Ademâél wy oordeé-len , dat de vorige be-Ichrijving gantfch beknopt en niettemin wat te kort oft te wey-nigh is, foo fijn wy te rade geworden, deïèl-ve te vermeerderen, met de leden, dapper-heydt , en aert defer

volckeren j een kort verhael van de Parlamenten, en van de Staten van Vranckrijck, waer uyt die beftaen , en hoe die vergaderen : nevens de prerogativen ofte voorrechten des Konings ; en eyndelijck een befchrijving van al de Köningen ; met dit vertrouwen , dat het den begeeri-gen Lefer aengenaem fal wefen, waer toe wy geen moeyten nochte koften Iparen.

Van àe dap^erheyt, naerßighejt en genegentheden der FranÇchen.

^i^emeent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defe algemeene befchrijving te ver-

MnmerckiMg I feieren , die op de heerlijckheydt en krachten van dit koninekrijek fiët, foo moeten wy oock algemeene opmerckyigen, die daer toe behooren, en van de gelegenheyt, van de grootheydt van het volck , en van de dapperheyt der inwoonders genomen fijn , daer toe gebruycken. Wat de gelegenheydt aen-gaet, dit Rijck light in ’t midden van Europa, luflchen twee zeen, beejuaem om oorioghsfehe-pen op alle zeen en oevers te lenden , met twee machtige gebergten, dePyreneen en d’Alpen verforgnt, overal vry en open voor de koophandel met alle volcken ter zee en te landt ; het fchijnt Rechter van de Chriftenheyt, en in ’t midden daer af op een troon fittende, om daer het hooge woort te voeren, de wapenen van alle de Vorften, die over de Chriftenen gebieden , te helpen , te kreneken, te vereenigen, oft te verdeden ; hun aenllagen te bedwingen, hungebueren van verdrucking te befchutten, en te belchcrmen,lboly van een machtiger aen-getaft worden. Van voren kan Italien , van achter Engelant wederftaen , ter rechterhandt Spanjen betoomt, en ter llinckerhandt Duyts-landt in plicht gehouden worden. Het is van alle fijden lèker tegen alderhande vyanden ; en haer naturelijeke vaftigheyt door de zeen en bergen, die haer omringen, wordt van veel Schrijvers hoogh geroemt. Het is machtigh en ontfacchelijck door de groote menighte van haer volck ,• en Bodinus verhack hier op , dat men, in de tijdt van Koning Henrick de Tweede , alle de bewoonde plaetfen in Vranckrijck telden, en, fonder Burgundien daer in te begrijpen , een getal van feven-en-twintigh duyfent Vranckrijck.

klocktoorens vond , behalven noch de gehuchten en buerten, die byna d’een aen d’ander reyc-ken. De Heden en landtfehappen können be* quamelijck met malkander handelen en koop* manlchappen, door middel van de bevarelijcke rivieren,van de Welckén ’t getal lbo groot is, dat Anjou alleen veertigh kleyne en groote heeft. Defe rivieren maecken het koninekrijek in ’t algemeen leer Herck, door middel van dé Heden, veHingen en burghten , die daer aen geHicht fijn, in grooter menichte dan in eenigh ge-weH des weerelts. De beHe Heden fijn met heerlijeke muer en belloten, met diepe grachten omringt, en met vaHe toorens vooifien. Daer is een groot getal van vaHe burghten en kallee-len, met bolwercken, en met alderhande tegenweer voorfien , van de Welche de voornaemHe fijn Montârgis, ChaHcaudun , ChaHeauIandon, Auxerre, Chaumont in Balfigny , Montcourt by Vitry le Parthois, Montereau, Meaux, Amiens, Langres , Sancerre, iHoudun in Berry , Argenton, Amboife, Saumur, Loches, Angers, Ealai/e in Normandien, Caen, Honfleur, Diepe, Saintes , Vzerchein Limofin , Angoulelme, Ulfon, en Nonnette in Auvergne, Saint Flour, Beaune in Burgundien, Talan by Dijon, Semur,te Lyon Pierre-Ancile, Mets, Vienne op de Rholhe in Daufine, Valence, Montlimar, Grenoble met de Herckte de la BaHille , de Herckten van Barrau, van Serre, en van Elfelles op de grenfen van Savoyen, CaHel-d’If, NoHredame delà Garde, Tour de Bouc en Antibe in Provence, Leu-cate in Languedoc, CarcalTonne, Befiers j de kaHeelen van Beaucaire, en van Pelenas, Montpelier, Sommieres, Aigues-mortes, Pont S. E-Iprit, Polignac in Vivarez , Severac in Ro-vergue, Cadenac in Quercy , CaHelnau de Barbarans in Galcogne , Auch, Leytoure , en vijftigh andere kaHeelen, die Herck van ge-legenheit fijn, en daer men Iwarelijck byko-menkan.

De Heden , die, Ibo veel hun Herekté en ve-Hingen aengaet, de voornaemHe geacht wor- piœtfen. den, fijn Gergeau , lès mijlen van Orleans, làint Difier in Champagne, Laon, la Fere, S. Quentin, Perone, la Chapelle , Ham , Dourlens, Abbeville, Amiens, Boulogne, Corbie, MonHreuil, Calis, Ardres, Beauvais,Montesclair op de gren-fen van Lotteringen ; Atrecht, Heldin, Baupau-me, la Baflée, Landrechy, vijf veroverde veHirt-gen : daerna Tours, Poitiers,Auranches in Normandien , Blaye in Xaintonge, Narbonne in Languedoc, d’Eylanden van leres in Provence, Dol, Vannes, Quinpercorentin, S. Malo, Rouan , Orleans , Dijon , Grenoble , Marfeille, Rochelle , Bordeaux , amp;c. De veHingen van S. Pieter op Oleron , en van S. Martin in ’t Eylandt Ré, de vcHing van ’t eylandt Zere in

a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nor-

Normandien, van S. Catharina by Rouan, de bergli S. Michiel, Blavet in Bretagne, en veel andere fterckten , bequaem om groote tegenweer te doen , en voor fteden van oorlogh ee-acht te worden , die , door de groote wacker-heyt en naerftigheyt der inwoonders , hun ge-bueren in vrees houden, en ontfachelijck voor hen fijn,

Hoedanig- Kort, om dit vertoogh van de hoedanighe-hedenvan^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volmaecken, en ais in

een woort te begrijpen , lbo lullen wy leggen dat Celar hen leer wel gekent heeft, eer hy fijn vaendelen daer oprechte. Wat de geftaltenis van de lucht aengaet, de Somer is ’er niet al te heet, noch de Winter al te lang , en te ftreng : en deshalven behoeft men daer niet d’onder-aerdfche holen van Morenlant, noch het fneeu-water van Spanjen, oft van Italien, noch de kacchelltoven van Duytslandt. Hier valt geen overmatigen regen j de winden fijn’er niet ge-weldigh : de tijden van’t jaer fijn ’er getempert , de wateren gelbnt, en de landen leer vruchtbaer in alderhande laden, planten , aerd-vruchten , boomen, en fruyten voort te brengen. Hier fijn geen woeftijnen , nochfandige wilderniflen 5 geen ontoeganckelijcke bergen, noch onbewoonde bolTchen. Alle de wegen fijn befet met huyfen , kafteelen , vlecken , oft fteden : ja Vranckrijck in ’t geheel lchijnt niet meer dan een eenige lladt te fijn , in veel wijc-ken en ftraten verdeelt, en van voick verfien en volgepropt. Men vind ’er geen verfchrickelijc-ke hangen , noch wreede heeften j geen krokodil van Egypten , noch bafililcus van Cyrenen, noch eenige andere Hangen van Arabien. Hier fijn geen leeuwen noch tygers. Men verneemt hier geen verflindende vueren , die van den hemel vallen , geen gebrul van d’aerde , geen fchrickelijcke openlplijtingen der landen, noch diergelijcke andere vervaerelijcke teeckenen. Hier fijn niets anders, dan aengename bouwlanden, klaere fpringbronnen, vloeden en beecken, die vilchrijck lijn , en bevarfen worden , aenge-naeme beemden, vette weyden, lchaduwrijcke boftchen, bergen en heuvels, die met wijngaer-den bedeckt fijn. Kort,het geheel landt is voor-fien met bloemen , kruyden , boomen , granen, vogelen, wol, leder, boter ,kaes, olie, amp;c. Eyn-delijck, de menlchen fijn tot alles bequaem, tot de wapenen en geleertheyt, tot de koophandel en landtbouw, gelijck wy hier na füllen toonen ,• de vrouwen loo vruchtbaer als d’aerde felve, die hen draeght, om ’t getal der gener, die dage-lijcks door de doot weghgeruckt worden , in de fteden en vlecken weder te vervullen.

Oude in- Wat de feden en genegentheden der oude Qauiei-s aengaet, Cefar feght dat ly feer fchoon, machtigh en fterek, en wit van huyt waren. Sy droegen een lange baert, hun hair was blond, en hing tot op de fchouders, was dick en gekronc-kelt. Sy hoedden fich voornaemelijck van vet cn dick te worder^ om foo veel te gefwinder te wefen , en waren gewoo'n met bloote lichamen ten oorlogh te gaen. Hun kleederen waren kort, en bequaem tot het ftrijden. Sy droegen broec-ken, oft ruyme en wijde kouflen,met een open-gefneden lij frock ; vergulde lchoenen, met ko-ftclijeke halsketenen , en armbanden, die met dierbaere juweelen verciert waren. De mutlen en bonnetten , met gout oft filver geborduert, hebben, tot in ’t jaer 15 jo, aen hen tot hoeden verftreckt.

De huyshouding, en ’t huysgewaet van het Hechte voick , beltonden in aerde potten , die gelchildert en met bloemen verciert waren. Als ’ ly hun maeltijt hielden , faten fy plat ter aerde, op vellen van honden, oft van boeken. Sedert gebruyckten fy tapijten en bedden , en aten het vleefch der heeften, die fy gejaeght hadden,met feer weynigh broot. De gene, die meeft aen de zee woonden, gebruyckten vifch tot hun fpijfè, die fy oock aen hun paerden en often t’eten gaven. Hun naerftigheyt en vernuftige vonden worden klarelijck genoegh van Cefar , Plinius, Pollux, en andere verhaelt.

Het groot getal defer volcken, en van hun dappere en ftrijdbare mannen , maeckten hen altijdt meer ontfien , dan hun veftingen en be-Hooten plaetlen. Ia fy vermenighvuldighden foodanigh , dat fy genootfaeckt waren fich by groote Heeren buyten hun landt te begeven, om nieuwe landen en wooningen te foecken en te veroveren , gelijck fy in Europa en Afia deden. Alle de gene, die onder hen waren , trocken ten oorlogh , ja fèlf de gene , die hooghft van jaren onder hun waren. Sy verlieten nooyt de wapenen,en gebruyckten gemeenlijck fwaer-den fonder punt, voetbogen , pijlkoockers , fchilden,worpruftingen, flingers, knotfen,handbogen , en ander krijghsgereetfehap, dat niet meer in ’t gebruyck is, federt dat men het ge-fchut te voorfchijn heeft gebracht.

De menighte der inwoonders van Vranek- Groot getal rijck, in onfè lefte eeuwen getelt, klom op, in tijdt van Koning Karei de Negende, tot een getal van twintigh millioenen van mannen, die bequaem waren om de wapenen te dragen ; ’t welck verwondering en fchrick in d’uytheem-fche veroorfaeckt heeft. Wat hun feden ^^g^u'e ß-gaet, fy fijn heufeh , beleeft, gaftvry en medo- denen kke-gend. De kleene eeren ’er hooghlijck de Groo-ten , doch met meerder liefde, dan vrees. Den Adel is feer eerbiedigh tot de vrouwen , de welcke fÿ in alle vryheyt mogen fien , en die daer niet opgefloten fijn,gelijck by andere volcken ,• maer de vrye uytgang en ommegang hebben , en echter groote forge voor hun eer en achting dragen. Soo wel de vrouwen als de manqen hebben geen vafte en geduerige dracht van kleederen , hulfel en toyfel van hair. Men moet echter belijden, dat’er geen voick in Europa is , ’t welck fich beter en netter kleed, en fbo naukeurighlijck op de verciering van hun kleeding mereken, dan de Franfchen : ’t welck oorfaeck is dat d’uytheemfchen de dracht en wijfe der kleederen van dit voick ontkenen, en aennemen ; foo wel paften hen die naer ’t oogh, cn fijn feer bevallijck voor ’t geficht.

De Franfchman is lecker en prachtigh in fijn Hunwij^ leven, fbnderling en uytfteeckend in ’t toemaec-ken van fijn fpijlè : en deshalven fijn de Fran-fche koeken ƒ en de Franfche toebereyding der

A E N H A

'gerechten altÏjdt voor de leckerffe en finaecke-lijekfte geacht. Hy is weêrgadeloos van behen-digheyt in alle dingen , en fijn geefflèer leer-laem om alles in feer korte tijdt te bevatten. Alle kunften,hoe fwaer en kommerlijck ly oock lijn, vallen hun licht en gemackelijek. De Wis-kunft, lchilderkunft , fnykunft , llercktebou-wingkunft , en alle kunften en ampten, die tot d’oorlogh behooren , fijn hen als eygen. Alle oeffeningen van vrede en oorlogh, fijn hen niet Iwaer, om de felfde op een bevallijcke wijfe uyt te voeren ,• ’t fy in’t danffen , ringfteken , de Ipeer te breken , en lj^eelgevechten , ja felf de danffen en oeffeningen der andere volcken nae te volgen. Maer dAdel van Vranekrijek overtreft alle de gene van Europa in te paert te fitten, en kan de wapenen wel gebruycken : en deshalven fijn de wapenlcholen daer feer ver-maert,en binnen Parijs,en elders by d’uytheem-Ichen wel bekent. Wat de geleertheyt en wel-Iprekentheyt aengaet, indien de Gaulers fich daer toe hebben begeven, de Franlchen , die hun nakomelingen fijn , hebben ’ereen befondere genegentheyt toe. Sy hebben een natue-relijcke neyging tot eierelijek te Ipreken, en fijn van over lange tijdt daer in verre boven andere volcken tot de volmaecktheyt opgeklommen, voor foo veel men de hoedanigheden van Orateur kan verkrijgen, en de felfde by ’t geen voegen ’t welck de natuur daer af aen dit volck medegedeelt heeft. Wat de geleertheyt- en we-tenlchappen aengaet, ly werden nergens lbo feer, als hier, geëert, en geluckighlijck gebout, met loo groot een toevloeying van uytffeken-de en deurwrochte boecken , die dagelijeks van alderhande laeken en Hoffen in ’t licht komen.

jonekvrou van S. Griffie by Auch in Gafconje, de vrouw erfgenaem van ’t buys van Murat in Auvergne,de vrouw erfgenaem van ’t buys de la Tour in Limofin, en andere , die om de twiften ' van bun mannen liifgevechten aengevansen hebben.

Ktcphtindtl. Wat de koophandel aengaet, de Franfchen fijn geluckigh daerin , hebben groot vcrmaeck

N G S E L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iij

in ’t reyfen , en in vremde landen te befien ; ja men vind geen geweff des weerelts , daer men geen Franlchen liet, die bequaem fijn om in alle landen te woonen , en alle talen te leeren.

Sy behelpen fich overal met hun ambachten en oeffeningen, en leeren aen de vremde volcken veel geellige en nieuwe vonden. Sy veylen hen hun waeren, als lakenen, carfeyen, fargien , fta-metten, lcharlaecken, faeyen , boratten , tapijten, wolle, vlafch, lijnwaet, taffen, fulpen, fijde, papier, parekement, tin , yfer, loot, ftael, marmer, wijn , en noch veel andere waren, die met de handt gemaeckt fijn , en voor’t gemeen en belbnder groote rijekdom veroorlaeken. De landtbouw , daer alle hun winft uyt Ipruyt, en daer alderhande vruchten uyt voortkomen, als rafijnen, vijgen , kaftaenien, manna, kaes, oraenje-appelen, citroenen, rooien, amp;c. is leer gemeen by hen , en wel bekent, en fy begeven fich meer daer toe, dan eenigh ander volck. Kort, de Franfchen fijngedienftigh, behen-digh, wacker, en neerftigh in alles en overal ; en fy handelen fonder eenige grootsheyt in alle hun wereken. De glans van hun eer wordt ee-nighfins befinet en verduyftert door d’onge-bondenheyt en ontucht, die ly by de vrouwen, en in hun Ipeelen bedrijven. Sy fijn gefwind, vaerdigh en rap, en können niet lijden dat ie-mant hen van leugen beticht, Ibnder de genen, van de welchen ly waenen verongelijekt te fijn, in lijfgevecht uyt te dagen. Dele oploopende natuer belet hun echter niet de gemeene en hen andere faeken wel te beleyden. De wefor-den , die men aen Keyfcr Karei de Vijfde toe-fchrijft, dienen tot hun voordeel ,• namelijck , dat d’Italiaen wijs lchijnt, en ’t oock is ; dat de Spaenjaert wijs lchijnt, en het niet is ,• maer dat de Franlchman wijs is, Ibnder lbodanigh te ïchijnen.

Tan de Parlamenten ^an Vranekrijek.

Ewijl het Parlement van Parijs, gemee-nclijck het Hof der Pairen genoemt, uyt de Hertogen en Pairen van Vranekrijek beftaet, lbo füllen wy hier wel te pas van des felfs oprechting handelen , gelijck oock van d’oprechting der andere Parlementen.

De Gerechtigheydt is een der belbnderfle merckreeckenen der Köningen van Vranek-plaets dat d’anderc Köningen en Vorften iïch gewapent te paert, oft in eenige andere geftal-te, doen vertonnen. Sy wierd eerdjdts door de Köningen lelver bedient, die in eygen perfoon liun volcken verhoorden, en de vonniflen gaven. Maer dewijl de faeken en befigheden da-gelijcks toenamen , lbo behielden de Köningen niets voor fich , dan de kennis der faeken , die

den Staet aengaen , en ftelden tot de bediening van *t Gerecht, fekere Raden, oft Raets-vergaderingen , die ly Parlementen noemden, de welcke onder d’onbeampte en befondere lieden kennis van de lacken, die ’t goet en ’t lijf aengaen, fbuden nemen, fonder dat men fich op hooger

A E N H A

!

daer na volgen de vacantien , gedurende de welcken echter daer een kamer is, die mende Kamer der vacantien noemt, en van loodani-ge laken kennis neemt, die een vaerdigh on-derloeck en bellechting vereiftchen.

^ßeßin^ ’t Geen wy van ’t Parlement van Parijs gefegt ai^rePar- fi^bben*; dat moet oock vin alle d’andere Par-lementen. lemcnten verftaen worden , die de negen vol-

kiet Parlement van Roüan , door de lèlfde Karei de Sevende in 't jaer 1443 opgerecht, kreeg een vafie fetel onder Louys de i waelfde, in het jaer 15'03. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Het Parlement van Grenoble wierdt door Louys d’Elfde, Dolfijn van Viennois lijnde, door brieven van de maent Junius, in 'tjaer 1473 gt;nbsp;opgerecht ; en toen hy de kroon verkregen had, verordende hy noch een ander te Bordeaux , dacr onder hy Relde de Senefchalfchap-pen en landen van Guyenne, des Lannes, de l’Agenois, du Bazadois, Perigord, Xaintonge en Limoufin. Louys de Twaelkle rechte oock een op t’Aix voor Provence; een ander te Dijon voor Borgonje , en gaf, gelijck wy gelegt hebben, een vall verblijf aen dat van Roüan , voor Norm andien.

Het Parlement van Rennes wierdt door Hen-rick de Tweede , in ’t jaer 15J3 , voor Bretagne opgerecht en vaftgeftelt. Dit Parlement is les-maendigh , dat is, dat de helft der Prefidenten en Raetsheeren fes maenden hun dieuRwaer-neemen , en d’andere helft de fes andere maenden.

Dat van Pauw is door Henrick de Vierde in-geftelt, voor ’t landt van Bearn, en van Neder-Navarre.

Het Parlement van Mets wierdt door Louys de Dertiende , in ’t jaer 1633, opgerecht, en ter lelfde tijdt daer aen een valt verblijf gegeven , en fesmaendigh gemaeckt; dit Parlement wordt, federt d’oorlogen, te Toul gehouden.

Het Parlement van Roüan was oock , ledert de weêrfpalt in Normandien , die in ’t jaer 1640 geviel, fesmaendigh gemaeckt. Maer federt eenige jaren is dele lesmaendigheyt afgefchaft, en ’t Parlement in fijn voorgaende Itaet her-fbelt.

Het Parlement van Parijs is het edellte onder alle d’anderen , om dat de Hertogen en Pairen van Vranekrijek, en veel hooge Amptlieden van de Kroon daer d’eedt doen , en, als fy van eenigh misdrijf befchuldight fijn , oock daer geoordeelt moeten worden ; hoewel men in de laetfte heerfchappy gelten heeft.dat de Maer-fchalck van Marillac door uytgekofe Commif larillen, en de Hertogh van Montmorency door het Parlement van Touloufe geoordeelt wierdt. Doch het Parlement van Parijs betuygt^dat dele twee lacken tot nadeel fijner voorrechten verhandelt fijn. Wijders, de Raetsheeren des Parlements van Parijs geven voor, dat ly recht,

Vranekrijek,

van in aile d’andere Parlements-Hovcn te fitten, hebben , en willen echter dat niet aen de Raets-heercn der andere Parlementen in ’t Hof van Parijs toeftacn. Voorts, dewijl de heer/chappy der andere Parlementen fich niet iöo wijtuyt-ftrekt, als die van Parijs, lbo hebben ly oock niet meer dan een Kamer der Onderlbeckingen, of ten hooghften twee.

Hier Itaet oock aen te mereken , dat ’er Paryocgen dat perfoonen van de Gereformeerde Godsdienft hun gedingen te Parys komen be-pleyten. De Parlementen van Touloufe, Aix

vj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

denten van ’t Gerecht, en van de Gcltmidde-len hjn : daer beneffens in de heyrlegers, in de welchen ly feer groote macht en gebiedt hebben.

Eertijdts wierdt het recht fonder appel bedient door de Baljuwen en Senefchallen,de welchen van de Koning uyt de bequaemften van fijn huys verkolen, en naer de lantfchappen gefon-den wierden, om daer ’t Recht te bedienen. Maar heden is ’er appel van de vonnilîen die door de voorfeyde Baljuwen en Senelchallen gegeven worden ; ’t welck federt d’öprechting der Parlementen is gefchicdt. Van de Baljuwen en Senefchallen appelleerde men op de Prefî-dentsftoelen, en van defen op ’t Parlement.

Het Baljuwfchap van ’t Palais is d’eerfte en oudtfte gewone Rechtlpraeck van Vranckrijck, eertijts ingeftelt om recht aen de huysgenoten en Amptlieden der Konincklijcke huyfen te geven en uyt te Ij^reken. De Baljuw voerde weleer de naem van Maire, en van Graef van ’t Paleys.

N G S E L.

De Geeftelijcke of Kerckelijcke ftaet dan , in weerlijeke en regulier-perfoonen verdeelt, is het eerfte en aenmerckclijckfte lidt van dit Ko-ninekrijek , foo uyt oorfaeck van ’t groot getal der geletterde en geleerde lieden, uyt de welc-ken het beftaet, .als om de groote voorrechten die ly genieten , en de groote goederen die ly befitten , daer af d inkomft meer dan driehon-dert twintigh millioenen ponden bedraeght. Sy fijn vry van alle belwarenilfen , behalven van de tienden, die ly aen den Koning betalen , de-welcke ly geen belwarenifte, maer een gewillige mededeeling, noemen.

Vranckrijck, foo veel het Geeftelijck njflder gaet, is in vijftien Aertsbifchdommen verdeelt, ^ertsbifih-van ’t welck men de lijft en opnoeming hier onder heeft, met d’onderhoorige Bilchdommen domme» van yder Aertsbifchdom , onder de welchen d’Aertsbiflchop van Lyon de Primaet der Gau- rijek^ len is, fohoon die van Sens, Narbonne, Bourges , Vienne , Bordeaux , en Rouan oock voorwenden dat ly ’t recht van Primaetfehap hebben.

Vfin ÂQràenïngen en Staeten des Koninck-rijcks 'uan k^ranckrijckj en ^an hun algemeene Vergadering.

D’Ordening wort in alle Staten en Koninck-rijcken loo vereyfcht, dat fy niet fonder haer fouden können beftaen. Want de

i^er^^chen fijn niet geboren, om gefamentlijck in gelijckheyt van ftaet te leven ; maer fommi-gen moeten nootfakelijck gebieden, en d’ande-ren gehoorlaemen. In Vranckrijck hebben de genen die gebieden , veel Ordeningen, rijgen en trappen. De Koning heeft het opperfte gebiedt over alle de volcken van fijn Staet, en fijn hooge en algemene Amptlieden by hem,die fijn beveelen aen d’Overigneden der Landtlchap-pen fenden , de welchen dele beveelen d’Ove-righeden der lieden toefohicken , die hen van ’t volch, ’t welch gehoorlàemt, doen uytvoeren : en dewijl het volck een lighaem met veel hoofden is , foo verdeelt men het felfde noch in ver-foheyde ordeningen, ftaten, ofbefondereberoepingen. Want fommige fijn befonderlijck ten dienft van Godt gewijd ,• anderen om door de wapenen de Staet te befchutten 5 en anderen om de Gemeente door d’oelfeningen van vrede te voeden , en t’onderhouden. Defo fijn de drie Ordeningen, of Staeten in ’t algemeen van Vranckrijch, de Geeftelijchheyt,d’Edeldom, en de Derde ftaet.

^'ÿ£ét nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Parlementen gehandelt

' hebben,die openbaer gebiedt en macht hebben onder de Heerfohappy van d’Oppervorft , foo is ’er nu noch overigli defe drie Ordeningen te verhiaren , die alle de trappen en ftaten der gene de welchen gehoorlàmen, begrijpen. Voor eerft, wat de bedienaers van ’t Goddelijche aen-gaet, de Köningen van Vranchrijch hebben • d’eerfte plaets van eer voor hen bewaert, en volgen daer in d’oude Gaulers, die d’eerfte Ordening aen hun Priefters gaven, de welche Druyden genoemt wierden, en die ly oock tot hun Rechters ftelden.

’t Aertsbifchdom van Lyon, ’t welck het eer- x fte Lantfehap van ’t Lyonnois is, heeft vier on-derhoorige Bifchdommen ; Autun, Langres, Maskon en Chalon.

’t Aertsbilchdom van Rouan heeft lès Bifoh- 2 dommen ; Bayeux, Auranches, Evreux, Sees, Lifieux en Confiance.

’t Aertsbifchdom van Tours begrijpt elf Bifoh- nbsp;nbsp;3

dommen : Mans, Angers, Rennes, Nantes, Van-nes, Cornoaille, anders Quinpercorentin, Leon, Treguier, S. Brieu, S. Malo, en Dol.

’t Aertsbifchdom Sens heeft heden niet meer 4 dan drie onderhoorige Bifchdommen : Troyes, Auxerre, en Nevers.

’tAertsbifchdom van Parijs, in ’tjaeridxz y opgerecht, heeft drie onderhoorige Bifchdom-men : Chartres, Orleans, en Meaux.

Het Aertsbifchdom van Befançon , ’t welck tot het Sequanoife Lantlchap behoort, en van deRomeynen Maxima gebynaemt wierdt, begrijpt drie onderhoorige Bifchdommen : Bafel , Lolanne, en Bellay. Doch van defe vier fteden fijn ’er heden niet meer dan een, die de Koning vanVranckrijckgehoorlàemt, tewe^ ten, Bellay.

Het Aertsbilchdom van Trier, ’t welck van rr » ’t eerfie Belgifch Lantfohap is, heeft drie onderhoorige Bilchdommen, die den Koning van Vranckrijck gehoorfamen , te weten, Metz , Toul, en Verdun.

’t Aertsbifchdom van Rheims, van het twee-de Belgifch Lantfehap,begrijpt acht onderhoo-rige Bilchdommen : Soilfons, Chaalons, Laon, Senlis, Beauvais, Amiens, Noyon, en Bologne.

Het Aertsbilchdom van Kamcrijck wierdt ... van dit tweede Belgifoh-landtfchap afgefoheurt, en heeft vier onderhoorige Bilchdommen: Atrecht, Doornick, S. Omer, en Namen.

Defo «ifie lefie fieden , en Kamerijck folve, gehoorlàmen den Koninek van Spanjen : en toen de ftadt van Terrouaen , oock onder Rheims behoorende , door Keyfor Karei de Vijfde verdelght was, wierd de BilTchoppelijc-

A E N H A

ke ftoel te Bologne gevoért, ’t weick ecrtijdts cen deel daer af was, gelijck oock Doornick en Noyon. Kort, van ’t ander deel van des felfs Bilchdom wierden de Bifchdommen van S. O-mer , en van Yperen in Vlaenderen, opgerecht.

• 7 Het Aertsbifchdom van Vienne begrijpt fes Vienne. Bifchdommen, van de welcke de twee laetffe in de landen des Hertoghs van Savoyen fijn : Valence, Die, Viviers , (daer af de ftoel eerll t’Au-benas geweeft is,- maer na dat de Wandalen dele plaets verdelght hadden , wierd het Bilchdom naer Viviers gevoert,) Grenoble, S. Jean de Maurienne, en Geneve, welcks fetel naer Nily is gevoert, na dat de Gereformeerden fich mee-flers van Geneven hadden gemaeckt.

• 8 ’t Aertsbilchdom Arles , uyt hetlelfde Lant-Ichap van Vienne getrocken , heeft onder fleh vier onderhoorige Bifchdommen : Marleille, S, Paul trois Chafleaux, Toulon, en Aurange. jivignon. ’t Aertsbifchdom Avignon, van’t oude Vien-noile Landtlchap afgenomen , en aen S. Pieters Stoel behoorende , heeft drie onderhoorige Bilchdommen : Carpentras, Vailön, en Ca-vaillon.

• 9 Het Aertsbifchdom Narbonne, van het twee-Narbenne. de Viennoifch Lantfehap , begrijpt negen onderhoorige Bilchdommen , van de welcke die van Lodeve en Alet door Paus loannes de Twee-en-twintighfte opgerecht wierden , toen hy Touloufe tot een Aertsbifchdom maeckte : Beziers, Agde, CarcalTone , Nifmes , Lodeve , S. Pons de Tomieres, Alet, Ufez , en Montpelier,te voren bekent onder de naem van Mague-lone,van daer de ftoel naer Montpellier gevoert wierdt in ’t jaer 1536.

jo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’t Aertsbilchdom Touloule, eertijts van het

7»fi(enfe. eerftc Narbonnois Lantfehap , begrijpt feven Bifdommen, van de welcken ’t eerlfe opgerecht wierdt door Paus Bonifacius dAchtlï:e,en de fes anderen door Paus Joannes de Twee-en-twintighfte , alle in’t Aertsbilchdom van Touloule felve, behalven Montauban, ’t weick men van dat van Cahors nam : Pâmiez, Mirepoix, Montauban, 1’Avaur, Rieux, Lombes, en S. Papoul.

’t Aertsbifchdom Ambrun,’t weick het Lant-fehap der Zee-Alpen , of Coccinfche-Alpen is, heeft fes onderhoorige Bilchdommen , van de welcken het laetfte in de landen des Hartoghs van Savoyen legt ; Digne, Grafte, ( welcks ftoel eertijts Antibe was,) Vencc, Glandeve, Sénés, en Nice.

Het Aertsbifdom Aix in Provence, van het tweede Narbonnois Lantfehap, heeft vijf onderhoorige Bilchdommen : Apt, Riez, Fréjus, Gap, en Sifteron.

’t Aertsbifchdom Aux of Auch, van’t derde Jux eft Lantfehap van Aquitanie, anders genoemt No-vcmpopulania en Gaskonje,begrijpt tien onderhoorige Bilchdommen, van de welcken de twee leftein ’t Vorftendom van Bearn leggen : Aqs, Laiâ:oure,Comenges oft Cominges , nu^. Ber-trand,Conferans oft Coferans,Aire, Bafas, Tar-be, Bayonne, Oleron, en Lelcar oft Lafcar.

• 14 . Bourges , een Aertsbifchdom. van ’t eerfte itfKTXquot;* landtlchap van Aquitanien, heeft elf onderhoorige Bilchdommen, van de welcke de vier leften

• N G S E L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vij

door Paus loannes de Twee-en-twintighfte inge-ftelt wierden ; Clermont, Rhodes , Alby , Cahors, Limoges, Mande in Gevaudan , Le Puy in Velay j Caftres, van ’t Bilchdom van Alby ver-duyftert; Vabres, van ’t Bifchdom van Rhodois genomen; Tulles, van ’t Bilchdom van Limoges afgetrocken en S. Flour, van ’t Bifchdom van Clermont afgefcheyden.

Bourdeaux, een Aertsbilchdom van ’t tweede landtfchap Aquitanien, begrijpt negen onder- ' hoorige Bilchdommen , van de welcke de vier laetfte oock door Paus loannes de Twee-en-twintighfte opgerecht wierden: Poiôliers,Agen, Angoulefme, Xaintes, Perigueux , Condom van ’t Bilchdom van Agen verduyftcrt, Maillefàis van ’t Bilchdom van Poiâriers afgetrocken, Lul-Ibn oock van dat van Poiétiers genomen , en Sarlat van ’t Bilchdom van Perigueux ontleed.

Daer lijn noch veel andere Aertsbilchdom-men en Bilchdommen van ’t oudt Gaule , gelijck die van Keulen, Uytrecht, Mechelen, Ments, met hun onderhoorige Bilchdommen : maer dewijl fy niet meer onder de heerfchappy van Vranekrijek fijn, loo füllen wy de lèlfde met ftillwijgen voorbygaen, en de Lelèr rot d’andere deelen van onlèn Atlas lenden, daer wy breedelijeker daer af handelen.

In Vranekrijek lijn meer dan elf hondert Ab- cenernk» dyen , foo van Mannen , als van Vrouwen, Ortie^ fonder een veel grooter getal van Kloofters, Prieurfchappen, Gafthuylèn , Lazarushuyfen, en Commanderyen van Malta, daer onder te tellen.

In dit koninekrijek fijn veel Generalen der Ordeningen, gelijck de Generalen van Clugny, van Granmont, de la Chartreufe, des Cifteaux, van S. Antoine de Viennois, van Clairvaux, van Premonftraten , van S.Ruf, van de heylige Drie-eenigheyt,van de Verlofting der gevangenen,van de Vergadering der Oratorien van leliis, van de Vergadering van S. Maur, van de Vergadering der Regulier-Canonicken ; daer na de Groot-Prieurs van Vranekrijek, en de Groote Ael-moefteniers van ’t felve Rijck.

P’oude verkiefmg van Aertsbiftchoppen, Begevine Biftéhoppen , Abten , Prieurs der Vergaderin-gen , en Hoofden van d’Ordening , door de Ca-pittelen, Conventen en Geeftelijcken gedaen, is in Vranekrijek afgefchaft, door het verdragh, tuftchen Koning Françoys d’Eerfte, en Paus Leo de Tiende, in’tjaeriyiy gemaeckt, en door het Concilie van Latrane beveftight.

De kerekelijeken hebben hun jurisdiótie van Vergabe-het weereltlijcke afgefcheyden, de welcke fijn de Hoven van de kerck,uyt kerekelijeke Ampt- kef-lieden beftaende, die kennis van lekere laeken nemen, als van de Sacramenten, mildaden door lieden van de kerek bedreven, echtfeheurin-gen, huwelijckslcheydingen, amp;c.

De Franfche kerek geniet feer treffelijeke rechten , vryheden, en uytfonderingen , en is dickwils vergadert geweeft in verfcheyde lieden van Vranekrijek, onder d’eerfte en tweede ftam der Köningen. Maer federt eenige tijde verfamelt de Geeftelijckheyt, met verlof van de Koninek, alleenlijck alle vijf jaren, om van de

Tien-

A E N H A

Vergaderingen der Algemeene Staten.

D’Algemeene Staten van’t Koninckrijek , uyt drie Ordeningen beftaende j te weten, uyt de Kerck , uyt d’Adel, en uyt de derde Staet, hebben eenige overeenkoming met de vergaderingen der Gaulers, die lekere Oude gedaente en lighaem van Staten hadden, de StÄf». nbsp;nbsp;welchen in veel Gemeenten vereenigt en te ià-

men verbonden waren, of oock van alle de volcken der Gäulen, gelijck’er een voorbeelt af is in Julius Celar, die felf by de/è vergaderingen quam : en de Köningen van Vianck-rijek, inlbnderheyt die van de tweede Stam, hebben miffchien defe gewoonte van de Gaulers , of die van de Franfchen felve behouden , die in’t velt vergaderden. De Mairen van het Paleys voerden in hun tij teen form van jaie-lijckfche vergadering in , die fy Parlement noemden , om dat men daer van Staetsfaecken fprack. Sy gaven daer in de voorfitting aen de Köningen , en deden de Heeren en Baronnen van ’t Koninckrijek , en andere voorname mannen , ftemmen, om antwoort op de klachten der onderfaeten, en aen de Gelànten der vreemde volcken te geven. Karei Martel wierdt in een gelijeke vergadering Vorft der Franlchen verklaert. Pepin , om fijn macht en achtbaer-heyt met de toeftemming der Ordeningen van ’t Koninckrijek t’onderlleunen, noemde deiè algemeene lamenroeping, met iekcr woort, van ’t Latijnfch ConDentus, Samerkomß j af komende, ’t welck d’oude Franlche Schrijvers gebruyc-ken. Karei de Groote , en Louys de Goedertieren behielden de felfde. Hugo Capet, hooft van de derde Stam , vergaderde defe Ordeningen om de felfde reden , als Pepyn. Sijn nakomelingen deden desgelijeks, en feer dickwijls, om befluyt over gewichtige aenflagen te nee-men , die de welffant van de Kroon betroffen. Adelardt fegt, in fijn boeck van d’Ampten van ’t Paleys, dat fbodanige Staten, die hy Pbcita, Keurertf noemt, ten minften tweemael des jaers gehouden worden, d’een kort nae Paefïchen , die toen het begin van ’t jaer in dit Koninckrijek was, (welcke gewoonte federt door Koning Karei de Negende afgefchaft wierdt 5 ) en d’an-der omtrent S. Martens dagh.

rtrfcheyde Macr fcdcrt wierden defè vergaderingen of vtrgadertn- beroepingen van Staten niet foo veel ge-bruyckc ; en dewijl het volck voor een derde Staet by de twee anderen gevoegt was, fbo begon men oock de voornaemften daer af by defè vergaderingen te roepen, namelijck in de heer-fchappy van Koning Philips de Schoone. D’an-dere Köningen fijn federt van tijttot tijtdaer in voortgevaren, om alle hun onderdanen te vernoegen. Dus leeft men dat Koning lan , in ’t jaer 13 jy , de drie algemeene Staten te Parijs vergaderde, om middelen te beramen tot lichting van krijgsvolck, en dEngelfchen tegen te ftaen. Drie jaren daer nae, toen hy in Engelant gevangen was gevoert , wierden fy weer te Compiegne te famen geroepen, daer men de heffing van een bovengewoonegroote fchatting Vranch'ijck.

N G S E Lr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xii|

tot fijn verlofiing toeftondt. Koning Karei de Vijfde vergaderde hen oock in’t jaer 136p, in fijn Parlementshof, daer op fijn bevel d’aen^ merekelijekften van de Kerckelijcken , van d’Adel, en van de groote fteden verfchenen, om middelen tot d’oorlogh , en tot de tegenweer van ’t Koninckrijek t’overwegen. De felfde algemeene Staten wierden door Koning Karei de Sevende inde ftadt Poiótiers beroepen, terwijl d’Engelfchen fich meefters van Parijs hadden gemaeckt.

De Köningen Louys d’Elfde, en Karei d’Achtfte , fijn loon, riepen hen te Tours, in de jaren 1467 en 1484 5 en federt fijn fÿ noch dickwijls vergadert in verfcheyde tijden, gelijck t’Orieans onder Koning Karei de Negende , in ’t jaer 15Ó15 te Blois onder Koning Hem ick de Derde,in’t jaer 15765 en te Parijs in’t jaer 1Ó14, onder Koning Louys de Rechtvaerdige, van de welcke wy, tot vernoeging van de Lefer, d’ordening en fitting füllen verhalen.

Van wegen de Geeftelijcke Staet waren in Ordcniu^ defè vergadering hondert en veertigh Gemach- fitting tigden , onder de welcken vijf Kardinalen wa-ren, feven Aertsbiftchoppen ,feven-en-veertigh de Recht-Biffehoppen , en twee Hoofden van Orderen, Van wegen d’Edeldom waren ’er hondert twee-en-dertig Edelingen ; en van wegen de derde Staet, hondert twee-en-negentigh Gemach-tighden , alle Amptlieden van ’t Gerecht, of van de geltmiddelen. In d’algemeene Ommegang ging de derde Staet voor, d’Adel daer nae, en de Geeftelijcke Staet left, die fich by de Koning voeghde, de welck toen in een geftoelte fat van drie treden hoogh , met violet-flu weel bekleedt, en met goude leliebloemen befàeyt* D’oude Koningin, des Konings moeder, fat op een fetel, en by haer Mevrouw Elifabeth, eerfte dochter van Vranekrijek, toen aen deVorft van Span jen belooft, en de Koningin Margarita , Hertogin van Valois, alle drie een weynigh van malkander afgefbndert, en als tot een half-ront gebogen , die aen des Konings rechte handt waren. Mijn Heer des Konings broeder fat in een leunftoel, en Mevrouw Chriftina, tweede dochter van Vranekrijek , een weynigh van daer ; doch beyde aen des Konings flincKC hant. De Groote Kamerling fat aen des Konings voeten op een fluweel kuften : de Groot* meefter op een draeghftoel, maer niet met een leuning, met violet fluweel bekleedt, met de rug naer de Koning, en ’t aengeficht naer het volck gekeert : de Kancelier op een leunftoel, aen des Konings flineke hant, ten eynde van de voetbanek. De twee deurwachters hielden hun knotfen opgeheeven , en lagen geknielc voor de Koning, tuffehen de Grootmeefter, en de groote Kamerling. De Kapiteynen der lijfwachten , en eenige anderen, ftonden daer achter ; dicht aen de Majefteyten, des Konings broeder, en fijn fufters. Defe toeftel faghmen op de hooghfte voetbanek. Op het groot tooneel ter rechter hant faten de Vorften van den Bloede , met een kleyn affchutlèl van d’andere Vorften van ’t Huys van Lotteringen afgefcheyden, en twee Pairs oft Genoten van Vranekrijek.

d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ter

Lantfehappen en plaetlèn, om belbnderlijck daer op te doen beraetflagen en befluyten. Als de Staten dus vergadert lijn , loo vertoont de Koning of de Kancelier d’oorlaecken van de byeenkomft ; en de drie Gemachtighden , uyt yder Ordening verkofen , doen een vertoogh , en vertoonen hun klachten in ’t algemeen , amp;c. Daer fiet ghy hoe de Köningen vanVranckrijck lómtijts aen him volcken gelegentheyt geven om voor hen te verfchijnen, en door middel van dusdanigh een t’lamenkomfl:, fich vernederen om oock met de derde Staet van hun Rijck raet te leven , en des felfs gevoelen , tot éveillant van ’t Koninckrijck,te hooren ; daer ly oock ter felfde tijt het gene, ’t welck voor hen fbude können verborgen welen,foo veel de noot der volcken aengaet, fonder eenige vermaening cn veynfing verlUen.

Van grootheden , uytßeekentheden , tljtelen en 'voorrechten der Köningen, 'uan 't

en ‘van de Kroon 'van Vranckrijck.

Lie de voordeelen van roem, eer en Ma-jefteyt, die een Huys deurluchtigh maecken , worden geluckiglijck in dat van

Vranckrijck gevonden ; en geen ander , hoeda-nigh het oock is, kan by het lelfde geleecken worden , om de top van des felfs grootheyt te bereycken , foo om fijn outheyt, en Koninek-lijcke oorlprong , als om de voorrechten, ver-dienften , deughden , verwinningen en veroveringen van fijn Köningen.

Hun Heerlchappy en Kroon is beftandigh gebleven federt d’omkeer van dertien eeuwen , of daer omtrent; cn van dele tijt af fijn ly tot weêr-gadelofe grootheden opgeRegen. En dewijl Godt op hen , en op hun nakomelingen foo-danigc gunRen, die aen andere VorRen niet gemeen fijn, en feer belbndere lègeningen , heeft doen afvloeyen , foo können wy , om de felfde als in een beknopte lchildery te vertoonen, niet beter doen, dan van ’t gene, dat tot de heyligheyt behoort, beginnen. Wy feggen dan dat de Köningen van Vranckrijck, door een weêrgadeloos geluck, met olie , of met een wel-rieckende balflem , van de hemel in een heyligc ampoule of kruycke gelbnden , gelalft en ge-wijdt fijn; ’t welck betoont dat Godts belbndere genade en gunR , door de welcke de Köningen geluckigh fijn , en daer door ly heerlchen , on-middelijck van fijn voorlbrge en goetheyt alleen komen ; en men kan van hen met recht feggen, dat ly met de deurluchtige Konineklijeke Staet oock eenigfins aen d’uytReeckende waerdigheyt van ’t PrieRerlchap deelachtigh fijn. Sy com-municeeren mede , door een ander voorrecht, onder de twee gedaenten van broot en wijn ; een voorrecht ’t welck geen andere ChriRen-Koningen genieten. Wijders, ly vergeven met volkome recht eenige beneficiën, en openRaen-de prebenden , by voorval van ’t Konineklijek recht ; ly hebben de noeming in de hooge Pre-laetfchappen van hun koninckrijck,namclijck in d’Acrtsbilchdommcn,Bifchdommen enAbdyen; befitten ook felve eenige prebenden in de Dom-kereken van Lyon, Tours, Poiófiers, Angers en du Mans, met de waerdigheyt van eerRe Kano-nicken der fclv.e ; hoewel door de Kannonyckc inlettingcn de leeke perfonen niet bequaemdacr toe fijn. Dat meer is,ly fijn oock Abten in andere kereken. Ja uyt kracht van hun lalving, die meer Goddelijck dan menfehelijek geacht wort, en de welcke eenighlins met die van dc Köningen van Ifraèl overeenkomt, is hen federt de dagh van hun krooning, een andere gunR en fegening, als een Rrael van de Godtheyt, in-geRort, namelijck het wonderlijck vermogen van de fieckte der kropfweeren , met het aen-raecken van hun handen , te genefen : ’t welck alle de vreemdelingen gedwongen fijn met verwondering t’erkennen , en te belijden, dat de krachtige wereking van defe genefing niet al-leenlijck in Vranckrijck is gefchiedt, maer oock in de

xvj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

gen opftellen ,• en heeft volkomen gebied over de geltmiddelen. De Koninckalleen doet gou-de en filvere munt flaen , en geeft daeraen lülck gewicht en waerde , als hem goet dunckt. De Koninck alleen vermagh edel te maeckcn, en de landen der Edelen tot Hertoghdommen, Pairfchappen , Graefichappen, amp;c. op te rechten. De Koning alleen maeckt Wetten, en ver-klaert oock de felfde. De Koning alleen geeft genadebewijfingen , vergiffeniflen en vernietigingen. De Koning alleen geeft ‘lijfverfekerin-gen. In de naem van de Koning worden de be-veelen en ordonnantiën afgekondight. De Koning alleen heeft recht om Collégien en Uni-verfiteyten op te rechten. De Koning alleen vermagh Oorlogh en Vrede aen te leggen. De Koning alleen geeft commiffien van krijghs-volck te werven. De Koning alleen maeckt verbonden met d’uytheemfche Staten en Vorften, en heeft alleen Gefanten buyten Vranckrijck. Aen de Koning alleen behoort het recht van Reprefalien. In ’t kort,de Koning alleen pleeght • alle daden van Oppervorftelijckheyt en volkome macht ; daer uyt men befluyten moet dat de Staet van Vranckrijck liiyver Monarchael is, en Ibodanigh, dat ’er geen Oppervorftelijc-ker kan fijn.

De Koning is Keyfer in Vranckrijck, gelijck Bodinus feght, dewijl hy ’er geen wet ontfangt, dan fijn eygen ordonnantiën : en de Roomfche Rechten worden in d’Univerlïteyten van dit koninckrijck niet onderwelèn, dan door een befonder verlof van de Koning, Ibnder eenige prang van wetten,maer alleenlij ck van reden,- en worden van de Rechters niet toegelaten dan als gelijckformigh met d’Ediéten,Ordonnantiën en verklaringen des Konings, die d’eenige wetten lijn, volgens dewelcke men ’t Recht bedient. Paus Gregorius , aen Koning Childebert Ichrij-vende , feght dat de Köningen van Vranckrijck alle de Köningen foo verre overtreffen , als de konincklijcke waerdigheyt boven alle menfchen verheven is. Veel uytleggcrs van ’t Geeftelijck oft Canonijck Recht, en onder defen veel Uyt-heemfche Gelcerden,hebben gefchreven,dat de Köningen van Vranckrijck, noch van rechtswegen , noch in der daet, geen grooter naeft Godt kennen, dan hen felven j dat fy Key-fèrs geboren fijn, en dat fy een befloten kroon vermogen te dragen, gelijck die van de Keyfer is.

Dewijl dan defeVorften de wacrdighftc en volkomenfte Oppervorften des weerelts fijn, ja felf d’eerften onder d’oude Köningen , die het Chriflendom omhelft hebben, (vermits men geen anderen vind, die ongeloovigen oft ketters waren, dan voor de Groote cTouys, ) foo is niet fonder reden de voorfitting, en uytfte-kentheyt van eer boven d’andere Köningen en Vorften aen de Köningen van Vranckrijck in alle plaetfèn. Conciliën, vredehandelingen , verbonden , befoeckingen, en in andere vermaer-de handelingen toegeftaen en opgedragen tot aen de tijdt van Philippus de Tweede, koning van Spanjen, (nafaet van Karei de Vijfde) die begonnen heeft tegen hen om defe befitting te dingen.

N G S E L.

Wy füllen hier byvoegen, dat de Monarchy van Vranckrijck d’oudlle is van alle de gene die in Europa gebied gehad hebben federt de kómft van onfèn Heer Chriflus, en dat fy tegen-woordighlijck, fonder afbreecking, meerjaren geftaen heeft dan eenige andere heerfchappy, dewijl de dertiende eeuw van haer heerfching begonnen is, en door een reecks van meer dan tachtigh Köningen is beftiert, als men in dit getal de gene begrijpt,dic in Ooftenrijek, Burgun-dien, en in andere plaetfen geheCrfcht hebben, als van de Groote Clouis afgedaelt lijnde.

Indien wy defelfde willen vergelijeken met d’andere Staten, die inde Wefterfche landen opgerecht fijn , foo hebben wy t’overwegen dat het koninckrijck der Vifigotten fijn begin nam in ’t jaer 507, in de perfoon van Gefalricus, en omtrent twee hondert jaren daer na eyn-dighde. Dat van Leon wierdt niet opgerecht, dan in ’t jaer 7i7,door de Koning Pelagus. Navarre wierd eerfl als een koninckrijck beftiert omtrent het jaer Szy , onder Eneco, Graef van Bigorre. Het koninckrijck van Kaftilien nam fijn oorfprong niet eerder, dan in ’t jaer 1016, onder Ferdinandus, jonger fbon van Sancius, Koning van Navarre,- dat van Arragon in ’t jaer 1010 j van Portugael in’t jaer 1112 j van lerufalem onder Godefroy van Boulogne, Her-togh van Bouillon, in ’t jaer 1099. Het koninckrijck van Engelandt nam fijn begin onder Egbert, in ’t jaer 801 ; de koninekrijeken der bey-de Sicilien in ’t jaer ii4y,- dat van Cyprus in ’t jaer 1193 » Ongeren in ’t jaer 995 , in dc perfoon van de Vorft Geyfa; van Polen omtrent het jaer duyfent, in welcke tijdt Boleflaus tot d’eerfte Koriing daer af verkofen wierdt ; Bohemen omtrent hondert jaren daer na, toen Vratiftaus de kroon daer af op fijn hooft kreeg ; Lombardien in ’t jaer ;ó8 , onder Alboinus, en eyndighde omtrent 260 jaren daer na. Wat Duytslandt aengaet, de Vorft, die d’eerfte de tijtel van Koning daer af droegh , was Lodc-wijek, Germanicus gebynaemt , jonger fbon van de Koning en Keyfer Lodewijck de Goedertieren , en fbonsfbon van Karei de Groot. Dit koninckrijck bleef lange tijdt onder de handen der Vorften , die van ’t konineklijek bloec van Vranckrijck gefproten waren, tot dat het hen weder onttrocken wierd. En hoewel eenige nieuwe Schrijvers, doch fonder beftandigc grontveft, een lang gevolgh der Köningen van Schotlandt, Denemarcken , Sweden en Noorwegen afgeleyd hebben, die, gelijck fy voorgeven , in defe Noortfche Landen geheerfcht fou-den hebben, fèlfs voor de geboorte van Chri-ftus, onfen Heer j foo kan men echter bewee-ren , volgens het gevoelen der vermaertfte Hi-ftoriefchrijvers, onder anderen van den geleerden Nicolaes Vignier, dat d’oudfte Vorft van defe landen, die men bevint dat de hoedanig-heyt van Koninck aengenomen heeft, in de tijt van d’ondergang des eerften Stams der Köningen van Vranckrijck de konincklijcke Staet heeft befêten j en noch waren defe Noortfche Köningen afgodendienaers, en Heydenen,geen Chriftenen. Uyt dit alles volght, dat een der voor-

A E N H A voornaemfte uytfteeckentheden van dele Monarchie in hare oudtheyt bellaet, welche met het verloopen van 1200 jarenis beveftight.

Men kan oock dit lang gevolgh van Opper-vorften, uyt drie konincklijcke Stammen gestoten , aen twee andere aenmerckelijcke oor-laecken toepalTen : d’eerfte dat ’er in de weerelt noy t volck heeft geweeft , ’t welck meer liefde, eer en ontfagh aen fijn Köningen heeft betoont,dan de Franlchen.D’ander is d’oprechting en onverbrekelijcke onderhouding der oude Sa-lijcke wet, dewelcke de vrouwen en uytheem-fchen uytfluyt van d’erffenis tot de Kroon,die het bloetrecht toefchickt aen de mannelijcke Vor-ften alleen , die d’oudtften en naeften aen d’o-verlede Köningen fijn, ’t fy in rechte lijn , of terfijdenaf, in welche jaren de Vorften oock fijn, en in welcke trappen van de gemene Stamboom ly oock gevonden werden , alwaer ’t tot in’tduyfendfte lid,gelijck Baldus,een vermaerdt Rechtsgeleerde van Italien, aenmerckt : een erffenis , legick , die met volkome recht aen de mannelijcke Stam opgedragen is , met uytfluy-ting van de dochters en fullers der Köningen, cn van der felfder af komelingen , fchoon fy de naeften waren.

Defe nutte inftelling is oock onderhouden door de Romeynen, Geiten , Hebreen, Perfia-nen en Lacedemoniers, de wekken geen gebiedt van vrouwen wilden lijden , die om hun fwackheyt en tederheyt niet gewent fijn de wapenen te handelen , vokken te befchermen , en ’t Gerecht te bedienen. Hier komt leer wel te pas dat de heylige Schrift ons leert, dat de Lellen des relts niet ysereken, noch pinnen ; woorden, die op ons oogemerek gepaft können worden, dewijl dit Koninekrijek niet Dan de Jpeer op de Jpinrock valt.Dit veroorlaeckt datVranekrijek nooit een cenigli oogenblick fonder Koning is,die ’er niet fterlt j, dewijl het overlijden van d’een terftont d’erffenis tot d’ander, die de naefte is, opent j gelijck men in ’t Noortfeh eyiant fiet gebeuren, daer het in fekere tijt van ’t jaer niet van de foe-te befchijningen en invloeyingen der fon on-voorfienis, die, aen d’een fijde ondergaende, terftont aen ^en ander opftaet en verfchijnt. Hier uyt f^ruyt het dat het Parlementshof, de heerlijcke fetel der Köningen, nooit fijn purper in rou verandert, om foo veel te meer te betuy-gen, dat het de gedurige tegenwoordigheyt der Köningen een fónderlinge eerbiedigneyt toe-draegt.

Een ander voordeel der Franlche Köningen komt van Godt, die Vranekrijek in fijn be-fbndere befcherming fchijnt genomen te hebben. Want toen men uyterlijck oordeelde, dat des felfs ondergang voorhanden , en de verdelging van het Konineklijek geflacht onver-rnijdelijck was, om dat het door d’Ongeloo-vigen , of door de wapenen van eenige Chrifte-lijcke Vorften, of door het vuur der burgerlijc-ke oorlogen, daer af het dickwijls ontfteecken heeft geweeft, gedruckt wierdt 5 verfcheen des hemels hulp, die het weer ophielp, en tegen fóo veel felle fchockingen befchutte, en door uyt-heemfehe veranderingen en verwiftelingenweêr

Vranekrijek,

N G S E L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xvij

in ftaet ftelde, ja in defè uytterfte noödetl dick=* wij Is kracht en vermogen aen hen gaf, om veel Vorften in hun Staten te herftellen j voorna* melijck eenige Köningen van Spanjen en En* gelande

’t Is voor Vranekrijek noch een andere eer, dat fy Köningen hebben , uyt het deurluch* tighfte geflacht des wecrelts geSroten, ’t welck voor fbodanigh geoordeelt is met algemeene toeftemming van alle de vokken , ’t fy men acht neemt op de deurluehtigheyt van ’t bloet, en op d’outheyt, ’t fy men de verdienften en weêrgadeloofè voordeelen der Vorften aen* merekt, die fy voortgebracht heeft, van de wekken eenigen tot op de trap van faligheyt en heyligheyt fijn gekomen. Dewijl ick in de* fe plaets niet alles kan fèggen, fóo lal ick alleen-lijck een weynig ftilftaen op de derde Konincklijcke Stam, de welck met een wonderlijeke glans beftaet, en bloeyt,fèdert byna negenhon-dert jaren, de wekken men aenteeckeöt van Graef Robert af, d’eerfte van die naem, vader van de grootmoedige Vorft Robert de Twee* de , de Stereke gebynacmt, Graef van Anjou, Hertogh en Marckgraef van Vranekrijek, de wekke d’eer en’tgeluckgenoot van twee kinde* ren te hebben , die Köningen van Vranekrijek gekroont wierden, Eudes, en Robert de Derde. Dcfe lefte heeft Vaderlijcke Grootvader geweeft van Hugo Capet, die oock over meer dan fèshondert en fèventigh jaren de Scepter der Lellen begon te dragen.

Van defe levendige en klare fonteyn is gefpro-ten een lang vervolgh van nakomelingen, meeft alle groote Köningen en Vorften , die fonder eenige ophouding en afbreecking geheerfcht hebben. Hier uyt fijn oock veel andere Konincklijcke geflachten afgekomen, die fich in verfcheyde geweften van Europa verfpreydden, en daer heerfchappy hadden. Uyt dit Huys fijn afgedaelt Keyfèrs , Köningen en andere Op-per-Vorften : in voegen dat uyt defen ouden Stam gefproten fijn , gelijck vruchtbare tacken uyt een groote boom, meer dan hondert Vorften , die de Kroon hebberi gedragen, en befitters , of wettige befchermers van verfcheyde Keyferrijcken en Koninekrijeken geweeft. Want van defè koning Hugo, en van fijn overgrootvader Prins Robert de Stereke, fijn afgedaelt , of by rechte lijn van vader op foon , of by andere trappen inmannelijeke fijdlijn,vijfea-dertig Köningen van Vranekrijek, van de wekken men met recht magh feggen dat fy fóo veel Keyfers fijn geweeft. Hier uyt fijn oock voortgekomen acht Keyfèrs van Conftantinopolen, fèftien koningen van Sicilien , Napels en Jeru-falem, tien koningen van Navarre , twee-en-twintigh van Portugal, vijf van Ongeren, en eenigen van Polen, Schotlandt en Arragon.

Behalven alle defè Koningen, van fóo hoogh een Stam gefproten , komen in aenmereking meer dan hondert groote en vermaerde Hertogen en Gravcn,die een felfdè oorfprong hebben als defè Monarchen, en veel machtige Huyfen en geflachten gefticht hebben ; onder anderen de léven Hertogen van Orleans, de twintigh

c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Her-

xviij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A fc M H A

Hertogen van Borgonje , felf de vier leften , die oock Hartoo-en van Brabant en Lutfenburnh , en Graven van Vlaenderen w'aren. Het praelt oock met veel Hertogen van Anjou,eenigen van Lotteringen , de tw'aelf Hertogen van Bretagne, de vijftien Hertogen van Bourbon , daer in oock begrepen fijn die van Vendofme , En-guien , Condé, Eftouteville, en van Montpen-11 er, met andere Vorften der telgen en affetfels van Valeis, Berry , Anjou , Alençon , Evreux, Artois, en van Dreux, welcker rijekdommen en Lantlchappen van hun heerfchappy ten meeftendeel van loo groote uytftrecking waren , dat men hen by die van eenige Koningen kon vergelijcken, ja niet minder achten.

Een der voordeelen des Adels van ’t Huys van Vranckrijck , in vergelijcking van d’anderen, is dat het altijt foo heerlijck en deurluchtigh is ge-oordeelt, dat d’Oofterlche en Wefterfene Key-rijck , welcke met de ftralen van hare Majeftèyt en achtbaerheyt hunne landen en volckeren een glans, die yder deelachtigh wort, verkenen.

Den H. Gregorius, Biffchop van Tours, en een der outfte Hiftoryfchrijvers van Vranckrijck , (want hy leefde onder’t eerfte gellacht van hare Köningen,) ftaet toc,dat’er verlcheydc Franlche Köningen fijn geweeft voor Clodion de Gehaerde , met welcke hy fijn Hiftorie begint ; maer hy fpreeckt niets van hare namen nochte fucceftie. Doch andere verhalen, dat Keyfer Maximianus,Rijks-genoot van de Keyler Diocletianus, Genebaud , Koning der Fran-fchen, overwon, cn weder in fijn Rijck ftelde, Efatech , Afcaric en Radagik, oock koningen van dit volck , leefden niet lang na de felve tijdt, en de twee laetfte wierden door Conftan-tijn de Groot verwonnen en omgebracht. Daer na wort ’er gelproken van de koningen Malaric, Mellobaudes, Priamus of Priarius, Richomer, Theodemer, Genebaud, Marcomiren Sunnon, meeft alle door de Keyfers t’ondergebracht. Maer onlangs daer na heeft dit volck met meet voorlpoet geoorloght, en kofen Koningen uyt het eerfte en edelfte geflacht van alle hare ftam-men , die wy, met meerder lékerheyt, können verhalen , dewijl de naefte van den bloede t’elc-kens fijn voorfaet is ge volgt.

Koningen 'van eerfle geßacht, genaemt

fbt aen Tepyn de Korte.

PHaramondj Veltheer van de Frankhen, die vele houden voor een foon van Marcomir, wierd door dit volck in ’t jaer 410 tot haren Koning verkoren, en terftont, na hare wijfe , op een fchilt om hoogh geheven. Defe Vorft verlbrghde fijnen Staet met goede wetten en ordonnantiën ; en men houd hem voor infteller der Salijeke wet, welcke betreft de mannelijckc fucceffie van dit Rijck, met uytfluyting van alle vrouws-perlóonen, kif dochters der Koningen. Hy overleed in ’t jaer der Saligheyt 429, na dat hy negen jaren op den troon had gekten.

Clodion de Gehaerde, fijn foon, is hem gevolght ; en vermeefterde al de landen tuffehen de Sdiel-de en Somme gelegen , als Artois, Henegouwen, het Doornickkhe,en ’t gebiedt van Came-rijek, daer hy den ftocl fijns Rijeks ftelde, en , na ’t heerfchen van 20 jaren, fturf en begraven wierd in’t jaer 448. Sommige Schrijvers kg-« gen , dat hy vier lonen had, die ly Rancaire oft Ragnacaire, Renaud, Richer, en Albero oft Alberic noemen ,• doch andere ftellen ’er maer twee , als Clodebald, vader van Chloderic, en

Meroué, volgens het gemeen gevoelen, hoewel een feker vermaert Autheur hem houdt voor een kon van eenen anderen Meroué,en alleen neef van Clodion.Defe Vorft w^as een braef oorloghshelt,gelijck hy tegen Attila,Koning der Hunnen, de Geeftel Gods geheeten, betoonde : als hy defen Barbaer verjaeght had , ftelde hy fijn ftoel in Gaule,’t welck hy in vrede beftierde; en wordt voor het hooft van ’t eerfte geflacht der Koningen , na hem de Merovingiers ge-noemt.

Â Ë N H A noemt, gehouden. Als hy acht of negen jaren geheerfcht had , verliet hy de weereit in ’t jaer 456, doch andere feggen 4y9.

ï V-. Cbilderic d’Ecrfie verwoi f de lof van dapper en kloeckmoedigh , deughden die hy van lijn va^ der Meroué geerft had : hy verfloegh de Saxen, verjoegh d’Alanen , en andere Noordlche volc-keren , die in Vranekrijek gevallen waren,- en vergrootte de Franfche Monarchie,tot dat hy in ’t jaer 481 fijn leven afleyde. Hy had by Bafine, fijn gemalin , Clouis of Louys, fijn navolger, gewonnen , nevens een dochter , Alboflede oft Blanchefleur genaemt, gemalin van Theodoric oft Thierry , koning der Oofter-Gotten in Italien.

V’ Clouis d'Eerflc, toegenaemt de Groote, en eerfte Chriften Koning, fat 30 jaren op den Rijeks-troon. Hy verwon Siagre met fijn Romeynen in Picardien, en deê hen Gaule verlaten j veroverde een gedeelte van’t Koninekrijek Bour-gondien j en verlofte Aquitanien en Languedoc van de Gotten. Maer dat veel meer is Pachten , hy plante en beveftighde de Chriftelijeke Religie in Vranekrijek. Sijn gemalin was Clotilde van Bourgondien, die , als een gefègent middel, kloeckelijck arbeyde tot fijn bekeering : hy ging van ’taerdrijck naer den hemel in’t jaer yr I oft y 12, andere feggen 5130^:514: en liet vier fonen na, onder welcke de Franfche Monarchie gedeelt wierd in Tetrarchien ofte vier deelen. In defè tijdt begon oock d’afdeeling in Oofter en Wefter-Vranckrijck , waer van ’t eerfte Auftrafien, ’t ander Weftrien , en door tael-verandering Neuftrien wierd gehecten.

V I. Thierry d'Eerße was een natuerlijck foon van Clouis , wierd Koning van Mets , oft Auftra-fien,en regeerde 2y jaren • fijn foon Theodebert volghde hem, wiens foon Thibaud in ’t jaer jyj fonder kinderen fturf; loo dat fijn heerfchappy verviel aen fijn oud-oom Koning Clotarius. Clo~ domir, wettigh foon van Clouis, volghde na fijn outfte broeder Ingomer in’t Koninekrijek Orleans , en befat het tien jaren ; hy wierd van de Bourgondiërs verflagen, die hem aen fijn lang hair kenden , alshy fijn overwinning tegen hen t’onvoorfichtigh vervolghde ; toen wierden fijn drie fonen onterft door fijn broeder Clotarius , die twee der felve met fijn eygen hant doodde ; de derde Clodouad ontvluchte ’t gevaer, wierd Prieffer te Parys , en leefde fbo heyligh , dat men hem na fijn doot onder’t getal der Heyli-gen ftelde, en wort noch in ’t gemeen S. Cloud genaemt. Childebert ofte Hildebert ? derde foon van Clouis,, was Koning te Parijs, en heerfchte 46 jaren ,- welcke de Hiftoryfchrijvers als navolger van Clouis Rellen, en in de fucceflie der Köningen vervolgen fy alleen de gene die te Parijs gefeten hebben,om verwarring te vermijden , ( want in defe tijden fijn fomtijts twee, drie, en meer Köningen te gelijck geweeft, ) welcke ordre wy oock voortaen füllen volgen. Defe koning Childebert verjoegh Godomar uyt Bourgondien , verfloegh Amaury , Koning der Gotten in Spanje , en bracht van daer den lijfrock van S. Vincent, tot wiens gedachtenis hy te Parijs een Abdye, nu S. Germain des Prez

G S Ë L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mï

genaemt, bouwde , in welcke hy , ha dat in ’t jaer yÓ2 fijn dagen geeyndight waren, wierd begraven , nalatende twee dochters, Crothber-ge en Grotefinde j welcke het Rijck niet erfden j om datfe door de Salijeke wet -, en d’oude gewoonte van ’t Konineklijek geflacht j uytgefloten waren.

Clotarius d Eerße, vierde en laetftó foon van y j Clouis, had eerff voor fijn deel het Rijck van Soiffons, ’t welck vervatte een deel van Weftric, nu Normandien geheeten, Picardien, en Vlaen-deren; doch op’t eynde vap fijn heerfchappy vereenighde hy, door ’t affterven van fijn broeders , de gehecle Franfche Monarchie onder fijn gebiedt ; maer fijne vier fonen deelden die weder in foo vele deelen, welcke afdeelingen ert veelheyt der Köningen fèer groote wan-ordre en verwarring in Vranekrijek veroorfaeckten , diewy, als boven gefegt is, füllen vermijden. Dele Koning ging in d’onfterflijckheyt in ’t jaeü JÓ3 , en wierd in de kerek van S. Äledard te Soifl'ons in d’aerde gefèt ; hy had vijf vrouwen , en by eenige der fèlve vele kinderen.

Charibert ofte Aribert, koning te Parijs j re- V I 11. geerde ontrent tien jaren , en betaelde de laet-Re fchult in ’t jaer y73 : hy trouwde Ingoberge, die hem drie dochters ter weereit bracht, te weten , Adilberge , ( gemalin van Ethelbert , koning van Kent in Groot-Bretagne , ) Ber-theriede en Chrodielde, beyde Nonnen.

Chilperic dEerße, foon van Clotarius d’Eerfte , I X» was eerft Koning te Soiffons, en regeerde x4 jaren : doch na de doot van fijn broeder Charibert vermeefterde hy ’t Rijck van Parijs : hy verliet fijn wettige vrouw Audovere, om fijn boel Fredegonde te behagen ,- wierd te Chelles, niet wijdt van Parijs, als hy van de jaght quam, in ’t jaer y88 vermoort, en is in de kerck van S. Vincent, nu S. Germain des Prez, begraven.

Clotarius de Tyoeede , toegenaemt de Groote, was X* wijs en voorfichtigh ; want na dat hy de krachten van de koningen Thierry en Theodebert, fijne neven , die fijn Staet pooghden te vermee-fteren , had afgeweert, verfameldc hy d’afae-fcheyde deelen der Monarchie, byna fonder bloetflorten , onder fijne heerfchappy ; foo dat hy de machtighftc Monarch van fijn tijdt wierd, en rijeker van landen cn volckeren dan Clouis de Groote, en fijn grootvader Clotarius, dewijl hy meer dan veertigh groote Provintien onder fijn gebiedt vereenighde, in welcke hy de vrede, gerechtigheyt en goede ordre Relde en hanthaefde. In ’t kort, na vele treffelijcke daden wierd hy door de doot in ’t leven gebracht in’tjaer632 , en ontfing fijn ruRplaetfe in de kerck van S. Germain des Prez te Parijs, in die tijdt de gewoone begraefplaets der Franfche Koningen : hy had van fijn gemalin Bertrude twee fonen, Dagobert, fijn navolger, en Meroue door lift der Koningin Brunehaud gedood ,• van Sichilde, fijn tweede echtgenoot, had hy Charibert , die ’t Rijck van Aquitanien van fijn broeder verkreeg, en een loon had , die geen kinderen naliet, foo dat fijne Staten weder aen fijn oom Dagobert vervielen.

Dagobert dTerfle, .oock de Groote gebynaemt, x rgt; bracht

XX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

bracht d’oprocrige Gafconjers weder tot haren plicht, en daer na de Bretons, en andere volc-keren , die hem nieuwe gehoorfaemheyt beloofden j de Bulgaren boden hem aen, datle hem voor haren heer wilden erkennen , welche hy ’t landt van Beyeren tot een wooning gaf j doch als fy ontrouw wierden en verraet pleegh-den , fijn ly Iwaerlijck geftraft. In ’t kort, hy maeckte fich foo gevreell en geacht, dat ver-Icheyde vreemde volckeren hun toevlucht tot hem namen, als tot den opperfien middelaer van Europa. Hy bouwde , belchonck en ver-cierde op ’t prachtighfte en rijekelijek de ver-maerde kerek en Abdye van S. Denys by Parijs, waer in hy fijn graffieê aen de rechter fijde van ’t groot altaer verkoos , die oock federt die tijdt niet alleen het heerlijck Maulóleum ofte begraefplaets der Aller-Chriftelijckfte Köningen, fijne navolgers, is geworden , maer oock tot de krooning der Koninginnen is verordent. Dele Koning had by fijn tweede gemalin een foon , fijn navolger, nevens drie dochters ,• en verwilfelde dit tijdtlijeke met het eeuwige leven in ’t jaer 644.

Clouis de lypeede regeerde achtien jaren , en was een Prins van weynigh beleyt, want hy liet fich ontruften door de twiften der Hofmeefters ; doch was in fijn huwelijck géluckigh : want hy had tot fijn gemalin Batilde , een leer deughde-lijcke Princes, die drie Abdyen ftichtte, en hem drie fonen, Clotarius, Childeric en Thierry, baerde : hy gaf den geeft in ’t jaer óói, oft, volgens andere, 664.

Clotarius de Derde, outfte loon van Clouis de Tweede , wierd in ’t jaer 663 koning, en op den troon gelet met de koningin fijn moeder als Re-gente, ’twelck lyinlwareen oproerige tijden bediende ; want den Hofraeefter Ebroin, een wreet en ontrouw menlch,ftack geheel Vranek-rijek in een brant van burgerlijeke oorlogen door fijn ongetoomde eergierigheyt, in welcke defe Koning, na dat hy maer vijf jaren had ge-regeert, in ’t jaer 667, de lchult der nature be-taeide, en wierd te S. Denys in d’aerde gefet.

Childeric de^ Tsteede, broeder van de vorige , wierd toen in Auftrafien,door lift van de gemelde Ebroin , gelbnden j maer defe Prins begeerde het recht, dat hem fijn geboorte verleent had tot de Kroon van Vranekrijek, te hantha-ven i dies nam hy de wapenen , met welcke hy fijn vyanden o verwon , en nam* Ebroin gevangen , die hy liet Icheeren, en fond hem als een monick in d’Abdye van Luxeul : dus geraeckte hy géluckigh op den troon , om de Franfchen te gebieden ; maer quam om verfoheyde oorla-ken leer ongeluckigh in den haet en verachting van fijn volck, welcke foodanigh toenam, dat ly delen haren Vorft , als hy op de jaght was in ’t bofoh van Lyhons oft Livry, door de hant van een vadermoorder, in’t jaer 67^ jammer-lijck ombrachten, en gingen daer na in ’t kafteel van Chelles, daer ly de koningin Bildechilde , fijn gemalin, die fwanger was, oock van’t leven beroofden.

Thierry TEer fie, Çof, als andere leggen, de Derde, als men de gedeelde koningen mede telt, ) laet-

N G S E L.

ftefoonvan Clouis de Tweede, wierd, door ’tafftervenvan fijne broeders, alleen Koning van Vranekrijek : doch fijn heerlchäppy was ongeluckigh door al de beroerten en oorlogen van Ebroin en andere Hofmeefters om hunne ampten, foo dat hy eyndelijek byna gedwongen wierd te doen al ’t gene dat Pepin Heriftel begeerde. Acht jaren na dit on weder quam de Koning in de haven der gedurige ruft in ’t jaer Ó90 , en genoot d’eer der begraeffenilfe in de heerlijeke Abdye van S. Vaalt , die hy by Atrecht grefticht had.

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

clouis de Derde , outfte foon van Thierry, volghde fijn vader in de gantlche Monarchie, doch regeerde maer vier jaren. Hy had de gemelde Pepin oock tot fijn Hofmeelter, die de Saxen, Swaven , en Vrielên , afgeweken van de gehoorlaemhey t des Konings, weder tot haren plicht bracht. Defe Koning ging langs d’alge-meene wegh in ’t jaer 694, en wierd in de kerek van S. Stephanus te Choily , dicht by de ftadt Compiegne in Picardien, begraven.

Childebert de T-sveede volghde fijn broeder Clouis in ’t Rijck : in fijn regeering verwon Pepin den feilen Ratbot, Hertogh der Vriefen , Villier , Prins der Swaven , en verfoheyden andere oproerige volckeren : defe Koning fcheyde uyt het leven in’t jaer 710 , en is in de kerek van Choify op de Aifne (niet te Coucy, noch te Nancy, als andere voorgeven, ) in d’aerde gefet.

Dagobert de Ts^eede, toegenaemt de Jonge, belat dit Rijck vijf jaren , doch niet fonder beroerte om de twiften der Holmeefters, die d’een d’an-der ombrachten oft beoorloghden : ondertuf-fchen wierd defe Koning van de doot vermee-ftert in ’t jaer 71 y , en fijn lichaem in de kerek te Choify te ruft geleyt, nalatende fijn foon Thierry, van welcke wy hier na füllen Ipreken.

Chilperic de T-soeede , oock Daniel genoemt, regeerde mede vijfjaren. Sommige leggen, dat hy de broeder was van de vorige Dagobert ; maer andere , dat hy een foon was van Thierry ofc van Childebert. Wat ’er af is, dit is feker, dat de Françoyfen hem ftelden voor Thierry, foon van Dagobert, die noch een kint was; want ly haelden hem uyt een kloofter, en verhieven hem op den konineklijeken troon, Sijn Hofmeefter Ragenfroy wierd van Karei Martel verwonnen , doch maeckte daer na een verbont met hem, foo dat hy fijn Heer de Koning aen Karei gevangen overgaf, in welcks vermogen hy niet lang was, of fijn ziel verkreeg de gewen-fte vryheyt der elendigen in ’t jaer 7x0, fonder kinderen na te laten.

Thierry de Tsoeede, of de Vierde, na de meening van andere , yan Chelles toegenaemt, (om dat hy in ’t konineklijek huys te Chelles opgevoedc was, ) foon van Dagobert de Tweede, wierd ten troon ( die hem door geboorte toebehoorde , ) van Karei Martel, fijn Hofmeefter, verheven , welcke het Rijck met den tijtel van Vorft oft Hertogh der Franfchen beftierde, en de Saxen , Swaven, Beyerfchen, en andere Duytfche volckeren verwon ,• verlloegh het machtigh leger der Sarrafijnen by Tours, en fuyverde ai de Provinciën van Vranekrijek van

de vreemde natiën. Dit gefchiede voor’tjaer 736 , in’t wclck de Koning Thierry dit leven met een ander verwiflelde.

Childeric de Derde,broeder van de vorige Thierry , begon te regeeren onder de beftiering van Pepin , loon van de gemelde Karel Martel, en was ontrent negen jaren Koning, meer met de naem en lchijn dan de daet.Sommige leggen dat hy, kranckfinnigh lijnde, in ’t kloolter te Sithiu, nu S. Bertin in Artoys genaemt, wierd opgello-ten j en felf fijn foon Thierry is oock tot een monick in de felve Abdye gemaeckt. Dus is den boom van dit eerfte geflacht, in’t jaer zyz , na dat hy 332 jaren gebloeyt had, geheel afgehouwen , loo dat ’er noch flam, noch tacken van te vinden lijn j in welcks plaetfe de Carlovin-giers, die ’t aertrijck met haren naem en lof vervulden, fijn gevolght.

Köningen uyt het tweede geßacht, genaernt de C ARLoviNGiERs, ^an Pepin o Capet.

De Franlche Hiftoryfchrijvers noemen dit tweede geflacht de Carliens,Caroliens, en Carlovingiers, om de Prins Karel Martel, vader van Pepin , van welcke het fijn begin heeft; want van hem fijn afgekomen, niet alleen loo veel Köningen van Vranckrijck, maer oock acht Roomlche Keyfers , verlcheyde Köningen van Italien, Duy tflandt, Beyeren, Lotharingen, Provence, en Aquitanien.

Pepin, toegenacmt de Korte,om de geftaltc van fijn lichaem, loon van Karel Martel, en loons-ibon van Pepin Heriflel, klom op den troon der Franlche Monarchie in plaets van de vorige Childeric , wierd in ’t jaer 7y2 gekroont, cn regeerde leftien jaren. Hy is van fijn moeders fijde uyt Clouis de Groote , eerfte Chriften koning, gelproten : dele Vo.rft verlofte de Roomlche kerck uyt de dienftbaerheyt; en gafaen de Paus alle ’t gene hy in Italien gewonnen had , als het Exarchat van Ravenne, de Provintien van Pentapolis , en Emilia, welcke Parma, Plailance, en Modena begrijpen, nevens Ferrara , Comacchio, en andere groote fteden en heerlijckhe-den.Hy verwon ook verfcheyde oproerige Vor-ften , onder andere die van Beyeren en Saxen, en ftelde geheel Aquitanien onder fijn gebiet ; doch moefl eyndelijck in ’t jaer 7Ó8 d’algemee-ne wet gehoorlamen, en wierd te S. Denys begraven , nalatende van fijn gemalin Berthe twee lonen, die hem in fijne Staten volghden.

Karei de Groote, gelegt Charlemagne, outfte loon van Pepin, wierd koning van Vranckrijck, Italien , Duytflandt, en een gedeelte van Spanje,-Want hy beftreet en verwon in fes befondere oorlogen de Saxen, die noch afgodendienaers waren ,• ontnam den Lombarden het koninck-rijck van Italien , van’twelck hy lieh Koning fleê noemen ; en herftelde de Paus in fijne Sta-

, daerhy byvoeghde’t landt der Sabinen, de hartoghdommen Spoleto en Benevente , en andere geweften. Hy vermeefterde de Baleari-fche eylanden , nu Majorca en Minorca gehee-ten i quam de Spaenlche Chriftenen tegen de

Vranckrijck.

Saralynen tehuipe ; verwon de SlaVoniers én de Hunnen, federt Hongerfchen geheeten ; bracht het hartoghdom van Beyeren onder de Kroon ; verhief Aquitanien tot een koninekrijek, waer mede hy Lodewijck, fijn derde loon, voorfach. Eyndelijck,als tot een toegift van foo veel eer en lof, verhief hem Paus Leo ten top van glorie, als hy hem opentlijck, in ’t jaer 801, Keyfer van ’t Weftenof der Romey nen verklaerde,nevens den heeilijckcn tijtel van Befchermer der Roomfche Kercke. Den roem en achtbaerheyt van defen nieuwen Keyfer door ’t gantfche Aertrijck ver-Ipreydt , deden hem niet alleen aenfoecken, maer ook vreefen en eeren van de grootfte Vor-ften der weerelt,foo wel Chriftenen als ongeloo-vigen. Na dat hy d’overige onruften van Italien had bevredight, den oorlogh der Saxen geeyn-dight,d’Avaren geftilt, de Köningen van Dene-mareken , vader en loon , verwonnen , en Paus Leo in Vranckrijck ontfangen, maecktc hy fijn eerfte Teftament , in ’t welck hy alle fijne Staten aen fijn drie lonen verdeelde ; doch twee der lelve ftorven by fijn leven , tot fijne feer groote droefheyt, te weten, Pepin , en Karei fijnoutftefoon. Eyndelijck, gantfehverlwackt door ouderdom en arbeyt, veranderde hyin’C jaer 814 dit leven in een beter,en wierd te Aken ter aerde befteet ; en namaels, ter begeerte van Keyfer Frederick d’Eerfte , in ’t getal der Heyli-gen geftelt. Hy ftichte veel kereken en kloo-fters, lbo in Vranckrijck, Spanjen , en Italien , als in Duytslandt, waer in hy negen Bisdommen oprechtte ; hy fondeerde dAcademien van Pa-vien , Bologne , Padua, en Pifa , felf die van Paris, doch van defe laetfte wort van andere het tegendeel gelooft. Hy had verlcheyde vrouwen, en vele kinderen. In’t kort, hy was in alle deelen een groot Koning en Keyfer, en fijnen naem de Groote ten hooghften waer-digh.

Lode'^ijek d Eerfle, toegenaemt de Goedertieren,cn de Godtygt;rachtige, derde foon van Karei de Groote, volghde fijn vader in de Rijcken van Vranckrijck, Italien,Duytflant, en in ’t Roomlche Key-lèrdom. Hy herftelde de Saxen en Viielen in hare privilegiën ; deê fich van de Denemarc-kers, en andere Noordfche volckcren gehoor-lamen; ftrafce de Slavoniers en Sorabers; bracht d’oproerige Bretons en Gafconjers weder tot haren plicht,- bevredighde de beroerten ont-ftaen in Hongaryen en in ’t landt Wiltz ; fteldc Gouverneurs in d’eylanden Corfica en Sardaigne, om de Sarafijnen te wederftaen. Sommige befchuldigen hem van onvoorfichtigheydt, dat hy aen y der van fijne lonen de konineklijeke waerdigheyt vereerde ; want behalven dat hy hen daer door ’t hart verhief, foo wier den aen d’andere fijde oock de genegentheden der onderdanen verdeelt, ’t welck oorfaken waren van groote Iwarigheden, ja felfvan t’famenlweerin-gen fijner kinderen tegens haren goeden vader. Eyndelijck, nadat hy hier op’taertrijck veel arbeyt en droefheyt had geleden,reyfde hy in’t jaer 840 naer den hemel, om daer ruft en bly-Ichap te genieten ; en ontfing d’eer der begrae-fenifte in de kerck van S. Arnoldus te Metz, £ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicht

xxij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

dicht by’t lichaem van hjn moeder de keyfe-rin Hildegarde.

I V. Karel de 'T-^eede^ gebynaemt de Kale, foon van Lodewijck de Goedertieren uyt fijn tweede hu-welijck, ( want fijn andere drie Ionen gaen wy voorby , oin datle eygentlijck geen Köningen van dit Kijck geweelt hjn , ) kreeg Vranckrijek tot fijn deel, ’t welck by 37 jaren beftierde j en befat, in ’t laetfi: van fijn leven, byna twee jaren het Keyferrijck. Hy vernietighde den koninek-lijeken tijtel van Aquitanien , en maeckte het tot een Hartoghdom. In defen tijdt wierd Vranckrijek feer geplaeght van de Noordïche voickeren, die fich loo vaft daer in fielden, dat de Graven van Champagne en Blois, en de Hertogen van Normandien uyt de felve fijn gefpro-ten , gelijck de Hiftorien leggen. Dele Koning wierd door fijn Medicijnmeelter, dat een Jode was, in ’t jacr 877 vergeven, na dat hy vele fraye kereken had gellicht.

V» Loder^ck de Tsoeede, toegenaemt de Stamelaer, outlle foon van Karei de Kale , wierd na hem Koning van Vranckrijek , Lotharingen en Bourgondien , doch regeerde maer twee jaren , terwijl hy met Karei de Vette om ’t Room-fche Rijck twille. Hy hadt veel ongemack door fijn ftiefmoeder de keyferin Richilde , door fijn neven in Duytflandt die hem beoorloghden , onrull met fijne Grooten , met de Noormannen,Denemarekers, en fijn afvallige Bretonnen ; doch hy redde fich uyt alle dele Iwarigheden door fijn voorlichtigheyt: en wierd in ’t jaer 878 teTroyen, door Paus loannes d’Achtlle, tot Keyler gekroont ,- maer verliet al d’aertfche Kroonen om een hemelfche in ’t jaer 879.

• V I- Lod^ijek de Derde en Carloman , lonen van Lodewijck de Stamelaer, deelden de landen van dele Monarchie in’t jaer 880 te famen,- foo dat Lodewijck, als d’outlle , kreeg Vranckrijek en Neullrien, en Carloman Bourgondien en Aquitanien. Doch Lodewijck verreylde uyt de tijdt in d’eeuwigheyt twee jaren daer na, lijnde het jaer 882.

• VII. verkreeg , na fijns broeders doot,

hun heerlijck erfdeel, en was alleen Monarch van Vranckrijek j doch betaelde mede den on-vermijdelijcken tol der nature in ’t jaer 884.

• VIII. Karei toegenaemt de Vette j neef van de vorige , Koning van Duytflandt fijnde , wierd van de Staten des Rijeks ( door een hooghdringen-dennoot, en om dat Karei de Simpele maer fes jaren out, en overfiilcks onbequaem was om ’t landt te befchermen) tot Koning gellelt: doch fijn heerlchappy was oockkort ; want hy liet af van te leven in ’t jaer 888.

I X. Eudes, oft Odo, was fijn navolger, en een foon van Robert de Stereke , Stamheer van het derde Konineklijek geflacht. Defe Koning was kloeckmoedigh en dapper, doch de Franlche Heeren geenlins aengenaem ; dies hebben eeni-ge van hen den jongen Vorll Karel ingeroepen, en voor hunnen wettigen Koning erkent : en daerom tellen Ibmmige defen Eudes, en de vorige Karei de Vette, niet onder de Köningen, dewijl ly hen voor onwettigh houden.

X. Karei de Derde, gebynaemt de Simpele^ ofte Een-

N G S E L.

voudige,isin’t jaer 893 , dertien jaren out lijnde , te Rheyms gekroont. Onlangs daer na is dit Rijck met gedeeltheden , beroerten en trouwloosheden vervultj want op eenlèlve tijdt waren hier, behalven Karei, vijf andere Köningen (of die den tijtel aennamen) uyt verfcheyde voickeren en geflachten gefproten. Doch na ’t afllerven van Eudes, in ’t jaer 898, wierd Karei als op nieuw ten troon verheven : maer fijn achtbaerheyt en gebiedt verminderde onlangs daer na niet weynigh 5 want vele Princen en Heeren, die Gouverneurs van Provintien waren , namen die in eygendom , onder den tijtel van Heltonen oft Graven , voor hen en hare kinderen. Daer op quamen de Noormannen gedurigh ’t Rijck loodanigh quellen, dat dele Koning genootlàeckt was hen ’t belle deel van Neullria, nu Normandien genaemt, met ver-dragh over te geven, dies Ibude haer hooft Rollon dat, met den tijtel van Hartogh, van de Koning te leen houden : ’t aflcheuren van dusdanige flippen veroorfaeckten, dat hy de Ipot-naem van de Simpele kreeg ; en dat eenige groote Heeren lbo vele beroerten maeckten , datfe hem eyndelijck eerll te S. Quintijn , en daerna te Perone , gevangen hielden , tot dat fijn fiel, door droefheyt over fijn ongeval en d’ontrouw der lijnen, in’t jaer 929 uyt d’aertlche gevangenis naer de hemellche vryheyt vertrock.

Lode-^ijek de Vierde, ( toegenaemt yfan Ol^et^ee , X L ' om dat lijn moeder met hem in Engelandt was gevlucht , terwijl fijn vader gevangen fat,) eenigh loon van Karei de Simpele, wierd van de Françoyfen weder geroepen na de doodt van Raoul oft Rudolf, (die wy, loo wel als Robert, niet onder de Köningen Hellen, om datle by ’t leven van de gemelde Karel dien tijtel ge-bruyckten, ) enin’r jaer 936 te Laon tot Koning gekroont. Doch Hugo Graef van Parijs, met hulp van Keyler Otto, Herbert Graef van Vermandois, Arnold Graef van Vlaenderen, Richard Hertogh van Normandien, en anderen van hun verbonr, brachten defen Koning in gedurige onrull, en byna gelladige ballingfchap, om d’ongetrouheyt van fijn volck. Eyndelijck llurf hy in ’t jaer 954 door een val van fijn paerdt, na dat hy 17 jaren Koning was geweell, enleght in d’Abdye van S.Remy te Rheims begraven.

Lotharius, oudtlle Ibon van Lodewijck van x 11. Overzee, regeerde 32 jaren. Hy had groote gcfchillen met de Keyfers Otto de Tweede en Derde , vader en foon, met welche hy eyndelijck vrede maeckte tot misnoegen van de fijne, nadien hy Lotharingen aen de Keyler overgaf. Niet lang daer na, in’tjaer 98Ó, verliet hyde flerffelijcken , en wierd by fijn vader in d’aerde gefet.

Lode'Siÿck de Vijfde,eenigh loon van Lotharius, XIII. regeerde maer veertien maenden, en overleed, als fijn vader, door vergif, en fonder kinderen, in ’t jaer 987 , en genoot d’eere der begraefenil-fe te Compiegne. In defe Vorll verdorde de Stam der Carlovingiers, die de Rijcksllaf van Vranckrijek 235 jaien had gedragen.

K o NI N-

xxiv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

de Koningin verlâemde met Henrick de Tweede , Koning van Engelant, waer uyt een bloedi-gen oorlogh ontftont tuffchen defe twee Prin-cen, die weynigh ruft hadden, en byna gedn-righ in de wapenen waren. Lodewijek had van de gemelde Eleonora twee dochters; en nam tot fijn tweede gemalin Conftantia van Kaftilien , die hem een dochter baerde : hjn derde huwe-lijck was met Alix van Champagne, by welcke hy won Philips hjn navolger, en twee dochters, Alix en Agnes geheeten : hy befat lijn Rijck 43 jaren , ’twelckhyin ’t jaer 1180 door dedoot heeft verlaten ; en ruit in d’Abdy van onfe Vrouwe van Barbeau, oock S. Port op de Seine geheeten, die hy gelticht en befchoneken had , om d’ongehoopte en geluckige geboorte van fijn eenigh foon Philips, die daerom Dieu-donne, dat is, van Godt gegeven, wierd genaemt.

VIL Philips de Tsveede verkreeg , behalven Dieu-don-nc , de bynamen van Augi^, en 0'peryeinnaerj om fijne wonderlijeke viólorien over fijne vyan-den ; want hy vermeelterde met kracht van wapenende Hertoghdommen van Aquitanien en Normandien , met de Graeffehappen van Poiótou, Anjou , Touraine en Maine , verbeurt verklaert in den perfoon van Ian , koning van Engelandt, loon van de voorgemelde Eleonora cn Hcnrick de Tweede : hy vereenighde oock met de Kroon de Graeflchappen Vermandois, Auvergne,en Valois; verkreeg de Graeflchappen Evreux, Alençon, Nogent, de kallelanye van Gien, cn verlcheyde andere landen. Daerenbo-ven verworf hy in ’t jaer 1114 een heerlijcke en groote verwinning van een veltllagh te Pont de Bouvines by Doornick, tegen Keyfer Otto de Vierde, de Koning van Engelant, de Hertogen van Lotharingen en Limburg, de Graven van Vlaenderen, van Leuven, Bologne , Hollandt, Namen , Salisbery, en andere , die te famen een valt verbont tegen Vranckrijek hadden ge-maeckt: hondert envijftigh duylent mannen van de ffaemverbondene wierden foogedootals in de vlucht gellagen en verftroyt. Ter gedachtenis van defe viâorie ftichte hy d’Abdyen van de H. Maegt Maria by Senlis, en van Bonport in Normandien. Het fcheen oock, dat de Fran-çoyfen, ontfteken door’t vuur van fijnen y ver en dapperheyt, lieh buyten hun landt door hun oorlognsdeughden vermaerder maeckten , in-fonderheyt door het heerlijck veroveren van Conftantinopolen, en ’t Griecklche Keyfer-rijek, met hulpe der Venetianen : daer na door ’t winnen van de koninekrijeken Cyprus, en Sicilien , nevens recht tot het Rijck van Jeru-falem. Doch al dit geluck wierdt getempert, om dat het hem niet volghde in fijne drie huwelijeken ; want het eerlle met Ifaoella van Henegouwen, gelchiedt fijnde tegen’twelbehagen van de Koningin lijn moeder en fijn oomen, bragt Vranckrijck byna in beroerte; by defe Princes won hy Lodewijek fijn navolger , en twee fonen t’eener dracht, die byna foo haeft Ifurven als fy geboren waren : het tweede was met Ingeburg van Denemarcken, die hy verliet, cn verlcheyde reyfen in genade nam : ten derden mael verfaerude hy met Agnes van Mera-

N G S E L.

nien, die hem Philips en Maria baerde» Eynde-lijck , na een geluckige heerlchappy van 43 jaren , wierd hy van ’t Iterfiijcke ontbonden in ^t jaer 1x23, en te S. Denys in d’âerde gelet.

Lodsypïjck d’Achtße, toegenaemt de Leeuyo, om V l i L fijn grootmoedigheyt, regeerde drie jaren, en eenige maenden. By ’t leven van fijn vader wierd hy door eenige Engellche heeren in hun landt geroepen, en voor hunnen Koning erkent; doch hy genoot dit geluck niet lang : want na de doot van Koning Jan namen d’Engel-fchen fijn foon tot hunnen Koning. Daer na toondeLodewijek fijn dapperheyt in Artois, Guyenne en Languedoc, tegen d’Engelfchen en Albigeoilèn. Hy trouwde met Blanche van Kaftilien , die hem acht fonen en twee dochters baerde, d’eerfte was Philips die jong fturf ; de tweede, Lodewijek fijn navolger; de derde, Robert, Graef van Artois ; devierde en vijfde, Philips en Ian , in hunne kintsheyt overleden ; de lèfte, Alphonlùs , Graef van Poiólou ; de fc-vende, Karei, Graef van Anjou en Provence, en daer na Koning van Sicilien , wiens afkomft verfcheyde Köningen aen Sicilien , Hongaryen en Polen , en eenige Keylèrs aen Conftantinopolen, heeft gefchoneken; d’achtfte was Stephanus , in fijn eerfte bloeyen verwelckt en afge-maeyt ; de jongftc dochter Ifabella wierd gee-ftelijck. Als delen Koning, met laurieren van overwinningen verheerlijekt, door Montpenfier pooghdc te reyfen, wierd hy van een fiecktc verraft, die hem in ’t jaer i ii6 vermeefterde , en fijn affterven veroorfaeckte.

Loderïpijck de Negende, gefeyt de Rechtygt;eerdige, i x, en , eenige jaren na fijn overlijden , de Heylige, overwon fijn uyt- en inlandtfche vyanden : hy braght den Hertogh van Britannien tot fijn plicht ; vernederde de Graef van Champagne, en verfcheyde andere t’faemverbondenc hec-ren ; maeckte vrede met de Koning van Engelandt, die hy een deel van Aquitanien gaf, welcke daer meê afftont van alle oude pretenfien op Normandien , Anjou , Poidou, Maine, Touraine , en andere : daer na fcheepte hy met een leger in Afia en ’t Heylige landt, verfloegh dc Sarafijnen in twee veltllagen, verfterekte vier goede plaetfen in Syrien , en dwong d’Emirs oft Vorften van Egypten een groot getal flaven tc verlolTen. In fijn tweede reyfe over zee verwon hy d’Africanen en Mauritaniers, dieeertijts dc fchrick van Italien, Griecken en Spanje geweeft waren; en lbude,lbo ’t fcheen, veel meer gedaen hebben,indien hy langer had geleeft. Hy had by fijn gemalin Margarita van Provence, vijffonen , Lodewijek, in fijn jonekheyt gefturven ; Philips, fijn navolger in ’t Rijck; lan, Graef van Nevers en Valois, die fonder kinderen in ’t beleg van Thunes overleed;Pieter,Graef van Alençon, Chartres, Perche en Blois ; Robert, Graef van Clermont, en Heer van Bourbon, was fijn vijfde loon, en Stamheer van ’t konincklijck Huys van Bourbon , datnu regeert : fijne vier dochters waren Ilàbella, Blanche, Margarita, en Agnes. Defen lolfelijckcn Koning , na dat hy vele kercken , kloofters, kapellen en gafthuyfen had gefticht, byna 44 jaren ’t Rijck belèten, en

nu

Mu ten tweedenmael tegen d’ongeloovigen oor-loglide,is in’t beleg van Thunes van de belhiet-telij eke heckte aengetaft , doorwelcke hy ver-wonnenhjnde,nadenonbcfmetten hemel reylde in’t jaer 1270, nalatende een heerlijcke gedachtenis van een Vorft boven al Godtvruchtigh, Goedertieren,RechtveerdighjKuylch, Kloeck-inoedigh , en de naem van Heyligh waerdigh, met welcke hy oock in’t jaer 1297 , door Paus Bonifacius d’Achtfte , is vereert en gecano-nifeert.

Philips de Derde verdiende den toenaem van de Stoute, om dat hy , als een andere Mars, byna gedurigh oorlogh voerde. Korts na hjnkroo-ning bracht hy lietRijck van Navarre onder de gehoorlaemheyt van Ioanna , Gravinne van Champagne, die het wettelijck toebehoorde: daer na pooghde hy ’tRijck van Arragon tc veroveren voor hjn loon Karei, met twee machtige legersj en dwong de fteden Perpignan, Pier-relate, Gironne , en andere plaetlen j verfloeg d’Arragonefen in een veltllagh , en foude oock vorder hjn overwinningen vervolgt hebben, indien hem de doot, in’t bloeyen van hjn jaren, niet had doen verwekken , en in ’t jaer 1285 al hjn hooge voornemens bepaelt. Hy liet na uyt hjn eerftehuwelijck met Ilabella van Arragon, Lodewijck,in hjn teedre jaren gefturven;PhiIips hjn navolger; Karei,Graef van Valois, uyt wiens afkoraft dertien Köningen van dit Rijck hjn gelproten ; en Robert, oock overleden in hjn jonekheyt : van Margarita van Brabant, hjn tweede gemalin , had hy Lodewijck, Graef van Evreux, van welcke de Graven van Evreux,oock Köningen van Navarre, hjn afgekomen ; en twee dochters, Margarita, en Blanche.

Philips de kierde, toegenaemt de Seboone, om de brave gedaente van hjn lichaem, trouwde met Ioanna, koningin van Navarre , erfdochter van koning Henrick d’Eerlle , welcke hem , behal-ven dat Rijck, ten huwelijck bracht, de Graef-Ichappen van Champagne , Brie, en Bigorre : oock voeghde hy by lijnen Staet de Graef-Ichappen Bourgondien, Angoulehne,la Marche, en andere heerlijekheden. Hy vermeeherde door de wapenen ’t Hertoghdom Guyenne, op den Koning van Engelandt verbeurt verklaert ,• dwong d’oproerige Vlamingen,- en ftichte vele kereken en Abdyen , nevens d’Academie te Orleans. De gemelde koningin Ioanna baerde hem vier honen en drie dochters, Margarita, Ilabella, en Blanche : men foude niet onge-voeghlijck van defen Monarch können feggen, dat hy foo veel Köningen als lonen heeft ge-hadt ; want de drie outfte, Lodewijck , Philips, en Karei, hjn hem alle in den konineklijeken troon van dit Rijck gcvolght,- doch de jongfte, als een bloeyende bloem, in hjn jonge jaren door de Doot afgemaeyt, heeft de Kroon, die hyop’t aertrijck door hjn vroegh overlijden moed; derven , in den hemel verworven. Eyn-delijck heeft defen Vorft, na dat hy 29 jaren dit Rijck had belliert, en feer vermeerdert, in ’t jaer 1314 hjn leven afgeleyd.

Lodeyeijck de Tiende, toegenaemt Huttn, loon van de vorige , volghdein’t befit der beyde

Vranckrÿck,

Kroonen, Vranekrijek en Navarre; maerhy genoot die nauwlijeks twee jaren ; want hy ging in ’t jaer 131Ó in d’onfterfiijckeyt ; nalatende van Margarita van Bourgondien , fijn eerlle gemalin , een dochter , Ioanna genaemt, die daer na Koninmn van Navarre wierd ,• en van Cie-mentia van Hongaryen, fijn tweede bedgenoot, een foon , Jangeheeten, die na fijn doot is geboren.

lan d Eerße wierd , lbo haeft hy ter weérelt x 11 L ejuam , Koning van Vranekrijek en Navarre ; doch fijn teedre levens lamp is acht dagen daer na uytgebluft : evenwel moet hy onder de Köningen getelt worden , al had hy ’t maer een daghgeweeft; wantin Vranekrijek Iterven de Monarchen niet, om dat, foo haeft hen den ademuytgaet, op’tfelve oogenblick de naefte mans-oir van lijnen bloede hem volgt, en hjn recht verkrijgt.

Philips de lijfde, die men de Lange, om fijn hoo- x l V. ge geftalte , noemde, was oom van de laetfte Koning lan, broeder van Lodewijck de Tiende , en tweede loon van Philips de Vierde. Hy bracht de misnoeghde Princen en de Vlamingen met fachte middelen tot haren plicht; en verordende de Rekenkamer te Parijs. Sijn houwelijck was met Ioanna van Bourgondien, van welcke hy alleen dochters nalietwant hjn foon Lodewijck overleed in hjn eerfte jeugt: de dochters waren Ioanna, Margarita, Ifabella, en Blanche die geefteJijck wierd in ’t kloofter te Long-champ. Delen Koning eyndighde fijn dagen in’t jaer 1321.

Karei de Vierde, toegenaemt de Schoont als fijn xv. vader Philips, volghde fijn broeder in ’t Rijck, en nam mede, als fijn voorfaet had gedaen, den tijtel van Navarre. Hy ftrafte ftrengelijck ver-fcheyde Princen en Heeren, overwonnen van misdaet; dwong dEngelfchen tot vrede ; bracht de Graef van Vlaenderen tot fijn plicht ; en was van voornemen het Wefterlche Rijck met Vranekrijek te vereenigen , indien hem de doot, op’t befte fijner dagen , in’t jaer 1328 ’t felve niet had verhindert. Sijn derde gemalin Ioanna van Evreux was toen fwanger, en baerde na hjn affterven een dochter Blanche genaemt. Derhalven ging de Kroon , die tot aett de dertiende J^oning t’elckens van vader op foon was gekomen, en in de twee laetfte op d’ooms , nu over tot de neven, en de collaterale ofte dwarslinie van Valois.

Philips de Seße, gelegt yfanValois, wierd in ’t jaef x V L 1328 gekroont, in welck jaer hy d’oproerige Vlamingen by Calfel verfloegh : ledert bracht hy d’Engelfchen tot vrede; verfekerde fijn Staet na fijn vermogen , nam de Graeflchappen Champagne en Brie tot fich, en gaf fijn nicht Ioanna, koningin van Navarre, haer Rijck weder, en andere heerlijekheden, verder van Parijs gelegen, in plaetlè der voorgemelde landen. Hy was van meening tegen d’ongeloovigen met twee machtige legers t’oorlogen ; maer als hy verftont, dat de Koning van Engelandt naer die gelegentheyt wachte, om fijn Rijck te be-Ipringen, was hy genootlaeekt dat voornemen te verlaten. Oock waren defe twee Köningen g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;federt

A Ë N H A

'ypinnaer J om dat îiy byna geheel Vranckrijck van d’Engel/chen verlofte , door een bylbndere gunft des hemels : want in’t begin hjner heer-fchappy ftonden fijn faken feer liecht ; doch hy behiel gedurigh fijn groote kloeckmoedigheyt, en quam alles te boven. Ioanna d’Arc, daer na de Maeght van Orleans geheeten, quam tot fijn hulp, ontfette de ftadt Orleans, en verfloeg vele Engelfchen in verfcheyde gevechten. Ontrent dele tijdt verwon de Koning fijnvyandenby Patay, veroverde vele Heden ; en wierd daer na fonder bloetftorten in Parys gelaten, dat 18 jaren in de macht van vreemden was geweeft. Daer na won hy geheel Normandien,en Guyenne , en in’t kort, ’t gantfche Rijck , uytgefeyt Calis ; hy voeghde aen fijn Kroon,’t Graefichap Comminges, de heerlijckheden van Parthenay, Secondigny, Beceleu, Coudray, Salebart, Vo-vant, Mervant en andere in Poiótou , Chaftel-laillon, Mathefelon, Durerai, en de Graeffchap-pen van Chiny en la Roche in Ardenne. By fijn gemahn Maria van Anjou had hy vier fonen , en feven dochters : d’outfte foon was Lodewijck, fijn navolger ; Philips en lacob fturven jong ; en Karei, die eerft Hertogh van Berry, daer na van Normandien , en eyndelijck van Guyenne wierd : de dochters waren Radegonde, lolan-dc , Katharina, Ioanna , Magdelena, en Ioanna en Maria, tweelingen. Eyndelijck, na een ge-luckige heerlchappy van 39 jaren, is defe Vorft in ’t jaer 14Ó1 ontllapen, en te S. Denys in d’aer-de gefet, om t’fijner tijdt t’ontwaken.

XXI. Lods'vijck d'Elfdc heeft den bynaem van de Voorßchtige niet t onrecht verkregen : want hy wilt door fijn gaeuw verftant het voornemen fijner tegenftrevers t’ontdecken en om te ftooten, en hare aenllagen te vernietigen : hy was feer ge-heymio fijn berading, rechtvaerdigh en ftreng in fijn oordeelen, het welck lommige van de grootfte Heeren gevoelt hebben : hy deê fich verwonderen van alle de Mogentheden van Europa , ontfien van de vreemdelingen, en vree-fcn van fijn onderdanen. Hy vereenighde weder met de Kroon de landtfehappen van Bourgon-dien, door’t overlijden van Karei de Stoute, haren laetften Hertogh , fonder mannelijeke erfgenamen : vermeerde fijn Rijck met de lant-fchappen van Anjou, du Maine, Provence en Barrois, door’t affterven van Renatus en Karel, koningen van Sicilien , welcher recht en preten-lien hy verkreegh : by al ’t voorfeyde voeghde hy de fteden Amboife, en Mont-Richard, de heerlijckheden , Months by Tours, Montagu in Poiólou, en andere. Hy was Richter en Scheyds-man over de gefchillen tulfchen de Koningen van Navarre, van Arragon, en van Kaftilien ; cn Middelaer van de vrede tulfchen Romen en Florencen, en Romen met Venetien. In ’t kort, hy verrichte veel meer met verllant en lift, dan andere met geweldige oorlogen ,• en heeft de Koningen van dit Rijck ten top van mogent-heyt verheven; wanthybaende hen de wegh tot een wijt uytgelpreydt ja onbepaelt gefagh. Hy ftichtte een kloofter van Mindrebroeders te Parijs, ter begeerte van fijn gemalin Charlotte van Savoyen, die hem drie fonen en drie doch-

N G S Ë L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xîtvij

ters baerde : d’outfte en jongfte Ionen waren Joachim en Françoys, die jong fturven; de tweede was Karel,fijn navolger:fijne dochters waren Louyfe, Anna, en Ioanna. Als hy iz jaren had geheerlèht, en vier jaren tegen ’’t gewelt van een ongeneelfelijcke fieckte geworftelt, is hy ten laetften in ’t jaer 1483 van de felve vermeeftert, en in de kerek te Clery, die hy gebouwt en rijc-kelijck belchoncken had, begraven.

Kard d'Ächtße , fijn eenigh loon , volghde X x l Î. hem, die by Ibmmige Schrijvers de bynamen van deKkyne, de Beleefde en Gefpraeckfame worden gegeven. Dele Vorft, in de kracht fijner jonge jaren, reyfde over d’Alpen, om ’t Rijck van Napels te winnen , ’t welck hy geluckelijck volbracht; lbo dat hy daer met groote pracht ( gelijck hy onlangs te voren binnen Romen ge-daenhad) fijn intree dede, en niet lang daer na gekroont wierd ; doch dit geluck duerde wey-nigh maenden , door d’onftantvaftigheyt der Neapolitanen , welcke in minder dan drie jaren vijf Koningen hadden.Ondertuftchen begeerde defeKoning weder naer Vranckrijck te reyfen ; maer fijne vyanden poogden dat te verhinderen met een machtigh leger; doch hy wederftont hen kloeckmoedighlijck, en bevocht te For-nouè in Lombardien met weynigh volcks een heerlijcke verwinning : daer na ontiètte hy fijn neef den Hertogh van Orleans , die van den Hertogh van Milanen in Noare belegert was. In Vranckrijck gekeert, deê hy’t kalleel t’Am-boilè herbouwen ; en overleyde terwijl om een tweede tocht naer Napels te doen,en fijn verlies weder te winnen : maer dit voornemen wierd hem door een droeve toeval belet j want als hy den fevenden April in ’t jaer 1498 in een galerye ging, op ’fc gemelde kafteel t’Amboife, ftiet hy fijn hooft loo krachtigh, dat daer op terftont een apoplexie oft beroertheyt volghde , die hem negen of tien uren daer na uyt de weerelc nam , na dat hy 14 jaren en leven maenden het Rijck had beftiert. Hy had Anna, Erf-Vorftin van Bretagne, ( welck landt hy aen de Kroon hechtte, ) getrouwt, en won by haer Karei Orland, Karei gefegt de jonge, François, en Anna, alle in hunne jeugt overleden : foodat hier door de ftam en telgen van Valois alle afgehouwen waren ; en de Kroon aen de dwars-linie van Orleans quam, welcke de naefte was van den konincklijcken bloede.

Lodeyfijek de T'^aelfde verdiende den bynaem xxiII. ’V2nVader'Van''tigt;ßlck \ hywas te voren Hertogh van Orleans, en fwager van de vorige Koning, wiens lufter hy ten huwelijck had : na fijn kroo-ninglchreefhyfichKoning van Vranckrijck, Sicilien, en Hierulalem. Hy breyde de palen fijnerhcerfchappywijdt uytover d’Alpen, en kreeg de machtige fteden Milanen, Napels en Genua, met d’eylanden Corfica en Chio , onder fijn gebiedt : verwon de Venetianen en Ge-nuefèn in twee gedenekwaerdige veltflagen : oock wierd de flagh van Ravenna onder fijn ge-luckige beftiering door de Françoylèn gewonnen. Hy fond een machtige fcheeps-vloot tegen dcTurcken, onder’t beleytvan de Heer van Ravefteyn, Sijn tweede huwelijck was met de

Konin-

A- E N H A iiing won verfcheyde flagen en gevechten,macr allewinft is verlies in burgerlijcke gcichillen , daer de Vorfi: teaen’c volck , en d’onderdanen tegen haren Koning gekant ftaen, en eickander trachten te verderven : dies maeckte men vrede, en de Koning gaf fijn volck, die van andere dan de Roomlche gehntheyt warcn,vryheyt van gewiffe. Hy verfaemde in d'echt met Elilaheth van Ooftenrijck, dochter van Keyfer Maximi-liaen de Tweede, die hem een dochter baerde, Maria-Elifabet genaemt, welcke in hare eerde jaren fturf. Als defe Vorft 24 jaren geleeft,en 13 geheerfcht had, is hy in ’t lede van Bloeymaent 1774 door de doot verdort, om in ’t graf, terwijl djn Rijck vol twid en onrud was, vredelijck te ruden.

xxviiL Henrick de Derde lat op den konineklijeken troon van Polen , als hy fijn broeders doot fonder manlijck erfgenaem na te laten,en fijn recht tot de Kroon van Vranekrijek, verdont : het wijtuytgelpreyd gerucht van fijne dapperheyt, in de veltdagen van larnac en Montcontour betoont, had de Staten van Polen opgeweckt, om hem tot haren Koning te kiefen en te verheffen. Dochhy was genootfaeckt dat Rijck te verlaten, om ’t befit van Vranekrijek te verkrijgen , van ’t welck hy in ’t jaer 157; tot Koning wierd gekroont. Onder defen Monarch is dit Rijck meer dan te voren van vreeflelijeke dor-men befprongen, gelijck een fchip dat met iwa-re en tegendrijdige winden wordelt ; want het wierdt van faófien, liguen of verbonden, enpar-tyfehappen vervult : van drie gedeeltheden hiel men de konineklijeke voor de fwackde, doch rechtvaerdighde. De Koning pooghde al fijn onderdanen gelijekelijek t’omhelfen en te ver-eenigen; maer hy wierd gewaer dat de gund en ontfagh van fijn volck in haet en oproerigheyt was verandert ,• en,dat hem meed druckte, eeni-ge van lijn naede bloetverwanten en Grooten van fijn Rijck w^aren, met gantlche landen en deden, tegen hem ingefpannen ; foo dat hy eyndelijck Parijs verliet, en daer na belegerde , voor ’t welck hy, te S. Cloud lijnde, den eerden Augudi 1589 leer jammerlijck door een ver-vloeckt menlch wierd vermoort : want met een mes in de buyck gedeken lijnde, overleed hy in de volgende morgendont, Ibnder kinderen na te laten van lijn gemalin Louylè van Lotharingen, na dathy iy jaren dit Rijck hadbediert, en 32 geleert. In defen Vord eyndighde de dam van Valois, Orleans , of Angoulelme, van Phi-lips de Derde, outde foon van S.Lodewijck, afgekomen. Ondertuflehen waren d’andcre telgen , als van Anjou, Bourgondien, Alençon en Evreux , die nader waren dan die van Bourbon, oock alle verdorven : foo dat het Rijck , Ibnder eenigh tegenfpreken, aen ’t gemelde Huys van Bour bon-Vendofme cjuam, gefproten uyt Robert , Graef van Clermont, en Heer van Bourbon, vijfde foon van de felve S. Lodewijek.

XXIX. Henrick de VierdCf toegenaemt de Groote^ Koning van Navarre door ’t afderven van fijn vader Anthony van Bourbon, en fijn moeder Ioanna d’Albret, wierd oock Koning van Vranekrijek, als eerde ^n naede Prins van den Konincklije-Vranekrijek,

N G S É L'. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxix

ken bloede, hoewel hy lijn voorlaet maer in den een-en-twintighden graet bedont. Delen Vord achte het niet genoegh te wefen, dat hy uyt lbo een overdoorluchtigh geflacht Ç’t welck mif-lchien in de weerclt geen weerga heeft ) gelpro-ten was, ’t en waer dat hy ’t felve vercierde met fijne deughden en heldendaden , waer door fijn naem in den tempel van d’onderflijckheyt altijdt fal ten toon blijven. In der daet, fijn leven vol trelfelijcke werekingen, en geholpen door een befondere gund van d'Opper-Mo-narch over alle koningen, is als een gelchakelde keten van heerlijeke daden en verwinningen : wanthy alles wat hem tegendont niet alleen kloeckmoedelijck verwon , maer heeft oock het van een vcrlcheurde Rijck vereenight, fijne wonden genefen, voor fijn ondergang bewaert, tegen alle in- en uyt-lantlche » machten be-fchermt, van de vreemdelingen verlod, en lof-felijck vermeerdert. Sommige gelijcken hem by Cyrus, en by den Grooten Alexander,- andere by de Keyferen Julius Celar, Augudus, Con-dantijn, Karel de Groote, Otto d’Eerde, en Henrick de Vierde , Vorden die door haer lolfelijcke wapendaden de bynaem van de Groote , als defen Köninck, verdient hebben. De laetdgenoemde defer Monarchen was in 6z felle gevechten ; maer delen Franfchen Hercules, waerdigh de heerlchappy der gantlche wee-lelt, was tegenwoordigh in leven vermaerde veltllagen, ixy gevechten , 200 belegeringen , en innemen van plaetlen, het meede deel in fijn bylijn uytgevoert. In tijden van vrede fagli men hem landen en deden met goede wetten verforgen, de wanordre weeren, de vetenfehap-pen , konden en hantwereken vorderen, fijne havenen met galeyen , en de wapenhuyfen met allerley voorraet voorfien, fijne plaetfen ver-dereken, fijn kadeelen en paleyfen van de Louvre en de Tuilleries te Parijs, van Fontaine-blaeu , S. Germain in Laye, te Blois, Verneuil^ en Monceaux, herbouwen en verderen. Hy vereenighde en hechtte aen de Kroon het Prinsdom van Bearn, en Domefan,- de Hertoghdom-men Vendofme, Beaumont, en Albret,- de Graeflchappen Roiiergue, Foix , Bigorre, Ar-* magnac, Marie, en Perigord,- de onder-graef-fchappen van Tartas, Limoges, en andere behalven ’t Graeflchap Brefle , en aengehoorige landen. Sijn eerde gemalin w'as Margarita van Vranekrijek, dochter van Henrick de Tweede ; doch dit huwelijck was niet geluckigh, en wierd niet gefegent met eenige lijfsvrucht ; lbo dat het, door ’t gefagh van den Roomfehen Stoel, met vrywilligh toedaen der beyde partyen wierd vernietight : toen nam de Koning tot fijn tweede bedgenoot Maria de Medicis, dochter van François, Groot-Hertogh vanTolcanen, en van Joanna van Oodenrijek, dochter, fuder^ moeye en nicht van foo veel Keyferen. Uyt dit huwelijck fijn geboren drie fonen , Lodewijek. de Dertiende, fijn navolger; N.vanVranekrijek , die niet meer dan vier jaren leefde ; Ga-don-Ioan-Baptid van Vranckrijck,Her.togh van Orleans,Chartres,en Valois,Graef van Bloisyamp;c,-in ’t jaer i6óo overleden ; en drie dochters, Eli-h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fabeth^

À É N H A

de gemélde Province, met dé fteden Arien, Bapauœe, en la BafTée, ingenomen. Het famen-fpannen van eenige Frankhe Heeren wierd verbroken, en verdween door ’t gevecht by Sedan, met verlies van hun Hooft. Den Marefchal Gue-briant verfloegh de Key/èrfchen by Kempen, in welck gevecht Lamboy hunnen GeneraeÏ wierd gevangen. Alle de verhaelde overwinningen lchenen niet genoegh voor de/èn grooten Monarch , wiens geluck fijne dapperheyt evenaer-de, en byna geduerigh vergelèllchapte : hy font fijn hulp aen die van Catalonien , vermeeiterde de fteden en kafteelen Coliovr«, Argillieres, S. Elmo, en andere Sterekten j wendde fijne wapenen naer Perpignan , hooftftadt en bol-werek voor Spanje in’t Graeffehap RoulTillon, dat mede voor den verwinnaer moeft buygen. In ’t kort, het Icheen dat ’er niets onwinnelijck was voor delen heerlijeken Koning. Doch alle de gemelde voorlpoedigheden wierden nu en dan getempert door eenigh verlies van volck en plaetfèn , om te toonen, dat het lot der wapenen veranderlijekis, gelijck alle andere wcerelt-fche faken. Maer een edel en ftantvaftigh ge-moet wapent fich tegen de flagen van ’t ongeval : want het Konineklijeke Huys had nu meer dan twintigh jaren verlangt na een Dauphijn j en fich van langer hant gewent om dat leet ge-duldigh te dragen. Eyndelijck heeft fich de gunft des hemels over ’t felve uytgeljgt;reyt, foo dat hare Majefteyt de Koningin fwanger wiérd, en een jonge Koning baerde, die wy nu met feer groot geluck den Icepter defer Monarchie fien Iwaeyen ; delen fegen wierd twee jaren daer na, te weten den 21 September, 1Ó40, met een nieuwe vermeerdert, welcke was de geboorte van Philips, Soon van Vranekrijek, nu Her-togh van Orleans, Anjou amp;c. en in d’Echt ver-faemt met de doorluchtige Princes Anna van Groot-Britannien , jongfte dochter van Koning Karei d’Eerfte. Twee jaren daer na kreeg de-fen grooten Vorft een quynende fieckte, het welck hem beweeghde ordre in fijnen Staet te Hellen , en dc Koningin tot Regente, en fijnen broeder , den Hertogh van Orleans , en andere Grooten des Rijeks, tot hare Raden te ordineren , om haer oen laft der heerfchappye te helpen verlichten : en als hy nu volle 3 3 jaren dit Rijckhad beftiert, heeft hy te S. Germain in Laye op den 14 Mey (de felve dagh dat fijn vader fijn heerlijck leven eyndighde) 1Ó43 gt;nbsp;hj^de Hemelvaerts-dagh , de fchult der nature be-taelt: fijn lichaem is inde kerek te S. Denys (dat heerlijck Maufoleum ofte begraefplaetlè van lbo veel Köningen ) ter aerde befielt, om een vrolijeke opfianding te verwachten.

XXXI. Lods^'^ck dc Veertiende, oock Dieudonné gt;nbsp;dat is van Godt gegeven , toegenaemt, ( om dat hy buyten hope, na een onvruchtbaerheyt van 22 jaren , is geboren, ) quam ter weerelt op den vijfden September 163 8, een dagh, die Vranekrijek foodanigh een blyfehap gaf, dat het geen woorden genoegh kon vinden om die uyt te drucken , en den Opperfien Koning voor defen haren Vorft te daneken. Tot Gouverneur en Befcrgcr van dit Konineklijeke kint wierd den

N G S E L.

Marelchal de Villeroy gefielt, die forge droeg i om het alle oefieningen, die een groot Monarch betamelijck en noodigh fijn, te laten leeren. Door ’t overlijden van fijn vader, is delen Prins^ noch geen vijf jaren out lijnde , Koning geworden , en begon lbo haeft te winnen als te regee-ren ; want onlangs daer na heeft den Hertogh van Anguyen, (nu Prince van Condc) op den 10 Augufti 1643 gt;nbsp;vermaerde flagh van Rocroy gewonnen, waer op volghde ’t innemen vart Thionville , Virton , Circ, en’t kafieel Aime-ry. Rotweil wierd verovert door den Marelchal Guebriant, die daer ’t leven liet; doch defe plaets is’t felve jaer weder verloren. In’tjaer 1644 vermeefierde de Hertogh van Orleans, oom fijner Majeficyt , de fiadt Grevelingen. Den gcmelden Hertogh van Anguyen , die het leger in Duytslandt gebood, maeckte fich mee-fier van Spiers, Philipsburg, Worms, en Ments. Doch alle dele voorljroet verduyfierdé een w'ey-nigh door ’t verlaten der belegering van Tarra-gone , ’t verlies van Lerida , en van Fry burgh in Brisgau , ’t welck dc Beycrlche innamen ,♦ maer wierden onlangs daer na door den Hertogh van Anguyen geflagen. In ’t volgende jaer 1647 hebben de legers van fijn Majefteyt de lieden Rofes in Catalogne, Balaguyer, en la Motte in Lotharingen verovert ; gelijck oock Mar-dijek, Linck , Bourborg, Armentiers en Meenen , door fijn Konineklijeke Hoogheyt. On-dertufichen won den hooghgemelden Hertogh van Anguyen den gedenekwaerdigen flagh van Nortlingen. In’tjaer 1646fijnLanoy , Cort-rijek, Veurne, en Duynkereken in Vlaenderen, nevens Piombino en Portolongone in Italien, ingenomen* ’t Jaer 1648 was geluckigh door de vrede die met de Keyler en geheel Duytflandt wierd gefloten; en het t’onderbrengen van Tor-tofain Catalogne, Yperenin Vlaenderen, door de Prins van Condé, die oock den firijt by Lens won, in welcke de GeneraeÏ Beeck, die ’t Spaen-Iche leger gebood, is gevangen, en kort daer na van fijn wonden gefturven. Op ’t eynde van ’t lelve jaer begonnen vele misnoeghden fich hopenbaren tegen ’t groot gelagh van den Car-dinael Mazarini, ’t welck loo een grootc onor-dre in den Staet bracht, dat alle de conquefien en overwinningen , die men hadde können doen, beletwierden, ten grooten nadeel van ’t Rijck, tot in ’t jaer idy4 , als fijn Majefieyt den fevenden van Junius ofte Somermaentte Rheyms, met een leer heerlijeken toeftel en groote pracht, is gekroont, om de plichten van vreefe, eerbiedigheyt en ontlagh lbo veel te dieper in de herten der onderdanen te drucken. Hier op quamen in ’t jaer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de plaetlèn Cap

de Tiers, Chaftillon, en Saullbne in ’t vermogen des Konings ; gelijck oock in de volgende jaren eenige lieden in Henegouwen en andere Pro-vintien , hier te lang te verhalen.

Na lbo veel fiormen en bloedige plas-rege-nen des oorloghs, wierd dén grootfieri Monarchen van Chriftenrijck van den hemel ingc-geven, dat fy hunne gemoederen ncyghden tot heyllamer raetflagen, op dat eenmaél de zon der vrede ’t meerderdeel van Europa mochte belbhij'

xxxîj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A E N H A

befchijnen , verquicken en verwarmen : dies hebben de twee grootfte Minifbers ofte Staet* bedienaers der beyde Köningen van Vranek-rijek en Spanje , den Cardinael Mazarini en Don Louys de Haro, met laft en bevel van hare Majcfteyten gefterekt, een vredeverdrach en huwelijeks-verbont getroffen, ’twelck den ly Februarii lóóo te Parijs afgekondight wierd , en van de beyde Köningen den feften lunii in ’tfèl-ve jaer beiworen, na dat drie dagen te voren de fblemnifatie ofte plechtelijckheyt der Echtelijc-ke verbï'nteniffe van den Aller-Chriftelijckften Koning met de doorluchtighfte Princes Maria Terefadochter van den Catholijeken Koning Philips de Vierde, was volbracht ; van dit over-heerlijck Paer, uyt de twee aenfienlijckfte en hoognftverheven geflachten gefproten, is den eerften November lóói een jongen Vorfl: geboren , Louys Touflaints genaemt , die wy wenfehen, dat tot heyl van Vranekrijek opwal-fe; enden i8 November, i6óz , een jonge Princes, AnnaElifabethgeheeten, doch dele

N G S E L.

eerftontloke bloem is den 30 Décember daer na , als zy maer 42 dagen geleeft had , door de doot afgemaeyt, en in ’t graf geleght. In dit felve jaer heeft delen Monarch fijn Rijck vermeerdert met het Hertoghdom LotharingeUj 't welck Hertogh Karei hem vrywilligh, op fe-kere voorwaerden, heeft overgegeven. Onder-tuflehen bloeyt dit Koniiickrijck in volle vrede, en defe Koning fiet fich foo gefegent, dat alle Chrifte Mogentheden hem met verwondering befchouwen , eeren, ontfien , en beminnen : en heeft noch onlangs , in dit jaer 1664, eenige misverfl:anden,tuffchen hem en den Roomfehen Stoel ontftaen, loffelijck ter nedergeleyt en be-vredight. Hier is dan niets overigh,dan de God-delijcke goedertierentheyt te bidden, dat fijne Majefteyt defèn Vorft lang gefont, en in vrede en voorfpoet fpare, tot heyl der gantfche Chri-fte weerelt, tot fegen van fijn Rijck, Huys en Volck, en tot gedurigen welflant fijner Bontgenoten.

V R A N C

van wegen het dorp Botzen, het welch met noch cenigc andere acn den voet defes berghs gelegen is. Munftcrus, Scu-dus, Lazius, en meer andere houden het dacr voor, dat dit deel des berghs lura is Tacüi Vocetns ofte Focetim ; doch gelooft Ortelius vaftelijck , dat by Taciturn in plaetfe van Vo-cetus, Vogefus behoorde gelefen te worden. Inhctfclve deel defes berghs, is een groote valeye, nae het bygelegene dorp Jncfgenoemt, endevaleyen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ ©ilU

en andere, van welche geene door denbergh gaet, want over al daer men over defen bergh wil reyfen, moet men met groote moeyte en hoogh daer over klimmen. Tuflehen de riviere Sone enFarfpurgh , wordt defe bergh nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geheeten, ‘t welck foo veel te feggen is,

als fchaeps-weyde. Tuflehen het fledeken Olten en de vooghdye van Hamburgh wordt hy ^iî)erÇautvcn|înn ge-noemt, om dat de wegh aldacr door de fteen-klippen gehouwen is. Tuflehen Walnburgh en Balftal heet hy^Cbtr-Çautvrn|îdn/ alwaer de geladene wagens met groote touwen van boven den bergh nederwacrts gedaen woorden. Wat weftlijcker, wordt hy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geheeten j en noch voor-

der, lurten, van de Savoyaerts, bykans nae fijnen ouden naem. - Die arm, welche fleh ontrent een myle van de ftadt Bafel ftreckt, by het rivierken Byrfa, wordt Blouwenge-noemt, is tot Delfpargh toe P ,;yl en rouw, alwaer hy wederom nederfackt in een plcyn -, en wat vorders, nae het Fran-fche kloofter Bellele, begeeft hy fleh allengskens wederom indehooghte, en daer nae verdwijnt hy ontrent een myle weeghs van daer ftreckt hy fleh wederom in de hooghte van het ooften naer het weften, met fteyle en vreelTelijcke klippen, alwaer hem Iulius Cæfar ( foo men feyt) heeft laten doorhouwen in de gedaente van een poort, welche fommi-ge fierre-port, andere Pierrepertuü noemen, het welch foo veel te feggen is, als een doorgchouwen fteen. Defc poortc ofte fteen is curieufelijck van Munftero en Mcrula befchre-ven, die de felvefelfs doorwandelt heeft, en getuyght dat het oplchrift over defe poorte noch klaer is om te lefen, alleen, dat de letters van het eerfte woort meer verfleten zijn als de andere. Defe ingehouwen letters ofte opfchrift zijn, als volght :

7^:::. tyfugußi vin dti^aper ardtta wont is Tecit iter Petrnrn feindens in margine font is.

Door defe fonteyn wordt verftaen het beeckshen Byrfa, wclck aldacr uyt een ftecnrotfe met groot geweldt van water ontfpringt j van daer ftreckt fleh de bergh lüra naer het zuydweften, tuflehen Switferlandt, Savoyen en Burgon-dien ( daerom getuyght Cæfar in zijn eerfte boeck, dat de bergh lura op twee plaetfen de Bourgonjons van deSwit-fers affondert, langs en ontrent vele meiren, waervanhet voornaemfte is de Genever-meir, ) alwaer hy wijt en zijdt fich uytbreydt met den naem van S. Claudii bergh, en eyn-dight ten laetften aen de Rhofne. Van het Pyreneifche ge-berghte ( ’t welck oock onder Vranekrijek kan gerekent worden ) is mentie gemaeckt in de befchrijvinge van Spanjen j en van de Alpes, in de befchrijvinge van Italien.

De bolfchagien in Vranekrijek zijn veel in ’t getal, doch niet foo groot, dicht en rouw van ftruycken, als in vele andere Landen. In de Provincie Mans zijnder vcrfcheydcn, als Les Forefts de Verfay, Longoulncy, Perfl, Sille, Char-nay, Audani, Maine, Concife ; die van Balfe Bretagne zijn de Buftblanc, Toriant, Guicrchc j by de Poiclevins, Ies Forefts de Moulierc, Dine, Breffe, Ligne, en andere ; by die van Bourges worden behalven het bofch S. Robert oock andere gevonden ; by die van Anjou is Lourfaic cn Marfon : het geheele landeken van Boulogne is bynae doorgaens als met een bolfchagic bekleedt, welckers befondere gedeelten zijn, Les bois de Surene, Celles, Hardclot, Dalles, en Bour-fin. In Vermandois, niet wijt van Peronne, zijn de bof-Ichen Recoigne en Bouhan ; in Picardien is Bois de Baine, de Beaulieu, de la Fere ,de Coufly : Lothringen heeft oock zijn befondere boflehen, als Warnewalt, IcBanbois, Bois de Mondon, de Heyde, de S. Benoift, de la Voygc, Mor-taigne, Dofeyne i in Burgondien zijn vele bolfchagien : het wout Ardenne noemt Claudianus ’t Franfche bofch, en Cæfar in zijn fefte boeck van de Franfche oorlogen, 't grooefte wout van gantfeh Vranekrijek, om dat het eertijdes in Callta ’Belgien gelegen was.

Franekrijcè.

K R y c K. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

DeFrançoyfen zijn rafch en vcerdigh, genegen tot de Imitatt-wapenen, in de religie altijdt feer aendachtigh geweeft, cn dner.^.crt. hebben het Chriftelijcke geloove aldereerft aengenomen, ’tfelve oock meer als andere natiën behouden en in weerden gchadt, gelijek fulcks getuygen niet alleen de oude Schrijvers, maer oock de menighte van kereken, en andere huyfen, ten dienfte Godes gedeftineert.

Vranekrijek grenft in 't ooften aen Savoyen, ’t Graef* fchap Burgondien, Lothringen, en Neerlandt -, in ’t weften aen de zees in’moorden aen Neerlandt; in’tzuyden ten dccle acn de Middel-landtfche zee, ten deele aen Spanjen, waer van het door de Pyrencen afgcfcheyden wort.

De voornaemfte landen, in dit Koningrijck gelegen, zijn : 'Deelin^c. Bretagne, Normandie, Picardie, Champagne, la France, Beaulfe, Berry, Blaifois, Vendofme, Perche, Gaftinois, Senonois, Valois, le Maine, Touraine, Anjou , Po:lt;ftou, Xaintonge, Perigort, Limofln, Bourbonnois, Lyonnois, Foreft, Beaujolois, Auvergne, Angoulefmc, Auxerre, Ne-vers , het HertoghdomBourgondie, Quercy, Guafeogne* Languedoc, Provence, Dauphiné, en Beam. Onlancks is ’er la Brelfe oock bygekomcn, welck een deel van Savoven is. Ontrent feventien jaren geleden, heeft den Koning heel Lorreynen ingenomen. Het Graelfchap Avignon, het Hertoghdom Savoyen, het Prinsfehap Oraenjen, de Graef, fchappen Burgondien cn Charlois zijn oock in Vranekrijek, maer ftaen onder de Koning niet.

Dc vermaertfte Hertoghdommen zijn, Orleans, Burgon- Hertegh^ die, Narbonne, Bretagne, Anjou,Berry, Normandie, Au- dommn. vergne, Guyenne, Touraine, Barleduc, Valois, Nemours, Alençon, Reims, Laon, Langrcs, Bourbonnois, Limofln, Nevers, en le Maine.

De voornaemfte Steden van Vranekrijek zijn, Paris gele- Steden. gen in Ia France. Amiens in Picardien. Rouan, Caen, en Diepe in Normandien. Renes en Nantes in Bretagne. An-giers in Anjou. Bourges in Berry. Tours in Touraine» Blois inBlai/ôis. Chartres en Orleans in Bcaufle. Reims, Chalons , en Troyes in Champagne. Dyon , Chalon , Malcon, Beaune, cn Autun in Bourgogne. Molins in Bourbonnois. Limoges in Limofln» Poidiers in Poidou. Saindes en la Rochelle in Xaintonge. Boutdeaux in Guafeonien. Tolou-fe, Narbonne, Montpellier, cnNifmes in Languedoc. Mar-feille, Arles, Aix, en Avignon in Provence.

In Vranekrijek zijn drie voornaemfte Staten van perfoo- Staten. nen, by welcken wel eer geweeft is het recht van Concilia of. te Rijeks-vergaderingen uyt te fchrijven ; Köningen te Hellen en af te fetten ; te weten, de Edeldom, de voornaemfte van ’t volck, en ’t gemeene peupci ; cen ieder van defe heeft, nae zijn conditie en gelegentheyt, zijn eygen w’etten en rechten, daer hy nae leeft, en zijn foo vaft aen een verbonden , dat geen van alle de macht heeft een ander te onder-drucken, ofte tegens den Koning op te ftaen. Van de Gce-ftelijcken ftandt, die men rekenen mach voor den vierden, en hedensdaeghs, van wegen zijne groote macht, wel voor de eerfte, füllen wy daer nae handelen.

De Adel ofte Ridder-ftant heeft groote privilegiën en J. ^del. vryhedcn, waer door fy den Koning foo feer aenhangen cn carclferen, oock voor den fciven en des Landts w elvaren haer leven wagen ; want fy geven gantfeh geen fchattinge, mogen overal gewapent gaen, en hebben vcclcrlcy middelen tot haer onderhout, foo datfe niet cn behoeven haer tc begeven tot cenigen handel oft koopmanfehap , die tegens dc weerdigheyt des Edeldoms ftrijdt ï maer die den Koning volgen, worden met goet onderhout verfien ; want ’er veel dienften en oflicien in ’t hof zijn, waer mede men alleen de Edelen verflet, met welck een ieder een deel des jaers over-brengt, en den overigen tijdt tot zijn cygen faken magh hefteden. De vorftelijeke perfoonen, en andere groote Heeren , weleke des Konings mildheyt oock genieten, en een gedeelte des Rijeks adminiftreren,onderhouden oock dick-wils de Edelen die niet feer rijck zijn. De Köningen gagieren oock een groote ruyterye, om daer door den Adel in wapenen te oeflenen ; defe ruyterye beftact uyt vele en ver-ïcheyden officien, die onder haej verdeelt worden, cn diefe behouden foo wel in vrede als oorloge.

Tot den anderen ftandt hooren principael de kooplie- j j. Pe den, wiens gewin en profijt tegrootcr is, om datfe vrven roornacw-vranek, door geheel Vranekrijek, haren handel mogen dry- A ven,eensdeels oock,om dat de Edelen fleh des koophandels

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet

niet onderwinden. Onder defen ftandt worden oock gere-kent Richters, Rechts-gclecrden, Advocaten, Procureurs, Schrijvers en diergelijeke.

Onder de derde ftandt wordt begrepen het gemeene volck en peupel, welcke haer begeven tot den ackerbouw, en allerley handt-wereken. Defe, behalven dat hun gelijck en foo een goedt recht weder-vaert als den machtighften, genieten oock de vryheden , diefe van hare voor-ouders ontfangen hebben, en worden tot veel ampten en bedieningen toe-gelaten. Uyt defe Rijeks-ftanden wierden eertijdts jaerlijeks op den cerften May, en foo dickwils als daer eeni-jParlement wichtige faken voor-vielen , een gemeyn Concilium ofte hoedanigh ’ Parlement gehouden, alwaer de Koning felfs in een vergul-eerttjdtsi den troon placht te prefideeren, naeft den welchen faten de Vorften en Rijchs-Raden, en wat laeger, de Gedeputeerden van een iegelijeke Stadt. Als dan wierde de Koning daer gebracht, op een wagen, van offen getrocken. Enals de Koning op de fael van ’t paleys gekomen was, fetten hem de Princen op fijn Koninglijeke ftoel, en voorts nam een ieder fijn plaetfci en in dien ftaet wierde hy geheeten de e» Autmi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Majcfteyt. De autoriteyt defes ConciUi ofte

L'w het vergaderinge is ten allen tijden hoogh geacht geweeft, en Çdve. plachten gemeenlijeken defe nae-befchreven faken daer in

verhandelt te worden : Eerftelijck, van een Koning te Liefen, teconfirmeeren, ofte af te fettendaer nae van vrede en oorlogh, van de gemeene wetten, van de hooghfte digni-teyten en officien -, aen des verftorven Konings hinders haer wettelijck erfdeel uyt te reycken, des Konings dochters met houwelijcks goedt te verhen, en eyndelijcken van alle faken den ftaet des landts betreffende : naedienhet nietge-oorloft was van eenige dingen , concernerende het gemeene befte, te handelen, als alleen in defe vergaderinge der Staten. Soo een Prince, ofte anderperfoon, vaneenigh quaedt feyt overtuyght wierde, riep men hem te recht in dit Concilie, om fijn fake aldaer te defendeeren j infge-lijcks, als de Koning begeerde eenige groote koften te doen, foo in kereken te bouwen, als kloofteren te ftichten,dede hy foodanigh Concilium byeen roepen. In fumma, dit Parlement is by uytheemfche volckeren in fulcker aenfienge-weeft, dat oock fomtijdes vreemde Princen hare ftrijdige faken en verfchillen in handen van ’t felve plachten te ftellen, en recht daer van te vérwachten.

Dit Concilium noemen de Hiftory-fchrijvers het Hof, Convent, ofte Parlement} en Placitum, om dat de fake, daer men in ’t Concilio over gedelibereert hadde, eyndelijeken wel uytgevallen was, behaeght, en belieft hadde j daerom worden by Cicero en andere, foodanige bclievingen, fla-cita, fhilofiphorum geheeten ; hier van fchijnt defe claufu-le, die men hedensdaeghs in des Konings edióten ftelt, gekomen te zijn : .^oniam ito, pUcitum eïi -, in het Franfch, Car tel efl noFireplaißn en op Duytfch, Want het ons alÇoo gelieft.

In defe vergaderinge der Staten plachten oock gekoren te worden deStadt-houders van de Gemeente, welcketen tijden der Merovingen Majores Domus, Maires, ofte Ma~ giliri Palatii geheeten wierden. Defer macht en autoriteyt is by den Köningen van Vranekrijek foodanigh geweeft , als eertijdts by de Roomfche Keyfèrs Prstfe^orum Prxtorii, die men oock Aulaprafecïos ofte Hofmeefters noemde} welcke, met Koninglijeke autoriteyt verfien zijnde, door onachtfaemhcyt en traegheyt der Köningen, hebben , met verloop van tijdt, de felve geheelijck aen fich getrocken} want nadien fy over’t geheele Rijck het gefagh, en in de oorlogh ’t geheele bewint hadden, en de Köningen ondertuffehen t’huys bleven , fich vergenoegende met den blooten Koninglijeken tijtel, en haer leven in Icdig-hcyt en wclluften toc-brengende, heeft onder de regeering Childeriai, achtiende Koning, Pipinus deHof-meefter, die in des Konings naem langen tijdt groote en langdurige oorlogen gevoert, ende Saxens overwonnen hadde, de-fc gclcgenthcyt waer-genomen, en fich felfs Koning ge-macckt.

Soodanige macht der Koninglijeke Stadt-houders ofte Hof-meefters, heeft begonnen ten tijden van Clotharius de II, ontrent het jaer Chrifti y88, het welck is ontrent het 150 jaer, nae dat het Rijck Pranco-Gallia eerftopgerecht is.

In’t felve jaer (fcydtTrithemius) hebben de voornaem-ftc Heeren des gantfehen Rijeks, byeen vergaderende, raedc gehouden over de affettinge des ondeughdelijcken Konings Childeri ci, en alle voor goedt erkent, dat men den Koning Childericum foude affetten, als geen wetenfehap en autoriteyt hebbende om teregeeren, enPipinum (bywelcken alle de Koninglijeke macht en autoriteyt beruftede ) tot een Koning verheffen. Doch heeft Pipinus, om gewichtige redenen, fulcks niet willen toe-ftaen, eer men des Paus Zacha-riæ raedt en advijs daer van gehoort hadde.

Het fchijnt dat daer nae, in ftede van defe Hof-mcefters, Coneftables. gekomen zijn Comitésßabuli ofte Conneftables} want alle die in’t Koninglijeke Hof, als oock in’t Rijck, eenige hooge bedieninge hadden, wierden eertijdts Comités ofte Graven geheeten} en was ComesStahuli bynae gelijckals by de Romeynen MagiPier Po^^uitum, ’t welck foo veel te kennen geeft, als een die over de ruyterye het gebied hadde, en van de Duytfchcn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;genoemt wordt, die nu ter

tijdt fulcken authoriteyt heeft, als eertijdts PrxfePii Prætorii, Magiflri Palatii, oft de groote Hof-meefters hadden. Onder hem ftaen hedensdaeghs noch vier Marefchals, aen welcke alle ft rijde en twiftige faken, onder ruyteren en foldaten ont-ftaen, gebracht worden.

Daer nae heeft men, ten tijden van Hugo Capet ( hoewel Pairs fte de Hiftory-fchrijvers niet aecordeeren in den oorfprong daer Gencoten. van) opgcricht de Pares Prancia, ofte Pairs de Prance. Want als de voorfeyde Hugo fich het Koninekrijek tocgeeygent hadde, verftootende de wettelijeke erf-genamen, heeft hy de voornaemfte Heeren van ’t Rijck , met defe nieuwe eerc begift en verbonden, gelijck alle Hiftory-fchrijvers getuygen.

Doch fchijnt, dat om tweederley oorfaecken wille defe Pairs ofte Genooten zijn ingeftelt, eerftelijeken, op dat fy fouden tegenwoordigh zijn in de huldinge des Konings, en hem in de by-een-komfte der Princen en Grooten des Rijeks, met de Kroone, en andere Koninglijeke ornamenten verçieren} ten anderen, dat, foo wanneer een Prince, ofte een van de Grootfte van Vranekrijek, een groot deliót ofte capitael crimen begaen hadde, fy daer over Richters fouden zijn} want naedien foodanige gerichten van oudts in’t gemeene Concilio plachten gehouden te worden , als gefeyt is, en defe manière van doen allengskens door der Capevingiorum aengeven aen het Parlement begon ge-transfereert te worden, en de Princen des Rijeks hare faken niet gcern en vertrouwden aen ’t Parlement, foo namen de Köningen foodanige gelegcntheyt waer, beneffens het Parlement, dit Convent van de Pairs op te richten , die Parium Curia, ofte het Hof der Pairs genoemt wierde} doch is in het begin geen feker getal der felven geweeft} want daer niet altijdt juyft twaclf waren, maer fomtijdts meer, fomtijts wcy-niger, nae dat’et de Koning goedt vondt, door wien defe ecre verleent wierde, tot een teken van’t grootfte beneficie,- en kan genoegh met verfcheyden exempelen bewe-fen worden, dat met defe digniteyt oock verfcheyde Princen en Heeren begiftight zijngeweeft, inwelckersConcilie fomtijdts oock andere groote Heeren en Biftchop-pen bygevoeght zijn, jae oock uytheemfche KonJngen en Princen.

Hoewel door defe inftellinge der Pairs, Hugo Capet ( om de gemoederen der Grooten aen fich te trecken ) alle digni-teyten en officien ( die fomtijdts, nae den tijdt vereyfchte, verandert wierden,) tot een geduurige pofleffiegebracht heeft, als de Hertoghdommen en Graeffehappen, en daer door niet weynigh de publijeke autoriteyt der algemeene Conciliën gefwackt en vermindert, hoewel met oogh-luyckinge van ’t Concilie} foo bleven nochtans alle de andere faken onder het Concilio beruften : alfoo dat oock, gelijck Budæus en Karolus Molinæus getuygen, de macht en het recht van de munte te verminderen ofte vermeerderen , altijdts, gelijck tevoren, gebleven is by de Gemeente. En is die oorlogh gedenekwaerdigh, welcken de machtigh-fte van ’t Rijck, van wegen ’t gemeene befte ( en door veel-voudigh klagen der Gemeente daer toe bewogen ) tegens den Koning Lodewijek de XI gevoert hebben : onder wiens regeeringe een gemeen Concilium oft Parlement te Tours is uytgefchreven, in’t jaer 1467 op den eerften April, in het welcke beftoten wierde, datles-en-dertighdegelijeke vrome mannen, uyt yder ftandt, fouden gekoren en gcftelt worden tot Curateurs van’tgemeene befte, welckerecht fouden

V R A N C

louden plegen, en ’t geraeene befte helpen bevorderen, na-melijcken cwaelf uyc de Geeftelijckheyt ( die toen ter tijde een orden oft ftandt alleen macckten) twaelf uytde Rid-dcrfchap, en foo veel Rechts-geleerden uyt hetgemeene volck ; en wat defe fes-cn-dertigh mannen fouden befluy-ten, beloofde de Koning by Koninglijeker eeren teratiß-ceeren en voor goedt t’crkennen. Defc wijfe van regeeringe in’t gemeen, heeft geduurt tot de tijden der Capevingio-rum. Behalvendefeofficien, denAdmirael, Cantzler, en Rentmeefter generael van Vranekrijek, amp;c. zijn de Raeds-heeren en andere officieren des Konings, die der felver ey-gen faken verrichten en bedienen, als de Kamerlingen en meerandere hof-officieren.

Meer Tm- Met verloop van tijdt zijn meer andere Rechts-Parle-lemente». menten op-gcricht; waer uyt men fpeuren kan, datbynae tot de tijdt der Capevingiorum, weynigh ft tijdige faken zijn voor-gevallen, en alles flecht toeging, foo in ’t pleyten als in’t recht te fpreken : ’twelck men hier uyt kan mereken, dat de Koning S. Lowijs, de welcke ontrent den jare Chrifti 12.30 regeerde, (gelijek loni veile, die lijn leven belehre-ven heeft, te verftacn geeft) alle twift-fakenfelverflech-tede, ofte liet het gefchieden door die in fijn gefelfchap waren. Sulcks wordt mede van Carolo Magno verhaelt, die, als hy hem kleede, en fijn fchoenen aentrock, partyen verhoorde, en fcheyde; in wiens Capitulari defewetge-fchreven ftaet : Dit füllen onfe Af-gefanten te kennen geven den Graven en ’t volck, dat wy alle weke eenen dagh willen verkiefen, en fitten om de klachten te hooren, en de felve te flichten. Maer als daer nae, door de verkecrtheydt der tijdt, de twiften vermeerderden, wierde eerftmaels dat voortreffelijcke paleys en Raedhuys gebouwt, onder de regeeringe des Konings Ludovici Huttini, ofte, als fommige willen feggen, onder Philippe Ie Bel, in ’t jaer i ijjz -, toen zijnder drie gerechten gcftelt, een dat men La grand' chambre noemt, dat des Lne^ueßes , en des Ret^uesies. Koning Francifcus d’eerfte heeft daer nae, in ’t jaer i y i i, de vierde kamer van twintigh nieuwe Raets-heeren daer by gevoeght: en wederom in ’t jaer i y43 andere twintigh gekoren. Doch was defe vergadering niet geduurigh, gelijckle nu is ; maer wierde uytgefchreven, met bevel des Konings, op S. Mar-tins-dagh , en de Rechters van de Koning geauthorifeert, om het Parlement te beginnen. Defes Parlements autori-teyt heeft allengskens foo toegenomen, dat oock geen Ko-ninglijckc wet ofte eenigh edid van waerde wierde gehouden, dan als de Raedts-heeren die hadden beveftight,gelijek door gantfeh Vranekrijek in burgerlijeke ofte krijghs-fa-ken, geene Magiftraet geftelt wierde, ofte die moeftc in dit Parlement beveftight worden , en aldaer den eedt doen. Van dit Parlement cn mocht men oock niet appellceren, maer voor goedt houden, ’t gene by het felve befloten was. Eyndelijcken, wat de gemeene Raedt met het Parlement der Staten, ( welckers naem en macht het heeft ) oyt voor autoriteyt, relpeót en macht hadde, is nu aen defen Raedt getransfereert j maer hedens-daeghs , wanneer de Koning alleen nae fijn verftandt cn oordeel, met fijnen fecre-ten en geheymen Raedt ietwes decerneert, fulcks isge-heelijcken verandert in een ordinaris gerechtclijck Concilium , en blijft derhalven de Koning voortaen ongemocyt met de faecken des Rijeks en des gemeenen beften, hebbende eenen vaftc cn geduurige refidentie te Parijs genomen.

Tarïemen- Dit voor-gefeyde Parlement ftreckt fich feer verre, en heeft voor alle andere ordinarife Hoven ofte Parlementen

K R Y C K.

( welcke feven in Vranekrijek gctelt wierden ) een wijde cn groote jurifdiólie. Defe Parlementen handelen en nemen kennifTe van burgerlijeke en hals-faken, en wat by een icgc-lijck der felver gedecideert werdt, daer by moet het verblijven.

Het Parlement van Parijs heeft dit noch boven de ande- 'uafj ren in’t befonder , dat in’t felve fomwijlen de Koningen plachten te verfchijnen, als fy cenigewichtige faken, concernerende vrede ofte oorlogh, onder handen hadden ; he-densdaeghs worden daer noch de verbonden en handelingen der Koningen, cn wat voorts hoort tot des Rijeks con-ftitutien, geleien, geregiftreert, en bewaert. ’t Gene van oudrs, het Rijck belangende, op de gemeene Rijeks-dagen en vergaderingen plachte gcrcfercert te worden, en nae af-fchalfinge van de felve, aen het Parlement van Parijs, is nu getransfereert op den Koning, en de gene, die hy in fijn Raedt begeert.

In dit Koningrijck is oock noch een ander ConßUum ofte Gtooten Raedt opgericht, welcke men den Grooten noemt , en be-ftaet alleen uyt Princen en voornaemfte des Hofs en des Rijeks i welcke Raedt, ten tijden van Koning Karei de fe-vende en de achtfte, placht vergadert te worden alleen in laken betreffende de Staten des Rijeks, en hetgemeene welvaren ; doch is de felve daer nae met loo veel twiften cn ftrijdt-faken overvallen en bemoeyt geworden, dat Koning Karei de VIII daer van een ordinaris Raedt maeckte, be-ftaende in fcventien Raedts-perfoonen,wclck getal namaels Koning Lodewijckde XII tot twintigh vermeerdert heeft, daer by voegende den Cantzler als een Prefident over den felven Raedt -, alföo dat onjier Francifco de waerdigheyt des Cantzlers tot het Prefidentfchap is verheven ; en defe Raed lt;nbsp;voortaen niet meer te doen hadde, als alleen met extraordi-narife faken fich te bemoeyen, welcke hacr van den geheymen Raedt wierden overgedragen, en bynae ordinaris, met de appellationihus Prafe^lt hoßitalis.

Behalven de voor-verhaeldc feven Parlementen, cn den Gehejrrtn grooten Raedt, heeft de Koning noch een geheymen Raed, ^aedi, welcke den Koning altijdts vergefelfchapt, en meeftendeel geoccupeert is in Rijeks-faken, hoewel de felve nu oock als in een ordinaris Raedt verandert is, naedien mede de faken van de fteden en Parlementen, en oock andere privé faken, daer niet veel aen gelegen is, daer in verhandelt worden j alfoo dat defe aenfienlijeke en voortreffelijcke mannen ( zijnde met andere dingen befigh en onledigh ) de ken-niffe van faken, concernerende den ftaet des Rijeks, bynae geheelijeken zijn quijt geworden 5 en ’t fchijnt, dat de gant-fche adminiftratie des Rijeks, en alle de forge hedensdaeghs aen den Koning, en eenige weynige Raden is over-gedra-gen, welchen Raedt men nu noemt Ie Confeil Secret, ofte Secreten den Secreten Raedt, in den wclcken men van de gewich-tighfte faken des Rijeks delibereert, over welcke van te voren van den geheymen Raedt van de financiën geraedt-flaeght was j doch by foo verre het foodanige faken zijn, die des Konings particuliere kenniffe vereyfchten. In defen Raedt worden oock alle beneficiën, brieven en Koninglijc-kc bevelen verfegelt, andere Princen, Ambaffadeuren, Prelaten, en Kapiteynen brieven geopent, beantwoort, en den Secretarifen der Staten over-gelevert. Daer is oock noch cenen anderen Raedt,die men noemt den Raedt van Finan- Raedtvan cien, de welcke het bewind van des Konings en des Rijeks Fi«ancien^ fchat-kamer heeft, by welcke noch gevoeght zijn deSur-intendans, de Secretarifen der Financiën, endeReken-meefters.

Alis word getelt onder d’alleroudtfte havenen van Europe j ’t light twee mijlen van de ftadt van Ardres : dele feerftercke ftadt is gelegen aen de zee, ge-fterckt met een leer machtigh kafteel, en voorlien van allerley oorlogsgereetfchap. Sy werd ten Ooften hello-ten van ’t Graeflchap van Oye ; ten Weften van de haven van Nivelle ; ten Zuyden van de ma-raflchen Hames 5 en endelijck ten Noorden van de fterckte van Richeban. Sy heeft noch eenige andere vaftigheden in de moeralTchen uytge-ftrecktliggende, te weten, Brule, Fore-Rouge, Baßard, iFsclufe, door welcke ly afgelcheyden werdt van Artois.

Dele landftreke wort in de Commentarien van Julius Celar,en in andere oude Roomlêhe Hîfto-rien bylbnderlijck geprefen onder den name van Portas Jccii. Dele plaetlê heeft Celar lêlve den weg gebaent,door wekken hy over zee eene nieuwe wereldt oplpeurde, en Landtfchappen door den Oceaen van een gereten t’famenhech-tede , de lêlve onderwerpende fijnen gebiede. De ftadt Calis is recht tegenover Doeveren, maer feven mijlen van’tfelve gelegen, lulcks datmen met eenen goeden voorwindt in drie muren tijdts defwaerts kan overlchepen. Sy wordt gerekent onder de voornaemfte fleutelen des Rijcks, heeft eene driehoeckige geftalte, en proncktmet fchoone en vaftgeboude huyfen. Maer ’t gene haere grootheydt voornaemlijck vertoont, is dit, datfe fallen tijden geweeft is de befittinge der aller-edelfte Stadvooghden , aen welcke ly , gelijck als aen de getrouwfte en machtighfte opgedraegen fijndegeweeft, oock van de felve eenen leer grooten luyfter heeft ontfangen.

Hare inwoonderen fijn grootmoedigh, oprecht en van eene lónderlinge trouwe tot hun Vaderlandt : want alhoewelfe nae de viólorie van Crefiy, fich den wille van Eduard Koning van Engeîandt overgaven; ’t en gefchiede nochtans niet als naer een ganfch jaer belegeringe, en door hongersnoodt geperft fijnde. En als Eduard, den gemeenen volcke toegeftaen hebbende met lóo veel huysraets uyt te trecken , als ieder konde dragen, fes van de voornaemfte Burgeren der ftadt, tot voldoeninge van den ge-danen eed in bewaringe ftelde, om door hunne doodt de wederfpannigheydt te ftraffen , en de felve daerna tot dien eynde voor den overwin-ner vereylcht wierden ; foo riepenlê ftracks alle met ftantvaftigen en onverbaelden gemoede : laet ons den Koning toetreden , en quot;ipoor^t Vaderlandt fler-quot;Pen. Welck dapper oplet ter ooren gekomen fijnde van de Koninginne,Eduards huylvrouwe, foo hieldlê aen en verfocht datlê fouden vry werden gelaten, waer in oock de Koning ver-willigde. Uyt dit uytnemende voorbeeldt kan ’t gemoedt van de refte der burgeren afgemeten worden.

De doodelijeke tweedrachten dan tulïchen Engelandt en Vranekrijekontfteken fijnde , en hardneckelijck blijvende duuren, als Vranek-rijek alreede door vele nederlagen was afgemat, foo wierdt ’er endelijck in den jaereijóo tot Brctigny, tulïchen de Köningen lan en Eduard duldanig een verdrag getroffen, dat de heer-fohappye van Calis, Merck, Sangate, Colognes, Hames, Wals, Oye, en oock van ’t Graeflchap van Guines, aen den Koning van Engeland foude blyven ; .gelijck hy de felve oock lang heeft behouden. Maer door ’t geluck en dapperheydt van Karei den Sevenden , fijn d’Engelfchen uyt heel Vranekrijek gedreven geworden, Calis alleen uytgenomen; welcke ftadt Koning Henrick de Tweede in den jaere de gelegentheydt waernemende, belegert heeft, uyt Italien geroepen hebbende met een machtig heyrleger den Hertogh van Guilê, die den Spaengiaerden, welcke in Picardyen eenige andere fteden bevochten , den toevoer als affnyden willende, en als op iet anders uyt fijnde , na Calis henen-toogh , en fijne heirkracht derwaerts aen-voerde, en eerft alle d’oorlogs-vaftigheden in’t ronde bemachtigt hebbende, de ftadt felve belegerde, en korts daerna vermeefterde ; en aldus is endelijck het Graeffehap vanOye (’twelck aen de veilingen paelt van Calis, en tot Greve-lingen, Duynkercken eii Horfteck toe fich uyt-ftreckt ) onder ’t gebiet gebracht van fijnen ouden Prince, en wordt heden gemeenlijck ge-noemt Pays reconquis, oft Herwonnen landt. Maer als namaels d’Aertshertogh Albertus fich Calis geluckelijck onderworpen hadde, foo is ’t door de wapenen van Henrick den Grooten, altijdt Verwinnet, noch veel geluckelijeker wederge-kregen, en endelijck d’overgevinge van Calis gedaen fijnde , den gewenfohten olijftack van vreede in ganfch Europa herftelt geworden.

Et Graeffchap Boulogne heeft een wijden omloop, is feer fandachtigli , en van die foorte,dat menhet brandende oft ziedende fandt noemt; uyt welcher oorfake fora-mige de naem Bolonia afbrengen willen van het woordeken Bouillir ofte zieden, ’t welck be-lachelijckfcbijnt; want het fijnen naem na de liooftftadt heeft.

fijn rechte lengte is ; de breette ftreckt tot aen het Turnohenlèr bofch.Onder Carolus Calvus, Koning van Vranckrijck , is het tot een Graef-fchap verheven , als S. Paul, Oye , Guifhes, en Artoys oock den felven tijtel en ftaet verkregen ; en heeft veel fteden en dorpen , waer van de Hooftftadt verdeelt is in hoogh en laegh Boulogne, van elckander verfcheyden ontrent 100* treden. Het hooghfte deel was maer een Burgh ofte Vefte, eer het van de Engelfchen belegert wierdt ; het andere deel light op het vlacke, en wordt met de zee belpoelt. Dele ftadtwordt van vele Bononiageheeten ; ineen feker Panegyrico aen den Keyler Conftantinus, wordt ly genoemt Bononienfe oppidum -, Notifia Pro-ygt;inciarum noemt haer dy^itatem Bononienfem, die ftellende onder de fteden van Bdgica Secunda. De Françoyfen heetenfehedensdaeghs Bouloigne, ende Nederlanders ( naerder komende aen hare oude benaminge) Beunen. In ouden tijden was het Gefforiacum genoemt, gelijck fuicks be-tuyght lofephus Scaliger in fijne brieven aen Merula,( want hy, lchrijvende over Aulbnius, bewijft dat ontrent delen ftreeck landts het fte-deken Gelfoire noch dien naem Ibude behouden

Van Boulogneis geboortigh Godefiidus, lone van Euftachius, Grave van BouIognen,Hertogh van Lothringen , eerfte Chrifte Koning van le-rulalem. Niet wijdt van Bouloigne was Iciusper-' uyt dat fommige Calis willen maecken, doch worden fy genoeghfaem wederleght van Ptolemæo,die naer de mondt van de Seyne Icium PïOYHontorium ftelt, daer nae Gejjbriacum Nay^alo Morinorum; waer van dat Calis wel meer als twin-tigh duyfent treden gelegen is. M. Velferus meent dat Gejßoriacum en Icium een fijn: fommige houden Icium portum voor S. Omer, en willen fiilks beveiligen met den ouden naem der felver ftadt Sitiem, het welck Ibo veel loude be-duyden als Sinus Jm’;brengen oock noch dele reden by, dat defe plaetfe feer nederigh gelegen is, en daerom met hooge oevers bewalt en omcingelt,eenklaerteecken,dat alhier eer tijd ts een grooten inham geweeft is. Camdenus in fijn Britannia lchrijlt , dat Itius Portus langen tijdt is geweeft op die plaetlè, die men he-densdaeghsnochWithlan noemt,niet wijdt van Blaneft, daerover wy anderen laten dilputeren.

Aefl: aen Boulogne light het Graeffchap Guisnes, van welch het Giaefîchap Oye gelcheyden wordt door hetgroote Canael, dat voorby de ftadt loopt, en derhalven die bynae onwin-

baer maekt.Guifnes, dehooftftadt, afgedeelt in twee deelen, waer van ’t eene in moraflen leght, het andere aen het vafte landt, is van wegen fijne fituatie feer fterck , en wierdin’t jaer 1558 van Hendrick dell, Koning van Vranckrijck, door fijnen Lieutenant, Françoys van Lothringen , Hartogh van Guyfe , ingenomen, Wat pretenfien en recht de Denemarckers in vorigen tijden op dit landeken Guisnes hadden, is ändere van Meyei'us befchreven in fijne laer-boecken Steden, Vlacndeten. Daer fijn noch de lieden Hartincourt, Peuplinge, Conquelle, Port us Ni-ipelli-tius. Onder dit Graeffchap fijn oock de Baron-nyen van Ardres en Courtembroun, welcke van hare Heden die namen dragen 5 eyntlijcken foo gehoort oock noch daer toe de Baronnyc van Crf/v Kennen. Twee mijlen van Ardres, naer de Zee toe, leydt Calis, een lladt foo van wegen fijne gelegenheydt, als oock van gemaeckte fortificatiën , feer fterck , die men altijdt gehouden heeft voor een fteutel van Vranckrijck.Phi-lips van Bouloigne, Oom van S. Lodewijck,lbu-de die eerftmaels bemuurt hebben ; daer is een Kafteel met een ftereken Toren, die lichtelijck beletten kan de invaert van de haven. Dele Stadt wierd ingenomen van Eduard de III, Koning van Engelandt, in Augufto , in de elfde maent nae die fiagh, die hy in het jaer onfes Heeren 1347 by Crefiy gewan , tegens Philips denVI, Koning van Vranckrijck, wijdtloo-pigh van Paulus Æmyliusin fijn negende boeck verhaelt: en hebben de Engellchen dele lladt wel III jaer befeten, ( want Philips de Goede, Hertogh van Burgundien,defelve in’t jaer 1431 te vergeefs belegerde, door dien de Vlamingen hem geen byftantdeden) en allboden fteutel van Vranckrijck als in haer taftche gedragen, tot dat ly in’t jaer ijy8 inFebruario, van de Françoyfen, door den Hertogh van Guyfe verovert is. Even verre van Calis en Bouloignedisht 'O

Teroana Morinorum , gemeenlijck Terouanc, weïeke Stadt, alhoewel die van Karei de V ver-dellrueertis, en den Biffehoplijeken ftoel naer Boulogne getransfereert,foo behoudt die evenwel haren naem, wordende van die van Vlaen-deren Terrennenbergh, van Antonino Teruanna ofte Taruenna, in Tabula ïtineraria Teruanna, en van Ptolemæus Taruanna geheeten, en van eenige, gelijck Bovillus feydt, Tarubanum.. Trithemius, in fijn Hiftorie der Franfen, maeckt oock men-tie der Terrubanorum: van fommige wordtie oock Teruana genoemt, als of fy wilden feggen, Ter-^ raTpana , beduydende fulcks een aerdtrijck, dat ydelenledighleydt, londereenighprofijt. In Notifia ProDinciarum f alwaer alle de Heden van BelgicaSecunda verhaelt worden, wordt oock ge-wach gemaeckt van dépitas Moriwrum, In een oude fteen , voor eenige jaren in Gelderlandt, een halve mijle van Nieumegen gevonden, wordtly Colonia ^rlorinorum geheeten.

Het gebiedt van Oye, oft la terre lt;POye, ftreckt q y fich tot aen Duynkercken in Vlaenderen, en heeft, behalven Oye, oock noch andere kleyne Hedekens.

Het landt van Boulogne wordt met veeler hande rivierkens en beecxkens bevochtight, als betcxkim, van Arche, het welcke door de Hadt Rentyen S. Omerloopt, en te Grevelingenin zee. Niet wijdt van daer is Scalenje afluariumi ’twelckebt en vloeyt tot aen het Hot Ardres ,• noch foo fijn’er twee Zee-rivierkens oftfeheurkens, als die van Maquifin en Boulognais; en Hantia ofte Hefdyn, een beecksken, waer van de ftadt Hel-dyn haren naem heeft; oock de broecken en moeraflen van Ponthieu, en de riviere Cauche. Veele van dele voorgefeyde waterkens veroor-faken vifeh-rijeke vivers en meiren, die van de naeft-gelegene Steden haren naem voeren, als die van Hames, d’André, en d’Ardres. Defe ge-heele Hreeck is met duynen langs de ftrandc becingelt ; binnen in’t landt fijn oock Ibmmigc Bergen , als les Monts de S. Ingelvert, de Neufcatel en Dalles. Boftchen en beemden fijn het gantfehe landt door verlpreydt, welcker deelen fijn les Bois de Surene J Celles f 8cc. De inwoonders van defe contreye fijn leer korfel en eygen-finnigh fich lelfs al te veel toegevende.

Lhoewcl de naem Picardien niet oudt fchijnt, nochtans weet men den rechten gront en oorfaecke daer van niet, want de Schrijvers heel divers daer van fprekcn. Robertus Cenalis feydt, niet te weten, ofte de Picardi defen naem van de ketters Begardis hebben, om dat het genoeg ken-baer is, dat de Picardi ouder zijn als de Begardi. Eenige

meenen dat defe naem komt van de lancicn ofte piecken, die men daer eerft gemaeckt heeft, foofyfeggen. Andere trecken defen naem van de ftadt Pequigny, ofte van een doorluchtigh Chevalier ofte Edelman genaemt Pignon, die de gemelde ftadt Pequigny en Amiens foude gebouwt hebben , cn, nae de doodt van Alexander de Groote, met zijn heyrleger verfcheyde landen verovert.

Grenfe». Dit landt is in ’tweften bepaelt met een gedeelte van Normandyen, en de Britannifche zee j in ’t noorden liggen de Landtfehappen van Gallia Belgica, die men ten huydi-gen dage Artoys en Henegouw noemt ; in ’t ooften is Lut-zenburgh en Lothringen j en in het zuydcn leyt Champagne , met de gantfehe contreye, die met haren byfonderen naem la France genoemt wordt.

Vrucht- Het is een fecr weelderigh landt, vol koren, lbo dat het fcejï. een kooren-fchuy re van Parijs en la France geheeten wordt.

Het draeght geenen wijn, ’twelck (alsfommige meenen) foo feer niet en komt door de onbequame locht ofte landt, als door der inwoonderen traegheyt.

Deeltnge. Picardien wort in drie deelen gefcheyden, als in het rechte oft eygene, het hooge en lage.

Picardie La 'ura'^e oft eygen Picardie neemt zijn begin te Creve-tj^entlijck- cœur, als men van Parijs komt, door het gebiedt van Beau-voys, en begrijpt onder fich de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ofte heerlijckhe-

den van Amiens, Corbye, en Piequigny, de Graeffehappen van Vermandois, en Rethelois, het Hertoghdom van Ti-Amiens. raflè. De Vidamie van Amiens heeft haren naem van^z»-biano, eertijdts, nae veler Geleerder opinien,5'4wrzgt;^r/«4,en van Ptolemæo Samarobriga geheeten, fommige exemplaren van Antoninus hebben Samarobriva, ofte Santarabriga, want Priga in deSpaenfche, en ^rwin de talevanThracien be-duydt een ftadt ; fommige fchrijven oock Somonobriga, van een brugge , die over de riviere lagh , die door de ftadt Amiens loopt j welck de oorfaecke is, nae ’t gevoelen van fommige, datfe van Keyfer Gratiaen Agt;nbianum genoemt fy, om datfe met water omringt is, oft, foo de Latiniften fpre-ken , ambiatur. Defe ftadt is eene van de fterckfte van Vranekrijek, zy heeft diepe grachten, hooge wallen, en is in dat gewefte de fleutel van Vranekrijek. Aldaer is een fchoo-ne kerekej met konftigearchiteótifchewerckenfookofte-lijck gebouwt als eenige in Europa -, daer nu noch het ge-hecle hooft van S. lan den Dooper bewaert wort. Het landt van Amiens is nu een Bailliufehap, alwaer dePrefident, ofte provinciael van de plaetfen daer ontrent, woont ten huyfe van de Majeur der gemelde ftadt: zijne guarde leydtdaer binnen, en de guarde van Buffroy, met de wacht van de burgeren, waeckende op de geeftelijcke plaetfen. De eerfte Bif-fchop defer ftadt was S. Firmin, geboren te Pampeluna, de tegenwoordige Bift'chop Françoys le Febvre is de drie en feventigfte. De inwoonders van Amiens worden van wegen barer gettouwigheyt en vromigheyt feer geprefen, waerom fyoockvry zijn van belafting der garnifoenen en foldaten. Hier zijn* geboren de feer vermaerdeMedicijns Sylvius en Fernelius, en de groote Orateur Sylvius, die verfcheyde commentarien ofte uytleggingenop de boecken van Cicero en andere geleerde mannen gemaeckt heeft. De eerfte fun-dateur van Amiens is geweeft, gelijck verfcheyde Schrijvers gevoelen, een fracy krijghsman Pignon genoemt, die onder Alexander de Groote gedient hadde. In’tjaer den 11 Meert, is defe ftadt met een ftratagema, dewijl een hoy-W'agen, het fchof van de poorte ophiel, cn de wacht befigh

Vranekrijek^

was om de noten op te rapen, die van de Spaenfchc, als boeren gekleedt zijnde, geftort wierden,verraft en verovert, onder het beleydt van Harnendello de Porto Carera, Gouverneur van Dorians. Maer is korts dâer nae weder belegert, ' enden 2.4 September aen den Koning van Vranekrijek met accoort overgelevert.

De’Vidamie van Corbie heeft den naem van Corbia, Cvrbit. ’twelck is een ftadt aen de Somme, waer neffens noch een kleyne rivier loopt, die fich in de Somme ontlaft. Corbie is in ditgeweft de lleutel van Vranekrijek, moegelijck is het Antonini Curwiliaea -, tuifchen Samarobrina welck Amiens, en Ca/aromagum dat Roye genaemt wordt.

Peguignya ofte Pehigny, heeft defen naem van Pignone Peefuignj, voornoemt j defe plaetfe is in de hiftorien feer vermaert, om dat Wilhelm, Hertogh van Normandyen, met den toename LongaSpatha, door liftigheyt enbedrochvan defadicofc partye des Graven Balduni van Camerick ( die hem onder fchijn van vrede, derwaerts gelockt hadde) daer vermoort is. De Franfche hiftorien verhalen oock dat alle de Engelfchen, die in de flagh niet gebleyeM'warcn, zijn dootgeflagen, die het woort Pequigny niet fe degen konden uytfpreken, maer in plaets van ’t felvePequeny feyden.

Het Graeffehap Vermandois, ’t welck noch fijnen ouden Yeman^ naem behoudt, begrijpt in fich, nae ’t getuygcnifle der Fran- dois. fche Hiftory-fchrijvers, de landen van Soiflbn,Laon,cnTar-tenois, als oock de fteden Noyon en S. Quintin.

Het landt van de Suejjones wordt gemeenlijck Soiftbns Soijfcut. ofte Soiftbnnois geheeten, daer Antoninus oock van ver-maent. De hooft-ftadt daer van is Soiflon, diePtoleroeus t^ugußa Sttejßonum noemt, en verfterekt is met een kafteel. Het is de eerfte van de fteden van Gallo-belgica, behoorendc onder Rheims, weicke Cæfâr den naem van Koningrijck geeft. Sy is onder het gebiedt der Romeynen geweeft,maer Clovys heeftfe daer nae befeten, en fijne nakomelingen nae hem, foo datfe het hooft van ’t Koningrijck geweeft is. De SoiiTons zijn altijdt voor kloecke en dappere mannen gehouden. De kereke en abdye der Religieufen van onfe Lieve vrouwe aldaer is gefticht doorEbroyn, Maire oft Opper-hofmeefter van het Hof van Vranekrijek. Van S. Sixtus, eerfte BilTchop van Soiftbns, tot den tegenwoordigen Symon le Gras van Parijs incluys, zijn daer vier-en-tachten-tigh Biflehoppen geweeft.

Lauàunenfiam Ager, ofte het landeken van Laonnois, Laonnoit» heeft defen naem van de ftadt Lauduno, van weicke mende gemaeckt wordt in ’t leven van Carolus Magnus, hedens-daeghs Laon genaemt, gelegen aen een bergh tuifchen de rivieren de Ayne en Oyfe, is de hooft-ftadt van het gemelde landt, cn gebout, foo Sigebertus feyt, van den Hertogh Clovis, in’tjaer yoo, diedaerden eerftenBilfchop gefteltheeft Genebald j nu ter tijdt is Bilfchop Philibert de Brichanteau dc 7 ƒ. Laon is heden een Bailliufehap, hebbende onder fich de fteden SoiiTons, Noyon,S.Quintin,Rigabemont,Coucy, Chauny, Guife, Peronne, Mondidier, en Roye.

Compiegne is een woordt dat in het Latijn Compendium Ceirpie^Hg, te feggen is, andere noemen het Carolopolis van Charles Ie Chauve, die defe plaetfe vergroot en verfterekt heeft, nae de manière van Conftantinopelen, die oock de Abdye van S. Cornelius en Cyprianus aldaer gefticht heeft in het jaer 876. De jonge dochter leanne, die men lapueelle noemt, is van Compiegne door de Engelfche wegh gevoert, aen weicke fy verkocht was door haer eygen voick j dat voorwaer een leelijeke vergeldinge was, voor de groote weldaden die fyacn Vranekrijek hadde bewefen. Sy heeft een jacrlang met groote ellendigheyt gevangen gefeten, en is eyndelijck in’tjaer 1450, indeMay-maent,totRoan,terplaetfe,daer nu de kerek van S. Michiel ftaçt, verbrandt j fy was onrecht-veerdigh befchuldight en veroordeelt van ketterye en facri-legie, door Peter Cauchon van Beauvois,die een Engelsman van geboorte, en een groot vyandt van de Françoyftnwas : waerom hy oock van de Paus Calixtus is in den ban gedaen. Nae de doodt van de gemelde leanne, is Guillaume Flavy Capiteyn van Compiegne, diefe verraden en vervoerde hadde, van zijn eygen vrouwe Blanche, met hulpe van

E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fijnen

P I C A R

■fijnen barbier, door Godes toelatinge geworgU Dcfe heeft pardon van de Koning verkregen, alfoo fy konde bewijfcn dat haren man haet hadde willen verdrineken. Koning Lo-wijs heeft Compiegne de kerek der lacobincr Monickcn,en , die van de Minnebroeders doen bouwen.

7Z.r/ezoM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hooft-ftadt der TLartenortim, ofte van Tartenois, is

Fera, gemeenlijeken U Fere geheeten, een wel-beveftighde ftadt, liggende aen een feer bequame plaets, by de t’famen-loop der rivieren Oyfe en Serve, met een fterek kafteel voor-fien.

I^njon. De ftadt nu ter tijdt Noyon genoemt, gelegen aen de Oyfe, is een van de oudtfte van Vranekrijek, wordt van Antonio Noviomagw geheeten, die de felvige ftelt tuflehen / de Suejfones en Ambtanos, en aldaer logeert het achtiende legioen ofte regiment : vanPtolemæowordfe 'Fio’vioma.gus Vadecafforum geheeten, van de Geeftelijcke Noviomus. De-fe ftadt toont noch veel teeckenen en overblijffelen harer oudtheyt. De eerfte Bifl'chop van Noyon was S. Hilarius, de tegenwoordige BiflchopKareldeBalfac, isdeacht-en-tachtighfte.Defe fchrijven haer Graven van Noyon en Pairs de France.

rerrnAn- S. Quintin, het hooft en de woonplaetfe der Graven van /iw. Vermandois, heeft den naem van S. Quintino, welcke daer martelaer geftorven is. Defe ftadt was eertijdts Augußa Ver-mAnduorum genoemt,ter eeren van Keyfer Odavianus Augu-ftus. Sy is gelegen aen de Somme tuflehen veel moraflen en poelen, foo datfe aen die zijde de fleutel van Vranekrijek is, en in tijden van oorloge den eerften aenloop lijdt. In ’t jaer I j y 7, heeft de Koning van Spanjen,Philippus de II, defe ftadt doen belegeren, onder ’t beleyt van Emanuel Philiber-tus, Hertogh van Savoyen. Waer op den lo Augufti een groote flaghgefchiet is, tuflehen de Françoyfen die de ftadt meenden t’ontfetten, en de Spaenfehe die de vidorie hadden. Daer wierden fommigegrootenvan Vranekrijek verflagen , vele gevangen, alle het gefchut, vaendelen, en ftan-daerden genomen, en korts daer naaen Koning Philips ge-prefenteertjals hy voor S. Quintin in ’t leger quam,die oock, tot danckbaerheyt van defe groote viólorie, ter eeren Godts cn S. Laurens, op wiens dagh de flagh gewonnen was, dat wijdt-beroemde kloofter 1’Efcuriael, feven mijlen buyten Madril,heeft gefticht,daer hy oock den 14 September i geftorven en begraven is. De viftorie van defe flagh wierdt meeft toegefchreven de kloeckheyt van 1’Amirael van Eg-mond. Daer naeden 27 Augufti is de ftadt aen vier zijden beftormt, en de foldaten zijn heymclijck door een tooren, daer de brefle verlaten was, in de ftadt gekomen, cn heb-benfe vermeeftert j doch is, door het accoort gemaeckt tuf-fchen de Françoyfen en Spanjaerden, aenHenrickdc II, wederom gegeven, anno i y y 9.

DIEN.

Rethelois is gelegen tuflehen Henegou, Lothringen, en Fsthekd. Bar, waer van Rethcl de hooft-ftadt is.

De voornaemfte ftadt van la Tirafthe, is Guife, heeft een Tiraße. kafteel, ’t wclck is als een bolwerck regens Lutzenburgh. Sy is een oudt patrimonie van den oudtften foon van de Her-toßh van Lothringen, O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

Neder oft Bafle Picardie heeft verfchevde deelen,als San- j^eder Fi-terre, de Graeffehappen Ponthieu, Boulogne, Guiefnes, cn cardie. Oye. Santerre is belloten van den bergh van S. Defiderius, in ’t François Mont Didier genaemt, van Perone, Roye, en Nefle. Mont Didier is een ftercke plaets. Perone een fron-tier-ftadt, is gelegen aen de riviere de Somme : in defe ftadt heeft Hebert Grave van Vermandois , den Koning van Vranekrijek Karel de Simpele genaemt, gevangen gehouden j die aldaer ftervende, fijn Koningrijck vol troubelen cn onruften liet. Roye is oock een fraey ftedeken, aldaer is een kafteel dat heel fterek is. Cafaromagus is bekent in Antoninus reys-kaerte.Nefle is een fterekte en bolwerck van die fij-dc van het Koningrijck, en heeft oock, gelijek ,bynac alle de plaetfen daer ontrent gelegen,een fterek kafteel. In de gemelde ftadt zijn vele vermaerde mannen geboren ƒ de Mar-quifen van de felve zijn uyt het geflachte en Hüy^ van Courtenay gefproten, ’t welck fijnen oorfprong heeft van de Köningen van Vranekrijek. Ponthieu is een Graeflijckheyt,al-foo genaemt van de menighte der bruggen, die daer zijn j want het is een land tuflehen de Somme en Authy,daer veel ftaende wateren en moraflen gevonden worden. Deprin-cipaelftc ftadt van de gemelde Graeflijckheyt is Abbeville, gelegen aen de riviere Oyfe , alwaer een Prefidents-ftoel en Balliufchap is, dat onder Parijs fortcert. De andere plaetfen zijn Cretoy, Rue, Treport. CrclTi, vermaert door eenen ongeluckigêh flagh, in de welcke al de Adel van Vranekrijek isverftroyt, en wel 36000 menfehen gebleven zijn : dit is gefchiedt ten tijden van Philips de Valois, die overwinner was in ’t jaer 134^. Alhier liggen noch de twee Graeflijck-heden Monftruel en S. Paul, de welcke beyde haren naem hebben van de voornaemfte fteden, Monftreul cn S. Paul geheeten. Monftreul is foo veel te feggen als Mont Royal, foo fommigc gevoelen j andere meenen dat ’et foo heet van een feker monfter, welck men feydt dat aldaer fijn plaets gc-hadt heeft. Neder-Picardien begrijpt oock het Graeffehap van Boulogne, welcks befchrijvinge wy neffens fijne particuliere kaerte gevoeght hebben.

De voornaemfte rivieren van Picardien zijn de Somme, Rivitrt/i, daer langhs men naer Amiens en Abbeville vaert ; de Oyfe, by welcke la Fere leydt, met de Marne, Ayne, en Scarpe i en de riviere l’Efcault, dat is, de Schelde.

Alfoo’tHooge Picardien numeeftcndeelinNcdcriandt HooßtFi-leyt, füllen wy ’t hier voorby gacn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cardten.

VERMA

N D O I S.

Ermandois leydtindat deel van Pi card i en, het welche wy Eygen Picar-dien, en de Érançoy/èn la ygt;raye Picardie noemen. Cæfar en Plinius ve was Hugo, Sone van Henrick de I, Koning in Vranekrijek, en broeder van Koning Philips. Dele, loo de Hiftorien Ichrijven , was in’t jaer 1099, met Godefroid, Hertogh van Boullion, in de oorloge van Paleftina. Hem zijn gevolght twee Rudolphi, fijn lone , en fijn loons lone, die fonder kinderen geftorven is, en daer door het Graeflchap aen de kroon gekomen. Als de Wenden met deBurgoignons Vranekrijek ftroopten, hebbenlb dit lant deerlijck gequelt.

Dit Graeffchap begrijpt ’t landt Soiflbnnois, Laonnois, en Tartenois, met de fteden Noyon, en S. Quintin.

Cæfar verhacltdickmaels van deSoilfonnoilen, en noemt haer Fleuth.ros, dat is, vrye. Strabo beetle ’ZmmSivii, daer Ifaacus Calaubonus syeorfcre? leeft, Ptolemæus èîàs-oviç. Ten tijde van Cælàr was Koning Divitiacus de machtighfte van. heel Vranekrijek , die een groot deel van defe landen en Britannien befat j nae wien Galba regeerde. Hoedanigh dit rijek geweeft is, kan men hier uyt verftaen,dat de Soiflonnoifen broeders en bloet-verwanten waren van die van Rheims, en de felf-de rechten , wetten, regeringe en Magiftraet met haer hadden.

De Soiflonnoilen hebben een groot landt ge-badt, en 12 fteden, onder welck een is van Cæfar Noygt;iomagum, nu Noyons genoemt, welck hy, van de Belgen treckende , in het reylèn proefde te beftormen, maer konfe niet winnen van wegen de breede graft, en hoogen muer, hoewel datfe van weynige befchermt wierd.

Clodovæus heeft de ftadt Soiftons genomen van Siagrius, Ibne van Gilo , Prefident van Roo-men; nae dedootvan Clodovæus, hebbende kinderen haer de Koninglijeke heerlijekheyt weder gegeven, diefe ten tijde van Cæfarhadde. Daer na ilfe tot een Graeflchap verheven- Karei, de Ibne van Lodowijck Prince van Condé, is Grave van SoilTon geweeft. Louys, de eenige fone van de gemelde Karei, was nae hem Grave van SoilTon, amp;c. Pair en Grand Maiftre deFrance , Ridder van beyde de ordren, en Gouverneur van Dauphiné, amp;c. Het is een Bifdom, waer van de eerfte BilTchop geweeft is S. Sixtus, gefonden van S. Pieter, en de 84 Simon le Gras, gewijdt te Parijs den 17 November 16x4.

Laonnois heeft den naem van de ftadt Lâon, daer van verliaelt wort in de hiftorie of leven van

Vranekrijek,

Philibertus de Brichanteau, gewijdt in de vaften IÓ2O, van Franci/cus Cardinael de Ia Roche-faucaud.

De hooftftadt van Tartenois is Ia Fere, fterek zaptn, en wel gelegen op d'en t’famen-loop van de Oylè en Serve, met een kafteel verfien.

De ftadt Noyon wort van Antoninus No^voma-gus genoemt, en fteltlè tuIÏchen SoilTons en A-miens, legert oock daer het achtiende regiment. Degeeftelijcke heetenfe gemeenlijck Noipiowus, om kortheyts wiLgelijck men Trejjes lèyt in plaet-iè vanTcicaffes. Die meenen, dat dit de /èlve is met No’piodunum, dwalen. De Schrijvers Hellen vier verfcheyden JSlo-pioduna maer geen van alle heeft iet gemeens met Noyon, daer wy hier van /preecken. De/è Hadt heeft Veel kenteeckens van haer oudtheyt ; en is een Bildom , wiens Bip lchoppen Graven en de France genoemt worden. Waer van de eerftegeweeft is Hilarius, de 88 Karolus de Balfac, onder wien de Minimen en Capucinen, in het jaer lóio, in de ftadt gekomen zijn.

S.Quintin heeft delen naem van den H. Quin- s. tin, die daerMartelaer geftorvenis. Eertijdts was’t de wooningeder Graven van Vermandois, en is de hooftftadt van de/è ftreeck. By de oude Schrijvers heetfe Ferotnanduorumgelijek-feoock expreflelijck in’t leven van S. Quintin genoemt wort. Robertus Cænalis fchrijft,dat.dit Au^ußa t’eenemael verdeftrueert, en niet daer van overigh is, als hetkloofter, dat men gemeenlijck Fermand-Abbaye noemt. S. Quintin is verfterekt met een kafteel, heeft veel geleden in de oorloge tulfchen Philips de II, Koning van Spangien, en Hendrick de II, Koning van Vranekrijek. De riviere Somme loopt voorby de ftadt, en ontipringt ontrent drie mijlen boven de felve.

In Vermandois liggen oock Chaftelet , en Chaßeiet. Beaurevoir, niet verre van S. Quintin naerden noorden, enHanop de Somme naer het zuy- hm. den. Perona light op de frontieren naer ’t weften als een fterek bolwerck van ’t landt.

Petrus Bertius, in fijnBoecxken van de we-relt-befchrijvinge, Ipreeckt aldus; Delen ftreeck, die eertijdts de Feromandui bewoont hebben, beeten de Françoylèn noch met de oude naem Vermandois. Het is een landt met floten, dorpen, en fteden wel verfien , en het bolwerck van gantlch Picardien. Dehooftftadtis S. Quintin,

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lbo

V E R M A lôo eenoemt naeOuintinus, een Patricius’van Roomen , die onder den Keyfer Diocietianus, de inwoonders tot het Chriften geloof gebracht heeft. Hier was eertijdts Ai^gußaKeromanduorum j nu t’eenemael vervallen, op wiens oude over-blijffelen hetkloofter, dat de inwoonders Vèr-ruand-Abbaye noemen , gebouwt is. '’tWas weleer een BilTchoplijcke Itoel, die ten tijde van de Biflchop Medardus te Noyons geftelt is, nae ’t getuygenilfe van Karolus Bovillus. Soo is S. Quintin dan Augufla Teromanduorum niet.Twee vermaerde rivieren hebben in dele ftreeck haren oorfprong , de Somme en de Schelde. De Somme wort van fommige Samona, van andere Sabus en Samara genoemt, waer van Samaranum oft Sa-tnarobrina, dat is, Camerijck, den naem heeft. Sy

N D O I S. quot;

heeft haer begin op een berghsken nefFens dc ftadt Beauvois. De Schelde van Ptolemæus Ta-buda genoemt j ontlpringt hier mede, en loopt voorby de Reden Valençijn,S. Amand,Doornic, Oudenaerde,Gent, Dermonde, Rupelmonde,en Antwerpen, en ontfangt onderwege eenige ri-vierengt; de Scarpe by S. Amand, de Leye ea Lieve te Gent, de Denner te Dermonde, en deRupelte Rupelmondej metwelcke vermeerdert , ftort fich met twee uytgangen in de zee. Dit Graeffchap begrijpt Soilfonnois, wiens ftadt Soiffonsis: Laonnois, enTartenois, waer onder hooien de fteden La Fere , Noyon , en S. Quintin, welck fommige meenen dat Augußa Veromanduorum is.

Et recht Picardien, behalven de Vidamien Amiens, Corby en Pequigny , en het Graeffchap Vermandois en Rete-lois, begrijpt oock het Her-toghdom Tirafte.

In dit leydt de vermaerde

Cuife. ftadt Guile, en onder meer andere, Ia Chapelle, daer van dele ftreeck den naem heeft. Defe wort chapelle, gemcenlijck Chapelle in Tirafte geheeten , tot onderfcheyt van Chapelle in Henegou, Sy leyt aen het zuyd-eynde van Henegou, tuftchen Guile een ftadt in Picardien, en Chimay een ftadt in Henegou.

Talen. In ’t wcft paclt het aen Picardien , in ’t noorden aen Henegou , in ’t ooft aen de Male, in ’t zuyden aen Laonnois. Het is 20 Franlche mijlen lang tuftchen Boncourt en Roquigny, en 13 mijlen breet.

chapelle de Dc hooftftadt is la Chapelle, fterck en luftigh. honftliadt. Yej-vins leyt lès mijlen van daer, en Merle lbo Vervins, op den t’famen-loop van twee rivieren. Op de frontieren naer het ooften Agt;d;aMon. light de groote en lchoone ftadt Aubanton. De Oyfe bewatert dit landt, die 12 mijlen boven Guilè ontlpringt, en midden door het lantloo-pende, komt by La Fere, daer nae by Compiegne , Pont S. Maixence, en andere fteden, tot dat hy beneden Pontoilè lîch met de Seyne menght, eerft mede nemende Ibmmige rivieren , onder andere de Ailhe boven Compiegne. In defe ftreeck zijn veel dorpen, floten, enAb-dyen. Aen de noort-zijde leyt het bolch, La IcQreß de Noyon genoemt 5 naer het ooften is het mede met veel boftchen befet. Op de frontieren in’tweften leyt de ftadt Guile, lbo bovengefeyt is, als een bolwerck tegen Luxenburgh, een oudt patrimonie van de oudtfte Soon des Her-toghs van Lorreyne. Wiens af-komfte wy hier by füllen ftellen :

Claudius van Lorreyne, Hertogh van Guile Guifardj, en Aumale.

Francilcus, Hertogh van Guile, is geftorven in de belegeringe van Orleans in ’t jaer 1563,den 12 Februarius. Sijn broeder was Claudius Hertogh van Aumale : Sijn liifter was Maria, die, na de doot van haer eerfte man de^Hertogh van Longueville, getrouwt is met lacobus de V, Koning van Schotlant, uytwelcke geboren is Maria Stuart, Koninginne van Schotlant, moeder van lacobus de VI, Koning van EngeIant,Schot-lant, en Yrlant; welcke, nae een lange gevancke-nifte, door bevel van haer nichte Koninginne Elifabeth , in’t jaer 1587 den 12 Februarius onthalft is.

Henricus Hertogh van Guife, door bevel van Koning Hendrick de 111 omgebracht, in de ver-gaderinge tot Blois, in’t jaer iy88 in December. Ludovicus, broeder van Henrick, en Cardinael, is op denlelventijdtjin de prelentie van de Koning , in de voornoemde vergaderinge onige-bracht. De andere broeder van Henrick is ge-weeft Karel Hertogh van Mayenne.

Karel van Lorraine, tegenwoordigh Hertogh van Guile, is voor delen Genoot van Vranck-rijck, Ridder van beyde de ordren des Konings, en fijne Majefteyts Gouverneur en Lieutenant Generael in Provence, en Admirael van de Mid-dellantfche zee, geweeft.

E naem Francia , ofte wordt op drie-derley wijfe verftaen. Eerft beteeckent het ’tgantfcheKoningrijck van Vranckrijck j ten tweeden, wat nauwer genomen , wort daer voor gereeckent een kleyn deel des Rijcks, eygentlijck L'Ißc de France genoemt, én is Paris met het lant daer om. Ten derden wort daer by verftaen het Gouvernement van L'Iße de France, welck, behalven het tweede , noch onder hem heeft het Hertoghdom Valois, de landen van Beauvoifis, Hurepois, en Gaftinois, alle in de by-gevoeghde kaerte afgebeelt.

Van de landen om Paris, en van Valois, Beauvoifis , en Gaftinois, volgen de by/bndere kaer-ten en befchrij vingen daer nevens, lullen derhal-ven die hier voorby gaen, en alleen verhalen het gene in Hurepois gelegen is.

Het landeken Hurepois neemt fijn begin aen de Seyne onder de kleyne brugge van Paris, en ftreckt fich langs de felve riviere tot voorby Cor-beil, Melun, en Moret, alwaer het door de beke Verine (die aldaer met de Loing fich vermengt) van Gaftinois onderfcheyden wort; en hetgrenft met Brye ontrent S. Colombe grande, aen de Senonoilèn : voorts heeft het in ’t noorden de

Seyne, in’t weften Normandie , in’t zuyden Beaufte, welcken het in vruchtbaerheyt gelijck is. • Het begrijpt het Vicomté en Bailjoufchap Melun, Welckers hooft-ftadt Mclodunum by Cæ-làr, en oock Metiofedum genoemt wort,ï en he-densdaeghs Melun, gelegen ineen eylandtvan de Seyne , even gelijck de ftadt Paris, met een fterck kafteel.

De ftadt Corbeil wort, in het leven van S. Peter van Tarentaife, Corholiutn geheeten, en is vcrmaert van wegen de delicate viftchen en foete kreeften, die daer gevangen worden; ly is oock met een kafteel voorfien.

Poßiacum, gemeenlijcken Poifty geheeten, is oock een fraye ftadt, met een kafteel,in ’t welcke de Franfche Köningen haer dickwils plachten te vermaecken, en de Koninginnen in de kraem te liggen, eer ’t flot S. Germain gemaeckt was. Aldaer wierden oock der Köningen kinderen op-gevoedt,gelijck nu te Blois en Amboy le gefchiet.

Tuflchen Poifly en Paris light FanumD.Germa-ni, gemeenlijck S. Germain en Lay e genoemt, een ftedeken,reprefenterende noch fij ne outhey t.

Vranckrijck»

Daer is in heel Vranckrijck, oft bynae in heel S.Ctrmaitt^ Europa,niet luftiger als de floten SanGermain en Laye, en Fontaine-Belleau. San Germain en Laye leyt niet verre van de Seyne, vol van boomen , door haer groente en fchaduwe feer ver-maeckelijck. Hier fijn wondere en konftige gebouwen , groote en wijde plaetfen, heerlijcke en Koninglijcke paleyfen, fthoone hoven, konfte-lijck met priëelen, hagen, en diergelijcke werc-kenverçiert, boomgaerden met pijn-boomen opderye, nade konft der Geometrie, geplant. Daer fijn oock klare en fpringende fonteynen : konftige ftatuen oft gehouwen beelden, en andere wercken , onder welcke is een marmore tafel , die van alle zijden ichoon water ftcrt, het welck kruycken en fleften van verïcheyde fat-jfben ontfangen. Hecbeelt vandeNimphe, dat is water-godinne, is oock wonderbaer , dele ïpeelt en lingt fbetelijck op een orgel. Men fiet hier oock nachtegalen, die door feecker water-fluy ten het gefang van de levende na-volgen. De andere fbude men nauwlijcks können belchrij-ven ofte uyt-fchilderen. Koning Karei de V heeft de eerfte fondamenten van dit kafteel ge-leyt. Daer na, ten tijde van Karei de VI, is heC geweeft onder de macht der^ngellchen, tot dat Karei de VII het felve met groot geit gekocht heeft van een Engels Gouverneur. Nu ter tijt is het noch een aengenaem vertreck der Köningen , lbo om den geeft als het lichaem te vermaken, en wel beforght van alle nootdruft ; daer de overleden Koning Lodewijck de XIII een deel van fijn kintlche dagen overgebracht heeft.

Pons BelU Aqu.e, gemeenlijck Fontaine-Belle- FontAi^i^ eau, is een leer vermakelijckpaleys, luft-huys en vertreck der Franfche Köningen ; eertijdts was het de wopninge van S. Ludovic, daer nae van Philips en Françoys van Valois : het is fbo geheeten van de fuyvere en klare fónteynen ; be-halven de felve is hierover al menighte van levende wateren. De bouw van’t geheeleflot is hecriijck, en een Koninglijck paleys, daer veel Köningen bequaeralijck in können logeeren, en na haren ftaet getraóteert worden. Lodewijck de Heylige hadde defe pjaets fèer befint , en noemdefe fijn’Eremitagie en vertreck. Als dit flot begon te vervallen , heeft Koninck François de I uy t heel Europa konftige bouwmeefters ontboden , en het felve doen vermaecken, en het voornaemfteflot van heel Vranckrijck geraaekt, foo dat fijns gelijck niet lichtelijck te vinden is. En gemerckt defe Koninck een groot lief-heb-ber der geleertheyt was, en als een vader der

G nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geleer-

L’ I s L E DE geleerde,hecfc hy hier een ïchoone Librai ie ofte Bibliotheke gemaeckt. tiet is foo luftigen plaets als men kan bedeneken. Daer is een hof met al-derley feldfame vruchten, bloemen en kruyden beplant, met bequame wandelingen. Hier is foo srrooten en lchoonen voeel-vlucht, dat het de aen/chouwers doet verwonderen. Over al fijn ’er oudo opfchriften en meer andere Roomfche an-tiquiteyten. De naeftliggende boftchen fijn be-quaem tot jagen,.en vogel-vangj de beecxkens, meiren, en rivieren om gemackelijck en over-vloedelijck te viftchen. De lucht is hier open en gefont. In heel Vranekrijek is ’er geen bequamer plaets tot vermaeck der Princen, principael in de lomer. Hier ontrent fijn veel floten en fteden , daer de Hovelingen, en die te Hove te doen hebben , haer können onthouden. De groote Koning Henrick de IV hadde dele plaets meer als eenige andere befint, en heeft daer de Gefanten van veel Köningen en Princen ontfangen, na-melijck wanneer hy fijnen loon Lodewijck, nae hem Koning van Vranekrijek, en fijne dochters , daer, door den Heyligen Doop, Chrifto en de Heylige kereke heeft doen inlijven.

Ruel leyt ontrent drie mijlen van Paris ; daer is een paleys van de Heer Moifet, met tuynen , fonteynen, en vivers verçiert,en diepe grachten, met twee valbruggen ,• als men over de eerfte is, fiet men twee kopere honden,diedoorhaer Icha-melheyt water in de graft ftorten. Daer na komt men tot de fonteyn de Rooie genoemt, daer Hercules, de draeck met veel hoofden, en de hont Cerberus, en diergelijeke van metaelgemaeckt, water Ipouwen. Nevens de viver onder de aerdeis een grotte van fchoone waterwerc-ken,welcke befien hebbende als men wil uytgaen, wort men van alle lijden met water befpat j die de trappen weer wil oplopen, wort van twee me-tale mulquettiers niet min befchoten met water. Een mijl van daer is hetKoninglijcke luft-hof S. Germain hier voor belchreven.

s. ciott, Sainót Clou is een Koninglijck flot en plaets, heeft den naem van Clodovæus de vierde, loon van Koning Clodovæus de Groote, die monick gewordenen hier begraven is, en fijn graft in de kerck gemaeckt van Iwart marmor, ruftende op vier pilaren van porphyr-fteen. In de rechte fijdevan’t choor is’t marmoren graft, oftruft-plaetle van’t hert van KoningHenrick de III, van Frere laques Clement vermoort den eerften Augufti 1589. Dit ftedeken leytaen een berghs-ken aen de Seyne,daer een fteene brugh over leyt.

FRANCE.

Het flot en kafteel ftaet onder de Heer Gondy ; opdehooghteiseengebouw, vanwaereen lu-ftigh uytficht is naer Paris en de naeft-liggende vlecken. Indefalettenfijn deconterfeytfelen van groote Heeren en haer Gemalinnen. De tuyn is verçiert met bolch-achtige wandelingen, hooge en lage, welcke alle onderlcheyden worden mec fonteynen, fteene beelden van boeren , boerinnen, en andere. Hier is oock een gewelfde chroech, op de manier van een capel, daer een tafel in ftaet van Iwart marmor , die door ver-lcheyden buylèn water fpouwt.

Arcueil heeft delen naem van de Arcubus, dat is, bogen ofte watergangen, welcke de Romey-nen in de voorfteden plegen te maken. Eertijdts heeft de Magiftraet defe waterloopen tot profijt van’t volckgemaeckt, en met gewelfde buylen in de ftadt geleyt, om haer heerlijekheyt te too-nen , en der gemeente gonft te verkrijgen. Defe klare en gefonde wateren heeft lulianus de Apo-ftaet in fijn paleys gebrocht door loode canalen, het felve verwarmt en tot fijn baedftoven ge-bruyckt. Voor eenige jaren fijnfe met groote koften van Henrick de IV, en fijn Gemalinne Maria de Medicis, nieuw opgebouwt, en onder de brugh met gewelfde buylen geleydt tot het Koninglijck Paleys van laReyne Mere, in de vöorftadt van S. Germain , en van daer op ver-fcheyde plaetlen te Paris in de Univerfite.

Het dorp Gentilly is nu foo vermindert, dat CentHij, men daer by komende met recht mach feggen, waer is’t ? Eertijdts fijn hier AJJèmblées dat is, devergaderingen der Staten gehouden, welck alles van de Normannen met andere antiquitey-ten verwoeft en belet is. Midden door het dorp loopt de riviere Bieure, wiens water goedt is om lcharlaken te verwen.

Ifty hebben de Romeynen, alfte Paris beleger- bß-den , lciacum genoemt. Hier wiert eertijdts de afgodinne Ifis aengebeden, als mede te Paris in de voorftadtvan S. Germain, daer nu de Abdye is. Hier fijn klare en gelbnde fonteynen op den wegh die naer Paris Icyt.

Bilfeftreheeft delen naem van’t KoninglijckBi^eßre, flot Winceftre, gebouwt van Ian Hertogh van Berry, onder de Koning Karel de V. Ten tijde van Karel de VI is’t van de vleeshouwers , en dehuyvetters van Paris, berooft, en omgeworpen met gewapender handt, ter liefde des Her-toghs van Burgundien ,• foo dat hier niet te fien is als een hoop oude fteenen.