Taliën wierd cérti j ts geheeten Saturnia, He-Jperia, Aufinia en Oeno-tria. Deneerften naem hadfe van haren Koning Saturnus ,• den tweeden vanHelperus, die, verjaeght van fijnen broeder Atlas, uyt Afriken trockjden der

den van Auiohius, fone van UlylTes en Calypïb, diele quam met volck vermeerderen, en Steden dacr in bouwde ; den vierden van Oenotras uyt Arcadien, fbne van Lycaon,die daer een colonie oft voort-plantingc van volck bracht. Daer naer ifle Italien genoemt van Italus, uyt het gedachte der Ocnotriens, een machtigh man, die hem meefter daer van maeckte ; oft van de oden, die daer vele waren , en van ddnwoonderen in de oude Grieckfche tale ïtali geheeten wierden. De Hebreen noemenïe Kittim, en fommige mce-nen datfè de 72 Overfetters , of Moßch noemen, hoewel dat, na’t gevoelen van Arias Montanus , dele naem voor Tolcanen alleen moet genomen worden.

Italianen van onfen tijdt nocmenfc fimpe-lijcklr^/w, even gelijck de Oude; deHoogh-duytlclien nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en lomtijdts Italiam 5 en

de Neêrlanders Italien. Wat belangt dat Ibmmi-ge feggen, datfe van de Sclavonen iVölska genoemt wortft is wel waer,datfe in’t PoolSjWelck een foort is van de Slavoenfche tael, Vloska^iemia geheeten wordt; en in’t Boheems, een ander lbort van de lèlfde fpraeck, Vlaska^eme : maer de gemeene Sclavoenlche tael noemt Italien La/cha Deshela. De Dalmaten heetenlè Latinska ’Zemlya'^ enhaer nabuurende Croaten, dieoock Sclaefs Ipreken, doch wat verlcheyden, Latinska Zewglia.

Cirenjen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jsjoordcn paeltfe, bchalven aen Ibmmige

Baljoulchappen der Switlèrs, welcke van den ouden Staet van Milanen zijn, en de landen des Cantons Ury , gefeheyden van Italien door eenen hoogen bergh, aen een deel van Valais, de GrilônSj’t Graeflchap Tirol en Carinthien, met een deel van de Alpen, by de oude Schrijvers geheeten de Leopontifehe, Rhetilche-, lulilche, en Carnilchc Alpen : en aen de Adriatilche zee, van de oude deOpperzeegenoemt: in’t ooften mede aen de Carnifehe Alpen, Carnio-len en Croacien, beginnende van de rivier Fiume oft Flavin tot de riviere Arfe, die in Iftrien tuflehen de Adriatilche enlonilche zee loopt: in ’t zuyden aen de Liguftilche oft Genevoilche zee, als mede aen de Tyrrheenfche of Toleaeii-Iche zee, van de oude deNederzee geheeten, de Far van MelTinen en de Siciliaenfche-zee : in ’t wellen aen Provencen een landtfchap van Vranckrijek, ontrent de riviereVar,die tulTchen Antiben en Nilfen vloeyt, het Dolphinaet, Savoyen, en aen een deel van de provincie Va-Italiem

laiSjCn de Alpen,by dé Oude,de Cottifche, Pen-nihlche, Griecklche, cn Leopontilche genoemt.

De oude Werelthelchijvers gelijcken Italien Cedatnte. by een klemmer-blat, een dryhoeck, en by een akerbooms blat, weick meer lang als breet is. De Schrijvers van onfen tijt gelijcken ’t leer wel by een menlchen-been,waer van de voet koomt aen de Siciliaenfche en lonilche zee, de roonen van den voet llrecken tot de Far van Melfinen ontrent Regge en C. de Spartivento, de enckele na Otranten j de fóle of bal des voets is op den bergh van S. Angel, de kuyte na Anconen, de knielchijve ontrent Ravenne, de knie by Plom-bin en de haven van Livorne, de heupe en dije raken wijdt en breédt d’Alpen.

De Oude hellen de lengde van Aoha tot Reg-ge 1020 mylen, en de meehe breedte tulfchen de rivieren Var en Aria 410 mylen. Die onlangs dit landt doorreyh hebben, en haer beh gedaen om de rechte mate te weten, bevinden, als men de lengte op fijn rechthe en korthe neemt, Ibn-der de omloopen der bergen en dalen daer in te begrijpen, dat Italien van den oorlprong der riviere Dorie tot C. de Armes ontrent 800 mylen ;maer Ib men wil reylèn door Romen en Napels, niet minder als 900 mylen lang is. Andere, die haer betrouwen op de compalfen en mylma-ten , hellen haer rechte lengte maer 710 mylen.

Haer breedte is leer verlcheyden, gemerekt Breedtei datfe tulfchen het rack van S.Euphemia enSquil-laci, maer 20 mylen breedt is, voorts van den mondt der riviere Gratti en de hadt Cetraro 30 mylen, daer naer van de twee Ihhmen oft engten, die aen beyde zijden van den mondt S. Angel zijn, tot dehadt Salerno aen d’een zijde, en tot den uytganck van de riviere Gargilian aen d’ander zijde, 75 mylen , en meer nederwaerts van Mafredonien tot de golfe van Salernen ,136 mylen. Doch haer groothe breedte gehelt hy de Oude van de Far tot de Arfe 410 mylen is recht genoeg, als men gaet van den wegh alder-naeh den mont van de riviere Var, om te komen aen den uytganck van de Arle, en door Tortona reyh,Plailance,Mantua,Padua,T(revifi,Odizzo, Concorde, Aquileen, Triehe, Parenzo en Pola.

Haer omloop des hrandts van de Var tot de Omloop. Arfe is 2500 mylen , by de welcke lbo men den omkeer der Alpen voeght, makende 800 my- . len ; lal t’famen beloopen 3 300 mylen.

Het middelpunt van Italien helt men met de Oude in’t gebiedt vanRieti, ontrent dc hadt Civita Ducale , by ’t lack van Pic di Luco, eer-tijdts genoemt Lac de Cutilie,gelegen in ’t midden der lengte en breedte van gants Italien.

Italien wierd voor defen gedeelt in Eygen Ita- Of-dedeepen en Vranckrijek aen defe zijde der Alpen, oft Gallia Cisalpina. Italien eygcntlijck lbo ge-naemt, hreckte van’t uyterhe zuydelijcke deel des Koningrijeks Napels , tot Ancona , en de riviere Fiumefino , in vorige tijden Æfis geheeten, en noch voorder tot Pilatello , eertijdts

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rubi-

Bucil ; en de Marquifaetlchappen Oneglia, en Marro op de kuften van Genua.

Hy heeft voor fijn nabuur den Marquis ygt;an Mafferan, een kleyne Prince, die onder niemant ftaet,ontrent den Staet van Milanen, en wat verder van Vercelli.

De Koning quot;van Spanjen befit den Staet van Milanen, met ’et gebiedt van Cremona,en de heer-lijckhcyt Pontremoli, in het dal Macre, van Lunigiana, het Marquilaetlchap Final, van de kuft van Genua, ftaende oock onder den Gouverneur van Milanen : de havenen Orbetello, Tclamone, en Port Hercules, in Tolcanen, met een deci van’t eylandt Elva,welck onder den Viceroy van Napels is: het koningrijck Napels,mct d’eylanden daer toe hoorende, en oock Sicilien en Sardinien: voorts heeft hy mede fijn Spaens garniloen in Plombin en Correggio.

De Hertogh 'van Mantua befit de Hertoghdom-menvan Mantua en Montferrat : d’andere Prin-cen van ’t huys Gonz^aga, in ’t felve gebiedt van Mantua , fijn de Prince van Bc^olo, van Guflalle^ de Graef yan l^o'voiare, ende Marquis deCafliglion dalle Steigere : het Prinsdom quot;van Sabioneda, gelegen in ’t lèlve gebiedt van Mantua, behoort nu ter tijdt aen een Prince des geflachts Caraffa,erfge-naem van dien Staet.

In ’t felve Lombardien is ’t gebiedt des Hertoghs ygt;an Parma j die de Hertoghdommen Parma en Placencien,by malkanderen gelegen,befit^ en in Tolcanen ’t Hertoghdom Caftro. De Hertogh yan Modena , heeft de Hertoghdommen Modena en Reggio, het Prinsdom Carpi, en het grootlle deel van Carfagnana, gelegen in Tolcanen. De Hertogh quot;Van Mirandola befit een kleyn landt ontrent het gebiet van Mantua en Modena. Het Prinsdom Correggio,toekomende den Prince ygt;an Correggio J light in den Staet des Hertoghs van Modena.

Aen d’andere zijde, beginnende in ’t weft aen de kuft van Genua,vint men het kleyn gebiet des Heeren quot;Van Monaco , voorts den Staet quot;van de Ge-nuefche Republijck , vervattende ’t gene datle noemen den wefterfchen en oofterlchen ftrant, loo-pende tot in Lombardicn,daer de lelve Seigneurie eenige plaetfen heeft, fpringende tot in Tolcanen ,daerle de ftadt Zarzana befit en lommige andere vlecken, als mede het eylandt Corfica.

Komende in Tolcanen,fietmen het kleyn gebiet des Princen quot;Van Maffa^ die oock Prince van Carrara is : de verlcheyden Staten des Marquis lean Malefpina, gelegen in Lunigiana : der Repu-blijcke van Luca, die mede een deel van Carfagnana befit : den Staet des Groot-Hrtoghs ifan Tof-eanen, een van de machtigfte Princen van Italien, die niet alleen befit het meefte deel van Tolcanen , met den Staet der drie Republijcken, eer-tijdts van groote macht,- een deel van Roma-nien, dat men Florentin oft aen geen zijde van den Apennin noemt, en fommige plaetlèn in Umbria ; maer oock een deel des eylandts Elva, en de eylanden Caprea, Giglio,Gorgona en Me-loria: den kleynen Staet des Heeren van Plombin, en des Graefs van Petiglian, behalven eenige andere mindere, niet waerdigh om te verha-ïtalien.

lenj gelijckoock niet en zijn fommige kleyne Heeren der kuften van Genua, die onder niemant ftaen; en van andere plaetlèn, die geen gelt mogen laten ftaen, en wiens Heerlijckheden van kleynder waerde zijn.

Daer naer ontmoet men den machtigen Staet van den Paus oft Kerckoj die Campanien van Romen befit, Sabinen,’t Hertoghdom Beneventen in ’t Koninghrijck Napels, ’t Patrimonium van S. Pieter, Perufien,Vrabrien oft ’t Hertoghdom Spoleten, Marcam Anconam , ’t Hertoghdom Urbin en Romanien , met het Hertoghdom Ferraren.

De kleyne Pepublijeke ygt;an S, Marin leght in Romanien,en is heel beftoten in ’t Hertoghdom Urbin.

Naer Romanien komt men in den Staet der Ve^ netianen-y die oock in Romanien befitten Polefino de Rovigo^voortSjbehalven de eylanden en vafte landen buyten Italien , ’t Hertoghdom van Ve-netien ’, datlè el Dogado noemen , vervattende de ftadtVeneticn,met alle d’eylanden daer ront-om gelegen ; Iftrien , Friul, ’t gebiedt van Tre-vilè,Padua,Vicenza, Verona, Brefta, Bergamo, en Crema.

Tenlaetften vint men op de grenfen van Tirol en Duytftandt den Staet des Bijfchops quot;van Prenten j en in ’t noorden des Staets van Milanen, een deel van’t gebiedt der Switiers , in de landen Lugano,Locarno, Bellinzone,en andere ontrent ’t Lac Major en ’t Lac di Como.

De voornaemfte bergen van Italien zijn de Alpes en Apennin. De Alpes , die Italien van Vranekrijek en Duytftandt lcheyden, en aen die twee landen behooren, zijnfoo genoemt inde Sabinfche tale, in plaetfe van Albes, welck be-duyt Witte , en in vorige tijden wierden dele bergen Albia en Albionia geheeten j ja de Hooghduytlchen van defen tijt noemen in Ibm-migc plaetlèn defe bergen Alpen, en op andere plaetfen Alben.

Haer lengte van Nifta , tot ontrent de riviere Arfe, is ontrent 358 mijlen. Belangende haer breette, men bevint, dat in de Alpen Cottien , vermaert boven alle d’andere, de bergh Cenis breet is tien Piemontfehe mijlen, waer van de twee een Dolphinelche mijl groot zijn:gemerckt dat als men van Novalelè,zij nde de laetfte plaet-lè van Piemont, op gaet, men reyft twee mijlen tot dat men op fijn hooghte komt, daer nae vint men eenpleyn van twee mijlen, daer nae een uur weeghs tot Lanenborg, de eerfte plaetlc van Savoyen aen die zijde, van waer men tot aen geen zijde van Chambery gaet door de Alpen , oft ten minften door haer valeyen oft dalen, meer als drie dagen lang , altijdts door feer enge wegen. De andere Alpen zijn eenlHeels enger, eenfdeels breeder, Ib nochtans dat gcene boven de vijf daghreylèn hebben. Wat de hoogte aen-gaet, hoewel datlè van verre niet lèer groot en lchijnt, nochtans zijnder vele bergen, op wiens top men qualijck in vijf dagen foude können komen, na ’t lchrijven van Polybius : en als rn.en meent op’t hooghfte tc zijn,vint men fich dick-maels bedrogen, en is men op een ander top.

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Niet-.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï T A L

Niettemin men heeft bevonden , dat de voor-naemfte Alpen dertigh mijlen lioogh zijn in ’t opklimmen; maer lbo menie met het loot en het rechtfnoer peylt, zijnfe niet meer als twee mijlen hoogh.

De Zee-Alpen y daer Ptolemæus van fchrijft,beginnen op de kullen van de Liguftifche zee , oft de Ifrant van Genua , en vervatten met haer kromme omloopen , Barfilom cn Tende, toekomende den Hertogh van Savoyen ; Digne, Ven-ce, Glandevez, leggende in Provencen , en Am-brun in ’t Dolphinaet , en eyndigen aen den bergh Vifo in Piemont, eertijts ^efulus genoemt ; van de Dolphinoifen, die ’er aen palen , gehouden voor den hoogften bergh, die men kan fien, die de riviere Padum oft de Po voortbrengt, en maeckt het eynde van defe Alpen , daer men de bergen oft hoofden vindt, van waer men uyt Italien in Provencen en Dolphinaet reyft. Defe bergen worden op de grenlen van Piemont en ’t gebiedt van Genua, Ie Col delà Corne , dat is, de Hals loan den Hoorn genoemt ; by Tende, Colde Tende ; by het dal van Sture, Col de ?Argentiere ; by het dal van Veralte en Maire , Colde noflre Hone de Fe-neflrCj en oock. Col de F Agnel, ontrent’t voorfeyde dal van Maire en’t Marquifaetlchap Salulfe. De-feAlpen begrijpen oock in Piemont de valeyen van Gre:^, welck eenige Italianen GelTo noemen, van Sture,Grane,Maire,Veraite,Gilbe en Po,die aile den naem hebben van de rivieren, diefe bewateren.

^ottifehe De Cotti/che Alpen , daer d’oude van gelchreven hebben, en twaelf lieden daer in gellelt, en een Koningrijek daer af gemaeckt,’t welck ly der Alpen noemen,begonnen aen den bergh Vilb, verre van Mondevis gelegen, voor den welchen vele den bergh Vilo noemen , en dreckten haer tot aen den bergh Cenis,eyndende, na ’t leggen van Strabo , by Ocellum, en loopende van Ambrun tot Suze, weicke fy omvatten, gelijck mede Gia-veri, oock in Piemontgelegen ; daer-en-boven Briançon in ’t Dolphinaet, en Chambery in Savoyen , met al liet landt dat men Savoyen en Mauriane heet. Dele Alpen begrijpen den bergh by Colde la Croix , oft den Hals ^»an't Kruys, en van den Toren Mirebouc in Piemont ; den bergh Geneytre den bergh Cenis, en ’t hoogh geberghte van Roche Melon,ontrent Novalefe en Suze. Door delen bergh Cenis is Cælàr getrocken tegen de Françoifen,Brennus tegen de Tolcanen,cnKey-lêr Karel de Groot tegen de Longobarden. Beneden dele bergen aen de Italiaenlche zijde leggen de valleyen van Lucerne, Angroigne, en Peru/e, behalven die aen de Franlche zijde komen.

Grieckfihe De Gricck/che Alpen van de oude , llreckten van den bergh Cenis tot den bergh genoemt de kleyne Sint Bernard, en een weynighvoorder ; gemerckt dat ’et geberght daer neffens, dat men den Grooten Sint Bernard heet, den wegh was van de Alpes Pennines. Defe Grieckfehe Alpen belluyten den Kleynen S. Bernard , de valleye Tarentaife van Savoyen; en in Italien oft Piemont, het dal van Pont oft Ponte , toebehoorende de Graven van Valperga en S. Martin ; en de valleyen van Broßo en Soana, in weicke laetlle de rivier Orcus ontfpringt.

Ï É N.

De Pœnin/che o£t Penninfehe Alpen, waer van den Pegt;!ntKfche eerllen naem komt van de Pœnen,dat is,Cartha-ginoifen,die met Hannibal daer door naer Italien trocken, Ibo vele gevoelen , en den tweeden van den afgodt Pennin, die op ’t hooghlle van defe Alpen aengebeden wiert van de Velagren of Va-lelanen,loo Titus Livius lchrijft,die d’eerlle opinie verworpt, dele Alpen legh ick, worden van Ptolemæus Pœnes genoemt Sy volgen de Göttliche , en reycken van den Grooten S. Bernard, tot den bergh van S. Gothard naer de oorlpron-gen der rivieren de Rhofne en den Rhijn, ver vattende ’t lant Valais,en in Piemont ’t dal van Ao-lle, ’t landt Salalfen, daer, Ibo eenige fchrijven, KeylerArnoldus,treckende uytItalien naDuyts-landt, den wegh van Hannibal genomen heeft, doorBardt, gelegen tulfchen Aolle en Yvree, daer een oud oplchrift, loo Paulus Jo vius leyt, te kennen geeft, dat Hannibal over defe Alpen in Italien gekomen is. Welck waerfchijnt, omdat een deel van ’t dal Aolle in de Penninfehe Alpen leght,tot de weicke een van defe wegen loopt,en d’andere inde Griecklche, en de valleye gelegen boven die van Aolle, wortgeheeten Tal Penina, en met eenen bedorven naem Val Pelina. De voornaemlle bergh van dele Alpen, is die men in oude tijden Mons Io vis, dat is,den bergh van Jupiter noemden , en nu Mont lou, en den Grooten S. Bernard heet , op wiens top een klooller en gallhuys voor den rcylènden man gebouwt is, daer men alle de doode menlchen in een groote en diepe gracht worpt, in het ys gegraven. De riviere Doire ontlpringt in dele Alpen,diein Piemont mede begrijpen de valleye van Andorno, daer de moeder-ader is der riviere Servus, die’t gebiedt van Vercelli bevochtiglit.

De Hooge Alpen, diele Summæ heeten, begrij- Hooge pen de landen Sion en Valais, de principaellte daer van is de bergh S. Gothard , die veel toppen heeft, en belonder dien van la Fourche, daer de riviere de Rhofne voortkomt; de lelve Alpen brengen voort de riviere Thefm , Madie , Ar en Rhuls. ’t Is feker, dat men onder den naem van dele Alpen begrepen heeft een deel van de Penninfehe,jadatmenfe met deLepontifche gecon-fundeert, en byna een daer van gemaeckt heeft.

De Lepontipche Alpjen, die de Penninlche volgen, Lepontifche vervatten de fonteynen van deRhofne enden Rliijn , haer dreckende van d’eene tot d’andere. Sy begrijpen oock ’t dal Leyentine oft van Li-vin ; Brennie oft Palenferthal, dat van Theßn, en de dadt Bellinßne, met de bergen S. Gothard, S. Denis, Crifpalt, en Luckmanier : foo dat defe Alpen reycken tudchen Val d’Aolle en de Grilons. De riviere Sefia heeft hier haer beginlel , als oock de Thefin, die aen de voet des berghs Gothard loopt, den grootden van al, daer men overgaet, om uyt Italien naer den Canton van LTry te rey-fen, met groot gevaer, inlbnderheyt op twee plaetfen ; ten eerden aen Pont Tremblant,dat is, de Bevende Brugh, ontrent de helft van den opgang, komende uyt Italien op de riviere Thefin, van waer tot het opperde niet en is als rotlèn al-tijdt met ys en Ineeu bedeckt, die met menighte in ’tvoorjacr fmelten valt, gevaerlijck voor den

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ITAI

bins en Livius getuygen. Soo dat fchijnt, dat in ’£ vertrecken van de Durance by den wegh genomen heeft, die door denbergli Genevre na Sufa loopt, oft door den felven bergh na Prage-la , en voorts na Pinerol, aengehen hy loo haeft in’t landt der Taurinoifen quam , die veel nader dien bergh zijn , als Val d’Aofte is , ontrent de landouw die van de Doria bewatert wordt, niet van de Po. Maer ’t gene hier tegen ftrijtjs, dat-men van ’t geberghte van Sulà, de landou rondom de Po niet en kan fien/t welck den bergh van S Michiel belet,en van de zijde van Pragela entdeckt men de landouw van de Po niet,noch oock Piemont. Soo dat Hannibal van Pragela,door le Col oft den Hals van la Roulfe, mach gekomen zijn aen de bergen rondom Giaven , doorquade en moeyelijeke wegen, loo Polybius en Livius léggen, van welcke bergen men de landouw van Piemont kan lien, ’t En is oock niet waerfchijn-Jijek , dat hy van de riviere Durance Ibude ge-trocken zijn met eenen grooten omkeer na den bergh Cenis, daer van men mede een groot deel van Piemont fiet. Mijn gevoelen is, dat hy door le Col du Maura gepalfeert is, die lijnen naem daer van Ichijnt behouden te hebben: loo dat hy , over de Durance getrocken zijnde naer de vaert van Roulfet der Ambrunoilèn , en wederom zijnde geklommen op het berghsken van Breoule in Provence, mach getrocken zijn na den ftereken pas van Louzet, welck is d’eerfte plaetlè des Hertoghs van Savoyen, daer nae volgende de riviere Ubaye, gekomen tot Barli-lonen, voorts tot louliers en S.Paul, oock ftaen-de onder den Hertogh van Savoyen , door goede en gemackelijeke wegen , en van S. Paul, weder getrocken in ’t Dolphinaet , en gegaen na Col du Maure , een moeyelijeke wegh, doen na Chana, tot het kafteel Douphin , voorts na Tourettes, het eynde van’t Dolphinaet, en S. Pierre, mede den Hertogh van Savoyen toe-behoorende, en van daer gekomen in’t Mar-quifaetfchap van Salucen , naderende de Po. Doch van daer en kan men de landouw rondom de Po niet lien, ’t en waer dat menfe ging ont-decken op den bergh Vifo , door rouwe en heel ongebaende wegen , lbo voor de oliphanten als voor de paerden, daer nochtans een palTagie is, gelijck men hier naer kan fien.

Het gene aldermeeft Hij ft ’t gevoelen van hen, die meenen dat Hannibal in Italien gekomen is over den Pennin, is, om dat eenige Ichrij-ven , lbo ick hier boven gefeyt hebbe, dat Key-ler Arnoldus, uyt Italien na Duytllandt treckende, den wegh van Hannibal genomen heeft door Bard en den bergh lou oft Jupiter, en dat op de felve plaets Bard, gelegen tulTchen de lieden Ofte en Yvrée , gelijck Paulus lovius feydt, een oplchrift acn den muur ftact , te kennen gevende dat Hannibal over defe Alpen getrocken is. Om dele tegen malkanderen ftrijdende opi-nien te vergehj eken , feggén de geleerde , dat dit groot krijghsheyr fich gedeelt heeft, en elck deel eenen verlcbeyden wegh genomen. Soo wy nu willen Ibecken de paflagien der Alpen, füllen wy vele vinden om in Italien te komen.

I E N.

Want men kan ten cerften aen de zijde van Nice ' reyfen door den wegh ontrent de riviere Var, die fich in twcên deelt, waer van den eenen aen de rechter zijde loopt langs dezeekuft, en de ftrant van Genua j den anderen aen de llincker handt leyt door Nizze tot Col de Tende , door Elpel en Sergo , door lbo quaden wegh, dat de elèls, en muylen , die ’t Ibut dragen , ter nauw'er noot daer over mogen gaen j maer in ’t neder-komen van Col de Tende vindt men het begin-lel van eenen beteren wegh.

Daer is noch eenen pas door den Hals van Ar-gentierc , die in Terre Nova van’t Graeflchap Nice is. Want die van Languedoc komen,nemen haren wegh door Avignon, Carpentras, Val de Pierre en Breoule in Provence j van daer gaenlc na den moeylijeken pas van Loulet, beginnende in den Staet des Hertoghs van Savoyen, daer men nederwaert gaet na Val de Mont, Miolans, Berlilone, Mcirone , en l’Arche j voorts ontrent een mijle van daer vindt men den bergh oft col van Argentiere, in ’t Graeflchap Nice.

Men magh oock den lelven wegh nemen,rey-lende van Ambrun tot Guillcftre, daer fich de wegh in tweên deelt. Die aen de rechterhandt is door den bergh oft col de Vars, daer men ne-derwaerts gaet na Val oft het dal de Mont, en van daer treckt men na S Paul en Meirone, daer nae komt men aen col de Argentiere. Die aen de llinckerhandt loopt door ’t dal de Queyras, en de lange duyftere valleye van Vayer, daer-men in minder als vijf mijlen over vijftien bruggen moet gaen. Een vierendeels mijls aen geen zijde Queyras fcheyt fich de wegh noch eens in tweên: die aen de rechterhandt loopt na S. Veran , voorts door cold’Agnelna Chaftcau Dolphin, Tourette ’t laetfte dorp van ’t Dolphinaet, en de valleye van Chafteau Dolphin, gelegen een mijl van Villar S Pierre , d’eerfte plaetlè van Piemont aen die zijde , daer men komt in ’tMarquifaet Saluce door de dalen van Maire en Veraéte. Men kan oock, reyfende van Ambrun na S. Clement,en voorts na Guilleftre, den wegh nemen van de valleye van Queyras, en voorts van Queyras aen de llinckerhandt na col de la Croix gaen ; en van daer naden Toren van Mi-rebouc een quaden pas in’t Hertoghdom Sa- _ voyen , metfoldaten befets van hier komt men in Piemont door de valeyen van Angrogne en Lucerne.

Noch is’er een wonderbare palTagie, die men doorhouwen heeft een booghfeheut lang,en aen den bergh Vilb gevoeght. Men komt aen dele klove, als men van Queyras na Riftolas gaet ; voorts komt men van daer in val du Po, en’t Marquifaet Saluce.

Daer zijn veel wegen om van Grenoble te trecken na den bergh Genevre. Den eenen is door Vizile en ’t dorp Vyfanen, van waer men door leer moeyelijeke wegen komt aen den bergh Lans, Grave,Vilar d’Arene,colde Lautercl, aen ’tkloofter van Briançon , aen Briançon , en dan aen den bergh Genevre, Maer hoewel delèn wegh den kortften van aile is, wort hy nochtans weynigh gebruyckt , als by d’Inwoonders van dit

dit landt,namentlijck in den winter,om de fneeu en het ys,cn in voorjaer om ’t Imelten en ’t vallen der felve : den anderen loopt aen de rechter 2ijde,van Grenoble tot Chans,daer men over de riviere Romanche met een fchuyt vaert, en Ibm-tijdts, doch felden, is ’t water foo kleyn dat men daer door gaet; voorts klimt men op ’t geberght van Frey j vaa daer treckt men na Mure, na Corp, aende vermaerde plaetfeLefdiguieres, en aen S.Bonet : voorts een vierendeel mijls aen gene zijde van de brugh van S. Bonet, zijn twee wegenj den eenen aen de rechter zijde leyt door Laye en col de Chauvet, van wacr men na Gap reyft, en voorts na Chorges ; den anderen aen de flincker zijde neemt men door S. Laurens , door col de Manfe, en Rochette, van waer men na Baftie Neuve , na Chorges , en na Savines gaet, daer men over de Durance na Ambrun , S.Clement, en na S.Crelpin treckt : en van daer gaet men na Pertuis Roftang, en Briançon , en den bergh Genevre, van waer men nederwaerts na Sezane gaet : en hier is de bequaemfte pafTa-gie, foo voor’tgcfchut alsde hcyrlcgers. Tot Sezane deelt fich de wegh in tweên. Aen de rechter zijde loopt hy na val de Sauze,het welck hy aen de rechter handt laét : daer nac als men op Val de Sartrieres gekomen is, welck Val de SauzeenValde Pragela fcheyt, gaet men door eenen breeden wegh in Pragela, en palTeren-de Feneftrclles en Mantoule, dat men voor het laetfte dorp van die valley houdt, ontmoet men Chafteau du Bois, de uyterfte plaetïè van dat Dal, gelegen een mijl van ’t dorp Perouïc in Piemont , het voornaemftc van fijn valley : voorts van daer gaet men door cenige poorten na Pincrol,gclegen ontrent die valleye,ofte door een gemacKelijeker voetpadt fonder die poorten te roeren. Den anderen pas is van Sezane na Oux,Salbertran,en Effilles,daer langs Koning Karei de VIII trock in fijn reyfè naer Napels,en liet daer ’t gefchut tot fijn wederkomfie, naer de vidoric van Fournouë : voorts als men Chaumont voorby gegaen is , komt men aen de grenièn en ingang van Piemont , en een vierendeel mijls van daer, by een kleyn beecxken genoemt Graviere s noch een mijl van hier vindt menSuza, en naerderVranckrijck, laillon en Gelafïè met hacr forten oft fchanfien. Dit is den wegh die Koning Lodewijck de Rechtveerdige namin’tjaer 1629,0m de Hertog van Mantua te Rellen in de vreedfiime pofleffie van Montferrat, gelijck hy gedaen heeftjdoch na ’t verlies van de Itadt Mantua, heeft den voorlchreven Hercogh den Keyfer voor Leen-Heer moeten kennen.

Men komt oock van Vranekrijek in Italien door den bergh Cenis, als men gaet van Lyon na den moeyelijeken wegh van ’t geberghte Aiguebelette , voorts na Chambery , en van daer na Chambre, en door ’t pleyn van Muria-ne, langs de riviere Ar, die men dickmaels aen beyde zijden met bruggen over gaet, reyfende door een leer nauwe palfagie van wederzijden met rotïen be/èt, na S. lan de Murianc, Modane, Termignon , enLanebourg , gelegen aen den voet des berghs Cenis, daer men opklimt nae een half ure tijdts,door eenen breeden en frayen

Italien^

wegh, van het voorjaer tot dèn herfR : âaèr iiaé ontmoet men een vlack veldt ontrent twee mijlen lang, met de kapelle van Tranfis, welck eert huys is op een luftige paflagie, het welck den Hertogh van Savoyen heeft doen maken, om daer te ontfangen vrouw Chriftina, dochter van KoningHenrick de IVj toen ly uyt Vranekrijek quam, om met den Prince van Piemont té trouwen: voorts vindt men de plaetle van de Poften , en ontrent twee mijlen in den afganek (die heel nau is, en op veel plaetfen ongemacke-lijck, daer men de pleyn van Piemont entdeckt) het dorp van Fernere, daer men nederwaerts gaet na ’t dorp van Novale/è, de eerfte plaetle van Piemont aen die zijde, gelegen aen den voet des berghsCenis, ontrent een mijl van Suza. Men reyft oock van Grenoble door Chambery, en defgelijeks van Vienne, en Valoire na Voy-ron , en Echelles , gelegen op de frontiereil van Vranekrijek en Savoyen , ontrent den welc-ken men gaet door de moeyelijeke palfâgie van la Crotte ; die niet lang en duurt, aen het eynde van de Alpen, van waer ontrent twee mijlen zijn tot Chambery.

Daer is noch eenen pas door Val deTaran-tailè in Savoyen, als men gaet van Montmeillan na Conflans, Briançonnet, een ftereke plaetle, en nauwe palfagie,en voorts naerAigueblanche, Mouftiers, S.Iaqueme, Chafteaufort op den pas, en van hier na Vilette, Eme, S.Maurice én Selz, van waermen komt aen den bergh, de kleyné S. Bernardt genoemt ,• voorts gaet men nederwaerts na Thuillcj’t beginlèl des dais van Aofte, Van waer men treckt na Bar, diefe den wegh van Hannibal hceten : daer naer ontrent een half mijle van defe paftagie komt men aen de brugh van S.Martin, gemaecktj'oo men leyt, van Key-1èr Auguftus, om daer mede Vranekrijek van Italien te feheyden: van hier gaet men na Yvree* Maer den wegh van val d’Aofte is den ongemac-kclijckften om door te komen.

Aengaende de palfen van Valais in Italien , daer zijn twee wegen naer Sion, waer van die in ’t zuyden is, loopt door de valleye van Uren, en ’t gebergte Arolle : daer nae komt men in ’t dal Penine oft Peline, ftaende onder het dal d’Aofte. Daer is noch eenen pas genoemt Kumben, als men van Martinach trccKt, en defen deelt fich op de bergen , in verlcheyde wegen , waer van die aen die llincke zijde is, leydt na den kleynen S. Bernardt, niet verre van Tarantailè,den anderen loopt van Antfemont naer den grooten Sint Bernardt, en van daer na Aofte. De bergen van Valais hebben oock veel palTagien die na Lom-bardien gaen, waer van eenen door ’t geberghte van Griez, door Griez, en Nyfi leydt na de val-leye van Antigorio, welck een deel is van het dal de Dome d’Olcella in’t gebiedt van Milanenrden anderen loopt van ’t dorp Brig in Valais, na den bergh Sempion , by de Latiniften Sempronius genoemt,en van deHooghduytlchen den ©’ÓUpcP

/ en naer Crevola, een plaetle in den Staet van Milanen* Van Vilp is ’cr eenen wegh doof den berghvan Salèr, en aen d’ander zijde door den bergh van Matter, die na ’t gebiedt vao Milanen leydt.

C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Méfl

I T A

wonnen. Doch hebben de Venetianen ten laet-ften het ftercke fort Palma in die quartieren ge-maektjom dacr te ftutten,die door de voorichre-ven palTagie in Italien fbuden willen komen.

De bergh Apennin is als een arm van de zeebergen , en begint by Nizza, op de ftrandt van Genua, en loopt voorts dwars door Italien, het jfêlve deelende van ’t weft naer ’t ooft tot Marca d’Ancona, daer hy fich naer ’t zuyden draeyt, en loopt met verlcheyde kromten en bochten midden door ’t Koningrijck Napels, tot C.d’Ar-mes, Reggio , en de Siciliaenlche zee , daer hy eyndight.Het hooghfte deles berghs noemen de Schippers hedensdaeghs Punta di Talo. De andere voornaemfte bergen zijn meeft altemael in ’t befonder geftelt, elck in fijn eygen landt.

Dè principaelfte riviere van Italien is de POj by de oude Schrijvers Padus en Pridanus genoemt, die op den bergh Vilo oft Vifuvius in Piemont ontlpringt, en van daer loopendc door Turin, Cafal en Cremona, gaet dwars door Lombar-dien , cn een deel van Romanien , daer na valtle in de Adriatilche zee door de monden van Pri-maro , Volana, Albero, Goro, cn Fornaci, die oock loo velc havenen maken. Onderwegen ontfangt hy in Piemont de mindere rivieren Grane, Maire, Veralte, Gilbe, Pelles, met Chi-lön, Chilbla, de twee Doricn en Orco, komende uyt d’Alpen : in Montferrat wordtie vergroot met de Sefia, in den Staet van Milanen met den Taner : vermeerdert met de rivieren en beecken Gez, Sture, Borbe, Triom,Belbo,Ler, en Orbe: voorts inde noordzijde van’t lèlve Milaenlche gebiedt wordtlè verrijekt met de Gogne, Tefin, Lambro, Adde cn Serio : en in’t zuyden, met Sorivia,en Staffora : ten lactften in den Staet van Placentia en Parma, met Trebbia, Nura, Larda, Stiron, Tar, Parma en Lenza. Daer-en-boven loopen in de Po in den Stact van Mantua, naer ’t noorden , de Oglio en Chiefa , die in de Oglio en Mince valt, Ipruytende uyt Lac de Garde ,• en in het zuyden Chroftolo en Secchia. In Romanien ontfangtlè de Thion, Panaro, de Rhijn van Bolonien, Idice en Tartaro.

De voornaemfte rivier naer de Po,is de Tiber, certijdts geheeten TiberiSjTibris^ en Albula, nu van de Italianen TeVerCj wiens oorfprong op den berg Apennin is, by de grenfen des gebiets van Arezzo. In ’t beginlèl is fy kleyn, dacr na wordtfe foo groot door veel rivieren die daer inloopen, datfe lchepen draeght,waer van de vermaertfte zijn de Ncra of Negra,eertijtsNar genoemt^de Chiana oft der ouden Glanis, daer de Paglia lieh mede vermengt; de Chiazzo,die lich in de riviere To-pin , by dc Latiniften Tinna en Tinia geheeten, ftort, na datfe eerft met de oude Clitumnus ver-rijekt is : de Faifaro, der Latiniften Fabaris : de Caminato , anders Rio Moffo, en in vorige tijden Allia genoemt : de Teveron, oft Anien, die door de ftadt Tivoli loopt,en Dachia,voor defen Aimo oft Almon geheeten. Voorts de Tiber van de bergen vallende, doorwandelt Tolcanen,niet verre van Civita Caftellana, Perugia en Otri-coli, en lcheyt Tolcanen van Umbria en Sabinen : daer na loopende door Romen,ontlaft haer in dc Tyrrheenfche zee, by de ftadt Oftia.

L Î E N. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

Op de kuft van Genua en de palen van Italien is Karo de vermaertfte rivier, in’tLatijn die in d’Alpenlpruytpntrcnt S. Steven , en valt in de Marliliacnlche zee, nae datlê de rivieren Caremp, Lavaire , Efteron, Lince en Vefubie mede genomen heeft. Maer defe rivier behoort meer aen Vranekrijek als aen Italien.

De andere volgende rivieren en in dc Tyr-rheenlche zee loopende, zijn Pabon, eertijdts Paulon genoemt: Porz/vere oft Porcifera, dieuyt den Apennin vl®cyt : Ferijano oft Feritor: Lasagna, die men meent de Fntella van Ptolemæustc zijn: en Magra , van Strabo Macra geheeten, cn van Ptolemæus Macralla,het cynde van Ligurien.

De rivieren van Tolcanen , die hacr wateren in de Tyrrheenlche zee lolen , en d’anderc voL gen,zijn Layenz^ajPreddo, S-erchio oft 0/ari, eertijdts Au/ef en Aufur genoemt : voorts Arno oft Arnus, een der voornaemfte rivieren van Italien, die op denbergh Apennin ontfpringt, inde plaetsdic men Falerona noemt, en vallende van de fteyle rotfen,laet de ftadt Arezzo aende llincker zijde, loopt door Florenccn en Pila, en van daer in de zee, eerft vergroot zijnde met de rivieren en beken Craina,Solana,Rena,Relcho,Seva,die door Mugello vloey t ,• en met Mugnone, die oock van den Apennin komende by Florcncen in den Arno valt. Daer-cn-boven de rivieren Terzola,Bi-fenzo, mede nemende de beeck Marina ; Om-bronedie haer mengende met de Stella ontrent Carmagnan in de Arno loopt, recht tegen over den bergh Luppo : Pe/cia vergroot van Rivola s Staggia, Corlólana, Archiano, Peftilione, Elfa, cn Era. Dc andere principaelfte rivieren van Tofcanen naer de Arno zijn Qeeïna oft Cecinna, die uyt den voet van Montette Ipruyt, vloeyt door’t gebiedt van Volaterra, en loopt in zee: Cornia, die door den Staet van Campiglia wan-delt,en lieh in zee begeeft,oft in den nabuurigen lac ontrent Plombin : Alma, Prik, die van de bergen by Malfa gelegen komt, en in’t meir van Prile loopt. OwZ’rowf, eertij ts Umbro en Ombros, (een andere rivier als die in de Arno valt) die vermeerdert wordt met de Arbia, Trefta,Sora, Sila, Merifa,cnOrcia,die den Afto en Formo ontfangt: voorts zijnder de rivieren OJa,Albengia,Pefda,Mar^ ta,Mognone, eertijdts Minio en Munio genoemt j -FriyPadna^Sangiiinaria en Aron, heel naer den Tiber.

Derivieren van Campania diRoma,behalven dc Tiber, zijn Rivo, eertijdts Flumicus ,• de Stura, noch lijnen ouden naem behoudende, en Au“ fente, oft BauAino, in vorige tijden Vfens geheeten, die in de Tyrrheenfche zee loopt, tuftchen Ter-racina, cn Piperni.

Aengaende de rivieren van’t Koningrijck Napels,fpreken wy in de befchrijvinge des felfs. De Marca van Ancona heeft veel rivieren die in de Adriatifchc zee loopen, als Albno, waer van den mondt oft uytganckis tien mijlen van dien van Tronto , die Abruzzo en ’t Koningrijck Napels feheyt van dat landt: dc Tigna, die van’t ge-berghte Apennin komt, en loopende door’t gebiedt van Ferme valt in de zee : de Leto Mort : de Chiento, wiens oorfprong is in den Apennin onder Camerin en Seraval , cn met wekken fich vermengen dePiaftra en Calderola.deLeto

Vifï

Vif: de Potenza, die uyt den Apennin vloeyt boven Mattelica , en ftort fich in de Adriati-■Iche zee 5 aïs oock de Alpido oft Mufon : de Fiu-mefino , certijdts Æfis genoemt, die in vorige tijden de uyterde pael van Gallia Cisalpina was : deMifla, die ontrent Sinaglie paffecrt, en ontvangt denSentino, die ontrent demuurenvan Safloferrato loopt; de Ccfano, by de onde Cefa-ïius genoemt : de Metro , eertijdts Metaiirum, vermaert om de vidorie die Liviiis Salinator hier ontrent gehad heeft tegen Afdrubal : defe ontfpringt in den Apennin , en ontfangt de rivier Candian ontrent Foflombron , daer nae valtfê in de zee ontrent Fano : de Argila die mede in de zee loopt; ende Folia by de oude Ichrijvers Jfaurus en Pifaurus genoemt, die van den Apennin vloeyt, en loopt voorby Pe/aro, daer een fteenen brugge is, die de Marcam en Romanien lcheyt,en daer na het beecxken Albs, eertijdtsSapisgeheeten, medenemende, ont-laft fich in de zee , beneden Maceraten van Montfeltre.

De rivieren van Romanien die in de zee vallen , zijn Catolica, Vintinella, Conca, eertijdts Cruftinum , Marecchia , die fich ontrent Rimini looft: Pifatello, by de oude Rubicon, die nae de Æfis, de oude pael van Italien en Gallia Cisalpi-nawas: Savio, in vorige tijden IJapis en Sapis', ; aen wiens uytgang Auguftus ecnlcheeps-arma-dc hielt,om de Adriatilche zee te bevryden ; Be-defè oft de oude Bedejuw , wiens mondt oft uyt-loop de haven van Ravenna maeckte: de Ronco, van Blondus Bidens geheeten , die nu de haven van Ravenna maeckt ; en de Mon ton, by Plinius Vitis, en by die van onfen tijdt Azuedotto genoemt , die op den Apennin ontlpringt ontrent den Tiber, daer men by moet voegen daer ick van gelproken heb, die haer wateren in de Po Joften.

Belangende de rivieren desgebiedts van Padua, Vicenza, Verona en Trevifa, daer van füllen wy fpreken in de befchrijvinge van het Dogado ; als oock van die in ’t gebiedt van Bref-la, en Bergamo zijn, onder de gene die inde Po loopen; daer-en-boven van die onder Friul eniftrien hooren, maken wy gewagh indebe-Ichrij vinge der ftlve Provinciën.

Meeren. In Italien zijn mede veel poelen oft meeren, waer van de voornaemfte zijn het lac oft meer van Perugen, by de oude Schrijvers geheeten Traßmenus oft Trajuwenus, ontrent het welck Hannibal de Romeynen in Toftanen verflagen heeft: dit lacis bynaedertigh mylen groot in fijn omloop, en vol viflehen : ’t Lac de Bollèna, eertijdts Vuißnius, groot 24 mylen in’t rondt, gelegen in’t Patrimonie vanS. Pieter, en vol palingen oft ael ; ’tLac de Celano, eertijdtsin oudt Latio , nu in Abruzzo gelegen , by de ouden Bucinus genoemt : omtrent dat van Celano en de vermaertfte des Koningrijeks Napels, ! ’t Lac de Nor/è in Marca Ancona, daer,{bo men legt, de duyvelen danflen : ’t Lac de Piediluco in Llmbrien , eertijdts Veliniis, welck , na de mee-ninge van vele, het middelpunt van Italien is:

Lac Ma^gior in denStaet van Milanen, by de ouden ^erbanus en Hooghduytfthen

N.

geheeten, veertigh mijlen lang, en leven breet, door wiens lengte de rivier Tefin loopt , die voorts ’t gebiet van Milanen doorwandelt : hier ontrent is’t Lac d’Orte: ’tLac de Come, in vorige tijden Larius, light wat diep inder Ve-netianen landt, en isbynae loogroot als’t lac Maggior. Hier zijn noch ’t lac d’I/èo , certijdts Sebinus : ’t Lac di Idre gelegen tulfchen ’t lac d’Ilèo en lac de Garde, eertijts Benacus genoemt, een van de fchoonfte in Italien, rijck van truy-ten en carpers, fich ftreckende zuyden en noorden 3y mylen lang , en ly breedt, tot in’t gebiedt van Trenten,en Icheydende’t gebiedt van Breffaen Verona.

De lucht van Italien is meeft overal loet, ge- lucht. matight en gelbnt, de noorde winden zijn niet te kout, en de zuyde niet te heet, Ibodatlède vruchten des aerdtrijeks niet belchadigen , of het teelen van ’t vee verhinderen : de vier laifoc-nenoft tijden des jaerszijn byna overal gema-tight, foo dat men in veel plaetfen een geduu-rige lente en lomer lchijnt te hebben.

Hier zijn veel fonteynen, meeren en rivieren, J^uteren. foo tot riootdruft en vermaeck der menlchen en heeften, als om het aerdtrijck vruchtbaer te maken : behalven dat men veel warme en ge-lontmakende wateren vindt , principael in Romanic , in ’t gebiedt van BrelTa, Padua en Luca : in ’tlandt van Volaterre, Siene , Viterbe en Pe-rufe : in Terra di Lavoro van ’t Koningrijek Napels, in Piemont, Montferrat, en Friul.

De landouwe wort bevochtight met veel wa- Landouwe. teren, dielè aengenacm en vruchtbaer maken van alles dat men Ibude mogen wenlchen. De lengte doorfneden van den Apennin heeft acn beydezijden, danlchoone velden, danfraeye vlackten en dalen met luftige heuvelen onder-fcheyden , en van alle kanten koftelijcke landerijen, vruchtbare ackers, dichte bolTchagien, vette weyden, vol gras en bloemen.

Italien draeght tarwe en alderhandc granen rmcht-in grooten ovcrvloet, bylbnder in Lombardien, ^uerhejit. ’t Koningrijek Napels, Marca Trevifi , en in Maremmes of by de zee-kuften van Tofcanen.

Daer is menightc van verfcheyde wijnen, als wijn Grec van den bergh Somma , in ’t Koningrijek Napels, den witten Chiarello van Napels, dielèrpis; den witten Afprigo van Napels, die een open lijfmaeckt ; den goeden wijn Grec van Ilchia;den witten en rooden van Salem , en San-feverin, alle wijnen van ’t Koningrijek Napels : den witten Albano, en rooden van Campagne de Roma 5 den excellenten rooden van Magna-guerra , en den witten van Caftel Candolfo : den witten en rooden van de kuften van Genua; den wijn van Tagie in ’t gebiedt van Genua, kleyn, maerfeer gelbnt; den koftelijekenrooden wijn , dielè Lacryma noemen, in ’t Koningrijek Napels ; de fiiyvere en oprechte Mulcadel-len van Montferrat, en andere plaetfen : de wijnen van Friul en veel andere landen.

Hier is overvloedt van olie, mceftendeelop de kuften van Genua, Tolcanen, Poüillen en Terre d’Otranto : als mede van allerley fruyt, ja van het uytnemende en befte , te weten oran-je-appelen, limoenen, citroenen, engranaet-

appe-

appelen. In ’t Koningrijck Napels waft oock veel fuycker, katoen en moerbcfi-boomen, waer van de bladeren meer geacht worden als de vruchten , om dat de wormen daer van haer voetièl hebben, die overvloedigh zijde maken, prin-cipael in Calabrien, daer-en-boven in Tolcanen, Lombardien , Marca Trcvilana en ’t gebiedt van Bologne. Men fiet aen alle kanten , behal-ven de fruytboomen, veel boftchen, die de in-woonderen meer gebruycken tot huylèn, Iche-pen engaleyen te bouwen, als tot brant-hout.

Mynen. Italien heeft veel mynen lbo in de Alpen, als op haer grenièn en in den Apennin, ’t Koningrijck Napels heeft’er Ibmmige van goudt en fil-ver, als oock Tofcanen eneenige andere landen , die mede vele vericheyden metalen hebben. Wat het yfer belangt, hiervan zijn veel mynen oft aderen in ’t gebiedt vanBrefta, Bellu-nen , Cadorin, en andere der Venetianen, als oock in Montferrat, in de jurifdidie van Genua, in ’t eylandt Elba en elders. Daer wordt quickfil-ver gegraven ontrent Friul, by de rivier Hydra , en menighte aluyn, foo in den ftreeck van Vol-terre, als fommige plaetfen behoorende onder den Staet derKercken, en in het Koningrijck Napels, daermen oock veel lulphurs vindt.

Steenefi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hier zijn veel Ichoone ftccnkuylen van alba-

fter , foo in’t gebiedt van Volterrc als Brefta : van wit marmer in Lunigiaen:van tibertin-ftecn, fchoon en fterck bynae als marmer , in Tivoli ; van Iftrilchen fteen , feer geacht van de Italianen, tot Rovigno : en van vericheyden Ibor-ten van marmer, en Ichoone fteen in veel andere plaetfen : ’t welck d’oorlaeck is , dat men in Italien meer hcerlijcke kercken, paleylèn en gebouwen vint, als in eenigh ander landtfchap des werelts.

Men vindt’er oock koftelijck gefteent, na-mentlijck in Calabrien, Tolcanen, en Lombardien , als berillen, agaten, cafliodonen, cornali-nen, jalpiden, criftallyn, en ontrent de oevers korael.

Beeßen. In de boflchen onthoudt lîch veel wild gedielt bequaem tot de jaght : de weyden en velden zijn vol groot en kleyn vee, onder welck oock buffels zijn,die men in Vranckrijck en Nc-derlandt niet en fiet : mceren en rivieren geven menighte van leer goede viftchen , byfonder uytnemende wellmakende carpers, defgelijcke Vranckrijck en Nederlandt niet en hebben, dele zijn in Lac de Garde, en lommige andere wateren.

Deltalianen zijn meeftendeel groot en fchoon, lang van leden, en foo ftrijdtbaer, dat hetge-noeghte is defe deucht in naer te kennen , lóo door hare manlijcke daden, als door het verhalen van de Hiftorylchrijvers. In’tbeginfel geneerden ly haer met kudden Ichapen te weyden en op te queken , daer na heeftfc haren Koning gen. Italus het landt doen bouwen, ftellende ordina-ris acht often aen eenen ploegh. Haer nieuwgeboren kinderen brachtenlè aen de rivieren om te waften, oock als ’t vroos, om het lichaem

hart en fterck te maken : daer na alsfe groot ge-noegh waren, gingenfe ter jaght, leerden wel tc paerde rijdenden met den boge fcliieten, werck-ït allen.

ten in ’t veldt, en volghden den krijgh. Ia de oude mannen leyden de wapenen niet af, maer waren altijdt befich om buyt te maken, en leefden van’t gene dat ly andere óntjaeght hadden. Daer na begaven fy haer lbo wel tot de ftudien als tot de wapens, gelijck de hiftorien, en veel geleerde boecken by haer Hiftorylchrijvers^ Orateurs, Poëten, en Rechtsgeleerden gelchre-ven, ons te kennen geven.

De Italiaenlche vrouwen en droncken geenen wijn , en de reyfende man, komende in de her-bergh, maeckten geen beding van de Ipijlè die hy foude eten , maer teerden met den weert, en wift wat hy voor de maeltijdt betaelde. De weert daer-en-tegens ontfinekfe beleefdelijck, en tra-éteerdenlè eerlijck, nemende voorde maeltijdt het derde deel van een obolus, dat is ontrent eenen halven ftuy ver.

In Italien zijn veel talen ge weeft , waer van de voornaemfte waren de Latijniche, Griecklche, Tolcaenlche, Oftche, Vollche, behalven de Franlche. De Latijnlche was tweederley, de oude en nieuwe , waer van d’eerfte allengskens lbo verandert is, dat, ten tijde van Polybius, de RomeyneUjin de oudegelchiedenilTen en Ichrif-ten ervaren, qualijck en met groote raoeyte ver-ftonden Ibmmige woorden des eerften verbonts tuftchen de Romeynen en die van Carthago ge-maeckt : en ten tijde der Key Iers en verftonden de Saliaenfche Priefters de veerlen oft dichten niet die ly Ibngen. De Griecklche was in ’t ge-bruyck by de meefte inwoonderen des Koning-rijeks Napels , principael by die van Groot Græ-cia , daer de Griecken veel volckeren gebracht hadden, als oock in veel andere landen. De geleerde feggen, dat de Tofcaenlche tael haren oorfprong heeft van de Syrifche , gelijck het woordtÆlàr getuyght, welck Godt beduyt, en meer andere woorden daer men op gelet heeft. De Oftche en Vollche talen waren onderlchey-den van de Latijnlche, en wat vermengelt met de Sabinlche. De Brutianen Ipraken twee talen, Oftche en Grieckfche, als mede die van Magna Græcia, en de Samniten gebruyckten oock de Oftche tael. De Sabinen hadden mede een be-Ibnderetael, die naer de Griecklche trock, lbo men kan mereken in ’t woort Alpum, welck der Griecken Alphon is; cn in'twoordtNero , en Ibmmige andere. De Lucanen hadden mede een belbnder tael, die men niet en weet oftle Griecks oft Latijns was , hoewel datfe naer’t Griecks lcheen te trecken. De Tufculaenlche, Præneftinlche, Lanuvinlche, Marlche, en Tar-racinlche Ipraken, fchijnen meer eygen manieren van fpreken, en Ipruyten der Latij nfche tael geweeft te zijn,als befonderefpraken.

Aengaende de oude maght van Italien, ten Oude tijde der Burgermeefteren L. Paulus Æmilius en C. Attilius Regulus, als den roep was van de koomfte der Françoilèn, brocht ly op de been 80000 mannen te paerde, en7ooooo te voet, Ibnder eenige uy theemlche hulp , en fonder in ’t voornoemde getal te vervatten de volckeren woonende aen gene zijde van de Po.

Italien wierd in oude tijden geregeert van Ko- Oude re-ningen onder welcke Saturnus was, diefe Sa-

D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turniam

tijdt van Odoacer Koning der Herulen , die verwonnen wierd van Theodoric Koning der Gothen , die Koning van Italien bleef. Maer fijn nakomelingen zijn verwonnen van de Velt-overfie des Keylèrs lufiiniaen , en nae dat de Gothen verdreven waren , heeft Nariès, Stadt-houdcr des Keylèrs, Italien fefiien jaren gere-geert jvoorts hebben de Longobarden haer mee-fter gemaeckt van het meefie deel, deelende de ingenomen landen in twee Marcken en vier Her-toghdommen : de twee Marcken waren, die van Ancona enTrevilb; de vier Hertoghdom-men , Spoleten, Benevanten, Friul en Turin: ’t overige wierd geregeert door de Exarchen ge-fbnden van de Keyfers uyt den Oofien, die haren fioel te Ravenne fielden : maer de Longobarden, haer uyt Ravenne en het gantlch Exar-chaetgejaeght hebbende,in’t jaer onsHeeren 751, en in’t 183 naer den eerfien Exarch Lon-gin, zijn meefiers van heel Italien gebleven, uyt-gefondert Romen , welcklè lbo feer benauwt nebben , dat de Paulen , geen hoop hebbende om door de Keylèrs van Confiantinopolen geholpen te worden , haer toevlucht genomen hebben tot de Köningen van Vranekrijek : foo dat ten laetfien Carel de Groote den Koning Diderick verwonnen en eevangen heeft, en een eynde van der Longobarden heerlchappye gemaeckt , lchenckende aen den Stoel van Romen Ravenne, met het Exarchaet, Romanien, en Marca d’Ancona.

Daer nae zijn de Françoyfen als meefiers van Italien gebleven , en Carel de Groote van Paus Stephanus Keylèr van Wellen gemaeckt zijnde, heeft fijn foon Pepin Koning van Italien ver-klaert,die van Paus Adriaen gefalft is: maer fier-vende voor fijn vader, heeft in’t Rijck van Italien fijn foon Bernard tot naefaet gehad, die als Koning gekroont is van den Aertzbifichop van Milanen, met bewilliginge van Carel de Groote. Maer om dat hy fijn oom Keyfer Lodewijck de Goede woude beletten in Italien te komen , en Vranekrijek te ontnemen, dat hy lèyde hem felven toe te komen , is hy door den voorlchreven Keyfer gevangen , en in een kloofier als in een gevangenifiè gefloten , na dat hem eerfi de oogen uytgefieken waren. Hier na is Italien onder het Keyferrijck gebleven , en Lodewijck de I I,lbon des Keyfers Lotharii is van fijn vader Koning van Italien gemaeckt, en van Paus Sergius de II gekroont.

Als Keyler Arnoldus hier na regeerde , hebben Ibmmige Italiaenlèhe Princen haer felven verheven en Köningen geheeten , en tytelen des Keylèrrijcks van de Paufen verkregen. De eerfie waren Wido oft Guido Hertogh van Spoleten , en Berengarius Hertogh van Friul, alle bey de van de afkoomfie der Longobarden, die dus, Guido fijn loon, en Lambertus fijn nafaet, lbo wel onder den tytel van Koning als Keyfier, en tegen Lodewijck de I Vjïbon van Bozon,Koning van Provence, en neve van Lodewijck de Jonge, alle Köningen en Keylèrs van Italien, als oock tegens Rodolphus Koning van Bour-gondien en Italien ; daer nae als Berengarius in ’tjaer9i3 overleden was, bleef de voorfchre-ven Rodolphus alleen Koning van Italien ontrent vier jaren , te weten tot hetjaer^zó, wanneer hy ’t felfde verliet. Daer na is Hugo Grave van Arles, te voren van de Princen ontboden zijnde, Koning verklaert, en regeerde twintigli jaren in Italien, vijfjaren alleen, en vijftien met fijn foon Lotharius, die te Pavien van fijn vader Koning gemaeckt is, en vier jaer alleen regeerde. Ten laetften is Berengarius de 11, loon van Albertus, Grave van Ivreen , en neve van Berengarius de I, Koning van Italien geworden. Dele van Keyler Ottho de I gedwongen ’t Koning-rijck te verlaten, is in Duytflandt balling ge-weeft. Adelbert fijn Ibon, die den vader oock Koning van Italien gefielt hadde, is t’famen met hem van ’t Koningrijck berooft door den lelven Ottho in’t jaer 964.

Van die tijdt afhebben deKeyferen Ottho-nes,Henricken, en Fredcricken veel Iwarigheden gehad, want gemerckt dat Carel de Groote aen den Stoel van Romen een deel van Italien gegeven had J en daer na Mathildis Bonifacius dochter, Hertoginne van Lombardien en Tolcanen , Marquile van Parme, Mantua , Ferrate, Spole-3en, Ancona en Pila, en Gravinne van Canolè, die ’t met de Paulen hield tegens Keylèr Hen-rick de IV, met tefiament den voorlchreven Stoel van Romen een deel van de Heerlijckhe-den diele in Lombardien enTufcanen beleten had, inet’tMarquilaetlchap Ferrate gemaeckt hadde, begonnen d’andere deelen haerallens-kens van het Keyfertijck te ontrecken. Pouil-len en Napels wierden een Etf-koningrijck, door de macht det Normannen die ’t vcrmeefierden : Milanen , Florentien, Genua, Venetien, en veel andere fieden , vetlofien haer van’t jock der Keyferen, daer nae tot gehootfaemheydt gebracht, hebbenfe wederom het lèlve verworpen De Venetianen, die van ’t beginièl des op-gangs van haer fiadt machtigh geworden waren,maeckten alle dage haer palen grooter.Som-mige onachtfame en verluymende Keylèrs hebben oock eenige fieden verfet oft te pande gefielt , en mede voor lekete Ibmme geldts vry gemaeckt : daet-en-boven veel Gouverneurs en kloecke Capitcynen hebben veel landen vermee-fiert en als erfgoedt belèten, die haer voor feke-ren tijdt alleen van deKeylêrs bevolen waren; foo dat Italien van doen af bleef verdeelt in ver-fcheyden Heerlijckheden.

Wat de Afgodcrye en fiiperfiitie der Italianen belangt, waer van die van Tofcanen meefiers OttdtReU-waren , en de Romeynen haer dilcipulen oft leerjongers , die daer nae den Godtsdienfi en

cere-

ceremonien van verfcheyden volckeren aenna-men, fal men de befchrij vinge in elcke Provincie befonder fien , daer men van de eygendom van iegelijck handelt.

jjedens- De Italianen zijn in’t gemeen van verfchey-(Jen koleur en lengte, nae de landen daerfe in mc.mnen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o-'

en aert. wooncn. Die in ’t noorden, als die van Lombar-dien, en de Venetianen , hebbende by na de fel£-de lucht gelijck de Francoylen , zijn groot, wît, en het hayr treckt meeft naer ’t geel : maer in de landen die naer den ooften en zuyden leggen, als het mecfte deel van Tolcanen, Campanien van Romen, Terra di Lavoro,Principato,Bafili-cata , en Calabrien, zijn deinwoonderen kleyn-der, bruyn, en van koleur en lengte de Span-jaerts leer gelijck. Maer de vrouwengebruyc-ken feker water dat’et hayr geel en blont maekt, voornamelijck die van Venetien , daerfe het fchoonfte en blontfte geel hayr hebben, dat m.en Ibude können hen : hebben mede Ichoon wit en roodt om hen aenficht te blancketten, en aengenaem te maken, en loo de werelt te bedriegen en te betooveren. Voorts zijnfè geern groot en wel geftelt van lichaem,waer van een fpreeckwoordt is : Grar.de, gf'offa mi faccia Iddio , ehe bianca roj^a mi faro io : dat is, Godt wil my groot en lijvigh maken , wit en roodt làl ick felver doen. In’t generael willenfe ftatigh van , wefèn voor den dagh komen , en maken daerom eenen tragen ganck , en tellen byna haer paß ïcn , om te toonen datfe fedigh van manieren zijn, en haer bedrijf eenige achtbaerheydt te geven.

rtrßatit en De Italianen hebben in der waerheydt goet verßant, vaerdigh om alle wetenlchappen en konften te begrijpen, en bequaem om in alle faken gebruyckt te worden , feer genegen tot faken vanStaeten oorlogh : fy zijn oock heel bequaem tot den koophandel, en liftigh om iets te vinden dat winfte by brengt, en de gedachten der menfehen te ontdecken door de minde tecc-kenen. Daer is niet fbohoogh dat haer-lieden fcherpfinnigheyt niet en vat, oft niet foo fwaer datfè niet bekoomt, en gemeenlijck können fy haer voegen in aile fborten van geluck en onge-luck : en begeven haer tot groote deught oft ondeught, niet door ingeven, oft beweging der natuure, maer met voordacht. Sy en fparen geen arbeydt, moeyte, dienftbaerheyt, oft ver-kleyningeom rijekte worden , haer felven met lanee hope vertrooftende , om ten laetften een goäe uytkomfte te verkrijgen. Sy zijnmee-flendeel fparigh, wel huyshoudende , voorfich-tigh, gau en vli j tigh s waer door vele uyt het gemeen en flecht volck , tot groote eer en rijek-dommen gekomen zijn.

Daer-en-boven zijnfè voorfîchtigh in haer raedflagen , als mede in ’t volvoeren van haer faken , j a oock in ’t midden van haer genuchten en welluften : fy hebben een eygen manier van leven en kleederen j zijn eergierigh, en van groote couragie, niemant geern onderworpen, hoewel datfe van langen tijdt genootfaeckt en gew^ent zijn hare Vorften en Princen, oock uytheem-fche, tegehoorfamen : fyzijn uytermaten beleeft, fbet van fpraeck, devoot, en barmhar-tigh, vinden en gebruycken veel nieuwe woorden en kluchten : zijn aengenaem en vriende-lijck in haren handel boven alle volckeren, en beleefder aen de uytlandtfche als alle andere j fbo dat’er geen volck lichtelijeker kennis met ' de vreemdelingen maeckt, oft den reyfènden man, die van eenigh aenfien is, meerder eere bewijft.

Sy hebben ontallijcke manieren van haren dienft te prefènteren, beleefde en als betoove-rende woorden, en de befte die men fonde können bedeneken om iemant te bewegen en tot fijn meeninge te brengen. In vrientfehap te houden zijnfe vierigh en volhcrdigh, en alsfè oprecht iet beminnen , ftellen fy haer daer voor in alle gevaer. Sy hebben een goede manier van fchimpen en fpotten, foo nochtans datfe de lieden met eeren niet en verftooren, en verfwijgen oft verliefen liever een fchoon oft kluchtigh woort, als eenen goeden vrient, en laten niet in wereken oft woorden voorby gaen , daer mede fy iemant fbuden können verbinden , ’t en zy met opgefètten wil, oft om eenigh onredelijet menfeh qualijck te bejegenen.

In tijden van oorlogh zijnfè ftandtvaftigh in haerbeleydt, meer als veel andere volckeren, hoewel datfe fbmtijdts veranderen nae dat de gelegentheyt der faken, die hen voorvallen, ver-eyfcht. Haer Overften en Capiteynen zijnfè boven maten gehoorfaem , en haer voetvolck is bequaem tot alle aenflagen, gelijck de Spanjaer-den j zijn fober, en ftellen niet in ’t werek , ’t en zy dat s’er te voren met rijpen raedt wel op gelet hebben.

Wat de ftudien belangt, de Milanoifen beminnen de Keyfèrlijcke Rechten , die van Pavien de Sophifterye, de Florentinen de natuurlijeke Phi-lofbphie oft Phyficam, de Senoifen Dialedicam oft konft van wel te difputeren, de Lucoifen de Theologie oft wetenfehap in Goddelijeke faken, de Venetianen de Mufijck, de Paduanen de Medicine,die van Verona de vrye konften,als Gram-maticam, Poëfy enRhctoricam, dat is, de konften van wel te leeren lefèn en fchrijven , vaerfen te maken,en welfprekentheytj de Vicentinen de Philofèphiam Moralem , dat is, de wetenfehap van goede en burgerlijeke manieren, die van Mantua de Hebreeufche tael, de Napolitanen de Tofcaenfche, die van Calabrien de Grieck-fche , die van Bolonien Mathematicam oft Wis-konft, en de Perufinen de Geeftelijcke Rechten.

In den koophandel zijn de Florcntinen loos,de Lucoifen getrouw, de Genevoifen patientigh en naerftigh , de Venetianen reael en goet om mede te handelen, en de Milanoifen open van herten.

De yoornaemften Adel volght meeftendeel denkrijgh, oft begeeft hem tot den geeftelijc-ken ftaet, om tot groote eere te geraken , en rijeke beneficiën te bekomen, en alfoo haerge-llacht groot te maken, oft geruft te leven. De minderen Adel oeffent hem in alle fborten van wapenen,oft in de ftudien, en oock in den koophandel naer’t gebruyck van ’t landt daer fy woo-nen. De Edellieden van Napels,die veel van den Adel houden,gebruycken den felven met ledigh

gaeOj^

î4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I T A L

gaen, heele dagen door dcftadt té wandelen, rijckclijck gekleet, fittende op lchoone en wel-gemonteerde paerden, en begeven haer tot alle welluft ; volgen oock fômtijdts de wapenen des Konings van Spanjen, om meer geacht te worden. De Romeynen verachten de koophandel als een Hechte faeck , en beneerftigen fich om haerlanderyen goet te maken , en veel renten daervan te trecken. Maer die van Lombar-dien, Venetien, Genua, Florentien en Luca zijn liefhebbers van de koopmanfchap, lbo dat die van de Magiftraet lèlve koophandel drij ven. In eenige lieden zijn verlcheyden particuliere collégien , daer de fraye geellen bycen komen, om t’lamen te Ipreken van eenige Ilucken inlekere wetenlchap, relaes te doen van eenige vragen die menie voorgeftelt heeft, oft iets datlè felver verkolen hebben, en haer lchriften met vaerlèn oft anders gemaeckt te toonen ’, en het goet-duneken van de compagnie daer van te hoor en. ’^caâe- Daer zijn oock vele openbare Academiën oft Univerfiteyten , daer men alle wetenlchappen leert. De voornaemlle zijn die van Romen, Pe-rulè , Bologne, Ferrare, Pila, Siena, Florence, Padua, Bergamo, Napels, Salerna, Milanen, Pa-vien, Turin, Modena, Parma, en Piacenza. Die van Ancona en Macerata hebben niet veel om ’t lijf.

De ITytlanders brengen haren tijdt door met lbo veel lchoone en heerlijcke kereken en paley-lèn te fien, als oock llatuen, antiquiteyten en kollelijcke hoven , met de Comedianten en Quackfalvers te hooren, te aenlchouwen den langen Heep van koetfen der lladt Romen, met de verlcheydcn rijeke livreyen van de helbar-diers, pagien en lacqueyen , de wandelingen van de cdel-mannen en edele vrouwen van Napels, de ceremoniën die men doet in ’t ontfangen van de Viceroys ,• den Paus openbaer en Iblemnelijck denHeyligen dienll te fien doen,en met de voornaemlle feelldagen van Romen : daer-en-boven in’t befichtigen van’t blalènder glafen inMu-ran, hetglat maken der Ipiegelen, het raffineren oft fiiyveren des luyckers, het bleycken oft wit-maken van ’t Venetiaens was, en van vele andere belbndere manieren van handtwereken, die men in verfcheyde Heden vindt, en andere raritey-ten die men toont.

Kleedifine. Sy klecdcn haer verlcheyden naede manier van ’t landt , nochtans yder lbo ’t hem goet dunekt 3 en hebben de kleederen lbo wel niet gepaft na de dickte oft lengte des lichaems,welckle Attillato alla yita heeten, als de Nederlanders : de degelijeke en aenfienlijcke mannen dragen in de Heden meeH fwart, en Ibmtijts gecoleurde zijde kouflen. De voornaemHe en van eenigen Haet, dragen altemet goude ketens, om boven de andere uy t te munten. Maer alsfe reylèn, fiet men veel met klinkanten koHelijck gekleet. De vrouwen hebben oock verlcheyden kleederen, hoewel datlè altemael een lamaris dragen, nochtans met eenigh onderlcheydt 3 gelijck mede haer Huyers verlcheyden zijn, als oock de Hof en ko-leurder lèlve, mitsdatfefommige vanlijnwaec hebben, andere van zijde, defe wit, diefwart, andere geel, Sy hebben oock verlcheyden hullèl

ï E N.

en hoeden met pluymen,dielè in Ibmmige plaet-fen dragen,als in Tolcanen. Alle die van eenigh aenfien zijn , alslè buy ten de Hadtgaen wandc-delen, dragen veel klinkanten, cn meeftendeel hoeden metkoftelijeke banden. De koulTen der vrouwen zijn byna inelcke Hadt verlcheyden, maer de lchoenen, en muylen, diele pianelles,e/car-~ pins en ^occoli noemen,zijn eenderlcy,doch d’eene hooger, d’andere lecger 3 de^occoli zijn fomtijdts meer als een half ellehoogh, daerfe ongemacke-lijck op gaen , om groot te lchijnen, en leunen op iemant, om beter te gaen.

De Italiacnlche Spraeck komt van de oude Spraeck, Latijnlche , maer is bedorven door de talen der Gothen, Hunnen, Wenden, Longebarden eil andere volckeren, die Italien afgeloopen en ver-meeHert hebben. Daer zijn veel manieren van Ipreken, waer van die van Tolcanen de beHe en aengenaemlle is, welcke ’t Hof van Romen noch fiiyverder en lieffelijeker gemaeckt heeft,loo dat de luyden van aenfien geen andere tael gebruyc-kenals deTolcaenlche, niet tegenHaende dat elcke provincie, ja byna clcke Hadt, haerey-gen manier van Ijpreken heeft.

Haer vaerlèn oft rijmen zijn lbo Ibet en kon-High , datfe fchijnen in alle lborten, die men kan dencken,volmaecktte zijn. Behalven Petrarcha meeHer van alle, Dantes, Sannazarius, Bembus, Molza, kan men haer-lieden ArioHus en TalTus niet Ibnder verwonderinge lefen , hoewel op een verlcheyden manier 3 want den eerHen is heel hoofs en nochtans minnelijck, vol van verfchey-dene en aengename difcourlèn, voor de gene die meer den geeH Ibekcn tevermaken,als het recht çieraet van de Poëfie oft RijmkonH : den anderen is gantlch Hatig en manhaftig, nochtans vol bevallijckheden. Maer men moet bekennen dat T'alïus ArioHum te boven gaet, gemerekt dat ’er geen lborte van vaerlèn is, of hy heeftlè lbo konHigh gemaeckt, dat hy in alles Ichijnt uyt te munten , daer ArioHus alleen in fijnen Roeland eenen onHcrffclijcken naem verdient heeft: by den welchen zijn Satyren geenfins tevergelijc-ken zijn. De Italianen houden oock veel van ’t Poëma oft Gedicht La Croce RacquiHata van Bracciolinus, foo dat Ibmmige hem Hellen in de derde orden oft linie van de Heroique Poëten: gelijck ly mede groot werek maken van de Pallor Fido, en de Rijmen van Guarinus, Thomas Stiglianusjlfabella Andreini. La Filli van Comte Guidubaldo, welck een van de beHc dichten van Italien is: de lcherpfinnige rijmen van den Blinden Grotto van Adria: de Fibarmindo van Comte Campeggi : de veerfen der Heeren Cælàr Rinaldi, lerolme Preti, en Ioan Baptilla Capon,die meeHcndeel vol breyns zijn en lèer Ibet : de boecken van Murtola, die lbo lèer niet te prijlên zijn als eenige wel meenen : de aengename en lchimpende wereken van Cæfar Caporali, waer-digh gelelèn te worden om fich te vermaken : en van veel AcademiHen en andere. Maer men moet toeHaen , dat den Ridder Joan Baptifta Marini,het mergh der Poëfi,de felve in alle lborten op ’t hooghlle gebracht heeft 3 lbo dat men hem ongelijck doet, met te gelooven dat de gene die voor hem eenigen naem verkregen heb-

î T A hebben, denlelvenin volmaektheyt overtreffen: ja’t is ydelheyt te hopen, dat’er voortaen iet volkomender ofaengenamer falgemaeckt worden. In haer profen , dat is, gedichten fonder veerfèn en rijmen, zijnfè uytermaten fbet en Welfprekende j maer te overvloedigh in onnoo-dige woorden,en veel kromme fprongen,foo dat het verdrietigh is te leien.

U«wwc- Sy rekenen vier-en twintigli uurCn na malkan-deren , beginnende met de eerfte minuyt van haren civilen oft burgerlijeken dagh, welck is als de Sonne ondergaet, en tellen alfbo vervolgens haer uuren tot den ondergang der Son van den naeftvolgenden dagh : foo dat de vreemdelingen , die gewent zijn maer twaelf uuren te rekenen , beginnende van de middernacht oft middagh , in ’t beginfel van haer aenkomft, verwondert zijn van defe nieuwe rekeninge. Maer om haer-lieden uurwerekmet datvanVranek-rijek,Spanjen, Duytflandt en Nederlandt te ver-gelijcken, moet men alleen weten de uur van d’ondergang der Sonne, om van die uur tot de middernacht te rekenen, oft voorder foo ’t noo-digh is. By exempel, als de Son ondergaet te vijfuuren , en men hoort daernae fes uuren in Italien flaen , is’t elfin den avondt op ons uur-werek , en als’t feven flaet, is’t middernacht : voorts acht uuren van haer-lieder uurwerek, is een nae middernacht op ons, en lbo vervolgens. Men vint oock in lommige plaetfen hore-logien op de Nederlandtfche manier, als in de kerek van S. Jan de Turinoin Piemont, en in’t kloofter der Minimen gelegen te Romen alla Trinitade Monti.

De doode lichamen dragen fy ter aerden in een ongedeckte kift, datfè van iegelijck können gefien worden , eerlijck na haren ftaet gekleet : en lom wijl blancketten en çierenfehet aenficht der dochters en vrouwen , datfe fchoonder na haer doodt lchijnen, als doenfe leefden.

gijekdom. nbsp;nbsp;Aengefien dat Italien gedeelt is in veel Provin

ciën en Prinsdommen, en kan men bier foo be-quamelijck van haer rijekdommen niet fpreken, gelijck oft maer onder eenen Heer ftondt : hoewel dat men uyt het inkomen van alle de landen t’famen , van welcke wy elck in ’t befonder handelen, genoegh kan fien , wat groote fomme datfe opbrengen. Maer lbo veel den koophandel belangt, Italien beforghtandere landen met veel koren, wijn, kaes,wol, zijde, goude en zijde laken, zijde koufens, kamelot, fuftain ,korael, marmor, albafter, beelden en pylaren van alba-fter gehouwen , wapenen, harnaften voor paer-den, paflement van Milanen, olie, aluyn, Iblfer : voorts fendtfe in Africa en Algier alle lborten van zijde lakenen,aerdtwerek en glalèn van Venetien en Fayancen.

Italien is lbo wel geftoffeert van wapenen als eenigh landt in Europa : lbo dat Milanen niet alleen haer volck kan gerieven met panfiers, muf-quetten, piecken en ßvaerden ,• maer oock de uytlandtfche, gelijck mede kan doen’t gebiedt van Brelfa en Bergamo, behalven veel andere plaetfen. Voorts alle Princen en Republijeken , mitsdien ly malkanderen niet betrouwen, hebben haer van langer handt verficn met wapenen, Italien,

LIEN. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ

om niet verraft te worden.Behalven de menigh-tevan’t grofgelchut der Venetianen , hebben andere Republijeken en Princen in alle hare landen oock genoegh,om haer felven te befcher-men, oft haer vyanden aen te taften.

Belangende het krijghsvoick dat men kan Krijghs-lichten, magh men fien in de belchrijvinge des lèlfs in elck landt belbnder,oft uyt de macht dat het in vorige tijden op de been gebracht heeft. Maer ditonheyl heeft Italien, dat, hoewel de aengenomen Ibldaten in de wapenen geoeffent worden, nochtans geen ervarentheyt hebben, mits den langduurigen vrede , lbo datle liever thuys zijn als in ’t veldt, en hetgemack meer Ibecken als de eer.

De Italiaenfche grenfen worden befchermt eensdeels met kafteelen en bolwercken oft Ichanlfen , eensdeels met de Alpen diefe omcin-gelen,naer deFranfche en Hooghduytfche zijde: aen d’ander zijde hebbenfe de Middellandtlche zee, metgroote havenen , diefe lichtelijck können bewaren , oock golfen oft inhammen , en gevaerlijcke klippen. Het middelfte des landts is verlbrgt met feer vele Ichanlfen, gemerkt dat ’er lbo veel verlcheyden Heeren zijn , die d’cer-gierigheyt van malkanderen vreefen. En voor-waer, dat Italien maer onder eenen Prince ftont, Ibude hetonftercker zijn,om dat’et alleen Ibude trachten om de frontieren wel te befetten , daer men nu over al forten vindt,om den vyant te we-derftaen.

Belangende de macht ter zee j is als onverwin- Ter zet, lijck , en een lchrick van de Middellandtlche zee, lbo men de Venetianen, die van den Turek felfgevreeft worden , voeght by de galeyen van Napels en Sicilien, met die van den Grooten Hertogh van Florencien , van den Paus, en der Genevoyfen.

Een deel van Italien hoort onder den Paus, als jiegeeringe wereltlijck Heer van veel landen , en het meefte deel onder den Koning van Spaüjen,die Koning van Napels is, Hertogh van Milanen , Marquis van Final, en Heer vanPontremoli, Orbctello , Telaraone,en Port Ercole. Voorts heeft Italien verfcheyden Hertogen, waer van de voornaem-ftezijn, den Hertogh van Savoyen Prince van Piemont, den Grooten Hertogh van Tolcanen oft Florencien , den Hertogh van Mantua cn Montferrat,den Hertogh van Modena,den Hertogh van Parma enPlaifance, en den Hertogh van Mirändola : by de welcke fommige ftellen den Hertogh vanSegna en Vallemona uyt het geflacht Sforce, rijek 40000 kroonen ’s jaers j maer is niette gelijcken by de voorgaende , cn heeft het meefte deel van fijn goederen in ’t gebiedt derKcreken, en’t Graeffehap de Sanda Flora in ’t Hertoghdom Parma : en den Hertogh van Sabioneta van ’t huys der Caraffen : den Prince van Mafia,en Carrara uyt’t geflacht Cibi in dat van Guaftalla : van Bozzolo , van ’t huys Gonzague: den Prince Correggio : den Marquis van Caftillon dalla Stivera van de afkomfte Gonzague: van Mafieran van ’t geflacht Ferrari : vail Malelpina : vanTorriglia Prince van Melfa itl ’tKoningrijckNapels, van ’thuys Doria: van Mendola van ’t geflacht Aldobrandino ; en de

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Graef’

Graeffchappen Pitiglian , 'wiens Graven fijn uyt ’t geflacht der Orfinen: die van Millefimo van de afkomft der Carreten in ’t gebiedt van Genua, wiens jaerlijcke renten zijn 14000 kroonen.ende Heeren van Monaco van ’t huys Grimaldi, en die van Plombin van ’t geflacht der Appianen.

Hier zijn oock de vrye Republijckcn der Ve-netianen,Genevoifen,Lucoifen,en van S. Marin: voorts vindt men noch veel kleyne Heeren, hoewel in haer landen van loo grooten audloriteyt als andere, oft fchoon die niet verre drecken.

Oppernto- y^n al defe Princen is de Paus alleen Ibuve-reyn, dat is, niemant onderworpen : en van de ten. Republijcken, Venetien, die te recht mach roemen,datfe haren Staet van niemant heeft als van Godt en de wapenen. Alled’anderePrincen, Heeren en Republijcken hebben hare landen te leen van den Paus oft den Keyler. De Koning van Spanjen betaelt jaerlijcks fekere Ibmme gelts aen de Kerck voor de Koningrijeken Napels en Sicilien , en erkent voor d’andere den Keyfèr. DeHertogh van Savoyen voert in fijn tytclen den naem van Prince en Erf-ftadthouder des Rijeks. De Groote Hertogh van Tolcanen fèyt, dat hy een vry Prince is, foo veel de Republijcken van Florencen en Pifa belangt, om datfe over langen tijdt van verlcheyden Keyfers vry gemaeckt zijn : maer houdt die van Sena te leen van den Koning van Spanjen, die de fèlve bekent te hebben van den Keyfer, die hem hult oftinftelt. Radicofani met het omleggende lant befit hy als Erf-ftadthouder van den Heyligen Roomlchen Stoel. De Hertogen van Mantua, Modena, Mirandola, en Sabioneta verheden haer Provinciën onder den Keyler : gelijck die van Parma,Plaifancen en Segna onder den Paus. De Princen van Mafia, Gualtalla, Bozzolo , en Correggio houden mede haer landen te leen van den Keyler , als oock de Marquifen van Ca-ftillon, Mafléran, Malelpine, Torriglia en Men-dola, delgelijcks de Graef van Millefimo, en de Heeren van Monaco en Plombin.

De Republijcken van Genua en Luca zijn vry gemaeckt van Keyler Rudolphus,die van de Lu-coifen daer voor ontfangen heeft twaelf duyfent goutgulden , als oock fes duylènt van Florencen. Sommige feggen datfe KeyÆr Henrick de V vry gemaeckt heeft, en van de Senoilên twaelf duylènt guldens ontfangen , gelijck Carel de IV diergelijeke Ibmme genomen heeft van Pedro Gambecourte voor de Heerlijckheyt Pila. Maer dele vryigheden zijn altijdt gegeven met conditie oft voorwaerde van eenighfins den Keyler te erkennen, van den wekken Genua en Luca noch op lèker manière haer Republijcken te leen houden ; wantlè vry gemaeckt zijn, met belpreck, dat haren Staet Ibudevan hare burgeren gere-geert worden fonder eenige fohattinge te betalen, nochtans den K'eylèr voor Opperhooft en Befohermheer kennen. De Republijck van Sint Marin ftaet onder de Kerck.

Maer hoewel de voornoemde Princen en Republijcken haer landen van andere te leen houden , nochtans hebbenfo in hare Staten volkomen macht en de felve audoriteyt die de Keyfer in fijn Rijck heeft, gemerekt hy haer overgefet heeft al het gelagh dat hy in de felve hadde , en gegeven alle het koninglijck en keyferlijck gebiedt, met eeuwige iiuldinge en privilegiën : loo datlède goederen der mifdadigen mogen con-filqueren, dat is, verbeurt maken, gelijck ’t haer goetdunekt ; en die iet tegen haer perfoon oft Staet begaen, worden gehouden voor lchenders der Maj efteyt en ’t gemeene befte. Sy flaen oock altemael geit, en mogen de oorlogh aenlèggen enuytvoeren fonder des Keylèrsconlènt, vermogen mede de mifdaden te vergeven, en de fohuldige in haren vorigen ftaet te fetten : nieuwe laften, fohattingen en tollen te ftellen, de ba-ftaerden wettigh te maken, iemant van de gemeene laften te bevry en, wetten te maken en te wederroepen , in haer placaten oft bevelbrieven te gebruyeken woorden die volle macht beduy-den : en om kort te maken , fy mogen alles in hare landen doen , dat een Opper-Prince, die niemant als Godt voor over-heer kent, in ’t fijne vermach.

De Hertogen van Italien, die eerft van de Exarchen geftelt waren , en daer na van de Longo-barden, maer met minder macht, en alleen om de Provinciën te regeeren , worden koninglijeke Hertogen genoemt, om van d’andere t’onder-foheyden, die niet abfoluyt zijn : en koninglijeke Hertogen fchrij ven in haer tytels : door de genade van Godt, welck niemant toekomt,dan die geen overhooft kennen j die men oock Scrénif-lime heet, dat is , Doorluchtighfte , gelijck men de Köningen doet, en men Ipreecktfo niet aen als met den tytel vanAltefa, wclck Hoogheyt beduyt. Eerdat’erfoo grooten misbruyck van de tytelen was, als ’t nu is, noemde menlè alleen Illuftrilhme oft Excellentiflime, gelijck men nu cygentlijeken deMarquilèn doet.

Aengaende het voorgaen en voorfitten der rcorgaene» Italiaenfche Princen, is lèker, dat in ’t Koning-rijck Napels, de Princen aen ’t Koningrijck verknocht voor de Hertogen gaen,- maer in alle andere doelen van Italien, fitten de Hertogen voor de Princen , de Princen voorde Marquilèn , en de Marquilèn voor de Graven. Welck oorlaeck was, dat Velpafiaen Gonzague, Prince van Sabioneta , den tytel van Hertogh maeckte te verkrijgen, en den Prince van Mirandola , denlèl-ven tytel voor veel gelts van den Keyler gegunt wierd. De Hertogen doen haer oudtfte fonen alleen Princen noemen , om datfo geen gelijeke eer met haer fouden hebben.

De oudtfte fonen der Princen en Heeren vol-gen in’t befit van haer vaders Heerlijckheden : maer de echte fonen vau andere gemeene lieden erven gelijekelijeken, hoewel niet over al, nae dat de wetten en ’t gebruyck der plaetlèn zijn.

Sy volgen in haer pleyten en vonnilfen de ^ebte». Keylèrlijcke en Geeftelijcke rechten , cn haer eygen wetten , dielè in veel laken meer gebruyeken als de Keylèrlijcke.

De inwoonderen van Italien zijn meeft Rooms Catholijck : daer zijn oock fommige Grieck-fche Chriftenen, die men in ’t Koningrijck Napels en de Staet van Venetien lijdt: in de valley en van Peroufe,Angroigne, Lucerne, S, Martin,

I T A

tin , en de nabuurige plaetfen van Piemont, is een groot getal Calviniften, die de Hertogli van Savoyen niet heeft können uytroeyen om de rouwigheyt des landts, en menighte des volcks : de Joden zijn door heel Italien verftroyt, en door de konft van anatomia oft ontledinge,diele in groot gedruckt papier bewaren, hebbenlè den vondt om de achterfte deelen der beeften te mogen eten, dat de andere loden niet geoorloft isj want fy weten daer heel behendelijck de aderen en fenuwen uyt te trecken.

De regeeringe van den geeftelijcken Staet der Roomfche Catholijcken is dele. De Paus, hooft van de Kercke,heeft fijnen Stoel binnen de ftadt Romen met twee-en-lèventigh Cardinalen oft meerder,waer van fes Bifichoppen zijn,te weten, van Oftia, daer dat van Veletri bygevoegt is,van Porto, Savina, Paleftrina, Frafcati, en van Alba. Behalven defe Cardinalen zijnder twee Patriarchen , die van Aquileen woonende tot Udene in Friul, envan Venetien , eertijdts genoemt Patriarch van Grade. Daer zijn dertigh Aertzbifi ïchoppen , fonder die van Sicilia en Sardinien. Haer woonplaetfon zijn Ravenne, Bologne en Fermo in de landen des Paus : Benevant in Prin-cipato Ultra van ’t Koningrijck Napels , den Paus oock toebehoorende : Napels, Capua, Sorrento, Salerne, Amalfi, Conzes, Matera vereent met Acerenze,T arante,Otrante,Brindes,Trani, Bari met Canoles, Manfredonie ingelijft met Monte de S. Angeli, Cofenze , Roflano, S. Se-verini, Regge, Lanciano en Chieti in ’t Koningrijck Napels : Florence, Pifo, en Siena in ’t landt des grooten Hertoghs van Tofoanen ; Urbin in ’tHertoghdom van den felvcn naem : Genua, Milanen, en Turin.

De Bifdommen van Romaniola, boven die de Cardinalen hebben, zijn Sutri, Nepi, Civita Ca-ftellana, Horte, Viterbe, Tufoanelle, Bagnarée, daer S. Bonaventura geboren is , Orvieto, Peru-ge, Cite de Caftello, Cite de Plebe, Caftro van den Hertogh van Parma, Arezzo, Spoleto, Terni, Narni, Amelie, Todi, Rieti, Foligno, Affilé, geboortplaetfo van S. Francifous, Tivoli, Ana-gne, Verulo, Tarracina, Sezza,Segne, ’tHertoghdom der Orlins, Alatro, Fiorentino, Ancona , Humana, Loretum , Recanati, Afcoli, lefi, Olmo, Fano, Camerino en Luques. Defo ftaen onder den Paus alleen, die als haer Metropoli-taen oft Aertzbifichop is.

De AertzbilTchop van Ravenne heeft onder lieh de Bilfchoppen van Adri, Comachio , Fa-yance, Bertinoro,Forli, Cefene, Sarfine,Rimini, Imole, Cervie, Faneftrie, en Ferrare.

De Suffraganen des Aertzbiffchops vän Bolo-gnien zijn, de Bilfchoppen van Parma , Plaifan-ce, Reggio, Modena, Crema, en Bourg-Sainót-Domini.

Onder den AertzbilTchop van Fermo hooren de Bilfchoppen van Macerate, Tolentin, S. Severin, Montalto, cn Ripa.

De Bilfchoppen die den Aertzbiffchop van Benevant erkennen , hebben wy gefielt in de befchrijvinge des Koningrijeks Napels, als oock die onder d’andere Aertzbiffchoppen van’t felve Koningrijck fiaen.

LIEN. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

De AertzbilTchop van Florence heeft voor Suffraganen de Bilfchoppen van Fiezole, Pi-fioye,Volterre, Colle, Bourg-Saind-Sepulchre gt;nbsp;Sarzane , van den Staet der Genuefon, Monte Pulciano, en Cortone.

Onder den Aertzbiffchop van Siene fiaen de Biffchoppen van Soane, Chiufi,Grolfetto, Maffe geincorporeert met Populonie, van Pienza eii Mont Alcin.

De AertzbilTchop vanPifa heeft onder fich de Biffchoppen van Civitelle en Ajazze, Sagone en ‘ Alerie in ’t eyiandt Corfica.

De Suffraganen des Aertzbiffchops van Urbin zijn de Bilfchoppen van S. Leo , Pefaro , Cagli, Eugubio, Fofiombron en Sinigaglia.

De Aertzbiffchop van Genua fiaet over de Bilfchoppen van Albenga, Bobi, Brignale, Noli en Mariana , Aecia en Nebio in ’t Eylandt Corfica.

De Biffchoppen van Cremona, Lodi, Novare, Alexandrie de la Paille , Tortona , Vigievano , Bergamo , Brelfa, Vercel, Afi, Calai van Mont-ferrat, Albe,Acqui,Savonc,Vintimiglie en Pavic behooren onder den Aertzbiffchop van Mila-neni

De Aertzbiffchop vanTufin heeft Voor Suffraganen de Bilfchoppen van Y vree, Mondevy oft Montroyal, en Foffan. De Bilfchop van SalulTe fiaet onder geen Aertzbiffchop, maer onder den Paus alleen.

De Aertzbiffchoppen van Sicilien en Sardinien hebben wy met haér Suffraganen gefielt in de befohrijvinge der folve eylanden. De Suffraganen van de Patriarchen van Aquilee en Venetien zijn verhaelt in ’t gene wy gefoyt hebben, aengaende den Staet der felve Republijck.

Voorts vermach de Paus Bilfchoppen te Hellen in de Provinciën hem onderworpen , als oock in fommige andere, fonder den keur van’t collegie oft capitteldaer in te moeten volgen.

Dionyfius Halicarnaffèus in ’t eerfie boeck der Lof van Oudtheden van de Romeynen befohrijft wijdt-loopigh ’t lof van Italien , daer hy lèyt : Daer is foker fabel, die door ’t heele landt loopt, dat Saturnus voor lüpiter Italien geregeert heeft, en dat onder hem de goude eeuw, lbo Teer vaii de Poeten geprefen , uytbarfiende in alle oVer-vloet, en van den Hemel gelègent, haer in Italien meer vertoont heeft, als in eenigh ander deel des weerelts. Maer voorbygaende de fabc-Ien,men kan geen gewefi oft landouwe lbo over-vloedigh en geluckigh vinden, als Italien, dat van’tbeginfel des weerelts allenootdruft, lec-kernyen, en vermaeck voor de menfohen voortgebracht heeft. _ Want Too men ’t een landt met het ander wil gelijeken , daer en is geen beter, mijns oordeels , als dit, niet alleen in Europa, maer oock in de gantfohe werelt. lek weet wel dat ’et gehe ick fogh ongelooflijck fohijntaen degene diegehoort hebben van de vruchtbaerheydt van Egypten, Afriken, Babylonien , en andere vCrmäerde gewefien ; maer ick en acht een landt niet uyt een foorte van vruchten alleen , noch ick heb geen behagen in een plaetfe, die anders niet heeft als eenerley oogfi s maer my dunckt, dat het befte is, ’t gene alles

18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I T A L

alles voortbrengt, en andere overtreft. Welcke gunft, indienfe den Hemel verleent heeft aen eenigh geweft des werelts, ick meene ’t lelve Italien te zijn. Want men kan niet feggen , dat hetvet envruchtbaervan koorn is, maer niet van boomen; oft dat het bequaem is om alle foorten van boomen en planten voorts te tee-ien , maer onbequaem tot den landtbouw ; oft' dat het veelerley boomen en overvloedige tarwe voortbrengt,maer dat’erweyden gebreken ; oft dat het alles heeft’t gene men tot onderhoudt des levens loude mogen wenfchcn , macr niet aengenaem oft luftigh is om te bewoonen. Maer men kan met de waerheyt feggen , dat ’er niet gebreeckt, ’t zy tot nootdruft , ’tzy tot ver-maeck , en goet genoegen. Wat landt is’er foo koren-rijck, dat Campanien in Italien te boven gaet? welck befproeyt wordt niet van de rivieren, maer van den Hemel, daer ick gehen hebbe ackers diedrieraael ’s jaers vruchten droegen, en den Somer-ooghft na dien van den Winter gaven, en den Herfft-ooghfl: na dien van den So-mer. Waer zijn meer olijf-boomen als in Cala-brien, Pouillen , en Sabinen ? wacr vindt men meer wijngaerden als inTofcanen, Albanien, en in de landen van Falernc , van Bacchus feer bemint, die voor kleynen arbeydt veel wijn geven. Behalven de bouwlanden, zijnder veel goede weyden voor de Ichapen , geyten, paerden en oflen. Want’t is wonder om Gen, hoe de velden en moeraffen , met den dauw befproeyt, in den Someraltijdt groen zijn, om’t vee wel t’onder-houden. Maer daer en isnietmeer te verwonderen dan de boffehen die op de bergen enfteyle plaetfèn zijn , die overvloedigh hout geven om ichepen en andere wereken te maken. En al dit gerief kan men hebben met kleyne koft en moeyte , om de menighte der rivieren , die bequaem zijn om met de nabuurige volckeren te handelen. Daer ontfpringen oockveel warme baden, uytermaten goetomverouderde heckten te genefen, daer de Medicijns geen raedt toe weten. Hier zijn oock mynen van aldcrhande metalen. Daer gebreeckt geen viffcherye oft eenigejaght, diemenfbude mogen wenfehen omprohjtoft vermaeck. Deluent is heel getempert, lbo dat de vruchten der aerden en heeften niet befchadight worden, door te ftrenge koude en vorft des winters, oft te groote hitte des fbmers. Dit is den lof die Dionyhus Italien geeft. Plinius in ’t 13 cap. van ’t 36 boeck feyt bynahet fèlfde.

De goetheyt, vruchtbaerheyt en luftigheyt van dit landt is de oorlaeck van lbo vele bloedige oorlogen , die tulfchen de machtighfte Princen der werelt ge weeft zij n, om het felve te behtten. Daer is byna geen volck, die ’t niet ge-vryt en hebben, de Françoifen, Carthagine-fèn, Gothen, Hunnen, Hungren, Denen, Bifca-yers, Navarrelèn , Switlèrs, Hooghduytfchen, Spanjaerden hebben ’t begeert, foo wel ftondet haer aen. Het is lbo lieflijck en aentreckende,

ï E N.

dat veel haer vaderlandt vergeten, om ten vollen haer leckernyen en Ibetighey t te genieten. Aen d’een zijde het men de bergen met wijngaerden bekleet, en verfcheyden vruchten geladen : aen d’andere zijde de dalen altijdt met klare beecx-kens bevochtight, en luftige boflehagien, die door de hooghte van haer boomen , en lommer der bladeren den reylènden man locken om hem te komen ververfchen. Soo men na de zee gaet, vindt men breede en diepe bayen oft inhammen in de middellandtfche zee, met goede reeden en havenen voor de fchepen. Het aerdtrijck wordt overal met fchoone rivieren , meeren , enfon-teynen bewatert, die de dorrigheyt der aerde verbeteren. De fteden zijn rijck , heerlijck ge-bouwt, en vol volcks , van welcke eenige leer ftereken onwinbaer zijn, fbo van wegen hare gelegenheyt,alsde fterekte der wereken, die men daer aen gemaeckt heeft. Sahellicus geeft dele eer-tytelen aen de voornaemfte fteden van Italien , die nemende uyt het gemeen leggen des volcks : Romen de heylige, om dat de Paus daer hjnen ftoel heeft : Venetien de rijeke, om haer groote macht en ongelooftelijcke fchatten : Genua de hoovaerdige , om de koftelijeke en heer-lijcke gebouwen : Milanen de groote, van wegen de grootheyt der ftadc, en’t groot getal van haer inwoonderen : Florence de fchoone, om de fraeyigheyt der huylèn, en luyvere ftraten, die lang en recht zijn : Napels de edele, om de menighte der Heeren, Ridders, Graven,Marquifen, Princen en Hertogen, die daer woonen : Boloi-gnen de vette, om de vruchtbaerheyt van haer landouwe : Ravenna de oude, om den ouderdom der ftadt en haer gebouwen : Padua de geleerde, om de oelfeninge der vrye konften, en andere wetenlchappen. De Italianen hebben dit Sonnet oft Rij mdich t van hare uy tmuntenfte fteden gemaeckt :

Faifna è tra noi Roma pompofa eJanta^ Venetia ricca,/aggia, eßgnori/e, T^apoli odoriser a y e gentile Fiorenza bella tuttodmondo canta.

Milano d’ejfèr grande ognquot; hor fi quot;pant a, ' Bologna grajßij Ferrara è chiles Padoa forte, Bergamo [ottile, Genua di fuperbia altera pianta,

Verona degna, e Perugia fanguigna,

Brejcia Far mat a, e Mantoagloriofa, Rimini buono, e Pifloiaferrigna,

Siena loquace, Luca induflriofa, Forli bi'^e^arro, e Relienna benigna, E Sinigaglia de Faria noio[a, £ Capoa amorofa,

Pifa pendente, e Pefaro giardino, Ancona dal belporto pellegrino ;

Fedelißimo Vrbino,

Afcoli tondo, e lungo Recanate, Foligno da le flrade inj^iiccherate.

E fin dal del mandate Le belle donne da Fano ß dice, Ma Modena è de Fahre piufelice.

Et landt by de oude geheeten Gallia CI s A L pj N A, om dat het ten aenfien van Italien en Grieckenlandt aen dele zijde der Alpen leght, en bewoont was van vericheyden volckeren der Gauloi-len oftFrançoylên, is

daer na Lombardia genoemt, naer de Lon-gobarden, die haêr meefter daer van maeckten, en heeft dien naem behouden , hoewel datfe

haer heerfchappye aldaer quijt zijn.

Talen- j- Lombardien ftreckt in ’t noorden tot aen de '• Alpen van Duytflandt, in ’t zuyden tot den A-pennin, dielè van Ligurien oft de Seigneurie van Genua lcheytjin ’t weft tot de Alpen van Vrank-rijck, en in ’t ooft tot Marca Trevila (diele, Ibo lommige feggcn , oock begrijpt ) ontrent de riviere Mince oft Mincius, en een deel tot Ro-

manien, tot aen de riviere Panaro*

i^ttlinge. Sy wordt gedeelt in Lombardien aen defe zijde van de Po, waer van een groot deel oock Emilien heet : en Lombardien aen gene zijde quot;t Landt van de Po. Dat aen dele zijde van de Po begreep de Taurinoilèn, waer van Turin de hooftftadt loorende. js, Tortona en denabuurige plaetlèn, eneen deel van Gallia Togata , gelegen tulTchen de Po en den Apennin, en reyckt van Placencien tot Ravenna, en vervat nu ter tijdt een goet deel van Piemont, Montferrat, en den StaetVan Mi

lanen ; oock het Hertoghdom Parma, Modena en Mirandola , met fommige mindere Heeren landen, en een deel van ’t Hertoghdom Mantua.

Lombardien aen gene zijde van de Po begreep de Cenomannen , gelegen tulTchen de rivieren Mincius, Addo, en Po, en liep een wey-nigh aehgenezijdevanTrenten, en haddede fteden Mantua, BreHa, Bergamo, Verona, Crema, Cremona,cnTrenten. Het vervatte oock de Inliibren, die Milanen, Coma, Ticin oft Pavien, Novare en Lodi belaten : dé Lybicenen die tuf lchen de Selia, Doria oft Duria Baltia, de Po en ’t lac Major woonden, wiens voornaemfte ftadt Vercelwas : de volckeren SalalTen, haer onthoudende tulTchen Doria Baltia, de Po, de kley-neDoria',cn de Alpen van S.Bernard,wiens voornaemfte fteden waren lura en Augufta; de Segu-lïaneninwoonders van’tdalSuza: de Caturigen van Montcenis: de Centronen befittendeTa-

rentafien : de Lepontinen, die den ftreeck ontrent Bellinzona, en de Mefauquen die devaley van Mefauque tulTchen Bellinzona,en de gantlcH rouwe bergen bewoonen : de Beehunen, die de valleye van Suis en S. Bartholomeus, of na ’t feg-gen van fommige, de valey Selia belitten : de Vennoneteninwoonders van Valtelina : de Ca-munen, wiens woonplaetlè is ’t dal Camonique : en Ibmmige andere berghwoonders.

Dit Lombardien vervat nu ter tijdt een deel van Piemont,en van den Staet des Hertoghs vati Italien»

Savoyen,’t minfte deel van Montferrat,een deel van ’t Milaens gebiedt, met den Staet van Cremona , lommige plaetfen van de Switlèrs en Grilons, een groot deel van den Venetiaenlchen en Mantuaenlchen Staet, behalven die van eeni-ge kleyne Princen en Heeren, die haer landt van ’t Rijck te leen hebben.

Piemont heeft delen naem,om dat het aen P i e-den voet van de bergen Alpen light, die Italien van Vranekrijek lcheyden : eertijdts was ’t een deel van Vranekrijek Cisalpina , oft aen dele zijde der Alpen gelegén, en Vranekrijek Trans-padaria, dat is, over gene zijde van de rivieré de Po.

In ’t ooft paclt het mét den Staet van Milanen Grenjènl op defe zijde van de Po , aen Vercel en langs de riviere Selia, die ’t fcheyt, en aén gene zijde van de Po met Montferrat : in ’t weft met Maurien-na,’t hoogh Dolphinaet,en Provence In ’t noorden aen Val d’Aofte (welcke lommige daer in belluyten) en aen Valelan , daer de Selia ont-Ipringt : in’t zuyden meteen deel van’t Dol-phinaet en Provence, met het Graeffehap Nice, de kuften van Genua, de Langes Van Montferrat, en Alexandrien.

De rivieren Padus oft de Po, de Vener, Dore, LivUrenl Sturen, Belbo, en Bormia loopen daer door, en wordt oock bevochtight van meer als achtien andere tamelijck groote rivieren.

Sijn meefte lengte ftreckt van ’t ooft tot Sireckini» ’t weft, van de Valleye Barcillonette, drie mijlen van Ambrun, tot aen Cairo , dat op de Bormia leght naer Montferrat en ’t gebiedt van Genua, en begrij pt vijf daghreyfen van dat landt, te weten hondcrtltaliaenlche mijlen. De lengte van zuyden tot noorden, als men die met een recht-Ihoer loude metert van col de Tende, oft van ’t Marquifaet Ceva, tot’t geberghte van val d’Aofte enValey, is niet veel minder: fy is nochtans ten aenfien van Ibmmige plaetfen kleynder, en byna omringt met hooge bergen, en de Pen-ninfehe, Griecklche en Cottifehe Alpen, die-mén nu noemt, die van Val d’Aofte, Montcenis en Mont Genevre ; en met de Apennirilche, die beginnen aén col de l’Argcntiere , en loopen midden door heel Italien.

Dit landt wierd eertijdts bewoont van vijf Onde-vole-verlcheÿde volckeren, te weten, Statiellen, Ba-gienen, Thurinoilèn, SalalTen , en Lybicenen, waer van het meefte deel fich onthielt in Opper-Liguricn. Nu is’t gedeelt in vier voornaemfte Provinciën, waer van elck fijnén eygen Prefi-dent heeft in den Raedt van Turin. De eerfte is ’t Prinsdom Piemont,welck begrijpt de Vicarie, oft ’t Prinsdom Barcillonnette , deMarquilâet-IchappenSuza,Iura, en Canavez,’t Graeftehap Vercel,’t gebiedt van Quiers, Saviglian,Fofian, Mondevis, Coni, en vele andere. De tweede is Montferrat. De derde’t Graeflchap Aft met het Marquifàet Ceva. De vierde ’t Marquifaet Sa-lulTa. Piemont en heeft geen groote fteden, ge-lijck Milanen en Genua, maer is foo, in manier

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

5,® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;? I E M

van fpfeken , befaeyt met goede fteden, groote dorpen, vryheden en kafteelenjdat fommige ge-feyt hebben,dat het maer een ftadt fcheen s men telt ’er ontrent duyfent : welck de goetheyt des landts veroorûeckt ,• want om dat het overal vruchtbacr is, blijft elck in fijn quartier , fonder een ander te foecken: ’tgene dickmaels oorfaeck heeft gegeven cm groote fteden te bouwen.Piemont is gedeelt in tien Bisdommen ( daer onder Augufta en Nifta begrepen zijnjen heeft over de dertigh oude Abdyen, behalven veel commanderyen van Malta en S. Mauricius.

Tiemant. Het Piinsdom Piemont begint aen den voct van Montcenis , daer men ontmoet de vryhey t Navalefe , daer een oude Abdye van S. Benedictus Orden is,gefticht van Frodonius Prince van ' Franlfen bloede, en grotelijcks verrijckt, en ver* meerdert door Karel de Groote. Veel Abdyen in Italien, Vranckrijck en Spanjen waren haer certijdts onderworpen,gelijckmen in de hiftorie van den H. Benedictus leeft, nu is’t een Com-manderye. Als men voerder gaet, vindt men

S u s A, Segußuw, oft Segußo, gelegen aen den voet der Cottiaenfche Alpen, op de riviere Doria , die van den bergh Genevre komt, en ont-fangt te Suza een beeck, die haer begiiifel heeft , in’t lac dat op Montcenis is, en valt door die Aeylten, om met de Doria fich ontrent Turin in de Po te ontlaften. Dit is een oude ftadt, een co-lonia oft voortplantlel van Pompejus, die eerft den wegh in defoquartieren geopent heeft, daer men langs in Vranckrijck reyft, door den bergh Genevre, want den wegh door Montcenis was te voren bekent en veel gebruyekt. Defo ftadt is eerft van Conftantin de Groote, en daer na van Fred ericus Barbarofta verbrant. ’t Huys van Savoyen verloor in defen brandt al haer papieren en befcheeden. Van defo-hebben de Marquifon van Suza eertijdts den naemgehadt, die men meent gelproten te zijn uyt ’t geftacht van Karei de Groote, die Turin met een goet deel van Piemont belaten. Dit landt is aen ’t huys van Savoyen gekomen dóór ’t houwelijck van Adelais, dochter en erfgenaem van den laetften Marquis, met Amadeus den eerften defos naems, ontrent hetjaer 102 y. Defo ftadt is verfterekt met twee redelijeke goede kafteelen j indien men die van de byleggende bergen nietkonde befohieten ; de Hertogh hout ’er gemeenlijck een goede befot-tingein: de koophandel is’er tamelijck groot, om datfo gelegen is aen ’t beginfol van de twee grootfte paffen, die van Italien naer Vranckrijck loopen. De munte was hier in vorige tijden foo vermaert, dat men de Segufiaenfohe ponden meeft in Italien gebruyckte.

Daer is een Abdye van S. Juftus, gefondeert door den laetften Marquis, die nu een Comman-derye is. Hier fiet men een ouden triumph-boog die meer op de Gottifohe als Roomfohe manier gemaecktis, foo dat men twijfelt of’t de Trophée , dat is, viCtorie-teecken van Auguftus is, daer Plinius van fohrijft, foo eenige gevoelen. Defo ftadt heeft den naem gegeven aen degant-fche valleye, die veel weyden heeft, en vrucht-baer is van tarwe, wijn, en boom-vruchten, onder welcke zijn de koftelijeke appelen, Sufinen

O N T.

genoemt, na deplaetfo daer fy waffen. Op de Doria , diefo bewatert, leggen fohoone dorpen en floten: de voornaemfte zijn S. Ambrofius , daer de miraculeufe Abdye van S. Michiel de. 1’Eclufe boven op ftaet, gebouwt, gelijck het volck daer gelooft, van de Engelen. Men heetfo de l’Eclufo, om dat die plaetfo eertijdts CluJ^ genoemt wierd, door dien de Köningen der Lon-gobarden daer een veft oft bolwerckgemaeckt hadden, om de aenkomften der vreemdelingen te beletten oft uyt te fluy ten. Defo Abdye is vermaert , door dienfe een van de vier Hoofden is van S. Benedictus Orden , onder welcke veel Abdyen en Prioryen ftaen, foo in Italien als in Vranckrijck, gelijck men kan fien in de befohee-den van den Raed t, en opene brieven des Konings , gemaeckt tot voordeel van den Abt, om den folven te houden in ’t befit binnen het Ko-ningrijek Vranckrijck. Avillana is een groot dorp,en was voor defon foer rijck mits den koophandel , maer is foer bedorven in de laetfte oorlogen. Het wordt bewaert met twee kafteelen, leggende op twee heuvelen, en den pas bevryen-de : Daer ontrent zijn twee meiren tamelijck groot,daermen menighte van karpers en andere vifoh vangt. Niet verre van hier is de Comman-derye van S. Antoni de Ren vers, die heel rijck is, en gemeenlijck van groote Heeren befoten wordt. De meefte Commanderyen van Italien behooren onder defo.

Rivoli is vermaert om het fchoon kafteel dat RiwS. Hertogh Karei Emanuel daer gemaeckt heeft, door dien hy daer geboren was. Hy heeft het oock verçiert met uytnemende fohoone fohil-deryen. Ter zijden fiet men d’Abdye van Ri-valta , de floten en landouwen van Arpignan j Villars, Pianezze, Cafelette, Colen, enGro-lias. Iulius Scaliger fohrijft van Sufo oft Segufo defo vaerfen :

^equicquam indomito yallata Segußa Muro Âufoniis aditum dat tihi^ G alle j bonis.

Gens inßda,feroXj animoque armata bilingui ; luratis unquam W.vfleflt ilia î)eis.

Sordida inensj lucrique frequens, intenta quot;tienenis, ïtalici retinens nil niß jura loci.

PerßmiliSipejorque fuis^ßelere obrutajßaxis.

Islonßunt Pontißeis noxiaßaxa nece.

Turin, Augufla Taurinorum, is een colonie der Romeynen, en was de hooftftadt eens Hei togh-doms onder de Longobarden , gelijckfo nu van heel Piemontis.Sy leght 20 mijlen van de Alpen in een fohoon en groot pleyn langs de Po aen d’een zijde, en de Doria aen d’ander zijde. Hertogh Karel Emanuel heeftfe begonnen te ver-grooten ; fijn foon ViClor Amedeus heeft des vaders voornemen volbracht, en de nieuwe en de oude ftadt gefloten met nieuwe muuren, en groote heerlijcke gebouwen van buyten bekleet, waer door defo plaetfo een van de fterckfte in Europa is, behalven haer fterck kafteel, daer eenen gerieffelijcken put in is, feer konftigli gemaeckt. Hier is oock een oud flot,welck des Hertoghs pa-leys is, daer men de vermaerde galerye fiet,door Hertogh Karel Emanuel gebouwt, verrijckt met konftige fohilderyen, beelden, wapenen van alle foorten, gefchreven boecken, en andere raritey-ten,

ten, oft fèltfame faken , die met groote ïôrgh-vuldiglieyt bewaert worden. In’t midden van de ftadt is eenen heerlijcken toorn gemaeckt, op een rivierken genoemt la Dorette, dat door alle de zijden van Turin loopt,en in de Po valt. Dele ftadt is verçiert met heerlijcke ftraten, bedeckte wandelingen, meniglite van kooplieden, en kon-ftenaersjmetlchoone bibliotheken,die men daer begonnen heeft te maken voor alle andere in Italien,de Univerfitcyt,Academie oftHoogeScho-le in alle wetenlchappen, den Raedt, de Rekenkamer, dewooninge desHertoghs en fijn Prin-celijckHof, als mede met vele kercken en kloo-llers. Hier is de Metropolitane kerck van S. lan Baptift, in de welcke vele fchoonc reliquien bewaert worden, en voornamelijck den H, Sweet-doeck, die in grooter ceren gehouden wort. Be-halven de prochikercken,die daer vele zijn,hebben alle de biddende Ordens, lbo oude als Gereformeerde , hier haer conventen oft kloofters, gelijck oock de Patres lefuiten een fchoon colle-gie, bequaem om alle wetenfchappen daer in te leeren. Daer-en-boven zijnder noch vier kloofters van andere religieulèn. De ftadt is omçin-gelt met veel luftige plaetfen, huylen, en hoven, daer de Prince inde meefte hitte des fomers ver-treckt,gelijck Pare is, gelegen ontrent de ftadts-poorten, in een der fchoonfte plaetfen van Europa, heeft vijf mijlen in ’t rondt,is omringt met de rivieren de Po, Doria en Stura, en is vol bofi lchen, meiren , fonteynen , en heeften om te jagen. Wat lager op de Po leght Valentien, een plailant huys , feer heerlijck gebo.uwt door de Hertoginne, des Konings van Vranekrijeks Ih-fter. Het paleys van Millefleurs is maer twee mijlen van de ftadt. Den heuvel aen gene zijde van de Po is als befaeyt met lufthoven en huy-fen,die een groote ftadt louden maken, ftonden-lè by een. Daer zijn menighte van oplchriften, cn andere oude gedenckteeckenen, die in een belbnder boeckvergadert zijn. Scaliger fchrijft ter eeren van Turin dit lofdicht :

Excipiens gelidaspatriis ex Alptbus auras Hefperiiprinceps jus capit una foli»

Terra ferax, gens Uta, bilans, addicla choreis :

]lt;ïil curans quiequid craflina luna Tehat.

Ingenium natura aptum,fed morefolutum : Plus animo capiens, quam dare poßit ope.

Eelix Marte no^Oyfelix melioribus ar mis, Namque recens acuitpedlora lenta metus.

Als men uyt Turin treckt langs den grooten wegh van Italien,gaet men naer d’Abdye,die aen het Aertzbisdom annex oft gcincorporeert is -, naer Settimo een fchoone vryheyt ; naer Chivas een bemuurde ftadt, met een gracht omçingelt, verfterekt met fes bolwerckeuj en van daer komt men in ’t Graeffehap Verccl, waer van wy hier na füllen fpreken , als wy de refte van Piemont lullen befenreven hebben.

Volgende dan de bergen die Piemont van ’t Dolphinaet fcheyden , als men van Sufa naer Pinerol gaet, pafl'eert men laven een groote vryheyt met muuren omringt, Rean, Cumiana, Piofaco een oudt Graeffehap , van een van de grootfte geflachten van Piemont, voort naer Frofali, en van daer naer

Italien,

Pinerol, eertijdts het erfgoedt van een der fintreï, jongfte lonen des Hertoghs van Savoyen, onder den tytel van Prince van Piemont en Achaien. Het is een groote ftadt, verçiert met vele Ichoo-ne kercken, bewaert met een fterek kafteel, en omçingelt met royale forten, toenlè de Koning van Vranekrijek befat.Van daer reyft men door de valleyen van Perufien en S. Martin, gedeelt tulfchen den Koning en den Hertogh , en men komt in de valleye van Pragela , die onder Vranekrijek ftaet.

Briqueras iseenftercke plaetle aen’tbeginlèl van de Luccrnelè valleye , de welcke paelt aen die van Bibianen, Villars en Angrogne een oudt vertreck van de Heeren Vaudoifen, die daer de

Gereformeerde religie, lbo men die noemt, ge-volght hebben, en worden van den Hertogh ge-tolerecrt.

Cavors is een ftadt, gelegen beneden aen een Covert. hooge rotlb met twee uy tftekende hoecken, in ’t midden verheven met een breet veldt, boven op elcken hoeck is een fterck kafteel, die op mal-kandcren flanqueren, enlchijnen onwinbaer.

Montcalier is een groot dorp op de Po, gepre-len om de goede wijnen. Carignan is vermaert door de oorlogen van Piemont , is fterck van natuure, hoewel het nietbefloten is. Piobes, Vigon, Pancalier, Polongera, Morette, Scarna-fis, en alle de plaetfen van dien ftreeck, zijn de vruchtbaerfte van Piemont. Villa Franca is vermaert, om dat Prolper Colomna daer gevangen wierd, als Koning François in Italien quam door den Col oft Hals, ter zijden Argentiere.

Quiers, Ch.[cn, Cherium, is een groote ftadt,en chkri. tamelijck fterck om haer gelegenheydt , vol fchoone huyfen, en ouden Adel. Defufteynen van Chieri zijn de befte die men vindt. Rontom defe ftadt zijn het Marquilaet Rive, Poirins een gefloten ftadt, Trufarel, Arignan , Bardefan, Cinfan, en vele andere. Haer gebiedt paelt aen ’t Graeflchap Aft en Montferrat.

Savillan is een kleyne maer Ichoone ftadt, gelegen tulfchen twee rivieren , en foo wel verfterekt,dat Keyler Carel de V daer door gaende lêyde, dat hy noyt eenige plaetfc lbo bequaem gefien haddeom een lange belegeringe uyt te ftaen. Daer is een rijeke Abdyc der Benedióti-nen, onder den tytel van S. Pieter. F o s s a N leght op de Stura, is fterck , en heeft een Bif-lchop.

Queras, Chcralco, Clarajcum is fterck van na- Cherafce. tuure, ly leght op eenen heuvel van de Taner bewatert, en is met muuren en bolwercken omringt. Defe ftadt is feer aengenaem, om haer lange en rechte ftraten, en de wel-geboude kercken en huylèn. De oude ftadt Polenzo was eertijdts daer ontrent, daermen nu niet van en fiet als de o y er blij fielen van een vervallen Amphitheater. DeKafteelenendorpenBra,PocaPa-glia, S. Viétor, Baudilfa, en Canal zijn beroemt door hare goede wijnen, en Cerilble om den vermaerden veltflagh, die de Spanjaerden daer tegen de Françoylèn verloren : gelijck Benna en Trinita, om den twift van hare Heeren.

MON DO VI, MonsRegalis, een Bilfchoplijc- AfoM, keftadt in dryengedeelt, diefe groot maken,

G nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is

is vermaert door een miraculeus beelt van onfe Lieve Vrouwe, dat veel toeloops heeft. Her-togh Carel Emanuel heeft daer doen bouwen een van de lchoonfte kercken van Italien,die van de Fueillanten bedient wort onder den tytel van een Abdye. Het kafteel leght op het hooghfte van de ftadt, gelijck oock de Domkercke, en het paleys van de ftadt. Behalven de kloofters van de biddende Ordens, is ’er een collegae van leluiten , en een Univerfiteyt van alle weten-ïchappen. Men hout’er alleweeck drie goede marcktdagen, met grooten toeloop. Dè over-blijffelen der fadien van de Guelphcn en Gibel-linen zijn hier noch te vinden, niet fonder groot bloedtftorten.

Het gebiedt van Mondovi begrijpt veel goede valleyen, als Frabofa, Cazau en Fez.

C E V A is een ftadt en fterckte , en het hooft van een oudt Marquilaet des ïelven naems,welck meer als zó floten onder fich hadde, leght op den Taner, niet verre van des ïèlfs oorfprong. De voornaemfte plaetfen vän ditMarquifaet zijn Bagnalc, Garre, Ormea, ( een ftercke plaetlè en kafteel, weick aen den Staet van Genua paelt ) cn Prier.

. Daer nae volgen de Langhes, foo heet men de heuvelen van de oude Liguriens, die in dat quartier ’t beginfèl maken der Apenninen, en grenfèn aen ’t gebiedt der Genuefèn en Mont-ferrat, en worden bewatert met detweerivie-

' ren Bormia, die in den Taner loopen. De voornaemfte plaetfen en floten van defè Langhes zijn Cortemiglia, Cravefana, Cefbla, Roccave-ran , Spin, Mombaldon, Gorzen, Mombarque, Millefimo, Cairo , en Carquere : de heerfchap-pye van de twee laetfte is gedeelt tuflehen Piemont , Montferrat en Alexandrien. Dit zijn de grenfèn in ’t ooft en zuyden van Piemont. Defè ' voorfchreven plaetfèn behoorden eertijdts de groote en machtige geflachten Garrets en Sca-rampes.

In ’t weft leght C o N i, Cuncum^ aen den mont I van de rivieren Stura en Ges, vermaert om de ' groote belegeringe,diefe uytgeftaen heeft tegens de Koning François de Eerftc , fonder gewonnen te worden. Men drijft hier grooten koophandel , en is een van de rijekfte in Piemont. De Abdye van S. Dalmat is niet verre van daer, noch de gefonde baden van Vaudier. Om naer Nice te gaen, neemt men fijnen wegh naer Limon , voorts naer ’t Graeffenap Tende, weick eertijdts toebehoorde het keyfèrlijckc geflacht vanLafcaris, meteen goetdeel anderefteden, die op de Genevoife kuft zijn. De fèer lange paffagie die Hertogh Carel Emanuel heeft doen houwen door de rotfèn des geberghts van Tenda , tot bcquaemheyt der voerluyden, mach geleken worden met de heerlijekfte der oudeRo-meynen. ' De ftadt is aen gene zijde van’t ge-berghte gelijck mede de ftadt en kafteel Brigua ; de vryheyt Entragues, Andon, Roccavil-lon leggen aen defè zijde, als oock Demont in de valleye van Stura, een kleyne plaetfe, die de heele valleye in dwang houdt. Als men hooger komt vindt men de baden van Vinay, Pierrepore , Brezés, en Argentiera, die den naém aen

’t geberghte geeft, daer een tamclijck groot lac op is, uythet weick aen d’een zijde de Stura in Piemont valt, en van d’ander zijde dellbaye, die in ’t midden door loopt.

De Valleye en Prinsdom van Barcillonctte, erfgoedt des Princen Cardinaels van Savoyen, ftrcckt fich drie mijlen van Ambrun. De voornaemfte fteden en vryheden zijn Barcillonne, in delaetfte oorlogh verbrandt, Jofier , Faucon, Caftelar, Revel, Lauzet, en Moglans.

De valleyen van Piemont in ’t noord gelegen, die aen Tarantaifè en Val d’Aofte ftooten, zijn feer overvloedigh van vee en weyden.Als men in de pleyn laet leggen, Lciny, Cafèlle, Autefan , Cirié een groote vryheyt en Marquifaet, Vul-pian een befloten ftadt, en vermaert in de oorlogen van den Marefchal de BrifTac : Mathi, cn Balenger, komt men in de valleye oft het dal van Lans, weick den naem heeft van een groot dorp, daereertijdtseen fterck kafteelwas,vermaert in de eerfte oorlogen van Piemont. Defè valleye met die van Corio begrijpt over de 40 goede landouwen en dorpen, en paelt aen

C A N A V o I s een oudt Marquifaet, hoorende Canavoh: onder dat van Yvrée, in’t welcke zijn de oude Graeffèhappen van Valpergue en S. Martin, die befèten worden van twee geflachten des felfden naems, gefproten uyt den koninglijeken bloede van ArdovinuSjdie eertijdts meer als yo floten in defen ftreeck hadden, en noch veel hebben. En hoewel defe Graven van den fèlven ftam waren, hebbenfè nochtans langen rijdt malkanderen gehaet, foo dat de Graef van S. Martin met de Guelfen hielt, en van Valpergue met de Gibel-linen. De voornaemfte floten en plaetfen van die Graeffèhappen zijn, Rivera, Camagna, Bar-banie, Rivare, Belmont, Valpergue, Chafteau-neuf, Caftellamont, Cornie , Pont, ’t hooft van een valleye, die den felven naem heeft ,• Soana, Sparon, Loragna ’t hooft van een valleye daer Cerefole in leght, een plaetfe geprefen om fijn goede kafèn, daer de riviere Orco ontfpringt, die veelgoude fanden heeft,- Fauria, Rivarol, Aglie een vermaert kafteel, S. Benigne een Abdye vangrooten naem, van S.Damianus Vru--Buarknfis genoemt ; S. George, Folis, Calufè, Vifque,Strambin,Marcenafe, S.Martin een oudt flot, ’t hooft van ’t Graeffehap Cly en Bros, die hare namen aen twee valleyen geven ; Roman , Pavon, en Parella , die by malkanderen leggen ontrent

Y V R E E, Lamporegio, Eporedia, een oudt Bis- TmV. dom , colonie der Romeynen, en de hooftftadt der Provincie, die eertijdts aenfienelijcke Mar-quifen gehadt heeft, die Keyfèrs en Köningen van Italiengekroont zijn, gelijck Adelbertus, Berengarius, Ardouinus , als men in de hiftorien leeft. De ftadt is kleyn , maer wel gelegen. Sy is het flot van val d’Aofte, en wordt bevochtight met Doria Balthea, over welcke rivier een ftee-nen brugge is. Onder andere kercken is ’er een oude Abdye van S. Steven.

Aengefien het Marquifaet Saluce in defè kaer- Salwt. te oock begrepen is , heeft ons goet gedacht hier wat van te feggen, niet tegenftaende dat het de vierde Provincie van Piemont is j want

P î E M lange flocken van vruchtbare boomen gemaekt, daer den meeften wijn op waft , en faeyen daer tarwe tuflehen. De laege en vochtige landen , befonder in ’t gebiedt van Verçel, dragen menighte rijs. De heuvelen hebben witten wijn, mufcadel, clairet, fbeten en fcherpen , en fuick een overvloetvan malvefey, van alle fborten , bequaem elck op fijntijdt het heel jaer door te drineken , dat in Italien qualijck diergelijcke zijn, en in Vranekrijek geen betere , als die van de ftrant van Salufte , Montcalüer, Gatti-nara, Carema, Canavefa, en val d’Aofta. Op de bergen van Piemont zijn goede weyden , en het gerief van de heeften komt tot in Lombar-dien , en de ftrant van Genua. De velden dragen veel moerbefiboomen , daer de zywor-men van leven , namentlijck te Carignan en Raccony, daer de Genuefen haer provifie komen halen. De landouw van Quiers geeft feker grain, dat van alle plaetfen gelocht wordt, om daer mede te verwen. Tuflehen den Taner en de Po naer de Langhes fiet men fulcken over-vloedt van patryfen j dat de inwoonderen daer meeft van leven, en de failanten van Piemont hebben eenen befonderen en beteren fmaeck als andere. De truyten van de rivieren Dora, Orcus,Taner, en van veel andere die dele Ichoo-nc provincie bewateren , feght men de fmake-lijckfte te wefèn , welck de naeiftige onderlbec-kers het goude fandt toelchrijven , daer dele vif-ïchen van leven, ’t welck de wateren uyt de groeven der bergen ontfangen , daer de rivieren uyt-loopen. Canavez heeft veel peperboomen gehad , dat daer heel goet waft, welck niet moge-lijck is in het befte landt van Italien, oft in Provence. Het Graefichap Nifle heeft palmboo-nien , daer goede vruchten op louden waflen, waer’t dat de ingefetenen de lelfde niet ver-jfhymden te meften , door de goede gelegent-heyt diele hebben, om haer kaftanien en appelen in ßarbarien te ruylen.

Het geel en wit was wierd eertijdts binnen Piemont gemaeckt, maer de oorlogen hebben defe manufadure daer bedorven , gelijckmeer andere handtwercken. Daer waft vlas om lijnen doeck , en hennep om touwen te maken , daer men tot Villa Franca koophandel mede drijft. Te Mondovi vindt men wit marmor, en fchoone jalpis op de ftrandt van Nifla. De fil-vere mynen zijn gevonden in de vallcye van Lucerne en Lans , als oock van kooperroot en aluyn , daer men voor eenige jaren naerfte-lijck in gearbey t heeft, door ordre en feker con-traâ: van fijn Hoogheytmet eenDuyts Baron gemaeckt, die ’er tot hondertvijftien ontdeckt hadde in Piemont alleen, van gout, filver, koper, yfer , koperroot, waer onder de mynen van koper en koperroot de overvloedighfte waren , bclbnder in de valleye van Lans , daer het koperroot tot boven aen de aerde quam. Wy hebben hier boven gelproken van ’t goude fant dat de rivierenStura, Taner en andere, uyt de bergen komende, mede nemen , daer die van Piemont een merekelijeke fomme winft uyt krijgen. De yfergroeven worden meeft bear-beyt, als tot Creveceur en elders, loo dat men

ONT.

de nabuurige landen daer mede kan gerieven, behalvcn de klingen oft lemmers der rappieren, meflen , buflehen , raderen , en diergelijcke wereken die men op verlcheyden plaetlên maeckt. De oude Schrijvers gedeneken van den arbeyt, die de Romeynengedaen hebben, om gout te bekomen uyt de Vercelloilche mynen. Op fekere plaetfen der Alpen vindt men leer fchoone bloemen, als peonen , martagonen , narcilTen , hyacinthen , anemones, en andere lborten, oock medicinale kruyden. Men pluckt den Agaricum van lèkere boomen , die de huys-luyden M-elles noemen , die uytermaten dick zijn , en geplant worden langs eenige lacken oft meeren.

Den lof der Allobrogelèn , Salaflen , Tauri-nen , Alpinen, Val-d’Aoftinen , Turinen en andere, is leer groot in de hiftorien,om de heerlijc-ke daden der wapenen tegen de Romeynen, Hannibal, en andere. Soo veel den gemeenen man aengaet, deHiftoryfchrijvers, die daer ge-, boren zijn, maken dit onderlcheyt, dat dienaeft de Po , Cottilche en Griecklche Alpen woonen, openhartigh en ongeveynft zijn, en dat daer tegens die by de Langhes, en naer den Apennin fich onthouden , loos en doortrapt zijn. De fèlve auteurs gevenfè noch andere verfchey-den manieren. Die van Bielle zijn loofe kooplieden , die van Turin , Vercel en harenabuu-ren, die veel met die van Lombardien verkee- ’ ren, zijn hooghmoedigh , veel houdende van haren Adel, en zijn wel te paerde. Daer zijn noch 'eenige o ver blij fielen van de faéfie der Guelphen en Gibellinen. Soo veel de klecdinge en Ipraeck belangt, zijnfê louter Italianen. Die van Nifla Ipreken bynae als die van Provence. Die op de Alpen woonen , fpreken en kleeden haer wat rouwer. Het volck van Nifla is Icherp-finnigh, net, en den koophandel toegedaen : d’andere volckeren van Piemont zijn foonaer-ftighnict, om de goede gelegentheydt, die fy door de Po met de Milanelen en Venetianen hebben, te gebruycken ; daer en zijn niet vele ambachtslieden j fy begeven haer meeft tot dc oor-* loge , letteren, en een welluftigh leven , tot welck dc vruchtbaerheyt en overvloet des lants haer treckt. Sy leven met malkandcren vrede-lijck,eeren haer overigheyt,en zijn haren Prince gehoorfaem.

Piemont is rijck, overmits dat het alle goede-ren en koftelijckevruchten nae wenlch heeft, in groote overvloet. Het landt is heel bewoont, en is als een ftadt twee oft drie hondert mijlen in ’t rondt. Om dc rijekdómmen van Piemont te toonen, ftellen wy hier de filver-en gout-mynen niet, maer zijn vruchtbare oogften,die ’t dc nabuuren mede deelt , de verfcheyden en koftelijeke wijnen, den koophandel der heeften, welcke die van Salucen in Provencen verknopen , de wolle en lakenen van Pinerol en andere ftaetlcn,de wapenen die men tot Barges maeckt, iet lynen doeck, vlas en gennep. De olie van Nifle, met haer andere vruchten, en koopman-fchappen, ’t papier, de abeelboomen, om de maften voor dc galleyen en fchepen te maken , die men aen de Genuefen verkoopt, brengen groot

Genua leggen , en daerom met de felve grooten handel drijven j en voor hare waren , uyt Languedock, wolle lakenen, dekens en dierge-lijckc ftoffen , en van Genua zyde lakenen krijgen , en is als een rijeke fchuer oft proviant-plaetfè vanbey die landen. De grootfte rijek-dom des Hertoghdoms van Savoyen komt meeft uyt Piemont, die alleen genoeg is om den krijgh te voeren.

Swdte. De fterekte van Piemont beftaet in vele ftereke en welgelegen fteden, te weten, Turin, Cavors, Vercel, Aft, Niffe, en Carmagnole, en alle dc andere , die aen Lombardien grenfen. De drinck-plaetfe des kafteels van Turin is foo groot, dat’er vijf oft óoo paerden t’famen können in drineken , fonder eenigh beletfel in’t inkomen oft uy tgaen. De pas van ’t Graeffchap Nifla, en de enge wegen der Alpen zijn een na-tuurlijck bolwerck, die oock met de bouwkonft van veel fchanften en kafteelen geftijftis. De veftingen en bolwercken van Nifte zijn fbo fterek , datfè in’t jaer i ƒ41 wederftonden het groot gewcldt van de Turekfehe armade , die met hondert oft tweehondert fchepen daer voor quam, en fy is tegenwoordigh een der fterckfte plaetfcn van Europa.

Re^crtn^e. Piemout heeft geftaen onder de Romeyhen, Gothen, Longobarden, Keyfers, en Marqui-fen, fbo genoemt van de matchen oft frontie-ren van Italien, die Carel de Groote eerft heeft van Rckenmeefters, Corrcóleurs en Auditeurs

maer fy worden al van de Compagnie geordi-neert om de rekeningen te doen. Onder de vier Prefidenten is ’er een, die men Prefident van de Financiën noemt.

Van’t Aertzbifdom van Turin , van de Bif. dommen van Nifte, Vercel, Aft , Mondovi, Yvrée, Foffan, Albe en Salufte met fijn exemptiê van alle Aertzbiftchoppen hebben wy hier voor gefproken. De Biflchop van Niffe ftaet onder den Aertzbiftchop van Ambrun. Flet Bifdonl Foffan is onlangs opgerecht onder Hertogh Carel Emanuel. De inwoonderen der valleyen van Peroufè, S. Martin , Lucerne, en Angrogne zij ri eensdeels Catholijck, eensdeels van de religie, die men Gereformeert noemt,die van fijnHoog-heyt toegelaten worden om haer flechtigheyc en eenvoudigheydt, en haer gehoorfaemheydt in fchattingen te geven. Piemont heeft veel oude Abdyen , als S. Michiel de la Clufè , No-valefa , en andere. De Biffchoppen van Mondovi, Yvrée, en andere van’tHertoghdom Mantua en Montferrat, hooren onder den Aertzbif^ fchop van Turin, met die van Salufle, foo verre de exemptie oft vryheyt, die hy voorwerpt,geen

Nae het huys van Vranckrijck, is nu ter cijdt dat van Savoyen het oudtfte van alle de geflach- nbsp;nbsp;nbsp;”

ten der Souveraine of Opper-Chriftelijcke Princen , welck in eén geduurigh en ongebroken vervolgh van wettige mans oiren oft erven gebleven is, cn altijdt getrouwt aen huyfenvan groote Köningen en Princen. ’t Is oock feker, dat het meefte deel der geflachten , die hedens-daeghs de Koningrijcken van Europa befittert, lang nae dat van Savoyen , van Princelijcken bloede eerft zijn gefprotén. Dit huys van Savoyen heeft voor veel hondert jaren Keyfc-rinnen en Koninginnen aen ’t Chriftendom gegeven. Alle de Köningen van Vranckrijck , en Princen van den bloede van meer als vijf hondert jaren komen van Alix van Savoyen, moeder van Louys deSevende, en diesgelijeks alle de Köningen van Portugal van vijf hondert jaren tot onfèn tijde toe hebben haer afkomfte van Mathildis van Savoyen. Dit huys is daer-en-tegen oock getrouwt met PrincefTen der groot-fte Kroonen van Europa : negen dochters, fbo van Keyfers als van Köningen, zijnder mede getrouwt geweeftien men houd het voor een befondere gave, dat Mevrouwe Chriftina, fufter van Koning Louys de XIII, en dochter vaii Henrick de Groot, de vijfde koninglijcke dochter is, die met geduurigh vervolgh aen dit geflacht getrouwt is, welck in geen ander te vin-. den is. En alwaer ’C dat dit geflacht geen ander eere en hadde , als foo menighmael aen Vranckrijck getrouwt te zijn, het behoorde fich Volkomelijck te genoegen en voor grooten lof* te rekenen, dat het tot twintigh mael toe met Vranckrijck door verfcheyden houwelijckeri vereenightis , gelijck de Hiftoryfchryver vart Savoyen toont infijnboeck der alliancien varl defè twee huyfen. Byna alle de oude en nieuwe Schrijvers, foo Duytfèhe, Franfehe, als Italiaen-

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P I E M

lelie komen over een, dat het fijnen oorlprong neemt van’t keylèrlijeke huys van Saxen, hoewel datfè in de tacken niet cens zijn. De waer-Ichijnlijckfte opinie is , dat het voor fijn eerde bcginfèl Immedeum oft Amedeum van Saxen heeft, vermaert in de hiftorien van Duytflandt, die vader van Humbertus was,en dele van Hugo, Marquis van Italien (verfcheyden van eenen anderen Hugo , Marquis van Tolcanen, die in de felfde tijdt leefde ) daer Glaber, Silvefter de 11, en de tytelen der kercke van Vercel affpreken, gelijck de lelve Hiftoryfchrijver van Savoyen belooft te doen blijeken in fijn boeck van den koninglijcken Ty tel. Van deén Hugo is Beral-dus geboren, Lieutenant generael van Rodolfus de derde van dien naem , Koning van Arles en Borgondien, in wien het geflacht der Köningen van Borgondien uytgeftorven is,en het Koning-rijek is daer na verdeelt onder veel groote Heeren , als die van Zeringen, Geneve, en Hoogh-Borgondien en de Dolfins van Vienne. Maurienne en Savoyen zijn ten deel geworden de kinderen van Beraldus, met confient nochtans van Keylcr Conradus , die door de Salique wetten erfgenaem was van den voorfchreven Rudoi-phus.

Humbertus met de witte handen, fone van Beraldus.

Amedeus, de eerfte van delen naem, geheeten

Amedeus de tweede.

Humbertus de tweede.

Amedeus de derde.

Humbertus de derde.

Thomas.

Amedeus de vierde.

Bonifacius.

Bieter, oom van Bonifacius.

ONT.

Philips, Pieters broeder.

Amedeus loon van Thomas van Savoyen, Graef van Vlaenderen, volghde fijn oom Graef Philips. Dele verkreegh den naem van de Groote, niet om fijn lengte, maer fijn kloeckmoe-digheyt.

Eduardus de oudtfte loon van Amedeus de Groote.

Aymon quam in de plaetlè van fijn broeder.

Amedeus de lèfte, toegenaemt de Groene, om dat hy op den cerften dagh van Mey den prijs in een Tournoilpel bekomen hadde.

Amedeus de levende, geheeten den Rolfen.

Aniedeus de achtfte.

Louys volghde fijn vader. '

Amedeus de negende , genoemt den Gelucki-gen , om fijn heyligh leven , en groote mirakelen, die Godt door hem dede, foo in , als nae fijn leven, Hy gaf’t al aen den armen, ja oock den halsbandt van fijn Orden.

Philibertus volghde fijn vader.

Carel fijn broeder bekleede fijn plaetle, die den naem vanKrijghsman voerde, omdat hy van fijn jonckheyt af groote daden met de wapenen dede.

Carolus loannes Amadeus, lagh noch in de wiege toen fijn vader fturf.

Philippus de tweede.

Philibert de tweede, genaemt de Schoone.

Carel de derde.

Emanuel Philibert.

Carel Emanuel,de elfde Hertogh van Savoyen was achtien jaren oudt toen hy in fijn vaders plaetle quam.

Vidor Amedeus quam in fijn vaders plaetle in het jaer 1630, wiens lone nu ter tijdt Hertogh is.

îS nbsp;nbsp;nbsp;MOKT F

is Borgoîio , welck als de voorftadt van Alexandrie is, want de riviere en brugh alleen lclieydtlè quot;van malkandereiî. Sy heeft den naem behouden van het dorp Borgoîio, dat daer was voor het bouwen van de ftadt.

Over de riviere Bormia, aen de flineker zyde is BolcOjOp den wegh Æmilia. ’tls een tamelijck fraeye ftadt, hoewel datlè den titel van Marqui-faet, diefê eertijdts hadde, verloren heeft. Paus Pius de V heeft hier een kloofter van de Pre-dickheeren gefticht. Bartholomeus de Bergamo , veldtoverfte van de Milanefche armade, heeft de Françoyfèn hier verflagen.

Wat hoogerjtulfchen de Bormia en de Burda, light de ftadt Inci/à, diePtolcmeusLzWz?^?,cn Plinius Lihurna noemt.

Twee mylen van Alexandrien is een kleyn ftedeken, dat de geleerde Maricorum noemen, wiens ingefetenen de ftadt Alexandria in’t be-ginfel quamen bewoonen.

Boven Alexandria is Nicca di Palea, en Felicino, een fraey ftedeken.

Ontrent de Tangro is oock een dorpForo ge-noemt, daer nu weynigh menfthen woonen, als mede tot Maricoro , wclcke eertijdts wel bewoonde plaetièn waren , doen men Alexandria boude. Men fiet ’er noch eenigc vervallen over-blijffelen en muuren van oude kereken, met een vloer van koftclijeke fteenen, gemaeckt op de molaique, dat is, vcrciert met velerley verwen j daer fijn oock marmorfteenen met vcrfcheydc opfchriften, die de oudtheydt van de plaetfe te kennen geven, gelijck oock doen de manieren ca ïpraeck der inwoonderen : want ly behouden noch in veel woorden de oude pronuntiatie der Romcynen, als (Irenatoga,profay amp;c.

Het Graefîchap Äfti macckt de derde Pro-

E R R A T.

vincie van Piemont, en paelt aen’t gebiedt van Alexandrien en Montferrat.

Afta oft Afti, de hooftftadt van dit Graef-/chap, is leer oudt, rijck,heerlijck,en vol volcks, een colonie der Romeynen , nae ’t feggen van Plinius en Ptolemeus. Sy light tulfchen de rivieren Tanero en Ver/o, en heeft een goedt ka-fteel, en ftercke citadella , welcke Hertogh Victor Amedeus onlangs daer heeft doen maec-ken, en den naem van S. Chriftina gegeven, nae fijn gemalinne , des Konings lufter van Vranckrijek. Defe ftadt is groot van begrijp, en is in vorige tijden een lchooneen vermaer-de Republijck geweeft, die 30000 gewapende mannen uytbracht. ’tlseen oudtBildom,ver-ciert met veel Ichoone Ibo mans als vrouwen kloofters , en feer heerlijcke huylèn en paleylen. Den adel tracht hier feer,om haer waerdigheydt te onderhouden. S. Secundus is hier patroon. Conradus Theologant der Predickheeren Orden is hier geboren, wiens lchriften in der lèlvc bibliotheca , oft boeck-kamer aldaer bewaert worden.

Dit Graefîchap heeft cerft de Vicccomites toebehoort, daer nae is’t aen de Françoyfèn dooreen houwelijck gekomen: nu befit het de Hertogh van Savoyen uyt kracht van den vrede tot Camerijck gemaeckt.

Het gantlèhe Graefîchap is vol aengenamc en vruchtbare heuvelen, meeftendeel van wijn. De voornaemfte plaetfen fijn Villeneuve, fterek, en met goede bolwercken verfien : Montcchiar, Monteil, Corncillan, Baudilèr,Guarene,la Monta, Maglian,Rovilialè, Canal, Ferrera, Caftelli-nard, vermaert om fijn witte wijnen, Montafia, Cortance, Calos,Tiola, Govon,Ruat, en andere meer.

Bi ’t Ligurilche deel van gt;nbsp;Italien. Waer van de voickcren verdeelt fijn geweeft in verlcheyde-ne wooningen, die wy nu füllen voorby gaen. Tegenwoordigh is ’t genoemt de kufte van Genoua, oft Riviera di Genoa', en de ftadt van Genoua, daer van wy alhier

De oude palen van Ligurien, die aen den oo-ften haer uytftreckten over de rivier Arne, (begrijpende de ftadt van Pifa, en aen ’t weften paf leerden de Alpen tot in een deel van Galiia Narbonenfis, wacr over ly Transa'pini genoemt wier-den,) fijn befloten binnen de rivieren de Var en de Magre, langs de zee, en den bergh Apennin, hebbende acn ’t weften de Alpen die Provencen van Italien lcheyden, aen ’t ooften Tofcanen, de riviere de Magre tuftchen beyden loopende, aen ’t zuyden de Ligurilche zee, en aen ’t noorden den bergh Apennin.

De lengde van de rivier oft kuft van Genouâ, van Sarzane tot Monaco is mijlen, oft fes daghreylèn langs de zee.

Sy wordt meeft verdeelt in de Weft en Oofter-Iche kufte,oft rivier. De hooftftadt is Genouâ^liggende in ’t midden. De Weftkuft begrijpt cn Viila Franca, toebehoorende den Hertogh van Savoyen, en Monaco , beleten door den Koning van Spanjen, Portui Herculis, Mon^ctts, Arx Mon.cci, Porties Monoid, een leer bequame oude haven en kafteel,leven mijlen van Genoua,en foo veel van Villa franca, Torbia oft Turbia j Trop^a, Roquebrunej fzWzwzÿw, eenBiftchoplijcke ftadt met een kafteel, Albiumfntemeiium,S. Rewo, een Ichoo-ne ftadt, hebbende veel lchoonc vruchten, Tabla een kafteel,daer lieffelijeke wijnen waficn,dc oude haven genoemt Mor if o oft van S. Mauritias, een plaetlè daer veel aen gelegen is, en wel bewoont , Luan fterekte van ’t huys van Doriagt; ’t ftedeken Bordighiera, de ftadt Vintimiglia met fijn kafteel, S. RemOy La Val d’OncgHay^cn den Hertogh van Savoyen, Diano met een kafteel, luftiger als ftcrek, hoewel feer groot en bequaem om een heirleger toe te ftellen, Cervo^ Andoria, Albenga, AF hingaunum een oude ftadt, verciert meteen BiL dom en verfcheyden Ichoone gebouwen,dan van ongelbnde lucht, Ceriale met een kafteel,en andere meer. ’t Marquifaetfchap Final, befeten door denKoningvan Spanjen federt het jaer i6oz, is niet verre gelegen van de zee, fijnde een ftadt met een kafteel, Philippus den derden namfe in, oft voor hem de Grave van Fuentes,Gouverneur

Italien»

VAN

Van Milanen, met de haven van Medeßme oft fiwe. , Itanium, een ftadt met een haven en d’Alpen en den Bergh Apennin, SaiDona oft Savo, een ièer oude ftadt, wel gebouwt, daermen het huys van den Paus Iulius den tweeden liet, heeft maer met een fteenen brugge wederom t’lamen gevoeght werden.

Genua, Genoa oft Genou a en hare inwoondcren Cenett^^ Genuenfes oft Genuates, Italia, lanua, is op de kant van de zee acn ’t zuyden, ten decle op ’t vlacke, ten dcele op ’t heuveligh gelegen, in een leer Ichoone en welgelegen plaetlè , want lÿ is de voornaemfte en meeft aen gelegene poorte van Italien naer’t weften. Hare haven is groot en konftigh gemaeckt, op de welcke voortijdts een fort lagh, gemaeckt door Lodewijck de XII in ’t jaer 1507, genoemt Briglia, oft toom, dan is afgebroken. Daer is een toren genoemt Capodi Faro, daer op twee mans ftaen om de lchepen t’ontdecken , die van den Ooften en Weften komen; en een hooft oft Mola met groote onkoften gebouwt, allbo de haven niet geheel uy t de natuur is ; maer is gemaeckt van een muur van 600 ' paften lang, waer op de zee by wijlengroote lchade doet, als mede aen de fchepen die in de haven liggen. De ftadt heeft vijf mijlen om-gaens, met ftereke muuren, en de poorten wel voorfien rriet gelchut ; de haven is omringt met de lchoonfte gebouwen van de ftadt, diemen als d’een op d’ander fict, nae dat den bergh fich verhooght , als uytbeeldende een fchouburgh

Het grootfte en lchoonfte paleys is dat van Taiejßni Doria , verheven van den oever tot op ’t hoogh-fte van den bergh, beneden heeft het eene galerye geplaveyt met wit en Iwart ,120 paften lang, en 2Ó breet, befloten met^ilaren , fiende op de haven,met fehoone hoven ,daer nevens in ’t midden van de welcke is een fontcyn met twee witte marmeren beckens, d’een in d’ander, en eenen Neptunus op een fchelpc met fijn paerden , en twaelf Serenen boven het becken. het ander becken dat het èerfte begrijpt, heeft feftigh paf. lèn oragaens,met twaelf arenden daer boven op, fijnde de wapenen van’t huys, en daer belijden een uytnemende vogelkouw, fijnde hondert paf. lèn lang. Achter het paleys ftaen noch luft-huy-fen cn groote hoven, uytgeftreckt langs de heuvelen met marmeren pilaren, onderfteunende de bogen, prieelen.galeryen cn geplante welffcls van de boomen gemaeckt, en t’famen gebonden met teenen : de groote fale is 50 paften lang , en

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î i breedt.

31 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S T A E T VA

12 breedt, met ecti fchouwe aen yder eyndt : het weiffel en de muur is met vergulde beelden geeiert,als oock het meefte deel van de ander lalen en kamers: de Buffetten van Doria fijn in een groote laege fale,in ’t getal van twaelve,opgaen-de over beyde fijden, daer in verfcheyden Prin-cengefchildert fijn , fijn vol goude, filvere, kri-ftallijne, porcelleyne en ander glafe vaten, en cfinerauden,en een goude becken met menighte van diamanten ingefet; d’anderen huysraedt, fil-verwerck, bedden, gegraveerde tafels, daer van een alleen 24000 kroonen weeglit, behalven die van marmer, albaft, jafpes,agaet,met ’t opfchrift buyten op de hoecken van’tpaleys te kennen gevende , dat het alles den heere van ’t huys ey-gen toebehoort,vertoonen een fèer groote heer-Jijckheydt,kloeckhcyd,en rijekdommen van een particulier perfoon, gelijck de oude Romeynen, die machtigh gebleven fijn in de Republijeke, fonder haere vryheydt te befchadigen. De feer diepe vyver gelegen op eenen hoogen bergh, de konftige grotten en holen können van buyten gefien werden. Het paleys van de Seigneurie daer den Hertogh woont, is hoogh verheven, en byna in’t midden van de fladt. Daer fijn oock verfcheyden ander paleyfên , en wonderlijcke gebouwen, en onder ander het huys dat men noemt van den Monarch,in de nieuwe ftraet,be-hoorende aen Don Carlo Doria ,• het paleys ge-naemt Cafa del Imperiale, dat het gefichte op de zee heeft, en meer andere.

Straeten. De ftraten fijn final, en de huyfen vier en vijf vierkanten hoogh, foo dat de ftadt byna overal heel duyfteris. De voornaemfle enhooftkerek is S. Laurens, van buyten met wit en fwart marmer verciert, van voren hebbende drie poorten met marmeren pilaren, waer op het dack van de kerek fteunt. Het binnenfte is gemaeckt met veel figueren , rijeke altaeren en uytnemende fchilderyen , met een efinerauden fchotel voor een koftelijeke reliquie bewaert. De kerekevan S. lan Baptifte , die daer by is, fijn de muuren en welffél met beftrijckfel, en vier porphiren co-lomnen, geftelt op den altaer. D’ander aenfien-lijckfte kereken fijn die van S. Sixtus,S. Mathijs, van lefus, van de Sauls, de welcke die hebben doen maken, S. Pieter d’Arene, buyten de ftadt, S. François de Barbe, en de Iefuiten,behalven de andere Parochie-kereken fijnde in ’t getal van 29. De andere gebouwen fijn het huys en falen van S .Ioris,de tien paleyfen van de nieuwe ftraet, \Arfi»ae!. aen elcke fijde vijf. Het Arfenacl, daer degal-leyen en andere fchepen gemaeckt werden, en la Darßne, daer aen d’een fijde de fchepen, en aen d’ander de galleyen liggen met een keten gefloten: behalven het Arfènael en ander plaetfèn voor de galleyen, fijnder de packhuyfèn voor het gefchut, poeyer, en krijghsgerectfehap. Eynde-lijck alles is fèer heerlijck, en weerdigh den naem te dragen van Genua la fuperba.

Ttorte». De ftadt heeft vijf poorten aendelandtfijde, alle van buyten gefterekt ,• haren acker is als een voorftadt om de menighte van fchoone gebouwen , liggende vijf oft: fes mijlen in ’t rondt, verciert met marmer en gefchildert, feer hoogh ge-bouwt,en tot fes vierkanten hoogh, gedeckt met

N G E N O U A.

fteenen, gelijekende fchalien, maer grauwer en fonder glans. De naeftgelegen plaetfèn door die van Genouagebout, fijn Albano, Bifagni, Mifa-gno, Marafi, Maltade, Blacharina, Caftaletto, Carbonaro,Minuta,Montegallo,S, Michiel,Cor-neliano , Merui, wiens lucht, vruchten en landt feer geprefen werden, en verfcheyden andere.

De Ooftkuft van Genoa begrijpt eenige plact-fen, daer wy alreede van gefproken hebben, als feernae byGenoua fijnde, daer by moet men voegen Recca, Camoli,Porto Fino, Portt/s Delphi--ni, Chiaveri, Cla'rgt;erum gebbuwt en met muuren omringt, door de Genouefèn , Levanto, Leva-gno , een Graeffehap toebehoorende de Graven van Fiefque,Seftri de Levante, Segefta, oft Tegulia, volgens eenige,Caftello Levante, een aengenae-me en welgeboude plaetfè,Porto de Venere,met vier bygelegen kafteelen, Porto di Erice, daer een kafteel op de nieuwe manière gebouwt, en de ruine van een oude ftadt fijn , genoemt Luna, waer van het omliggende landt Lunigiana ge- ' noemt is, en de Genouefen toebehoort : van de fèlve ruinen meent men oock dat Sarzana gebouwt geweeft is,Spezza,S/?^lt;/w,met muuren omringt, Arbien,Potentian, Ricon, Luciol, Vezza-no, en Malazzo.

Sarzane behoorende onder Genoua, hoewel Sarzant» in Tofèanen gelegen, dat door de riviere de Magre, als gefèyt is,van Genoua gefcheyden wordt, is een Bifdom , door het vervoeren van den ftocl dieeerft totLunawas; het leyt twee mijlen van de zee, en feftigh van Genoua. Daer fijn noch veel andere fteden en treffelijcke heerlijekheden onder Genoua gelegen, te weten Taftarolo, een kleyne ftadt en Prinfdom des huys Spinola,’tfte-deken en Marquifaetfchap Pafturana, ’t Marqui-faetfchap Francavilla , Gavi wel gelegen en gefterekt , Movi een groote en welgelegen ftadt met haer kafteel, Uttagio met een kafteel, Goa, Roflillon hooge en leege ftadt, Campo, Mazon, met een kafteel, Voutry, een groote plaetfè met verfcheyde'paleyfen, Coftry, S. Pierre d’Arene, by Genoua, met verfcheyden huyfen, en hoven, Pieve met het kafteel, Ville neufve op d’Arofte, Arufre,Gandore, Cafanova, en menighte andere kafteelen, vlecken en aengename plaetfen.

Ligurien is berghachtigh, vol boflehen, rot- Uoetla’-fen en diepten, tünchen de welcke en de zee feer fmalle wegen en deurgangen fijn , van oudts is ’t vooronvruchtbaer gehouden geweeft, alfbo’t niet bebouwt en wierde als nu, foo dat het niej: voortbracht als groote boomen om fchepen van te maken. Daer nae heeft het koren en feer goede vruchten gedragen. De wijn iffer fèeraenge-naem en overvloedigh, te weten de mufcadel tot Tabia en Taggio : tot Vernaza , Rimaggio , en Andorie fijn fèer goede gemeyne wijnen. De olie is tot Piano overvloedigh, en in het dal van Rapallo : van S. Remo af tot Genoua toe vindt-men de citroenen, oranje-appelen,limoenen,vijgen , palmboomen, cedren, en alle vrucht-boo-men met rieckende bloemen. De plaetfèn by Genoua gelegen, by fond er Mervy, hebben een feer gefondeen getemperde lucht, cn de aerde bedeckt met vruchten en bloemen, fonder dat fy van de koude oft hitte bcfchadight werden ; de

vermaeckelijcke en trotfe huyfen aldaer gc-maeckt, ftrecken tot meerder vercieringe van de aengename plaets, door de groote onkoften en verlcheyden konften daer aen befteedt.

Grie WA- Aile de oude Schrijvers vermanen van de goe-wnen. oft quadc manieren der eerfter inwoonderen des landts, diele gcfeght hebben rouwe lieden te fijn, en gevoedt tot den arbeydt, foo mans als vrouwen,barende hare kinderen,fonder haer ge-woonelijck werck te verlaten. Die van Ligurien fijn veel eer zee-roovers als Ibldaten geweeft,bedriegers, ydel, ftout,de Hetrufcen gelijck fijnde, als een deel van oudt Tolcanen.

De Genouelen fijn hedensdaeghs hoogh en fchoon van lichaem, wacker, levende met wey-nigh, en fiiyverlijck binnen, en heerlijck buyten ’s huys. De kinderen gacn bloots hoofts tot haer twaelf j aren , en het mans volck in de ftadc,’t zy edel oft anders,fijn al in’t fwart geklcet,met lange Iwarte mantels, geborduurde, en filver laken, borftrocken met fitijn gevoertj doch op’t landt kleeden ly haer meeft in’t koleur. Sy geven geen dochter uyt voor haer twintigh jaeren. De vrouwen fijn /eer wel geklcet, met groote gefio-ten kleedingc, in’t fwart lacken, dan het onder-kleedt is van foodanige fiof als haer behaeght, van fluweel, geborduurt fatijn , oft met gouden pa/fement, dat fy veel dragen : in huys kleeden ly haer koftelijcker, daer fy fnoeren van peerlen en gefleente dragen. Den adel gebruyckter meeft goudt en koleur , hoewel de kooplieden oockin’tgemeyn niet weynigh proncken. Sy fijn gemeynlijck fchoon, en neerftigh omhet hair te verderen , dat fy geeren goudt-geel hebben , trachtende met alle forghvuldigheydt het felfde fbo te maecken door’t waffen met loogh, in de fbn te droogen , en met goudtdraet te vlechten. De voornaemfte gaen lelden te voet, maer meeftendeel in koetfen oft ros-baeren met

glafen gemaeckt, de andere gaen alleen fonder dienftmeysjes : op de feeftdagen fitten ly wel opgepronckt voor haer deuren,oft gaen door de ftadt, twee , drie en vier t’lamcn , met tuyltjens van wclricckcnde bloemen in de handt oft in den boefem -, ly leven wel nae de werelt Ibnder groot tegcnlèggen van haere mans, tot haer 35 ofc 40 jaeren , en daer nae is al haer doen niet als Godtsdienft j aelmioelTen aen arme dochters, en in haer doodt rij eke naelatingen en teftamen-ten. De vrouwen van’tgemeyne volck wercken als haer mans, doen koopmanlchap, breyden fij-de koulfens, en ander waeren, gaen en komen alleen,doende haer werck,Ibnder datmen daer ee-nigh quaet achterdeneken van heeft. De boeren fijn leer plomp, en haer vrouwen lchoon, en van goeden ac; t : dan die van eenige ftaet fijn, leven gelijck die vanGenoua; maer niet met fulcken pracht van huysraedt,en filverwerck,daer van ly heelelèrvicen hebbenj van tapijten, van damaft, fluweel,fatijn en gouden borduurlêls in laelen en kamers, en van hoven op haer huylèn. De Edellieden houden , gelijck in Spanjen , veel Turek-Iche Haven , niet alleen in haere bylbndere gal-leyen, maer oock tot gebruyck en dienft des huys. DeGenouefen fijn fubtijl van geeft in al haer doen, groote kooplieden, waer mede ly ’t italien.

leven en’t landt onderhouden : fy fijn konftige wereklieden, ervaren ter zee ; hooveerdigh en trots, wel te paerdt, ’t welck den adels oelfening meeft is, daer toe fy de goede Spaenlche en Na-pellche paerden hebben, en pikeurs die hun on-^ derwijfen:ly fijn meer gencyght tot koopman^ fchap en profijt, daer in fy feer lcherpfinnigh fijn, als tot den oorlogh.

De voornaemfte waeren daer de ftadt van Ge-noua mede koopmanlchapt, fijn fijde lakenen, taffet, fluweel en fatijn, die vervoert werden tot in’t Noorden , om hare deught enuytnement-heydt. Het landt, met bergen omringt, is on-vruchtbacr, heeft geen fijde wormen, lbo datly alle haere fijde van Sicilien krijgen : Men gelooft dat binnen Genoua 18000 menlchenfijn, die in dele ftolFen en fijde koulfens wercken, behalven alle de andere koopmanlchappen , die veel ambachtslieden hebben. De wilfel,en de koopmanlchap die ’er te water en te landt gedreven wort, is feer groot, lbo dat de inwoondersleer rijck fijn , en den adel groot inkomen en veel landt in den Staet van Milanen , en in ’t koningrijck van Napels befit. Sy hebben haer galleycn in ’t by-Ibnder, geven haer geldt op wilfel, en doen lèlfs groote profijten met den Koning van Spanjen door ’t leenen van merekelijeke Ibmmen. De oranje-appelen,limoenen, citroenen en olye van de riviere ofc kuft van Genua worden door gants Italien en andere landen gebracht.

De inkomften van de Republijeke fijn gelijck inkmßen, de gemeyne penningen , eenige toebehoorende vaftelijck aen de lèlve , de andere maer als fye-lings, die , hoewel ly door publijcke perlbonen bevordert werden,fijn niette min tot byfondere dingen ge-eygent,alsgafthuyfen, broederfchap-pen en diergelijeke : d’eerfte worden door de Heeren der ftadt gegouverneert, genoemt Procureurs,olficiers van Corfica, van de galleyen,en Vaders/der gemeynte.

De Procureurs ontfangen verlcheyden penningen, komende van ’t olfici van S. loris, voor ’t gemeyn , van de wijn accijs, van ’t beroepen van de lèntentien van de Rote,van de confifcatie,ge-bouwen,veroordeelingen,en ander rechten, met het inkomen van Sarzana, Gavi, Savone, Vinti-miglie en ander plaetlen, bolfchen,foreeften,amp;c. bedragende in als vier hondert achtentwintigh duyfent twee hondert vierenleftigh guldens, daer mede betalen ly d’onkoften van de haven, guarnilbenen,en lbldaten,in verlcheyden wacht-plaetfen en kafteelen, gagie van den Hertogh, Gouverneurs, Capiteynen, en Ambalfadeurs by de Paus, Keylèr, en Koning van Spanjen, en andere extraordinary onkoften , bedragende 383172 guldens.

De Vaders van de gemeynte ontfangen een ander inkomfte van andere renten, als ’t recht van inkomen , aneker en fchepen , amp;nbsp;c. die ge-bruyckt wordt tot onderhoudt van de poorten, muuren, wegen, en om de haven te fiiy veren, en ander gemeyne faken. d’Olficiers van Corfica en de galleyen hebben oock haer inkomften,be-dragende groote fomm.en,die gebruyckt werden tot geduerigh onderhoudt van acht galleyen,die fy voorfien met lbldaten,bootsluyden,Haven, en

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

34 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S T A E T VA

de fterckten en torens van Ck)rfica met wacht en diergelijcke noodtdrufc.

De andere penningeHjdienende totby/ondere godtvruchtigheydt, worden gebruyckt tot onderhoudt van twee gafthuyfen , het eene ge-noemt degroote Panmatton, ’t ander de kleyne, met twee officien, d’ecn van de Mifericorde, en 'd’ander van de armen die inkomen hebben.

Het groot gafthuys heeft joooo guldens jaer-lijcks inkomen, dan d’onkoften bedragen veel meer , loo dat door andere middelen daer in voorfien werdt. Het officie van de Mifericorde heeft yoooo kroonen inkomen , beffiaende uyt verfcheyden naelatingen by teftament aen den armen gemaeckt. Het officie van de arme heeft lôo vaften en lekeren inkomen niet,als beflaende in aelmoeffien.

De inkomften beftaenin accijlen,lchattingen, €n gevingcn. Het lout over zee gebracht,koopt de Republijcke,die het tot redelijcken prijs doet verkoopen. Het koren,dat daer gebracht word, mach door geen backers gekocht werden, als van die van de gemeynte, en de minfte dingen, komende in Genoua uyt de hoven en wijngacr-den , moeten aen den Prins en de Seigneurie ’£ recht betalen. De lchattinge die ly Taffe noemen , is drie guldens vijftien Ituyvers voor y der huysgefin,daer van de Edele vry zijn : daerenbo-ven ontfangen de Heeren een bylbnderen tol, te weten,een beeft van yder kudde. Dan eyndelijck de geheele inkomfte van den Staet wort uytge-geven in ’t onderhouden van de fterckten, ja dat men dickwils te kort komt, lbo dat den burger leer rijck en gierigh, de Staet arm en ten achteren is. Corhcakoft meer als’t geeft. Men heeft hier lbo geen Threlbor als te Venetien.

De inftcllinge van de Compagnie en officie van S. loris, gelchiedt in’t jaer 1407, door goedtvin-den van de Republijcke,beftaendein acht van de voornaemfte,rijckfte, en aenfienlijckfte borgers met hare affiftenten en participanten,die alle op-gefchreven zijn in een boeck daer toe gehouden, is een goede middel tot onderhoudinge van den Staet, door het bewindthaer in handen ge-fteltvan alle de tollen en inkomften van deRe-publijcke, die alle vijfjaren verpacht werden^ op conditie dat ly Corfica,Sarzana,en andere plaet-lèn, gehouden zijn t’onderhouden, en alle onko-ften daer van te dragen, uytgelbndert, lbo het eylandt en de andere plaetlen beftreden mogen werden, in weicke gelegentheyt de Republijcke die moet belchermen. Dele Compagnie helpt de Staet in haer noodt,en heeft groot geloof; fy is geluckelijck ingeftelt om’t verminderen van den Staet, door het verkoopen van de plaetlen daer onder liggen Je, en aen cenige particulieren toebehoorende, te beletten.

eerfte macht van dele Republijcke beftaet in’t groot getal van hare inwoonders, bequaem om wapen te dragen , en goede Capiteynen te water en te landt, daer van de twee aenmercke-lijcke exempelen van Andreas Doria, en den Marquis Spinola ons können verfekeren , datter diergelijcke noch uyt haer können voortkomen. Boven alle hare inwoonderen acht men fonder-linge hare Edelen, befchreven en opgeteeckent

N GENOUA.

onder den naem van 524 geflachten , in ’t getal van 2124, en onder dele geflachten zij n de oud-fte en aenmerckelijckfte de Piccamigli, Catanei, Spinola,Malocelli,Mari,Megro,Ulbdimare, Doria,Cicala,Grillo,Serra,Marini,Grimaldi,Lerea-ri,Megroni, Gentili, Salvaghi, Lomellini,Calvi, Fielfchi,Cibo, Pallavicini, Squarzafico, Vivaldi, en eenige andere. De anderegeflachten, die’c voortijdts met de gemeynte gehouden hebben, zijn lbo aenfienlijck niet, hoewel goedt, en hebben mede haer deel in de regeringe gehadt, en in leer groot getal, foo dat men’er tot 487 telde.

Het krijghsvolck te landt, fonder de vremdelin- Krihhs-gen te rekenen , is onder tien Cornels, daer van twee inLombardien over’t geberghtc zijn, en acht over defe zijde : in Lombardien zijn de Cornels van Wada en Nova ; den cerften heeft twee Compagnien, en den anderen elf, te weten tot Nova vier, tot Gavi twee, tot Voltabbio twee,en d’ander in veilcheyden plaetlen,makende t’famen 2910 koppen. De Weftkuft heeft vier Cornels, te weten, tot Vintimiglie, Porto Mauricio , Savone en Polcevera. Die van Vintimiglia heeft 22 Compagnien, liggende in verlcheyden plaetlen, in als 2796 mannen. Porto Mauricio heeft 2200 Ibldaten, Savone 1900, Polcevera 1081.

De Ooftkuft heeft vier Cornels,te weten,twee tot Bifagno,d’ander tot Sarzana en Spezza. Den eerften Cornel van Bifagno heeft 2445 Ibldaten, en den anderen 3212 , en by defe twee Cornels voegen haer twee ander nabuurige, makende in als ^6^7 foldaten. Sarzane heeft’er 2130,00 Spezza 55^7 in eenentwintigh compagnien , die alle hare Capiteynen en ander Officiers hebben. Decompagnien onder de 10 Cornels zijn 127, en beftaen in 28740 koppcn,alle eygen onderdanen van de Republijcke , die beter zijn alffe onder vremde Capiteynen ftaen. Die van Sarzane en Spezza worden voor de befte gehouden.

Hetvreemtkrijghsvolck beftaet in yooSwit-fcrs van Friburgh, 300 Italianen, en 100 Corfen. De Switfèrs hebben een Cornel van haer eygen natie, die twaelf Corporalen onder hem heeft, woonende op ’tpaleys, een compagnie van hon-dert liggende aen Sint Thomas poort. Van de twaelf Corporalen gaen ’er alle morgen vier op de wacht, cenen in ’t paleys, d’ander in de poorten van Molo , Carbonara , en Cazzola. De andere Switfèrs liggen aen de kleyne poorte van de nieuwe ftraet,aen den Stecrr, en Lazaretto. Tot Savonen woonen’er 100, en tot Sarzane oock foo veel. In ’t fort van S. Maria van Spezza, en tot Vintimiglia 25 : alle avonden doenfy ronde binnen Genoua : daer zijn ’er dagh en nacht acht aen de Lantaren oft Phare, en acht tot Darzena. Op ’t paleys waken ’er gewoonlijck 200; De 300 Italianen zijn verdeelt, aen depoortevan den Boge lyo , en d’andere in verlcheyden plaetfen en Iterckten ; hebbende haren Cornel, Capiteynen en ander officiers van haer eygen natie. De 100 Corfen worden by gelegentheyt gebruyckt tegen de banditen , voor degalleyen, enomde palfen ofte doorgangen in ’t geberghte, en andere plaetfen, die door roovers gevaerlijck zijn, te bewaren j ’t en is geen landt voor de ruytery.

meenc voïck, als uyt den Adel op eèn tij dît, (bo datfèderthet jaer 1494 tot het jaer de ftadt twaelf (horten van regeringen gehad heeft. In het felve jaer wierden ’er wetten gemaeckt, onder de welcke (hoewel die in ’t jaer 1547, en door de beroerte en nieuwe tweedraght van ’t jaer i J76, een weynigh verandert zijn) dele Re-pubiijcke (die noch Democratie, noch Oligar-chie^ maer Ariftocratie,oft Timocratie van Ari-ftoteles , daer de rijckfte gebieden , is) hedens-daeglis leeft, en haer regeert. Dele wetten wierden gemaeckt door twaelf Citadins oft burgers, . daer toe door ecnen gemeenén Raedt van de

ftadt gekofen. De wetten zijn defe :

I Sal de tweedracht der Edelen, en des volcks te niet zijn.

• 2 Sal ’er eenen Staet gemaeckt werden van 2 8 geflachten.

• 3 Sal ’t getal van dele 2 8 geflachten genomen werden uyt die tegenwoordigh fes opehe huylèn in Genoua hebben.

• 4 Sal al den adel begrepen zijn onder dele 28 geflachten, om tot de regeringe te mogen komen.

j Sal’er eenHertogh en twaelf Gouverneurs gekolèn werden, die geen uytlpraeck füllen mogen doen over gewichtige faken, voor daeghs daer na datlè voorgeftelt zijn.

• 6 Sullen de felve vermogen wetten te maken, en te veranderen die alreede gemaeckt zijn.

• 7 Sullen in ’t begin van yder jaer tien perlbo-nen geftelt werden , te weten, acht inwoonders van Genoua,en twee van de rivieren oft kullen.

• 8 Sullen de acht van de lladt door dé eene en de andere gekofen werden.

• 9 Sal de opteeckeninge en kiefinge gelchié-den van perloonen van goeden naem en faem, en die in toekomende geen ambachts-oelFenin-ge lullen mogen doen.

• 10 Sal den grooten Raedt door het lot gemaeckt werden, en de ander officiers en overig-heyt, oock meer door het lot als by verkielinge.

Den grooten Raedt oft Senaet bellaet in vier hondert perloonen, en wort alle jaren gemaeckt door 30 kielèrs te voren geloot, daer zijn 8 Procureurs en 5 opperde Syndici, die met den Her-togh en de Gouverneurs de Republijeke repre-lèntercn. Den Hertogh wert alle twee jaren ge-kolên, en de twaelf Gouverneurs zijn alle lés maenden verandert door de kiefinge van de twee, de andere blijven twee jaren in hun dienll. DekleyneRaedtis van 100 edelen gekolèn uyt de vier hondert, tot min gewichtige laken.

Den Hertogh woont op ’tpaleys,niet könnende van wooninge veranderen , Ibnder toellaen van’t Senaet, is met root karmofijn fluweel be-kleet, met een vierkante muts, by na gelijck de priefters dragen : op de feellen en in de procef-fien draeght hy eenen gekroonden mij ter van root fluweel : men draeght voor hem een Iweert in een vergulde fchee, verfelfchapt met 24 Sénateurs, gékleet met fwartc fluweelen tabbaerts.

Als fijn tijdt uyt is, wort hy in fijn huys geleyt door de voornaemlle Edellieden , blijvende fijn geheel leven in ’t Senaet, en in de rekenkamer : ny wort uyt de Edelen van de 28 geflachten genomen gt;nbsp;uyt de welcke Iwintigh perlbneh geko-lèn worden van hondert Sénateurs, daer van de kleyne Raedt lès kielt, én van dees fes neemt de Senaet den genen, die de meelle Itemmen heeft.

Dé twaelf gouverneurs fitten op de fels-e banek met hem, als fijnen Raedt : dan om gewichtige laken,wort het Senaet oft Raedt van de 400 vergadert. Sy worden een voor een door’t lot genomen , en elck bylonder uyt een feker getal door 28 van de Edele geflachten gekolèn , blijvende twéé van haer met den Hertogh op ’t pa-leys. Den Hertogh afgaende, blijft voor altijdts Procureur van de Republijeke.

Voor lbo veelaengaetde jullitie, lbo heeft dé lladt van Genoua eenen Prêteur en Aflèlfeurs van de Rote, voor de criminele faken : de Heden en plaetfen daer onder behoorende , hebben oock hare Prêteurs en heeren tot de lèlve laken, Van de welcke men niet kan appelleren , dan llrafFende met de doodt : oft aen ’tlichaem, oft op de galleyen bannende,wort de fententie,inde bepalinge van Genoua, drie dagen opgehouden, en in Corfica twintigli dagen, en in andere lieden en plaetfen vijftien dagen : lbo nochtans,dat de Rote eerll daer van onderricht zijnde, haer goetduneken en conlènt geve tot het volbrengen der felver lèntentien. De Prêteur van Genoua wort uyt de Auditeurs van de Rote genomen , die drie jaren in dienll zijn , én zijn drie vreemde Rechtsgeleerden. Defe Prêteur blijft een jaer in dienll, en boven de Auditeurs. Na dele officien worden ly beroepen, door perlbo-nen daer toe gellelt, om t’onderlbeckcn en dé klachten tegen de rechters aen te hooren, by dé welcke een Advocaet Filcael,en een Filcael voor de Republijeke en gemeynte gellelt zijn. Dele werden Syndici ofte Majoren geheeten, die oock macht hebben om den Hertogh felfs na fijn bediening t’onderlbeckcn-en te ftralFen. Indién haer lèntentie veroordeelt ter doot, beroovingé van eer, oft onbequaemheyt tot de regeringe, kan men daer van in den kleynen Raedt appelleren.De civile laken worden door d’andere Rechters cn Doóloren verhandelt, bellaende in een Rote van vijf Aflèlfeurs , gebruyckende ’t ge-fchreven recht, dat men gemeenlijck in de lladt gebruyckt. Daerenboven zijnder Cenlèurs en Confuls van groot vermogen, om de policie en order in alle koophandel t’onderhouden, en by-fonderlijck van de zijde. De Republijeke heeft haer Capiteynen die voor de lladt onderhouden werden,een Commiflaris voor ’t lant,onder wiett de 100 Corlèn, en de Gouverneurs van Corfica, Savone,en ander plaetlèn llaen; en een Generaei van de galeyen, De Gouverneurs en Procureurs worden Magnifichi, en den Hej^ogh Illullriffimo en Excellentiflimo genoemt.

De wetten van defe Republijeke wierden over-fien, en nieuwe ordonnantiën gemaeckt, door drie Commiflarilfen, van den Paus, Keylèr , en den Koning van Spanjen, aen de welcke dc Republijeke daer toé volle macht gegeven hadde, en tot Genoua gepubliceert den 17 Meert 1576, en te Milanen in ’t felve jaer gedruckt, en met de nieuwe byvoegingen , en verklaringen tot in ’t jaer 1616 te Genoua, in’t jaer 1Ó17. Oock zijn daer

Et Eykndt Corfica is door de Griccken kv'ç-

3 en Latijnen Corßca genocmt , van Ovidius Therapie volgens Villanovanus Qamp;fßs gelegen in de Middc-landtlche zee , onder de heerfchappye van Genoua.

Aen ’t wellen en noorden is ’t met de Ligufti-fehe oft Genouelche zee bepaelt, aen ’t ©often met de Tofcaenlche zee, in ’t zuyden heeft het Sardinien, het leght in ’t begin van ’t 8 climat, onder de 13 paralelle, lbo dat haren langften dagh van i y uren is, oft daer ontrent, is 160 mijlen lang, en 70 brect^ hebbende ontrent 325 mijlen in fijn omgang, een uur varens van Sardinien gelegen.

Gradaccio lcheythct in’t midden, irutmn, tn en het fchoon pleyn op den bergh gelegen,heeft bcjfche». meiicn, het eene genoemt d'I'Po j en ’t ander Crena. Uyt heteerfte dat een halve mijle omgaens heeft, komt de rivier de Guol, en uyt ’t ander nemen die van Liamon en TaYignan haren oorlprong. Defe zijn de voornaemfte rivieren van ’t eylandt, de Guol bevochtight het landt en Graeflchap van Mariana -, de Ta'vüj^nan paf feertdoor Aleria, en Liamon doorSagone. De bergen ftrecken haerveer en wijt, en zijnfeer hoogh, met verlcheyden naeuwe wegen. Op defe bergen, die haer ontrent 70 mijlen uyt-ftrecken, fijn groote boflehen met pijnboomen, maftboomen, beucken, eycken.en kaftanien bedeckt.

Het eylandt is verdeelt in vier deelen, het oofterdeel is door de inwoonders genoemt Banda di dentro ; het zuydcr , ftreckende naer het fort van Bonifacio, Di la da monti j het wefter, Banda di fuora 5 het noorder, zijnde de Cap Corfi,Sacrum pro-montoriumiDi qua daquot; monti-j zijnde een ftuck landts dat 40 oft yo mijlen omgaens heeft, geftheyden in fijn lengte door eenen bergh die de inwoonders Serra noemen.

Dit landt heeft voortijdts feer bewoont ge-weeft, en heeft, gelijck d’oude Schrijvers verhalen , drie-en-dertigh fteden oft kafteelcn gehad , hebbende hedensdaeghs niet meer als Baltic, dat aenmerckelijck is, als zijnde een Bildom en wooninge van de Gouverneurs, en twee be-quame havenen voor groote lchepen, S. Floren-tio en Bonifacio, waer van Ptolemeus vermaent. Van de drie-en-dertigh fteden door d’oude bekent , waren ’er twee Romeynlche colonien, te weten, Mariana gebouwt door C. Marius, en Aleria door Sylla. De fteden en ruinen, daer van overgebleven, zijn, Nebbio, Cerfunum, een vervalle ftadt , en eertijdts op eenenlt;eer welgelegen heuvel gebouwt : het kafteel van S. Florent fchijnt in haer plaets gebouwt te zijn , leggende maervier oft vijfhondert paffen daer van, en vijf mijlen van de zee ,• eertijdts hadde dele plaets eenen tooren , om de Salines, oft plaetfen daer het fout gemaeckt werdt, daer by gelegen, te bewaren, die federt eenige jaren gedeftrueert is. Aleria leydtop een berghsken , daer nu de Opper-kerek en Bifdom is, gelegen langs eenen hoogen bergh. Adjazze is min vervallen , en omringt met breede ftereke muuren , daer de

zee

ïîeck waren , en daer eenige dagen bleven. De ilaven van Corfica waren uyt anderen te kennen wegen haer bottigheyt en wildheyt van humeur.

De inwoonders van dit eylant behouden noch tie/és 'ùjÂts. van haer oude plompheyt, niet hebbende van gemaniertheydt, oft vriendelijckheydt van de Italianen, zijn krackeeligh, wreedt, wraeckgie-righ, Ibo verre, dat mén Zelfs geen feeckerhey t met haer kan hebben nae de verloeninge. De Italianen hebben daer een Ipreeckwoordt af, leggende, datmenfichop levendige of doode Corfèn niet moet betrouwen. Als ly in een vreemt landt zijn , helpen fy malkanderen. Sy ftoffen op haer goede afkomfte en geboorte. Zijn kloeckmoedigh , en goede Ibldaten. Haer dapperheyten dienften aenVranckrijckgedaen door Alfonfb d’Ornano, maken hun genoegh vermaert. De/è d’Ornano was Cornel van een regiment Cor/èn, onder den Koning Hendrick den Derden, enin’t jaer 1587 betoonde hy fijn kloeckheydt tegen de Switfèrs , die alreede in Dolfiné ingevallen waren, daer Ia Valette voor den Koning Gouverneur van was, aen den welchen hy twaelf vaendelen Ibndt, die hy de Swit-fers ontnomen had. Hy wierd Maerfchalck van Vranekrijek gemaeckt, onder den Koning Hendrick de IV, die hy treffelijck hielp en diende j en in ’t jaer i ^90 wierd hy in den oorlogh gevangen, nae dat hy de ftadt Viennen in Dol-fine belchermt hadde voor den Koning tegen die van de Ligue,fbo dat de Corlen van dele man haer heele glorie komt. Door den koophandel oft nabuurigheyt van ’t vafte landt worden d’in-woondersvan diteylandt wel watgecivilizeert, maer meefi: die van Caep Corio, en de andere die de meefte koophandel doen, en oprecht en getrouw zijn.

Die van Coriên begeven haer tot de fchip-Kf». vaert , doen koopmanfehap met hare waeren en vee , voeren hare wijnen naer Romen en andere plaetièn in Italien, hebben hennep en vlas, daer fy lynwaet van maken, als oock eenige wollen lakenen. Het inkomen dat de Republijc-ke van Genoua daer van ontfangt, wordt geheel gebruyckt en uytgegeven in ’t onderhouden van de Sterekten.

Stmken- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hebben vermaent van de ilercke plaetièn,

te weten van Baftie , Calvi, Ajazzo, Bonifacio en andere. Daer in vele garnifoenen zijn, die de Genoueièn, oft de Compagnie vanS. loris onderhouden , die daer van de bewaringe en rege-ringe heeft, hebbende met fonderlinge forge vericheyden plaetièn verfterekt, en vele torens regens de zeeroovers , oft Tureken doen bouwen , die door overvallingen groote fchade können doen, daer tegen eenige lichte paerden onderhouden worden, door den Gouverneur, die langs de kufte loopen. Het eylandt is ièer bewoont, ibo dat het 80 oft looooo mannen, be-quaem om wapenen te dragen, kan opbrengen.

De Phoceers hebben het eylandt beièten, en zijn daer nae door de Tyrrenen verjaeght, die deCorièn tribuyt deden betalen a defewierden wederom van de Romeynen overwonnen. Nae de komfte van de Sarafynen, als Keyfer Carel de Groot, die de Longobarden verjaeght, en Italien inde macht van fijne erfgenamen gelaten hadde, foo dat Pepyn, daer van Koning ge-maeckt zijnde, ftelde Genoua onder de rege* ringe van Graven, een van de welcke genoemt Ademar , die de hiftorie ièght , dat van fijn maeghièhap was, quammet de macht van Genoua de Corfen te hulp, overwon de Sarazy-nen , en ftelde het eylandt onder de Genoueièn : die daerom langen tijdt met de Piianen oor-loghden. De Koning Hendrick de II quam’er met al fijn macht, en hadde ’t alles bynae ingenomen , dan wierd wederom gegeven door de vrede van’t jaer lyyp. ’t Wordt geregeert door het offici oft Compagnie van S. Ioris, daer hier voren van geiproken is : dat daer alle twee jaren eenen opperften Gouverneur ièndt, die fijnen Lieutenant heeft, en Cancelier, die als Griffier, oft overften Secretaris is , met een Fifcael. De Commiflaris van Ajazzo , en van het landt onder haer begrepen, is als eenenPrefident in’t landt, en den tweeden perfoon nae den Gouverneur,'en heeft mede fijnen Cancelier oft Secretaris , oock eenen Capiteyn van ’t kafteel, oft kafteleyn. Daer is oock eenen overften Com-mÜTaris van den oorlogh. Calvi en Bonifacio hebben oock hare Commiifariflèn en Capitey-nen met veel ibldaten. De laetfte heeft eenen Cancelier, en Capiteyn van lichte paerden, ge-lijck Aleria mede. Ander plaetièn hebben oock haer Capiteynen oft Lieutenants, en Podeftas om de luftitie te oeffenen , daer van de voor-naemfte zijn te Baftie en te Ajazzo. Van de fententien van den Gouverneur mach men te Genoua appelleren, en van de minder Rechters aen den Gouverneur , die met twaelf gedeputeerde Corièn yder jaer alle ioorten van eetwaren waerdeert, ’t zy koren, wijn, olie, en andere, op dat, volgens dengeftelden prijs, de bctalinge geichiede.

Het eylant kieft jaerlijcks twee AmbaiTadeurs, om te Genoua te woonen , den eenen van Baftie, en den anderen van Ajazzo, metiès Syndici, van gene zyde der bergen , en twaelf van dees zyde, tot verrichtinge van alle de laken der gemeenten van ’t eylandt.

De Gouverneur en Heeren van ’t eylandt, na datfe buy ten haer officie zijn, worden gedaeght door twee peribonen daer toe geordonneert, die onderibeck doen van haer leven, daden, oor-deelen en rechten. Defe CommiffariiTen zijn Syndicateurs genoemt, en hebben gelijke macht als het Senaet ièlfs, daer van iy alle twee jaren geibnden werden.

De ichattinge wordt in ’t eylandt opgenomen tot ièker ibmme voor yder vier , ’t welck noch door vericheyden torens tegens dc Tureken ge-bouwt, vermeerdert geweeft is.

Daer zijn vijfBifdommen, daer van het op- cedsdienß. perfte van Sagone is, dat nochtans maer 6000 guldens inkomen heeft , dat van Aleria heeft 28000 guldens inkomen , dat van Mariana 14000, deiè twee BÜTchoppen woonen in Baftie: die van Nebio 4000, van Ajazzo 14000, met , • vericheyden Aertzdiakonyen , Aertzpriefter-fchappen en Capitulen,ende befte dienft is maer van 1000 guldens.

Het Bifdom van Accia is t’iamengevoeght met dat van Mariana Aleria,Sagone en Ajazzo ftaen onder den Acrtzbiifchop van Pifen, Mariana en Nebio onder dien van Genoua,

Scaec

4i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S T A E

lijcke lange dicke yfère ketenen, die dit gebouw, dat hondert vijf-en-twintigh vademen lioogh is, ophouden , het welck men noch veel hooger wil maken , is twee hondert vijftigh cubiten lang, en hondert dertigh breet. Men fiet daer met verwonderinge onder andere beelden , dat van Adam, enden gevilden S. Bartholomeus , daer men befcheydelijck genoegh de Anatomie van den menfche kan hen : foo dat men gelooft weynigh diergelijeke beelden in Europa te zijn. Is oock feer aengenaem te hen de fchoone gla-fen met verfcheyden koleuren , met hguren , de menighte van rijeke altaren en kapellen , de ko-ftelijcke graven van verfcheyden doorluchtige perfoonen , de reliquien op verfcheyden manieren verçiert, de fonderlinge aengenaem-geluyt-gevende orgelen,eenige uytmuntende gaven van de Aertzbiflehoppen en Hertogen , zijnde in de Sacriftie,als oock de kerckelijcke kleedinge, met gout, hiver, en koftelijck gefteent gemaeckt, dan boven al een nagel van ’t kruys ons Heeren , tot Milanen gebracht door den KeyferTheodo-fius, en in dees kerek bewaert 5 het lichaem van S. Carolus Borromeus, in een kapel onder de aerde leggende ijytgeftreckt op een altaer,onder een yfere tralie , daer men hem het, niet gelijck hy was doen hy leefde, als S. Catharine van Bo-lognien, maer alleen d,e beenderen die aen malkander houden.

'Andere Nac de hooft-kerck is die van S. Ambrohus de voornaemfle, eerflmael gedediceert aen SS. Gervahus en Prothahus, door defen wel-geluc-kigen Prelaet, daervan het lichaem onderbet groot altaer leght, tufTchen defè twee heylige martelaren. Men het in ’t midden van dees kerek op een pylaer het koperen fêrpent door Moyfes in de woeflijne opgerecht, van Conftantinopo-len tot Milanen gebracht, in ’t jaer 973 : daer is oockop een pylaer het beelt van S.BernardiOOck zijn daer de graven van den Keyfer Louys,en Pepijn Koning van Italien, bey de honen van Karei de Groot; ’tgroot altaer, ende kruyflen zijn meer waert als hondert duyfènt kroonen ; gaen-de uytdees kereke, het men een kleyne kapel daer in S. Auguftijn gedoopt is.

De kerek van S.Tecle , die de oudtfte van Milanen is, daer meneerftde nagel onfes Heeren geleydt hadde, is oock aenmerckens-waerdigh, als oock die vanS. Gqtard, met de fchilderyen van de Marekgraven, en den hoogen toren ; de kerek van S. Euflorge, daer by de Fonteyn van Sint Barnabas haren oorfprong neemt , wiens water men feght dat goet tegen de koortfe is ,• en de kereke van S. Laurens, zijnde een'van de Ichoonfte , met feftien marmeren pylaren, daer eertijdts den HerculifTchen wasback vanMaxi-miaen was ,• en den Tempel van Hercules, hebbende veel gouden Moyfaike wereken, met veel koperen beelden rontom de pylaren,en het won-derlijck welffèl, diergelijck voortijdts in Italien niet en was , dat men nu in fijnen eerften ftaet herftelt, zijnde in’t jaer 1085 door’t vuur feer befchadight ge weeft, als mede de Móyfaiken, en verfcheyden beelden.

D’andere voornaemfte kereken zijn die van S. Aquilin, gefondeert door Placidie, hufter van r VAN

den Keyfèr Honorius , van buyten met eenige marmeren pylaren gemaeckt , en van binnen met porphire, en goude Moy]^iken ; dc kerek van Sint Carpophorus, eertijdts de tempel van Vefta, daer noch vier porphiren pylaren zijn,- de rijeke kereke van de lefuiten, genoemt S. Fidele; die van S. Steven, daer Galeas Marie Sforce ge-'ponjardeert wierd j S. Pieter GiefTato rijekelijek gebouwt, daer alle de regelen der bouwkunft wel gevolght zijn ; die van S. Paulus en S. Barnabas, daer men feer fchoone kapellen het, gebouwt van pleyfter, en geheel verguit ; die van de Carmen, daer het conterfey tfèl van S. Simeon is, gemaeckt van S. Lucas. Die van S. Satyre,daer men op den grooten autaer het beelt van de Maget Maria het, houdende den kleynen Chriftus tuf-fchen haer armen, die te voren tegen den muur van ’t kerekhof was, van daer genomen zijnde om het mirakel van eenen tuyfTcher, genoemt Maffatio Vigonzonio, die al zijn goet verloren hebbende metfpeelen , defperaet zijnde, hem daer van tegen Godt willende wreken, dien hy den auteur van hjn verlies achtte,gaf eenen pon-jaert-fteeck aen het kleyne kindt lefus Chriftus, daer uyt haeftelijcken veel bloet quam. Die van S.Marie by S. Celfus, daer men het beelt van de Maget Maria het,dat verfcheyden mirakelen ge-daen heeft, befbnderlijck in tijdt van peft ; daer-om aldaer feer veel gout, hiver, en gefteente is, van verfcheyden rijeke gaven met eenige hlvere lampen ; en het rijek altaer, gebouwt door den Grave van Fuentes , alsdoen Gouverneur van Milanen, die by dit beelt wilde begraven zijn.

Onder d’andere aenhenlijcke plaetfen is het Talejß», koftelijcke paleys van de Marini, hoewel onvol-maeckt, by S.Fideles kercke,dat van Borromeo, van de Marekgraven, van de Sforces, en Trivul-ces , het koftelijck paleys van den Aertzbiftchop by de hoofc-kerck, en niet ver van daer dat van den Gouverneur, vol groote kameren en falen, maer oud en vervallen^net paleys van ’t Gerecht, en dat van den Raedt, zijn waerd om te behen.

Het aengenaemfte voor de vreemden, is het Kaßeel. groot, en fterck kafteel van Porta Zobia, ver-maert door heel Europa, en gehouden voor de meeft aengelegene plaets van den geheelen Staet, en een van de befte van Italien, hoewel ’t niet volmaeckt is, hebbende den Koning van Spanjen meer als een millioen gekoft : ’t heeft van voren.een groote plaets, daer menighte luf-vrouwen en Heeren gewoonlijck wandelen, als fy oock doen in de ftraet die fy II Corfo noemen, lbo te paerdt als in koétfèn op de Sondagen en Feeften. Van daer gaende op ’t kafteel, het men de feer hooge verfterekingen met een breede gracht aen de zijde van de ftadt, en de veften vol water, fes groote bolwercken metkareel-fteenen muuren : de voornaemfte poort is verhen met twee torens op de oude manier gemaeckt, van groote gehouwen fteen als diamant punten, be-halven de bolwercken die de felfde befchermen.

Na defe bolwercken en veften komt men aen eenen dicken hoogen muur van kareel-fteen en cement gemaeckt, met eenige oude torens, en grachten, boven rontom hebbende een breede gaelderye met tichclfteenen bedeckt,en met ka-

reel-fteene pylaren onderfteunt, daer allé drie paffen gefchut leghc, in getal van ontrent twee-hondert ftucken, zijnde by defe gaelderye ee-nige feer hooge platte formen met gefchut, fchietende op het vlacke en onder de huyfen der foldaten. Van daerkomt menaen een gracht vol watersen daer na aen ’t oude paleys van de Hertogen van Milanen, van kareelfteen groot en rijckelijck gebouwt,hebbende in een fael veel koftelijcke gegraveerde en met gout vercierde wapenen , genoeghfaem voor de allergrootfte Princen , boven de welcke in de groote fael wapenen zijn voor eenige duyfent mannen. Daer is oock veel nieuw gefchut daç daer gemaeckt werdtjhebbende daer toe een groote lage plaets, daer men 5-oft 6 duyfent foldaten in flachorden foude können Hellen, winckels van alle ambachten,watermeulens,die men het water niet kan af-fnijden, als komende uyt het kafteel fèlfs. Het gewoonlijck garnifoen is 700 foldaten, behalven veertighHooghduytfèn, die des Kafteleyns lijfwacht zijn.

Eenige gelooven dat de ftadt met tweehon-derttfedigh duyfent zielen bewoont is , andere driehondert duyfent, onder de welcke zijn de doorluchtighfte geflachten van de Pufterli,Tur-riani, Vifconti, en andere.

ändere De andere Heden van defen Staet zijn Pavien, Como,Novara,Lodi,Bobbio,Tortone, Alexandrie de la Paille, Vigevano en Cremona.

lAvie. Pavie, in Italiaens Paria, door d'onâe Ticinum genoemt, dan door Paulus Diaconus, fchrij vende voor acht hondert jaren , en door de jonge Latij niche Papia, iseertijdts geweeH de woon-plaets van de Köningen van Lombardien: leght op de rivier Tefin,die tegen haer muuren vloeyt, daer op een verdeckte brug met venHeren leght; heeft een kaHeel van de oude Hertogen geHerkt, met garnifoen van ontrent 300 Spanjaerden : de Hadt heeft eenige bolwercken, eenige fchoone Hraten, en een Univerfiteytjgebouwt door Key-fer Karei de Vierde in ’t jaer 1361, oft, volgens eenige,doorKarel de Groot.Op de groote plaets Haet op een pylaer het metalen beelt te paert van den Keyfer ConHantinus, of, alsfbmmige leggen, van den Keyfer Antoninus. In S. Augu-Hini kerek is het uytmuntende graf van witten marmer van defen heyligh, met verheven beelt-werek, vertoonende fijne mirakelen ; daer fijn begraven François Hertogh van Lorreynen , en Richard Hertogh van Suffolck.

Catu/fers. nbsp;nbsp;nbsp;Vijf mijlen van Pavia tuflehen Milanen en de

felve Hadt, fiet men ’t Catuyfers klooHer , feer koHelijck gebouwt door den Marekgrave lan Galeas, eerHen Hertogh van Milanen,die aen dit klooHer groot inkomen gegeven heeft. De kerk, in de welcke hy begraven leght, is vergroot foo om hare lchoonheyt als grootte , de materie en konH maken haèr portael wonderlijck, Haende, onder ontallijcke figuren de hoofden van d’oude Keyfèrs,en verfcheyden andere beelden van witte marmer : het welffèl is boven vergult en ge-waterverft, het tabernakel van den grooten al-taer van albaH, verçiert met jafpis en groote Hucken agaet, is waerd geacht tachtigh duy-lènt kroonen 5 het klooHer heeft vijftigh duyfent Italien.

kroonen inkomen. Daer fijn leer fchoone kapellen en altaren , verçiert met gout en koHelijeke Hcenen , en in de facriHie verfcheyden verçier-fels en koHelijeke kleederen, gouden en filveren vaten, en verfcheyden reliquien. Het klooHer is feer groot en vierkant ; hebbende yder perfoon een kleyn huysken, met neer- en boven kamers, hof, en andere bequaemheyt: alle die gebouwen zijn met loot overdeckt , heibergen in dit klooHer alle vreemdelingen die daer komen voor eenen nacht, uytdeelende mede groote aelmoeL fèn te Milanen en Pavien.

By het klooHer is het Perek , genoemt Barco, gelegen in’t vierkant, befioten met eenen muur van twintigh mijlen omgaens, begrijpende faey-landt, wegen, en boffehen , herten,geyten, hin-den,hafen en diergelijeke dieren, dan nufóo veel niet als voortij dts, om dat de muur in verfcheyden plaetfen open is. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

De Hadt Como, door d’Oude Comum, en no’rum Com».

Comum genoemt, is gelegen in een pleyn , met bergen omringt, by het meir Como , hebbende voor nabuur de rivier de Brieze , die in dit meir vloeyt. Is fchoon en Herck, met garnifoen voor-fien, als leggende nae by de frontieren van Swit-ferlandt.

De Hadt van ISioToara, genoemt door d’Oude No'raria, is gelegen opdeGogne, en geHerckt met eenige bolwercken en halve manen van aer-de, met bequaem garnifoen, om de nabuurig-heyt van den Hertogh van Savoyen ; want de Gogna, het fort Borgo en Sefia gepaffeert zijnde, komt men terHont te Vercel.

De Hadt Lodi, doord’Oude Laus Pompeja ge- Lodi: noemt, is gelegen by d’oude Lodi j op de riviere Adde, daer over het een houten bruerge heeft;

is met ontrent twaelf duyfent zielen bewoont, onder de welcke verfcheyden Edele huyfèn 2;ijn, daer van dat vande VeHarini een is, dat voor-tijdts de heerfchappye over Lodi hadde : het aerdewerekwort hier alfbo fchoonals totFayan-ce gemaeckt : is vermaert om hare groote kafen gelijck als meulenHeenen j en de kalfs tongen aldaer gefouten worden oock feer geacht.

De fïadt Bobbio, gelegen op een van de Apen- Bobbiti ninfe bergen by de riviere Trebbia en Plaifance, heeft een rijck klooHer van S.Gal, gebouwt door S. Colomban -, was eertijdts aen de Heeren van het huys Malefpine, daer na hebben de Hertogen van Milanen dat onder haer heerfchappye gebracht ; en eyndelijck gefchoneken door Philippus Vifconte , Hertogh van Milanen, met Voghera, aen Peeter del Verme, wiens erfgenamen het befitten.

Tortona,by d’Oude genoemt Bartona en Der- TbrtofJA. tona , is een Hadt en Herckte gelegen op een hooghte met haer kaHeel, niet verre van de riviere de Scrivia.

Alexandria della Paglia is een aenfienlijeke Hadt, gelegen op de riviere Taner in Montferrat.

Vige^pano tot een Hadt gemaeckt door den Paus Vigevantt Clement den Sevenden, is by den Tefin, en Novara, en niet ver van Vercel, dan niet feer aen-fienlij ck door haer onHerckte.

Cremona,diein’tItaliaenshaer ouden naem Cremena, Cremona behoud, is de hooftHadt van het landt

Q_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cre-

Cremonefe genoemt, zijnde een deel van den Staet van Milanen, palende in’t noorden acn Bergamafco en Brefle; in’tweften aen’t landt van Crema onder de Venetianen, en aen dat van Lodi onder Milanen : in ’t zuyden aen Play-iance , de riviere de Po tuffchen beyden, en in ’t ooften aen Mantoua: ’t heeft een-en-veertigh, ibo fteden, dorpen, als kafteelerri, die verlchey-den Edelen in leen befitten, en eenige gelegen in’t zuyden van de Po zijn onder het Hertogh-dom van Parma : de riviere d’Oglio loopt daer door, tuflchen ooften en noorden j en aen ’t we-ften over de andere zijde van de riviere de Adde, die dit lantftheytvan dat van Lodi, is’t bevoch-tight van de riviere Serio, die van de bergen van ’t Bergamalco afkoomt, en de rivier de Po paft fèert oock by Cremona, dat vijf mijlen omgaens heeft : heeft genoeghfaem goede grachten , en eenige bolwercken , met een goet oud fort van kareelfteen gemaeckt aen d’eenezijde,een boge-Ichoot van de ftadt. Daer komt een loopend water uyt de Po in de veften , en ’t heeft een gar-nifoen van ontrent hondert Spanjaerden : in de ftadt liet men vele lchoone palleyfen, daer van de voornaemfte die van de Affaita zijn , van de Heeren Tretti, van ’t Bifdom, van de Podefta, van de gemeente, van de rekening, daer men de luftitiedoet. De fchoone groote plaets, diely maggiordelCapitanio noemen, is oockleer aengenaem om lien j als oock de Vilchmerckt, en Beeftemerckt : de toren is de hooghftc van Italien. Daer zijn fchoone kercken, voorname-lijck de Domkercke, van S. Dominicus oft der Preeckheeren, en die van S. Peeter, daer men het heyligh lichaem van S. Maria van Ægypten bewaert. Daer zijn vijf poorten,lchoone breede ftraten , en fraeye hoven, veel molens binnen en buyten : daer worden lchoone meften gemaeckt.

D’ander voornaemfte fteden van ’t landt van Cremone zijn Pi^^ighiton , by het Cremafco der Venetianen , hebbende om een deel van lijn muuren de rivier Serio, die in de Adde vloeyt, die voorby haer ftcrck kafteel loopt : Ca/al mag-giorejCcn genoeghlame ftercke ftadt, gelegen op den oever van de Po, by’t gebiedt van Mantoua; en Sowt/w, gelegen op de Oglio.

D’andere plaetlèn van den Staet van Milanen die geen fteden zijn,buy ten ’t lant vanCremona, zijn Mcn^a, tien mijlen van Milanen , genoemt door deLatijnfche Modcetia, daer men deylère kroon bewaert, daer mede de Keylèrs komende in Italien gekroont werden ; hoewel eenige tot Milanen hebben willen gekroont zijn, daer die van Monze delèlve droegen: deleftadtis op de riviere de Lambro gelegen, beneden het meir vanComo, hebbende aen de llincker zijde de bergen van Brianze. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is mede op d’Adde,

op de frontieren van ’t Bergamalco, gelegen, als oock CaTaygt;aggio oft Cara'va'z^^o, hóoftftadt van ’t landt genoemt Ghiarad'Adda en Airono, by de Adde en ’t Bergamafco.

Daer is oock BiagraJJb gelegen op den kant van de Navilio,die uyt de Tefin vloeyr,komende tot Milanen: Seßo^ op de Tefin daer uyt het meir Major vloeyt : Uccq , op de kant van ’t meir Co-nio : de leer oude ftadt Angiera, in’t Latijn genoemt Angkria, gelegen op den kant van ’t meir Major : als oock de ftercke ftadt Arona, met een ftcrck kafteel, gelegen op den hoogen bergh die op ’t meir komt; daer by kan men voegen Canobio met hare haven op’t meir, die door haer hooge torens en lchoone huyfen eer een goede ftadt als een dorp gelijck is.

In’t landt van Pavien \eghtLandrian,Marignan, door eenige Malignan en Melignan genoemt, zijnde een Marquifaetfchap,toebehoorende aen het huys van Medici, gelegen op de riviere Lambro, negen mijlen van Lodi, daer den Koning François den Éerften lèftienduyfentSwitfers verlloeg: Valenka, dóór Plinius Vaknüum genoemt, feer na by de Po en Montferrat, en niet ver van Calai : Serrai aljccn ftercke plaets by de riviere Scrivia en den Staet van Genoua : Voghera, door Antoninus Vicus Irw genoemt, en door eenige Vicheria , is gelegen op hetrivierken de Staffora, by’t landt van Plailance : het ftedeken Prui, daer Spaenfch garnifoen in leght, vijf mijlen van’t Bergamafco; Mortara, allóo genoemt nae dat Karei de Groot aldaer groote menighte Lombarden hadde doen fterven, was te voren Seba Pella genoemt : Orta op het felve meir : Varal oft Var a do leght op de riviere de Sefia, een plaets van groote devotie , vermaert door de bevaerden die men daer doet aen onlè Lievevrouwe : en eenige andere plaet-lên genoegh aenfienlijck.

By de lèlve riviere de Sefia fictmen het veel aengelegen fort van Porgo, gelegen omtrent een quartier mijls van Vercel, daer by een kleyn aengenaem dorp is daer de Spanjaerden van ’tgar-nilbenhaergaen vermaken. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Op de frontieren van de? Grilbns by het meyr Como drie mijlen van Gerre op het meyr, fiet men het fort Puentes, met vijf bolwercken, gemaeckt door den Grave van Fuentes in’t jaer i6oy, leggende op eenen bergh by de Valte-lins en’t dal van Chiavenne, en dient de Mila-nefen als oock het fort Vedette, dat defe dalen lchijnttedreygen.

Milanen befit oock verlcheyden dalen van de Dak». oude Lepontinen, daer van de Switlèrs eenige verovert hebben, als Belli'n^one, het dal door de Latijniche Brennia genoemt, en door deSwitlèrs Palenferthal: de dalen van Liuin, Maynthal, en Lugano, methaergeheelemeyrvanen eenige andere plaetfen, ’t overblijvende zijnde noch aen delèn Staet, daer is het dal Seßa, daer uyt de rivier van den felven naem vloeyt, haer voornaemfte dorp is Prefmello , daer van d’in-woonders meeft metlèlaers zijn, die heel Italien door reylèn.

By dit dal fiet men een ander , genoemt Magi'^ niaca, met de plaets Candia, daer men ftraten van wit en Iwar’t marber vindt, als mede een ge-mackelijcke wegh om in’t landt van Valais te gaen. Niet verre van hier is Domo d'OJcella, vermaert voor eene goede lchoone ftadt, door de Duytfchen genoemt, is de hooftftadt van dit dal, leggende op de Tolè, daer van het leege deelgenoemt is Val diFormaggia, en’t ander Val deAntigorio. Daer zijn vele wegen van dit dal naer het landt van Valais: door den eerften gaet men

over

de fayenjCn de Hofe die ïy Mezanala oft half wol noemen, en grove pyen.

Eenige houden dat den Koning van Spanjen jaerlijcks van den Staet van Milanen inkomen heeft 300 millioenen maravadifen, bedragende acht hondert en twee duyfènt en negen-en-der-tigh Spaenfche ducaten , yder van lès realen : of leven millioenen , vijf-en-dertigh duylènt, twee hondert, drie-en-negentighkroonen, en twee-en-twintigh ftuyvers Frans gelt : en de re-keninge van den Secretaris van den Grave van Fuentes maeckt de lèlve tot negenhondert duylènt Italiaenlche kroonen.

Dan deftaet van d’officien , gedruckt in het jaer duylènt lès hondert twintigh te Milanen,tot onderrichtinge van die voor delèn Staet in Spanjen moeften gaen, om verlichtinge te verloec-ken, geeft belonderlijcker te kennen d’inkom-ften , en waer uyt ly komen, met alle de lallen deslandts.

En niet tegenllaende alle dele tollen en lallen, foo gewoonlijeke als ongewoonlijeke, weet men dat den Gouverneur van den Staet, de Kalle-leyn, de Gouverneurs van de plaetfen, de Capi-teynen van ’t paerde-volck en voet-volck met hare compagnien , de onderhoudinge van de guarnilbenen,felfs buyten den Staet,de verllerc-kinge en lichtinge van krijghs-volck , alle dele inkomllen inlwelgen, en dat ly noch dickmaels niet toereycken mogen.

De rijekdommen van ’t landt , daer van de groote deucht niet ten vollen kan geprelèn werden, fouden groot zijn londer de lallen, londer de wraeck die dickmael aen de belbndere veel koll, ende genegentheydtvanextraordinarilè koftlijekheyt, die ditvolck lèer gemeen is, en dat fich in kollelijckheyt verderft. Milanen is overvloedigh in koopmanlchappen die daer van alle plaetfen gebracht werden, meell van Duyts-landt, Vranekrijek, Spanjen en Genoua j heeft veel ambachts- en werck-volck , makende byna alle dingen, als lchoone Hoffen van zijde, gout, en hiver, en zijde koulTens die bynae door heel Europa lèer geacht zijn, palfement, gevellen van degens, dieoock feergoetzijn, ftegelree-pen, toombulfen, paerde-gewaet, gegraveerde, en alle andere lborten van wapenen,hlverwerck, en alles wat konlligh is, daer delè lladt veel geit voor geniet van alle plaetlèn van Europa, daer-om d’ltalianen in een gemeen Ipreeckwoort léggen, chi ipolejjc raffetar Italiabifognarebbe ruinar Milano 5 dat is, die Italien wilde koopen, moll Milanen verderven. Daer zijn maer twee oft drie edele huyfen die twintigh oft vijf-en-twintigh duylènt kroonen, en weynigh die tien duyfent kroonen, maer feer veel die twee en drie duylènt kroonen, inkomen hebben ,• londer de koopluy-den diefeerrijekzijn: maer te Cremonen zijn de Affaitati die voor de rijcklle van den gehee-len Staet gehouden werden. Die van Cremonen lénden groote menighte full^nen, bokralen, wollen laken, lijnwaet, vlas, faffraen, koren,boo-nen, erten, en diergelijeke van alle lborten naer Venetien: fulleynen en bokralenworden oock door heel Italien en verder gevoert. De kaes van Lodi wordt door ganfeh Italien en in andere landen gebracht : boven het voorfeyde worden noch naer Conllantinopolen van Milanen gebracht , naelden, koperdraet, vertint yfer, vingerhoeden, kopere knoopen, en fchrijf-papier.

In den Staet van Milanen is veel gelchut,want wapenen. ■ Keylér Karei de Vijfde bracht, al ’t gene hy in Duytslandt genomen had, in delé lladt, als oock in het Koningrijek van Napels, die welSooin getal waren : daer wordt noch dagelijeks oock veel gegoten in ’t kalleel van Milanen; lbo dat’er by avonturen geen landt is van dit begrijp dat beter voorhen is. Van andere wapenen boven de packhuylèn van’t kalleel, is de lladt alleen machtigh te W'apenen niet alleen delèn Staet, maer oock byna heel Italien.

Den Staet van Milanen kan ontrent de dértigh duyfent mannen te voet in ’t velt brengen, dan in eenen grooten noot kan ly met ’er haeft 12000 Ibldaten byeen brengen j ly hebben oock een Regiment Spanjaerden van drie duyfent mannen , die in verléheyden guarnilbenen leggen, die daer Ibmwijlen ten deele uytgenomen werden , om elders te gebruycken : defe guarnilbenen werden betaelt door de Koninglijeke en Hertoghs Kameren ; hun wort huys en huysraec gegeven van de burgers daer ly leggen, de eetwaren worden haer op prijs gellelt, ten kollen van de Gemeente,daer zijn vierhondert mannen in elf compagnien gedeelt, daer van de Gene-rael, Capiteyn over een is, en verfcheyden Prin-cen en Heeren over d’andere, daer zijn oock vijf hondert lichte paerden , ten deele roers, ten deele lancien, gedeelt in acht compagnien, daer van twee geordonneert zijn om den Gouverneur te bewaren, de eene met lancien de ander met roers, en een compagnie Hooghduytlche helle-baerdiers te voet, alle welcke foldaten en lichte paerden betaelt moeten werden door de Koninglijeke Hertoghs kamer, dan zijn by wijlen oft meed qualijck betaelt, Ibmtijdts in langen tijdt niet hebbende als dekoll, dan van’t een, dan van ’t ander dorp, daer ly geleyt worden.

Oock gelooft men dat Milanen in noot tegen den vyant voor yder van hare poorten kan Hellen elf duyfent mannen, zijnde in als twee hondert twee-en-veertigh duylènt mannen , fonder de vreemdelingen en keurlingen te rekenen; dat Ibmmige qualijck willen gelooven, en niet waer-Ichijnlijck dunekt.

' De Sterekten defes Staets zijn CrtwonC) Pa^'lerij Sicrckte»'. Lodi, Tortone f Soncino 3 Como j Novara ) Alexandria, Pit^ighitonj Tre^^Oj Biagraffoj LeccOj Valence Mort are f en Pontrimoli, alle geHerckte plaetlén, oft met kaHeelen voorfien : boven de forten Puentes, San-' do'Valen Borgo, daer veel aengelegen is. Aengaen-de Milanen, is feer Herck van muuren, met verléheyden bolwercken, dan zijn niet al volmaekt, daer zijn veel gebreken: men acht de onderhoudinge van de Sterckten niet ; te meer,om dat de twee kanalen van de rivieren de Tefin en de Ad-de,daer door overvloet van alle dingen komt,af-gelheden zijnde,de Hadt niet lang Ibude können houden, door de groote menighte des volcks ; boven dat de vyant de molens, die fy daer met menighte op ’t water hebben, lichtlijck bederven kan, ’t welck deHadtlèer Ibude benauwen.

Het

't Kaßcti. Het kafteel wort by de verftandighfte ibo onwinbaar niet geacht als men dat houdt,- en dat men fêght, dat ’er qualijck iets op te attenteren is, om dat daer altijdts iets aen vernieuwt en by-gevoeght wertj ’t is fekcr, dat daer ïbo veel aerde niet meer bygevoeght werdt als ’t placht, foo door d’onkoilen die op andere plaetlen gebruykt worden, door den oorlogh, als om dat het voor volmaeckt gehouden werdt daer over Mauritius Prince van Oranjen ïèyde, lbo de gront daer van waergelijck die van’t kafteelvan Antwerpen,dat hy achte het in drie maenden te können veroveren: en den Heer Conneftabel Defdiguie-res, die men ’t ontwerp daer van getoont hadde, geloofde het ten langften in fes maenden te können winnen.

i^erfchej- De Galli Infubres, hebbende langen tijdt dit wZr befèten, wierden eerft onder de Romey-nementtn. nen gebracht, omtrent het jaer 460 nae de bou-winge van Romen j daer nae gerebelleert zijnde, werden géflagen met Amilcar van Carthago, en eyndelijk door Marcellus heel onder de macht der Romeynen gebracht : ïèdert bleven de in-woonders omtrent de Vijfhondert jaren vreedt-faem onder dees heerlchappye,- ja Milanen diende verlcheyden malen tot een aengename ver-treck-plaets voor de Roomlche Keylèrs, van Trajanus tot Valentinianus. Dan de Arriaenlche ketterye beroerdefe ten tijde van Ambrofius, en Attila Koning der Hunnen ruïneerde de ftadt, die daer na haeft wederom opgerecht werdt j en federt beroert door de oorlogen van de Gotthengt; en Capiteynen van den Keyièr ïuftinianus, en grootelijcks belchadight van de Longobarden j welcher héerfchappye geeyndight zijnde, floreerde fy weder onder de Keyfers oft Köningen Van Italien, tot den tijdt van Frederick Barba-rolfa, diele ruineerde 5 dan d’inwoonders bouwden de Iblve eenige tijdt daer na weder, cn hielden lieh in vrydom, hun felven vermeerderende den tijdt van hondertvijftigh jaren, tot in’t jaer duyfent twee hondert feven-en-twintigh,in welchen tijdt de Vilconti,hebbende de Turrians verdreven , behielden daer van de heerlchappye : daer na zijn de Sforcen de machtighfte geweeft, tot Lodewijek Sforce, die door de Françoyfen gevangen wierd. Nae dele heerfchappye was Keyfer Karel de Vijfde daer Hecrover, en ledert is delen Staet altijdts onder fijne erfgena.. men, de Köningen van Spanjen, gebleven.

Ten tijde van de Keylbrs wierden’er KapU üfficien, teynen en ander Officiers te Milanen door net volck gekolèn , die de juftitie adminiftreerden ; dan de Aertzbiflehop, door het volck gekolèn, was altijdts den opperften van de ftadt : en als ’er op een lelven tijdt vcrlcheyde Aertzbiflehoppen door het volck gekofen waren,dan fonden fy aen den Keyfer, die ’er een koos die ’t hem beliefde. Maer Frederick Barbarolfa, hebbende de muu-ren van Milanen afgeworpen, verdeelde het landt in fes deelen oft Graeflchappen, Hellende in yder eenen Hooghduytfchen Graef, en over alle lès eenen Overften, die tot Milanen moeft woonenj de Podeftas in de fteden, die de felve in tijdt van vrede en oorlogh moeften verlbrgen, de j uftitie doen, volck aennemen, en tegen den Italien^

vyant brengen. De fteden kolen oock alle jaren eenige Confuls, die de Podeftas Raedt waren, in de regeringe van ’t gemeen, met macht den vre-* de oft oorlogh te befluyten. Maer te Milan hadden de Conluls noch een lècreten Raedt,- en de Biflehop eeiien ftadthouder, genoemt Marck-graef, die ’t gelchil des volcks verrichte, en de mifdadigers ftrafte. De Treibriers waren over ’t inkomen van de ftadt, die hun Kapiteynen en knechts, en andere genoemt la Mota, hadden, die de armen en Iwacken befchermden tegen dé wreedtheyt en macht der quaden, en meer vermogende.

De Koning van Spanjen houdt delen Staet en die van Final van den Keylèr in leen.

Hy houd daer een Opper-gouVerneur,die den Ueden^ eerften Officier van den Staet is, genoemt Lieu-tenant, oft Kapiteyn generael van den Koning van Spanjen in Italienjallbo ingeftelt in den tijde van Duc d’Alba. Dele heeft de volkomen dilpo-fitien van alle de laken van Staét, uytgenomen die de luftitie en den Raedt aengaen. ’t Staet aen den opperften Gouverneur de mildaden te vergeven , die eerft door den Raedt vergevelijck geoordeelt zijn , volgens d’ordonnantien van Worms, gemaeckt door Keyfer Karei de Vijfde; uyt de welche de rebellen, moordenaers, vergif* tigers, en diergelijeke gefloten zijn. Hy geeft oock de tweejarige officien van den Staet, als Podeftas, Stadthouders, Kapiteynen, Rechters, Commilfarilfen, Voordragers en Fiskaels, dilpo-herende ten minften Van vijf hondert officien. Hy heeft by hem boven de twee compagnien lichte paerden , en die van de helbardiers, twin-tigh Edellieden, die den Koning van Spanjen hem geeft, dan meeft aen de verkiefinge van den Gouverneur fclfs ; en defe Edellieden zijn van ’t gemeen betaelt : de Kafteleyn oft Gouver- KAßelej/f}'. neur van ’t kafteel van Milanen ftaet alleen onder den Koning van Spanjen.

Den Raedt oft Senaet van Milanen beftaet in een Prefident, en twaelf rechtsgeleerde Raedts-heeren, onder de welcke gewoonlijck drie Span-jaerden zijn, en d’andcre zijn uyt yder voor-naemfte plaets van den Staet een. Men kieft ge-meenlijch uyt alle dele Raedtsheeren een Regent , die in ’t hof van den Koning van Spanjen gaetwoonen , en fijn plaetlè heeft in den Raedt van Italien. Men kan van de fententien van ’t Senaet niet appelleren, maer alleen revifie verlbec-ken na het arreftgt; De Koning van Span jen kieft de Raedtsheeren, en hun officien zijn voor haer levenjdaer die Van dePodeftas,Rechters,en diergelijeke maer voor twee jaren zijn.

Men kan appelleren van de fententien van de Fodeßas, Podeftas aen’t Collegie van de Rechtsgeleerde, die dertigh oft veertigh in yder ftadt zij n, die te ficifrst voren den tijdt van drie oft vier jaren in eenige bedieninge geweeft zijn ; dan appelleert men te Milanen, daer het Senaet de Partyen Ibmtijdts voor Rechters van andere fteden lèndt: daer-en-boven is in yder ftadt oft gerechte de gemeente geregeert door twaelf Dccurioni, geloot van de Raedtsheeren die gewoonlijck 60 in yder ftadt zijn.

Daer zijn twee koninglijeke rekenkamers, or-S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dinârie

4S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;STAB

dinarie en extraordinarie : yder heeft eenen Pre-fïdent, en fes Ontfangers, drie geeftelijcke, en tdrie andere 5 fes Fiskaels, drie geeftelijcke, en drie die Procureurs geweeftzijn. Deordinarie kamer draeght gewoonelijcke ïorge voor ’t inkomen en uytgeven van den Staet 5 de extraordinarie heeft de lèlve macht wel, maer verfchilt alleen van d’ander, dat fy op de confiftatien Iet, cn alle extraordinarie dingen belbrght.

Secreten De Gouvemeur heeft eenen fecrcten Raed, in den welchen zijn de overfte van de ruyterye , de groote Canceller, de Prefident oft Magiftraet van de extraordinarie kamer, de Treforier en de Collarerael generael. Daer zijn oock eenige andere, die door haer verdienften van den Koning van Spanjen verkrijgen in defen Raedt te mogen komen ; dat haer nochtans niet als met groot bedeneken toegelaten wert. In defen Raedt worden alle de faken van Staet verhandelt, behal-ven die ’t Senaet oft de twee kamers aengaen , de welcke dickmaels door appel , oft door bevel van ’t hof van Spanjen alhier mede verricht worden: in welckc gelegenthey t de geeftelijke Raets-heeren alleen hare ftem daer hebben.

Leent», De Koning van Spa njen heeft in defen Staet verlcheyde Leenheeren j als den Marquis Tri-vulci, den Graef Borromeo , den Marquis van Marignan van ’t huys van Medicis, den Marquis van Caravaggio van ’t huys van Sforce, die den Staet van Milanen, als voren gefeght is, belèten hebben, den Graef Vilconti, en eenige andere.

^fkomße Vbert, van de Graven van-Angeria , die haer Vilconti, oftMarckgravendeden noemen, als Hertogen Verminderende hun Ty tel, toen lÿ verjaeght en vervolght wierden door den Keyfer Frederick Barbarofta, leefde in’tjaer 12 20 met fijn vrouw Berte, by de welcke hy Othon hadde, naderhant Aertzbiftehop van Milanen, Iacob, anders An-driot, Ubert, en lalper.

Itîcob, de man van Anaftafia van Pirovano, genereerde Teobald, en leefde ontrent het jacr 1250 : da.nOthon fijn broeder, zijnde geworden Aertzbiftehop van Milanen in het jaer 1262, maeckte zijn huysfterck met Napo Turrian te dooden, die fich Heer van Milanen nqemde in ’t jaer 1277 s hy verjoegh fijnen loon Caftbn mede met al de Turrianen,waer door hy de heerfchap-pye behield tot in ’t jaer 1284, die hy aen Matthias fijnen neef overgaf,en ftierfin ’tjaer 1225'.

Matthias, door fijn dapperheyt de Groote ge-noemt, was loon van Teobald, loon van lacob, broeder van den Aertzbiftehop Othon ; hy was ftadthouder des Keylers gemaeckt over Milanen en heel Lombardyen door den Keyler Arnoldus ' in ’t jaer 1294 ,• won Como, en Novara, en was Heer van Milanen, Cremona, Bergamo, Lodi, Pavien , Plaifancen, Novare, Vercel, Acqui, Alexandrie en Tor tone: fijn kinderen waren Galeas die hem fiicccdeerde, Ian Aertzbiftehop van Milanen , Luchin die oock Prins van Milanen geweeftis, Marcus die londer kinderen fturf^ Steven die niet regeerde, dan won by Valentina, dochter van Barnabas Doria, Matthijs, Barnabas en Galeas de Tweede , Heeren van delen Staet, en Zacherine huysvrouw van den Tiran van Comoj hyfturf in’tjaer 13x2»

T VAN

‘Galeas, zijn Iboû, tweede Prins van Milanen, trouwde Beatrix d’Eft , dochter van Azzon, Marquis van Ferrate , by de welcke hy Azzon hadde die hem in de regeringe fiiccedeerde, en Richarde, vrouwe van Thomas , Marquis van Saluften, en moeder van Frederick ; hy overleed in’tjaer 1328.

A^on fijn foontrouwde Catharina, dochter van Louys Graef van Savoyen,daer hy geen kinderen by hadde, enfturf in’tjaer 1339, oudt 31jaren.

Luchin fijn oom , broeder van Galeas den Eer-ften,was na hem Heer van Milanen, en regeerde den Staet met den Aertzbiftehop Ian fijnbroe- -der ,• hadde onder hem Milanen, Brefte, Crémone , Plailance , Parma, Lodi, Aft, Alexandrie, Albe, Vercel, Novare, Bobbio, Bergamo, en Crema : hy trouwde Ifabella de Fielchi van Genoua, een onkuyftche vrouwe, die hem vergaf in ’tjaer 1349, hebbende by hem, oft een ander, eenen loon genoemt Luchin Novello,die over Milanen niet geregeert heeft.

ïan Aertzbiftehop van Milanen, fiiccedeerde fijnen broeder , en was den vijfden Prins van Milanen en alle de andere plaetfen, naelatende twee baftaerden, lan d’Oleggio , en Lenaerd j overleed in ’t jaer 1374, deelende den Staet aen fijn neven Matthijs, Barnabas, en Galeas, fonen van fijn broeder Steven: aen Matthijs, Bolo-nien, Lodi, Plaifance, Lugo, Mafte, Bobbio , Pontremoli, en Burgo de Sint Domin ; aen Barnabas , Cremonen , Sancino, Bergamo, Brefte, la val Camonica, Luni, de kuft van Lago di Garda , Rivolte, Carazzo , en Ponte de Vavaro ; en aen Galeas Como, Novare, Vercel, Aft , Albe, Alexandrie, Tortone,Caftel Nuova,Baftignana, Vigevano, Ponte del Tefin, Sint Angel, Monte Buono, en Mairano ,• wilde dat ly alle drie over Milanen fouden heerlchen, dies ly te lamen eenen Podefta kolen om de juftitie te doen, en de ftadt te regeeren.

Matthijs,, loon van'Steven , trouwde Ziliole Gonzague, dochter van Philipin, liet geen kinderen na, en overleed in ’t j aer 13 y6, foo dat fijn twee broeders fijnHeerlijckheden deelden.