Et was niet noot-wendigh van onfè Aeloudheyt, begin-inkoming in dit Eylandt een lang vertoog aen te vangen, vermits het meefte deel deler dingeii veel eeuwen voor ons, (gelijck van veel andere volcken';door de duyfternis bedeckt, en verborgen zijn^ en gelijk d’oorlprongen der vloeden onbekent zijn, foo is men oock onkundigh in de beginlelen der volcken, die dickwijls kleyn en duyfter zijn, en door verloop van tijden eyndelijck onkenbaer worden. Maer ’t is heel anders met onle laecken gelegen , dewijl onlè Voorouders , op eenen de felve tijdt in groot getal uyt Yrlandtin dit Eylandt gevoert, teiftont van ’t begin af onder Köningen hebben ge^ weeft,en voort de gedaente van een Gemeente gehad. lek behoefde oock defe dingeti niet loo Ibrghvuldighlijck t’onderloecken j ’t en wacr d’Engellche Hiftorielchrijvers, ons eertijdtsuyt dagelijcklche verlchillen hatende , gélijck dickwijls onder geburige volcken gebeurt , d’aenkoomft der onlèn in die tijdt giffen, in de welchen de Saxen overgekomen zijn, die, van daer gelproten, van hen geroepen wierden om de Piden en Schotten op d’eynden der Provinciale Brittanners te ver-dryven. Dit alles was oock niet foo groot, dat men daerom Iware twift aenrechten fou, dewijl wy, met hen in een heerlchappy verbonden , in tael, Godsdienft en zeden tame-lijck wél over een komen j en dewijl alle de genen , die in dele faken kennis boven ’t gemeen hebben, veel dingen, uyt eenfydigheyt onbelchaemdelijck en buy ten de waerhey t tegen ons bygebracht, weêrroepen,en van nieus verhandelt hebben. Maer dewijl leer veel hier af, van fommigen gefchreven, niet van de geringen,maer van de Grooten,in ’t Latijn j vreemden deurgedron-

Schotlandt,

gen is, lbo ftaet ons toe onfe laken te bewee-ren, of geheel achter te bly ven.

Sy hebben voor èerft gelpot met d’oudè vertelling van Scota en Gathelus, die wy niet meenen te verfekeren of t’ontkennen. Zeker^ ick fie niet hoe men dele getuygen voorlpre-ken kan, ’t en wacr men aen onlè Schryvers geloof gaf, die altijdt hun begin hier af genomen hebben, en alle, gelijck ickniet twijf-fel, hier in verdacht füllen zijn , dewijl d’oud-ften van hen loo groot een verloop van tijden van die eeuwen , in de wekken dele dingen gelchiet zij n, af geweeft hebben. Maer laet ons dit aen d’oudc eyt toegeveh , vermits d’onlèil niet alleen hier in gelbndight hebben , maer oock de Franfchen, Denen, Sweden , Spanjaerden, en veel andere volcken van Europa, dieeCrtijdts aen gelijck misdrijf lehuldigh hebben geweeft. En indien wy ’t oude willen ondcrlbecken , Diodorus Siculus en Herodotus verklaren d’oorlprongen der Griecken, die alle van de Goden herkom-ftigh gemaeckt wierden, ’t welck, hoewel be-lachelijck geacht, die Hiftorielchryvers uyt de Geneugh-lchriften defer volcken, die ly toen voor waerheyt hielden, uytgelchreven hebben. En hoewel men nu met recht dele dingen verworpen heeft, lbo is nochtans ge-looffelijck, dat onlè Hiftorielchryvers in die ruwe eeuwen hier af een voorlchrift voof fich hebben genomen, maer voornamelijck tot navolging van hun geburen. ’t Is geer» ydel vermoeden dat de Brittannilche Brutus, en desfelfs fabel hen hier toe moed hebben gegeven, op dat d’onlèn niet voor de lellen geacht fouden worden. Defe fabel, van Gal-fredus Arturius gelmeed,of van Cambro voor fijn Brittanjers ontfangen, is al over vier hon-dert jarennaer de gelegentheyt van die tijden in’t Latijn vertaelt en uytgegeven, en in die felve tijdt door geleerde en geloofwaerdige lieden aengewelèn. ’t Is dieshalven te verwonderen dat Willem Cambdenus , de ge-leertfte man, en de kundighfte in alle ael-oudheden, alleen geen voorftander daer af

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heeft

heeft will en'zijn : want hy belijd welfprekent-lijck dat hy al de krachten van fijn vernuft aengefpannen heeft om die te beveftigen, maer vergeefs ; en dat hy echter geen vooroordeel daer af heeft willen doen, maer dat onaengeroert verlaten.

De lelve, onlè aeloudheyt heftighlijck be-ftrijdende, en daer toe warelijck niet op een plaets alleen alle de krachten van fijn vernuft inlpannende , beweert dat onlè voorouders voorde nedergang van’t Roomlche Rijck, dat is een weynigh voor de koomft der Saxen, d:e eyndelijck in ’t jaer Chrifti 449 herwaerts aengekomen zijn, geen woning in dit Eylandt hebben gehad , en dat een weynigh voor die tijden onl'e naem eerft aen de weerelt bekent is geworden. Maer indien d’oorfprongen der volcken, en d’aeloudheyt uy t de kennis der Romeynen, daer af beftaet j o goede Godt, hoe veel vermaerde volcken füllen dan hun vaderJandt veel eeuwen derven: ja de Bri-tanjers felven , ïpader aen de Romeynen bekent geworden, (lèker eerft aen de Griecken) /ouden dele Ichande niet können ontgaen, /bo Cæfar hen niet ten meeftendeel voor in-geboornen uytgelproken had.

Maer van ’t begin der bewooning onfer voorouders in dit Eylandt is /waeraer ver-/chil, dat niet /bo verward en duyfter is, of dele groote liefhebber der aeloudheden heeft dat wel können fien j en dieshalven moet men belijden, dat hy, van vooroordeel ingenomen, dit geveynft heeft.

Laet ons hier de befte getuygh defer ver-fchillen by roepen, te weten Beda, in de buurt by de Nord-Humbrifche Saxen (felfeenSax zijnde) geboren, en opgevoed , en die in defe plaetfen fijn geheel leven heeft verfle-ten , ’t welck echter lang was, en die omtrent in ’t jaer on/êr laligheyt 73d geftorven is, al-reê (indien men fijn graffchrift gelooven magh) negentigh jaren oudt zijnde. De/è heeft beft ons en ’t Pidifche volck gekent, met hen, uyt oorfaeck van ’t gebuur/chap, en om de gemeen/chap van Godtsdienft, veel verkeert, welcks getrouheyt by Cambdenus felf in alle dingen geprefen, en die van hem Voor een oprecht en ongekreuckt getuygh der waerheyt en aeloudheyt uytge/proken word.

Hy, terftont in ’t begin van fijn kerckelijcke Hiftorie d’inwoonders vanBritanje , en hun oorlprong verhalende, /chat hen voor d’eer-fte (fondertwijffeld’oudfte) Brittonnen, van welckers beginfelen noch aen hem , noch aen hen, gelijck Cæfar getuyght, iets bekent was,-/bo veel onderzijn fÿ, dan alleHeyden/che Hiftorien. Hy voeght tot de naefte geburen hier aen de Piden,en,onkundighin de tijden, be/chrijft d’oor/aken van hun overkoomft, die, gelijckhyfeght, met/chepenherwâerts aengekomen zijn, toen al over lange ’t groot-fte deel van ’t eylandt, met van ’t zuyden te beginnen, van de Brittonnen befeten was.

Hy voeght daer na tot derde Inwoonders daer aen de Schotten, in het deel der Piólen ontfangen, die, onder beleyt van Reuda uyt Y rlandt getrocken , met de wapenen, of met vrientlchap, wooningen, die /ÿ noch hebben, voor fich onder hen hebben verkregen. Maer defe wooningen ftreckten fich in Bedaes tijdt, gelijck hier na verhaelt fal worden, niet wijder uyt, dan the tyrth of Clyd , vermits /ÿ door de macht der Saxen in defe enghten be-flotenwaren: gelijck om een /èlve oor/aeck de/gelijeks in die tijden aen de Piden gebeurt was.

Hy, dele drie onderfcheyde volcken in ’t Eylandt geplaetft hebbende , begint met een nieuwcapittel dekoomft derRomeynen, gelijck een laeck, die inde laetfte eeuwen gebeurt was, te be/chrijven. Dele dingen zijn klaervoor de Lefers , en lichtelijck te ver-ftaen,/bnder met twijffelachtigheyt der woorden belemmert te zijn, maer na de prijftelijc-ke gewoonte van de/e Oudtvader eenvou-dighlijck be/chreven.

De Schotten jma’t verhael van de geleert-fte liefhebber der aeloudheyt, hadden fich weynigh voor de koomft der Saxen in ’t Ey-lant neêrge/èt. Hy kan dit noch naeuwelijcks voorfekcr toeftaen. Want uyt de woorden van Beda, die in ’t 14 Capittel verhaelt, dat d’onbelchaemde Yrfche roovers, t’huys ge-keert, terftont weer derwaerts louden trecken, en uyt de plaets van Claudianus,

Totaw cum Scotus lernen

MoVity infeßo fpima'vit remige Tethys. toont hy dat de Schotten hier noch geen woonplaets hadden gehad, maer, met Iche-pen uyt Yrlandt overgevoert, op roof zijn gegaen. Doch Beda Ipreeckt heel anders ; Wy noemen (leght hy, voornemende van de Pisten en Schotten te Ipreken ) delen Overzee-Iche volcken, niet om dat fy buyten Britannia zijn geplaetft, maer om dat ly van’t ge-weft der Brittonnen afgelegen zijn, en twee zeeboezems tulTchen beyden hebben, amp;:c. Want de grenspael ftont toen teClyd enForth in de uyterfte tijden der Romeynen in dit ey-lant,gelijck ick hier na verhalen zal,als ick van de fclieydpalen Ipreeck. Nu tot de laeck. De Saxen, herwaerts ontboden, lcheepten over, gelijck kenbaer is, in’tjaerdes Heeren449. De Schotten hadden weynigh jaren te voren in ’t Eylandt geweeft, gelijck ghy weet. Dieshalven hebben de Schotten in ’t jaer 440 eerft het Eylandt gehouden : maer ly hadden, na ’t verhael van Beda, alreê voor Cælàrs eerfte koomft daer in wooning gehad, Hy was, ge-

ren tuflchen beyde verloopen is. Wy behoeven’t getal der jaren niet keurfinnelijck t’on-derloecken, dewijl, als men alle de jaren hier afweghneemt, Cambdenusongetwijffelt fijn pley t verliefen fal. Maer ick laet het oordeel hier af aen de redelijcke Lelèr.

Ick fou my nu tot andere dingen fpoeden , maer wordt door d’aenteeckening van Men-fchen-eting, in d’eerfte druck van fijn Boeck onfè voorouders aengewreven , opgehouden , daer toe Strabo en Hieronymus tot ge-tuygenis by gebracht worden. My gedenckt niet dat ick in Strabo iets diergelijck geleien heb. Men vind oock geen gewach van de Schotten by hem , die weynigh en onlèkere dingen van Britannia verhaelt, en fèght dat hy dit van d’Yren, die wreeder en woefter dan de Britanners zijn, ( gelijck hy felfverhaelt} gehoort heeft.

Maer wy moeiten ons wel van Hieronymus wachten, ’t en waer ick lagh dat, door de laetfte vlijt van defeman , dit misdrijf aen ons vergeven , en defe fchandelijeke fonde tot d’Attacotten gebannen was ; volgens d’op-rechtigheyt der gefchreve Boecken, gelijck hy fèght j daer Erafmus oockmeêftemt, die defè plaets gebreckelijck kent. Daer by, onfe Liefhebber der oudtheyt verhaelt, dat hy belijden moet dat hy in verfcheyde gefchre-ven boecken Attigotten, Catagotten en Cat-titten gelefen heeft. De rechte lefing fal At-tacotten zijn : dit volck,indien fy geen Schotten zijn , wordt van Marcellinus by de Schotten getelt : en dieshalven, indien Hieronymus wacrheyt heeft, foo fal ons landtfehap, of een van onfe drie lantfehappen, met Men-fchen-eters befmet zijn: maer de gene,die defe dingen wel overweeght, fal deRomeyn-ders, behalven Hieronymus alleen.

De geleertfie Liefhebber der aeloudheyt vraeght heel naeuwkeurighlijck naer d’oor-Iprong van de naem der Schotten.De geleert-Ite Buchananus word van onkunde, of van onachtfaemheyt gelaftert, en befchuldight dat hy hier in fijn hoop bedrogen heeft. Onfè Voorfègger bewijft hier fijn hulp in foo fwaer een faeck. Hy gaet met de fackel voor naer fijngilfingen, en van eenige Schrijvers, die weynigh naem hebben, toegefiemt, voert ons door de gelijekhey t der namen naer Scy-thien , met weicke landtfehappen of volcken onfè voorouders nooyt iets gemeen hebben gehad. Na veel dingen, uyt de mengeling van veel geringe Schrijvers genomen, belluyt hy eyndelijck , dat hy groote vrees heeft dat wy, foo veel d’oorlprong aengaet, niet altijdt

füllen zijn. Seker, een fwaer mifdrijf voor de geen, die voor de lloel van defè Lief-hebber der oudheyt pleyten laf ’t Gaet wel dat wy niet alleen fchuldigh zijn. Dat nu de Romeynen reden geven,waerom de Hellenen Griecken , en d’O verrij niche volcken Ger-manjers genoemt zijnjdat de Francken,Duyt-fchen , Swaben , Gatten, Gotthen, Alanen, Wandalen, jaoockdeSpanjaerden enFran-fchen , en ontellijcke andere volcken nu reden van hun naem geven , of men fal defe Tuchtmeefter niet vernoegen. Hy wil dat men boven alle aeloudheydt hier in onder-fbeck doet, ja oock voor die tijden, die van Varro Adela en Mythica genoemt worden. Hy, foo fcherp een eyffcher defèr dingen, pij night fich rampfalighlijck in d’oorfprong van Britan je. Maer dewijl hy fèlf niet over-een-koomt met Luddus, een man, uyt d’oude Britan jers gefproten, in d’oude Britannifche tael fèer ervaren, en in defè aeloudheden treffe-fing geloof verdienen ûl. Hy openbaert fijn gilling, brengt alles van die laeck by, maer durft niets lèecker ftellen. wy worden echter van een ftreng man gellagen, om dat wy niets van onfe naem giflen.

van nieuws te beginnen,indien daer geen verfchil van de genen was,die in ver-feheyde tijden deiè Scheydpalen gemaeckt hebben. Mijn gevoelen is dat Iulius Agricola d’eerfte dit eer heeft begonnen , dan vol-maeckt. Tacitus verhack, dat hy de ftreeck tuflehen Clyd en Forth met beiêttingen ver-fterekt heeft : maer niets van de wal of muur.

Spartianus wijk aen, dat die belèttingen de vyanden niet bedwongen hebben onder Trajanus, die met andere bekommerniflen , te weten met deDacilche enParthifche oorlogen, belighwas, maer dat ly echter ondergebracht zijn,dat is, gelijck ick vermoed, binnen d’eerfte palen beïloten.

Nu volgt net Rijck van Adrianus, die d’eerfte een vermaerde veiling dwars over ’t Eylant gemaeckt heeft. Men kan uyt Spartianus woorden giffen dat dit een Wal heeft geweeft, naer de wijfê van een legervefting, maer groo-ter en valler , om lang te können blijven ftaen, met byvoeging van veel lchanffen tuft fthen beyde, daer de krijghsbenden, die de wacht niet hadden , hun ruft namen, cn echter in alle voorvallen vaerdigh moeftenzijn. ’tSlot van de laeck is waer defe Keyfer haer gebout heeft. Cambdenus beweert dat fy ter felve plaets geftelt is , daer Severus federt fijn lcheydweer geftelt heeft : maer my dunekt eer dat fy tulfchen de twee voorgenoemde engten geftelt heeft geweeft.

Daer was geen bequamer plaets, en ’t Eylandt nergens lbo eng. Agricolaes werek heeft hem hier toe können nooden : maer ’t is niet waerfchijneiijck dat hy foo groot een Landt-fchap aen devyanden overgegeven heeft, als tulfchen defe twee Scheydpalen leght , dat onlangs voor hem voor een deel van’t Rijck gehouden wierd. ’t Geen, ’t welck Cambdenus van des felfs lanekheyt uyt Spartianus by-brengt, is van kleyn belang. Waerom ftaet het my niet vry tefeggen,dat ’er gebreck in de getallen is, en dat ’er voor tachtigh dertigh behoort gefet te worden, dewiil hv wil dat in geoorloft zy ? want daer Eutropius vijf-en-dertigh duyfent fchreden heeft, ftelthy dertigh i en daer Orofius hondert en twee-en-twintigh heeft, treckt hy’tin tot tachtighs

lche vleugel j hoe Iwack is dit ? wie weet niet dat de legioenen, benden en vleugels, eens verkolen, en tot de krijghsordening gebracht , met namen onderlcheyden , ledert altijdt , daer fy oorloghden, hun namen hebben behouden ; ’t welck men lichtelijck met de voorbeelden van veel eeuwen bewij-lèn kan ? hier uyt fpruyten de Scriboniaen-lche vleugel, het Levende Galbiaenlche legioen , dat van lovius, en Flerculius, welcke namen lang gebloeyt hebben, na dat de genen , die daer ind’eerften in lóldy genomen wierden, verdelght waren. Ick ben niet bekommert om die Scotus,van de welck hy verhack , die ’t Rad der tijden heeft gelchreven , noch oock met onlè Boethius, die hy, als een-ftemmigh met hem, bybrengt, dewijl lyftiem hier niet können helpen , ’ten zy dat hy d’Oudheyt tot getuyge bybrengt. De derde tegenweer van Lollius Urbicus heeft oock geen plaets of waerheyt. Want indien men dit heel geweft tulfchen de twee tegenweeren, van de wekken blijeken overigh zijn,oprech-telijck nalpeurt, lbo lal men geen of kleyn bewijs of vermoeden vinden , dewijl dele Landtlchappen, deurgaens lchrickelijck van bergen, voornamelijck in de Middellanden, niet bequaem tot foodanige wereken Ibuden zijn : en een Stedehouder Ibu oock met lbo kleyne benden lbo grootc dingen niet können aenvangen. Want daer waren niet meer dan twee legioenen onder hem in belêtting, gelijck de ingehouwe fteenen van die tijden betuygen 5 Legio fecunda Augufla, Legio ygt;igeß)na Valens, verwinfter buyten dele Wal. d’eene Heen, weer opgehaek, heeft dus :

LEG. IL

D’ander, die noch in een vermaerde plaets A» . - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ts tn de gal-

derj van

AVG. 2:_PP. VEXILLATION. LEG. XX. VAL. VIC. F. P. M.

P. III.

Die

VAN SCH

met landen, goederen en Haten begiftigh-de. Oniè ’aerboeckcn getuygen,dat veel ver-maerde gellachten , welckers nakomelingen noch gevonden worden, hun oorfprong aen dit geval verplicht zijn j en hun bynamen, die in een talrijck getal verlpreyt zijn , blyven noch in welen. Eadgarus , hier vrièndelijck onthaelt,maeckte een begin van nieu maegh-/chap. Margareta, des lelfs lufter, een uyt-gelelèn Maeght in kuysheyt,en in heyligheyt, en in alle Chriftelijcke deuchdcn, wierd aen Milcolumbus ten houwelijck belooft. Dit was oorlaeck dat alle d’Engellchen, die met de Normannen niet wel overeen quamen, hier een veylige toevlucht hadden. Van hier wierden veel krijghstochten en oorlogen aen-genomen, om’t recht van d’Engelfche Kroon weer t’eylchen, maer vergeefs, vermits ’t gemeen volck,alle deGeeftelijcken,die toen veel vermochten, en’tgrootftedeel derVorften d’eed hadden ge,daen. Maer noch Eadgarus gelèlfchap , of voor hem de reysbroeders van de weêrkeerende Milcolumbus, die mee getrocken waren, vermochten foo veel, dat ïy d’ingeboren tael dempten. De menighte was niet lbo groot, dat fy over ’t gemeen , en over ’t volck macht had ,• en feker, defe faeck fteunt op Hemmen: hier is een Ihy vere volc-kelijcke heerlchappy , of, dat erger is, van ’t lchuym van ’t volck. De gemeene man heeft gebied over de tael, en de VorH is niet mach-tigh om die te veranderen.

Nu lal ick ’t geen leggen, dat ick gevoel : en indien iemandt iets waerlchijnelijcker by-brengt , dat Iwaerder dan mijn gevoelen wceght, ick fal ’t geerne hooren, en my tot fijnmeyninge voegen; lbo weynigli heb ick voorgenomen de heldre waerheyt tegen te worHelen.

Toen eerH onfe voorouders, en voor hen de Pitten hun woning in dit Eylandt gehouden hebben, verlpreydden ly lieh allengs, en, van menighte toenemende , breydden hun grenspalen uyt ; en toen eerH de beyde volc-ken binnen de binnenzeen van Forth en Clijd, gelijekeen naturelijeke affeheyding, befloten waren, hebben ly lieh van weêrzy-den uytgebreyt. De Pitten, d’ooHerlijcke flrant volgende , verkregen voor lieh veel landen aen die ^jde. Vraeght ghynaerde grenlèn ? het lchijnt dat ly al ’t geen belèten 'hebben, in’twelck, na datly verdreven waren , d’onfen gevolght zijn. Maer de Schotten hebben het weHerlijck geweH voorby Clyd voor lieh verkregen. Hun beyder eerHe Hryden waren met de Brittonnen, tot dat Iulius y^ricola met het Roomlche heyr het ver-Ichil lchcydde : in voegen dat d’onfen en de Pitten tulTchen twee poelen gedreven waren. Dele grenspael bleef beHandigh tot aen Se-

OTLANDT. 7

verus, en wierd dickwils deurboort, Ibnder dat men daer vaHigheyt kreegh , vermits de verwoeHing der landen de vergelding van d’oorlogh was. Severus was d’eerHe, die de grenspael veranderde j enhy, of lijn fonen hebben de Wal gemaeckt, die naer fijn naem genoemtis. Maer Caraufius heeft onder Dio-cletianus en Maximianus de veHingen uytgebreyt , en de lcheydpael weer aen Adrianus-wal geveH, die federt van de volgende Ro-meynlche VeldtoverHen volHandighlijck behouden is, lbo lang ly Britannia behouden hebben, behalven dat men in d’uyterlle ty-den weer tot Severus-wal gekeert is, die, toen de Romeynen weêrgekeert waren, de vyan-den niet beletten kon.

ToenwierdendeSaxilchen ontboden, en in tegenlpoet dele geneesmiddel gebruyckt, die alle quälen overtrof : want de meyneedig-heyt der Bontgenooten was aen dit elendige volck lchadelijcker, dan eenige wreetheyt der vyanden. Sy, niet vernoeght metby’t ver-drach te blyven, trocken het geheel landt-fchap aen fich* Sy waren niet te vreden met te heerfchen, gelijck te voren de Romeynen, of door een fachtfinnige verwinning met de verwonnenen tot een lichaem te worden, gelijck de Francken met de Gaulers, en ledert de Denen met hun naneven. Sy ruHten niet voor dat hetgeheele volck uytgeroeyt, of in afgelege plaetfen gebannen was, om in de lege Wooningen te komen. Sy namen onder veel OverHen verlcheyde plaetlèn in;maer alle met . een lèlve voornemen van te verwoeHen, en nieuwe Rijcken op te rechten. De genen, die de noorderlijckc geweHen innamen, de naem vanNord-Humbrers aengenomen hebbende, rechtten met een machtigh heyr, onder twee Veltoverflen, twee Koningrijcken van Deira en Bernicia op. Sy ontroofden de Schotten en Piólen weer al ’t geen, dat Severus aen hen gelaten had, daer ledert met lbo groote neerlagen om geHreden was. Sy breydden hun landtpalen uyt tot aen de beyde engten , en konden , felf na dat ly ’t ChriHendom aengenomen hadden, niet afgeruckt worden, tot dat ly eerH door hun burgerlijeke tweedrachten,en federt door d’ingevalle Denen verfekt en gebroken wierden.Toen quamen deSchot-ten en Piden weer in ’t hunne , en, de verwinning matighlijck gebruyckende, Helden ’t volk te meeHendeel weêr in hun wooningen, en wierden Heeren van de landen,die ly federt volHandighlijck tot aen dele dagh tegen de Denen en Engellchcn ingehouden hebben.

Dewijl ick van de tegenweeren Ipreeck, lbo is’tgeen,’twelck ick gelèght heb,genoegh tot bewijs van dele dingen, totaen de Saxi-lche overval. Maer’t gene, ’t welck federt gevolght is, heeft Beda tot fijn Auteur, die van alle

8 DE OVTHEYT VA alle de genen , de welcken daer af gelchreven hebben , de befte kennis heeft ^enad'. Men kan uyt hem veel dingen lcheppen , die dele waerheyt beveiligen, hoewel defe verandering meer dan hondert jaren na fijn rijdt ge-volght is. Hy gedenckt aen de vloet Tweed, aen ’t kloofter Mailroflus, en aen ’t kloofter Abircurnum aen d’engte van Forth. Hy maeckt oock gewacli van ’t Bilchdom van Withern , ’t welck heden in Galloway bekent wordt. Alle dele dingen, en veel anderen worden , in fijn Wereken verfpreyd, geleien, gelijck de leden van ’t Rijck der Berniciers, (’twelck uyt de Northumleanlche Rijcken naer ’t noorden ftreckte ) en dit uyt eyge ondervinding , en niet uyt het gehoor , maer uyt dingen, die hy in fijn rijdt felf gefien had. Hy vernaelt dat Koning Olwijn het volck der Pi-ólentenmeeftendeel (dus luydenfijn woorden ) d’Engellchen onderworpen heeft ge-maeckt, omtrent in ’tjaeróóo. Hy verhaelt oock dat Aidanus, Koning der Schotten, met een talrijck heyr ramplpoedighlijck tegen de Nord-H urn brers geftreden heeft : ’t welck oorlaeck is dat niemandt tegen hen om de lantfehappen , met oorlogh verkregen, heeft darren woorden maken. Daer fiet ghy de ftaet der faken inBedaes tijdt.

Maer na dat de macht der Saxen gebroken en gekneuft was, zijn d’onfèn en de Piólen weêr in ’t hunne gekeert, en hebben ’t geen , dat ly in d’oorlogh verloren hadden , met oorlogen weêr gewonnen. Sy quamen echter niet in ’t lege, maer in plaetlèn, die vol van Saxen waren, alreê Chriftenen geworden. De verwinners , hun gramfehap afgeleght hebbende , gebruyckten de zege fachtmoedigh-hjek, fpaerden de genen, die fich overgaven,

N S C H O T L A N D T.

en beftelden hen ter landtbouwinç , daer toe ly gewent waren, tot dat ly, gelijck federt gebeurde , in een lichaem opgewalfen zijn. De Saxifche tael hield ftant, en kon niet uyt defe landtlchappen, die naer ’t zuyden van Forth en Clijd zijn, uytgedreven worden , ’t en waer men nieuwe inwoonders daer in bracht, ’t welck niet verfocht lchijnt , om dat men geen gewagh daer af vind. Nieuwe Heeren hadden ’t gebied over d’oude inwoonders. Dele lantfehappen maken een derde deel van ’t Rijck, foo men naer de grootheyt der landen fiet. Maer indien men op de vruchtbaer-lieyt der ackers, op ’t getal der inwoonders, en op de bequame gelegenheyt let, lbo wijekt het niet veel voor al’t geen, dat overigh is. Maer indien men acht heeft op de çierlijck-heyt, macht en vernuft, dat in gedweegh-laemfieyt alle anderen overtreft, lbo lal net fonder moeyte voor’t eerfte geacht worden. Hierom heeft het Konineklijek hof, de vordere Geweften verwaerlolènde, hier fijn zetel gelet. Dit is oorlaeck dar het recht, de heer-Ichappy, de koophandel , en eyndelijck al ’t geen, dat om wel en geluckighlijck te leven van de menlchen gefoclit wordt, hier boven alle andere landtlchappeu van’t Rijck te vinden is. Dewijl dan , gelijck ick gelèght heb, defo groote ftreeck landts foo lange tijdt van de Saxifchen belèten, en een groot deel van’t Rijck der Berniciers heeft geweeft , dat ly overgegeven, en d’onfon tot hun eygen weêr aen fich hebben getrocken,en d’oude inwoonders met hun eyge tael ten meeftendeel gebleven zijn,foo is ’t behoorlijck en billijck dat wy de beginlèlen van onlè tael hier uyt moeten opfoecken.

Et Eyîandt Thule, door de Gedichten der Poeten, en oock door de vertellingen der Hiftoriefchry-vers by d’ouden ver-maert, is heden in foo groot een licht der geleertheyt, en in lbo groot een getal van vernuftige Geeften verborgen, en Ibu noch verborgen zijn, lbo Ptolemeus dat niet, als met de vinger, aengewelèn had. En dewijl dit een deel van ’t Britannilche Eylandt was, of voor een aenhanglèl gereken t wierd, lbo is ’t geen wonder dat de vreemden wey-ninh daer voor belbrght hebben geweell, Se-ker , het fou de fchrandere geeft van Camde-nus niet ontfnapt hebben, foo hy fijn gedachten derwaerts gekeert had ; maer dit was hem buyten fijn befteck: vant hoewel hy in fijn deurwrocht werek het geheele Britannilche Rijck begrepen heeft, lbo belijd hy nochtans dat hy al’t geen , ’t welck hy behalven Enge-landt in d’andere dingen gedaen heeft, alleen-lijck ter loop aengeroert heeft. Hem ont-brack buyten twijffel noodige hulp tot dit werek. Men had noch geen rechte kennis en belchryving van d’Eylanden, die rontom ons Rijck gelegen zijn. Veel der nieuwe Schry-vers, die gepooght hebben dit Eylandt uy t de duyfternifle op te delven hebben de naem van Thule aen het hedenda-eghlche Schetlant gegeven, en dit om dat dele Eylanden in onlè Wereltde lefte zijn. Want ick weet niet dat van Yslandt, lang daer na gevonden, iemant iets diergelijck bedacht heeft, ’t Is ydel te gevoelen , dat de Romeynen de Schetlandilche Eylanden gefien hebben, of met hun fche-pen foo verre gekomen zijn. De vloot van Keylèr Claudius heeft eerft d’Orcadilche Fy-landen ontdeckt, die hy, foo men ’t gevley der Poëten gelooven magh,getemt heeft. Se-ker , ’twas geen groote faeck die onder te brengen, daer geen andere vergelding van de verwinning was, dan ’t gerucht, dat defe Keylèr door de Iprongreys naerBritanjebe-jaeghde , en overvloedighljjck verkregen Schotlandt,

heeft. De vloot van lulius Agricola, het cy-landt omlèylende, ontdeckte naer ’t weiten meereylanden, dielyalle, gelijckd’Orcadilche , en oock de noorderlijcke eylanden van ons Rijck, verlmaedden. Dclè reys was aen-gevangen om op te Ibecken, en niet om te verwinnen, of om te befitten : want men Ibchf naer ’t ey nde van Britannia ,• en ly veronacht-faemden defe plaetlèn als onnut. Sy, gedu-righlijck aen ftrant houdende, uytvrees van de groote en woefte zee, waren vernoeght met de ftranden, en de naefte plaetfen aen de ftranden gefien te hebben. Geen wonder, dewijl heden defe zeen, met lbo veeleylanden belaeyt, hoewel altijdt vry van alle ys, niet al-tijdcveyJigh voor de Ichepcnzijn, en door de dwarrelwinden, ftormen en drayende golven bekent zijn. Defe engte , tuftchen Schot-landt en d’Orcadifche eylanden gelegen , de Piólilche genoemt, kan fwarelijck fonder ee-nigh ervaren ftierman deurgevaren worden. Wat is dan van de Roomlche reys naer Scliet-landt te verhopen gt;nbsp;op dat daer Thule gebonden Ibu worden ? Dit landtlchap is oock uyt een lamenhoping van veel eylanden te lamen gevoeght, hoewel wy Thule met de naem van een eenigh eylandt bekennen, ’t welck de Romeynen niet uyt het gehoor, maer uyt het gelicht hebben begrepen, daer ly oock Ibm-tijdts aengekomen zijn. Onder de Schetlandilche eylanden is een van de genen, diefich meeft naer ’t Noorden' ftrecken , lèker heel kleyn, en eer een klip, dan een Eylandt, Eule genoemt : Veel hebben uyt het namaegh-fchapvande naem hier Thule gefocht. Andere hebben ’t eylant Faire-yle,dat is,Schoon-eylandt genoemt, omtrent in ’t midden tuf* lchen d’Orcadilche eylanden en Schetlandt, ind’ope en woefte zee gelegen, op Thule gebracht. Maer dit paft geenfins op de befchry-ving van Ptolemeus, dewijl hy Thule niet kleyn, gelijck Faire-yle is, maer voortreffe-1 lijck ingrootheyt aen ons vertoont, welcks midden en vier zyden hymet uytgedruckte getallen aenwijft. Men moet het dieshalven elders foecken, en warelijck lbodanigh, dat de Romeynlche fchepen daer hebben durven komen, dat is, niet verre van ’t vafte landt, en

C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. dat

IO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’t E Y L A N D

dat in fijn grootheyt eenighfins met de getallen vanPtolemeus over een koomt.

Soo dan iemant de tafel van Ptolcmeus, lörghvuldighlijck naer des felfs getallen be-fclireven, fich voor oogen fielt, en daer na de gewefien des hemels verandert, en de dingen , die hy ter rechte handt als oofierlijck ïchickt, fich inbeeldt noorderlijckte welen, gelijck ly warelijck zijn, en ’t geen , dat hy in lijn algemeene tafel voor noorderlijck be-Ichrijft, voor wefierlijck acht, hy fal bevinden dat de belchrijving van ons geheel Ko-ninckrijck niet qualijck daer mee over een koomt, ’twelck van de hedendaeghlche ge-legentheyt der landen niet verre aflchrickt. Dele groote man, qualijck van de ware gele-genheyt der Oreaden onderrecht, brengt die tegen de waerheyt wefiwaerts aen, en uyt de drie voorgeberghten, tegen over ’t vaftc Landt gelegen, geeft aen de geen, die fich mceft naer ’t weiten fireckt, de naem van Orcades, ’t welck heden Parro-head, of Farro-head genoemt word. Dewijl d’Orca-dilchc Eylanden, aen de wekken men niet twijffelt, gevonden zijn, foofiaet onsTImle

T THULE.

op te loecken. Hier heeft ons niemant, be-halven Ptolemeus alleen, iets feker boven de naem verhaelt. Maer indien wy hem tot onle leydsman volgen, de tafel, gelijck ick gelcght heb, drajen , en de hemelfireken veranderen , loo moet men fich naer ’t weiten kee-ren, daer men ’t eerfie en grootfie eylandt van alle de genen, die in dele zee verlpreyd zijn, vind , b^y Büchananus Leogus, by anderen LevilTe, en gewoonelijck Lewis genoemt, welcks zuyderlijck deel met een enge hals aen ’t overige eylandt geknoopt , de naem van Haray heeft. Dit heeft in fijn geheel lès-en-veertigh van onfe mijlen in de langte, die, tot Italiaenlclie mijlen gebracht, lèven^en-vijftigh füllen geven. De breette is ongelijck, en heeft inlbmmige plaetlèn vijftien mijlen, en is in Ibmmige pTaetlèn enger. Het is verre wefiwaerts van d’Orcaden afgelegen , doch echter niet verre van ’t Eylandt Skia , dat by na aen ’t vafie landt hangt, van daer d’over-vaert niet fwaer, maer kort is. Dit is het lefie van alle de genen in die zee 5 in voegen dat niet fonder reden de benaming van ’t lefie Thule met recht daer aen pafi.

S feker enblijcke-lijck dat de landen , vloeden en zeen of weynigli, oft geheel niet van gelegenheyt veranderen. En dies-lialven, hoewel de namen veranderen,

” ( ’t welck ten mee-Hendeel uyt de nieuwe bewoonders, en uyt de verhuylingen der volcken Ipruyt ) lbo leyt nochtans, als met de handt, de onverander-lijcke gedaente der dingen totonderfoeck van ’t onderlcheyt der oude en nieuwe plaetlèn , en die daer mee over een komen , of daer in

het in de voorgaende eeuwen gehad heeft, vergelijcken füllende , hebben defe naeukeu-rige Ptolemeilche tafel van de tegenwoordige • gelegenheyt daer beneßens voor oogen ge-

lielt, doch met dit beding, dat wy, dele Kaert nahende, moeten waernemen dat het geen,

’twelck hy naer’tooftcn buyght, alsnaer’t noorden ftreckende moeten aenlchouwen. En lèecker , indien men hem defe ftreeck ten goede houd , lbo lal men bevinden dat hy ons Landtlchap niet oneygentlijck befchreven, en dat hy alleen meer, dan alle d’anderen, ge-daen heeft, en dat Ibnder lijn aenwijfing alle onfe arbeyt vergeefs fouzijn. lek heb hier oock het geen bygevoeght, dat ick uyt onlè Hiftoriefchryvers tot dele faeck dienftigh heb können vinden: en dit alles lèer onvolmaeckt, dewijl het grootfte deel van dit Rij ck buy ten de Roomfche werelt gelegen is, en onfe Hilf o rielchr ij vers al t’onachtfaem in delè dingen zijn geweeft. De landtlchappen met de landtfehappen over een te brengen is geen moejelijeke arbeyt : maer in ’t onderfoeck der fteden , die feker weynigh zijn, is meer te doen ,• en indien ick in veel dingen van anderen verfchil, foo heb ick verfchooning van noode, dewijl ick mijn doel op de waerheyt lèt, en indien ick die niet in alle dingen tref, foo fal ick de ware, of waerlchijnelijcke dingen volgen.

Schotlandt.

Laet ons van de ziiyderlijcke grenspael, die fich naer de Vergivilche zee ftreckt, beginnen. De zeeboelèm van Itune lcheyd ons van d’Engellchen, naer de ftrant, heden Szd-firth genoemt, daer de Landtlchapjes Liddesdail, Eskdail, Eufdailen Wachopdail zijn, en de naeften hier aen naer’t wellen Annandail, en daer na Nithesdail, die hun namen van de vloeden, daer mee ly belproeyt worden, verkregen hebben. In de tijden der Romeynen hebben de Selgoven dele plaetfen in gehouden. De vloet Nith koomt wel overeen met de Novius der ouden. Ooxellum, nen, en nieuwen opgekomen zijn.

Meer naer ’t weiten in dit gewelf waren de Novanten, vervarende een trelfelijcke uyt-hoeck van byna een Eylandt, welcks uyterlle voorgeberglite aen d’een zijde d’engte van Glotta maeckt, die heden van d’inwoonders the mu!e ofGalloscay genoemt wordt. Deva,een vloet der ouden aen dele ftrant,behoudt byna hjn naem, en wort Dee genoemt. Dicht daer by is een oude ftadt, van Ptolemæus Lucopi-bium genoemt,daer de geleertfteCambdenus bequamelijck Aivom^ï plaetft, heden Witt-herne, in ’t Latijn Candida Cala, dat is, witte hut. De geleerde onderlbeckingen van Gerardus Mercator in Ptolemeus wijlen aen, dac de boecken van defelve Schryver leer ver-minckt en verftuyckt zijn, en Antoninus reys-boeck wij ft in veel dingen aen dat dit waer is. Dit geeft ons ftoutigheyt van fommige dingen , doch niet Ibnder reden , te veranderen. De zeeboelèm van lena wordt heden Wigli-toun Bay genoemt. Een weynigli verder is de zeeboelèm Rerigonius, nu the Baj of Glcn~ luce, daer aen d’andere zijde van de hals tegen, over leght de zeeboelèm Vidogara, heden Loch Rian. De geleertfte Georg. Buchananus pooght te toonen dat d’oude namen delèr zeeboelèms behooren verandert te worden, op dat fy met het oude naemregifter louden

D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;over

Beeten. Ptolemeus tweede vloetTyna , van d’inwoonders heden Edin genoemt ( ’t welck eenighfins met d’oude naem overeenkoomt) vloeyt in dit landt Roffia , niet verre van S.Andrieshadt, tevoren Fanum Reguli ge-Doemt, in de groote zee, aen welcksoever onfe Schryver de ftadt Orrea plaetft, die nu in Cuper verandert fchijnt. Wat meer inne-waerts wordt gcwach gemaeckt van de ftadt VióForia , daer nu Falcklandt light. Maer hy breydt de Damniers dus verre uyt, ’t welck echter geen misverftant in de ftadt maeckt, dewijl de gelegenheyt daer af fulcks genoegh verfèkert. Hy verhaelt niets van de treffelijcke ftadt Taodunum aen de Taum , dewijl die veel nieuwer is, dan de gene, daer aen onfe Jaerboecken onder de naem van Alleótum gedencken.

Boven defen in de Middellanden waren ge-plaetft de Vacomagen , die fich uytbreydden tot aen de Lelannonifche zeeboelèm, heden Loch Fyne genoemt. Maer men vindt by d’Ouden geen gewach van de binnenzee Lo-mundus : want Ptolemæus verhaelt alleenlijck van de zeeboefem , die de grootfte onder veel in d’inham van Glotta is. Britannodunum, van on/è Auteur aen d’uytgang van de vloet Levinüs geplaetft, doch niet van Beda, moet, onder de naem van Al chuth, den Damniers toegeeygent worden : Gelijck het heele Lant-fchap Lennox onder de naem van Elgonia by onle Hiftoriefchryvers bekent is. Maer de Vacomagen befaten de Middellanden, en de toppen der bergen , van de Lelannonifche zeeboefem, tot aen Taum, geen inham, maer eenvloet, jaoocknaer Ptolemeus rekening. Sy belaten boven dit noch een deel van Athol. Hy ftelt Tamia voor hun ftadt, die nu fwarelijck te vinden is, ’t en zy iemant acht dat ly Perth is, toen miflchicn kleyn , gelijck de tijden waren; die ick eer, foo ly in die tijdt geweeft heeft, den Caledoniers toelchrijven lou. Doch de Vacomagen, wijt en zijd in ’t geberghte uytgebreyd, en op de ftrenge en hooge toppen van ’t geberghte Grampius wonende, hebben fich, gelijckhet fchijnt,tot aen de Ipringbronnen en oorfprongen van de vloet Dee uytgeftreckt. De naeften aen hen zijn de Caledoniers, boven d’anderen ver-maert , van de welchen de Poëten dickwils melden, daer af lomtijdts de naem aen ’t ge-heele volck gegeven wordt. Sy fchijnen voor Ptolemeus eeuw heel wijt en breet gcwoont te hebben, fchoon.hy hen in palen, die eng genoegh zijn, befluyt. Maer het Caledoni-Iche bofch, fich over veel landen verlprey-dende, gelijck onfc Hiftoriefchryvers verhalen, van de vloet Clyd, tot aen Dee, getuyght dat het groote ftreken landts onder haer gehad heeft. Miflchien waren in Ptolemeus

Schotlandt,

tijdt de laecken verandert, of, ’twelckwaer-fchijnelijcker is , hy had niet kennis genoegh van de landtfchappen deler volcken , die de middellanden, de bolTchen en berghachtige plaetlèn befaten. Hun ftadt, Caledonia genoemt , heden Dun-calden , behoudt noch overblijflèls en voetftappen van d’oude naem van dit vermaerde volck, gelijck de geleertfte Georg. Buchananus aenwijft.

Aen d’andere zijde van d’inham van Clyd, tegen over de Novanten, hebben d’Epidiers hun wooning gehad , die met een enge en laege hals van d’andere volcken afgefcheyden zijn, heden ’t landtlchap Cantyr genoemt. De zuydzijde daer af wordt met een voorge-berghte beftoten, dat eertijtsvan d’inwoonders nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, en heden the mul' of

Cantyr genoemt is. Defe nieuwe benaming betekent het hooft van ’t land t. Dele wefter-lijcke geweften hebben by onlè Auteur niet genoegh bekent geweeft ; en dit Cherlbnc-fus, of byna-eylandt is by hem fich felf niet gelijck. Maer t fal genoegh zijn met hem die volcken te belbecken, en die plaetfente befichtigen , die noch heden weynigh bewoont, ftreng en klipachtigh, en door veel zeeboelèms als van malkander gefcheurt, en met leer veel eylanden belbomtzijn, van de welcken weynigen in grootheyt overeenkomen, en veel daer af beter klippen, dan eylanden , gelij eken. Dewijl heden de ftantder dingen dusdanigh is, wat is dan van de tijden der Romeynen te verhopen i

De Ceronilche volcken hebben al’t gene belèten, dat met de naem van Argathelia , of Argadia, gelijck veel willen, uytgelj^roken wordt, en noch meer : want onder defc volc-ken wierden dele volgende landtfchappen ge-telt : Covalli (Cowel) tuftchen de lange zeeboezem, heden lbo genoemt, en de Lelannonifche zeeboefem , te voren gedacht ; Knap-dail, dat naeft aen d’Epidiers raeckt ; Lorn en d’andere landen , tot aen de zeeboelèm , die van onfc Auteur met de naem van de vloec Itys befchreven wordt. Onfc Auteur fcheyt defcn oock van Loch abria , en noemt in dit geweft een lange vloet, in de groote weftzee uytbarftende. Maer men vind in dit geheel geweft geen vloet van eenigh belang ; en dies-halven heeft men gerechtige oorfaeck van te vermoeden dat men defc alreê genoemde zee-boefcm, die de naem van lang heeft , daer behoort te ftellen, en de naem van vloet, dewijl ’er geen is, uyt te wiftchen.

Als men langs defc ftrant heen treckt, vint men daer eerft de Creonen, welcke plaetfcn heden van verfcheyde Heeren befcten worden , die in kleyne landtfchapjes, alle aen de zee gelegen, onderfcheyden zijn. Men kan de hedendaeghfehe namen daer af qualijck in

Ë nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een

OVDT-SCH

de ftrânt de ftadt en zeeboelèmTuefisj het fteedtje paft op degelegenheyt van Forres, certijdts van onfe oude Köningen bewoont, daer noch de muren van de treffelijcke burght overgebleven zijn, in een vermakelijck en vruchtbaer landt gelegen ; in voegen dat men daer geen inhoeck, of buyging en inwijcking van de ftrant vind, diegecuygen kan dat’er eertijdts een zeeboefem geweeft heeft. De vloet Findorn vloeyt twee mijlen van daer in de groote zee,en keert (ich met de mont weft-waerts, ’t welck d’inkoomft voor de fcheeps-lieden lorgelijck maeckt. Dit geeft dieshal-ven bedeneken van dat men dele inham uy t ^de Kaert behoort te doen, dewijl’er geen ïbodanigh geweeft heeft ; of dat men dele naem naer Cromartie in een ander geweft, dat weynigh mijlen van hier aen een oever daer tegen over leght, verlènden moet. Hier is een treffelijcke en ruyme zeeboelêm, die veyligh, en licht te genaken is, en daer de fcheepslieden in tegenfpoet goede aneker-gront en een veylige toevlucht in dit geheel geweft vinden, en die door haer berghachtige ftrant noch een lelve geftalte als in voorgaen-de eeuwen heeft behouden. D’ander ennaefte zeeboefem daer aen op defelveftrant, die, gelijck ick gefèght heb , Southerlandt van Rols , dat is de Logos van de Cantis lchey t, heeft geen havens , en is gevarelijck voor de fcheepslieden. Daer na volght de vloet Spey, die in grootheyt de tweede van ’t geheele Rijck na de Tay , en by Ptolemeus onbekent is, en , onbequaem tot lchepen, geen haven heeft, Maer des lèlfs vloet Celnius,op de felve ftrant, meer ooftwaerts gelegen, koomt wel met de vloet Dovern overeen,die het fteedtje Banfia, by onfe Auteur onbekent, beßoelt.

Als men van defe vloet langs de ftrant ee-nige weynige mijlen ooftwaerts voortgegaen is , begint ly ftch naer ’t zuyden te buy gen , daer men de zeebergh Tæzalum het, die heden met de naem van Buchannus wel bekent is. Het landtfehap ftreckt fich hier verre ooftwaerts uyt. De vloet Diva leght hier af vier-cn-twintigli mijlen , daer twee vloeden tuft

O T L A N D T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t;

fthen komen, tigio en Y than, in de Romeyn* ïche eeuw onbekent. Maer de Diva wordt heden met een benaming, die een weynigh gebogen is, Dee genoemt, die op twee mijlen tuffchen-ruymte in de mont de vloet Dona , by d’Ouden onbekent, in fijn gefellchap heeft. Ptolemeus plaetft de ftadt Devana veel hooger in de middellanden , daer nooyt eenigh merck of teken van een ftadt gevonden is. Ick, door de ghfing van de naem bewogen, heb die aen de mont van de vloet Dee geplaetft, daer heden Abirdeen , een ver* maerde ftadt, is. Aen de beyde zijden van de vloet zijn oude en nieuwe fteden, met de namen onderlcheyden : Georg. Buchananus ge-tuyght dat hy in delchrifren der Ouden gevonden heeft dat dele ftadt, aen de Dee gelegen , Aberdee genoemt is. De Koning Gregorius heeft dele aen deDee vergroot, daer een Hof doen bouwen, en een munt opgerecht. Dit is gefchiet omtrent in ’t jaer poo. lek heb munt gefien , die daer gefiagen was, doch in de volgende eeuwen. De vermaert-heyt van de plaets wijft aen dat defe ftadt veel ouder is, voornamelijck door d’overvloedige vifichery der Salmen in de twee vloeden, daer af nimmer gebreck heeft geweeft , en die in ’t geheel Koninkrijck hun gelijck in dele vangft niet hebben.

NaDee volgen Mernis en Angus, landt-fchappen m.et de hedendaeghfche namen genoemt , daer ’t Rijck der Pióten naer ’t noorden begin nam. Hier nemen de Grampi/che bergen naer de zee een eynde. Ptolemeus ge-denekt aen defe plaetfen, als aen een gedeelte van Tæzalum. Maer Tacitus brenght ons de Horeften ten voorfthijn, als hy verhaelt dat Agricola, Galgatum verwonnen hebbende, met het heyr lich naer de Horeften gewent heeft ; ’t welck, gelijck het fchijnt, hÿ gedaen heeft om delbldaten methetlcheepsvolckte verftereken ; want de vloet, die hem verfelde, Ichijnt de Taum ingeloopen te zijn. In dit geweft aen de vloet Efk is de ftadt Montis Rofa-rum , heden Monros, by onlè Schrijvers onder de naem van Celurca bekent.

Nder d’èylandeù , die van d’ouden Bri-tannifche genoemt worden, en tuffclien Spanjen en Duyts-lant lieh in een lange ftreek voor Vranek-rijek uytlpreyden , zijn twee , die in grootheyt alle d’an-

dere verre overtreffen , te weten Albium en Hibernia : van defen lal ick eerft Ipreken j en daer na lal ick, loo het dienftigh is, de gele-genheyt en namen der anderen verklaren.

Aihittw. ’t Eerde in grootheyt isAlbium, ’twelck nu alleen de naem van Britannia behoud , die te voren aen alle gemeen was. D’andere Grootheyt. Schtijvers komen in de langte en breetteby-na met Cælar over een ; nameliick dat het van’t noorden naer’tzuyden ficli achthon-dert mijlen uy tftreckt. Elet bereyckt op zijn brectfte , ’t welck lommigen tegen over Vranekrijek achten, of,gelijck anderen mey-nen, van de hoeck van Menevia tot aen de mont van de breede vloet, byna twee hon-dert mijlen , en loopt van daer allengs fmal toe , tot dat men aen de grenfen van Schot-landt gekomen is. De Romeynen, die geen kennis genoegh van d’overige landen hadden , hebben ’t geheele eylandt driehoeckigh geacht. Maer ly, allengs verder gekomen,bevonden dat het voorby Adrianus wal fich allengs breeder verfpreydde, en naer’t zuyd-oollen uytliep. Dit zy in ’t korte van des lèlfs grootheyt geleght. De hemel, feght Cæfar, is hier gematighder, dan in Vranekrijek,maer die van Yrlandt is noch fachter, dan van dele Lucht, beyde. De lucht is felden klaer, maer byna , altijdt met dicke wokken bedeckt, en geeft in de winter , die tamelijck lacht is, meer re-Landt. gen dan fneeu af. Het landt brengt mildelijck vruchten voort , en behalven de vruchten oock alderhande metalen. Het is overal leer vruchtbaer van vee. De genen , die d’uyterfte deelen van ’t eylandt, voor de koude meelt bloot ftaende, bewoonen , nuttigen haver-broot, en maken wijn van de bedorve vruchten : Ja ’t mcefte deel koockt melckwey, en bergen dat in vaten veel maenden lang 5 en defe dranek wort niet alleenlijck gefont, maer oock aengenaem geacht. D’ouden hebben om de naem van Britannia geen verlchil gehad, behalven dat de Griecken het Bretanian, en de Latynen Britannia genoemt hebben. LTaent. D’andere voicken volghden of delen of ge-nen, yder naer fijn eyge believen. Onlangs zijn’er menlchen opgekomen, niet foofeer begeerigh naer de waerheyt,als naer twill, die uyt de lallering en tegenlpraeck der geleerde mannen vermaertheyt en achting hopen te verkrijgen: want ly meynen dat d’achting van groote geleertheyt by ’t gemeen hen niet ont-gaen kan, loo ly te voorlchijn durfden komen om de geheele oudtheyt tegen te ftreven. En hoewel om de laeck felve geen groot verlchil is , lbo achten ly dat, dewijl dit Ituck de naem van’tVaderlandt betreft, ly daer voor, als voor hun eyge haert, behooren te ftrijden , en dat alle d’oude eer van hun voick daer aen gelegen is. Drie oude namen van’t eylandt hebben, gelijck ly lêlven willen, hun ver-fcheyde verlekeraers j Prudania, Prytaneia en Britannia. Luddus ftrijdt met alle de krachten van fijn vernuft voor Prudania, Thomas Æliotus, een Britannikh Ridder, voor Prytaneia , doch met beladighder y ver : maer byna al d’andere voicken pogen Britannia tc behouden. Voor Prudania gebruyckt Luddus d’autoriteyt vanfekere onderbroek, die door de lchimmel en worm, en door de lanck-heyt van tijdt byna heyligh geworden is. En hoewel die van fich felve feker is , lbo wordt die echter door d’oorlpronckelijckheyt, en door de gedichten der Barden, en door de gewoonte van de landttael bevellight, gelijck oock door fekere rocll van d’eerwaerdige ael-oudtheyt. lek vraegh dan voor alle dingen van wacr dit overblijffel, daer op de voet en grontvell van de faeck lleunt, gekomen is ? wanneer? of van wat vader het tevoorfchijn is gekomen ? of eyndelijck wat het lèght, dat tot voordeel daer af llreckt? van deplaets, tijdt en Auteur lult ghy miffehien dit leggen : dit alles bewijll des felfs oudtheyt, om dat het oöfekeris. Aen d’onkunde , geringheyt en duyllerheyt bellaet de fekerheyt, het ge

loof,

BESCHRY VING V loof, en d’aclitbaerlieyt der getuygen : en ’t geen, dat tot verklaring van de twijffelach-tige üeck bygebracht wordt, heeft in fich meer duyfterhey t en fwackhey t, dan de faeck, tot welcks bewijs fy bygebracht wordt. Wie geeft hier getuygenis ? ick weet niet. Wat brengt hy by tot getuygenis? ick weet dit oock niet. Maer dit heb ick echter gehoort, dat in dit overblijf/èl Prudania genoemt Wordt. Wat is dit Prudania een bergh of een vloet ? een vlek of een hadt? een man of een vrou?ick weet niet. Maer ick acht dat hier mee Britannia aengewefen wordt. Wclaen, dat Prudania Britannia betekent. Wat vordert dan hier uw overblijflèl voor u ? Ick wil dit weten , of het verlekert dat Prudania de ware naem van ’t eylandt heeft gewee{l,dan of het d’onkunde der gener aenwijh, die defe vallche naem aen ’t eylandt toegeeygent hebben. Ick weet dit oock niet, maer ick bemerck hier wel een Bri-tannilche uytipraeck j en de kracht van de Bi itannifche vertoont fich in d’oorlproncke-lijckheyt van d’uytfpraeck. Want Prudaniais byna lbo veel,als Prudcania,dat is overtreffende fchoonheyt, van Pryd, dat lchoonheyt is, en Cam ’t welck wit betekent, met een wey-nigh de lcherpighey t van de Item te verlachten. Doch naer defe reden behoort men geen Prudania , maer Prudainia daer af te maken : welcke benaming de Barden in hun landttael Prudam uytlpreken, Ick verfwijgh hoe gering , bedriegelijck en ten meeftendeel be-lachelijck delegeheele reden van d’oorlprong der benamingen is. lek verlwijgh M. Varro, en andere mannen , die in geleertheyt uyt-munten, en dickwilshierin belacht worden, Ick ga de geheele Cratylus van Plato voorby. lek lal dit alleenlijck leggen , dat ick voor bil-lijcke ooren eer bewijfen kan , dat de Cam-briers uyt de honden en wilde beeilen zijn gekomen , dan ghy vroetmaken fuit dat Prudania uyt Prudcamia gekomen is. Want op dele wijle kan men uyt alles, dat men heeft, het gene verdichten, dat lïien wil. Maer hoe wey-nigh grontvell in alle defe dingen is , wijlt Luddus aen , die, fich op defe hulp niet vertrouwende, de Barden tot fijn by Handt roept; feker een oudt geflacht van menfehen, maer die, gelijck d’Ouden verfeeckeren, niets ge-Ichreven hebben. Doch wy füllen van hen elders noch meer dingen Ipreken. Laet ons eyndelijck tot d’uyterlle toevlucht van Luddus komen ; Cæfar, feght hy, die d’eerlle van de Romeynen de naem van dit eylandt in Latij niche tael heeft gelchreven, heeft dat Britannia genoemt ; en byna alle de Latij n-Iche Schrijvers, hem volgende, hebben de lèlve naem niet verandert. Luddus heeft hier goet gevonden van een treffelijcke leugen te beginnen, te weten dat Cæfar d’eerlle van de

Schotlandt,

AN S C H O T L A N T. ir Latijnen dit eylant Britannia genoemt heeft; want eer Cæfar geboren was heeft Lucretius van Britannia gewagh gemaeckt ,• oock Ari-lloteles lang te voren by de Griechen, en niet lang na Cælar Propertius, als hy lèght,

Cogor m tabula pidïos edifcert mundos^ wijll aen dat in fijn tijdt de befchrijving van de werelt gewoonelijck aen de wand wierd gehangen. Wat meyntghy ? Gelooft ghy dat Cælar, in alle vrye konllen geleert, de be-Ichrij ving des werelts nooyt gefien heeft ? of, die fiende,niet geleien heeft of dat, toen het overige van de werelt belchreven en afge-trocken wierd, het eenige eylandt Britannia, het grootlle van de geheele werelt, door de Latijnfche en Griecklche gelchriften foo ver-* maert, in die kaerten achtergelaten is? Meynt ghy dat de gene , die lbo veel moey ten heeft gedaen om de Britannilche dingen t’onder-foecken , welcke menlchen dit landtlchap toen, en in voortijden bewoonden, wat geflachten van hoornen en dieren daer in voort-quamen , en naer welcke zeden en gewoonten men daer leefde ; meynt ghy, legh ick,dat hy, die hier voor dus bekommert was, in de naem van’tgeheel landtlchap lbo onachtlaem heeft geweell ? of dat hy, die met lbo groote ge-trouheyt en naerlligheyt hun namen aen de Heden vanVranekrijek gegeven heeft,de Bri-tannen van hun oude roem berooft fou hebben ? Ick fie niet waerom hy de naem van Prudania oudt acht, dewijl Luddus fich hier op meeH bci oemt,'t en zy milfchien de woorden uyt de Hant van de vermufte kaert oock hun oudtheyt getrocken hebben. Dit zy nu genoegh vöor Luddus, die getuygen van huys meebrengende, geoordeelt heeft dat hy met fijn dromen tegen ’t gevoelen van alle geleerde mannen , die ergens zijn, of geweell hebben , behoorde te /irijden. Met Æliotus lal minder té doen zijn. Dele, nietalleenlijck door waerlchijnelijcke gilîîngen, maer oock door Schrijvers, die niet duyHer zijn , bewogen , gelooft dat dit landtlchap eertijdts Pry-taneia genoemt heeft geweeH : want hy acht ( en is niet heel Iporeloos daer in ) dat het eylandt , dat van alle dingen overvloeyt, die tot herleven nootlakelijck of dieoHighzijn, dus moet genoemt worden. Seker, indien men d’oorlprongen der namen overweeght, men fal bevin en dat Sicilia eer Prytaneia behoorde genoemt te worden, gelijck oock veel andere eylanden , die Britannia lbo verre in vruchtbaerheyt overtreffen , als dit d’anderen in grootheyt overtreft. Wijders, men bevint by de Schrijvers, door wekkers getuygenis de naem van Prytaneia beveftight wordt, dat’er in’t uytlchrijven gedwaelt is.In Stephanus is de grootHe ongelladigheyt : hy heeft, gelijck hy lèlffeght, Martianus in’twoordt

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jlbioit

gemackelijcker in d’ooren der men/chen in-vloey t. Dieshalven acht ick dat men hier in, gelijck oock in andere dingen/t gebruyck der fchrandere en befchaefde lieden iets moet toegeven, en dat men dit vermaeck, alson-betamelijck en ongeoorloft, indien het niet tegen de zeden ftrijdt, geenhns behoort te verfoejen. Indien iemant loodanigh op de Mufen vergrämt is geboren , dat hy Catoos en Ennius tael in hooger achting heeft, dan die van Cicero en TLerentius, en, ïchoon d’aerdvruchten gevonden zijn, liever akelen wil nuttigen , dien bevelen wy, foo lang hy dit doet, gewillighlijck elendigh te zijn. Maer ons ver/chil beltaet niet in de luyverheyt en treH’elijckheyt van de La tij niche tael. Het doet niets hier toe met welcke klanck de Bri-tanners eertijdts de letters uytgelproken hebben : want dit geheel verïchil ftreckt hier toe, dat de Latijnen de Britannilche, ende Britanners niet deLatijnfche klanck leeren. Wat myaengaet, ick lou liever in defe oude en verfufte ftameling der oude Britanners on-kundigh willen zijn, dan ’t geen, dat ick , een jongen zijnde, met groote arbeyt van de La-tijnfche taelgeleert heb, t’ontleeren. Daer is oock niets , om ’t welck ick het allengs ver-fterven van d’oude tael der Schotten gemac-kelijeker verdraegh , dan om dat ick gaerne bemerk dat dele Barbarilchc en woefte klanc-ken allengs verdwijnen, en dat in der felver plaets d’aengenaemheyt der Latijnlche benamingen volgen. Indien het nootfakelijck is dat in defe overdraght van d’een in d’ander tael d’een voor d’ander wijckt, ïóolaet ons van de woefcheyt en onbefuyftheyt tot de be-fchaeftheyt en çierlij ckheyt overgaen, en laet ons met wil en verftant het geen uytlchud-den, ’t welck door de ramp van geboren te worden ons overgekomen is. Of indien wy door arbeyt en vlijt iets vermogen , foo laet ons dit alles hier aen belleden , dat wy de Grieckiche en Latijnfche tael, die van ’t belle deel des werelts als voor d’openbare talen aengenom.en zijn, naer ons vermogen verçie-ren, en, indien ’er uy t de befmetting van de Barbarilche tael eenige fchimmel en vuylig-heyt aen gebleven is , die afwiffchen en fuy-veren foo veel ons mogelijck is. Wat dan , als ick lègh dat defe al te lorghvuldige naer-ftigheyt in d’uytheemlche namen, voorname-lijck in ’t overbrengen in een andere tael, niet onderhouden kan worden, en, foo lulcks ge-Ichieden kon, niet dienftigh fou zijn i want d’een tael heeft letters en klaneken, die met geen letters en klaneken van een andere tael uytgedruckt können worden. Wat volck, bchalven de Duytfchen,kan de W vóórtbrengen ? Wie lal aen de Latijnlche letters de felve klanck geven, daer mee de Spanjaerden, Brit-Schotlandt.

tonnen, en een deel der Schotten de letters D, G, P, T, X, en Z, uytlpreken ? Ick acht dieshalven dat, om dele wanlchickelijckheyt van de klanck , Plinius, de Heden van Spanjen opnoemende, feght dat eenigen Iwareiijck in de Latijnlche tael uyt te drucken zijn. Hy noemt ïbmmigen onedel, en van uytheem-Iche benaming,en lèght dat anderen niet {onder walging genoemt können worden. Wat fou, ick bid u, hier Luddus doen, indien hy de Britannilche hiftorie in de Latijnlche tael lchrijven fou ? Op wat wijfe fou hy d’eyge namen der Britten uytlpreken, dewijl hy diek-wils heel verlet met lijn verrotte en verroelle namen fou ftaen ? te meer dewijl hy fich foo pij night hoe hy Luddus lal {chrijven, te weten Lhuydumne, Ludus,of Luddus, van de welchen geen met Latijnfche letteren uy tgedrukt, noch met de Latijnfche tael uytgefproken , en van Latijnlche ooren niet fonder walging gehoort kan worden ? Indien hy de rechte klanck wil behouden, loo lal hy geen Latijnfche , maer een half barbarilche Ipraeck maken. Doch indien hy de vreemde benamingen naer de rechte klanck van de Latijnlche tael wil buy gen, foo lal hy lieh niet min Ichan-delijck misgrijpen, dan Cælàr gefeght wordt in’t woort Bricannusgedaen te hebben. Wat füllen wy dan aen Luddus doen, om dele gee-melijcke en lallige menfeh te Hillen ? füllen wy liever Prudamia, dan Britannia leggen ? Luddus, lbo Hrengeen berifper van anderen , eylcht dit niet ; want hy laet toe dat men Prudania uyt Prudam doet afkomen. Indien iemant Britannia, of Brettania durfde leggen , wat Ibu Luddus anders doen, dan hem veroordeelen van dat hy de dubbeltheylige oudtheytgelchonden, d’oude enfuyvere tael belniet, en dele mannelijeke en flereke klanck gebroken, en tot een verwijfde lachtigheyt gebracht had ? Sal aen ons dan niet geoorlolt zijn iets, uyt de vermufte hoecken gehaelt, te veranderen,of,Ib niet veranderen,ten minHen de bultige namen te belchaven en glat te maken ? en van d’onbelchaefde woeHhey t lbo te flijpen, dat de Hem ten minHen menlchelijck wordt i en’t welck wy Hen dat onfe voorouders in de Moriners, Morematufa en Armo-rilchen gedaen hebben, op dat wy , lbo wy dele namen geen Latijn können maken, ten minHen daer in het Latijnfche kleed en de gang fouden volgen ? Maer Luddus fal dit, gelijck ick he, niet toelaten. Hy roept ons tot deheerlijeke oudtheyt der Prudaners, en verbiet ons immer van de Barden en Sene-cioos af te wijeken. Seker, d’oudtHender Griecken en Latijnen hebben nooyt met dele bant gebonden geweeH. Wijders, fédert dat d’oude tael weer begon kracht te krijgen, heeft ’er niemant geweeH, die Ijever famul en

G nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rohipj

20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B E S C H R

T^olup, lt;3at is knecht en vermaeck, (onde ver-Ichimmelde Latijnfche woorden) heeft willen behouden, dan de genen , die in der felver plaets gekomen zijn 5 en men heeft altijdt in net over/etten uyt het Griecks in Latijn, of uyt het Latijn in ’t Griecks, feer groote vry-heyt gehadt. Wie heeft ooyt den Latijnen tot misdrijf nageduyt, dat fy Polydeuces in Pollux., Heraciea in Hercules, en Alclepion in Æfculapius verandert hebben ? of den Griec-ken dat ly voor Catulus Catlus , en voor Remus Romus hebben gefeght ? Wat is ’er in ’t uytheemkhe tot fich te trecken ? Hebben de Griccken in beraet gefielt om het Punilche Al in de lefte fyllaben der benamingen in As te veranderen ? Indien iemant Annibas voor Annibalfèyde, foude hy de geheele majefteyt van de Hifiorie vertreden, de waerhey t krenc-ken , of de Carthagifche tael eenige fmet aenwrijven ? Siet hoe veel de vlijt en y ver van de heufheyt en befchaeftheyt der oude Saxen en Denen , die federt in Britannia verhuyft zijn , van defe woeflheyt en begeerte tot fmoddigheyc, die by Ltiddus is, verfchilt. Sy, woeft, en van alle geleertheyt onkundigh, en by barbarifche en flamelende menfchen gekomen , hebben niet alleenlijck hun wan-fchickelijckheyt niet willen aennemenj maer, de loetigheyt van de Grieckfche en Latijnfche tael cens geproeft hebbende , hebben veel van d’yfl'elijckheyt, die fy meêgebracht hebben, afgeleght, en fommige Icnerpe benamingen lbo verfacht en befchaeft, dat fy fonder quetfmg der ooren gehoort können worden, gelijck Oxonia en Roffa voor Oxon-fordia en Raufcheflria, en veel anderen, daer Luddus felf niet tegen fpreekt. Ja hy fèlf geeft in dufdanige dingen geen kleyn verlof aen fich felf, en fchoon hy in d’eenige naem van Britannia een dry ver van fbo groote flreng-heyt is, fbo neemt hy echter in fbo veel andere dingen een groote vryheyt aen fich felf. Nu flrijt hy foo hardneckighlijck tegen ’t oud gebruyck van alle volckeu voor een nieuwe, duyflere en onfekere benaming ; namelijck op dat defe Konincklijcke naem van Luddus, uyt de ftani der Cimbrers afgeleydt, en gelijck Pallas heelt tot aen defe dagh bewaert, niet vergeten fou worden. En op dat dit niet ge-fchieden fou fbo neemt Luddus een flrijdt voor fich aen tegen de toeflemming van de menighte , teeen d’oudtheyt van de tijdt, en tegen de waemeyt felve. In de benaming van Britannia ftaet noch dit waer te nemen, dat by d’uytheemfche Schrijvers het geheele ey-landt met dele naem genoemt wordt. Want de Biitonnen en Engelfchen, die de Britanni-fche dingen befchreven hebben , flemmen fbmtijdts met d’uytheemfchen over een, en meenen fomtijdts met de naem van Britannia

Y V I N G

alleenlijck dit deel van ’t eylandt, dat een Ro-meynfch landtfehap heeft geweeflj en dit ver-fcheydelijck, naer dat d’uytgang van d’oor-logh de grenspalen verandert heeft : want fbmtijdts heeft Adrianus, en fbmtijdts Severus wal tot een grenspael aen ’t Roomfche Rijck verftreckt. D’anderen, die buy ten de wal waren, wierden fbmtijdts Barbaren , en fbmtijts Overzeefchen genoemt. Beda fchrijfc in’t begin van fijn eerfte boeck dus: Dieshal-Den de Pielen, naer Britannia treckende, hebben begonnen in de noorderlijeke deelen Dan’t eylandt te quot;Boonen ; ’Scant de Brittonnen hadden de zjiycicrltjckc deelen ingenomen. De felve in ’t 54 cap. Aidanus, Koning der Schotten,'scelcke Britannia bescoonen:cn lib.4. cap.4, de weêrkeering van Colman uyt Enge-landt naer Schotlandt befchrijvende , feghc hy : Ondertuffchen Colm anus,die Dan Schotlandt Seas, Britannia Der I at ende. En elders : Daer na begonnen Jy in Deel dagen Dan't landtfehap der Schotten in Britannia ts komen. Noch : Oßcald isgedoodt by de 'Seal door de 'scelck de Bomeynen, om *tgequot;scelt der Barbaren te bed'scingen, geheel Britannia Dan d'een tot d'an-der befloten hadden. Een felve wij fè van fpreken is oock by hem lib.2,cap.9.Claudianusfchijnc in defe manier van fpreken, den Britanners eygen, niet onkundigh geweeft te hebben, als hyfchrijft dat het Romeynfehe legioen, dat den quot;screede Schot de breydel geeft, voor de Britanners voorgefpannen was,dat is tegen deSchot-ten gefielt in d’uyterfle deelen van Britannia , op de grenfèn van Schotlandt ; op dat het de woede der Schotten van de Britanners afweeren fou. Een felve wijle van fjueken wordt gemeenlijck gebruyckt van Gulielmus Malmesburienfis en Galfridus Monumeten-fis, vermaerde Schrijvers in de Britannifche Hiflorien, by de welcken men, indien men lufligh is, al ’t geen, dat tuffehen Severus wal befloten is, alleenlijck met de benaming van Britannia genoemt lal vinden. En hoewel dit by hen fbo klaer en bekent is, dat het aen nie-mant verborgen kan zijn , fbo heeft het echter groote doolingen veroorfaeckt by de Schrijvers van de naefte eeuw, die fchrifte-lijk nagelaten hebben,dat Alvredus en Athel-ftaöus, en veel andere Köningen der Saxen eertijdts het geheele eylandt hebben befeten, fchoon fy nooy t voorby Severus wal hebben geweell. Want toen fÿ lafên dat defe Köningen de heerfchappy van geheel Britannia hebben gehad , fbö meenden fy dat het geheele Eylant van hen befeten was. Men heeft ondertuffchen gelijeke dingen waer te nemen in’t gebruyck defer namen van Britannus en Britto. ant alle oude Grieckfche en Latijn-fche Schrijvers hebben ’t geheele eylandt Britannia , en alle des fèlfs inwoonders fbnder onderfcheyt Britanners genoemt. Martialis is, foo my dunekt, d’eerfle der Romeynen, die

hen

VAN SCH hen Bnttonnen genoemt heeft, in defe regel : ^am yaeres bracchlt;e Brittonis pauperis.

’t Gemeen noemt Brittonnen d’inwoonders van het half Gallifche eylandt, /choon Gregorius van Tours dat altijt Britannia, en d’inwoonders Britanners noemt. De Romeynen noemden de genen, die van hun kndt/chap waren, Britanners, fchoon de landtichappers felven lieh gaerne Britonnen deden noemen. Britannia is d’eenige wortel en oorïprong van de beyde namen. En gelijck die beyde uyt eenfeive bron vloejen , /oo wordt oock de ielve faeck geheel]jek aen de beyde-namen toegeeygent. Dit is klarelijck uytgedruckt in dit gedicht van de Poëet Aulbnius ;

Silygt;iuó ilîe bonus, qui carmina noßra laceßit : Noßra magis weruit dißieha Britto bonus.

Sihius hic bonus eß. ^is Silygt;ius 1 Iße Britannus, Aut Britto hic non eß Silvius, aut malus eß.

Silvius effe bonus Britto, ferturque Britannus. ^is credatci'vem degeneraße bonum

Kemo bonus Britto eß ; fißmplex Silvius eße Incipiat,ßmp!ex deßneteßb bonus.

Silvius hic bonus eß ; ßed Britto eß Silvius idem, SimplicioY res eß dicere Britto malus.

Silvi Britto bonus quamvis homo non bonus eße Berris, nee fe quit jüngere Britto homo.

De genen, die beweeren dat de Britanners Coloners of voortgeplanten der Gaulers zijn, verhalen dat Hercules uyt Celtum aen een Gaulilche maeght een ióon Britannus genoemt , geteek heeft, van de welck het Bri-tannifch volck ge/proten is. Plinius maeckt dit volck geburen van de Moriners, Atreba-ten en Gelforiaken. By de Griechen is geen gebreck van Letterkonftenaers, die dit beveiligen, te weten Suidas, en de geen, die de groote uytlegging der oorlpronckelijkheden gelchreven heeft. My dunckt dat C.IuliusCæ-lar, en C.Cornelius Tacitus, en ander Latijn-IchcSchrij vcrs,die niet ongeleert,maer echter niet foo vermaert zijn, van gelijck gevoelen hebben geweeft. Dit wordt noch beveftight door de gewijde dingen, door de tael, wetten en zeden van eenige volcken, aen de Gau-lilche zee woonende, uyt de welcken, naer my dunckt, de Britanners door hun verhuyfingen uytgeput,en de Morinen allengs verteert zijn. My dunckt dat Morinus van More, ’t welck in d’oude tael der Gaulers de zee betekent, fijn oorlprong fchijnt aen te wijlen, ’tls waerlchij-nelijck dat Venta Belgarum, en Icenum, van Icio genoemt, met de plaets van de bynaem oock de moederlijeke tael in een ander landt gebracht hebben , en dat de Britanners, hen terftont in hun aenkoomft ontmoetende, en als hun herkoomft kennende, hen als naer hun huys ter herberg hebben willen brengen. Want Morinus betekent by d’oude Gaulers Marinus, dat is aen of van de zee, en More-

O T L A N D T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;it

marufabetekentdoode zee: hoewel Gorepius dele twee lelie namen ons by na heelt ontrooft , terwijl hy fijn Advatiken al te verwaen delijck wil oplmocken. D’Aremorifchen ol Armorilchen können niet ontkennen d«it wy van een geflacht zijn : want wy hebben daer af oude en nieuwe panden by ons. Ar of Are is een oude voorlètting van de Gaulifche tael, ’t welck aen of op betekent, als of men lëyde aen of op de zee. Moremarufa koomt van Mare, dat is zee , met de lelie lylb lang , naer de wijle van ’t Griecklche participium. Aremorica , of Armorica betekent oock maYgt;iti.-mum, dat is aen de zee, ten minllen naer Stra-boos verklaring, die altijdt in ’t Griecks Apo-ceanitas daer voor aen ons geeft. Cæfâr feght van d’Armorifchen in fijn vijfde boeck,dat ’er groote krijghsbenden der Franlchen van die Heden, die Armorilche genoemt worden , te famen gekomen waren, om hem te bellrij-: den. En in ’t fevende boeck : aen alle de Heden , die aen de groote zee gelegen zijn, en naer hun gewoonteArmorilche genoemt worden. En in ’t achtHe boeck, en d’andere Heden, op d’uyterHe grenlënvan Vranckrijck gelegen , en aen degroote zee gevoeght, die Armorilche genoemt worden. Soo dickwils als Cælàr aen dele Heden gedenekt, Jfoo voegt hy’er altijdt by , die genoemt w.or-D E N ; doch lbodanigh, dat men vêrHaet dat het geen eyge naem, maer een bygevoeghde, of de bynaem van een plaets is.Men vint oock niet by eenigh ander aenfienelij'ck Schrijver , dat dit de naem van een Hadt heeft geweeft, fchoon in dat gewell dele naem wijt en breet omlworf, te weten van Spanjen tot aen de Rhijn: en ick vind onder lbo veel' chrij vers niet meer , dan Plinius alleen , die de nature-lijcke en eyge kracht van de naem niet fchijnt verftaen te hebben: want hy meent dat geheel Aquitania dus eens genoemt heeft geweeft. Dit zy hier voor genoeghj want wy füllen in ’£ Huk van deGaulilche tael meer hier af Ipreken.

Men gelooft dat d’oudtfte naem van dit eylandt heeft geweeft Albion, of Albium, gelijck Arillo teles, of eer Theophraftus meent in’t boeck, ’t welck van de Wcrelt genoemt wort. Maer defe naem wort eer uyt de boeken uytgekipt, dan in de gemeene tael gebruyckt, ’ten zy voornamelijck by de Schotten , die noch fich lèlven Albinich, en hun iandtlchap Albin noemen. Veel achten dat het hier de naem van gekregen heeft, dat den genen, die uyt Gallia trocken,eerft de witte bergen voor-quamen. Seker, het lchijntmy heel wan-lchickelijck, dat men d’oorlprong van de Bri-tannilche naem uyt de Latijnlche tael wil Ibè-ken, dewijl de handel toen lbo vreemt onder de woefte volcken was. Sommigen achten dat defè naem afkoomt van Albion, Neptu-nus

nus {bon, die, gelijck verdichten, eertijdts Koning van Britannia heeft ge weeft, 'en fteu-nen hier in op een ftoute leugen, (onder byna eenige gctuygenis van d’oudtheyt. Sy hebben echter (ich niet ge(chaemt dit Koninck-rijck op(bo (wack een grontveft van gelijckè naem te bouwen, vermits ick geen andere ge-legentheyt van defe fabel uyt de Hiftorien kan vinden. De genen, die aen Albion en Bergion gedacht hebben, zijn uyt de Griechen Diodorus Siculus en Strabo s uyt de Latijnen Cato , Hyginus, en Mêla, uyt de welchen men dit omtrent begrijpen kan, dat Albion en Bergion, Neptunus (bnen ,Liguriers uyt het landt der Albiken, de wegen, die naer Italien geleyden , met rooven en afletten belemmerden ; en dat (y , toen Hercules uyt Spanjen weerkeerde, na dat hy Geryon verwonnen had, hem van fijn roof pooghden te berooven , en hem (bo wredelijck aentaftten , dat hy, byna wanhopende, gedwongen was byftant van lupiter te bidden, en dat defe, om aen fijn (bon , in noot zijnde, hulp te bewij-fen,een fteenc regen van de hemel afgefonden heeft. Sy (eggen oock dat, tot bewijs van de(è ftrijdt, net fteene veldt aen de nakomelingen gebleven is. Ick fal echter niet loghenen dat het eylant en de rover hun naem vanAlbus gekregen hebben. Maer ick acht dat Album een gemeene benaming van meer volcken heeft geweeft, en by hen niet alleenlijck voor de naem van verwe, maer oock van hooghte gehouden is. Feftus Pompe jus feght oock dat de dingen, die by de Latijnen Alba worden genoemt, by de Sabijnen Alpa zijn gehegten , en dat d’Alpen hier af de naem hebben gekregen, om dat fy gedurighlijck van fnceu blincken, en wit zijn. Seker, ick acht (om het een toe te ftemmen ) dat Album en Alpum voor het felve van d’Ouden gelegt is geweeft, en fteun hier in niet alleenlijk op Feftus, maer oock op Straboos autoriteyten nochtans meen ich dat d’Alpen eer van de hooghte, dan van hun witheyt de naem gekregen hebben. Voor eerft om dat veel lieden in Italien, Vranckrijck,en Spanjen,alle op, of by bergen gelegen, Alba tot hun naem voeren. En daer na om dat Strabo Ibnder onderlcheyt dele namen Alba, Alpa, Alpia, Albionia, Albici,tot betekenjng van hooghte , als van een felve wortel gelproten, aenneemt : en dieshalven toont hy dat dele benamingen meeft ter plaets gebruyckt worden, daer d’Alpen beginnen opwaerts te ftijgen. Hier uyt Ipruyten in Liguria Albingaunum, en Albium Intimelium. Maer by de lapoden is een heel uytftekende heuvel, daer d’Alpen ophouden. Men vindt noch andere plaetlen, die, gelijck het (chijnt, van hooghte genoemt können zijn. In Italien is de vloet Albula uyt het geberghte van Etrurien , én de wateren Albula uyt de Tiburtijn-Iche bergen uytgeftort. In’t Narbonilch Gallia zijnd’Albifche berghvolcken. InDuyts-landt is de vloet Albis, oft d’Elve, die uyt het gebergte van Bohemen Ipruyt. In Afia vloeyt de vloet Albanus uyt de Caucalus ,• en d’Alba-nilche volcken zijn als in’t geberghte inge-ftort. My dunekt dieshalven dat het niet on-waerfchijnelijck is dat Album niet de benaming van een, maer van veel volcken heeft geweeft, te meer dewijl alle de plaetlen, die ick genoemt heb , niet altijdthoogh zijn, en naeuwelijcks weynigh maenden achter malkander blincken,- ’twelck noch nietaen alle gebeurt, ’t Geen , ’t welck tot defe gilling dient, is de namen der Ligurilche Reulen (elven , Albion en Bergion, beyde van de Icho-tigheyt hunner lichamen dus genoemt. Wy hebben nu ge(èght wat d’Ouden van Album gevoelt hebben, ’t Is al te wel kennelijck om te bewijfen dat Bergh by deDuytfehen voor hoogh genomen wordt. Dat eertijdts by de Gaulers dit met gelijck verftant geleght is, wijft de plaets van Plinius aen in ’t derde boeck, die, gelijck ick beweer, dus gelefen moet worden : van waer, gelijck Cato lèght, de Bergomaten gelproten zijn , met de naem aen wij lende dat ly hooger dan geluckiger gelegen zijn. Het (chijnt dan dat Albion en Bergion, men(chen, boven hun geburen in (chotigheydt van lichaem uytftekende , en op ’t vertrouwen van hun krachten in ’t ge-weft van Ligurien rovcry plegende, van Hercules , derwaerts reylènde, met de wapenen bedwongen zijn. Maer niemant van d’Ouden maeckt gewagh dat (ÿ in Britannia geheerlcht hebbènen de ftant der Gaulilche (aken in die tijt maeckt de faeck geheel onwaer(chijn-lijck. ’t Is oock niet waerfchijnelijck dat Bri-tannicus veel gerufter heeft geweeft, in welck landt de(è groote Albion het grootfteRijck verlaten heeft, op dat hy t’huys roven en afletten fou. Wy echter, (choon wy niet veel van’t gevoelen der gener verfchillen , diege-Ichreven hebben dat Albion van Album genoemt heeft geweeft , achten dat het dele naem niet van de verwe, maer van de hooghte der bergen gekregen heeft. Ick acht dat de genen, die ’t defe naem hebben gegeven, hier toe aengeprickelt zijn door de vergelijeking van Engelandt met Yrlandt,daer een enge zee tulTchen beyden is. Want ly, fiende dat d’een ftrant geheel tot bergen opfteegh, en d’ander laegh, en in elfe velden verlprcydt was, hebben d’eerfte , uyt oorlaeck van de hooghte, Albion genoemt. Maer de langdurigheyt des tijdts, en d’onachtfaemheyt der inwoonders in ’t verhalen der oude dingen, hebben twijf-felachtigh gcmaeckt*of fy aen ’t lefte eenige naem naer de laegheyt hebben gegeven. Wijders,

ders, met dit mijn gevoelen lchijnt overeen te ftemmen dat defe naem van ’t eylandt, van Album afgeleydt, ’t zy het Albion, ofAlbium is, noch in Schotlandt, gclijckin fijngeboor-teplaets , beftandighiijck blijft, en in lbo veel verwillelingen van inwoonders, en in veranderingen van Rijcken, talen en andere dingen nooyt heeft können uytgewilcht worden. En hoewel defe dingen by ons waer, of de waer-heyt naeft fchijnen , foo füllen wy echter, indien iemant iets beter bybrengt, gaerne tot lijn gevoelen overgaen. Du§ verre van d’oude namen van ’t eylandt. Nulchijnt het naefte

ver

gelchreven. Maer Heélor Boëtius heeft in de belchrijving van Schotlandt Ibmmige dingen niet met al te groote waerheyt voorgeHelt, en anderen tot dwaling gebracht, terwijl hy , al te lichtgcloovigh, ’t gevoelen van anderen roeckelooHelijck verbreydt heeft. Wy, wat ons aengaet, füllen ’t geen , dat lbodanigh bevonden wordt, lichtelijck, en ter vlucht ;|enroeren, en de dingen, die of duyHer, of niet waer voortgebracht lchijnen, verbeteren foo veel ons mogelijck falzijn. Engelandt, lbo veel ons voorHel aengaet, wordt bequa-melijck gedeelt door vier vloeden , van de welchen twee, de Dee en Sabrina, in d’Yrlche zee, en d’andere twee, de Teems en de Humber , in de Duytfche zee vloejen. Walles, in drie landtfchappen onderfcheyden, leght tuf-fchen de Dee en Sabrina bellotens en tulfchen de Sabrina en de Teems is defe geheele zijde van Engelaut,die haer uytficht naer Vranek-rijek heeft. De landen, tuHchen de Teems en Humber gelegen, maken een derde deelj en alle de landen, die fich van de Humber en Dee naer Schotlandt uytHrecken, behooren tot het vierde deel.

Schotlandt wordt van d’Engellchen afge-fcheyden eerHelijck door de vloet Tweed, door de hooghHc berg Zeviota, en ter plaets, daer de bergh niet is, door een wal, die niet lang gemaeckt heeft geweeH, en daer na door de vloeden Efk en Sulway. Aen defe zijde van defe grenspalen leggen de landtfchappen van de Schotlche tot aen d’Yrfche zee in defe or-Ji^ercht. dening. Marcia, of Merche , in ’t welck d’Engellchen nu de Hadt Barwick houden, leght aen de flineker zijde van de vloet Tweed, en wordt naer’tooHen van theFjrth of Forth, of van de zeebodem van Forth , en naer’t zuyden van Engelandt befloten. Naer’tweHen aen beyde zijden van de vloetTweed isTei-Teißda!e. fidale, ’twelckvaude vloetTeviot de naem dail, Euldail en Efkdail, van de drie vloeden, FusdàiL die byna gelijeke naem voeren, te weten Lid-del. Eus en Efk, dusgenoemt. Eyndelijck koomt Annandail, van de vloet Annand , die j4nna)i-’t byna in ’t midden deurlhijt, en by de zee-bodem vanSulway in d’Yrlche zee vloeyt,lbo geheeten. Om nu weer tot Forth te keeren, de felve befluyt Lauden van d’ooHzijde, dat door de Coburnilche bolfchen en Lamyrilche bergen van Merche afgelcheyden wordt, dat, fich daer na een weynigh weHwaerts keeren-de, Lauderdail en Tweedail raeckt. Twee- Lauder-dail heeft tot grenspalen naer ’t zuyden en weHen, Liddisdail, Nithisdail, en Clydsdail. * De vloet Nith heeft aen Nithisdail, deur welk Nithisdail,

zee, en heeft naer ’t wellen haer uy tlicht naer CJydsdail. Dit landtlchap overtreft verre d’anderen in heusheyt en beleeftheyt, en in overvloet van dingen , die tot het leven noot-lakelijck zijn. Het wordt van vijf vloeden be-fproeytj van de Tine, van de beydeEfken, (die, eer ly in zee llroomen, fich in een gracht vereenigen) van Lyth en Almond, Delen, ten deel uyt de Lamyrilche, en ren deel uyt de Piótlandilche bergen voortgekomen, vloe-jen alle in de zeeboefem van Forth. De Heden in dit landtfehap zijn Dumbar, Hadina,ge-meenlijck Hadinton, Delketh, Edimburgh, Lyth, en Lymnuch. Verder naer’twellen leght Clydsdail, de beyde oevers van de vloet ci/Ma, Clyd bevattende. Ditlandtfehap wordt om de groote lanekheyt in twee Vooghdyen ge-deelt. In d’over Vooghdy is een bergh, niet feer hoogh, uyt de welck na drie verlcheyde zeen vloeden uytbrekenjde vloetTweed in de Schotfche zee , de vloet Annand in d’Yrfchc, en de vloet Clyd in deDeucaledonilche zee. De voornaemlle Heden daer in lijn Lanarch en Glalco, daer van de weHzijde KylJe aen-paelt. Voorby Kylle is Galloway,dat door de vloet Cludan van Nithisdail afgelcheyden wordt, en lieh byna geheel naer ’t zuyden Hreckt , en van des felfs oever wordt byna d’overige zijde van Schotlandt bedeckt. Dit geheel landtlchap is rijeker van vee, dan van graen.’ Het heeft verlcheyde vloeden, die in d’Yrlche zee Hroomen , gelijck Ur, Dee, Kennum , Cre, en Luie. Het Hijght nergens tot bergen op, maeris echter geneel met heuvels befaeyt. Het water, in de dalen tuf. lchen dele heuvels Haen blijvende, maeckt byna ontellijcke poelen, die in ’t begin van de Herffl door regen de watergrachten vergroo-van ael uytkoomt, die van d’inwoonders met

VAN S € H

aèn de Carron is, gefticht. Ter rechter zijde van de Carron is een landt, byna vlack, maer echter met een kleyne heuvel, byna in ’t midden tufTchen Duni pacis en dit gebouvz, daer in de bocht van de hoeck noch heden de óverblijflèlenvan een tamelijkeftadt befpcurt Worden. Maer de befchrijving der plaetlen,en de 2:rontveft der muren is geheel verwart, ten deel door de boerfche zeden , en ten deel door ’t opdelven der vierkante fteenen tot de naefte dorpen van dat gebiedt. Beda van En-gelandt noemt dele plaets ront uyt Guidi, en Belt die in een hoeck van Severus wal. Veel deurluchtige Romeynfche Schrijvers gedenc-ken aen dele wal, veel voetftap|gt;en zijn ’er af overigh, en veel deenen met lchrift worden daer uytgedolven j daer door getuygenillen van verwinning, door de Hooftlieden verkregen , of graffcliriften bekent gemaeckt worden. En dewijl ( gelijck de voetdappen van beyde aenwijlèn ) van Adrianus wal weynigh min als hondcrt duylent fchredèn dele wal afgelegen is van de geen,die te voren van Adrianus gebout was, lóo heeft het een groote on-wetentheyt der gener geweed, die d’Engel-Iche faken befchreven hebben , foo zy de Latijnen , die dit in gefchrift hebben gebracht gt;nbsp;niet verdaen hebben^ of anders een waerloos-heyt, datly’t geen ,’t welckfoo klarelijck be-Ichreven was , dus verwardelijckovergelevert hebben. Dit zy lbo beyde, de laeck dunckt my echter lbodanigh , dat ly waerdigh is be-rilpt, of ten minden lichtelijck vermaent te worden, voornameli jck dewijl uyt de geheug-tekenen, alreê gefeght, en uyt de Hidorie van Beda Anglus genoeghfaem blijckt, dat hier eertijdts de grenspael tulTchen de Britten en Schotten heeft geweed. Maer de genen, dié verdichten dat hier Càmelodunum heeft geweed , beweeren dat het gebouw, daer af wy gelproken hebben, een tempel van Claudius Cæfar heeft geweed 5 leker, beyde met een y dele onwaerheyt, dewijl Camelodunum, een Colonia of voortplanting der Romeynen , meer dan drie hondert duyfent fchreden vart defe plaets is, lbo men Ptoleraæus , en Antoninus Reysboeck gelooven mach. Cornelius Tacitus wijd dele dooling opcntlijck aen,met het geheel overigh verhael, maer voorname-lijck hiermeê, dat hy belchrijftdat de Romeynen , Càmelodunum verloren hebbende, in de tempel van Claudius Cæfar, om hun leven te bergen, gevlucht waren. Maér’tzy dit gebouw een tempel van Terminus of Pael-deen, of een geheughteken van een andere laeck heeft geweed, het heeft geen deuren, van de welchen men eenigh bewijs liet, en is boven op een deenwerp open, en kan niet alleenlij ck geen tien krijghslieden decken,maer oock naeuwelijcks begrijpen. Wat dan, als,

O T L A N D T, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 y

in ’t veertighde jaer na de tocht van Claudius Cælàr, Julius Agricola d’eerde der Romeynen in delbgeweden deurgedrongen heeft? als in’t vijftighde jaer na Agricola Adrianus de grenspael van ’t lantlchap tulfchen deTine en Èfk met een geraaeckte wal gedelt heeft gt;nbsp;van ’t welk noch tekenen in verfcheyde plact-fen overighzijn. Maer Septimius Severus, omtrent zio jaren na Chridus geboorte in Britannia gekomen, heeft hondert duyfent Ichreden voorby de grenspael, van Amhanus gedelt, van de zeeboelbm Glotta , tot aen dé làmenvloejing van Forth en Avennus, een wal gemaeckt, van de welck noch veel en klare tekenen overgebleven zijn, tdier koomt noch by,dat wy in d’oudegeheughtekenen nergens vinden dat het bewint van de Pióli/che daet niet te Càmelodunum heeft geweed , maer dat de Konineklijeke doel, en de lètel van dè eerde Bidchop t’Abreneth.y was, die ledert iii S. Andries kerck verandert is. Indien men vraeght, wat de Romeynen bewogen heeft om derwaerts een Colonie te brengen , en waerom fy die in een foo onvruchtbaer, en (gelijck de dant toen daer was) bofchachtigh en ongèbout landt gevoert, en voor de dage-lijcklche overladen der wreetde vyanden gevoed hebben ? lbo Ïlillen ly antwoorden, gelijck ick acht, (want ick lie niet dat ly iets anders können antwoorden) dat die door ’t heyf ter zee befchut wierd , vermits toen de fché-pen de yloet Carron tot aendé poorten van de dadt op voeren. Indien dit waer is, foó moet het nootfakelijck wefen dat dé landen , aen de beyde oevers van de zeeboelem Forth leggende , door d'overvloejingen van dé groote zeeondcrgeloopen, éh dieshalven onvruchtbaer geweed hebben, die echter alleen in dat gewed behoorden vruchtbaer geweélf te zij n. Hier op volght noch defe vraegh, dié Iwaerder is, te weten , dewijl het zeewater dé plaetlèn omtrent Forth van weerzijden innam , waerom de Romeynen niet liever daer hun wal eyndighden, dan die door een overtollige arbeyt veel duyfent lchrederi verder té brengen. Verby Sterlinfhyr leght Lennox, Lennox, van de vooghdy van Renfrew door the Fyrth of C!yd, en van de vooghdy van Glalco door de vloet Kelvinus, van Sterlinfhyr door ’t ge-berghte, en van Tay door Forth afgelchey-den j en eyndight eyndelijck aen ’t geberghté Grampius, aen welcks voet de binnenzee Lö-mund , vier-en-twintigh duyfent fchreden langh, en acht duyfent fchreden breet, fich in een hoi dal uytbreyt, en meer dan vier-en-twintigh eylanden in fich begrijpt, en, behal-ven een groote menighte van andere vilfehétt noch een flach van viflehen heeft, die ly Pollaken noemen, enfmakelijck om t’eteh zijn. Kort, defe zee uy tbarftende, ftort fich zuyd-

waerts

ftract afgefcheyden wordt. Dit landtfchap is langer dan breet, en met fulck een enge hals aen Knapdail gevoeght, dat die op het engfte naeuwelijcks duyfent fchreden breet is,’t welk noch niets anders is, dan fànt, en fbo laegh, dat het fcheepsvolck dickwils hun fèhuyten daer over fiepen, en dus een korter reys maken. Hier aen leght Lorn, dat oock aen Argyle paelt, en tot aen Abyr reyckt ,• een effen en vruchtbaer landtfchap. Terplaets, daer het Grampifehe geberghte laeghft, en beft beganckelijck is, leght een landtfchap. Braid Albin genoemt, dat is als of men ’t hooghfte deel van Schotlandt feyde ; en ter plaets, daer het op fijn hooghfte is. Drum Albin, dat is de rugh van Schotlandt, en niet geheel fonder oorfaeck ; dewijl uyt defe rugh ftroomen naer de beyde zeen vloejen, fommigen zuyd-waerts, en fommigen noortwaerts. Want uyt de binnenzee Erne , vloeyt de vloet Erne , die naer ’t koude ooften ftroomt, en op drie duyfent fèhreden beneden Perth in de Tay valt. Van defè vloet heeft in d’oude tael der Schotten Strathern de bynaem gekregen : want fy noemen gewoonelijck het landtfchap , aen d’afvloejing der vloeden gelegen, Strat. Tuf-fchen de bergen van dit landtfchap, en de zee ForthftrecktfichTayuyt, ’twelckde naem van de vloet Tay, die dat in ’t midden deur-fnijt, verkregen heeft. Het ftreckt fich uyt tot aen d’Ocellifche bergen, die ten meeften-deel, met d’ackers, aen der felver wortels gelegen , in de vooghdy van Erne getelt worden.

Maer ’t overige landt tot aen Forth is door d’eerfucht in verfcheyde vooghdyen verdeelt, te weten van Clacman, Colrofs en Kinrofs. Al’t landt, dat ter zijden van defe landen, en van d’Ocellifche bergen af door Forth en de Tay befloten wordt, loopt ooftwaerts naer de zee fpits toe , en wordt met een naem Fyfe genoemt, dat genoegh voor fich felven heeft van alle dingen, die tot het gebruyck van ’t leven nootfakelijck zijn, en op fijn breetfte is ter plaets, daer dit landtfchap van de binnenzee deurgefneden wordt, en van daer fich van weerzijden te famen prangt tot aen de ftadt Carrail. De Levin, die fich in zee ftort, is d’eenige vleet, die hier gedenekwaerdigh is. De geheele oever is met veelfteedtjes be-fèt, onder de welcken meeft, om d’oeftening der goede konften , aenmerckelijck is S. Andries, van d’oude Schotten Fanum Reguli ge- , noemt. Meer innewaerts byna in’t midden Van ’t landtfchap is Cowper,daer d’overige in-woonders van Fyfe te famen komen,omRecht t’ontfangen. Daer dit landt aen Erne raeckr, is Abirncthy , een oude Konineklijeke ftadt der Piders. Hier vloeyt d’Ern in de Tay, die, de grootfte der vloeden van Schotlandt, uyt de binnenzee van Tay, in Braid Albin gelegen , uytbarft j en vier-en-twintigh mijlen verre ftroomt. Defè vloet, fich naer ’t Grampifehe geberghte wendende , raeckt Atholl, een vruchtbaer landtfchap, in de wilderniffen van Grampius gelegen. Een deel daer af, aen de voet van ’t geberghte in de vlackte gê-plaetft, wordt Blair genoemt, ’twelck een gront, die vry van boomen is, betekent. Beneden Atholl, aen de rechte oever van de Tay, leght de ftadt Caledonia, die alleenlijck d’oude naem behout,geraeenlijckDuncalden, dat is een heuvel, met hafelaer beplant j want de hafèlaer deur d’ongeboude landen fich wijt uytfpreydende , en door de fchaduw der boffehen de landen bedeckende, heeft aen ’t volck en aen de ftadt de naem gegeven : want de Caledoners, onder de vermaertfte volcken der Britanners getelt, maeckten een tweede deel van ’t Rijck der Piéten , die van Ammia-nus Marcellinus in Caledoners en Vedurio-ners gedeelt worden,van de wekken nu naeuwelijcks iets meer van de naem overgebleven is. Beneden Dunkalden is Perth, twaelf perth. duyfènt fchreden van daer aen de felve rechter zijde van d’oever gelegen. Beneden Atholl aen de flineker oever naer ’t ooften is Gaurie, cattrit. door fijn koornvelden vermaert ; en beneden dit landt breyt fich weêr uyt, tufTchen de Tay en Efk, het landtfchap Angus , of, gelijcK d’oude Schotten fpreken, Æneia. Sommigen meenen dat dit Horeftia, ofnaerd’uyt-fpraek der Engelfchen Foreftia genoemt heeft geweeft. Hier in leght de ftadt Cowper, die,

van

VAN SCH

yaù Boethius, fijn vaderlant eerfiichtighlijck verhelende,Dei-donum, dat is Godsgaef, ge-noemt wort. Want ick acht dat d’oude naem Thaodunum heeft geweeft, van Dun , dat is heuvel, aen de Tay gelegen, aen welcks voet een ftadt gebout is. Veertien duyient Ichre-den Van daer buy ten de Tay vint men Abre-nethea, anders Abrinca genoemt. Daer na volgt de zeebergh Rubrum , die vermaertis, en daer de vloet Efk, met de bynaem van Zuyd, deurvloeyt ; en North Efk lcheyt het van Mernisjdat ten meeftendeel vlack en effen van gront is, tot dat voorby Fordun en Duno-trum het Grampifche geberghte het kafteel van den Graef Martialis ontmoet, en dit lantfehap, allengs fackende, neemt een eynde aen de zee. Verder naer ’t noorden is de mont Van de vloet Deva, gemeenlijck pee, en omtrent duyfent fchreden verder Dona. Aen d’een is Abirdeen, door de vifTchery der Salmen vermaert, en aen d’ander de fetel van de BifTchop, en openbare fcholen , die door d’oefféningvanallevryekonftenbloejen. Ick vind in oude geheughfchriften j dat defè naeftc ftadt Abredea genoemt hééft geweeft. Maer nu worden defe beyde ftéden Abirdeen genoemt, en mét de bynamen van oudt en nieuondèrfcheyden.Van ditfinallc voorhooft Mïb-, tuffehen defe vloeden begint Marr , dat, fich allengs uytbreydende, fich tot lèftigh duy-'Badtnach. fent fchrcden in de langte, tot aen Badenach nytftrèckt. Dit landtfehap wort Van een deur-gaendé rugh begrepen, en fetidt fijn vloeden naér de beydé zeen. Naeft aen Badenach leght Abyr, dat fich riàer de Deucaledonifche zee néyght; een landtfehap (naer de wijfé der Schotten ) voornamelijck overvloedigh

■ van zee en landtgewas. Het is heel vruchtbaer van koorn-ackers en weydenjCn vermakelijck door de fchaduw der boftchen, en door dé luftighey t der beeken en bronnen. Het is foo ri j ck van inkoomft der vifTchen, dat het by na Voor geen landtfehap van Schotlandt wijekt. Want behalven de groote overvloet van ri-viérvifch, die fóo veel rivieren befchaffen, foo koomt oock de zee met een lange gracht ingedrongen over ’t vlacké landt 5 en, in een ftreeck landts, die een weynigh hooger is, bedwongen, Verfpreyt fich wijder uyt , en wordt als een poel, of eer als eén meer, waer-om het in die tael Abyr, dat is haven genoemt wordt, en daer af fÿ oóek aen ’t geburige lant daer omtrent een felve naem geven. De genen , die Engélfch fpreken, noemen defe beyde, te weten defe zeeboefem, en’t landtfehap, qualijck en t’onrecht Loch-Abyr. Defe drie landtfehappen, Abyr, Badenach en Marr be-flaen de geheele breette van Schotlandt. tufi. fchen de beyde zeen.Noordewaerts naeft aen Marr is Buchan, door de vloet Dona daer af Schotlandt^

O T L A N D T.

gefcheyden. Dit landtfehap ftreckt fich vart alle landtfehappen in Schotlandt diepfte in , zee, en is tamelijck overvloedigh van weyden enfthapen, en heeft van andere dingen ge-noegh middelen , die tot het leven nootfake-lijckzijn. En hoewel des felfs vloeden van falm overvloejen, foo koomt echter defe flach van vifTchen nooyt in de rivier van Rattray. Op des felfs ftrant is een hol, welcks eygen-fohap niet behoort voorbygegaen te zijn. Het water, uyt het natuurlij ck gewelf allengs af-druypende, verandert terftont in lange fpit-fohe fteenen; en indien het hol niet door men-fohen handen geftadigh gefuy vert en geopent wieid , foo fou dè ruymte in korte rijdt tot aen ’t gewelf vol zijn. De fteen, dus gereelt, krijght als een middelnatuur tulTchen glas en fteen : want hy kan breken, en wordt nimmer foo hart als marmer. Wy,te Tholoufe zijnde, omtrent in’t jaer 1544, verftonden van ge-loofwaerdige lieden dat’er in’t naefte Pyre-nefche geberghte een hol was, ’t welck in alles hier mee overeenkoomt. Noordewaerts voorby Buchan zijn twee landtfchapjcs,Boyn en Ainie, die fich uytftrecken tot aen de vloet Spey, de welck hen van Murray affeheyden ; en de vloet Spey fpruyt uyt de rugh van Badenach, daer aen wy gedacht hebben. Niet Verre van des felfs oorfprong is een Loch , of binnenzee, daer de Lutea uytbreeckt, die fich naer de weftzee begeeft. Men feght dat aen des felfs mont een treffelijeke ftadt heeft geweeft , naér de vloet Enerluteagenoemt. Se-ker, ’t zy men op d’aert van ’t geburige landt, of op de bequaemheyt van dé fcheepvaert, eri toevoer ter zee fiét , defe plaets is tot een koopftadt bequaem. Oock hebben d’oude Köningen, defo béqüaemheyt volgende, hief eenige eeuwen in ’t kafteel Evonia gewoont, die, gelijck vele verkeerdelijck mcenen, nu Stephanodunum is : want des felfs puynhoo-pen en overblijffêlen worden noch in Lorn getoont. Men vindt noch eenige landtfchap-jes tuffehen Buchan, en de wéftzee, daer meê wy ons niet lullen verletten , dewijl ’er niets Voortreffelijk of gedenkwaerdighinis. Voorby Spey tot aen Nes volght Murray, eertijts, gelijck men gelooft, Varar genoemt. Tuf. fchen defe ftroomen maeckt de Duytfche zee, als ruggelings weftwaerts ten lande indringende , de ruymte van ’t landt enger deur naer zeeboefem,die landewaerts infehiet. Dit lant, foó groot als ’t is, is vruchtbaer van vruchten en weyden, en in luftigheyt en vruchtdragende boomen het voornaemfte van ’t geheele Rijck. Het heeft twee fteden, die gedenek-waerdigh zijn, Elgin aen de vloet Lolfie , die noch d’oude naem behout, cn Nes aen dé vloet van gelijeke naem. De Nes vloeyt uyt de zee Nes, die vicr-en-twintigh mijlen lang

Elieel Beyer en eert voor fijn Apoftel en opperfie patroon S. Rupertus, loon van de Koning der Schotten, die j in de ïèfte eeuw in Duytsiandt komende , Theodon, Hertogh van Beyeren , met by na alle fijn overften te Regensburg doopte. Toen dit gedaen was, troeK hy van Regens-burgh, en belproeyde alle volcken daer ront-om met het Chriftelijck geloof. Hy ftichtte daer na van de gront op de ftadt Saltsburgh, en wierd met eendrachtige toeftemming van allen tot eerfte Biftcliop vaii' defe ftadt ver-klaert. Eyndelijck, na dat hy veel treffelijcke daden gedaen had, verhuyfde hy uyt dit fterf-felijck naer’t eeuwigh leven. Dele en meer andere dingen worden breedelijck befchreveii gevonden in de geheughfchriften van Saltsburgh , die gedruckt zijn by Hendrick Cani-fius, torn. 4 Antiquæ leótionis, en hier en daer by de nieuwe Schrijvers.

Omtrent in de felve eeuw quamen uyt Schotlandt naer Duytsiandt Colümbanus ert Gallus, die, veel landtfehappen deurgereyft hebbende, eyndelijck in Swaben hun verblijf namen, en , daer met de verkondiging van Godts woordt, en met wonderdaden in de wijngaert des Heeren arbeydende, veel in-woonderstot het heylighfte geloof aen Chri-ftus bekeerden. Columbanus trock naer Italien , maer Gallus, van fieckte aengetaft, was gedwongen in Switferlandt te blyven, daer ny, federt,fijn gefontheyt weêrgekregen hebbende, een klooftcr boude, ’t welck noch naer fijn naem S. Gallus kloofter genoemt wordt, by ’t welck heden een vrye ftadt van de felve naem te fien is, die in de voorgaende eeuwen d’Abten van S. Gallus onderworpen heeft ge-weeft. Sie defe en veel andere dingen by Ionas, in’t leven van S. Columbanus, ’t welck by Beda, en by Wallafridus Strabonerus ove-righ is, en in ’t leven van S. Gallus, by Laurentius Surius. Befie oock Theodorus Cam* pedonenfis in ’t leven van S.Magnius, ’t welck by Hendrick Canifius overigh is, tomo 4 Antiquæ leólionis, loo ick my niet vergis j want ick heb nu ’t boeck niet by der handt. Men voeghhier noch de nieuwe kerckelijke Schrijvers by.

Niet lang hier na quäm uyt Schotlandt Ki-lianus, met Colonatus, en Totuanus, die, van de Roomfehe Paus Conon macht om ’t Euan-gelium te predicken ontfangen hebbende, naer Franckenlandt reyfden, en daer Gos-bertus, Hertogh van Franckenlandt, met fijn schotten gemalin, kinderen en onderdanen gedoopt l^ekeert. hebbende, kregen een rijeke ooghft van zielen in, en ontftaken in korte tijdt geheel Fran-kenlandt met het heylfaera geloof aen Chri-ftus. Maer S. Kilianus, fiendè dat de Hartogh Gosbertus, in plaets van fijn gemalin by hem hield fijns broeders echtgenoot, Geilana, een onkuylche en goddeloofe vrou,beftrafte hem, én vermaende hem vriendelijck dat hy haef weghfènden lou. Doch defe boofe vrou, dit verftaende,wierd in woede engramfehapont-fteken , en ruftte niet voor dat lÿ Kilianus met fijn medemackers had doen dooden. Delè Kilianus was d’eerfte Biftchop van Wirtsburg; ’t welck oorlaeck is dat het Hertoghdom van Franckenlandt, ’t Welck Karei de Groot aert de Biffehoppen van Wirtsburgh gafgemeen-lijck S.Kilianus erfgoet genoemt wordt. Wijders , in de filvere munten, die door de Bif Ichoppen van Wirtsburgh geftagen worden, fiet men de beeltenis van S. Kilianus, als vati d’Apoftel en Patroon van geheel Franckenlandt. Sie dclè en andere dingenin’t leven van Kilianus by Hendrick Canifius, tom. y Antiquæ leótionis, en by Surius. Hier na, te weten inde tij t van Pepijn en Karel de Groot, quam S.Bonifacius de Schot in Vrieslandt, ni dat hy macht van de Roomiche Paus ontfangen had. Sommigen maken, doch t’onrecht, een Engellchman van defe Bonifacius : maer hy heeft echter een Schot geweeft , gelijck Marianus Scotus in fijn jaerboeck getuyght, als oockTrithemius in fijn boeck van de deur-luchtige mannen des ordens van S. Benedictus , Hieronymus Flatus de Bono ftatus

r^ligiofi j en verlcheyden andere j die nieuwer zijn. En na dat hy veel tot de Chriftelijcke Fricdandt, Godtsdienft , niet alleenlijck in Vrieslandt, ’° Heden, Turingen, Weftphalen tn Vridere cn Saxen gebracht had , wierd hy om fijn feer verdienften j en om fijn heyligheyt iekeem des levens tot Aertsbifichop van Ments ge-maeckt. Dele rechtte veel nieuwe Bildom-men in Duy tslandt op, en onder anderen het BHdom van Aichftadt, daer in hy tot overfte Relde S.WilIibaldus de Schot, die van fommi-gen, doch belachélijck, tot een Engelfchman, en foon van Richard, Koningh van Enge-landt, gemaeckt wordt , fchoon ’cr in die tijdt geen Koning in Engelandt was, die dus genocmt wierd. Maer hy wordt een Schotsman gcnoemt van loanhes Molanus in fijn by voegingen aen Ufiiardus, en vanTrithe-mius in de bovengemelde plaets , met veel nieuwer Schrijvers. Sijn leerling wordt oock tot een Schot gemaeckt. Hy Richtte veel klooRers , uyt de wekken het klooRer van Eulda het voornaemRe lieeft geweeR , in ’t welck de Schotten fbo wel als de Duytkhen fonder onderfcheyt ontfangen worden. Maer toen hy in Vrieslandt het Euangelium gepre-dickt had , en fagh dat fbmmigen in de fchan-deiijke afgodendienR hardneckighlijk voortvoeren , wierp hy alle hun afgoden af, die hy verplette : om ’t wélck de Barbaren, op hem vallende, hemwreedelijckdoodden. Maer S. Bonifacius wort van alle voor ApoRcl van . Duytslandt gegroet. Befie des felfs leven, breedelijck van fijn leerling Willibaldus be-fchreven , ’t welck te fien is by Canifius hier voorgedacht. Doch Fgilwaldus heeft daer na fijn leven noch breedelijcker befchreven , gelijck te fien is by Surius, en Nicolaus Serra-rius in de gelchiedeniflèn van Ments.

VeScbt- nbsp;nbsp;In defe lèlve eeuw quam in Saxen, om Chri-

Euangelium te predicken, S. Patto de /?L w Schot, die om degroote verdienRen van fijn Saxen, leven tot BiRchop van Werden in WeRpha-len gemaeckt, en eyndelijck om ChriRus geloof met de martelkroon gekroont is. Op hem volghde in’t felve Bifchdom S. Tanco, oock een Schot, die onder anderen tot fijn nakommers gehad heeft Gortzla Ifingorus,en Harruchus, alle Schotten en Bilfchoppen van Werden,gelijck, om anderen voorby te gaen, Albertus Krantzius in de HooftRadt .van Saxen getuygt. Na dele tijden quam in Saxen loannes Scotus, die yverigh arbeydende om ’de geloovigen te bekeeren, eyndelijck Bifi-fchop van Mekelenburgh geworden is : en na dat hy eenige tijdt lang defe kerek godvruch-tighlijck en nuttelijck voorgeRaen had, wierd hy om ’t geloof aen ChriRus van d’ongeloo-vigen gedoodt. Befie van hem Krantzius hier voor verhaelt.

Omtrent duyfentjaer na ChriRus geboo/le DeSchet-trock uyt Schotlandt Colomannus, de loon van Malcolmus, d eerlte Koning der Schotten gelitm in van die naem , lbo my wel heught. Hy, tot tweemael in ’t heylige Landt gereyR en weêr-gekeert zijnde, eri willende noch ten derde mael de lèlve reys aennemen, trock deur ver-Icheyde landen in Duytslandt, en quam oock in OoRenrijck, en na dat hy daer veel van’c verfoejelijek wacngeloof der afgoden en duy-velen tot de ware GodsdienR gebracht had, wierd hy eyndelijck aengetaR, en als een hey-melijck belpieder met veel wreede pijnen ge-pijnight , en daer na aen ’t kruys gehecht, aen ’t welck hy heylighlijck fijn leven eyn-dighde, en is door veel wonderdaden , lbo in lij n leven, als na fij n overlij den vermaert geworden. Sijn lichaem wordt eerlijck en gods-dienRighlijck in’t klooRer vanMelch, omtrent twaelfDuytlche mijlen van Weenen,bc-waert. Dele en meer andere dingen wordetx ƒ« Offido fixie Breyfiano monafierii 'M.elicenfis geleien. Maer loannes Stadius , HiRorielchrijver van Keyfer Maximilianus d’eerRe, heeft het leven van S. Colomannus in Sapphifche vaerlèn befchreven , ’t welck by Laurentius Surius in ’t leven der Heyligen overigh is, en dus begint :

AuJlrUJandus canitur patromis, BulgidumßduSj radians ab arcio^ Scotiu gentisj Coloimannus acer Regia proks.

In defer voegen wordt Colomannus van alle voor de patroon van OoRenrijck erkent. Men kan hier af oock befien Culpinianus, en oock Matheus Raderus in ’t heyligh Beyeren, en Baronius in fijn jaerboecken. Men Relt de tijdt van fijn martelingin’t jaer 1012.

Meer andere Schotten hebben ChriRus Euangelium in Duytslandt gepredickt. Maer wy füllen van hen kort hier na Ipreken, als wy van de klooRers der Heyligen in Duytslandt handelen.

Vanâe ICloofters âer Schotten ijt ^Duytslandt.

HEt eerRe en oudtRe klooRer, ’t welck s. wy Schotten in Duytslantgehadt heb-ben, heeft in de Radt Straesburgh ge- Janstoes-weeR, en was geRicht van S. Florentius Schot, BilTchop aldaer, omtrent in’t jaer 66 wierd het klooRer der.Schotten van S. Tho-A»'lt;^fr mas genoemt, in ’t welck Florentius felf ledert begraven is. Adeloehus, BilTchop van Straes- burgh. burgh , heeft dit klooRer met groote onbil-lickheyt, en Ibnder recht of reden den Schot-fche Monicken afgenomen, en aen de Regu-lier-Canonicken gegeven, gelijck ick in mijn hiRorie breeder verhalen fal. Befie van dit klooRer Surius, in’t leven van S. Florentius,

Calpar

VAN SCH

Gafpar Bruftliius in fijn Bifichoppen van Duytslant, en andere jonger Schrijvers. Maer ^rbegaßftt voor S. Florcntius was Arbogaftus,een Schot, Bifichop van Straesburgh,die fijn amptGodt-bM-gh. vruchtighlijck en lofielijck bedient, alle d in-woonders van de ftadt inGodtsware kennis opgevoet, en hen van d’afgodendienfi: afgebracht heeft. Belie hier af oock de Schrijvers hier voor verhaelt.

Willem, Hier na wierden veel kloollers voor de Schotten in Duytslandt gefticht j van VZillem, Ko»tgt;igeler brocdei’ van Achaius, Koning der Schotten, Karei de Groot een eeuwigh verboot fiLyeïe'^ inaeckte, ’twelck noch duert. Vivant dele kfeefters Willem , na dat hy trelfelijcke dienllen in d’oorlogh aen Keyfer Karei bewefen had , en fonder kinderen ftervende, maeckte Chriftus en de Kerck tot erfgenaem fijner goederen, daer af hy verlcheyde kloofters voor de Mo-nicken en geefielijeke mannen van fijn volck in Duytslandt ftichtce , en mét rijeke inkom-fien begiftighde, onder de wekken het voor-naemllewas hetkloofter van Sw lacob teRe.^ gensburgh, van ’t welck hy Abt, en van alle d’anderen Vifiteur enCorreótor was.Hy heeft noch verfcheyde anderen gebout, gelijck het kloofter der Schottemvan S. Martinus te Keulen , het kloofter van S. Egidius te Neuren-bergli, het kloofter der Schotten t’Aken en het kloofter aen S.Petrus gewijd buyten de muren van Regensburgh , ’t welck in d’oor-logh tuftchen Karei de Vijfde en de Kéur-vorllen der Confefiie van Ausbtirgh verdelght wierd j op dat de vyanden , derwaerts komende j fich dae. niet fouden verftei'cken, of be-Ichanften.

legerapoor- Van alle defe kloofters is heden niet een ove-kloofter van S. lacobin de ftadt Regensburgh, welcks goederen en inkoitiften ^tnsbiirgh. ^y^. ootlàcck vao de gedurige oorlogen, in Duytslandt woedende, lbo vermindert en uyt-geput zijn, dat die naeuwelijcks voor een of twee geeftelijeken genoegh können zijn. Daer by, de al te groote quifting van eenigen onfer voorgaende Abten heeft gemaeckt dat het voorgenoemde kloofter fich heden metichul-den, en vreemde goederen belaft vint, ja lbo-danigh, dat het voor jarelijekfehe renten van dehooftlbmme alleen jarelijcks omtrent drie hondert guldens moet betalen : en dewijl dit kloofter defe fomme niet opbrengen kan , om dat de woedende foldaet des fclfslanden en gronden verwoeft heeft , foo is het tot d’uy-terfte armoede en elenden gebracht. Want dc lchultheeren aenvallende en parftende, dreygen,foo fy in korte tijdt niet betaelt worden , dat fy alle onlè goederen en befittingen, gelijck men gemeenlijcklpreeckt, arrefteren lullen. Maer de fchuldenaers aerlèlen, en Ibeckenuytftel. Wat meer? yder meent dat Schotlandt^

O T L A N D T.

het met ons gedaen en gefloten is* En lèketj indien d’almachtige Godt, volgens fijn barm-^ hertigheyt, fich niet verwaerdight eenige middel en hulpmiddel aen ons te belchicken, lbo fie ick niet hoe wy ’t hooft door lbo veel golven van Iwarigheden Ibuden kennen bo« ven houden, en oock niet door wat middel lbo oudt en edel een kloofter , en vermaei t geheughteken onlêr voorouders, bewaei t kan worden. Ja de Keylèr lèlf, in dele laeftc ver^ gaderingen te Regensburgh de beweenelijeke ftaet van ons kloofter fiende , handelde met de Roomlche Paus, en met d’andere Vorften van’tRijck, om ditons kloofter van ons af te nemen , en aen de Duytlchen te geven ,• in voegen dat, foo de Paus, des Keyfers verloeck verwerpende , niet ftijf en fterck voor ons ge-Iproken had , wy ongetwijftelt gedwongen hadden geweeft elders te verhuylèn, en ’t erfk deel onlèr voorouders aen de vreemden en uytlandigen over te geven. O wy elendigen en ramplaligen, die van Godt tot fulck een tijdt gebracht zijn , in de welck wy (foo Godt felf het niet afweert ) foodanige dingen met onlè oogen lullen fien ! lek kan niet nalaten met de Propheet uyt te roepen : Wee ons / wy hebben gelbndight. Wat oprecht, vroom en eerlijck Schot kan met drooge oogen lbo droevigh een lchoufpel aenfien ? Wie kan fonder tranen aenfehouwen dat dufdanige kloofters en geleifchappen , van onlè voorouders godtvruchtighlijck en loffelijckgefticht, van ons lbo veel hondçrt jaren al achter malkander beleten, met de voorrechten en macht-brievenvan lbo veel Paulen en Keylers veredelt , lbo verre gebracht worden, dat het te fol gen ftaet dat de ware en oude befitters daer uyrgedreven, en uytheemfehen en vreemden daer in gefet füllen worden ? Dus verre hier af. lek ga Voort tot andere dingen. De Vorften van Duytslandt, het voorbeeldelijck leven,en de godvruchtigheyt der Schotten fiende , begonnen daer na lèlven kloofters voor de Schotten te bouwen. Onder d’eerfte van hen was Embricho, Biflehop van Wirtsburgh, enHertogh van Franckenlandt, die in ’t jaer 1139 voor de Schotten het kloofter van S. lacob , buyten de muren van de ftadt Wirtsburgh, ftichtte : ’twelck wySchotten noch belitten , fchoon de jarelijcklche inkomften feer kleyn en vermindert zijn, uyt oorfaeck van de gedurige oorlogen. lek neb gelèghc dat Embricho d’eerfte onder de Vorften geweeft heeft, die kloofters voor de Schotten gefticht hebben : maer indien wy van de kloofters der Schotten fpreken , die van Vorften, en anderen die geen Vorften geweeft hebben, gebout zijn, lbo is het eerfte en oudtfte voor d’onfe, van de Duytlchen gefticht, het Kloofter det kloofter der Schotten van Erford, door Wal-

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ter *

ter van Glisbergh in’t jaer 1031 gemacckt. Defè Walter was een edelman, en fijn nakomelingen zijn heden de Graven van Papen-heym j en hy , geftorven zijnde , wierd in de felve kerck, die hy gebout heeft, begraven, daer men noch fijn graf fiet. Wy Schotten befitten noch heden dit kloofter, en twee anderen , te weten van Regensburgh en Wirts-burgh. Maer d’inkomften van dit kloofter zijn fi)o weynigh en gering, dat ly naeuwe-lijcks genoegh zijn om een menfth te voeden. Doch wie weet wat de ipade avont noch meebrengen fal ? miffchien lullen d’elendigen Kleeßeräer nocli icts beter ontmoeten. Hier naeft aen volght het kloofier der Schotten te Weenen , ’twelck van Henrick, Hertogh van Ooften-lijck, omtrent in’t jaer 1167 gefticht is. lek falin mijn hiftorie breedelijckverhalen, boe dit kloofter tegen alle recht en billijekheyt den Schotten afgenomen isj over’t welck met recht Paus Urbanus de VIII klaeght in fijn brieven aen Keylèr Ferdinandus de 11. Dit kloofter kon met kleyne moeyte weêrgekre-gen worden , foo wy aen alle zijden niet van armoede, lchulden enkleyn getal gedruckt wierden : in voegen dat wy geen inkomften hebben om een behoorelijck getal van men-Ichen in de kloofters , die wy alreede hebben, te voeden 5 foo verre is’t ’er af dat wy bc-quaem zijn om nieuwe voortplantingen (indien men lbo Ipreken mach) uyt te fetten.

Kioeflir der Niet lang dacr na wicfd gefticht het kloo-SZ/quot; Schotten te Conftants door de Bif-ichop van de lelve plaets, welcks naem my nu niet voorkoomt, dewijl ick de boecken en gelchriften niet by der handt heb. Wy hebben oock dit kloofter door de lift, en door het bedrogh derDuvtfchen verlooren. Bynain de felve tijdt , dat is omtrent in’t jaer van Chriftus geboorte 1180 , is van Welfo , Her-Kiooßerder van Swaven, gefticht het kloofter der Schotten te Schotten te Memmingen, ’t welck wy Schot-^tn. ten tot aen Luthers tijt befeten hebben : want toen hebben de burgers van Memmingen het Catholijck Geloof verlaten, en de Confefiie van Aughsburgh aengenomen j om’t welck deMonicken en anderen, aen de welcken dele nieuwe belijdenis mishaeghde , gedwongen waren van daer te vertrecken. Omtrent in lèker edelman uyt Beye-ren , welcks naem my oock ontgaen is, gefticht het kloofter der Schotten t’Aichftadt, drie Duytfche mijlen van Ingolftadt afgelegen. Wy hebben dit kloofter op een lèlve wijle, als voor verhaelt is, verloren. Daer na, omtrent in’t jaer 1140, is door de Hertogh van Beyeren gefticht het kloofter der Schotten teKelhem,niet meer dan drie Duyt- Schotten te fche mijlen van Regensburgh gelegen. Maer dit is door de rampen des tijdts, en der oorlogen lbo verarmt, dat wy niets daer af overbehouden hebben , dan een klcyn huysje, wijngaerd, en bosje. De bediening en beftie-ring van dit klooftertje is by d’Abt der Schotten van Regensburgh, die gemeenlijck tot overfte derwaerts fendt een van fijn Schotten, of een Duydeher, indien’er geen Schotten • zijn , die gehouden is jarelijeks onderhoud aen ’t kloofter van Regensburgh te betalen.

Voegh hier noch by het kloofter der Schot- Kfooßtrdtr ten re Paderborn, omtrent in ’t jaer 900 van S. Paternus de Schot gefticht, en ledert ver-brant. Daer waren in Duytslandt noch andere kloofters der Schotten, van de welcken ick breedelijck handelen fal in mijn hiftorie, die de tijtel voeren fal van Germania Chrifliana fi'Vc de plant at a propagafaChr/fliana fide inGerma-nia per Scotos; dat is, Chriflelijck Dtijtslandt, of l’an Chrifelijck Geloofd door de S hotten in Duytslandt plant en loortge/preyt. Hierin füllen oock uyt-gegeven worden de laerboecken van alle onlè kloofters , met een lijft en gevolgh der Abten van yder kloofter, en met de voorrechten en beveftigingen der Paulen en Keyfers, gelijck oock der Keurvorften , en andere Vorften, ’t welck alles in ons tweede ftuck verhandelt lal worden : maer in ’t eerfte lullen wy handelen van de bekeering der belbndere landt-fchappen van Duytslandt tot het Chriftelijck geloof.

Ick Robertus Strachanus, Schotsman van Montros, anders P.Bonifacius des ordens van S. Benediótus, heb dit weynige ter vlucht, en met een ontftelde pen gelchreven, om gele-vert te worden aen d’edele en achtbare Helt, Heerloannes Schot, Baron van Scotis-Tar-vett,Directeur van de Cancelary van ’t Schot-Iche Rijck, Ridder, en KonincklijckeRaedts-heer.

Weenen y den 20 NöWïw/’«* 1641.

Et geheel noorde-lijck deel van ’t ey-lant Britannia wierd in oude tijden van de Piden bewoont, die in twee volcken gedeelt wierden, te weten in D i c a l i-DONiERS en Vi-c T u RI o N E N, van

de welcken Camdenus in de belchryving van Britannia uyt Ammianus Marcellinus gefpro-kcn heeft : Maer toen de Schotten in dit deel meefter geworden waren, wierd het in feven deelen onder leven Vorften gedeelt, gelijck men ficn kan in een oudt boeckje van de ver-deeling van Schotlandt, in dele woorden ;

Het eerfte deel begreep Enegus enALicrn. Het tweede AtheodlcnGoi’erin.

Het derde Strade^rn wet Meneted. Het vierde was' Eorthe'Vèr. Het vijfde met Buchen. Het felle Muref enRos.

Het levende Cattencs, ’t welckdoor de bergh Mound in ’t midden deur gedeelt wordt, die fich van de weftzee tot aen d’ooftzee uytftreckt.

Ant^ere Wijders, de felve Schrijver verhaelt oock yç,.|^ael van Andreas, Biflchop van Sctjotiandf, Cathanesjdat het geheele Koninckrijck oock in leven Landtlchappen gedeelt wierd.

’t Eerfte van Frjth by de Britanners, FForid by de Romeynen, nu Scbottytade, tot aen devloet Tae.

Het tweede aen Hilef, gelijck het de zee omringt aen de bergh in ’t noorderlijck deel van Strh^elin, At bran genoemt.

Het derde van fJz7e/ tot aen Des. Het vierde van Dcc tot aen de vloet Spe. Het vijfde van Spe tot aen de bergh Br//«-alban.

Hetlèfte Mures en Ros.

Het feverfde Argathel, gelijck de rant der Schotten, die dus naer hun Overfte Ga-thelgas genoemt worden.

de Maer defe verdeelingen zijn den heden-Schpfte» daeghlche Schotten naeuwelijcks bekent.

Schotlant wierd, naer de wooning der volc-'verdeeiint ktü. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Highland-wen. Los(‘land-men en

Hooghlanders, Laeghlanders en Grenspaelders. De Hooghlanders zijn de de ivopning genen, die naer de noordelijcke en wefteüjcke dervo'xlie-.!. geweften de hooge plaetfen en bergen bewoo-nen , en die, woeft en onbefchaeft zijnde, de tael en kleeding der Yren gebruycken. De Laeghlanders, die de vlackten en dalen be-woonen, zijn menlchelijcker dan de Hooghlanders , en gebruycken de tael en kleeding der Engellchen. De Grenspaelders, aen de grenfen van Engelandt gelegen, woonen van de ftadt Carlile af tot aen Barwijck, en louden voortaen met recht uyt defe afdeeling gelloten mogen worden. Want na dat de vrede uyt de geluckige vereeniging ftantgegrepen heeft, zijn delen als de navel van’t Britannilche Rijckgeworden, en, verdrietigh in d’oorlogh , hebben ledert die tijdt fich geheel tot de vrede overgegeven, en aengevan-geheele Koninckrijck weer in twee deelen deeUng gedeelt, in zuyderlijckdeel, aen dele zijde van de vloet Tay en in noorderdeel over de kner.hejt Taji behalven een talrijck getal van eylan-den, daer rontom gelegen.

Rcnfi-eyo, en Senefchal van Schotlant is. Maer d’andere kinderen van de Koning worden fonder onderfclieyt Princen genoemt.

Onder de Edelen waren eertijts de grootften en treffclijckden the Thanes, dat is de genen, die, foo ick recht gis, alleenlijck door hun ampt, ’t welck ly bedienden, edel gemaeckt waren ; want de benaming betekent in d’oude tael der Engelfohe Saxen K'onincklijcke dienacr. D’overften hier af waren Ab-Thanes , en de minderen Vnder-Thanes genoemt. Maer defe namen zijn allengs afgefleten federt dat Koning Malcolmus de Derde de tij telen van Graven en Baronnen uyt Engelandt, van de Normannen aengenomen,aen d’Edelen,die goede dienden deden,opdroegh. Sedert zijn allengs nieuwe tij telen vap Staten enampten opgekomen , en nu heeft Schotlandt, foo wel als En-gelandt, zijn Hertogen, Marekgraven, Graven , Burghgraven, en Baronnen. D’eerfte, die de tijtel vanHertogh in Schotlant bracht, was omtrent in ’t jaer i.po Robert de Derde, gelijck lacobus de Sefte by verfohe geheuge-

3Î nis d’eertij tels vanMarekgraef en Burghgraef. Dcfo Edelen worden Majors genoemt,en hebben plaets en ftem in de Parlamentfohe vergaderingen , en worden oock met een eyge benaming Lords, gelijck oock de Bilfchoppen genoemt.

Onder de mindere Edelen zijn voor eerft de Ridders, die met grooter toeftel, dan elders in Europa, en met een plechtelijcke eed gellagen, en door d’openbare ftem der afroe-pers Ridder verklaert worden. Daer na volgen de genen,die enekelijk in ’t gemeen Lairds en Baronnen worden genoemt,onder de wekken eertijts geen anderen getelt wierden , dan de genen, die van de Koning folf landen te leen befaten , en galgh en radt voerden. Ten derden komen de genen , die, van dcurluch-tige geflachten gelproten, en geen fekere eer-tijtel hebbende , Qcntkmen worden geheeten. Alle d’anderen , gelijck burgers, kooplieden , ambachtslieden, amp;,c. worden onder’cgemee-ne volck getelt.

HET PARLEMENT.

E eerfte en voornaemfte Ge-rechtsbanek, foo in waerdig-hey t, als in macht, wordt geacht de vergadering der Staten van’t Rijck , die met een felve naem, als by d’Engel-

fchen , Parlement genoemt wordt, en de felve of volle macht heeft. Dit Parlement beftaet in drie Staten ; in Geeftelijcke Heeren, te weten Bilfchoppen, Abten en Prioreiis uyt werelt-lijcke Heeren, te weten Hertogen, Marekgraven , Graven, Burghgraven, Baronnen en Afgevaerdigliden voor de fteden en burgen : by de wekken onlangs voor yder Graeflchap twee Afgevaerdigliden bygevoeght waren. Het wordt van de Koning naer fijn believen befohreven, en dit voor een fekere tijdt, te voren bepaélt, eer ’t gehouden wordt. Als fy te famen gekomen zijn, en als de Koning en de Kancelier d’oorfaeck van de famenkoomft verklaert hebben , foo verkiefen de Geeftelijcke Heeren befonderlijck acht van de yre^ reltlijcke Heeren uyt : defgelijeks doen de we-reltlijke Heeren uyt de feeflelijcken.D^t\ nemen defen oock acht uyt d’Afgevaerdighden der Graeffohappen, en oock foo veel uyt d’Afgevaerdighden der Burgen , die een getal van twee-en-dertig uytmaken, en Domini pro articu-liSyLords of the articles, dat is, Heeren van d’arti-culen genoemt worden, en met de Kancelier, Schotlandt,

Threforier, Bewaerder van’tbefonder zegel, Konineklijeke Secretaris, amp;c. al ’t gene, dat voorgeftelt wort, om aen de Staten gebracht te worden, toelaten of verwerpen , na dat men ’t eerft den Koning voorgehouden heeft. De dingen, die van de gchecle vergadering der Staten toegelaten zijn, worden ernfteiijck afgedaen ; en ’t gene, ’t wekk naer ’t getal der ftemmen goet gekent is, wordt voor de Koning vertoont, die, fijn Icepter daer by doende , uytlpreeckt dat hy ’t bekrachtight of ontkrachtight ; en indien ’er iets is , dat den Kóning mishaeght, foo wordt dat eerft uyt-gewilcht.

Cragiuslib. i. Indien een eenige geheele ftaet van de drie fich tegen eenigh beftuyt ftelt, foo fal het folve krachteloos blyven.

In de Vergaderingen van Schotlandt (feght Koning Iacob de Sefte in fijn derde vertoogh) heeft niemant verlof van te Ipreken fonder verlof van de Kancelier, diens ampt het oock is d’oproerigen of wanfohickelijcken in hun redenen te vallen.

Defebe. De gewoonten der Rijeksdagen in Schotlandt, geloof my , heeft niets van ’t gemeen. Omtrent twintigh dagen voor de ver-gadering wordt overal aen yder kenbaer gemaeckt dat hy fijn klachten voor fokere dagh aen de Konineklijeke Schriftbewaerder, die men Rolmeeftcr noemt, fal leveren , om in de naefte vergadering te voorfohijn gebracht te worden. De Koning befichtight in ’t be-

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fonder

fonder defe verfoeckfchriften, en geeft de genen , die ’t hem dunekt, aen fijn Kancelier, om die in de vergadering voort te brengen,en verdruckt d’anderen. En indien iemant eenige andere faeck den Staten voordraeght , foo wordt liy terftont van de Kancelier vermaent, dat de Koning Ibodanige klachten niet goet kent. Dan werden wetten van dele dingen, door de Staten bygebracht, den Koning vertoont , die, door de ïcepter aenfienelijck, de welcke hem van de Kancelier toegereyckt wordt, nootwendighlijck daer op heeft te leggen: Ick. ken y ooï goet art geen, dat in defe quot;vergadering gedaen is. Want indien den Koning iets mishaeght, fbo wordt dat gemeenlijck te voren eerit weghgedaen en uy tgewilcht.

In 't jaer 1560 zijn de Biflehoppen nyt Schotlandt verftoten, maerin’tjaer 1606 van lacobus deSefteweêr ingeroepen in’t Parlement van Perth, en nu weer in’t jaer 1637 uytgeftoten : en hoewel defe ftaet in die tijdt weghgenomen is, lbo beftaet echter het Parlement in drie leden.

Ecrße lidt. ’t Eerllc lidt van ’t Parlement maken de Hertogen, Marckgraven,Graven,en de hooge Baronnen, die alle, foo veel als’er in geheel Schotlandt by der handt zijn, hun ftemming hebben.

Tweede Het tweede lidt maken de mindere Baroö-nen, the Lairds, van de welcken uy t yder lant-fchap twee verkolen worden, die beyde een ftem hebben : en indien dele twee niet een-drachtigh zijn, en niet verdragen können, lbo verdwijnt hun ftem , en wordt voor niets gehouden.

Eerde lidt. Het derde lidt van ’t Parlement zijn de burgers , of uytgekolen der burgers , twee uyt de lladtEdinburgh,en voorts een uyt yder andere Eadt. Daer by, de Heden mogen,indien ’t hen belieft,yder maent een andere Gemachtighde uytfenden.

Ordre VM De Koning doet noch heden naer fijn te-belchrijven door fijn be-vel, uyt deKonincklijcke kancelary tot dit werek door des felfs Diredeur aen yder Parlements fleer, en aen d’andere Heeren daer af uytgefonden, en dit voor een fekere bepaelde tijdt, om hun Hemmen te geven. Doch de Koning heeft aen ’t Parlement , in de leHe vergadering, by ade van ’t Parlement, vry-heyt gegeven om naer eyge believen eens in drie jaren te vergaderen, om fichvande laken , die ’t gemeen betreffen, te beraden : ge-lijck oock het leHe Parlement op dele wijfe beroepen is.

Als de noot vereylcht dat de Staten in korter tijdt te famen komen, dan worden de brieven alleenlijck van de klcrck des geheymen Raets aen de belbndere leden van’t Parlement gelchreven, om binnen de tijdt van vijftien dagen te verlchijncn, om dat alle de noorder«. fche volcken, die over de Deodun gelegen zijn, niet eer können komen, uyt oorfaeck van de lanekheyt van de reys j en ly blyven dan weynigh dagen t’Edinburgh , maer tonnen geen handeling van ’t Parlement beflech^ ten.

In’t Parlement wordt gehandelt van vrede en oorlogh, van munten, geltboeten , fchat-tingen en belaHingen, en van alle andere dingen , die de gemeene Haet van’t Rijck aen-gaen.

lek meen dat het niet onnoodinhfal zijn , ineana lbo ick d’ordening en gewoonte van in tegaen in ’t Parlement een weynigh breedelijeker be-fchrijf. Sy vergaderen alle in de hooftHadt, te weten Edinburgh, ter gefette dagh in des Konings paleys, aen’t klooHer van’t heyligh kruys , d’Edelen met purpere rocken, met vellen van Armelijnen, Ibmmigen met meer, fommigen met min, naer hun waerdigheyt gedubbelt, en bekleet. De mindere Baronnen , en Afgevaerdighden der burgers dragen mantels van laken. In ’t neerhof van ’t lelve paleys Hijgen ly in d’eerHe en leHe dagh te paert, en rijden by paren. D’eerHen zijn de burgers, na de welcken vier deurwachters uyt de Seßion te paert volgen. Daer na komen de mindere Baronnen,die van twee deurwach-* , ters uyt de Raet, oock te paert gevolght worden. Achter defen volgen de meerder Baronnen, Graven, Mafekgraven, en Hertogen^ Eyndelijck koomt de Koning, en na de Koning ’t Opperhooft van de ruytery, die ’tKo-nincklijck paert geleyt, daer de lijftrouwan-ten op volgen. In defe ordening gaen ly naer de Hadt, daer de Hraten met fant beHrooyt zijn , om de Heylte van d’opgang. Aen weerzijden Haen de krijghslieden metalderhande krijghsgeweer, tot bewaernis, van de poort af, tot aen’t Hof van’t Parlement, ’twelck aen de zuydzijde der kereke van S. Gillis is.

De SchatmeeHer en Kancelier rijden yder op fijn plaets tuffehen d’Edelen, maer hebben geen Hem. Oock worden nu d’andere Officieren des Konings buy ten’t Parlement gefloten , gelijck oock de Diredeur van de Can-celary , fchoon ly eertijdts Hemming in de Parlementen gehad hebben.

De luHicier wordt fomtijdts weêrgeroepen, daer de laeck vereylcht, en heeft echter geen Hemming.

DE GEHEYME RAEDT.

De tweede is de geheyrae Raedt,die niet Cebermt in een lèker getal van perlbonen be-Haet : want ly zijn omtrent 30 Herck, alle Edelen, en onder hen weynigh mindere Baronnen. Maer hoewel hun getal lbo groot

b.

Van s d h ïs , foo mogen echter fcven , tegenwoordigh zijnde, kennis van alle faken nemen. Sy wier-den eertijdts van de Koning alleen gekofèn, door een brief, aen d’andere Heeren van de Raedt gefonden 5 en de Koning fette oock de genen af, die ’t hem beliefde, en als hy wilde. Maer by ’t lefte Parlement is beftelt dat fy met believen van’t Parlement gekolèn werden , gelijck oock de Heeren van the Seßion, en de Scaccaren. Sy hebben geen gefielde fbldy. Sy vergaderen alle dingsdagen en donderdagen na de middagh, indetijdtvan theSeßion^ of de fitting. Maer inde tijdtvan vacantie of fchorfing komen fy niet meer dan eens in geheele vier-en-twintigh dagen te famen. De Kancelier is hier PrciGdent, gelijck in alle Ge-rechts-bancken , daer hy tegenwoordigh is.

In defê geheyme Raedt beweert yder fijn eyge faeck j en de Vooi fpraken worden daer felden, ja nimmer toegelaten*

Sy handelen van de gemeené faken van ’t Rijck, namelijck van vrede, oorlogh, en van andere dingen ,• oock van aengedaen ongè-iijck, amp;c. Sy plegen ftraf over oproeren eii heymelijckc raetflagen. Wat de doodtflagen, toveryen, amp;c. aengaet, fy geven ’t bevel hier af aen andere Rechters. Maer indien eenigen van grooter belang zijn , foo worden die tot op de vergadering van ’t Parlement uytge-flelt, en daer voor vertoont : in voegen dat de geen, die hun als Gemachtighden van ’t Parlement oordeelt , niet van de waerheydt af-dwaelt ; want alle kleyne dingen worden by hen, en grooter in ’t Parlement afgedaen.

’cG E R E G H T S-H O Fgt;

in t gemeen the Seffion

y X Et derde is ’t Gerechts-Hof, of, gèlijck I I {y’j. noemen, the Seßion, die van Ko-the Set- Hing kcoö de Vijfde ingeltelt wierd in ’t jaer i j 3 x, naer de geftalte van ’t Parlement te Parijs, uyteen Prefident, cn veertien Raedtsheeren, by de wekken federt vier R.ivdtshee- andere bovengewoone Raedtsheeren uyt de geheyme Raedt gevoeght zijn. Hiér zijn drie Sch-àj-vers. Schrij vcrs, the C/erks of the Seßion, Van de wekken alle handelingen der Heereii géfchreven worden.

prat fak^ nbsp;nbsp;y oor defe vergadering worden alle burger

ij faken van ’t geheek Rijck verhandelt, 2igt;ordlt;:» en van d’eerfte lunius tot aeri d’eerfte Auguftus, WÄWfz. en van d’eerfte November tot aen de deftè Maert : maer in de tuffcheûtijdt, te weten van zajen en majen, ftaet het Gerecht ftil, en dé bevordering van’t Recht wordt dan niet fbo naeuwaergenomen. Sy vonniffen naerd’in-fettingen des Parlements van’t Rijck, ofnaer de lange ocfFeniDg,en daer die gebreeekt,nacr

O T L A N D T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37

de Keyferlijcke wetten. Sy vonniffen niet naér de ftrengheyt van ’t Recht, maer naer recht énbillijekheyt, en dit alle dagen, behalven dés fondaeghs en maendaeghs.

De konineklijeke gedingen, en geen ande- Koninck:; re, worden allé vrydagen gehandelt, wek-kers inhout van de konineklijeke Voorfpraeck aen de Kancelier behandight wordt. Men heeft van hen geen appél, of hooger beroep, dan aen’tParlement, ’twekk in nondert jaren naeuwelijcks gebeurt; want indien men in ’t Parlement het geding weer verloor, foo fbu men groot gevacr over’t hooft krijgen s ge-lijck wy hier af een voorbeelt hebben in dé Baron Forbifs van Corfinda, die om defè oor-laeck t’Ediriburgh in de gevangenis wierd geworpen , daér hy na verloop Van twaelf jaren geftorven is.

Alle defe Raedtsheeren blyveh hun geheel leven lang, of tot eénigh misdrijf. Defè wet van bovengemeeiie dingen is door handeling van’t lefteParlementgemaeckt, dewijlfy té Voren naer des Konings believen verandert wierden. Doch indien hun befluy ten en von-niftèn krachtigh füllen zijn , foo moeten ’er negen tegenwoordigh weien.

Dc Prefident van the Seßion Wordt by hande- Trcf.cent ling van’t léftc Parlement op d’eerfte dagh fff van ydér Seffie Vérkofen, ’t wekk het eerfté werekis: en defe Prefident blijft nu alleen-lijck voor die Seffie , fchoon hy te voren voor fijn geheel leven bleef. Hy alleen heeft macht om in ’t afwefen van de Kancelier de gedin-gén, die’t hem belieft, in te brengen.

In defè Raet worden eerft gehoort de V oor-fpraken van weerzijden s en de Schrijvers tey-kenen alles aén. Daer na beveelt meii aen partyen uyt te gaen ; en dan wordt mét befloté deuren van de Heerén of the Seßion gehandelt, én de Kancelier ondervraeght hen , fonder cenige ordening te houden. Als men lang genoegh gepleyt heeft , vergadert hy dé Hemmen, en, van dé rechter handt beginnende, vraeght in ordening.

Sy verdeden fichin vier hoopen, om dus onderling d’amptén lichtelijckér waer te nemen. Vier maken een hoop. Daer zijn twéé huyfèn, het biiyten- en binnenhuys. In ’t buy-tenhuys fitten de Raedtsheeren met purperé rocken by beurten , en een geheele weeck lang, behalvén op maendagh, en dan niet meer als een.

Allé Voorföraken pleyten ftaénde, en met bloote hoofden, uytgefondert de Hertogeil van ’t Parlement, de Raedtsheer. en de konineklijeke Voorfpraeck: maer de konineklijeke Voorfpraeck gaet buy ten terwijl fy in handeling zijn, en trect na negen uren weer binnen.

Daer is oock een vierde Schrijver j dié de

Cierk

38 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B E S C H R

Clerk of the Bulls, of der frneeckfchriften genoemt wordt. Hy koomt te tien uren binnen, en geeft de fmecckfchriften aen die Heer, die voorde volgende wceck in’tbuytenhuys fal fitten , welcks ampt is alleenlijck voor die weeck defê fmecckfchriften t’onderfchrijvcn. Wat defwaerder dingen aengaet, hy beraet fich daer in met d’andere Heeren voor twaelf uren. Hy alleen fit in een fekere placts, een weynigh laeger, ter rechter liant van de Kancelier , voor de tafel. Defè vonnift terftondt alleen in ’t buytenhuys de kleyne faken. Maer in fware faken beraet hy fich van acht tot ne-

gen uren, en, in’t midden ftaende, onder-vraeght d’andere Raedtsheercn, en herhaelt het kort begrip der dingen, die van de Voor-fpraken gefeght en voorgeftelt zijn,aen d’ove-rige Raedtsheercn , die ondertuflehen hun meening fpreken, de welcke hy, als ’t gedaen is, in de rechterftoel van ’t buytenhuys fittende , uytfpreeckt : en dus worden veel dingen terftondt met tuffchenfpraeck verhandelt: maer de dingen, die niet afgehandelt worden, uyt oorfaeck van de fwarigheden, gaen naer ’t binnenhuys over.

De Kancelier alleen heeft macht om de gedingen in’t binnenhuys te brengen. Hy brengt de flemmen tefamen , en in fijn afwefèn de Prefident, die eertijdts van de Koning alleen genoemt wierd , en voor fijn geheel leven bleef. Maer nu verkiefen, by handeling van ’t Parlement, de Heeren of the Seßion felveii hun Prefident, op d’eerfte dagh van de fitting ; en in defer voegen is hy Prefident de geheele Sef-fie deur.

Nademiddagh fitten altijdttwee, om de getuygen te verhooren , en d’eed van d’acn-geklaeghden te nemen, fbo hun gedingen tot eed doen gebracht worden : d’anderen fitten niet na de middagh, maer hooren de Partyen t’huys.

Men vonnift niet naer de ftrengheyt van ’t Recht, maer naer reden en billijekheyt, en dit alle dagen , behalven des fbndaghs en maendaghs, van d’eerfte November tot de lefte Macrt, en van d’eerfte lunius tot aen d’eerfte Auguftus. Maer in de tuftchentijden, in de welchen het tijdt van zajen en ooghften is, ftaet het Recht ftil, en de rechtfaken hebben dan geen voortgang. Sy vonniflen nacr nacr lange gewoonte, en, daer dat gcbreeckt, naer ’t Keyérlijck Recht.

Seaccarißhe Raedf,

E Scaccariïche Raedt beftaet in tien of twaelf, uyt de Raedt en Seflie verko-fen, en in weynigh mindere Baronnen. Hun getal is onfeker, en fy worden van de

Y V I N G

Koning, met toeftemmingvan ’tParlement, geftelt. Sy fitten alle maendagen, omtrent te negen uren , en vonniften van des Konings faken. Alle tekeningen, die door ’t groote, of door ’t geheyme zegel, of door getuygenis van ’t groote zegel befchickt moeten zijn , worden door de Schatmeefter vertoont. Na dat hy alles gelefen, en d’inhout voor de Heeren gebracht heeft, fbo wordt met des fèlfs believen bevolen dat de fbmme aen d’eyf. fcher betaelt fal worden. Sy verpachten de konineklijeke Coftumen, amp;c. onderfchrijven de vonniften van ’t befit der landen,van wacr, in de gemeene tael,de beleeningcn aen de ver-fbeckers toegeftaen wort. Daer na wort de tekening gedaen, en het konincklijck gebod in Latijnichetael daer over geftelt, eerftelijck met het merek van de Geheymlchrijver te fettenden de fèlve bewaert het bezegelde voor fijn borge 5 en dit gebod wordt in papier aen de Heer van’t geheyme zegel te bewaren gegeven. Dan wordt het aen de Schrijver van’t geheyme zegel gedaen, die ’t gebod in de Latij nfche tael opparekement overfchrijft, en aen ’t eynde een ftuckje van ’t parekement klooft, om ’t geheyme zegel aen te hangen, ’t welck van de Bewaerder van ’t geheyme zegel gedaen wordt. Dan wordt het aen de Dire-óteur van de kancelary gegeven, om in groo-ter geftalte gefchreven te worden, en dan aen de Gemachtighde van de Kancelier , die’t

VAN SCH

De lufticiers worden oock dickwils door konincklijcke achtbaerheyt in Jijfsfàken gefielt , om defc of die befondere faeck t’onder-foecken.

COMMISSARISCHAP.

DAqt fijn oock Gerechtsbancken, die fy the Cowmijjariat noemen, van de welc-ken d’opperfle t’Edenburgh gehouden wort, in ’t welck men voor vier Rechters handelt van teftamentelijcke faken , van ’t recht der gèéflelijcke goederen, van tienden, echt-fcheuringen, en van diergelijeke kerekelijeke faken. In byna alle d’andere befóndere dee-len van’tRijck fijn befóndere Rechters hier toe, van de wcicken men op de vier Commif-fariffen van Edenburgh appelleren mach.

(gerecht der Onderbraken, of SherifFcs-.

IN y der Graeffehap fijn oock mindere Bur« gerlijeke rechten, in de welcken d’Onder-graef, of de geen, die van hem gefónden is , ’t Recht fpréeckt over d’inwoonders, van uy tftotingen, uytwerpingen, fchaden, fchul-den, amp;c. van de welcken om onbillijekhey t, of inficht van maeghfehap nooyt aen de vergadering van’t Gerecht geappelleert wordt. D’Ündergraven, van de welcken ick fpreeckj zijn ten meeftendeel alle crffelijck. Want dê Köningen der Schotten, foowel als derEn-gelfchen, hebben , om d’Edelen met weldaden vafler aen fich te verbinden, eer tij ts erf-felijcke en eeuwige Ondergraven ingeflelt: maer d’Engelfchen hebben d’ongemacken,die hier uyt voortquamen, terflondt gefien, en die voorfichtighlijck in jarelijekfehe ampten Verandert. De burgerlijcke Geréchtsplaetfèn worden oock in de konincklijcke leenen gehouden , en dit van des felfs Baljuw, die door des Konings mildadigheyt konincklijcke vry-heden heeft verkregen; en dus van de Overigheden in de vrye burgen en fleden.

D’Ondcrgraven, of Sheriffes zijn Réchters der landtfehappen, die niet van landen von-nifien, maer alleenlijck van kleyne dingen, de welcken niet de waerde van hondert Schot-fche ponden overtreffen , van de welcken, eer’t Vonnis uytgefproken is, appel aen d’op-perfte Raedt toegeftaen wordt. Sy waren eer-tijdts byna alle erffelijck : maer de Köningen Jacob de Sefle , en Karel d’Eerfte hebben met een groote menighte gelts defè recht-fprekingen van aile (de Graef van Rothfày alleen uytgefóndert ) afgekocht : in voegen dat liu jarelijks de Koning een uyt dat Onder-graeffehap tot minder Baron verkieft, welcks naem hy aen de Direóteurs van de Cance-iary fendt,die aen hem een maehtbrief geven, Schotlandti

Ö t L À N D T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39

om aen de Kancelier gefónden te worden, die de felve met het groote Zegel van ’t Rijck verflerckt. Sy vonniffen binnen acht-en-veer-tigh uren van dieveryen, doodtflagen, en andere lijfsfaken. Indien de misdaet fóo terflondt is gefchiet, fóo mogen fy ten minflen de misdader terflondt door hun eyge macht flraffen ; en als fy die van de geheyme Raedt verkregen hebben , fóo mogen fy die altijdt en overal, naer d’inhout van hun bevel, vervolgen. Indien de vrienden van de gedoodê dé doodtflager vangen , foo mogen fy hem aen d’Ondcrgraef overleveren, die in dit geval vonniffen mach , en de doodtflager doen ophangen, of verdreneken.

Als het vonnis uytgefproken is, fóo appelleert gemeenlijck de verwefe party, by fchor-fing van ’t befluyt, aen d’opperfle Raedt of the Seßion daer ’t geding, voor d’Ondergraef gebracht, weer onderfócht wordt, om te fien of’t vonnis wel ofqualijck gegeven is.

D’Ondcrgraven nemen oock in hun landen, én d’Overigheden in veel kafleelen kennis vart doodtflagen, (als de doodtflager binnen vieren-twintigh uren gevat wordt;) en als hy van de getuygen met eed fchuldigh betuygt wort; fóo wordt hy met de doodt geflraft ; maer als defe tijdt verloopen is, foo wort de faeck voor de konincklijcke Tuflicier, of voor de Gcmachtigh-den gebracht. Veel Edelen genieten oock een fèlve vryhey t tegen de roovers, die in hun ge-rechtspalen gevat worden, Daer zijn oock eenigen , die dufdanige vryheden hebben, dat fy in lijfsfaken binnen hun palen recht plegen, en in veel faken de genen , die binnen hun palen woonen,van de konincklijcke lufli-cier weer af halen , doch met borgen te Héllen, om naer de wetten recht te fpreken.

KERKELYKE BESTIERING.

De Kerekelijeke befliering inSchotlandt is dufdanigh. Voor eerfl wordt yder Ondergraeffehap gedeclt in Sefïions plaetfen,en defen inParochyen,naer de groot-heyt, en naer dat het getal meebrengt; en uyt de Parochyen worden de Presbyteria , öf Prieflerfchappen te famen gebracht.

De Seffie van de kerek is als de Bedienaét, met d’Ouderlingen en Diakenen, eenmael in de weeck te famen koomt, op dat hy op de zeden van fijn kudde fóu fien, defóndenbe-flraffen, den fchuldige berouw toevoegen, en dit alleenlijck van hoerery of overfpel, gekijf, verbreking van de Sabbath, amp;c. Indien ie-mant fich in dit vonnis geergert vindt, fóo mach hy fich op het Priefterfchap van fijn kerek beroepen.

Yder Pricflerfchap heeft fijn kereken , te weten tien, vijftien, meer of min, naer de me-

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nights

40 B E S C H R Y V I N G ïiighte van ’t volck, en naer de grootheyt van ’t begrip. In yder Landtfchap zij n vier, vijf, of meer Priefterfchappen.

Een Presbyterium of Priefterfchap is een vergadering van alle Bedienaers, dewijl onder foodanigh Priefterfchap yder Bedienaer een uyt d’Ouderlingen van lijn kerck, als een by-gevoeghde, by fich heeft : en ly vergaderen •alle weken op donderdagh in de verordende ftadt ; en na de predicatie verhoeren ly de appellatien, foo ’er eenigen zijn, en beflech-ten die. Indien d’aengeklaeghde weer appelleren wil, lbo gefchiet liilcks aen ’t Synodus van lijn Landtfchap. Dit Synodus vergadert tweemael in ’t jacr, te weten eens in April, en eens in September. Alle de Bedienaers , en oock foo veel Ouderlingen komen te ümen

tot dit Synodus, dat een 'weeck duert. Meii kan van dit Provinciael Synodus tot het algemeene van ’t geheele Rijck appelleren. Dit Synodus wort belchreven tegen de maent Iulius, en eyndight voor d’ooghfi, dat is,voor S. Pietersdagh.

Het algemeen Synodus beflecht alle laken Ibnder eenigh appel, en maeckt handelingen voor de beftiering van de geheele kerck van Schotlandt, die echter van ’t Parlement be-veftight moeten worden. Tot dit algemeen Synodus worden Gemachtighden uyt yder Priefterfchap gelbnden, namelijck een Bedienaer, met een Ouderling.

In dit Synodus worden de Bedienaers , die Iwaerlijck Ibndigen, uytgeworpen, en naer’t verft) eek der lieden verandert.

gebroke klippen, en naeft aen Engelandt gelegen, wordt van een ftrijdtbaer volck bewoont , ’t welck heel vaerdigh in de

krijghsoeffening in Ichichtigc invallen is, uyt oorlàeckvan de gedurige oorlogen tuftchen de Schotten en Engellchen in de voorgaende eeuwen.

D’eerfte plaets , daer mén aCnkoomt, is ïidh»r^l}. Jedburgh, een welbewoont kafteel, by de fa-menvloejing van de Teifie en ïed, daer af de naem gekomen is : oock Maüros, een kloo-

händen de koft wonnen.

Meer ooftwaerts,daer de Tsveed en Teiße hun water in een mengen, fiet men Rosburghjt welk rens eertijdts voor een vaft kafteel wierd gehouden. Defe plaets, van d’Engelfchen ingenomen , wierd belegert van lacob de Tweede, Koning van Schotlandt, die daer met een ftuckvàn een grof gelchut, dat by ongeval barfte, in’t bloejen van fijnjeughtfijeuvelde, en door fijn ontijdige doodt groote droef-heyt in de fijnen ontftack. Het kafteel wierd echter overgegeven, en ten meeftendeel toc aen de gront geftecht ,• in voegen dat men nu naeuwelijcks iets daer affien kan : maer’t omleggende landt, hierom tkeSherifdomeofRox-sheri/dom

ten wordt : maer nu heeft, door gunft van lacob de Sefte, Roxburgh oock tot fijn Baron

Robert Ker, uy t de ftam der Km'eji, in dit ge-Weft heel vermaert en talrijck, uyt het welck de Fernherßen, en anderen, in krijghsfaken op-gevoedt, vermaert hebben geweeft.

vloeyt deur het dal, dat de naem van y hem draegt,en over-vloet van lchapen § heeft, wekkers wol ® in hooge achting wort gehouden. Wa-relijck een trélfelijc-ke vloet, die inne-waerts naer ’t wedeil tulfchen hooge bergen , byna met een rechte gracht deur ’t kadeel , de marektdadt Peblis ( die de Baron Zefler tot hacr Ondergraefheeft, gelijck oock haer naburigh Selkirk , uyt het geflacht Murray van Pdllohil) vloeyt, de beeck Lauder meê-neemt, aende wekken men Lauder en Lhirle-fian liet, daer het heerlijck huys van loannes Metellanus daet, die onlangs Kancelier van Scliotlandt heeft geweed, en om fijn belbn-dere voorlichtigheyt door Koning Iacob de Sede tot Baron van Thirleflan gemaeckt wierd. Daer na wort de Tweed by Roxburgh door de golven van de Teifle grooter, en vloeyt deur de Sheriffs dome, of vooghdy van Ber'Veick, die ten meedendeel van’t geflacht der Humiers be-feten wordt, in de wekke het hooft van dat huys het recht van Ondergraef pleeght. Voorts, dele vloet, vruchtbaer van lalm zijnde , vloeyt beneden Ber-Sf:ick een dereke dadt van Engelandt, van de wekk ick gelproken heb, in zee.

Het landtlchap Peblis heeft tot grenspalen, naer ’t ooden de vooghdy van Selkirck,naer ’t zuyden het Senefchalfchap van Annandail, iiaer’t weden het Ondergraeffehap van La-narck,en eyndelijck naer ’t noorden Lothian. In ’t midden dreckt het fich in de langte uyt van Arricksdeen af, tot aen de beeck Bar-lcliap terplaets, daer het op lijn langde is j en’twelck eertijdts in ’t geheel de naemvan Tweedail hieraf heeft gekregen. Noorde-waerts aen dele zijde van de vloet zijn ver-Icheyde gedenckwaerdige beeken. De voor« naemfte is de rivier Ithomius , die in de rivier Biggar droomt, eerlyin deTweed valt, een weynigh beneden Drummelzar. Daer na koomtdeLijm, dieuyt de kloof van de Koude heen negen duyfent lchreden af droomt, tot dat ly lieh in de Tweed , twee duyfent lchreden boven Peblis , ontlad. Defe beeck draeght drie deene bruggen , d’een te Lijm, d’ander te Nova^ria , en de derde te Linton. De derde is de rivier Peblis, die aen de gren-fen van Lothian lpruyt,en acht duyfent Ichre-den voortloopt , eer fy aen Peblis koomt, daer fy in de Tweed droomt. De vierde is de beeck van ïnnerlythe , die beneden uyt de bergen van Lothian droomt, en fes duylent lchreden verre tot aenïnnerlythe loopt, daer Ij’ in de Tweed vloeyt. Dit landtfchap heeft twee voorname Meeren ; een in de Parochy van Edildane, die fy het wed-meer noemen. Daer in onthoudt dch omtrent de maent Au-gudus, lbo groot een overvloet van rivier-vilcli, en voornamelijck van ael, dat, met goede windt , dat is als hy van ’t hooft des meers langs des Zelfs droom waeyt, daer oock een beeck uytbard, d’inwoonders, daer vergadert om te vilfchen, en naer de bequaem-heyt van d’overvloejing der zee wachtende, om te vangen, dickwils door ’t gewelt der uyt-bardende vilfchen verdreven worden , met verlies van hun gcreetlchap, dat fy gepooght hebben met hun voet te héchten , en vad te fetten. Sy vangen overal met netten en korten een ongelooffelijcke menighte van ael en andere rivierviffchen , daer iy groote winft mee doen. D’andere Meer, die ly de Genen-fche noemen, leght in de liooglite van ’t ge-berghte, dat oock lbo gcnoemt is, en is duy-

44 den, die van de fteylte af doodtgevallen zijn. Aen d’overzijde van de Tweed naer ’t zuyden zijn twee vermaerde rivieren, te weten de rivier Quaria, of Quoir, daer afhet Traqua-riiche kafteei, by de welcke /y in de Tweed vloeyt, de naem heeft 5 en de rivier Min-non , uyt ecn bron van gelijcke naem ge/pro-ten , die een weynigh beneden de kerck van Minnon in de Tweed vloeyt. Defe vloet Tweed is heel vermaert, voornamelijckdoor de groote overvloet van faim, die in de lomer uyt de zee derwaerts oplwemmen, en daer een groot deel van't jaer blij ven,van de welcke veel op tweeduylent lchreden van’t hooft van Tweed gevangen worden. Hier in, ge-lijck in d’andere vloeden en bcecken van dit landtlchap wordt een groote overvloet van vorens en andere vette en gefonde vilTchen gevonden. Dit Landtlchap heeft een gema-tighde lucht, die dickwils heet en helder is. Hun landt ftijght deurgaens tot bergen, van ’t welek de beemden , die hier cn daer aen de Tweed, en aen d’oevers van andere beeken leggen, groen, luftigh , en grasrijck zijn. Hier zijn oock veel dalen en vlackten, aen de beydc zijden van de Tweed, en aen andere rivieren gelegen, van de welcke eenige goede vruchten , en andere hooy voortbrengen: in voegen dat dit Landtlchap voor fich lèlf de ruymte van koorn-ackers en weyden heeft, fchoon d’inwoonders ten meeftendeel fich met vee en heeften genecren, ’t we’ck overvloet van melck , butter, en kaes aen hen belchaft.

In de laege plaetfen van dit landtlchap naer de zijde van Selkirck, nuttigen de Ichapen loo gelônt en droogh voedlèl, dat fy ( t welck in andere landen naeuwelijcks gebeurtj’t vijftiende jaer bereycken, eer lÿvan ouderdom fterven. în dit landtlchap is niet meer dan een Konincklijcke Burgh , of ftadt, Peblis ge-noemt daer af het geheelLandtlchap de naem draeght. Dele ftadt leght in een luftige plaets, te weten tuftclïen de vloet Tweed , en Peblis, en is feer vermaerr van vijfmael drieverçier-felen , namelijckom haerdrie kercken, drie kloeken , drie poorten , drie ftraten, en drie bruggen, van de welchen een, over de Tweed gelegen, vijf bogen heeft, (want de Tweed lijd geen andere brugh, tot dat hy aen Berwick gekomen is ) d’anderen van twee bogen ftrecken fich over de rivier Peblis. Niet verre boven Peblis is’tkafteel Needpetth, dat aen de Graef van Tweedail behoort, de welck crlfelijck Ondergraef van ’t landtfehap is, wclcks voorouders, eertijts Heeren van Yefter geheeten, uyt de deurluchtighfte ftam der Hayers van Errol gelproten, by oudts inwoon-ders van defe beyden zijn geweeft. Vier duy-lènt lchreden beneden Peblis is hetTraquari-Iche kafteel gelegen, dat aen de Graef van

L ï S.

Traquaria behoort, welcks gelegenheyt heel aengenaem is door de fchaduw der bolfchen, endoor de luftigheyt van de voorbyvlietende vloet. D’andere kafteelen en voornaemfte huylên zijn Pern, Greifton , Cardron, OrmL fton, Elorsburgh-caftel, Smithfield , Caftei of Manyre, Polfa, Caverhill, Barnes, Dauck, Drummailler , Stenhoop, Polmude, Halks-halk, Kingildor, Kutlehall, Cardron, Litil-hope, Hartree, Skirlijn, Nether Urd , Kirk Urd, Quota, Halmyre,Romannow,Dro-cheli , Cringlea duyfter Hof, gemeenlijck Darnhall, Winkifton en Fouledge.

In dit Landtlchap zijn veel bergen, van de wekken een kleyn getal een weynigh, of geheel niet fteenachtigh zijn. De genen, die in grootheyt en hooghte boven d’anderen uytftcken, zijn de bergh der Herten , anders Hartfiell ; Latodun des Hertfteens, gemeenlijck Braidalb of Hertftone, die onder anderen een groote overvloet van wilde heeften, en vogelen geeft, en voornamelijck van velt-hoenders , met witte ftippen onderlcheyden , die heel fmakelijck zijn. Op de top van de bergh entdeckt fich een breede vlackte, van de welcke men alle omleggende landtlchap-pen kan fien,die tulTchen de groote en Yrlche zee gelegen zijn. D’andere bergen zijn Kin-gildore, Cardonfiell, Gadderlhalb, Whoni-fell, Wormell, Wamlalb, Radinshope, Do-lerlalb, the Linamp;ksbeppus en Minshnure.

Voorby Drummalzar vloeyt een kleyne beeck, Paulale genoemt, die aen de kerck van Drummalzar in de Tweed vloeyt , op wclcks kerekhof, lbo men leght, eertijdts begraven heeft geweeft de waerfegger Merlin ; en daer heeft in gemeene rijm een voorlegging geweeft, van defe zin : Als by Merlins graf de Tweed en Paufale te famen lopen, dan lullen fonder twijffel de Schotten en Engel-Ichen de heerfchappy van een Koning onderworpen zijn. De Peblers beweerden dat defe voorlegging vervult was toen lacob deSefte tot Koning van Engelandt gekroont wierd : want in die dagh waren de Tweed en Paufale, door een nieuwe en bovengewoone overvloe-jing lbo hoogh gelwollen ,datly, buyten hun grachten uytfpattende, met hun uytgeborftc water op ’t gelèyde kerekhof aen Merlins graf te famen quamen, ’t welck, gelijck ly feggen, toen eerft, en ledert nooy t weer gebeurt is.

D’inwoonders gebruycken tot hun branding ten deel turf,van de welcke overal groote overvloetin’t geheele landtlchap is, enten deel kolen, die ly in eenige plaetlèn uyt Lothian aenvoeren: ja ly krijgen die oock uyt lekere koolput binnen de grenlèn van Peblis lèlve. Daer is oock een groote overvloetvan kalck in verlcheyde plaetlèn van dit landtfehap : in voegen dat aen het feite byna niets ont-

L A V D E ontbreeckt, dat tot het dagelijcks gebruyck \’^oor de menfch nootfakelijck is, ’t zy men op lijftocht, kleeding of branding fiet. Wat de Parochyen en Piiefterfchappen van dit landt-fchap aengaet, daer in is een eenigh geheel Prieilerlchap , namelijck vanPeblis, met vier Parochyen, aen ’t Biggarilchc Priefterlchap behoorende. Het Pricfterfchap van Peblis

R D A Î L.

beftaet in dele Parochyen, in dat van Peblis, daer de fètel van’t Pricfterfchap is, van Inner-leth, Traquaria, Cailfèn , Manyre, Dal-vick, Drummelzar, Tweedamir, Kirburden, Stoboen, Linton, Lijn, Novagriaen Edle-fton , te famen veertien Parochyen. De vier overige Parochyen zijn die vanGlenwhom^ Kilboch, Brochton, en Skirlinge.

Au der da!, ofLauderdail heeft fijn naem van de vloet Lauder.

Defe vloct fpruyt uyt de bergen, die dit landtfchap van Lothian affcheyden, en, van verlcheyde beekcn vergroot, naer ’t zuyden vloeyt, èn fich in de Tweed ontlaft.

Dit dal wordt verçiert door de ftadt en ka-ftcel Lauder, gelijckoock door de h eerlij ck-heyt van Thirleftaine.

Het heeft tot grenspalen naer ’t ooftcn

Merche, naer ’t zuyden Tweedail, dat oock de weftzijde fluyt, en naer’t noorden Lothian.

De déurluchtighfte en edelfte Heer, loan^ nés, Graef 'ran Lauderdail, ^c. had een breeds befchrijving van dit , en van eenige andere landtfehappen belooft; maer hy, in defèBrit-tannifehe oorlogen des Konings zijde volgende, wierd inde ftagh te Worcheftergevangen , en hier door belet. Gebruyck dan defè, waerde Lefer, tot dat hy ’t vernjogen heeft om fijn belofte te volbrengen,of tot dac iemant anders iets beter te voorfchijn brengt.

It landtfchap wordt Marcia of Merche genoemt, om dat het nacr ’t ooften op de grenfen van Schotlandt en En-gelandt cerfl: voor-koomts want March beteekent grenspael. En hoewel het gé-mcéne volck het landtfchap felf Merfia uyt-I^ireeckt foo behout echter het Graeflchap van Merche , ’t welck fich in dit landtfchap brect uytbreyt , eertijdts’terfdeelderDum-barders, noch fijn oude naem.

By na in ’t midden van ’t landtichap is het ftedeken DunSjdaer een jarelijckïcheVooght, die ly Sheriff noemen, voor ’t volck van Merche recht fpreeckt. Dit was een oudt erfdeel der Dunlers,met de bynaem van Heeren van’t ftedeken ,• uyt welcke flam èertijdts gefproten is den edelen fcherpfinnigen Doólor, loannes Duns, met de bynaem van Scotus, die hy van fijn vadèrlant behouden heeft. Heden zijn ’er weynigh meer van die ftam overigh, die burgers van de fèlve iladt zijn.

Boven Berwick , d’oude Hooftftadt van Merche, lcheyt de vloetTweed Nordhum-berlandt, een landtfchap van Engelandt, van Merche af tot aeii het kafteel Carhoome gt;nbsp;van daer fcheyt de vloet, Reddinburn genoemt, ityt het geberghte Zeviota voortkomende, Northumberlandt van Teifidale, feker landtfchap van Schotlandt. Weftwaerts fcheyt dè beeck Edna, die by Sprawftoun fich met de Tweed vermengt, Merche van het felve Teifidale , tot aen de plaets Smelura-mill -, en van daer gaet het met een byna rechte ftreeck Voort weftwaerts op tot aen de vloet Lauder, of Lijder, by het kafteel Rippeth. Voorby Rippeth is de vloet Lauder (tot aen de beeck, die Boun genoemt wordt, by de plaets Boun-mill) een fcheyding tuffchen Merche en Lau-derdail : ja Laiiderdail fèlve is een deel van Merche, eertijdts ’t erfdeel derMorvilliers, Conftapels in Schotlandt,die uytlandigh zijn, én wekkers ftam vergaen is. Na d’ondergang van dat geflacht , aen gequetfte Majefteyt Ichuldigh , is Lauderdail aen des Konings

Schotlandtk

eygendom gehecht, en heeft, naer de manier der Konincklijcke landen , fijn befbnderc Rechter, of Baljuw, welck Overheyts ampt bedient wordt van d’edele Heer loannes Me-tellanus, Graef van Lauderdail. V oorby de bronnen van de beeck Boun loopt de fcheyding van Merche met een fchuynfche lijn, in de kaert afgeteckent, in ’t midden deur de Lamyrifche bergen, die fèlve ten deel aen Merche, ten deel aen Lauderdale, en ten deel aen Lothian behooren. Van ’t noorden wort het beftoten met de beeck , die voorby Dunglas, een kafteel des Graefs van Hume,vloeyt,-en ’t overige wort van de groote zee befpoelt.

Voorby Rippeth, aen d’oever van de vloet Lauder, is de hoeve van Erfildoun, het vader-landt van Thomas Lermonth , die in’t jaèr 1290 leefde. Defe heeft, behalvcn veel an-dere voorfeggingen, die door d’uytgang be-veftight zijn, voorfèght dat uyt de dochter van Robert Brus ( die federt de opperheer-fehappy in Schotlandt verkreegh) inde negende graed een gebooren fbu worden, die ’t gedeelde Rijck der Britanjers met een gc-meene heerfchappy beheerfchen fbu : welcke voorfègging, lang omgewandelt hebbende, eyndelijck , na verloop van meer dan drie hondert jaren, in Iacob de fèfte, Koning der Schotten , geluckighlijck tot het Engclfche Rijck verheven, waer geworden is.

Geheel Merche voed binnen de Lamyrifche tamelijck geluckigh van beemden zijn, op haer vruchtbare gront een groote menighte van inwoonders, die in de vrede naerftigh, en in d’oorlogh dapper zijn, ^.Tà.ders. die tegen d’Engelfchen, door een tamelijeke vloet afgefcheyden , het hunne dapperlijck befchermden. Het heeft oock veel ftereke kafteelen, eertijdts veylige toe vluchten tegen de heyren der Engelfchen, Van de wekken de voornaemften zijn Hume, op een fteyk berg gelegen , die aen de Graven van Hume, en aen’t geheel geflacht der Humiers, het mach-tighfte inMerche, de naemgegeven heeftj en Faft-caftel op de zeebergh van de noort-zee, feer fterek door de natuer van de plaets, en door d’arbeyt der menfehen. Duns, Langton en Nifleth zijn tamelijeke ftereke kafteelen, gelijck oock Waderbornc en Ay-

ton.

noemt, in plaets van Ifaca, van de wclcke Zuyd-Efk. d’ecn de zuydere en d’ander de noordcr-Efk Nom-Efk. genoemt wordt. Defe vlocjen van’tweftcn ooftwaerts, en komen te famen by Dalkcth, en vJoejcn van daer gefamentlijk in de Scbot-fche zee, niet verre van Muffilburgh. In dit eylandt zijn veel andere vloeden van gelijeke naem, voornamelijck twee over de Tay , onder de V eneétiers. Defe naem heeft fij n oor-ïpronguyt de moedertael, in de welcke ps’ J^7fA7C,uytfl;orten,of vloejen is. Dacr na koomt Median, de ftroom Median van Magdalena dus genoemt, aen de welcke,in de tijt van de Room-Iche Godtsdienii, aen des feifs oever, by de heene brugh , daer over men gemeenlijck over de ttroom gaet, een kapelle gewijd was. Lijtk, Daer na vertoont fich de Lijth , deVorftder vloeden van dit landtfchap, van hooge plaet-/èn uyt het zuyden noortwacrts naer Forth vloejendcj en ter plaets, daer hy fich met defe vloet vermengt, is een haven , by ons de tref-felijckfte van allen. Het landt, deur’t welck defe vloet fijn loop heeft, is heel vruchtbacr van graen, ja foodanigh, dat men aen des /èlfs oever binnen de ruymte van weynigh mijlen, meer dan vijf en-veertigh molens telt. De naem van dele vloet koomt van ’t Hebreeus DjzS Leath, uytftorten, vloejen, gelijck oock devermaerde vloet Lethe in Griechen. De naeftevloethieraen, dievermaert is, voert Ziiinond. de naem van Aimonius, of Aimond, by de genen , diequalijck Latijn ïpreken , Almon. Dele naem is te famen gelet van Ai nbsp;nbsp;nbsp;Ay en

Mon ; want Ay beteekent vloet, gelijck fy by ons in Merche genoemt wordt, en oock de ftadt, daer by gelegen, Aiton , daer de naem van een edel geflacht uy tgelj)roten is : en Mon koomt van ’t Saxifche Mund , ’t welck mondt beteekent. En dieshalven is Aimun, of Ai-mund eygentlijck de mondt van de vloet Ai, die met een andere gemeene naem Cramund, beter Cranmund, genoemt wordt ; daer men Cra voor Cran flelt, gelijck hier in Craford voor Cranford. Cranmund beteekent oock d’uytgang van een water ; want is een waterbron , daer Cran afkoomt. De Icfte vloet is Evenus of Avon, die oock van hooge advon. plaetfèn uyt het zuyden af, en in de Forth ftroomt. In dit eylandt zijn veel vloeden van gelijeke naem. D’oorlprong van de naem is oock Hebreeus , Ain, vermits het bron beteekent, gelijck het is, en oock veel andere vloeden in dit landtfchap, maer die kleynder zijn. Doch fÿ vloejen alle in defe groote vloeden, die wy verhaelt hebben , of zijn ongeacht van naem. Een moet echter niet voor-bygegaen zijn, die ick byna vergeten had , en, voorby het vlcck Lebertöun vlocyt. Defe vloet, uyt hetgeberghte van Penlanc komende, neemt zijn loop in de binnenzee Didifton, en ftroomt van daer in de zeeboefem van Forth. Hy fchijnt eertijdts Leber genoemt, Leher -, he-vanwelcke naem verfcheyde vloeden byons zijn, van verfpreyden, befproejen ,• aen welcks oever het vleck Leberton leght. Defe vloet wordt heden gemeenlijck Fagot of Fi-chot genoemt. Defe naem is verkleynt van

, met de welek verfcheyde vloeden genoemt worden, voornamelij ck defe vermaer-de Phagus in Elis, van of , een bron , ’t welck koomt van ’t Hebreeus nsö Phacah dat is, vloejen, ftorten. Niet verre van defe vloet, by de kerck van de buert is een fpring-bron, uyt welcks ader gelijckelijck olie met water opborrelt, of vette dickachtige balfèm, die op ’t water drijft ; ’t welck de geburen in fêkeré geftelde dagen vergaderen, en voor veel maenden bewaren , en daer, als de befte hulpmiddel, tegen de verwringingen en pijnen der leden, en tegen , fcker flagh van

dit landtfchap is niet alleenlijck voor ’t ge-heele Rijck als de gemeene marckt , maer oock voor d’uytiandigen. Alle de vloeden hebben ovcrvioct van vifch ; en dc zee , daer naell neleo-en , deelt oock hacr Icliatten den inwoonders mildelijck mee ; ickßvijgh van de viffchen die de zee nacr de tij dt van ’t jaer in vcricheyde geflachten befchaft.

In’t begin van de herfft wordt by Dunbar ccnige weken lang lbo groot een menighte van ïiaring gevangen, dat de geburige armen niet alleenlijck voor die tijdt daer mee gevoed worden, maer die oock voor de volgende tijden van ’t jaer fouten , en tot gebruyck der rij eken bewaren. Wijders, in fekere tijdt WonderHjc- van ’t jaerkomco , door een befbndere wel-daedt van Godt, zeevogelen, gelijck ganlèn, daer af ly gemeenlijck ganlen genoemt worden , van vreemde geweften tot ons overvliegen,en op een klip in de zeeboefem van Forth, the genoemt, hun neften nemen, daer fy hun eyeren leggen, en die op de klip in de gelette tijdt uytbroedcn. Men vindt geen gan-fen van diergelijeke flach meer in Europa, be-halven noch op een andere klip weftwaerts in dc zceboeïèm van Glijd, ’t Getal hier af is ïbo groot, dat de Heer van de plaets groote winfl: daer mee doet : want het vlecïch deler vogelen is niet alleen bcquaem om t’cten ; maer ly bewaren oock de pluymen , daer af ly bedden maken. OnlèHiftoriefchrijvers vertellen wonderlijeke dingen van defe vogels. Sy komen tot ons omtrent in’t midden van April met geheele benden, en vertrecken weer omtrent in ’t midden van September. Maer eer ïy komen lenden ly eenige van dc bende, gelijck belpieders en huysvefters voor af, die de neften te voren befichtigen en toewijlcn. De gans leght op een tijdt niet meer dan een ey, ’t welck ly op de klip met lbo groote behen-digheyt in een eynde veft, en met een opge-lètte voet broedt, ’t welck ly nimmer of heel lelden verlact, tot dat het kieken uytgekipt is : en indien het gebeurt dat de gans lijn voet van ’t ey neemt , en dat verlact, en daer na eenigh menfeh het ey van fijn plaets neemt, foo is ’t onmogclijck dat weer foodanigh in de klip te leggen , dat het vaft blijft ; en daer-om leght de gans van nieuws een ey in plaets van ’t verlooren, en fet dat in’t neft van’t eerfte. Defe ganfen hebben defe eygcnlchap, dat fy niet können vliegen, ten zy dat fy dc zee hen j ’t welck aen de lieden kcnbaer is geworden toen ly, van een felle ftorm overvallen, en aen ’t vafte landt buyten ’t gelicht van de zee gedreven, opentlijck betoonden dat ly niet konden vliegen , lchoon ly door hun vlucht dc handen der gener, die hen vingen, pooghden t’ontvlieden. Als dc jongen lbo groot, gelijck tamme ganlèn zijn geworden, Schot!andt. -

lbo zijn ly Ibet en bequaem om t’eten, en niet eer. Het vleefch der oude ganfen is hardt, mager en fwart, fchoonde pluymen wit zijn. Als fy op Bafs komen, brengen fy een groote menighte vilfchen mee, daer af ly leven , en die ly Ibmtijdts aen de menfehen, daer woo-nende , ten roofgeven en aen hen totlpijs laten. Sy brengen oock hout met lieh, om hun neften te maken, ’t welck oock van d’inwoon-ders van de rots gekregen, en tot branding gebruyckt wordt. Defe ganlèn worden, met een gemeene naem uyt de Latijniche gewrongen,gelijck ick geloof,Solen genoemt,’t welck fy t’onreclit Soland, dat ick jarelijcklche acht, uytlprekenj want ly komen oock tot ons niet meer dan eenmacl in ’t geheele jaer. Sy worden by eenigen oock Scoutis genoemt, dat is, uTzi uyt oorfaeck van hun naeu gehoor, ’t welck van de natuerlijeke Schrijvers aen alle flach van ganlèn toegefchreven wordt: maer ick geloof ccr dat defe ganlèn, die voor uyt gclbnden worden, en van dc wclckcn boven gelchrevenis, Scoutis genoemt zijn.

De voornaemfte Heden van dit landtlchap zijn dclè : Dunbai-, of Bardun, aen de Schot- Dunlar. lche zee, daer een haven is, en op een klip een verwoeft kafteel, dat eertijdts dc Graven van Merche toebehoorde ; van welcke plaets ly de bynaem voerden. De naem is te lamen gelét van Dun of Duin, ’t welck bergh beteekent, en Bar of Baris, dat een toren is. De tweede ftadt is Haddina,gemeenlijckDfadtyntoun, Hadt^r^ de welcke dele naem heeft om dat ly aen de vloet Tync gelegen is, daer eertijdts een ver-maert klooftcr was, in de vlackte gelegen. De derde ftadt is Dalbeth, die aen dc famenvloc- Dalhcth. jing der twee vloeden Efk leght, met een kafteel, en ’t bygclcge landt. Delè ftadtwas ccr-tijdts ccnige eeuwen lang het erfdeel der Heeren van Duglas, maer is nu aen dc Schotten geraeckt. Sy heeft de naem van Dal, dat is, heuvel, en Bcth, dat is, dack of decklèl. Omtrent duylcnt Ichreden van Dalbeth weftwaerts aen was de vermaerdc Abdy aen d’Efk, in een laege plaets, Newboteil, ’twelck ’t nieu gebouw bediet. Dit is heden het huys des Graefs van Lothian, van ’t geflacht der Be-rers. De vierde ftadt is Muirclburgh,niet verre Mafi-van dè mondt van d’Efk. Defe ftadt is dus genoemt om dat ly eerft een wooning der arme vilfchcrs was, die lieh tot de vilfchery van aldcrhande lchulpvilch begaven, cn voorna-melijck van moftclen.

Van Lyth en Edenburgh lullen wy belbn-derlijck Ipreken. De leftc ftadt, van de w'clcke wy in dit lantlchap füllen verhalen, is de gene, die treffelijck, inlbnderheyt van onlè landts-man, Limnuch genoemt wordt, met een Limnnch. Griecklche naem Aijuycjxsi/, dat is, een vleck aen een poel ; want is een vleck, en

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een

L A V D E N of een ftaende water, gelijck wy elders füllen feggen. Defe lladt voerde eertijdts de naem Lindum , van Lin , dat is wooning, en van Dun , of Duin, dat een heuvel aenwijft. Sy wordt heden Linlithgolb genoemt, met welc-£0/^. ke benaming volkomelijck reden van de gele-genhey t gegeven wordt ; want Lin is een wooning , ’t welck t’elckens in namen der plaetlèn voorkoomt, en Leth is water, gelijck wy voor getoont hebben. Golb is een heuvel, van ’t Hebreeus riNj Gaah, verhoogen , opheffen , een verheven plaets. En feker,defe ftadt Icght aen een kleyne zee, op een heuvel. In haer is oock het konincklijck Paleys, en een kerek, die tl effelijck van gebouw is.

Behalven defe voorgenoemden waren ’er eertijdts noch veel andere fteden , ftereke plaetfen, kafteelen en floten, vande welcke wy in defe plaets lullen fwijgen, dewijl ’t verloop des tijdts, en de verwifleling der dingen alles verandert heeft. lek vind echter geraden van een of twee kafteelen hier een weynigh te Kaß(flen^ fpreken. Het kafteel der Duglaflers, noch heden een ftereke veiling, leght op een fteyle klip , en van de zee omvangen, behalven naer heeweften, daer de toegang tot het kafteel is, daer ly oock met bolwercken is verfterekt. De Duglaflers bonden eertijdts dit kafteel,om daer mee de tyranny der Graven van Merche te bedwingen, die toen alle hun geburen, of ten minften de Iwackftcn door hun macht plaeghden.* Dit kafteel wort gemeenlijekmet eenverdorvenaemTantallon genoemt, om ’twclck de Latijniche Schrijvers hetTantal-lonem hebben geheeten. D’oorlaeck van de naem is dele: De meefters of der met-felaers, hun werek voleyndight hebbende, verkregen van de Heer der plaets, tot vergelding van hun vlijt en arbeyt, dat hun namen met groote letters in de voornaemfte plaetfen der muren gelchrcven louden worden. De namen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, of der meefter-metlèlaers wa

ren Thomas en Allanus,voor dc welchen onlè gemeene lieden Tom en Ailonlpreken, daer af de naem en lamenfetting Tomtallon gc-maeckt is. Dit kafteel wierd van Koning Iacob de Vijfde een ruyme tijdt belegert, en lang met grof gelchut belchoten, maer byna met vergeeflche ar bey t : om’t welck de Koning , na een kleyne breuck in de muren, ge-, nootfaeckt was het belegh te verlaten. Omtrent een mijl van dit kafteel zeewaerts in vertoont lieh de klip the Baß, van alle zijden fteyl en afgebroken, welcks top met gras bedeckt is, en loet water te voorlchijn brengt. D’om-megang van de klip is omtrent duyfent Ichre-den groot. De golven van dc zee hebben door hun gewelt het binnendeel ^van de klip byna van d’een tot aen d’andere zijde deurboort ; en veel zeevogelen komen hier te la-

LOTHIAN.

men, daer ly hun neften maken, en voortta-melijck de ganlèn, van de welchen boven gedacht is. Aen ’t ander deel van dit landtfchap naer Forth , op een uytfteekcnde bergh is het verwoefte kafteel, dat eertijdts den Duglaf-fers, en nu den Hamiltonnen toebehoort, Abircorne genoemt, daer eertijdts een ver-maert kloofter was, ’t welck in die tijdt Aber-kernitgenoemt wierd. Men moet d’oorlprong van de naem uyt de gelegenheyt Ibekens want Aber of ICeber j gelijck eenigen uytijdreken, betekent gebouw, welcks verkleyning by de Franfchen Cabaret genoemt wordt. Corn , of Kern, of Kernig , gelijck men eertijts fprach, betekent een hooge plaets, en hoomt van ’t Hebreeus pp, dat onder anderen een hooge plaets als eenhoorn aenwijft.

Een mijl of twee weftwaerts van dit kafteel, naer d’oever van Forth nam Severus muer fijn aenvang , die gemeenlijck Grames-dijck genoemt wordt, en van ’t ooften naer ’t wellen geleydt wierd tot aen de mondt van dc vloet Clyd, gelijck wy elders füllen feggen. Dit geheele landtlchap is volgepropt van trelfc-lijche gebouwen der Edelen enrijeken, die lèér vermakelijck zijn , om de gelegenheyt aen ’t water, en om de hoven, die met treffe-lijcke boomen verciert zijn.

Dit lantlchap wort gedeeltin drie , Deelini-of vooghdyen, gemeenlijck de drie Lothia-nen genoemt, namelijck Ooft-middel-en Weftvooghdyen. D’Ooftvooghdy wordt ge-mecnlijch de vooghdy van Hadintoun geliee-ten , naer de ftadt Hadintoun , in de welche d’Ingelètenen te lamen homen, om ’t Recht te hooren. Dele vooghdy begrijpt in lïch omtrent vier-en-twintigh Parochyen , by haer gelegen, die yder hun heylige gebouwen tot de heylige vergaderingen nebben. En al het geen, dat ooftwaerts over de Tync, en eenige mijlen aen dele zijde vandcTyneis, wordt onder dele vooghdy gerekent.

Van d’inwoonders, vloeden, kafteelen en huylen van dele vooghdy is in d’algemeene belchry ving van geheel Lothian alrcê gclpro-ken ; en dieshalven lullen wy dat niet weer ophalen. Het middel-Lothian wort gemeenlijck de vooghdy vanEdenburgh genoemt, om dat des felfs inwoonders t’Edenburgh te Recht gaen. Dele vooghdy begrijpt omtrent dertigh Parochyen, met hare kerchen , en heeft naer’t ooften tot grenspael de vooghdy van Hadintoun, gelijck de vloet Æmon naer’t wellen, door de welck fy van Weft-Lothian, of de vooghdy van Lithgoa, gelijck ly ’t noemen, afgeftheyden wort. Dele derde vooghdy heeft de naem van de ftadt, in de welcke d’ingelètenen te Recht verlchijnen, en begrijpt in lieh omtrent twintigh Parochyen, met hare kerchen. In defe vooghdy zijn fil-

ver»

L A V D E N of vermynen, uyt de welcke onlangs niet wey-nigh myver filver gegraven is: maer men heeft nu ledert eenige jaren van graven opgehouden. Indien ick alles, dat van dele , en van de twee andere vo'oghdyen te leggen is, te famen wilde hoopen, lôo lou men daer een groot boeck van können maken.

Sy hebben in alle de drie Lothianen tot hun branding Iwarte ftcenkolen, uyt het ingewant van d’aerde gedolven, van de weicken wy elders breeder Ipreken. Sy gebruycken oock in

LOTHIAN. nbsp;nbsp;nbsp;53

dclè drie Lothianen iiytgebrande kalck, om de landen te meften.

De voornaemftc geflachten in dele drie Edele ge^ vooghdyen zijn defe: de Hayers, Dunglaf-fefs, Maxnellen, Hamiltons, Metellanen,Keren, Sctoniers, Scotten, Levinfteins, Ramfay, Borthwick, Murray , Elphinfton , Naper, Craufton, Drummen, Sinclar, lonfton, Hepburn , Prefton, Lauder, Dundas, Fercaftor, cnVachop..

Oorby Dunbar, omtrent drie duylent lchreden ooftwaerts leght het kafteel en Parochy-kerk vanEnnerwijck. Defe Pa-rochy ftreckt fich 3000 fchre-den zuydwaerts uyt deur de

Lamyrilche bergen, die Lothian van Mcrche affcheyden , met een kerck , aen de vloet Bothlay gelegen. Byna dit geheele landt ftey-gert op tot hooge bergen. Men vindt daer echter veel vlackten , en de beeken belproe-jen Ibmmige dalen,die niet allcenliJck vrucht-baer van gras, kooien, en vee zijn, maer oock Vjermaeck vcroorlaken. Hier is de vermaerde bron van Elmlcluck, welcks water licht, fonder fmaeck en reuck, en boven alle ander fuy-ver cn van oogenfchijnlijck onderfcheyt is; want het is vier oneen lichter dan alle ander

water van ’t geheele landtfehap, en gaet haeft deur’t ingewant, om fijn lichtheyt. Hier is oock een groote menighte van hafen, ’t wclck dickwils en vermaert jagen veroorfaeckt.Men vangt hier oock veel vclthocnders , reygers, en krajen. VandeLamyrifche bergen naer de zeeboefem van Forth is een vlackte , byna twee duyfent fchreden groot, die heel vrucht-bacr van tarwe, garft, haver, en alderhande kooren is, rijck van pareken voor wilde heeften , luftigh van boftchen , en overvloedigh van mèlck en honighj in voegen dat niet tonrecht gefeght is :

Si quis in orbe locus Baiis prÆÎucct amconiSy Bnncryica fibi y^endicat una decus.

Van de kercknoortooft aen, drie duyfent ^^ßeeien. Ichrcdcn Verre is het ftercke kafteel Enner-wick, dat door het geboomt feer luftigh en vermakeiijck is ; ontoeganckelijck door fijn hooge klippen ooftwaerts, en weftwaerts door fijn veftingen en wallen, en dieshalven on-winnelijck. Aen de voet van d’onbcgancke-lijcke rots is een lchuymende beeck, die deur de ruylfchende klippen vloeyt , en de be-quaemfte is om kruyt te doen walTen, cn alles, daer ly aehlpoelt , met bloemen beklect. D’aendoornbomen en populieren befchadu-wen oock d’oevers foodanigh, dat de gene, die hen van verre fien, meenen dat de bof. Ichen met bergen aen malkander vaft zijn. Indien men d’oogen verder naer ’t zuyden flaet, lbo wort dc geeft verluftight door ’t ge-berghte, dat, onvruchtbaer vanfteenen, en , boven op groen van kruyden zijnde, ’t hooft als deur de wokken fteeckt, en door fijn verandering vermaeck verweckt ; maer door de vertooning van de ftrengheyt het naefte ge-luck aengenamer maeckt.

Van de kerck af weftwaerts äen, even verre van daer is het kafteel van Thorntoun , dat door een andere gedaente van plaets d’oogen verluftight, om dat het bolch daer met wey-nigh, maer echter met hooge boomen belet is. Daer na koomt een hof,’t welck, fich in de langte uytftreckende, voor de Mufen, en voor alle góden, daer gebracht om zeden en goede konften te keren, waerdigh is. ’t Sou te lang zijn yder ding in ’t befonder te verhalen, hoe de natuer in ’t vcelvoudigh vermaeck van de plaets haer luft fchept, en hoe fy in een kleyn begrijp alle gedaenten gebracht heeft,met de welchen alle landtlchappen van malkander verlchillen. Hier is oock een ftroom, di® deraerdfche grachten ftroomt, en, daer na te voorlchijn komende, eyndelijck van de groote zee ingefwolgen wordt, en dus verdwijnt. Hier wordt groote winft met de vif.

^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L A V D E N of

fchery gedaen , maer voornamelijck in de maent van Auguftusjn de welcke geheele vloten van liaring , in netten en korven belemmert, met fchepen en Ichuyten naer de haven gevoert worden. Hier zijn twee havens, ge-meenlijck Soetram en Thornton Loch ge-noémt, die voor fchepen en Ichuyten feer be-quaem zijn, maer geen veilingen en bolwerc-ken hebben , en alles aen de natuer, en niets aen de konft en naerftigheyt der menlchen verplicht zijn. Men vindt hier oock putten, daer leyen, om de huylèn meé te decken, uy t gedolven worden , gelijck oock koolputten, daer men de belle lleenkoolen uytgraeft.

Duylènt lchreden van Ennerwik noordooll-Van^as. wacrts is de lladt Dunglas , met de beweene-lijcke puynhoopen van ’t oude huys van Humme,-want in’tjaer 1640 ,opde 30 van Augu-llus, is door gewelt van ’t bulTekruyt, van ’t welck in de diepe kelders groote overvloet Gruiveiijck^ y ftcrckc kaflcel, met de kollelijcke meeval, huysract, tot afch verdwenen, of eer als van een blixem weghgeruckt. Dcfe flagh trof veel vermaerde mannen, en onder delen de Graef vanHadintouUjkalleclvooghtjAlexanderOre-llinus, loon des Graefs van Merche, en bevelhebber van ’t landt^ Robert Hamiltoun, broeder des lèlven Graefs van Hadintoun,- Joannes Keth, oom van de Graef van Marilcal ; Alexander Hamiltoun van Laufield , Ridder 5 Joannes Hamiltoun van Redhous , Ridder s Gideon Balliol van Lochend, Ridder ; Iacob Inglis van Inglilloun j loannes Comper van Gogcr; Patricius van Hamiltoun, naturelijcke broeder des Graefs van Hadintoun j loannes GetSjBedienaer der kerck van Bumbil,cn noch veel anderen, welckers getal niet feker is , uyt oorfaeck van de feile en onverwachte Hagh, en die verbrant, verplet, of door de lleenen vermorlTelt zijn. Veel, half verplet zijnde, geraeckten noch wcgh, en, als aen de harlTe-nen geraeckt, verloren hun finnen geheel. Men weet noch niet wie de llichter van lbo wreet een moortwas: maer feker Engellch-man,Eduard Paris genocmt,knecht desGraefs van Hadintoun, die in de lèlve flagh meé verging , wordt van dit ongehoort gruwellluck fchuldigh beticht, om dat hy toen het gebiet over ’t wapenhuys had , en om dat het gerucht , van dat het Engellche heyr, by de wading van Neorc, gemeenlijck Neuburn, geheel verflagen en verllrooyt was, een weynigh te voren ter oorenvan d’Overlte was gekomen, door ’t welck, gelijck lijn bekenden leggen, defe booswicht als ralcnde en heymelijck verwoed geworden was. Hier koomt noch by dat defe boofe man,die alle anderen in Ichelm-ftucken overtrof, door de bedroge meening van fijn Heer, en door des lèlfs lichtgeloovig-heyt tot dit ampt verheven was, lchoon alle

LOTHIAN.

fijn vrienden, en dé goede lieden hem luicks afgeraden hadden. Men lèght noch veel andere dingen, en llrooyt verlcheyde geruchten , met het welck wy ons verhael niet langer willen ophouden. Dit kalleel leght aen. de voet van een groene bcrgh, langs de welcke veel wateren gedurighlijck wcghvloejcn. De gront is vet, en door fijn vruchtbaerhcyt rrncht-vermaert. D’oorfaeck van de vruchtbaerhcyt is de vochtigheyt, die uyt de wortel van de bergh voortkoomt : in voegen dat de geheele gront door de water-aderen vochtigh is. Men vint hier oock veel boomgacrden, daer appelen en andere gelbnde vruchten ingroejen; oock çierlijcke hoven, en tuynen, die konlle-lijck gemaeckt zijn, en veel vruchtbare wey-den, die door hun groente aengenaem Ichij-nen. Dele plaets, welcks lulligheyt en ver-macck het vernuft van alle konftenaers overtreft , is noch meer aen de natuer verplicht. Drie hondert fchreden noordewaerts van dit kalleel, van de top des bergs af, is een lchoone en naturelijcke vlackte, in de befitting, gemeenlijck Laufieldgenocmt, vanverlcheyde zijden met boomen , deur malkander gevlochten , omringt, en byna bedeckt, en met dicke vruchtdragende boomen, die door hun verlcheydenheyt aengenaem zijn, beplant. Hier worden de belle kooien tot alderhande gebruyck , maer voornamelijck tot Ibut te koken , en kalck te branden, uytgedolven. Hier zijn oock foutpannen, daer in het Ibut uyt het zeewater bereyt wordt. De Parochy-kerek llaet omtrent duylènt lchreden zuyd-wacrts boven het kalleel van Dunglas, gemeenlijck nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;genoemt. Dicht aen

Dunglas naer d’oollzijdcis een groot bolch, Sojfchea. ’t welck fich met een lange llreeck van dc bergh Leingupfleid naer de zee uytllreckt, in dc langte drie duylènt lchreden groot, en van alle zijden onbeganckclijck, uyt oorfacck van de Ileyle rotfen , en veilingen der nature j 't welck in dit deel een groot bolwerck voor stereke. Schotlandt is, vermits een kleyn getal dele grenlèn, met behulp van delè naturelijcke valligheyt,tegen een geheel heyr kanbefcher-men. Dit bolch lcheyt Merche' van Lothian. Daer is,behalven dit fchutbolch,noch een ander bolch, byna duylènt lchreden oollwaerts aen, Cockburn bolch genoemt, en een lladt, die denaem van’t bolch draeght, daer een Parochykerek is, aen de welck, uyt oorfaeck van de bygelegenheyt en kleynheyt der in-komften , bygevoeght is dc Parochy, Old-camp geheeten , oollwaerts van daer, in de welckc niets trelfelijck of gedenekwaerdigh is, dan d’overvloet van vee en beeilen, en de toevloejing van vruchten, van de welcke dit landt als overvloey t.

D E

N ]^idesda!e fteeckt Armitage het hooft op, dus genoemt om dat het eertijdts aen een eenïaem leven gewijd was ; maer nu een fterek kafteel, dat aen de Hepburnen behoort , die hun oorfprong afleyden

van ïèkcr gevangen Engelsman, die door de Graef van Merche, door hem van een gevaer verloft, met goederen opgehoopt wierd, De-fen zijn Graven van Both well, en hebben by erfrecht lange tijdt Admiralen van Schotlandt geweeft.

Maer door de fuftcr van ïacob, Gracf van Bothwell, de leftc der Hepburners aen loan-nes, Prior van Coldingham, een naturelijcke loon van Koning Iacob de Vijfde, die meer dan te veel Baftaerden had, gehuwt, quam de tijtel en inkomft daer af aen des lèlfs loon. Maer

nu wordt het by ftraf boete befeten van de Hertogh van Lennox ,• want fijn eyge baftaert-ïbnen zijn in des Konings handen gekomen , en is nu Heer van Bokkug. Naeft daer aen is jßranx- Bfanxholm de wooning van’t ftrijdtbaer ge-flacht van Baclug^ Scot gebynaemt.

Heeren van De helft van defe Baronny van Branxholnt ßaci^ieng. Beeft toebehoort aen Backkug, in de tijdt van lacob d’Eerfte, by vetwifleling van de Baronny van Murdifloun, fijn oudt erfgoet van feker Eng/ifh. Koning Iacob de Derde gaf d’andere helft aen hem om fijn getrouwe dienft, dewijl hy uyt Schotlandt verdreefDuglas, broeder van de Graef van Duglas, die van Koning ïacob de Derde met fijn eyge handt te Sterlin deurfteken wierd, om dat hy weygerde het verbont, tuflehen hem en de Graef van Ziau-ford ^riBoß gemaeckt, aftefeggen. Hygaf hem dele helft ineygendom, met jarelijeks een roode Roos, onder de naem aJba firma, te betalen. Men vint in’t regifter de inachtbrief van Waker Stoft van Kirkurd , door ïacob d’Eerfte vergunt , daer men oock vindt de beveftiging van de machtbrief van Robert de Derde, fijn vader, van de lchicking der Baronny van Befurd , om d’aentafting van Gilbert Ridderfurd , den 3 May 1424 gegeven. Men vindt öock een machtbrief, door ïacob de Tweede gegunt aen Waker Scott van Kir-kurd, om fijn getrouwe dienft by Arkanholme, (een deel der Baronny van Langholm, die eertijdts toebehoort heeft aen de Heer Maxwol, Graef van Nithisdale, en nu by bede aen de Heer vahBackleug)daer Archibald,Graef van Murray, gcdoodt,en Hugo Duglas, Graef van Ormond, gevangen is^. De gemelde brief handelt oock van de landen van Abington, Fair holme, en Glendonarie, op demi F eb. 14^8. ïacob de Derde gunde aen Waker en David Scot, fijn foon, om hun dapperheyt en getrouwheyt, bewe/èn in ïacob van Duglas en fijn broeder aen te taften , en t’overweldigen, de helft der landen van Branxholm, in aibafirma, tot jare-lijcklche betaling van de roode Roos, op den 7 Oólober, 1463.

Maria gaf aen Waker Scott van Backleug de Baronny vanOrmeftoun, om fijn trefFe-lijcke krijghsdaden tegen d’Engelfchen, den 2 Feb. 1548. De machtbrief des Heers van Backleug tot hoogh Baron, is gegeven den 18 Maert 160Ó. De machtbrief van Graef van Backleug den 16 Maert 1619.

In Lidesdale zijn geen koorn-ackers, maer al weyden en Mor^n, die wy Venen noemen, be-cjuaem om turf tot branding uyt te delven.

Sy hebben naer het noorden ten deel Tweedail, eh ten deel Teifi-dale, naer ’t ooften Lidefdale, naer ’t weften Annandale, en naer *t zuyden Cumberlandt,dat aen Engelandt behoort.

D’Engelfche oorlogen beletten ons meer en breeder befchrijving van defe en eenige andere landen te geven. Wy füllen echter^dit weynigh hier by voegen

U y T CAMBDENUS.

lek acht dat in Eußak, uyt de ge-buerfchap van de naem , dit oude Vz^ellum aen de vloet £uÇe van Ptole- VïjtUum, mæus gedacht is.

Eenigen meenen dat in Efkdale de E/Uaie: Horeßen gewoont hebben , op welc- 'n«rt[ci. kers grenfen Iulius Agricola, de Bri-tanners , die in dit geweft woonden, verwonnen hebbende, het Romeyn-fche heyr gevoert heeft : fekef, loo wy Horeßos voor Horeßis lefen want Ar-Efc beteekent by de Britanners een plaets by de vloet 8[k. lek heb al te voren van oAepca in Eßedale in Engelauts befchrijving gefproken,en fal dieshalven dat niet weêr ophalen. '

( na dat fijn medeftrever Balliol verdreven ^vas , die door dc Koning van Engelandt geholpen wicrd , om dathy belooft had dat hy Schotlandt als een leen van de Koning van Engelandt befitten fou ) en door fijn dapper-heyt het Koninckrijck voor hem, en voor fijn nakomelingen verlèkerde. Een Vorft, die om fijn treffelijcke daden heeriijck ge-bloeyt, en over ’t geval, dat hem dickwils tegen was, door d’onvcrwonne dapperheyt van fijn gemoed geluckiglijck gezegepraelt heeft.

BYVOEGING.

De vloet Annand, het dal in ’t midden deur-/hijdende, loopt recht ind’Yrfche zee, en, lêven-en twintigh duylent fchreden van ’t noorden afgekomen, ontfangt defe volgende beeken ; Granton, Maufet, Vaufree, Drif, Laóle,Kirtclt en Sacca. Hy ièlf valt niet verre van fijn uytgang in de zeeboefem van .Solway. Naer ’t zuyden heeft hy Aven, Kinnell, en Æen, en is aen de rechter en flineker zijde met boomen en bolTchen, die altijdt groen zijn , beplant ; te weten van Poldun, Banco , door degroote fpoken vermaert, Clivocilic, Laevod, Cretodun, Elshitigur, Ramirilchel, Caftelroilck, Cumlimgen, Calodendriar, Fa-noconell, Longval, en Montskephal. D’ade-gèjLichtei. lljcke liuy/èn zijn , Corikephal, Neotom , Granton,Lacuhus,Lacuvod,Critodun,Franc-agrium,Clivofilic,Efi;itigur,Spcdling,Montis-rup, Muïcell, Valliftcrmini, Cumlimgham, Caftelmilk, Hoddenopetrum,Neobee, Bons-hal, Clivokephal, Stapletoun, Conells, of eer Donalds buys , Eicovod , Gill-Robcrt, Fanum-Patrick, Cello-Kephall, Blaetevod. De fteden, daer in gelegen , zijn Annand, en steden. Maban, dat om fijn kalteel en binnenzee heel aengenaem is. Dit kafteel, van Thomas Randell,overfte van de Schotfche faken,gebouwt, is gedurighlijck de wooning van d’Overfie van ’t perek gebleven. De binnenzee is heel vermaert, uyt oorfaeck van d’onbekende vif. lchen , die nergens, behalven in Maban, gevonden , en van d’inwoonders Vandefiers, of pevandefiers genoemt worden. Niet verre van Maban zijn feven andere watermceren.

Aen dc Rivenifche oever, tegen over Enge-landt, maeckt men het befte fout, op een wonderlijeke manier met kloven , ophoopen, cn kooken ; en ’t gene, ’t welck door gewoonte en arbeyt luftigh fchijnt, is dat d’inwoon- Sa!»i-ders der grenlèn op de fantplaten van Solway de koomft der Salmen verwachten 5 en als ly die de vloct op fien Iwemmen , loo begeven fy fich met hun paerden , die ly de Iporen geven , in de vloet, en treffen met hun Ipieffen, met drie punten verfien, de Salmen, die ly dus aen hun Ipieffen daer uyt halen.

UYT CAMBDENUS.

En Annandale naer ’t werten paelt dale j rijck van ackers en weyden , en dat de naem draegt van dé vloet Njth, die, meus N o BI u s ge-’ noemt, voor Nonius of Nidius

acngefien wordt, van welcks benaming ver-Iclieyde andere ondiepe en modderige vloeden inEngelandtzijn, gelijckoock dele Nidus. Hy heeft fijn oorlprong uyt de Meer Logh-Cure , aen de welcke Corda der Selgovers gebloeyc heeft. Hy vloeyt eerft Oeightonsj Sunijhucr, een kafteelder Creightons, die wn Tan- wacrdiglicyt der Baronnen van San-qhiter. qhucr , en om d’achtbaerheyt der gedurige

Burghgraven van Nidisdale, een lange tijdt vermaert hebben geweert. Hyrtroomtdaer Graven vanna deur Morrow, ’t welckde tijtel van Graef Aïmc«. gegeyen heeft aen eenigen uyt de ftam van

Duglas, uyt de welcke oock anderen te Drum-lanrig aen de felve vloet hun wooning hebben, [ Bj^'y^oeghfel. Alle dele landen van San-qhuer en Morton beliooren nu by koop aen de Heer van Drumlanrig , die nu Graef van ^eensburry genoemt wordt. ] Niet verre van Drttmfreys. des fclfs mondt Icght Drumfreys tulTchen twee bergen, de bloejenrte ftadt van dat gewert, en die noch haer oudt kafteel toont. Dele plaets is heel vermaert door de lakenmakery, en door de neerlaeg van Joannes Comminius, de machtigrte van leenmannen onder de Schotten , die van Robert Brus in de kerck met een fwaert dcurrteeken wierd , op dat hy hem de wegh tot het Rijck niet aflhijden fou. De felve Brus verkreegh lichtelijck van de Roomfclie Paus vergiffenis van defe doodtflagli, in een gewijde plaets bedreven.

[B YVO EGHSEL. Attuf lonßoü heeft tot lof van Drumfreys dus gelôngen :

Paßor ab Atnphryfo Drumjriß pafcua cernens BminuSj Admetiprlt;etu!it illajugis.

Blorida totpingues hie tondent prataju^enci, Gramina quot 'loerno tewpore fundit humus, Schotlandt.

lllius externas faturant peeuaria gentes, Idt menfas onerant, Anglia,ßpe tuas.

Ditior armentofeges eß, Ö Delifer amnis, Bt mare, quod Zephyri temporat aura leyis.

Surgit in hae ^edes, cui cedunt templa Dianne, V^el yenerabilitts Gr^ecia fi quid habet.

Proditor hicpatru Brußi ipirtute Cuminus \ Concidit, i^ facramJanguine tinxit humum,

Scotia, JDrumfrißreliquis altariaprlt;eße/t, Hic tibi libertas aurea parta fuit. ]

Nader aen de mondt is het vleck Sol'^ay, dat noch iets van d’oude naem der Selgovers beliout. Aen d’uytgang vindt men Caerlal^e- Caerlave'-rock , by Ptolemeus Carbantorigum, voor een onwinnelijcke verting gehouden, lchoon Koning Eduard de I, met de bloem van Engelandts Adeldom verleit, die belegerde en innam. Maer fy is nu heel Iwack, en de wooning der Baronnen van Maxwell, die van een oude adelijekeftam zijnde, een lange tijdt overrten van defe wertgrenfen zijn geweert; , en onlangs verhooght door het huwe-lijck met de dochter en tweede der erfgenamen des Graefs van Morton ; ’t welck oorfaeck is dat Joannes, Eleervan Maxrwell, tot Graef van Mamp;rton verklaert wierd j en desgelijeks met de dochter en erfgenaem van Hereis, Heer van Baron va» Toricles,die tot gemalin aengenomen wierd van Joannes de tweede loon, die daer af de tijtel. van Baron van Hereis gekregen heeft. Jn dele leftc burgerlijeke oorlogen is het kafteel geheel verdelght, en Maxwell door ’t Parlement vyant van’t VaderJandt verklaert.

Glencarn leght in dit dal oock aen de bin- Clencam: nenzee, daer af de Cuninghams (van de welc-kenop fijn plaets gefproken falworden) de tijtel van Graef lang gedragen hebben.

Dit Nidisdale, gelijck oock Annandale, voed imvoonde-een ftrijdtbareflagli van menlclien , maer die echter om hun roovery in een quade naem zijn : want fy hebben hun wooning aen de deurwadelijeke zeeboelèm van Solway,, over de welck ly dickwils in Engelandtuytioopen , om te rooven, en in de welck d’inwöondcrs van weerzij den,met vermaeck om t’aenlchou-wen, en met aengename arbey t, de Salmen, saliren. die daer in overvloet zijn, met Ipieffen jagen,

of eer vangen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedender

Joannes Leßeus, felf een Schot, en Biffehop Y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

vanRofTe, verhack hoedanige roovers en af-fetters de gene zijn, die dele dalen bewoo-nen. Sj loopsn, feght hy, des nachts by hee'e hcopen ayt hun grenspalen deur ongebaende plaetfen en Verborge fchuylsoegen. Des daeghs verquickenfy hunpaer-den, in oock fich felven in de Voorbeßemde Jchuylhoec-ken j tot datfy eyndelijck by duyßcr terplaets, daerfy begceren te isjjn, komen en, roof gekregen hebbende j kelt;~ren tcecr by nacht deur omytegen tot de hunnen. Hee iemant beter ervaten is om deur defe '^zlde'niffènj ßeyl-îen en klippen in ’f midden Van de duyflernis te geley-deny hoe meer hy als in ve-fflant overttvffende, in hoo-ger eer gehouden wdt. Ia fy ^jn foo lifligh y dat f fch Jelden de roof laten ontnemen, foo niet door de fcherpruyckende honden, {gemùrdijck Sluithondsj of Bluidhonds genoemt, die dicks^ils hondert kroonen en meer ycraerdigh geacht ^jn) die hen op de reuck volgen, Verraden, en dus dicK’^ils door hun tegenßr evers gevangen yporden. Voorts, als jy gevangen ^ijn,foo betoonen fy foo groote ycelffrekentheyt, en aenlocking Van stoorden, diefoetelijck uytvloejen, datß de Rechters, en oock de tegenfirevers, hoeßreng oock, is^'t niet toterbar-mingyten minflentotverstondering en medelij den krach-tighlijck bestegen.

Manok, Gutterbin, Carron en Campell ; en van ’t zuyden door Oleti,Carpell,Skar,Schimyll en Kairn. Niet verre van des lelfs bronnen is de ftadt Sanchar, en niet wijd van de mondtDrumfreys , een aengename en bloejende ftadt, het hooft van ’t geheelc Ondergraeffehap , en door haer brugh vermaert, die, op negen bogen van gehouwe fteen fteunende, lô breet is, dat twee wagens neffens malkander daer Boffehe». können rij den. De Nyth heeft oock ver-fcheydc bolTchen, van de noortzijde Sacro-bolch, daer de vermaertfte Aftrologus, Joannes van Sacrobolch dc naem af droegh, Caer-labrok, Monfoll, Tinveil, Amisfield, Dak lümtoun, Closburn, Entcckme, en Montros s en van ’t zuyden Mainenkin, Eliok, en Drum-lanerikjCen eycke-bolch dat les duylènt lehre-den lang is. De vloet Skarr wort belchaduwt vanCraigny,Komling en Storkwoud.De Schi-myl is befoomt met de bolTchen van Kroquot;-lijn,Kailliwarran en Achingibbert. De kaftee- j. n , ien,die aen de vloet de Nyth,of niet verre van daer leggen, zijn S. Sanqhuer ofSanchare, Drum-lanerik, Montcaflell, Cashogel, Vnochcaflel, Closburn,. Dalfumtoun, d’oude wooning van Cominiirs, ( die , een mededinger van Robert Brus in ’t Rijck, in de kerek der Franciskanen te Drum-freysjdoor Brus met het ftael gedoodt wierd,) gelijck oock Amisfield, Lagg,HnVell, Darthorrell, Montbubuil, Carfe, en anderen.

Kairo, de tweede vloet van Nithisdail na de Ny thjuyt de Dibbinilche bergen ontlprin-gende, en door de beeken Cragdarak en Ca-llelfecin grootelijeks vermeerdert, belpoclt het kafteel larburgh, het kafteel Glencarn,het bolch Cragdarroch , en de bolTchen Cutli-loch, Maxwelton , Crasfurton, Dardarok,

Alk'viAia heeft fijn naem van Qa:lo'}gt;id ^twelck naer de tael der oude Schotten Galler beteekent : want de Schotten noemden in’t bemn O de bittonnen, d’oudt-fte inwoonders van Britannia, gemeen-ïijck Gallers, als van de Gaukrs ofFranichen gelproten. Defe oude heerfchappy der Bm-tonnen wordt naer’t zuyden van d’Yrlche zee, naer ’t wellen van de zeeboelem van ClyA naer ’t noorden van Carick ' en Kyle, en naer ’t oollen van de vloet ISyth belloten. Het llrekt fich in de langte uyt van ’t noordooften naer ’tzuydwellen lêventigh mijlen verre, tulTchen de brugh van Drumfreys en , d’uyterlle zeebergh. Maer de breette is van ’t noorden naer ’t zuyden, en is in lómmige plaetlen vier-en-twintigh in andere twintigh , en in andere 16 mijlen breet. Het wordt van les llroo-mende beeken deuro;efncden, te weten Vf, De'jPCy Kenn , Cree y Blaidnoch, en Lufi, die fich in d’Yrlche zee ontlallen. De Kenny het dal nea deelende , Hort fich in een Meer, diege-lijcke naemdraeght, en, daer weer uytbar-ftende , ftroomt in de Deve, daer hy op twaelf duylent lchreden van de zee fijn naem ver-rieet. liell. Daer is noch een beeck , Vleet genoemt, byna in’t midden tulïchen Deygt;e en Cree^ en de 'Palinunts ,• maer dele worden niet onder de vloeden getelt. Sy zijn alle vermaert door de vilTchery van de Salmen, maer voornamelijck Aert van ’t de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’t Geheele landtfehap is gefont van

lucht, en vruchtbaer van gront, rijft lelden tot hooge bergen , en fwelt echter gedurigh-lijck tot heuvels op. Men liet hier drie bergen van iiytfteckende hooghte : een aen de binnenzee van Cree^ gemeenlijckC^^rwwwoor, dat is, lbo men ’t vertaelt , Carnes ypi/dernis de tweede,niet verre van daer, Marock ; en de derde by de zeeboelem van Nyth, Crefeld ten. Alle ’t landt,voorby Lufe gelegen, wordt Rinuvn y dat is, de Ihuyt van GaV.o'^ay genoemt: want het ftreckt fich uyt gelijck cen vogclen-beck ÿ en d’uyterlle hoeck daer af wordt de zeebergh der Novanten , van d’inwoonders Schotlandt.

Mule, dat is, glat en gelchoren geheeten. Want d’oude Schotten noemen de zeebergen Mule y naer de gelijckenis van een gelchore hooft genomen. De zeeboelem van Lulè, by Ptolemeus Rerigonius, naer ’t ooften , en Logh-^ Rian, by Ptolemeus Vidogaray naer’t wellen, doen ’t landt tot een enge hals krimpen , en maken een ftroock, en half-eylanat , dat de Peloponnefits niet ongelijck is. Geheel Gallo-ycay vertoont de gedaente van een elephant,-Rinum is ’t hooft j Mule de fnuyt ; de zeebergen , die zeewaertsin loopen , de voeten j de voorverhaelde bergen de fchouders 5 de rot-lèn en heyden de rughgraet; en ’t overige van ’t landtlchap d’andere deelen van ’t lichaem.

Haer voornacmlle havens zijn KirkcuMght iJatunti in de zeeboelem van jD£T^,die veel lchepen kan bergen, en een veylige toevlucht is, dewijl d’omleggende bergen, en ’t eylaiidt Roß die van alle zijden tegen de winden belchermen ; en Cariö'vW.e y een veylige ree voor de fchepen ; ooek drie in’t half-eylandt,ofin Rinumytz weten, Nef ock, Loch Rian y en Porf Patrick.

’t Geheele Landtfehap wordt gedeelt in op- Peelinf per- en neder-G^/Zo'W.^y. Het opper leght tuf-lchen de vloet Cree, en de zeebergh MwZt?, en heeft tot Rechter van lijfslaken’t hooft van ’t’Agneelch gedacht, die na de neêrlaegh van ’t Maclellacnlche buys dele waerdigheyt verkregen heeft. Het neder-Galloway, ge-meenlijck de vooghdy van Kifkeubright genoemt , heeft tot rechter de voornaemllc van de Ham van Maxypelh

Hier zijn drie Clalfis of Priefterdommen, C'aßt. van Kirkcubright y JKigton en nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;In ’t

Clalfis van Kirkcubright worden feventien , in dat van ÏVigton negen, en van Stranraygt;ern acht Parochykereken getelt 5 uyt de welcken jare-lijcks twee vergaderingen gehouden worden. Alle de kereken beneden Vr behooren aen de Clalfis van Drumfreys.

De Heden daer in zijn Kirkcubright, aen de steden, zeeboelem van Deigt;e, die door de haven van gelijeke naem vermaert is s Wigtony eertijdts een vermaerde koopftadt, van de Britonnen , gelijck men acht, aen de zeeboelem van Cree gebouwt ,■ Candida Cafa , gemeenlijck WlAtherny door haer kloofter bekent ; Capell, of, gelijck lommige willen, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aen Loch Rian,

à A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in ’t

in ’t vafte eylant. N/eii'^o Gallosvay , aen de vloet Kenn^ïs onlangs oock in ’t getal der fteden ge-fteît 5 maer fy heeft byna niets van een ftadt, dan de naem , en eenige weynige huyfen j die daer gebouwt zijn , vermits de Rurghgraef van Kenmur^ die befloten had daer een ftadt te bouwen , door de doodt vcrrafcht, het begönne werck moeft verlaten. Hier wordt echter alle weken marckt gehouden , tot de welcke d’in-woonders in tamelijck groot getal te famen komen, om lijftocht te koopen en te ver-koopen , die van de kooplieden uyt het gebu-rige landtlchap derwaerts gebracht wordt.

KiooßeTs. De klooftersin Gallö'Sigt;ay zijn Candida Cafa, aen Ninianus gewijd,die lÿ voor hunBefcherm-heyligh hielden,in d’uy terftc inhoeck van Glt;^Z-loypay , daer eertijdts de menfchen van verre landtfchappen , uyt oorfaeck van de Godts-dienft,naer toe reyfden,om de kerck enover-blijfielen van Ninianits te beloecken , en iets van de gewijde alch,toen voor een groot hey-lighdom geacht, van daer te halen : het kloo-fter van Lufe, aen dc zeebodem van de vloet Lufc j dat van Dundranan, vier merckfteenen van Kirkcubright naer ’t ooften 5 Glycicard, ge-nieenlijck ’t nieuwe kloofter y aen de zeeboe-fem van ’dßyti) ; Tungland, aen d’oever van ’t kloofter van Maria t ^ten de zeebodem van Di'pe y omtrent acht hondert lchreden beneden Kii'kcubright j en dat van Salfids, in ’t vafte eylandt. Men weet niet van wien yder van dele kloofters gefticht is, uyt oorfaeck van ’t gebreck der Schrijvers.

Dapfierkejt D’inwoondcts zijn dapper en ftrijtbaer. En nd rs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftrijt by Neiiburn aen de Tyne

cfs. Engeiandt hebben weynigh ruyters van Gailoy^ay , onder’t beleytvan Patricius M-ak^ms y wdcks’lbon in defe ftrijdt gedoodt wierd, wd betoont dat lÿ deurluchtige Ridders warenden een treffçlijcke proef van hun dapperheyt gegeven : want lÿ hebben met lange Ipieften de ftereke ftaghordening der vyanden foo aen ’t waggelen gebracht, dat lÿ aen d’anderen de verwinning lichtelijck te verkrijgen hebben gemaeckt. Dit volck was eertijts genegen om twiften en tweedracht te voeden ; maer heeft, door goede oeffening,en door de Godtsdienft bdchaeft, allengs geleert de woeftheyt af te leggen. Syzijn edelmoedigh, vaerdighter handt, en van raedt, en befwijeken niet in voortrefielijekheyt van lichamen en zeden met alle anderen. Het gemeen volck is fterek van lichaem, en niet onbegaeft van geeft.

De genen, die in de Mores y dat is in de wil-derniften, woonen, geneeren fich met vee te weyden, en hebben groote kudden van Icha-pen , die daer alle anderen overtreffen , foo om de fmaeck van ’t vleefcli, als om de voor-treffelijckheyt der vellen. De wol wordt van hier in groote overvloet naer d’andere gewe-ften door de kooplieden gevoert, die groote win ft daer mee te doen.

De genen , die in M^achres y dat is in geboude plaetfen en landen woonen, winnen de kolt met het landt te bouwen , en hebben geen gebreck van vruchtbare weyden en vee. Hier waft haver, die leer kleyn , maer echter vaft is, daer af fy ’t befte meel maken.

Gallosaay voed paerden, die wel kleyn van lichaem , maer echter dapper en ftrengzijn, en overal dier verkocht worden.

De deurluchtighfte geftachten zijn,van Gordon, Max^elly Macldlan, Macdoyaily Makkee, Mac-culoch, St irsK) art y Agree y Adar. Doch die van Mac- geß^chien. dotgt;ally Maclellan y Makkee en Macculoch overtreffen d’anderen in oudtheyt, en oude waerdig-heyt. D’anderen zijn nieuwer, Hierbloeyde eertijts hetMaclellaenfche gellacht,het eerfte in afkomft en rijekdom , gelijck Buchananus getuyght. Maer toen Patricius,het hooft van dat gedacht, door Duglas gedoodt was, hebben de vrienden , tot wraeck genegen, een hoop van de hunnen vergadert, en met vuur en ftael tegen die van Clydsdaily verplichte-lingen van Diiglas, gewoed. Daer na wierd om fulck een onbehoorelijcke daedt hun goederen verbeurt gemaeckt, lÿ felven in de ban gedaen, en gedwongen ’t landt te verlaten : in voegen dat dit groot geflacht tot fulck een ellende gebracht wierd, dat het noch naeu-welijcks weer te voorlchijn durfkomen. Maer na weynigh jaren is de loon van Patricius, die ftch lang verborgen had gehouden , weer in des Konings gunft, en in Bombia, een deel van fijn oude erfgoet, geftelt, na dat hy de zec-roover Afer , die de gehecle kufl: van Gailoyoay onveyligh maeckre, gedoodt had.

Stinceella in Teißdale is een oude wooning der Gordons, van daer twee broeders, d’een naer Gallo'^ay, end’ander naer Bogia gereyft, van beyde zijden begin aen het bloejcnfte geflacht der Gordons hebben gegeven De gene, die in Galio^cay was gekomen, wierd, om dat hy een wild Iwijn doodde, dat d’ackersver-woeftte, van de Koning met het vleck Gordortj en binnen^y’e tgt;an Varre belchoncken, en wies tot een talrijcke menighte. Men gelooft dat het geflacht van Adar uyt dc ftam der Koninekjes van Küdar in Trlandt gelproten is.

D’Edelen by de Galloss^ayers zijn, Stuarty Graef loan Gallo'^tay -, Gordon, Burghgraef Toan Kenmur ; Maclellan, Baron yoanlCirkcubrißht, yderde voor-naemfte van lijn geflacht. Hier zijn oock veel mannen van ridderlijeken ftaet.

Daer.zijn veel kafteelcn; maer het fterckfte Kaßeds^. van alle was onlangs Treye, in ’t eylandt van de vloet Dee y acht duyfent fchreden van Kirkcu-bright, van Duglas gebouwt, die onder ’de heer-fchappy van lacob de Tweede groote oproer in lijn vaderlandt ontftack. Dit kafteel wierd

GALL

wierd in de lefte beroerten by ons door de verphclitelingen van Maxwell, Graef van Ni-thisdail, befchermt ; maer eyndelijck overgegeven, de gewelflelen ingeftoten, hetdack en wandwerck weghgenomen, en ondienftigh rot d’oorlogh gemaeckt. Het kafteel Ken-mure aen de binnenzee Kenn, Icght op een bergh, die tamelijck hoogh is ;’t is van loannes Gordon , grootvader van de Burghgraef van Kenrmire, gebouwt, en gebiet over’t dal, en over de binnenzee, daer by gelegen. Men fict in Rinon twee kafteelcn, die d’anderen in fterekte overtreffen ; Kenneda in de zee van ’t eylandt, door de Graef van CafilifTa, en Duns^ key, dat is, gevleugelt kafteel, door de voorouders van Robert Adar, op een fteyle klip aen de zee gebouwt. Daer zijn noch anderen, te weten , Crugulton, eertijdts een ftereke veiling, aen de zeeboelèm van Cree, Glafloun, Garlice gt;nbsp;Clare, Kirkcubright, Kardanes, en Ruskosp, behal-ven veel heerlijeke gebouwen.

O W A Y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dz

De meeren in nQdcr-Gallo-ïvay zijn Calol^erk, Mwoi. Multon, Riton, en Kenn : In opper-G/2//o^^,ALzr-ton, Macriivne, Longcaße'l, Inful en Keigt;e. De Sofchet}. boftchen, die dit landtlchap aengenaem mâ’ ken, zijn Kenmure, Cree en Garlice.

De gene, die de ftrijden, hier gelevert, weten wil, lees de hiftorien van Schotlandt, door Buchananus cnBoètiiis belchrcven. Om kort te gaen , Galloyoay is ( fchoon by d’onkundigen fomtijdts veracht )

Ben landt dat met het ‘2:jin te quot;ïfïeden is, en niet

Van buyten iets behoeft, en daer men mijfchien iet, Totot^erdaed enpracht, gebrekenßet; maer d'aerde Geeft aen natuer genoegh, indien men ’t yeel be-‘Stgt;aerde.

In geen deel van Schotlandt is lbo lchoone Woli en nergens in dit Rijck beter paerden, maer oock nergens kleynder van geftalte, die ly oock Galhr^ay-nages noemen ; in voegen dat d’Engelfchen alle goede paerden Galloypas noemen.

U Y T CAMBDENUS.

Nnewaerts aen defè zceboeïèm volght van aile dingen overvloet heeft, en rijck van inwoon-dersis. Dit lant wort in Bedaes Auétuario Camplis Cyel, en Coil genoemt daer ver-haelt wordt dat Ead-

, bertus, Koning ygt;an Northumberiandt dit goypeftj met andere landtjchappen^aen /ijn Rijck gel^oeght heeft. In Ptolemeus tijdtwas hier fidogara iniUchien Âyre ’t welck een Burghgraeffchap is, en een koopftadt,oock een bekende haven aen de vloet, die gelijcke naem draeght.

Behalven de vloet Ayre wort ditlandt/chap-je nochmet twee andere beeckjes beïproeyt, die veel dorpen op hun oevers vertoonen, Lougar, by ’t welck de Cra'^fords, en Cejnock, by ’t welck de Cambels, vermaerde namen in dat geweft, hun wooning hebben, aen welcks oever oock het kafteel Vehiltre is, de zetel der Stesi'^arts, uyt konineklijeke ftam, gelijck van de Hertogen van Albania, gelproten, die van rchiltrey hier de naem van Baronnen van Vchiltrey voeren , en van de welchen herkomftigh was defe Robbert Sfewr/!, dieeen orifcheydelijckme-demacker van de Prins van Condé was, en met hem inVranckrijcItineen ftrijdt gedoodt wierd. De gene, die d’erffelijcke waerdigheyt van Baljuw hier over befit, is Cambell van Londen , [ welcks erfgenaem getrouwt is aen de B deurluchtighfte Heer lanus , Graef van Lou-den, een vermaert en wellprekent Kancclier van Schotlant, en foon des Heers van Lawers. Men vertelt van d’eerfie van defe naem Cambell , dathy, te Londen van fekerc vrouw verfocht om haer kuysheyt te belchermen , een gevecht aengenomen heeft ; maer dat ly, in hacr geweten bewogen, by hem ging, en, haer miette bekent hebbende, veribeht dat hy van de ftrijt aflaten fou, en dathy fich niet wilde noch konde van de ftrijt aftrecken, vermits het te Ijiade was 5 want ly waren alreê be-reyt, en met de rechters in ’t veldt. Hy ging dieshalven de ftrijdt aen , maer deyfde echter, tot dat hy, van fijn tegenftrever geterght, en gevraeght waerom hy uyt de ftrijdt weeck, antwoordde : T beyd mijn thijm , dat is, ick ytacht mijn tijdt, D’ander, hier door aenge-prickelt, noemde hem een hoerenfoon : welck woordt Cambell terftont opnam , en aen hem tot antwoort gaf: Dit zy d’oorfaeck van onfe ftrijdt, want ghy lieght. Hy verweerde fich niet alleenlijck, maer viel op fijn tegenftrever in,en doodde hem. Daer af by hen noch het gemelde Ijn eeckwoort gebleven is. ]

Tre, een Burghgraef/chap, be-fluyt, alsinhaerfchoot, het landt Kyle, dus genoemt van Koilus, Koning der Britten , die van Fergufius, d’eerfte Koning der Schotten , in een fware ftrijt verftrooyt en gedoodt wierd. Men vint noch veel geheughteekenen van lbo tref-felijck een verwinning, ’t Landt, daer in de ftrijdt voorviel, behout noch des Konings naem 5 en niet verre van daer is het Godshuys Coiltoun, en oock de vloet Coilus, die in Aire vloeyt, omtrent vier duyfent fchreden boven Schotlandt,

de koopftadt, door de vloet tamelijck vermaert. Niet verre van daer is oock de binnenzee Fergus, by de welche de Sdiotten hun leger gevelt hadden -, en ’t geval van deft verwinning was eyndelijck ftodanigh , dat de Schotten van ftlfs het Koninckrijek aen Fergufius overgaven,en met een heylige en plich— telijcke gewoonte ftvoeren, dat ly nem en fijn nakomelingen onderdanigh louden zijn; van de welck in een achtervolgende ifjgh 108 Köningen voor Karel, in ’t jaer 1649 te Londen in Engelandt onthalft, het Koninckrijek be-fttenhebben. In ’t veldt, daer de flagh gele-D d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vert

72 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AY

vert wierdt, is na verloop van veel jaren, een kromme hoorn,gelijck een fchalmey of trompet uytgedolven, de welck de Comarchi Ga-printonii j welckers huys het voornaemde in dit geweft is, en Coili campus, by d’onfen Coil-feild genoemt wort, gebruycken om hun boeren en wercklieden te vergaderen. Dit Landr-ïchap wort naer’t zuyden door de vloet Duns, uyteen binnenzee van gelijcke naem Ipruy-tende, van Carkk afgeïcheyden. Ter plaets, daer men langs een breede wegh van Carrick naer Airegaet, is over defè vloet een brngh van tnegentigh voeten lang, en echter maer een boogh hebbende, gcbouwt: in voegen dat men in ’t gehecle Kijck foodanigh een niet meer vindt. Ter plaets, daer dit landt-Ichap fich noordewaert Ilreckt, wort het door de vloet Irwin, die oock een brugh van vier bogen heeft, van Cuningham afgefcheyden. Het ftreckt fich weftwaerts twaelf duylênt Ichreden naer de zee uy t, en heeft een laege, vlacke en fandige haven. Ter plaets, daer de wegh fich opent tufichenDuns en Irwin,reykt het aen de hoofden van Galloway en Nithis-dail, en naer ’t ooften aen de hoofden van Lefma, Hego en Evenot, welcke alle deelen van Clydsdail zijn. Het begrijpt aen de weft-zijde naer de zee twee-en-twintigh duylent ïchredenin de langte , en tien duylènt Ichre-den inde breette. Het heeft naer’t ooften niet meer dan twee toewegen , die noch leer eng zijn. Alle d’andere wegen zijn met uyt-gedolve foden, en met wild kruyt befet. D’een Wegh, die fich langs de vloet Raudo uyt-ftreckt, is een weynigh breeder dan die deur Packenholm gaet, daer niet meer dan een tfeft'ens deurgaen kan , vermits die heel eng tufichen’tgeberghte en’t moeraich van Aire befioten en geprangt is. Hier heeft oock fijn oor/prong de vloet Aire , die ’t Landtlchap in’t midden deurfnijt, en dat in twee heer-Ichappyen deelt, van de welcken d’een Stuarts-Kyle genaemt wordt, die fich naer ’t noorden ftreckt, en door de vloet Irwin bepaelt wordt : d’ander, fich zuydwaerts ftreckende, heeft de vloet Dun tot grenspael, en wordt Ko-nings-Kyle genoemt. Ayr lèlfis een leer ver-makelijcke beeck,en wort door andere kleyne beeckjes, die daer in ftroomen, vergroot is feer aenmerckelijck om de boftchen en ka-fteelen , en voornamclijck om het Socij niche kafteel van de deurluchtighfte Graef Laudo-nus, een achtbaer Kancelier van ’t Rijck. Dele vloet heeft noch andere ftereke veilingen, Enterken -, Gadgirth Smidrom, en het kafteel der Koninekjes van Carcarth, en noch andere tref-felijcke gebouwen, welckersHeeren belon-dere vooghden van dit geweft zijn. Aen d’uyt-gang van de Ayr liet met een brugh van vier bogen. Tuftchen de nieuwe ftadt van Ayr

R E.

naer’t noorden fiet men het heerlijck,en oock fterek Hot Kra^y-caflel, In ’t midden van defe koopftadt is een feer nutte vloet , die door Ichutdeuren opgehouden wordt, en , fich by tijden ontlaftende, de molens doet drajen, en van d’Ayr ontfangen wordt. De landen , die tuftchen de ftadt en de zee leggen , zijn heel vruchtbaer, lbo tot granen, als tot weyden.

Naer ’t zuyden, tegen over de brugh,is Ayr lèlve , een kóopftat, door haer oudtheyt en koninekliieke voorrechten vermaert, en Sint lan aen d’Ayre genoemt : doch dele naem is leer oudt. Delè ftadt, door konincklijcke machtbrieven tot een ßurghgraefichap ge-maeckt,heeft naer’t zuyden en noorden twee-en-dertigh duyfent Ichreden onder haer gebiet : want dit is de langte van ’t geheele landt-fchap tuftchen de klinckfteenaendehalsvan Clyd , en begrijpt de drie opgerechte fteenen van Galloway. De ftadt heeft 64 mijlen onder haer gebiet. Men fiet veel Ichepen in de mont van de vloet, die een bequame haven maeckt. De ftadt felve leght in een fandige vlackte, en is echter vruchtbaer van velden , die oock des winters groen , en des Ibmers heel vermake-lijck zijn, en fich twee duyfent fchreden verre naer ’t zuyden en noorden uytftrecken,en tuf. fchen de mont van Dun, en van de vloet Ayr belloten zijn. In defe velden is een kerek, die verre boven anderen verçiert is. In de ftadt felve fiet men noch de puynhoopen derfchu-ren van Ayre,daer d’EngelIchen hun leger ge-flagen hadden , in de volgende nacht, in de welck de ichrickelijeke enwreede moortder Groeten en Baronnen met een gruwelijeke en onbeluyfde meyneedigheyt en wreetheyt van hen in tijdt van vrede gedaen, die, van de wijn en flaep overvallen, en van bloet beklat, door de dappere Wallas belloten,en tot wraeck van de meyneed met hun koornichuren verbrant wierden, omtrentin’tjaer 1300. Inditlandt-Ichap zijn achtien kereken, die gefticht, en Kmkefi. met inkom.ften verfien zijn, en noch drie daer by gevoeght, doch weynigh kloofters, en die noch kleyn en Hecht, gelijck dat van Foulfind. Daer is oock een kapelle , niet verre van de ftrant, naer de noortzijde van Ayre, duyfent fchreden daer af, ’s Konings hut genoemt, de welcke Robert Brus aen cenige lazerigen tot hun onderhouding gegeven heeft, die nu / noch de naefte hutten bewoonen. De voor-naemfte namen der Edelen van dit landtfchap zijn de Stuarts -, Cambe’ls, Chalmers, Lokarts, Cu-nmghamSjCraufurdsjVal/aßcn,DuubarSj en Crichtons. Dit landtfchap heeft overvloet van kolen en kalck, en heeft geen gebreck van eenigh ding, dat tot onderhouding van’t menichelijck leven nootfakelijck is. Sy halen echter witte viflehen van Karrick, dat naeft aen de zee

lieden met er haeft hun fchuyten daer over trecken. Aen de noort-zijde is Lorn , d’ooftzijde wordt van Loch Fyn befpoelt , en heeft aen de weftzijde dit deel van de weftzee, dat fich tot aen d’oofterlijcke ftrant van d’eylanden Iura en Ila uytbreyt. Men fou buy ten t wijffel meer van dit Landtfchap können feggem maer de ramp des tijdts belet fulcks. En derhalven verfoeck ick ernftelijck, dat deLefer met defe kaert vernoegt zy, en mijn geheel vermogen in defe faeck met danckbaerheyt omhelfe.

derens toe overvloet van haring heeft , fcheyt Argyle van een zeegeberghte , ’t welck omtrent dertig mijlen verre lieh in een lange ftreeck uytftreckt, en fich foo gratighlijck naer Yrlandt uyt werpt,als of het dat geweft/t welk met een enge Straet van naeuwelijks dertien mijlen daer afgefcheyden is , tot fich wilde roepen. Ptolemeus noemt dit het voorgeberghte der EpidierSi wclckc naem, foo my dunkt, eenigh maeghfehap met d’Ebadißhe eylanden heeft, die daer tegen over leggen. Dit landtfehap wordt heden in d’Yrfche tael, die in dit heel gewelf gebruyckt wordt, Cantjre, dat is , Hooft ’t landt genoemt. Het wort bewoont van de ftam ^tac-Co-neü, die hier de heerfchappy heeft, (doch echter met believen desGraefs van Argyle ) en dickwils met fijn fcheepjes een tocht doet, om in Yrlandt te rooven, daer hy de landt-fchapjes, die fy Glines en Rowte noemen, ingenomen heeft. Dit voorgeberghte hangt met een enge hals van naeuwelijcks duyfent fchreden aen Hnapdail, daer het noch foo fandigh is , dat de fcheepslieden met ’er haeft hun fchuyten daer over trecken : het welck eer te geloven is,dan dat d’Ar-gonauten hun fchip Argos vijf hon-dert duyfent fchreden verre op hun fchouders overgedragen hebben.

Ls men in Qu-nin^am het gefleht zeewaerts in keert,fiet men onder veel andere eylanden’tey-landt Çlotta uyt-Reken ,’twelck.

van Antoninus gedacht, in de zee-boefem van de vloet Clyd gelegen is. Dit eylandt wordt heden Arran ge-noemt, naer een kafteel van gelijeke naem. Het rijft van binnen heel tot uytftekende bergen, aen de voet van de welcke het naer de zijde van de ftrant bewoont wordt. Dit eylandt heeft ( gelijck ick gelefen heb ) tot fljn eerfte Graef gehad Robert Boi-dius, welcks gemalin, en met eenen het Graeffehap, terwijl Boidius voor-vluchtigh was, aen lacob Uamïlïon, gelijck ick gefeght heb , gegeven wierd ; en de nakomelingen hebben dat federt behouden. Befie Bucha-nanus in ’t verhalen van Robert Boidius faken.’

Y de bronnen van Cluyd in Crasuford Moor , tufTcIien de boflehen is na een geweldige regen , eenigh aflchaeffel van gout door de boeren gevonden, ’twelck een lange tijt hoop tot groote

rijekdom heeft gegeven , maer noch voorna-melijck in onfc tijdt, in de welck B. Bulmer fich met groote poging onderwonden heeft hier Contmtj». een goutmijn te vinden. En feker, daer wordt dagelijeks byna fonder eenige arbeyt Azur zWe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lcob , diein eenlijf-

pjew. gevecht tegen d’Engellche Baron Welles groo-te lof van dapperheyt behaelt heeft, wierd Graven van van Koning Robert de Tweede gelijekelijek met het kalleel van Crauwford, en met de tijtel van Graef van Crauwford befchoneken.

Voorts, de verdienften der Lindlayers aen hun vaderlandt zijn groot en heerlijck, en ly van heel oude ftam, ledert dat Willem Linde-fay, tot gemalin trouwde d’eenige erfgenaem van Willem van Lancaßer, Heer van Kandale in Engelandt, welcks nanicht aen de hoogh-beroemdeftam van Coucy in Vranekrijek be-BvvoE-fteedt wierd. [’tHooft vân defe ham wierd in de tijdt van Koning Iacob de Derde Her-togh van Montres voor alle fijn leven ge-maeckt, welcks machtbrief noch in de regi-fters van Schotlandt te vinden is ; maer federt lijn doodt is het Hertoghdom weer ondergc-gaen.]

Cluyd, van fijn oorfprongnoordewaerts deur ’t huys des Barons van SomerYill in de Ba-B YvOE- ronny van Somer'})ill\n2. welcksdoodt,omtrent ® in ’t jaer van 1636 , defe Baronny verkocht wierd aen de Heer Robbert Dalzell, een der Edelen van ’s Konings kamer, die nu de tijtel van Graef van Carnysstit voert] deurgedrongen Dugias,of zijnde , ontfangtdevloet Duglas, of Douglas Douglas, vandeweftzijde, die omfijnlwart en groen Schotlandt.

water dus genoemt wordt, en fijn naem aen ’t Dal, daer hy deurvloeyt, en aen het kalleel Douglas, in dit lant gelegen,gelijck oock aen de ham der Douglaßen meêgedeelt heeft. Dit ge- DougiaHin. hacht, ’t welck feker heel oudt is, heeft voor-namelijck gebloeyt ledert dat lacob Douglas fich by Robbert Brus, het Koninckrijek be-Ichermende, in d’uyterhe tijden, door een londerlinge dapperheyt des gemoeds en voor-fichtigheyt, heeft gehouden, ja lbo, dat Robbert , om fijn belofte te voldoen, aen hem beval dat hyfijn hert naer lerufalem Ibu brengen : tot welcks geheugenisde Douglaffen een menfehelijek hert in hun fchilt hebben inge-voeght. Sedert defe tijdt is het tot foo groot een macht en achtbaerheyt opgehegen , na dat David de Tweede Willem tot Graef van Doublas had verheven, dat het oock aen de Ko-ningen felf verlchrickelijck heeft geweeh : want het heeft in een tijdt vijf Graven gehad, te weten,die van Douglas, Angus, Ormond,Wigton, Murray en Morton ; van de welchen de Graef van Wigton by Karel de Sevende, Koning van Vranekrijek, door fijn krijghsdapperheyt de tijtel van Hertogh van Tours heeft verkre- Hertcgh gen, en die aen twee Graven van Douglas, fijn erfgenamen, nagelaten. [Befie Buchananus Byvoe-van de ham der Douglaßen, in de tijdt van la-cob de Tweede, en anderen,die tot defe faeck behooren.]

Boven de plaets, daer de Douglas en Cluyd te lamen vloejen, is ’t Burghgraeflchap Lanric, Lanric. dat by erfrecht behoort aen’tgehacht der Damiltonnen , die hun nacm aen het kaheel Hanni-Uamilton verplicht zijn , de welcke wat hooger aen d’oever van de Cluyd, in een aengename en vruchtbare plaets, gelegen is. Sy nebben echter, gelijck ly lelve leggen, hun oorlprong uyt Engelandt, van feker Engelsman, Hampton genoemt, die, de zijde van Robbert Brus ge-volght hebbende, inditgeweh groote befit-tingen van hem verkreegh. Sy verkregen noch een groote aenwas van nun goederen door de gunh en mildadigheyt van lacob de Derde,

K k nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;die