.”

Het leven als creation game

Parker wil nu andere mensen helpen en inspireren om toch vooral het pad richtingnbsp;de door henzelf gewenste toekomst tenbsp;bewandelen. Dat doet hij met optredens,nbsp;inspiratiesessies en individuele

‘De werkelijkheidnbsp;verzinnen wenbsp;grotendeels zelf.”

coaching en begeleiding via zijn bedrijf TheCreationGame®.

Wat Parker op zijn vijfde ervoer, werd de rode draad in zijn carrière. “Die fascinatienbsp;voor hoe onze perceptie de werkelijkheidnbsp;creëert heb ik nu helemaal uitgewerkt.”nbsp;Parker wil mensen laten zien dat ze zelfnbsp;kunnen bepalen wat ze doen: “Die rugklachten en in Hollywood die verveling:nbsp;het waren voor mij drempels; nodig omnbsp;mijn leven een andere richting te geven.nbsp;Een burn-out kan ook zo’n signaal zijn, hetnbsp;betekent dat de interactie met daar waar jenbsp;werkt niet meer klopt. Je moet dan dus ietsnbsp;anders gaan doen. Dat dat mogelijk is, vergeten mensen vaak.”

Afgelopen jaar ontving de Universi-teit Utrecht de grootste nalatenschap in haar geschiedenis. Mevrouw Johanna Alida vannbsp;Leerzem liet haar vermogen,nbsp;met een omvang van 1,2 miljoennbsp;euro, na aan de universiteit waar zij in de jarennbsp;vijftig haar opleiding genoot. Het geld wordtnbsp;ondergebracht bij het Utrechts Universiteitsfonds.nbsp;Met haar nalatenschap draagt zij bij aan klinischnbsp;wetenschappelijk onderzoek door jonge onderzoekers op het gebied van de interne geneeskunde.nbsp;Wie was zij?

Johanna Alida (Annie) van Leerzem werd op 25 januari 1933 geboren te Rotterdam als enig kindnbsp;van Jacob van Leerzem, die in 1930 was getrouwdnbsp;met de vier jaar jongere Petronella Naaktgeboren.nbsp;Het was het dieptepunt van de economische crisisnbsp;in Nederland. Annie’s vader werkte als scheeps-werktuigbouwkundige op de grote vaart en hoewelnbsp;hij veel van huis was, was het gezin daardoornbsp;redelijk welvarend. Toch bleef zij haar hele levennbsp;getekend door deze tijd van economische malaisenbsp;en oorlog. Het vreselijke bombardement opnbsp;Rotterdam moet zij als klein meisje vanuit hetnbsp;ouderlijk bovenhuis aan de Polderlaan innbsp;Rotterdam-Zuid hebben kunnen zien. En ook denbsp;hongerwinter in Rotterdam, waar haar vadernbsp;tijdens de oorlog werkte als controleur van hetnbsp;Rijkskolenbureau, moet grote indruk op haarnbsp;hebben gemaakt. Ze bleef haar hele leven spaarzaam, ook nadat ze zich na haar studie wat meernbsp;luxe zou kunnen veroorloven.

Direct na de oorlog schreven haar ouders Annie in op het prestigieuze Gymnasium Erasmianum.nbsp;Ze was een vlijtige, goede leerling met een aanlegnbsp;voor de bètavakken. Vanwege haar exacte vakkenpakket zat ze in een kleine klas met vier jongensnbsp;en maar één ander meisje. Na precies zes jaar deednbsp;Annie in de zomer van 1951 eindexamen.

Wat Annie van Leerzem ertoe bracht om zich als medisch student in Utrecht in te schrijven is nietnbsp;bekend. Er was toen in Rotterdam nog geen

Nalaten aan de wetenschapnbsp;in de huidige sterk veranderende samenleving wordennbsp;particuliere bijdragen voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs steeds belangrijken Heeft u al eensnbsp;gedacht aan het bestemmen van (een deel van) uw nalatenschap voor de universiteit? Om zo bij te dragen aannbsp;een betere toekomst en het grensverleggend onderzoeknbsp;dat daarvoor nodig is? Iedere bijdrage, groot of klein, isnbsp;zeer welkom. Het Utrechts Universiteitsfonds helpt u ernbsp;graag bij. Neem voor informatie contact op met Robbertnbsp;jan Feunekes: r.j.feunekes@uu.nl.

Tijdens de Universiteitsdag op zaterdag 30 maart is er een informatieve sessie over nalaten aan denbsp;universiteit. Aanmelden: uu.nl/udag

I HET DOEL I

Van Leerzemfonds voor medischnbsp;onderzoek

De nalatenschap van Annie van Leerzem is ondergebracht in een fonds op naam:nbsp;het Familie Van Leerzemfonds. De middelen van het fonds komen ten goedenbsp;aan patiëntgebonden wetenschappelijknbsp;onderzoeken (fundamenteel) onderzoeknbsp;door de divisie Interne Geneeskunde ennbsp;Dermatologie van het Universitair Medischnbsp;Centrum Utrecht.

Alumnus prof. dr. Carlo Gaillard, internist-nefroloog en hoofd van deze divisie: “Het fonds biedt ons de mogelijkheid om overnbsp;een langere periode origineel klinischnbsp;wetenschappelijk onderzoek door veelbelovende jonge onderzoekers te stimuleren.nbsp;Naast de bestaande financieringsbronnennbsp;biedt hen dit een belangrijke steunnbsp;in de rug. En het is extra bijzonder datnbsp;deze financiering van een UU alumnanbsp;afkomstig is.”

Het Utrechts Universiteitsfonds beheert naast het Familie Van Leerzemfonds nognbsp;een twintigtal zogeheten fondsen op naam.nbsp;Meer informatie: uu.nl/organisatie/nbsp;alumni/goed-besteed/fondsen-op-naam

In haar onvoorspelbare werkschema vindt Kauthar Bouchallikht (24.) een momentnbsp;om aan Illuster te vertellen hoe ze aan zo’nnbsp;veelzijdige carrière komt. Gedreven doornbsp;idealisme combineert ze als freelancer eennbsp;scherpe pen met een kritische blik op denbsp;samenleving.

Was de keuze voor Jouw studie snel gemaakt? “Ik wist nog niet welke carrièrenbsp;ik wilde, maar wilde graag begrijpen watnbsp;er in de samenleving speelt en waarom.nbsp;In de brochuretekst van Bestuurs- ennbsp;Organisatiewetenschappen stond datjenbsp;kritisch naar de wisselwerking tussennbsp;instituties en de samenleving kijkt, dusnbsp;dat sloot daar heel goed op aan.”

Is het verschil tussen studeren en werken voor Jou erg groot? “Aan de ene kant niet,nbsp;want ik werk als freelancer nog steeds veelnbsp;met projecten en deadlines. Aan de anderenbsp;kant maak ik geen deel meer uit van eennbsp;specifieke groep mensen die hetzelfdenbsp;doet als ik en heb ik niet meer zo’n duidelijknbsp;zicht op waar ik de komende drie jaarnbsp;precies mee bezig zal zijn.”nbsp;organiseer ik regelmatig workshops ennbsp;lezingen, bijvoorbeeld over ethisch consumeren of storytelling in groen activisme.”

W aar komt dat idealisme vandaan?

“Ik denk dat dat te maken heeft met mijn Islamitische achtergrond. Ik vind hetnbsp;belangrijk om vanuit mijn principes zonbsp;goed mogelijk bij te dragen aan de wereldnbsp;en daarin mijn verantwoordelijkheid tenbsp;nemen. In mijn dagelijks leven, maarnbsp;zeker ook in mijn werk.”

Hoe kan er volgensJou meer vertrouwen komen in deJournalistiek, in deze tijdennbsp;ra« nepn/eMM'.s? “De journalistiek staat alsnbsp;werkveld voor de uitdaging om kritisch opnbsp;zichzelf te reflecteren en bewust stil tenbsp;staan bij de verhalen die ze vertellen en hoenbsp;die worden geframed. Aan de andere kantnbsp;is het belangrijk dat nieuwsconsumentennbsp;bewust met media omgaan. Dan gaat hetnbsp;ook over nepnieuws; wanneer je iets voornbsp;waar kunt aannemen en wanneer niet.”

En nu....

“Gewoon doorgaan! Voor zolang het duurt probeer ik het maximale te halen uit denbsp;opdrachten die ikheb, totdat er iets nieuwsnbsp;op mijn pad komt of ik zelf ergens aanklop.nbsp;Eigenlijk is dat het leven van een freelancernbsp;in een notendop. De vraag ‘en nu’ is voornbsp;een freelancer altijd relevant.” «

Voor welke opdrachtgevers werkje? “Ik werk onder andere voor De Correspondentnbsp;en de Stichting Verhalende Journalistiek,nbsp;ben voorzitter van de Stichting Groenenbsp;Moslims, campaigner bij De Goede Zaaknbsp;en ik zit in de denktank van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Verder

Dit interview verschijnt in een langere versie ook op DUB, de onafhankelijke nieuwssitenbsp;van de Universiteit Utrecht. Op dub.uu.nlnbsp;lees Je al het actuele nieuws en achtergronden van de universitaire gemeenschap innbsp;Utrecht.

volgens Van Dijck vooral bij wat oudere mensen. “Die zijn gewend om rechtstreeksnbsp;naar de bron te gaan, naar het medium datnbsp;het nieuws in eerste instantie verspreidde.nbsp;Dat medium zegt al veel over hoe hetnbsp;nieuws te beoordelen. De lezer weet datnbsp;NRC een andere afzender is dan denbsp;Telegraaf. Die context valt op internetnbsp;vaak weg waardoor de betrouwbaarheid ennbsp;objectiviteit van het nieuws moeilijk zijnnbsp;in te schatten. We noemen dat verschijnselnbsp;‘context collapse’. Als nieuws en roddelnbsp;en achterklap door elkaar worden aangeboden, weet de consument van dienbsp;gemêleerde informatie niet meer wat hijnbsp;geloven moet en wat niet”, aldus Van Dijck.

Is daar iets aan te doen? Is het mogelijk om aan de informatie op Facebook en anderenbsp;digitale media context toe te voegen, opdatnbsp;de lezer wél een inschatting kan makennbsp;van de betrouwbaarheid? Van Dijck is ernbsp;pessimistisch over: “Dat wordt zekernbsp;geprobeerd: er zijn allerlei initiatievennbsp;om bronnen transparant te maken, feitennbsp;te checken en nepnieuws te onthullen. Hetnbsp;is nu niet duidelijk wie verantwoordelijk isnbsp;voor misinformatie. In EU-verband is naarnbsp;deze vraag gekeken door de High Levelnbsp;Expert Group on fake news and disinformation (o.l.v. de Utrechtse hoogleraarnbsp;Madeleine de CockBuning, zie pagina 27),nbsp;maar veel burgers waren bang dat dan denbsp;staat zou gaan bepalen wat wel en niet magnbsp;op internet en dat komt dicht in de buurtnbsp;van censuur. Toch wil je ook commerciëlenbsp;partijen die verantwoordelijkheid nietnbsp;helemaal geven. En burgerorganisaties zelfnbsp;laten filteren is zeker een optie, maar biedtnbsp;dat voldoende tegenwicht? De kwaliteitnbsp;van die nieuwsstromen waarborgen is nognbsp;niet zo eenvoudig; het is wel een gedeeldenbsp;verantwoordelijkheid en we moetennbsp;opnieuw leren daarmee om te gaan.”

Volgens Van Dijck is er ook een grote groep die het niets kan schelen of iets nepnieuwsnbsp;is of niet. “Traditionele media doen regelmatig aan factchecks. Maar veel burgersnbsp;zijn helemaal niet geïnteresseerd in denbsp;feiten; ze willen vooral dat hun mening ofnbsp;vooroordeel bevestigd wordt. ‘Confirmation bias’ heet dat. Met name binnen hetnbsp;populisme speelt deze denkwijze een grotenbsp;rol. Het doet er eigenlijk niet toe of het nepnbsp;is, wij noemen het zo want het strookt nietnbsp;met onze eigen waarheid. En door iets nepnbsp;te noemen, geef je tegelijk aan dat wat jenbsp;zelf beweert géén nep is. Dus wat Trumpnbsp;doet is roepen dat de New York Times en

“We moeten onze kinderen duidelijknbsp;maken dat kennisnbsp;niet hetzelfde is alsnbsp;informatie”

CNN en al die andere mainstream media niet te vertrouwen zijn, wat impliceert datnbsp;Trump zelf wél te vertrouwen zou zijn.”

“Het kwalijke daarvan is, dat op die manier het vertrouwen in instituties wordt onder-mijnd”, vervolgt Van Dijck. “De journalistiek is niet meer te vertrouwen, de rechterlijke macht niet, en wetenschap is ook maarnbsp;een mening. Het enige wat we daartegennbsp;kunnen doen is volgens mij die institutionele checks en balances te blijven ??

?? koesteren. Via transparantie, peerreviews, rectificaties, wederhoor, rechterlijke toetsing,nbsp;enzovoort. Open instituties zijn heel belangrijkenbsp;pijlers van onze samenleving. Ik ben heel blij datnbsp;dit één van de vier onderzoeksthema’s van denbsp;Universiteit Utrecht is.”

Daar ligt dus een taak voor het onderzoek. Ook voor het onderwijs? U heeft ooit gezegd dat mediawijsheid integraal bestanddeel zou moeten zijn van denbsp;academische vorming. “Het internet biedt natuurlijk een schatkamer aan informatie, maar die isnbsp;niet altijd eenvoudig te navigeren. Mensen die zelfnbsp;gaan googlen denken vaak dat ze net zoveel wetennbsp;als wetenschappers”, vreestnbsp;VanDijck. “Zenbsp;denken beternbsp;dan artsen tenbsp;weten of vaccinsnbsp;nodig zijn en ofnbsp;de ijskap smeltnbsp;vanwege COj-uitstoot of niet.nbsp;We moeten onzenbsp;kinderen ennbsp;studenten duidelijk makennbsp;dat informatienbsp;niet hetzelfdenbsp;is als kennis.

Informatie kun je prima via Google ophalen, maar kennis vereist datnbsp;je die informatie kunt wegen, datnbsp;je onzin eruit kunt filteren, datjenbsp;feit en opinie kunt onderscheiden.nbsp;Mediawijsheid is een belangrijknbsp;thema. Kinderen moeten nietnbsp;alleen leren zoeken op internetnbsp;en kritisch leren omgaan metnbsp;bronnen, maar ze moeten ze ooknbsp;leren afwegen en beoordelen.nbsp;En natuurlijk moeten ze wetennbsp;welke effecten bijvoorbeeld socialenbsp;media kunnen hebben op gedrag,nbsp;zoals verslaving of pesten. Daarnbsp;ligt inderdaad een taak voor hetnbsp;onderwijs.”

Volgens Van Dijck is dat ook te zien aan hoe de geesteswetenschappennbsp;zich hebben ontwikkeld en hoe haar eigen wetenschappelijke ontwikkeling is verlopen. “Toen ik innbsp;Utrecht Nederlands kwam studeren, waren we metnbsp;300 eerstejaars. Ongeveer de helft daarvan is laternbsp;gaan werken in de communicatie of bij media. Daarnbsp;bevond zich de werkgelegenheid, maar opleidingennbsp;op dat gebied waren toen nog dun gezaaid. Die zijnnbsp;er nu wel, met als gevolg dat de talenstudies zijnnbsp;gaan leeglopen; het aantal eerstejaars Nederlandsnbsp;is nu nog maar een fractie van die 300 van toen.”

Dat sociale media een onderwerp van groot belang is voor wetenschappers, vindt Van Dijck evident.nbsp;“We beschikken over steeds meer platforms dienbsp;ons hele bestaan beheersen. We hoeven zogenaamdnbsp;geen krant meer om het nieuws tot ons te nemen,nbsp;we hebben geen scholen meer nodig om kennis tenbsp;vergaren, geen reisbureaus om vluchten te boekennbsp;en ga zo maar door. Van Airbnb tot Über en vannbsp;Nextdoor tot Facebook: een steeds groter deelnbsp;van het maatschappelijk en economisch verkeernbsp;verloopt rechtstreeks via dit soort platforms.nbsp;Daar gaat mijn laatste boek over. De waarderingnbsp;van die platforms is overwegend positief. Zenbsp;zouden voor minder overhead en minder overheidnbsp;zorgen; we regelen voortaan alles zelf vanachternbsp;onze laptops of mobiele telefoons. Maar waaraannbsp;voorbij wordt gegaan, is de invloed van deze platforms op publieke belangen. De big five, GAFAMnbsp;(Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft),nbsp;leveren vrijwel de complete infrastructuur voor

die platforms en organiseren daarmee onze hele samenleving. Die bedrijven hebben dus eennbsp;enorme macht over onze maatschappij, terwijlnbsp;ze alle vijf in de VS gevestigd zijn en ook volgensnbsp;Amerikaanse normen en waarden opereren.nbsp;Bijvoorbeeld wat betreft bemoeienis van de overheid; regulering op het gebied van privacy is ernbsp;in de VS nauwelijks. In Europa voelen we juist denbsp;behoefte om onze publieke waarden verankerdnbsp;te zien in platforms en zijn dus minder wars vannbsp;overheidsregulering. Wij willen garanties voornbsp;toegankelijkheid van nieuws, voor veiligheid,nbsp;privacy van onze gegevens, een eerlijk speelveldnbsp;en betrouwbaarheid. Daaraan wordt al gewerkt,nbsp;via de AVG bijvoorbeeld (de Algemene Verordeningnbsp;Gegevensbescherming), of via boetes die Googlenbsp;opgelegd kreeg vanwege het overtreden van denbsp;mededingingswet. Maar het is enorm lastig omnbsp;in zo’n platformsamenleving die publieke waardennbsp;goed te borgen. Daar ligt dus nog een hele opgavenbsp;voor maatschappij én wetenschap.” «

“Facebook schuift verantwoordenbsp;lijkheid af opnbsp;algoritmes.”

Filosofie - Jan Broersen

Met een achtergrond in wiskunde, logica en informatica bestudeertnbsp;hoogleraarjan Broersen kunstmatigenbsp;intelligentie vanuit filosofisch perspectief. Hij is sceptisch over de inzetnbsp;van algoritmes om de kwaliteit vannbsp;nieuws te bewaken. quot;Ik denk dat hetnbsp;vrij gevaarlijk is wat bijvoorbeeldnbsp;Facebook doet. Zij schuiven denbsp;verantwoordelijkheid om iets tenbsp;bestempelen als nepnieuws deelsnbsp;af op algoritmes. Maar algoritmesnbsp;zijn vooralsnog niet goed in hetnbsp;beoordelen van een tekst opnbsp;inherente kwaliteit, zoals opbouw,nbsp;consistentie en redenatie.Je kuntnbsp;machines wel beter leren omgaannbsp;met situaties die verantwoordelijkheid vragen. Maar uiteindelijknbsp;draagt altijd de mens de morelenbsp;verantwoordelijkheid.quot;

( j “Het algoritme heeft als enigenbsp;4^ taak onze aannbsp;dacht zo lang monbsp;gelijk vast te houden.”

Mediastudies - Dan Hassler Forest

quot;Naar mijn idee is het grootste probleem met een platform als Facebook niet zozeer dat 'echt' niet van 'nep'nbsp;te onderscheiden is.quot; Zo zegt Dannbsp;Hassler Forest, universitair docentnbsp;Mediastudies. quot;Veel wezenlijker isnbsp;hetfeit dat de inhoud dooreennbsp;algoritme wordt gevoed, dat alsnbsp;enige taak heeft om je aandachtnbsp;zo lang mogelijk vast te houden.

Het verdienmodel zit namelijk in het aan betalende partners toegangnbsp;geven tot data van bezoekers.nbsp;Omdat het algoritme je voortdurendnbsp;voedt met data die in jouw profielnbsp;passen, zie je steeds meer dingennbsp;waar je het eens mee bent en kijkjenbsp;minder kritisch naar de inhoud.quot;

“Fris niet één juridischnbsp;recept tegennbsp;disinformatie.”

Rechten - Madeleine de Cock Buning

Hoogleraar Madeleine de Cock Buning is gespecialiseerd in Media-en Communicatierecht: quot;Bij denbsp;discussies over nepnieuws stel je jenbsp;als jurist de vraag: wil je de berichtennbsp;op nieuwe media wel sturen? Denbsp;overheid moet niet willen oordelennbsp;wat waar is of niet, want dat raakt denbsp;uitingsvrijheid. Er is niet één receptnbsp;tegen disinformatie. Maar de EUnbsp;heeft wel ook bevoegdheden. Netflixnbsp;bijvoorbeeld zit in Nederland, Googlenbsp;in Ierland. Die bedrijven moeten zichnbsp;dus houden aan de regels die in dienbsp;landen gelden, en die regels zijn voornbsp;EU-landen geüniformeerd. Als hetnbsp;bijvoorbeeld gaat om beschermingnbsp;van minderjarigen is Europa welnbsp;degelijk weerbaar tegenover de platformen, kan het pressie uitoefenen.quot;

De uitkomst is vrijwel hetzelfde als in de Verenigde Staten. Van de zevenentwintignbsp;Nederlandse kinderen zeggen maar tweenbsp;meisjes te denken dat het nep is. De éénnbsp;geeft aan ‘gezond verstand’ te hebbennbsp;gebruikt; een octopus leeft niet in eennbsp;boom. De ander zocht op internet of hetnbsp;dier wel bestaat en of de soort wordtnbsp;bedreigd.

“De kinderen reageerden geschrokken toen ze hoorden dat de site nep is. ‘Hoenbsp;kunnen we hier nou intrappen? We hebbennbsp;toch mediawijsheidtraining gehad?’nbsp;Iemand zei: ‘Als ik ziek ben en naar informatie zoek, moet ik dus niet op één sitenbsp;vertrouwen! ’ Ik vond het mooi dat ze zelfnbsp;de link met gezondheid legden en inzagennbsp;dat nepinformatie mogelijk schadelijkenbsp;gevolgen kan hebben.”

De onderzoeker vindt het begrijpelijk dat kinderen ‘erin trappen’. “Een dier in gevaarnbsp;appelleert aan emotie en dan reageer jenbsp;heel primair. Daar zijn we allemaal gevoelig voor. Ikzelf ook. Onderschat bovendiennbsp;de invloed van autoriteit niet. Ik kwam vannbsp;de universiteit en werd geïntroduceerdnbsp;door hun meester; beiden autoriteitennbsp;voorben. Dan denk je niet snel ‘die latennbsp;me onzin zien’.”

Loos benadrukt dat het om slechts één schoolklas ging, dus dat er geen conclusiesnbsp;voor heel Nederland te trekken zijn. “Ik wilnbsp;dit bij meer scholen doen, zodat we kunnennbsp;kijken of de uitkomsten significant zijn ennbsp;geen toeval. Doel is vooral om erachter tenbsp;komen hoe je kinderen (en wellicht ooknbsp;andere doelgroepen) het beste kunt trainennbsp;om nepnieuws te herkennen.

Ik wil een paar schoolklassen een bestaande mediawijsheidtraining latennbsp;volgen, een aantal andere klassen nepsitesnbsp;laten zien en een derde groep zelf nepnieuws laten maken. Na een half jaar laatnbsp;ik ze (nep)sites zien en kijk ik welke groepnbsp;het meest kritisch is. Dan weten we watnbsp;het beste werkt.

Facebook en Google moeten rapporteren hoe ze met nepnieuws omgaan. Maar zenbsp;lopen achter de feiten aan; het staat er alnbsp;op! Hetzelfde geldt voor algoritmes voornbsp;digitale detectie en voor menselijke factcheckers. Wie bepaalt bovendien wat echtnbsp;of nep is? Ik denk dat je beter mensen opnbsp;jonge leeftijd kunt trainen om kritisch tenbsp;zijn op de betrouwbaarheid van nieuws.

Ga ik het probleem van nepnieuws oplossen? Nee, daar is het te gecompliceerd voor. Maar ik denk wel dat — als we financieringnbsp;weten te vinden — we inzicht kunnennbsp;krijgen in welke manieren effectief zijnnbsp;in de bestrijding ervan.”

Daar trap ik écht niet in!

Zou je er zelf ïn trappen'? Of je kinderen? Probeer het zelf uit:

http;//zapatopi.net/treeoctopus/

ijn naam is Reinout van Malenstein. Mijnnbsp;ambitie was altijdnbsp;advocaat te worden.nbsp;Geen strafrecht aan

gezien ik een crimineel van wie ik weet dat hij het gedaan heeft niet zou willen verdedigen. Vanaf hetnbsp;eerste moment dat ik in aanraking kwamnbsp;met het Intellectueel Eigendomsrechtnbsp;(IE), raakte ik er enorm door geïnspireerd.

Om in China het IE te beïnvloeden, heb ik na mijn Utrechtse master nog twee studiesnbsp;gedaan: Chinese taal aan de Tsinghuanbsp;University en een master Chinees rechtnbsp;aan de Peking University. Daarna maaktenbsp;ik nog een uitstap naar de Europesenbsp;Commissie, waar ik onderhandelde met denbsp;Chinese overheid. Nu sta ik internationalenbsp;bedrijven bij om in China hun intellectueelnbsp;eigendom goed te beschermen.

De rest van de wereld zegt al snel dat China verzuimt het intellectueel eigendomnbsp;te bewaken. Dat is een onterechte beschuldiging. Vaak hebben de internationalenbsp;bedrijven dit zelf niet goed geregeld.nbsp;Ze brengen de octrooien dan onder innbsp;een Chinese holding, omdat de Chinezennbsp;stellen dat dit de enige manier is om zakennbsp;te doen. Vervolgens zorgt beschermings-wetgeving ervoor dat die octrooien nooitnbsp;meer terugkomen uit China. Aan mij de

“China ten onrechte denbsp;badguy.”

taak om partners te overtuigen van een andere optie: het octrooi in eigen landnbsp;houden en tijdelijke licenties vanuit hetnbsp;thuisland uitzetten naar China.

Shanghai is een heerlijke stad om in te leven. Door de foodiescultuur hebben wenbsp;aan het eind van elke week een eetmomentnbsp;met het hele kantoor. Zonder borrel, datnbsp;doe je niet met Chinese collega’s. Borrelennbsp;doe ikwel met andere (Nederlandse ennbsp;Chinese) UU-alumni, samen vormen wenbsp;een Utrechtse gemeenschap op verschillende academische gebieden. Terugkijkendnbsp;vind ik het onderwijs in Utrecht zeer goed.nbsp;Je moet daar zelf nadenken en je eigennbsp;antwoord formuleren. Je mag actief metnbsp;de professor discussiëren. En ingewikkeldenbsp;materie begrijpelijk neerpennen, komtnbsp;mij nog dagelijks van pas.”

Ik schreef ooit een lied, gebaseerd op een waargebeurd verhaal, over een man ennbsp;een vrouw die elkaar tegengekomen warennbsp;bij het liften, vlak na de oorlog. Er sprongnbsp;een vonk over, maar de vrouw stapte uit,nbsp;en de man wist alleen dat ze in Groningennbsp;woonde. Vandaag de dag zou je dan eennbsp;filmpje maken dat viral gaat op socialenbsp;media, maar toen was je verloren. Zo nietnbsp;deze man: hij is meerdere zondagen langnbsp;alle kerken van Groningen afgegaan totnbsp;hij haar gevonden had. Ze zouden hun helenbsp;leven bij elkaar blijven.

Ik legde de tekst voor aan kleinkunstgroot-heid Maarten van Roozendaal, zaliger nagedachtenis, die antwoordde: “Bijnanbsp;goed, maar ik zou van die twee mensennbsp;even je eigen grootouders maken, daarnbsp;wordt het lied drie keer zo goed van.”nbsp;“Maar dan is het niet waar”, antwoordde ik,nbsp;waarop Maarten zei: “Het doet er niet toenbsp;of het waar is, het enige wat er toe doet isnbsp;dat ik geloof dat het waar had kunnen zijn.”

Een gouden theaterles. Geloofwaardigheid is belangrijker dan de waarheid. In denbsp;wetenschap kom je daar niet mee wegnbsp;(hoewel Diederik Stapel het geprobeerdnbsp;heeft). Je kunt de waarheid niet verzinnen.nbsp;Behalve in de wiskunde! Wiskunde isnbsp;namelijk wel waar, maar niet echt gebeurd.nbsp;Een kubus bestaat niet. Niet op onze aarde,nbsp;althans. Alles wat een kubus lijkt (dobbelstenen, bonbondoosjes) is in feite eennbsp;benadering daarvan.

Maar verzinnen we de wiskunde, zoals een componist een melodie verzint? Of isnbsp;de wiskunde al ergens, en hoeven we hemnbsp;alleen te ontdekken? Voor de natuur geldtnbsp;dat. De druppels in het badwater vannbsp;Archimedes bevatten toen al de atomennbsp;waarvan we het bestaan pas eeuwen laternbsp;op de korrel hadden. Alle werkelijkheid isnbsp;er al, maar hoe zit dat met de (wiskundige)nbsp;waarheid? En waar is de waarheid in denbsp;tussentijd, als we haar nog zoeken?

Vroeger stond de waarheid in de Bijbel. Daar krijg je — behalve misschien Keesnbsp;van der Staaij — geen mensen meer voornbsp;op de (college)banken. Maar met eennbsp;beetje geluk kun je in een kerk nog steedsnbsp;de ware vinden. Een hele troost.

Jan Beuving

Jan studeerde negen jaar aan de Universiteit Utrecht. Resultaat: een bachelorwiskunde (2008)nbsp;en een master History and Philosophy of Sciencenbsp;(2009). Daarna werd hij cabaretier. Speeldata opnbsp;janbeuving.nl.