I S P A N I A heeft dien naem van den Koning Hif-panus » als lüftinus gecuygt j andere willen dar ’ec komt van de voortrefielijekeftade ten i Abraham Ortclius, een feer laborious man in de Geographia, meent dat het defen naem Spania foude hebben van iberia, een land-fchap in Aften , eertijdts Pa

nia genoemt, nae Pan, den welcken Dionyftus, als hy ’t fel-ve landt overwon, aldaer tot opperfte Regent geftelt hadde, cn dat ’et daer nae van de nakomelingen Spania is genoemt; gelijck de autheur, die de rivieren en bergen van Spanjen bcfchreven heeft, Softhenes daer in volgende, fulcks beve-ftight; en alle andere Schrijvers komen daer in over-een, dat de eerfte inwoonders van Spanjen uyt iberia ofte Pania gekomen zijn. De Apoftel Paulus in de Send-brief tot den

en andere, bewijfen dat het in oude tijden iheria en Hejperia gchceten heeft : iheria nae het landt in Aften, ofte nae den Koning Iberus, ofte, als fommige willen, nae de rivicrc Iberus ,• Avienus feyt, nae een ftadt Ibera. De naem Hejperia komt van Hefperus, de broeder van Atlas -, ofte, gelijck Ho-ratius meent, van Hefperia, de dochter van Hefperus ; ofte van de Avond-fter, daer mede ’t werten betekenende, door dien dat ’et het weftelijckfte is van meert alle de landen van Europa. Appianus feydt, dat het eertijts Celtiberia was ge-noemt, ’t welck nochtans veel eerder voor een deel van Spanjen mach gerekent worden. Guillaume Portel en Be-nediótus Arias Montanus, in de overfettinge van den Propheet Abdia, feggen, dat by den Hebreen Sepharad voor Spanjen genomen wordt. Nu ter tijdt wordt het van den

Spangiaerden Efpana, van de Françoyfen Efpagnc,en van de Nederlanders Spanjen genoemt.

De wert en oock de noord-zijde van Spanjen worden van den grooten werterfchen Oceaen befpoeltjde zuyd- en ooft-zijde van de Middellandfche zee ; in’t noordoorten wordt het van Vranekrijek af-gefcheyden door de Pyreneifche bergen, welcke van Fuentarabia, aen den Oceaen gelegen, ftch rtrecken tot in de Middellandfche zee, en maken daer de kacp S. Croce. De lengte van geheel Spanjen wordt gerekent twee hondert Spaenfche mijlen : de breedte, daer het op fijn alderbreedrte is, 140, en daer’t op fijn fmalrte is, 60 mijlen. Joannes Vafæus in fijn Chronijeke van Spanjen fchrijft, dat het by ’t Pyreneifche gebergte foo fmal is, dat, als hy daer over reyide, zijnde op den bergh van S. Hadrian, foo verre hem fijn geficht niet bedroogh, hy gefien heeft beyde de zeen, ( ’t welck hem Ferdinandus Columbus, die in de Geographia feer ervaren was,vertoonde,) te \veten den Oceaen, daer fy ’t naerte by waren, cn van verre, foo wijt fy af-oogen konden, de witte baren der Middellandfche zee. Den omloop van Spanjen w’ordt gertelt op wat meer als fes ,, hondert mijlen. Strabo, Ptolemæus, en andere, vergelijeken Spanjen by een oflcn-huyt, op der aerden uytgercckt,zijnde het Pyreneifche gebergte de hals, Cartagena en Bifcayen de voorrte beenen, de achterrte de Strate van Gibraltar en Gallicicn j Cabo de S. Vincent , certijdts Promontorium Sacrum genoemt, ftreckt fich verre in zee, en maeckt alfoo den rteert.

Spanjen is gelegen onder de beft getemperde, en bc-quaemfte lucht tot alle dingen : want het door de hitte der forme niet foo feer wordt uy tgedort en verbrandt als Africa -, en oock niet met geftadige winden door-waeyt , gelijck Vranekrijek; maer is tuflehen bcyden van een middelmatige natuure, heeft in de winter, foo wel als in de fomer, een getemperde warmte ; is derhalven de lucht van Spanjen doorgaens feer gefont,gelijck Juftinus getuygt,cn met geene ftinekende nevels (uyt moraflen komende ) geinfedeert ;

Spanjen,

hier toe komen noch de gertadigezee-winden, dewelcké het gantfche landt door-dringen, en de quade dampen der aerden verdrijven en verbeteren. Doch is de gertaltenille defes landts in alle plaetfen niet even-eens; want naer het noorden is ’t wat kouder en rouwer,de zee altijdt onderwor^ pen, fonder binne-wateren, en meerendeels vol bortchen, wilderniflen, en fteen-klippen, ’t welck ongefonde woon-plaetfen veroorfaeckt. Maer naer ‘t zuyden, alwaer het by-nae een geberghte is, ftch in eenen langen rtreeck uytbrey-dende, is ’t een gefont en gewenfcht landt, rijck van groote rivieren, en wordt met tijdige regen bevochtight; derhalven oock met aller ley vruchten foo verçiert en overgoten, dat het niet alleen een moeder , maer oock een iorgvuldige voedfter van menfehen en beerten mach genoemt worden. Niemant kan W'aerdighlijck en nae behooren verhalen de Prucht* wonderbaerlijeke vruchtbaerheyt, foo van ’t gene de aerde baerheytt hier voort-brengt, als oock van ’t gene dat ’er uyt-gegraven wordt ; en veel min de menighte van foo velerhande gedierten, foo in zee als op ’t landt. De ackeren van gantfeh Span“ jen zijn foo ongelooflijck vruchtbaet, en eenige foo mild, datfe voor een mudde tarwe dertigh der felver wederom können geven, jae fomtijdts veertigh. Van tamme en wilde niet en is, feyt Pomponius, daer brengt het nochtans vlas en ^partum voort, ’t welck een kruyt als helm is, daer men aller— ley korven en mandekens van maeckt. De boom-vruchten zijn hier grooter als op andere plaetfen : onder de appelen, tweederley, die men voor de befte houd, als Canufia en gia ; onder de peeren vierderley, van reuck en fmaeck feer lieflijek, als muicatel-peeren , wijn-peeren , een foortc die van de inwoonders Pinta, en een die Sine reguta genoemt worden : ontrent Sivilien waflen de befte olijven, grooter als wal-notcn ; orangie-appclcn, citroenen, limoenen, en gra-'^naten, welcker fchorfen geconfijt oock voor medicijne ge-bruyckt worden : de wijnen zijn daer ingroote menighte, van een feer aengenamen fmaeck en liertelijeken reuck, doch op d’eene plaetfe beter als op d’andere. Spanjen waS in voortijden doorgaens (gelijck het noch ten hedigen dage is in verfcheyde plaetfen ) feer rijck van gout, filver, koper, yfer, loot, en andere metalen. Het zout wordt in Spanjen niet alleen gezoden, maer oock gegraven en gedol- . ven ; en by Seguntia, en elders, van put-water gezoden,waer van de Köningen een grooten tol trecken,- en, nae ’t feggen van Marinæus Siculus, zijn in Spanjen oock geheele bergen van natuurlijck zout. Boven de voor verhaelde eygenfehap- * pen en rijekdommen, is in Spanjen oock een groote over-vloedt van allerhande heeften ; de peerden zijn daer treffe-lijck, en meer in Andalufta en Granada als elders, maer de fterekfte in de Afturias, daerom men die oock noemt. Leetwen, kameelen, en elephanten zijn daer niet, ’t en zy tamme, en uyt andere landen hier gebracht. Tot de jacht locken aen, foo in bergen als valleyen en wilderniflen, de herten, hinden, fwijnen, bcyren, hafen, en konijnen ; tot vogel-vang noodigen de veelheyt van alderley vogelen , infonderheyt de arenden, reygers, havicken , kranen , ganfen, veld-hocnders, ringel-duy ven, wilde en tamme eenden.

In’t verhalen van d’oude heerfchappye en gefchiedenif- Heerßhap fen in defe landen , füllen wy voorby-gaen verfcheyde din- jgt;jv, gen, die ons fchijnen meeftcndeel verdicht te zijn, cn alleen in’t kort ftellen de geloofwaerdighfte ; als de daden van de Carthaginenfers, Romeynen, cn lange daer na van de Got-then, Vandalen, Alanen, Swaben, en Hunnen, getrocken uyt de fchriften van die gene, die, ofte felfs daer by geweeft zijn, oft fulcks uyt ander geloofwaerdigh verhael verftaen hebben. Als de Carthaginenfers en andere Afticaenfehe volckeren wijdt en zijd in Spanjen heerfchten, zijn de aller-eerfte, in ’t begin van den tweeden Punifchen oorlogh, met groote krijghs-macht, van den Roomfehen Raedt en Gemeente , regens haer gefonden Cneus en Publius Cornelius Scipiones, die in’tfevende jaer desfelvenoorloghsbeyde wierden geflagen, als QJFulvius Flaccus en Appius Clau*

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dius

SPAN

ïoopc door het Konirtgrijck Navarre, langs de fteden Cala-horra, Logronno enTudela, daernae naer’t zuyd-ooften keerende, door Arragon voorby de Koninglijcke (iade Sara-goza, en van daer voorts naer ’t zuyden, loopt door Cata-lonien, voorby de rijeke ftadtTortofa, en ftort eyndlijck ( als hy nu vier hondert en feftigh duyfent treden geloopen heeft ) door twee uytgangen met fulcke fnelheyt en gewelt in de Middellandfche zee, dat hy vijftigh paffen in zee fijn foet water behoud.

Dutro* Durius, de grootfte riviere van gantfeh Spanjen, overmits de ontelbare rivieren en beeken die daer in loopen, heeft fijnen oorfprong uyt den berg Idubeda, alwaer hy Sierra deCögollogenoemtwordt, fcheytde Veélonesvan Leon en Afturien, en de Portugefen van d’oudeGalaecis, befchout hebbende Aranda, Simanca,Tordefillas, Camera, Miranda, en meer andere fteden, loopt heel fterek i y mijlen beneden Lamego, by de Portugaelfche ftadt Porto gc-heeten, in den WefterfchenOceaen j hy wordt Doris van Ptolemæo, Durias van Strabonc, en hedensdaeghs Duero genaemt.

Tejo* Tagus, Ptolemæus en anderen wel bekent, ontfpringt op de hooghfte toppen van de bergen Orojpeda, daerfy Sierra Molina, genoemt worden, niet wijdt van de ftadt Conçia oft ' Cuença, loopt voorts door de Carpetaner velden naer de Koninglijcke ftadt Toledo, alwaer hy met een brugge over-leyt is, en foo voorts voorby Talavera, Alcantara, en andere treffelijeke fteden, klooft Portugael van malkanderen, en valt aen gene zijde van Lisbon in den Weftcrfchen Oceaen, zijnde aldaer twee duyfent paffen breedt; vandeinwoon-ders wordt defe ftroomTajo, van de Portugefen Tejoge-heeten : en placht defe riviere Tagus aen gout-zant oft kor-relkens alle andere in Spanjen vêr te boven te gaen, gelijck Solinus en Ifidorus getuygen. Emanuel Enricus fchrijft,dat defe riviere noch ten hedigendagegout-rijekis, als meer andere rivieren van Portugael. Is daer beneffens oock feer rijck en overvlocdigh van viffehen en oefters,en bracht oock eertijdts peerlen voort, foo Mela (èydt.

Cttadiana, De riviere Anas, den Grieckfehen en Latijnfchen Scribenten wel bekent, neemt haren oorfprong uyt de groote meiren en ftaende wateren des Laminitaenfchen landts,aen de bergen die fy nu Montes de Confuegra noemen, niet wijdt van de ftadt Minaya, loopt vöorby Calatrava, nâer Palacio del Rey en Medelin ( alwaer men meent dat Vitellins fijn leger gehad heeft, nae uytwijfen van d’oude inferiptien, die daer noch te fien zijn ) neemt voort fijnen loop voorby Merida ( alwaer hy met een feer lange fteenen brugge beleyt is) en foo voorts loopende voorby Badajoz, en naer ’t zuyden voorby meer andere fteden, ftort hem in den Oceaen tuff fchen Caftro Marino en Ayamonte. Hy wordt van de Span-jaerden hedensdaeghs Rio Guadianagenoemt, naer ’t Ara-bifche woort Guad, ’t welck in die tael een riviere beduyt.

GuadaJ^fif- De riviere Bastis, als Strabo en Stephanus getuygen, ont-fpringt by Cazorla uyt den berg Orojpeda, nu Sierra d'Mea-raz, genoemt ; van fijnen oorfprong af, loopt hy voort naer het weften voorby Corduba en andere fteden,went hem van daer in ’t zuyden naer Sivilien, en ftort met een feer bree-den uytgang,doch wat ondiep (bynae een mijle in de breedte ) in de Atlantifche zee, niet wijdt van Calis Malis. By oude tijden is defe rivfere leer gout-rijck geweeft, en was van bcyde zijden met olijf-boomen beplant. Strabo en Paufanias noemenfe TarteJJks. Livius feydt, datfe de inwoonders Circen noemdén, welcken naem de Mooren eenen tijdt lang behouden hebben, als fy Spanjen inhielden, gelijck Marius Niger fchrijft ; doch hebben dien eyndlijck Guadalquivir, ofte, als fommige fchrijven, Guadalchebir genoemt, het welck te feggen is, een groote riviere.

Minho. Minius, nu Minho, is een riviere in Hijpania Tarraconenß, heeft fijnen oorfprong fes mijlen boven de Aras Septianas, die men nu Lugo noemt, een mijl van de ftadt Caftelverde, Porto Marino in tween deelende, en voorby de brugge Bel-fario en de ftadt Orenfe loopende, en by Ribadavia met het water Avia hem vermengende,loopt noch fes mijlen verder, en verlieft hem in den Oceaen.

Andett d- Daer zijn meer andere rivieren,als Lethe,Turius,Lima;a, tier/K. nbsp;nbsp;nbsp;SicoreSjChalybs en Auftra,die wy om kortheyts wille voorby

gaen ; om oock wat van de zee, bayen en havens te feggen.

Zecftt Spanjen is rondom met den grooten Oceaen, en de Middellandfche zee befloten en als omringt, uy t-gefondert dat Spanjent

JEN. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

deel , welcke aen ’t Pyreneefche gebei'ghte eh Gaftoniciï paelt. Is derhalven dit landt, van wegen de bequaemhcyt der zee, feer wel gelegen, om koop-handel te drijven, foo in d’oude als nieuwe werelt, en fchijnt hem foo begeerigh in de zee te ftrecken, om andere oock de behulpfame handt te bieden. De verfcheyde foorten van viffehen , die defe zeen uyt-geven, zijn ontelbaer, waer onder de principaelfte zijn, walviffehen, zee-alen, lampreyen, tonijns, als oock oefters en moffelen.

De drie principaelfte bayen in Spanjen, alle in de Mid- Barine dcllandfche zee ftreckende, zijn Sucronenfis, lUicitanus en Virgitanus. De aldergrootfte, de Sucronenßs, is voor aen feer breedt, en hoe men dieper binnen in komt, hoe hy enger word. De lUicitanus Sinus is van middelmatige groote, word nu Puerto d’Alicante genoemt,- de kleynfte is Virgitanus Sinus, heeft defen nacm,nae dat Mela getuyght, van de ftadt Virgi, word hedensdaeghs Vera oft Bere geheeten -, Ptolemæus noemt hem Vree ofte Virgi, doch t’onrecht -, en noch qualijeker wordt hy Vrei by Antoninus genoemt, gelijck by Plinius Vrgi.

Onder de zee-havens van Spanjen is de principaelfte, die d’ouden Magnum plachten te heeten, tuffehen de Capen Ortegal en Finifterre, nu ter tijdt Corunna genaemt. By Pomponius leeft men oock van Annibals haven, die men nu Albor heet, gelegen in ’t Koningrijck van Algarben. Plinius verhack oock van de haven K^manus, welcke nu is Fuentarabic, gelijck Villanovanus wil, ofte Bermeo, nae Moralis meeninge. De Gaditaenfche haven ftelt Mela en Antoninus ontrentGades. Van de Terraconenfehe haven fchrijft Silius Italiens in fijn vijftiende boeck. Noch verhack Mela van de haven Veneris, aen den voet van de Pyrenee* fche bergen. Wat vorders belangt de havens en bayen van Spanjen, oock hare breedte en diepte, is wijtloopigh be-fchreven in de Nieuwe Zee-fpicgel van de Oofterfchc, We-fterfche, en Middellandfche Schipvaert,by ons uytgegeven.

Van de bergen zijn de Pyrenæcn de voornacmfte,de Span-jaerden van de Françoyfen fcheydende, van Ptolemæus en andere Byrenea geheeten,van Stephanus enTibulIus Byrene, en van Livius en andere Saltus Pyrenaus j by de Spanjaerden Pyrartiti^ gemcenlijck los Pyrenees genaemt; hebben hier en daer, nae de gelegenheyt der plaetfen, andere namen. Sommige zijn van opinie, dat fy defen naem hebben van ’t vuur,dewijl fy dickwils van den donder worden geflagen, ofte, om dat hare boffehen ( als Diodorus fchrijft in fijn feftc boeck ) eertijdts van de herders geheelijck verbrant zijn. Silius Ita* licus geeft de eere van defen naem een long-vrouw Pyrene, de dochter van Bebryx, welcke op defen berg van Hercules ontfchaeckt foude zijn, en daer begraven, nae dat fy van de wilde dieren verfcheurt was.Defe Pyrenæi ftrecken haer van het ooften tot ’et weften, van d’eene zee tot in d’andere.

De berg idubeda, fijn beginfel nemende uyt de Pyrcncen, Idubedat niet wijdt van den oorfprong der riviere Ebro; loopt van het noorden naer ’t zuyden , dwers door de breedte van gantfeh Spanjen ; en deelt de Spanjaerden in Cismontanos en ‘Transmontanos, dat is, decs-zijd-bergfe, en over oft gene-zijd-bergfc; wordt by Ptolemæus en Strabo idubeda, oock Saltus Aucenßs genoemt, en ten hedigen dage Monte d’Oca, na d’oudfte ftadt Auca, wekkers overblijffclen noch getoont worden by Villa Franca, zo mijlen boven Burgos.

Orofpeda is een deel van Idubeda, als Strabo fchrijft,Pto- Orofpedat, lemæus geeft hem den naem Ortofpeda. Defe berg heeft in het geheel, nu ter tijdt, geen eygen byfonderen naem, nade-mael dat Alvari Gomeçii Sierra Vermigia, en Floriani Sierra Molina, als oock Clufii Sierra Morena, maer deelen daer van zijn. Onder Orofpeda word oock de bergh Calpegerekcnt, welcken Ptolemæus en andere defen naem geven, gelegen acn de Strate van Gibraltar.

De fteyle fteenrotfe, die haer vertoont by Archidona , op den wegh tuffchen Sivilien cn Granada, is oock een dccl van Orofpeda; heeft haren naem bekomen van hetgedenck^ weerdigh exempel der liefde, aldaer gebeurt, ’t welck nooit v-vergeten fal worden; fy wordt van de Spanjaerden la penna de los Enamorados, Amantium Rupes, dat is, de rotfe der gelieven , genoemt : van Paulinus wordt de Orofpeda Bimaris geheeten, dewijle fy haer ftreckt äen de binnen en de buy-tenzee. Strabo fchrijft, dat de bergh Calpe niet feer groot is, doch boven maten fteyl en hoogh, lbo dat hy van verre een eylandt fchijnt te wefen. Sommig« verdichten, dat dit

B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een«;

SPAN

Padron gebeden ; van daer is dit Bifdorn te Compoftei-la gekomen, daer van hy Compofteilanus ofc van S. Iacob heet. Onder fijn jurisdictie zijn de Biflehoppen van Coria s Plazençia, Aftorga, Camera, Salamanca, Orenfe, Tuy, een fiedeken in Galicien aen de riviere Minio gelègen, Badajoz, en Mondonnedo, wiens ftoel eertijts was Ribadeus. De vierde Aertz-biflehop is die van Granada,defen zijn fub-jed de Bilfchoppen van Almeria, Guadix ofce Guaditanns, die in vorige rijden oock Accitanus gcheeten wierd 5 want Guadix ecrcijdts Accitana Colonia genoemt was. De vijfde Aertz-biflehop is die van Valencia, wiens Suffraganen zijn, de Biflehoppen van Cartagena,Orihuella, Segorbia, en van Majorca. Defefte Acrtz-bifl'chop is van Tarragona , heeft onder hem de Biflehoppen van Lerida,Dertofa,Herlua,Barcelona, Girona, Urgel en Vieq. De fevende en laetfte is die van Saragofla ; hem zijn onderworpen Pampelona, Cala-horra, Huefca en Balbaftro. De Bilfchoppen van Léon en Oviedo ffaen onder niemancs fubjeólie. De Aertz-biflehop-pen in Portugael zijn die van Braga, cnLisbona; onder welcke hooien de Bilfchoppen van Evora, Vifeu, Guarda, Coimbria, Porto, Lamego, Sylvis, Ceupta en Leiria. De jaerlijekfehe inkomften van alle defe, als oock der Abten en kloofteren, zijn feer curieufelijck aengetekent van Lucius Marinæus Siculus, Damianus à Goes, en eenige andere. Tot den Geeftelijcken ftandt behóoren oock de Retter-mee-fters ofte Inquifiteurs des geloofs, welcke eerftmael alleen tegens de Saracenen, Maranen en loden waren ingeftelt j maer daer nae is hare macht en authoriteyt oock uyc-ge-ftreckt tegens alle de gene, die niet van her Roomfehe ge-loove zijn.

T'^ni'verß- De Llniverfitevten van Spanjen zijn ontrent twee-en-■»«/few. twintigh , waer van de principaelffe zijn te Salamanca, Complutum, Coimbra, Valladolid, Saguntus, Huefca en Herda.

GeJeerde De Spanjaérden zijn wel van goeden verftande5 maer ^jjn felden goede Latiniften, alfoo fy op hare Univerfitey-ten liever Spaenfeh als Latijn fpreken, niet weynigh Ma-raenfehe woorden daer onder mengende, w'aerom fy oock niet veel in Latijn fehrijven. Niet tc min worden noch, gelijck oock in voortijden , eenige feer geleerde lieden onder haer gevonden, die door treflijeke fehriften in alle facul-teyten haer Vaderlandt beroemt gemaeckt hebben, oock by de wijt-gelegénfte volckeren. Onder de Theologanten zijn de voornaemfte, Vigilantius een Priefter te Barcelona, Ac^ur-lius Severus, Prudentius, Ofius van Corduba, Avitus Priefter , Marcianus Biflehop van Barcelona, Paulus Orofius, * Pacianus, en fijn foön Dexter, Audentius, Ifidorus een uyt-legger over den Apocalypfis, luflinianus Biffchop van Valencia, Leander Biflehop van Sivilia, Martinus van Monda, Fulgentius van Carthagena,Eladius Aertz-biflehop van Toledo , Ifidorus Biflehop van Sivilien, loannes van Gerunda, Eutropius van Valencia, Francifeus Ximenes Cardinael en Aertz-biflehop van Toledo, een vader en ftichter der Uni-verfiteyt van Complutum oft Alcala de Henares, die de ver-maerde Biblia Complu'tenfia in verfcheyde fpraken heeft laten drucken -, Alphonfus Toftatus Biflehop van Avila, Francifeus Toletus Cardinael, loannes Maldonatus, Alphonfus Salmeron, Ludovicus Molina, Thomas Sanchez,Francifeus Suarez van Granada, die treffelijcke Theologant en Philo-fooph, welcke fommige om fijne geleerthcy t by Thomas van Aquina vergclijcken j en meer andere. De vermaertfte in *c Geeftelijcke recht,zijn geweeft Bernardus Compofteilanus, Raymundus de Penna forti, Hugo Barcinonenfis, Martinus Azpilcueta van Navarre. In Keyferlijcke Rechten zijn,Paus Calixtüs de III, Förtunius Garcia,Gomefius,Didacus Co-varruvias, Antonius Auguftinus geboren tcSaragolta, die een van dè twaelf Auditeurs in de Rota te Romen was, en daer nae gemaeckt Biffchop van Allifano cn Herda, is eynd-lijck der Tarragonenfer Aertz-biffchop geworden , een man in de Roomfehe Antiquitey ten feer ervaren. De Me-dicijns, hoewel fy niet alle geborene Spanjaerts zijn geweeft, hebben doch daer gewoont, als Avicenna, Averroes, Rha-fis, Almancor, Meffahallah, Lacuna, Lud.Mercatüs. De Hiftory-fchrijvers zijn Trogus Pompejus , luftinus, loh. Mariana, loh. Vafæus, en meer andere. De Philofophen L. Annæus Seneca , en fijne fonen Seneca Novatus, cn Mela j L. lunius, Moderatus, Columella, C. Iulius Hyginus, Sotion, loannes Vives Valentinus, cnFonfeea. De Ma-

JEN. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

thematici, Pomponius Mela, Abraharaüs Cacutius, Alphonfus Koning van Caftilien , Henricus Infant van Portugael, Henricus MarchioVillenenfis, Arnoldus Villanova-nus, en fijn difcipel Raymundus Lullius. De voornaemfte Oratores, behalven Seneca, zijn, Portius Latro en M. Fabius Qjjintilianus. De beroemfte Poeten, Sextilius He na, L. Annæi Seneca en Lucanus twee broeders fonen , M. Valerius Mavtialis, Rufus Feftus Avienus, Aurelius Prudentius , de Paus Damafus, Juvencus, Arator, Cælius Sedu-liUS i die naderhandt geweeft zijn, gae ick kortheyts halven voorby.

De Spanjaerden zijn in ’t gemeen van een heete en droo- Spanjaer^, ' ge complexic, van duyfter fwart koleur, welcke de vrouw- äenaert. lieden verbeteren met een mengfel vatt loot-wit en menie j fy hebben harde en wcl-geformeerde ledematen. In hare Godsdienft gaen fy alle andere natiën te boven j in ceremoniën , cn groote titulen munten fy uyt, haers herten fe-creet weten fy wel binnen te houden , en konftigh te veyn-fen : fy weten hare gravitey t te houden met een aengeno-men ftrengigheydt, derhalven fy van alle natiën feerge-hact worden, gelijck Mariana felfs van haer fchrijft. Hare vrouwen zijn niet feer vruchtbaer, baeren weynigh kinderen j mecftendeels wachten fy haer van wijn tedrineken, daer in navolgende d’oude Romeynfchê vrouwen, en laten haer oock weynigh fien. Als de Spanjaerden buyten lande zijn, doen fy malkandcren groote eere aen, en weten d’eene den anderen feer te verheffen. Dit is in haer feer te prijfen, datfe groote lief-hebbers der juftitieen gcrechtigheyt zijn , doende foo wei den geringften en middelmatigen, als den grootften, goedt recht. Door de neerftigheyt en goede toeficht der Magiftraten, wordender weynigh, jae bynae geene moordeir aldaer begaen : een yder houd, foo veel mo-gclijck is, fijne handt van doodflagh en andere quade fey-ten , na‘êdien niemant ongeftraft blijft, die tegens de heylige geboden, ofte fijnen naeften, wie het oock mochte zijn, ietwes onbehoorlijeks attenteert. Sy zijn daer-en-boven on-geruftigh , onder-winden haer grootefaken, laten’t haer' veel mocyte en arbeydts koffen ( federt de overwinninge harer binnen-vyanden en Saracenen ) om het eene deel der werelt hae het andere haren Koning fubjeél te maken : waer harer twee ofte drie by-een komen, aen wat plaetfe het zy, beginnen fy van ’t gemcene beft cn wichtige faken te dis-coureeren, foeckendc allerlcy middelen en wegen, om de macht van hare vyanden te kreneken, beden ckende daer toe allerhande pradijeken en duyfentderley konften,- en foo fy w’at dienftighs gevonden hebben, ’t felve openbaren fy aen hare Overften. In hare legers zijn fy feer patientigh, om allerley ongemack, honger en dorft uyt te ftaen en te verdragen. In flachten en fchcrmutfèlen gebruycken fy meer lift en behendigheyts, âls manheyt en fterekte j en om datfe niet feer fwaer-lijvigh zijn, en lichte wapenen voeren, können fy de vyanden feer haeft volgen, cn ais haer de noodt dringt, lichtclijeker vluchten ; én waer fy zijn, bekommeren haer mecftendeels, en zijn befigh in faken den krijgh betreffende. In eten cn drineken zijnfe feer fpacrfaem, en fo-ber, haer met weynigh maer wat goets vergenoegende. In hare klecdinge, die oock wel gefatfbeneert is, houden fy haer oock deftigh.

Spanjen is feer mildt eh libérael in ’t medc-dcelen van al- rracheff' lerley waren, die het felve voortbrengt, als oock die van el- enkeopma»-dets daer in gevoert worden, als zijden, wolle, verfcheyde foorten van doeck, fout, fuycker, honigh, orangie-appelen, granaten, citroenen, limoenen, olijven, kappers, druyven, vijgen, rofijnen, amandelen, kaftanien, foethout, anijs, komijn, koriander, rijs, faffraen, olie, wafçh,aluyn,zeep,minie, purperverwen, tonijns en gefoute walviflchen, bakelaer, allerhande fruyten met fuycker geconfijt, albafter, korael, gout, filver, yfer, ftael, tin, koper, loot, rubia, oft meen,daer men lakenen mede verft, quickfilver, kottoen, peerlen,cdel gefteenten, en allerley kruyden van Indien. Hier tegens geniet Spanjen wederom oVervloedigh, door een danekbarö mangelinge van andere Europifche, Africaenfche j Afiati-fche en Americaenfehe Provinciën , foodanige w^aren en koopmanfchappéii, als de nature en eygenfehap harer landen hun weygert. Tot befluyt , füllen wy hier by-voe-gen het voortreffelijeke getuygenifle dat een Fransman van Spanjen geeft , waer in alle het gene hier voren is ge-feyde, feer kort en bondigh vervat is, Defe François is

Latinus

Atal ONIA,ofc Cata-lunna, heeft dien naem van de Gothen en Alanen , na de meeninge van Volaterranus, en behoorde veel eerder Gothalania te zijn.Beatus Rhenanus is van gevoelen , dat Cattalania allóo genoemt is van wegen de en Alanisdie gelijckerhantdelè contreye van Spanjen overweldight hebben. Andere feigen,dat het komt van de Caftellanen, als oude volckeren van Spanjen,die in defè plaet-fe woondenj Ibmmige willen ftaende houden dat Cathalonia allbo geheeten is na Othogerico Cathalone, van den welchen men veel belchre-ven vint by Marinæus Siculus.

Dit landt wort befloten met het Pyreneilche geberghte,de Middellantfche zee, en de rivieren Ebro en Cinga.

Van ditKoningrijckgetuyght Boterus aldus : In Catalonien waft van alles wat in de andere Spaenlè landen voortkomt, uytgenomen fuyc-ker, en d’Italiaenfche ofte Spaenlche pruymen. Dat de Cataloniers rijck zijn, is door de groote naerftigheyt en kloeckheyt in al haer handel. Ia, in gantfch Hilpanien worden geen vlijtiger en arbeytfamer hantwercks-lieden gevondenj noch die de kunften en wetenlchappen meer in waerde houden. Daer beneftens oordeelt hy nochtans van haer, dat fy leer ongeftuymigh, ongeftadigh en krijgel zijn, en haer dickwils tot ftraetfchen-derye begeven, en oock lichtelijck tegens haer overighey t opftaen. Dus verre Boterus. Anders-lins heeft dit lant dappere voorname en verftan-dige lieden noytgebreck gehadt. De Carthagi-nenfen hebben lang met dele volckeren geoor-loght en dickwijls gevochten : en zijn de meefte velt-flagen tuffchen de Romeynen en Carthagi-nenlèn, de Gothen en Romeynen, de Saracenen en Gothen, de Françoylèn en Saracenen in dele landen gefchiet.

De locht is lbo wel des winters als des Ibmers, in de quartieren naer ’t zuyden, aen de zee gelegen,feer aengenaem en getempert: maer naer het noorden in ’c geberghte is ly,van wegen de fneeu en koude,feer rouw en hart. Het lant is meeften-deel berghachtigh,met lchoone valleyen hier en daer vermengt, deswegenoockinverlcheyden plaetlèn lbo vruchtbaer van veelerley koftelijke gewalTen, voornamentlijck van wijnen, olye, appelen,en andere vruchten, dat het velen verre te boven gaet. lek verlwijge dat de riviere Sicoris, en meer andere, onder hare zanden, korreltjes gout plachten te voeren. Van yfer is daer een groote menighte,van loot,koper en tin weynigh. Onlangs zijn daer oock eenigc edele gefteenten ontdecktj en heeft men ontrent Signimont, een ader eenes koftelijeken doorlhijdende fteens, Amethyftus genaemt, gevonden. Aldaer vint men den Onyx, die eens menlchen navel niet

Spanjen,

qualijck gelijekt, waer van hy oock fijn naem bekomen heeft. Omtrent de Stadt Tiviol zijn eenige aderen, die met de edele gqfteenten Sar-dus en lalpis groote gelijckenifte hebben; en aen den oorlprong der riviere Llobregat wort de fteen Hæmathites, allbo genaemt van wegen de eygenlchap die hy heeft van ’t bloet te ftillen, gevonden. Tot Tarragona en Beuda worden onderfcheydelijeke foorten van marmerfteen uytgegraven; en by de ftadt Saraleen is een lborc van harde Albafter,van welcke men glas-venfters inaeckt; lbo dat hier uyt genoeghlaem blijekt, wat Plinius met fijne lapidibus fpecularibus, dat is, Ipiegelfteenen, die hy feght dat in Hifpania Citeriors te vinden zijn, gemeent heeft. Niet verre van Populeta wort aluyn en koper-root gegraven. Oock wort in dit Koningrijck trelfelijcke hennep gewonnen, cn Ibnderling in de riviere die voorby Tarragona vloeyt, alwaer ly leer lchoon groeyt; gelijck oock in vorige tijden dat vlas, van welck men zeylen tot de lchepen plach te maken, die daer van haren naem Carhafe hadden. Het is oock gedenekwaerdigh , dat in dit Koningrijck de meefte koopvaerdy-lchepen , en galleyen, gebouwt worden. De boftchagien zijn over al met wiltvang uyt ’er mate wel verfien.

Veel wonderlijeke dingen zijn in Catalonien. Eerftelijck een hol, in ’c welck een kerek gebaut is, en daer nevens een kloolïer van Benediétiner monicken, over welckers dack een riviere, die niet kleen is, loopt. In ’t Graeffehap Roflelion, boven de toppen van de Pyreneen, fteeckt uyt een hooge bergh winter en fomer met Ineeu bedeckt,waer van hy oock de grijlè bergh genoemt is j op het hooghfte van defe bergh is een groot en uytermaten diep meir, vol groote viflehen Trui^en geheeten ; in welck meir, gelijck ly leggen , foo iemant een fteen werpt, wort het ter-ftont beroert, en klimmen daer uyt de dampen naerboven, die, inwolekenverandert zijnde, korts daer op onweder, met donder, blixem en haselveroorlaken. In’t Bisdom vanGerundais O

een heuvel van kleyn wit zant, die men niet fonder groot gevaer, als ’t waeyt, palfeeren kan. In de ftadt Cardona, die oock aen ’t Hertoghdom den naem geeft,iseen zoutbergh van verlcheyde coleur, uyt welcke het zout gehouwen wort, en daer tegen aengroeyt en vermeerdert; en is noch meer verwonderens-waerdigh, dat, dewijl alle plaetfen,daer zout gevonden wort,onvruchtbaer zijn , defe bergh nochtans pijnboomen draeght en veel wijngaerden. De bergh die ly Montlèrrac noemen,is feer hoogh,klippigh,met uytftekendc fteenen , een lage gelijck, heeft in fijn omgang elf duyfent treden ; hy ftort uyt eenige wateraderen, brengt voort veel medicinalé kruyden, wort in het noorden met den Llobem-aet be-O

Ipoelt, en rijft alleen uyt het vlacke velt, gelijck de Soraóte in Italien,en de bergh Tabor in Gali-læa. Op delen bergh wiert eertijts den afgoden-dienft gedaen ; nu ter tij t is ’er een kerek gebout, ter eeren de maegt Maria. Alle elementen geven

C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Ca-

in Catalonîen haer fonteynen. Waterfonteynen zijn ’er overvloedigh, en munt uyt die van S. Ma-ginuSjin een dorre bergh en fteenachtige plaets j welch water, dickwils en overvloedighlijckge-droncken, goet is voor quade magen, en helpt oock den genen die mec flauwigheden gequelt zijn. Te Barcelonen, aen de Preeckheeren, ofte S. Catharine kerck, in het graf van Raymundus Pennaforte, is een aerdfonteyne, die al van voor 300 jaren foo veel flof opgeworpen heeft, dat’er heele kuylen mede gevult zijn. Niet wijt van de ftadt Aulotum, daer de riviere Fluvianus voorby loopt, zijn ontrent twaeiflucht-fonteynen, die dagh en nacht, winter en fomer, een foeten wint blafen, die des winters warm, en des iómers lbo kout is, dat men daer niet lange by mach ftaen j en hoewel hier geen bergen zijn die vuur fpou-wen , als Ætna in Sicilien, en andere elders 5 foo zijn’er nochtans veel warme waterfonteynen en baden ; welck geen kleen teecken is van verborgen vuur.

De hoofcftadt van Catalonien is Barcelona, een leer Ichoone ftadt, met treffelijcke fteenen, huylen en fthoone hoven j aen de lantzijde heeftlè een wijde gracht, en voort is fy gelegen aen de ftrant van de Middellantlche zee. Daer zijn noch veel antiquiteytcn te vinden. De Spaenlche Schrijvers getuygen , dat Amilcar Barcha, fone van Annibal der Carthaginenlèren krijghs-overfte , defe ftadt eerftmael gefticht heeft. De Ouden noemdenlè Bmzwow,Ioi nandes Barcilona ; Plinius fchrijft, datlè eertijts oock Fa-Ibude geheeten hebben. Defe ftadt wort van Marinæus Siculus feer heer lij ck geprefèn ; ly was eertijts veel kleender, en een weynigh van den oever der zee gelegen, plachte vier poorten te hebben, van welcke een yder fich keerde naer een hoeck der werelt,in gelijcke wijdte van mal-kanderen, die men als noch bynae in’t midden van de ftadt fiet, dragende yder een hooft van een koe,tot een teecken van goede vrede,en ge-ruften bn verfekerden lantbou. Met verloop van tijt is fy tweemael met ftercke muuren en heer-lijcke torens omvangen geweeft, en allengskens tot fulcke vermogentheyt geraeckt, datle nu, met recht, voor het hooft van gantüch Catalonien gehouden wort. Van de Graven van Barcelona en haren oorlprong,mach men leien Rode-ricus Toletanus, in lijn fefte boeck der Spaen-Icher Chronijcke cap. 3 , en Lucius Marinæus in’t negende boeck. Naeft dele volght TarracOj jlt;»dere hedensdaeghs Tarragona genoemt. In voortij-den was dele lbo een vermaerde ftadt, dat het voornaemfte deel van Spanjen daer van den naem gedragen heeft. Onder de zee-fteden is Viqua wel de rijckfte, geraeenlijckVicqueofte Vich geheeten. Girona is in oude tijden Gerunda; TortofajDertolàj en Lerida,Ilerda genoemt. De gelegenheyt van Lerida wort belchreven in het vierde boeck van Lucanus, welcke de Heer Til-cael H. Storm aldus heeft overgefet ;

N/ef yeer de Riy^ier, in een 'vruchtbacr contre^ Op eenen hew^el ygt;ïack^ de ftadt Lerida ley ,

Van oudts aldaer gebouyot ,• y^gt;aer 'toorby metßjn ftrconien L)e Zeeger heeft fijn loop) niet quot;Voor de kleenft te roemen

Onder de Spaenfche quot;yloên 5 yeaer oyer'^û^ geleyt Fen ftercke fteene brugh) met een boogh yoijt ge/preyf,

Soo datfe tegenftaen kon d'hooge yointer-tloeden, Wanneer als die met laft daer tegens komen yeoeden.

De ftadt dewelcke nu Empurias ofte Ampu-rias is genoemt,was FmporUyoitc Fmporium geheeten J Blanes, Blanda j Manfrelà, Athanagia s Rofæ ofte Ko£eS)Rhoda,Rhodope)enoock Rhodopclis. Co-iïbr3.)IliberiS) is tot een dorp gemaeckt, was van te voren een groote ftadt -, de kaerte van Peutinge-rus noemtfe Cliberre, doch zijn’er andere van meeninge , dat Illiberes niet Colibra Ibude zijn, maer veel eer een andere ftadt. Daer nu ter tijt Catalonia leyt, was eertijts lu/ia Lybica van Antonino Cinniana, en van Ptolemæo Deciana geheeten.

Et Koningrijck van Valentien heeft fijnen naem van de hooftftad Valentia , zijnde een treffelijcke koop-ftadt, en van feer grooten ouderdom. Het is gelegen in’t zuyden aenMurcia, in’t wehen aen Cafti-lien, in ’t noorden aen

Arrago-n^en in ’t ooften aen de Middellantfe zee.

De locht is aldaer veel foeter en getemperder als in veel andere geweften van Span jen, ja de lieflijcke wefte-winden,die daer veel wayen,temperen dit lant fo fèer,dat tot alle tijden des jaers, oock ontrent Kersmifre,en Nieuwe jaer,men de inwoonders boskens met bloemen in de handen fiet dragen,gelijck op andere plaetfenin April en May. Dit lant is overvloedigh rijck van alle dingen,als van fuycker,wïjn,olie,tarwe,rijs,en aller-ley andere vruchten. By de Capo Finifterre zijn yfèr-mijnen , en ontrent Segorbia heen-kuylen, uyt de welche men eertijtsmarmor groef en naer Romen voerde ; by Piacento wordt de albafter uytgegraven ; en hier en daer den aluyn, rubia, kalck en gyps : maer in dit lantjtulTchen Valentia enDerthofa, op een plaetfe die Bz/rzWgenoemt wort, zijn filver-mijnen j en pp een ander oort, dat men heet, worden fleenen gevonden, met ftrepen en aderen van gout door-wafichen.

De Mauritanifche Vorften hebben lange tij t de ftad Valentien belèten en ingehad; doch is dick-wils van da Köningen van Arragon belegert en beftreden, tot dat ten laetften Koning lames, na een lang belegh , de lèlvc heeft ingenomen, en den overften Zaen Maure gedwongen met vijf-tigh duyfènt Moren de ftad te ruymen en te ver-laten,en naer Dénia te vlieden, met haer nemende al haer gout,filver,wapenen,en anderen huysw raet. Valentia dan al/bo ledigh gelaten zijnde, heeft koning lacob de felve wederom met een nieuwe Colonie beplant, beftaende uyt Catalo-niers en Arragoniers, waer van de hoofden zijn geweeft: Don BerengariusPalatiofBiftchop van Barcelona, Don Vidalo Cavelia, Biflchop van Huelca, Don Petro Fernandes d’Acagra, en Don Simon d’Urrea,Ridders,defe hebben de geheele ftad onder de nieuwe inwoonders uytgedeelt, ieder na fijn ftaet en gelegentheyt : fy hebben ook nieuwe ftatuten en ordinantiën gemaeckt ; en wierden toen ter tijt 314 hoofden van gefinnen ingefchreven. Ontrenthetjaer Chrifti 788 (als Ortelius uyt Petrus Melinenfis en Petrus Antonius Beuterus verhaelt) heeft dit landt eerft den tijtel eens Koningrijcks bekomen, waer van de Hiftorie dus luyt : Hifen , Koning van Corduba, overleden zijnde, regeerde na hem fijn Soon Al-ca, ontrenthet jaer Chrifti 788; wiens Oom Ao-dala , Heere van Valentien , uytTaviar totfich beriep fijnen anderen broeder Culema,die te voren onterft was ; defè twee gebroeders een groot heyr vergadert hebbende,zijn naer Corduba ge-trocken, poogende haren neve uyt het Rijck te

S^aenjen»

ftooten, doch wierden beyde in een flagh overwonnen,- Àodala berghde fich met de vlucht, en keerde weder naer Valentien,- daer na hebben de voornaemfte hoofden van de Moren, haer ftel-lende tuftchen den Neve en de Ooms,de fake fbo wijt gebracht, datfe met malkanderen verdroegen,alfo, dat Aodala hem mochte fchrijven Koning van Valentien, en Culema wierd toegeleyt, yder maent, uyt de inkomften van Valentien, duyfènt moradijhs (’t welck was een feker fpecie van geit) voor fijn tafel, en noch-vijf duyfent-moradijns tot fijn andere nootwendigheydt en onderhoud ,- welck verdragh Aodala goer ge-kent hebbende, heeft hy fich de eerfte Koning van Valentien gefchreven.

Valentiaiseer-ft bewoont geweeft van def??- Oude detanis, welcke, na Ptolemæi getuygenilfe, geen andere zijn können als de Sedentani j oock van de Bijcargitanis, want fbo wordenle van Plinius ge-noemt, welcker hooft-ftad was Bijcargis, gelijck te fien is in de penning van Germanicus Cæfar, als Hubertus Goltzius getuyghtj doch delèfchijnen een gedeelte der Heditanen geweeft te zijn , nadien dat Ptolemæus onder de felve Bifcargin fielt j de L(?öwzt^z^^y,welcker hooft ftad is Leowo,worden oock van Ptolemæus onder de Heditanen gere-kent; mede hebben hier ^ewoontóeConieftanif (van waer Conteflania den naem heeft, welcker ge-heugenis noch overigh is in de ftadt Conrayna, ofte,gelijckhetvan andere uyt-gefproken w^ rt, Contentaina;) aen den oorfprong des waters,aen welckers uytgang,lbo’t fchijnt,gelegen is de ftad Oliva, recht tegen over de Èylanden , die men nu Yviça noemt. De Lufines, welcke Appia-nus in Iberia fielt, aen de riviere Ebro, nae by de palen van de Numantiners, fchrijft Strabo , dat fich eertijts ftreckten tot aen den oorfprong van de riviere Tajo. Der Lobetaner hooft-ftadt is Lo-betumj was van te voren Turia, daer na Averazin genoemt, en wort nu ter tijdt Albarrazin gehee-ten. De TorboleU wierden van Appianus voor de naefte nabuuren der Saguntinen geftelt,na welchen den naem heeft, die men numoge-lijck Torres noemt. DeCe/rz^m,gelijckfe Plinius, Pomponius Mela, en andere Latijnfè Schrijvers noemen, behooren onder het Koningrijck van Oud-Caftilien,fbmmige rekenenfè onder Valentien.

Onder de Steden des Koningrijcks is Valentia SteJent ofte Valencia de voornaemfte, en een Biftchop-lijcke fit-plaetfe, heeft haren eerften oorfprong van den Koning Romus (gelijck Vafæusenan-dere fchrijven) na wien fy Roma is geheeten: lange daer na is fy van de Romeynen vergroot enverheerlijckt, enValentia genoemt, welck woort even lbo veel beduy t ; doch wort dit van Refendius voor een fabel gehouden, bewijfênde datfè veel eerder van de Lufitaniers en des Vi-riati foldaten gefticht is, en foo genoemt geweeft. Sy is gelegen in liet binnenfte van den Su-cronier inham, aen de rechte zijde van de riviere Turia ; en is van wegen hare zeden en goede politie , geleerde mannen, en allerlcy konftrijeke

D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hant-

V A LE.

hant-wercks-lieden, veel adelijcke perloonen, welcke alle in goede vrede en eendracht leven, feer vermaert j en oock treflijck in koop-handel. Hier en mach ick niet verfwijgen, dat Lucius Marinæus Siculus van den Valentianeren ver-haelt j als datlê voor een maniéré hebben, alle jaer op S. Matthijs dagh, na datfe haer gebeden uy tgeftort hebben,naer het galge-velt, oft plaet-fe daer de doode lighamen der verwefènen liggen, gaen, (het zy dan dat die opgehangen zijn, ofte op der aerden liggen) en nemen de lèlve op, vergaderen de verftroyde beenderen, en na dat fy die alle op een bare geley t, en naer de gemee-ne begraef-ftede der burgeren met eerbiedinge gebracht, en offerhanden en gebeden over de fèlve gedaen hebben,begraven lyfè. Petrus Me-dinenfis verhaelt, dat in defe ftadt over de tien duyfent putten met fonteyn-water zijn. Aen de flincke zijde der riviere Turia, niet wijt van Va-lentien (Stra.bo en Plinius ftellen dat het onge-vaerlijck duyfent treden van dezeefbudezijn) heeft eertij ts gelegen Saguntum Heditanorum 5 men meent dat het Morvedere is, alfbo genoemt à wnris ygt;eteribi{^-, Appianus fchrijft,dat het een Colonie foude zijn van Zacynthus ; fommige giffen dat Saguntim, de fbne van Hercules, de felve ge-bouwt heeft^ daer zijn’er oock van gevoelen,dat defè naem van de Sagis Ibericis gekomen zy. De gelegenheyt daer van wort van Silius Italicusbe-fchreven in fijn eerfte boeck. Livius in fïjnder-tighfte boeck, fchrijft dat de muuren van Sagun-tus met çement en flijck, op een feer oude wijfe, gebouwt waren. Uyt Plinius kan men fien^dat de Saguntiners eertijts Diana ge-eert hebben , die aldaer foude gebracht zijn van de Zacynthiers haer voor-ouders, ontrent loo jaer voor de ver-woefting vanTrojen. Pomponius Mela feyt,dat Saguntus feer vermaert is van wegen haer ge-trouwigheyt en uytgeftane ellenden. Van de in-neminge , en verwoeftinge defer heerlijcke ffadt (de welcke haer, van wegen de wonderbaerlijcke ftantvaftigheyt en fbndcrlinge getrouwighey t regens de Romeynen, is overgekomen in’t jaer vandebouwingeder ffadt Romen 537, zijnde toenmaels Burgermeeffers van Romen M. Livius Salinator en L. Æmilius Paulus j ) befiet Livius in fijn 21 boeck; Auguffinus van deffadt Godts in’t derde boeck cap. 2. Valerius Maximus, in ’t fèffe boeck cap.6, fchrijft daer van by-na aldus : Voor de deerlijcke nederlage van bey-de de Scipiones, en van twee legers der Romeynen , hebben de Saguntiners, van Annibai fferck belegert zijnde , en de macht van de Carthagi-nenfers niet langer könnende tegen-ffaen, ieder een fijne waerdffe goederen op de marckt gebracht,den brant daer in gefteken, en fich fèlven oock in dat gemeene dooden-vyer geworpen, om niet te wijcken van het verbont met den Ro-jf^dere meynen gemaeckt. Segorbia is oock niet van de geringffe ff eden van Valentia, van de ouden Se~ gobriga genoemt, na de meeninge vanVafæus, Clufius, Tarapha, Emanuel Enricus, en meer an-

N T ï A.

dere ; gelijck oock op de penningen van Augu* ffiis Segobriga ffaet. De ffadt Dénia is eertijts Dia-nium genoemt geweeff,dieLivius I««Ä,Fronti-nus Indibilis heeten, (waer hy verhaelt, dat Scipio den velt-overffen der Carthaginenfèren Anno in de vlucht foude geflagen hebben) wort van Flo-rianus voor Chelva gehouden, doch twijfelach-tigh. Alicante oft Elche was eertijts IHm genoemt, enOliete, Orcelis ; Gomefius en Clufius feggen,dat het fy Horivela en Oriola; Nebriffen-fis maeckt’er Zamora van. Bi^erra wort hedens-daeghs Bejar genoemt; Clufius wil dat hetzy Villena. S^tófgt;w,ofte,gelijck men in de oude ffee-nenleeff, wort nuXativagenoemt, als Florianus getuyght.

Dit Rijck heeft veel rivieren,en onder de fèlve Riwren. infbnderheyt Turia, die'de inwoonders noch met haren ouden Arabifchen naem Guetalabiar noemen, het welck foo veel te feggen is, als een reyn en fiiyver water : defe riviere, daerfe voorby loopt, brengt groote neeringe en allerley be-quaemheden met fich. Daer is oock noch de ri- . viere Sucro, nu ter tijt Xucar genoemt, defe ont-fpringt in’t Orofpedaner geberghte. Het Ko-ningrijck van Valentia heeft oock twee bergen, met namen Mariola en Pennagolofa, ’t welck foo veel te feggen is als Slicker-bergh , op de weFcke men dagelijcks fiet een groote menichte Doófo-ren en Studenten in de Medicijne, en kruy deniers van alle geweffen van Spaenjen, om dat daer fbo koffelijcke en rare kruyden gevonden worden in groote menichte. Men vint oock noch ten hedi-gen dage in de ffadt Valentien veel oude mar-mor-ffeenen, waer op dat Romeynfchefchriften ffaen gehouwen. In de ffadt van Saguntus, nu Morvedre genaemt, zijn behalven het Tkeatfum en Scena, noch veel meer andere oudtheden te fien,als de begraefniffen van de Sergien, van Lucius en Sergius Galba, en andere van ’t felve geflacht , van welcker ffeenen het Klooffer van de broeders der H. Drie-eenigheyt gebouwt is. Te Valentia is oock een feer vermaerde Univerfi-teyt; behalven de welcke noch in het felve Rijck j^cade^ de Univerfiteyt van Gandia is, die nu eerff.van denHertogh van Gandiais opgericht, tendien-ffe van de Iefuyten,tot welcker Societeyt hy fich begeven heeft.

In goede regeering en politie overtreft Valen- Rtgeering^ tia wel alle andere ffeden van geheel Spaenjen. De inwoonders ontrent defè ffadt,zijnmeeft alle uyt de Moren gefproten, behouden derhalven haer oude lprake,en leven oock noch na de oude zeden. De fijnfte en beffe zijden en fluweelen worden alhier gemaeckt; en gelijck Olivarius Valentinus fchrijft, datteValentienfeergroo-ten koop-handel gedreven wort, want van daer velerhande waren, infonderheyt fluweelen en zijden van allerley coleuren, oock veel trefielijck laken, rijs, en fuycker, het welcke boven maten wit is,rofijnen, vygen en velerhande andere con-fitueren,in de Eylanden van Majorca,Sicilien, en Sardinien gevoert worden.

Ragon heeft fijnen naem, na ’t getuygeniß fè van Laurentius Valla , van de Antrigonibu^f volckeren in Spaenjen,-ofte van de oude ftadt Terraqpne, na de mee-ninge van Antonius Nebrilïenfis enValæus. Sommige willen delen naem voort doen komen van de Af^a Herculis eà Agonalibus Ludis : Indien het foo ware, loude men hch met recht verwonderen, dat de Ouden foo gantfch niet geweten ofte gelchreven hebben van Aragonien. Andere wederom van de riviere Aragon, de welckein het laut ontlpringt, en in den Ebro vliedt.

Dit Koningrijck paelt in ’t wellen met Navarra , in ’t ooften aen Catalonia , in ’t zuyden met Caftilien, en noortwaerts liggen de Pyreneelche bergen.

Het is meeftendeel een rouw en droogh landt, inlbnderheyt ontrent het Pyreneefchegebergh-te,alfoo oock, dat, eenige dagh-reylen ver,geen wooningen gevonden worden} doch zijn ’er wel lommige valleyen, de welcke van de wateren leer bevochtight worden, en derhalven gantfch vruchtbaer zijn van koorn en andere fruyten.

De eerfte Koning deles lants,na ’t getuygenif-fe van meeft alle Scribenten, is geweell Ramires, de welcke, in’t jaer onles Heeren loió, tot een Koning van Aragon gekoren wierdt : na defen is in de regeeringe gevolght fijn Soon Zanche j na Zanche, Petrus, die etlijcke Heden tot de Kroon gebracht heeft; na de doodt van Petrus en fijn broeder Alphonfus, overmits daer geen andere erfgenamen voor handen waren, heeft men den derden broeder Ramirus, die toen in een kloo-Her was, tot Koning verkoren : defe heeft fijn eenige dochter Veraque, Raymonda den Grave van Barcelona ten houwelijck gegeven, die fijn lchoon-vader daer na in de regeering gevolght is, en alfoQ Barcelona met het Koningrijck van Af agon onder een hooft gebracht heeft.

Ontrenthet jaer Chrilti ixyo heeft lacobus, de S wager van Alphonfiis de tiende, Koning van Caftilien, dit Koningrijck indefeftigh jaren in fijn befit géhadt, en nevens dien noch de Eylan-den Majorca en Minorca, die met een woort Baléares genoemt worden ; als oock de ftadt Valeh-tia onder fij n gewelt gebracht.

Paus Nicolaus de III heeft fijnen loon Petrus het Koningrijck van Napels gefchoncken, de welckein een lcheeps-ftrijdt j die hy mét de Francoylèn hadde, van een quetfuer geftorven is. Delen zijn veel andere in de fuccelfie gevolgt, tot dat ten laetften de drie Koningrijeken , Valencia, Aragon, en Catalonia, vereenight en onder een Koning gebracht zijn. Doch loo iemant S^aenjen^

begeerde wijtloopigcr te weten het begin en oorlprong deles Rijeks, en de gefchiedenilfen der Köningen van Aragon, Valentien, en Cata-Ionien, als oock hoe defe Rijcken t’famen vereenight zijn, die Iele Rodericus Sanólius, in ’t dertiende cap. van’t eerfte deel fijner Spaenlcher Chronijeke, als oock Lucius Marinæus Siculus, in fijn achtiende boeck van de Köningen van Spaenjen, en andere.

De voornaemfte hooftftadt deles Rijeks wort van Plinius en andereCafar-Augufla genoemt, van Ptoleraæus C^farea-Augufta, gelijck lülcks oock tc fien is uyt de oude eer-penningenjhedensdaeghs wortfe Saragoça geheeten,en heeft een vCrmaer-de Univerfiteyt. Men wil léggen, dat luba Koning van Mauritanien die eerftmaels fonde ge-fticht hebben, en van hem Saldyba, (’t welck Ibo veel te feggen ware aïs luba Domus, dat is, ’t buys van luba ,) maer naderhandt metCaJaris Augufti naem genoemt is geworden. Sy is gelegen aen de kant van de riviere Ebro,op een vlack velt,al-waer oock een fchoone fteene brugge, die leer lang is,over den Ebro light,van welcke Strabo in fijn derde boeck verhaelt. Dele ftadt heeft dô gedaente eens pan-tolfels ; is loo Ichoon en çier-lijck gebouwt als eenige ftadt in Spaenjen ; heeft feven-en-twintigh Kercken , onder welcke dô voornaemfte Nueßra Se^ora del Pilar, en veertien kloofters, vier poorten, yder tegens een deel der werelt ficli ftreckende is omringt met ftercke muuren, en met veel toorens wel beveft. In dele ftadt plachten de Köningen van Aragon, van den Aerts-bilTchop der lèlver, die oock de eerfte van ’t Rijck is,de kroone te ontfangen. Alphonfus heeftle,in’tjaer iii8, den Mooren weder ontnomen*

De andere fteden zijn Olea, by den Latijnen^ Aisderi Ptolemæus, en Plutarchus in Sertorio, alloo ge-heeten, is nu ter tijt Huelca genoemt ; by Iulius Cælar worden de inwoonders der felver Ofeenfis geheeten j des Olcenfilchen filvers gedenckt Livius in fijn vier-en-twintighfte boeck ; Vellejus Paterculus noemtle Eteofea, doch’quaiijck, en fchrijft dat Sertorius aldaer is omgekomen.

Tyriafiana is gelegen by de bergh Cad, en na TjnàîpM, Ibmmiger gevoelen van deTyriers en Aufoniers gefticht. Ècea, liggende in de valleyen, was eer- /acca. tijts de wooning en fit-plaetlè der laccetanorum. Calatajud, gelegen op een vlackte, is uyt de Bil-bilitaenlche ruynen opgebouwt, de welcke men aldaer noch ten hedigen dage, met meer andere outheden, ontrent een halve Spaénlche mijlc van defe ftadt liet,op een heuvelken, ’t welck ge-meenlijck Bambola ofte Baubola wort geheeten : defe bergh is byna rontom omçingelt van de riviere Sälone, welcke fituatie dan dele ftadt toe-eygent Valerius Martialis (^lib.s,Epigram.6ij) als zijnde daer geboren en opgequeeckt; alfoo fchrijft oock Paulinus tot Aufonius, feggende,

E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat

ARA

lt;3at Bilbilis was als hangende aen ïèer fcherpe fteen-rotfèn. Ptolemæus noemt die Bilbis, doch niet wel ; van Martialis wortlè Augufia Bilbilis ge-noemt, als oock in veel oude eer-penningen.

BAßr«. Balbaßro is leer vermaert van wegen de yfere bogen die aldaergemaeckt worden; Ptolemæus Menfin. nocmt die Burtinum en Antoninus Bertinam. Mon-fonium is gelegen recht in ’t midden van ’t Rijck, aen den oever van de riviere Cinga , by een berghsken,waer van defe ftad de naem draeght j is van wegen de by-een-komft en vergadering derKoningrijckenvan Aragon, Valentien, en Catalonien , die daer gehouden wort, feer beroemt ; wort gemeenlijck Monçon geheeten, en leyt op een vruchtbaren genoeghlijcken grondt. Fraga leydt tulTchen Ilerda en Cælar-Augufta j Varrerius meent, dat het fy Ptolemæi Gallica Bla-yia en Antonini Gallicum} andere Hellen Gallicum te dier plaetlê alwaer dat nu Suera is, in welcke Hreeck men noch veel oudheden en plaveytlè-

Gttma. lenvint. Gurrea , tcrtißs BonimGallorum geheeten, leyt, na Antoninus gifïînge, tuïfchen Cæfar-Aierbe. Augufta,en de Pyræneen. Aierbe leyt nu ter tijt, daer Antoninus en andere meenen dat Bbellanum Vrgella. geftaen heeft. De Hadt Urgella, de welcke van Aimonius Orgeîlum, en mogelijck Orgia van Ptolemæus wort genaemt, leyt niet wijt van den oorsprong der riviere Sicoris. Daer zijn noch meer andere Heden geweeH, doch doorgaens alle ver-woeH, dat ’er geen overblijffelen meer vante vinden zijn, onder dc welcke Calagurris Naßica de geringHe niet is geweeH, en is een andere als de gene die in Navarre geHelt wort : de inwoonders der Sèlve worden van Cælar, in Hjn eerHe boeck van de Burgerlijcke oorlogen, Calagumtani ge-noemt, en Suetonius Schrijft, datSè deKeySèr AuguHusvoor Sijn lijf-wacht gebruyckt heeft j Plinius noemtSè Blaßicos.

Rivieren» De rivieren defes landts zijn Ebro , Gallego, Guadalope, Xalone, Alcanadre, en noch eenigc andere.

G O N.

Dit Koningrijck van Aragon heeft een ver-Scheyde wijfe van regeering als andere Koning-rijcken j en is in vorige tijden aldaer ’c gebruyck geweeH, dat Sy een MagiHraet oft Overigheydt hadden, die Sy Medium ludicem noemden, aen den welchen fy van haer Köningen, wanneer haer onrecht gcfchiede,mochten appelleren j en mo-He de Koning voor fijn krooning fulcke ge-W'oonheyt niet alleen aennemen, maer oock met eede verklaren, dat hy foodanige wetten , hem voorgeleght, voor onverbrekelijck Soude houden 3 tot welcken eynde oock de voorgemelde ludex Médius ingeHelt wierdt. DeSè heeft men oock luflitiam Majorem, en lufliüam Aragonum geheeten. Médius wiert hy genoemt, overmits hy als R.echter was tuffchen den Koning en fijn onderdanen,en als middelaer tuHchen beyde. Maer overmits fijn macht al te groot wierd, heeft men eyndelijck uyt de vier Standen des Koningrijcks Sèventien perSbonen verkoren, de welcke defe MagiHraet wederom onderworpen Sóude zijn, die oock de macht Sbuden hebben deSèn ludicem , wanneer het de noodt eySchte, te veranderen.

Tot SaragoSTa heeft men alle jaren een verSa-meling gehouden , die daer na alle twee jaren eens by-een quam,ter plaetfe die de Koning be-raemt had, ’t welck Sedert oock weder verandert is. Drie oorSaken waren daer, om welcke alleen defe verfamelingen aengeSlelt mochten wefen. I. Wanneer de Koning het volck eenige fchat-ting wilde opleggen, daer nochtans de Schat-ka-mer wel voorfien was. 11. Wanneer het van noo-de was , dat men van de Succcflie des Koning-rijcks handelde. III. Wanneer men eenige nieuwe wetten tot het beHe van ’t Rijck wilde oprechten : want Sbnder des Konings en des gantSchen Rijcks verwilliginge, en mocht men geen nieuwe wetten inHellen, nochte de oude af-SchaHen.

E velden die met geen boomen beplant zijn, maer rondom met bof fchen en hagen belet, worden van de Spaen-® jaerden Naloes ghe-

B noemt. Van dele Naven meenen fommige dat dit Koningrijck Navarraheet, omdat in ’t felfde vele fulcke velden zijn.Noch hedens-

daeghs noemen de Spaenjaerden ’t landt rondom Cordua, de Naves van de Keylèr, Naves der Mooren: ontrent Vbede, Naves van To-lolè. Naves van S. Steven du Port, Naves dé Comtefte : en by Segovie, Naves du Marquiz, Naves de Medine en Madrigal ,amp;:c.

In oude tijden woonden hier deVafcones, Berones by de rivier Berus: de Sueftitanen,Ber-giflanen en Cariften. De oude Schrijvers maken mentie van PöwpeZo»,welck Strabo noemt, allbona Pompejus genoemt, als eeni-ge feggen j en van Cafiamum, waer van vermanen de penningen by den Keyïèr Tiberius gefla-gen^ en van Iidiobrigay een oude ftadt van Cantabrien aen de rivier Iberus j en van Calagurris, ’t vaderlandt van Quintilianus gt;nbsp;op de felve ri-

vijftigh bemuurde Reden.

De riviere Iberus, van de inwoondersEbro genoemt, ontlpringt in Cantabrien, en loopt door ’t Koningrijck Navarra, en aen den voet van ’t Pyreneeïehgeberghte met vele rivierkens vermeerdert , deelf heel Spanjen j doch naer ’tzuyden, daer hy inde Middellandfchc zee valt, loopt hy wat verder van de bergen. Dit Koningrijck is eertijts wat grooter geweeft,-want het begreep Bilcajen , Logronnen, en Calahorram. Nuis’tbeflotenmet dePyrenee-ïche bergen , en de rivier Iberus, behalven dat Tudela met fommige ftedekens over den Iberus leght.

Het Koningrijck Navarra is in fes deelen ge-fcheyden, waer van de hoofden zijn , Pompe-lona, Stella,. Tudela, Olife, Sanguezza, en

S. Guan di Pie di Porto. Behalven dele zijn’er Alfiara, Taffaglia en Viana.

Icrnfelona. Pompelona leght aen de riviere Arga, niet verre van de Pyreneen,in een vruchtbare lant-douwe. Het is een rijcke en grooteftadt, met s.Guandiccn ftercke muur belloten en twee kafteelen verfterekt , waêi^an d’een binnen , d’ander buy ten de ftadt leght. S. Guan di Pie di Porto is op eenliegen bergh, wiens opgang 12000 paften grootis, vol fonteynen, en heel vruchtbaer. Hier wordt veel ylèr gegraven. Op het top van de bergh is een vlack luftigh veldt, en altijt groen. De provincie Riofcia hoort onder * Spanjen,

dit Koningrijck,aen de eene zijde van den berg Idubeda gelegen , en is van gefonde lucht, vruchtbaer van wijn , koorenj èn honigh. De rivier Ofcia ontfpringt ontrent S. Domingo de la Calzada, en valt in den Iberus by Haro. Hier zijn oock Magera, Navarette, S. Domingo, Guardia, enBaftida.

Navarra is aen den Koning van Spanjen ge-komen, foo Mariana fchrijft, op dele manière; In’tjaer 1479, nae de doot van loannesKo- Hoe onder ning van Arragon, is’t Koningrijck gedeelt, en Arragonien Ferdinando gegeven , gelijck^ het billijck was , en van loannes by teftament bevolen. De Princelfe Eleonora heeft, leven jaren nae haer mans doot, het Koningrijck Vaf-conien van haers moeders wegen gekregen, welck ly nauwlijeks een maent befeten heeft. Sy hadde vier lonen, Gafton den oudften,Ioannes, Petrus, en lacobus : vijf dochters, Maria, Ioanna , Margareta, Catharina , Eleonora. Gafton is geftorven achterlatende Francifcus Phœbus, en Catharina. loannes was Prince van Narbonen, welcke ftadt fijn vader gekocht hadde ; fijn kinderen waren Gafton en Germana: Ga

Grwvc van Armeniac : Margareta met Francif. eus Hertogh van Britannien getrouwt, heeft een dochter by hem gehadt, Annagenoemt, die dit Hertoghdom aen de kroon van Vranekrijek gebracht heeft. Catharina heeft Gahon de Foix, Graef van Candalen, getromvt, en twee fonen met een dochter by hem gehad , die Ladislaus, Koning van Hungaren, ten houwelijck genomen heeft.

Na de doot van Eleonora is Francilcus Phoebus,elf jaren oudt zijnde, aen ’tRijck gekomen, onder de vooghdye van fijn moeder Magdalena , en fijn oom den Cardinael Petrus ; hier na ishy, in ’tjaer 1482, ongetrouwtoverleden, doch te voren Koning gehult. Nae hem heeft fijn fufter Catharina hetKoningrijck ge-erft, die met loannes Albretanus getrouwt, ’t felve aen Vranekrijek gebracht heeft. loannes, Prince van Narbonen , klaeghde dat hem ongelijck gefchiede,om dat Francifcus en Catharina, fijns broeders kinderen, voor hem in ■ t Rijck fiucce-deerden, allbohy, na fijn meeninge, naerder erfgenaem fijns moeders was, als fijne neven , mits dat Gafton voor fijn moeder geftorven wasj maer Ferdinandus heeft tegen den Prince van Narbonen vonnis geveldt. Daer na heeft hy quaet vermoeden gehadt van de Koning, als of die , den Koning van Vranekrijek meer toe-gedaen, defelve heymelijck tegen hem oprokte.

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Daer-

HET KONINGR'

Daerom , beïialven den eedt, dien de Gouverneurs door’t heele landt aen den Catholijken Koning gedaen hadden, heefthy de fteden San-gueda enViana,als pandt van getrouwigheyt genomen , welche hy nochtans in ’t jaer 1500 wedergegeven heeft, houdendein bewaernifTe, by de Koninginne , de eenige erf-genaem van’t Rijck Navarra, Magdalena. Maer defe pandt is van minder weerden geweeft, naedat den Koning van Navarra eenen foon, met name Henricus, geboren is. Magdalena is hier nain Spanjen geftorven.

De Koning van Navarra hadde den Grave van Lorinen, een oproerigh menfch,uyt alle fijne fteden en goederen gelet; Ferdinandus trachtte des felfs loon, Ludovicus Beaumont, in de vaderlijcke erffenifte te ftellen. Hierom zijnder eenige vyandelijcke aenllagen geweeft, maer heymelijck , en in’t particulier. Daernae alsde oorlogh in Italien opftondttuflchenden Paus en Keyfer,en den Koning van Vranckrijck met fijn bondgenooten , in welcke de Koning van Navarra den Koning van Vranckrijck be-hulpigh was, heeft de Paus den Koning van Navarra met fijn gemalinneinden ban gedaen, om datfe de vyandcn van de H. Kercke toege-daen waren , en de Patres in’t Concilie vanPi-fa vergadert voorftonden , die mede fijne vyan-den waren,- en alle hare landen dePrincen,diefe konden bekomen, tot prijs gegeven. Ferdinandus , lèyt Mariana, wierd bedacht, als of door fijn aenhouden lbo harden lèntentie geftreken ware, te meer , dat Ferdinandus een Gefant af-geveerdight heeft, om den Koning van Navarre te vermanen , dat hy ’t met den Koning van Vranckrijck niet houden, ofcdevyanden der Kercke niet helpen Ibude, en fijnen foon inbe-

' C K NAVARRA.

waernifte naer Spanjen fenden. Dele begeerten hielden de Koning en fijn gemalinne onbillijck; zijnlè daerom niet naegekomen. Dit is de oorlaeckgeweeft van de oorlogh , waer van de uy tkomfte was, ’t verdrijf van de Köningen uy t gantfch Navarra, foo dat Ferdinandus ’t felve Deleten heeft als fequefter ofte middelaer,docli met den tijtel van Koning. Dit feyt is verbloemt als ofte loannesde belloten conditiën niet gefonden hadde. De Köningen van Navarra en Vranckrijck hebben lomtijtshetlèlve met de wapenen geproeft weder te bemachtigen, maer te vergeefs. Tenlaetften, in’tjaer lyiy , heeft Ferdinandus Navarra aen Cafti-lien geknoopt. Hier uyt blijckt, feyt Mariana, dat Ferdinandus voornemen was, dit landt noyt te verlaten als fijn eygen zijnde, gelijck de andere Prinsdommen ; lbo liet hy hem verluyden; die de wapenen tot fijnen wille heeft, gebreec-ken geen redenen om te behouden dat hymet de wapenen verkregen heeft. Mach men nochtans de waerheyt bekennen , lèyt hy, de laecke van Ferdinandus fteunde niet op onbillijeke fundamenten. Ten eerften waren de Köningen, door het Paufelijeke decreet van hare landen berooft: ten anderen hadde Clara, gemac-linne van Henrick de i v, Koning van Caftilien, met haer eygen wille alle het recht dat fy aen ’t Rijck Navarra hadde , overgegeven aen den -Koning van Caftilien, in die tij t als ly van haren wreeden vader geftelt, en als gebannen is in de handen van haers fufters loon Gallon de Foix, die door haer doodt het Koningrijek Valco-nien locht te befitten, daer lÿ meerder recht toe hadde, om datfe ouder was. Ten derden, om het recht van fijn gemalin Germana, dat haer toequam nae de doot van hàer broeder.

I/caja heeft den naem, nae de opinie van lo-annesBiflehop van Ge-runda, van de Baftulis, oude inwoonders des landts Bæticæ, welck nu GranadenenAnda-lufien is 5 want als de fèlve uyt Libya in dit geweft verhuyft waren , en van de Moren daer nae van daer verdreven , hebben fy haer toevlucht genomen tot de bergen van Galicien, lieh aldaer nedergeflagen en vaft gemaeckt, en den naem van ’tlelve volck oock behouden j al/oo dat van die tijdtaf dit landt Baftulia is geheeten geworden,’t welck men nu Bifcaja noemt. Bifcaja wordt van fommigen Vifcaja geheeten, ’t welck met de Gafcoenfehe pronunciatie wel overeen komt.

Dit is een landtfchap in Spaengien aen de zee gelegen , met bergen omringt. Hier is een getemperde , en veel milder lucht als in de geheele refte van Spaengien ; want de koude is alhier niet feer groot, en het en wort oock foo veel niet ge-quelt met de hitte der Sonne. Ditlantis vol boomen , daer van de fcheeps-maften worden'gemaeckt , waer van gantlch Spaengien getuygen kan, behalven andere Provinciën 5 want geheele Scheeps-armaden hier getimmert en toegeruft können worden. Vankaftanien, noten,orangie-appelen , hars, verlcheyden metalen , als ylèr , fwart loot, en meer andere dingen, is hier groo-ten voorraet. Door gebreck van wijn,word daer een hnakelijeke appeldranck geperft. Van allerhande viervoetige gedierten, vihchen, vogelen, allerley fruyten, en ’t gene tot ’s menïchen onderhoudt dienftigh is, is daer groote overvloet.

DeCantabers hebben in voortijden niet alleen dit landt bewoont, maer oock Guipufeoa en Navarre befeten. Dele Cantabers lieten haer duneken, dat buyten den krijgh het leven haer geen leven ware. En als nu alle volckeren in Spaengien van de Romeynen waren overwonnen en ondergebracht, hebben defe, met die van A-fturien, en de naeftgelegene, niet können ver-meeftert worden, tot dateyndelijck deKeylèr Odavianus Auguftus lelfs in perlbon tegen haer, en de gene die den Romeynen noch niet gehoor-faemden, te velde is getrocken, en heeftfe door neerlligheydt en dapperheydt van Viplanius A-grippa, en andere legaten ofte lieutenanten , die hy met hem voerde, na een vijf-jarigen oorlogh, geheelijck overwonnen.

Onder de lieden defes lants is Bilbao de voor- stede». naemfte, allöo geheeten, nae Ibmmiger opinie, als of men wilde leggen Belvao , ’t welck beduyt, Bdlum Vaàum, eenlchoone door-wadinge, by de Spaengiaerden lulcks feer gemeen zijnde, datfe eenB in plaetfe van een V pronuncieren : ly is gefondeert van Diego Lopez de Hazo,een vorR der Cantabren,inhetjaerChrilli i3oo,ofte daer omtrent. Onder anderen fijn daer drie dingen die dele lladt feer verheerlijeken j de fituatie, de toevoer en overvloet van allerhande lijftocht,en de veelvoudige negotie en menighte der men-fchen. Sy is gelegen twee mijlen van de zee, op een fchoone elfene plaetlè. Alles wat Vranekrijk, Engelandt, en Nederlant naer Caftilien fenden, moet hier meell aenlanden jgelijck oock wederom van daer uytgevoert worden de meelle waren die Caftilien met andere landen verhandelt. Men vint hier burgers , van welcke een alleen uyt fijne eygene middelen machtigh is jaerlijeks drie oft vier Schepen te laten timmeren. Tegen over Bilbao, op de lèlve riviere,en wat naerder aen de zee,leyt het ftedeken Portugallette,van waer een groote arm der zee, niet alleen aen de ftadt Bilbao, maer byna in de huyfen vloeyt : langs dele riviere worden de koopmanfehappen bequame-lijck, en metkleynekollen,uyt eningevoert: de andere havens fijn Barmea, Caftro, Laredo : allerhande delicate verlche vilch is hier in overvloet, en de fchulpen hebben oock peerlen, doch niet van de befte.

De inwoonders fijn vriendelijck, vrolijck, en fraey. De Bifcaynfche maegden hebben een ma- ders. niere,geenhair op’t hooft te laten walfen,en met blooten hoofde te gaen,foo lange fy ongetrouwt blijven maer alloo haeft fy fich in den echten ftaet begeven , bedecken ly het hooft met een gout-geele linnen huyve, gefatlóneert als een llormhoet,die lyalfoo omwinden,dat het lchijnt datlè een hoorn op ’t voorhooft dragen.De inge-fetenen drijven grooten handel met de Françoy-lèn,Engellchen,Nederlanders, en andere natiën ; en is de menighte en dégoetheytvan de wolle die hier komt,de principale oorfaeck,dat alle merek-ten en plaetfen vol fijn van koopers en verkoopers.

BUipufcoa was eertijdts oock een gedeelte van Cantabrien, fommige noemen het Lipu-fcoa en Lipuifca, doch oney-gentlijck, gelijck fuicks Stephanus Garybayus, een in-woonder des /elven lants aen-wijft. Van waer het dele benaminge mach hebben, is onbekent, fommige feggen dat het komt van de oude ftadt Opufcua.

Naer het ooften wort Guipufcoa befloten met hetPyreneilche geberghte, en het water Vido-lone, ’t welckeoockVidorlo, Alduida, Huria,en Beyona wortgenoemt, en fijnen loop heeft tuf-lchen Vranckrijck en Spaengien ; naer het zuy-den grenft het aen het koninckrijck Navarre s in het wellen leytBifcajas en noordtwaertsishet belpoelt met de zee : deommeloop daer van is omtrent ^6mijlen.

Dit landt heeft een feer getemperde locht, die noch te kout, noch te warm is, maer wel wat vochtachtigh en ongelladigh:en dewijl het mee-llendeels berghachtigh en rouw is, foo en wordt het niet feer bebouwt, doch de plaetlèn die daer befaeyt worden,fijn feer vruchtbaer: wijnllockcn heeft het feer weynige, en die fijn omtrent de zee-kuft. Van yfer en ftael is dit landt leer rijck, foo dat nergens ter weerelt bynae meerder over-vloet, oftedat beter ly , kan gevonden worden ; en wort alhier foo veel uytgegraven,dat vele landen daer mede verfien worden ; jae het lchijnt dat deNature alhier toegellelt heeft de fmilTe van Vulcanus, enhetwapen-huys vanMars: want men liet hier niet alleen een groote menighte van yfer en ftael, maer oock van allerhande ge-maeckte wapenen j alfoo dat het in de archiven defes landts, niet onbequamelijck,een muure ofte fortrelfe der koninekrijeken van Caftilienen Leon geheeten wort. Navagierus fchrijft,dat ’er jaerlijeks lbo veel y fers en ftaels uytgegraven wort, dat het gewin daer van beloopt de fomme van 8o duylènt ducaten. Derhalven dan Plinius niet fonder reden in fijn 34 boecks 47 c. lchrijft, daf er eengantlchen bergh vanyfer in dit lant gevonden wort.In dit gewelf worden geftelt vanPto-lemæus, Pomponius, Plinius en andere, de volc-keren Ougeltiones, Autrigones en de Varduli.

De Hooftftadt is Tolola, gelegen by den t’fa-men-loop der wateren Araxis en Oria : daer fijn meer andere fteden, als Placentia,alwaer een on-gelooflijck getal ylèr-fineden woonen : Motrico, ofte, gelijck andere fchrijven, Monte deTrico, naden naem van de fteen-klippe die by defe ftad light ; Fuentarabia, van Ptolemæo Flaviobriga geheeten : Fanum D.SebaßianijWas eertijts Hiçuru, daernae Don Baftia, en wordt nuter tijdtDo-naftien genoemt, ’t welck lbo veel te leggen is,als S. Sebaftiaen 5 want hetwoort Don, in de Canta-brilche Iprake , Sanóius ofte heyligh beduyt. De meefte plaetlèn defes lants hebben, van wegen de verlcheydenheydt der Ipraken, vele en ver-fcheyde namen , naedien ly anders van de Can-tabrilche, anders van de andere Spaengiaerden, en wederom op een ander wijfe van de Françoy-fèn, die daer aen grenfen,genoemt worden. De-fè voornoemde ftadt S. Sebaftiaen is gelegen aen de mont van de riviere, die Ptolemæus Menofca, en Pomponius Mela Menalcus noemen, en nu ter tijdt Rio Gurumea ofte Uramea geheeten' wort. In defe landen ontfpringt oock de riviere Chalybs, welckers water feer bequaem is om het yfer te temperen, alfoo dat oock de Spaengiaerden geen werek maken van andere wapenen, die met dit water niet getempert en fijn. Nae defe riviere wil Juftinus , in fijn 44boeck , dat defe volckeren Chalybes genoemt fijn. Defe ftadt heeft oock een groote ruyme haven,niet door de men-fchelijcke konft, maer van de voorfichtige nature felfs gemaeckt,in welcke de Schepen voor alle winden befchut leggen ; den inganek des felven is tuftchen twee Kafteelen, van welcke het eene, ’t welck naer het ooften op een hooge bergh leyt,veel hooger is als ’t andere,welck weftwaerts op een fteen-klippe is gelegen.

De inwoonders defes landts komen in manie- /»weende-ren en fprake over een met de Bilcajers. Sy fij a fcherpfinnig van verftant, politijck,en wel gema-niert, waer mede ly andere volckeren lichtelijck aenlocken, latende haer niet gaerne dwingen ; fy fijn eerfuchtigh en ftrenge belchermers harer privilegiën, fijn oock ras, moedigh, en feer be-hendigli met allerhande geweer om te gaen, en geneyght tot den oorlogh. Hare vrouwen fijn van ftereke complexie, hebbende een manlijck gemoet, fraey van gedaente ,• fijn allerley arbeyt wel gewoon, niet opgeblalèn ofte hoovaerdigfi. Die aen de zee woonen beneerftigen haer met de Scheeps-vaert en het vilfchen, ’t welck haer een groot gewin en rijekdom inbrengt.

des Keyfers Nervæ) fijn leger-plaets gehadt heeft : paelt in ’t noorden aen Afturien; in*t weften aen Gallicien j in ’t zuyden en ooften aen oudt Caïli-lien.

De Hoôft-ftadt delês landts is dege-. ne i die met de felve naem van ’t lant, hedensdaeghs gemeenlijck Leon ge-heejcen wordt ; en van Ptolemæus Legio pptima (germanica ; welcken name Fran-cifcus Tarapha van Leoniglio der Go-, then koninck gt;nbsp;en niet van het Legione wil afbrengen. Moralis verhaelt, dat defe iladt eertijdts oock SMancia ge-noemtis geweeftjwelcken naemsover-/blijffel als noch gefpeurt wordt in een plaetfe Salaaca genaemt, en anderhalf mijle van Leon gélegen.Van de kercke van Leon fchrijft Marinæus Siculus in zijn derde boeck van de gefchiedenif-fen van Spaengien , in defer voegen : Alhoewel dat de kercke gt;nbsp;die hedens-daegs in de ftadt Sivilien gebouwt worn allen anderen in groote ver te boven gaet; en de kercke van Toledo allen anderen wijdt overtreft in rijckdom^ cieraet, en heldere lichtigheyt ; en dat de kercke van Compoftella Ibercker van gebouw is, en noch daerenboven van wegen de miraculen van S. lacob, en meer andere dingen , beroemder én vermaerder is ; nochtans overtreft de kercke van Leon,nae mijn oordeêfalle de andere van Wegen het konftigh gebouw : alwaer oock een capelle is,daer 37 Köningen,en eenKeyfer van Spaen-jen begraven liggen : Doch is dit noch het gedenckweerdighfte, dat, ontrent het jaer Chrifti 716, de veroveringe van Spaenjen {’t welck de Moren en Sara-eenen bynae geheelijck vermeeftert hadden ) van defe ftadt haer begin ge-nonlen heeft; want (gelijck de Spaen-fche hiftorien verhalen) Pelagius, uyt konincklijcken Gothifchen bloede ge-fproten,en een fone van Fafila, Hartog van CahtabrieUi zijnde van de overgeblevene Chriftenen (die in 'tgeberchte van Afturien gevloden waren ) tot ee^ nen Koninck op-geworpen, en nauwe-lijcks het Rijek aengeveert hebbenden heeft voorts daefnae de Mooren in eenen ftrijt overwonnen, en de ftadt Leon uyt hare handen ontweldight ; alwaer hy oock terftont geplant heeft den ftoel fijnesVorftendoms;bouwen-de een nieu kafteel en fterck fort, regens het gcwelt en den aenloöp der Barbaren ; en achterlatende der Goth-fchen Köningen wapen , voerde hy voort, van die tijt afi een rooden klimmenden leeuw in een wit velt, fijnde noch in onfe dagen het wapen van dé Köningen van Leon. Nae Pelagius volghde in het Rijek fijnen fone Fafila, de welcke, fonder lijfs-erven nae te laten, aflijvigh geworden zijnde,is hemin het Rijek gevolght Alphonfus Catholi-cusTone van Petrus,Hartogh van Can-tabrien, fijnde uyt ’t geflacht vanRica-redus Catholicus,Koning der Gothen, gefproten :hy nam ten houwelijck Ot-mifenda , eenige fufter en erfgenaem van Fafila. In defen Alphonfus familie bleef dit Vorftendom van Leon, tot op Veremundus den xxiv Koninck van Leon , nae wiens af-fterven , in ’t jaer 10x0 , ( dewijl hy geen erfgenaem nae-liet ) fijn fufter Sanólia ( getrout zijnde met Ferdinand van Navarre,Koning van Caftilien) het Koninekrijek Leon bracht aen het Caftiliaenfche/

_STVRIA paelt in ’t noorden aen de groote ; zee, in ’t oollen aen Bifcajen , in ’t zuyden aen oudt Caftilien, en in het weften aen Gal-licien. Dit landt is berghachtich, daer veel metalen enverfcheydefoortenvan coleuren gevonden worden ; de Ouden fchrijven dat ’er eertijdts oock goudt was. Het is anders weynigh bewoont , behalven eenige plaetfen aen de zee gelegen. Afluria is de woonplaet-fè van d oude ^z/m,die alfoo genoemt zijn (gelijck Ilidorus getuygt) na de riviere Afiura , van welcke Florus in zijn Roomfche hiftorie, als oock meer an-derCrgewagh maken. Van defe volcke-ren is dit lant van Ptolemæus j

van de Latijnfchen en in de oude mar-merfteenen Afturiagenaernt^in welcke men oock fal yinden, dat ’et Aftyria is geheeten : als onder anderen in een vloer van een Capelleken dat by de kereke van S. Gregorius op de bergh Cælius ftaet :

In een andere marmore tafel, die te Romen in Tranftevere, in een burgers huys is, leeft men oock lt;iAfluricam : hedenfdaeghs wort het Afturias ge-Deelin^e. heeten. Plinius deelt de Afiures in oAu-guflanos 3 en T'ransmontanos ; de Auguflam woonen aen de zijde van de bergen naer het zuyden ; de T^rammontani aen de andere zijde van de bergen naer ’t noorden, en aen de zee : Sy worden noch te defen tijden in tween onderfchey-den, en na de fteden Oviedo en Santil-lana genoemt. De Hooft-ftad van defe 5^,^. Provincie is Oviedo, befchreven van Rodericus Toletanus 5 en wort defe ftadt , de ftadt der Biftchoppen geheeten. Daer is oock Aftorga, en meer andere geringe ftedekens. Van die Aßii~ ries fpreeckt Silius Italiens aldus :

aijarus .

ViÇceribus lacer a ^elluris mërgtîur imis, redit infeli^ effbjfo concolor oAuro.

Allicia hcefc die naem van d’oude volkenGal-laici gehceten ; paelc in ’c noorden en weilen aen de groove zee; in ’c zuyden aen Por-tugacl, van ’c welcke her door de riviere Du-rio afgefondert is ; en in’t ooflcn aen Auftrien en Leon. Dat de palen vanGalliffen eertijes wijder gedreckt hebben, blij ckt uyt hetfehrijven van OrofÎLis,daer by feyt, dat Numantia, nu ter tijt onder oudt Cadilien gehorende,in Galiden op delimiten lagh ; het Pyreneifche geberchte waren toen ter tijdt zijne palen naer het ooden 5 nu wort het tudchen de zee,de riviere Avia,en dePJje-ken van Leon en Portugael bedoren.

De voornaemde, en byna de eenige riviere in ’t gantfche lant, is Minho, die fpruytendc aen de grenfen van het Rijck, ’t felve van ’t noorden naer het weden bynae geheel door-loopt,en vlietende voorby Orenfe,valt in den grooten wederfchen Oceaen.De kud is rondom feer gebroken met vele bayeii en havenen, waer van de voornaemde zijn Ribadeus, Corunna, Ferrol, Port a Port, en Bayonna. Het kan wel zijn dat hier eertijts feer rijeke goud-mijnen waren, en de rivieren een aerde opwierpen met gout, diver en tin vermengt, en dat het aertrijek foo rijck van gout was,dat daer dick wils goude kluyten door het ploegen entdeckt wierden, gelijk de Ouden fchrijven; dan nu det men niet veel tekenen van ’t felve. Op de bergen is hours genoegh,bequaem tot fchepen te maken. De paerden zijn hier foo goet als in Portugal,en wijekenfe niet in fnel-heyt.Gallicien isoock feer vifch-rijk,infonder-heyt van Salmen , zee-alen, die mengemeyn-lijck Pefcades noemt, behalven noch veel andere foorten van leckere vidchen,die,sedgt;uten zijnde,in verfcheyden plaetfen van Spaengien vervoert worden. In de maenden van November en December wort een ongelooflijcke menichte van viffehen gevangen,die fy Pefyos noemen, wegen twee pont en daer ontrent, fy werden verfch heel Cadilien door gebracht, en voor ’t verderven bewaert van de Inij-dende koude locht; defe zijn van feer goeden fmaeck , doch acht men die, de welcke in de groote zee gevangen worden, beter te zijn als de andere die men vangt in de Middelandtfche zee ; want door de koude van den Oceaen worden de viffehen vetter en groeyen meerder, derhalven hoe fy naerder het noorden komen, hoe die beter plachten te zijn.Vele luydende-fes lants woonen in de bergen , alwaer fy hare huyfen en woonftèden hebben , bequame-lijck uytgeholt, en voorts tamelijeker wijfe gebouwt.

De hooft-flad is Compohclla, die niet op haeroLitheyt, ofte groote daden door hare in-gefetenen gevoert,roemen mach; maer pronkt Hooft fiat. met het lichaem van de H. A poffel lacob, welck daer feer eerwaerdclijck gehouden, en niet alleen van de ingefetenen, maer van alle natiën, en alle ffaten van menfehen, befocht en ge-eert wort ; van ’t welck defe ffadt hare meeffe vermaertheyt gekregen heeft, hoewel fy oock eenighfins beroemt is van wegen de Llniverfiteyt aldaer;het is ook de woonplaetfe van den Aerts-biffehop. Sy wort hedensdaegs San-Iago genoemt, eertijts Briganiinm. loan-nes Gerundenfis is van opinie , dat defe ffad Compoffella genoemt wort, als of men wilde feggen (Jomposßella, feydt hy, om dat men in die landen de morgen en avont-ffer alfoo plach te heeten; doch icklaet dit in fijnwefen. Te Salaraanca,in de Bibliotheca van ’t Colle-gie S. Salvador , is een Hifforie van Compo-ffel, vervat in twee boecken, befchreven van Diego, eerffe Aertz-biffehop van Compoffella, in welcke feer wijdtloopigh verhaelt zijn, de eerffe beginfelen , voortganek , en aenwas der kereke van Compoffella; als oock by Lucius Marinæus Siculus in fijn 5 boeck in het capittel,daer gehandelt wort van de Kercken, Godts-huyffn en religieufe plaetfen van Spaengien ; en van de miraculen die daer gefchiet zijn. Orenfe is gelegen aen de riviere Minio, in een landouwe, niet alleen plaifierig, maer oock vruchtbaer, en rondom verciert met fchoonc fruyten en goede ffercke wijnen. De Swaben,Duytfche volckeren (die eertijts defe geweffen onder haer gebied brachten en bewoonden) hebben het Warenze op haer Sprake genoemt; Ortelius is van gevoelen dat men behoort Warmzee te fchrijven,dat is te feggen ' Warm meir,( want de Hoogduytfcn zee noe-mcn,’t gene de Nederlanders eenMeir heten) van wegen de menigte warme en gefonde fon-teynen, die daer ontrent zijn ; waer van fom-mige foo getempert zijn, dat mende warmte aen het lichaem wel verdragen kan ; eenige wederom onlijdelijeken heet. De Binchop van Orenfe heeft jaerlijks 3000 ducaten inkomen. Die ffad die eertijts Lucus inGallicicn gehee-ten werdt, noemt men hedensdaegs Logo ; is in voortijden een groote ffadt geweeff , nae uytwijfen van den wijden omloop van haer mueren.De andere ffeden zijnTuy,Mondon-nedo,en aen de zee Ribadeus, Ferrol, Corunna, Ponte Vedra, en Bayona ; op de grenfen van Portugael leyt Ribadavia , daer fecr goede wijnen en in overvloet Waffen.

Ontrent het jaer m lx heeft Gallicien den

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tijtel

GALL

tijtel van een Koningrijck verkregen. Want na dat Ferdinandns koning van Caftilien (Cone van Sanâins Major, koning van Navar-ren) Sandia (de dochter van Âlphonfus de Vj en fufter en erfgenaem van Veremund de ni, koning van Leon) getrout,en alfoo t^vee koninckrijcken, namelijck Caftilien en Leon, byeen gevoeght hadde , heeft hy onder ftjne drie foons een foodanige teftamentaire difpo-fttie gemaeckt; als dat Sandius fonde zijn koning van Caftilien , Alphonfus van Leon en Afturien, en Garcias van Gallicien ( welck landt van fijnder vrouwen Voor-ouders gecon-quefteert was, en tot defer tijd toe maer den tijtel van een Graeffehap gehadt hadde) en Portugael. Sandius onverduldigh overdefe vaderlijeke deelinge,verjaegde fijnen broeder Alphonfus uyt het Rijck, en liet Garcias ombrengen , en als hy fes jaren geregeert hadde, is hy door liftigheyt van Vellido vermoort. De verdreven Alphonfus, die fich te Toledo by den Moorfchen koning als balling opgehouden hadde, heeft toen niet alleen fijn cy-gen koninekrijek Leon (’t welck door het te-ftament fijns vaders hem toebehoorde) wederom bekomen , maer daer-en-boven doek de koninkrijeken van Caftilien, Gallicien en Portugael verkregen. Alphonfus hadde drie wettige kinders, doch ieder van een byfondere vrouwe geboren; by Ifabella, koninginne van Vranekrijek, wan hy Sandiam, welcke ten

I C I A.

houwelijck kreeg Graef Roderic; defe heeft in de ftad Ciudad Rodrigo een nieuwe woon-piaetfe gefticht.By Zaida Maura, dochter des Könincks van Sivilien , kreegh hy Sanólium, die in een ftrijt regens de Saracenen verftagen bleef. By Conftantia wan hy Urraca , welcke, na het overlijden van Sanótius en Sandia, die fonder kinderen ftorven,en na datfe setrout geweeft hadde met Raymundus Berengarius, Grave van Tolouzen, eyndelijck tot een man heeft gekregen Alphonfus koninek van Aragon, en liet na, haer tot een erfgenaem, een foon Alfonfus de Vlï, den allermachtigften van alle de koningen , die oyt voor hem geweeft waren, welck oock deii tijtel als Keyfer van Spaengien gemeriteert heeft. En van die tijt afhebben Gallicia, Caftilien, en Leon, al-tijdt eenen Koningen Prince gehadt.

Hier voren hebben wy gefeydt, dat onder verfcheyde zee-fteden en havenen van Galif-fen,de voornaemfte zijn Ferrol,Corunna,Porc a Port ; de eerfte is feer vermaert, door dien aldaer gebout worden degaleoenen,groöte en geweldige oorlogh-fchepen van de Koningen van Spaenjen ; de tweede door het inkomen van de machtige Scheeps-armadc,die Koning Philips dé 11 in ’t jaer 15 88, tegen Engelandc en de Nederlanden, uytruftte. En uyt Port a Port is de meefte vaert op de kuften van Bra-filien.

Ortvgal, fijnde een gedeelte van ’t gene de Ouden Lufitanien hebben geheeten,van Lufo en Lufà , medegefèllen van Bachus, is alfoo genoemt nae de portus oft haven der Gallen,dât fijn Françoyfèn , die daer

Galicien ; en van daer ooftwaerts tot de riviere Duero,- en voorts recht naer’t zuyden,tot aen de mont van de riviere Guadiana, aiwaer Portugael grenll met Caftilien , Extremadura, en Andaki-hen 5 naer het weften paelt het aen den grooten wefterfchen Oceaen j alfoo dat de geheele omloop gerekent wordt op 280 mijlen.

In Portugael is een feer getemperde en heldere locht : van wijn, olie, orangie-appelen, citroenen , limoenen, amandelen , honigh, en was, is hier groote overvloet. De vruchten defes lants overtreffen die van de naebygelegene landen in goetheydt en fmaeck j en hoewel dit aerdtrijck foo veel korens niet en draegt,dat deinwoonders daer van können leven, foo wordt haer doch ge-noegh uyt Vranckrijck,Engelant,en Polen, toe-gevoert. Van vee en allerhande gedierten is dit landt oock fèer rijck, infönderheydt brengt het voort fuick een menichte peerden, van groote rafligheydt, dat de Ouden feyden , datfe van de wintgegenereert wierden.

Het Koningrijk van Portugal heeft fijn eerfte beginfèl genomen omtrenthetjaer ons Heeren 1100(tot welcher tijdt toe het onder Spangien is geweeft ,foo de Hiftorien melden ) en fijn de Köningen gefproten uyt Henrick Hartoghvan Lothringen en Grave van Limburgh,een dapperen ftrijdtbaer helt, die, in Spaengien fijn woon-ftede nemende, trouwde aldaer Tyrefia, de dochter van Alphonfus de VI Koning van Ca-ftilien en Leon ,- en kreegh met haer ten houwe-lijck dat deel van Gallicienen Lufitanien,’twelk men nu Portugal noemt,en hy onlangs te voren, in dienft des Konings, door fijne manhaftigheyt uyt der Moren en Saracenen handen ontweldight had : als hy overleed, in ’t jaer 1112 , is hem lijn fone Alfonfus de eerfte gefiiccedeert, die fich noemde hartog van Portugal,doch wierd in’t jaer 1132 van fijn krijghs-heir met den Konincklijc-ken tijtel begiftight, nae dat hy in het Orchien-fèr velt, tegens Ifmarius, en noch vier andere Sa-raceenfehe Köningen , de viólorie verkregen hadde 5 fijne naekomelingen achterlatende, tot eeuwiger gedachtenifte van fuick een daet, het wapen van de vijf fchilden. Defen Alphons fijn in rechte linie geluccedeert Sanchez, Alphonfus 11, Sanchez 11, Alphonfus 111, en Dionyfius,die Spaenjen.

de eerfte fich heeft laten noemen Koning van Algarben j defen fijn gevolght in ordre, Alphonfus 1V, Petrus, Ferdinand, loannes, Eduard, Alphonfus V met toenaem Africanus, loannes II, Emanuel, loannes III,- Sebaftiaen, die in Africa verflagen is,- Henrick, te voren Cardinael ; en (alfoo Antonius, als een baftaert, verdreven is) Philips de 11, Koning van Spaengien, die, als naefte erfgenaem van wegen Ifabella, oudtfte dochter van Koning Emanuel, het Rijck geoccupeert heeft,- nae hem fijn fone Philips de III,- en voor eenige jaren fijn nevePhilips de IV, die over geheel Spaengien heerfchte,

De hooftftadt van Portugal is Lisboa, de Ne- pooftfladt

het Olifippo genoemt : Sy magh onder de voor-naemfte kooplieden der geheeler weereldt met recht gereeckent worden, fijnde met rijekdom overgoten, en als een heerlijeke fchatkamer van alle vreemde waren, die uyt Afia, Africa, en een gedeelte van America gebracht worden. Syis gelegen aen den mondt van de riviere Tejo , op een luftige en bequame plaets, foo van wegen de landouwe, die rondom feer lieflijck is, als oock van wegen de goede reede voor menichte van groote fchepen. De ftadt is foo groot, datfe binnen hare muuren vijf onderfcheyde bergen , en oock foo veel dalen begrijpt,- en buyten de muuren twee bergen beflaet : aen de fijde naer de zee fijn 22 poorten, aen de landtfijde ió,en de muuren rontom gefterekt met77torens: daerfijn 2 y Parochi-kereken, behalven de kloofteren. Hier is oock de Aertsbiffchoplijcke ftoel. Maer ’t gene de ftadt meeft verciert, is, dat de Köningen van Portugael alhier eertijdts plegen hof te houden,gelijck oock nu ter tijdt de Koning. De treflijckheydt, foo van de publijcque als private gebouwen van Lisbon, munt uyt boven vele fte-den van Europa, Het dunekt my onnoodigh te verhalen, alfoo een yder bekent is, dat alhier die groote fchepen, die wy karaecken noemen , ge-timmert worden , en toegereedtop de Ooft-In-dien, van waer fy alhier wederkeeren, geladen met veel koftelijeke koopmanfehappen, fpece-ryen , en ’t gene die Oofterfche Rijcken meer voortbrengen. Het lof van defe ftadt behoefde een geheel boeck, wy willen liever daer van fwij-gen , als te weynigh fchrijven, enbeftuyten met het feggen der Portugefen, Chi non ha ygt;iflo Lisboa, non ha igt;ihlocofa boat dat is , die Lisbon niet gefien heeft, heeft niet fraeys gefien.

De andere fteden van Portugal fijn Evora, Be- Kiejnefle^ ja, ofte Bexa, Elvas , Olivença, Portelegre, Al-mada : op defe fijde aen het inkomen der riviere Tejo, niet wijt van Lisbon, noordwaerts, is gelegen de ftadt Cafcais 5 en wat naerder aen de ftadt, tot befcherming van de riviere, het Ka-fteel S. luliaen, van de Duy tfen Sint Gillis gehee-ten. Niet verre van daer vertoont fich het fte-deken Belem, van de Nederlanders Bethlehem genoemt, alwaer Koning Emanuel, tot een graf-ftede voor fich felven, die fèer heerlijeke kerek van onfc lieve Vrouwe gebouwt heeft, en daer

K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nevens

uevens een kloofter voor Monicken van de orden van S. Hieronymus, doch is daer nae feer Verbetert van fijnfoonKonincklohan. Daeron-* tient leggen oock de ftedekens Leiria, Tomar, en Guarda. Niet wijt van Tomara is Ceice. By de riviere Tejo leyt oock Alanquora ,’t vader-lant van Damiano's à Goes. Tuflchen de rivieren

Monda en Durio leggen Conimbrica, oft Coimbra , eertijdts het hooft van gantlch Portugael, Porto, Vifeu,en Lamego. i^^delijck, tuflchen de riviere Durio en Minio,laet fich fien de prachtige flad Braga, die de Ouden Bracara Augußa ge-noemt hebben j men meent datfe van de Gallis

Brancatis gebouwt is, 290 jaren voor Chriftus geboorte ; de Romeynen , overwinners daer van , hebben haer den naem van Augufia gegeven : fy is eertijdts feer vermaert geweeft , om dat aldaer placht gehouden te worden een van de feven Coni^entas f oft byeenkomften, van’teen derde

deel van Spaenjen , vanwaer (na Plinius feggen) 24 Beden haer recht plachten te vorderen.

In Lisbona fijn verfcheyde rechtbancken, die fy Tribunalia noemen ,• als,het Tribunael van civile faecken,genaemt Cafa de Ciy)il,\\'2.cr van opperfte Rechter van ’s Konings wegen is, een Regidor, dat is tefeggen Regeerder, met noch twee andere Rechters. Het tribunael van criminele faccken heeft oock twee Rechters ; en hetTolhuys des Konings, genaemt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eenen Auditeur oft

Rechter:een Rechter is ’er vandeproprieteyten, ofte eygendommen, en beneficiën : acht van de weefen : een van de gafthuyïèn ,• en een opperfte Rechter ( genaemt Corre^eur) van de faecken van Indien , Guinea, Cabo Verde , San Thome , en Brafilien. Van alle defe voorfeyde rechten mach men appelleren aen het relaes van het civil. Van het relaes van ’t civil komen de appellen aen het tribunael van defupplicatien,wiens Rechters,ge-naemt Defembargadores, dat is, ontlafters, fijn van grooter autoriteyt en aenfien , gelijck by ons Racts-heeren en Prefident : de opperfte onder haer is de CorreSleur van de fupplicatie. De twee Rechters, die genoemt worden Defembargadores da Fa^^endajdät is, io veel als Curateuren en Rechters van des Könincks goederen, oordeelen de rechten cn pleyten tuflchen de Köninck en particulieren : van defèn is geen appel. De Raedt van het Tribunal fupremOj oft den hoogen Raet, noemt men Defembargadores van’t palleys, aen welcken men appelleren magh van alle rechtbancken des geheeien Rijcks. Het tribunal van de Feedores da Fazenda, fijn opfienders, voochden,ofte beforgers van des Konings inkomften en goederen ; het tribunal van des Konings rekenkamer ftaet onder de Feedores da Fazenda.Behstlven de voornoem-de is daer noch een Raedt van State , twee Hartogen, een Marckgraef, en tien Graven.

De rivieren deles landts fijn Anas oft Guadiana, Tejo, Mondego, Duero, en Minhoj van dele alle fijn de Taag en Duero de voornaemfte. De zee aen Portugael geeft behalven groote me-nichte vilTchen , oock veel andere nuttigheden : want dele zee is het die den Portugijlen alle hare rijckdommen heeft verleent, het welcke lÿ oock erkennen, hem noemende gout-dragendt, met meerder reden dan de Ouden eertijdts den Nilus deden ; om dat door defen allerley waren , van alle hoecken der Weereldt, haer worden toc-ge-voert, en derhalven niets behoeven ; maer daer en tegens, ’r gene fy overvloedigh hebben, noch andere gewelfen daer mede voorfien. De voornaemfte havenen fijn Lisbon, Setubalofte S. lives, en Port a Port. In dit Koningri jck fijn twee Academiën , als die van Ebora en Coimbra3 de .eerfte is gefondeert van Henrick Cardinael van Portugael, Prelaet derlèlver ftadt ,• de andere nieuwelijcks gefticht van lohan de II,Koning van Portugael.

Onder alle Spaenlche volckeren fijn de Por- /„n^eonde-tugijfèn de dapperfte , feer ras van lichaem, die rennamre. haren vyant leer lichtelijck aenvallen, en oock haeft wederom den rugge können keercn j ly fijn feer veerdigh ter handt, en arbeytfaem: ly houden veel van haer felfs en van al haer doen, en bekennen dat ly fich veel laten voorftaen, en gaerne hebben , dat men haer meer acht als ly in der daedt fijn. De Portugelèn fijn oock feer kloecke zeeluyden , en hebben haer, van wegen hareScheeps-vaerden, dengantlchen aerdbo-dem door bekent gemaeckt, en met allerhande negotien feer verrij ckt.

ALGARBEN.

ONder Portugael hoort nu ter tijdt hetIAmw. Koninekrijek van Algarben , ’t welck defen naem van dcArabiers gekregen heeft, lbo veel beduydende als een rijck en vruchtbaer velt, in ’t welck van alles genoegh en vol op is,lbo tot onderhout van fich felfs, als oock om anderen mede te deelen.

Het neemt fijn beginfel by de riviere Guadia-na, tulfchen de wateren Varaon en Carei-vas,en eyndight by het ftedeken Villa formofa, waer Algarben van Portugal wordt afgefondert.

Hoewel Algarben van alle de Spaenfche Ko-ninekrijeken het geringfte is, lbo is nochtans aldaer , uyt verlcheyden geweften van Spaengien, door de af-loopende Guadiana, groote toevoer van allerhande wijnen, Secco, Baftart, en Roma-nie, en veel meerandere, de welcke dan aldaer worden gefcheept, enin Vranekrijek, Neder-lant, en andere geweften vervoert.

De fteden in Algarben fijn Tavila en Silvis, stede». By Cabo de S. Vincent placht te leggen de ftadt Lacobriga, waer van men noch ten hedigen dage de ruïnen en overblijflèlen fiet by de zee-ftadc Lagos, in het dorp, in de Portugijlche Ipraecke Lagna genoemt.

Algarben, lijnde in ’t eerft een Graeflchap, is ^egeerbtg. ( als de oude laer-boecken melden ) van Koning Alphonfus de X, Koning van Leon, aen Alphons de 111 Koning van Portugael,tot een hu-welijcks-gave gegeven,met fijn dochter Beatrix, diehy van een concubijne geprocreerthadde^ uyt welck houwelijck gefproten is Dionyfius, die fich allereerft Koning van Algarben heeft laten noemen. Defe twee Koningrijeken worden nu geregeert van Koning Don lohan de IV,uyt den huyfe van Bragança.

A STI LI A oftCaftel-la heefc de naem van het Kafteehdat de Koning Pelagius,hebben-de Leon van de Moren wederom verovert, als eenfortreHe tegens de vyanden gebout laadde j is eertijts Bardulia genoemt geweeft.

^egtermg. Dit Rijck heeft fijn begin in foodaniger wijle genomen : als Pelagius den Moren Leon wederom af-handigh gemaeckt, en aldaer tegens het gewelt der Barbaren een kafteelken ofte fortreife gebouwt hadde, van het welcke de regeerders Graven van Caftel oft Caftilien waren geheeten, en den Koning van Leon, als haren Vorft, lange tijdtgehoorlaem^en, tot op Ordonium den II, fijnde de XIV Koning van Leon en Afturien ,• de welcke als hy de Graven en voornaemfte hee-ren van Caftilien , onder Ichijn van vriendtlchap op een gemeene vergaderinge by fich ontboden, vermoorde ; wierden de Caftiliaenen door een lbo grouwelijcke daet feer verbittert, en afwerpende het jock der Köningen van Leon, hebben twee uyt denbaren tot richters verkoren,als Nu-nius Rafiira en Lainus Calvus j waer van de eene de burgerlijcke regeringe, de ander den krijghs-handel waernemen fonde ; en hare kinderen en naekomelingen fijn Graven van Caftilien genoemt geweeft, tot op SanCliim Majercm Koning van Navarre. Dele Sanchez (als hy door fijn ftrijdtbaerheyt Corduba en Toledo den Sarace-nen afgenomen,en de Moren uyt Navarre, Arra-gon, Caftilien, Leon, Portugael, en meer andere plaetlèn in Spaenjen, verdreven , en alfoohet geheele landt wederom tot het Chriften geloove gebracht hadde) troude Elvira , een docntervan Sanchez Grave van Caftilien, de fuller en eenige erfgenaem van Garfias de laetfte Grave, en, verlatende als toen den tijtel van Grave, Ichreef zich Koning van Caftilien, naelatende’tfelve Rijckaen fijn foon Ferdinand, die fichoock ver-rijckt hadde , van wegen fijn gemaelinne Sanélia , met het Koningrijck van Leon. Nae Ferdinand volghde fijn foon Sanchez^en den delen fijn broeder AlfonSjwien fijne dochter Urra-ca ( demannelijcke ftam uyt-geftorven lijnde) volghde ; en naedien fy , ( nae de dçot van Ray-mundusBerengarius,GravevanTolofa) haer met AlphonsKoning van Arragon in den echten-ftaet begaf, wierden de Koningrijcken van Arragon , Caftilien en Leon wederom t’famen vereenight. Caftilien wordt nuter tijdtinoudtennieuwon-derlcheyden.

OUt-Caftilien is in ’t noorden bepaelt met Afturien en Bifcajen,in ’t wellen met Por-tugaeljin ’t zuyden met nieu Caftilien(de bergen, welcke bynae door geheel Spaengiens lengte haerftrecken,tuirchen beyde loopende, ) en in het ooften met Arragon en Navarre. Is een feer vruchtbaer landt, van koren , wijn , allerley Spaenjen,

foorten van vruchten,laffraen,en alderhande gedierten.

De hoofcftadt van out-Caftilien is Burgos,een Steden. feer oude ftadt, en van wegen vele dingen ver-maert, derhalven ly oock onder de voornaemfte van Spaengien wel mach gereeckent worden; heeft onder haer relTort meer als lyolbogroote als kleyne Heden, lijnde metheerlijckegebouwen, marckten, llraten, bruggen,kercken, kloo-fteren,en wateren feer verrijckt, oock van wegen de vlijt, neerftigheyt, en allerley hanteringe der inwoonderen,beroemt. Rondtom dele hooftftad leggen de navolgende Heden, aen leer genoegh-lijcke en welgelegen plaets ; als Palentia , aen de riviere Carrione. DeHadt ValdokduWj eertijtseen ’ koninglijcke Hoel,is gelegen by de riviere Piluer-ga, op een leer luHige en genoeghlijcke plaets, allbo dat niet alleen in Spaengien,maer oock by-nain geheel Europa, diergelijcke niet lichtclijck te vinden is. De landouwe is hier foo vruchtbaer, en lbo plailantjdat men naulijcks weet, wat Hadt men voor defe foude können prefereren : daer is eenfchoone ruyme marckt, begrijpende in fijn omganck meer dan 700 treden.In defe Hadt is geboren Philips de II Koning van Spaenjen : ly wort gemeenlijck Valladolid geheeten, ’t welck Ibmmige willen uytleggen, als Vallis Oleti. Siman-ca, Pincia, en Salamanca fijn oock groote en fchoone Heden : niet wijdt van Salamanca,by de riviere Gada , is gelegen de Hadt van Graef Ro-dericus, Ciudad Rodrigo genoemt. Van hier zuydt-waert vertoont fich Coria, was eertijdts Caurita, en wordt nu van de tegenwoordige Latijnlche Scribenten ( na dat Andreas Schottus getuyght) Cauria genoemtjcn 9 mijlen voorder,naer ’t ooften, is gelegen Placentia,een leer lchoone ftadt, Welckers citroenen en andere fruyten, als oock het wit broot, feer geprelèn en begeert worden ; is hedensdaeghs Plai^enßa genaemt : dele ftadt heeft vele andere Heden onder haer gebiedt, onder welcke Xavahicium leer braveert met harp omliggende bolfchen en wilderniften; en Pilaró, in een valleye liggende, als een altaer onder het gewelf van een kercke,gelij ck Marinæus geoblèr-veert heefc ; de bergen omtrent Placentia gelegen , worden nae de Hadt Vera de Pla'^icnßa geheeten. En niet wijdt van ’t beginfel van de riviere r Areva, ley t Segovia : defe Hadt is van wegen den wolle-handel en de voortrelFelijcke Romeyn-fche waterleyding feer vermaert; alwaeroock, als Valæus lchrijft, dit noch te verwonderen is, dat’er geen ledigh-ganger of bedelaer gevonden wort, ’t en ware iemant van ouderdom ofte fieckte niets doen en konde ; naedien daer nie-mandt iets onbreckt, waer mede hy fijn koft eerlijck kan winnen : de ftadt Arunda is gelegen aen de riviere Durio, en Ofma niet wij t van de riviere landwaert in. De Academiën in oudt Caftilien zijn Salamanca en Valladolid.

Nieuw Caftilien grenft in’tnoorden aen het oude, met de andere lijden is het omringt van Portugael, Extremadura,

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gra-

Granada, en Valentia, enleytaen beydc zijden van de riviere Tago j isfeerrijck enover-vloedigh van tarwe en ander koren.

De hooft-ftadt van nieuw Cafti.lienis Tole-tum, gelijckfe van de Latijnfche genoemt wort, en van de Caftilianen Toledo j Villanovanus, fchrijvende over Ptolemæus, feydt, datmen/e plachte Serezolam telieeten. Defe ftad is als bet middelpunt van Spaenjen, aen een lieuvelachti-ge onefFene en rouwe plaets gelegen, feer moeyelijck in ’t op-klimmen j wortmeeftendeels van de riviere Tejo tegens hare vyanden be-fchermt,aen de noordzijde is fÿ met ftercke muren en I yo torens beveft : hier is een groot getal van Edelen, en zijn de Burgers feer neerftigh en arbeytfaem. Behal ven andere voortrefFelijcke gebouwen, is hier een feer heerlijcke fchoone en rijcke kercke. Nae ’t getuygen der hiftorien , zijn in defe ftadt meer als 17 Conciliën gehouden , waer van fich geen andere ftadt beroemen kan. Defe ftadt Toledo wort van Madril oft Madrid als een moeder en koninginne ge-eert, dewijl fy leydt aen een gefonde plaetfe, overvloe-yende van alle dingen, verleenende den Spaen-fchen Köningen een aengéname wooninge.Niet wijdt van daer is Villamanta. Die ftadt, welcke van de Spaenjaerdenhedensdaeghsmethet Ara-bifche woord Alcala de Henares geheeten wort, wort lbo feecker voorliet oude Complutum gehouden, dat men die oock in alle aólen en muni-menten in Latijn niet anders noemt ,• is gelegen op een eftene plaetfe, by de riviere Henares, en met alle ’t gene, dat tot ’s menfchen onderhoudt noodigh is, fbo wel verfien , datle geen uytland-Iche voorraet van noode heeft.Siguen^ leyt oock aen de riviere Henares , ontrent half wegen tuf-fchen Alcala en Saragoffa. Alcantara, aen de riviere Tago, is een fèer oude ftadt, daer oock een treffelijcke brug te ften is. De andere fteden zijn Talavera, Cuença, Lebazuza, Caflona la veja. De voornaemfte riviere van nieuw Caftilien is dit kloofter ftaet aen de weft-zijde , in de welcke ftjn drie poorten, waer van de middelfte de prin-cipaelfte is , en dient om te gaen in de kercke, in het Convent,en in het Collegie : die aen de rechte fijde ftaet, dient om te gaen in de ambachts-huyfen, die gemaeckt zijn tot dienft en behoef van het convent : en die ander poort, aen de flincker fijde, is de in-gangvan de huyfingen • die gemaeckt zijn tot de fchole. Aen de vier hoeken ftaenvier torens, feeraerdish enkonftigh gemaeckt,waer van de twee,die te gelijck aen de voet der kercke gantfch prachtigh in de hoogh-te fich verheffen, de andere in fchoonheyt verre overtreffen. Boven defenin-gang ftaen oppe-deftalen de beelden van fes Köningen van Ilrael, gemaeckt van marmor en ardüyn-fteen,wefènde yder 17 voethoogh. Aen de noord-fijde, by de kerck, is een fchoon paleys, in het welcke deKo-ninck met hetgantfche hof bequamelijck kan logeeren. Aen de zuyd-zijde fijn verfcheyde portalen, als oock een fchoonen lufthof, met alder-hande kruyden , bloemen en gewaffen verciert, oock een boomgaert vol ooftboomen,- aldaer is oockeen gaft-huys, apotheeck, en wat meer tot fulckeenwerck vannoodenisj: in’tkort, daer en is niet te fien, of men moet fich over alles verwonderen } en dunckt my beter te fijn , gantfch geen gewach daer van te maken,als te fober daer van te fpreken. Te Toledo is oock een treffelijck paleys, van Keyfèr Karei de V gereftaureert, en met nieuwe vertrecken Konincklijck verciert, in het welcke , behalven andere konftrijcke werc-ken , te fien is eenfèerkonftelijckwater-werck, op de Italiaenfche wijfè gemaeckt, ’t welck door een ras om-draeyent en uytgehoolt radt, het water uyt de riviere Tajo, door verfcheyden pijpen en kanalen, op de hooghte des paleys en berghs drijft, en verfamelende ’t felve aldaer by een in een ruymen back, wort het van daer wederom geleyt aen verfcheyde plaetfèn, niet alleen van dit paleys, maer oock de gantfche ftadt deur, en geeft lulck een water van fich, dat de tuynen, paleyfèn en badftoven vangroote hee-ren, daer ontrent gelegen, daer mede verfien worden, en oock de gemeene burgers, jae kam-mers en wevers het felve overvloedigh genieten. Dit landt van nieuw-Caftilien is oock met twee Univerfiteyten verciert, waer van de Complutenfis Academia (van wegen alderhandekonften die daer geleert worden fèer vermaert, ) in ’t jaer 1517 gefticht is van FrancifcusXimeniusCardinael en AertzbifTchop van Toledo : de andere,niet wey-nig beroemt, is te Toledo ; in welcke ftadt oock alderhande handt-wercken geoeffent worden: men houd,dat aldaer by de 10 duyfent menfchen haer alleen met het wol-werk en fijde geneeren.

van dît kloofter is gelegen, naer de fijde en als aen den voet van de Segovifche bergen , dicht aen een kleyn vleck genaemt Efcorial. De omleggende landtftreke is een der vermakelijckfte die men Ibude können vinden , belproeytmet vele fonteynen , en klare beeken die uyt het gemelte geberghte nederftorten ,• en verciert met verfclieyde plantagien van allerhande boomen , voornamentlijck in de naerbygelegene beemden , tot Ichnylplaetlen van het vee en wilt, ft welck hier by geheele troepen , uyt het geberghte komt nederdalen om te weyden , te weten,rheen,herten,en wilde fwijnen : konijnen vint men ’er oock in feer groote menichte. De buerplaetsjens la Herreria, Fresneda, Campillo, en Monaftero , brengen mede niet weynigh by tot defe vermakelijckheyt. Daerenboven is de lucht hier foo gefönt, datin tijden , als geheel Spanjen met de peft oft andere befmettelijcke fleckten geplaeght wiert , de felve noyt defe plaetfe gequelt hebben. Tot de opbouwinge mede van dit wonderwerck was dit oock de be-quaemfte plaetfe , die men kon uytkiefen , terwijl in het gebuerige geberghte overvloet van fteen gevonden wiert ; en het omgelegene land, befet met pijnboomen, overvloet van uytne-ment hout tot het gebouw konde verlchafien.

Op defe plaetfe in een vlackte vertoont ficli het gebouw in forme van een lanckwerpigh vierkant, geftelt met de voorgevel bynae tegen het zuyden , hellende een weynigh naer het ooften , om Ibo veel eerder de ftralen van de Ibnne te genieten , die hier niet onaengenaem is om de koude en frisheyt der lucht. De ooften weftfijden van het gebouw fijn y der lang 735 voeten J en de zuyd-en noordfijden yder J80 ; en de geheele ommetreck vervat x63o voeten ; yder voet ( welckers langte in de ne-vensgaende figuren uytgebeelt is ) een derdendeel van een Caftiliaenfe elle orte maete, by haer Vara genaemt, gerekent.

De voornaemfte, die het ontwerp van dit gebouw naer de fin en meyninge van Köninck Philips(die felve een groot liefhebber der bouw-konft was) maeckte, is geweeft Jan Baptifta van Toledo , een uytftekendt meefter in de felve konft; en Broeder Antonis van Villacaftin, Religieus der Ordre van S. Hieronymus, heeft de felve feer verbetert en vermeerdert. De teecke-

ningen van dit geheele werck, fbo van de gront, profil, en andere gefichten , die in het Elcurial bewaert worden , (na welcke men deft , die wy hier in onfen grooten Atlas den Leftr vertonnen, heeft uytgetrocken, ) fijn van Jan de Herrera , leerling van de voornoemde Jan Baptifta, die het werck voltrocken heeft, gemaeckt.

Materie De materie van dit gebouw, gegraven uyt het naebygelegene geberghte,is een leer harde witte fteen, gevlacktmetbruyngrijfevlackjens, het welck een feer aengenaem gelicht geeft.

De voor- voomaemfte gevcl vau dit wonderwerck, die in d’eerfte nevengaende figure vertoont wert, ftaet tegen het weften , breet lijnde ft ven-hondert en veertigh , hoogh tot aen de Cornice ftftigh voeten. Op yder hoeck van de ftlve ftaet een Ichoone tooren , hoogh ontrent de twee-hondert voeten , welckers kappen met leyen ofte fchalien gedeckt fijn , en boven met guide kloten en kruycen aerdigh verciert. Op de twee andere hoecken van het gebouw ftaen noch twee torens, de voorfz. in hooghte, cieraet, en alles t’eenemaelgelijck.

In de felve gevel ftaen drie heerlijeke poor-ten,van welcke de middelfte, als fijnde de hooft-poorte, een uytnement ftuck wereks is. Op een voet van graeuwe fteen , breet lijnde 138 voeten , dick een Spaenfe vara , dat is, een elft, ftaen acht colommcn half uyt de muer, met haer bafen en capitelen nae de Dorifche ordre, twee aen twee gepaert, hoogh lijnde met hare cieraden fts-en-vijftigh voeten 5 in elck vack, tulfchen de twee by malkander ftaende colom-men in , fiet men eerft een groote nifl'e , en daer boven twee venders, d’een boven d’ander ; op de cornice boven defe acht colommen vertoont haer weder een andere rye colommen naer de Jonifche ordre, even gelijck de onderfte half uyt de muer ; doch maer vier in ’t getal, ftaende op pedeftalen recht boven de vier middelfte van onderen : boven de twee uytterfte aen weder-fijden ftaen vier Pyramiden op pedeftalen. Op deft bovenfte colommen ruft het frontilpice met fbnderlinge grootsheyt. In het midden van de onderfte acht colommen is de ingang ofte groote poort breet 12, en hoogh 24 voeten ,• de twee ftijlcn en de legger boven de deur fijn yder een ftuck fteens, van lbodanige Iwaerte, dat men, om de ftlve uyt de fteenkuylen te trecken , ge-bruycken moeft een karre, die van veertigh paer offen voortgetrocken wiert. Tulfchen deft poort en de architrave van de groote cornice is een venfter , van gelijeke grootte als de andere, en aen wederfijden een roofter in de fteen uyt-gehouwen. Recht in het midden tulfchen de vier bovenfte colommen ftaen de konincklijcke wapenen in fteen uytgehouwen, en daerboven in een nilfe een beelt van S. Laurens, vijftien voeten hoogh, van witte fteen , hebbende in de rechter handt een boeck , in de ftineke een grooten koperen roofter, die in’t vuur vergult is, gemaeckt van Jan Baptifta Monegro, beelt-houwer van Toledo. De Cornice van het groot-fte en middelpavilloen , tegen welcke deft voor-treftelijckcn ingang aenftaet, is dertigh voeten hooger, als de cornice die om het heele gebouw loopt. Defe gevel van de ingang is in ’t geheel hoogh, te weten tot de bollen die op de frontilpice ftaen , hondert en veertigh voeten.

In de bovengemelde geheele voorgevel aen wederfijden van de hooftpoorte, en recht in het midden tulfchen de ftlve en de toorens op de hoecken, ftaet noch een poort, lijnde elck hondert voeten hoogh ; door die op de rechter fij-de, gaet men in het Gaft- en Sieckenhuys van ’t Kloofter , en door de andere in het Collegie en Seminarium j lijnde m^ede door hare pilafters, venfters en andere cieraden feer aenlienlijck. Defe drie poorten, met de hoecktoorens geven een uytnemende grootsheyt aen defe lij de, en foo aengenamen gelicht, als de bouwkunft lou-de können uytleveren.

De lijfte die op de hooghte van dertigh voeten

’t E s C U

ten rontom het geheele gebouw loopt, deelt het, om ioo te leggen, in twee deelen ; in het bovenlle fijn twee regels venfteren boven den anderen, en onder de lijft drie ryen. De venders van defe fijde, t’famen gereeckent met de poorten , niflen , en dackvenllers, lbo van het gebouw, als de torens, fijn 247.

gevel die tegen het oollen aen ftaet, ofte ßjde.quot; de achtergevel, is even breet als de voorgaen-de , te weten 735 voeten 5 men gaet tot de lelve van de gront met trappen op , en in het midden van de gevel fpringt een vierkant gebouw uyt, ’t welck is des Könincks vertreck , en vervat de groote kapelle van de kercke. Delè voorlèyde uytfprong geeft niet alleen een groote heerlijck-heyt aen defe gevel, maer vergroot die fooda-nigh en met foo veel voeten , dat, fy gerekent tot de voorfz. 735 , in ’t geheel uytbrengen 1100 voeten : fy verderen daerenboven de gevel niet weynigh , daer de menighte van venllers oock veel toebrengt, terwijle defelve (behalven vijf kley ne poorten , waer van een ftaet midden in des Könincks wooninge , twee in de hoeck-toorens, en een onder de Sacriftie, mede fijn re-IJ^onderende aen de andere fijde , ) in getal fijn driehóndert les-en-lèftigh.

De zuydergevel is lang van den eenen hoeck-’ toren tot den anderen j8o voeten , en in het aenfien de fchoonfte van allen , alhoewel hy met geen pilafters , ofte andere lij ften verciert is, als met die alleen, die het geheele gebouw omringt. Het cieraet van defe gevel beftaet in de ordre van de venfters, die in vijf ryen boven malkanderen verdeelt, van den eenen tooren tot den anderen recht deurgaen, fonder door eenigh tulïchenwerck gefcheyden te werden ,• de onderfte fijn verciert met geheele yfere traliën hoogh negen voeten , breet vijf en een halve , en fijn hondert een-en-twintigh in ’t getal. De venfters, die in het midden van defo gevel ftaen, hebben oock yfere traliën 5 en maken alle die van delè fijde,te famen gerekent,een getal uyt van driehóndert en fes. Aen defe fijde fijn mede drie kleyne poorten , dienende tot de kelders, en geweiften.

Igt;e»eordfr- nooidcrgevel is met de zuyder gelijck in few/. lengte , maer is onderfcheyden met pilafters ;

heeft drie voorname poorten, die tot geen gering cieraet ftrecken, yder tien voeten breet, en twintigh hoogh j door de twee komt men in het Paleys, en door de derde in het Collegie. Aen defe fijde, om van de noordewinden te meer bevrijt te wefen, fijn maer 170 venfters.

Dt flattfi, De plaetfe voor het gebouw is voor de voor-naemfte gevel breet tweehondert voeten, en foo veel voor de noordfijde, fijnde befloten met een borftweeringe van graeuwe fteen, welcke verfoheyde ingangen heeft, die alle met ketenen gefloten werden: defe plaetfe is bevloert met groote farcken van die felve fteen , die met ver-deelingen geleyt fijn , en op de vacken des muurs,en ordre van poorten en venfters refpon-deren. Buyten de borftweeringe loopt een bree-den wegh voor de gemeene paflagie, aen de zuyd- en ooftfijden is de plaetfe , van die folve breette als de voorgaende, ftaende aen die fij-Spanjen.

R I A E L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12, c

den uyt de gront verheven roo voeten, en omringt met een diergelijcke borftweringe, over welcke men het gelicht in den hof heeft ; werdende onderftut van een booghwerck naer de Rufticfohe ordre, ’t welck feer heerlijck toont, als men in de figure fien kan ,• het plat felf is vervult met keurige bloemtuynen , fonteynen en andere vercierlelen.

Het geheele Gebouw wort verdeelt in drie rerdteUn^e voornaeme deelen, het middelfte gedeelte ftrec-kende van het wellen ooftwaerts, is de algemee-ne ingang, de groote plaetfo, en galderye, en de kerck; bet zuyderdeel beftaet in vijf beftotene fohoone binnenplaetlèn , vier tamelijcke en een heel groote, en defe behooren aen het kloofter. Het noorderdeel heeft eveneens mede vijf binnenplaetlèn , die tot het Collegie , en het ko-nincklijck Palleys dienen, en defe ordre blijft van het fondament tot den top van het gebouw, met de fèlve gelchickthey t.

Het dack kruyft fich, en is met loodt, en met Pac'k^ leyen gedeckt.

Het eerfte dat men, de voornaemfte poort in- ’t reorhof gegaen fijnde, betreet, is een voorportael,ftrec-kende van het gedeelte van het kloofter tot het deel van het Convent, lang fijnde vier-en-tachtigh,en breet dertigh voetenjhet heeft twee deuren, door de eene gaet men naer de lèholen van het Collegie, door de andere naer de ver-trecken van het kloofter. Recht over de voordeur fijn drie groote boogen ofte poorten, door welcke men komt op de groote plaetfe voor de kerck ; alwaer fich alsdan de gevel van de felve kerck vertoont. Defe plaetfe , gerekent van de geleyde poorten tot de trappen van de kerck, is hondert en negentigh voeten lang ; en van de eerfte trap tot de bogen in de gevel van de kerck, die op de gemelte drie in het voorportael relponderen , veertigh voeten, deweicke, te famen gerekent, maken de lengte van tweehondert en dertigh voeten j de breette is van hondert en fes-en-dertigh voeten. De fijdmueren fijn van vierkante gehouwe ftee-nen, met pilafters verdeelt j in de felve fijn vijf ryen venfters, en op de hooghte van vijftien voeten loopt een lijft , die de ryen venfters van malkander fcheyt. .

De gevel van de kerck is een van de treffe-lijckfte, en beft-geftelde deelen van het gant-fche Gebouw ; en men foude met recht können léggen,dat in de Dorilèhe ordre noyt fchoonder oft ftercker werck gemaeckt fy : men gaet door vijf poorten oft bogen , wijd fijnde yder veertien voeten,hoogh acht-en-twintigh, in het por-tael van de kerck. De drie middelfte ftaen tufgt; lchen lès geweldige colommen, hoogh vijf-en-veertigh voeten,welcker bafen,capiteelen,archi-trave , frilè , en cornicen fchijnen van filver te fijn : de gantfche hooghte van delè ordre , met de cieraden gerekent, is vijf-en-vijftigh voeten. Boven yder van delè vijf poorten ftaet een ven-fter , elck vijf voeten wijt, met yfere borftwerin-gen. Daer boven begint een tweede ordre van lónderlinge grootsheyt. Recht boven de onderfte colommen ftaen fes pedeftallen,yder over de dertien voeten hoogh, en op elck een mar-

L 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mer-