|
m
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
VJ;
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
■
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
h
|
M
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
: n I
QJ
t
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
ÉÉÊÊ--
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
ec. *
|
||||||||||||
|
AMSTERDAM,
IN Z YN E
OPKOMST, AANWAS, GESCHIEDENISSEN,
VOORREGTEN,KOOPHANDEL,
'gebouwen,
KERKENSTAAT, SCHOOLEN,
,SCHÜTTERYE, GILDEN REGEERINGE,
B E S C H R E E V E N,
|
||||||||||||
|
DOOK.
|
||||||||||||
|
HISTORIESCHRYVER DER STAD.
NEGENDE STUK.
|
||||||||||||
|
Te AMSTERDAM,
By I S A .A K T I R I o N.
MDCCLXVI. Met Privilege van de Edele Groot-Mogende Heeten Staaten van
Holland en Weftfriesland. |
||||||||||||
|
KUNSTHISTORISCH INSTITUUT I
BER RIJKSUNIVERSn CHT | |
||||||||||||
|
Bladz. t
VIERDE DEEL. KOOPHANDEL
VAN
|
||||||||||||||
|
■
|
||||||||||||||
|
AMSTERDAM.
|
||||||||||||||
|
EERSTE BOEK.
Handel in de Stad , voornaamlyk
ten gebruike der ingezetenen. |
||||||||||||||
|
OPENBAARE MARKTEN.
De Gebouwen van Amfterdam, en 't ge- Over-
ne, in dezelven, ten nutte der Inge- gang tot zetenen in 't gemeen, verrigt wordt, uit- ï^ be" voerigiyk, hebbende afgehandeld; gaan wy vanden nu over, tot het geeven eener algemeene Koop- fchetfe van den Koophandel der Stad , de handel voornaame oorzaak van haaren aanwas en Jj^jjü. grootheid. Wy hebben 'er het Vierde Deel onzes werks toe gefchikt. De KOOPHANDELWB AMSTERDAM, Alge-
op 't ruimft genomen, begrypt alles, wat, meen be-
binnen de Stad, gemaakt en bereid, of van SriP V5"* elders derwaards gebragt, en verkogt wordt, V£JJ. zo in 't klein, als in 't groot; en alles, wat van hier naar elders wordt vervoerd j om verkogt of gebruikt te worden, zo wel Bin- IX. Stuk. A nens- |
||||||||||||||
|
/i
/
|
||||||||||||||
|
KUNSTHISTORISCH INSTITUUT
DER RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT |
||||||||||||||
|
—i- 'I,
|
||||||||||||||
|
ft AMSTERDAMS IV.Dait.
Mark« flens- als Buitens-Lands; benevens de wyze,
tew. waarop dit vervoeren gefchiedt, beide te Water en te Lande. In deezen ruimen zin, is ook de Scheepvaart, onder het woord Koophandel, begreepen. Onder- Men kan den Koophandel van Amfter- fcheiding fam onderfcheiden, in drie foorten. I. Voor foorten. zo ver dezelve beftaat in het vertieren van waaren, die in de Stad gemaakt, bereid of gebragt, en ook gebruikt worden. II. Voor zó ver dezelve gelegen is, in het ontvangen en verzenden van waaren, van en naar el- ders , binnen deeze Landen: en III. Voor zo ver dezelve, in het ontbieden of afzen- den van waaren, van of naar buitens Lands, beflaat. En onder deeze drie hoofden, zul- len wy den Amfterdamfchen Koophandel befchryven. I. Handel De handel of neering, die in de Stad ge- in de Stad Zeeven wordt, in waaren, welken, door bruike ^e Ingezetenen zelven, gebruikt worden, is der Inge- zekerlyk de oudfte van de drie opgenoemde zetenen foorten van Koophandel. De oudfte inwoo- zelven. ners van Amflerdarh , die , grootendeels, Viffchers en Landbouwers waren, hebben, ongetwyfeld, hunnen vifch en zuivel alïer- eerfl: vertierd, onder zulken hunner mede- ingezetenen, die zig,op eenige andere wy- ze , geneerden; enze, ook al zeer vroeg, op openbaare markten, te koop gefield. Met het toeneemen der Stad, zyn hierby andere neeringen en handwerken gekomen; die ook al, in de eerfte plaatfe, ten dienfle der In- gezetenen , ondernomen en voortgezet zyn. In
|
||||
|
I.ËOEK. KOOPHANDEL. $
In de veertiende en vyftiende eeuwe,heeft Mark-
men begonnen, deeze handwerken en nee-TEN» ringen te begrypen onder beflooten Gilden, van welken wy, hierna, afzonderlyk, han- delen zullen. Doch 't zal hier de plaats zyn, om wat uitvoeriger te gewaagen van den handel, die, meeft in 't klein, en ten ge- bruike van de Ingezetenen, ook buiten dee- ze Gilden, op de openbaare Markten, hier ter Stede, gedreeven wordt. Amfterdam is, waarfchynlyk by zyne eer- Op open-
fte opkomft, omtrent den aanvang der veer-baare tiende eeuwe, door zyne Heeren, bevoor-Markten* regt geworden met de vryheid, om eene of meer openbaare Markten te houden. De Brief van Graave Willem den III. van den jaare 1304, elders (#), van ons te boek ge- field, by welke , deeze vryheid wederom ingetrokken wordt, maakt 'er uitdrukkelyk gewag van , in deeze woorden : Fort Joo otitfegge wi hen al hare Vryheyden ;hmarc- tnn^diefy van ons ende van onfe voorvaders hebben. Doch 't leedt niet veele jaaren, of de Stad verkreeg de verlooren vryheden we- derom , en onder anderen het voorregt om openbaare markten te mogen houden (#). Zelfs vindt men, reeds op het jaar 1306,in eene Rekening van Bernd van Dorenweerde, Baljuw van Amftelland, aangehaald in zeke- re gefchreevene aantekeningen van G e r a r d Schaep Pieterszoon, Schepen en Raad deezer Stad, de volgende woorden: Item
(*) l.'Deel, I. Bie^t bl. 116,
O) Zie II. Dtclt II. Boek* bl. 107,
A 2 .
|
|||||
|
. „■
|
|||||
|
'
|
||||||
|
4 AMSTERDAMS IV.Dezl;
Mark-, Jtem in den Jaren ons heren M. CCC. enfejfe^
**»• - in die Marct van Amefiel te holden, verteerde Beemd IX «£, V ß. VI §. Daar men, door • die Marct van Amefiel, eene Jaarmarkt, te Amflerdam, of eene Jaarmarkt, te Ouder-
kerk , of te Amfterveen, fchynt te moeten verftaan. De Markten ftonden, hier te Lan- de en elders, al van ouds, onder de byzou- dere befcherming van den Vorfr, (c), en elk, die aan geene zwaare misdaad fchuldig, of balling geleid was, mögt, veiliglyk, der- waards gaan, en keeren., Men plagt, van deeze befcherming des Vorflen, en van de veiligheid der markt, hier te Lande, veel- tyds, kennis te geeven, door het opregten van KruiJJen, aan 't begin en einde der Markt- plaatfen, 't welk, nog tegenwoordig, hier en daar, en, onder anderen, in den Haage (d) en in de Beverwyk, in gebruik is. In Duitfchland , duidde men het zelfde aan , door het opregten van houten of fteenen ge- wapende beelden, Reelands beelden genaamd, naar den beroemden Krygsman Roeland, dit, ten tyde van Karel den Grooten, leefde, en van wiens dapperheid de Moniken wonde- ren verdigt nebben ( e). En 't is my ten hoogfte waarfchynlyk, dat de bekende Am- fterdamfche fleenen Roeland y die , in den floep van een oud gebouw, op denNieuwe- zyds-Voorburgwal, over de Kolk,ftaat,tot zulk
(c) Zie Mieris Charterb, I. Deely hl. isz. il. Deeltblm
S6. Privil. van Haarl. hl. 36. (d) Zie DE RiemER 'sGravenh. II. Deel, hl. 441.
(e) Vide STRUV11 Corp. Hift. Germ. Per. IV. Seól. f. f.
j*4 & ^4u£l. in not. cit. *Adde Not. Varior. ad Eginhart, tie Viu Caioli Magni C*p, IX. ƒ>. fft Edit. Schminkii. |
||||||
|
*
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 5
zulk een einde, is opgeregt. 't Beeld is ge-
harnaft, en heeft, zo 't fchynt, eertyds, een opgeheeven zwaard in de hand gehad. En *t is bekend, en nog aan eenige tekenen te merken , dat 'er, oudtyds, eene markt, langs de weftzyde van den Nieuwe-zyds- Voorburgwal, van de Molfteeg tot aan de Dirk van HafTeltsbmgge, geweeft is. Veel- ligt , heeft deeze markt zig verder, en tot aan de plaats, daar 't beeld flaat, uitgeftrekt. Zeker is 't, ten minfte, dat op de Kolk, regt over den fleenen Roeland, van ouds, eene openbaare Veemarkt geweeft is (ƒ); dat 'er ook, met andere waaren, is gemarkt (g), en dat de Kolk zelfs de eenigfle plaats in de Stad was, waar, volgens eene Keure van den zesentwintigften April des jaars 1550 (£), de Auenturiers, of Kwakzalvers, gelykze,. federt, genoemd zyn , mogten voorftaan„ De oudtte opdragtbrieven van het huis, in welks floep, het Roelands beeld ftaat, zeg- gen , zo my berigt is, alleenlyk, dat het huis, van ouds, Steenen Roeland genaamd was: waar uit blykt, dat het beeld 'er al zeer vroeg ge- daan heeft. Doeh wanneer het opgeregt zy, is my nergens voorgekomen. Het toenee- men der Stad, in grootte en getal van In- gezetenen, deedt ook, eerlang, het getal der openbaare markten toeneèmen: 't zy men, door Markten, of zekere Tyden , of zekere Plaat/en, op welken, men zyne waaren te koop ftelde , verfta. In den eerften zin, wer-
(f) Kcurb, B. ƒ. f 1.
(g) Keurb. D. ƒ. 71.
(h) Keuib. E. f. ii9t A 3
|
||||
|
6 AMSTERDAMS IV.Deel,
Mark- werden fommige markten dagelyks gehou-
TEN. den, anderen, eens, twee- of driemaalen ter weeke, anderen, eenige reizen in 't jaar.
Dagelyk. Tegenwoordig, wordt hier,dagelyks, fche uitgenomen des Zondags, markt gehouden Markten. van vifch, groente,fruit, turf, hout, ftroo, zand, kalk, en andere waaren. Met melk, wordt, zelfs op de Zon- en Feeftdagen, ge- markt. De Weekelykfche marktdagen zyn Maandag, Woensdag, en Vrydag: wanneer 'er, inzonderheid des Maandags, markt ge^ houden wordt van klein vee , gevogelte, boter, kaas, graanen , kruiden, bloemen, boomen, floelen, manden, houtwerk, oude kleederen en fchoenen, vodden enz. Drie voornaame Jaarmarkten zyn 'er, daarenbo- ven, de I Jalf-Vaftens-Markt', de Pinkfter- markt, en de Kermis of groote Jaarmarkt, op welken, en inzonderheid op de laatfle, allerlei Waaren, door inwooners en vreem- den , in grooten overvloed, te koop gebragt worden. Voorts, wordt 'er, jaarlyks, op gezette tyden, markt gehouden van offen, verkens en ander viervoetig vee. Week- Van de Weekmarkten fchynt de Maan« markten, dags-markt de oudfte. En vindt men, dat, op dezelve, al voor het einde der vyftiende eeuwe, vrygeleide toegedaan is (/). Ook was zy, vermoedelyk, in 't begin der zes- tiende eeuwe, nog de eenigfte der drie Week- markten hier ter Stede i alzo de Aartshertog Filips, in 't jaar i503,deMaandags-Markt, te Haarlem, op Woensdag verleide, onder gnderen, om dat, te Amfterdam, ook op Mm*
(>) Keuib. B. ƒ. JJ vfrfii i$ vtrfit
|
||||
|
Ï.Boek. KOOPHANDEL. 7
Maandag, markt gehouden werdt(/). Doch Mark«
hy zouze niet op Woensdag verlegd hebben, ten. zo men, te Amfterdam, toen ook al, eene Woensdags-Markt gehad hadt. De bewoo- ners van huizen en kelders, aan de Markten gelegen, mogen, op de Marktdagen, voor dezelven, uitftallen, en op het Water, alle dagen. Doch allen, die de Markten gebrui- ken , 't zyze aan dezelven woonen of niet, moeten, alle weeken, voor elke plaatfe, een Huiver aan den Marktmeefter betaalen (£). Buiten de drie vrye Jaarmarkten, en de drie weekelykfche Marktdagen, mag niemant, met eenige Hallen met gemaakte kleederen, op de Markten of elders, voorftaan (/)• De drie vrye Jaarmarkten zyn haa-jaar-
ren oorfprong verfchuldigd aan voornaame markten. Feeftdagen , die, hier t;er Stede, plegtiglyk, gevierd werden, en op welken, veele vreem- delingen herwaards kwamen. De Halfvas- Halfvas« tens-Markt is ingefteld, by gelegenheid vantens- den Feeftdag, ter gedagtenifTe van het ver-Markt- meende wonderwerk, aan het Sacrament in de Heilige Stede, welke Feeftdag, altoos, omtrent het midden der vaften, invalt (m). De Finkflermarkt is oorfprongkelyk van den Pinkfter- Sacraments-dag, die, op Donderdag na den markt, eerden Zondag na Pinkfteren, komt (w). De groote Jaarmarkt of Kermis, die, altoos, in Kermis, de maand September, op Zondag na den Feeft-
(j) Privileg, van Haail. */. 17».
(MJ Handv. bl. 770.
(Ij Handv. bl. 770.
f»»)Keurb. B. ƒ. 12 verf», 71.
(*J Keuib. B. f, is. Zit 00^ U. D«/, IV. Bit{,bl. 40I.
A4
|
||||
|
*
|
|||||||
|
$ AMSTERDAMS IV.Deel.
Mark- Feeftdag van S. Lambert, aanvangt, en,e-
T£N. 'ven als de twee andere Jaarmarkten, twee weeken, voor de buitenluiden , en drie weeken, voor de ingezetenen, duurt, is in- gefield, by gelegenheid van een Feeft van Kerckwy dinge of Kercmiffe, gelyk de oude Keuren fpreeken; 't zy dat het zelve op de inwydinge der Nieuwe, of, gelyk ik eerder vermoede, op de inwydinge der Oude Ker- ke gezien hebbe. Op dit Feeft, werdt ook veertien dagen vrygeleide verleend aan al- len , uitgenomen vyanden en ballingen (o); 't welk veel volks naar de Stad lokte. Wy behoeven niet aan te merken, dat de naam van Kermis, die aan deeze Jaarmarkt gege- ven wordt, van'het woord Kercmiffe afkom- ftig is. In 't jaar 1655, werdt de Kermis verlegd, op den eerften Zondag' in Auguftus. Poch in 't jaar 1660, werdt dezelve, op 't verzoek der Vleefchhouweren, klaagende, dat zy't vleefch, welk zy, op de Kermis, moes- ten Aagten, in Auguftus, niet wel voor be- derf konden bewaaren, wederom in Septem- ber gebragt, gelyk van ouds (p). De Ker^ miskraamen plagten, vroeg in de vyftiende eeuwe, gekeurd te zyn in de Molenfteeg, dat is, denk ik, in de Stilfteeg, die toen de Molen- of Gafthuis-molenfteeg heette; eniq 't Gafthuis (q), dat is, het oude Gafthuis, naaft het Stadhuis. Doch in laater' tyd, zyn zy, elders, verplaatft. Allen, die, op de drie Jaarmarkten , of op eene derzelven , me^ eene
(t) Keutb. B. ƒ. 8 , zo. T. ƒ. 72.
(p) Refol. Vroetlfch. N, 21. 15 flpfil 16}s- f*H% wf**
|
|||||||
|
1, ,
|
|||||||
|
___„ >* ' -
|
|||||||
|
Il
I. Boek. KOOPHANDEL. p
eene kraam, willen voorftaan, moeten zig, Maek.
voor denLootdag, zynde agt dagen voor het ten. ingaan dier Jaarmarkten; doch, voor de kor- te kraamen, faaykraamen, koper- en tin-, hout- en blikkraamen, en oude kleêrkraa- men x den negenden dag, aangeeven by den Marktmeefter, en 't gewoone marktgeld, zyn- de zes Huivers van ieder kraam, betaalen. De Lootdag duurt twee dagen agter een. Op den eerften, wordt, onder de burgers en ingezetenen, en op den tweeden, onder de buitenluiden, om de plaatfen, geloot, en elk moet zig te vrede houden, met de plaats, , die hem ten deel gevallen is (r). Op het looten en plaatfen der Koperkraamen is, in 't jaar 1750, eene byzondere Keur gemaakt. En by eene Keure van den elfden Septem- ber des jaars 1753 , is belaft, dat de Buiten- luiden , op de drie Jaarmarkten, niet langer zullen mogen voorftaan, dan tot dat de Jaar- markt uitgeluid wordt, 't welk, in de Half- vaftens-Markt, gefchiedt op Donderdag, in de Pinkftermarkt, op Vrydag, en indeKer- mismarkt, op Woensdag, voor den derden Maandag van de markt (s). Doch wanneer men, door Markten, Markt-
plaatfen verftaat , is Amfterdam van veele Markten voorzien, eenigen van welken, voor verfcheidenerlei, en anderen, meeft voor ee- nerlei waaren, gefchikt zyn. De nieuwe Brug v/as, reeds by eene Keure van den jaare 1462, gefchikt, om, op dezelve, met allerlei waaren, voor
(r) Haiidv. bl. -j69.
{>) Vervolg der aandv. */. 3?.
A j
|
||||
|
12 AMSTERDAMS IV.Deei;
Marr.- Kerke, van den Nieuwendyk en van 't Water
ten. of Damrak, worden, des nagts, met yzeren ketenen («), afgeflooten. De Dam of Plaats, gelyk dezelve oudtyds genoemd werdt, is, in de zeftiende eeuwe, door het aankoopen en af breeken van huizen, van tyd tot tyd, ver- • groot (x). Van ouds, werden de Schutters en Burgers ,op de Plaats, famengeroepen, en de- zelve werdt, in tyd van nood, door Schout, Burgemeefteren en Schepenen, aan 't hoofd der Schutteren, bewaakt (y). Doch 't gene wy hier byzonderlyk melden moeten; op den Dam , werdt de weekelykfche markt van fpek, boter, kaas, eijeren en ander zuivel gehouden (z) , tot dat dezelve, in 't jaar 1669, op de Reguliers-markt, federt, deBotermarkt genaamd, werdt o vergebragt (a). Th aas wordt 'er geene markt op den Dam gehou- den. Alleenlyk, gedoogt men, dat fommi- gen, des Zomers , met droogen fenol en fcharren, melk en weij of huij, zangvogel- tjes en andere kleinigheden, op den zelven voorflaan. Ook legt 'er, genoegzaam al- toos , voorraad van Talk- of Smeervaten om- trent de Waage, die, door de Kaarfenmaa- kers, bezien en gekogt worden, 't Gebruik van Muskovifch of Noordfch fmeer plagt, van ouds, verbooden te zyn. Doch de Keu- ren , daartegen gemaakt, zyn lang in onge- bruik ■
(tv) zie Rooseboom Recueil Cap. XXXII. bl. ijj.
{x) Groot-Memor. N. I. ƒ. 254. verfo t 259 verfo ti6o, 2gj
v/rrfo. N. 11. ƒ. z verfo, Refol. Vroedfch. N. 1. 3 Nevemb, JJ46. 2J ^4prit Ij$o. N. z. 9 N*v. Ij6$. ƒ. 6. (j) Keutb. A. ƒ. 104 verfo, 119 verfo. B, ƒ. Jo-t verft.
(z.) Handy. i>l. 197.
(a) KCUtb. O. ƒ. 192 vtrft, 207 verft.
|
||||
|
HP"^^~------------------------
1
|
||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 13
bruik ge weeft, en, den een en dertigften Ja- mark« ^
nuary des jaars 1743, uitdrukkelyk, te niet ten. & gedaan (b). De " S. Antonis- of Nieuwe Markt,
gelegen tuflchen den Kloveniers-burgwal en s. Anto-
Gelderfche Kaai, in 't ooftelyk gedeelte der gs- V oude Stad, waarom zy ook de Ooßermarkt^™™ plagt genaamd te worden, was, voor't jaar 1614, meeft water, welk tot de Stads bui- tengraft behoorde; doch werdt toen gevuld, aangehoogd, en tot eene markt bekwaam gemaakt, onder welke , een riool of pyp doorloopt, 's Maandags, plagt hier meel, gezouten vifch, bokking, Friefche kopbo- ter, kaas en eijeren te koop gebragt te wor- t den. Doch deeze waaren worden thans el- ders verkogc. Met fommigen, wordt niec meer gemarkt. De Meelhal, die , aan de de markt, in 't jaar 1615,aangelegd werdt, is, naderhand, de beroemde Boekdrukkery van Paulus van Raveßein geworden (c). Op de Nieuwe Markt, Wordt, tegenwoordig, op de wëekelykfche markten, met gemaakte kleederen, oude en nieuwe, voorgedaan (d). Op de Jaarmarkten, ftaat het 'er vol veeler- lei flag van kraamen. Doch de Koek- en Wafelkraamen liaan dan, niet alleen hier en op de Botermarkt; maar, daarenboven, hier en daar verfpreid door de Stad, op en omtrent fommige bruggen, en op de Wa- gen« (b) Handv. bl, 91s,
(c) Vit Aantek. van Schepen G. SCHAEPPlETERSZ.»/"'»
i Uur 16 ij. (d) Handv. bl. 79* t 79?,
|
||||||
|
ï4 AMSTERDAMS IV.Deél,
Ma^k- genpleinen, voor de Poorten. Voorts, is,
ten. aan de Hoveniers van Rynsburg, Noordwyk en Hillegom, toegeftaan, met geneezende kruiden > te mogen markten aan de Nieuwe Markt, van de Barndefteeg af, tot aan de Koeilraat toe, zonder daarin, door eenige kraamen, verhinderd te mogen worden (e). • De Heeren-markt,
Heeren-gelegen aan de Heerengraft, tuiTchen den
markt. Haarlemmerdyk en Brouwersgraft, plagt, in 't begin der voorgaande eeuwe , tot eene Verkenmarkt, gebruikt te worden, gelyk, onder anderen, uit de Kaart van Baltha- zar Floriszoon, te zienis. Doch te- genwoordig wordt zy tot geene markt ge- bruikt. Alleenlyk worden, des Maandags, in den zomer, nu en dan, bloemen in pot- ten , voor de Markt, aan de Brouwersgraft, te koop gefield. De Weste r-m a r k t,
Wester- eertyds ook de Ketoersmarkt genaamd (ƒ),
markt, en gelegen, aan de Keizers- en Prinfengraf- ten , tuffchen de Leliegraft en Reeftraat, werdt, in of omtrent het jaar 1615, aange- legd , ter gelegenheid van de naaftlaatfte vergrootinge der Stad (g). Men heeft 'er, federt, eene aanzienlyke Kerk op gefügt, en een Wagthuis, van welk het onderfte ge-
|
|||||||
|
(r) Handv. bl, 8oj.
|
|||||||
|
(f) Refol. Vroedfch. N. iz. 1} July J6\J. f. 17 verf*.
(/) Refol. Viocdfch. N. tl. 19 Vee. !6lf ƒ. HL |
|||||||
|
---------------------..... "IP"
|
|||||||
|
V
|
|||||||
|
h Boek. KOOPHANDEL. 15
gedeelte tot eene Vleefchhal gebruikt wordt Mark-
(b). De buuren op de Keizersgraft verzog- tem. ten, in 't jaar 1616, dat 'er, tegen over de- zelve, tuffchen de Harten-flraat en Lelie- graft , eene Straat gerooid mögt worden. Doch dit verzoek werdt afgeflaagen (i). Het zwaare geboomte, welk op de Wefter- markt plagt te ftaan, is, voor weinige jaa- ren, uitgerooid, en jonge boomen in de plaats gezet. Op de drie Jaarmarkten, ftaan hier veelerlei kraamen, en onder anderen Rari- teit- en Galanterie-kraamen. Ook is, in 't jaar 1735, gekeurd, dat deMandenmaakers, die, federt eenigen tyd, op den Nieuwe- zyds-Voorburgwal, benoorden deMolfteeg, gemarkt hadden , voortaan, tweemaal ter weeke, des Maandags en des Vrydags, op de Wellermarkt, aan de zyde van de Hal en Reeftraat, zouden voorftaan (£): gelyk federt gefchiedt. Op de Jaarmarkten, wordt, behalve met Galanterie- en Kapkraamen, ten zuiden van de Kerke , ook voor het Wagthuis op de Weftermarkt met Vloer- matten , voorgedaan, leggende de vaartui- gen , met welken deeze matten worden aangebragt, voor de markt, in de Keizers- graft. Het omloopen en voorftaan met Vloermatten, op andere tyden, is, by her- haalde Keuren, verbooden (/). In de voor- gaande eeuwe, plagt, onder de luifel van de- Wefterhal, 's Maandags en 's Vrydags, eene Vlas-
(fc) Zie III. Deel, I. Boe^ hl. IZ9, I$X. en II. Boek^
il. 448. (i) Refol. Vroedfch. N. II. 19 Dec. 1616, f. 19} verf». {£) Handv. bl. »04. (I) Vervolg dtr Handr. */. 44. i
|
|||||||
|
__
|
|||||||
|
H AMSTERDAMS IV.Deél.
Maük- genpleinen, voor de Poorten. Voorts, is,
ïEw. aan de Hoveniers van Rynsburg, Noordwyk en Hillegom, toegeftaan, met geneezende kruiden i te mogen markten aan de Nieuwe Markt, van de Barndefteeg af, tot aan de Koeitraat toe, zonder daarin, door eenige kraamen, verhinderd te mogen worden (e)< De Heer en-markt,
Heeren-gelegen aan de Heerengraft, tuiTchen den
markt. Haarlemmerdyk en Brouwersgraft, plagt, in 't begin der voorgaande eeuwe , tot eene Verkenmarkt, gebruikt te worden, gelyk, onder anderen, uit de Kaart van Baltha- zar Floriszoon, te zien is. Doch te- genwoordig wordt zy tot geene markt ge- bruikt. Alleenlyk worden, des Maandags, in den zomer, nu en dan, bloemen in pot- ten , voor de Markt, aan de Brouwersgraft, te koop gefield. De Weste r-m a r k t«
Wester- eertyds ook de Keitersmarh genaamd (ƒ),
markt, en gelegen, aan de Keizers- en Prinfengraf- ten , tuflchen de Leliegraft en Reeftraat, werdt, in of omtrent het jaar 1615, aange- legd , ter gelegenheid van de naaftlaatfle vergrootinge der Stad (g). Men heeft 'er, federt, eene aanzienlyke Kerk op geftigt, en een Wagthuis, van welk het onderfte |
||||||
|
(e) Handv. bl,'%<*%.
(f) Refol. Vroedfch. N. u. ij July 16x7. f. 17 ver/i.
(/) Refol. Vioedfch. JV. 11. 19 Vet. i6i*. ƒ. 141. |
||||||
|
------------------------------------------- i4P/<»!Wl-J-
|
|||||||
|
l Boek. KOOPHANDEL. 15
gedeelte tot eene Vleefchhal gebruikt wordt mark-
(Jj). De buuren op de Keizersgraft verzog- tem. ten, in 't jaar 1616, dat 'er, tegen over de- zelve, tuflchen de Harten-flraat en Leiie- graft , eene Straat gerooid mögt worden. Doch dit verzoek werdt afgeflaagen (i). Het zwaare geboomte, welk op de Wefter- markt plagt te ftaan, is, voor weinige jaa- ren, uitgerooid, en jonge boomen in de plaats gezet. Op de drie Jaarmarkten, ftaan hier veelerlei kraamen, en onder anderen Rari- teit- en Galanterie-kraamen. Ook is, in 't jaar 1735, gekeurd, dat deMandenmaakers, die, federt eenigen tyd, op den Nieuwe- zyds-Voorburgwal, benoorden deMolfteeg, gemarkt hadden , voortaan, tweemaal ter weeke, des Maandags en des Vrydags, op de Weftermarkt, aan de zyde van de Hal en Reeflraat, zouden voorftaan (£): gelyk federt gefchiedt. Op de Jaarmarkten, wordt, behalve met Galanterie- en Kapkraamen, ten zuiden van de Kerke , ook voor het Wagthuis op de Weftermarkt met Vloer- matten , voorgedaan, leggende de vaartui- gen , met welken deeze matten worden aangebragt, voor de markt, in de Keizers- graft. Het omloopen en voorftaan met Vloermatten, op andere tyden, is, by her- haalde Keuren, verbooden (/). In de voor- gaande eeuwe, plagt, onder de luifel van de Wefterhal, 's Maandags en 's Vrydags, eene Vlas-
(h) Zie III. Deel, I. Bock^ bl. IZ9, l(Ji. en II. Boc{t
il. 448. (i) Refol. Vroedfch. N. u. 19 Dec. i6it, f, ijy verf». (O Handv. bl. J04. (/} Vervolg dtr Handr. hl. **. ... |
|||||||
|
16 AMSTERDAMS IV.Deei.
Vlas- en Garenmarkt gehouden te worden
(m). Doch deeze is, reeds voor veele jaa- ren, te niet geloopen. Voor dien tyd, hieldt menze op het RusJand'(n). Omtrent te ge- lyk met de Weftermarkt, is ook aangelegd de Noord er-markt,
die, in 't eerft, ook de Prinfemnarkt ge-
naamd werdt (ö) , en aan de weflzyde van de Prinfengraft, tuflchen de Brouwers- en Anjeliers-graften, gelegen is (p). Men heeft, op deeze Markt, ook eene fraaije Kerk ge- fügt. In 't jaar 1660, werdt de Noorder- markt afgedeeld met vierkante vloerfleenen, tuflchen welken, elke kraam bepaald is (q). En in 't jaar 1747, werdt gekeurd, dat de ftallingen of kraamen op de Noordermarkt niet grooter zouden mogen zyn dan vyf voet lang en vyf voet hoog; dat de wegen, naar de Markt leidende , onbelemmerd zouden moeten bly ven, en dat de goederen, die al- daar waren uitgeftald, 's avonds met zon- nen-ondergang, van de markt moeften ge- nomen worden (r). Doch deeze Keur is, op den dertigften January des jaars ij66,in deezer voege, veranderd, dat de kraamen dertien voet breed, zes voet diep, en zes voet hoog; en, tuflchen de Noordermarkts- brug en 't Paapen-Eiland, langs denryweg, des
(m) DOMSELAER IV. Boek^, hl. 243. COMMELIN hl, 6%9.
(n) Zie de Kaart van BALTH. FLORISZOON.
(«) RefoL VroedTch. N. 12. 28 Febr. I620. ƒ. 106 verfa, .
(]>) Refol. Vroedlch. N. 11. 29 Dec. 1614./. 141,
(cj) Groot-Memor. N. V. ƒ. 14 ver/i.
(rj Vervolg der Handv. bl, 3»,
|
|||||||||||||||||||||
|
Märk-
ten. |
|||||||||||||||||||||
|
Noor-
der- markt. |
|||||||||||||||||||||
|
■
|
|||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||
|
#
|
|||||||||||||||||||||
|
IBoek. KOOPHANDEL. 17
des Maandags, zelfs agt voet hoog zouden Mark*
mogen zyn: en dat de kilten der oud-yzer- ten, kraamers, op de Markt, zouden mogert bly- ven Haan (*). De waaren , die hier ter markt gebragt mogen worden, zyn, volgens de Keuren, oude kleederen , beddegoed * hoeden, lappen, potten en pannen, ftroo enz. (f). De laatft aangelegde Markt voor verfeheidenerlei waaren is de Bote r-m a r k f,
ook de Reguliers - Markt genaamd, naar de boter-
Reguliers - poort, nu eene Stads Waag, by markt. welke, dezelve gelegen is. Zy (trekt zig, in de lengte, van de Reguliers-Breêftraattot aan de Amftelftraat, uit, en heeft, behal- ve deezen, verfcheiden' andere toegangen* Men heeft, in 't jaar 1737, op deeze Markt, ook eene Vleefchhal gebouwd («)• Sedert het jaar 1669, wordt, op dezelve, des Maan- dags, markt gehouden van boter, kaas en ander zuivel, welke, voor dien tyd,op den Dam, plagt gehouden te worden. En bui- ten deeze markt, mogen geene vreemden boter of ander zuivel aan de huizen uitven- ten. Met klein vee, hoenders, duiven, ganzen, eenden en ander gevogelte, wordt hier ook gemarkt (y). Op de Jaarmarkten, worden 'er ook andere waaren uitgeflald ; doch niet in zulk eene menigte en verfchei- den-
(t) Keurb. U. ƒ.. S6.
(t) Handv. bl. 796 , 304, %d , 830. iv) Zie III. Deel, I. BaeJ^, bl. 119. (v) Handv. bl; 778,796, 797. IX. Stuk, B
|
|||||
|
.....
|
|||||
|
i3 AMSTERDAMS IV.Deel.
denheid, als op andere Markten. Maar op
de groote Jaarmarkt of Kermis, ftaan de meefte Koordedanfers^ en andere fpelen op de Boter-markt; hoewel ook eenige weini- gen , fomtyds, op de Wagenpleinen voor de Haarlemmer- en Leidfche Poorten, toege- laaten zyn. Zy, die Zulke fpelen of eenige andere vreemdigheden, op de Kermis, voor geld, vertoonen willen, en daartoe plaats, op de Boter-markt of elders, begeeren, om tenten op te flaan, moeten zulks, vooraf, verzoeken aan Burgemeefteren, die 'er niet in bewilligen, dan voorden tyd van twee, of ten langfte drie weeken, en onder voor- waarden, dat de vertooners eerfl met de Godshuizen, die regt hebben op den derden of vierden penning van al wat men in de Stad om geld zien laat (w), en byzonderlyk met het Spinhuis, moeten overeenkomen; dat zy den Stads Straatenmaaker ook vol- doen moeten, voor de fchade, die zy aan de ftraat toebrengen, door hét opregten der tenten, en dat zy, op Zondagen, niet voor- liaan, noch aan de tenten laaten arbeiden (#). Doch aanftootelyke en zedelooze Ker- misfpelen worden niet toegelaaten. Ook geene openbaare dobbelfpelen. Zelfs vind ik, dat, al in 't jaar 1547, een verzoek van V Heeren Dienaers, om, in de toen aanftaan- de Kerckmiffé, 't Qitaeebort te mogen houden, by Burgemeefteren, afgeflaagen is (y). In kom-
fn>) Zie IU. Deel, IV. Boe^bl. t<6,
(x) vit verfcheiden Apoftillen c/> ReqHeften aangaande de Kermisfpelen. en Groot-Memor. N, V11I. ƒ. I4i>. (y) Groüt-Memor. N, II. ƒ. 9. |
||||||||||
|
Märk-
ten. |
||||||||||
|
fcBoEK. KOOPHANDEL. 19
kommerlyke tyden, zyn de Kermisfpelen ook, Mahk-
nu en dan, geweerd. ten. Doch het berigt,wegens de Kermisfpelen
op de Boter-markt, heeft ons een weinig af- geleid van de neering, die op de Markten gedaan wordt; waartoe wy nu wederkeeren. Tot hiertoe, fpraken wy alleen van de Markten,
Markten , op welken veelerlei waaren te waaroP koop gefield worden: doch daar zyn veele eenerlei andere .Märkten in de Stad , op welken , Waar voornaamlyk, maar eenerlei waar wordt ge- geveild veild. Van deezen zullen wy nu, in orde,wor u handelen. Wy beginnen met de VISCHMARKTEN,
de oudfte van welken, naar alle waarfchyn- Visen-
lykheid, de oudfte byzondere markt hier ter marr- Stede is. In alles, zyn '«n drie, de groote T£N# Vifchmarkt, de Boer en-Vifchmarkt, en de klei- ne Vifchmarkt. Groote Vischmarkt.
De Vifchmarkt, die thans de groote ge- Groote
naamd wordt, en aan het Damrak gelegen Fifib- is, was, vermoedelyk,reeds in de veertien- markt* de eeuwe, in wezen, en mogelyk eerder; alzo de Amflerdamfche viflchers, al vroeg, gelegenheid gehad hebben , om gebruik van eene Vifchmarkt te maaken. Ik vind 'er egter, in de Stads Regißers, geen gewag van gemaakt, voor het jaar 1476, wanneer bevolen werdt, allen Vifch op ten middeldam af te flaan (2). Doch toen was deeze Vifch- markt reeds zo veel te klein, dat men, in of om-
(x.) Keutb. A. f, sj.
B 2
|
||||||
|
»
|
||||||
|
%
|
||||||
|
I
|
|||||
|
so AMSTERDAMS IV.DEEt;
omtrent het jaar 1484, befloot, eehe nieu-
we aan te leggen, op het Water, tufTchen de Oude brug en den Karnemelksfteiger (a)9 't welk ik egter niet weet, of wel gefchied zy. In de zeftiende eeuwe, was de Vifch- markt een vierkant houten gebouw, met overdekte Vifchbanken, (taande op 't gewelf van de groote Damsfluis, rondsom vry, en, van buiten, bezet met houten kafTen, die ver- huurd werden; gelyk, uit de Kaart van C o r- nelisAnthoniszoon, te zien is. Doch in het jaar 1599,- welk jaartal, in een' fleen, boven't Afflaagers-Comptoir,uitgehouwen is, werdt de Vifchmarkt, byna rondsom, betim- merd met huizen, die aan de Stad behooren. De markt is dus gelyk als van deStad afgefloo- ten.Men komt 'er op, van denVygen- of Mid- deldam, door twee overwelfde poorten, voor welken, yzeren hekken zyn, die toegedaan worden, als 'er geene markt is. Van den kant van het Damrak, en uit de Warmoes- flraat, door de Vifchfteeg, heeft men ook twee open toegangen naar de Vifchmarkt. Aan hêt Damrak, ftaat een fleiger, daar de Zeevifch aangevoerd en gelofl: wordt. Ën in het zelve, legt een zeer lang vlot, waar langs de Riviervifchfchuitjes leggen. Zo dra men, van deezen kant, de markt op- treedt , ontmoet men den fleenen ring, bin- nen welken, de vifch afgeflaagen wordt. De groote Vifchmarkt is in eene Zee- en Rivier- Vifchmarkt verdeeld. De eerfte beflaat de weftzyde van de Markt, zo ver de groote Damsfluis zig uitflrekt. - De laatfte plagt al- leen (4) Kearb, A. ƒ. Ui vgrfu
|
|||||
|
•
|
|||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. si
leen de ooflzyde van de Markt te beflaan; mark-
doch werdt, in 't jaar 1625, door het af-ten. breeken van eenige agterhuizen , benoorden de Vifchfteeg, aan het Damrak ftaande, ver- lengd (£), en in 't jaar 1662, beooften de fluis, in 't Water, op eenen fleenen gemet- felden voet, wyder uitgezet. De BoEREN-VlSCH MARKT,
ook wel de kleine Vifchmarkt genaamd, wordt Boeren-
gehouden, op een langwerpig vierkant Plein, y{fcb' in de Nes, tuflchen de twee Vleefchhallen.markt' Hier wordt Amftel- en andere Rivier-vifch ter markt gebragt, die, door de viflbhers of opkoopers, met hunne eigene fchuitjes, op het Rokin by de Beurs leggende, herwaards gevoerd wordt. De Boeren, die hier markten, hebben, by eene Keure van den een en der- tigften January des jaars 1743, verlof gekree- gen, om alle dagen, buiten de Zon- en Feeft- dagen, met hunnen eigen vifch, of met zul- ken, dien zy van hunne buuren hebben o- vergenomen, te mogen markten, moeten- de zy allen anderen vifch, met welken zy, hier ter Stede , willen voorflaan, aan de groote Vifchmarkt brengen (c). Op de groot- te van den vifch, die Werter markt gebragt mag worden, is, reeds op den een en twin- tigften Oétober des jaars 1621, eene Keur gemaakt (d) ; waaruit ik afneem , dat de Boeren-Vifchmarkt, niet lang voor dien tyd, aangelegd is. Te vooren, was er eene Groen- te- (.t) J. LAURENTius Arnfterdam.
(() Handv. bl. hq.
(d) Kemb. I. ƒ. if| verft.
B 3
t
|
|||||||
|
»
|
||||
|
22 AMSTERDAMS IV.Deel.
Mark, te- en Vogelmarkt, gelyk blyken kan, uit w». B R e derodes Moortje (e), een Blyfpel, welk, m t jaar 1615, voor 't eerft, ver- toond werdt. De Kleine Vi s chm arkt,
Kleine die ook de nieuwe Vifchmarkt plagt genaamd S te rr1en■ wfrdt »in '* Jaar 1Ö62? aan de
mm. weflzyde van den Singel, ter wederzyde van de nieuwe Haarlemmer-fluis, aangelegd (f) en is ook, gelyk de groote Vifchmarkt ,in eene Zee- en Rivier-Vifchmarkt onderfchei- den. De eerfle legt ten zuiden: de tweede ten noorden van de fluis. De ring of af- flag is, op de Zee-Vifchmarkt, tegen de lluisaan, gebouwd. Volgens eene Keure van den zesden February des jaars 1663, moet van allen vifch, die hier,met fchuiten of wagens, wordt aangebragt, een derde deel gelaaten worden aan de nieuwe of kleine Vifchmarkt (£).De andere twee der-
de deelen worden , aan de groote Vifch. markt, afgeflaagen. De Rivier-vifch, die door de VifTchers of Opkoopers zelven, op de Boeren-Vifchmarkt, verkogt wordt, is hieronder egter niet begreepen. By menigvuldige Keuren, isverbooden,
met Zee- en Riviervifch, om te loopen by de itraaten, of dien, aan byzondere huizen or kelders, buiten de markten, met naame op of omtrent de S. Antonis- of Jooden- BreêftraatjUit te flyten, zonder dat dezelve, (O -4tt. 11. se. 11. aau
(f) Keurb. O. ƒ. n vtrft.
(f) qroot.Memw. N. V, f. 90 vtrfb en ico.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. $3
aan de markten, op den affiag, geweeft, of Mark«
zonder dat 'er, gelyk men 't noemt, fchofrw. en lot over gegaan is (#). Doch deeze Keu- ren worden, dikwils, overtreden. Ook is 'er, ten opzigte van de geringere foort van vifch, eenige verandering in gemaakt, waar- van , terftond, nader. Op het houden der Vifchmarkt, zyn ook oude en laatere Keu- ren gemaakt, die, doorgaands, beter naar- gekomen worden. De Zeevifch, beftaande, voomaamlyk, in Kabbeljaauw en Schelvifcb, en waaronder ook Zalm begreepen is, te fchepe herwaards gevoerd wordende, moet, terftond, worden gebragt aan de Lootplaats, op 't Water, aan de weftzyde, tegen de Nieuwe brug van binnen , aan een klein plein, voormaals de Schippers beurs genaamd. Hier wordt de aangebragte Zeevifch, door een' Opzigter van de Lootinge, die van Bur- gemeefteren aangefteld wordt, in drie dee- len, afgeloot; twee deelen voor de groote, en een deel voor de kleine Vifchmarkt. De Verkoopers moeten, terftond, met hunnen vifch, naar de byzondere Markten fchie- ten ; doch die de laaifte Looting krygen hebben 't in hunne keur , of zy , dien zelfden, of den volgenden dag, den aange- bragten vifch willen doen afflaan. Both, Schol,Spiering enAal komt niet in den affiag; maar wordt, aan een huisje, in 't Y, tus- fchen de Nieuwe Stads-Herbergs- en Nieu- we-brugs-boomen, op paaien gebouwd, en in
(h) Handv. II. «ty, »i<s, S17 ,818,820, 821 ,m , j2},
•t4i«*if>8i8. Veivolg *p dt Hand?, bl. -ji,4J. B 4
|
||||
|
■
|
||||
|
24- AMSTERDAMS IV.Deel,
in 't gemeen het Bothhuisje genaamd, aan-
gebragt en verkogt. De Zee-vifch, door de Keurmeeflers zynde goedgekeurd, wordt, in kleiner ofgrooter bennen, door de Knegts of üpßeepers van de Vifihmarkten, in den Ring gefleept. Tot het leveren der vifch- bennen, plagt eene vrouw, aan elke Markt, aangefleld te zyn, die vier duiten voor een Kabbeljaauws- , en twee duiten voor een Schelvifch-ben ontving, zynde de Vifch- vrouwen gehouden, de bennen, zo veel zulks mogelyk ware, aan haar wederom te geeven, wanneer zy twaalf en een halve Huiver, voor jeder honderd bennen, te rug kreegen. Doch het leveren der Vifchbennen is, federt, tot een mannenampt gemaakt , en, by eene Keure van den dertigflen January des jaars J ?65» vaflgefleld, dat, voortaan, voor ie- der Kabbeljaauws - ben , zes, en voor ieder Schelvifch-ben, vier duiten betaald zouden worden (i). De vifch wordt, vervolgens, door een' Afjlaager, aan ieder Markt, van Burgemeefleren aangefleld, aan de meefl- biedenden verkogt, mogende de burgers en inwooners zo wel in den Ringkoopen, als de vifchvrouwen, mids zy alleenlyk voor hunne eigene huisgezinnen koopen (k).De leevende vifeh wordt, voor den dooden, afgellaagen. Voormaals, plagt geene vifchvrouw meer dan twee Zalmen te mogen mynen, dan na dat de andere vifchvrouwen voorzien waren. Doch dit gebruik is, op verzoek der Verr kooperen, afgefchaft. Elk koopt nu zo vee- Ie (i) Kei\tb. l). ƒ. ja.
{Q Handv. hl. % ia. 1 . * «
|
||||
|
J, Boek. KOOPHANDEL. 25
Ie Zalmen, als hy goedvindt. De onkoften Mar*:-«
op het af liaan van den Zeevifch, die zeer ten. hoog plagten te zyn, zyn, in 't jaar 1734, verminderd, op negen en een half ten hon- derd van het beloop van den vifch, waar- van de Afflaager twee en een half ten hon- derd ; de Permingmeeflers, die 't geld van de Afflaagers overneemen, en aan de Verkoo- pers uitkeeren moeten, vier ten honderd; de Keurmeefler een ten honderd, en de Op- fleepers twee ten honderd genieten (/). Wan- neer , des winters, de vifch, met wagens, in de Stad gebragt wordt, wordt dezelve afge- loot voor de kleine Vifchmarkt, werwaards zig de Opzigter over de Lootinge als dan vervoegt. De Baars, Voorn., Poft en dier- gelyke fyne vifch moet, eer zy ter markt gebragt wordt, aan den Bothweeger worden aangegeven, die, van ieder fchot of gewigt, twee ftuivers geniet. De Viffchers moeten, volgens eene Keure van den agt en twintig- ften January des jaars 1737, met de Both, Schol, Spiering, Tongen en Scharren, re- gelregt naar 't Bothhuisje vaaren, daar de- zelve , aan de meeftbiedenden, de Both, by vyf en zeventig ponden tevens, verkogt wordt (m), na datze, vooraf, door den Both- weeger, of deszelfs knegt, gekeurd zyn; moetende den dooden vifch, terftond, in 't water geworpen, en die nog eenigszins leeft, doch onbekwaam is om ter markt te wor- den gebragt, aan de Godshuizen gezonden wor-«
(l) Handv. II. 8if. , i
\m) Handv. hl. %z%.
B *
|
||||||
|
26 AMSTERDAMS IV. Deel.
worden. De Vifchkoopers en Vifchvrou-
wen der twee Markten van Both en ande- ren diergelyken vifch, tot hun genoegen, aan 't Bothhuisje, geryfd zynde, mag het overfchot, na half tien uuren, naar den Zand- hoek gevoerd, en aldaar, aan eenige aan- geftelde Opkoopfters, ten behoeve der om- loopfters by de ftraat, verkogt worden. De Schelvifch, zeer overvloedig zynde aangeko- men , wordt ook, aldaar, na dat de Mark- ten voorzien zyn , ten zelfden einde , aan agt aangeftelde Vifchbaazen geleverd. De Bothviïïchers, met hunnen eigen vifch wil- lende voorftaan , gelyk hun, op de drie weekelykfche Marktdagen, vryftaat, moe- ten , vooraf, om plaats op de groote Vifch- markt, looten: zo als ook, op de Boeren- Vifchmarktjgefchiedt. Op de laatftgemelde Markt, wordt van ieder Vifchfchuitje een* halven ftuiver aan den Keurmeefter betaald. Volgens eene Keure van den dertigften Oc- tober des jaars 1708, moet 'er een bord , met Stads wapen gefterkt, aan de Vifch« markten worden aangeflaagen, waarop de de lengte, die de Baars, Voorn en Poft heb- ben moet, om niet afgekeurd te worden, onderfcheidenlyk, afgetekend is (»). De Vifchvrouwen, die de Vifchbanken, op bei- de de Vifchmarkten, van de Stad in huure hebben, zyn verpligt, die banken, dagelyks, na 't afloopen van de Markt, te reinigen, waarna de vuiligheid, in kruijwagens, door een' bediende , by de Heeren Thefaurie- ren aangefteld, naar de Stads vuilnisfchui- ten
(n) Haildv. bl, 12«.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 17
ten gebragt wordt. De Vifchvrouwen ftaan Mark*
niet altoos agter dezelfde Vifchbank, maar ten. fchikken, alle weeken,eenebank voort. Om den vifch , die , door byzondere perfoo- nen, gekogt is, naar huis te brengen, zyn eenige Vifchdraagers aangefteld: hoewel 't ook, door veelen, gedaan wordt, die niet byzonderlyk aangefteld zyn. Voormaals, ge- fchiedde deeze aanftelling, door deOpzienders der Armenmti door deRegenten van het Spin- huis. De aangeftelde Vifchdraagers plagten, al van ouds, ten teken hunner aanftellinge,. een koperen vifchje op de borft te draagen (0): waarop Brederode het oog heeft, als hy, in den Spaanfchen Brabander ( Acl. V. Sc. I.), eene Spinfler tegen een* armen jongen doet zeggen: Hadje kennis an de Overluy van de Vißchers
dat jy die ginght vraghen
Om ten penninckjen op je borfl, fo mochtje moytjens vis dragen
Dat brenght 'sjaers al hielveulop,fo veultick weet niet hoe.
Tot het keuren van den zeevifch, zyn
twee Keurmeesters aangefteld, een over el- ke markt. Zy draagen, in 't gemeen, den naam van Schouten van de Vifchmarkt. Ook mogen zy zydgeweer voeren (p). De O- verluiden van 't S. Pieters-Gilde zyn gefteld tot onderhouding der goede orde op de Vifch- markten. Ook zyn zy gemagtigd, om de , fluikers, en omloopers of omloopfters met vifch te bekeuren, en aan tehouden j waartoe de
(0) Handv, bl. «14.
(p) Handv, bl, %n. |
||||
|
28 AMSTERDAMS IV. Deel.
Mark- de Subftituit - Schouten, de Hoofd-Provooft
TEW. van't AalmoeiTeniers-huis, derzelver Dienaars en die van den Heere Hoofd-Officier, bene- vens de Soldaaten en Wagten aan de boo- men, hun,des noods, de behulpzaame hand bieden (q). Garnaa- De Garnaalen, de Panharing , de Kat- lenmarkt. aal en Katvifch , die niet aan de Vifchmark- ten komen, om aan de uitflyters verkogt te worden, plagten, voor deezen, op Droogbak te worden aangebragt;doch,in'tjaar 1705, werdt gekeurd, dat men, met deezen ge- ringen vifch, voortaan, aan den Zandhoek, ter wederzyde van de Taanftraat, zou voor- ftaan (r). Gemeenlyk, legt 'er ook een vaar* tuig met Garnaalen, agter een' ftal, waarin gekookte Garnaalen verkogt worden, aan de ooftzyde van den Singel, tuflchen' den Heiligen weg en 't Spuij , welke plaats , hierom , de Garnaalen-markt ge- noemd wordt. Doch my is niet bekend, dat dezelve, by eenige Keure, tot zulk eerie markt, gefchikt is. Scbol-en Tot eene Legplaats voor de vaartuigen, Scharren- d\e ? met gedroogde Schol en Scharren, her- markt. waards komen, was, in de voorgaande,eeu* we, het Spuij, tegen over het Maagdenhuis, gefchikt. Ook ftondt men, met deeze waa- re, agter de Begynen, voor (s). Doch te- genwoordig wordtze, meêft , in de Haring- pakkerye, op het Water, en ook, eenigs- zins, op den Dam, agter de Waage, vertierd. In
(?) Handy, hl. 8ti.
(r) Hnndv. bl. tt%.
(s) Handv, bl, »07.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 29
In 't jaar 1731, (telden Burgemeefteren, by Mark-
povifie, voor den tyd van drie maanden, te». een' Fa&oor der drooge fchol aan (t). Doch ik weet niet, dat zulks , naderhand, ge- fchied is. Het Koningsplein, in 't midden, onder de Bokking-
hoornen, is, in 't jaar i73Ö,gefchikt tot ee-.",ar*k ne Bokking markt voor Buitenluiden, die aldaar, tweemaal ter weeke, des Maan- dags en des Vrydags, mogen markten; doch met hunne Bokking niet door de Stadryden, of loopen (u): 't welk men alleen aan inge- zetenen deezer Stad, en,. in 't byzonder, met bokking, die, in de Bokkinghangen, aan 't Blaauwhoofd , hier ter Stede, gerookt is, heeft willen toelaaten. Tot eene Legplaats der Schepen en Sehui- Moffel-
ten met Moffelen ,isdeMossELSTEiG EB.ßei£er' in 't Y, by de kleine of nieuwe Vifchmarkt, al voor lang, gefchikt geweeft. De vaartui- gen met Oefters, welke vifch, federt eenige jaaren, in groote menigte , te Petten ge- fpeend, en herwaards gevoerd wordt, leg- gen, volgens eene Keure van den een en dertigften January des jaars 1741, ook aan den Moffelfteiger. »Oefiers noch Moffelen mogen gelofl worden, Jan na dat zy, door den Keurmeefter van den vifch aan de klei- ne Vifchmarkt, leverbaar gekeurd zyn (u). Na de Vifchmarkt, zal, vermoedelyk, de -
BE ES-
fO Groot-Memor. x, x. ƒ. 91 verfu (») Handv. bl. 77t. (v) Handv. bl, ifji, ■
|
||||
|
30 AMSTERDAMS IV.Deeé,-
%£*' Beestenmarkt, Beesten-0^ getykze, veeltyds, genoemd wordt, de
of Ossen- Ossenmarkt, om dat deeze de grootfle markt, is, de oudfte byzondere markt hier ter Ste- de zyiï geweefl; alzo 'er de oudfte gedeel- ten der Stad, gelyk zyn de Kaherflraat en de OJJen-fluis naar genoemd zyn. Men plagt zelfs, van ouds, up tie fluyfe,niet alleen des Maandags, maar ook op andere dagen in de weeke, met Varkens, te koop te ftaan; 't welk, op den zesden May des jaars 1473, verbooden werdt (w). Ik verfla, door tie Sluyfe, hier, de groote Damsßuis, die, ten dien tyde, defluis, by uitfteekendheid, genoemd werdt. En men moet niet vreemd vinden, dat de Middeldam toen tot eene Varken- markt gebruikt werdt; men hadt, vroeg in de vyftiende eeuwe, naauwlyks eene andere marktplaats in de Stad. De Varkens waren ook zeer overvloedig, zo dat, al omtrent den aanvang dier eeuwe, verbooden werdt, dezelve langs ftraat te laaten loopen (x). Langs der Stede veilen, ftonden Varkens- kotten , die eerft, in 't jaar 1489, werden afgekeurd (y). En Thymen Gerritsz, de Var- kendryver, hadt een huis aan de Plaats of Dam, welk hem, in 't jaar 1540, door de Stad, afgekogt werdt (z). Ook blykt, uit eene Ordonnantie voor 't Vleefchhouwers Gilde van den jaare 1586, dat toen, vlak voor
(w) Keurb. A. ƒ. 71 verf«.
(x) Zie I. /><?*/, I. Boeket hl. 104.
(y) Keurb. A. ƒ. 171 ver/i.
(*J Zie I, D«dt I. Boc^i K 91.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 3r
• voor 't Stadhuis, noch markt gehouden werdt Mars-
van Kalveren, Lammeren en Schaapen («). **»• Doch de Varkenmarkt was, voor den aan- vang der zefti'ende eeuwe, reeds op de Kolk verplaatft, en werdt, in of omtrent het jaar 1506, binnen de buitenfte Haarlemmer Poort, die toen ftondt, daar nu de nieuwe Haar- lemmerfluis legt, overgebragt (b). Nader- hand, is zy, aan de weftzyde van den Sin- gel, tuflchen de Rosmolen en de Haarlem- merpoort (O?en nog laater, op de Heeren- markt gehouden (i). Doch in't jaar 1626, werdt zy, aan de zuidzyde van de Linden- graft,gekeurd (0, en in 't Jaar I(55i »bui- ten de Reguliers-Poort, nu de Waag op de Botermarkt, nevens Simon Ryken Pad (ƒ); tot dat zy, by eene Keure van den zes en twintigften Auguftus des jaars 1671, by de Utrechtfche Poort, geplaatft werdt (g); waar zy, nog tegenwoordig, is. Wat de OfTenmarkt aangaat, dezelve
werdt, van ouds, en wel op den zes en twintigften Maart des jaars 1487, gekeurd ter plaetze tuffchen den Xween reguliers poir- ten, waarvan de eerfte toen ftondt, daar nu deOiTenfluislegt, en de tweede, daar nu de Reguliers-tooren ftaat; geheten die binde- wyck, ende nergent anders (h). Doch in't jaar 1Ó29,
f*) Keurb. C. f. 105.
(b) *AgtcT 't Keurb B. «nitr de Correftien. ƒ. 81.
(e) Refol. Vroedfch. N. | 27 Hov. i«oo. ƒ. 3*1.
(d) Zie hier voor, bl. 14. f«;-Keurb. K. ƒ. 103.
(f) Refol,- Vroedfch. N. 10. 9 M*y l«jl./..ijo verft,
(g) Keurb. P. ƒ. 21 verfo.
{h) Keurb. A. ƒ. IJ» vtrfi. |
||||
|
32 AMSTERDAMS IV.Dee£.
Mark- 1629, werdt zy van daar verplaatfl op 't
ten. Plein voor de Reguliers - Poort rfl, die toen van hout gemaakt was, en flondt, daar nu de Waag op de Botermarkt ftaat. Eenige jaaren laater, Werdt Zy buiten de Reguliers- Poort , op de hoogte van de Heerengraft, gefield (k), en eindelyk, na de jongfle Ver- grootinge der Stad, overgebragt, daar zy nu is, op het Plein binnen de Utrechtfche Poort. Offen- De Beesten- of Ossenmarkt is markt, een ruim veld, in 't midden, doorfneeden
van de' flraat, die naar de Utrechtfche Poort leidt, en met hoog geboomte bezet. Langs de OiTenmarkt, meefl ten weflen van de Poort gelegen, zyn houten balien opge- regt, aan welken, de beeflen worden vafl- gemaakt. Verder weflwaards, flaan eenige flallingen, waarin het vee, des nagts, ge- plaatfl wordt. Ook is hier de wooning van den Marktmeefler. In de Agtergraft, was, voor deezen, eene bekwaame drinkplaats af- gefchooten, daar 't vee plagt gedrenkt te wor- den; doch zy dient nu, zover zy nogover- gebleeven is , voornaamlyk, tot een wed voor de paarden.' De markt is, wyders, ook met eene balie omringd, en met een hek afgeflooten, op dat de beeflen niet zouden verdreeven worden, voor dat de Impofl en Excyns voldaan is, 't welk, in de wooning van den Marktmeefler, gefchiedt. parken- De V A R K e N M A R K T is ten ooflen van markt. <Je (i ) Refol. Vroedfch. N. 16. 1 Juny 1(19. ƒ. 8« verft»
(J{J Refol. Vroedfch. Lt. D. 20 Nov. i66i. f. 64. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 3g
de ftraat aangelegd. De grond derzelve is, Marr-
omtrent drie voet, opgehoogd; meeft be- ten. ftraat, en rondsom met eene fchutting af- geflooten. De vette Varkens leggen hier j geduurende den markttyd, in hokken. Ver- kogt zynde, wordt 'er, terftond, de Impoft en Excyns van betaald. Een weinig zuid- Yskelder. weftwaards van de Varkenmarkt * is* in *t begin des jaars 1755, onder digt geboomte, een Yskelder gebouwd, door Adriaan Koek, Confiturier hier ter Stede, die den grond, voor een zeker getai van jaaren, gehuurd heeft van de Thefauriei Het ys wordt, 's winters, in dit gebouw , rondsom * in de hoogte, opeen gearbeid. De eigenaar, zyn- de thans Haak Koek, Zoon van den aanleg- ger, verkoopt het, 's zomers, by 't pond, voornaamlyk, om wyn en andere dranken te verkoelen en koel te houden, 's Winters, gebruikt hy 't, om het deeg, waarvan hy allerlei nagemaakte vrugten, tot nageregten* op voornaame maaltyden, bereidt, te doen ftollen. De Schaapenmarkt, die j eerty ds, Schaapen-
omtrent de oude Reguliers poort , nu denmarte« Regulierstooren, daar het Plein nog de Schaa- penmarkt heet, fchynt gehouden te zyn, is nu binnen de balie van de eigenlyke Offen- markt, ten wefien. De KALVERENMARKT,die altoos niet Kalveren-
de Schaapenmarkt plagt vereenigd te wezen* "*«**• werdt, in 't jaar 1669, van dezelve afge- fcheiden, en overgebragt op het Plein bin- nen de Leidfche Poort; daar zy,egter,niet lang bleef, wordende> in 't jaar tófi, we- IX. Stuk. C der-
|
||||
|
34~ AMSTERDAMS IV.Deel.
Mark- derom by de Schaapenmarkt overgebragt (/).
Tan. Zy wordt, nu ook, aan de weftzyde der Beeflenmarkt, gehouden. De Kalveren en Schaapen zyn hier, veekyds, geplaatft, in hokken, die in open ftallingen gemaakt zyn. De Beeftenmarkt is tweederlei, van ma- ger , en van gemeft, of vet vee. De magere ÖfTenmarkt ïegint in April, en duurt, tot dat de weiden behoorlyk voorzien zyn van gras. De vette ÖfTenmarkt of flagttyd wordt 's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags gehouden, van het midden van OcT:ober,tot het midden van November. De vette Var- kenmarkt wordt, op den zelfden tyd, ge- houden. Van de magere Varkens is de voornaame markt aan den Diemerdyk, by Zeeburg, daar zy ook opgefcheept worden. Volgens twee Keuren van den elfden en twaalfden Oólober des jaars 1658, moeten de Varkens, die, met fpoeling, of afval van Kooren-brandewyn,en ftyffel, gemeft zyn, afzonderlyk, op de markt geplaatft worden: en 't invoeren en verkoopen van Varkens, die met Pinken van Walvifchfpek zyn ge- meft, is, volftrektelyk, verbooden (m^.Het regt om, hier ter Stede, alleen allerlei bees- ten te mogen op- en affcheepen is, al voor lang, verleend geweeft aan 't Oude-zyds- Huiszitten-huis («). De Opfcheepers der Beeften , die , van ouds, Poflmeefiers ge- naamd werden, om dat de toffe brug, over welke, zy het vee ontfcheepen, den naam van
(i) Handv. bl. 774, 77*.
(m) Handv. bl. 77S-
(n) ZU III. OM/lY. Miei, bl. 2S3i
|
||||
|
I
LBoek. KOOPHANDEL §*
van Poß draagt, zyn alleen bevoegd tot dit MAbk-
werk. De beeften worden op- enafgefcheeptTEN. aan den Diemerdyk by jaap Hannes of Zee- burg , of in de Stad aan den Moffelfteiger, ten einde van den Singel ten noorden, of aan de Varken- en Offenmarkt. Voor 't regt der op- en affcheepinge wordt betaald, vari een Os of Koe, twee Huivers vier penningen; van een Paard, twee duivers agt penningen; Van een mager Varken , vier penningen; van een vet Varken, agt penningen; van een vet Kalf, twaalf penningen; van een mager of nugter Kalf, agt penningen 4 en van een Schaap, vier penningem En dit regt wordt niet alleen betaald van het vee, dat over 't Y in de Stad komt; maar ook van *t gene, door de Haarlemmer-, Leidfche- > Utrechtfche-, Weesper- en Muider-Poorten, of langs den Amftel, wordt ingevoerd. By vorft en beilooten water, wordt het veé ook, aan de gewezen Oude-, en aan de Nieuwe Stads Herberg aan- en afgevoerd (o). Voor ieder os of koe, die Op geen voeder (laat, wordt, voor ftaangeld, aan den Marktmees« ter van de Offenmarkt, twee ftuivers 's daags betaald: voor ieder Schaap of Varken, vier penningen, en op voeder ilaande, een Hui- ver. De offen, die van buiten ingebragt worden, om hier te worden verkogt, moe- ten alleen aan de Offenmarkt te koop ge- field , en Vooraf aan den Marktmeefter aan* gegeven worden: en iemant, die hier eenig Vee gekogt heeft, mag het, noch op de markt
C») TctTolg dir Handv. */. jj,
C 3
|
||||
|
36 AMSTERDAMS IV.Dees.
Mark- markt, noch elders, wederom verkoopen,
TiN. dan drie weeken na dat hy 'er eigenaar van geweeft is (p). Ondertuflchen , raakt het Aagten van offen en koeijen, in den Slagt- tyd, om ingezouten, en, geduurende den winter, gegeten te worden, hier ter Stede, federt eenige jaaren, meer en meer, buiten gebruik, bevindende men het vleefch,welk lang gezouten geweeft is, nadeelig voor de gezondheid. Ook leggen de Vleefchhouwers zig hier, meer dan zy plagten, toe, op het flagten van rundvee, geduurende den win- ter, zynde, reeds by eene Keure van den vyfden December des jaars 1732, toegelaa- ten geweefl, na den laatften November, eens ter weeke, des Woensdags, markt te hou- den van offen, koeijen, queen en vaarzen (q). CoMMis- Om opzigt te hebben op de OfTenmarkt, sARissEN en <je andere Markten, daarby behoorende, Ossen' zYn ^er CommiflarhTen, door Burgemees- MARKT. teren, aangefleld, die Commissarissen van de Ossenmarkt genoemd worden. Zy draagen zorg, dat de Keuren , op de Markten van het vee gemaakt, worden naar- gekomen , naar behooren. Paarden- Keizer Karel den V., in 't jaar 1523, Rei- markt op- noud, Heere van Brederode, verlof gegeven geregt, hebbende, om eene jaarlykfche Paardenmarkt en te niette houden, in het Dorp van Amfterveen(r), pen°°" welks Ambagtsheerlykheid, in 't jaar 1529, aan de Stad verkogt werdt (s), overleide men,
(p) Handv. bl. 771, 77*.
(q) Handy. bl, 774. (r) Hand», bl. ju. (1) Zie II. ö«/, V, Btekj, hl. J07. |
||||
|
I.Bqek. KOOPHANDEL. 37
men, federt, of dit Privilegie ook regt ga-MAs*.
ve, tot het opregten eener Paardenmarkt, ten. in Amfterdam. Men bevondt, by onder- zoek , dat het Privilegie zo ver niet kon worden uitgeftrekt. Doch men verftondt, dat de Steden in 't gemeen regt hadden, om ongeprivilegeerde Paardenmarkten in te ftel-- len, daar buitenluiden niet vry waren van arrefien om fchuld. En men befloot, eer«! lang, om 'er, ook hier, eene op te regten (f), die, tweemaal 's jaars, op den eerilen Woensdag na Laetare, dat is, na den derf- den Zondag voor Paafchen, en op denlaat- ften Maandag in Auguftus, zou gehouden worden, en, in 't jaar 1658, voor 't eerft? gehouden werdt. Doch zy is niet veele jaarv ren in ftand geweeft (u), en, zo ik meen, zonder afgefchaft te zyn , van zelve te niet geloopen. Ter gelegenheid der raadpleegingen overPaarden-ï
het opregten eener Paardenmarkt, was hier,viller* door Burgemeefteren, de eerfte Paardenvil- Ier aangefteld, op den negentienden Decem«? ber des jaars 1656 (y). Hy is, volgens de Keure, alleen bevoegd, om doode paarden en andere viervoetige krengen te villen (p\ De paardenmeft, die, langs de ftraaten, m kruij wagens of vuilnisvaten, legt, mag, vol- gens eene Keure van den negen en twintig- ften January des jaars 1755 > door niemant, dan,
(t) Refol. Vroedrch. L*. A. 15, zo Jan. t«j7. ƒ. itj, U7U
( u) Zit F. VON ZESEN , bl. zoi. (ü) GrooNMeiupt. fii. iv. ƒ. m, (») Handv. H. i»5z. |
||||
|
3* AMSTERDAMS IV.DEEt«
Mark- dan door de bedienden van de vuilnis, wor-
TEN. den weggehaald (x).
Kooren- De handel in Kooren, die, in 't groot, ge-
MARK- dreeven wordt op de Koorenmarkt,
?£N' van welke wy, hier voor (y), reeds ge-
fproken hebben, wordt ook, in 't klein, eq
by de zak, gedreeven op meer dan ééne
Markt hier ter Stede. Men heeft, voor eerft,
de
Stigtsche en Gooische Koorenmarkt,
Stigtfcbe dje 9 in 't jaar 1643 , gekeurd werdt op den
fibeKoo- Biniien-Amftei , aan de weftzyde, tuflchen renmarkt. de Paardenftraat en Halvemaansfteeg (z), alwaar voorheen een houtwal plagt te zyn, en, federt, des Maandags, markt van al- lerlei Stigtfche en Gooifche Graanen, by- zondérlyk van erweten en boonen, gehou- den wordt. Zy worden hier, in zakken, te koop gebragt, en mogen, in geene minder hoeveelheid dan eene mudde of zak tevens, verkogt worden (a). Behalve deeze, is 'er; ook eene Westfriesche Koorenmarkt,
Wtßfrie' in ^t gemeen de Schager-markt genaamd, die
jcbeKoo- eerflgeweefl is, aan de ooftzyde van den tinmar u singel, naar 't noordeinde, ter plaatfe, nu de Stroomarkt genaamd; naderhand, op de- zelfde ooflzyde van den Singel j doch meer zuid-
(x) Vervolg der Handy. */. ^49.
(y) III. Deel, I. Doek^t bl. 99 (x.) Refol. Vroedfch. N. \%. f $4% 1*43. ƒ. 14t -ver/i,
JHandv. bl, 802. {*) Handy, bl. 7 »o. |
||||
|
-
|
|||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 39
zuidwaards, tuflchen de Lynbaansbrug en Mark-
Jan-Rooden-Poorts-Tooren, verlegd werdt, ten. en, eindelyk, in 't jaar 1662, geplaatft aan de ooftzyde van de Heerengraft, tuflchen den Blaauwburgwal en oude Lelieftraat, Hier plagten, des Maandags, allerlei Weft- friefche en Noordhollandfche graanen niet alleen; maar ook klein vee, gevogelte, kaas, eijeren en fruit ter markt gebragt te worden. Zelfs is 'er, veele jaaren agtereen, des Zon- dags, na den middag, eene talryke markt geweeft van duiven, musfchen en andere kleine vogeltjes. Doch by eene Keure van . denagt entwintigften January desjaars 1752, is belaft, dat geene andere dan Weftfriefche vaartuigen, en die alleen met Kooren beka- den , ter bovengemelder plaatfe, op de Hee- rengraft , zouden mogen markten ; dat al- daar geene hoenders, duiven , musfchen , spreeuwen of ander gevogelte , vee, kaas of eijeren zouden mogen worden te koop gefield ; en dat de Weftfriefche Kooren* vaartuigen, niet dan 's Maandags, zouden mogen markten (b). Het Kooren , welk hier verkogt wordt, moet, naar de maatdee- zer Stede, worden geleverd (c). Al voor veele jaaren, plagt 'er nog eene markt te zyn van duiven en kleiner gevogelte, die, zonder, zo veel my bekend is, door eenige Keure, gewettigd te wezen, des Zondags, op de Baangraft, tuflchen de Pafleerder- ftraat en Looijersgraft, gehouden , en ge- meen-*
(b) Vervolg der Handy. b!r 4».
(tj Handv. fc/, «01. |
|||||
|
I
|
|||||
|
4.0 AMSTERDAMS IV.Deei;;
Mark- meenlyk de Dumnmaxkt genaamd werdt.
ten. Doch zy is nu ook verdweenen. In de voor-
gaande eeuwe, werdt, des Zondags, ee- ne Hunden- en Duivenmarkt gehouden , op het bolwerk by de Regulierspoort; die, by eene Keure van, den dertienden November des jaars 1642, verbooden werdt (d). Bier- j)e vreemde Bieren zyn, hier ter Stede,
jcAAijEN, p0k a] zeer vroeg, aangebragt, en heeft men,
derhalve, ook al vroeg, piaatfen gehad , daar deeze Bieren ontfcheept, geveild en yerkogt werden, en daar de Bierbtfibooijers, gelykze genoemd worden, die deeze Bieren wederom uitflyten, woonden. Twee zulke Biermarkten, of, gelyk menze heet, BlERKAAIJEN,
zyn 'er thans in deeze Stad, de audfte, eer-
tyds, de Delft [che Bierkaai genaamd , om dat 'er veel Delftfch Bier plagt gefleeten te worden, en nu de Oude Bierkaai geheeten, flrektzig, federt dat zy, in 't jaar 1682, vergroot is (e), langs de, weflzyde van den Oude-zyds-Voorhürgwal , genoegzaam van 't noordeinde, uit tot aan de Varkensfluis. De andere, de kleine- of Heeren-, of Nieuwe Bierkaai genaamd, is aan de npordzyde van de Brouwersgraft, tuflchen de Heerenmarkt en Binnenbrouwersftraat. Eenige Bierbe- fchooijers woonen, behalven op de Kaaijen, ook op de Heerenmarkt,en op de Nieuwe- zyds-Kolk. Doch de handel in vreemde Bie- ren
(d) Keurb. L. ƒ. 184 verf»,
(i) Handv. blt 776. |
|||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 41
ren is, federt het rykelyk gebriiik van wyn, Mark-
en van koffy en thee ,zeer fterk afgenomen, ten. I)e Bierbefchooijers zyn, in 't jaar 1621, tot een Gilde gemaakt (ƒ), waarvan wy, hier na, onder de Gilden, handelen zullen. Het tappen van uitfreemfch Bier omtrent de Bierkaaijen gaf zo veel gelegenheid tot het verkorten van der Stede Excynzen, dat het zelve, by verfcheiden' Keuren, verboodenis. Het mag niet gefchieden, aan de ooft- noch weftzyde van de Heeren-markt, omtrent de nieuwe Bierkaai; noch in de S. Anne-flraat, in de S. Anne-dwarsftraat, in de fteegjes en flop- jes tufTcherj de S. Jans- en Oude-Kerks-brug- gen, en op het Oude-zyds-Kerkhpf * omtrent de Oude Bierkaai (g). Men plagt, van ouds, Melkmarkt
te h.auden op de Plaats of Dam, en voor aan melk>
in de Kalverftraat: ook op andere plaatfen markt; der Stad; doch in 't jaar 1482, werdt ge- keurd, dat men dezelve niet dan agter 't oude Gafthuis, dat is, agter het tegenwoor- dige Stadhuis, naar de zuidzyde, ter markt zou brengen (£);en in 't jaar I523,datmen daarmede, op de Burgwallen, en op 't Wa- ter , zou mogen voorftaan (i). Maar in 't jaar 1581, werdt zulks wederom alleen op de Gaflhuisfluis,ten einde de Gafthuisfteeg, toegelaaten. In laater' tyd, fchynt men, om- trent de Heerengraft en Brouwersgraft, al- waar >
(f) Handv. l>l. 1189.
(g) Handv. bt. 1484.. '
(h) Keutb. A. ƒ. m vnpt.' (i) Handv. H. g04.
C 5
/
|
|||||
|
■i
|
|||||
|
,
|
|||||
|
4£ AMSTERDAMS IV.Deei.
Mark- waar eene houten brug nog de Melkmarkts-
TjsN. brug heet, met melk, gemarkt te hebben.
Doch tegenwoordig, leggen en ftaan de fchuiten en wagens met melk alomme door de Stad, in en langs de graften, en de mees» te melk wordt, in open houten emmers, langs de huizen, te koop gedraagen. De melkvaatjes en melkmaaten, vooral zulken, die de Huisluiden zelven herwaards brengen, moeten, jaarlyks, door den gezwooren Y- ker, nagemeeten, en met het Stads wapen en 't jaartal gebrand worden (£). 't Geregt heeft, reeds op den zeflienden Jïily des jaars 1481, bevolen, in die melck ofte boy e [huij], geen water te gieten (/). Groen- Men heeft hier, tegenwoordig, verfchei-
MARK- den'
T*w* Groenmarkten,
waar veelerlei aardvrugten en moeskruiden,
. van rondsom de Stad, en van afgelegener Plaatfen, te koop gebragt worden. De oud- fte, van welke men duidelyke melding ge- maakt vindt, was geplaatft agter de groote yieefchhai, aan S. Pieters-Kerjdiof, en langs de weftzyde van den Oude-zyds-Voorburg* wal, tot aan de Varkensfluis. Doch zy werdt, in 't jaar 1644., van daar verplaatft aan de ooftzyde van de Prinfengraft, tufFchen de Reeitraaten Weflermarkt, daar de fchuiten lagen; en op de Weftermarkt zelve, daar de Groenluiden voorflonden. De Groenmarkt bleef hier egter naauwlyks negen jaaren, en * werdt, ({J Handv. bl. 933*. 9ï4*, 93«*»
{i) Keuib. A. ƒ. ii+ verf«. |
|||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 43
werdt, in 't jaar 1653, overgebragt, aan de Mm,
weftzyde van de Prinfengraft, van de Prinfen- tejï, brugge, tot de Egelantiersgraft, toe: en in 't jaar 1656, werdt den Noordhollandfchen Groenluïden in 't byzonder , die meelt kool,raapen en wortelen aanbrengen,plaats om te markten aangeweezen, tuflchen de Beerenftraat en kleine Groenmarkt, die nog, omtrent de Reeftraat , gebleeven was, aan de ooftzyde van de Prinfengraft. Doch in't jaar 1658, werdt deeze Groen- markt , beftaande toen meed uit Groenluï- den van Haarlem, Beverwyk en andere Plaat- fen daaromtrent, verlegd aan de weftzyde van de Prinfengraft, tufTchen de Reebrug en Roozengraft. De Streeker-Groenluiden, die zig, tufTchen de Lauriergraft en Beeren- brug , gelegd hadden , werden, in 't jaar 1668, meer zuidwaards, tuflchen de Elands- graft en Looijersftraat, geweezen. In 't jaar 1674, werdt de markt der Leidfche Groen- fchuiten in 't byzonder gefchikt op de Prin- fengraft, omtrent de Laurieritraat , van 't vuilnisvat, tot aan zekere paal, aldaar ge- plaatft: en die der Beemfter - fchuiten, tus- fchen de Roozengraft en Roozenftraat. Doch in 't jaar 1697, kwam 'er wederom eenige verandering in de Groenmarkt. De Noord- hollandfche, en met naame de Streeker-vaar- tuigen , met kool, wortelen en raapen, wer- den geplaatft tuflchen de Elands- en Looi- jersgraft; de fchuiten van rondsom de Stad, en byzonderlyk de Diemermeerfche en We- teringer-fchuiten; de Utrechtfche enBever- wy-
|
||||
|
4f AMSTERDAMS W.UeeU
Mar?;- wyker-Peulfchuiten, en de Wefllandfchen,
tin* aan de ooftzyde der Prinfengraft, tuflchen de Ree-en Beerenbruggen, en des noods, bezuiden de laatftgemelde; en de Leidfche en Leiderdorper-,als mede deBeemfter-,Purmer- en andere fchuiten, met ftoppel- en Haart- raapen, aan de weftzyde van de Prinfengraft, tuflchen de Laurier- en Roozenftraaten, en des noods, tot over de Weftermarkt (m). De plaats, tuflchen de Ree- en Beerenbruggen, beide aan de ooft- en weftzyde der Prinfen- graft , wordt thans de kleine Groenmarkt ge- naamd j en de Marktmeefter heeft, onlangs, bevel gekreegen, om de openvallende Plaat- fen aldaar, eens 's jaars, in de maand May, by infchuiving voor- of bovenwaards, dat is, naar't noorden, te laaten vervullen; en de aankomende Tuinluiden, agter of onder aan de Markt, naar 't zuiden, te plaatfen («). Doch de Warmoestuinen in de Diemermeer leverden, door den tyd, zo veele groente uit, dat, met dezelve, niet bekwaamlyk, tuflchen de Ree- en Beerenbruggen, kon ge- markt worden ; waarom, in 't jaar 1700, werdt toegelaaten, deeze groente ook, eens ter weeke , des Maandags , en in 't jaar 1701, tweemaal,des Maandags en des Vry- dags, op 't Oude-Kerks-Plein, ter Markt te brengen (0). De groente uit de Bylemer- meer, die , in 't jaar 1702 doorgebroken ' zynde, door het inftorten of plempen van mpdr
(m) Handv. il, 79».
(n) Befoignes van Bürgern, en Schejpeaeji vm 30 Jan.
1766. (») HandV. bl.j9it 7j>i. |
||||||
|
1
|
||||||
|
V
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 45
modder, allengskens, gedeeltelyk, gevuld, mak*-
en op 't nieuwe Land, fterk bezaaid is , ten. , wordt, by de Diemermeers - groente , ter markt gebragt: en in 't jaar 1714, zyndee- ze tweederlei Warmoeziers verdeeld gewor- den , in twee ploegen, over ieder van wel- ken , jaarlyks, op den eerften April, door Burgemeefteren, uit een opgegeven dubbel getal, twee Overluiden gekooren worden, die, voor de onderhouding der goede orde onder dit Gilde van Groenluiden, zorg draa- gen. Beide de ploegen markten, federt, te gelyk, op 't Oude - Kerks • Plein; doch, op hunne eerfte markt, op de Prinfengraft, beurtelings, om den anderen dag, en op de Houtgraft, by de gewezen Jooden - Kerk, welke plaats zy ook ingenomen hadden, en die hun nu vergund werdt, week om week; doch alleenlyk des Vrydags (p). Men noemt dit gedeelte der Houtgraft, federt, de Joo- den-Groenmarkt. De Warmoeziers, van wel- ken wy fpreeken, betaalen , volgens eene Keure van den eenendertigftenjanuary des jaars 1730, ieder twaalf ftuivers 'sjaars aan hunne Overluiden (q). Zy,plagten, al voor den aanvang deezer eeuwe, des Maandags ^ ook aan de nieuwe Markt voor te ftaan (r), 't welk, zo ik meene, nog, door eenigen, gefchiedt. Aan de Hillegommer Tuiniers en Warmoeziers in 't byzonder is, in 't jaar 1717, plaats om te markten aangeweezen, aan de weftzyde van de Prinfengraft, tus- fchen
(p) Handy, bl, 795.
(q) Handv. bl. 7st. Ctj Handv. bl. 751. |
|||||
|
■
|
|||||
|
\
|
|||||
|
j* AMSTERDAMS IV.DeeL
Mark- fchert de Reebrug en Lauriergraft (ƒ), daar
TÄWi zy, met groente en fruit, en, onder anderen, met fmaakelyke aardbeijen, voorftaan. De verkoopers van groente, die huizen of kel- ders , op de Groenmarkt, tuflchen de Ree- en Beerenftraaten, bewoonen, mogen, vol* gens eene Keure van den een en dertigften January desjaars 1749, voor hunne woon- plaatfen, tot aan de groote fteenen toe, uit- ftallen, zonder daarin, door de buitenluiden, /verhinderd te worden (t). De Groenmarkt is, federt het jaar 1717, bepaald gebleeven, op de plaatfen, daar zy toen, volgens de Keu- ren , mögt gehouden worden. De Groenfchuiten, die aan de markt wil-
len komen , mogen niet grooter zyn dan twaalf Lands Lallen ten hoogften (u), en moeten allen , met hun agtërfteven , regt tegen den wal leggen. Zy moeten zig by denMarktmeefter aangeeven,en 't regt der Markt voldoen. Zy mogen,'s morgens voor, of's avonds na het luiden der Poortklok, niet lofTen. De koopers moeten, met hunne fchuiten en wagens, des zomers voor negen, en des winters voor tien uuren, van de markt zyn. De raapen, aardappelen, tuinboonen en kool worden, door luiden, die van Bur- gemeefteren aangefteld zyn , gemeeten of geteld. De manden, met welken, de boo- nen, aardappelen en raapen gemeeten wor- den , moeten behoorlyk geykt zyn (v). Ook ZVll •
>
(1) Handv. bl. 794.
(t) Vervolg der Handv. bl. 41. •
(u) Keurb. T. ƒ. zjg.
(v) Vervolg der Handv. bl. 43, 4!« j
|
|||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 47
zyn, reeds in 't midden der voorgaande eeu- mark-
we, twaalf of dertien geauthorifeerde Groen- te». vrouwen toegelaaten, door Burgemeefteren (w), welker getal, naderhand, op agt ver- minderd, doch, in 't jaar 1686, wederom op negen gebragt (ac) is. Zy betaalen de verkogte groente, terftond, aan de Groen- luiden , en vorderen de uitgefchooten pen- ningen wederom van de koopers, voor wel- ke moeite en verfchot, zy twaalf penningen van ieder gulden genieten.. De Groenluiden mogen zig vervoegen aan zulk eene geau- thorifeerde Groenvrouw, ofSchryffler, gelyk menze gemeenlyk noemt, als zy goedvin- den (y). "By eene Keure van den eerften April des jaars 1760, i§ belaft, dat, des zomers , of van den eerften May tot den laatften Oftober, op de Groenmarkt, tus- fchen de Roozenftraat en Roozengraft, voor de geauthorifeerde Groenvrouwen , plaats moet gelaaten worden, voor zeftien, en 's winters, of van den eerften November tot den laatften April, voor agt Groenfchuiten, mids 'er, op de Prinfengraft over de Wes- terkerk, genoegzaame plaats blyve,voorde Leidfche en Haagfche Salade-fchuiten (2). Eindelyk,is 'er ook eene Reinigfleroï Aan* veegßer van de Groenmarkt aangefteld , die de Markt, des zomers voor tien, en des win- ters voor elf uuren des morgens, reinigen moet, waarvoor zy van ieder fchuit drie, en
f») Groo'-Memor. N. IV. ƒ. ,RÏ vtrf», K. V. f.6Iverf*.
(x) Gioot-Memor. N. Vil. ƒ. hj.
(yt Handv. bl. 796.
(*) Keiub. T. ƒ. 25* verf,.
|
||||
|
48 AMSTERDAMS IV.Deel.
Mark- en 's winters, van ieder wagen, twee ftui-
TEN. vers, van ieder fleede, die met een paard getrokken wordt, een en een halven ftuiver, en van ieder handfleede, een halven ftuiver geniet, zodikwils, als dezelven aan de markt komen (a). Fruit- of Na de Groenmarkt, volgt de Appel- „
markt. Fruitmark t,
van ouds, en nog tegenwoordig, naar de
Fruit, die meeft op dezelve verkogt wordt, de Appelmarkt genaamd, en zekerlyk eene van de oudfte Markten der Stad, alzo men, in de Keuren van omtrent het begin der vyftiende eeuwe, al gewaagd vindt van Fruit- verkoopers, als tot het S. Jans Gilde behoo» rende (b). De oudfte Appelmarkt is geweeft, aan de weftzyde van den Oude-zyds-Voor- burgwal , tuflchen 't S. Pieters Kerkhof en 't Spuij , federt de Huiszitten-, en nu de Lomberdsfteeg genaamd. Naderhand, is zy, op den Nieuwe-zyds-Voorburgwal, aan de ooftzyde , omtrent tegen over de plaats , daar tegenwoordig het Generaal-Poft Comp- toir is, verlegd. Doch in 't jaar 1613, werdt reeds geraadpleegd, om dezelve ook van daar te verleggen (c). En 't leedt niet langer dan tot in 't jaar 1616, toen zy, aan de ooftzyde van den Singel, tuflchen de Heij-enRaam- fteegen, werdt o vergebragt, daar zy, nog te- genwoordig , gehouden wordt, fchoon men, reeds,
(a) Handv. ►/. 79J » 79«.
(b) Keutb. A. ƒ. 12.
(c) Refol. Viocdfch. N. II. 28 Oftob. lo Ntv. i6u. f.
i$,9l verfi.
|
||||
|
J. Bóèk. KOOPHANDEL. 4P
reeds in 't jaar 1651, in overweeging ge- Mark-
nomen heeft, omze, vandaar, aan de weffc ten* zyde van de Prinfengraft, tuflehen de Elands- en Looijersgraften, daar, federt, eene Groen- markt gekeurd is, te verleggen (dy Veelerlei fruiten, met naame appelen *
peeren, pruimen, kerfen, aalbezien, nooten enz. worden hier, van omtrent Leiden, Delft, Rotterdam, den Haage, Utrecht, Woerden, Hoorn, en andere Plaatfen, in Noordholland en elders, ter markt gebragt; Doch de Aard- en Kruisbezien worden geloft op de Prinfen- graft, tuflehen de Run- en Beerenftraaten, uitgenomen eenige Delftfchen, die op het Jlokin, en de Diemermeerfchen, die op de Meer-Groenmarkten gelolt worden (Y). De gewoonlyke marktdagen, hiertoe gefchikt, zyn de Maandag en Vrydag. Doch 't ftaat buitenluiden ook vry, dagelyks, fruiten ter markt te brengen. Zy betaalen van ieder ton of mand fruit zeker regt aan'tFruitver- koopers-Gilde. Buitenlandfche Fruiten, ge- lyk Chinaas-appelen, Limoenen en Kaftan- jen , fchoon Zy nier aan de Appelmarkt ko- men, zyn dit regt ook onderhevig (ƒ). Het aanbrengen van onrype of verrotte Fruiten ïs, by eene Keure van den elfden January des jaars 1664, verbooden (£). De Haven- of Marktmeefler van de Fruitmarkt draagt zorg voor de onderhouding der Keuren, op de* zelve gemaakt. Tot het meeten der Fruiten, zyn
(d) Refol. Vrotdfch. N. zo. ƒ Dec. ïfjl, ƒ. ioo.
(e) Handv. bl. 786.
(f) Hnndv. bl. 7«},7jjt
(X) Handv. bl. 7g6. ' • U. Stuk, D "
|
||||
|
So AMSTERDAMS IV.Deei:.
Vakk- zyn beè'edigde Fruitmeeters, door Burgemees-
tin. teren, aangeffceld, die niet rriogen meeten, dan met behoorlyk geykte manden en ton- nen, welken van 't Gilde gehuurd worden (/;). De Fruitmarkt is, dikwils, zo zeer be- zet met manden en tonnen, dat 'er de rytui- gen, bezwaarlyk, voorby können. ?t Geregt heeft, hierom,op den agt en twintigftenja- nuary des jaars 1755, gekeurd, dat'er, voor negen uuren des morgens, niet over de Fruit- markt gereeden moge worden (j). By de Fruitmarkt, voegen wy de ■ ■
Boommarkt,
Boom- dié, aan de weftzyde van den Nietiwe-zyds-
11ARKT Voorburgwal, ter wederzyde van de S. Lu- *" cien-brugge; en de
■
Bloemmarkt,
Bt oem- die, wat meer noordwaards, tuflchen deRoos-
MAHKT. maryn- en Wyde fteegen, op de gewezen Deventer-Houtmarkt, en nog verder, tot aan de Stilfteeg toe, gehouden wordt. Op de Boommarkt, worden veelerlei jonge boo- men, uit de Enteryen in deVeenen, en van omtrent Alkmaaren deBeverwyk,met fchui- ten, aangebragt, en eens ter weeke , des Maandags, vertierd. D.e Bloemmarkt vangt, 's Zondags, na drie uuren des nademiddags, reeds aan, en duurt, den volgenden Maandag, zo lang de Lente en Zomer duuren. De Haar- lemmer , Noordwyker en andere Bloemiften bren-
(h) Vervolg der Handv, bl. 40,
(*j Keillb. T. ƒ. ilo. |
|||||
|
.
|
|||||
|
LBoEK. KOOPHANDEL. fi
brengen hier eene groote menigte van Bloe- Mar».
men, Bloembollen en Zaadenter markt. Ook ten.. worden 'er, des Maandags, veeltyds, ver- koopingen van Bloemen, by opveilinge aan de meeftbiedenden, gehouden. Beide deeze Markten zyn, zekerly k, meer dan eene eeuw oud. OndertuiTchen', is my niet bekend, dat, voor dezelven, immer, eenige Keuren ge- maakt zyn. Wy komen nu tot de
TURFMARKTEN,
die twee in getal zyn, eene van Hollandfche, t/urf^
en eene van Overzeefche Turf, waarondermar*- ook de lange Friefche en Groninger Brou-TEN* wers Turf begreepen is. De eerfle en oud- fle Turfmarkt, die, te gelyk, eene Houtmarkt *was, is geweeft, in het Damrak, omtrent de Paapenbrugge, van waar dezelve, niet voor 't begin des jaars 1564 , in den Amftel buiten de lange brugge, ter plaatfe nu nog de oude Turfmarkt genaamd, verlegd is (&). Hier bleef zy, tot in 't jaar 1642, wanneer zy, aan de ooftzyde van de Prinfengraft, tufïchen de Runftraat en den Stads wal, die toen lag, daar nu de Leidfché graft loopt, overgebragt werdt (/). Doch in 't jaar 1671, werdt zy, naar de zelfde zyde van de Prin- fengraft , in de nieuwe uitlegging, tuflchen de Spiegel- en Vyzelltraaten, verplaatft («), daatf
(kj) Refol. Vrnedfclu N. i. J8 Tebr. 1*64.
(I) Refol. Vroedfch. N. n. jo July 1641. f. Ml vitft.
K«Uïh. L ƒ. 174 verfo, 210. (m) Groot-Me mot. N. VI. ƒ. jj vlrfe. Keutb. P. ƒ. 1«
vtrfo, Handv. bt. 768. Pu
|
|||||
|
»
|
|||||
|
52 AMSTERDAMS IWDifcJ
M*n- daar zy, nog tegenwoordig, gehouden wordt.
ten. . Op deeze Markt, wordt meeft HoIIandfche
Turf aangebragt. Tot eene markt voor de Friefche en Groninger Brouwers en andere Turf $ werdt, in 't jaar 1634, plaats gefchikt aan 't Reaalen-Eiland, byhetBlaauw-hoofd. Doeh het Y aldaar te ondiep geworden zyn- de, werdt deeze Turfmarkt, in 't jaar 1673, op Kattenburg verlegd (n); fchoon de Sehip- pers, die deeze foort van Turfvoeren, ook veeltyds, tmTchen de gewezen Oude Stads- herbergs*brug en Nieuwe Haarlemmer fluis, „ gaan leggen. Op het leggen der Turffchepen aan de
Markt zyn verfcheiden' Keuren gemaakt, en Jaatftelyk eene van den agt en twintigften January desjaarsi^ór, waarby bevolen wordt, dat dezelven moeten leggen nevens eikande- ren , van de Vyzelbrug af naar de Spiegel- ftraat toe, met den voorfteven naar den wal, en zo fchuin naar het midden der grafte toe, dat de doorvaart behoorlyk vry blyve ('0). Voorts, zyn 'er ook, nog onlangs, op het meeten en opdoen der Turf, twee merk- waardige Keuren afgekondigd, te uitvoerig om 'er, hier ter plaatfe, byzonderer berigc van te geeven (p). By de Turfmarkten, voegt de
HOUTMARKT,
Hout- óudtyds ce Deventer - Houtmarkt genaamd,
markt, om dat het Brandhout, welk daar ter Marke ge-
rn) Handy, bl. 768. (0) Ketirb. U. ƒ. 7 verfe. ' f
(f) Keurb. U. ƒ. 30 xerfot j2.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 53
gebragt werdt, veel van Deventer kwam ; -Mark«
en gelegen, daar nu de Bloemmarkt is, op ten. den Nieuwe-zyds-Voorburgwal, tuflchen de Wyde;- en Roosmarynfteegen. Doch het flerk aanvoeren van Noordfch Brandhout, in 't gemeen Fademhout genaamd , maakte deeze markt te klein. De Schepen met Va- demhout werden, hierom, in't jaar 167^, geplaatft; aan de oude Teertuinen ( q ). De Deventer-Houtmarkt, ook reeds, eenige jaa- ren te vooren, toteene Bloemmarkt gefchikt zynde, werdt het Brandhout, welk daar te koop plagt gebragt te worden, gelegd in den Huiszitten - burgwal. Doch de Markt bleef aldaar niet langer dan tot in'tjaar 1684, wanneer zy, in de Muider - graft, voor de Synagoge der Hoogduitfche Jooden , ver^- legd werdt (r), daar zy, nog tegenwoordig, is. Zy beftaat in een ruim plein, met hoog geboomte bezet, waaraan de Houtfchepen leggen. Volgens eene Keure van den zeven en twintigflen January" desjaars 1728 , moe* ten de Houtfchepen looten om de plaatfen aan de Markt. De eerde plaats wordt gefteld vooraan, tegen over de Synagoge, daar een fchip veertien dagen mag blyven leggen ; waarna het, op de laatfte plaats, bewerten (Ie Plantaadje, moet gaan leggen, en van daar wederom verhaalen; van veertien da- gen tot veertien dagen, eene plaats voor- waards fchikkende. Het hout mag niet, op de Markt, noch elders, op eenig onbe- tim-
(q) Handv. bt. 76«.
^rj Handy, bi. 76«. P 3
|
|||||
|
.
|
|||||
|
54 AMSTERDAMS IV.Deei;
Mark^ timmerd erf, worden opgeflapeld ; maar
T£N.. moet, zo lang het onverkogt is, of in de fchepen bly ven, of in pakhuizen of lootfen, worden opgezet (Y). Voorts, moet het Tal- hout, door Stads Tellers, geteld, en het Va- demhout , door Stads Meeters, gemeeten worden. Aan de ooftzyde van den Singel, bezui-
den den Jan-Rooden-Poorts-Tooren, wordt, federt veele jaaren, gehouden eene
-
Kuipers-Markt, Kuipers- alwaar, des Maandags, allerlei klein droog
JvUßKT. Vaatwerk, tobbsns vemmers, kuipen, fcherf- borden, en diergelyk klein-kuipers werk te koop gebragt wordt. De Gildebroeders van het Kuipers - Gilde ftaan hier, beurtelings, voor, zo dat iemant, die, den eenen Maan- dag , de eerfte plaats beflaagen heeft, den volgenden Maandag, de tweede plaats be- flaan moet. Elke plaats mag niet grooter dan twaalf voeten genomen worden, en die, driemaal agtereen, verzuimt, ter markt te komen, verlieft zyne plaats: alles volgens eene Keure van den eenen dertigflenMaart des jaars 1634 (t). Óp de Jan-Rooden-Poorts-Toorens-brug-
ge, aan de zuidzyde, wordt, insgelyks des Maandags, eene |
|||||||||||
|
Boom- BoommaAKERS-MaRKT
MAA-
|
|||||||||||
|
JVlAßKT.
|
gehouden, alwaar de Boom- en Leerenmaa-
|
||||||||||
|
kers,
O) Handv. .*/. 7«7.
\t) Handv. tl. jojj. |
|||||||||||
|
t
|
|||||||||||||||
|
I.Boek. KOOPHANDEL. 55
kers, met houten Leeren,Boomen,Puthaa- Mark-
ken en Kleêrftokken, voorftaan. Doch vol- ten. gens eene Keure van den twintigften Maart des jaars 1664, mogen zy den voorbygang, door het rykelyk ten toon ftellen hunner waaren, niet belemmeren (w). Men heeft, hier ter Stede, ook eene H o e p e n-Markt,
die eerfl plagt te zyn, aan de weftzyde van Hoepen-
't Rokin, en in 't jaar 1655, daar tegen o- Markt. ver, tuffchen de Lange brug en 't Kalfsvels- fteegje, verlegd werdt (v). Naderhand, is de Legplaats der Hoepenfchepen geweeft, tuffchen de Doele- en Halvemaansbruggen, en tegenwoordig leggen dezelven veel, aan de weftzyde van den Singel, omtrent de Korsjes-fteeg. Op het Rokin, aan de weftzyde, omtrent
de Olieflaagers-fteeg, plagt voor deezen de • H E N N I P-M A R K T
geplaatft te zyn. Doch zy werdt, na de jong- Hennu--
Se Vergrooting der Stad, naar de noórdzy- Markt. de der Heerengraft, tuffchen de Utrechtfche ftraat en Reguliersgraft, overgebragt, al- waar de Legplaats is der Vaar tuigen, die in- landfche Hennip en Touwwerk herwaards brengen. De |
|||||||||||||||
|
Ho
|
|||||||||||||||
|
O I M A R K T.
|
|||||||||||||||
|
hier ter Stede, plagt gehouden te worden Hooi-
langs markt.
|
|||||||||||||||
|
(u) Handv. bl. joj.
{v) Handv. bl, 766. |
|||||||||||||||
|
5<* AMSTERDAMS IV.-Deb*;
Mark- langs de zuid- en weflzyde van den Binnen-.
sriN. Amflel; doch werdt, in 't jaar 1671, ver- legd op de Heerengraft, aan de noordzyde, tufTchen den Binnen - Amflel en Weesper- flraat, daar zy niet veele jaaren bleef, wor- dende , in 't jaar 1Ó89 > wederom overgebragt op den Binnen-Amflel, tufTchen de Heeren- en Keizersgraften, voor het Diaconie-Oude- Vrouwen^Huis (w). Hier houden, nog te- genwoordig, de Friefche en andere vreem- de Hooifchepen hunne Legplaats. Het Hooi plagt, hier, alleen by 't voeder, verkogt, en door gezwoqren Meeters gemeeten te wor- den. Een Voeder Hooi moefl tien voet agt duim lang , zeven voet agt en een halve fduim breed, en, uit den bodem van den wagen, negen voet zes en drie vierde duim hoog zyn. Doch wanneer 't uit den grond gemeeten werdt, moefl het dezelfde lengte jen breedte, maar de hoogte van agt voet agt duim hebben, alles Amflerdammer maat (x). Maar in 't jaar 1712, werdt belafl, dat het Hooi niet dan by 't gewigt verkogt moefl worden: waartoe zes beeedigde Hooiweßgers werden aang'efleld. By eene nadere Keure van den dertigflen January desjaars 1725, werdt het egter gelaaten aan de verkiezinge des koopers, of hy 't Hooi, by 't gewfgt of by äe maat, ontvangen wilde (y). De Hooi- fchippers moeten , zo dikwils als zy met hunne fchepen aan de Markt kpmen,aande Diaconie betaalen, van ieder Friefche Tjalk twaalf
(■Hf) Handv. bl. ja*.
(x) Handv. */. 939. JSJ Handv. bl. $11, jh, I
|
||||
|
I Boek. KOOPHANDEL. 57
twaalf, en van ieder kleiner Vaartuig, zes mar*.
Huivers (z). De TE*v Stroomarkt,
hier ter Stede, is ook meer dan eens ver- Stroo.
plaatfl, fomtyds, buiten bewilliging, en fom- markt. tyds, op bevel van 't Geregt. Zy fchynt, voormaals, gehouden te zyn aan de ooftzyde van den Singel, naar 't noordeinde, ter plaat- fe, die nog de Stroomarkt genaamd wordt, ten ware zy deezen naam alleenlyk gekreé* genhadt, om dat 'er eenige uitflyters van Stroo woonen. In 't jaar 1627, werdt de Stroomarkt, op de gewoonlyke Marktdagen, gekeurd aan de Noordermarkt (a), daar nog eene kleine Stroomarkt is. Doch voor om^ trent veertig jaaren, lagen de Stroofchepen, ten deele langs de weftzyde van den Singel, van de nieuwe Haarlemmer-(luis af, tot voor de Bergftraat, ten deele voor het Diaconie- Oude-Vrouwen-Huis , aan de Hooimarkt. En toen werdt, by eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1723, bepaald, dat de groote Stroofchepen met ftaande mas- ten , voortaan, leggen zouden, op de lange Houtgraft, van den Zwaanenburgwal af, den hoek om, tot aan de Kraanenbrug toe: en de kleine fcheepjes, met leggende maften, op de Prinfengraft, voor deNoorder-Kerk(è). De Stroofchippers moeten zig , by hunne aankomft, ook aan 't Diaconie-Oude-Vrouj wen«?
(z) Handv. bl. 911.
(*) Handv. hl. «og. [bj Handy, bl. 76s. P 5
|
||||
|
53 AMSTERDAMS IV.Deei."
Mark' wen-Huis aangeeven, en ten behoeve der
tbs. Diaconie, twee Huivers van een Friefche Tjalk, en een ftuiver van ieder kleiner vaar- tuig betaalen (V). De Stroofchippers mogen, hier, niet langer dan yier weekei markten, en in't klein, niet minder dan vyftig boffen aan iemant verkoopen (d). Wyders, zyn, hier ter Stede, twee
Z A N D-M A R K T E N,
Zand- eene van Zand» welk meeft tot ballaft in
Mark- fchepen gebruikt wordt, en eene van Zand, ten. welk tot allerlei ander gebruik dient. De eer- fte Markt is de oudfte, en aangelegd, ter gelegenheid van het toeneemen der Scheep- vaart alhier. Zy fchynt,in 't begin der ze- ventiende eeuwe, vermoedelyk, zonder door eenige Keure gewettigd te zyn, gehouden te wezen aan de ooftzyde van den Singel, tus- fchen de nieuwe Haarlemmer-fluis en Has- felaers-Brouwerye (e) ■> die toen, op den Sin- gel, omtrent het Kattegat , gelegen was. Doch op den negen en twintigften May des jaars 1618, beval het Geregt, dat de Zand- ponten, van Maart af, tot het einde van No* vember, in de oude Waale en Waterfcheeps- haven, zouden leggen, en niet binnen den boom komen (f). In 't jaar 1634, werden zy, aan 't Reaalen - Eiland, by 't Blaauwe Hoofd, aan de Noordweftzyde van den ftei- ger, verplaatfl (g). Doch, federt veele jaa- ren,
(e) Handy, bl. 912.
(d) Handv. bl. 768.
(e) Handv. bl. 7%s,
(f) Handv. bl. 7J4.
lg) Handv. bl. 7». g ,
|
||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 59
ren, leggen zy ook aan de weftzydé van het Mark.
Bickers-Eiland. De andere Zandmarkt werdt, ten. in 't jaar 1652, gekeurd by den Reguliers- tooren (/;); doch is, federt, verlegd in den nieuwen Binnen-Amftel, aan de weftzydé, niet verre van de Amftelfluis. Het meefte Zand wordt, uit de Zanderyen omtrent Naar- den , en van Muiderberg, 's Graavenland * Hülegom enz. herwaards gebragt. Hierby voegen wy de K A L K M A R K T,
waar, voornaamlyk, gebakken Friefche Steen Kalk.
en Kalk ter markt gebragt wordt. De Leg- markt. plaats der Schepen, die deeze waaren her- waards voeren, plagt, nog in het midden der voorgaande eeuwe, te zyn, tuflchen de Korsjes- en Lynbaansbruggen, beide aan de ooft- en aan de weftzydé van den Singel (i). Doch in 't jaar 1663, werdt dezelve verlegd aan de zuidooft-zyde van het Nieuwe -Waals- Eiland (&), federt de Kalkmarkt genaamd. Op het meeten en hermeeten van Steen en Kalk, waartoe beëedigde Amptenaars zyn aangefteld , zyn menigvuldige Keuren ge- maakt (0, en nog laatftelyk eene van den agt en twintigften January des jaars 1764 (m\ Over de Meeters en Draagers van/de Kalk, is een Vader of Opziender aangefteld, die zig, dagelyks, in't Kalkhuisje aan de Kalk- markt,
(h) Handv. hl. g?p.
(i) Handv. bl. j66,
(\) Handv. bl. 7««.
(I) Zie Handv. bl. 1014 enxt.
O) K$iirb. Ü. ƒ. ff.
|
||||
|
6o AMSTERDAMS IV.DeeW
Maek- markt, moet laaten vinden, om elk van
tjen. de noodige arbeiders te voorzien. Onder de Markten, die, van ouds, eens
ter weeke, op Maandag, plagten gehouden
te worden, is ook de
S T O E L E N-M A R K T,
Stoe- die, weleer, aan het Water, op en ten noor-
!^JN- den van de .Paapenbrugge, plagt te zy.n $ .Markt. ^oc^ m net jaar J q^ f aan de weflzyde van den Nieuwe-zyds-Voorburgwal, tuffchen de
Molfleegs- en Dirk van Hafleltsbruggen, verlegd werdt («). Tegenwoordig, blyft zy egter, genoegzaam, tuflchen de Molfleegs - en S. Nicolaas-bruggen, bepaald. De Stoe- Jenmaakers, die frier markten, fchuiven, el- ken Maandag, eene plaats voort. Volgens eene Keure van den negen en twintigflen Qótober des jaars 1675, moeten, eiken Markt- dag , twee Stoelenmaakers , daartoe, door de Overluiden, verkooren , rondgaan, en toezien, of 'er ook Stoelen van Appel- of Peerenboomen-hout gemaakt zyn, of Stoe- len van Vuuren-, voor Stoelen van EfTen- hout, te koop gefield worden (0). De Mande n-M a r k t,
IVIapï- hier ter Stede, plagt, van ouds, gehouden
pen- te worden, op het Water, omtrent de Vrou- $lAfiKT. wen-fleeg. Doch is, in den jaare 1634,aan jde weflzyde van denNieuwe-zyds-Voorburg- wal, tulïchen de S. Nicolais- en Dirk van Has-:
(n) Hani!v. tl. act.
{») Haiidv. bl. icï. |
||||
|
I;Bóek. KOOPHANDEL. 61
HafTeltsbruggen, verplaatft. Voor omtrent Mark-
dertig jaaren, bevondt men, dat de Stoelen-ten. en Manden-markten eikanderen te zeer be- lemmerden , te meer, doordien de Manden- maakers, zelfs tot aan de Molfteeg toe, voor- ftonden» 't Geregt keurde, derhalve, op den agt en twintigften January des jaars 1735* dat de Mandenmarkt, voortaan, tweemaal ter weeke, des Maandags en des Vrydags, zou gehouden worden, op de Weftermarkt, aan de zyde van de Reeftraat en Hal, van de Prinfengraft tot de Keizersgraft, daar de Mandenmaakers, alle Maandagen, eene plaats moeten voortfchikken (p). Sedert dat het gebruik van den Rook-ta-
bak, hier te Lande, en in deeze Stad, ge- meen geworden is, heeft men hier ook eene Tabakspyperi'Markt opgeregt, die, in 't ge- meen, de Pypen- Markt
genaamd wordt, en gelegen is, ter weder-pmsr-
zyde van den Nieuwe - zyds - Voorburgwal, Markt, bezuiden de Gaflhuisfleegsbrugge. In 't jaar 1663, werdt, ten voordeele der Tabakspy- -penmaakers, die toen hier ter Stede waren; doch nu, al lang, verdweenen zyn, gekeurd, dat buitenluiden, alleenlyk des Maandags, doch dan ook, den gantfchen dag, met Py- pen mogten voorftaan, zonder dat zy ver- mogten, hunne waar, by de huizen, te koop te draagen. Alle Pypen, die hier om te ver- koopen gebragt worden, moeten aan de Py- pen« Q) Handt. i/. j«». r
|
|||||
|
k '.
|
|||||
|
62 AMSTERDAMS IV.Deel.
Mark- pénmarkt worden geloft. Om de plaatfen
T£N. moeft, om 't vierdendeel jaars, worden ge- loot, ten overftaan van den Marktmeefter, die van ieder ton korte, en van ieder mande lange Pypen, een duiver, en van een mand- je porceleinen Pypen een'halven ftuiverge^ noot, welken, door den kooper, betaald wer-. den. De Marktmeefter, voormaals,over de Pypenmarkt gefield, was, onder anderen , verpligt, zorg te draagen, dat de ftraat en de opgangen der brugge niet belemmerd werden (q). Markt- Thans zyn 'er nog zes Marktmeeßers over mcefters byzondere Markten, hier ter Stede, die, door Burgemeefteren, worden aangefteld, en zorg draagen, dat de goede orde op de Mark- ten, en de Keuren, deswege gemaakt, on- derhouden worden, naar behooren. Men heeft 'er een' van de S. Antonis of Nieuwe Markt, een' van de Reguliers- of Boter- makt, een' van de Noordermarkt, een' van de Groenmarkt, een' van de Oflenmarkt, en een' van de Appelmarkt. Behalve deezen zes, is 'er nog een Marktmeefter der drie Jaarmarkten, die zorg draagt, dat de Kraamen en Kermisfpelen, op de bekwaamfte plaatfen, gefteld, en de Keuren, op de Jaarmarkten gemaakt, en de byzondere bevelen van Bur- gemeefteren, by 't verleenen van verlof tot het opregten van Kermisfpelen, behoorlyk, agtervolgd worden. Sedert veele jaaren, is deeze Marktmeefter ook te gelyk Stads Roe- per (r). Dus
(ij) Handr. hl. 804 . Sof.
(r) Groot-Memor. N. UI, ƒ. iyf, IV.J/. 4» verf». "II,
ƒ. i44ï verf«. ■
|
|||||
|
/
|
|||||
|
V
I. Boek. KOOPHANDEL. 63
Dus hebben wy alle de Markten, die thans, Mark-
hier ter Stede, in wezen zyn, kortelyk,be- ten. fchreeven. Voor deezen, zyn 'er nog ee- nige andere, zelfs vermaarde Markten ge- weeft, die thans geheellyk verdweenen zyn. Voor omtrent dertig jaaren, waren 'er nog twee aanzienlyke Biscuit-markten, eene aan de oude zyde, op den Fluweelen-Burgwal, tufïchen de Oude Doeleftraat en Stooffteeg, die, reeds in de zeftiende eeuwe, in ftand was (j), en eene aan de nieuwe zyde, op de Keizersgraft, tauchen de Weftermarkt en Leliegraft. De Bakkers van Wormer en Jisp bragten hier geheele laadingen Biscuit of tweebak, in tonnen, ter markte (f). Ook ftondt men, op deeze markten, voor, met De- venter- en Kamper-koek(a). Doch deBakkers deezer Stad hebben zig zo fterk toegelegd, op het bakken van fmaakelyke Biscuit, dat de Wormer Biscuit, allengskens, haare agting verlooren heeft, en de Maandagfche Biscuit- markten, van tyd tot tyd, afgenomen, en, eindelyk, geheellyk verdweenen zyn. Op de Biscuit-markt aan de nieuwe zyde , plagt ook eene Spinnewielen - markt gehouden te worden (v), die, al veel vroeger, te niet geloopen is. Eene Glazen- en Kannenmarkt, die, in't jaar 1622, tweemaal ter weeke, des Maandags en des Vrydags, buiten de oude S. Antonispoort, op de nieuwe Markt, gekeurd werdt (w), is ook , voor lang, op- ge-
(s) Refol. Vroedfch. N.4. ji Dcccmb. ijgo.
(t) Hand*, hl. 777. (v) Handv. bl. 800. f«) Handv. bl. 807. i (w) Keurb. H. f. *7t. |
||||
|
«f AMSTERDAMS IV;DEÈfcj
GifcDEN. gehouden : wordende nu deeze waaren * naauwlyks anders, dan op de drie gewoon- ]yke Jaarmarkten, ter markt gebragt (x)t wanneef men, met dezelven, onder anderen, by den Jan-Rooden-PoortsTooren , en op de oude Biscuit-markt, op den Fluweelen- burgwal , voorftaat. ii
GILDEN van NEERINGEN, HAND-
WERKEN en ARBEIDERS. II. T^\e Markten voldoen, op verrena, niet,
Öandel, \J om de Ingezetenen te Voorzien van't
Stad en gene Zy behoeven> of begeeren; zo om dat, ten ge- °P de dagelykfche en weekmarkten , niet bruike alles te koop gebragt mag worden; als, oir* der inge-dat het veelen niet gelegen komt, op de buitenge Markcen' te Saan ko°penVtgene aldaar ge-
Markten. veild wordt- De Jaarmarkten, op welken, met weinige uitzonderingen, alles te koop mag gebragt worden, waaraan iemant winft meent te zullen können behaalen, worden te zeldzaam gehouden, dan dat elk, op dezel- Ven, al zynen voorraad zou können opdoen. Behalve dat veele waaren niet zo goed vaï- len, op de Markten, als menze begeert, en elders bekomen kan. Hieruit is dan een an- dere tak vanBurgeflykeJSJeering en Handel ontdaan, die, door de handwerksluiden en winkeliers, of kleiner of grooter neering-* doende luiden, alle burgers, of ten minden ingezetenen der Stad, dagelyks, met hun- ne (x) Zie Vervolg der Hand?, hl, 40.
* J
|
||||
|
t.BoEK; KOOPHANDEL. 65
ne mede-ingezetenen, gedree ven wordt. On- OiLomi
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
der de voornaamften van deezen, zyn 'er
veelen, die tot geen byzonder Gilde behoo- ren; gelyk zyri de Haringkoopers, Teer- koopers, Katoendrukkers, Zeepzieders, Bran- ders, Mouters,Touwflaagers en anderen; van welken wy, beneden, eenig byzonder verflag zuilen doen. Onder de? minderen, zyn 'er ook eenigen, die in geene byzondere Gilden |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
begreepen zyn ; gelyk de Horologiemaa-
kers, Diamantflypers, Zadelmaakers, Zeeven- maakers, Knoopenmaakers, Naaldenmaakers, Speldenmaakers en eenige anderen, van wel- ken wy niet afzonderlyk behoeven te hande- len. Ën onder de geringften, heeft men'er vee^ len, die ook in geene Gilden zyn, en meeft al- len , cf aan hunne wooningeri i of langs de ftraaten, uitventen, 't gene zy, op de Mark-* ten of elders, hebben ingekogt; gelyk, da- gelyks, in grooten overvloed, omtrent ee* nige foorten van vifch, groente, fruiten , bloemen, turf, hout, ftroo, zand en andere waaren gefchiedt« Doch van deeze kleine handelaars, die aan zeer weinige byzondere Stedelyke Keuren verbonden zyn, behoeven wy, ook niet byzonderlyk, telpreeken. De Winkeliers, Handwerksluiden en Arbeiders, die onder byzondere Gilden begreepen zyn| en, of hunnen mede-ingezetenen eenige waa- ren leveren, of dezelven, met hunnen ar- beid , ten dienfte (laan, zullen wy, in de eer- fte plaatfe, befchryven ; eri daarna tot d£ voornaame Tranfiquantcn en handelaars, die tot geene Gilden behooren, overgaan. IX. Stuk. £ hitlx |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f55 AMSTERDAMS IV.Dêêi,
Gtlb«n. Men hadt, van ouds, tweederlei foort van
Alge- Gilden hier té Lande, en ook in deeze Stad. Pf.?" Sommigen waren gezelfchappen, die zig by- we-'ens ingevoegd hadden, om eenige Liefdewer- den oor- ken, in gemeenfchap, te oefenen; om by- fprongen zonderlyk voor eikanderen te bidden; om, de^Gil- °P gemeene koften, Altaaren te fligten, en den, hier müTen op dezelven te laaten doen, en ook, ter Stede, om eene jaarlykfche maaltyd famen te hou- den. Men hadt, onder deeze Gilden, beide Gilden van Vrouwen en van Mannen. Tot de laatflen, behoorden de S. Jacobs-Broeder- fcbap, het Kruisgilde en het Lieve-Vrouwen- Gilde, welke twee laatflen de Stad, in tyden van gevaar, ook met de wapenen ten dien- ffce ftonden (y). Onder de Vrouwen-Gilden, waren het Sacrament s-GUde^ welk een altaar hadt, in de Nieuwe - zyds - Kapel (z) , en veelligt ook in de Oude Kerke (a), en het Maagdengilde, Welk, eerft diep in de zeflien- de eeuwe, werdt opgeregt (b). De andere foort van Gilden, van welken wy, hier ter plaacfe, alleen handelen moeten, waren Ge- nootfehappen van Koopluiden of Handwerks- ïuiden, welker oorfprong, hier te Lande, niet voor de dertiende eeuwe, fchynt ge- plaatfl: te können worden. In Frankryk, is Lodewyk de IX., die in 't midden dier eeu- we (y) Refol. Vroedfch. N. r. $ July l$ii, N. 2. ip Julj
■ J$6Ä. ƒ.19. KCUth. E, f. joverfo, totvtrfo. F./. 4} virfot 6f> verfo , «7. Zie 0«^, hier voor, I. Deel, I. ß$e{j H, f»„ «o. II. Deel, VI. Bocl^.bL 21 ,36, J7. (x.) Zie III. Deel, II. Boek* bt. 4TJ.
(4) Memoriaal van Ketkm. bl. 2.
(bj W. SUVAARTS Roomfche Afyft, Vttrr. tl, »4,
|
||||
|
iBoEic. KOOPHANDEL. 6f
we regeerde , de eerde gewaëft , die de Gildek.
byzondere Handwerksluiden en Winkeliers in Genootfchappen famengevoegd, en van Ordonnantien voorzien heeft (cj. Sedert, zynze, ook in de Steden van Holland, ge- meen geworden. Te Amfterdam j heeft men* naar alle waarfchynlykheid, reeds in de veer- tiende eeuwe, eenige Gilden gehad, alzo, in de oudfte Keuren, op pergament gefchree- ven, en, grootendeels, voor 't einde der veertiende eeuwe, gemaakt, het inftellen Van fVillekeuren ofte Settingen, aan de Gilden hier ter Stede, verbooden wordt (d): gelyk men ook voorbeelden vindt van Gilden, die* om het maaken van Keuren, gebreukt Zy n (*)♦ De meefte oude Gilden verkooren zig eenen Befchermheilig, aan wien zy een altaar toe- wydden, gemeenlyk, in eene van beide dei Parochiekerken, en , fomtyds > in beide de Parochiekerken tevens: fomtyds ook, in de Kapellen. Van enkele Gilden, leeft men* dat zy een altaar, in eene der Kloofterkefr ken, hadden. De Schuiten voerders, by voor- beeld, die, nog in de Zeftiende eeuwe, van den Ütrechtfchen fteiger, aan de ooftzyde van 't Rokin, omtrent de Beurs, gelegen » op Utrecht voeren, hadden een Altaar, welk aan S. Anna toegewyd was, in de Cellebroe* ders-Kerke,diedigtby hunnen fteiger ftondt (ƒ). De Gilden werden , dikwils, ge- noemd (c) Vviez. VfcLLY Hift. de Trance Tont. V. f. ijl.
(d) Keur!). A ƒ. is. Haudv. bt. u/7«
(e) Nigrer 't Keurh. B. ƒ. i verf»,
{fi Keiub. C. ƒ. 67. Ë 2
|
|||||
|
1
|
|||||
|
I
68 AMSTERDAMS IV.DeèU
Gilden, noemd naar deeze Befchermheiligen. Het
MarfirS', Romans-, of Kraamers-Gilde > een van de oudften der Stad, en nu het Groot- Kraamers-Gilde genaamd, droeg, van ouds, den naam van S. Maartens-Gilde (g). Het . Fruitverkoopers - Gilde werdt & Jans-Gil- de genaamd (h). Het Volders-Gilde werdt S. Rochus-Gilde; het Linnenweevers - Gil- de S. Severus • Gilde, het Bakkers - Gilde S. Hubrccbts-Gilde gehèeten (i). Anderen had- den andere bynaamen, van welken wy, in 't gevolg, melding maaken zullen. De dienft, die op de Gilden-Altaaren gefchiedde, werdt, door de Gilden, bekoftigd : waarom men, veeltyds, vindt, dat, in de oudfte Gildekeu- fen, vermeerdering van inkomften verkree- gen wordt, tot betere onderhouding van den dienft, die, op het een of het ander Altaar, in de Oude of Nieuwe Kerke, verrigt werdt. Somtyds, voegden zig twee Gilden, die an- derszins geene deminfte overeenkomft had- den , te famen; gelyk zo de Fruitverkoopers en Bontwerkers, en de Chirurgyns en Klom - penmaakers, van ouds, vereenigd geweeft zyn. En de reden deezer zonderlinge ver- eenigingen fchynt geene andere te zyn ge- weeft , dan dat zy, ieder op zig zelven, de koften niet konnende draagen van den dienft, die, in eene der Hoofdkerken of Kapellen, op een byzon der Altaar, verrigt werdt; zig, 1 tot dat einde, famenvoegden, om gelykelyk deel
(g) Keurb. A. ƒ. Il verf*.
(h) Keurb. A. ƒ. i*.
\i) Gtooc-Memor. n, II, ƒ.
SS»
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 69
deel te hebben, aan de voordeden, welken gilde».
men zig van zulk een' dienft beloofde. De Gilden hielden, wyders, ook hunne jaarlyk- fche maaltyden, wanneer de Altaafen, on- gemeen, verfierd , en met buitengewoone Feeftgezangen vereerd werden: gelyk ik,, onder anderen, in de oude Statuten van het Groot-Kraamers-Gilde, gelezen heb. De Gil- debroeders droegen, ieder, iet tot de kos- ten van het Feeft, en hiervan is oorfprongke- lyk, dat het Gildegeld, welk, in de meefte Gilden, jaarlyks, opgebragt worde, nog te- genwoordig , den naam van Jaar zangen draagt. Op of omtrent den tyd deezer jaar- lykfche maaltyd, werden, gemeenlyk,nieu- we Overluiden verkooren; 't welk, in fom- mige Gilden, gefchiedde, door het zenden van een fluk van de paftey, die op de maal- tyd voorgediend was; zo dat de Gildebroe- * der, die zulk een ftuk t'huis kreeg, Over- man was • gelyk my, uit twee overeenkom* ften van den jaare 1473, tuflehen de Over- luiden van het Buitenlands- en Binnenlands- vaarders-Gilde,aan de oude en aan de nieu- we zyde, gebleeken is (£). Voorts, hadden de Gilden ook armbofTen, waaruit behoefti- ge Gildebroeders onderhouden werden (/). En dit gebruik heeft nog, by veele Gilden, plaats: doch by eene Keure van den negen en twintigilen April des jaars 1636,is reeds vaftjgefleld, dat een behoeftig Gildebroeder maar
tkj Keurb. A. ƒ. 71 verf».
(l) Kcutfa. C. ƒ. fil verfo. E 3
|
||||
|
'
|
|||||
|
70 AMSTERDAMS IV.Deee,
öilden. maar uit één Gilde onderhoud genieten mag,
al heeft hy fchoon verfcheiden' Gilden ge- kogt (m): 't welk egter, omtrent fommige Gilden /uitzondering lydt. Het onderhouden van Altaaren is, te gelyk met de jaarlykfche maaltyden, kort na de verandering der Re- geeringe, in 't jaar 1578 , afgefchaft ( n ). Volgens herhaalde Belluiten derVroedfchap, mogen de Ordonnantien voor de Gilden, of Gildebrieven, by myne Heeren van den Ge- regte , te niet gedaan, of veranderd worden (0). Voorts, is, al vroeg, vaftgefteld , dat niemant, in eenig Gilde, mag aangenomen worden, ten zy hy eerft Poorters-eed gedaan hebbe (p); 't welk, nogtans, niet in alle Gil- den , wordt naargekomen. Ook is, by eene Keure van den zeftienden September des jaars 1669, beraamd, dat Vader en Zoon, Schoonvader en Schoonzoon, twee Broeders of Zwaagers, en Oom en Neef niet te gelyk Overluiden van eenig Gilde mogen zyn (q). De Overluiden der Gilden plagten , van ouds, hunne jaarlykfche rekening te doen ten overftaan van eenigen uit den Geregte (r). ■ Doch federt het jaar 1655, gefchiedt zulks voor Gemagtigden van Burgemeefle- ren, die daartoe de Stads SecretariiTen aan- gefteld hebben (s). Aan by zondere Gilden, (m) Handv. hl. I17J,
(n) Zie II. Deel, X. Boeket hl. t. Handv. */. 1177,
(0) Refol. Vjoedfch. 2*. I. 12 July 1454, N, z. 26 Ju-
(p) Keurb. A. ƒ 40. Handv. */, ijs.
(q) Handv. hl. 1178.
(r) Handv. 11. 1177.
(ii) Jtfotul. van secret, ƒ. $•
|
|||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 71
is, naderhand, meer dan eens, en op denGiLDEw.
vyfden April des jaars 1681, aan alle Gilden, zonder onderfcheid , belaft, jaarlyks, aan SecretarhTen rekening te doen (t): 't welk egter, tegenwoordig, doorfommige Gilden, niet naauwkeuriglyk onderhouden wordt. De Overluiden der meefte Gilden, die jaar- lyks afgaan, benoemen een dubbel getal, uit welk Burgemeefteren nieuwe Overluiden kiezen. In eenige weinige Gilden, worden de Overluiden, door Burgemeefteren en Sche- penen , gekooren. De meefte Gildeknegts worden, insgelyks, by Burgemeefteren, door- gaands, uit, doch fomtyds ook buiten de Gildebroeders, aangefteld. De twee oudfte Gildebroeders, die met der daad werken, hebben regt, om de Gildeboeken , op het Comptoir der Overluiden, eens 's jaars, na te zien. De Gildeknegts vorderen de Jaar- zangen of het Gildegeld in van de Gilde- broeders , en zyn verpligt, deonvrye Perfoo- nen aan de Overluiden aan te brengen: al 't welke breeder vervat is, in eene algemeene Keure omtrent de Gilden van den een en twintigften Auguftus des jaars 1749 («). Wy- ders; wordt, in alle de Gilden, zeker In- komgeld betaald, behalven het Jaargeld of de Jaarzangen, die, om de drie maanden, of, om 't half- of heel jaar, betaald worden. In de meefte Handwerks-Gilden, moet ie- mant twee, drie, vier, en, zo hy een vreemr de-
't) Gtoöt.Memor. n. V[. ƒ. ux. N. VIH. ƒ. in. H.
VU. f. 19.
(n) Veivolg der Handv. bl. 70.
E4
|
|||||||||
|
-
|
|||||||||
|
?s AMSTERDAMS IV.Deee
Gilden, deling is , fomtyds,-zes jaaren gediend heb- ben, eer hy zyne proef doen, en in 't Gilda ontvangen worden kan. By veele Gilden worden de Leerlingen ingetekend, en be- komen na dat zy den vereifchten tyd ge- diend hebben, eenen Leerbrief. Doch van de kolen, hierop Joopende, zyn de Burger- Weeskinderen vry verklaard (*,). ■ De Gil- debroeders van genoegzaam alle de Gilden zyn verphgt des verzogt zynde, met het Wk van een' Gildebroeder, of van deszelfs Huisvrouwe, ten grave te gaan. Die 't ver- zuimen vervallen in eene boete, welke, ge- deeltelyk door den Gildeknegt genooten wordt Veele Gilden houde^n *£%& doodbed met zilveren fchilden, waar op het teken of wapen van't Gilde is afgebeeld De vrienden van overleeden Gildebroeders' die nalaaten, dit kleed te gebruiken, of het Gilde niet aanfpreeken ter begraafeniiTe IfJh "f r?3k in Pene hoete> ten behoevè
van het Gilde. Befchry- Alle deeze dingen hebben, in veele of
Ä m * "SÊ Gllden> S» Doch de b? ROfl£ andere Gilden tot welker befchry vinge wy nu overgaan, hebben, van ouds, ook nog al iet byzonders gehad , 't welk der modte waardig zal zyn, aan te tekenen. Zv zvn omtrent vyftig in getal. Wy zullen, zo veel mogelyk en gevoeglyk zy, aan de oudflen den voorrang geeven. S. Pjfc
f*) rewb. p. ƒ. ?, vnfo. H,ndy, blf Hv, ^ '
|
||||
|
J.Boek. KOOPHANDEL." 73
S. Pi E T ERS-Gl LD E, GlLDE»'
of het Gilde der Fifchverkoopers en Vifchwr- 1.
koopflers, is, ongetwyfeld, een van de oud- S. Pie- ften. In de Keuren, op Pergament gefchree^ |',RRS' yen, en, waarfchynlyk, reeds voor het einde 1LDZ' der veertiende eeuwe, afgekondigd, wordt al van de Vifchmarkt en Vifchkoopers niet al- leen ; maar ook van de Vynders of Overluiden van SintePieters Gilde gewag gemaakt (w). En jneenen Schepenen-brief van den jaare 1384, beruftende in't Leproozen-huis, vind ik drie Oudermans van Sinte Pieters Gbilde, met naa^ me, genoemd. Sommigen hebben, derhal- ve , ten onregte, den oorfprong van dit Gil- de gefield, in 't jaar 1530 (x). Ook heb- ban wy, hier voor (y), nog andere redenen gegeven, om deszelfs begin, voor 't einde der veertiende eeuwe, te Hellen. By eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1514, van welke ook Pontanus (s) gewag maakt, wordt aan dit Gilde een duit van ieder Os of Koe toegeflaan , mids het daarvoor eene vuilnisfchuit onderhieldt, die de vuiligheid van de Vleefchhal en van de Vifchmarkt in t ye, off aemßell, oft ter plaetjje daer men hem wyjen /al, wegvoerde (0). En ik vind van deeze vuilnisfchuit, on- der den naam van S. Pieters-Gilde-Sckuit, reeds in vroeger Keuren, gewaagd (£). In he$
(w) Keurb. A. ƒ. ij. Zie oo^III. Dee/,IV. Btek, bl.104.
(x) DOMSELAER IV. Boe{, bl. }ll. COMMELIN, bl. 74X.
Xy) BUdx.. 19
(x.) Libr. II. Cap. XVII. p. IIj.
(*) Keurb. C ƒ. to.
[k) I^eiub,. B. ƒ. «J.
E *
|
|||||
|
I
|
|||||
|
74 AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden, het befchryven der Vifchmarkten (Y), heb-
ben wy reeds eenige Keuren aangehaald, die opzïgt op het S. Pieters - Gilde hebben. Hiervoegenwe'eralleenlykby, dat, vol- gens de jongfte Keuren, alle vreemden, die hier met vifch ter markt willen komen, en voorheen aan het Gilde betaald hebben, jaarlyks , zes guldens, ten behoeve van het zelve, moeten opbrengen. Voorinkom- geld in 't Gilde, wordt negen guldens be- taald , door zulken, die nog geene zesjaaren burger geweefl zyn, en zes guldens, door zulken, die langer burger zyn geweek: en jaarlyks twee guldens, door de Gildebroeders en Gildezuflers van de oude en nieuwe Zee- Vifchmarkt, en twee guldens tien fluivers , door de overigen. Aan de ouden ,die zeflig jaaren bereikt hebben, en de markt niet meer waarneemen; en aan zulken, die zeven da- gen ziek zyn geweeft, en nog ziek blyven, moeten twee guldens ter weeke worden uit- gedeeld. Doch de eerftgemelden moeten, ten minften, agt jaaren in 't Gilde geweefl zyn (d). De Gildebroeders en Gildezuflers die thans, [in 1766], tuflchen de vier hon- derd en vier honderd en vyftig, fterk zyn hebben, op de Rivier-Vifchmarkten, drieder- lei (lag van plaatfen inhuure: tVaterfibeeps. banken, welken, voormaals, door luiden, die hunnen vifch, met eene foort van vaartui- gen , TVaterfchepen genaamd, herwaards bragten , gebruikt werden; Rivier > Fifcb- ban-
»■>**■>■«
(e) Zie hier voor» hl. tz.
(d) Handir. bl, 140j, i+0+. Vervolg bU 4z, i0+, IOf,
|
||||||
|
JLBoek. KOOPHANDEL. 75
banken, waartoe ook de Legplaatfen der GlLDeir,,
vifchfchuiten, aan 't vlot, voor de groote en voor de kleine Vifchmarkt, behooren , en Aalbanken, zo genaamd, om dat 'er, voor- maals, meeft met Aal of Paling plagt gemarkt te worden. De banken der Zee-Vifchmark- ten zyn alleen aan Gildezufters verhuurd. By eene Keure Van den agtften December des jaars 1754, is aan de O verluiden van dit Gilde, die vier-in getal zyn, en hun Comp- toir op de groote Vifchmarkt houden, voor weekelykfche onkoften , vuur en licht, fchoonhouden van de Gildekamer, maalty- , den en andere kleinigheden, midsgaders voor
het boekhouden en vaaren met de fchuiten, jaarlyks, eene fomme van agt honderd gul- dens uit de GildekalTe toegeftaan. De Gil- deknegt genoot, voormaals, honderd vyfen zeventig; doch nu twee honderd en vyftig guldens in 't jaar , en twaalf guldens voor een Nieuwjaar en Kermis (e). Hy is, daar- enboven , vry van Jaarzangen en Bankgeld (ƒ). Van de O verluiden zyn 'er twee Vijchkoopers, of zulken, die Riviervifchban- ken in huure hebben, en twee JVaterfiheeps- luiden , of huurders van Waterfcheepsban- ken. Jaarlyks, in July, gaat 'er een van el- ke foor te af, in welker plaats, uit een be- noemd dubbel getal, door Burgemeefteren, twee anderen gekooren worden. By S. Pieters-Gilde, voegen wy het 11.
Vleeschhouwers-Gilde, Vleesch-
. waar- wers-
(e) Befoign. van Burgem. en Schepenen vaa z% J*n 1765. Gilde.
C/J Vexyolg der Handv. bl. 105. ■
|
||||
|
75' AMSTERDAMS IV.DeeC
Gilden, waarvan, ook reeds, in de oudfte Keuren, op pergament gefchreeven, gewag gemaakt wordt (g). Het is, derhalve, niet eerft in 't jaar 1502, opgeregt, gelyk fommigen aan- tekenen (1). Men vindt het, klaarlyk , vermeld, in eene Keure van den vierentwin- tigften April des jaars 1463 (h); en het was, ongetwyfeld , in het begin der vyftiende eeuwe, en mogelyk eerder, reeds in ftand. De Vleefchhouwers moeten , in 't Gilde wil- lende komen, meer Gildegeld betaalen, zo Zy hun Poorterfchap gekogt, of nog geene zeven jaaren gehad hebben, dan zy behoe- ven te doen, zo zy gebooren of behuwde Poorters zyn. De Knegts moeten by 't Gil- de ingetekend worden, en niemant wordt voor Vleefchhóuwer aangenomen, dan die toont, twee jaaren, als Leerling, en vier jaa- ren , als Knegt, gediend te hebben (i). In't jaar 1615, heeft het Vleefchhouwers-Gilde eene Bos opgeregt, ten behoeve van ver- armde Gildebroeders (k); in welke Bos, de Jaarzangen gebragt worden. Volgens me- nigvuldige Keuren, mag hier geen vleefch van zieke, ongaave, geflorven, of verfmoor- de
|
|||||||||||
|
i
|
|||||||||||
|
(g) Keurb. A. ƒ. iz ver/b.
|
|||||||||||
|
(h) Keurb. A. ƒ. \9 verf»,
(i, Keurb. T.f.nu (kj) Handv. bl. 1444.. (i) DointLABt IV. Boek , bl. 311. Combulu»
bl. 742. Doch deczen ftellen den oorfpróne der der meefte Gilden te jong , om dat zy iig ..daar- omtrent, alleen gefchikt hebben, naardeoudfteGil- dekeuren , die , in de gedrukte Handveßen, voor- handen zyn. Maar in de gefchreeven Ksurboektn Vindt men 'er dikwils ouder. *"**«**« |
|||||||||||
|
•
|
|||||
|
*
I.BOEK. KOOPHANDEL, 77
de Beeilen verkogt worden (/). En om hier- Gilden.
tegen te waaken, zyn, door ßurgemeefte- ren, drie Finders of Keurmeeflers aangefteld, die de Beeften, aisze, geflagt zynde, nog feheel aan den balk hangen, zien en goed-
euren moeten. Zy houden hun Comptoir boven de groote Vleefchhal in de Nes, en komen alle Donderdagen byeen. Niemant, 't zy Vleefchhouwers of anderen , mogen beeften, die zy zelven hebben vetgeweid, anders verkoopen, dan by de hoop (w). Ook mogen de Vleefchhouwers, tuflchen S* Ka- tharynen-dag, zynde den vyf en twintigften November, en Vaflenavond, geene koeijen Aagten. Volgens eene Keure van den een en dertigften January des jaars 1764, mo- •gen de Vleefchhouwers, buiten den flagttyd, en de dagen, waarop geene Hal wordt ge- houden , niet minder dan een halve voet Os- fen-, Koeijen- of Queen-vleefch, en niet min- der dan een half Kalf, Schaap of Lam, in huis hebben, noch aldaar verkoopen: en, ten opzigte van de Kalveren, Schaapen of Lammeren, die, voor de Joodfche Natie, geflagt worden, niet minder dan de twee agterfte bouten , aan eikanderen vaft (n). Vreemden plagten , met hun vleefch, op de Maandags-markt, te mogen voorftaan; doch, volgens eene Keure van den tweeden September des jaars 1672, is hun zulks, al- leen op de drie vrye Jaarmarkten, toege- laa-
(l) Handv. bl. 910.
(m) Handv. bl. 1+6I. {n) Kewb. ü. ƒ. 4} *«ƒ•. |
|||||
|
ft AMSTERDAMS IVDêel}
Gilden, laaten (o). Zy maaken 'er nogtans, federt eenige jaaren, niet veel gebruik van. Op het begraaven der Gildebroederen en Gilde- zulteren, is, den zeven en twintigften Ja- nuary des jaars 1762, eene nieuwe Keur ge- maakt, moetende de Lyken^ zo 't begeerd wordt, door de veertien jongde Gildebroe- ders, gedraagen worden (p). Volgens eene andere van den vyf en twintigften January des jaars 1763 , moet ieder Gildebroeder vyf ftuivers ter maand, voor Gildegeld, en zes fluivers, om de drie maanden, voor Jaar- zangen , betaalen (#> Over het Vleefch- houwers-Gilde, zyn een Deken en vier O- verluiden aangefteld, die, jaarlyks, op den zesden September, veranderd Worden. Zy houden hunne Gildekamer ook boven de. groote Vleefchhal. De Verkenflaagers en' Spekkoopers plagten , van ouds , tot het Vleefchhouwers Gilde te behooren. Doch, in 't begin des jaars 1751, zyn de Spek- of Verkenflaagers gefcheiden van de Vleefch- Sp "L0/h0Uwers* Het
VßRKEN- Spek- of Verkenslaagers-Gilde
Cf 11. T^ M
|
|||||||
|
SLAA
|
|||||||
|
«RS- is, van dien tyd af, fchoon flegts by voorraad
Gilde. en tot Wederzeggens toe, tot een byzonder Gilde gemaakt, by eene Keure van den zeven en twintigften January des gemelden jaars. In dit Gilde, wordt niemant aangenomen, dan die twee jaaren by eenen Verkenflaager ge^ wopnd heeft. Voor inkomgeld, worde, door een
(0) Handv. bl. i46<$.
(pi Keurb. U. ƒ. 12 verft, ({) Keiub. U. ƒ. 27. |
|||||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 79
een' gebooren of behuwd Poorter, vyf en gilden.
twintig, en door eenen, die zyn Poorter- fchap gekogt heeft, vyftig guldens betaald. Ieder Gildebroeder moet vier guldens in 't jaar , voor Jaarzangen , opbrengen. Nie- mant mag, in meer dan één huis, Spek- of Verkenflaagers-neering doen (r). De knegts moeten zig ook in 't Gilde laaten intekenen, 1 zelfs zo dikwils, als zy, binnens tyds, en buiten noodzaakelykheid, van meefter ver* anderen (j). De Weduwe van eenen Gilde- broeder mag de neerïng, met eenen Zoon of Knegt, aanhouden, tot haar hertrouwen toe. Zo men een' Gildebroeder of Gilde- zufter niet van 't Gilde begraaven wil heb- ben , moet zulks, met twaalf guldens, wor- den afgekogt. Die uit de Gildebos onder- fteund willen worden, moeten meer dan vyf- tig jaaren oud, en ten minfte tien jaaren in 't Gilde geweeft zyn. De Overluiden zyn drie in getal, waarvan 'er, jaarlyks, in 't be- gin van Maart, twee afgaan, in welker plaats, twee anderen, uit een dubbel getal, door de Overluiden benoemd , by Burgemeefteren gekooren worden. Zy houden hun Comp* toir boven deWefterhal,daar zy,'s Woens- dags , van drie tot vyf uuren, byeenkomen: zy genieten, jaarlyks, voor hunne moeite en verteering , twee honderd guldens uit de Gildekafle. De Gildeknegt, die , uit een drietal van Gildebroederen, by de Overlui- den benoemd, door Burgemeefteren, aange- fteld wordt, trekt vyftig guldens 's jaars, en is
(r) Keucb. T. ƒ. 114 w/i.
(xj Kcuib. U. ƒ. ij w/i. |
||||
|
8o AMSTERDAMS IV^Deel,
Cilden. is vry van Jaarzangen O). Voorheen, plag^
ten de vette Verkens, hier ter Stede, op het mes, en ten lafte van den verkooper verkogt te worden; doch, federt het jaar 1720! moeten alle Verkens, vette zo wei als ma- gere , gefchouwd worden, by eenen beè'edig- den Ferkenfchouwer , door Burgemeefleren aangefteld. Hy geniet van ieder vet Ver- ken twee ftuivers , en van ieder mager , een («). ö Onder het S. Pieters-. en naderhand onder
het Vleefchhouwere-Gilde , plagten ook de Hoender- en Vogelkoopers te behooren, tot dat, in 't jaar 1660, een afzonderlyk 1Vt Hoender- en Vogelkoopers-- Hoen- Gilde VW jerdt °PSereSt (*> Het omloopen met
KOOPERS-
Konynen, en met geplukte Hoenders of Vo-
Gilde. gels is, ten behoeve van dit Gilde, meer^ maaien verbooden. Doch des Maandags mo- gen vreemden, met Ieevende Hoenders erf Vogels, op de Reguliers- of Botermarkt yoorflaan. Ook zyn de Pleinen omtrent de' Hallen, m 't jaar 1662, tot markten voor gevogelte, gefchikt. Wanneer , hier ter Stede, gevogelte, haazen, konynen en dier- gelyk vee ter markt gebragt wordt,öm aari de Hoenderkoopers verkogt te worden zvii dezelven verpligt, de partyen in Loten te leggen, en om dezelven, vreedzaamlyk te werpen (w). Eene Hoenderkoopers-Wedu- (1) Vervolg der Handv. */. m.
(u) Handv. bl. 504.
i-t') Handv. bl. 1168.
(»J Handy, bl. ii69t u7o, i69l. Vervolg U. itf.
|
||||
|
Itott, koophandel; tt
we mag, volgens eene Keure van den zeven Gilden.
en twintigften January des jaars 1736, de Neering aanhouden, zo lang zy niet her* trouwt («). Zieken en behoeftigen können twintig ftuivers ter weeke uit de bofTe trek* ken, mids zy geene neering meer doen (y)> De Overluiden van het Hoender- enVogel- koopers-Gilde zyn vier in getal, twee Hoen- derkoopers en twee Vogelkoopers. Jaarlyks, in Auguftus, gaat 'er van ieder tweetal een \ af. Zy houden hunComptoir, op den eer- ften Donderdag van elke maand, boven de groote Vleefchhal. By eene Keure vanden negenden July des jaars 1750, is hun, voor hunne moeite en verteering, een honderd vyf en tagtig guldens in 't jaar i uit de Gil* dekafle , toegelegd» De Gildeknegt trekt zes en zeftig guldens, en is, daarenboven * vry van 't Gildegeld, ter fommevan drie gul- dens zeftien ftuivers, in 't j aar (2). Het S. Maartens-Gilde, ook S. Nicolaas* v.
Gilde, en, federt, het Groot- rKRAA-
MÜRS- GlLDE. genaamd > is ook al zeer oud. Onder de
meergemelde Keuren , op pergament ge- fchreeven, vindt men 'er ééne, waarin be- volen wordt, dat een Marfeman of Kraamer Poorter en Gildebroeder van Sinte Martyns- Gilde zyn moeft, en dat die Ouennans van dit Gil-
(x) Handv. bt. ii7o.
(y) Keuib. T. ƒ. z$i verfo. :
<*.) Vervolg der Haiulv. bl, 87.
IX. Stuk. F
|
||||
|
U AMSTERDAMS IV.Deei,
Gilden. Gilde die Fynders zouden we/en (a), dat is,
of Keurmeefters over de deugdzaamheid der Kraaraerye, of bekéurders van zulken, die de Keuren overtraden. Men heeft nog eene Ordonnantie voor dit Gilde, welk ook het Comans- of Koopmans-Gz7& genoemd werdt, van den vier en twintigften July des jaars 1476, uit welke blykt, dat het zelve, van ouds, eenen dienfl plagt te bekoftigen, op een Altaar, in de S. Nicolaas- of Oude Ker- ke (b). Ook heb ik het gezien, in oude Re- keningen van dit Gilde. En uit het oudfte Gildeboekje, welk, tegenwoordig, voorhan- den is, en met het jaar 1527 aanvangt, is my gebleeken , dat men, des Zondags na Sint Maarten, de Gildemaaltyd plagt te hou- den , die twee dagen duurde. Des Zondags, at men,'s middags, koevoet en pens met er- weten , voor het eerfle, en hutspot, voor het tweede geregt: daarna , gebraaden vleefch, en boter en kaas. 's Avonds, werdt het gefchotelde van 's middags, en voorts ry- ftenbny, gefprengd vleefch, en boter en kaas opgedifcht. s Maandags, 's middags, fchafte men,eerft, al't overgefchootene van's Zon* dags; daarna, bry of erweten; voorts, pas« • teijen; dan gelprengd vleefch, en eindelyk, boter en kaas : en 's avonds, kwamen 'er, by 't overgefchootene van 's middags, hoen- ders en konynen, en vogels of ganzen, op tafel. De Schout der Stad kreeg van elke jaarlykfche Maaltyd een harft of eene paftei. Ata
■
(a) Keutb. A. ƒ. II verfo,
(b) Keurb. A. ƒ. g* v*rfi, ..------ t/U
|
||||||
|
iBoii*. KOOPHANDEL. 83
Aan den Priefter, die 't Gilde - Altaar be- Gilden, diende, werdt ook eene paftey van tien ftui- vers t'huis gezonden. Al 't welke wy wel zo byzonderlyk hebben willen aantekenen , op dat men de zeden der voorouderen, in dit opzigt, met de tegenwoordigen , zou können vergelyken. En dit heeft geduurd, tot na de verandering der Regeeringe hier ter Stede (c). Onder het Groot-Kraamers- Gilde, behooren, tegenwoordig, alle win- keliers van wollen- en zyden-Lakenen, Lyn- waaten, Chitfen, Katoenen, Naai- en Stik- zyde, zyden Linten, gebreide Koufen, en in 't algemeen allen, die de eile en koperen ge- wigt , in hunne neering, gebruiken. De Or- donnantie voor dit Gilde,die nog meeftge- volgd wordt,is van den vyftiendenNovem- ber des jaars 1554 (d). Doch, op verzoek van het zelve, zyn, van tyd tot tyd, verfchei- den' Keuren gemaakt, waarby het omloopen en voorflaan met Saaijen , Bombazynen , Diemetten , Sergien , Dekens, Katoenen- en Linnen-Lynwaaten, Neteldoeken, Zyden Stoffen en andere winkelwaaren verbooden wordt (e). Van het Groot-Kraamers-Gilde zyn zes Óverluiden, van welken, jaarlyks, in 't begin van July, de helft afgaat. Zy plag- ten hunne Gilde-Kamer te houden boven de Wefterhal; doch, in 't jaar ió88, is dezel- ve , met toeftemming van Burgemeefteren, verplaatft op 't Stadhuis, in een vertrek bo- ven de Kamer der CommifTariflen van Hu- we-
(c) Zie Handy, hl. tjjj.
(d) Handv. hl. ijjj.
(«) Handv, Li, «si, ai.
|
||||||
|
U AMSTERDAMS IV.Deel,
Gilden. welyks-Zaaken, alwaar, op den eerflen Maan-
dag in elke maand, des nademiddags, Comp- toirdag gehouden wordt. De Gildeknegc woont, van wege het Gilde, de Verkoo- pingen by, van geweeven' ftoffen: 't welk, by eene Keure van den agt en twintigften April des jaars 1764, ook tot de Avondver- koopingen uitgebreid is (ƒ). VI. Het Gilde, waarvan wy ipreeken,wordt, KraaN *"ec*ert vee^e jaaren,het Groot-Kraamers- Gilde MEKs- genoemd, om het te onderfcheiden van het Gilde. KleIN-Kraamers-Gild e, welk, in het jaar 1621, by voorraad en tot
wederzeggens toe, opgeregt werdt, en waar- toe de uitflyters van kaas in 't klein, de ver- koopers van erweten, boonen, gort, meel, enz. by de kleine maat, de Kaarfenmaakers,, en de Vettewaariers of Commenyhouders behooren. Die deeze waaren verkoopen wil- len , behoeven geene Poorters te zyn; doch moeten 't Inkomgeld aan 't Gilde voldoen, terfomme van vier guldens eens, en jaar- lyks, voor Jaarzangen of ziekengeld , een gulden; uit welk ziekengeld , een kranke Gildebroeder of Gildezufter een gulden rs weeks kan trekken. Doch de Kaarfenmaa- kers , die onder 't Klein - Kraafners - Gilde behooren r moeten vyf en twintig guldens voor Inkomgeld betaalen, en toonen, dat zy, drie jaaren agtereen, als Knegt gediend hebben, en Burgers deezer Stad zyn: alles, volgens eene Keure van den agt en twintig- ften January des jaars 175 2 (g). Over de Kaar- fen
(f) Keutb. ü. ƒ. 42.
it) Yttvolg der Haiufy, bl, $6,
|
||||
|
. ■
LBoek. KOOPHANDEL. 85
fen zyn, al van ouds, twee Keurmeeßers ge- Gilden.
fteld ge weeft, die toezien, dat dezelvenvan goed fmeer gemaakt zyn, of anderszins de Kaarfenmaakers in boete beflaan (h). De Kaarfenmaakers plagten, op Drie-Koningen- avond , aan hunne kalanten, Koningskaarsjes te vereeren of te verkoopen, die, op kleine blaakertjes, of in potaarde, op den grond, gezet werden, en over welken , dóór de jon- ge luiden, heen en weder, gefprongen werdt; 't welk, fomtyds, oorzaak tot ongelukken of ongeregeldheden gaf. Doch federt dat het maaken van Koningskaarsjes, by eene Keu- re van den negentienden December desjaars 1714, verbooden is geworden (i), is dit gebruik, allengskens, verdweenen. Op den prys van 't Zout, welk, door de kleine Kraa- , mers, verkogt wordt, plagt, even als op dien van 't brood , eene zetting te zyn , en 't werdt, door de Kraamers, gehaald van ze- kere Grosfiers, die, door Burgemeefterên, waren aangelleld (£). Doch 't een en 't ander is, inzonderheid, federt de groote ver- andering in het heffen der gemeene midde- len op de verteering, in 't jaar 1748, in on- gebruik geraakt. In't begin van 't jaar 1749, is 'er, voor 't eerft, eene zetting gekomen op het Boekweiten-meel en de Boekweiten- gort , die nog ftand houdt, en naar welke de flyters zig ftiptelyk gedraagen moeten. Tot het doen deezer zettinge, zyn vierPer- foo*
(h) Handv. hl. 915 enx..
(i) Handv. hl. 5iJ, (^j Handv. Ut H71. F3
|
||||||
|
86 AMSTERDAMS IV.DÉEt.
d£n. foonen, twee uit de Koopluiden, die 't Col-
legie tot het zetten en weegen van't brood helpen uitmaaken, en twee uit de Grutters of Graankoopers, Overluiden van 't Klein-Kraa- mers Gilde, door Burgemeefteren, aange- fleld, die, eens ter weeke, des Vrydags, na- demiddags, ten dien einde, in de Kamer van CommifTarifTen van kleine Zaaken, op 't Stad- huis , byeen komen. De Briefjes, op welken de zetting gedrukt is, worden, door de Die- naars van de Vierfchaar, aan alle Grutters en Meelfly ters rond gebragt (/), die verpligt zyn, dezeJven aan te neemen, en voor ieder derzelven, een' ftuiver te betaalen (tri). Het Klein-Kraamers-Gilde heeft zes Overluiden, van welken, jaarlyks, op den vyf en twin* tïgften January, de helft afgaat. By eene Keure van den zeftienden December des jaars 1749, is aan deeze Overluiden, vier honderd gulden&-ls jaars, voor hunne moeite, ver^ teeringe, fchoonhouden van 't Gildehuis, en andere onkoften toegeftaan. De GiJdeknegt trekt, jaarlyks, drie honderd guldens, en tien guldens tien ftuivers, voor een Nieuwjaar (ri). De Gildekamer plagt, eertyds, boven de kleine Vleefchhal, in de Nes , te zyn, Doch na dat het vertrek, welk daartoe dien- de, tot eene Leesplaats in de Vroedkunde gebruikt geworden is, heeft het Klein-Kraa- mers-Gilde , met verlof van Burgerneefteren, in 't jaar 1721, een huis in 't Kloofter ge^ Jfogt,
(l) Vervolg der Handv. bl.js, 96.
(m)Keuibr T. ƒ. 14+ verf».'
■jfy Vcivolg der «[andv. bl. 96. '
■ ■
|
||||
|
I Boek KOOPHANDEL. 87
koSt, welk, in folgende jaar toteenGil-Gn.oEN. dehuis bekwaam gemaakt werdt (e). Hier wordt,alleweeken,des Donderdags, Comp- t0ÄgSlteGildendeeZerStede,te.-LVnN
len WY °°k het berei-
Lakenbereiders-«»Uroog- Droog.
SCHEERDERS-GlLDE, SCHEER-
DERS-
waarmede, van ouds, de Weevers, VullersGu.Dï.
Tn Verwers der wollen Lakenen vereemgd rtoen teV De Lakenneering moet hier, al voor't einde der veertiende eeuwe, zeer Ibloeid hebben, alzo Hertog Willem van leneren in 't jaar 141 •. Schepenen en Raa- den SagtZS, omT jaarlyks, op Goeden VrydTg , vier of vyf Watten* van der ft£ van <fc Laeckenen, die in de Stad temaakt zouden worden, te kiezen (j). En Stede Keuren, op pergament gelchree- ven die, zekerlyk, omtrent dien tyd, ge- Set zyn, vimmen -eds-er uitvoer • een op de Lakenneennge (?). 6Ms ver f fachet Geregt, in eene Keure van den resden Tanuary des jaars 1618, de LaKen handel, voor eene der voomaamfte neerin- een waardoor God almagtig deeze Stad ge- leg nd hadt (r). Ook is dezelve na he midden der voorgaande eeuwe, fterk toege- ™men(r); doch* in deeze eeuwe, wederom /., G.oot.M««.«. W. •*• /• >"• N- X- * ' *"r"
(p) Handv. bl. in.
(q) Keutb. A. ƒ. 30.
(r) Handv. bl. 113+.
(s) Zie Handv. bl. iti*.
F 4
|
||||||
|
88 AMSTERDAMS IV.Deel^
Gilden, vry veel verminderd, ter oorzaake van
den fierken aanwas der Lakenweeverye, zo wel ten platten Lande in deeze Pro- vincie , als in de Meijerye van 's Herto- genbofch, en ook buiten 's Lands , daar, de arbeidsloonen beter koop zyn ; zo dat 'er , tegenwoordig , . geene Lak'enweeve- ryen in de Stad meer zyn: zynde een oud Collegie van Gouverneurs der Lakenen in 't vet, ter gelegenheid van het overlyden van den laatflen Lakenweever, in 't jaar 1748, by myne Heeren van den Geregte, te niet gedaan. De Lakenraamen ffconden, van ouds, langs der Stede Buitenfingels, en wel tiis- fchen het Kloofter der Pauius-Broederen, nu het Ooflindifch huis, en het Bethanien-Kloos-» ter; van waar zy, eerlang, meer zuidwaards, naar den Amftel, verplaatft werden. Doch deeze Raamen werden, in 't jaar 1541, ver* kogt (£): en de gedagtenis derzelven is, in den naam van de Raamgraft , alleen nog overgebleeven. Aan de weftzyde der Stad, aft er Sint Lucien - Klooßer, nu het Meisjes- Weeshuis , Honden ook Raamen (V), om- trent de plaats, waar tegenwoordig de Raam- fleeg loopt. Doch in 't jaar 1614, werdt be- ilooten, de Raamen, by voorraad, te ver* plaatfen omtrent de Karthuizers; en weinige maanden laater, in't zelfde jaar, twee wee- ren Lands, der Stad toekomende, en gele« gen buiten de nieuwe f unificatie, over de fleurvaart , genaamd de Bloemengraft, tot Raa%
(t) Groot Memor. N. T. ƒ. t%9 verfo, zgT, 187,31$,
(«; Groot-Memor. N. I. ƒ. 39^ verfon |
||||
|
I. Boek. K O O P HUN D E L. 89
Raamen te fchikken (v): gelyk, federt, ge- gilden.
fchied is. Ook ftaan de meefte Lakenraa- men nog terdeezer plaatfe, buiten de Raam- en Leidfche Poorten. Doch het getal derzel- ven is, van tyd tot tyd, afgenomen. De handel in Lakenen, zo wel tot gebruik van de ingezetenen deezer Stad, als tot verzen- ding naar elders, beide binnens- en buitens- Lands, is hier egter nog van zo veel belang, en de Lakenbereideryen en Lakenverwe- ryen, die ieder een byzonder Gilde uitmaa- ken, bloeijen nog in zo verre, dat wy noo- dig geagt hebben , hier een beknopt berigt te geeven van \ bewind over den Laken- handel deezer Stad, en de Regeering der twee gemelde Gilden. Toen, in 't begin der voorgaande eeuwe, Hoofd-
de Lakenneering in haaren fterkften bloei mannen was, vondt het Geregt geraaden , by eene L^ken-1 Keure vandenzesden January des jaars 1618, handel. te beraamen,dat Burgemeefterenjaarlyks, uit de Lakenkoopers, vyf of zes Perfoonen zouden aanftellen, om,buiten vermindering der Collegien van Waardyns; van Overlui- den van 't Lakenbereiders Gilde , en van Tarrameefteren, die allen in ftand zouden blyven, opzigt te hebben op de Lakennee- ringe; en om, met voorkennifle van Bürge- meefteren, fchikkingen te maaken, tot be- vordering van derzelver welftand. Elk, die eenige neering in wollen waaren aanvangt, moet zig by deeze Hoofdmannen en |
||||||
|
(v) Refol. Vtocdfch. N. il. iz <Apriltli Juny iji+. f,
|
||||||
|
lUi «16 verfo
|
||||||
|
90 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden. Opzienders van den Lakenhandel fasten
intekenen. De Hoofdmannen zyn bevoegd verklaard, om , ten nutte der Neeringe, een of meer Lakenkoopers af te vaardigen naar andere Steden of Plaatfen; doch zo zulks, op aanfchryvens van 's Lands Staa- ten , vereifcht mögt worden, gefchiedt dee- ze afvaardiging door Burgemeefteren. Zy hebben ook opzigt op 't ftuk der Lakenbe- reiderye, en draagen zorg, dat de Plakaaten en Keuren, desaangaande gemaakt, worden naargekomen, naar behooren. En zo zy iet verneemen, waaraan der Lakenneeringe veel gelegen is, moeten zy 'er den Heeren Schout, Burgemeefteren en Schepenen, by tyds, ken- nis van geeven. Debefluiten, die, by de meéfte ftemmen der tegenwoordig zynde Hoofdmannen , genomen worden, moeten, ook door de afwezenden, fliptelyk, worden naargekomen (w). By eene Keure van den zevenden January des jaars 1655, is, wy- ders, vaflgefteldj.dat de Hoofdmannen van den Lakenhandel hunnen knegt op alle ver- koopingen van Lakenen, Karfaaijen, Baai- jen en andere ftoffen, de neering betreffen- de , mogen zenden, om toe te zien, dat 'er niets verkogt worde, buiten 't gene, door Burgemeefteren, toegelaaten is; voor welk toezigt, de verkoopers aan den Knegt twee guldens tien ftuivers 's daags betaalen moe- ten (x). Elk, die Lakenneering doet, moet eenige guldens in 't jaar, tot de onkoften, die
(■») Handv. hl. iiJ4> II3J.
(x) Handv. bl. 113«. |
||||
|
I.Boek. KOOPHANDEL. 91
die de Hoofdmannen, ten nutte dér Nee- Gilden.
ringe, te doen hebben, opbrengen. Volgens eene fchikking van den twintig- Genooi-
ften Maart des jaars 1638, zyn 'er, daaren- fchap van boven, vyf en twintig Perfoonen, by Bur- vyf ep gemeefteren , gekooren uit de Lakenkoo- j^JJf. pers, waaronder de Hoofdmannen begree- koopers. pen zyn; en welk getal, by aflyvigheid,uit een dubbel getal, by de overigen benoemd, door Burgemeefteren, vol gemaakt wordt. De fchikkingen, door deeze vyf en twintig, op de Lakenneering gemaakt, aan 't Geregt vertoond, en door het zelve goedgekeurd zynde, moeten, door elk, agtervolgd wor- den. De Hoofdmannen, die altoos vyf in getal geweefl zyn, en van welken 'er, jaar- lyks, twee of drie afgaan, moeten, op den agtften January, eene Nominatie van twaalf Perfoonen maaken, zes uit de vyf en twin- tig , en zes uit de gemeene Lakenkoopers: en Burgemeefteren kiezen, uit de eerften zes, twee of drie Perfoonen tot Hoofdmannen, in €e plaats der afgaanden, en twee of drie Perfoonen uit de tweeden zes, om de open- gevallen' plaatfen onder de vyf en twintigen te vervullen (3/). De Hoofdmannen vanden Lakenhandel komen, om de vier maanden, byeen, in een vertrek van 't Staalhof. Doch behalve deeze Hoofdmannen, wor- Waar-
den, jaarlyks, op Goeden Vrydag, byBur- dyns of gemeefteren en Schepenen,gekooren W aar- ?pzKn' DYN sof Op zien de RS derLakenen, bakenen. 't welk, van ouds, zeer plegtiglyk plagt te (j) Handv. hl. iij«.
|
|||||
|
•
|
|||||
|
92 AMSTERDAMS IV.Deet.'
Gilden, gefchieden, en, nog tegenwoordig, zeer def-
tig toegaat. De Waardyns zyn vyf in getal, van welken, gemeenlyk, eenigen, fomtyds ook allen, jaarlyks, op nieuws, verkooren worden, zynde het, by eene Handvefl van Hertoge Filips van Bourgondie van den een en twintigftenFebruary des jaars 1452 [1453], gelaaten aan Schepenen en Raaden, om, zo zy 't noodig oordeelden , een' of twee oude Waardyns in dienft te houden (z). Sche- penen , op laffc van Burgemeelleren, verzogt zynde, tegen den Goeden Vrydag, in vol- len getale, in hunne Kamer te willen komen,, onder anderen, om Waardyns der Lakenen te verkiezen, maaken Burgemeefteren, voor- af, met de Prefidenten van Schepenen, eeni- ge fchikking op de aanltaande verkiezinge, en begeeven zig , vervolgens , na dat zy Schepenen hebben laaten vraagen, of de- zelven tot het doen der verkiezinge gereed zyn, naar Schepens - Kamer. Hiet zitten de Heeren in hunnen rang: Burgemeelleren bo- ven aan, en Schepenen vervolgens. Volgens het oudfte Privilegie op het kiezen der Waar- dyns van den jaare 1411, moefl de outfie ghefworen Clerck, of Secretaris, vooraf, Sche- penen en Raaden e enen eedftaven op een Cru- cifix , dat zy goede Waardyns kiezen zou- den (a). Doch deeze eed is, na de veran- dering der Regeeringe, in ongebruik ge- raakt. In deszelfs plaatfe, plagt de Secre- taris een gebed te leezen, waarin den Almag- |
||||||||
|
(z.) Handv. hl. in,
(aj Handv. bl, tu. |
||||||||
|
IBoek. KOOPHANDEL. 93
tigen gefmeekt werdt, dat hy de handeling gilden«
zulks wilde beftieren, dat 'er niet dan God- vreezende, vroome, verflandige mannen, der gierigheid vyand zynde , mogten verkooren worden. Doch deeze. plegtigheid is ook, federt het jaar 1745, nagelaaten (b). Men treedt dan, terftond, tot de verkiezing.De Prefident-Burgemeefter ffcelt den eerften per- foon op tot Waardyn. De drie volgende Bur- gemeefteren, naar derzelver rang, de drie volgenden. De vyfde wordt, door den Pre- fident-Schepen, opgefteld. De Secretaris houdt aantekening van de verkooren Per- foonen, die, terftond, door eenen Bode , binnen geleid worden, en,zo zy voor'teerft verkooren zyn, den eed aan myne Heeren van den Geregte afleggen, of anderszins, op . hunnen ouden eed, in den dienft worden ge- houden. De Waardyns plagten, vanouds, toen de Lakenweevery hier iterk bloeide, de wolle in 't vet, of eer zy gefponnen of geweeven werdt, te keuren: ook hadden zy 't opzigt over 't fpinnen der wolle, en 't weeven, vullen en verwen der Lakenen. Doch tot dit alles, het opzigt over 't verwen alleen- lyk uitgenomen, werden, in't jaar 1652, benevens de Waardyns, vyf Gouverneurs van de Draperye of Lakenweeverye aangefteld, die ook op Goeden Vrydag verkooren wer- den (e). En dit Collegie is, omtrent eene eeuw, in ftand gebleeven. Doch met het verloopen der Lakenweeverye uit de Stad, ein-
(b) Befoign.™*»Bürgern, en Schepenen v4ni6'Aprili74S.
\t) Zit Handy. */. uu. |
||||
|
■
|
|||||
|
<H AMSTERDAMS IV.Deêl,
Gilden, eindelyk , gelyk wy , boven (d), hebben
aangetekend, in 't jaar 1748, vernietigd* De Waardyns hebben, om dezelfde reden, thans, voornaamlyk, opzigt over de Laken- bereiderye en Lakenneeringe, inzonder- heid, na dat het Geregt, op den vyf en twintigden May des jaars 1685 » gekeurd heeft, dat zy alleenlyk uit Lakenkoopers, niet uit Verwers, gekooren zouden worden (e). Ook zullen wy, terftond, zien, dat 'er byzondere Hoofdmannen der Lakenverwe- rye zyn aangefteld. Overlui- Wat nu net Lakenbereiders- of Droog- den van 't fcheerders-Gilde betreft; over het zelve zyn, Laken- al Van ouds, vyf Overluiden geweeft, van bereiders wej]cen f net eene jaar? twee ( en het andere . jaar drie afgaan, in de eerfle week van Sep-
tember , wanneer de opengevallen Plaatfen, even als in andere Gilden, door Burgemees- teren , vervuld worden. Zy houden hunne Byeenkomften in het Staalhof, daar zy ,nog- tans, op geenen bepaalden tyd, vergaderen. Het Loon der Droogfcheerders- gaften, en de wyze, op welke het gerekend wordt, is, by verfcheiden' Keuren, geregeld. Ook is hun, al in de voorgaande eeuwe, meermaa- len, verbooden geweeft, op de Oude Brug- ge en elders, famenrottingen te maaken, en zig, in dezelven, te verbinden, om niet te werken, dan op zekere ongerymde voor- waarden (ƒ): en by eene uitvoerige Keure van den agt en twintigften January des jaars 1765,
(rf) BUdx.. 88.
(e) Handv. bt. 1617.
(f) Handv. bl. 13+5 - iJjz.
|
|||||
|
n
|
||||||||
|
LBoEK. KOOPHANDEL. 95
1765, heeft het Geregt orde gefteld tegen Gildew.
het vuilverklaaren van Droogfcheerders win- kels (g). Doch tegen de muitzugt en op- roerigheid der Droogfcheerders-gaften, wordt ook, nog op eene andere wyze, gewaakt. Volgens een uitgedrukt bevel van 's Lands Staaten van den zeventienden July desjaars 1638, mag een Meefter-Lakenbereider geen* knegt in zynen dienft neemen, dan die voor- zien is van een fchriftelyk befcheid, onder Stads wapen, waarby blykt, dat hy, van zynen voorgaanden meefter, in der minne, gefcheiden is (A). Ook waakt men, voor Vergade- het onderhouden deezer wet, op eene oude ring van Vergadering van Afgevaardigden uit de 2^-Afgevaar- kenbereiders van alle de Steden van Holland, J,^ J£ daar dit handwerk geoefend wordt, die thans Lakenbe- tien in getal zyn, te weeten , Dordrecht,reders Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam, Gou- ™ndtiera da, Rotterdam, Alkmaar, Hoorn en Enk- e huizen. Op deeze Vergadering, die, beur- telings , in ieder der gemelde Steden, om de twee jaaren , plagt gehouden te worden ; doch die, federt het jaar 1737,0m de vier jaaren, gehouden wordt, verfchynen twee of drie Overluiden van het Lakenbereiders- Gilde uit elke Stad, die wel door hunne Medebroeders benoemd zyn; doch fchrifte- lyke Commiffie medekrygen van Burgemees- teren der byzondere Steden, immers van die van Amfterdam (i).Men raadpleegt en befluit, in deeze Byeenkomften, op alles, wat den wel-
(g) Keurb. U. ƒ. jo.
(h) Groot-ftakaath. I. Deel, k»L 1176.
(i) Groot-Memot. N.IX, ƒ. 171 wr/i. H.K.f.toz verft.
|
||||||||
|
/
|
||||||||
|
96 AMSTERDAMS IV. Dm,
Gilden, welftand der Lakenbereiderye bevorderen
kan, en ieder Gilde tragt, vervolgens, in zyne Stad, by de Wethouderfchap , te ver- werven , dat de genomen' beiluiten te werk gefield mogen worden. Byzonderlyk, geeft men agt op het beteugelen der muitzieke gas- ten, door dezelven, alomme, werk te wei- geren. De meefte Gilden zyn, by de Keu- ren , geregtigd, om, wegens verbeurde boe- ten , te mogen panden, zonder dat zy, vooraf, vonnis behoeven te haaien: hoewel zy 't, om koften te myden, na het opregten der Keurrolle, in den jaare 1565, zeldzaam ge- daan hebben. Doch het Lakenbereiders- Gilde mag de boeten, zonder pandinge,by -parate Executie, invorderen (k). By eene • Keure van den een en dertigften January des jaars 174p, is, ten behoeve van het Laken- bereiders-Gilde hier ter Stede, bevolen, dat de Saaydroogers, Frizeerders of Trypfcheer- ders geen Droogfcheerders werk zouden mo- gen doen, zonder in 't Droogfbheerders- Gilde te zyn (/). Het vullen der Lakenen plagt, vanouds,
veel, hier ter Stede, te gefchieden, woonen- de deVullers,zo'tfchynt,aan den Heiligen Weg, tuffchenden Singel en Kalverftraat, alwaar eene graft liep, die gemeenfchap met het Spuij hadt, en de Vuiler s-graft genaamd was (m). Zy is, eerft in de voorgaande eeu we, gedempt (»). Doch de Vullers huizen, die hier
(kj Handv. hl. 134g.
• (l) Vervolg dtr Handv. il. 97. (m) PONTANUS Libr. II. Cap. XVII. />. 124,
(n) Zi< III. Deel, I. 4#*<, il. 247/ |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. p7
hier ook flonden, waren, reeds in 't jaar Gilden.
1584 , tot wooningen voor arme vrouwen verkogt, mids alleenlyk twee wooningen, die digtfl aan de veil flonden, tot de nee- ring der Draperye, bleeven dienen (0). Met het verloopen der Lakenweeverye, zyn ook de Vullers naar elders verhuifl; zo dat 'er thans, zo ver my bekend is, geenen in of onder de Stad gevonden worden. Doch pas buiten de Vryheid, flaan nog eenige wei- nige Vulmolens, onder anderen , aan de Koflverlooren-vaart, of nieuwe Wetering. Het Lakenverwen is hier egter nog in ee- nigen bloei, en begreepen onder een afzon- derlyk Gilde, het Lakenverwers-Gilde
genaamd. De Lakenverwery is, hier ter VIII.
Stede, zo oud als het Lakenbereiden; doch, Laken- tot in 't jaar 1665, onder geen byzonder q^™8* Gilde begreepen geweefl. Maar toen werdt, by 't Geregt, beflooten, tot voorfland der Lakenverwerye, die, zeer aan 't vervallen geweefl zynde, wederom een weinig begon te bloeijen , een Gilde van Lakenverwers op te regten; gelyk gefchiedde (ƒ>)• Te vooren, hadden de Waardyns der Lakenen het voornaam opzigr over de Lakenverwe- rye gehad: en vind ik, dat deezen, reeds in 't jaar 1512, met eenen Verwer van Parys, overeengekomen zyn, om hier zyn handwerk te
(t) Refol. Vroedfch. N. y. zj> Sept. IJt4.
(p) Handv. hl. iuo, IX. Stuk. G
|
||||
|
----------—
|
||||||||
|
^^^^
|
||||||||
|
98 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, te oefenen (q). En in 't begin des jaars 1527,
werdt, door de Stad, honderd guldens ge- leend aan eenen Verwer van Mechelen, om daarmede hier zyn ambagt te beginnen (r\ De blaauw- en zwart-Verwerven zyn de oudften hier ter Stede geweeft, waarby, naderhand, de Verweryen van andere kleu- ren, byzonderlyk, van Karmozyn-rood,ge- komen zyn, zynde, in 't jaar 1623, de Kleur- verweryen, op de Blomgraft, toegelaaten (s), daar zy nog, meer dan elders, gevonden worden. Sedert het jaar 1665, flaat het opzigt over de Lakenverwerye hier ter Ste- Hoofd- de aan zes Hoofdmannen, die , jaar- mannen jyfcs> 0p Goeden Vrydag, na de Waardyns kenver-" ^er bakenen, en op gelyke wyze, door Bur- wers- gemeefteren en Schepenen, gekooren wor- neeringe. den, te weeten, twee uit de Lakenhandelaars, van welken de een binnens lands, en de an- der buitens lands handelt; een uit de La- kenwinkeliers, twee uit de Blaauwverwers, en een uit de Karmozynverwers. Van deeze zes Hoofdmannen, gaan 'er, jaarlyks, vier af, een Handelaar, de Winkelier, een Blaauw- verwer, en de Karmozynverwer. Doch de aanblyvenden en afgaanden leveren, voor- af, een dubbel getal van gemelde vier foor- ten over aan Burgemeefteren en Schepenen, die, uit het zelve, de verkiezing doen. Nie- mant blyft langer dan twee jaaren agtereen Overlui- in dienft. Behalve deeze Hoofdmannen, den van't Zyn'er nog vyf Overluiden van het La-
(q) Groot-Memor. N. I. ƒ. 263.
(r) Groot-Memor. .N. I. f. z|6, (s) Keurb K. ƒ. 2t verft. |
||||||||
|
. .:• -■' ■ ,,l ... ~:
|
||||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 99
Lakenverwers - Gilde, die, jaarlyks, in de Gilden,
Paafchweek , door Burgemeefleren alleen, verwers- gekooren worden, en beftaan uit de drie Ver- Gilde, wers onder de Hoofdmannen, en nog twee Verwers, die, uit een dubbel getal, door deeze Hoofdmannen en de oude Overluiden benoemd, gekooren worden. By eene uit- voerige Keure van den dertigften January des jaars 1670 (f), is bepaald, dat alle La- kens eerft behoorlyk geblaauwd moeten wor- den , voor dat dezelven zwart worden ge- verwd: ook, welke ftoffen niet tot zwart verwen mogen worden gebruikt. Men heeft, tegenwoordig [1763'J, nog zes Blaauwver- wers, onder welken 'er twee zyn , die ook zwart verwen. De Lakens , geblaauwd, gefpoeld, en door de Verwers gelood zyn- de, moeten naar 't Staalhof gebragt, en al- daar , door de Waardyns of Staalmeefters, aan uitgefneeden flaallappen, beproefd, of ook gelleken, en, goed bevonden zynde, geftaald worden: 't welk gefchieden moet, eer dat de Lakens zwart mogen worden ge- ver wd; en nog eens, na dat zy zwart ge- verwd zyn. Doch de Lakens, die, buiten de Stad geverwd zynde, hier ingevoerd wor- den , behoeven niet op 't Staalhof te worden gebragt (a).'tZelfde heeft omtrent de baai- jen en karfaaijen plaats. Men heeft agt on- derfcheiden' (laaien of looden,tot de blaau- wen, en even zo veel tot de zwarte Lakens. De looden worden, in't Staalhof, door den knegt,
(t) Zie Handv. bl. 1127 «•*•
i») Handv. bl. uu. G 2
|
||||||
|
ioo AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, knegt, gegooten, met Stads wapen, en mo-
gen , noch elders, noch door iemant anders, gegooten worden. Tot het fpoelen der zwar- te Lakenen, plagten beëedigde SpoeJders* door de Staalmeeflers aangenomen, en door Burgemeefleren gefield te worden. Doch zulks gefchiedt niet meer. De Lakens wor- den, door de Verwers - knegts, gefpoeld. De Staalmeeffcers zyn gehouden, de andere Lakens, na 't fpoelen, te toetfen, of dezelven wel gefpoeld zyn (v). De gekleurden ko- men niet aan 't Staalhof, 't Loon van't ver- wen wordt, naar het ryzen en daalen der Verwfloffen, geregeld, door de zes Hoofd- mannen , en een' voornaam' onzydig' Verw- kooper, die zy, ten dien einde, jaarlyks, tot zig kiezen. Tot het ontvangen der Verw- loonen, flellen de Overluiden van 't Gilde, met goedkeuring van 't Geregt, eenen Ont- vanger aan, die, zo wel als de Hoofdman- nen , Overluiden en Verwers, eed doet, dat hy zig, naar de Keuren, hem betreffende, gedraagen zal; en eer hy in dienfl treedt, voor twaalf duizend guldens, borg fielt. Ook moet hy, om de veertien dagen , aan de Verwers voldoen, 't gene hy, voor hun, ontvangen heeft. De penningen der Ver- weren mogen onder den Ontvanger niet gear- r e fleer d of beflaagen worden. De Karmozyn- en Schaarlaken-Verwers alleen mogen hunne Verwloonen zelven ontvangen (w). Alle Gil- debroeders van 't Laken verwers-Gilde moe- ten, (v) Handv. bl. ir».
(w) Handv. bl. U2tf. |
|||||
|
)
|
|||||
|
LBoEK. KOOPHANDEL. ioi
ten, tot onderhoud van het zelve, volgens Gilden.
eene Keure van den vyfden December des jaars 1Ó75, zo zy geen ketel hebben, twee guldens; of anders, van elke ketel, die zes of meer voeten over 't kruis wyd is, twee guldens; zo dezelve vier voet wyd is, een gulden; en zo dezelve minder dan vier voet wyd is, tien ftuivers, in't vierdendeel jaars, betaalen (x). De Hoofdmannen der Laken- verwerye vergaderen, alle Saturdagen, en de O verluiden van 't Gilde, alle Donderdagen, des nademiddags, in 't Staalhof. Tot het fchatten van de gebreken der Tarra,
opgemaakte en verkogte Lakenen , zyn , we^fa^8« al federt het jaar 1590 , vier Tarra- meesters aangefteld geweeft , die ook , jaarlyks , op Goeden Vrydag , ter- ftond na de Waardyns der Lakenen, door Burgemeefteren en Schepenen, verkooren worden. Zy plagten, tweemaal ter weeke, des Dingsdags en des Donderdags, in het Staalhof te vergaderen, daar zy de Lakens, die voor hun gebragt werden, onderzogten, en, zo 'er eenig gebrek aan was, regelden, hoe veel 'er de kooper voor korten mögt (y). DocK dit alles gefchiedt, tegenwoordig, zeer zeldzaam, en naauwlyks twee- of drie- maal in 't jaar. Nu en dan, worden 'er ee- Laken- nige grove Engelfche Lakens in het Tafhof mceter. gebragt, die aldaar nat gemaakt, en gemee- ^ ten worden, door eenen gezwooren Laken- tneeter, die, door Burgemeefteren, tot het meeten van Lakenen, Karfaaijen, Baaijen, Duf-
(x) Hand», hl. i»jt.
ly) Hïndv. bl. 1133. O 3
|
||||||
|
,102 AMSTERDAMS IV.Deei.
|
|||||
|
Gilden. Duffels, Plets en andere wollen waaren,
aangefteld is (z). De Weevery van Saaijen , Wollen-
Damaften , Boratten , Bombazynen en andere wollen floffen , die, nog in de voorgaande eeuwe , hier ter Stede , zeer plagt te bloeijen , is ook genoegzaam, of geheellyk verdweenen. Doch de Zwartver- werye van Saaijen houdt nog ftand, zynde 'er, in 't jaar 1763, terwyl wy dit fchryven, nog vyf Blaauwverwers en drie Zwartver- wers van Saaijen, die geen Gilde uitmaaken» fchoon zy onder 't opzigt van de Hoofdlui- den en Staalmeefteren der Saaijhalle ftaan (a). Tn 't jaar 1591, werdt gekeurd, dat 'er geene Verweryen van Lakenen of ande- re ftofFen, van nieuws, zouden mogen wor- den opgeregt, dan van de Klo veniers-Doele af, Noordooftwaards op , tot aan den S. Antonis-dyk toe. En volgens eene Keure van den tienden Oélober des jaars 1613 , mogten zy ook op de Blomgraft, en op de Lynbaansgraft, tu/Tchen de Blomgraft en Egelantiersgraft, worden opgeregt (b). In 't jaar 1ÓÓ3, is, by myne Heeren van den Geregte, geoordeeld, dat 'er geene Ver- weryen op den Groenenburgwal zyn mog- ten (V). ) Wy voegen, by het Lakenverwers-, het
„ &' Zydeverwers-Gilde,
Zydi- '
GEilbe.RS" we*k van vroeger inftellinge is danhetvoor-
gaan-
(k) Handv. bl. 93«*, 113«.
(a) Zie III. Dff/, I. Boe{t bl. }}(.
(!>) Handv. bl. 1004, ïoos.
(ej Veivolg iet Handv. */. ;z. |
|||||
|
s
|
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 103
gaande, als zynde, reeds in 't jaar 1626, Gilden.
opgeregt. De Zyde-Verwers moeten, eer zy in't Gilde worden aangenomen, aan han- den van Burgemeefteren, by eede, belooven, dat zy de Zyde niet, tegen de Keuren, ver- zwaaren zullen. En de Zydehandelaars en Winkeliers moeten diergelyken eed dqen (d). Het pond Dons en harde Zyde mag, vol- gens eene Keure van den een en dertigften January desjaars 1746, op vier en twintig onfen, worden geverwd (e). Van alle Zyde, die buiten of binnen de Stad wordt gezon- den om te verwen, moet zeker bosgeld aan de Zydehalle betaald worden. En 't gene van dit inkomen , na aftrek van de onkoften der Halle, zuiver overichiet, plagt, voor een vierde, aan't Groot - Kraamers - Gilde, en voor drie vierde, aan 't Zy de ver wers-Gilde te worden goedgedaan; voor de Overluiden van welke twee Gilden, de Proef- en Keurmees- ter ook rekening moeften doen: maar, in't jaar 1656, werdt gekeurd,dat zulks geheel- lyk aan 't Verwers-Gilde moeft worden uit- gekeerd , alzo de Verwers, na dien tyd, al- leen tot het onderhoud der Halle betaalden: *t welk, te vooren, voor een vierde gedeel- te , door de Winkeliers, plagt te gefchieden. Doch, federt eenige jaaren, is hierin weder- om verandering gekomen, wordende nu het zuiver overfchot van het inkomen der Zyde- Halle , door beide de Gilden , genooten. Het Verwloon wordt, door de Hoofdmannen van
(d) Zie III. Deel, I. Botk^ hl. 139.
{e) Handv. bl. 1687. |
|||||
|
104 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, van de Halle, niet alleen naar de pryzen der
Verwf toffen, maar ook naar die der Gom- men en andere inmengfels (ƒ), geregeld, en door eenen aangeflelden Ontvanger, die eenen Cafïier onder zig heeft, ontvangen, omtrent op gelyken voet, ais zulks in 'tLa- kenverwers-Gilde gefchiedt. Het Verwloon moet, binnen de drie maanden, betaald wor- den; doch aan niemant, dan aan den Ont- vanger, of zynen Caflier (g). De Verwer mag, volgens eene Keure van den vier en twintigflen Maart des jaars 1758, vier ten honderd laaten korten (h). Over het Zyde- verwers-Gilde, zynvier Overluiden gefield, van welken, jaarlyks, op den negen en twin- tigften December , twee afgaan , welker plaatfen , uit een benoemd dubhel getal, door Burgemeefleren, vervuld worden. Zy houden, tegenwoordig, hunne Gildekamer, in de Kamer der Hoofdmannen van de Zy- dehal, en komen, op den tweeden Dings- dag in elke maand, byeen. Onder de oudfte Gilden deezer Stad, moet
ook geteld worden het Weever s-G i l d e,
X. weleer S. Rochus - Gilde genaamd (i). Het;
Wee- wordt, als reeds in wezen zynde, gemeld,
Gilde. *n eene Keure van den vyf en twintigflen
Auguflus des jaars 1475 (k); doch is, onge-
twyfeld, veel ouder. De Altaar van ditGhV
de,
ff) Vervolg der Handv. bl. «8.
(gj Handv. bl. 11H9. (b) Keuib. T. ƒ. 239 verfo. (i) Keurb. C. ƒ. I«o verf». ({) JCeiffb, A. ƒ. 27. |
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 105
de, of eigenlyk van de Weevers - Knegts, Gilden.
aan S. Rochus toegewyd, ltondt in de Ka- pelle der Heilige Stede (/). De Wollen- en Linnen-Weevers waren 'er, eertyds, beide onder begreepen; doch, federt het verval der Wollen-weeveryen hier ter Stede, zyn 'er genoegzaam geene, of geene Wollen- weevers meer onder, en het Gilde wordt zelfs, doorgaands, het Linnen-weevers-Gilde genoemd. De Linnenweeveryen zelven zyn weinigen in getal, en verminderen, van tyd tot tyd. De O verluiden, die vier in getal plagten te zyn, zyn, tegenwoordig , maar twee of drie. Zy worden, in de Kermis week, veranderd, op de gewoone wyze, en houden, eens ter weeke, des Dingsdags, 's avonds ten zes uuren, Comptoirdag in de Tuinftraat, in een vertrek boven de Corps de Guarde der Ratelwagts. De uitvoerigfte Keure voor dit Gilde is van den twintigften April des jaars 1589, en betreft, voornaamlyk, de opreg- ting en onderhouding eener Gildebofle. Ook wordt, in het XXX. Lid der Keure, bevo- len , dat niemant v-an de Gildebroederen in on- echte ofte hoerderyefal mogen fitten, op ver- beurte van 't Gilde (tn). Doch op de Gilde- bofle zyn, naderhand, verfcheiden' nieuwe fchikkingen gemaakt («). Op den dertigften January des jaars 1750, is ook, ten behoeve Van dit Gilde, op nieuws, verbooden , ee-. nig garen uit de Stad te voeren, om het, elders tot Lynwaat gemaakt zynde , hier we-
(l) Groot-Memo». N. II. ƒ. 4$. Keurb. C. ƒ. isp.
(;», Handv. bl. H74 enz., (n) Handy, bt. 147s , 1+70. O 5
|
||||
|
io6 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, wederom in te brengen; mogende ook nie-
mant der ingezetenen eenig gefponnen ga- ren naar buiten zenden, om 'er, elders, Lyn- waat of Servetgoed van te laaten weeven (o). XI. Het S. Jans-, nu het ,
Friht-
verkoo- Fruitverkoopers-Gilde,
PUIS-
Gilde. jS) naar alle waarfchynlykheid, reeds in de
veertiende eeuwe , in wezen geweeft, en wordt, in de oude Keuren, op pergament gefchreeven, vermeld (£). De Bontwerkers en Pelfers, die nu een Gilde op zig zelven uitmaaken, behoorden, oudtyds, tot hetS. Jans-Gilde. By eene Keure van den twaalf- den December des jaars 1585, is reeds eene Armenbos opgeregt, ten behoeve van het Fruit- of Appelkoopers-Gilde, die nogtans, na eenige jaaren verloops, wederom verval- len fchynt te zyn. En by dezelfde Keure, worden de O verluiden van dit Gilde gemag- tigd, om de tonnen, de halve tonnen, en de vierendeels, met welken de Appelen gemee- ten worden, en zelfs alle andere kleine maa- ten te yken en te branden (4). En dit regt bezitten zy nog tegenwoordig, moetende alle maaten, die minder dan een half fchepel bevatten, by hen, te yken gebragt worden (r): welke yk de kleine Tk wordt genaamd. Ook verhuuren zy de tonnen, waarmede, niet alleen fommige fruiten, gelyk appelen,pee- ren en nooten, maar ook kryt gemeeten wordt.
(») Vervolg der Handv. hl, 115.
(f) Keuib. A. ƒ. iz. \q) Handv. Il, 1179. (r) Handv. hl, 512$.
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 107
wordt. Zy plagten , om de twee jaaren , Gilden.
eene maaltyd te houden, waarop, fomtyds, groote ongeregeldheid bedreeven werdt; doch dezelve werdt, in 't jaar 1612, afge- fchaft, en in de plaats derzelve, wederom eene Armenbos, voor zieke Leden van 't Gilde, opgeregt (x). Volgens eene Keure vanden dertigften January des jaars 1742, mag, uit deeze BoiTe, geene uitkeering ge- daan worden, dan aan zulken, die, 't Gild, onder den ouderdom van veertig jaaren, ge- kogt hebbende, zo ziek of zwak zyn, dat zy geen werk doen, noch de flraat gebruiken können. Ook zyn zulken, die, drie jaaren agtereen, geen fruit verkogt, noch hunne jaarzangen betaald hebben, van 't Gilde ver- ïteken (f). De Overluiden van 't Fruitver- koopers-Gilde zyn vier in getal. Zy worden, jaarlyks, op den vierden February, veran- derd. Voor deezen, hieldenze hunne Gilde- kamer op het ronde Begynhof, en, zo 't fchy nt, in de Begynen-Kerke, alwaar, ten minfte, de kleine maaten, door hen, plagten geykt te worden («). Doch tegenwoordig houden zy, des Saturdags, Comptoirdag boven de Wes- termarkts-hal. By eene Keure van den twaalf- den July des jaa*rs 1752, is hun zes honderd en vyftig guldens 's jaars, voor alle moeite en kollen, toegelegd. De Gildeknegt geniet vyf honderd guldens 's jaars (v). Wy
(s) Handv. hl. U79.
(t) Handr. bt. I6*g.
(«) Zie Handv. bt. 91%.
(vi Veivolg der Handy, il. 71.
|
||||||
|
■/
|
|||||||
|
io8 AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden. Wy voegen hierby het
XII. Peltiers- en Bontwerkers-Gilde,
Pel-
tiers- en welk ook al, in de veertiende of vroeg in I5'erkÉ ^e vyfcienc^e eeuwe, in fland, en met het Gjlpjs. Fruitverkoopers-Gilde vereenigd geweefl is (w), waarvan het, eerft op den negen en twintigflen Auguftus des jaars 1613 »gefchei- den werdt (x). Buiten de Gildebroeders van dit Gilde, mag niemant eenige nieuwe ge- maakte of ongemaakte Bontwerkers waaren, hier ter Stede, verkoopcn, zelfs niet in 0- penbaare veilinge ; doch op de drie Jaar- markten , is zulks geoorlofd (y). De Over- Juiden van 't Peltiers- en Bontwerkers-Gilde zyn vier in getal, en worden, jaarlyks, op den eerden Dingsdag in September, veran- derd. Zy hebben hunne Gildekamer in de Nes, boven de groote Vleefchhal, daar zy, alle veertien dagen, des Maandags, byeen komen. By eene Keure van den vyfden De- cember des jaars 1749, is hun twee honderd en vyftig guldens 's jaars, voor hunne moei- te en verteering , toegelegd, raids zy 't Proefgeld geheel in de GildebofTe bren- gen. De jongfte Gildebroeder in der tyd is, volgens de Keure vandenjaare 1613, Gildeknegt, en geniet daarvoor vrydom van 't betaalen der Jaarzangen (z). Het
(«) Kcutb. A. ƒ. rz.
(x) Handv. bl. 1400.
(y) Handv. bl. 140z. Vervolg der Handv. bl, 104,
(xj Vervolg dir Hzndv, H. ia+.
|
|||||||
|
LBoëk. KOOPHANDEL. 109
& Eloijen- of Smids-Gilde, 6ilden'
. 0. ■
Waaronder, niet alleen de Grof- en Klein- xiil.
fmids; maar ook de Slotemnaakers , Koper- S. Eloi- ßaagers, Meffenmaakers, Ztvaardveegers en JEN' °/ Roeremnaakers behooren, is ook een van de gildeÜ oudfte Gilden deezer Stad, en vroeg irt de vyftiende eeuwe, of eerder, in ftand ge- weeft (a). Het bezat, van ouds, eene Kapel en Altaar in de Oude Kerke(ö), waarop gezien wordt, in eene der oudfte Keuren ten behoe- ¥ ve van dit Gilde, den veertienden Decem- ber des jaars 1491, gedagtekend (c): en nog in een laatere van den vyftienden Novem- ber des jaars 1554 (<0- Uit het XXXIII. Lid van de laatftgemelde Keure, blykt ook, dat dit Gilde eene jaarlykfche Gildemaaltyd hieldt, waartoe ieder Gildebroeder even veel gelden moeft. In laater' tyd, hielden de O- verluiden alleen, behalve cle grootemaaltyd, nog een zogenaamd Sleutelmaal; doch, by eene Keuse van den twaalfden November des jaars 1750, is hun, daarvoor, en voor alle verdere onkoften, zes honderd guldens's jaars toegelegd. De Gildeknegt trekt een honderd en vyftig guldens, boven 't gene hy, volgens de Keure en oude gewoonte, plagt te genieten (e). Behalve de Overluiden van het S. Eloijen-Gilde, die eertyds vyf in getal waren; doch in het jaar 1624, cp zes ge-
(a) Keutb. K. ƒ. 23, 3J.
(b) Zie UI. Deelf II. ute{, 6/. 31J.
(c) Keutb. C. ƒ. $4.
(d) Handv. bl. 1*4.9.
\t) Vervolg der Handv, bl. «f,
■
1
|
|||||
|
i
|
|||||
|
iio AMSTERDAMS IV.Desl;
Gilden, gebragt werden, hadt het Gilde,in vroeger
tyd, nog een' Deken en Bosmeefters, die opzigt hadden over de Armen - bofle van 't Gilde: doch in 't jaar 1579, was reeds ge- keurd , dat de Overluiden ook Bosmeefters zouden zyn (ƒ). Zy worden, uit alle de Handwerken, waaruit het Gilde beftaat, ge- kooren, op of omtrent den elfden Oótober, en vergaderen, des Saturdags, om de veer- tien dagen, in een vertrek boven deS. An- tonis-Waage. Volgens eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1752, zyn zy gehouden, de twee oudfte Gilde- broeders te nodigen, om, zo zy 't goedvin- den , tegenwoordig te zyn, by het doen der proeve van eenen aankomenden Gildebroe- der (g). Voorheen, plagten de Smids ook Spykers, en veelerlei ander yzerwerk te maa- ken, welk nu meeft van buiten ingevoerd, en in de Yzerkramers-winkels verkogt wordt. Doch by verfcheiden' Keuren, en laatftelyk by eene Keure vän den een er| dertigften January des jaars 1749, is bepaald, welk y- zerwerk, hier ter Stede, niet dan door de Gildebroeders van het S. Eloijen - Gilde , verkogt mag worden (£). De oud-Yzer- kraamers mogen geen nieuw Yzer- of Koper- werk koopen, of verkooperi. En zy, en de nieuw-Yzer-kraamers mogen ook niet, dan in en voor hunne wooningen, uitftallen, uit- genomen op de Marktdagen (i). De Slypers- nee-
(f) Handv II. izjz.
(x) Vervolg der Handv. II. ts,
\h) Vervolg der Handv. tl. 84. \i) Handv. bl, 1690. |
||||
|
LBoEK. KOOPHANDEL. in
neering mag niet, zonder dat 'er proef ge- Gilden.
daan is, en niet in wagens met flypfteenen, langs de ftraaten, en aan de hallen en vifch- markten, geoefend worden (&). Het Smids- Gilde heeft, van ouds, het regt gehad, om de geykte yzeren Schepels, waarmede de Smeedkoolen gemeeten worden, te verhuu- ren (/). Doch in laater'tyd, zyn'er gezwoo- yen Koolmeeters aangefleld , die, met het Schepel, aan deKoolenverkoopersvergund, meeten mogen, mids het, in grootte, met de Schepels van het Smids-Gilde, overeen- kome. Het Gilde geniet ook nog eenig voordeel van de kooien , die verkogt en gemeeten worden (w) , 't welk, boven het loon, den Koolmeeteren toegelegd, betaald moet worden. Doch alzoo veele koopers de kooien, liever by't gewigt dan by de maat, # ontvangen willen, is 'er ook een beëedigde Kfiolweeger , door Burgemeefteren, aange- fleld (n); wiens loon, laatftelyk, by eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1765, geregeld is (0). Aan de Slo- tenmaakers is, by byzondere Keuren, ge- laft, geene fleutels in 't lood te liaan, om 'er anderen naar te maaken, dan voor be- kende luiden, en 't looden afdrukfel terftond te verbreeken: ook moeten zy hun merk Haan op de fleutels, die zy maaken (p). In 't jaar 1615, is reeds gekeurd , dat geene Smids .
O ) KCiub. V. f. n verfo.
(I) Handv. bl. iïji. (m) Handv. bl. izjf. \n) Handv. bl. noj. (e) Keutb. ü. ƒ. Jï -vtrfo. (?) Handv. bl, "5<S. i*J7« |
||||
|
112 AMSTERDAMS IV.Deêl;
Gilden. Smids, of die 't Aanbeeld gebruiken, in de
Blomftraat, woonen mogen (q). Ook, vol- gens eene Keure van den jaare 1627, niet op Raapenburg (r), En by eene Refolutie der Vroedfchap van den jaare 1639, is be- raamd, dat Smids , en allen die het Am- beeld gebruiken, niet mogen werken op de Koningsgraft of Singel; op de ooftzyde van de Heerengraft, noch op de Kloveniers- Doele-graft, of Kloveniers burgwal, ter wederzyde, tot aan de S. Antonis- of nieuwe Markt toe (s). Ten behoeve der Anker- fmids in 't byzonder, zyn ook eenige Keuren gemaakt. Geene Ankers of Dreggen, zwaar- der dan dertig pond, mogen binnen deeze Stad , of derzelver Vryheid, worden inge- voerd , om alhier verkogt te worden (?). Ook mogen zy niet ter Waage worden gewoogen, dan na dat zy, door het laaten vallen op een ftuk yzer, geproefd, en by de Keurmeeflers goed bevonden zyn (u). By het S. Eloijen-Gilde, voegen wy het Goud- en Zilversmids-Gilde;
XjV fchoon zo oud niet als het eerftgemelde,
Goud-en hebbende ik, van het zelve, in de Stads Zilver- Regifters, geen vroeger gewag gevonden, |
||||||||||||
|
J
|
Gilde,
|
dan in het jaar 1469 (v). Ook moefl de Stad
|
||||||||||
|
reeds fterk in welvaart toegenomen zyn ,
eer
(q) Keur in 't Vertrek der Thefaurie. Oude Lande Z. nu.
X. U J.
(r) Handv. U. 1001.
(s) Refol. Vroedfch. N. 17. 21 July 1619. ƒ. z$o verft.
(t) Vervolg der Handv. bl. 61. \u) Handv. bl. 1088, 1089. Zie ap^ III. Deel, I. B*ek^t
bl 108. (v) Kcurb. A, f. 60 verfö.
|
||||||||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. n3
eer'er handwerken, die, gelyk deezen, meefl Gildew.
tot fieraad en pragt dienden , bloeijen kon- den. *t Blykt, uit eene Keure van den twee en twïntigften January des jaars 1601, dat dit Gilde, van ouds, ook een Altaar onder- hieldt (w), waarfchynlyk, in de oude Ker- ke , hoewel my zulks niet klaarlyk geblee- ken is. Tegen 't einde der voorgaande eeu- we, was het getal der Gildebroederen zo zeer aangewaflen, dat de Overluiden tot vyf vermeerderd werden , twee Goudfmids en drie Zilverfmids, onder welken,een Deken en een Oud-Deken begreepen zyn. De die- nende Overluiden benoemen, jaarlyks, tegen den eerften December, negen perfoonen , vier Goudfmids en vyfZilverfmids,uit wel- ken Burgemeefteren , drie Overluiden kie- zen , een' der zelven tot Deken verklaaren- de. De Oud - Deken en nog een Overman blyven indienft (af). De Overluiden houden, tweemaal ter weeke, des Dingsdags en des Vrydags, Comptoirdag, in het Gildehuis, ïn de S. Anna-dwarsftraat. De Juweliers, Wiffelaars en Handelaars in gemunt en on- gemunt Goud en Zilver moeten half Mees- ter-geld, aan 't Goud- en Zilverfmids Gilde, betaalen, eer 't hun vryftaa, hunnen handel te dry ven (9). Het Goud- en Zilverwerk, welk, hier ter Stede, verkogt wordt, en tot de zogenaamde kleine Keur behoort, moet, vooraf, door den Deken en Overlui- den, (w) Handv. bl. iiJ9.
(x) Handv. bl. 1259, (y) Handv. bl. 1691. IX. Stuk. H
|
||||
|
114 AMSTERDAMS IV.Dml.
Gilden, den, by de fteek, getoetfl, en met Stads
wapen gemerkt worden (z). Zilver van de gehalte van tien penningen is kleine Keur, en van elf penningen vyf grein, groote Keur. On- fekeurd, gemaakt Zilver mag hier niet ver-
ogt, maar moet, zelfs wanneer 't in de Lom- berd verzet geweeft is, in de Wiflelbank ge- bragt worden (a); daar het geproefd, en, naar de waarde, betaald wordt. Het Goud- en Ziiverfmids-Gilde heeft ook eenig voordeel van de Houtskoolen, die, hier ter Stede, aangebragt en verkogt worden. De Schip- pers, die hier houtskoolen aanbrengen, mo- gen elk fchip, ten hoogften, aan vier per? foonen verkoopen; doch moeten, ten be- hoeve van het Gilde, van elke honderd ton, eene ton, en, daarenboven, vier penningen van ieder ton betaalen. 't Zelfde regt moet ook betaald worden, door zulken, die koo- ien , tot hun eigen gebruik , ontbieden. Doch groote partyen kooien worden, jaar- lyks,ten gebruike van het Gilde, in de ronde, dat is, onder de Gildebroeders, elk naarzy- ne behoefte, geloft; en, vooraf, door De- ken en Overluiden, onderzogt, waarvoor zy een vierde ftuiver van ieder ton genieten. Het Gilde befteedt de levering deezer Koo- ien aan de minft aanneemenden aan, ten o- verftaan van eenen Secretaris, of gezwooren Klerk der Secretarye. Doch Deken, Over- luiden en Gildeknegt mogen geene kooien verkoopen, noch tot het leveren derzelven intekenen. De leveraars betaalen twee per- foo-
(x.) Handv. hl. %z$9, ntf».
(«) Handy, hl, 16511. |
|||||||
|
x
|
|||||||
|
i____ vr\r\r>TJ a ivttnwt
|
||||||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 115
foonen, die de Overluiden bezorgen, om dee- Gilden.
ze kooien van het gruis te zuiveren. De ge- zwooren Koolenmeeters genieten , voor meetloon, een fluiver van elke ton, en nog zes guldens van ieder fchip, 't zy dat de kooien afgekeurd worden, of niet. Van de kooien , die in de ronde gekogt worden, moet niet alleen eene ton van de honderd, en vier penningen van de ton, ten behoeve van 't Gilde , nevens nog vier penningen van de ton, ten behoeve van Deken en Over- luiden , worden betaald ; maar de Gildeknegt geniet, daarenboven , als Befchooijer van de Houtskoolen, die de Gildebroeders op- doen , een fluiver van de ton (b). 't Gene van de Houtskoolen , ten behoeve van 't Gilde, inkomt, wordt, jaarlyks,nevens het inkomgeld der Meefteren en Leerknegten, en andere voordeelen van het Gilde, door de Overluiden, ter Secretarye,verantwoord (c). Het xv>! BlERDRAAGERS-GlLDE, Bibr-
eertyds, en reeds in 't jaar 1456 (i), ookG£Rs-
het Dr aagers-Gilde genaamd, om dat de Bier- Gilde. draagers ook andere latten dan Wyn en Bier, en , in 't algemeen, alles wat Stads Excyns onderhevig was (e), plagten te draagen, en te bearbeiden, moet ook onder de oudfle Gilden gerekend worden, zynde den handel in buitengebrouwen en vreemde Bieren, om niet
(b) Handv. bl. 1260, 1260, i2fii.
(e) Zie Handv. bl. ïïj9- (d) Legger dei Caithuifeis, berußend» in 't Burger-Wtei'
buis, ƒ. $7. (e) Keuib.C/. 4J -utrfo.
H 2,
|
||||||||||
|
*
|
||||||||||
|
ïiö AMSTERDAMS IV.Deel.
Bilden niet van de binnen gebrouwen Bieren te
fpreeken , eene van de oudfte neeringen hier ter Stede geweeft Ik vind van de Bier- draagers reeds gewaagd, in eene Keure van den negen en twintigften Julydesjaars 14.61 (ƒ). Uit eene andere van dfen een en der- tigtten May des jaars 1475, blykt, dat zy eenen dienft bekoftigden, in de Lieve Vrou- wen- , of nieuwe Kerke (g). Ook plagt het Draagers-Gilde, nevens anderen, onder hun- ne Kaarfe, in de plegtige Procejjïen of Om- megangen , op te trekken, en de Vaanen te draagen (b). Tegenwoordig, zyn de Bierdraagers, zo wel als de Turf- en Waag- draagers, en Koorenmeeters en Koorenzet- ters , byzonderlyk, gehouden, de Brandfpui- ten waar te neemen: waartegen de O verlui- den en Gildeknegts van alle deeze Gilden, in 't jaar 1674, tot wederzeggens toe, van de Burgerwagt vry verklaard zyn (i). De Bierdraagers in 't byzonder zyn, van ouds, verpligt geweeft, de Lyken, die uit het Ou- de-Mannen-Huis begraaven moeten worden, te draagen; waar voor, aan ieder Draager, vyf en twintig duivers betaald wordt (£). De Bierdraagers zyn alleen bevoegd , om Wynen, Brande wynen, Azyn en Bieren, die excyns fchuldig zyn, te verwerken, uitge- nomen de wynvaten, die met de groote kraan geloft, of over boord gezet worden (/). Het loon
(f) Keurb. A. f. %%.
(l) Keurb. A. ƒ. 71 vtrft.
(h) Handv. des druks vun 1613* bl. xgi.
(ij Handv. H. 1199.
(t) Handv. */. 1199.
(ij Handv. l/. 119«.
|
||||||
|
IBoek. KOOPHANDEL. 117
loon van deezen arbeid, en byzonderlyk ook Gildwt.
dat van 't verwerken van Bieren uit het eene Brouwers-Pakhuis in het andere, 't welk, zo 't buiten 't gezigt van de Bier - Impofthuis- jes gefchiedt, niet zonder kennis van Com- müTariiTen van den grooten Excyns, gedaan mag worden, is, by verfcheiden' Keuren, ge- regeld (m). De Bierdraagers mogen geen werk by de ftraat aanneemen; maar zyn ge- houden , het zelve aan hunne Huisjes, agter de Begynen en aan de Oude Brugge, te ko- men haaien («). Het openen en fluiten van deeze Huisjes gefchiedt, door twee zoge- naamde Vaders van de Bierdraagers, die, zo wel als de Bierdraagers zelven, door Burge- meefleren, worden aangefteld, en zorgdraa- gen, dat de werken, in goede orde, en by de pen af, aan de arbeiders worden uitge- geven : ook moeten zy, nevens de Överlui- den, de gefchillen, die in de Huisjes ont- flaan, zoeken by te leggen. Zy zyn daar- enboven bevoegd, om zulken, die dronken in de Huisjes komen, het werken te ver- • bieden (0)- Behalve de Bierdraagers, die thans een honderd zes en zeventig in getal zyn , hebben Burgemeefteren , reeds om- trent het midden der voorgaande $euwe, veerde; eezwooren Noodhulpen der Bier- draageren aangelteld, welker getal, in den jaare 1706, nog met twaalf vermeerderd; *. ï doch nu wederom, tot op vier en dertig y verminderd is. Zy arbeiden, in de plaats de*
(m) Handv. bt. iïoi,iioi, 1105. Veivolg i/. 7j,
(n) Handv. hl. izoi. ' (.j Handv. kt. iij.7. . t
H 3
|
||||
|
ii3 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, der oude en zieke Gildebroederen , waar
voor zy de helft genieten van't gene zy ver- dienen. De Bierdraagers mogen, met gee- ne onvrye Luiden, Basjanders genaamd, werken, zo lang 'er Noodhulpen te beko- men zyn (p). Het Bierdraagers-Gilde Haat onder 't opzigt van vier Overluiden, die, jaarlyks , in de maand September, veran- derd worden. Zy hebben hun Comptoir in de Kromelleboogs- of Rooleeuws-fteeg aan den Dam, daar zy, dagelyks, van negen tot twaalf uuren des morgens, Comptoirdag houden. Zy flellen , jaarlyks , zes Gilde- broeders tot OppafTers aan, die 't geld, welk voor de looting verdiend wordt, ontvangen, en, alle maanden, aan de Overluiden ver- antwoorden moeten ; voor welke moeite, hun vyf en twintig guldens 's jaars toege- legd is (#). ^e Armen - bos, die de Bier- draagers , van ouds, gehad hebben, en in welke, ieder van hun , weekelyks, twee fluivers geeven moet,JtsJn bewaaringe der Overluiden, die, uit dezelve, aan eiken ou- den of zieken Gildebroeder, drie guldens tien fluivers ter weeke uitdeelen (r). . Wy voegen, by het Bierdraagers-, het XVI. —- ^
Bierbe- BlERBESCHOOIJERS-GlLDE,
■
jERs. fchoon veel jonger, en eerfl in't jaar 1621
Gilde, opgeregt (s). De Bierbefchooijers zyn luiden,
die Tappers en anderen voorzien van buiten
i ÄC-
(/>) Handv. hl. 1197, 1198» 1199, 1104.
\tj) Groot-Memor. N.'VIII. ƒ. i$6. (r) Handv. hl. 1104,* (/) Handv. iL lil?. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. ug
gebrouwen Bieren. Zy mogen alleen op de Gilds»,
Bierkaaijen, en op de Nieuwe-zyds-Kolk woo- nen. Doch de Bierbefchooijers op de Nieuwe- zyds-Kolk , die, tot onderfcheiding, Bierflee- kers genaamd worden, mogen geen Bier ver- koopen van hooger prys dan zes guldens de ton, de koften daaronder begreepen (ƒ). By 't inkomen in dit Gilde, moet, behalve 't Gilde- geld, welk, in 't jaar 1684, op veertig gul- dens verhoogd is, nog dertig guldens, ten behoeve van't AalmoeiTeniers-Huis, betaald worden. Tot voorkominge, dat de Bier- befchooijers elkanders neering niet belem- meren , noch naar zig trekken , zyn ver- fcheiden' Keuren gemaakt. Zy mogen geen verding met de Brouwers maaken, dan over den prys van 't Bier, en aan geen' Tapper leveren , die geld aan een' ander Bierbe- fchooijer fchuldig is, ten zyze die fchuld overneemen en voldoen. Zy zweeren ook, dat zy der Stede Excyns niet zullen verkor- ten ; en geen Bier afleveren, dan door beëe- digde Bierdraagers (t). De handel in vreem- de Bieren plagt hier veel fterker te zyn, dan hy tegenwoordig is. Burgemeefteren ftelden, nog in de voorgaande eeuwe, eenen beëe- digden Bewindhebber aan, die de vreemde Bieren, voor de uitheemfche Koopluiden, verkogt («). Het Gilde hadt zyne Gildeka- i rner, en vier O verluiden, die eenen Gilde- knegt
(f) Handv. hl. 11J9, 1190, 119J» ns>4.
(t) Handv. bL ujo, xiji, uji, 1194» »iJJ« Vervolg H. 79. - (») Hanjiv. R «75 »»*. H 4
|
||||||
|
l2o AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, knegt onder zig hadden (v). Doch de nee-
ring is, in deeze eeuwe, zo geweldig ver- loopen, dat 'er naauwlyks drie of vier Bier- befchooijers, en een ßierfleeker overge- bleeven zyn; zo dat het getal der Overlui- den tot op twee verminderd is. De Gilde- kamer is ook, in 't jaar 1751, verlaaten (w), en de Overluiden komen nu famen, aan 't huis van den voorzittenden Overman. De Dienftmaagd, die de kamer, in de plaats van een1 Gildeknegt, waarnam, is toen ook af- gedankt. De verandering van Overluiden gefchiedt egter nog, in 't begin van De^ XVII. cember. Het
KOOREN- „
DRAA- JiOORENDRAAGERS-GlLDE
GERS«
Gilde. is, zo ver my gebleeken is, niet voor de
zeftiende eeuwe, een afzonderlyk Gilde ge- worden , waartoe, in ?t eerft, ook de Kooren- meeters en Koorenzetters behoord hebben, die, naderhand, een byzonder Gilde gewor- den zyn. De Koorendraagers zyn 'er, nogtans, al vroeg in de vyftiende eeuwe, of eerder, geweeft, alzo de Koorenhandel een van de oudften deezer Stad is (x). Doch zy waren naar'tfchynt, begreepen onder het Draa- gers-Gilde. In eene Keure van den dertien- den Maart des jaars 1551, ftaan zy, en de Koorenmeeters en Koorenzetters, die met hen vereenigd waren , bekend onder den naam van S. Joofien-Gilde. Het S. Jooflen- Al-
(v) Handv. bl. 11*9, 1191, up^. Vervolge/. 74,
(w) Vervolg der Handv. bl, 74, [x) Keurb. A. ƒ. 10 ver/h. 4.0. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 121
Altaar, in de Nieuwe Kerke, werdt, door Gilden.
dit Gilde, onderhouden (y). In 't jaar 1589, werden de Koorenmeeters, die, tot dien tyd toe, ééne Armen-bos gehad hadden met de Koorendraagers, van dezeiven afgefcheiden (3). De eigenlyke Koorendraagers , ge- naamd van den grooten gang, maakten, voor dien tyd, en nog lang daarna, een onder- fcheiden Gilde uit van dat der Ophouders of Koorenftorters, genaamd van den kleinen gang, met welk zy, eerft in 't jaar 1655, tot één Gilde vereenigd werden (a). De Kooren- draagers arbeiden niet alleen in graanen en zout, met uitfluiting van alle andere draa- gers; maar mogen ook, in Speceryen, die in open zakken gedraagen worden, arbei- den (b). Volgens de Keuren, mag niemant in 't Koorendraagers - Gilde worden aange- nomen , die boven de agt en dertig, of on- der de agtcien jaaren oud, of fyne leden niet machtigh is (c). Het Gilde verhuurt, vol- gens een oud voorregt (d), zakken, gangen, trappen en leeren, om in 't werk, welk de Gildebroeders zelven doen, of elders, ge- bruikt te worden, zynde de huur van dit alles, by verfcheiden' Keuren, geregeld (e). Het inkomgeld in 't Koorendraagers - Gilde is, van tyd tot tyd, verhoogd, en laatfte-* lyk, in 't jaar 1722, op vyftig'guldens ge^ field,
(y) Keutb. C. ƒ. 94, 17a-
(z.) Handv. hl. 1517, UJJ. (*) Handv. kL 13ii. (b) Handv. bl. 1J19, 11*4« Y«volg der Handv. bl. $■},,
(c) Handv. bl. 1317,-HU.
(d) Keurb. C. /. 94-
(t) Handv. bl. 1111 1 nu* ijlt» 1320, 1324.
■
1 |
||||
|
122 AMSTERDAMS IV.Deel.
, field. De Jaarzangen zyn drie guldens. Aan
de zieke en oude Gildebroeders , worden twee guldens twee ftuivers ter weeke uitge- deeld (ƒ). De Koorendraagers zyn, dikwils, ook in 't Kooren-Ligtermans-Gilde, en mo- gen, in zodanig een geval, van beide deGilden onderftand genieten (g): 't welk, anderszins, in 't algemeen, ongeoorlofd gekeurd is (h). De erfgenaamen van een' overleeden Gilde- broeder, dien zy niet van 't Gilde willen laa- ten begraaven, moeten, volgens eene Keu- re van den agt en twintigften January des jaars 1735, twaalf guldens aan 't Gilde gee- ven (i). Het tabakrooken onder 't werk is den Koorendraageren, by verfcheiden'Keu- ren , fcherpelyk, verbooden. Zy verbeuren, voor de eerde reize, drie; voor de tweede reize, zes guldens, en 't werk, voor den tyd van zes weeken: voor de derde reize, wor- den zy van hunne bedieninge afgezet (£). By eene Keure van den dertigften Novem- ber des jaars 1668, is reeds belaft, dat het Loon der Koorendraageren , binnen eene maand, betaald moeft worden (/). De Koop- luiden bedienen zig, gemeenlyk, van eenen Fadtoor, die op het bearbeiden hunner graa- nen opzigt heeft, en 't arbeidsvolkin'twerk Helt, en betaalt. De Koorendraagers houden zig doorgaands op, aan of omtrent de Koo- renmarkt, of in een huisje onder de Oude Brug.
(f) Handv. bl. 1313 , 1324.
(g) Handv. bl, ijio.
fh) Zie hier voor, bl. 69.
(i) Handv. bl. 1314. (k) Handv. bl, uu. (/; Handv. bl. uu. |
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 123
Brug. Zy zyn, gelyk de Draagers in 't al- gildew.
gemeen , altoos byzonderlyk verpligc ge- weeft , om te byte en te brande te komen. In tyden van oproer, plagten zy ook, op de Nieuwe-zyds-Kolk, famen te trekken, daar zy, door Burgemeefteren, van geweer voor- zien , en tot ftilling der beroerte gebruikt werden (m). De Overluiden van het Kooren* draagers-Gilde zyn vier in getal, van welken, jaarlyks, in January, twee afgaan. Zy ver- gaderen , des Donderdags, in een huisje on- der de Oude Brug. By eene Keure van den zes en twintigften February des jaars 1750, zyn hun zes honderd guldens 's jaars, voor hunne moeite en koften, toegelegd. Alleen- lyk, mogen zy vuur en licht in 't Comptoir aan 't Gilde berekenen. De Gildeknegt trekt vyf en twintig guldens, een derde van de boete der genen, die niet met een' Gilde- broeder ter begraafenis komen, en tien dui- vers van ieder inkomend Gildebroeder (n). Wy komen nu, tot het XVIII.
KOOREN-
KOORENMEETERS- £»K00RENZETTERS-GlLDE, NIETERS*. en Koo-
die, eertyds, twee byzondere Gilden heb-RENZET- bende uitgemaakt, in 't jaar 1654, in éénT,ERS* Gilde vereenigd werden (0). Uit eene Keure DE* van den zeftienden Maart des jaars 1565, blykt, dat de Koorenmeeters en Koorenzet- ters , zo wel als de Draagers (p) ,in plegtige ommegangen, de Vaanen plagten te draa- gen
(rit) Handy, H. im , IJlO.
(n) Vervolg der Handv. */. 94* (0) Handv. bl. U29. (/>) Zie hier voer, bl, ut. |
||||
|
124 AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden, gen (#).De Koorenmeeters, die,te vooren
eene gemeene Bos met de Koorendraagers hadden, hebben, reeds in 't jaar 1589, eene afzonderlyke Bos gekreegen (r). De Mee- ters en Zetters werken gezamenlyk, moe- tende den Zetter de maat regt zetten en hou- den, terwyl 'er de Koorendraagers 't graan m fcheppen of ftorten, waarna het, door den Meeter, afgeftreeken en gemeeten wordt. Op het meeten en zetten, en op het Loon voor de Meeters en Zetters, zyn verfchei- den Keuren gemaakt (f), en laatftelyk eene uitvoerige van den zeven en twintigtal Ta- rmary des jaars 1762 (j). In aJles, zyn 'er dertig Koorenmeeters, en een gelyk getal van Koorenzetters, aan welken beide, in 't geheel, twintig Noodhelpers zyn toege- voegd. Zy worden allen, door Burgemees- teren , aangefteld. De Meeters of Zetters zyn verphgt, aan de Admiraliteit hier ter Stede, aan te geeven, hoe veele graanen van buitens Lands ingekomen, en by hun gemeeten zyn; waarvoor hun, door 't ge- meene Land, vyftig Huivers van ieder hon- derd Laden toegelegd is. De Cedulen, by welken blykt, dat 's Lands Impofl: en Stads Excyns van de inkomende Graanen betaald zyn, moeten aan de O verluiden derKooren- meeteren zyn getoond, eer dezelvengemee- ten mogen worden (?). De Overluiden van |
|||||||||||
|
t
|
|||||||||||
|
O) Keufb. C. ƒ. 104.
(r) Handv. hl. Ii»j. (fj Handv. bl. iio8, ji99 IIIO ||a| (*) Keurb. U. ƒ. 10 verft.
(t) Handv. */. 1127,133», i«y+.
|
|||||||||||
|
(
|
|||||||||||
|
.
|
|||||||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 125
't Koorenmeeters- en Koorenzetters-Gilde Gildzn.
zyn vier in getal, van welken, jaarlyks, in January, twee afgaan. Zy houden hun Comp- toir op de Kolk, in 't Koorenmeeters-Huis, * alwaar zy, dagelyks, b'yeen zyn. By eene Keure van den zeventienden September des jaars 1750, is hun twee honderd vyf en twin- tig guldens 's jaars, voor hunne moeite en verfchot, toegelegd. Doch zy mogen daar- enboven , tot zes honderd manden turf in 't jaar, ten lafte van 't Gilde brengen. De Gildeknegt trekt vyftig guldens 's jaars,be- halve dertien guldens voor de ronde maat, drie guldens voor een Nieuwjaar, en ver- goeding van tydverzuim, wanneer hy voor 't Gilde te begraaven moet gaan («). Bur- gemeefteren hebben ook eenen Boekhouder of Vader over de Meeters en Zetters aange- fteld, die aantekening houdt van 't gene, uit ieder Schip of Ligter, gemeeten wordt, en te wege brengt, dat het zelve aan het Comptoir der Convoojen en aan't Stads Ex- cynshuis worde opgegeven. Hy draagt ook zorg, dat de Koopluiden van Meeters en Zet- ters , of van Noodhelpers, in derzelverplaat- fe, voorzien worden , en geniet hiervoor een halven Huiver van ieder Laft graanen en zaad , en vier ftuivers van ieder honderd zout (y). Hy zit ook, in 't Koorenmeeters- Huis , op de Kolk. Op het looten om 't werk, is, by eene Keure van den zeftienden Maart des jaars 1764, orde gefteld (w). De Gil- de-
(h) Vervolg der Handy, hl. s>f,
(*) Handv. bl. 1109, mo. <») Keiub. ü. ƒ, 47. |
||||
|
-------------
|
||||||||||
|
126 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, debroeders van het laatflgemelde Gilde
worden, zo wel als de Bierdraagers, Waag-
draagers en Turfdraagers, aangefteld, door
xix. Burgemeefteren. Doch zo is 't niet gele-
Uam- Sen' met ^e Koorendraagers, noch met de
mans- Gildebroeders van het
|
||||||||||
|
Gilde.
|
||||||||||
|
I • > i
|
||||||||||
|
KoOREN-LlGTERMANS-GlLDE,
welke laatften alleenlyk toeftemmïng van
Burgemeefteren verzoeken moeten, om in 't Gilde te mogen komen; welke hun, genoeg zaam altoos, verleend wordt.Volgens de oude Keuren, moeten alle Schepen, die door de fluizen können, loflen, daar 't den Koopman behaagt ; doch de meefte Koorenfchepen zyn zo groot, dat de Laading in Kooren- Lig- ters, gelyk menze noemt, dat zyn vaartui- gen, zonder maften, met hooge ronde lui- ken , of in kleiner fchuiten met byna platte luiken, die onder't Klein-Schuiten voerders- Gilde behooren, moet worden overgefchoo- ten, en aan de markt gevoerd en verkogt, of voor de pakhuizen gebragt, en gezolderd. De Kooren-Ligters mogen niet grooter zyn dan zes en vyftig voet lang over fteven, vyf- tien en een halve voet wyd, buiten op de barkhouten te meeten, en zes en een halve voet hol, te meeten van 't vlak op de uit- wateringe (x). De Luikfchuiten mogen niet grooter zyn dan tien laften , immers niet meer dan tien laften Hgten, om in de Stad te voeren (y). Op den een en twintigften No-
(x) Handv. bl. int.
(j) Handv. bl. \%êU |
||||||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 127
November des jaars 1624, is reeds vaftge- Gilden.
field, het getal der Ligters te laaten afnee- men tot tweehonderd vyf en twintig toe, mids den Maftfchepen ook vryheid gegeven wierdt, om te ligten. Doch in 't jaar 1641, werdt dit getal wederom op twee honderd en vyftig gebragt (2). Geen Ligtermanmag meer dan één' Ligter hebben, en zelfs geen aandeel in eenen anderen. Die eenen over- leeden Ligterman opvolgt, moet zyn Ligter, volgens de waardeering van Overluiden, o- verneemen. Die zynen Ligter verkoopt, kan in 't Gilde blyven, mids hy het blyve onderhouden. Van Ligters, die verkogt wor- den , betaalen kooper en verkooper ieder vier penningen van de gulden, ten behoeve . van de GildebofTe (0). De Ligterhuur loopt op en af, naar dat 'er veel of weinig te lig- ten is. Doch zo zy hooger loopt dan zes guldens 's daags, ftaat het den Koopman vry, met Kraakfchepen, of kleine Binnenlands- vaarders, te doen ligten;'t welk anders niet geoorlofd is (b). De Ligters mogen niet langer dan vier Maandagfche Marktdagen agtereen gelaaden blyven leggen (c). De Ligterluiden plagten, als zy den laft inhad- den, 's nagts in hunne Ligters te moeten flaapen; doch, federt het jaar 1661,fluiten zy de luiken der Ligters des avonds, en ont- fluitenze des morgens, wederom, waarvoor hun
(z.) Handv. hl. ujS, ijj9.
(a) Handv. hl. I3J6, HJ7» *3S9.
(b) Handv. hl, i?59.
(*) Handv. bl. UJ7« |
||||
|
--------------------------i----------,^-^-a^^^^Klu^^^l
|
||||||||
|
128 AMSTERDAMS IV.Dzeu
Gilden, hun twee ftuivers toegelegd is (d). De Ligter-
luiden behoorden, voorheen, onder 't Biri- nenlandsvaarders-Gilde; doch werden, in't in 't jaar 1649, van het zelve afgefcheiden, en tot een Gilde op zig zelf gemaakt, by my- ne Heeren van den Geregte (je). Het Loon voor 't verfchieten der Ligters, zo buiten als binnen de fluizen, is, by eene Keure van den agt en twintigftenjanuary des jaars 1760, geregeld (f). De O verluiden, die eikande- ren , volgens eene Keure van den zeventien- den July des jaars 1698, niet nader dan Zus- terlingen beftaan mogen (g), zyn vier in getal. Jaarlyks, in January, gaan 'er twee af. Zy komen, alle Saturdagen , in een vertrek onder de Oude Brugge, byeen. By eene Keure van den zes en twintigflen Fe- bruary des jaars 1750, is hun twee honderd vyf en zeventig guldens in 't jaar, voor hunne moeite en verteeringe, toegelegd. Zy mogen alleenlyk vuur en licht, welk in 't Comptoir gebruikt wordt, aan 't Gilde in rekening brengen. De Gildeknegt geniet, boven de helft der boeten, dertig guldens 's jaars (6). Volgens eene Keure van den eerden Maart des jaars 1741, keeren de O- verluiden agt en dertig fluivers ter weeke uit de GildebofTe aan de oude en zieke Lui- den uit (0- Wy
(J) Handv. bl, 135g.
(e) Handr. */. Hjj ,njj#,t}j7.
(f) Keurb. T. ƒ. 148 vttfo,
(g) Handv. bl, uöo.
(h) Vervolg der Handv. bl. y».
(*J Handv. bl. 1361. |
||||||||
|
_.
|
||||||||
|
tBoEK. KOOPHANDEL. 129
Wy voegen hierby het Gilden-, Waagdraagers-Gilde, X3&.
Waag-
welk wel, eerft in't jaar 1616, opgeregt draa-
werdt; doch welker Leden , de arbeiders j;ERS" aan de Waage, reeds lang van te vooren, ILDE* beftaan hadden (k), en, vermoedelyk, on- der den algemeenen naam van Draagers, be* greepen werden* De eerfte Ordonnantie voor de gemeene gefvoore arbeyders aan de Wa- ge is van den zes en twintigften Maart des gemelden jaars. By dezelve * werdt, voor 't eerft, orde gefteld op de verkiezing van O - verluiden, en eene BofTe opgeregt (/). Het gantfche Gilde der Waagdraageren beftaat, tegenwoordig, [in April 1766], uit twee honderd drie en tagtig perfoonen, die, door Burgemeefterert, Zyn aangefteld. Omtrent honderd en vyftig van deezen hebben zig, van tyd tot tyd, in Ploegen, oïVeemen, ge- lykze genoemd worden, famengevoegd. Elk Veem arbeidt in ééne beurs. De overige Waagdraagers worden Vryluiden genaamd. De Veemen zyn meeft allen onderfcheiden, aan zekere tekens aan den hoed, of aan de kleur der hoeden zelve: en deeze tekens zyn, fomtyds, met bewilliging van Burgemeefte- ren, aangenomen (m). Van ouds, regtten eenige Waagdraagers een Veem op, naar hun welgevallen. Doch by eene Keure van den vier en twintigften December des jaars 1654, is
(k) Zie III. Deel, I. BoeJ^, bl. t&j.
(I) Handv. bl. 14.70.
(m) Groot-Memot. N. VUL/. 2lt..
IX. Stuk. I
|
||||
|
i3ö AMSTERDAMS IV. Deel;
Gilden, is vaflgefleld, dat zulks niet dan met byzon-
dere bewilliging van 't Geregt gefchieden mag («). Burgemeefleren hebben, federt, in 't jaar i668, aan vier Waagdraagers, toe- geflaan, zig het Zeeuwfche Veem te mogen noemen (o), 't Getal der Veemen is, allengs- kens, aangegroeid. Onder de oudflen, zyn, gewifTelyk, het Blaauwhoeden- en Klapmutfen- Veem te tellen. Brederode maakt van beide gewag, in zynen Spaanfchen Brabander■, welk fpel, in 't jaar 1617, volmaakt werdt; als hy Jerolimo, die voor eenen voornaamen Koopman gaan wilde {Act. IV.), op deeze wyze, doet befchryven: Hy is met zyn Makelaars in'tpackhuys omzyn
balen te wegen: Hy teykentfe elck op baer nomber, met zyn ey-.
ghen merck, Want hy het al de blauhoeden en de klap-
mutsen in 'f werck, Met een deel Flamingen van Packers en andere
uytheemfche opflagers: Wil jy gaen jy meught, ick ga boven by de Ver-
fehle ter s en Kerendragcrs. In 't jaar 1623, waren 'er drie Veemen al-
leen van Jfcbwerkers: waarby toen, door't Geregt, een vierde gevoegd werdt (p). Doch deeze Afchwerkers behoorden toen niet tot het Waagdraagers-Gilde, Waarmede zy, eerfl in 't jaar 1690, vereenigd zyn (q). Tegen- woor-
|
||||||
|
(n) Handv. fc(. 1471.
(») Groot-Mcmor. N, V. ƒ. i+j verf*.
(p) Handv. bl. i*?3.
(3J Handv, bl. 10$ 1.
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 131
woordig zyn 'er maar twee Afch - Veemen. Gildeu.
In 't jaar 1685, waren 'er, in alles, negen- tien Veemen. Doch toen werden 'er, door Burgemeefteren, nog drie bygevoegd (r). 't Getal der Veemen, is, nog tegenwoordig, twee en twintig, waaronder egter niet be- greepen is het zogenaamde Kaas-Veem, welk maar uit tweePerfoonen beftaat, die, alleen- lyk op de Marktdagen, de Kaas bearbeiden, en, de overige dagen der weeke, als Vrylui- den, worden aangemerkt. Ieder Veem be- ftaat, gemeenlyk, uit vyf, zes of zeven, en enkelen ook uit agt of negen perfoonen. De meeften houden hunne dagelykfche ver- blyfplaatfen in huizen, of op kamers en in kelders, rondsom den Dam. De twee Afch- veemen alleen hebben, hunnen intrek aan de Noordzyde der Brouwersgrafc, tuflchen de korte Prinfengraft en Binnen - Oranjeftraat: en het Purper-hoeden-of Hop-Veem, naar 't einde van den Nieuwe-zyds-Voorburgwal, op de zogenaamde Hopmarkt, onder deArms- fteegsbrugge. Zie hier de naamen van alle de Veemen:
. 1. Schotsche Veem.
2. Zeeuwsche Veem.
3. Blaauwhoeden-Veem.
4.. Groenhoeden-Veem. 5. Klapmutsen-Veem.
6. Leidsche Veem.
7. Bonthoeden-Veem.
8. Roodhqeden-Veem.
9, Geel-
; (r) HancW. bl, 1079.
I 2
|
||||
|
i32 AMSTERDAMS IV.DEEti
öiLDEN» 9- Geelhoeden-Veem.
io. Stroohoeden-Veem. ii. Zwarthoeden-Veem. 12. Withoeden-Veem.
13. Medenblikker Veem.
14. Haarlemmer Veem.
15. Friesche Veem.
16. Engelsche Veem.
17. Texelsche Veem.
18. Graauwhoeden-Veem.
19. Zyden Veem.
20. Zwart - Asch - Veem.
2i. Water - Asch - Veem. 22. Purper-hoeden- of Hop -Veem.
\
De voorwaarden, op welken een Vryman
tot Veemgaft, in een der byzondere Vee- men, aangenomen wordt, zyn onderfchei- den, naar dat 'er veel of weinig werk is in een'Veem, vergeleeken met het getal der manfchap, waaruit het beftaat. Wanneer rer eene plaats in een Veem openvalt, be^ noemen de Veemgaften drie Vryluiden, uit welken Burgemeefleren de verkiezing doem De nieuwe Veemgaft betaalt, by zyn inko- men, eene merkelyke fomme aan*'t Veem, van welke zyne Weduwe of erfgenaamen, na zyn overlyden, een gedeelte te rug kry- gen. De Veemen, hun werk zelf niet af- konnende, zyn, volgens verfcheiden' Keu- ren, verpligt, zig, by de pen af, te bedie- nen van zo veele Vryluiden, als zy noodig hebben, mogende zy, niet dan by gebrek- van Vryluiden , zig behelpen met onvrye pèr-
|
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 133,
perfoonen, in 't gemeen Basjanders genaamd Gilde».
(j). In de voorgaande eeuwe, hielden de Vryluiden zig, dagelyks, op, in eene kelder aan den Dam; doch in 't jaar 1693, werdt 'er een huisje, tegen de Nieuwe Kerke, aan de zuidzyde, tot hun verblyf, gefchikt, daar z;y zig, dagelyks, vervoegen, om op werk te wagten (£). Tot het bewaaren der pen, is een Pennevader aangefbeld, die twintig gul- dens ter maand van 't Gilde trekt, en ver- pligt is, de pen geheim te houden, op dat de Veemgaften niet weeten zouden, welke Vryluiden aan de beurt leggen, om te wer- ken. Voorts, bekeurt hy de Waagdraagers, die de orde op de pen niet naarkomen, en geniet vier duivers van elke bekeuringe («). De Waagdraagers zyn alleen bevoegd, tot het bearbeiden van waagbaare goederen , waardoor niet alleen verltaan worden goe- deren, die met der daad aan de Waag ko- men ; maar ook zulken, die der Waage on- derhevig zyn, al komenze 'er fchoon niet» Doch de Potaïch, Rozynen en Stokvifch zyn hiervan uitgezonderd. Ook mogen de Koop- luiden hunne waaren, binnens huis, doen verwerken , door zulke arbeiders, als zy goedvinden (V). Wyders, zyn de Waag- draagers , van ouds, verpligt geweeft, des winters, te byte ofte yfe- te komen: ook, in geval van oproer, zig te vervoegen aan de noord-
OX Handv. hl. loge, iosi, H7+» KS6. Vervcdg der Handv.
hl. in. (t) Handv. hl. 14-7* , 147}. ( (u) Handv. hl. t°8o, 147?, 1474.
(v) Handv. bl. 1+70, 1079 1 I 3 ' ;
|
||||
|
134 AMSTERDAMS IV.Deel.
. noordzyde van de Waage op den Dam, om
aldaar de bevelen van Burgemeefteren af te wagten (w). By eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1758, is bepaald, dat zulken, die, in 't Gilde of in een Veem, komen, dertig guldens, in de* plaats van twaalf, ten behoeve der Bofle, betaalen moeten ( x ). De Waagdraagers, door de Overluiden bekeurd wordende, zyn gehouden de boeten, terftond, te voldoen (j): doch zo deeze bekeuring valt over 't gebruiken van onvrye perfoonen, moet de bekeurde, by eede, verklaaren, dat hem de- zelven, door den Koopman, zyn toegevoegd (2). De Overluiden van 't Waagdraagers- Gilde zyn zes in getal. Zy zyn te gelykBos- meeflers. Jaarlyks , omtrent den aanvang van May, gaan 'er twee van af. De overi- gen bieden Burgemeefteren eene benoeming van vier Gildebroederen aan, twee uit de Veemen, en twee uit de Vryluiden; uit wel- ken , een Veemgaft en een Vryman, tot O- verluiden, verkooren worden. De Overlui- den houden hun Comptoir naafl het Waag- draagers-huisje aan de Nieuwe Kerk, daar zy, des Saturdags, op den middag, verga- deren. By eene Keure van den twaalfden Maart des jaars 1750, is hun drie honderd guldens 's jaars, uit de GildekafTe, voor hun- ne moeite en verteeringe, toegelegd. De Gildeknégt trekt vyftig guldens 's jaars (a). Het
(w) Handv. hl. 147°» i47T,
(*) Keurb. T. ƒ. 2ji ver/a.' (y) Keurb. T. ƒ. 22s verß, (x.) Keurb. T. ƒ. 2^9 verft. («; Vervolg der Harsdv. */. hj.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 135
Het Gilde onderhoudt tien oude en onver-Gilden.
mogende Gildebroeders , vyf Veemgaften en vyf Vryluiden ,die ieder evenveel, naam- lyk drie guldens ter weeke, genieten. By 't openvallen der plaatfe van een Veemgaft onder deezen tien, wordt dezelve, met een Veemgaft; en eene openvallende Vrymans- plaats, met een' Vryman vervuld, hebben- de , onder beiderlei foort, zulken de voor- keur , die langft in 't Gilde geweeft zyn (b). Het TURFDRAAGERS-GlLDE XXI.
TURF-
is, eerft in 't jaar 1619, en dus drie jaarenDRAA-
na het Waagdraagers-Gilde, opgeregt (c), °ERS* fchoonmen, al eene of twee eeuwen te voo- ren, Turfdraagers en Turfdraagfters, hier ter Stede, gehad heeft. In eene Keure op het meeten van de Turf vanden jaare 1465, vind ik ook reeds van Turfvulflers gewaagd. Uit dezelfde Keure, blykt, dat de turf toen met manden gemeeten werdt (i) : 't welk geduurd heeft (e), tot in 't jaar 1678, federt welken tyd, met tonnen, wordt gemeeten (ƒ). De ton wordt in manden uitgeflort, om, in dezelven, op de fchouders, gedraa- gen te worden. Deeze manden plagten geene vafte grootte te hebben; doch moeten, fe- dert het jaar 1694, gemaakt worden, naar zekere yzeren maat, die op de Kamer van het
(b) Vervolg der Handv. bl, XI*.
(c) Handv. bl. 14*0.
(d) Keurb. A. ƒ. 41.
(e) Handv. bl. $»ij.
(f) Handv. bl. 9i7, 1454. >
14
|
|||||
|
-
|
|||||
|
j36 AMSTERDAMS IV,Deel;
Galden, het Turfdraagers-Gilde bewaard wordt (g).
De tonnen en manden, midsgaders het touw en blok, waarmede de turf wordt opgehyft, worden, door het Gilde, verhuurd. De Turf- fchipper betaak de huur van de tonnen en manden, en de ontvangers van de.turf die van het touw en blok (h). De turf plagt hier van ouds door vrouwen gedraagen te wortlen: ook door mannen en vrouwen,op eenen en den zelfden tyd (t): doch, federt veele jaaren, wordt zy alleen door mannen gedraagen. De Schipper wordt eerfl geoor- deeld de Turf geleverd te hebben, als de Turfdraager de mand op de fchouder heeft; (£), komende alle de arbeidsloonen , die voor dien tyd, aan het lofTen van de Turf, verdiend worden, met naame die der Turf- raapfters en Turfhevers, voor zyne reke- ning. De arbeiders en arbeidfters in de Turf, die
thans hier door Burgemeefteren worden aan- gefteld, en allen tot het Turfdraagers-Gilde behooren , fchoon zy afzonderlyke Boffen hebben , zyn Turfdraagers , Turfhevers, Turfvulfters en Turfraapfters. Om met de laatflen te beginnen; die , eerfl, in 't jaar 1685, ten getale van vyftig aangefleld, en nu tot vier en vyftig vermeerderd zyn (/) ; haar werk is, de Turf, in defchepen, te raapen in de kleine manden, waarmede de-r zelr
(g) Handv. bl. pit.
(h) Handv. bl. s>ij,I45°* »4fy, 14;« , 14/9. Vetyol%<{er
Hanuv. bl, 11 1. (i) Handv. bl. pi?, 914, 14ji. (t) Handv. bl. 1454. (Ij Gtoot^Memoi. N, Vil. f. 125. |
||||||
|
/
|
|||||
|
Ï.Boek. KOOPHANDEL. 137
zelve, door de Schippers-knegts, in de ton Gilden.
gedraagen wordt. De Vulflers, die twee honderd en zeven in getal zyn, fchudden en vullen de Ton; waarna dezelve, door de He- vers, die, in 't jaar 1688, ten getale van zes en zeflig, werden aangefleld (m); doch nu, tot drie en zeventig, vermeerderd zyn; uit- geftort wordt in twee manden, die, iloor de Vulflers behoorlyk zynde opgehoogd , door de Hevers, getild worden op de fchou- ders derTurfdraageren, dieze draagen, ophys- fen en flapelen. Voor en in't jaar 1684, zyn 'er twaalf inftervendeNoodhelpfters van deTurf- vulfters aangefteld, die de helft van 't gene zy winnen, aan de oude en onvermogende Vulflers, voor welken zy arbeiden, moeten ukkeeren (n). Het rooken van tabak, in de Turffchepen, en onder 't loiTen en op- werken van de Turf, is, by verfcheiden* Keuren, fcherpelyk, verbooden (0). De Turfdraagers zyn, tegenwoordig, tot een getal van drie honderd zes en zeflig, aan- gegroeid. Zy mogen geene Turf koopen dan voor hun eigen gebruik, ten ware zy daartoe uitdrukkelyken lafl van iemant had- den (p). Zy zyn, van ouds, verpligt geweefl, te brande te komen. En dit is de reden waar- om hun, by eene orde van Burgemeefleren van den eerflen January des jaars 1633 , op verbeurte van het Gilde,gelaflis,binnen de muu.«
(m) Groot-Memot X(. VII ĥ i$i verft.
(n) Handy, bl, 916» 917» I4J5,»456» 1457» (ej Hamtv. bl. 9I6 , 918 , I4S9. (/>j Handv. bl, 914. I 5
|
|||||
|
138 AMSTERDAMS IV.Deel.
muuren der Stad, te woonen (q): worden-
de 'er deeze reden, uitdrukkelyk, van gege- ven, in eene Keure van den dertigflen Oc- tober des jaars 1648 voor de Waagdraagers, die onder dezelfde verpligting leggen (r). Het Loon der Turfdraageren is, eenigszins, ongelyk, naar de moeilykheid van 't werk. De Brouwers betaalen, voor het opdoen der lange Turf, minder loon dan andere burgers, zynde daaromtrent, by meer dan eene Keu- re , eenige fchikkingen in hun voordeel ge- maakt (s). De Turfdraagers en Turf hevers Haan on-
der 't opzigt van Keurmeeflers en Finders van de Turf, die ook Vaders van de Turf- draagers genoemd worden: en aan beiderlei lbort van arbeiders het werk, by de pen af, uitgeeven. Zy doen de gefchillen af, die, over de deugdzaamheid van de Turf, of, over het Loon der Turfdraageren, vallen kfon- nen (t). De Keurmeeflers of Vaders der Turf- draageren zyn twee in getal. Van gelyken zyn er twee Moeders over de Turfvulfiers, die de pen houden voor Vulfters en Raap- fiers, en in welker tegenwoordigheid, de Turf overgemeeten wordt, in geval 'er ver- fchil over de maat valt. Zy mogen, in ge- val van ziekte, of by andere ongelegenheid, iemant anders, in haare plaats, aan de markt zen-
(q) Handv. bl. 14*2.
(r) Handv. bl. 1472. (s) Handv. bl. 917, 14*8. Vervolg der Handv. bl. rtr.
(t) Handv. bl. 914,91*, ws6,145*. Vervolger Handv. bl. III. |
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 139
zenden («). Op het behoorlyk meeten en Gildbn.
opdoen van de Turf, zyn, van tyd tot tyd, en nog onlangs (v), zeer goede Keuren ge- maakt ; doch zy zyn te uitvoerig, om 'er hier zelfs den korten inhoud van op te gee« ven. De Meefter Kuiper, die de nieuwe tonnen maakt, en de Kuipers-Knegts, die dezelven verftellen, worden, by eede, ver- bonden , omze, op de maat, te maaken en te houden (w). Van ieder binnenfchip moet tien, en van ieder Overzeesfchip negentien Huivers, ten behoeve van het Gilde, betaald worden (x). De Overluiden van het Turf- draagers Gilde zyn vier in getal, van welken 'er, jaarlyks, in January, twee afgaan. Zy houden dagelyks hun Comptoir op de Prin- fengraft by de Vyzelftraat, op de nieuwe Turfmarkt. Wy komen nu tot de Gilden der Schip«-
pers, die thans in twee foorten onderfchei- den können worden, te weeten het Groot- Binnen-en Büitenlands-vaarderS'Gilde, en het Klein-Binnenlands-marders-Gilde. De zoge- naamde Buitenlands-vaar der s behooren tot het eerftgemelde. Wy beginnen met het xxil. Groot-
Groot-Binnen- en Buitenlands-vaar- Binnen-
DERS-GlLDE. ££*
't Blykt, uit twee Overeenkomflen, de eer- ^l™*'
fte DERS-
(h) Refol. van den Oud »Raad van Bürgern. 24 July J6 99- ƒ. 4-
(f) Keurb. U./. 30 «er/» , %i.
(w) Befoign. van Bürgern, en Schepenen vani^ Maart 1703,
\x) Keiub. ü. ƒ. 16,
|
||||
|
Ho AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden, fte van den tweeden, en de andere vanden zesden January des jaars 1473 •> ^at 'er >voor dien tyd, twee Gilden van Buitenlands-vaar- ders hier ter Stede geweefl: waren, een aan de Oude,en een aan de Nieuwe zyde. Dier- gelyke twee Gilden van Binnenlands - vaar- ders waren 'er, tot dien tyd toe, ook ge- geweefl:. Doch toen vereenigden de Buiten- lands - vaarders van beide de zyden zig tot één Gilde. De Binnenlands-vaarders deeden van gelyken. Men befioot, de Kapellen en Altaaren , die de Buiten- en Binnenlands- vaarders , in beide de Kerfpelkerken, gefligc hadden, voor gemeene rekening, te onder- houden. De Buitenlands-vaarders aan de Ou* de Zyde hadden een beeld van den H. Odulfy of liever Olof, welk, in de plegtige omme- gangen , rond gedraagen werdt. Men kwam nu overeen, om dit beeld te laaten in be- waaring der twee afgaande Overluiden; ge- lyk my, uit deeerfle der aangehaalde Óver-» eenkomften, gebleeken is (y), Het zelfde Gilde, welk thans het Groots
Binnen- en Buitenlands - vaarders - Gilde ge- noemd wordt, plagt , eertyds , blootelyk, het Binnenlands - vaarders - Gilde genoemd te worden (s), fchoon het op Brabant en Vlaan- deren voer; alzo deeze Provinciën, voormaals, onder dezelfde Regeering plagten te flaan als Holland; en ook, gemeenlyk, binnen 't Land door, langs de Zeeuwfche ftroomen, bevaaren werden. Het tegenwoordig Klein- Bifa
Xy) Keurb. A. f. 72 verft,
(&) Handv. il. hos. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. r4.1T
Binnenlands-vaarders-GildQ droeg, oudtyds, Gilde»;
den naam van 't Groot - Schuitenvoerders - Gilde (a). Doch nam allengskens den naam van lüein-Binnenlands-vaarders-Gilde aan. Het an- dere werdt toen het Groot-Binnenlands-vaar- ders-Gilde genoemd. Doch het laatftgemelde nam den naam van Groot-Binnen- en Buiten' lands'-vaatders-Gilde aan, na dat, by eene Keure van den een en dertigften December des jaars 1Ó48, belaft was, dat ook de Bui- tenlands - vaarende Beurtfchepen op Ham- burg en andere Plaatfen Gildebroeders van 't Groot-Binnenlands-vaarders Gilde zouden moeten zyn (b). Voorheen, plagten alle Vaartuigen, die grooter dan vyftien laften waren, tot dit Gilde te behooren (V). Doch naderhand is, by twee Keuren van den zes- den February des jaars 1685 ? en van den negen en twintigftenjanuary des jaars 1732, vaftgefteld, dat Schepen van vier en twin- tig geykte laften en daaronder, voortaan, tot het Klein-Binnenlands-vaarders-Gilde be- hooren zouden (d). De Ligters plagten, oud- tyds, ook tot het Groot-Binnenlands-vaar- ders • Gilde te behooren (>), tot dat 'er, in 't jaar 1649, een afzonderlyk Kooren-Ligter- mans-Gilde opgeregt werdt. De Schippers, die Koopmans goederen om vragt voeren willen, moeten hunne Schepen, door ge* zwooren Amptenaars,laaten peilen,en niet die»
(a) Hnndv. bl. 1206,1212»
(b) Handv. bl, m%.
(c) Handv. bl. nes.
f il) Handv. bl, 1210, 121z,
(*j Hand», bl. no6, 120?. |
|||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
|
142 AMSTERDAMS IV.Deel.
dieper laaden, dan, volgens de peil; die in bewaaring der Overluiden is, en oudtydsop de Oude Brugge plagt te hangen (ƒ). In 't algemeen , mogen vreemde Binnenslands- vaarende Schepen, die zonder vragt hier gekomen zyn , geene goederen in of aan deeze Stad inneemen.Enzozyhier al belaa- dden zyn aangekomen, mogen zy geene vragt inneemen, dan op de plaatfen, van waar zy gekomen zyn, of daar zy t'huis hooren (g). Hiervan beweeren egter de Schippers van fommige Steden, gelyk die van Haarlemen Gouda, uitgezonderd te zyn. Ook zyn 'er, voor weinige jaaren, by Refolutie vanmyne Heeren van den Geregte, de Schippers, vaa- rende naar Breukelen, Maarfen, Maarfen- veen, en andere Dorpen aan de Vegt, van uitgezonderd (h). De Amfterdamfche Schip- perszelven, niet in de eene of de andere beurt te laaden leggende, mogen op Plaat- fen, waarop geregelde Beurtfchepen vaaren, maar voor éénen Koopman laaden (J). Geen Schipper, zohy geen Beurtfchipperis,mag hier laaden, voor dat hy zig by 't Gilde aan- gegeven , en een verlof briefje bekomen heeft (*). De Gildebroeders van het Groot- en Klein- Binnenlands - vaarders - Gilde verbeu- ren , zo zy zig onwillig toonen, om Krygs- volk, Leevensmiddelen of Oorlogsbehoeften, ten dienfte vanden Staat, te vervoeren, voor de
(f) Handv. bl. 120S.
(g) Handv. bl. xzo(,, 1207.
(h) Befoign. vanUurgem. «»Schepenen mm 7 Mai U6:
(t) Handv. bl. 1107, mi. (4J Handv. bU nog. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 143
de eerfte reize, dertig, en voor de tweede Gilden«
reize, honderd guldens, en mogen , in 't eerfte geval, in zes weeken, niet vaaren. In het tweede geval, worden zy zelfs uit het Gilde gezet. De Beurtluiden worden niet gepreft, als zy in laading leggen. Ook geene andere belaaden Schippers, welker Legda- gen nog niet verftreeken zyn (/). De Overluiden van het Groot-Binnen- en
Buitenlands-vaarders-Gilde zyn vyf in getal, van welken 'er, jaarlyks, in January, het eene jaar drie, en het andere jaar twee af- gaan ; welker plaatfen, uit een benoemd dub- bel getal van byzondere foorten van Schip- pers , door Burgemeefteren, vervuld worden. Zy vergaderen, des Vrydags nademiddags, in een houten huisje, by de plaats der afge- broken Oude Stads-Herberg. Zy genieten, volgens eene Keure van den twaalfden No- vember des jaars 1750 , twee honderd en vyftig guldens 's jaars, voor hunne moeite, uit de Gilde-kalte, en mogen, daarenbo- ven , een honderd en vyftig guldens, voor onkoften, in rekening brengen. De Gilde- knegt trekt, 't gene hy vanouds gehad heeft (m). Het Gilde plagt, al van ouds, de loo- pen teverhuuren, die, in 't verarbeiden van 't grof Zout, gebruikt worden («). Ook is, aan het zelve, by eene Keure van den vyf- entwintigften May des jaars 1753, een vier- de Huiver toegelegd van ieder gulden der Kooppenningen van alle Vaartuigen, tot dit Gil-
|
|||||||||
|
<(
|
/) Handv. hl. i6it.
m) Vervolg der Handv. bl. 7*. |
||||||||
|
In) Handv. bl. 1107.
|
|||||||||
|
;
|
|||||
|
m AMSTERDAMS IV.DeéW
Gilden. Gilde behoorende, zo dikwils als dezelvert
verkogt worden. De kooper en verkooper draagen ieder de helft van deezen laft (o)* Op verzoek van 't Gilde, zyn 'er, in 't jaar 1752 , twee Veerfehippers op Leuven in Brabant aangefteld; doch flegts tot weder- zeggens toe (ƒ>). En in 't begin des jaars 1761, hebben Burgemeefteren toegedaan s dat de Gildebroeders van 't Groot-Binnen- en Bui- tenlands-vaarders-Gilde, om de openvallen- de beurten op Antwerpen en Gend, looten mogen: waarna de Schipper, wien de beurt ten deel valt,door Burgemeefteren, wordt aangefteld. De Buitenlands- va ard er s*
waardoor men , van ouds, en tegenwoor-
dig , zulke Schippers verftaan heeft, die, in geregelde beurten, vaaren, op Londen, Rou- an, S. Valeri, Hamburg, Altona , Breemen, en eenige plaatfen daaromtrent* maakteni in de vyftiende eeuwe, nog een afzonder- lyk Gilde uit, gelyk men afneemen mag uit de Overeenkomft van denjaare 1473,welke wy, hier voor (q), hebben aangehaald. Doch federt dat zy, in 't jaar 1648, verpligt wer- den , Gildebroeders van het Groot-Binnen- lands-vaarders-Gilde te worden, fchynen zy niet meer als een byzonder Gilde te können worden aangemerkt. De Buitenlands-vaar- ders flaan egter, niet eigenlyk noch onmid- delyk, onder de O verluiden van het Groot- Bui- (e) Vervolg der Handv. hh yf,
(pj Vervolger Handy. */. 76. ({) ßUdz.. iss>. |
|||||
|
t Boek. KOOPHANDEL. 145
Buiten- en Binnenlands-vaarders-Gilde, van Gilden,
welk zy, alleenlyk, verlof om te laaden moe- ten vraagen, en 't regt, welk hiertoeftaatj aan 't Gilde voldoen (r). Doch Burgemees- teren hebben, reeds in of omtrent het jaar 1648, uit de aanzienlykfte Koopluiden, vyf CommifTariflen over de beurten van Rouan ' en Londen aangefleld, die, naderhand, ook CommiiTariiTen over de andere Buitenlands- vaarders geworden zyn ( j), en die ik, in ee- 11e Keure van den negen en twintigften Sep- tember des jaars 1669, Commiffariffenvan de Buitenlandfche Bcurtfchepen hier ter Stede ge- noemd vinde (O; doch die nu, gemeenlyk, Commissarissen van de Buiten-Comrais- lands-vaarders genaamd worden. Zy fariflen hebben magt, om Schippers en anderen, die v™ de tegen de Keuren, op de Buitenlands -vaar- Jïï?" ders gemaakt, gehandeld hebben, voor zig vaarders. te ontbieden, en dezelven, volgens de ge- melde Keuren, te oordeelen; blyyende eg- ter hunne vonniffen appèl aan Schepenen onderworpen,na dat dezelven, by voorraad en onder borgtogt, ter uitvoeringe gelegd zyn (u)r De Keuren, op de Buitenlands - vaarders
gemaakt, zyn. menigvuldig en verfcheiden. Zy betreffen , voornaamlyk , den tyd en |
||||||||||
|
plaats van laaden en loïTen , welke laatfte
|
\
|
|||||||||
|
aan deeze Stad bepaald is, mogende de Bui-
tenlands-vaarende Beurtluiden, buiten dee- zer
(r) Handr. bl. tijz, iz?j, ü3J.
(s) Handv. bl. uzi, 1236.
(t) Handv. bl. WJ4.
(») Handv. bl. izj+. Vervolg der Handv. bl.%i.
IX. Stuk, K
|
||||||||||
|
y
|
||||||||||
|
->•
|
|||||
|
i46 AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilpen, zer Stede vryheid, niet laaden noch lofTen,
en zelfs geene goederen inneemen, buiten hunne gewoonlyke Legplaatfen. De vragten op Rouan, S. Valeri,Hamburg en Breemen zyn ook geregeld, en de gefchillen, die daar- over ontftaan, worden, door CommüTaris- fen van de Buitenlands-vaarders, afgedaan. Wyders, is 'er, al in 't jaar 1614, een Op- ziender over de Buitenlandsvaarende Beurt/che- pen aangefteld, die agt geeft, dat dezelven, ten befbemden tyde, afvaaren, en niets tegen de Keuren laaden. Zelfs is hy bevoegd, om een' Soldaat te leggen op de Schepen, die hy bekeurd heeft (v). Op het huuren, be- laaden en monfteren der Schepen, die, op Hamburg, Breemen, Rouan en Londen, vaa- ren , zyn, in 't begin des jaars 1762, twee . Keuren gemaakt (w). Tot het xxui. Klein-Binnenlands-vaarders-Gilde ,
Binnen- welk, eertyds, het Groot - Schuitenvoerders-
lANDs- Gilde genaamd werdt, en waartoe de Scbuy- VAAR- tevoerders, vaarende van den Utrechtfchen Stei- GiLDE Ser> onc^er anderen op Utrecht, van ouds, behoorden (x); behooren, federt het jaar ï685,alle Binnenlands vaarende Vaartuigen van vier en twintig geyktë Laften en daar- onder; 't zy dat zy geregelde Veeren bevaa- ren, of niet. De oudfle Gildekeure voor dit Gilde is van den zes en twintigflen July des jaars 1594; doch toen behoorden 'er gee- ne (v) Handv. bl. 1117, 1231, 12)3. Veivolg der Handv.
II. go. (w) Keurb. V. f. iz vtrfo ,u verft.
lx) Keurb. C. ƒ. 67. |
|||||
|
i.BoEfc. KOOPHANDEL. 147
ne andere Vaartuigen onder, dan die minder gildsn.
dan vyftien Laften voerden (y). Voorts, zyn 'er, van tyd tot tyd, verfcheiden' Keu- ren voor dit Gilde gemaakt, die, in aart, overeenkomen met de Keuren voor het Groot - Binnenlands - vaarders - Gilde. Onder anderen, mogen vreemde Schepen, die hier ledig of niet half belaaden gekomen, en gee- ne Haarlemmers noch Goudenaars zyn, in of aan de Stad niet wederom laaden, zelfs niet op hunne eigene havens, ten ware alle de Burgers en Gildebroeders bevragt waren. Doch, zo zy hier belaaden komen, mogen zy, op hunne eigene havens, wederom laa- den. Vreemden mogen egter, zelfs in dit geval, niet laaden, zonder dat zy een verlof- briefje van de Overluiden of den Gildeknegt bekomen hebben (z). En zo zy hier ledig zyn gekomen, en, by groote drokte, en na dat alle de Gildebroeders voorzien zyn, ver- lof krygen om te laaden, moeten, van een Vragt op Brabant, twee honderd guldens beloopende, twaalf guldens; van een Vragt van honderd en vyftig guldens, negen gul- dens; van een Vragt van honderd guldens, zes guldens; van een Vragt op Dordrecht en Rotterdam,zes guldens, en vanVragten op andere Plaatfen, naar evenredigheid, ten behoeve van het Gilde , worden uitgekeerd (a). De Kaagluiden op 't Vlie en Texel be- hooren ook tot het Klein-Binnenlands-vaar- ders
(y) Handv. hl» mi.
(ftj Handv. bt. ïzïi , 1214.
(a) Kcmb. ü. ƒ. 1».
K 2
|
||||||
|
_ ————.
|
||||||
|
148 AMSTERDAMS IV.Dêel.
, ders-Gilde; doch hebben twee afzonderlyke
O verluiden (£). Het Gilde, ftaat, tegenwoordig, onder het
opzigt van zeven Overluiden, twee uit de Kraakfchippers , een uit, het Utrechtfche Schietfchuiten-Veer, een uit het Haagfche, Delftfche en Rotterdamfche Veer, en de drie overigen, beurtelings, uit het Haarlem- fche Veer, uit het Goudfche Volkfchuiten- Véer, uit het Leidfche Veer, uit het U- trechtfche Volkfchuiten - Veer, en uit het Goudfche Yker-Veer. Jaarlyks, in January, gaan 'er drie of vier af, welker plaatfen, uit dezelfde fqort van Schippers, op de ge- woone wyze, vervuld worden. Zy houden hun Comptoir nevens de Paapenbrug , daar zy, dagelyks, verfehynen. Zy trekken drie honderd guldens 's jaars voor verfchot, en nog drie honderd guldens, in de plaats der maaltyden , uit de Gildekafle. De Gilde- knegt geniet eene vafte wedde van vyftig guldens; doch verfcheiden' kleine inkomften daarenboven, uit welken hy een' Looper be- taaien moet (V). By eene Keure van den een en dertigften January des jaars 1749, zyn het Inkomgeld en de Jaarzangen van dit Gilde, merkelyk, verhoogd;doch daartegen vaftgefteld, eene uitkeering van drie guldens ter weeke te doen aan.de Weduwen van Gildebroeders (d). Voorts, moet ook van een verkogt Vaartuig, tot dit Gilde behoo- rende, een vierde fluiver van de gulden der Koop-
(b) Handv. bl, 1214.
(c) Vervolg der Handv. bl. 77.
(dj Yeivolg der Handv,t/. 77. Verg. Keurb.T, ƒ. nsverfo.
|
|||||
|
-
|
|||||
|
I Boek. KOOPHANDEL. 149
Kooppenningen, door Kooper en Verkoo- Gilden.
per, betaald worden (e). Om voort te gaan methetbefchryvender rxxJv-
|
||||||||||
|
KlECR.-
MAA-
KEäS- GlLUE. |
||||||||||
|
Gilden, die blyken de oudften hier ter See-de geweeft te zyn, komen wy nu tot het
|
||||||||||
|
KLEêRMAA kers-Gild e.
Men vindt 'er het oudfte gewag van, in ee-
ne Keure van den een en dertigften May des jaars 1475, die Snyders Willekoere genaamd. Uit deeze Keure, blykt, dat de Droogfcheer- ders, in dien tyd, ook tot dit Gilde behoor- den: en dat het zelve eenen dienftbekoftig- de, in beide de Kerfpelkerken. Het droeg toen den naam van het S. NicoJaas-Gilde (ƒ). Uit eene laatere Keure van den agttienden January des jaars 1539, befpeurt men , dat de Wollenaaiilers, toen reeds, in het Sny- ders-Gilde werden aangenomen (g). Ook waren 'er, van ouds, Overvronwen en Proef- vrouwen aangefteld, voor welken, de Wol- lenaaiilers eene proef moeften doen (h). Doch dit is, federt eenige jaaren, buiten ge- bruik geweeft. En ik vind van deeze O ver- vrouwen geen laater gewag, dan in een Re- quefl, welk zy, omtrent den jaare 1745, aan myne Heeren van den Geregte, hebben ingeleverd (i). Die 't Kleêrmaaken oefenen, zonder hunne proef, voordeOverluidenvan 't Gilde , gedaan te hebben, vervallen in eene
(e) Handv. bl. 1213f
(f) Keurb. A. ƒ. 76 verf»,
(g) Keutb. G. ƒ. 7J.
(h) Handv. bl. 1507. (ij Befoign. van Bürgern, en Schepenen van z6 Jan.ij+s, K3
|
||||||||||
|
ï5o AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden, eene boete van twaalf guldens, van welke
zy de helft, en de ingezetenen, die hen te werkfte len, de wederhelft betaalen moeten {*). Zulke onvrye Kleêrmaakers werden , van ouds, Beunaazen genaamd, om dat zy, op de Beun of zolder (/>, plagten te aazen, or hun onderhoud te zoeken. *t Woord Bern- aazen^ waarvoor men kwalyk Beunhaazen zegt is van de Kleêrmaakers overgebragt op alle zulken, die, fchoon buiten de Gilden zynde, twerk van Gildebroederen oefenen; zelfs op de onvrye Makelaars. Doch dit in c .voorbygaan. De verkoopers van oude en nieuwe gemaakte Kleederen, met naamede Kleerkoopers van de Hoogduitfche Joodfche Natie, zyn, volgens verfcheiden' Keuren gehouden, het Kleêrmaakers - Giide te vol- doen (w). Eene Weduwe van eenen Gilde- broeder, het handwerk met een' knegt wil- lende aanhouden, is verpligt, den zelven eene proef te laaten doen, zelfs zo dik wils als zy van knegt verandert, en vyf guldens aan 't Gilde te betaalen. En zo zymet hem trouwt, moeten 'er nog drie en veertig guldens wor- den opgebragt, die, met de voorgemelde vyf, het volle InkomgeJdvan agt en veertig guldens uitmaaken (»). Het Kleêrmaakers- Gikle ftaat, van ouds en nog tegenwoordig onder 't opzigt van een' Deken en vier O- verluiden. Jaarly ks, in 't begin van O&o- ter».
(k ) Handv. hl. i?o«.
(i) Kiluan Diaion. drukvan rj$,9. op 't WQOtA Bqc.
»t, Buene, r (m, Handv. bl. t3<>8, 1309, 1310, 1310.
(n) Handv. */. 1309. Verv. bl. gi. |
||||
|
7. Boek. KOOPHANDEL. 151
ber, worden 'er een Deken en twee Over- Gilden.
luiden, in de plaats der afgaanden, door Bur« gemeefteren, gekooren, zynde den Deken gemeenlyk den oudflen der twee aanblyven- de Overluiden. Zy houden hunne Gildeka- mer in de korte of kromme Spinhuisfteeg, daar zy, eens ter weeke, des Donderdags avonds, byeen komen, van Paafchen tot Ker- mis , van vyf tot zeven uuren, en van Ker- mis tot Paafchen, van drie tot zeven uuren. De Overluiden genieten, boven het Proef- geld, voor hunne moeite en koften, vier- honderd guldens 's jaars, uit de GildekaflTe. De Gildeknegt heeft vrye wooning in 'tGii- dehuis, en trekt, daarenboven, drie honderd en vyftig guldens in't jaar, behalven eenige voordeden van het begraaven: alles volgens eene Keure van den vyfden December des jaars 1749 (0). De Overluiden doen de ge- fchillen af, die, over 't krenken der Keuren, voor 't Gilde gegeven, voorvallen; doch van hunne uitfpraaken valt beroep aan Bur- gemeefteren. Zy moeten, jaarlyks, in te- genwoordigheid der nieuwe Overluiden , en ten overftaan van vier der voornaamfte Gildebroederen, en van eenen Gemagtigde van Burgemeefteren , rekening doen (p). Wy voegen , by het Kleêrmaakers-, het xxv.
Huidenkoopers-, Looiters- en Schoen- Hüiden* ft J KOOPERS-,
MAAKERS-GlLDE, Looi-
welk weinig jonger is dan het voorgaande, JEUS'en
zynde de oudfte Keure, welke men voorMcA"™j.
het Gilde.
(9) Vervolg der Handv. hl. 90. (p) Handy. iL i>©+. K 4
|
||||
|
152 AMSTERDAMS iV,Pse^
Gilden, het zelve vindt, den tienden Juny des jaars
H75 * gedagtekend (q). Het plagt, van ouds, alleenlyk, het Schoenmaakers - Gilde genoemd te worden, alzo de Schoenmaakers hier ter Stede ook Huidenkoopers en Looijers plagten te zyn, en nog fomtyds zyn. In de oudfte Keuren op pergament, waarfchynlyk in de veertiende eeuwe gemaakt, vindt men 'er reeds op het koopen van groene of verfche er* natte huiden (r); waaruit de oudheid deezer neeringe hier ter Stede af te neemen is. Ook onderhieldt het Sehoenmaakers- Gilde t in de vyftiende eeuwe, reeds eenen dienft in beide de Kerfpelkerken (s). De Looijers-kuipen ftonden, in de zeftiende eeu- we , aan den buitenfingel, omtrent de plaats, waar nu de Huiden- en Rimßraatcn loopen, die daarvan , naar alle waarfchynlykheid , den naam bekomen hebben. Men kan dit afneemen, uit eene Refaktie der Vroedfchap van den jaare 1586, waarby beüooten werdt, de Graft buiten 't Fort, federt de licerengraft ■ genaamd, niet verder zuidwaards te graaven, dan tot omtrent het Land, daer de Schoen- maekers heur cuypen hebben geßelt (t). ïn Jaa- ter' tyd, werden de Looijeryen, verder weüS waards, daar nu de oude Looijersftraat is, verplaatft, en nog laater, ook omtrent den Heiligen- of Overtoomfchen weg en Bui- tenvelderfche wetering. Doch deezen laat- een werdt, in den, jaare 1663 , plaats in de
O) Keutb. A. f. 77.
(r) Keiirh. A. ƒ. 11. (1) Keurb. A. ƒ. 77. (fj Refol. Vioedfch. N, j, *o Stpt. {jj$. |
||||||
|
I
LBoek. KOOPHANDEL. 153
4e nieuwe Vergrooting aangeweezen ( u ), Gilden,
daar zy nog zyn; draagende de flraat, daar zy meed gevonden worden, den naam vau Nieuwe Looijersßraat. Tegenwoordig zyn d^ Huiden- en Leêrkoopers, dikwils, van de Looijers , en meeft altoos van de Scho.en- maakers onderfcheiden; fchoon zy allen, ook nog, gelyk van ouds, onder één Gilde be* hooren. Niemant mögt, oudtyds, Huiden uit het
ßyk koopen, dan die tot het Gilde behoor- de (u). De Leêrkoopers, zelfs zulken, die Jugten , Spaanfch-, Turkfch- of Kamoes- Leër verkoopen, mogen deeze neering ook niet oefenen, dan na dat zy 't Gilde voldaan hebben (w). Vreemden mogen hier ter Ste- . de geen Leer verkcopen, dan by openbaare veiling, ten overflaan van eenen Afilaager; of ten minfte onder betaaling van 't regt van Se- cretariffén enAfüaagers(a;). DeLooijers moe- ten , insgelyks, Gildebroeders zyn. De Run, die ongemeeten of ongewoogen van buiten inkomt, moeft, voormaals, aan denGildeknegt aangegeven, en door hem, met de maat van 't Gilde, gemeeten, of gewoogen worden, eer zy verkogt werdt. De Gildebroeders moeden, by tyds, aan de Overluiden bekend maaken, of zy Run van 't Gilde begeerden op te doen, en hoe veel. De Overluiden plagten zig, vervolgens, te voorzien var* fchors,
(u) Refol. Vroedfcb. L*. C. 12 Dec. I662. ƒ. 2ïI verfem
Z.T. D. 2 May I<S63. ƒ. 2; (v) Handv. bl. \i-j6. (vo) Handv. bl. i2$o,i2*2. j*J Handv. i/. 1241,1281. Vervolg der Handv.bl. «9,89, K5
|
||||||
|
■ ■-------------------■------------—-------------1 . ■ - -. ■ '■ .—^—
|
||||||
|
154 AMSTERDAMS IV.Deel.
{Jilden. fchors, die op de Runmolen van 't Gilde,
aan de ooftzyde van den Amftel by den Om- val , tot Run gemaalen werde (y). Doch dee- ze molen is, al voor veele jaaren, verkogt. De Looijers koopen nu de Run, 't welk hun, voorheen, ook vryftondt, buiten 't Gilde, en daar zy goedvinden. Die Traan by de kan of mingelen verkoopen wil, moet, vol- gens de Keure van den negentienden Juny des jaars 1603, den Traantap van 't Gilde huLiren (2). Doch deeze Keur is, al federt lang , in ongebruik geraakt. De Schoen- . maakers mogen geene fchoenen lappen, voor dat zy 't Schoenlappers-Gilde voldaan heb- ben. Ook mag niemant nieuwe fchoenen, voor ouden, ter markt brengen, ten zy 'er eene oude zool en agterlap aan gezet zy (o). Volgens eene Keure van den een en dertig- ften January des jaars 1729, mogen vreem- den hier, zelfs op degewoonlyke Jaarmark- ten , met geene nieuwe fchoenen voorltaan (Z>). Wyders, is, op den agt en twintigften January des jaars 1752, gekeurd, dat Schoen* maakers, die tot armoede vervallen, in het Schoenlappers- of Oude - Schoenmaakers- Giide, moeten worden aangenomen [c). De Overluiden van 't Huidenkoopers-,
Looijers- en Schoenmaakers - Gilde zyn zes in getal, drie Leêrkoopers of Looijers, en drie Schoenmaakers. Onder de drie eerflen, is
(y) Handv. bl. 1176 t 1179, izto,
{*,) Handv. bl. 117S. ('a.) Handv. bl. 1278. (b) Handv. hl. itüj,
(c) Vervolg der Handv, bl, 88.
|
||||||
|
/
|
||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 155
js een Deken, die twee jaaren dient. Jaar- gilden.
lyks, op den vierentwintigften Juny, gaan 'er drie af, eenLeêrkooper en tweeSchoen- maakers, in welker plaats, Burgemeefteren drie anderen kiezen. De Overluiden zyn nu ook Bosmeefters, waartoe, voorheen, twee Perfoonen, door 't Geregt,fchynen gekoo* ren geweeft te zyn (d). Zy doen, in die hoedanigheid, uitdeeling aan zeven en twin- tig behoeftige Gildebroeders. De zieken genieten twee guldens ter weeke. De Over- luiden trekken twee honderd guldens 'sjaars uit de Gildekaffe , voor hunne moeite en verteering, behalve zes guldens proefgeld. Zy mogen vuur en licht aan 't Gilde in re- kening brengen. De Gildeknegt geniet, boven vrye wooning in 't Gildehuis op 't Rusland, waar eens ter weeke , des Don- derdags , Comptoirdag gehouden wordt, een honderd guldens in 't jaar , twee guldens tien ftuivers voor 't bezorgen der begraafe- nifle van zulken, die van 't Gilde begraaven worden, een derde van de boete op 't be- graaven, en een gulden van elk,die't Gilde wint (e). Men plagt hier, nog in de voorgaande
eeuwe , een Gilde van Leêrbereiders en Leêrtouwers te hebben, die Spaanfch Leer en Vet Leer bereidden. Ook nog een ander van Zeemleêrbereiders (ƒ). De eerden badden zig, nevens de Huidenvetters, in de Barnde-lïeeg en Bloedftraat, waar men nog de
(d) Handv. bl. 1277» 1278.
(e) Vervolg der Handy, bl. gg,
(fj Hawiv. bl. I3 5Z, |
||||
|
i56 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, de Huidenvetters-ßoot heeft, nedergezet: doch
op den elfden December des jaars 1631 , werde gekeurd, dat zy daar niet meer zyn mogten (g). Beide deeze Gilden zyn, reeds voor lang, te niet geloopen. De overge- bleeven Gildebroeders van het Zeemberei- ders-Gilde zyn, in 't jaar 1711 ,naarZutfen vertrokken, en het Gilde daarop te niet ge- daan (h). xxvi. Wy hebben, reeds in 't voorbygaan, ge-
0»;de wag gemaakt van het
SCHOEN-
MA AKERS- OUDE-SCHOENMAAKERS- of ScHOENLAPPERS- c ^ Gilde,
Schoen- '
Gilml*" £ we^' ree<^s *n ^e ze^iendeeeawe,infland
geweeft is. De eerfte uitvoerige Keur voor het zelve, my bekend, is van den vyftienden May des jaars 1590 (i). De meefte anderen, die federt gemaakt zyn, betreffen de Gil- deboiTe, en derzelver inkomften en uitgaa- ven. DeOude-Schoenmaakers hier ter Stede plagten veel fterker te markten, dan zy, federt eenige jaaren, doen. Zy waren ge- woon, alle Maandagen, volgens eene Keure van den tienden January des jaars 1609, op de Nieuwe-zyds-Kolk, voor te flaan: 't welk ten minfte vyftig jaaren geduurd heeft (k) ; doch nu al lang opgehouden is. Het Gilde blyftegterin wezen, en heeft nog, gelyk van ouds, vier O verluiden, die, eens ter weeke, des Donderdags na den middag, ten vier,
(g) Keuib. K. ƒ. i*r. Hand?, bl. 999,
(b) Groot-Memor. N. X, f, 132, (i) Handv. bl. 141;. (4J Handv. bl. 80$. |
|||||
|
) <<
|
|||||
|
I<Böek. KOOPHANDEL. 157
vier uuren, Comptoirdag houden, in de gildeic
Gildekamer, aan de S. Antonis-Waag. Jaar- lyks, in December, en niet meer, op den zesden January, gelyk van ouds, gaan 'er twee van de Overluiden af, welker getal, door Burgemeefteren, op de gewoone wyze, vervuld wordt. De Overluiden genieten , voor hunne moeite, verteering, en vuur en licht op de Gildekamer, drie honderd en vyftig guldens 's jaars. De Gildeknegt trekt een honderd guldens, en een gedeelte van de begraaffenis-boeten (/). De meefte Gilden, welken wy, tot hier-
toe , befchreeven hebben, zyn, in de vyf- tiende eeuwe, of eerder, opgeregt geweeft, Wy hebben 'er de befchryving van eenige jongeren tuffchen gevoegd, alleenlyk om dat zy eenige merkelyke overeenkomft met de vroegeren hadden. Uit eene Keure van den twintigften Maart des jaars I486(»»),blykt, dat 'er, toen nog, eenige Gilden in wezen waren, van welken wy nog niet gewaagd hebben. Sommigen van deezen zyn ver- dweenen, of,naderhand, onder andere naa- men, bekend geweeft. De anderen zyn het Bergenvaarders - Gilde , het Timmermans- Gilde , het Metfelaars-Gilde en het Chirur- gyns-Gilde. Van deezen vier, als zekerlyk in de vyftiende eeuwe in ftand geweeft, moeten wy nog handelen, eer wy tot de Gil- den der volgende eeuwe overgaan. Het Ber-
|
||||||
|
(1) Vetvolg der Handv. bl, 108,
(/n) Keurb. A ƒ. ijg. |
||||||
|
t$B AMSTERDAMS ÏV.Deêl.
Gilden. BergeNVAARDERs-Gilde
XXVII.
Besgen- is, waarfchynlyk, opgeregt, kort na dat de
vaar- Vaart op Bergen in Noorwegen, hier ter Gijlde. Stede, begon te bloeijen, lang voor het ein- de der vyftiende eeuwe («). Het Gildehuis van dit Gilde vind ik, op het jaar 1503 , reeds vermeld (0). Wy hebben, op eene andere plaats (p), reeds eenig berigt gege- ven van den inhoud der eerfte uitvoerige Keure voor dit Gilde van den tienden Fe- bruary des jaars 1539. Uit dezelve, blykt, dat het een Altaar onderhieldt, welk aan S. Anna toegewyd was, en in de Nieuwe Kerke (1) ftondt^). Het Gilde gaf ook eene jaar- lykfche maaltyd, die, door de Gildebroeders en derzelver huisvrouwen , werdt byge- woond, en waartoe elk zyn aandeel betaa- len moefl;, 't zy hy op dezelve verfcheene of niet , zonder dat men iemant de ipyze mögt t'huiszenden (r). Op den drie en twin- tigften January des jaars 1576, werdt ge- keurd, dat elk, die zig, hier ter Stede, ge- neerde met het verkoopen van Berger- of Yslandfchen vifch, Jaarzangen aan het Ber- genvaarders - Gilde betaalen zou. De Fac- toors werden nogtans van 't betaalen van Jaarzangen vry verklaard, ten ware zy den vifch , by vyf- of zeshonderd ponden en daar
(a) Zie II. Heel, IV. Boek^, bl, 400.
{e) Lucien-Jioek» berußende in't Burgerweeshuis , f, 30g.
(f) II. Dcelt VI. Boeket bl, 60.
(<)) Zie Handv. bl. 1188.
(r) Handv. bl. 1187.
(1) Lees, op de aangehaalde plaats(U.Deel,VI.
Boik, bl. 60.) nieuwe, in de plaats van, oude Kerke. |
||||
|
LDoEK. KOOPHANDEL. t$g
daar onder, verkogten (s). Sedert dien tyd, Gildsw.
fchynt het Bergenvaarders - Gilde ook den naam van het Stokvifchkoopers-Gilde te heb- ben aangenomen,dien het. nog tegenwoor- dig , draagt. Het Kuipers Gilde, in 't jaar 1625, oordeelende, dat de Bergenvaarders hunnen eigen viifh niet mogten kippen, of met hoepen beflaan, verftondt het Geregt, op den veertienden November, dat zy zulks, met hunne eigen broodeeters, vryelyk, doen mogten, zonder dat zy, deswege, door het Kuipers-Gilde, eenigszins, mogten worden gemoeid (f). De Overluiden van 't Bergenvaarders-Gil-
de zyn vier in getal, twee blyvende en twee vaarende. De laatften plagten , van ouds, verpligt te zyn om, ten diende van het Gil- de, naar Bergen te vaaren. Doch dit is, fe- dert lang, buiten gebruik; fchoon de naam nog in wezen blyft. Van elke foort, gaat 'er, jaarlyks, in January, een af ,in welker- plaats , Burgemeefleren , uit een benoemd dubbel getal,twee anderen kiezen. Zy plag- ten hunne Byeenkomften te houden, in een huis aan de weftzyde des Amflels, even bui- ten de Vryheid der Stad, federt veele jaaren, eene herberg, die nog den naam van Bergen- vaarders- Kamer draagt. Wy hebben, by eene andere gelegenheid, aangetekend, dat dit huis, vermoedelyk, in het kort beleg der Stad van den jaare 1572, immers voor het jaar 1576, verbrand werdt («). En indien ik my niet
(s) Handv. bl. 1188.
(t) Handv. bl. H89
\u) Ate II. Dttt, VIII. B*e{, II. yij.
|
|||||
|
t
|
|||||
|
1(5(5 AMSTERDAMS IV. Deel,
Gilden. n^eC bedriege, werdt het, na deezen ramp,
wederom opgebouwd, en tot eene herberg verhuurd. Veelligt, heeft 'er Roemer V i s s c h e r het oog op, in de Rommelfoo (N. 57. bl. 116.) als hy, aiïcheid neemende van de Amfterdamfche herbergen , onder anderen, zingt: Adieu Anneken huys en ReguliersHof>
Adieu Jan, ghy /neet die kaes te grof Met ü yshotten (2) en fuykerpeeren. Anneken-huys, of S. Annen-huis is, gis ik, de
naam geweeft, dien Bergenvaarders-Kamer, toen reeds eene herberg, gedraagen heeft, om dat het Gilde zig aan S. Anna hadt toe- ge wyd. Doch dit Gildehuis is, al voor veele jaaren, verkogt. Tegenwoordig, vergade- ren de Overluiden op geene vafte plaats, en komen, doorgaands, maar eens 's jaars, byeen. XXVIII. Het S.Jozefs- S. JoZEFS-GlLDÉ,
Gilde.
ook het Timmermans-Gilde genaamd, welk ik,
in eenen Schepenen-brief van den twintig- ften Auguftus des jaars 1468, genoemd vind* en welk, waarfchynlyk al veel vroeger, in fland was, vervatte, van ouds, niet alleen de Huis-, maar ook de Scheepstimmerluiden (u), welke laatften 'er, in 't jaar 1517, van afgefcheiden, en met het Buitenlandsvaar- ders-Gilde vereenigd werden (w). Het was, in
(v) Keutb. C ƒ. 47 verfo.
(w) Keurb. C f. 60 verfo. (2) Tsbolten was de naam van eene foort van Hcrfft-
peeren. Zie Kiliaan 9f 't ivoord Yssour. |
||||
|
% Boek, KOOPHANDEL. iGi
in de vyftiende eeuwe, vereenigd met het Gilden
S. Eloijen- of Smids-Gilde, waarvan het,in 't gemelde jaar 1468 , gefcheiden werdt* Tegenwoordig, behooren 'er toe de Koffen- maakers of Schrynwerkers, de Stoelenmaakerst 4e Spaanfche Stotlenmaakers; deBÏokenmaa- kers ^ de Wieldraaiers 4 de Lyßenmaakers $ de Wagenmaakers, de Laadenmaakers, en de fFitwerkers. De 5oom- en Riemenmaakers; de Vyzelaars, de Spiegelkasmaakers, de /Cojf- fermaakers, de Schaavenmaakers, de Geo,- tenmaakerS) de Stoovenmaakers en.de &£«£- jjerhoutenmaakers zyn wel geene Gildebroe- ders van 't S. Jozefs-Gilde; doch egter ver- pligt, het Gilde te voldoen: waarom zy Gildekoopers genaamd worden. Voormaals,, behoorden, tot dit Gilde, nog andere hand- werken , die nu verdweenen zyn, of ten minde niet op zig zelven geoefend worden* Zodanigen waren de Weefgetouwmaakers; de Spinnewielmaakers, de Spietfenmaakers en anderen. Uit eene Ordonnantie voor het Timmer-
mans-Gilde van den der denden Maart des jaars 1500, blykt, dat het zelve een Altaar onderhieldt in de Nieuwe Kerke («)» welk aan S. jfozef, die , gemeenlyk , geloofd wordt, een Timmerman geweeft te zyn, toegewyd was (y). Ook ziet men, uit deJ zelfde Ordonnantie, en uit eene andere Keu* re (2), dat het Gilde eene föort van Blaas* baU
(x) Keurb. C. ƒ. 47 verft,
(j) Handv. bl. i*«j , izjo. (i) Handv. bl, 1407. IX, Stuk. L
|
||||
|
i(52 AMSTERDAMS IV.DEEt.
balgen verhuurde, die, van ouds, en,zomy
berigt wordt, nog by fommige Scheepstim- merluiden,gebruikt worden, omfchepenuic het water te blaazen. Het Gilde heeft nog regt, om zekere kleine Kraanen te mogen verhuuren (a). Ook mag het het gereedfchap, en het gemaakt of begonnen werk van o* verleeden Gildebroederen, volgens eene Keure van den twintigften January desjaars 1662, in 't openbaar, aan de meeftbieden- den doen verkoopen, zonder Secretaris of Afflaager, en zonder te misdoen tegen de Keuren, op de openbaare verkoopingen ge- maakt (b). De Gildebroeders, dfe een jaar lang buiten de Stad woonen, verbeuren 't Gilde (e)-. De Huistimmerluiden mogen geen Metfelaars-werk aanneemen; gelyk de Met- felaars ook geen huis mogen aanneemen te timmeren en te metfelen. Ook mogen de Huistimmerluiden geen Schrynwerkers- , noch de Schrynwerkers geen Huistimmer- mans-werk doen, en in 't algemeen, mogen de byzondere Gildebroeders van 't S. Jozefs- Gilde niet in elkanders handwerk treeden (d). Doch het befchieten van Kajuiten, en het maaken van banken en kasjes, van binnen in de fchepen, wordt gerekend, tot Huis- timmermans - werk te behooren (O. De Meefler-Timmerluiden mogen, van ieder knegt, dien zy, in iemants dienft, te werk fiel-
(a) Handv. bl. 1250, ïiji.
(b) Handv. bl. iz?s.
(c) Handv. bl. izg+.
(d) Handv. bl, iigj, 1184 1 "*S j U9S> Vervolg der
Kandv bl. 89. Ie) Handv. bU 129J.
|
||||
|
tBöfc*. KOOPHANDEL. 163
ftellen, niet meer dan drie ftuivers 's daags Gildsn.
voordeel genieten. DenMeefter-Schrynwer- keren is, by de Keuren, vyf ftuivers toege* legd (ƒ). De Meefters-Gildebroeders van *t S. Jozefs-Gilde moeten * voor ieder knegt* dien zyaanneemen, tien ftuivers * zohyeen Poorter , en vyftien ftuivers, zo hy een vreemds is, ten behoeve van het Gilde, be- taalen (g). Voor vreemde knegts worden niet gehouden, die, tweejaafen, hier ter: Stede, gewoond hebben. Zulke knegts, die hunnen Poortereed hebben afgelegd, mogen* werk noodig hebbende, alle vreemde knegts* boffen, of uit den dienft doen gaan, ten wel- ken einde, zy zig, van een' Stads bode ver- meid , aan 't huis vali den Meefter-Timmer^ man, die vreemde knegts in dienft heeft, vervoegen moeten, en verzoeken, in der- zelvef plaats, te mogen Worden aangenomen* De gefchillen, die hierover mogten ontftaan* moeten voor CommiflarifTen van Huwelyks- zaaken gebragt worden ( b ). De Franfche Vlugtelingen, die, eertyds, in 't Gilde wer-» den aangenomen, zonder datzy verpligtwa* ten, eene proef te doen, Zyn, federt het jaar 1720, zo wel als de andere Gildebroe^ ders, tot het doen der gewoonlyke proeve verpligt CO- D£ Schrynwerkers mogen geen gemaakt werk, door Uitdraagfters, laaten verkoopen (£). Zy moeten, volgens eene Keure
(ƒ) Handv. */. 1119, 1290.
(g) Vervolg der Handv. hl, p».
(h) Handv. hl. 169J.
(1) Handv. hl. 130z.
({) Handv, hl. U87, izs«. !
|
||||
|
1*4 AMSTERDAMS IV;Dee£;
Bilden. Keure van den dertigflen January des jaars
1750, binnen de poorten, woonen (/). De Witwerkers mogen geen hard hout verwer- ken : en de Zeilenmaakers of anderen mogen geene 'andere bloks dan ouden verkoopen, blyvendè het verkoopen van nieuwe bloks alleen aan^de Blokenrnaakers geoorlofd '(m)» Niemant mag floelen draaijen of matten, dan die in 't Gilde is; en onvryen mogen zelfs, door de burgers, niet gebruikt wor- den (ri), Öp het begraaven der Gildebroede- ren, en op de inkomften van het Gilde, is, onlangs, by twee Keuren, orde geileld(o). Over het S. Jozefs-Gilde, zyn dertien Over- luiden, onder welken, een Deken is. Van deZelv'en gaan 'er, jaarlyks, tien of elf afj welker plaatfen, uit de elf handwerken, Waaruit het Gilde beftaat, den negentienden Maart, op de gewoonlyke wyze, vervuld worden. De Overluiden uit de byzondere handwerken (laan allen eikanderen gelyk (p). Het Gilde plagt, van ouds,gelyk demeelte anderen, eene algemeene maaltyd te hou« den (q). Doch dezelve is, na de verande- ring der Regeeringe, afgefchaft. De Over- luiden, die ook Proefmeeflers zyn, trekken van eiken Proeveling vier en veertig gul- dens en veertien duivers; en daarenboven, uit de Gildek*uTe, drie honderd guldens in 't jaar. De Gildeknegt heeft vrye wooning in
(l) Vervolg der Handv. bl, jo.
\m) Handv. bl. 1188.
(n) Handv. bl. 1190* f)of.
(0) Keurb. U. ƒ. 1+ verfit 44 vtrfi.
(p) Handv. bl. i?oz.
(?) Handv. bU 1*14.
|
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 165
in 't Gildehuis, in de Reguliers - dwarsftraatGilden,
aan de zuidzyde, welk, in of omtrent het jaar 1664, door 't Gilde, getimmerd werdt(r), en waar, eens ter weeke, des Donderdags, Comptoirdag gehouden wordt. Hy trekt, daarenboven, drie honderd en vyfüg gul- dens uit de GildekafTe; heeft zyn aandeel van de Begraafenis - boeten, en ool$ eenig profyt van de openbaare verkoopingen van houtwerk en gereedfchap (*). De Overlui- den hebben 't bewind ook over de Bofle der behoeftige Gildebroederen , waaruit egter niemant onderfteund wordt, dan die zeftig jaaren oud is, en zes jaa^en tot de BoiTe be- taald heeft (t). Eer het tegenwoordige Gil- dehuis getimmerd werdt, plagt de Gildeka- mer op 't Begynhof te zyn («). Wy voegen, hy het S. Jozefs-, hét XXIX.
SCHEEESTIMMERMANS- &fl MaSTENMAAKERS- t?mϫR-
GlLDE. mans en
De Scheepstimmerluiden , die , gelyk wy JJJSJjl
reeds hebben aangemerkt, met de Huistim- Gilde. merluiden, tot één Gilde plagten te behoo- ren, en* in 't jaar 1517, van dezelven ge- fcheiden,, en tot het Buitenlandsvaarders- Gilde overgebragt werden, bleeven niet lan- ger met het zelve vereenigd, dan tot in 't jaar 1589 x wanneer zy, op den vyfden Oc- tober, tot een byzonder Gilde, werden ver- gaard (v). De Scfruitenmaakers werden, van
fr) Handv. hl. 129J.
(t) Vervolg der Handv. il. 90.
(t) Vervolg der Handv.'bh 90.
(,it) Aantek. van Schepen SCHAEF' JMSS* 2f. 2..
(v) Handv. bl. 140«. .
L 3
|
||||
|
m AMSTERDAMS IV.Deel.
Qildeb. van toen af, onder dit Gilde begreepen. Wat
de Maftenmaakers betreft; zy fchynen,in't eerft, onder geen byzonder Gilde behoord te hebben, fchoon 'er, reeds voor het einde der zeftiende eeuwe, Keuren op het Mas- tenmaaken gemaakt, en Keurmeefters over de Maften aangefteld waren (w). Doch in 't jaar 1656, of weinig eerder, werden de Maftenmaakers onder 't Scheepstimmermans- Gilde begreepen, en in 't jaar 1684, by Bur- gemeefteren, goedgevonden, dat een der O verluiden van dit Gilde, voortaan, uit de Maftenmaakers, gekooren zou worden (x)* De Gildebroeders van 't Groot- en Klein* Binnenlands- vaarders - Gilde, de Brouwers, en alle anderen, die Waterfchepen gebrui- ken , zyn gehouden, hunne fchepen en fchui- ten, hier ter Stede, te laaten timmeren en herftellen. Ook moeten alle fchepen, die hunnen laft breeken voor de paaien deezer Stad, en vertimmering noodig hebben, door Gildebroeders van het Scheepstimmermans* Gilde, herfteld worden (y). De Meeftersr Scheepstimmerluiden zyn verpligt, ingeze- tenen voor vreemden tot knegts te gebrul* ken, en de laatften, voor de eerften, af te danken, Doch aan klein werk, Ree-zeils uitgenomen, mógen zy zulk volk zetten, al» zy goedvinden (z). De Scheepstimmerlui- den, die, door de Admiraliteits-, Stads-,of Ooft Jncüfche-Compagnies-Werven, worden (») Handv. bl. 137»,
(x) Handv. bl. ij7», U80.
(y) Handv. */. 1410, 1411, 141 i. VeiyoJg&r Hand*. ^«
J|oj f 10«.
(z) H»ndy. H. 1411, 141*1 141?.
|
|||||
|
•
|
|||||
|
I. Bqek. KOOPHANDEL. 16*7
afgedankt, mogen, door de Meefters van by- Gilden,
zondere Werven, niet worden aangenomen, zo lang 'er nog Klouwers, of Scheepstimmer- luiden, die alleen op by zondere Werven ge- woon zyn te werken, te vinden zyn. Doch deezen ontbreekende, mogen de Scheeps- timmerluiden der drie Hoofdwerven, by by- zondere Meefters, arbeiden, tot dat menze, op de gemelde Hoofdwerven, wederom noo- dig heeft. Ook moeten zy, door de byzon- dere Meefters , in geval van afdankinge, voor de Klouwers, worden afgedankt ( a ). Scheepstimmerluiden , die werk zoeken , moeten zig, 's morgens, een half uur voor 't luiden van den bengel der Admiraliteits- Werf, vervoegen op denKadyk by de Kat- tenburger brug, of vooraan in de Bickers- ftraat, en 's middags, van twaalf tot een uur, op de Nieuwe Brug; zonder dat zy zig, onder weg, of op eenige andere plaats, tot werken, mogen laaten aanneemen (è). Allen, die 't handwerk van Scheepstimmeren willen leeren, en op zyn' tyd Gildebroeder worden, moeten zig, op 't Gilde - Comptoir, laaten intekenen. Die Gildebroeder worden wil, moet, twee jaaren lang, het volle Loon, zynde, des Zomers, agt en twintig,en des Winters, agttien ftuivers 's daags, gewonnen hebben. De Maftenmaakers moeten , ten minften een' Zomer, het Loon hebben ge- wonnen. Het Inkomgeld is drie en veertig guldens voor eens Poorters zoon; drie en vyf- (d) Vervolg der Handv. bU 10«.'
(é) Veivolg dtr Handv. bl. 10«, M
|
|||||
|
1
|
|||||
|
frfg AMSTERDAMS IWItat.
CJilden. tig guldens voor een Inboorling, die geen
Poorcer is; en drie en zeitig guldens voor een vreemdeling; doch voor 't opneemen der proef, wordt niets betaald (c). Het tabak- rooken onder 't werk is den Scheepstimmer- liüden, by verfcheiden' Keuren, fcherpeJyk, verbpqden. (d). Doch hun is, zo lang zy jn 't werk zyn, van ouds, vrydom van Stads Bier-Excyns toegeftaan ge weeft (e). De Maftenmaakers mogen geene maften berei- den , dan na dat zy, door den Keurmeefler van de Maßen, gezien en goedgekeurd zyn. De Keurmeefter moet 'er zelfs nog eens over gehaald worden , na dat de Maften reeds gemaakt zyn. Ook is 'er een gezwooreri Meet.er aangefteld, om de Maften, die by de palm verkogt worden, te meëten (f% pe O verluiden van 't Scheepstimmermans- en Maftenmaakers-Gilde zyn thans vyf in getaj, waar onder één Maftenmaaker is. De YÏer Meefters-Scheepstimmerluiden wor- den, voor de helft, uit die van 't Bickers- Eiland en daaromtrent, en voor de helft, uit; die van Kattenburg en daaromtrent, ge- kopren. Zy worden, jaarJyks, in 't midden van January, Pp de géwoonlyke wyze, ver- anderd. Wyders, zyn 'er, federt het jaar 1750, twee Geauthorifeerden uit het Gilde, #e bevoegd zyn, om, voor dat deO.verlui? den afgaan, de Gildeboeken naar te zien. Van deezen twee gaat 'er., jaarlyks, een a£ wiens
ft) Handv. bl. 141*. Vervolg der Handv. bU 105.
(d) Handy, bl i-na1 , 14x4.
(t) Handv. bl, i%9.
(f) Handv. */. 137*, 1375», utq.
|
||||
|
J.BOEK. KOOPHANDEL. 169
wiens plaats, uit een drietal, by den aan- Gilde»;
blyvenden en afgaanden Geauthorifeerde benoemd , door Burgemeefteren, vervuld wordt. De Overluiden trekken een honderd en vyftig guldens 's jaars,uit de Gildekaflev De Gildèknegt geniet zeven ftuivers van |eder groot, eft drie en een halve ftuiyer van ieder klein Schip, welk, van nieuws, op- gezet wordt, en zes honderd guldens's jaars daarenboven. Aan oude Gildebroeders wor- den drie, en aan zieke twee en een halve guldens ter weeke, tot onderftand, gege- ven (g). HetScheepstimmermans-Gilde is een van de talrykften hier ter Stede en bevat wel vyftien honderd Gildebroeders, Meefters en Knegts. Het Comptoir van dit Gilde wordt, des Saturdags, om de veertien dagen, gehou- den in een vertrek van het Wagthuis aan den Kamper Steiger, of zogenaamde Zeer egt, ' Het XXX. Me TS el aars-Gild e. Mit«.
■ ' LAARS-
van ou$s, ook het JJeiie-Vi• ouwen-Gilde ge-Gilde,
naamd, is, reeds in de vyftiende eeuwe, in ftand geweeft, en hadt een Altaar in de Nieuwe Kerke; gelyk, onder anderen, blykt, uit eene Keure van den twee en twintigften Maart des jaars 1498 (Ä). Eertyds, behoor- den de Schilders, de Glazenmaakers en de Borduurwerkers ook onder het Metfelaars- Gilde; doch de twee eerften deezer Hand- werken zyh., naderhand, tot het S. Lucas- Qilde overgebragt. Het derde is genoegzaam ver-
(g) Handv. bl, i;8o, 1407. Vervolg der Handv */. lotf, 107,
{h) Keurb. C. ƒ. 4+. Ztt eo^lll.13«/, II. £#«^,£/.j67. L5 .
|
||||||||
|
*
|
||||||||
|
•
|
||||||||
|
17© AMSTERDAMS IV.Däel.
Gjldus, verdweenen. Tegenwoordig , beflaat dit
Gilde, uit Metfelaars , Steenhouwers , Lei- dekkers, Loodgieters en Looden-Pompenmaa» kers. \n dit Gilde, moet ook, gelyk in hét Timmermans - Gilde, aan Burgers voor vreemden werk gegeven worden, gelyk, reeds by eene Keure van den veertienden Auguftus des jaars 1579 , bepaald is (i). Niemant mag tot Gildebroeder worden aan- genomen , dan die vier jaaren het handwerk geoefend, en twee jaaren by een' en den zelfden Meefler gewerkt heeft. Het Loon der Metfelaars-, Steenhouwers-, Leidekkers- en Pompenmaakers-Knegts, midsgaders, dat der Opperluiden van de Metfelaars-Knegts, is in Zomer-loon, Herfft- en Voorjaars-loon, en Winter-loon onderfcheiden, en by eene Ordonnantie van den tienden November des jaars 1662 , naauwkeuriglyk, bepaald (k). Niemant mag, hier ter Stede, Plaaten, Vloer- fteenen, of eenige andere fteenen flypen, dan die in *t Steenhouwers-Gilde is. Alleen- lyk, was de Slypmolen buiten de Leidfche Poort hier van uitgezonderd (/). De Over- luiden van dit Gilde zyn vyf in getal, onder welken, een Deken is. Zy beflaan, volgens de reeds gemelde Ordonnantie, uit drie Meeflers-Metfelaars, een van welken Deken is, een Meefter-Steenhouwer, en een, die te gelyk Meefler-Leidekker en Pompenmaa- ker is. Zy dienen twee jaaren, en wor- den ,• op den elfden November, veran- derd ff) Handv. hl. xjgi, 1312.
\kj Handv. bl. 1384. (/) Handv. il. 1397. |
||||
|
|
|||||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL.' 171
derd (m). De Overluiden hebben 't bewind Gildi».
over de ArmenbolTe van 't Gilde, waartoe, van ouds, benevens den Deken, twee Bos- meefters plagten aangefteld te zyn (»). By eene Keure van den twaalfden November des jaars 1750, is aan de Overluiden drie honderd en vyftig guldens 's jaars uit de GildekafTe toegelegd, Zy genieten, daar- enboven , tien Ducatons van ieder Proeve- ling. De Gildeknegt trekt twee honderd guldens 's jaars, en vyftien guldens voor 't ophaalen der Jaarzangen. Hy heeft, daar- enboven, eenig voordeel van de proevelin- gen ; van 't begraaven, en van 't verbieden van 't werk, aan zulken, die in eens anders werk treeden, zonder dat deeze voldaan is (0). De Overluiden vergaderen, alle Maan- dagen , van drie tot vyf uuren, na den mid- dag , in een vertrek boven de S. Antonis- Waage. Onder de Gilden, die, in de vyftiende
eeuwe, in (land geweeft zyn, is ook het ClIIRURGYNS-GlLDE, XXXI.
waartoe, volgens eene Keure van den zeven Chirur-
en twintigften April des jaars 1497, niet B^SJL leen de gemeene barbiers ofbairtfcheerders (p); * maar ook de Tripmaakersof Houtsblokkenmaa- hers , en de Stillegangmaakers behoorden, welke twee laatften 'er, eerft in 't jaar 1551, van afgefchejden werden (<?). De Barbiers be-
(m) Handv. hl. \%%t.
(n) Handv. bl, \%%i.
(o) Vcrvoler der Handv. bl. ioi.
(p) Keurb. C. ƒ. J3.
|
|||||||||
|
(<|) Kcuib, C. ƒ. 173 f*r/i.
|
|||||||||
|
i7ä AMSTERDAMS IV.Deei.
Gildbn. behooren 'er nog toe. Zy moeten zelfs eene
andere proef doen dan de Chirurgyns, be- ftaande dezelve alleenlyk in aderlaaten, daar de Chirurgyns, over verfcheiden' gewigti- ger deelen der Heelkonft, onderzogt wor- den (r). Niemant mag zelfs voor Ghirurgyn ter Koopvaardye vaaren, dan die, vooraf, door de O verluiden, onderzogt en bekwaam genoeg bevonden is: 't welk, by verfchei- den' Keuren, inzonderheid, ten opzigte van zulken, die zig voor Chirurgyns naar Groen- land en Straat-Davis verhuuren willen, ge- vorderd is. De koften op het Zee-Examen zyn , by eene Keure van den agttienden December des jaars 1749, geregeld (s}. De Ghirurgyns-knegtSjdie hier Meefterworden willen, worden, tot het doen der Proeve, niet toegelaaten, ten zyze toonen können, dat zy vyf jaaren by de oefening der Chi- rurgie geweeft zyn (t). De onkolben op het doen van zulk eene proeve beloapen, vol- gens eene Keure van den dertigften January des jaars 1733, twee honderd en vyftig gul- dens , van welke fomme nogtans, door eens Burgers zoon, zeven, en door eens Chirur- gyns zoon, vyftien guldens mogen gekort worden (w). De Hairfnyders,Paruikenmaa- kers en Partfikenverkoopers mogen hun handwerk of neering niet oefenen, dan na dat zy het Chirurgyns - Gilde voldaan heb- ben (ü). Ten behoeve der twee laatften, (r) Handv. bl. 957, 9St , 96o.
(j) Handv. bl. j«?, 964. Veivolg der Handv. hl. SI.
(t) Handv. bl. 12+0.
(tt) Handv. bl. 124.2.
(z) Handv. bl. 1241,1242,1690,
|
||||
|
IiBoek; KOOPHANDEL. 173
is het omloopen of voorflaan, buiten de Jaar- Gitout»
markten, met vreemde paruiken, verbooden (w). Niemant mag zig, als Vroedmeefter, ujtgeeven , dan die, door den Profeflbr der Ontleedkunde , den Decanus , en den die- nenden Proefmeefter van't Chirurgyns-Gilde, en twee Do6loren, uit en door de Infpec- tores van 't Collegium Medicum benoemd, on- derzogt is (#)• Het Steenfnyden mag 4 hier ter Stede, niet geoefend worden, dan na dat de Steenfnyder, tot elkbyzondergeval,van Burgemeefteren verlof verzogt, en verkree- gen heeft (y). De Chirurgyns zyn, reeds by de Keure van den zeven en twintigften April des jaars 1497, verpligt ge weeft * van de ge- kwetften, die men hun vergde te verbinden, den Schout kennis te geeven (z). En zulks . is, federt nog > by herhaalde Keuren, bevo- len (a). Zy mogen geene wonden, in 't Gafthuis, onderneemen te geneezenj maar moeten zulks alleen voor de Stads Chirur- gyns overlaaten (£). De Weduwen van Chi- rurgyns , haare Winkels verkogt hebbende, mogen geene anderen wederom opzetten (<:)• Het Gilde verleen^ volgens eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1764, geenen onderftand, dan aan zulken, die hun- ne jaarzangen, Maandgelden en boeten, be- hoorlyk, betaald hebben Qd). Byeene Keure van
(w) Keuib. T. /. 230.
(x) Vervolg der Handy, bl, II*
(y) Handv. bl. 9««.
(*) Keurb. C. ƒ. 5?.'
(*) Handv. bl. 95«, 9«j.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
{b) Handv. bl. 956.
(t) Handv. bl. 169°-
(d) Keurb. ü. ƒ. 41 vtrfc
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
174 AMSTERDAMS ÏV.Deelv
Gilden, van den vyf en twintigften November des jaars io^o^isreedsbelaft, datdeChirurgyns* Gildekamer voorzien gehouden moet worden van eene Kas met Inftrumenten der Chirur- gie; eene andere met Drogeryen en Krui- den, in de Chirurgie te pas komende, en eenige voornaame Schryvers over deeze konft (e): en wy hebben, in deBefchryving deezer Gildekamer, gezien, in hoe verre, men aan het oogmerk deezer Keure voldaan heeft (ƒ). Het opzigt over 't Chirurgyns-Gildeftaat
aan een' Deken, twee Proefmeefters, van welken de Deken een is, vier O verluiden, en een Collegiemeefter. Het Collegie van O verluiden wordt, jaarlyks, in 't begin van September, veranderd. Doch de Collegie- meefter gaat, eerft om de vyf jaaren, af. De Deken en Overluiden genieten, jaar- lyks , uit de Gildekafle, zes honderd guldens, behalve het gene hun , voor Tentamen-, Examen- en Proefgeld , en eenige andere Facatierty toegelegd is. DeGildeknegt trekt twee honderd vyf en zeventig guldens in 't jaar, uit de Gildekafle; zes guldens voor ie- der voorwerp, dat ontleed werdt; zes gul- dens voor elkeGilde-begraafenis,en 't gene hem, door de Gildebroeders, voor de Nieuw- jaars-Almanakken , wordt gegeven (g"). Wy hebben, reeds by eene andere gelegenheid (Ä), gemeld, dat de Gildekamer boven de S. Antonis - Waage gehouden wordt. De Over-
(t) Handv. bl. 961.
(f) Zie III. Deel, V. Bte\t bl. g97.
(g) Vervolg der Handtr. bl. ti, %t.
ik) &$ III. Deel, Y. Miei, "• ««• |
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 175
Overluiden vergaderen hier, alle weeken,Gildi».
des Maandags. In de Gildekamer, hangen verfcheiden' fchilderftukken, waarin de O« verluiden in der tyd, door verfcheiden' Konft- fchilders, en laatftelyk, door Arnoldus Boo- tten , Jan Maurits Quinkhard (ï), en Tïbout Regters, naar 't leeven , en keurlyk, zyn afgebeeld. Het HoUTZAAGMOLENAARS-GiLDE XXXU.
Hout-
ïs veel jonger dan de meefleGilden, welken zaagmo' wy, tot hiertoe, befchreeven hebben, om dat lemaari< de Zaagmolens, eerft in de zefliende eeuwe,GlLDÄ uitgevonden zyn. Doch het Houtzaagen is, reeds in de vyftiende, of eerder, hier terStede, in gebruik geweeft, fchoon het niet, door middel van molens, maar met handzaagen, die, door twee mannen, op- en neder getrok- ken werden, plagt te gefchieden. Tot in de zeftiende eeuwe toe , was de Houthandel zulk een voornaam gedeelte van den Koop- handel deezer Stede, dat de Oude- en Nieu- we-zy ds-Houttuinen niet alleen, maar de meefte burgwallen der Stad, met houtwaa- ren, beftapeld lagen, gelyk, uit de Kaart van CoRNELis Anthoniszoon , te befpeuren is. Men was, in dien tyd, ge- woon , het hout op de bruggen en fluizen te zaagen, 't welk, by eene Keure van den ne- genden Maart des jaars 1495 , verbooden werdt (k): fchoon 't, in den jaare 1589, nog op
(»') vanGool Nieuwe Scbeuwb. I. Dtel, bl, 301. 'U.
Deel, bl. 131.
({) Keuib. B. ƒ. 1}♦ |
||||
|
176. AMSTERDAMS IV.Deei;
GiLfcEir. op 't Rokin gefchiedde (t). De Houtzaagers"
maakten ook, in de zefliende eeuwe, reeds een Gilde uit; gelyk blykt, uit eene Keure van den twintigften Oclober des jaars 1529 (m). Ruim heftig jaaren laater, werden de Zaagmolens uitgevonden (ra), en eerlang, ook hier ter Stede, of even buiten de zelve, • in gebruik gebragt (0). In 't jaar 1630, ver- wierf een Genootfchap vanlioutzaagers Ver- lof, tot het opregten van Zaagmolens, waar- toe hun de grond, door de Stad, werdt af- gedaan. De wegen en paden, naar de mo- leris leidende, werden, op Stads koften, ge- maakt, onder beding, dat dezelven, door de eigenaars der Zaagmolens, zouden onder- houden worden (p). Doch 't liep aan tot in 't begin des jaars 1695, eer de Houtzaag- molenaars in een byzonder Gilde werden fa- mengevoegd (q); welk nog in wezen is, zynde, na 't invoeren der Zaagmolens * het houtzaagen met de hand, geheellyk, ver- dweénen. De Zaagmolens zyn meeft gefield buiten de Utrechtfche, Leidfche* Raam-, Zaagmolens- en Haarlemmer-Pootten, onder de Vryheid der Stad; mogende hier, vol- gens veifcheiden' Keuren, geen hout worden ingevoerd, welk, buiten de Vryheid, ten platten Lande, gezaagd is. Op Zon- en Feeft- of Bededagen, mogen de Zaagmolens niet maft-
****** (l) Zie Handv. hl. i$i6.
(m) Keurb. C. ƒ. 6$. Handv. hl. izfo.
! (n) Sof.tkboom Saanl. Arcadia, 6/. j3*« (o) Handv. bl. 1017.
(p) Groot Memor. N. III. ƒ. iiio vtrfo. en Conventie met
de Zaagmolenaars in 't Vertrek d« Thefamle Nie**e Léindt i. Luj. (q) Handv. */. u-jti
|
|||||
|
I
|
|||||
|
LBoMC. KOOPHANDEL. 177
maaien. Ook mag 'er, op de Zaagmolens, Gildej^
en op de werven omtrent dezelven, geen ta- bak gerookt worden (r). De Overluiden van het Houtzaagmolenaars-Gilde zyn zes in ge- tal , en worden, jaarlyks, op Goeden Vrydag, by Burgemeefteren en Schepenen, in den dienfl gehouden, of vol gerrtaakt, uit een dubbel getal, door de dienenden benoemd, uit de verfcheiden' foorten van Gildebroe- deren , als Greenenhoutzaagers , Eekenhoüt- zaagers en fVagefchotzaagers. Zy zyn, by- zonderlyk, gemagtigd, tot het bekeuren van zulken, die hier hout invoeren of verkoopen, welk ten platten Lande, buiten de Vryheid deezer Stad, gezaagd is, mogende zelfs ieder Gildebroeder de fchuiten, met zulk houtbe- laaden, met hulp van 's Heeren Dienaars, aan de keten doen fluiten, volgens eene Keure van den dertiglten January des jaars 1739 (s). De KafTenmaakers of Schrynwer- kers alleen, niet naar genoegen van gezaagd Houtjby 't Houtzaagmolenaars-Gilde, kön- nende geryfd worden, mogen 't, van buiten deezer Stede Vryheid, laaten inkomen, on- der voorwaarden , die, laatftelyk, by eene Keure van den dertiglten January des jaars 1766, bepaald zyn (f). De Overluiden genie- ten twee honderd en vyftig guldens 's jaars; doch mogen de kollen, die zy maaken, wan- neer zy, fomtyds, genoodzaakt zyn, buiten de Gildekamer, byeenkomften te beleggen, aan 't Gilde in rekening brengen. Den Gildeknegt zyn
(r) Handv. bl. 1017, ioz8, io»9, U74, 117$.
(s) Handv. bl. 10*9. (ƒ; Keurb. u. ƒ. 60. IX. Stuk. > M
|
||||
|
•
|
|||||
|
ïrS AMSTERDAMS IV.DzeU
Gilden, zyn een honderd en vyftig guldens, en ze?
guldens voor een Nieuwjaar toegelegd (r). De gewoonlyke byeenkornften der Overlui- den worden, tweemaal ter weeke, des Maan- dags en des Vrydags, gehouden , in een vertrek van het Wagthuis aan den Kamper« fleiger , gemeenlyk het Zeeregt genaamd. Tot onderhoud van het Gilde, moet, behal- ve het Inkomgeld en de Jaarzangen, een duit van ieder gulden der Kooppenningen van alle Zaagmolens of gedeelten van Zaagmolens, 20 dikwils als dezelven verkogt worden, wor- den betaald (u). By't Zaagmolenaars Gilde, voegen wy, het XXXtll. S'. Victors- of Koorenmolenaars - Gilde ;
tors-C we'k veel eerder opgeregt is. 't Is zelfs
of Koo- zeker genoeg, dat, in of omtrent Amfter- KENMoo- dam, al in de veertiende eeüwe of eerder> Lenaars- een 0f meer Koorenmolens geftaan hebben. De Molen, die by de oudfte Haarlemmer- Poort ftondt, op de Molen werf, van welke, in eenen brief van denjaare 1336, gewaagd wordt (v); en de windmolen aan den Zee- dyk, vermeld in de Handveft van denjaare 1342 (w),zyn, naar alle waarfchynlykheidj Koorenmolens geweeft, en gefchikt, de eer- fte ten diende van de nieuwe, en de andere ten dienfte van de oude zyde der Stad. In een Huk van den jaare 1402, leeft men van nog een molen buiten de Bmnenwyker Poorte (#), die, waarfchynlyk, ook een Kooren- mo-
(t) Vervolg der Hand/, hl. %j.
(h) Handv. bl. 1274. (v) Zie I. Deel, I. Bock,., hl. zp, (vd) Zie II. Deelt II, Boek^^bt. joz. (x) Zu II. Deel, IL'. £oik^t bh i96t |
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 179
molen geweefl zal zyn. En in eene Keure Gilden*
van vroeger' tyd, krygen de Molenaars, dat zyn, Koorenmolenaars, verlof, om hun werk buiten de Stede te mogen doen (y); waaruit af te neemen is, dat 'er, toen reeds, meer Koorenmolenaars dan de drie gemelden ge- weeft zyn. Tegenwoordig, zyn 'er een en dertig Koorenmolens, in de Stad en derzelver Vryheid. De meeden zyn, in de Bolwerken om de Stad, opgeregt. De overigen flaan bui- ten de Haarlemmer, Leidfche en Weterings- poorten.De tyd, wanneer deKoorenmolenaars eerft tot een Gilde gebragt zyn, is my niet klaarlyk gebleeken. Doch't moet lang voor de verandering der Regeeringe zyn gefchied, om dat het Gilde naar een Heilig, S. lictor, genoemd is, en de Overluiden, nog, op S. Victors dag, zynde den tienden Oclober, verkooren worden. Ook wordt het, onder den naam van S. Vechters-QiIde,gemeld, in eene Ordonnantie van den een en dertigften July des jaars 1577 (2). Het Koorenmole- naars-Gilde heefteenige Keuren, die met de Keuren van het Houtzaagmolenaars - Gilde overeenkomen. De Koorenmolens mogen ook, op Zondag, niet maaien. Ook mag men, aan dezelven, op de Zon- en Feeitdagen i niet werken. De eigenaars, deelgenooten en huurders van Koorenmolens moeten allen in 't Gilde zyn. Doch Bakkers mogen geen deel hebben in Koorenmolens. De Kooren- molenaars zyn, volgens de Keuren, verpligt, hun
(y) Keutb. A. ƒ. n.
(i) Gwot-Memor. N. II. /1 15t.
M 2
|
|||||||
|
'V
|
|||||||
|
■i8o AMSTERDAMS IV.DêeK
Gilden, hun bier en brood te haaien by de Brouwers
en Bakkers, voor welken zy maaien. Zy mogen maar eeneriei foort van kooren bree- ken, en de Rogge niet dan volgens een monfter, welk, om de twee maanden, ver- nieuwd wordt. Het maalloon is, by de Keu- ren , bepaald. De Bakkers moeten het Koe- ren den Molenaaren toeweegen, die voldaan können, als zy een en een half pond op ieder zak, ter oorzaake van 't fluifmeel, minder leveren. De Molenaars mogen geen vee of gevogelte aan hunne molens houden, hoen- d^rs alleenlyk uitgenomen (a). Meel,welk, buiten de Vryheid der Stad , ten platten Lande, gemaalen is, mag hier ter Stede niet worden ingevoerd. Doch de invoer uit de beOooten Steden ftaat, onder eenige voor- behoedfels, vry (b). Voor deezen, mogten de Koorenmolenaars, niet dan by vriezend we- der , met hunne Karren, door de Stad ryden. Doch by eene Keure van den een en dertig- ften January des jaars 1753, is hun zulks, onder zekere bepaalingen, op alle tyden van 't jaar, toegelaaten. Ónder anderen, moet ieder Tarwe- en Rogge-molen, jaarlyks, vyf en twintig, en ieder Mout-molen, jaarlyks, vyftien guldens aan de Stad betaalen, waar- van alleenlyk zulke molens bevryd zyn, aan welken, ter oorzaake van derzelver afgele- genheid van't water, of uit anderen hoofde,, het ryden met de karren of wagens, te voo- ren, toegedaan ge weeft; is. De Brouwers, die hunne eigene Moutmolens hebben, mo- gen (/1) Handv. bl. 138S, ï38i>, ijjir, ijjj, Uj>7> Ugi, üyv*
[() Handv, bl. ij>i. |
|||||||
|
•
|
|||||||
|
L Boek. KOOPHANDEL. i8r
gen karren en wagens gebruiken; doch niet Gilde«.
dan by beilooten water, en mids daarvoor rien guldens in 't jaar betaalende. Alle deeze penningen worden, door de Overluiden van 't Koorenmolenaars-Gilde, ontvangen, en aan de Rekenkamer verantwoord (c). By eene Keure van den vyf en twiotigften Ja- nuary des jaars 1763, is nader bepaald, dat de Molenaars-wagens en karren, des Zomers, niet zwaarder dan met twaalf, en des Win- ters , niet zwaarder dan met agttien zakken, belaaden mogen zyn, en dat zy, van negen tot half twee uuren, niet ftaan noch ryden mogen., op den Dam , ter wederzyde van de Beurs, op den Heiligen - Weg , in de Kalvei ftraat, Warmoesllraat , Hoogftraat, Molft.eg , Stilfteeg , Halfteeg , Pylfteeg , noch op den Fluweelen Burgwal, tuflchen de twee laatftgemelde fteegen (d): op dat de fterke toegang aldaar niet zou belemmerd worden. De Overluiden zyn vier in getal, van welken, jaarlyks,op den tienden Oclo- ber, twee afgaan, in welker plaats, Burge- meefteren, op de gewoonlyke wyze, twee anderen kiezen. Zy plagten hun tfomptoir in de Huidenftraat te hebben: doch komen, federt eenige jaaren, om de veertien dagen, des Donderdags, ten drie uuren, byeen, in een huis op de Leidfche graft, by de Prin- fengraft, waar de Gildeknegt vrye wooning heeft. Hy geniet, daarenboven, een hon- derd en tien guldens in 't jaar, een gedeelte van de boeten, en twaalf Huivers van ieder Mo-
(c) Vervolg dir Handv. hl. ioi.
(ij Kemb. ü. ƒ. z% -vtrf». M 3
|
|||||
|
»
|
|||||
|
x82 AMSTERDAMS IV. Deel,
Gilden. Molenaars-knegt, die zig in 't Gilde laat in-
tekenen. Aan de Overluiden is twee hon- derd guldens in 't jaar, uit de GildekafTe, toegelegd (Y). De boeten, die de Gilde- broeders betaalen moeten , plagten , van ouds, bekeerd te worden, voor de helft, ten behoeve van Het Gilde, en voor de we- derhelft , ten behoeve der arme Leproozen, de Vaders of Regenten van welken, ook de gefchillen, die onder de Gildebroeders ont- flonden, afdeeden. Doch in 't jaar 1614, werdt de uitfpraak over deeze gefchillen ge- field aan CommifTariiTen van kleine Zaa- ken (f). By het Koorenmolenaars-, voegen wy het
XXXIV, Brood-Bakkers-Gilde,
Bakkers- we^ zekerlyk niet jonger is, fchoon de oud-
GiLD£. fte Ordonnantie voor het zelve, my bekend, eerfl den zeventienden Maart des jaars 1530, is gedagtekend (g). 't Blykt klaar, uit de oudfte Keuren, dat de Gildebrieven, oud- tyds, wel, met de hand van eenen Secretaris gefehreeven, aan de Gilden geleverd; doch niet ter Secretarye geregiflreerd werden (b). Men heeft, hiermede, eerft in de zeftiendq eeuwe, eenen aanvang gemaakt, en daartoe een afzonderlyk boek, zynde het Keurboek C. aangelegd; waarin alle de Gildebrieven, die men nog vinden kon, werden te boek ge- field. Doch veelen, en, zo 't fchynt, ook die van de Bakkers, waren toen reeds Ver- loo- fd) Vervolg der Handv, hl, ïoi. (f) Handv. bl. ngv.
(g) Handv. kt. iigi.
(») Keurb. A. ƒ. 3J. |
||||
|
I Boek. KOOPHANDEL, 183
looren. Men befpeurt, uit eene overeen- Gilden.
komft van den jaare 1541, dat het Bakkers- Gilde een Altaar in de Oude Kerke van het S, Hubrechts-Gilde overgenomen heeft (i). Voorts, zyn 'er, in laater' tyd, menigvuldi- ge Keuren voor de Bakkers gemaakt. Zul- ken, die alleenlyk brood uitllyten ofverkoo- pen, zonder dat zy 't zelven bakken, zyri ook verpligt, het Broodbakkers - Gilde te voldoen. En by eene Keure van den vyfden May des jaars 1750, is hunne winft bepaald op twee iluivers van de gulden ( k ). De foorten van brood, die, hier ter Stede, mo- gen gebakken worden, en de zwaarte, die 't brood, naar zynen prys, behoort te heb- ben , zyn, by de Keuren, bepaald, moeten- de de Bakkers hun Roggenbrood in 't by- zonder met hun merk merken , op. dat de foort en zwaarte van het zelve, te beter, zou können onderfcheiden worden (/). De Bak- kers-Knegts en Leerlingen moeten zig, by 't Gilde, laaten infchryven, en ten minfte twee jaaren by éénen Meefter gediend heb- ben , eer zy, tot het doen der Proeve, wor- den toegelaaten. De Bakkers-Proef gefchiedt in't Oude-Mannenhuis, ten behoeve van welk, het Proef-brood gefchikt is (m). De Bakkers plagten, voormaals, Deuvekaters, eene foort van fyn brood, en naderhand , Paafchbrooden, op zekere tyden, aan hunne kalanten te vereeren. Doch federt eenige . jaa-
(i) Groot-Memor. N. I, ƒ. }ii.
({) Vervolg der Handv. bl. 75.
(I) Handv. bl. 881,883, 88;. Keurb.T.f. izi verf»ttti,
(m) Handv. bl, 118}, 118+. *» UI. Ded, IV. Boek^bl. <J18.
M 4
|
||||||
|
•
|
||||||
|
\
|
||||||
|
i84 AMSTERDAMS IV.Deei:;
Gilden, jaaren, zyn hun alle vereeringen, by her-
haalde Keuren, verbooden geweeft («). Vier Overluiden zyn 'er van het Bakkers - Gilde, van welken 'er, jaarlyks, tegen 't einde van September, twee afgaan. Zy genieten, be- halve het Proefgeld, welk drie guldens van ieder proeveling is, zes honderd guldens in t jaar (o). Hun Gildèhuis is agter de Oude Kerke, daar zy, eens ter weeke, des Don- derdags , ten drie uuren na den middag, by- een komen. Van het Broodbakkers - Gilde zyn twee Gildeknegts, een van welken in het Gildèhuis woont. Zy genieten ieder een honderd en vyftig guldens in 't jaar uit de Gildekaffe, en hebben, daarenboven, eenig voordeel van 't verhuuren en intekenen van Knegts, en van de Gildebroeders, die ver- zuimen , ter begraafenifle te komen. Ook is hun ieder vyf guldens in 't jaar tot een Kermis toegelegd. Zy bedienen, week om week, het Gilde-Comptoir (p). 't Getal der pildebroederen in het Bakkers-Gilde beliep, in het begin deezer eeuwe, reeds over de Coll . vier honderd (?). tot hitC Tot het bepaalen van 't gewigt en den prys
Weegen van het Brood,en om toe te zien, dat de Bak* en Zet- kers aan' de Zetting voldoen, plagten , van ?£roond 0uds' °P S'0bm-0ÏS' abrechts-dag, dads, op
' den derden November, twee Perfoonen uit
de Bakkerye aangefleld te worden, een van
't Roggenbrood,en een van 't Wittebrood,
die den naam van llroodweegers droegen en
■
een
(n) Handy, bl. «90,89t, II8J.
(0) Vervolg 4er Handv. bl. ft, (p) Vervolg der Handv. bl. 72. (7) Suds Miffiven N, XX. f, 37.
|
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 185
een rond jaar dienden (r). Doch in 't jaar üilden.
I557,werdt, by de Vroedfchap, beflooten, voortaan, luyden van f at/oen, uyt de XXXVI. Raeden of uyt de treffelykjie Gemeente , tot broodweegers te kiezen (j). In laater' tyd , zyn 'er altoos agt Perfoonen toe aangefleld, vier Koopluiden, handelende in Graanen, en vier Bakkers, die, nog tegenwoordig, het COLLEGIE tOt het ZETTEN en WEEGEN
van het Brood uitmaaken. Zy verga-
deren, eens ter weeke,desVrydags,naden middag, op het Stadhuis, in de Kamer van CommifTarifTen van kleine Zaaken, daar zy den prys van 't Brood regelen, naar de pryzen der Rogge en Tarwe, die hun, weckelyks, door de Makelaars in de Graanen, moeten worden opgegeven (r). Hiervan worden, terflond, briefjes gedrukt, en door de Waa- kers of Deurwaarders van de Vierfchaar, aan 't Stadhuis, aan de Oude en Nieuwe Kerke, en aan de Koorenmarkt aangeplakt, en. by de Bakkers en Sly ters van Brood rond- gebragt («). De gewoonte van de zetting van 't Brood aan de Kerken aan te plakken is zeer oud, hier ter Stede, leezende men, ïn eene Keure van den twee en twintigften November des jaars 1484. , van de oude Ordinancye van den broede te onderhouden, gelyck als dat voer die Kercke gefercuen ftaet (y). Het Brood mag niet alleen niet boven, maar ook niet onder de Zetting verkogt wor- den (r) Handv. bl. iiRi.
(s) Kefol. Vtoedfch. N. i. 17 ~4ug. 1557«
(t) Handy, bl, 88j.
(h) Handv. bl, tsz, ggp.
tv) Kcuib. A. ƒ. ut.
M5
|
||||
|
i85 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, den (w). Doch in duure tyden, is, op be-
vel van Burgemeefteren, het Brood aan be- hoeftigen, fomtyds, onder de Zetting, ver- kogt, en de fchade, van Stads wege, aan de Bakkers goedgedaan (#). De Broodwee- gers doen, van tyd tot tyd, onderzoek by de Bakkers, of 't brood de vereifchte zwaarte, hebbe. Men mag hun, in 't waarneemen van hun ampt, niet hinderen. En zulken, die voor de huizen der Broodweegeren waa- ren, en de Bakkers waarfchuwen, wanneer zy uitgaan, om 't brood te weegen, verval- len in eene boete van drie honderd guldens, of worden, zo zy dezelve niet voldoen, voor den tyd van drie maanden, in het Rasp- of Spinhuis gezet (v). De Broodweegers doen zulken, welker brood te ligt bevonden is, door de Deurwaarders van de Vierfchaar, dagvaarden; beflaanze in de verbeurde boe- te, en verbieden hun de neering, zo lang dezelve niet voldaan is (z). XXXV. Het
Biscuit-! Koeken-, Biscuit- en Pasteibak-
«mPas- kers-Gild e, ,
TEiBAK- jk van 0U(js met het Broodbakkers-Gil-
Gilde, de vereenigd was, is, by eene Keure van den
vierentwintigflen January des jaars 1693, van
het zelve afgefcheiden, en tot een afzonderlyk
Gilde verklaard. Het Broodbakkers-Gilde
moeft, aan het zelve,vier honderd zilverenDu-
catonnen uitkeeren, en behieldt, daarentegen,
het
(w) Handv. bl. gj>«.
(x) Zie Groot-Memor. N. VUL/. I8o vcrfi,
(y) Handv. bl. 891.
\x.) Handv. bl. ifi.
|
||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 187
het Gildehuis en alle de goederen van het gilden.
Gilde. Doch men vondt goed, dat het nieu- we Gilde, door de twee Gildeknegts van het Broodbakkers-Gilde, bediend zou worden(a), gelyk, nog tegenwoordig, gefchiedt. Het nieuwe Gilde kreeg zyne eerfle Ordonnantie, waarby de Proef, voor de aankomende Koe- kenbakkers , Biscuitbakkers en Pafteibak- kers, werdt vaftgefteld, in 't volgende jaar 1694 (b). Voorts, werdt het gewigt der Koek, by verfcheidea' Keuren, bepaald; het omloopen met Koek afgekeurd, en aan de Gildebroeders van beide de Gilden verboo- den, elkanders gebak te bakken (c). Ook is, in 't jaar 1745, gekeurd, dat een Koeken-, Biscuit-, of Pafteibakker, maar in éen huis, zyne neering doen mag (d). Den Koeken- bakkeren in 't byzonder is, by eene Keure van den een en dertigflen January des jaars 1749, gelaft, zig, in 't gewigt en den prys van de Koek, ftiptelyk, te gedraagen naar de Zetting, die, op de gemeenfte foort, ook weekelyks, in 't Collegie tot het zetten en weegen van 't Brood, gemaakt wordt (*)• De "Överluiden van dit Gilde zyn vier in getal, tweeKoekenbakkers,een Bis-cuitbak- ker en een Pafteibakker, van welken 'er, jaarlyks, in Oótober, twee afgaan. Zy ver- gaderen , eens ter weeke, des Donderdags, ten drie uuren na den middag, in een ver- trek (*) Kandv. bl. ijn.
(b) Handv. bl. IttS.
(c) Handv. bl. 88),$>oj, lig} ,1184,1314, ijij, m<.
Vervolg der Handv. bl. s>j. (d) Handv. bl. 1694-.
(*j Yeivolg der Handv, bl. 94.
|
||||
|
188 AMSTERDAMS IV.Dee^
Pilden, trek boven de S. Antonis-Waage, op de nieuwe Markt. Voor hunne moeite,is hun, boven het Proefgeld, drie honderd guldens 's jaars uit de Gildekafle toegelegd. Uit de Gildebroeders, zyn twee Perfoonen gemag- tigd, tot het naarzien der Gilderekeninge; die ook, jaarlyks, nevens de O verluiden, de Nominatie van een dubbel getal , tot het verkiezen van twee nieuwe Overluiden. oo- (lellenC/). ' F XXXVI, Om met de befchryvinge der oudfle Gil-
Make- den voort te gaan, ontmoet ons het |
||||||
|
LAARS
|
||||||
|
Gildjj. Makelaars-Gilde,
voor welk , my geene ouder Ordonnantie
voorgekomen is, dan van den vyfden May des jaars 1533 (g). Ook is 't niet te ver- moeden , dat de Makelaars, hier ter Stede, veel vroeger, een beflooten Gilde zullen heb- ben uitgemaakt, om dat het verkoopen en koopen, door tiuTchenkomft van Makelaars, fchoon, al in de veertiende eeuwe, in Hol- land, in gebruik (h), tot op het einde der vyftiende eeuwe toe, hier ter Stede, onge- oorlofd plagt te zyn; hebbende 't Geregt, by eene Keure van den een en dertigften January des jaars 1495, verklaard, op koop, door Makelaars geflooten, voortaan, geen regt te zullen doen (i). Ook werdt, by eene Keure van den zeflienden Maart des jaars 1530, alle Makelaardy verbooden, ten wa- re (f) Vervolg der Handv. bl. 54.
(g) Keutf). C. ƒ. 70.
(h) Zit Mieris Chatteib. III. Dcdt bl. <Z6.
(>) Kemb. B. ƒ, 11. * |
||||||
|
*
|
|||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 189
re de perfoonen, die zig daarmede geneeren Gilden.
wilden, vooraf, door 't Geregt, daartoe be- voegd verklaard waren (£). In de zefliende eeuwe, waren 'er reeds Makelaars, die by Burgemeefteren aangefteld en beëedigd wa- ren. De eerfle uitvoerige Ordonnantie voor dezelven is van den zeven en twintigften January des jaars 1612 (/). Zy hadden,toen reeds, eenen Deken , vyf Overluiden en twee Bosmeefters. De Ordonnantie is, fe- dert , meermaalen , vermeerderd en ver- nieuwd. De laatfte uitvoerige is van den een en dertigften January des jaars 1746 (m). Het getal der Makelaaren is, van tyd tot tyd, merkelyk, en laatflelyk, in 't jaar 1758, nog met vyftig vermeerderd (n), zo dat het nu tot vier honderd en vyftig aangegroeid is, behalve de Joodfche Makelaars, die thans vyftig in getal zyn, daar zy, in 't begin des jaars 1612, maar twee in getal waren, en toen tot tien vermeerderd werden (0). De Makelaars mogen, volgens de Ordonnantie, op Zondag , geene partyen fluiten, noch monfters haaien, noch vertoonen. Ook ftaat hun niet vry, koophandel te doen in waaren, waarin zy, gewoonlyk, makelen. Zy mogen, op hunnen naam, voor hunnen meefter , koopen,zowel in openbaare veiling,als uit de hand; doch zyn gehouden, hunnen Mees- ter op te geeven, binnen driemaal vier en twin- •
(kJl&Mb. D. ƒ• II« verfo.
(/) Hamlv. t/. 1060. im) Handv. bl. 1*7«. (n) Refol. t/4» den Oud-Raad van Bürgern, van 27 J*n.
j7S8. bl. ii4- (»; Hand/. */. *o«j. |
|||||
|
»
|
||||||
|
190 AMSTERDAMS IV. Deel.
Gilden, twintig uuren, indien het gekogte den veer-
tigften, tagtigften, of eenige andere Pennin- gen onderhevig is; en, indien niet, zo dra het begeerd wordt. De Makelaars in Graa- nen moeten de monffcers van 't gene zy ge- kogt hebben, zorgvuldiglyk, bewaaren, om te können oordeelen, of de partyen met de- zelven overeenkomen. Ook zyn zy verpligt, des verzogt zynde, weekelyks, de pryzen der Tarwe en Rogge aan 't Gildehuis op te geeven, waarna dezelven, door de Overlui- den, aan 't Collegie tot het zetten en wee- gen van 't Brood, worden bekend gemaakt. De Makelaars in Kruideniers-waaren mogen geene partyen, by hen gekogt, in minder hoeveelheid dan by de Ordonnantie bepaald is, onder de Winkeliers of anderen, verdee- len. Geen Makelaar, noch iemant anders mag eenige openbaare Verkoopingaanflaan, uitgezonderd van Huizen, Schepen of ande- re goederen, van welken, by de Opdragt, de veertigfte, tagtigfte, of andere Penningen moeten betaald worden, dan na dat hy, daar- toe , vooraf, van Burgemeefteren, by Re- queft, verlof verzogt, en het Regt van 't AalmoefTeniers - Huis , zynde tien guldens van ieder openbaare Verkooping (p), vol- daan heeft. Behalve de Makelaars, mogen de Eigenaars der goederen ook openbaare Verkoopingen houden; doch noch de eenen noch de anderen ooit buiten de Vendumees- ters, en altoos ten overftaan van een' Se- cretaris of gezwooren Klerk. Voor 't aan- flaan
(p) Zie III. Deel, IV. Bee^ bl. 4«o%
|
||||||
|
..-
|
||||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. igt
liaan eener openbaare Verkoopmge, moet Gildeit,
men zig ter Secretarye vervoegen , en al- daar, met de SecretarhTen of Vendumees- ters, bekwaamen dagen uur tot dezelve be- raamen. De Avondverkoopingen beginnen, van den veertienden Maart tot den een en twintigften September, des avonds ten zes uuren, en den overigen tyd van 't jaar, ten vyf uuren, of met het ophouden van de Boomklok. Doch de openbaare Verkoopingen van Wynen gefchieden , van den eerften Maart tot den laatftejn November, ten zes, en van den eerften December tot den laat- ften February, ten vyf uuren. De Verkoo- pingen by dage moeten, op het uur, by 't Biljet uitgedrukt, een half uur onbegreepen, • gehouden worden. Zo de Verkooping gee- nen voortgang heeft, of 't goed uit de hand verkogt is, moet daarvan, ten fpoedigfle, ter Secretarye en aan den Vendumeefter, kennis gegeven worden. Wanneer verfchei- den' partyen, op éénen tyd en plaats, Haan verkogc te worden, loot men om den voor- rang , of dezejve wordt toegeftaan aan den genen, die 't eerft zyn Requeft aan Burge- meefteren ingeleverd heeft, of de eerfte in 't aanflaan van Biljetten geweeft is. Meer- maaien , is het fluiten van Optie-partyen, waarby zekere premie gegeven wordt, om het in zyne keur te hebben, eenig goed te leveren of te ontvangen, of niet, aan de Makelaars verbooden geweeft. Doch dit verbod is, zeldzaam, naargekomen. Ook is het, fomtyds, uitdrukkelyk , ingetrok- ken |
||||
|
192 AMSTERDAMS IV.DeêlV
Gilden, ken (#)• Voor deezen, plagten eenige Ma-
kelaars gemagtigd te zyn, tot het opftellen en drukken van eene weekelykfche Prys- Courant der waaren, goederen en whTelen. Zy leverdenze aan de Koopluiden, dieze be- geerden , en gaven 'er een zeker getal van aan den Beursknegt, die 't voordeel, welk 'er van kwam, aan de Nederduitfche Gere- formeerde Diaconie moefl verantwoorden (r). Doch naderhand is, door Burgemees- teren , een' Prys-Courantier aangefteld, die 't voordeel van het drukken der Prys-Courant geniet,en alleenlyk een klein gedeelte van het zelve aan de Diaconie blyft uitkeeren (s). Het loon der Makelaaren, Courtage of Ma- kelaardy genaamd, is, in 't jaar 1747, be- paald by eene uitvoerige Lyft, die, nader- hand , in eenige opzigten, veranderd is (f). Van de Wynen, die openlyk geveild, doch niet verkogt worden, genieten de Makelaars, volgens eene Keure van den negen en twin- tigften January des jaars 1754, de helft der ' Courtage («). De Makelaars, door Burge- meefteren aangefteld en beè'edigd zynde, betaalen, voor Inkomgeld in 't Gilde, veer- tig guldens, en drie guldens voor het ftokje, zynde een gedraaid houten flafje van een half voet lang, aan 't een einde met zilver beflaagen, waarop hun naam gefneeden is* Volgens de oude Ordonnantie, moeften zy dk
(q) Handv. bl. 107a.
(r) Handv. bl. **i , I064.
(s) Kcurb. CL ƒ. 4-ï verfo.
(t) Zie Handv. bl, iöïi ent.. Vervolg bl. ff */>&.
(ü) Vervolg dtr Handv. bl. 60,
|
|||||
|
/
|
|||||
|
LBoek* KOOPHANDEL. 193
dit (lokje toonen, zo dikwils als zy eene Gilden*
party flooten (y). Doch dit 's nu genoeg- zaam buiten gebruik. Voorts, betaalt ieder Makelaar, by zyn inkomen, en vervolgens, alle jaaren, nog dertien guldens vier dui- vers , voor Jaar-, Brand- en Amptgeld, ge- lyk het genoemd wordt (w). Het Brandgeld wordt opgebragt, om daaruit te vinden eene fomme van zes honderd guldens , die het Gilde , jaarlyks , aan de Stad betaalt, om van het brandblufTchen, waartoe de Make- laars , zo wel als andere Gildebroeders, oud- tyds, verpligt waren, bevryd te zyn (xy. De Joodfche Makelaars betaalen het zelfde; doch trekken, behoeftig zynde, niet uit de Gildeboue, gelyk de anderen (7). Tegen zulken , die makelen, zonder door Burge- meefteren aangefteld en beëedigd te zyn, in 't gemeen Byloopers en Beunaazen genaamd, zyn, van tyd tot tyd , verfcheiden', ook fcherpe Keuren gemaakt. Doch 't getal der- zelven is nog zeer groot. Het Makelaars-Gilde ftaat onder 't opzigt
van een' Deken, vyf Overluiden en twee Bosmeefters, die, jaarlyks, op of omtrent den vyf en twintigften Oótober, by Burge- meefteren, uit een dubbel getal, door De- ken , Overluiden en Bosmeefteren benoemd, veranderd worden. De Deken en een Bos- meefter gaan, jaarlyks, af, en het eene jaar drie, het andere jaar twee Overluiden. De De-
(v) Handv. bl, 1070.
(w) Handv. bl. 1677.
(x) Handv. bl. 1064.
(j) Handv. bl. 1677.
IX. Stuk. r N
|
||||
|
m ..-- - ..... - -
|
|||||||||
|
i?4 AMSTERDAMS IV.Deeev
Gilben. Deken beklaagt dé Overtreeders der Keure»
voor de Overl uiden en Bosmeefters, die de- zelven in boete beüaan, en zig met dézel- ven verdraaien; doch verpligt zyn, zaaken, die ter hunner kennifle niet ftaan, den Hee- ren Burgemeefteren voor te draageh. De dienende Deken, Overluiden en Bosmees^ ters mogen eikanderen niet nader dan Zus- tertingen beftaan (z). Het Gilde wordt ge- diend van twee Gildeknegts, een van wel- ken zyile wooning heeft in 't Gildehuis, op den Nieu we-zy ds-Voorburgwal, op den Noorderhoek van de Nieuwftraat, alwaar, eens ter weeke, des Donderdags, Comptoir- dag gehouden wordt. Weinige jaaren na 't inftellen van de oud-
fte Ordonnantie voor de Makelaars, werdt ook opgeregt het XXXVII. Kuipers- en Wynverlaaters-
Küwv* Gilde,
en WYfif- 7
verlaA- weiic> oudsyds, met het S.EloijenofSmids-
Gu.de. Gilde vereenigd geweeii was. De Ordon- nantie , by welke de Kuipers van de Smids gefcheiden werden, is den zeftienden De- cember des j aars 1542 gedagtekend (a). Uit dezelve blykt, dat de Kuipers toen een Al- taar in de Oude Kerke hadden, welk aan den zoeten naam Jezus gewyd was, en welks gedagtenis , nog tegenwoordig , bewaard wordt, in de Zoete-naam-Jezus-Jieeg, die tus- fchen de Warmoesflraat en 't Oude Kerks Plein
(%.) Handv. II. 1676.
U) Kewb. C, ƒ. il vtrfu |
|||||||||
|
... *
... • c~ --■■** ■ ■■ --—
|
|||||||||
|
I
|
|||||||||
|
I. Bot*. KOOPHANDEL. 195
Plein loopt. Uit de gefchiedeniflen deezer Gilden.
Stad van den jaare 156*7, is ons reeds ge-' bleeken, dat het Kuipers - Gilde genegen was tot de Hervorminge (b). In't jaar iöoi, werdt, voor dit Gilde, eene Bos opgeregt, en het bekwam toen eene uitvoerige Keure (c), die, federt, met verfcheiden' anderen, vermeerderd is. Alle Kuipers werk binnen de Stad moet, door Gildebroeders of der- zelver Knegts, gedaan worden, met naame het Haring werk, het open- en toeflaan van Tabaksvaten, en zelfs het kippen van ftok- vifch; doch dit laatfte mag ook, door de broodeeters der Stokvifchkooperen, gefchie- den (d). Die van 't Kuipers- en Wynver- laaters-Gilde moeten ook, by 't loflen van Wynen , Brandewynen, Azynen , uitheenv- fche Bieren, Olie en andere natte waaren, gebruikt worden (e?). Ten behoeve van dit Gilde, is het inbrengen van allerlei vaatwerk van buiten , om hier te verkoopen, by her- haalde Keuren, verbooden. Het vaatwerk, welk zekere maat moet houden, gelyk zyn de Biervaten, Zeepvaten, Haringtonnenenz. moeten, door een' gezwooren Brander, ge- zien , goedgekeurd, en gebrand worden. Eri 't ftaat deezen niet vry , eenige vaten te branden, die van buiten ingebragtzyn (ƒ). De Biermaat is, hier ter Stede, grooter dan in de naafte omgelegen Steden. De Ton houdt
(b) Zie II. Deel, VIII. Boel^, bl, }o*.
(c) Bandv bl. I3J7.
(d) Zie hier voor , bl, ij$>.
(e) Handv bl. 1340, I3+i, iJ4j, 1344.,
|
|||||||||
|
(ƒ) Handv. bl. 1337 > mo, 1694. .
|
■f
|
||||||||
|
N 2,
|
|||||||||
|
™— I
|
|||||
|
xp<5 AMSTERDAMS IV.Deee;
Gilden. houdt hier zes en zeventig Dordrechtfche
ftoopen, ukmaakende een honderd en twin- tig Amfterdamfche Mengelen: het half vat veertig Dordrechtfche ftoopen of vier en zeftig Amfterdamfche Mengelen , en het vierdendeel twee en dertig Mengelen (g). Het Gilde ftaat onder 't opzigt van vier O- verluiden, van welken 'er, jaarly ks, in Juny, twee afgaan. Volgens de Keure van denjaa- re 1601, moeten de O verluiden, terftond na dat de twee nieuwen verkooren zyn, twee nieuwe Proefmeefters kiezen, in plaats van twee afgaanden. Die 't Kuipers - Ambagt wil oefenen, moet, vooraf, zyne Proef voor de Proefmeefters doen, en voor 't hout tot de proef, en het opneemen derzelve, het Gilde voldoen, in gevolge eener Keure van den zeven en twintigften January des jaars 1757 (//). Het Gildehuis van 't Kuipers- en Wynverlaaters - Gilde, alwaar de Gilde- knegt vrye wooning heeft,ftaat in deBarn- defteeg. Op de Gildekamer, zyn verfchei- den' Schilderftukken, waarin de Overluiden in der tyd afgebeeld zyn: een van den Konft- fchilder Arnoïdus Boone^ gedaan in 't jaar 1710; en twee anderen van den beroemden Jan Maurits Quinkbard (i). De Overluiden nouden hier, eens ter weeke, des Maandags, van vyf tot zeven uuren, Comptoirdag. Wy voegen, by het Kuipers- en Wyn-
verlaaters-, het Wyn-
tg) Hardv. hl. i;40.
f/jj Kcurb. T. ƒ. zi6 verft. (»') VAN Goot Nieuwe Schouwb. I, Dedt hl. 301. II,
D$drbl. in. |
|||||
|
tVBoEK. KOOPHANDEL. 197
„r :L Gilde»/
WyNKOOPERS-GiLDE., XXXVIII
Wyn-
•fchoon het, eerft by eene Ordonnantie vanKoopERs- den zeftiendcn Oclober des jaars 1659, op- GlLr>£* geregt is (Jk~). Tot dit Gilde, behooren al• len, die zig metdeWynkooperye geneeren, uitgezonderd, aan de eene zyde, de Gros- fiers, die niet minder dan agt Oxhoofden Franfchen , een voedervat Rynfchen , en eene py p Spaanfchen Wyn, en Brandewyn en geftookte wateren, by een half fluk, een oxhoofd, of halve pyp, te gelyk, leveren: en aan de andere zyde, de Tappers, die wyh ter fleete, by de kan, fles of mindere maat, verkoopen. Doch, in de openbaare opveilingen, mag de Franfche wyn, by 't vat van vier oxhoofden, verkogt worden,zon- der dat de verkooper in 't \Vynkoopers- Gilde behoeft te zyn. De Gildebroeders mogen niet minder dan agt mengelen Wyn te gelyk verkoopen (/). Ook zyn zy, vol- gens eene Keure van den zeven en twintig- ften January des jaars 1757, verpligt, van |
|||||||||
|
■
|
|||||||||
|
elke tuft Wyn, Brandewyn of Azyn, die zy,
op hunnen naam,ontvangen, inkoopen,op- flaan, verzenden, of overzetten, een' zeke- ren duiver, ten behoeve van het Gilde, te betaalen (m). Niemant wordt in 't Gilde ontvangen, dan die ten minfle vier jaaren als Wynkoopers-gezel gediend heeft, en twee jaaren Burger geweeft, of eens Burgers Zoon (*) Handv. 1/. I4IO.
(I) Handv. il. uso, h«i, 1413.
(») Vervolg der Handv. bi. uti
N3 ,-
|
|||||||||
|
to8 AMSTERDAMS IV.Deej;.
Gilden, is. De Knegts moeten zig, inden aanvang
van hunnen dienft, by de O verluiden van 't Gilde , laaten intekenen (»). Voor in- komgeld, wordt twaalf guldens aan 't Gilde betaald , door elk, die Gildebroeder wordr. Hy moet, daarenboven, een half aam Fran- fchenWyn aan'tOude-Mannen-huis zenden («). De Wynkoopers mogen geen ander Kuipers werk doen f dan hunne eigen vaten op- en toeilaan , en hoepen om dezelven leg- gen. Zy mogen geen nieuw Vaatwerk maa- ken (p). By eene Keure van den twee en twintigften April des jaars 1589, is reeds bevolen, dat niemant, binnen de paaien van 't Oélroi der Stad, op de Excynzen, mag tappen, dan met byzonder verlof van Bur- gemeefteren: en werden die paaien, by de gemelde Keure, gefteld, buiten de Haarlem- mer-Poort tot aan Slooterdyk; buiten de S. Antonis-Poort tot aan Ypeiloot; buiten de Reguliers -Poort, tot aan het lange Loop- veld, en buiten de Heilige - wegs - Poort, tot half wege Slooten (q). De Overluiden van het Wynkoopers-Gil-
de zyn zes in getal, van welken 'er, jaar- lyks, in de maand Oftober, drie afgaan. Zy worden gekooren, zo wel uit zulken, die de Kuipers proef gedaan hebben, als uit zulken, die dezelve niet hebben gedaan. Het Gilde- huis is in de Koeftraat, alwaar de Overlui- den, op den zelfden tyd als die van hetKui- (n) Vervolg der Handv. */. ny,
(») Handv. bl. i^su.
(;•) Handv. bl, 1482, 1483.
\ij) Handv. bl, \<\%i.
. ; ...
|
||||
|
I Boek. KOOPHANDEL. 199
pers-Gilde, te weeten des Maandags, van Gildin.'
vyf tot zeven uuren, Comptoirdag houden. De Gildeknegt heeft ook vrye wooning in het Gildehuis. Op de Gildekamer, ziet men, even als op die der Kuipers en Wynverlaa- ters, de zes O verluiden in der tyd, in een Huk van Boonen, in 't jaar 1712, en in een groot (luk van Quinkhard, konftiglyk, ge- fchilderd (r). Weinige jaaren na de opregting van het
Kuipers Gilde, te weeten in 't jaar 1551, werden de Stillegangmaakers , Klompen- maakers, Leeftenmaakers en Schaatfenmaa- kers, die, tot dien tyd toe, één Gilde met de Chirurgyns hadden uitgemaakt, van dezel- ven gefcheiden, en tor een byzonder Gilde opgeregt (x), welk, tegenwoordig, het Schaatsen-, Leesten- en Klompenmaa- xxxix.
kers - Gilbe Schaat- genaamd wordt. In dit Gilde, worden ook Leesten-
ontvangen zulken, die zig alleenlyk met heten Klom- verkoopen van Klompen, Leeften of Schaat- PEN1^AA' fen geneeren (f). De Gildebroeders of Gil- gilde. dezufters mogen, met hunne waaren, buiten hunne Woonfteden, niet voorftaan, dan al- leenlyk op de gewoonlyke Marktdagen (u). Wanneer 'er meer dan een half duizend hout, welk, tot de handwerken, onder dit Gilde behoorende, gebruikt wordt, aao de markt ' komt, (r) V\n GOOL Nieuwe Schouwb. 1. Deel, bl. 301. 11.
Deel , bl. IJl. (s) Handv. bl. 1310.
(t) Vervolg der Handv.' bl. 91.
\u) Handv, bl. 1311« Vervolg, bl. $z,
• N 4
|
||||
|
200 AMSTERDAMS IV.Deeiv
Gjilden. komt, moet van de party omlaage gefchieden
onder de Gildebroeders, eer zy, door iemant, voor zig zelven, gekogt mag worden (©). De O verluiden van die Gilde zyn vier in getal, van welken, jaarlyks, in de maand OcT:ober,twee afgaan. Zy houden hun Comp- toir aan de S. Antonis-Waag, op de Nieuwe Markt; alwaar zy, om de veertien dagen, des Donderdags, byeen komen, te weeten, yan den eerften May tot den laatften Ofto- ber, des nademiddags, van vier tot vyf,en van den eerften November tot den laatften April, van drie tot vier uuren. Aan de O- verluiden is, by eene Keure van den vyfden December des jaars 1749, een honderd en tagtig guldens in 't jaar uit de Gildekafle toegelegd. De Gildeknegt geniet vyftig guldens {w). Voorheen , plagt de jongfte Gildebroeder, altoos, Gildeknegt te zyn (#). Doch by de laatftgemelde Keure, is aan de Overluiden gelaaten, zulk een' Gildebroe- der als zy goedvinden tot Gildeknegt te ge* bruiken (y). De Schilders, Glazenmaakers, Borduur-
werkers , Beeldfnyders , Tapytwerkers en anderen plagten, van ouds, te behooren tot het Lieye- Vrouwen- of Metfelaars-GildeO); doch, in 't jaar 1579, werden deeze Kon- flenaars en ïlandwerksluiden begreepen on* iter een afzonderlyk Gilde O), welk het S.Ly-
(v) Handv. bl. uu.
(n>) Vervolg der Handv. bl. $zs $3,
(x) Handv. il. lilt.
(y) Vervolg der Handv. bl, j»;,
(*; Keurb. C. ƒ. 44.
(#) Handv, */. ij«f,
|
||||
|
IBoek. KOOPHANDEL. üor
S. LUCAS-GILDE Gilden.'
„ XL.
genaamd werdt, om dat men, in 't gemeen, $• Lucas- gelooft, dat de Evangelifl Lucas een Konft- ILDE' Schilder geweeft is, en de Konftfchilders de voornaamfte Leden van dit Gilde zyn. De Groffchilders, die tot dit Gilde behooren, moeten, zo zy te gelyk Glazenmaakerszyn, het Inkomgeld wegens beide de Handwer- ken voldoen (b). De Beeldhouwers moeten hunne proef doen, ten genoegen der O ver- luiden van S. Lucas-Gilde, eer zy tot Gil- debroeders worden aangenomen (V). Allen, die eene pers gebruiken , met naame de Speelkaartenmaakers, en de Konft- of Prent- winkeliers zyn.verpligt, zig te begeeven of onder het S. Lucas-, of onder het Boekdruk- kers-Gilde (d), welk laatfte, voorheen, ook met het S. Lucas - Gilde vereenigd geweeft is. Men mag geene openbaare Verkoopin- fen alleen van Schilderyen, Beelden en Prent-
onft aanleggen, dan ten overftaan van den Knegt van 't S. Lucas-Gilde, die de koopen zelf moet opgeeven, en ten toon houden, of doen houden. Ook moet de Catalogus van zulke verkoopingen, vooraf, door de Overluiden, worden naargezien; waarvoor aan dezelven vier guldens betaald wordt (e). De Overluiden van S. Lucas-Gilde zyn vyf in getal, twee Schilders, twee Glazenmaa- kers (I?) Handv. hl. ij74.
(e) Handv. bl, 137z, 1374.
(d) Handv. bl. 1 371.
{e) Handv. bl. 1368, ij«5> f 1370 , 1371, 1373. \tl-
velg, bl. 99*
N 5
|
|||||||||
|
t
|
|||||||||
|
tot AMSTERDAMS IV.Deei.
Gilden, kers en een Beeldhouwer. Zy worden, jaar-
lyks, op of omtrent S. Lucas-dag, zynde den agttienden Oftober, veranderd, gaande als dan een Schilder, een Glazenmaaker, en om het tweede jaar, ook de Beeldhouwer af. De Overluiden mogen niet meer ten lafte van het Gilde verteeren dan drie honderd guldens in't jaar (ƒ). De Gildekamer is boven de S. Antonis-Waage, daar de Overluiden, alle Saturdagen, van zes tot agt uuren des avonds, byeen komen. By het S. Lucas-Gilde, voegen wy het
XLI. Boekverkoopers-, Boekdrukkers- en
B°EK> Boekbinders - Gilde , VERKOO-
pERs-, wej|c ? met het zelve, vereenigd plagt te zyn;
druk- ^ock °P ^en tvvintigften January des jaars
kers en 1662, van het zelve afgefcheiden, en tot
Boeksin- een byzonder Gilde verklaard werdt (g).
BERs- Niemant mag, volgens eene Keure van den
zesden February des jaars 1685, de neering
van Boekverkoopen, Boekdrukken of Boek-
binden, hier ter Stede, beginnen, dan die,
vier jaaren, by een' en den zelfden meefter,
fewoond heeft (h). De Boek- en Plaatdruk-
ers mogen geene meer boeken of plaaten drukken, dan hun worden aanbefteed (z). 1 Ook mogen geene boeken, by openbaare opveilinge, verkogt worden, dan by affter- ven of infolventie van den Eigenaar, of wan- neer iemant de Boekneering verlaaten wil. En
(f) vervolg der Handv. bl. 99.
ig) Handv. bl. inj, (h) veivolg der Handv. bl. 7g, (i) Handv. bl. izis, iii«* |
|||||
|
\
|
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 203
En die, in 't laatfte geval, zyne Boeken ofGlLnEN#
Prentkonft verkogt heeft, mag geen open winkel doen, dan na drie jaaren verloops. By eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1761 , is verbooden, on- gebonden boeken, nevens inboedels, in 't openbaar, te verkoopen (£). De Catalogus van de Boeken, Letters of Plaaten, die men in 't openbaar verkoopen wil, moet, ten minden agt dagen voor de verkooping, aan de O verluiden geleverd worden, die gehou- den zyn, onderzoek te doen op den eige- naar, en de gelegenheid der Verkoopinge, en daarvoor vyf guldens genieten. De Gil- deknegt woont de Verkoopingen by , en geeft de koopen op. Het opveilen van on- gebonden of gebonden Boeken, in byzondere byeenkomften van Boekverkoopers of ande- ren, onder wat voorwendfel het ook zyn moge, is, by herhaalde Keuren, verbooden. Doch deeze Keuren zyn, dikwils, overtreden, zo wel als die tegen het omloopen met lied- jes , nieuwe tydingen en andere gedrukte fchriften, dagelyks, overtreden worden (/). De Overluiden van dit Gilde zyn vyf in ge- tal , drie Boekverkoopers, een Boekdrukker én een Konft- of Prentverkooper. Zy wor- den , jaarlyks, op den twintigften January, veranderd. De Gildekamer, alwaar zy, eens ter weeke, des Maandags, ten zes uuren des avonds, byeen komen, is boven de groote Vleefchhal. Doch men kan hen ook buiten- ge- (O Keurb. U. ƒ. 9
(1) Handv. bl. uig, uip, mo, 136g, 1369,i37°j1371«
|
|||||
|
\
|
|||||
|
(
|
|||||
|
204 AMSTERDAMS IV.DeelV
Gilden, gewoon doen vergaderen, mids hun, daar-
voor , volgens de Ordonnantie van den ne- genden November des jaars 1663, drie gul- dens tien duivers betaalende (m). By eenè Keure van den negenden July des jaars 1750, is hun, voor hunne moeite en verteering, twee honderd en vyftig guldens,uit de Gil- dekaffe, toegelegd («). Onder de Gilden, die reeds in de zeflien-
de eeuwe in wezen waren, moet ook geteld worden het XLII. Tinnegieters-Gilde,
Tinne.
GiETEjis- de oude Ordonnantie voor het welke, den
Gilde, dertienden January des jaars 1573 »gedagte- kend is. De Tinnegieters draagen, in de- zelve , ook den naam van Kannenmaakers (0). De Kannendekkers en Lepelmaakers, enzul- ken, die Tin verhuuren, behooren ook on- der dit Gilde. Ook plagten 'er de Glazen • Kannen- en Aardenwerks-verkoopers toe te behooren. Op het aïïoi, of de gehalte, van het Tin, welk hier ter Stede alleen mag ver- werkt worden, zyn, van tyd tor tyd, ver- scheiden' Keuren gemaakt, waarby, onder anderen, aan de Överluiden magt gegeven wordt, orri, in de Tinnegieters-winkels,op de deugd van het Tin, welk aldaar verwerkt wordt, onderzoek te doen (p). Men ver- werkt hier vierderlei foort van Tin, te wee- ren , Bloktin f fyn Roostin, Keur- Tin, en kku nt
(*») Handv. hl. 1219, izzo.
(n) Vervolg der Handv, bt. 78. (o) Handv. hl. 1441. (f) Vervolg der Handy, bl. 110, |
|||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 205
ne Keur-Tin. Het Bloktin is het fynfte, en (jILDENi
geheel zuiver. Het wordt gemerkt met een* Engel: waarby, door fommigen, ook Stads wapen gevoegd wordt. Het gewoone fyne Tin, Roost in genaamd, om dat het meteene Roos gemerkt is, moet op de honderd pond vier en negentig pond van 't fynfte en zui- verde Bloktin en zes pond lood honden: en 't gewerkte of verkogte Tin mag niet meer dan een aas van deeze gehalte verfchillen. Doch het Keur-Tin, welk/friet Stads wapen gemerkt is, mag op de honderd pond twee en negentig pond van het gemelde Roostin en agt pond lood houden (q). Het geringde foort van Tin, welk met Stads wapen ende letters K K., dat is, kleine Keur, getekend is, mag drie aazen minder zyn, dan het voor- gemelde Keur-Tin. Doch van dit tweederleï Keur-Tin mag geen ander Tin werk gemaakt worden, dan Diftilleer Slangen en Helmen-, Kofferpotten, Bier- en Wynkannen zonder pypen, Klifleer-Kannen en Spuiten, Treg- ters , Inktkokers, Lepels en Kargazoen- werk (r). Elke Tinnegieter mag zyn byzonder merk op zyn Tin zetten, mids het aan de Keurkamer bekend zy. De Overluiden van het Tinnegieters - Gilde zyn drie in getal, onder welken een Keurmeeder is. Zy wor- den , jaarlyks, in de maand November, ver- anderd. De Gildekamer, alwaar zy, op den eerden Maandag in elke maand, by een ko- men , plagt, in de voorgaande eeuwe, te zyn in een boven ver trek van den Schreijers-too- ren;
(<j) Handv. bl. 1447.
\r) Handv. bl. 1449. |
||||
|
2o6 AMSTERDAMS IV.Deei;
Gilden, ren; doch is,ledert, in den Haringpakkers-
tooren verplaatfl, alwaar zy nog tegenwoor- dig is. Het XLiii. Glazen - Kannen- en Aardenwerks-
Glazen- verkoopers - Gilde , cnAAR-N' welk met het Tinnegieters-Gilde plagt ver-
DEN- eenigd te zyn, werdt, by eene Keure van Werks den agttienden February desjaars 1676, van Jers*00 *let ze*ve a%e^cne^en, en tot een Gilde op Gilde. Z1g ze^ve gemaakt (s). Sedert, zyn 'er ver- icheiden' Keuren afgekondigd , tqgen het verkoopen in 't klein van glazen , kannen en aarden werk, door vreemden, en door in- gezetenen, die geene Gildebroeders zyn (f). De Overluiden van dit Gilde zyn vier in getal, en worden, jaarlyks, in 't begin van December, veranderd. Zy houden, volgens eene vergunning van Burgemeefteren van den jaare 1683 («), hunne Gildekamer bo- ven de groote Vleefchhal, alwaar zy, eens ter weeke, des Saturdags ten zes uuren des avonds, byeen komen. By eene Keure van den zeflienden Maart des jaars 1752, is hun, voor hunne moeite en verteering, jaarlyks, drie honderd guldens uit de GildekafTe toe- gelegt. De GiJdeknegt geniet een honderd guldens; twaalf guldens voor een Nieuwjaar, en twaalf guldens voor 't ophaalen van 't Gildegeld in 't jaar, behalve nog eenige kleine voordeden (y). Wei'
(s) Handv. hl, 1446.
(t, Handv- bl. i*jo. Vervolg, U. ioj> uo, in,
(u) Groot-Memor. AT. Vil./, yj.
(v) Vervolger Handv. t/. n o,
5
|
|||||||
|
\
|
|||||||
|
I.BóEK. KOOPHANDEL. 207
Weinige jaaren na de opregting van het Gilden.
Tinnegieters-Gilde, te weeten in den jaare 15 86, is ook dpgeregt het *
Manden*uakers-Gude, xliv.
Manden
zynde de oudfte Ordonnantie voor het zelve, maakess? den dertienden December des gemelden jaars, Gilde. gedagtekend (w). De Mandenmaakers mo- gen , volgens deeze Ordonnantie, geene tee- nen koopen, binnen eene myle rondsom de Vryheid deezer Stede. En zelfs geene tee- nen, die hier te koop worden gebragt, dan na dat alle de Gildebroeders, door den Gil- deknegt, daartoe geroepen zyn ge weeft (x). Van de teenen, die zy af verder dan eene myle buiten de Vryheid, of binnen de Stad koopen, moeten zy vier penningen van de gulden, ten behoeve van 't Gilde, betaalen, welken, door den genen, die, van wege 't Gilde, tot het doen van den inkoop , uitge- zonden wordt, moeten worden opgehaald. Pie in gebreke blyft, om zyn aandeel in ge- kogte teenen te voldoen, krygt geene ken- nis, dat 'er nieuwe omlaage van teenen zyn zal. Zyne fchuld wordt door 't Gilde vol- daan, welk hem, deswege , in regte kan aanfpreeken. Alle koopers moeten hunne kooppenningen, binnen veertien dagen na den koop, den Overluïden in handen flel- len. Het inbrengen van vreemd Manden- werk is, by herhaalde Keuren, verbooden, mogende het zelve, ook door de Gildebroe- ders, (w) Handv. hl, i »75.
(«j Handr, tl. 1175. |
||||
|
sog AMSTERDAMS IViDm?
Gilden, ders, niet worden opgekogt, om het weder-
om te verkoopen (y). 't Staat niet vry, Mandenwerk by de huizen te koop te draa- gen. Zelfs mogen de Gildebroeders niet meer dan twee der drie weefcelykfche Markt- dagen , des Maandags en des Vrydags, met hun Mandenwerk , op de Mandenmarkc voorftaan (z). De Mandenmaakers-rys en takkenbolTen mogen, niet dan in beflooten plaatfen, worden opgeflaagen (a). De O- verluiden van 't Mandenmaakers-Gilde wa- ren , eertyds, naar drie (Z>); doch zyn nu vier in getal. Jaarlyks, in 't begin van No- vember, gaan 'er twee af, in welker plaats, op de gewoone wyze, twee anderen gekoo- ren worden. Zy houden hunne Gildekamer in den Haringpakkers-tooren, daar zy, eens ter weeke, des Maandags, van twee tot drie uuren, byeen komen; doch den eerften Maan- dag in elke maand, tot vyf uuren zitten, om de Jaarzangen, en 't gene de Gildebroeders verder fchuldig mogten zyn te ontvangen. Tn de voorgaande eeuwe, plagt de Mandenmaa- kers - Gildekamer te zyn boven het Wagthuis aan den Reguliers-tooren (c), nu de herberg de Munt. Byeene Keure van den twaalfden Maart des jaars 1750, is den O verluiden , voor hunne moeite, een honderd guldens 's jaars uit de GildekafTe toegelegd. Zy genie- ten, daarenboven, tien guldens van eiken Proe-
(j) Handv. hl, 137J, 137«, 1377, 1378» Vervolg, £/. 100.
(z.) Handv. IL i?76.
(4) Keurb. T. ƒ, 246.
(b) Handv. hl. 137J.
(f) Aan*, van Schepen Schaep. MS, N. 1.
|
||||
|
LBöEK. KOOPHANDEL. 209
Proeveling (d). De jongde Gildebroeder is Gilden.
altoos Gildeknegt. Hy geniet een gulden van elke party teenen, tot het koopen van welke, hy de Gildebroeders famenroept; wel- ke gulden hem, door den verkooper, be- taald wordt (<?). De Vlot- Steiger- en Roeifchuitenvoer-
ders zyn, ongetwyfeld, reeds in de zeflien- de eeuwe, en mogelyk al eerder, onder een of twee Gilden, begreepen ge weeft, fchoon 'er my geen blyk van voorgekomen is. De opkomende Koophandel der Stad heeft deeze foort van arbeiders, al vroeg, noodzaakelyk gemaakt. Zy dienen, gelyk men weet, om perfoonen en goederen van allerlei foorten, van en naar boord, en van de eene naar de andere plaats in de Stad te vervoeren. Te- genwoordig , en federt lang, zyn zy in twee Gilden onderfcheiden : het Roei- en Stei- gerfchuitenvoerders-Gilde en het Vlotfchui- tenvoerders - Gilde. Het Roei* en Steiger-Schuitenvoerders-Gilde XLV.
is het grootfte, en, waarfchynlyk, ook hetSTEioER-
oudfte. Tot het zelve, behooren niet alleenSCHUI- zulke Gildebroeders, die groote of kleineT£NV0ER" Roeifchuiten hebben, dienende om perfoonen gilde. en goederen te vervoeren; maar ook zulken, die Steigerfchuiten houden, dienende, voor- naamlyk, tot het van of naar boord voeren van Koopmans-goederen. Zy worden, niet gelyk de voorgaanden, met riemen, maar met
(d) Vervolg der Hand*, bl. loo.
(e) Handv. bl. U7J, U78.
IX. Stuk. O
|
||||||
|
aio AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, met haaken en boomen beftierd , en draagen
den naam van Steigerfchuiten, om dat zy hun- ne gewoonlyke Legplaats hebben aan Stei- gers, die hier en daar in de Stad,met naame langs den Y-kant, gevonden worden. Voorts, zyn zy wyder en langer dan de Roei-fchui- ten; doch zo lang niet als de Vlotfchuiten, die ook geen boord hebben, gelyk de Stei- gerfchuiten. De oudfle Ordonnantie voor het Roei- en Steigerfchuiten voerders-Gilde, welke my is voorgekomen, is van den der- tienden Juny des jaars 1613 (f). Elke Gil- debroeder mag maar ééne fchuit bevaaren(g). Niemant buiten 't Gilde mag, met zyne ei- gene fchuit, goederen naar of van boord voeren. De Schippers alleen mogen zig, om 't gene zy tot hunne uitrufting en garnie- ring behoeven aan boord te brengen, van hunne eigene Sloepen en Booten bedienen. De Teerkoopers, hunne eigene fchuiten wil- lende gebruiken, zyn verpligt , het Gilde te koopen (h). Op Zondag , mogen de Schuitenvoerders geene waaren laaden, noch lofTen. Doch't Haat den Roeifchuitenvoer- deren vry, des Zondags, met volk, uit fpee- len te vaaren, of volk aan en van boord te voeren. Maar zy mogen geen volk aan- neemen buiten hunne Steigers; noch volk aanfpreeken om te vaaren, welk reeds door een' ander' aangefproken is (f). De uitge- ftrektheid van 't regt van fommige Steigers is,
(f) Handv. bl, 1420.
(g) Handv. bl. 142«.
(h) Handv. bl. 1 \z$ , 14?.«, i6?j,
(i) Handv. bl% 1420, 1421. |
|||||
|
. ->w- - ____ ..__. .,,.*>»• .. „....«s***»—" '
|
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. au
is, door Burgemeefteren, bepaald. Dat van
den Kamper-fteiger ftrekt zig tot aan de noordzyde, en dat van den Hoofdfteiger tot aan de zuidzyde van den Nieuwendammer fteiger (£). En volgens eene Keure van den dertigften January des jaars 1766, moeten de Steiger- ofZolderfchuiten,aan de Ooft- ,en de Roeifchuiten, aan de weftzyde van den Kamperhoofds- of Kraansfteiger leggen; mo- gende de laatften, alleenlyk by gebrek van andere plaats, aan de ooflzyde leggen, of blyven leggen (/). De Gildebroeders zyn, van ouds, verpligt ge weeft, te brande en te byte te komen. Hiertegen is hun, van Stads wege, vergund,by beflooten water,ysbrug- gen te leggen, over welken men van den wal op 't ys komt. Het voordeel, hiervan komende, wordt, tuflchen de Gildebroeders aan de verfcheiden' fteigers, gelykelyk, ge- deeld (m). Van elke fchuit, die door een* Gildebroeder gekogt wordt, moet vier pen- ningen van de gulden in de GildebolTe betaald worden, de helft door den kooper, en de helft door den verkooper (w). ,Eene Weduwe eens Gildebroeders, haars overleeden mans fchuit, door een' knegt, willende laaten voe- ren , is verpligt, hem aan het Gilde aan te geeven (0). Doch onvrye perfoonen mogen geene Roei- noch Steigerfchuiten voeren (p)* Van ouds, waren 'er vyf Overluiden van dit
(i) Vervolg der Handv. bl. icg.
f/J Keurb.'U. ƒ. 60 verfo.
(m) Handv. bl. 1421, 1423 1 1414.
(») Handv. bl. »410.
(c) Kcmb. T. ƒ. zi6.
(/>) Keuib. ü. ƒ. 45 verfo.
O 2
<
|
||||
|
*X2 AMSTERDAMS IV-Deel.
Gilden, dit Gilde. Naderhand, zyn 'er, veele jaaren
agtereen, tien geweeft. Doch in en kort na 't jaar 1666, is het getal wederom op vyf en een' Deken verminderd, tot dat het, in 't jaar i<568, andermaal op tien gebragt werdt (q). Tegenwoordig, zyn 'er maar negen, van welken het eene jaar vyf, en het ande- re jaar vier afgaan. Zy worden, uit de Gil- debroeders der byzondere Steigers, gekoo- ren, op of omtrent den vier en twintigften Juny. Hunne Gildekamer is onder de Nieu- we Brug, aan de binnenzyde, daar zy, eens ter weeke, des Saturdags ten vier uuren, Comptoirdag houden , en vyftig guldens 's jaars ten lafte van 't Gilde verteeren mo- gen (?•)• Het Gilde heeft twee Gildeknegts. Het XLVI. Vlot-Schuitenvoerders-Gilde
Vlot-
Schiji- is, vermoedelyk, jonger dan het Klein of
TENvoER- Roei- en Steigerfchuitenvoerders - Gilde ,
pers- fchoon de oudfte my bekende Ordonnantie de. voor het zelve, reeds den agttienden Janua- ry des jaars 1589, gedagtekend is (j). De Vlotfchuiten, die geen boord hebben, wor- den, voornaamlyk, gebruikt, tot vervoe- ringe van allerlei Wynen , Houtwaaren , zwaare vaten, marmeren en andere fleenen blokken, en diergelyke koopmanfchappen. In 't jaar 1688, werdt gekeurd, dat het ge- tal der Vlotfchuiten, op een honderd vyf en
(q) Handv. bl. 14*1 , 1422, 1411.
(rJ Vervolg der Handv. bl, iog, {sj Handy, bl. 14*7. |
||||
|
IBoEK. KOOPHANDEL. 213
en zeventig bepaald zou zyn, en dat, by af- Gildxn.
ftand of verfterf van eenen Vlotfchuiten- voerder, iemant, die in zyne plaats in 't Gilde kwam, gehouden zou zyn, zyne Vlot- fchuit, naar de fchatting der Overluiden , over te neemen Q). Een Gildebroeder mag niet meer dan ééne Vlotfchuit voeren: en by aankoop van eene Vlotfchuit, moeten de kooper en verkooper een duit van ieder guk den, ten behoeve van de GildebofTe, betaa- len («). Doch die zyne Vlotfchuit buiten de Stad koopt, of laat maaken, betaalt zes guldens aan 't Gilde. Die in eenig ander Gilde is, wordt in 't Vlotfchuitenvoerders- Gilde niet aangenomen (v). Geen Vlot- fchuitenvoerder mag vragt aanneemen, of om vragt werpen, zo lang hy nog gelaaden legt. Doch indien de Koopman wagten wil tot dat hy los zy, mag hy zyne fchuit, fchoon nog gelaaden, verhuuren. Hy moet, ge- laaden leggende, by zyne fchuit blyven; en, alzo hy by den dag betaald wordt, den Koop- man , den gantfchen dag, ten dienft: ftaan, Ook moeten de Vlotfchuitenvoerders zo dik- wilsverfchieten als 't hun belall wordt, mids, daarvoor telkens twaalf duivers genieten- de , die, door den kooper, betaald worden (w). Volgens eene Keure van den vyf en twintigften January des jaars 1759, wordt aan de behoeftige Gildebroeders vyftig, in; de plaats van twee en veertig duivers, ter wee-
ft; Handv. hl. 14U. (uj Keutb. U. ƒ. 14. (i/)>Handv. bl. 1418, «419. (») Handv. bl, 1417^14*9, i43°i*43*» 1434. 03
|
||||
|
214 AMSTERDAMS IV.Deel.
Gilden, weeke uitgekeerd (x). De Overluiden van
't Vlotfchuitenvoerders - Gilde zyn vier in getal, van welken 'er, jaarlyks, in January, twee afgaan. Zy houden hun Comptoir, ins- gelyks, onder de Nieuwe Brugge aan de binnenzyde, daar zy, eens ter weeke, des Zondags, plagten te vergaderen; doch nu, volgens eene Keure van den derden Februa- ry des jaars 1699, des Saturdags, van vier tot zes uuren na den middag, zitdag hou- den (y). Zy genieten, jaarlyks, voor hunne moeite en verteering, twee honderd guldens uit de Gildekafle. De Gildeknegt trekt ze- ven en vyftig guldens 's jaars, en een ftuiver van ieder Gildebroeder, die niet met een* Gildebroeder te begraaven gaat («). XLVII. Ten dienfte van den Koophandel en LooTs- Scheepvaart, is, hier ter Stede, waarfchyn- qj Ns*. lyk reeds in de zeftiende eeuwe, opgeregt ge weeft een |
|||||||
|
LooTsmans-Gilde,
voor welk men eene uitvoerige Ordonnantie
vindt van den een en dertigften Maart des jaars 1632 (a). By eene Keure vandenvyf- den February des jaars 1698, is het getal der Lootsluiden, die dit Gilde uitmaaken , op vyftig bepaald, vyf en twintig, om Texel, en vyf en twintig om het Vlie uit en in te lootfen. Doch behalve deezen, zyn, voor ieder' ftroom, nog tien Noodhulpen aange- fleJd,
(x) Keur(>. T. ƒ. 242 verf».
iy) Handv. bt. 1427, 1429, 1439,143}. (x.) Vervolg der Handv. bl. 10». (a) Handv. Ui MJ>7» |
|||||||
|
v.
|
|||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 215
field, om, by gebrek van vafte Lootsluiden, Gilden.
dienfl te doen (b). Alle Schippers, die hier laaden, zyn gehouden, Poorters en Gilde- broeders tot Lootfen aan te neemen, behal- ve wanneer zy alleen hunne eigene of hun- ner Reederen goederen inhebben. Ook zyn zy niet verpligt, een'Loots te neemen, wan- neer zy alleen met ballafl in zee willen. De Lootsluiden moeten, dagelyks, in 'tLoots- mans-huisje aan den Haringpakkers-tooren, op hunne beurt paflèn, en, by de pen af, den Schipperen, die hen, een dag van te voo- ren, moeten komen waarfchuwen, ten dien- fle Haan. 'Het loon der Lootsluiden is, by de Keuren, bepaald, en wordt gerekend naar de diepte, die de fchepen gaan, en naar den flroom, welken zy uit- of ingelootfl worden (c). Ook is, by eene Keure van den der- tigtien January des jaars 1750, vaftgefleld, hoe veel Lootsgeld betaald moet worden, wanneer een fchip, gedeeltelyk zeewaards gebragt zynde, door ysgang, genoodzaakt wordt, te rug te keeren (d). Een Loots- man, die, door verzuim, flof heid of k waade giffing, een fchip aan den grond zeilt, kan, na voorgaande kennhTe, afgezet, en zelfs aan den ly ve geflraft worden (<?)• De Loots- luiden van den Texelftroom, hier ter Stede, hebben, in 't jaar 1742, eene Weduwen- Bos opgeregt, waaruit vyf Weduwen van vafle Lootsluiden op den gemelden flroom een
(b) Handv. bl. tjco,
(c) Handv. bl. i (y 7, 1499 ,149g , 1499 , 1500 , ijoi.
(d) Vervolg der Handv. bl, 121.
(e) Handv. bU 1497. Zie »»^ Keutb. T. ƒ, 149 verft.
O 4
|
|||||||
|
-
|
|||||||
|
■
|
|||||||
|
2i6 AMSTERDAMS IV.Deei.
Gilden, een gulden en tien fluivers ter weeke trek-
ken können (ƒ). De Overluiden van het Lootsmans - Gilde zyn vier in getal, waar- van 'er, jaarlyks, in January,twee afgaan. Zy houden hun Comptoir aan den Haring- pakkers-tooren; doch hebben geenen vallen tyd van vergaderen. By eene Keure van den zes en twintigflen January des jaars 1750, is hun twee honderd en vyftig gul- dens 's jaars, voor hunne moeite en vertee- ring, toegelegd. De Gildeknegt of Boek- houder , voor wien, weinige jaaren gelee- den , een huis op de nieuwe Haarlemmer- fluis getimmerd is, trekt drie honderd en zeitig guldens 's jaars uit de GildekaïTe, en geniet, daarenboven, drie fluivers van ieder Loots, die befleld wordt; welke drie flui- vers , door de Schippers, betaald worden (g). XLVIII. Gelyk de twee Gilden van Schuitenvoer- Slee- ders, voornaamlyk, dienen, om Koopman- PERs- fchappen te water te vervoeren; zo is, tot rILDE' het vervoeren van Koopmanfchappen en Perfoonen, met paard en fleede, waarfchyn- lyk insgelyks reeds in de gediende eeuwe, opgeregt het Sleepers-Gilde,
*
De oudlle eenigszins uitvoerige Ordonnan-
tie voor het zelve, my bekend , is egter eerfl van den elfden January des jaars 1602 (//). Tot dit Gilde behooren niet alleen zul- ken, die goederen en perfoonen, om loon, |
|||||||
|
(f) Handv. hl, i$ot.
(g) VCïVülg der Handy. bln li».
fïj Hahdv. bl. 1434, |
|||||||
|
s
|
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 217
van de eene plaats naar de andere fleepen; Gildii»
maar zy, die paard en fleede houden, tot het fleepen der waaren, welken zy verkoo- pen en bearbeiden, zyn ook verpligt het Slee- pers-Gilde te voldoen. Zodanigen zyn Brou- wers, Bierbefchooijers, Grutters, Vleefch- houwers, Steenkoopers,Steenhouwers,Ka- landerers, Kooren-Molenaars en anderen, die egter geene vragten voor burgers mogen aanneemen (f). De eigenaars van Koetsflee- den,geene Sleeperszynde,mogen dezelven niet uitleenen, om een Paar ter trouwe, of een kind ten doop te ryden, zonder, voor- af, een verlof briefje van 't Sleepers-Comp- toir gehaald, en twee guldens tien Huivers aan 't Gilde betaald te hebben (£). De Krui- jers, die in geen Gilde zyn, mogen geene goederen naar of van de Waage voeren, en geene Kruij wagens met twee wielen hebben (/). De Sleepers mogen hunne fleeden niet laaten ryden door perfoonen onder dé een en twintig jaaren, noch door zulken, die 't ry- den niet verftaan. Ook mogen zy, op hun- ne fleeden, niet (taan noch zitten, noch by dezelven Tabak rooken (in). Enkele reizen nogtans, hebben Burgemeefteren eenen flee- per, ter oorzaake zyner onpafTelykheid, toe- gedaan, op zyne fleede te mogen zitten (»). Omtrent de Waagen, zyn ilallingen opgeflaa- gen, daar de Sleepers hunne paarden, by da-
(i) Handv. bl, ioU, H?7, H39, T440.
\kjl Vervolg der Handv. bl. 109. (i) Handv, bl. id*g, . (pt) Handv. bl. logj, 1087, 143;. Keurb. U. ƒ. iy. (n) Gruot-Meinor. N. V. ƒ. 1$ -verf». O 5
|
|||||
|
5i8 * AMSTERDAMS IV.Deel.
dage, plaatfen können; ook pompen, waar-
uit zy de paarden können drenken. Doch zy moeten zorg draagen, dat zy, des Zondags, den Dam en andere plaatfen , omtrent de Waage, met hunne fleeden en paarden, niet belemmeren, en ten dien einde, de paarden en fleeden, des Saturdags, naar huis bren- gen (o). Op het ryden langs enge en dik- wils belemmerde wegen, zo met fleeden als met andere Rytuigen, zyn, van tyd tot tyd, verfcheiden' Keuren gemaakt. Die van de Verkens-fluis naar den Dam of daaromtrent wil, moet door de Halfleeg; en die van om- trent den Dam naar de Verkens-fluis wil, door de Pylfteeg, ryden. Die op 't Rokin omtrent de Nieuwe - zyds - Kapel wil wezen, moet, van de eene en de andere zyde, heen en we- der, door de Kalverftraat, en dooreene der Kapelfleegen, naar en van het Rokin ryden. Die van omtrent de-Oude Brug naar den Ou- de-zyds-Voorburgwal wil , moet door den Niezel, en die van den Oude - zyds - Voor- burgwal naar de Oude Brug wil, door de fleegen bezuiden den Niezel, ryden. De Ou- debrugfteeg tuffchen 't Water en den Nieu- wendyk mag niet bereeden worden , dan door zulken, die van 't Water komen. Die van den Nieuwendyk naar 't Water wil, moet door de Vrouwenfteeg ryden. Die uit de Molfteeg de Jan - Rooden - Poorts - Too- rens - brugge over wil, moet langs den bin- nenkant of Zuidweftzyde , en die van de weilzyde van den Singel, of uit de oude Le-
(t) Handy, bl. 14.55.
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 219
Lelieftraat de Toorenfteeg in wil, den bui-g,LI)EK.
tenkant of Noordooftzyde van den Tooren langs ryden. Binnen de paaien van de Re- guliers- of Botermarkt, mag in 't geheel niec gereeden worden, en tuflchen twaalf en half twee uuren ook niet door de Beursfteeg (p). Het loon voor de Koetsfleeden, 't zyze by 't uur, of eenen geheelen dag, of met een of meer perfoonen ryden,- is, by verfcheiden* Keuren, bepaald (q). Volgens eene Keure van den zeven en twintigften January des jaars 1757, moeten alle de fleeperstuigen, met een zigtbaar koperen nommer, gemerkt zyn (f). De Gildebroeders van het Sleepers- Gilde zyn, vanouds, verpligt geweeft, te byte te komen. Eene Sleepers-Weduwe, zo lang zy Weduwe blyft, mag, met een enkel paard en ileede, voor haar, laaten fleepen (ƒ). De Overluiden van het Sleepers - Gilde zyn vier in getal. Jaarlyks, in 't laatft van July, gaan 'er twee af. Zy houden hun Comp- toir aan de Nieuwe Kerk bezyden 't Stad- huis , daar zy, eens ter weeke, des Woens- dags , van twaalf tot twee uuren , byeen komen. Het loon van den Gildeknegt is, ïn 't jaar 1764, met honderd guldens, ver- hoogd (0- Wy komen, eindelyk, tot drie der jong- XLTX.
fte Gilden , die,eerft in de voorgaande eeu-HoEDEN- we , zyn opgeregt. En hier komt ons eerft ^AAK£RS" voor net Hoe-
(p) Handv. bl. 73}, iosy, icg*,iog7.
\cj) Zie Handv. bl. 1437. 143».
(r) Keurb. T. ƒ. iz%.
(s) Handv. bl 14? 5, 1437.
(tj Kemb. U. f. 44.
|
||||
|
Ä20 AMSTERDAMS IV.DiEt.
HoEDENMAAKERS-GlLDE,
welk, in 't jaar 1621,1s opgeregt («); fchoon
het handwerk blykt, hier reeds, in 't jaar 1529, geoefend te zyn (v). De oude Or- donnantie voor het Gilde is, by eene Keu- re van den negen en twintigften January des jaars 1740, in meer dan één opzigt, ver- anderd en verbeterd (w). Ten behoeve van dit Gilde, is het voorftaan en omloopen met oude opgemaakte Hoeden verbooden , en bepaald, hoe groot de koopen zyn moeten van Hoeden, die, by openbaare opveilinge, worden verkogt (#). Tegen de baldaadig- heden en famenrottingen der Hoedenmaa- kers - knegts, zyn ook verfcheiden' Keuren gemaakt, tot welker naarkominge, zy zig, by ondertekeninge op 't Comptoir der O- verluiden, verbinden moeten (y). De Over- luiden zyn vier in getal, en worden, jaar- lyks, op of omtrent den tienden Auguftus, veranderd, wanneer 'er drie afgaan, en maar één aanblyft (z). Zy houden, om de vier weeken, des Maandags, Comptoirdag, in een vertrek van den Haringpakkers - tooren. By eene Keure van den zeftienden Maart des jaars 1752, is hun, voor hunne moeite en verteering, twee honderd en negentig gul- dens , jaarlyks, uit de GildekaiTe, toegelegd. De Gildeknegt geniet het inkomen der Maand-
na) Handv. bl. uit. (v) Keurb D- ƒ. 137 f «r/l. (w) Zie Handv. bl. iz6j. \x) Handy, bl. 12.6s* n<iï. iy) Handv. */. 12*4, iiötf, 1277, Keutb. T. ƒ. ai«. U. ƒ• »3-
(t; Handv. bl. i-«:. s
|
||||
|
I.Boek. KOOPHANDEL. 221
Maandgelden en BegraafenilTen, als van gilden.
ouds (a).
Het L.
Lint- en
Lint- en Passementwerkers-Gilde Passe- MENT-
fchynt, in of omtrent het jaar 1641, opge-werkers-
regt te zyn. Immers, in eene Keure van Gilde. den agt en twintigften January des gemel- den jaars, wordt reeds gewaagd van Gecom- mitteerde Opzienders over de Infirumenten van de Lintmolens (Z>), dezelfde, zo 't fchynt, die, naderhand, Overluiden van het PaJJement- en en Lintwerkers - Gilde genoemd zyn. By eene Keure van den dertigften January des jaars 1709,is aan de Gildebroeders van dit Gilde verbooden, meer dan ééne winkel te mogen hebben. Vreemden, hier Linten of PaiTe- menten willende komen veilen, moeten daar- toe verlof vraagen van het Gilde, en voor eiken dag, die dit verlof duurt, tien ftui- vers ten behoeve van het Gilde betaalen (e). Op het begraaven der Gildebroederen, is, in't jaar 1762, eene nadere Keure gemaakt (d). De Overluiden van het zelve zyn vier in getal, van welken 'er, jaarlyks, in De- cember , twee afgaan. Zy plagten hun Comp- toir te houden in de eerfte Blomsdwarsftraat; doch houden het, federt eenige jaaren, in de Tuinflraat, boven de Corps de Guarde der Ratelwagts. Zy komen hier, om de veer- tien dagen, des Maandags, van vyf tot ze- ven C«) Vervolg dtr Handy. */. t*.
(k) Handv. */. ij<Ji. (t) Handv. tl. 1363 > 1365. {4) Keurb. U. ƒ. 14 wrf: . |
||||
|
222 AMSTERDAMS IV. Deel.
CfïLDEN. ven uuren, byeen. By eene Keure van den
negenden July des jaars 1750, is hun een honderd guldens in 't jaar, voor hunne moei- te en verteering, uit de Gildekafle toege- legd. De Gildeknegt trekt, jaarlyks, drie $n tagtig guldens; en een' Huiver van zul- ken, die niet met een' Gildebroeder te be- graaven gaan (e). LI. Een der jongfte Gilden, welken hier ter Comp as- Stede zyn opgeregt, is het
|
|||||||
|
SENMAA-
|
|||||||
|
kers™ Compassenmaakers- en Zeilen-
Zeilen maakers- 'maakers-gllde.
Gilde,
De CompafTenmaakers hadden hier hun hand-
werk veele jaaren geoefend , zonder onder een byzonder Gilde te behooren , fchoon menze, onder S. Lucas-Gilde, betrekken wilde (ƒ). Doch by eene Keure van den dertigften January des jaars 1664, werden zy tot een Gilde gebragt. En naardemaal eenige Zeilenmaakers zig ook met het maa- ken en verkoopen van CompafTen geneer- den , werden de Zeilenmaakers in 't gemeen, by eene Keure van den negen en twintig- ften Auguflus des volgenden jaars, met de CompafTenmaakers in één Gilde famenge- voegd (g). Voor ieder byzonder handwerk is eene proef gefield. En zonder dat iemant den tyd van drie jaaren by eenen Meefler- CompafTenmaaker gediend, en zyne proef gedaan heeft, ftaat hem niet vry, Com- pas-
(e) Vervolg der Handv. bl. $|.
(f) Handv. bt. u6%.
(f) Handv. bl, 1143, IX4J.
|
|||||||
|
.
|
|||||||
|
I. Boe«. KOOPHANDEL. 223
paffen, Nagtglazen, Vleugels, Vlaggen en Gilden.
't gene meer tot het CompafTenmaakers- handwerk behoort, te maaken, of te ver- koopen (h). Een Burgers kind, moet vier, en een Vreemdeling zes jaaren , by een' Meefter-Zeilenmaaker, gediend hebben, eer hy in 't Gilde kan worden aangenomen (i). Ten behoeve der Zeilenmaakeren, is, by eene Keure van den agttienden September des jaars i<56q , bevolen , dat alle Schip- pers, die hier ter Stede met Gildebeurten of beflooten Veeren begunftigd zyn , hun- ne Zeilen in de Stad moeten laaten maa- ken (k). En ten behoeve van de Com- pafïenmaakers en Zeilenmaakers beide, by eene Keure van den dertigften January des jaars 1750, dat alle Koopluiden, Boek- houders en Schippers , alhier woonagtig , hunne Compaffen , Vlaggen en Zeilen , ook in deeze Stad, moeten laaten maaken en verftellen (/). Elk mögt hier , voor- heen , Zeilenmaakers - winkel doen , mids hy daarin een' Meefter-knegt hielde, die zyne proef gedaan hadt. Doch by de ge- melde Keure van den dertigften January des jaars 1750, is bepaald, dat niemant, voor- taan, eene Zeilenmaakers - winkel opregten mag, dan die zelf zyne proef gedaan heeft (in). De Weduwen van Compaffenmaakers en Zeilenmaakers mogen de neering aanhou- den, (h) Handv, bl. 114«.
(1) Vervolg der Handv. bl. 83.
(() Handv. bU 114*. Vervolg bl. 84.
(t) Vervolg der Handv. bl. 84.
(m) Vervolg der Handv. bl. 84. j
|
|||||||
|
224 AMSTERDAMS IV.Deel.
den, zonder dat haare knegts de anderszins
vereifchte Proeve behoeven te doen (n). De Overluiden van het Compaflenmaakers« en Zeilenmaakers - Gilde zyn vyf in getal, drie Zeilenmaakers en twee Compaflenmaa- kers. Jaarlyks, in 't begin van November, gaan 'er drie of twee af,heteenejaar,twee Zeilenmaakers en een Compaflenmaaker, en het andere jaar een Zeilenmaaker en een Compaflenmaaker, welker plaatfen, op de gewoonlyke wyze , vervuld worden. Zy houden hun Comptoir, des Vrydags om de veertien dagen, van vier tot vyf uuren, in een vertrek van het WagthuisaandenKam- perfleiger, of zogenaamde Zeeregt. By eene Keure van den twaalfden November des jaars 1750, is hun twee honderd guldens 's jaars , voor hunne moeite en verteering, toegelegd. De Gildeknegt trekt zeftig gul- dens, en is daarenboven vry van de Jaar- zangen (0). (n) Handv. hl. 1244« I24J.
{«) Vervolg der Handv. bl. 84. |
|||||||
|
III.
|
|||||||
|
J;DoEKé KOOPHANDEL. 225
|
||||||||||
|
III.
|
||||||||||
|
VOORNAAME NEERINGEN, TOT
GEENE GILDEN BEHOORENDE; |
||||||||||
|
De voornaame Neeringen, die tot gee- Befchry-
ne byzondere Gilden behooren; ftrek- ving der ken wel, in de eerfte plaatfe, ten nutte der Voorma- ingezetenen in 't gemeen; doch leveren ook mef Nee* O O ' ï BINGEN
waarenuit, in welken, Bmnenlandfche,en 0f 2V^-
zelfs Buitenlandfche handel gedreeven wordt, ^wn, tot 't Zelfde kan men ook zeggen van eenige geeneby- Neeringen en Handwerken, die onder Gil- Q°°de"e den begreepen zyn. Doch gelyk wy deezen, behoo- voornaamlyk, befchouwd hebben, met op- rende; a!s zigt op den dienft, dien 'er de ingezetenen van trekken * zullen wy de voornaame Nee- ringen , in 't gemeen, met een onduitfch woord, Traficquen genaamd, den Leezer ook* meeft van dien kant, onder 't oog brengen. De Neeringen, op welken wy hier zien, zyn Brouweryen, Mouteryen, Branderyen, Azyn- maakeryen, Meêmaakeryen, Haring- en Zou- tenvifchköoperyen, Zoutkeeten, Suikerrafi- neerderyen, Tabaksfpinneryen, Touwflaage- ryen, Teerkooperyen, Zeepziederyen, Hout- kooperyen,Steenkooperyen,Zydereederyen* Zydeweeveryen , Gouddraadtrekkeryen , Twynderyen, Katoendrukkeryen , PariTe- ryen, Kalanderyen, Yzergieteryen, Salpeter- en Zwavelrafineerderyen, Kruidmaakeryen, Loodgieteryen, Clasblaazeryen, Smeerfmel- tefyen, Wafchfmelteryen, Vermillioen- en Vernismaakeryen, Terebinthynmaakeryen, IX. Stuk. P Pot- |
||||||||||
|
226 AMSTERDAMS IV. Dm.
Voor- Potten-, Steentjes-, en Platteelbakkeryen,
WAAME en miflchien nog eenige anderen, die onzer |
||||||||||||||
|
KEERIN
G£N.
|
||||||||||||||
|
opmerkinge ontflipt zyn. Wy zullen, hier,
|
||||||||||||||
|
van de opgenoemden eenig kort bërigt gee-
ven. De |
||||||||||||||
|
I. B&O-UWBRYEN
Brouwe-
rij, zyn, hier ter Stede, waarfchynlyk, reeds in; de dertiende eeuwe, geweeft, fchoon niet
blykt, of men 'er, toen reeds, eeneneering van gemaakt hadt. Maar voor 't jaar 1304, vorderde de Graaf reeds een Gr uit geld te Am- fterdam (0), welk betaald werdt, door al- len , die bier brouwden (Z>), 't zy byzonde- re perfoonen, ten behoeve van hun eigen huisgezin, of Brouwers van bedryve. Want zo lang het water, in de graften der Stad, nog zuiver en zoet genoeg was, om'erfpy- ze in te kooken (c), fchynen 'er de ingeze- tenen ook hun bier uit gebrouwen te hebben. Men heeft, ten minfte, nog eene Keur op de verhooging van den Bier-Excyns van den dertigften January des jaars 1484, uit welke blykt, dat byzondere perfoonen,toen nog, in hunne huizen , hun eigen drinckel byer brouwden (d): 't welk, naderhand, uitdruk- kelyk verbooden werdt : ten ware het puur fiherpbier ware (ff). Doch in dien tyd, en, vermoedelyk, lang van te vooren, wa- ren 'er reeds verfcheiden' Brouweryen in de Stad,
(*) Zit I. Dell, I. Btt^ iL II«.
(fc) Zie II. Deett I. Bttkj 14, 74.
O) Zie II. Deel, V. B»e{t bl. +91,49*.
(d) Kcurb. A. ƒ. 14S.
(<r),Handr. */. 176, 178.
|
||||||||||||||
|
LBÖEK. KOOPHANDEL. 227
Stad, fchoon 'er ook, al vroeg, veel vreemd, voor-
Stigtfch , Oofterfch en Hamburger Bier ge- naame dronken werdt (ƒ); 't welk, eindelyk, zo al- ™IN', gemeen geworden is, dat, aan de Leden der Regeerïnge, van Stads wege, eerengefchen- ken van Breemer Bier fchynen t'huisgezon- den te zyn; welke gewoonte, fchoon, veel- ligt, het Breemer Bier, door den tyd, inee- nig ander gefchenk, veranderd geworden is, eerft in 't jaar 1678 , om den zorgelyken toe- ftand des tyds, werdt afgefchaft (g). In 't jaar 1476, was 'er reeds een Excyns gelegd van veertien ftuivers op het vreemd, en van negen Huivers op het binnen gebrouwen Bier (h). Men tapte, in dien tyd, fterk, buiten de Vryheid der Stede. Doch 't was den Ingezetenen verbooden, aldaar, Bier of an- deren drank te gaan drinken. En vindt men* dat Piet er Reyerszoon, Schepen der Stad, in 't jaar 1495 * om het drinken buiten de Vryheid, by 't Geregt, in boete beüaagen is (f). Het belemmeren van het bier drin- ken buiten de Vryheid, en het bezwaaren van het buiten gebrouwen Bier deedt de Brouweryen in de Stad, allengskens, toe- iïeemen in getal. In 't jaar 1497 > werdt j by de Vroedfchap, geraadpleegd, over het vaftftellen eener Ordonnantie op de neering der Brouwerye (*). En in 't jaar 1505, waren 'er ten minfte negen Brouweryen in de Stad
(f) Zie II. Dttl, I. Boek_, bl. 81.
(Z) Refol. Vroedfch. Lx. L, 16 Maart 1*78. ƒ. 3J<-
(h) Groot-Memor. N. I. ƒ. 79.
(i) Regift. der Correft. *gttr "tKeiub. B, ƒ. Il verf»,
({) Groot-Memor, 2X,l.f. 114.
'P 2
|
|||||
|
o
|
|||||
|
228 AMSTERDAMS IV.Deé£,
Voor- Stad (/). Onder welken, 'er eene was
NAAME van Brunnick die brouwer, aan de ooflzyde neekin- van den Nieuwe-zyds-Voorburgwal, naar 't Noordeinde toe (m), daar nog eene fteeg is, de Brouwers ßeeg genaamd. In 't jaar 1620, vind ik, dat vyftien Brouwers den eed ge- daan hebben, van der Stede Excynzenniet te zullen verkorten, en onder deezen, Pie- ter Everts Huift, in 't Haentgen, Gerrit Has- felaer, in den Arend, en Cornelis HaJJelaer, in den Burgt. In 't jaar 1621, werdt diergely- ke eed gedaan, door agttien Brouwers, on- der welken, ik Gaas HaJJelaer, in den dub- belen Arend, genoemd vind. En in 't jaar 1622 jgefchiedde dezelfde eed, door zeven- tien. Brouwers, en onder deezen, door Cor- nelis Mertfen, in 't Os je, even bezuiden de Lutherfche nieuwe Kerk, daar nog een Steeg is, de Osjes-fpook-, of liever Osjes• poort s- fleeg genaamd; en door Cornelis Claeszoon Hajfelaer, in den Burgt (»). De Brouweryen de Burgt en de dubbele Arend, of ten minflen een van beide hebben, zo ik my niet be- driege, geftaan, aan de Brouwersgraft, eer- tyds, de Brouwers kaai genaamd , alwaar, omtrent den jaare 1660, nog vier Brouwe- ryen Honden (0). In een der Keurboeken (p), vindt men eene Lyft van naamen, die, in't begin der zeventiende eeuwe, aan eenige nieuwe burgwallen en flraaten gegeven wer- den. En in deeze Lyft, lees ik dat de Straat voor
(l) Groot-Meaaor. N, I. ƒ. z$i **r/ï,
/w;Keurb. B. ƒ. ft.
(n) Keurb. I. ƒ. zi4, IJ4, 19j verf»,
(*) F. VON ZESEN, bi. 222.
(f) H. ƒ. 23S vtrfi.
|
|||||
|
o
|
|||||
|
V
|
|||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL, 229
voor HaJJelaer, de Haarlemmer Straat, en de Voor-
Straat agter HaJJelaer de Brouwers kaai ge- naamel naamd werdt. 't Getal der Brouweryen is, neeiun. federt, niet veel meer toegenomen. En de GEN' neeringverminderde, inde voorgaande eeu- we, reeds zo zeer, dat de Brouwers, in 't jaar 1699, verzogten, een bepaald getal te mogen uitmaaken (q): in welk verzoek, eg- ter niet bewilligd werdt. In deeze eeuwe, zyn zy, ter gelegenheid van het algemeener en rykelyker gebruik van Koffy, Thee en Wyn, nog meer afgenomen, in getal. In 't jaar 1749, waren 'er niet meer dan zeven- tien in de Stad(r). En tegenwoordig zyn'er maar dertien, te weeten: DeZwAAN, op den Singel, ooflzyde, tus-
fchen de korte Gaflhuis-molen- en Kruis- fteegen. De Hooiberg, op den Nieuwe-zyds-
Agterburgwal, ooflzyde, tuflchen de Mol- en Huiszitten-fteegen. De Haan, op den hoek van de Laftaadje
en Boomiloot. De R o s K A M, op den Binnen-Amftel, by de
Amftelftraat. Het Rood Haut, op de Prinfengraft, o-
ver de Lauriergraft. Het Wit Hart, op Droogbak.
De Star, op de Prinfengraft, over de
Noorder Kerk. De dubbele Sleutel, op de Prinfen«
graft, over de Looijersgraft, He*
(q) Refol. Vroedfch. Lr. Z. 12 Ottob. 16». ƒ, jjl.
(r) Gioot-Memor. IS. XI. f. j>t verft,. P3
|
|||||
|
530 AMSTERDAMS IV.Deel.
Voor - Het L A M, op de Roozengraft, aan de Zuid-r
NAAME zyde. NEERiN" De E e N H o 0 R N, in de Haarlemmer Hout-
|
|||||||||
|
GEN.
|
|||||||||
|
tuinen.
De Weereld, op Uilenburg, op den zuidoofterhoek van de Bataviers - Agter- ftraat. De gekroonde Valk, op de hoogte van den Kadyk, of nieuwen Zeedyk.
Het Anker, op de Prinfengraft , Wefl- zyde, tufTchen den Haarlemmerdyk en Houttuinen. De Brouwers hebben, fehoon zy geen ei-
gcnlyk Gilde uitmaaken, reeds in de voor- gaande eeuwe, een Collegie van Hoofdlui- den opgeregt, welk opzigt heeft op 't gene de welvaart der Brouwneeringe bevorderen kan. Ik vind 'er het eerfte gewag van, in eene Keure van den veertienden February des jaars 1675 (j); doch het is, ongetwy- feld, ouder. Het beftaat, thans, uit een De- ken en vier Hoofdluiden, twee van welken, jaarlyks, in January, afgaan, in welker plaats, twee anderen, uit een benoemd dubbel ge- tal , door Burgemeefteren, gekooren worden. Zy zyn, byzonderlyk, bevoegd, om voor de onderhouding der Keuren, tegen 't verkor- ten van den Bier-Excyns gemaakt, te waa- ken, en beilaan de overtreeders derzelven in boete (f). Zy houden, van tyd tot tyd, met de Brouwers in 't gemeen, byeenkom- flen, in de Handboogs-doele, op den Sin- (s) Handv. tl. 122?.
(t) Handv. bl, 1224. |
|||||||||
|
I. Boeit, KOOPHANDEL. i$l
gel of Garnaalenmarkt. Zy hebben eenen Voor-
Knegt in hunnen dienft. Tot onderhoud van naame het Collegie , betaalt ieder Brouwer zynNEER1M* j , ° " J GEN.
aandeel.
De Keuren, vantydtottyd, opdeBrouw-
neering gemaakt, betreffen, voornaamlyk, de behoorlyke voldoening van 's Lands Im- pofl en Stads Excyns op de Bieren, welken beide, by 't beflellen van 't Bier, betaald moeten worden, zonder dat de Brouwers dezelven verfchieten mogen (ü). Voor elke Brouwery, is een huisje opgeregt, alwaar 's Lands Impofl ontvangen wordt. De Stads Excyns wordt, by 't beflellen van 't Bier, door de Brouwers, ingevorderd, en van tyd tot tyd, aan 't Excyns - Huis verantwoord. De Brouwers knegts, of andere Bedienden mogen geen Bier inflaan, om wederom in 't klein te verkoopen. De Kuit of het Scherp - bier, welk geen Impofl of Excyns onderhe- vig is, plagt, eer het afgeleverd werdt, door een' aangeflelden Bierproever, geproefd te worden: die ook gehaald werdt, wanneer 'er verfchil viel, of het Bier zuur, vatvuil, of met moer of droef opgevuld ware (v). Doch 't een en 't ander is nu genoegzaam buiten gebruik. Wyders, zyn de Brouwers verpligt, Bierdraagers te gebruiken, tot het afleveren en uitbrengen van Bier, welk, in de Stad of derzelver Vryheid, gebruikt wordt (iü). Zy mogen niet meer dan één paard petten, voor elke üeede, waarmede het Bier wordt
(u) Handv. bl. üz-f, 1114.
(v) Handv. i>l. J79.,
(w) Handy, bl. 11131 112*. Veryolg, bl. 79.
P4
|
||||
|
»
%<$% AMSTERDAMS IV.Dee^
Voor- wordt uitgebragt (x). En op dat 'er geene
naams verkorting in de Maat van 't Bier plaats heb- NEERiNr be ? moeten de Biervaten , door een' ge- G£N# zwooren Brander, gebrand worden, en 't is, den Brouweren, uitdrukkelyk, verbooden, Bier te leveren, in ongebrande vaten. Ook flaat hun niet vry, Biervaten in de Brouwe- ry te verkaufen of te verduigen, moetende zulks gefchieden aan de winkels van de Kuipers. Het verbranden, doorzaagen en gebruiken van Brouwers-vaten is allen in- gezetenen, by herhaalde Keuren, zeer fcher- pelyk, en zelfs onder bedreiging van gees- feling, verbooden (j). Wy hebben, te vooren, reeds te kennen
gegeven, dat men, hier ter Stede, in de oudfle tyden, uit de graften der Stad, plagt te brouwen; doch, na dat het water in die graften vervuild en bedorven was, zyn de Brouwers genoodzaakt geweefl, het water, met fchuiten, van elders, te haaien. Om- trent denjaare 1560, fchynt men 't,uit de Haarlemmer-Meer, herwaards te hebben ge- bragt. Immers, ik vind, dat de Stad, in juny des gemelden jaars, een ftuk Lands , .omtrent den Overtoom, gekogt heeft, om daardoor eene Vaart te maaken, ten einde de Brouwers, 't verfch water ligter zouden können bekomen (z). En in 'r, jaar 1561, verzogten de Brouwers, dat de Stad twee Schepen zou houden, om 't verfch water te {laaien uit den mond van de Haarlemmer- Meer. (x) Handv. */. s>?4.
(y) Handv. bl. 9§t ,ltt\,tif». 1224.
(x.) Gioot-Mcmor. N. U» f, %i ver Co.
f 5 •• • •" - ■■•■?« -'-
|
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 233
Meer, by de Coehell, en aan den Overtoom vocm-
te brengen, daar 't, in de Brouwers fchuiten, naame zou worden overgeftort (a). Doch 't water neeiu^- der Haarlemmer-Meer werdt ook, eerlang,Qm' onbekwaam bevonden, om Bier uit te brou- wen. Men moed het, derhalve, van elders, en wel uit de Vegt , herwaards brengen. Pieter Meybos en zyne medeftanders ver^ wierven, in't jaar 1624, Oclxoi om het, , van daar, op hunne koften, in de Stad té. te leiden, daar zy voorhadden, op den Dam, Beurs en Vifchmarkt, Fonteinen te maaken, die 't verfch Vegtwater zouden uitwerpen (£). Doch deeze onderneeming hadt het gewenfchte gevolg niet. 't Liep aan, tot in 't jaar 1656, eer men op nieuwe middelen bedagt ware, om 't Vegtwater nader by de Stad te brengen, 't Oogmerk was, dit wa- ter, door eene gegraaven' vaart, waartoe reeds eenig Land, in klein of oud Muiden, gekogt was, te brengen tot in 't Gein, van waar het zou worden afgehaald door de Brouwers , die vyftien honderd guldens 's jaars, voor 't gebruik van 't verfch water, betaalen zouden aan de Stad. Doch dit ont- werp is ook blyven fteeken (c), zonder dat my gebleeken is, uit welk eene oorzaak. In 't jaar 1685, konden de Brouwers nog verfch water vinden, aan de Geinbrugge (2). De Commandeur van Huift , Hille genaamd , heeft 1
(a) Refol. Vroedfch. N. I. 2+ Jan. IJ61.
(b) Refol- Vioedfch. N. 14.19April, \6May 1624./. 173,
lioverfe. Groot Memor. N. III. f. 7. (c) Zie II. Btel, XVII. Doe^ bl. IJl.
{dj Stads Miffiven N. X. ƒ. iji i/er/o.
?5
|
||||
|
«34 AMSTERDAMS IV.Deel.
Voor- heeft, in 't jaar 1695, ook Octroi verwor-
VAAMB ven, om verfch water in de Städte brengen, neekin- jen dienfte der Brouweryen (e): doch zon* der eenige vrugt. In laater' tyd, heeft men nieuwe ontwerpen gefmeed , om de Stad van verfch water te voorzien (ƒ); doch zy hebben of geene, of ongelukkige gevolgen gehad. De Brouwers zyn, derhalve, nog genood*
zaakt, het verfch water, met lange en zwaa- re Waterfchuiten, van welken elke Brouwe- ry voorzien is, te haaien uit de Vegt, van boven Weesp: 't welk niet alleen altoos koft- baar, maar , by flrenge winters, ook be- zwaarlyk te doen is, gelyk men, nog on- langs, in den harden winter des jaars 1763, ondervonden heeft. De Brouwers hebben, om het ys te breeken, al voor eene eeuw of langer (g), een zwaar vaartuig van een zon- derling maakfel, en plat van vooren, doen timmeren, welk, voor den boeg, met fchetf- pe yzers, als me/Ten, beflaagen is, en door 't ys gefleept wordt, om, op deeze wyze, eene vaart te maaken voor de Waterfchui- ten, die allen den Tsbreeker, zo noemt men dit vaartuig, volgen, tot in de Vegt toe. Doch, inden winter, van welken wyfpree- ken, was 'er zo weinig water onder 't ys, dat de Ysbreeker, bezwaarlyk, vlooten kon. De Regeering hadt, fomtyds, by harde vorft, $an de Godshuizen, Heeren-Logementen en
(e) Refol Vroedfch. Lr. X. 19 Oclob. kSjj. ƒ. jtl.
'f) Refol. Vroedfch. Lt, OO. 5 Nov. 1748. ƒ igö. en III» Detly V. Boe^ hl. 71«. U) zi' J« Six van Chanbelieb Poëzy, hl. «o.
|
||||
|
•
|
|||||
|
I.Boek. KOOPHANDEL. 235
en Doelen, bevolen, zo veel regenwaters als Vooa-
zy miffen konden, tot agt ftuivers de' ton, naame te leveren aan de Brouwers (/>). Doch inNKERli?' den bovengemelden winter, was 'er een al-GEN* gemeen gebrek aan regenwater in de Stad. De Brouwers moeften, derhalve, hun water, in vaten, met paard en fleede, over de Zui- derzee en 't Y, herwaards voeren, tot dat het ontlaaten van 't weder hun gelegenheid gaf, om zig, op de gewoonlyke wyze, te voorzien; of, gelyk ook, fomtyds,deswinr ters, wanneer de binnenwaters bevrooren zyn, gefchied was, het Vegtwater, door Muiden en langs de Zuiderzee, te fchepe, herwaards te brengen. Op het vaaren van den Ysbreeker en van
de Brouwers- en Verfchwater-fchuiten, die den zelven volgen, zyn, van tyd tot tyd, verfcheiden' Keuren gemaakt. De Ysbree- ker mag, na negen uuren des morgens, niet van de Stad vaaren, en de fchuiten, die den zelven volgen, niet na elf uuren. De Brou- wers-fchuiten volgen den Ysbreeker eerft, in dien rang, als dezelven buiten gekomen zyn , en daarna de andere Verfchwater- fchuiten. Tot onderhoud van den Ysbree- ker , wordt van ieder Brouwers-fchuit met water, zomer en winter, dertien ftuivers aan Deken en Hoofdluiden van de Brouwers betaald, of zo veel meer, als dezelven en de CommiJJarißcn van den Tsbreeker, die drie in getal zyn, en uit de Brouwers gekooren wor- den, (fc) Gtoot-Memor. N. VI. ƒ. 13,
|
|||||
|
t
|
|||||
|
«3<5 AMSTERDAMS IV.Deel.
Voor- den, redelyk oordeelen (!): 't welk, ten dee*
F4AME zen tyde, reeds tot drie guldens opgeklom- wEERiN- men js# Doch wanneer het ys zo dik is, dat het doorgezaagd en opengebyt moet worden, tot heel boven Weesp toe, worden de kos- ten , volgens eene Keure van den elfden Fe- bruary des jaars I755,geflaagen over allede Waterfchuiten, die zig van de vaart door 't ys bedienen (k). Over de Hoppe, die, door de Brouwers,
gebruikt , of ook , van hier, verzonden wordt, zyn twee gezwooren Keurmeeflers aangefteld, die dezelve moeten zien en goed- keuren, eer zy opgeflaagen, of verzonden worden mag. Zy genieten van ieder zak vyf duivers voor 't keuren, en vyf fluivers voor 't merken met Stads wapen; en met het jaartal, indien de Hoppe niet overjaarig is. Doch de Hoppe, die de Brouwers van buiten ontbieden, tot hun eigen gebruik, behoeft alleenlyk gezien, niet gemerkt te worden (/). Zo de Keurmeeflers oordeelen, dat de Hoppe vermengd, vervalfcht, of, met zand, hout, fteen of andere vreemde ftoffe, verzwaard is, moet de vreemde ftof- fe, ten overftaan van Commissarissen van de Hop, die drie in getal zyn, een Hop-handelaar en twee Brouwers, daaruit gezift worden. De onkoften, hierop vallen- de, moeten door den verkooper, naar de fchatting van CommiflarifTen, worden be- taald (i) Handv. bl. 1*24, 10*9.
({) Keurb. T. ƒ. 2:1. Vervolg dar Handv. */. jo.
(!) lOemb. V. ƒ. 61.
|
|||||
|
l™^—"~----------■--------- ~*
|
|||||
|
t Boek, KOOPHANDEL. 237
taald (m). De CommhTariflen, van welken y00v
wy fpreeken, worden, door Burgemeefteren, naamk voor hun leev^n , aangefteld, De Hoppe »**nn mag niet opgeflaagen, afgeleverd of ver-0*1** werkt worden, dan door de beëedigde Waag- draagers van het Purperen-hoeden- of Hop- veem («). De Brouwers ftooken hunne ke- tels * hier, gemeenlyk, met lange Friefehe* Groninger-ofZwartfluizer-turf; maar, wan- neer aan dezelve gebrek was,gelyk,nu en dan, by langduurige vor 11:, of andere ongelegen- heid, gebeurd is, is hun, forntyds, toegelaaten ge weeft, voor twee maanden, ook eens voor een rond jaar, met Smidskoolen, te ftooken; doch dit verlof is, geduuriglyk, wederom ingetrokken (0). Volgens eene Keure van den negen en twintigften January des jaars 1652, mogtert 'er, in dien tyd,geene nieu- we Brouweryen, Suikerrafineerderyen, Zeep- ziederyen, of Glasblaazeryen worden aange- legd, dan weftwaards van de Keizersgraft, en ooftwaards van den Kloveniers burgwal, de nieuwe Markt eri de Laftaadje, tot aan 't Y. Na de jongfte Vergrooting der Stad, werdt, op den een en twintigften May des jaars 1665,bevolen, dat 'er geene Brouweryen, Mouteryen, Suikerbakkeryen, Zeepziede- ryen , Glasblaazeryen, Pameryen, Kalande- ryen , Verweryen, Branderyen, Wafeh- en Smeerfmelteryen, Loodgïeteryen, Steenhou- weryen, Steenkooperyen , noch Houtkoope- ryen mogten zyn, in den omtrek binnen de ooft-
(w)Hapdv. hl. lioi, iroi.iioj.
(n) Handv, */. II»*, Veivolg, hl, «;, {*) Handr. hl. 919. |
|||||
|
I38 AMSTERDAMS IV.Deel;
Vooii- ooftzyde van de Kerkftraat, den Amftel, de
KAAME weftzyde van de Amffcelftraat, de Reguliers- |
||||||||||
|
NEEKJN
UEN, |
||||||||||
|
of Botermarkt, de Reguliers-dwarsftraat, eri
|
||||||||||
|
Leidfche graft (ƒ>). In de erven der niéu-
we uitlegginge, tuflchen de noordzyde der Heeren- en de zuidzyde der Keizers - graft, mogen ook, volgens eene vroegere Keure, geene neeringen van Smeden , Steenhou- wers , Steenkoopers, Houtkoopers, Kuipers, noch anderen, waarin 't aanbeeld gebruikt wordt, worden gedaan (q). In 't jaar 1615j was reeds gekeurd, dat, op de Keizersgraft, zuidwaards van de Brouwersgraft, en in de ftraaten en op de graften, op dezelve uit- komende , het ambagt van kuipen, en zulke Ambagten , waarin het aanbeeld gebruikt wordt, niet zouden mogen worden gedaan (r). Op Raapenburg, op den Singel aan beide de zyden, op de Heerengraft, en op den Kloveniers-burgwal, aan de eene en de andere zyde, tot aan de nieuwe Markt toe, mag, volgens oude Keuren, ook geene Smids- neering gedaan worden (s). Voorts, is ook gekeurd, dat de Brouwers, Zeepzieders en Verwérs,de buizen of gooten,door welken zy 't water in hunne werkplaatfen brengen, niet moeten leggen dan ten overftaan van Rooimeefteren, en niet laager dan tien voet boven 't hoogfl van de ftraat onder dezel- ven (ƒ); ten ware zy die buizen, onder de ftraat door, leggen wilden. De
(p) Handv. bl. 5197.
(q) Handv. bl. s»5. #
(r) Handv. bl. 99z.
(1) Handv. bl. ioor.
\f) Handv. bl, j»8i.
|
||||||||||
|
LBoEK. KOOPHANDEL. 239
De Voor.
Mouter yen naams
Zyn, hier ter Stede, genoegzaam zo oud als G£^
de Brouweryen; doch fchynen, in fommige 11. Steden (f), en, veelligt, ook te Amfterdam, Moctc- oudtyds, voor rekening der Graaflykheid, RY£W* aangehouden te zyn: hoewel de Graaf aan die van Amfterdam, waarfchynlyk reeds in de dertiende eeuwe, verlof gegeven heeft, om, tegen betaaling van zeker regt, Gruit- geld genaamd, hun eigen Mout te maaken (w). In 't jaar 1571, werdt gekeurd, dat *er geene Mouteryen, buiten de Stad en bin- nen de Vryheid, zyn mogten (ü). Ook zyn zy, tegenwoordig, binnen de Stad; doch meeft allen, of aan by zondere Brouweryen, of aan afgelegen' oorden, aan de Veften of op 't Roeters- en Reaalen-Eiland, op Kattenburg en diergelyke Plaatfen. Verfcheiden' Brou- weryen hebben haare eigene Mouteryen. Doch men heeft 'er ook zeven ofagt, daar de Graanen om loon gemout worden. Som- tyds, laaten de Brouwers hunne Graanen in andere Steden mouten, en, in dit geval, zyn zy niet verpligt, de Mout, die zy te rug krygen, te laaten meeten (w). 't Getal der Mouteryen hier ter Stede beloopt omtrent twintig. De lil.
Branderyen Brande-
van fterke dranken zyn ook, al vroeg, hier
ter
(t) Zie MIER 13 Charterb. II. Dtel, bl. 7;.
(») Zit II. Dtely I. B$e{t hl. 74, (v) Handv. kt. iz. ■ l») Handv. */. W*. |
||||
|
I
|
||||||
|
«M-o AMSTERDAMS ÏV.DeéU
Voor- ter Stede geweeft, en namen zeer toe inge-
NAAME tal, geduurende den oorlog met Frankryk^ NEERiN- die, in 't jaar 1672 j aanving, wanneer de invoer van Franfche Brandewynen verboo- den werdti De plaats, die, in dien tyd, tot Branderyen werdt gefchikt. zynde het blok tuflehen de Weesper- en Muider - Poorten, het tweede van de Weesper-Poort, belend met de Lynbaans-graft ten zuiden, en de Agtergraft ten noorden, wordt 'er, nog he- den, toe gebruikt, en draagt den naam van het Roeters-Eiland. Ook is deeze de eenig- fte plaats in de Stad, waar Verkens gemeft mogen worden (ar). Aan de Branders is, by meer dan eene Keure, verbooden, hun- ne draf en vuiligheid in de graften en burg- wallen te Iaaten loopen (y). Zy, en de Dis- tillateurs mogen niet digt by Looijers woo- nen, als aan welker neering zy merkelyk na- deel zouden können toebrengen (2). By Plakaat van 's Lands Staaten van den agtften February des jaars 1765, tot herftelling van het middel der Brandewynen, was toege- ftaan* dat de Branders en Rouwftookers, die kelders of pakhuizen met Brandewynen, of gediftilleerde Wateren hadden, tien roeden of minder van hunne Branderyen afgelegen, niet aan de peiling zouden onderhevig zyn. Doch alzo men bevondt, dat veelen toen Branders of Rouwftookers werden, en, digt aan, of in hunne huizen, kelders, of Pak« huizen, Branderytjes opregtten, om van pei- ling (x) Handv. bl. 99Jr', 99t.
(y) Handv. bl. 7161 737, 7Jj, (x.) Handv. tl. 99U |
||||||
|
^-«—^. ..„^..^-^^.■«ulliMin
|
||||||
|
J.Boe^ KOOPHANDEL. 241
ling vry te zyn; werdt, op den twintigften Voo#*
December des gemeiden jaars, nader ver- naams klaard , dat niematlt, als Brander of Rouw-NEER1N- ftooker, zou worden aangemerkt, dan die ' *. ten minfle vyftienduizend pond meel, ter maand, gebruikte. De A Z Y N M AAKERYEN W'
AlYN-
die, hier ter Stede, driederlei zyn, Wyn- maar*
Azynmaakeryen, Rozynen-Jzynmaakeryen,eti RYEN# Bier-Azynmaaketyen, zyn aan geene byzon- dere plaats bepaald, en flaän, derhalve, hier en daar, verfpreid, door de oude en door de nieuwe Stad. Het getal derzelVen neemt meer af dan toe, en tegenwoordig (1764) zyn 'er niet meer dan zeven. De Azyn moet, even als de Wyn en het Bier, door Bierdraa- gers, worden ingewerkt. De Wyn-Azyri- vaten móeten gebrand, en alle jaaren her- brand Worden («). De Amfterdamfche Bier- Azyn in 't byzonder wordt voor Zeer uitnee- mend gehouden. Men plagt, hier ter Stede, Verfcheiden' Meedemaakeryen V.
Meede-
te hebben. Doch alzo het gebruik der Mee- maake- de, federt eenige jaaren, rterk afgenomen msryak. is, is 'er thans maar eene, op de hoogte van den Kadyk, aan de Brouwerye van den ge- hoonden Valk. Ik weet niet, dat 'er, we- gens de Meede, eenige byzondere Keuren gemaakt zyn. Men heeft hier nog eenige Ha-
(,) Handv. bl. au, It4|.
|
||||||||||
|
IX. Stuk. Q
|
||||||||||
|
242 AMSTERDAMS IV.Dee£.
VÓÓR«
NAAME ; Haring- en Zoutenvisch-
keertn- kooperyen; GEN,-
VI. de meeften van welken, in de Haringpak-
JjteK°' kerye» tuflchen de Spaarnedammer brug en TENv"cH-HarinêPakkers"tooren» gevonden worden. KooPB- zy waren hier, van ouds, geweeft, en wer- kyü'n. den 'er,in 't jaar 1643 > alleenlyk nog, by voorraad, toegelaaten, toen de Haringnee- ring gekeurd werdt, van de Haarlemmer- dyks-kruisflraat, ook de Houtftraat genaamd, af, tot de brug van 't Middel-Eiland of Prin- fen-Eiland, toe, midsgaders, op het gemelde Eiland, uitgenomen op de plaats, daar de Teerkoopers gekeurd waren; als mede op het gantfche Agter- of Reaalen-Eiland (b). Het uitruilen van Buiden ten Haringvangft is, van ouds, hier ter Stede, in bloei geweeft. Zelfs vind ik, dat, in 't jaar 1618, nog een erf van drie honderd voeten in 't vierkant, op hét Prinfen-Eiland, tegen over de Zout- keeten , aan eenige luiden, tot bevorderin- ge der Buizen- of Haringneeringe, afge- ftaan is, voor eene fomme van drie duizend guldens (c). En nog in 't jaar 1698, hadt zig, hier, een Koopman van Maaslandsfluis nedergezet, om de Haringvangft, die, zo fpreeken de Stads Regiflers, hier voorheen zo zeer hadt ge flor eert, wederom in bloei te brengen. Hy hadt, in 't gemelde jaar, reeds twee Haringbuizen uitgeruft, en in 't begin des volgenden jaars, werdt hem plaats, tot het
'(l) Handv. hl. 90ï,
(e) Rciól. Vipedich. N. iz ji M*y ffig, f, ,y vtrf9. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 245
het droogen der netten, en tot het ftellen Vooi-
van eenen koperen taanketel, toegedaan (d). naame Zyne Stuurluiden moeften dengewoonlykenNEEIUN eed,aandenPenningmeefterder groote Vis-GEN' fcherye, te Enkhuizen, afleggen (e). Doch de onderneeming hadt het gewenfchte ge- volg niet, voornaamlyk, zo 't fchynt, ter oorzaake van de zwaare onkoften, welken hier vielen op 't voortzetten der Haringvaar- te, die zig, federt, meeft te Enkhuizen, en in eenige Steden en Plaatfen langs de Maa- ze, geveftigd heeft gehouden. De Haring- pakkery en Hafingkoopery houdt hier eg- ter nog fland. En op beide zyn, van tyd tot tyd, verfcheiden' Keuren gemaakt. De oudfte en grootfte Ordonnantie op den Ha« ring, my bekend, is van den elfden Septem- ber des jaars 1563 (ƒ). Volgens 's Lands Plakaaten op de HaringvhTcherye, mogen de HaringvifTchers de netten niet uitwerpen voor S. Jans-dag, zynde den vier en twin- tigften Juny (%). De Haring, die, na dien tyd, tot op S. Jacobs - dag, zynde den vyf en twintigften July, gevangen wordt, wordt, gemeenlyk, door de Verfchjagers, uit de Buizen overgenomen, en verkogt of ver- zonden , om terflond gegeten te worden. Doch de Haring, die na S. Jacob gevangen ïs, wordt, hier ter Stede, naauwkeuriglyk, van veertien, in twaalf tonnen verpakt, en, door den Keurmeefter, gecirkeld. En deeze Ha-
(d) Refol. Vroedfch, L». Z. *7 Febr. 169». ƒ. Z}}.
(e) Groot-Memor K. VIII. ƒ. 177.
(f) Handv. yi. 891.
(ï) Gioot-Flakaatb. I. Drei, ^«/. 717.
Q2
|
|||||
|
-
|
|||||
|
r
|
||||||
|
244 AMSTERDAMS IV.DEEt;
Voor- Haring wordt, met de Buizen, aangebragt,
ka aai e en veel verzonden. De Haring, die na S. Bar- MEtytiN. tholomeus-dag, zynde den vier en twintigflen Auguflus, wordt gevangen, wordt, met Stads wapen, gebrand, en veel naar Keulen en Duitfchland gevoerd. Men noemt het merk van deezen Haring, hierom, den kleinen of Keulfcben Brand. Én men houdt zig aan dit merk, tot aan S. Lamberts-dag, zynde den zeventienden September, toe. De Haring, die, na Kruisdag, zynde den veertienden September, wordt gevangen, wordt gebrand met Stads wapen, eneene kroon daarboven, en veel naar Rouan en andere Steden in Frankryk verzonden; waarom het merk van deezen Haring de groote of Rouanfche Brand genoemd wordt (/;). Het pakken mag niet iii fchuiten gefchieden; maar moet, op den wal, onder den blooten Hemel, worden ge- daan. De tonnen moeten de vereifchte grootte hebben, en als zodanig gekeurd en gebrand zyn: zynde het ongeoorlofd, Aal, Zalm, en vooral paring te pakken, in onge- brande tonnen. De leggers, of pakkers en kuipers van den Haring, moeten, daartoe, by de O verluiden van 't Kuipers-Gilde, en by de Keurmeeflers van den Haring, toegelaaten zyn, en 't gemelde Gilde voldaan hebben. Zy onthouden zig, in een vertrekje onder jn den Haringpakkers - tooren , daar zy , door de Meefters- Haring kuipers, ten allen tyde, können gevonden worden. Zy zyn verpligt, den Brandharing uit de zeetonnen te
(h) Handy. BI. g»4»i9f> !?«, 1*7» «5»*.
|
||||||
|
-
|
||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 245
te neemen; in zuiveren pekel, af te fpoe- voor-
len, en, van den eenen bodem tot den an-NAAMB deren, in andere tonnen, te verpakken, zo NE^HlN* . vaft en hoog, dat de bovenfle bodem, met6E den voet , moet ingetreden worden. Zy moeten den onzuiveren Haring uitfchieten. Elk van hun heeft vryheid, om alle dagen, die hy in 't werk is, twee haringen met zig naar huis te neemen (i). De Keurmeeflers van den Haring, die drie in getal zyn, en door Burgemeefteren aangeiteld worden , moeten allen Haring keuren, eer dezelve, hier ter Stede, mag verkogt worden. Ha- ring, die te vroeg gevangen is, Voor- of Grasharing genaamd, mag hier in 't geheel niet worden verkogt. De Haring, die, door de Verfchjagers, wordt aangebragt, en de eerfteBrandharing mag, volgenseeneKeure van den derden Auguftus des jaars 1617, ook op Zondag,verpakt, verkogt en gefcheept worden (k). De verkooper noch kooper mo- gen , by 't keuren van den Haring, tegen- woordig zyn. De Keurmeeflers moeten toe- zien , niet alleen of de Haring zuiver en wel gepekeld, maar ook of dezelve wel gepakt zy, eer de tonnen toegeflaagen worden, en aantekening houden van 't gene zy keuren. Ook doen zy de verfchillen af, die, tus- fchen kooper en verkooper, vallen over- de deugd van den verkogten Haring (/). De Zoutenvifch moet ook, door de Keurmees- ters (i) Hantlv. bl. SHi 89J , «99 » 9°<>i UÏ7, UJ9, i}+©,
u+t» mi (<) Handv. bl. *9S* (t) Hamiv. bl, i9+,89f . «9« , «97» 39«,899,90». <*3
|
||||
|
246 AMSTERDAMS IV.Deei.
|
|||||||||||||||
|
VoOR-
NAAME
WEERIN- GEN. . |
ters op den Haring, worden gekeurd, eer
dezelve, hier ter Stede, verkogt mag wor- den. De verfche Haring, die hier tot Bok- |
||||||||||||||
|
king gerookt wordt, en de Bokking, van
gelyken (m). Hertog Filips van Bourgon- die heeft, reeds by eene Ordonnantie van den twee en twintigden September des jaan 1440, bevolen, dat de verfche Haring, die in de Zuiderzee gevangen werdt, nergens dan in de Steden van Holland en Weitiries* land , zou ter markt gebragt worden («). Te Amfterdam, komt ook nog veel van deezen verfchen Haring. Hy wordt, ten deele , tot Bokking gerookt. De plaats, hiertoe, in 't jaar 1652, gekeurd, is ten noordooflen van de Zoutkeeten (0) , en wordt, federt, de Bokkinghangen genaamd. De vir. Zoutkeeten,
Zout-
keeten. van welken wy fpreeken, maaken ook nog eene voornaame neering uit in deeze Stad. Zy zyn thans twee in getal, en geplaatfl: langs den Zoutkeets - burgwal, tegen over het Reaalen-Eiland. In dezelven , wordt het grof Zout tot Kooken-zout geftookt, en bekwaam gemaakt: en niet alleen in de Stad gebruikt; maar ook naar buiten ver- zonden. De Keetmeeflers of Panneluiden verbinden zig, by eede, die, van tyd tot tyd, vernieuwd wordt, dat zy geen Zout zullen maaken, dan van goed grof zout, |
|||||||||||||||
|
■
|
|||||||||||||||
|
zout
|
|||||||||||||||
|
(m) Handv. bl. 901,
(n) hUndv. bl. %9i, (e) Handr, bi. j>02. |
|||||||||||||||
|
I/Boek. KOOPHANDEL. l%f
zout van zout, en van geene andere flofFe, voor.
't welk, zynen behoorlyken tyd, op de Den- waame He gelegen heeft. De ksbri»- SUIKERRAFINEERDERYEN, VUL
Suiker«
of Suikerbakkeryen, zyn,ïn eenaanmerkelyk kafi- getal, door de gantfche Stad, verfpreid. Men neerdb- vindtze, zelfs in de oudfte gedeelten, waar- RXEN' uk de oudheid deezer neeringe af te nee- men is. Doch in de jaaren 1663, 16Ó4 en 1665 , is gekeurd, dat dezelven niet van nieuws zouden mogen worden opgeregt, dan in een gedeelte van de nieuwe uitlegging (p). Ook werdt, in den jaare 1660 en federt, by herhaalinge, verbooden, de Suikerbakkery, de Koning van Poolen, aan de weftzyde van de Heerengraft, tegen over de Warmoes- graft, die by ongeluk verbrand was, weder- om op te bouwen (5). Doch in 't jaar 1736, is toegeflaan, dat, in de Blomftraat, en op de Blom- en Roozengraften, Suikerrafineer- deryen zyn mogten' (r). De Suikerrafineer- ders behooren niet eigenlyk onder een Gil- de. Doch op deeze neering zyn egter, van tyd tot tyd, eenïge Keuren gemaakt, voor 't naarkomen van welken, zorg gedraagen wordt, door zes Geauthorifeerden^ die, by Burgemeefteren, uit de Suikerrafineerders1, gekooren worden, en van welken, jaarlyks, in January, twee afgaan. By deeze Keuren, is, onder anderen, bevolen, dat de knegts niet
(p) Hindb. hl. 99S, 9*7. tn hier voor, bl. 257.
(tj) Groot-Memor.N. V. ƒ. »7, ioi
(t) Bcfojgn. van Bürgern, en Schepenen van 25 Jan. 175«.
Q4
|
||||
|
248 AMSTERDAMS IV.Deel,
Voor- niet uit hunnen dienfl vertrekken mogen, NAAME voor dat zy hunnen tyd hebben uitgediend. |
|||||||||
|
2«£ER1N
■HES,
|
|||||||||
|
De knegts zyn ook, byzonderlyk, gehouden,
|
|||||||||
|
hunnen meefler, by ongeval van brand, by
te fpringen. Ook mag niemant voor knegt werken, dan die drie jaaren voor leerjon- gen gediend heeft. Het fchoonmaaken van Suiker, door middel van Beeflenbloed, is, by herhaalde Keuren, verbooden, mogende het zelve, niet anders, dan door middel van eijeren, gefchieden (*). De Geauthorifeer- den mogen, ten allen tyde, op de naarko- minge deezer Keuren, onderzoek doen, in de jSuikerraflneerderyen ; en beflaan de over- treeders denselven in boete , in welke ook zulken vervallen, die Beeftenbloed aan de Suikerrafineerderyen leveren , of brengen, Pe Suikerrafineerders moeten , voor ieder knegt, dien zy, tot agt in getale toe, in vallen dienfl hebben, dertig ftuivers 's jaars aan de Geauthorifeerden betaalen; mids dat dezelven, in dat jaar, ten minfle viermaalen, in zyn werkhuis, onderzoek gedaan hebben Q). Men behoeft geen burger te-zyn, om eene Suikerrafineerdery op te regten. Zelfs is, in 't jaar 1655, aan twee Koop]uiden van de PortugeefcQe Joodfche Natie, Abraham en Tzaak de Pereira, toegedaan, eene Sui- kerrafineerdery op te regten, mids zy niet minder dan een vat Siroop en honderd broo- den $uiker .tevens verkorten («0. Tegen- woor• (1) Hatulv. b/. 1171, 117}, 1174.
ft) Vervolg der Handy, bt. 6%, (u) Refol. Vroedfch. Lr. A. 30 Dtcemh, ifij;. ƒ. jj,
ïlpndy. iL I3I. ; .
|
|||||||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 249
woordig, [in Auguftus des jaars 1765],zyn voor-
'er honderd en zes Suikerranneerderyen in naame deeze Stad. VeUé »*W»; GEN.
Tabaks sp Inneryen ix.
Tabaks,-
zyn 'er, hier ter Stede, fchoon deeze nee- SP1N*|** ring hier, niet zeer lang, gebloeid heeft, om dat het gebruik van de Tabak zelf nog niet oud is. De Tabak wordt, op deeze Spinneryen, geverwd, gefausd en tot rollen gefponnen, die, gerasptzynde, gefnooven, en, gekorven gerookt, of ook gekaauwd wordt. De gemeenfte foorten van deeze Tabak worden veel naar 't Noorden en de Ooftzee verzonden. Behalve de Tabaksfpin- neryen, daar gefponnen Tabak, in 't groot, verkogt wordt, zyn 'er ook zeer veele Ta- bakswinkels hier ter Stede, daar Snuif- en Rooktabak, in 't groot en in 't klein, wordt verkogt. Deeze Winkeliers en de Tabaks- fpinners doen hunne inkoopen, of in de na- buurige Provinciën, Gelderland en Utrecht, van de Planters zei ven, of, hier ter Stede, van zulken, die de Tabak, uit andere Pro- vinciën , of van buitens Lands ontvangen, enze hier, of uit de hand, of veeltyds by openbaare Opveilinge, verkoopen. Om te oordeelen, of de verkogte Tabak eenigszins befchadigd, of ook gedeeltelykoud, rot en vergaan is, zyn, by Burgemeefteren, twee Vifitatenrs, of Rafaäiemeeßers van de Tabak aangefteld en beëedigd , om te bepaalen, hoe veel dekooper, voor de genoemde ge- Q. 5 Pre-
|
||||
|
250 AMSTERDAMS IV. Dek/
Voor- breken , aan de Tabak, behoore te korten
NAAME (y). De NfiERIN-
0*N. TOUWSLAAGERYEN,
Tou^j of Lynbaanen zyn, onder de voornaame nee-
|
||||||||||
|
ELAAGE
KV£N. |
||||||||||
|
ringen deezer Stad, eene van de oudften,
|
||||||||||
|
en, met het toeneemen der fcheepvaart, inr
de veertiende en vyftiende eeuwe, noodzaa- kelyk geworden. Zy werden, altoos, ge- field langs de Stads veflen, en lagen, in de vyftiende en zeftiende eeuwe, langs de ooft- zyde van den Singel, omtrent de plaats der Lynbaans-brug enßeeg, die 'er den naam van gekreegen hebben. Ook vind ik, dat, aan het Burger-Weeshuis, in 't jaar 1556, werdt toegeftaan, plaats aan de vefte tot Lyndraai- jen te mogen verhuuren (w). Anderszins, werden de Lynbaanen, in de zeftiende eeu- we, van Stads wege, verhuurd; gelyk my, uit eene Huurcedule van twee Lynbaanen, buiten de Jan-Rooden- en Corsgens - Poorten, van den negen en twintigflen December des jaars 1587, gebleeken is (x). In laater'tyd, werden de Lynbaanen gekeurd langs de bui- tenzyde van de Lynbaans- of Baangraft, daar zy, nog tegenwoordig, byna van 't een tot aan 't ander einde, gevonden worden. De plaats der tegenwoordige nieuwe Raapen- burgerftraat is ook, nog in de voorgaande eeuwe, met Lynbaanen, bezet geweeft. En heb ik eene Huurcedul van twee derzelven gezien, die befchreeven worden, als gelegen, bui-
(v) Handv. hl. Ii4«. Vervolger Handv. bl. 66.
(r>>) Refol, Vroedfch. N. i. i Juny i$j«.
(x) Oud Kegiftex ter Tbcfauiie Kjs xi. /. izi.
|
||||||||||
|
I Boek. KOOPHANDEL. 251
buiten de S. Antonis-poorte, van de Soudate Voor-
Courtegarde tot na 'f ryfenhooft: welke Huur- naams cedul, den agt en twintigften April des jaarsNEERIN- 1607, gedagtekend was (y). De HennipG moet, eer 'er touw van geflaagen wordt, door gezwooren Keurmeeflers, die drie in ge- tal zyn, en by Burgemeefteren worden aan- geileld, gewraakt en gekeurd worden. Het garen, gefponnen zynde, wordt ook nog gekeurd. Uit een pond Hennip, moeten, volgens de Keure, twee en vyftig vademen Kabelgaren gefponnen worden, en zedig vademen Lykgaren, uit een gelyk pond Hen- nip. De fchyven, op welken het Kabelga- ren gewonden wordt, moeten onderfchei- denlyk gemerkt zyn, naar defoort van Hen- nip, van welken het garen gefponnen is. Het Touwwerk moet gemaakt worden van zulke Hennip, als het zelve aanbefteed is, en 't gene, aan geheele {lukken, verkogt of verzonden wordt, moet ook, vooraf,door Keurmeeflers, gekeurd en gemerkt zyn. Van buiten de Stad, mag hier geen zwaar Touw- werk worden ingevoerd , dan 't gene, in Steden deezer Provincie, geflaagen is. De Keurmeeflers, die, ten ooflen, tegen de Y- brug, hun Comptoir hebben, moeten zorg draagen, dat de Touwflaagers de Keuren, op het Touwwerk gemaakt, metnaame die van de jaaren 1753 en 1758, naarkomen, de overtreeders aanbrengende aan C o M m i s s a- RISSEN VAN HET TOUWWERK, die
drie in getal zyn, en magt hebben, om de-
zel-
(y) Oud RegiflerferThefaurie K«t XI. ƒ. ijo.
|
||||
|
\
|
|||||||||
|
252 AMSTERDAMS IV.Deee.
zelven, van veertien dagen tot veertien da-
gen , voor zig te dagvaarden; tegen zulken, die niet verfchynen, te procedeer en by defau- ten, en hen, uit kragte van het tweede de- faut, tot natnptiffément te verwyzen. Zo de boeten, in veertien dagen na 't vonnis, niet betaald worden, mogen CommiflarifTen de Baanen der breukfchuldigen doen fluiten, en geflooten houden, tot dat de boeten vol- daan zyn (2). In 't jaar 1716, is aan Com- miflariflen van het Touwwerk zitting ver- gund, in de Kamer der Diemer- of Water- graftsmeer, op het Stadhuis (a). Beide de CommifTarifTen en Keurmeefters worden , jaarlyks, op Goeden Vrydag, door myne Heeren vanden Geregte, aangefteld of ge- continueerd. By de Touwflaageryen, voegen wy de Teerkooperyen,
in welken, zo wel Pek als Teer verkogt
wordt, en die, in de zeftiende eeuwe, ge- keurd waren, tuflchen den Kamperfteiger en 't Kamperhoofd, ter plaatfe , nog de oude Teertuinen genaamd. De Vlotfchuiten, met Teer gelaaden, lagen toen aan de ooflzyde van het Damrak, tuiTehen de nieuwe Brug- ge en Guldenhandsfleeg (b). Doch in't jaar 1643, werdt aan de Pek- en Teer-handelaars bevolen, alleen te woonen, op den Slooter- dy-
|
|||||||||
|
(x.) HanJv. tl. 1097-1101. Vervolg, H, 61. Keurb. T. f,
ÏJ6 verfo,
(4) Groot Memnr, AT. IX. f. 231. (bj Handf. K 71 ï 1 7*8 j 7*J>* |
|||||||||
|
1
1 |
|||||||||
|
- - -- ------
|
||||||||||||||||||||||||
|
IBoEK. KOOPHANDEL. 153
dyker-burgwal, ter wederzyde (c)? welke voor-
plaats, federt, met paaien afgetekend, en de naamb nieuwe Teertuinen genaamd werdt. Doch hier ^*RIN' |
||||||||||||||||||||||||
|
OEN.
|
||||||||||||||||||||||||
|
mag, by geene kleiner partyen dan van vier '
laft tevens, verkogt worden. De Pek en Teer, in kleiner hoeveelheid, is te koop by de uitflyters, die hier en daar door de Stad; doch meeft langs den Y-kant woonen. De Vlotfchuiten met Pek en Teer mogen ook, alleen inden omtrek der nieuwe Teertuinen, te koop gelegd, of, in kelders en op zolders, opgeflaagen worden (d). Geen Pek of Teer mag, in fchuiten of op zolders, maar alleen op dryvende vlotten, gewarmd en gekookt worden (e). Alle deeze Keuren zyn gemaakt, om 't gevaar van brand te voorkomen. De Teerkoopers, die hunne eigen fchuit hou- den , om Teer of Pek te vervoeren, zyn, volgens eene Keure van den een en dertig- ften January des j aars 1713, verpligt, het Stei- gerfchuitenvoerders - Gilde te koopen (ƒ). De Stad is, reeds in de vyftiende eeuwe, voorzien eeweeil van verfcheiden' |
||||||||||||||||||||||||
|
-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Z E
|
||||||||||||||||||||||||
|
EPZIEDERYEN,
|
||||||||||||||||||||||||
|
XII.
|
||||||||||||||||||||||||
|
zynde men, in 't jaar 1497, in overleg ge- Zeepzk-
weeft, om eene Ordonnantie op deeze nee- deryew. ring te maaken (g). Ook vindt menze, in de oudfte gedeelten der Stad. En indeoud- fte Keuren, op pergament gefchreeven , wordt
' (c) Refol. Vioedfch. N, it. 6 'J*n. i«4J. ƒ. 150. Keiut).
L. ƒ. 191-
(d) Handv. U. t%9t Tooj , 1004.
(e) Handv. bl. 753, »46, |6o, {6}, 169.
(f) Handv. */. 1425.
(/) Üioot-Mcnw. ti. I. ƒ. 114,
|
||||||||||||||||||||||||
|
*54 AMSTERDAMS IV.Deil.
Voor. wordt bevolen, dat zy niet binnen der ouder
uaamb: graften zyn mogcen (#). De Zeepziedery NEERrjT & MW<? £xe/ op het Water was, in de zeftien- GEN* de eeuwe, in wezen, en vind ik, dat, in de- zelve, in 't begin van Oólober des jaars 1569, brand ontftaan is (i). Het getal der Zeep- ziederyen beliep, in 't jaar 1749, dertien (k): doch tegenwoordig (1766.) zyn 'er niet meer dan twaalf. Zy mogen, in een gedeel- te der nieuwe uitlegginge, niet van nieuws worden opgeregt (/). De Zeepzieders mo- gen , volgens de Keuren, geen Traan, Reu- zel , of andere onbekwaame vettigheid Hor- ten , om Zeep van te kooken. Tot de Win- ter-Zeep , die, van S. Maartens-dag, zynde den elfden November, tot aan Vallen -avond, gemaakt wordt, moet twee derde Hennip- olie en een derde Raapolie worden gebruikt. De Zomer-Zeep wordt van Vallen-avond tot aan S. Maarten geflookt, en tot dezelve, moet twee derde Raapolie en een derde Hen- nipolie gebruikt worden (m). De Zeepton- nen moeten allen van nieuw hout gemaakt zyn (n).ln de grootte derzelven, volgt men den brand of maat van Antwerpen (0), waar- uit, met reden, af te neemen is, dat deeze neering, veel eerder te Antwerpen, dan hier ter Stede gebloeid heeft. De geheele ton moet vier, de halve ton twee, en de vier- den-
(h) Keiub. A. f. tu
(i) Groot* Memor. N. II. /. 129.
(/^; Groot Memor. N. XI. ƒ. $9 vsrft,
(!) Zie hier voor, bt. %n.
(m) Handtf. bt. lifo.
(n) Handv. bt. 15,g.
(*) Handy, bl. ujo.
|
|||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 255
dendeel ton eene kan houd en, zynde elke kan vocm-
drie en twintig mingelen en een half pintje, naame wynmaat, groot (p). De Zeepvaten, deeze NE&RIN maat houdende, moeten, door den gezwoo- GEN" ren Brander , met Stads wapen , gebrand worden. De Zeepzieder moet 'er zyn by- zonder merk byvoegen. Ledige Zeepvaten, met Stads wapen gemerkt, mogen niet ter Stad uit worden gevoerd. De Zeep,in va- ten geftort zynde, mag niet toegeflaagen, veel min weggezonden worden, voor dat zy, door eenen der gezwooven Keurmeeflerenvan de Zeep, die twee in getal zyn, en by Bur* gemeefberen aangefteld wordeli, gezien en goedgekeurd is (q). De Zeepzieders mogen de Zeep, met hunne eigene knegts, verar- beiden en wegzenden; doch wanneer zy daartoe meer arbeidsvolk behoeven, zyn zy verpligt Bierdraagers te gebruiken (r). In de voorgaande eeuwe , is het invoeren van Monikendammer-Zeep, hier ter Stede, by voorraad, toegelaaten geweeft, mids zy voor- af gekeurd, en met de letters B. S., beteke- nende Buiten Seep, gebrand werdt (V). Doch by eene Keure van den veertienden April des jaars 1751, is de invoer van allerlei vreemde groene Zeep, op verbeurte van dezelve ten behoeve van het Aalmoefleniers-Weeshuis, en van duizend guldens daarenboven , ver- booden O). De Amfterdamfche groene Zeep is,
(ƒ>) Hand», bl. 927.
(</) Handv. bl. 1150, iifi , fff*.
(r) Handv, bl. zit.
(t) Handv. bl. iiji.
(») VdTolg dit Handv. bl, 41.
|
||||
|
s56* AMSTERDAMS IVDeeC.
Voor. is, altoos, zelfs buitens Lands,vermaardge-
NAAME weeft. Voor eenige jaaren, heeft men hier WBEKiN- 00k ondernomen , witte en gemarmerde Zeep, gelykende naar Spaanfche en Mar- feillaanfche , te maaken. Doch de uitflag heeft niet beantwoord aan de verwagting der onderneemeren. De XIII. HoUTKOOfERYEN
kooi'e- zyn ook eene van de oudfle en voornaamfte
rïen. neeringen hier ter Stede, hebbende men niet flegts, van ouds, Houttuinen gehad , langs den gantfchen Y-kant, van den Schrei- jers tot aan den H. Kruis- of Haringpakkers» tooren (u); maar ook op de Laftaadje (v), en langs de Voorburgwallen, in 't midden der Stad, gelyk, in de Kaart van Corne- lis Anthoniszoon, te zien is. Doch na dat de naaftlaatfte Vergrooting der Stad, in 't begin der zeventiende eeuwe , aange* vangen was, werdt het leggen van Hout- waaren, op de burgwallen in de oude Stad, verbooden (w). In 't jaar 1614, werden den Houtkooperen eenige erven, aan het Taan- huis by de Haarlemmer-poort, tot plaatfin- ge hunner Houtwaaren, aangeweezen (x). Sedert, hebben zy zig, niet alleen langs de Bickers-, Prinfen-, en Reaalen - Eilanden ; maar ook., meer binnenwaards, langs Droog- bak, gemeenlyk de Haarlemmer - Houttuinen ge-
(«) Keurb. B ƒ. 9* vir f».
(i/j Kcufh B. ƒ. ~9- (») Refol. Vroedfch N. 9. 10 Nov. 1601. f. \6\ vtrfu
N. lo. 4 Juny i6o$. f. 6f verfo. (*; Retol. viocdfch. JS, u. %i Ftfo, i6i+. f. 106.
|
|||||
|
M
|
|||||
|
ii.i
|
||||||||||||||||||||||
|
■""■W»> i'fl'■'- ■
|
||||||||||||||||||||||
|
LBoek. KOOPHANDEL. 257
genaamd, en naar 't ooflen der Stad, langs Voor-
de Jooden-I louttuinen, Raapenburg, de drie jnaame ooftelyke Eilanden, en door de Plantaadje, NKERli** uitgebreid. Doch volgens de Keure van den GE * jaare 1665, mogen zy, in de nieuwe Stad, binnen den omtrek, té vooren (y) aange- weezen, niet worden opgeregt. De Hout- wallen mogen wel worden afgellooten; doch alleen met een hek, waardoor men zien kan. Ook mag men 'er bindten op maaken, mids men dezelven, met geene deelen noch plan- ken, dekke (2). Tegen het befchadigen derHoutwaaren, in de Plantaadje, en op andere wallen deezer Stede, is, by eene Keu- re van den een en dertigften January des jaars 1746, voorzien (a). Wy voegen, by de Houtkooperyen, de
|
||||||||||||||||||||||
|
. •
|
||||||||||||||||||||||
|
XIV.
Steen-
J)e KOOPE-
" B.YEN.
|
||||||||||||||||||||||
|
Steenkooperyen
|
||||||||||||||||||||||
|
ook eene oude neering hier ter Stede.
|
||||||||||||||||||||||
|
Steenkoopers en Steenhouwers, welke laat-
ften tot het Metfelaars-Gilde behooren, mog- ten, volgens eene Keure van den vyf en twin- tigften April des jaars 1623 , alleenlyk woo- nen, op de weftzyde van den Nieuwe-zyds- Voorburgwal, tuflchen de Haarlemmerfluis en Kolksbrug; op de noordzyde van de Brou- wersgraft, van de Brouwersftraat tot aan de Haarlemmer-Poon; op de ooftzyde van de Prinfengraft, tuflchen de Leliefluis en 't Wes- ter-Kerkhof, en tuflchen de Beeren- en Run- ftraa»
|
||||||||||||||||||||||
|
(y) Bladz.. 137.
(x.) Handv. bl. 999. (<) Handv. bl. 1670. IX. Stuk.
|
||||||||||||||||||||||
|
R
|
||||||||||||||||||||||
|
258 AMSTERDAMS IV.Deel;
|
||||||||
|
Voor-
nam ME NEJQ.RIN*
0£W. |
flraaten; en, op de ooftzyde van de Heeren-
grafc, tüiTchen de Huiden-brug en Looijers- graft, nu de Beuningsiloot. In 't jaar 1648, |
|||||||
|
is hun ook verooriofd , hunne neering te
doen, aan de zuidzyde van deBrouwersgraft, tüiTchen de Linden- en Lynbaansgraften (b): op alle welke plaatTen, en verfcheiden' an- deren, zy nog tegenwoordig gevonden wor- den. Doch wy hebben, elders (ê) , gemeld, waar zy niet mogen worden opgeregt. De gebakken fteen en dakpannen mogen niet verkogt worden, dan na dat zy, door Keur~ meejleren, gezien en goedgekeurd zyn. Ook moeten de ruwe fteenen en 't Marmer, door een' beëedigden Steenmeeter, gemeten wor- den. Burgemeeileren hebben ook agt Steen- zetters aangefteld, die den gebakken fteen tellen en opzetten (d), en over welken een Opziender is, die op het behoorlyk loiTen en plaatfen van den fteen agt geeft (e). De moppen moeten negen duim lang, vier en een halve duim breed, en een en vyf zesde duim dik zyn: en de Leidfche, of Vegtfche fteen, zeven en een vierde duim lang, drie en vyf agtfte duim breed, en een en vier zevende duim dik : alles Amfterdamfche Houtmaat (ƒ). De XV. Zydereederyen
BEEDE- zyn hier, in de voorgaande eeuwe en m t
av£jv. be* (b) Handv. tl. iooj.
(c) Bladz.. 237.
(d) Handv. bl. 1014 enz.
(e) Vervolger Handv. hl, 53,
(f) Handv. K ioztf.
|
||||||||
|
t boek* koophandel, a&
begin van deeze, veel meer in getal geweefl Voor-
dan tegenwoordig: 't welk, eeniglyk, aan naasïe het afneemen der Zydeweeveryen , moet N£ERIN" worden toegefchreeven. In 't jaar 1663, toen deeze neering in haaren meeften bloei was, werdt 'er eene uitvoerige Keure op het Zyde- reeden gemaakt, voornaamlyk, tot voorko- minge van ontrouw en bedrog der Zyde- windfters en Dobbeleerflers. Om voor het onderhouden deezer Keure te zorgen, wer- den, by Burgemeefteren, zes Superin- tendenten DER ZyDEREEDERYE aangefteld, van welken, jaarlyks, in 't be- gin van May, de helft afging. Zy verga- deren, op't Begynhof, naaft de Engelfche Kerk. Tot onderhoud van dit Collegie, welk een' Knegt in zynen dienfl; heeft, moeten de Zydereeders, van elke molen, die grooter dan van zeftig fpillen is, alle drie maanden, Zes duivers betaalen. Doch van de molens van zeftig fpillen en daar onder, wordt, om de zes maanden, maar zes ftuivers betaald (g). De Zydeweeveryen, xvt
die hier, omtrent het midden der voorgaan- weeve-
de eeuwe, zo zeer bloeiden, dat 'er, zelfs ryen. in deezer Stede Keuren, getuigenis aan ge- geven wordt (Ä), zyn, in deeze eeuwe, zeer afgenomen. De Zydeweevers, of hunne Meefters, de Fabriqueurs ofKoopluiden in Zyden-ftoffen, behooren, eigenlyk, tot geen Gilde. Doch ter gelegenheid, dat 'er, in 't jaar
(s) Handv. bl. iks«, 1170.
(h) Hand?, bl. usg. «
R 2
|
||||
|
2<5o AMSTERDAMS IV.Deee.
Voor- jaar 1663, ook twee uitvoerige Keuren op
NAAME de Zydeweeveryen gemaakt werden, ftel- NEERusr- den Burgemeefteren Commissarissen der Zyden-Manufactuuren aan, die verpligt zyn te waaken voor het naarko- men der Keuren, en uitfpraak doen over de gefchillen,welken, tufTchen denFabriqueur en den Weever, ontdaan mogten. De leerlin- gen , die gezind zyn, zig aan 't Zydeweeven te begeeven, moeten zig, by CommifTaris- fen, laaten intekenen, en mogen, beneden de agttien jaaren, niet voor knegt worden aangenomen, zo zy geene drie jaaren by't Am- bagt ge weeft zyn; doch boven de agttien jaa- ren zynde, behoeven zy maar één jaar by 't Ambagt te zyn geweeft. In beiderlei geval, moeten zy een geheel Huk, tot genoegen van . denKoopman, of Meefter, hebben afgewerkt. Een Koopman of Meefter mag zynen werk- baas of knegt, niet langer dan drie of vier da- gen , naar fcheering of inilag laaten wagten, of hy moet hem zynen verzuimden tyd vol- doen , naar 't oordeel van CommifTarifïen (f). Van de CommiflarifTen, die agt in getal zyn, gaan 'er, jaarlyks, in January, vier af, welk getal, doorBurgemeefteren, uit een benoemd dubbel getal, wederom volgemaakt wordt. De Koopluiden of Fabriqueurs betaalen, aan CommhTariflen, tot onderhoud van hun Col- legie, van ieder getouw, welk zy in 't werk hebben, drie duivers om de drie maanden : ofeigenlyk betaalt de werkbaas of knegt een* Huiver van deezen drie , dien hy egter van den
(i) Haadr. bl. iiti, 1x64.
|
||||
|
LBoeK. KOOPHANDEL. 261
den Koopman wederom vordert ( k ). De voor-
CommiiTariiTen derZyden-Manufaótuuren be- raäwe noemen, jaarlyks, in de maanden Septem- N£Erin* ber of O&ober, uit hun lighaam, en uit de G£N* Geauthorifeerden der Zydereederye binnen deeze Stad , drie Perfoonen, die, vervolgens, door Burgemeefteren, gemagtigd worden, om , nevens drie diergelyke Gemagtigden uit de Stad Haarlem, aan de Gecommitteer- de Bewindhebberen der Ooilindifche Com- pagnie tot het opflellen van den eifch der waaren, die uit de Indien ontbooden wor- den , op te geeven de hoeveelheid en hoe- danigheid der ruwe Zyde, Zyden-floffen en katoenen-garens, die zy oordeelen , her- waards, te moeten worden gebragt: alles overeenkomflig met de Refolutie der Verga- deringe van Zeventienen van den agt en twintigtien November des jaars 1740 ( /). Tot de Zyde-fabricq behoort ook het hand- werk van 't Gommen en opmaaken der ge- weeven Zyden-floffen: 't welk egter, in dee- ze Stad, tegenwoordig, maar door enkelen, geoefend wordt. De Zyden-floffen veel met goud en zil-
ver doorweeven wordende, heeft zulks, by- zonderlyk in de voorgaande eeuwe , gele- genheid gegeven, tot het opregten van ver- scheiden' Goud- en Zilverdraadtrekkeryen xviï.
hier ter Stede, die egter den loop der Zyde- zr1°LUvnER'n
weeveryen hebben moeten volgen, enmin*DRAAD- der TRRKKit-
(O Hamiv. hl. iuj. IIYEN.
(/; Groot Memor. N. XIl» ƒ. jj,
R 3
|
|||||
|
f'
|
|||||
|
5,6z AMSTERDAMS IV.DEEt,
Voor- der bloeijen dan zy plagten; waartoe ook ffAAME veel heeft toegebragt het verbod van het »wai». Waagen van gouden en zilveren fïoffen, in fommige Ryken gefchied De eerfte uit- voerige Ordonnantie op dit Handwerk, my bekend, is van den een en dertigften Janua- ry des jaars 1656, die egter, den twee en twintigften November des gemelden jaars, wederom veranderd en vernieuwd werdt O); en waarin, federt, nog verfcheiden' veran- deringen gemaakt zyn. 't Goud- en Zilver- draad mögt, voormaals, niet getrokken wor- den , dan van zilveren ftaaven , die in de WiïTelbank gekogt waren. Zy werden Lin- gotten genaamd; waren zes en dertig mark of agttien pond zwaar, en hadden de dikte van een' dunnen bezemftok. Het zilver dee^ zer Lingotten was van vierderlei fynte, te weeten, van elf penningen drie en twintig grein, elf penningen twee en twintig grein, €lf penningen agttien grein, en elf pennin- gen zefhen en een halve grein, ieder foort jnet een grein remedie, ten voordeele van de Wiffelbank. Doch de laatfle foort mögt niet dan tot Gouddraad gebruikt worden (w). Men weet, naamlyk, dat het Gouddraad flegts van verguld zilver getrokken wordt, wordende, om ieder Lingot, van vyf tot drie en een half onfen goud gelegd, en de eerde foort hoog, de tweede foort laag goud genaamd. Het inbrengen en gebruiken van vreemde Lingotten was, fcherpelyk, ver- boom |
||||||
|
(m- Handv, bl, 1093.
(n) Hajldv. bl, iojj , IOi,f,
|
||||||
|
I: Boek. KOOPHANDEL. 263
booden. De Eifaijeur van de Wiffelbank voor- moeft de Lingotten toetfen, en merken.Zy jaam« |
|||||||||
|
RIN-.
|
|||||||||
|
werden, vervolgens, door beëedigde Gros- ^
/eerders, gegrosfeerd,dat is, op een' molen, die, door middel van een paard omgedree- ven wordt, tot eene lengte van twee hon- derd en veertig of twee honderd en vyftig voeten, uitgerekt, en daarna, in zeftien, zeventien ofagttien ringen verdeeld zynde, by de Goud- en Zilverdraadtrekkers , door de kleiner en kleiner gaatjes van driebyzon- dere flaalen plaaten, tot eene verbaazende lengte, en tot de dunte van een zeer fyn hair uitgerekt: voorts , op den Pletmolen, plat gemaakt, en eindelyk, om eenen zy- den draad gefponnen. 't Groffeeren mögt ook, nergens dan in de Stad, en doorbyzon- derlyk aangeflelde Perfoonen, gefchieden. De ringen, die van den Groffeermolen kwa- men , moeiten, ten wedereinde, met Stads wapen, gemerkt zyn. De Leccage, op 't groffeeren en trekken vallende, kon aan de Wiffelbank wederom geleverd worden, tot drie Huivers op 't Mark trois minder, dan de Lingotten , aldaar, gekoft hadden (0). Doch tegenwoordig, [in 1766] ,en al federt eenen geruimen tyd, zyn 'er geheel geene Groffeermolens meer, in deeze Stad. Men haalt ook geene Lingotten meer uitdeWis- felbank, en men bekomt thans het gegros- feerd Zilver van het nabuurig Haarlem, daar nog één Groffeermolen is. In Amfterdam, zyn egter nog zes of zeven Fabriqueursvan Goud-
|
|||||||||
|
(0) Handv. tl. ion , »=94» io*j, 1096.
R4
|
|||||||||
|
2^4 AMSTERDAMS IV.Deei;
Voor- Goud- en Zilverdraad. Volgens eene Keure
uaäme van den elfden July des jaars 1696, zouden, NEERiN- joor Burgemeefteren, zes Superintendenten van het Gouddraadtrekken worden aangefteld, die de Leerlingen van het Handwerk zou- den infcbryven; de gefchillen, tuflchen de Koopluiden en het Arbeidsvolk vallende, afdoen ; voor het onderhoud der Keuren zorgen , en de overtreeders derzelven in boete beflaan. Tot onderhoud van dit Col- legie, welk een' knegt in zynen dienft hadt, moed, alle zes maanden , van ieder Pletmo- len, twaalf; van ieder Spinmolen, zes, en van ieder Draadtrekkers-rol, ook zes duivers betaald worden (p). Doch dit Collegie is niet lang in ftand gebleeven,en,reeds voor veeJe jaaren, te niet geloopen. De XVriI. TWYNERYEN
TwYNE-
zïen. van Garen en Lint plagten, hier ter Ste-
de, ook in tamelyken bloei te zyn; doch zyn, al in de voorgaande eeuwe, in merke- lyk verval geraakt, en naar 't pjatte Land, en naar andere Steden, geweeken. Op 't voorbeeld van Haarlem, is, hier ter Stede, reeds in 't jaar 1633, toegeftaan, het Ga- ren te weegen met JBrabantfch gewigt (q), welk vyf ten honderd iigter is, dan het Am« fterdamfch , maakende honderd pond Bra- bantfeh gewigt maar vyf en negentig pond Amfterdamfch gewigt uit. Tot voor/land der kwynende Twynneeringe, is, in 't jaar l675»
(p) Handr. 5/. io»f, i©j*,
(<!) Haadv. hl, »il. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 265
1675,bevolen, geenTwyn of Lynwaatbui- Voor->
ten de Stad te laaten verwen. Ook mogen naame de Twyners, ßlaauwverwers of Winkeliers NEF^iw-, geene Twyners-waaren van vreemde omloo-G pers koopen. 't Schynt, dat 'er, voor dee- zen, ook Gecommitteerden ge weeft zyn (r), die, voor den welftand deezer neeringe, en voor het onderhoud der Keuren,op dezelve gemaakt,zorg droegen. Doch thans worden zy niet meer aangeiteld. De Katoendrukkeryen, ,xix-
Katoen-
die gedeeltelyk in; doch voor't meerder ge-DRUKKE* deelte, buiten de Stad, in en even buiten RVEN* de Vryheid, gevonden worden,bloeijen nog zo zeer als ooit. My zyn, nogtans, geene Keuren voorgekomen, waarby deeze neering geregeld wordt. Alleenlyk, zyn de Katoen- drukkers , zo wel als de Verwers en Huis- Juiden, volgens eene Keure van den zeftien- den November des jaars 1708 , verpligt, met geene andere wagens in de Stad te komen, dan welker wielen ten minfte vier en een halve duim breed, en onbeflaagen zyn.;(j). Tegen de ongeregeldheden der Katoehdruk- kers-knegts, die, te onvrede over 't loon, welk hun toegelegd werdt, fomtyds, plag- |
|||||||||||||
|
ten famen te fpannen, om alle de winkels,
zelfs zulken, daar de knegts wel vergenoegd waren, vuil te verklaar en, gelyk men 't noemt, dat is, de knegts te verleiden, om het wer- •.,. . , ken
(r) Handv. hl. n+g, ji4,..
|
|||||||||||||
|
•
|
|||||||||||||
|
{ij Handy, hl. 7*1.
|
|||||||||||||
|
R5
|
|||||||||||||
|
*66 AMSTERDAMS IV.Deel,
Voor- ken te ftaaken, tot dat hun meerder loon
MAAME werdt toegelegd, is ook, by eene ernftige heerin- i£eure van jeu negentienden Juny des jaars 1744, voorzien (t). Hier ter Stede, zyn ook eenige • xx. Parsseryen*
byen. alwaar de Saaijen en andere Wollen-ftoffen,
in heete parffen, geparft en effen gemaakt worden. De Parflers mogen geene Wollen- ftoffen, die de Keure onderhevig zyn, in huis hebben, ten zy dezelven, eerft, op de Saaijhal, geweed en gelood zyn. En de Staalmeefters mogen hierop, vryelyk, ten allen tyde, onderzoek doen in de Parfferyen, en de Overtreeders der Keure in boete be- flaan («). 't Zelfde mag men ook zeggen van de XXI. Kalanderyen
Kalaïn-
deryew. hier ter Stede, alwaar Wollen-ftoffen en Ka-
toenen-Lynwaaten geglanft of glad gemaakt worden. Wy hebben, hier voor (v), reeds aangetekend, in welke gedeelten der Stad, de ParfTeryen en Kalanderyen niet mogen wor- den opgeregt. Ik weet niet, of'er, voor- heen , hier ter Stede verfcheiden' XXÏI. YZERGIETERYEN
YZKROIE-
T£RY*N, geweeft zyn, alwaar potten, ketels en an-
der (t) Keurb. S. ƒ. Z7j.
(«) Handv. */. 1145 f 1147.
\v) ßladz., 237.
|
|||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. *6>
der zwaar Yzerwerk gegooten wordt. Doch Voor. ■,
tegenwoordig is 'er maar eene, op het Wees- naame per Veld, op. Stads grond. Behalve de Stads- NKERIN" |
|||||||||||
|
Salpeterrafineerdery, elders (w) befchreeven,"
|
EN.
|
||||||||||
|
heeft men, hier ter Stede, ook enkele
|
|||||||||||
|
Salpeterrafineerderyen XXIII.
Salpe-
van byzondere perfoonen, en onder anderen, terrafi« eene op deLynbaansgraft, tufTchen 't Wees- NEE1^* per-Plein en de Roeters-Eilands-floot. De ZWAVELRAFINEERDERYEN XXIV.
,.; ■ ..'. Zwavel-
hier ter Stede zyn bepaald aan de Schans by rafi-
*t Blaauwhoofd, en weflvvaards van de Looi- nierdi«
jeryen, in de nieuwe Uitlegging , aan de RY£N*
Lynbaansgraft, omtrent de Weterings-fluis;
op welke plaatfen, ook alleen het maaken
van VermiHioen, Vernis en Terebinthyn,
en het branden van hoornen gefchieden mag
O). De
Kruid M aakeryen, XXV.
Kruid-
alwaar 't Buskruid, van Salpeter, Zwavel maake-
en Houtskool, bereid, en bewaard wordt, ***** plagten, van ouds, digt onder, en zelfs in de Stad te zyn; doch zyn, allengskens, verder en verder buiten dezelve, geplaatft. By de Kloveniers - Doele, aan de Stads vetten* flondt, in den aanvang der zefliende eeuwe, een gaende Cruytmoïen, die, op den elfden Ja- nua- ri») III. Deel, I. Boe{, hl. Ijl, \*) Handv, l>l, »99* ïooj. v )
|
|||||||||||
|
26$ AMSTERDAMS IV.Deel;
Voor- nuary des jaars 1541, aan de Stad opgedraa-
kaamje gen werdt (y). Cornelis Janszoon in 't roode KEERiN- Kruis verzogt, in't jaar 1571, een Kruid- huis en molen te mogen zetten, honderd en veertig roeden buiten de Jan-Rooden-Poort; doch dit verzoek werdt afgeflaagen by de Vroedfchap, die alleenlyk toeliet, dezelven te ftellen aan den Heiligen-Weg, daar 'er toen reeds twee flonden; doch niet dan tot wederzeggen van Burgemeefteren in der tyd (z). Van de Kruidmolens, of Kruidhuizen, die, voormaals, aan den Heiligen- of Over- toomfchen weg flonden, zyn 'er, in de voor- gaande eeuwe en in deeze, tot vyf toe, gefprongen, in de jaaren 1622,1624,1625, 1657 en 1709 (0). De Kruidmaakery Soi- lenburg, die hier ook ftondt, is, op den veer- tienden Auguflus des jaars 1758, ten vyf uu- ren des morgens, in de lugt gevloogen, en 't gene 'er van overgebleeven is , federt, door de Stad, gekogt van de Eigenaars (Z>), die verlof gekreegen hebben , om hunne Kruidmaakery te verplaatfen, in een lluk Lands, benoorden het kleine Loopveld, in de Midden-Polder, daar zy, federt het jaar 1709, een kruidhuis gehad hadden (V). Doch de ingelanden der gemelde Polder hebben hen, door het opfchieten eener merkelyke fomme, bewoogen, om dit Kruidhuis, en de gant-
(y) Oud Regifter ter Thefaurie , Kas XI. ƒ. ij.
(cj Refol, Vroedfch. N. i. n July 1571. ƒ. 175. (*) zie Willink Amftell. Arkadia» I. Deel, hl. io0. / (b) Refol. Vroedfch. LT. VU. tó Jan. i7$9. f. 107. / (tj Groot-Memor. N. IX. f. 99, 103, 10«, us ve*f». |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 26*9
gantfche Kruidmaakery over te brengen aan voor-
de ooftzyde des Amftels, in eenen afgelegen naame oord van de Ronde-hoeper-Polder. De Kruid- »^RIN* maakery Sollenburg, de laatfte, die, aan den Heiligen- of Overtoomfchen weg, overge- bleeven was, is, op deeze wy ze, van daar ver- plaatft geworden, na dat men, reeds om- trent zeitigjaaren te vooren, bedagtgeweeft was, op middelen, om dezelve, benevens de andere Kruidmaakeryen daaromtrent, naar elders te doen overbrengen (d). De Kruid- maakeryen , die thans, omtrent deeze Stad; doch buiten de Vryheid gevonden worden, zyn niet meer dan twee in getal, eene, even boven Ouderkerk, aan het groote Loopveld, in de Amfterveenfche of Middel-Polder, en de voorgemelde, in de Ronde-hoeper-Polder, mogende zy, volgens de algemeene Brand- keure van den zesden April des jaars 1685, nergens binnen de Vryheid worden opge- regt, dan met fchriftelyk verlof van myne Heeren van den Geregte (O- Voorts, zyn 'er nog drie Kruidmaakeryen in Waterland, eene te Purmerende, eene te Buikfloot, en eene te Nieuwendam: ook is 'er eene by Muiden, en eene by Utrecht, die allen aan ingezetenen van Amfterdam toebehooren. Om't gevaar, welk, uit het fpringen van Kruidmolens, of andere gebouwen tot de Kruidmaakerye behoorende, zou können ont- ftaan, te voorkomen, zyn, van tyd tot tyd, ver-
(d) Refol. Vroedfch. L*. AA, 4 M*y , t July 170». ƒ.
♦7» J7-
(*) Handr. hl. S3», 173. |
|||||
|
;
|
|||||
|
6*?s AMSTERDAMS IV.Dee£,
Vocr- verfcheiden' Keuren gemaakt. De Kruid- KAAME maakers mogen niet meer dan zeventig pon- wEEKiN- <jen Buskruids tevens op hunne Stooven droo- ,# gen, en niet boven de vyftien honderd pond in hunne molens of omtrent dezelven hou- den. Ia de Stad, mag niemant boven de vyf en twintig ponden in huis hebben, 't Buskruid , met fchuiten door de Stad ge- voerd wordende,moet, met haifen kjeeden of zeilen, gedekt zyn. De Sluiswagters zyn gehouden, de Buskruidfchuiten, het eerft, en zelfs alleen, door te fchutten. Men mag geen Buskruid aan boord brengen, dan 's daags voor dat de fchepen vertrekken, of ten minften op ftroom haaien. Ook moeft het, 't welk inzonderheid te pas kwam, toen 'er nog Kruidmaakeryen aan den Heiligen weg itonden, gevoerd worden langs de Koft- yerloorens- Wetering, door het kleine Sluis- je ten einde van de Brouwersgraft, en voorts, door de Eenhoornsfluis, naar de fchepen,in 't Y. Doch als men met Buskruid den Am« fiel afkomt , moet het gevoerd worden, door de Amftel-fchutfluis, langs de Prinfen- graft en Raipenburger-gruft, door de Raa- penburger-fchutfluis, Y-waards. Met wa- gens, karren ofileeden,mag geen Buskruid, mar of door de Stad, gevoerd worden. De Buskruidvoerders mogen ten hoogfte maar vyftien duizend pond in iederfchuit hebben, en nergens aanleggen, veel min vernagten. Ook mogen zy geen tabak rooken, noch eenig vuur in hunne fchuiten hebben. Tot het keuren van het Buskruid, zyn twee Keur- mtes-
|
||||
|
I.BOEK. KOOPHANDEL. 27t
meeflers aangefleld, doorBurgemeefterenf/). Voort-
In 't jaar 1672, toen de Stad gevaar liep naam* van den vyand, floot zy eene Overeenkomll NEERIJl* met vier Kruidmaakers, om al 't Buskruid, CSN* welk zy, in eenige maanden, maaken kon- den, alleen aan haar te leveren (g). Men heeft,hier ter Stede, ook eenige Loodgieteryen, XXVI;
Lood-
alwaar het Lood, in bladen en anderwyze,CIETE-
ten diende van het Loodgieters-handwerk, * • vervaardigd wordt. Wy hebben boven (£) aangetekend, waar deeze Loodgieteryen niet mogen worden opgeregt. Voor eenige jaa- ren, was 'er, aan den Binnen - Amftel, by de groote Sluis, eene Loodafchbrandery opge- regt ; doch, op de klagten der buuren, over de ongezonde damp, die 'er door veroor- zaakt werdt, kwam 'er bevel aan den Eige- naar , van wege myne Heeren van den Ge- regte , om dezelve van daar te verplaatfen (i). In de zeftiende eeuwe of eerder, zyn hier, van tyd tot tyd, ook Glasblaazeryen XXVII.
Glas-
van verfcheiden' foor ten opgeregt, de mees- blaam. ten van welken, ter oorzaake van de duurte RYEN* der leevensmiddelen en huuren, en de daar- door veroorzaakte zwaare arbeidsloonen, we- der- •
(f) Handv. bl. 4ij ,414, 839,«63,172,«7», »*<••
(g) Groot-Mcmor. N. VI. ƒ. 71 verf*t »7 ver/i, 19 verft,
(h) BUdx.. 237. (tj ßcfoign. van Bürgern, en SchepenenvanitKêv.ijs*,
|
||||
|
272 AMSTERDAMS IV.Deëe;
Vcor. derom verdweenen zyn. In 't jaar 1597, werdt
naams aan Jntonio Obifii vergund , eene GlasbJaa- k^kin- zery van kriftalïynen glazen, hier ter Stede, op te regten. Men ftondt hem , ten dien einde, eene werkplaats toe, op den zuid- wefterhoek van 't ronde Begynhof, aan de fteenen brugge, die toen aldaar nieuwlings . gelegd was; alwaar hy, tien jaaren, om niet zou mogen woonen en werken (k). Doch, in minder dan vier jaaren, moeft hy 't werk opgeeven, welk egter, in 't jaar 1601, we- derom werdt aangevat door Jan Janszoon Kar el, wien daartoe eene andere en veel ruimer plaats, in deOude-zyds-Raamen,te- gen over de Kloveniers - Doele, werdt afge- ftaan Q). Ter deezer zelfder plaatfe, werdt, eenige jaaren laater, de GJasblaazery geoe- fend, door Jan Henrikszoon Soop (?«), ter- wyl, zo 't fchynt, Jan Janszoon Karel, de voorige Glasblaazery behieldt, of plaats tot eene nieuwe verkreeg, in de Raamen («). Ik vind ook , dat Abraham van Tongerlo, vroeg in de voorgaande eeuwe, eene nieu- we Glasblaazery, by de Reguliers - Poort, gehad heeft (0). Doch deeze Glasblaaze- ryen verdweenen door den tyd. Eenige jaa- ren Jaater, werdt 'er eene opgeregt, op de wefl-
CO Groot-MemoT. N, II. f. ig«.
(7; Refol. Vrocdfch. N. » z9 Juny, 9 Aug. i«ot. f.
3J4, 35 5 ™*r[».
(m) Contanus Amfterd. II. Boel^, XXVU. Cap. hl, tjim
■van de Ntderd. Vetr (n) Refol. Vrocdfch. N. 11. 1$ Maart 1*13. /. 7j verf».
(o) Accoord , htruftcnde, in 't Vertrek *r Thefaurie. Oud*
Laade H. Lr n. n. n. Zie e*kj, hier voor, III. De»Lt II« Boek., bi, 5i>6. |
||||
|
I. Boek. KOOPHANDEL. 273
weftzyde der Keizersgraft, tufTchende Ree-Voor-
en Beerenftraaten, alwaar fleffen en bier- en naamu wynglazen gemaakt werden. Doch omtrent ^EERIN*. den jaare 1660, werdt deeze Glasblaazery * verplaatft, aan de zuidzyde der Roozen- graft (p), daar zy, eenige jaaren, gebleeven is. Aan de Schans, ten noorden der Leid- fchePoorte, is, voor ruim veertig jaaren, ook nog eene Glasblaazery geweeft (4), en nog op ééne of twee andere Plaatfen. Eene van deezen ftondt op het Roeters- Eiland. In dezelve , werdt ook Venfter- glas geblaazen. En op den zes en twintigften April des j aars 1724., werden honderd vier en zeventig korven, ieder uit twaalf fchy ven van dit glas beftaande, en allen met Stads wapen gebrand, uit deeze Glasblaazerye, by openbaare opveilinge, verkogt; geldende van twee en dertig tot vier en dertig guldens vyf Huivers de korf. Doch deeze Glas- blaazeryen zyn, reeds voor eenige jaaren, verdweenen. De Spiegelmaakery van Jo- feph Hewlate en Zoonen en Compagnie, die, omtrent den jaare 1723, opgeregt was, en eenigen vrydom van 's Lands Impoft op de Kooien en het Brandhout verwor- ven hadt (f) , is, insgelyks , na weinige jaaren verloops, te niet gegaan. Omtrent den jaare 1750, is 'er, op nieuws, eene Glasblaazery, daar meed fleflen en drink- gla-
(p) F. VON ZESEN, bl. ftlO.&II.
(q) D. Willink Amfterd. Buitenfingel , bl. 89.
(r) Groot-Plakaatb, VI. Deeit bl, Jioj. IX. Stuk. S
|
||||
|
274 AMSTERDAMS IV.ÜEEt.
Voor- glazen gemaakt worden, op Wittenburg,
KAAME ten einde van de kleine Wittenbu'rger- |
||||||||
|
KßERIN-
GüW |
flraat , opgeregt , die nog in wezen is.
|
|||||||
|
Hierby is, in 't jaar 1756, ook eene Loo-
penmaakcry gezet, alwaar Loopen tot Snap- haanen gegooten worden. Wy hebben , reeds op eene andere plaats (j), aangete- kend, waar de Glasblaazeryen niet mogen worden opgeregt. 't Zelfde hebben wy ook reeds gemeld van de
■ ■.•'■'
XXVIII. Smeersmelteryen, Smeer-
smelt£- van welken 'er ook nog eenigen, aan af-
ky£k. gelegen oorden der Stad, gevonden wor- den. Volgens de oudlte Keuren, mogten 'er, binnen der ouder grafie, geene Smeer- fmelteryen zyn (t). Men fmelt, in dezel- ven , het fmeer van beerten , ten dienfle der Kaarfenmaakeryen , en tot ander ge- bruik. Het fmelten van wafch, welk ook nog door eenigen gedaan wordt, mag niet dan in overwelfde Kelders gefchieden («). Men plagt ook eenige XXFX. VeRMILLIOENMAAKER YEN,
™" Vernismaakeryen,
Vernis- tn
en Tere- „,
bin- Terebinthynmaakeryen
TIIÏ'N-
MAAKE- in de Stad te hebben, en mogelyk wordt
»YEN. 'er % (s) Bladz,. 2J7.
($) Keurb. A. ƒ. 29. lui Handv. il, ssi. |
||||||||
|
tBoEK. KOOPHANDEL. 275
'er, hier en daar, nog eene enkele gevon-Vooi>-
den. Doch, volgens de algemeene Brand-naame |
|||||||||||||||||||
|
NEER1N-
|
|||||||||||||||||||
|
keure , mogen zy 'er in 't geheel niet"
|
|||||||||||||||||||
|
GEN.
|
|||||||||||||||||||
|
. <J
|
|||||||||||||||||||
|
zyn (y), ter oorzaake van het gevaar van
brand, waartoe deeze neeringen aanleiding geeven. Zy mogten, volgens eene Keure van den vyftienden Maart des jaars 1665, nevens het raiineeren van Zwavel en het branden van hoornen, alleen gedaan wor* den aan de Schans by 't Blaauwhoofd , en omtrent de (luis naar de Wetering, aan de Lynbaansgraft (w). Tot het apregtea van |
|||||||||||||||||||
|
PotTENBAKKERYEN,
Ste entjesbakkeryen,
|
|||||||||||||||||||
|
Potten»
Steen- tjes en Pjlat-
teelbak-
Reryen. |
|||||||||||||||||||
|
en
PlATTÈÈLBAKKERYEN,
Van welken 'er ook eenigen , hier en daar,
in de Stad 4 plagten te zyn, of nog zyn, moet byzonderlyk verlof verzogt worden aan myne Heeren van den Geregte (x). Even buiten de Vryheid der Stad, aan
de oude Wetering , is ook eene IVafcb- bleekery, en daar, en langs de nieuwe We- tering , of Koftverlooren-vaart, zyn ook verfcheiden' Lymmaakeryen, eene Sterkvoa* terflookery , en andere Trajiquen , die, om meer dan ééne reden , niet in Stad kön- nen , of mogen gedaan worden. In
(v) Handv. bl. 8j«.
(») Handv. bl. 999. (.vj Handy, bl. »39. S a
|
|||||||||||||||||||
|
Ïj6 AMST. KOOPHANDEL. IV-. Deel.
Voor- In de voorgaande eeuwe , plagt men,
NAAME hier ter Stede , ook Civet-katten te hou- KEERiN. <jen, en de Amfterdamfche Civet was, zelfs Ö£W* buitens Lands, om haare deugdzaamheid , beroemd (y). De Civethandelaars verbon- den zig, by eede , voor Burgemeefteren, om de Civet, zuiverlyk en onvervalfcht, zo als zy van de Katten kwam, te leveren. Doch deeze neering is, in deeze eeuwe, geheellyk, verdweenen. , (y) Htndr. H. io9©.
|
|||||||||
|
VIER-
|
|||||||||
|
5f ■
|
|||||||||
|
•
|
|||||||||
|
Bladz, 277
1 ■
|
||||||||||
|
.
|
||||||||||
|
VIERDE D E E L. »
- .
KOOPHANDEL
V A N
AMSTERDAM.
|
||||||||||
|
.
|
||||||||||
|
TWEEDE BOEK.
BlNNENLANDSCHE KOOPHANDEL. VeER-
of Beurt- en Markt-Schepen
en Schuiten.
■*
De handel van Amfterdam, voor zover Algemee-
dezelve in koopen en verkoopen be- nefchets ftaat, die zig, in 't eerft, naar 't gemeen JJJn™. beloop der dingen, bepaalen moeit binnen iandfchen de Stede zelve, heeft zig, zo dra dezelve Koop- een weinig begon toe te neemen, moeten JJJ**^ uitbreiden naar de naallgelegene Plaatlen en fterdaau Geweften, welken, allengskens, onder het gebied der Huizen van Bourgondie en Oos- tenryk, vereenigd geworden zyn; tot dat, ten tyde van Filips den II, Koning van Span- je en Heere der Nederlanden, eenige Ne- derlandfche Provinciën zig van de overigen / gefcheiden, en een Verbond vanVereeniging geflooten hebben. De vaart en handel op deeze Provinciën, die, voor dat zy, met Amfterdam, onder eene en dezelfde hooge Regeering, ftonden; of, voor dat de hoo- ge Regeering van Holland , waartoe Am- fterdam behoort, zig met de andere Provin- S 3 ♦*■ cien
|
||||||||||
|
J7S AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- cien vereenigd hadt, een buitenlandfche
land- Handel genoemd mögt worden, wordt thans, «che te regt ^ a}s een enkele Binnenlandfche Han- del aangemerkt, en zal, van ons, als zoda- nig , in dit Boek, aangemerkt en befchree- ven worden. Deszelfs Amfterdam moet, toen het nog onder oudheid, het gebied der Heeren van Amftel ftondt, en een Leen van 't Bisdom van Utrecht was, reeds eenigen Binnenlandfchen Handel gehad hebben, om dat het zig, gelyk wy, elders (a), hebben aangemerkt., in 't jaar 1275, de tolvryheid dpor het nabuurig Holland, liet aanrekenen, als eene vergoeding van geleeden fchade. De Amfterdammers ver- zonden toen hunne eigene goederen, ver- moedelyk, in 't eerft, graaneq, zuivel en vifch, en 't gene hunne eigene Landeryen |
||||||||||||
|
en Wateren meer uitleverden naar de naas,-
|
||||||||||||
|
tePlaatfen, en ontvingen, van daar, ook
andere waaren te rug. Zy voeren eerfl op de Steden en Dorpen van Gooiland en Am- ftelland, en qp Utrecht en Amersfoort, van welke laatfte plaats, bier herwaards gezon- den werdt: en zal dit het Sügtjcb bier ge- weeft zyn, waarvan, in eenen brief van den jaare 1323 (7>), gewag gemaakt wordt. Zy handelden, omtrent deezen tyd, ook in Wa- terland (O, en zelfs in Friesland (d), en in Q- veryfTel; de ingezetenen van welk geweft, jn de jaaren 1276 en 1278, door Graave FIq- (*) Zie II- D<el, I. Bee^, hl. II.
(b) Mieris Chanerb. II. £>«/,£/. sji»
(c) Handy. hl. 24.
(dj) Handv. */. 130, |
||||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 279
ris den V., met verfcheiden' voorregtcn, binnen.
voor den Koophandel in zyne Landen, be-LAND- gunftigd waren ( e ). In Waterland en Welt-SCHE friesland, fleeten de Amfterdammers, zo welVAART* als in Kennemerland en Amftelland, vry wat uitheemfch bier (ƒ). In OveryfTel, met naa- me te Deventer, dreeven zy , vroeg in de veertiende eeuwe, handel in boter, kaas en zout (g), en haalden wederom bier, kooren en brandhout uit dit geweit, met naame van Deventer en Zwolle, herwaards (/;). In de veertiende eeuwe, voerden de Am- fterdammers uitheemfch, en inzonderheid Hamburger Bier, Haring en andere goede- ren , langs de Schelde en langs de Honte, naar Brabant (i). Ongetwyfeld, hebben zy toen, en waarfchynlyk al eerder, op Zeeland gevaaren; fchoon my daarvan geene zo ou- de bewyzen zyn voorgekomen. Ook heeft Amfterdam , vermoedelyk al vroeg in de veertiende eeuwe , op fommige Steden van Gelderland, gehandeld, met naame, op Har- derwyk en Elburg, aan welke twee Steden, de Graaven van Holland, reeds voor het einde der dertiende eeuwe, eenige gunft- brieven verleend hadden (('). En in 't jaar 1306, hadt Willem de III., Graaf van Hol- land, die van Harderwyk reeds tolvryheid verleend in Wellfriesland (l). Op Gronin- gen, (e) Mieris Charterb. I. Dm/, hl. m, iss.
(f) Privileg, vsn Haarl. bl. 3$.
(g) Zie II. Deel , II. Eoel^, bl- I34.
(h) Zie II. Deel, III. Boei., bl. i«j. {%) Handv. bl. 6%. (k^) SCHRASSERT Harderw. II. Deel, blt 6, 7.
il) ld. I. üeel, bl. ,7«. C A
|
|||||||
|
'
|
|||||||
|
28o AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- gen, heeft Amflerdam , ongetwyfeld ook
land- omtrent dien tyd, of eerder, gehandeld. vaart De geme^e Steden en Plaatfen, welker Opre-- ™eeflfn.'van ouds'ten opzigte van Amfter- ting der dam»buitens lands lagen, doch nu als binnen- VukEn, landfchen worden aangemerkt, werden, met grooter of kleiner fchepen en fchuiten' be- vaaren, naar het de gelegenheid vorderde. De ingezetenen dier Plaatfen voeren, ook* veeltyds, met hunne eigene vaartuigen, op Amflerdam. Men voerde eikanderen, over en weder, toe, 't gene, in elke Plaatfe, viel, of gemaakt werdt. Doch na dat de Scheep- vaart buitens lands, hier ter Stede, meer dan elders, toegenomen was, werden , van hier, ook allerlei waaren, die, uit zee of langs de Rivieren, waren aangebragt, naar de Bin- nenlandfche Steden en Plaatfen, daar men dezelven begeerde, verzonden. In'teerfl, gèfchicdde dit vaaren, over en weder, op onbepaalde tyden. Doch, door den tyd, wer- den'er, op de meefleBinnenlandfche Plaat- fen , die aan de Zee, aan de Rivieren, of aan Binnen waters, gelegen waren ,Veere n op- geregt, welken, op bepaalde tyden, door een' of meer Schippers, over en weder, bevaaren werden. Op, of tegen de Marktdagen dee- zer Stad, voeren ook menigten van allerlei Zy zyji Binnenlandfche Vaartuigen af en aan. De iricderki, Wethouderfchap van Amflerdam heeft, we- gens eenigen van deeze Veer- en Marktfchip, pers, overeenkomflen gemaakt met de Ge- regten van de Plaatfen, die, door dezelven, bevaaren worden. Eenige anderen zyn, al- leenlyk, verbonden, aan Keuren, by 't Ge- regt |
||||
|
'
|
||||||
|
ILBoEfc. KOOPHANDEL. 2&1
regt alhier beraamd. En in ieder deezer twee- binnen-
derlei Veeren, worden, gemeenlyk, een' of land. meer Schippers, door Burgemeefteren dee-SCflE zer Stad, aangelteld; die allen Gildebroeders VAART- moeten zyn van 't groot of klein Binnenlands- vaarders-Gilde alhier. Zy zyn, daarenboven, verpligt, hun Veer, in perfoon, te bevaaren, op de verbeurte van hun ampt (m), ten ware hun, op hun verzoek, en om wettige reden, verlof verleend ware, om een' Zet- . fcbipper, in hunne plaats, te ftellen. Veele Veerfchippers, die waaren van merkelyke waarde voeren, moeten ook, by hunne aan- ftelling, twee borgen ftellen, voor zekere bepaalde fomme, dat deeze waaren, geheel noch ten deele, aan 't Veer noch onder weg, vervreemd zullen worden. Ook zyn , tot meerder verzekering der verzenderen, op de meefte en voornaamfte Veeren , Aanteke- naars, ofCommiJJariJfen, gelyk menze noemt, door Burgemeefteren, aangefteld, die van alles wat aan 't Veer gebragt wordt, en van de naamen der genen, door en aan welken, de goederen worden afgezonden, naauwkeu- rige aantekening houden ; waarvoor hun, door den afzender, van elke party een ftuiver betaald wordt. Doch daar is nog eene derde foort van Veeren, welken, alleenlyk, be- vaaren worden, door Schippers, die, door de Regeering der Plaatfen, vanwaar zy her- waards komen, worden aangefteld, of toe- gelaaten. Omtrent deezen, heeft het Ge- regt (m) Refol. van den Oud-Raad van Bürgern, van zp May
1754« *'• S> S5
|
||||||
|
f
|
||||||
|
282 AMSTERDAMS IV.Deel.
regt of geheel geene byzondere Keuren ge-
maakt, of zulken, voornaamlyk, waar by den Veer- en Marktfchipperen vafte Leg- plaatfen aangeweezen zyn. Doch onder dee- ze derde foort van Veerfchippers, zyn 'er ook veelen, die zig zei ven vafte Legplaatfen heb- ben verkooren, waar zy, onder 't opzigt der Havenmeefteren, alleenlyk, gedoogd wor- den ; en veele anderen, die alleenlyk op de Markten herwaards komen, en, hierom, in 't byzonder, Markt/chippers worden genaamd. Eene byzondere optelling en befchry ving van deeze driederlei foort van Veeren zal beft in ftaat zyn, om den Leezer een volle- dig begrip te geeven van de uitgebreidheid des Binnenlandfchen Koophandels van Am- fterdam. Wy zullen, op dat ieder Veer ge- makkelyker zou können gevonden worden, ten opzigte der twee eerfte foorten , ons houden aan de orde van 't A. B. C. De Veeren, omtrent welken, de Stad, met
de byzondere Steden en Plaatfen, overeen-* komften geflooten heeft, zyn die van Alkmaar, Amersfoort, Arnhem, Breda, Delft, Deven- ter , Doesburg »Dordrecht, Durgerdam , El burg , Enkhuizen , Gouda, Groningen, Haage, Haarlem, Harderwyk, Harlingen, Haffelt, Heemftede en de andere Kleêrenr Veeren, de Glip, Bennenbroek, de Heeren Zandvaart en't Kraaijenneft; 's Hertogen- bofch, Heusden, Hoorn, Huizen, Kampen, Leiden , Muiden, Naarden , Nieuwkerk, Utrecht, Weesp, Workum, Zierikzee, Zut- fen en Zwolle. Het Veer van A l k m a a r op deeze Stad, en
|
||||||||
|
BïKNEN-
LAND-
8CHK
VAAAT.
|
||||||||
|
I.
Veeren,
omtrent welken, de Stad overeen- komften met de Wethou ders van andere Plaatfen gemaakt heeft, als van Alk- maar i |
||||||||
|
'
|
||||||
|
\
|
||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 283
en van hier derwaards te rug, plagt, van ßÄ*r>
vroeg in de voorgaande eeuwe, of eerder, land- af,tot in 't jaar 1720, alleenlyk bevaarente SCHE worden, door Schippers, die van de Wet- vMrT* houderfchap der Stad Alkmaar werden aan- gefield, voor welken, reeds op den een en twintigflen December des jaars 1655, eene Ordonnantie , te Alkmaar , beraamd was. Doch in 't jaar 1719, vonden Burgemeefte- ren der Stad Amflerdam, eindelyk, geraa- den, drie Veerfchippers, van hier op Alk- maar , aan te flellen. Men maakte, te Alk- maar , in 't eerft} zwaarigheid, om den Am- flerdammeren vryheid van laaden op hier toe te fläan. De Steden kwamen in onder- handeling. Amflerdam oordeelde, dat men den Veerfchippcren, die hier waren aange- fleld, eene beurt behoorde toe te ftaan, te- gen twee, die, door die van Alkmaar, zou^ den bevaaren worden; Doch Alkmaar, 't Veer zo lang alleen hebbende gebruikt, meen- de , dat de Alkmaarders drie beurten tegen eene hebben moeflen (k). In't jaar 1724, werdt, by den Oud-Raad van Burgemeefle- ren alhier, geraaden gevonden, de Amfler- damfche Veerfchippers te laaten uitflerven (0), zo dat 'er, ten laatfle, maar één over- bleef, dien men, te Alkmaar, niet meer dan ééne beurt van de negen toeleide. Zyn op- volger, met zo klein een aandeel in't Veer, niet te vrede, vervoegde zig aan Burgemees- teren , die, in April des jaars 1763, te wege brag-
(n) Stads Mifliven N. XXVI- ƒ. iifi, n|, lil verft, iz6
Vfrfo, ij3 verft t M6 t I+o VtrJi. 1+2. («) Refol. van den Oud-Raad van Bürgern, van 14 Uov,
1714. ƒ. sa. |
||||||
|
284 AMSTERDAMS IV. Deel.
Binnen- bragten, dat hem een agtfte gedeelte van de
land- beurten werdt toegedeeld (p). En op deezen 5CHE voet f WOrdt het Alkmaarder Veer, nog te- genwoordig, door éénen Schipper van dee- ze zyde, bevaaren. Zyn opvolger moet zy- ne Veerfchuit, op waardeering, overneemen, mids dezelve , hier ter Stede, getimmerd zy (q). Tegen het benadeelen van het Alk- maarder Veer , door het overvoeren van Paflagiers, is,by eene Keure van den jaare 1741, voorzien. De Jagten, die, met eenige Koopluiden, des Zondags 's avonds, van Alk- maar herwaards komen, mogen geene an- dere Perfoonen medeneemen, zonder, voor ieder derzelven, vier Huivers aan 't Veer uit te keeren (V). 't Geregt heeft, in 't jaar 1729, de Vragt- en peftelloonen der goede- ren , die van Alkmaar herwaards gebragt worden, geregeld, en al vroeger, op het aantekenen van 't gene, aan dit en aan de andere Veeren, in het Damrak en aan de Texelfche Kaai, befteld wordt, orde gefield (/). De Veerfchepen op Alkmaar in 't by- zonder houden hunne gewoonlyke Leg- plaats, in het Damrak, tufTchen de oude en nieuwe Bruggen, voor de Karnemelksfleeg. Dagelyks, vaart 'er, des morgens ten negen uuren, een Veerfchip; doch des Maandags, twee, ten negen en ten twee uuren , op Alkmaar af. Amers- Op en van Amersfoort, is,gelykwy F00RT. reeds (p) Stads MiflTuren iV.XXfX />. 38. N.XXXll./». 233, »ff.
(7) Groot-Memor. N. X. ƒ. j vtrfa.
(r) Handv. hl. 1503.
(j) Handv. hl. ijoj, ijoj.
|
||||
|
•%
|
|||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 285
reeds hebben aangemerkt (t), al in de veer- binnen-
tiende eeuwe, of eerder, gevaaren; doch het land- Veer fchynt eerft, door de WethouderfchapSCHE dier Stad, opgeregt, en alleen door Amers-VAART* ' foortfche Schippers, bevaaren te zyn, tot dat de twee Steden, in 't jaar 1647, overeenkwa- men , dat het, voortaan, voor een derde ■, door Amfterdamfche, en voor twee derde, door A- mersfoortfche Schippers, zou worden bediend (u). De Legplaats deezer Schippers was, van ouds, op het Water, tuflchen de Oude en Paapenbrugge, voor de Vrouwenfteeg, al- waar hun, in 't jaar 1693 > een afzonderly- ke Steiger toegeweezen werdt (t;). Op het aantekenen der goederen, die op Amersfoort befteld worden, is, reeds in 't jaar 1675, or- de gefield (w). De wederzydfche Schip- pers zyn, in 't jaar 1708, overeengekomen, om in ééne beurs te vaaren: in welke over- eenkomfl, Burgemeefteren van Amfterdam, by provifie, bewilligd hebben (x). Gemeen- lyk, vertrekt 'er, alle dagen, behalve des Zondags, een Veerfchip op Amersfoort. Te- genwoordig , zyn 'er, van wege Amfterdam, twee Schippers op die Stad. Het Veer op A r n h e m is, omtrent den Arnhem.
jaare 1638, opgeregt. De Regeering der gemelde Stad hadt, eerft, twee Schippers aangefteld, die herwaards voeren; waarna myne Heeren van den Geregte alhier befloo- ten,
(*) Hier voor, bl. 27%,
(») Refol. Vroedfch. N. 19. S 0#. H47. ƒ. t(i. Groot.
Memor. N. Hl. ƒ. t<Si verft. (v) Grcot-Memor. N. VIII. ƒ. 5S vtrft, Handv. fc/. Ijjo. (») Handv bl. 150J. (*) Gioot-Meraor. N. IX» ƒ. 83. |
|||||
|
28<5 AMSTERDAMS ÏV.Deeé;
Binnen- ten, insgelyks, twee Schippers aan te flel-
LAivD- len, die, beurt om beurt, met de Schippers,- 6CHE welken, door de Stad Arnhem, waren aan- 1ART' gefteld, vaaren zouden, en voor welkenyzo- wel als voor den CommifTaris of Aanteke- naar (y), van tyd tot tyd, eenige Keuren gemaakt zyn (2}. Laatftelyk is, in Augus- tus des jaars 1762, eene nieuwe Lyft der Vragtloonen , van Arnhem herwaards, en van hier op Arnhem, met goedvinden van beide de Steden, vaftgefteld (a), die nog ftand houdt. De Legplaats der Arnhemfche Veer- of Beurtfchippers is in het Rokin, voor de Gaapersfteeg. In 't jaar 1750, verzogten eenige bewooners der huizen hieromtrent, dat de Arnhemfche en andere Veeffche- pen i elders, mogten worden geplaatft. Doch eenige Koopl uiden kanteden zig hiertegen i waarom de Legplaats deezer fchepen geblee- ven is, daar zy was. Alle weeken, des Woens- dags 's avonds, vertrekt 'er, gemeenfyk, een Veerfchip; doch in de maanden December, January en February, volgens eene Keure van den zes en twintigften January des jaars 1751, alleenlyk om de veertien dagen (#). Breda; Het Veer op Breda is, reeds in de voorgaande eeuwe , opgeregt geweefl: en in 't jaar 1666 > waren de twee Steden o- vereengekomen, dat vier Veerfchippers, twee van elke zyde, voortaan , tweemaal ter weeke, en in ééne beurs, vaaren zou- den (y) Groot-Memor. N. VU. f. $*,
(*.) Handy, bt. ijog , ijoy. (a) Keurb. U. ƒ. 19 tnx..
(b) Kemb. T. ƒ. ïio.
|
||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL.' ê8?
den (c): aan welke beurs, de SchippersBinnen-
ook de vragt van de goederen, die zv,i-ani>- voor eigen rekening, medeneemen, verant- JJJ« J woorden moeten (d). In of omtrent het jaar 1714, werdt hier, met toeftemmming der Regeeringe van Breda, geraaden gevonden, de Veerfchepen kleiner te maaken, en elk nog een' Schipper aan te (lellen (e). Ook bloeide toen het Veer, federt eenige jaaren, zo zeer, dat 'er, behalve den gewoonlyken Beurtfchipper, dikwils, een Boeglegger noo- dig was, om welken aan te leggen, reeds, in 't jaar 1670, verlof was gegeven (ƒ). Toen 't Bredafche Bier hier meer gebruikt werdt, dan tegenwoordig, voeren 'er gere- gelde Bierfchepen af en aan, die egter geene andere goederen laaden mogten (g). Doch met het verval van 't Veer, in 't begin dee- zer eeuwe , magtigde de Wethouderfchap van Breda de gewoonlyke Veerfchippers al- leen tot het voeren van Bieren (6). En in 't jaar 1762 , is 'er eene Amfterdamfche Schippers-plaats vernietigd (f): zo dat 'er thans wederom maar twee zyn , gelyk van ouds. De Beurtfchepen op Breda vertrek- ken, tegenwoordig, maar eens ter weeke, des Zondags 's morgens met het openen der boom, van hunne Legplaats, aan de weftzy- de
(e) Groot-Memor. DJ. V. ƒ. 18Ä.
(d) Groot-Memor. N. VIII. ƒ. 2to.
(e) Stads Miffiven N. XXV. ƒ. »i vnfi,
(f) Handv. bl. 15 ij.
(g) Handr. bl. »$«S. if«.
(h) Groot-Memor. K. IX. ƒ. 227.
(i) Refol. van den Oud-Raad van Buigem. van 20 Jan.
S761. bl. »09. |
||||
|
j88 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binwen- de van den Singel, benoorden denJan-Roo-
LAND- den-Poorts-tooren. De Vragt- en Beftelloo- VAART nen zyn» ^y verfcheiden' Keuren, gere-
geld (*). Delft. Het Veer op Delft is , reeds in de
zeftiende eeuwe, opgeregt geweefl:; doch de nette tyd der opregtinge heb ik, nergens, aangetekend gevonden. Het werdt, van ouds, met zeilfchuiten, bevaaren. Doch in 't jaar 1668, werdt beflooten, geene zeilen meer te gebruiken; maar de fchuiten, langs den Goudfchen Trekweg en Ryn, met paar- den, te laaten trekken (/). By de oudfte my bekende Keure voor dit Veer van den dertienden November des jaars 1589, wórdt de Legplaats der Delftfche Veerfchuiten reeds bepaald , daar zy nog tegenwoordig is, in 't Rokin, agter de Nieuwe-zyds-Ka- pelle; alwaar toen ook de Haagfche, Rot- terdamfche en groote Leïdfche Veerfchuiten lagen (in). De Amfterdamfche Veerfchuiten op Delft hebben, al van ouds, beurt om beurt, gevaaren, tegen de Delvenaars. De vragt- en beftelloonen zyn, reeds in de voor- gaande eeuwe, met goedkeuringe van beide de Steden (n) , geregeld geweefl. Ook zyn 'er verfcheiden' andere fchikkingen gemaakt, tot handhaavinge van het Veer (0). De Veer- fchippers deezer Stad op Delft, Rotterdam en 's Graavenhage bevaaren deeze drie Ste- den, (IQ Handv. hl. iji«, 1517, iytï.
(t) Groot-Mcmor. N. V. ƒ. 207 verf». (m) Handr. bt. j57:6. ■ (h) Stads Miffiven N. III. ƒ. 6it 66, 67, (t) Handr. hl. ijió-ijjo. |
||||
|
IL Bok. KOOPHANDEL. 2$?
den, by beurten, en maaken ieder een Gil- Binken-
de uit. Het Delftfche en 's Graavenhaagfche land. Veer ftaat onder twee; het RotterdammerÏCHE Veer onder vier Overluiden: van welk ge-VAART' tal, jaarlyks, de helft afgaat, welker plaat- fen, door Burgemeefteren, uit een benoemd dubbel getal, vervuld worden. Tot hand- haavinge van dit Veer, is, reeds in 't jaar 1688, gekeurd, dat geene goederen, door Schippers buiten 't Veer op Delft, Rotterdam en 's Graavenhaage, naar de genoemde Ste- den , of van daar herwaards, zouden worden gevoerd, dan voor één' Koopman (p). Om- trent de Schippers, die Delftfch Aardenwerk herwaards brengen, fchynt nogtans eenige oogluiking te worden gebruikt; mids het Aar- denwerk los in hunne fchuiten gelaaden wor- de : in welk geval, hun, veeltyds, toegelaa- ten is, by verfcheiden' Plateelbakkers te Delft, te laaden, en aan verfcheiden' winkels in deeze Stad, te ontlaaden (q). Wanneer een Schipper fterft, moeten de overigen, nevens zynen opvolger, die zyne fchuit overneemen moet, eenjaar en zes weeken, voor de Wedu- we vaaren. Ook is, by eene Keure van den zeventienden Juny des jaars 1633, aan de zie- ke Schippers, vyf guldens toegelegd van elke reis, die, op hunne beurt, en met hunne fchuit, gedaan wordt (r). De Schippers op Delft, Rotterdam en den Haage, die, van wege deeze Stad, worden aangefleld, zyn zeftien in getal. Op (f) Kearb. Q. ƒ. ij7 vtrfo.
(f > Stads Mifliven N. XXXII. ƒ. 14«, ij»,
(f) Keutb. K. ƒ. «I, «1 verfo.
IX. Stuk. T
|
||||
|
öpo AMSTERDAMS IV.Dee£;
Etnnen- OdDeventeris, van hier, reeds in de
land- veertiende eeuwe, gevaaren (j): doch 't VAART ^661 °P ^e ^ta(^ ^S * n^et V00r 'l Jaar J^3 J >
opgeregt. Ten minfte, is toen, met beïie-
Deven- ven van beide de Steden, eene vragtlyfl be- ***• raamd. De Beurt- of Veerfchippers worden, door beide de Steden, aangefteld, en vaaren, beurt om beurt, van hier naar Deventer, driemaal i ter weeke, des Dingsdags, des Don- derdags , en des Saturdags, 's avonds: en van Deventer op hier, op dezelfde dagen, des morgens, 't Geregt van Amfterdam heeft, van tyd tot tyd, verfcheiden'Keuren gemaakt, op het Deventer-Veer, die, in de Handveflen, te vinden zyn (?)• Ook hebben Burgemees- teren , reeds in 't jaar 1676, toegeftaan, dat het Veerfchip van eenen overleeden Schipp per op Deventer, door zynen opvolger, by fchattinge, zou worden overgenomen (w). De Legplaats der Deventer-Beurtfchepen is aan de noordooflzyde der Oude Brugge, te- gen over het Bierdraagers - Huisje, in het Damrak. Van deeze zyde, zyn vier Beurt- fchippers op Deventer aangefteld. D0ES. De Wethouderfchap der Stad Does- burg, burg, in het Graaffchap Zutfen, aan den
YfTcl, heeft, reeds in de voorgaande eeuwe, eenen Veerfchipper op hier aangefteld (v) ; waarna men, van deeze zyde, insgelyks, een' Veerfchipper, van hier op Doesburg, aan- gefteld heeft. Doch dit Veer fchynt,federt, te
(f) Zie hier voor, hl. 179.
(1) Handv. hl. ijü, tsi» enz..
(u) Groot-Memor. N. VI, f. i$j verfa
(v) Handv. bl, ifjf.
|
|||||||
|
1
|
|||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 291
te niet geloopen te zyn. Immers, ik vind, Binnen-
dat die van Doesburg, in 't jaar 1717, van land« nieuws, eenen Veerfchipper hebben aange-SCHE field (w), op eenen tyd, dat de Schippers- VAAR * plaats, hier, onbegeven gelaaten was. De zwaare Ryntollen gelegenheid gegeven heb- bende , tot het toeneemen der Vaarte langs de Aa, of ouden Yflel, die by Doesburg in den nieuwen YlTel valt; is de Regeering van Doesburg, in 't jaar 1763 , te raade gewor- den , om eenen tweeden Beurtfchipper aan te flellen op Amfterdam ; 't welk nogtans niet gefchied is, zonder voorkennis van Bur- gemeefleren deezer Stad, die 't zig, met voorbehoudenis van hun regt, om, wanneer zy't zouden geraaden vinden, insgelyks, een' of meer Veerfchippers op Doesburg aan te flellen, hebben laaten welgevallen (&). De Doesburger-Veerfchepen leggen, by de De- venterfchen, aan de Oude Brugge. Zy vaa- ren , gemeenlyk, naar dat 'er veel of weinig goederen zyn, om de agt of veertien dagen. Het Veer op D o r d r e c h t is, in ge vol- Dor
ge eener Overeenkomfle tuflchen beide de DRECHT» Steden, opgeregt, in den jaare 1611. Ook is, ten zelfden tyde, eene Ordonnantie en eene Vragtlyfl voor dit Veer vaftgefteld. Het Veer, tot in deeze een we bevaaren zyn - de, liep, in 't jaar 1740, te niete,en bleef, van deeze zyde, onbegeven. Burgemeefle- ren van Dordrecht deeden, in 't volgende jaar,
(w) Mifïive der Magiftraat van Doesburg van 5 Febr, 1717.
lerußeude ter Cbarterkjtmer, (x) Stads Miflïven N. XXXlI. bl. |rM. T 2
|
||||||
|
292 AMSTERDAMS IV.Deel;
Binnen- jaar, voor flagen tot herftelling van hetzelve,
land- die, by Burgemeefteren van Amfterdam, o- scHE verwoogen werden (y\ Doch men kon elkan- VAART •
deren niet volkomenlyk verftaan, voor 't jaar
1744. Toen werden, van deeze zyde,twee Veerfchippers op Dordrecht aan gefield. En Oien kwam overeen, dat de Dordrechtfche Beurtfchepen drie reizen doen zouden, te- gen twee reizen, die, door de Amfterdam- fchen, zouden worden gedaan, tot dat de vyf Dordrechtfche Schippers, tot op drie , zouden uitgeflorven zyn; wanneer zy, te- gen drie Amflerdamfchen , vaaren zouden (2). Sedert, is 'er, van deeze. zyde, een derde Beurtfchipper aangefteld («). In de Vragt- lyft , die , met wederzydfche bewilliging, vaftgefteld was, is, by eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1764, op gelyke wyze, deeze verandering gemaakt, dat, voortaan, beide van de groote en klei- ne Spy kermanden, twintig ftuivers aan vragc betaald zou moeten worden (b). De Leg- plaats der Dordrechtfche Beurtfchepen, die alle Zondagen vertrekken, is in den Singel, tuflchen de Korsjes- en Lynbaans-fleeg. In 't voorbygaan, merken wy aan, dat, Dor- drecht , van ouds, Oclroi gehad hebbende, om de goederen, die, uit zee of langs de ri- vieren , de Stad voorby gevoerd werden, al- daar te doen verftapelen of verbodemen, of zekere regten te doen betaalen; de goede- ren, (y) Stads Milïïven N. XXIX. ƒ. loz, 107, ii} v«r/#,
(z.) Handv bl. 1537. 1
(a) Stads Mifïïven N. XXXII. i/. af7, »53.
(ir) Kewib. ü. ƒ. 41. |
|||||
|
•
|
|||||
|
:
|
|||||
|
II. Boek. KOOPHAND-EL. 293
ren, die, uit het Noorden, van Amfterdam Binnen-
en daaromtrent, door Gouda, den YlTel afLAND- kwamen, Kanthout, Kromhout en Eeken3CHE planken uitgenomen, in 't jaar 1540, door AA ' Keizer Karel den V., van dit Stapelregt wer- den vry verklaard (c). En by eene Over- eenkomft met die van Dordrecht van den negenden September des jaars 1599, werdt deeze vryheid ook overgebragt op de goe- deren , die, niet alleen langs de gewoonly- ke Vaart, de Spuije, maar ook, door de nieuwlings herftelde Kille van Bonaventura, voorby Dordrecht, gevoerd zouden worden. Te gelyk, werdt verklaard, dat de Oofter- fche en Noordfche balken, uit of over de Noordzee, in deeze Landen gebragt, van 't Stapelregt zouden vry zyn, evenveel, ofzy gekant waren, of rond (d). 't Is nu en dan gebeurd , dat men, naar 't oordeel onzer Schipperye, dit Stapelregt, te Dordrecht, te verre heeft uitgeftrekt (tf) ; doch de nieu- wigheden , over welken men klaagde, zyn, gemeenlyk, fpoedig afgedaan. Het Veer op DurgerdamIs, al vanDuncEa.*
ouds, door Schippers, van wederzyde aan- OAM« gefteld, bevaaren, 't Schynt, nogtans, dat de Regeering van Amfterdam, met de Re- genten van Durgerdam , geene overeen- komft getroffen heeft,dan alleenlyk bypro- vifie, in den jaare 1664. By dezelve, werdt beraamd, dat de Veerfchuiten alleenlyk op en
(e) Zit II. Beely VI. Boc^ hl. 70.
(d) Zit Handv. */ 17. Groot-Plakaatb. IV. Dttl , hU 449.
(e) Stads Mifliven N, XXIX. f. 14,7 vcrfo.
T3 "*
|
|||||
|
294 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- en van Durgerdam vaaren; niet, dan aan
land • den Kraansileiger alhier, laaden en lofTen, en va"rt. n*et' ^an °P ^e befremde uuren, vertrek-
ken zouden (ƒ): 't welk, gemeenlyk, vier- maal 's daags gefchiedt. De eerfte Ordon- nantie voor de Veerfchippers van deeze zy- de is van den jaare 1681. De vragten van perfoonen en goederen zyn, by verfcheiden* Keuren, geregeld (#). De Melk- en Roei- fchuiten mogen, vryeiyk, over en weder vaaren, zonder daarin, door de Veerfchui- tenvoerders, belet te mogen worden (h). Van wege deeze Stad, is maar één Schipper op Durgerdam aangefteld. Elburg. Tuflchen de Steden Amflerdam en Elburg,
is, al in de vyftiende eeuwe, of eerder, ge- meenfchap van vaart en handel geweefl(/); fchoon het, tot in de zefliende eeuwe, is aangeloopen, eer de Regeering van Elburg geraaden vondt, een vafl Veer van E l- burg op deeze Stad op te regten, en daar- toe eenige Beurtfchippers aan te (tellen. Bur- gemeeflef en van Amflerdam vertoefden, tot in Maart des jaars 1700, en fielden toen, van deeze zyde, ook een' Veerfchipper op Elburg aan (£). Ook werdt den Veerfchip- peren in 't gemeen, wat laater, eene Leg- plaats toegeftaan by de Nieuwe Brug, aan de ooflzyde van den Medenblikkerfteiger (/). Se-
(f) Groot Memor. N. V. ƒ. 144 verft,
\g) Handv. hl. U42> i*4J- (h) Groot-Metnor, N. VIL f. 48. (i) Zie II. Deel, IV Boe{, hl. 349. (^) Stads Mifliven N. XVII. ƒ. «4 verf». Ctoot-Memox, y. VIII. ƒ. 130 vcrfo. (I) Groot-Memot, N. VIII. ƒ. 195» |
|||||
|
1
|
|||||
|
II. Boek» KOOPHANDEL. 295
Sedert, wordt het Veer op Elburg, van dee-btnnes«
ze zyde, door één' Schipper, bevaaren, die land- een vierde van de Beurten en voordeden ge-SCHE niet (w), volgens eene Overeenkomt,die, reeds in of omtrent het jaar 1702, gemaakt is (»). Op het aantekenen der goederen , die op El burg gefcheept worden, is, by eene Keure van den een en dertigften January des jaars 1714, orde gefteld (0). De Elburger Veerfchippers vertrekken, driemaal ter wee- ke, des Dingsdags, Donderdags en Satur- dags, een uur voor 't luiden der boomklok, van 't Veer. Het Veer opENKHuizEN fchynt, tot enkhui-
in 't jaar 1662 toe, alleenlyk van Schippers, zen. door de Wethouderfchap dier Stad aange- fteld, bevaaren te zyn. Doch toen kwamen de beide Steden overeen, dat de Schippers, die, van wege Amfterdam, waren aangefteld, voortaan, een vierde gedeelte van de beur- ten bevaaren zouden. Amfterdam verbondt zig, ten zelfden tyde, den wederzydfchen Veerfchepen eene bekwaame Kaai of Leg- plaats te zullen aanwyzen (j>): 't welk nog- tans niet zo fpoedig gefchieden kon, ter oor- zaake van het uitzetten der paaien, in 't Y voor fle Stad, waarmede men, tot diep in 't volgende jaar, of langer , bezig was (q). Sedert, werdt de Legplaats der Enkhuizer Veer-
(m) Stads Miffiven N. XXVIIT. f. jy verfe.
(n) Miflïve der Magiftraat van Elburg v*n i% Juny 170*, berußende ter Charter kamer. (o) Handv. bl. ij+7. (p) Groot-Memor. N. V. ƒ. -j% verfo. (?) Stads Mifliven N. I. 6 Septemb. i«Sj, T4
|
|||||
|
•
|
|||||
|
stoó* AMSTERDAMS IV.DiEt:
Binnen- Veerfchepen gefchikt, agter het oude Zee-
LAND- regt of Wagthuis, béooflen de Nieuwe Brug- scHE ge< j)e Schippers voeren, in 't eerfl, elk voor ' zyne eigene rekening. Doch, in 't jaar 167p, kwamen zy , met goedvinden van Burge- meefteren der beide Steden, overeen, om in ééne beurs te vaaren, waaruit de Amfter- damfche Schippers, die drie in getal zyn, een vierde, en de Enkhuizer Schippers drie vierde trekken zouden (r). Dit heeft ge- duurd , tot in 't jaar 1698. De Amflerdam- fche Schippers verzogten toen, wederom, gelyk van ouds, elk voor zyne eigen reke- ning , te mogen vaaren (s). Doch de Stad Enkhuizen bewilligde 'er niet in, voor't jaar 1715, wanneer zulks, met toeflemming der beide Steden, werdt vaflgefleld (?).' In 't jaar 1760, zyn de twee Steden overeenge- komen , dat de plaats van Beflelder der Brie- ven en Pakjes, te Enkhuizen openvallende, door de Stad Amflerdam, en te Amflerdam openvallende, door de Stad Enkhuizen, zou begeven worden ; mids de bevoordeelde , geen Burger zynde, gehouden zou zyn, zyn Burgerregt, in de wederzydfche Steden, te koopen (u). Burgemeefleren van Amfler- dam hebben, voor 't eerft, in 't jaar 1,699» twee Overluiden, uit de Veerfchippers op Enkhuizen en Harlingen, aangefteld, om de belangen van beide de Veeren waar te nee- men (r) Groot.Memor. N. VI. ƒ. 134 verft. Stads Miffiveu
N. VII. ƒ. J7. (s) Stads Miflïveii N. XVII. ƒ. 75^ verft.
(r) Stads Miflïven N. XX. ƒ. 131.
(») vit de Oorfprongkelykc Conyemie v*n 6 M*m 17*0,
htrufiendc ttr ChatferJ^amcr, ■\
|
|||||
|
*
|
|||||
|
II. Bok. KOOPHANDEL. 297
men (u). In den Zomer, plagten, vanBINKEIt_
Amfterdam en Enkhuizen, twee fchepen 's laj*d- daags te vaaren; doch, federt veele jaaren,$CHl , vaart 'er, op verzoek der Amfterdamfche/AA&T' Schipperen (w), des Zomers en des Win- ters , van elke Stad , maar één fchip 's daags, des avonds, een uur voor 't luiden der boomklok. De Veerfchepen, die, door overleeden Schippers, worden nagelaaten, moeten, in het Enkhuizer-Veer, gelyk in andere Veeren, door hunne Opvolgers, by fchattinge, worden overgenomen (#). De Enkhuizer-Veerfchepen mogen niet buiten hunne Legplaatfen laaden of loffen, en de goederen, op 't Veer wordende befteld, moe- ten, naar behooren, worden aangetekend (y). Óp de Stad Gouda, en van daar ophierGöuDA.
te rug, is, verfcheiden' eeuwen agtereen, gevaaren, zonder dat 'er een geregeld Veer tuffchen de twee Steden werdt opgefegt. De groote Goudfche Vragtfchuiten lagen, in de zeftiende eeuwe, op het Rokin; doch wer- den , in 't jaar 1605, van daar verplaatft, op den S. Lucien - burgwal, tuffchen de Jonge Roelen-fteeg en den Spyker of het pakhuis van Elbert Corneliszoon (2), welk toen al- daar ftondt. En deeze Legplaats behouden de Goudfche Ykerfchepen, nog tegenwoor- dig ; zynde de Jaag- of Trekfchuiten, na 't maaken van 't Zandpad en de Trekvaart, op den
(v) Groot-Memor. VIII. f. !«ƒ verft.
(w) Stads Miffiven N XIX. f. 161 verft, (x) Groot Meinor. N. V. ƒ. 96. (y) Handv. */. ijiz, IJ47. (x.) Handv. tl. is so. T5
|
|||||
|
9
|
|||||
|
298 AMSTERDAMS IV.Dm.
Binnen- den zelfden burgwal, een weinig noordely-
Ï.AND- ker geplaatft. Toen, in 't jaar 1564, de scHs groote Goudfche Sluis, by Alfen, vanfleen vaaaiv hermaakt was (ä), werdt, op het vaaren, buiten om de Stad Gouda, door de Sluis, en op het fchutten, binnen door de Stad, midsgaders, op het vaaren, binnen door en buiten om Amfterdam, orde gefield, door's Lands Staaten, die verftonden, dat de we- derzydfche Schippers vry in elkanders Ste- den mdgten laaden, 't zy zy daar gelaaden of ongelaaden gekomen waren ; mids |de Goudfche Schippers , van hier komende, door Gouda voeren. Burgemeefteren van Amfterdam bewilligden in deeze fchikking, indien de Goudfche Schippers , op hunne eigen haven, voeren, en hunne Tolcedulen, vooraf, aan eenen der SecretarifTen alhier, vertoond hadden. Zy verklaarden zelfs, niet te willen onderzoeken , of de Goudfche Schippers ook verder voeren, dan op hun- ne Stad (b). Doch, over het vaaren om of door Gouda is, meer dan eens, gefchil ont- ftaari, tufTchen de twee Steden (c), 't welk, egter, fpoedig is bygelegd. En in 't jaar 1742, is mën, eindelyk, onderling verdraa- gen „ dat de Goudfche Schippers, 't zy ge- „ laaden of ongelaaden hier ter Stede ko- „ mende, vragt zouden mogen aanneemen, „ op alle Plaatfen, mids vaarende door of „ buiten om Gouda. Doch dat de Turf- „ fchippers, die in de Veenen gelaaden had- j, den
(*) Walvis Gouda, I. Deel,l<l ig.
(h) Reibl. Ho!l. 14 Otloh. jj Novemh. \$t%. f, 416(504,
(c) Stads Mifliven N. III. ƒ. ajc, JV. XXX. ƒ. 101,
|
|||||||
|
■ ■ --
|
|||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 29g
„ den, en de vaartuigen zonder luiken van Binnen-
„ deeze vryheid verflieken zouden zyn. En iand- „ dat de fchepen, van Amfterdam komende, SC"E , j, en buiten om Gouda vaaren willende, „ daartoe verlof zouden moeten verzoeken „ van Burgemeefteren dier Stad; doch daar- „ voor niet meer dan andere Schippers be- „ taaien (d)." Het Trekveer tuffchen de twee Steden werdt opgeregt, in't jaar 1658 (e) , zo dra de Trekvaart en het Zandpad ge- maakt waren , en daarin twaalf Schippers van elke zyde aangefteld. Doch het Veer der groote Vragtfchepen, Tkerfchcpen ge- naamd , die Koopmans goederen af en aan voerden, werdt niet opgeregt voor 't jaar 1685, volgens eene overeenkomft tuffchen de twee Steden (ƒ). 't Leedt egter niet lang, of de tweederlei Ykerfchippers wer- den , onderling, oneenig Qp. De Steden kwa- men overeen , omtrent eene Ordonnantie voor de Ykerfchippers, die, in O&ober des jaars 1689, vaftgefteld werdt (fc). In 't jaar 1716, vonden de twee Steden geraaden, dat het Ykerveer, welk, tot hiertoe, door vyf Amfterdamfche en zeven of zes Goud- fche Schippers, bevaaren geweeft was (i), voortaan, door vyf Schippers van de eene en de andere zyde, in ééne beurs, bevaa- ren zou worden (£). De Schippers der Jaag- fchui-
(d) Handr. hl. is<5°.
{e) Groot-Memor. N, IV.f. \19verfo,l$6verfo, \6orerfi.
(f) Stads Mifiiven K. VIII, ƒ. 136 verfo. Groot-Memoi. N. VU. f. 13« verfo. (ê) Stads Miflïven N. X. ƒ. 71.
(h) Handv. bl. 15J3.
(i) Groot-Memor. N. VII. ƒ. 138 verfo.
(£) Groot-Meraoi. N. IX. ƒ. «*. Handv. hl, ij57.
|
|||||
|
,
|
|||||
|
3oo AMSTERDAMS IV.DeelV
Binnen- fchuiten van deeze zyde, thans zes in getal,
land- zyn, volgens eene Keure van den vyftien- SCHE den February des jaars 1691, verpligt, een jaar en zes weeken na hunne aanftelling, voor eens overleeden Schippers Weduwe, te vaaren. Ook is, aan kranke Schippers op dezelfde fchuiten, een gulden ter weeke toegelegd uit de gemeene bofTe, zo lang de- zelven twee guldens, uit de bofTe van het klein Binnenlands - vaarders - Gilde , trek- ken (/). Dagelyks, vaaren drie Trekfchuiten van
hier op Gouda, en van Gouda op hier, 's morgens, 's middags en 's avonds. In 't ruim, moeten niet meer dan agt en twintig, en in de roef, niet meer dan agt perfoonen ge- plaatfï worden. De nagtfchuit moet, tot geryf der reizenden, van ftroo worden voor- zien (m). Op Amflerdamfche en Goudfche Kermis, können geene Trekfchuiten wer- den afgehuurd (»). Ten behoeve van het Trekfchuiten Veer, is, meer dan eens, ge- keurd , dat geene Goudfche Ykers of ydele Haringen eenig volk, brieven, geld of pak- jes , die gekruid of gedraagen können wor- den , zullen mogen te rug voeren (0). Het loon van den Bef teller van het Trekfchuiten- Veer op Gouda is, in 't jaar 1709, geregeld, en tegen de moedwilligheden van Matroo- zen, Soldaaten en anderen, in de Goudfche Trekfchuiten, by eene Keure van den drie en
(l) Keurb. Q^ ƒ. loi. Handy, bl, j$s6,
(m) Hindv. bl. ijji.
(n) Handv. bl. I;jz.
(e) Handr, bt, ijsit JSiJ*
|
||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 301
en twintigftenApril des jaars i7i7,ordege- bwneh*
fteld (p). De Ykerfchepen vaaren tegen- land- woordig, dagelyks, van hier op Gouda, en SCHE van Gouda op hier. Zy moeten, ten dien- VA*RT" fte der Koopluiden , van hunne Legplaats verfchieten, om te lollen of te laaden, mids de vragt, te Amfterdam gelaaden zynde, vyf, en te Gouda gelaaden zynde, drie gul- dens opbrenge : doch 't Huis- en bruggeld moet den Schipper vergoed worden. De Schippers moeten, ieder, voor zes honderd guldens, borg ftellen, tot geruftheid der in- kaderen (q). De vragt- en beftelloonen der goederen, die, met de Ykers, van hier ver- zonden, of herwaards gevoerd worden, met naame, die der Pypen, zyn, by verfcheiden* Ordonnantien, geregeld (r). TufTchen de Steden Amfterdam en Graave
was, in 't jaar 1651, een Veer opgeregt, om door zes fchepen, drie van elke zyde, alle dagen, beurt om beurt, bevaaren te worden. Ook kwamen de twee Steden, in 't volgen- de jaar, overeen, wegens eene Vragtlyftder goederen , die, met deeze Beurtfchepen , verzonden worden (*)• En Burgemeefteren van Amfterdam ftelden, in 't jaar 1654., een' Toeziender of Beftelder van het Veer op Graave aan (f). Doch dit Veer is, al voor veele jaaren, te niet geloopen; wordende de
(p) Handv. bl. ijj7, UJ«.
(tj) Handy. bl. 1513 (r) Handv. bl. IJS4. U$«, MJ8. Vetvolg, bl. 11*.
(s) Handv. bl. ijéo, 1561. Groot-Meiuot. N.lll./. 301 ■»*rft. (?) Gioot-Mcmot. N. IV. ƒ. »f.
|
||||
|
302 AMSTERDAMS IV. Deel.
|
|||||||||||||
|
Binnen
land- SCHE
VAART, |
de goederen, te Graave t'huis hoorende, o-
ver Nieuwmegen verzonden. Het Veer op en van Groningen is,
|
||||||||||||
|
daar'ter Stede, omtrent den aanvang der
Gronin- voorgaande eeuwe, opgeregt, en, meer dan |
|||||||||||||
|
G£K.
|
|||||||||||||
|
honderd jaaren lang, alleen door Groninger
Schippers, bevaaren, die ruim veertig flerk waren, toen de Stad Amfterdam, in 't jaar 1716, befloot, ook vier Veerfchippers op Groningen aan te Hellen. Zy kwam, met den Olderman en Heuvelingen van 't Groot- S chippers-Gilde te Groningen, die zig toen hier ter Stede bevonden, overeen, dat de vier Amfterdamfche Schippers een derde van 't Veer bevaaren zouden (u). Sedert, zyn, nu en dan, eenige onluften ontftaan, tuflchen de tweederlei Schippers, ter gelegenheid, dat de Amfterdammers, hunne vragt te Gro- ningen geloft hebbende, .terftond, ledig te rug keerden, om hunne beurt, te Amfter- dam, niet te verliezen: waaruit, fomtyds, volgde , dat de Amfterdamfche beurt, te Groningen, door een' Groninger, tot zyne fchade, moeft worden vervuld, zo menze, 't gene niet behoorlyk was, niet ledig laaten wilde (vi). De Amfterdammer Schippers tot op drie zynde verminderd, is 'er, eindelyk, met onderling goedvinden der twee Steden (w), op den twintigften April des jaars 1753, by 't Geregt alhier, eene nieuwe Ordonnan- tie f«) Stads Mifïïven A7. XXVI. ƒ. $ verf«, ioz. Handv. blt
IJ63. (v) Stads Mifliven N. XXVIII. ƒ. lol. XXIX. ƒ. I6J, 17J.
XXX. ƒ. I verf». (wj Stads Miffiven N. XXXI. ƒ. 121, 137.
|
|||||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 303
tie op het Groninger Veer gemaakt, waarby, Bikni».
onder anderen , werdt vaflgefteld, dat de land« Beurtfchippers, tweemaal ter weeke, vaa-SCHE ren * en 's Woensdags en 's Saturdags hunnen AART* laatften Laaddag hebben zouden; dat, den Amfterdammer, die de beurt hadt, niet t'huis zynde , een ander Amfterdammer, of by gebrek van Amfterdammeren, een Gronin- ger Beurtman, in zyne beurt, zou treeden, en dat de Amfterdammer Beurtman niet le- dig van Groningen herwaards zou mogen keeren, dan na dat de derde Amfterdamfche Beurtman, te Groningen, zou aangekomen zyn, om zyne beurt aldaar waar te neemen(.t). Tegen het benadeelen van het Groninger Veer, door vreemde Schippers, was, reeds in't jaar 1750, by eene Keure, voorzien (y). Het beftelloon der goederen is, in 't jaar 1758, geregeld (2). De Groninger Beurt- man vertrekt, 's Donderdags en 's Zondags, met het opengaan der boom. Zyne Leg- plaats is, op 't Water, voor de Valkenfteeg. Van het Veer op den Haage, welk, in Haace,
ééne beurs,-door de Schippers op Delft, Rotterdam en den Haage, bevaaren wordt, en, reeds in de zeftiende eeuwe, in ftand was, hebben wy, hier voor (a), in de be- fchry ving van het Veer op Delft, reeds ee- nig gewag gemaakt. In 't jaar 1645, zyn de zeftien Schippers, die toen op Delft en Rot- terdam voeren, met de zes Schippers, op den
(x) Vervolg der Handv. tl. i»7.
(y) Vervolg der Handv. bl, J17, (x.) Keutb. T. ƒ. *j», {/) BUdx,. zgg. |
||||||||
|
,*>
|
||||||||
|
'\
|
||||||||
|
304 AMSTERDAMS IV.Dek:
B*j*nen- den Haage vaarende, overeengekomen, dat
LAKD- de laatften aan de eerften iet zouden uitkee- scHE ren} en jat j by 't overlyden van een' der vAjkÄT. zes jaatfl-en ^ een jgj. ze{tien eerften , tot Schipper op den Haage, zou worden inge-
loot (b). Niemant mag, buiten het Veer, eenige Paflagiers of Stukgoederen, van hier naar den Haage, of van daar herwaards, voe- ren (c). De vragtloonen der goederen, die naar en van den Haage vervoerd worden, zyn, in 't jaar 1668, geregeld (d). Haar-
Voor het maakeh der Trekvaarte op
LEM. Haarlem, in den jaare 1632, werdt het
Veer op die Stad, alleenlyk door Buiten- fchuiten,bevaaren. Doch na't aanleggen der Trekvaarte, werden, by de Buitenfchuiten, ook Trekfchuiten gevoegd, en beraamd, dat de Schippers, eerft op de Buitenfchuiten, federt Kaarslaaden genaamd, vaaren zouden, en daarna, by inftervinge, op de Trekfchui- ten. Tot in de zeftiende eeuwe toe, fchynt 'er, tuflchen de twee Steden, geene vafte Overeenkomft gemaakt te zyn, op het be- vaaren van het Veer. Elke Stad ftelde zo veele Schippers aan, als zy goedvondt, en Haarlem veel meerder dan Amfterdam. Hier- uit rees, nogtans, dikwils, gefchil,tuflchen de wederzydfche Schippers: 't welk, in 't jaar 1597 »zo hoog liep, dat men den Haar- lemmer-Veerfchuiten de gewoonlyke Leg- plaats in het Damrak, hier ter Stede, niet wilde toeftaan; maar hen noodzaaken, eene af-
.1 (*) Groot-Memor. N. lil. ƒ, 140 v«r/i,
(c) Handv. bt. IJ«|.
(d) Handv. bt. ijöz.
|
||||
|
• IL Boek. KOOPHANDEL. 305
afgelegener plaats, in de veflen, buiten deBiNNEtf-
S. Antonis-Poorte, te verkiezen. Die van land- Haarlem verwierven, hierop, een Mande- Sj^ ment van 't Hof, waarby zy, in hunne oude Legplaats, gehandhaafd werden. Doch men kreunde zig, hier ter Stede, niet aan dit Man- dement , als zynde verkreegen op een Re- queft i welk niet aan Rurgemeefteren, of aan 't Geregt deezer Stede, was medegedeeld, en ftreedt met eene Keure, kort te vooren, op de Legplaatfe der Haarlemfche en Am- fterdamfche Veerfchepen , gemaakt. De Haarlemmers, hunne voorige Legplaats wil- lende inneemen, werden bekommerd, be- keurd, gevonnift en gepand. Zy kwelden, op hunne beurt, de Amiterdammers, die te Haarlem kwamen, en beriepen zig op 't Hof, welk de bekeuring en panding wel afdeedt, zonder dat Amfterdam 'er zig tegen kantte; doch te gelyk aan die van Haarlem beval, hun Appèl, voor 't Hof, te vervolgen (ff): 't welk nogtans, niet blykt, gefchied te zyn. Immers, de twee Steden flooten, ten over- ftaan van Commiflariflen van den Hove, in 't jaar 1598, een Verdrag, voor den tyd van tweejaaren: 't welk, in den jaare 1600, voor een jaar, en in 't jaar i6or ,voor nog zesjaaren, vernieuwd werdt (ƒ). Midier-" wyl, was, by 't Geregt deezer Stad, op den veertienden December des jaars 1600, overeenkomftig met dit verdrag, eene Or- donnantie vaftgefteld voor de Veerfchippers, van
(e) Privileg, van Haatl, H. ?7«» Ï7<f.
(f) Groot>Memoi:. N, II, f. 196 verj$t 197.
IX. Stuk. V
|
|||||
|
■ -t .
|
|||||
|
3©6- AMSTERDAMS IV.DeèL
Binken- van hier 9p Haarlem vaarende , die toen
law. zeftien fterk waren (g); volgens welke, zy, VAAur by Provifie> ééne beurc zouden hebbende-
gen twee van de Haarlemfche Schippers, die, zo wel als zy, in het Damrak leggen zouden (6). Doch, in 't jaar 1605, werdt, .UuTchen de twee Steden, beraamd, dat 'er <drie Amfterdamfche, tegen vier Haarlem- fche Veerfchuiten, vaaren, zouden (f): 't welk, tot in 't jaar 1612, geduurd heeft, zynde de twee Steden, in O&öber desjaars 1611 % overeengekomen, da,t het Veer, met den zes en twintigften September desjaars 1612, en voortaan , beurt om beurt, zou- worden bevaaren (*). Men kwam, te ge- lyk , overeen , dat andere fchuiten geene verzamelde ^ maar wel hoopvragten zouden mogen laaden, en naar de wederzydfche Ste- den vervoeren (/): 't welk, federt nog, by eene Keure, van den zes en twintigften Ja- nuary des jaars 167p, werdt vaftgefteld(m). En op deezen voet, wordt het Buiten- en Binnen-Veer,nog tegenwoordig, bevaaren. De Buitenfchuiten, Kaars kaden genaamd, moeten, by hunne aankomft, regelregt fchie- ten in het Damrak of Water, by de Paa- penbrugge («). Die in de beurt leggen, plaatfen zig, aan.de weftzyde, tuflchen de Paapenbrugge en Baafjes-fteeg. Die niet in (g) Keurb. C. ƒ. 3 e* 'verf».
(h) Handv. bl. ijjo.
(i) Groot-Memör. N. U:f. 2ïj.
(k) Groot-Memor. N.ll.f. »41 verf*.
(t) Refol. Vroedfch. N. 11. i<$ oft. mi./, 33.
lm) Handv. bl. tj«7.
(»j GrootiMemot. N. VI./. 17*.
|
||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 307
de beurt leggen, moeten, daar tegen over,binnen-
aan de ooftzyde, haaien (0). Op het laaden, land- aantekenen, loflen en beflellen der goede- *CHE_ ren, zyn , van tyd tot tyd, verfcheiden' Keuren gemaakt. Ook zyn de vragtloonen, by eene Ordonnantie van denjaare 1700, geregeld-(p). De Befleller is verpligt, op ieder Addresbrief, aan te tekenen, hoeveel de ontvangers der goederen, voor vragt en beflellen, betaalen moeten (g). Alle dagen, vaaren drie Kaarslaadenafvan hier op Haar- lem , en van Haarlem op deeze Stad. De Amfterdamfche Schippers van het Buiten- Veer moeten, jaarlyks, ieder tien guldens, aan den Havenmeéfter tuflchen de Paapen- en Nieuwe Bruggen, voor Kaaigeld, betaa- len. De Haarlemmers betaalen hun Kaai- geld , te Haarlem (r). De Trekfehuiten ver- trekken ook dagelyks, met het opengaan der Haarlemmer Poorte, buiten welke, zy leggen; en voorts, alle uuren, tot 's avonds ten agt uuren toe. Doch van Haarlem her- waards, vaaren de Trekfehuiten, 's morgens, ten half vier, ten vier, ten half vyf, of ten vyf uuren af, en voorts, alle uuren, tot 's avonds ten half zeven uuren toe. De Schip- pers, die, 's morgens, van de wederzyd- fche Steden afgevaaren zyn, keeren, 's na- demiddags, derwaards weder. Zy moe- ten fliptelyk op, en niet voor het uur af- vaa-
(#) Handv. Bi. ijjo.
(p) Handv. bt. 156g, ino, ij7i. (q) Gtoot-Memor. N VUL ƒ. 89 (r) GiüotMcmor, N, IX. ƒ. io *#r/#. V 2-
|
||||
|
—t:—• ■ ■
|
«*
|
||||||||||
|
-------——"' '—
|
|||||||||||
|
308 AMSTERDAMS IV. Deel;
Binnen- vaaren (j) , dan wanneer 'er een of meer
land- fchuiten aan 't Veer blyven. De Schippers SC,HE op het Buiten- en Binnen-Veer zyn verpufft, VAART. r, j . J r Ö >
zelven mede te vaaren, ten ware zy, door
ziekte of gewigtig belet, verhinderd wer- den (t). De vragt met de Trekfchuit is, voor ieder perfoon, des Zomers, zes, en des Winters, zeven en een halve Huivers. Kin- deren van tien jaaren en daaronder betaalen halve vragt. Doch die beneden de drie jaa- ren zyn, niets. Onder de geheele vragt, is begreepen twee duivers voor de Gabelle, en twaalf penningen voor PafTagie - geld : nee overige genieten de Schippers (u). In de Trekfchuiten, zyn, in 't jaar 1752,roeven gemaakt, die, zo wel als de fchuiten, den meeften tyd van 't jaar, können worden af- gehuurd (y). De kleine Pakjes, die met de Binnenfchuit verzonden worden, moeten, niet door de Schippers knegts ; maar door den Befteller worden befteld (w). De veer- tien Haarlemmer - Veerfchippers , wegens deeze Stad aangefteld, hebben eene Bos op- geregt, waar over, de vier Overluiden 't bewind hebben; van welken, jaarlyks, twee afgaan, in welker plaats, twee anderen, door Burgemeefteren, uit een benoemd dubbel ge- tal, gekooren worden. De ziekeSchippers trek- ken -zes guldens ter maand, uit deeze Bofle. De afgaande Overluiden moeten, aan eenen der
(s) Handv. H. J$6^.
(t) Handv, bt. 157*.'
(u) Handv. hl. IJfi-ft U7Ï.
\v) Vervolg der Handv. kl, iaj,
\w) Handy, kl. i$j}.
|
|||||||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 309
der Stads SecretarhTen, rekening doen (x). Binnen-.
In 't voorbygaan, können wy niet na- land-
laaten, hier ter plaatfe, kortelyk, te g|e-JjJL# waagen van een oud gefchil, welk Haar- lem gehad heeft, met verfcheiden' Steden van Holland en Zeeland, en met Amfter- dam in 't byzonder, over 't ftuk der vrye Laadinge. De Stad Haarlern , ouder en aanzienlyker Koopftad geweefb zynde , dan de meefte andere Hollandfche en Zeeuwfche Steden, heeft, naar alle waarfchynlykheid, op dezelven gevaaren, eer dezelven nog eenige, of eenige merkelyke Binnenlandfche vaart of handel hadden; en vooral, eer, in dezelven , beilooten Binnenlandsvaarders- Gilden waren opgeregt. Die Stad is dus, naar 't fchynt, vroeg, in 't bezit geraakt, om overal, en naar alle Plaatfen, vry te mogen laaden, 't zy haare Schippers, op de Laad- plaatfen, belaaden of onbelaaden, gekomen waren. Doch na dat, in verfcheiden'Ste- den , en ook te Amflerdam , Binnenlands- vaarders-Gilden waren opgeregt, werdt hier, |
|||||||||||
|
aan de vreemden in 't gemeen, belet, vragt
|
|||||||||||
|
aan te neemen, zo zy, hier, niet, of minder
dan half belaaden, gekomen waren: en al waren zy, half, of heel belaaden, aangeko- men , liet men hun niet toe, te vaaren, dan op hunne eigene havens. Zelfs, mogten zy, op deezen, voor niet meer dan éénen koop- man , laaden, indien, op dezelven , gere- gelde Veerfchcpen waren aangelegd (y). Doch
(*) Groot-Memor. N. VIL/. xo| verft. N. VIII, ƒ. m,
ÏJ6 verfo, (]) Zit hier VOOr, IV. Deel, l. fioe^, hl, 141, I47,
V3
«i
|
|||||||||||
|
■MMtatfi
|
|||||||||||
|
3io AMSTERDAMS IV.Dee£.
Binnen Doch fommige vreemden, met naame die
land- van Haarlem en Gouda, namen deeze be- 8CH£ paaling hunner voorige vryheid kwalyk. De Haarlemmers vervoegden zig, in 't jaar x557 > aan't Hof van Holland, verzoeken- de , te worden gehandhaafd, in 't bezit der vrye Laadinge, te Amflerdam. Zy verwier- ven eene uitfpraak van Commiflariflen in hun voordeel. Doch Amflerdam beriep zig, van deeze Uitfpraak, op den vollen Raad, daar geoordeeld werdt, dat die van Haarlem nieü beweezen hadden, in 't bezit der vryeLaa- dinge te zyn. Zy bragcen de zaak toen voor den grooten Raad van Mechelen, die, in 't jaar 1570, verftondt, dat die van Haarlem zouden blyven in 't bezit, om vryelyk te Amflerdam te mogen laaden, en de laading te voeren, werwaards zy wilden (2). Die van Gouda verwierven diergelyk eene uit- fpraak in hun voordeel van CommifTariflen van den Hove van Holland, in 't jaar 1588 (ir): waarop zy zig, federt, beftendiglyk, beroepen hebben (b). Doch aan die, van Alkmaar was, in 't jaar 1579, de vrye Laa- ding ontzeid (O- Ten voordeele van Haar- lem, is, laatflelyk, op den tienden Decem- ber des jaars 1700, uitfpraak gedaan, door CommifTarifTen van den Hoogen - Raade. Doch
(«.) Rcgifter van diverfe Sententien, berußende ter Secreta-
rie, f. 90 verfa. Privil. van Haarlem, bl. 266,310. (*) Resrift. van diverfe Sentent. ƒ. 9*. (b) Mifliven van Gouda van j Sept. 1733,17 Nov. 17+I.
en 4. Jan. 1749. berußende ter Chart er kamer, (c) Regift van diverfe Sentent. ƒ. 46. en Bylaage If. A.
%te oik^ de gedrukt* Sentent. van den hoogen en l'iovinc, Raadc. bl. iso. |
|||||
|
•
|
|||||
|
II. Boek. l KOOPHANDEL. $it
Doch Amfterdam beweerde, ten zelfden ty- BUffifc»?
de, in bezit te zyn, van zulke Veeren te land- '* mogen opregten , als de WethouderfchapSCHE geraaden vondt, met uitfluiting van vreem-VAA |
|||||||||||||
|
den en anderen van 't bevaaren der zelven
|
|||||||||||||
|
(d). CommiiTariflfen verftonden toen, dat
die van Haarlem, voor den Hoogén-Raa- de, behoorden te worden gedagvaard, om Amflerdam, in 't gemelde bezit, te zien be- veiligen (/). Doch ik vind niet, dat de Hooge-Raad, in beide deeze gevallen, ee- nige nadere uitfpraak gedaan heeft. On- dertuffchen, heeft Haarlem altoos getragt, zig, in 't bezit der vrye Laadinge hier ter Stede, te handhaaven. Ter gelegenheid van een gefchil hierover, in 't jaar 1683, ge- vallen, (loegen Burgemeefleren van Haar- lem voor, twee Schippers , die , over en weder, in de eene en de andere Stad, gear- refleerd waren, buiten benadeelinge van bei- de de Steden, zo * ten opzigte van het regt, * ten als t ten opzigte van de bezitting, van we-?«»*««• derzyde, teontflaan; waarin Burgemeefle-1 Jr1^-, ren van Amfterdam, ten dien ty de, bewillig- JJ; * den (ƒ). Men heeft, ondertulTchen, reden om te twyfelen, of het regt, of de bezitting van Haarlem wel werken kan, ten opzigte van de vaart naar Plaatfen, op welken, hier, Veeren zyn opgeregt. Het
|
|||||||||||||
|
(d) Vergel)k, Handv. hl. i$77«
(e) Groot Mpjno». N. VIII. ƒ. i9i. Privil, van Haarl.
hl. S9i y S96.
(f) Miflïve van Haarlem van zo Sept,it%s. berußende ter
Charter famer,
V4
|
|||||||||||||
|
êm
|
|||||||||||||
|
'
|
"■*' """'■" ""■---------!■"■"*—.---------------------------------------------------------------------------------------"----------—
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
312 AMSTERDAMS IV.DeeU
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Binnen
LAND-
SCHE
VAART. |
Het Veer opHarderwyk,aan welke
Stad, by een byzonder Voorregt van den Aartshertoge Filips van den vierden January |
|||||||||||||||||||||||||||
|
des jaars 1498 [1499], de vrye handel op
Harder- Amfterdam was toegeflaan (g) , tot in JC |
||||||||||||||||||||||||||||
|
WYK
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
begin der zeventiende eeuwe toe, alleenlyk
bevaaren geweeft zynde, door Schippers, by haare Wethouderfchap aangefteld; vondt de Regeering van Amfterdam, eindelyk,in 't jaar lóió, geraaden, ook eenige Schip- pers, van deeze zyde, aan teftellen, en, met onderlinge bewilliging van beide de Ste- den , eene Ordonnantie voor 't nieuwe Veer te beraamen. Men tradt, hierover, met Harderwyk, in onderhandeling, en floeg, van deeze zydè, voor, dat het Veer, by provifle, vier weeken, door die van Harder- wyk , en daarna, twee weeken, door de on- zen , bevaaren zou worden. Doch Harder- wyk wees deezen voorflag van de hand(^). 't Liep aan, tot in February des jaars 1617, eer de twee Steden overeen kwamen, dat de wederzydfche Schippers in ééne beurs vaaren zouden, uit welke, alle veertien da- gen, twee derde aan de Harderwykers, en een derde aan de Amfterdammers zou wor- den uitgedeeld (i). Wat laater, werdt eene Ordonnantie voor het Veer gemaakt, met toeftemming van beide de Steden (k). De Stad Harderwyk, in 't jaar 1650, vry wat kos-
(g) Har dir. bl. 134.
(b) Refül. Vrocdfch. „V. II. 4 Oftoh. 16I6. f. 18$.
(i) Groof-Memor. AT. II. ƒ. 261.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
'te-K
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
(4J Grcot-Memor. N, II, f. zit verfo,
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
v
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 313
koften, tot verbetering haarer haaven, ge- bjnnen-
daan hebbende^, verzogt, dat de Stad Am- land- fterdam haar, in deeze kollen, met eenige scrm penningen wilde onderfteunên. Burgemees-VAART' teren werden toen, door de Vroedfchap, ge- magtigd, om Plarderwyk, ten gemelde ein- de , met tien of twaalf duizend guldens, te befchenken (/). De Regeering van Harder- wyk verhoogde, federt, om de koften op 't onderhoud van de haven te vinden, de vragt- loonen ten lade van de ingezetenen van Amfherdam , zonder de Regeering deezer Stad te kennen. Hier uit rees eenig gefchil (m). Men verftondt, hier ter Stede, dat de ingezetenen van Harderwyk, zo wel als die van deeze Stad, voordeel trokken van 't onderhoud der haven, en derhal ve, met dee- zen gelykelyk, behoorden te draagen, tot de kollen. Doch men befloot, nogtans, dat het tot eere van de Stad (bekte, aan zulke oude Bondgenooten, als die van Harderwyk waren, eenige weldaad te bewyzen (ri). Men kwam dan overeen, dat de Amfterdammers en alle anderen negen, en de Harderwykers zeven en een halve fluivers, voor ieder perfoon , aan vragt betaalen zouden. De vragt van de goederen werdt, te gelyk , minder gefield voor de Harderwykers, en men ftondt toe, dat de Wethouderfchap van Harderwyk een zevende gedeelte van de vragt inhieldt, en befleedde, tot verdiepin- ge
(/) Refol. Vroedfch. N. 10. 10 Sept. i«jo. ƒ. n<{.
(w)Rjefol. Vroedfch. N. zi. 6 jan. i6j4, f. 13g verft, • {n) Refol. Vroedfch. N- **• *6 Maart I6j4. ƒ. »6j. V5
|
||||
|
314 AMSTERDAMS IV. Deel:
BrwNKN- ge haarer haven (o). De Amflerdammer-
LAND- Veerfchippers, die thans maar twee in ge- SCHE tal zyn , hebben , fomtyds, dit zevende vaart. gecjee}te gepagt, en fomtyds, ook poogin- gen gedaan , om de inhouding van het zelve te doen ftaaken (p):doch, tot nog toe, ver- geefs. De Regeering van Harderwyk, in 't jaar 1689, eene nieuwe vragtlyfl hebbende opgefteld, zonder de Regeering vanAmfter- dam te kennen; verflondt men hier, dat de voorige vragtlyfl van den jaare 1654 behoor- de fland te grypen (q). De Harderwyker Veerfchepen leggen aan den Kamperfleiger, by het Zeeregt. Alle avonden, een uur voor *t luiden der boomklok, vaart 'er een Veer- fchip af, op Harderwyk. Harlin- Het Veer op H*a rlingen werdt, oud- CEN. tyds, bevaaren, door Schippers, van de Wet- houderfchap aldaar aangefteld; en 't Geregt van Amflerdam hadt alleenlyk, by eene Keu- re van den drie en twintigflen July des jaars 1605 , de Legplaats dier Veerfchepen be- paald, daar zy voormaals geweefl was, te- gen over de Spaarnedammer brugge, ter plaatfe van het roode Blokhuis; zonder dat 'er meer dan één te gelyk binnen de nieuwe brugge komen mogten, voor dat hetgewoo- ne Veerfchip buiten gefchooten was (r). Doch in 't jaar 1696, vonden Burgemeefle- ren geraaden, ook van deeze zyde, eenige Veerfchippers op Harlingen aan te flellen. Men
(») Groot-Memor. N. IV. f. 14, 21, ij<ï,
(p) Stads Miffiven tf. VI. ƒ. 127, |
||||||||||
|
(9) Stads Mifliven X. XII. ƒ. j*.
|
■ - .
|
|||||||||
|
(r/Handv. */. i;s«.
|
||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 315
Men zag zulks teHarlingen ongaarne.Doch binnen-
men hieldt zig, hier ter Stede, aanzyn regt land« (ƒ), en' bewoog, met veel moeite, de Wet-SCHE houderfchap van Harlingen tot een verdrag VAART» om de Amfterdamfche Veerfchippers, op ge- lyken voet, te behandelen, als de haaren, hier ter Stede, werden behandeld, mids de onzen maar een vierde van de beurten had- den ; waarmede men zig , hier, vergenoe- gen liet (t). Het Veer is, ingevolge van dit verdrag, van 't jaar 1697 af, voor een vier- de gedeelte, van deeze zyde bevaaren («). Het Schippers-Gilde te Harlingen heeft zig, nu en dan , vry wat voorregts aangemaa- tigd , óver de Amfterdamfche Schippers, die thans drie in getal zyn, 't welk gelegen- heid tot eenig gefchil gegeven heeft (v). In 't jaar 1736 en federt, hebben de twee Ste- den , meermaalen, gehandeld, over het be- raamen eener Ordonnantie voor het Veer, die, door wederzydfch gezag, zou worden vaftgefteld (w). Doch ik vind niet, dat zulks, tot hiertoe , gefchied zy. Men heeft, te Harlingen, de Amfterdammer-Veerfchippers willen verbinden, om altoos op hunne beurt te vaaren; doch de onzen hebben de vry- heid willen behouden, om byvragtenaan te neemen, en het bevaaren van het Veer, op zulk een' tyd, voor de Harlingers, over te laaten; alzo zy, uit het Veer alleen , niet be-
(s) Stads Mifliven N. XV. ƒ. iii> 147 verft, 148, 15$
Vtrfot en vooral f. 167. N. XVI. ƒ. 1 ,2 , J. (t) Stads Mifliven N. XVI. ƒ. 17, jj , $>f, ui, 11«. (u) Reiol, Vroedfch Lr. Y. il Juny 1697, ƒ. 14«. (v) Stads Miffiven N. XVIII. f. igj , ii« verf*, (wj Stads Mifliven N. XXVIII. ƒ. 175 verft, 171 vtrfi. |
|||||
|
ï
|
|||||
|
3i<5 AMSTERDAMS IV.Deec;
Binnen- beftaan können (x): en dit fchynt de voor-
in nd- naame reden, waarom men,met onderlinge «che bewilliging, nog geene Ordonnantie heeft können maaken. 't Geregt alhier heeft, in 't jaar 1725, het beftelloon bepaald, by eene Keure, die, in 't jaar 1726, eenigszins ver- anderd is (y). Over de Veerfchippers op Enkhuizen en Harlingen van deeze zyde, zyn, reeds in't jaar i<5oo, by Burgemees- teren , twee Overluiden aangefteld (z). De Harlinger Veerfchepen leggen nog, omtrent dezelfde plaats, daar zy, oudtyds, lagen; doeh wat meer Ooft waards, aan de Texel - fche kaai. Alle avonden, een uur voor het luiden der boomklok, vertrekt 'er, gemeen- lyk,een Veerfchip. Hasselt. Het Veer op H A s s E L T in Overy/Tel plagt, tot in 't midden der voorgaande eeuwe, al- leen van de HaiTeltfche zyde, bevaaren te worden. Doch in 't jaar 1Ó57, vonden Bur- gemeefteren van Amfterdam geraaden, vier of meer Veerfchippers, van deeze zyde, aan te Hellen, die, volgens eene overeenkomft met de Regeering van Haflelt, reis om reis, tegen agt Haffeltfchen, welken 'er toen wa- ren, vaaren zouden. In't volgende jaar y kwam men, 'nogtans, nader overeen, dat het Veer, door vier Schippers van elke zyde, zou worden bevaaren (a). En deeze over- eenkomft hieldt eenige jaaren ftand. De Veerfchippers van deeze zyde werden, by loo-
(x) Stads Mifliven N. XXXII. ƒ. ij.
(y) Handv. hl. 1570.
(z.) Groot-Memor. N. VIII. ƒ. i6j verfo.
(/») GlOOt-Memoi. N. IV. ƒ. 13+ verfo t 157 f «r/i.
|
||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 317
loodnge, uit het Groot-Binnenlandsvaarders- binnek-
Gilde, gefield. Doch 't Veer werdt, in laa-land. ter* tyd , zo ongeregeld ' bediend , dat deSCHE Zwolfche Veerfchippers de gelegenheid waar-VAART* " namen, om volk en goederen van hier mede te neemen, en binnen de Vryheid van Has- felt uit te zetten: 't welk hun, in 't jaar 1728, verbooden werdt (b). De oneenigheid tus- fchen de Zwolfche en Haffeltfche Schippers duurde nogtans; en 't Haffeltfche Veer ver- viel , meer en meer, tot dat Burgemeefteren van Amfterdam goedvonden, het, in 't jaar 1733, met kenniffe van die van Haffelt (c), te herftellen, op den voet van de jaaren 1657 en 1658; met dit onderfcheid nogtans, dat vier Amfterdamfchen, tegen zesHaffelt- fchen, vaaren zouden (d). Op het overvoe- ren der Grasmaaijers, in den Hooityd, werdt, in't jaar 1737, eene overeenkomft met Zwol- le getroffen (e), die, in laater' tyd, vernieuwd werdt. Volgens deeze overeenkomft, mögt de Haffeltfche Beurtman, in de maanden Ju- ny en July, niet meer dan honderd maaijers, ten zynen byzonderen voordeele, overvoe- ren: en was hy verpligt, de vragt der maai- jerén, welken hy, boven dit getal, medenam, te verrekenen met de boegleggers der Zwol- fche en Haffeltfche Veeren. Doch het Has- fekfche Veer fcheen zig niet te können her- ftellen. De Oud-Raad van Burgemeefteren befloot, derhalve, de AmfterdamfcheSchip- pers (t) Groot-Memor. N. X. ƒ. «o verft.
(c) stads Miflïven N. XXViii. ƒ. 105 verft, ui verft,
(d) Groot-Memor. N. X. ƒ. ioj. Handy, bi. IJ7$»
(#J Gioot-Mcmoi. H. X. ƒ. I5J. |
|||||
|
• ./
|
|||||
|
gi8 AMSTERDAMS IV. Deel.
Binnen- pers te laaten uitfterven (ƒ): en na dat de
i-and- laatfte, in 't jaar 1754, overleeden was , scfiE werdt het Veer, van deeze zyde, by voor- raad, vernietigd: waarvan der Regeennge van HafTelt kennis gegeven werdt (g). Se- dert , is, aan de Beurtfchippers van de Has- fekfche zyde, die nu, als Marktfchippers, worden aangemerkt, toegelaaten geweeft, niet flegts, gelyk van ouds, op de drie wee- kelykfche Marktdagen, Maandag, Woens- dag en Vrydag; maar ook op Zondag, van hier te vaaren. Doch in den Hooityd, of eigenlyk in Juny en July, vaaren, op de drie overige dagen der weeke ^ de Gildebroeders van 't Groot-Binnenlandsvaarders-Gilde, by lootinge, op HafTelt Q). De Legplaats der Veerfchepen blyft, aan de noordweftzyde van de oude brug, gelyk van ouds. Zy vertrek- ken , een uur voor het luiden der boomklok, van 't Veer. Heem- Op H e e M s T e D e by Haarlem is fterk stede, gevaaren, federt dat men, aldaar, Lynwaat- enz' en Kleeren-bleekeryen, in grooten getale, heeft aangelegd. De Zandvaart, aldaar in de voofgaande eeuwe gegraaven, en federt de Meeren Zandvaart genaamd, langs welke, veelen van deeze bleekeryen opgeregt zyn, mag niet gebruikt worden, dan met verlof van den Heere van Heemftede (i). In 't jaar 1681,
(ƒ) Refol. v/tn dtn Oud Raad van Bürgern. 5 Junyijtr.
f. 9t. Groot - Memor. N. X. ƒ. 156. Stttdï Miflïven N. XXVni. ƒ I7J verft, ig7 vetfoy 189. N. XXX. ƒ. $i ver/i, $9» 6yt 159.
(g) Stads Miflïven N. XXXI. ƒ. 207, ioy. (/3) Vervolg der Handv. kt. iij. (i) Groot-M*mor. X. IV. ƒ. n® vtrft. |
||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 319
1681, werdt de eerfte Ordonnantie op het bikknt-
Veer, tuflchen Burgemeefleren deezer Stad land- en de Vrouwe van Heemftede, vaftgefteld: svca^t volgens welke, het, door twee Schippers van hier, en door vier van de zyde van Heem- ftede , in ééne beurs, bevaaren zou worden. De Schippers huurden, ten zelfden tyde,de Zandvaart van de Vrouwe van Heemftede(*). De Legplaats was, reeds te vooren, gekeurd aan de weftzydevan den Singel, tuflchen de Warmoesgraft en Gafthuismolenfteeg (/). Doch zy is, naderhand, regt daar tegen o- ver, aan de ooftzyde van den Singel, ver- plaatft. De Veerman op Heemftede vaart alle nademiddagen met kleêren, en 's Dings- dags en Vrydags,ook met andere goederen. De Commiflaris of Aantekenaar van dit Veer, • die te gelyk .Aantekenaar is van het Veer op Bennenbroek en de Glip, fchikt zig, naar het Reglement, voor den Aantekenaar van het Rotterdammer en andere Veeren gemaakt (m). Het Kleêrenveer op Bennenbroek en de Glip of Pr in/en-Zandvaart is , op dezelfde plaats, als dat op Heemftede,. de Heeren Zandvaart en het Kraaijenneft; en op deeze Veeren, byzonderlyk, op de grootte en vragt- en beftelloonen der Kleêrenmanden, zyn, van tyd tot tyd, verfcheiden' Keuren ge- maakt (»). riet
■
(O Gtoot-Memor. N. VII. f. itf verf». Handv. bl.
lS7(7i') Groot-Memor. N. VII. ƒ. ïï verf: Handv. bl. 1577.
(m) Groot Memor. N. VIII. ƒ. 156.
f») Hand», bl. 1509, ï5i°» Keutb. ü. ƒ. 4. Zit co<
Groot-Plakaatb. VI. Dc*lt bl. 8if.< |
||||||
|
ïl Boek. KOOPHANDEL. 32*
elke zydezyn zouden (s). De Legplaats dee- Binne«*
zer Beurtfchepen is, aan de weftzyde van land- deji Singel, benoorden den Jan - Rooden- svcA^ Poorts - Tooren, van waar zy * eens ter wee- ke, des Donderdags 's morgens, afvaaren. Öp Hoorn is, behalve de Trekvaart, Hoorn.
omtrent den jaare 1660 , van Buikfloot, over Purmerende , en over Monikendam en Edam, aangelegd, ingevolge van ver-- fcheiden' Övereenkomften, tulTchen dee- ze Stad en de Steden Hoorn, Edam, Mo- nikendam en Purmerende getroffen (t)» reeds in de voorgaande eeuwe, een gere^ geld Buitenveer ge weeft , welk alleen be- vaaren werdt door Schippers van deHoorn- fche zyde aangefteld, die hunne Legplaats aan hèt Bothhuisje hadden (u); doch, in den jaare 1687, van daar, in het Damrak,voor deKapelfteeg, verplaatft werden (ü) ; van waar zy, dagelyks, een half uur voor 't lui- den der boomklokke, vertrekken. Eenige jaaren te vooren, waren Burgemeefterenvaa Amfterdam, metBurgemeefteren van Hoorn, in onderhandeling getreden, over het maa- ken eener nieuwe Ordonnantie op het Veer> volgens welke, het, voortaan, van weder- zyde, bevaaren zou worden (w). Doch ik vind niet, dat men toen tot een befluit ge- komen is. Sedert, zyn 'er egter ook Veer- fchippers, vandeeze zyde, aangefteld. Doch ft) Groot-Memor. N. IV. f. II*. Verg. K. VIII. f. ?o.
(/) Groot-Memor. N. V. ƒ. 7 W«> « »3°» »♦» H'7l' (u) Stads Miltïven N. I. 7 Sept. 166).
(v) Groot-Memor. N. VU. f. 179-
(#) Stads Miffiven N. VIL ƒ• 79» »«* «Wtfa
IX. Stuk. X
|
||||
|
322 AMSTERDAMS IV.Deee.
Binnen- in 't jaar 1716, begeerde de Regeering van
|
||||||||||
|
LAND-
SCHI VAART. |
Hoorn, dat het Veer wederom op den ou-
den voet gebragt, en alleen door Schippers |
|||||||||
|
van daar bevaaren werdt (#). Maar, van
deeze zyde; was men niet gezind, de Am- fterdamfche Veerfchippers , geheellyk , te ontzetten van hun beroep, 't Liep tot in 't jaar 1718 aan, eer men eene Ordonnantie, met wederzydfche bewilliging, op het Veer hadt vaftgefteld (y). Het Veer wordt, te- genwoordig , door één' Amfterdamfchen Schipper bevaaren. Eenigen tyd hierna, regt- te men, te Hoorn, een zogenaamd Binnen- veer op, waarin vier Damfchuiten gefteld werden, die hunne Legplaats namen in het Damrak by den Paapenbrugge; doch, in 't jaar 1725, van daar, op Droogbak, en in laater' tyd, in den Nieuwe-zyds-Voorburg- wal, voor de Gravenflraat, verplaatft wer- den (z). En deeze Damfchuiten, die alle dagen vaaren , en van welken de eerfte, reeds in 't jaar 1692, gevaaren hadt, voeren ftukgoederen af en aan, terwyl de grove waaren aan het Buitenveer bepaald blyven. De Overeenkomt!; vanden jaare 1718,flegts voor twintig jaaren gemaakt zynde, is, zo ver my gebleeken is, niet wederom ver- nieuwd. Ter gelegenheid van eenig gefchil tuiTchen de wederzydfche Schippers, floegen de onzen, in 't jaar 175 3, voor, dat zy, voort- aan, (*•; Stads Miffiven N. XXV. ƒ. tos »er/i, »tl verft.
(y) Stads Miffiven N. XXVI. ƒ, s% , 75, «4. vtrftt 1*7.
Hr.ndv. hl. 1588. (x.) Stads Miffiven N. XXVII. ƒ. i«i vtrftt »09 verft,
Groot-Memor. N. X. ƒ. 37 verft, Hindr. U. is»** |
||||||||||
|
:,. ru..- :.A«:&S ■>;,:„ '.,':,:■■■.......... a&'-Jü*. ■■. ..*,-,, .
|
||||||||||
|
II.Boèk. KOOPHANDEL. 323
aan, in eene gemeene beurs, wilden vaaren, Binnest-
en daar uit een vierde, tegen drie vierde vanL and. de Hoornfche zyde, genieten (a), op welken *CHE voet men, voorheen, overeen gekomen Was.VAARÏ4 De vragt- en beftelloonen voor het Hoorn- fche Veer zyn, by verfcheiden' Keuren, ge- regeld (6). Ook is 'er, reeds in 'tjaar 1661, eene Ordonnantie vaftgefteld op het bevaa- ren der Trekvaarte tunchen de vyf Steden (c), die nog ftand houdt. In dit Veer, zyn zes Amfterdamfche Schippers. Op Huizen in Gooiland , is, al voor Huizes«
veele jaaren, een Veer opgeregt, welk, door twee Schippers, een' van elke zyde, bevaa- ren werdt. Burgemeefteren van Amfterdam kwamen^ in 't jaar 1714, met Buurmeefte- ren van Huizen, overeen, wegens het aan- ilellen van eenen By legger, waartoe, altoos, een Huizer Schipper zou verkooren worden. De twee vafte Schippers, en, des noods, ook de By legger vertrekken, des Zondags, op onderfcheiden' uuren, van Huizen her- waards, en des Maandags, des Dingsdags, en des Woensdags of Donderdags, van hier wederom naar Huizen (d). Het Veer is,fe- dert , zo zeer vervallen, dat Burgemeefteren van Amfterdam, in 't jaar 1750,aan 't Ge- regt van Huizen hebben voorgeflaagen, den Bylegger wederom af te (lellen (e). Tot nog toe, wordt het Veer, egter, door drie Schip- pers $ (*) Stads Miflïven N. XXXI. ƒ. 148.
(b) HandT. bl. ijoj, ijïz, is 14.
(<) Handv. bl. 154$,
ld) Handv. bl. Ut».
(t) Stads Mifliven N, XXX. ƒ, ij^, vtrfo,
X %
|
||||
|
324 AMSTERDAMS IV.Deeïl;
Binnen- p^s > bevaaren, een' Amfterdammer en twee
land- Huizers. De Amfterdammer geniet, volgens scïie onderlinge overeenkomfl, wat meer dan een derde van 't voordeel der vragten.
Kampen. Op de Stad Kampen is, al zeer vroeg, gevaaren en gehandeld; doch ik heb niet können ontdekken, wanneer het Veer der- waards opgeregt is. Het wordt, federt vee- Ie jaaren, bevaaren door Veerfchippers, die, van de ééne en de andere zyde, aangefteld zyn. De onzen betaalen dertig ftuivers van elke reize, tot onderhoud van het Kamper diep, over welks droogte, meermaalen, ge- klaagd is (ƒ). De Veerfchippers op Kam- pen vertrekken, in den Zomer, driemaal ter weeke, des Maandags, Woensdags en Vry- dags; doch des Winters, alleen des Dings- dags en Vrydags, van den fteiger, ten noord- ooften der Oude Brugge, agter 't Bierdraa- gers-huisje (g). Zy zyn, zo wel als de Deven- terfche enZwolfche Beurtfchepen, verpligt, een uur voor dat de boomklok begint te lui- den, de touwen los te maaken, en naar bui- ten te fchieten, op de verbeurte van dertig ftuivers, ten behoeve van den Havenmees- ter (Ä). Leiden. Op de Stad Leiden, en van daar her-
waards te rug, is, ook al zeer vroeg, door we- derzydfche Schippers, over de Haarlemmer- en Leidfche Meer, gevaaren. Zelfs, heb- ben de Steden, op den vyfden December des jaars 1581? ten overftaan van Commis- fa-
(f) Stads Mifllvcn N. XXVII. ƒ. 40 verfi, 4+»U9.
(g) Handv. bl. ijjo,
(h) Handy. W. 75r. |
|||||
|
. ■. .
|
|||||
|
•
|
|||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 325
fariflen uit den Hove van Holland, een Ver- Binnen-
drag wegens deSchippery geflooten, inhou- land- dende „ dat de wederzydfche Schippers vragt, J!^*T „ binnen Leiden en Amfterdam, op hunne „ eigene havens, zouden mogen aanneemen, „'t zyze, op de Laadplaatfe, gelaaden ge- ,, komen waren, of niet: en zelfs op vreem- „ de havens, by gebrek van Schippers, op „ de Laadplaatfe woonagtig, mids eerft de 3, Overluiden der Binnenlandsvaarderen al- „ daar aanfpreekende (i)." Doch wanneer het Kaagfchippers-Veer opgeregt zy, is my niet klaarlyk gebleeken. 't Schynt alleeniyk, dat die van Leiden, in de zeftiende eeuwe of eerder, begonnen zyn, met het aanftel- len vän een merkelyk getal van Veerfchip- pers, waartegen Amfterdam maar weinige Veerfchippers aangefleld hadt. Men kwam, in 't jaar 1598, overeen, dat de Kaagfchip- pers, die toen vier en dertig fterk waren, zeven en twintig Leidfchen en zeven Am- fterdamfchen, tot op dertig, zouden uitfter- ven; en dat, in plaats van de Schippers, die daar na overleeden, anderen, door Amfter- dam , zouden gefteld worden, tot dat 'er, van elke Stad, vyfden Schippers in't Veer waren (£); welk getal, in laater' tyd, nog meer afgenomen is. 't Geregt van Amfter- dam beraamde, in 't volgende jaar, eene Keur voor de Veerfchippers, met toeftem- minge van 't Geregt van Leiden. Men kwam ook overeen, om uit elke Stad twee O ver- lui- (i) Groot-Memor. N. XII. ƒ. Si verft.
Ik.) Groot-Mcmot. *T, II. ƒ. 187. x3
|
|||||
|
%i6 AMSTERDAMS IV.Deel;
Binnen luiden te (tellen over 't Veer (/). De Kaa-
LAND- gen plagten, tot in 't jaar 1668, over den scHF. Overtoom gehaald te worden: en de twee ' Steden bepaalden, in t jaar 1643, de groot- te en gedaante, op welke, zy moeiten wor- den gebouwd (m). Doch het opregten van een Veer van vier Buitenfchepen op Lei- den , twee van elke zyde, die, door Spaar- nedam, zouden vaaren, in den jaare 1647 (n): en vooral, het aaniïellen van geregelde Trekfchuiten, na 't maaken van de Goud- fche Trekvaart en 't Zandpad, in den jaare 1657 , deedt het Kaagfchippers-Veer der- wyze vervallen, dat men, in 't jaar 1668, befloot, derzelver getal te laaten uitflerven, tot op negen, behalve de twee Buitenfchip- pers. Ten zelfden tyde, werdt ook geraa- den gevonden, de Kaagfchippers agter den Overtoom te laaten leggen (0): waarna zy, zeldzaamer, door reizigers, gebruikt wor- den. Tegenwoordig, zyn 'er, derhalve, drie geregelde Veeren op Leiden: het Kaagfchip- pers* Veer , het Buiten- of Grootvaarders- Veer, en het Trekfchuiten-Veer. DeLeg- plaats der Kaagen is nog aan den Overtoom, en dagelyks, ten tien uuren, vaart 'er eene Kaag op Leiden af. De Legplaats der Groot- yaarders is op het Water, voor de Baafjes- fteeg. Zy vertrekken, om den derdendagT De Trekfchuiten zyn tweederlei, Markt- fchuiten en Volksfchuiten. Van de eerften, {l) Handv. hl. U94.
(nt) Groot Memor. N. III. ƒ. »71 verfi, tn) Groot-Mcmor. Vi, III. ƒ. ïpz vtrfi. (e) Groot-Memor. ü, V, f, zit. |
||||
|
ÏLBoEK. KOOPHANDEL. 3S7
die, op den Singel, by 'tLatynfcheSchool, Binnen-.
leggen, vertrekt 'er een, in den namiddag, land« Van de anderen, die, by dage, ter zelf der svCHE plaatfe, leggen; doch , tegen den avond, verhaalen buiten de Utrechtfche Poort voor de herberg de Beerenbyt, vertrekt 'er een, 's avonds, ten agt uuren. In dit Trekfchui- ten-Veer, vaaren negen Amflerdamfche Schippers. De vragt en beftelloonen op Lei- den zyn, by verfcheiden' Keuren , gere- geld O). Op Muiden, plagten, al vroeg in de muiden
voorgaande eeuwe of eerder, dagelyks, ge- en ISaab.- regelde Marktfchippers af te vaaren, die,DEN* door de Regeering aldaar, werden aangefteld. Op Naarden, voeren ook diergelyke Marktfchippers, die, insgelyks, werden aan- gefteld , door de Wethouderfchap dier Stad. En deeze Marktfchippers vaaren, nog te- genwoordig. Het Marktfchip op Muiden vaart, alle namiddagen, ten drie uuren,en legt aan de nieuwe brug, ten noorden van den Medenblikker fteiger. Het Marktfchip op Naarden vertrekt op den middag ten twaalf uuren, en legt op 't Water, voor de Baafjes fteeg (q). Somtyds is, over deeze Marktfchippers, geklaagd, door Burgemees- teren deezer Stad (r). Doch na 't opregten van het Trekfchuiten-Veer, en 't maaken van 't Zandpad op Muiden en Naarden, in 't jaar 1653 , worden de Marktfchepen, im- mers (p) Groot-Memor. N. V. ƒ. zit, »30, in. N. Vlll. ƒ.
Ï9- N. X. ƒ. 8+. Handv. bt. 1579, i*8o, 15S1. (q) Gcoot-Memor. N. VIII. f. SS verfa. \r) Stads Miflivwi N. XVH. /. 3«. N. XIX. ƒ. $10 virf». X 4
|
||||
|
1 ■
|
■MMMMBM
|
—^^mmmmm
|
||||||||||||||||||
|
328 AMSTERDAMS IV.Deeü;
Binnen- mers door reizigers, minder gebruikt. En
land- op dit Veer is, in 't zelfde jaar, by 't Geregt |
||||||||||||||||||||
|
scan
VAART.
|
deezer Stad, eene uitvoerige Ordonnantie ge-
|
|||||||||||||||||||
|
maakt (s). De gefchillen, vallende tuffchen
de Schippers op deeze Trekfchuiten en de inlaaders of reizigers, worden, door Com- mifTariflen van het Zandpad, afgedaan (f). De Trekfchuiten, van welken wy fpreeken, hebben, in 't jaar 1698 , ook vryheid gekree- gen, om op Muiderberg te vaaren («)• Zy leggen, federt het jaar 1685, op de Frin- fengraft, aan de noordzyde , tufTchen de Utrechtfche ftraat en den Amftel ; doch fchïeten, voor hun vertrek, naar buiten, aan de oofhzyde des Amftels, voor 't Veer- huis. In 't Veer op Muiden en Naarden, vaart maar één Amlterdamfche Schipper. Het Veer op N1 e u w k e r k op de Velu->
we plagt, tot op 't einde der voorgaande eeu- we, alleen door Nie uwkerker Schippers, be^ vaaren te worden: doch, in 't jaar 1699, von- den Burgemeefteren van Amfterdam geraa* den, zelven ook eenen Schipper op Nieuw- kerk aan te ftellen, en daarover , met de Amptsjonkers, in onderhandeling te komen (0). Men kwam, in 't jaar 1701, by pro vi- fie, overeen, dat het Veer bediend zou wor- den, door vier Schippers, drie wegens Nieuw- kerk , en een' wegens deeze Stad aan te (lel* len, om in ééne beurs te vaaren, uit welke, $le Amflerdamfche Schipper een vierde ge«! nieu
(s) Handv. hl. kjoj.
(f) Stads Mifliven N. XIX. ƒ. i«j vtrfo, 1*4.
(u) Groot-Memor. N. VII. f. ut.
(vj Stads Mifliven M. XVIJ, ƒ> j7g, |T, XyiII. ƒ. Z99S\
ftrft' Mi W£< /• i*it
|
||||||||||||||||||||
|
Nieuw
|
||||||||||||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 329
niet (w). Op het beftellen en aantekenen der Binnem-
goederen, is, in de jaaren 1713 en 1714, byLAND- twee byzondere Keuren; orde gefield (*).5JJL De Veerfchepen op Nieuwkerk vertrekken, driemaal ter weeke, des Dingsdags, des Don- derdags , en des Saturdags, een halfuur voor het luiden der boomklokke. Zy leggen aan de Texelfche Kaaij, voor de Ramskooi, aan den Meppeler fleiger. OpÜTRECHT is, al zeer vroeg, groote u-
handel gedreeven uit deeze Stad. Ook voe- tracht, ren 'er, reeds in de zefliende eeuwe, gere- gelde Veerfchuiten van de eene op de ande- re Stad. De Schippers of Schuitenwerders y gelykze genoemd werden, werden, door de Wethouders der beide Steden, aangefteld. Te Amfterdam , waren Groot-Schuit envoer- ders en Klein - Scbuitenvoerders op Utrecht, die hunne Legplaats hadden, aan den Utrecht- fchen fteiger, op het Rokin. Zy waren be- greepen onder Gilden , en, voor dat der Grootfchuitenvoerders , ook Scbiet/cbuiten genaamd , om dat zy, tot geryf van den koopman, van hunne gewoonlyke Legplaats fchicten, en elders lofTen, of laaden mogen, werdt, in 't jaar 1598, eené nieuwe Ordon- nantie vaftgefteld (y), die, in 't jaar 1601, vernieuwd en vermeerderd werdt (2). Tot hiertoe, waren 'er egter geene onderlinge Overeenkomften gemaakt, tuflchen de twee Steden, op het bevaaren van het Veer. Al- leen«» ) Handv. hl. iSo».
(x) Handv. hl. i6oi, iSo$. (j) Keurb. C. ƒ. i$»8 i «>ƒ». (x,^ Keiub. Cf/, jog. Handy. bl. 1Ä30. X5
|
||||
|
----------- ----------
|
|||||
|
330 AMSTERDAMS IV.Deel.
BisNEN- leenlyk, hadden de wederzydfche Schuiten-
LAND- voerders, zonder dat 'er Burgemeefleren se «e van Amfterdam in gekend waren, reeds in 't V4AÄT* jaar 1580, een verdrag gemaakt, volgens welk., vier Utrechtfchen, tegen een' Am- fterdammer, vaaren zouden (a). Doch in't jaar 1607, kwamen de twee Steden, voor V eerft, zo ver my gebleeken is, overeen, om- trent het bevaaren van het Veer op Utrecht, door groote en kleine fchuiten (b). Ten dien tyde, voeren de groote fchuiten met zeilen, en de kleinen werden geroeid. De Utrecht- fchen voeren nog, met vier fchuiten, tegen ééne. Doch in 't jaar 1623, werdt men, hier ter Stede, te raade, met een gelyk getal van fchuiten, te vaaren. Men nam den raad van verfcheiden' Regtsgeleerden in, die, een- paariglyk, verftonden, dat de Stad, hiertoe, volkomenlyk, geregtigd was (V). Te U- trecht, begreep men 't anders: 't welk tot eenige moeijelykheden aanleiding gaf (d). Doch in 't jaar 1625, befloot men tot ver- drag (e). Het werdt, in 't volgende jaar, getroffen. Men kwam overeen, om het ge- tal der Roeifchuiten , by uitftervinge , te brengen op vyftien van elke zyde, die, beurt om beurt, zouden vaaren. Het Zandpad en de Trekvaart omtrent dien tyd gemaakt zyn- de (ƒ), werden de Roeifchuiten in Trek- fchui-
(a) Compoftboek ƒ. 149.
(b) Groot-Memor. N. II. ƒ. 22 ƒ verfot 226 verf».
(c) Compoftboek ƒ. 149.
(d) Refol. Vrocdfch. N. 13. 13 Juny Uzi. f. e 14 verft.
N. 14. i«> 7ulyt 27 Nov. i6zi. f. 15; verft, 94. N. ij. 9 ßec. 1*24- ƒ. 4S verfo. (e) Refol. Vrocdfch. N. Ij. 2 Septemb. I62J. ƒ. Ho,
(ƒ) Groot-Memor. N. III. /. 38-4«. |
|||||
|
H. Boek. KOOPHANDEL. 33t
fchuiten veranderd, en de Zeilfchuiten afge- Binnen-
fchaft. De fchuiten, die met goederen voe- land- ren , en Schietfchuiten genaamd werden ,SCKE Jcreegen hunne Legplaats aan de ooftzyde ****** van den Singel, tuflchen de Gafthuismolen- en jKruisfleegen, en vaaren eens 's daags, De Volksfchuiten, die, in de nieuwe Prinfen- graft, tuflchen den Amflel en Utrechtfche ftraat, plagten te leggen, werden, na 't leg- gen der Amflelfluis, verplaatft, in de Ag- tergraft, op dezelfde hoogte, fchoon zy» voor de Beerenbyt, buiten de Utrechtfche Poort, driemaal 's daags, afvaaren, en aanko- men (g). Op het aantekenen der goederen op Utrecht, is, by meer dan ééne Keure, or- de gefield {h). Ook zyn de vragtloonen, met onderling goedvinden der twee Steden, geregeld (ï). Het beflelloon van 't Schiet^ fchuiten- Veer is, laatflelyk, in 't jaar 17^4, bepaald (£). Van de Amfterdamfche zyde zyn , in 't geheel, veertien Utrechtfche (Schippers aangefleld. Het Trekfchuiten-Veer op We esp is, Weesp.
eerft na 't graaven der Weesper-Trekvaarte en 't leggen van het Zandpad, in den jaare 1637, opgeregt, om by voorraad, met zes fchuiten, drie van elke zyde, bevaaren te worden. De Ordonnantie voor dit Veer en de lyfl der vragtloonen is, by Burgemees- teren van Amflerdam en Weesp, vaftgefleld. Elke Stad fielt, jaarlyks, in 't begin van Au- §uflus, een' uit haare Veerfchippers, tot Over-
(g) Handv. hl. 1630.
(b) Handv. bt. I6J6 , 1637.
(i) Handv. bt. 1638,1698. VeJVolg, bl. 13*.
(jy Keutb. ü. ƒ. 3j> verfo.
|
||||
|
- — —-■ - --*T-——n,. ..—.„■*> . —^-T^^pm^maq
|
|||||
|
332 AMSTERDAMS IV.Deel.
Finnen- Overman (/). De Koorenbrandewyn, die
- Ï.ADTD. te Weesp geftookt wordt, mag alleen her- SCflE waards gevoerd worden door de Veerfchui- VA*aT' ten, die ook alleen de ledige flukken te rug mogen voeren (m). De Weesper-fchuiten leggen op de Prinfengraft, by de Muider- fchuiten («); doch fchieten, van daar, even als deezen, naar buiten, aan de ooftzyde des Amftels, voor 't Veerhuis, van waar zy af- vaaren. Wor- Op Workum in Friesland, is, reeds in *ÜM- den jaare 1650, door de Magiftraat aldaar,
een Veer opgeregt, welk, volgens eene o- vereenkomft tuffchen de twee Steden van den jaare 1698, door drie Schippers van dee- ze zyde, by provifie, voor een vierde ge- deelte, bevaaren werdt: doch, naderhand, is dit getal tot op twee verminderd, die, om den vierden dag, voeren (0). En tegenwoor- dig is 'er maar één Amfterdamfche Schipper. De Legplaats der Workummer Veerfchepen is, op 't Water, voor de Kapelfteeg. Alle . avonden, met het luiden der boomklok, ver- trekt 'er een fchip. Op het aantekenen der goederen is, in 't jaar 1716, orde gefteld (p). Zierirs- ^et Veer opZiERiKSEE, welk, door ee. vier Schippers, twee van elke zyde, plagt bevaaren te worden, wordt, federt een ige jaaren, maar door éénen Schipper, bevaaren, die, volgens eene overeenkomft tuffchen de twee Steden, beurtelings, dan door de eene, en
(l) Handv. hl. !«f&, i<Hï,
\r») Handv. hl. iö-m.
(h) Groot-Memor. N. VII. ƒ. 128.
(#) Stads Mifliven N. X^III./. 13$ verft, „
fo) Handy, hl. j$oj,
|
|||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. %ty
en dan door de andere Stad, aangefleld wordt Binmjmï-
(5). Hy vertrekt, des Zomers, gemeenlyk, land- eens ter weeke. Zyne Legplaats is in den SCHa Singel, aan de weftzyde, over de Luther- VAART* fche nieuwe Kerk. Het Veer op Zutuen werdt, volgens zutfek.
eene overeenkomft tuflchen de wederzyd- fche Schippers van den jaare 1626, met toe* ftemminge van Burgemeefteren der beide Steden gemaakt, bevaaren, door twee Schip- pers van elke zyde (r). Doch die van Zut- fen hebben, federt, vier Schippers meer, en dus, in 't geheel, zes Schippers aangelleld (js), die egter, met eikanderen, niet meer dan de helft der. beurten bevaaren. De Leg- plaats deezer Veerfchepen , die , eens ter weeke, des Saturdags, vaaren, is aan de ooftzyde van 't Water, by de oude brug, regt voor 't Stads Excyris-huis. Het fchïp van eenen overleeden Veerfchipper moet, ook in dit Veer, gelyk in de meefte ande- ren, door zynen opvolger, by fchattinge, worden aangenomen (f). Van deeze Stad op Zwolle, is, reeds Zwolle.
in de veertiende eeuwe, gehandeld en ge- vaaren : doch wanneer het Veer opgeregt zy, is my, tot hiertoe, niet klaarlyk voor- gekomen, 't Schynt nogtans, dat het, tot diep in de zeventiende eeuwe, alleen bevaa- ren is,door Schippers,die van de Zwolfche zyde
f?) Stads Miflïvcn N. XXVI. ƒ. »1. XXVIU. ƒ. «o ver/bt
XXX. ƒ. 7.
(r) Groot-Memor. N. III. ƒ. 47 vtrfo,
(s) Miffiye van Zutphen van 20 Maj 175»» tf dt Chét*
terk^mer.
{t) Groot-Memor. JT, IX. ƒ, *o«.
|
||||
|
\
|
|||||
|
334 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- Zyde werden aangefteld. De oorlog des jaars
land- 1672 bragt het Veer te niet. Doch, na dat «che Zwolle, in 't jaar 1674, van denvyand ver- laaten was, zogten de Veerfchippers het Veer wederom op te regten, zig, ten dien einde, met een Smeekfchrift, vervoegende aan Willem den III., Prinfe van Oranje (u). Burgemeefteren van Amfterdam hadden, mid- ier wyl, ook eenen Veerfchipper aangefteld, dien men, te Zwolle, niet wilde toelaaten i waarop den Zwolfchen hier ook het laaden verbooden werdt. Doch in 't jaar 1675, kwamen de twee Steden overeen, dat Zwol- le , welk toen veertig Schippers in 't Veer hadt, dezelven zou laaten uitfterven tot op dertig: en dat Amfterdam, daartegen, met tien Schippers, vaaren, en dus een vier- de van de beurten hebben zou. Doch 't getal der Amfterdamfche Schippers is, fe- dert* tot op vier verminderd. De overeen- komft, die voorvyf en twintig jaaren ge- flooten was, is, naderhand, nog driemaalen^ voor gelyke vyf en twintig jaaren, ver- nieuwd (y). By de vernieuwinge in 't jaar 1725, verbondt de Regeering van Zwolle zig, geen ander Veer, op eenige Plaats in Holland of Weftfriesland, op te regten (w). De jongfte vernieuwing (x) zal, met het jaar 1775, ten einde loopen. Op het Veer* zyn verfcheiden'Ordonnantien gemaakt,by my-
(«) Stads Mifliven N. VI. ƒ. tfo.
\v) Groot Memor. N. VI./. i6j vet fa. K. Wil. f. soverf»,
ioj verfo, 2+2,. N. VUL/. 152.. *V. X,f. 38 verft. Stads Mifliven. N. XXX. f. 117, 123« (») Stads Mifliven N. XXVIII. ƒ. $3.
(x) Vervolg der Handv. bl, 13 a.
|
|||||
|
tl Boek. KOOPHANDEL. 33$
myne Heeren van den Geregte; en 't beftel- binnsic-
loon is, in 't jaar 1705, geregeld(y). De land- Veerfchepen, die, ten noordooften van de SCHE oude brugge, by het Bierdraagers - huisje, VAART* leggen, vertrekken alle avonden; doch van den zevenden December tot den agtflen Fe^ bruary, maar driemaalen ter weeke, Dings- dag , Donderdag , en Saturdag , een uur voor het luiden der boomklokke. Wy komen nu tot de befchryvinge der It
Veeren, omtrent welken , de Stad geene Veeren, byzondere overeenkomften gemaakt heeft, JJJJj^J met de Regeeringe der Steden en Plaatfen, de Stad op of van welken zy aangelegd zyn, en die geene by- bevaaren worden, door Schippers, van we-zondere derzyde, of van ééne zyde, aangefteld: wel- Jomften" ke Schippers, nogtans, verbonden zyn aan met an- de Keuren en Ordonnantien, die, hier ter dere Stede, op deeze Veeren gemaakt zyn. En S^611* deezen zyn de Veeren op Amfterveen, Ber- te/eenï gen op Zoom, Beverwyk en Wyk op Zee, ge Kcu- Blokzyl, Bodegrave, Bols waard, Boskoop, ]Sn of Breukelen enz., Broek in Waterland, Buik- JJJg; floot, Edam, Goes, 's Graavenland enz., gemaakt Hattum , Heerenveen, Jouwer, Kuinder, heeft. Kuilenburg, Leeuwaarden, Lemmer,Mak- kum, Medenblik , Meppelt, Middelburg, Monikendam , Montfoort, Nieuwmegen, Ooftzaanen, Oudewater, Purmerende, Pur- merland, Rotterdam, Schiedam, Slooten in Friesland, Slooten in Kennemerland, Sneek en der Ielft, Sluis, Staveren, Texel en 't Vlie, Velzen, Viane en Vreeswyk of de Vaart, Vo- le- en Handv. tl. isii , i4i*. |
|||||
|
*
|
|||||
|
336 AMSTERDAMS IV.De££,
Binnen- lewyk, Vollenhove, Watergrafts- of Die-
len- mermeer, Weftzaanen, Wetering, Woer- scHE den Zaandam , Zivammerdam en Zwart- VAART' fluis. Amster- OpAmsterveen is, in 't jaar i66t *
veen. door ßurgemeefteren van Amfterdam, alsAm- bagtsheeren van Nieuwer-Amftel, een vafte Veerfchipper van hier aangefteld. De vragt- loonen zyn, ten zelfden tyde, geregeld (z). De Veerfchipper vertrekt, eens ter weeke, des Maandags, ten twaalf uuren, van voor de Olieflaagers-fleeg in 't Rokin, daarzyne Legplaats is, en een uur laater, van buiten de Leidfche Poorte. Men plagt, ten tyde der opregtinge van dit Veer, of weinige jaa- ren laater, ook een Veer te hebben op de Bovenkerker-Polder, aan de hand van Lei- den (a). Doch dit Veer is, al voor lang, te niet geloopen. bergen De Wethouderfchap van Bergen op <w Zoom. Z o o m , op welke Stad, myns weetens, nim- mer een vaft Veer geweeft was, heeft, in 't jaar 1763, vier Veerfchippers aangefteld, Burgemeefteren van Amfterdam , hiervan verwittigd, hebben verklaard, dat de ge- melde Veerfchippers zig zullen moeten voe- gen naar de Keuren en Ördonnantien, hier ter Stede, op de Schipperye gemaakt, of nog te maaken (b), zig, voorts, het regt . voorbehoudende , om zelven ook een' of meer Veerfchippers op Bergen op Zoom aan te ftellen. De Veerfchippers, van welken wy
(z.) Groot Metnor. N. V. ƒ. 44 verfo.
(a) Groot-Memot. N. VI. f. ijo ve'ft*
(b) Stads Mifliven N. XXXII, ƒ. 24 J«
|
||||
|
—----------------------■ ■ —
|
. .
|
||||||||
|
.
|
|||||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 337
wy fpreeken, hebben, tot nog toe, geene Binnew-
vafte Legplaats, en vertrekken ook niet, op lani>. eenen bepaalden tyd. SCHE Het Veer op Beverwyk plagt, in de
voorgaande eeuwe , bevaaren te worden , Bever~ door Schippers, die, van de eene en de an- dere zyde, werden aangefteld. Amfterdam hadt egter maar éénen Schipper, in't Veer. Burgemeefleren deezer Stad floegen, in 't jaar 1691, aan die van Beverwyk voor heC vaftftellen eener Ordonnantie voor het Veer, met onderlinge bewilliging (c). Doch ik vind niet, dat deeze voor (lag eenig gevolg ge- had heeft. En na 't overlyden van den Am- fterdamfchen Schipper, in 't jaar 1703, werde het bevaaren van het Veer, by provifie, al- leen aan de Beverwykfche Schippers over- gelaaten (d). Dagelyks, ten drie uuren, ver- trekt 'er een Veerfchuit op de Beverwyk, welke haare Legplaats heeft aan de Texelfche Kaai, regt voor de HafTelaars - fteeg. Des Saturdags 's avonds, plagt 'er ook eene nagt- fchuit op de Beverwyk te vaaren, van de korte Prinfengraft, by de roode brug: na 't vertrek van welke, de Schuitenvoerders dee- zer Stad, in 't jaar 1724, bevoegd verklaard waren, om PafTagiers na te voeren (e). Doch deeze nagtfehuit heeft, federt eenige jaaren, niet meer gevaaren. Op het aante- kenen der goederen, die, dagelyks, met de gewoonlyke Veerfchuiten, op Beverwyk, (c) Stads Mifllven N. XIII. ƒ. 70.
(d) Refol. van den Oud-Raad vun Bürgern. v*n 31 July
3703. f. 17 verfo. (e) Handv. bl. iju,
IX. Stuk. , Y
|
|||||||||
|
338 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- gezonden worden, is, reeds in 't jaar 1716,
land- orde gefield (ƒ). De Voerluiden of Wage- scHE naars van Amfterdam en de Beverwyk heb- VAART. |3en^ fejert net jaar 1651, vryheid, om, in elkanders Steden, vragt aan te neemen, en, nevens de ingezetenen, om vragt te looten (g). Van Wyk op Zee, over de Stede Beverwyk, is ook een Veer op Amfterdam, welk bevaaren wordt, door drie Schippers, die, door de Gecommitteerde Raaden, wor- den aangefleld, en, jaarlyks, twaalf guldens aan den Ambagtsheer moeten opbrengen. Zy hebben, in 't jaar 1700, eene overeen- komt getroffen met de Beverwyker Veer- fchippers. Doch ik vind niet, dat Burge- meefteren, of het Geregt van Amfterdam hiervan eenige kennis genomen, of, omtrent het Veer van Wyk op Zee herwaards, eeni- ge byzondere Keuren gemaakt hebben. Blok- Het Veer op Blokzyl is, reeds in de zyi- voorgaande eeuwe, opgeregt, en aan ver- fcheiden' Keuren, by 't Geregt alhier be- raamd , verbonden ge weeft (£). Doch my is geene Ordonnantie bekend, die, met on- derlinge bewilliging van beiderlei Geregten, vaftgefteld is. Van de Amfterdamfche zyde, plagt dit Veer, door twee Schippers, bevaa- ren te worden (i). Doch, tegenwoordig, vaaren alleenlyk Blokzylfche Schippers in 't Veer. De Legplaats der Veerfchepen is op 't Water, voor de Baafjes - fteeg: en de ge- woon-
(f) Handv. hl. iyoy.
(g) Gioot-Memor. N. UI. f. 294.
(h) Handv. hl. ïyiz. (i) Stads Mifliven N. XVIII. ƒ. iifc'
|
|||||
|
/
|
|||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 339
wdonlyke vertrektyd is, 's Dingsdags en 's binnen-
Vrydags'5 avonds, met het luiden der boom- land- klok. svCHE OpBoDEGRAVE, vertrekken, 's Maan- ^AART'
dags en 's Vrydags, op den middag, Veer- G^v^ of Marktfchuiten, welker Legplaats is, op den Singel by den Reguliers-tooren. Zy, en de Schuiten op Boskoop en Zwammerdam en andere Dorpen mogen geene andere rei- zigers of goederen medeneemen, dan be- hoorende in de Plaatfen,-daar de Schuiten t'huis zyn (£). . Het Veer op Bols waard is, eerft in Bols-
't jaar 1734, van de Friefche zyde, in den waard. tegen woordigen ftaat gebragt (/); fchoon het, al veel vroeger , bevaaren is. Burgemeefte- ren van Amfterdam hebben, tot hiertoe, nog niet geraaden gevonden, een' of meer Veer- fchippers op Bolswaard aan te flellen: doch op het aantekenen der goederen, die der- waards gezonden worden, heeft het Geregt alhier, in de voorgaande eeuwe, reeds meer dan ééne Keure gemaakt (*»). De Veer- man op Bolswaard, die op 't Water by den Dam legt, vertrekt maar eens ter weeke, des Woensdags 's avonds, met het luiden der boomklokke. De Marktfchuiten op Boskoop , die, Boskoop.
alle Maandagen, op den middag, van voor de Gaapersfteeg, op 't Rokin, vertrekken, zyn verbonden aan de Keuren, van welken wy,
f/^) Handv. hl. ijit, iJ13.
(t) Zie G. W. Baron van Schwarzenberg Regift.
Van 't Chartert), van Friesl. tl. 313,
(m) Handv. bl. 1$ 13, y %
|
||||
|
340 AMSTERDAMS IV.DEEt;
Binnen- wy, boven, onder ßodegrave, gewag ge-
LAND. maakt hebben.
|
||||||||||
|
SCHE
VAART. Bäeuke
|
||||||||||
|
Het Veer op Breukelen is, al in de
voorgaande eeuwe, opgeregt; doch alleen |
||||||||||
|
JLEN enz! ^oor Dorpfchuiten bevaaren geweeft. Zy
vertrekken , volgens eene Keure van den jaare 1732, alle dagen, van den vyftienden Maart tot den vyftienden September, niet voor half twee uuren; en van den vyftien- den September tot den vyftienden Maart, niet voor half een uure, van hunne Leg- plaats(«), die, voor 't jaar 1674, plagt te zyn op het Rokin; doch toen, in den Sin- gel , by den Reguliers-tooren, gekeurd werdt (0). Zy, en de Schuiten opjAARsvELD,de LOOSDRECHTEN, MaARSEN, MAAR-
SENVEEN, NlEUWERSLUIS , YSSEL- STEiN, Zuilen enz.»mogen geene per-
foonen medeneemen, dan die t'huis hooren op de Plaatfen, vanwaar de Schuiten ge- komen zyn, of op de Hoffteden, daarom- trent gelegen. Ook mogen zy geen fteen van Utrecht op hier, noch van hier op U- trecht voeren (j>). Voorts, is, reeds in 't jaar 1656, verbooden, eenige goederen, van hier, of van Utrecht, naar Breukelen te voe- ren , om verder, of naar Utrecht, of naar deeze Stad, te worden overgefcheept (q). De Breukelfche Veerfchuiten moeten drie ftuivers 's daags, aan den Aantekenaar van 't Utrechtfche Veer, betaalen (r). En mo-, gen
(n) Handv. bl. ij:o.
(») Handv. bl. iji».
(f/) Handv. bl. ijiy, l6ci.
(q) Groot Memor. .N. IV. ƒ. 11%.
(r) Gtoot-Memor. tf. VIII« f. 9S.
|
||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 341
gen zy en de andere Schuiten, vaarende naar Binnek-
Dorpen aan de Vegt, hier, vryelyk, laaden, land- fchoonze, minder dan half belaaden , her- JjJJL, waards gekomen zyn (s). Van voordeBee- renbyt in den Buiten-Amftel, vertrekken de Breukelfche en andere gemelde Schuiten niet, dan na dat de Utrechtfche Jaagfchuiten ver- trokken zyn. Het Veer op B r.o e k in Waterland wordt Broek in
alleen door Schippers, die van de Regenten Water* dier Plaatfe zyn aangefteld, bevaaren. Doch 't Geregt deezer Stad heeft, in 't jaar 1720, het behoorlyk aantekenen der goederen, die naar Broek gezonden worden, by eene Keu- re, bevolen (t). De Veerfchuiten op Broek leggen voor de Texelfche Kaai, aan den Beverwyker fleiger, en vertrekken 's Maan- dags , 's Woensdags en 's Vrydags, ten twee uuren na den middag. Het Veer op Buiksloot wordt, federt Buc-
het graaven der vaarte door de Volewyk, sloot. op koften deezer Stad, alleen bevaaren, door Schippers, die van Burgemeefteren van Am- fterdam, welke Stad, reeds in 't jaar 1556, het Veer, of de Overvaart tot in Waterland, van de Graaflykheid gekogt hadt (u); wor- den aangefteld. De Rekenkamer der Graaf- lykheids Domeinen verftondt egter, federt, byzonderlyk geregtigd te zyn, tot het Veer op Buikfloot en Kadoelen, of, gelyk men, vanouds, fchreef, Quadoelen: en de Stad pagtte, in't jaar 1662, onverminderd haar regt,
(1) Bcfoign. van Bürgern, en Schepenen van 7 May 1700,
(t) Handv. hl. ijxo. {») Handv. hl, isj, Y 3
|
||||
|
342 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- regt, dit Veer van de Graaflykheid, voor den
land- tyd van tien jaaren, tegen drie honderd gul- scHE ^ens 's jaars qv^ De Rekenkamer fchynt, vjMRT. n0gtans ^ jn iaater' tyd ( van net vorderen deezer pag'tpenningen te hebben afgezien, en de Buikflooter Schippers, die, jaarlyks, vyf honderd en vyfdg guldens, ter Thefau- rie deezer Stad, moeten opbrengen, bewee- ren regt te hebben, om ook op Kadoelen, en op den Ooflzaaner Overtoom onderLands- meer, zynde de ooftzyde van dien Over- toom , te mogen vaaren (w). De weftzyde van den zelfden O vertoorn, onder 't Baljuw- fchap van Kennemerland gelegen, wordt, door de Veerfchippers op Zaandam, bevaa- ren. Doch het Veer op den Ooflzaaner O- vertoom onder Landsmeer is, federt veele jaaren, door de Buikflooter Schippers, over- gedaan of verhuurd, aan Burgemeefteren van Landsmeer, die hetjaaten bevaaren, door vier of vyf Schuiten, welker Schuitenvoer- ders, vooraf, door Burgemeefteren van Am- fterdam, moeten worden goedgekeurd (x). De BuikÜooter-Veerfchuiten, die alle uuren vaaren, leggen, aan de Y-brug, by de Nieu- we Stads-Herberg. De Schuiten op den Oofl- zaaner Overtoom en Kadoelen, die, inzon- derheid des Zomers, twee of drie maaien 's daags, vaaren, en meefl Melkboeren voe- ren , leggen omtrent de gewezen Oude Stads- Herberg ; doch van eikanderen afgefcheiden: leg-
(v) Groot-Memor. N. V. f. gr. Refol. Vroedrdi. L'. CC.
II May iyo6. hl, 211. Muniment Reg. N. XVI. ƒ. j+i. (w) Groot-Memor. N. X. f. 13 verft, (x) Groot-Memor. N. X. ƒ. 14, |
||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 343
leggende die van het Veer onder Landsmeer, BiKNEN.
aan een' fteiger, voor het huis, Paafchavond land- genaamd, en de anderen, digter aan de Ou-SCHE de Stads - Herbergs - brug. De Buikflooter-VAARTf Veerfchippers houden ook Koefchuiten, die van den Moffelfteiger afvaaren, en vee en r\tuigen overvoeren. Volgens eene Or- donnantie van den jaare 1712 , moet , by beflooten of bekommerd water , dubbele • vragt, in de Koefchuiten, betaald worden (y). Doch geene Veerfchuiten mogen vee overvoeren, dan op het bepaalde uur, waar- op zy, gewoonlyk, afvaaren (z). Op het Buikflooter-Veer is, in 't jaar 1661, eene uitvoerige Ordonnantie vaftgefteld (0), die, naderhand, in eenige opzigten, veranderd is. De Schippers, die tien in getal zyn, plag- ten , voorheen, een jaar voor de weduwe en erfgenaamen van een' overleeden Schip- per , te moeten vaaren; doch keeren, federt het jaar 1682, zevenhonderd vyf en zeven- tig guldens aan dezelven uit (£;. Op E D A M is, behalve het Trekfchuiten- Edam.1
Veer van Buikfloot over Monikendam, waarop, in 't jaar 1661, eene Ordonnantie vaftgefteld is (c), ook een geregeld Markt- fchuiten-Veer, welk bevaaren wordt, door Schippers, die van daar worden aangefteld. Zy vertrekken, dagelyks, 's nademiddags ten een uure, en houden hunne"Legplaats voor de
(y) Groot-Memor. N. IX. ƒ, i3S< Handv. bl. ijij.
(«,) Vervolg der Handv. bl. 126. Kcuib. T. ƒ. 214, \a) Handv. bl. ijiz. (b) Handv, bl. 1524. (e) Handv. bU I54J. |
|||||
|
<
|
|||||
|
344 AMSTERDAMS IV.Deel.
de Texelfche Kaai, aan den Beverwyker
fteiger. » Het Veer op Goes in Zeeland fchynt,
al vrodg in de zeventiende eeuwe, door wee- kelykfche Veer en Marktfchippers, van de Regeering aldaar aangefleld, bevaaren ge- weeft te zyn. Immers, Burgemeefleren van Amfterdam hebben, reeds in 't jaar 1613, toegedaan, dat de Goefche Veer- en Markt- fchippers, fchoon zy ongelaaden gekomen waren, op hunne eigen haven , wederom zouden mogen laaden : welk voorregt, ook voor de Veer- en Marktfchippers, die Am- flerdam mögt aanflellen , bedongen werdt (d). De Veerfchippers op Goes leggen in de Heerengraft, by de Molenfteeg, en vaa- ren eens ter weeke. Op GoRiNciiEM vaart, om de agt da-
gen, een Beurtfchip, welk zyne Legplaats heeft in den Singel by de Lutherfche Nieu- we Kerk. Het Veer is, reeds in den jaare 1695 (e) , door de Wethouderfchap van Gorinchem, opgeregt geweeft. Op'sGraavenland, Hilversom
en KoRTEiioEF, zyn ook, reeds in de voorgaande eeuwe, geregelde Jaagfchuiten- Veeren opgeregt, wel ken, door Schippers, alleen in deeze Dorpen aangefleld, bevaa- ren worden, Zy zyn, hier ter Stede, ge- keurd aan de ooftzyde van den Binnen-Am- ftel, tuffchen de Halvemaans-brug en Groe- nen-Burgwal. En 't Geregt deezer Stad heeft, in
(d) Handv. il. ijyo.
(e) Mifiï.e van Gorinchem van 17 Dee. i6ps> berußend*
ter Charter kamer, Stad? Miffiven N, XVII. ƒ. 169, |
|||||||||||
|
BINNEN
LAND- SCHE VAART. Goes.
|
|||||||||||
|
GORIN-
CHEM. |
|||||||||||
|
*s Graa-
VEN-
EEND, HiLVER' som en
KORTfi-
HOEJF. |
|||||||||||
|
HjjjBi -~r*
|
|||||||||||
|
ILBoek. KOOPHANDEL. 345
in den jaare 1722, eene Ordonnantie be-ßiNNEN.
raamd, op het aantekenen en beftellen der land- goederen, waarby ook de vragtloonen,naarSCHE en van 's Graavenland in 't byzonder, gere-VAABT* geld zyn (ƒ). De Schuiten op 's Graaven- land vertrekken alle dagen, kort na den mid- dag , behalve des Zondags: doch die op Hil- verfom, maar driemaal ter weeke, des Maan- dags , des Woensdags, en des Vrydags, en die op Kortehoef, op zyn meefl, maar eens, des Maandags, allen op het zelfde uur, van binnen; doch, omtrent twee uuren laater, van voor het Olifants-Pad, buiten de Wees- per-Poort. De Heeren Gecommitteerde Raaden, als 't bewind hebbende over 's Lands Domeinen, hebben, in't jaar 1740, eene Ordonnantie voor 't Hilverfommer-Veer ge- maakt , waarby ook eene vragtlyft der goe- deren gevoegd is (g). Het Veer op Hat tum, welk, alleen Hat-
van de Hattumfche zyde, bevaaren wordt,TUM* is geplaatft aan de Gelderfche Kaai. Alle weeken, vertrekt, gemeenlyk, een Veer- fchip derwaards. Op 't H e e R e N - V e e N in Friesland is, Héerew-
in 't jaar 1729, door de Regeering dier Plaat- Veen* fè, een Veer opgeregt (£), welk, gelyk de meefte andere Veeren op de Steden en Dor- pen in Friesland, alleen,door Schippers,by de Geregten daar ter Plaatfe aangefteld, be- vaaren wordt. De Beurtfchepen op 't Hee- ren* (ƒ) Handv. hl. ij8o.
(g) Groor Plakaatb. VI. Deel, hl. 817.
(/>) fcegifter van 't Chanerboek ran Friejland, hl. 31«.
Y s
|
||||
|
346 'AMSTERDAMS IV. Dek.'
Binnen- ren-Veen leggen op 't Water, voor de Val-
i,and- kenffceeg, en vertrekken, des Dingsdags 's gene avonds, met het luiden der boomklok. Aan vaart. (je Beurtfchepen op 't Heeren-Veen, Sneek, lelft en andere Plaatfen in Friesland, was, in 't jaar 1742, by eene Keure van 't Geregt alhier, verbooden, eenige goederen mede te neemen, om elders, dan in hunne by zon- dere havens, en byzonderlyk te Groningen, te loflèn (f). Doch alzo men bevondt, dat deeze Keur de Koopluiden, in 't affcheepen hunner goederen te zeer belemmerde, is de- zelve, op den agt en twintigften January des jaars 1756, wederom te niet gedaan (k). jouwER. Het Veer op de Jou wer wordt thans, maar door één' Amfterdammer, en voorts door Schippers, in Friesland aangefteld, be- vaaren. De Veerman vertrekt, alle Vry- dagen, met het luiden der boomklok, van 't Veer, op het Water, digt by den Dam. Op het aantekenen der goederen , die op de Jou wer gefcheept worden, is, by eene Keure van den jaare 1675 , orde gefield. Ook is het beftellobn der goederen,die van daar herwaards worden gevoerd, in 't jaar 1717, geregeld (/). Kuinder. Met het Veer op de Kuinder, welk zyne Legplaats heeft aan den Dam, daar 't Wind-as plagt te ftaan, is het, in alle dee- len, eveneens gelegen. Doch de Veerman vertrekt, alle Dingsdagen, uitgenomen in de maand January. ■ Op
|
||||||
|
(7) Handy, bl. 1J41.
(kj) Keurb. T. ƒ. zi6. (>) Handy. */. 1513, IJ14. |
||||||
|
JÏ^PPTTW"*''!1-1»111 ------*n-.-p -• «i^i^^fWE
|
||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 347
Op Kuilenburg was, voormaals,een Binne**
Veer geweefl, welk, in de voorgaande eeu- land. we, t'eenemaal vervallen zynde,in denjaa-SCHE re 1701, van de Kuilenburgfche zyde, we- derom was opgeregt, en door éénen Schip- B^E1X' per bevaaren werde. Burgemeefteren van Amfterdam hebben , behoudens hun regt om, ook van hunnen kant, een' of meer Veerfchippers aan te ftellen, toegelaaten, dat het Veer, by provifie, alleen door Kui- lenburgfche Schippers, werdt bediend (n). De Kuilenburger Veerman heeft zyne Leg- plaats op den Singel, voor de Kruisfteeg, en vertrekt, 's Vrydags, nademiddag. Op Leeuwaarden, is, al vroeg in de leeu-
voorgaande eeuwe, een Veer opgeregt ge- waar- weeft, welk, alleen van de Friefche zyde,l)m" en door Friefche Schippers, bevaaren werdt. In 't jaar 1646, hadden Burgemeefteren van Amfterdam ook een' Veerfchipper, van hier op Leeuwaarden, aangefteld; doch men be- lette hem aldaar het laaden: waarover veel moeijelykheids ontflondt, tufTchen de twee Steden (0). Het Schippers-Gilde te Leeu- waarden bleef egter in 't bezit van 't Veer. In 't jaar 1699,deederiBurgemeefteren van Amfterdam eenen voorflag aan de Regee- ring van Leeuwaarden, om het Veer op ee- nen geregelden voet te brengen, en, door Schippers, van wederzyde aangefteld, te doen bevaaren (p). Doch deeze voorflag vondt gee-
(n) Stads Miflïven N, XXVI. ƒ. 17 verf».
(*) Refol Vroedfch. N. 1*. ij Sept. 154$. 29 M*yt iy Jaljy 1+ N</v. lïDtc. 164-t.f. 114 verf«,i%z, ijg 214 210. (p) Stads Mifliven N. XVIII. ƒ. is.
|
||||||
|
/
|
||||||
|
34S AMSTERDAMS IV.DEEt.
Binnen- geenen ingang, en het Veer wordt nog,al-
Ï.AND- leen door Friefche Schippers, waargenomen. *CHE 't Geregt deezer Stad heeft egter, op het vaart. aaptekenen en beffcellen der goederen, orde gefield (q). 't Veerfchip op Leeuwaarden vertrekt, des Zondags en des Donderdags, met het opengaan der boom, en legt, op 't Water, voorde Valkenfleeg. Burgemeefle- ren der beide Steden hebben elk ook een* Koopmans-Bqde aangefteld, die, met brie- ven en geld, over en weder reizen. Xbmmer. Het Veer op de Lemmer is, eerfl in deeze eeuwe, door den Heere Grietman van Lemfterland, opgeregt, en, in 't eerfl, door Schippers van daar, bevaaren. Doch in 't jaar 1731, vonden Burgemeefteren van Am- fterdam geraaden, ook eenen Beurtfchipper op de Lemmer aan te ftellen, die de helft der beurten bedong. Men zogt hem, federt, van de andere fcyde, te beweegen, om zig met een derde te vergenoegen. Doch Bur- gemeefteren handhaafden hem , in de ge- flooten overeenkomfl (r). Over de Leg- plaats der Lemmerder Veerfchepen is, in laater'.tyd, ook, fomtyds gefchil ge weeft (ƒ). Zy is, thans, op 't Water, by denPaa- penbrug. Dagelyks, met het luiden der boomklok, vertrekt 'er een Veerfchip. Mak. Het Veer op M a k k u m plagt alleen door kim. een' Schipper, aldaar aangefleld, bevaaren
je worden: doch Burgemeefteren van Am- fler-
(q) Handv. hl. ijij, IJI4.
(r) Stads Miflïven N. XXVIII, ƒ. «4 vtrf$t \o% verft,
fcj> verf*, III, iizverfe. (j) Stads Miflïven #. XXX. ƒ. loc, _
|
||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 34p
fterdam vonden, in't jaar 1751? geraaden,binnew*
ook een' Veerfchipper van hier aan te Hel- law- len: 't welk egter niet gefchiedde, zonder ^«^ dat men daarvan, vooraf, aan 't Geregt van ' Makkum, kennis gaf (f). De Legplaats van 't Makkummer Veerfchip is by den Schrei- jers-tooren, aan den Nieuwëndammer flei- ger. Het Veerfchip vertrekt, gemeenlyk, om de agt of tien dagen. OpMEDENBLiKis, reeds in de voor-Mede».
gaande eeuwe of eerder, een Veer opgeregt,ßUK. , welk alleen door Schippers, by deWethou- derfchap dier Stad aangefteld , bevaaren werdt. In 't jaar 1647, werden zelfs eeni- ge Amfterdamfche Schippers, die hier ge- laaden hadden, belet, hunne laading te Me- denblik te loffen, waarover eenig verfchil ontftondt, tuflchen de twee Steden. Me- denblik beweerde, van ouds, het Veer al- leen te hebben bevaaren. Amfterdam hieldt, daarentegen,(taande, dat zulks geenuitflui- tend regt gaf aan die Stad, fchoon men hier niet geraaden vondt, voor eerfl, ten fterk- fte te ftaan op de behoudenis van een aan- deel in 't Veer («): 't welk, tot nog toe, alleen door Medenblikker Schippers, wordt bevaaren (t>> 't Geregt alhier heeft, nog- tans, op het behoörlyk aantekenen der goe- deren , orde gefield (w). De Legplaats der Medenblikker Veerfchepen, van waar zy niet verfchieten mogen, om elders te laa- den
(t) Stads Miffiven N. XXXI. f, H.
(u) Refol. Vroedfch. N. 19. 15 > 2« ^"£> ï«+7«/• «**» J5S.
(v) Stads Miffiven K. XXXI. ƒ. U.
(»; Hanir. U. u+7*
|
||||
|
S50 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen den (x) , is aan de noordoollzyde van de
land- nieuwe brugge. Zy vertrekken , gemeen-
SCUE lyk, 's Woensdags en's Saturdags's avonds,
vaart. jn ^en £omer } en 's Dwgsdags, in den
Winter.
Mep. Het Veer op Meppelt plagt, voor- tELT. maals, alleen door Schippers aldaar aan ge-
field, bevaaren. te worden. Doch in de voorgaande eeuwe, vonden Burgemeefteren van Amfterdam geraaden, van hunne zyde, ook twee Schippers aan te flellen, die, in 't jaar 1682, met de Meppeltfche Schippers, toen dertien in getal, overeenkwamen, dat zy een vierde gedeelte van de beurten heb- ben zouden. Burgemeefteren verleenden hun- ne goedkeuring op deezeovereenkomfl(;y), en handhaafden de Amfterdamfche Schip- pers, in hun bedongen aandeel (2). Doch thans vaart 'er maar één Schipper, die, van deeze zyde, is aangefleld. 't Geregt alhier heeft, by meer dan ééne Keure, orde ge- field op het aantekenen der goederen, die op Meppelt gefcheept worden, entegelyk, het beflelloon der zelven geregeld («). De Beurtman op Meppelt legt, aan de Texel- fche Kaai voor de Raamskooi, en vertrekt 's Dingsdags en 's Saturdags, een half uur voor het luiden der boomklok: doch in den Winter, des Woensdags. Middel- Het Veer op Middelburg is een van außü. (je (x) Hantlv. tl. 1512.
(y) Oroot-Memor, N. VII. ƒ. jj. (z.) Groot-Metnor. N. IX. ƒ, i«, 117, Stads Jdilfi/e»
X. XXIV. ƒ. 70 verfo. (a) Handv. bl, lóoz, 1604,
|
||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 351
de oudften hier ter Stede, en wordt bevaa- Binnek-
ren, door Schippers, van de eene en de an- land- dere zyde, aangefteld, zonder dat 'er, zo ver SCHE my bekend is, immer eenige overeenkom-VAART* ften tuflchen de beiderlei Schippers gemaakt zyn. Alleenlyk, hebben myne Heeren van den Geregte alhier, al van vroeg in de voor- gaande eeuwe af, op de bekwaamheid der Veerfchepen; op het beftellen en aanteke- nen der goederen, en op eenige andere din- gen , van tyd tot tyd, de vereifchte orde ge- field (b). De Veerfchepen op Middelburg, die om de week vertrekken, hebben hunne Legplaats in den Singel, voor de Bergftraat. Behalve de Trekfchuit, die van Buikfloot Mom-
afvaart (c), is 'er ook een Marktfchuiten- kendam; Veer op Monikendam, welk, door Mo- nikendammer Schippers, bevaaren wordt, hebbende het Geregt van Amfterdam, in den jaare 1716, alleenlyk orde gefield, op het aantekenen der goederen (J). De Markt- fchuit op Monikendam heeft haare Legplaats aan den Alkmaarder fleiger op 't Water, voor de Karnemelksfteeg, en vertrekt alle namid- dagen , ten twee uuren. Het Veer op Montfoort is, door de mont-
Regeering dier Stad, voor, of in 't jaar 1706, foort. opgeregt, en door een' Marktfchipper van daar bevaaren (e ), zonder dat men, van dee- ze zyde, een' of meer diergelyke Markt- of Veerfchippers opMontfoort aangefteld heeft, tot
(b) Handv. bl. lyo6 , IJ07, Ijol, ijo>,
(c) Zte hier voor, bl, 343.
(d) Handv. bl. 1505.
{,) Stads Miifiven N. XXIII. ƒ. 1.
|
||||
|
352 AMSTERDAMS IV.Defx.
Binnen- tot 'm Auguftus desjaars 1765, wanneerde
Land- eerfte Schipper, van hier op Montfoorc, is
scHE aangefteld (ƒ). De Montfoorter Veerfchip-
VAART. per |egC ^ 0p ^en ßinnen-Amftel, omtrent de
Bakkersftraat, en vertrekt 's Maandags, ten
twaalf uuren. Die van de Nieuwe Zyl in Friesland had-
den , in 't jaar 1727, eenen Veerfchipper op hier aangeiteld, wien Burgemeefteren, tot wederzeggens toe, Legplaats vergund had- den, aan den Blokzylder-fteiger, op 't Wa- ter , over de Baafjesfteeg (g). Doch dit Veer is te niet geloopen: en 't weinige dat op de Nieuwe Zyl geloft moet worden , wordt, over der Ielft, derwaards gezonden. Nieuw- Op N i e u w M e G £ N is, van hier, al vroeg, MEGEN. gevaaren, en in de voorgaande eeuwe of eerder, een geregeld Veer opgeregt, welk, toen, door twee Schippers, van déeze zyde, en twee of meer Schippers, van de zyde van Nieuwmegen, aangefteld, bevaaren werdt. Doch thans vaaren 'er drie Amfterdamfche Schippers in dit Veer. De Amfterdamfche Veerfchippers op Nieuwmegen werden,in't jaar 1682, ook bevoegd verklaard, om goe- deren op Bommel en Tiel mede te neemen (h). En, in 't jaar 1720, werdt belaft, dat 'er, eens ter weeke, een Veerfchip op Nieuw- megen afvaaren zou, gelyk van ouds (i). De Legplaats der Nieuwmeegfche Veerfchepen is in den Singel,aan de Stroomarkt. Zyver- trek-
(f) Groot.Memor. N. XII. ƒ. 11.
\g) Groot-Mcmor. N. X. ƒ. 60 ver/o, (h) Groot Memor. N. VIII. f. Si vtrft, (>) Handv. bU loog. |
||||
|
"1
|
|||||
|
H.BOEK. KOOPHANDEL. 353
trekken, gemeenlyk, des Woensdags, 's a- Binnejt-
VOnds. LAND-
OpOosTZAANENis, reeds in de voor-SCHE
1 * Vaart
gaande eeuwe , gevaaren, door de Veer-
fchuiten op Zaandam, die, van wederzyde, °OST- worden aangefleld. Ook verftondt men toen, ZAANEN* dat het Veer op den Ooftzaaner Overtoom aan de weftzyde, tot het Zaandammer en Ooftzaaner Veer, behoorde. Beide de Vee- ren werden, nogtans, door byzondere Veer- fchuiten, bevaaren, welker Legplaats, meer dan eens, veranderd is (k). Voorts, voeren, van ouds, ook Binnenfchuiten, met gebleek- te Lynwaaten, en zelfs met winkelwaaren en volk, van Ooftzaanen en hooger op, naar deeze Stad, en van hier te rug; aan welken, in 't jaar 1679, werdt toegedaan, daarin te mogen volharden, zonder dat het hun, door de Overluiden van het Zaandammer- en Ooft- zaaner-Overtoomer-Veer, belet mögt wor- den , gelyk, fomtyds, gefchied was (/). De tyd van 't afvaaren der Schuiten op Ooft- zaanen is, by provifie, door Burgemeefte- ren van Amfterdam en van Ooftzaanen, meer dan eens, en laatftelyk in May deezes jaars 1766 , voor den tyd van eenige weinige jaa- ren, geregeld (m). OpOuDEWATER, is ook een Veer op- Oude-
geregt, van de zyde dier Stad. De Veer- water; fchuiten vertrekken, des Dingsdags en des Vrydags, ten elf uuren, van agter 't Stad- huis, (kj Groot Memor. N.IV. f. 114- N. V. ioj verft. Handv.
hl. I609, ifiio. (0 Groot-Memor. N. VI. f. m. (m) Handv. hl. i«t«, Groot Memor. N. XII./.«j,litf«r/i. IX. Stuk. Z
|
|||||
|
354 AMSTERDAMS IV.Deel;
Hwnen- huis , en een uur laater, van buiten de U-
LAifD- trechtfche Poort, voor de Beerenby t.
scHE Op P u R M e R e N D e is, behalve het Trek-
fchuiten-Veer van Buikfloot (ra), ook een
Pubmer- Marktfchuiten-Veer opgeregt, welk alleen,
^^' door Schippers, aldaar aangefteld , bevaa-
reri wordt. De Legplaats der Marktfchuiten
op Purmerende is op 't Water voor de Kar-
nemelksfteeg. Zy vertrekken, alle dagen,
's nademiddags ten twee uuren.
PURMER OpPURMEIUBPüRMERLAND, Vaart
en Pur- ook eene Veerfchuit, welke haare Legplaats
MER- heeft, aan den Ilpendammer fteiger, in 't Wa- iAND. ter ^ ^y fa nieuwe brug. De Veerfchippers zyn, door den Heere van Purmerland en Upendam, aangefteld (o). Zy vertrekken, gewoonlyk, 's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags. Rotter- Van het Jaagfchuiten - Veer op Rot- dam. TERDAM, welk, in gemeenfchap met het Veer op Delft en den Haage , bevaaren wordt, hebben wy, hier voor (p) , reeds gewag gemaakt. Doch behalve dit, is'er ook een Buiten-Veer op Rotterdam, welk, door Schippers, van beide de Steden aangefteld, wordt bevaaren (q). De Legplaats voor het zelve is op 't Water, aan de Zuidzyde van de Paapenbrug. De Beurtfchepen op Rot- terdam vertrekken, om den derden dag. Op het aantekenen der goederen , die op 't Rotterdammer Buiten-Veer gefcheept wor- den, (n) Handv. bl. IJ45 i 1547.
(0) Groot-Memor. N. IV. ƒ. i;i. K. V. ƒ. 204.
(p) BUdz,. 188.
{(j) Handv. bl. is}6.
|
||||
|
n.BoEK. KOOPHANDEL. 355
den, is, reeds in 't jaar 1690, orde gefteld Binnei*.
(r). In 't jaar 1697,1s belaft, de goederen,land- niet met paarden en lynen, maar met de wipSCHE uit de fchuiten te werken (j). Het Veer op Schiedam wordt bevaa-ScHIE.
ren, door Schippers, van wederzyde aan-dam. gefteld. Van de zyde van Amfterdam, vaart 'er maar één Schipper in dit Veer. De Leg- plaats van het zelve is, in 't Rokin, voor de Waterfteeg, van waar de Veerfchuit, door- gaands , eens of tweemaal ter weeke , des Dingsdags en des Vrydags, ten twaalf uuren, en ten drie uuren' van buiten de Utrecht- fche Poort, voor de Beerenbyt, afvaart, en, des Zondags en des Donderdags, van Schiedam te rug keert. Op Slooten in Friesland, vaart, alleSloo-
Maandagen, een Veerfchip, des avonds'met TE.N» m het luiden der boomklok. Het heeft zyne ^"^ Legplaats op het Water, voor de Valken- fteeg. De Veerfchippers zyn twee in getal, van welken 'er één aan ieder zyde wordt aangefteld (ƒ). Het Veer is onderworpen aan de fchikking op het aantekenen der goederen, die, op de Friefche Veeren in 't gemeen, gemaakt is (m). Burgemeefteren van Amfterdam, als Am- Sloo-
bagtsheeren van Slooten in Kennemer-ten,'m land, hebben, in 't jaar 1661, een' vaftenKenne" Veerfchipper op het Dorp aangefteld, die merlancU zyne Legplaats heeft op de Bloemmarkt, en, 's
(r) Groot-Memor. N. VU. f. i?j -verft,
(s) Groot-Memor. N. VIII. ƒ. iï«.. (f) Groot-Memor. N. IX. ƒ. I8j verfa. (u) Handv. l/l. hij.
*7 «
/r 2,
|
||||
|
356 AMSTERDAMS IV.Dee*.
Binnen- 's Maandags en 's Vrydags, vaart. By 't
land- opregten van 't Veer, zyn ook de vragtloo- scHE nen geregeld ^vy Het Veer op S l u i s in Vlaanderen wordt
Sluis, alleen bevaaren, door Veerfchippers aldaar aangefteld. 't Geregt van Amfterdam heeft, nogtans, het behoorlyk aantekenen der goe- deren, by meer dan ééne Keure, geregeld (V). Het Veerfchip op Sluis, welk zyne Legplaats heeft in denSingel,by den Jan-Rooden Poorts- tooren, vertrekt, om den anderen dag. Sneek. Het Veer op S n e e k plagt, voormaals, eeniglyk, door Veerfchippers, daar ter Ste- de aangefteld, bevaaren te worden. Doch in 't jaar 1751, hebben Burgemeefteren van Amfterdam geraaden gevonden, een' Veer- fchipper van deeze zyde op Sneek en der Ielft aan te ftellen , die, volgens eene over- eenkomft met de Sneeker - Veerfchippers, een derde deel van de beurten heeft (#). De Legplaats deezer Veerfchepen is ook op 't Water, voor de Valkenfteeg. Zy vertrek- ken , des Zomers, des Maandags, Donder- dags en Saturdags, 's avonds, met het lui- den der boomklokke; doch des Winters , maar tweemaalen ter weeke. Zy mogen geene goederen op Groningen medeneemen, en zyn, voorts, verbonden aan de Keuren op het aantekenen der goederen, voor de de Friefche Veerfchepen in 't gemeen, vaft- gefteld (3O. Het (v) Groot-Meraor. N. V. ƒ. 4f«
) Handv. bl. 1*07. (x) Accoordvan den \6 ^Aug. 17JI. in't Vertrek derThe-
faurief tiienwe Laaie V. L'. AAA. z. Stads Miffivcn N, XXXI. bl. 31. (y) Handv. hlt ijiJi »H*.
|
||||
|
H. Boek. KOOPHANDEL. 357
|
||||||||
|
-
|
||||||||
|
Het Veer op Staveren in Friesland Binnen-
wordt, alleen door Schippers, aldaar aange land- fleld, bevaaren. Het aantekenen der goe-SCItE deren is hier, by Keuren, geregeld (2). De Legplaats deezer Schepen, buiten welke zy, Stave- federt het jaar 1669, niet laaden mogen («),REN' fchoon het hun, in 't jaar 1656, toegedaan was (b), is op 't Water, voor de Kapelfteeg. Zy vertrekken, alle avonden, met het luiden der boomklok. Op Texel en 't Vlie, is, reeds in de Texel «1
voorgaande eeuwe, een geregeld Veer op-b Vlie* geregt geweeft, door 't Geregt deezer Stad, zonder dat, deswege, met eenig ander ge- regt , eenige overeenkom!! geflooten is. De Kaagfchippers op Texel en 't Vlie, die, voor- maals, meer dan vyfcig flerk waren; doch, federt het jaar 1711, tot op veertig uitge- florven zyn (c), maaken een afzonderlyk Gilde uit, waarover vier Overluiden ge- field zyn, twee van welken, jaarlyks, af- gaan , in welker plaats, twee anderen, door Burgemeefleren , worden aangefteld (d). Niemant mag, buiten 't Veer, vragt op Texel aanneemen, voor meer dan twee Koopluiden ten hoogfte (<?). De vragtloonen voor dit Veer zyn , onderfcheidenlyk voor 's Zomers en 's Winters, geregeld (ƒ), beginnende het Zomerloon, met den eerften April, en het Win-
(x.) Hantlv. hl. \$o<.
(a) Hand»- hl. i$u. (£) Groot-Memor. N. IV. ƒ. 109 verft. (c) Groot Memor. N. IX. ƒ*. 128 verf«.
(d) Handv. bl. 1613.
(*) Handv. hl. 1617. (ƒ) Hsindv. hl. 162*. Z3
|
||||||||
|
■
|
||||||||
|
-
|
||||||||
|
358 AMSTERDAMS IV.Deel.
Binnen- Winterloon, met den eerden Oétober (g).
land- ßy eene Keure van den vyf en twintigften
scHE January des jaars 1763, is vaflgefteld, dat,
by de goederen, die, aan 't Veer op Texel en 't Vlie gebragt worden , om aan Zee- fchepen te worden befteld, niet flegts zal moeten overgegeven worden een addres aan de Zeefchepen; maar ook een briefje, in- houdende den naam en woonplaats van den afzender, op dat de goederen, zo de Schepen, midlerwyl, in zee gefteken mog- ten zyn, aan den regten eigenaar zouden mogen können te rug gebragt worden (/?). De Kaagfchepen moeten ten minfte vyf en twintig laden groot j van vier en vyftig tot zeftig voeten lang, en van vyftien en een halve tot zeftien voeten wyd zyn (i). Zy vertrekken, gemeenlyk, alle avonden, met het luiden der boomklokke. Hunne Leg- plaats is aan de Texelfche Kaai, voor de Ramskooi. Op het aantekenen der goede- ren , die op Texel en 't Vlie gefcheept wor- den , is, reeds in 't jaar 1662 , orde ge- field (*). Velzen. Op Velzen, vaart een Marktfchipper,
die, tot hiertoe, door den Heere van Vel- zen, is aangefteld geweefl. Hy vertrekt/s Dingsdags en 's Vrydags, ten een uur nade- middag. Omtrent de vragt der Kleêrenman- den, is hy, zo wel als de Schippers, op Aalbrechtsberg of Bloemendaal, en Tette- ro-
(g) Handv hl. i6zf,
(h) Keurb. ü, ƒ. jof (i) Handv. bl. i6ij. (4J Handv* bU ió*ji. |
|||||||
|
■.
|
|||||||
|
1
■ |
|||||||
|
ÏI. Boek. KOOPHANDEL. 359
rode of O verveen vaarende, verpligt, zig te binken-
voegen naar de Ordonnantien, die, voor de i> Ab- ändere Kleeren-Veeren , gemaakt zyn (O-^^t In 't jaar 1700, werdt den Veerfchipper op Velzen, by byzondere vergunning van Bur- gemeefleren, toegedaan, zyne Legplaats te houden voor het Huis van Burgemeefter. Dirk Munter (»1). Doch tegenwoordig legt hy aan den MofTelfteiger, over den Haringpakkers- tooren. Op Viane en de Vaart of Vr ees-Vi&nemi
wyk vaart, des Donderdags, om de veer- ^Vaart, tien dagen, ook eene Veer- of Marktfchuit. De Veerfchippers zyn, van wederzyde, aan- gefteld. Doch Amfterdam heeft maar één* Schipper in 't Veer. Zy moeten zig, ten opzigte van het laaden en loffen, en van het aantekenen der goederen, fchikken naar de Keuren deezer Stad (»). Hunne Legplaats is in 't Rokin, voor de Duifjes-fteeg. De Buikflooter-Veerfchippers, die alleen Vole-
door Burgemeefteren van Amfterdam wor-wYK, den aangefteld, bevaaren ook het Veer op het zuideinde van de Volewyk, by het Tolhuis, alwaar zy perfoonen, goederen en vee inneemen en uitzetten: zynde de vragt van alles, by eene Ordonnantie van den jaa- re 1661, geregeld (0). Het Veer opVollenhovewordt, tot Vollen*
hier toe, alleen bevaaren door Schippers, h°ve« die aldaar zyn aangefteld. Het aantekenen der
(l) Handv. bl. 1571.
\m) Gioot-Meraor. N. VIII. ƒ. 189 vir ft,
(n) Handv. t/. ijo« , ijoq.
(0 Handv. bl, isu, ïsu.
2 +
|
||||
|
36o AMSTERDAMS IV.Deel;
Binnen- der goederen, welken derwaards gezonden,
land- en het beftelloon van zulken, die van daar
scHE aangcbragt worden, is, nogtans, door't Ge-
AAKT. regt ajj1-er ^ geregeld Q>)t Het Veerfchip op
Vollenhove, welk zyne Legplaats heeft aan
den MJppder-fleiger, voor de Ramskooi, vertrekt, gemeenlyk , eens ter weeke, des Dingsdags, met het luiden der boomklok. Water- 't Geregt van de Diemer- of Watergrafts- GRAFTs- meer heeft, reeds in de voorgaande eeuwe, msR-E' een ^eer 0PgereSt OpdeVVATERGRAFTS-
*ie£r. ofDiEMERMEER, welk, door een vaften
Veerfchipper, bevaaren wordt. Ily heeft zyne LegpJaats in 't Rokin voor de Duifjes- fteeg, en vertrekt, 's Maandags, 's Woens- dags en 's Vrydags, in den Zomer, en des Winters, 's Maandags en 's Vrydags, op den middag. Behalve dit, is 'er nog een Veer van twintig Roeifchuitenvoerders (#), die, door Burgemeefteren van Amfterdam, wor- den aangelteld; hunne Legplaats hebben aan den Amftelfteiger, by de Amftelbrug, en op de Watergrafts-Meer, en de Plaatfen, die tuflchen beide gelegen zyn, vaaren. Zy zyn verpligt, zig te voegen, naar eene Ordon- nantie, in den jaare 1695, by 't Geregt, vaftgefteld (r), Voormaals, plagten zy in ééne beurs te vaaren; doch , federt het jaar 1709, vaart elk voor zyne eigene rekening(Y). West- Op W e s t z a a n e n is, door de Regen- ZAANEN. ten der PJaatfe, een Veer opgeregt, welk (p) Handv. bl. itfoz, 1*04,
(<f) Handv. bl, \6^a. (r) Handv bl. 1Ä40. (/j Wawdv, bl. 1700,
|
||||
|
H. Boek. KOOPHANDEL. 361
alleen door Schippers, aldaar aangefteld, be- binnen
vaaren wordt,hebbendeBurgemeefterender land- Stad Amfterdam, tot hiertoe, nog niet ge- scnE raaden gevonden, een' of meer Weftzaa- ner - Veerfchippers aan te Hellen (t). De Legplaats deezer Veerfchippers is, by de ge- wezen Oude Stads Herberg. Zy vaaren, alle dagen, ten tien uuren 's morgens. Burgemeefteren van Amfterdam hebben Wete-
ook een Roeifchuiten-Veer op de We te- ring. ring opgeregt, welk, door zeftien Schui- tenvoerders en Schuitenvoerfters, plagt be- vaaren te worden , voor welken, in 't jaar 1732, eene Ordonnantie is opgefteld (w), die, naderhand, in meer dan één opzigt, veran- derd is (u). Doch 't getal derzelven is, fe- dert , tot over de helft verminderd. Zy heb- ben hunne Legplaats buiten deWeterings- poort, en vaaren, geduuriglyk, af en aan. Het Veer op Woerden is, door de Re- Woer-
geering dier Stad, eerft opgeregt, en lang, pen. door twee Schippers, aldaar aangefteld, be- vaaren geworden. Burgemeefteren van Am- fterdam hadden hun, reeds in 't jaar 1656, eene Legplaats aangeweezen voor de Spaar- potsfteeg, in den Singel (w). Doch ter ge- legenheid van het affterven van eenen der Schipperen, in 't jaar 1739, vondt men, hier ter Stede, geraaden, ook eenen Woer- der Veer- of Marktfchipper aan te ftellen, die om de andere week vaaren, en de helft der
(t) Stads MiiïïvenN. XXXI. W.71.
(ff) Handv. hl. 164».
(v) Keurb. ü. f. ij,
(w) Gioot-Mcoiar. N. iv. ƒ. m.
|
||||
|
3<52 AMSTERDAMS IV. Dee£;
Binnen- der beurten genieten zou (x); gelyk, federt,
land- gefchied is. Op het aantekenen der goede- scHE ren 0p ^Voerden, en op het loffen en laa- VA4» . ^en derzeiveri) jS) by verfcheiden' Keuren, orde gefield (y). De Woerder-Veerfchuit vertrekt, 's Maandags en 's Donderdags, ten twaalf uuren, van op 't Rokin, voor de Gaa- persfteeg, en ten drie uuren van voor de ïkerenbyt, buiten de Utrechtfche Poort. Zäan- • Het Veer op Z a a n d a m , beide aan de »AM. Ooft- en Weftzyde, is, al vroeg in de voor- gaande eeuwe of eerder (z), bevaaren, door Schippers, die, van de eene en de andere zyde , werden aangefteld, zonder dat my eenige Overeenkom!!: bekend is, die tufTchen de Stad Amfterdam en de Regenten van Ooft- en Weft-Zaandam, bepaaldelyk omtrent het Zaandammer-Veer, zou gemaakt zyn. In 't jaar 1666, voeren 'er, van hier, zesender- tig Veerfchuiten op Zaandam; doch Burge- meefteren beflooten toen, dezelven te laaten uitflerven tot op vier en twintig (#). Na- derhand , is dit getal, tot op zeftien, ver- minderd (b). En tegenwoordig vaaren 'er maar twaalf, die, door Burgemeefteren van Amfterdam, worden aangefteld. Het Ooft- zaaner-Veer was, toen, en reeds te vooren, onder het Zaandammer Veer begreepen. Ook is den Zaandammer Veerfchipperen, in 't jaar 1680, toegedaan, eene Veerfchuit op Zaan- dyk
(x) Stads Mifliven N. XXIX. ƒ. ss , J7 ver fa.
\y) Handv. bi, i?c,8, ijoji.
(«,) Refol. Vroedfch. N. 6. 20 Sept. 158». ƒ. 47 verfa.
(aj Groot-Memor. N. V. ƒ. 184 verft.
(b) Gioot-Memor. tf. Vil. ƒ. 7+ verfa.
|
|||||
|
-,
|
|||||
|
H.Boek. KOOPHANDEL. 363
jDYK te mogen aanleggen , om , met den binneit-
Zaandyker, beurt om beurt, te vaaren (c). land- Op het Zaandammer Veer, zynverfcheiden SCIIE Keuren gemaakt. De vragt plagt, voor ie- der perfoon, des Zomers, twee, en des Win- ters, drie fluivers te zyn: doch zyis, in 't jaar 1738, voor 't gantfche jaar, op drie Huivers gefield {£). De Zaandammer-Veer- fchippers, die in twee ploegen verdeeld zyn, ieder van welken een' Quartiermeefter heeft, behalve dat, over 't gantfche Lighaam der Veerfchipperen , vier O verluiden gefield zyn; hebben, reeds in 't jaar 1683 » eene onderlinge Overeenkomft gemaakt, volgens welke, aan de Weduwe van een'overleeden Schipper, zekere fomme uitgekeerd, en de fchuit, door zynen opvolger, overgenomen moet worden (e). Wat laater, in 't zelfde jaar, zyn zy, met toeflemming van Burge- meefleren deezer Stad en van Regenten van Zaandam, op het bevaaren van het Veer, met de Veerfchippers, die te Zaandam "wa- ren aangefleld, overeengekomen (ƒ). En deeze overeenkomft, die flegts voor twaalf jaaren gemaakt was , is federt, dik wils , en laatflelyk in 't jaar 1755 , voor het zelfde getal van jaaren, vernieuwd gewor- den (g), en houdt, nog tegenwoordig, fland. Volgens dezelve, vaaren de Amfterdammer- t SchiP"
(e) Handv. hl. i«i<J.
(d) Handv. l>l. i6i«.
(e) Groot-Memor. N. VU, f. 74 verfo.
(f) Groot-Memor. N. Vil. ƒ. gg verfo.
(g) Groot Memor. N. VIII. f. log verfo. N, IX. ƒ. 7X
verji, IS9' N. X. ƒ• 116. ü. XI. ƒ. zit verft. |
|||||
|
•
|
|||||
|
:
|
|||||
|
364 AMSTERDAMS IV. Dem;
ïfNNEN- Schippers, van hier naar Zaandam, en de
land- Zaandammers, van Zaandam op hier, van sop 's morgens vroeg, tot twaalf uuren toe, en vaart. Zy keeren beide ? 's nademiddags, naar hun- ne Plaatfen te rug. De Schippers van beide de zyden vaaren in eene gemeene beurs , aan welke, ook de Huur- of Speelvragten, hoewel met eenige uitzondering , verant- woord worden (h). Burgemeeftereri van Am- fterdam hebben, onlangs, den Zaandammer Schipperen, door hen aangefteld, op hun verzoek, toegeftaan, dat zy, op de zoge- naamde ledige uuren, dat is, van February tot Oétober, beide ingeflooten , met het openen van de boom, en de drie overige maanden, 's middags ten twaalf uuren, niet zouden behoeven te vaaren, ten ware zy een en twintig ftuivers vragt maaken kon- den (f). De Legplaats der Zaandammer Veer- fchuiten is , tuflchen den Haringpakkers- tooren en nieuwe Haarlemmer-fluis. Zy vaa- ren , alle uuren des dags, van het opgaan der boom af, tot 's avonds ten zes uuren, van den eerften April tot den eerften Oélober, en tot 's nademiddags ten vier uuren, van den eerften Oclober tot den eerften April. Zwam- OpZwAMMERDAM, vaaren Marktfchip- MERDAM. pers, die aldaar aangefteld zyn. Zy leggen in 't Rokin, by de Valbrug, en vertrekken, gemeenlyk, des Magndags en des Vrydags, op den middag. Zy mogen geene perfoonen noch
(h) Groot-Memor. N. XI. f- zit verft.
(ij Groot-Memor. Jtf. XII. /. iié verft. |
|||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 365
noch goederen medevoeren, dan die onder Binnek-
hun Dorp t'huis hooren (k). land- Het Veer op Zwartsluis wordt al-SCHE
leenlyk bevaaren, door Schippers, die, daar ter plaatfe , zyn aangefteld. Hunne Leg- Zwart- plaats, van welke zy niet verfchieten mo-SLUIS* gen, om elders te laaden (/) , is voor de Ramskooi, aan den Meppeler fteiger. Zy vertrekken, 's Dingsdags en 's Saturdags, met het luiden der boomklok, behalven in de maanden December,January en Februa- ry, wanneer deeze tyd niet zo vaft be- paald is. Op het aantekenen der goederen, die op Zwartfluis gefcheept worden, en op het beftellen van zulken , die , van daar, worden aangebragt, is, by 't Geregt dee- zer Stad, orde geileld (jn). De derde foort van Veer- of Markt- III.
fchippers, die, door de Regeering der Plaat- Veeren, fen, van waar zy herwaards komen, zynl(^nL"k aangefteld of toegelaaten, en welken hier, door Bui- alleenlyk , Legplaatfen aangeweezen , of tenfchip- oogluikende vergund zyn , zyn veelen in Pers ™or" getal; doch niet van zo veel aanbelang, vaareiT dat zy eene uitvoerige befchryving verei- en, om'- fchen. Wy zullen ons, derhalve , verge- fent noegen, met eene aanwyzingvan derzelverweIken» Legplaatfen, van waar verre de meeften, byzonde- op de Marktdagen, met naame des Maan-re Keuren dags en des Vrydags, afvaaren. De mees- gemaakt ten deezer Legplaatfen zyn, in den Am-zyn* ftei
(k_) Handv. bl. ijn, UU.
(O H»ndv. */. »ju.
\m) Handr. tl. 1601, 1É04.
|
|||||
|
.-
|
|||||
|
I i> .,1 . l .....',J ■BH^WflSWBBlWW
|
i ' ■!
|
■wrwwi
|
|||||||||||
|
356 AMSTERDAMS IV.Deel.
fiel en in 't Y, de oude havens deezer Ste-
de. Dus leggen, In den Binnen-Amstel,
de Marktfchuiten op Abkoude, by de Haï-
vemaansbrug, en op Ankeveen, den Berg, Kameryk by Woerden , Leiderdorp, Loen- deifloot, Nigtevegt, Overmeer en Vinkeveen, omtrent de Bakkers- en Paardenflraaten. In 't R o K i N,
die op 't Gein , Kokenge, Koudekerk , Ku-
delflaart , Nes , Nieuwkoop , Zevenhoven , Noorden in de Veenen, Ouderkerk, Uithoorn, Diemen, Ankeveen, Waveren en Willis, van 't Valbruggetje voor de OfTen-fluis, tot voor en voorby de Ólieflaagers-fteeg; op Alf en, Harmeien, Langer aar, Nieuwer brugge, Nieuw- veen , Oudshoorn, Rynfaterwoude, Aarlander- veen , Wyk te Duurjiede en Leymuiden, aan de ooftzyde van de Lange Brugge, tot voor- by de Wyde fteeg: op Waddingsveen, Ree- nen en Vreeland, aan de weftzyde, omtrent de Gaapersfteeg; op den Overtoom en op Meydrecht of Meyert, voor de Waterfteeg. In het Damrak of Water,
die op Appingadam , Delfzyl en Franiker,
tuflchen den Dam en Paapenbrugge; en die op Opmeer, Qiiadyk, Ransdorp, en Uitdam, by de nieuwe brugge. Langs
|
|||||||||||||
|
BlNNEN-
JLAND- SCIIE
VAART. |
|||||||||||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. 367
BlNNEN-
LangS'de Oude Teertuinen, land-
SCHE
d ie op Hindehopen, Koudum en Wams, in VAART#
Friesland, in 't midden, en die op Nieu- wendam en Schellingwoude, by den Schrei- jers-Tooren. Langs de Texelsche Kaai,
die op Ajffendelft, Genemuiden, Quadyk,
Spaarnedam, Steenwyk en Ter Schelling. Langs de Haringpakkery,
Die op Akerßoot, Ameland, Dokkum, Graft,
Huisduinen , Koog , Krommenye , Limmen, oude en nieuwe Niedorp, ityp, Schagen, Scher- mer , Schoorl, Uitgeefi, Vieringen, Wormer, Wormerveer, Zaandyk en Zype. De Marktfchuiten op llpendam leggen
voor de Wieringerflraat. Buiten deeze voornaame Havens,of Leg-
plaatfen, leggen, ook elders, door de Stad, eenige Veer- en Marktfchepen en Schuiten: als, aan de P y p e n m a r k t, die van Aalsmeer; aan de B l o e m m a r k t , die van Noordwyk, Noordwykerhout, Rynshurg en Warmond ,*ee- nigen van welken ook aan de nieuwe Markt en Botermarkt leggen: aan de Geldersche kaai,voor deWater- poortsfteeg, die op Venlo: in den Singel, over de Munt, die op Baambrugge; voor 't Kloofter, die op Loenen j voor en over de Lu-
|
||||
|
368 AMSTERDAMS IV.Deel,
Lutherfche Nieuwe Kerk, die op Brouwers-
haven en Katwyk aan den Ryn; en tuflchen de Raam en Kruisfteegen, die op IVage- ningen: in de Heeren-graft, die op Avenhorn en Schagen, aan de Schagermarkt; die op Hillegom , over de Leidfche graft, en die op Schoonhoven, en, met goederen, op Krommenye, tufTchen de Reguliers-graft en Utrechtfche ftraat, aan de noordzyde. EindeJyk, vaaren ook, des Zondags, fchui- ten op Slooterdyk, die buiten de Haarlem- mer-Poort, in deTrekvaart, leggen. |
|||||||||
|
BlNNEN-
LAND- SCHE
VAART. |
|||||||||
|
B Y-
|
|||||||||
|
ÏI. Boek. KOOPHANDEL; 369
B Y L A A G E bylaace
L'. A.
op het IV. Deel, II. Boek. IA A.
Vitfpraak van '/ Hof van Holland van den
negentienden December des jaars 1579, ïvaarby, aan de Schippers van Alkmaar, de vrye Laading te Amflerdam ontzeid wordt. Opte differenteri gerefen voir den hone van
Hollant tuflchen die Burgemrs. ende Re- gierders der Stede van Alckmacr vuyte naem van de Burgers ende namentl. van de Schippers énde Schuytevoerders derfeluer Stede, mitsga- ders interuenerende voir Adriaen Aelbrechtsz. mede heurl. Poirter Iiïïpten van beflóten miffi- ve ende Requifanten ter eenre, Ende die Bur- gemeefteren ende Rcgierders der Stede van Am- flerdam befcreuen ende gerequireerden ter an- dere zyde, in welcke faecke die voiriz. partyen (nae dat die voirf. Gerequireerden ten verfouc- ke van den requiranten by den voirf. houe be- fcreuen waren) gecompareert waren geweefl: voir Commiflariffen van den felffde houe, ende aldaer nyet connénde veraccordcren, hadden die requiranten jegens deri gerequireerden gedaeii zeeckeren eyfch, deducerende by den zelfFderi eyfch dat zoe in Hollant als in andere omleg- gende prouincien een generale Ufantie ende oudt gebruyek (den nature ende rechten oick conform was) dat alle Schippers frequenteren- de eenige hauenen ofte vrye Coopfledeh in hol- lant aldaer heurlüyder fchepen mochten be- vrachten ende daermede vaeren ter plaetfen daer't heöil. belieffde, fonder by den Schippers aldaer affgeleyt ofte heriluyden de vracht eenich- IX. Stuk* Aa fias |
||||
|
376 AMSTERDAMS IV.Deel.
fins benomen te werden , ende byfonder die
Scliippers van de Steden die nyet gewoonlick waren eenich recht van afflegginge te gebruyc- ken. 'T welck mede by verfcheyden fenten- tien zoe van defen Houe als van den grooten Raide tot Mechelen geconfirmeert ende beves- ticht was gewecft. Item dat tot Alckmaer ibe lange memorie van menfehen gedencken con- de , noyt eenige vreemde Schippers Schuyt- ofte Scheepsvrachten annemende afFgeleyt wa- ren geweefl:, ofte dat die Schippers wefende Poirters ende Inwoenders derfeluer Stede eeni- ge recht van voorladinge ofte afflegginge gevfur- peert hadden, ofte hadden willen gebruyeken; maer dien nyet tegenftaende zoe hadden die voirn. gerequireerden in den Jare xv.c en lxvj hem veruordert eenen Dirck Claesz." Schipper van Alcmaer te wilden doen affleggen ende van zyn angenomen vracht by vonniffe doen verfleecken, van welcke vonniffe die lelue Dirck Claesz. mitsgaders die voirn. requiranteii' met hem gevoucht geappelleert hadden anden voirsz. houe, ende geobtineert hebbende mandement in 't lelue cas mette gewoonlicke claufule van Inhibitie was by den gerequireerden, als hem gevoucht hebbende mette Deken ende Ouerluy- den van de Schippers ghilde binnen Amfterdam genppelleerden, ten dage dienende verfocht aff- doeninge van defelue claufule van inhibitie, fonder nochtans dat zy daertoc hadden connen geraecken, maer was geappoinefceert geweefl: op alles te fcryuen by memorien ende aduer- tiffementen van rechten; zoe dat die faecke in ftate van wyfen gebrocht fynde, ende als noch hangende ongedecideert die voirn. Dirck Claesz. ende alle andere Schippers ende Schuytevoer- ders van Alckmaer zedert altyt vry ende vranck fonder eenich gebruyek van voirladinge ofte aflegghingc ter contrarie binnen Amïlerdam (zulex zy oick doen in alle andere Steden) al- derhande Vracht ingenomen ende geladen had- |
||||
|
II. Boek. KOOPHANDEL. §71
den, maer alfoe de voirn. gerequireerden op Bflaage
ten derden July a°. lxxviij in prejuditie van Lr. A. dien en byfonder van de voirsz, litispendentiê ende gedecreteerde Inhibitie bcftacn hadde ze- kere ordonnantie te maecken inhoudende dat gheen Schippers van Alckmaer binnen Amfter- dam eenige goeden fouden mogen laeden omme tot eenige andere Steden dan tot Alcmaer ge- voert te worden , zoe verre yemant van de binnenlantfche vaerders derzeluer Stede Am- llerdam die zelue goeden omme die zelue prys voeren wilden ende dat 't felue notoir attentaet was. By alle welcke voirsz. ende meer andere middelen die voirsz. Requiranten eerft ende al vöiren verlbuckcnde reparatie van attentaeten, concludeerden dat den gerequireerden gecon- dempneert fouden werden d'voirfz. ordonnan- tie in prejuditie van de voirfz. Litispendentiê ge- maect met alle den gevolge ende acncleuen van dien, als attentaet coffceloos ende fchadeloos aff te doen ende te repareren ende dat by pro- uifie den gerequireerden geinterdiceert foude worden, pendente litc, van gelycke meer te attenteren, al volgende de conclufie in 't Ver- bael van den voirfz. CommiiTariflen genomen. Ende off defelue conclufie den requiranten in 't geheel ofte deel nyct en mochten volgen, (des zy verhopen jae) daerop eerft recht verfouc- kende, dat ais dan die gerequireerden gecom- dempneert zouden worden te gehengen ende te gedogen dat die Schippers en de Schuyte- voerders van Alckmaer binnen die Stadt van Amfterdam vry ende vranck alderhande goeden* waeren ende coopmanfehappen zouden moe- gen laeden ende voeren tot allen Steden plaet- ien ende hauenen, daer t henluyden ofte dié Coopman belieuen ende die gclegentheyt van der faecke eyfehen foude zonder ecnich empe- fchement , hinder ofte ongebruyek diesaen- gaende henluyden directelyk ofte indireételyk an te doen ofte doen doen, in eenighermanie- Aa a ren., |
||||||
|
37» AMSTERDAMS IV.Deee;
Bylaage ren 5 maeckende in cas van proces eyfch van
V. A. ' coften, fchaden ende Interenen, ofte tot an- deren alfulcken finen ende conclufien als 't voirfz. hoff bevinden zoude den voorn, requi- ranten oirbaerlicxt tewefen. Waer jegens, van wegen den gcrcquirccrdeii
voir antwoorde geallegeert was, dat ouer ge- heel hollant in allen Steden ende gepreuiligeer- de plaetfen daer eenighe merckelicke navigatie ende vaert te water gebruyét wordt, van ouden tyden geintroduceertwaeren zekere gilden ende collegien van Schippers ende Schuytevocrders refpettiuelick hebbende heur Deken, hooft off ouerluyden immediaet forterende ende fubjecT: zynde den Burgemeefteren ende regierders der zelüer Steden ende gepreuilegeerde plaetfen, oick onderworpen zynde alle politycque keu- ren , Statuten ende ordonnantien, die de Bur- gemeeiteren , regierders, vroetfchap ende magi- irraet elcx in den heuren refpeclive naeuolgen- de heurluyder preuilegien, oude hantueften en- de immemoriael gebruyck , vermochten ende gewoenlick waeren te maeckeii ende vermaec- ken tot allen tyden ende Honden, ende fulcx als naer exigentic van der Saecke ten meeften oirbaer van der zeluer Steden ende gepreuile- geerde Plaetfen , oick tot vorderniife van de voirlz. ghilden (als wefcnde Litmaten derzelff- der Steden ende plaetfen) beuonden worde nootclick ende- oirbaerlick te fyn. Onder an- deren was eenen yegelicken notoir dat in allen Coopfteden van Hollant ende Zeclant , daer cenige merckelicke nauigatie Schepen- ende Schuytevaert valt , fekere geconftitueerd ge- bruyck gevfeert worde opt ftuck van de Ladin- ge van alderhande waren ende Coopmanfehap- pen die binnen 's Lants ende byfonder binnen hollant ende zeelandt van deene Stede in d an- dere gevoert worden, als dat die Schippers en- de Schuy te voerders van den Steden daer de — jvaeren ende comenfehappen gelaeden ende vuyt-
t> 4, J
|
|||||||
|
■
|
|||||||
|
■
|
|||||||
|
I
|
|||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 373
VLiytgevoert werden, in diverfche poinctcn ge- ByLAags
refpecteert ende geprefereert worden vreemde L'. A., Schippers ende Schuytevoerders. want nadien die inwoenende Schippers ende Schuytevoer- ders, als pöirters ende int ghilde ofte collegie ontfangen ende gematriculeert zynde motten helpen dragen alle Lallen loe wel perfonele als reële van heur woenftadt ofte gepreiiilegeerde Woenplaetie, lbe vercyichte die naturcle billic- heyt ende redclicheyt dat zy luyden oick ee- nich voordeel ende prerogativen aldaer genoe- ten ende gebruycten voir andere, vreemde Schip- pers ende Schuytevoerders immers gheenfins en betaemde in eenige Republycken, gepreuilegeer- de Steden ende plaetfen, dat vreempde Schip- peren ende Schuytevoerders den inwoenende poirteren Schippers ende Schuytevoerders heur neringe te wetene heur broof viiyten mont bene- men zouden tot heurluyder preiuditie ende be- derfeniüe, werde daeromme deurgaens voiï een loffclickeVfantieoick in vermaerde Coopfteden geobferveert, dat vreemde binneVmtfche Schip-' pers gheen binnelantfche vracht aldaer aenne- men en mochten dan als zyluyden geladen , fcheeps arriueerden ende ontbieden, ende we- der van defelue ontlaedtflede op heure eygen hauen ofte woenftede begeerden te laeden ende anders noch vorder nyet, ibnder dat die vreem- de Schippers ledich fcheeps in eenige Coopfte- de arriuerende aldaer eenige ladinge mochten doen noch den inwoenende Schippers ende Schuytevoerders heur neringe ende broot vuy- te mont nemen, ten ware dat die inwoenende Schippers ende Schuytevoerders heur deecken, hooft ende ouerluyden fulex toelieten, oft dat zy de vracht zoe goeden coop nyet en wilden aennemen., als die vreemden, als die requiran- ten ende dje van heuren Raide kennelick ende notoir was. Ende onder anderen was hemluy- den kenlick dat die deecken ende hoffluyde van Schippers ghil4e tot middelburch in gheendej* Aa 3 wys
|
||||
|
1
|
||||
|
374 AMSTERDAMS IV.Deee.
wys toelieten dat die van der Goude noch ec-
nige andere vreemde Schipperen viiyt andere Steden tot Middelburch laeden,dan als zy ge- laeden fcheeps aldaer aencomen ende op heu- ren haue begeren tc laeden, ofte by gebreecke van dien worde die voirladinge van den goe- den, waeren ende coopmanfchappen die bin- nenslandts gevoert worden, den' inwoenende poerters ende Schippers gegunt, van gelycken worde mede gebruyckt tot ßrouwershauen en- de op andere hauenen in Zeelant, worde mede tot meer Steden ende plaetfen in hollanr fulcx gebruycl ende geufeert, zoe dat nyet vreempt en was mer in alle redenen ende billicheyt ge- fundeert dat die Schuytvoerdcrs van Amfterdam gerefpecTreert worden in allen ladingen dier aldaer gcfchieden van binnenlantfche vrachten,ofte van goeden, waeren ende coopmanfchappen, die bin- nen flants van dacr gevoert worden voir die buy- tenfchuytvoerders vanAlcmaer, als dat byden Schuytvoerdcrs van Alcmaer die vrachten in- differentelick tot preiudicie ende bederffenifle van de gemeene Schuytvoerdcrs ende Gilde- broeders tot Amfterdam nyet aengenomen en worden, dan als zyluyden geladen fcheeps al- daer aencomen ende op heur eygen hauen als op alcmaer begeerden te laden: want binnen der voirfz. Stadt van Amfterdam een ghilde, Collegie ofte Confrerie was van groote menich- te van Schuytevoerders hebbende heuren deeo ken ende ouerluyden, dragende alle die laften ende dienden der voirfz. Stadt van Amfterdam, die welcke deurgaens meeft all anders geen ne- ringe en doen noch en hebben, dan dat zy tot gerieff van eenen ycgelicken mit heurluyder Schuyten alderhandc vrachten , van waeren, goeden ende Coopmanfchappen binnen flants of- te naeftleggendc Steden voeren om tamelick Loon, ende daerommc aldaer gebruycken ende ettelicke jaeren voer de Jaeren xvc lxvj. ge- bruyckt hadden gehadt het gecoftumeerde recht van
|
||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 375
van voirlaedinge, als dat zyluyden voir allen Bylaage
vreemden ende van buyten comende Schuyt- j^ A. luyden geprefereert worden , {"onderlinge zoe wanneer die Schuytvoerders van Amllerdam die goeden ende Coopmanfcmippen tot gelyc- ken pryfe wilden voeren als andere vreemde Schuytluyden wilden doen, ofte t felue aen- genomen mochten hebben , ende dat als' die vreemde ofte van buyten commende fchuyt- voerders lcdichs fcheeps tot Amllerdam acn- eomen, dat oick de zehTde vreemde Schuyt- voerders van Alcmaer tot Amllerdam geladen fcheeps ancomen , op andere hauenen of- te Steden wilden laeden dan vpte hauen, ftede ofte plaetfe van heur eygen Woenftede als vp Alcmaer , dat hoewel, eeneii Dirck Claesz. Schuytvoerder tot Alcmaer nyet geoirloft en was ledich fcheeps tot Amfterdam te comen ende aldaer vracht te foucken byfonder op vreemde Inlantfcbe hauenen ende Stedea in preiuditie van de gemecne Schuytevoerders der voirfz. Stede van Amllerdam, te min naede- mael die voirfz. Dirck Claesz. ende andere Schuytvoerders van Alcmaer nyet toeflaen noch gedoogen en willen dat die Schuytvoerders van Amllerdam tot Alcmaer gelaeden ancomende ende aldaer ontladen hebbende, ecnige goeden jae gheen menfehen laeden en mochten, defen nyet jcgenflaende hadde de voirfz. Dirck Claesz. Schuytvoerder van Alckmaar hem veruordert tot Amllerdam ledichs fcheeps te comen ende zeeckere vracht aen te nemen, omme van Am- llerdam op Dordrecht met zyn Schuyt te voe- ren. Twelck die Ouerluyden van 't voirfz, gilde tot Amllerdam deur dachte van'de gemeene Schuytvoerders met goeder Saecke niet en had- den willen toelaeten, hadden daeromme tot con- feruatie van haerl. gecouflumeerde gerechtic- heyt den voirfz. Dirck Claesz. gedaen arrelle- ren. Op welcke arreft de voirfz. Dirck Claesz. ter eenre, ende die Oue.rluyden van 't voirfz, Aa 4 Schuyt-
|
||||
|
'""" ---------------- ^ —'——-1 I..-I — -■--
|
||||||||||
|
376 AMSTERDAMS IV.Dêei;
Bïlaage Schuytvoerders gilde ter andere zyde dingplechr
j^r< £^ ' tich geworden waeren voir die van den gereoh- te der voirlz. Stede van Amllerdam, alwaer foe verre geprocedeert was geweefl, datdevoerfz. DirckClacsz. geobtineert hadde vonnis tot fynen agterdeel. Ende al walt zoc dat de voirlz. Dirck Claesz. van 't vocrfz. vonnis zonder eenich grieff aen delen houe geappelleert ende proui- iie in cas d appel geobtineert hadde gehadt, dat oick partyen ten dage dienende by den voirlz. hove geappoincteert waren zoe wel ten prin- cipale als vpte prouifie van de afdoeninghe van de clanfule van Inhibitie te fchryuen bymemo- rien. nochtans hadden die ouerluyden van 't voirlz. Schuytvoerders-gilde binnen Amllerdam evenwel heurl. gecollumeerde gerechticheyt ge- continueert gehadt ende continueren als noch, ten anfien ende welweten van eenen yegclicken, Ende omme alle twyflclachticheyt te amoue- ren ende eenen yegelick t felfFde recht van 't voirlz. Schuytvoerders ghilde van Amllerdam bekent te maecken, foe hadden die regierders ende magiltraet der voirlz. Stadt van Amller- dam opten derden July a° xvc lxxviij. wel en- de te rechte gekernt ende geordonneert dat die Schipperen van Alcmaer tot Amllerdam foe vry als andere Schippers poirters der zelfFder Stadt Amllerdam weiende fouden moegen laeden ai- de rh an de waren ende goeden, omme die op haer hauene, te wetene tot Alcmaer gevoert ende aldaer geloil te worden, maer dat die Schip- peren van Alcmaer gheen Poirteren van Am- llerdam wcfende, gheen goeden tot Amllerdam en fouden mogen laden omme tot eenige ande- re plactfen gevoert te worden foe verre yemant van de binnelantiche vaerders van Amllerdam dczeliFde goeden begeerden te voeren, om zulc- ken Loon" als die Schippers van alcmaer bedon- gen foudc hebben, des zoude die coopman moe- gen nemen fulcken fchip van Amllerdam om- bevracht wefende als hem goetduncken zoude; Eïi-
|
||||||||||
|
.
|
||||||||||
|
IL Boek. KOOPHANDEL. 377
Ende alfoe Adriaen Aelbrechtsz. fchuytvoerder BylaagK
van Alckraaer hem veruordert hadden binnen Lr. /\, Amlterdam op andere hauene vracht aen te ne- men dan op te hauene ofte Stede van Alcmaer, foe hadden die Ouerluyden der vooriz. Stadt Amlterdam, vuyt faecke van dien arreit gedaen, waerop dvoiriz. Adriaen Aelbrechtsz. mitzeec- kere zyn Conforten den voirfz. Ouerluyden pro- ces gemoueert hadden voir die van den Gerech- te voirfz, alwaer zoe verre geprocedeert was geweeft dat Scepenen van Amlterdam vonnis gewefen hadden tot achterdeel van den voirfz. Adriaen Aelbrechtsz. T welck gcgaen-was in, erachte van gewysde fonder prouocatie ofte ap- pellatie; dat hoewell in 't gunt voirfz. is by den voirfz. Ouerluyden van 't binnelantfehe ghilde tot Amlterdam anders nyet gedaen noch gepleecht en was dan tgunt hemluyden geoir- loft was te doen, ende tegens hemluyden tot Alcmaer gepleecht ende gedaen worde. Ende dacromme die Burgemeclteren ende Regierders van Alckmaer ghecn redenen en hadden omme daertegens te querelleren delen nyet jegenltaen- de foe fcheen dat zyluyden vp haer te kennen geuen geobtineert hadden van den voirfz. houe zekere beiloten biïeuen in cas van attentaten con- cluderende daeromme die voirfz.Gerequireerden by de voirfz. ende meer andere middelen, dat die requiranten verclaert zouden werden tot heur- luyder eyfch verfouck ende conclulie alhier niet onfanckelyk, ende die gerequireerden geabiök veert worden van der inltantie mitte colten, Ende off heurluyden die Conclulie nyet volgen en mochte begerende eerll ende al vooren daer op recht by ordine dat den requiranten heuren eyfch , verfouck ende conclulie , mitsgaders verföchte prouifie, fulex ende in der vougen als, zyluyden die gedaen ende genomen hebben, ontfeyt zoude zyn, Te, vreden zynde dat die Schuytvoerders van Alckmaer tot Amlterdam gelaeden aencomende vry weder aldaer moegen .Aa 5 lae-
|
||||
|
378 AMST. KOOPHANDEL. IV. Deel.
laeden op haer eygben hauen als vp Alckmaer,
onbccroont van den Ouerluyden van 't Binne- lantfche Gilde ende Schuytvoerders tot Am- fterdam, makende eyfch van coften, ofte tot anderen fulcken fynen ende Conclufien als 't voirfz. hofF bevinden zoude de voirn. gerequi- reerden oirbaerlicxte te welen, Ende naer dat van wegen den Requiranten gerepliceert ende van wegen den gherequireerden gedupliceert was geweeft, hadden partyen all t ielue mitsgaders andere alfulcke ftucken, brieuen, certificatien ende andere munimentcn als elcx van hen tot Juftificatie van heurlivyder Intentie belieft heeft te exhiberen onder den Commilfariffen geleuert, ende aen den feluen Hove rapport ende recht gedaen te worden verfocht. T voorfchreuen hoffgehoort t rapport van den
voirfz. CommiiTariflen, ende met rype delibe- ratie van Raide deurgcfien ende ouergewogen hebbende alle 't gunt in delen te conlïdereren ftondt in den naeme ende van wegen des Co- nincx van Spaignen van beyden Sicillien enz. als graue van hollant, Zeclant ende Vrieslant, Ontfeyt die requiranten hun verfouck, eyfch ende Conclufie vpten gercquireerden gedaen ende genomen. Ende compenfeert die coften tuffchen de voirfz. partyen om redenen den voirfz. hove daer toe porrende. Gedaen in den Hage by Meefters Arnoult Nicolay ,prefideren- de, Adriaen van der Houff, Diederick van der nyenburch , Gerardt van Wyngaerden, Leo- nardt Cafembroot, Pelgrum van Loon, Artus van Brederode, Jooft de Menyn, ende Nico- laes Cainerlin, raitsluyden van hollant. Ende gepronunchieert den negentienden Decembris xvc negen ende 't feuentich. T'oirconde t fe- gel van Juftitie hier aen gehangen. In kcnnifTe van my. Op de ploye geteyekent B. Ernft. |
|||||
|
VIER-
|
|||||
|
'—'"——^~ ~ —■■ '. .■
|
||||||||||||||
|
Bladz. 379
VIERDE DEEL. KOOPHANDEL
VAN
s
AMSTERDAM.
|
||||||||||||||
|
DERDE BOEK.
BUITENLANDSCHE KOOPHANDEL , WlS-
SELHANDEL , EN BeHULPSELS VANDEN Koophandel in 't gemeen.
BUITENLANDSCHE KOOPHAN-
DEL en SCHEEPVAART. Amfterdam,of de plaats, die federt Am- Oor-
flerdam genoemd is,fchoon, veeJIigt, fprongen reeds in de twaalfde eeuwe, in wezen, hadt Jfrfte be" egter toen nog geenen defi minften buiten- fin uit landfchen Koophandel, noch Scheepvaart, heem- " Albert van Stade, een Schry ver der ühca dertiende eeuwe, eene reis van Keulen naar f00,p" |
||||||||||||||
|
en
|
||||||||||||||
|
Deenemarke befchryvende, zo als dezelve, Scheep-
in 't jaar 1152, gefchiedde, tekent aan „ dat vaart, te „ men, van Keulen, over Nuis, Zante, Arn- A^üex- „ hem en Zeift, te lande , naar Utrecht dam* „ trok;dat men, van daar, te water naar „ Muiden afzakte, en van Muiden, over „ de Zuiderzee, naar Staveren voer, van „ waar men,verder,naar Deenemarke zeil- „ de."
|
||||||||||||||
|
1
|
||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||
|
38o AMSTERDAMS IV. Deel.
„ de." [Fadas e Colonia VI. mill usque ad
Nujfiam; IX. Xantis; VII. Arnem; VI. Seifi; L Trajeftum. Ibi intra navem &? defcende us- que Mut hen, & ita per mare Stauriam, &f fic in Daniam (a) ]. Uit welke woorden, blykt, «Jat Schepen, groot genoeg om de reis naar Deene marke te doen, zelfs te Muiden, niet gevonden werden; dat de naafte plaats, daar menze vinden kon, Staveren in Friesland was; en gevolgelyk, dat 'er toen, te Am- sterdam of daaromtrent, nog geene de minfte buitenlandfche Scheepvaart geweeft is. Doch tegen 't einde der volgende eeuwe, fchynen de Amfterdammers begonnen te hebben , buiten 's Lands te vaaren, en koophandel te dry ven , eerlt, zo 't fchynt, naar Ham- burg , van waar, al vroeg , timmerhout (è)'en bier herwaards gevoerd werdt. Te Middelburg in Zeeland, was, in 't jaar 1271, een genootfchap van Koopluiden opgeregt, waarvoor Graaf Floris de V. zékere Ordon- nantie gemaakt heeft, die nog voorhanden is (O- Doch te Amfterdam zyn, zo veel my bekend is, zo vroeg, nog geene Keuren omtrent den Koophandel gemaakt. Maar , in 't jaar 1323 , werdt het Ooflerfch, dat is, agt lic, het Hamburger bier, hier te Lande, alleen in Amfterdam en in Medenblik, ver- told (d); waaruit af te neemen is, dat, in deeze twee Steden, de Stapel van dit bier v was.
(*) Albert. Stadens. Abbat. Chronic. ad annumxxsz,
(t>) SlBR Lëonis Vit. Abbac. inMariengagid. ikMatth* Anal. Tom. V. p xjj. (c) MiF.Ri? Cliarterb. I. Diclt bl. |j«.
(d) Mieris Charteib. 11. Beet, tl. 311.
|
||||||
|
N
|
|||||||||||||
|
IÏI.BOEK. KOOPHANDEL. 381
was. Doch eenige jaaren laater, breidden Bom»
de Amflerdammers hunnen Koophandel en land- Scheepvaart verder Noordwaards uit. In 'tSCHE jaar 1368, werdt hun de vrye handel, in JSJJ? Z weeden en in Deenemarke, toegeflaan ( e ). Ten deezen tyde , werdt Amfterdam ook geteld onder de Kooplieden, die, by den naam van Hanze-Steden, vermaard geworden waren, en een onderling verbond, tot be- vordering van het gemeen belang des Koop- handels , geflooten hadden (ƒ). Doch de Stad zal, naar alle waarfchynlykheid, toen nog niet lang in het Hanzeverbond geweeft zyn, om dat zy de laatfte in rang van de Neder- landfche Steden, die tot dit Verbond be- hoorden , genoemd wordt. Haare aannee- ming van het Hanze - verbond gaf haar , zo 't fchynt, de eerfte aanleiding tot de |
|||||||||||||
|
vaart naar de Ooftzee, die, federt, de voor-
|
|||||||||||||
|
naamste tak des Amiterdamfchen Koophan-
dels geworden is. Sommigen, 't is waar, heb- ben , uit eenen brief van Joannes, AarXsbis- Jchop van Riga, gegeven in 't jaar 1277, en onder de Privilegien van Amfterdam te boek gefteld (g); waarby alle Koopluiden in 't gemeen verlof krygen, om in Lyfland te komen handelen; beflooten, dat de Amfler- dammers, al eene eeuw te vooren, op de Ooft- zee gevaaren hebben. Doch als men aan- merkt , dat Amfterdam, in deezen brief, niet genoemd wordt, en dat dezelve, eerft in 't jaar 1495, op 't verzoek deezer Stad, door Mi-
(e) Zie II. Detly II. Eoe{, bl. 15J.
(f) Mieris Charterb. III. Dedt bl. 25».
(g) Handv. b(% 63,
|
|||||||||||||
|
382 AMSTERDAMS IV.Deet,.
ÖuiTEN- Michael, Aartsbiffcbop van Riga, bekragtigd
LAiND- geworden is (h); heeft men veel meer reden SCHE om te vermoeden, dat de Amfterdammers, taart." °P 'c einde der vyftiende eeuwe, eenen brief, in 't jaar 1277, ten behoeve der Koopluiden in 't gemeen, verleend, op zig in 't byzon- der hebben doen toepalTen, dan dat men zou mogen agten, dat zy, reeds omtrent den jaa- re 1277, toen de Plaats maar even begon op te komen, op Lyfland zouden ge vaaren heb- ben. Doch voor het midden der veertiende eeu we, was 'er reeds zo veel Koophandel te Amflerdam, dat men aldaar renten verkogt, te betaalen mit alfucken paymenten, daer die ene coman den andere mede betalen mach; ge- ly k my, uit verfcheiden' Schepenen-brieven, en onder anderen, uit eenen van den jaare 1344, die op't Begynhof bewaard wordt, gebleeken is. Aanwas De Scheepvaart derAmfterdammeren was, van de- zelfs eer de veertiende eeu we ten einde liep, zelveo, in zo zeer toegenomen, dat de Stad, in 't jaar tiendeen r39ö, Hertoge Albrecht eenige groote, en vyftiende vyftig kleine Schepen leveren kon, tot den peuwe. togt naar Friesland (i). In 't jaar 1398, ruft- te zy, tot diergelyken togt, wederom ten minile vier groote Schepen uit, en onder anderen, eene goede Kogge, met zout ge- laaden (k): waaruit men, veelligt, mag af- neemen, dat de Zouthandel op Frankryk, die, in de volgende eeuwe, en inzonderheid, na dat Holland onder 't gebied van 't Huis van
(h) Handv. bl. <Si.
f») Zie II. 'i)ètl , II. Boeket bl. 179.
\k) Zu II. Deel, II. ßoek^, bl. 183,185. |
|||||
|
V
|
|||||
|
-7.IIIJW.I; ■' '------«F*-----'■ - ' ----
|
|||||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL, 38j
van Bourgondie geraakt was, zo fterk toe- wmtsß
nam, toen reeds een begin genomen hadt. land- In 't jaar 1400, ftondt Hertog Albrechttoe,SCHE dat elk 't Marsdiep en't Vlie uit en in, van^f* en naar Amfterdam, zou mogen vaaren, zon- der iet meer dan den gewoonlyken Graaf- lyken tol, elders, 's Graaven rechten toll van Amßelredamme genoemd (/) , fchuldig te zyn (m): 't welk de Amfterdamfche Scheep- vaart fterk deedt toeneemen. Hertog Wil- lem , Albrechts zoon, beveftigde dit voor- regt, in 't jaar 1405, om dat die Coopmarz te bet zyne goede Stede verfoeken, of bezoe- ken zou («): 't welk 'er ook het gevolg van was. In 't jaar 1414, verleende Hertog Erik van Saxen den Amfterdammeren, onder an- deren, vryen handel in Saxen, Engeren en Weftfaale, op gelyke tollen, als zy, te Ham- burg , plagten te geeven (0). Op Engeland en Schotland, werdt ook, reeds in de veer- tiende eeuwe, door de Hollanders, gevaa- ren, en de Engelfche en Schotten bragten hunne waaren herwaards (ƒ>). 't Is ten hoog- fte waarfchynlyk, dat de Amfterdammers, ten deezen tyde, ook op Schotland en En- geland zullen gehandeld hebben. Immers, zy werden verpligt, in 't jaar 1416, eenige Schepen uit te ruften tegen de Schotfche Kaapers, die hunne Koopvaarders, op zee, beroofd hadden (q). De handel op de Oofl> zee p
f/J Hamïv. bl. zj. [14].
(*») Zie II. D«/, ll, B»eh^, hl, 18;. (n) Zie II. Deel, III. B»e{t bl, 15,7. («) Hand», bl. 6i. (p) Mieris Chartetb. III. Deel, bl, i$j t M.Vf.DeeL
tl. i. (1) Mieris IV. Detl, bl. »70, |
|||||||
|
f
|
|||||||
|
__«*-.
|
|||||||
|
S84 AMSTERDAMS IV.Deel.
Buiten- zee, en op Zweeden, Deenemarke en Noor-
LAHD- wegen, bleef egter de voornaamfte in Ara- SCHE flerdam (r). Sedert het verwyderen derzee- vaAat." 8aten > ^et Marsdiep , het Heersdiep en het Vlie, omtrent het midden der vyftiende eeuwe, kreeg men haaft grooter Schepen voor de Stad. En Amfterdam werdt, in ee- nen brief van Hertoge 'Filips van Bourgon- die van den jaare 1452, genoemd de voor- naamfle Koopflad van Holland (j). De vreem- de Koopluiden, met naame de Oofterlingen, kwamen, in menigte, naar Amfterdam (f)5 en hielden 'er zig eenen geruimen tyd op, om hunnen Koophandel te dry ven. De on- genoemde Befchry ver van Amfterdam, die, voor het einde der vyftiende eeuwe, bloei- de , tekent aan, dat de Stad, ten zynen ty- de, met twee honderd Koopvaardyfchepen, handel dreef, wel voornaamlyk in 't Noor- den en in de Ooftzee; maar ook in Brabant, Vlaanderen, Frankryk , Engeland, Schot- land , en Spanje zelve; met één woord, van de Straat van Gibraltar af, tot in de Ooft- zee toe. Óok was toen deLaftaadje, een ftuk buitensdyks Voorland, tuflchen den S. Antonis-dyk en 't Y voor de Stad, reeds be- zet met Scheepstimmerwerven, waar, da- gelyks, allerlei Schepen gebouwd werden (u); zynde het, al van ouds, verbooden ge- weeft , eenige Schepen te maaken , of te tee-
ff) Zie II. Deel% III. Boe^ bl. 227 , 240, z$9 , 277 , 400.
(s) Zie II. Dm/, III. Boel^, bl. 2jo, (t) Zie II. Dm/, IV. Boel^, bl. 377, 399. en BOOMKAMP Alkmaar, bl. 77. (») Anonym, ad Calcem PontanI f. i, 5» |
||||
|
HLBoiS. KOOPHANDEL. 385
teeren, binnen der ouder grafie, binnen der Buiten*
foirtbuyzen, noch binnen der palinghe van der land- ßede (*)• SCHEED
Midlerwyl, hadt de toeneemende Scheep- vaarT,
vaart, in Amfterdam, het opftellen van een Oudft gemeen Zeeregt, al vroe^g, noodzaakelyk ^m^eJ- gemaakt. Onderde oudfte Keuren der Stad,^1^ op pergament gefchreeven, en omtrent den jaare 1400, of eerder, opgefteld, worden 'er verfcheiden' gevonden, die opzigt heb- ben op de buitenlandfche Scheepvaart. Een yghelic Sciphere van der zee komende, was ver- pligt Bakenghelt te betaalen (w). Men moge geene Kogghen, hulcs, crayers, euers, of an- dere zeefcepe, die buyten duynen voeren, an die brugghen of an den palitigben meerren of vaftmaaken (x). In de gefchillen over zee- zaaken, werdt ook, al vroeg , onverwyld regt gedaan, welk, in de oude Keuren,vhtt- vairdich of vlotvaerdich recht genaamd wordt (3/). Doch, in 't eerfie Privilegie-boek deezer Stad (x), ftaat eene Ordonnantie op het Zeeregt geregiflreerd, die , waarfchynlyk , vroeg in de vyftiende eeuwe, ontworpen is, door de Koopluiden en Schippers deezer Ste- de ; en die, tot diep in de zeftiende eeuwe, zo te Amfterdam als in de andere Steden van Holland, zig met de Scheepvaart geneeren- de , het gemeene Zeeregt, tuflehen Koop- luiden en Schippers, geweeft is» Wy hebben dien-
fu) Keurb. A. ƒ. Z4.
(») Keurb. A f. 10. (x) keurb. A. ƒ. i-f verf», (y) Keurb. A. ƒ. 6. {*.) ƒ• *<• IX. Stuk. Bb
|
||||
|
386 AMSTERDAMS IV.Deel;
Buiten- dienftig geoordeeld deeze Ordonnantie, die,
land- met andere Zeeregten gevoegd, meer dan
scJ*j* eens, doch zeer gebrekkelyk, gedrukt is,
vaart. a's een der °ud(le bewyzen van de Amfter-
darafche Scheepvaart, aan 't einde van dit
Boek (a), naar een letterlyk Affchrift uit
het gemelde Privilegie-Boek, op nieuws, in
't licht te geeven.
Uit al 't voorgaande, blykt klaarlyk het toe-
neemen des Amfterdamfchen Koophandels, van het laatft der dertiende, tot het begin der zeftiende eeuwe toe. De uitbreiding van de Scheepvaart der Amfterdammeren, in de zefliende en zeventiende eeuwe, tot diep in Muskovie noordwaards, en zelfs tot in de Ooft- en Weftindien , is te bekend, dan dat zy, hier, byzonderlyk, zou behoe- ven te worden opgehaald. Het aangeteken- de doet ons ook zien, hoe gantfch ten on- regte , de Del venaar Pontus Heute- rus gefchreeven heeft, dat de Amfterdam- mers, op het einde der vyftiende eeuwe, de Noordfche Landen flegts van hooren zeg- gen kenden, en nog niet verder dan langs de zeekuften van Friesland gevaaren hadden (£). Zelfs fpreekt Waeich Sy vaarts- zoon niet naauwkeurig genoeg, als hyAm- fterdam, in 't jaar 1522, eene nieuwe aenco- mende Koopfiad noemt {c). Wy hebben ge- toond , dat zy, zeventig jaaren te vooren, reeds de voornaamste Koopflad van Idolland ge-
f4) Bylaage L*. A.
{b) *Apud BoxHORN. Apol. pro navigat. Holland, p. 4.
yide& BUKGUND. Hift. Belg, Libr. lil. f. ]«t«
{e} Roomfclic Myfter. ontdekt V»m, tl, 34,
|
|||||
|
,.
|
|||||
|
-
|
■ " '
|
||||||||
|
Jtt. Boek. koophandel; 38?
genoemd wefdt; fchoon haar Koophandel, buitbi*-
na 't overmeefteren van Antwerpen door deLAND- Spaanfchen, in 't jaar 1585 (d), en federt,SCHE nog merkely k meer, uitgebreid is. De Vroed • ^artT fchap befloot, in 't jaar 16Ö3, een Collegie op te regten, welk opzigt hebben zou op de welvaart des Koophandels, en beflaan, uit drie Heeren uit de Vroedfchap, twee Be- windhebbers van de Ooflindifche Compag- nie , en twee Bewindhebbers van de Wefl« indifche Compagnie, en voorts * uit een, twee of drie Handelaars op ieder der voor- naamfte Geweflen > en uit groote Trafiquan- ten (e). Het Collegie werdt, kort hierna, tot ftand gebragt, en de byzondere Leden verkooren, door Burgemeefteren (ƒ). Het zat, om de veertien dagen, en, op den agt- flen December des jaars 1663, voor't 'eerft. Doch de opkomende oorlog met Engeland deedthet,in 't jaar 1665, tenietloopen(g). Byzondr- De fchets van de opkomfl en aanwas vanre be".
Amfterdams Koophandel en Scheepvaart * v°ahnry^ins welke wy hier ter neder gefield hebben, kan fterdams" dienen tot eene inleiding eener byzondere Koop- befchryvinge van beide, tot welke, wy nu ïa!ij|eI en Overgaan. Wy beginnen met de vaart op vaa^p" Hamburg en Breemen,
die, ongetwyfeld, de oud de, of eene def T.
oudlle buiteniandfche Scheepvaarten derAm- °P Ham'
r, burg en
lter" Bree«
(d) BURGUND. Lihr. ITT. ƒ>. 170. MEN,
(e) Refol. Vioedfch. L*. l>. j Dec. !««}. f. $t.
(f) Groot-Memor. N. V. ƒ. iz; verft. Handv. hl «98-
. (g) NütuH). van 't Commercie Collegie, in 't Venrek
der Seactariflcn. Bb 2
V
|
|||||||||
|
V
|
|||||
|
388 AMSTERDAMS IV.Deeï,*
Bütten- fterdammeren geweeft is. De Hamburger
land- Koopluiden hadden, in 't jaar 1277, *van scHE Graave Floris den V., verlof verkreegen, vaart? om > °P gunflige voorwaarden, te Dordrecht, of elders in zyn Land, te komen handelen (b). Weinige jaaren laater, geraakte Amfterdam onder 't gebied der Graaven van Holland, En toen heeft men, naar alle waarfchynlyk- heid, al terftónd, op Hamburg gevaaren. Wy hebben reeds aangetekend (i), dat men, vroeg in de veertiende eeuwe, bier en hout van Hamburg herwaards voerde, welk, ge- deekelyk, wederom elders gefleeten werdt. Hamburg en Breemen waren ook voornaa- me Leden van het Hanze-verbond, waarin Amfterdam, omtrent het midden der veer- tiende eeuwe, zig, insgelyks, begaf. Doch de oorlogen der vyftiende en zeftiende eeu- wen waren oorzaak, dat de Nederlandfche Hanze-Steden, en dus ook Amfterdam, de algemeene Samenkomften, die veeltyds te Lubek gehouden werden, zeldzaam by woon- den. De meefte Nederlandfche Hanze-Ste- den , federt, onder 't gebied van de Staaten der Vereenigde Provinciën, geraakt zynde; werdt 'er, in December des jaars 1615,een Verbond van Vereeniging, voor den tyd van twaalf jaaren, geflooten, tulTchen de Oofterfche Hanze-Steden en de Staaten der Vereenigde Nederlanden, waarby de vrye vaart en Koophandel, in de Ooft- en Noord- zee, en in de Stroomen, die zig in deeze Zeeën
(h) Mieris Charterb. I. De*lt il. ?»+.
(i) Hier voor , bl. ito. Zit ««<. UI. Dul , II. B***> bl. 31«. |
|||||
|
.... ..__.._.
|
|||||
|
HL Boek. KOOPHANDEL. 389
Zeeën ontlaften,bedongen werdt,en te ge- Buitrn-
lyk, dat men den onderlingen handel niet land- boven maate bezwaaren zou (k). En 3kJ^f Verbond werdt, niet alleen van wege deVAART# Steden Hamburg en Breemen; maar ook van wege de Steden Lubek, Roftok,Straalzond, Wismar, Maagdenburg, Brunswyk, Lunen- burg en Grypswalde, met eede, bekragtigd. Het is, federt, de grondflag ge weeft, waar- op men, van hier, op Hamburg en Breemen, en de andere gemelde Steden, gehandeld heeft, fchoon het, myns weetens, nimmer vernieuwd is. Het Hanze-Verbond, door 't verloop der tyden , t'eenemaal vervallen zynde, hebben de drie oude Hanze-Steden, Lubek, Breemen en Hamburg, in 't jaar 164.1 ,een Verbond van onderlinge befcher- ming geflooten, voor den tyd van tien jaa- ren (/): en, federt, zyn deeze drie Steden alleen, onder den naam van Hanze-Steden, bekend gebleeven. Op Hamburg en Breemen, wordt, tegen-
woordig , van hier , gehandeld in allerlei waaren, waarvan, of hier, of in de gemel- de Steden, overvloed of gebrek is. De han- del in Hamburger bier is te niet geloopen. Doch van Breemen wordt nog zwaar bier herwaards gevoerd, fchoon zeer veel min- der dan het plagt. Van Hamburg wordt Hout van veelerlei foorte, in groote menigte, her- waards gevoerd: 't welk daar, langs de El- ve,
(O Zie AITZEMA I. Deel, il. ss. Corps Diplom.Tom,
V. P. II. p. *74~
(l) ZU AiTZEMA II, Deelt bl. 7*7. Corps Diplom. Tim,
VI. P» I. p* t*l.
Bb3
|
|||||
|
390 AMSTERDAMS IV.Dej^
Buiten- ve, uit de boffchen van Duitfchland en Si*
land- lezie, wordt afgebragt: voorts, koper, y-* fJ2JJM zerdraad , blik , honig , wafch en andere |
|||||||||||
|
SCHEEP
VAART. |
|||||||||||
|
waaren. Van Breemen, bekomt men Lin-
|
|||||||||||
|
nen , Pylaken, en eenige diergelyke koop^
manfchappen, als van Hamburg herwaards gebragt worden. Beide de Steden worden, van hier, voorzien van Speceryen enande«? re Ooftindifche Koopmanfchappen: voorts, van Haring, Kaas enz. Op Hamburg, vaart, alle weeken, een
Beurtfchip, welk ook goederen op Altona inneemt, en des Zomers, dat is, van den eerften Maart tot den eerften Oclober, zes, en des Winters, dat is, van den eerften Oc- tober tot den eerften Maart, agt dagen in laading leggen mag. Vier Schepen mogen, te gelyk, op Hamburg in laading leggen, te weeten, twee Beurcluiden en tweeBoegleg- gers. Onder deezen, zyn twee Amfterdam- mers en twee Hamburgers. Men is, reeds in 't jaar 1613 , met de Regeering van Ham- burg , overeengekomen „ dat de Amfterdam- „ mer en Hamburger Beurtfchepen, fchip j, om fchip, op Hamburg zouden vaaren." De Ordonnantie, die hier, in 't gemelde jaar, op de Hamburger beurt, gemaakt werdt (w), werde naar Hamburg gezonden, met ver- zoek , dat men daar diergelyke Ordonnantie maaken zou (»); gelyk, terftond, gefchied is. En deeze wederzydfche Ordonnantien werden, federt, als eene onderlinge overeen- komt (m)Zie Handv. hl. m« , m8.
(n) Stads Mitfiven N. I. 21 Aug, 4 N*v, IÄ13. Mis-
£ve van Hamburg ran 30 J»lj 17^3. |
|||||||||||
|
/
|
|||||||||||
|
.
|
|||||||||||||||||
|
I .
r
|
|||||||||||||||||
|
Hl. Boek. KOOPHANDEL. 391
komfl; tuflchen de twee Steden, aangemerkt. Buitek-
De Amfterdammer Beurtfchippers moeten lama- burgers deezerStad en Gildebroeders van *J25Lij Groot-Binnen- en Buitenlandsvaarders- Gilde vaart. zyn. Op Breemen, vaart ook een Beurtfchip; doch dit mag twaalf werkdagen in laading leggen. Omtrent eene lyfl: der vragtloonen, naar en van Hamburg, naar welke, de vrag- ten naar en van Breemen ook geregeld wor- den , zyn de Regeeringen der twee Steden, al voor lang, onderling, overeengekomen. De Beurtfchippers op Hamburg moeten, hunne beurt op de gemelde Stad gehad heb- bende , in de beurt op Rouan en Londen vaa- ren , eer zy wederom in de Hamburger beurte vaaren mogen. Op Breemen, Hamburg en be- |
|||||||||||||||||
|
ooften de Elve, mogen geene andere Beurt-
|
1
|
||||||||||||||||
|
fchepen vaaren dan Smakfchepen, die gaf-
fels voeren, en uiterlyk zes en een vierde voet diep gaan, op dat zy zig, in tyd van nood, op de wadden zouden können bergen. Voorts, moeten de Beurtfchepen, van wel- ken wy fpreeken, over fleven, vyf en zes- tig voet lang; binnen den huid, agttien voet wyd, en op de uitwatering, zes en een hal- ve voet hol zyn (0). Van de aanftelling en het gezag van CommiiTariflen over deeze en andere buitenlandsvaarende Beurtfchepen, en van den Opziender op de naarkoming der Keuren, omtrent dezelvengemaakt,hebben wy, in de befchryving van het Groot-Bin- nen- en Buitenlandsvaarders-Gilde (p), reeds, kor-
(0) Handv. bl. tii6, ïizy, izzp, ujy.
(p) Hier voor, bl. i+j, 14«. |
|||||||||||||||||
|
<
|
|||||||||||||||||
|
Bb 4
|
|||||||||||||||||
|
/
|
|||||||||||||||||
|
1
|
|||||||||||||||||
|
39a AMSTERDAMS IV. Deo.
Buiten- kortelyk, gehandeld. Ondertuflchen, wor-
LAND- den Hamburg en Breemen, behalve door de S°hpep- Beurtfchepen > °ok af en aan bevaaren, door vaart. vee'e byzondere Schippers, meed vreem- / den, die, onder anderen, den meeften Ha- ring derwaards brengen. Zy mogen egter geene ftukgoederen laaden, dan na dat de Beurtfchepen vollaaden zyn. Doch by eene Keure van den zeven en twintigften January desjaars 1762, is aan twee Koopluiden vry gelaaten, een Schip op Hamburg of Bree- men , naar hun welgevallen, te mogen af- huuren (4). Na de vaart op Hamburg, heeft men hier,
van ouds, ook op Brabant en Vlaanderen
II. ge vaaren en gehandeld: welke Ge werten, iri
°P BR^n de vyftiende en zeftiende eeuwe, onder de- VUah- zelfde Regeering ftonden als Holland; waar- püren. om de vaart op dezelven, toen, als eene Bin- nenlandfche vaart, moeft worden aange- merkt ; doch na dat Brabant en Vlaanderen onder eene vreemde Regeering geraakt zyn, moet de handel op deeze Geweften, onder den Buitenlandfchen, geteld worden.. De Vlaamingen hebben, reeds in 't midden der dertiende eeuwe, op Holland en Zeeland gehandeld (r). Doch het oudfte blyk van den handel der Amfterdammeren op de Schel- de , welk my voorgekomen is, is eene Over- eenkomt!; van den eerften Juny desjaars 1396 met;
(«) Keurb. U. ƒ. n verf,.
\r) MiSßia Charterb. I. £«/, II. ij»j , 2*7, $SÄ,
|
||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 393
met eenige Heeren en Vrouwen, die langs buitebt-
dien ftroom gegoed waren, en den Poorteren LAr-D- van Amfterdam den vryen handel langs de SCHB Schelde, en langs de Honte, voor den tyd vaart." van veertig jaaren , toeftonden , mids zy zeker Geleide-en Bakengeld van fchepenen goederen betaalden. Uit deeze overeenkomft, blykt, dat zy toen, onder anderen, Ham- burger en ander bier en ook veel Haring derwaards voerden (x). Doch de vaart en handel op Brabant en Vlaanderen is, federt, zo zeer toegenomen, dat men Beurtfchepen aangelegd heeft op de voornaamfte Steden, als Antwerpen , Bruffel , Mechelen, Leu- ven, Gend, Duinkerken en anderen, die hunne Legplaatfen hebben in den Singel om- trent den Jan - Rooden - Poorts - tooren, en meefl: allen, ten minden eens ter weeke, vaaren. Over deeze Beurtfchepen, is een Aantekenaar of CommifTaris aangefteld, die de Vragtrekeningen voor de Beurtfchippers opmaakt, en aantekening houdt van de in- gelaaden' goederen, en van en aan wien de- zelven gezonden worden; waarvan hy, des noods, verklaaring geeven moet, zonder voor iet meerders te mogen worden aange- fproken (f), 't Veer op Bruffel is, hier, eerfl in 't jaar 1654., opgeregt, en toen is, te gelyk , eene lyft der vragtloonen , by myne Heeren van den Geregte, vaftgefteld («). De Beurtfchepen, voor welker Schip- pers, in't jaar 169p, eene Irjftru&ie vaft- ge-
(s) Handr. §4. 6%.
(t) Hindr. */. 1507. (») Hnaév. */, is zu Bb5
|
||||
|
394 AMSTERDAMS IV.Deel.
|
||||||||||
|
Buiten-
land- SCHIi
SCHEEP- VAART. |
gefield is, moeten, ten langde, om de veer-
tien dagen, vaaren (v). In 't jaar 1752, zyn ook,tot wederzeggens toe, twee Veer- fchippers op Leuven aangefteld (w). Men |
|||||||||
|
voert, van Amderdam, naar Brabant en
Vlaanderen, veelerlei waaren, die hier val- len , of van Ooften en Weden aangebragt, en daar begeerd worden. Van Gend, wor- den veelerlei Graanen en Oliezaaden her- waards gevoerd; doch meed met byzonde- re Schippers. Naar Duinkerken, gaat veel Wafch, welk, hier te Lande, gewonnen, of ten minde gebleekt is. Men haalt'er ook Graanen en Zaad van daan. Op Luik, plagt ook, van hier, gevaaren te worden; doch federt het vermenigvuldigen en verhoogen der tollen op de Maaze, zendt men de goe- deren, die derwaards gefchikt zyn, op Bre- da of 's Hertogenbofch, van waar zy, te Lande, naar Luik worden gebragt. Men ontvangtze, op gelyke wyze, van daar. Naar Luik, worden veele onbereide huiden ge- zonden , die aldaar tot zoolleêr gelooid wor- den. En men ontvangt, van daar, fpykers en yzerwerk, in groote menigte; ook veele Saaijen en andere Wollen doffen. III. De Scheepvaart der Amderdammeren OpZwEE-naar 't Noorden , breidde zig, in de veer*
Deene- tiende eeuwe > verder dan Hamburg en Bree^ marke men, en tot in «oNoor- \
WEGEN. (v) Handv. bl. ij+4.
(w) Zie IV. Deel, I. B«*i, bl. 144.
|
||||||||||
|
ZWEE*
|
||||||||||
|
ïlï. Boek. KOOPHANDEL, 395
ZWEEDEN, DeENEMARKE f» BuiTEN*
Noorwegen land-
SCIIE
uit. Wy hebben, ter zyner pläatfe (ar) , ver- scheep-
haald, dat de Stad, in 'c jaar 1368, vryheid VAART» gekreegen heeft, om in Deenemarke en in 1 Zweeden te komen handelen. Op Schoonen in Zweeden , hadt zy, omtrent dien tyd, reeds eene lbort van Volkplantingen opge* regt. En 't blykt, dat zy 'er, in Wynen, Bieren, Lakenen en Lynwaaten, gehandeld heeft. Ook fchreeven Burgemeefteren, in 't jaar 1474, dat de ingezetenen, toen, al lang, op Stokholm gevaaren hadden (y). En in 't jaar 1480, beriepen zy zig op het Privilegie, om vryelyk op Bergen in Noor- wegen te mogen handelen (z). In deeze vryheid, is de Stad, in laater' tyd, by her- haalde Privilegien der Noordfche Vorflen, dikwils, en, onder anderen, by eene A6te der Zweedfche Regeeringe van den negen- den February des jaars 1579, die nimmer voorheen gedrukt geweeft is (V), bevefligd geworden, en laatftelyk, in 't jaar 1658, door Fredrik den III., Koning van Deenemarke (b). Te Wyburg in 't byzonder, mogtende Hollanders, en met naame de Amfterdam-. mers, tolvry, komen handelen, volgens een O6troi der Zweedfche Regeeringe van den jaare 1487 (O- De Staaten der Vereenig- de
(x) II. Deel, II. Boeket hl. UU
(y) Groot Meraor. N. I. ƒ. 9. (x.) Groot-Memor. N. I. f. 13p. (a) Zie Bylaagen Lr. B
(b) Handv. bt. 53, $4, 55, 5«, 57, j$, S9, *•♦
|
||||
|
396* AMSTERDAMS IV.Deel;
Buiten- de Nederlanden hebben, daarenboven, met
land- de Koningen van Zweeden en Deenemarke, scHE van tyd tot tyd, verdragen van Koophan- vmät"" ^e' ge^00ten » waardoor Amfterdam in 't by zonder, in zyne aloude vaart naar't Noor- den en de Ooftzee, beveftigd geworden is (d). In't jaar 1666, heeft de Staat een Ver- drag gemaakt met Fredrik den III., Koning van Deenemarke, waarby niet alleen de vrye vaart op Deenemarke, Noorwegen, Slees- wyk en Holftein bedongen; maar ook de Houthandel in Noorwegen geregeld is, mo- gende men, federt, van hier, met gemee- ten en behoorlyk geykte fchepen, allerlei Houtwaaren, zelfs eekenhout, doch geene maften grooter dan van twintig palmen, ko- men laaden; mids een en een agtfte Ryks- daalder van ieder laft, ter zwaarte van vier- duizend pond , aan tol betaalende. En van pek, teer, huiden, talk of andere waaren, die men, nevens de houtwaaren, inneemt, den tol voldoende , naar de Koningklyke Tolrolle (e). Met Karel den XI., Koning van Zweeden, is, laatftelyk, in 't jaar 1679, een Verdrag getroffen, waarby de vrye vaart en Koophandel, wederzyds, bedongen, en te gelyk beloofd wordt, dat men elkanders onderzaaten niet zwaarder belaften zal dan zyne eigenen. Ook is, by het zelfde ver- drag , bedongen, dat een vry fchip de in- gelaaden goederen bevryden zal, mids geene Contrebande, dat is, Krygsgereedfchapzyn- de
(d) Voiez, Corp* Diplom. Tom. VI. P. I. p. 311,174,57«.
F. II. p. ét, 1+7 » MJ » Ï93- Tem. Vil.P. l./>. Ï7,«i,ï»*« (*) Corps Diplom. Tam, VI, P, UI. f. j» & Jkiv.
|
||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 397
de (ƒ). Uit deeze NoorJfche Geweften, Buite».
voert men, niet alleen pek, teer, hout, en land- andere reeds genoemde waaren; maar ook SCHE yzer en koper, in groote menigte, herwaards. J2JST De opregting der Deenfche en Zweedfche Ooflindifche Maatfchappyen heeft den Am^ fierdammeren ook gelegenheid gegeven, om zig, te Koppenhagen en te Gottenburg, van veelerlei Ooftindifche waaren te komen voor- zien. Van Bergen in Noorwegen, haalt men geheele laadingen Stokvifch. Daarentegen, worden deeze Landen van hier voorzien van wyn, brandewyn, tabak, zout, kaas,fpe- ceryen enz. Langs de Rivieren den Ryn en de Maaze,
en anderen, die met deezen twee gemeen- fchap hebben, en over de Steden, in Gel- derland , en in Overyiïel , aan de Zuiderzee, gelegen, heeft men, van Amflerdam, ook al vroeg, gehandeld op een groot getal van Steden, in Duits chland.
Wy hebben reeds aangetekend (g), dat Her- iyt
tog Erik van Saxen, in 't jaar 1414.»onder Op anderen aan die van Amflerdam, verlof ge- Düitscb- geven heeft, om in zyne Landen van Saxen,LAWD* Engeren en Wellfaale, vryelyk, te komen handelen, op gelyken tol, als die van Ham- burg plagten te geeven. Hy flondt ook toe, dat men, op tyd willende verkoopen, zig vooraf vervoegde aan 's Hertogs Amptlui- den
(f) Corps Diplom. Tim. VIL F. I. f. \%j <rfuiv*i
(l) Hier roor, W. j»j. |
||||
|
AMSTERDAMS IV.Deê£.
Botten- den, die, den kooper voor goed verklaard
land- hebbende, verpligt waren, zorg te draagen * |
||||||||||
|
SCHE
SCHLEP-
VAART;
|
dat de betaaling op den befremden tyd ge-
fehiedde (h). Langs den Ryn en de Maaze, |
|||||||||
|
worden zwaare tollen geheeven, omtrent
Welken, onder anderen, in't jaar 1611, door de algemeene Staateri, eene overeenkomft getroffen is, met den Keurvorft van Branden- burg (i), waarin egter, in laater' tyd, merke- lyke veranderingen gekomen zyn. Ëen voor- naam gedeelte van den handel, die, van Am- fterdam, op Duitfchland, en zelfs op Zwitfer- land, gedreeven wordt, gefchiedt over Keulen aan denRyn,met fchepen van ongelyke groot- te, die, gedeeltelyk, op 't Rokin en de ou- de Turfmarkt, gedeeltelyk, op de Gelderfche Kaai, in laading leggen. Op ttfaul;taart, weekelyks , of om de twee Weeleen , een Beurtfchip, welk ook op de Gelderfche Kaai legt, en goederen op verfeheiden' Steden langs den Ryn inneemt. De Wezelfche Beurt- fchippers moeten een jaar Poorters Zyn ge- weeft, eer zy in deeze beurt vaaren mogen (&). De vragtloonen zyn geregeld, by eene lyft van den jaare 1613 (/), die egter, thans, niet ftiptelyk, gevolgd wordt. Op Emmerik vaart, insgelyks, fomtyds, een Beurtfchip (m), welks gewoone Legplaats op het Rok- in is: van gelyken, een op DuJJeldorp, welk op de Gelderfche'Kaai in laading legt. Op Oldenburg, vaart ook, weekelyks, een Veer- fchip,
(h) H*ndv. bl. «i.
• (i) Corps Diplom. Tom. V. P, II. ƒ>. i^f. (4J Handv. bl. *6*6, 1648. (I) Handv. bl. 1*47« - I
\m) Handv. bl. U©j>.
|
||||||||||
|
..... ——^————-■■
|
|||||||
|
IILBOEK. KOOPHANDEL. $#>
fchip, welk aan de Y-brug legt. Op Embden buitei»-:
in Ooftfriesland, vertrekken, des Zomers, land- doorgaands, twee Beurtfchepen ter weeke,SCHc- die, op 't Water, voor de Zoutfteeg, in ^art? laadinge leggen. Naar Duitfchland, worden ook veele goederen, en de waardigften in- zonderheid te lande verzonden. De wagens en karren, die deeze goederen voeren, ont- houden zig, zo lang het open water is, te Naarden, of te Amersfoort, werwaards den Voerluiden de goederen, van hier, worden toegezonden. Doch, by beflooten water, komen zy in de Stad, of onthouden zig aan de Diemerbrug. Naar Duitfchland, worden , van hier,
veelal dezelfde waaren gezonden, te wee- ten, Speceryen, Drogeryen, Verwwaaren, Koffy, Thee en andere Ooft- en Weftindi- fche Koopmanfchappen, Stokvifch, Haring, Kaas enz. En over Frankfort en Keulen, be- komt men, hier, een zeer groot gedeelte van 't gene de Duitfche Steden uitleveren; gelyk Rynfche en Moezel wynen, gefchut, kogels, leijen, vloerfteenen, van Keulen; lynwaaten, lint, garen, borftels, van Dus- feldorp en elders; wynroemers en glazen van Hanau, Heilbron en andere Steden; veeler- lei kraamery van Neurenberg. Over Ham- burg, krygt men veel garen , blik en an- dere waaren, van Leipzig; en fpiegel- en koetsglazen , van Berlyn : zelfs , heel uit Weenen, Hongarifch koper en kwikzilver. Van Aken, Verviersen andere Plaatfen daar- omtrent , werwaards veel Spaanfche en an- dere Wolle, tot de Laken weeveryen aldaar, uit
|
|||||||
|
4öö AMSTERDAMS IV.Deeê;
Buiten- uit Amfterdam, gezonden worden, bekomt
LAWD- men de gemaakte Lakens, en koperen ke-
scHBBP- te^s en bekkens, m grocte menigte, te rug.
vaart. Wy komen nu tot de Scheepvaart op de
O O S T Z E E,
V. zekerlyk, al vroeg, den voornaamften, fchoon
Op de njet £m oudften Koophandel van Amfter- ' dam. Men heeft, van hier, waarfchynlykal voor 't einde der veertiende eeu we, en kort na dat de Stad in't Hanze-Verbond getreden was, op de Ooftzee gevaaren. Wy hebben, hiervoor (»), getoond, dat de Stad, in 't jaar 1495,den vryen handel opLyflandver- wierf. Op Dantzig, zal zy, ook al vroeg, gehandeld hebben, alzo 'er, in 't jaar 1422, reeds een gefchil met die Stad vereffend werdt, welk over een ongewoon pondgeld, 't gene men daar vor der de, on tft aan was (0). Tot den Oofterfchen oorlog, die, in 't jaar 1437 , ontftondt, leverde Amfterdam de meefte Schepen, om dat deeze Stad toen fterkft voer op de Ooftzee (p). Ook lag zy *er gelegener toe, dan eenige andere Stad in Holland. In't jaar 1464, floot zy een Verdrag van Vrede en Koophandel met de Stad Rugenwalde in Pomeren (q). In de zeftiende eeuwe, werdt de vaart op de Ooft- zee nog fterker voortgezet, fchoon 'er, dik- wils, verfchil met Deenemarke ontftondt, over de verhooging der Zontfche tollen, die aan den mond der Ooftzee geheeven wer- den» (n) BUdx.. 381.
(0) Zit II. Üetly III. Bilkj il. ïï7.
(p) Zie II. *>«/, III. Btek^, hl. z?8, ijj,
(<}) Zit II. Dctl, III. ß«*K.i il. l$9>
|
||||
|
I
I
III. Boek. KOOPHANDEL. 40Ï
den. Ook waren de Hollanders, in de vyf- Buitei*.
tiende en zeftiende eeuwe, meermaalen in land- oorlog geweeft met die van Lubek en an-SCHE dere Ooffcerlingen, waardoor de Scheepvaart vaart.' der Amfterdammeren zeer belemmerd werdt. Doch omtrent het midden der zeftiende eeu- we , bloeide deeze handel fterk. De Oofter- lingen kwamen, in perfoon, te Amfterdam, en vertoefden 'er eenen geruimen tyd, om hunnen Koophandel te dryven. De Amfter- dammers trokken, ten zelfden einde, naar de Ooftzee (r). In 't jaar 1613, flooten de algemeene Staaten een Verbond van vryen Koophandel met de Stad Lubek, voor den tyd van vyftien jaaren f j): 't welk, in 't jaar 1614, door Guftaaf Adolf, Koning van Zweeden , beveftigd werdt (t): en het flui- ten deezer twee Verdragen bragt niet weinig toe s om den handel op de Ooftzee te doen bloeijen. Met de StadDantzig in 'tbyzon- der, floot de Staat, in 't jaar 1656, een Ver- drag, waarby bedongen werdt „ datdeNe- „ derlandfche Koopluiden, die te Dantzig „ handelden, nooit zwaarder belaft zouden „ worden, dan de Dantzigers zelven belaft „ werden, en nooit zwaarder, dan zy, ten „ dien tyde, belaft waren («)" Doch dit Verdrag is, van de zyde der Dantzigers, niet naar behooren naargekomen («). Nog- tans,
•■
(V) Zie II. Dttl, VI. Boel^, bl. 9» 1*. VII. Bael^f bt.
20I , ïc^. (s) Groot-Plakaatb. IV. Deel,bl. 27J.
(t) Groor Plakaatb. IV. Deel, M. 27*. (») AlTZEMA III. Deel , bl. I269. (v) Zie II. Deet, XV. i»*kj *"• »f. IX. Stuk. Cc
|
||||
|
402 AMSTERDAMS IV.Deel.
tans, bloeit de Scheepvaart en Koophandel
op Dantzig nog zeer te Amfterdam: en de Staat, en byzondere ingezetenen hebben, by „ meer dan eene gelegenheid, dienften aan Dantzig gedaan, die deeze Stad aan den Staat in't gemeen, en aan Amfterdam in 't by zon- der , naauw verbonden behoorde te houden. Van Amfterdam, worden Speceryen en
andere Ooftindifche waaren, gemaakte Sui- ker , Siroop, Verwhout, Drogeryen, Zout, Haring, en andere Koopmanfchappen naar de Ooftzee gevoerd. Doch de waarde dee- zer Koopmanfchappen kan niet haaien, by de waarde der Koopmanfchappen, die, uit de Ooftzee herwaards, worden gebragt, en meeft in Graanen, Maften en andere Hout- waaren, Hennip, Vlas, Oliezaaden, Huiden en Wafch beftaan; waarom, tot goedmaaking van het evenwigt des Koophandels, veel ge- munt goud en zilver, met naame Dukaaten en Ryksdaalders, naar de Ooftzee gezonden worden. Al wat de Ooftzee in- en uitgevoerd wordt moet, in de Zont, teElfeneur, tol betaalen, ten behoeve des Konings vanDee- nemarke, volgens eene tollyft, die, vantyd tot tyd toe, vernieuwd geworden is. De laatfte is, zo ik my niet bêdriege , van 't jaar 1701 (w). Tot het opzigt over den Oofterfchen Han-
del en Reederye, zyn,in't jaar 1689,eeni- ge Directeuren, uit en door de Oos- terfche Koopluiden , benoemd* geworden, die, in 't eerft, jaarlyks, afgingen: doch, in 't
M Groot-ïlakaatb. V. Detl, bl. mj.
|
||||
|
IffiBox*» KOOPHANDEL. 403
't jaar 1706, verzogt werden, om voor hun Buitel
leeven aan te blyven, en, by aflyvigheid lajsd- van eenen hunner, een' ander', in deszelfsSCHE x r ^ -' T »«. • SCHEEP»
plaatfe, tot zig te neemen. In t jaari7i7, VAart.
werden de vyf Directeuren, die toen in dienft waren, op hun verzoek, door Burgemeefte- ren, gecontinueerd, even als diergelyke Ge- committeerden , van wege de Stad Hoorn, door Bürgemeefteren dier Stad * waren aan- gefteld. 't Getal der zelven is, federt, op zes gebragt. Zy doen, jaarlyks, rekening van hun bewind aan Burgemeefteren, of aan derzelver Gemagtigden; en benoemen, by affterven of gebreke van eenen hunner, een dubbel getal, waaruit Burgemeefteren een* nieuwen Directeur verkiezen (x). Zy zor- gen voor den welftand des Oofterfchen Han- dels , en worden, daarover, des noods, door Burgemeefteren en Raaden > geraadpleegd. Na den handel op de Ooftzee, mag men vi.
den handel en vaart op Op
■ . Frank*
Frankryk, ryk.
voor een' der oudfte en voornaamfte takken
van den Amfterdamfchen buitenlandfchen Koophandel, rekenen. Men heeft, waar- fchynlyk , reeds in de veertiende eeuwe, van hier op Frankryk gevaaren, en zout en wyn van daar gevoerd naar de Ooftzee. In de vyftiende eeuwe, werdt de Zouthandel, in Frankryk, met geheele Vlooten tevens, gedreeven (y). Lodewy k de XI., Koning van Frank*»
(x) Groot-Memot. N. IX. /. 23* verf».
(j) Zit II. Deel, III. JBoe^, bl. 270, »71, »7*»
Cc %
|
||||
|
;
|
||||||
|
'404 AMSTERDAMS IV.Dee^.
Buiten- Frankryk, verleende, in 't jaar I4(5i,vryen
land- handel aan de Nederlanden (z), waarvan scHE Amfterdam zig, meer dan eenige Stad in vaart. Holland, bediende. In de twee volgende eeuwen, werdt de Koophandel en Scheep- vaart op Frankryk flerk uitgebreid , en, fchoon dezelve , door verfcheiden' opko- mende oorlogen, in de voorgaande eeuwe en in deeze , eenige reizen, geftremd ge- worden is, heeft dezelve zig, nogtans, ge- duuriglyk, wederom herfteld. De Staat heeft ook, van tyd tot tyd, verfcheiden' verdra- gen van Koophandel en Scheepvaart gefloo- ten met Frankryk (0). Het jongde, welk, in 't jaar 1713, geflooten was, werdt,in 't jaar 1739, voor den tyd van vyf en twintig jaaren , vernieuwd; doch, ter gelegenheid " van den federt opgekomen oorlog, in't jaar 1746 wederom ingetrokken (Z>), zonder dat het, tot nog toe, vernieuwd is; fchoon de handel en vaart op Frankryk nog, meteeni- ge weinige veranderingen, op den voet van 't Verdrag van't jaar 1739, gedreeven wordt. By dit Verdrag, worden de fchepen der on- derzaaten van den Staat „ vry gefield van „ de vyftig Joh van 't vat, die, door andere „ vreemde fchepen, betaald worden, en van „ de twintig ten honderd, die van vreemde „ goederen, uit de Levant in Frankryk ko- „ mende, wordt gevorderd. De vaart en „ han-
fr.) Groot-Memor. N. I. ƒ. 169-
(a) Votex. Corps Diplom. Tom. VI. P. I. p. J4i. P. II.
p, 4». Tom. VII. P. I. P-1S7. P. II. p.ltt. Tom. VIII. P l.p. 377. Zie oo^,hier voor, II.btit,VI,B»e{thl,95. (k) ZU Vadetl. Htft. XX. Dtd, ft, è*.
|
||||||
|
x /
|
||||||
|
T ■ ■' - ■ ^ K"»W!;fi ............ ■ ■ ■ -—■
|
|||||||||||||||||||||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 405
„ handel wordt, in gantfch Frankryk, vry buitkk*
„ gefield: ook mogen de fchepen van On- land- „ derzaaten van den Staat, zelfs aan vyan-SCHE „ den van Frankryk, allerlei waaren toevoe- JJjJJ?' „ ren, uitgenomen Krygsbehoeften, die al- leen voor Contrebandeverklaard worden, |
|||||||||||||||||||||||
|
5"»
|
blyvende het vervoeren van allerlei Lee-
|
||||||||||||||||||||||
|
„ vensmiddelen vry , en behoevende den
„ eigendom en natuur van de Schepen en „ Laading, alleen met de Zeebrieven en Pas- |
|||||||||||||||||||||||
|
11
|
poorten , beweezen te worden. De regel
|
||||||||||||||||||||||
|
van vry /chip vry goed is, by dit Verdrag,
„ uitdrukkelyk, vaftgefteld. Ook is ver- „ klaard, dat men elkanders Onderzaaten „ niet zwaarder belaften zal, dan zyne eige- nen. De Onderzaaten van den Staat mo- gen van Franfche Onderzaaten, zelfs ab inteflato, erven, zonder het Regt vmJu- |
|||||||||||||||||||||||
|
»1
|
baine," volgens welk, geen Vreemdeling
|
||||||||||||||||||||||
|
van eenen Franfchen Onderdaan erven mögt,
en welk, allereerft by deKamerykfche Vre- de desjaars 1529 (c), en federt, by alle de volgende Verdragen van Vrede , tulfchen Frankryk en de Nederlanden, vernietigd ver- klaard was, onderworpen te zyn. De Fran- fche Vlugtelingen en derzelver nakomelin- gen zyn hiervan egter uitgezonderd. Zy kön- nen , op geenerlei wyze, erven van hunne na- bestaanden in Frankryk. 't Welk dan ook de reden geweeft is, dat de Staaten deezer Landen, in't jaar 1709, reeds verklaard heb- ben , dat de Onderdaanen van Frankryk, uit de boedels van Franfche Vlugtelingen hier te
(e) Vaderl. Hift. IV. Deel, bl. J04.
Cc 3
|
|||||||||||||||||||||||
|
4od AMSTERDAMS IV.Deel.
Buitfn- te Lande , 't zy by verflerf, by erfttel-
laind- Jing^ of by maaking, niets altoos, genieten schLp- m°gen W- Wyders, was, in 't jaar 1739, vaart. °°k een Tünf of Lyft der inkomende reg- ten van de wederzycifche goederen vaflge- fteld, waaraan men beloofde, zig te zullen houden (je). Doch in deeze Lyft is, na de intrekking van 't Verdrag, van de Franfche zyde, eenige verandering gemaakt. De voornaamfte Zeelieden in Frankryk
worden, geduuriglyk, door Amflerdamfche Koopvaardyfchepen, bevaaren, met naame Rouan, Dieppe, Nantes, S. Malo, Bour- deaux, Bajonne, Marfeille en anderen. Op Uouän en 6'. ^aleri, vaaren Beurtfchepen, die in den Singel, omtrent de Korsjes - brugge, leggen, en voor welken, eene Ordonnantie en Vragtlyft vaftgefteld is. De Beurtluiden moeten Gildebroeders zyn van 't Groot-Bui- ten- en Binnenlandsvaarders-Gilde (ƒ). Men voert, van hier, veelerlei waaren, die hier te Lande vallen, gemaakt of gebragt wor- den , ook zoutenvifch , haring, traan en balynen van de VifTcherye deezer Landen naar Frankryk, en brengt wynen, brande- wynen , azynen, gedroogde en ingelegde vrugten, papieren, en geweeven flofren, in overvloed, herwaards. Ook is 'er groote Scheepvaart, van hier, op verfcheiden' Fran- fche havens, om van daar zout en andere waaren te voeren naar de Ooflzee. DeAm- fter-
(d) Groot-Plakaatb. V. Titel, hl. 74.
{*) gie Groot Plakaatb. VI. Deel, il, 31^
(ƒ} tym4v. bl. i*if t «3*i «i7»
|
|||||
|
■ .
|
|||||
|
•■
|
|||||
|
IILBoek. KOOPHANDEL. 407
fterdamfche fchepen vaaren ook fterk van de Buiten-
eene Franfche haven op de andere. land- By het Verdrag van 't jaar 1739, was be- JJÏÏ^'
dongen, dat men geene Confuls in elkanders vaart. Staaten houden zou. Doch de Koning van Frankryk heeft, federt dit verdrag, gemeen- lyk, eenen Commiflaris hier te Lande gehad, die zyn verblyf in Amfterdam houdt. Na 't aanvangen van den Koophandel op vil.
Frankryk, is 'er ook, al vroeg, van hier, Op Kn- fterk op «£?• Engeland, Schotland en -u^wd.
Ierland, gevaaren en gehandeld. Men kan bewy-
zen, dat de Engelfchen, lang voor 't einde der dertiende eeuwe, handel gedreeven heb- ben in Holland (g). Van Amfterdam in 't byzonder, heeft men, ongetwyfeld, al vroeg * in de vyftiende, en, vermoedelyk, reeds in de veertiende eeuwe, op Engeland en Schot- land gevaaren. De Lakenneering was, in 't jaar 1411, reeds van zoveel belang, hier ter Stede, dat 'er vyf fVaardyns of Opzienders over dezelve werden aangefteld (£)• En men weet, dat hier, ten dien tyde, veel Engel- fche wolle tot de Lakenweeverye gebruikt werdt (i), De Engelfchen hielden van de- zelve , toen, ftapel te Calais, welk in hunne magt was. En de Amfterdammers bragten- ze, van daar, herwaards. In eene Keure op
Cf) Ad. publ. Angl. Tem. I. P. II. p. iji. Voyez. ènjfi
Velly & Villabet Hift de France Tem.XV. p. toi, 27g, (h) Zie II. Deti% III, Boe{, hl. 106. (i) Zit MIERIS Charterb. IV. Deel, */. ??j. Cc 4
|
|||||
|
..... ■ "T""W
|
|||||||||||||||||||||||||
|
JIM «i,.J11 .1 .[ I.üUli..IUI JW'-"}>-}■■' i«■ «'!"*"W?*^w i*»." --1.....
|
|||||||||||||||||||||||||
|
408 AMSTERDAMS IV. Deel.
op de Draperye van den jaare 1453 > wordt
uitdrukkelyk van Engeljche wolle gewaagd (£). En in eene andere van den negenden Maart des jaars 1460, worde bevolen „ dat |
|||||||||||||||||||||||||
|
BUITEN-
LAND- SCHE
SCIIv.FP-
VAART.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
3J
|
geen Poorter, voor. zig zei ven, meer wol,
|
||||||||||||||||||||||||
|
51
|
te Calais, op ééne reis, zou mogen koo-
|
||||||||||||||||||||||||
|
51
|
pen, dan zes zakken (/)." Het Groot-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Verdrag van Koophandel, welk, in 't jaar
1495 [i4Qó],geiluotenwerdt,tuflchen Hen- rik den VII., Koning van Engeland, en Fi- lips , Aartshertog van Ooftenryk en Heere der Nederlanden , beveiligde den vryen Koophandel in Engeland voor de Nederlan- ders in 't gemeen, en voor de inwooners der Stad Amfterdam, in 't byzonder, welker Bur- gemeefteren dit Verdrag ook bekragtigd had- den. Ook werdt de viiTchery, by dit Ver- drag, vry gelaaten. Doch men mögt geen vyanden goed in elkanders Landen voeren (m). In laater tyd, is de vrye Koophandel in Engeland merkelyk befnoeid, met naame door de Acle van 't Parlement van 't jaar 1651, waarby bepaald werdt, dat men gee- ne andere waaren in 't Ryk voeren mögt, dan die vielen, of gemaakt waren, in't Land, daar de fchepen t'huis hoorden («). En fe- dert dien tyd, worden 'er veel meer goede- ren uit Groot - Britanje herwaards gevoerd, dan men, van hier, derwaards brengt: wor- dende het evenwigt des Handels goedge- maakt, uit de InterefTen der Höofdfommen, die,
(t) Keurb. A. ƒ. 1+ vtrf;
(l) Keuib. A. ƒ. 36 verfo,
(,») Vide RYMfcRI Aft. Puhl. Aflgl. Tom. V. P. IV, p. f«.
{n) Zit U. Deel, XVII. Boe\. t/. ig4.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
•
|
|||||||||||||||||||||||||
|
'
|
|||||||||||||||||||||||||
|
/
|
|||||||||||
|
IA. Boek. KOOPHANDEL. 409
die, uit Holland, aan Groot - Britanje ver- Buiten-
ftrekt zyn. Met deeze bepaalingen, heeft land- de Staat, federt , verfcheiden' Verdragen SCH? van Scheepvaart en Koophandel geflooten vaartT met Groot-Britanje (0). 't Laatfle is van den elfden December des jaars 1674. InFe- bruary te vooren, was 'er een Verdrag van Vrede getroffen met dit Ryk, en, by een geheim punt van het zelve, bedongen „ dat „ men elkanders vyanden niet alleen geene „ Krygsbehoeften; maar ook geene leevens- „ middelen zou mogen toevoeren (p)-" Doch by het Verdrag van Koophandel, werdt hierin, op den voorflag van Groot- Britanje zelf, welk vrede met Frankryk hadt, met welk Ryk, de Staat in oorlog bleef, ver- andering gemaakt, en uitdrukkelyk vaftge- fleld „ dat men allerlei waaren, die,in tyd „ van vrede, plagten gevoerd te worden, „ uitgenomen Contrabande, beftaande al- „ leenlyk in Wapenen, Soldaaten en Paar- „ den , en niet in Leevensmiddelen en „ ScheepsbouwfliorTen (1), zou mogen voe- „ ren naar allerlei Plaatfen, zelfs naar vyan- „ delyke, mids zy niet belegerd, omringd ,, of berend waren. Voorts, was ook be- |
|||||||||||
|
raamd', dat de Schepen de goederen be-
vryden zouden, en dat de eigendom der |
|||||||||||
|
„ Sche-
Cf) Voiex. Corps Diptom. Tom. VIT. ƒ», I. p. 44, «0,74. (pj Voiex. Corps Diplom. Tom. VII. P. I. p. zss. (1) Men heeft,bier ter Stede, reeds in't midden
der zeftiende eeuwe, verftaan, dat Pek , Teer, Roet, Leer, Maften , Spreten en diergelyke waaren, niet onder Oorlogsbehoeften, konden begreepen worden. Zie bier voor, II. Deel, VI. Boek, bl. 04» Cc 5
|
|||||||||||
|
410 AMSTERDAMS IV.Deel.
„ Schepen en de natuur der Laadinge, al-
„ leenlyk met de Zeebrieven en Paspoorten, „ zou behoeven beweezen te worden (q)." En tot nadere opheldering van dit Verdrag, werdt, in 't volgende jaar, verklaard „ dat „ men, wederzyds, niet flegts van onzydi- „ ge op vyandelyke, en van vyandelyke op „ onzydige; maar zelfs, van de eene vyan- M delyke Plaats op de andere, zou mogen „ vaaren en handelen (r)" Het Hof van Londen vondt zyn voordeel, by dit Verdrag en deeze Verklaaring, zolang de Staat met Frankrykin oorlog bleef; doch men heeft, hier , meermaalen , en nog onlangs, ge- klaagd , dat het 'er zig niet aan gehouden heeft, wanneer het Ryk in oorlog was met Mogendheden, waarmede de Staat vrede of vriendfchap hadt. De voornaamfte handel is op Londen ,
Hüll, Topsham,Newcaftle en Sunderland, in Engeland; Edemburg, in Schotland, en Dublin en Cork, in Ierland. Op Londen, vaaren Beurtfchepen, welker Legplaats in den Singel is, omtrent de Korsjes-brug. Zy vertrekken, gemeenlyk, om de agt dagen. Niemant mag in deeze beurt vaaren, dan die Gildebroeder in 't Groot-Buiten- en Binnen- lands vaarders- Gilde, en eenjaar Poorter ge- weeft is. Ook mogen de Londenfche Beurt- luiden in geene Binnenlandfche beurten vaa- ren ( s ). Van Amfterdam , worden naar Groot-Britanje, en vooral naar Londen, ge- zon- {q),Voiex. Corps Diplom. Tom. VIl.P.Up, «7.
(r) ld. />. JIP.
(1) Handv. bt, nog, in6 , 1232, I602.
|
||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 411
zonden fyne Lynwaaten, die omtrent Haar- Buiten-
lern gebleekt zyn, Zeildoek, Papieren, Spe- land- ceryen, en eenige weinige andere waaren.SCHE En men brengt, van Londen, Tin, Lood, ^Sr" Loodwit, Tabak, Kalfsleder, Wollen-ftof- fen, Zyden- en Wollen-kouflen, Mutfen, Hoeden, Glaswerk, Aarden werk, Ooftindi- fche Koopman fehappen, Graanen enz. Hullen Topsham leveren allerlei Wollen Hoffen, tot kleedinge: Newcaßle en Sünder land, Steen- koolen. Van Edemburg, Dublin en Cork ko- men ookWollen-itoffen. Doch de twee laatft- gemelde havens leveren veel Vleefch, Bo- ter en gezouten Huiden en Smeer. |
||||||||||||||
|
De Scheepvaart en Koophandel op
Spanje
|
vin.
Op Span-
je. |
|||||||||||||
|
is, hier ter Stede, laater begonnen dan de
reeds gemelden ; doch heeft, vermoedelyk, al in de vyftiende eeuwe, plaats gehad. De oorlog, die, in de volgende eeuwe, ontftondt, fïremde dien handel niet zeer, vooral voor Amfterdam, welk de zyde van Spanje, lang en openlyk, bleef aankleeven. Doch in 't jaar 1598, verboodt Filips de III. den Ne- derlanderen , die tegen hem in oorlog blee- ven, den handel op Spanje: 't welk gele- genheid gaf, tot het onderneemen van af- gelegener vaarten. Het twaalfjaarig Befland, welk in 't jaar 1609 geflooten werdt, her- ftelde den vryen handel op Spanje wederom. Doch met het uitgaan van het zelve, werdt dezelve, op nieuws, verbooden: 't welk, tot op het fluiten der Munfterfche Vrede, |
||||||||||||||
|
X
|
||||||||||||||
|
\
|
||||||||||||||
|
412 AMSTERDAMS IV.Dbk.
Buiten- in 't jaar 1648> duurde. Men trof, in 't jaar
land- 1650, een Verdrag van vrye Scheepvaart |
||||||||||
|
SCHE
SCHEEP
VAART,
|
met dat Ryk, op den gewoonlyken voet van
diergelyke Verdragen (t); welk, in 't jaar |
|||||||||
|
1714, vernieuwd werdt (u).
Van Amfterdam wordt, in Spanje, meeft
gehandeld op Cadix,Seville, Bilbao, S. Se- baftiaan, Alhkante, Barcelona, Mallaga enz. Ook handelt men, van hier, over Cadix, en onder den naam van Spaanfche Koopluiden, veel op de Spaanfche Weftindien. De Koop- manfchappen, die, van hier, naar Spanje ge- zonden worden, beftaan, voornaamlyk, in Speceryen, Zyden- en Wollen-ftoffen, ge- drukte katoenen Lynwaaten, Zeildoek, Jug- ten, Houtwaaren, Wafch en veelerlei an- dere goederen ; die , ten deele , naar de Spaanfche Weftindien, worden gezonden: van waar, voor dezelven, veekyds, gemunt Zilver , Jndigo , Couchenille en veelerlei droogeryen te rug gevoerd worden. Wyders, ontvangt men, van Cadix, Olie, Wolle, Zout, Wynen en verfcheiden' gedroogde Vrugten. Bilbao en S. Sebaftiaan leveren zeer veel Wolle. Van Mallaga, komt Wol- Ie , Olie, Wyn enz. Van Allikante, Zeep, Rozynen enz. Van Barcelona, veel Bran- dewynen. De verfcheidenheid en overvloed van voortbrengfels en gewafTen, die dit war- me Land uitlevert, is zeer groot. Gemeen- lyk, heeft het Hof van Spanje een' Conful of Com-
(t) Corps Diplom. Tom. VI. P. I. p. 570. Suppl. Toot«
II. P. I. p. ?s>8. (u) Corps Diplom. Tent. VIII. P. I. p. 417. |
||||||||||
|
IILBoek. KOOPHANDEL. 413
Commiflaris gehouden hier te Lande, die, te Buiten-
Amflerdam, zyn verblyf heeft. land- De vaart en handel van hier op SCHE
r SCHEE!—
Portugal vaart-
is niet jonger, en veelligt ouder dan de Op Por-
vaart en handel op Spanje. Uit een VerdragTUüAI- van Vrede van den jaare 1411, en uit een Vrygeleide van Graave Willem den VI. van den jaare 1412, blykt, dat de Portugeezen, toen reeds, hier te Lande, handel dreeven (v). Men heeft, federt, ook vanAmfter- dam, op Portugal gehandeld en gevaaren, zonder dat 'er,zo ver my gebleeken is,een byzonder Verdrag van Koophandel met dit Ryk geflooten is geweeft, tot dat, by het Befland met Jan den IV., Koning van Por- tugal, van den jaare 1641 , ook de vrye vaart en handel op dit Ryk bedongen werdt (w). In 't jaar 1667, werdt de vrye vaart op Portugal , voor de ingezetenen deezer Landen , beveiligd , by een Verdrag van Vrede (x). Sedert, heeft men, van hier, in Portugal, voornaamlyk, gehandeld, op Lisbon, Port a Port en S. Ubes. Men zendt, voornaarrilyk naar de twee eerftgemelde Ste- den , genoegzaam dezelfde waaren, die ook in Spanje begeerd zyn, eenigen van welken van daar naar Brazil verzonden worden. Van Lisbon , wordt Brazilfche Suiker , Tabak, Verwhout, Zout , Wolle , Olie , Oranje- Ap-
(v) Zie MteRIS Chartetb. IV. Deel, bl. 168, 223.
(jv) Corps Diplom. Tom. VI, P. I, p. jij, (x) Gioot-Plakaatb. II, Deel, kol. 2jjo. |
||||
|
414 AMSTERDAMS IV. Deel.
Buiten- Appelen en Limoenen, gedroogde Vrugten,
land- Droogcryen: ook Paarlen en E Jelgefleenten SCHE herwaards gevoerd. Port a Port levert veel vaart." Sumak, en S. Ubes, Zout, in groote me- nigte Het Eiland Madera, een der Kana- rifche Eilanden onder 't gebied van Portu- gal , wordt ook veel van hier bevaaren, en levert Wyn en Suiker uit. X. °P
OpZ' iT- Zwitserland,
SERLAWD. .
wordt, van hier, federt lang, meelt over
Keulen, gehandeld, zonder dat my geblee- ken is, hoe vroeg, deeze handel begonnen zy. Alleenlyk, vind ik, dat Graaf Willem de VI. die van Geneve, in den jaare 1413, vryheid gegeven heeft, om hier te Lande* te komen handelen (y). Veelligt, is de han- del op Zwitferland, ook reeds, vroeg in de vyftiende eeuwe, begonnen. Men handelt, van hier, meed op Zürich, Bern, Bazel en Schafhuizen, behalven op Geneve, welk met Zwitferland in verbond ftaat. Men zendt al- lerlei Ooftindifche waaren , Verwfloffen, Droogeryen , Jugten enz. derwaards. En men bekomt, uit Zwitferland en van Gene- ve, zyde,zyden krippen, lamfers enz. Ook worden, van Geneve, veel gedrukte boe- ken gezonden naar Amfterdam. XI. De handel, van hier, op
tiE.dc Italië, de Middellandsche Zee
Middel- en DE LEVANT
gcHjfzEE fchynt niet zo vroeg begonnen te zyn, als
en de de
Levant, (j) Mieris Chaitcrb, IV. Deelt bi, »+i.
|
|||||
|
\
|
|||||
|
/
|
|||||||
|
•
|
|||||||
|
IIL Boek. KOOPHANDEL. 415
de vaarten, van welken wy reeds gewaagd buiten«
hebben: immers, my is 'er geen duidelyk land- blyk van voorgekomen. Alleenlyk, vind ik,SCHE dat Hertog Albrecht den Lombarden , Lu- SS?1 coeyfen en Florentynre, zo wel als den Gene' voyfen, Katelongeren, Blafentynre,Spangar- den en Poeriegaloyfen, in den jaare 1388, vryheid gegeven heeft, om in Holland en Zeeland te handelen, op gelyken tol, als die Coepluden van Almange voeren (2). En mo- gelyk heeft deeze vryheid aanleiding gege- ven, dat 'er, van hier, ook op Italiëgevaa- ren is. Doch deeze handel, zo wel als die op de gantfche Middellandfche Zee en Le- vant , begon eenigszins te bloeijen, omtrent den aanvang der zeventiende eeuwe, na dat de Jooden, in 't jaar 1549, uit Portugal verdreeven zynde, zig, onder anderen, hier ter Stede, hadden begonnen neder te zet- ten , en den handel op Italië en de Levant eerft hier veftigden. Eenige Amfterdammers regtten, federt, ook in Italië, in de Archi- pel , te Conflantinopole, te Smirna, te Scan- drona, en elders in de Levant, huizen van Koophandel op. Op de kutten van Barba- rye, werdt toen ook, reeds van hier, ge- handeld, en ten dien einde, in 't jaar ióio, tufTchen den Keizer van Marokko en dee- zen Staat, een Verdrag van vryen Koophan- del geflooten (d), welk, in laater' tyd, ver- fcheiden' maaien , vernieuwd geworden is (Z>). Midlerwyl, was ook, met de Ottoman- ni-
(x.) Mieris Charteïb. III. Deel, il. J07.
(*) Corps Diplom. Tom. V. P. II. />. ij«.
(b) Corps Diplom, T*m, VII. F. II. f, «4»77, Jip.
|
|||||||
|
-
|
|||||||
|
I
|
|||||
|
4iö AMSTERDAMS IV.Deel,
Buiten- nifche Porte, in't jaar 1612, eene Over-
LAND- eenkomft getroffen, by welke, aan de On- SCHE derzaaten van den Vereenieden Staat, niet vaart. a^een vrye Koophandel, in het Turkfch ge- bied , toegeftaan werdt; maar ook beloofd, dat zy geene flaaven gemaakt, noch hunne goederen verbeurd verklaard zouden wor- den , al werden zy fchoon, op vyandelyke fchepen, gevonden. De Ambaffadeurs en Confuls van den Staat werden erkend voor Regters over de Nederlanders, die zig in het Ryk onthielden. Ook werdt hun vry- heid gegeven, om zig, wegens de Kaape- ryen van die van Algiers en andere Steden in Barbarye, aan 't Hof van den Grooten Heer, te beklaagen (c). Doch alzo deeze Ste- den, in eene genoegzaame onafhangkelyk- heid van de Porte, en op zig zelven, be- ftaan, heeft men noodig geoordeeld, met de- zelven, byzondere verdragen te fluiten, tot beveiliging der Scheepvaart en des Koophan- dels , in de Middellandfche Zee en in de Le- vant ; gelyk, met Algiers, Tunis en Tripoli, gefchied is. Met Tripoli, heeft men zig, laatftelyk, in 't jaar 1703 , verdraagen (d); met Tunis, in't jaar 1704 (V)> en met Algiers, in 't jaar 1726 (ƒ), federt welken tyd, men de vaart en handel op de Middellandfche Zee en de Levant heeft voortgezet, nogtans niet zonder, van tyd tot tyd, over inbreuken op de gemaakte Verdragen, te klaagen. In 't jaar
(c) Corps Diplom. Tom. V. p. II. p. 20J.
(d) Corps DipJorn. Tom. V11I. P. I f. H«.
(e) Corps Dipio-n. Tom. VIII. P. I. p. 130.
(ƒ) Groot.Plakiatb. VI. Deel, bl, nu |
|||||
|
■ ' '■■" ■ ■■■
|
|||||
|
ÏH.Boek, KOOPHANDEL. 417
jaar 1753, heeft de Staat het eerfle Verdrag BuITE-„
van Koophandel geflooten met den Koning LAND. der beide Sicilien, waarby den wederzyd- sche fchen onderzaaten alle vryheid van vaart en schkep- handel wordt toegedaan: ook vryheid van VAAaT* Godsdienft. Zelfs, mag men, volgerts dit Verdrag , allerlei Waaren, Krygsbehoeften uitgezonderd, voeren naar vyandelyke Plaat- fen, die niet belegerd of ingeflooten zyn, wordende, volgens het twee en twïntigfle Lid van het gemelde Verdrag, eene Plaats voor belegerd of ingeflooten gehouden, voor welke, even buiten 't bereik van'tgefchut, ten minfte zes oorlogsfchepen leggen; en te- gen welke, te gelyk, te Lande, batteryen en andere werken opgeworpen zyn: 't welk wy hier te liever aantekenen, om dat my geen Verdrag van Koophandel bekend is, waarin zo duidelyk bepaald wordt, welke Plaatfen, voor belegerd of ingeflooten, moeten gehou- den worden. Naar Italië, de Middellandfche Zee en de Levant, worden, van hier, ge* voerd Speceryen en andere Ooflindifche waaren, Cacao , Lakens, Verwhout, Ga- rens, Haring, Zalm, Staal, Blik, Koper, Yzer, Jugten, Olifantstanden, Baleinen enz. Van Genua, brengt men ruwe Zyde, Olie, Zeep, Ryft, Marmeren blokken, Drooge* ryen enz» Livorno levert verfcheiden' Koop- manfchappen, die uit de Levant derwaards gevoerd zyn» Van Venetië, haalt men Spie* gel-, Koets- en Drinkglazen, Zwavel, Droo* geryen enz. Smirna en ConfiantinopoU leve- ren Turksgaren, Katoen, Zyde, Tapyten, Dimitten, Corduaanen enz. Aleppo zendt, IX. Stuk. Dd over |
|||||
|
Jfs.- -
|
||||||||||||||||||||||
|
4i8 AMSTERDAMS IV.Deee.
over Scandrona of Alexandrette,Galnooten,
|
||||||||||||||||||||||
|
Buiten-
land- |
||||||||||||||||||||||
|
Hoedenmaakers-Wolle, Katoen, Wierook,
|
||||||||||||||||||||||
|
scHE Zvde , Segrynleêr enz. Van Zante m de
scheep- archipel, komen veel Korenten. Doch de VAART' waaren, die van Amflerdam naar de Middel- landfche Zee en de Levant gevoerd, en van daar wederom herwaards gebragt worden, zyn zo menigvuldig en verfcheiden, datwy ons hebben moeten vergenoegen, met daar- van alleenlyk, de voornaamften op te noe- men. Te lande, over Duitfchland, worden veelê goederen uit Italië ontbooden, en der- waards verzonden, inzonderheid na 't ver- beteren der gemeene wegen, en 't vermin- deren der onkoften op het gebruiken der- zelven, in of omtrent den jaare 1668 (g). Het toeneemen van den handel op de
Levant en de Middellandfche Zee heeft, hier ter Stede, al in't jaar 1625, gelegenheid gegeven, tot de aanftelling van agt Direc- teuren of Bewindhebbers van den Levantfchen Handel en Navigatie van de Middellandfche Zee, van welken 'er, jaarlyks, vier afgaan, in welker plaats,vier anderen, uit een dub- bel getal der voornaamfteLevantfcheKoop- luiden, door de afgaanden en aanbly venden benoemd, by Burgemeefleren , verkooren worden (*}• Aan dit Collegie, welk zyne Byeenkomften houdt,in een vertrek op het Stadhuis, is een Secretaris toegevoegd, die, door Burgemeefleren, wordt aangefteld. Het Collegie heft, in gevolge van verfcheiden' |
||||||||||||||||||||||
|
(t) Handv. bl. *f.
th) Gioot-Mcmor. N. III, ƒ, 2X.
|
||||||||||||||||||||||
|
1
|
||||||||||||||||||||||
|
ÖI Böek. KOOPMANÖEL. 410
Plakaaten der algemeene Staaten, een gul-ßUITEN,
den van 't laft van alle fchepen,die naar de land- Middellandfche Zee willen;ten welken ein-SCHE de, dêzelven, door een' beëedigden Taxa-Sv™^~ teur of Meeter, die, in 't jaar 1628, voor 't eerft, aangefteld is (f), moeflen gemeeten worden; doch de Meeter houdt zig, federt lang, aan de meetinge, die, van wege de Admiraliteit , gefchiedt. Wyders , wordt nog een ten honderd van de waarde van de meefte goederen, die van de Levant komen, evenveel over welke Plaatfen, of met welke fchepen, dêzelven hier worden aangebragt, aan 't Collegie betaald (£). Uit deeze belas- tingen , worden de wedden der Confuls in de Levant, een gedeelte van.de wedde des Arnbafïadeurs van den Staat by de Ottoman* nifche Porte, en eenige andere koflen be- taald: ook de IntereiTen der Capitaalen, door de Kamer, opgenomen, en de Capitaa- len zelven. De Directeurs zyn verpligt, de fchikkingen, door de algemeene Staaten, op den Levantfchen handel gemaakt, te doen naarkomen, en voor de welvaart van dien handel zorg te draagen. Wy komen nu tot den handel en vaart op xil. Op Mus-
M U S K O V I E, KOVIE.
waarop de Amfterdammers zig , eerft na
dat den Vereenigden Nederlanderen, in 'c jaar 1598, de handel op Spanje verbooden was
■
(i) Groot-Memor. N. III. ƒ. 76 verft.
(k_) Groot-Plakaatb. III. Deel, bl. ntf*. IV. Detl, bl. Ufl, V. Deel, bl. ij+|. ^«««/(.Handv. bl. ijo», Dd 2
■
|
|||||
|
■>
|
|||||
|
42o AMSTERDAMS IV.Deä«
Buiten- was (/), hebben begonnen toe te leggen. Med
land- ondernam toen Scheepstogten, tot heel naar scHE Archangel, op welke Stad, de Engelfchen, vaart, reeds te vooren, gevaaren hadden. Bürge- meefteren van Amfterdam fchreeven , tot bevordering van deezen handel, op den agt en twintigften Maart des jaars 1616, eenen brief aan denGrootvorftvan Muskovie (m). Doch 't liep aan, tot in 't jaar 1631, eer'er, van wege den Staat, een Verdrag van Koop- handel , met de Regeering van Muskovie, getroffen werdt, waarby, nogtans , flegts eene zeer bepaalde vryheid tot het inkoopen van Graanen werdt toegedaan («). Sedert heeft men, op Muskovie en het gantfche Ruflifche gebied, bly ven vaaren en hande- len , zonder dat 'er ooit een eigenlyk Ver- drag van Scheepvaart, met Rusland, heeft können getroffen worden. Czaar Peter de I. heeft 'er, in 't jaar 1715, een doen voor- Haan ; doch het is nimmer geflooten (0). En federt is 'er, meer dan eens, over gehandeld, zonder dat men eikanderen heeft können verflaan, konnende het RufTifche Hof niet befluiten, om den onderzaaten van den Staat dezelfde voorregten toe te ftaan, die het aan andere handeldryvende volken vergund hadt, en blyvende men hier ongezind, om zig, met mindere voorregten, te laaten ver- genoegen. De handel op Archangel is merkelyk af-
(l) Zit Vaderl. Hift. IX. Detl, bU j«,
(m) Groot-Memor. .N. II. ƒ. 2j6.
(h) Corps Diplom. Tem. VI. P. I. f» 3.
{*) Viut. Corps DiploBJ, X»». VIII, P, f, f. +6«, •
|
||||
|
PL Bok. KOOPHANDEL. 421
genomen, federt het ftigten van Petersburg, Buiten-
waarop nu fterkft gevaaren wordt, behalve, land- idat ook zwaare Koophandel wordt gedree-SCH* ven op de andere Steden onder 't Ruffifch^ART. gebied, die langs de Ooflzee gelegen zyn. De waaren, welken men derwaards zendt, zyn genoegzaam dezelfden, als die naar el- ders in de Ooftzee gezonden worden. Men brengt, van Archangel, Petersburg, Riga en andere Steden onder 't Ruflifch gebied, Mas- ten en andere eeken Houtwaaren, in groote menigte; Jugten, Pelteryen, grove Lynwaa- ten, Zeildoek, Pek enTeer, Potafch en Weed- afch, Talk, Zalm, Rogge, Pakmatten en andere waaren meer. Om toezigt te hebben op den Ruflïfchen
of Muskovifchen handel, zyn, hier ter Ste- de , waarfchynlyk, in het jaar 1698 (p), vier Directeuren of JBeftierders aangefteld, door Burgemeefteren. In 't jaar 1717, waren 'er vyf Directeuren van den Muskovifchen han* del (#). Doch tegenwoordig, zyn 'er maar drie. By overlyden van een' hunner, wordt 'er een ander, uit een dubbel getal, door de overblyvenden benoemd, by Burgemees- teren gekooren. De fchepen, op Muskovie vaarende, plagten, van ouds, zekere latten te betaalen aan Directeuren, die, na 't ver* leggen van den meeften handel op Peters^ burg, merkelyk waren verminderd, door- dien alle fchepen, op Petersburg vaarende, / hun-r O) zie Kefol. Genet. 14 July 169%. Groot-Memoi. N.
VIII. ƒ. 147, 148. (£j Groot-Meraor, N. IX. ƒ. 134 vtrfu Pd 3
|
||||
|
423 AMSTERDAMS IV,Deel,
Buinén- hunne laflen betaalden aan Directeuren van
land- den Oofterfchen handel, alzo Petersburg aan scHE ^e Ooftzee gelegen is. Doch hierin is, op vaart! verzoek van Directeuren van den Muskovi- fchen handel, in 't begin van 't jaar 1753, verandering gemaakt, hebbende Burgemees- teren toen bevolen, dat de laflen der fche- pen, op Petersburg vaarende, voortaan, aan de Directeuren van den Muskovifchen han^ del zouden betaald worden (r). Kortbe- De handel en vaart op Ooftindie, eerfl rigt we omtrent het einde der zeftiende eeuwe , gens den voornaamlyk door Amflerdammers, aange- Ooft en1 vangen en voortgezet (j) , is, federt de op- "Weftin- regting der algemeene Ooftindifche Maat- #e« fchappye, in't jaar 1602, niet meer aan Am- ilerdam bepaald geweefl; waarom wj 'er, hier, niet byzonderlyk, van gewaagen moe- ten. Alleenlyk, merken wy aan , dat de Kamer deezer Maatfchappye te Amflerdam, voor de helft deel hebbende in den Ooftindifchen handel, groot vertier aanbrengt in de Stad, Zo met het aanbouwen en uitruflen van fche-? pen, als met het inkoopen, verkoopen en afleveren van veelerlei Koopmanfchappen, die naar Ooflindie gevoerd , of van daar herwaards te rug gebragt worden. Voorts, plagten Burgemeefleren, hier, de Bewind-? hebbers der Kamer te Amflerdam te verkie-» zen, uit een driedubbel getal, uit en door deHoofddeelgenooten benoemd: welk voor- regt van te meer aanbelang was, om dat de fr) Vervolg 4er Öandv. hl. «y.
\i) Zn II. Deelt XI. £oe^ bl. 12^,'
|
||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 423
Bewindhebbers deezer Kamer vyf en twintig buiten-
in getal zyn. In andere Steden, daar Ka-t-AND- mers zyn,verkoorende BurgemeefterendierSCH£ Steden, insgelyks, de Bewindhebbers derJ^SSw" zelfde Kamers. Doch federt de verkiezing der Prinfen - Erfftadhouderen , tot Opper- Direóteurs der Ooftindifche Maatfchappye, doen deezen, alomme, de verkiezing van Bewindhebberen, uiteene diergelyke benoe- ming. De Handel en Scheepvaart op Weflindie,
die ook, al vroeg, door Amflerdammers, on- dernomen werden , zyn , insgelyks, alge- meener geworden, na de opregting der Weft- indifche Maatfchappye, in 't jaar 1621; 't welk ons ook van de verpligting ontflaat, omze , hier, byzonderlyk , te befchryven. De Kamer te Amfterdam heeft, voor vier negende , aandeel in de algemeene Maat- fchappye , en beftaat, thans, uit zeftien Be- windhebbers. By het dertiende Articul van het eerfle Oélroi voor de Weftindifche Maat- fchappye , werdt vaftgefteld, dat de aanftel- * ling der Bewindhebberen, van wege de Staa- ten der byzondere Provinciën, gefchiéden zou, of door derzelver Gedeputeerden, of door de Magiftraaten der Steden, daar Ka- mers waren (0- In de Kamer te Amfterdam is, federt, de verkiezing van Bewindhebbe- ren verbleeven aan Burgemeefteren (u): heb- bende 's Lands Staaten, in September des jaars
(t) Groot-Plakattb. I. Deel, hl. $69.
(u) Refol. Vroedfch. N. 14. 4 J*h lSl3« f- ,8- N. tj. 9 Wehr. I6Z6. f. 14+ verf». N. !6. 10 Jttly, 17 JVov. l6X». f. 9$% HS' Groot-Meraor. N. VIJ. ƒ. 1*9.
Dd 4
|
||||||
|
4-24 AMSTERDAMS IV.Dekü
Buiten-jaars ^2*» uitdrukkelyk, beflooten „ dal;
land- „ de Hoofddeelgenooten een drie dubbej
scHH ?j getal zouden benoemen, waaruit de Ma-.
vaart1*" " gi^raat Bewindhebbers kiezen zou (u).'*
Doch, na dat de Heeren Prinfen - Erfftad-* houders ook tot Opper-Direéteurs der Weft-> indifche Maatfchappye zyn verkoorèn , ver- kiezen hunne Hoogheden de Bewindhebbers dier Maatfchappye ook, uit eene benoeming der Hoofddeelgenooten. Sedert het open* flellen der vaarte op de Weftindien binnen de paaien van het Oélroi der Weftindifche Maatfchappye, wordt 'er veel handel, door byzondere Amfterdamfche Koopluiden, ge- dreeven op Curacao en S. Euftatius in A- merica, en op Guinea, in Africa. De Stad Amflerdam bezit ook een derde gedeelte in de Volkplanting van Suriname ; doch de vaart en handel op dezelve is, insgelyks , voor alle ingezetenen van den Staat, open^ gefield. Van de elf Direcleurs der Sociëteit van Suriname, zyn 'er vier wegens de Stad Amflerdam, die, door Burgemeefleren, wor- den aangefleld, en een tiende gedeelte van de uitdeelingen genieten. Uit de Volkplan* ting van Suriname, wordt eene groote me» nigte van Sujker en Koffy herwaards ge* voerd. Nog eene andere Volkplanting legt 'er, niet verre van Suriname, Berbice ge» naamd, op welke de vaart en handel ook, voor alle ingezetenen van den Staat, open gefield is. Zj (laat onder 't bewind van ne* gen Directeuren, die te Aipfterdarn verga* der
|
|||||||
|
v
|
|||||||
|
■
|
|||||||||||||||||||||
|
JH. Boek. KOOPHANDEL. 425
deren, in een huis, welk, door eenen hun- Wissel.
ner Boekhouderen , bewoond wordt. Zy handel, worden uit en door de Hoofddeelgenooten verkooren. De Volkplanting Berbice le- vert ook, naar haare uitgeftrektheid, Sui* ker, Koffy en Cacao uit, die, voor het groot- fte gedeelte, naar Amfterdam gezonden wordt, |
|||||||||||||||||||||
|
II,
WISSELHANDEL. |
|||||||||||||||||||||
|
De buitenlandfche Koophandel werdt, Oudfte
van ouds, hier te Lande, en te Am- JjÏÏg." fterdarn in 't byzonder, op eenen gantfchiing) anderen voet gedreeven , dan in laateren yoor het t)'d, en tegenwoordig. De Koopluidenreis- ^0™" den, in perfoon, buitens Lands, of kwamen, fcjbrie. van buitens Lands, hier ter Stede, om hun- ven. ne waaren te verkoopen; of om inkoopen te doen van de waaren, die hier of elders te vinden waren. Hieruit ontftondt, al vroeg, «de noodzaakelykheid, om, in de Kooplieden van Holland, vreemde munt, voor inland- fehe, of inlandfche, voor vreemde, te ver- wiiïelen. JEJn gelyk het regt der Munte, hier te Lande, als een Heeren-regt werdt aange- merkt ; zo hadden ook de Landsheeren het opregten van Wijjcls of fVißelhuizen, en het aanftellen van JFijfelaars aan zig alleen be- houden. Men befpeurt dit, onder anderen, in de Uitfpraak over een gefchil, tuflchen den BifTchop van Utrecht en de Stad Amersr fpoyt, welk, in 't jaar 1394, door Willem, |
|||||||||||||||||||||
|
P d 5 Her-?
|
|||||||||||||||||||||
|
425 AMSTERDAMS IV.Dee*.
wissel- Hertog van- Gulik en Gelder, werdt byge-
»AKDEt. legd , en waarin deeze woorden gelezen werden: Item op dat punt e dat fi die wijf el verhueren binnen hoere flat, die myns Heren is, daer op die Raet vorsz antwoord, dat die flat van Amersfoert verhuert heeft boren Bor- geren eyn huus, dat eyn Wiflelhuus beet, dat onfer mar et wel gelegen is, dat on f e Rayt meynt, , dat fi mit befcheide doen mogen ,feggen wy, dat die flat van Amersfort fich der wijfel aldair niet onderwynden en f al, ende f al den Biffcop , van Utrecht der wijfel aldair laten gebruken, fonder hinder van hoer (w). De Graaven van Holland hadden ook zulke Wiffcls of Wis- felhuizen, in de Hollandfche Kooplieden. Te Dordrecht, was 'er, reeds een, in 't jaar 1322, die toen, voor een honderd en zeitig guldens 's jaars, van wege den Graave, ver- pagt werdt (x).. Naderhand, kwam 'er nog een by. Zy werden, in 't begin der vol- gende eeuwe, beide, insgelyks, verpagt (j). Te Leiden, en te Schiedam, werden de Wis- iels, in 't jaar 1351, aan de Steden gefchon- ken (z). Hertog Albrecht van Beijeren, in 't jaar 1588, beflooten hebbende, eenen nieu^ wen gouden penning, genaamd Dordrecht- fche Schild, en eene zilveren Hollandfche groot, met derzelver gedeelten, te doen il aan ; verboodt , ten zelfden tyde , alle vreemde munt, uitgenomen zekere Keizer- ly-
f»j Vide A. MATTHffii Not. *d Rerum Amorfoit. Sciipt,
h «*•
(x) Mieris Charterb. II. Deel,bl. 290. (y) Mieris Chanerb. IV. Deel, bl. 154,241.
(*,) Mieris Chatterb. |I. Deel, bl. se* , «97,
|
|||||
|
1
|
|||||
|
III, Boek. KOOPHANDEL. 42?
lyke, Franfche, Engelfche, Brabantfche en wissel«
Vlaamfche penningen, en Rynfche, Dor-handel. drechtfche, Gelderiche, Ooifche, Luikfche en Utrechtfchie guldens. Ook verklaarde hy toen, te Dordrecht, twee, en in elke andere Stad van Holland, eénen WnTelaar te zullen aanftellen , die haer wijffel wel ver-, .«,, borgen zouden , en de genoemde munten ghengen, of gang doen hebben, zonder, voor hunne moeite van 't whTelen, meer te mo* / gen genieten, dan twee penningen hollandich
van ieder Schild (a). In 't jaar 1393, kwam hier in eenige verandering, en werdt toen, uitdrukkelyk, vaftgefteld, dat niemant, hier te Lande, Wijfelh ouden zou, van 's Graaven- wege, hi en zou eerfi verbonden wefen aen 's Graaven bant, tot zynen wille (b). Het aan- ftellen der WifTelaaren gefchiedde, gelyk de Ordonnantien fpreeken, om ghemeen mitfcip der Coeplude. Doch van 't voordeel, welk de Graaflykheid van den WifFel trok, wer* den de ingezetenen van fommige Plaatfen, even als van de Graaflykheids tol, nu en dan, » vry verklaard (c). De Wiffelaars zyn, on*
getwyfeld, voor 't einde der veertiende eeu- we, of eerder, ook reeds in Amfterdam ge- weeft; fchoon ik 'ergeene melding van vin- de voor 't jaar 1417; wanneer Vrouw Jaco* ba haaren wijffel binnen der Stede van Aem« fier dam Burgemeefter Ysbrant fleynen, die dit Ampt, reeds by 't leeven van haaren Va- der , Willem den VI., bekleed hadt, op nieuws,
(*) Mieris Charterb. IIï. Deel, bl. jo/}.
(b) MifRisCharterb.lII. Deeltbt.s9}t (() git Handy, van Kcnneiuerl. bl. j«. |
||||
|
- ■ ■ ..,.-..„
|
|||||
|
428 AMSTERDAMS IV.Deee;
Wissel- nieuws , aanbeval (d). Hy wordt, in de
jpwDJäx. Lyffcen der Regeeringe, op het gemelde jaar, Tsbrand Heyn Meynertsz. ÏViJJelaer genoemd. En buiten hem, mögt niemant,hier ter Ste- de , 't zy heimelyk of in 't openbaar, eenig geld verwifTelen (je). ÏBvoe- -^et Ampt van WifTelaar bleef in wezen, ring der en was zelfs in aanzien (f), tot dat de Ita- WjflTei- liaanen, in devyftiende en zeftiendeeeuwe, brieven, bet gebruik der Wijfelbrieven uitvonden, of op nieuws invoerden. Sommigen meenen, naamlyk, dat de aangeftelde WiiTelaars zel- ven, als men 't begeerde, ook briefjes, in de plaats van geld, in betaaling plagten te gee-f ven, op welken men, elders, de waarde ont- vangen kon: en dat zy dus reeds eene foort van Wiflelbrieveri hadden ingevoerd, eer de Italiaanen dezelven verder in gebruik brag^ ten (g). Doch, wat hier van zy, de Wis- felbrieven maakten het wiffelen van geld voor geld, om het ingewiffelde, öfter plaat- fe, daar de inwiiTeling gefchiedde , of el- ders, te gebruiken, in veele gevallen,noo- deloos, of ondienftig. Men betaalde, of ontr ving geld, en nam, of gaf daarvoor een* WiflTelbrief, op welken de waarde, in eene andere plaats, wederom ontvangen en be- taald werdt: 't welk zo groot een gemak in den Koophandel gaf, dat het gebruik der WiiTelbrieven, door den tyd, in de voor^ naaniT
(d) MiP.ius Charterb. IV. Deel, hl. 410.
(f) Mieris Charterb. IV. Deel, bl. 154,231.
(f) Zie Groot-Plakiatb. I. Deel, kot, ts%6 ,z6ll,i6i<f}
fa) VELLï&VlLLAHETHift.4eFranccTm.XIVf^.i»2»
|
|||||
|
-
|
|||||
|
lil. BoéK. KOOPHANDEL. 429
naamfte Koopfteden van Europa, werdt in- Wissel
gevoerd. In Holland, en byzonderlyk te haxoeu Amfterdam , werdt, eindelyk , de WhTel- handel van byna gantfch Europa geregeld (£): doordien 'er genoegzaam geene, of, mogelyk, geene Koopfteden in Europa zyn, waar de bezittingen en het geloof of Credit der Koopluiden, zo vroeg, uitfteekend groot zyn geweeft, dan Amfterdam. "Ondertufïchen, verliepen 'er, in 't eerft,
veele jaaren, zonder dat, hier ter Stede, ee- nige Keuren of Ordonnantien op den handel in WifTelbrieven of WifTelhandel gemaakt werden. Men hieldt zig, doorgaands, aan de Couftumen of Gewoonten der Stad Ant- werpen (i), de eenigften , die uitgegeven werden, in den eerften Druk der Handvcfien van Amfterdam van den jaare 1597 (k), Vol- gens deeze Couftumen, mögt men geenen WuTelbrief voor den vervaltyd voldoen, dan op zyn eigen gevaar. Ook was de Houder van eenen WuTelbrief verpligt * den zei ven, binnen den derden dag na de vertooning i te doen protefleren, in geval de betrokkene wei- gerde, den zelven te accepteeren, dat is, de voldoening daarvan ten vervaldage aan te neemen. De Couftumen van Antwerpen be- helsden nog eenige andere byzonderheden, die, ten deele, ftand hielden , ten deele, door den tyd, in ongebruik geraakt zyn. Het whTelen van geld voor geld bleef eg- Aanleï-
ter, in Holland, in gebruik; doch mögt niet ^"StoS
ge. het op,
(fc) foitz. Efptit des Loix Livr. XXII. Ch, X. f. 2jj.
(1) Zie Handv. bl, 544, |
|||||
|
-
|
|||||||||||||||||||
|
430 AMSTERDAMS IV.BttU
Wissel- gefchieden, dan door beè'edigde Wiflelaars,
handel* fchoon 'er zig, dikwils, ook anderen mede tegtcn geneerden Ql). In 't jaar 1590, hadt men, |
|||||||||||||||||||
|
eener
Wiffcl.
bank*
|
te Amftérdam, zwaarigheid gemaakt, om
dit wiflelen te gedoogen, voor dat 'er nader |
||||||||||||||||||
|
orde op de Munte gefield ware (m): 't welk
niet voor 't jaar 1596 gefchiedde (n). Men hadt, midlerwyl, gearbeid aan eene nieuwe Inftruótie voor de gezwooren Wiflelaars (0), waarvan, eerlang, in den Haage, een ont- werp gemaakt was (p), welk, hier ter Ste- de , goedgekeurd werdt (q). Ook werden, in 't jaar 1603 en federt, by 's Lands Staa- ten, verfcheiden' Ordonnantien gemaakt op 't ftuk der Munte, waarby de prysder vry- geftelde en gedoogde Geldfpecien bepaald werdt (V). Doch men bevondt, eerlang, met naame hier ter Stede, dat verfcheiden' Perfoonen ?en de Cafliers inzonderheid, hun werk maakten, om de zwaare penningen uit de ligten te fchieten; de eerden, tegen 's Lands Plakaaten aan (j-), ten Lande'uit te zenden, om daarmede hun voordeel te doen, en de laatften der Gemeente, tot den ge* woonen prys , op te dringen. Hiertegen werdt wel, by eene Keure des jaars 1604, voorzien. Doch 't kwaad hieldt fland, on- aangezien de Keure, tot zo verre, dat het geld,
fl) Zie Groot-Plakaatb. I. Deel, kei. 2710, 3031,3040.
(m) RcfoJ. Vroedfch. N. f. 7 Febr. ij90.
(n) Groot-Plakaatb. I. Deel, kol. 1740.
($) Refol. Vroedfch. N. f 10, 18 Febr. l$95*f, 4°i4*«
|
|||||||||||||||||||
|
ƒ. zeg , zit.
9 ZJ Sept. itfoj. f. 4o{ verft.
|
|||||||||||||||||||
|
(f>) Gtoot-Meraor. N. II.
(q) Refol. Vroedfch. N.
|
|||||||||||||||||||
|
(r) Gtoot Plakaatb. I. Deel, kol. 2660,2700,2^0$,
(s) Zie Groot-Plakaatb. I. Üecl, kji. 3041.
|
|||||||||||||||||||
|
* \
|
|||||||||||||||||||
|
* .
|
|||||||||||||||||||
|
-
|
||||||
|
Hl. Boek. KOOPHANDEL. 43t
geld, in den tyd van vier jaaren, tot negen wissra>
ten honderd, boven de waarde, die by 's handel. Lands Plakaaten bepaald was, fteigerde, en uitgegeven werdt. Men was dan genood- zaakt , by eene Keure van den twaalfden Ju- ly des jaars 1608, te beveelen „ dat men „ geeneWiflel brie ven, Affignatien of Obli- „ gatien in betaalinge geeven of ontvangen „ zou mogen; dat niemant, voor eenige „ Koopluiden, Cafle zou mogen houden, of „ penningen, voor anderen, op affignatien* „ wiffel brieven, overwyzingen by monde, of „ anderszins, ontvangen, of betaalen; dat „ niemant eenige penningen hooger zou „ mogen ontvangen of uitgeeven, dan by „ 's Lands Plakaaten was vaftgefteld ; en „ vooral ook de zwaarden niet uit de ligt- 5, ften weegen, om daarmede voordeel te „ doen (f)." Doch 't leedt naauwlyks veer- tien dagen, of men moeft deeze Keur, ee- nigszins, verzagten. De Koopluiden vonden zo veel gemaks by 't gebruiken van Caffiers, dat men raadzaam oordeelde, toe te ftaan, dat 'er Caffiers buitens huis waren, mids elk hunner maar éénen Koopman bediende, en zy zig verbonden, om 't geld niet hooger uit te geeven, dan volgens de Plakaaten; en niet op vreemde Munten te handelen, noch penningen te biqueteeren, of de zwaarflen uit de ligtften te weegen. Ook werdt veroor- lofd, dat een fchuldenaar, eene enkele reis, met zynen fchuldeifcher, gaan mögt, om zyn geld te ontvangen, daar het zelve gereed was,
(t) Kcutb. H. ƒ. z$i vtrfu
|
||||||
|
<
|
||||||
|
433 AMSTERDAMS ÏV.Dfcït;
Wissel- was >en dat men> m geval van ongeruftheid
haädel. voor zyne betaaling, wel een' Wiflelbrief of Aflignatie in betaaling zou mogen ontvan- gen , mids men voortaan alleen zage op hem, ten wiens lade die Wiflelbrief of Aflignatie hieldt (u). Doch de toegeevendheid der Wet- houderfchap, die zy egter, na verloop van eenigen tyd, wederom eenigszins bepaalen moeit (V), werdt misbruikt* De verwarring en fleigering in 't Huk der Munte bleef duu- ren. Men moeft dan op andere middelen bedagt zyn, om dezelven te voorkomen. Te Venetië, te Seville, en in andere Koopfleden van Europa, waren Wiflelbanken opgeregt, ïn welken, men, gemunt of ongemunt goud en zilver ontving, en verwhTelde, of be- leende. Zulk eene Wiflelbank befloot men, ook hier ter Stede, op te regten, na dat men daartoe van 's Lands hooge Overheid verlof zou bekomen hebben. In de Vroed- fchap deezer Stede, was, reeds in 't jaar 1606, geraadpleegd , op dit gewigtig onderwerp (w). Doch 't liep aan tot in July des jaars 1608, juift den tyd van het verzagten der Keure van den twaalfden der gemelde maand, eer 'er toe beilooten werdt (x). Men ver- wierf 'er volmagt toe van 's Lands Staaten, en de daadelyke opregting gefchiedde, in January des volgenden jaars (j). Natuur De Bank van WifTel werdt de algemeene Cas*
(*) Keurb. H. f. 254 verft. Zie et^ Handv. druk^ van
Itttt hl. 2IJ, ZI4.
(v) Hindv. iruk, van t€t$t l>l. zift
(») Refol. Vroedfch. N. 10. 10 M*y 1606. f. 96 verft. (x) Refol. Vroedfch. N. 10. t6,it July i6o«. ƒ. 17». (yj Refol. Vroedfch. N, 10. iy fwticos.f, 1S4,1J7 verf*. |
||||
|
■
I
|
||||||
|
ÏII. Boek. KOOPHANDEL, 433
Caffier van elk, die 'er zy ne penningen, voor 't Wissel-
herleveren van welken, of van de waarde der- handeju. zelven, de Stad inftondt, in vertrouwen wil- der wis« de. Ook flondt het vry, aldaar Speciën te felbank verwiflelen; zullende de Bank daarop zo wei- fjr ^m" nig toebaats vorderen , als eenigszins mo- er am' gelyk zou zyn. Van alle WifTelbrieven, die hier geflooten, of op hier getrokken wer- den , moeft de waarde» in de Bank betaald worden > mids zy ten miniïe zes honderd guldens groot waren (2). Doch niemant mögt meer op de Bank aßigneeren, dan hy daarin hadt, op eene boete van drie ten honderd van de fomme, die hy te veel geafligneerd hadt, ten ware hy., den zelfden dag, genoeg op zyne rekening kreege; in welk geval, hy maar een half ten honderd van het te veel geaffigneerde verbeurt. Wyders, werdt be- raamd, en, naderhand, by Oótroi van 'sLands Staaten, verklaard en beveiligd, dat nie- mants penningen of Credit in de Bank zou mogen gearreßeerd, of in beflag genomen worden (2). Tot den ontvangft der Pennin- gen in de WifTelbank, werden Ontvangers aangefleld, die nogtans geene andere Pen- ningen inhaalen of ontvangen mogten, dan zulken, en tot zulken prys, als hun, door de CommiflarhTen van de WifTelbank, zou bevolen worden (0). * v:i De
(*,) Handv. bU 674.
ld) Handv. druk van I6lj. hl. 217.
(2) Hierin is, naderhand, verandering gekomen.
Refol. Vroedfcb. N. 18. ioDec, 1643. f. 189. Wy zullen 'er, terftond, nader van gewaagen. IX. Stuk. E e
|
||||||
|
!
1 |
|||||||
|
434 AMSTERDAMS IV.DEtt
Wissel- De Bank kreeg, kort na haare opregting,
handel, zo veel Credit en agting, dat het Bankgeld, Oor- eerlang, meerder waardig werdt, dan het fprong loopend of Casgeld. Verfcheiden' waren hier- van de van de oorzaaken; doch onder de voornaam- Opgeld ften » m°gen de volgenden vier gerekend van de worden. Vooreerfl, hieldt men,met reden, Bank, de penningen, die in de Bank lagen, voor beter beveiligd, dan de penningen, die men in zyn eigen huis fiadt, alzo de Stad, voor de eerften inftondt. En deeze meerdere vei- ligheid moefl de waarde van het Bankgeld, naar gelang,doen ryzen. Ten anderen, vondt. men, terftond, groot gemak, by 't betaalen en ontvangen in de Wiflelbank; 't welk, zonder tellen, by enkele AJJignaüe of over- wyzing, gefchiedde. En dit gemak bragt ook iet toe, om de waarde van het Bankgeld te doen ryzen. Ten derden, ontving de Bank geene penningen, dan tot den prys, waarop dezelven, by 's Lands Plakaaten, gefield, of door Commiffariflen bepaald waren. Maar, in 't gemeen, hielden dezelfde penningen gang tot hooger prys, onaangezien het op- jaagen of doen fteigeren van den prys van t geld, by herhaalde Plakaaten en Keuren deezer Stede (V), verbooden was. Zo werdt, by voorbeeld, in de jaaren 1638 en 1641 i aan elk toegelaaten, den Ducaton tot drie guldens, en den Kruisryksdaalder tot agt en veertig Huivers in de Bank te brengen (c). Maar onder't gemeen hadt de Ducaton gang tot
(b) Keutb, H. ƒ. 177. Hand», drukvan Kij. hl. zit.
(e) Refo). Vroedfch. N. 17. io N«x/. 1638./. tu vtrf; U. 11. 20 oftob. 1041./. 19. Handy. hl. «75, |
|||||||
|
. 'X)
|
|||||||
|
I&Boek. KOÖPHANÖEL. 43^
tot drie guldens drie ftuivers, en de Kruis- Wissel*
ryksdaalder tot twee guldens tien ftuivers. hakdm,. Doch toen, in 't jaar 1654, deeze twee pen- hingen , onder 't gemeen, nog hooger ge-1- fteigerd waren , werden zy, in de Bank> ontvangen, de Ducaton tot drie guldens dr je ftuivers, en de Ryksdaalder tot twee guldens tien ftuivers, met twee en vyf agtften ten honderd opgeld; en.wederom uitgeteld tot den zelfden prys; doch met niet meer dan twee en een half ten honderd opgeld (d)* Daar nu de Bank de penningen, altoos, tot 1 minder prys, ontving, dan zy onder 't ge- meen gang hadden, moeft het Bankgeld, in zig zelf, ryzen in waarde. Men voege hief nu nog, voor eene vierde reden, by, dat de Cafliers, die zig , onaangezien de Keuren tegen hen gemaakt, akoos hadden weeten ftaande te houden, en, in 't jaar i62i,uit- drukkelyk, werden toegelaaten (e), belang hebbende by het ryzen van het Bankgeld, omdat dan het Casgeld, welk zy gewoon waren te ontvangen en uit te geeven, meer moeft gebruikt worden; hun werk maakten van het Bankgeld te doen fteigeren in waar- de, tot zo verre, dat, in 't jaar 1638, byde Vroedfchap, vaftgefteld werdt, dat men 't Bankgeld niet hooger dan een half ten hon- derd boven 't Casgeld zou mogen koopen of verkoopen (f). Overeenkomftig met dit befluit der Vroedfchap * werdt * op den twee en
(d) Refoh Vioedfché N. zi. ftf Nov. isj*. ƒ. «M_
(e) Keutb. H. ƒ. zjo.
(ƒ; Refol. Vioedfch. N. 17. ai o&»b, MjS, ƒ. si*.
Ee 2,
|
||||
|
\
|
||||||
|
436* AMSTERDAMS IV.ÜEEt;
Wissel« en twintigften O&ober der gemelden jaars,
handel, eene Keur afgekondigd, naar welke, zo wel als naar het jongde Plakaat op de Muntevan den vierderi Juny des gemelden jaars (g), de Gaffiers in 't byzonder verpligt werden, zig te voegen (h). Doch niettegenftaande deeze Keure, fteigerde het Bankgeld, in 't jaar 1654, zo zeer, dat men, om die fteige- ring te beletten, niet alleen, gelyk wy zo e-' ven zagen, den Ducaton en Ryksdaalder tot hooger prys in de Bank ontving dan ooit te voorene maar ook, by eene Keure van den vyf en twintigften November, voorzag te- gen den buitenfpoorigen prys van 't Bank- geld (/). Doch deeze Keur werdt r op den zesden Oclober des jaars 1656, wederom te niet gedaan (£). En federt, is, myns wee- tens, de prys van 't Bankgeld niet door 't Ge- regt bepaald geweeft. De Agio of het Op- geld van 't Bankgeld is, fomtyds, tot op, of byna op den prys van 't Casgeld gedaald, en fomtyds tot zes en zeven ten honderd bo- ven het zelve gereezen. De fterke vraag naar Bankgeld doet de Agio van het zelve ryzen , en de benoodigdheid om Casgeld doet dezelve daalen. En deeze beiderlei benoodigdheid hangt van zeer veele beken- de en onbekende oorzaaken af. Keuren Op den handel in de WifTelbank, zyn, van £J.^e. tyd tot tyd, eenige Keuren gemaakt, by my- bankG" ne Heeren van den Geregte ; ook eenige fchik-
(g) Zie Groot Plakaatb. I. Deel, ktl, i%%a.
(Ii) Keurb. h ƒ. 74 verft. (i) Keurb. M. ƒ. ui veif; (^) Keurb. N. ƒ. 13 W»» |
||||||
|
fc„ . ..-
|
||||||
|
/
I
|
||||||||
|
KI. Boek. KOOPHANDEL. 437
fchikkingen 'van CommiflarifTen: doch, in wissil-
de eenen en de anderen, is, nu en dan, ver- handäu andering gekomen. Niemant mag vreemd goud of zilver opkoopen, of verkoopen en verhandelen , anders dan aan Commiflaris- fen van de Wiffclbank. Alleenlyk, mogen de Koopluiden het goud en zilver, welk zy van over Zee bekomen , verkoopen, of in de Munt brengen , naar hun welgevallen. Ook ftaat het den Goud- en Zilverfmeden vry, zo veel gemunt goud en zilver in te koopen, als zy tot hunne neering noodig hebben. Doch zy können ook, uit de Wis- felbank, met ftaven zilver van elf pennin- gen agt greinen, geryfd worden, ter waar- de van drie honderd guldens ten minde (/): gelyk de Goud- en Zilverdraadtrekkers ook, zo als wy reeds elders (wt) hebben aangete- kend , voormaals, verpligt waren, de Lin- gotten , die zy tot hun handwerk noodig hebben, uit de Bank te haaien. Sedert het jaar 1645, heeft men , byzonderlyk , zyn werk gemaakt, om het wiflelen van geld voor geld alleen door de WifTelbank te doen gefchieden , en de byzondere gezwooren WnTelaars te doen affchaffen (n).Ook vindt men deeze laatflen, hier ter Stede, niet meer; en by eene Keure van den zesden April de« jaars 1684, is beraamd, dat de Koopluiden, vreemde penningen noodig hebbende, om zig buitens Lands van dezelven te bedie- nen, (l) Handv. hl. tj% , 1691.
(»t)lV. Deel, I. Baik^.hl. X6%, {n) Refol. Vioedfch. K. 1». 30 Junj, j *4vg. 164$, f.
5*. SS } 56 Vtr/i. Ee 3
|
||||||||
|
.
|
||||||
|
433 AMSTERDAMS IV.Deei;;
Wissel- nen, daarmede in de WifTelbank souden kon*
HANDEL, nen worden geryfd, met zo weinig opgeld, " als, naar de natuur der gevorderde Geldfpe- den, zou vereifchtworden. Te gelyk, werd| den Jooden het opkoopen en wiflelen van Geldfpeoien, aan de Beurs en elders, ver^ booden (o) : 't welk egter niet geheellyk heeft können belet worden, De Bank ont- vangt verfcheidenerlei gemunt en ongemunü goud en zilver; levert 'er Recipijfen of Ont- vangbriefjes van, en fchryft 'er de waarde voor af aan den Inbrenger; die zig van de bekomen penningen bedienen kan tegen ee- ne halve gulden van de honderd Jntreil:, van 't ongemunt, en een- vierde gulden van 't ge- munt goud en zilver, in den tyd van zes maanden, en zyn ingebragte goud of zilveie te rug bekomen, na dat hy de ontvangen penningen wederom aan de Bank heeft af» gefchreeven. Zelfs flaat hem vry, de af- gefchreeven penningen, nog zes maanden, of langer, te gebruiken, mids hy maar zorg draage, dat hy telkens Prolongatie verzoeke, en een half, of een vierde ten honderd aan de Bank betaale. In de RecipiJJen, van welkeq wy fpreeken, gefchiedt ook vry wat handel, wanneer de houder derzelven niet voorziet, zyne ingebragte ipecie te zullen rioodig hehben. De Baaren goud en zilvej? mogen, hier ter Stede,niet ge'eflayecrdwoït den, dan door de beëedigde Eflfayeurs (p), een van welken zig, hiermede, in een dev vertrekken van de Wiflêlbank > bezig houdt, (•) HJjndv. kl* 47%.
|
||||||
|
*
|
||||||
|
jTILBoek. KOOPHANDEL. 439
De Effayeurs, die thans agt in getal zyn, wor- Wissel.
den, op voorfchry ving van Burgemeelleren, handel. door de Generaale Muntmeeders, aangedeld. De tyd van affchry vinge in de Wiflelbank Tyd en
is, in 't jaar 1683, gefield op 's morgens tot wyze van elf uuren, zonder buitengewoone koften;en affchry- van elf tot drie uuren, met zes duivers, by jlen^is^ ieder party, voorde Boekhouders. De Bank- feibank. briefjes, of Ajjignatkn op de Heeren Com- miflariflen van de WifTelbank moeten, door hem, dieze tekent, in perfoon, of door ie- mant, die behoorlyke Procuratie van hem heeft, worden ingebragt,en altoos in 'tNe- derduitfch gefchreeven zyn. Men mag thans beneden de drie honderd guldens in de Bank affchry ven, mids ook zes duivers, by ieder party, betaalende (q), behalve by partyen aan de Oodindifehe Maatfchappye, by wel- ken , hoe klein ook, geene zes duivers be- hoeft gevoegd te worden. Men mag niet affchry ven, op 't gene men , den zelfden dag, op zyne rekening gekreegen heeft, uit- genomen wanneer zulks gefchiedt, tegen in- gebragt gemunt of ongemunt goud of zilver (r), als mede op den tweeden dag na 't openen der Bank, wanneer zy, tweemaal 's jaars, tot fluitinge der oude en aanlegginge van nieuwe boeken, en op Pinkderen, geflooten ge weeft is. Voorts, wordt zy ook omtrent de andere voornaame Feedtyden, Paafchen, Kermis en Kerdtyd, eenige dagen, geflooten (s). 's Mor- gens na dat 'er eene party aan iemant afge- fchree*
(if) Handv. hl. 6% , «7«, «77. Ä77.
(r) Handv. bl. é7j, 676, 677. (ij Handy, kl. 5+S» J+J« Ee 4.
|
||||||
|
■
|
|||||
|
440 AMSTERDAMS IV.DeeC
Wissel- fchreeven is, kan hy, daarnaar, by de Boek-
Handel, houders, verneemen, of doen verneemen. De voornaamfteKoopluiden nogtanslaaten'er zig, door de bedienden der WifTélbank, met brief- jes , kennis van geeven. Tweemaal 's jaars, na dat de nieuwe boeken aangelegd zyn, moet elk, binnen zes weeken, zyne reft aan Com- miflarifTen van deWiflelbank komen vraagen, op eene boete van vyf en twintig guldens. Voor elke nieuwe rekening in de Bank, wor- den tien guldens betaald, ten behoeve van de Armen, die, van de eerfte party, welke op de nieuwe rekening komt, worden afge- fchreeven. Wyders, was aan de Bank, by eene Keure van den twaalfden July des jaars 1683,van *ec*er party,die iemant affchreef, een duiver toegelegd. Doch deeze ftuiver werdt, eerlang, met nog een' ftuiver, ver- hoogd, wordende 'er, al federt veelejaa- ren (t), twee ft ui vers van elke party be- taald. En dit partygeld wordt, tweemaal 's jaars, by 't aanleggen van nieuwe boeken, van elke Rekening afgefchreeven. Men hadt, by 't opregten der Wiflelbank, bevo* len, dat alle WifTelbrieven van zes honderd guldens en daarboven in de Bank zouden moeten betaald worden. En in 't jaar 1643, werdt het zelfde omtrent Wiflelbrieven van drie honderd guldens en daarboven gekeurd (u). Doch deeze Keur heeft niet können worden naargekomen. Het fteigeren der Agio van 't Bankgeld is oorzaak geweeft, dat
(t) Refol. van den Oud-Raad van •iirgem. van j: J*n,
J7U. f. |l. (»I git Htnir. */. <?7tf *7** *7$« |
|||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 441
dat veele Wiflelbrieven getrokken , zyn in Wissel-
Casgeld te betaalen; gelyk, nog dagelyks, handel. gefchiedt. De meefte Wiflelbrieven wor- den , nogtans, in Bankgeld betaald , met naame zulken, die, uit Frankryk, Engeland, Spanje ,Portugal en Italië, getrokken wor- den: ook veelen uit Hamburg en andere Steden in Duitfchland, in 't Noorden, en aan de Ooftzee. Wy hebben reeds aangemerkt, dat de han- Keuren
del in Wiflelbrieven, hier ter Stede, al ee- en Ge* nigejaaren, fterk in zwang hadt gegaan, eer JS*w£ 'er eenige Keuren op dien handel gemaakt felhandel werden. Men hieldtzig aan de Gewoonten en aangaan-. Ordonnantien van andere Kooplieden, naar de' welken, ook hier ter Stede, regt gedaan werdt. Van zulke Gewoonten deedt men den Regter blyken, by eene verklaaring van de voornaamfle Koopluiden, van welke ver- klaaringen verfcheiden' voorbeelden, in de gedrukte Handveflen (?), te vinden zyn. Het oudfte is van den jaare 1601, waarin alleenlyk verklaard wordt, gebruikelyk te zyn „ dat niemant voor eens anders reke- „ ning trekt, zonder uitdrukkelyken laft „ daartoe te hebben, en zonder hem, van „ wien hy laft heeft, daar van, zonder uit- „ ftel, kennis te geeven. Dat ook iemant, „ die aangebooden heeft, eenigen Wiflel- „ brief, voor eens anders rekening, op hem „ getrokken, te zullen accepteeren, daartoe „ niet gehouden is, zo hy, midlerwyl, re- „ den gekreegen heeft, om van gedagten » te
Cf)*p4f.tt«4S.k44.M4t|$
Ee 5
|
||||||
|
■ . *
442 AMSTERDAMS IV.Deet,.
Wissel- •» te veranderen, moetende zyne aanbieding
Handel. „ alleenlyk begreepen worden gefchied te „ zyn, op de onderftelling, dat de zaaken „ bly ven zouden in den ftaat, waarin zy wa- „ ren, toen hy de aanbieding deedt (w). '* Op den eigenlyken WifTelhandel, is my gee- ne ouder Keure voorgekomen dan van den jaare 1651 (x). 't Getal der Keuren op dee- zen Handel is in 't geheel niet groot; waar- om wy 'er hier, bekwaamlyk, den korten inhoud van können mededeelen. Wanneer de waarde van eene WifTelpar-
ty, hier ter Beurze geilooten, en waarvan de brieven overgeleverd of afgezonden zyn, niet terftond voldaan wordt, mag de voldoening by gyzelinge worden gevorderd, mids men daartoe, vooraf, verlof van Schout of Sche- penen nebbe. De WifTelbrieven, hier ge» flooten, moeten, zo zy niet betaald wor- den , worden geprotefieerd, naar de gewoon* ten der Plaatfen, op welken dezelven getrok- ken zyn (y). De Accepatien van Wiflel» brieven moeten hier gefchieden , met on- dertekening van den naam des Acceptants, en byvoeging van den tyd der Acceptatie (z): welk laatfte, nogtans, niet in gebruik is, dan wanneer de WifTelbrieven, op eenigen tyd nazigt, getrokken zyn. In 't jaar 1662, hebben eenige Koopluiden verklaard, hier ter Stede , gebruikelyk te zyn „ dat de „ Acceptant tot betaalinge verbonden is, si al
(*>) Handr il. J4*.
<*) Handv. */. j*t. (y) Handr. bt. S*i, 543. d) aart*. */. H3.
|
||||
|
m Boek. KOOPHANDEL. 443
„ al werdt de Trekker fchoon onvermogen- Wissir,-
„ de, zonder dat hy zyn verhaal by de Ku-hxndeu „ doflanten zoeken kan; en dat dit zelfde „ ook plaats heeft omtrent hem, die een' „ WifTelbrief, onder Proteft, ter eere van „ den Trekker, geaccepteerd heeft O)." Wyders, is by de Keuren vaflgefteld, dat geaccepteerde Wiflelbrieven op verbodem- de goederen , voor Bodemerybrieven, be- taald moeten worden (Jh): ook, dat iemant, elders woonagtig , eenen WifTelbrief, die hier betaald moet worden, accepteerende, by zyne acceptatie, aanwyzing moet doen, waar de houder de betaaling, ten vervalda- ge, hier ter Stede, zal können bekomen, En wanneer zulke Wiflelbrieven, of eenige andere partyen, voor iemant anders, in de Bank worden afgefchreeven, moet op de As- fignatie duidelyk gemeld zyn, voor wien de affchryving gefchiedt (c). De tyd, op wel- ken, een WifTelbrief vervallen zal, begint te loopen Van 's daags na den dag der trek- kinge of acceptatie; zo dat een WifTelbrief, houdende op drie dagen na dato of zigt van den eerften May, den vierden May vervalt, en by mangel van betaalinge, binnen zes dagen daarna, geprotefleerd moet worden, &o men zyn regt op den Trekker en op de Endofïanten niet wil verliezen; welke zes da? gen, in het gemelde geval, beginnen te loo* pen, met den vyfden, en eindigen met dei* tienden May. Doch wanneer deeze zes da- gen (*) Handv. II. 544.
(f) Handv, bl. 53». (fj Handy, bl. }«t, |
|||||
|
)
|
|||||
|
444 AMSTERDAMS IV.Deel.
Wissel- gen verloopen, terwyl de Bank geflooten is,
handel, kan men, na 't opengaan van de Bank, zon- der zyn regt te verliezen, nog drie open Bankdagen wagten, voor dat men behoeft te protefteeren (d). In 't jaar 1663, ver- klaarden eenige Kooplniden, dat een Hou- der op, of uiterlyk ten derde dage na den vervaldag , moeft doen protefteeren y zo de Acceptant berugt was van infolventie: en in 't jaar 1716, hebben eenige Regts- geleerden en Koopluiden verklaard , hier gebmikelyk te zyn, dat men, zelfs voor den vervaldag, van nonbctaaling mögt laa- ten protefteeren , zo de Acceptant zig van de Beurs hielde, en openlyk voor on- vermogend berugt was (e). Schoon men, gewoonlyk, by 't vorderen van betaalinge, den Wiflelbrief aan denAccepcantin handen Helt, is men daartoe, volgens de Keuren, niet gehouden. Men kan hem in de Bank brengen, daar hy, door de Boekhouders, bewaard, en eerfl na de voldoening aan den Acceptant uitgeleverd wordt (ƒ). De Ac- ceptant , noch iemant anders mag eenig Pro- tei!, of geprotefteerden Wiflelbrief, onder cenen Notaris, arrefteeren, zynde al zulke Arreflen, zoze gefchieden mogten, van gee- ner waarde verklaard, ten ware men toonen kon, dat de geprotefteerde Wiflelbrief door den Acceptant betaald ware (g). By eene Keure van den tweeden December desjaars 1664,
(4) Handv. U. J4?, 54+, J4J, J4«.
(t) Handv. hl. $44, 5+7. (f) Handv. bl. 541, J4«. Q) Handv. */. 54z, ;4i« |
||||
|
IH.B0EK. KOOPHANDEL. 445
1664, is vaflgefteld, dat de WifTelbrieven, Wissel--
van nonbetaalinge geprotefteerd, met de handel, Proteilen, naar de Trekkers te rug gezon- den zullen worden, en dat, zo deezen de- zelven onbetaald laaten keeren, de houders tegens de Acceptanten zodanig regt zullen hebben, als tegen de Trekkers, naamlyk, van gyzeling op derzel ver perfoon en arreft op derZelver goederen (h). Doch in't jaar 1679, is verklaard, dat het te rug zenden van geprotefleerde WifTelbrieven niet be- hoeft te gefchieden, zo de Trekkers blyk- baar gefailleerd zyn (i). Ondertuffchen , is, nu en dan, by eenigen, getwyfeld, of men, tegen een' EndofTant, die de waarde van een' WifTelbrief genooten heeft, wel het zelfde regt van gyzelinge en arreft zou hebben, als tegen eenen Trekker, eer nog de WifTelbrief met het proteft aan den Trek- ker te rug gezonden ware. Sommigen heb- ben geoordeeld van neen, om dat de Keur geene EndofTanten noemt,en om dat de En- dofTanten niet fterker dan de Acceptanten fchynen te können verbonden zyn. Doch de meeften hebben verftaan, dat zulke En- dofTanten , die de waarde der WifTelbrieven genooten hebben, met de Trekkers, gelyic flaan; in derzelver plaats komen,' en in de Keuren, onder het woord Trekkers, begree- pen zyn. Ook worden Trekkers en Endos- fanten , in eene merkwaardige Keure van den tweeden December des jaars 1644,aan- ge- ef Hanclv. */. J4J. , (d) Handy, bl. J4;. |
|||||||
|
\
|
|||||||
|
44<S AMSTERDAMS ÏV.Deel*
WtssEL- gemerkt als onder eene en dezelfde verbind-
JBAMDEL. tenis leggende (k). En zulks is ook, uitdruk- kelyk, verklaard, in eene Keure vandenagt en twintigften January des jaars 1764, waar- by aan den houder hetzelfde regt tegen den Ëndoflant gegeven wordt, als hy heeft te- gen den Trekker, zonder dat hy eerft tegen den Trekker behoeft te doen protefteeren (/): welke verklaaring, eindelyk, alle twy- feling omtrent dit ftuk weggenomen heeft* DochWiflelbrieven, binnen de Provincie van Holland en Weflfriesland gemaakt, geeven, in geen geval, regt van gyzeling en arreft, en worden niet hooger dan als bloote Aflïg- natien aangemerkt (m). Gefchillen over zaa- leen van Wiflel dienen, ter Vierfchaare, by dpoflille of inklampinge, op de geprimlegeer* de Kolk (»). Voor 't overige, wyzen wy den Leezer, die uitvoeriger berigt begeert wegens den Wiflelhandel te Amfterdam, tot den meermaalen herdrukten Wffilfiyl van J. Phoonsen. |
||||||||||||||||||||
|
(kj) Handv. H. JS7*
(I) Keurb. U. ƒ. 34* (m) Hand*, bl. j4<5- (t) Handt. bl. ca*. |
||||||||||||||||||||
|
-
1 r
|
||||||||||||||||||||
|
lil
|
||||||||||||||||||||
|
lïLBoEK. KOOPHANDEL. 447
|
||||||||||||||
|
III.
|
||||||||||||||
|
BËHÜLPSELS en BEDIENDEN VAN DEH
BINNEN- en BÜITENLANDSCHEN KOOPHANDEL, POSTERYEN, BODEN, WAGENAARS, JA- GERS, PAKKERS, BAL- LASTERS , ENZ. In het befchryven der Gilden, hebben Wy Befchry-
reeds van verfcheiden' Perfoonen gehan- Ving van deld, die zig,ten dienffce van de Koopluiden ecn[S^ en den Koophandel, gebruiken laaten; hoe- jyfïf- danigen zyn de Makelaars, Waagdraagers, Bedien- Koorendraagers, Koorenmeeters en Kooren- <ten van zetters, Ligtermans, Schuitenvoerders, Slee- äen pers, Binnen- en Buitenlands- Vaarders , haSen Scheepstimmerluiden en Maftenmaakers , Scheep- Lootsluiden en anderen. Doch naardien 'er Vaart> in* nog meer behulpfels en bedienden van den §en,een- Buiten- en BinnenJandfchen Koophandel zyn, van welken wy, nog niet, byzonderlyk, heb- ben können gewaagen, nebben wy, tot de verhandeling daarvan, het tegenwoordige Hoofdftuk gefchikt. Wy beginnen met de p
Posteryen, RTÄIf*
dienende, voornaamlyk, om Koopmansbrie-
ven , en pakjes van waarde, van hier, te paar- de , zo ver 't mogelyk zy, of anders te wa- ter , naar elders, zo buitens- als binnenslands, te vervoeren. Men wil, dat de geregelde Pos-
|
||||||||||||||
|
448 AMSTERDAMS IV.Dêë£?
Poste- Poften, omtrent het midden der dertiende
XYEN. eeuwe, reeds in Egipte in gebruik, en, door den Soudaan Bondocdar, ingevoerd waren (o). Doch wat hier van zyn moge; 't is zeker ge- noeg , dat zy niet, dan ruim twee eeuwen laater, in Prankryk in gebruik kwamen, ten tyde van Lodewyk den XI (p). Men zal zig dan niet verwonderen, dat, hier ter Stede, geene geregelde Pofteryen bekend zyn ge- weeft , voor diep in de zeftiende eeuwe. Voor dien tyd, werden de Koopmans-brie- ven; die zekerlyk minder in getal waren, om dat de Koopluiden in perfoon reisden, om hunnen handel te dry ven; of, by gele- genheid , aan vertrouwde reizigers medege- . geven; of,door de Schippers, af- enaange- bragt, moetende de aangebragte brieven van Ooften en Weften, zelfs nog tot in 't ein- de der zeftiende eeuwe, afgegeven worden aan 't Paalhuisje op de nieuwe brugge, van waar zy, door den Paalknegt, befteld werden (f); of,eindelyk, medegenomen door een' Stads Bode. Immers, ik vind, in een Re- gißer der Correctien deezer Stede (V), op het jaar 1544, gewaagd van eenenen de Vries, reifende, met der Stede bujfe7 als Koopmans bode. Doch ik heb niet können gewaar wor- den , dat 'er eigenlyke Poften, of, gelykze, van ouds, hier ter Stede genoemd zyn, ho- pende en Koopmans-Boden zyn aangefteld, voor (o) Voiez. Velly Hift. de France Tom. VI. f. ?o.
(/>; Voiez, Du Clos Hift. de Louis XI. Tem, II. f, ji<>. Tom. III. p. 2X4. (tj) Keurb. H- f. lts ™rfo. (rj *4gUT 't Keiub. E./. 241 -verft» |
||||
|
....
|
||||||
|
III.Boek. KOOPHANDEL. 449
't jaar 1568. Myne Heeren van den Gereg- Poste-
te fielden toen zes Perfoonen aan, tot Boden rïen. op Antwerpen, op eene Inflructie, die nog voor handen is (f). Doch alzo de Vroedfchap, reeds te vooren, verdaan hadt, dat deeze aanftellingen, door Burgemeefteren, behoor- den gedaan te worden (r), is zulks, zo ver my bekend is, in 't vervolg, ook beftendig- lyk geichied, tot op degroote verandering in 't bewind der Pofteryen, waarvan terftond nader In 't jaar 1572, werden de eerfle Bo- den op Zeeland aangefteld; in 't jaar 1597, op Rouan; in 't jaar 1604, op Deventer; in 't jaar 1605, op Keulen; in 't jaar 1606,op Embden; in 't zelfde jaar, op Hamburg; in 't jaar 1609, op Gend, op Ryflel, op Gro- ningen en op Munfter ; in 't jaar 161 o, op Nieuwmegen; in 't jaar 1611, op Door- nik en Valenchyn; in 't zelfde jaar, op Wezel; in 't jaar 161:4, op Arnhem en Em- merik; in 't jaar 1617,0p Breda; in 't jaar i6r9, op Leeuwaarden;in 't jaar 1620,0p Dordrecht en op Harlingen, en, in 't jaar 1621, op Delft (z/). De tyd van 't vertrek der Boden, die voor 't jaar 1612 waren aan- gefleld , was, in 't gemelde jaar, reeds be- paald (y). Alle deeze Boden reisden, in 't eerft, in perfoon, met de Koopmans - brie- ven , en 't gene hun meer vertrouwd werdt. Zy moeften, vooraf, voor zekere fomme, borg
($) Groot-Memor. N. II. ƒ. 12+.
(t) Refol. Vrofe-ifch. N. 2. 27 Sept. If*t f, I04. »#r/#.
(u) Groot-Memor. ü. II. f. i)g verfo, 112, 218, *u
vtrfo, 231 vfr/i,ij2, 233, 257, z+avtrfo t ijo, 257 , l%$ verfo, 28 7, 2V3 verfo t 304. (v) Hmdv. bl. ie?;,
IX. Stuk. Ff *
|
||||||
|
1
|
||||||
|
450 AMSTERDAMS IV.Dee£.
borg flellen, uit welke, gevonden werdt 't
gene, by ongeluk of kwaade trouwe, t'ee- nigen tyde, vermiß mögt worden (w): ge- lyk men zo vindt, dat de Bode op Antwer- pen, al in 't jaar 1572, door de Geufen, ge- ïykde Stads Regiflers van dien tydfpreeken, is opgeligt geworden (x). Eerlang, werden eenige üverluiden over de Boden aangefteld, die, wanneer de Boden, by ziekte of ande- re ongelegenheid, niet reizen konden, zorg droegen, dat een ander, in derzelver plaat- fe, de reis deedt (y). Voorts, mögt het Bo- denloon of de Briefport niet verhoogd wor- den , dan met bewilliging van Burgemees- teren, die, in 't jaar 1634,toeftonden, dat het Bodenloon op Hamburg, werwaards de brieven, voormaals, te fchepe, over Fries- land , plagten gezonden te worden (s), op vyf ftuivers van ieder' Brief gefield werdt(a). Ook werdt het Bodenloon op Zeeland, en op Deventer en Zutfen, in 't jaar 1648, bymy- ne Heeren van den Geregte, verhoogd (b). Doch in 't jaar 1668 , bepaalden Burgemees- teren wederom het loon van brieven en pak- jes, die aan 't Keulfche Poft-Comptoir be- fiel d werden (c). Het aanwafTen des Koophandels, in de ze-
ventiende eeuwe, deedt het voordeel van fommige Bode-ampten zo zeer toeneemen, dat
(w) Groot-Memor. N. III. ƒ. izi. N. IV. ƒ. 1+7 vtrfu
(x) Kcuib. G. f. 9Z.
(y) Groot-Memor. K. II. ƒ. 304 verft.
(x.) Groot-Memor. *T. IV. f. 96.
(a) Groot-Memor. N. lil. f. 143, 14$ verf»,
(b) Hflridv. bl. 1075.
(c) Handv. IL 107«.
|
||||||||
|
\
|
||||||||
|
-_
|
||||||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 451
dat zy, door den tyd, te aanzienlyk werden, Poste-
dan dat de Boden langer in perfeon zouden ara**- hebben willen reizen. Byzonderlyk,hadt zulks plaats, in opzigt van de Boden op Antwer- pen , op Keulen, en op Hamburg. Het Bo- de-ampt op Keulen was, reeds in't jaar 1623, zo voordeelig, dat het, door een Vroedfchap der Stad, gevraagd werdt, die 't Ampt eg- ter nog van zo weinig aanzien oordeelde, dat hy vrywilliglyk aanboodt, zyne Vroed* fchaps-plaats, als onbeftaanbaar met zo ge- ring een ampt, te zullen nederleggen. En werdt deeze aanbieding aangenomen, en hy tot een der Boden op Keulen aangefteld (d). De Bode-ampten op Antwerpen, Keulen en Hamburg, allengskens voordeeliger worden- de , doordien men, met de poft op Antwer- pen , ook de brieven op Frankryk, Spanje en Groot-Britanje; met de poft op Keulen, de brieven op Italië, de Levant en een groot gedeelte van Duitfchland; en met de poft op Hamburg, de brieven op het overig gedeel- te van Duitfchland, en op de Noordfche Ryken plagt te verzenden; zo werden deeze Ampten ook, door den tyd, van meerder aanzien. Henrik Jacobszoon van der Hey de 9 te Zevenbergen woonagtig, trof, in 't jaar 1659, een Verdrag met Burgemeefteren, we- gens 't beftelloon der brieven op Engeland. En hy is de eerfte geweeft, dien ik, niet meer Bode , maar Poflmeefier op Engeland ge-
(d) Refol. Vroedfch. N. 13. 1« Ftbr. 1023. ƒ. Kl. N. 14
it J*n. 1624./. 113* Ff 2
|
||||
|
....-„_.... ITtl l^ I
|
|||||||
|
452 AMSTERDAMS IV.Deei,.
genoemd vind (je). De brieven op Enge-
land werden toen over Antwerpen gezonden: doch in 't jaar 1661, kwam men overeen, omze regelregt te water over te voeren (ƒ), gelyk, federt, van Hcllevoetfluis, gefchied is (g). Van der Heyde werdt, na weinige jaaren verloops, uitgekogt. Burgemeelleren verdroegen zig met den Poftmeefter - Gene- raal van Engeland; en 't Poftmeefterfchap, welk van der Héyde bekleed hadt, werdt gevoegd met het Ampt van CommiJJariJJen der Boden op /fatwerpen (h), die, federt, ook den naam van Poflmeefiers voerden. Dezelf- de van der Heyde was, in 't jaar 1663 > °0^ Poftmeeiler op Frankryk geworden. Doch hy bleef het, insgelyks, maar weinige jaa- ren. Burgemeefteren ilooten, in 't jaar 166% reeds eene Overeenkomfl met den Marquis de Louvois, wegens de Franfche Pofterye (i), die, federt, ook aan het Antwerpfche Poftmeefterfchap gevoegd werdt. Omtrent het jaar 1650,werden de brieven uit Span- je en uit Portugal nog over zee herwaards gebragt (k). En in 't jaar 1656, werdt een Galjoot aangelegd, om de brieven, van drie tot drie weeken, naar Portugal over te bren- gen (e) Groot Mernor. N. IV. f. 20? verf* 210.
(f) Refol. Vroedfch. L*. C. 9 May iö6i. ƒ. 137. DK
Witt Brieven III. Deel,bl.%-.% enz., (g) Groot-Memor. N. V. ƒ. 97 verfo.
(hj Refol Vroedfch. L'.B. i+Juny, t July 16J9 ƒ. i°«,
l\9 verfo. Lx. D. 9 Nov. I6Ö+. f i-»4. LT, E. 7 Oü. 1665. 9
Aag. I667. ƒ. 39 verft, 22?. L'. E» 12 Maart, % May, lo
Dec. 166$. f. 41 > Siverfe , 12} verf*. GrOOt-Meruor. N. V.
ƒ. 212 verfo, 2I| verf», 214, 21 J verf*.
(i) Groot-Memor. N. V. ƒ. 104 N. VI. ƒ. 3 verf». ■
(-0 Keuib.M,/. 11», U9v«r/#.Z»«Handv.^.io75, jo7tf. |
|||||||
|
POSTE-
RY£N.
|
|||||||
|
•Hl. Boek. KOOPHANDEL. 45$
gen (/). Doch in laater' tyd, zyn deeze bei- poste-
derlei brieven ook te lande verzonden, en de ryew. Pofteryen op Spanje en op Portugal, insge- lyks, gevoegd aan het Poftmeefterfchap op Antwerpen. Van derHeyde is, eenen tyd lang, ook Poftmeefter op Italië ge weeft (m); doch deeze Poftery is, federt, met het Poft- meefterfchap op' Keulen, famengevoegd. In 't jaar 1668, verleenden Burgemeefteren aan Koelof de Bult er Oélroi, voor den tyd van een jaar, tot opregting eener Pofterye op Texel en 't Vlie; welk O&roi, in 't begin van 't jaar 1670, vernieuwd werdt', zonder bepaaling van tyd («). Te gelyk was 'er, om de koften deezer Pofterye te vinden y eene belafting van een ftuiver van 't Laft gelegd op alle inkomende Schepen, uitge« nomen Noordsvaarders, die maar een' hal- ven ftuiver, én ledigen, die maar een vier- de van een ftuiver zouden behoeven te be- taalen (0). In 't jaar 1713 , bekwam Pieter Roos het Poftmeefterfchap op Texel, de Hel- der en 't Vlie (p); welk, federt, zo wel als de ^ groote Poftmeefterfchappen van Antwerpen, Keulen en Hamburg, aan luiden van meer- der aanzien begeven werdt. Aan de Schip- pers van de Rotterdammer, Haagfche en Delftfche Veeren, was ook eene Poftery toe- geftaan, door middel van welke, zy, dage- lyks,
(l) Groot-Memor. N. IV. f. ng.
(«*) Refol. Vroedfch. L'. C. zi Sept. 17 OEI. i<S6i. 31
Aug. 7 OB 1662, ƒ. l(S: , lof verfo , 20* vetfo ,in. (h) Groofftkmor. N. V. ƒ. z\$. H. VI. ƒ. It verfo.
(*) Handv. tl. 1076.
(f) Refol. Vroedfch. L*. F. 19 Nov. 1668. ƒ. x 13 vtrfu
Grove-Mcmor. a, ij{ ƒ, ij0. |
|||||
|
\
|
|||||
|
—
|
|||||||
|
454 AMSTERDAMS IV.Deel.
Poste- lyks, brieven op Delft, Rotterdam, den Haa-
RirEN# ge en eenige omgelegen Plaatfen, te paarde, deeden beitellen (q). Voor 't overige, blee- ven verfcheiden' Boden op eenige Steden van Holland; van de Vereenigde Provinciën en Generaliteits-Lahden, en van Ooftfriesland . en Kleefsland in wezen. Op deezen voet, is de Binnen- en Bui-
tenlandfche Pollery hier ter Stede waarge- nomen , tot in 't jaar 174.7; wanneer aan de Regeering gevergd werdt, het gantfche be- wind over dezelve, en al 't voordeel, welk 'er van kwam, ten behoeve van 't gemeene Land, af te flaan. 's Graavenhaage, daar het Poftmeefterfchap ook onder de voordee- ligfte Ampten gerekend werdt, en eenige andere Steden waren voorgegaan, met haa- re Pofteryen op te draagen aan den Prinfe Stadhouder, dieze aan 't gemeene Land hadt afgeftaan. Doch te Amfterdam, daar de Poitmeefterfcbappen zeer goede inkomften gaven, en daar de voornaamflen, door Bur- gemeefteren zelven, of door derzelver Zoo- nen of Neeven, bekleed werden, kon men tot deezen affland niet gemakkelyk beflui- ten. Ook fcheen hard, dat men nu afflaan zou moeten van ampten, die, volgens een regt, by aloude Privilegien verkreegen, om alle officien en dienften, ten nutte der Ste- de vereifcht, te mogen vervullen, begeven geweeft waren; ampten, die, oudtyds, van geringen aanzien waren geweefl:, en die, door het aanwafTen van den Koophandel der Stad, ai"
(j) Groot-Memor. N. V. ƒ. %i verf,.
|
|||||||
|
\ ■
|
|||||||
|
/,V*r
|
|||||||
|
.-■^.-^r:.
|
|||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 45$
alleenlyk ongemeen voordeelig waren ge- Poste-
worden. Men hadt, 't is waar, het voor- r^ek. deel der Pofleryen befpeurende, reeds in 't jaar 1673 > *n overweeging genomen, om de tegenwoordige Boden of Poflmeeflers telaa- ten uitfterven, en de Pofleryen te laaten waarneemen, ten behoeve van de Stad (r). Doch nooit hadt mengedagt,te zullen kön- nen verpligt worden, om zulk een voornaam inkomen af te ftaan aan'tgemeeneLand. In den Haage, werdt 'er, ondertuffchen, zo flerk op gedrongen, dat Burgemeefleren, den Raad, op dit gewigtig fluk, by een ge- roepen hebbende , verklaarden „ dat zy, „ voor zig zelven en voor de hunnen, af- „ zagen van alle voordeden, die, voortaan, „ door 't openvallen der Pofleryen, te wag- „ ten waren; doch begreepen, dat zyze niet, „ buiten bewilliging des Raads, aan 't ge- „ meene Land mogten fchenken." Ook verklaarde de Raad, den affland van Burge- meefleren aanvaardende „ dat de inkom- „ flen der Poflmeefterfchappen, die voort- „ aan flonden open te vallen, bekeerd zou- „ den worden ten voordeele van de bezwaar- „ de geldmiddelen der Stad (j)." En niet- tegenstaande zyne Hoogheid, de Prins-Stad- houder , in Juny des jaars 1748, ter Verga- deringe van Holland, ernflelyk, aandrong, om de raadpleegingen op het brengen der Pofleryen aan 't gemeene Land, ten fpoe- digfle, te hervatten, befloot de Vroedfchap, eer-
(r) Refol. Vroedfch. Lt, I. ï J*n, 1673 f. 9;.
(1) Refol. Vioedfch. lt. OO. zf Juny 1747. ƒ. 35, Ff 4
|
|||||
|
IS6 AMSTERDAMS IV.Deei:
eerlang, omze, ten eeuwigen dage, te houden
aan de Stad (f). Doch 't leedt nog geene twee maanden na 't neemen van dit befluit, of Burgemeefteren en Raaden werden, door verfcheiden' oproerige beweegingen onder 't volk, gedrongen, af te gaan van dit be- fluit, en de Pofteryen aan 'tgemeeneLand, onder zekere voorwaarden, over te geeven rif). Sedert, zyn de Pofteryen gebragt on- der 't bewind van Commiflkriflen der Staa- ten van Holland, die overeengekomen zyn met de daadelyke bezitters derzelven, we- gens eene jaarlykfche uit keering aan hun, zo lang zy leeven. Ook hebben zy een ruim gebouw gekogt van de Stad, en het zelve tot een Generaal-Poft-Comptoir bekwaam gemaakt: gelyk wy, reeds elders (V), heb« ben aangetekend. De Koopluiden hebben dit geryf by deeze verandering bekomen, dat zy alle hunne brieven, buitenlandfchen en binnenlandfchen, aan ééne plaats, können laaten beftellen. OndertufTchen, heeft men, by overeenkomft of oogluiking, aan fommi- ge Veerfchippers vryheid gelaaten, om aan de Beurs en elders door de Stad kaflen te hangen , waar binnenlandfche brieven op verfcheiden' Steden können befteld worden, die door hen worden medegenomen. Tot geryf van reizigers en Koopluiden,
zyn , hier ter Stede , al vroeg, een goed getal van Wa-
(t) Refol. Vroedfch. L". OO. ij jfuny, j July 17+8./.
2CJ , £04.
(«) Refül. Vroedfch. L'. OO. 19, 31 *4ug. 174g. ƒ.
23* > Z5J. (v) lil. Detl, J. Bttk^ bl. 2J8.
|
||||||||
|
.
|
||||||
|
IILBoEK. KOOPHANDEL. 457
Wagenaars, Wage-
NAARS.
of Voerluiden, toegelaaten, die, vooraf, ver-
lof verzoeken moeten van Burgemeefleren; welk aan niemant, die binnen de Vryheid deezer Stede woont; een en twintig jaaren oud is, en bekwaame wagens en paarden heeft, geweigerd wordt (ïü). Men plagt, nog in de voorgaande eeuwe, geregelde Vragt- wagens te hebben, die, op gezette tyden, dagelyks, op de naatte Steden afreeden. Doch tegenwoordig, en federt het invoeren der Ja igfchuiten, is 'er, op verre de meeflen, geen geregeld Wagen veer, dan by beflooten wa- ter. De Pleinen voor de Haarlemmer-vLeid- fche-, Utrechtfche-, Weesper- en Muider- Poorten zyn gefchikt voor de Wagenaars, die van deeze Poorten afryden. Over ieder deezer vier Wagenveeren, is een CommifTaris aange- fteld, onder welken, de Wagenaars of Voer- luiden behooren, ieder naar het gedeelte der Stad, waar hy zyne woonplaats heeft. Tot het Haarlemmer-Poorts-Veer, behooren de Voerluiden, woonende langs de weflzyde van den Singel, van den MofTelfleiger af, tot aan den Blaauwburgwal toe : voorts, langs de noordzyde van den Blaauwburgwal; van de Heeren ftraat; van de Prinfenftraat, en van de Anjeliers-flraat, tot aan de Stads veften. En eindelyk, ook van den MofTelfteiger af, over Droogbak, door de Houttuinen, ins- gelyks tot aan de Stads veilen, de Eilanden daai*
*
Ff S
|
||||||
|
■
|
||||||
|
------------------------------------. "— - ■ ......
|
|||||
|
45S AMSTERDAMS IV.Deel,
Wage- daar onder begreepen. Onder het Leidfche-
KXARs. Poorts-Veer, behooren de Voerluiden, woo- nende langs de zuidweftzyde van den • Sin- gel, van de Vyzelftraat af, tot aan de zuid- zyde van den Blaauwburgwal toe; en langs de zuidzyde van den Blaauwburgwal; van de Heerenftraat; van de Prinfenflraat, en van de Anjeliers-ftraat, tot aan de Stads veilen : en langs de noordweflzyde van de Vyzelflraaten, van den Singel af, insgelyks tot aan de Stads veflen, met al wat daarin begreepen is. Onder het Utrechtfche-Poorts-Veer, zyn begreepen de Voerluiden, woonende aan de nieuwe zyde der Stad, van de Stads vellen of Amflelbrug af, langs de zuidweflzyde des Amftels; de weflzyde van 't Rokin; van de Beurs; van het Damrak, tot aan de nieuwe brug en 't Y toe: wyders, langs den Y-kant, tot aan den Haringpakkers-tooren: dan de ooftzyde van den Singel, tot aan den Reguliers-too- ren, en de zuidooflzyde van de Vyzelftraat, tot aan de Stads veilen, met al wat daarin vervat is. Eindelyk, is onder het Weesper- en Muider-Poorts-Veer, begreepen de gant- fche oude zyde van de Stad, dat is, al wat van de Amftelbrug af, tot aan de nieuwe brug en het Y toe, ten ooften van den Am- fiel, het Rokin en het Damrak, gelegen is (x). Naar de Diemermeer en Maliebaan , ryden, dagelyks, doch byzonderlyk des Zon- dags, twaalf Voerluiden, zes van welken burgers en inwooners van Amflerdam, en zes anderen inwooners van de Diemermeer moe-
*) H»ndv. bl. i6$t. .
■
|
|||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 459
moeten zyn. De eerften zes moeten verlof Wagk-
hebben van Burgemeefteren van Amfterdam, naabs. de anderen zes vanDykgraave enHeemraa- den van de Diemermeer. Zy flaan , met hunne wagens, voor de Muider- en Wees- per-Poorten , en aan de Maliebaan. De zes Amfterdammers flaan onder den CommifTa- ris van't Wagen veer der Weesper- en Mui- der-Poorten , en de zes Diemermeerders on- der den Onderfchout van de Diemermeer, als CommifTaris (y). Doch behalve de wagens , die, door-
gaands , geen' geregelden tyd van ryden nebben, zyn 'er, in de voorgaande eeuwe, met Oclroi van Burgemeefteren, twee ge- regelde Poftwagens aangelegd, een op 's Graa- venhaage , die , gemeenlyk , tweemaal 's daags rydt, en een op Arnhem, óie eens 's daags, des morgens, vertrekt. De Baljuw van 's Graavenhaage, Quintin de Veer, ver- wierf, in 't jaar 1660, Oclroi van de Wet- houderfchap dier Stede, voor den tyd van dertig jaaren, tot het aanleggen van een' Poftwagen op Amfterdam. Hier, werdt, in 't jaar 1662, Henrik Jacobszoon van der Heyde, die ons reeds als Poftmeefter op Engeland, Frankryk en Spanje voorgeko- men is (2), aangefleld om, nevens de Veer, 't bewind en 't voordeel van den Haagfchen Poftwagen te hebben. Doch op 't einde van 't jaar 1664, werdt Jacob de Frans, Va- der van den beroemden Profeffor Petrus Fran-
(y) Handv. */. J6s6, 16S7,
(*.) Hici yoor, bl. 4; 1,452* |
|||||
|
' '
|
|||||
|
\ 1
4.60 AMSTERDAMS IV.Deeü;
Wage- Francius, in zyne plaats, gefield (a). De
kaars. Profeffor verkogt zyn regt tot den Poflwa- gen aan Jacob de Gryp, die't, federt, aan Nicolaas van Duyfl, overgedraagen heeft. Van den Zoon van deezen, Gommarus van Duyfl, is 't, eindelyk, by erfenis en maaking, gekomen op de tegenwoordige bezitters (b). Burgemeefteren der beide Steden heb- ben, in't jaar 1754, eene uitvoerige Ordon- nantie op hetryden der Poft wagens van Am- fterdam op 's Graavenhaage en te rug vaftge- fteld, waarby, onder anderen, ook de Vragt- loonen geregeld zyn (c). Ten zelfden tyde, is het Oólroi, voor nog twintig jaaren, die met het jaar 1774 ten einde loopen, verlengd (d). De Arnhemfche Poftwagen is, eerft in 't jaar 1687, aangelegd, hebbende den Nota- ris Nicolaas Hoogkamer en zyne Medeftan- ders , daartoe , het eerfte Oótroi verwor- ven (e); welk, federt, ten behoeve hunner op volgeren, meer dan eens, vernieuwd ge- worden is (ƒ). Men heeft, hier ter Stede,veele Zeil-en
Trek-Speel jagten en Schuiten,, die tot aller- lei togtjes , meeft binnenslands, verhuurd worden. De Schippers of Verhuurders moe- ten , volgens het eerfte Artikel der Ordon- nantie van den Impofl op het KarofTen-geld enz. van den tweeden December des jaars 1749,
(*) Groot-Memor. N. V. f. y(.
\b) Vit een Requéft, van wege de Kinderen van M.M,
Parmenter, aan Burgemeclteren geprefenteertt. (c) Vervolg dir Handv bl. i?j.
(d) Gruot-Memor. N. XI. f. 101 verft.
(e) Groot-Memor, N. Vil. ƒ. 1«».
{fj Gioot-Memor. N. X, ƒ. 4. N. XI, ƒ. pj. ; |
||||||
|
>
- V : '■
i ■.>■'-■■:. -
|
||||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 4.61
1749, vooraf, daartoe verlof verzoeken van Jagers.
Burgemeefteren. Tot het voortjaagen der Trekfchuïten Jagers.
zyn, al in de zeftiende eeuwe,of eerder, T A G E R S
toegelaaten geweeft, die, in de Stad, of in .
derzelver Vryheid, woonagtig waren. De Veerfchippers der Veeren, die, met Trek- fchuiten, zo langs den Amftel, als langs de Haarlemmer vaart, bevaaren worden, heb- ben zulke Jagers in hunnen dienft, en on- derhouden de paarden, met welken, zy de Trekfchuïten voortjaagen. Doch behalve deeze Jagers, zyn 'er ook nog anderen, van welken allerlei andere Schippers zig bedie- nen , om hunne vaartuigen , by gebrek van bekwaamen wind, of om te meer fpoed te maaken, den Amftel, of andere buitenwa- f ters langs te doen trekken. Deeze foort
van Jagers of Jagers Baazen, gelykze, in 't gemeen, genoemd worden, houden, ten dien einde, eenige paarden in gereedheid, die, door hunne knegts, bereeden worden. Bui- ten de Utrechtfche Poort, aan den Amftel- dyk, is, reeds, in de voorgaande eeuwe., door de Regenten van het Gafthuis deezer Stad, eene bekwaame Jagers Stalling opge- regt. En volgens eene Keure van den eer- ften Oftober des jaars 1679, moet van ie- . der Jagers paard, zo dikwils als het in de
ftal gebragt wordt, een Huiver, ten behoe- ve van het Gafthuis, betaald worden (g). Qp
(j) Handv. kl. 16S9.
|
||||||
|
462 AMSTERDAMS IV.Deei,
Pakors. Op het voortjaagen der Vaartuigen langs den
Amftel, is, reeds in 't jaar 1599, by eene uitvoerige Keure, voorzien (h). De Jagers moeten zig nugteren houden, en afryden , zo dra zy vragt aangenomen hebben. Vreem- de Jagers, zo van den Uithoorn als van el- ders , mogen, met hunne lofle paarden, en *. dus zonder vragt, hier ter Stede, geene ge- woone Trek-, Veer- of Marktfchuiten voe- ren, ten ware zy diergelyke fchuiten her- waards gebragt hadden. Doch alle andere fchuiten mogen zy af haaien, zo lang, aan de Amfterdamfche Jagers, gelyke vryheid, op hunne Plaatfen, gegeven wordt, 't Een en't ander is bepaald, by eene Keure van den dertigften January des jaars 1742 (/). Pakkers. Ten dienfte der Koopluiden, vindt men,
hier ter Stede, ook eenige Genootfchap- pen van Pakkers,
die zig, meed allen, omtrent den Dam, in
byzondere Kelders, onthouden. Zy voorzien vaten, kiften, kaffen en pakken, van buiten, met ftroo, en Muskovifche matten of grof lynwaat, op dat de fuft, die de koopman- fchappen vervat, te minder nood hebben zou van, onder 't vervoeren, befchadigd te wor- den. De Pakkers, zyn tot nog toe, aan gee- ne byzondere Keuren verbonden geweeft. Zy neemen niemant, in hunne byzondere Genootfchappen, aan, dan die, vooraf,ee- ne (h) Handv. hl, i6$U
(fj Handv. bl. lój*. I * ■
|
|||||
|
N
|
|||||
|
*
|
||||||
|
JIL Boek. KOOPHANDEL. 463
ne zekere fomme, ten behoeve van 't Ge- pAKkers.
nootfchap, inbrengt, van welke fomme, aan zyne Weduwe of erfgenaamen, na zyn o- verlyden, nogtans, een gedeelte uitgekeerd wordt. Wy fpreejcen niet byzonderlyk van de
Cargadoors, of Makelaars in bevrag- tingen, die de uitgaande Buitenlandsvaarders van vragt voorzien, en voor de inkomenden de vragten opnaaien: ook niet van de E x- pEDiTEURsof Verzenders, die den Koop- man ten dienfte ftaan, in het afzenden zy- ner Koopmanfchappen te lande; noch van de Co NvooiLoo pers, die inkomende en uitgaande Schippers, op 't Comptoir der Con- vooijen alhier, klaar maaken, en Los- en Laadcedulen van de Koopmanfchappen be- zorgen : noch minder van de luiden, die 't bootsvolk , voor de Koopvaardyfchepen, oploopen en huuren, en in 't gemeen Folkhouurders, of ook wel Kat- en- Hon- den genaamd worden ; om dat, omtrent gëenen van deeze bedienden des Koophan- dels en der Scheepvaart, eenige byzondere Keuren of Ordonnantien gemaakt zyn. Om- trent de Volkhouders alleen, die 't Vaarends- volk van huisvefting, fpys en drank voor- zien, en het, vervolgens, aanhelpen en uit- ruilen, is, by eene Keure van den agt en twintigften January des jaars 1752, bevo- len , dat zy het zelve niet tegen de Scheeps- overflen mogen ophitfen (k). Voorts, mo- gen zy, noch iemant anders, zonder uitdruk- kelyk verlof van Burgemeefteren, hier, ee- (O Vervolg itr Handv. bl. 117.
|
||||||
|
i
|
||||||
|
464 AMSTERDAMS IV.Deel.
Ballas- nig volk ten oorloge werven, of aannee»
t£rs. men (/). Ten befluite van dit Hoofdftuk, moeten
|
||||||||
|
Ballas-
|
||||||||
|
ters. " wy nog, kortelyk, gewaagen van de
Bal Lasters,
zynde eene foort van Schippers, die vaartui-
gen met zand herwaards brengen, om het aan uitgaande Koopvaardy-fchepen, tot Bal- laft, te verkoopen. Wy hebben, by eene andere gelegenheid (ra), aangeweezen, waar de ßallaftponten en Vaartuigen, volgens de Keuren, leggen moeten. Hier voegenwe'er by, dat de Ballafters zig, zo dra zy hier ter Stede aankomen, moeten aangeeven aan 't Comptoir van den Comm\j]aris over de Bal- lafters, aan den Zandhoek, op 't Reaalen- Eiland. En by eene Keure van den vyf en twintigften January desjaars 1752, is hun verbonden, van de aangeweezen Legplaats te vernaaien, voor dat hun, van wege den Commiflaris, aangezeid is, waar zy lofTen moeten (n). De CommiiTaris geniet drie duiten van 't Laft (o). Hy heeft drie beé'e- digde bedienden onder zig, en draagt zorg, dat de Ballaftponten, behoorlyk, gemeeten, en op de maat gelaaden worden. De te- kens deezer maat zyn twee roozen, aan den voor- en agterfteven, die midden in 't wa- ter moeten leggen, wanneer het vaartuig, naar
(!) Vervolg der Handy, bl. xf,
(m) Hier voor, IV. D:elt I. Boek^, il. js. (»; Vervolg der Handv. bl. m. («) Gioot-Memor. N, IX. f. 147,2x5 verft t ii6 virju
X. X, /. lo« verf», |
||||||||
|
-■
|
||||||||
|
III. Boek. K O O ï> HANDEL. 465
naar behooren, gelaaden is. De maat van balla**
't vaartuig (iaat boven de roozen. Op 't ters. valfch laaden, het verplaatfen der roozen , . en andere misbruiken der. Ballafters., zyn, by verfcheiden' Keuren, boeten gefield. Wanneer zy laft breeken, moeten zy vier en twintig afgeftreeken geykte manden voor een laft leveren (p). Volgens eene Keure van den een en dertigften Januafy des jaars 1719, mag deBallaft, nergens dan aan 't Comptoir, op 't Reaalen - Eiland , verkogt worden (q). De prys der Ballaft is, meer dan eens, by 't Geregt, bepaald, en laat- ftelyk, by eene Keure van den dertigften Maart des jaars 1686, gefteld, van den laat- ften April tot den laatften October, op der- tien , en van den laatften Oélober tot den laatften April, op vyftien ftuivers het laft. Die de ballaft komt beftellen, geniet van den gemelden prys een halven ftuiver voor* zyne moeite. De Ballafters loffen, in den rang, waarin zy aangekomen zyn, ten wa- re iemant meer ballaft begeerde dan de Bal- lafter, die aan de beurt legt, inheeft, in welk geval hy zyne beurt moetlaaten voor* by gaan, tot dat 'er een kooper kome, dien hy geryven kan. De Ballafters, die, voor 't opengaan van den boom, aangekomen zyn, moeten looten, wie hunner 't eerft bin- nen fchieten zal (r). Alle welke Keuren, ten voornaamen deele, nog tegenwoordig, oa* derhouden worden. (p) Handy, hl. (,4094*.
(q) Handv. bl. 1496. Vervolg: der Handv. hl. i*j.
(r) Vem>\g der Handv. tl. Jio Kciub, 0^ ƒ. lij vcrfif
g£ Stuk. Gg BYi
|
||||
|
■
|
|||||||||
|
4<5Ö .AMSTERDAMS IV.Deel;
|
|||||||||
|
ÈYLAA- R
-gen'
Lr. A. <
|
Y L A A G E N
|
||||||||
|
cp bet IV. Deel, III. Boek.
IA A.
.1
Dit is die Ordinancie die de Scipheers ende die Coep/ude met malkander begberen van Sciprecbt. Tn den eerften wairt dat een fcip brake, jof
* dat ment doir feylde wair dattet wair doch- tct den Coepluden, den ftuerman ende den meer- ren hoep van den ghefelfcap goet dat ment ma- ken mocht, foe foudet die Scipheer maken, en- de bringen den coepluden hoir goet, daer hyt hen geloeft hadde des hem god fpaerde voir ongheual, ende wairt dat ment fcip niet wel we- der maken en mochte die Scipheer foüde dan iyn volle vracht hebben van alib veel goets als die fciphere den coepman levert, van des coep- mans goede bove maelvloede, ende den coep- man in fyn profyt coemt ende wairt dat die coepman gheen ghelt by hem en hadde, ende en woudet hem die Scipheer niet belouen fo foude die Scipheer van den goede nemen datter ghebercht wair alfoe vele als fyn vracht beliep voir alfo veel ghelts als die coepman t fine ga- ve an die marcte. Item 't gevalt dat een fcip dat ander aenzeylt
mit ongheual alfo dat dat een fcip metfinen goede blivet verloren fo felmen werderen die goeden in beyde fcepen te ghelde eer enich fcip verloren was dan fo fel die prys van beyden goede te famen ghefommet betalen dat verloren goed pond ponds gelyc marck marcke gelyc. Voirt gheliker wys fo felmen prifen die waerde yan beyden fcepen al eer die fcade ghefciede fo fel die prys van beyden fcepen te gaderghe- |
|||||||||
|
HL Bok. KOOPHANDEL. 46*7
■fommet betalen dat verloren fcip pond pondeByLAA
gelyc marckmarckegelyc. gen • Item het fy dat fake dat een Scipheer leyt ge-Lr. A.
laden op ghene fyde 't zees en hy heeft noette vercopen van des coepmans goede totdesfceeps profyt ende dat fcip blivet verloren mit onghe- ual fo fel die Scipheer betalen den cóepman van al fo veel goets als hy vercoft heeft, alstan die marct coftede dair die Scipheer loet en dair en fal hy ghene vrachte of hebben. Voirt vercoept die Scipheer enigh goet van
des coepmans guede an defe zyde des zees, dat fel hy den coepman ghelden als die wedergade ander market geldet twiflehen den minneften ende den meeften. en dair fel die Scipheer fine volle vrachte of hebben. Item waift dat een fcip noet hadde, en die
Scipheer begheerde dat ment goet werpen fou- de, fo en foude men niet werpen mer men fou- de den vrachtman eerft vraghen Oft fyn wille wair, ende waer 't fyn wille niet ende duchtet die Scipheere goet, ende hem twien of drien van den fcipmans beter ghedaen dan ghelaten, fo foude men moghen werpen, ende wonde die coepman als men te lande quamen fo foudeil fy twee of drie die in den fchepe waren zwe- ren , dattet noetfake dede, en wair dair ghien coepman in den feepe ende men noet hadde te werpen, fo wes dan die Scipheere goet dachte mitten meerren deel van fynen ghefelfcap dat foudemen dair toe doen, ende wes goet dat- men werpt dat fel men rekenen alft aen die mar- ket gelt , penninc pennincs broeder van alfo veele als dair of blivet, als die vrachte dair of betaelt is, ende die Scipheer fel gelden van fï- nen fcepe jof van fynre vrachte wes die coeplude dair of kiefen; ende hoe die Scipheer fyn fcip fettet dair moghent die coepluden voir nemen op ein ghetide, ende wairt datter yemant wair in eenen# fcepe dair men worpe, ende hadde hy geit of ander goet in fynre Kifte dat foude hy |
|||||
|
/
|
|||||
|
468 AMSTERDAMS IV.Deeï,.
Bylaa- openbaren eer datmen worpe, ende als hyt o-
gen penbairt hadde fo i'oude hy gelden te werpen- 1/..A. gelde van lincn gelde te rekenen twee pennin- ge voir een ende des gelycx wartet gheworpen lb fondement rekenen twee penningen voir een,mar. wair dair ander goet in die Kille dat foudemen rekenen gheliken ander goet, alft wairdich wair ende waer datter ghelt yemant vter Kiffce name om fyn fyde fo en foude men niet dair of ghel* den, ende wair datter ymant geit of ander goet hadde inder Kille en hy des niet openbairde als tnen worpe, ende worde die Kille dair dat in wair geworpen jof behouden, fo en foudemen die Kille niet hogher ghelden dan drie feilde alfo verre als die Kille beliegen ware ende wairt dat fy onbeilegen wair, fo foudemen gelden als fy wairdigh ware, ende wair datter geworpen worde een matte mit ienen bedden, dat foude men rekenen voir drie feilde ende wair dats te doen ware datmen loten foude, fo foudemen des raet vraeghen den coepman , die inden fcepe wair, ende dachtet den coepman niet goet, wes dan dieSciphere goetdochtte mitten meer- ren deel van den ghefelfcap dat foude voirtgaen, ende wair dair gheen coepman in den fcepe wes dan die Sciphere ende den meerren deel van de ghefelfcap in de fcepe goet dochte dat foude men dair toe doen te loten, ende van lotenghel- de te nemen, foe veele men dair op fet ende redelix is of als dair woenlic is , ende dat lo- tegelt te rekenen ende te betalen gheliken dat werpegelt. Eeni feit» vairt van enigen coepftede het ghe-
valt dat hi kerft maft of kabel of anker by on- weder binnen of buten om feip ende ghoede te bergen die fciphere is fculdich, den coepman te vraghen ende hem te daghen linen [noot] ende dat is te behoudene Lyf ende ghoet ende 't fcip, dat lellen fy rekene ouer 't goet, alle van werpen, ende wairt dat die coepman iïde % ïc en gheue dair ghien jawoert toe dairom en |
||||
|
HL Boek. KOOPHANDEL. 469
foude die fciphere dat niet laten mer die fcip-j$yLAA_
here foude dat zweren als hy te Lande quameoEN nik hem derden,als dattet hein noetfaken dede. \j, A. Een fcip vairt van eeniger coepftedceenfeip-
heere is tafteren ende vercoept: guet op den bo- dem, fo is die fciphere fculdich alfo veer als die bodem alib vele te lande bringhet, dat te betalen 'an der eerlter market dair hy coemt, binnen vicrtieu dagen dairna ende dat fel hy be- talen twiflchen den minncfien ende den meeden , ende wairt dat die fcipheere die coepman niet vol en dede ende den cogge vercoft ofte een ander fciphere dair in fettede fo moght die coep-i man dat fcip aenfpreken binnen jare ende bin- nen dage ende fyn gek dair of hebben gheliker-; wys of hy dair ieghenwoirdigh ware, ende dat fel hy betugen mitten fcipheers zegel, ende fo en mag hy dair niet tegens fegghen. Een fciphecr vervraght fyn fcip eude laetfyii
reyfe te doen, ende hier en binnen bliuet fcip te legghen, alfo langhe dat hem ghelt ghebreect, die fcipheere magh wel finden in linen lande om geit mair hy en moet genen goeden wynt verf legghen dede hy 't hy wair fculdich, die coep- luden horen fcade.te verbeteren, mer hy mach wel vander coeplude goet nemen fine» noüt- turfte ende als dat fcip coemt dair hyt loflenen fel, fo fel die fciphere dat goet betalen als dat ander ghelt vten feluen fcepe twiifchen den min- neften ende den meeften, ende die fciphere fel fine volle vrachte dair of hebben. Een fcip zeghelt van enigher market ende he-
ilet gh-eladen liuen vollen laft fo en is die fcip- here niet fculdigh ecnich ander goet in te ne- men , het en fy by oirlof vanden coepman, ende ■dede hy anders die fciphere foude verboeren al- fo langhe als dat ghoet wairde dat hy inname , wair dat hy worpte het ten waire dat die fcip- . heer te voren feyde, ghy heeren ik zal dair al fo veel goets in nemen. t Gheualt dat hem die fciplude verlmeren ter
Gg 3 tyt |
||||
|
I
|
|||||
|
470 AMSTERDAMS IV.ÜEEt;.
ByIaa- tvt m^ haren fciphcre ende enich van hemluden
gen gaen vten fcepe buten oirlof ende drincken Lr. A. droncken ende maken kyf, het gheualt datter cnigh ghewont wert, die fciphere en is hem niet fculdigh ghenefen te doen op de fceepscofte, mer hy machfe vten fcepe doen, ende hueren inder ftede van hun Luden, ende coftenfe meer fy fellcnt betalen moeten, ende den fciphere wederkeren dat fy van hem ontfangcn hebben, mer fendetfe die fciphere in cnighen dienfte van den fcepe, dair fy hem quetfen of wonden fy fyn fculdigh te warden gheheelt op desfceeps Corte. t Gheualt dat een fciphere een fcipman huert
ende fo comen in enen twifte, dat die fciphere een fcipman oirlof geeft, hy en mach hem o- penbair fcout gheuen, die fcipman heeft ver- dient half fyn loen, ende ghenoeght die fcip- man te fceyden van den fciphere desgelycx is hy hem weder fculdigh, mar wairt dat hy van- der marct zcylde buten in t Vlye of int mairs- diep ende weder opzeylde ende op leyde, fo hadde die fcipman fyn vollen loen verdient, en- de woude die fcipman fceyden van den fcipheer, fo foude die fcipman weder gheuen al wat hy op gebocrt hadde ende alfo vele dair toe. Een fcipman wair dat hy vairt met enighen
man fo is hy fculdich der coepluden ghoet te hauenen als den fciphere en den fluerman goet dunct mit ten Vrachtman ende voirt van elken laft rogge te cuelen enen groten alfo dicke, als fyfe cuelen, ende wairt dat fy den rogge oft tarwe niet en hauenen noch cuelen en woude, dat foude fy verbeteren tots fcipheers ende ftuer- mans feggen ende van wt te fcieten enen gro- ten , ende voir tweehondert wagenfcots enen groten, ende een hondert knaerhouts enen gro- ten , ende van een vat alfches enen penninge, ende van een laft harinx enen groten, ende van cen lad pekes ende teeres als die fciphere yoert enen groten, ende dit voirsz guet dat bier voirsz
|
|||||
|
III. Boek, KOOPHANDEL. 471
voirsz ftaet dat mach die icipman alfo lange Bsxaa-
houden an dat boert, want die coepman desGEN fcipmans ghcmoede heeft, ende voirt welk guet ]_/. A» dair men ene paleye ombringhet opten maft van enen vat vlaflCes twee grote van een half vat vlas «ene groten van een pak wandes twee grote en- de van ecncn tcrlinc enen groten van een ftuc- ke wyns twee grote van een pyp wyns een gro- ten ende voirt wairt dat fy t verfuymden der coeplude ghoct, alle die an den winnegelde deelde, die lbude die fcade ghelden ende wairt <lat die fcipmans vragheden, den fcipherc jof den ftuerman, jof dat touwe dair fy mede triicn (oude ftarck ghenoegh wair ende fy dan Ja fei- den, brake dat touwe, dan fo foude die fcip- here den fchade ftaen, die dair of vallen moch- te , mer en vraghent die fcipmans niet, fo fou- det wefen als voirsz. is. Een fcip vairt van enigher coepftede dat den
anderen acuzeghclt fyns ondanckes dat foude die fcade half gheldcn, mer dade hy willens fo lbude hy die dat ander fcip aenzeghelde de fca- de alleen ghelden. Een fcip dat laghe in enigher hauenc ende
worde driuendc op een ander fcip, ende hem fcade dede dat fouden fy half ende half ghel- den. Een fcip dat comt in eenre hauene, dat fel
een dobber op fyn ancker hebben, ende wairt dat hys niet en dede ende dair fcade by fciede die fchade foude hi half beteren. Een fcip dat coemt om den Schaghen of wt
jioirweghen dat felmen loflenen binnen viertien daghen, ende fine vrachte gheucn ende desge- ïycx alle fcepen vander zee van hamborch of van anderen landen, dat felmen loffcnen bin- den achte daghen ende hem fine vrachte te gheuene. Een fcip dat ladet tot Schonen of andere wair
hy fy verbonden in Vlaenderen of in anderen marcten ende het coempt tet aemflerdam van Ge 4 noet-
|
||||
|
472 AMSTERDAMS IV.Deel.
noetfaken ende dat zweren wil mit finen (hier*
man, ende mit tween feipmannen dattet hem noetfaken doet, ende wairt dat die fciphere dat fcip niet rede en mochte maken buten omme te ,zeghelen,foo foude hy dat goet binnen lenden op des fcipheers vrachte en op des coepmans tollen. Een fcipman coemt aen der marcte mit finen
fciphere, die is fculdigh in dat fcip te bliuen alfo langhe hent dat icip toffe is ende weder gheballalt is, dattet legghen mach. Een fcip dat mit guede zegelde an den gron-
de ende icip ende guet in vrefen wair te ver- liefen, ende mocfitmen dan crighen lichtfee- pen , t guet mede wt te lichten, wat die cofte, dat foudet fcip ende guet betalen , gheliken werpghelde en wair dair ghien coepman in als men an den gronde zeghelde, dat foude die fcip- here ende twee fcipmans zweren,wilmcnthem niet verdraghen, dattet fcip ende goet in vre- fen was auden gronde. Een fcip dat quame in mairsdiep of in Vlye
dat alfo diep ghinge dattet hier niet op comen mochte, ende wonnen men dan Lichtfccpen, wat die coiïen, dair of foude t fcip betalen die tweedeel ende t goet dat derdendeel, mcr wairt dattet fcip hier niet op en quame, fo foude t fcip allenig die lichtfeepen alleene betalen ende loenen.
Een fciphere als hy t guet uit finen fcepe
ghefceept heuet fo mach hy t guet by fynre boert houden, voir fine vracht ende voir on- ghelt dat men dair of fculdich-mochte wefen, wil hys hem niet ghelouen. Wairt dat hier lichtfeepen quamen die guet
ópgbelicht hadden uit fcepen die vander zee quamen die foudemen lofienen binnen V.wer- kedaghen na den dagen dat fy hier quamen. Een fcip dat quame voir een voirlant mit no-
den van weder beneden een meente hauenen ende te rede quame aen fyn ancker ende onbe- kent
|
||||||
|
t
|
|||||||
|
III. Boek. KOOPHANDEL. 473
kent ware ende wonne men een Leytfage, dat bYLAa-
• fcip ende guet te hauenen, wes die Leitfaghe GEN dair van hebbe woude dat foude betalen dat Lr. A, fcip ende guet gheliken werpguede. Wat lcepe comen in tVlye of in t mairsdiep
van ommelant ende hier op welen willen ende ift dat men dair een Leytiage wint, t fcip ende guet hier op te bringhen, des fel die fciphere die Leitlage die coli gheuen, ende die coeplu- den füllen die kytfaghe loenen van horen guede. Een fcipman die fyn fciphere ontliep mit fi-
nen ^helde dat hy hem ghegeuen hadde des en die lciphere mochte betugen mit tween fcip- mans fo hadde die fcipman die galghe verdient. Een fciphere benoet enen fcipman mit qua-
den feyte ende hy en dair af mochte betughen mit tween fcipmans, dien foude hy oirlof mo- ghen gheuen ant eerfte lant dair die fciphere quame fonder yet dair an te verboeren teghens den fcipman nogte gien.loen hem te gheuen. Wair dat een ftuerman ofte een fcipman hem
beftadede mit enen fciphere ende die ftuerman ofte die fcipman een fcip cofte dat hy felue voeren woude foe foude hy quyt moghen we- fen van den fciphere mer hadde hy loen van deti fciphere opgeboert dat foude hy hem we- der gheuen. Ende wairt dat een ftuerman of een fcipman
hem beftadede mit enen lciphere ende die ftuer- man oft die fcipman een wyf name ende op ten lande bliuen woude die foude quyt wefen van den fciphere maer hadde hy ghelt of loen van- den fciphere ontfaen dat foude hy hem weder gheuen. |
|||||||
|
L'. B.
|
|||||||
|
s
|
|||||||
|
447 AMSTERDAMS IV. Deel.
Lr. B.
Afte der Ziveedfcbe Regeeringe van ^»negen-
den February des jaars 1579, waarby de Stad Amflerdam, in de vrye vaart en handel op Ztveeden, beveßigd wordt. Wy Jacob van Godes gnaden arsf biscop to
Upfall Gans to StiengeneflT Ludeke to Wefteaars van der fuiven gnade biifcoppe Sten ftur Swedenriches vorftender negels lhir gods- leffkargon Eflif yfacfon gregorius matthieflen ako Jonfon, negels Vadcrfon zittcr vnde arnik tioele wepner rikes redere in Zweden don kunt vnde openbar nae dane dat wy nw in vriend- fcop vnd leue affefpraken hebben to eyne vul- lenkomen ende de tweydracht vnwille vnde veigdededarnw lange tit vtgeltan heft tufchen demc achtboren vnde geftrengen zitter her yf* felen axelfon vnfen medebroeder vnde de erfa- mcn ffcede lande vnde manfcop in hollant» So mogen ie al to hant hir namals vnde fcolen dergliken oik ervarende kopman van hollant fe- ker vri vclich ende vmbefchadiget an perfonen, fchepen vnde gudere zegelen wanken varen vnde keren to fewart vnde lantwarthir inZwe- den-rike vnde buten vppe fulke olde vruntfeap alze tuffchen deme rike van zweden vnde hol- lant alle tit touorend geweien is vor vns h*. ylFelen axelfon fine broederen her Erik unde her Lauerens axelfones vnde mer anderen ere vrunden in Zweden de dar omme vnfe vnde Swcdcnrikes wille don laten fcolen vnde wil- len by vnferne alderbeftcn gelouen vnd war- heyde by zodanighen befchede vnde wilkore dat de Stad Amfterdam van allen den gennen wegen in hollant enne wille vnde fcolen wed- der vrnme geuen vnde enne antwarde tufchen dut vnde funte michels negeft tokomende ere vul-
|
||||
|
IILBoEK. KOOPHANDEL. 475
vulmeihnge openbare befegelde breue vndeBrLAA.
quittancien fo dat allent dat dat dar gefchen Gm is tufchen de vorgename hollanders ende hr. i/. B. yffelen tot dusfenre dage zal al to male in vrunt- fcop funder jenige namaninge vnde vorder to- feggent afgefpraken wefen fo ock dat he fine brodere vrunde vnde denre mogen vnde fcolen vor de Stat to Amfterdam vnde al holland vri velikvnbefchadiget vnde vnbehindert keren va- ren vnde wanken wor fi to donde unde to be- fchikkende hebben to water vnde to lande. Des to vordermere lekerheyt ende vafteren gelouert laten wy vorgemelden mit willen vnde witfcop vnfe fecrete vnde Ingezengel laten hangen be- neddene an duflen brif, de dar gegeuen is to Upfall ann negende daghe ffebruary anno Do- mini MDLXXIX. '/ Oorjprongkelyke, berußende terThefaurie
der Stad Amfterdam, was bezegeld met elf afhangende zegels, gedrukt, ten deele^ in rooden, ten deele, in groenen wajfcbe. |
||||