^4^ ^ne en illegal^ drukken uit^de tweede wereldoorlog universiteitsbibliotheek

!

j utrecht

13 oktolier-15 november 1975

CLANDESTIENE EN ILLBOÀLE DRUKKEN UIT DE TWEEDE WENELDOORLOQ een kleine tentoonstelling, ingerioht in de UniversiteitsLibliotheèk te Utrecht

ter gelegenheid van een lezing door Anna Simoni, Londen

13 oktober t/« 15nov«nber 1975

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

0868 3660

Woord vooraf

Deze kleine tentoonstelling van clandestiene en illegale drukken werd ingericht met het oog op een lezing over dit onderwerp, te houden door Anna Simoni, op vrijdag 17 oktober 1975« Mejuffrouw Simoni, hoofd van de Nederlandse afdeling dor British Library in Londen, heeft zojuist een monografie over de ondergrondse boekproduk-tie gepubliceerd onder de titel Publish and be free (Len Haag, M. Nijhoff, 1975).

De samenstellers van deze expositie hebben de door mej, Simoni gemaakte selectie uit de clandestiene en illegale' boekproduktie bijeen kunnen brengen op basis van de verzameling, aanwezig in de Utrechtse Universiteitsbibliotheek, en dankzij de medewerking van een aantal verzamelaars, aan wie zij graag hun dank betuigen voor hun bereidheid* de uitgaven ter beschikking te stellen. Een lijstje van de bruikleengevers treft men achter in de catalogus aan, De indeling is eveneens afkomstig van mej. Simoni, de titelbeschrijvingen zijn integraal overgenomen uit Dirk de Jongs onvolprezen biTsliografie van clandestiene en illegale drukken. Het vri^je boek in onvrije tijd.

Het omslag van de Catalogus werd ontworpen door Harri« Schalken, die voor zijn werk eveneens onze oprechte dank verdient,

L,C, Kuiper-Brussen

W.P. Oerritsen P, Pesoh A.L, Sötemann

Inleiding

De Duitse bezetting leidde vrÿ-wel direct tot verzet in geschrifte van kunstenaars. Het begon kort na de overval in mei I94O met de Brandaris-brieven van Willem Arondeus, en in mei 1941 verscheen ~ illegaal natuurlijk - een eerste bxmdeling van verzetsgedichten die voordien als geschreven of gestencilde blaadjes van hand tot hand waren gegaan, het Hieuw Geuzenliedboek, in 10.000 exemplaren, Intussen was door de bezetter een aantal maatregelen genomen die publikatie' en verspreiding van boek-««.'belemmerden. Maar de greep van de Duitsers op de literaire produktie werd ten volle voelbaar door twee maatregelen: in januari 1942 werd bepaald dat uitgevers voor boeken en brochures alleen papier zouden krijgen na verkregen vergunning van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultüurbescherming, een vergunning die alleen werd verleend na inzage van handschrift of drukproeven door dit Departement, Dit betekende in feite volledige censuur, In de tweede plaats werd in november 1941 de Kultuurkamer ingesteld. Schrijvers die zich niet voor 1 april 1942 voor het Letterengilde van deze Kamer hadden aangeroeid, mochten niet meer publiceren. Een massaal protest met meer dan 2,000 handtekeningen werkte uiteraard niets uit, De overgrote meerderheid weigerde elke medewerking. Deze situatie leidde tot twee soorten Van protest-uitgaven: een sterke toeneming van de verzetsliteratuur, die - getuige het Nieuw Geuzenliedboek -ook voordien al wel was verschenen, en naast deze illegale uitgeversactiviteit ontstond nu een clandestiene: allerlei boeken werden zonder vergunning herdrukt, waarbij niet werd vermeld dat het om een herdruk ging. Bovendien werden ze vaak geantedateerd: voorzien van een verschijningsdatum die lag vóór de invoering van het papier-vergunningsstelsel en de stichting van de Kultuurkamer, Daarnaast werden er ook nieuwe boeken en vooral boekjes geproduceerd waarvan de inhoud niet tegen de bezetter was gericht, maar waaarvoor ook geen vergunning was gevraagd en waarvan de schrijvers dikwijls niet mochten publiceren omdat ze Jood waren of zich niet hadden gemeld voor de Kultuurkamer, In het bijzonder onder deze laatste

soort waren er heel wat waaraan kosten noch moeite waren gespaard: door voortreffelijke typografen ontworpen, fraai geïllustreerd, met de hand gezet en op kostelijk papier gedrukt. De bibliofilie bloeide als vrijwel nooit te voren. Veel van die dikwijls kostbare uitgaafjes verschenen,in kleine oplagen, 25, 50, 100 tot 500 à 600. Een van de eerste en fraaiste clandestiene reeksen was de Vijf Ponden Pers van de Amsterdamse boekverkoper A.A, Balkema. De naara verwijst naar het maximale gewicht aan papier dat zonder vergunning mocht worden verwerkt. Daarnaast waren er talrijke andere, de meeste met ’sprekende* namen als Schildpad (van Jaap Romijn), In Signo Piscium (van K. Heeroma), Astra Higra (van K* van Boeschoten) en Het Zwarte Schaap (eveneens van Balkema), Verreweg de opmerkelijkste was de Blauwe Schuit, een serie ’druksels’ van de Groningse kunstenaar H,N. Werkman,•die in zeer kleine oplagen (20 à 25) verschenen. Werkman is vlak voor het eind van de oorlog door de Duitsers vermoord, en evenals hij hebben verscheidene andere drukkers hun toewijding met de dood moeten bekopen.

Kan men veel van de hier genoemde boekjes moeilijk als een rechtstreekse bijdrage tot het verzet tegen de Duitsers beschouwen, dit geldt zeker niet voor de uitgaven van De Bezige Bij (G, Lubberhuizen en Ch. van Blommestein), Deze Utrechtse studenten begonnen hun activiteiten met de uitgave van een rijmprent van Jan Camperts vers ’De achttien dooden’, waarvan de opbrengst was bestemd voor het Kindercomité — een organisatie voor het onderbrengen van Joodse kinderen. In totaal zijn van de , herhaaldelijk herdrukte, rijmprent een 15«000 exemplaren aan de man gebracht. Doch dit was slechts het begin. De Bezige Bij heeft in de oorlogsjaren 72 uitgaven geproduceerd, waarvan de overgrote meerderheid wèl clandestien maar niet illegaal was (het bekendst is de reeks QuousçLue Tandem geworden: 15 delen in 925 exemplaren), doch het doel van de uitgeverij was wel degelijk illegaal: het verlenen van financiële steun aan slachtoffers van de Duitsers. De omvang van die steun gedurende de jaren 1943-’45 ligt in de orde van f. 600^.0©© à f. 800.000. Têrecht noemde Heeroma De Bezige Bij dan ook quot;de verzetsuitgeverij bij uitstekquot;. Afgezien van enige bundeltjes van afzonderlijke auteurs, anoniem of onder pseudoniem

verschenen,, bestaat de illegale literatuur in hoofdzaak uit verzamelingen van in getikte of geschreven vorm circulerende verzen tegen de Duitsers, De namen van de dichters waren meestal onbekend en verscheidene zijn het ook na de bevrÿding gebleven. Voorbeelden van die bloemlezingen zijn naast het Nieuw Geuzenliedboek en de vervolgen daarop, het Vru Nederlandsch liedboek (Bezige Bij), Berijmd verzet en Gedenok Clanck, De totale clandestiene en illegale produktie uit de oorlogsjaren omvat volgens de bibliografie van D, de Jong, Het vrije boek in onvrije tijd, niet minder dan 1.019 uitgaven.

A,L, Sotemann

Literatuur:

D, de Jong: Het vrjje boek in onvrije tjjd. Bibliografie

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illegale en clandestiene belletrie.

Leiden, 1958,

Onderdrukking en verzet. Nederland in oorlogstijd.■ 'Onder red. van J.J. van Bolhuis, C.D.J. Brandt, H.M. van Randwyk enz. [Dl. II.] Arnhem enz., z.j.

L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Dl. IV- ... ’s-Grav., 1972

• • • •

R. Roegholt: De geschiedenis van De Bezige Bj], 1942 -1972. Amst., 1972.

• H. van Straten: Hendrik Nicolaas Werkman, de drukker van het paradijs. Amst., 1983.

G.H. ’s-Gravesande: Onze letterkunde in bezettingstijd. *s-Grav., 1945.

A. Simoni: Publish and be free. ’s-Grav., 1975«

Indeling

I, Verzet

I Campert, Jan [Remco Theo door]; De achttien dooden. [Met tekeningen van Cocn van Hart (pseudoniem van Fedde Weidema. Utrecht, De Bezige Bij (Ch. E.van Blommcstein en G. Lubberhuizen). 1943]. Folio. Plano. Aantekening. Van deze riimgreni verschenen 6 drukken. De Ie druk verscheen in een oplage van 500 exemplaren, kenbaar aan 2 drukfouten: a. het eerste voord van het gedicht heeft 3 e’s (eeeh) en b. Æo/-landsch {in andere drukken is de ch veggelaten). De 2e druk heeft slechts een van beide bovengenoemde drukfouten. De Je-óe druk ziin zonder fouten. De exemplaren van de vierde druk hebben een colophon: ‘Deze prent, een gedicht van Jan Campert. met een teekening van Coen van ffart. werd in den zomer van het oorlogsiaar MCMXLIII gezet uit de Egmont- en Erasmusletter van S H. de Koos en in het verborgene gedrukt en uitgegeven. De uitgave bestaat uit: 1. Een gewone oplage vetn onbepaalde groette, welke ten bate van slachtoffers van de Duitsche overkeersching werd verkocht. U. Een bijzondere oplage van 50 genummerde exemplaren op Oud-Dollandsch papier Haesbeek Imperium, welke ter beschikking van de Uitgeverij bleef. Uitgeverij De Bezige Bii\ De Se druk werd gedrukt op beige Pannekoek-papier. De tottde oplage van deze drukken bedraagt ruim 15000 exemplaren, alle ge-drtdct door J. Hendriks te Utrecht.

Het spreekt wei haast vanzelf dat iBt gedicht ook door anderen werd natedrukt. Ve vermelden slechts:

B. een uitgave met initiaal en tekening van Charles Jongejaus in oranje, gtdrtda daar de tetnioorboekhandel Jos. J. Bothe te Amsterdam,

• b. een uitgave waarbij de IBitstratie niet aan het begin maar aan het ebtde voorkomt, lerwBl de titel over de gehele breedte gezet en rood onderstreept Ie.

• c. «« rtUgave in dubbHe zwarte rtmd, tit een kleine oplage gedrukt He Gooi- en Eemlatnier te Bdversum en kon na de bevrijding versitratd.

• d. een uitgave op grils ptvler tn eUong-formaat.

Berijmd verzet. [Bloemlezing uit de verzetspoëzie, samengesteld en ingeleid door Karei Cornelis van Boeschoten en Louis Jacques Zimmerman. ’s-Gravenhage, in eigen beheer. 1944], 8°. 50 genummerde gedichten en 1 ongenummerd gedicht ‘Tot slot’. In mapje.

Colophon. Van deze uitgave werden 200 exemplaren op beter papier gedrukt. Hiervan blijven 150 exemplaren gereserveerd voor Nederlanders die in de gevangenis. het concentratiekamp of in het buitenland vertoeven. Zij zijn genummerd van i tot cl.

50 exemplaren, genummerd van 1 tot 50, blijven tot na de overwinning bewaard voor openbare bibliotheken en andere instellingen.

Aantekening. Gezet bil X.K 'Be Residentiebode' te 's-Gravenhage en gedrukt in een oplage ran 2000 exemplaren door Drukkerij Albédon te 't-Gratenhage. Na de oorlog verscheen een gendizlgde en vermeerderde herdruk, verzorgd door Fred. Satten (Amsterdam 1945), v/aarin vele namen der dichters werden vermeld. Een 18-tal gedichten uit de illegale uitgave werd niet in deze herdruk, die in totaal 68 gedichten bevat, opgenomen.

Vru Nederlandsch Liedboek, Het. (Verzetspoêae. Bijeengebracht door Jan Hendrik de Groot, Hendrikus Gerard (Han) Hoekstra en Halbo Christiaan Kool. Met een vignet door Fedde Weidema]. Uitgegeven in bezet Nederland. [Utrecht, De Bezige Bij (Cb.E.van Blommestein en G. Lubberhuizen)]. 1944. 8°. 192 blz. Colophon. Met den druk van het Vrij Nederlandsch Liedboek werd 1 April 1944 begonnen. De oplage bestaat uit 200 exemplaren op Holiandsch papier, genummerd van i-cc; 200 exemplaren op opdikkend papier, genummerd van 1-200 en 1500 exemplaren op Engelsch tekstpapier, welke ongenummerd bleven. De opbrengst werd bestemd voor een bijzonder doel.

Aantekening. Bet laatste couplet van het gedicht op blz. 28. dat vergeten werd, werd later afgedrukt op een los inliggend strookje. BH het gedicht op blz. 56 (waarvan het slot oo blz. 55 werd afgedrukt) behoort een los bijgevoegd 'Erratum'. Gedrukt door J. Hendriks te Utrecht.

Geuzenliedboek. Derde vervolg. [Bloemlezing uit de verzetspoëzie. Samengesteld door Magdalena Geer-truida Schenk en Gerard Louwrens Tichelman en ingeleid door Gerrit Abraham van Poelje. Met een tekening door Henk Kabos. Amsterdam, D.van Veen. 1945]. 8'. 128 blz. Gebonden.

Colophon. Dezt bundel werd gedrukt en uitgegeven in bezet Nederland in den winter van 1944-’45 bij het gloren der bevrijding. De opbrengst is bestemd voor de leniging van bijzondere nooden. Alle exemplaren zijn genummerd. Evenals van het eerste en tweede vervolg is No. 1 Gereserveerd [«c] voor H.M. de Koningin en No. 2 voor het Prinselijk Paar. :

Aantekening. Gezet door de Arbeiderspers, gedrukt door Drukkerif D.A.y.l.D., en gebonden door Boekbinderij C. iF. C. Paardekooper, alien te Amsterdam. De oplage bedroeg 5000 exemplaren.

Celdroom [in het oorlogsjaar 1943. Door Hendrik Mattheus van Randwijk. Amsterdam, Vrij Nederland. 1943]. 8°. 16 blz.

Colophon. Dit gedicht werd gedrukt en uitgegeven in bezet Nederland, in het najaar van 1943. Vijftig exemplaren op Oud-HoUandsch papier werden voorzien van de nummers 1-35 en de letters a-o. - No. 1 werd gereserveerd voor H.M.de Koningin. No. 2 voor Prinses Juliana en Prins Bernhard. No. 3 voor den Minister-President Gerbrandy. De exemplaren A-o zijn niet in den handel. De opbrengst is voor de vrije pers.

Aantekening. In een grote oplage gedrukt door de N.V. Amhemsche Boek-, Courant- en Handebdrukkeril te Arnhem. De omslagtekening en de vignetten zUn van R. Snapper.

In 1946 verscheen bli de UUgeveril Yrii fiederland te Amsterdam een legale herdruk.

II» Van verre tijden en landen

Hbkakleitos [Hbraclitvs (Ephbsius)]: FragraenhHL AEIYANA [Grieksche tekst. Met Nedcrlandscfac ver-'■ talii^ door Everhard Hoek. Amsterdam, A.A.Bal-kema]. 1944. 8“. m, 21 bladen.

Colophon. Deze eerste Nederlandsche vertaling van de Fragmenten van Herakleitos is gedrukt in honderd exemplaren op HoUandsch papier van Van Gelder Zoacn voor A.A.B[alkemaJ.

Aantekening. Gedrukt door N.V. foh. Enschedé en Zoon te Haarlem. Typografische verzorging van J. van Krimpen.

Baudelaire, Charles: Douze poèmes. Les fleurs du mal. [Enluminé de dessins et de lettrines à b plume et au pinceau per C.A.B.Bantzinger]. La Haye, D.A.Daa-men S.A. 1939. [1943], 4’. 36 blz.

Justification du tirage. Ce recueil contenant un choix des Fleurs du Mal de Charles Baudelaire, a été enluminé de dessins et de lettrines à la plume et au pinceau pat C.A.B.Bantzinger. D a été édité par la maison d’édition D.A.Daamen S.A,, La Haye, et imprimé par J. van Boekhoven, Utrecht. La composition du texte, sauf les lettrines, a été faite avec le caractère italique de E. R. Weiss. U a été tiré de la présente édition cinq cents exemplaires, dont quatre cent quatre-vingt-

H

quinze sur papier de Hollande, numérotés de 6 à 500, les numéros 6 à 30, hors commerce, ont été réservés aux amis du dessinateur et de l’éditeur. Il a été tiré cinq exemplaires, numérotés de I à V, dont deux exem-. plaires destinés au dessinateur, deux exemplaires à l’éditeur et un exemplaire à Mme Dieuwke Aalbers-Kollewijn, qui en a fait les reliures à la main. Les exemplaires numérotés deIàVetde6à30 ont été signés par le dessinateur.

AatUekenhtf. Bevat de gedickten.- Le mauvais moine: Don Juan aux enfers; Parfum exotiaue; Le balcon: Causerie: A une passante; Les aveugles; Le possédé: Hymne: Les promesses d'un visage: Allégorie; La mon des amants.

Au DEN, WfYSTAN] H[ugh]: Vier gcdiditen. Vertaald door C[omelis] Budding*. [Dordrecht], Semaphore Pers [Anthony Bosman]. 1945. 8°. 16 biz.

Cobfhon. Deze Vi« Gedichten van W. H. Auden, in de vertaling van C. Buddingh’ werden in het voorjaar 1945 voor de Sonaphore Pers, gezet uit de Hollandsche Mediaeval, gedrukt ter perse van Drukkerij G. Stolk te Dordrecht, in ecn oplage van 275 genummerde exemplaren, waarvan de eerste 25. genummerd van I tot XXV niet in de handel kwamen. De overige werden genummerd van 26 tot 275,

Aantekening. De oorspronkeltfke teksten der eerste drie gedichten I Horend van oogsten; Hier sta ik; De zes kreupele bedelaars i werden voor het eerst gepubliceerd in Auden's bundel 'Look stranger' (London 1936), waar zit te vinden zijn onder de nummers 7, 17 en 24. In W. H. Auden: Collected shorter poems 1930-1944 (London 19501 kregen de eerste twee resp. de titels : Paysage moralisé en The Malverns; het derde gedicht, waarvan de beginregel luidt; O for doors to be open and an invite with gilded edges, kreeg ook in deze verzamelbundel geen titel. De oorspronkelÿke tekst van het vierde gedicht (Reis naar JJsland! vindt men in fP.H. Auden and Louis MacNeice : Letters from Iceland (London 1936), waar de titel luidt; Journey'to Iceland. A letter to Christopher Isherwood Esq. Het werd onder deze titel ook opgenomen in f^.H. Auden: Collected shorter poems 1930-1944. (London 1950).

ƒ. Pervigilium Veneris. Venus-verwachtingsnacht. [Latijnse tekst met vertaling door Jan Prins (pseudoniem van Christiaan Louis Schepp)]. Amsterdam, [A.A.Bal-kema]. 1945. 8°. 12 bladen, Colophon. Pervigilium Veneris met de vertaling van Jan Prins is in Januari 1945 in 150 exemplaren gedrukt op Hollandscb papier voor A.A.Balkema.

Aantekening. Gedrukt door J.F.Duwaer en Zn. N.V. te Amsterdam. iPerd opgenomen in Jan Prins: Biieengebrochte gedichten. Deel 2. Ts-Gravenhage 1947).

a

y Norwid, Cyprian Kamil: De legende van Krakus ende draak. [Krakus and the dragon. Veruald en geïllustreerd door A.Nonymus (pseudoniem van Johannes Hendrikus van Eikeren). Bussum], Kameleon Pers [F.G. Kroonder]. 1945. 8“. 32 biz.

Colophon. Dit werkje werd begonnen in de barre wintermaand van December 1944 en kwam, onder bijna onoverkomelijke moeilijkheden, eerst in .April 1945 gereed. Gebrek aan stroom en lettermateriaal, een nijpend tekort aan voedsel en verwarming, razzia’s die de weg onveilig maakten, dit alles bracht steeds opnieuw wekenlange vertraging. Op een klein handpersje kon niet meer dan één pagina tegelijk worden afgedrukt en het was ook de beperking die owong tot het gebruik van de niet als boekletter bedoelde Atlas- en Nobcl-letter. De gehele oplaag, die maar klein van omvang is, werd afgedrukt op Dürer Text; vijftig exemplaren, genummerd van 1-50, werden voor den uitgever gereserveerd. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’■

Aaniekening. In ten oplage van 750 exemplaren gedrukt door Drukkerii J.K.Smït en Zn. Ie Amsterdam.

Deze vertaling van een Poolse legende werd gemaakt raar de Engelse uitgave, waarvan de volledige titel luidt: ‘Krakus and the dragon. An early Polish legend. Paraphrased from the dramatic version of Cyprian Kamil Norwid by Victorya Gorynska. Printed in the office of the Bauersche Giesserei. Frankfurt am Main. 1929'. Deze Engelse vertaling verscheen als bijlage bil 'The Fleuron. A journal of typography'. Vtd. 7 (Cambridge 1930).

Q PoESJKiN, Alexander [Seroejbwitsj]: Enkele gedichten. Uit het Russisch vertaald door Aleida G[crardaJ Schot. Amsterdam, A.A.Balkema. [1944]. 8°. rv, 36 blz.

Colophon. Gedrukt in 150 exemplaren op Ingres in het najaar van 1944.

Aantekening. Ontleend aan de verzamelde werken van Poesjkin in 6 delen (Moskou 1936). Gtdridet door N.K Drukkerij De Globe te Amsterdam. Behalve een aantal gedichten, die noch in het oorspron-keliike noch in de vertaling een titel dragen, bevat deze bundel: Nacht (Notsl). 'k Herinner mij (Kxxxgt;, De profeet (Prorok), De dichter (Poil). Het profanum vulgus (Tsjemh, Aan den dichter (Poetoei, De echo (Echo), BacchanterJied (Bakchitsjeskaia pesnia). Elegie (Jelegia), Uit Pindemonte (Iz Pindemontet. Inleiding tot den bronzen ndter (Miednyl B^sadnik, fPstoepleni'jet en Exegi monumentum. Zie ook Ne. 66S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

II Wilde, Oscar [Oscar Fingal 0’Flahertib Wills Wilde]; De Kerkerballade. [The ballad of Reading gaol]. In de Nederlandsche herdichting van Hendrik van der Wal. [’s-Gravcnhage], Jako Pers [J. Kortenhorst]. 1945. 8\ 32 blz.

13

Colophon. De Kerker-Ballade van Oscar Wilde, in Nederlandschc verzen overgebracht door Hendrik van der Wal (1880-1937) werd gedrukt in 150 exemplaren, waarvan 140 op ‘Featherweight’ houtvrij papier, genummerd van 1-140 en tien op houtvrij omslagpapier met linnen-persing, genummerd van i-x.

Aantekening. Met de hand gezet en op een trap-pers gedrukt door Drukkerij 'De Hofstad' te 's-Gravenhage.

n Steinbeck, John; De vliegenvanger. [The moon is down]. Vertaald door Tjebbo Hemelrijk [pseudoniem van Fred. Sterneberg]. Illustraties van Michael Gurney [pseudoniem van Salim]. Gedrukt in bezet Nederland. [Utrecht, De Bezige Bij (Ch.E.van Blommestein en G. Lubberhuizen)]. 1944. 4“. 128 blz.

Colophon. ‘De Vliegenvanger’ van John Steinbeck in de vertaling van Tjebbo Hemelrijk werd in 1944 gedrukt uit de Egmont letter op Oud Hollandsch papier in een oplage van 1025 exemplaren en voor een bijzonder doel in Bezet Nederland uitgegeven. 25 exemplaren worden * genummerd van l-xxv.

AanUkailitg. Gedrukt door F.Tamnùnga ti 's-CfrenotAage. bt 1946 emditen btf tkxeÿde oitterer ton kerdruk.

III, Ked.erland.se letterkunde

11 Nkti DEN Vos Reynaerde. [Naar het Comburgsche Handschrift uitgegeven door Wytze Gerben.s Hcllinga]. Amsterdam, A.A.Balkema. 1940 [1944], 8\ 138 blz. Colophon. In 200 exemplaren gedrukt met de letter van Peter Schoeffer von Gernsheim op Hollandsch papier van Van Gelder. Typografie van J. van Krimpen. De tekst is verzorgd door dr. W, Gs. Hellinga.

Aantekening. Gedrukt door Meijer's Soek- en Handelsdrukkerii te VFormerveer.

tS Noot, Jan van der: Ode tef^n d’onwetende vyanden dCT poëteryen aan Marcus van Wonsel. Amsterdam, [A. A. Balkema]. 1944. 8^. 24 blz. [Vijf Ponden Pers], Colophon. Gedrukt in 55 exemplaren voor de vrienden van 5 Ib.

Aantekening. Gedrukt met een civilité op Barchem Green door A.K Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Typografische verzorging van Jan van Krimpen. De tekst is eveneens te^'vinden in: Gedichten van Jonker Jan vpn der Noot. Met inleiding en aantekeningen van Albert Verwey }895j. blz. M.

Vondel, Joost van den: .., ‘Hier rot een kreng, het hooft van moordènaers en fielen’. [Met tekening van Franso Hoes. Amst., F. Hoes. 1945].'Fplió. Plano. Aantekeningi Dé tekening werd op oUe exemplaren van ae kleine oplage met de hand gekleurd door de tekenaar. De titel van hel gedicht, verschenen in 1632, luidt: 'Geschreven uyl Maeghdenburg aen de Graef van Papenheyn’ ! opgenomen in de i^.B.-uitgave van Vondel's Werken, deei 3, blz. 3S7).

VQfiDf.L, Joost van den: Tien troostgedichten. [Bloemlezing, samengesteld door Frans Hoes]. Muiden, Het Muiderslot [Amsterdam, F. Hoes. 1945]. 4°. 44 bb.

Bevat de volgende gedickten: Kinder-lpck (J632)! Uitvoert van miln dachterken (1633); Vertroostinge aen Geeraerdt Vos-' stas over ti/n won Dionys (1633): LyckkJaght aen hel vrouwekoor over het verlies van miln ega (1635); Grafschrift op Isohel Le Bion (1636): GraftBekt op Isabelle Le Bion (1636); Vertroostinge aen de oiiders van Isabelle (1636); Uitvoert van Marta van den Vondel (1668) : Op Katharine Questier ( ]669gt; en Grafschrift op Willem van den Vondel (1670). Gedrukt door N.V. 'De IJsel' te Deventer.

Hildebrand: Hoe warm het was en hoc ver. Amsterdam, Bij Last en Co. aan de Lauriergracht 37, 1814. [Amsterdam, F.Hoes. 1943]. 8'. 60 blz. Gebonden in halfperkament.

Colophon, Van dit werkje werden 250 exemplaren, genummerd van één tot tweehonderdvijftig, gedrukt op HoUandsch papier bij Joan Bieau te Amsterdam en in perkament gebonden door Hendrick Denbinder van Delft.

Aantekening. Typografische verzorging door Jok. H. van Bekeren. De inhoud van het boek beslaat uit een gedeeltelijke herdruk van het geschrift van Hendrik Zeeman: “s-fèravenkage en Amsterdam. Roem-riike herinnering aan de gedenkwaardige dagen van den 12den lol den 30sten November. Geschiedkundig geschetst: Amsterdam. P.M. van der Made. ISbl. IV. 39 bk.’ Niet opgenomen in deze'herdndc werden de titel, het voorwoord, de titeb der hoofdstakken, de voetnoten en het slot van tk tekst vanaf de laatste alinea van blz. 36.

IV, NeAerlancLse tijdgenoten

12 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÖSRKtT: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lOrooisgot], In agris occu-

pÉtb {A. n. MM, W. It Nagel en W. H, Oveibeck], 1944. 8’. 12 Mz. ÏVoHère-reeks. No. 2].

Coamp;y^lton. In opdracht van ‘In agris occupatis’, als tweede nummer in de Volière-reeks gedrukt en verlucht door H.N. Werkman, in een oplaag van 110 exemplaren, welke niet in den handel komen. De exemplaren werden genummerd i-x en 11-110. Die van bx zijn gesigneerd door den dichter.

ofitffiomn in Gerrit Achterberg: Existentie, Ce-GrareiAage 1946i.

Suite, Eei^ van de zee. (Door Willem Hendrik Nagel. Met tekeningen van H.N.Werkman. Groningen, A.Th. Mooÿ, W.H,Nagd en W.H.Overbeek. 1944]. 4“. 12 Wz. (Vol^re-reeks. No. IJ.

Colophon. Deze tiendelige Suite van de Zee werd in Februari 1944 gedrukt en verlucht door H.N.Werkman in 75 exemplaren die niet in de handel komen. Aantdterüng. Dit gedickt werd later ofigenomen in d.B. Charles (psen-doniemvanW.B.Nagd):Ze«dstatiim.es~GrarenhageI949i.

20 Bu HET GRAF VAN DEN NedERLANDSCHEN ONBEKENDEN SOLDAAT gevallen in de Mddagen 1940. [Door Martinus Nyhoff. Met omslagtekening door H. N. WerkmaiL Heerenveen, De Blauwe Schuit (F. R. A. Henkels en H.N.Werkman). 1942]. 4’. 4 Mz.

Colophon. Dh sonnet werd door den dictater van De Blauwe Schuit geschreven in eeà stil dlt;»p ergeis achter Nedoland’s duinen in April 1942, gedrukt «a veriucht ia een «^lage van 100 cxempbrco dodr H.N. Wakman ia opdracht van de schippers en ia lt;fc osaaad Mm verdeeld onder vrienden wa De Blauwe Schott Aantekening. Boereel exemplaren er gedrvkt rrerdeu staat niet sast isetsnerilelUk naren kat er ISO).

Il Doode zwanen. De. [Gedicht door Simon Vestdijk. Met omslagtekening en titelversienng van H. N. Werkman. Heerenvecn, De Blauwe Schuit (F. R. A. Henkels en H.N.Werkman). 1944]. 8quot;. 4 blz.

Colophon. Dit gedicht werd geschreven op 20 Augustus 1942 te Sint Michielgestd. Gedrukt en verlucht door H.N. Werkman in een oplage van 60 exemplaren tegen Pinkstcren van het jaar 1944, voor de vrienden van De Blauwe Schuit.

Aamekatlng. Hel gedicht werd ook opgemmen in yesidilk's bundel 'De idtagte seconde’ (Bussum 1944) en na de oorlog in ziln ‘Gettelsche liederen’ (Ânaterdam 1949).

SwAERTREGER, M. [pseudoniem van Theunis Uilke (Theun) de Vries]: WA-man. [Novellen. Met tekening door Fedde Weidema. Utrecht], De doezende dar [(Ch. E. van Blommestein en G. Lubberhuizen). 1944]. 8’. 96 blz.

Colophon. WA-man, novelle door M. Swaertrcger, werd in 1944 in het verborgene gedrukt voor de Uitgeverij De Doezende Dar. Van de oplage werden 150, van 1-150 genummerde exemplaren op Oud-Hol-landsch Van Gelder gedrukt, 'Aantekening. De Doezende Dar is dezelfde uitgeverij als De Bezige Bil.

Onder deze naam verscheen alleen deze uitgave. Gedrukt door F.Tam-minga te 's-Cravenhage en gebrocheerd door U. de Koningh. aldaari n een oplage van 1150 exemplaren. Het vignet werd eveneens getekend door Fedde K’etdema. Deze novelle werd later opgenomen in Tkeun de Fries: De laars. (Arnhem 1946/.

lÿ Roland Holst-van der Schalk, Henriette [Gover-DiNA Anna); De loop is bijna volbracht. Vier gedichten. [Met Dörfer dóór Charley Toorop en initialen door André van der Vossen. ’s-Gravenhagc], Mansarde Pers [(Bert Bakker, C. A.B.Bantzinger en F.Tam-minga). 1944]. 4\ 16 blz.

Colophon. Deze vier gedichten van Henriette Roland Holst-van der Schalk maken deel uit van een na den oorlog te verschijnen cyclus ‘De loop is bijna volbracht’. Tjb Werden gezet met de Romanée van J. van Krimpen. Het portret van de dichteres werd geteekend door Charley Toorop, De initialen en het titelvignet zijn ontworpen en in metaal gesneden door André van der Vossen. Van de oplage werden honderd exemplaren op de handpers getrokken, genummerd van 1-100.

gt;1-

AaMektHbu. Gtdrukl door F.Tammiitta te ’t~6rareiilutt in ten opine MM ZOQO exemplaren. De tenanunerde exemplaren werden tesig-neerd de» dtenritae RolandiHaltl en Clarley To»ap. Deiie4 gedichten 'glla tb eertte ran ten cpelu ran 2i gedüdittn dte opganmen werden, in BemUtle Mand Haijt-ran der SchaOc: In de wtbbe der tHdtn tKatmrdam 1947),

1, Utrecht

16 Hoog rust het bolwerk der menschelukheid. U.V.S.V., 1899-1944. [Gedicht door Anna de Waard. Met tekening van Titia G. Hooykaas-Timmenga. Utrecht, Utrechtsche Vrouwdijke Studenten Vereeni-ging. 1944]. Folio. Plano.

Aantekening. Gedrukt do» De Bezige Bij in een oplage van ongeveer 500 exempkiren.

if yNKCWVB.Bi, WAT ISSR VAN DEN NACHT. [Gedicht door Riek Voft-Beierman. Met een linoleumsnede van Tjomme de Vries. Utrecht], De Bezige Bij [{Ch.E.van Blommc-stcin oa O.Lubbertiuizen). 194$], 4’. 4 blz, Aantdcmdng. Oedndet ia een oplage kpi 4000 exempbwen op de eigen p»t van de tdlgertrt.

3o INDENHAECK, W. [pseudoniem van Jacob Pieter Romijn]: Kleine kerstkroniek 1944. [Utrecht, Jac. P. Romijn. 1945]. kl. 8°. 20 blz. [De Handpalm. No. 2].

Colophon. Kleine kerstkroniek ’44 door W.Indenhaeck y werd geschreven in Januari 1945 en in April van dat-zdfde jaar bij de nadering der bevrijders te Utrecht gedrukt in een oplage van 100 exemplaren. Dit boekje vormt het besluit van de ondergrondsche uitgev^s-werkzaamheid van J. Romijn, wiens uitgaven omvatten de Schildpadreeks (no. 1 tm. 26), het litteraire tijdschrift Ad Interim (no. 1 tm. 3), de Ham^Mümreeks (no. 3 en 2), drie boekjes en een plaquette onder den gefingeerden firmanaam Willem Indenhaeck te Stadskanaal, drie rgmprenten en een brodiure.

Aaattktnlnt. Na» een otOvrerp «o» de tcheifv» giürakt do» Drtk-itee B.d» Da» te Otrecht. Alt Agn» aardata anddktUiartmerIc athralkt. 1f'»doptenomenlaJa» Rondin: Ra» eaaalttaag.lVtredii Rgt;dS).

Z? Romun, J[aco* Pieter]: Zoo ging de oorlog voorbij. Een vertelling. Met een teekening van Adine van Houten. [Utrecht, Jac.P. Romijn. 1943], 8’. 16 biz. [Schildpad-reeks. No. 4].

Colophon. De vertelling ‘Zoo ging de oorlog voorbij’ van J. Romijn, geïllustreerd door Adine van Houten, werd geschreven in 1942. De tekst werd gezet dit , de letters Bodoni en Fleischmann en uitsluitend voor vrienden van den schrijver gedrukt in het voorjaar van 1943. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Aantekening. Gedrukt In een oplage van ongeveer JSO exemplaren door J. Pasman te Ztülen. Ifel vignet is getekend door Tooit van ffa m. Alle exemplaren werden gesigneerd. Werd opgenomen in Jac.P. Romiln: Punt van uitgang. (Utrecht 1946).

zS Engelenburcht, J. [pseudoniem van pater L.Engelbrcgt (Jacobus Heddrikus Anthonius Engelbregt) en Franco de Fransoos (pseudoniem wan Franso Hoes)]: Punch. (Verzameling anecdoten. Met gekleurde tekeningen door A. Nonymus (pseudoniem van A. W.J.M. Noyons)]. Utrecht, Hannibal, Katinka en Co. [Amsterdam, F.Hoes]. 1945. 8®. 70 biz. Gebonden, Cobphon, ‘Punch’ verzameld door J. Engelenburcht en Franco de Fransoos, werd gedrukt op de persen van , C.N.Teulings te ’s-Hcrtogenbosch. De illustratiés ojn van A. Nonymus. Het bindwerk is van Alderabbc te Oisterwijk. De oplage bleef beperkt tot 300 exemplaren. Hiervan werden 250 exemplaren genummerd 1-250, in den handel gebracht. 50 exemplaren genummerd i-L, bleven gereserveerd voor de uitgevers.

xj Marsman, H[enprik]: Een brieffragment over zijn verzameld werk. [Met foto.van de schrijver door G.J.v.d. '' Pol en een nawoord door C.Leeflang Jr. Utrecht,- ' N.V. v/h J,G. Broese. 1945], 8=. 16 blz. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Colophon. Gedrukt in honderd exemplaren, genummerd van 1 t.e.m. 100. Bij de nummers 1 t.e.m. 25 werd een origineele foto idgelegd, Aantekening. Gedrukt door ff.f. Joh. Enschedé en Zoneri te Haarlem, naar de maouette van Ch.Hypels. Blanco omslag met facsimile van Marsman's handtekening. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

it Antipholus van Ephesus [pseudoniem van Johannes Aloysius Antonius (Jan) Engelman]: Ballade van de waarheid. Tekening van Antipholus van Siracuse [pseudoniem van Fedde Weidema], Gedrukt ter gelegenheid van het elfde lustrum van de k.s.v. ‘Veritas’ Utrecht, 30 Mei 1944. [Utrecht, K.S.V. ‘Veritas’ Utrecht. 1944]. Folio. Plano.

Aantekening. In een Meine oplage gedrukt door J. Hendriks te Utrecht. Typografische verzorging van Charles Nypels. Ter gelegenheid van de tentoonstelling 'Het vriie boek in onvrije tijd' in het Stedelijk Museum te Amsterdam (Juli 1945) werd deze rijmprent in een genummerde oplage herdrukt met het volgende colophon: 'De ballade van de Waarheid door Antipholus van Ephesus, voor het eerst gedrukt ter gelegenheid van het elfde lustrum van de ICJi.V. Veritas te Utrecht, 30 Mei 1944, werd in Juli 1945 herdrukt op de onder-grondsche pers in het Stedelijk Museum te Amsterdam, naar aanleiding van het feit dat hel gemeentebestuur van Amsterdam aan deze ballade de prijs voor het beste illegaal verschenen verzetsgedicht heeft toe-gekerul’.

Werd opgenomen in Jan Engelman: Vrijheid. (Utrecht 1945).

De tentoongestelde uitgaven, voorzover niet afkomstig uit het bezit van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek zijn in bruikleen gegeven doors

Antiquariaat Föixim, Utrechts 4, 11, 17, 22, 24

De heer H. Kool, Utrechts 1

De heer Chr, Leeflang, Utrechts 16, 20, 21, 29, 31

Prof. Dr. A.L, SStemann, Utrechts 8, 15, 19

Mevr. Verheijen, De Meernt 26